\id LUK Bible in Fouta-Jalon Pular \ide UTF-8 \ide © Pioneer Bible Translators - Republic of Guinea, West Africa -- April 2009 \rem For any non-Paratext use of this text, permission must be obtained from the copyright holder. \mt NO LUUKA YOTTINIRI LINJIILA ON NON \c 1 \s Hunorde \p \v 1 Ɓay woodiino yimɓe ɗuuɗuɓe, nangannooɓe wallifagol fillayeeji fii piiji feƴƴunooɗi hakkunde men, \v 2 wano ɓee tawanooɓe gila ka fuɗɗoode yottinirnoo non e men, ɓen seeditorɓe gite mun, wonti kurkantooɓe daaluyee on, \v 3 min kadi mi taw no hawranimmi, yo Tawaafiilu tedduɗo, tippude e koo ko mi tefi, mi fensiti gila ka fuɗɗoode, weeɓitirangol on ɗun bindudi rewrundi, \v 4 fii no andiron pellital wongal ngal e nder ɗii janndeeji ɗi jannaɗon. \s Fii Feɲɲinannde Jibineede Yaayaa \p \v 5 Fewndo *Heroodu laaminoo diiwal *Yahuuda ngal, wooduno *yottinoowo sadaka wi'eteeɗo Zakariyaa'u jeyaaɗo e mojobere oo wi'eteeɗo Abiiya. Sonna makko ko e leɲol *Haaruuna jeyaa, on no wi'ee Elisabaatu. \v 6 Ɓe ɗiɗoo non ko ɓe feewuɓe yeeso Alla, awa kadi hiɓe jokkunoo yamirooje e sariyaaji Joomiraaɗo on e ɓaawo feloore. \v 7 Kono tawi ɓe maraa ɓiɗɗo, ɓay hari Elisabaatu wonaa jiidotooɗo, awa kadi mo kala e maɓɓe nawyii. \p \v 8 Tawi non e nder ko kanko Zakariyaa'u o gollaynoo golle yottingol sadakaaji ka Alla, ɗun ko fewndo ko mojobere makko nden ardinaa yottingol sadakaaji, \v 9 o toɗɗorano urɓa tippude e naamuuji maɓɓe kamɓe yottinooɓe sadaka ɓen naatugol ka nder juulirde Joomiraaɗo on, fii ittugol sadaka urngallooji sunneteeɗi. \v 10 Fewndo on saa'i ittugol sadaka urngallooji, tawi jamaa on fow no juula ka yaasi. \p \v 11 Ko fewndo on saa'i malaa'ikaajo Joomiraaɗo on feeɲani mo, no darii ka ɲaamo ittirde sadaka urngallooji. \v 12 Ɓay Zakariyaa'u yi'ii on malaa'ikaajo, o ɗenƴii, o huli. \v 13 Kono malaa'ikaajo on wi'i mo: «Wota a hulu, yo Zakariyaa'u, ko fii toraare maa nden jaɓaama. Sonna maa Elisabaatu jibinante boobo gorko, a innay on Yaayaa. \v 14 O wonane welo-welo e weltaare, awa kadi yimɓe buy weltoray jibinegol makko, \v 15 sabu o wonay aaden mawɗo yeeso Joomiraaɗo on. O yaroytaa njaram mandilinayɗan e kala ko caakinta. *Ruuhu Seniiɗo on wonoyay e makko gila ka teege yumma makko, \v 16 awa kadi o artiroyay *Banii-Isra'iilayankeeɓe buy e laawol Joomiraaɗo on, on Alla maɓɓe. \v 17 O yaaray yeeso Joomiraaɗo on e nder ruuhu e doole wa Iiliiya, fii no o artira ɓerɗe baabiraaɓe e telen-ma ɓiɓɓe mun, o artira murtuɓe ɓen e telen-ma faamu feewuɓe ɓen, e fii no o eɓɓirana Joomiraaɗo on jamaa hebulaniiɗo mo.» \p \v 18 Zakariyaa'u wi'i malaa'ikaajo on: «Ko honno ɗun henirantammi? Ko fii mi nawyii, awa ɓeyngu an kadi wonii nayeejo.» \p \v 19 Malaa'ikaajo on jaabii mo: «Ko min woni Jibriilu, darotooɗo takko Allaahu on. Ko mi imminaaɗo fii yewtugol ma, humpite oo kibaaru moƴƴo. \v 20 Jooni, a mbobiɗay, a waawataa wowlude ɗoo e ɗun laataade, sabu a hoolaaki ɗii konguɗi an laatoytooɗi e saa'i happaaɗo on.» \p \v 21 Tawi non jamaa on no habbii Zakariyaa'u, hiɓe jiɓii ko honɗun neeɓini mo ka nder *juulirde mawnde ton. \v 22 Ɓay o yaltii, o waawaali ɓe yewtude hay fus. Ɓe ndaari, ɓe tawi o feɲɲinanaama ka nder juulirde mawnde ton. O woni e eɓɓirangol ɓe juuɗe, o lutti mbobiɗude. \p \v 23 Ɓay ɲalaaɗe makko yottingol sadakaaji ɗen timmii, o yiltitii ka suudu makko. \v 24 Ɓay feƴƴii e ɗun, sonna makko Elisabaatu ƴetti reedu. O suuɗitii e nder lebbi jowi, himo wi'a: \q \v 25 «E hino ko Joomiraaɗo on waɗanimmi kon, \q2 o yeƴƴitike lan jooni, \q2 o ittanii lan kaa hersa \q3 ka mi wondunoo e hakkunde ɓee yimɓe.» \s Fii Feɲɲinannde Jibineede Iisaa \p \v 26 Ka lewru jeegaɓuru, Allaahu on nuli oo malaa'ikaajo wi'eteeɗo Jibriilu e ndee saare Naasirata jeyaande e ngal diiwal Jaliilu \v 27 haa e oo jiwo wi'eteeɗo Mariyama, mo gorko wi'eteeɗo Yuusufu jeyaaɗo e bolondaa Daawuuda ƴami. \v 28 Malaa'ikaajo on naati ka on jiwo, wi'i: «Mi salminii ma, an oo yeɗaaɗo sulfu. Joomiraaɗo on no wondi e maa.» \p \v 29 Ngol kongol jiɓi mo, o miijii ko honɗun e salminaango nii. \v 30 Malaa'ikaajo on wi'i mo: «Wota a hulu yo Mariyama, sabu a heɓii sulfu immorde ka Allaahu on. \v 31 Awa a ƴettay reedu, jibinaa boobo gorko, innoyaa mo Iisaa. \v 32 O wonay mawɗo, o noddiree Geɗal Jom Ɓural on. Allaahu Joomiraaɗo on jonnoyay mo jullere laamu maama makko Daawuuda nden. \v 33 O laamoyto suudu Yaaquuba ndun haa poomaa, awa kadi laamu makko ngun lannataa.» \p \v 34 Mariyama wi'i malaa'ikaajo on: «E ko honno ɗun laatorta, ɓay mi andaali gorko?» \p \v 35 Malaa'ikaajo on jaabii mo, wi'i: «Ruuhu Seniiɗo on aray e maa, bawgal Jom Ɓural on ɗuwirte\f a 1.35 Maa: \it «ɗuhirte».