\id MRK Bible in Fouta-Jalon Pular \ide UTF-8 \ide © Pioneer Bible Translators - Republic of Guinea, West Africa -- April 2009 \rem For any non-Paratext use of this text, permission must be obtained from the copyright holder. \mt NO MARKUUSA YOTTINIRI LINJIILA ON NON \c 1 \s Fii Waaju Annabi Yaayaa ngun \r (Mat. 3.1-12; Luk. 3.1-18; Yhn. 1.19-28) \p \v 1 Ko fuɗɗoode Kibaaru Moƴƴo Iisaa Almasiihu, *Ɓiɗɗo Alla on, nii. \v 2 Wano windori non ka deftere annabi *Isaaya: \q «Awa, miɗo imminde nulaaɗo an on yeeso maa, \q2 fii ko fertano-maa laawol maa ngol.» \q \v 3 «Kaa hawa ko hawa ewnotooɗo ka wulaa, wi'a: \q2 ‹Moƴƴinee laawol Joomiraaɗo on, \q2 fewnon juri makko ɗin!› »\f a 1.3 Mal. 3.1 e Isa. 40.3 \f* \m \v 4 Yaayaa yaltiti no *loota maande tuubuubuyee ka wulaa, e himo waajoo yimɓe ɓen yo ɓe aru, ɓe *lootee maande tuubuubuyee fii yo junuubaaji maɓɓe ɗin yaafe. \v 5 Yimɓe diiwal *Yahuuda ngal fow e hoɗuɓe *Yerusalaam ɓen fow ari e makko. Ɓe qirritii junuubaaji maɓɓe ɗin, o looti ɓe maande tuubuubuyee ka maayo Yurdayniwol. \v 6 Tawi dolokke Yaayaa on ko leeɓi ngelooba, dattol keeci makko ɗin ko guri. Tawi ko kanu e njuuri buruure o ɲaamata. \v 7 Kanko Yaayaa o wi'i: «Ɓurɗo lan doole on no arude ɓaawo an mo mi hewtaa hay ugginagol, firta ɓoggi paɗe mun. \v 8 Min ko ndiyan mi woni on lootirde, kono kanko ko *Ruuhu Seniiɗo on o lootirta on.» \s Fii Lootegol Iisaa e Ndarndegol Makko \r (Mat. 3.13-17; Luk. 3.21-22) \p \v 9 Ko e on saa'i ɗon Iisaa iwi saare Naasirata e nder Jaliilu. Yaayaa looti mo Yurdayniwol. \v 10 E saa'i mo o ƴawaynoo ka ndiyan on, o yi'i kammu ngun no udditoo, Ruuhu Allaahu on no tippora e makko wa gabooru. \v 11 Onsay hawa nanii ka kammu, no wi'a: «Ko an woni Ɓiɗɗo an yiɗaaɗo on, miɗo weltor-maa.» \p \v 12 Onsay kisan, Ruuhu Allaahu on nawri Iisaa ka wulaa. \v 13 O woni ka wulaa e nder balɗe cappanɗe nay, Ibuliisa no ndarndoo mo. Tawi ko kulle buruure ɗen o wondi, malaa'ikaaɓe ɓen no kurkanoo mo. \s Fii Ɓe Iisaa Adii Noddude ɓen \r (Mat. 4.12-22; Luk. 4.14-15) \p \v 14 Ɓay wonii Yaayaa wattaama e joge, Iisaa yahi Jaliilu, tawi himo waajoo fii Kibaaru Moƴƴo Alla on, \v 15 himo wi'a: «Saa'i on hewtii, awa kadi *laamu Alla ngun ɓadike! Tuubee, gomɗinon Kibaaru Moƴƴo on!» \p \v 16 E nder ko o takkotoo *Weendu Jaliilu ndun kon, o yi'i Sim'uunu e Andaraawu miɲɲiraawo mun on no bugoo *jalaaji ka weendu, ko fii hari ko ɓe yungooɓe. \v 17 Iisaa wi'i ɓe: «Jokkee lan, mi wattay on yungooɓe yimɓe.» \v 18 Ɗon kisan ɓe acciti jalaaji ɗin, ɓe jokki mo. \p \v 19 No ɓe yaarunoo seeɗa, Iisaa yi'i Yaaquuba ɓiɗɗo Zabadii on, e Yuuhanna miɲan makko kanko Yaaquuba, tawi ɓen kadi no e nder laana, hiɓe moƴƴintina jalaaji maɓɓe. \v 20 Kanko Iisaa o noddi ɓe kisan, ɓe acci ɗon ben maɓɓe Zabadii ka nder laana, wondude e ƴettanooɓe golle ɓen, ɓe jokki mo. \s Fii no Iisaa Raɗori Jinnawii e nder Neɗɗo \r (Luk. 4.31-37) \p \v 21 Ɓe yahi Kafernahuum. E *ɲalaande fowteteende nden, ɗun ko aseweere nden, Iisaa naati ka juulirde, woni e jannugol. \v 22 Ko o jannaynoo kon ŋalɗini jamaa on, ko fii himo janniraynoo bawgal, hara wonaa wano jannooɓe fii Sariya on ɓen janniraynoo non. \v 23 Hawrondiri neɗɗo no ka juulirde maɓɓe ɗon mo jinnawii bonngii nangi, on sonki, wi'i: \v 24 «Hey ko honɗun faalanaɗaa men, an Iisaa oo jeyaaɗo Naasirata? Hara ko mulugol men aranɗaa? Min miɗo andi ko hombo wonu-maa, ko a *Seniiɗo mo Alla!» \p \v 25 Onsay Iisaa yamiri ngii, wi'i: «Fanku, yaltaa e oo neɗɗo!» \v 26 Onsay ngin jinnawii yeƴi on neɗɗo, ngii yalti e makko, hingii haaca ko tiiɗi. \p \v 27 Fow ŋalɗi, landondiri, ɓe wi'i: «Ko honɗun woni ɗu'un? Ko jannde heyre ardunde bawgal. Himo yamira hay jinnaaji bonɗi ɗin, ɗi ɗoftoo mo!» \v 28 Onsay kisan, kibaaru fii makko lolli e nder diiwal Jaliilu ngal fow. \s Fii no Iisaa Ɲawndiri Nawnuɓe buy \r (Mat. 8.14-17; Luk. 4.38-41) \p \v 29 Ɓay ɓe yaltii ka juulirde ɗon, kamɓe e Yaaquuba e Yuuhanna, ɓe yahi ka galle Sim'uunu e Andaraawu. \v 30 Tawi esiraawo Sim'uunu suddiiɗo on no waalii nawnaare nguli-ɓandu. Tun, ɓe wowlani Iisaa fii makko. \v 31 Iisaa ɓadii mo, nangi jungo ngon, immini mo. Nguli-ɓandu kin yalti e makko, kanko debbo on o woni e kurkanagol ɓe. \p \v 32 Ɓay niɓɓii, wonii naange ngen mutii, ɓe addani mo ɲawɓe ɓen fow e ɓe jinna nangi ɓen fow. \v 33 Tawi saare nden fow no mottondiri ka yeeso dambugal. \v 34 O sellini ɲawɓe buy, tampirnooɓe ɲabbeeli nooneeji nooneeji. O raɗii kadi jinnaaji buy, o salii ɗi wowla, ɓay hari hiɗi andi mo. \s Fii no Iisaa Waajori e nder Jaliilu \r (Luk. 4.42-44) \p \v 35 Bimbi nden ɲande subaka, tawi hentaaki taho, o immii, o yalti, o yaari e nokkuure wulɗinnde, o woni e toragol Alla. \v 36 Onsay Sim'uunu e ɓe o wondunoo ɓen woni e ɗaɓɓitugol mo. \v 37 Ɓay wonii ɓe yi'ii mo, ɓe wi'i mo: «Fow no ɗaɓɓitude on.» \p \v 38 Iisaa jaabii ɓe, o wi'i: «Yahen ka koɗooli kawtirɗi e ɗoo, fii yo mi waajo ton kadi, ko fii ko ɗun addimmi.» \v 39 Onsay o yahi e nder Jaliilu fow, himo waajoo e nder juulirɗe ɗen, raɗoo jinna. \s Fii no Iisaa Ɲawndiri mo Ɗamajan \r (Mat. 8.1-4; Luk. 5.12-16) \p \v 40 Onsay mo ɗamajan ari e makko, jiccii, jeeji mo, wi'i: «Si hiɗon yiɗi, hiɗon waawi lan sellinde, mi laaɓa.» \p \v 41 Iisaa yurmaa mo, fonti jungo mun ngon, meemi mo, wi'i: «Miɗo yiɗi, laato selluɗo laaɓaa.» \v 42 Ɗon kisan, ɗamajan ɗan iwi e makko, o selli, o laaɓi. \p \v 43 Iisaa immintini mo kisan e hoore yamiroore sattunde, \v 44 o wi'i mo: «Reeno wota a wowlan ɗun hay gooto, kono yahu hollitoyoɗaa *yottinoowo sadaka on, ittaa sadaka fii ko laɓɓinaɗaa kon wano Muusaa yamiri non, fii yo ɗun wonan ɓe seedee.» \v 45 Ɓay wonii on neɗɗo yahii, o woni e wowlugol towna ko waɗi kon, e lollingol haa tawi Iisaa waawataa naatude han kadi e saare e kene, kono ko ka ɓaawo ka wulɗini o wonaynoo. Tawi no iwree e cenɗe ɗen fow, aree e makko. \c 2 \s Fii no Iisaa Imminiri Maaya-Ɓanduujo \r (Mat. 9.1-8; Luk. 5.17-26) \p \v 1 Balɗe seeɗa ɓawto ɗun, Iisaa arti Kafernahuum, yimɓe ɓen andi wonde himo ka suudu. \v 2 Yimɓe ɗuuɗuɓe mooɓii ɗon, tawi hay ka dambugal alaa ka rewee, Iisaa no yewta ɓe daaluyee on. \v 3 Yimɓe nayo rondii maaya-ɓanduujo, addani mo. \v 4 Nde tawnoo ɓe waawataa mo hewtinde Iisaa sabu ɗuuɗugol jamaa on, ɓe tufi warɲakere nden fewndo ka Iisaa woni ɗon, ɓe tippindini on maaya-ɓanduujo e ɓoggi dimborɗi ɗin. \v 5 Ɓay Iisaa yi'ii gomɗinal maɓɓe ngal, o wi'i maaya-ɓanduujo on: «Boobo an, junuubaaji maa ɗin yaafaama.» \p \v 6 Tawi woɓɓe e jannooɓe fii Sariya on no ɗon, hiɓe miijoo ka ɓerɗe maɓɓe: \v 7 «Ko fii honɗun oo kan wowliranta nii? Ɗun ko hoynugol Alla! Ko hombo waawi yaafaade junuubi, ko wonaa Alla?» \p \v 8 Iisaa andiri kisan ruuhu mun on miijooji maɓɓe ɗin. O wi'i ɓe: «Ko honɗun miijantoɗon ɗun ka ɓerɗe mon? \v 9 Enee, hakkunde wi'ugol maaya-ɓanduujo ‹junuubaaji maa ɗin yaafaama› e ‹immo ƴettaa ɓoggi-dimborɗi maa ɗin, yahaa›, ko honɗun e ɗii ɗoo ɓuri weeɓude? \v 10 Fii no andiron wonde *Ɓii-Aaden on no mari bawgal ka aduna ɗoo fii yaafagol junuubaaji», \v 11 o wi'i jukkuɗo on: «Mi yamirii ma, immo ƴettaa ɓoggi-dimborɗi maa ɗin, hootaa ka maa.» \p \v 12 On immii ɗon kisan yeeso maɓɓe, o ƴetti ɓoggi dimborɗi makko ɗin, o yalti. Sabu ɗun waɗi ɓe fow ɓe haawii, tawi hiɓe mawnina Alla, wi'a: «Hari haa hande men yi'aali sifa ɗun!» \s Fii no Lewi Jokkiri Iisaa \r (Mat. 9.9-13; Luk. 5.27-32) \p \v 13 Iisaa yiltori kadi ka daande weendu. Jamaa on fow ari e makko, o woni e jannugol ɓe. \v 14 Wa ko Iisaa feƴƴata, o yi'i Lewi mo Alfaa no jooɗii ka ƴantirde sagalle. O wi'i mo: «Aru jokkaa mi!» Kanko Lewi o immii, o jokki mo. \p \v 15 Ɓawto ɗun, Iisaa jooɗii fii ɲaamugol ka suudu Lewi, tawi *ƴantooɓe sagalle ɗuuɗuɓe e junuubankeeɓe ɗuuɗuɓe no jooɗodi e makko, wondude e taalibaaɓe makko ɓen, ko fii hari jokkunooɓe mo ɓen no ɗuuɗi. \v 16 Ɓay jannooɓe fii Sariya on, ɓe fedde *Fariisiyaaɓe ɓen, yi'ii himo ɲaamida e ƴantooɓe sagalle ɓen e junuubanke'en, ɓe wi'i taalibaaɓe makko ɓen: «E ko fii honɗun oo ɲaamidanta e ƴantooɓe sagalle ɓen e junuubanke'en?» \p \v 17 Ɓay wonii Iisaa nanii ɗun, o wi'i ɓe: «Hinaa selluɓe ɓen hatonjini e ɲawndoowo, kono ko ɲawɓe ɓen. Awa min, wonaa noddugol feewuɓe ɓen mi arani, kono ko junuubankeeɓe ɓen.» \s Landal fii Hoorugol \r (Mat. 9.14-17; Luk. 5.33-39) \p \v 18 Tawi taalibaaɓe Yaayaa ɓen e Fariisiyaaɓe ɓen kaɲun no hoori. Ɓe ari, ɓe wi'i Iisaa: «Ko fii honɗun taalibaaɓe Yaayaa ɓen e ɓe Fariisiyaaɓe ɓen kaɲun hooranta, hara taalibaaɓe maa ɓen kan alaa hoorude?» \p \v 19 Iisaa jaabii ɓe, wi'i: «Taw si njaatigiiɓe jom jomba no waawi hoorude nde hiɓe wondi e jom jomba? Ɓe gasataa hoorude yeru jom jomba no wondi e maɓɓe. \v 20 Aray e saa'i nde jom jomba pottinaa e hakkunde maɓɓe. Onsay e ɗen balɗe ɗon ɓe hooray. \p \v 21 «Hay gooto ƴettataa ceelol bagi keso walkira dolokke kiɗɗo. Ɗun haray kesun ɗun naɓoray fow, wuddere nden ɓurta yaajude. \v 22 Hay gooto kadi loowataa njaram kesan e nder bootooji guri kiɗɗi. Si hinaa ɗun, ɗan njaram kesan wonay sabu ko feeri ɗin guri. Onsay njaram ɗan woo, bootooji guri ɗin woo, bona. Kono njaram kesan ko e nder bootooji guri kesi loowetee.» \s Landal fii Ɲalaande Fowteteende nden \r (Mat. 12.1-18; Luk. 6.1-5) \p \v 23 E aseweere goo, ɗun ko *ɲalaande fowteteende nden, hari Iisaa no rewude e gese ngawri. E nder yaadu maɓɓe ndun, tawi taalibaaɓe makko ɓen no woocora cawti ɗen gese. \v 24 Fariisiyaaɓe ɓen wi'i mo: «Ko honɗun ɓee waɗanta ko dagaaki e ɲalaande fowteteende nden?» \p \v 25 Kono Iisaa jaabii ɓe, wi'i: «Hara on jangaali haa hande ko Daawuuda waɗunoo kon fewndo o weelaa, o faalaa ko o ɲaama, kanko e yimɓe wondunooɓe e makko ɓen? \v 26 O naati ka nder suudu Alla fewndo oo *yottinoowo mawɗo sadaka wi'eteeɗo Abiiyaataraa, o ɲaami bireediije weeɓitaaɗe fii sadaka ɗen, ɗe tawata ko yottinooɓe sadaka ɓen tun daganinoo ɲaamugol, o okkori kadi wonduɓe e makko ɓen.» \p \v 27 O wi'i ɓe kadi: «Aseweere nden ko fii yimɓe ɓen taganaa, yimɓe ɓen taganaaka fii aseweere nden. \v 28 Ko ɗun si ko Ɓii-Aaden on woni jom hay ɲalaande fowteteende nden.» \c 3 \s Fii no Iisaa Selliniri Maaya-Jungoojo \r (Mat. 12.9-14; Luk. 6.6-11) \p \v 1 Iisaa naatiti kadi ka juulirde. Tawi maaya-jungoojo no nder ton. \v 2 Nde tawnoo *Fariisiyaaɓe ɓen no faalaa tooɲude Iisaa, ɓe ayni mo, hiɓe ndaara si o ɲawnday mo e *ɲalaande fowteteende nden. \v 3 Iisaa wi'i on maaya-jungoojo: «Immo daroɗaa ka hakkunde ɗoo.» \p \v 4 Ontuma Iisaa landii ɓen: «E hara no dagii ka goɗɗo waɗa ko moƴƴi maa ko boni, danda wonkii maa wona sabu makki e *aseweere?» Kono ɓe deƴƴi. \p \v 5 Onsay Iisaa ndaari ɓe e hoore himo tikki, aani fii sattere ɓerɗe maɓɓe ɗen. O wi'i on neɗɗo: «Fontu jungo maa ngon.» On fonti ngo, jungo makko ngon selli. \v 6 Onsay Fariisiyaaɓe ɓen yalti, ɓe woni e fewjodugol e yimɓe *Heroodu lanɗo on fii no ɓe warira Iisaa. \s Fii no Jamaa on Iwri hen fow, Ari e Iisaa \p \v 7 Ɓawto ɗun, Iisaa e taalibaaɓe mun ɓen yaari ka weendu. Jamaa moolanaaɗo iwruɗo ka diiwal Jaliilu e ka diiwal Yahuuda \v 8 e Yerusalaam e Iduuma e leyɗe wonirɗe gaɗa Yurdayniwol ɗen e ɗii baŋŋeeji Tiiri e Siduuna jokki mo. On jamaa, nanunooɗo ko o wonnoo waɗude kon fow ari e makko. \v 9 Onsay Iisaa