\id ACT \ide UTF-8 \h Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋ \toc3 Up \toc2 Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋ \toc1 Iesusna Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋna Nininina Timbigta Kap \mt1 Iesusna Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋna Nininina Timbigta Kap \imt Outna kam \ip Gan timbigta kapca, anna up aŋgɨrena ramtaɨrta aiŋna ninininan, na anna Luka tiratna kam wembaŋ laŋna timbigta kapca eacrena kammo ma memetmbaca nininia mboprina. Na gan timbigta kap toco, Luka ndo tiratnan. Aintik gan timbigta kapca aia watnandet, Ŋeroŋ Ratta up aŋgɨrena ramtaɨrmo taup wandaca mina Iesusna kam wembaŋ laŋna kammo wiwitia mboprena, “An Ierusalemna meikramtaɨrmo an kam wembaŋ laŋ an wiwiti te, Iudiana pitrik waŋna inikna auŋembapa, Samariana auŋembapa, mon tawan ŋgoinna auŋembca gan tiacarpaik ndeacrenanmo, gan kam wembaŋ laŋmo kocnai metmbaci mbopi taŋraŋ.” Anmo sapta 1 wes 8na inikca wat. \ip Na Iesusna Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋna Nininina Timbigta Kapca, ma Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunna Iudana rɨk naŋgepca iŋmbaia ma acnaiatna, ri, ma gan tiacarpaikna auŋembmo tamtamma taŋri. Na Luk toco, ma gainda wandacna moca, Karaisna aiŋapa meikramtaɨrta tɨpemb kirarir laiŋga morena tip kirara manmo raŋgairenan, anna ma atua Raraŋ Aetaniaca Israelnaŋgepmo babuatna reikca moa mɨnna tɨkatna. \ip Na reac aniac ianna Iesusna Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋna Nininina Timbigta Kapca mboprenan, anna Ŋeroŋ Ratna aiŋ, na anna Raraŋ Aetaniacna Ŋeroŋ. Na out ŋgoinna Ŋeroŋ Ratta Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨrmo Pentikosna ra mbuŋa kɨpatna. Ri, iŋmbaia Ŋeroŋ Ratta minmo gargar neaŋga, mina iroarmo tiŋara mori, mina Raraŋ Aetaniacna aiŋira moa taŋrina. \ip Na gan timbigta kap toca aia watnande, ma kam tɨp roctir wɨtta up aŋgɨrena ramtaɨra Iesusna kam wembaŋ laŋmo kabena meikramtaɨrmo wiwitica minmo mboprina. Na aia watrinanna, meikramtaɨr wɨtta an kam wembaŋ laŋmo raŋgairenan, na Iesusna rɨtɨpacna tumbunna ŋgepca magagrat. \ip Na Iesusna Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋna Nininina Timbigta Kapca ma up aŋgɨrena ramtaɨr wɨtna nininiarap, na Pitaapa Pol mbaniŋna morina reikta nininiar wɨtta an ndeacrena. Na Pita ma Iesusap raŋgairina ramoot ian. Na Pol tikca ma ŋgaua Iesusmo mba raŋgaiatke, wanaiŋ ŋgoin. Ma Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunmo, mo irikna aiŋ aniaca moatna. Na Iesusa Polmo aca mamo moca ma out ŋgoinna laruca mana aiŋa moatna ramoot. \ip Na gan timbigta kapna kɨdrɨkar ndeida, Luka ma Pol ndaruatna reikta nininia moatnanna, ma gan kam tɨpap mboprena “Aiap.” Na landamŋina ramtaɨr ndeida mina gaind ndamŋiatna, Luka ma ndo ŋgoinna Polapmo kɨdrɨk ndeidap taŋrina, aintik ma aindopatna, “Aia” na an kam tɨpca gan timbigta kapna kɨdrɨkar ndeida eacrena. \c 1 \ms Up aŋgɨrena ramtaɨra Iesusna kammo Ierusalemma tɨkca mbopca laruatna \mr (1.1—8.3) \s Iesusa baburinanna ma Ŋeroŋ Ratmo mbagɨrica kɨpnande \p \v 1-2 \x - \xo 1.1-2: \xo*\xt Mk 16.19, na Lk 1.1-4, na 24.49-51\xt*\x*Tiopilus, an timbigta kapca ŋgaua aku tirca neaŋga kɨpatnanna, anna Iesusna mandeb ŋgepca moatna reikta kambapa, ma meikramtaɨrmo mimitpac neaŋgatna kambca, ma an mɨnna tɨkca moa kɨpca Raraŋ Aetaniaca manmo tamuŋna auŋ mac nda aŋgɨa taŋgatna mɨn mbuŋna reik. Na aku an tirca neaŋga kɨpatna. Na an mɨnna tɨkca kɨp, kɨpca Raraŋ Aetaniaca manmo mac nda aŋgɨra gacatna ra mbuŋ. Ma taŋga ndona up aŋgɨrena ramtaɨr tambuŋ ndarurina, na an ramtaɨra ma ndo larapacrina. Na Ŋeroŋ Ratna gargar mbuŋa ma minmo reac, reacna aiŋira momona kam ndopca maiatke. Iŋmbaia Raraŋ Aetaniaca manmo tamuŋna auŋ mac nda aŋgɨrca magat.\f + \fr 1.1-2 \fr*\ft Luka gan Iesusna Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋna Nininina Timbigta Kap tirrinan. Na an kabena timbigta kapca ma ŋgaua tirca mboprenanna, anna ma ndo tirrina Kam Wembaŋ Laŋ.\ft*\f* \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt Mt 28.17, na Mk 16.12, na Lk 24.36-49, na Up 10.41, na 1 Ko 15.5-7\xt*\x*Na ma tamuŋna auŋa taŋ ŋgocor ndeacri, outmbaica, ma gɨrgɨr bagaraniac aŋgɨca menaca, mutoca eaca. Iŋmbaia ma wat mac nda aŋgɨca ma ŋgepca ndona up aŋgɨrena ramtaɨr tambuŋ ndaruca minapmo ainta reac, reac mamori, mimo ndo nagaraca gaind ndamŋina moca, gidik, ma mac nda maŋgepri. Aintik ma minapmo rai 40na mɨn ndeaca ma minmo Raraŋ Aetaniacna Bubuocna kam mambopat. \v 4 \x - \xo 1.4: \xo*\xt Lk 24.49, na In 14.16-17, na Up 2.33\xt*\x*Na an mɨn, ma minap eacri, na ma minmo kam gargar mbuŋa gaindopatna, “Ne Ierusalem auŋ aniacmo kai tawi tɨkcarica taŋ teac, aku nemo ŋgaua ndopatna reacmo, Aetta nenmo neaŋ ndopca babuatna reaca ma neaŋnande. \v 5 \x - \xo 1.5: \xo*\xt Mt 3.11, na Mk 1.8, na Lk 3.16, na In 1.33, na Up 11.16\xt*\x*Na Ion, ma meikramtaɨrmo kɨtac pukca, puk mbuŋa morena, na rocotta mba tɨkitndai, raeniŋ mai te, ne Ŋeroŋ Rat mbuŋa kɨtac puk aŋgɨnande.” \p \v 6 \x - \xo 1.6: \xo*\xt Ais 1.26, na Emo 9.11, na Mt 24.3, na Lk 24.21\xt*\x*Na an mɨn mbuŋa mana up aŋgɨrena ramtaɨra kɨpca punica mamo gainda digiatna, “Kacoot, u mandeaca Israelna tiacarpaikna bubuoca minmo mac nda neaŋit ki, wanaiŋ?”\f + \fr 1.6 \fr*\ft Atu ŋgoinna Israelna ramtaɨr koinda ndorita gagrirta ramtaɨrmo, mo laruca eacrina. Na mina minmo bubuocrina. Na Iesusna mɨn mbuŋa Israelnaŋgepca Romna pitrikna kaŋgauk ndeacrina. Ainda moca Iesusa laruatna kɨdrɨkca, meikramtaɨr wɨtta gaind ndamŋiatna, ma Romnaŋgepmo mo kecarinandet. Na Israelnaŋgepta wiwitna gagrirta ramtaɨrmo mac mo ŋgepnande.\ft*\f* \v 7 \x - \xo 1.7: \xo*\xt Mt 24.36, na Mk 13.32, na 1 Te 5.1\xt*\x*Ri, ma mina kammo gainda nda rutiatna, “Anna nena reaca wanaiŋ. Ne an raiapa ŋgaŋganŋgɨ Aetnan ndamŋina, anna mana reac, ma ndo kabe ndamŋirena. Anna mana landamŋina ŋginaŋna kaŋgauk ndeacrenan. \v 8 \x - \xo 1.8: \xo*\xt Mt 28.19, na Mk 16.15, na Lk 24.47-48, na In 15.27, na Up 2.32, na 3.15, na 5.32\xt*\x*Na iŋmbaia an mɨn Ŋeroŋ Ratta ndo kɨpca nenap eac te, ne gagrar aŋgɨnande. Te, ne ŋgepca aukna morina reikta kambmo, Ierusalemna meikramtaɨrmo an kam wembaŋ laŋ an wiwiti te, Iudiana pitrik waŋna inikna auŋembapa Samarianandapa, mon tawan ŋgoinna auŋembca gan tiacarpaik ndeacrenanmo, gan kam wembaŋ laŋmo kocnai metmbaci mbopi taŋraŋ.” \s Iesusa tamuŋna auŋ magat \r (Mak 16.19 na Luk 24.50-53) \p \v 9 \x - \xo 1.9: \xo*\xt Mk 16.19, na Lk 24.50-51, na In 6.62, na 20.17\xt*\x*Karica Iesusa an kam ndopacarica, mina watrinan mbuŋa, Raraŋ Aetaniaca manmo aŋgɨra magari, na magari wawɨrpaikca kɨpca manmo, aŋgɨra iŋgorocatke, mina mamo mba mac watatke. \fig Raraŋ Aetaniaca Iesusmo aŋgɨra magareke|alt="God took him above." src="gw135 mod.tif" size="col" copy="Wade" ref="1.9"\fig* \v 10 \x - \xo 1.10: \xo*\xt Mt 28.3, na Mk 16.5, na Lk 24.4, na In 20.12, na Up 10.3, na 10.30\xt*\x*Ma taŋgacariatke, mina wɨtɨkca riac tamuŋmo an motemmo, mataua ŋginaŋikca eacri. Na tik ŋgapaoc gogokapna ramooteniŋa tawi ŋgoin motemma, mina kɨtɨm ndarua mawɨtɨkat. \v 11 \x - \xo 1.11: \xo*\xt Mt 24.30, na 26.64, na Lk 21.27, na In 14.3, na 1 Te 1.10, na 4.16, na KIEK 1.7\xt*\x*Maniŋa gaindopatna, “Ne Galilina ramtaɨr, tida moca ne wɨtɨkca riac tamuŋmo ŋginaŋikca eacre? An ramoot Iesus, ma nen tɨkcarica mandeaca Raraŋ Aetaniaca mamo tamuŋna auŋ naaŋgɨra magari, na ma gade gacpeke, ne watapekna kirar, mana gan tiacarpaikca nda kɨkɨpa, ne manmo aind mbatnandet.” \s Mina Iudasna taup aŋgɨna ramoot ian larapacatna \p \v 12 \x - \xo 1.12: \xo*\xt Lk 24.50\xt*\x*Karica up aŋgɨrena ramtaɨra, mina Olip ŋgacrina takur tɨkcarica, mina ŋgepca Ierusalemma nda mataŋgat. Na an Olip Takur ŋgetacndiŋa, Ierusalemma tataŋa tawan ŋgoinna wanaiŋ. \v 13 \x - \xo 1.13: \xo*\xt Mt 10.2-4, na Mk 3.16-19, na Lk 6.14-16\xt*\x*Ri, mina taŋga Ierusalem auŋ aniacna inikca mbukca taŋga ndorita ŋgau ndeacrina kacna tamuŋmbaina diabca mbukna morina, an ramtaɨrta irembca gade, ianna Pita, na ianna Ion, na ianna Iemis, na ianna Andru, na ianna Pilip, na ianna Tomas, na ianna Batolomiu, na ianna Matiu, na ianna Iemis, ma Alpiusna nuoc, na ianna Saimon ma Selotna barna ramoot ian, na ianna Iudas ma Iemisna nuoc. \v 14 \x - \xo 1.14: \xo*\xt Mt 13.55, na Lk 23.49, na 23.55, na 24.10, na In 6.42, na 7.5\xt*\x*An ramtaɨra ndorimo aŋgɨra iro kabea tɨkca, memetmbaca ndorimo aŋgɨra punica mbendeirena, na meik ndeidapa Iesusna aem Mariaapa mana laipitik, mitoco memetmbaca kɨpca minap tɨkca mbendeirena. \p \v 15 Na an mɨnna kɨpca puniatna, Iesusa rɨpacrena laiplacarta ŋgaŋganŋgɨa 120na mɨn. Ri, Pita mina rɨkca wɨtɨkca minmo gaindopatna, \v 16 \x - \xo 1.16: \xo*\xt Ŋap 41.9\xt*\x*“Min aukna laiplacar, Ŋeroŋ Ratta Dewitmo iro neaŋga ma atu ndopatna kambca, Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapna inik ndeacrena kambca, ma Iudasna kam ndopatna. An ramoot Iudas, ma or ikca mina kɨpca Iesusmo utiŋgatna. Dewitta aindopatna kamna gagamma ma amna reac aŋgɨnandet, na mandeaca mana gagamma ande ma malaruri. \v 17 \x - \xo 1.17: \xo*\xt Mt 10.4, na Lk 6.16, na Up 1.25\xt*\x*Na an ramoot Iudas, ma aiap aiŋ kabea morina tumbunna ramoot ian, ŋgaua ma toco ma ai aŋgɨrca morina aiŋna aiŋa morina ramoot ian.” \p \v 18 \x - \xo 1.18: \xo*\xt Mt 26.15, na 2 Pi 2.15\xt*\x*\x - \xo 1.18-19: \xo*\xt Mt 27.3-8\xt*\x*Karica an ramoot Iudasa ndo moatna tɨp ŋgoreacna aiŋna opoikna kituknduk aŋgɨca, an mbuŋa pitrik waŋ emtem ŋgoikca. Iŋmbaia ma an pitrik ŋgirikca keca gadaup titaca mimuŋapa larkamapa an pitrik mairikat.\f + \fr 1.18 \fr*\ft U Iudasmo kaina reaca larurinanna matau lamŋi garacna mo te, u Matiu sapta 27 wes 5na timbigta kapna inikca wat. \ft*\f* \v 19 Ainda moca iŋmbaia Ierusalemna inik ndeacrina meikramtaɨr, mina muruŋa an kam anna waraca malamŋiat. Ainda moca mina ndorita auŋna kam mbuŋa an pitrik umbummo gaind ŋgacrina, \it Akeldama\it*. An i \it Akeldama\it* mana mɨnɨŋa gaind, “Racaindta Pitrik Umbum.” \p \v 20 \x - \xo 1.20: \xo*\xt Ŋap 69.25, na 109.8\xt*\x*Karica Pita gaind mac mbopatna, “An kambca mina Ŋaparta timbigta kapna inikca tirca eacrena kambca gaind, ‘Mana eacatna kac mananna kabena ramoot ianna mana kaca kai aŋgɨ teac, an kaca watcarica ma wanaiŋ ndeac, na u an kacmo kai watcarica ramoot ianna kai aŋgɨ teac.’ Na an timbigta kapna kam tɨp ian toco gaind mac mbopatna, ‘Kabena ramoot ianmo watcarica ma mana taup rutica ma morina aiŋ aŋgɨca mo.’ \p \v 21 “Aintik aia mandeaca Kacoot Iesusa aina inikca aiap eacri, memetmbac taŋ kɨp tɨkrina, ramtaɨrta ianna watca manmo larapaca, ma Iudasna taup aŋgɨ. \v 22 \x - \xo 1.22: \xo*\xt Mt 3.16, na Mk 1.9, na 16.19, na Lk 3.21, na 24.51, na In 15.27, na Up 4.33\xt*\x*Na an larapacna ramoot, ma Ionna mandeb ŋgepca meikramtaɨrmo kɨtac pukca moatna aiŋapa, Iesusna aiŋa mandeba aŋgɨra ŋgepca, moa kɨpca Raraŋ Aetaniacna ŋganŋgɨatna mɨn ndaruri, Raraŋ Aetaniaca manmo aŋgɨca ma ai tɨkcarica tamuŋna auŋ naaŋgɨca magat, na an reikca watatna ramoot ianna, aia ainta ramoot larapaca, ma ai ŋgotaca Iesusna menaca mac nda ŋgepatna kam wembaŋ laŋ wiwitina.” \p \v 23 Pita aindopatke, mina ŋgepca ramoot mbuniŋmo lamarapacat ianna Iosep, mana i ianna Barsabas, na mana i ian toco Iastus. Na ramoot ianna ia Matias. \v 24 \x - \xo 1.24: \xo*\xt 1 Sml 16.7, na Ier 11.20, na In 2.25, na KIEK 2.23\xt*\x*Karica mina gaind mambendeiat, “Kacoot, u gan ramtaɨrta iroar inkar teacrena landamŋiara, u malamŋireke, gan ramootniŋmo u ndo maniŋmo, aimo ian wandaca mbop. \v 25 Te, ma up aŋgɨrena ramoot ian ndaruca, Iudasna taup aŋgɨna. Iudasa an aiŋ an tɨkcarica. Na ma taŋga ndona eacrina auŋ, an mac nda mataŋri.” \v 26 Ri, mina ŋgepca matɨp rocot, na gegerei ian tocna gegerei nagereica wattatnanna, Matiasa ndo aŋgɨatna mbatca, mina manmo aŋgɨra parniŋapa mbut kabe ndeacrena up aŋgɨrena ramtaɨrta inik matɨkat. \c 2 \s Ŋeroŋ Ratta irikatna \p \v 1 \x - \xo 2.1: \xo*\xt TW 16.9-11, na Up 1.14\xt*\x*Pentikosna ra aniac laruatke, Iesusna up aŋgɨrena ramtaɨra muruŋcamiŋa kɨpca taup kabea punica eacri.\f + \fr 2.1 \fr*\fk Pentikosna ra aniac: \fk*\ft Anna Israelnanda is kocorta tapac ambrena rana iŋmbai, an 50na mɨnna raipaik mai te. Pentikosna ra larurena. An i, Pentikosna ra aniac, mana i ianna, mina Warɨŋna Amta Reik Aŋgɨna Toŋtoŋ Na Ra Aniac. Na Taup Ndamtaɨrna timbigta kapca an kam toco eacrenan sapta 23 wes 15 taŋca wes 22na mɨn.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 2.2: \xo*\xt Up 4.31\xt*\x*Na tamuŋna auŋa mɨtmɨt ianna anduna ndaruatke, mina waracatnanna, anna ma aigogomna mɨtmɨtna kirar toc nakɨpatnanna, mina mbiraca eacrina an kacna inikmo kocnaia neaŋga gararamacariat. \v 3 \x - \xo 2.3: \xo*\xt Mt 3.11\xt*\x*Ri, mina wattatnanna, reac ianna tacna kirar toc, ndaruatke, anna inikca tacna mim tocna reikca titaca an inik ndaruca mina watri, an tac tocna mimma mina kabe, kabemo muruŋ mairikat. \v 4 \x - \xo 2.4: \xo*\xt Mk 16.17, na Up 1.5, na 4.31, na 10.44-46, na 1 Ko 12.10, na 13.1\xt*\x*Ainda moca minmo muruŋa Ŋeroŋ Ratta mbukca mɨnna tɨkca, na mina ŋgepca auŋembta kambca muruŋ mambopri, anna Ŋeroŋ Ratta minmo gargar neaŋga, minmo kabena auŋembta kamb puŋ topna moca. \p \v 5 Na Raraŋ Aetaniaca rɨpacrina Iudana meikramtaɨr ndeida, gan tiacarpaikna pitrik waŋgorta auŋemb ŋgetacndiŋ nakɨpca mina muruŋa Ierusalem ndeacrina. \v 6 Na an mɨtmɨt aniaca laruatna mɨnna, meikramtaɨra mina muruŋa anna waraca, anna wat ndopca kɨpca mapuniat. Na mina kour ikca waracri, Iesusna up aŋgɨrena ramtaɨr mbopatna kambca, an kɨpca puniatna auŋembta auŋ kabe, kabena kamb puŋ toprina, ri, mina waracatnanna mina kam ŋgoin. Ainda moca mina ŋgep ŋgoreac naŋgepca tamtam ndamŋirina. \v 7 \x - \xo 2.7: \xo*\xt Up 1.11\xt*\x*Karica an Iudana meikramtaɨra anna watca ŋgep ŋgoreac naŋgepca, aindopatna, “An ramtaɨra muruŋa Galili niŋgiknan ki? \v 8 Kaica aia waracapeke, mina aina auŋemb kabe, kabena kamb koind puŋ ndopapekna. \v 9 \x - \xo 2.9: \xo*\xt 2 Ti 1.15\xt*\x*Wat, aia pitrik kabe ŋgetacndiŋa mba kɨpri. Aina gan inikna meacramoot kabe, kabea, aia gan pitrikartiŋ nda kɨpatna, aina ndeida pitrik Partiapa, Midiapa, Elamnan. Na aina ndeida aia gan pitrikartiŋ toco kɨprina, Mesopotemiapa, Iudiaapa, Kapadosiaapa, na Pontusapa, Esiana pitrikap an ŋgetacndiŋ nakɨprina. \v 10 Na pitrik Pirigiapa, Pampilia, na pitrik Isipap, na pitrik Libia ma mon Sairini auŋ aniaca rambuŋaia eacrena, na aia Romna meikramtaɨr toco, aia muruŋ nakɨpca gan ndeacrina. \v 11 Aia Iudanandapa Iudana meikramtaɨr wanaiŋa muruŋa ndorita iroar ŋgetrikica, Iudana rɨpacrina rɨtɨpaca raŋgairi. Aina ndeida mon mut Kiritapa pitrik Arebianan, aia muruŋa waracri, mina aina auŋembta kamb puŋga Raraŋ Aetaniacna morina reik anikta kamb topri, aia waracatna.” \v 12 Ainda moca mina ŋgep ŋgoreac naŋgepca, iroara tamtam ndamŋica ndori puŋga aindopatna, “An laruapekna reaca, anna kaina reacna mɨnɨŋ?” \v 13 Ri, mina ndeida minmo piria mbopca gaindopca, “Anna mina wain puik amba, amba paŋaind roreca mboprena kamb.” \s Pita an laruapekna reikta kamna mɨnɨŋ ndopca laruatna \p \v 14 Karica Pita up aŋgɨrena ramtaɨr 11na mɨnpaikap wɨtɨkca, ma kam aniac ŋgoin mbuŋa meikramtaɨrmo aindopatna, “Ne Iudanandapa, an kɨpamaica gan Ierusalem ndeacrena meikramtaɨr, ne gan laruapekke, ne watapekna reikta mɨniŋga, aku mbop te, ne kour ikca matau warac. \v 15 \x - \xo 2.15: \xo*\xt 1 Te 5.7\xt*\x*Ne an ramtaɨrmo anmo ŋaŋaoraŋ ndopat ki? Wanaiŋ ŋgoin, mina wain pukca mba amba ŋaŋaoreke, na mandeac ŋaŋarmuŋa, rana ŋgaŋganŋgɨa 9na mɨn niŋgik.\f + \fr 2.15 \fr*\ft Na an kamma Pita mbopatnanna, Iudananda mina puk wainmo ŋaŋarmuŋ ŋgoinna mba ambrena.\ft*\f* \v 16 Gan reaca mandeban ndaruapeknan atua an reacmo ramma morina ramoot Ioela, mana kammo, ma gaindopatna, \v 17 \x - \xo 2.17-21: \xo*\xt Iol 2.28-32, na Sek 12.10, na In 7.38, na Up 10.45, na 21.9\xt*\x*‘Raraŋ Aetaniaca aindoprina, “Maica gan tiacarpaikna mamamaia kɨpi rambuŋai te, aku ndona Ŋeroŋ Ratmo, meikramtaɨr tambatmo muruŋcamiŋa kactacnandet. Te, nena nuikapa momboura, rambca moa mboprina ramtaɨrta kirarir toc ndaruca aukna kam ndopnande. Te, ramtaɨr ŋgaibi manmbɨanmemraŋ, tocna tamram mbuŋ mbatnande, te, ramtaɨr bagrara, tamram mbuŋ mbatnande. \v 18 Na an mɨn toco, aku ndona mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrapa meikmo ndona Ŋeroŋ Ratmo min nambatta kactac te, mina aukna kammo atuna rambca moca mboprina ramtaɨrta kirarir toc ndopnandet. \v 19 Te, aku ainta ŋgagatracarmo riac tamuŋa tɨki laru te, aku gan ŋgagatracarmo tiacarpaik wɨkɨnna tɨki larunandet. An reikta ŋgagatracara, racaindpaikapa tacapa tactuor aniaca gan tiacarpaik ndarunandet. \v 20 Te, ra kocnai nenepucari te, karwaia kocnai laupcarica racaindpaik toc ndacarinandet. Na iŋmbai ŋgoinna Kacootna ra aniac ŋgoinna larunandet. \v 21 \x - \xo 2.21: \xo*\xt Ro 10.13\xt*\x*An mɨnna, meikramtaɨra muruŋcamiŋa Kacootna i ŋgac te, ndori kotacna digi te, ma minmo mac nda aŋgɨca mina mba ŋgocraiitndai.”’ Na an kambca ramma morina ramoot Ioel, ma an ndopatna.” \p \v 22 \x - \xo 2.22: \xo*\xt In 3.2, na 14.10-11, na Ib 2.4\xt*\x*Na Pita ma gaindopatna, “Ne Israelnaŋgepta meikramtaɨr, ne aukna gan kammo, kour ikca matau warac. Aku nemo gan Nasaretna ramoot Iesusna kam ndop te, ne warac. Ne ndori waracatke watatna, Raraŋ Aetaniacna moatna reik anikta aiŋir anikapa, mana moatna ainta ŋgagatracara, ma Iesusna para tɨkca ma nena rɨkmo ndoa watrapaca aindopna moca, ‘An ramootta Raraŋ Aetaniac mbagɨrica kɨpatna ramoot.’ \v 23 \x - \xo 2.23: \xo*\xt Mt 27.35, na Mk 15.24, na Lk 23.33, na In 19.18, na Up 4.28, na 1 Pi 1.20\xt*\x*Na an ramootmo, nena para tɨkatnan. Na an ramootmo, Raraŋ Aetaniaca atu ŋgoinna ma lamŋiatna, ma manmo ainda mo ndopca, ma kam leaca maica nena para tɨkatna. Te, ne mamo aŋgɨra ramtaɨr ŋgorikta par matɨkat, na mina manmo ik naaŋgɨra keraca ma mamenacat. \v 24 \x - \xo 2.24: \xo*\xt Mt 28.5-6, na Mk 16.6, na Lk 24.5, na Up 3.15, na 4.10, na 10.40, na 13.30-31, na 17.31, na 1 Ko 15.15\xt*\x*Te, Raraŋ Aetaniac, ma manmo mba an memenacna taup ŋgoreaca mba wattacarica ma mba anna mba mac eacatke. Na memenaca ma gargar kocor ma an ramootmo mo menacna towanaiŋ. \v 25 \x - \xo 2.25: \xo*\xt Ŋap 16.8-11\xt*\x*Aintik Dewit toco atua ndomo aindopatna, \b \q1 ‘Aku Kacootmo watreke, \q2 ma aukna kɨtɨmmo \q3 memetmbaca aukap eacreke, \q3 na ma aukmo moa gagrarenan, \q2 aintik reac ianna aukmo moi nanambi te, \q3 na moi rugut mona mɨnna wanaiŋ. \q1 \v 26 Ainda moca aukna iro inikca toŋtoŋ aniac laruca, \q2 aku kam toŋtoŋ ŋgoinna, aindopnandet. \q1 Aku Raraŋ Aetaniacna ndabirena, \q2 ma aukmo reik laiŋga monande. \q1 \v 27 \x - \xo 2.27: \xo*\xt Up 13.35\xt*\x*Ainda moca u aukmo mba watcarica, \q2 aukna ŋeroŋa an meikramtaɨrta menaca eacrena \q3 taupca mba eacitndai. Na ramootmo u babuca, \q2 ma una ramoot rat ndarurina ramootta, \q3 u mamo mba watcarica \q3 ma an menaca kotrena taupca mba eacitndai, \q3 wanaiŋ ŋgoin.\f + \fr 2.27 \fr*\ft Menacrena warirta ŋerŋgaur eacrena taup. Na Iudanaŋgepca manmo Girikna kam mbuŋa \ft*\it Ades\it* ŋgacrena. \f* \v 28 U aukmo iarwar ndeacna auŋ laŋna taupca \q2 u aukmo wandaca mamairi. \q1 Ainda moca u aukmo watcarica \q2 aku unap eac te, \q2 u aukmo moca aku iarwar ndeteacna toŋtoŋ bagaraniaca, \q2 memetmbaca aukap eacraŋnandet.’ \b \m Na gan kambca Dewit mbopatna kam.” \p \v 29 \x - \xo 2.29: \xo*\xt 1 GRP 2.10, na Lk 1.32, na 1.69, na Up 13.36, na 2 Ti 2.8\xt*\x*Karica Pita gaindopatna, “Min laiplacar, aku nemo wandoŋ ŋgoinna aindopnande, aina nicau Dewit. Ma menaca mina manmo mamutocri. Mana mukca aiap maeacreke. \v 30 \x - \xo 2.30: \xo*\xt 2 Sml 7.12-13, na Ŋap 89.3-4, na 132.11\xt*\x*Na Dewit tikca, ma Raraŋ Aetaniacna ramma morina ramoot ian. Aintik Dewit, ma lamŋirina Raraŋ Aetaniacna babuca mbopatna gan kamma, ma gidik ŋgoin ndopatna, ‘Iŋmbaia aku una mombonikta ianmo aŋgɨri gagrirta ramoot paŋan naaŋgɨri wɨtɨkca, ma una kirar toc ndarunande.’ \v 31 \x - \xo 2.31: \xo*\xt Ŋap 16.10, na Up 13.35\xt*\x*Aintik Dewitta an Raraŋ Aetaniacna mbopatna reikta kammo, ma atuna ndamŋiatna, mamo Raraŋ Aetaniaca mba watcarica ma memenacna taup inikca mba eacitndai, na mana waɨra mba kotitndai. Na Dewit, ma an kam ndopatnanna, ma mba ndonake, mba mbopatke, wanaiŋ. Raraŋ Aetaniaca mo ndopatna reikmo, ma atuna ndamŋiatna. Ainda moca ma an ramootna kamma ma an ndopatna, an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, ma muk ndiŋ mac nda ŋgepnandet.\f + \fr 2.31 \fr*\ft An ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, na Girikna kam mbuŋa mina gaind ŋgacrena, \ft*\it “Karais.”\it*\f* \v 32 \x - \xo 2.32: \xo*\xt Up 1.8, na 2.24\xt*\x*An ramoot, ande Iesus. Raraŋ Aetaniaca manmo mukca tɨkca moa maŋgepat. Na aia muruŋa manmo muk ŋgetacndiŋ naŋgepatna iŋmbai mbuŋa aia manmo watatke, aia mana nda ŋgepatnanna aia ndorita lamnik puŋga watca, aia nemo anna wiwitia mboprena. \v 33 \x - \xo 2.33: \xo*\xt In 14.26, na Up 1.4, na 5.31, na 7.55-56, na 10.45, na Epe 4.8, na Ib 10.12\xt*\x*Na Iesus tikca mandeaca Raraŋ Aetaniaca mamo aŋgɨa gaca ndona tamuŋna auŋa, ma mana par umbai maeacreke. Aintik atua Raraŋ Aetaniaca mamo neaŋ ndopca babuatna Ŋeroŋ Ratta, ma mamo neaŋga ma muruŋcamiŋa kactaca, ne waracatke, na mawatat. \v 34 \x - \xo 2.34: \xo*\xt Ŋap 110.1\xt*\x* Na Dewit, ma tamuŋna auŋa Iesus gacatna kirar toca mba gacatke. Na ma aindopatna, \b \q1 ‘Raraŋ Aetaniac Kacootta ma aukna Kacootmo gaindopatna, \q2 “U aukna par umbaia mbirac te. \q2 \v 35 Aku una puŋnaŋgepmo, \q3 una kaŋgaukca tɨknande.”’ \b \p \v 36 \x - \xo 2.36: \xo*\xt Up 5.30-31\xt*\x*“Aintik ne Israelnaŋgepca ne gaind ŋgoinna matau lamŋi, an ramoot Iesusmo, ne manmo aŋgɨra ik naaŋgɨa keracatnanna, mandeaca Raraŋ Aetaniaca manmo aŋgɨrca Kacoot ŋgacrina, na an ramoot, ma Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot.” \s Meikramtaɨr wɨt aniaca iro inkar ŋgetrikica puk mbuŋa kɨtac puk maaŋgɨrat \p \v 37 \x - \xo 2.37: \xo*\xt Sek 12.10, na Lk 3.10-12, na Up 9.6, na 16.30\xt*\x*Ainda moca meikramtaɨr wɨt aniaca Pita mbopatna kam mbaraca, an kamma mina iroar inkarca rɨŋri. Mina ŋgepca Pitaapa up aŋgɨrena ramtaɨrmo gaind madigiat, “Min laiplacar, ainda mo te, aia tida moit?” \v 38 \x - \xo 2.38: \xo*\xt Lk 24.47, na Up 3.19\xt*\x*Ri, Pita minmo gainda nda rutica mambopat, “Ne muruŋcamiŋa ramoot kabe, kabea, ne ndorita iroar inkar ŋgetrikica, Iesus Karaisna i mbuŋa kɨtac puk aŋgɨ te, Raraŋ Aetaniaca nena tɨpemb ŋgorikta makukara, ma mo kecarinandet. Ne ainda mo te, Raraŋ Aetaniaca nenmo Ŋeroŋ Rat neaŋnande. \v 39 \x - \xo 2.39: \xo*\xt Ais 57.19, na Iol 2.28, na Up 10.45, na 14.27, na Epe 2.13, na 2.17\xt*\x*Ŋgaua Raraŋ Aetaniac baburina Ŋeroŋ Ratta ma nenapa nena mombonikapa mon tawanna auŋembta meikramtaɨrap, ma ndo aca kɨpekna meikramtaɨrmo ma Ŋeroŋ Ratta neaŋnande.” \p \v 40 \x - \xo 2.40: \xo*\xt TW 32.5, na Pil 2.15\xt*\x*Ri, Pita minmo kabena kamb ndeidap mbopca maica, ma minmo kam gargar ŋgoinna gaindopatna, “Ndorita ŋginaŋa matau mo, te, ndoritake wat, moca ne toco, an tɨp ŋgorikca morena meikramtaɨrap ŋgocrai nari.” \v 41 \x - \xo 2.41: \xo*\xt Up 2.47, na 4.4, na 5.14\xt*\x*Ri, Pitana mbopatna kambca meikramtaɨr wɨt anikta iroar inkara rɨŋga, mina puk mbuŋa kɨtac puk maaŋgɨrat. Na an ra ndaruca Iesusa rɨpaca eacrena wiwitta mbukatna meikramtaɨrta ŋgaŋganŋgɨa, 3,000na mɨn toc malaruat. \s Meacramoota iro kabe ŋgoin aŋgɨca maeacri \p \v 42 \x - \xo 2.42: \xo*\xt Up 20.7\xt*\x*An kɨdrɨkca meikramtaɨra up aŋgɨrena ramtaɨrta riptia mataua waracri, na mina ndorita reikmo ndorimo otacrina, ri, mina ndorimo aŋgɨra punica tapac rɨmbɨtca ndorimo biŋaica ambrina, ri, mina Raraŋ Aetaniacmo mambendeiri.\f + \fr 2.42 \fr*\ft Landamŋina ramtaɨr wɨtta gaind ndamŋirena, an outna Karaisna rɨtɨpacna tumbunna meikramtaɨra, mina ndorimo aŋgɨra punica ambrena, na mina am mai te, mina Iesusna tikapa racaindpaikna ndamŋica mina tapacapa wain puk amnande.\ft*\f* \v 43 \x - \xo 2.43: \xo*\xt Mk 16.17, na Up 4.33, na 5.11-12\xt*\x*Na Iesusna up aŋgɨrena ramtaɨrta para tɨkca ainta ŋgagatracara mori, meikramtaɨra muruŋa an ŋgagatracara watta maica, mina rugdar mamori. \v 44 \x - \xo 2.44: \xo*\xt Up 4.32-35, na 5.12, na 6.8\xt*\x* Ainda moca meikramtaɨra Iesusa rɨpaca eacrenanna, memetmbaca mina muruŋa ndorimo aŋgɨra, punica eacrina, ri, mina ndorita reikmo ndorica biŋaia maaŋgɨri. \v 45 Karica, mina ndorita pitrikar waŋgorpaikembapa, ndorita tɨkca eacrina reikmo mbik tɨkca oikrina taupca tɨkca meikramtaɨra oikri, mina an kitukndukar aŋgɨca, an koteterina meikramtaɨrmo, an kitukndukar biŋaica mina an puŋga reik maoikri. \v 46 \x - \xo 2.46: \xo*\xt Lk 24.53, na Up 1.14, na 20.7\xt*\x*Na an rɨpacrina meikramtaɨr, memetmbaca mina ndorimo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca tɨkca aŋgɨra punireke, ndorita kaikmo ian ianna tɨkreke, amba taŋreke, toŋtoŋ bagaraniac ŋgoin, ainda moca mina ndorimo aind naaŋgɨra punica aind ŋgambca taŋrena. \v 47 \x - \xo 2.47: \xo*\xt Up 2.41, na 4.33, na 5.14, na 6.7, na 11.21, na 11.24, na Ro 14.18\xt*\x*Na memetmbaca mina Raraŋ Aetaniacna i aŋgɨra ŋgepreke, meikramtaɨra minmo ainda morenanna moca, mina toŋtoŋ ŋgoin. Na Kacootta ra kabe, kabena inikca ma meikramtaɨrmo mac nda aŋgɨrena, ma ainda moreke, mina Iesusa rɨpaca eacrena tumbunna mbukreke, Iesusa rɨpacrena tumbunna ŋgaŋganŋgɨa kunda tamuŋ ŋgoin magareke. \c 3 \s Pita, ma orniŋa menaca eacrina ramootmo moa laŋa moatna \p \v 1 \x - \xo 3.1: \xo*\xt Ŋap 55.17, na Up 2.46, na 10.3, na 10.9, na 10.30\xt*\x*Oit ianna, wigwac mbuŋa, rana ŋgaŋganŋgɨa mbonkacna mɨnna tɨkatke, Pitaapa Ionna Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbendeina moca mataŋgat. \v 2 \x - \xo 3.2: \xo*\xt In 9.1, na Up 14.8\xt*\x*Maniŋa taŋga laruca wattatnanna, meikramtaɨr ndeida ramoot ianna orniŋa menaca eacrina ramootap aŋgɨca makɨpat, na memetmbaca mina an ramootmo ra, ra katuca aŋgɨa kɨpca ma an Raraŋ Aetaniacna raekmbaina Kacna wuoc aniacna tɨŋa tɨkca ma an ndeacraŋ te, watraŋnande. Na an tɨŋna ia Tɨŋ Taror. Meikramtaɨra Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukna kɨp te, ma minmo kitukndukarta runande. Na an ramoot, mana orniŋa aemna nikinikca tɨkca ŋgocraica, mana aemma mamo ainda mɨratna. \v 3 Na an ramoot, ma Pitaapa Ionna watca, maniŋa Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukna taŋgatke, ma maniŋmo kitukndukna maruat. \v 4 \x - \xo 3.4: \xo*\xt Up 14.9\xt*\x*Na Pitaapa Ionna manmo mataua watikca, Pita aind mambopat, “U aŋga wat.” \v 5 Ri, an ramootta anmo maniŋmo ndomo reac ian neneaŋ ndopca watatke. \v 6 \x - \xo 3.6: \xo*\xt Up 3.16, na 4.10, na 16.18\xt*\x*Ri, Pita aindopatna, “Aku kɨtcaɨrtukar kocor, na auk ndambuŋa reac ianna ndo maeacreke, aku unmo neaŋnande. An reaca aku umo Nasaretna ramoot Iesus Karaisna i mbuŋa aindopnande, u ŋgepca taŋ.” \v 7 Aindopacarica Pita mamo otaca mana gagar umbai ŋgutiŋga manmo aŋgɨra ŋgepca wɨtɨkatke, tawi ŋgoin motemma mana ortɨmbɨkniŋapa ŋgorac mburmburniŋa laŋ mamoat. \v 8 \x - \xo 3.8: \xo*\xt Ais 35.6, na In 5.14, na Up 14.10\xt*\x*Ri, ma putrikica ŋgepca wɨtɨkca maniŋap taŋga Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukca tamtam naaŋgɨra putriri, an inikca taŋ kɨp tɨkri, Raraŋ Aetaniacna imo aŋgɨra maŋgepri. \v 9 \x - \xo 3.9: \xo*\xt Up 4.16, na 4.21\xt*\x*Ainda mori, meikramtaɨra muruŋa watri ma ŋgepca Raraŋ Aetaniacna imo aŋgɨra ŋgepri, tamtamma putririnanna watca. \v 10 Mina malamŋiat, anna ande orniŋa menaca eacrena ramoot. Memetmbaca ma Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukca ma taŋga raekmbaina wuocna Tɨŋ Tarormo an ndeacrena. Na meikramtaɨrmo kitukndukarapa reikta rurena ramoot. Na mina watri ma laŋ mamori, ainda moca mina anna watca mina iroara tamtam malamŋiat. \s Pita Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca tɨkca meikramtaɨrmo an kamb ndopatna \p \v 11 Ainda moca meikramtaɨra ŋgepca an ramootta watna moca, muruŋa ootta kɨpca laruca wattatnanna, ma Pitaapa Ion mbaniŋmo muocameraca mina wacraet ndeacri, mina kɨpca laruca anna tɨkca mawatri. Na an wacraetna imo, mina gaind ŋgacrena, Solomonna wacraet. \v 12 Ri, Pita ainda watatke, ma meikramtaɨrmo gaind mambopat, “Ne Israelnaŋgepta meikramtaɨr, kaina moca ne an laruapekna reac mbatca ŋgep ŋgoreac naŋgepca, aŋmo wat gargar mbatek? Ne an reacmo gaind ki ndamŋire ki, aŋga ndoniŋna gargar mbuŋapa aŋna ndiarirta tɨpemb kirarir laŋ ki, manmo moa laŋa momo ndopat ki? Aintik aŋga manmo moa laŋa moca ma ndona orniŋ mbuŋa taŋre ki? Wanaiŋ ŋgoin, ne ainda kai lamŋi teac. \v 13 \x - \xo 3.13: \xo*\xt NA 3.6, na 3.15, na Mt 22.32, na Lk 23.13-25, na Up 2.23, na 7.32\xt*\x*Raraŋ Aetaniac, ma Abraamapa, Aisakapa Iakopap, ma mina Raraŋ Aetaniac, na an Raraŋ Aetaniac, ma aina an ŋgamrirta Raraŋ Aetaniac. Aintik ma ndona aiŋna Ramoot Iesusmo, i aniac neaŋgatna. Ande an ramootmo ne mamo aŋgɨra puŋnaŋgepta para tɨkca, Pailatta manmo watcarica ma taŋna moatke. Ne Pailatmo iŋ neaŋga wɨtɨkatke, gaindopatna, ‘U Iesusmo kai watcarica taŋ teac.’ \v 14 \x - \xo 3.14: \xo*\xt Mt 27.15-23, na Mk 15.6-14, na Lk 23.13-23, na In 19.12-15\xt*\x*Aindopatna ramootta, mandeaca ma Raraŋ Aetaniacna kaŋgauk ŋgoin maeacreke. Ma ramoot rat wandoŋ ŋgoin. Na ne Israelnaŋgepta meikramtaɨr, ne an ramootmo ne manmo iŋ neaŋgatke, ne Pailatmo aca mambopat, ‘U ramootta rɨŋga menacatna an ramootmo ai ndambuŋa mbagɨrica kɨp.’ \v 15 \x - \xo 3.15: \xo*\xt Up 1.8, na 2.24, na 2.32, na 2.36, na 4.10\xt*\x*Na aimo iarwar ndeteacna taup naaŋgɨri laruna ramoot laŋmo, ne aŋgɨra manmo moa mamenacat. Ri, Raraŋ Aetaniaca manmo muk inikca tɨkca mac nda moa ŋgepatke, aŋga anna watca nemo an reacna kam wiwitia mboprenan. \v 16 \x - \xo 3.16: \xo*\xt Mt 9.22, na Up 4.10, na 14.9\xt*\x* Na aŋga Iesusa rɨpacrina ramootniŋ, aintik Iesusna ina gargar mbuŋa, gan nena lamŋirena or ŋgoreacniŋna ramootta moa laŋa moapekna. Iesusa ndo aŋna rɨtɨpaca moa paŋpaiŋiri, an rɨtɨpaca ndo an ramootmo moca ma laŋa moapekna. Ainda moca mandeaca ne mamo aind mawatca. \p \v 17 \x - \xo 3.17: \xo*\xt Lk 23.34, na In 16.3, na 1 Ko 2.8, na 1 Ti 1.13\xt*\x*“Min laiplacar, anna gidik, aku lamŋirina ne ainda ŋaŋari lamŋi ŋgocor tik, nenapa nena ramtaɨr paŋaindap, ne Iesusmo ainda moatna. \v 18 \x - \xo 3.18: \xo*\xt Ais 50.6, na 53.5, na Lk 24.27, na 24.44, na Up 26.22, na 1 Pi 1.10-11\xt*\x*Ainda moca atua Raraŋ Aetaniaca an kambmo rambca morina ramtaɨrta iroar inkara tɨkca, mina an ramootna kambmo aindopatna, Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootta, ma gɨrgɨr aŋgɨnande, aindopatna kamma, mandeaca ne an ramootmo ainda moapeke, Raraŋ Aetaniaca ndona mbopatna kambmo moa mɨn matɨkca. \p \v 19 \x - \xo 3.19: \xo*\xt Up 2.38\xt*\x*“Aintik mandeaca ne ndorita iroar inkar ŋgetrikica, Raraŋ Aetaniaca raŋgai te, ma nena tɨpemb ŋgorikta makukarmo ma mo kecarinandet. \v 20 Ne ainda mo te, Kacootta ma nenap eac te, ma nenmo wɨktɨtɨk laŋapa gargar neaŋnande. Na an ramoot ŋgaua Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot. Ande an ramoot, Raraŋ Aetaniaca manmo larapacatna, ma Iesus. \v 21 Aintik mandeaca ma tamuŋna auŋ maeacreke, ma Raraŋ Aetaniacna ŋganŋgɨrina, an rana moca malambireke, an ra laru te, ma an reikmo mac nda moi ŋgaib tarunande. Ainda moca ma atua ndona an reik lataruna kamb topna moca ramtaɨr ndepik larapaca mina rambca morina ramtaɨr taruatke, ma minmo ndona aiŋ anna mona moca, an kambmo mina upembca tɨkca mbopca laruatna. \p \v 22 \x - \xo 3.22: \xo*\xt TW 18.15-19, na Up 7.37\xt*\x*“Na atu ŋgoinna Mosesa gaindopatna, ‘Nena Kacoot Raraŋ Aetaniac, ma nena barna ianmo ma larapacnande, na ma aukna kirar tocna ramma morena ramoot ndaruca, ne mana mbopekna kambca waraca ne an kambmo kocnai raŋgairaŋ. \v 23 \x - \xo 3.23: \xo*\xt TN 23.29\xt*\x*Na meikramtaɨra mandaia an ramma morena ramootna kam mbarac ŋgocor, Raraŋ Aetaniaca minmo kocnai mo topnandet. Te, mina Israelnanta inikca mba mac eacitndai.’\f + \fr 3.23 \fr*\fk Ramma morena ramoot: \fk*\ft Na an ramma morena ramootna kamma Raraŋ Aetaniaca neaŋga kɨprinanna, anna ma Tɨp Wandɨkna timbigta kap sapta 18 wes 15 taŋca wes 19na mɨn ndeacrena. Na Pita ma gaindoprina, Iesusa ma ndo ŋgoinna an ramma morena ramoot.\ft*\f* \v 24 Na atua Raraŋ Aetaniacna ramma morina ramoot Samuelna mɨnapa mana iŋmbai ndaruatna rambca morina ramtaɨra, muruŋa gade mandeban ndaruapekna reacna kamma mina anna ninirena. \p \v 25 \x - \xo 3.25: \xo*\xt RL 12.3, na 18.18, na 22.18, na Ro 9.4, na 9.8, na Gal 3.8, na 3.26\xt*\x*“Ne an rambca morina ramtaɨrta mombonik ŋgamrira, Raraŋ Aetaniaca nena nicara neaŋ ndopca minap kam leaca gagara moatna reikca ne aŋgɨnande. Ma Abraammo gaindopatna, ‘Una rɨmbɨnna nuoc mbuŋ tik, aku gan tiacarpaikna meikramtaɨrmo muruŋ ŋgotacnande.’ \v 26 \x - \xo 3.26: \xo*\xt Mt 10.5, na Lk 24.47, na Up 13.32-33, na 13.46\xt*\x*Ainda moca Raraŋ Aetaniaca ndona an aiŋna ramootmo larapaca manmo nen ndambuŋmo outmbaica mbagɨrica ma kɨpatna, nenmo otaca nena tɨpemb ŋgorikmo kabe, kabe naŋgetrikina moca.” \c 4 \s Mina Pitaapa Ion mbaniŋmo ramtaɨr paŋaindta out naaŋgɨra larua mawɨtɨkat \p \v 1 \x - \xo 4.1: \xo*\xt Lk 22.4, na 22.52\xt*\x*Karica Pitaapa Ionna meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniaca mbopatna kamb topca eacrinan mbuŋa, taup ndamtaɨr ndeidapa, Sadisina tumbunna ramtaɨr ndeidapa, Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikna ŋginaŋa morena lapoca ruŋrena ramoot paŋanap, mina muruŋa maniŋ ndambuŋ makɨpat.\f + \fr 4.1 \fr*\ft Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca tɨkca ŋginaŋa morena lapoca ruŋrena ramoot paŋan, anna ma taup ndamoot ian. Na ma an Liwaina ramtaɨra Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikmo, piraŋna aiŋa morenanmo ma minmo bubuocrena.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 4.2: \xo*\xt Mt 22.23, na Up 23.8\xt*\x*Mina gaind ndamŋiatna, maniŋa meikramtaɨrmo gainda riptiatna, Iesusa menaca mutocatnanna ma mac nda maŋgepri, na an menaca mutocrena meikramtaɨra mina Iesusa mac nda ŋgepatna kirara mitoco, aind mac nda ŋgepnande.\f + \fr 4.2 \fr*\ft Sadisinanda mina tumbun ian, na Karaisna mɨnna mina i aniacapa gargarap. Na mina Tɨp Wandɨkna gagraca raŋgairena, aintik mina an timbigta kap bagarna timbigta kapna moca mba gɨwac rɨpacrena. Na mina ndeida taup ndamtaɨr. Na mina ndeid toco taup ndamtaɨr paŋaind ndeacrena, na ndeida tɨpemb wandik tamŋina ramtaɨr ndeacrena. Na an Sadisina tumbunna mina memenacna ramtaɨrmo, mac nda ŋgeŋgepca mina mba rɨpacrenan, na mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaurmo eteaca mina mba rɨpacrenanapa, mina Ramoot Mbɨk motoco eteaca mba rɨpacrenan.\ft*\f* Aintik mina maniŋmo nikembkatacarica, \v 3 mina ŋgepca maniŋmo utiŋga, maniŋna mbopatna kambca ritri waparac ndopca moatnanna, ra maiatna mbatca, mina maniŋmo kac ŋgoreacna inik naaŋgɨra mbukca tɨŋ kaptikica leaca tɨkcamacariat. Na ŋorapmbai te, mina maniŋna kambca waracnande. \v 4 \x - \xo 4.4: \xo*\xt Up 2.41\xt*\x*Na an meikramtaɨr wɨt aniaca, maniŋna mbopatna kam wembaŋ laŋa waraca, Iesusa rɨpacatna. Na ramtaɨrta ŋgaŋganŋgɨa 5,000na mɨn malaruat. \s Mina Pitaapa Ion mbaniŋmo ninik waŋgorapna ramtaɨrta lamnɨac ŋgout naaŋgɨra larua mawɨtɨkat \p \v 5 Karica kabena ra mbuŋa Iudana ramtaɨr paŋaindapa, minmo outmbaica taŋrina ramtaɨr paŋaindapa, Iudana tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrap, mina muruŋa Ierusalem mapuniat.