\it* \f* ɗowdi mun ndin. Ko ɗun si boobo *seniiɗo heɓoyteeɗo on noddiroyte *Ɓiɗɗo Alla. \v 36 Jooni non, Elisabaatu oo musiɗɗo maa ko sowiiɗo, o sowike kanko kadi e nder nayeewu makko boobo gorko. On wi'anooɗo jiidotaako no e nder lewru jeegaɓuru mun \v 37 sabu alaa ko Allaahu on ronki.» \p \v 38 Onsay Mariyama wi'i: «Min ko mi korɗo Joomiraaɗo on. Yo woniranan wano wiiruɗon non.» Onsay malaa'ikaajo on yahi. \s Fii no Mariyama Humpitoroyi Elisabaatu \p \v 39 E nder ɗen balɗe ɗon, Mariyama immii no heɲii yahugol e saare goo ka hoore pelle e nder ndii leydi bolondaa Yahuuda. \v 40 O naati ka suudu Zakariyaa'u, o salmini Elisabaatu. \v 41 No Elisabaatu nanirnoo salminaango Mariyama ngon, ɓiɗɗo makko on memminii ka nder reedu makko, kanko Elisabaatu o heewi Ruuhu Seniiɗo on, \v 42 o ewnii ko tiiɗi, o wi'i: «An ko a barkinaaɗo e hakkunde rewɓe ɓen, awa kadi ɓiɗɗo mo saawuɗaa on ko barkinaaɗo! \v 43 E ko honno mi newniranaa yo yumma Koohoojo an on seeno ka an. \v 44 No hito salminaango maa ngon naatirnoo ka noppi an, boobo mo mi saawi on memminii weltaare ka reedu an. \v 45 On hooliiɗo ko Joomiraaɗo on fodi ɗun kon ko laatotooɗun, haray ko malaaɗo!» \s Beytol Mariyama ngol \p \v 46 Onsay Mariyama wi'i: \q «Wonkii an kin no manta Joomiraaɗo on. \q \v 47 Ruuhu an on no weltanii Allaahu on, \q3 on Dandoowo lan, \q \v 48 ɓay o liiƴii giiɗe makko ɗen e ndee lo'ere an \q3 min oo korɗo makko. \q2 Ko ɗun waɗi, gila hande kala jamaanu aroyayngu \q3 wi'oyay ko mi barkinaaɗo, \q \v 49 ɓay Jom Bawgal on waɗanii lan piiji mawnuɗi, \q2 innde makko nden ko hormorteende. \q \v 50 Awa kadi yurmeende makko nden no layude \q2 e hoore ɓen hulooɓe mo, \q3 gila e jamaanu heɓi e jamaanu. \q \v 51 O golliri doole jungo makko ngon golle mawɗe. \q2 O saakiti ɓen waɗuɓe e ɓerɗe mun miijooji townitaare. \q \v 52 O jippini ɓen marɓe doole ka julle mun laamu. \q2 O towni lo'uɓe ɓen. \q \v 53 O harniri weelaaɓe ɓen piiji moƴƴi. \q2 O raɗii alɗuɓe ɓen juuɗe mehe. \q \v 54 O faabii *Isra'iila'en, ɓen jiyaaɓe makko. \q2 O anditi fii yurmeende makko nden, \q \v 55 wano o fodirnoo maamaaɓe men ɓen \q2 e Ibraahiima e jurriya mun on non haa poomaa.» \m \v 56 Mariyama wondi ɗon e Elisabaatu e nder lebbi tati. Onsay o yiltitii ka makko. \s Fii Jibineede Yaayaa \p \v 57 Ɓay hewtii ka Elisabaatu jibinta, o jibini boobo gorko. \v 58 No kawtalɓe makko ɓen e siɓɓe makko ɓen humpitornoo nden yurmeende nde Joomiraaɗo on yeɗi mo, ɓe weltodi e makko. \p \v 59 Ka ɲallal jeetataɓal, ɓe ari *sunningol boobo on, ɓe faalaa mo innitirde ben makko Zakariyaa'u. \v 60 Kono yumma makko ƴetti haala kan, wi'i: «Oo'o, ko Yaayaa o innetee!» \p \v 61 Ɓe wi'i mo: «Hay gooto e musiɓɓe maa ɓen innaaka nden innde ɗon!» \p \v 62 Ɓe landori ben boobo on eɓɓirangol mo juuɗe fii andugol ko honno o innata boobo on. \v 63 Zakariyaa'u torii alluwal, o windi ɗon: «Ko Yaayaa o innetee.» Onsay ɓe fow ɓe ŋalɗi. \v 64 Ɗon kisan, o hetti hunduko makko kon e ɗenngal makko ngal, o wowli, o jarni Alla. \v 65 Onsay yimɓe kawtal ngal fow huli, awa kadi koɗooli wonɗi ka hoore pelle Yahuuda ɗin fow hollondiri fii kon ko waɗi ɗon. \v 66 Kala nanuɗo ɗun miijii e ɓernde mun, wi'i: «Ko honɗun oo boobo laatotoo?» Tawi bawgal Joomiraaɗo on no wondi e makko. \s Beytol Zakariyaa'u ngol \p \v 67 Ɓay Zakariyaa'u ben boobo on heewii Ruuhu Seniiɗo on, o woni e haalugol ko o longinaa, o wi'i: \q \v 68 «Mantoore wonanii Joomiraaɗo on, on Alla Isra'iila'en, \q2 e nder ko o faabii o sotti jamaa makko on kon. \q \v 69 O yeɗii en Dandoowo mawɗo \q2 e nder nduu suudu Daawuuda, on jiyaaɗo makko \q \v 70 wano o daalirnoo e kundule annabaaɓe makko laaɓuɓe ɓen \q2 gila e duuɓi feƴƴunooɗi, \q \v 71 hisingol en e juuɗe ayɓe men e kala aɲuɓe en. \q \v 72 Ko nii o yeɗirnoo maamiraaɓe men ɓen yurmeende, \q2 o anditi *ahadi makko seniindi ndin, \q \v 73 ɗun ko woondoore nde o woondannoo ben men Ibraahiima nden \q \v 74 fii jattingol en e juuɗe ayɓe men ɓen \q2 e newnangol en rewugol mo e ɓaawo kulol \q \v 75 e nder laaɓal e peewal yeeso makko, \q2 e nder ngurndan men ɗan fow. \q \v 76 An-le oo boobo, a innete annabaajo Alla Jom Ɓural on, \q2 sabu a hikkanto Joomiraaɗo on yeeso \q2 fii moƴƴinangol mo laawi makko ɗin, \q \v 77 fii no o andinira jamaa makko on wonde \q2 ko yaafuyee junuubaaji maɓɓe ɗin o yeɗirta ɓe kisiyee, \q \v 78 ko fii Alla men on ko heewuɗo yurmeende, \q2 ɗun ko nden nde o imminirani en ndaygu immorde ka dow \q \v 79 fii ndayginangol wonɓe ka niwre ɓen \q2 e ɓen jooɗiiɓe ka ɗowdi mayde \q2 e fii ardagol en e laawol ɓuttu.» \m \v 80 Paykun kun njanɗi, ruuhu makko on kadi tiiɗi. Ko ka wulaa o daakinoo haa ɲande o feeɲannoo *Banii-Isra'iila'en. \c 2 \s Fii Jibineede Iisaa \r (Mat. 1.18-25) \p \v 1 E nder ɗen balɗe ɗon Awgustu lanɗo mawɗo Roomu on yamiri winditagol laamateeri makko ndin fow. \v 2 Fewndo nden winditannde aranere, hari ko Kiriniiyu woni ko halfinaa ardagol leydi