yamiri taalibaaɓe mun ɓen yo ɓe ɗaɓɓan mo laakun fii wota jamaa on ɓiƴu mo. \v 10 Nde tawnoo himo sellinde yimɓe ɗuuɗuɓe, tampirnooɓe ɲabbeeli ɓen fow wubbi e makko fii meemugol mo. \v 11 Kono ɓe jinna nangi ɓen, si yi'ii Iisaa, jiccotono yeeso makko, ewnoo, wi'a: «Ko a *Ɓiɗɗo Alla!» \v 12 Kono kanko Iisaa o yamirayno ɗin jinnaaji, o tentina wota ɗi feɲɲin fii makko. \s Fii no Iisaa Suɓori Sahaabaaɓe mun ɓen \r (Mat. 10.1-4; Luk. 6.12-16) \p \v 13 Ɓawto ɗun, Iisaa ƴawi e fello, o noddi ɓe o faalaa ɓen, ɓen ari e makko. \v 14 O suɓii sappoo e ɗiɗo, o toɗɗii ɓe *sahaabaaɓe, ko o wonda e mun, ko o immina waajoyoo, \v 15 wondude e bawgal fii raɗagol jinnaaji ɗin. \v 16 Ɓen sappoo e ɗiɗo, ɓe o toɗɗii, ko Sim'uunu, on mo o jammi Petruusu, \v 17 e Yaaquuba mo Zabadii, e Yuuhanna neene-gooto on on (ɓen ɓe Iisaa jammi Bowanesiisa, ko woni firo ɗun ko «ɓiɓɓe-farɲitere»), \v 18 e Andaraawu e Filiipu e Bartolomaawu e Matta e Tooma e Yaaquuba mo Alfaa e Taddaawu e Sim'uunu tawdaaɗo e fedde *Zelotiiɓe ɓen, \v 19 e Yudaasi Iskariiyu, janfoytooɗo mo on. \s Fii no Iisaa Jaabori Tooɲe ɗe O Tooɲaa \r (Mat. 12.22-32; Luk. 11.14-23) \p \v 20 Ɓawto ɗun, kanko Iisaa o arti ka suudu. Yimɓe ɓen mooɓii kadi haa ka tawata kanko e taalibaaɓe makko ɓen ɓe waawataa hay ɲaamude. \v 21 Ɓay siɓɓe Iisaa ɓen nanii ɗun, ɓe ari nangugol mo, ko fii hari hiɓe wi'a: «O wilike!» \p \v 22 Nde tawnoo jannooɓe fii Sariya on, iwruɓe Yerusalaam ɓen, no wi'a: «Balzabuula* no e makko, ko tippude e lanɗo jinnaaji ɗin o woni raɗorde jinnaaji ɗin.» \p \v 23 Onsay Iisaa noddi ɓe, yewtiri ɓe misal, o wi'i: «Ko honno Ibuliisa waawirta raɗorde Ibuliisa? \v 24 Si tawii laamateeri liddondirii kayri tigi, haray ndin laamateeri waawataa tabitude. \v 25 Awa kadi si suudu liddondirii, ndun suudu waawataa tabitude. \v 26 Si tawii non Ibuliisa dartike hoore mun tigi, o liddike hoore makko, haray o waawataa tabitude, haray fii makko lannii. \v 27 Ko fii hay gooto waawataa naatude e nder galle neɗɗo dolnuɗo, o mooɓa keyeeji on ɗin, ado o haɓɓude on neɗɗo dolnuɗo. Ko onsay doo o waawata mooɓude ko woni ka suudu on kon. \v 28 Ka haqiiqa mi andinii on, yimɓe ɓen yaafante junuubaaji ɗin fow e hoyreeji ɗi ɓe hoynata ɗin, \v 29 kono kala hoynuɗo *Ruuhu Seniiɗo on heɓataa yaafuyee few, haray himo fawtii junuubu haa poomaa.» \v 30 Ko Iisaa wi'iri ɓe ɗun, ko ɓay hiɓe wi'ude: «Jinna no e makko.» \s Fii Ɓeynguure Iisaa nden \r (Mat. 12.46-50; Luk. 8.19-21) \p \v 31 Onsay yumma Iisaa e yumma-gootooɓe makko ɓen ari, darii ka yaasi. Ɓe immini goɗɗo ko noddana ɓe mo. \v 32 Tawi jamaa on no jooɗii, hundi mo, ɓe wi'i mo: «Yumma mon e yumma-gootooɓe mon ɓen no darii ka yaasi, hiɓe ɗaɓɓitude on.» \p \v 33 Iisaa jaabii ɓe, o wi'i: «Ko hombo woni yumma an e yumma-gootooɓe an ɓen?» \v 34 Onsay o laƴƴi gite e hoore jooɗiiɓe hundi mo ɓen, o wi'i: «E hino yumma an e yumma-gootooɓe an ɓen. \v 35 Ko fii kala waɗuɗo faale Alla on, haray ko on woni yumma-gooto an on e bandiraawo an on e yumma an.» \c 4 \s Misal Ƴettaangal e Remoowo \r (Mat. 13.1-23; Luk. 8.4-15) \p \v 1 Iisaa woni kadi e waajagol ka daande weendu. Hakkee ko jamaa mooɓinooɗo takko makko on ɗuuɗi, o bakii e laakun ka nder weendu, o jooɗii, jamaa on fow woni ka daande weendu. \v 2 O janniri ɓe piiji buy mise. E nder ko o waajotoo kon, o wi'i: \v 3 «Heɗee, ko remoowo yaltunoo sankugol. \v 4 E nder ko o sankata kon, gabbe goo yani ka ɗatal, colli ɗin ari moɗi ɗe. \v 5 Goɗɗe ɗen yani e hoore kaaƴe, ka leydi ɗuuɗaa, ɗe fuɗi heɲa sabu ɗewlugol leydi ndin. \v 6 Ɓay naange ngen yaltii, ɗe sumi ɗe yoori sabu angal ka ɗaɗi ɗin siŋoo. \v 7 Goɗɗe goo kadi yani ka sooƴoore, ɗe fuɗidi e mayre, sooƴoore nden moɗi ɗe, laatii ɗe rimaali few. \v 8 Goɗɗe goo yani ka leydi moƴƴiri. Ɗe fuɗi, ɗe mawni, ɗe sawti, cawti goo gabbe cappanɗe tati, cawti goo cappanɗe jeegoo, cawti goo teemedere.» \p \v 9 E hoore ɗun, o wi'i: «Mo no mari noppi nanirɗi yo nanu!» \p \v 10 Ɓay luttii mo kanko tun, ɗowtunooɓe mo ɓen e *sahaabaaɓe sappoo e ɗiɗooɓe ɓen woni e landagol mo firo ɗee mise. \v 11 O wi'i ɓe: «Onon on yeɗaama gundoo *laamu Alla ngun, kono ɓee ka yaasi, ɓe wowlirante fow mise, \v 12 fii yo ɓe ndaaru, hara ɓe yi'ataa, yo ɓe nanu, hara ɓe faamataa, fii wota ɓe tuubu, junuubaaji maɓɓe ɗin yaafee.»\f b 4.12 Isa. 6.9-10 \f* \p \v 13 O wi'i ɓe kadi: «On faamaali ngal misal ɗoo? Ko honno non faamiroyton ɗeya mise fow? \v 14 Remoowo on sanki awdi ndin, ɗun ko daalol ngol. \v 15 Woɓɓe no wa'i wa nde awdi sankaa ka ɗatal ka daalol ngol sankaa ɗon. Ɓe nana ngol tun, Ibuliisa ara, itta daalol sankaangol e maɓɓe ngol. \v 16 Woɓɓe goo kadi no wa'i wa nde awdi sankaa ka kaaƴe. Nde ɓe nani daalol ngol, ɓe jaɓa ngol heɲa e nder weltaare. \v 17 Kono ɓe alaa ɗaɗi, ko fii hinaa ɓe tabituɓe. Nde satteendeeji maa cukkeede aroyi sabu jokkugol maɓɓe daalol ngol, ɓe tertoto kisan. \v 18 Woɓɓe goo kadi no wa'i wa nde awdi sankaa ka sooƴoore. Ko ɓen woni nanooɓe daalol ngol, \v 19 kono ngol ronka rimude e maɓɓe, ko fii haray ngol moɗiraama anndeeji aduna e ɗayniro jawle e faaleeji ngurndan goo. \v 20 Ɓeya ɓen non no wa'i wa nde awdi sankaa ka leydi moƴƴiri. Ko ɓen woni nanooɓe daalol ngol, jaɓa, ngol rima e maɓɓe, woɓɓe goo laabi cappanɗe tati, woɓɓe goo laabi cappanɗe jeegoo, ɓeya ɓen laabi teemedere.» \s Misal Ƴettaangal e Lampu \r (Luk. 8.16-18) \p \v 21 O wi'i ɓe kadi: «Taw si hara lampu ko ka wirnii waɗetee maa ko e ley danki? E hara hinaa ka kene? \v 22 Ko fii alaa ko suuɗii ko feeɲataa, awa kadi kala gundoo ko sakkitorta ko feeɲugol. \v 23 Mo no mari noppi nanirɗi yo nanu!» \p \v 24 O wi'i ɓe kadi: «Wattanee yiila e ko heɗotoɗon kon. Ko fii ko sariyaare nde etirɗon nden etiranteɗon, ɓeyditaneɗon kadi. \v 25 Ko fii ko marɗo ɓeydantee, kono mo maraa on jaɓitante hay yeru ko o mari kon.» \s Fii no Laamateeri Alla ndin Eɓɓindiriraa e Awdi \p \v 26 O wi'i ɓe kadi: «Laamu Alla ngun no wa'i wa nde neɗɗo ƴetti awdi, sanki ka leydi. \v 27 Woni o ɗaanii woo, o ɗaanaaki woo, jemma e ɲalorma awdi ndin fuɗay, njanɗa, hara ko no o andiraa. \v 28 Leydi ndin fuɗinanay hoore mun, ndi adora puɗol ngol, hikka cawtol ngol, si gabbe ɗen kadi moƴƴinoo moƴƴa ka cawtol. \v 29 No gabbe ɗen ɓendiri, wortowal ngal no ƴetteede, ko fii haray baagol ngol fewndike.» \s Fii no Laamateeri Alla ndin Eɓɓindiriraa e Bene \r (Mat. 13.31-32; Luk. 13.18-19) \p \v 30 O wi'i kadi: «Ko honɗun eɓɓindirten e laamu Alla ngun, maa ko misal hongal hollirten ɗun? \v 31 Hingu wa'i wa abbere bene, kon ko ɓuri fanɗude e ko aawetee kon fow ka leydi. \v 32 Kono si wonii nde aawaama, nde hawtoo, nde njanɗa, nde ɓura ko aawetee e naakoo kon fow, nde waɗa calɗi njani haa ka tawata colli ɗin ka weeyo waaway hoɗude ka ley ɗowdi makki.» \p \v 33 Ko mise buy wa'itaynooɗe nii o yewtiraynoo ɓe daaluyee on, noone no ɓe waawiraynoo faamirde. \v 34 O yewtirtaano ɓe si wonaa mise, kono si wonii ka weddii o sifantono fow taalibaaɓe makko ɓen. \s Fii no Iisaa Deeƴiniri Waabiliire nden \r (Mat. 8.23-27; Luk. 8.22-25) \p \v 35 Nden ɲande kiikiiɗe Iisaa wi'i ɓe: «Lumbiten gaɗa.» \v 36 Ɓe acciti jamaa on, ɓe naɓori Iisaa ka weendu e nder laakun kun o wonnoo e mun kun, laaɗe goo ɗowti ɓe. \v 37 Tun waabiliire tiiɗunde wondunde e hendu woni e wifugol, tawi morlooɗe ndiyan ɗen no piyoo e laakun kun, kun heewa ndiyan. \v 38 Tawi kanko Iisaa himo awlii ngawlu, ɗaanii ɓaawo. Ɓe findini mo, ɓe wi'i: «Karamoko'en, e on kippataa fii ko men woni mulude kon?» \p \v 39 O immii, o toŋani hendu ndun, o wi'i ndiyan ɗan: «Deeƴu, fankaa!» Hendu ndun deƴƴi, deeƴaango tiiɗungo waɗi. \v 40 E hoore ɗun o wi'i ɓe: «Ko fii honɗun hulanɗon? E hara on alaa gomɗinal haa jooni?» \p \v 41 Ɓe huli kulol tiiɗungol, ɓe wi'indiri: «Ko hombo woni oo? Ko fii hay keneeli ɗin e baharu on ɗoftoto mo!» \c 5 \s Fii no Jinnanooɓe Ɗiɗo Selliniraa \r (Mat. 8.28-34; Luk. 8.26-39) \p \v 1 Ɓe hewtoyi gaɗa weendu ndun, ɗun ko e ndii leydi ɓee Gadariyankooɓe. \v 2 Nde Iisaa tippornoo ka laana, aaden mo jinna woni e mun iwri ka genaale, ari yeeso makko. \v 3 Tawi ka on mari hoɗo ko ka genaale. Hari hay gooto waawataa mo haɓɓude hande kadi, hay si tawii non ko jolokooje. \v 4 Ko fii hari soono woo o dumbete, o jolkee, o taƴa jolokooje ɗen, o hela dumbirɗe ɗen. Tawi hay gooto waawataa mo ɗahude. \v 5 Tawi jemma e ɲalorma ko ka genaale e ka pelle o tabiti, e himo sonka, barmintinora kaaƴe. \p \v 6 No o haccornoo Iisaa ka woɗɗi, o dogi, o ari, o jiccii yeeso makko, \v 7 o ewnii ko tiiɗi, o wi'i: «Ko honɗun faalanaɗaa lan, an oo *Ɓiɗɗo Alla Jom Ɓural? Mi torike ma fii Alla, wota a lettan!» \v 8 Ko fii hari Iisaa no wi'ude ngii: «Yaltu e oo neɗɗo, yo jinnawii!» \p \v 9 Onsay Iisaa landii mo: «Ko honno inneteɗaa?» \p On jaabii: «Ko ‹Konu›, ko fii meɗen ɗuuɗi!» \v 10 Awa kadi hiɗi jeejaynoo mo fota fii wota o yaltin ɗi leydi ndin. \p \v 11 Tawi wuro kose moolanaango no ooraynoo ka binde falo ɗon. \v 12 Onsay jinnaaji ɗin jeeji Iisaa, hiɗi wi'a: «Nawru men e ɗii koseeji fii no men naatira e nder majji!» \v 13 O newnani ɗi ɗun. Jinnaaji ɗin yalti e on neɗɗo, ɗi naati e nder ɗin koseeji. Onsay koseeji ɗin giddi ka falo, ɗi unoyii ka weendu, ɗi yoolii, tawi ko wa ɗi guluuji ɗiɗi. \p \v 14 Onsay ornaynooɓe ɗi ɓen dogi, ɓe fillitoyii ɗun ka saare e ka fulawaaji, yimɓe ɓen ari yi'ugol kon ko waɗi. \v 15 Ɓay ɓe arii e Iisaa, ɓe yi'ii on mo konu jinna wonnoo e mun no jooɗii ɓornii, wondi e hakkille timmuɗe, ɓe huli. \v 16 Yi'unooɓe ko waɗi kon fillitanii ɓe ko waɗi e hoore jinnanooɗo on kon e ko waɗi e koseeji ɗin kon. \v 17 Onsay ɓe woni e jeejugol Iisaa fii yo o yaltu ka leydi maɓɓe. \p \v 18 Wa ko kanko Iisaa o ƴawata ka laana, jinnanooɗo on torii mo yo o accu ɓe wonda. \v 19 Laatii Iisaa newnanaali mo, kono o wi'i mo: «Yahu ka mon, ɗun ko ka siɓɓe maa ɓen, fillitanoɗaa ɓe ko Joomiraaɗo on waɗan-maa kon fow e ko honno o yurmira-maa.» \v 20 Onsay o yahi, o woni e fillitagol e nder *Dekapooli ko Iisaa waɗani mo kon fow. Heɗiiɓe mo ɓen fow ŋalɗi. \s Fii no Iisaa Wurnitiri Jiwo, O Sellini Debbo \r (Mat. 9.18-26; Luk. 8.40-56) \p \v 21 Ɓay Iisaa ƴettii laana kan, lumbitoyii gaɗa, jamaa moolanaaɗo ari, mooɓii takko makko kadi ka daande weendu. \v 22 Tun goɗɗo e hooreeɓe juulirde nden wi'eteeɗo Yaayirusu, ari. Ɓay o yi'ii mo, o yani e ley koyɗe makko. \v 23 O torii mo, o jeeji e hoore himo wi'a: «Ɓiɗɗo an jiwo on no e daande mayde. Seenee fawon sookeeje mon ɗen e makko fii no o daɗira, o wuura.» \v 24 Onsay Iisaa yaadi e makko. \p Jamaa ɗuuɗuɗo jokki mo, ɓittiri mo cenɗe ɗen fow. \v 25 Tawi kadi debbo no ɗon, heɓii duuɓi sappoo e ɗiɗi himo soncaade. \v 26 Tawi o tampii fota e juuɗe ɲawndooɓe ɗuuɗuɓe, awa kadi o ittii ko o jogii fow, ɗun nafaali huunde, kono ɲaw ngun ɓurtu. \v 27 Ɓay o nanii fii Iisaa no wowlee, o ari e jamaa on, o wontiri ɓaawo Iisaa, o meemi dolokke makko on, \v 28 ko fii hari kanko debbo on himo miijoo: «Si mi waawii tun meemude conci makko ɗin, mi ndikkay.» \v 29 E on saa'i tigi ko o soncotonoo kon taƴi, o andi ka ɓandu makko wonde o ndikkii ɲaw makko ngun. \p \v 30 Tun Iisaa andi wonde bawgal makko ngal gollii goɗɗun. O yeƴƴitii e hakkunde mbatu ngun, o wi'i: «Ko hombo meemi conci an ɗin?» \p \v 31 Taalibaaɓe makko ɓen wi'i mo: «Ndaaree jamaa ko ɓitti on, si hiɗon maaka ‹ko hombo meemi lan?