\f + \fr 4.5 \fr*\ft Na an puniatna ramtaɨra anna Iudananta ninik waŋgor. Na mina aiŋa mina Iudana meikramtaɨrta mbibiracapa, eteac wandoŋairena.\ft*\f* \v 6 Ri, taup ndamoot paŋan aniac, Anasapa mana barna taup ndamtaɨra an makɨpat, na an ramtaɨra ande, Kaiapasapa, Ionapa Aleksanderap, na mina barna taup ndamtaɨrta tumbunna ramtaɨr ndeidap, mina muruŋ nakɨpca punica maica. \v 7 \x - \xo 4.7: \xo*\xt Mt 21.23, na Up 7.27\xt*\x*Karica mina an up aŋgɨrena ramootniŋ, Pitaapa Ionmo, aŋgɨra larua an ramtaɨr paŋaindta lamnik ŋgoutta wɨtɨkca, mina maniŋmo aind madigiat, “Oŋgo titocna gargar aŋgɨca, an reikmo ainda moca taŋrenan? Oŋgo mandaina i mbuŋa ainda moca mbopca taŋrenan, a?” \p \v 8 \x - \xo 4.8: \xo*\xt Mt 10.19-20\xt*\x*Ri, Pitamo Ŋeroŋ Ratta mbukca mɨnna tɨkca ma minmo aindopatna, “Ne Israelnaŋgepta ramtaɨr anikapa ramtaɨr paŋaind, \v 9 ne mandeaca gan aŋga otacapekna or ŋgoreacna ramootna digia, anna landamŋi aŋgɨna morena. Ne ndorimo mana landamŋi aŋgɨna moca, ma tida moapeke ma laŋa moapekna. \v 10 \x - \xo 4.10: \xo*\xt Up 2.24, na 3.6, na 3.13-16\xt*\x*Aind, nenapa Israelnanda, ne muruŋcamiŋa gaind ŋgoin ndamŋi, gan or ŋgoreacna ramoot, ma Nasaretna ramoot Iesus Karaisna i mbuŋa ma laŋ mamori, mandeaca ma nena meacramoot muruŋna lamnɨacmo, ma ŋgepca wɨtɨkatna. Na an ramoot Iesus, ne manmo aŋgɨra ik nakeraca ma menacatnanna, Raraŋ Aetaniaca manmo mac nda mukca tɨkca moa maŋgepri.\f + \fr 4.10 \fr*\ft Na an ninik waŋgor, mina ndori, Pailatmo Iesusa mo menacna kam ndopatna. Luk sapta 22 wes 66 taŋca sapta 23 wes 5na inikca wat. Na Iesusa menacri, mina meikramtaɨrmo mana rɨtɨpaca mina mba toŋgori.\ft*\f* \v 11 \x - \xo 4.11: \xo*\xt Ŋap 118.22, na Ais 28.16, na Mt 21.42\xt*\x*Na an ramoot Iesus ma kaca morena wautna wit ian, na an wautna witta kaca morena ramtaɨra anmo ŋgoreac ndopca aŋgɨra roumbmbai nakecarica eacrena wautta, mandeaca ma kacna witta moca paŋanmbaia wɨtɨkca gagraca maeacreke. \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt Mt 1.21, na Up 10.43\xt*\x*Na ai mac nda aŋtaŋgɨna ramoot ian ŋgocor. Wanaiŋ ŋgoin. An ramootta Iesus niŋgik, Raraŋ Aetaniaca mamo babuatna, man niŋgik, ma ndo ai mac nda aŋgɨnande. Mana i mbuŋa aia gan tiacarpaikna meacramootta, muruŋa mataui eacna mɨn.” \p \v 13 Ainda moca ramtaɨr paŋainda malamŋiat, Pitaapa Ion mbaniŋa landamŋi aŋgɨrena taup ianna taŋga anna ripti ianna aŋgɨ ŋgocor, aintik maniŋa landamŋiar kocorta ramootniŋ. Na mina watri, maniŋa rugutta mo ŋgocor, maniŋna mboprina kambca gargar ŋgoin, ri, mina tamtam ndamŋia taŋga malamŋiat. Ŋgaua maniŋa Iesusap eacrina ramootniŋ. \v 14 Ri, mina wattatnanna, an moa laŋa moatna ramootta Pitaapa Ionap wɨtɨkca eacri. Na mina maniŋmo nda ruti, mbopna kamb kocor. \p \v 15 Ainda moca an ramtaɨr paŋainda maniŋmo aindopatna, “Oŋgo gan kambca ritri waparacrena kacna inik tɨkcarica raekmbai pac laruca lambi.” Aindopca maniŋa taŋgatke. Mina kam leaca aind mambopat, \v 16 \x - \xo 4.16: \xo*\xt In 11.47, na Up 3.9-10\xt*\x*“Aia an ramootniŋmo tida tɨki moit? Maniŋa ŋgagatrac ianna Ierusalemma tɨkca moa laruapekke, meikramtaɨra muruŋcamiŋa anna watta mamairi, na aia minmo wawri mbopna towanaiŋ. \v 17 Ainda moca an kammo, ŋarikca meikramtaɨr muruŋa warac nari. Aintik aia maniŋmo gagra mbopca maniŋa kai kabena meikramtaɨrmo Iesusna i mbuŋa reikta kambca kai mac nini mbopi taŋ teac, kari ŋgoin ndacari.” \v 18 \x - \xo 4.18: \xo*\xt Up 5.28, na 5.40\xt*\x*Karica mina maniŋmo aca kɨpca maniŋmo wandɨk matɨkat, oŋgo kai Iesusna i mbuŋa meikramtaɨrmo an reikta kambca kai riptica mbop teac. \p \v 19 \x - \xo 4.19: \xo*\xt Up 5.29\xt*\x*Ri, Pitaapa Ion, maniŋa mina kammo gainda nda rutica mambopat, “Ne titoc ndamŋire, titna tɨp kirara ndo Raraŋ Aetaniacna lamnɨacmo laŋ ndaruit? Aŋga Raraŋ Aetaniacna kam mbarac naki, co, aŋga nena kam mbaracit, ki? Ne ndori an kamniŋmo ritrica wat. \v 20 \x - \xo 4.20: \xo*\xt Up 1.8, na 22.15, na 1 Io 1.1-3\xt*\x*Na aŋga mba mac karitndai, aŋga ndoniŋ watri, waracrina reikta kambca, aŋga memetmbac ndopca taŋraŋnande.” \p \v 21-22 Karica ninik waŋgorta ramtaɨra maniŋmo kabena kam gargar mbuŋa mac tagagarica mbopacarica, mina meikramtaɨr tarica rugut mocarica mina maniŋmo wattacarica maniŋa mataŋgat. Na an ramoot, maniŋa man mbuŋa ŋgagatraca moatna ramoot, mana guiarpaika 40na mɨn mbuŋ, ma an or ŋgoreacna roumbap eaca kɨpca guiarpaika 40na mɨnna tɨkatke, maniŋa manmo moa laŋa moatna. Ri, meikramtaɨra an Raraŋ Aetaniacna moapekna ŋgagatraca watca, mina muruŋ ŋgoinna mana i aŋgɨra ŋgepatke, na an ramtaɨr paŋainda maniŋa tɨki mona taupembtake, moa tambacarica toawanaiŋ. \s Mina mbendeica gargar aŋgɨca Iesusna moatna reikta kam ndopna moca mambendeiat \p \v 23 Karica ninik waŋgorapna ramtaɨra, Pitaapa Ionmo watcariatke, maniŋa nda taŋga ndoniŋna tumbun ndambuŋ ndaruca. Maniŋa minmo taup ndamtaɨr paŋaindapa, ramtaɨr paŋaind mbopatna kambca, minmo an maniniat. \v 24 \x - \xo 4.24: \xo*\xt NA 20.11, na Nei 9.6, na Ŋap 146.6\xt*\x*Ri, mina muruŋa waraca maica, karica mina ŋgepca aŋgɨra iro kabea tɨkca Raraŋ Aetaniacmo gaind mambendeiat, “Gagrirta Kacoot Aniac, u riac tamuŋapa tiacarpaikapa, macaitapa min nambat ndeacrena reikca un moatna. \v 25 \x - \xo 4.25-26: \xo*\xt Ŋap 2.1-2\xt*\x*Na aina nicau Dewit, ma una aiŋna ramoot, atua Ŋeroŋ Ratta, iro neaŋga ma kam ianmo gaindopatna, \b \q1 ‘Kaina moca Iudana meikramtaɨr wanaiŋa \q2 muruŋa nikemb katreke? \q1 Na kaina moca an meikramtaɨra \q2 tɨpemb ŋgorikca mona moca \q3 anna kamma wanaiŋa leacrena? \q1 \v 26 Na gan tiacarpaik ndeacrena gagrirta ramtaɨr paŋainda \q2 ruŋna kocroca eacreke. \q1 Mina ramtaɨr paŋainda muruŋ naaŋgɨra punica, \q2 Raraŋ Aetanaic Kacootapa mana babuca mbagɨrica \q3 ndona meikramtaɨr mac nda aŋgɨna ramoot, \q3 mina maniŋmo ruŋna moca.’ \b \p \v 27 \x - \xo 4.27: \xo*\xt Mt 27.1-2, na Mk 15.1, na Lk 23.1, na 23.7-11, na In 18.28-29, na Up 3.13\xt*\x*“Anna gidik ŋgoin, aintik Erotapa Pontius Pailatap, Iudana meikramtaɨr wanaiŋapa Israelnandap, mina muruŋa an auŋ aniac Ierusalemma punica Iesusa mo menacna moca lambirina, an aiŋna ramoot Iesus, ma una aiŋna ramoot rat, atua u mamo ndona aiŋa mona moca larapacatna ramoot. \v 28 \x - \xo 4.28: \xo*\xt Up 2.23, na 3.18\xt*\x* Na mina ainda moatna reikca anna mina una iroapa toŋtoŋ niŋgikca raŋgairena. Una gargar mbuŋa atu ŋgoinna u kam leacatna, an reikmo mo laru ndopatna. \v 29 \x - \xo 4.29: \xo*\xt Up 9.27, na 13.46, na 19.8, na Epe 6.19\xt*\x*Aintik Raraŋ Aetaniac Kacoot, u mandeaca lamŋirina mina mboprena kambca, anna mina aimo moi nanambina ndoprenanna, u aimo una mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrmo otac. Te, aia mba nanambitndai, aia una kam wembaŋ laŋna kam ndopna moca paŋanmbaia mbukraŋnande. \v 30 Te, u ndona gargarmo neaŋ te, meikramtaɨrmo, mo laŋa monande, u Iesusna i mbuŋa ŋgagatracara moi laruraŋ te, mina tamtam ndamŋiraŋnandet, ma una aiŋna ramoot, rat ŋgoin!” \p \v 31 \x - \xo 4.31: \xo*\xt Up 2.4, na 4.29, na 16.26\xt*\x*Mina mbendeia maiatke, mina punica eacrina kaca warak mamoat, ri, Ŋeroŋ Ratta minmo mbukca lacakeca, mina Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋmo kam aniaca tɨkca mawiwitiat, na mina mba nanambiatke. \s Meacramoota muruŋa kabena meacramootmo ndiarna tɨpca mo \p \v 32 \x - \xo 4.32: \xo*\xt Up 2.44-45, na 2 Ko 13.11, na 1 Pi 3.8\xt*\x*Meikramtaɨra muruŋa Iesusa rɨpaceknanna, mina iroar inkara wewettar laiŋ ndeac te, iro kabe aŋgɨca iro landamŋi kabe ŋgoin ndeac. Te, mina kabe, kabena reikca mina ianna an reik mbatca gainda mba lamŋitndai, an reiki anna mannan. Wanaiŋ. Mina gaind ndamŋinande, an reikca anna mina muruŋcamiŋnan. \v 33 \x - \xo 4.33: \xo*\xt Up 1.8, na 1.22, na 2.45-47\xt*\x*Ri, Kacoot Iesusna up aŋgɨrena ramtaɨra, mana nda ŋgeŋgepna kam wiwitiri, an kam minanna gargar bagaraniacap. Ainda moca Raraŋ Aetaniaca min ŋgopotacna toŋtoŋ bagaraniacap. Aintik ma minmo muruŋcamiŋmo reik laiŋga mataua morena. \v 34 \x - \xo 4.34: \xo*\xt Up 2.45\xt*\x*Ainda mori, an meikramtaɨrta ianna mba amna reac nake, mba koteteri. Mina mandaia ndorita pitrikapnan, co kaikapnan, mina muruŋa an reikmo aŋgɨra mbik tɨkca oikrena taupca tɨkca mina oikca aŋgɨr te, minmo anna kituknduk neaŋ te. Mina an kitukndukar aŋgɨra kɨpca, \v 35 up aŋgɨrena ramtaɨrmo neaŋ te. Mina an kitukndukar aŋgɨca, an koteterina meikramtaɨrmo mabiŋaiat. \p \v 36 \x - \xo 4.36: \xo*\xt Up 11.22-26, na 13.2-3\xt*\x*Ri, mina inik ndeacrina ramoot ianna, mana ia Iosep. Ma Liwainanta ian, ma Saiprus mutna ramoot. Na up aŋgɨrena ramtaɨra mana i Iosep ŋgetrikica, manmo i Banambas matɨkat. Na an i Banambas, mana mɨnɨŋa gan ina kirar, “Iroa moa Gagararena Ramoot.” \v 37 Ma ndona pitrik waŋ emtemmo mbik tɨkca oikrena taupca tɨkca ramoot ianna oikatna mbatca, ma an kitukndukar aŋgɨa kɨpca up aŋgɨrena ramtaɨrta par matɨkat. \c 5 \s Ananaiasapa Sapaira maniŋa ndoniŋmo Raraŋ Aetaniaca towai ndopca matowaiat \p \v 1 Ramoot ian ma toco anna inik ndeacrenanna, mana ia Ananaias, na mana meacna ia Sapaira. Na maniŋa ndoniŋna pitrik waŋ emtemmo, mbik tɨkca oikrena taupca tɨkca ramoot ianna oikri. \v 2 \x - \xo 5.2: \xo*\xt Up 4.34-37\xt*\x*Na an kitukndukarta kitukndukna tɨpca Ananaiasa paruca ndo tɨp aŋgɨracariatke. Na mana meac Sapaira, mana kaŋgaitta ainda moatna tɨp kirara, ma toco ma lamŋirina. Ri, Ananaiasa paruca tɨp niŋgik aŋgɨrca kɨpca up aŋgɨrena ramtaɨrmo maneaŋgat. \v 3 \x - \xo 5.3: \xo*\xt TW 23.21, na Lk 22.3, na In 13.2\xt*\x*Ri, Pita manmo gaind mambopat, “Ananaias, u tida mona moca Ramoot Mbɨkmo wattacarica ma unmo towairina, na u mana kamma waraca ma una iro inikca mbukca, u Ŋeroŋ Ratmo paruapekna, na u ndona pitrik waŋna kitukndukar aŋgɨca, ndo tɨp aŋgɨapekna? \v 4 Ŋgaua an pitrik waŋa anna unan, na u ndona toŋtoŋ mbuŋa mbik tɨkca oikrena taupca tɨkca kabena ramootta unanmo oikrico, u ndona an pitrik waŋna kitukndukarmo u ndona toŋtoŋna reikmo u an mbuŋa mo mbe. Na tida mona moca u an iro ŋgoreac aŋgɨca ainda moapekna? U ndomo ramoot wanaiŋ ianna paru ndopca paruapeknanna, wanaiŋ ŋgoin, u Raraŋ Aetaniac ŋgoin maparuca.” \v 5 Ananaiasa an kam mbaraca ma anduna mamenacat. Na meikramtaɨra Ananaias ndaruatna reikta kam wembaŋ mbaraca, mina kocnaia rugdar moamacariat. \v 6 Ri, nuik ŋgaibca kɨpca mana waɨrmo raraŋit mbuŋa tamaia maica, mana waɨrmo aŋgɨra taŋga mamutocat. \p \v 7 Na eaca kɨdrɨk rocot ŋgoinna wanaiŋ, Ananaiasna meaca kɨpca mambukat. Ma ndona kaŋgait ndaruatna reaca, ma lamŋi ŋgocor. \v 8 Ri, Pita manmo gaind mambopat, “U aukmo mbop, oŋna pitrik waŋ emtemna kitukndukca an niŋgik, ki?” Ri, mana meaca gaindopatna, “Nat co, anna gidik.” \v 9 Ri, Pita manmo gaind mambopat, “Kaica oŋgo kam leaca ndoniŋ ndopca maica Kacootna Ŋeroŋmo towaina moca oŋgo paruapekna? U warac! Una kaŋgaitna waɨr mutocrina nuik ŋgaibca, monde tɨŋ kam mambukreke. Mina una waɨr motocmo aŋgɨri taŋnande.” \v 10 Ri, an meaca Pitana or kɨtɨmma anduna kocnaia menaca matɨkat. Na an nuik ŋgaibca kɨpca mbukca wattatnanna, ma menaca tɨkca eacri, mina watca mana waɨrmo aŋgɨa larua mana kaŋgaitna muk roumb mamutocat. \v 11 Ri, Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunapa raekmbai ndeacrena meikramtaɨrap, mina an laruatna reikta kamb mbaraca, mina muruŋa kocnaia rugdar moamacariat. \s Up aŋgɨrena ramtaɨra titocna ŋgagatracara moa larurena \p \v 12 \x - \xo 5.12: \xo*\xt Up 2.43, na 4.32, na 14.3, na Ro 15.19, na 2 Ko 12.12\xt*\x*Karica up aŋgɨrena ramtaɨra ainta ŋgagatracarmo, meikramtaɨrta kɨdrɨkca tɨkca mori. Na meikramtaɨra muruŋcamiŋ ŋgoinna Kacootta rɨpaca, mina muruŋa iro kabe aŋgɨca, mina muruŋa Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukca, Solomonna wacraet mapuniat. \v 13 Ri, mina an inik ndeac ŋgocorta meikramtaɨra, mina moatna reik mbatca mina iremb aŋgɨra maŋgepat. Na mina ndoria, mina rugdar mocarica, ainda moca mina, an mina inikca kɨpi mbuk ŋgocor. \v 14 \x - \xo 5.14: \xo*\xt Up 2.41, na 21.20\xt*\x*Na an meikramtaɨr wɨt aniac ŋgoinna, mina Iesusna kam mbaraca rɨpaca, mina kɨpca mana rɨtɨpacna tumbunnandap mambukat. \p \v 15 \x - \xo 5.15: \xo*\xt Mt 9.21, na 14.36, na Up 19.12\xt*\x*Ri, an meikramtaɨra up aŋgɨrena ramtaɨr morina ŋgagatracara watarapaca. Ainda moca mina ndorita roumbbebta meikramtaɨrmo aŋgɨra larua kɨpca, Pitana taŋrena taupembmo mbimbitamar keca, roumbbebta meikramtaɨrmo an mameracri. Mina lamŋirina Pita an ndiŋ nakɨp te, ra manmo aŋgɨ te, mana ninikna papaca minmo aŋgɨrnande. \v 16 \x - \xo 5.16: \xo*\xt Mk 6.56, na Up 19.11-12\xt*\x*Na Ierusalem auŋ aniaca rambuŋaia eacrina auŋembta meikramtaɨr, mitoca kɨpca up aŋgɨrena ramtaɨrmo watrina. Aintik mitoco ndorita roumbbebta meikramtaɨrapa, ŋerŋgaur ŋgorikca mbukca moa ŋaŋaorina meikramtaɨrap aŋgɨa kɨpatnanna, an meikramtaɨra mina muruŋcamiŋa laiŋ mamoat. \s Iudiana ramtaɨr paŋainda up aŋgɨrena ramtaɨrmo tɨp ŋgoreaca moatna \p \v 17 \x - \xo 5.17: \xo*\xt Up 4.1-2, na 4.6\xt*\x*Karica taup ndamoot paŋan aniacapa mina Sadisina tumbunna aikorta ramtaɨrap, mina an up aŋgɨrena ramtaɨrta moatna reikca, watca mina minmo titkara morina. \v 18 Mina ŋgepca an up aŋgɨrena ramtaɨrmo, utiŋca aŋgɨra taŋga tɨp ŋgoreaca morina meikramtaɨr eacrina, kac ŋgoreacna inikna tɨŋ gootca, up aŋgɨrena ramtaɨrmo, minap an inik kabea tɨkca, tɨŋ kaptiki leaca tɨkcamacariat. \v 19 \x - \xo 5.19: \xo*\xt Up 12.7-10, na 16.26\xt*\x*Na eaca mouŋmbai mbuŋa Kacootna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ ianna kɨpca kac ŋgoreacna tɨŋ gootca minmo aŋgɨra laruca raekca tɨkca, minmo gaindopatna, \v 20 “Ne taŋca Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukca, anna wɨtɨkca meikramtaɨrmo iarwar ndeteacna watna kam an wiwiti mbop.” \v 21 Karica up aŋgɨrena ramtaɨra, an kam mbaraca maiatna mbatca, ŋaŋarmuŋ ŋgoinna mina taŋga Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukca meikramtaɨrmo, an kam riptica eacrina. \p Na taup ndamoot paŋan aniacapa mana aikorap, mina kam neaŋga taŋga, Israelnaŋgepta ramtaɨr paŋaindmo muruŋa kɨp te, mina ninikar waŋgorta tumbunna mona. Mina kac ŋgoreacna ŋginaŋa morena piriŋmo mbopca taŋga, minmo up aŋgɨrena ramtaɨr aŋgɨ kɨpna moca. \v 22 Karica piriŋga taŋga kac ŋgoreacna tɨŋ gootca wattatnanna, up aŋgɨrena ramtaɨra an inikca eac ŋgocor. Ri, mina mac nda taŋga ramtaɨr paŋaindta tumbunmo gaind mambopat, \v 23 “Aia watri mina an kac ŋgoreacna tɨŋmo kaptiki leaca maica, mina anna ŋginaŋa moa auŋ raruca, ŋaŋarmuŋa aia kacna tɨŋ gootca wattatnanna, an inikca meikramtaɨr kocor koind.” \p \v 24 Na Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca tɨkca aiŋa morena piriŋta ramtaɨrta ramoot paŋanapa taup ndamtaɨr paŋaindap, mina an kam mbaraca tamtam ndamŋiri, aindopca, “An ramtaɨra titoca taŋgapek? Na kaina reaca ndo laruit?” \v 25 Ri, ramoot ianna laruca, minmo gaindopatna, “Ne warac! An ramtaɨra, ne minmo aŋgɨrca kac ŋgoreaca tɨkca eacrenanna, mandeaca mina Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukca, wɨtɨkca meikramtaɨrmo kam mariptireke.” \v 26 \x - \xo 5.26: \xo*\xt Mt 14.5, na 21.26\xt*\x*Ainda moca mina outmbai ndeacrena piriŋta ramoot paŋanapa, piriŋgap, mina taŋga up aŋgɨrena ramtaɨrmo utiŋga laŋan naaŋgɨra makɨpri, na mina minmo kaega mba mori. Mina rugdar moca, ŋarikca meikramtaɨra minmo watur puŋga rɨŋ narica. \s Up aŋgɨrena ramtaɨra, mina ninik waŋgorapna ramtaɨrap mbop nake, mba nanambiatke \p \v 27 Ri, piriŋga an up aŋgɨrena ramtaɨrmo, ninik waŋgorta ramtaɨrta out naaŋgɨra larua wɨtɨkatke. Na taup ndamoot paŋan aniaca minmo gaindopatna, \v 28 \x - \xo 5.28: \xo*\xt Mt 27.25, na Up 2.23, na 2.36, na 4.18, na 7.52\xt*\x*“Aia nemo an ramootna i mbuŋa moatna reikta nininimo, an meikramtaɨra ripti narica, anna wandɨk tɨkatna. Na ne an kammo, aimo an ramootta rɨŋ memenac ndopca aimo anna tuk tɨkca. Na ne meikramtaɨrmo an kamma anduna riptica mbopca mataŋri. Na Ierusalemna inikna meikramtaɨra, an kammo kocnaia waraca mamaiat.” \p \v 29 \x - \xo 5.29: \xo*\xt Up 4.19\xt*\x*Ri, Pitaapa up aŋgɨrena ramtaɨra, mina mana kammo nda rutica gaindopatna, “Aia Raraŋ Aetaniacna kam niŋgikca raŋgairaŋnande. Aia ramoot ianna kamma mba waraca raŋgaiitndai. \v 30 \x - \xo 5.30: \xo*\xt Up 3.15, na 10.39, na 13.29, na Gal 3.13, na 1 Pi 2.24\xt*\x*Ne Iesusmo ik naaŋgɨra keraca manmo rɨŋga menacatke, aina nicarta Raraŋ Aetaniac tamuŋnan, manmo mac nda moa maŋgepat. \v 31 \x - \xo 5.31: \xo*\xt Up 2.33-34, na 3.15, na Epe 1.20, na Pil 2.9, na Ib 2.10, na 12.2\xt*\x*Mandeaca Raraŋ Aetaniaca manmo aŋgɨra gaca, manmo aŋgɨra ndona par umbai naaŋgɨra mbiraca maeacreke. Ma ndo aina ramoot paŋan, na ma ndo ai mac nda aŋgɨna aiŋ ndeacnande, te, ma ndo aimo Israelnaŋgepmo otaca aimo moi iroar inkar ŋgetriki te, aina tɨpemb ŋgorikta makukarmo moi kecarinandet. \v 32 \x - \xo 5.32: \xo*\xt In 15.26-27, na Up 1.8, na 2.4, na 10.44\xt*\x*An reikca aia Raraŋ Aetaniaca moatnanna watta maica. Ainda moca aia an reikta kambca ndorimo wiwitirena. Na Ŋeroŋ Rat toco an reikta kamb kaukica wiwitirena. Na Raraŋ Aetaniac, ma meikramtaɨra mana kam mbaracrenan, na raŋgairenanmo, ma Ŋeroŋ Rat neaŋrena.” \s Gamaliela aindopatna, ne ninik waŋ potaca eacrena ramtaɨr, ne up aŋgɨrena ramtaɨrmo laŋanna tɨki mo \p \v 33 \x - \xo 5.33: \xo*\xt Up 2.37, na 7.54\xt*\x*An ninikar waŋgorta ramtaɨra Pitana mbopatna kamb mbaraca, mina nikembkatca ŋgocraica, ndorimo up aŋgɨrena ramtaɨra rɨŋ menacna kam pia mboprina. \v 34 Ri, Parisiarta ninik waŋna ramoot ian, ma mawɨtɨkat, mana ia Gamaliel. Ma Iudana tɨpemb wandik tamŋirena ramoot, ainda moca meikramtaɨra manmo torirena. Ri, ma ramtaɨrmo ma gaindopatna, ne up aŋgɨrena ramtaɨrmo raek naaŋgɨ laruca tekemtem pac eac.\f + \fr 5.34 \fr*\ft Pola Iesusmo rɨpac ŋgocor ndeacrina kɨdrɨkca, Gamaliela ma mana riripti. Na Iesusna Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋna Nininina Timbigta Kap sapta 22 wes 3na inikca wat.\ft*\f* \v 35 Mina minmo aŋgɨra larua maiatna mbatca, Gamaliela ndona aiŋ kabena ninikar waŋgormo, gaindopatna, “Ne Israelnaŋgepta ramtaɨr, ne an ramtaɨrmo reac ianna kai mo teac, ndori matau lamŋi. \v 36 \x - \xo 5.36: \xo*\xt Up 21.38\xt*\x*Na ne malamŋireke, kɨdrɨk rocot ŋgoinna wanaiŋ, Teudas ma ŋgepca gaindopatna, ‘Aku ramoot paŋan, aku irembta ramoot.’ Na ma aindopatke, mana kamb mbaraca raŋgaiatna meikramtaɨrta ŋgaŋganŋgɨa maica 400na mɨn aŋgɨatke. Mina Romna ramoot paŋan aniaca aind mbatatke, manmo moca ma menacatke, mana rɨpaca raŋgairina meikramtaɨra tamtam nakɨpacariatke, mina an aiŋa andua watamacariat. \v 37 \x - \xo 5.37: \xo*\xt Lk 2.1-2\xt*\x*Ri, iŋmbaia mina Romna ramoot paŋan aniaca, meikramtaɨrta iremb aŋgɨri, Galilina ramoot Iudas, ma an meikramtaɨrta iroara moa ŋgetrikica mina ŋgepca mana raŋgaica. Mina an ramoot paŋan aniacap ruŋca mana mo irikna moca, moatnanna, wanaiŋ. Mina mana rɨŋga menacatke, meikramtaɨra mana rɨpaca raŋgairinanna, mina kɨpcarica tamtamma taŋga mamaiat. \v 38 \x - \xo 5.38: \xo*\xt Ais 8.10, na Mt 15.13\xt*\x*Aintik mandeaca aku nenmo gaindopnande, ne an ramtaɨrmo reac ianna kai mo teac kari, ne minmo watcarica mina eac. An aiŋ, minnanna toŋtoŋ mbuŋa mo te, ma wanaiŋ ndacarinande. \v 39 \x - \xo 5.39: \xo*\xt Lk 21.15, na Up 7.51, na 9.5, na 1 Ko 1.25\xt*\x*Na an aiŋa Raraŋ Aetaniaca ndo aŋgɨra ŋgepca, mina anna moraŋ te, ne mo irikna mɨnna wanaiŋ. Ne ainda moraŋ te, moca ne Raraŋ Aetaniacap ipuŋraŋ nari!” \p Aindopatke, an ninikar waŋgorapna ramtaɨr paŋainda Gamalielna kam mbaraca maraŋgaiat. \v 40 \x - \xo 5.40: \xo*\xt Up 4.18\xt*\x*Mina up aŋgɨrena ramtaɨrmo aca kɨpca, ramtaɨrmo mbopca mina minmo piatke, minmo Iesusna i mbuŋa moatna reikta kam wiwiti narica, minmo anna wandɨk tɨkca minmo wattacarica mina mataŋgat. \fig Mina ramootniŋmo an tɨpna kirar mbuŋa laŋa mba pirinan|alt="They beat (whip) the two men like this." src="GW150.tif" size="col" copy="Wade" ref="5.40"\fig* \v 41 \x - \xo 5.41: \xo*\xt Mt 5.10-12, na 1 Pi 4.13\xt*\x*Aintik up aŋgɨrena ramtaɨra an ninikar waŋgorta ramtaɨr paŋaind tɨkcarica, laruca mina Raraŋ Aetaniacmo toŋtoŋ ŋgoin, ma lamŋirina mina mɨn tik, mina Iesusna i mbuŋa mina kam numbirtan aŋgɨnande. \v 42 \x - \xo 5.42: \xo*\xt Up 9.22, na 17.3\xt*\x*Na memetmbaca ra kabe, kabea mina Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca taŋreke, na meikramtaɨrta kaik toco taŋrenanna, mina minmo mimitpac neaŋrena. Na mina Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋ riptinake, mba ŋaterenanna, wanaiŋ ŋgoin, mina gaind ŋgoin ndoprena, “Gade gan ramoot Iesus, Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot.” \c 6 \s Mina ramtaɨr parmbaiapa mbut mbuniŋmo up aŋgɨrena ramtaɨr ŋgotac ndopca larapacatna \p \v 1 \x - \xo 6.1: \xo*\xt Up 2.41, na 4.35, na 5.14, na 9.29\xt*\x*An mɨnna Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨrta ndunduna ŋgaŋganŋgɨa wɨt aniac ŋgoin ndaruca, Girikna kam mbuŋ ndoprina rɨpacrena tumbunnanda, mina ŋgepca an Aramna kam mbuŋ ndoprina, rɨpacrena tumbunandmo konmbop repmbopca moca minmo aindopatna, “Ne memetmbaca an amta reik kocortacarica koteterena meikramtaɨrmo otacreke, na aina meik koinmbarmo mba otacrenanna.”\f + \fr 6.1 \fr*\ft Na Aramna kamma anna Iudiana pitrik waŋapa, Galilina pitrik waŋna meikramtaɨrta auŋna kam. Na ma Iburuna kamna kirar toc.\ft*\f* \v 2 Ainda moca an up aŋgɨrena ramtaɨra an Iesusna iŋa raŋgairena tumbunna kɨpca puniatna meikramtaɨrmo aca kɨpca tumbunna tɨkca minmo gaindopatna, “Aia gan Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋna kam wiwitirena aiŋ an tɨkcarica meikramtaɨrmo amta reikta biŋa moraŋ te, anna laŋa wanaiŋ. \v 3 \x - \xo 6.3: \xo*\xt TW 1.13, na Up 1.21, na 16.2, na 1 Ti 3.7\xt*\x*Aintik min laiplacar, ne ndorita inikna ramtaɨr parmbaiapa mbut mbuniŋna ramtaɨr ndepikca watca, mina nena inik ndeacreke, na mina tɨp ŋgoreaca mo ŋgocorta ramtaɨr, na minmo Ŋeroŋ Rat mbukca minmo landamŋi laŋ neaŋga mina tɨpemb kirarir laiŋga morena, ainta ramtaɨr ndepikca watca minmo an aiŋ neaŋ. \v 4 Te, aia ndorimo, memetmbaca Raraŋ Aetaniacmo mbendei te, mana kam laŋ wiwitinande.” \p \v 5 \x - \xo 6.5: \xo*\xt Up 8.5\xt*\x*Ainda moca meikramtaɨra an up aŋgɨrena ramtaɨr mbopatna kamb mbaraca, mina toŋtoŋ ŋgoin. Ainda moca mina Stipen lamarapacat, ma rɨtɨpac aniacapa Ŋeroŋ Rat mbukca eacrina ramoot. Na mina kabena ramtaɨr ndepikap larapacatna ramtaɨra, Pilip, na Pirokorus, na Nikanor, na Timon, na Parmenas, na Nikolas. Na Nikolas tikca ma Antiokna ramoot ian, na ma Iudana ramootta wanaiŋ, ma Iudananta rɨpacrena rɨtɨpaca rɨpaca, mina raŋgaica mina rɨtɨpacna tumbunna inik ndeacrina. \v 6 \x - \xo 6.6: \xo*\xt Up 13.3, na 14.23\xt*\x*Karica mina an ramtaɨrpaikmo larapaca maica, minmo aŋgɨra taŋga up aŋgɨrena ramtaɨrta out naaŋgɨra larua wɨtɨkca. An up aŋgɨrena ramtaɨrpaikca ndorita paɨra mina paŋaind tambatta tɨkca, Raraŋ Aetaniacmo mambendeiat, minmo an aiŋ aŋgɨca mona moca larapacatna. \p \v 7 \x - \xo 6.7: \xo*\xt In 12.42, na Up 2.41, na 12.24, na 16.5, na Kol 1.6\xt*\x*Ri, Raraŋ Aetaniacna kamma tamtamma taŋri, na Iesusna iŋa raŋgairena tumbunna meikramtaɨrta ŋgaŋganŋgɨa an Ierusalemna inikca wɨt aniac muruŋ malaruat. Ri, an taup ndamtaɨr wɨt aniaca Raraŋ Aetaniacna kamma waraca mitoco marɨpacat. \s Iudanaŋgepca Stipenmo aŋgɨra ninik waŋgorta ramtaɨrta par matɨkat \p \v 8 \x - \xo 6.8: \xo*\xt Up 2.43\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniaca Stipenmo opotac bagaraniac ŋgoin neaŋga, ma gargar aniac aŋgɨca, ainda moca ma ainta ŋgagatracar anikmo meikramtaɨrta rɨkca tɨkca mamoat. \v 9 \x - \xo 6.9: \xo*\xt 2 Ti 1.15\xt*\x*Ri, ramtaɨr ndeida ŋgepca Stipenap maipuŋgat. An ramtaɨr tikca, mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kacna tumbunnan, na an tumbunna ia mina gaind ŋgacrina, aia kɨkɨpna wiwitta wanaiŋ. Na an ramtaɨr tikca, mina Sairini auŋapa Aleksandria auŋnan, na ramtaɨr ndeid toco, an pitrik aniacniŋnan Silisiaapa Esianan. \v 10 \x - \xo 6.10: \xo*\xt Ais 54.17, na Lk 21.15, na Up 5.39\xt*\x*Na Ŋeroŋ Ratta Stipenmo iro landamŋi laŋ ŋgoin neaŋga, ri, an ramtaɨra Stipenna mbopekna kamb gagrar anikca kɨtaci irikna mɨnna wanaiŋ. \v 11 \x - \xo 6.11: \xo*\xt Mt 26.59-61\xt*\x*Ainda moca an ramtaɨr, mina iŋgoroci taŋca ramtaɨr ndeidmo wai aoca, minmo paparuna kamb ŋgorikmo Stipen mbombop ndopca aindopatna, “Aia waracatke, Stipenna Mosesapa Raraŋ Aetaniacmo peperena kamb ŋgorik ndoprena.” \v 12 Mina ndorimo an paparuna kam mbuŋa an meikramtaɨrapa, mina outmbaica taŋrena ramtaɨrapa, mina Iudana tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrap, mina iroara rɨŋga minmo Stipen ŋgutiŋga aŋgɨri taŋca ninikar waŋgorta ramtaɨrta para tɨkna moca, an kam mbuŋa ainda paruca Stipenmo aŋgɨrca taŋga ninikar waŋgorta out mawɨtɨkat. \v 13 \x - \xo 6.13: \xo*\xt Ier 26.11\xt*\x*Ri, mina ramtaɨr ndeidmo aŋgɨa laruca. An ramtaɨra mina paparuna kammo gaindoprina, “Memetmbaca gan ramootta Raraŋ Aetaniacna Kacmo peperena kam ndoprena, na Tɨp Wandɨk motocmo ma peperena kam ŋgoreac ndoprena. \v 14 Aia waracatke, ma gaindopatna, ‘An Nasaretna ramoot Iesus, ma an Raraŋ Aetaniacna Kacmo moi ŋgocrai te, atua Mosesa aimo neaŋgatna tɨpembca, ma moi ŋgetriki mainande.’” \v 15 Ri, an ritri waparacrena an inikca mbiraca eacrina ninikar waŋgorta ramtaɨra, an kambca waraca, mina ŋgepca Stipenna inpaŋanna watta taŋgatnanna, mana inpaŋanna anna ma Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ ianna inpaŋan ian mbatat toc, ma wanaiŋ, ma metacri. \c 7 \s Stipenna an ninik waŋna ramootmo an kamma mbopca malaruat \p \v 1 Karica taup ndamoot paŋan aniaca Stipenmo gaind madigiat, “An kambca ramtaɨra unmo mboprena kambca, anna gidkar, ki, wanaiŋ?” \v 2 \x - \xo 7.2: \xo*\xt RL 11.31\xt*\x*\x - \xo 7.2-3: \xo*\xt RL 12.1\xt*\x*Ri, ma rutica gaindopatna, “Min laiplacarapa ater, ne warac. Atua aina nicau Abraamma Mesopotemiana pitrikna inik ndeacrina mɨnna, Abraamma Earan auŋa taŋ ŋgocor ndeacri mbuŋa. Tamuŋna Raraŋ Aetaniaca ma ndona memetacna tac aniacapa gargar bagaraniacapna ramoot, ma man ndambuŋ malaruat. \v 3 Karica Raraŋ Aetaniaca Abraammo gaindopatna, ‘U ndona pitrikapa ndona laiplacarmo tɨkcarica. Na u ŋgepca kabena pitrikca taŋ, na an pitrik aku unmo wandacnande.’ \v 4 \x - \xo 7.4: \xo*\xt RL 11.31, na 12.4\xt*\x*Aintik Abraamma Kaldiananta pitrik tɨkcarica, ma ŋgepca Earan auŋ mataŋgat. Na ma an ndeacrina mɨnna, mana aetta menacatke, Raraŋ Aetaniaca manmo mandaca, kɨpca mandeaca ne anna mbiraca eacrena pitrikca ma an mambiracat. \v 5 \x - \xo 7.5: \xo*\xt RL 12.7, na 13.15, na 15.3, na 15.18, na 17.8, na 26.3, na 48.4, na TW 2.5\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniaca an pitrikna emtemmo mba kataca Abraammo mba neaŋga ma ndona ŋgomornandap eacnake, mba mbopatke. Na Raraŋ Aetaniaca gaindopatna, iŋmbai ecte, ma an pitrikmo Abraamapa mana mombonikmo an pitrik neaŋna, an pitrikca minan ŋgoin ndeacnande. Raraŋ Aetaniaca an kam ndopatna mɨn mbuŋa, Abraamma mombonik kocor ndeacrina mɨn mbuŋ ndopatna kam. \v 6 \x - \xo 7.6: \xo*\xt RL 15.16, na NA 12.40, na Gal 3.17\xt*\x*\x - \xo 7.6-7: \xo*\xt RL 15.13-14\xt*\x*Ri, Raraŋ Aetaniaca Abraammo gaindopatna, una mombonik rɨmbnarapa ŋgamrira taŋca kabena pitrik ndeac te, anna meikramtaɨra minmo tɨpemb ŋgorikca monande, na mina minapmo guiarpaika 400na mɨn ndeac te, mina minmo mbaiŋna aiŋir anik kamnder neaŋi moraŋnande. \v 7 \x - \xo 7.7: \xo*\xt NA 3.12\xt*\x*Na ainda moekna ramtaɨrmo, iŋmbaia aku mina nenmo ainda morena tɨpemb kirarirta ritri waparaca, aku monande. Na iŋmbaia an meikramtaɨrta mombonikca an pitrik tɨkcarica mina gan auŋ nda kɨpca an ndeac te, mina aukmo anna tɨki mbendeiraŋnande. \v 8 \x - \xo 7.8: \xo*\xt RL 17.10-14, na 21.2-4, na 25.26, na 29.31—35.18\xt*\x*Ri, Raraŋ Aetaniaca Abraammo kam leaca gaindopatna, u tikiŋit katac, an ŋgagatraca Raraŋ Aetaniaca Abraamma neaŋgatna. Te, iŋmbaia Abraam Aisakna aet ndaruca, Aisakna raia taŋi parmbaiapa mbutremb mbonkac ndaru te, ma Aisakna tikiŋit katacnande. Na Aisaka Iakopna aet ndaruca, na Iakopa ma aina parniŋapa mbut mbuniŋna nicarta aet. \p \v 9 \x - \xo 7.9: \xo*\xt RL 37.11, na 37.28, na 39.2, na 39.21\xt*\x*“Na an nicarpaikca mina ŋgepca ndorita lap Iosepmo titikca moca mamo tɨp laŋa mba moatke, mina ŋgepca manmo tuomna aiŋ kamainda morena ramootta, mona moca manmo aŋgɨca kabena ramtaɨrta para tɨkca, an ramtaɨra manmo oikca Isip naaŋgɨa taŋgatke. Raraŋ Aetaniaca manap maeacri. \v 10 \x - \xo 7.10: \xo*\xt RL 41.37-41\xt*\x*Aintik Raraŋ Aetaniaca manmo otaca, mana mitkarmo moa kecarica, an mɨnna Raraŋ Aetaniaca Iosepmo landamŋiar neaŋga, ma Isipnanta gagrirta ramoot paŋan Peroap mambopri. Ri, gagrirta ramoot paŋanna Iosepna mbopatna kambca waracri, ma Iosepmo toŋtoŋ ŋgoin. Ainda moca gagrirta ramoot paŋanna manmo aŋgɨra Isipnanta ramoot paŋan naaŋgɨa wɨtɨkca, ma gagrirta ramoot paŋanna kac inikna reikta ŋginaŋ mamoat.\f + \fr 7.10 \fr*\ft Pero, ma Isipnanta gagrirta ramoot paŋan. Na an i Pero, anna mina Isipnanta gagrirta ramtaɨr paŋainda neaŋrena.\ft*\f* \p \v 11 \x - \xo 7.11: \xo*\xt RL 41.54, na 42.1-2\xt*\x*“Na iŋmbaia nik wapatai aniaca Isipna inik ndaruatnanna, kocnaia taŋga Kenan pitrikap aŋgɨca, anna meikramtaɨra muruŋa an mitik bagaraniac aŋgɨca eacri. Na aina nicar toco amta reik kocortacarica kocnaia kotetecarica mori. \v 12 \x - \xo 7.12: \xo*\xt RL 42.1-5\xt*\x*Ainda moca, Iakopa waracatnanna Isipa amta reikca eacrina kam mbaraca, ma aina nicar mbagɨrica mina out ŋgoinna mina Isip mataŋgat. \v 13 \x - \xo 7.13: \xo*\xt RL 45.1, na 45.16\xt*\x*Na iŋmbaia mina mac taŋgatke, Iosepa ndona lacarpitikmo gaind mambopat, ‘Aku Iosep.’ Ri, gagrirta ramoot paŋan Pero, ma an kɨdrɨk mbuŋa ma Iosepna lacarpitikapa lapmbitac kaŋgumkakatacmo ma watta marapacat. \v 14 \x - \xo 7.14: \xo*\xt RL 45.9-10, na 45.17-18, na 46.27\xt*\x*Ri, Iosepa ŋgepca ndona aet Iakopmo ndo ndambuŋ nakɨpna moca kam ndopca taŋga, aindopatna, ‘U kɨp te, ndona 75na mɨnna meacramootmo muruŋ naaŋgɨca kɨp.’ \v 15 \x - \xo 7.15: \xo*\xt RL 46.1-7, na 49.33\xt*\x*Karica Iakopa ŋgepca Isip ŋgirikca an ndeaca, iŋmbaia ma menacatke, aina nicar, mitoco muruŋa mamenacat. \v 16 \x - \xo 7.16: \xo*\xt RL 23.3-16, na 33.19, na 50.7-13, na Ios 24.32\xt*\x*Ri, warir minanmo, mina aŋgɨca mac nda taŋga Sekem auŋna warir tɨkrena taupca tɨkca, an mamutocat. Na an warir tɨkrena taupca atua Abraamma Amorna mombonikta pitrik ŋgoikca, ma mukur mamoat.” \p \v 17 \x - \xo 7.17: \xo*\xt RL 15.5, na Ŋap 105.24-25, na Up 7.5-7\xt*\x*\x - \xo 7.17-18: \xo*\xt NA 1.7-8\xt*\x*Karica Stipenna gaind mambopat, “Raraŋ Aetaniaca ndo atua Abraammap ŋganŋgɨa babua mbopatna kamna kirarna rana mɨnna, maica kɨpca rambuŋairi, Israelnaŋgepca Isip ndeacrinanna, mina meikramtaɨrta ŋgaŋganŋgɨa ŋgepca wɨt ŋgoinna tɨkcamacariat. \v 18 Ri, iŋmbaia ramoot ianna Isipnanta gagrirta ramoot paŋan ndaruca, ma Iosepmo, ma manmo lamŋi ŋgocor. \v 19 \x - \xo 7.19: \xo*\xt NA 1.10-22\xt*\x*Na an gagrirta ramoot paŋan, ma laruca aina meikramtaɨrmo ndona paŋan gargar mbuŋa paruca, minmo tɨp ŋgoreaca moatna. Ma minmo mina mombonik tekirca moi menacna moca anna tɨp gargar matɨkat. Mina minpembmo raekmbaia tɨkca, mina menacrenan. \v 20 \x - \xo 7.20: \xo*\xt NA 2.2, na Ib 11.23\xt*\x*Na an mɨnna Mosesmo mana aemma mana mɨratke, ma mooŋnuoc laŋ ŋgoin, na Raraŋ Aetaniaca manmo toŋtoŋ bagaraniac ŋgoin. Ainda moca mina manmo mana aetna kaca tɨkca raupŋia eaca taŋga karwira mbonkac mamoat. \v 21 \x - \xo 7.21: \xo*\xt NA 2.3-10\xt*\x*Iŋmbaia mina manmo aŋgɨra larua menacna moca raekca tɨkatke, gagrirta ramoot paŋan Perona mooŋa mamo watca, manmo aŋgɨca ndona mooŋnuoc ŋgoin mamoat. \v 22 Ri, ma ŋgepca Isipnanta tɨpemb kirarirta riptiar mataua aŋgɨra maica, mana kam up gargar aniacapa mana aiŋir gagrar anikca momona ramoot ian malaruat. \p \v 23 \x - \xo 7.23-29: \xo*\xt NA 2.11-15\xt*\x*“Maica Mosesna guiarpaikna ŋgaŋganŋgɨa 40na mɨn aŋgɨatke, ma ndona Israelna kamkabear ŋgokena iro ndamŋica ma mataŋgat. \v 24 Na ma taŋga wattatnanna, Isipna ramoot ianna Israelna ramoot ianmo mo ŋgocraina mori. Na ma aind mbatca ŋgepca Israelna ramoot ŋgotaca Isipna ramootmo kaega moca manap ruŋga manmo pia mamenacat. \v 25 Na Moses, ma aind ndamŋiatna, mana Israelna laiplacarmo gaind ndamŋina moca, Raraŋ Aetaniaca auk mbuŋa tɨkca min ŋgotaca aŋgɨnande. Na mina ainda lamŋi ŋgocor. \v 26 Na kabena ra ianna ma wattatnanna, Israelna ramootniŋa ndoniŋa ruŋri. Na ma maniŋna kaega mo menac ndopca, ma tawina taŋga maniŋmo kɨraca, aindopatna, ‘Ae, oŋgo warac, oŋgo kalapniŋ, kaina moca oŋgo ndoniŋmo ainda ruŋre?’ \v 27 Ri, outta tɨkca kaega moa ŋgepatna ramootta, Mosesmo ŋgikia kecarica, aindopatna, ‘Umo mandaia ndo aina ramoot paŋan naaŋgɨra larua larapacatna, na aina kambca ritri waparacna ramoot paŋan naaŋgɨra wɨtɨkatna? \v 28 U auk mac, pi, menacna mac moek ki, ŋour ŋgoinna u Isipna ramootta pia menacatna kirar?’ \v 29 \x - \xo 7.29: \xo*\xt NA 2.21-22, na 18.3-4\xt*\x*Ri, Mosesa an kam mbaracatke, ma ŋgepca kɨpcarica mataŋgat. Na ma taŋga Midiananta pitrikmo kɨkɨpna ramootna kirar toc ndeacrina. Iŋmbaia ma anna meac laŋgoca, nuocna mooŋnuocniŋa tɨkca mamɨrat.” \p \v 30 \x - \xo 7.30-34: \xo*\xt NA 3.1-10\xt*\x*Karica Stipenna gaind mambopat, “Mosesa eaca guiarpaika 40na mɨn maiatke, ma ramtaɨr kocorta taup ianna Sainai takurna roumbca rambuŋaia eacrina taupca taŋga an ndeacrina. Ri, Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ ianna, man ndambuŋmo an ik tekernocna tac wɨwɨra mana ŋaikta kɨdrɨkna tacna mim inikca eacrinanna, man ndambuŋmo larurinan. \v 31 Ri, Mosesa an laruatna reac mbatca, ma an reacna moca tamtam ndamŋica. Ma ndomo matau watna moca taŋga rambuŋairi, Raraŋ Aetaniac Kacootta manmo gaind mambopat, \v 32 ‘Una nicara Abraamapa, Aisakapa, Iakopa aku mina Raraŋ Aetaniac.’ Ri, Mosesa an kamma waraca dumrikica, an reaca wat narica rugut moca nanambiamacariat. \v 33 \x - \xo 7.33: \xo*\xt Ios 5.15\xt*\x*Ri, Raraŋ Aetaniac Kacootta manmo gaindopatna, ‘U ndona ortɨmbɨk ŋgapaocniŋ pituk, an pitrik umbumma u anna wɨtɨkca eacrenanna anna auknan, na aukna lamnɨacmo ma rat ŋgoin. \v 34 Aku watrina, aukna meikramtaɨra Isip ndeacrenanna, Isipna meikramtaɨra, minmo tɨp ŋgoreaca moreke, mina aereke, aku mina nananaea mawaracri. Ainda moca aku minmo Isipnanta para tɨki, mac nda aŋgɨ ndopca anna ŋgirikcapekna. Aintik u ŋgepca Isipa taŋ.’” \p \v 35 \x - \xo 7.35: \xo*\xt NA 2.14, na 14.11-12, na Ndu 20.16\xt*\x*Karica Stipenna gaind mambopat, “Na outmbaica an ramoot kabe Mosesmo, Israelnaŋgepca mana kam mbarac narica, mina manmo gaindopatna, ‘Unmo mandaia ndo aina ramoot paŋan naaŋgɨra larua larapacatna, na aina kambca ritri waparacna ramoot paŋan naaŋgɨra wɨtɨkatna?’ Na an ramoot Mosesmo, Raraŋ Aetaniaca ndo mamo ramoot paŋan naaŋgɨra wɨtɨkca min mac nda aŋgɨ ndopca mandaca taŋgatna ramoot. An ramootmo Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa mamo tacna kirara, raŋ inikca wɨrrina kirar mbuŋ nakɨpca manmo gargar neaŋgatna. \v 36 \x - \xo 7.36: \xo*\xt NA 7.3, na 12.41, na 14.21, na 16.1, na 16.35, na Ndu 14.33, na Ŋap 105.27\xt*\x*Na Mosesa Israelnaŋgepmo Isipa tɨkca aŋgɨca mina ŋgepca Isip tɨkcarica laruca, ma ŋgagatracar anikapa ainta reac, reaca moa malaruri, an Isipna inikapa Macait Laupapmo, ma an reikca moca makɨpri. Na an reik kocorta pitrik aniacmo ma guiar 40na mɨnna ma an reikca morina. \v 37 \x - \xo 7.37: \xo*\xt TW 18.15, na 18.18, na Mt 17.5, na Up 3.22\xt*\x*Ande an ramoot Moses, ma ndo ma Israelnaŋgepmo ma gaindopatna, ‘Raraŋ Aetaniaca nena barna ianmo larapacnande, na ma aukna kirar tocna ramma morena ramoot ndarunande.’ \v 38 \x - \xo 7.38: \xo*\xt NA 19.1—20.17, na TW 5.1-33, na Ais 63.9, na Up 7.53, na Ro 3.2, na Gal 3.19, na Ib 2.2\xt*\x*Iŋmbaia aina nicara mina taŋga tumbunna tɨkca an ramtaɨr kocorta taup ndeacatke, Moses, ma ndo ma minap eacrina. Ainda moca ma min tɨkcarica Sainai Takur tamuŋ nagacatke, Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa mamo Raraŋ Aetaniacna kamb maneaŋgat, an kambca iarwarna eteacna kamb topca maica, ma mac nda irikca nemo an kambca iarwarna eteacna kambca, ma an mawiwitiat.” \p \v 39 \x - \xo 7.39: \xo*\xt Ndu 14.3\xt*\x*Karica ma gaind mambopat, “Na aina nicara Mosesna kam mbaparaca mina toŋgo ŋgocor, na mina toŋtoŋa mina ndorimo Isip mac nda tataŋna landamŋiap. \v 40 \x - \xo 7.40: \xo*\xt NA 32.1, na 32.23\xt*\x*Ainda moca mina ŋgepca Aronmo gaindopatna, ‘U aina mɨrpembraraiŋta dawar ndeida moca mina aina outmbaica taŋraŋna. Aia Mosesmo lamŋi ŋgocor! An ramootta ma aimo Isipa tɨkca aŋgɨra laruatna ramoot, aia man ndaruapekna reaca aia lamŋi ŋgocor.’ \v 41 \x - \xo 7.41: \xo*\xt NA 32.2-6, na TW 9.16, na Ŋap 106.19\xt*\x*Ainda moca an mɨnna, mina da ianmo bulmakao nuoc toca moca, manmo aŋgɨra ndorita mɨrɨpraraŋa moca mana gɨmbamba moca, anna toŋtoŋa moca anna amtiam rapaca keca mberairina. \v 42 \x - \xo 7.42: \xo*\xt Ŋap 81.12, na Ier 19.13, na Esi 20.24, na 20.39, na 2 Te 2.11\xt*\x*Ri, mina ainda moca Raraŋ Aetaniaca minmo iŋ neaŋga wattacarica mina guiarapa raapa karwaimo aŋgɨri ndorita mɨrpembraraiŋa moca minmo tutpemb rɨmbɨtca mina mbendeinande. An rambca morina ramtaɨrta mbopatna kambca mina timbigta kapta inikca tirca eacrena kambta kirara gaindopatna, ‘Ne Israelnaŋgep tikca, ne an guiara, 40na mɨnna an ramtaɨr kocorta taupemb tiŋgik ndeacatke, ndorita tɨpemb ŋgorikca mo kecarina moca bulmakaorapa sipsipara rɨŋga moekna gɨmbamba, ne auk ki, ndamŋica moekna gɨmbam ki, a? Aku aindopnande, wanaiŋ ŋgoin. \v 43 An Ndamma ne aŋgɨra taŋrenanna, anna aukna Ndamma wanaiŋ. Anna mɨrɨpraraŋ Moleknan. Ri, ne toco guina da ianna moca, an guimo mɨrɨpraraŋ Repannan ndopca ne anap aŋgɨrca taŋrena. Ne an paparuna reikmo mɨrpembraraiŋ topca moa maica, ne ndorimo mina outmo tutpemb rɨmbɨtca mina mbendeina moca. Aintik aku nenmo nena eacrena pitrikca tɨki aŋgɨri ootca, nenmo mandaca ne taŋca pitrik aniac Babilonmo werapca monmbai waŋna pitrikca mandaca ne taŋca an ndeacnande.’” \f + \fr 7.43 \fr*\ft An mɨrɨpraraŋ Molek, ma Iudana meikramtaɨr wanaiŋna mɨrɨpraraŋ. Na Repan toco, ma reac tamuŋna gui ian, na mina manmo mbendeirena mɨrɨpraraŋ ian. Na an kamma Stipenna mbopatnanna, ma ramma morina ramoot Emosna timbigta kap sapta 5 wes 25 taŋca wes 27na mɨn. Na Emosa gainda ninirina, Israelnaŋgepca atu ŋgoinna mina Raraŋ Aetaniacmo mba mbendeirenanna, wanaiŋ ŋgoin. Mina Raraŋ Aetaniacna kammo nda mboprena, na an tɨpna kirara mina an Iudana meikramtaɨr wanaiŋna mɨrpembraraiŋmo raŋgaica mbendeirena. Aintik iŋmbaia Raraŋ Aetaniaca watrinanna, Israelnanda manmo iŋ neaŋri, na ma Babilonnanmo wattacarica mina ŋgepca minapmo ruŋga, mina Israelnanmo aŋgɨca Babilonna pitrikna kaik ŋgorikca tɨkatna.\ft*\f* \p \v 44 \x - \xo 7.44: \xo*\xt NA 25.9, na 25.40, na 26.30, na Ib 8.5\xt*\x*Ri, Stipenna gaind mambopat, “Aina nicara an ramtaɨr kocorta taup ndeacrina mɨn mbuŋa, mina Raraŋ Aetaniacna Ndam aniacap aŋgɨra taŋrina. Ri, an Ndam aniacna inikca Raraŋ Aetaniaca ndo ŋgoinna an inik ndeacrenan. Na maica mina an Ndamma mona mo te, mina Raraŋ Aetaniaca Mosesmo wandacatna reikta kirar ŋgoinna raŋgaica, an Raraŋ Aetaniaca Mosesmo riptica mboprena kirara, mina ainda monande. \v 45 \x - \xo 7.45: \xo*\xt Ios 3.14-17, na 18.1, na 23.9, na Nei 9.24, na Ŋap 44.2, na Up 13.19\xt*\x*Iŋmbaia an nicarta mombonikca an Raraŋ Aetaniacna Ndam aniac aŋgɨrca, Iosua raŋgaica mina taŋca kabena meikramtaɨrta pitrikmo, Raraŋ Aetaniaca an pitriknaŋgepta meikramtaɨrmo aina nicarta lamnɨac ŋgoutta tɨkca, ootta mandacatna pitrikmo, mina Raraŋ Aetaniacna Ndam aniacmo an naaŋgɨri wɨtɨkca, an Ndam ndeaca taŋca Dewitta gagrirta ramoot paŋan ndaruekna mɨnna tɨknande. \v 46 \x - \xo 7.46: \xo*\xt 1 Sml 16.1, na 2 Sml 7.1-16, na 1 GRP 8.19, na 1 Nin 17.1-14, na Ŋap 89.19, na 132.1-5\xt*\x*An ramoot Dewitmo, Raraŋ Aetaniaca manmo otaca mataua morena ramoot, aintik ma Raraŋ Aetaniacmo mambendeiat, ndomo watcari te, ma mana kac laŋ ianna moca Iakopna rɨmbnarapa ŋgamrira an kac inikca mbukca tutpemb rɨmbɨtca tamuŋna Raraŋ Aetaniaca mbendeiraŋna moca. \v 47 \x - \xo 7.47: \xo*\xt 1 GRP 6.1-38, na 8.20, na 1 Nin 17.12, na 2 Nin 3.1-17\xt*\x*Aindopatna kaca, Solomonna ndo iŋmbai mamoat.” \p \v 48 \x - \xo 7.48: \xo*\xt 1 GRP 8.27, na 2 Nin 2.6, na 6.18\xt*\x*Karica Stipenna gaind mac mbopatna, “Na auŋ tamuŋna Raraŋ Aetaniaca, ramoot par moekna kaca ma gidik, gidik ŋgoinna mba eacitndai, an kamma anna rambca morina ramtaɨrta mbopatna kamb, \b \q1 \v 49 \x - \xo 7.49: \xo*\xt Mt 5.34-35, na 23.22\xt*\x*\x - \xo 7.49-50: \xo*\xt Ais 66.1-2\xt*\x*‘Raraŋ Aetaniac Kacootta gaindopatna, \q2 “Tamuŋna auŋa anna aukna mbiracrena taup, \q3 na tiacarpaikca aukna orniŋ lotairena taup, \q3 aintik ne aukmo titocna kac ŋgoinna moit? \q2 Na titocna taupca ndo aukna wɨktɨtɨkna taupca moit? \q2 \v 50 An reikca auk moa maiatna reik.”’” \b \p \v 51 \x - \xo 7.51: \xo*\xt NA 32.9, na TN 26.41, na TW 10.16, na Ais 48.4, na 63.10, na Ier 6.10, na 9.26\xt*\x*Ri, Stipenna ninikar waŋgorapna ramtaɨrmo gaind mac mbopatna, “Ne paŋaind gagrarta ramtaɨr koind, ne kam mbarac ŋgocorta ramtaɨrta kirar, nena nikemb inkarta iroara kocnaia watta mboraca, anna ma raekmbai ndeacreke, morena ramtaɨrta kirarir koind. Na nena kour inkara kocnaia rɨkdacarica, ne Raraŋ Aetaniacna kamma mba waracrenanna. Ainda moreke, nena nicara atua memetmbaca morina kirara, ne Ŋeroŋ Ratna kam mbarac narica karirina. \v 52 \x - \xo 7.52: \xo*\xt 2 Nin 36.16, na Mt 21.35, na 23.31, na 1 Te 2.15\xt*\x*Na titocna ramma morina ramootmo atua, nena nicara minmo tɨp kirar laŋa moatna? Wanaiŋ ŋgoin. Na rambca morina ramtaɨra minmo gan kam ndopatna, tɨp wandoŋ niŋgikca morena ramoot ian ma kɨpnande, aindopatna ramtaɨrmo nena nicara minmo, rɨŋga menaca mamaiat. Mina aindopatna ramootta, ma kɨpca laruatke, ne maŋgepatnanna manmo aŋgɨra puŋnaŋgepta, para tɨkca mina mamo rɨŋga mamenacat. \v 53 \x - \xo 7.53: \xo*\xt NA 20.1, na Up 7.38, na Gal 3.19, na Ib 2.2\xt*\x*Ne Tɨp Wandɨkmo mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaur tambuŋa tɨkca aŋgɨratna, na ne anmo mba ŋaŋaria raŋgairinanna.” \s Mina Stipenmo watur puŋga rɨŋga mamenacat \p \v 54 \x - \xo 7.54: \xo*\xt Up 5.33\xt*\x*Iudananta ninikar waŋgorta ramtaɨr paŋainda, mina Stipenna mbopatna kamb mbaraca, manmo nikembkatacarica ndaɨrpakemb irikca, ikca maica. \v 55 \x - \xo 7.55: \xo*\xt Mt 22.44, na Up 2.33-34, na 5.31, na 6.5\xt*\x*Ri, Stipenmo Ŋeroŋ Ratta manmo mbukca lacakeca, ma tamuŋna auŋa raia watca ma Raraŋ Aetaniacna memetacna tac aniaca mawatat. Na Iesusa Raraŋ Aetaniacna par umbaina waŋga wɨtɨkca eacrenan tocmo ma mawatat. \v 56 \x - \xo 7.56: \xo*\xt Esi 1.1, na Dan 7.13, na Mt 3.16, na Up 10.11, na Kol 3.1\xt*\x*Ri, ma minmo gaind mambopat, “Ae, ne warac, tamuŋna Raraŋ Aetaniacna auŋa gootca maeacreke, aku wattapeknanna Ramootna Nuoca ndona Aetna par umbaia wɨtɨkca maeacreke.” \p \v 57 Ri, mina an kambca waracatke, mina an kambca waparaca, toŋgo ŋgocor, aintik mina kamb anik keca mina muruŋa, ootta taŋga Stipenmo muocameraca. \v 58 \x - \xo 7.58: \xo*\xt TW 13.9, na Lk 4.29, na Up 6.13-14, na 22.20, na Ib 13.12\xt*\x*Mina manap aŋgɨca wuoc raek naaŋgɨrca malaruat, manmo watur puŋga rɨŋ menac ndopca. Aŋgɨca larua raekca tɨkca, manmo ŋgaua paparuta kamb topatna ramtaɨra, mina ŋgepca ndorita tikemb ŋgapoik anikmo riaŋga aŋgɨra ramoot ŋgam ianna kɨtɨmma tɨkcamacariat, na an ramootna ia Sol.\f + \fr 7.58 \fr*\ft Tɨp Wandɨkca Israelnaŋgepmo aindoprena, ramootta tɨp ŋgoreac ŋgoinna mo te, mina manmo auŋmo raekmbai naaŋgɨ laruca, watur puŋga mamo rɨŋi taŋi ma menacnandet. Na Taup Ndamtaɨrna timbigta kap sapta 24 wes 13 taŋca wes 16na mɨn, na Ndunduna timbigta kap sapta 15 wes 35na inikca u anna wat, an kam toco an ndeacrena.\ft*\f* \v 59 \x - \xo 7.59: \xo*\xt Ŋap 31.5, na Lk 23.46\xt*\x*Na an mɨnna, mina Stipenmo watur puŋga rɨŋ menacna rɨŋri, Stipenna Kacoot Iesusmo mbendeica aindopatna, “U aukna irikekna ŋeroŋmo u aŋgɨ.” \v 60 \x - \xo 7.60: \xo*\xt Mt 5.44, na Lk 23.34, na Up 9.40, na 21.5\xt*\x*Ri, ma tutupniŋ rɨmbɨtca mbiraca kam aniac keca, gaindopatna, “Kacoot, mina aukmo ainda morena tɨp ŋgoreacna makukmo, u kai lamŋi teac.” Stipenna aindopacarica, ma mamenacat. \c 8 \nb \v 1 \x - \xo 8.1: \xo*\xt Up 7.58, na 8.4, na 11.19, na 22.20\xt*\x*Ri, Solna lamnɨac ŋgoutmo mina Stipenmo ainda moatna tɨp kirara, an tɨp kirarmo ma ainda toŋgoatna. \p Aintik an ra mina Stipenmo rɨŋga menacatke, mina andu naŋgepca Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbuna Ierusalemna inik ndeacrenanna mbukca, minmo mo ŋgoreac ŋgoin mamori. Ainda moatke, an ndeacrina Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbuna, ŋgepca kɨpcarica tamtambca taŋga pitrik Iudiaapa Samariana inikna auŋembca taŋga mamaiat. Ri, up aŋgɨrena ramtaɨra, mina an Ierusalem maeacri. \s Sola Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunmo moa ŋgocrairena \p \v 2 Ri, ramtaɨr ndeida Raraŋ Aetaniacna toŋgorena kirarira raŋgairena ramtaɨra, mina ŋgepca taŋga Stipenna waɨr aŋgɨa taŋga mutocatke, mana moca nanae bagaraniac mamoat. \v 3 \x - \xo 8.3: \xo*\xt Up 9.1, na 9.13, na 9.21, na 22.4-5, na 26.9-11, na 1 Ko 15.9, na 1 Ti 1.13\xt*\x*Ri, Sola ŋgepca Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunna, inikca mbukca minmo moa ŋgocraiatke, anna meik co ramtaɨrta, kaikta inkara mbukca minmo anna tɨkca pia muoca aŋgɨra taŋga kac ŋgoreacna inik matɨkat. \ms Up aŋgɨrena ramtaɨra Iesusna moatna reikta kambmo, Iudiaapa Samariana inikca mbukca anna tɨkca wiwitiatna \mr (8.4—12.25) \s Iesusna kam wembaŋ laŋmo mina Samaria tɨkca mawiwitiat \p \v 4 \x - \xo 8.4: \xo*\xt Mt 10.23, na Up 6.5, na 11.19\xt*\x*An kɨpcarica auŋembca tamtambca taŋga maiatna meikramtaɨr, mina ndori eacatna auŋembca tɨkca kam wembaŋ laŋna kammo, anna tɨkca mawiwitiat. \v 5 Ri, Pilipa, ma taŋga Samariarta auŋ aniac ian ŋgirikca an ndeacrina. Na ma mina meikramtaɨrmo, Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootna kam wembaŋ laŋna kamma, anna tɨkca mawiwitiat. \v 6 Ri, meikramtaɨr wɨt aniac ŋgoinna, Pilipna mbopatna kambca waracri, mana moatna ŋgagatracara watca, mina matau ŋgoinna mbiraca ndorita kour ikca mana mboprina kamb mawaracri. \v 7 \x - \xo 8.7: \xo*\xt Mt 10.1, na Mk 16.17\xt*\x*Na mina watri, Pilipa an meikramtaɨr wɨt aniaca ŋeroŋ ŋgoreaca moa ŋgocraica eacrinanmo, ma moa kecariatke. An ŋerŋgaur ŋgorikca min kecarina mori, kamb anikca wanaiŋa larɨkca irikca minmo tɨkcamacariat. Ri, meikramtaɨr wɨt aniaca orapaɨr menaca eacrinanapa, orapaɨr ŋgocraica eacrinanda, ma minmo moa laiŋ mac mamoat. \v 8 Ainda moca an mɨnna an auŋna meikramtaɨra toŋtoŋ bagaraniac ŋgoin laruca eacrina. \p \v 9 Na an auŋna ramoot ian, mana ia Saimon. Ma ŋgaua ainta reac, reacna ndururca morenan, ri, Samarianaŋgepta meikramtaɨra an mana morina reikca watri, mina tamtam malamŋiat. Ri, ma minmo gaindopatna, “Aku ramoot aet.” Na ma aindopatna reikapa kamna moca, mina tamtam malamŋiat. \v 10 Ri, ramtaɨr paŋaindapa meikramtaɨr wananira, mana kamb mbaracri, ndorimo memetmbac mbaracraŋna moca morena. Na mina gaind mambopat, “Saimon ma mɨrɨpraraŋ ian, aintik Raraŋ Aetaniacna Gargar Bagaraniaca manap eacrena.” \v 11 Aintik ma ainta reac, reaca mori, mina memetmbaca watca, ainda moca mina ndorimo mana ndur mbuŋa morina reikca memetmbaca watna moca tamtam ŋgoin pac malamŋiri. \v 12 Na an mɨnna Pilipa Raraŋ Aetaniacna bubuocna kammapa Iesus Karaisna kam ndopatke, meikramtaɨra an kam mbaraca muruŋa anna rɨpacatna, na mina puk mbuŋa kɨtac puk maaŋgɨrat. \v 13 Ri, Saimon toco, aind mbatca ma toco rɨpaca minap kɨtac puk maaŋgɨrat. Karica ma ŋgepca Pilipap taŋri, mana morina ŋgagatracarca watca tamtam pac malamŋiri. \p \v 14 Ri, Samariana meikramtaɨra Raraŋ Aetaniacna kam aŋgɨratke, na Ierusalem ndeacatna up aŋgɨrena ramtaɨra an kam mawaracat. Ainda moca mina ŋgepca Pitaapa Ion mbaniŋmo min ndambuŋa mbagɨrica maniŋa mataŋgat. \v 15 \x - \xo 8.15: \xo*\xt Up 2.38\xt*\x*Karica maniŋa taŋga laruca. An Samarianandmo Ŋeroŋ Rat aŋgɨna moca, maniŋa Raraŋ Aetaniacmo mambendeiat. \v 16 \x - \xo 8.16: \xo*\xt Mt 28.19, na Up 10.48, na 19.2\xt*\x*Na an Ŋeroŋ Ratta ŋgaua min nambatta mba irikatke, mina Iesusna i niŋgik mbuŋa kɨtac puk niŋgik aŋgɨratna. \v 17 \x - \xo 8.17: \xo*\xt Up 6.6, na 19.6, na Ib 6.2\xt*\x*Na maniŋa mbendeia maica, ndoniŋna parniŋmo mina paŋaind tambatta tɨkatke, mina Ŋeroŋ Rat maaŋgɨrat. \p \v 18 Ri, Saimonna watri, an up aŋgɨrena ramootniŋa ndoniŋna parniŋmo min nambatta tɨkatke, mina Ŋeroŋ Rat maaŋgɨat. Ainda moca ma kituknduk aŋgɨca kɨpca maniŋ ndambuŋ ndaruca, an gargar ŋgoikna moca ma maniŋmo gaindopatna, \v 19 “Oŋgo auk motocmo an gargar neaŋ, aku an oŋgo morina kirara aku ndona parmo meikramtaɨrta paŋaind tambatta tɨk te, mina muruŋa Ŋeroŋ Rat aŋgɨnandet.” \p \v 20 \x - \xo 8.20: \xo*\xt Mt 10.8, na Up 2.38, na 10.45\xt*\x*Ri, Pita Saimonmo gaindopatna, “Una an kitukndukara anna unap ŋgocrainandet! Titocna reikca Raraŋ Aetaniaca wanaiŋa neaŋrena reikmo, u ndomo an reikmo kitukndukar puŋga opoik ndamŋicat ki, a? Wanaiŋ ŋgoin. \v 21 \x - \xo 8.21: \xo*\xt Ŋap 78.37\xt*\x*Una iro inik unanna Raraŋ Aetaniacna lamnɨacmo laŋa eac ŋgocor, ainda moca u gan Raraŋ Aetaniacna aiŋa aia morenanna, u anna inikca mbukna toawanaiŋ. \v 22 \x - \xo 8.22: \xo*\xt Dan 4.27, na 2 Ti 2.25\xt*\x*U iro inik ŋgetrikica an ndona tɨp ŋgoreacmo iŋ neaŋgarica, u Kacootmo mbendeica digi te, ma an una iro inik ndeacreke, umo an iro ŋgoreac neaŋga morena iro ŋgoreac anmo, ma mo kecarinande. \v 23 \x - \xo 8.23: \xo*\xt Ib 12.15\xt*\x*Aku aindopapekna kamna mɨnɨŋa gaind, aku watreke, una iro aniac unanna, u ndomo Raraŋ Aetaniacna wanaiŋa neaŋrena opotacna reikta mamatŋi aniac ŋgoin, ainda moca an mamatŋina wapatna kirara u tɨp ŋgoreacna makuk inik maeacreke.” \v 24 \x - \xo 8.24: \xo*\xt NA 8.8, na Ndu 21.7, na 1 GRP 13.6, na Ie 5.16\xt*\x*Ri, Saimonna nda rutica gaindopatna, “Oŋgo Raraŋ Aetaniacmo mbendei mbopca ma aukna moca kadmai. Te, an oŋna mboprena reikca aukmo mba laruitndai.” \p \v 25 Karica up aŋgɨratna ramootniŋa, meikramtaɨrmo, maniŋa ndoniŋ ndaruatna Raraŋ Aetaniacna reikta kam ndopca maica. Iŋmbaia maniŋa Ierusalemma taŋna taŋgatke. Maniŋa Kacootna kambmo, Samariana inikna auŋembmo an kam wembaŋ laŋna kambca an wiwitia mbopca Ierusalem mataŋgat. \s Pilipa Itiopiana ramoot ianmo kam wembaŋ laŋna kamma, manmo an mawiwitiat \p \v 26 Kacootna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ ianna Pilipmo aindopatna, “U ŋgepca maŋarmbaina waŋga taŋca taup ianna Ierusalem kunda taŋga eacekna taupca, u an taup ndiŋa taŋ te, Gasa auŋ ndarunande.” An taup tɨkca meikramtaɨr kocorta kɨdrɨk ndeacrena. \v 27 \x - \xo 8.27: \xo*\xt Ais 56.3-7, na Sep 3.10, na In 12.20\xt*\x*Karica Pilipa ŋgepca an taup ndiŋa taŋ, taŋga anna tɨkca Itiopiana ramoot ian mawatat, na an ramoot tikca ma Itiopiana gagrirta meac paŋan Kandasina aiŋa morena ramoot paŋan ian, na ma an meac paŋanna kitukndukarapa mana reik aŋgɨra wembacrena ramoot. Na ma ndo Ierusalemmo Raraŋ Aetaniacna kam mbaracna taŋgatna.\f + \fr 8.27 \fr*\ft An ramoot paŋan ma Itiopiana meac paŋanna kitcartukar raupŋirena ramoot, mina mana utniŋmo waiŋtocatna. Na Itiopiana ramtaɨr paŋaind ndeida, ramtaɨr ndeida mina, mina aiŋa morena motoco, mina minmo ainda morina.\ft*\f* \v 28 Na ma ndomo Itiopia mac nda taŋ ndopca, ma taup ndiŋa taŋrina. Ri ma ndona os wɨŋga taŋrena bara mbiraca taŋri, ma ramma morina ramoot Aisaiana timbigta kap aŋgɨca an mawatri. \v 29 Karica, Ŋeroŋ Ratta Pilipmo an ramootna os ndambuŋa taŋi rambuŋaina iro neaŋca.\fig Ossa wɨŋga taŋrena bar|alt="Horse pulling a chariot" src="GW157.tif" size="col" copy="Wade" ref="8.29"\fig* \v 30 Karica Pilipa taŋga rambuŋaica waracatnanna, an ramootta ramma morina ramoot Aisaiana timbigta kap aŋgɨca anna watca mbopca taŋri, na Pilipa gaindopatna, “Oe, u an watapekna kambta mɨnɨŋa lamŋia garac reiki, wanaiŋ?” \v 31 \x - \xo 8.31: \xo*\xt In 16.13\xt*\x*Ri, an ramootta mana kammo gainda nda rutiatna, “Ramoot ianna aukmo an kamna mɨnɨŋa mbopi warac ŋgocor, aku an kamna mɨnɨŋmo titoc ndamŋit?” Aindopacarica ma Pilipmo aindopatna, “U kɨpca aukna ossa wɨŋga taŋrena bar naŋgabukca, aukna kɨtɨmma mbirac.” \p \v 32 \x - \xo 8.32-33: \xo*\xt Ais 53.7-8\xt*\x*Na ma an Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca ma gootca watatna kam tɨpca, gan kam ndopatna, “Mina manmo mo menacna moca aŋgɨra taŋri, ma sipsipna kirar, ma kam ianna mbop ŋgocor, na ma sipsipna mooŋnuocna kirar, mina mana rɨkar katacri, ma kam ianna mo ŋgocor. \v 33 Ri, mina mana ia moŋgocraiatke, an reac wanaiŋna moca manmo ritri waparacna moca ramootna par matɨkat. Na mina manmo moa menacatna, na ma mba eacri. Aintik ma mombonik kocor, na meikramtaɨra minmo mbopca waracatna.” \p \v 34 An ramootta an kambca watta maica, karica ma Pilipmo gaind mambopat, “Aku unmo gainda diginande, gan kambca ramma morina ramootta mandaina ndopca mbopatna, kamb? Ramma morina ramootta ma ndona ndopatna ki, co, ma kabena ramootna ndopatna?” \v 35 \x - \xo 8.35: \xo*\xt Lk 24.27, na Up 18.28\xt*\x*Ri, Pilipa an ramootmo mana watatna kambta mɨniŋta kamb topacarica, iŋmbaia ma manmo Iesusna kam wembaŋ laŋna kamb ndeidap mac mambopat. \v 36-37 \x - \xo 8.36-37: \xo*\xt Up 10.47\xt*\x*Karica maniŋa an taup ndiŋa taŋ, taŋga, taŋga puk tapen ian ndaruri, na an ramootta aindopatna, “U wat puk tapen ianna monde. Reac ianna aukna taupca wawaraca eac ŋgocor? Aku kɨtac puk aŋgɨna mɨn.”\f + \fr 8.36-37 \fr*\ft Landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirena, kabena kam tɨp ian toco maeacreke. Na an kamma gaindoprina, \ft*\fq “Na Pilipa aindopatna, ‘U ndona iro inik mbuŋa rɨpac te, u kɨtac puk aŋgɨnandet.’ Na an Itiopiana ramootta ma mana kammo gainda rutiatna, ‘Aku Iesus Karaismo rɨpacrena ma Raraŋ Aetaniacna Nuoc.’”\fq*\f* \p \v 38 Karica an ramootta, an osna tiŋara morina ramootmo mbopca, ma os wɨŋga taŋrina ossarta ŋgatɨk wɨŋga tɨkri, an ossara wɨtɨkatna mbatca, Pilipapa an ramootta, maniŋa puk ŋgirikca. Pilipa an ramootmo puk mbuŋa kɨtac puk maneaŋgat. \v 39 \x - \xo 8.39: \xo*\xt 1 GRP 18.12, na 2 GRP 2.16, na Esi 3.12-14\xt*\x*Karica maniŋa tapenna puk tɨkcarica nda gacatke, Kacootna Ŋeroŋ Ratta Pilipmo tawina naaŋgɨrca taŋgatke, an ramootta Pilipna moca, ma watta tambca. Na an ramoot tikca toŋgocarica ŋgepca ndona ossa wɨŋga taŋrena bar naŋgabukca ndona kɨpatna taupca raŋgaica mataŋgat. \v 40 \x - \xo 8.40: \xo*\xt Up 21.8\xt*\x*Ri, Pilipa wattatnanna, ma Asdot auŋa wɨtɨkca maeacat. Karica ma ŋgepca an inikna auŋemb anikmo tamtambca taŋri, Iesusna kam wembaŋ laŋmo an auŋembca wiwitia taŋga maica, iŋmbaia ma taŋga Sisaria auŋ aniac malaruat. \c 9 \s Sol ma iro nikinik ŋgetrikiatna \r (Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋ 22.4-16 na 26.9-18) \p \v 1 \x - \xo 9.1: \xo*\xt Up 8.3, na Gal 1.13, na 1 Ti 1.13\xt*\x*An mɨnna Sola Kacoot Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨrmo, mo ŋgocraina moca, ma minmo moi menacna kam gargar ndopca, ma kam maleacat. Ri, ma ŋgepca taup ndamoot paŋan aniaca watna mataŋgat. \v 2 Na ma taŋga laruca, taup ndamoot paŋan aniaca watca, manmo gainda digica mambopat, “U mandeaca Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaik raupŋirena ramtaɨr paŋainda, Damaskusna inik ndeacrenanmo timbiŋ raprir ndeida tirna.” Aindopatke, taup ndamoot paŋan aniaca ŋgepca timbiŋ raprir ndeid tirca maica, aŋgɨra Sol maneaŋgat. Na an timbiŋ raprirta kambca gaindopatna, “Sola meacramoota mandaia Kacoot Iesusna Taupa raŋgaieknanna wat te, ma an meacramootmo muoca, leaca Ierusalem mac nda aŋgɨr taŋnande.” \v 3 \x - \xo 9.3: \xo*\xt Up 22.6, na 26.12, na 1 Ko 15.8\xt*\x*Ainda moca Sola Ierusalem tɨkcarica ŋgepca Damaskus auŋa taŋna taŋga. Maica ma Damaskusa auŋmo rambuŋaiatke, Raraŋ Aetaniacna tamuŋna auŋ ndiŋa memetac ianna man nambatta tawi ŋgoin motemma man nambatta metacatna, memetaca gargar ŋgoin. \v 4 \x - \xo 9.4: \xo*\xt Mt 25.40\xt*\x*Ri, ma pitrik ŋgirikca keca, ma waracri mbuŋa, ramoot ianna kamma, manmo aindopatna, “O Sol, u aukmo tida mona moca, u aukmo ainda moa ŋgocraica taŋre?” \v 5 \x - \xo 9.5: \xo*\xt Up 5.39, na 1 Ko 15.8\xt*\x*Ri, ma aind madigiat, “Kacoot, u mandai?” Ri, an ramootna kamma gaindopatna, “Aku Iesus, u aukmo ŋgoreac ŋgoin mamoreke. \v 6 Karica u ŋgepca an auŋna inikca mbuk, iŋmbai ecte, ramoot ianna una momona reikta kambca ma umo mbopnande.” \p \v 7 \x - \xo 9.7: \xo*\xt Up 22.9, na 26.13\xt*\x*Ri, Solap taŋgatna ramtaɨra ŋgep ŋgoreac naŋgepca, kam ianna mba mbopatke, mina an mbopatna kambca mina mawaracri, na mina an kam ndoprina ramoot nake watwatta tambca, ramoot ianmo wat ŋgocor. \v 8 Karica Sola ŋgepca wat ndopca wattatnanna, towanaiŋ. Mana lamnɨacniŋa nenepucarica reac ianna watna mɨnna wanaiŋ. Ainda moca mina mana par ŋgutiŋga manmo Damaskus auŋ aniac naaŋgɨra mambukat. \v 9 Na ma an ndeaca raia mbonkac mamoat, na mana lamnɨacniŋa pupuroca aind maeacri, na ma amna reacapa pukca mba ambatke. \p \v 10 \x - \xo 9.10: \xo*\xt Up 22.12\xt*\x*Na Iesusna iŋa raŋgairena ramoot ianna, ma toca an Damaskus auŋ ndeacrina, mana ia Ananaias. Na ma manmbɨanmemraŋ mbuŋa watrina tamramma, Kacootta mana i maacat, “Ananaias.” Ri, ma rutica aindopatna, “Kacoot, aku gade.” \v 11 \x - \xo 9.11: \xo*\xt Up 16.9, na 21.39, na 22.3\xt*\x*Ri, Kacootta manmo aindopatna, “U ŋgepca taup ianna, aia Taup Wandoŋ ŋgacrena taupca, u anna taŋ. Iudasna kacna ŋgore taŋca wat te, u digi, Tarasus auŋna ramoot ian, ma an kacna inik ndeacreke, mandeaca ma mambendeireke, mana ia Sol. \v 12 Mana lamnɨacniŋ mananna nenepucarica watna toawanaiŋ, na ma toca ma manmbɨanmemraŋ mbuŋa watrina tamramma, ma ramoot ian mawatat, mana ia Ananaias, ma kɨpca mbukca, ndona parmo man nambatta tɨk te, mana lamnɨacniŋa laŋ mac monande! Ma anmo manmbɨanmemraŋ mbuŋa watrina tamram.” \p \v 13 \x - \xo 9.13: \xo*\xt Up 8.3\xt*\x*Na Ananaiasa nda rutica aindopatna, “Kacoot, aku waracreke memetmbaca meikramtaɨr, an ramootna nininimo ainda ninirena, ma una Ierusalem ndeacrena meikramtaɨrmo tɨp laŋa mba morenanna, ma minmo tɨp ŋgoreaca morena. \v 14 \x - \xo 9.14: \xo*\xt Up 9.1-2, na 9.21, na 22.16, na 1 Ko 1.2, na 2 Ti 2.22\xt*\x*Ma taup ndamtaɨr paŋaind tambuŋa kam landamŋi laŋ maaŋgɨri, gan Damaskus auŋ ndeacrena meikramtaɨra mandaia una raŋgaireke, una i mbuŋa rɨpacrenanna wat te, ma minmo utiŋnande.” \v 15 \x - \xo 9.15: \xo*\xt Up 25.13, na 25.22, na 26.17, na 27.24, na Ro 1.5, na 1 Ko 15.10, na Gal 2.7-8, na 1 Ti 2.7\xt*\x*Ri, Kacootta manmo gaindopatna, “U ŋgepca taŋ! An ramootta mandeaca ma aukna aiŋna ramootta monande. Aku manmo larapacri, manmo ŋgepca taŋca Iudana meikramtaɨr wanaiŋapa gagrirta ramtaɨr paŋaindapa Israelnandap, ma minmo aukna ia wiwiti ndopca larapacri. \v 16 \x - \xo 9.16: \xo*\xt Up 20.23, na 21.11, na 2 Ko 11.23-28\xt*\x*Ma aukna i aŋgɨca mbukca moca taŋgekna mɨn mbuŋa, aku manmo ainta gɨgɨgrarapa ainta makukar tɨki wandac te, ma aŋgɨ ŋgoin naaŋgɨnande.” \p \v 17 \x - \xo 9.17: \xo*\xt Up 13.52, na 22.12-13\xt*\x*Ainda moca Ananaiasa mataŋgat. Na ma taŋga an kac inikca mbukca, ndona parniŋmo Solna paŋan nambatta tɨkca manmo aind mambopat, “Kaka Sol, Kacoot Iesus, ma unmo taupca tɨkca wattatna ramoot, ma mandeaca aukmo una wat ndopca mbagɨrica, aku kɨpapekna, una lamnɨacniŋmo mo laŋa moca u watna, te, Ŋeroŋ Ratta umo mbuki mɨnna tɨknande.” \v 18 Ananaiasa aindopca maiatke, ŋgoaemna rir tocna reaca mana lamnɨacniŋmo mboraca eacrinanna, tawina mbutukatke, na lamnɨacniŋ mananna laŋ mamoat. Mbatca ma taŋga kɨtac puk maaŋgɨrat. \v 19 Na iŋmbaia ma amna reac amba gargar nan mac nda maaŋgɨrat. \s Sola Damaskusnandmo kam wembaŋ laŋna kamma ma an mawiwitiat \p Ri, ma Damaskus auŋ aniaca Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨrapmo rai ndepikca minap maeacat. \v 20 Na iŋmbaia ma Iudana mimitpac aŋgɨrena kaik inkara mbukca, ma minmo mawiwitiat, “Iesus ma Raraŋ Aetaniacna Nuoc.” \v 21 \x - \xo 9.21: \xo*\xt Up 8.3, na Gal 1.13, na 1.23\xt*\x*Ri, meikramtaɨra muruŋa Solna mbopatna an kambca waraca, mina ŋgep ŋgoreac naŋgepca tamtam ndamŋica mina ŋgepca aind mambopat, “Ande an ramoot, ma Ierusalemnandmo, ma meikramtaɨra Iesusa rɨpaca eacrenanna, na mana kamb mbaracri, na mana i mbuŋa mbendeirinandmo, ma moa maŋgocrairi. Na an iro kabea moatna, na mandeaca ma gan nakɨpapeknanna, ma ndomo an meikramtaɨrmo muoc leaca taup ndamtaɨr paŋaindta para tɨk ndopca anna nakɨpapek ki.” \p \v 22 \x - \xo 9.22: \xo*\xt Up 17.3, na 18.5, na 18.28\xt*\x*Ainda mori Solna gargara kocnaia gagracarica, ma an Damaskus ndeacrina Iudanandmo, ma aindopatna, “Iesusa ande Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot.” Na Iudananda manap ipuŋi mbop ndopca moatna kambca, ma an kamb ndopatke, mina waraca ŋgep ŋgoreac naŋgepca, manap mbop ndopca moatna kambca, andu waracamacariat, kam ianna mba mbopatke. \s Iudananda Solap kaega moca, ma kɨpcamacariat \p \v 23 \x - \xo 9.23: \xo*\xt Up 23.12, na 25.3, na 2 Ko 11.23\xt*\x*\x - \xo 9.23-25: \xo*\xt 2 Ko 11.32-33\xt*\x*Karica rai ndepik taŋga maiatke, Iudana meikramtaɨra tumbun ian ŋgutiŋga kam maleacat, Sola mo menacna moca. \v 24 Ri, mina Sola mona moca mbopatna reikta kambca ma anna waraca eacri, na mina ndorimo an auŋ aniacna wuocna tɨŋembta ŋginaŋa mouŋ ra moa eacrina, Solmo anna tɨkca mo menacna ndopca, mori. \v 25 Na Solna iŋa raŋgairena ramtaɨra mamo mouŋ naaŋgɨra kɨpcarica, ga an auŋ aniacna wuocna tamuŋ naaŋgɨra gaca, manmo larkam aniac ianna inikca manmo mbopca ma an inik ŋgirikca mbiracatna mbatca, mina larkam mo ŋgaɨr ikca manmo an wuocna raekmbaina kacrepca irikca rapaca ma mataŋgat. \s Sola Ierusalemma taŋga an maeacat \p \v 26 \x - \xo 9.26: \xo*\xt Up 22.17, na Gal 1.17-19\xt*\x*Ainda mocarica, iŋmbaia Sola taŋga Ierusalem ndaruca, ndomo Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨr tambuŋa taŋ mbuk ndopca taŋgatke, an Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨra Sol mbatca, nanambica manmo ndori tambuŋ nakɨp mbumbukca mina toŋgo ŋgocor, mina rɨtɨpaca mina gaind ndamŋirina, an ramootta Iesusna iŋa raŋgairena ramoot ianna wanaiŋ. \v 27 \x - \xo 9.27: \xo*\xt Up 4.36, na 9.4, na 9.20-22, na 1 Ko 9.1, na 15.8\xt*\x*Ainda moatke, Banambasa ŋgepca Solap aŋgɨca manmo up aŋgɨrena ramtaɨr tambuŋa warkica mataŋgat. Na ma minmo Kacoot Iesusa Solmo taupca tɨkca watca, Kacootta manmo mbopatna kambmo, ma an ndopacarica. Iŋmbaia Sola Damaskusa tɨkca rugutta mo ŋgocora Iesusna i aŋgɨra, ŋgepatna nininia ma an mac maniniat. \v 28 Ainda moca Sola minap an Ierusalem ndeacri. Ma minap taŋ kɨp tɨkri. Na ma min narica mba nanambiri. Na ma Iesusna imo rugutta mo ŋgocora memetmbaca wiwitia gagaraca taŋrina. \v 29 \x - \xo 9.29: \xo*\xt Up 6.1, na 9.23, na 11.20, na 2 Ko 11.26\xt*\x*Ri, Girikna kam ndoprina Iudanandmo Sola mba wewettarinanna, ma minmo kam gargara neaŋga taŋri. Na mina mana mo menacna taupembta maoreri. \v 30 \x - \xo 9.30: \xo*\xt Gal 1.21\xt*\x*Ainda moca Iesusa rɨpacrena laiplacara aind mbaracatke, mina ŋgepca Solmo aŋgɨca warkica irikca Sisaria auŋ aniaca tɨkri, na annanda manmo Tarasus auŋ aniaca mandaca ma mataŋgat. \p \v 31 Aintik an Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumnambca an Iudiaapa, Galiliapa, Samariaap, mina inik ndeacrina an rɨpaca eacrinanda, ainta reac ianna minmo mba laruri, mina nikinik iro wetwet laŋ maeacat. Ainda moca mina Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumnambca an ndeacrenanda mina wɨtɨkca magagaracat. Ainda moca mina Kacootna kamb mbaraca, mana kaŋgauk ndeteacna kirar ndeacre tik, Ŋeroŋ Ratta mina iroar inkarmo moa paŋpaiŋica eacreke, na meikramtaɨra anna watca kɨpca an tumbunna inikca mbukrena. \s Pita ma Ainiasa moa laŋa moatna \p \v 32 Ri, Pita, an mɨnna ma an inikna auŋembca muruŋa taŋrina. Na ma ndomo Raraŋ Aetaniacna meikramtaɨra Lida auŋnan ŋgoke te, ndomo minap an Lida ndeac ndopca mairikat. \v 33 Ma an auŋ ndeacri, watatna ramoot ianna, mana ia Ainias mana gagrira kocnaia menaca, ma mba taŋrenanna, ma rai roctira ma bar niŋgikca meraca taŋ, taŋga, guiara parmbaiapa mbutremb mbonkacna mɨnna, ma aind maeacat. \v 34 \x - \xo 9.34: \xo*\xt Up 3.6, na 3.16, na 4.10\xt*\x*Ri, Pita manmo gaind mambopat, “Ainias, mandeaca Iesus Karais, ma unmo mac moi laŋa monandet. U ŋgep wɨtɨkca ndona meraca eacrena bar aŋgɨri waŋgop.” Ri, ma anduna ŋgepca mawɨtɨkat. \v 35 \x - \xo 9.35: \xo*\xt 1 Nin 5.16, na Up 11.21\xt*\x*Na Lida auŋna meikramtaɨrapa Saronna pitrik wandoŋ ndeacrina meikramtaɨrap, mina muruŋa watri, Ainiasa laŋa moatnanna watca, mina iroar inkar uriraca Kacoot maraŋgaiat. \s Pita Tabitamo mac nda moa ŋgepatna \p \v 36 \x - \xo 9.36: \xo*\xt 1 Ti 2.10, na Ta 3.8\xt*\x*Na mon Iopa auŋ aniacna inikca, Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨrta meac ianna mana ia Tabita. Na Girikna kam mbuŋa mina mamo Dokas ŋgacrena. Na mana tɨp kirara, ma tɨp kirar laŋa morena meac, ma memetmbaca meikramtaɨra reik kocortanmo, ma minmo reac, reac ŋgotacrenan. \v 37 Ainda morina meac, na an mɨnna Pita an Lida auŋ ndeacri mbuŋa Tabita roumb aŋgɨca menacatke, mina mana waɨrmo rua mataua maica, aŋgɨra gaca diab tamuŋna inik matɨkat, na mana waɨra an ndeacri. \v 38 Na Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨra an Iopa ndeacrinanna, Pitamo Lida ndeac ndopatna kam mbaraca, mina ŋgepca ramoot mbuniŋmo, Pita aŋgɨ ndopca Lida auŋ mambagɨriat. Na Iopa tɨkca Lida auŋa tataŋa tawanna wanaiŋ, ri, an ramootniŋa taŋga Pita ndambuŋ ndaruca, manmo gaindopatna, “Pita, u muindira kai mo teac tawi ŋgepca aia nda taŋna.” \v 39 Ri, Pita ŋgepca maniŋap mac nda taŋga. Taŋga laruri, mina manap aŋgɨca gaca an waɨr eacrina diab tamuŋna inikca mbukatke, an kaŋter menaca eacrina meik koinmbara, kɨpca Pitamo paria aŋgɨca aeri mambopri, “U wat, gan tik ŋgapoikca an meac Tabita moatna reik, aia an aocrena, mandeaca ma aimo tɨkcamacarica.” \v 40 \x - \xo 9.40: \xo*\xt Mt 9.25, na Mk 5.40-41, na In 11.43, na Up 7.60\xt*\x*Ri, Pita an motemma punica eacrina meikramtaɨrmo gaindopatna, “Ne gan motemma kacrepca ne raekmbai ndarumai.” Ri, mina laruatna mbatca ma tutupniŋ rɨmbɨtca mbiraca mbendeia maica, ma kumbakeca Tabitana waɨra watta taŋca mambopat, “Tabita u ŋgep.” Ri, ma lamnɨacniŋ watukca watri, ma Pitamo watca ma ŋgepca mambiracat. \v 41 Ri, Pita mana par ŋgutiŋga, manmo aŋgɨra ŋgepri, na ma ŋgepca mawɨtɨkat. Ri, Pita Raraŋ Aetaniacna meikramtaɨrapa meik koinmbarap, minmo mac aca punica minmo Tabita wandaca aindopatna, “Tabita ma wat mac nda maaŋgɨri.” \v 42 Karica Pitana ainda moatna reacna kam wembaŋa, an Iopa auŋ aniacna inikca an kambca taŋga acnairi. Na meikramtaɨra anna waraca, mina wɨtta Kacoot marɨpacat. \v 43 \x - \xo 9.43: \xo*\xt Up 10.6\xt*\x*Na Pita, ma Iopa auŋ aniaca ma Saimonap rai wɨtpaikca, ma an maeacat, na Saimon tikca ma amna ŋgoaebta iŋir iukca reikca morena ramoot. \c 10 \s Pita Koniliusmo ririptia moatna \p \v 1 \x - \xo 10.1: \xo*\xt Mt 8.5, na Up 27.1-3\xt*\x*Mon Sisaria auŋ aniac ndeacrina ramoot ian, mana ia Konilius. Ma Romna lapoca ruŋrena ramtaɨra 100na mɨnna, tumbunnanda Itali ndeacrinan, na mandeaca mina gan ndeacrenan, na ma an tumbunna lapocna tiŋara morina ramoot paŋan. \v 2 \x - \xo 10.2: \xo*\xt Up 8.2, na 10.22, na 10.35, na 22.12\xt*\x*Na an ramoot, ma Raraŋ Aetaniacna toŋgorena kirara matau ŋgoinna raŋgaia morina. Na manapa mana kac ndeacrina meikramtaɨrap, mina muruŋa Raraŋ Aetaniacmo torirenan. Ri, memetmbaca ma Iudana meikramtaɨra reik kocortanmo, kitukndukar kotaca mina ndorita reik koikrena. Na ma Raraŋ Aetaniacmo memetmbaca mbendeirena. \v 3 \x - \xo 10.3: \xo*\xt Up 3.1, na 10.30, na 11.13\xt*\x* Karica oit ianna wigwaca, rana ŋgaŋganŋgɨa irikca mbonkac mbuŋ toca tɨkri, Koniliusa eacri, ma manmbɨanmemraŋ mbuŋa tamram ianna wattatna. An manmbɨanmemraŋ mbuŋa tamram ianna wattatnanna, ma reikmo waekeke mawatat. Ri, Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ ianna man ndambuŋ nakɨpca mamo gaindopatna, “Konilius!” \v 4 Ri, Koniliusa an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋmo mataua ŋginaŋikca, ma rugut mocarica manmo aindopatna, “Ramoot aniac, u kaia toŋgorina?” \p Ri, an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa mamo aindopatna, “Una mbembendeia Raraŋ Aetaniaca ma mawaracri. Na una reik kocorta meikramtaɨr kotacrena tɨpemb kirarir unanna Raraŋ Aetaniaca malamŋireke. \v 5 Aintik mandebanna u ramtaɨr ndeidmo tawina mbagɨrica mina Iopa auŋa taŋca, ramoot ianna mana ia Saimon, na mana i ianna Pita. Mina manmo mbopca ma kɨp. \v 6 \x - \xo 10.6: \xo*\xt Up 9.43\xt*\x*Na kabena ramoot ianna mana i toco Saimon, mana aiŋa ma amta ŋgoaebta iŋir iukca reikca morena ramoot. Ma manapmo mana kac maeacreke, na an ramootna kaca ande macait roumb maeacreke.” \p \v 7 Na Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa Koniliusmo, aindopacarica ma taŋgatke. Koniliusa ŋgepca ndona mbaiŋna aiŋa morena ramootniŋapa, lapoca ruŋrena ramoot ianap, minmo aca makɨpat. Na an lapoca ruŋrena ramoot tikca, ma Raraŋ Aetaniacna kamma waraca raŋgaireke, na ma Koniliusap eacrena. \v 8 Ri, Koniliusa an ramtaɨr mbonkacmo, ndo ndaruatna reikta kambca minmo mataua mbopca maica, minmo mbagɨrica mina Iopa auŋ mataŋgat. \s Pita ma manmbɨanmemraŋ mbuŋa tamram ianna watatna \p \v 9 \x - \xo 10.9: \xo*\xt Up 11.5\xt*\x*Na an ramtaɨr, mina taŋga rɨk naŋgoca. Kabena ra mbuŋa mina taŋ, taŋga maica Iopa auŋ aniaca rambuŋairi, ra toco maica gaca rɨmbɨŋa rɨŋna rambuŋaina mori. Karica an mɨnna Pita mbendeina moca kacna kopik nagaca eacri.