Sirii ndin. \v 3 Mo kala winditorayno ka saare mun. \p \v 4 Yuusufu kaɲun kadi iwri ka diiwal Jaliilu e ndee saare Naasirata fii yahugol ka diiwal Yahuuda, ka saare Daawuuda wi'eteende Bayti-Lahiimi, ɓay hari ko o jeyaaɗo e nder ɓeynguure Daawuuda nden, awa kadi ko e ndun suudu o jeyaa, \v 5 fii no o winditodira e Mariyama on ƴamaaɗo makko, tawi on ko sowiiɗo. \v 6 Fewndo ɓe wonnoo ɗon, saa'i ka Mariyama jibinta hewti. \v 7 O firtii dikkuru makko ndun. O buumi mo e wudere, o wallini e nder kunnawal ɲamminirgal daabeeji, ɓay hari ɓe heɓaali werde ka suudu hoɓɓe. \s Fii Hakkunde Malaa'ikaaɓe ɓen e Ngaynaakooɓe ɓen \p \v 8 Tawi e on jemma, no woodunoo e ngal diiwal ɗon ngaynaakooɓe daakinooɓe fii aynugol gureeli mun ɗin. \v 9 Malaa'ikaajo Joomiraaɗo on feeɲani ɓe, annoora Joomiraaɗo on jalbini nokkuure ka ɓe woni ɗon. Ɓe huli fota. \v 10 Kono malaa'ikaajo on wi'i ɓe: «Wota on hulu, sabu miɗo feɲɲinande on Kibaaru Moƴƴo mo welo-welo moolanaango wonanayngo jamaa on fow. \v 11 Hande e ndee saare Daawuuda, on daɲanaama ton Dandoowo, on-le ko *Almasiihu on, ko kanko woni Joomi on. \v 12 Awa seedee mun, on taway boobo penu no buumaa e nder wudere, wallinaa e nder kunnawal.» \p \v 13 No o gaynirnoo wowlude ɗun, ɗon kisan konu malaa'ikaaɓe moolanaangu tawti malaa'ikaajo on, no manta Allaahu on, hiɓe wi'a: \q \v 14 «Mangural wonanii Allaahu on ka kammu, \q2 ɓuttu wonii e oo aduna, \q2 hakkunde ɓen ɓe o waɗani sulfu makko on!» \p \v 15 Ɓay malaa'ikaaɓe ɓen ƴentii, ngaynaakooɓe ɓen wi'indiri: «Mahen Bayti-Lahiimi ndaaroyen ko waɗi ton kon, ɗun ko koo ko Joomiraaɗo on andini en fii mun!» \p \v 16 Ɓe yahi heɲa, ɓe tawoyi Mariyama e Yuusufu ton, tawi boobo penu on kadi no wallinaa ka nder kunnawal. \v 17 Ɓay ɓe yi'ii mo, ɓe fillitii ko ɓe wowlananoo kon fii on boobo. \v 18 Kala nanunooɓe ko ɓen ngaynaakooɓe yewtaynoo kon wontiri ɗun ŋalaw. \v 19 Mariyama mari ɗun fow ka ɓernde mun, maanditii fii miijitagol. \v 20 Ontuma ngaynaakooɓe ɓen yiltitii, hiɓe manta mawnina Allaahu on fii kala ko ɓe nanunoo e ko ɓe yi'i wano ɓe wowlirananoo non tigi. \p \v 21 Ɓay balɗe jeetati ɗen timmii, o sunninaa o innaa Iisaa, innde nde malaa'ikaajo on toɗɗaninoo boobo on nden ado neene makko saawude mo. \s Fii no Iisaa Weeɓitiraa Yeeso Joomiraaɗo on \p \v 22 Ɓay ɲalaaɗe fii laɓɓinagol maɓɓe ngol timmii, wano Sariya Muusaa on wiirunoo non, ɓe naɓi boobo on *Yerusalaam fii weeɓitangol mo Joomiraaɗo on, \v 23 (wano windori non ka Sariya Joomiraaɗo on: «Kala boobo gorko afo on ka neene mun ko Joomiraaɗo on jeyi.»),\f b 2.23 Maa:\it «Kala boobo gorko afo on ka neene mun noddiroyte laaɓuɗo Joomiraaɗo on.» \it* Egg. 13.2, 13.12 e Lew. 12.6 \f* \v 24 e fii ittugol sadaka legetereeji ɗiɗi maa gabooji kecci ɗiɗi wano wiiranoo non ka Sariya Joomiraaɗo on. \p \v 25 Tawi no woodunoo Yerusalaam gorko wi'eteeɗo Sim'uunu. On ko feewuɗo e kadi ko rewoowo Joomiraaɗo on. Himo tijjaninoo *Isra'iila'en on Dandoowo, tawi kadi *Ruuhu Seniiɗo on no e hoore makko. \v 26 Ruuhu Seniiɗo on feɲɲinanno mo wonde o maayataa ado o yi'ude Almasiihu Joomiraaɗo on. \v 27 Ruuhu Seniiɗo on ardii mo haa ka *juulirde mawnde. Fewndo ko mawɓe paykun kun addata kun, ɗun ko Iisaa, fii laatinangol kun aadaaji maɓɓe tippude e Sariya Muusaa on, \v 28 kanko Sim'uunu o tambii paykun kun ka juuɗe makko, o jarni Alla, o wi'i: \q \v 29 «Jooni non, yaa an Joomiraaɗo, \q2 a accay jiyaaɗo maa on maaya e nder ɓuttu \q2 wano daalirannoɗaa mo non, \q \v 30 sabu mi yi'irii gite an ɗen kisiyee iwruɗo e maa on, \q \v 31 mo moƴƴinɗaa yeeso jamaaji ɗin fow, \q \v 32 ɗun-le ko ndaygu hentinanayngu leƴƴi aduna on fow \q2 e darja wonanayɗo jamaa maa *Isra'iila on.» \m \v 33 Ben makko e yumma makko ŋalɗi fii ko wowlanoo fii makko kon. \v 34 Sim'uunu du'anii ɓe, wi'i Mariyama neene paykun kun: «Awa kun paykun wonoyay fii liɓugol woɓɓe, ɓanta ɓeya e nder leydi Isra'iila ndin e fii wonugol maande nde yimɓe ɓen yeddata, \v 35 e fii no miijooji ɓerɗe buy feeɲira. An kadi a heɓay nguli ɓernde wa tufiraande kaafa.» \p \v 36 Tawi no woodunoo ɗon kadi debbo haaloowo ko Alla longini ɗun wi'eteeɗo Hannatu, on ko geɗal Fanu'iila, jeyaaɗo e bolondaa Asiira, duuɓinɗo fota. On ko yeru duuɓi jeeɗiɗi wondunoo e moodi mun gila curbayaagal makko. \v 37 Ontuma o heynii haa o heɓi duuɓi cappanɗe jeetati e nay. E nder ɗun kadi, o iwataano ka juulirde mawnde, himo duuminoo ton e rewugol Alla, hoora, toroo jemma e ɲalorma. \v 38 On debbo hewti e on saa'i tigi, himo jarna Alla, himo wowlana kala tijjinooɗo hisineede ndee saare Yerusalaam fii kun paykun. \p \v 39 Ɓay Yuusufu e Mariyama waɗii ko Sariya Joomiraaɗo on yamiri kon fow, ɓe yiltitii ka saare maɓɓe Naasirata, ɗun ko e nder Jaliilu. \v 40 Tawi paykun kun no njanɗude tun tiiɗa e nder ko kun heewata