› » \p \v 32 Onsay o laƴƴi gite takko makko fii yo o yi'u waɗuɗo ɗun on. \v 33 Nde tawnoo debbo on no andi ko feƴƴi e makko kon, o huli, o diwni, o ari o yani e ley koyɗe Iisaa, o wowlani mo goonga on fow. \v 34 Kono Iisaa wi'i mo: «Jiwo an, gomɗinal maa ngal sellinii ma. Yahu e hoore ɓuttu, sellaa ɲaw ngu wonduɗaa ngun.» \p \v 35 Wa fewndo ko Iisaa yewtata ɗun, woɓɓe e jeyaaɓe ka hooreejo juulirde nden iwi ton ari, wi'i mo: «Jiwo maa on maayii. Ko fii honɗun sonjantaa oo karamokoojo?» \p \v 36 Kono ɓay Iisaa nanii ɗun, o wi'i hooreejo juulirde nden: «Wota a hulu, gomɗin tun.» \p \v 37 Kono laatii Iisaa jaɓaano hay gooto ɗowta mo, si hinaa Petruusu e Yaaquuba e Yuuhanna neene-gooto Yaaquuba on. \v 38 Ɓay ɓe hewtii ka hooreejo juulirde nden, kanko Iisaa o yi'ii jiiɓoldu ndun e ko yimɓe ɓen wullata fesa ko tiiɗi kon. \v 39 O naati, o wi'i ɓe: «Ko honɗun woni nduu jiiɓoldu e ɗii gonɗi? Ko fii jiwo on maayaali, o ɗaani.» \v 40 Ɓe jali mo. \p Onsay o yaltini ɓe fow, o ƴetti ben jiwo on e yumma jiwo on, wondude e ɗowtunooɓe mo ɓen, ɓe naati ka jiwo on woni ɗon. \v 41 O nangi jungo jiwo on, o wi'i mo: «Talitaa kumi!» (ko woni firo ɗun: «Mi wi'ii ma: ‹Jiwo, immo!› ») \v 42 Ɗon kisan jiwo on immii, o woni e jindugol, ko fii hari ko mo o duuɓi sappoo e ɗiɗi. Kaawee mawɗo heɓi ɓe. \v 43 Iisaa yamiri ɓe, tentini, wota hay gooto andu ɗun. O wi'i ɓe yo ɓe okkor jiwo on ko o ɲaama. \c 6 \s Fii no ɓe Naasirata ɓen Salori Gomɗinde Iisaa \r (Mat. 13.53-58; Luk. 4.16-30) \p \v 1 Onsay Iisaa iwi ɗon, o yahi ka leydi makko. Taalibaaɓe makko ɓen kadi jokki mo. \v 2 Ɓay wonii *ɲalaande fowteteende nden hewtii, ɗun ko *aseweere nden, o woni e waajagol ka juulirde. Tawi ɗuuɗuɓe no heɗotonoo mo. Ɓe ŋalɗi, ɓe wi'i: «Ɗun ko honto iwrani oo? Ko hongu woni nguu faamu ngu oo yeɗaa, e ko honno sifa ɗii kaawakeeji moƴƴi woni waɗirde e juuɗe makko? \v 3 E hinaa minisiyeejo on nii? Hinaa kanko woni ɓiɗɗo Mariyama on? E hara neene-gootooɓe makko ɓen hinaa Yaaquuba e Yuusufu e Yuudu e Sim'uunu? E hinaa bandiraaɓe makko ɓen no wondi e men ɗoo?» Ɗun haɗi ɓe gomɗingol mo. \p \v 4 Kono Iisaa wi'i ɓe: «Annabaajo ko ka leydi mun tun e ka musidal mun e ka ɓeynguure mun yawaa.» \v 5 Laatii o waawaali waɗude ɗon kaawake woo, si hinaa *fawugol juuɗe e hoore nawnuɓe goo, sellina ɓe. \v 6 Kono o ŋalɗi sabu angal gomɗinal maɓɓe ngal. O jindi e koɗooli hunduɗi ɗon ɗin, o janni. \s Fii no Iisaa Nulirnoo Sahaabaaɓe mun ɓen Sappoo e Ɗiɗo \r (Mat. 10.2-20; Luk. 9.1-6) \p \v 7 Onsay o noddi sappoo e ɗiɗooɓe ɓen, o woni ɓe e imminirgol ɗiɗo ɗiɗo e hoore jonnugol ɓe bawgal raɗagol jinnaaji ɗin. \v 8 E hoore ɗun, himo yamiri ɓe wota ɓe ƴettu hay huunde ko ɓe yooɓoo, si hinaa tuggordu wooturu tun: hinaa bireedi, hinaa bonfooji, hinaa ƴettugol dattol mbuuɗi. \v 9 Kono o wi'i ɓe: «On wattoto paɗe, kono wota on ɓorno dolokkaaji ɗiɗi.» \v 10 O wi'i ɓe kadi: «Kala suudu ndu naatoyɗon e mun, weeree ɗon haa nde hiɗon iwa e nden nokkuure woo. \v 11 Kono si woodii e saare nde yimɓe ɓen jaɓaali on, heɗii on, nde hiɗon yalta ɗon woo, honkee mbullaari teppe mon ɗen fii yo ɗun wonan ɓe seedee ella maɓɓe on.» \p \v 12 Ɓe yahi ɓe waajoyii fii yo yimɓe ɓen tuubu. \v 13 Tawi hiɓe raɗoo jinnaaji ɗuuɗuɗi, juura nebbe e ɲawɓe ɗuuɗuɓe, sellina ɓe. \s Fii Mayde Annabi Yaayaa nden \r (Mat. 14.1-12; Luk. 9.7-9) \p \v 14 Heroodu* lanɗo on humpitii ɗun. E hoore ɗun tawi innde Iisaa nden lollii, hiɓe wi'a: «Yaayaa lootaynooɗo maande tuubuubuyee on immitike e hakkunde mayɓe ɓen! Ko ɗun waɗi si himo mari bawgal waɗugol kaawakeeji moƴƴi.» \p \v 15 Tawi woɓɓe ɓen no wi'a wondema ko Iiliiya, ɓeya ɓen kadi no wi'a ko annabaajo wa goɗɗo e annabaaɓe hiɓɓe ɓen. \p \v 16 Kono ɓay Heroodu nanii ɗun, tawi himo wi'a: «Ko Yaayaa, on mo mi waɗi haa daande mun taƴaa. Ko on woni ko immitii!» \p \v 17 Ko fii hari kanko Heroodu tigi o nangiino Yaayaa, o jolkii mo, o waɗii e kaso, sabu oo debbo wi'eteeɗo Heroodiiya mo kanko Heroodu o ƴetti, tawi-le on ko ɓeyngu Filiipu, yumma-gooto makko on nun kanko Heroodu, \v 18 sabu ko Yaayaa wi'unoo mo kon wonde daganaaki mo ka o ƴetta ɓeyngu yumma-gooto makko on. \v 19 Tawi oo debbo wi'eteeɗo Heroodiiya no haamanii mo kanko Yaayaa, no faalaa mo warude, kono o waawaali, \v 20 ko fii hari Heroodu no huli Yaayaa, sabu ko o andi kon on ko neɗɗo feewuɗo laaɓuɗo, jaka himo hiwunoo mo. Tawi himo yiɗunoo heɗagol mo, fii kala si o nanii himo yewta, o jiɓotono fota. \p \v 21 Kono ɲande goo kanko Heroodiiya o heɓi sabu weeɓanɗo mo e nder ngal caatal, ngal Heroodu waɗani ɓe o lammini ɓen e hooreeɓe suufaaɓe makko ɓen e hooreeɓe ɓen Jaliilu fii anditugol jibineede makko kanko Heroodu ngol. \v 22 E nder ɗun, jiwo Heroodiiya on naati, ami, o weli Heroodu e saatinaaɓe ɓen. \p Onsay lanɗo on wi'i jiwo on: «Toro lan kala ko faalaɗaa, mi waɗante.» \v 23 O waɗani mo ndee woondoore ɗoo, o wi'i: «Kala ko toriɗaa mi, mi waɗante, hay si ko feccere laamateeri an ndin.» \p \v 24 Kanko jiwo on o yalti, o landii yumma makko: «Ko honɗun mi landotoo?» \p Neene makko jaabii mo wi'i: «Ko hoore Yaayaa lootoowo maande tuubuubuyee on.» \p \v 25 Kanko jiwo on o hawjiti kisan, o naati, o ari e lanɗo on, o wi'i: «Miɗo faalaa yo a jonnan ɗoo hoore Yaayaa lootoowo on kisan, hara hinde tumbaa e miran!» \p \v 26 Onsay lanɗo on aani, kono sabu woondooje makko ɗen, e ɓe o saatinnoo ɓen, tawi o faalaaka mo salanaade. \v 27 O immini kisan suufaajo, o yamiri mo addoygol hoore Yaayaa nden. Suufaajo on yahi, taƴoyi hoore Yaayaa nden ka kaso, \v 28 o addi hoore nden e nder miran, o jonni jiwo on. Jiwo on kadi jonnoyi nde yumma mun. \v 29 Ɓay wonii ɗun andike, taalibaaɓe Yaayaa ɓen ari, ƴetti furee makko on, ɓe surroyi. \s Fii no Iisaa Ɲamminiri Yimɓe Guluuje Njowo \r (Mat. 14.13-21; Luk. 9.10-17; Yhn. 6.1-14) \p \v 30 Sahaabaaɓe* ɓen mottondiri takko Iisaa, ɓe sifanii mo ko ɓe waɗi kon fow e ko ɓe janni kon. \v 31 Onsay o wi'i ɓe: «Aree ka weddii, hara ko ka wulɗini, fowtoɗon seeɗa.» Ko fii hari yimɓe buy no waɗa yaha ara, tawi Iisaa e taalibaaɓe mun ɓen alaa hay feere no ɓe ɲaamira. \p \v 32 Onsay kamɓe tun ɓe bakii e laana fii yahugol e nokkuure wulɗinnde. \v 33 Buy yi'i hiɓe yaha, anditi ɓe. Yimɓe ɓen ka ca'e fow dogi, aditoyii ɓe ka ɓe yahaynoo ton. \v 34 Ɓay wonii kanko Iisaa o tippike ka laana, o yi'i jamaa ɗuuɗuɗo, o yurmaa ɓe, ko fii hari hiɓe wa'i wa baali ɗi alaa ngaynaako. Onsay o woni ɓe e jannugol piiji ɗuuɗuɗi. \p \v 35 Nde tawnoo ɲallal ngal pooɗike, taalibaaɓe makko ɓen ɓadii mo wi'i: «Ndee nokkuure ko wulɗinnde, awa kadi ɲallal ngal pooɗike. \v 36 Accitee ɓe, ɓe yaha ka fulawaaji e ka koɗooli kawtirɗi e ɗoo, ɓe ɗaɓɓoya ko ɓe ɲaama.» \p \v 37 Iisaa jaabii ɓe wi'i: «Onon tigi okkoree ɓe ko ɓe ɲaama.» \p Kono ɓe wi'i mo: «E hara men yahay, men soodoya bireedi yeru *dinaruuji teemeɗɗe ɗiɗi, men okkora ɓe ko ɓe ɲaama?» \p \v 38 Onsay o jaabii ɓe, o wi'i: «Ko bireediije jelu marɗon? Yahee ndaaroyon.» Ɓe yahi, ɓe humpitoyii, ɓe ari, ɓe wi'i mo: «Ko bireediije jowi e liƴƴi ɗiɗi.» \p \v 39 Onsay o yamiri ɓe yo ɓe joɗɗinir ɓe fow mojobe mojobe ka hoore huɗo hecco. \v 40 Ɓe joɗɗiniri ɓe saffeeji saffeeji, ɗi yimɓe teemedere, e ɗi yimɓe cappanɗe njowo. \v 41 O ƴetti bireediije ɗen jowi e liƴƴi ɗin ɗiɗi, o ɓanti gite ɗen, o fewtini ka kammu, o du'ii. Onsay o taƴiti bireedi on, o woni e jonnugol taalibaaɓe ɓen ko hewtina jamaa on. O senditi kadi liƴƴi ɗin e hakkunde fow. \v 42 Fow ɲaami haa haari. \v 43 Ɓe mooɓiti debeeje sappoo e ɗiɗi tew kunte bireedi e liƴƴi. \v 44 Ɓen ɲaamunooɓe on bireedi hari ko ɓe worɓe guluuje njowo. \s Fii no Iisaa Seppiri ka hoore Ndiyan \r (Mat. 14.22-33; Yhn. 6.16-21) \p \v 45 Ɓawto ɗun kisan, o yamiri taalibaaɓe makko ɓen yo ɓe bako ka laana, ɓe hikkoo yeeso makko, ɓe lumba gaɗa, telen Bayti-Sa'iida, e nder ko o yiltata jamaa on kon. \v 46 Ɓay o waynondirii e maɓɓe, o ƴawi ka fello fii toragol Alla. \p \v 47 Ɓay niɓɓii, tawi laana kan no ka tumbo weendu, kanko Iisaa tun himo ka leydi. \v 48 O andi hiɓe e nder satteende fota e nder awƴingol laakun kun, ko fii hari hiɓe tiindondiri e hendu ndun. Wa fewndo ka subaka, o sutori e maɓɓe, himo seppa ka hoore ndiyan, tawi himo faalaa ɓe feƴƴitaade. \v 49 Ɓay taalibaaɓe ɓen yi'ii himo seppa ka hoore ndiyan, ɓe sikki ko mbeelu, ɓe sonki, \v 50 ko fii hari ɓe fow ɓe yi'ii mo, ɓe hulii. \p Iisaa wi'i ɓe kisan: «Hoolee, ko min nii! Wota on hulu!» \v 51 Onsay o ƴawi ka laana takko maɓɓe, hendu ndun deƴƴiti. Ɓe fow ɓe ŋalɗi fota, \v 52 ko fii hari ɓe faamaali kaawake moƴƴo waɗuɗo on ka bireediije, ɓay hari ɓerɗe maɓɓe ɗen no uddi. \p \v 53 Ɓay ɓe gaynii lumbude weendu ndun, ɓe hewtii Jaani-Saarata, ɓe saani laana kan. \v 54 Ɓay ɓe tippike ka laana, yimɓe ɓen anditi kisan Iisaa. \v 55 Ɓe dogi e diiwal ngal fow, ɓe woni e addangol mo nawnuɓe e hoore ɓoggi-dimborɗi, kala ka andanoo himo ɗon. \v 56 Kala ka o naatunoo, woni ka koɗooli, woni ka ca'e maa ka fulawaaji, ɓe addayno nawnuɓe ɓen ka fottirɗe, ɓe jeeja mo yo o newnan ɓe tun ɓe meema kombol dolokke makko on. Meemunooɓe ngol ɓen fow ndikki. \c 7 \s Fii Fariisiyaaɓe ɓen e Aadaaji mun ɗin \r (Mat. 15.1-9) \p \v 1 Onsay *Fariisiyaaɓe ɓen e woɓɓe e jannooɓe fii Sariya on, iwrunooɓe Yerusalaam, mooɓii takko Iisaa. \v 2 Ɓe yi'i woɓɓe e taalibaaɓe makko ɓen no ɲaamira juuɗe tuunuɗe, e maanaa ɗe sooɗaaka. \v 3 (Tawi-le Fariisiyaaɓe ɓen e *Yahuudiyankeeɓe ɓen fow ɲaamataano si sooɗaaki haa laaɓi, ko fii hiɓe jogitinoo naamuuji mawɓe maɓɓe ɓen. \v 4 Si ɓe iwtiino ka fottirde, ɓe ɲaamiino woo nde ɓe laɓɓinii. Hiɓe joginoo kadi naamuuji buy ɗi ɓe waɗaynoo, wano lawƴugol jardukoy koy e payanɗe ɗen e miranji ɗin.) \p \v 5 Onsay Fariisiyaaɓe ɓen e jannooɓe fii Sariya on landii mo kanko Iisaa, ɓe wi'i: «Ko honɗun haɗi taalibaaɓe maa ɓen jokka naamuuji mawɓe ɓen? E ko fii honɗun ɓe ɲaamata, hara ɓe sooɗaaki?» \p \v 6 Iisaa jaabii ɓe wi'i: «Isaaya* no haalunoo ko Alla longini mo fii mon moƴƴa, yo faasiqiiɓe, wano windori non: \q ‹Oo jamaa ko ka toni mun woni lan mawninde, \q2 kono ɓerɗe maɓɓe ɗen no woɗɗondiri e an fota. \q \v 7 Ko e nder meere ɓe woni lan rewude, \q2 janndeeji ɗi ɓe woni jannude ɗin \q2 ko ɗi yimɓe ɓen sinci.›\f c 7.7 Isa. 29.13 \f* \m \v 8 «Hiɗon tertaade yamirooje Alla ɗen, jogitoo naamuuji yimɓe ɓen.» \p \v 9 O ɓeyditi, o wi'i: «Hiɗon bugitoo few yamirooje Alla ɗen fii huutorgol naamuuji mon ɗin, \v 10 ko fii Muusaa no wi'i: ‹Teddin yumma maa e ben maa›, awa kadi: ‹on mo huɗi ben mun maa yumma mun donkinirte mayde.› \v 11 Kono onon hiɗon wi'a goɗɗo no waawi wi'ude ben mun maa yumma mun: ‹Mi yeɗii Alla ko mi nafiraynoo on kon.