\fig Pita ma kac kopik tamuŋa tɨkca mbendeirena|alt="Peter prayed on the roof of the house." src="GW162.tif" size="col" copy="Wade" ref="10.9"\fig* \v 10 Na ma nik wataica eacri, na mina amna reac kocrori, ma an amna reac amna ndabia eacaca manmbɨanmemraŋ mbuŋa tamram ian mawattat. \v 11 \x - \xo 10.11: \xo*\xt Up 11.5-17\xt*\x*Na an tambatna inikca ma wattatnanna, Raraŋ Aetaniacna tamuŋna auŋa goottakeca, reac ianna an ŋgetacndiŋa, anna ma raraŋit aniaca ramtaɨra mana tɨpemb paur ŋgutiŋga aŋgɨra wambaraca keca, gan tiacarpaik nakacrepa irikri toc mairikri. \v 12 Na an raraŋitna inikca, ainta orapaɨr paurna ŋgoaebapa kɨrpirapa ainta reac, reacapa ainta ŋgorikcap, anna inik ndeacrina. \v 13 Na Pita waracatnanna, kam ianna manmo aindopatna, “Pita, u ŋgepca an amta ŋgoaebmo mo menaca am.” \v 14 \x - \xo 10.14: \xo*\xt TN 11.1-47, na TW 14.3, na 14.7, na Esi 4.14\xt*\x*Ri, Pita rutica gaindopatna, “Kacoot, gidik ŋgoin aku karica! Memetmbaca aku eacreke, u watrena, aku mba an rat ŋgocorta reikca mba ambrenanna. Na an ainta wandɨk tɨkca eacrena reikca aku mba ambrenanna.” \v 15 \x - \xo 10.15: \xo*\xt Mt 15.11, na Mk 7.15, na 7.19, na Up 10.28, na Ro 14.14-20, na 1 Ko 10.25\xt*\x*Ri, an kamma manmo gaind mac mbopatna, “An reikmo Raraŋ Aetaniaca moa ratrinanna, u anmo rat ŋgocorta reikca kai mbop teac.” \v 16 An reaca kɨdrɨk mbonkaca ainda mocarica. Karica an raraŋitta tawi ŋgoin motemma tamuŋna auŋ mac nda magat. \p \v 17 Ainda moca Pita an reacna moca tamtam ndamŋica aindopatna, “Auk watapekna manmbɨanmemraŋna tamramma anna kaina mɨnɨŋ?” Pita, ma an manmbɨanmemraŋna tamramna moca, tamtam ndamŋiri mbuŋa, Koniliusna mbagɨriatna ramtaɨr, mina kɨpca malarucat. Karica mina madigiat, “Saimonna kaca te?” Ainda digica mina mimo wandacatna mbatca, an kɨpatna ramtaɨra kɨpca tɨŋ kamma wɨtɨkca. \v 18 Karica mina madigiat, “Saimonna wa, mana i ianna Pita, ma gan ndeacre ki, wanaiŋ?” \v 19 \x - \xo 10.19: \xo*\xt Up 11.12, na 13.2\xt*\x*Ri, Pita ma ndona watatna manmbɨanmemraŋna tamramna ŋgagatracna moca anna ndamŋiri, Ŋeroŋ Ratta manmo gaindopatna, “U warac. Ramtaɨr mbonkaca una moca orea kɨpca maeacreke. \v 20 Aintik u ŋgepca irikca mina watca ne taŋ. U kai tamtami lamŋi teac. An ramtaɨrmo auk mandaca kɨprina.” \p \v 21 Ri, Pita irikca an ramtaɨra watca minmo gaindopatna, “Nena orea taŋrena ramoot, aku gade, na ne kaina nakɨprina?” \v 22 \x - \xo 10.22: \xo*\xt Up 10.1-2, na 22.12\xt*\x*Ri, mina manmo gaindopatna, “An lapoca ruŋrena ramoot paŋan Konilius, ma un aŋgɨna ndopca aia kɨprina. An ramoot, ma Raraŋ Aetaniacna torireke ma wandoŋ ndeacrena ramoot. Aintik Iudananda manmo ramoot laŋ ndoprena. Ainda moca Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ rat ianna, manmo un ndopna, u man ndambuŋa taŋca, u mbop te, ma un mbopekna kam mbaracna.” \v 23 \x - \xo 10.23: \xo*\xt Up 10.45, na 11.12\xt*\x*Karica Pita minmo aca mbukca mina an mouŋa manap ŋgocarica, iŋmbaia kabena ra mbuŋa ma minap ŋgepca mina mataŋgat. Na Iesusa rɨpacrena laiplacar ndeida an Iopa auŋ ndeacrenanna, mitoco ŋgepca manap tɨkca minap mataŋgat. \s Pita Konilius ndambuŋa taŋgatna \p \v 24 Na Konilius, ma mana ndabiri, na ma ndona laiplacarapa ndona kamkabearmo aŋgɨra punica mina mana ndabiri, Pitaapa an ramtaɨra kɨp, kɨpca rɨk naŋgoca, kabena ra mbuŋa mina kɨpca Sisaria auŋ aniac malaruat. \v 25 Karica Pita an tɨŋa mbukatke, Koniliusa mana watca, ŋgepca taŋga mana outta tutupniŋ rɨmbɨtca mbiraca paŋan maramtukat. \v 26 \x - \xo 10.26: \xo*\xt Up 14.13-15, na KIEK 19.10\xt*\x*Ri, Pita manmo mac nda aŋgɨra ŋgepca aindopatna, “Auk toco, aku una kirar.” \v 27 Ri, Pita manap mbopa mbukatnanna, meikramtaɨra tumbun aniac tɨkca eacrinanna watca. \p \v 28 \x - \xo 10.28: \xo*\xt In 4.9, na Up 15.8-9, na Gal 2.12-14, na Epe 3.6\xt*\x*Ma minmo gaind mambopat, “Aina Iudananta tɨp kirara ne malamŋireke, aia mba Iudana meikramtaɨr wanaiŋ tambuŋap mba eacrenanna, na min ndambuŋ toco mba taŋga rambuŋairenanna, anna wandɨk bagaraniac. Na tamuŋna Raraŋ Aetaniac ma aukmo manmbɨanmemraŋna tamram mbuŋa wandaca aindopatna, ‘U aukna lamnɨac watrenanna kabena meikramtaɨrmo, gainda kai mbop teac, ne rat ŋgocor, co minmo gainda mba lamŋitndai, mina ramtaɨr wandɨk, te, aia min tambuŋa kai taŋi mɨk teac. Aia ainda kai mo teac.’ \v 29 Aintik nena kamma kɨpapeke, aku karia mba mbopri, aku aindopatna, ‘Laŋ aku kɨpnande,’ aindopca aku kɨprina. Na aku nenmo ainda diginande, ne kaina moca aukna moca mbaiŋ tɨkrina, ne aukmo mbop?” \p \v 30 \x - \xo 10.30: \xo*\xt Up 1.10, na 3.1\xt*\x*Ri, Koniliusa manmo aind mambopat, rai paur taŋgapekna wigwaca, aukmo reac ianna laruatna, na an laruatna reaca gaind, maica rana ŋgaŋganŋgɨa irikca mbonkac toca tɨkri, aku ndona kac inikca tɨkca mbendeia eacri, na auk wattatnanna ramoot ianna reik gogror aoca maica aukna outta wɨtɨkca eacri, tik ŋgapaoc mananna anna ma reac metacrina. \v 31 \x - \xo 10.31: \xo*\xt Dan 10.12, na Ib 6.10\xt*\x*Ri, ma aukmo gaind mambopat, “Konilius, Raraŋ Aetaniaca una mbembendeia ma waracrina. Na u reik kocorta meikramtaɨr kotacrena kirarir unanna, Raraŋ Aetaniaca anna watca ma una moca malamŋireke. \v 32 Aintik u ramtaɨr ndeidmo mbagɨrica mina Iopa auŋa taŋca Saimon Pitamo mbopca ma kɨp, an ramoot ma ndona i kabe Saimonap maeacreke, mana kaca ande macait roumbmbai maeacreke. An ramootta amta ŋgoaebta iŋir iukca reikca morena ramoot. \v 33 Aindopatna mbatca, aku una moca ramtaɨrmo anduna mbagɨrica mina taŋga unmo mbopca, u karia mba mbopri, u kɨprinan, na anna laŋ ŋgoin. Na mandeaca aia muruŋa ganna tɨkca Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutta u aimo Kacootta ai ndop ndopca unmo mbopatna kambca u aimo mbop te, aia waracna.” \s Pita mbopatna kamb \p \v 34 \x - \xo 10.34: \xo*\xt TW 10.17, na 1 Sml 16.7, na Ro 2.11, na Gal 2.6, na Epe 6.9, na Kol 3.25, na 1 Pi 1.17\xt*\x*Ri, Pita ŋgepca gaind mambopat, “Gidik ŋgoin, mandeac tik aku malamŋica, Raraŋ Aetaniaca meikramtaɨrmo, ma minmo muruŋa an kirar kabea morinan, mindacniŋ mandaia titocna tumbun ndeacrena meacramoot, ma minmo muruŋa an kirar kabea morina. \v 35 \x - \xo 10.35: \xo*\xt In 9.31, na Ro 2.13, na 1 Ko 12.13, na Gal 3.28, na Epe 3.6\xt*\x* Ainda moca an meikramtaɨra mandaibinna, tenna pitrik waŋ ndiŋ nakɨprinanda, mina Raraŋ Aetaniacna kamna kambca waraca tɨpemb kirarir wandoik teacrena meikramtaɨr, ma ainta meikramtaɨra toŋgorenan. \v 36 \x - \xo 10.36: \xo*\xt Ŋap 107.20, na Ais 52.7, na 57.19, na Mt 28.18, na Ro 10.12, na KIEK 17.14\xt*\x*Na gan kamma ne malamŋireke, Raraŋ Aetaniaca nenmo Israelnaŋgepca neaŋgatna kamma, ma an nikinik iro wetwetna kam wembaŋ laŋmo Iesus mbuŋa neaŋga nenmo gaindopatna, Iesus Karais ma meikramtaɨr muruŋna Kacoot. Na ma nenmo meikramtaɨrmo, muruŋa moi aŋgɨri Raraŋ Aetaniacap iro kabea tɨkna morena ramoot. \v 37 \x - \xo 10.37: \xo*\xt Mt 4.12-17, na Lk 4.14\xt*\x*Na ne ndori malamŋiri, an reikca Iudiana pitrik inikca muruŋ ndaruatke, ne watatna, na an reikca out ŋgoinna Galili pitrik ndaruca eacri, na anna iŋmbaia Ionna ŋgaua meikramtaɨrmo puk mbuŋa kɨtac pukca momona kam wembaŋ laŋa ma an wiwitiatna. \v 38 \x - \xo 10.38: \xo*\xt Mt 3.16, na Lk 4.17-20, na In 3.2, na Ib 1.9\xt*\x*Na ne Iesusmo lamŋirena ma Nasaretna ramoot, Raraŋ Aetaniaca manmo larapaca Ŋeroŋ Ratapa gargar neaŋgatna. Ri, ma an inikna auŋembca tamtamma taŋga meikramtaɨrmo, opotac aniaca moatna. Ri, an mɨnna Raraŋ Aetaniaca Iesusap eacri, ma Paparuna Ramootta moa ŋgocraiatna meikramtaɨrmo, ma mac nda moa laiŋ mamoat. \v 39 \x - \xo 10.39: \xo*\xt Up 2.32, na 5.30\xt*\x*Ri, aia mana morina reikta kamb toprina ramtaɨr, aintik ma aina Iudana pitrikapa, Ierusalemna inikna auŋ aniac tɨkca moatna reikta kam ndopatna. Na an ramootmo mina manmo ik naaŋgɨa keraca, manmo ainda tɨkca moca moa mamenacat. \v 40 \x - \xo 10.40: \xo*\xt Up 2.24, na 1 Ko 15.4-7\xt*\x*Na karica ra mbuniŋ maica mbonkaca moatke, Raraŋ Aetaniaca Iesusmo mac nda moa ŋgepca, ma meikramtaɨrmo watna moca, ma manmo wattacarica ma minmo raek malaruat. \v 41 \x - \xo 10.41: \xo*\xt Lk 24.42-43, na In 14.17-24, na 15.27, na Up 1.8, na 13.31\xt*\x*Na ma aind ndaruatnanna, ma meikramtaɨr tambuŋmo muruŋa mba laruatke, wanaiŋ ŋgoin. Ma muk ŋgetacndiŋ naŋgepca laruatnanna, ma Raraŋ Aetaniaca ŋgaua ndona kam wiwiti ndopca larapacatna ramtaɨr tambuŋ ŋgoin malaruat. Na an larapacatna ramtaɨra, gade ai, na ma muk ndiŋ mac nda ŋgepatke ma aiap mbiraca ambatna. \v 42 \x - \xo 10.42: \xo*\xt Mt 28.19-20, na Up 17.31, na Ro 14.9-10, na 2 Ko 5.10, na 2 Ti 4.1, na 1 Pi 4.5\xt*\x*Na ma aimo gaindopatna, ne meikramtaɨrmo gaind ŋgoinna wiwit mbop, ‘Raraŋ Aetaniac, ma an ramoot niŋgikmo menaca maica eacrenanapa menac ŋgocor ndeacrena meikramtaɨrta ritri waparaca, mo ndopca larapacatna ramootta ande.’ \v 43 \x - \xo 10.43: \xo*\xt Ais 33.24, na 53.5-6, na 53.11, na Ier 31.34, na Dan 9.24, na Mai 7.18, na Sek 13.1, na Ro 10.11, na Gal 3.22\xt*\x*Aintik Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨra, an ramootna momona reikta kambca mina gainda wiwitiatna, ‘An ramoot niŋgikca meikramtaɨra mana rɨpac te, Raraŋ Aetaniaca mana i mbuŋa mina tɨpemb ŋgorikta makukara mo kecarinande.’” \s Iudana meikramtaɨr wanaiŋa mina Ŋeroŋ Rat maaŋgɨat \p \v 44 \x - \xo 10.44: \xo*\xt Up 4.31, na 8.15-16, na 11.15, na 15.8\xt*\x*Ri, Pita an kam ndopri mbuŋa, Ŋeroŋ Ratta min nambat ŋgirikatnanna, an Raraŋ Aetaniacna kam mbaracri punica eacrena meikramtaɨrmo, muruŋcamiŋa mbukca mɨn matɨkat. \v 45-46 \x - \xo 10.45-46: \xo*\xt Up 2.4, na 10.23, na 11.18, na 19.6, na Gal 3.14\xt*\x*Ri, Iudana rɨtɨpacapna ramtaɨra Pitaap kɨpatnanna, an Iudana meikramtaɨr wanaiŋa Ŋeroŋ Ratta mbukca mina watri, an auŋembta meikramtaɨrta kamb puŋ topri, na Raraŋ Aetaniacna imo aŋgɨra ŋgepri, mina anna waracatke, mina tamtam ndamŋica aindopatna, “Watwa, an Iudana meikramtaɨr wanaiŋmo Raraŋ Aetaniaca min motocmo otaca minmo Ŋeroŋ Ratta wanaiŋ ma neaŋgat.” Ri, Pita gaind mambopat, \v 47 \x - \xo 10.47: \xo*\xt Up 8.36, na 11.17, na 15.8-9, na Ro 10.12\xt*\x*“An meikramtaɨra opotacna Ŋeroŋ Rat maaŋgɨri, ainda moca aimo ramoot ianna minmo puk mbuŋa kɨtac pukca mo nake anna wandɨk tɨkna mɨnna wanaiŋ?” \v 48 \x - \xo 10.48: \xo*\xt Up 2.38\xt*\x*Ri, Pita an Ŋeroŋ Rat aŋgɨrca eacrina meikramtaɨrmo gaindopatna, “Ne Ŋeroŋ Rat maaŋgɨri, ne Iesus Karaisna i mbuŋa kɨtac puk maaŋgɨrat.” Ri, mina kɨtac puk aŋgɨra maica, mina Pitamo gainda digiatna, “U aiapmo raeniŋap pac eac.” \c 11 \s Pita Ierusalemma taŋga ndo ndaruatna reikta ninini mamoat \p \v 1 Karica an up aŋgɨrena ramtaɨrapa, Iudiana inikca tamtam ndeacrena Iesusa rɨpacrena laiplacara waracrina kamma, an Iudana meikramtaɨr wanaiŋna ndeid toco, Raraŋ Aetaniacna riptina kambca mina maaŋgɨat. \v 2 Na an mɨnna Pita ma Ierusalem nagacatke, an Iesusa rɨpacrena ramtaɨr ndeida mina Iudana rɨtɨpacapna ramtaɨrmo mina manap ipuŋga, \v 3 \x - \xo 11.3: \xo*\xt Up 10.28, na Gal 2.12\xt*\x*mina manmo aindopatna, “U kaina moca taŋga an Iudana meikramtaɨr wanaiŋna auŋembta ramtaɨrap mbukca u minap amba taŋrena?” \p \v 4 Ri, Pita mimo ŋgepca ndo ndaruatna reikta nininimo ma gaind maniniat, \v 5 \x - \xo 11.5: \xo*\xt Up 10.9-48\xt*\x*“Aku Iopa auŋ aniacna inik ndeacatke, na an mɨnna aku mbendeia eacri, aku manmbɨanmemraŋna tamram mbuŋa ŋgagatrac ian mawatat. Na an ŋgagatracna inikca aku wattatnanna, riac tamuŋ ŋgetacndiŋa raraŋit aniac tocna reac ianna anna ma ramtaɨra mana tɨpemb paur ŋgutiŋga gan wɨkɨnna auk ndambuŋ nakacrepa mairikat. \v 6 Na aku an raraŋitna inikca wattatnanna, gan tiacarpaikna orapaɨr paurna reikapa, an meikramtaɨra neaŋgabrena orapaɨr paurapa, raŋna amta ŋgoaebapa, kɨrpirapa riac tamuŋna ŋgorikcap eacri. \v 7 Na kam ianna aukmo gaindopatna, ‘Pita, u ŋgepca an amta ŋgoaebmo mo menaca am.’ \v 8 Ri, aku nda rutica gaindopatna, ‘Kacoot, gidik ŋgoin aku karica! Memetmbaca aku eacreke, u watrena aku mba an rat ŋgocorta reikca mba ambrenanna. Na an ainta wandɨk tɨkca eacrena reik toca aukna upa mba mbukrenanna, wanaiŋ, wanaiŋ ŋgoin.’ \v 9 Ri, an tamuŋna auŋna kamma aukmo gaind mac mambopat, ‘An reikmo Raraŋ Aetaniaca moa ratrinanna, u anmo rat ŋgocorta reikca kai mbop teac.’ \v 10 Na an reikca kɨdrɨkar mbonkac ndaruca, karica an reikca muruŋa tamuŋna auŋ mac nda magat. \p \v 11 “Na an mɨn ŋgoinna Sisaria auŋna ramoot ianna, ma ramtaɨr mbonkacmo auk ndambuŋa mbagɨrica kɨpca auk eacrena kac ndambuŋ malaruat. \v 12 \x - \xo 11.12: \xo*\xt In 16.13, na Up 10.19, na 10.23, na 10.45\xt*\x*Na Ŋeroŋ Ratta aukmo minap taŋna moca gaindopatna, ‘U minap taŋ, u iroa tamtamma kai lamŋi teac.’ Karica gan Iesusa rɨpacrena laiplacar parmbaiapa mbut kabea mina aukap ŋgepca, aia an ramootna kaca taŋga mambukat. \v 13 Ri, Koniliusa aimo an Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa mana kac inikca mbukca ma watatna kam ndopca, na an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa mamo gaindopatna, ‘U ramtaɨr ndeidmo mbagɨrica Iopa auŋa taŋca Saimonna mbaiŋ tɨkca ma kɨp. Na mana i ianna Pita. \v 14 \x - \xo 11.14: \xo*\xt Up 16.31\xt*\x*Te, ma nenmo kamb ndeid topnande, na an kamma anna unapa una wɨwɨtnanmo, Raraŋ Aetaniaca nenmo muruŋ mac nda aŋgɨnandet.’ \v 15 \x - \xo 11.15: \xo*\xt Up 2.4\xt*\x*Karica aukmo aca kɨpatna ramootta an kam ndopca maiatke, aku maica kam ndopri mbuŋa, Ŋeroŋ Ratta min nambat mairikat. Na ŋgaua ma ai nambat, ŋgirikatna kirarir toc mairikat. \v 16 \x - \xo 11.16: \xo*\xt Iol 2.28, na Mt 3.11, na In 1.26, na 1.33, na Up 1.5\xt*\x*Ainda moatke, aku Kacootta ŋgau ndopatna kam mac nda malamŋiat. Ma gaindopatna, ‘Ionna ma meikramtaɨrmo puk mbuŋa kɨtac puk neaŋrena, na ne Ŋeroŋ Rat mbuŋa kɨtac puk aŋgɨnande.’ \v 17 \x - \xo 11.17: \xo*\xt Up 10.47, na 15.8-9\xt*\x*Na ŋgaua aia Kacoot Iesus Karaismo rɨpacat tik, Raraŋ Aetaniaca aimo opotaca moca aimo Ŋeroŋ Ratta wanaiŋa neaŋgatna. Ainda moca mandeaca Raraŋ Aetaniaca min motocmo ma ainta opotacna kirar kabea moca, minmo Ŋeroŋ Ratta wanaiŋ maneaŋgat. Aintik aku mandai, na aku an Raraŋ Aetaniaca mimo moatna aiŋirmo, kɨracit?” \p \v 18 \x - \xo 11.18: \xo*\xt Up 13.48, na 14.27, na Ro 10.12-13, na 15.9, na 15.16\xt*\x*Ainda moca an meikramtaɨra, nikembkatacarica ndorimo ipuŋgrinanna, Pitana mbopatna kambca waracatke, mina runduikta iroar kecariatke, mina ŋgepca Raraŋ Aetaniacna i aŋgɨra ŋgepca gaindopatna, “Mandeac tik aia Raraŋ Aetaniacna morena kirarira aia malamŋica, ma an Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanmo watcarica, mitoca iroar inkar ŋgetrikica an iarwar ndeteacna wat aŋgɨna moca.” \s Antiokna meikramtaɨra marɨpacat \p \v 19 \x - \xo 11.19: \xo*\xt Up 8.1-4\xt*\x*Ri, an mɨnna, mina Stipenmo moa menacatke, mina Iesusa rɨpacrena meikramtaɨr motocmo, laŋa mba mori. Aintik mina wɨt aniaca ŋgepca kɨpcarica auŋembmo tamtam mataŋgat. Ri, mina ndeida pitrik Ponisia taŋgatke, ndeida mut Saiprusa taŋgatke, ndeida auŋ aniaca Antiok mataŋgat. Na mina ainda taŋri, mina Iesusna kam wembaŋ laŋmo kabena meikramtaɨrmo mba wiwitiri, wanaiŋ, mina Iudana wiwitna meikramtaɨr tiŋgikca wiwitiatna. \v 20 Na mina inikna tumbunna ramtaɨr ndeida, mut Saiprusapa auŋ aniac Sairininan mitoco ŋgepca Antiok auŋ aniaca taŋga, mitoco Kacoot Iesusna kam wembaŋ laŋmo Iudana meikramtaɨr wanaiŋnan motocmo, an kam wembaŋ laŋ mawiwitiat. \v 21 \x - \xo 11.21: \xo*\xt Up 2.41\xt*\x*Ri, rɨpacrina meikramtaɨrmo, Kacootta minmo otacri, an meikramtaɨr wɨt aniacna tumbunna iroar inkar uriraca mina ŋgepca Kacoot maraŋgaiat. \p \v 22 \x - \xo 11.22: \xo*\xt Up 4.36\xt*\x*Ri, an Ierusalem ndeacrina Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbuna, an kam wembaŋ mbaraca, ainda moca mina ŋgepca Banambas mbagɨrica, ma ŋgepca Antiok mairikat. \v 23-24 \x - \xo 11.23-24: \xo*\xt Up 2.41, na 5.14, na 6.5, na 11.21, na 13.43\xt*\x*Na Banambas ma ramoot laŋ ŋgoin, Ŋeroŋ Ratta manmo mbukca lacakeca eacrena rɨtɨpac gargar aniacapna ramoot. Na ma Antioka taŋga laruca wattatnanna, Raraŋ Aetaniaca an Antiok auŋna meikramtaɨr kotacrina kirarira watca, ma toŋtoŋ ŋgoin. Ainda moca ma an Antiok auŋna rɨpacatna meikramtaɨrmo, mimitpacna kam ndopna naaŋgɨra punica, ma minmo gaindopatna, “Ne Kacoot Iesusa rɨpacrinanna, ndorita an rɨtɨpaikca kai kecari teac.” Ainda moca meikramtaɨr wɨt aniaca kɨpca Kacoot maraŋgaiat. \p \v 25 \x - \xo 11.25: \xo*\xt Up 9.30\xt*\x*Karica Banambasa Solna ŋgorena moca Tarasus auŋ aniac mataŋgat. \v 26 \x - \xo 11.26: \xo*\xt 1 Pi 4.16\xt*\x*Na ma taŋga larua Solmo anna tɨkca watca, ma manap aŋgɨca maniŋa Antiok auŋ mac nda taŋga, anna Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunap eaca, maniŋa meikramtaɨr wɨt aniaca Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋna kammo riptia mori, minapmo gui kabena mɨnna minap maeacat. Na Antiok auŋ aniaca mina Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨrmo mina minmo an i, ŋgam neaŋrinan, na an ia, “Karaisnand.” \p \v 27 \x - \xo 11.27: \xo*\xt Up 13.1, na 15.32, na 21.9, na 1 Ko 12.28, na Epe 4.11\xt*\x*Ri, an mɨn mbuŋa rambca morena ramtaɨr ndeida, Ierusalem tɨkcarica, mina Antiok auŋ mairikat. \v 28 \x - \xo 11.28: \xo*\xt Up 21.10\xt*\x*Ri, ramma morina ramoot ian, mina mana imo gaind ŋgacrena Agabus, an ramoot ma Ŋeroŋ Ratna gargar mbuŋ naŋgepca wɨtɨkca, ma gaindopatna, “Gan tiacarpaikna pitrikarta auŋembca, nik wapataina makuk bagaraniac aŋgɨnande.” Aindopatna kamma eaca kɨpca Sisa Kolodiusa gagrirta ramoot paŋan ndaruatna mɨn mbuŋa, an nik wapataina makukca an mɨn malaruat. \v 29 \x - \xo 11.29: \xo*\xt Ro 15.26, na 1 Ko 16.1, na 2 Ko 9.1\xt*\x*Ri, an Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨra Agabusna mboprina kam mbaraca, karica mina ŋgepca ndorimo an Iudiana Iesusa rɨpacrena laiplacarmo kitukndukar puŋ ŋgotacna kam leaca maica, mina ŋgepca kitukndukarmo ndori tɨtɨkna mɨn naaŋgɨra tɨkca mamaiat. \v 30 \x - \xo 11.30: \xo*\xt Up 12.25\xt*\x*Karica mina ŋgepca, Banambasapa Sol mbaniŋmo an kitukndukar aŋgɨri taŋna ndopca maniŋna para tɨkca, maniŋa aŋgɨca taŋga, Iudiananta rɨtɨpacna tumbunna outmbai ndeacrena ramtaɨr paŋaindta par matɨkat. \c 12 \s Erotta Iemismo moa menacatke, na Pitamo kac ŋgoreac matɨkat \p \v 1 An mɨn mbuŋa gagrirta ramoot paŋan Erot, ma Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbun ndeidmo, tɨpemb ŋgorik koindar mamori.\f + \fr 12.1 \fr*\ft Na an gagrirta ramoot paŋan Erot Agɨripa, ma ŋgauna Erot aniacna rɨmbɨn, na ma ŋgaua gagrirta ramoot paŋan ndeacri, Maria ma Iesusmo mɨratna. Na an Erot Agɨripa ma gan gagrirta ramoot paŋan Agɨripana aet.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 12.2: \xo*\xt Mt 4.21, na 20.23\xt*\x*Na ma ndo mbopca, mina Ionna lacaumbitac, Iemismo, mina bugrim mbuŋa manmo moa menacatna. \v 3 \x - \xo 12.3: \xo*\xt Up 4.3\xt*\x*Na Erot, ma ainda moatna tɨp mananna, Iudananda ainda watca, mina toŋtoŋ ŋgoin. Aintik Erotta aind mac watatke, ma ŋgepca Pitamo utiŋga aŋgɨra kac ŋgoreac matɨkat. An tɨpna kirara, mina is kocorta tapac ambrena rai anikta ra ma an tɨp kirara morina. \v 4 \x - \xo 12.4: \xo*\xt NA 12.1-27\xt*\x*Erotta Pitamo utiŋga aŋgɨa kac ŋgoreac matɨkat. Na ma mana ŋginaŋa mona moca lapoca ruŋrena ramtaɨr parniŋapa parmbaiapa mbut kabe aŋgɨca, minmo titaca paurpaurna tumnambca paura moca, mina Pitana ŋginaŋa moa eacri. Na Erotta, mana toŋtoŋa ma Pitamo an Pasowana Ra mai te, ma Pitamo aŋgɨri laruca meikramtaɨr wɨt aniacna lamnɨacmo mana kambca ritri waparaca mona. \v 5 \x - \xo 12.5: \xo*\xt Ie 5.16\xt*\x*Ainda moca mina Pitamo aŋgɨca kac ŋgoreaca tɨkca ma an ndeacri. Na lapoca ruŋrena ramtaɨra mana ŋginaŋa morina. Ri, Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbuna Raraŋ Aetaniacmo mbembendei gargar ŋgoin mamoat, te, Raraŋ Aetaniacmo man ŋgotacna moca. \s Mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa Pitamo kac ŋgoreaca tɨkca otaca ma malaruat \p \v 6 \x - \xo 12.6: \xo*\xt Up 5.23\xt*\x*Karica Erot, ma Pitamo ritri waparacna moca, ra ian ŋganŋgɨa laruatke, an ra laruna moca moatna mouŋa, Pitamo mina mana parniŋmo lawirta ŋgatɨk mbuniŋ mbuŋa lapoca ruŋrena ramootniŋna parniŋmo lamndea leaca maica, mamo aŋgɨra lapoca ruŋrena ramootniŋna kɨdrɨkca meraca ma maŋgori. Na maniŋa mana ŋginaŋa moa maeacri. Na an kac ŋgoreacna tɨŋa, lapoca ruŋrena ramoot mbuniŋ toco, anna ŋginaŋa moa wɨtɨkca maeacri.\fig Mina Pitamo kac ŋgoreaca tɨkca manmo lawirta ŋgatɨk mbuŋa leacrina|alt="They put Peter in prison and tie him" src="GW165.tif" size="col" copy="Wade" ref="12.6"\fig* \v 7 Ainda moatke, Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa anduna nakɨpca laruca mawɨtɨkat. Na tacna memetaca an kac ŋgoreacna inik mametacat. Na an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa Pitana kanmbacarpaik pica keca mamo aindopatna, “U tawina ŋgep!” Ri, an lawirta ŋgatɨkca Pitana parniŋa leaca eacrinanna, anduna pɨarca mairikat. \v 8 Karica an Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa manmo aindopatna, “U ndona waukmo leac te, ndona or ŋgapaocniŋ aoc.” Aindopca Pita ainda moatke. An mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa manmo gaind mac mambopat, “U ndona tik ŋgapaoc rocot aoca ŋgepca aukmo raŋgai.” \v 9 \x - \xo 12.9: \xo*\xt Up 10.3, na 10.17, na 11.5\xt*\x*Ri, Pita mana kamma waraca kac ŋgoreac tɨkcarica mana raŋgaica malaruat. Na an reikca an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ mbopca ma ainda moatnanna, ma anmo, ndomo manmbɨanmemraŋna tamram mbuŋa wapat ndopca. \v 10 \x - \xo 12.10: \xo*\xt Ŋap 34.7, na Dan 3.28, na 6.22, na Up 5.19, na Ib 1.14, na 2 Pi 2.9\xt*\x*Karica maniŋa taŋga an kac ŋgoreacna ŋginaŋa morena ramootta mandaia tɨŋmo outmbaica wɨtɨkca eacrinanmo kunda, mac taŋga kabenan mac kunda, maniŋa kɨpca an tɨŋ gargar aniac ndaruca, na an tɨŋa ma ndo garaca magootat, na an tɨŋa ma auŋ aniaca taŋrena taupmbai ndeacrenanna, maniŋa laruca taup an ndiŋa taŋri. Na Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa Pitamo anduna tɨkcarica mataŋgat. \p \v 11 Pitamo ainda moatke, an reikca mamo laruatke, ma iro aŋgɨca, ma gaind mambopat, “Aku mandeaca malamŋica anna gidik ŋgoin! Ganna Kacootta ndona mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋmo mandaca auk ndambuŋ nakɨpca aukmo otaca Erotapa Iudananta meikramtaɨra aukmo, mo ndoprina reikca mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa aukmo aŋgɨra iukaiapeke, an reikca mba laruapekke.” \v 12 \x - \xo 12.12: \xo*\xt Up 4.23, na 12.5, na 12.25, na 15.37\xt*\x*Karica ma ŋgepca taŋga Ionna aem Maria ndambuŋ malaruat, na Ionna i ianna Mak, na ma an kacnɨm ndaruatnanna, an kac inikca meikramtaɨra kocnaia mbukca punica mambendeiri. \v 13 Na Pita taŋga raekca wɨtɨkca tɨŋmo piatke, an mbaiŋa morena mooŋ ianna mana ia Roda, ma tɨŋ gootna nakɨpatnanna. \v 14 Ma Pitana kamma warac rapaca ma toŋgocarica, ma tɨŋ goot nake mba lamŋiatke. Ma nda ootta mbukca an meikramtaɨrmo aind mambopat, “Pita ande tɨŋ kam maeacreke.” \v 15 \x - \xo 12.15: \xo*\xt Mt 18.10, na Up 26.24\xt*\x*Ri, mina manmo aindopatna, “U ŋaŋaore ki?” Ri, ma anduna gagra mambopri, “Wanaiŋ! Pita monde tɨŋ kamma wɨtɨkca maeacreke.” Ri, mina manmo ŋgepca aindopatna, “U mana ŋeroŋa watapekna.”\f + \fr 12.15 \fr*\ft An mɨnna Iudanaŋgepta wɨtta mina gaind ndamŋirena, mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaura mina ramoot kabe, kabena ŋginaŋa mona aiŋap. Na an ŋeroŋ toco, ma ramootna kirar toc ndarurena.\ft*\f* \p \v 16 Mina ainda moatke, Pita ma tɨŋmo anduna mapiri, na mina tɨŋ gootca wattatnanna ma anna wɨtɨkca eacri, mina ŋgep ŋgoreac maŋgepat. \v 17 \x - \xo 12.17: \xo*\xt Up 13.16, na 19.33, na 21.40\xt*\x*Ri, Pita minmo watitina moca, ma par mbuŋ naaŋgɨra ŋgagoa mambopat. Minmo, an Kacootta manmo otaca kac ŋgoreaca tɨkca aŋgɨa laruatna nininimo ninia maica, ri, ma minmo aindopatna, “Ne taŋca Iemisapa Iesusa rɨpacrena laiplacarmo mbop.” Na iŋmbaia ma minmo tɨkcarica kabena auŋ mataŋgat.\f + \fr 12.17 \fr*\ft Na an Iemisa ma Iesusna lapmbitac. U Galesia sapta 1 wes 19na timbiŋna raparna inikmo wat. Na ma Ierusalemna Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunna ramoot paŋanna larurina.\ft*\f* \p \v 18 \x - \xo 12.18: \xo*\xt Up 5.22-24\xt*\x*Karica ŋaŋarmuŋa an kac ŋgoreacna ŋginaŋa morina lapoca ruŋrena ramtaɨra, Pitana moca an inikca wattatnanna, ma kamaind. Ri, mina rugdar moca ŋgepca ndorimo tamtamma digica aindopatna, “Ma titoca taŋgapek?” \v 19 Ri, Erotta ramtaɨr ndeid mbagɨrica mina Pitana moca, an auŋ inikmo muruŋa orea tambca, manmo wat ŋgocor. Aintik Erot, ma an kac ŋgoreacna, ŋginaŋa morena lapoca ruŋrena ramtaɨrmo digia tambacariatke, ma minmo mo menacna kam mambopat. Na iŋmbaia Erotta Iudia pitrik tɨkcarica ma irikca Sisaria auŋ aniac ndaruca ma an maeacat. \s Erotta mamenacat \p \v 20 \x - \xo 12.20: \xo*\xt 1 GRP 5.9-11, na Esi 27.17\xt*\x*Na gagrirta ramoot paŋan Erot tikca, ma auŋ aniacniŋ Tairapa Saidonna meikramtaɨrmo nikkakat aniacap eacreke. Aintik mina man bubuocrena pitrikna amta reik aŋgɨrenan tik, mina anna moca, ndorimo aŋgɨra punica taŋca mana watca ndorita kakadmai wandaca an kaega moi menacna moca. Na out ŋgoinna, mina taŋca mana ŋgogona diabna inikna ŋginaŋa morena ramoot paŋan Blastusmo mbopca, ma minmo laŋ ndopatna mbatca. Iŋmbaia mina taŋga Erotmo watca manmo aindopatna, “U aina nakadmaica aia an kaega moi menacna.” \p \v 21 Ri, Erotta minmo ra ian lamarapacat, na an ra laruatke, ma ndona gagrirta lamboi aoca ndona gagrirta ramtaɨra mbiracrina taupca mbiraca, meikramtaɨrmo kam aniaca keca mambopat. \v 22 Ri, an meikramtaɨra mana kamma waraca, mina kamb keca aindopatna, “Ganna ramootna kamma wanaiŋ, anna mɨrɨpraraŋ ianna kam.” \v 23 \x - \xo 12.23: \xo*\xt 1 Sml 25.38, na 2 Sml 24.17, na Ŋap 115.1, na Dan 5.20\xt*\x*Karica ma mina kambca waraca maica ma Raraŋ Aetaniacna i aniacmo mba aŋgɨa ŋgepatke. Aintik Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa anduna manmo roumb ŋgoreac ian maneaŋgat. Na anduna nduip tekira mana nikinik inikca ambacarica ma mamenacat. \p \v 24 \x - \xo 12.24: \xo*\xt Ais 55.11, na Up 6.7, na 19.20, na Kol 1.6\xt*\x*Ainda moca Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋna kamma, kocnaia gagaraca taŋga meikramtaɨr wɨt aniaca waraca mamaiat. \p \v 25 \x - \xo 12.25: \xo*\xt Up 11.29-30, na 12.12, na 13.5, na 13.13, na 15.37\xt*\x*Ri, Banambasapa Sola ndoniŋna Ierusalem nakɨpatna aiŋ maiatna mbatca, maniŋa Antiok auŋ aniaca taŋna moatke, maniŋa, Ionap aŋgɨca mataŋgat, na mana i ianna mina Mak ŋgacrena. \c 13 \ms Pola Iesusna kambca pitrik wɨt aniaca tɨkca mambopat \mr (13.1—21.14) \s Mina Banambasapa Sol mbaniŋmo kam wembaŋ laŋna kam ndopna moca larapacatna \p \v 1 \x - \xo 13.1: \xo*\xt Up 11.27\xt*\x*Na an Antiok auŋna, Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbuna, mina ndeida Raraŋ Aetaniacna rambca morenan, na mina ndeida ririptica morena ramtaɨr, mina anna inik ndeacrena. Mina iremb tikca, ianna Banambas, na ianna Simeon, mina manmo Tik Mbɨkmbɨkna ramoot ŋgacrena, na ianna Lusius ma Sairini auŋ aniacna ramoot, na ianna Sol, na ianna Manain, ma gagrirta ramoot paŋan Erotna bubuocna kaŋgauk ndeacrena ramoot ian.\f + \fr 13.1 \fr*\ft Na an i Tik Mbɨkmbɨkna ramoot, anna mina gaind ndamŋirena ma Apirikana pitrikna ramoot.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 13.2: \xo*\xt Up 9.15, na Ro 10.15, na Gal 1.15, na Epe 3.7-8, na 1 Ti 2.7, na Ib 5.4\xt*\x*Na oit ianna meikramtaɨra Kacootta raŋgairinanna, manmo tutpemb rɨmbɨtca mbendeiri, amna reacmo wariraca eacri. Na Ŋeroŋ Ratta minmo gaindopatna, “Ne Banambasapa Solmo larapac, maniŋmo aku an aiŋa mona aca kɨpatna ramootniŋ.” \v 3 \x - \xo 13.3: \xo*\xt Up 6.6\xt*\x*Ainda moca mina gagamna reikmo wariracri, na mina ndorita paɨrmo maniŋ nambatta tɨkca mbendeia maica, karica maniŋmo mbagɨrica maniŋa mataŋgat. \s Banambasapa Sol mbaniŋa Saiprus muta tɨkca, kam wembaŋ laŋna kamma anna tɨkca mawiwitiri \p \v 4 \x - \xo 13.4: \xo*\xt Up 15.39\xt*\x*Karica Ŋeroŋ Ratta maniŋmo mandaca maniŋa taŋga Selusia auŋ aniac ŋgirikca an ndaruca, anna tɨkca maniŋa laŋgum mbuŋa lembaia taŋga Saiprus ŋgacrina mut nagaca. \v 5 \x - \xo 13.5: \xo*\xt Up 12.12, na 12.25, na 13.13, na 13.46, na 15.37\xt*\x*Karica maniŋa taŋga Salamis auŋ aniac ndaruca, maniŋa Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋmo, an Iudana mimitpac aŋgɨrena kaik inkara tɨkca mawiwitiri. Na Ion Mak, ma toco maniŋap taŋga, maniŋmo otacrina. \p \v 6 Karica maniŋa an Saiprus mut kataca an inikna auŋembca taŋ, taŋga, taŋga Papos auŋ aniac ndaruca. An auŋ inikna ramoot ian mawattat, na mana ia Bariesus. Na an ramoot tikca, ma reac, reacna ndururca morinan, na ma toco Iudananta paparuna ramma morena ramoot. \v 7 Na an ramoot tikca, memetmbaca ma ramoot paŋan Sergius Paulusap eacrena. Na Sergius Paulus tikca iro landamŋi laŋapna ramoot, na ma ŋgepca ndomo Raraŋ Aetaniacna kam mbarac ndopca, Banambasapa Solna mbaiŋ tɨkca. \v 8 \x - \xo 13.8: \xo*\xt 2 Ti 3.8\xt*\x*Ri, an ndururca morena ramootmo, mina mana aimo Girikna kam mbuŋa i Elimas tɨkca maacat. Na ma Banambasapa Sol mbaniŋna mbopekna kam wembaŋ laŋa ramoot paŋanmo ŋarikca anna waraca Iesusa rɨpac narica, ma maniŋna morina aiŋira moa maŋgocrairi. \v 9 Na wanaiŋ, Ŋeroŋ Ratta Solmo mbukca lacamakecat, na mana i ianna Pol. Na Pola Elimasmo wat gargar ŋgoinna watta taŋga manmo gaind mambopat, \v 10 \x - \xo 13.10: \xo*\xt Mt 13.38, na In 8.44, na 1 Io 3.8\xt*\x*“U Paparuna Ramootna nuoc ŋgoin. Ainda moreke, u tɨpemb kirarir wandoik laiŋmo aŋgɨra ndona puŋndamootta moca, anna moa ŋgocrairena. Ri, an paparuarta iroara una iro inikca mɨn ŋgoin ndeacreke. Na u memetmbaca parureke, u Kacootna kamb gidkarta taupmo u memetmbaca moa ŋgocrairena. Na u an iro ŋgoreaca tɨkcarina toawanaiŋ ki? \v 11 \x - \xo 13.11: \xo*\xt NA 9.3, na 1 Sml 5.6, na Up 9.8\xt*\x*Mandeaca u warac. Kacootta una lamnɨacniŋmo mandeaca ndona gargar mbuŋa mo te, una lamnɨacniŋa ŋgocrainande, na u mba watitndai. Kocnai nenepucarica u mba rana memetac emtemma mba mac watitndai. U ainda raeniŋ ndeacnande.” Pola aindopca maiatke, anduna, reac ianna anna ma wau toc ŋgirikca manenepucat, ri, Elimasna lamnɨacniŋmo aŋgɨra mboraca ma watna mɨnna wanaiŋ. Ainda moca ma ramtaɨrmo ndo ŋgutica taup wandac ndopca, ŋgepca ramtaɨrta moca wanaiŋ mabadairi. \v 12 Na ramoot paŋanna aind ndaruapekna reikca watca, iro mananna an Pola Kacootna mbopapekna kamb wembaŋ laŋa waraca, ma ŋgep ŋgoreac naŋgepca ma marɨpacat. \s Polapa Banambasa Pisidiana pitrikca taŋga Antiok auŋ aniacmo kam wembaŋ laŋ wiwitina mataŋgat \p \v 13 \x - \xo 13.13: \xo*\xt Up 13.5, na 15.38\xt*\x*Karica Polapa manap taŋrina ramtaɨra Papos auŋ tɨkcarica, laŋgumma minmo aŋgɨrca mataŋgat. Na mina taŋga Perga auŋ aniacna inikna pitrik Pampilia nagaca. Ri, Ion Makca min tɨkcarica Ierusalemma nda mataŋgat. \v 14 Mina Perga auŋ tɨkcarica, mina kocnaia taŋga Pisidiana pitrik inikna auŋ aniac Antiok ndaruca. Ri, Wɨktɨtɨkna Ra mina taŋga Iudana mimitpac aŋgɨrena kaca mbukca anna mbiracrina. \v 15 \x - \xo 13.15: \xo*\xt Lk 4.16, na Up 13.27, na 15.21, na Ib 13.22\xt*\x*Ri, an Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaikta ramtaɨr paŋainda, an Tɨp Wandɨkapa Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨrta tirca eacrina kamb topca maica. Karica mina Polapa manap taŋrena ramtaɨrmo kam emtem ndopna moca, ramoot ian mbagɨrica ma taŋga minmo mbaiŋ tɨkca aindopatna, “Laiplacar, ne gan meikramtaɨrmo kam emtemma mbop ndop te, kam kocor ne mbop.” \p \v 16 \x - \xo 13.16: \xo*\xt Up 12.17\xt*\x*Karica Pola ŋgepca wɨtɨkca par mbuŋa minmo kɨraca gaind mambopat, “Ne Israelnaŋgepapa an Raraŋ Aetaniacmo torirena ramtaɨra, ne matau warac. \v 17 \x - \xo 13.17: \xo*\xt NA 1.7, na 6.6, na TW 7.6-7, na Ŋap 105.23-24\xt*\x*Israelnaŋgepta Raraŋ Aetaniac, ma aina nicar ŋgamrirmo atuna larapaca babuatna, mina mana meikramtaɨr koind. Aintik mina ndorita auŋ tiacarpaik tɨkcarica taŋga Isip ndeacri, ma minmo moa meikramtaɨr wɨt aniaca malaruat. Na iŋmbaia mana gargar mbuŋa, ma Israelnaŋgepmo Isipa tɨkca mac nda aŋgɨrca, minmo taup wandaca minmo aŋgɨra makɨpat. \v 18 \x - \xo 13.18: \xo*\xt NA 16.35, na Ndu 14.34, na TW 1.31, na Ŋap 95.10, na Up 7.36\xt*\x*Ainda moca Raraŋ Aetaniaca minmo an ramtaɨr kocorta taupca tɨkca, ma mina makukara aŋgɨca taŋga guiara 40na mɨn matɨkat. \v 19 \x - \xo 13.19: \xo*\xt TW 7.1, na Ios 14.1, na Ŋap 78.55\xt*\x*Na an Kenan tiacarpaikna inik ndeacrina parmbaiapa mbut mbuniŋna pitrik waŋna meikramtaɨrmo, Raraŋ Aetaniaca minmo moa topatke, an mina tiacarpaikmo, ma aŋgɨca ndona Israelnaŋgepta meikramtaɨr neaŋga an tiacarpaikca minan mamoat. \v 20 \x - \xo 13.20: \xo*\xt RP 2.16, na 1 Sml 3.20\xt*\x*Na an reikca laruatnanna, anna 450na guiarpaikna inik mbuŋ ndarua mamaiat. Na an guiarpaikna iŋmbaia Israelnaŋgepca tiacarpaik aŋgɨca eacri, Raraŋ Aetaniaca Israelnaŋgep raupŋina moca ramtaɨr paŋaind anik ndepik larapaca mina Israelnaŋgepmo raupŋia kɨpca aŋgɨra Samuela Raraŋ Aetaniacna ramma morina ramootta eacrina mɨn malaruat. \p \v 21 \x - \xo 13.21: \xo*\xt 1 Sml 8.5, na 8.19, na 10.1, na 10.21\xt*\x*“Karica an mɨnna an meikramtaɨra ndorimo gagrirta ramoot paŋan ian larapac ndopca, Raraŋ Aetaniacmo digiatna mbatca, Raraŋ Aetaniaca minmo Kisna nuoc Solmo lamarapacat, na an ramoot tikca ma Bensamenna barna ramoot, Raraŋ Aetaniaca manmo larapaca ma mina gagrirta ramoot paŋanna moca, min raupŋia kɨpca guiara 40na mɨn. \v 22 \x - \xo 13.22: \xo*\xt 1 Sml 13.14, na 15.23-26, na 16.12-13, na 2 Sml 2.4, na Ŋap 89.20, na Osi 13.11\xt*\x*Karica anna iŋmbaia Raraŋ Aetaniaca Solmo moa kecariatke, ma Dewitmo mina gagrirta ramoot paŋan naaŋgɨra larua lamarapacat. Na Raraŋ Aetaniaca meikramtaɨrmo Dewitna morina kirarirta kam laŋmo ma an wiwitiatna, ‘Aku, Iesina nuoc Dewitna iro inikca atuna watta lamŋirina, ainda moca aukna iro inikca an ramootmo toŋtoŋ ŋgoin. Aku lamŋirena, ma aukna toŋgorena reikca aku mamo mo ndopekna reikca ma monande.’ \v 23 \x - \xo 13.23: \xo*\xt 2 Sml 7.12-16, na Ŋap 132.11, na Ais 11.1, na Lk 1.32, na 1.69, na Ro 11.26\xt*\x*Ainda moca Raraŋ Aetaniac, ma ndomo ainda mo ndopca atuna babuatna kirara, ma aind mamoat. Na an ramootta ma Dewitna barna ramoot ian, aintik Raraŋ Aetaniaca ai mac nda aŋgɨna ramoot ianmo an Israelnaŋgep maneaŋgat, na an ramoot tikca Iesus. \p \v 24 \x - \xo 13.24: \xo*\xt Mt 3.1-2, na Mk 1.4, na Lk 3.3, na Ro 11.26\xt*\x*“An mɨnna Iesusa ndona aiŋa mo ŋgocor ndeacri, kɨtac pukca neaŋrena ramoot Ion, ma Israelnaŋgepmo iroar inkar ŋgetrikica kɨtac puk aŋtaŋgɨna kam wembaŋ laŋna kamma an mawiwitiat. \v 25 \x - \xo 13.25: \xo*\xt Mt 3.11, na Mk 1.7, na Lk 3.16, na In 1.20-27\xt*\x*Na maica Ionna ndona aiŋ maina moatke, ma gaind madigiat, ‘Ne aukmo mandai ndamŋire? Aku an nena lambirena ramootta, mandaia nemo mac nda aŋgɨna ramootta, wanaiŋ. Na ne matau warac. Aku ramoot laŋ ŋgoinna wanaiŋ, na aukna iŋmbai nakɨpekna ramootta, ma aukmo tamuŋ ŋgoin. Aintik aku mana ortɨmbɨkniŋ aoca eacrena ŋgatɨkniŋ pɨarna mɨnna wanaiŋ.’ \p \v 26 \x - \xo 13.26: \xo*\xt Mt 10.6, na Lk 24.47, na Up 13.16, na 13.46\xt*\x*“Aintik min laiplacar, ne Abraamna bar ndeacrenanapa an Raraŋ Aetaniaca torirena ramtaɨr, ne muruŋa warac. Gan kamma Raraŋ Aetaniaca meikramtaɨr mac nda aŋgɨ ndopatna kamma, anna Raraŋ Aetaniaca aimo neaŋga kɨpatna kam. \v 27 \x - \xo 13.27: \xo*\xt Lk 23.34, na 24.20, na 24.44, na In 16.3, na Up 3.17, na 15.21, na 1 Ko 2.8\xt*\x*Na an meikramtaɨra Ierusalem ndeacrinandapa, mina ramtaɨr paŋaindap, mina memetmbaca Wɨktɨtɨkna Raia mina an rambca morina ramtaɨrta mbopatna kambca mina waracrina, na an ramoot Iesusmo ndori mac nda aŋtaŋgɨna kambca, mina mba lamŋia rapacatke, wanaiŋ ŋgoin. Ainda moca mina manmo mo menacna moca matimndacat. Na mina ainda moatnanna, mina atuna an rambca morina ramtaɨra mbopatna ramtaɨrta kambca mina ainda moatke, mina an kambmo moa mɨn matɨkat. \v 28 \x - \xo 13.28: \xo*\xt Mt 27.22-23, na Mk 15.13-14, na Lk 23.21-23, na In 19.15\xt*\x*Na mina Iesusna moatna tɨp ŋgoreac ianna wat ŋgocor, na mina manmo wanaiŋ ŋgoinna mo menacna moca, Pailatmo mana mo menacna moca wanaiŋ ŋgoin matimndacat. \v 29 \x - \xo 13.29: \xo*\xt Mt 27.57-61, na Mk 15.42-47, na Lk 18.31, na 23.50-56, na In 19.28-30, na 19.36-42\xt*\x*Na mina manmo atuna rambca moca mbopatna ramtaɨrta kambta kirar ŋgoinna, ramtaɨra manmo ainda moca maiatna mbatca, mana raŋgairena ramtaɨra manmo ik nakeraca eacrinanna tɨkca aŋgɨra irikca, aŋgɨra taŋga mamutocat. \v 30 \x - \xo 13.30: \xo*\xt Mt 28.6, na Up 2.24\xt*\x*Mina manmo ainda moatke, Raraŋ Aetaniaca manmo muk inikca tɨkca mac nda moa maŋgepat. \v 31 \x - \xo 13.31: \xo*\xt Up 1.3, na 1.8\xt*\x*Karica rai wɨt aniaca meikramtaɨra Galili ŋgetaca ndiŋa Ierusalemma Iesusap taŋgatnanda, anna watta maica. An meikramtaɨra Iudana meikramtaɨrmo an wiwitiatna. \p \v 32 \x - \xo 13.32: \xo*\xt RL 12.3, na Up 13.23, na Ro 4.13, na Gal 3.16\xt*\x*“Ainda moca aia nenmo an bababuna kam wembaŋ laŋa, Raraŋ Aetaniaca aina nicar ŋgamrirca babuatnanna, aia nemo an ndoprena. \v 33 \x - \xo 13.33: \xo*\xt Ŋap 2.7, na Ro 1.4, na Ib 1.5, na 5.5\xt*\x*Na mandeaca ma Iesusmo muk inikca tɨkca mac nda moa ŋgepapeknanna, ma ndona an bababua aimo mina mombonik puŋga tɨkca moa mɨn matɨkri. Na an reacna kamma, Ŋap 2na inikna timbigta kapna Ŋaparta inik maeacreke. Na an kamma gaindoprina, \b \q1 ‘U aukna nuoc. \q1 Na mandeaca aku una aet malaruri.’ \b \m \v 34 \x - \xo 13.34: \xo*\xt Ais 55.3\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniac, ma Iesusmo mukca tɨkca mac nda moa ŋgeprinanna, ma mba muk inikca mba mac nda irikca anna mba mac kotiminkitndai. Ainda moca Raraŋ Aetaniac, ma aindopatna, ‘Aku nenmo mataui raupŋi te, nenmo reik laiŋ, laiŋ neaŋnande, na atua aku gagrirta ramoot paŋan Dewitap babua mbopatna kirar. Na an reikca aku mbopapeknanna, iŋmbaia ma gidik ŋgoin ndarunande, gade aku mbopapekna kirar ŋgoin ndarunandet.’ \v 35 \x - \xo 13.35: \xo*\xt Ŋap 16.10, na Up 2.27, na 2.31\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapna inik ndeacrena kam tɨp ian toca gaind, ‘U ndona babuekna Ramoot Ratmo, u mba watcarica ma mba muk inikca mba mac kotiminkitndai.’ \v 36 \x - \xo 13.36: \xo*\xt 1 GRP 2.10, na Up 2.29\xt*\x*Na aia muruŋ malamŋireke, Dewitta, atua ma gan tiacarpaik ndeacri, ma Raraŋ Aetaniacna kambca ma mataua raŋgairina ramoot. Na iŋmbaia ma menacatke, mina mana waɨrmo aŋgɨra taŋga mana nicar mutocatna taupca mutoca mana waɨra an maminkiat. \v 37 Na an ramoot, Raraŋ Aetaniaca manmo muk inikca tɨkca mac nda moa ŋgepatna ramootta, ma mba muk inikca mba tɨkca kootatke, wanaiŋ ŋgoin. \v 38-39 \x - \xo 13.38-39: \xo*\xt Ais 53.11, na Dan 9.24, na Lk 24.47, na Up 10.43, na Ro 3.28, na 8.3, na 10.4, na Ib 7.19, na 1 Io 2.12\xt*\x*Ainda moca laiplacar, aia nenmo an kambca aindoprenanna, ne anmo matau lamŋi rapac. An ramoot, ma nena tɨpemb ŋgorikta makukara mo kecarina nakɨpatna. Na Mosesna Tɨp Wandɨkca nenmo mba otaca nena makukara mba mo kecarica, ne ramtaɨr laiŋga mba mac laruitndai. Na gan ramoot Iesus mbuŋa meikramtaɨra mandaia mana ia waraca rɨpac te, nena makukara ma mo kecarinande. \v 40 \x - \xo 13.40: \xo*\xt Ais 29.14\xt*\x*Ainda moca ne ndoritake mataui wat. Atua Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨr mbopatna reikca ŋarikca nen mbuŋ ndaru nari. Mina aindopatna, \v 41 \x - \xo 13.41: \xo*\xt Aba 1.5\xt*\x*‘Ne peperearta kamb toprena meikramtaɨr, aku an reikmo, nena kɨdrɨkara tɨkca mo te, na ne wati rugdar monandet, na ne menacnande. Ramoot ian ma nenmo an auk momona reikta kambca, an wiwiti te, ne warac te, ne mba mac rɨpacitndai.’” \p \v 42 Pola an kamb topca maica, karica manapa Banambas, maniŋa min tɨkcarica ŋgepca raek ndaruna mori, na meikramtaɨra maniŋmo gaindopatna, “Oŋgo taŋca gan raita ŋgatna Wɨktɨtɨkna Ra mbuŋa, oŋgo mac nda kɨpca aimo an reikta ninini ndeid mac nini te, aia waracna.” \v 43 \x - \xo 13.43: \xo*\xt Up 11.23, na 14.22, na Ta 2.11, na Ib 12.15, na 1 Pi 5.12\xt*\x*Karica mina an Iudananta mimitpac aŋgɨrena kac tɨkcarica raekmbai malaruat, ri, Iudana meikramtaɨr wɨt aniacapa Iudamo raekmbaina Iudananta rɨpacrina rɨtɨpaca, rɨpacrena ramtaɨra mina ŋgepca Polapa Banambasa raŋgaica, maniŋap laruatke. Maniŋa an meikramtaɨrmo kamb an mac wiwitia mbopca malaruri, na mina iroar inkarca moa ŋgepca, minmo Raraŋ Aetaniaca raŋgaica mana kakadmaina kirarira raŋgaina moca. \p \v 44 Karica an Wɨktɨtɨkna Ra laruatke, maica an auŋna meikramtaɨra mina muruŋcamiŋa kɨpca punica, Polapa Banambasmo Kacootna kam ndop te, mina ndorimo anna waracna. \v 45 \x - \xo 13.45: \xo*\xt Up 14.2, na 18.6, na 1 Pi 4.4, na Iu 1.10\xt*\x*Na Iudananda aind mbatatke, mina minmo titikca moca mina ŋgepca Polna mboprina kambta ŋaia, manmo peperena kamb ŋgorik mambopat. \v 46 \x - \xo 13.46: \xo*\xt Ais 55.5, na Lk 7.30, na Up 3.26, na 18.6, na Ro 1.16, na 10.19\xt*\x*Ainda moca Polapa Banambas, maniŋa ŋgepca minmo kam gargar mbuŋa gaindopatna, “Anna gidik, aŋga nemo Iudanandmo out ŋgoinna nenmo Raraŋ Aetaniacna kam ndopatke, ne an kam mbarac narica, anna moca ne iŋ maneaŋri, na an kirara ne ainda moapeknanna, anna ne gaindopapekna, ‘Aia iarwarna eteacna wat aŋtaŋgɨa aia karica,’ aintik ne matau warac. Aŋga mandeaca nenmo Raraŋ Aetaniacna kam ianna mba mac mbopitndai, aŋga Iudana meikramtaɨr wanaiŋnand tiŋgik ndopnande. \v 47 \x - \xo 13.47: \xo*\xt Ais 42.6, na 49.6, na Lk 2.32\xt*\x*Aintik Kacootta aimo gaindopatna, ‘Aku un mbuŋa Iudana meikramtaɨr wanaiŋnandmo memetac neaŋ te, u aukna gan tiacarpaikna auŋembta meikramtaɨrmo muruŋ ŋgotac te, aku minmo muruŋ mac nda aŋgɨnande.’” \p \v 48 \x - \xo 13.48: \xo*\xt Up 11.18\xt*\x*Ri, Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanda an kam mbaraca, mina toŋtoŋ aniac ŋgoin, na mina Kacootna kam wembaŋ laŋ aŋgɨra ŋgeprina. Na Kacootna iarwarna eteacna wat aŋgɨna larapacrina meikramtaɨr mina marɨpacat. \v 49 Na mina ŋgepca Kacootna kam aŋgɨca ŋgepca an pitrikna inikca mbukca an kam wiwitia mbopca mataŋri. \v 50 \x - \xo 13.50: \xo*\xt Up 17.4, na 17.12\xt*\x*Na Iudana meikramtaɨrapa mina inikna irembapna meikca Raraŋ Aetaniacmo torirenanapa, mina auŋna ŋginaŋa morena ramtaɨr paŋaindap, an auŋna meikramtaɨrta iroara moa ŋgepca mina nikembkatca mina ŋgepca Polapa Banambasmo kaega moca, maniŋmo an auŋ ndeac narica mbopca maniŋa mataŋgat. \v 51 \x - \xo 13.51: \xo*\xt Mt 10.14, na Mk 6.11, na Lk 9.5, na 10.11, na Up 18.6\xt*\x*Ainda moatke, maniŋa ŋgepca ndoniŋna orniŋna tiacar makacopat, na an kirara an auŋna meikramtaɨra moapeknanna, anna tɨp laŋa wanaiŋ. Karica maniŋa Antiok auŋ tɨkcarica, maniŋa ŋgepca Aikoniam auŋ mataŋgat.\f + \fr 13.51 \fr*\ft Iudanaŋgepna tɨpca gaind, an orniŋna tiacar kacoprenanna, anna mina an auŋmo mba mac nda taŋitndai. Na aina our tukica taŋrena tɨp toco anna kirar.\ft*\f* \v 52 \x - \xo 13.52: \xo*\xt Mt 5.12, na In 16.22, na Up 2.46\xt*\x*Na an Antiok auŋna Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨr tikca, Ŋeroŋ Ratta minmo mbukca mɨnna tɨkca mina toŋtoŋ bagaraniac ŋgoin. \c 14 \s Polap Banambasa Aikoniam auŋ aniaca mbukca minmo kam wiwitiatna \p \v 1 Mon Aikoniam auŋ aniaca Polapa Banambas, maniŋa an auŋ aniacna inikca mbukca an nandmo, maniŋa Antiok auŋ ndeacatke, mbopatna kambta kirarir koinda, maniŋa Aikoniamnandmo Iudananta mimitpac aŋgɨrena kacna inikca taŋga mbukca, minmo an kambta mɨniŋ koind topri, na Iudanaŋgepapa Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanda mina wɨt toco, mina muruŋa marɨpacat. \v 2 \x - \xo 14.2: \xo*\xt Up 13.45\xt*\x*Ri, Iudana meikramtaɨr ndeida Iesusmo rɨpac ŋgocor, mina ŋgepca Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanta ndeidta iroar inkarca moa ŋgepca, mina iroar ŋgorik aŋgɨca ŋgepca, an Iesusa rɨpacrena laiplacarmo maipuŋgat. \v 3 \x - \xo 14.3: \xo*\xt Mk 16.20, na Up 19.11, na Ib 2.4\xt*\x*Ri, Polapa Banambas, maniŋa Aikoniam auŋna inikmo kɨdrɨk rocot ŋgoinna, maniŋa an ndeacri, na maniŋa Kacoot Iesusna kakadmaina kam wembaŋ laŋ wiwiti nake, rugutta mo ŋgocor, maniŋa ainda morina. Na Kacoot Iesusa maniŋmo ŋgagatracara momona gargar neaŋga, maniŋa ainta ŋgagatracar ndeid tɨkca malaruat. Na an tɨpna kirara Kacoot Iesusa maniŋ mbuŋa meikramtaɨra wandacatna. Na an kambca maniŋa mboprenanna, anna paparua wanaiŋ, anna gidik, gidik ŋgoin. \v 4 Aintik an auŋ aniacna meikramtaɨra, titaca tumbun mbuniŋ mamoat. Ndeida Iudananda raŋgaiatke, ndeida an up aŋgɨrena ramootniŋ maraŋgaiat. \v 5 \x - \xo 14.5: \xo*\xt Up 14.19, na 2 Ti 3.11\xt*\x*Ainda moatke, iŋmbaia Iudanandapa Iudana meikramtaɨr wanaiŋnandap mina ŋgepca ndorita ramtaɨr paŋaindap tɨkca, kam leaca mina Polapa Banambasmo tɨp ŋgoreaca moca, maniŋmo watur puŋga rɨŋ menacna mori. \s Polapa Banambasa Likonia pitrikca mbukca anna meikramtaɨrmo an kamb wembaŋ laŋna kam mawiwitiat \p \v 6 \x - \xo 14.6: \xo*\xt Mt 10.23\xt*\x*Karica Polapa Banambasmo an meikramtaɨra maniŋmo ainda mona moatna kamma, maniŋa anna waracatke, maniŋa kɨpcarica Likonia pitrik aniacna auŋniŋ Listaraapa Derbeapa an inikna auŋemb mataŋgat. \v 7 Ri, maniŋa an auŋemb motocmo an kam wembaŋ laŋna kam anmo wiwitia mbopca mataŋri. \p \v 8 \x - \xo 14.8: \xo*\xt In 9.1, na Up 3.2\xt*\x*Ri, Listara auŋna inikna ramoot ianna, mana aemma manmo ainda mɨratna, na ma mooŋnuoc tekernoc ndeacri, mana ortɨmbɨkniŋa menaca ma mba ŋgepca taŋrenanna. \v 9 \x - \xo 14.9: \xo*\xt Mt 8.10, na 9.28-29, na Up 3.4\xt*\x*Ri, an ramootta Pola wiwitirina kamma, ma waraca eacri, na Pola an ramoot ŋgoinna watna taŋna malamŋiat, an ramootta ma rɨpacrina Raraŋ Aetaniaca ma manmo moi laŋa monande. \v 10 Aintik Pola kam aniac ŋgoin keca an ramootmo aindopatna, “U ŋgepca ndona ortɨmbɨkniŋ mbuŋa wɨtɨk.” Ri, an ramootta putrikica ŋgepca wɨtɨkca ndona ortɨmbɨkniŋ mbuŋ mataŋri. \p \v 11 \x - \xo 14.11: \xo*\xt Up 8.10, na 28.6\xt*\x*Ri, meikramtaɨrta tumbunna Polna moatna ŋgagatraca watca, mina Likoniana kamb mbuŋa gaindopatna, “Mandeaca mɨrpembraraiŋga ramootna kirarir toca moca, ai ndambuŋ mairikri!” \v 12 Ri, an meikramtaɨra ŋgepca Banambasmo i Sus maacat, na Pol tikca ma kam ndopna ramoot ian, aintik mina manmo i Ermes matɨkat.\f + \fr 14.12 \fr*\ft Girikna meikramtaɨra gainda rɨpacrena, mɨrpembraraiŋ wɨt toco eacrena. Na mɨrɨpraraŋ Sus ma mina gagrirta mɨrɨpraraŋ paŋan, na Ermes, ma kamb aŋgɨra taŋ kɨprena mɨrɨpraraŋ.\ft*\f* \v 13 Na mɨrɨpraraŋ Sus, mana mbendeina kaca an auŋ aniacna wuocna tɨŋ roumbmo raekmbai ndeacri, an kacna ŋginaŋa morina taup ndamootapa, meikramtaɨra ŋgepca bulmakao ramooteniŋapa witacatna kokocarap aŋgɨca, mina ndorimo taŋga Polapa Banambasmo an mbuŋa gɨmbamba mo ndopca mamori. \p \v 14 Ainda moca, maniŋa an kam mbaracatke, maniŋa ŋgepca ndoniŋna tik ŋgapaocniŋ wɨŋga titaca, maniŋa ootta taŋga an meikramtaɨrta tumbunna inikca mbukca, minmo kam aniac keca gaind mambopat, \v 15 \x - \xo 14.15: \xo*\xt NA 20.11, na 2 Sml 12.21, na Ŋap 33.6, na 146.6, na Up 10.26, na 1 Ko 8.4, na 1 Te 1.9, na Ie 5.17\xt*\x*“Min ramtaɨr, kaina moca ne aŋmo ainda mona moek? Aŋ toco ramootniŋ, aŋga nena kirar. Na aŋga nenmo gan kam wembaŋ laŋna kammo gainda wiwitinande, ne an mɨrpembraraiŋta reikmo kai raŋgai teac, ne iroar inkar ŋgetrikica tamuŋna Raraŋ Aetaniaca raŋgai, an Raraŋ Aetaniac, ma iarwarna eteacna watapna Raraŋ Aetaniac. Na an Raraŋ Aetaniac, ma ndo ma gan tiacarpaikapa riac tamuŋapa macaitapa mina inik ndeacrena reac, reaca moatna Raraŋ Aetaniac. \v 16 \x - \xo 14.16: \xo*\xt Ŋap 81.12, na Up 17.30, na 1 Pi 4.3\xt*\x*Gidik, atuna nicar ŋgamrirta mɨnna gan tiacarpaikna pitrik waŋgorta meikramtaɨra, Raraŋ Aetaniaca minmo wattacarica, mina ndorita toŋtoŋgara taŋgatna. \v 17 \x - \xo 14.17: \xo*\xt Ŋap 147.8, na Ier 5.24, na 14.22, na Up 17.27, na Ro 1.20\xt*\x*Ri, Raraŋ Aetaniac, ma minmo mba iŋgorocatke. Wanaiŋ ŋgoin. Ma minmo ndo nagaracna moca, ma minmo memetmbaca ma minmo opotaca morina. Ri, ma nemo puk watcarica pukca riac tamuŋ ndiŋa rapaca irikri, nena warɨŋembta amta reikca moa gaca, nena amta reikca mɨn ŋgoin ndeacrina, na ne an amba gautpemb putuca toŋtoŋ ŋgoin maeacat.” \v 18 Na maniŋa minmo an kam ndopacarica, maniŋa minmo ŋarikca ndoniŋmo gɨmbamba mo narica, minmo makɨracri. \p \v 19 \x - \xo 14.19: \xo*\xt Up 13.45, na 17.13, na 2 Ko 11.25, na 2 Ti 3.11\xt*\x*Na iŋmbaia Iudana meikramtaɨr ndeida, auŋ aniacniŋnan, Antiokapa Aikoniamna inik ndeacrina, mina kɨpca an meikramtaɨrmo moa mina iroar ŋgetrikica, mina Polmo ndorita puŋndamoot mamoat. Ainda moca mina ŋgepca Polmo watur puŋga rɨŋga ŋgocraica, anmo mamo memenac ndopca, mana waɨrmo wɨŋga larua an auŋna wuocna raekmbaia tɨkcamacariat. \v 20 Ri, Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨra eacrenanna, taŋga Polna waɨrmo paria wɨtɨkca maica eacrinanna, Pola mac nda patrɨkiakeca ŋgepca an auŋna inik mac mambukat. Na iŋmbaina ra, ma Banambasap aŋgɨca maniŋa ŋgepca Derbe auŋ mataŋgat. \s Polapa Banambasa Iesusna rɨpacrina meikramtaɨrta rɨtɨpaikmo moa paŋpaiŋiatna \p \v 21 \x - \xo 14.21: \xo*\xt Mt 28.19\xt*\x*Karica maniŋa Derbe auŋna meikramtaɨrmo kam wembaŋ laŋna kammo minmo wiwitia taŋga, maniŋa anna meikramtaɨr wɨt aniacna iroara moa ŋgepca, mina iroar ŋgetrikica mina Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨr malaruat. Ri, maniŋa Listaraapa Aikoniammapa Antiok mac nda mataŋgat. \v 22 \x - \xo 14.22: \xo*\xt Mt 7.14, na Up 11.23, na 15.32, na 18.23, na 1 Te 3.3\xt*\x*Na maniŋa an Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨrta iroara moi paŋpaiŋina moca, maniŋa minmo kam gargara aindopatna, “Aia Iesusa rɨpacrena meikramtaɨr, aia matau wɨtɨk paŋpaiŋi, aia Raraŋ Aetaniacna bubuoca mbuknande. Anna outmbaica aia makukar anikta inikca mbuknande.” \v 23 \x - \xo 14.23: \xo*\xt Up 13.1-3, na 15.40\xt*\x*Karica maniŋa ŋgepca mina Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumnambta ramtaɨr paŋaind ndeid larapacna moca, maniŋa amna reac wariraca maniŋa mambendeiat, maniŋa ainda moatnanna, maniŋa an Kacootta rɨpacatna ramtaɨrmo aŋgɨra Kacootna par matɨkat. \s Karica Polapa Banambasa nda taŋga Siriana pitrikna inikna auŋ aniac Antiok mac nda mataŋgat \p \v 24 Na Polapa Banambas, maniŋa taŋga Pisidiana pitrikna rɨkndiŋa taŋga Pampiliana pitrik malaruat. \v 25 Karica maniŋa ŋgepca Kacootna kam wembaŋ laŋna kammo, Perga auŋa tɨkca wiwitia mbopacarica, iŋmbaia maniŋa mac nda irikca Atalia auŋ malarucat. \v 26 \x - \xo 14.26: \xo*\xt Up 13.1-3, na 15.40\xt*\x*Karica maniŋa anna tɨkca laŋgum naŋgabukca Antiok auŋ aniac mac nda mataŋgat. Na ŋgaua an auŋnanna Iesusa rɨpacatna meikramtaɨr, mina maniŋmo an aiŋa mo ndopca aŋgɨra Raraŋ Aetaniacna para tɨkca, mbagɨrica maniŋa an aiŋa moa taŋri, na Raraŋ Aetaniaca maniŋmo wawara taŋ, taŋga maniŋ an aiŋmo korwiatna mbatca, maniŋa Antiok mac nda makɨpat. \v 27 \x - \xo 14.27: \xo*\xt Up 11.18, na 15.4, na 15.12\xt*\x*Ainda moca maniŋa Antiok auŋ ndaruca eacatke, maniŋa anna Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbun aŋgɨra punica, minmo Raraŋ Aetaniaca maniŋap morina reikta nininimo maniŋa minmo aind maniniat, “Raraŋ Aetaniac, ma taupca moca an kam wembaŋ laŋa Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanta tambuŋa mbukca, mina marɨpacat.” \v 28 Ri, maniŋa an Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨrapmo, kɨdrɨk rocot ŋgoinna maniŋa minapmo an Antiok auŋ aniac maeacat. \c 15 \s Iesusa rɨpacrena laiplacarta tumbun aniac ianna Ierusalem mapuniat \p \v 1 \x - \xo 15.1: \xo*\xt TN 12.3, na In 7.22, na Gal 2.12, na 5.2, na Kol 2.11, na 2.16\xt*\x*Ainda moatke, Iudiana ramtaɨr ndeida Antiok auŋ ŋgirikca, Iesusa rɨpacrena laiplacarmo ainda riptiatna, “Ne Mosesna Tɨp Wandɨkca raŋgaica mina nena tikemb iŋir katac ŋgocor te, Raraŋ Aetaniaca nenmo mba mac nda aŋgɨritndai.” \v 2 \x - \xo 15.2: \xo*\xt Up 11.30, na Gal 2.1\xt*\x*Ri, Polapa Banambasa an kamma waracatke, maniŋa ŋgepca minap kam mbuŋa kaeg bagaraniaca moca, minap ipuŋga mbopri, na Iesusa rɨpacatna meikramtaɨra ŋgepca an reacna kekelamun irikatke, an Iesusa rɨpacatna meikramtaɨr, mina ŋgepca Polapa Banambas mbaniŋmo minap Ierusalemma taŋca an kammo up aŋgɨrena ramtaɨrap, mina mimitpac aŋgɨrena ramtaɨr paŋaind tambuŋ ndaruca, an kam wandoŋaina moca, minmo mambagɨriat. \p \v 3 Ri, an Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbuna, mina ainda moca mbagɨrica mina taŋ, taŋga, taŋga Ponisiaapa Samaria ndaruca, an pitrik waŋna rɨkndiŋa taŋgatke, an Iesusa raŋgairina meikramtaɨrmo gan kam mambopat, “Raraŋ Aetaniaca Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanta tumbunna iroara rɨŋga, mina iroar maŋgetrikiat.” Ri, an auŋna Iesusa rɨpacrena laiplacara an kam mbaracatke, mina toŋtoŋ bagaraniac ŋgoin. \p \v 4 \x - \xo 15.4: \xo*\xt Up 14.27\xt*\x*Karica mina taŋga Ierusalem auŋ ndaruatke, an ndeacrina Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunapa mina ramtaɨr paŋaindapa, up aŋgɨrena ramtaɨrap. Mina Polapa Banambas mbaniŋa watca maniŋmo ra laŋ neaŋgɨrina. Ri, maniŋa minmo Raraŋ Aetaniaca maniŋap morina reikta kambca, maniŋ minmo an mambopat. \v 5 Ri, Parisina tumbunna ndeida an inikca Iesusa rɨpacrenan, an ndeacrinan ŋgepca aindopatna, “An Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanda, mina ndorimo aina tumbun nakɨpi mbuk ndop te, ne mina tikemb iŋir katac, te, minmo mbopca mina Mosesna Tɨp Wandɨkca raŋgai.” \p \v 6 Ri, an up aŋgɨrena ramtaɨrapa ramtaɨr paŋainda, ndorimo aŋgɨra punica an kam wandoŋaina moca. \v 7 \x - \xo 15.7: \xo*\xt Up 10.1-43\xt*\x*Karica mina ndorimo an kam wandoŋai ndopca mamoatnanna, ŋgepca ndorimo iptipuŋ aniaca moa taŋ, taŋga maiatna mbatca, Pita ŋgepca minmo gaind mambopat, “Ne Iesusa rɨpacrena laiplacar, ne malamŋireke, ŋgaua Raraŋ Aetaniaca aimo an aiŋa mona moca nduca maica, ma aukmo an Iudana meikramtaɨr wanaiŋnandmo waraca ndona kam wembaŋ laŋna kammo, aukmo an ndop te, mina ndori waraca ndorita rɨtɨpaikca ndori puŋga mo ndopca aukmo larapacatna. \v 8 \x - \xo 15.8: \xo*\xt 1 Nin 28.9, na Up 1.24, na 2.4, na 10.44, na 11.15\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniac, ma ndo ma meikramtaɨrta iroar inkara ma lamŋirena, aintik ma minmo Ŋeroŋ Rat neaŋgatna. Na anna ma aia neaŋgatna kirar. Na an iroa ma ainda moatnanna, ma aimo gaind ndamŋina moca, ma an meikramtaɨr aŋtaŋgɨna toŋtoŋap. \v 9 \x - \xo 15.9: \xo*\xt Up 10.15, na 10.28, na 10.34-35, na Ro 10.11, na 1 Ko 1.2, na 1 Pi 1.22\xt*\x*Na ma gainda mba morenanna, ma aimo kirar damma mo te, min motocmo ma kirar damma monande, wanaiŋ ŋgoin. Mina Raraŋ Aetaniaca rɨpacre tik, mina an rɨtɨpacna taup mbuŋa Raraŋ Aetaniaca mina makukara moa kecarica, mina mana lamnɨaca meacramoot wandoŋ laŋ ndarurina. \v 10 \x - \xo 15.10: \xo*\xt Mt 11.30, na 23.4, na Lk 11.46, na Gal 3.10, na 5.1\xt*\x*Aintik kaina moca ne Raraŋ Aetaniacmo ainta totowaia mona moek? An Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨr tambatmo ainta makukara kai leac teac, atua aina nicarapa, gan aina mɨn toco, aia ainta makukara mbukna mɨnna wanaiŋ. \v 11 \x - \xo 15.11: \xo*\xt Ro 3.24, na Gal 2.16, na Epe 2.5-8, na Ta 2.11\xt*\x*Na aia Kacoot Iesus Karaisa rɨpacrenan tik, mana kakadmaica ndo aina makukara mo kecari te, Kacootta aimo mac nda aŋgɨnande, aintik Raraŋ Aetaniac ma an meikramtaɨr motocmo ma aŋgɨnande.” \p \v 12 \x - \xo 15.12: \xo*\xt Up 14.27\xt*\x*Na Pita an kam mambopat, ri, an meikramtaɨra punica Polapa Banambas mbaniŋmo, Raraŋ Aetaniaca maniŋ mbuŋa ainta ŋgagatracara an Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanta kɨdrɨkca tɨkca moatna reikta nininia mori, na mina mbiraca maica kour ikca mawaracri. \p \v 13 \x - \xo 15.13: \xo*\xt Up 12.17, na Gal 2.9\xt*\x*Karica maniŋa mbopca maiatna mbatca, Iemis tuk ŋgepca aindopatna, “Ne Iesusa rɨpacrena laiplacar, ne gan auk mbopekna kam mbarac! \v 14 \x - \xo 15.14: \xo*\xt Up 15.7-9\xt*\x*Saimon Pita ma nemo outta mboprinan, ‘Raraŋ Aetaniac ma mina an Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanta kɨdrɨk ŋgirikatna, mina ndeidmo moi iroar inkar uriraca ma minmo aŋgɨnande. Te, mina iroar ŋgetrikica mina Raraŋ Aetaniacna meacramoot ŋgoin ndarunande.’ \v 15 Na an Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨr toco, mina an Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kap mboprina, an kam iro kabe ndopatna. \v 16 \x - \xo 15.16-18: \xo*\xt Emo 9.11-12\xt*\x*‘Ainda moca Kacootta aindopatna, “Dewitna barna meikramtaɨra anna ma kac bagar witkia irikca eacrena kirar maeacreke. Na iŋmbaia, aku mac nda kɨp te, aku an kacmo mana ŋgocrairina reik mac nda rutica moi laŋa moca, manmo mac nda aŋgɨri ŋgepi wɨtɨknande. \v 17-18 Ainda mo te, gan tiacarpaikna meikramtaɨra Kacootna moca ndada ŋgorenande, aintik an Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanda aku baburinan, mina aukna meikramtaɨr koind.” An kamma anna parua wanaiŋ, anna gidik, an kamma Kacootta atu ŋgoinna ndopatna kamma mba ŋgetrikitndai, an reikca gidik ŋgoin ndarunande.’” \p \v 19 Karica Iemisa gaind mac mambopat, “Aukna iroa gaind ndamŋirina, Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanda Raraŋ Aetaniac ndambuŋa uriraca taŋrenanmo, aia minmo iro ŋgoreaca kai aŋgɨca, na minmo makukara kai neaŋ teac. \v 20 \x - \xo 15.20: \xo*\xt RL 9.4, na NA 34.15-17, na TN 17.10-16, na 18.6-23, na 1 Ko 6.9, na 6.18, na 8.1, na Gal 5.19, na Epe 5.3, na Kol 3.5, na 1 Pi 4.3\xt*\x*Aia minmo gainda mo te, anna laŋ, minmo timbiŋ rapar ianna tirca gaindopna, ne mɨrpembraraiŋta dawarta outta tɨkrena gɨmbamba morena amta reikca kai aŋgɨ teac, na meacramootna kaŋtertaapna tɨp kirara morena meikramtaɨrta tɨpemb kirarira kai mo teac, na orapaɨr paurna ŋgoaemma mina mana logotmo kaorikca ma menaceknanna, ainta ŋgoaemma ma racaindap maeacreke, ne ainta racaindta ŋgoaemma kai am teac. \v 21 \x - \xo 15.21: \xo*\xt Up 13.15\xt*\x*Anna aia lamŋirena, atu ŋgoinna tɨkca kɨpca mandeacna mɨn, an auŋemb anik ndeida mina ramtaɨra, mina memetmbaca Mosesna Tɨp Wandɨkna kamma, mina memetmbaca Wɨktɨtɨkna Raia, mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaikca mbukca mina memetmbaca mina an kam ndoprena.” \s Mina Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanda rɨpacrinanmo timbiŋ rapar ianna tirca neaŋga mataŋgat \p \v 22 Karica up aŋgɨrena ramtaɨrapa, mina outmbaica taŋrena ramtaɨr paŋaindapa, na an Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunap, mina ndorimo aŋgɨra punica, mina kam leaca Iesusa rɨpacrena laiplacarmo outmbaica taŋrena ramootniŋmo larapacatna. Maniŋna iniŋa iannanna Iudas, na mana i ian toco Barsabas, na ianna ia Sailas. Mina maniŋmo Antiok auŋa mandaca Polapa Banambasap mbagɨrica mina mataŋgat. \v 23 Ri, an timbiŋ rapara mina maniŋna para tɨkatna timbiŋ raparna kamma mina gaindopatna, \b \mi “Aia up aŋgɨrena ramtaɨrapa ramtaɨr paŋaind, aia nena Iesusa rɨpacrena laiplacar, aia nenmo gan timbiŋ rapara tirca neaŋga kɨprinanna, aia nenmo Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanda Iesusa rɨpacrenan, ne Antiok auŋ ndeacrenanapa, mon pitrik aniacniŋ Siriapa Silisia, maniŋna inik ndeacrena Iesusa rɨpacrena laiplacar, nenmo muruŋcamiŋa ra laŋ ŋgoin neaŋrina. \v 24 \x - \xo 15.24: \xo*\xt Up 15.1\xt*\x*Na aia gaind mbaracrina, aina ramtaɨr ndeida nen ndambuŋ nakɨpca, mina mbopatna kambca ne anna waraca, ne anna moca makukuatnanna, aia minmo ainda mo nake mba mbopatke. \v 25 Mina nenmo ainda moatna kamma aia aind mbaraca, ainda moca aia ndorimo aŋgɨra punica anna kam ndopca taŋga, aina toŋgoca matŋirena ramootniŋ Banambasapa Polap mbagɨrica kɨprinanna, aia larapacrina ramootniŋmo maniŋap mbagɨrica kɨprina. \v 26 \x - \xo 15.26: \xo*\xt Up 13.50, na 14.19, na 1 Ko 15.30, na 2 Ko 11.23, na 11.26\xt*\x*Na an ramootniŋ Polapa Banambas, maniŋa ndoniŋna tikniŋmo ŋgoreac aŋtaŋgɨnake rugutta mba mori, na maniŋa aina Kacoot Iesus Karaisna ina reikta nininia momoa, maniŋa reac ian nake, mba nanambirenan. \v 27 Ainda moca aia Iudasapa Sailasmo mbagɨrica kɨprina, maniŋa nenmo an timbiŋ raparna kamna kirara, maniŋa nenmo up mbuŋa mbopnande. \v 28 \x - \xo 15.28: \xo*\xt Mt 23.4\xt*\x*Ŋeroŋ Ratta aiap eacreke, ainda moca aia kam leaca gaindopatna, aia nenmo kabena makukar ndeida mba mac moitndai. Aintik ne an ndorita eacrena kirara aind niŋgik ndeacraŋ. \v 29 \x - \xo 15.29: \xo*\xt TN 17.14, na Up 15.20, na 21.25, na KIEK 2.14, na 2.20\xt*\x*Te, ne mina rɨŋga menaca ndorita mɨrpembraraiŋta dawarta outta tɨkrena gɨmbamba morena ŋgoaebca ne kai am teac, na orapaɨr paurna ŋgoaemma mina mana logotmo kaorikca ma menaceknanna, ainta ŋgoaemma ma racaindap maeacreke, ne ainta racaindta ŋgoaemma kai am teac, na ne meacramootna kaŋtertaapna tɨp kirara morena meikramtaɨrta tɨpemb kirarira kai mo teac. Na ne an tɨpemb tarica iukairaŋ te, anna laŋ. Na aina kamma an niŋgik, na ne ndorimo mataui raupŋi eac. An niŋgik. Ra laŋ.” \b \p \v 30 Karica an Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbuna an ramtaɨr paurmo mbagɨrica mina irikca Antiok auŋ ndaruca. An Antiok auŋna Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunmo aŋgɨra punica, mina minmo an timbiŋ rapar aŋgɨra maneaŋgat. \v 31 Ri, mina an timbiŋ raparmo gootca watatna kamma, anna mina moi gagrana kam, mina anna watca toŋtoŋ bagaraniac ŋgoin. \v 32 \x - \xo 15.32: \xo*\xt Up 11.27, na 13.1, na 14.22\xt*\x*Na Iudasapa Sailasa Raraŋ Aetaniacna rambca morena ramootniŋ, aintik maniŋa an Iesusa rɨpacrena laiplacarmo, mina rɨtɨpaikca moi gagarana kamb wɨt aniac mambopat, na maniŋ ainda mo te, mina rɨtɨpaikca moi gagarana moatna. \v 33-34 Karica maniŋa minapmo kɨdrɨk rocot motemma minap eaca maica, iŋmbaia mina maniŋap tɨkca mbiraca, maniŋmo mbagɨrica maniŋa kɨpatna meikramtaɨr tambuŋa nda mbagɨrica maniŋa mataŋgat. Ri, mina maniŋmo gaindopatna, “Oŋgo Raraŋ Aetaniacna opotaca laŋap taŋ.”\f + \fr 15.33-34 \fr*\ft Landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirena, kabena kam tɨp ian toco maeacreke. Na an kamma gaindoprena, \ft*\fq “Na Sailasa ndona iro ŋgetrikica ma Antiok auŋ aniac maeacri.”\fq*\f* \v 35 Ri, Polapa Banambas mbaniŋa Antiok auŋ ndeacri, maniŋa ramtaɨr ndeidap tɨkca, mina meikramtaɨrmo Kacootna kamna mimitpac neaŋgatke, minmo Kacootna kam wembaŋ laŋna kamma an wiwitia mambopat. \s Polapa Banambas maniŋa iro kabea mba eacri \p \v 36 Karica raeniŋ taŋga maiatke, anna iŋmbai mbuŋa, Pola Banambasmo gaindopatna, “Aŋga mac nda taŋca ndoniŋna Iesusa rɨpacrena laiplacara, mon auŋemb anik ndeacrenanmo oke watna, ŋgaua aŋga taŋga minmo Kacootna kam ndopatna Iesusa rɨpacrena laiplacarmo watna, mina laŋ ndeacre, co, wanaiŋ, anna garacna.” \v 37 \x - \xo 15.37: \xo*\xt Up 12.12, na 12.25, na Kol 4.10, na 2 Ti 4.11\xt*\x*Ri, Banambasa ndomo Ion Makap aŋgɨca ndoniŋap taŋna ndopri. \v 38 \x - \xo 15.38: \xo*\xt Up 13.13, na Kol 4.10\xt*\x*Ri, Pola gaindopca, “An ramoot, ma ŋgaua Pampilia pitrikca tɨkca, ma an aiŋa mo narica kariatna ramoot, aintik ma aŋgap mba taŋitndai.” \v 39 Aindopca maniŋa ndoniŋmo Ion Makna moca iptipuŋ aniaca moca ndoniŋmo titaca, ndamniŋ mataŋgat, Banambasa ŋgepca Ion Mak aŋgɨca maniŋa taŋga laŋgum aŋgɨca Saiprus mut mairikat. \v 40 Ri, Pola Sailas aŋgɨca, maniŋa taŋna mori, Iesusa rɨpacrena laiplacara maniŋmo aindopatna, “Kacootna kakadmaica oŋgap eacnandet.” Ri, maniŋ toco mataŋgat. \v 41 Ri, maniŋa ŋgepca taŋga Silisiaapa Siriana rɨkniŋna pitrikca mbukca, anna Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumnambmo, Pola mina rɨtɨpaikca moa gagrari, paŋpaiŋica mataŋri. \c 16 \s Timotia Polap mataŋgat \p \v 1 \x - \xo 16.1: \xo*\xt Up 14.6, na 2 Ti 1.5\xt*\x*Karica Pola taŋga auŋ aniacniŋ Derbeapa Listara ndaruca, na Listara auŋ aniac inik ndeacrina ramoot ianna, ma Iesusna iŋa raŋgairena ramoot, na mana ia Timoti. Na mana mɨratna meaca, anna Iudananta meac, ma Iesusa rɨpacrena, na mana aetta anna Giriknanta ramoot. \v 2 \x - \xo 16.2: \xo*\xt Pil 2.19-22\xt*\x*Ri, an Listarananapa Aikoniam auŋniŋna Iesusa rɨpacrena laiplacara, Timotina morina tɨpemb kirarir mananna watca, mina gaindoprena, “Ma ramoot laŋ ŋgoin.” \v 3 \x - \xo 16.3: \xo*\xt 1 Ko 9.20, na Gal 2.3-5\xt*\x*Ri, Pola ma Iudananda an auŋemb teacrenanna ndamŋica, ma ndomo Timotiap aŋgɨca taŋna ndamŋiri, ainda moca ma mana tikiŋit makatacat. Na Pola manmo ainda moatnanna, Iudananda mina aind ndamŋirenan, Timotina aetta ma Giriknanta ramoot. \v 4 \x - \xo 16.4: \xo*\xt Up 15.23-29\xt*\x*Karica up aŋgɨrena ramtaɨrapa mina ramtaɨr paŋainda Ierusalemma tɨkca mbopca gagara moatna kamb anmo, Polapa an ramootniŋ, mina an auŋembca mbukca taŋri, an auŋembta rɨpacrena meikramtaɨrmo, an kam wiwitia mbopca taŋri. Na minmo aindopatna, “Ne tamtamma kai mo teac, ne an tiŋgikca raŋgai.” \v 5 \x - \xo 16.5: \xo*\xt Up 2.47\xt*\x*Ainda moatke, an Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumnambca, mina rɨtɨpaikca kocnaia gagramacariat. Na mina ndundu toco kocnaia ra kabe, kabea katuca aind nagacri, mina taŋga wɨt aniaca moa macariat. \s Pola Masedoniana ramoot ianmo manmbɨanmemraŋna tamram mbuŋa watatna \p \v 6 \x - \xo 16.6: \xo*\xt Up 18.23\xt*\x*Ri, an mɨnna Polapa, Sailasapa, Timoti, minmo Ŋeroŋ Ratta Esiana pitrik waŋmbaia taŋ narica, wattacarica mina an kam wembaŋ laŋa an pitrik waŋembaia, mina mba taŋga wiwitiatke, ainda moca mina Pirigiapa Galesiana pitrik rɨkndiŋa taŋrina. \v 7 \x - \xo 16.7: \xo*\xt 2 Ti 1.15\xt*\x*Ainda moca mina taŋga Misia pitrik aniacna mɨnna tɨkca, ndorimo Bitinia pitrik aniac mbuk ndopca mori, Iesusna Ŋeroŋ Ratta minmo kɨraca mina mba taŋgatke. \v 8 Ainda moca mina an Misia pitrik tɨkcarica ŋgepca Toroas auŋ aniac ŋgirikca. \v 9 Karica mina ŋgoca an mouŋa, Pola manmbɨanmemraŋna tamram ianna wattatnanna, Masedoniana ramoot ianna wɨtɨkca manmo aca aindopatna, “U macait aniac an kataca ganmbai nagaca aimo Masedoniana meikramtaɨr kotacna.” \v 10 \x - \xo 16.10: \xo*\xt 2 Ko 2.13\xt*\x*Ri, Pola an manmbɨanmemraŋ tocna tamram ianna aind mbatatke, aia ŋgepca malamŋiat, an tamramma anna Raraŋ Aetaniaca aimo Masedonia taŋca anna meikramtaɨrmo ndona kam wembaŋ laŋ wiwiti te, anna meikramtaɨrmo anna waracna moca, wandacapekna tamram, ainda moca aia anduna ŋgepca anna taŋna moca taupembta maoreat. \s Lidia ndona iro ŋgetrikica kam wembaŋ laŋ marɨpacat \p \v 11 Ainda moca aia Toroas auŋ aniac tɨkca laŋgum naŋgabukca, laŋgumma aimo wandoŋ ŋgoin naaŋgɨra taŋga Samoteres mutmo kunda kabena ra, aia mac taŋga Neapolis auŋ magacat. \v 12 Na an ŋgetacndiŋ naŋgepatnanna, aia mbatŋdiŋa taŋga Pilipai auŋ aniac malaruat. Na an auŋ aniaca anna Romnaŋgepca out ŋgoinna, mina an mambiracat, na an auŋ Masedoniana pitrik waŋna inik ndeacrena auŋ aniac ma irembta auŋ. Na aia an auŋmo, rai ndepikca aia an maeacat. \v 13 Karica Raraŋ Aetaniacna Wɨktɨtɨkna Ra laruatke, aia laruca an auŋ aniacna wuoc tɨŋ ndaruca, aia oc ian mataŋgat. Na aia an ocmo roumbmbaica mbiraca mbendeirena taup ndopca taŋgatnanna, meikpitikca ndori punica eacri, aintik aia taŋca minap mbiraca minap mambopri. \v 14 Ri, raraŋgir laupemb puŋga mbik tɨkca oikrena taupca tɨkca kituknduk aŋtaŋgɨna aiŋa morina meac ianna, mana ia Lidia, ma Taiataira auŋ aniacnan, ma Raraŋ Aetaniaca raŋgairina meac. Na ma Pol mboprina kam wembaŋ laŋna moca koar nan ikca mataua waraca maica, manmo Kacootta mana iroa moa ŋgetrikica. \v 15 \x - \xo 16.15: \xo*\xt Up 16.33, na 18.8\xt*\x*Karica ma kɨtac puk aŋgɨri, na manap an kac kabe ndeacrinan toco, kɨtac puk maaŋgɨrat. Ma ainda mocarica, iŋmbaia ma ŋgepca aimo ndona kaca taŋna toŋgoca ma aimo aindopatna, “Nena wapatta aku gidikca Kacootmo rɨpacrena meac ecte, ne kɨpca aukna kac ndeac.” Ma aimo ndo ndambuŋa taŋna moca aimo ainda gagra mbopatna mbatca, aia ŋgepca mana toŋtoŋ maraŋgaiat. \s Polapa Sailasa mon Pilipaina kac ŋgoreacmo mina maniŋmo anna tɨkatna \p \v 16 \x - \xo 16.16: \xo*\xt Up 19.24\xt*\x*Karica oit ianna aia mbendeirena taupca taŋna taŋ, taŋga, tuomna aiŋ kamainda morena mooŋ ŋgam ianna aimo taupca tɨkca mandauprikiat. Na an mooŋ ŋgam tikca, ŋeroŋ ŋgoreaca man ŋgaoca, ma iŋmbai ndataruna reikta kamb topreke, mina manmo kitukndukar anik puŋ koikreke, mana ŋginaŋa morena ramtaɨr paŋainda, mana ainda moa aŋgɨrena kitukndukar anik aŋgɨrena. \v 17 \x - \xo 16.17: \xo*\xt Mk 1.24, na 1.34\xt*\x*Ri, an meaca Polapa aina iŋmbaia taŋri, na ma kam aniac keca gaind mambopri, “Gan ramtaɨr, mina tamuŋ ndeacrena Raraŋ Aetaniacna aiŋa morena ramtaɨr. Mina nenmo Raraŋ Aetaniaca nen mac nda aŋtaŋgɨna kamma mina an ndoprena.” \v 18 \x - \xo 16.18: \xo*\xt Mk 16.17\xt*\x*Memetmbaca ma ra, ra katuca an meaca kamb anikca ainda momoa, Pola mana aindoprena kam garara warac, waraca ŋateca, ma nda repakeca an ŋeroŋ ŋgoreacmo aindopatna, “Mandeaca aku Iesus Karaisna i mbuŋa unmo aindopnande, ‘Mandebanna u an meacmo tɨkcarica u taŋ!’” Ri, an ŋeroŋa manmo anduna tɨkcamacariat. \p \v 19 \x - \xo 16.19: \xo*\xt Up 19.25-26, na 2 Ko 6.5\xt*\x*Ri, an meacna ŋginaŋa morina ramtaɨr paŋainda, an meacna ainda moreke, mina anna kitukndukar anik aŋgɨrena taupca Pola anna moa kecariapeke, an ramtaɨr paŋainda ainda watca, ainda moca mina ŋgepca Polapa Sailasmo muoca utiŋga wɨŋgatataca aŋgɨra taŋga an wɨt aniac punica eacrina auŋ rɨk naaŋgɨra taŋga anna ramtaɨr paŋaind tambuŋ naaŋgɨra mataŋgat. \v 20 \x - \xo 16.20: \xo*\xt 1 GRP 18.17, na Mt 5.11, na Mk 13.9, na Up 17.6\xt*\x*Na mina ramootniŋmo aŋgɨra taŋga an Romna ritri waparaca morena ramtaɨr tambuŋ ndaruca, mina an ritri waparaca morena ramtaɨrmo aindopatna, “Gan Iudana ramootniŋa, kɨpca aina auŋ aniacmo tɨpemb kirarir ŋgorik aŋgɨra mbukapekna. \v 21 Na maniŋa meikramtaɨrmo riptirena tɨpemb kirarir damara, anna aina Romnanta wandɨk tɨkrena tɨpemb kirarirmo riptirena.” \v 22 \x - \xo 16.22: \xo*\xt 2 Ko 6.5, na 11.23-25, na Pil 1.30, na 1 Te 2.2\xt*\x*Karica an kɨpca punica eacrina meikramtaɨra, muruŋ naŋgepca maniŋmo mapiat. Ri, ritri waparaca morena ramtaɨra, ŋgepca maniŋna tik ŋgapaocniŋ pitukca aŋgɨatke, maniŋa pina ramtaɨr ndeid mbagɨrica maniŋmo monac mbuŋa pirina. \v 23 Ri, an ramtaɨra maniŋmo monac tɨp mbuŋa mba gegereatke, pi ŋgoreac ŋgoinna pia maiatna mbatca, ritri waparaca morena ramtaɨra ŋgepca maniŋmo aŋgɨra taŋga kac ŋgoreacna inik matɨkat. Karica an kac ŋgoreacna ŋginaŋa morina ramootmo, maniŋna ŋginaŋa matau momona kam mambopat. \v 24 Ri, an kac ŋgoreacna ŋginaŋa morina ramootta, an ritri waparaca morena ramootna mbopatna kam mbaraca maiatna mbatca, ma ŋgepca Polapa Sailas aŋgɨra taŋga an kac ŋgoreacna rɨkna diabna inikca tɨkca, maniŋna or kumbutniŋmo ik waŋniŋna waea tɨkca lawirta ŋgaɨr puŋga mataua leaca maica maniŋa an maeacat.