faamu kon. Awa kadi sulfu Alla on no e hoore makkun. \s Fii Iisaa Paykun ka Juulirde Mawnde \p \v 41 Tawi mawɓe Iisaa ɓen yahayno hitaande kala Yerusalaam fii *Juldeere Yawtaneede nden\f c 2.41 Egg. 12 \f*. \v 42 Ɓay kun heɓii duuɓi sappoo e ɗiɗi, ɓe yaadi e makkun e nden juldeere wano woowiri non. \v 43 Ɓay juldeere nden feƴƴii, mawɓe paykun kun hooti, kono kaɲun paykun kun, ɗun ko Iisaa, luttiti Yerusalaam, tawi mawɓe makkun ɓen andaali. \v 44 Ɓay hiɓe sikka paykun kun no wondi e ɓe ɓe ardunoo ɓen, ɓe yahi yeru ɲallal. Onsay ɓe woni e ɗaɓɓitugol kun e hakkunde siɓɓe maɓɓe ɓen e andindiraaɓe maɓɓe ɓen. \v 45 Ɓay ɓe yiitaali kun, ɓe yiltitii Yerusalaam fii ɗaɓɓitoygol kun. \v 46 Balɗe tati ɓaawo ɗun, ɓe tawoyi kun ka juulirde mawnde, hikun jooɗii hakkunde karamokooɓe ɓen, heɗitii ɓe, e kadi hikun landotonoo ɓe lande. \v 47 Nanunooɓe hikun yewta ɓen fow ŋalɗi sabu hakkille makkun ɗen e ko kun jaabotonoo kon. \p \v 48 Ɓay mawɓe makkun ɓen yi'ii kun, ɓe ŋalɗi, neene makkun wi'i kun: «Boobo an, ko honɗun waɗanɗaa men ɗun? E hino ɗun fow min e ben maa meɗen ɗaɓɓitude ma e nder sokola!» \p \v 49 Kun wi'i ɓe: «Ko fii honɗun ɗaɓɓitirton mi? Hari on andaa miɗo haani wonude ka suudu Ben an?» \v 50 Kono kamɓe ɓe faamaali ngol kongol ngol kun haalani ɓe. \p \v 51 Ontuma kun yiltodi e maɓɓe Naasirata, kun yankinanii ɓe. Neene makkun mari ɗin piiji fow ka ɓernde mun maanditii. \v 52 Tawi kun paykun, ɗun ko Iisaa, no mawnude tun, faamu makko on kadi ko yeeso tun woni yaarude, himo ɓeydoo tun welude Allaahu on e yimɓe ɓen. \c 3 \s Fii Waaju Yaayaa ngun \r (Mat. 3.1-12; Mrk. 1.1-8; Yhn. 1.19-28) \p \v 1 Ka laamu Tibariiyu heɓi duuɓi sappoo e jowi ɗon, ɗun ko lanɗo mawɗo Roomu on, fewndo onsay hari ko Pilaatu Pontii woni lanɗo diiwal Yahuuda ngal, tawi ko *Heroodu laamii diiwal Jaliilu ngal, tawi ko Filiipu miɲɲiraawo makko on kadi laamii ɗee leyɗe ɗoo, ɗun ko Ituuriiya e Taraahuuniti, tawi ko Lisaaniiyu laamii diiwal Abiliiya ngal, \v 2 fewndo Hannaana e Qayaafa wonnoo *yottinooɓe mawɓe sadaka, Allaahu on daalanno Yaayaa mo Zakariyaa'u ka wulaa. \v 3 Onsay Yaayaa yahi daande Yurdayniwol fow himo waajoo yimɓe ɓen yo ɓe aru ɓe *lootee maande tuubuubuyee fii yo junuubaaji maɓɓe ɗin yaafe \v 4 wano windori non ka deftere fii ɗii konguɗi annabi *Isaaya: \p «Kaa hawa ko hawa ewnotooɗo ka wulaa, wi'a: \q Moƴƴinee laawol Joomiraaɗo on, \q2 fewnon juri makko ɗin. \q \v 5 Ayɗe ɗen fow uddete, \q2 pelle njane e tosooke ɗen fow joltinee. \q Ɗate ɓoyliiɗe ɗen fewnee, \q2 laawi kaanuɗi ɗin newɗinee. \q \v 6 Kala neɗɗanke yi'ay kisiyee iwruɗo ka Alla on.»\f d 3.6 Isa. 40.3-5 \f* \m \v 7 O wi'ayno ɗin jamaaji arayɗi e makko fii *lootegol maande tuubuubuyee: «Ko onon yo iwdi kuura! Ko hombo tindini on dogugol tikkere aroyaynde nden? \v 8 Awa yo kuuɗe mon ɗen hollu wonde on tuubii. Hara on hooloraali wi'ugol wonde ko Ibraahiima woni maama mon, ko fii mi andinii on, Alla no waawi wattude ɗee kaaƴe ɗoo ɓiɓɓe Ibraahiima. \v 9 Toode teenirde nden no waalii ka binde leɗɗe. Kala leggal ngal rimataa ɓiɓɓe moƴƴuɓe, ngal soppete, ngal bugee ka yiite!» \p \v 10 Onsay yimɓe ɓen landii mo: «Ko honɗun men waɗata jooni?» \p \v 11 O jaabii ɓe: «Kala marɗo dolokkaaji ɗiɗi yo sendodu ɗi e mo maraa. Kala jogiiɗo kadi ɲaametee yo o warru wano non.» \p \v 12 Ƴantooɓe* sagalle ɓen ari e makko fii lootegol maande tuubuubuyee, ɓe wi'i mo: «Karamoko, ko honɗun men haani waɗude?» \p \v 13 O wi'i ɓe: «Wota on ƴantu toonin ko yamiraɗon kon.» \p \v 14 Suufaaɓe goo kadi landii mo: «Menen-le, ko honɗun men haani waɗude?» \p O jaabii ɓe: «Wota on jattu hay gooto kaalisi, wota on ittin hay gooto e hoore tooɲe, yo njoddi mon ndin yonu on.» \p \v 15 Tawi mo bee e maɓɓe no miijotonoo ka ɓernde mun si tawii wonaa Yaayaa woni *Almasiihu on, ko fii hari jamaa on no sabbinoo on. \v 16 Kanko Yaayaa o jaabii ɓe, o wi'i: «Min, ko ndiyan mi woni on lootirde, kono ɓurɗo lan doole on, mo mi hewtaa hay firtugol ɓoggi paɗe mun, no arude. On non ko *Ruuhu Seniiɗo on e yiite o lootirta on. \v 17 Himo jogii feeteewo makko ngon ka jungo, ko o hentinira bete\f ɗ 3.17 Maa: \it «gete».