\id JHN - shell for translator's use \ide UTF-8 \rem Consultant checked Sep, 2012. \h Ion \toc3 In \toc2 Ion \toc1 Ion Tiratna Kam Wembaŋ Laŋ \mt1 Ion tiratna Kam Wembaŋ Laŋ \imt Outna kam \ip Ionna tiratna Kam wembaŋ laŋa ma gaindopatna, “Kamma ma eacrena. Na Kamma ma Raraŋ Aetaniacap eacrenan, na Kamma ma ndo ŋgoinna Raraŋ Aetaniac.” Aintik Ionna toŋgorinanna, meikramtaɨra Raraŋ Aetaniacna Nuoc Iesusmo rɨpacna, na mina gaind ndamŋirina, Iesusa ma an ramoot, Raraŋ Aetaniaca babuca ma aimo mac nda aŋgɨna nakɨprina ramoot. Na Ionna ma gaind ndamŋirina, meikramtaɨra Iesusmo rɨpacrenan, mina iarwarna eteacna wat laŋ aŋgɨnandet. Ainda moca ma ndona timbigta kapca tiratna. Na u sapta 20 wes 31na inikca wat. \ip Out ŋgoinna Ionna aimo gaindopatna, Iesusa ma an, “Kamma atu, atu ŋgoinna ma Raraŋ Aetaniacap eacrina.” Na iŋmbaia Ionna Iesusa moatna ŋgagatracarta nininiar mamoat, te, aia wat rapacna, Iesusa ande an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, na ma Raraŋ Aetaniacna Nuoc. Na Ionna an ŋgagatracara Iesusa moatnanna mɨnɨŋmo aimo mbopatna, na aia watrinanna meikramtaɨr ndeida Iesusmo rɨpaca manmo raŋgaiatna. Na meikramtaɨr ndeida manmo rɨpacna karirina. \ip Na u sapta 13na tɨkca taŋi sapta 17na mɨnna wat, Ionna an mouŋ ndaruatna reikta nininia moatna. Na Iesusa ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrap eaca ma minmo kamb laiŋ wɨt neaŋrina. Ri, iŋmbaia puŋnaŋgepca manmo utiŋga ritri waparaca morina, na mina manmo ik naaŋgɨca keracatna. Na an nininina mamamaia, an nininina kambca ma Iesusmo mac nda ŋgeprina kambapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra manmo watrina nininiap. \ip Na reik ndeida mandeaca aia gan Ionna timbigta kapna kɨdrɨk wɨtta tɨkca watrenanna, anna meikramtaɨrta ra, ra ndeacrena eteacna watna reikmo aŋgɨrena kam ndoprena, minmo Iesusa rɨtɨpacna eteacna watna kam roora ndoprena. Ainda moca aia watnandet, an kamb rour ndeacrenan, anna watna kam, na pukna kam, na tapacna kam, na memetacna kam, na wain ŋgatɨkna kammapa sipsipna ŋginaŋa morena ramootna kammap. \c 1 \ms An Kamma ma ramoot ndaruca ma taŋga meikramtaɨrta rɨk ndeacrina \mr (1.1-51) \s Kamma anna eteacna watap, na ma ramoot toc ŋgoin ndaruatna \p \v 1 \x - \xo 1.1: \xo*\xt ML 8.22, na 8.30, na In 17.5, na Pil 2.6, na Kol 1.17, na 1 Io 1.1-2, na KIEK 1.2, na 19.13\xt*\x*Atu, atu ŋgoinna reikca gan tiacarpaikmo laru ŋgocor ndeacri. Kamma ma eacrena. Na Kamma ma Raraŋ Aetaniacap eacrenan, na Kamma ma ndo ŋgoinna Raraŋ Aetaniac.\f + \fr 1.1 \fr*\ft Ionna tiratna kam wembaŋ laŋa ma gaindopatna, \ft*\fq “Iesus, ma ndo Raraŋ Aetaniacna Kam, na ma ramoot ndaruca ma aina rɨk ndeacrina.”\fq*\f* \v 2 \x - \xo 1.2: \xo*\xt RL 1.1\xt*\x*Aintik atu, atu ŋgoinna Kamma ma Raraŋ Aetaniacap eacrina. \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt In 1.10, na 1 Ko 8.6, na Epe 3.9, na Kol 1.16-17, na Ib 1.2\xt*\x*Na an Kam niŋgik mbuŋa Raraŋ Aetaniaca reikmo muruŋcamiŋa moa larurina. Na reac ianna kabena taup ian ndiŋa mba laruri. Wanaiŋ ŋgoin. Reikca muruŋa larurinanna, anna Kamma ndo moa larurina. \v 4 \x - \xo 1.4: \xo*\xt In 5.26, na 8.12, na 9.5, na 1 Io 5.11\xt*\x*Na eteacna watta manap eacrenan, na an eteacna watta ma meikramtaɨrta memetac. \v 5 \x - \xo 1.5: \xo*\xt In 3.19\xt*\x*Na an memetaca ma neaupa metaca eacrenan, na neaupa manmo mba wɨŋga kɨtacrenanna. \p \v 6 \x - \xo 1.6: \xo*\xt Mt 3.1, na Mk 1.4, na Lk 1.13-17, na 1.76, na 3.1-2, na In 1.33\xt*\x*Na ramoot ianna larurinan, na mana ia Ion. Na Raraŋ Aetaniaca manmo mbagɨrica ma kɨprina. \v 7 \x - \xo 1.7: \xo*\xt Up 19.4\xt*\x*Na ma kam wiwitina kɨprina. Na ma an memetacna kammo wiwiti te, meikramtaɨra muruŋa mana an kammo waraca, mina rɨpacnandet. \v 8 \x - \xo 1.8: \xo*\xt In 1.20\xt*\x*Na ma ndo, ma an memetaca wanaiŋ. Ma an memetacna kam niŋgik wiwitina kɨprina. \v 9 \x - \xo 1.9: \xo*\xt Ais 49.6, na In 1.4, na 8.12, na 1 Io 2.8\xt*\x*Na an memetaca ma memetac gidik, na ma meikramtaɨrmo muruŋcamiŋa memetac neaŋrena, na ma gan tiacarpaik nakɨprina memetac. \p \v 10 \x - \xo 1.10: \xo*\xt In 1.3, na 17.25, na Ib 1.2, na 11.3\xt*\x*Ainda moca Kamma gan tiacarpaik ndeacrena. Na an Kam mbuŋa Raraŋ Aetaniaca gan tiacarpaikca moa laruatna. Na gan tiacarpaikna meikramtaɨra manmo mba watta rapacrena. \v 11 \x - \xo 1.11: \xo*\xt Lk 19.14, na Up 3.26, na 13.46\xt*\x*Na ma ndona auŋ mɨnɨŋa taŋrinanna, na mana barna wiwitnanna manmo mba aca tɨkatke. \v 12 \x - \xo 1.12: \xo*\xt Ro 8.15, na Gal 3.26, na 2 Pi 1.4, na 1 Io 3.1\xt*\x*Ainda moca kabena barna meikramtaɨrta wiwitta mamo aca tɨkrina, ande an meikramtaɨr tiŋgikca mana ia rɨpacrena. Na ma mimo ia aniac neaŋrina, te, mina Raraŋ Aetaniacna mombonik tarunandet. \v 13 \x - \xo 1.13: \xo*\xt In 3.3-6, na Ie 1.18, na 1 Pi 1.23\xt*\x*Na mina Raraŋ Aetaniacna mombonik tarurinanna, mina ndorita aemaetna racaind puŋga mba laruri, na tɨkna toŋtoŋ mbuŋa mba laruri, na ramootna iro mbuŋa mba laruri, wanaiŋ. Raraŋ Aetaniaca ndo mimo larapaca mina mana mombonik tarurina. \p \v 14 \x - \xo 1.14: \xo*\xt Ais 60.1-2, na Mt 1.16, na 1.20, na Lk 9.32, na In 2.11, na Ro 1.3-4, na Gal 4.4, na Pil 2.7, na Kol 1.19, na 1 Ti 3.16, na Ib 2.11-16\xt*\x*Na Kamma ma ndo ramoot ndaruca, ma kɨpca aina rɨk ndeacrina. Na aia mana memetacna tac aniacapa i aniaca watrina. Na anna an Mooŋnuoc kabe niŋgikna memetacna tac aniacapa i aniac, Aetta mandaca kɨprina. Na kakadmaiapa kam gidik laŋa manmo mɨn ŋgoin. \v 15 \x - \xo 1.15: \xo*\xt Mt 3.11, na Lk 3.16, na In 1.27-32, na 8.58, na Kol 1.17\xt*\x*Ainda moca kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna ma meikramtaɨrmo gaind ŋgaca mbopatna kam, “Anna an ramoot ŋgaua aku nenmo, mana moca mboprina. Na aku gaindopatna, ‘Ramootta aukna iŋmbai nakɨpna ramoot, ma aukmo out ŋgoin, na ma tamuŋmbai. Na anna mɨnɨŋa gaind, ma atu ŋgoin ndeacrena, an mɨnna aukna aemma aukmo mɨr ŋgocor ndeacri.’” \p \v 16 \x - \xo 1.16: \xo*\xt In 3.34, na Epe 1.6-8, na Kol 1.19, na 2.9-10\xt*\x*Na kakadmaia an ramootmo mɨn ŋgoinna tɨkca eacrena, na mana an kakadmai mbuŋa ma aimo muruŋcamiŋa laŋ ŋgoinna morena. \v 17 \x - \xo 1.17: \xo*\xt NA 34.28, na TW 4.44, na In 8.32, na Ro 3.24, na 6.14, na 10.4\xt*\x*Na anna gidik, aia Raraŋ Aetaniacna Tɨp Wandɨkmo Moses ndambuŋa tɨkca aŋgɨrina. Na Iesus Karais mbuŋa aia kakadmaiapa kam gidik laŋ aŋgɨrina. \v 18 \x - \xo 1.18: \xo*\xt NA 33.20, na Mt 11.27, na Lk 10.22, na In 6.46, na 1 Ti 1.17, na 6.16, na 1 Io 4.9, na 4.12, na 4.20\xt*\x*Na ramoot ianna Raraŋ Aetaniacmo mba watri. Wanaiŋ, wanaiŋ ŋgoin. An Raraŋ Aetaniacna Nuoc kabe ŋgoin, ma ndo Raraŋ Aetaniac, na ma Aetmo rambuŋ ŋgoin ndeacrena, ma ndo kabe ŋgoinna aimo Raraŋ Aetaniaca wandacrina. \s Kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna kam wiwitiatna \r (Matiu 3.1-12 na Mak 1.7-8 na Luk 3.15-17) \p \v 19-20 \x - \xo 1.19-20: \xo*\xt Lk 3.15-16, na In 3.28, na 5.33, na Up 13.25\xt*\x*Ri, Iudanaŋgepca ndorita taup ndamtaɨrapa Liwaiarmo mbagɨrica mina Ierusalem auŋ aniacmo tɨkcarica mina kɨpca Ionmo gainda digirina, “U mandai ŋgoin?” Ainda moca ma minmo kam ianna mba aŋgɨra iŋgorocatke, ma minmo wandoŋa gainda wiwitia mbopatna. Na ma gaindopatna, “Aku an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootta wanaiŋ.” \v 21 \x - \xo 1.21: \xo*\xt TW 18.15-18, na Mal 4.5, na Mt 11.14, na 17.10-13, na In 6.14, na 7.40\xt*\x*Ri, mina Ionmo madigiat, “Kaia? U Elaia ki?” Na ma aindopatna, “Wanaiŋ.” Na mina gaind mac digiatna, “U aina lambirena ramma morena ramoot ki?” Ri, ma mina kammo nda rutica aindopatna, “Wanaiŋ.” \v 22 Ainda moca mina manmo gaind mac digiatna, “U mbop, u mandai ŋgoin? Te, mandaibinna aimo mbagɨrica aia kɨprinanmo, aia an kamna rurutia minmo nda aŋgɨ taŋca minmo mbopna. U mandai ŋgoin?” \v 23 \x - \xo 1.23: \xo*\xt Ais 40.3, na Mt 3.3, na Mk 1.3, na Lk 3.4\xt*\x*Ainda moca Ionna gaindopatna, “Aku an ramtaɨr kocorta taupca ramoot ianna kamma, gaind ŋgaca mboprina, ‘Kacootna taup matau.’ Na anna ramma morina ramoot Aisaia mboprina kamna kirar toc.” \p \v 24 Na an ramtaɨrmo Parisina ramtaɨra minmo mbagɨrica mina kɨpatna. \v 25 \x - \xo 1.25: \xo*\xt Mt 21.25, na In 1.33\xt*\x*Ri, mina Ionmo gainda digiatna, “Na u an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootta wanaiŋ ecte, na u Elaia wanaiŋ ecte, na u an ramma morina ramootta wanaiŋ ecte, kaina moca u meikramtaɨrmo kɨtac puk neaŋrena?” \v 26 Karica Ionna mina kambmo gainda rutirina, “Aku minmo puk mbuŋa kɨtac puk neaŋrena. Na nena rɨkna ramoot ianna maeacreke, na ne manmo mba lamŋireke. \v 27 \x - \xo 1.27: \xo*\xt In 1.15, na 1.30, na Up 13.25, na 19.4\xt*\x*Anna an ramootta aukna iŋmbai nakɨprenan. Ma i aniacap, na ma aukmo kunda tamuŋmbai, na aku wanaiŋ.” \v 28 \x - \xo 1.28: \xo*\xt Mt 3.6, na In 10.40\xt*\x*Na Ionna Betani auŋ tekera tɨkca mbopatna kamb, anna Iodan ocmo waŋembai. Na an taupca tɨkca ma meikramtaɨrmo kɨtac puk neaŋrena. \s Iesusa ma Raraŋ Aetaniacna Sipsip Nuoc \p \v 29 \x - \xo 1.29: \xo*\xt NA 12.3, na Ais 53.6-7, na 53.11, na In 1.36, na Up 8.32, na 1 Ko 15.3, na 1 Pi 1.19\xt*\x*Na iŋmbaina ra mbuŋa, kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna watrinanna, Iesusa man ndambuŋ nakɨprina. Na ma aindoprina, “Ne wat! Anna Raraŋ Aetaniacna Sipsip Nuoc. Na ma kɨprinanna, ma gan tiacarpaikna meikramtaɨr muruŋna tɨpemb ŋgorikta makukara mo kecarina kɨprina. \v 30 \x - \xo 1.30: \xo*\xt In 1.15, na 1.27\xt*\x*Na anna an ramootta ŋgaua aku mana kambmo gaindopatna, ‘Ramootta aukna iŋmbai nakɨpna ramoot, ma aukmo out ndeacnandet, na ma aukmo tamuŋ ŋgoin. Na anna mɨnɨŋa gaind, ma atu ŋgoin ndeacrina, an mɨnna aukna aemma aukmo mɨr ŋgocor ndeacri.’ \v 31 Na aku ndo, manmo mba garacri, ma mandai ŋgoin. Na aku kɨprinanna, aku meikramtaɨrmo puk mbuŋa kɨtac puk neaŋrena, te, Israelna meikramtaɨra an ramootmo lamŋina.” \p \v 32 \x - \xo 1.32: \xo*\xt Mt 3.16, na Mk 1.10, na Lk 3.22\xt*\x*Karica Ionna gaind mac mbopatna, “Aku watrinanna Ŋeroŋ Ratta tamuŋna auŋ tɨkcarica ŋgorac riŋnaina kirar toc ŋgirikrina. Na ma taŋga man nambatta eacri. \v 33 \x - \xo 1.33: \xo*\xt Mt 3.11, na Lk 3.2-3, na Up 1.5, na 2.4, na 19.6\xt*\x*Na aku ndo manmo lamŋi ŋgocor. Raraŋ Aetaniaca ndo aukmo mbagɨrica aku meikramtaɨrmo puk mbuŋa kɨtac puk neaŋrena, na an kirara ma aukmo ŋgaua aindopatna, ‘U wat te, Ŋeroŋ Ratta kɨpca iriki ramoot ian ndambuŋ ndeac te, ande an ramoot, ma meikramtaɨrmo Ŋeroŋ Rat mbuŋa kɨtac puk neaŋnandet.’ \v 34 \x - \xo 1.34: \xo*\xt Mt 3.17, na 17.5, na 27.54\xt*\x*Na aku ndo mbuŋa watca mana kammo gainda wiwitirinan, anna Raraŋ Aetaniacna Nuoc.” \s Ramtaɨr mbonkaca Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨr taruatna \p \v 35 Na iŋmbaina ra mbuŋa, Ionna mac wɨtɨkca eacri, na mana iŋa raŋgairena ramoot mbuniŋ toco manap wɨtɨkca eacrina. \v 36 \x - \xo 1.36: \xo*\xt In 1.29\xt*\x*Na ma watrinanna, Iesusa taŋrena. Ri, ma aindoprina, “Ne wat! Mona Raraŋ Aetaniacna Sipsip Nuoc.” \v 37 Ri, an mana iŋa raŋgairena ramootniŋa man mboprina kamma waraca maniŋa taŋga Iesusna iŋ maraŋgaiat. \v 38 Ainda moca Iesusa uriraca watrinanna maniŋa mana iŋ nakɨpri, ma maniŋmo gainda digirina, “Oŋgo kaina reacna ŋgorere?” Na maniŋa manmo madigiat, “\it Rabai\it*, u tenna kac ndeacrena?” Na an i, “\it Rabai\it*,” mana mɨnɨŋa gaind, “Riripti.” \v 39 Ainda moca Iesusa maniŋmo gaindopatna, “Oŋgo kɨpca wat.” Ri, maniŋa taŋga man eacrena kaca watrina. Na an ra, maniŋa manap eacrinan, na anna mɨnɨŋa, rana ŋgaŋganŋgɨa paur mamoat, na ra mai ndambuŋa tɨkri. \p \v 40 \x - \xo 1.40: \xo*\xt Mt 4.18-20\xt*\x*Na Andru, ma Saimon Pitana lap, ma toco ma anna ramoot ianna Ionna kam mbaraca taŋga Iesusna iŋa raŋgairina. \v 41 \x - \xo 1.41: \xo*\xt 1 Sml 2.10, na Ŋap 2.2, na In 4.25\xt*\x*Na ma Iesus tɨkcarica ma taŋga ndona kaka Saimonna moca orena mataŋgat. Na ma manmo aindopatna, “Aia Mesaiamo watrina.” Na an i, “Mesaia,” mana mɨnɨŋa gaind, “Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot.” \v 42 \x - \xo 1.42: \xo*\xt Mt 16.18, na Mk 3.16\xt*\x*Ainda moca ma Saimonmo Iesus ndambuŋa aŋgɨca taŋrina. Ri, Iesusa Saimonna watca ma aindopatna, “U Saimon u Ionna nuoc. Na iŋmbaia mina unmo gan i Kepasa tɨknandet.” Na an i, “Kepas” ma an i kabe, “Pita” nakirar. Na mana mɨnɨŋa gaind, “Anna waut.” \s Iesusa Pilipapa Natanielmo acrina \p \v 43 \x - \xo 1.43: \xo*\xt Mt 8.22, na Mk 2.14\xt*\x*Karica iŋmbaina ra mbuŋa Iesusa Galilia taŋna mori. Ma taŋga Pilipmo watatke, ma manmo gaindopatna, “U kɨpca aukmo raŋgai.” \v 44 Na Pilip, ma Betsaidana ramoot, na anna Andruapa Pitana auŋ mɨnɨŋ. \v 45 \x - \xo 1.45: \xo*\xt RL 3.15, na 49.10, na TW 18.18, na Ais 7.14, na 9.6, na Ier 23.5, na Esi 34.23, na Sek 6.12, na Mt 2.23\xt*\x*Ainda moca Pilipa taŋga Natanielmo watca manmo gaindopatna, “Atua Mosesa Tɨp Wandɨkna timbigta kapca tirca eacrenanapa rambca morina ramtaɨrta tirrina timbigta kapca eacrenanna, an ramootmo aia manmo watrinan. Na ma Nasaret auŋna Iesus, na ma Iosepna nuoc.” \v 46 \x - \xo 1.46: \xo*\xt In 7.41, na 7.52\xt*\x*Ri, Nataniela manmo gainda digiatna, “Ainta auŋ Nasaretmo reac laŋ ianna laruit ki?” Na Pilipa manmo gaindoprinan, “U kɨpca wat.” \p \v 47 \x - \xo 1.47: \xo*\xt Ŋap 32.2, na In 8.39, na Ro 2.28, na 9.6\xt*\x*Karica Iesusa watrinanna Nataniela man ndambuŋ nakɨprinan, na ma aindoprina, “Ne wat. An ramootta kɨprenan, ma Israelna ramoot gidik ŋgoin. Na paparuna kamb, co paparuna tɨpna kirar ianna manap eac ŋgocor.” \v 48 Ainda moca Nataniela Iesusmo ainda digiatna, “Titoca tɨkca u aukmo lamŋiatna?” Ri, Iesusa mana kambmo gainda rutirina, “An mɨnna Pilipa umo ac ŋgocora eacri, aku umo ŋgaŋɨn ikna mɨnɨŋna kaŋgaukca eacrinanna watrinan.” \v 49 \x - \xo 1.49: \xo*\xt Mt 14.33, na 16.16, na 27.42, na Mk 3.11, na In 12.13\xt*\x*Ainda moca Nataniela an kamb mbaraca aindopatna, “Riripti, u Raraŋ Aetaniacna Nuoc. Na u Israelna gagrirta ramoot paŋan.” \v 50 Na Iesusa mana kambmo gainda rutirina, “Aku unmo gaindopnandet, aku unmo ŋgaŋɨn ikna mɨnɨŋna kaŋgaukca tɨkca watatke, u anna mɨnɨŋna moca aukmo rɨpacatna. Na iŋmbaia u an reik anikca an reacmo tamuŋmbai ŋgoinnanmo u watnandet.” \v 51 \x - \xo 1.51: \xo*\xt RL 28.12, na Mt 4.11, na Lk 2.9, na 2.13\xt*\x*Karica Iesusa manmo gaind mac mbopatna, “Aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, iŋmbaia ne tamuŋna auŋmo watnandet, ma goot te, ne watnandet, Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaura mina tamuŋ naganandet, na mina pɨkɨnna irikca Ramootna Nuoc ndambuŋa taŋnandet.” \c 2 \ms Iesusa ŋgagatraca mandeba moa ŋgeprinan, ma ndona i aniacapa gargar nanmo wandacatna \mr (2—4) \s Ramoot ianna Kanac auŋa tɨkca laŋgoatna \p \v 1 Karica Iesusa Pilipapa Natanielmo acrina ra mbuniŋna iŋmbai mbuŋa ramoot ianna Galili inikna pitrik waŋna auŋ Kanaca laŋtaŋgo mamoat. Na Iesusna aemma an laŋtaŋgo watna mataŋgat. \v 2 Na mina Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨr tocmo mbaiŋ tɨkrinanna, mitoco anna taŋga eacrina. \v 3 Na an mɨnna wain pukca maiatke, Iesusna aemma manmo gaindopatna, “Mina wain pukca mamairi.” \v 4 \x - \xo 2.4: \xo*\xt Mt 12.48, na In 7.6, na 7.30, na 8.20\xt*\x*Na Iesusa manmo aindopatna, “Abo, anna una reac. Na anna aukna reaca wanaiŋ. Aukna kɨdrɨkca mba larureke.” \v 5 Ainda moca mana aemma an mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrmo gaindopatna, “Ma nenmo reac ianna mona ndop te, ne mo.” \p \v 6 \x - \xo 2.6: \xo*\xt Mk 7.3-4\xt*\x*Na an kacna inikca wautna wɨnne anikca parmbaiapa mbut kabe ndeacrena, na an mbuŋa Iudanaŋgepca ndorita tɨpemb kirarira raŋgaica rurenan. Na kabe, kabea 100na mɨnna litana puk ŋgutiŋna mɨn. \v 7 Ainda moca Iesusa an aiŋa morena ramtaɨrmo aindopatna, “An wɨnnepaikmo puk ru.” Na mina an wɨnnepaikmo kocnaia ruca upembca tɨkrinan. \v 8 Karica ma minmo gaindopatna, “Ndepikmo mandeban naaŋgɨca taŋca amta reik raupŋirena ramootmo neaŋ.” Ainda moca an mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨra ndepikmo aŋgɨca mataŋri. \v 9 Na an pukca ma uriraca wain puk malaruri, na an amta reik raupŋirena ramootta matowaiat. Na ma mba lamŋiri, mina an wain pukmo ten ndiŋ naaŋgɨ kɨprinan. Na an mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨra puk wɨtrinanna, mina ndori tiŋgikca an tamŋirena. Ainda moca an amta reik raupŋirena ramootta an laŋtaŋgona ramootmo aca kɨpca, \v 10 ma manmo gaindopatna, “Ramtaɨra muruŋcamiŋa wain puk laŋmo outta biŋairena. Na mina wɨtca anmo ammi mai te, mina an laŋ ŋgoinna wanaiŋnanmo iŋmbaia biŋainandet. Na u, an wain puk laŋmo mba biŋaiatke, u mandeban naaŋgɨca kɨprinan.” \p \v 11 \x - \xo 2.11: \xo*\xt Lk 9.32, na In 1.14, na 4.54, na 11.40\xt*\x*Na ganna Iesusna out ŋgoinna moatna ŋgagatrac ŋgoin. Na ma anmo Galili inikna pitrik waŋna auŋ Kanaca tɨkca moatnan. Na an ŋgagatraca mana gargarapa i aniacmo wat rapacna. Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an mbatca mina manmo marɨpacat. \p \v 12 \x - \xo 2.12: \xo*\xt Mt 4.13\xt*\x*Ainda moca Iesusa Kanac auŋ tɨkcarica ndona aemmapa, laipitikapa, mana iŋa raŋgairena ramtaɨrap, mina Kapaneam auŋ mairikat. Na mina an auŋmo rai ndepikca an ndeacrina. \s Iesusa Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca kitukndukca morena ramtaɨrmo ootta mandacrina \r (Matiu 21.12-13 na Mak 11.15-17 na Luk 19.45-46) \p \v 13 \x - \xo 2.13: \xo*\xt NA 12.1-27, na In 6.4, na 11.55\xt*\x*Iudanaŋgepta mbendeina ra aniac ianna laruna kɨpca rambuŋairi, na anna Pasowana Rana ndamŋirena, aintik Iesusa Ierusalem auŋ aniac mataŋgat. \v 14 Na Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca, ma wattatnanna, ramtaɨra kitukndukna aiŋira morena, mina bulmakaoapa, sipsipapa, ŋgorikmo mbik tɨkca oikca kitukndukar aŋgɨrena. Na ma watrinanna kituknduk ŋgetrikina ramtaɨr toco, anna mbiraca eacrena. \v 15 Ainda moca ma lawirta ŋgatɨk aŋgɨca ma ramootta pina reaca morina. Ri, ma an ramtaɨrmo muruŋcamiŋapa bulmakaoapa sipsiparmo ootca mina an Raraŋ Aetaniacna Kacna umbum an tɨkcarica mataŋgat. Na an kituknduk ŋgetrikirena kitukndukarta tɨkrena barer motocmo, ma aŋgɨca kabrikirina. \fig Iesusa an kituknduk ŋgetrikirena kitukndukarta tɨkrena barer motocmo ma aŋgɨca kabrikirina|alt="Jesus over turns the money changes tables" src="gw122.tif" size="col" copy="Wade" ref="2.15"\fig* \v 16 \x - \xo 2.16: \xo*\xt Lk 2.49\xt*\x*Na an ŋgorik puŋga kituknduk aŋgɨrena ramtaɨrmo, ma aindoprina, “Ne ndorita ŋgorik aŋgɨca taŋ. Ne aukna Aetna Kacmo mbik tɨkca oikrena taupca kai mo teac.” \v 17 \x - \xo 2.17: \xo*\xt Ŋap 69.9\xt*\x*Ainda moatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an man morina tɨpna kirara watca, mina an Raraŋ Aetaniacna timbigta kap ndeacrena kam ianna malamŋiat. Na an kamma gaind, “Aku una kacna toŋtoŋ ŋgoin, ainda moca aku an kacmo laŋ ndeacna moca aiŋ gargara morena.” \p \v 18 \x - \xo 2.18: \xo*\xt Mt 12.38, na 21.23, na In 6.30\xt*\x*Na Iudanaŋgepca an tɨpna kirara Iesusa moatnanna watca, manmo gainda digiatna, “U aimo titocna ŋgagatraca wandac te, aia anna wat garacna, u mandeaca morina tɨpna kirarna i aniacapnan?” \v 19 \x - \xo 2.19: \xo*\xt Mt 26.61, na 27.40, na Mk 14.58, na 15.29, na Up 6.14\xt*\x*Ainda moca Iesusa mina kambmo gainda rutirina, “Ne gan Raraŋ Aetaniacna Kacmo tapi irik, te, rai mbonkacna inik mbuŋa aku mac mo ŋgep wɨtɨknandet.” \v 20 Ri, Iudanaŋgepta ramtaɨra aindopatna, “Iaukke! An Kaca iarira 46na mɨnna tɨkca mina moa ŋgepca wɨtɨkrinan, na u ndomo rai mbonkacna inikmo, an mac mo ŋgep wɨtɨkna mɨn ki?” \p \v 21 \x - \xo 2.21: \xo*\xt 2 Ko 6.16, na Kol 2.9\xt*\x*Na an kaca ma mboprenanna, anna ma ndona tikna kam ndoprena. \v 22 \x - \xo 2.22: \xo*\xt Lk 24.6-8, na In 12.16, na 14.26\xt*\x*Ainda moca an mɨnna Raraŋ Aetaniaca manmo muk ndiŋa moa ŋgepatnanna, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra ŋgaua ma mbopatna, an kammo, mina mac malamŋiat. Na an kambca Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kap ndeacrenanapa Iesusa mbopatna kambmo mina rɨpacatna. \s Iesusa meikramtaɨrta iroar inkarmo ma muruŋa lamŋirena \p \v 23 \x - \xo 2.23: \xo*\xt In 2.11, na 7.31\xt*\x*Na an Pasowana Rana ndamŋina moca, Iesusa ma Ierusalem ndeacri, na meikramtaɨr wɨt anikca ma moatna ŋgagatracarmo watrina. Ainda moca mina mana imo marɨpacat. An kam tɨp kirar kabe toco an ndeacrena. \v 24 Na Iesus, ma minmo mba rɨpacri, \v 25 \x - \xo 2.25: \xo*\xt Mt 9.4, na Mk 2.8, na In 6.64, na Up 1.24, na KIEK 2.23\xt*\x*na an kɨdrɨkca, ma meikramtaɨrta tɨpemb kirarirmo, ma muruŋcamiŋa lamŋirena. Na ma iro landamŋia mba matpirenan, te, ramoot ianna meikramtaɨrta tɨpemb kirarirta kambca manmo mbopna. Wanaiŋ. Ma ndo meikramtaɨrta iroar landamŋiara ma lamŋirena. \c 3 \s Iesusa Nikodemusap mbopatna \p \v 1 \x - \xo 3.1: \xo*\xt In 7.50, na 19.39\xt*\x*Na ramoot ianna eacrenan, na mana ia Nikodemus. Na ma Parisina tumbunna ramoot ian, na ma toco Iudanaŋgepta ramoot paŋan ian. \v 2 \x - \xo 3.2: \xo*\xt Mt 22.16, na In 9.16, na 9.33, na Up 2.22, na 10.38\xt*\x*Na an ramootta Iesusmo mouŋa kɨpca manmo gaindopatna, “Riripti, aia lamŋirena Raraŋ Aetaniaca unmo mandaca ririptina kirar toca kɨprina. Na Raraŋ Aetaniaca ramoot ianap eac ŋgocor te, an ramootta un morena an ŋgagatraca ma mba moitndai.” \p \v 3 \x - \xo 3.3: \xo*\xt Mt 18.3, na Gal 6.15, na Ta 3.5, na Ie 1.18, na 1 Pi 1.23, na 1 Io 3.9\xt*\x*Ainda moca Iesusa mana kambmo gainda rutirinan, “Aku unmo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, ramootta ŋgam ndaru ŋgocor te, ma Raraŋ Aetaniacna bubuocmo ma mba watitndai.” \v 4 Karica Nikodemusa manmo gainda digiatna, “Titoca tɨk te, ramoot bagara ma ŋgam ndaruit? Ma ndona aemna nikinik mac nda mbukca, aem mananna manmo mac nda mɨrna ki?” \p \v 5 \x - \xo 3.5: \xo*\xt Esi 36.25-27, na Mk 16.16, na Up 2.38, na Ta 3.5\xt*\x*Ri, Iesusa mana kambmo gainda rutirina, “Aku unmo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, ramootta pukapa Ŋeroŋ Rat mbuŋa ŋgam ndaru ŋgocor te, ma Raraŋ Aetaniacna bubuoca mba mbukitndai. \v 6 \x - \xo 3.6: \xo*\xt Ŋap 51.5, na In 1.13\xt*\x*Na reaca ramootna tikca mo larurinan, anna ramootna tikna reac. Na reaca Ŋeroŋ Ratta mo larurinan, anna ŋeroŋna reac. \v 7 Na aku unmo mbopekna an kamb, ‘Ne ŋgaib mac laruna,’ u anna moca kai ŋgep ŋgoreac naŋgep teac. \v 8 \x - \xo 3.8: \xo*\xt LR 11.5, na 1 Ko 2.11\xt*\x*Na watta ma ndona toŋtoŋa raŋgaia kɨprena, na ma titoc nakɨprenan. Na u mana mɨtmɨt niŋgikca waracrena, na mana kɨkɨp tataŋa u mba lamŋirena. Na meikramtaɨra muruŋcamiŋa Ŋeroŋ Rat mbuŋa ŋgaib taru te, mina muruŋcamiŋa aintoc ndarunande.” \p \v 9 Ri, Nikodemusa manmo gainda digirina, “Na an reaca u mboprenanna, ma titoc ndaruit?” \v 10 Na Iesusa mana kammo gainda rutirina, “U Israelna ririptina ramoot paŋan ian, na u an reacmo mba lamŋire ki? \v 11 \x - \xo 3.11: \xo*\xt Mt 11.27, na In 3.32, na 7.16, na 8.26\xt*\x*Na aku unmo gidik, gidik ŋgoinna aindopnande, aia reikca aia lamŋirenanna mambopreke. Na aia reikmo aia watrinanmo, aia anna wiwitirenan. Na an kambca aia wiwitirenanmo, ne iŋ neaŋrenan. \v 12 \x - \xo 3.12: \xo*\xt Lk 22.67\xt*\x*Na aku nenmo gan tiacarpaikna reikta kamb ndoprenan, na ne mba rɨpacrena. Aintik aku nenmo tamuŋna auŋna reikta kamb ndop te, ne titoca rɨpacit? \v 13 \x - \xo 3.13: \xo*\xt ML 30.4, na In 3.6, na 6.33, na 6.38, na Up 2.34, na Ro 10.6, na 1 Ko 15.47, na Epe 4.9-10\xt*\x*Na ramoot ianna tamuŋna auŋa mba taŋri. Wanaiŋ. Ramootna Nuoca ma ndo kabe niŋgikca tamuŋna auŋmo tɨkcarica irikrinan. \v 14 \x - \xo 3.14: \xo*\xt Ndu 21.9, na In 8.28, na 12.32\xt*\x*Na atua Mosesa reik kocorta taupmo ma barasna nduopmo aŋgɨca ik nakeracrinan, na an tɨpna kirar mbuŋa mina Ramootna Nuocmo mina manmo ik naaŋgɨ keracnandet. \v 15 \x - \xo 3.15: \xo*\xt In 3.36, na 6.47, na 20.31\xt*\x*Ainda mo te, meikramtaɨra muruŋa manmo rɨpacnandet, te, mina iarwarna eteacna wat laŋa aŋgɨnandet. \p \v 16 \x - \xo 3.16: \xo*\xt In 3.36, na 10.28, na Ro 5.8, na 8.32, na 1 Io 4.9-10\xt*\x*“Na Raraŋ Aetaniaca ma Nuoc kabe niŋgikap. Na ma gan tiacarpaikna meikramtaɨrmo muruŋcamiŋa matŋirenan, aintik ma minmo an ndona Nuoc kabemo minmo neaŋrinan. Na ma ainda mo te, meikramtaɨra muruŋcamiŋa manmo rɨpacrenanna, mina mba taprekeitndait. Wanaiŋ. Mina an iarwarna eteacna wat laŋa aŋgɨnandet. \v 17 \x - \xo 3.17: \xo*\xt Lk 19.10, na In 5.22, na 5.45, na 12.47, na Up 17.31, na 1 Io 4.14\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniaca ma ndona Nuocmo gan tiacarpaikmo mba mbagɨrica kɨpca meikramtaɨrta tɨpemb kirarira ritri waparaca mo nake, mba mbagɨricatnan. Wanaiŋ. Ma manmo mbagɨrica ma minmo mac nda aŋgɨna. \v 18 \x - \xo 3.18: \xo*\xt In 3.36, na 5.24, na 6.40, na 6.47, na 20.31\xt*\x*Na ramootta manmo rɨpac te, ma ritri waparac ŋgocor. Na ramootta manmo rɨpac ŋgocor, ma manmo ritri waparaca monandet, na an kɨdrɨkca ma Raraŋ Aetaniacna an Nuoc kabena imo ma rɨpac ŋgocor. \v 19 \x - \xo 3.19: \xo*\xt In 1.4-5, na 1.8-12, na 8.12\xt*\x*Na an ritri waparacna mɨnɨŋa gaind. Memetaca gan tiacarpaikca kɨpca larurinan, na meikramtaɨra neaupna toŋtoŋgar koindap maeacreke. Na mina memetacmo mba toŋgorenan, na anna gaind, mina tɨpemb ŋgorikca morena meikramtaɨr koind. \v 20 \x - \xo 3.20: \xo*\xt Iop 24.13-17, na Epe 5.11-13\xt*\x*Na meikramtaɨra muruŋcamiŋa tɨpemb ŋgorikca morenan, mina memetacmo puŋndamootta morina. Na mina toŋgorinanna, mina morena tɨpemb kirarirta reikca raekca kai laru teac. Ainda moca mina memetac ndambuŋa mba kɨprenan. \v 21 Na ramootta tɨpemb kirarir laiŋga morenan, ma memetac ndambuŋa kɨprenan. Te, meikramtaɨra matau watnandet, ma ndona aiŋa Raraŋ Aetaniacna gargar mbuŋa morenan.” \s Kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna ma mbopca laruatna Iesusa ma mandai ŋgoin \p \v 22 \x - \xo 3.22: \xo*\xt In 4.1-2\xt*\x*Karica iŋmbaia Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra Iudiana pitrik waŋmbai mataŋgat. Na ma minapa eaca, meikramtaɨrmo kɨtac pukca neaŋrenan. \v 23 Na Ion toco, ma meikramtaɨrmo kɨtac pukca Ainon auŋa tɨkca neaŋrenan, na an auŋa ma Salim auŋmo rambuŋmbai. Na ocik wɨtta an ndeacrenan, aintik meikramtaɨra man ndambuŋa taŋga kɨtac puk aŋgɨrena. \v 24 \x - \xo 3.24: \xo*\xt Mt 4.12, na 14.3, na Mk 6.17, na Lk 3.19-20\xt*\x*Na an kɨdrɨkca Erotta, Ionmo kac ŋgoreaca mba aŋgɨca tɨkatke. \p \v 25 Karica iptipuŋ ianna Ionna iŋa raŋgairena ramtaɨrapa Iudana ramoot ianna rɨk malaruat. Na mina ipuŋga taŋga, mina titocna ruruca raŋgaica Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutmo rat ndaruit. \v 26 \x - \xo 3.26: \xo*\xt In 1.26-34\xt*\x*Ri, Ionna iŋa raŋgairena ramtaɨra Ion ndambuŋa taŋga aindopatna, “Riripti, ŋgaua an ramootta unapmo oc Iodanmo monmbai waŋ ndeacrinan, na u mana kambmo wiwitirinan, an ramoot, mandeaca ma kɨtac pukca neaŋrenan, aintik meikramtaɨra man ndambuŋa taŋrena.” \v 27 \x - \xo 3.27: \xo*\xt In 19.11, na 1 Ko 4.7, na Ib 5.4, na Ie 1.17\xt*\x*Ainda moca Ionna mina kambmo gainda rutirinan, “Tamuŋna auŋna Raraŋ Aetaniac, ma ramoot ianmo reac ianna neaŋ ŋgocor te, an ramootta ma mba aŋgɨri. \v 28 \x - \xo 3.28: \xo*\xt Mal 3.1, na Mt 11.10, na Mk 1.2, na Lk 1.17, na In 1.20, na 1.23, na 1.27\xt*\x*Na ne ndori waracatna, aku wiwitiatna kamma, ‘Aku an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootta wanaiŋ, Raraŋ Aetaniaca ndo aukmo mandaca aku manmo outmbaica kɨprinan.’ \v 29 \x - \xo 3.29: \xo*\xt Mt 9.15\xt*\x*Na ramoot ianna meac ianna laŋgo te, an meaca ma an ramootna meac. Na an ramootna aikndamootta, ma wɨtɨkca ndona aikndamoot an laŋgorina kamna toŋgoca koar tɨkca waracrena. Na an tɨpna kirar mbuŋa toŋtoŋa aukna nikinik iromo mɨnna tɨkrinan. \v 30 Na mana ia ma ŋgepraŋ te, aukna ia ma irikraŋnandet.” \p \v 31 \x - \xo 3.31: \xo*\xt Mt 28.18, na In 8.23, na Ro 9.5, na 1 Ko 15.47, na Epe 1.21, na Pil 2.9, na 1 Io 4.5-6\xt*\x*Na ramootta tamuŋa eaca kɨprinan, ma reikmo tamuŋmbai. Na gan tiacarpaikna ramoot, ma gan tiacarpaikna reikca morenan, na ma gan tiacarpaikna reikta kamb ndoprena. Na ramootta auŋ tamuŋnan ndiŋa kɨprinan, ma reikmo outmbai. \p \v 32 \x - \xo 3.32: \xo*\xt In 3.11, na 8.26, na 15.15\xt*\x*Na reikca ma watrinan, na reikca waracrina, ma anna wiwitirenan. Na ramoot ianna man wiwitirina an kamb anmo, mba utiŋrinan. \v 33 \x - \xo 3.33: \xo*\xt Ro 3.4, na 1 Io 5.10\xt*\x*Na ramootta mana kambmo aŋgɨca utiŋrenan, anna wandacrinan, ma gan kambmo gidikca rɨpacrena, “Raraŋ Aetaniaca ma kam gidik ŋgoin ndoprena.” \v 34 \x - \xo 3.34: \xo*\xt Ais 42.1, na In 1.16, na 7.16\xt*\x*Na an ramootta Raraŋ Aetaniac mbagɨrica kɨprinan, ma Raraŋ Aetaniacna kambmo wiwitirenan. Na an kɨdrɨkca gaind, Raraŋ Aetaniaca ma manmo Ŋeroŋ Ratmo tɨp, tɨpca mba neaŋrenan. \p \v 35 \x - \xo 3.35: \xo*\xt Mt 11.27, na Lk 10.22, na In 5.20, na 10.17, na Ib 2.8\xt*\x*Na Aetta ma Nuocmo mamatŋi ŋgoin, aintik ma reikmo muruŋa mana para tɨkrina. \v 36 \x - \xo 3.36: \xo*\xt Lk 3.7, na In 1.12, na 3.16-18, na 6.47, na Ro 1.17, na 1 Io 5.10-12\xt*\x*Na meacramootta mandaia Nuocmo rɨpac te, ma iarwarna eteacna watap eacnande. Na meacramootta mandaia Nuocna kambmo raŋgai ŋgocor, ma iarwarna eteacna watta mba aŋgɨitndai. Wanaiŋ. Raraŋ Aetaniacna nikkakatta manap eacrena. \c 4 \s Iesusa Samariana meac ianap mbopatna \p \v 1 \x - \xo 4.1-3: \xo*\xt In 3.22, na 3.26\xt*\x*Na Parisina ramtaɨra gainda waracatna, Iesusa meikramtaɨr wɨtmo kɨtac puk neaŋrenan, na mina mana iŋa raŋgairena meikramtaɨr malaruat. Na mina ŋgaŋganŋgɨa Ionna iŋa raŋgairena meikramtaɨrmo kunda tamuŋmbai. \v 2 Na Iesus, ma ndo ŋgoinna kɨtac pukca mba neaŋrenan, wanaiŋ, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra ndori puŋga meikramtaɨrmo kɨtac puk neaŋrena. \v 3 Na Iesusa ma lamŋirina, Parisina ramtaɨra ainda waracrena, meikramtaɨr wɨtta mana raŋgairena meikramtaɨr tarurina. Ainda moca ma an Iudiana pitrik waŋ tɨkcarica ma Galilina pitrik waŋ mac nda mataŋgat. \v 4 Na an taupca ma raŋgaiatnanna, anna ma Samariana pitrik waŋna rɨkca taŋrena. \p \v 5 \x - \xo 4.5: \xo*\xt RL 33.19, na Ios 24.32\xt*\x*Aintik ma taŋga Samariana auŋ teker ian malaruat, na an auŋmo mina Sikar ŋgacrena. Na an auŋ tikca ma an pitrikca Iakopa ndona nuoc Iosepmo neaŋrinanmo, rambuŋaia eacrena. \v 6 Na au puk ianna atua Iakopa iacrinanna, ma an ndeacrena. Na Iesusa kɨp, kɨpca ma bobororina, aintik ma taŋga an au pukna kɨtɨmma mbiracrina. Na rana ŋgaŋganŋgɨa taŋca rɨkca tɨkrinan. \p \v 7 Ri, Samariana auŋna meac ianna puk wɨtna kɨprinan, na Iesusa manmo gaindopatna, “U aukmo puk neaŋca aku amna, aku puk amna toŋtoŋap.” \v 8 Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an auŋmo amta reik koikna mataŋgat. \v 9 \x - \xo 4.9: \xo*\xt 2 GRP 17.24, na Esr 4.1-5, na 9.1, na 10.44, na Nei 4.1-2, na Lk 9.52-53, na Up 10.28\xt*\x*Ainda moca an Samaria auŋna meaca manmo gaindopatna, “U Iudanaŋgepta ramoot, na aku Samarianaŋgepta meac, na kaina moca u aukmo aindopapekna, ‘U aukmo puk neaŋam, aku puk amna toŋtoŋap’?” Na an meaca an kam ndoprenanna, mana mɨnɨŋa gaind, Iudanaŋgepca Samarianaŋgepmo tumbunna mba tɨkrenanna. \v 10 \x - \xo 4.10: \xo*\xt Ais 12.3, na Ier 2.13, na Sek 13.1, na 14.8, na In 4.26\xt*\x*Ainda moca Iesusa an meacmo gaindopatna, “U an reaca Raraŋ Aetaniaca wanaiŋa neaŋna morenanna u lamŋi te, na an ramootta unmo aindoprenanna, ‘U aukmo puk neaŋam, aku puk amna toŋtoŋap,’ u man ndamŋi te, na u manmo mbopca, ma unmo pukca eteacna watapnanmo ma unmo neaŋnandet.” \v 11 \x - \xo 4.11: \xo*\xt In 7.37-38, na KIEK 21.6\xt*\x*Karica an meaca manmo aindopatna, “Ramoot aniac, u puk wɨtna reac ŋgocor, na an au pukca orer ŋgoin. Aintik an eteacna watapna pukca u ten ndiŋ naaŋgɨit? \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt In 8.53\xt*\x*Aina nicau Iakop, ma aimo gan au pukca aimo neaŋrinan. Na ma ndo ŋgoinapa, mana nuikapa mana bulmakaoapa, sipsiparap, mina muruŋa an auna pukca ambrina. Na u ndomo, aina nicau Iakopmo kunda tamuŋmbai ki?” \v 13 Karica Iesusa mana kammo gainda rutirinan, “Meikramtaɨra muruŋcamiŋa gan auna puk ambrenanna, mina logotta mac gagranandet. \v 14 \x - \xo 4.14: \xo*\xt In 6.35, na 6.58, na 7.38\xt*\x*Na mandaimo aku neaŋgekna puk am te, mana logotta puk mac amna, mba mac gagraitndai. Wanaiŋ. Na an pukca aku neaŋ ndoprinanna, ma an ocna pukca mana inik ndeacrena kirar toc ndeacnande. Na an pukca memetmbaca ma laruraŋ te, manmo iarwarna eteacna watmo neaŋnandet.” \v 15 Ri, an meaca Iesusmo aind mambopat, “Ramoot aniac, u aukmo an pukca neaŋam. Te, iŋmbaia aukna logotta mba mac gagraitndai, na aku ganna mba mac nda kɨpca puk wɨtca aŋgɨ taŋitndai.” \p \v 16 Karica Iesusa manmo gaind mac mbopatna, “U taŋca ndona kaŋgaitmo aca oŋgo kɨp.” \v 17 Ri, ma aind mambopat, “Aku kaŋgait ŋgocor.” Na Iesusa mana kammo rutica gaindopatna, “U wandoŋ ndoprina, u kaŋgait ŋgocor. \v 18 Na anna gidik, ŋgaua u ramtaɨr parmbaimo malaŋgoat, na mandeaca unap eacrena ramootta anna una kaŋgait ŋgoinna wanaiŋ. Na u aukmo kam gidik ndoprina.” \v 19 \x - \xo 4.19: \xo*\xt Lk 7.16, na In 6.14, na 7.40, na 9.17, na 1 Ko 14.24-25\xt*\x*Ainda moca an meaca manmo gaindopatna, “Ramoot aniac, aku mandeaca malamŋica, u ramma morena ramoot ian. \v 20 \x - \xo 4.20: \xo*\xt TW 12.5, na 12.11-14, na 1 GRP 9.3, na Ŋap 122.1-5\xt*\x*Na aina nicar, ŋgamrira mina an takura mbendeina punirena. Na ne Iudanaŋgepca aindoprena, Ierusalem auŋ aniaca ande an taupca aia muruŋa mbendeina punirenan.” \p \v 21 \x - \xo 4.21: \xo*\xt Mal 1.11, na 1 Ti 2.8\xt*\x*Karica Iesusa manmo gaindopatna, “Meacmbitac, u aukna kammo rɨpac. Oit ianna larunandet, na ne Aetmo gan takura mba tɨkca mbendeitndait, co, Ierusalem toco tɨkca mba mbendeitndait. \v 22 \x - \xo 4.22: \xo*\xt 2 GRP 17.29-41, na Ais 2.3, na Lk 24.47, na Ro 9.4-5\xt*\x*Na ne Samarianaŋgepca ne lamŋi ŋgocorta reacmo mbendeirena. Na ai Iudanaŋgepca aia lamŋirena reacna moca anna mbendeirena. Na anna gaind, aia Iudanaŋgepmo Raraŋ Aetaniaca aimo larapaca aia meikramtaɨrmo mac nda aŋgɨna aiŋmo, outta tɨkca morena. \v 23 \x - \xo 4.23: \xo*\xt In 1.17, na Pil 3.3\xt*\x*Na aku unmo aindopnandet, oit ianna larunandet, na mandeaca ma malaruri, na meikramtaɨra Raraŋ Aetaniacmo mbendeina mo te, mina an takurapa Ierusalemmo mba mac lamŋiitndait. Wanaiŋ. Mina Raraŋ Aetaniac Aetmo, ndorita iroar inkarapa manmo gidikca raŋgaica mbendeiraŋnandet. Na Raraŋ Aetaniaca ma ainta meikramtaɨrta ŋgorerena. \v 24 \x - \xo 4.24: \xo*\xt Ro 12.1, na 2 Ko 3.17, na Pil 3.3\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniaca ma Ŋeroŋ. Aintik meikramtaɨra manmo mbendeina morena, mina Ŋeroŋ Ratna gargarapa tɨp kirar gidik mbuŋa mbendeirena.” \v 25 \x - \xo 4.25: \xo*\xt In 1.41\xt*\x*Na an meaca Iesusmo, nda rutica aindoprina, “Aku lamŋirena, Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, ma kɨpnandet. Na an mɨnna ma gan tiacarpaik nakɨp te, ma aimo reikmo muruŋa mbopi larunandet.” \v 26 \x - \xo 4.26: \xo*\xt Mt 26.63-64, na Mk 14.61-62, na In 9.37\xt*\x*Ri, Iesusa manmo gaindopatna, “Aku ndo unap mboprena ramoot, aku Karais.” \p \v 27 Na ma an meacmo aindopatke, an kɨdrɨkca mana iŋa raŋgairena ramtaɨra nda kɨpca larurina. Na mina watrinanna ma an meacap mbopreke, mina tamtam malamŋiat. Na mina ianna manmo mba digiatke, “U kaina reaca toŋgorinan? Co, kaina moca u an meacap mboprena?” \v 28 Karica an meaca ma ndona puk wɨn tɨkcarica ma auŋ mac mataŋgat. Na ma meikramtaɨrmo aindopatna, \v 29 “Ne kɨpca ramoot ianna watna, ma aukmo ŋgaua aku morina reikta kambmo mboprena. Na ma an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot ki?” \v 30 Ainda moca an auŋna meikramtaɨra laruca kɨpca Iesusmo watrina. \p \v 31 Karica an kɨdrɨkca mana iŋa raŋgairena ramtaɨra manmo aindopatna, “Riripti, u am.” \v 32 Na ma minmo aindopatna, “Aku gagamna amna reacap, na ne mba lamŋireke.” \v 33 Ainda moca mina ndori puŋga aindopatna, “Moca ramoot ianna manmo amna reac neaŋca ambri ki?” \v 34 \x - \xo 4.34: \xo*\xt In 6.38, na 17.4, na 19.30\xt*\x*Ri, ma minmo gaindopatna, “Raraŋ Aetaniaca aukmo mbagɨrica aku kɨprinan, na aukna amna reaca mana toŋtoŋa raŋgairenanapa ma aukmo neaŋrina aiŋira moca korwina. \p \v 35 \x - \xo 4.35: \xo*\xt Mt 9.37, na Lk 10.2, na KIEK 14.15\xt*\x*“Na ne aindoprenan, ‘Karwai paura maeacreke, na an mai te, aia warɨŋna amta reik aŋgɨrena.’ Na aku nenmo aindopnandet, ne tamtamca wat, warɨŋembmo matau wat, amta reikca maica kocroca eacrena. \v 36 \x - \xo 4.36: \xo*\xt Ŋap 126.5-6, na Dan 12.3\xt*\x*Na ramootta amta reikmo aŋgɨra punirenanna, ma anna opoikca aŋgɨrena, na ma iarwarna eteacna watna amta reikca aŋgɨca punirena. Aintik amta reik mutocrena ramootapa amta reikmo aŋgɨca punirena ramootta, maniŋa muruŋniŋa toŋgonandet. \v 37 Ainda moca an kambca anna gidik, ‘Ramoot ianna warɨŋna amta reikmo mutocrena, na kabena ramootta amta reikmo aŋgɨra punirena.’ \v 38 Na aku nenmo mandaca ne taŋga warɨŋa ne ŋgaua mana aiŋa mo ŋgocorta amta reik aŋgɨrina. Na an warɨŋa kabena ramtaɨra morinan, na ne anna mbukca mina aiŋ aniac mbuŋ ndarurina amta reikca aŋgɨrena.” \p \v 39 Na an auŋ Samariana meikramtaɨr wɨt aniaca an meacna kamma waraca, mina Iesusmo rɨpacrina. Na anna mɨnɨŋa gaind, an meaca ma aindopatna, “Ma aukmo ŋgaua aku moatna reikta kambmo ma muruŋ ndoprina.” \v 40 Ainda moca Samarianaŋgepca kɨpca manmo mina ndoriap eacna aemaŋmaŋap madigiat. Aintik ma minapmo ra mbuniŋa an auŋ ndeacrina. \v 41 Na meikramtaɨr wɨt aniac ŋgoinna Iesusna kambmo waraca mina marɨpacat. \v 42 \x - \xo 4.42: \xo*\xt In 17.8, na 1 Io 4.14\xt*\x*Ainda moca mina an meacmo aindopatna, “Aia una kamb tiŋgikmo mba waraca, an ramootmo rɨpacrina, wanaiŋ. Aia ndori mana kambmo waraca, aia lamŋirina, an ramootta ma ndo niŋgikca gan tiacarpaikna meikramtaɨrmo, muruŋcamiŋa mac nda aŋgɨna ramoot.” \s Iesusa ramoot paŋan ianna nuocmo moa laŋa moatna \p \v 43 \x - \xo 4.43: \xo*\xt In 4.40\xt*\x*Aintik Iesusa Samarianaŋgepta meikramtaɨrap ra mbuniŋa minap eaca, karica ma an auŋmo tɨkcarica ma Galilina pitrik waŋa taŋrina. \v 44 \x - \xo 4.44: \xo*\xt Mt 13.57, na Mk 6.4, na Lk 4.24\xt*\x*Na ma ndo ŋgoinna ma kambmo gainda wiwitirina, “Ramma morena ramootta, ma ndona auŋ mɨnɨŋa ma iremb kocor.” \p \v 45 \x - \xo 4.45: \xo*\xt In 2.23\xt*\x*Karica ma taŋga Galili malaruat, na Galilinanda man kɨkɨpna moca mina toŋtoŋgar koindap. Na mana mɨnɨŋa gaind, mitoco mina an Ierusalemna mbembendei aniacna moca anna taŋca, an auŋ aniaca ma morina reikca mina muruŋa watrina.\f + \fr 4.45 \fr*\ft Mbembendeina ra aniac, anna Pasowana Ra.\ft*\f* \p \v 46 \x - \xo 4.46: \xo*\xt In 2.1-11\xt*\x*Karica ma auŋ teker Kanaca Galilina inik ndeacrena auŋmo mac nda taŋga larurina, na an auŋ tekermo ma ŋgaua puk mbuŋa wainna pukca uriraca larurinan. Na an mɨn toco, Romna ramoot paŋan ianna ma Kapaneam auŋ ndeacrena, na mana nuoca roumbap. \v 47 \x - \xo 4.47: \xo*\xt Mt 8.5-6, na Lk 7.1-10\xt*\x*Ainda moca an ramootta waracrinanna, Iesusa Iudia tɨkcarica ma taŋga Galilia ndarurina. Aintik ma taŋga Iesusmo digica ma Kapaneam auŋ ŋgirikca ndona an nuocmo moi laŋa mona. Na an nuoca ma menacna morena. \v 48 \x - \xo 4.48: \xo*\xt In 2.18, na 20.29, na 1 Ko 1.22\xt*\x*Karica Iesusa an ramootmo gaindopatna, “Ne ainta ŋgagatracara wat ŋgocor co, ne mba rɨpacitndai.” \v 49 Ri, ramoot paŋanna aindopatna, “Kacoot, u tawi ŋgoinna kɨpca irik. Moca aukna nuoca menacnari.” \v 50 \x - \xo 4.50: \xo*\xt Mt 8.13, na Mk 7.29\xt*\x*Na Iesusa manmo gaindopatna, “U taŋ, una nuoca ma mba menacitndai.” Ainda moca an ramoot paŋanna mana kambmo rɨpaca ma mataŋgat. \p \v 51 Na an ramoot paŋanna Kapaneam auŋmo laru ŋgocor ndeacri, mana mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨra manmo taupca tɨkca ndapurikica mina manmo aindopatna, “Una nuoca ma mba menacri, ma laŋ ndarurina.” \v 52 Na ma minmo digiatna, kaina rana ŋgaŋganŋgɨ ma laŋ emtemma morina. Na mina manmo gaindopatna, “Ŋoura rana ŋgaŋganŋgɨa ramo rɨkmbai motem tɨkca roumbca manmo tɨkcaririna.” \v 53 \x - \xo 4.53: \xo*\xt Up 16.14-15, na 16.31\xt*\x*Ri, an nuocna aetta malamŋiat, ŋoura an mɨn mbuŋa Iesusa manmo aindopatna, “Una nuoca ma mba menacitndai.” Na manapa mana wiwitinanna mina marɨpacat. \v 54 \x - \xo 4.54: \xo*\xt In 2.11, na 2.23\xt*\x*Na anna Iesusna ŋgaŋganŋgɨ mbuniŋna ŋgagatraca ma Galilina inikca tɨkca moatna, na ma moatna kɨdrɨkca ma Iudia tɨkcarica ma kɨpca Galili ndeacrina. \c 5 \ms Iesusa ndona aiŋa mori, na ma meikramtaɨrmo mbembendeina ra anikta raia minmo ririptia neaŋrina \mr (5—10) \s Iesusa Betesdana rurena au pukca tɨkca ramoot ianmo moa laŋa moatna \p \v 1 Na iŋmbaia Iudanaŋgepta mbembendeina ra aniac ianna laruatna, ri, Iesusa Ierusalemma taŋgatna. \p \v 2 Na Ierusalem auŋ aniacna inikca rurena au puk ianna eacrenan, na ma wuocna tɨŋ ianna roumbca eacrenan. Na an wuocna tɨŋna ia Sipsiparta Tɨŋ. Na an rurena au pukna ia mina Iburuna kam mbuŋa gaind ŋgacrena Betesda. Na mana roumbmbaica wacraet parmbaiap eacrenan. \v 3-4 Na an wacraet parmbaina, roumbbebta meikramtaɨr wɨtapa, lamnik ŋgorikcapa, or ŋgorikcapa, meikramtaɨra gagrira menacrinanna anna eacrenan.\f + \fr 5.3-4 \fr*\ft Na landamŋina ramtaɨr ndeida gainda lamŋirena, kabena kam tɨp toco gan wesap eacrenan. Na an kamma gaind, \ft*\fq “Mina an rurena au pukmo numaina ndabirena. Na anna gaind, Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ ianna an rurena au pukca irikca pukmo mo numairena. Na pukca numai mai te, titocna roumbbebta meikramtaɨra an rurena au pukmo out ŋgoinna iriki puk te, ma ndo laŋa monandet.”\fq*\f* \p \v 5 Na ramoot ianna roumbapnanna anna tɨmpaik up ian ndeacrena, na mana an roumbca iarir 38na mɨn, na ma anap eacrenan. \v 6 Na Iesusa watrinanna, an ramootta meraca eacrenan, na ma lamŋirenan, ma an roumbapmo kɨdrɨk rocotap eacrenan. Ainda moca Iesusa manmo madigiat, “U toŋgorinanna una tikca laŋa mona ki?” \p \v 7 Ri, an roumbbebta ramootta mana kambmo gainda rutirinan, “Kacoot, an mɨnna pukca numai te, auk aŋgɨca taŋca an rurena au puk inikca tɨkna ramtaɨr kocor. Na aku ndo anna irikna mo te, kabena ramootta aukmo kunda anna iriknandet.” \v 8 \x - \xo 5.8: \xo*\xt Mt 9.6\xt*\x*Karica Iesusa manmo gaindopatna, “U ŋgepca wɨtɨkca ndona bar aŋgɨca taŋ.” \v 9 Na tawi ŋgoinna an ramootna tikca laŋ mamoat. Ri, ma ŋgepca wɨtɨkca ndona bar aŋgɨca mataŋgat. \p Na an reaca Wɨktɨtɨkna Ra mbuŋa larurinan, \v 10 \x - \xo 5.10: \xo*\xt NA 20.10, na Nei 13.19, na Ier 17.21, na Mt 12.2, na Mk 2.24, na Lk 13.14, na In 9.14\xt*\x*ainda moca Iudanaŋgepca an ramootmo watca mina manmo gaindopatna, “Mandeaca anna Wɨktɨtɨkna Ra, na anna wandɨk, u ndona bara kai aŋgɨca taŋ teac.” \v 11 Na ma mina kambmo nda rutica aindopatna, “An ramootta aukmo moa laŋa morinanna, ma aukmo aindoprina, ‘U ndona barmo aŋgɨca taŋ.’” \v 12 Ri, mina manmo madigiat, “Titocna ramootta unmo mboprinan? Na u ndona bar aŋgɨca taŋrena?” \v 13 Na an ramootta laŋa larurinanna, ma mba lamŋiri, mandai ŋgoinna manmo mboprina. Na mana mɨnɨŋa gaind, meikramtaɨr wɨt ŋgoinna an ndeacrinan, na Iesus toco ma mataŋgat. \p \v 14 \x - \xo 5.14: \xo*\xt In 8.11\xt*\x*Karica iŋmbaia Iesusa Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukca an ramootmo watrinanna ma eacrena. Ri, ma an ramootmo aindopatna, “U warac. Mandeaca u laŋ mamori. Na u tɨp ŋgoreacna makukca kai mac mo teac, moca makuk aniac ianna unmo laruca u ŋgocrainandet.” \v 15 Karica an ramootta taŋga Iudanaŋgepmo gaindopatna, “An ramootta aukmo, mo laŋa morinanna, anna Iesus niŋgik.” \p \v 16 \x - \xo 5.16: \xo*\xt Mt 12.14\xt*\x*Ainda moca Iudanaŋgepca Iesusmo tɨp kirar ŋgoreaca morenan, na anna mɨnɨŋa gaind, ma an reikmo Wɨktɨtɨkna Ra mbuŋa morena. \v 17 \x - \xo 5.17: \xo*\xt In 9.4, na 14.10\xt*\x*Na Iesusa mina kambmo gainda rutirinan, “Aukna Aetta ma memetmbaca aiŋa moa kɨp, kɨpca mandeacna mɨn. Na auk toco aku aiŋa morenan.” \v 18 \x - \xo 5.18: \xo*\xt Mt 26.4, na In 7.1, na 7.19, na 7.30, na 10.30, na 10.33, na Pil 2.6\xt*\x*Na Iudanaŋgepca an kamma waraca mina Iesusa mo menacna toŋtoŋgar anikap. Na anna mɨnɨŋa gaind, ma Wɨktɨtɨkna Ra niŋgikna tɨpmo mba kundrenan. Wanaiŋ. Ma aindoprenan, Raraŋ Aetaniaca mana Aet ŋgoin. Na an kam mbuŋa ma ndomo moca Raraŋ Aetaniacna kirara larurinan. \s Raraŋ Aetaniacna Nuoca ma aiŋa mona i aniacap \p \v 19 \x - \xo 5.19: \xo*\xt In 5.30, na 8.28-29, na 12.49, na 14.10\xt*\x*Ainda moca Iesusa Iudanaŋgepta kambmo gainda rutirinan, “Aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnande, Nuoca ma ndona iro mbuŋa reac ianna mba moitndai, wanaiŋ. Ma ndona Aetta morina reik tiŋgikca watca ma morenan. Na reik muruŋa Aetta morenan, Nuoc toco anna morena. \v 20 \x - \xo 5.20: \xo*\xt Mt 3.17, na In 3.35, na 2 Pi 1.17\xt*\x*Na Aetta ma Nuocmo matŋirenan tik, ma ndo morena reik muruŋmo manmo wandacrenan. Te, nenmo moca ne ŋgep ŋgoreac naŋgepnande. Na Aetta ma Nuocmo kabena aiŋir anik toco waracnandet, an aiŋira ma outta morinanmo kunnandet. \v 21 \x - \xo 5.21: \xo*\xt TW 32.39, na 1 Sml 2.6, na 2 GRP 5.7, na Lk 7.14, na 8.54, na In 11.25, na 11.43, na Ro 4.17, na Epe 2.5\xt*\x*Na Aetta menacrina meikramtaɨrmo, moca mac nda ŋgeprinan, na minmo eteacna watta neaŋrena. Ainda moca Nuoc toco, ma meikramtaɨrmo ndona toŋtoŋ mbuŋa minmo eteacna watta neaŋrena. \v 22 \x - \xo 5.22: \xo*\xt Mt 11.27, na In 3.17, na 5.27, na 9.39, na Up 10.42, na 17.31, na 1 Pi 4.5\xt*\x*Na Aetta ma ramoot ianmo ritri waparaca mba morena. An ritri waparacna aiŋir muruŋa ma ndona Nuocna para tɨkrina. \v 23 \x - \xo 5.23: \xo*\xt Pil 2.10-11, na 1 Io 2.23\xt*\x*Ainda moca meikramtaɨr muruŋcamiŋa Nuocna imo aŋgɨ ŋgepnandet. Na an tɨpna kirara mina Aetna i aŋgɨ ŋgeprena. Na meacramoota Nuocna imo aŋgɨ ŋgep ŋgocor, ma an Aetta an Nuocmo mandaca kɨprina imo mba aŋgɨ ŋgeprinan. \p \v 24 \x - \xo 5.24: \xo*\xt In 3.15-18, na 6.40, na 8.51, na 1 Io 3.14\xt*\x*“Na aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnande, ramootta aukna kambca waracrenan, na Aetta aukmo mbagɨrica kɨprinanmo rɨpac te, ma iarwarna eteacna watapmo memetmbaca eacraŋnandet. Na ma ritri waparac ŋgocor, na ma memenacmo tɨkcarica ma eteacna watap eacrenan. \p \v 25 \x - \xo 5.25: \xo*\xt In 5.28, na Epe 2.1, na 2.5-6, na Kol 2.13\xt*\x*“Na aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnande, kɨdrɨkca kɨpca laruna mamoek, na mandeaca ma kɨpca larurina, te, an menacrina meikramtaɨra Raraŋ Aetaniacna Nuocna upna kambmo waracnandet. Na meikramtaɨra anna waracrenan, mina eteacna watta aŋgɨnande. \v 26 Na Aetta ma ndo ŋgoinna ma eteacna watap. Na ma Nuocmo gargara neaŋrinan, na Nuoc toco ma ndo ŋgoinna eteacna watap. \v 27 \x - \xo 5.27: \xo*\xt Dan 7.13-14, na 7.22, na In 5.22, na Up 10.42, na 17.31\xt*\x*Na ma Ramootna Nuoc, ainda moca Aetta manmo i aniaca neaŋrinan, te, ma meikramtaɨrmo ritri waparaca mo te, mina tɨpemb kirarirmo ma ritrina. \v 28 Na ne aukna an kambta moca kai tamtamca lamŋi teac. Na an kɨdrɨkca laruna mamoek, na mukca eacrena meikramtaɨr muruŋa mina Nuocna upna kambmo waracnandet, \v 29 \x - \xo 5.29: \xo*\xt Ais 26.19, na Dan 12.2, na Mt 16.27, na In 6.40, na Up 24.15, na 1 Ko 15.52, na 1 Te 4.16\xt*\x*te, mina mukmo tɨkcarica ŋgepca larunandet. Na meikramtaɨra tɨpemb kirarir laiŋga morenan, mina mac nda ŋgepca eacnandet. Na meikramtaɨra tɨpemb ŋgorikca morenan, mitoco mac nda ŋgepca ritri waparac taŋnandet. Te, ritri waparaca aindopnandet, mina ŋgocrainandet.” \s Kabena wiwit toco aindoprena Iesusa ma mandai \p \v 30 \x - \xo 5.30: \xo*\xt Mt 26.39, na In 4.34, na 5.19, na 6.38\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Aku ndona nikinik iro mbuŋa reac ianna mona towanaiŋ. Aku Aet ndambuŋna kambca aŋgɨrenan, na anna raŋgairenan, na meikramtaɨrta tɨpemb kirarirmo ritrirena. Na aukna ritri waparac, ma wandoŋ niŋgik. Na anna mɨnɨŋa gaind, aku ndo ndona nikinikna iro mbuŋa mba raŋgairenan. Wanaiŋ. Aku Aetna toŋtoŋ niŋgikca raŋgairena, na ma ndo aukmo mbagɨrica aku kɨprina. \p \v 31 \x - \xo 5.31: \xo*\xt In 8.13-14, na KIEK 3.14\xt*\x*“Na aku ndo kabea ndona aiŋapa ndona tɨpna kirara mbop te, meikramtaɨra aukna wiwitirina kambmo mba rɨpacitndai. \v 32 \x - \xo 5.32: \xo*\xt Mt 3.17, na In 5.36-37, na 8.18, na 1 Io 5.6-9\xt*\x*Na kabena ramoot ian toco ma eacrenan, na ma toco aukna aiŋna kambapa aukna tɨp kirarmo wiwitirena. Na aku lamŋirenan, an kambca ma wiwitirenanna anna gidik.\f + \fr 5.32 \fr*\ft Na kabena ramoot ian toco ma eacrenan, na ma toco aukna aiŋna kambapa aukna tɨp kirarmo wiwitirena. Na an ramootta Iesusa mboprenan, anna Raraŋ Aetaniac niŋgik.\ft*\f* \p \v 33-34 \x - \xo 5.33-34: \xo*\xt In 1.19-34, na 3.27-30, na Epe 2.8, na Ta 3.5\xt*\x*“Na aku ndo lamŋirena, ramoot ianna aukna kambca moi gagrana mɨnna wanaiŋ. Na aku lamŋirena, ŋgaua ne meikramtaɨrmo mbagɨrica mina Ion ndambuŋna kamb aŋgɨna taŋrina. Na aku toŋgorinanna, Raraŋ Aetaniaca nenmo mac nda aŋgɨna, aintik aku toŋgorenanna, ne Ionna aukna aiŋapa tɨpemb kirarirta kambmo mboprinanna, ne anna lamŋiraŋ. Na Ionna ma kamb gidkarmo wiwitirina. \v 35 \x - \xo 5.35: \xo*\xt Mt 13.20-21, na Mk 6.20, na 2 Pi 1.19\xt*\x*Na Ion tikca ma tacna wɨwɨr toca wɨra eacrina kirara meikramtaɨrmo memetaca neaŋgatna. Na kɨdrɨk teker motem mbuŋa nena iroar inkara mana memetacna moca toŋtoŋgar koind. \p \v 36 \x - \xo 5.36: \xo*\xt In 3.2, na 10.25, na 10.38, na 14.11, na 1 Io 5.9\xt*\x*“Na reaca Ionmo kunda tamuŋmbai, ma mandeaca aukmo wiwitirenan. Na anna aiŋira Aetta aukmo neaŋga aku muruŋa kocnai monandet. Na an aiŋa aku morenanna, anna meikramtaɨrmo mataua wiwitica mbopnandet, Aetta aukmo mbagɨrica aku kɨprinan. \v 37 \x - \xo 5.37: \xo*\xt Mt 3.17, na 17.5, na Mk 1.11, na Lk 3.22, na In 5.32, na 6.27, na 8.18, na 1 Ti 1.17, na 1 Io 4.12\xt*\x*Na Aetta ndo aukmo mandaca aku kɨprinan, na ma ndo aukmo wiwitirena. Na ne mana kam upa mba waracrenan. Wanaiŋ ŋgoin. Na ne mana inpaŋanna mba watrenan. \v 38 Na mana kamb toco, nenap mba eacrenan, na ramootta Aetta mandaca kɨprinanna, ne mana kambca mba rɨpacrena.\f + \fr 5.38 \fr*\ft Na ramootta Aetta mandaca kɨprinanna, anna Iesus.