\fig Polapa Sailasa kac ŋgoreac ndeacrina|alt="Paul and Sailas in the prison." src="Gw176.tif" size="span" copy="Wade" ref="16.24"\fig* \p \v 25 Ri, maniŋa an mouŋ rɨkniŋa, maniŋa Raraŋ Aetaniaca mbendeiri, ŋapar kumbri, na an maniŋap an kac ŋgoreacna inik ndeacrina ramtaɨra, maniŋna ainda morina reik mawaracri. \v 26 \x - \xo 16.26: \xo*\xt Up 4.31, na 5.19, na 12.7, na 12.10\xt*\x*Ri, an motemma numnum bagaraniac ianna laruatnanna, an kacmo aŋgɨra numaiatke, an kacna witira taŋga mɨŋgracri, na tɨŋgi gootta mamaiat. Ri, an kacna inik ndeacrina meikramtaɨrta our kumbutarmo leaca maica eacrina paraiŋ tɨpembta waremba tɨkca leac eacrina lawirta ŋgaɨra, kocnaia kataca mamaiat. \v 27 \x - \xo 16.27: \xo*\xt Up 12.18-19\xt*\x*Ri, an kac ŋgoreacna ŋginaŋa morina ramootta ŋgepca wattatnanna, tɨŋembca muruŋcamiŋa gootta maica eacri, na ma aind mbatca anmo an kacna inik ndeacrina meikramtaɨrmo kɨpcarica taŋga mairi ndopca, ma ŋgepca ndona bugrim aŋgɨca ndomo rɨŋ menacna moatna. \v 28 Ri, Pola larɨkca aind mambopat, “Ae, u ndomo kai mo menac teac, aia mba kɨpcariri, aia muruŋcamiŋa maeacreke.” \v 29 Karica an ŋginaŋa morina ramootta ramtaɨrmo ndomo tac aŋgɨr kɨpna ŋgacri, mina tac aŋgɨra kɨpatke, ma Polapa Sailasna eacrina diab inikca taŋga mbukca, ma rugut moa ŋgocraica reik nekcarica, ma maniŋna or kɨtɨm ŋgirikca mameracat. \v 30 \x - \xo 16.30: \xo*\xt Lk 3.10, na Up 2.37, na 9.6\xt*\x*Karica ma ŋgepca maniŋmo aŋgɨca mina larua raekca tɨkatke, ma maniŋmo gaind madigiat, “Ramoot aniacniŋ aku tida mo te, Raraŋ Aetaniaca aukmo mac nda aŋgɨrit?” \p \v 31 \x - \xo 16.31: \xo*\xt In 3.16, na 3.36, na 6.47, na 1 Io 5.10\xt*\x*Ri, maniŋa manmo gaindopatna, “U Kacoot Iesusmo rɨpac te, Raraŋ Aetaniaca unapa una racaindpaiknandap, ma nenmo muruŋ ŋgotaca nemo mac nda aŋgɨnande.” \v 32 Karica Polapa Sailasa an kac ŋgoreacna ŋginaŋa morina ramootapa mana racaindpaiknandmo, Kacoot Iesusna kam wembaŋ laŋna kamma, minmo an mawiwitiat. \v 33 \x - \xo 16.33: \xo*\xt Up 16.15\xt*\x*Karica an mouŋ rɨkniŋa, an kac ŋgoreacna ŋginaŋa morina ramootta maniŋmo aŋgɨra laruca, maniŋna pitir tukia maiatna mbatca, maniŋa manapa mana racaindpaikna meikramtaɨrap, minmo puk mbuŋa kɨtac puk maneaŋgat. \v 34 Ri, ma maniŋmo aca aŋgɨca maniŋa manap, mina mana kaca taŋga, ma maniŋmo amna reac neaŋga maniŋa ambri, manapa mana kac ndeacrinan, mana racaindpaikna meikramtaɨrap, mina mandeaca Raraŋ Aetaniaca rɨpaca, an rɨtɨpacna toŋtoŋ bagaraniac ŋgoin. \p \v 35 Karica eaca auŋ raruatke ŋaŋarmuŋ motemma, ritri waparaca morena ramtaɨr paŋainda Polapa Sailasmo aŋgɨna moca, piriŋ mbagɨrica mina maniŋ aŋgɨna kɨpca laruca an kac ŋgoreacna ŋginaŋa morina ramoot ndambuŋ ndaruca, manmo gaind mambopat, “Ritri waparaca morena ramtaɨra gaindoprina, ‘U an ramootniŋmo watcarica maniŋa taŋ.’” \v 36 Ri, maniŋna ŋginaŋa morina ramootta, ŋgepca taŋga Polmo gaind mambopat, “An ritri waparaca morena ramtaɨra gaindoprina, ‘Aia oŋmo reac ianna mba moitndaiit, oŋgo gan kac ŋgoreac tɨkcarica laŋan ndaruca taŋ.’” \v 37 Ri, Pola an piriŋmo gaindopatna, “Aŋga gan auŋ Romna ramootniŋ, na aŋga kaia moa ŋgocraica mina anna moca aŋmo anna ŋgutiŋga meikramtaɨrta lamnik ŋgoutta tɨkca pica aŋgɨra kac ŋgoreaca tɨkrina, na an ritri waparaca morena ramtaɨra mina mba kɨpca aŋna morina reaca aŋgap mbop ŋgocor, mina anna garacna aŋga reac ianna moa ŋgocrairi ki, co wanaiŋ. Mina an nagaracarica iŋmbaia mina aŋmo wanaiŋa watcarica aŋga taŋna, na ganna mina aŋmo wanaiŋa watcarica taŋ ndopapeknanna, aŋga mba taŋitndai? Ne taŋca minmo mbopca mina ndori kɨpca aŋmo gan kac ŋgoreaca tɨki aŋgɨ laruca, aŋmo mbagɨrica te, aŋga taŋnande.” \p \v 38 Karica an piriŋga Polna mbopatna kam mac nda aŋgɨra taŋga ritri waparaca morena ramtaɨrmo aind mambopat, Pola ma gaindoprina, “Sailas aŋga Romna ramootniŋ.” Ri, mina aind mbaracatke, mina rugdar mamoat. \v 39 \x - \xo 16.39: \xo*\xt Mt 8.34\xt*\x*Ainda moca ritri waparaca morena ramtaɨra taŋga Polapa Sailasmo kac ŋgoreaca tɨkca watca, maniŋmo ndori moatna tɨpemb kirarirta kambta kam kakadmai ndopacarica, mina maniŋmo an kac ŋgoreaca tɨkca aŋgɨra laruca mambopat, “Laŋ oŋgo mandeaca gan auŋ tɨkcarica oŋgo taŋ.” \v 40 Karica maniŋa an kac ŋgoreac tɨkcarica maniŋa ŋgepca taŋga Lidiana kac ndeacrina Iesusa rɨpacrena laiplacarmo okeca watca minmo mina iroara moi gagrana moca minmo kamb ndeid ndopca maica. Karica maniŋa an auŋ aniac tɨkcarica maniŋa mataŋgat. \c 17 \s Polapa Sailasa Tesalonika auŋ aniaca taŋgatna \p \v 1 \x - \xo 17.1: \xo*\xt 1 Te 1.1-2, na 2.1-2\xt*\x*Karica Polapa Sailasa Ampipolis auŋ mataŋgat, an ŋgedacndiŋa Apolonia auŋ mac mataŋgat, na an ŋgedacndiŋa mina kɨpca Tesalonika auŋ aniac malaruat. Na an auŋa ma Iudana mimitpac aŋgɨrena kacap. \v 2 Ri, Pola ndona morina kirara moca ma ŋgepca Iudana mimitpac aŋgɨrena kac mataŋgat. Na an Wɨktɨtɨkna Rai mbonkaca ma an mina Iudana mimitpac aŋgɨrena kaca tɨkca, Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapna kambmo meikramtaɨrap gagra mboprina. \v 3 \x - \xo 17.3: \xo*\xt Lk 24.26, na Up 3.18, na 9.22, na 18.28, na Gal 3.1\xt*\x*Ainda moca ma minmo an kamna mɨnɨŋ ndopca waracri, mimo mana mɨnɨŋa wandaca mina lamŋina. Na ma gaindopatna, “An ramoot Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, ma gɨrgɨr aŋgɨca, ma menaca ma mac nda ŋgepnande. Na aku nemo mboprena ramoot Iesus, an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot.” \v 4 \x - \xo 17.4: \xo*\xt Up 13.50, na 15.22, na 15.27, na 15.40, na 28.24\xt*\x*Ri, an ndeacrina Iudana meikramtaɨr ndeida an kamb mbaraca, ndorita iroar ŋgetrikica mina rɨpaca, Polapa Sailas maraŋgaiat. Na anna Girikna meikramtaɨra wɨt aniaca Raraŋ Aetaniaca rɨpacrenanda, mitoco maniŋap maraŋgaiat, na meik paŋaind ndeid toco minap maraŋgaiat. \p \v 5 \x - \xo 17.5: \xo*\xt Ro 16.21\xt*\x*Ri, Iudananta ramtaɨr ndeida minap titikca moca iroar ŋgorik aŋgɨca mina an mbik tɨkrena taupna ramtaɨr ndeid aŋgɨca tumbunna tɨkca, mina ŋgepca an auŋ aniacmo kam keca ipuŋga mboprina. Ainda moca mina Iason ŋgacrina ramootna kaca taŋga, mina Polapa Sailas ŋgore laru te, mina maniŋmo an meikramtaɨr tambuŋ naaŋgɨ taŋnande. \v 6 \x - \xo 17.6: \xo*\xt Up 16.20\xt*\x*Karica mina maniŋmo orea wat ŋgocor tik, mina ŋgepca Iasonapa, Iesusa rɨpacrena laiplacar ndeidmo muoca utiŋga wɨŋgatataca taŋrina. Minmo aŋgɨca an auŋ aniacna ramtaɨr paŋaind tambuŋa taŋga, aca, aindoprina, “Gan ramtaɨr, mina gan tiacarpaikmo makukar anikca moa larurenanna, mandeaca mina aina auŋ aniac makɨpri. \v 7 \x - \xo 17.7: \xo*\xt Lk 23.2, na In 19.12, na 1 Pi 2.13\xt*\x*Na Iasona ma minmo ndona kac inik naaŋgɨa taŋca eacrina. Na mina gan Sisana tɨpembca moa maŋgocraireke, ri, mina aind mambopat, kabena gagrirta ramoot paŋan ianna maeacreke, mana ia Iesus.” \v 8 Karica an tumbun ŋgoreaca an kamb topatke, an auŋ aniacna ramtaɨr paŋaindapa meikramtaɨra an kambca waraca mina nikembkatca kamb anik makeat. \v 9 Ri, an ramtaɨr paŋainda Iasonapa manap taŋgatna ramtaɨrmo mbopca, mina minmo kituknduk mbuŋ ŋgoikca mina minmo wattacarica mina mataŋgat. \s Polapa Sailasa Beria auŋ aniaca aiŋa mona mataŋgat \p \v 10 Na maica nenepuatke, anna Iesusa rɨpacrena laiplacara Polap Sailasmo mandaca maniŋa Beria auŋ aniac mataŋgat. Ri, maniŋa taŋga an ndaruatke, maniŋa Iudananta mimitpac aŋgɨrena kac mataŋgat. \v 11 \x - \xo 17.11: \xo*\xt Ais 34.16, na Lk 16.29, na In 5.39\xt*\x*Ri, an Beria auŋ aniac ndeacrina meikramtaɨra, mina tɨpemb kirarira laiŋ koind, mina an Tesalonika auŋ aniac ndeacrina meikramtaɨrmo kunda tamuŋ ŋgoin. Ainda moca mina an kam laŋa, Pola mboprinanna waracri, mina toŋtoŋ aniacap, ainda moca mina ra, ra katuca an Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapca tirca eacrina kam laŋa wiwitia waracri, watrina. Na mina anna wati garacna, mana mboprena kambca gidik ki, wanaiŋ? \v 12 Ainda moca an ndeacrina Iudana meikramtaɨr wɨtta marɨpacat, na anna Girikna irembta meik ndeid toco marɨpacri, na ramtaɨr toco marɨpacat. \p \v 13 \x - \xo 17.13: \xo*\xt Up 13.50, na 14.19\xt*\x*Karica an Tesalonika auŋ aniac ndeacrina Iudanaŋgepca waracri, Pola Beria auŋ aniacna meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋ wiwitirina. Ri, mina Beria auŋa taŋga anna meikramtaɨrmo moa iroar paurica, mina ŋgep ŋgoreac naŋgeprina. \v 14 Karica mina ainda moatna mbatca, anna Iesusa rɨpacrena laiplacara Polmo anduna mbagɨrica ma maŋarmbai mataŋgat, na Sailasapa Timoti mbaniŋmo an Beria auŋa tɨkcamacariat. \v 15 Ri, an ramtaɨra Polmo aŋgɨca taŋgatnanna, mina manmo warkica taŋga Atens auŋ aniacna mɨn mbuŋ matɨkat. Na mina nda taŋna moatke, Pola minmo mbopa mawaracat, “Ne taŋca Sailasap Timotimo mbopca, maniŋa auk ndambuŋmo tawi ŋgoin nakɨp.” \s Pola Atens auŋ aniacmo kam wembaŋ laŋ wiwitia mbopatna \p \v 16 Karica Pola, ramootniŋna moca, ma Atens auŋ aniaca ndabia eacri, na ma wattatnanna Atens auŋ inikca mɨrpembraraiŋta dawara wɨt koind, aintik ma anna moca nikinik iro mananna laŋa mba tɨkatke. \v 17 \x - \xo 17.17: \xo*\xt Up 18.19\xt*\x*Ainda moca ma Iudana mimitpac aŋgɨrena kaca tɨkca Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanda Raraŋ Aetaniacmo torirenanapa, an Iudana meikramtaɨrap kam gargar ndoprena, na ra, ra katuca ma an meikramtaɨra mandaia mbik tɨkca oikrena taupca punirinanmo, minapmo kam gargar ndoprena. \v 18 Karica Epikuriaapa Stoikna tumbunna landamŋiapna ramtaɨr ndeida manap kambmo upuria mambopri. Na ramtaɨr ndeida aind mambopri, “An ramoot, ma ndomo ndo ndoprina ramootta ma kaina kam ndopna moek?” Aintik an kamna mɨnɨŋna digdigia gaind, Pola ma minmo Iesusna kammapa mana memenacapa nda ŋgeŋgepna kambmo minmo mawiwitiat. Ri, ndeida gaind mambopri, “Ma tawanmbaina auŋembta mɨrpembraraiŋ anikta kam ndopre ki?”\f + \fr 17.18 \fr*\ft Na Girikna kamma mina gaindoprena, \ft*\it “Anastasis.”\it* Mana mɨnɨŋ, “Muk ndiŋa mac nda ŋgeprena.” Na landamŋina ramtaɨr ndeida gainda ndamŋirena, an Giriknanda mina waracrenanna, Pola Iesusna kam ndoprinanna, anna ma, “Anastasis” na kam ndopri, mina mana mboprina kambta mɨniŋa mba garacri. Na an Giriknanda gaind ndamŋirena, ma kabena auŋna mɨrɨpraraŋ meacapa ramootna i ŋgacri. Na mɨrɨpraraŋ ramootna ia, “Iesus” na mɨrɨpraraŋ meacna ia, “Anastasis.”\f* \v 19 Ainda moca mina mamo aŋgɨca taŋga Areopagusna ninikar waŋgorta punirena taupca tɨkca. Ri, mamo mina ninik waŋgorta outta tɨkca, mina manmo aindopatna, “Aia an u mboprena kam ŋgamma waracna moca, an kamma u meikramtaɨrmo riptirenanna.” \v 20 Ri, mina mamo aindopatna, “Un mboprena kamb ndeida aina waparaca, anna aimo kabena auŋna kam damna kirar. Ainda moca aia an kambta mɨnɨŋ ndamŋina toŋgorena.” \v 21 Ainda moca an Atens auŋna meikramtaɨrapa kabena auŋna meikramtaɨra kɨpca an ndeacrenanna, mina ndorimo kabena reikca momoa karica. Mina toŋgorinanna, mina an kam ŋgam ndopraŋ te, mina waracraŋna toŋtoŋ ŋgoin. \p \v 22 Ri, Pola mina tumbunna outta wɨtɨkca ma minmo aindoprina, “Atensna meikramtaɨr ne warac, aku watreke, ne an mɨrpembraraiŋta tɨpemb kirarira ne matau ŋgoin matorireke.” \v 23 Karica ma minmo gaindopatna, “Outcait motemma, aku taŋga wattatnanna, nena muruŋa mbendeireke gɨmbamba morena taupembca, mina ianna, mina gaindta kam tɨpca tirca eacrina, ‘\sc Gan Raraŋna Ia Aia Lamŋi Ŋgocor\sc*.’ Na mandeac aku nemo an ne mbendeica raŋgairena reaca, an reac ne lamŋi ŋgocor, aku nenmo mana mimitpaca neaŋnandet.” \p \v 24 \x - \xo 17.24: \xo*\xt Mt 11.25, na Up 7.48, na 14.15\xt*\x*\x - \xo 17.24-25: \xo*\xt 1 GRP 8.27, na Ais 42.5\xt*\x*Ri, ma mimo gaind mac mambopat, “Raraŋ Aetaniac, mandaia gan tiacarpaikapa mana inik ndeacrena reik muruŋa moatnanna, na an Raraŋ Aetaniaca ma tamuŋna auŋapa gan tiacarpaikna Kacoot, na ma mba ramoot par mbuŋa morena mbembendeina kaikca ma mba eacrenanna. \v 25 \x - \xo 17.25: \xo*\xt Iop 12.10, na Ŋap 50.12, na Sek 12.1, na Up 7.48\xt*\x*Na ma mba reac ianna mba matpirenanna, te, ramootta manmo an ma matpirena reik kotacna mɨnna wanaiŋ, na ma ndo eteacna watapa reik muruŋmo meikramtaɨra neaŋrena. \v 26 Na ma ramoot kabea moatke, an ramoot mbuŋa gan tiacarpaikna barerta meikramtaɨr wɨt aniaca laruatna, ri, mina gan tiacarpaikmo muruŋ ndeacrina. Na ma minmo atu ŋgoinna mina eteacna ra nagaganŋgɨapa mina eteacna auŋembca tɨkrina. \v 27 \x - \xo 17.27: \xo*\xt TW 32.8, na Ŋap 145.18, na Ais 55.6, na Ier 23.23, na Up 14.17, na Ro 1.20\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniac ma toŋgorinanna, meikramtaɨra man ndambuŋa taŋca, manmo mataua lamŋina, te, mina mana ŋgore watna, na ma aimo kabe, kabemo tawanna wanaiŋ, \v 28 \x - \xo 17.28: \xo*\xt Kol 1.17, na Ta 1.12, na Ib 1.3\xt*\x*‘Na man mbuŋa aia memetmbac ndeacreke, taŋrena, na ma ndo aimo gargar neaŋrena.’ Na nena landamŋiapna ramtaɨr ndeida mambopri, ‘Ai toco mana mombonik.’ \v 29 \x - \xo 17.29: \xo*\xt Ais 40.18-20, na 44.10-17, na Up 19.26\xt*\x*Aintik aia Raraŋ Aetaniacna mombonik eacrena, na aia ainda kai lamŋi teac, auŋ tamuŋna Raraŋ Aetaniaca ma waut, co, gol, co, silwana kirar, co ramootna parapa iro mbuŋa moa larurina dana kirar toc. \p \v 30 \x - \xo 17.30: \xo*\xt Up 14.16, na Ro 3.25, na Ta 2.11-12, na 1 Pi 1.14\xt*\x*“Ainda moca ŋgaua meikramtaɨra Raraŋ Aetaniacmo, lamŋi garac ŋgocor tik, Raraŋ Aetaniaca mina morina reikta ke, mba tacroa mboprinanna. Na gan mɨn mbuŋa, ma minmo kam gargar neaŋga aindoprina, meikramtaɨr muruŋa auŋembtanna iroar inkar ŋgetrikica mana raŋgai. \v 31 \x - \xo 17.31: \xo*\xt Ŋap 9.8, na 96.13, na Up 2.24, na 10.42, na Ro 2.16, na 14.10\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniaca ma ra ianna larapaca maeacreke, na an ra laru te, ma meikramtaɨrta tɨpemb kirarirmo ritrinande. Na mana tɨp kirar wandoŋ laŋna moca, ma gan tiacarpaikna meikramtaɨrmo ritri waparaca monande. Na ma an ritri waparacna moca ramoot ianna larapacrina, an ramootta ma menaca, Raraŋ Aetaniaca mamo muk ŋgetacndiŋa mac nda aŋgɨa ŋgepatna. Te, aia rɨpacnande, Raraŋ Aetaniac ma ndo ŋgoinna mamo an aiŋ neaŋrina.” \p \v 32 Ri, mina an menaca mac nda ŋgeprina kamma waraca, ndeida Polmo taŋbugainna kam mambopri, na ndeida aindoprina, “Aia toŋgorinanna, u an kam mac mbopca, aia waracna.” \v 33 Karica ma min tɨkcarica ma mataŋgat. \v 34 Ainda moca ramtaɨr ndeida mana raŋgaica, mina marɨpacat. Mina ianna Dionisius, ma an Areopagusna tumbunna ninik waŋgapna ramoot ian, na Damaris ŋgacrena meac toco marɨpacat, na meikramtaɨr ndeid toco marɨpacat. \c 18 \s Pola Raraŋ Aetaniacna kammo auŋ aniac Korinna tɨkca wiwitiatna \p \v 1 Karica iŋmbai mbuŋa Pola Atens auŋ aniac tɨkcarica ma Korin auŋ aniac mataŋgat. \v 2 \x - \xo 18.2: \xo*\xt Ro 16.3, na 1 Ko 16.19, na 2 Ti 4.19\xt*\x*Anna tɨkca ma Iudananta ramoot ian mandauprikiat, na an ramootna ia Akuwila, na mana pitrik waŋa Pontus, ŋgaua manapa mana meac Pirisila maniŋa Itali pitrik waŋ tɨkcarica mon Korin mataŋgat. Na maniŋa Korin auŋa taŋgatna mɨnɨŋa gaind, Romna gagrirta ramoot paŋan aniaca, ma Iudana meikramtaɨrmo Rom tɨkcarica taŋna moca matimdacat. Aintik Pola an Akuwilaapa mana meac Pirisila oke watna taŋgatna. \v 3 \x - \xo 18.3: \xo*\xt Up 20.34, na 1 Ko 4.12, na 1 Te 2.9, na 2 Te 3.8\xt*\x*Na an kamootniŋa, maniŋa ŋgogona kaikca morenan, na Pol toca ma an aiŋ kirar kabea morena, aintik ma maniŋap eacri, mina an aiŋa morena. \v 4 Ri, memetmbaca Raraŋ Aetaniacna Wɨktɨtɨkna Raia Pola Iudana mimitpac aŋgɨrena kaca mbukca Iudananapa, Girikna meikramtaɨrta iroara moi ŋgepca mina Raraŋ Aetaniacna kam aŋgɨna ndoprina, te, mina iroar inkarca moi ŋgepca minmo Iesusa rɨpacna moca. \p \v 5 \x - \xo 18.5: \xo*\xt Up 9.22, na 17.3, na 17.14-15, na 18.28\xt*\x*Karica an mɨnna Sailasapa Timoti mbaniŋa, Masedonia ndiŋ nakɨpca Pol ndambuŋa Korin ndaruca manap maeacri, na Pola ma memetmbaca ra, ra katuca ma an kam wembaŋ laŋ niŋgikmo, Iudanandmo mimitpaca neaŋga, mina garacna moca, ma aindopri, “Iesus ma an ramoot Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot.” \v 6 \x - \xo 18.6: \xo*\xt Esi 18.13, na Up 13.45-46, na 13.51, na 20.26, na 1 Pi 4.4\xt*\x*Ri, Iudananda mana kamma waracna kariri, mina mamo peperena kam ŋgorik ndeidap mambopri. Ainda morina mbatca ma ndona or tukia minmo aindopatna, “Ne Raraŋ Aetaniaca raŋgai ŋgocor te, anna nena makuk, aku wanaiŋ. Aintik aku Iudana meikramtaɨr wanaiŋnandmo wiwiti taŋraŋnandet, na Iudanaŋgepca wanaiŋ.” \v 7 Karica Pola an kam ndopca maica, ma Iudana mimitpac aŋgɨrena kac tɨkcarica ma taŋga ramoot, ianna kac mataŋgat, na an ramootta Titius Iastus. Na an ramoot ma Raraŋ Aetaniacmo mbendeirenan. Mana kaca ande Iudana mimitpac aŋgɨrena kacna roumbmbai maeacreke. \v 8 \x - \xo 18.8: \xo*\xt 1 Ko 1.14\xt*\x*Na an Iudana mimitpac aŋgɨrena kacna ramoot paŋanna ia Kirispus, na manapa mana kac ndeacrina meikramtaɨra mina Kacoot Iesusmo rɨpacrena. Na meikramtaɨr wɨt toco an Korin ndeacrinan, mina Pola wiwitirina kam wembaŋ laŋa waraca rɨpaca kɨtac puk maaŋgɨat. \p \v 9 \x - \xo 18.9: \xo*\xt Up 23.11, na 1 Ko 2.3\xt*\x*Ri, mouŋ ian Kacootta manmo manmbɨanmemraŋna tamram mbuŋ nakɨpca aindopatna, “U rugutta kai mo teac, u wiwitica mbopraŋ, u anna moca kai irik mbirac teac.” \v 10 \x - \xo 18.10: \xo*\xt Ios 1.9, na Ais 41.10, na Ier 1.8, na 1.18-19, na Mt 28.20, na In 10.16\xt*\x*Karica ma Polmo aind mac mambopat, “U rugutta kai mo teac, aku unap taŋraŋnande, na meac co ramoot ianna unmo reac ŋgoreac ianna mba moitndai, aukna meikramtaɨr wɨtta gan auŋ aniacna inik maeacreke.” \v 11 Ri, ma an ndeaca taŋga gui kabeapa tɨpap tɨkca, ma Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋmo, meikramtaɨrmo mariptiri. \p \v 12 Ainda moca Galio ma Akaiana pitrik waŋna ramoot paŋan ndeacrina kɨdrɨkca Iudanaŋgepca ndorimo aŋgɨa tumbunna tɨkca Polmo ndorita puŋndamoot mamoat. Na mina manmo utiŋga ritri waparacna taup naaŋgɨa mataŋgat. \v 13 Ri, mina ramoot paŋan Galiomo gaindopatna, “Gan ramoot, ma meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniaca rɨtɨpacna riptimo moca kabena kirara moreke, na ma Tɨp Wandɨk motocmo, ma nda mboprena.” \v 14 \x - \xo 18.14: \xo*\xt Up 23.29, na 25.11, na 25.19\xt*\x*Ainda moca Pola mina kam ruti mbopna moatnanna, ramoot paŋan Galio ma anduna ŋgepca gaind mambopat, “Ne Iudananda ne warac, aku gan ramootna kamma ritri waparaca mona toawanaiŋ, ma Romna tɨpna makuk ianna moco, ma reac ŋgoreac ianna mo te, aku mamo ritri waparaca mo mbe. \v 15 \x - \xo 18.15: \xo*\xt In 18.31, na Up 23.29, na 25.18-19\xt*\x*Na an makukca ma nena kambapa irembapa nena tɨpemb wandikap, aintik ne ndori puŋga ritri waparaca mo. Anna nena Iudananta tɨpemb wandik, aku mba waracitndai.” \v 16 Ri, ma minmo latikca mbopca mandaca mina an ritri waparacna taup tɨkcarica malaruat. \v 17 Ainda moca mina nikembkatca, an Iudana mimitpac aŋgɨrena kacna ramoot paŋanna, mana ia Sostenis. Na mina mamo muoca utiŋga mamo an ritri waparacna taupca tɨkca manmo pi ŋgoreac ŋgoin mapiat, na ramoot paŋan Galio, ma anna moca mba irikca mbiratke. \s Pola Antiok auŋ aniac mac nda mataŋgat \p \v 18 \x - \xo 18.18: \xo*\xt Ndu 6.18, na Up 21.24, na Ro 16.1\xt*\x*Ri, Pola Korinna Iesusa rɨpacrena laiplacarap eaca taŋga rai wɨt aniac ŋgoin mamoat. Na an kɨdrɨkca Pola Korin tɨkcarica ma Senkiria auŋa taŋga laruca an tɨkcarina mori, ma ndona paŋanna lakoar makatacat. Na an kirara ŋgaua ma Raraŋ Aetaniacap kam leacatna. Aintik an leacatna kamna rai an maiatke, ma an Senkiria tɨkca ma ndona lakoar makatacat. Karica ma minmo kam laŋ neaŋga, ma Pirisilaapa Akuwilap mina laŋgum aŋgɨca Siria pitrik aniac mataŋgat. \v 19 \x - \xo 18.19: \xo*\xt Up 17.17\xt*\x*Karica mina taŋga Epesus auŋ aniac ndaruca Pola Pirisilaapa Akuwila mbaniŋmo anna tɨkcarica. Ma ndo ŋgoinna ma Iudana mimitpac aŋgɨrena kaca taŋga mbukca minap mambopri. \v 20 Na mina manmo ndoriap eaca kɨdrɨk rocotta eac ndopatke, ma makariat. \v 21 \x - \xo 18.21: \xo*\xt Ro 1.10, na 1 Ko 4.19, na Ib 6.3, na Ie 4.15\xt*\x*Ainda moca ma minmo tɨkcarica taŋna moca ma minmo aindopatna, “Raraŋ Aetaniaca ndo toŋgo te, aku nen ndambuŋa mac nda kɨpnande.” Karica ma laŋgum aŋgɨca ma Epesus auŋ tɨkcamacariat. \v 22 Ri, mina taŋga Sisaria auŋ aniac ndaruca, ma Ierusalem magacat, ma gaca taŋga anna Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunmo ra laŋ neaŋgacarica, ma Siria pitrikna auŋ aniac Antiok mataŋgat. \p \v 23 Karica ma an Antiok auŋmo emtem ndeaca, an ŋgetacndiŋa ma ŋgepca Galesiana pitrikna auŋembapa, Pirigiana pitrikna auŋembta inikca mbukca taŋri, Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨrmo moi gagarana. \s Apolosa Epesusna auŋ aniaca tɨkca kam wiwitirina \p \v 24 Na Iudana ramoot ianna mana ia Apolos, ma kɨpca Epesus ndeacrena, mana aemma manmo Aleksandriana auŋ aniaca tɨkca mɨratna. Na ma kamma mataua mboprina ramoot ian, ma Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapca tirca eacrena kambca ma mataua lamŋirena. \v 25 \x - \xo 18.25: \xo*\xt Up 19.3, na Ro 12.11\xt*\x*Ri, mina manmo Kacoot Iesusna Taupa raŋgaina mataua riptia maica, mana iro inikca Iesusa raŋtaŋgaina moca gargar ŋgoin. Na ma meikramtaɨrmo Iesusna kammo wandoŋ ŋgoinna minmo an kamb ndoprina, na ma Ionna neaŋrena kɨtac puk niŋgik ndamŋirina. \v 26 \x - \xo 18.26: \xo*\xt Up 19.8\xt*\x*Ainda moca ma taŋga Iudana mimitpac aŋgɨrena kaca mbukca, iro gargar mbuŋa ma mba nanambiri, ma mimo mambopri. Na Pirisilaapa Akuwila maniŋa man mboprina kambca waraca, maniŋa manmo ndoniŋna kac naaŋgɨa taŋga, mamo Raraŋ Aetaniacna Taup ŋgoinna raŋgaina mariptiat. \v 27 \x - \xo 18.27: \xo*\xt 1 Ko 3.6, na 2 Ko 3.1\xt*\x*Karica anna iŋmbaia Apolosa Akaia pitrikca taŋna moatke, an Epesusna Iesusa rɨpacrena laiplacara mana iro inikca moi gagraca taŋna moca, mina timbiŋ rapar ianna tirca aindopatna, “Akaiana Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨr, ne Apolosmo aŋgɨ.” Ainda moca Apolosa an timbiŋ rapar aŋgɨca ma min ndambuŋ mataŋgat. Na ma minap eac te, ma minmo otacna. Na an Raraŋ Aetaniaca kadmaica mina mana rɨpacrina meikramtaɨrmo Apolosa minmo otacna. \v 28 \x - \xo 18.28: \xo*\xt Up 9.22, na 17.3, na 18.5\xt*\x*Ri, ma meikramtaɨrta outmo kam gargar mbuŋa wiwitia mambopat, mina an Iudana katta mboprina kammo ma wandoŋ mambopat. Ma Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapna kambmo, wiwitica mina lamŋi garacna, Iesusa ma Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot. \c 19 \s Pola Epesus auŋ aniaca tɨkca kam wiwitiatna \p \v 1 \x - \xo 19.1: \xo*\xt 1 Ko 1.12, na 3.6\xt*\x*Na an mɨnna Apolosa Korin ndeacri, Pola an Esiana pitrik inikna auŋembmo okeca mawatri, ma taŋga Epesus ndaruri, ma anna inikna Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨr ndeidmo mawatat. \v 2 \x - \xo 19.2: \xo*\xt Up 2.38, na 8.16\xt*\x*Ri, ma minmo madigiat, “An kɨdrɨkca, ne rɨpacatnanna ne Ŋeroŋ Ratta aŋgɨrat ki, wanaiŋ?” Na mina ainda rutica mambopat, “Aia an Ŋeroŋ Rat ndoprena reacna kam emtemma mba waracrenanna.” \v 3 \x - \xo 19.3: \xo*\xt Mt 3.11\xt*\x*Ainda moca ma minmo mac madigiat, “Ne titocna kɨtac puk aŋgɨatna?” Na mina aindoprina, “Aia Ion neaŋrina kɨtac puk an aŋgɨatna.” \p \v 4 \x - \xo 19.4: \xo*\xt Mt 3.11, na Mk 1.4, na 1.7-8, na Lk 3.4, na 3.16, na In 1.15, na 1.26-30, na Up 18.25, na 19.4\xt*\x*Ri, Pola minmo aind mambopat, “Ŋgaua Ionna meikramtaɨrmo kɨtac puk neaŋri ma aindopatna, ‘Ne iroar inkar ŋgetrikica kɨtac puk aŋgɨ. Te, aukna iŋmbai nakɨkɨpna ramootmo rɨpac, an ramoot, anna Iesus.’” \v 5 Karica an meikramtaɨra an kamma waraca mina Kacoot Iesusna i mbuŋa kɨtac puk maaŋgɨat. \v 6 \x - \xo 19.6: \xo*\xt Up 2.4, na 6.6, na 8.17, na 10.44-46\xt*\x*Ri, Pola ndona parmo mina paŋaind tambatta tɨkatke, Ŋeroŋ Ratta minmo mbukatke, mina muruŋa ŋgepca auŋembta kamb puŋga mambopri, na mina rambca morena kamb toprena. \v 7 Na an ramtaɨrta mɨnna parniŋapa mbut mbuniŋna mɨn. \p \v 8 Ri, karwai mbonkacna mɨnna ma Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaca mbukca minmo tac toc ŋgoinna tɨkca minmo mimitpacna an kam wembaŋ laŋmo mawiwitiat. Ri, minmo Raraŋ Aetaniacna bubuocna kam ndopca mina iroar inkar moi ŋgepna. \v 9 \x - \xo 19.9: \xo*\xt Up 9.2, na 2 Ko 6.14-18, na 2 Pi 2.2\xt*\x*Ainda mori, mina ndeida ndorita iroar inkara moa gagraca an kambmo waracna karirina, aintik mina rɨpac ŋgocor. Mina ŋgepca Kacoot Iesusna Taupa raŋgaina taup laŋmo kamb tɨpemb ŋgorikmo mambopri, aintik Polapa Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨr, mina Iudana mimitpac aŋgɨrena kaca mba taŋrenan. Ainda moca Pola taŋga Tiranasna ririptina kaca taŋga anna tɨkca meikramtaɨrmo ma mimitpacna kam ndoprina. Na ma Iudanaŋgepta mimitpac aŋgɨrena kaca mba mac nda taŋitndai. \v 10 \x - \xo 19.10: \xo*\xt 2 Ti 1.15\xt*\x*Ri, ma ainda moca taŋga gui mbuniŋna mɨn, aintik an Esiana pitrik inik ndeacrina Iudanandapa Girikna meikramtaɨra muruŋa Kacootna kamma waracatna. \s Sikewana nuikca ŋeroŋ ŋgoreacmo towai mo kecarina towaiatna \p \v 11 \x - \xo 19.11: \xo*\xt Up 14.3\xt*\x*Ainda mori, Raraŋ Aetaniaca ndona gargara Polna para tɨkca ma an gargar mbuŋa ainta ŋgagatracara moa larurina. \v 12 \x - \xo 19.12: \xo*\xt Up 5.15\xt*\x*Ri, meikramtaɨra mana gagabur murirena iŋit waŋgorapa mana rɨktacniŋa leacrena raraŋgir mananmo aŋgɨca roumbbebta meikramtaɨrmo an tɨkca mina laiŋga mori, na ŋerŋgaur ŋgorik toco minmo tɨkcarirena. \p \v 13 \x - \xo 19.13: \xo*\xt Mk 9.38\xt*\x*Na Iudana ramtaɨr ndeida mina tamtamma taŋga an ŋerŋgaur ŋgorik mbukca eacrina meikramtaɨrta ŋerŋgaura moa kecarirena, mina Kacoot Iesusna i mbuŋa towaica an ŋerŋgaur ŋgorikmo ootta mandacrena. Ri, mina gaindopatna, “Gan Iesus, Pola wiwitirinan aku nemo mana i mbuŋa gagara aindopnande, ne ŋgepca laruca taŋ.” \v 14 Ainda mori, Iudana taup ndamoot paŋan ian, mana ia Sikewa. Na mana nuikpaikca parmbaiapa mbut mbuniŋ, mina ndori ainta kirara mori taŋrina. \v 15 \x - \xo 19.15: \xo*\xt Mk 1.24, na 1.34\xt*\x*Karica oit ianna an ramtaɨra ainda moca ŋeroŋ ŋgoreac ianna minmo aindopatna, “Aku Iesusmo lamŋirena, na Pol motocmo aku lamŋirena, na ne mandaibin?” \v 16 Ainda moca an ŋeroŋ ŋgoreaca mbukca eacrina ramootta, an ramtaɨra watca min nambatta putrikica minmo tamtamma pia ŋgocraiatke, mina tikemb ŋgapoikmo wɨŋga otrea minap rapaca mina lourkamdera, racaindtan ndaruca an kac tɨkcarica, kɨpcamacariat. \v 17 \x - \xo 19.17: \xo*\xt Lk 7.16, na Up 2.43, na 5.5, na 5.11\xt*\x*Ri, Epesus ndeacrina Giriknanapa Iudanan, mina anna watta rapaca mina mananambiat. Ri, mina Kacoot Iesusna imo aŋgɨa ŋgepca manmo totori bagaraniac maneaŋgat. \v 18 Ainda moatke, meikramtaɨr wɨt aniaca marɨpacat. Ri, mina kɨpca kabena meikramtaɨrta lamnɨacmo, ndori morina tɨpemb ŋgorikmo mbopca malaruat. \v 19 Na mina ndeida koikapa ndururca morinanna, mina ndorita ndururca morina timbigta kaip, aŋgɨa larua meikramtaɨr muruŋna outta tɨkca marotacat. Na an timbigta kaipa, min ŋgopoikna kitcartukarta ŋgaŋganŋgɨa 50 tausena kitukndukna mɨn. \v 20 \x - \xo 19.20: \xo*\xt Up 6.7, na 12.24\xt*\x*Ainda mori, Kacootna kam wembaŋ laŋa meikramtaɨrmo moa magagrari, mina rɨtɨpaikca moca gagraca mina taŋga kam wembaŋ laŋmo kabena auŋembmo wiwitica tamtamma taŋri. \s Epesusnanda Polap kaega moatna \p \v 21 \x - \xo 19.21: \xo*\xt Up 18.21, na 20.22, na 23.11, na Ro 1.13, na 15.24-28, na Gal 2.1\xt*\x*Karica an reikta iŋmbaia Ŋeroŋ Ratta Polmo aoca ŋgepca ma ndona iroa moca, ma Masedoniana pitrikapa Akaiana pitrikca taŋgacarica iŋmbaia ma Ierusalemma taŋnande. Ainda moatke, ma aindopatna, “Aku anna taŋca, annan mai te, aku Rom motocmo watna taŋnande.” \v 22 \x - \xo 19.22: \xo*\xt Ro 16.23, na 2 Ti 4.20\xt*\x*Ri, ma ndo ŋgotacrena ramootniŋ, Timotiapa Erastusmo outta mandaca maniŋa Masedoniana pitrik mataŋgat. Na ma ndo ŋgoinna, karica ma Esia pitrikna auŋ Epesusmo teker emtem maeacat. \p \v 23 \x - \xo 19.23: \xo*\xt 2 Ko 1.8\xt*\x*Karica an mɨn mbuŋa meikramtaɨr ndeida Kacoot Iesusna Taupa raŋgairena meikramtaɨrap maipuŋgat, na mina minapmo kamb anik puŋga ipuŋga mambopri. \v 24 \x - \xo 19.24: \xo*\xt Up 16.16-19\xt*\x*Na ramoot ianna mana ia Demitirius ma silwa mbuŋa mina mɨrɨpraraŋ Artemisna dawarta kaik tekirnoikca moca kituknduk aŋgɨrena, na mana aiŋ kabena ramtaɨrmo anna aiŋ neaŋga mina kitukndukar anikca an mbuŋa moca aŋgɨrena. \v 25 Ri, Demitiriusa an ramtaɨrapa kabena ramtaɨra an kirarirta aiŋa morenan aŋgɨa punica, ma minmo gaindopatna, “Ramtaɨr ne lamŋirena aia an aiŋ mbuŋa kituknduk aŋgɨrena. \v 26 \x - \xo 19.26: \xo*\xt Ŋap 115.4, na Ais 44.10-20, na Ier 10.3, na Up 17.29, na 2 Ti 1.15\xt*\x*Na an ramoot Pol, ma meikramtaɨr wɨt aniacmo aŋgɨca mina iroarmo moa uriracri, ne watrinan, na ne waracrina. Ainda moca ma Epesus niŋgikca mba mori, ma moca taŋga Esiana pitrikna auŋembmo kocnai aŋgɨna mamoek. Na ma gaindoprina, ‘An par mbuŋa morina dawara anna mɨrpembraraiŋ, anna Raraŋ Aetaniac gidikca wanaiŋ.’” \v 27 Ri, ma gaind mac mbopatna, “Polna kamma, ma aina kituknduk aŋgɨrena taupmo mo mboracnande. Na kabena reac toca gaind, mana kamma aina mɨrɨpraraŋna kac, Artemisnanmo moca meikramtaɨrta iroarmo ma reac wanaiŋ toc ndarunande. Ŋgaua meikramtaɨr muruŋa Esiana pitrikapa kabena pitrikca an mɨrɨpraraŋna meaca mbendeirena. Na Polna kamma mandeaca mana i aniaca mo kecarina mamoek.” \p \v 28 Karica ramtaɨra an kamma waraca mina nikembkatacarica, mina kamb anik keri. Aind mambopri, “Artemis ma Epesusna mɨrɨpraraŋ, ma aniac ŋgoin.” \v 29 \x - \xo 19.29: \xo*\xt Up 20.4, na 27.2, na Ro 16.23, na 1 Ko 1.14, na Kol 4.10, na Pm 1.24\xt*\x*Ri, an auŋ aniacna inik ndeacrina meikramtaɨra muruŋa lamŋia paurica. Mina kamb keca, mina ŋgepca Epesusna punirena taupca taŋga mina Gaiusapa Aristakas mbaniŋmo mautiŋgat, an ramootniŋa maniŋa Masedonia pitrikna ramootniŋ, na maniŋa Polap taŋrena. \v 30 Ainda moca Pola an meikramtaɨrta rɨk ndaruna mori, anna Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨra manmo makɨracat. \v 31 \x - \xo 19.31: \xo*\xt 2 Ti 1.15\xt*\x*Na Esiana ramtaɨr paŋaind ndeida mina Polna aikor, mitoca mamo kam gargar neaŋ taŋga aindoprina, “U an mina tumbunna kai mbuk teac.” \p \v 32 Ri, an meikramtaɨra kamb anik makeri, ndeida reac ianna kamb makeri, na ndeida kabena reacna kamb makeri, ainda mori an punirina tumbunna kocnaia lamŋia pauricarica. Na mina wɨt aniaca lamŋi ŋgocor, kaina moca mina kɨpca tumbunna tɨkrina. \v 33 Karica Iudana meikramtaɨra Aleksander ŋgacrina ramootmo, aŋgɨa an meikramtaɨrta outta wɨtɨkca, na mina ndeida mamo watca, mamo an reacna makukca morina ramoot ndopca. Ri, Aleksandera mina kam ruti mbopna moca, ma minmo watitina moca ndona par aŋgɨa maŋgepat. \v 34 Ri, mina wattatnanna ma Iudana ramoot, aintik mina muruŋa kocnai kamb anik keca taŋga kɨdrɨk rocot keca aindoprina, “Artemis aina Epesusna mɨrɨpraraŋ, ma aniac ŋgoin.” \p \v 35 Ainda moatke, timbiŋ rapara tirrena Epesusnanta, ramoot paŋan teker ianna minmo mbopca mina watitiatna mbatca, ma minmo aindopatna, “Ne Epesusna meikramtaɨr ne warac, gan tiacarpaikna meikramtaɨr muruŋa lamŋirenan, gan auŋ aniac Epesusna mɨrɨpraraŋ meac Artemisna kacapa mana dana wautta ne wembaca eacrenanna, an wautta ma auŋ tamuŋ ndiŋ ŋgirikatnan. \v 36 Na meac co ramoot ianna anna kam nda mbopna mɨnna wanaiŋ, aintik ne watitica eac. Na ne anna moca reac ianna kai tawi mo teac. \v 37 Ri, ne gan ramootniŋ aŋgɨca kɨprina, na maniŋa an aina mɨrɨpraraŋa mbendeirena kacna reac ianna mba makɨmri. Na maniŋa aina mɨrɨpraraŋ meacmo peperena kam ŋgoreac ianna mba mbopri. \v 38 Aintik Demitiriusapa mana aiŋ kabena ramtaɨra mina ramoot ianmo ipuŋna mo te, anna laŋ ritri waparac mona kɨdrɨkca maeacreke. Na ritri waparacna ramtaɨr paŋainda maeacreke, mina an kammo ritri moi wandoŋainande. \v 39 Na ne kamb ndeida mac eac te, ne taŋca tumbunna punirena taupca tɨkca, ra ian larapac te, anmo mbopi wandoŋai. \v 40 Aintik ne warac, ramtaɨr paŋainda an kambca warac te, aia makuk aŋgɨna mɨn ŋgoin. Mandeac ra aia morina reaca, ma mɨnɨŋ kocor, na mina aimo an tumbunna punirena mɨnɨŋna digi te, kaina moca aia kamb anik keca, aca mbopri, na aia mina kam ianna mba rutiatke.” \v 41 Karica ma kamb topca maica ma an meikramtaɨrmo mbagɨrica mina mataŋgat. \c 20 \s Pola Masedoniana pitrikapa Girisna pitrik mataŋgat \p \v 1 Karica an kɨdrɨkar ŋgorikca maiatna mbatca, Pola kam neaŋga taŋga an Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨra man ndambuŋa taŋga ma minmo mimitpacapa, mina moi gagarana kamb topca maica, karica ma minmo ra laŋ ndopca, ma ŋgepca Masedonia pitrik mataŋgat. \v 2 Ri, ma an Masedonia pitrikna auŋembta inikca mbukca minmo reik wɨt aniacna kamb topca, minmo moi gagrana moca, moa maica, karica ma taŋga Girisna pitrik malaruat. \v 3 Ma anmo karwai mbonkacna mɨn maeacat. Karica ma laŋgum mbuŋa Siria taŋna mori, Iudananda mamo mo menacna kamb leacatke. Ri, ma ndona iroa moca ma Masedonia ndiŋ mac nda mataŋgat. \v 4 \x - \xo 20.4: \xo*\xt Up 19.29, na 21.29, na Epe 6.21\xt*\x*Na manap taŋrina ramtaɨrpaikca, Sopata, ma Beria auŋ aniacnan, na ma Pirasna nuoc, na Aristakasapa Sekandas maniŋa Tesalonika auŋ aniacna ramootniŋ, na Gaius ma Derbe auŋ aniacnan, na Timoti toco, ma an auŋ aniacnan, na Tikikusapa Toropimus maniŋa Esiana pitrik waŋna ramootniŋ, na mina muruŋa Polap mataŋgat. \v 5 Karica an ramtaɨrpaikca aimo outmbai mataŋgat, mina aina moca Toroas auŋ aniac ndabinandet. \v 6 Ri, Iudananda is ŋgocorta tapac gagamna ra maiatke, aia laŋgum aŋgɨca Pilipai auŋ tɨkcarica Toroas auŋ mataŋgat, na ma aimo rai parmbai mamoat. Na aia Toroas auŋmo rai parmbaiapa mbut mbuniŋ maeacat. \s Iutikusa kac ŋgetacndiŋa irikca menaca Pola manmo mac nda moa ŋgepatna \p \v 7 \x - \xo 20.7: \xo*\xt Up 2.42, na 2.46, na 1 Ko 16.2, na KIEK 1.10\xt*\x*Karica raita ŋgatna ra lacauna mouŋa aia tapac rɨmbɨtca amna tumbunna tɨkri, Pola ma mimitpacna kambmo aimo mbopca taŋtaŋga mouŋ rɨkniŋ matɨkcat, na auŋ raru te, ma aimo tɨkcarica Toroas auŋ aniaca taŋnandet. \v 8 Na mina an kacmo tamuŋmbaina diabca tɨkca anna mimitpac maaŋgɨat, an kacna inikca memetacna tacaɨr wɨtta mitpaca maica eacrena. \v 9 Na an kacna wat mbukrena taupca, nuoc ŋgam ianna ma anna mbiraca eacrina, mana ia Iutikus, na an mouŋ rɨkniŋa Pola mbopri, an nuoca ma lamnɨac numbca, ma ŋgoanirena, na ma ŋgoanirenan mbuŋa ma ndarekrekecarica ma an wat mbukrena taup ndiŋa, irikca pɨkɨnna keca mamenacat. \v 10 \x - \xo 20.10: \xo*\xt 1 GRP 17.21\xt*\x*Ri, Pola minap irikca an nuocmo, potac aŋgɨca minmo aind mambopat, “Ne kai kadmai teac, ma mba menacri.”\f + \fr 20.10 \fr*\ft An kamna mɨnɨŋ ŋgoinna gaind, manmo kɨtac meraca mamo potaca ma minmo aindopatna, ma mba menacri.