\it* \f* makko on, o mooɓa ɲaametee on ka beembal makko, o sunnira foron on yiite nge ɗaanotaako.» \p \v 18 Tawi Yaayaa no feɲɲinanaynoo jamaa on Kibaaru Moƴƴo wondude e waajuuji heewuɗi. \v 19 Kono ɓay Yaayaa felii *Heroodu lanɗo diiwal ngal, sabu ko on resi sonnaajo yumma-gooto mun on kon, ɗun ko debbo wi'eteeɗo Heroodiiya, wondude e kala bonnereeji ɗi o waɗaynoo, \v 20 onsay Heroodu ɓeyditiri ɗun hendagol Yaayaa, soka mo. \s Fii no Iisaa Lootiraa \r (Mat. 3.13-17; Mrk. 1.9-11) \p \v 21 Fewndo ko jamaa on fow ari fii lootegol maande tuubuubuyee, Iisaa kadi lootoraa. Fewndo ko o du'otoo, kammu ngun udditii, \v 22 Ruuhu Seniiɗo on ƴetti mbaadi gabooru tippii e makko. Onsay hawa nanii ka kammu, no wi'a: «Ko an woni Ɓiɗɗo an yiɗaaɗo on, miɗo weltor-maa.» \s Fii Iwdi Iisaa ndin \r (Mat. 1.1-17) \p \v 23 Ko Iisaa fuɗɗii waajaade, ko wa mo duuɓi cappanɗe tati. Ko o tuumanooɗo wonugol geɗal Yuusufu, on ɓiɗɗo Helii, \v 24 mo Matsaata, mo Lewi, mo Malkii, mo Yannaa, mo Yuusufu, \v 25 mo Mataasiyaa, mo Amuusa, mo Naahuuma, mo Haslii, mo Najji, \v 26 mo Maasa, mo Mataasiyaa, mo Sim'ii, mo Yuusuka, mo Yahuuza, \v 27 mo Yuuhanna, mo Reesa, mo Zarubaabila, mo Sa'alti'iila, mo Neerii, \v 28 mo Malkii, mo Addii, mo Qusaama, mo Almudaama, mo Iiri, \b \p \v 29 mo Yuusii, mo Aliyaasaru, mo Yuriima, mo Matsaata, mo Lewi, \v 30 mo Sim'uunu, mo Yahuuda, mo Yuusufa, mo Yuunaana, mo Alyaqiima, \v 31 mo Malayaa, mo Maynaana, mo Mataasa, mo Naasaana, mo Daawuuda, \v 32 mo Yassaa'u, mo Obiida, mo Bo'aaza, mo Salmaana, mo Nahasuuna, \v 33 mo Ammiina-Daaba, mo Adumiina, mo Arnii, mo Hasruunu, mo Faarisa, mo Yahuuda, \b \p \v 34 mo Yaaquuba, mo Issaaqa, mo Ibraahiima, mo Taaraha, mo Naahuura, \v 35 mo Seruuja, mo Ra'uwa, mo Faalaja, mo Aabira, mo Saalaha, \v 36 mo Kiinaana, mo Arfaksaada, mo Saama, mo Nuuhu, mo Laamaka, \v 37 mo Matuusaalaha, mo Hanuuka, mo Yaarada, mo Mahalaliila, mo Kiinaana, \v 38 mo Anuusa, mo Siita, mo *Aadama, mo Allaahu on. \c 4 \s Fii no Ibuliisa Ndarndori Iisaa \r (Mat. 4.1-11; Mrk. 1.12-13) \p \v 1 Iisaa iwi Yurdayniwol no heewi *Ruuhu Seniiɗo on. Ruuhu on nawri mo ka wulaa. \v 2 Ko ton Ibuliisa ndarndii mo fodde balɗe cappanɗe nay. O ɲaamaali hay fus e nder ɗen balɗe ɗon fow. Ɓawto ɗun o weelaa. \p \v 3 Onsay Ibuliisa wi'i mo: «Si tawii ko a *Ɓiɗɗo Alla, yamir ndee hayre yo nde wontu ɲaametee.» \p \v 4 Iisaa jaabii mo, wi'i: «No windii wondema: ‹Neɗɗo hinaa ɲaametee tun wuurirta.› »\f e 4.4 Yaɲ. 8.3 \f* \p \v 5 Onsay Ibuliisa naɓi mo ka ɓuri toowude, o holli mo laamateeriiji aduna on fow yeru hinƴaango yiitere. \v 6 O wi'i mo: «Mi jonnete laamu e hoore majji ɗi fow wondude e darja majji on, ɓay mi jonnanooma ɗi, awa-le mi okkay ɗi mo mi faalanaa woo. \v 7 Si tawii a sujjanii lan, ɗii fow wontante.» \p \v 8 Iisaa jaabii mo, wi'i: «No windii wondema: ‹Ko Alla Joomiraaɗo maa on sujjantaa, rewaa mo kanko tun.› »\f f 4.8 Yaɲ. 6.13 \f* \p \v 9 Ibuliisa nawri mo kadi Yerusalaam, joɗɗinoyi mo ka hoore warɲakere *juulirde mawnde, o wi'i mo: «Si tawii ko a Ɓiɗɗo Alla, hocco ɗon, cikkoɗaa ka leydi, \v 10 ko fii no windii wondema: ‹O yamiray malaa'ikaaɓe makko ɓen fii maa, yo ɓe reene, \v 11 awa kadi ɓe tamborte juuɗe maɓɓe ɗen fii wota koyngal maa ngal feggo e hayre.› »\f g 4.11 Zab. 91.11-12 \f* \p \v 12 Iisaa jaabii mo, wi'i: «No windii wondema: ‹Wota a ndarndo Joomiraaɗo on, on Alla maa.› »\f h 4.12 Yaɲ. 6.16 \f* \p \v 13 Ɓay Ibuliisa lannii mo ndarndaade e ɗii ɗoo fow, o pottitii mo haa o eɓɓa feere goo. \s Fii Golle Iisaa ɗen Jaliilu \r (Mat. 4.12-17; Mrk. 1.14-15) \p \v 14 Iisaa yiltodi e bawgal Ruuhu Allaahu on ka diiwal Jaliilu. Fii makko andii e nokkeeli heeduɗi ɗon ɗin fow. \v 15 O jannayno ka juulirɗe maɓɓe. Yimɓe ɓen fow manti mo. \p \v 16 O yahi Naasirata ka o ne'aa ɗon. E *ɲalaande fowteteende nden, ɗun ko asewe, o naati ka juulirde wano o woowiri non. O immii fii jangugol. \v 17 O jonnaa deftere annabi Isaaya nden, o udditi nde, o hawrondiri e cortewol ka ɗunɗoo windii: \p \v 18 «Ruuhu Joomiraaɗo on no e hoore an, \q sabu ko min woni Suɓaaɗo on \q2 fii feɲɲinangol miskinɓe ɓen Kibaaru Moƴƴo on. \q O nelii lan \q2 fii hollitugol nangaaɓe ɓen hettugol hoore mun, \q2 hollita bumɓe ɓen hettugol giiɗe mun ɗen, \q2 hollita njaggaaɓe ɓen kadi hettugol hoore mun, \q \v 19 e fii humpitugol on ndee hitaande nde Joomiraaɗo on waɗi moƴƴere mun nden e mun.»\f i 4.19 Isa. 61.1-2 \f* \m \v 20 Ontuma o ɲobbi deftere nden, o jonni nde wallitotooɗo on, o jottii. Tawi yimɓe ɓen fow ka nder juulirde no punnii mo. \v 21 Onsay o wi'i ɓe: «Oo daaluyee mo nanirɗon noppi mon ɗin laatike hande.» \v 22 Fow seeditanii mo, ŋalɗidi e ɗin konguɗi makko moƴƴi ɗi o yewtaynoo, hiɓe wi'a: «Wonaa ɓiɗɗo Yuusufu on nii?» \p \v 23 Iisaa wi'i ɓe: «Miɗo andi on wowlanay lan ngol tindol ɗoo: Ɲawndoowo, ɲawndu hoore maa tigi. Kala ko men nani waɗii Kafernahuum, waɗu ɗun kadi ka leydi maa ɗoo.» \v 24 O wi'i ɓe kadi: «Mi wowlanay on haqiiqa, annabaajo hay e gooto teddinaaka ka leydi mun. \v 25 E hino goonga ko mi woni on wowlande: E fewndo jamaanu Iiliiya, hari keynguuɓe buy no woodi e nder leydi Isra'iila. Ko fewndo onsay wonnoo duuɓi tati e lebbi jeegoo kammu ngun no uddii ndiyan ɗan toɓɓaali, heege tiiɗunge waɗi e leydi ndin fow, \v 26 kono hari Iiliiya nulaaka e hay gooto e ɓen keynguuɓe, si hinaa e debbo keynguujo mo Sarfati, ɗun ko e nder leydi Siduuna. \v 27 Tawi kadi e fewndo jamaanu annabi