› \v 12 E nder wi'ugol mon ɗun, on accataa ontigi waɗana ben mun maa yumma mun hay huunde han kadi. \v 13 Ko nii wonɗon mehinɗinirde daaluyee Alla on tippude e naamu mon mo sincanaɗon on. Hiɗon waɗa kadi piiji ɗuuɗuɗi goo nanduɗi e mun!» \s Fii ko Tuuninta Neɗɗo kon \r (Mat. 15.10-20) \p \v 14 Iisaa nodditi kadi jamaa on, o wi'i ɓe: «Heɗee lan on fow, faamon. \v 15 Hay huunde alaa e kene naataynde e neɗɗo, tuunina mo, kono ko ko yaltata e neɗɗo kon tuuninta mo. \v 16 Mo no mari noppi nanirɗi yo nanu!» \p \v 17 Ɓay wonii o naatoyii e suudu ka woɗɗitii jamaa on, taalibaaɓe makko ɓen landii mo fii ngal misal. \v 18 O wi'i ɓe: «E jaka, onon kadi ko on ɓe alaa faamu? E on andaa hay huunde alaa e kene naataynde e neɗɗo, waawaynde tuuninde mo? \v 19 Ko fii ɗun naatataa ka ɓernde makko, kono ko ka reedu makko yaarata, ɗun yaltinoyee ka ɓaawo.» (Tawi ko o wi'i ɗon ko wonde ɲaameteeji ɗin fow no laaɓi.) \p \v 20 O wi'i kadi: «Ko ko yaltata e neɗɗo kon woni ko tuuninta mo, \v 21 ko fii, ko e nder ɓernde neɗɗo miijooji bonɗi yaltata, kaɲun e cagayaagal e nguyka e waru-hoore e \v 22 jeeno e miile e hunƴeendi e janfa e jiiɓaare e nawliigu e hoyre e mawnintinaare e njofoyaagal. \v 23 Ɗii piiji bonɗi fow ko yaltayɗi e nder neɗɗo, tuunina mo.» \s Fii no Gomɗinal Debbo Feniisiyankeejo Ɓangiri \r (Mat. 15.21-28) \p \v 24 Ɓay kanko Iisaa o iwii e nden nokkuure, o yahi e ndii leydi ndee saare Tiiri. O naati ɗon e suudu, tawi o yiɗaa hay gooto anda. Kono o waawaali suuɗaade, \v 25 ko fii hari debbo mo tawata jinna no nangi ɓiɗɗo mun jiwo, naniino fii makko kanko Iisaa no wowlee, o ari, o yani e ley koyɗe makko. \v 26 Tawi on debbo ko *Gereekiyankeejo, mo iwdi mun woni Fenisii, ɗun ko e nder Sirii. O torii mo raɗanagol mo jinnawii wongii e jiwo makko on ngin. \p \v 27 Iisaa wi'i mo: «Accu taho fayɓe ɓen haara, ko fii moƴƴaa ka bireediije paykoy koy ƴettee, buganee bareeji ɗin.» \p \v 28 Debbo on jaabii mo: «Hiiyii, Koohoojo, kono hay bareeji wonɗi ka ley taabal ɗin ɲaamay ko paykoy koy samminta kon.» \p \v 29 Onsay kanko Iisaa o wi'i mo: «Sabu ngol kongol, yahu, jinnawii ngin yaltii e jiwo maa on.» \p \v 30 Ɓay wonii kanko debbo on o naatoyii ka suudu makko, o tawi ɓiɗɗo makko jiwo on no waalii ka danki, awa kadi jinnawii ngin yaltii e makko. \s Fii no Iisaa Selliniri Pahiɗuɗo-Mbobiɗi \p \v 31 Onsay Iisaa iwi e ndin leydi Tiiri, o taƴiti leydi Siduuna ndin, o artiri *Dekapooli telen ka *Weendu Jaliilu. \v 32 Ɓe addani mo pahiɗuɗo-mbobiɗi, ɓe jeeji mo *fawugol juuɗe ɗen e hoore on, sellina mo. \v 33 O naɓi mo sera, ka woɗɗitii jamaa on, o ukki kolli makko ɗin ka nder noppi nawnuɗo on, o tutti, o meemini ɗenngal on ngal. \v 34 Onsay o ɓanti gite makko ɗen, o fewtini ka kammu, o taƴiti foofaango, o wi'i: «Efataa!» (Ɗun no firi: «Uddito!») \v 35 Tun kisan noppi makko ɗin udditii, ɗenngal makko ngal kadi ɓowri, o woni e wowlugol no feewiri. \p \v 36 Iisaa yamiri ɓe wota ɓe wowlan ɗun hay gooto, kono, ko no o haɗirnoo ɓe woo, ɓe ɓurtiraynoo lollinirde. \v 37 Ɓe woni e nder ŋalaw tiiɗuɗo, ɓe wi'i: «Ko o waɗata kon fow ko ko moƴƴi. O naninay hay pahiɗuɓe ɓen, o wowlina kadi mbobiɗuɓe ɓen!» \c 8 \s Fii no Iisaa Ɲamminiri Yimɓe Guluuje Nayo \r (Mat. 15.32-39) \p \v 1 E ɗen balɗe ɗon, nde tawnoo jamaa moolanaaɗo kadi no ɗon, awa kadi alaa ko ɓe ɲaama, Iisaa noddi taalibaaɓe mun ɓen, o wi'i: \v 2 «Oo jamaa no yurmammi, wonii nii balɗe tati hiɓe wondi e an, ɓe alaa ko ɓe ɲaama. \v 3 Si mi yiltii ɓe ka maɓɓe hiɓe weelaa, ɓe lo'ay ka laawol, ko fii woɓɓe e maɓɓe ko ka woɗɗi iwi.» \p \v 4 Kono taalibaaɓe makko ɓen jaabii mo, wi'i: «Ko honto men heɓata bireedi e ndee nokkuure wulɗinnde ko haarata ɓee?» \p \v 5 Iisaa landii ɓe, wi'i: «Ko bireediije jelu marɗon?» \p Ɓe jaabii mo, ɓe wi'i: «Ko ɗe jeeɗiɗi.» \p \v 6 Onsay o torii jamaa on jooɗagol ka leydi, o ƴetti bireediije ɗen jeeɗiɗi. Ɓay o jarnii Alla, o taƴiti, o jonni taalibaaɓe makko ɓen fii yo ɓe hewtin jamaa on, kamɓe kadi ɓe hewtini. \v 7 Tawi hiɓe marnoo kadi liƴƴi seeɗa. Ɗun kadi, ɓay Iisaa gaynii du'aade, o wi'i yo ɓe hewtin ɓe. \v 8 Ɓe ɲaami haa ɓe haari, mooɓitaa debeeje jeeɗiɗi tew ko lutti. \v 9 Tawi ɓen ko wa ɓe worɓe guluuje nayo. Ɓawto ɗun Iisaa yilti ɓe. \v 10 Ontuma o bakodi e taalibaaɓe makko ɓen e laana ndiyan, o yahi e ndii leydi Dalmanuuta.\f d 8.10 \it «Dalmanuuta»\it* no wi'ee kadi \it «Magaduuna».\it* \f* \s Fii no Iisaa Tororaa Hollugol Maande \r (Mat. 16.1-4) \p \v 11 Onsay *Fariisiyaaɓe ɓen ari, fuɗɗii yeddondirde e Iisaa. Ɓe landii mo fii ndarndagol mo, yo o hollu ɓe maande iwrunde ka kammu. \v 12 Iisaa taƴiti foofaango tiiɗungo, o wi'i: «Ko fii honɗun nguu jamaanu landorta maande? Ka haqiiqa mi andinii on, nguu jamaanu jonnetaake maande.» \v 13 Onsay o acci ɓe ɗon, o bakii kadi e laana fii lumbugol gaɗa. \s Fii ‹Lewen› Fariisiyaaɓe ɓen e mo Heroodu Lanɗo on \r (Mat. 16.5-12) \p \v 14 Laatii taalibaaɓe ɓen yejjiti ƴettorde bireedi, tawi ko bireediwal gootal pet ɓe mari ka nder laana. \v 15 Iisaa yamiri ɓe ɗunɗoo, o wi'i: «Reenee fota e lewen Fariisiyaaɓe ɓen e lewen *Heroodu on.» \p \v 16 Taalibaaɓe ɓen wi'indiri: «Ko o wi'iri ɗun, ko fii en maraa bireedi.» \p \v 17 Iisaa andi ko ɓe wi'i kon, o wi'i ɓe: «Ko fii honɗun wi'anɗon ko ɓay on maraa bireedi? E on andaali, e on faamaali kadi? E hara ɓerɗe mon ɗen sattii? \v 18 Hiɗon jogii gite, e hara on yi'ataa? Hiɗon mari noppi, e hara on nanataa? \v 19 Fewndo mi taƴiti bireediije ɗen jowi fii yimɓe ɓen guluuje njowo, e on anditaali ko debeeje jelu heewuɗe tew kunte bireedi artirnoɗon?» \p Ɓe jaabii mo: «Ko ɗe sappoo e ɗiɗi.» \p \v 20 «Ɓay kadi mi taƴitii bireediije ɗen jeeɗiɗi fii yimɓe ɓen guluuje nayo, ko debeeje jelu tew kunte bireedi artirnoɗon?» \p Ɓe jaabii: «Ko ɗe jeeɗiɗi.» \p \v 21 O wi'i ɓe kadi: «Hara on faamaali haa jooni?» \s Fii no Iisaa Wuntiniri Bunɗo goo Bayti-Sa'iida \p \v 22 Ɓawto ɗun ɓe yahi Bayti-Sa'iida. Ɓe addani mo bunɗo, ɓe jeeji mo yo o meemu mo fii yo o sellin mo. \v 23 Onsay o jogii jungo bunɗo on, o naɓi mo ka ɓaawo hoɗo. O waɗi tuuta ka gite on, o *fawi juuɗe makko ɗen e hoore makko, o landii mo, o wi'i: «Hiɗa yi'ude goɗɗun?» \p \v 24 O ɓanti gite ɗen, o wi'i: «Miɗo haccaade yimɓe, kono miɗo yiirude ɓe wa leɗɗe wonɗe yahude.» \p \v 25 Iisaa waɗiti kadi juuɗe ɗen ka gite makko. Bunɗo on ndaari tenƴini, o ndikki, o yi'i fow ko laaɓi. \v 26 Onsay Iisaa immintini mo yo o hootu ka makko e hoore himo wi'a: «Wota a naatu ka hoɗo.» \s Fii Qirritannde Petruusu nden \r (Mat. 16.13-20; Luk. 9.18-21) \p \v 27 Nde Iisaa naatunoo e koɗooli Seezariiya-Filiipu ɗin, o landii taalibaaɓe makko ɓen ngal landal ɗoo, o wi'i: «E wi'i yimɓe ɓen, ko hombo woni lan min?» \p \v 28 Ɓe jaabii mo: «Woɓɓe no wi'a ko onon woni Yaayaa lootaynooɗo on, woɓɓe kadi no wi'a ko onon woni Iiliiya, woɓɓe goo kadi no wi'a ko on goɗɗo goo e annabaaɓe ɓen.» \p \v 29 O landii ɓe kadi, o wi'i: «Onon non wi'uɗon ko hombo woni lan min?» \p Petruusu jaabii mo, wi'i: «Ko onon woni *Almasiihu on!» \p \v 30 Iisaa yamiri ɓe, tentini, wota ɓe wowlan hay gooto ko hombo woni mo. \s Fii Tampereeji Iisaa ɗin e Artugol makko ngol \r (Mat. 16.21-28; Luk. 9.22-27) \p \v 31 Onsay o fuɗɗii ɓe jannude wonde bee *Ɓii-Aaden on tampa fota, awa kadi mawɓe ɓen e hooreeɓe *yottinooɓe sadaka ɓen haa naɓani jannooɓe fii Sariya on wikkoyto mo, o waree, o immintinoyee ka ɲalaande tammere. \v 32 Tawi ko no laaɓiri o yewtata ɗii piiji. Petruusu pottini mo sera, o woni mo e felugol. \p \v 33 Kono Iisaa yeƴƴitii, o ndaari taalibaaɓe makko ɓen, o feli Petruusu, o wi'i mo: «Yilto ɓaawo an, yo Ibuliisa, ko fii miijooji maa ɗin hinaa ɗi Alla, kono ko ɗi yimɓe ɓen!» \p \v 34 Onsay o noddi jamaa on e taalibaaɓe makko ɓen, o wi'i ɓe: «Kala faalaaɗo jokkude lan, yo o hayfintino, o ƴetta *leggal makko altindiraangal ngal,\f ɗ 8.34 \it «Ƴettugol leggal mun altindiraangal ngal»\it* ko hebilagol jokkugol Iisaa haa maaya.\f* o jokkammi. \v 35 Kala faalaaɗo dandude ngurndan mun, ɗan hayriray mo, kono kala non mo ngurndan mun hayriraa sabu an min e Kibaaru Moƴƴo on, haray ontigi dandoyay ɗan. \v 36 E ko nafa honɗun woodani neɗɗo heɓugol aduna on fow, hayra wonkii mun kin? \v 37 Maa ko honɗun neɗɗo ittata fii sottugol wonkii mun kin? \v 38 Awa kadi, kala hersirɗo lan, hersiri konguɗi an ɗin e hakkunde oo jamaa jinoowo waɗa junuubi, Ɓii-Aaden on kadi hersiroyay mo tuma o ardoyi e mangural Ben makko ngal wondude e malaa'ikaaɓe laaɓuɓe ɓen.» \c 9 \p \v 1 O wi'i ɓe kadi: «Ka haqiiqa mi andinii on, no woodi woɓɓe e mon onon wonɓe ɗoo ɓen, ɓe maayataa ado ɓe yi'ude *laamu Alla ngun no ardi e doole.» \s Fii Waylannde Mbaadi Iisaa ndin \r (Mat. 17.1-13; Luk. 9.28-36) \p \v 2 Balɗe jeegoo ɓawto ɗun, Iisaa ƴetti Petruusu e Yaaquuba e Yuuhanna, o naɓi ɓe kamɓe tun e hoore fello toowungo. Mbaadi makko ndin waylii yeeso maɓɓe, \v 3 conci makko ɗin jalbi. Hakkee ko ɗi rawni alaa wuppoowo e hoore ndii leydi laɓɓiniroowo non. \v 4 Iiliiya e Muusaa feeɲani ɓe, ɓe woni e yewtidugol e makko kanko Iisaa. \p \v 5 Onsay Petruusu ƴetti haala kan, o wi'i Iisaa: «Karamoko'en, no moƴƴi ka wonen ɗoo. Darnen togooji tati, onon wonndu, Muusaa wonndu, Iiliiya kadi wonndu.» \v 6 (Tawi kanko Petruusu o andaa ko o woni wowlude, ko fii hari kamɓe tato kulol heewii e maɓɓe.) \p \v 7 Tun duulere ari buumi ɓe. Onsay hawa yalti ka duulere, wi'i: «Oo ɗoo ko Ɓiɗɗo an yiɗaaɗo. Heɗitee mo!» \p \v 8 Tun taalibaaɓe ɓen ndaari binde ɗon, ɓe yi'itaali hay gooto, si hinaa kamɓe tun e Iisaa. \p \v 9 E nder ko ɓe tippotoo kon ka fello, Iisaa yamiri ɓe wota ɓe wowlan hay gooto ko ɓe yi'i kon, haa nde *Ɓii-Aaden on immintinaa e hakkunde mayɓe ɓen woo. \v 10 Ɓe maanditii ngol kongol e nder yeddondirgol hakkunde maɓɓe, hiɓe wi'a: «Ko honɗun woni immitagol e hakkunde mayɓe ɓen?» \p \v 11 Onsay taalibaaɓe ɓen landii mo, ɓe wi'i: «Ko fii honɗun jannooɓe fii Sariya on ɓen wi'anta wonde ko Iiliiya haani arude taho?» \p \v 12 O jaabii ɓe, o wi'i: «Ko goonga Iiliiya aray taho, wattitoo fow. Ko honɗun windii fii Ɓii-Aaden on? Hinaa o tampay fota, o wikkee? \v 13 Kono mi andinii on Iiliiya ariino, kono ɓe waɗiri mo no ɓe faaliraa non, wano windori fii makko non.» \s Fii no Iisaa Selliniri Jinnaaɗo goo \r (Mat. 17.14-21; Luk. 9.37-43) \p \v 14 Ɓay ɓe hewtitii takko taalibaaɓe ɓen, ɓe yi'i jamaa ɗuuɗuɗo e jannooɓe fii Sariya on takko maɓɓe no yeddondira e maɓɓe. \v 15 No jamaa on yiirunoo Iisaa, ɓe ŋalɗi fota, ɓe dogi fii hiwroyagol mo. \v 16 Kanko Iisaa o landii ɓe, o wi'i: «Ko e hoore honɗun wonɗon yeddondirde e maɓɓe?» \p \v 17 Onsay gorko goo e nder jamaa on jaabii mo wi'i: «Karamoko'en, mi addanii on oo ɓiɗɗo an gorko, mo jinnawii mbobinɗinayngii nangi. \v 18 Tuma ngii nangi mo woo, ngii liɓay mo ka leydi, o yaltina ngurda, o ŋatindira ɲiiƴe ɗen, o yoora ken. Mi torike taalibaaɓe mon ɓen raɗagol ngii jinnawii, kono ɓe waawaali.» \p \v 19 Iisaa jaabii ɓe, wi'i: «Onon ko on jamaanu ngu gomɗinaa. Ko haa honde tuma mi wondata e mon? E ko haa honde tuma mi muɲɲantoo on? Addanee lan mo ɗoo.» \p \v 20 Onsay ɓe addani mo mo. No paykun kun yiirunoo Iisaa, jinnawii ngin iirini kun, kun yani ka leydi, kun woni e tallagol, yaltina ngurda. \v 21 Onsay Iisaa landii ben paykun kun: «Ko gila honde tuma ɗun hewtitii kun?» \p Ben makkun jaabii: «Ko gila e booboyaagal makko. \v 22 Awa kadi soono woo jinnawii ngin bugoto kun ka yiite e ka ndiyan fii mulugol kun. Kono si tawii hiɗon waawi goɗɗun, yurmee men, wallon men!» \p \v 23 Iisaa kadi wi'i mo: «Wi'uɗaa si miɗo waawi! Fow no newanii gomɗinɗo!» \p \v 24 Tun ben paykun kun ewnii, wi'i: «Miɗo gomɗini! Kono wallitee lan ko fii gomɗinal an ngal no ŋakkanimmi!» \p \v 25 Ɓay Iisaa