\ft*\f* \p \v 39 \x - \xo 5.39: \xo*\xt TW 18.15-18, na Lk 16.29, na 24.27, na 24.44, na In 5.46, na Up 13.27, na 17.11, na 2 Ti 3.15, na 1 Pi 1.10-11\xt*\x*“Na ne gaind ndamŋirena, kambca Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapca eacrenanna, ma nenmo iarwarna eteacna wat laŋa neaŋrena. Ainda moca ne Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapna kambmo muruŋcamiŋa watreke, na ritrirena. Na Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kap toco aukna moca wiwitirena, \v 40 \x - \xo 5.40: \xo*\xt In 1.11, na 3.19\xt*\x*na ne auk ndambuŋ nakɨpca eteacna wat aŋgɨna karirenan. \p \v 41 \x - \xo 5.41: \xo*\xt In 5.34, na 1 Te 2.6\xt*\x*“Na aku gainda mba lamŋireke, aku i aniac aŋgɨna moca aku meikramtaɨrmo an kambca mboprenan. \v 42 Na aku nenmo lamŋirenan. Nena iroar inkara ne Raraŋ Aetaniacmo mba matŋirena. \v 43 \x - \xo 5.43: \xo*\xt Mt 24.5, na 24.24\xt*\x*Na aku ndona Aetna i mbuŋa kɨprinan, na ne aukna kambmo mba aŋgɨatke. Na ramoot ianna ndona i mbuŋa kɨp te, ne tawi ŋgoinna mana kambmo aŋgɨnandet. \v 44 \x - \xo 5.44: \xo*\xt In 12.43, na Ro 2.29\xt*\x*Na ne ndorita wiwitnanmo i aniaca aŋgɨrenan. Na an i aniaca Raraŋ Aetaniaca ndo niŋgikca neaŋrenan, na ne anmo aŋgɨna karirenan. Na ne ainta tɨpembta kirarira mo te, ne toca titoca tɨkca rɨpacit? \p \v 45 \x - \xo 5.45: \xo*\xt TW 31.26-27, na Ro 2.12\xt*\x*“Na ne gainda kai lamŋi teac, aku nenmo Aetna lamnɨac ŋgoutta tɨkca ritri waparaca monanna. Wanaiŋ. Na ramootta nenmo ritri waparaca monanna, anna Mosesa ndo ŋgoin, na anna an ramootta ne gainda lamŋirenan, ma nenmo otacnandet. \v 46 \x - \xo 5.46: \xo*\xt RL 3.15, na TW 18.15-18, na In 1.45, na Up 3.22, na 26.22\xt*\x*Na ne Mosesna kambmo rɨpac te, ne aukna kamb motocmo rɨpacnandet. Na anna mɨnɨŋa gaind, an kambca ma tirrinan, anna aukmo wiwitirena. \v 47 \x - \xo 5.47: \xo*\xt Lk 16.31\xt*\x*Na ne an mana tirrina kambmo rɨpac ŋgocor te, ne titoca tɨkca aukna kambmo rɨpacit?” \c 6 \s Iesusa 5,000na mɨnna ramtaɨr tiŋgikmo amna reaca neaŋga ambatnan \r (Matiu 14.13-21 na Mak 6.30-44 na Luk 9.10-17) \p \v 1 Karica iŋmbaia Iesusa Galilina mɨarna monmbai waŋa taŋrina, na an mɨarna i ian toco Taiberias mɨar. \v 2 Na meikramtaɨrta mɨmɨat aniaca mina man morina ŋgagatracar wɨt anikca, ma an roumbbebta meikramtaɨrmo moa laiŋga morinanna watri tik, mina manmo raŋgairena. \v 3 Ri, ma takur teker ian nagaca ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrap mbiracrina. \v 4 \x - \xo 6.4: \xo*\xt In 2.13\xt*\x*Na an mɨnna Iudanaŋgepta ra aniaca laruna rambuŋairina, anna an Pasowana Ra. \v 5 \x - \xo 6.5: \xo*\xt Mt 14.14, na Mk 6.34, na Lk 9.12\xt*\x*Ainda moca Iesusa tamtamma watrinanna, meikramtaɨrta mɨmɨat aniaca man ndambuŋ nakɨprina. Ri, ma Pilipmo gainda digirina, “Aia tenna tɨkca tapacar koikca gan meikramtaɨrmo neaŋamna?” \v 6 Na ma an kammo morinanna, anna Pilipmo towaina. Na ma ndo ŋgoinna ma titoca tɨkca mona reaca ma lamŋirena. \p \v 7 Ri, Pilipa mana kammo gainda rutirina, “Aia karwir parmbaiapa mbut mbuniŋna aiŋa moca aŋgɨrena mɨnna kitukndukarta mɨn mbuŋa tapacar koik te, ma an meikramtaɨrta kabe, kabemo teker, tekera neaŋ te, mina mɨnna mba mac tɨkitndait.” \v 8 Ainda moca Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨrta ianna, Andru, ma Saimon Pitana lap, ma Iesusmo gaindopatna, \v 9 \x - \xo 6.9: \xo*\xt 2 GRP 4.43\xt*\x*“Nuoc teker ianna ganna eacrenanna, ma tapacar tɨpemb parmbaia mina balina wit mbuŋa morinanapa ŋgoaem mbuniŋap. Na meikramtaɨrta mɨmɨat aniac ŋgoinna gan ndeacrena. Na gan tapacar tɨpembapa ŋgoaemniŋa aimo titoc ŋgotacit?” \v 10 Aindopatke, Iesusa minmo gaind mambopat, “Meikramtaɨrmo mbopca mina mbirac.” Na an kɨdrɨkca katgar wɨtta an ndeacrena, aintik mina anna mbiracrina. Na anna mbiracrina ramtaɨr tiŋgikna ndunduna mɨnna 5,000na mɨn. \p \v 11 Ainda moca mina mbiracatke, Iesusa an tapacarpaik aŋgɨca Raraŋ Aetaniacmo mbendeica kam laŋ neaŋga, ma meikramtaɨrmo mabiŋaiat. Na an kirar kabe toco, ma an ŋgoaemniŋ motocmo aind mamoat. Na ma minmo neaŋga mina ndorita mɨnna aŋgɨrina. \v 12 Na mina amba maiatke, ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindopatna, “Ne an am tɨpembca eacrenanmo, aŋgɨca tumbunna tɨk. Moca ndeida wanaiŋa eac nari.” \v 13 Ainda moca mina an tapacarpaikna tɨpembmo, aŋgɨca tumbunna tɨkca, mina larkambca parniŋapa mbut mbuniŋna mɨn ŋgaocrina. Na anna meikramtaɨra amba mɨnna tɨkri, anna tɨpembca eacrena. \p \v 14 \x - \xo 6.14: \xo*\xt RL 49.10, na TW 18.15-18, na Mt 11.3, na In 1.21, na 2.11, na 4.19, na 4.25, na 5.46\xt*\x*Ri, an meikramtaɨra man morina an ŋgagatraca watca, mina aindopatna, “Gidik ŋgoin, ma an ramma morena ramootta Raraŋ Aetaniaca mbopatnanna, ma gan tiacarpaikmo mbagɨrica kɨpnandet.” \v 15 \x - \xo 6.15: \xo*\xt Mt 14.23, na In 18.36\xt*\x*Na Iesusa an kamma waraca ma lamŋirina, mina kɨpca manmo utiŋca mina manmo ndorita gagrirta ramoot paŋanna monandet. Ainda moca ma an taupmo tɨkcarica ma ndo kabe ŋgoinna takur mac taŋgatna. \s Iesusa mɨarna puk nambatta taŋrina \r (Matiu 14.22-33 na Mak 6.45-52) \p \v 16 Na wigwac mbuŋa Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨra mɨar mairikat. \v 17 Ri, mina kor ian naŋgabukca mina mɨarmo kataca monmbai waŋa taŋna. Na mina Kapaneam auŋa taŋna morena. Na ra mairinan, na Iesusa min ndambuŋa mba kɨpatke. \v 18 Ri, wat aniaca ŋgepatke, ma macaitta moa ŋgeprina. \v 19 Na mina an kor mbuŋa parmbai, co, parmbaiapa mbut kabena kilomitana mɨn mbuŋa auta mɨarmo laruri, na mina watrinanna Iesusa mɨarna puk nambatta taŋrena, na ma kɨpca kormo rambuŋairi. Na mina nanambiatke, \v 20 ma minmo aindopatna, “Anna auk niŋgik kɨprena. Ne kai nanambi teac.” \v 21 Ainda moca mina mamo kor naaŋgɨ ŋgabukna toŋtoŋgarap tik, tawi ŋgoinna an kora mina taŋna morena auŋmo taŋga malaruat. \s Meikramtaɨra Iesusna oreatna \p \v 22 Na iŋmbaina ra mbuŋa, meikramtaɨra mina an mɨarmo an waŋembai ndeacrinanna, mina lamŋirena, ŋoura kour kocor, anna kor kabe niŋgik ndeacrina. Na Iesusa ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrapmo, an kormo mba ŋgabukatke. Wanaiŋ. Mana iŋa raŋgairena ramtaɨr tiŋgikca an kor naŋgabukca mina taŋgatna. \v 23 \x - \xo 6.23: \xo*\xt In 6.11\xt*\x*Na Taiberias auŋna kour ndeida kɨpca an taupca Kacootta tapacarpaikmo kam laŋ neaŋga mina ambrinanmo rambuŋairi, \v 24 na meikramtaɨra ainda watrina, Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra anna mba eacri. Ainda moatke, mina an kourpaik puŋga ŋgabukca mina Kapaneam auŋa taŋca Iesusna ŋgorena. \s Iesusa ma tamuŋna auŋna tapac \p \v 25 Karica meikramtaɨra mɨarmo waŋmbaia taŋga Iesus ndambuŋ ndaruca, mina manmo gaindopatna, “Riripti, tumbuitta u gan nakɨprina?” \v 26 \x - \xo 6.26: \xo*\xt In 6.11-12\xt*\x*Ri, ma mina kambmo gainda rutirina, “Aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, ne an ŋgagatraca aku morinanna watca mba lamŋireke. Na anna an ŋgagatraca aku nenmo wandacrinan, ne tapacarpaikca amba mɨnna tɨkri, na anna mɨnɨŋna moca ne aukna ŋgorerenan. \v 27 \x - \xo 6.27: \xo*\xt Mt 3.17, na Lk 3.22, na In 1.33, na 4.14, na 6.48-58, na Up 2.22, na 2 Pi 1.17\xt*\x*Na ne ainta amta reikca ŋgocrairenanna, aiŋa kai mo teac. Wanaiŋ. Ne amta reikca iarwar ndeacrenanna aiŋ niŋgikca moraŋ, na anna an amta reikca iarwara eacrena watnan. Na ainta amta reikca Ramootna Nuoca nenmo neaŋnandet. Na Raraŋ Aetaniac Aetta, manmo larapaca ndonanna morinan.” \p \v 28 Ainda moca mina manmo gaindopatna, “Aia tida mo te, aia Raraŋ Aetaniacna aiŋa moit?” \v 29 \x - \xo 6.29: \xo*\xt 1 Io 3.23\xt*\x*Ri, Iesusa mina kambmo gainda rutirina, “Raraŋ Aetaniacna aiŋa gaind. Ne an ramootta Raraŋ Aetaniac mbagɨrica makɨprinanmo ne mana rɨpac.” \p \v 30-31 \x - \xo 6.30-31: \xo*\xt NA 16.4, na 16.15, na Ndu 11.7-9, na Nei 9.15, na Ŋap 78.24, na Mt 12.38, na 16.1, na Mk 8.11, na In 2.18, na 1 Ko 1.22, na 10.3\xt*\x*Ainda moca mina an kamma waraca mina manmo gainda digirina, “U titocna ŋgagatraca mo te, aia an ŋgagatraca watca aia una kammo rɨpacna? Na aina nicar ŋgamrira ramtaɨr kocorta taupca tɨkca mina menamo ambrinan, an kam tɨpna kirara Raraŋ Aetaniacna timbigta kap ndeacrena, ‘Ma meikramtaɨrmo tamuŋna auŋna tapac neaŋga mina ambrina.’ Na u titocna ŋgagatrac ŋgoinna moit?” \v 32 Ainda moca Iesusa minmo gaindopatna, “Aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnande, mandeaca Mosesa nenmo tamuŋna auŋna tapaca mba neaŋrenan. Wanaiŋ. Aukna Aetta mandeaca nenmo tamuŋna auŋna tapac gidik neaŋrena. \v 33 Na an tapaca Raraŋ Aetaniaca neaŋrinanna, ma tamuŋna auŋmo tɨkcarica ma irikca gan tiacarpaikna meikramtaɨrmo eteacna wat neaŋrena.” \v 34 \x - \xo 6.34: \xo*\xt In 4.14-15, na 6.48-58, na 7.37\xt*\x*Ri, mina manmo aindopatna, “Ramoot aniac, u aimo memetmbaca an tapac neaŋraŋ.” \v 35 \x - \xo 6.35: \xo*\xt In 4.14, na 6.48-58\xt*\x*Na Iesusa minmo gaindopatna, “Auk ndo, aku iarwarna eteacna watna tapac. Na ramootta auk ndambuŋ nakɨp te, ma mba mac nik wataiitndai. Na ramootta aukmo rɨpac te, ma logotta puk amna moca mba gagraitndai. \p \v 36 \x - \xo 6.36: \xo*\xt In 6.26, na 6.64, na 20.29\xt*\x*“Na aku nenmo mboprinan, na ne aukmo watrinan, na ne mba rɨpacrenan. \v 37 \x - \xo 6.37: \xo*\xt Mt 11.28, na In 10.28-29, na 17.6-8, na 2 Ti 2.19, na 1 Io 2.19\xt*\x*Na meikramtaɨra muruŋa Aetta aukmo neaŋrinanna, mina auk ndambuŋ nakɨpnandet. Na ramootta auk ndambuŋ nakɨp te, aku manmo mo kecarina mɨnna wanaiŋ ŋgoin. \v 38 \x - \xo 6.38: \xo*\xt Mt 26.39, na In 4.34, na 5.30\xt*\x*Na aku tamuŋna auŋmo tɨkcarica irikrinanna, aku ndona toŋtoŋa raŋgaina mba kɨpri. Wanaiŋ. Aku irikrinanna, aku ndona Aetna toŋtoŋa raŋgaina kɨprinan, ma aukmo mbagɨrica aku kɨprina. \v 39 \x - \xo 6.39: \xo*\xt In 10.28-29, na 17.12, na 18.9\xt*\x*Na Aetna toŋtoŋa ma aukmo mbagɨrica kɨprinanna gaind. Aku man neaŋrina meikramtaɨrta ianna kai tɨkcari teac. Wanaiŋ. Aku minmo gan tiacarpaikna reikta mamamaina ramo, minmo mo ŋgepnandet. \v 40 \x - \xo 6.40: \xo*\xt In 3.15, na 6.27, na 6.47, na 6.54, na 11.24\xt*\x*Na aukna Aetna toŋtoŋa gaind. Meikramtaɨr muruŋa Nuocmo watca rɨpac te, mina iarwarna eteacna wat aŋgɨnandet. Na aku minmo gan tiacarpaikna mamamaina ra, minmo aŋgɨnandet.” \p \v 41 Na Iudanaŋgepca waracrinanna Iesusa gaindopatna, “Aku ndo an tapaca tamuŋna auŋ tɨkcarica irikrinan.” Na mina kekelamun keca, manmo kamb wɨtta tamtam mambopri. \v 42 \x - \xo 6.42: \xo*\xt Mt 13.55, na Mk 6.3, na Lk 4.22\xt*\x*Na mina aindopatna, “An ramoot, ma Iesus, na ma Iosepna nuoc. Na aia mana aemmapa aetmo lamŋirena. Aintik titoca moca mandeaca ma aindoprina, ‘Aku tamuŋna auŋmo tɨkcarica irikrinan’?” \p \v 43 Karica Iesusa mina kambmo gainda rutirina, “Ne ndorita rɨkmo kamb wɨtmo kai mbop teac. \v 44 \x - \xo 6.44: \xo*\xt In 6.65\xt*\x*Aetta ndo aukmo mbagɨrica aku kɨprina. Na ramoot ianna ndona toŋtoŋ mbuŋa auk ndambuŋa kɨpna toawanaiŋ. Wanaiŋ ŋgoin. Aetta ndo mana nikinik iroa mo ŋgepca ma auk ndambuŋ nakɨpnandet. Na gan tiacarpaikna mamamaina ra, aku ndo minmo muk ndiŋa mo ŋgepnandet. \v 45 \x - \xo 6.45: \xo*\xt Ais 54.13, na Ier 31.34, na Mai 4.2, na Ib 8.10\xt*\x*Na rambca morina ramtaɨrta timbigta kapna inik ndeacrena kamma gaind, ‘Raraŋ Aetaniaca ma meikramtaɨrmo riptinandet.’ Te, meikramtaɨra muruŋa Aetna kambmo waracrinanna, na manmo lamŋirenan, mina auk ndambuŋ nakɨprena. \p \v 46 \x - \xo 6.46: \xo*\xt Mt 11.27, na Lk 10.22, na In 1.18\xt*\x*“Na ramoot ianna Aetmo mba watri, wanaiŋ ŋgoin. Na an ramootta Raraŋ Aetaniacap eaca kɨprinan, ma ndo niŋgikca Aetmo watrina. \v 47 \x - \xo 6.47: \xo*\xt In 3.15-18, na 3.36, na 6.40\xt*\x*Na aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnande, ramootta aukmo rɨpac te, ma iarwarna eteacna watap eacnandet. \v 48 \x - \xo 6.48: \xo*\xt In 6.31-35, na 6.58\xt*\x*Na aku ndo niŋgikca, aku iarwarna eteacna watna tapac. \v 49 Na nena an nicar ŋgamrira menamo ramtaɨr kocorta taupca tɨkca ambrinanna, mina mamenacri. \v 50 Na an tapaca tamuŋna auŋmo tɨkcarica irikrinanna, anna meikramtaɨra man am te, mina mba menacitndai. \v 51 \x - \xo 6.51: \xo*\xt In 3.13, na Ib 10.5, na 10.10\xt*\x*Na aku ndo an tapaca iarwarna eteacna watapnan. Na aku tamuŋna auŋmo tɨkcarica irikrina. Na ramoot ianna an tapac am te, ma iarwarna eteacna watap eacnandet. Na an tapaca aku manmo neaŋgeknanna, anna aukna tik. Na aku gan tiacarpaikna meikramtaɨra neaŋ te, mina iarwarna eteacna wat aŋgɨnandet.” \p \v 52 Na Iudanaŋgepca an kamma waraca, mina ndorita rɨkmo kekelamun keca mambopri. Na mina gaindopatna, “Titoc ŋgoinna tɨkca, an ramootta mana tikmo aimo neaŋca aia ammit?” \p \v 53 \x - \xo 6.53: \xo*\xt Mt 26.26-28\xt*\x*Ainda moca Iesusa minmo aindopatna, “Aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, ne Ramootna Nuocna tikmo am ŋgocor, na mana racaindpaikmo am ŋgocor te, eteacna watta nenap mba eacitndai. \v 54 \x - \xo 6.54: \xo*\xt In 4.14, na 6.27, na 6.40, na 6.63\xt*\x*Na ramootta aukna tikapa racaindpaik ambrenan, ma iarwarna eteacna watap memetmbaca eacraŋnandet. Te, aku manmo reikta mamamaina ra mbuŋa mo ŋgepnandet. \v 55 Na anna gidik, aukna tikca ma amna reac gidik, na aukna racaindpaikca anna amna reac gidik. \v 56 \x - \xo 6.56: \xo*\xt 1 Io 3.24, na 4.15-16\xt*\x*Na ramootta aukna tikapa racaindpaikmo am te, ma aukap eacrena, na aku manap eacrena. \v 57 \x - \xo 6.57: \xo*\xt In 15.4-5, na 1 Io 3.24\xt*\x*Na iarwarna eteacna watapna Aetta ma aukmo mandaca aku kɨprina, na aku Aetna gargar mbuŋa iarwarna eteacna watap eacrena. Na anna kirar mbuŋa ramootta aukmo am te, ma aukna gargar mbuŋa iarwarna eteacna watta aŋgɨnandet. \v 58 Na an niŋgikca anna an tapaca tamuŋna auŋmo tɨkcarica irikrinan. Na ma an nicar ŋgamrira atua ambrina tapacna kirara wanaiŋ, mina anmo amba menacrinan. Wanaiŋ. Na ramootta an tapacmo am te, ma iarwarna eteacna watap eacraŋnandet.” \v 59 Na Iesus, ma Kapaneamna Iudananta mimitpac aŋgɨrena kac ndeacatke, ma meikramtaɨrmo an kamb neaŋrina. \s Iesusa iarwarna eteacna watapna kambap \p \v 60 Ainda moca mana iŋa raŋgairena meikramtaɨr wɨtta an kambca waraca mina aindopatna, “An ririptina kambca aia gɨwac garacna aiŋ ŋgoin. Na mandaia ndo waracit?” \v 61 Na Iesusna nikinik iroa ma lamŋirenan, mana iŋa raŋgairena meikramtaɨra man mboprena kambta moca tamtam mambopreke. Ainda moca ma minmo gainda digirina, “An kambca nena rɨtɨpaikca moa ŋgocrairi ki? \v 62 \x - \xo 6.62: \xo*\xt Mk 16.19, na In 3.13, na Up 1.9-11, na Epe 4.8\xt*\x*Na ne Ramootna Nuocmo wat te, ma atu ndeacrina taup mac nda taŋca an ndeac te, anna kaica? \v 63 \x - \xo 6.63: \xo*\xt 2 Ko 3.6\xt*\x*Na Ŋeroŋ Ratta ndo meikramtaɨrmo eteacna wat neaŋrena, na ramootna tikca ma aimo otacna mɨnna wanaiŋ. Na an kambca aku nenmo neaŋrenanna, ma eteacna watap, na ma ŋeroŋ. \v 64 \x - \xo 6.64: \xo*\xt In 6.36, na 13.11\xt*\x*Na nena rɨkna ramtaɨr ndeida mba rɨpacrenan.” Na Iesusa ma atuna lamŋirina, mandaia rɨpac ŋgocor. Na ma lamŋirena, an ramootta manmo aŋgɨca puŋnaŋgepta para tɨknandet. \v 65 \x - \xo 6.65: \xo*\xt In 6.44-45\xt*\x*Ainda moca ma gaindopatna, “Mina mba rɨpacrenanna, na anna mɨnɨŋna moca aku nenmo mboprina, ‘Na Aetta ramoot ianmo gargar neaŋ ŋgocor te, an ramootta auk ndambuŋa mba kɨpitndai.’” \p \v 66 Karica Iesusa an kambca wiwitia maiatke, mana iŋa raŋgairena meikramtaɨr wɨtta manmo tɨkcarica mataŋgat, na mina manap mba mac taŋgatke. \v 67 Ainda moca Iesusa mana iŋa raŋgairena ramtaɨr parniŋapa mbut mbuniŋna mɨnmo gainda digiatna, “Na ne toco, aukmo tɨkcarica taŋit ki?” \p \v 68 \x - \xo 6.68-69: \xo*\xt Mt 16.16, na Mk 8.29, na Lk 9.20\xt*\x*Ri, Saimon Pita, mana kammo nda rutica aindopatna, “Kacoot, aia mandai ndambuŋa taŋit? Una kamb tiŋgikca iarwarna eteacna wat neaŋrena. \v 69 \x - \xo 6.69: \xo*\xt Mt 14.33, na Mk 1.24, na In 1.49\xt*\x*Na aia rɨpacrina, na aia mataua lamŋirena, u an ramoot ratta Raraŋ Aetaniaca ndo ŋgoin unmo larapacrina.” \p \v 70 Karica Iesusa mina kambmo gainda rutirina, “Kaica? Na aku ndo, aku nenmo aukna iŋa raŋgaina ramtaɨr, parniŋapa mbut mbuniŋa larapacrina. Na nena rɨkna ianna ma paparuna ramoot ianna kirar toc.” \v 71 Na anna ma Saimon Iskariotna nuoc, Iudasna kam ndoprina. Na Iudas tikca ma an parniŋapa mbut mbuniŋna mana iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramoot ian. Na iŋmbaia ma Iesusmo aŋgɨca puŋnaŋgepta para tɨknandet. \c 7 \s Iesusa Ndamb Ndeacrena Rai Anikca watna taŋgatna \p \v 1 \x - \xo 7.1: \xo*\xt In 5.18\xt*\x*Karica iŋmbai mbuŋa Iesusa Galilina pitrik waŋ niŋgikca taŋrina. Na ma Iudiana pitrik waŋa mba taŋri, anna Iudanaŋgepca manmo mo menacna morena. \v 2 \x - \xo 7.2: \xo*\xt TN 23.34, na TW 16.13\xt*\x*Na Iudana mbembendeina rai anikca kɨpca laruna marambuŋairi, na anna, an Ndamb Ndeacrena Rai Anik. \v 3 Aintik mana laiplacara manmo gaindopatna, “U gan auŋ tɨkcarica u Iudia taŋ, te, una iŋa raŋgairena ramtaɨra un morena ainta aiŋira u morenanna mina watna. \v 4 Ainda moca ramootta meikramtaɨra manmo wat rapacna mo te, ma aiŋa mba iŋgoroca mba morenan. Na u ainta reikca mona mo te, u laruca raekca tɨkca meikramtaɨrta lamnikta outta wɨtɨkca monandet.” \v 5 \x - \xo 7.5: \xo*\xt Mt 13.55, na Mk 3.21, na Up 1.14\xt*\x*Na mana laiplacar toco mina manmo mba rɨpacrenan, aintik mina manmo an kam ndopatna. \v 6 \x - \xo 7.6: \xo*\xt In 2.4, na 7.8, na 7.30, na 8.20\xt*\x*Ainda moca Iesusa mina kambmo gainda rutirina, “Aukna kɨdrɨkca mba larureke. Na kɨdrɨkar wɨtta anna nena kɨdrɨkar. \v 7 \x - \xo 7.7: \xo*\xt In 3.19, na 15.18-19\xt*\x*Ainda moca gan tiacarpaikna meikramtaɨra mina nenmo puŋnaŋgepca mba moitndai. Na mina aukmo puŋndamootta monandet, na aku mina morena tɨpemb kirarir ŋgorik minanmo, aku mbopca larurenan. \v 8 Na ne an rai anikta moca ne Ierusalemma taŋga mbendeirenan. Na aku mba taŋitndai, aukna kɨdrɨkca mba larureke.” \v 9 Ri, ma minmo aindopacarica ma Galilia lambica eacri. \p \v 10 Karica mana laiplacara taŋgatke, ma toco eaca iŋmbai mataŋgat. Na ma raekca mba larua taŋri, wanaiŋ, ma iŋgoroca taŋrina, te, meikramtaɨra manmo mba wati garacitndai. \v 11 \x - \xo 7.11: \xo*\xt In 11.56\xt*\x*Na an mbendeina ra aniac, Iudanaŋgepta ramtaɨr paŋainda ŋgepca mana moca oreri, mina gaindopatna, “An ramootta ten ndeacrena?” \v 12 \x - \xo 7.12: \xo*\xt Mt 21.46, na Lk 7.16, na In 10.19\xt*\x*Ri, meikramtaɨra mana moca ndorita rɨkca lektekarta kamb puŋga mbopca taŋrena. Na ndeida aindoprina, “Ma ramoot laŋ.” Na ndeida aindopatna, “Wanaiŋ. Ma meikramtaɨrmo parurena.” \v 13 \x - \xo 7.13: \xo*\xt In 9.22, na 12.42, na 19.38, na 20.19\xt*\x*Ainda moca mina Iudanaŋgepta ramtaɨr paŋaindta moca nanambiri, na mina ianna mana morena tɨpna kirarna kammo raekca mba tɨkca mbopatke. \p \v 14 Karica an Ndamb Ndeacrena Rai Anikta mamamaia kɨpca rambuŋairi, Iesusa Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukca meikramtaɨrmo riptirina. \v 15 \x - \xo 7.15: \xo*\xt Mt 13.54, na Lk 2.47\xt*\x*Ri, Iudanaŋgepca mana an kambca waraca mina iroara tamtam ndamŋica mina gaindopatna, “Tida moca an ramootta an iro landamŋiap? Na ma landamŋi aŋgɨrena taupca mba taŋga landamŋi aŋgɨri.” \v 16 \x - \xo 7.16: \xo*\xt In 3.11, na 8.28, na 12.49, na 14.10\xt*\x*Karica Iesusa mina kammo gainda rutica aindopatna, “Na an ririptiara aku nenmo neaŋrenanna, anna auknanna wanaiŋ. Anna Raraŋ Aetaniacnan, na ma ndo aukmo mbagɨrica kɨprina. \v 17 \x - \xo 7.17: \xo*\xt In 8.43\xt*\x*Na ramoot ianna mana kambmo matau ŋgoinna raŋgaina mo te, ma auk riptica mbopapekna kambta mɨnɨŋmo lamŋi garacnandet. Te, ma lamŋinandet, an riptia anna Raraŋ Aetaniac ndambuŋnan, co, aukna iro mbuŋa larurina kam. \v 18 \x - \xo 7.18: \xo*\xt In 5.41, na 5.44, na 8.50\xt*\x*Ainda moca ramootta ndona iro mbuŋa kam ndop te, ma ndona i aniacmo aŋgɨ ŋgepna morena. Na ramootta man mbagɨrica kɨprina ramootna i aniacmo aŋgɨ ŋgepna mo te, an ramoot, ma ramoot wandoŋ ŋgoin. Na ma mba parurena ramoot. \p \v 19 \x - \xo 7.19: \xo*\xt NA 24.3, na TW 33.4, na Mt 12.14, na Mk 3.6, na Up 7.38, na 7.53, na Ro 2.21-24\xt*\x*“Na atua Mosesa nenmo Tɨp Wandɨkca neaŋrina. Ri, nena rɨkna ramoot ianna an Tɨp Wandɨkca mba raŋgairenan ŋgoin. Na kaina moca ne aukmo, mo menacna morena?” \v 20 \x - \xo 7.20: \xo*\xt In 8.48, na 8.52, na 10.20\xt*\x*Karica meikramtaɨra mana kammo gainda rutica mboprina, “Ŋeroŋ ŋgoreaca unap eacre ki? Na mandaia unmo mo menacna morena?” \v 21 Ri, Iesusa mina kammo gainda nda rutica aindopatna, “Aku aiŋ ianna moatke, ne muruŋa anna tamtam malamŋireke.\f + \fr 7.21 \fr*\ft An kamma ma mboprinanna, anna ma Betesda au puk aniaca tɨkca morina aiŋna kam ndoprina. An kam tɨpca Ion sapta 5 wes 1 taŋca wes 18na inikca wat, an kam toco anna eacrena.\ft*\f* \v 22 \x - \xo 7.22: \xo*\xt RL 17.9-13, na TN 12.3\xt*\x*Na ne matau lamŋi. Mosesa nenmo tikiŋit kakatacna tɨp kirara ma nenmo neaŋgatnan, na ne Wɨktɨtɨkna Ramo nuikta tikiŋitmo katacrena. Na anna gidik, Mosesa ndo mbuŋa an Mosesna tɨp kirara mba moatnan. Anna nicar ŋgamrirta mɨn mbuŋa laruatna. \v 23 \x - \xo 7.23: \xo*\xt In 5.8-10, na 5.16\xt*\x*Aintik ne Mosesna Tɨp Wandɨkmo matau raŋgaina moca ne ndorita nuikta tikiŋitmo Wɨktɨtɨkna Ra mbuŋa katacrenan. Na aku ramoot ianna tikca Wɨktɨtɨkna Ramo, mo laŋa mo te, kaina moca ne aukmo nikkatrenan? \v 24 \x - \xo 7.24: \xo*\xt TN 19.15, na TW 1.16-17, na Ais 11.3-4, na In 8.15, na Ie 2.1\xt*\x*Na ne lamnɨac mbuŋa reikmo kai watca ritri teac, ne reikmo muruŋa tɨp kirar wandoŋ mbuŋa ritri moraŋ.” \s Meikramtaɨra Iesusmo garacna ma mandai ŋgoin \p \v 25 \x - \xo 7.25: \xo*\xt In 5.18\xt*\x*Ainda moca Ierusalemna meikramtaɨr ndeida Iesus moatna reikca watca mina gaindopatna, “An ramootta ramtaɨr paŋainda manmo mo menacna morena ramoot ki? \v 26 Na ne wat, ma ande raekca tɨkca kambmo wiwitirenan, na mina manmo reac ianna mba moreke. Moca mina lamŋire ki, ma an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot ki? \v 27 \x - \xo 7.27: \xo*\xt Mt 13.55, na Mk 6.3, na Lk 4.22, na In 7.41, na 9.29\xt*\x*Na an ramootna auŋ mɨnɨŋa aia lamŋirena. Na an mɨnna Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootta ma kɨp laru te, ramoot ianna mana auŋ mɨnɨŋa mba lamŋi garacitndai.” \p \v 28 \x - \xo 7.28: \xo*\xt Mt 11.27, na In 5.32, na 5.43, na 8.14, na 8.26, na 8.55\xt*\x*Ri, Iesusa ma Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca eaca meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniacna kambmo riptirena. Na ma kam keca gaindopatna, “Ne aukna auŋ mɨnɨŋapa aukmo, ne lamŋi ndopre ki? Na aku ndona toŋtoŋ mbuŋa mba kɨpri, wanaiŋ. Aetta ndo aukmo mbagɨrica aku kɨprinan. Na mana tɨpemb kirarira gidik, na ne manmo mba lamŋia rapacri. \v 29 \x - \xo 7.29: \xo*\xt Mt 11.27, na In 10.15\xt*\x*Na aku ndo manmo lamŋirenan. Na aku manapa eaca ma aukmo mbagɨrica aku kɨprinan.” \p \v 30 \x - \xo 7.30: \xo*\xt Mk 11.18, na Lk 19.47, na In 7.44, na 8.20, na 8.37, na 13.1\xt*\x*Ainda moca mina mana kamb mbaraca mina manmo kac ŋgoreaca tɨkna mori. Na mana ra mba kɨpca rambuŋairi, aintik ramoot ianna manmo mba utiŋgatke. \v 31 \x - \xo 7.31: \xo*\xt In 2.23, na 8.30, na 10.42, na 11.45, na 12.11, na 12.42\xt*\x*Ri, meikramtaɨr wɨtta manmo rɨpaca gaindopatna, “An mɨnna Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootta kɨp te, ma ŋgagatrac wɨtta moca, an ramootta morenanmo kunit ki?” \s Mina piriŋmo mbagɨrica Iesusmo kac ŋgoreaca tɨkna moatna \p \v 32 Karica ramtaɨra Iesusa moatna ainta reikta kamb ndopatke, Parisiarta ramtaɨra mawaracat. Ainda moca taup ndamtaɨr paŋaindapa, Parisina ramtaɨra piriŋmo mbagɨrica manmo utiŋna. \v 33 \x - \xo 7.33: \xo*\xt In 13.33, na 16.16\xt*\x*Ri, Iesusa gaindopatna, “Kɨdrɨk tekemmotemma aku nenap eacnandet, na aku Aet ndambuŋa taŋnandet. Ma aukmo mbagɨrica aku kɨprina. \v 34 \x - \xo 7.34: \xo*\xt Osi 5.6, na In 8.21, na 13.33, na 13.36, na 17.24\xt*\x*Te, ne aukna moca oreraŋnandet, na ne aukmo mba watitndai. Na aku eacrena auŋa ne taŋna towanaiŋ.” \v 35 Ri, Iudanaŋgepca ndori puŋga gaindopatna, “Ma tenna taŋ te, aia manmo mba watit? Moca ma aina wiwittar tambuŋa taŋca Giriknanmo ripti nari? \v 36 Na ma toco gaindopatna, ‘Ne aukna oreraŋ te, ne aukmo mba watitndai.’ Na ma mac gaindopatna, ‘Aku eacrena taupca ne mba taŋitndai.’ Na an kamna mɨnɨŋa kai?” \s Iesusa iarwarna eteacna pukna kam ndopatna \p \v 37 \x - \xo 7.37: \xo*\xt TN 23.36, na Ais 55.1, na In 4.10, na 4.14, na 6.35, na KIEK 22.17\xt*\x*Na an mbembendeina rai anikta mamamaina ra, anna ra aniac ŋgoin. Ri, an kɨdrɨkca Iesusa ŋgepca wɨtɨkca aca gaindopatna, “U mandaia puk amna logotta gagra te, u auk ndambuŋ nakɨpca puk am. \v 38 \x - \xo 7.38: \xo*\xt Ais 12.3, na 58.11, na Esi 47.1, na Sek 14.8\xt*\x*Na an kamma Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kap ndeacrena kirar, na ma gaind, ramootta aukmo rɨpac te, iarwarna eteacna pukca mana nikinik iroa mbukca mɨnna tɨknande.” \v 39 \x - \xo 7.39: \xo*\xt Ais 44.3, na Iol 2.28, na In 12.16, na 16.7, na 20.22, na Up 2.4, na 2.17, na 2.33\xt*\x*Na anna Iesusa Ŋeroŋ Ratna kam ndoprenan, ramootta mana rɨpac te, ma aŋgɨnandet. Na an kɨdrɨkca Iesusa i aniaca mba aŋgɨreke, aintik Ŋeroŋ Ratta laru ŋgocor. \s Meikramtaɨra tumbun mbuniŋa titacatna \p \v 40 \x - \xo 7.40: \xo*\xt TW 18.15-18, na In 1.21, na 2.11, na 6.14\xt*\x*Karica meikramtaɨr ndeida Iesus mbopatna kamb mbaraca mina gaindopatna, “Gidik ŋgoin, gan ramootta ma ande, Raraŋ Aetaniacna ramma morena ramoot.” \v 41 \x - \xo 7.41: \xo*\xt In 1.46, na 4.29\xt*\x*Ri, mina ndeida gaindopatna, “Ma an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot.” Na ndeida gaindoprina, “Wanaiŋ, an ramootta Raraŋ Aetaniaca baburinanna, ma Galili ndiŋa mba kɨpitndait. \v 42 \x - \xo 7.42: \xo*\xt 2 Sml 7.12, na Ŋap 89.3-4, na 132.11, na Ier 23.5, na Mai 5.2, na Mt 2.5-6, na Lk 2.4\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapca aindoprina, an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, ma gagrirta ramoot paŋan Dewitna wiwitnan ndiŋ nakɨpnandet. Na ma Betlem ndiŋa kɨpnandet, an auŋa atua Dewitta eacrina.” \v 43 \x - \xo 7.43: \xo*\xt In 9.16\xt*\x*Ainda moca meikramtaɨra iroar damarap tik mina tumbun mbuniŋa titacrina. \v 44 \x - \xo 7.44: \xo*\xt In 7.30\xt*\x*Ri, ndeida manmo kac ŋgoreaca tɨkna mori, na mina ianna manmo utiŋna moca mba mori. \s Ramtaɨr paŋainda Iesusmo mba rɨpacri \p \v 45 \x - \xo 7.45: \xo*\xt In 7.32\xt*\x*Karica piriŋga taup ndamtaɨr paŋaindapa, Parisiar tambuŋa mac nda mataŋgat. Ri, mina minmo gainda digiatna, “Kaina moca ne manmo mba aŋgɨca kɨpri?” \v 46 \x - \xo 7.46: \xo*\xt Mt 7.29, na Mk 1.22\xt*\x*Na mina mimo nda rutica gaindopatna, “Ŋgaua ramoot ianna an ramoot mboprena kamna kirara mba mbopri.” \v 47 Karica Parisiara minmo gaind mac rutica gaindopatna, “Ma nen motoco paruapek ki? \v 48 \x - \xo 7.48: \xo*\xt In 12.42\xt*\x*Na aina Parisiarapa ramtaɨr paŋaindta wiwitmo ne watrena, aina ianna manmo rɨpacre ki? Wanaiŋ ŋgoin.” \v 49 Na mina gaind mac mbopatna, “An wiwitta mana rɨpacrenanna, mina Tɨp Wandɨkca mba lamŋirena meikramtaɨr. Na Raraŋ Aetaniaca ma mboprinan, mina ŋgocrainandet.” \p \v 50 \x - \xo 7.50: \xo*\xt In 3.1-2\xt*\x*Na Nikodemus ma an ramootta ŋgaua Iesus ndambuŋa taŋgatna ramoot, na ma mina wiwitnan. Ri, ma minmo gaindopatna, \v 51 \x - \xo 7.51: \xo*\xt TW 1.16-17, na 19.15\xt*\x*“Aina tɨp wandɨkca gaindopre ki? Aia ramootmo wanaiŋa ritri waparaca wanaiŋa moit ki? Wanaiŋ. Aia mana kammo outta warac te, aia iŋmbaia lamŋina, ma kaina reac ŋgoreaca morina.” \v 52 \x - \xo 7.52: \xo*\xt In 7.41-42\xt*\x*Ri, mina mana kammo gainda rutirina, “U toco u Galilina ramoot ki? U Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapmo matau wat te, u toco u lamŋi garacna, ramma morena ramoot ianna Galili ndiŋa mba laruitndait.” \s Mina tɨp ŋgoreacna makukca morina meacmo Iesus ndambuŋ naaŋgɨa taŋgatna \p \v 53 Karica meikramtaɨra ndorita kaikca taŋgatna.