Iliyaasa, ɓe ɗamajan buy no leydi Isra'iila, kono hari hay gooto e maɓɓe sellinaaka, si hinaa oo Siriyankeejo wi'eteeɗo Na'amaana.» \p \v 28 Ɓay ɓe nanii ɗii konguɗi makko, wonnooɓe ka nder juulirde ɓen fow tikki. \v 29 Ɓe immii, ɓe duɲiri mo ka ɓaawo saare, ɓe naɓi mo haa ka fello ngon ƴellitii ɗon fii bugagol mo ley. Tawi nden saare ko e falo ngon fello darnaa. \v 30 Kono o ukkitii hakkunde maɓɓe, o feƴƴi, o yahi. \s Fii no Iisaa Raɗori Jinna, Ɲawndiri Ɲabbeeli Buy \r (Mrk. 1.21-28) \p \v 31 Iisaa yahi Kafernahuum, nden saare ko jeyaande e diiwal Jaliilu, himo janna e ɲalaande fowteteende nden, ɗun ko aseweere nden. \v 32 Ko o jannaynoo kon ŋalɗini jamaa on, sabu himo wowliraynoo bawgal. \p \v 33 Tawi no ka nder juulirde ton neɗɗo mo jinnawii bonngii nangi, on sonki, wi'i: \v 34 «Hey, ko honɗun faalanaɗaa men, an Iisaa oo jeyaaɗo Naasirata? Hara ko mulugol men aranɗaa? Min miɗo andi ko hombo wonu-maa, ko a *Seniiɗo mo Alla!» \p \v 35 Onsay Iisaa yamiri ngii, wi'i: «Fanku, yaltaa e oo neɗɗo!» Jinnawii ngin liɓi mo hakkunde maɓɓe, ngii yalti e makko, ngii barminaali mo. \p \v 36 Fow ŋalɗi, no wi'indira: «E ko honɗun woni ngol kongol? Oo no yamira jinnaaji bonɗi ɗin e hoore doole e bawgal, ɗi yalta!» \v 37 Kibaaru fii makko lolli e nokkeeli heeduɗi ɗon ɗin fow. \p \v 38 Ɓay o iwii ka juulirde, o yahi ka galle Sim'uunu. Tawi esiraawo Sim'uunu suddiiɗo on no nawni nawnaare nguli-ɓandu tiiɗuki. Ɓe torii mo kanko Iisaa ballal. \v 39 O ugginii e hoore makko, o yamiri nawnaare nden, nde yalti e makko. Ɗon kisan on immii, o woni e kurkanagol ɓe. \p \v 40 Ɓay naange ngen mutii, kala marnooɓe ɲawɗo noone ɲaw fow, ɓe addi ɓe e makko. O *fawi juuɗe makko ɗen e hoore mo kala e maɓɓe, o sellini ɓe. \v 41 Tawi kadi jinnaaji no yaltude e buy e maɓɓe, hara hiɗi sonka, wi'a: «Ko an woni Ɓiɗɗo Alla on!» Kono o toŋani ɗi, o salii ɗi wowla, ɓay hari hiɗi andi ko kanko woni *Almasiihu on. \p \v 42 No weetirnoo bimbi, Iisaa yalti yaari e nokkuure wulɗinnde. Jamaaji ɗin woni e ɗaɓɓitugol mo, ɓe ari haa e makko. Ɓe faalaa mo tongude ɗon, hara o accaali ɓe ɗon. \v 43 Kono o wi'i ɓe: «Bee mi feɲɲinana ɗeya ca'e kadi Kibaaru Moƴƴo on, ɗun ko kibaaru fii *laamu Alla ngun, sabu ko fii ɗun mi neliraa.» \v 44 Onsay o woni e waajagol ka juulirɗe diiwal Yahuuda. \c 5 \s Fii Taalibaaɓe ɓe Iisaa Adii Noddude ɓen \r (Mat. 4.18-22; Mrk. 1.16-20) \p \v 1 Ɲande goo, tawi Iisaa no e daande nduu *Weendu Jaani-Saarata. Tawi jamaa no duɲindira e fee makko fii heɗagol daaluyee Allaahu on. \v 2 O haynii laakoy ɗiɗoy ka sera weendu, tawi yungooɓe ɓen no jippii fii lootugol *jalaaji maɓɓe ɗin. \v 3 O ƴawi e gokkun e koy laakoy, ɗun hawrondiri e kun Sim'uunu kun, o yamiri onɗon woɗɗintingol ɓe pencen on seeɗa. Ontuma o jooɗii e nder makkun, o woni e jannugol jamaa on. \p \v 4 Ɓay o gaynii jannude, o wi'i Sim'uunu: «Nawru laakun kun ka luggi ɗon, bugoɗon jalaaji mon ɗin, nangon liƴƴi.» \p \v 5 Sim'uunu jaabii mo: «Jom amen, oo jemma feƴƴuɗo ɗoo fow meɗen yungude, men heɓaali hay fus. Kono sabu ko maakuɗon kon, mi bugoto jalaaji ɗin.» \p \v 6 Ɓay ɓe waɗii ɗun, ɓe nangi liƴƴi ɗuuɗuɗi, benii jalaaji maɓɓe ɗin fuɗɗii taƴude. \v 7 Onsay ɓe ɓaaƴi ɓeya wondiɓɓe maɓɓe wonɓe e kuma laakun fii ko ara wallitoo ɓe. Ɓen ari ɓe hebbini laakoy koy ɗiɗoy non, haa koy faalaa mutude. \p \v 8 Ɓay Sim'uunu Petruusu yi'ii ɗun, o yani e ley koyɗe Iisaa, o wi'i: «Koohoojo an, woɗɗitee lan, sabu min ko mi junuubankeejo!» \v 9 Ŋalaw heɓi mo, heɓidi mo e ɓe o wondunoo ɓen fow, sabu ngol nangugol ɗin liƴƴi. \v 10 Ko wano non kadi Yaaquuba e Yuuhanna ɓee ɓiɓɓe Zabadii wondiɓɓe Sim'uunu ŋalɗirnoo. \p Onsay Iisaa wi'i Sim'uunu: «Wota a hulu, gila jooni a wonay yungoowo yimɓe.» \v 11 Onsay ɓe artiri laakoy koy ka pencen, ɓe acci fow ɗon, ɓe jokki mo. \s Fii no Iisaa Ɲawndiri mo Ɗamajan \r (Mat. 8.1-4; Mrk. 1.40-45) \p \v 12 Tawi Iisaa no e saare goo. Onsay mo ɗamajan heewi e ɓandu mun yi'i mo, ari yani yeeso makko. O jeeji mo, o wi'i: «Koohoojo, si hiɗon faalaa, hiɗon waawi lan sellinde, mi laaɓa!» \p \v 13 Iisaa fonti jungo mun ngon, meemi mo, wi'i: «Miɗo faalaa, laato selluɗo laaɓaa.» Ɗon kisan ɗamajan ɗan yalti e makko. \p \v 14 Onsay o wi'i mo: «Wota a wowlan ɗun hay gooto. Kono non a yahay hollitoyoɗaa *yottinoowo sadaka on, ittaa sadaka fii ko laɓɓinaɗaa kon wano Muusaa yamiri non fii yo ɗun wonan ɓe seedee.» \p \v 15 Kono tawi innde makko nden no ɓurtude lollude, jamaaji buy mooɓii fii jentagol mo e fii ɲawndegol ɲabbeeli maɓɓe, \v 16 kono tawi Iisaa no woowunoo pottitaade ka weddii, toroo Alla. \s Fii no Iisaa Imminiri Maaya-Ɓanduujo \r (Mat. 9.1-8; Mrk. 2.1-12) \p \v 17 Ɲande goo tawi Iisaa no jannude. Hari *Fariisiyaaɓe e jannooɓe fii Sariya on no jooɗii ɗon, hiɓe iwri e koɗooli diiwal Jaliilu ngal