yi'ii jamaa on no doga, ara e maɓɓe, onsay o toŋani jinnawii ngin, o wi'i: «Ko an, yo jinnawii mbobinɗinayngii, mi wi'ii ma yo a yaltu e makko, wota a naatitu e makko hande kadi!» \p \v 26 Onsay ngii haaci, e hoore iiringol kun ko tiiɗi, ngii yalti e makkun. Paykun kun wa'i wa maykun, haa ɗuuɗuɓe wi'i: «Kun maayii!» \v 27 Kono Iisaa jogii kun, immini, kun darii. \p \v 28 Ɓay wonii Iisaa naatii ka suudu, taalibaaɓe makko ɓen landii mo e gundoo, ɓe wi'i: «Ko fii honɗun menen men waawaali raɗaade ngii jinnawii?» \p \v 29 O wi'i ɓe: «Sifa ngii jinnawii, ko toragol Alla tun waawata ngii yaltinde.» \p \v 30 Onsay ɓe iwi ɗon, ɓe taƴitoyi Jaliilu. Tawi Iisaa faalaaka andee ko honto o woni, \v 31 ko fii hari himo jannude taalibaaɓe makko ɓen, o wi'a ɓe: «Ɓii-Aaden on wattete e juuɗe yimɓe ɓen, ɓe wara mo. Balɗe tati ɓawto maygol makko, o immitoo.» \v 32 Kono hari taalibaaɓe ɓen alaa faamude ɗin konguɗi, awa kadi ɓe huli landitagol mo ɗi. \s Fii Ɓurɗo Teddude on e Hakkunde Maɓɓe \r (Mat. 18.1-5; Luk. 9.46-48) \p \v 33 Onsay ɓe hewti Kafernahuum. Ɓay ɓe naatii ka suudu, Iisaa landii ɓe, wi'i: «Ko e hoore honɗun wonnoɗon yeddondirde ka laawol?» \v 34 Kono ɓe deƴƴi, ko fii hari ka laawol ɓe yewtidii fii andugol ko hombo ɓuri teddude. \p \v 35 Onsay kanko Iisaa o jooɗii, o noddi sappoo e ɗiɗooɓe ɓen, o wi'i ɓe: «Mo no faalaa wonude arano, o wonay sakkitoro e ɗi fow, kurkaadu fow.» \v 36 Onsay o ƴetti paykun, o joɗɗini kun hakkunde maɓɓe. Ɓay o hirbike kun, o wi'i ɓe: \v 37 «Kala jaɓuɗo paykun tosokun e innde an, haray ko min tigi o jaɓi. Awa-le kala jaɓuɗo lan, haray hinaa min tigi o jaɓi, kono ko Nuluɗo lan on.» \p \v 38 Onsay Yuuhanna wi'i mo: «Karamoko'en, men yi'ii goɗɗo no raɗoo jinnaaji e innde mo'on. Men toŋani mo ɗun ɓay o wondaa e amen fii jokkugol on.» \p \v 39 Kono Iisaa wi'i: «Wota on toŋan mo ɗun. Ko fii hay gooto waawataa waɗude kaawake moƴƴo e innde an, yiltoo kisan ɓawto ɗun, wowlammi ko boni. \v 40 Ko fii kala mo wonaa gaɲo men, haray ko giɗo men. \v 41 Awa kadi, kala okkorɗo on ndiyan yareteeɗan e innde an min, fii ko on ɓe *Almasiihu on, ka haqiiqa mi andinii on o faɗataa mbarjaari makko ndin few. \p \v 42 «Kono on mo woni sabu feggingol gokkun e koy paykoy gomɗinkoy lan, haray ko ɓuri mo moƴƴande ko kolmbireede tuntere hayre, o bugee ka baharu. \v 43-44 Si tawii jungo maa ngon wonay sabu haa feggoɗaa, haray taƴu ngo. Ko fii no ɓuru-maa moƴƴande ka naataa ka ngurndan, hara ko a taƴa-jungoojo, edii a jogaade juuɗe ɗiɗi yahaa ka jahannama, ka yiite nge ɗaanotaako. \v 45-46 Si tawii-le koyngal maa ngal wonay sabu haa feggoɗaa, haray taƴu ngal. Ko fii no ɓuru-maa moƴƴande ka naataa ka ngurndan, hara ko a taƴa-koyngaljo, edii a jogaade koyɗe ɗiɗi, bugeɗaa ka jahannama. \v 47 Si tawii-le yiitere maa nden wonay sabu haa feggoɗaa, haray awu nde. Ko fii no ɓuru-maa moƴƴande ka naataa ka *laamateeri Alla hara ko mo a yiitere wootere, edii a jogaade gite ɗiɗi, bugeɗaa ka jahannama \v 48 ka gilɗi maɓɓe ɗin maayataa ɗon e ka yiite ngen ɗaanotaako ɗon. \p \v 49 «Ko fii kala neɗɗo lensinirte yiite. \v 50 Lanɗan ko huunde moƴƴere, kono si dakamme majjan on iwii, haray ko honno dakamme majjan on wattirtee? Waɗee lanɗan e mon onon tigi, wondon e hoore ɓuttu.» \c 10 \s Fii Sertigal Ƴettindirɓe \r (Mat. 19.1-12; Luk. 16.18) \p \v 1 Onsay Iisaa iwi ɗon, o ari ka seraaji diiwal Yahuuda gaɗa Yurdayniwol, jamaa on mooɓii kadi takko makko. Wano o woowiri non, o woni e jannugol ɓe kadi. \p \v 2 Onsay *Fariisiyaaɓe goo ɓadii mo fii ndarndagol mo, ɓe wi'i: «E hara no daganii goɗɗo accitugol ɓeyngu mun?» \p \v 3 O jaabii ɓe, o wi'i: «Ko honɗun Muusaa yamiri on?» \p \v 4 Fariisiyaaɓe ɓen wi'i: «Muusaa no newnani ontigi waɗangol ɓeyngu mun kaydi sertigal, accita mo.» \p \v 5 Iisaa kadi wi'i ɓe: «Ko sabu cattal mon ɓernde ngal waɗi si Muusaa windani on nden yamiroore. \v 6 Kono ka fuɗɗoode, Alla tagii ɓe, o waɗi ɓe gorko e debbo. \q \v 7 ‹Ko ɗun waɗi si gorko selay ben mun e yumma mun, \q2 humoo e ɓeyngu mun, \q3 \v 8 onsay kamɓe ɗiɗo ɓe wona gooto.›\f e 10.8 Fuɗ. 2.24 \f* \m Ɗun haray hinaa ɓe ɗiɗo hande kadi, kono ko gooto. \v 9 Awa wota goɗɗo sendindir ko Alla hawtindiri kon.» \p \v 10 Ɓay wonii ɓe naatoyii ka suudu, taalibaaɓe ɓen landii mo kadi fii ɗun. \v 11 O jaabii ɓe, o wi'i: «Kala accituɗo ɓeyngu mun, ƴetti goɗɗo goo, haray ontigi jeenii e telen-ma makko. \v 12 Si debbo kadi seedii e moodi mun, ƴettoyaama ka goɗɗo, haray on debbo kadi jeenii.» \s Fii no Iisaa Du'orani Paykoy koy \r (Mat. 19.13-15; Luk. 18.15-17) \p \v 13 Onsay yimɓe ɓen addani mo paykoy fii yo o meemu koy, kono taalibaaɓe ɓen toŋani ɓen. \v 14 Ɓay wonii Iisaa yi'ii ɗun, o tikki, o wi'i: «Accee paykoy koy ara e an, wota on haɗu koy, ko fii *laamu Alla ngun ko sifa makkoy wonani. \v 15 Ka haqiiqa mi andinii on, kala mo jaɓiraali laamu Alla ngun wa paykun, haray o naatataa ton few.» \v 16 Ɓawto ɗun o hirbii paykoy koy, o *fawi juuɗe makko ɗen e makkoy, o du'anii koy. \s Fii Hooreejo Alɗuɗo on \r (Mat. 19.16-30; Luk. 18.18-30) \p \v 17 Ɓay wonii Iisaa fokkitii, onsay goɗɗo dogi, ari, jiccii yeeso makko. O landii mo, o wi'i: «Karamokoojo moƴƴo, hara ko honɗun mi haani waɗude fii yo mi heɓoy *ngurndan poomayankejan ɗan?» \p \v 18 Onsay Iisaa jaabii mo, wi'i: «Ko fii honɗun wi'irtaa mi moƴƴo? Hay gooto moƴƴaa si hinaa Alla Bajjo on. \v 19 Hiɗa andi yamirooje ɗen: ɗun ko wota a ittu hoore, wota a jeenu, wota a wujju, wota a seedito fenaande, wota a janfo hay gooto, teddinaa kadi yumma maa e ben maa.»\f f 10.19 Egg. 20.12-16 \f* \p \v 20 O jaabii, o wi'i: «Karamoko'en, miɗo waɗude ɗun fow gila e cukankaaku an.» \p \v 21 Ɓay Iisaa ndaaririi mo giggol, o wi'i mo: «No ŋakkan-maa fahin huunde wootere: yahu yeeyitaa kala ko jeyɗaa, okkaa miskinɓe ɓen, ɗun wonanoyte keyee ka kammuuli, onsay araa jokkaa mi.» \v 22 Ɓay on nanii ɗin konguɗi, o ɲirɓinii, o yahi himo aani, ko fii hari himo alɗi fota. \s Fii Accuɓe ko Jeyi kon fow, Jokki Iisaa \p \v 23 Onsay kanko Iisaa o wi'i taalibaaɓe makko ɓen: «Emba no sattani jom jawle en ka ɓe naata ka laamu Alla.» \p \v 24 Taalibaaɓe ɓen ŋalɗi fii ɗin yewtereeji. Kanko Iisaa o fillitii kadi, o wi'i ɓe: «Fayɓe an, emba naatugol ka laamu Alla no satti. \v 25 No ɓuri weeɓande ngelooba ka mba rewa e wuddere meselal edii ka jom jawle en naata ka laamu Alla.» \p \v 26 Taalibaaɓe ɓen ɓurti ŋalɗude kadi, ɓe woni e wi'indirgol: «E hara ko hombo dandoytee?» \p \v 27 Iisaa ndaari ɓe, wi'i: «Ɗun waawantaako neɗɗanke, kono Alla kan wonaa non, kala huunde no waawanoo mo.» \p \v 28 Onsay Petruusu wi'i mo: «Awa e hino, men accii ko men jeyi kon fow, men jokkii on.» \p \v 29 Iisaa jaabii, o wi'i: «Ka haqiiqa mi andinii on, kala accuɗo suudu mun ndun e musiɓɓe mun ɓen e bandiraaɓe mun ɓen e yumma mun e ben mun e ɓiɓɓe mun ɓen e gese mun ɗen sabu innde an nden e Kibaaru Moƴƴo on, \v 30 o heɓoyay ko ɓuri ɗun laabi teemedere: cuuɗi e musiɓɓe e bandiraaɓe e neeniraaɓe e ɓiɓɓe e gese e cukkeede ka aduna ɗoo. Ka aduna aroyoowo o heɓoyay ngurndan poomayankejan. \v 31 Kono wonɓe yeeso buy wontiroyay ɓaawo, ɓaawooɓe ɓen wontiroya yeeso.» \s Fii ko Saatii Heɓoyde Iisaa kon \r (Mat. 20.17-19; Luk. 18.31-34) \p \v 32 Nde tawnoo hiɓe ka laawol fii yahugol Yerusalaam, Iisaa wonti yeeso maɓɓe, taalibaaɓe ɓen ŋalɗi, jokkunooɓe ɓen kadi huli. Iisaa pottini sappoo e ɗiɗooɓe ɓen sera, o woni ɓe e yewtugol ko heɓoyta mo kon. \v 33 O wi'i ɓe: «Awa hiɗen yahude Yerusalaam. Ɓii-Aaden* on wattete e juuɗe hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen e jannooɓe fii Sariya on ɓen, ɓe happana mo wareede, ɓe watta mo e juuɗe ɓe wonaa Yahuudiyanke ɓen, \v 34 ɓen jala mo, ɓe tutta e hoore makko, ɓe focca mo, onsay ɓe wara mo. Balɗe tati ɓawto ɗun o immitoo.» \s Fii ko Yaaquuba e Yuuhanna Torii Iisaa kon \r (Mat. 20.20-28; Luk. 22.25-27) \p \v 35 Onsay Yaaquuba e Yuuhanna, ɗun ko ɓiɓɓe Zabadii ɓen, ɓadii Iisaa, ɓe wi'i mo: «Karamoko'en meɗen faalaa yo on waɗan men ko men torotoo on kon.» \p \v 36 O wi'i ɓe: «Ko honɗun faalaɗon yo mi waɗan on?» \p \v 37 Ɓe wi'i mo: «Ko yo on newnan men jooɗoyagol ka laamu mon darjinngu, goɗɗo e amen wonira ka ɲaamo mon, oya on ka nano mon.» \p \v 38 Kono Iisaa wi'i ɓe: «On andaa ko wonɗon lan toraade. E hara on waaway yarirde jardukun tampere kun mi yarirta kun, maa looteede lootannde tampere nde mi lootoytee nden?» \p \v 39 Ɓe jaabii: «Men waaway.» \p Iisaa wi'i ɓe kadi: «Ko goonga on yariray jardukun kun mi yarirta kun, e on lootete lootannde tampere nde mi lootoytee nden. \v 40 Kono fii jooɗoyagol ka ɲaamo an maa ka nano an, hinaa min yeɗata ɗun: ɗon no yeɗaa ɓe fii mun eɓɓanaa ɓen.» \p \v 41 Ɓay ɓeya taalibaaɓe sappo nanii ɗun, ɓe fuɗɗii seytinande Yaaquuba e Yuuhanna. \v 42 Onsay Iisaa noddi ɓe, o wi'i: «Hiɗon andi ɓee ɓe jogitorɗen wa hooreeɓe ɗiya leƴƴi no laamori ɗi doole, awa kadi lamɓe maɓɓe ɓen no feƴƴintini laamu ngun e hoore maɓɓe. \v 43 Kono onon, wota on wa'u wa ɓen. Kala faalaaɗo wonde tedduɗo e hakkunde mon, yo wonu kurkaadu mon. \v 44 Awa kadi kala faalaaɗo wonde yeesoojo e hakkunde mon, yo wonu maccuɗo fow, \v 45 ko fii Ɓii-Aaden on ardaali fii kurkanegol, kono ko fii kurkanagol, okkitira ngurndan mun ɗan fii cottudi ɗuuɗuɓe.» \s Fii no Iisaa Wuntiniri Bunɗo Yeerikoo \r (Mat. 20.29-34; Luk. 18.35-43) \p \v 46 Onsay ɓe hewti Yeerikoo. Ɓay wonii kanko Iisaa e taalibaaɓe makko ɓen e jamaa ɗuuɗuɗo on ɓe yaltii ɗon, tawi bunɗo torotooɗo no wi'ee Bartimaawu, on ko ɓiɗɗo oo wi'eteeɗo Timaawu, no jooɗii ka sera laawol. \v 47 O nani wonde ko Iisaa oo jeyaaɗo Naasirata woni feƴƴude. Onsay o woni e ewnagol, wi'a: «Ko an yo Iisaa, ɓii Daawuuda, yurminan!» \p \v 48 Ɗuuɗuɓe feli mo fii yo o fanku, kono o ɓurti ewnaade, wi'a: «Ko an yo ɓii Daawuuda, yurminan!» \p \v 49 Onsay Iisaa dartii, o wi'i: «Noddee mo!» \p Ɓe noddi bunɗo on, e hoore hiɓe wi'a mo: «Wakkilo, immoɗaa, himo noddude ma!» \v 50 Bunɗo on kadi bugii dolokke mun on, immii tinna, o ari e Iisaa. \p \v 51 Onsay Iisaa jaabii mo, wi'i: «Ko honɗun faalaɗaa yo mi waɗane?» \p Kanko bunɗo on o wi'i mo: «Karamoko'en, ko yo mi hettu giiɗe an ɗen.» \p \v 52 Iisaa wi'i mo kadi: «Yahu, gomɗinal maa ngal hisinii ma.» Ɗon kisan o wunti, o woni e jokkugol Iisaa e yaadu ndun. \c 11 \s Fii Naatugol Iisaa Yerusalaam \r (Mat. 21.1-11; Luk. 19.28-40; Yhn. 12.12-19) \p \v 1 Ɓay wonii ɓe ɓadike Yerusalaam haa ɓe hewtii Bayti-Faazii e *Betanii, ɗun ko takko Fello *Zaytuuni ngon, kanko Iisaa o nuli taalibaaɓe makko ɗiɗo, \v 2 o wi'i ɓe: «Yahee e ngoo hoɗo wongo yeeso mon ɗoo. No naatirɗon e maggo on taway ɗon mbabun kun goɗɗo waɗɗaaki haa hande no humii ɗon. Hunton kun, addon. \v 3 Si goɗɗo aru on e landaade: ‹Ko honɗun waɗanton ɗun?›, on wi'ay mo: ‹Ko haaju Koohoojo on yani e makkun. O artiray kun ko neeɓaa.› » \p \v 4 Onsay ɓe yahi, ɓe tawi mbabun no humii ka yaasi e binde dambugal ka ɗatal, ɓe hunti kun. \v 5 Woɓɓe e wonnooɓe ɗon ɓen wi'i ɓe: «Ko honɗun waɗi si hiɗon huntude mbabun kun?» \v 6 Ɓe jaabori no Iisaa wiirunoo ɓe non. Onsay ɓe acci ɓe yahi. \v 7 Ɓe addani Iisaa mbabun kun. Ɓe ndaɗɗani mo conci maɓɓe ɗin e hoore makkun. Iisaa jooɗii e hoore makkun. \v 8 Yimɓe buy ndaɗɗani mo conci mun ɗin ka laawol, woɓɓe calɗi ɗi ɓe saltii ka buruure ɗin. \v 9 Tawi hikkornooɓe yeeso makko ɓen e iwtirnooɓe ɓaawo ɓen no ewnaade wi'a: \q «*Hosannaa! \q2 Yo barki wonan oo wonɗo arude e innde Joomiraaɗo on! \q \v 10 Barki wonanii nguu laamu wongu arude, \q2 ɗun ko nguu laamu ben men Daawuuda! \q2 Darja ɓurɗo toowude wonanii ma!»