\f + \fr 7.53 \fr*\ft Landamŋina ramtaɨr wɨtta gaind ndamŋirena, an kambca sapta 7 wes 53na tɨkca taŋca sapta 8 wes 11na mɨnna eacrena, Ionna mba tiratke, anmo kabena ramootta iŋmbaia tiratnan.\ft*\f* \c 8 \nb \v 1 \x - \xo 8.1: \xo*\xt Lk 21.37\xt*\x*Na Iesusa ma Olip Takur mataŋgat. \v 2 Na ŋaŋarmuŋ ŋgoinna ma Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc mambukat. Na meikramtaɨr wɨtta man ndambuŋ nakɨpri, na ma anna mbiraca minmo ripti neaŋgatna. \v 3 Ainda moca tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa, Parisina ramtaɨra meac laŋtaŋgo ianap aŋgɨca kɨprinan, na mina watrinanna, an meaca ma tɨp ŋgadudukca morena meacramootna tɨp kirar morinanmo, mina aŋgɨca kɨpca manmo meikramtaɨrta out mawɨtɨkat. \v 4 Karica mina Iesusmo gaindopatna, “Riripti, gan meaca ma tɨp ŋgadudukca morena meacramootna tɨp kirara moca, mina manmo watrina. \v 5 \x - \xo 8.5: \xo*\xt TN 20.10, na TW 22.22-24\xt*\x*Na Tɨp Wandɨk mbuŋa Mosesa aindoprina, aia ainta meacmo waut mbuŋa rɨŋ menacnandet. Na u tit ndopit?” \v 6 \x - \xo 8.6: \xo*\xt Mt 22.15\xt*\x*Na anna gaind, mina an kam mbuŋ ndopca, manmo towaina morina, te, ma kam ianna kati mbop te, mina manmo ritri waparaca tɨkna. Ri, Iesusa tutupniŋ rɨmbɨtca ma ndona patŋit mbuŋa pitrik matirri. \p \v 7 \x - \xo 8.7: \xo*\xt TW 17.7, na Ro 2.1\xt*\x*Karica mina manmo memetmbac madigiri, na ma ŋgepca wɨtɨkca minmo gaindopatna, “Mandaia nena rɨknanna, tɨp ŋgoreacna makukca mo ŋgocor, ma outna wautmo an meaca rɨŋ.” \v 8 Ri, ma mac tutupniŋ rɨmbɨtca pitrik mac matirri. \v 9 \x - \xo 8.9: \xo*\xt Mt 22.22\xt*\x*Ainda moca mina an kam mbaraca mina muruŋa kabe, kabea ŋgepca an taup tɨkcarica mataŋgat. Na ramtaɨra iarir wɨtapnanna, mina outta taŋri, na ramtaɨr ŋgaibpaikca iŋmbai mataŋgat. Na Iesusa ndo kabe tutupniŋ rɨmbɨtca eacri, na an meaca mana outta wɨtɨkca eacrina. \p \v 10 Ainda moca Iesusa ŋgepca wɨtɨkca ma an meacmo gaindopatna, “Meacmbitac, gan ramtaɨra tenna taŋgapekna? Unmo ritri waparaca mona ramoot ianna eac ŋgocor ki?” \v 11 \x - \xo 8.11: \xo*\xt In 3.17, na 5.14\xt*\x*Ri, an meaca aindopatna, “Ramoot aniac, ramtaɨr kocor.” Na Iesusa gaindopatna, “Auk toco unmo ritri waparaca mba moitndai. U taŋca iŋmbaia tɨp ŋgoreacna makukca kai mac mo teac.” \s Iesusa ma gan tiacarpaikna memetac \p \v 12 \x - \xo 8.12: \xo*\xt Ais 49.6, na Mt 5.14, na In 1.4-9, na 3.19, na 9.5, na 12.46\xt*\x*Karica Iesusa meikramtaɨrmo gaind mac mbopatna, “Aku ndo gan tiacarpaikna memetac. Na ramootta aukmo raŋgai te, ma neaupa mba taŋitndai. Ma iarwarna eteacna watna memetacap.” \v 13 \x - \xo 8.13: \xo*\xt In 5.31\xt*\x*Ri, Parisiara an kamb mbaraca mina Iesusmo gaindopatna, “U ndo mbuŋa u ndona aiŋapa tɨpemb kirarirta kamb tiŋgik ndoprena. Aintik u wiwitica mboprena kambca meikramtaɨra mba rɨpacitndai.” \v 14 \x - \xo 8.14: \xo*\xt In 5.31-32, na 7.28-29, na 9.29\xt*\x*Karica Iesusa mina kammo gainda rutica mboprina, “Anna gidik, aku ndo mbuŋa ndona tɨpemb kirarirta kambca wiwitirena. Na meikramtaɨra aukna kambmo mina rɨpacnandet. Na aku gaindopnandet, aku ŋgepca kɨprina auŋa aku lamŋirena, na aku nda taŋna auŋa aku malamŋireke. Na ne aukna auŋ mɨnɨŋa ne mba lamŋireke. Na aku taŋgekna auŋa, ne an tocmo mba lamŋireke. \v 15 \x - \xo 8.15: \xo*\xt In 7.24, na 12.47\xt*\x*Na ne meikramtaɨrmo tiacarpaikna tɨpna kirar mbuŋa ritri waparaca morenan. Na aku ramoot ianmo ainta tɨpna kirar mbuŋa ritri waparaca mba morenanna. \v 16 \x - \xo 8.16: \xo*\xt In 5.30, na 8.29\xt*\x*Na aku ramoot ianmo mana tɨpna kirar mbuŋa ritri waparaca mo te, aukna ritri waparaca ma wandoŋ, na aukna kambca aku meikramtaɨrmo wiwitirinanna, mina rɨpacnandet, na aku ndo kabea mba ritri waparaca moitndai. Wanaiŋ. Na Aetta ndo aukmo mbagɨrica aku kɨprinan, ma ndo aukap aiŋa morena. \v 17 \x - \xo 8.17: \xo*\xt TW 17.6, na 19.15, na Mt 18.16, na 2 Ko 13.1, na Ib 10.28\xt*\x*Na nena Tɨp Wandɨkna kamma gaind maeacreke. Ramoot mbuniŋa kambmo iro kabe ndop te, maniŋna an kambca anna gidik. \v 18 \x - \xo 8.18: \xo*\xt 1 Io 5.9\xt*\x*Na aku ndoa ndona aiŋapa tɨpna kirarna kambmo wiwitirenan, na Aetta aukmo mbagɨrica aku kɨprinanna, ma toco aukna aiŋapa tɨpna kirarna kambca wiwitirenan.” \p \v 19 \x - \xo 8.19: \xo*\xt In 8.55, na 14.7, na 16.3\xt*\x*Ainda moca Parisiara manmo gainda digirina, “An Aetta u mboprenanna, ma ten ndeacrena?” \p Ri, Iesusa gainda rutiatna, “Ne aukmo mba lamŋireke, na ne aukna Aetmo mba lamŋirenanna. Na ne aukmo lamŋi te, ne aukna Aet motoco ne lamŋinandet.” \p \v 20 \x - \xo 8.20: \xo*\xt In 7.30\xt*\x*Na Iesusa an kamb toprinanna, ma meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniacna Kacna kitcartukar iurena diabna roumbca tɨkca minmo riptirena. Na ramoot ianna manmo mba utiŋri, an mɨnna mana kɨdrɨkca laru ŋgocor ndeacri. \s Iesusa aindopatna meikramtaɨra man taŋrena taupca taŋna mɨnna wanaiŋ \p \v 21 \x - \xo 8.21: \xo*\xt In 7.34-36, na 8.24, na 13.33\xt*\x*Karica Iesusa meikramtaɨrmo gaind mac mbopatna, “Aku mataŋgek, na ne aukmo mba watitndai. Na nena tɨpemb ŋgorikta makukara ma eacraŋnandet, na ne menacnandet. Aintik aku taŋrena auŋa ne mba taŋitndai.” \v 22 \x - \xo 8.22: \xo*\xt In 7.35\xt*\x*Ri, Iudanaŋgepca an kam mbaraca mina ndorimo aindopatna, “Tida moca ma aindopapekna, ‘Aku taŋrena auŋa ne mba taŋitndai?’ Moca ma ndomo mo menac nari?” \v 23 \x - \xo 8.23: \xo*\xt In 3.31\xt*\x*Na Iesusa mina kammo nda rutica gaindopatna, “Ne pɨkɨnna meikramtaɨr, na aku, aku tamuŋna auŋnan. Na ne gan tiacarpaikna meikramtaɨr, na aku gan tiacarpaiknanna wanaiŋ. \v 24 Ainda moca aku nenmo mboprina, nena tɨpemb ŋgorikta makukara ma eacraŋnandet, na ne menacnandet. Na ne ainda rɨpac ŋgocor te, Aku Ndo, Aku Aind Ndeacraŋnandet, te, nena tɨpemb ŋgorikta makukara eacraŋnandet, na ne menacnandet.”\f + \fr 8.24 \fr*\fk Aku Ndo Aku Aind Ndeacraŋnandet: \fk*\ft Na u Nda Aŋgɨatna timbigta kapna inikca wat, ma aindoprina. Na mana mɨnɨŋa gaind, anna ma Raraŋ Aetaniacna i ndoprina.\ft*\f* \p \v 25 Karica mina manmo mac digica mbopatna, “U mandai?” Ri, Iesusa minmo aindopatna, “Na aku nenmo mambopri, aku mandai. \v 26 \x - \xo 8.26: \xo*\xt In 7.28, na 12.49\xt*\x*Na nena tɨpemb kirarirta moca, aku nenmo mbopna kam wɨt anikap. Te, aku nena tɨpemb kirarirmo, aku ritri waparacna ramoot toca monandet. Na Ramootta aukmo mbagɨrica aku kɨprinanna, mana tɨpemb kirarira wandoik koind. Na man ndambuŋa aku waracrina kambca anna aku gan tiacarpaikna meikramtaɨrmo wiwitirena.” \p \v 27 Na mina mba lamŋireke, ma minmo Aetna kamb ndoprenanna, \v 28 \x - \xo 8.28: \xo*\xt In 3.11, na 3.14, na 5.19, na 5.30, na 12.32, na Ro 1.4\xt*\x*ainda moca ma minmo gaindopatna, “An mɨnna ne Ramootna Nuocmo aŋgɨca ik nakerac te, ne gaind ndamŋinandet, Aku Ndo, Aku Aind Ndeacraŋnandet. Te, ne lamŋinande, aku reac ianna ndona iro mbuŋa mba morenanna. Wanaiŋ. Aetta aukmo mboprina kambmo aku anmo muruŋa riptirena. \v 29 \x - \xo 8.29: \xo*\xt In 8.16, na 16.32\xt*\x*Na Aetta ma aukmo mbagɨrica aku kɨprina, na ma aukap eacrena. Na ma aukmo mba tɨkcariri, na aku ndo kabe ndeacrena. Wanaiŋ. Ma aukmo mba tɨkcarirenanna, memetmbaca ma toŋgorena reikca aku morena.” \v 30 \x - \xo 8.30: \xo*\xt In 7.31\xt*\x*Ri, meikramtaɨra Iesus mboprena an kambca waraca mina wɨtta manmo marɨpacat. \s Kam gidikca meikramtaɨrmo moi mina tuombta aiŋir kamnderta meikramtaɨra mba eacitndai \p \v 31 Karica Iesusa mana rɨpacatna Iudanaŋgepmo gaindopatna, “Ne aukna kambmo utiŋ gagra te, ne aukna iŋa raŋgairena ramtaɨr gidkar teacnandet. \v 32 \x - \xo 8.32: \xo*\xt Ro 6.14, na 6.18, na 6.22, na 8.2, na Ie 1.25\xt*\x*Te, ne kam gidikmo lamŋinandet, na kam gidikca nenmo moca ne tuombta aiŋir kamndera mba eacitndait.” \v 33 \x - \xo 8.33: \xo*\xt Mt 3.9, na Lk 3.8\xt*\x*Ri, mina mana kambmo gainda rutica aindopatna, “Aia Abraamna wiwitnan, na atu ŋgoinna tɨkca kɨprinan, aina ianna tuomna aiŋ kamaindna aiŋa mona ramoot ianna mba laruri, wanaiŋ ŋgoin. Aintik u kaina moca gaindopatna, ‘Ne tuombta aiŋir kamndera mba moitndai’?” \p \v 34 \x - \xo 8.34: \xo*\xt Ro 6.16, na 6.20, na 2 Pi 2.19\xt*\x*Na Iesusa mina kambmo gainda rutica mbopatna, “Aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnande, meikramtaɨra muruŋcamiŋa tɨpemb ŋgorikta makukara morenan, mina tɨp ŋgoreacna makukna tuomna aiŋ kamainda morena meacramoot ndeacrena. \v 35 Na tuomna aiŋ kamainda morena ramootta, ma ndona ramoot paŋanap mba iarwara mba eacrenanna, wanaiŋ. An ramoot paŋanna nuoca ndo iarwara mana aetap eacraŋnandet. \v 36 \x - \xo 8.36: \xo*\xt Ro 8.2, na Gal 5.1\xt*\x*Ainda moca Nuoca nenmo moca ne tuombta aiŋir kamndera eac ŋgocorta meikramtaɨr taru te, ne tuombta aiŋir kamndera eac ŋgocorta meikramtaɨr koind teacnandet. \p \v 37 \x - \xo 8.37: \xo*\xt In 5.38, na 7.19, na 8.40\xt*\x*“Na aku lamŋirena, ne Abraamna wiwitnan. Na aukna kamma ma nena iroar inkara mba eacreke. Aintik ne aukmo mo menacna morena. \v 38 \x - \xo 8.38: \xo*\xt In 3.32, na 5.19, na 5.30\xt*\x*Ainda moca aku ndona Aetta aukmo wandacrina reikta kamb toprena. Na nena aetta nenmo neaŋrina tɨpembta kirarira ne anna raŋgaica morena.” \p \v 39 \x - \xo 8.39: \xo*\xt Mt 3.9, na Ro 2.28, na Gal 3.7, na 3.29\xt*\x*Karica Iudanaŋgepca Iesusna kam mbaraca mina mana kammo gainda rutica mbopatna, “Aina nicar ŋgamrirta aetta Abraam.” Ri, Iesusa minmo gaindopatna, “Ne Abraamna nicar ŋgamrir te, ne Abraamma morina tɨpembta kirarira ne anna raŋgainandet. \v 40 \x - \xo 8.40: \xo*\xt In 8.26, na 8.37\xt*\x*Na aku Raraŋ Aetaniac ndambuŋna kamb gidkar aku waracrinanna, anna nenmo an wiwitirena. Na mandeaca ne aukmo mo menacna mamoreke. Na ainta tɨpna kirara anna Abraamna tɨpna kirara wanaiŋ. \v 41 \x - \xo 8.41: \xo*\xt TW 32.6, na Ais 63.16, na 64.8\xt*\x*Ainda moca ne ndorita aetna tɨpna kirara raŋgaica morena.” Ri, mina manmo gaindopatna, “Aina amera meacramootna kaŋtertaapna tɨp kirara mba moca aimo mba mɨrrinan. Wanaiŋ. Aia Aet kabe niŋgikap, na ma Raraŋ Aetaniac.” \v 42 \x - \xo 8.42: \xo*\xt In 16.28, na 1 Io 5.1\xt*\x*Karica Iesusa minmo gaindopatna, “Na anna gidik ecte, Raraŋ Aetaniaca ma nena Aet, te, ne aukmo matŋinandet, aind aku Raraŋ Aetaniacap eaca kɨprina. Na aku ndona nikinik iro mbuŋa mba kɨpri. Wanaiŋ. Raraŋ Aetaniaca ndo aukmo mandaca aku kɨprina. \p \v 43 \x - \xo 8.43: \xo*\xt In 7.17, na Ro 8.7\xt*\x*“Na kaina moca ne aukna kambmo matau garac ŋgocor? Na mana mɨnɨŋa ma gaind. Ne aukna kambmo waracna toawanaiŋ. \v 44 \x - \xo 8.44: \xo*\xt Mt 13.38, na 1 Io 3.8, na Iu 1.6\xt*\x*Na ne Paparuna Ramootna mombonik, na ma nena aet. Na ne mana toŋtoŋa raŋgaina gagrarenan. Na atua ma meikramtaɨra mo menacna ramoot ndeacri. Aintik ma an tɨp kirar gidikca mba raŋgairenan, aind an tɨp kirar gidikca manmo mba eacrenanna. Na ma paparuna kamb toprena ramoot, na ma paparuna tɨpna kirarna kam ndoprena aet ŋgoin. \v 45 Na aku kamb gidkara wiwitirena, na ne aukna kambca mba rɨpacrenanna. \v 46 \x - \xo 8.46: \xo*\xt 2 Ko 5.21, na 1 Pi 2.22, na 1 Io 3.5\xt*\x*Na ne gaind ndamŋirena, aku tɨp ŋgoreacna makukca more ki? Na ne aind ndamŋi te, ne aukna tɨp ŋgoreacna makukmo wandac mbe. Na aku kam gidikca wiwit te, kaica ne aukna kammo rɨpac ŋgocor? \v 47 \x - \xo 8.47: \xo*\xt In 10.26-27, na 18.37, na 1 Io 4.6\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniacna mombonikca mina mana kambmo muruŋa waracrena. Na ne Raraŋ Aetaniacna mombonikca wanaiŋ, ainda moca ne mana kambca mba waracrenanna.” \s Iesusa aindopatna Abraamma laru ŋgocor ndeacri aku ndo aind ndeacrena \p \v 48 \x - \xo 8.48: \xo*\xt Mk 3.21-22, na In 7.20\xt*\x*Karica Iudanaŋgepca Iesusna kammo gainda rutica gaindopatna, “Aia aindoprina, u Samariana ramoot, na ŋeroŋ ŋgoreac ianna unap eacrenan, na anna gidik ki?” \v 49 Ri, Iesusa mina kammo gainda rutirina, “Wanaiŋ. Ŋeroŋ ŋgoreac ianna aukap eac ŋgocor. Na aku ndona Aetna i niŋgikca aŋgɨa ŋgeprena, na ne aukna imo aŋgɨa irikrena. \v 50 \x - \xo 8.50: \xo*\xt In 5.41, na 7.18\xt*\x*Na aku ndona imo mba aŋgɨca ŋgeprenanna, Ramoot ianna aukna i aniacmo aŋgɨa ŋgepatnanna ma eacrena, na ma ritri waparaca morena ramoot. \v 51 \x - \xo 8.51: \xo*\xt In 5.24, na 6.40, na 6.47, na 11.26\xt*\x*Na aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, ramoot ianna aukna kamma raŋgai te, ma mba menacitndai. Wanaiŋ ŋgoin.” \p \v 52 \x - \xo 8.52: \xo*\xt Sek 1.5, na Ib 11.13\xt*\x*Ri, an Iudanaŋgepca Iesusmo aindoprina, “Mandeaca aia malamŋica, u ŋeroŋ ŋgoreacap eacrena. Na Abraamapa rambca morina ramtaɨra menaca mamairi. Na u gaindoprina, ‘Ramootta una kammo matau raŋgai te, ma mba menacitndai.’ \v 53 \x - \xo 8.53: \xo*\xt In 4.12\xt*\x*Kaica? U aina muruŋna ŋgamaɨr Abraammo tamuŋmbai ki? Na ma mamenacri. Na rambca morina ramtaɨr toco mina mamenacri. Na u ndomo mandai ŋgoin ndopca?” \p \v 54 Ri, Iesusa mina kammo gainda rutirina, “Aku ndona i aniacmo aŋgɨ ŋgep te, aukna i aniaca anna reac wanaiŋ. Aind aukna Aetta ma aukna i aniacmo aŋgɨa ŋgeprina. Na ne gaindoprena, ma nena Raraŋ Aetaniac. \v 55 \x - \xo 8.55: \xo*\xt In 7.28-29\xt*\x*Na ne manmo mba mataua lamŋirenanna. Na aku ndo manmo lamŋirena. Na aku aindop te, ‘Aku manmo mba lamŋireke,’ te, aku nen toca paparuna ramoot ndarunandet. Na aku manmo lamŋirina, na mana kammo aku matau ŋgoinna raŋgairena. \p \v 56 \x - \xo 8.56: \xo*\xt Lk 10.24, na Ib 11.13\xt*\x*“Na an mɨnna nena ŋgamaɨr Abraam, ma aukna rana watna iroap, na ma toŋtoŋ ŋgoin. Na an ramo ma watrinan, aintik ma nikinik iroa laŋ ŋgoin ndeacrena.” \v 57 Karica Iudanaŋgepca an kam mbaraca mina Iesusmo aindoprina, “Una iarira 50na mɨnna mba aŋgɨatke, na titoca tɨkri, u Abraammo watatna?” \v 58 \x - \xo 8.58: \xo*\xt Ais 43.13, na In 1.1, na Kol 1.17, na KIEK 1.8\xt*\x*Na Iesusa minmo gaindopatna, “Aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, an mɨnna Abraamma laru ŋgocor, Aku Ndo, Aku Aind Ndeacraŋnandet.” \p \v 59 \x - \xo 8.59: \xo*\xt In 10.31\xt*\x*Ri, mina watur aŋgɨca manmo an mbuŋa rɨŋna mamori. Na Iesusa iŋgoroca ma Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc tɨkcarica ma raek malaruri. \c 9 \s Lamnɨac ŋgoreacna ramootna ninini \p \v 1 Karica Iesusa taŋrinan mbuŋa, ma lamnɨacniŋa ŋgocrairina ramoot ianna watrina. Na mana aemma manmo mɨrrinanna, ma lamnɨac ŋgoreac ndaruca aind ndeacrina. \v 2 \x - \xo 9.2: \xo*\xt NA 20.5, na Esi 18.20, na Lk 13.2-4\xt*\x*Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra manmo digica gaindopatna, “Riripti, mandaia tɨp ŋgoreacna makukca moca aemma mana mɨrri, ma lamnɨac ŋgoreac ndarurina? An ramootta ndo tɨp ŋgoreacna makukca mori ki, co mana aemaeta ndo tɨp ŋgoreacna makukca mori?” \p \v 3 \x - \xo 9.3: \xo*\xt In 11.4\xt*\x*Ri, Iesusa mina kammo ainda rutica aindopatna, “Gan ramootta ma tɨp ŋgoreacna makukca mba mori, na mana aemaet toco tɨp ŋgoreacna makukca mba mori. Wanaiŋ. Na gan reaca larurinanna, te, meikramtaɨra an ramootmo laruekna reacmo watnandet. Te, Raraŋ Aetaniacna aiŋa minmo raekca laruca mina watna. \v 4 \x - \xo 9.4: \xo*\xt In 4.34, na 5.17, na 5.20, na 11.9, na 12.35, na 17.4\xt*\x*Na mandeaca anna memetacna mɨn, na aia Raraŋ Aetaniacna aiŋa moraŋ, ma aukmo mbagɨrica aku kɨprinan. Na neaupa kɨpnandet, te, meikramtaɨra aiŋ ianna mba moitndai. \v 5 \x - \xo 9.5: \xo*\xt Mt 5.14, na In 1.5, na 1.9, na 3.19, na 8.12, na 12.35\xt*\x*Na an mɨnna aku gan tiacarpaik ndeacrenanna, aku ndo gan tiacarpaikna memetac.” \p \v 6 \x - \xo 9.6: \xo*\xt Mk 7.33, na 8.23\xt*\x*Karica Iesusa aindopacarica ma pitrikmo taber iuca. Ri, ma an tabermo pitrikap kurica, ma an pitrik aŋgɨca an lamnɨac ŋgoreacna ramootna lamnɨacniŋmo matɨkat. \v 7 \x - \xo 9.7: \xo*\xt 2 GRP 5.10\xt*\x*Karica Iesusa manmo gaindopatna, “U taŋca Siloamna rurena au pukca ru.” Na an i Siloam, ma an kamna kirar, “Mina manmo mandaca taŋrinan.” Ri, ma taŋga anna rurina. Na ma nda kɨpri, ma reikmo mataua watrina. \p \v 8 Na mana kamkabeapa meikramtaɨrmo, ma ŋgaua minmo kitukndukna rurenanna mina manmo watca ndorimo aindopatna, “Kaica, anna an ramootta ŋgaua ma meikramtaɨrmo kitukndukna rurenan ki?” \v 9 Na ndeida aindoprina, “Ore, an ramoot co.” Na ndeida aindoprina, “Wanaiŋ. Ma man tocna ramoot, na ma ramoot dam.” Ri, an ramootta ma ndo aindoprina, “Ganna auk.” \p \v 10 Ainda moca mina manmo madigiat, “Tida moca una lamnɨaca laŋa mori?” \v 11 Ri, ma gainda rutica mboprina, “An ramootta mina manmo Iesus ŋgacrenan, ma ndo pitrikapa pukap kurica aukna lamnɨacniŋa tɨkrinan. Na ma aukmo aindopatna, ‘U Siloamna rurena au pukca taŋca anna ru.’ Ainda moca aku anna taŋca ruri, aukna lamnɨacniŋa laŋa moca, aku reikmo mataua watrenan.” \v 12 Ri, mina manmo gainda rutica aindopatna, “Na an ramootta ten ndeacrenan?” Ri, ma aindopatna, “Aku mba lamŋireke.” \p \v 13 Karica mina an ramootmo aŋgɨa Parisiar tambuŋ mataŋgat. \v 14 \x - \xo 9.14: \xo*\xt Lk 13.14\xt*\x*Na an ra Iesusa pitrikmo kuririnanna, anna Wɨktɨtɨkna Ra. \v 15 Ainda moca Parisiara manmo mac digica, “Una lamnɨaca titoca moca ma laŋ ndaruri?” Ri, ma minmo gaindopatna, “Ma aukna lamnɨacmo pitrik kurica tɨkca aku ruca aku reikmo mataua mawatreke.” \v 16 \x - \xo 9.16: \xo*\xt In 3.2, na 7.12, na 7.43, na 9.23, na 9.31-33, na 10.19\xt*\x*Ri, Parisiar ndeida aindopatna, “Na aia lamŋirenan, Raraŋ Aetaniaca an ramootmo mba mbagɨrica kɨpri, ma Wɨktɨtɨkna Rana tɨpmo mba raŋgairena.” Na ndeida gaindopri, “Kaica ramootta tɨp ŋgoreacna makukapnanna, ainta ŋgagatraca morenan?” Ri, mina titaca tumbun mbuniŋ ndaruatna. \p \v 17 \x - \xo 9.17: \xo*\xt In 4.19\xt*\x*Ainda moca mina an ramootta ŋgaua ma lamnɨacniŋa ŋgocraica eacrenanmo mac digiat, “An ramootta una lamnɨacniŋmo mo laŋa morinanna, u manmo mandai ndamŋirina?” Na ma mina kammo rutica aindopatna, “Ma ramma morena ramoot ian.” \p \v 18 Na anna gidik, ŋgaua gan ramootta ma lamnɨac ŋgoreac, na mandeaca mana lamnɨacniŋa laŋa morina. Na Iudanaŋgepca anna rɨpacna karirinan. Ri, mina an ramootta lamnɨacniŋa laŋa morina aemaetmo aca kɨpri. \v 19 Ainda moca maniŋa kɨpri, mina maniŋmo gainda digirinan, “Ganna oŋna nuoc ki? Na aemma manmo mɨrri, ma aintan ndeacri ki? Na kaica ma mandeaca watrenan?” \v 20 Karica mana aemaeta gaindopatna, “Aŋga lamŋirena, anna aŋna nuoc. Na mana aemma manmo mɨrrinanna, na ma lamnɨac ŋgoreac ndeacri, an toco aŋga lamŋirinan. \v 21 Na mandeaca mana lamnɨacniŋa laŋa morinanna, anna aŋga mba lamŋiri. Ne manmo digi, ma ramoot aniaca mori. Na ma ndona kam ndopi larunandet.” \v 22 \x - \xo 9.22: \xo*\xt In 7.13, na 16.2, na 19.38, na Up 5.13\xt*\x*Na an kɨdrɨkca aemaeta Iudanaŋgepna nanambica an kam ndoprina. An Iudanaŋgepca mina kam leaca gaindopatna, ramoot ianna aindop te, Iesusa an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, aindop te, mina manmo mba wattacarica mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaca mba mbukca mbendeitndai. \v 23 Ainda moca an mɨnɨŋna moca an ramootna aemaeta gaindopri, “Ma ramoot aniaca mori, ne manmo digi.” \p \v 24 \x - \xo 9.24: \xo*\xt Ios 7.19, na 1 Sml 6.5\xt*\x*Karica mina an lamnɨacniŋ ŋgocrairina ramoot mac aca kɨpca. Mina manmo aindopatna, “U Raraŋ Aetaniacna i aniacmo aŋgɨ ŋgepca kammo leaca moi gagraca u kam gidik ndop. Na aia lamŋirenan, an ramootta u mboprenan, anna ma tɨp ŋgoreacna makukca morena ramoot.” \v 25 Ri, ma mina kambmo gainda rutirinan, “Ma tɨp ŋgoreacna makukca morena ramoot, co wanaiŋ, anna aku mba garacri. Na reac kabe niŋgikca aku lamŋirenan. Na ŋgaua aku lamnɨac ŋgoreac ndeacrina, na mandeaca aku watrena.” \p \v 26 Ri, mina manmo gaind mac digica, “Ma unmo tida mori? Na una lamnɨacniŋmo ma titoca moca laŋa mori?” \v 27 Karica ma mina kammo gainda rutica aindopatna, “Aku nenmo mbopatke, ne mba waracri. Na kaina moca ne memetmbaca waracna morenan? Moca ne toco mana iŋa raŋgairena ramtaɨr taruna more ki?” \p \v 28 Ri, Parisiara an ramootmo gainda pepereca aindopatna, “U ndo mana iŋa raŋgairena ramoot, na aia wanaiŋ, aia Mosesna iŋa raŋgairena ramtaɨr. \v 29 \x - \xo 9.29: \xo*\xt In 8.14\xt*\x*Na aia lamŋirina, Raraŋ Aetaniaca ma Mosesmo kam neaŋgatnan, na an ramoot, ma ten ndiŋa kɨprinan, aia mba lamŋireke?” \v 30 Ainda moca an ramoot, ma ŋgaua lamnɨacniŋa ŋgocraica eacrenanna, ma mina kambmo gainda nda rutica aindopatna, “Ne kabena kam ŋgoin mambopreke. An ramootta ma aukna lamnɨacniŋa moa laŋa morinan, na ne gaindoprenan, ne manmo mba lamŋireke? Na ma ten ndiŋa kɨprinan. \v 31 \x - \xo 9.31: \xo*\xt Iop 35.12, na Ŋap 34.15, na 66.18, na ML 15.29, na Ais 1.15, na Ier 11.11, na Mai 3.4, na Sek 7.13\xt*\x*Ainda moca aia lamŋirena, Raraŋ Aetaniac, ma tɨp ŋgoreacna makukca morena ramootna kamma ma mba waracrenan. Na ramoot ianna ma manmo mbendeirenan, na mana toŋtoŋa raŋgairenan, te, Raraŋ Aetaniac, ma mana kammo waracnandet. \v 32 Na atuna mɨnna tɨkca kɨpca mandeacna mɨnna, ramoot ianna mana aemma manmo mɨrca ma lamnɨac ŋgoreac ndeaca, iŋmbaia ramoot ianna mana lamnɨacmo laŋa morina nininia kamaind ŋgoin. \v 33 \x - \xo 9.33: \xo*\xt In 9.16\xt*\x*Ainda moca Raraŋ Aetaniaca gan ramootmo mbagɨrica ma kɨp ŋgocor, te, ma reac ianna mba moitndai.” \p \v 34 \x - \xo 9.34: \xo*\xt Ŋap 51.5, na In 9.2\xt*\x*Ri, Parisiara an kam mbaraca mina mana kammo gainda rutica aindopatna, “Kaia? Tɨp ŋgoreacna makukca unmo matau ŋgoinna leacrinan, an mɨnna una aemma unmo mɨrca kɨpca mandeacna mɨn. Na u aimo riptina more ki, a?” Karica mina manmo raekca keca larurina. \s Meikramtaɨra rɨtɨpaik kocortanna mina lamnik pupuroikta kirar \p \v 35 \x - \xo 9.35: \xo*\xt Mt 14.33, na 16.16, na Mk 1.1, na 1 Io 5.13\xt*\x*Ainda moca Iesusa an ramootmo mina kaekga moca manmo raekca keca larurenanna kam mbaraca ma mana ŋgoreaca taŋri. Karica ma manmo watca ma manmo gaindopatna, “U Ramootna Nuocmo rɨpacre ki, co wanaiŋ?” \v 36 Ri, ma rutica aindopatna, “Ramoot aniac, Ramootna Nuoca mandai? U aukmo mbop te, aku mana rɨpacnandet.” \v 37 \x - \xo 9.37: \xo*\xt In 4.26\xt*\x*Karica Iesusa manmo gaindopatna, “U manmo mawatri, ma ande an ramootta unap mambopreke.” \v 38 Ri, an ramootta aindopatna, “Kacoot aku rɨpacrena.” Karica ma tutupniŋ rɨmbɨtca ma manmo mambendeiat. \p \v 39 \x - \xo 9.39: \xo*\xt Mt 13.11-15, na In 3.17, na 5.22, na 8.15-16, na 12.47\xt*\x*Ainda moca Iesusa gaindopatna, “Aku gan tiacarpaikna meikramtaɨrta tɨpemb kirarirmo ritri waparacna kɨprinan. Ainda moca lamnik ŋgorikca eacrena ramtaɨr mina watnandet. Te, lamnik laiŋga watrenan, mina lamnik ŋgorikca moca pupuroik ndeacnandet.” \v 40 \x - \xo 9.40: \xo*\xt Mt 15.14, na 23.26, na Ro 2.19\xt*\x*Ri, Parisiar ndeida Iesusna kɨtɨm ndeacrenanna, mina an kam mbaracri. Ainda moca mina manmo madigiat, “U aimo lamnik ŋgorik pupuroikta ramtaɨr ndopre ki?” \v 41 \x - \xo 9.41: \xo*\xt In 15.22-24\xt*\x*Ri, Iesusa mina kammo gainda rutica aindopatna, “Nena lamnikca ŋgocrai te, ne tɨpemb ŋgorikta makukara mba moitndai. Na ne gaindoprenan, ‘Aina lamnikca laiŋ.’ Aintik nena tɨpemb ŋgorikta makukara maeacreke.” \c 10 \s Iesusa ma sipsipna bubuocna ramoot laŋ \p \v 1 Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, ramootta ma sipsipna wuocna tɨŋa mba mbukrenan, ma wuocmo monmbai waŋa werapca mbukrenanna, ainta ramoot ma macmakɨmna ramoot, na ma kabena ramootna reacmo kam kocora aŋgɨrena. \v 2 Na ramootta tɨŋ ndiŋa mbukrenan, anna ma sipsipna bubuoca morena ramoot. \v 3 Na tɨŋna ŋginaŋa morena ramootta ma an sipsipna ŋginaŋa morena ramootna tɨŋ gootrena. Na sipsipara an mina ŋginaŋa morena ramootna kammo warac garacnandet. Na ma mina irembmo kabe, kabe ŋgacrenan, te, ma minmo aŋgɨca laruna. \v 4 \x - \xo 10.4: \xo*\xt In 10.27\xt*\x*Na ma minmo muruŋa aŋgɨ laru mai te, ma minmo outta taŋraŋnandet. Te, sipsipara mina mana kam mbaraca manmo raŋgaica taŋrena. \v 5 Na mina kabena ramootmo mba raŋgairena, na kabena ramootta ac te, mina man narica kɨpcarinandet. Na mina kabena ramtaɨrta kambca mba waracrenan, wanaiŋ ŋgoin.” \v 6 \x - \xo 10.6: \xo*\xt In 16.25\xt*\x*Na Iesusa minmo an kam roora keatke, mina mana keatna kam roorna mɨnɨŋa mba garacatke. \v 7 Ri, ma minmo gaind mac mbopatna, “Aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, aku ndo aku sipsiparta wuocna tɨŋ.” \v 8 \x - \xo 10.8: \xo*\xt Ier 23.1-2, na Esi 34.2-3\xt*\x*Na aukmo outta muruŋa kɨpatna ramtaɨra mina ŋgapir, na reikmo kam kocora aŋgɨrenan. Na sipsipara mina kambmo mba waracrena. \v 9 \x - \xo 10.9: \xo*\xt Ŋap 118.20, na In 14.6, na Epe 2.18\xt*\x*Na aku ndo aku tɨŋ. Na ramoot ianna ma auk ndambuŋa kɨpca tɨŋa mbuk te, Raraŋ Aetaniaca manmo mac nda aŋgɨnandet. Te, ma ŋaia mbukca, na raekca taŋca, na taŋ kɨpca amna reac aŋgɨnandet. \p \v 10 “Na macmakɨmna ramoot, ma reac ianna mona mba kɨprenan, wanaiŋ. Ma sipsipar makɨmna kɨprenan, na ma minmo mo menacnanapa mo ŋgocraina kɨprina. Na aku kɨprinanna, mina iarwarna eteacna wat aŋgɨna, na iarwarna eteacna watta minmo mɨnna tɨkna. \v 11 \x - \xo 10.11: \xo*\xt Ŋap 23.1, na Ais 40.11, na Esi 34.11-23, na In 15.13, na Ib 13.20, na 1 Pi 2.25, na KIEK 7.17\xt*\x*Na aku ndo aku sipsipara bubuocna ramoot laŋ. Na sipsiparta bubuocna ramoot laŋ, ma ndona eteacna watmo ndona sipsiparmo otacna moca kecarirena. \v 12 \x - \xo 10.12: \xo*\xt Sek 11.16-17, na Up 20.29\xt*\x*Na ramootta kitukndukna aiŋa morenan, na ma sipsiparta bubuoc gidikca wanaiŋ, na ma mina aetta wanaiŋ, na ma raŋna piraŋ kunna wat te, ma sipsiparmo tɨkcarica kɨpcarinandet. Te, an raŋna piraŋa ma sipsiparmo wi te, minmo tamtamca ootca mina tamtamca taŋnandet. \v 13 Na an ramootta ma ainda moatnanna, ma kituknduk niŋgikna aiŋa morenan. Ainda moca ma sipsiparta moca ma mba kadmairena. \p \v 14 \x - \xo 10.14: \xo*\xt In 10.27, na 2 Ti 2.19\xt*\x*“Na aku ndo aku sipsiparta bubuocna ramoot laŋ. Na aku ndona sipsiparmo lamŋirenan, na mina aukmo lamŋirenan, \v 15 \x - \xo 10.15: \xo*\xt Mt 11.27, na Lk 10.22, na In 15.13, na 1 Io 3.16\xt*\x*na an tɨpna kirara Aetta aukmo lamŋirena, na auk toco Aetmo lamŋirena. Ainda moca aku ndona eteacna wat auknanmo sipsipar kotacna kecarinandet. \v 16 \x - \xo 10.16: \xo*\xt Ais 56.8, na Esi 34.23, na 37.22-24, na In 11.52, na Epe 2.14, na 1 Pi 2.25\xt*\x*Na auk toco kabena sipsiparap, na mina gan wuocnanna wanaiŋ. Na aku an sipsipar motocmo aŋgɨ kɨpnandet. Te, mina aukna kam mbaracna. Ainda mo te, sipsiparta tumbun kabe niŋgik, na min bubuocna ramootta kabe niŋgik. \v 17 \x - \xo 10.17: \xo*\xt Ais 53.7-8, na 53.12, na Pil 2.8-9, na Ib 2.9\xt*\x*Na an kamna mɨnɨŋa gaind, Aetta ma aukmo mamatŋi ŋgoin, aku ndona eteacna watnanmo kecariri, na aku mac nda aŋgɨnandet. \v 18 \x - \xo 10.18: \xo*\xt In 2.19, na 5.26, na 6.38, na 14.31, na 19.11, na Up 2.24, na 2.32\xt*\x*Ainda moca ramoot ianna aukna eteacna watmo mo maina mɨnna wanaiŋ, wanaiŋ ŋgoin. Aukna toŋtoŋ mbuŋa aku ndona eteacna watmo kecarinandet. Na aku ndona eteacna wat kecarina gargarap, na aku ndona eteacna wat mac nda aŋgɨna gargarap. Na aukna Aetta aukmo ainda mona mboprina.” \p \v 19 \x - \xo 10.19: \xo*\xt In 7.43\xt*\x*Ri, Iudanaŋgepca an kamb mbaraca mina tumbun mbuniŋa titacatna. \v 20 \x - \xo 10.20: \xo*\xt In 7.20, na 8.48, na 8.52\xt*\x*Ainda moca mina wɨtta gaindopatna, “Ŋeroŋ ŋgoreaca manap eacrenan, na ma ŋaŋaŋaorenan. Na kaina moca ne kour tɨkca mana kambmo waracrenan?” \v 21 \x - \xo 10.21: \xo*\xt Ŋap 94.9, na 146.8, na In 9.6-7, na 9.32-33\xt*\x*Na ndeida gaindopatna, “Anna ŋeroŋapna ramootna kambca wanaiŋ. Na ŋeroŋ ŋgoreaca lamnɨac ŋgoreacna ramootta moi laŋa mona mɨn ki, a?” \s Iudanaŋgepca Iesusmo ndorita puŋndamootta moatna \p \v 22 Na an mɨnna Raraŋ Aetaniacna mbembendeiana ra aniaca Ierusalemma larurinan. Na anna mina atua Raraŋ Aetaniacna Kacmo mana para tɨkna moca mina an ramo larapacatna. Na an mɨnna anna tik gagagau aniacna mɨn. \v 23 \x - \xo 10.23: \xo*\xt Up 3.11, na 5.12\xt*\x*Ainda moca Iesusa ma Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc roumbna inikna Solomonna morina wacraetna inikca taŋrena. \fig Solomonna wacraet|alt="Solomon’s court" src="LB00248C.TIF" size="col" copy="Knowles" ref="10.23"\fig* \v 24 \x - \xo 10.24: \xo*\xt Lk 22.67\xt*\x*Ri, Iudanaŋgepca kɨpca manmo paria mina manmo, gaindopatna, “Tumbuitta tɨkca u aimo mbop garacna, u mandai ŋgoin? Na u an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot ecte, u aimo mbop garacna.” \p \v 25 \x - \xo 10.25: \xo*\xt In 3.2, na 4.26, na 5.36, na 10.38\xt*\x*Karica Iesusa mina kambmo gainda nda rutica aindopatna, “Aku nenmo mbopatke, ne mba rɨpacri. Na aiŋira aku ndona Aetna i mbuŋa morinanna, anna nenmo wandacrina, aku mandai ŋgoin. \v 26 \x - \xo 10.26: \xo*\xt In 6.64, na 8.45-47, na 1 Io 4.6\xt*\x*Na ne aukna sipsiparta tumbunna wanaiŋ tik, ainda moca ne mba rɨpacrena.” \v 27 \x - \xo 10.27: \xo*\xt In 8.47, na 10.3-4, na 10.14\xt*\x*Na aukna sipsipara mina aukna kambca waracrenan, na aku minmo lamŋirena, na mina aukmo raŋgairena. \v 28 \x - \xo 10.28: \xo*\xt In 3.16, na 6.37-39, na 17.11-12, na 18.9\xt*\x*Na aku minmo iarwar ndeacrena wat neaŋca, mina mba topitndai. Wanaiŋ ŋgoin. Na ramoot ianna minmo aukna para mba tɨkca aŋgɨitndai. \v 29 \x - \xo 10.29: \xo*\xt In 14.28, na 17.2, na 17.6\xt*\x*Aukna Aetta minmo aukmo neaŋgatna. Na ma tamuŋ ŋgoin, na reikmo ma muruŋa kunda tamuŋ, tamuŋ ŋgoin. Ainda moca ramoot ianna minmo mana para tɨkca aŋgɨna mɨnna wanaiŋ. \v 30 \x - \xo 10.30: \xo*\xt In 17.11, na 17.22\xt*\x*Na aukapa Aetta aŋga kabe niŋgik. \p \v 31 \x - \xo 10.31: \xo*\xt In 8.59\xt*\x*Ri, Iudanaŋgepca an kambca waraca mina watur mac aŋgɨca mana rɨŋ menacna mori. \v 32 Karica Iesusa minmo gaindopatna, “Aku nenmo Aetna aiŋir laiŋga wandacatna. Na ne an aiŋirmo titocnanmo tit ndamŋica aukmo watur puŋga rɨŋ menacna morena?” \p \v 33 \x - \xo 10.33: \xo*\xt TN 24.16, na Mt 26.65, na In 5.18\xt*\x*Ri, Iudanaŋgepca mana kambmo gainda rutica aindopatna, “Aia aiŋ laŋ ianna mba lamŋica unmo watur puŋga rɨŋ menacna mori, wanaiŋ. U ndomo Raraŋ Aetaniacna taup aŋgɨna more tik, anna mɨnɨŋna moca aia unmo watur puŋga rɨŋ menacna morena. Na u ramoot wanaiŋ niŋgik, na u ndomo Raraŋ Aetaniac ndoprenan.” \p \v 34 \x - \xo 10.34: \xo*\xt Ŋap 82.6\xt*\x*Karica Iesusa mina kambmo gainda rutirinan, “Na nena Tɨp Wandɨkca Raraŋ Aetaniacna kam ianna gaindoprenan, ‘Aku aindoprina, “Ne toco ne Raraŋ Aetaniac.”’ \v 35 \x - \xo 10.35: \xo*\xt Mt 5.18\xt*\x*Na atua Raraŋ Aetaniaca meikramtaɨrmo an kamma wiwitiatnan, na ma aindopatna mina Raraŋ Aetaniac. Na kamma Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kap ndeacrena kambca mba ŋgetrikirena. \v 36 \x - \xo 10.36: \xo*\xt In 3.17, na 5.17-18, na 6.27, na 9.35-37\xt*\x*Na aukmo Aetta ndo larapacrinan, na ma aukmo mandaca aku gan tiacarpaikca kɨprinan. Ainda moca aku gaindop te, ‘Aku Raraŋ Aetaniacna Nuoc.’ Kaina moca ne aindopatna, ‘U Raraŋ Aetaniacna taup aŋgɨna morena’? \p \v 37 “Na aku ndona Aetna aiŋira mo ŋgocor te, ne aukna kambmo mba rɨpacitndai. \v 38 \x - \xo 10.38: \xo*\xt In 14.10-11\xt*\x*Na aku mana aiŋira morenan. Aintik ne aukna kambmo rɨpacna kari te, ne auk morena aiŋirmo ne rɨpac. Ainda moca ne iroar landamŋi laiŋmo gainda aŋgɨna, Aetta aukap eacrenan, na aku Aetap eacrenan.” \p \v 39 \x - \xo 10.39: \xo*\xt Lk 4.30, na In 8.59\xt*\x*Na mina manmo mac muoc utiŋna mori, na ma minmo iukaia mataŋgat. \p \v 40 \x - \xo 10.40: \xo*\xt In 1.28\xt*\x*Karica Iesusa mac nda taŋga Iodan ocmo kataca mataŋgat. Na ma taŋga ŋgaua Ionna meikramtaɨrmo kɨtac pukca neaŋrena taup ndaruca, ma an ndeacri. \v 41 Na meikramtaɨr wɨtta man ndambuŋ nakɨprina. Na mina gaindopatna, “Gidik, Ionna ma ŋgagatrac ianna mba moca ndona kamma mo gagrana ŋgagatraca mba moatna, wanaiŋ. Na an kambca Ionna gan ramootmo mbopatnanna, anna gidik niŋgik.” \v 42 \x - \xo 10.42: \xo*\xt In 7.31\xt*\x*Na an mɨnna Iesusa an ndeacri, meikramtaɨr wɨtta manmo rɨpacatna. \c 11 \ms Iesusa Ierusalemapa Iudia taŋga anna ramtaɨr paŋainda manmo mo menacna morina \mr (11—12) \s Lasarusa ma menacrina \p \v 1 \x - \xo 11.1: \xo*\xt Lk 10.38-39\xt*\x*Na ramoot ianna ma roumbapnan, na mana ia Lasarus, na ma Betani auŋnan. Na Betani auŋa anna Mariaapa mana lacainameac Matana auŋ. \v 2 \x - \xo 11.2: \xo*\xt Mt 26.7, na Mk 14.3, na In 12.3\xt*\x*Na an Maria ma Kacootna ormo tabaɨr ruŋkica ndikrina meac, na ma ndona paŋanna lakoar puŋga muririna. Na Lasarus, ma an ramootta roumbapna ramoot, na ma an meacniŋna ndaŋ. \v 3 \x - \xo 11.3: \xo*\xt In 11.36\xt*\x*Ri, an meacniŋa Iesusmo kam neaŋga taŋga aindopatna, “Kacoot, an ramootta u matŋirenanna, ma roumbap.” \v 4 \x - \xo 11.4: \xo*\xt In 9.3, na 11.40\xt*\x*Na Iesusa anna waraca ma gaindopatna, “An roumbca anna ramootta menacna roumbca wanaiŋ. Anna ma meikramtaɨrmo moca mina Raraŋ Aetaniacna gargara watca manmo i aniac neaŋna. Na an taup mbuŋa Raraŋ Aetaniacna Nuoc toco, ma i aniac aŋgɨnandet.” \p \v 5 Na Iesusa ma Lasarusapa mana mbiniŋmo mamatŋi aniacap. \v 6 Na an mɨn mbuŋa, ma Lasarusna roumbna kam mbaracatnanna, ma an auŋa ma eacrinanmo ma kabena ra mbuniŋ mac eacatna. \v 7 Karica iŋmbaia ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindopatna, “Aia Iudiana pitrik waŋga nda taŋna.” \v 8 \x - \xo 11.8: \xo*\xt In 8.59\xt*\x*Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra gaindopatna, “Riripti, rocotta wanaiŋa Iudanaŋgepca unmo watur puŋga rɨŋ menacna morina. Na u an mac taŋna more ki?” \v 9 \x - \xo 11.9: \xo*\xt In 9.4-5\xt*\x*Na Iesusa mina kambmo gainda rutirina, “Ra ma ŋaŋarmuŋa tɨkca taŋi ra wigwac te, ma memetacap. Na u mandaia an kɨdrɨk mbuŋa taŋ te, una ora mba aoclataca irikitndait. Na anna ma gan tiacarpaikna memetac mbuŋa watca taŋrenan. \v 10 \x - \xo 11.10: \xo*\xt In 12.35, na 1 Io 2.11\xt*\x*Na ramootta mouŋa taŋ te, ma irikrenan, an kɨdrɨkca ma memetaca metac watna tac ŋgocor.” \p \v 11 \x - \xo 11.11: \xo*\xt Mt 9.24\xt*\x*Na ma aindopca maica, iŋmbaia ma gaind mac mbopatna, “Aina aikndamoot Lasarusa ma ŋgorena. Na aku taŋca manmo, mo ŋgepnandet.” \v 12 Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an kam mbaraca mina gaindopatna, “Kacoot, ma ŋgo te, mana roumbca laŋa moca ma laŋa monande.” \v 13 Na mina gaind ndamŋirena Iesusa Lasarusmo ŋgogo niŋgikna kam ndoprina. Na an kɨdrɨkca mina mba garacri, Iesusa aindoprina, Lasarusa menacrinan. \v 14 Ainda moca Iesusa mandeaca minmo mbopca waracrina, na ma gaindopatna, “Lasarusa ma mamenacri. \v 15 Na aku toŋgorinanna aku an kɨdrɨkca manapa mba eacri. Anna aku nena moca lamŋirina. Na anna ndo nenmo moca ne rɨpacnandet. Aintik mandeaca aia man ndambuŋa taŋnandet.” \p \v 16 \x - \xo 11.16: \xo*\xt Mk 14.31\xt*\x*Na Iesusa aindopca maicatke, Tomas mana i ianna Didimus, ma ndo, Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindopatna, “Aria, aia muruŋa taŋca Iesusap Iudia tɨkca manap menacna.” \s Aku ndo meikramtaɨra menacrinanna mac mo ŋgeŋgepna gargarap \p \v 17 Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra taŋga Betani auŋmo rambuŋairi, ma ainda waracrina, mina Lasarusmo mutoca muk inik ndeaca raia paur mamoat. \v 18 \x - \xo 11.18: \xo*\xt Mt 21.17\xt*\x*Na Betani auŋa ma Ierusalem auŋ aniacmo tawan ŋgoinna wanaiŋ. \v 19 Ainda moca Iudanaŋgepta meikramtaɨr wɨtta kɨpca Mataapa Maria mbaniŋap eacrina, te, maniŋa iro wetwet aŋgɨca ndoniŋna ndaŋna moca mba kadmaiitndai. \p \v 20 Ri, Mata ma waracrinanna, Iesusa taup ndiŋ nakɨpri, aintik ma ndona lapnameac Mariamo tɨkcarica ma taup ndiŋa taŋca manmo ndauprikina. \v 21 \x - \xo 11.21: \xo*\xt In 11.32\xt*\x*Karica ma manmo gaindopatna, “Kacoot u gan ndeac co, aukna ndaŋa mba menac mbe. \v 22 \x - \xo 11.22: \xo*\xt In 9.31\xt*\x*Na mandeac aku malamŋiri, u Raraŋ Aetaniacmo, reac ianna mbendei te, ma unmo neaŋnandet.” \p \v 23 Ri, Iesusa manmo gaindopatna, “Una ndaŋa ma mac ŋgepnandet.” \v 24 \x - \xo 11.24: \xo*\xt Lk 14.14, na In 5.29\xt*\x*Na Mata manmo aindopatna, “Aku lamŋirena, ma gan tiacarpaikna mamaina ra ma mac ŋgepnande, na an mɨnna gan tiacarpaikna meikramtaɨra muruŋa mac ŋgepnandet.” \v 25 \x - \xo 11.25: \xo*\xt In 6.35, na Kol 3.4, na 1 Io 1.1-2, na 5.10\xt*\x*Ainda moca ma manmo gaindoprina, “Mac nda ŋgeŋgepca aku ndo. Na eteacna watta aku ndo. Na mandaia aukmo rɨpac te, na ma menac te, ma eacraŋnandet. \v 26 \x - \xo 11.26: \xo*\xt In 8.51\xt*\x*Na meikramtaɨra muruŋa menac ŋgocora, aukmo rɨpacrenan, mina mba menacitndai. Mina iarwar ndeacraŋnandet. Na u anna rɨpacri ki, co wanaiŋ?” \p \v 27 \x - \xo 11.27: \xo*\xt Mt 16.16, na In 4.42, na 6.14, na 6.69\xt*\x*Ri, Mata Iesusmo gaindopatna, “Ore Kacoot. Aku rɨpacrina, u Raraŋ Aetaniacna Nuoc. Na u an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot.” \s Iesusa Lasarusna kadmaica ma aerina \p \v 28 Na Mata aindopacarica ma taŋga ndona lapnameac Mariana maacat. Ri, ma mana koarmo laŋanna gaindopatna, “Ririptia kɨpca maeacreke, na ma una moca digirena.” \v 29 \x - \xo 11.29: \xo*\xt In 11.20\xt*\x*Ainda moca Maria an kam mbaraca ma tawi ŋgoin naŋgepca Iesus mbatna mataŋgat. \v 30 Na Iesusa ma auŋmo mba larureke. Ma an taupca Mata manmo watrinanna, ma an ndeacrena. \v 31 Na an Iudanaŋgepca Mariaap kadmaica eacrenan, mina watrinanna, ma ŋgepca tawi ŋgoinna kac tɨkcarica laruri, mitoco ŋgepca laruca maraŋgaiat. Na mina gaind ndamŋirina, moca ma taŋca mukca tɨkca ae nari. \p \v 32 \x - \xo 11.32: \xo*\xt In 11.21\xt*\x*Ainda moca Maria ma taŋca Iesus eacrena taup ndaruca, ma manmo watca, mana kɨtɨmma ma ndona tutupniŋmo rɨmbɨtca manmo gaindopatna, “Kacoot, u gan ndeac co, aukna ndaŋa ma mba menac mbe.” \p \v 33 Ri, Iesusa wattatnanna Mariaapa Iudana meikramtaɨra aerena, na ma kakadmai ŋgoin mamoat. \v 34 Na ma mimo madigiat, “Waɨrmo ne tenna mutocrina?” Ri, mina manmo nda rutica gaindopatna, “Kacoot, u kɨpca ndo wat.” \v 35 \x - \xo 11.35: \xo*\xt Lk 19.41\xt*\x*Ri, Iesusa anduna maaeat. \v 36 Na Iudana meikramtaɨra aindopatna, “Ne wat, ma Lasarusna toŋtoŋ aniac ŋgoin tik ma aerena.” \v 37 \x - \xo 11.37: \xo*\xt In 9.6\xt*\x*Na mina ndeida aindopatna, “Ma lamnik ŋgorikmo, moa laŋa morenan, na kaica ma Lasarusmo otac ŋgocor?” \s Iesusa Lasarusmo mac moa ŋgepatna \p \v 38 \x - \xo 11.38: \xo*\xt Mt 27.60\xt*\x*Na Iesusa ma kakadmai aniacap maeacreke. Ainda moca ma muk ndambuŋa taŋrina, na an mukca mina wautmo aua iaca waut aniac mbuŋa mana tɨŋmo mboracrena. \v 39 Karica ma ramtaɨrmo mbopca, mina wautmo rukica taŋ te, tɨŋa gootna. Ri, Mata gaindopatna, “Kacoot, u lamŋirena Lasarusa ma menaca raia paur mamoat, na waɨra ma iŋpairapacnandet.” \v 40 \x - \xo 11.40: \xo*\xt In 11.4, na 11.23-26\xt*\x*Ri, ma minmo aindopatna, “Aku nenmo mboprinan, ne rɨpac te, ne Raraŋ Aetaniacna gargarapa i aniacmo watnandet.” \v 41 Ainda moca mina wautmo rukica taŋga roumbmbaia tɨkri, Iesusa tamuŋna auŋa raia watca ma mambendeiat, na ma aindopatna, “Ate, aku unmo toŋtoŋ ŋgoin, u aukna mbembendeimo mawaracri. \v 42 \x - \xo 11.42: \xo*\xt In 12.30\xt*\x*Na aku lamŋirena, u memetmbaca aukna mbembendeiarmo, u waracrena. Na aku aindop te, gan meikramtaɨra rɨpacnandet, u aukmo mbagɨrica aku kɨprina.” \p \v 43 Karica ma mbendeia maiatke, ma kam keca gaindopatna, “Lasarus, u laru!” \v 44 Na an menacrina ramootta malaruat. Na mana orapa para mina raraŋit budir puŋga tamairina, na mana inpaŋan tocmo raraŋit mbuŋa tamairina. Karica Iesusa meikramtaɨrmo gaindopatna, “Mana tikna raraŋitmo pɨarca ma taŋna.”\fig Iesusa kam keca mbopca Lasarusa muk ndiŋ mac nda ŋgepca malaruat|alt="Jesus calls out and Lazarus rise up back from the tomb and came out." src="Gw131.tif" size="col" copy="Wade" ref="11.43-44"\fig* \s Ramtaɨr paŋainda Iesusmo mo menacna kamb leacatna \r (Matiu 26.1-5 na Mak 14.1-2 na Luk 22.1-2) \p \v 45 \x - \xo 11.45: \xo*\xt In 4.48, na 7.31\xt*\x*Ainda moca an Iudanaŋgepta ramtaɨr wɨt aniaca Mariaap kɨpca kakadmaica morinanna, mina an reaca Iesusa moatnanna watca mina manmo marɨpacat. \v 46 \x - \xo 11.46: \xo*\xt Lk 16.31\xt*\x*Ri, mina ndeida ŋgepca taŋca Parisiarmo an man morina reacna kam ndoprina. \v 47 Ainda moca taup ndamtaɨr paŋaindapa Parisiara mina ninik waŋgorta ramtaɨrmo aca kɨpca mina minmo gaindoprina, “Aia tida moit? Gan ramootta ma ŋgagatrac wɨt aniaca morenan. \v 48 Na aia manmo wattacarica ma an tɨp kirara moraŋ te, meikramtaɨra muruŋcamiŋa manmo rɨpacnandet. Te, Romnaŋgepca kɨpca aina Raraŋ Aetaniacna Kacapa aina barna wiwitna meikramtaɨrmo, mo topnande.” \p \v 49 Na mina rɨkna ramoot ianna mana ia Kaiapas, na an mɨnna ma taup ndamoot paŋan aniac ndeacri, na ma minmo gaindopatna, “Ne iroar kocor koind ki? \v 50 \x - \xo 11.50: \xo*\xt In 18.14\xt*\x*Aintik nen opotacna iro landamŋiap kocor ki? Na anna laŋ, ramoot kabea ndo meikramtaɨr wɨtna taup aŋgɨca menac te, aina barna wiwitna meikramtaɨra mba topitndait.” \p \v 51 \x - \xo 11.51: \xo*\xt RL 50.20\xt*\x*Na Kaiapas ma ndona iro mbuŋa an kambmo mba moatke, wanaiŋ. An mɨnna ma taup ndamoot paŋan aniac ndeacri, ma an rambna kambmo moca Iesusa menac te, Iudanaŋgepta meikramtaɨrmo otacna. \v 52 \x - \xo 11.52: \xo*\xt Ais 49.6, na In 10.16, na 17.21, na Epe 2.14-17, na 1 Io 2.2\xt*\x*Ainda moca Iesusa menacatnanna, ma Iudanaŋgepta meikramtaɨr tiŋgikmo mba otacnanna. Wanaiŋ. Ma menacrinanna, ma Raraŋ Aetaniacna mombonikca tamtam ndeacrenanmo, aŋgɨca tumbunna tɨkca mina wiwit kabe ndarunan. \p \v 53 \x - \xo 11.53: \xo*\xt In 5.18\xt*\x*Ri, an ra ŋgoin mbuŋa, ramtaɨr paŋainda kamb leaca taupembta koreca, manmo mo menacna. \v 54 \x - \xo 11.54: \xo*\xt 2 Nin 13.19, na In 4.1-4, na 7.1\xt*\x*Ainda moca Iesusa Iudanaŋgepta raekmo mba mac larua taŋri. Aintik ma an auŋ tɨkcarica ma meikramtaɨr kocorta taupna auŋ ianna mana ia Epiraim mataŋgat, na ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrap, an ndeacrina. \p \v 55 \x - \xo 11.55: \xo*\xt 2 Nin 30.17, na In 2.13, na 5.1, na 6.4, na Up 21.26\xt*\x*Na an Pasowana Ra ma kɨpca marambuŋairi. Ainda moca auŋembta meikramtaɨra Ierusalem auŋ aniaca taŋca ndorimo Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutmo, mo ratna moca mataŋgat. \v 56 \x - \xo 11.56: \xo*\xt In 7.11\xt*\x*Ri, mina Iesusna ŋgorerina. Na mina Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca wɨtɨkca ndorita rɨkmo aindoprina, “Ne tit ndamŋire? Ma an mbembendeina ra aniaca watna kɨpit ki, co wanaiŋ?” \v 57 Na taup ndamtaɨr paŋaindapa Parisiara mina meikramtaɨrmo mambopat, mandaia lamŋi te, Iesusa ten ndeac te, ma minmo kam landamŋi neaŋ te, mina manmo utiŋa kac ŋgoreaca tɨknandet. \c 12 \s Maria ma Iesusna ormo tabaɨr ndikatna \r (Matiu 26.6-13 na Mak 14.3-9) \p \v 1 \x - \xo 12.1: \xo*\xt In 11.1, na 11.43\xt*\x*Ri, Pasowana Rana rai parmbaiapa mbut kabe niŋgikca maeacreke. Ri, Iesusa Betani auŋa mac taŋgatna. Na Betani auŋa anna Lasarusna auŋ, na an ramootmo Iesusa muk ndiŋa moa ŋgeprinan. \v 2 \x - \xo 12.2: \xo*\xt Lk 10.40\xt*\x*Na mina Iesusap mbibiracna amtiamna amna reacmo anna morinan. Ri, Mata ma amna reacmo amta reikta tuoŋgoura rɨŋrena, na Lasarus ma Iesusap ambrina ramtaɨrap mbiraca eacri. \v 3 \x - \xo 12.3: \xo*\xt Lk 7.37-38, na 10.38-39, na In 11.2\xt*\x*Karica Maria ma kituknduk aniacna tabaɨra kilo kabena mɨnmo aŋgɨca kɨpca Iesusna ormo ndikrina, na ma ndona paŋanna lakoar puŋga moca magagracat. Ri, an iŋpai laŋa an kac inikmo kocnaia wɨŋga kɨtacrina. \v 4 \x - \xo 12.4: \xo*\xt In 18.3\xt*\x*Na mana iŋa raŋgairena ramoot ianna mana ia Iudas Iskariot, ma iŋmbaia Iesusmo puŋnaŋgepta para tɨknandet, ma gaindopatna, \v 5 \x - \xo 12.5: \xo*\xt Mt 19.21\xt*\x*“Kaina moca an meaca an tabaɨrmo wanaiŋa ruŋkire, aia an tabaɨrmo mbik tɨk te, ramtaɨra 300na silwana kitukndukna mɨn mbuŋa oik te, aia an kitukndukca aŋgɨca meikramtaɨr ndaekpembca neaŋna mɨn?” \v 6 \x - \xo 12.6: \xo*\xt In 13.29\xt*\x*Na Iudasa ma meikramtaɨr ndaekpembta mba lamŋirena, wanaiŋ. Ma kituknduk makɨmrena ramoot. Na ma Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨrta kitukndukca bubuocrena ramoot, na mina manmo kituknduk neaŋ te, ma ndeidmo makɨmrenan. \p \v 7 \x - \xo 12.7: \xo*\xt In 19.40\xt*\x*Karica Iesusa an kam mbaraca ma gaindoprina, “An meacmo watcari. Ma an tabrirmo ndikrinanna, aku anap eaci taŋca menaca mina aukmo mutocnandet. \v 8 \x - \xo 12.8: \xo*\xt TW 15.11, na Mt 26.11, na Mk 14.7\xt*\x*Na meikramtaɨr ndaekpembca mina nenapa memetmbaca eacraŋnandet. Na aku nenapa mba memetmbaca eacitndai.” \s Taup ndamtaɨra Lasarusmo mo menacna kam leacrina \p \v 9 \x - \xo 12.9: \xo*\xt In 11.43-44\xt*\x*Na Iudanaŋgepta meikramtaɨr wɨt aniaca mina lamŋirena, Iesusa Betani auŋ ndeacrenan, aintik mina man ndambuŋa kɨprina. Na mina man niŋgikca watna mba kɨprina, wanaiŋ. Mina lamŋirina, ŋgaua Iesusa Lasarusmo muk ndiŋa moca ŋgepatnanna, mitoco Lasarusa watna kɨprina. \v 10 Ainda moca taup ndamtaɨr paŋainda kamb leaca Lasarus motocmo mo menacna, \v 11 \x - \xo 12.11: \xo*\xt In 11.45, na 12.18\xt*\x*na an kɨdrɨkca Iudanaŋgep wɨt aniaca Iesusa Lasarusmo moatna reac an mbatca, mina taup ndamtaɨr paŋaindmo tɨkcarica mina Iesusmo marɨpacri. \s Iesusa Ierusalem auŋ aniacmo gagrirta ramoot paŋan toca mbukatna \r (Matiu 21.1-11 na Mak 11.1-11 na Luk 19.28-40) \p \v 12 Ainda moca meikramtaɨr wɨt aniaca Ierusalemma kɨpca punica mina an mbembendeina ra aniaca watna. Na Iesusa Lasarusna kaca ambrina an rana iŋmbai mbuŋa meikramtaɨra aind mbaracrinan, Iesusa maica ma Ierusalem auŋ aniac ndaruna mamoek. \v 13 \x - \xo 12.13: \xo*\xt Ŋap 118.25-26, na Mt 27.42, na In 1.49\xt*\x*Ainda moca mina ik palmenna raprir aŋgɨca mina taŋga manmo taupca ndauprikina mataŋgat. Na mina kam keca gainda aca aindoprena, “Aia Raraŋ Aetaniacmo toŋtoŋgar koindap. Ma an ramootmo laŋa mo, ma Kacootna i mbuŋa kɨprinan. Na ma Israelna gagrirta ramoot paŋan.” \p \v 14 Ri, Iesusa doŋki ian aŋgɨca an nambatta mbiracatna. Na anna ma Raraŋ Aetaniacna timbigta kapna inik ndeacrena kam tɨpna kirar, \v 15 \x - \xo 12.15: \xo*\xt Sek 9.9\xt*\x*“Ne Saion auŋna meikramtaɨr, ne kai nanambi teac. Ne wat, nena gagrirta ramoot paŋanna makɨpek. Ma doŋki ŋgamma mbiraca makɨpek.” \v 16 \x - \xo 12.16: \xo*\xt Lk 18.34, na In 2.22, na 7.39, na 14.26\xt*\x*Na an reaca larucapeknanna, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an reacna kamna mɨnɨŋa mba lamŋirena. Na iŋmbaia Raraŋ Aetaniaca Iesusmo i aniaca neaŋrinan, mina an kambca Raraŋ Aetaniacna timbigta kap ndeacrina kamma lamŋiatna. Na mina lamŋirina, anna ma Iesus ŋgoinna kamb ndoprina. Na mina iroar mac maaŋgɨat, an reaca meikramtaɨra manmo moatnanna. \p \v 17 \x - \xo 12.17: \xo*\xt In 11.43-44\xt*\x*Na an mɨnna Lasarusa menacri, mina manmo mukca tɨkca eacrinanna, meikramtaɨr wɨt aniaca Iesusap eaca mina watrina, ma Lasarusmo aca moa mac ŋgeprinan. Na mandeaca an meikramtaɨra Iesus moatna reacna kammo wiwitirena. \v 18 Ainda moca meikramtaɨra an ma moatna ŋgagatracna kamma waraca mina taupca taŋga manmo ndauprikirina. \v 19 \x - \xo 12.19: \xo*\xt In 11.48\xt*\x*Ri, Parisiara an mbatca mina ndorita rɨkca tɨkca aindopri, “Watwa! An reaca aia mo ndoprinanna, ma mandeaca mba laruitndai. Meikramtaɨra muruŋcamiŋa taŋga manmo raŋgairenan.” \s Girikna ndeida Iesus mbatna toŋtoŋgarap \p \v 20 Na an Ierusalemmo Raraŋ Aetaniacna mbembendeina ra aniacna kɨprina meikramtaɨrta rɨkca Girikna ramtaɨr ndeid toco an ndeacrena. \v 21 \x - \xo 12.21: \xo*\xt Lk 19.3, na 23.8, na In 1.44\xt*\x*Na an Girikna ramtaɨra Pilip ndambuŋa taŋri, na man tikca ma Galilinan, na mana auŋa Betsaida. Ri, mina manmo gaindoprina, “Ramoot aniac, aia Iesusa watna toŋgorina.” \v 22 Ainda moca ma taŋga Andrumo mambopat. Ri, maniŋa taŋga Iesusmo mambopat. \v 23 \x - \xo 12.23: \xo*\xt In 13.31-32, na 17.1\xt*\x*Karica Iesusa maniŋna kammo gainda rutica aindopatna, “Ramootna Nuocna ia aniac aŋgɨna kɨdrɨkca kɨpca marambuŋairi. \v 24 \x - \xo 12.24: \xo*\xt 1 Ko 15.36\xt*\x*Na aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, witna loor ianna pitrikca irikca ŋgocrai ŋgocor te, ma ndo kabe niŋgikca eacnandet. Ainda moca u manmo mutoc te, ma ŋgepca amta reik wɨt ŋgernandet. \v 25 \x - \xo 12.25: \xo*\xt Mt 10.39, na 16.25, na Mk 8.35, na Lk 9.24, na 17.33\xt*\x*Na ramoot ianna ndona eteacna watna toŋtoŋ ŋgoin, te, ma ndona eteacna watta kecarinandet. Na ramoot ianna ndona eteacna watmo gan tiacarpaikmo iŋ neaŋ te, ma ndona an iarwarna eteacna watmo memetmbaca utiŋa eacraŋnandet. \v 26 \x - \xo 12.26: \xo*\xt In 14.3, na 17.24, na 1 Te 4.17\xt*\x*Na ramoot ianna aukna aiŋa mo te, ma aukmo raŋgainandet. Na an auŋ aku eacrenan, aukna aiŋa morena ramoot toco, ma aukap eacnandet. Na ramootta aukna aiŋa mo te, aukna Aetta manmo i aniaca neaŋnandet.” \s Mina Ramootna Nuocmo aŋgɨca ik nakeracnandet \p \v 27 \x - \xo 12.27: \xo*\xt Ŋap 6.3, na 42.5, na Mt 26.38, na Lk 12.50, na 22.53, na In 18.37\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Mandeaca aukna nikinik iroa makuk ŋgoin, na aukna iroara tamtam malamŋireke. Na aku kai ndopit? Co aku gaindopit ki, ‘Ate u aukmo mandeaca an reac laruna moeknanmo, u mo kecari?’ Wanaiŋ. Aku ainda mba mbopitndai. An makukna kɨdrɨkca ma aukmo larunandet. Na anna mɨnɨŋna moca aku kɨprina. \v 28 \x - \xo 12.28: \xo*\xt Mt 3.17\xt*\x*Aintik Aetta u ndona imo aniaca morinan.” Ri, Iesusa mbopca maica tamuŋna auŋna kam ianna gaindoprina, “Aku ndona imo aniaca morinan, na aku mac monandet.” \v 29 \x - \xo 12.29: \xo*\xt Up 23.9\xt*\x*Ainda moca an meikramtaɨra rambuŋa wɨtɨkca eacrenanna, mina an kammo waracrinan, na mina gaindopatna, “Anna riacna mɨtmɨt ki?” Na ndeida gaindopatna, “Mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ ianna manap mboprenan.” \p \v 30 \x - \xo 12.30: \xo*\xt In 11.42\xt*\x*Ri, Iesusa mina kambmo gainda rutica aindopatna, “An kambca ne mandeaca waracrinanna, ma aukmo mba otacitndai, wanaiŋ. Ma nenmo otacnandet. \v 31 \x - \xo 12.31: \xo*\xt Mt 12.29, na Lk 10.18, na In 9.39, na 14.30, na 16.11, na Up 26.18, na Epe 2.2\xt*\x*Na mandeaca Raraŋ Aetaniaca gan tiacarpaikna meikramtaɨrta tɨpemb kirarirmo ritri waparaca monandet. Na mandeaca ma gan tiacarpaikna bubuocrena ramoot paŋanmo ma mo kecarinandet. \v 32 \x - \xo 12.32: \xo*\xt In 3.14, na 8.28, na Ro 5.18, na Ib 2.9\xt*\x*Na mandeaca aku gan tiacarpaikca eacrena, na iŋmbaia mina aukmo aŋgɨca ik nakerac te, an mɨnna aku meikramtaɨrmo kocnaia wɨŋa mina auk ndambuŋ nakɨpnandet.” \v 33 \x - \xo 12.33: \xo*\xt In 18.32\xt*\x*Na Iesusa an kam ndoprinanna, ma ndona memenacna tɨpna kirarna kam ndopca larurina. \p \v 34 \x - \xo 12.34: \xo*\xt Ŋap 89.4, na 89.36, na 110.4, na Ais 9.7, na 53.8, na Esi 37.25, na Dan 2.44, na 7.14, na Mai 4.7\xt*\x*Ri, meikramtaɨra mina mana kammo gainda rutirina, “Aia Tɨp Wandɨkna kamma gainda waracrinan, an mɨnna Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootta kɨp te, ma iarwara eacraŋnandet. Na tida moca u aindoprina, ‘Mina Ramootna Nuocmo aŋgɨca ik nakeracnandet’? Na an Ramootna Nuoca ma mandai ŋgoin?” \p \v 35 \x - \xo 12.35: \xo*\xt Ier 13.16, na In 1.9, na 7.33, na 8.12, na 11.10, na Epe 5.8, na 1 Io 2.10-11\xt*\x*Karica Iesusa minmo aindopatna, “Tekemmotemma memetaca nenap eacnandet. Na mandeaca ne memetacap eacrenan, aintik ne memetac mbuŋa taŋraŋ, moca neaupa nenmo wɨŋ kɨtac nari. Na ramootta neaupa taŋrenan, ma mba lamŋirena, ma tenna taŋrena. \v 36 \x - \xo 12.36: \xo*\xt Epe 5.8\xt*\x*Na mandeaca memetaca nenap maeacreke, aintik ne memetacmo rɨpac te, ne memetacna mombonik tarunandet.” \s Iudanaŋgepta wɨtta Iesusmo rɨpac ŋgocor \p Ainda moca Iesusa minap mbopca maica ma min tɨkcarica ma minmo iŋgoroca taŋrina. \v 37 \x - \xo 12.37: \xo*\xt In 2.11\xt*\x*Na mina man morina ŋgagatrac wɨt aniaca watca mina manmo mba rɨpacatke. \v 38 \x - \xo 12.38: \xo*\xt Ais 53.1, na Ro 10.16\xt*\x*Ainda moca ramma morina ramoot Aisaiana kambca gidik ŋgoin malaruat. Na ma gaindopatna, “Kacoot, mandaia aina kambca rɨpacit? Na Kacootta mandeaca moatna ainta gargar aniacna aiŋa mandaia watrina?” \p \v 39 Na mina Iesusmo mba rɨpacitndai. Na mana mɨnɨŋa Aisaia ma kabena kamma tirca maeacreke. Na ma gaindoprina, \v 40 \x - \xo 12.40: \xo*\xt Ais 6.9-10, na Mt 13.15\xt*\x*“Raraŋ Aetaniaca mina lamnikca moca mina mba wat rapacit, na mina iroarmo moa mboracri, moca mina lamnikca reac ianna wat rapac nari, na mina iroar inkara kambta mɨnɨŋa lamŋi nari, te, mina nikinik iroar ŋgetrikica auk ndambuŋa kɨpca aku minmo moi laiŋga monandet.” \v 41 \x - \xo 12.41: \xo*\xt Ais 6.1\xt*\x*Na Aisaia ma Iesusna gargarapa i aniaca watca ma Iesusmo an kam ndopatna. \p \v 42 \x - \xo 12.42: \xo*\xt In 7.48, na 9.22\xt*\x*Na anna gidik, ramtaɨr paŋaind wɨtta Iesusmo rɨpacatnanna. Na mina Parisiarta nanambica mina ndorita rɨtɨpaikca raekca mba wandacri. Na mina nanambirinanna, moca Parisiara minmo wandɨk tɨkca mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kacmo mba mbendeitndai. \v 43 \x - \xo 12.43: \xo*\xt In 5.44\xt*\x*Na an ramtaɨr paŋainda mina toŋgorinanna, meikramtaɨra mina iremb anikmo aŋgɨa ŋgepraŋna. Na mina toŋgorinanna Raraŋ Aetaniaca mina iremb anikmo kai aŋgɨr ŋgepraŋ teac. \s Na an kambca Iesusa wiwitirinanna, anna meikramtaɨrta morena tɨpemb kirarirmo ritri waparaca monandet \p \v 44 \x - \xo 12.44: \xo*\xt Mt 10.40, na Mk 9.37\xt*\x*Na Iesusa kam aniac keca gainda wiwitica mbopatna, “Ramootta aukmo rɨpacrenanna, ma auk niŋgikca mba rɨpacrena, ma aukmo mbagɨrica kɨprina Aet motocmo ma rɨpacrina. \v 45 \x - \xo 12.45: \xo*\xt In 14.9\xt*\x*Na ramootta aukmo watri, ma aukmo mbagɨrica kɨprina Aet motocmo ma watrinan. \v 46 \x - \xo 12.46: \xo*\xt In 3.19, na 8.12, na 9.5, na 9.39, na 12.35\xt*\x*Na aku gan tiacarpaikmo memetac nakirar toco kɨprina, te, meikramtaɨra muruŋa aukmo rɨpacrenan, mina neaupa mba eacitndai. \v 47 \x - \xo 12.47: \xo*\xt In 3.17, na 5.45, na 8.15, na 8.26\xt*\x*Na ramoot ianna aukna kambca waraca ma raŋgai ŋgocor te, aku manmo ritri waparaca mba moit. Na aku kɨprinanna, aku gan tiacarpaikna meikramtaɨrta ritri waparacna mona mba kɨprina. Wanaiŋ. Aku min mac nda aŋgɨ nakɨprina. \v 48 \x - \xo 12.48: \xo*\xt TW 18.19, na Mk 16.16, na Lk 10.16, na Ib 4.12\xt*\x*Na ramootta aukmo iŋ neaŋga aukna kambmo mba aŋgɨrenan, man mona ritri waparacna ramootap. Na an kambca aku wiwitirinanna, anna ndo an ramootna ritri waparaca moca ma ŋgocrainandet. \v 49 \x - \xo 12.49: \xo*\xt TW 18.18, na In 8.38, na 14.10\xt*\x*Na aku an kambmo ndona iro mbuŋa mba moapeke. Wanaiŋ. Aetta ndo aukmo mbagɨrica aku kɨprinanna, ma ndo aukmo gagraca an kambmo muruŋa mbop larunan, na aku anna monandet, na aku anna wiwitinandet. \v 50 \x - \xo 12.50: \xo*\xt In 8.26-28\xt*\x*Na aku lamŋirena, Aetna kambca ma iarwarna eteacna watmo memetmbaca laŋa moca larurenan. Ainda moca kambca aku muruŋa morenanna, anna Aetta aukmo mboprina kirara aku mboprena.” \c 13 \ms Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindopatna, ma min tɨkcarica ma Aet ndambuŋa mac nda taŋnandet \mr (13—17) \s Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrta ourmo tukirina \p \v 1 \x - \xo 13.1: \xo*\xt Mt 26.2, na In 7.30, na 12.23, na 15.13, na 17.1, na 17.11, na Pil 2.8, na 1 Io 3.16\xt*\x*Na Pasowana Rana amta reik ambrena ra laru ŋgocor ndeacri, Iesusa ma lamŋiatna, ma gan tiacarpaik tɨkcarica Aet ndambuŋa taŋna kɨdrɨkca kɨpca marambuŋairi. Na ma ndona meikramtaɨra gan tiacarpaik ndeacrenanmo mamatŋi ŋgoin, na an mamatŋina kirar kabea ma minmo matŋia taŋga ma menacrina. \p \v 2 \x - \xo 13.2: \xo*\xt Lk 22.3, na In 13.27\xt*\x*Karica wigwaca ŋgoinna mina amba eacri. Na Iudas, ma Saimon Iskariotna nuoc, manmo Paparuna Ramootta mana nikinik iromo iro ŋgoreaca tɨkrina. Te, ma Iesusmo puŋnaŋgepta para tɨknandet. \v 3 \x - \xo 13.3: \xo*\xt Mt 28.18, na In 3.35, na 16.28, na Up 2.36, na 1 Ko 15.27, na Ib 2.8\xt*\x*Ri, Iesusa ma lamŋirina, Aetta manmo reikmo muruŋcamiŋa mana para tɨkrinan. Na ma gaind toc, toco ma lamŋirina, Raraŋ Aetaniaca manmo mbagɨrica ma kɨprina, na ma man ndambuŋa mac taŋnandet. \v 4 \x - \xo 13.4: \xo*\xt Lk 22.27, na Pil 2.7-8\xt*\x*Ainda moca Iesusa amta reik tɨkcarica ma ŋgepca ndona tik ŋgapaoc rocotta pitukca, ma tik mumurina reac aŋgɨca ndona rɨkca leacrinan. \v 5 Na ma pukmo tuoŋ aniac ianna ruŋkica, ma ŋgepca ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrta ourmo tukica ma ndona rɨkca leaca eacrina tik mumurimo aŋgɨca an mbuŋa mamuriat. \p \v 6 \x - \xo 13.6: \xo*\xt Mt 3.14\xt*\x*Ri, ma Saimon Pita ndambuŋa kɨpatke. Ma manmo gainda digiatna, “Kacoot, u aukna orniŋa tukina moek ki?” \v 7 Na Iesusa mana kammo gainda rutica aindopatna, “Na reaca aku mandeaca moeknanna, u mba garacrena. Iŋmbai te, u garacnandet.” \v 8 \x - \xo 13.8: \xo*\xt 1 Ko 6.11, na Epe 5.26, na Ta 3.5, na Ib 10.22\xt*\x*Ri, Pita manmo gaindoprina, “U aukna orniŋmo kai tuki teac, kari ŋgoin ndacari.” Na Iesusa mana kammo gainda rutirinan, “Aku una orniŋmo tuki ŋgocor te, u aukapa mba eacitndai.” \v 9 Na Pita manmo gaindopatna, “Kacoot aintan ecte, u aukna orniŋ niŋgikca kai tuki teac, u aukna parapa paŋan toco tuki.” \v 10 \x - \xo 13.10: \xo*\xt In 6.64, na 6.70-71, na 15.3\xt*\x*Ainda moca Iesusa manmo aindopatna, “Ramootta rurenanna, ma mba mac ruitndai. Ma orniŋ niŋgik tuki te, ma kocnaia rat ndarunandet. Na ne rat ndarurinan. Na aku nenmo muruŋa mba mboprinan.” \v 11 Na Iesusa an kam ndoprinanna, ma lamŋirina, an ramootta manmo puŋnaŋgepta para tɨkna morena. Aintik ma aindoprina, “Ne muruŋcamiŋa ratta mba eacrena.” \p \v 12 \x - \xo 13.12: \xo*\xt Lk 22.27\xt*\x*Karica ma mina oura tukica maica ma ndona tik ŋgapaoc rocotta tɨkca ma taŋga mac mbiracatna. Ri, ma minmo gainda digirina, “Na an reacna mɨnɨŋa aku nenmo morinanna ne lamŋire ki? \v 13 \x - \xo 13.13: \xo*\xt Mt 23.8-10, na Lk 6.46, na 1 Ko 8.6, na 12.3, na Pil 2.11\xt*\x*Na ne aukmo Ririptiapa Kacoot ŋgacrena. Na anna laŋ, ne aind ŋgacrenan. Aku Ririptiapa Kacoot. \v 14 \x - \xo 13.14: \xo*\xt Mt 20.28, na Lk 22.27, na Ro 12.10, na Gal 6.1-2, na 1 Pi 5.5\xt*\x*Na aku nena Kacootapa Riripti, aku nena ourmo tukirinan, na ne toco an kirar kabea aku morinanna, ne aina wiwitna meikramtaɨrta ourmo tuki. \v 15 \x - \xo 13.15: \xo*\xt Mt 11.29, na Pil 2.5, na Kol 3.13, na 1 Pi 2.21, na 1 Io 2.6\xt*\x*Na mandeaca aku nenmo tɨp kirar damma wandacrina, na ne toco an tɨp kirar kabea, aku nenmo morenanna, ne toco ndorita kabe, kabemo ainda mo. \v 16 \x - \xo 13.16: \xo*\xt Mt 10.24, na Lk 6.40, na In 15.20\xt*\x*Na aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, mbaiŋa morena ramootta ma ndona kacootmo mba kunitndait. Na ramootta aiŋ ianna taŋ te, ma an ramootta manmo mbagɨrica taŋrina ramootmo mba kunda tamuŋmbaia eacitndait. \v 17 \x - \xo 13.17: \xo*\xt Mt 7.24, na Ie 1.25\xt*\x*Na mandeaca ne an tɨpna kirara aku morinanna, ne mana mɨnɨŋa garaca lamŋirinan, na ne matau ŋgoinna raŋgai te, ne toŋgonandet. \p \v 18 \x - \xo 13.18: \xo*\xt Ŋap 41.9\xt*\x*“Na aku nenmo muruŋa mba mboprina. Aku nenmo larapacrena ramtaɨr auknan, aku lamŋirenan. Na Raraŋ Aetaniacna timbigta kap ndeacrena kambca, aku lamŋirenanna, ma gidikca larunandet. Na an kambca ma gaindoprina, ‘Ramootta aukap tapac ambrenanna, ma aukmo mo ŋgocrainandet.’ \v 19 \x - \xo 13.19: \xo*\xt In 14.29, na 16.4\xt*\x*Na an reaca ma mba larureke, na mandeaca aku nenmo an kambca mboprinan. Ainda moca ma iŋmbaia laru te, ne gainda rɨpacna, Aku Ndo, Aku Aind Ndeacraŋnandet. \v 20 \x - \xo 13.20: \xo*\xt Mt 10.40, na 25.40, na Mk 9.37, na Lk 9.48, na 10.16\xt*\x*Na aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnande, ramootta aku mbagɨrica taŋrina aiŋna ramootmo aŋgɨ te, na mamo matau mo te, an ramootta ma aukmo aŋgɨca aukmo matau morinan. Na ramootta aukmo aŋgɨ te, ma Raraŋ Aetaniacmo aŋgɨrinan, ma ndo aukmo mbagɨrica aku kɨprinan.” \s Iudasa Iesusmo puŋnaŋgepta para tɨknandet \r (Matiu 26.20-25 na Mak 14.17-21 na Luk 22.21-23) \p \v 21 \x - \xo 13.21: \xo*\xt Mt 26.21, na Mk 14.18, na Lk 22.21, na In 12.27, na Up 1.17, na 1 Io 2.19\xt*\x*Ainda moca Iesusa an kam ndopca maica, mana nikinik iroa makuk ŋgoin ndarurina. Na ma kammo gainda wiwitirina, “Aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet. Nena ianna aukmo puŋnaŋgepta para tɨknandet.” \v 22 Na ma aindopatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra ndorimo mawattat. Na mina mba lamŋiri, ma mandaina ndoprina. \v 23 \x - \xo 13.23: \xo*\xt In 19.26, na 20.2, na 21.7, na 21.20, na 21.24\xt*\x*Ri, an mana iŋa raŋgairena ramoot, ma manmo matŋirenanna, ma mana kɨtɨmma eacrenan. \v 24 Na Saimon Pita, ma manmo paŋan mbuŋa digia aindoprina, “U Iesusmo digi, ma mandaina kam ndoprena.” \v 25 Ri, an mana matŋirena iŋa raŋgairena ramootta ma ndona paŋanmo Iesus ndambuŋa tɨkca ma manmo laŋanna gainda digirina, “Kacoot u mandaina kam ndoprina?” \v 26 Karica Iesusa mana kammo gainda rutirina, “Aku gan am tɨpmo aŋgɨca teramma tɨkca ramoot ianna neaŋ te, anna ande an ramoot ŋgoinna aku mboprenan.” Ainda moca ma am tɨpmo aŋgɨca teramma tɨkca ma Saimon Iskariotna nuoc Iudas maneaŋgat. \p \v 27 \x - \xo 13.27: \xo*\xt Lk 22.3, na In 6.70, na 13.2\xt*\x*Ri, Iudasa an amna reacmo aŋgɨatke, Ramoot Mbɨkca mana nikinik iro mambukat. Ainda moca Iesusa manmo gaindopatna, “Na an reaca u mo ndoprenanna, u anmo tawi mo.” \v 28 Na an ramtaɨra muruŋa mbibiracna taupca mbiraca eacrenanna, an kamma Iesusa Iudasmo mboprenanna waraca mina an kamna mɨnɨŋa mba garacrinan. \v 29 \x - \xo 13.29: \xo*\xt In 12.6\xt*\x*Na Iudas ma mina kitukndukca bubuocrena ramoot, na mina ndeida gaind ndamŋirina, Iesusa manmo mbopca ma taŋca an mbembendeina ra aniacna amna reac ŋgoiknan, co ma taŋca an meikramtaɨr ndaekpembmo reik neaŋnan. \v 30 Ainda moca Iudasa an am tɨpca aŋgɨri, ma tawi ŋgoinna raekca laruca mataŋgat. Na an kɨdrɨkca mouŋ malaruri. \s Iesusa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrmo Tɨp Wandɨk ŋgamma neaŋgatna \p \v 31 \x - \xo 13.31: \xo*\xt In 12.23, na 14.13, na 1 Pi 4.11\xt*\x*Karica Iudasa raekca taŋgatke, Iesusa gaindopatna, “Mandeaca Ramootna Nuoca ma i aniac aŋgɨrina. Na Raraŋ Aetaniaca Ramootna Nuoc mbuŋa i aniac aŋgɨrina. \v 32 \x - \xo 13.32: \xo*\xt In 17.5\xt*\x*Na an mɨnna Raraŋ Aetaniaca man mbuŋa i aniaca aŋgɨeknanna, ma ndo Ramootna Nuocmo i aniac neaŋnandet. Na ma anmo tawi ŋgoinna monandet. \v 33 \x - \xo 13.33: \xo*\xt In 7.34\xt*\x*Na aukna mombonik, kɨdrɨk tekemmotemma aku nenap eacnandet. Na ne aukna moca orenande. Na aku Iudanaŋgepmo mboprina, na an kam kirar kabea aku nen motocmo mambopek. Na an auŋa aku taŋgeknanna, ne anna taŋna towanaiŋ. \v 34 \x - \xo 13.34: \xo*\xt TN 19.18, na In 15.12, na 15.17, na 1 Pi 1.22, na 1 Io 2.7-8, na 3.23, na 4.21, na 2 Io 1.5\xt*\x*Aintik mandeaca aku nenmo Tɨp Wandɨk ŋgam maneaŋgek, na ma gaind, ne kabe, kabea, kabena meikramtaɨrmo matau matŋi. Na aku nenmo mataua matŋirina, na an tɨp kirar kabea ne kabe, kabea, kabena meikramtaɨr motocmo, ainda matau matŋi. \v 35 \x - \xo 13.35: \xo*\xt 1 Io 2.5, na 4.20\xt*\x*Na ne kabe, kabea aukna wiwitna meikramtaɨr motocmo, mataua matŋi te, anna meikramtaɨrmo muruŋa wandacnandet, ne aukna iŋa raŋgairena ramtaɨr.” \s Iesusa aindopatna, Pita ma manmo iŋ neaŋnandet \r (Matiu 26.31-35 na Mak 14.27-31 na Luk 22.31-34) \p \v 36 \x - \xo 13.36: \xo*\xt In 7.34, na 21.18-19, na 2 Pi 1.14\xt*\x*Ri, Saimon Pita ma Iesusmo gainda digirinan, “Kacoot u tenna taŋit?” Na Iesusa mana kammo gainda rutirina, “Na auŋa aku taŋgeknanna, u mandeaca u aukmo raŋgaica anna taŋna mɨnna wanaiŋ. Na iŋmbai te, u aukmo raŋgaica kɨpnandet.” \v 37 \x - \xo 13.37: \xo*\xt Mt 26.33-35, na Mk 14.29-31, na Lk 22.33-34\xt*\x*Karica Pita manmo digiatna, “Kacoot tida moca aku unmo mandeaca raŋgaina mɨnna wanaiŋ? Na aku ndona eteacna wat auknanna, un ŋgotacna mo te, aku kecarinandet.” \p \v 38 Ainda moca Iesusa mana kammo gainda rutirinan, “U ndomo ndona eteacna wat kecaria aukmo otacna ndopre ki, a? Aku unmo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, kackura ap ŋgocor ndeac te, u kɨdrɨk mbonkaca aindopnandet, u aukmo mba lamŋirena.” \c 14 \s Iesusa ma Aet ndambuŋa taŋna meikramtaɨrta taup \p \v 1 \x - \xo 14.1: \xo*\xt In 14.27, na 16.33\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mboprina, “Ne iroar inkara kai tamtam ndamŋica kadmai teac. Ne Raraŋ Aetaniacmo rɨpac. Na ne auk motocmo rɨpac. \v 2 \x - \xo 14.2: \xo*\xt In 13.33, na 13.36\xt*\x*Na aukna Aetna kac inikca diabar wɨtta eacrenan, na aku taŋca nena taupembca kocronandet. Na ainda wanaiŋ te, aku nenmo an kamma ainda mba mbopitndai. \v 3 \x - \xo 14.3: \xo*\xt In 12.26, na 17.24, na Up 1.11, na 1 Te 4.17\xt*\x*Na aku nena taupemb kocrona taŋ te, aku nda kɨpca nenmo aŋgɨca ne taŋca aukap eacnandet. Na an taupca aku eacrenan, ne toco anna aukap eacnandet. \v 4 Na aku taŋrena auŋa ne an taupca malamŋireke.” \p \v 5 Ri, Tomasa manmo gaindopatna, “Kacoot u tenna taŋrena auŋa, anna aia mba lamŋireke. Na tida tɨkca aia an taupca lamŋi garacit?” \v 6 \x - \xo 14.6: \xo*\xt In 1.4, na 1.17, na 8.19, na 8.32, na 10.9, na 11.25, na Ro 5.1-2, na Ib 9.8, na 10.20\xt*\x*Ainda moca Iesusa manmo aindopatna, “Aku ndo, aku taup, na aku kam gidikna mɨnɨŋ, na iarwarna eteacna watna mɨnɨŋ. Na ramoot ianna Aet ndambuŋmo kabena taup ian mbuŋa taŋna toawanaiŋ. Wanaiŋ ŋgoin. Auk niŋgik. \v 7 \x - \xo 14.7: \xo*\xt In 8.19\xt*\x*Na ne aukmo lamŋi te, mandeaca ne aukna Aet motocmo, ne lamŋinandet. Na mandeaca ne manmo malamŋiek. Na ne manmo mawatri.” \p \v 8 Karica Pilipa Iesusmo gaindoprina, “Kacoot u aimo Aetta wandac te, anna ndo aina iroarapa landamŋiara moi mɨnna tɨknandet.” \v 9 \x - \xo 14.9: \xo*\xt In 12.45, na Kol 1.15, na Ib 1.3\xt*\x*Ri, Iesusa manmo aindopatna, “Pilip, kɨdrɨk rocotta aku nenap eacrinan, na u aukmo mba lamŋire ki, a? Na ramootta aukmo wat te, ma Aetmo mawatri. Na kaina moca u gaindoprina, ‘U aimo Aetta wandacna’? \v 10 \x - \xo 14.10: \xo*\xt In 7.16, na 8.28, na 10.38, na 12.49, na 14.24, na 17.21-23\xt*\x*Na u ainda mba rɨpacri ki, Aetta aukap eacrenan, na aku Aetap eacrenan? Na kamma aku nenmo neaŋrenanna, anna aku ndona nikinik iro mbuŋa mba morenanna. Wanaiŋ. Aetta aukap eacrenan, na ma ndo, ndona aiŋira morena. \v 11 \x - \xo 14.11: \xo*\xt In 5.36, na 10.38, na 14.20\xt*\x*Na ne an kammo rɨpac. Aku Aet ndambuŋ ndeacrenan, na Aetta ma auk ndambuŋ ndeacrena. Na wanaiŋ ecte, ne auk morina aiŋirmo lamŋinandet, te, anna ndo nena rɨtɨpaikca moi ŋgepnandet. \p \v 12 \x - \xo 14.12: \xo*\xt Mt 21.21, na Mk 16.16-20, na Lk 10.17\xt*\x*“Na aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, na ramootta aukmo rɨpac te, ma toco ainta aiŋira aku morenanna, ma monandet. Na ma aiŋir anikca monandet, na an aiŋira aku morinanmo ma mo kunnande, na anna aku Aet ndambuŋa taŋrinan. \v 13 \x - \xo 14.13: \xo*\xt Mt 7.7, na Lk 11.9, na In 15.7, na 15.16, na Ie 1.5, na 1 Io 3.22\xt*\x*Na reikca ne muruŋa aukna i mbuŋa digieknanna, anna aku monandet. Ainda moca Aetta ma ndona Nuoc mbuŋa ma i aniac aŋgɨnandet. \v 14 Na reikca ne muruŋa aukna i mbuŋa digi te, anna aku monandet.” \s Iesusa aindopatna ma Ŋeroŋ Ratmo mbagɨrica kɨpnandet \p \v 15 \x - \xo 14.15: \xo*\xt In 14.21-23, na 15.10, na 15.14, na 1 Io 5.3\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ne aukmo matau matŋi te, ne aukna kambmo matau raŋgairaŋnandet. \v 16 \x - \xo 14.16: \xo*\xt In 14.26, na 15.26, na 16.7, na Ro 8.15, na 8.26\xt*\x*Na aku ndona Aetta digica ma nenmo kabena iro damna Opotac neaŋca, anna ndo nenmo moi gagranandet. Te, ma nenap iarwara eacraŋnandet. \v 17 \x - \xo 14.17: \xo*\xt Mt 10.20, na In 16.13, na Ro 8.26, na 1 Ko 2.14, na 1 Io 2.27, na 4.6\xt*\x*Na an Opotaca ma kam gidikna Ŋeroŋ. Na gan tiacarpaikna meikramtaɨra mina manmo mba watitndai, na mina mba aŋgɨitndai. Na mina manmo mba lamŋiitndait. Na nen tikca ne manmo lamŋirena, na ma nenap eacrenan, na ma nena iroar inkarmo eacnandet. \p \v 18 \x - \xo 14.18: \xo*\xt Mt 28.20, na In 14.3, na 14.28\xt*\x*“Na aku nenmo mombonik ndaekpembca mba tɨkcariitndai, na nenmo mba wattacarica ne wanaiŋa eacitndait. Wanaiŋ. Aku nen ndambuŋa kɨpnandet. \v 19 \x - \xo 14.19: \xo*\xt In 16.16, na 1 Ko 15.20\xt*\x*Na kɨdrɨk tekemmotemma gan tiacarpaikna meikramtaɨra aukmo mba mac watitndai. Na nen tikca ne aukmo watnandet. Aku iarwarna eteacna watap eacrenan, na ne toco iarwarna eteacna watap eacnandet. \v 20 \x - \xo 14.20: \xo*\xt In 10.38, na 14.10, na 17.21-26\xt*\x*Na an ra kɨp te, ne lamŋinande, aku ndona Aet ndambuŋa eacnandet, na ne auk ndambuŋa eacrenan, na aku nen ndambuŋa eacrena. \v 21 \x - \xo 14.21: \xo*\xt In 14.15, na 14.23, na 15.10, na 16.27, na 1 Io 2.5, na 5.3\xt*\x*Na ramootta aukna tɨpemb wandikmo aŋgɨca matau raŋgai te, an ramootta ma aukmo mamatŋi ŋgoin. Na ramootta aukmo matŋi te, aukna Aetta manmo matŋinandet. Na auk toco manmo matŋinandet, na aku manmo ndomo wandacnandet.” \p \v 22 \x - \xo 14.22: \xo*\xt Up 10.41-42\xt*\x*Na Iesusa aindopri, Iudas Iskariotna i kabena ramoot, Iudasa ma Iesusmo gainda digirina, “Kacoot tida moca u aimo ndo wandacit, na u gan tiacarpaikna meikramtaɨrmo u ndomo mba wandacri?” \v 23 \x - \xo 14.23: \xo*\xt Mt 18.20, na In 14.15, na 2 Ko 6.16, na Epe 3.17, na 1 Io 2.24, na KIEK 3.20\xt*\x*Karica Iesusa mana kammo gainda rutirina, “Ramootta aukmo matau matŋiraŋ te, ma aukna kambca matau raŋgairaŋnandet. Na aukna Aetta an ramootmo matŋinandet. Na aukapa Raraŋ Aetaniaca man ndambuŋ nakɨpnandet, na manap memetmbaca eacraŋnandet. \v 24 \x - \xo 14.24: \xo*\xt In 5.19, na 5.38, na 7.16, na 12.49\xt*\x*Na ramootta aukmo matŋi ŋgocor ŋgoinna, ma aukna kammo mba gɨwaci raŋgaiitndai. Na an kambca ne waracrenanna, anna aukna kambca wanaiŋ. Anna Aetna kamb, na ma aukmo mbagɨrica aku kɨprinan. \p \v 25 “Na an mɨnna aku nenap eacri, aku nenmo an reikta kamb toprina. \v 26 \x - \xo 14.26: \xo*\xt Lk 24.49, na In 14.16, na 15.26, na 16.13, na 1 Io 2.20, na 2.27\xt*\x*Na Ŋeroŋ Rat, ma nenmo moi gagrana Opotac gidik. Na aukna i mbuŋa Aetta manmo mbagɨrica ma kɨpnandet. Na ma nenmo reikca muruŋa riptinandet. Te, ma nena iroara mo ŋgepca ne an aku nenmo neaŋrina kambmo muruŋcamiŋa lamŋi rapacnandet. \p \v 27 \x - \xo 14.27: \xo*\xt In 14.1, na 16.33, na Pil 4.7, na Kol 3.15\xt*\x*“Na aku nenmo tɨkcarina moca nenmo nikinik iro wetwetta maneaŋgek, na ma nenap eacraŋnandet. Na aukna nikinik iro wetwetta aku nenmo neaŋrena, anna gan tiacarpaikna meikramtaɨra neaŋrena kirara wanaiŋ. Aintik ne nikinik iroara kai makuku teac, na tamtamma kai lamŋi teac, na kai nanambi teac. \v 28 \x - \xo 14.28: \xo*\xt Lk 24.51, na In 14.3, na 14.12, na 14.18, na 16.28, na 20.17, na Pil 2.6\xt*\x*Na an kambca aku nenmo neaŋrinanna, ne mawaracri, ‘Na aku nenmo tɨkcarica taŋnandet. Na aku nenmo nda kɨpnandet.’ Na ne aukmo gidikca matŋi te, anna ndo nenmo moi toŋtoŋgarap eacnandet. Na anna aku Aet ndambuŋa taŋrinan, na ma out ŋgoin, na ma aukmo tamuŋmbai. \v 29 \x - \xo 14.29: \xo*\xt In 13.19, na 16.4\xt*\x*Na an reaca laru ŋgocor ndeacri, aku nenmo mandeaca mbopca malarurek. Na iŋmbaia ma laru te, ne rɨpacnandet. \p \v 30 \x - \xo 14.30: \xo*\xt In 12.31, na 16.11, na Epe 2.2\xt*\x*“Na aku nenmo kamb wɨt anikca mba mbopit, gan tiacarpaikca bubuocrena ramoot paŋanna makɨpek. Na ma aukmo reac ianna mona gargar ŋgocor, \v 31 \x - \xo 14.31: \xo*\xt Mt 26.46, na In 10.18, na 12.49, na Pil 2.8, na Ib 5.8\xt*\x*na aku toŋgorinanna gan tiacarpaikna meikramtaɨra lamŋina, aku Aetmo mamatŋi ŋgoin, na Aetta aukmo mboprena reikca aku muruŋcamiŋa morena. Ainda moca ne ŋgepca aia taŋna.” \c 15 \s Iesusa ma wain ŋgatɨk gidik ŋgoin \p \v 1 Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Aku ndo aku wain ŋgatɨk gidik ŋgoin. Na aukna Aetta ma an wain warɨŋna aet. \v 2 \x - \xo 15.2: \xo*\xt Mt 3.10, na 15.13\xt*\x*Na aukna ŋaikca er ŋgocor te, anna Aetta mo kecarirenan. Na an ŋaikca errenanna, Aetta ma minmo mataurenan, na minmo moa laŋa mo te, mina amta reik wɨtta matau ernandet. \v 3 \x - \xo 15.3: \xo*\xt In 13.10, na 17.17, na Epe 5.26, na 1 Pi 1.22\xt*\x*Na ne rat ndarurina. Na an kamma aku nenmo neaŋgeknanna ma nenmo moa ratrina. \v 4 \x - \xo 15.4: \xo*\xt In 6.56, na Kol 1.23, na 1 Io 2.6\xt*\x*Na ne aukap mɨk te, aku nenap mɨknandet. Na wainna ŋaikca wainna ŋgatɨkca mɨk ŋgocor te, mina mba eritndai. Na anna tɨpna kirar kabea, ne aukmo mɨk ŋgocor te, ne toco amta reikca mba eritndai. \p \v 5 \x - \xo 15.5: \xo*\xt Osi 14.8, na In 15.16, na 2 Ko 3.5, na Pil 1.11, na 4.13\xt*\x*“Na aku ndo wain ŋgatɨk, na ne ŋgatɨk wainna ŋaik. Na ramootta aukmo mɨkca, na aku mana mɨk te, ma amta reik wɨt ŋgernandet. Na ne aukmo tɨkcari te, ne reac ianna mba moitndai. \v 6 \x - \xo 15.6: \xo*\xt Mt 3.10, na 7.19, na 13.42\xt*\x*Na ramoot ianna aukmo mɨk ŋgocor te, mina manmo ik ŋaca mo kecarirena kirara mina manmo ainda monandet, na ma gurunandet. Na ainta ŋgatɨk ŋaikca mina aŋgɨ punica taca ke mbukca wɨrrenan. \p \v 7 \x - \xo 15.7: \xo*\xt Mt 7.7, na In 14.13-14, na 15.16, na 16.23\xt*\x*“Na ne aukmo mɨk te, na aukna kambca nenapa eacrenan, ne ndorita toŋtoŋgarta mɨnna reikta digi te, an reikca ne mboprina kirar ndarunandet. \v 8 \x - \xo 15.8: \xo*\xt Mt 5.16, na In 8.31, na Pil 1.11\xt*\x*Na ne amta reik wɨt ŋgera aukna iŋa raŋgairena ramtaɨr ndeacnande. Na an tɨpna kirar mbuŋa aukna Aetta ma i aniac aŋgɨnandet. \v 9 Na Aetta ma aukmo mamatŋirenan, na an tɨpna kirar kabea aku nenmo matŋirena. Na memetmbaca ne an aukna mamatŋina inik ndeacraŋ. \v 10 \x - \xo 15.10: \xo*\xt In 14.15, na 14.21-23, na 1 Io 2.5\xt*\x*Na ne aukna tɨpemb wandikapa aukna kambca matau raŋgairaŋ te, ne aukna mamatŋina inik ndeacnandet. Na an tɨpna kirara aku ndona Aetna tɨpembapa kambca mataua raŋgairenan, na aku mana toŋtoŋna inik ndeacrenan. \v 11 \x - \xo 15.11: \xo*\xt In 16.24, na 17.13, na 1 Io 1.4\xt*\x*Na an reikca aku nenmo mboprinanna. Na aku toŋgorinanna, aukna toŋtoŋa nenap eaca, na an toŋtoŋa ma nena nikinik iroarmo moi mɨn koinda tɨknande. \v 12 \x - \xo 15.12: \xo*\xt In 13.34, na 15.17, na 1 Te 4.9, na 1 Pi 4.8, na 1 Io 3.11, na 3.23, na 4.21, na 2 Io 1.5\xt*\x*Na aukna tɨp wandɨkca ma gaind, ne kabe, kabea ne kabena meikramtaɨrmo matau matŋi, na an tɨpna kirara aku nenmo matŋirenan. \v 13 \x - \xo 15.13: \xo*\xt In 10.11, na Ro 5.7-8, na Epe 5.2, na 1 Io 3.16\xt*\x*Na ramoot ianna ma ndona aikndamtaɨrmo mamatŋi ŋgoin, na ma ndona eteacna wat ndonanmo kecarica min ŋgotac te, na an kabena meikramtaɨrmo matau matŋirena tɨpna kirara, ma kabena meikramtaɨra matŋina tɨpna kirarmo kunda tamuŋmbai. \v 14 \x - \xo 15.14: \xo*\xt Mt 12.50, na In 14.15, na 14.23\xt*\x*Na auk mbopatnanna, ne ainda mo te, ne aukna aikndamtaɨra eacnandet. \v 15 \x - \xo 15.15: \xo*\xt In 17.26, na Up 20.27\xt*\x*Na mbaiŋna ramootta ma ndona kacootna morena reikca ma mba lamŋirenan. Ainda moca aku nenmo gainda mba ŋgacri, ‘Ne mbaiŋna ramtaɨr.’ Wanaiŋ. Na kambca aku Aet ndambuŋa muruŋa waracrinanna, anna aku nenmo mboprena. Aintik aku nenmo, ‘Aikndamtaɨr ŋgacrena.’ \p \v 16 \x - \xo 15.16: \xo*\xt Mt 28.19, na Mk 16.15, na In 6.70, na 14.13, na 1 Io 4.10, na 4.19\xt*\x*“Na ne aukmo mba larapaca aku nenap eacrenan. Wanaiŋ. Aku nenmo larapaca ne aukna wiwit ndeacrenan. Na aku nenmo aiŋ neaŋrinan, ne taŋga an aiŋa mo gagra, na mana gagamma ma larunandet, te, ma mba ŋgocraiitndai. Ainda moca ne Aetmo aukna i mbuŋa mbendeica reac ianna digi te, ma nenmo neaŋnandet. \v 17 \x - \xo 15.17: \xo*\xt In 13.34\xt*\x*Na aku nenmo gagraca mambopek. Ne kabe, kabea kabena meikramtaɨrmo matŋiraŋ.” \s Gan tiacarpaikna meikramtaɨra mana iŋa raŋgairena ramtaɨrmo puŋnaŋgepca monandet \p \v 18 \x - \xo 15.18: \xo*\xt Mt 10.22, na 1 Io 3.1, na 3.13\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Na gan tiacarpaikna meikramtaɨra nenmo puŋnaŋgepca mo te, ne kai iroar ndarekrekke teac, outta mina auk motocmo puŋndamootta morina. \v 19 \x - \xo 15.19: \xo*\xt In 17.14, na 1 Io 4.5\xt*\x*Na ne gan tiacarpaikna meikramtaɨrta kirar ndeac te, anna meikramtaɨra mina nenmo gainda matŋinandet, ne mina wiwitnan. Na ne gan tiacarpaikna ramtaɨra wanaiŋ. Na aku nenmo larapacrinan, na ne gan tiacarpaikna tɨpemb kirarira tɨkcarinandet. Aintik gan tiacarpaikna meikramtaɨra nenmo puŋnaŋgepca morena. \v 20 \x - \xo 15.20: \xo*\xt Esi 3.7, na Mt 10.24, na Lk 6.40, na In 13.16\xt*\x*Ainda moca ne an kambca aku nenmo mboprinanna, ne matau ŋgoin ndamŋi. Mbaiŋna aiŋa morena ramootta ma ndona kacootmo mba kunitndait. Na mina aukmo ŋgoreaca mo te, mina nen motocmo mo ŋgocrainandet. Na mina aukna kambmo raŋgai te, mina nena kamb motocmo raŋgainandet. \v 21 \x - \xo 15.21: \xo*\xt Mt 5.11, na 10.22, na 24.9, na Mk 13.13, na In 16.3\xt*\x*Na aukmo mbagɨrica kɨprina Aetmo, mina mba lamŋirenan. Ainda moca mina an tɨpemb kirarir ŋgorikmo muruŋa nenmo monandet. Na mina lamŋirena ne aukna wiwitnan. \p \v 22 \x - \xo 15.22: \xo*\xt In 9.41, na Ro 1.20, na Ie 4.17\xt*\x*“Na aku kɨpca minmo kambca neaŋ ŋgocor, te, mina tɨpemb ŋgorikta makukara mba mbukitndai. Na mandeaca mina ndorita tɨp ŋgoreacna makukara iŋgorocna taupemb kocor. \v 23 \x - \xo 15.23: \xo*\xt Lk 10.16, na 1 Io 2.23\xt*\x*Na ramootta aukmo puŋndamootta mo te, ma aukna Aet motocmo ma puŋndamootta monande. \v 24 \x - \xo 15.24: \xo*\xt In 3.2, na 7.31, na 9.32, na 9.41, na 14.11\xt*\x*Na an aiŋir gargarara ramoot ianna mina rɨkmo ŋgaua mo ŋgocornanna, aku an aiŋir anikca mo ŋgocor te, na mina anna wat te, mina ndorita tɨpemb ŋgorikta makukara mba aŋgɨitndait. Na mina aukna aiŋira muruŋa watrinan, na mina aukmo puŋndamootta morina, na aukna Aet motocmo, ainda morina. \v 25 \x - \xo 15.25: \xo*\xt Ŋap 35.19, na 69.4\xt*\x*Na an tɨpna kirara mina moatnanna anna ma laruca mina Tɨp Wandɨkna kam ianna moca mɨnna tɨkna. Na an kamma ma gaind, ‘Meikramtaɨra aukmo wanaiŋa puŋndamootta morena.’ \p \v 26 \x - \xo 15.26: \xo*\xt Lk 24.49, na In 14.26, na 16.7, na 16.13, na Up 2.33, na 1 Io 5.6\xt*\x*“Na nenmo opotacna Ŋeroŋa ma Aetap eacrenan, na aku manmo mbagɨrica nen ndambuŋa kɨpnandet. Na an Ŋeroŋa ma kam gidik ndoprena, na ma Aetap eacrenan, na ma kɨpnandet. Na ma kɨp te, ma aukna aiŋapa tɨpna kirarmo mbopi laru garacnandet. \v 27 \x - \xo 15.27: \xo*\xt Lk 1.2, na 24.48, na Up 1.8, na 1.21-22, na 1 Pi 5.1, na 2 Pi 1.16\xt*\x*Ainda moca ne toco aukna kambmo wiwiti mbop, na anna ne aukap eaca aku an mɨnna aiŋa moa ŋgeprinan, na ne aukap eaca kɨpca mandeacna mɨn. \c 16 \p \v 1 \x - \xo 16.1: \xo*\xt Mt 11.6, na 24.10, na 26.31\xt*\x*“Na aku nena rɨtɨpaikmo tɨkcarina mba toŋgorinan, ainda moca aku nenmo an kamb toprina. \v 2 \x - \xo 16.2: \xo*\xt Mt 24.9, na Lk 6.22, na In 9.22, na Up 8.1, na 26.9-11\xt*\x*Na mina nenmo Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaikmo wandɨk tɨknandet. Na iŋmbaina mɨnna mina nenmo mo menacnandet, na mina gaind ndamŋinandet, mina Raraŋ Aetaniacna aiŋir laiŋga morina. \v 3 \x - \xo 16.3: \xo*\xt In 15.21, na Ro 10.2, na 1 Ko 2.8, na 1 Ti 1.13\xt*\x*Ainda moca mina Aetmo mba lamŋirenanna, na mina auk motocmo mba lamŋirenan, ainda moca mina an tɨpembta kirarira morena. \v 4 \x - \xo 16.4: \xo*\xt In 13.19, na 14.29\xt*\x*Ainda moca mandeaca aku nenmo mboprinan, an reikca larunande. Na iŋmbaina mɨnna an meikramtaɨra nenmo an tɨpemb kirarira mo te, ne gan kam tɨpca aku nenmo neaŋrinanna ndamŋina.” \s Iesusa Ŋeroŋ Ratna aiŋna kam mboprina \p Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ŋgaua aku nenap eacrinan, ainda moca aku nenmo an reikta kambca mba mboprinan. \v 5 \x - \xo 16.5: \xo*\xt In 7.33, na 13.3, na 13.36, na 14.28, na 16.10, na 16.16\xt*\x*Na mandeaca aku Aet ndambuŋa taŋnandet, ma ndo aukmo mbagɨrica aku kɨprinan. Aintik nena ianna aukmo mba digiri, ‘U tenna taŋrena?’ \v 6 \x - \xo 16.6: \xo*\xt In 14.1, na 16.22\xt*\x*Na aku nenmo an kamb toprinanna, mandeaca nena iroar inkara makuk ŋgoin. \v 7 \x - \xo 16.7: \xo*\xt In 14.16, na 14.26, na 15.26, na Up 2.33, na Epe 4.8\xt*\x*Ainda moca aku nenmo gidik ŋgoinna aindoprina, aku nenmo tɨkcarica taŋnandet, na anna nenmo otacna. Na aku taŋ ŋgocor te, nenmo mo gagrana Ŋeroŋa ma nenmo mba kɨpitndait. Na aku taŋ te, aku manmo mbagɨrica ma nen ndambuŋa kɨpnandet. \v 8 Na ma kɨpca gan tiacarpaikna meikramtaɨrmo tɨpemb ŋgorikta makukarta mɨnɨŋa moi mina wat rapacna, na tɨp kirar wandoŋna mɨnɨŋmo mo wandoŋainan, na Raraŋ Aetaniacna ritri waparacna mɨnɨŋa moi waekeca mina wat rapacna. \v 9 \x - \xo 16.9: \xo*\xt In 3.18, na 15.22, na Up 2.22-37\xt*\x*Na tɨp ŋgoreacna makukna mɨnɨŋa ma gaind, mina aukmo mba rɨpacrenan. \v 10 \x - \xo 16.10: \xo*\xt In 3.14, na Up 2.32, na 5.31, na Ro 4.25\xt*\x*Na tɨp kirar wandoŋmo, mo wandoŋaina mɨnɨŋa gaind, aku Aet ndambuŋa taŋnandet, na ne aukmo mba mac watitndait.\f + \fr 16.10 \fr*\ft Gan tiacarpaikna meikramtaɨra Iesusmo ritri waparaca moca gaindoprina, ma tɨpemb wandoikca mba morenanna, aintik ma menacnandet. Na Raraŋ Aetaniaca manmo mac moa ŋgepca manmo aŋgɨca taŋca ma manap eacnandet. Na an tɨpna kirar mbuŋa Raraŋ Aetaniaca meikramtaɨrmo wandacrina, Iesusa ma tɨpemb kirarir wandoik laiŋ tiŋgikca morena.\ft*\f* \v 11 \x - \xo 16.11: \xo*\xt In 12.31, na Up 26.18, na Epe 2.2, na Kol 2.15, na Ib 2.14\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniacna ritri waparacna mɨnɨŋa gaind, gan tiacarpaikca bubuocrena ramoot paŋan, Raraŋ Aetaniaca manmo ritri waparaca moatke, ma manmo moa irikrinan. \p \v 12 \x - \xo 16.12: \xo*\xt Mk 4.33, na 1 Ko 3.1-2, na Ib 5.12\xt*\x*“Na aku nenmo neaŋna kamb wɨt aniacap eacrenan, na ne mandeaca aŋgɨna mɨnna wanaiŋ. \v 13 \x - \xo 16.13: \xo*\xt In 14.17, na 14.26, na 15.26, na 1 Io 2.20, na 2.27\xt*\x*Na kam gidikna Ŋeroŋa kɨp te, ma nena iroarmo tiŋara monandet, na ne kam gidikmo muruŋa lamŋinandet. Na ma ndona iro mbuŋa kamma mba mbopitndai. Wanaiŋ. Na kambca ma waracrinanna, ma an niŋgikca wiwitinandet. Te, ma nenmo iŋmbaia lataruna reikta kamb topnandet. \v 14 Na ma aukna kambmo aŋgɨca nenmo wiwitinandet, na an tɨpna kirar mbuŋa aukna i aniacapa gargara mo larunandet. \v 15 \x - \xo 16.15: \xo*\xt Mt 11.27, na In 3.35, na 17.10\xt*\x*Na Aetna reikca muruŋcamiŋa anna auknan. Ainda moca aku aindoprina, ma aukna kamb aŋgɨca nenmo wiwitinandet.” \s Na toŋtoŋa ma kakadmaina taup aŋgɨnandet \p \v 16 \x - \xo 16.16: \xo*\xt In 7.33, na 14.19, na 16.10\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Kɨdrɨk tekemmotemma ne aukmo mba mac watitndai. Na iŋmbaina kɨdrɨk tekemmotem mbuŋa ne aukmo mac watnandet.” \v 17 Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra ndorita rɨkmo aindoprina, “An kamma ma aimo mboprinanna, anna kaina mɨnɨŋna kam? Na ma aindoprinan, ‘Kɨdrɨk tekemmotemma ne aukmo mba watitndai, na iŋmbaina kɨdrɨk tekemmotem mbuŋa ne aukmo mac watnandet.’ Na ma gaind mac mboprina, ‘Mana mɨnɨŋa gaind, aku Aet ndambuŋa taŋnandet.’” \v 18 Na mina aindopri, “An ‘kɨdrɨk tekemmotemma.’ Ma mboprenanna, anna kaina reac? Na an kamma ma mboprinanna, aia mana mɨnɨŋa mba lamŋireke.” \p \v 19 Ainda moca Iesusa ma lamŋirinan, mina manmo digina morenan, aintik ma minmo gaindoprina, “Ne auk mboprina kamna mɨnɨŋna moca ne ndorimo anna digirenan ki? Na aku gaindoprina, ‘Kɨdrɨk tekemmotemma ne aukmo mba watitndai. Na iŋmbai ecte, ne aukmo mac watnandet.’ \v 20 Na aku nemo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, ne nananae aniacapa kakadmai aniaca monandet. Na gan tiacarpaikna meikramtaɨra mina toŋtoŋgarap eacnandet. Na nena iroar inkara makukuraŋnandet. Na nena an nikinik iroarta makukara mina uriraca mina toŋtoŋgar koind tarunandet. \v 21 \x - \xo 16.21: \xo*\xt Ais 26.17\xt*\x*Na ma gaind, meaca ma mooŋnuoca mɨrna mo te, ma gɨrgɨr aniaca aŋgɨnandet, na ma mɨr te, ma mooŋnuocna mo te, ma toŋtoŋ ŋgoin, na ma an gɨrgɨrnake ma mba lamŋiitndai. \v 22 \x - \xo 16.22: \xo*\xt Ais 66.14, na Lk 24.41, na 24.52, na In 14.1, na Up 2.46, na 1 Pi 1.8\xt*\x*Na anna kirara ne mandeaca ne makuk aŋgɨca kadmainandet. Na aku nenmo watnandet, na nena iroar inkara toŋtoŋgara larunandet. Na ramoot ianna nena an toŋtoŋgarmo mo kecarina mɨnna wanaiŋ. \v 23 \x - \xo 16.23: \xo*\xt Mt 7.7, na In 14.13, na 15.16\xt*\x*Na an kɨdrɨkca ne aukmo reac ianna mba digiitndai. Na aku nenmo gidik, gidik ŋgoinna aindopnande, na ne Aetmo reac ianna aukna i mbuŋa digi te, ma nenmo neaŋnandet. \v 24 \x - \xo 16.24: \xo*\xt In 15.11\xt*\x*Na ŋgaua ne aukna i mbuŋa reac ianna aŋgɨna mba digiri. Na ne digi te, ne aŋgɨnandet. Na nena iroar inkara toŋtoŋgara mɨn ŋgoinna tɨknandet.” \s Iesusa gan tiacarpaikna gargarmo mo irikatna \p \v 25 \x - \xo 16.25: \xo*\xt In 10.6\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Aku nenmo an kambmo, kam roor mbuŋa keca mboprinan. Na iŋmbaia aku nenmo an tɨpna kirara mba mac moitndai. Wanaiŋ. Na aku nenmo Aetna kambca raekca wandoŋ ndopnandet. \v 26 Na an mɨnna ne aukna i mbuŋa mbendeinandet. Na aku nenmo ainda mba mboprinan, aku ndo nenmo Aetta mbendeica ma nenmo otacnan. \v 27 \x - \xo 16.27: \xo*\xt In 14.21-23\xt*\x*Wanaiŋ. Aetta ma ndo nenmo matŋirenan, na anna ne aukmo matŋirinan, na ne aukmo rɨpacatna, aku Raraŋ Aetaniacap eaca kɨprinan. \v 28 Na atua aku Aetap eacrina, ri, aku man tɨkcarica gan tiacarpaikca kɨprina. Na mandeaca aku gan tiacarpaikca tɨkcarica Aet ndambuŋa taŋnandet.” \p \v 29 Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra gaindoprina, “Ore! Mandeaca u mbopca malaruri. Na mandeaca u kam roor mbuŋa mba kecapeke. \v 30 \x - \xo 16.30: \xo*\xt In 2.25, na 16.27, na 17.8, na 21.17\xt*\x*Na mandeaca aia malamŋiri, u ramootmo mba digina lambirenan, na u mana opotacmo rutinan. Wanaiŋ. U reikmo u muruŋcamiŋa lamŋirenan. Ainda moca aia gainda rɨpacrinan, u Raraŋ Aetaniacap eacrenan, na u kɨprinan.” \p \v 31 Karica Iesusa mina kambmo gainda rutirina, “Eee, mandeaca ne rɨpacapek, ki? \v 32 \x - \xo 16.32: \xo*\xt Mt 26.31, na 26.56, na Mk 14.27, na In 8.29, na 20.10\xt*\x*Na ne warac, ra kɨpca marambuŋairi. Na ma larunandet, te, mina nenmo ootca ne ndorita auŋembca kabe, kabea taŋ mainandet. Na ne aukmo tɨkcarica aku ndo kabea eacnandet. Na aku ndo kabea mba eacitndai, wanaiŋ, Aetta ma memetmbaca aukap eacrenan. \v 33 \x - \xo 16.33: \xo*\xt In 14.27, na Ro 5.1, na 8.37, na Epe 2.14, na 2 Ti 3.12, na 1 Io 4.4, na 5.4\xt*\x*Aintik aku toŋgorinanna, ne aukap mɨkca nikinik iro wetwet ndeac, ainda moca aku nenmo an kam ndoprina. Na an mɨnna ne gan tiacarpaikca eacrenan, ainta makukara nenmo larunandet, na nena nikinik iroara gargar ndeacraŋ. Na gan tiacarpaikna gargara aku moa irikrinan.” \c 17 \s Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo opotacna mbembendeia morina \p \v 1 \x - \xo 17.1: \xo*\xt In 11.41, na 12.23, na 13.32\xt*\x*Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo kambca mbopa maica ma auŋ tamuŋmo watta gaca ma gaindopatna, “Ate, ŋgaŋganŋgɨna mɨnna kɨpca malaruek. Na mandeaca u ndona Nuocmo i aniac neaŋ, te, ma unmo i aniac neaŋnandet. \v 2 \x - \xo 17.2: \xo*\xt Dan 7.14, na Mt 11.27, na In 6.37, na 1 Ko 15.25-27, na Pil 2.10, na Ib 2.8\xt*\x*Na u manmo i aniaca neaŋrinan. Na u manmo meikramtaɨr muruŋna paŋanna wɨtɨkna larapacrina, te, ma an meikramtaɨra u manmo neaŋrinanmo, ma minmo iarwarna eteacna watta neaŋnandet. \v 3 \x - \xo 17.3: \xo*\xt Ais 53.11, na In 5.36-37, na 1 Ko 8.4, na 1 Te 1.9, na 1 Io 5.20\xt*\x*Na gan iarwarna eteacna watta, ma gaind, meikramtaɨra an iarwarna eteacna wat aŋgɨrenanna, mina unmo lamŋirina, u ndo kabe ŋgoinna Raraŋ Aetaniac gidik. Na u mbagɨrica kɨprina ramoot Iesus Karaismo mina lamŋirena. \p \v 4 \x - \xo 17.4: \xo*\xt In 4.34, na 13.31, na 14.13, na 14.31\xt*\x*“Na aku gan tiacarpaikna meikramtaɨrmo una gargarapa i aniacmo wandacrina. Na aiŋa u aukmo mo ndopca neaŋrinanna, aku moa mairina. \v 5 \x - \xo 17.5: \xo*\xt In 1.1-2, na 17.24, na Pil 2.6, na Kol 1.15-17, na Ib 1.3, na 1.10\xt*\x*Na Ate, gan tiacarpaikca laru ŋgocor ndeacri, aku unap eacrinan, na aku i aniacap. Na mandeaca aku toŋgorinanna, u aukmo an i aniac mac nda neaŋ, te, aku unap eacnandet. \p \v 6 \x - \xo 17.6: \xo*\xt Ŋap 22.22, na In 6.37-39, na 10.29\xt*\x*“Na gan meikramtaɨra u aukmo gan tiacarpaikca tɨkca neaŋrinanmo, aku una imo minmo, wiwitiatna. Ri, mina una kambmo matau ŋgoinna raŋgairina. \v 7 Na mandeaca u aukmo neaŋrina reik muruŋa mina lamŋirena, anna un ndambuŋ ndiŋ nda kɨprena. \v 8 \x - \xo 17.8: \xo*\xt In 8.28, na 12.49, na 14.10, na 16.27, na 16.30\xt*\x*Na an kambca u aukmo neaŋrinanna, aku minmo neaŋrina. Na mina manmo aŋgɨca mina gidikca gainda lamŋirina, atua aku unap eaca kɨprinan. Na mina gainda rɨpacrenan, u ndo aukmo mbagɨrica aku kɨprinan. \p \v 9 \x - \xo 17.9: \xo*\xt In 6.37, na 6.44, na 1 Io 5.19\xt*\x*“Na aku min ŋgotacna mbendeirena. Na aku gan tiacarpaikna meikramtaɨrmo muruŋa otac nake mba mbendeirenan. Aku mbendeirenanna, aku an meikramtaɨra u aukmo neaŋrinanna moca mbendeirena, na mina una meikramtaɨr. \v 10 \x - \xo 17.10: \xo*\xt In 16.15\xt*\x*Na aukna an meikramtaɨra muruŋcamiŋa anna unan. Na una meikramtaɨrta tumbunna muruŋcamiŋa anna auknan. Na an kɨdrɨkca meikramtaɨra aukna an tumbunna wat te, mina aukmo i aniac neaŋnandet. \p \v 11 \x - \xo 17.11: \xo*\xt In 10.30, na 13.1, na 17.21, na 1 Pi 1.5, na Iu 1.1\xt*\x*“Na mandeaca aku un ndambuŋ makɨpek, na aku gan tiacarpaikca mba mac eacitndai. Na mina gan tiacarpaikca eacnandet. Na Ate, u rat ŋgoin, na ianna un toco wanaiŋ. Na u minmo ndona ina gargar mbuŋa bubuocrenan, na an ia u aukmo neaŋrina. Na mina kabea larunandet, an kirara aŋga aind ndeacrinan. \v 12 \x - \xo 17.12: \xo*\xt Ŋap 41.9, na 109.8, na In 6.39, na 13.18, na 18.9, na Up 1.20, na Ib 2.13, na 1 Io 2.19\xt*\x*Na an mɨnna aku minap eacri, aku una ina gargar mbuŋa minmo bubuocrinan, na an ia u aukmo neaŋgatnanna. Na aku an mbuŋa minmo matau ŋgoinna bubuocrenan, na mina ianna mba taprekeitndai. Na taprekena ramoot, ma ndo kabea taprekenandet, te, an una Timbigta Kap ndeacrena kamma ma gidik ŋgoin ndarunandet. \v 13 \x - \xo 17.13: \xo*\xt In 15.11\xt*\x*Aintik mandeaca aku un ndambuŋmo makɨpek. Na aku gan tiacarpaik ndeacrena kɨdrɨk mbuŋ tik, aku an kamb topatna. Te, aukna toŋtoŋa mina nikinik iroarmo mɨnna tɨkca eacraŋnandet. \p \v 14 \x - \xo 17.14: \xo*\xt In 8.23, na 15.18-19, na 17.16, na 1 Io 3.13\xt*\x*“Na una kambca aku minmo neaŋrinan. Na gan tiacarpaikna meikramtaɨra minmo puŋnaŋgepca morena, na aukna meikramtaɨr, mina gan tiacarpaikna meikramtaɨra wanaiŋ, na an tɨpna kirar toco, auk toco gan tiacarpaiknanna wanaiŋ. \v 15 \x - \xo 17.15: \xo*\xt Mt 6.13, na Gal 1.4, na 2 Te 3.3, na 1 Io 5.18\xt*\x*Na aku minmo gan tiacarpaik tɨkcarina moca unmo mba digirena, wanaiŋ. Aku unmo mbendeirinanna, u minmo bubuocna, te, Ramoot Ŋgoreaca minmo mba mo ŋgocraiitndai. \v 16 Na mina gan tiacarpaikna meikramtaɨra wanaiŋ, na an kirar toco auk toco gan tiacarpaiknanna wanaiŋ. \v 17 \x - \xo 17.17: \xo*\xt Ŋap 119.142\xt*\x*Na una kambca gidkar koind, na aku toŋgorenanna, u ndona an kamb gidkarmo, mina nikinik iroarmo aiŋa moraŋ. Te, minmo moca mina una meikramtaɨr koind tarunandet. \v 18 \x - \xo 17.18: \xo*\xt In 20.21\xt*\x*Na ŋgaua u aukmo mbagɨrica aku kɨpca gan tiacarpaikna meikramtaɨrta rɨk ndeacrinan. Aintik an kirar kabea auk toco an meikramtaɨra u aukmo neaŋrinanmo, mbagɨrica mina taŋga gan tiacarpaikna meikramtaɨrta rɨk ndeacnandet. \v 19 \x - \xo 17.19: \xo*\xt 1 Ko 1.2, na 1.30, na 1 Te 4.7, na Ib 10.10\xt*\x*Te, minmo otacnan, na aku ndona eteacna watmo kocnaia unmo neaŋrinan, te, mina una meikramtaɨr gidkar koind tarunandet. \p \v 20 “Na aku an meikramtaɨr tiŋgikmo memetmbaca otacna mba mbendeirinan, wanaiŋ. Aku mandeaca mbendeirinanna, meikramtaɨrmo otaca mina aukna meikramtaɨrta kambca waraca aukmo rɨpacna. \v 21 \x - \xo 17.21: \xo*\xt In 10.16, na 10.38, na 17.11, na Ro 12.5, na Gal 3.28\xt*\x*Na aku toŋgorinanna, an meikramtaɨra iro kabe ndeacraŋna, an kirara u Aetta u aukap eacrenan, na aku unap eacrenan. Na an kirar kabea aku toŋgorinanna, mina aŋgap eacraŋ. Te, gan tiacarpaikna meikramtaɨra rɨpacnandet, u ndo aukmo mbagɨrica aku kɨprinan. \v 22 \x - \xo 17.22: \xo*\xt In 14.20, na Up 4.32, na 1 Io 1.3, na 3.24\xt*\x*Na u aukmo i aniacapa gargara neaŋrinan, na aku minmo neaŋrina. Te, mina nikinik iroara kabe ndeacnandet, na an tɨpna kirara aŋga eacrenan toc. \v 23 \x - \xo 17.23: \xo*\xt Kol 3.14\xt*\x*Na aku minap eacrenan, na u aukap eacrenan, na an tɨpna kirara aku toŋgorinanna, mina nikinik iroara kabe ndeacna. Ainda mo te, gan tiacarpaikna meikramtaɨra lamŋinandet, u ndo aukmo mbagɨrica aku kɨprinan, na u aukna an meikramtaɨrta wiwitmo toŋgorenan, na an tɨpna kirar kabea u aukmo matŋirina. \p \v 24 \x - \xo 17.24: \xo*\xt In 12.26, na 17.5, na 1 Te 4.17\xt*\x*“Na Ate, auk toŋgorinanna, u aukmo neaŋrina meikramtaɨr, mina aukap an auŋa aku eacrenanmo mina an ndeacna. Na aku toŋgorinanna, mina aukna memetacna tac aniacapa i aniaca watna. Na an mɨnna gan tiacarpaikca laru ŋgocor ndeacri, u aukmo matŋirinan, na u aukmo an memetacna tac aniacapa i aniac neaŋrina. \v 25 \x - \xo 17.25: \xo*\xt In 8.55, na 15.21, na 16.3, na 16.27\xt*\x*Na u Aet wandoŋ ŋgoin, gan tiacarpaikna meikramtaɨra mina unmo mba lamŋirenan. Na aku ndo unmo lamŋirena. Na aukna gan meikramtaɨra mina lamŋirena, u aukmo mbagɨrica aku kɨprinan. \v 26 \x - \xo 17.26: \xo*\xt In 15.9, na 15.15, na 17.6\xt*\x*Na minmo aku una imo moa larurina. Na aku memetmbaca mo laruraŋnandet. Te, mina kabena laiplacarmo toŋgoca matŋirena tɨpna kirar aŋgɨna, na an tɨpna kirara u aukmo toŋgoca matŋirena kirar. Te, auk toco minap eacnandet.” \c 18 \ms Iesusa gɨrgɨr aŋgɨca ma menaca ma mac nda ŋgepatna \mr (18—20) \s Iudasa Iesusmo puŋnaŋgepta para tɨkatna \r (Matiu 26.47-56 na Mak 14.43-50 na Luk 22.47-53) \p\fig Kidron ocapa Olip Takur|alt="Kidron Brook and Mount olives." src="HK00351C.TIF" size="span" copy="Knowles" ref="18.1"\fig* \v 1 \x - \xo 18.1: \xo*\xt 2 Sml 15.23, na Mt 26.36, na Mk 14.32, na Lk 22.39\xt*\x*Karica Iesusa an kamb topca maica ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrap, mina taŋca Kidron oc irikca monmbai waŋ magat. Na an ocna waŋga warɨŋ ianna maeacreke, ri, Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mina an warɨŋ mambukat.\f + \fr 18.1 \fr*\ft Kidron oc ma Olip Takurna roumb ndeacrena, na ma pacwɨkɨn teker ian, na warɨŋ ianna anna roumb ndeacrenan, na mana ia Getsemani.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 18.2: \xo*\xt Lk 21.37, na 22.39\xt*\x*Na Iesusmo puŋnaŋgepta para tɨkna ramoot Iudas, ma toco an taupca malamŋirenan. Na kɨdrɨk wɨtta Iesusa ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aŋgɨca mina an warɨŋa punirenan. \v 3 \x - \xo 18.3: \xo*\xt Mt 26.47, na Mk 14.43, na Lk 22.47, na In 7.45, na Up 1.16\xt*\x*Ainda moca Iudasa an taup ndamtaɨr paŋaindta aiŋa morena ramtaɨrapa Parisiarta aiŋa morena ramtaɨrapa, lapoca ruŋrena ramtaɨrap, aŋgɨca mina an warɨŋ makɨpat. Na mina runduikta reikapa tacapa racbikarta kaipta tacap kɨprenan.\fig Iudasa lapoca ruŋrena ramtaɨrmo aŋgɨca kɨprinan|alt="Judas brought the solders." src="jl041.tif" size="col" copy="Lear" ref="18.3"\fig* \v 4 Ri, an reikca muruŋa man ndarunanna, ma atuna ndamŋirina. Ainda moca ma an tumbun ndambuŋa taŋga rambuŋaica ma minmo gainda digirinan, “Ne mandaina orerenan?” \p \v 5 Karica mina mana kambmo gainda rutirina, “Aia Nasaretna Iesusna orena kɨprina.” Ri, Iesusa minmo aindopatna, “Aku gade.” Na manmo aŋgɨrca mina neaŋna ramoot Iudasa ma minap eacrina. \v 6 Na mina waracrinanna, Iesusa aindoprina, “Aku gade man.” Ri, an ramtaɨra iŋ ndiŋa taŋga pitrik mairikat. \p \v 7 Karica Iesusa minmo mac digiatna, “Ne mandaina orerena?” Na mina aindopatna, “Nasaret auŋna Iesus.” \v 8 Ainda moca Iesusa mina kambmo gainda rutirinan, “Aku nenmo mboprinan, anna auk. Na ne aukna ore te, ne gan ramtaɨrmo watcarica mina taŋ.” \v 9 \x - \xo 18.9: \xo*\xt In 17.12\xt*\x*Na an tɨpna kirara ma ŋgaua mboprina kirara gan kamma moa mɨnna tɨkatna, “An ramtaɨra u aukmo neaŋrinanna, ianna mba taprekeitndait.” \p \v 10 \x - \xo 18.10: \xo*\xt Mt 26.51, na Mk 14.47, na Lk 22.38, na 22.49-50\xt*\x*Ainda moca Saimon Pita ma bugrim ianap aŋgɨca taŋrenanna, ma an mbuŋa taup ndamoot paŋan aniacna tuomna aiŋ kamainda morena ramootmo mawacat. Na an bugrimma an ramootna koar umbai waŋa kataca mairikat. Na an mbaiŋna aiŋa morena ramootna ia Malkus. \v 11 \x - \xo 18.11: \xo*\xt Mt 20.22, na 26.39, na 26.42, na Mk 14.36, na Lk 22.42\xt*\x*Karica Iesusa Pitamo gaindopatna, “An bugrimmo mana taupca nda tɨk. Kai ac? Na u tit ndamŋirena, an gɨgɨrar Aetta aukmo neaŋna morenanna, aku mba mbukit ki?” \s Mina Iesusmo Anas ndambuŋa warkica taŋrina \p \v 12 Ainda moca an lapoca ruŋrena ramtaɨrta wiwitapa, mina outta taŋrena ramoot paŋanapa, Iudana aiŋa morena piriŋgap, mina Iesusmo utiŋga mana parniŋmo ŋgatɨk mbuŋa leacrinan. \v 13 \x - \xo 18.13: \xo*\xt Mt 26.57, na Lk 3.2\xt*\x*Ri, mina manmo outta Anas ndambuŋ naaŋgɨa mataŋgat. Na Anas ma Kaiapasna meacna aet, na Kaiapasa an mɨnna ma taup ndamoot paŋan aniac ndeacri. \v 14 \x - \xo 18.14: \xo*\xt In 11.49-50\xt*\x*Na man tikca, ma an ramootta Iudanaŋgepmo aindopatna, “Anna laŋ ecte, ramoot kabea ndo meikramtaɨr wɨtna taup aŋgɨca menacna.” \s Pita ma aindopatnan ma Iesusmo lamŋi ŋgocor \r (Matiu 26.69-70 na Mak 14.66-68 na Luk 22.55-57) \p \v 15 \x - \xo 18.15: \xo*\xt Mt 26.58, na Mk 14.54, na Lk 22.54, na In 20.3, na 21.20, na Up 3.1\xt*\x*Ainda moca Saimon Pitaapa kabena Iesusna iŋa raŋgairena ramoot ianna maniŋa Iesusna iŋa raŋgaica mataŋri. Na an Iesusna iŋa raŋgairena kabena ramoot, anna taup ndamoot paŋan aniaca manmo lamŋirena, aintik ma Iesusmo raŋgaica taup ndamootna kacna wuoca mbukrinan. \v 16 \x - \xo 18.16: \xo*\xt Mt 26.69, na Mk 14.66, na Lk 22.54\xt*\x*Na Pita ma wuocmo raekmbaina tɨŋ kamma, wɨtɨkca eacri. Ainda moca an kabena Iesusna iŋa raŋgairena ramootta taup ndamoot paŋan aniaca manmo lamŋirenanna, ma an tɨŋna ŋginaŋa morena meacmo mbopca ma taŋga Pitamo ŋai naaŋgɨca mambukat. \v 17 Ri, an tɨŋna ŋginaŋa morena meaca Pitamo gainda digirina, “Na u toco, mana iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramoot ian ki?” Ri, Pita gaindopatna, “Wanaiŋ, aku mana iŋa raŋgairena ramtaɨrta ianna wanaiŋ.” \v 18 Na an mouŋa gagauri, na an mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrapa Iudana aiŋa morena piriŋgap, tac aniac ianna keca eacri. Na mina wɨtɨkca ndorita tikembmo moa owairena. Ainda moca Pita toco minap wɨtɨkca ndona tikmo moa owairina. \s Taup ndamoot paŋan aniaca Iesusmo ritri waparaca moatna \r (Matiu 26.59-66 na Mak 14.55-64 na Luk 22.66-71) \p \v 19 Na an mɨnna taup ndamoot paŋan aniaca Iesusmo ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrta moca digirinanapa, an kambca ma meikramtaɨrmo riptirenan. \v 20 \x - \xo 18.20: \xo*\xt Mt 26.55, na Lk 4.15, na In 7.14, na 7.26-28\xt*\x*Ainda moca Iesusa mana kambmo gainda rutirinan, “Aku meikramtaɨrmo memetmbaca kambca waekekeca neaŋrenan. Na memetmbaca aku meikramtaɨrmo Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaikca tɨkca riptirenan, na Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna roumbca anna Iudanaŋgepca anna punirenan. Na aku kam ianna ŋaia mba tɨkca mboprenan. \v 21 Na kaica u aukmo digirenan? U an kamb mbaracrina meikramtaɨrmo digi. Na an kambca aku mboprinanna, mina lamŋirenan.” \p \v 22 \x - \xo 18.22: \xo*\xt Ier 20.2, na Up 23.2\xt*\x*Ainda moca Iesusa aindopatke, piraŋ ianna wɨtɨkca eacrenanna, ma Iesusmo apakeca aindoprina, “Kaina moca u taup ndamoot paŋan aniacna kambmo gaindta tɨpna kirara rutica mboprina?” \v 23 Karica Iesusa mana kammo gainda rutirinan, “Aku kam ŋgoreaca mbop te, u aukna mbopatna kam ŋgoreacna mɨnɨŋmo mbop. Na aku kam laŋ ndop te, kaina moca u aukmo pirinan?” \p \v 24 Karica Anasa Iesusmo taup ndamoot paŋan aniac Kaiapas ndambuŋa mbagɨrica taŋrina. Na an ŋgatɨkca mina mana parniŋmo leacrinanna, mina mba pɨaratke. \s Pita mac mambopat, ma Iesusmo lamŋi ŋgocor \r (Matiu 26.71-75 na Mak 14.69-72 na Luk 22.58-62) \p \v 25 \x - \xo 18.25: \xo*\xt Mt 26.69-71, na Mk 14.69, na Lk 22.58\xt*\x*Na Saimon Pita ma wɨtɨkca ndona tikmo taca tɨkca moa owairi. Na mina manmo gainda digirina, “U toco, mana iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramoot ian ki?” Ainda moca ma gaindopatna, “Wanaiŋ, aku mana iŋ raŋgairena ramtaɨrta ianna wanaiŋ.” \p \v 26 \x - \xo 18.26: \xo*\xt In 18.10\xt*\x*Na taup ndamoot paŋan aniacna mbaiŋna aiŋa morena ramoot, Pita mana koarmo bugrim mbuŋa waca katacrinanna, mana kamkabe ianna ma aindoprina, “Aku umo watrinanna, u Iesusap warɨŋ inikca eacrina ramoot ki?” \v 27 \x - \xo 18.27: \xo*\xt Mt 26.74, na Mk 14.72, na Lk 22.60, na In 13.38\xt*\x*Ainda moca Pita gaind mac mbopatna, “Wanaiŋ.” Na an kɨdrɨk ŋgoinna kackura maapat. \s Mina Iesusmo Pailat ndambuŋ naaŋgɨca taŋgatna \r (Matiu 27.1-2 na 27.11-14 na Mak 15.1-5 na Luk 23.1-5) \p \v 28 \x - \xo 18.28: \xo*\xt Mt 27.2, na Mk 15.1, na Lk 23.1, na Up 3.13, na 10.28\xt*\x*Karica Iudanaŋgepta ramtaɨra Kaiapasna kac tɨkcarica mina Iesus aŋgɨca Romna ramoot paŋanna, an ndeacrinanmo, mina manmo anna aŋgɨ taŋrina. Na anna ŋaŋarmuŋ ŋgoin. Na mina gaind malamŋiat, “Moca aia Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutta ratta mba laruitndai, te, aia mina an Pasowana Rana amtiamma mba ammit.” Ainda moca mina ndori koinda an Romna ramoot paŋanna kaca mba mbukatke.\f + \fr 18.28 \fr*\fk Pasowana Ra: \fk*\ft Na Pasowana Ra, mana mɨnɨŋa gaind, an Ra Israelnanda Isip Ndeacri, Raraŋ Aetaniaca Minmo Otaca Aŋgɨca Larurina Ra Aniacna ndamŋina moatna.