fow e diiwal Yahuuda ngal e ka saare Yerusalaam. Tawi bawgal Joomiraaɗo on no wondi e makko no o ɲawndira. \v 18 Tawi kadi woɓɓe arii no rondii jukkuɗo e ɓoggi-dimborɗi. Hiɓe ɗaɓɓa fii no ɓe naadira mo ka nder suudu, ɓe wallina mo yeeso Iisaa. \v 19 Ɓay ɓe heɓaali ka ɓe naadira mo sabu ɗuuɗugol jamaa on, ɓe ƴawdi e makko ka hoore suudu, ɓe tufi ton yolnde, ɓe tippindini mo e ɓoggi-dimborɗi ɗin e hakkunde jamaa on yeeso Iisaa. \p \v 20 Ɓay Iisaa yi'ii gomɗinal maɓɓe ngal, o wi'i: «Musiɗɗo, junuubaaji maa ɗin yaafaama.» \p \v 21 Onsay Fariisiyaaɓe ɓen e jannooɓe fii Sariya on woni e wi'indirgol: «Ko hombo woni oo hoynoowo? Ko hombo waawi yaafaade junuubu ko wonaa Alla?» \p \v 22 Iisaa andi ɗin miijooji maɓɓe, o wi'i: «Ko honɗun miijantoɗon ɗun ka ɓerɗe mon? \v 23 Enee, hakkunde wi'ugol ‹junuubaaji maa ɗin yaafaama› e ‹immo yahaa›, ko honɗun e ɗii ɗoo ɓuri weeɓude?» \v 24 O wi'i kadi: «Fii no andiron wonde *Ɓii-Aaden on no mari bawgal ka aduna ɗoo fii yaafagol junuubaaji», o wi'i jukkuɗo on: «Immo ƴettaa ɓoggi-dimborɗi maa ɗin, hootaa ka maa.» \v 25 On immii ɗon kisan e tawnde maɓɓe, o ƴetti ɓoggi-dimborɗi makko ɗin, o hooti ka makko, himo manta Alla. \v 26 Kaawee heɓi ɓe fow, ɓe manti Alla, ɓe huli fota, hiɓe wi'a: «Hande men yi'ii huunde hawniinde!» \s Fii no Matta Jokkiri Iisaa \r (Mat. 9.9-13; Mrk. 2.13-17) \p \v 27 Ɓawto ɗun, Iisaa yalti. Ko o yahata, o yi'i ƴantoowo sagalle wi'eteeɗo Lewi no jooɗii ka ƴantirde sagalle. O wi'i: «Aru jokkaa mi!» \v 28 Lewi acci ɗon ko o joginoo kon fow, o immii, o jokki mo. \p \v 29 Lewi waɗani mo caatal mawngal ka mun, yimɓe buy ƴantooɓe sagalle wondude e yimɓe goo jooɗodi e maɓɓe. \v 30 Fariisiyaaɓe ɓen e jannooɓe fii Sariya on jeyaaɓe e fedde maɓɓe nden ŋuni taalibaaɓe Iisaa ɓen, ɓe wi'i ɓe: «E ko fii honɗun ɲaamidanton, yaridon e junuubankeeɓe ɓen e ƴantooɓe sagalle ɓen?» \p \v 31 Iisaa jaabii ɓe, wi'i: «Hinaa selluɓe ɓen hatonjini e ɲawndoowo, kono ko ɲawɓe ɓen. \v 32 Min, wonaa noddugol feewuɓe ɓen mi arani, kono ko junuubankeeɓe ɓen fii yo ɓe tuubu.» \s Landal fii Hoorugol \r (Mat. 9.14-17; Mrk. 2.18-22) \p \v 33 Onsay woɓɓe wi'i mo kanko Iisaa: «Taalibaaɓe Yaayaa ɓen e taalibaaɓe Fariisiyaaɓe ɓen kaɲun hooray, juula soono woo. An-le, ɓe maa ɓen no ɲaamude, yara!» \p \v 34 Iisaa jaabii ɓe wi'i: «Taw si on waaway hoorinde njaatigiiɓe jom jomba ɲande peera on, hara himo wondi e maɓɓe? \v 35 Aray e saa'i nde jom jomba pottinaa e hakkunde maɓɓe, onsay e ɗen balɗe ɗon ɓe hooray.» \p \v 36 O haalani ɓe ngal misal ɗoo, o wi'i: «Hay gooto ƴettataa ceelol bagi keso, walkira dolokke kiɗɗo. Si hinaa ɗun, haray ontigi bonnii kesun ɗun, walkere nden kadi yaadataa e kiɗɗun ɗun. \v 37 Hay gooto loowataa njaram *wiiɲu kesan e nder bootooji guri kiɗɗi. Si hinaa ɗun, ɗan njaram kesan wonay sabu ko feeri ɗin guri, njaram ɗan hibba, bootooji guri ɗin kadi bona. \v 38 Kono njaram kesan ko e nder bootooji guri kesi loowetee. \v 39 Kala yaruɗo njaram kiɗɗan faaletaake njaram kesan, ko fii o wi'ay: ‹Ko kiɗɗan ɗan ɓuri welude.› » \c 6 \s Landal fii Ɲalaande Fowteteende nden \r (Mat. 12.1-8; Mrk. 2.23-28) \p \v 1 E aseweere goo, ɗun ko *ɲalaande fowteteende nden, hari Iisaa no rewude e gese ngawri, taalibaaɓe makko ɓen no woocora cawti ɗen gese, worsa ɗi, ɲaama. \v 2 Fariisiyaaɓe* goo wi'i: «Ko honɗun waɗanton koo ko dagaaki e ɲalaande fowteteende nden?» \p \v 3 Kono Iisaa jaabii ɓe, wi'i: «Hara on jangaali ko Daawuuda waɗunoo kon fewndo o weelaa, kanko e yimɓe wondunooɓe e makko ɓen? \v 4 O naati ka nder suudu Alla, o ƴetti bireediije weeɓitaaɗe fii sadaka ɗen, o ɲaami ko daganinoo *yottinooɓe sadaka ɓen tun kon, o okkori kadi wonduɓe e makko ɓen.» \v 5 Onsay o wi'i: «Ko *Ɓii-Aaden on woni jom ɲalaande fowteteende nden.» \s Fii no Iisaa Selliniri Maaya-Jungoojo \r (Mat. 12.9-14; Mrk. 3.1-6) \p \v 6 E aseweere goo, Iisaa naati ka juulirde, o woni e jannugol. Tawi goɗɗo no nder ton mo jungo mun ɲaamo maayi. \v 7 Nde tawnoo jannooɓe fii Sariya on ɓen e Fariisiyaaɓe ɓen no faalaa heɓude ko ɓe lamitora, ɓe tooɲa Iisaa, tawi hiɓe ndaara si o ɲawnday e asewe, ɗun ko ɲalaande fowteteende nden. \v 8 Kono tawi Iisaa no andunoo ɗin miijooji maɓɓe. Onsay o wi'i maaya-jungoojo on: «Immo daroɗaa ka hakkunde ɗoo.» On immii, darii. \p \v 9 Onsay Iisaa wi'i ɓe: «Mi landike on, hara no dagii ka goɗɗo waɗa ko moƴƴi maa ko boni, danda wonkii maa wona sabu makki e aseweere?» \v 10 Onsay o ndaari ɓe fow, o wi'i on neɗɗo: «Fontu jungo maa ngon.» On fonti ngo, jungo makko ngon selli. \v 11 Ɗun tikkini Fariisiyaaɓe ɓen e jannooɓe fii Sariya on ɓen fota, ɓe woni e yeddondirgol ko honɗun ɓe waɗata Iisaa. \s Fii no Iisaa Suɓori Sahaabaaɓe mun ɓen \r (Mat. 10.1-4; Mrk. 3.13-19) \p \v 12 E nder ɗen balɗe ɗon, Iisaa yaari ka fello fii toragol