\ft*\f* \v 11 Karica Pola mac tamuŋna diab mac gaca tapac aŋgɨca rɨmbɨtca ambri, ma minap kamb topca taŋ, taŋga auŋ raruatke, ma min tɨkcarica mataŋgat. \v 12 Ri, mina an menaca mac nda ŋgepatna nuocmo aŋgɨca mana kac naaŋgɨa mataŋgat, na mina toŋtoŋ ŋgoin. \s Pola Toroas auŋ tɨkcarica Miletus auŋa taŋgatna \p \v 13 Karica aia laŋgum aŋgɨca Asos auŋa outmbaica lembaia taŋga malaruat, na Pola malambiri, na ma aimo aindopatna, “Ne taŋca aukmo anna tɨkca aŋgɨna,” ma ndo mbatŋdiŋa taŋnande. \v 14 Aintik ma kɨpca Asos ndaruca aia watca, man aŋgɨca, aia laŋgum naŋgabukca aia Mitilini auŋ mataŋgat. \v 15 Na Mitilini ŋgetacndiŋa iŋmbaina ra, aia Kios muta taŋga malaruat, anna tɨkca kabena ra, aia Samos mut mac taŋga malaruat. Na iŋmbai ŋgoinna ra, aia Miletus auŋa taŋga malaruat. \v 16 \x - \xo 20.16: \xo*\xt Up 18.21, na 24.17, na 1 Ko 16.8\xt*\x*Na Pola ndona iroa moca ma Epesusa taŋna mba toŋgori, ma an Esiana pitrikmo kɨdrɨk rocot ndeteaca, ma mba toŋgori. Ma ndomo Ierusalemmo an Iudananta amtiam aniacna ra, mina Pentikos ŋgacrena rana moca anna tatkirina. Ma ndomo anna watna. \s Pola Epesusna tumbunna ramtaɨr paŋaindmo watcarica, ma kocnai taŋna \p \v 17 \x - \xo 20.17: \xo*\xt Up 18.21\xt*\x*Karica aia Miletus auŋ ndaruca, Pola Epesus auŋ aniacna Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunna ramtaɨr paŋaindmo kam neaŋga taŋga, mimo ndo ndambuŋ nakɨpna. \v 18 \x - \xo 20.18: \xo*\xt Up 18.19, na 19.10\xt*\x*Ri, mina kɨpca laruri, ma minmo aindopatna, \p “Ne ndori aukna tɨpemb kirarirca ne lamŋirena, aku ŋgaua Esia pitrikmo outmbai nakɨpatnanna memetmbaca aku nenap eacrina. \v 19 \x - \xo 20.19: \xo*\xt Up 20.3\xt*\x*Na ne lamŋirena, memetmbaca Iudana ramtaɨra kamb leaca aukna an aiŋa mo irikca aukmo kakadmai neaŋna moreke, anna aukmo moca eacrena, na aku mba karirenanna, wanaiŋ, aku ndona ia mba aŋgɨa ŋgepri, aku Kacootna aiŋ niŋgikca morena. \v 20 Na ne lamŋirena aku memetmbaca wiwitireke, nen ŋgopotacna reac ianna mba utiŋrenanna, nena tumnambta outapa nena kaik barerta inikca aku nemo riptirena. \v 21 Na memetmbaca aku Iudananapa Giriknanmo mimitpac neaŋca, mimo iroar inkar ŋgetrikica, Raraŋ Aetaniaca raŋgai te, aina Kacoot Iesusa rɨpacna. \v 22 \x - \xo 20.22: \xo*\xt Up 19.21\xt*\x*Na mandeaca Ŋeroŋ Ratta aukmo moca aku Ierusalemma taŋnande, na anna tɨkca aukmo kaina reaca laru te, aku mba lamŋireke. \v 23 \x - \xo 20.23: \xo*\xt Up 19.21, na 21.4, na 21.11, na 1 Te 3.3\xt*\x*Aku lamŋirena, tenna auŋemb anikta inik aku taŋ te, Ŋeroŋ Ratta aukmo mbopca waracrena, makukar anikapa kac ŋgoreaca mbumbukca aukna lambia maeacreke. \p \v 24 \x - \xo 20.24: \xo*\xt Up 21.13, na Ro 8.35, na 2 Ko 4.1, na 4.16, na Gal 1.1, na 2 Ti 4.7\xt*\x*“Na aku ndona watmo anmo reac aniac ndopca an nake mba lamŋiri, na aku ndona watmo nda utiŋcari nake, mba moa gagrari. Wanaiŋ. Aku ndona aiŋa moi korwina, na an aiŋa Kacoot Iesusa aukmo neaŋrina. An aiŋa Raraŋ Aetaniacna kakadmaina kam wembaŋ laŋ wiwitina. \p \v 25 “Aintik laiplacar, ne warac, ŋgaua aku nenap eacri, taŋri, aku Raraŋ Aetaniacna bubuocna kam wiwitirina. Na mandeaca aku lamŋirena, iŋmbai ne aukna inpaŋanna mba mac watitndai. \v 26 \x - \xo 20.26: \xo*\xt Up 18.6, na 2 Ko 7.2\xt*\x*Aintik aku nemo mbopca waracrena nena ianna ŋgocrai te, anna aukna makukca wanaiŋ. \v 27 Anna moca aku mba irikca mbiracri, aku Raraŋ Aetaniacna iroarta reikmo muruŋa nemo mambopri. Aku ianna mba utiŋri. \v 28 \x - \xo 20.28: \xo*\xt 1 Ko 12.28, na 1 Ti 4.16, na Ib 9.14, na 1 Pi 1.19, na 5.2-4\xt*\x*Aintik ne ndoritake, matau wat, na Raraŋ Aetaniacna Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbun motocmo, minmo wat, an meikramtaɨr ma ndona Nuocna racaindpaik mbuŋ ŋgoikatna. Nemo Ŋeroŋ Ratta larapaca an Raraŋ Aetaniacna sipsiparta ŋginaŋa mona. \v 29 \x - \xo 20.29: \xo*\xt Mt 7.15, na In 10.12, na 2 Pi 2.1\xt*\x*Na aku lamŋirena, aku tɨkcarica taŋ te, raŋna piriŋ kunnara kɨpca nena rɨkca tɨkca sipsiparmo mo ŋgocrainande. \v 30 \x - \xo 20.30: \xo*\xt 1 Ti 1.20, na 1 Io 2.19\xt*\x*Te, nena ndeid koinda ŋgepca nemo paparuna kamb top te, Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨrmo ndorica raŋgaina moca. \v 31 \x - \xo 20.31: \xo*\xt Mk 13.37, na Up 19.8-10, na 1 Te 2.11\xt*\x*Aintik ne memetmbaca ndorimo matau wat, aku nemo morina tɨpemb kirarirmo, ne iroara kai ndarekrekke teac. Nena kabe, kabemo aku guiarpaik mbonkacna, inikna raiapa mouŋemba, mba ŋateri, nemo iro laŋ neaŋrina. Na aku nemo riptiri, aukna lamnɨacniŋa timbi irikrena. \p \v 32 \x - \xo 20.32: \xo*\xt Up 26.18, na Epe 1.18, na Kol 1.12, na Ib 13.9\xt*\x*“Ri, mandeaca aku nemo Raraŋ Aetaniacna para tɨkrina, na ne mana kakadmaina irona ndamŋina, te, an kakadmaia ndo nemo otaca nemo moi gagraca nemo reik laiŋga Raraŋ Aetaniac neaŋrenanna, ma ndona larapacatna meikramtaɨra neaŋrinan, ne toco aŋgɨnandet. \p \v 33 \x - \xo 20.33: \xo*\xt 1 Sml 12.3, na 1 Ko 9.11-12, na 2 Ko 7.2\xt*\x*“Na aku ramoot ianna kituknduk, co tik ŋgapaocna raraŋitta mba toŋgoca aŋgɨrenanna, wanaiŋ. \v 34 \x - \xo 20.34: \xo*\xt Up 18.3, na 1 Ko 4.12, na 1 Te 2.9\xt*\x*Ne ndori lamŋirina, aku ndona par mbuŋa reikca moca ndo ŋgotac te, aukap taŋrenanmo otacrena. \v 35 \x - \xo 20.35: \xo*\xt Mt 10.8, na 2 Ko 11.9, na 11.12, na Epe 4.28, na 1 Te 4.11, na 2 Te 3.8\xt*\x*Ri, aiŋira aku morinanna, aku nemo wandacrena, aia anna nagagraca an aiŋa mo. Te, aia an meikramtaɨra ndorimo otacna toawanaiŋ, aia minmo otacnande. Na an kamma aina Kacoot Iesusa mboprinan ndamŋi, ma gaindoprina, ‘Ramootta reik aŋgɨrinan ma toŋtoŋap, na ramootta ma ndona reik neaŋrenanna mana toŋtoŋa aniac ŋgoin.’” \p \v 36 \x - \xo 20.36: \xo*\xt Up 21.5\xt*\x*Karica Pola an kamb topca maica, ma tutupniŋ rɨmbɨtca ma an ramtaɨr paŋaindap mambendeiat. \v 37 Ri, iŋmbaia mina ŋgepca Polna parmo utiŋga, manmo piapopotri, nanae bagaraniac mamoat. \v 38 \x - \xo 20.38: \xo*\xt Up 20.25\xt*\x*Ri, mina Polna moca kakadmai aniac ŋgoin mamoat, na ma minmo gaindopatna, “Aku nena indepaŋaindmo mba mac watitndai.” Karica mina manmo laŋgum naaŋgɨra taŋga maŋgabukat. \c 21 \s Pola laŋgum aŋgɨca Ierusalemma taŋna moca \p \v 1 Karica aia an ramtaɨr paŋaindmo tɨkcarica aia laŋgum naŋgabukca, aia Kos mutmo wandoŋ ŋgoin mataŋgat. Na iŋmbaina ra, aia Rodes muta taŋga malaruat, anna tɨkca aia mac taŋga Patara auŋ magat. \v 2 Na Patara ŋgetacndiŋa aia kabena laŋgum ianna watca, na an laŋgumma ma Ponisia pitrikca taŋna mori tik, aia man naŋgabukca aia mataŋgat. \v 3 Na aia taŋga Saiprus mutmo, aina par aeŋmbaia wattacarica, aia taŋga Siria pitrikca ndaruca, aia Tair auŋ aniaca matundocat. Na an laŋgumma aia taŋrinanna, ma an auŋna reikap tik, mina an aŋgɨ gari aia anna moca an malambiat. \v 4 \x - \xo 21.4: \xo*\xt Up 20.23, na 21.12\xt*\x*Ri, aia rana ŋgat kabena mɨnna rai, aia anna Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨr ndeidap maeacri. Anna tɨkca, anna Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨra Ŋeroŋ Ratta, minmo iroar laiŋ neaŋga mina Polmo Ierusalemma taŋ narica kɨraca mbopca, mawaracat. \v 5 Karica laŋgumma mac taŋna moatke, aia taŋna mori, minapa mina meikmombonikap, mina aimo auŋ aniacmo raekca warkica mataŋri, na aia maŋara tɨkca aia minap tutpemb rɨmbɨtca mambendeiat. \v 6 \x - \xo 21.6: \xo*\xt Up 20.36\xt*\x*Ri, aia laŋgum naŋgabukna mori, aia minmo kam laŋ neaŋga, mitoco aimo kam laŋ neaŋga, mina ndorita auŋ mac nda mataŋgat. \s Sisaria auŋ aniaca tɨkca ramma morena ramoot Agabusa Polmo kam ian mambopat \p \v 7 Karica aia Tair auŋ aniacmo tɨkcarica aia lembaia taŋga Tolemes auŋ aniaca taŋga malaruat. Anna tɨkca, aia anna Iesusa rɨpacrena laiplacarmo ra laŋ neaŋga, minapmo ra kabe maeacat. \v 8 \x - \xo 21.8: \xo*\xt Up 6.5, na 8.5, na 8.26, na 8.40, na Epe 4.11, na 2 Ti 4.5\xt*\x*Ri, iŋmbaina ra, aia Tolemes auŋ aniac tɨkcarica aia taŋga Sisaria auŋ aniac malaruat. Karica aia taŋga Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋa wiwitirina ramoot Pilipna kac maeacat. Na Pilip, mina mamo Ierusalemma tɨkca parmbaiapa mbut mbuniŋap larapacatna ramoot ian, na ma up aŋgɨrena ramtaɨrmo opotacna aiŋa morena ramoot ian. \v 9 \x - \xo 21.9: \xo*\xt Iol 2.28, na Up 2.17\xt*\x*Na ma mombour paur niŋgikap, na mina laŋgo ŋgocor, mina Raraŋ Aetaniacna kammo rambca moa mboprena meik. \p \v 10 \x - \xo 21.10: \xo*\xt Up 11.28\xt*\x*Ri, rai ndepikca aia an ndeaca, ramma morena ramoot ianna, mana ia Agabus, ma Iudia pitrik tɨkcarica ma Sisaria auŋ aniac mairikat. \v 11 \x - \xo 21.11: \xo*\xt In 21.18, na Up 20.23, na 21.33\xt*\x*Karica ma ai ndambuŋ nakɨpca, Polna weaond aŋgɨca ma ndona parniŋapa orniŋ maleacat, ri, ma gaindopatna, “Ŋeroŋ Ratta gaindoprina, ‘Gan tɨpna kirar mbuŋa, Iudananda Ierusalem ndeacrenan, mina gan weaondna aetmo ainda leacnande, mina manmo Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanta para tɨknande.’” \p \v 12 \x - \xo 21.12: \xo*\xt Mt 16.22\xt*\x*Ri, aiapa an ndeacrinanna muruŋa an kamma waraca, aia Polmo Ierusalemma taŋ narica, aia aemaŋmaŋap manmo kɨraca mambopri. \v 13 \x - \xo 21.13: \xo*\xt Up 20.24\xt*\x*Ainda mori, ma aimo nda rutica gaindopatna, “Kaina moca ne aea aukna iroa moa ŋgocraiapek? Aku kac ŋgoreaca taŋna moca kocroca eacrena, na mina aukmo mo menacna mbop te, an toco aku Ierusalemma menaca aina Kacoot Iesusna i aŋgɨ ŋgepna kocroca mina lambirena.” \v 14 Ri, aia ainda waracrina, Pol, ma anna tataŋna iro aniacap tik, aia manmo kɨraca mbopna towanaiŋ. Karica aia gaindopatna, “Reaca Kacootta laruna toŋgorinanna, watcarica ma laru.” \ms Pola Iudiana kac ŋgoreac ndeacri, ramtaɨr paŋainda mana kamma ritri waparaca moatna \mr (21.15—26.32) \s Pola Ierusalemma taŋga laruatna \p \v 15 Karica aia rai ndeida an ndeaca taŋga, iŋmbai aia ŋgepca reik kocroca aia Ierusalem mataŋgat. \v 16 Ri, Sisariananda Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨr ndeida, mitoca ŋgepca aiap mataŋgat. Na mina aimo Saiprusna ramoot ianna kac naaŋgɨa mataŋgat. An ramootna ia Mɨnason, ma ŋgau ŋgoinna Iesusna iŋa raŋgairena meikramtaɨrta ramoot ian. Ri, aia mana kac maeacat. \v 17 Karica aia Ierusalemma taŋga laruatke, anna Iesusa rɨpacrena laiplacara aimo toŋtoŋap tik, mina aimo aoca aŋgɨca mataŋgat. \p \v 18 \x - \xo 21.18: \xo*\xt Up 15.2, na 15.13, na Gal 1.19, na 2.9\xt*\x*Na iŋmbaina ra, Pola aiap, Iemisa watna mataŋgat. An kɨdrɨk toco mina Iesusa rɨpacrena meikramtaɨrta ramtaɨr paŋaindap kɨpca mapuniat. \v 19 \x - \xo 21.19: \xo*\xt Up 15.4, na 15.12, na Ro 15.18-19\xt*\x*Ri, Pola an ramtaɨr paŋaindmo ra laŋ neaŋga, ma minmo ndo moatna reikca Raraŋ Aetaniaca mana para tɨkca, Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanta rɨkca tɨkca moatnanmo, ma minmo an reikmo, muruŋa mataua maniniat. \s Ramtaɨr paŋainda Polmo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca taŋna mambopat \p \v 20 \x - \xo 21.20: \xo*\xt Up 15.1, na 15.5, na 22.3, na Ro 10.2, na Gal 1.14\xt*\x*Ainda moca an ramtaɨr paŋainda Polna kamma waraca, mina Raraŋ Aetaniacna i aŋgɨa ŋgepca aindoprina, “Kaka u lamŋirena Iudana meikramtaɨr wɨt aniac ŋgoinna Iesusmo marɨpacri. Na an meikramtaɨra muruŋa mina Tɨp Wandɨkca raŋgaina iro gargar aniacap. \v 21 \x - \xo 21.21: \xo*\xt Up 16.3, na Gal 2.3\xt*\x*Ri, anna ramtaɨr ndeida mina gainda waraca, aindoprena, ‘U Pol, u minmo gainda riptirena, “An Iudananda mina Iudana meikramtaɨra wanaiŋnanta rɨk ndeacrenanna, mina Mosesna Tɨp Wandɨkca kai raŋgai teac. Na mina ndorita nuikpitikta tikiŋita kai katac teac, co mina atuna kirarira kai raŋgai teac.”’ \v 22 Na aia lamŋirena, mina un kɨprina kamma waracrina, na aia unmo tida moit? \v 23 \x - \xo 21.23-24: \xo*\xt Ndu 6.13-21\xt*\x*Aintik aia kam leacrina, na iro ianna unmo anna raŋgaina, na ramtaɨr paur mina Raraŋ Aetaniacap kamma babuca eacrena. \v 24 \x - \xo 21.24: \xo*\xt Up 18.18\xt*\x*Na u an ramtaɨrmo aŋgɨca, ne muruŋa Raraŋ Aetaniacna lamnɨacmo rat ndaruna tɨp kirara raŋgai. Na u mina gɨmbamba mona reikta kitukndukmo u minmo otac te, an ramtaɨra ndorita paŋaindta lakoarmo utnande. Na u an tɨpna kirara mo te, mina lamŋinande, an kamma mina unmo mboprenanna, anna paparuna kam, na mina lamŋinande, u toco Tɨp Wandɨkca raŋgairena. \v 25 \x - \xo 21.25: \xo*\xt Up 15.29\xt*\x*Na aia atuna timbiŋ rapar ianna tirca Iudana meikramtaɨr wanaiŋnandmo Iesusa rɨpacrenanmo aindoprina, ‘Ne mina rɨŋga menaca ndorita mɨrpembraraiŋta dawarta outta tɨkrena ŋgoaebca kai am teac, na orapaɨr paurna ŋgoaebmo mina mana logotmo kaorikca ma menaceknanna kai am teac, na ŋgoaebca racaindapnanmo kai am teac. Te, ne an kabena meikap tataŋna meacramootna kaŋtertaapna tɨp kirara morena meikramtaɨrta tɨpemb kirarira kai mo teac.’” \v 26 \x - \xo 21.26: \xo*\xt Ndu 6.13, na Up 24.18, na 1 Ko 9.20\xt*\x*Ainda moca Pola an ramtaɨr paur aŋgɨca, iŋmbaina ra, ma ndona tikmo mo wandoŋaica rat ndaruna, na an ramtaɨrtan motoco ma ainda moatna. Ri, ma Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukca taup ndamtaɨrmo mbop waracna, mina kaina ramo ndorimo wandoŋaica gɨmbamba mona. \s Iudanaŋgepca Polmo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca tɨkca mamo mautiŋgat \p \v 27 \x - \xo 21.27: \xo*\xt 2 Ti 1.15\xt*\x*Karica raita ŋgatna ra mai ndambuŋa taŋna mori, Iudananda Esiana pitrik ndiŋ nakɨprinan, mina Polmo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca tɨkca mamo anna tɨŋa tɨkca watca, mina anna meikramtaɨrta iroara moi ŋgepca mina Polmo nikembkatca, manap ipuŋga, manmo utiŋna. \v 28-29 \x - \xo 21.28-29: \xo*\xt Esi 44.7, na Up 6.13, na 20.4, na 24.5-6, na 2 Ti 4.20\xt*\x*Ainda moca mina ŋgaua wattatnanna, Epesus auŋna Toropimusa ma Polap Ierusalem auŋ aniac ndeacri. Na mina gaind ndamŋirina, ma Toropimusmo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inik naaŋgɨa mambukat. Ri, mina kam keca gaindopatna, “Israelna ramtaɨr, ne aimo otac, gan ramootta ma auŋembta ramtaɨrmo gan Raraŋ Aetaniacna Kacapa aina barnanapa Tɨp Wandɨkmo ipuŋga riptirena.” Na mina minmo aindopatna, “Na an niŋgikca wanaiŋ, ma an Iudana ramtaɨr wanaiŋap aŋgɨca, gan Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukrinan, na an Raraŋ Aetaniacna Kacmo mandeaca moca mana lamnɨaca ma rat ŋgocor malaruri.” \p \v 30 Ri, Ierusalemna meikramtaɨra muruŋa an kamma waraca, ŋgep ŋgoreac naŋgepca mina kɨpca tumbunna tɨkca Polmo utiŋga mamo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca tɨkca aŋgɨa laruri, mina mana tiŋmo tawi ŋgoinna maleacat. \s Romna lapoca ruŋrena ramtaɨra Polmo mautiŋgat \p \v 31 Na an kɨdrɨkca mina Polmo pi menacna mori, Romna lapoca ruŋrena ramoot paŋanna an kammo gaind mawaracat, “Ierusalemna meikramtaɨra kaega moca tamtamma ruŋrena.” \v 32 Karica ma anduna ŋgepca ndona paŋaind tekirapa ruŋrena ramtaɨrap, aŋgɨca mina an ŋgootta irikca an ŋgoke watna. Ri, an Iudanaŋgepta ramtaɨra, an lapoca ruŋrena ramoot paŋanapa mana ruŋrena ramtaɨr mbatca, mina Polmo mba mac piatke. \v 33 \x - \xo 21.33: \xo*\xt Up 20.23\xt*\x*Ainda moca an ramoot paŋanna kɨpca Polmo utiŋga, mana ramtaɨrmo mbopca mina Polmo lawirta ŋgatɨk mbuniŋ mbuŋ maleacat. Ri, ma minmo gaind madigiri, “Ma mandai, na ma kaina reaca mo ŋgocrairina?” \v 34 Ri, an ndeacrina meikramtaɨrta tumbun aniaca kamb anik keca ndeida kabena kam ndopri, ndeid toca kabena kam mac mambopri. Na mina ainda moatke, an lapoca ruŋrena ramoot paŋanna an kamna mɨnɨŋa mba waraca garacatke, ri, ma ndona ruŋrena ramtaɨrmo mbopca mina Polmo ndorita eacrena kac naaŋgɨ taŋna mambopat. \v 35 Karica Pola minap taŋga an kacna tar ndambuŋa tɨkatke, an ruŋrena ramtaɨra wattatnanna, an meikramtaɨra mina mamo kocnai mo menacna mori tik, mina manmo paɨrpaik mbuŋ naaŋgɨca kaca mbukna mamoat. \v 36 \x - \xo 21.36: \xo*\xt Lk 23.18, na In 19.15, na Up 22.22\xt*\x*Ri, an raŋgairena meikramtaɨrta mɨmɨatta mina iŋa raŋgairenanna, kamb anik keca aindopatna, “Mamo, mo menac.” \s Pola Iudanaŋgepmo ndona rɨpacrina nininia moatna \p \v 37 Karica mina mamo kac naaŋgɨ mbukna mori, Pola an lapoca ruŋrena ramoot paŋanmo Girikna kam mbuŋa mamo gaindopatna, “Aku umo kam ianna mbopna mɨn ki?” Ri, an ramoot paŋanna mamo rutica aindopatna, “U Girikna kamma lamŋire ki? \v 38 \x - \xo 21.38: \xo*\xt Up 5.36-37\xt*\x*Na aku umo gaind ndamŋiatna, umo an Isipna ramootta ŋgaua ma runduŋ aniaca mo ŋgepca 4,000na mɨnna ramtaɨrpaik aŋgɨca bugrim mbuŋa ruŋrenanmo, ma reik kocorta taupca minap aŋgɨca taŋgatna.” \v 39 Ri, Pola mana kammo rutica aindopatna, “Wanaiŋ. Aku Iudana ramoot, na aukna auŋa Tarasus, ma Silisiana pitrik inik ndeacrena. Na aukna auŋa ma iap. Laŋ u aukmo wattacarica aku an meikramtaɨrap mbopna.” \v 40 Karica an lapoca ruŋrena ramoot paŋanna mamo laŋ ndopatna mbatca, ma ŋgepca tara wɨtɨkca ndona par mbuŋ naaŋgɨra ŋgagoa, mina anna watca mina watiti te, ma mbopekna kamma mina anna waracna, ainda moca mina watitiri, ma minmo Iburuna kam mbuŋ mambopat. \c 22 \m \v 1 Ri, ma mimo gaindopatna, “Aeterapa laiplacar ne warac, mandeaca aku nemo wandoŋ ndopna mamoek, aku reac ŋgoreac ianna mba mori.” \v 2 Karica mina waracrinanna, Pola mimo Iburuna kam mbuŋ ndopatke, mina watiticaria mawaracri. Na ma gaind mac mbopatna, \p \v 3 \x - \xo 22.3: \xo*\xt Up 5.34-39, na 9.11, na 21.39, na 26.5, na Ro 10.2, na 2 Ko 11.22, na Gal 1.14, na Pil 3.5\xt*\x*“Aku Iudana ramoot, na aukna aemma aukmo Tarasus auŋa tɨkca mɨratna, an auŋa Silisiana pitriknan. Na aku gan auŋ Ierusalemma tɨkca ramoot acnaiatna. Na Gamaliela ma aukna riripti, ma aukmo matau ŋgoinna aina nicarta tɨpemb wandikmo aukmo riptiatna. Na aku an tɨpemb wandikta kirara raŋgaina moca aiŋ aniaca morina. Na anmo moi gagra te, Raraŋ Aetaniaca toŋgonande, na an tɨpna kirara ne morena. \v 4 \x - \xo 22.4: \xo*\xt Up 22.19, na 26.9-11, na Pil 3.6, na 1 Ti 1.13\xt*\x*\x - \xo 22.4-5: \xo*\xt Up 8.3\xt*\x*Ri, aku an Kacoot Iesusna Taupa raŋgairena meikramtaɨrmo, moa menacrena. Na ramtaɨr ndeidapa meikpitik ndeida, aku muoca lawirta ŋgatɨk mbuŋ leaca, minmo kac ŋgoreac naaŋgɨa tɨkrena. \v 5 \x - \xo 22.5: \xo*\xt Up 9.2\xt*\x*Na taup ndamoot paŋan aniacapa mana ninik waŋgorta ramtaɨr paŋainda mina an reaca aku morinanna, mina lamŋirena mina nemo mbopna mɨn. Mina morina timbiŋ rapara aukmo neaŋga aku anap aŋgɨca, aina Iudana ramtaɨr paŋainda Damaskus ndeacrinanmo neaŋ te, aku anna Kacoot Iesusna Taupa raŋgairena meikramtaɨrmo muoca leaca, Ierusalemma nda aŋgɨ kɨp te, mina minmo anna gɨrgɨr neaŋna.” \s Pola ma ndo Iesusa rɨpacatna ninini mamoat \r (Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋ 9.3-19 na 26.12-18) \p \v 6 \x - \xo 22.6: \xo*\xt Up 9.3, na 26.12-13\xt*\x*Karica Pola gaind mac mambopat, “Rana ŋgaŋganŋgɨca, ramo rɨk ŋgoinna tɨkri, aku Damaskus auŋ ndaruna mori. Tamuŋna auŋna memetacna tac ianna aukmo anduna metaca korereca maaŋgɨat. \v 7 Ri, aku pitrik ŋgirikca keca, aku ramoot ianna kamma gaind mawaracat, ‘Sol, Sol, u kaina moca aukmo moa ŋgocrairena?’ \v 8 Ri, aku rutica gaindopatna, ‘Kacoot, u mandai?’ Na ma aukmo aindopatna, ‘Aku Nasaretna Iesus, u aukmo moa ŋgocrairenan.’ \v 9 Na an aukap eacrina ramtaɨra mina an memetaca, mitoco mawatat, na aukap mboprina kamma mina mba waraca garacri. \p \v 10 “Ainda moca, aku gaindopatna, ‘Kacoot, aku mandeaca kaia moit?’ Na Kacootta aukmo aindopatna, ‘U ŋgepca Damaskus auŋa mbuk. Na ramoot ianna an ndeacrenanna, aku unmo baburina aiŋna kambmo, ma unmo mbopnande.’ \v 11 Ainda moatke, aku watna towanaiŋ, an tacna memetaca aukmo moca aukna lamnɨacniŋa mapurocat, aintik aukap taŋrina ramtaɨra aukna par ŋgutiŋga auŋ naaŋgɨca mambukat. \p \v 12 \x - \xo 22.12: \xo*\xt Up 9.17, na 10.22, na 1 Ti 3.7\xt*\x*“Na Damaskus ndeacrina ramoot wandoŋ laŋ ianna Tɨp Wandɨkca mataua raŋgairinan, mana ia Ananaias, na ma an ndeacrena. Na Iudanaŋgepca an ndeacrenanna mina mamo gaindoprena, ‘Ma ramoot laŋ ŋgoin.’ \v 13 Ainda moca ma kɨpca aukna kɨtɨmma wɨtɨkca gaindopatna, ‘Kaka Sol u mac wat,’ aindopatke, aku anduna mamo raia mawatat. \v 14 \x - \xo 22.14: \xo*\xt Up 9.15, na 1 Ko 9.1, na 11.23, na Gal 1.12\xt*\x*Karica ma aukmo gaindopatna, ‘Aina nicar ŋgamrirta Raraŋ Aetaniac, ma unmo atuna babuca larapaca umo mana toŋtoŋna aiŋ ndamŋina. Te, mana aiŋa morena ramoot wandoŋa u watnandet, na u mana kambca, mana up ndiŋ ndarueknanna u waracnandet. \v 15 \x - \xo 22.15: \xo*\xt Up 23.11, na 26.16\xt*\x*Na u mana up aŋgɨca mana kam wiwiti mbop te, meikramtaɨra muruŋa an reikca u watrenan, na waracrinanna mina lamŋinande. \v 16 \x - \xo 22.16: \xo*\xt Up 2.21, na 9.11, na 9.18, na Ro 10.13, na Ib 10.22\xt*\x*Ainda moca u kaina moca lambica eacrena? U ŋgepca mana i mbuŋa kɨtac puk aŋgɨ te, ma una tɨpemb ŋgorikta makukara mo kecarinande.’” \s Raraŋ Aetaniaca Polmo mandaca ma Iudana meikramtaɨr wanaiŋnandmo kam wiwitiatna \p \v 17 Karica ma minmo gaind mac mbopatna, “Iŋmbaia aku Ierusalem mac nda taŋga laruca, Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukca mbendeica eacri, aku manmbɨanmemraŋna tamram ian mawatat. \v 18 \x - \xo 22.18: \xo*\xt Up 9.29-30\xt*\x*Ri, aku Kacoot Iesusmo watca ma aukmo gaindopatna, ‘U tawi ŋgoinna ŋgepca Ierusalem tɨkcarica u taŋ, u gan ndeaca aukna kammo ganna wiwiti mbop te, ganna meikramtaɨra an kammo mba aŋgɨitndai.’ \v 19 \x - \xo 22.19: \xo*\xt Up 8.3, na 22.4, na 26.9-11\xt*\x*Karica aku Kacootmo rutica aindoprina, ‘Mina ndori lamŋirena ŋgaua aku Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaikca mbukca an una rɨpacrena meikramtaɨrmo muoca leaca, kac ŋgoreaca tɨkca minmo pirena. \v 20 \x - \xo 22.20: \xo*\xt Up 7.58, na 8.1\xt*\x*Na una kamma wiwitirena ramoot Stipenmo, aku wɨtɨkca eacri mina manmo moa menacatna, na ramtaɨrta tik ŋgapaocna reikca aku utiŋga eacri, na mina manmo moa menacatke, aku toŋtoŋ ŋgoin.’ \v 21 \x - \xo 22.21: \xo*\xt Up 9.15, na 13.2, na 13.46, na Gal 1.15-16, na 1 Ti 2.7\xt*\x*Ri, Kacootta aukmo gaindopatna, ‘U ŋgepca taŋ, aku umo mon tawan ŋgoinna Iudana meikramtaɨr wanaiŋnand tambuŋa mbagɨrica taŋnandet.’” \s Pola lapoca ruŋrena ramtaɨrmo aindopatna, aku Romna ramoot \p \v 22 \x - \xo 22.22: \xo*\xt Up 21.36\xt*\x*Ainda moca mina waraca kɨpca, an Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanta kamma waraca, mina nikembkatca mina ŋgepca kam keca gaindoprina, “Mamo mo menac, aindta ramootta ma gan ndeacna mɨnna wanaiŋ.” \v 23 Ri, mina kamb anikmo tamtam nakeca, ndorita tikemb ŋgapoikmo riaŋga tamtam nakecariri, na timgun motoco mina aŋgɨca tamuŋ makeri. An Polna mbopatna an kambca, mina mba toŋgori. \v 24 Aintik lapoca ruŋrena ramoot paŋanna mbopca, lapoca ruŋrena ramtaɨra Polmo ndorita kac naaŋgɨca mataŋgat. Ma minmo mbopca mina Polmo pi te, mana morena reik tamŋina, mina kaina moca kamb anik keca manmo nikembkatrina. \v 25 \x - \xo 22.25: \xo*\xt Up 16.37\xt*\x*Karica mina manmo ramtaɨra pirena ikca leaca mamo pina mona kocrori, ma an ramoot paŋanmo madigiat, “Ne gan tɨp kirara morinanna, anna Romna auŋna ramootmo ainta tɨp kirara morinanna anna laŋ ki, wanaiŋ? Ne aukmo wanaiŋa pina moca aukna kamma ritri waparaca mo ŋgocor, anna laŋ ki?” \p \v 26 Ri, an ramoot paŋanna, an kamma waraca ma taŋca ndona ramoot paŋan aniacmo gaindopatna, “U kaia mona moek? An ramootta ma Romna ramoot ian.” \v 27 Karica an lapoca ruŋrena ramoot paŋan aniaca taŋga Polmo watca madigiat, “U aukmo mbop, u Romna ramoot ki?” Ri, ma rutica aindopatna, “Ore, aku annan.” \v 28 Ri, an lapoca ruŋrena ramoot paŋan aniaca aindopatna, “Aku kituknduk aniac mbuŋ ŋgoikca aku Romna ramoot ndarurina.” Na Pola manmo rutica gaindoprina, “Aku wanaiŋ, aukna aemmapa aetta maniŋa Romna meacapa ramoot, aintik auk toco Romna ramoot ian.” \v 29 \x - \xo 22.29: \xo*\xt Up 16.38\xt*\x*Ainda moatke, an mana pina moatna ramtaɨra tawi ŋgoinna manmo kacrepca wɨŋga aŋgɨca taŋga mamaiat. Pola ndomo Romna ramoot ndopatke, an ramoot paŋan toca rugut mamoat, ma aind ndamŋirina, ma ndo ramtaɨrmo mbopca mina Polmo lawirta ŋgatɨk mbuŋa maleacat. \s Pola Iudananta ninik waŋgorta outta tɨkca kamb ndopatna \p \v 30 Ri, iŋmbaina ra, an lapocna ramoot paŋan aniaca ma an reikca Pola morinanna wati garacna moca, ma kaia moca an Iudana meikramtaɨra manmo ipuŋgatna. Aintik ma mina taup ndamtaɨr paŋaindapa, ninik waŋgormo mbopca mina kɨpca puniri, ma Polmo wattacarica ma taŋga mina out mawɨtɨkat. \c 23 \m \v 1 \x - \xo 23.1: \xo*\xt Up 24.16, na 1 Ko 4.4, na 2 Ko 1.12, na 2 Ti 1.3\xt*\x*Karica Pola an Iudana ninik waŋgorta ramtaɨr paŋaindmo, wandoŋ ŋgoinna watta gagraca minmo gaindopatna, “Laiplacar memetmbaca aku Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutta taŋrenan, aku mba katta taŋrenanna. Aukna nikinik iroa wandoŋ laŋ niŋgik ndeaca, kɨpca mandeacna mɨn.” \v 2 \x - \xo 23.2: \xo*\xt 1 GRP 22.24, na Ier 20.2, na In 18.22-23\xt*\x*Na ma aindopatke, taup ndamoot paŋan aniac Ananaiasa, Polna kɨtɨmma wɨtɨkca eacrena ramtaɨrmo mbopca, mina ianna Polna kapgɨnmo maapat. \v 3 \x - \xo 23.3: \xo*\xt TN 19.35, na TW 25.1-2, na Mt 23.27-28, na In 7.51\xt*\x*Ainda moatke, Pola manmo aindopatna, “Raraŋ Aetaniaca una kapgɨn motocmo apnande. U an wuoca boboroca eacrenanna, mina pai gogok mbuŋa paica eacrena kirar! Na an meikramtaɨra an reik ŋgorikca mana kaŋgauk ndeacrenanna mba watitndai. U ndomo Tɨp Wandɨkca raŋgairena ramoot ndopca u anna mbiraca aukmo ritri waparaca morinanna, anna wanaiŋ ŋgoin, u ndona an Tɨp Wandɨkca mba raŋgairenanna, na u mimo mbopca mina aukmo pirina.” \p \v 4 Ri, Polna kɨtɨmma wɨtɨkca eacrenanna, an kamma waraca mina mamo gaind madigiat, “U Raraŋ Aetaniacna taup ndamoot paŋan aniacmo u pepereapekna.” \v 5 \x - \xo 23.5: \xo*\xt NA 22.28\xt*\x*Karica ma minmo rutica gaindopatna, “Laiplacar, aku ainda lamŋi ŋgocor, gan ramootta ma Raraŋ Aetaniacna taup ndamoot paŋan aniac. Na Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca aindoprina, ‘Ne ndorita ramtaɨr paŋanmo kam ŋgoreaca kai mbop teac.’” \p \v 6 \x - \xo 23.6: \xo*\xt Up 4.2, na 24.15, na 24.21, na 26.5, na Pil 3.5\xt*\x*Ri, ma wattatnanna, an tumbunna inik ndeacrenanna, anna Parisina tumbunnanapa Sadisinanda tumbun ndeacrena, aintik ma kam aniaca keca, kam gargar mbuŋa ninik waŋgormo gaindopatna, “Aukna laiplacar! Aku Parisina ramoot ian, na auk toco Parisina nuoc ian. Na aku rɨpacrenanna menacrina meikramtaɨra mac nda ŋgepnande, na an reacna moca aku ganna wɨtɨkca eacrena.” \p \v 7 Karica ma aindopatke, Parisinandapa Sadisinanda mina maipuŋgat. Aintik mina tumbunniŋ matitacat. \v 8 \x - \xo 23.8: \xo*\xt Mt 22.23, na Mk 12.18, na Lk 20.27\xt*\x*Na Sadisinanda mina gaindoprena, meikramtaɨra menacrinanna mba mac ŋgepitndai, na mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaurapa ŋerŋgaur kocor. Na Parisinanda mina an reik mbonkaca rɨpaca aindoprena, mina eacrenan. \v 9 \x - \xo 23.9: \xo*\xt Up 5.39, na 22.7, na 22.17-18, na 25.25\xt*\x*Ainda mori, mina kam aniaca keca mambopri. Na tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr ndeida ŋgepca wɨtɨkca gaindopatna, “Aia man morina reac ianna mba watri, ŋarikca ŋeroŋ ian, co, mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ ianna manmo kamb neaŋga ma mbop te, anna laŋ.” Na an ramtaɨra mina Parisina tumbunnan. \v 10 Karica an iptipuŋa maica uriraca runduŋ ndaruna moatke, an lapoca ruŋrena ramoot paŋan aniaca mananambiat, moca Iudana ramtaɨra Polmo tɨpniŋa wɨŋi titac nari. Ainda moca ma ndona ruŋrena ramtaɨrmo, mandaca mbopca mina irikca mamo aŋgɨa iukaica mamo mina ndorita eacrina kac inikca tɨkatna. \p \v 11 \x - \xo 23.11: \xo*\xt Up 18.9, na 19.21, na 25.11, na 27.23-24, na 28.16-23\xt*\x*Ri, an mouŋa Kacootta kɨpca mana kɨtɨmma wɨtɨkca manmo gaindopatna, “U kai nanambi teac, u wɨtɨk gagraca eac. Na u Ierusalemmo aukna kamma gagraca wiwitirina, na an kirar toco u Rom motocmo u ainda wiwitinande.” \s Iudananda Polmo mo menacna kam leacrina \p \v 12 Karica kabena ŋaŋarmuŋa Iudana ramtaɨra Polmo mo menacna kamb maleacat. Na mina Raraŋ Aetaniacmo kam gargar leaca aindopatna, “Gidik ŋgoin, mina Polmo mo menacnande. Na mina mamo mo menac, ŋgocor ndeacrena mɨnna mina amna reac co pukca mba amitndai.” \v 13 Na an kam leacrina ramtaɨrta ndunduca 40na mɨnmo tamuŋmbai. \v 14 Karica an ramtaɨra taup ndamtaɨr paŋaindapa ramtaɨr paŋaindmo taŋga watca gaindopatna, “Aia kam gargar leaca aindoprina, ‘Aia amna reac emtemma mba amitndai, taŋi aia Polmo mo menacnandet.’ \v 15 \x - \xo 23.15: \xo*\xt Up 25.3\xt*\x*Aintik nenapa ninik waŋgora kammo neaŋ taŋca, mamo paruca aindop, ‘Aia Polna kamna mɨnɨŋ mac waracna moca.’ Te, lapoca ruŋrena ramoot paŋan aniacmo mbopca, ma Polmo aŋgɨca nen ndambuŋ ŋgirik. Na aia lambi eaca mina mamo aŋgɨca kɨp te, aia mamo mo menacna.” \p \v 16 Ainda moatke, Polna mbina nuoca ma an kamma waracri, ma taŋga lapoca ruŋrena ramtaɨrta kaca mbukca Polmo watca manmo mina mboprina kambmo, ma mamo an mambopat. \v 17 Karica Pola lapoca ruŋrena ramoot paŋan teker ianmo aca kɨpca mamo gaindopatna, “Gan nuoc ŋgammo lapoca ruŋrena ramoot paŋan aniac ndambuŋ naaŋgɨca taŋ, ma manap mbopna kammap.” \v 18 Ri, an ramoot paŋan tekera mamo aŋgɨca ndona ramoot paŋan aniac ndambuŋ naaŋgɨca mataŋgat. Na ma mamo gaindoprina, “Kac ŋgoreac ndeacrena ramoot Pol, ma aukmo aca taŋga aukmo gan nuocmo un ndambuŋ naaŋgɨ kɨpna ndopca. Na ma unap mbopna kammap.” \p \v 19 Aintik an ramoot paŋan aniaca mana par ŋgutiŋga mamo aŋgɨca roumbmbaia taŋga mamo madigiat, “U aukmo kaina kam ndopna morena?” \v 20 Ri, an nuoca gaindopatna, “Iudana ramtaɨra kam leaca umo, Pol aŋgɨca ninik waŋgor tambuŋ ŋgirikna. Te, mina umo paruca aindopnande, mina Polna morina reikta mɨnɨŋna ŋgorena. \v 21 Na u mina kamma kai warac teac, mina ndeida kam gargar leaca mina Polmo mo menacna, na mina amna reac, co, pukca mba amitndait, taŋi mina Polmo mo menacnande. Na mandeaca mina iŋgoroca, taup malambireke, ma kɨp te, mina mamo mo menacnandet. Na mina ŋgaŋganŋgɨa 40na mɨnmo tamuŋmbai, na mandeaca mina una kam laŋna ndabia eacrena.” \v 22 Karica an ramoot paŋanna an nuocmo mandaca mataŋri, na ma mamo kam gargar mbuŋa gaindopatna, “Ramoot ianmo, u aukmo mboprina kambca, kai mbop teac ŋgoin?” \s Polmo mina mandaca ma Iudiana ramoot paŋan Peliks ndambuŋa taŋgatna \p \v 23 Ri, lapoca ruŋrena ramoot paŋan aniaca ndona ruŋrena ramoot paŋan tekerniŋmo, aca kɨpca maniŋmo gaindopatna, “Oŋgo lapoca ruŋrena ramtaɨrta tumbunna 200na mɨn aŋgɨ kocro, na 70na mɨnna os mbuŋa taŋrenan, na 200na mɨnna lapoc niŋgik mbuŋa ruŋrenanmo aŋgɨca kocroca, mouŋa ŋgaŋganŋgɨa parmbaiapa mbutremb paurna mɨnna tɨk te, ne Sisaria taŋnande. \v 24 Na ne Polna ossar motoco aŋgɨca kocro, na ne mamo matau ŋgoinna bubuoci taŋca Iudiana ramoot paŋan Peliksna para tɨk.” \v 25 Ri, an lapoca ruŋrena ramoot paŋan aniaca timbiŋ raparmo gaind matirat, \b \mi \v 26 “Ra laŋ, aku Kolodius Lisiasa umo gan timbiŋ rapar tirca umo Iudiana ramoot paŋan Peliksmo neaŋga makɨpek. \v 27 \x - \xo 23.27: \xo*\xt Up 21.30-33, na 22.25-27, na 24.7\xt*\x*Iudanaŋgepca gan ramootmo utiŋga mamo mo menacna mori, na aku waraca, aukapa lapoca ruŋrena ramtaɨra aia taŋga mina rɨkca tɨkca mamo aŋgɨrina. Na aku waracrinanna, ma Romnaŋgepta ramoot ian. \v 28 \x - \xo 23.28: \xo*\xt Up 22.30\xt*\x*Ri, aku an mina manap ipuŋga mboprina mɨnɨŋna moca, aku mamo aŋgɨca mina ninik waŋgorta ramtaɨr tambuŋ naaŋgɨ taŋga, \v 29 \x - \xo 23.29: \xo*\xt Up 18.14-15, na 25.19, na 26.31\xt*\x*aku minmo madigiat, ri, mina aukmo gaindoprina, ma mina Iudana tɨpemb wandikca mba raŋgairi, aintik mina mamo ipuŋrina. Na aia watri, ma reac ianna mba mori, aintik mina mamo utiŋga kac ŋgoreaca tɨkna towanaiŋ, co mamo mo menacna towanaiŋ. \v 30 \x - \xo 23.30: \xo*\xt Up 23.20, na 24.5-8\xt*\x*Ainda moca aku mandeac waracrinanna, mina kam leaca gan ramootmo mo menacna mori tik, aku tawi ŋgoinna mamo un ndambuŋa mandaca ma kɨprina. Ri, aku manap ipuŋrina ramtaɨrmo mbopca mina un ndambuŋ nakɨpi watca, an reac wandoŋaina. Te, u an reacna moca ritri waparaca moca u garacnande.” \b \p \v 31 Karica an ruŋrena ramtaɨra mina ramoot paŋanna kamma waraca mina Polmo aŋgɨca an mouŋa Antipatiris auŋ mataŋgat. \v 32 Ri, iŋmbaina ra, an ossar puŋga taŋrina ramtaɨra Polap Sisaria auŋ aniaca taŋri, na or mbuŋa taŋrina lapoca ruŋrena ramtaɨra mina Ierusalem mac nda mataŋgat. \v 33 Karica an ossar puŋga taŋrina lapoca ruŋrena ramtaɨra taŋga Sisaria auŋ aniac ndaruca mina Polmo aŋgɨca taŋga Iudiana ramoot paŋan Peliksna out mawɨtɨkat, na mina manmo an timbiŋ rapar maneaŋgat. \v 34 Ri, an Iudiana ramoot paŋanna timbiŋ rapara watca, ma Polmo gaind madigiat, “U tenmbai waŋna pitrikna ramoot?” Na ma rutica aindoprina, “Aku Silisianan.” \v 35 Ainda moca an ramoot paŋanna mamo gaindoprina, “An unap ipuŋrena ramtaɨra kɨp te, aku una makukna kamma waracnande.” Ri, ma minmo mbopca mina Polmo gagrirta ramoot paŋan aniac Erot moatna kac naaŋgɨa taŋca an matɨkat. \c 24 \s Peliksa Polna kambca ritri waparac mamoat \p \v 1 Karica rai parmbaia maiatke, taup ndamoot paŋan aniac Ananaiasa Sisaria auŋ aniac mairikat, na Iudana ramtaɨr paŋaind aniac ndeidapa Romna tɨpemb wandik tamŋirena ramoot ianap, mana ia Tetulas mitoca manap mairikat. Mina Polmo an Iudiana ramoot paŋan Peliksna outta tɨkca kam ndop te, mamo anna tɨkca ritri waparaca mona. \v 2 Ri, an ramoot paŋanna Polmo aca kɨpatke, Tetulasa ŋgepca mamo kamb, kamma tɨkca ipuŋga gaind mambopri, “Ramoot paŋan Peliks, una iro laŋ mbuŋa, aia mbibirac laŋ ndeacri, runduik kocor, na u ŋgaua aina pitrik waŋa makukapnanmo u moca wandoŋairina. \v 3 Na kainta reikca, ten ndiŋ ndaru te, aia an reikca watca, memetmbaca aina iroara toŋtoŋ ŋgoin, na aia umo kam laŋ ŋgoin neaŋrena. \p \v 4 “Ainda moca aku toŋgorinan, aia una aiŋa mona kɨdrɨkca rocotta mba utiŋitndai, u aina kam motemmo warac. \v 5 \x - \xo 24.5: \xo*\xt Up 6.13, na 16.20, na 17.6, na 21.28, na 1 Pi 2.12, na 2.15\xt*\x*Aia gan ramootmo watrenanna, ma aina mbibiracapa aimo makukar anikca morenan. Ma Iudanandmo mina rɨkca tɨkca runduikapa, makukara gan tiacarpaikca morena ramoot. Na ma gan mina acrena tumbun Nasaretna ramoot paŋan. \v 6-8 \x - \xo 24.6-8: \xo*\xt Up 21.28-30\xt*\x*Ri, Pola ma Raraŋ Aetaniacna Kacmo ma Raraŋ Aetaniacna lamnɨacmo moca ma rat ŋgocor, na tɨpemb ŋgorik toco ma morenan, aintik aia mamo mautiŋri.\f + \fr 24.6-8 \fr*\ft Landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirena, kabena kam tɨp toco maeacreke. Na Tetulasa gaindoprena, \ft*\fq “Aia manmo aina ritri waparaca mo ndopna mori. Na lapoca ruŋrena ramoot paŋan Lisiasapa mana lapoca ruŋrena ramtaɨra kɨpca aimo ndada ndiaŋca manmo aina para tɨkca aŋgɨatna. Ri, Lisiasa aindopatna, ‘Mandaia Polmo ritri waparaca tɨkna mo te, ma un Peliks ndambuŋ ndaruca u mana ritri waparaca monandet.’”\fq*\f* Aintik u ndo mamo matau digi te, u mana morina reaca u aŋgɨnande, ma kaia moca aia mamo ritri waparaca mona naaŋgɨca kɨprina.” \p \v 9 Ri, Iudanaŋgepca Tetulasmo, otaca muruŋa kekelamun keca gaindopatna, “An kambca anna gidik ŋgoin.” \s Pola ndona makukna mbaborpaikca mona moca kambca Peliksmo mambopat \p \v 10 Karica Iudiana ramoot paŋan aniaca Polmo kam ndopna moca ndona par mbuŋa naŋgagoatna, mbatca Pola ŋgepca gaind mambopat, “Aku lamŋirena u ritri waparaca, gan pitrik waŋmo guiar wɨt ŋgoinna bubuocrina, na aku ndona makukna mbaborpaikmo una outta tɨkna toŋtoŋap. \v 11 \x - \xo 24.11: \xo*\xt Up 21.17, na 21.26, na 24.17\xt*\x*Na u mimo digi te, mina unmo mbopnande, aku mbendeina moca Ierusalemmo, raia parniŋapa mbut mbuniŋa taŋgatke. \v 12 Na gan aukap ipuŋrena ramtaɨra mina aukmo watrina, aku meacramoot ianap Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca tɨkca mba ipuŋri, na Iudananta mimitpac aŋgɨrena kacmo meikramtaɨr aŋgɨ punirena, co gan auŋ aniacna inikca mimo aŋgɨca punirena, wanaiŋ ŋgoin. \v 13 Ainda moca mina aukap ritri waparaca morena kamma, ma gagaimb kocor, an kambca mina una outta tɨkca mboprenanna, anna gidikca wanaiŋ. \p \v 14 \x - \xo 24.14: \xo*\xt Up 24.5, na 26.22, na 28.23, na 2 Ti 1.3\xt*\x*“Na kam gidikca gaind, ‘Aku aina nicar ŋgamrirta mbendeirena Raraŋ Aetaniacna tɨpca raŋgairena, na Kacoot Iesusna Taupa raŋgairenan toco aku anna raŋgairena.’ Anmo mina aindoprina, ‘Anna paparuna taup.’ Na aku an Tɨp Wandɨkna timbigta kapca tirca eacrenanapa, rambca morina ramtaɨrta timbigta kapca tirca eacrena kambca auk toco anna rɨpacrena. \v 15 \x - \xo 24.15: \xo*\xt Dan 12.2, na In 5.28-29, na Up 23.6, na 26.6-7, na 28.20\xt*\x*Aintik aku Raraŋ Aetaniacmo rɨpaca lambica eacrena ma an menacrina meikramtaɨr wandoikapa, ŋgorikmo mac mo ŋgepnande. An ramtaɨra rɨpacrena kirara aku ainda rɨpacrina. \v 16 \x - \xo 24.16: \xo*\xt Up 23.1\xt*\x*Ainda moca aku memetmbaca ndona nikinikna iromo moi gagarca ramoot wandoŋ ndeacna, te, Raraŋ Aetaniacapa meikramtaɨrta lamnɨac ŋgoutmo tɨp ŋgoreaca kai mo teac.” \p \v 17 \x - \xo 24.17: \xo*\xt Up 11.29-30, na 20.16, na Ro 15.25-26, na 2 Ko 8.4, na Gal 2.10\xt*\x*\x - \xo 24.17-18: \xo*\xt Up 21.17-28\xt*\x*Ri, ma mac gaindopatna, “Aku Ierusalemmo tɨkcarica taŋga kabena pitrik waŋmo guiar ndepik ndeaca. Na iŋmbai aku mac nda taŋca ndona pitrik waŋnan tambuŋ ndaru te, aku an reik ŋgocorta meikramtaɨrapa, meikramtaɨrmo reik matpia eacrenanmo, opotacna kitukndukap aŋgɨca taŋca neaŋ te, aku gɨmbamba mona. \v 18 Na mina aukmo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca tɨkca wattatnanna, aku ndona tikmo Raraŋ Aetaniacna lamnɨacmo wandoŋ ratta morina. Na anna inikca meikramtaɨrta tumbunna eac ŋgocor, na kamb anik kocor. \v 19 \x - \xo 24.19: \xo*\xt Up 23.30, na 25.16, na 2 Ti 1.15\xt*\x*Ri, Iudana ramtaɨr ndeida Esiana pitrik ndeacrenanna, mina ndori kɨpca aukmo utiŋrina, na an ramtaɨra aukmo kammap te, mina ndori gan nakɨpca una outta tɨkca aukmo ritri waparaca mo. \v 20 Na wanaiŋ te, gan ramtaɨrmo digi, mina aukna morina makuk ianna wat te, unmo mbop. Mina ninik waŋgorta ramtaɨra Ierusalemma tɨkca, aku minmo kambca mboprina, \v 21 \x - \xo 24.21: \xo*\xt Up 23.6, na 28.20\xt*\x*na aku mina out naŋgepca wɨtɨkca mboprina kamma gaind, ‘Aku rɨpacrinanna, menacrina meikramtaɨra mac nda ŋgepnande.’ Aintik mandeaca mina aukmo nen ndambuŋ, naaŋgɨ kɨpca, ritri waparaca mona.” \p \v 22 \x - \xo 24.22: \xo*\xt Up 23.26\xt*\x*Na Peliksa an Kacoot Iesusna Taupa raŋgairena meikramtaɨrta rɨtɨpaikapa tɨpemb kirarirmo, ma mataua lamŋirena. Karica ma minmo aindopatna, “Lapoca ruŋrena ramoot paŋan Lisiasa irik te, aku nena kamma wandoŋainande.” \v 23 \x - \xo 24.23: \xo*\xt Up 27.3, na 28.16, na 28.30\xt*\x*Karica ma lapoca ruŋrena ramoot paŋan tekermo aindopatna, “U manmo kac ŋgoreaca tɨkca, mamo aiŋira gagrara kai neaŋ teac, na mana kamkabemo wattacarica mina mana toŋtoŋna reikmo mamo otac.” \s Peliksa Polmo gui mbuniŋa kac ŋgoreaca tɨkatna \p \v 24 Karica rai ndeida maiatna mbatca Iudiana ramoot paŋan Peliksapa mana meac Darusila makɨpat. Na Darusila ma Iudananta meac, maniŋa kɨpca mbiraca Polmo aca ma kɨpca maniŋmo Karais Iesusa rɨpacna kamb ndopri, maniŋa mawaracri. \v 25 Ainda moca Pola maniŋmo, tɨp kirar wandoŋ laŋapa, meacramoota ndona iroapa tikmo matau watna kam ndoprina, na Raraŋ Aetaniacna kɨkɨpna ra, ma aimo ritri waparaca mona kam ndopatke, ramoot paŋan Peliksa mananambiat. Ri, ma Polmo gaindopatna, “Laŋ, u pac taŋ, oit ianna ra ecte, aku unmo mac acnande.” \v 26 Karica an kɨdrɨk mbuŋa Peliks ma iro ianap, na mana iroa ma Polmo ndomo kitukndukeniŋ neaŋna rɨtɨpacap. Ainda moca an kɨdrɨkar wɨtta, ma manmo memetmbaca aca kɨpca manap mboprena. \p \v 27 \x - \xo 24.27: \xo*\xt Up 25.9, na 25.14\xt*\x*Ainda moca taŋga gui mbuniŋ maiatna mbatca, Posias Pestasa, Peliksna aiŋ aŋgɨca ramoot paŋan ndaruatna mbatca, Peliksa Iudana meikramtaɨrmo mamo toŋgona moca ma Polmo wattacarica ma kac ŋgoreac ndeacrina. \c 25 \s Pola aindoprina, Sisa ndo mana makukna kamma waracnandet \p \v 1 Karica Pestasa kɨpca Iudiana pitrik ndaruca rai mbonkac maiatna mbatca, ma Sisaria ŋgedacndiŋa Ierusalem magat. \v 2 \x - \xo 25.2: \xo*\xt Up 24.1, na 25.15\xt*\x*Ri, taup ndamtaɨr paŋaindapa Iudana outmbaica taŋrina ramtaɨr paŋainda man ndambuŋ makɨpat. Ri, Pestasna outta tɨkca, mina Polmo kamb puŋga ipuŋga mbopri, na mina mamo aemaŋmaŋap gaindoprina, \v 3 \x - \xo 25.3: \xo*\xt Up 23.12, na 23.15\xt*\x*“U aimo otaca Polmo mandaca ma Ierusalem nakɨp.” Mina aindoprinanna an kɨdrɨkca, mina ramtaɨr ndeidmo mbopca, mina taŋga taup ŋgiŋgoroca lambi te, Polmo anna tɨkca mo menacna. \v 4 Ri, Pestasa mina kam rutica, gaindoprina, “Pola ma Sisariana kac ŋgoreac maeacreke. Na rocotta wanaiŋ, aku anna taŋnande. \v 5 Aintik nena ramtaɨr paŋainda aukap Sisaria auŋ ŋgirik, te, an ramootta ma tɨp ianna mo ŋgocrai te, mina anna tɨkca mana kammo ritri waparaca mona.” \p \v 6 Karica Pestasa minap rai mbutremb mbonkac, co, parniŋna mɨn toca ma minap eaca, iŋmbaia ma Sisaria auŋ mairikat. Na kabena ra, ma ritri waparacna mbibiracna taupca mbiraca, mimo Pol aŋgɨca mina outta tɨkna anna kam ndoprinan. \v 7 \x - \xo 25.7: \xo*\xt Up 24.5-6, na 24.13\xt*\x*Ainda moca, mina mamo aŋgɨa kɨpatke, an Iudananda Ierusalem ndiŋ nakɨprinanna mamo wɨtɨkca paria aŋgɨca kekelamun mairikat. Mina mamo kamb gagrar puŋga ipuŋga mambopri, na mina mboprina kambca ramoot paŋan Pestasmo mɨniŋ kocor. \v 8 \x - \xo 25.8: \xo*\xt Up 24.12, na 28.17\xt*\x*Ri, mina Polmo kekelamun keca maiatke, ma mina kammo wandoŋa gainda rutica mambopat, “Aku Iudananta tɨp wandɨk ianna mo ŋgocrai ŋgocor, na Raraŋ Aetaniacna Kacna reac ianna mba mo ŋgocrairi, na gagrirta ramoot paŋan Sisamo reac ianna mba mori, wanaiŋ ŋgoin.” \p \v 9 \x - \xo 25.9: \xo*\xt Up 24.27, na 25.20\xt*\x*Karica ramoot paŋan Pestasa Iudana ramtaɨrmo moi iroar inkar wewettana moca, ma Polmo madigiat, “U Ierusalemma taŋca aku una kammo anna tɨkca aku unanmo ritri waparac mona toŋgori ki? Na anna laŋ ecte, aku una makukca anna tɨkca waracna.” \v 10 Ri, ma gaindopatna, “Gan taupca mandeac aku wɨtɨkca eacrenanna, anna Sisana ritri waparacna mbibiracna taup, na an taup niŋgikca aku ndona ritri waparacna kamma anna tɨkca monande. Na u ndo ŋgoinna mataua lamŋirina, aku Iudananta reac ianna mba moa ŋgocrairi. \v 11 \x - \xo 25.11: \xo*\xt Up 23.11, na 23.29, na 25.25, na 26.31-32, na 28.19\xt*\x*Na ŋgaua aku reac aniac ianna moi ŋgocrai te, aku anna menacna mɨn. Na an kamma mina aukmo anna ritri waparaca morenanna, anna gidikca wanaiŋ ecte, ramoot ianna aukmo mina para tɨkna towanaiŋ. Anna moca aku toŋgorinanna, gagɨrirta ramoot paŋan aniac Sisa ndo aukna makukca waracna.” \v 12 Karica Pestasa, ndona landamŋi ŋgotacrina ramtaɨrap mbopca maica, na Polmo gaind mac mambopat, “U toŋgorinanna Sisa ma una makukna kamma waracna. Laŋ! U man ndambuŋa taŋnande.” \s Pestasa gagrirta ramoot paŋan Agɨripamo Polna kam ndopatna \p \v 13 Ainda moca rai ndeida taŋga mairi, gagrirta ramoot paŋan Agɨripaapa mana mbi Benaisi, maniŋa Pestasmo oke watna moca Sisaria auŋ aniac mataŋgat. Na maniŋa mamo kam laŋ neaŋna, na tɨp kirar laŋa wandacna moca. \v 14 \x - \xo 25.14: \xo*\xt Up 24.27\xt*\x*Karica maniŋa an ndeaca rai wɨt mamoat, ri, Pestasa gagrirta ramoot paŋanmo, Polna kam maniniat, na ma gaindoprina, “Ŋgaua Peliksa ramoot ianmo kac ŋgoreaca tɨkrinanna, ma an maeacreke. \v 15 Na aku Ierusalemma taŋga eacri, Iudana outmbaica taŋrina taup ndamtaɨr paŋaindapa mina ramtaɨr paŋainda, manmo kekelamun keca maipuŋgat. Na mina toŋgorinanna, aku gaindopna, ‘Ma makukap, te, manmo lapoca ruŋrena ramtaɨrta para tɨkca mina manmo mo ŋgocraina.’ \v 16 Ri, aku mina kam rutica minmo gaindopatna, ‘Aia Romnanda, aia ramootmo makukca wanaiŋa neaŋna, tɨpemb kirarir kocor. Na ramootta makukapnanna, ma ndoap kekelamun kerina ramtaɨrap mina ritri waparacna ramtaɨr tambuŋa taŋca, ma anna wɨtɨkca minap mbop te. Ritri waparacna ramtaɨra mamo ruti mbopna kɨdrɨk neaŋ te, ma minap moatna reikta kammo nda ruti mbopnande.’ \p \v 17 “Ainda moca mina aukap Sisaria nakɨpri, aku min nake mba lambiri. Iŋmbaina ra ŋgoinna aku taŋga ritri waparacna taupca mbukca mbiracri, minmo an ramoot aŋgɨca kɨpna kam mambopat. \v 18 Ri, manmo kekelamun kerena ramtaɨr toca ŋgepca wɨtɨkca manap maipuŋgat. Na aku gaind ndamŋica, ‘Mina mamo reac ŋgoreac ianna morina kam ndopit ki?’ Na wanaiŋ! \v 19 \x - \xo 25.19: \xo*\xt Up 18.15, na 23.29\xt*\x*Mina ŋgepca mamo ndorita Iudananta rɨtɨpacna tɨpna moca manap maipuŋgat, an menacatna ramoot ian, mana ia Iesus. Na Pola aindoprena, an ramootta ma mba menacri. \v 20 \x - \xo 25.20: \xo*\xt Up 25.9\xt*\x*Na aku an kamna mɨnɨŋna ŋgore laruna mori, aukna iroa lamŋia paurica, aku lamŋi garacna toawanaiŋ. Karica aku mamo madigiat, ‘U Ierusalemma taŋna toŋtoŋap ki, te, aku una kammo anna tɨkca waracna ki?’ \v 21 Ainda digiatke, ma aindopatna, ma kac ŋgoreac ndeaci taŋga iŋmbaia Sisa ndo mana makukna ritri waparaca monande. Na aku mamo gaindoprina, ‘U kac ŋgoreac ndeaca taŋca aku taup ianna wat te, unmo Sisa ndambuŋa mbagɨrica taŋnande.’” \v 22 Karica an gagrirta ramoot paŋan Agɨripa an kambca waraca maica, ma ŋgepca Pestasmo gaindopatna, “Auk toco, an ramootna kambmo ndo ŋgoin mbuŋa waracna toŋtoŋap.” Ri, Pestasa manmo gaindopatna, “Ŋorap te, u waracnande.” \p \v 23 \x - \xo 25.23: \xo*\xt Mt 10.18, na Mk 13.9\xt*\x*Ri, iŋmbaina ra, gagrirta ramoot paŋan Agɨripaapa Benaisi, maniŋa lamboi laiŋ aoca kɨpca mina tumbunna punirena kac mambukat. Na lapoca ruŋrena ramtaɨr paŋaind anikapa an auŋna ramtaɨr paŋaind toco kɨprina, ri, Pestasa mbopca mina Polmo aŋgɨca makɨpat. \v 24 \x - \xo 25.24: \xo*\xt Up 25.2-3, na 25.7, na 22.22\xt*\x*Karica Pestasa ŋgepca gaind mambopat, “Gagrirta ramoot paŋan Agɨripaapa, ne muruŋa mandaibinna mandeaca aiap gan ndeacrenan, ne gan ramootmo wat, Iudana meikramtaɨr muruŋapa Ierusalemnandapa gannan toco, mina gan ramootmo kekelamun irikca, mamo ipuŋrena. Mina aukmo gaindopca gagrarina, ‘U manmo mo menac, na ma kai eac teac.’ \v 25 Ainda moca aku ndo watrinanna, ma makuk ianna mba mori, na ma anna menacna toawanaiŋ. Na ma toŋgorinanna, Sisa ndo mana makukca waracna, aintik aku kam leaca mamo Romma mbagɨrica ma taŋnande. \v 26 Na aku aina gagrirta ramoot paŋan aniacmo kaina kam tirca neaŋ taŋnanna, aku mba lamŋireke, te, ma lamŋinandet, kaina moca mina gan ramootmo ritri waparaca morina. Aintik gagrirta ramoot paŋan Agɨripa, aku unapa ganna muruŋ ndeacrena ramtaɨrmo gan ramootmo aŋgɨca nen ndambuŋ naaŋgɨca kɨp te, aia mana kammo matau waracna, na aku tir ndoprina kammo lamŋica, timbiŋ rapara tɨkna. \v 27 Ainda moca aku kac ŋgoreac ndeacrena ramoot ianmo mandac taŋ te, na kaina reaca ma moca mina mamo ritri waparaca morina, an kamma wandoŋa neaŋ ŋgocor ndacari te, aku aind ndamŋinande anna tɨp kirar laŋa wanaiŋ.” \c 26 \s Gagrirta ramoot paŋan Agɨripa ma Polna kamma waracatna \p \v 1 Karica gagrirta ramoot paŋan Agɨripa ŋgepca Polmo gaindopatna, “Laŋ u ndona ritri waparacna kamb top.” Aindopatna mbatca, Pola ŋgepca ndona parniŋ aŋgɨa ŋgepca ŋgagoca minmo ndoa waracna moca. \v 2 Ri, ma aindopatna, “Laŋ gagrirta ramoot paŋan Agɨripa, aku aind ndamŋirina anna laŋ ŋgoin, aku gan kammo mandeaca una outta tɨki mbop waracnandet. Aku an Iudana ramtaɨra aukap ipuŋga mboprina kamb rutina moca.” \v 3 Karica ma gaind mac mboprina, “U aina Iudana tɨpemb kirarira u matau ŋgoin ndamŋirena, titocna reikca aia ipuŋga mboprena. Aintik aku toŋgorenanna, u laŋanna mbiraca auk mbopekna kambca waracna.” \p \v 4 Ri, Pola gaindopatna, “Iudana meikramtaɨra muruŋcamiŋa aukmo lamŋirena, titocna kirara aku eacrinan, an ŋgaua aku mooŋnuoc tekera ndona pitrik waŋ ndeaca taŋga, iŋmbaia aku Ierusalem nakɨpca an ndeacrina. \v 5 \x - \xo 26.5: \xo*\xt Up 22.3, na 23.6, na 24.15, na 24.21, na Pil 3.5\xt*\x*Na mina atuna aukmo lamŋirina. Ainda moca mina toŋgo te, an kambca umo ndori mbopna laŋ, na mina lamŋirena aku ramoot ŋgam ndeacrina mɨnna aku Parisina tumbunna ramoot ian. Na aku Tɨp Wandɨk toco raŋgairena, na Parisinanda mina tɨpemb kirarira raŋgaina owai ŋgoin, ainda moca aina Iudana kabena tumbunnanda, mina Parisina tɨpemb kirarir gagrarta kirarirta toawanaiŋ. \v 6 \x - \xo 26.6: \xo*\xt TW 18.5, na Ŋap 132.11, na Ais 7.14, na Dan 9.24, na Up 23.6, na 28.20\xt*\x*Aintik mandeaca aku ganna wɨtɨkca mina aukmo ritri waparaca morinanna, mana mɨnɨŋa gaind, aku Raraŋ Aetaniaca rɨpaca lambirena ma atua aina nicar ŋgamrirmo, babu mbopatna reaca ma mo larunande. \v 7 Na aina barna tumnamb parniŋapa mbut mbuniŋa mina Raraŋ Aetaniacmo muruŋa mouŋapa ra manmo mbendeirena. Na mina rɨtɨpaik anik koindap tik, mina an reac niŋgikna ndabirena. Ainda moca gagrirta ramoot paŋan, auk toco rɨpaca an reacna ndabirena. Na anna mɨnɨŋna moca Iudananda aukmo ipuŋga kekelamun irikrena. \v 8 Na kaina moca ne ramtaɨr ndeida Raraŋ Aetaniacmo menacrina meikramtaɨrmo mac aŋgɨ ŋgeŋgepca rɨpac ŋgocor.” \p \v 9 \x - \xo 26.9: \xo*\xt 1 Ti 1.13\xt*\x*\x - \xo 26.9-11: \xo*\xt Up 8.3, na 22.4-5\xt*\x*Karica ma gaind mac mboprina, “Ŋgaua aku ndo ŋgoinna gaind ndamŋirena aku reac wɨt aniaca mo te, aku Nasaretna Iesusna imo mo ŋgocraica pɨkɨnna tɨknande. \v 10 \x - \xo 26.10: \xo*\xt Up 9.14, na 9.21, na Gal 1.13\xt*\x*Ri, aku an reikmo Ierusalemma tɨkca moatnanna, anna taup ndamtaɨr paŋainda aukmo kam laŋapa gargar neaŋga aku an Raraŋ Aetaniacna meikramtaɨrmo muoca kac ŋgoreaca tɨkrina, na mina moi menacna kam leac te, auk toco mina mo menacna kam laŋ ndopnande. \v 11 Na memetmbaca aku Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaikca mbukca minmo piri, mimo Iesusmo iŋ neaŋna towaia gagara mbopri, minmo mbopca mamo peperena kam ŋgoreac ndopna. Na aku nikkatca ŋgepca mimo mon kabena auŋembca taŋga eacrinanmo, raŋgaica taŋca ore aŋgɨca minmo moa ŋgocrairena.” \s Pola Iesusmo rɨpacatna ninini mamoat \r (Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋ 9.3-19 na 22.6-16) \p \v 12 \x - \xo 26.12: \xo*\xt Up 9.3, na 22.6\xt*\x*Karica ma gaind mac mambopat, “Anna taup ndamtaɨr paŋainda aukmo kam wandoŋ laŋapa gargar neaŋga aukmo Damaskusa taŋna mbagɨriatke, aku mataŋgat. \v 13 Na gagrirta ramoot paŋan aku umo aindopnande, aia taŋga taupca tɨkca ra taŋga rɨkniŋna mɨnna tɨkatke, aku wattatnanna memetac aniac ianna an tamuŋna auŋ ŋgedacndiŋa metacatna memetaca rana memetacmo kundacarica. Na mana memetaca aukapa, aukap taŋrina ramtaɨr tambatta, metaca korereca maaŋgɨat. \v 14 Na ainda metacatke, aia muruŋa pitrik ŋgirikca mameracat, ri, aku waracatnanna, kam ianna aukmo Iburuna kam mbuŋa aukmo gaindoprina, ‘Sol, Sol! U kaina moca aukmo moa ŋgocrairena? Na u aukap runduŋa anna owai ŋgoin, na anna umo mba otacitndai.’\f + \fr 26.14 \fr*\ft Na gan kamma ma Timbigta Kapca maeacreke, na gaindoprina, \ft*\fq “Una or mbuŋa u reac wɨrwɨr ianmo ke te, u anna gɨrgɨra aŋgɨnande.”\fq*\f* \v 15 Karica aku an kammo gaind mac nda rutiatna, ‘Kacoot u mandai?’ Ri, ma aukmo rutica gaindopatna, ‘Aku Iesus u aukmo moa ŋgocrairena.’ \v 16 \x - \xo 26.16: \xo*\xt Up 22.15\xt*\x*Ainda moca ma aukmo aindopatna, ‘U ŋgepca wɨtɨk. Na mandeaca aku unmo kɨprinanna, u aukna aiŋna ramootapa kam wiwiti mona ramoot, na aku umo larapacrina. Te, u meikramtaɨrmo an u ndo watrina reikapa, an reikmo aku unmo wandaceknan, u mimo mbopnande.’ \v 17 \x - \xo 26.17: \xo*\xt Up 22.21\xt*\x*Na ma aindopatna, ‘Aku unmo Iudana meikramtaɨrapa, Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanda mba wattacarica, mina unmo mba mo ŋgocraiitndai, wanaiŋ. Na anna mɨnɨŋna moca aku umo mandaca u min ndambuŋa taŋnande, \v 18 \x - \xo 26.18: \xo*\xt Ais 35.5, na 42.7, na 42.16, na In 8.12, na Up 20.32, na 2 Ko 6.14, na Epe 2.2, na Kol 1.13\xt*\x*te, u mina lamnikca moi pɨarca, mina ndorita tɨpemb ŋgorikta makukarapa neaup tɨkcarica mina nikinik iroara moi wandoŋaica mina tacna memetac ndaruna. Na mina Ramoot Mbɨkna gargar tɨkcarica Raraŋ Aetaniac ndambuŋ nakɨpna. Na mina tɨpemb ŋgorikta makukarmo aku mo kecarinande, te, mina an aukmo out ŋgoinna rɨpacrina meikramtaɨra, aku ndo larapacrina tumbunna inikca mbukna.’” \s Pola Raraŋ Aetaniacna aiŋa morina kammo Agɨripamo mboprina \p \v 19 Na Pola gaind mac mbopatna, “Gagrirta ramoot paŋan Agɨripa, aku an tamuŋna auŋ ndiŋ nakɨprina reacmo manmbɨanmemraŋna tamram mbuŋa watca, na aku an kammo raŋgairena. \v 20 \x - \xo 26.20: \xo*\xt Mt 3.8, na Up 9.20, na 9.28-29, na 11.26, na 13.14\xt*\x*Ainda moca aku ŋgepca meikramtaɨrmo mbopca mina ndorita iroar inkar ŋgetrikica, Raraŋ Aetaniacna kaŋgauk ndeacna mo te, minmo kirarir laiŋga mona. Te, anna ndo wandacna mina maŋgetrikiri, na aku an kamma Damaskusnandmo outta mbopatna, na iŋmbaia Ierusalemapa Iudiananapa Iudana meikramtaɨr wanaiŋnandmo mboprina. \v 21 \x - \xo 26.21: \xo*\xt Up 21.30-31\xt*\x*Aintik mina aukmo anna mɨnɨŋna moca aukmo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca tɨkca utiŋga, aukmo mo menacna morina. \v 22 \x - \xo 26.22: \xo*\xt Lk 24.27, na 24.44, na In 5.46, na Ro 3.21\xt*\x*Ainda mori, Raraŋ Aetaniaca aukmo otaca kɨp, kɨpca mandeaca aku ganna wɨtɨkca meikramtaɨr tekirapa anikmo, muruŋa aku ndo watrina reikta kamma mboprina. Na aku kam dam ianna mba mbopri, wanaiŋ, aku an atua Mosesapa rambca morina ramtaɨra mbopatna reikta kammo laruna ndopatna. \v 23 \x - \xo 26.23: \xo*\xt Ais 42.6, na 49.6, na Lk 24.26, na 24.44-47, na 1 Ko 15.20, na Kol 1.18\xt*\x*Na mina aindopatna, aimo Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot. Na ma gɨrgɨr aniac aŋgɨca ma menacnandet, na an menacrina meikramtaɨrmo ma outmbai mac ŋgepnande. Na ma Iudanandapa, Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanmo Raraŋ Aetaniacna memetacna tacna kam ndopnande.” \s Pola Agɨripamo rɨpacna kam ndopatna \p \v 24 Karica Pola an reikta kamb topri mbuŋa, Pestasa ŋgepca kam bagaraniac mbuŋa gaind mambopat, “Pol, u maica maŋaŋaoek! Na u kocnaia landamŋina riptia aŋgɨca anna ndo moca u maŋaŋaori.” \v 25 Karica Pola rutica gaindopatna, “Ramoot aniac Pestas, aku ŋaŋao ŋgocor, wanaiŋ ŋgoin. Aku gidik ndoprenan, aku iroap tik, aku mambopreke. \v 26 \x - \xo 26.26: \xo*\xt In 18.20\xt*\x*Na gagrirta ramoot paŋan Agɨripa an reikca aku mboprinanna u lamŋirena, na aku umo wandoŋ ŋgoinna mbopnande, na aku mba nanambitndai. Na aku lamŋirena ma an reikta kambca ma waracatnan, na wattatna an reikmo roumb ianna mba tɨkca moatke.” \v 27 Karica ma gagrirta ramoot paŋan Agɨripamo madigiat, “U gan rambca morina ramtaɨrmo rɨpacre ki, wanaiŋ? Aku lamŋirena u rɨpacrinan.” \p \v 28 Ri, gagrirta ramoot paŋan Agɨripa mamo gaindopatna, “U aukmo gaindta kɨdrɨk tekemmotem mbuŋa moi ŋgetriki naki? Te, aku Karaisna ramoot toc ndaruna toki?” \v 29 Ainda moatke, Pola mamo rutica gaindopatna, “U lamŋirena kɨdrɨk rocot, co kɨdrɨk matɨp, unapa gan aku mboprena kambca waracrena meikramtaɨra, aku Raraŋ Aetaniacmo mbendei te, ne auk toc ndarunandet. Na mina gan auk toc ndeacna moca, aku an lawirta ŋgatɨkmo minap eteaca toŋgo ŋgocor.” \p \v 30 Aintik gagrirta ramoot paŋan Agɨripaapa ramoot paŋan Pestasapa, mina ramtaɨr paŋaindapa Benaisiap, an inik ndeacrenanna mina ŋgepca mawɨtɨkat. \v 31 \x - \xo 26.31: \xo*\xt Up 23.9, na 23.29, na 25.25\xt*\x*Karica mina an kac tɨkcarica mina taŋri mbuŋa, ndorimo ian, ianna aindoprena, “Gan ramootta makukar kocor, na ma kaina mɨnɨŋna moca ma menacna, co, mamo kac ŋgoreaca tɨkrina.” \v 32 \x - \xo 26.32: \xo*\xt Up 25.11\xt*\x*Ri, gagrirta ramoot paŋan Agɨripa ramoot paŋan Pestasmo aindopatna, “Ma Sisamo ndona kamb mac ritri waparacna ndopri tik, wanaiŋ co, u mamo watcarica ma taŋna mɨn, na ma makukar kocor.” \c 27 \ms Pola Romma taŋna, taŋrena \mr (27—28) \s Mina Polmo laŋgumma tɨkca ma Romma taŋgatna \p \v 1 \x - \xo 27.1: \xo*\xt Up 25.12, na 25.25\xt*\x*Ainda moatke, mina kam leaca aimo laŋgum aŋgɨca Italina pitrikca taŋna mambopat. Na mina Polapa an kac ŋgoreac ndeacrena ramtaɨr ndeidmo, lapoca ruŋrena ramoot paŋan Iuliesna para tɨkatna, ma minmo bubuoca taŋna. Mana kaŋgauk ndeacrina lapoca ruŋrena ramtaɨra 100na mɨn, na mina Sisana lapoca ruŋrena ramtaɨr. \v 2 \x - \xo 27.2: \xo*\xt Up 19.29\xt*\x*Ri, aia Adaramitiumna laŋgum ian naŋgabukca, ma Esiana pitrikna auŋembta kamdɨpara taŋna mori tɨk, aia mataŋgat. Na Aristakas ŋgacrena ramoot, ma Tesalonika auŋnan, na an auŋa ma Masedoniana pitrik iniknan, ma toca aiap mataŋri. \v 3 \x - \xo 27.3: \xo*\xt Up 24.23\xt*\x*Na iŋmbaina ra, aia taŋga Saidon auŋ matundocri, na Iuliesa Polmo tɨp laŋ mamoat. Ma Polmo wattacarica ma taŋca ndona aikormo watca, minmo amna reikapa ndona toŋgorina reikta digica maaŋgɨat. \v 4 Karica aia Saidon tɨkcarica aia mac lembaia taŋga Saiprus ŋgacrena mutmo roumbmbai ndiŋ mataŋri. Na aia wandoŋa taŋna towanaiŋ, watta aimo tapacreke. \v 5 Ainda moca aia lembaia taŋga, Silisiaapa Pampiliana macait kataca, taŋga Maira ŋgacrena auŋ aniaca ma Lisiana pitrik ndeacrina auŋ magat. \p \v 6 Karica lapoca ruŋrena ramoot paŋanna Aleksandriana laŋgum ianna watca, na an laŋgumma ma Italia taŋna more tɨk, ma aimo an naaŋgɨa maŋgabukat. \v 7 Karica aia tɨtɨknoca lembaia mataŋri, aia ainda lembaia taŋ, taŋga raia wɨt ŋgoin mamoat. Na an kɨdrɨkca watta aimo ndatapiri, na aia kɨdrɨk owai ŋgoin maaŋgɨat. Ri, aia Nidus auŋ teker malaruat, na watta aimo moca aia mac taŋna toawanaiŋ tik, aia nda uriraca Kirit mut mataŋgat, na ma Salmonena timup ndeacrena, ri, aia mamo monmbai waŋ mataŋgat. \v 8 Ainda moca laŋgumna aiŋa morena ramtaɨra aiŋ aniaca moca aia Kiritna maŋar roumb malembairi. Karica iŋmbaia aia taup ianna laruca, anmo mina gaind ŋgacrena Kodur Laŋ, na ma Lasea auŋ tekermo rambuŋaica eacrena. \p \v 9 Ri, mina an ndeaca rai wɨt mamoat, na Iudananda amna reacmo wariracna ra toco mataŋgat. Ri, Pola minmo aindopatna, “Macaitta kocnaia ŋgocraimarica,\f + \fr 27.9 \fr*\fk Na Iudananda amna reacmo wariracna ra: \fk*\ft An Ra Aniaca Raraŋ Aetaniaca Meikramtaɨrta Tɨpemb Kirarir Ŋgorikta Makukarmo Mo Kecarirena. Na an iarna mɨnna anna Gamai aniaca Mediterenianna macait aniaca ŋgeprenan, na laŋguipa mba taŋrenan.\ft*\f* \v 10 \x - \xo 27.10: \xo*\xt Up 27.22\xt*\x*na ramtaɨr, ne aukna kamma warac, aku lamŋirena aia mandeaca taŋ te, aia makukar wɨt ŋgoinna koacnandet. Gan laŋgumapa mana inik ndeacrena reikca ŋgocrainande, na ai toco ndorita tikembca kecarinandet.” \v 11 Aindopatke, lapoca ruŋrena ramoot paŋanna, Polna kamma mba waracatke, ma an laŋgumna tiŋara morina ramootapa laŋgumna aetna iro maraŋgaiat. \v 12 Na an kamdɨp toco, laŋ ŋgoinna wanaiŋ, laŋgumma ma anmo wat aniacapa macaitmo iŋgorocna toawanaiŋ. Aintik ramtaɨr wɨtta kam leaca mina an kamdɨp tɨkcarica taŋna. Na mina aind malamŋiat, mina mɨn te, mina Piniksna kamdɨpa taŋca anna eaca watna mamaina lambina. Na Piniksa ma Kirit mutmo raŋmbai ndeacrenanna, na ma toca ra itirikmbaina waŋ maeacrenan. \s Watapa macait aniaca maŋgepat \p \v 13 Ainda moca raŋmbaina mbunimna watta laŋanna kɨpatke, mina anmo aind malamŋiat, mina laŋa lembai taŋ te, an mina mboprina kamdɨpa mina taŋca tundocnande. Aintik mina laŋgumna keca pukca utiŋga keraca eacrina reacmo wɨŋga gaca, mina Kirit mutna maŋarmo roumb ŋgoin malembairi. \v 14 Na rocotta wanaiŋ, ra gacgacna wat aniaca ma maŋgepat, na mana ia Gamai, na ma mutmo waŋembai ndiŋ makɨpat. \v 15 Ainda mori, an laŋgumma ma taŋga an wat gargar aniaca mbukca tapi ootna mɨnna wanaiŋ. Aintik aia towai taŋna mɨnna wanaiŋ, tik aia wattacarica an watta aimo aŋgɨca mataŋri. \v 16 Na aia ootta taŋga mut teker ianna rambuŋmbai mataŋri. Na mana ia Kauda. Na an muta, watmo wawarari, aia aiŋ aniac ŋgoinna moca, an laŋgumna kor tekermo wɨŋga laŋgumma ŋgabukca matau ŋgoin maleacri. \v 17 Karica mina laŋgumna ŋgaɨr anik aŋgɨca, laŋgummo kaŋgaukca, keca pukca, an ŋgaɨrpaik mbuŋa mina aŋgɨca laŋgummo leaca magagaracat. Na an ramtaɨr toco mina mananambiri, moca mina Apirikana wiwirca macait rɨkca eacrenanna ote ga nari. Aintik mina lembairena embmo pɨarra aŋgɨ mairikat, laŋgummo watrica ma utia mataŋri. \v 18 Karica kabena ra, an wat aniaca aimo paŋpaiŋ ŋgoinna rapacatna mbatca, an laŋgumna aiŋa morena ramtaɨra laŋgum inikna reikmo aŋgɨa pukca kecamacariat. \v 19 Na iŋmbaina ra, ma aind kabe mac eacri, aintik laŋgum inikna ramtaɨra, laŋgumna inikna aiŋa mona reik ndeid mac aŋgɨca kecamacariat. \v 20 Ainda moatke, an wat aniaca maeacri, na rai wɨt aniac ŋgoinna taŋgatke, aia raapa guiara mba watri, na aia aind malamŋiri, aia mba eacitndai, aia menacnande. \p \v 21 Ri, an laŋgum ndeacrina ramtaɨra amta reik emtemma mba ambri, mina rai wɨtta am ŋgocor ndeacri. Ainda moca Pola mina outta ŋgepca wɨtɨkca minmo gaindopatna, “Ne aukna kamma waraca ne mut Kirita tɨkcarica lembai ŋgocor co, ne gan makukara mba aŋgɨca gainda mba moca taŋraŋ mbe. \v 22 \x - \xo 27.22: \xo*\xt Up 27.10, na 27.31\xt*\x*Aintik aku nemo ŋgep gaca toŋgona aindoprena! Na nena ianna mba ŋgocraiitndai, aia taŋrena laŋgumma ma ndo ŋgocrainande. \v 23 \x - \xo 27.23: \xo*\xt Dan 6.16, na Up 23.11, na Ro 1.9\xt*\x*Na ŋour mouŋa aku mbendeiri, aku raŋgairena Raraŋ Aetaniacna, mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa auk ndambuŋ makɨpat. \v 24 \x - \xo 27.24: \xo*\xt Up 23.11\xt*\x*Ri, an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa aukmo aindopatna, ‘U kai nanambi teac, u taŋca Sisana outta wɨtɨknande, na Raraŋ Aetaniaca unap kam leacrina, na an unap lembairena ramtaɨra muruŋcamiŋ mba menacitndai.’ \v 25 \x - \xo 27.25: \xo*\xt Ro 4.20-21, na 2 Ti 1.12\xt*\x*Ainda moca ramtaɨr, ne kai nanambi teac, ne gagra, na aku rɨpacrina Raraŋ Aetaniaca aukmo mboprina reikca muruŋcamiŋa larunandet. \v 26 \x - \xo 27.26: \xo*\xt Up 28.1\xt*\x*Aintik aina taŋrena laŋgumma, ma ootta taŋca mut ianna wiwir nagacnande.” \s Laŋgumma wiwir magacat \p \v 27 Na aia Mediterenianna macait aniacna inikca utia taŋ, taŋga mouŋemba parniŋapa paurna mɨnna monamoekna mouŋ rɨkca, laŋgumna aiŋa morena ramtaɨra laŋgummo mut ianna taŋca rambuŋaina mambopat. \v 28 Ri, mina ŋgaŋganŋgɨna ŋgatɨkmo macait inikna keca pukca, ŋgaŋganŋgɨca targaur 20na mɨn, karica mina emtem mac taŋga mandaca mac keatnanna mana ŋgaŋganŋgɨa 15na mɨnna targaur malaruat. \v 29 Ainda moca an laŋgumna aiŋa morena ramtaɨra mananambiat, moca mina watur tambat naganarica. Ri, mina laŋgum ŋgutiŋrena reik paurmo aŋgɨca laŋgumna iŋa keca irikca, mina auŋmo tawi laruna mambendeiat. \v 30 Karica an laŋgumna aiŋa morena ramtaɨra an laŋgum tɨkcarica kɨpcarina moca, mina an kor tekermo ŋgaɨr pɨarca manmo puk nakeca mairikat. Ri, mina parua ndorimo laŋgum ŋgutiŋrena reac ianna, an laŋgum paŋanmo mac kena mamori. \v 31 \x - \xo 27.31: \xo*\xt Up 27.22\xt*\x*Na mina ainda moatke, Pola an lapoca ruŋrena ramtaɨrta ramoot paŋanapa lapoca ruŋrena ramtaɨr ndeidmo aindoprina, “Ne wattacarica an ramtaɨra laŋgumma eac ŋgocor te, ne ŋgocrainandet.” \v 32 Ainda moatna mbatca, an lapoca ruŋrena ramtaɨra an korna ŋgaɨr kataca wattacarica, an kor tekera ma utia mataŋgat. \p \v 33 Na auŋa raruna mori, Pola ŋgepca minmo muruŋcamiŋa amna reac emtem amna kam mambopri, ma aindopatna, “Ne kɨdrɨk rocot ŋgoinna, nena iroar inkara laŋa irik meraca eac ŋgocor, na ne kamaind ŋgoin maeacri, taŋ, taŋga mandeaca raia parniŋapa paurna mɨn matɨkat. \v 34 \x - \xo 27.34: \xo*\xt 1 GRP 1.52, na Mt 10.30, na Lk 12.7\xt*\x*Ainda moca mandeaca aku nemo gagra mambopek. Ne amna reac emtem aŋgɨra am, te, ne eacnande. Na nena ianna mba mac ŋgocraiitndai. Ne muruŋcamiŋa laŋa monandet.” \v 35 \x - \xo 27.35: \xo*\xt Mt 15.36, na In 6.11, na 1 Ti 4.3-5\xt*\x*Ri, ma aindopatke, iŋmbaia ma tapac tɨp ndeid aŋgɨca ma Raraŋ Aetaniacmo, mina outta tɨkca mbendeica kam laŋ neaŋga, karica ma tapac tɨp emtem witkica aŋgɨ maammbat. \v 36 Na ma ainda moatna mbatca, an ramtaɨra muruŋcamiŋa iroar laiŋ aŋgɨca mitoco an tapacar tɨpembca aŋgɨca maammbat. \v 37 Na aia an laŋgum mbuŋa taŋrina ramtaɨrta ŋgaŋganŋgɨna mɨnna 276na mɨn. \v 38 Karica mina ndorita toŋtoŋna mɨnna amba maiatke, mina an laŋgum inik ndeacrina witarta tamur aŋgɨa macait inik nakecamariri, mina ainda mo te, laŋgummo moi gobgica ŋgep ŋgacna moca. \s Laŋgumma maŋgocraiat \p \v 39 Karica auŋa raruatke, an laŋgumna aiŋa morena ramtaɨra an maŋara watca mina mba lamŋiri, anna tenna pitrikna maŋar. Na mina wattatnanna ma kodur laŋ ianap, tik mina laŋgummo an ndiŋa ootti taŋca an maŋarna wiwir nagacna mori. \v 40 Ainda moca mina an laŋgummo keca utiŋga eacrina ŋgaɨrpaik kataca an reikmo macait inikca tɨkcarica, karica mina an ŋgatɨkca ŋgaua mina tiŋara leacatnanmo pɨarca mina emba moa gaca watta manmo aŋgɨri, mina an maŋarmo ootta mataŋri. \v 41 \x - \xo 27.41: \xo*\xt 2 Ko 11.25\xt*\x*Ainda moatke, laŋgumma an maŋarmo raekmbaina wiwir nagaca mana paŋanna anna tapaca ma taŋna mɨnna wanaiŋ. Na mana iŋa mactir anikca manmo pia taŋ, taŋga ma mawɨrɨpat. \v 42 Ri, an lapoca ruŋrena ramtaɨra kam leaca mina an kac ŋgoreac ndeacrena ramtaɨrmo mo menacna mori, moca mina iri gaca kɨpcari nari. \v 43 Ainda mona moatke, ramoot paŋan Iulies minmo, Pola mo menac narica ma minmo mbopca mina an kac ŋgoreac ndeacrina ramtaɨrmo mba mo menacri, ma minmo aindopatna, “Ne mandaibinna irirenan, ne outta pukca iria maŋar nagac.” \v 44 \x - \xo 27.44: \xo*\xt Up 27.22-25\xt*\x*Na iri ŋgocortanmo, mina an laŋgum wɨrɨpatna waŋgor puŋga mina an ŋgutiŋga an mbuŋa utia maŋar magari. Na ande anna kirar mbuŋa aia muruŋcamiŋa maŋara magat, na ianna mba ŋgocraiatke. \c 28 \s Pola Malta mut nagaca an ndeacatna \p \v 1 Karica aia muruŋcamiŋa maŋara laŋ magari, na aia an mutmo magaracat, mana ia Malta. \v 2 \x - \xo 28.2: \xo*\xt Ro 1.14, na 1 Ko 14.11, na 2 Ko 11.27, na Kol 3.11\xt*\x*Ri, an mutna meikramtaɨra aimo ndiarirta tɨpemb kirarir laiŋ mamoat. Na an kɨdrɨk toco pukca rapacri, na aia magagauat, aintik mina tac aniac keca, aimo muruŋ ŋgoinna aca aia an taca wɨtɨkca, aina tikembmo moa owaiatna. \v 3 Ainda mori mbuŋa Pola laɨr ndeid aŋgɨa punica, an laɨrmo aŋgɨa tac nakeca taca wɨratke, nduop ianna ramtaɨra wica menacrenan, tacna owowai narica ma laruatnanna, mana para wica ikcamariat. \v 4 Na an mutna meikramtaɨra watri, nduopa Polna para loraca eacri, mina ndorimo ian, ianna mambopri, “An ramootta, ramtaɨra moa menacrena ramoot ki? Aintik ma macait inikca mba menacri, na an kirara mɨrɨpraraŋa, ramootmo ritri waparaca morenanna, manmo eteaca mba toŋgori.” \v 5 \x - \xo 28.5: \xo*\xt Mk 16.18, na Lk 10.19\xt*\x*Ainda moatke, Pola an nduopmo raurica tac inikca keca mbukca wɨrri, na Polmo reac ianna mba laruri. \v 6 \x - \xo 28.6: \xo*\xt Up 14.11\xt*\x*Na an mutna meikramtaɨra ainda watca, mina aind malamŋiat, mana para urit ki? Co, ma anduna irikca menacnande. Ri, mina lambiri, mawatri, eaca kɨdrɨk rocot mamoat, na Polmo reac ianna mba laruri, aintik mina ndorita iroar ŋgetrikica gaindopatna, “Anna ma raraŋ ian.” \p \v 7 Na an tiacar ndepikca roumb ndeacrenanna, anna ramoot paŋan iannan, na mana ia Pubilius. Ma aimo aca aŋgɨca ndona kaca taŋga aimo an rai mbonkacna inikca ma ndiarna tɨpca moca aimo mataua raupŋiatna. \v 8 \x - \xo 28.8: \xo*\xt Up 19.11, na 1 Ko 12.9, na 12.28, na Ie 5.14-15\xt*\x*Ri, an mɨnna Pubiliusna aetta tik owowaiapa lopukna roumbca mori, na Pola taŋga mamo watca mamo mbendeia mairi, ma ndona parmo an ramoot nambatta tɨkca mana roumbca laŋ mamoat. \v 9 Ainda moatke, an mutna auŋ ndeacrena roumbbebta meikramtaɨra kɨpca Pola mina roumbbebmo moa laŋ mamori. \v 10 Karica an mutna auŋna meikramtaɨra Polmo torica, aimo tɨpemb laiŋ koinda morina. Na aia taŋna mori, mina aimo maotacri. Na kainta reikca aia kamaind, mina aimo neaŋrina. \s Pola taŋga Rom malaruat \p \v 11 Na aia Malta mutmo karwir mbonkac maeacat. Karica iŋmbaia aia an mut ndeacrina laŋgum ian naŋgabukca mataŋgat. Na an laŋgumma an mutmo wat aniaca kɨpatna mɨnna ma anna eacri, na ma Aleksandria auŋna laŋgum, mana laŋgum paŋanna potaca eacrinanna reaca, anna Sus ŋgacrina mɨrɨpraraŋna nuocniŋna da paŋanniŋ. \v 12 Ri, aia lembaia taŋga Sirakus auŋ aniac ndaruca, an ndeaca taŋga rai mbonkacna mɨn. \v 13 Karica aia Sirakus tɨkcarica, aia lembaia taŋga Regium auŋ malaruat. Na iŋmbaina ra, warna watta raŋmbai ndiŋ nakɨpatke, aia lembaia taŋga rai mbonkac maiatke, aia Puteoli auŋa matundocat. \v 14 Na ainda moca aia Iesusa rɨpacrena laiplacar ndeida watca, mina aimo minap eacna digiri, na aia minapa eaca taŋga rai parmbaiapa mbut mbuniŋ mamoat. Karica aia min tɨkcarica, aia or mbuŋa Rom auŋ aniac mataŋgat. \v 15 Ri, Rom ndeacrina Iesusa rɨpacrena laiplacara an kamma waraca, mina kɨpca aimo taupca tɨkca mandauprikiat. Na aia minmo Apiusna mbik tɨkrena taupca tɨkca mawatat, anmo mina gaind ŋgacrena Ŋemb Ŋgorena Kaik Mbonkac. Ri, Pola mina watca ma Raraŋ Aetaniacmo kam laŋ neaŋga, mana iro inikca magagrat. \s Pola Romma tɨkca kam wembaŋ laŋ mawiwitiat \p \v 16 \x - \xo 28.16: \xo*\xt Up 24.23\xt*\x*Na aia taŋga Rom auŋ aniaca laruri, anna ramoot paŋanna Polmo wattacarica, ma ndona kac ian magaracri, na mana ŋginaŋa mona lapoca ruŋrena ramootap, maniŋa ndoniŋ niŋgikca an ndeacrina. \p \v 17 \x - \xo 28.17: \xo*\xt Up 21.33, na 24.12-13, na 25.8\xt*\x*Karica rai mbonkac maiatke, ma Iudana ramtaɨr paŋaindmo aca, mina kɨpca puniatna mbatca, ma minmo aindoprina, “Min laiplacar, aku aina Iudana meikramtaɨrmo reac ŋgoreac ianna mo ŋgocor, na aina nicar ŋgamrirta tɨp ianna ipuŋga, mo ŋgocrai ŋgocor. Na mina aukmo Ierusalemma tɨkca muoca utiŋga Romnaŋgepta par matɨkat. \v 18 \x - \xo 28.18: \xo*\xt Up 22.24, na 25.8, na 26.31\xt*\x*Ri, Romnaŋgepca aukmo ritri waparaca mori, mina wattatnanna, aku reac ianna mba moca, anna menacna, aintik mina aukmo wattacarica taŋna moatke. \v 19 \x - \xo 28.19: \xo*\xt Up 25.11\xt*\x*Na Iudananda ainda mba toŋgori, mina mac nda ipuŋgatna mbatca, aku mbopna taupemb kocor. Aintik aku Sisamo aukna makukca ritri waparaca mona mambopat. Na an kɨdrɨkca aku ndona pitrik waŋnanap ipuŋna kam kocor. \v 20 \x - \xo 28.20: \xo*\xt Up 24.15, na 26.6-7, na 26.29, na Epe 3.1-2, na 2 Ti 2.9, na Pm 1.10, 13\xt*\x*Ainda moca aku nenmo aca kɨpca, nenmo wat te, nenap mbopna. Na gan lawirta ŋgatɨkca mandeaca aukap eacrenanna, anna aku rɨpaca aimo Israelnanda lambia eacrina reacna moca, ma ndo aukmo utiŋga eacrena.” \p \v 21 Karica mina mana kammo nda rutica aindoprina, “Una moca aia Iudia auŋnanta timbiŋ rapar ianna mba aŋgɨri. Na aina Iudana laiplacar ndeida an ndiŋa kɨprenanna, aimo una kam ŋgoreac ian, co, un morina reac ŋgoreac ianna kamma aŋgɨ kɨpca aimo mbop ŋgocor. \v 22 \x - \xo 28.22: \xo*\xt Up 24.5, na 24.14, na 1 Pi 2.12, na 4.14\xt*\x*Aintik aia una iroara waracna, na aia lamŋirina meikramtaɨra tamtam ndeacrenanna, mina gan Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunmo nda ipuŋga mambopreke.” \p \v 23 Karica Polapa an Iudana meikramtaɨrap, mina ndorita tumbunna punina ra ianna larapacatna. Ri, an ra laruatke, an Iudana meikramtaɨr wɨt aniac ŋgoinna kɨpca, mana eacrina taupca punica mambopri. Na an ŋaŋarmuŋa tɨkca taŋga wigwaca, ma wɨtɨkca minmo an Tɨp Wandɨkna kambapa, Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨra tirrina timbigta kapna kamb puŋga, minmo Raraŋ Aetaniacna bubuocna kamb topi pɨar te, minmo moi iroar uriraca mina Iesusmo rɨpacna. \v 24 Ainda moca man mboprina kambca, ndeida anna rɨpacri, na ndeida an kambmo mba rɨpacatke. \v 25 \x - \xo 28.25: \xo*\xt Ais 6.9-10, na Mt 13.14\xt*\x*Ri, Pola mimo gan kam tɨp kabe ŋgoin mambopat, “Ŋeroŋ Ratta nena nicar ŋgamrirmo kam gidikca Raraŋ Aetaniacna ramma morina ramoot Aisaiana upa tɨkca gaindopatna, \v 26 \x - \xo 28.26: \xo*\xt Ier 5.21, na Esi 12.2, na Ro 11.8\xt*\x*\x - \xo 28.26-27: \xo*\xt Ais 6.9-10\xt*\x*‘Gan meikramtaɨr tambuŋa taŋca mimo aindop, “Ne waracraŋnandet, na ne mba mac lamŋi rapacitndai. Na ne watraŋnandet, na ne mba watti garacitndai.” \v 27 Aintik gan meikramtaɨrta iroar inkara mamboracri, ainda moca mina ndorita kour puŋga kamma waracna ŋateri, na mina ndorita lamnik mapurocri. Moca mina ndorita kour puŋga kamma warac nari, na moca mina ndorita lamnik puŋga wat nari, na nikinik iroar puŋga ndamŋi rapacna, te, mina auk ndambuŋa nda kɨpca aku minmo moi laiŋga monandet.’” \p \v 28-29 \x - \xo 28.28-29: \xo*\xt Ŋap 67.2, na Lk 3.6, na Up 13.46-47, na 18.6, na 22.21, na Ro 11.11\xt*\x*Ainda moca Pola gaind mac mbopatna, “Ne gaind ndamŋi, Raraŋ Aetaniaca ma aimo mac nda aŋgɨna aiŋ laŋna kamma, ma Iudana meikramtaɨr wanaiŋmo ma neaŋga taŋrina. Na mina waracnande!”\f + \fr 28.28-29 \fr*\ft Na landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirena, kabena kam tɨp toca gan timbigta kapna inikca eacrenan. Na an kamma gaind. \ft*\fq Pola an kamb ndopca maiatke, an Iudana meikramtaɨra ŋgepca taŋre mbuŋa, ndorimo kamb puŋga maipuŋga mataŋri.\fq*\f* \p \v 30 \x - \xo 28.30: \xo*\xt Up 28.16\xt*\x*Na gui mbuniŋna inikca ma ndona tɨp tɨpca oikrena kaca an ndeacri, meikramtaɨra man ŋgokena moca kɨp te, ma minmo aca tɨkrena. \v 31 \x - \xo 28.31: \xo*\xt Up 4.31, na 28.23, na Epe 6.19\xt*\x*Ainda mori, ma mba nanambiri, ma Raraŋ Aetaniacna bubuocna kammo ma kam gargar ŋgoin mbuŋa wiwitirina, na ma minmo Kacoot Iesus Karaisna tɨpembta kirarirmo mariptiat. Na meac, co ramoot ianna manmo mba kɨracri.