\f g 11.10 Zab. 118.25-26 \f* \m \v 11 Ɓay Iisaa naatii Yerusalaam, o yahi ka *juulirde mawnde, o taskii fow. Nde tawnoo niɓɓii, o yahi Betanii kanko e sappoo e ɗiɗooɓe ɓen. \s Fii no Iisaa Huɗiri Ƴibbehi \r (Mat. 21.18-19) \p \v 12 Bimbi nden ɲande, ko ɓe yaltata Betanii, kanko Iisaa o weelaa. \v 13 O haynii ƴibbehi maruki haako ka woɗɗitii. O yahi ndaarugol si o taway ton goɗɗun. Ɓay o ɓadike o tawi ko haako tun, ko fii hari hinaa dabbunde ƴibbe. \v 14 Onsay o wi'i ki: «Wota goɗɗo ɲaamitu hande kadi ɓiɓɓe maa ɓen.» Taalibaaɓe makko ɓen nani ko o wi'i kon. \s Fii no Iisaa Raɗori Yeeyooɓe ɓen ka Juulirde Mawnde \r (Mat. 21.12-17; Luk. 19.45-48; Yhn. 2.13-16) \p \v 15 Ɓay ɓe hewtii Yerusalaam, Iisaa naatiri ka dingiral juulirde mawnde, o woni e raɗagol yeeyaynooɓe ɓen e soodaynooɓe ɓen ka juulirde. O wayliti taabe waɗaynooɓe sensa-sensita ɓen e julle yeeyaynooɓe gabooji ɓen. \v 16 Tawi o jaɓataa hay gooto naɓora goɗɗun ka nder dingiral juulirde, \v 17 e hoore himo jannaynoo ɓe, wi'a: «Hinaa no windii: ‹Suudu an ndun innoyte suudu torordu ndu leƴƴi ɗin fow torotoo Alla e mun?›\f h 11.17a Isa. 56.7 \f* Kono onon on wattii ndu fammeere wuyɓe!»\f i 11.17b Yer. 7.11 \f* \p \v 18 Kono ɓay hooreeɓe *yottinooɓe sadaka ɓen e jannooɓe fii Sariya on nanii ɗun, ɓe woni e ɗaɓɓugol feere no ɓe sahinbinira mo. Kono tawi hiɓe huli mo, ko fii hari jamaa on fow no ŋalɗidi e ko o jannata kon. \v 19 Ɓay niɓɓii, Iisaa e taalibaaɓe mun ɓen yalti ka saare. \s Jannde fii Ƴibbehi kin \r (Mat. 21.20-22) \p \v 20 Wa ko ɓe feƴƴata bimbi, taalibaaɓe ɓen yi'i kiya ƴibbehi no yoori haa ka ɗaɗi. \v 21 Onsay Petruusu anditi ko feƴƴi kon. O wi'i Iisaa: «Karamoko'en, ndaaree! Ƴibbehi ki huɗunoɗon kin yoorii!» \p \v 22 Iisaa ƴetti haala kan, wi'i ɓe: «Gomɗinee Alla! \v 23 Ko fii, ka haqiiqa mi andinii on, si goɗɗo wi'u ngoo fello yo ngo ɓoro ɗoo, ngo yaha ka baharu, hara o sikkitaaki ka ɓernde makko, hara himo gomɗini ko o wi'i kon waɗay, ɗun waɗante mo. \v 24 Ko ɗun waɗi si mi wi'ay on, kala ko landiɗon e nder toragol Alla, hoolee on hendike ɗun, ɗun waɗante on. \v 25 Nde hiɗon toroo Alla, hara hiɗon seytinani goɗɗo, yaafee mo, fii no Ben mon Wonɗo ka kammu on yaaforana on onon kadi bonnereeji mon ɗin. \v 26 Kono si on yaafanaaki ɓe, haray Ben mon Wonɗo ka kammu on kaɲun kadi yaafantaako on bonnereeji mon ɗin.» \s Lande fii Bawgal Iisaa ngal \r (Mat. 21.23-27; Luk. 20.1-8) \p \v 27 Ɓe yiltitii kadi Yerusalaam. E nder ko Iisaa jindata kon ka nder juulirde mawnde, hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen e jannooɓe fii Sariya on wondude e mawɓe ɓen ari e makko. \v 28 Ɓe wi'i mo: «Ko e ley kongol hombo wonɗaa waɗude ɗun e ko e ley kongol hombo wonɗaa fii ko wonɗaa waɗude koo?» \p \v 29 Iisaa jaabii ɓe, wi'i: «Min kadi mi landoto on huunde wootere. Si on jaabike lan, onsay mi yeetoto on ko e ley kongol hombo mi woni waɗirde ɗun. \v 30 E hara lootugol ko Yaayaa lootaynoo yimɓe ɓen kon, ko honto iwri: ko ka arsi, kaa ko e neɗɗanke? Jaabee lan.» \p \v 31 Kono ɓe wi'indiri: «Si en jaabike mo ko ka arsi iwri, o wi'ay en ko honɗun haɗunoo gomɗinen mo? \v 32 Si en jaabike mo-le ko e neɗɗanke ɗun iwri.» (E hin-le hiɓe huli jamaa on, ko fii fow no jogori Yaayaa wa annabaajo tigi.) \v 33 Onsay ɓe jaabii Iisaa: «Men andaa.» \p Kanko kadi o wi'i ɓe: «Min kadi mi wowlantaa on ko e ley kongol hombo mi woni waɗirde ɗun.» \c 12 \s Misal Ƴettaangal e Halfinaaɓe Tutateeri Wiiɲu \r (Mat. 21.33-46; Luk. 20.9-19) \p \v 1 Ɓawto ɗun Iisaa woni kadi yewtirgol ɓe mise, o wi'i ɓe: «Goɗɗo tutuno *wiiɲu, o howi tutateeri ndin, o jasi ngayka fii ka wiiɲu on oƴƴee, o waɗi bente ka reenoowo on wona, o halfini ndi remooɓe wiiɲu ɓen, o yahi safaari. \v 2 Ɓay saa'i soɲitugol wiiɲu on hewtii, o immini kurkaadu makko haa e remooɓe wiiɲu ɓen fii yo ɓen jonnan mo ɓiɓɓe wiiɲu geɓal makko ngal. \v 3 Kono ɓen hendii mo piyi, ɓe immintini mo juuɗe mehe. \v 4 O immini kurkaadu makko goo kadi, ɓe piyi onɗon kadi e hoore, ɓe hersini. \v 5 O immini kadi tammo, ɓe wari on. E ɗuuɗuɓe ɓe o imminnoo piyaa, woɓɓe waraa. \p \v 6 «Tawi ko ɓiɗɗo makko yiɗaaɗo on tun o luttirnoo. Ka sakkitorun o immini mo haa e maɓɓe, himo wi'a: ‹Ɓe teddinay ɓiɗɗo an on.› \p \v 7 «Kono kamɓe remooɓe wiiɲu ɓen ɓe haldi: ‹Ɓay ko oo woni ronoowo on, waren mo, ɗun ndondi ndin wontanay en!› \v 8 Onsay ɓe nangi mo, ɓe wari, ɓe bugii ka ɓaawo tutateeri wiiɲu.» \p \v 9 Iisaa wi'i kadi: «Jooni non, hara ko honɗun jom ndin tutateeri wiiɲu waɗata ɓen? On aray, re'a ɓen remooɓe wiiɲu, o jonna tutateeri ndin woɓɓe goo.» \v 10 Onsay Iisaa wi'i ɓe kadi: «E hara on jangaali ko bindi ɗin wi'i kon? Ko fii hiɗi wi'i wonde: \q ‹Hayre nde mahooɓe ɓen hawkunoo nden \q2 wontii hittunde ka soɓɓundu. \q \v 11 Ɗun ko e Joomiraaɗo on iwri, \q2 ɗun no hawnii e gite men!› »\f j 12.11 Zab. 118.22-23 \f* \m \v 12 Ɓay ɓe faamii wonde ko fii maɓɓe Iisaa waɗani ngal misal, ɓe woni e ɗaɓɓugol feere no ɓe nangira mo, kono hari hiɓe huli jamaa on. Onsay ɓe acci mo ɗon, ɓe yahi. \s Fii no Iisaa Ndarndoraa fii Yoɓugol Sagalle \r (Mat. 22.15-22; Luk. 20.20-26) \p \v 13 Onsay ɓe immini e Iisaa *Fariisiyaaɓe goo e yimɓe Heroodu goo fii ko nangira mo konguɗi makko ɗin. \v 14 Ɓen ari, wi'i mo: «Karamoko'en meɗen andi ko on nunɗuɓe, awa kadi on ɗenƴotaako hay gooto, ko fii on ɓurdindinaa yimɓe ɓen, hiɗon jannirde laawol Alla ngol goonga. E hara no haani ka men yoɓa lanɗo mawɗo Roomu on sagalle, kaa haanaa? Meɗen haani yoɓude kaa men haanaa yoɓude?» \p \v 15 Nde tawnoo Iisaa no andi faasiqiyaagal maɓɓe ngal, o jaabii ɓe, o wi'i: «Ko fii honɗun ndarndorton mi? Addanee lan *dinaruuru, mi ndaara.» \v 16 Ɓe addi wooturu. Iisaa landii ɓe wi'i: «Ko nandolla hombo e bindi hombo woni e mayru?» \p Ɓe jaabii: «Ko lanɗo mawɗo Roomu on.» \p \v 17 Onsay o wi'i ɓe: «Jonnitee lanɗo mawɗo Roomu on ko makko kon, jonniton Alla kadi ko mun kon.» Ɓe ŋalɗi e makko. \s Fii Sadduusiyaaɓe ɓen e Ummutal ngal \r (Mat. 22.23-33; Luk. 20.27-40) \p \v 18 Sadduusiyaaɓe*, wi'uɓe wonde ummutal alaa ɓen, ari landii Iisaa, ɓe wi'i mo: \v 19 «Karamoko'en, e hino ko Muusaa wi'i men kon: Si goɗɗo maayii accii ɓeyngu e ɓaawo ɓiɗɗo, haray miɲɲiraawo on mayɗo no haani ƴettude on keynguujo mo o acci fii no o heɓirana on kotiraawo makko jurriya. \v 20 Tawa non ɓen ɓiɓɓe ko ɓe njeeɗiɗo. Arano on jombii, maayii, accaali jurriya. \v 21 Ɗimmo on kadi ƴettii on keynguujo, maayii, accaali jurriya. Tammo on kadi wano non. \v 22 Tawii hay gooto e ɓen njeeɗiɗo accaali jurriya. Ɓay feƴƴii e maɓɓe ɓe fow, debbo on kadi maayii. \v 23 Ɓay hari ɓen njeeɗiɗoo non resii on debbo, ko hombo e ɓen on debbo wontanoyta ka ummutal?» \p \v 24 Iisaa jaabii ɓe, wi'i: «E hino ko waɗi kon si hiɗon e nder palji, ko fii on alaa faamude bindi ɗin, on alaa faamude kadi bawgal Alla ngal. \v 25 Ko fii ka ummutal, worɓe ɓen resataa, rewɓe ɓen kadi resetaake, kono ɓe wa'ay wa malaa'ikaaɓe ɓen ka kammuuli. \v 26 E on jangaali ka deftere Muusaa fii mayɓe ɓen kan e ummutal maɓɓe ngal, ko Alla daalani mo kon ka binde pitahun, wonde: ‹Ko min woni Alla Ibraahiima e Alla Issaaqa e Alla Yaaquuba›?\f k 12.26 Egg. 3.6 \f* \v 27 Awa Alla wonaa Alla mayɓe ɓen kono ko o Alla wurɓe ɓen. Awa on faljii few!» \s Fii Yamirooje Ɓurɗe Mawnuɗe ɗen \r (Mat. 22.34-40; Luk. 10.25-28) \p \v 28 Goɗɗo e jannooɓe fii Sariya on ɓen, ɓay nanii ko ɓe yewtidi kon, o ndaarii kadi o tawii Iisaa jaaborii no moƴƴiri, o ɓadii, o landii mo: «E nder yamirooje ɗen fow ko honɗun adii?» \p \v 29 Iisaa jaabii, wi'i: «E hino ko adii kon: ‹Heɗitee yo *Banii-Isra'iila'en, Alla Joomiraaɗo men on ko Joomiraaɗo gooto, \v 30 awa kadi yo a yiɗir Alla Joomiraaɗo maa on ɓernde maa nden fow e wonkii maa kin fow e hakkil maa kin fow e doole maa ɗen fow.›\f m 12.30 Yaɲ. 6.4-5 \f* \v 31 E hino ko hikki ɗon kon: ‹Yo a yiɗir ɲokondo maa on wano yiɗirɗaa hoore maa non. Yamirooje goo ɓurɗe ɗee mawnude alaa.› »\f n 12.31 Lew. 19.18 \f* \p \v 32 On jannoowo fii Sariya on wi'i mo: «Moƴƴii, yo karamoko'en, on wowlii goonga wi'ugol Alla ko Bajjo, goɗɗo goo kadi alaa ko wonaa kanko, \v 33 yiɗira mo ɓernde mun nden fow e hakkil mun kin fow e doole mun ɗen fow, e yiɗirgol ɲokondo mun wa hoore mun, ɗun no ɓuri sadakaaji sunneteeɗi ɗin fow e ɗiya sadakaaji fow.» \p \v 34 Ɓay Iisaa ndaarii tawii o jaaborii hakkil, o wi'i mo: «A woɗɗondiraa e *laamu Alla ngun.» Ɓawto ɗun hay gooto suusaali mo landaade. \s Fii Hakkunde Almasiihu on e Daawuuda \r (Mat. 22.41-46; Luk. 20.41-44) \p \v 35 Wa fewndo ko Iisaa jannata ka *juulirde mawnde, o wi'i: «Ko honno jannooɓe fii Sariya on ɓen waawiri wi'ude wonde *Almasiihu on ko jurriya Daawuuda? \v 36 E hin-le, immorde e *Ruuhu Seniiɗo on, Daawuuda tigi no wi'i: \q ‹Joomiraaɗo on daalani Joomi an on: \q2 Jooɗor ka sengo an ɲaamo, \q2 haa mi waɗa ayɓe maa ɓen ka ley teppe maa.›\f ɲ 12.36 Zab. 110.1 \f* \m \v 37 «Daawuuda tigi wi'ii Almasiihu on ‹Joomi›, haray ko honno non Almasiihu on woniri jurriya makko?» \p Tawi jamaa ɗuuɗuɗo no heɗii mo e nder weltaare. \p \v 38 O wi'i ɓe e nder ko o waajotoo kon: «Reenee e ɓee jannooɓe fii Sariya on, ɗun ko ɓee yiɗuɓe jindidugol e dolokkaaji njani, yiɗi hiwreede ka fottirɗe, \v 39 yiɗi saffawol aranol ngol ka juulirɗe, yiɗi ndaɗɗule arane ɗen ka nafagol. \v 40 Hiɓe jatta galleeji keynguuɓe, hiɓe junna julɗe maɓɓe fii yiingo. Awa ɓen heɓoyay ɲaawooje ɓurɗe sattude.» \s Fii Sadaka mo Keynguujo on Itti on \r (Luk. 21.1-4) \p \v 41 Onsay Iisaa jooɗii ka yeeso arkawal sadaka, o woni e ndaarugol waɗaynooɓe ton kaalisi ɓen. Alɗuɓe buy waɗi ton kaalisi ɗuuɗuɗi. \v 42 O yi'i kadi keynguujo baaso no liɓa ton tammahoy ɗiɗoy, fotaykoy e peccun gootun si mbuuɗu feccaama nay. \v 43 Onsay kanko Iisaa o noddi taalibaaɓe makko ɓen, o wi'i ɓe: «Ka haqiiqa mi andinii on, ko oo keynguujo baaso itti kon no ɓuri ko ɓeya fow itti kon waɗi ka arkawal sadaka. \v 44 Ko fii ɓeya fow ko ko ɓurtani ɗun kon ɓe waɗi, kono kanko keynguujo on e waasiɗude, ko ko o mari kon fow fii ko o wuurira o waɗoyi ton.» \c 13 \s Maandeeji fii Artoygol Iisaa Almasiihu on \r (Mat. 24.1-2; Luk. 21.5-6) \p \v 1 Wa fewndo ko Iisaa iwata ka *juulirde mawnde, goɗɗo e taalibaaɓe makko ɓen wi'i mo: «Karamoko'en, ndaaree kaaƴe labaaɗe e darnoodi fotundi!» \p \v 2 Iisaa jaabii mo, wi'i: «A yi'ii ndii darnoodi mawndi? Hay hayre e hoore hayre luttoytaa ɗoo ko lancaaka.» \p \v 3 Onsay o jooɗoyii ka Fello *Zaytuuni yeeso juulirde nden. Onsay Petruusu e Yaaquuba e Yuuhanna e Andaraawu landii mo e gundoo, \v 4 ɓe wi'i: «Yeeto men ko honde tuma ɗun waɗoyta, e ko honɗun wonoyta maande laatagol ɗun fow?» \p \v 5 Onsay Iisaa wi'i ɓe: «Reenee fii wota hay gooto faljin on, \v 6 ko fii buy aroyay ɓaarora innde an nden, hara no wi'a ko kaɲun woni *Almasiihu on. Awa ɓen faljinoyay yimɓe ɗuuɗuɓe. \v 7 Awa kadi, nde nanoyɗon fii hareeji no wowlee woo, e haalaaji