\ft*\f* \v 29 Ri, mina raekca lambia eacri, Pailatta min ndambuŋa kɨpca minmo gainda digirina, “Ne gan ramootmo kaina reacna moca manmo ritri waparaca mona more?” \v 30 Na mina mana kambmo gainda rutirina, “Ma tɨp kirar ŋgoreaca mo ŋgocorta ramoot ecte, aia manmo un ndambuŋa mba aŋgɨ kɨpitndai.” \p \v 31 \x - \xo 18.31: \xo*\xt In 19.6-7, na Up 18.15\xt*\x*Ri, Pailatta minmo gaindopatna, “Ne manmo aŋgɨca taŋca ndorita tɨp wandɨk mbuŋa manmo ritri waparaca mo.” Na an Iudanaŋgepca aindopatna, “Aia ramootta mo memenaca anna wandɨk.” \v 32 \x - \xo 18.32: \xo*\xt Mt 20.19, na In 3.14, na 12.32-33\xt*\x*Na ŋgaua Iesusa ndo memenacna tɨpna kirara ma mbopatnan, na an reaca larurinanna, ma an mana kammo gidikca moa mɨnna tɨkatna. \p \v 33 \x - \xo 18.33: \xo*\xt Mt 27.11\xt*\x*Karica Pailatta an Romna ramoot paŋanna kaca nda mambukat. Ri, ma Iesusmo aca kɨpca manmo madigiat, “U Iudananta gagrirta ramoot paŋan ki?” \v 34 Ri, ma mana kambmo gainda rutirinan, “U ndo an kambmo ndo mbuŋa lamŋica mbopre, ki? Co, kabena ramootta aukna moca unmo mboprinan ki?” \v 35 \x - \xo 18.35: \xo*\xt In 1.11\xt*\x*Ainda moca Pailatta mana kambmo gainda rutirina, “Kaica? Na aku Iudana ramoot ki? Una wiwitnanapa taup ndamtaɨr paŋainda unmo auk ndambuŋ naaŋgɨca kɨprina. Na u kai ŋgoinna morina?” \p \v 36 \x - \xo 18.36: \xo*\xt Dan 2.44, na 7.14, na 1 Ti 6.13\xt*\x*Karica Iesusa gaindopatna, “Aukna bubuoca gan tiacarpaiknanna wanaiŋ. Na aukna bubuoca gan tiacarpaiknan co, aukna mbaiŋa morena ramtaɨra ruŋ mbe, te, ramoot ianna aukmo Iudanaŋgepta para mba tɨkitndai. Aind aukna bubuoca gan tiacarpaiknanna wanaiŋ.” \v 37 \x - \xo 18.37: \xo*\xt In 8.47, na 1 Ti 6.13, na 1 Io 3.19, na 4.6\xt*\x*Ri, Pailatta manmo gainda digiatna, “Na anna gidikca, u gagrirta ramoot paŋan ian ki?” Ri, Iesusa mana kammo gainda rutirina, “Na an gagrirta ramoot paŋanna kambca anna una kamb. Na aemma aukmo mɨrrinanna, aku gan tiacarpaik nakɨprinanna, aku aiŋ kabe niŋgikca mona kɨprinan. Na anna kamb gidkara wiwitinan, te, meikramtaɨra muruŋa waracnande. Ainda moca meikramtaɨra muruŋcamiŋa kamb gidkara raŋgairenanna, mina aukna kamma raŋgainandet.” \v 38 \x - \xo 18.38: \xo*\xt Mt 27.24, na Lk 23.4\xt*\x*Na Pailatta manmo mac madigiat, “Na kam gidikca anna kaina reac ŋgoin?” \s Pailatta Iesusmo ik nakeracna kam mambopat \r (Matiu 27.15-31 na Mak 15.6-20 na Luk 23.13-25) \p Na Pailatta an kamb topca maica ma nda laruca Iudanaŋgep tambuŋ mataŋgat, na ma minmo gaindoprinan, “Aku mana makuk ianna mba watri. \v 39 \x - \xo 18.39: \xo*\xt Mt 27.15, na Mk 15.6, na Lk 23.17\xt*\x*Na aukna raŋgairena tɨpna kirara ne lamŋirenan. Na an Pasowana Rana iarira aku memetmbaca kac ŋgoreacna ramoot ianmo wattacarica ma larurenan. Ainda moca ne toŋgorinanna, aku nenmo gan Iudananta gagrirta ramoot paŋanmo watcarica ma larua taŋit ki?” \v 40 \x - \xo 18.40: \xo*\xt Lk 23.19, na Up 3.14\xt*\x*Ri, mina kamb keca aindoprina, “Ma wanaiŋ co. U Barabasmo watcarica ma laru.” Na Barabas tikca ma runduŋa moa ŋgeprenanapa reik makɨmrena ramoot. \c 19 \p \v 1 \x - \xo 19.1: \xo*\xt Mt 20.19, na Mk 15.15, na Lk 18.33\xt*\x*Ainda moca Pailatta mbopca mina Iesusmo aŋgɨca ruktuk mbuŋa pirina. \v 2 \x - \xo 19.2: \xo*\xt Lk 23.11\xt*\x*Ri, lapoca ruŋrena ramtaɨra kun tocna ŋgatɨk aŋgɨca, an mbuŋa gagrirta ramootna paŋanna tɨkrena reaca moca, mana paŋanna matɨkat. Na mina manmo tik ŋgapaoc laup ianna aocrina. \v 3 \x - \xo 19.3: \xo*\xt In 18.22\xt*\x*Ri, mina mana kɨtɨm nakɨpca manmo gaindopatna, “Ra laŋ, Iudana gagrirta ramoot paŋan!” Na mina manmo maapat. \p \v 4 \x - \xo 19.4: \xo*\xt In 18.38, na 19.6\xt*\x*Karica Pailatta mac nda laruca meikramtaɨrmo aindopatna, “Ne wat, aku manmo nen ndambuŋa aŋgɨca laruca ne watnandet, na ne lamŋinandet, aku man morina reac ianna wat ŋgocor.” \v 5 Ainda moca Iesusa laruatke. Na an paŋanna tɨkrena reaca mina kunna ŋgatɨk mbuŋa morinanna, mana paŋanna eacrinan. Na an tik ŋgapaoc laupa anna manap eacri. Na Pailatta minmo gaindopatna, “Ne wat, gan ramootta gade.” \p \v 6 \x - \xo 19.6: \xo*\xt In 18.31, na Up 3.13\xt*\x*Ainda moca taup ndamtaɨr paŋaindapa piriŋga mamo watca kamb keca aindoprina, “Manmo mo menac! Manmo mo menac! Na manmo ik naaŋgɨ kerac!” Ri, Pailatta minmo aindopatna, “Ne ndori, manmo aŋgɨca ik nakerac. Aku man morina makuk ianna wat ŋgocor.” \v 7 \x - \xo 19.7: \xo*\xt TN 24.16, na Mt 26.65, na In 5.18\xt*\x*Ainda moca Iudanaŋgepca mana kambmo gainda rutica aindoprina, “Aia tɨp wandɨk ianap, an tɨp wandɨkca ma aindoprina, an ramoot ma menacnandet. Na anna mɨnɨŋa ma aindoprina, ‘Aku Raraŋ Aetaniacna Nuoc.’” \p \v 8 Na Pailatta an kamb mbaraca ma kocnaia nanambiacarica. \v 9 \x - \xo 19.9: \xo*\xt Ais 53.7, na Mt 26.62-63, na 27.12-14, na Lk 23.9\xt*\x*Ri, ma ndona an kaca mbukca ma Iesusmo gainda digiatna, “U tenna auŋnan.” Na mana kambca Iesusa mba rutiri. \v 10 Ainda moca Pailatta manmo gaindoprina, “Kaica? U aukna kambmo rutina karirinanna? Aku unmo wattacarica taŋna gargarap, na aku umo ik naaŋgɨ keracna gargarap. Na u anmo mba lamŋire ki?” \p \v 11 \x - \xo 19.11: \xo*\xt Lk 22.53, na In 7.30, na 10.18, na Up 2.23, na Ro 13.1\xt*\x*Ri, ma mana kambmo gainda rutirina, “Na tamuŋna Raraŋ Aetaniaca unmo gargara neaŋ ŋgocor te, u aukmo mo irikna gargar kocor. Ainda moca ramootta aukmo una para tɨkrinan, mana tɨp ŋgoreacna makukca una tɨp ŋgoreacna makukmo kunda tamuŋmbai, na mananna bagaraniac ŋgoin.” \v 12 \x - \xo 19.12: \xo*\xt Lk 23.2, na Up 17.7\xt*\x*Ainda moca Pailatta an kamb mbaraca ma Iesusmo wattacarica taŋna taupembta korerina. Na Iudanaŋgepnanna, gaindta kamb keca gaindoprina, “U an ramootmo watcaria ma taŋ te, u Sisana aikndamootta wanaiŋ. Na ramootta ndomo gagrirta ramoot paŋan ndop te, ma Sisana puŋndamoot.” \p \v 13 Karica Pailatta an kamb mbaraca ma Iesusmo raek naaŋgɨa malaruri. Na ma ritri waparacna mbibiracna taupca mbiracri, an taupca mina gaind ŋgacrenan, waturta taup. Na Iburuna kam mbuŋa mina gaind ŋgacrenan, \it Gabata\it*. \v 14 \x - \xo 19.14: \xo*\xt Mt 27.62\xt*\x*Na an ra, anna amta reik ŋgobacrena ra, na ma Pasowana Ramo rambuŋairi, aintik mina amna reacmo kocrorenan. Na rana ŋgaŋganŋgɨca ramo rɨk ŋgoinna tɨkri. Pailatta Iudanaŋgepnanmo gaindoprina, “Nena gagrirta ramoot paŋanmo wat.” \v 15 Ainda moca mina aindoprina, “Manmo ik nakerac! Manmo aŋgɨ taŋca ik nakerac! Manmo ik naaŋgɨ kerac!” Karica Pailatta minmo gaind madigiat, “Ne toŋgorinanna, aku nena gagrirta ramoot paŋanmo ik naaŋgɨ keracait, ki?” Ri, taup ndamtaɨr paŋainda mana kambmo rutica aindoprina, “Aia kabena gagrirta ramoot paŋan kocor, Sisa ndo kabe niŋgik!” \v 16 \x - \xo 19.16: \xo*\xt Mt 27.26, na 27.31, na Mk 15.15, na Lk 23.24\xt*\x*Ainda moca ma Iesusmo lapoca ruŋrena ramtaɨrta para tɨkrina, te, mina manmo aŋgɨca ik naaŋgɨ keracna. \s Mina Iesusmo ik naaŋgɨa keracatna \r (Matiu 27.32-44 na Mak 15.21-32 na Luk 23.26-43) \p \v 17 \x - \xo 19.17: \xo*\xt Mt 27.31-33, na Mk 15.21-22, na Lk 23.26, na 23.33\xt*\x*Karica mina Iesusmo aŋgɨca mataŋgat. Na ma ndo ŋgoinna ndona keracna ik mbukca aŋgɨca mataŋri. Na ma an auŋ aniacmo tɨkcarica ma taup ianna taŋri, na an taupca mina Paŋan Tiaŋgapna Gagar ŋgacrenan. Na Iburuna kam mbuŋa mina gaind ŋgacrena, \it Golgota\it*. \v 18 Na an taupca tɨkca mina manmo ik naaŋgɨca keracatna. Na ramoot mbuniŋmo mina manap keracrina. Ianna waŋembai, na ianna waŋembai. Na Iesus tikmo rɨkca tɨkrina.\fig Iesusapa ramoot mbuniŋa ik nakeracrina|alt="Jesus and two men were crucified on the cross." src="LB00328C.TIF" size="span" copy="Knowles" ref="19.18"\fig* \p \v 19 \x - \xo 19.19: \xo*\xt Mt 27.37, na Mk 15.26, na Lk 23.38\xt*\x*Na Pailat toco mbopca mina kam tɨp ianmo tirca an ik naaŋgɨca keracrina. Na an kamma gaind, \sc “Nasaretna Iesus, Iudana Gagrirta Ramoot Paŋan.”\sc* \v 20 Na ma minmo an kammo Iburunanapa Romnanapa Girikna kamb puŋga tirca mboprinan. Na an taupca mina Iesusmo ik naaŋgɨ keracrinanna, ma auŋ aniacmo rambuŋmbai, aintik Iudanaŋgepta wɨt aniaca kɨpca watatna, na mina an tirrina kammo watrinan. \v 21 Ainda moca Iudanaŋgepta taup ndamtaɨr paŋainda Pailatmo gaindopatna, “U ainda kai tir teac, ‘Iudana gagrirta ramoot paŋan.’ Wanaiŋ. U gainda tir, ‘Gan ramootta gaindoprina, “Aku Iudana gagrirta ramoot paŋan.”’” \p \v 22 Ri, Pailatta mina kambmo nda rutica gaindoprina, “Kaina kambca aku tireknan, ma eacnandet.” \p \v 23 \x - \xo 19.23: \xo*\xt Mt 27.35, na Mk 15.24, na Lk 23.34\xt*\x*Karica lapoca ruŋrena ramtaɨr paura manmo ik naaŋgɨa keracatke, mina ndorimo kabe, kabea mana tik ŋgapaoca aŋgɨatna. Na mana aocrena tik ŋgapaoc rocotta mina raraŋit kabe mbuŋa morinan tocmo mina aŋgɨatna. \v 24 \x - \xo 19.24: \xo*\xt Ŋap 22.18\xt*\x*Ainda moca an lapoca ruŋrena ramtaɨra aindopatna, “Aia gan tik ŋgapaocmo kai titac teac. Aia matɨp rocotna gegerei tocna gegerei mbuŋa gereia, watna mandaia ndo aŋgɨit.” Na mina aind mamoat, na an tɨpna kirarira mina Raraŋ Aetaniacna timbigta kapna kam ianmo, moa mɨnna tɨkrina. Na an kamma gaind, “Mina aukna tik ŋgapaocmo biŋaia mina aŋgɨatnan. Ri, mina matɨp rocotna gegerei nagereica aukna kabena tik ŋgapaocmo watna, mandaia ndo aŋgɨit.” Na an tɨpna kirar mbuŋa an lapoca ruŋrena ramtaɨra ainda morinan.\fig Iesusna tik ŋgapaoc rocotmo mina matɨp rocotna gegereina kirar toc magereri|alt="They play a game like long and short for Jesus long clothes." src="jl054.tif" size="col" copy="Lear" ref="19.24"\fig* \p \v 25 \x - \xo 19.25: \xo*\xt Mt 27.55-56, na Mk 15.40, na Lk 23.49, na 24.18\xt*\x*Na Iesusna aemmapa, Iesusna aemna lapnameac, Kilopasna meac Mariaapa, Makdala auŋ tekerna meac Mariaapa, mina muruŋa Iesusna keracrina ikna roumbca wɨtɨkca eacrinan. \v 26 \x - \xo 19.26: \xo*\xt In 2.4, na 13.23, na 21.7, na 21.20\xt*\x*Ri, Iesusa ndona aemmapa mana matŋirena iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramootta watri, na maniŋa mana kɨtɨm ndeacrina. Na ma ndona aemmo gaindoprina, “Abo, gan ramootta anna una nuoc.” \v 27 Na ma an mana iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramootmo gaindoprina, “Gan meaca anna una aem.” Na an mɨnna tɨkca an mana iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramootta, ma Maria aŋgɨca ndona kaca taŋca manmo raupŋinandet. \s Iesusa mamenacat \r (Matiu 27.45-56 na Mak 15.33-41 na Luk 23.44-49) \p \v 28 \x - \xo 19.28: \xo*\xt Ŋap 22.15, na 69.21\xt*\x*Ainda moca Iesusa lamŋirinan, mana aiŋira mamairi. Na ma gaindopatna, “Aku logotta magagrari.” Na ma an kam tɨpmo mbopatke, ma an Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kap ndeacrena kam ianmo moa mɨnna tɨkatna. \v 29 \x - \xo 19.29: \xo*\xt Mt 27.48\xt*\x*Na mambarina wain puk wɨn ianna ma rambuŋ ndeacrenan. Ainda moca mina puk wɨŋa utiŋrena reaca, mina spans ŋgacrena reac ian aŋgɨca an wain pukna inikca tɨkrina. Na wain pukca mbukca mɨnna tɨkri, mina ik isopna ŋaca leaca mina aŋgɨca mana upa tɨkrina. \v 30 \x - \xo 19.30: \xo*\xt In 17.4\xt*\x*Ri, Iesusa an mbuŋa wain pukca ambatke, ma gaindopatna, “Mamairi.” Na ma ndona paŋanmo ramtukca mana ŋeroŋa manmo tɨkcamacariat. \s Lapoca ruŋrena ramoot ianna Iesusna kanmbac waŋembaia rɨŋgatna \p \v 31 \x - \xo 19.31: \xo*\xt TW 21.22-23, na Mk 15.42, na In 19.42\xt*\x*Na an ra, anna Wɨktɨtɨkna Rana amna reac ŋgobacrena ra. Na an Wɨktɨtɨkna Ra anna ra aniac ŋgoin, aintik Iudanaŋgepca mina warirmo an ra ik naaŋgɨ keraca eacrenanna, mina mba toŋgorenan. Ainda moca mina Pailatmo mbopa waraca mina an ik naaŋgɨ keraca eacrena ramtaɨrta ourmo, mo rɨmbɨtca, mina tawi menacna, te, mina warirmo aŋgɨca mutocna. \v 32 Ainda moca lapoca ruŋrena ramtaɨra taŋga an Iesusap ik nakeracrina ramootniŋna orniŋmo moa rɨmbɨtrina. \v 33 Na an kɨdrɨkca mina Iesus ndambuŋ nakɨpca, mina watrinanna, ma menacatna. Aintik mina mana orniŋmo mba moa rɨmbɨtatke. \v 34 \x - \xo 19.34: \xo*\xt 1 Io 5.6-8\xt*\x*Ainda moca lapoca ruŋrena ramoot ianna Iesusna kanmbac waŋembaia lapoc mbuŋa rɨŋrinan. Ri, tawi ŋgoinna pukapa racainda mairikat. \v 35 \x - \xo 19.35: \xo*\xt In 21.24\xt*\x*Na ramootta an reikca watrinanna, ma an reikta kambca ma wiwitirinan. Na an kambca ma wiwitirinanna, anna gidik, aintik ne rɨpac.\f + \fr 19.35 \fr*\ft Na ramootta an reikca watrinanna, ma an reikta kambca ma an wiwitirina. Na an ramootta anna Ion, ma gan timbigta kapca tiratna ramoot.\ft*\f* \v 36 \x - \xo 19.36: \xo*\xt NA 12.46, na Ndu 9.12, na Ŋap 34.20\xt*\x*Na an reikca mina Raraŋ Aetaniacna timbigta kapna inikna kam ianmo moa gidik malaruri. Na an kamma gaind, “Mina mana gagar ianna mba rɨmbɨtitndai.” \v 37 \x - \xo 19.37: \xo*\xt Ŋap 22.16-17, na Sek 12.10, na KIEK 1.7\xt*\x*Na kabena kam tɨp toco Raraŋ Aetaniacna timbigta kap ndeacrenanna, ma gaindoprina, “An meikramtaɨra mina manmo rɨŋrinanna, mina watnandet.” \s Mina Iesusna waɨrmo muk ŋgam ianna tɨkatna \r (Matiu 27.57-61 na Mak 15.42-47 na Luk 23.50-56) \p \v 38 \x - \xo 19.38: \xo*\xt Mt 27.57, na Mk 15.42, na Lk 23.50, na In 7.13, na 9.22\xt*\x*Karica iŋmbaia Arimatia auŋna Iosepa taŋga Pailatmo digia manmo laŋ ndop te, ma Iesusna waɨrmo aŋgɨna. Na Iosep tikca ma Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramoot ian, na ma Iudanaŋgepta nanambica ma ndona rɨtɨpacmo aŋgɨ iŋgorocrenan. Ri, Pailatta manmo laŋ ndopri, ma Iesusna waɨrmo aŋgɨrina. \v 39 \x - \xo 19.39: \xo*\xt In 3.1-2, na 7.50\xt*\x*Na Nikodemusa an ramootta ŋgaua ma mouŋa kɨpca Iesusmo watrina ramoot, ma toco kɨprina. Ma tabrir ndeidap aŋgɨca kɨprinan, anna mina ik mbuniŋna manŋar puŋga kurica morinan, na maniŋna iŋpaia laŋ ŋgoin. Na an tabaɨr pukna makukca 30 kilogeremna mɨn. \v 40 \x - \xo 19.40: \xo*\xt Up 5.6\xt*\x*Ainda moca an ramootniŋa Iesusna waɨrmo aŋgɨca an tabrir puŋga ndikrinan. Na an Iudanaŋgepca menacrena meikramtaɨrmo, morena tɨpna kirara raŋgaica mana waɨrmo, maniŋa raraŋit laŋ aŋgɨca an mbuŋa tamairinan. \p \v 41 Na lapoca ruŋrena ramtaɨra Iesusmo ik naaŋgɨca keracrina taupca warɨŋ ianna anna rambuŋa eacrenan. Na an warɨŋna inikca muk ŋgam ianna eacrena, na mina waɨr ianna anna mba tikrinan. \v 42 \x - \xo 19.42: \xo*\xt Ais 53.9, na In 19.31\xt*\x*Na anna Iudanaŋgepta Wɨktɨtɨkna Rana amta reik ŋgobacrena ra, na an mukca rambuŋa eacrenan. Ainda moca maniŋa Iesusna waɨrmo aŋgɨca taŋga an mukca tɨkrinan. \c 20 \s Iesusa mac nda ŋgepatna \r (Matiu 28.1-8 na Mak 16.1-8 na Luk 24.1-12) \p \v 1 \x - \xo 20.1: \xo*\xt Mt 28.1, na Mk 16.1, na Lk 24.1\xt*\x*Na raita ŋgat kabena ra lacaua, Makdala auŋna Maria, ma auŋ raruna morina ŋaŋarmuŋ ŋgoinna ma mukca taŋrina. Na ma watrinanna wautta tɨŋmo mboraca eacrenanna, anna tɨŋmo mba mboracri. \v 2 \x - \xo 20.2: \xo*\xt In 13.23, na 19.26, na 21.7, na 21.20, na 21.24\xt*\x*Ainda moca ma ootta taŋga Saimon Pitaapa an Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramootta, Iesusa manmo matŋirenanmo, ma maniŋmo aindoprina, “Mina Kacootmo mukca tɨkca aŋgɨa mataŋri, na mina manmo tenna tɨkrinanna, aia mba lamŋireke.” \p \v 3 Ri, Pitaapa an Iesusna iŋa raŋgairena ramootta, maniŋa ŋgepca auŋ tɨkcarica muk ndambuŋ mataŋri. \v 4 Na maniŋa muruŋniŋa ootrinan, na an Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨrta an ramootta Iesusa matŋirenanna, ma Pitamo ootta kunda ma mukmo outta taŋga malaruat. \v 5 \x - \xo 20.5: \xo*\xt In 19.40\xt*\x*Na ma ramtukca ŋaia watta mbukrinanna, na ma watrinanna, mina Iesusna waɨrmo tamairina raraŋgir laiŋ kamndera ndori eacrina. Na ma mba mbukatke. \v 6 Ri, Saimon Pita ma mana iŋ nakɨpca laruca ma muk mambukat. Na ma watrinanna, raraŋgir tiŋgikca ndoria eacrenan, \v 7 \x - \xo 20.7: \xo*\xt In 11.44\xt*\x*na ma kabena raraŋit motocmo watrina, anna mina Iesusna paŋanna tamaiatnanna, anna mba eacatke. Na an raraŋitta ma an ndeacrena raraŋgirap mba eacri. Wanaiŋ. Manmo ramootta aŋgɨca rukumbca aŋgɨca kabena taupca tɨkca eacrina kirar toc. \v 8 Ainda moca an Iesusna iŋa raŋgairena ramootta outta larurinanna, ma toco mbukrina. Na ma an reikca watca ma marɨpacat. \v 9 \x - \xo 20.9: \xo*\xt Ŋap 16.10, na Up 2.25-31, na 13.34-35\xt*\x*Na an mɨnna mina Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kap ndeacrena kambca mba gɨwaca lamŋireke, Iesusa muk ŋgetacndiŋ mac ŋgepnandet. \v 10 Karica an mana iŋa raŋgairena ramootniŋa auŋ aniac mac nda mataŋgat. \s Makdala auŋna Maria ma Iesusmo watrina \r (Matiu 28.9-10 na Mak 16.9-11) \p \v 11 \x - \xo 20.11: \xo*\xt Mk 16.5\xt*\x*Ri, Maria ma an mukmo raekmbaia aea eacri. Na ma ae mbuŋa ramtukca ma mukna inikca watta mbukatke. \v 12 Ma tik ŋgapaoc gogok aoca eacrena mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ mbuniŋ mawatri. Na an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋniŋa an Iesusna waɨra eacrina taupca mbiraca eacrena. Ianna mana paŋanna eacrina taup, na ianna mana orniŋa eacrina taupca mbiraca eacrina. \v 13 Karica maniŋa Mariamo gainda digirina, “Meacmbitac, kaina moca u aerena.” Ri, ma maniŋmo gainda rutiatna, “Mina aukna Kacootna waɨrmo aŋgɨca tenna tɨkrinanna, aku mba lamŋireke.” \v 14 \x - \xo 20.14: \xo*\xt Mt 28.9, na Mk 16.9, na Lk 24.16, na 24.31, na In 21.4\xt*\x*Na ma aindopacarica, ma kumbakeca watrinanna, ma Iesusmo mawatri. Na ma mba lamŋiri, anna Iesus. \p \v 15 Ainda moca Iesusa manmo gainda digirina, “Meacmbitac kaina moca u aerena? Na u mandaina ŋgorerena?” Na Maria anmo warɨŋna aiŋa morena ramoot ndopca, ma manmo gaindopatna, “Ramoot aniac, u manmo aŋgɨ taŋ te, u aukmo tɨkrina taup ndop te, aku taŋca manmo aŋgɨna.”\f + \fr 20.15 \fr*\fk Warɨŋna aiŋa morena ramoot \fk*\ft An mukca ma warɨŋna inikca eacrena. \ft*\f* \v 16 Ri, Iesusa gaindopatna, “Maria.” Na Maria kumbakeca manmo Iburuna kam mbuŋa gaindopatna, “\it Rabonai\it*.” Na an kam, “\it Rabonai\it*,” mana mɨnɨŋa gaind, “Riripti.” \v 17 \x - \xo 20.17: \xo*\xt Ŋap 22.22, na Mt 28.10, na Ro 8.29, na Epe 1.17, na Ib 2.11-12\xt*\x*Karica Iesusa manmo gaindoprina, “U aukmo kai utiŋ teac, aku ndona Aet ndambuŋmo mba gacreke. Na u taŋga aukna laiplacarmo gaindop, aku tamuŋ naganandet. Na aku ndona Aetapa nena Aet ndambuŋa taŋnandet. Na aku ndona Raraŋ Aetaniacapa nena Raraŋ Aetaniac ndambuŋa taŋnandet.” \p \v 18 Ainda moca Makdala auŋna Maria ma ŋgepca taŋga, mana iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindopatna, “Aku Kacootmo watrina.” Ri, Iesusa manmo neaŋrina kambmo, ma minmo mboprina. \s Mana iŋa raŋgairena ramtaɨra Iesusmo watrina \r (Matiu 28.16-20 na Mak 16.14-18 na Luk 24.36-49) \p \v 19 \x - \xo 20.19: \xo*\xt Mk 16.14, na Lk 24.36, na In 19.38, na 1 Ko 15.5\xt*\x*Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra Iudanaŋgepta moca nanambirina, aintik mina eacrena an kacna tɨŋmo kaptikica leacrina. Na an raipaikna ŋgatna ra lacaua maica ra irikca wigwacari, Iesusa kɨpca mina rɨk mawɨtɨkat. Na ma minmo gaindopatna, “Nena iroar inkara wetwet laŋ ndeacraŋ.” \v 20 \x - \xo 20.20: \xo*\xt In 16.22, na 19.34, na 1 Io 1.1\xt*\x*Karica ma aindopacarica, ma minmo ndona parapa kanmbacarpaikna ndibmo minmo mawandacat. Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra Kacootmo watca mina iroar inkara toŋtoŋgar koinda morina. \v 21 \x - \xo 20.21: \xo*\xt Mt 28.18-19, na In 17.18, na 2 Ti 2.2, na Ib 3.1\xt*\x*Ri, Iesusa minmo gaind mac mbopatna, “Nena iroar inkara wetwet laŋ ndeacraŋ, na Aetta aukmo mbagɨrica aku kɨprinan, na an kirara aku nenmo mbagɨrica ne taŋnandet.” \v 22 Na ma aindopri, ma ndona watmo minmo wica taŋga, ma minmo gaindopatna, “Ne Ŋeroŋ Ratmo aŋgɨ. \v 23 \x - \xo 20.23: \xo*\xt Mt 16.19, na 18.18\xt*\x*Na ne meikramtaɨrta tɨpemb ŋgorikta makukarmo, mo kecari te, mina tɨpemb ŋgorikta makukara mainandet. Na ne mina tɨpemb ŋgorikta makukarmo moi kecari ŋgocor te, mina an tɨpemb ŋgorikta makukarap eacraŋnandet.” \s Tomasa Iesusmo watrina \p \v 24 \x - \xo 20.24: \xo*\xt In 11.16, na 14.5, na 21.2\xt*\x*Na an mɨnna Iesusa mana iŋa raŋgairena ramtaɨr tambuŋ ndarurinanna, mina ramtaɨrpaikna ianna ma minap mba eacri. Anna Tomas, na mana i tekera Didimus. \v 25 Ainda moca iŋmbai mbuŋa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra Tomasmo gaindopatna, “Aia Kacootmo watrina.” Na ma minmo gaindoprina, “Aku mana lacna ndibca mina mana para tɨkrinanna wat ŋgocor, na aku ndona patŋitmo an ndibembta ge tɨk ŋgocor, na aku mana kanmbaca ndona par mbuŋa utiŋ ŋgocor tik, aku mba rɨpacitndai. Wanaiŋ ŋgoin.” \p \v 26 Na rai parmbaiapa mbut mbuniŋna iŋmbai mbuŋa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an kac inik ndeacrinan, na Tomas toco, ma minap eacrina. Na mina an kacna tɨŋmo kaptikica leacrinan, na Iesusa kɨpca mina rɨkca wɨtɨkrina. Na ma minmo gaindoprina, “Nena iroar inkara wetwet laŋ ndeacraŋ.” \v 27 \x - \xo 20.27: \xo*\xt 1 Io 1.1\xt*\x*Karica ma Tomasmo aindopatna, “U kɨpca ndona patŋitmo ganna tɨk, na u aukna para wat. Na u ndona parmo aukna kanmbacarpaikmo, u utiŋ. Na u iro mbuniŋa kai aŋgɨ teac, u rɨpac niŋgik.” \v 28 Na Tomasa mana kambmo gainda rutirinan, “U aukna Kacoot, na u aukna Raraŋ Aetaniac.” \p \v 29 \x - \xo 20.29: \xo*\xt 2 Ko 5.7, na 1 Pi 1.8\xt*\x*Karica Iesusa manmo gaindopatna, “U aukmo watca u rɨpacri ki? Na meikramtaɨra aukmo wat ŋgocor, na rɨpacrinanna, an meikramtaɨra mina toŋtoŋgar tiŋgik.” \s Ganna Ionna timbigta kapna mɨnɨŋ ŋgoin \p \v 30 \x - \xo 20.30: \xo*\xt In 21.25\xt*\x*Ainda moca Iesusa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrta lamnik ŋgoutmo ainta ŋgagatracar wɨtta morinanna, aku anmo gan timbigta kapca mba tirri. \v 31 \x - \xo 20.31: \xo*\xt Lk 1.4, na In 3.15-16, na 5.24, na Ro 1.17, na 1 Pi 1.8-9, na 1 Io 5.13\xt*\x*Na an kambca aku tirrinanna, anna aku tirca ne Iesusmo rɨpacnandet, ma an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot. Na ma Raraŋ Aetaniacna Nuoc. Aintik ne rɨpac te, ne eteacna watmo mana i mbuŋa aŋgɨnandet. \c 21 \ms Iesusa mana iŋa raŋgairena ramtaɨr tambuŋmo mac laruatna \mr (21.1-25) \s Mana iŋa raŋgairena ramtaɨr parmbaiapa mbut mbuniŋa mina Iesusmo watatna \p \v 1 Karica iŋmbaia Iesusa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrmo, Galili mɨar ndambuŋ mac larurinan, na an mɨarna i ianna Taiberias mɨar. Na ma min ndambuŋmo gainda larurinan, \v 2 \x - \xo 21.2: \xo*\xt Mt 4.21, na In 1.45-51, na 20.24\xt*\x*Saimon Pitaapa, Tomas, mana i tekera Didimusapa, Nataniel, ma Galili pitrikna auŋ Kanacnan, na Sebedina nuocniŋapa, mana iŋa raŋgairena kabena ramootniŋap, mina tumbun ndeacri. \v 3 \x - \xo 21.3: \xo*\xt Lk 5.5\xt*\x*Karica Saimon Pita ma minmo gaindopatna, “Aku ŋgoaebta korena taŋnandet.” Na mina manmo gaindopatna, “Ai toco unap taŋnandet.” Ri, mina manap embarta kor ian naŋgabukca mataŋgat. Na an mouŋ rocotta mina ŋgoaem ianna mba aŋgɨatke. \p \v 4 \x - \xo 21.4: \xo*\xt In 20.14\xt*\x*Na auŋ raruca ra gaca Iesusa maŋara wɨtɨkca eacrinan. Na mina manmo mba watta garacri, ma Iesus. \v 5 \x - \xo 21.5: \xo*\xt Lk 24.41\xt*\x*Ainda moca Iesusa minmo gainda digirina, “Ramtaɨr, ne ŋgoaeb ndeidap ki?” Na mina mana kammo gainda rutirinan, “Wanaiŋ co.” \v 6 \x - \xo 21.6: \xo*\xt Lk 5.4-7\xt*\x*Na ma minmo aindopatna, “Ne weaŋmo korna par umbaia ke, te, ne ŋgoaeb ndeidmo aŋgɨnandet.” Ainda moca mina weaŋmo keca mapukat, ri, mina ŋgoaebmo mba weteica aŋgɨrinan, na mina weaŋmo wɨŋ ŋgacna mɨnna wanaiŋ. \p \v 7 \x - \xo 21.7: \xo*\xt Mt 14.29, na In 13.23, na 20.2\xt*\x*Na an mana iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramootta Iesusa manmo matŋirenanna, ma Pitamo aindoprina, “Anna Kacoot niŋgik.” Na Pita ma ndona tik ŋgapaoc rocotta pitukca tɨkcarica ma aiŋa moa eacri. Na ma an kamma waraca, “Anna Kacoot,” ri, ma ndona tik ŋgapaocmo leaca ma pukca, pukca maŋara iria magari. \v 8 Na an mana iŋa raŋgairena ramtaɨr ndeida kor mbuŋ nakɨpri, na mina ŋgoaebmo weaŋap wɨŋga makɨpri. Na mina maŋarmo tawan ŋgoinna wanaiŋ. Mina 100 mitana ŋgaŋganŋgɨna mɨn. \p \v 9 Na mina kɨpca tunduoca, mina watrinanna tac ianna wɨra eacrenan. Na ŋgoaem ianna an taca eacrenanapa tapac ian toco an ndeacrena. \v 10 Karica Iesusa minmo gaindopatna, “Na an ŋgoaebca ne aŋgɨrinanna, ne ndeidmo aŋgɨ kɨp.” \v 11 \x - \xo 21.11: \xo*\xt Lk 5.6\xt*\x*Ainda moca Saimon Pita ma kor naŋgabukca ma weaŋmo maŋara wɨŋga magari. Na ŋgoaeb anikca weaŋmo mɨn ŋgoin, na mina ŋgaŋganŋgɨa 153na mɨn. Na ŋgoaebca wɨt koind, na weaŋa mba titacatke. \p \v 12 Karica Iesusa minmo gaindopatna, “Ne kɨpca am.” Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra nanambia ianna manmo mba digiatke, “U mandai?” Mina lamŋirina, ma Kacoot niŋgik. \v 13 \x - \xo 21.13: \xo*\xt In 6.11, na Up 10.41\xt*\x*Ri, ma tac ndambuŋa taŋga rambuŋaica ma tapac aŋgɨca minmo neaŋrina. Na ma ŋgoaem tocmo aŋgɨca minmo neaŋgatna. \p \v 14 \x - \xo 21.14: \xo*\xt In 20.19, na 20.26\xt*\x*Na Iesusa muk ndiŋ naŋgepca eacrina mɨnna, ma kɨdrɨk mbonkaca ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨr tambuŋ ndaruatna. \s Iesusa Pitamo gaindopatna, u aukna sipsiparmo bubuoc \p \v 15 \x - \xo 21.15: \xo*\xt Mt 26.33, na In 1.42\xt*\x*Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra amba mairi, na ma Saimon Pitamo gaindoprina, “Saimon, Ionna nuoc, u aukmo mamatŋi aniacap ki? Na una an mamatŋia an ramtaɨrmo kundrinan ki?” Na Pita aindoprina, “Ore Kacoot, u lamŋirenan aku unmo matŋirena.” Ri, Iesusa manmo gaindopatna, “U aukna sipsipna mombonikmo wiram.” \p \v 16 \x - \xo 21.16: \xo*\xt Up 20.28, na Ib 13.20, na 1 Pi 2.25\xt*\x*Na kɨdrɨk keca Iesusa manmo mac digiatna, “Saimon Ionna nuoc, u aukmo matŋirinan ki?” Ri, ma gaindopatna, “Nat co Kacoot, u lamŋirenan, aku unmo matŋirena.” Ri, Iesusa aindopatna, “U aukna sipsiparmo bubuoc.” \p \v 17 \x - \xo 21.17: \xo*\xt In 13.38, na 16.30\xt*\x*Karica kɨdrɨkca mac keatke, ma mac digiatna, “Saimon Ionna nuoc, u aukmo matŋiri ki?” Na an kɨdrɨkca Pita ma maŋateat, ma manmo kɨdrɨk mbonkaca gainda digiatna, “U aukmo matŋiri ki?” Na ma Iesusmo gaindopatna, “Kacoot reikca u muruŋa lamŋirenan. Na u lamŋirenan, aku unmo matŋirena.” Ri, Iesusa manmo aindopatna, “U aukna sipsiparmo wiram. \p \v 18 \x - \xo 21.18: \xo*\xt In 13.36, na Up 12.3-4\xt*\x*“Na Aku unmo gidik, gidik ŋgoinna aindopnandet, u ramoot ŋgamma eac te, u ndona weaond leaca u ndona toŋtoŋna taupca taŋrenan. Na u bagarai te, u ndona parmo aŋgɨ ŋgepca kabena ramootta una weaond leaca una toŋgo ŋgocorta taupca aŋgɨ taŋnandet.” \v 19 \x - \xo 21.19: \xo*\xt Mt 16.24-25, na Mk 1.17, na In 13.36, na 2 Pi 1.14\xt*\x*Na Iesusa an kamb toprinanna, ma Pitana ŋgagatraca morinan. Titocna tɨpna kirara ma menac te, Raraŋ Aetaniacmo i aniac neaŋnandet. Na iŋmbaia ma Pitamo gaindopatna, “U aukmo raŋgai.” \s Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramoot ianna ma mana kambca matŋirena \p \v 20 \x - \xo 21.20: \xo*\xt In 13.23-25, na 20.2\xt*\x*Ainda moatke, Pita ma kumbakeca watrinanna, an mana iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramootta Iesusa manmo matŋirenanna, ma maniŋap kɨprina. Na ma ande an ramootta ndona paŋanmo Iesusna rugut paŋanna tɨkrinan, an mɨnna mina ambrina taupca tɨkca ma Iesusmo madigiat, “Kacoot mandaia ndo unmo puŋnaŋgepta para tɨkit?” \v 21 Ri, Pita manmo watca ma Iesusmo gainda digiatna, “Kacoot, na gan ramootta titoc?” \v 22 \x - \xo 21.22: \xo*\xt Mt 16.27-28, na 25.31, na 1 Ko 4.5, na KIEK 22.7, na 22.20\xt*\x*Na Iesusa mana kammo gainda rutirina, “Na aku toŋgo te, ma eaca taŋga aku ndo nda kɨp te, na anna una reaca wanaiŋ? U kɨpca aukmo raŋgai.” \v 23 Ainda moca kamb watta Iesusa rɨpacrena laiplacarmo gainda taŋrina, “Gan mana iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramootta ma mba menacitndai.” Na Iesusa ainda mba mboprina, ma mba menacitndai, wanaiŋ. Ma aindoprinan, “Aku toŋgoca ma eaca taŋga aku mac nda kɨp te, anna una reaca wanaiŋ?” \p \v 24 \x - \xo 21.24: \xo*\xt In 19.35, na 3 Io 1.12\xt*\x*Na anna an mana iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramootta mandeaca ma gan reikta kambmo wiwitirenan, na ma gan kambmo timbigta kapca tirrinan. Na aia lamŋirenan, an kambca ma wiwitirenanna, anna gidik ŋgoin. \p \v 25 \x - \xo 21.25: \xo*\xt In 20.30\xt*\x*Na kabena reik wɨt aniac toco Iesusa morinanna, mina an reikmo muruŋcamiŋna kabe, kabea timbigta kapca tir ndop te, gan aina tiacarpaikca an timbigta kaip tɨkna taupca mɨnna mba tɨkitndai.