fii gereeji, haray wota on hulu, ko fii bee ɗun waɗa, kono hinaa ɗon wonata lannoode nden. \v 8 Hareeji kadi waɗoyay hakkunde leƴƴi ɗin. Laamateeriiji ɗin kadi immondirana, dimbanɗe leydi waɗira e nokkeeli goo, heegeeji kadi waɗa. Ko ɗun wonata fuɗɗoode sattendeeji nanditayɗi e muuseendi ŋata ɗin. \p \v 9 «Awa reenee hoore mon, ko fii ɓe naɓoyay on ka ɲaawirɗi, ɓe foccoya on ka juulirɗe, naɓeɗon ka yeesooɓe ɓen e ka lamɓe ɓen sabu an, fii ko wonana ɓe seedee. \v 10 Kono ko adii kon bee Kibaaru Moƴƴo on feɲɲinanee leƴƴi ɗin fow. \v 11 Kono tuma ɓe naɓi on fii wattugol on e joge, wota on jiɓoyo ko wi'on. Kono wowlee ko longinaɗon e on saa'i ɗon kon tigi. Ko fii haray hinaa onon woni wowlude, kono ko *Ruuhu Seniiɗo on. \v 12 Ko fii goɗɗo ƴettoyay musiɗɗo mun, watta mo e joge fii yo o ware, baabaajo kadi warra non ɓiɗɗo mun. Fayɓe ɓen kadi hawtanoyoo mawɓe mun ɓen, ɓe wona sabu haa ɓe waree. \v 13 Fow aɲoyay on sabu innde an nden. Kono mo ŋaɲɲike ɗun haa ka lannoode, o dandoyte. \p \v 14 «Nde yi'uɗon huunde harmunde caabinaynde nden daakike ka nde haanaa wonude ɗon woo,\f ŋ 13.14 Dan. 9.27, 11.31, 12.11 \f* (haray yo jangoowo on faamu), onsay yo hoɗuɓe ka diiwal Yahuuda ɓen dogir ka pelle. \v 15 On wonɗo ka fowtorde hoore suudu mun wota tippano goɗɗun ka nder suudu. \v 16 On wonɗo kadi ka ngesa wota yiltito fii ƴettugol dolokke mun on. \v 17 E nder ɗen balɗe ɗon, bone wonanay sowiiɓe ɓen e muyninayɓe ɓen. \v 18 Awa toree fii wota ɗun ardu ndungu. \v 19 Ko fii satteende waɗay e ɗen ɲalaaɗe nde sifa mun waɗaali haa hande, gila ka fuɗɗoode aduna mo Alla tagi, e nde ɓuri mun waɗitataa han kadi. \v 20 Si tawno Joomiraaɗo on raɓɓinɗinaano ɗen ɲalaaɗe, hay gooto daɗataano, kono o raɓɓinɗinay ɗe sabu suɓaaɓe ɓe o suɓii ɓen. \p \v 21 «Awa si goɗɗo aru on e wi'oyde wonde: ‹Almasiihu on no ɗoo!› maa ‹himo ɗaa!›, wota on hoolo mo. \v 22 Ko fii waɗitiiɓe almasiihu e waɗitiiɓe annaba feeɲoyay, ɓe waɗoya maandeeji e kaawakeeji fii no ɓe faljinira hay suɓaaɓe ɓen, si no gasaynoo. \v 23 Awa reenee, ko fii mi *hiitanike on fii ɗun fow.» \s Fii Ardu Ɓii-Aaden on, ɗun ko Iisaa \r (Mat. 24.29-31; Luk. 21.25-28) \p \v 24 «Kono e ɗen ɲalaaɗe, ɓawto nden satteende, ‹Naange ngen niɓɓitay, tawa lewru ndun jalbataa, \v 25 koode ɗen ka kammu kadi yana, ko tiiɗi kon ka kammu kadi dimboyoo.›\f p 13.25 Isa. 13.10 e 34.4 \f* \p \v 26 «Ontuma non *Ɓii-Aaden on yi'oyte, no ara e duule, hara himo arda e bawgal mawngal e mangural. \v 27 Onsay o nuloya malaa'ikaaɓe makko ɓen, o mooɓa suɓaaɓe makko ɓen gila funnaange heɓi hirnaange e gila nano heɓi ɲaamo, gila ka leydi haa ka kattudi kammuuli. \p \v 28 «Yo misal ƴibbehi kin wonan on gandal. Nde calɗi makki on hecciɗiri, ɗi wiliti, on andanay hoore mon wonde setto ngon ɓadike. \v 29 Ko wano non kadi, no yiiruɗon ɗii piiji no waɗa woo, haray andee wonde *Ɓii-Aaden on ɓadike ka dambugal. \v 30 Ka haqiiqa mi andinii on, ɗun fow waɗay ado nguu jamaanu feƴƴude. \v 31 Kammu ngun e leydi ndin feƴƴay, kono min konguɗi an ɗin feƴƴataa. \p \v 32 «Kono hay gooto andaa fii nden ɲalaande e on saa'i, hinaa hay malaa'ikaaɓe ɓen ka kammuuli, hinaa hay Ɓiɗɗo on, kono ko Baabaajo on tun andi fii nden ɲalaande e on saa'i. \v 33 Awa reenee, wattanon yiila! Ko fii on andaa nde on saa'i wonata. \v 34 Ɗun no wa'i wa neɗɗo wonɗo yahude safaari, acca suudu mun, o halfina mo kala e kurkaaduuɓe makko ɓen golle mun, o yamira wonɗo ka dambugal on aynugol. \v 35 Awa, wattanee yiila, ko fii on andaa nde jom suudu ndun artata, si ko kiikiiɗe, maa si ko tumbere jemma, maa si ko nde ndonto no ƴogga, maa si ko bimbi. \v 36 Hulee wota o aru cuppet, o tawa hiɗon ɗaanii. \v 37 Ko mi wowlani on kon, ko fow mi wowlani: wattanee yiila!» \c 14 \s Fii no Hooreeɓe Diina ɓen Haldiri Janfagol Iisaa \r (Mat. 26.1-5; Luk. 22.1-2; Yhn. 11.45-53) \p \v 1 Tawi, si balɗe ɗiɗi feƴƴii, *Juldeere Yawtaneede nden e *Juldeere Bireedi ɗe Aldaa e Lewen ɗen waɗay.\f q 14.1 Egg. 12 \f* Tawi hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen e jannooɓe fii Sariya on ɓen no ɗaɓɓaynoo ko honno ɓe nangirta Iisaa ƴoyre, ɓe wara mo. \v 2 Tawi hiɓe wi'a: «Hinaa ka fewndo juldeere, fii wota murtaldu waɗu e hakkunde jamaa on.» \s Fii no Debbo Juuriri Nebban ka hoore Iisaa \r (Mat. 26.6-13; Yhn. 12.1-8) \p \v 3 Nde tawnoo Iisaa no ka saare *Betanii ka suudu Sim'uunu oo nawnunooɗo ɗamajan, wa fewndo ko o jooɗii fii nafagol, debbo naati. Tawi on debbo no jogii tindohun hayre daneere tew angiri laaɓundi, satta-cogguuri, no wi'ee ‹naar›. On debbo fusi tindohun kun, o juuri angiri ndin ka hoore Iisaa. \p \v 4 Woɓɓe e taalibaaɓe ɓen seytini, ɓe wi'indiri: «Ko honɗun woni nafa bonnugol ndii angiri? \v 5 Ko fii en waawayno ndi yeeyude ɓuri *dinaruuji teemeɗɗe tati, okken miskinɓe ɓen!» Onsay ɓe feli debbo on. \p \v 6 Kono Iisaa wi'i: « Tertee mo! Ko fii honɗun sattinanton mo? Ko kuugal moƴƴal o waɗanimmi. \v 7 Miskinɓe ɓen kan, hiɗon wondi e maɓɓe soono woo, on waaway ɓe waɗande ko moƴƴi nde faalaɗon woo, kono min, on wondataa e an soono woo. \v 8 Kanko debbo on o waɗii ko o waawi kon: o urnii ɓandu an ndun ado ndu surreede. \v 9 Ka haqiiqa mi andinii on, kala ka oo Kibaaru Moƴƴo feɲɲinaa e aduna on, fii koo ko oo debbo waɗi kadi sifete, o anditanee.» \s Fii no Yudaasi Janfori Iisaa \r (Mat. 26.14-16; Luk. 22.3-6) \p \v 10 Onsay goɗɗo e *sahaabaaɓe Iisaa ɓen sappoo e ɗiɗo, ɗun ko Yudaasi Iskariiyu, yahi tawoyi hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen, fii no o wattira Iisaa e juuɗe maɓɓe. \v 11 Ɓe heɗii mo, ɓe weltori ɗun, ɓe fodi mo yeenugol mo kaalisi. Onsay, kanko Yudaasi, o woni e ɗaɓɓugol feere no o wattira Iisaa e juuɗe maɓɓe. \s Fii Nafakka Juldeere Yawtaneede nden \r (Mat. 26.17-29; Luk. 22.7-23; Yhn. 13.21-30) \p \v 12 Ka ɲallal aranal Juldeere Bireedi ɗe Aldaa e Lewen ɗen, ɗun ko ɲande baalun kun hirsetee, taalibaaɓe Iisaa ɓen wi'i mo: «Ko honto faalaɗon yo men moƴƴinanoy on nafakka Juldeere Yawtaneede nden?» \p \v 13 Onsay o immini ɗiɗo e taalibaaɓe makko ɓen, o wi'i ɓe: «Yahee ka saare. On fottay e gorko rondiiɗo loonde ndiyan, on jokkay mo. \v 14 Ka o naatiri woo, on wi'ay jom ndun suudu: ‹Karamoko'en wi'ii men yo men lando on ko honto ɓe weerata, ɓe nafoda e taalibaaɓe maɓɓe ɓen nafakka Juldeere Yawtaneede nden?› \v 15 Ontuma o hollay on konkooru njanndu, weƴƴitaandu wertaa, ka koore dow. Ko ɗon moƴƴinton.» \p \v 16 Ɓay taalibaaɓe ɓen yahii, ɓe hewtoyii ka saare, ɓe tawroyi no o haalirannoo ɓe non, ɓe moƴƴini nafakka juldeere nden. \p \v 17 Ɓay niɓɓii, kanko Iisaa o ardi e sappoo e ɗiɗooɓe ɓen. \v 18 Wa fewndo ko ɓe jooɗii, hiɓe nafaade, kanko Iisaa o wi'i ɓe: «Ka haqiiqa mi andinii on, goɗɗo e mon, mo mi woni hawtidude, janfoto lan.» \p \v 19 Onsay ɓe fuɗɗii aanude fota, mo bee e maɓɓe woni e wi'ugol mo: «E hara ko min?» \p \v 20 O jaabii ɓe, o wi'i: «Ko goɗɗo e onon sappoo e ɗiɗooɓe ɓen, ɗun ko on mo mi yollidi jungo e miran gooto. \v 21 Awa *Ɓii-Aaden on no yahude wano fii makko windori non, kono bone wonanii on janfotooɗo Ɓii-Aaden on! Ko ɓurnoo moƴƴande on neɗɗo ko si o jibinanooka!» \p \v 22 E nder ko ɓe ɲaamata kon, Iisaa ƴetti bireedi. Ɓay o gaynii du'aade, o taƴiti, o jonni ɓe, e hoore himo wi'a: «Jaɓee ɲaamon, ɗunɗoo ko ɓandu an ndun nii.» \p \v 23 O ƴetti kadi jardukun waɗorkun njaram, o jarni Alla, o jonni ɓe, ɓe fow ɓe yari. \v 24 O wi'i ɓe kadi: «Ɗunɗoo ko ƴiiƴan an ɗan nii, ƴiiƴan *ahadi hibboyteeɗan fii ɗuuɗuɓe. \v 25 Ko fii ka haqiiqa mi andinii on, mi yaritataa hande kadi njaram ɓiɓɓe *wiiɲu haa ɲande mi yaritoyta njaram wiiɲu kesan ka *laamateeri Alla.» \p \v 26 Ɓay wonii ɓe beytii beyti Zabuura, ɓe yahi ka Fello *Zaytuuni. \s Fii no Iisaa Hiitori fii Yeddannde Petruusu nden \r (Mat. 26.31-35; Luk. 22.31-34; Yhn. 13.36-38) \p \v 27 Onsay Iisaa wi'i ɓe: «On fow on selay lan, ko fii no windii: ‹Mi waray ngaynaako on, wuro baali ngon saakoo.›\f r 14.27 Zak. 13.7 \f* \v 28 Kono tuma mi immintinaa, mi hikkanto on yeeso, tawoyon mi Jaliilu.» \p \v 29 Petruusu wi'i mo: «Hay si fow selay on, min ɗun wonantaa lan!» \p \v 30 Onsay Iisaa jaabii mo, wi'i: «Ka haqiiqa mi andinii ma, hande e oo jemma tigi, ado ndonto ƴoggude laabi ɗiɗi, haray a yeddii fii an laabi tati.» \p \v 31 Kono Petruusu tentini fota, o wi'i: «Hay si tawii bee mi maayida e mon, mi yeddataa fii mon few!» Ɓeya fow kadi wi'iri non. \s Fii no Iisaa Torori Alla ka wi'etee ɗon Jatsaymaani \r (Mat. 26.36-46; Luk. 22.39-46) \p \v 32 Ɓawto ɗun ɓe yahi e ndee nokkuure wi'eteende *Jatsaymaani. Kanko Iisaa o wi'i taalibaaɓe makko ɓen: «Jooɗee ɗoo haa mi toroyoo.» \v 33 O naɓori Petruusu e Yaaquuba e Yuuhanna. Onsay, o fuɗɗii heɓude annde e sokola, \v 34 o wi'i ɓe: «Wonkii an kin no aani haa e mayde. Wonee ɗoo, hiiren.» \p \v 35 O yahi yeeso seeɗa, o sujji, o torii, o wi'i: «Si no gasa yo oo saa'i yawtan.» \v 36 O wi'i kadi: «Abba*, Baaba an, hiɗa waawi kala huunde. Yo kun jardukun tampere pottito lan. Kono non wota faale an on waɗu, kono yo faale maa on waɗu.» \p \v 37 O artoyi e taalibaaɓe ɓen, o tawi ɓe ɗaanike. O wi'i Petruusu: «Sim'uunu, a ɗaanike? Jaka a waawaali hiirude hay saa'i gooto? \v 38 Hiiree toroɗon fii wota on naatu e jarrabi. Wonkii kin no yiɗi waɗugol ko moƴƴi, kono ɓandu ndun no lo'i.» \p \v 39 O woɗɗitii ɓe kadi ɗimmun, o torii, o fillitii ɗiya konguɗi. \v 40 O artoyi kadi, o tawi ɓe ɗaanike, ko fii hari gite maɓɓe ɗen teddii. Tawi ɓe andaa ko ɓe wi'a mo. \p \v 41 O artoyi tammun, o wi'i ɓe: «E on ɗaani kadi, fowtiɗon? Jooni yonii, saa'i on hewtii. Awa Ɓii-Aaden on no watteede e juuɗe junuubanke'en. \v 42 Immee mahen, ko fii wonɗo janfaade lan on ɓadike!» \s Fii no Iisaa Nangiraa \r (Mat. 26.47-56; Luk. 22.47-53; Yhn. 18.3-12) \p \v 43 E nder ko o yewtata kon, hawrondiri Yudaasi, tawdaaɗo e sappoo e ɗiɗooɓe ɓen, hewtidii e jamaa jogiiɗo kaafaaje e bedi, immorde e hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen e jannooɓe fii Sariya on ɓen e mawɓe ɓen. \p \v 44 Tawi wonɗo mo janfaade on waɗaniino ɓe ndee maande ɗoo, o wi'i: «Mo mi hirbii woo, haray ko on. Nangee mo, naɓon, aynon mo fota.» \v 45 Tun o hewti, o ɓadii Iisaa, e hoore himo wi'a: «Karamoko'en!» Onsay o hirbii mo. \v 46 Onsay ɓen yimɓe fawi Iisaa juuɗe, ɓe nangi mo. \v 47 Tun goɗɗo e wonnooɓe ɗon ɓen sorti kaafa mun kan, o soppi kurkaadu yottinoowo mawɗo sadaka on, o itti mo nowru ndun. \p \v 48 Onsay Iisaa wi'i: «Hiɗon ardi e kaafaaje e bedi fii nangugol lan wa si ko ngujjo aranɗon? \v 49 E hin-le miɗo wondi e mon ɲande woo ka *juulirde mawnde, miɗo janna, on nangaali lan. Kono ɗun waɗiri fii ko windanoo kon yo laato.» \v 50 Onsay ɓe o wondunoo ɓen fow acci mo ɗon, dogi. \p \v 51 Suka waaniiɗo suddaare tun jokki mo, ɓe nangi mo kanko kadi. \v 52 Kono o sortii, o acci ɗon suddaare nden, o dogi, o ɓornaaki. \s Fii no Iisaa Addiraa Yeeso Hooreeɓe Diina ɓen \r (Mat. 26.57-68; Luk. 22.54, 22.63-71; Yhn. 18.12-14, 18.19-24) \p \v 53 Onsay ɓe naɓi Iisaa ka yottinoowo mawɗo sadaka on, ka hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen e mawɓe ɓen e jannooɓe fii Sariya on ɓen fow mottondiri ɗon. \v 54 Tawi Petruusu no iwtiri ɓaawo makko ka woɗɗitii haa ka nder tata yottinoowo mawɗo sadaka on, o jooɗodi e aynooɓe ɓen, tawi himo iwlaade ka binde yiite. \p \v 55 Tawi hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen e dental fewjooɓe ɓen fow no ɗaɓɓa seedeeji e hoore Iisaa fii no ɓe warira mo, kono laatii ɓe heɓaali. \v 56 Ko fii hari ɗuuɗuɓe no seeditoo penaale e hoore makko, kono tawi seedeeji maɓɓe ɗin yaadaa. \p \v 57 Kono woɓɓe immii, seeditii fenaande e hoore makko, tawi hiɓe wi'a: \v 58 «Men nanii himo wi'a o lancay ndee juulirde mawnde darniraande juuɗe yimɓe, o darna wonnde goo e nder balɗe tati, nde tawata hinaa darniraande juuɗe yimɓe.» \v 59 Tawi hay e hoore ɗun seedee maɓɓe on yaadaa. \p \v 60 Onsay yottinoowo mawɗo sadaka on immii ka hakkunde dental, o landii Iisaa, o wi'i: «A jaabotaako hay huunde e ko ɓee woni seeditaade e hoore maa kon?» \v 61 Kono Iisaa fanki, o jaabaaki hay huunde. \p Yottinoowo mawɗo sadaka on landii mo kadi, wi'i: «E hara ko an woni *Almasiihu on, ɗun ko *Ɓiɗɗo Alla Jom Barki on?» \p \v 62 Iisaa jaabii, wi'i: «Ko min. On yi'ay kadi Ɓii-Aaden on no jooɗii ka sengo ɲaamo Jom Bawgal on, no arda e duule iwrude ka kammu.» \p \v 63 Onsay yottinoowo mawɗo sadaka on seeki conci mun ɗin, wi'i: «Ko seedeeji honɗi kadi faalaɗen? \v 64 On nanii hoyre makko nden. Ko honɗun fottanɗon e ɗun?» \p Fow happirani mo foddugol e mayde. \v 65 Woɓɓe woni e tuttugol mo, e buumugol mo yeeso ngon, e uttagol mo e hoore hiɓe wi'a mo: «Hotto!». Aynooɓe ɓen kadi jaɓɓori mo bante. \s Fii no Petruusu Yeddiri fii Iisaa \r (Mat. 26.69-75; Luk. 22.54-62; Yhn. 18.15-18, 25-27) \p \v 66 Fewndo ko Petruusu jooɗii ley ka nder tata, goɗɗo e rewɓe kurkaaduuɓe ka yottinoowo mawɗo sadaka on ari. \v 67 O yi'i Petruusu ka iwlotoo, o tenƴini mo, o wi'i mo: «An kadi, hiɗa wondunoo e Iisaa, oo jeyaaɗo Naasirata.» \p \v 68 O yeddi e hoore himo wi'a: «Mi andaa, mi faamaali ko honɗun wonɗaa wi'ude.» O yalti, o yaari ka ley jimbe, tun ndontoori ndin ƴoggi. \p \v 69 On debbo kurkaaduujo ndaari mo, wi'i wonnooɓe ɗon ɓen kadi: «Oo ko tawdaaɗo e maɓɓe.» \v 70 O yeddi kadi. \p Ɓay nettii seeɗa, wonnooɓe ɗon ɓen wi'i Petruusu: «Ko haqiiqa, an ko a goɗɗo e maɓɓe. Ko fii ko mo a Jaliilu.» \p \v 71 Onsay o woni e huɗitagol woonda, wi'a: «Mi andaa oo neɗɗo mo wonɗon wowlude fii mun!» \v 72 Tun ka ɗimmun ndontoori ndin ƴoggi. Petruusu anditi kisan kongol ngol Iisaa wi'unoo mo ngol: «Ado ndonto ƴoggude laabi ɗiɗi, haray a yeddii fii an laabi tati.» Onsay o ugginii o wulli. \c 15 \s Fii no Iisaa Naɓiraa ka Pilaatu \r (Mat. 27.1-2, 11-26; Luk. 23.1-7, 13-25; Yhn. 18.28-40) \p \v 1 Ɓay weetii, hooreeɓe *yottinooɓe sadaka ɓen e mawɓe ɓen e jannooɓe fii Sariya on ɓen e dental fewjooɓe ɓen fow yewtidani. Ɓe haɓɓi Iisaa, ɓe naɓi mo, ɓe watti e juuɗe Pilaatu. \v 2 Pilaatu landii mo, wi'i: «Hara ko an woni lanɗo Yahuudiyanke'en?» \p Iisaa jaabii mo: «Ko wano wi'irɗaa non.» \p \v 3 Tawi hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen no liɓi tooɲe ɗuuɗuɗe e hoore makko. \v 4 Pilaatu landitii mo kadi, wi'i: «A jaabotaako hay huunde? A nanii ɗee tooɲe ɗe ɓe woni liɓude e hoore maa fow?» \p \v 5 Kono Iisaa jaabaaki hay huunde e mun. Ɗun ŋalɗini Pilaatu. \p \v 6 Tawi juldeere kala, o accitanay ɓe kasoojo gooto mo ɓe torinoo mo fii mun woo. \v 7 Hari goɗɗo no wi'ee Barabaasi no ka kaso, wondude e waɗunooɓe gere, e nder gere on ɓe itti hoore. \v 8 Onsay jamaa on ƴawi tawoyi Pilaatu, ɓe woni e toragol mo, wi'a yo o waɗan ɓe ko woowani ɓe kon. \p \v 9 Pilaatu jaabii ɓe, wi'i: «Hara hiɗon yiɗi yo mi accitan on lanɗo Yahuudiyanke'en?» \v 10 Ko fii hari himo andunoo ko sabu nawliigu waɗi si hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen waɗiri mo e joge. \v 11 Kono hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen ƴuuni jamaa on fii yo Pilaatu accitan ɓe Barabaasi. \p \v 12 Pilaatu ƴettiti kadi haala kan, o wi'i ɓe: «Ko honɗun non faalaɗon yo mi waɗu oo mo wi'oton lanɗo Yahuudiyankeeɓe ɓen?» \p \v 13 Ɓe ewnii kadi, ɓe wi'i: «Fempee mo!» \p \v 14 Pilaatu wi'i ɓe kadi: «E hara ko honɗun oo bonni?» \p Ɓe ɓurti kadi sonkude, ewnoo, wi'a: «Fempee mo!» \p \v 15 Nde tawnoo Pilaatu no faalaa weltinde jamaa on, o accitani ɓe Barabaasi. Ɓay wonii Iisaa gaynaama focceede, kanko Pilaatu o watti mo e juuɗe maɓɓe fii yo o fempe. \s Fii no Suufaaɓe ɓen Waɗiri Jalnori e hoore Iisaa \r (Mat. 27.27-31; Yhn. 19.2-3) \p \v 16 Onsay suufaaɓe ɓen naadi Iisaa ka nder tata, e maanaa ka nder suudu laamu. Ɓe nodditi dental suufaaɓe ɓen fow, \v 17 ɓe ɓorni mo dolokke boɗeejo,\f s 15.17 Ko dolokke boɗeejo lanɗo on ɓornotonoo.\f* ɓe waɗi ka hoore makko katanwol bulle saccaangol. \v 18 E hoore ɗun, ɓe woni e hiwragol mo, wi'a: «Salminaango e maa, yaa an Lanɗo Yahuudiyankeeɓe!» \v 19 Ɓe tappiri mo kadi kalinwol ka hoore, ɓe tutti mo, ɓe jiccii, ɓe sujjinkinanii mo. \v 20 Ɓay wonii ɓe gaynii mo waɗude jalnori, ɓe ɓorti mo dolokke boɗeejo on, ɓe ɓorni mo conci makko ɗin, ɓe naɓi mo fii fempoyegol. \s Fii no Iisaa Wariraa \r (Mat. 27.32-44; Luk. 23.26-43; Yhn. 19.17-27) \p \v 21 Tawi goɗɗo no wi'ee Sim'uunu mo Sirenii no iwaynoo ngesa, rewi ɗon. Tawi ko on woni ben Aleksander e Rufuusa. Ɓe karhi mo naɓugol *leggal Iisaa altindiraangal ngal. \v 22 Onsay ɓe naɓi Iisaa e ndee nokkuure wi'eteende Golgotaa, ko woni firo ɗun ko ‹Nokkuure Laalagal Hoore›. \v 23 Ɓe okkori mo njaram jillaaɗan *mirri, kono laatii o jaɓaali ɗan yarude. \v 24 Onsay ɓe fempi mo. Ɓe sendiri conci makko ɗin urɓa\f t 15.24 Zab. 22.19 \f* fii andugol mo kala ko gasata hendaade. \p \v 25 Wa ko ɓe fempata mo, tawi ko e walluhaa on. \v 26 Hari ɗunɗoo no windii fii ko o happiranaa kon: «Ko lanɗo Yahuudiyanke'en.» \v 27 Tawi wuyɓe ɗiɗo no fempidaa e makko, goɗɗo on ka sengo makko ɲaamo, oya on ka nano makko. \v 28 Ko nii ko bindi ɗin wi'unoo kon laatori, wonde: «O wattidete e bonɓe ɓen.»\f u 15.28 Isa. 53.12 \f* \v 29 Tawi feƴƴooɓe ɓen no hoyna mo, hayla hoore, wi'a: «Hey, an oo wi'unooɗo lancay *juulirde mawnde nden, darnita nde e nder balɗe tati, \v 30 awa dandito an tigi, tippoɗaa ka leggal altindiraangal ɗon!» \p \v 31 Tawi hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen e jannooɓe fii Sariya on ɓen kadi no jalaynoo mo hakkunde maɓɓe, wi'a: «O dandii ɓeya, kono o waawataa dandude hoore makko! \v 32 Si ko o *Almasiihu on, ɗun ko lanɗo *Isra'iila'en, yo o jippo ka leggal altindiraangal, yi'en, ɗun en gomɗinay mo!» Tawi fempidaaɓe e makko ɓen kadi no hoynaynoo mo. \s Fii Mayde Iisaa nden \r (Mat. 27.45-56; Luk. 23.44-49; Yhn. 19.28-30) \p \v 33 Gila naange e hoore, niwre waɗi e leydi ndin fow haa ka ɓaawo fanaa. \v 34 Wa fewndo ka ɓaawo fanaa, Iisaa ewnii ko tiiɗi, o wi'i: «Iilooyi, Iilooyi, lama sabaxtanii?»\f w 15.34 Zab. 22.2 \f*. (Ɗun no firi: Alla an, Alla an, ko fii honɗun tertaniɗaa mi?) \p \v 35 Woɓɓe e wonnooɓe ɗon ɓen nani ko o wi'i kon, ɓe wi'i: «On nanii, o noddii Iiliiya!» \p \v 36 Tun goɗɗo e maɓɓe dogi, ƴettoyi linsere, o ɓuɓɓini nde haa nde loppii ndiyan lammuɗan, o waɗi nde e tuggordu, o townani mo fii yo o yaru, e hoore himo wi'a: «Accee, ndaaren si Iiliiya aray, tippina mo.» \p \v 37 Iisaa ewnii ko tiiɗi, onsay o timmi. \p \v 38 Wirngallo* ngon ka juulirde mawnde seekii, woni pecce ɗiɗi, gila dow haa ley. \v 39 Ɓay hooreejo suufaaɓe wonnooɗo yeeso makko kanko Iisaa on yi'ii no o timmiri non, o wi'i: «Ka haqiiqa, hari oo neɗɗo ko *Ɓiɗɗo Alla!» \p \v 40 Tawi rewɓe kadi no ka woɗɗitii, no ndaara. Tawi no tawdaa e maɓɓe Mariyama jeyaaɗo Magaduuna e Mariyama yumma Yaaquuba tosooko on e Yuusufu, e Saliimatu. \v 41 Tawi ko ɓen jokkunoo mo kanko Iisaa, no kurkanoo mo wa fewndo ko o wonnoo Jaliilu, e ɗuuɗuɓe goo kadi ɓe o yaadunoo Yerusalaam. \s Fii no Iisaa Surriraa \r (Mat. 27.57-61; Luk. 23.50-56; Yhn. 19.38-42) \p \v 42 Hawrondiri niɓɓii, tawi ko hebulanagol *ɲalaande fowteteende nden. \v 43 Onsay oo wi'eteeɗo Yuusufu hewti. On ko hooloraaɗo goo e ngal dental maɓɓe, on ko jeyaaɗo Raamati, tawi on kaɲun tigi ko *laamu Alla ngun o tijjii. O heɓi cuucal yahugol ka Pilaatu, toroo mo hettugol furee Iisaa on. \v 44 Pilaatu ŋalɗi ko tawi o maayii kon. O noddi hooreejo suufaaɓe ɓen, o landii mo si tawii o maayiino. \v 45 Ɓay hooreejo on humpitii mo ɗun, o jonniti Yuusufu furee Iisaa on. \v 46 Kanko Yuusufu o soodoyi kasannge, o tippini furee Iisaa on ka hoore leggal, o tumbi e kasannge, o belnoyi mo e qaburu asaaɗo e feto. O talli hayre, o waɗi ka dambugal qaburu. \v 47 Tawi Mariyama jeyaaɗo Magaduuna e Mariyama yumma Yuusufu no ndaara ka o belniraa. \c 16 \s Fii Ummutal Iisaa Almasiihu on \r (Mat. 28.1-8; Luk. 24.1-12; Yhn. 20.1-10) \p \v 1 Ɓay *ɲalaande fowteteende nden feƴƴii, ɗun ko aseweere nden, Mariyama jeyaaɗo Magaduuna e Mariyama yumma Yaaquuba, e Saliimatu soodi tiiri fii ko ɓe fulla e furee Iisaa on. \v 2 E alat, ɗun ko ɲallal aranal e nder yontere nden, ɓen rewɓe dawi bimbi subaka ka yenaande, ɗun ko ka puɗal naange. \v 3 Tawi hiɓe wi'indira: «Taw ko hombo tallanta en hayre wonde nden ka dambugal yenaande nden?» \v 4 Tun ɓe ɓanti gite, ɓe haynii, ɓe tawi nden hayre njannde tallaama. \v 5 Ɓe naati ka nder yenaande, ɓe yi'i suka gorko, no ɓornii daneeji, no jooɗori ka sengo ɲaamo. Ɓe ŋalɗi, ɓe huli. \p \v 6 On wi'i ɓe: «Wota on hulu! Iisaa oo jeyaaɗo Naasirata, fempaaɗo on, mo wonɗon ɗaɓɓitude on, immitike, o alaa ɗoo. E hino nokkuure ka o belnanoo ɗon. \v 7 Awa yahee andinoyon taalibaaɓe makko ɓen e Petruusu, o adoyto on Jaliilu. Ko ton yi'oyton mo, wano o wiirunoo on non.» \p \v 8 Onsay ɓe dogi ɓe yalti ka yenaande ko fii hari diwnol e kaawee heɓii ɓe. Kono laatii ɓe wowlanaali hay gooto huunde, ko fii hari hiɓe huli. \s Fii no Iisaa Feeɲirani Sahaabaaɓe ɓen Sappoo e Go'o \r (Mat. 28.9-10; Yhn. 20.11-18) \p \v 9 Ɓay Iisaa immitike e ɲalaande aranere nden e nder yontere nden bimbi, ko o adii hollitaade ko Mariyama jeyaaɗo Magaduuna, on mo o yaltinnoo jinnaaji jeeɗiɗi e mun. \v 10 On yahi, o ɓanginanoyi ɗun ɓe Iisaa wondunoo ɓen, tawi ɓen no yoomi, no wulla. \v 11 Ɓay ɓe nanii wonde himo wuuri, awa kadi kanko debbo on o yi'ii mo, laatii ɓe hoolaaki mo. \p \v 12 Ɓawto ɗun, tawi ɗiɗo e maɓɓe no e hoore laawol, no yahaynoo e fulawaa, kanko Iisaa o feeɲirani ɓe noone goo. \v 13 Ɓen kadi arti, holliti ɗun ɓeya, laatii ɓe hoolaaki ɓen kadi. \v 14 Ka sakkitorun o feeɲani sappoo e go'ooɓe ɓen, wa fewndo ko ɓe jooɗii fii ɲaamugol, o feli ɓe sabu angal gomɗinal maɓɓe ngal e cattal ɓerɗe maɓɓe ɗen, fii ko ɓe hoolaaki yi'unooɓe mo ɓen kon ɓawto o immintineede. \p \v 15 E hoore ɗun o wi'i ɓe: «Yahee e aduna on fow, feɲɲinanon tageefo ngon fow Kibaaru Moƴƴo on. \v 16 Kala on gomɗinɗo, *lootaa maande kisiyee, dandoyte, kono kala on mo gomɗinaali, happante. \v 17 E hino maandeeji wondayɗi e ɓen gomɗinɓe: e innde an ɓe raɗoyto jinnaaji ɗin, ɓe wowla kadi e *haalaaji goo, \v 18 ɓe nanga bolle, si ɓe yaru kadi njaram waroojan, ɗun masinbintaa ɓe. Si ɓe *fawoyii kadi juuɗe maɓɓe ɗen e hoore nawnuɓe ɓen, ɓen ndikkay.» \p \v 19 Ɓay Iisaa Joomi on gaynii ɓe yewtude, o ƴentinaa ka kammu, o jooɗori ka sengo ɲaamo Alla. \v 20 Kamɓe kadi ɓe yahi, ɓe waajoyii hen fow, tawi Joomiraaɗo on no gollidude e maɓɓe, o haqinqiniri daalol ngol maandeeji ɗi ngol wondunoo ɗin.