Alla, o waali toraade. \v 13 Ɓay weetii, o noddi taalibaaɓe makko ɓen, o suɓii sappoo e ɗiɗo e maɓɓe, o toɗɗii ɓe *sahaabaaɓe: \v 14 ɗun ko Sim'uunu, on mo o jammi Petruusu, e Andaraawu neene-gooto Sim'uunu on, e Yaaquuba e Yuuhanna e Filiipu e Bartolomaawu \v 15 e Matta e Tooma e Yaaquuba mo Alfaa e Sim'uunu tawdaaɗo e fedde *Zelotiiɓe ɓen, \v 16 e Yahuuda mo Yaaquuba e Yudaasi Iskariiyu, janfoytooɗo mo on. \s Fii Waaju ngun ka hoore Fello \r (Mat. 4.23-25; Mrk. 3.7-11) \p \v 17 Iisaa jippodi e ɓen taalibaaɓe ɓe o suɓii, o darii e nokkuure ndeylere ka falo. Tawi taalibaaɓe makko ɗuuɗuɓe no e nden nokkuure, wondude e jamaa moolanaaɗo iwruɗo e cenɗe ɗen fow e diiwal Yahuuda ngal e saare Yerusalaam nden e ɗii baŋŋeeji Tiiri e Siduuna ka daande baharu. \v 18 Ɓen ko arnooɓe heɗagol mo e fii ɲawndegol ɲabbeeli mun. Ɓe jinna tampinnoo ɓen sellinaa. \v 19 Awa kadi mo kala e maɓɓe no faalanoo mo meemude, ɓay himo wondunoo e bawgal ɲawndaynoongal ɓe fow. \p \v 20 O ɓanti gite makko ɗen, o ndaari taalibaaɓe ɓen, o wi'i: \p «On malii yo onon miskinɓe, \q2 ɓay *laamu Alla ngun ko onon wonani. \q \v 21 On malii yo onon weelaaɓe fewndo ɗoo, \q2 ɓay on harnoyte. \q On malii yo onon wullooɓe fewndo ɗoo, \q2 ɓay on weltoyto. \q \v 22 On wonay malaaɓe nde yimɓe ɓen aɲi on \q2 e nde ɓe raɗii on, ɓe yenni on, \q2 ɓe ɲiddini inɗe mon ɗen sabu Ɓii-Aaden on. \q \v 23 Nden ɲande, weltee, jiɲon welo-welo, \q2 ɓay hiɗon maranaa njoddi mawndi ka kammu, \q2 ko fii ko nii kadi mawɓe maɓɓe ɓen warraynoo annabaaɓe ɓen. \q \v 24 Kono bone wonanii on onon alɗuɓe ɓen, \q2 ɓay on hendike neweende ko mon kon! \q \v 25 Bone wonanii on onon ɓee haaruɓe jooni, \q2 ɓay on weeloyte. \q Bone wonanii on onon ɓee jalooɓe hande, \q2 ɓay on yoomoyay wullon. \q \v 26 Bone wonanii on nde yimɓe ɓen fow wowli on ko moƴƴi, \q2 ɓay ko non mawɓe maɓɓe ɓen wowliraynoo \q2 fii ɓee waɗitiiɓe annabaaɓe.» \s Fii Yiɗugol Ayɓe mun \p \v 27 «Kono min mi wi'ay on yo onon ɓee heɗiiɓe lan: Yiɗee ayɓe mon ɓen, moƴƴoɗon e aɲuɓe on ɓen, \v 28 du'anoɗon huɗooɓe on ɓen, toranoɗon tampinooɓe on ɓen. \v 29 Mo bantike ma e waɓɓugo, tuɗan mo ngoya kadi. Mo jattii ma waramba, wota a haɗu mo ƴettude fokiya on kadi. \v 30 Okkor kala toriiɗo ma, hara kadi a ƴantaali ko maa kon e juuɗe jattuɓe ma ɓen. \v 31 Waɗanee yimɓe ɓen wano faaliraɗon yo ɓe waɗan on non. \p \v 32 «Si on yiɗii yiɗuɓe on ɓen, haray ko moƴƴere honde heɓoyton? Ko fii hay junuubankeeɓe ɓen no yiɗi yiɗuɓe ɓe ɓen. \v 33 Si on moƴƴike e moƴƴiiɓe e mo'on ɓen, haray ko moƴƴere honde heɓoyton? Hay junuubanke'en ko non warrata. \v 34 Si on ɲawlii ɓe tanƴiniɗon yoɓitay on ɓen, haray ko moƴƴere honde heɓoyton? Hay junuubanke'en ɲawlindiray fii yo ɓe yoɓitindir. \v 35 Kono yiɗee ayɓe mon ɓen, waɗanon ɓe ko moƴƴi, ɲawlon ɓe hara on habbaaki yoɓiteede. Ɗun on heɓoyay njoddi mawndi, wonoyon kadi ɓiɓɓe Jom Ɓural on, sabu himo moƴƴani dulluɓe ɓen e bonɓe ɓen. \v 36 Wonee yurmeteeɓe wano Baaba mon Jom Ɓural on woniri Yurmeteeɗo non.» \s Fii Ɲaawitagol \r (Mat. 7.1-5) \p \v 37 «Wota on ɲaawu, ɗun on ɲaawetaake. Wota on felu, ɗun on feletaake. Yaafee, ɗun on yaafoyte. \v 38 Okkee, ɗun on okkorte. On etirante sariyaare yeɗɗunde, timmunde, yeƴaande haa juuri, waɗaneɗon ka jiifaaji mon. Ko fii ko sariyaare nde etirɗon nden etiranteɗon.» \p \v 39 O wowlani ɓe ngal misal ɗoo, o wi'i: «Hara bunɗo no waawi ɗowude bunɗo? Hara ɓe ɗiɗoo non ɓe yanidaali e nder ngayka? \v 40 Taalibaajo ɓuraa karamoko mun. Kono kala taalibaajo eltiiɗo wa'ay wa karamoko mun. \p \v 41 «Ko honno yiirataa lojol wongol ka yiitere musiɗɗo maa on, hara a yi'aali falimawal wongal ka yiitere maa ngal? \v 42 Ko honno wawrataa wi'ude musiɗɗo maa: ‹Musiɗɗo, accu mi ittane lojol ngol ka yiitere maa›, hara an, a wattanaali yiila e falimawal wongal ka yiitere maa ngal? Ko an yo faasiqiijo, ittu taho falimawal wongal ka yiitere maa ngal, onsay non a yi'ay no ittiranaa musiɗɗo maa on lojol wongol ka yiitere makko ngol.» \s Misal Ƴettaangal e Leggal e Ɓiɓɓe Mun \r (Mat. 7.16-20, 12.33-35) \p \v 43 «Leggal moƴƴal rimataa ɓiɓɓe bonɓe, wano non kadi leggal bongal rimataa ɓiɓɓe moƴƴuɓe. \v 44 Leggal kala no anditiree ɓiɓɓe mun: ko fii on ittataa ƴibbe e bulle-koɲon, wano non kadi on ittataa sungala\f j 6.44 Maa: \it «sumbala».\it* \f* e bulle-bete. \v 45 Neɗɗo moƴƴo on yaltinay moƴƴere ka moƴƴuki ɓernde mun, neɗɗo bonɗo on kadi yaltina bonki ka bonki mun, ko fii ko ko heewi e ɓernde woo hunduko wowlata.» \s Fii Ɲinnugol Waajuuji ɗin \r (Mat. 7.24-27) \p \v 46 «Ko fii honɗun noddanton mi ‹Koohoojo, Koohoojo›, hara on waɗataa ko mi wi'i on kon? \v 47 Kala neɗɗo arɗo e an, nani waajuuji an ɗin huutori ɗi, mi hollay on no on wa'i. \v 48 On no wa'i wa darnuɗo suudu. Hara o jasu gaawol luggungol haa e fetere, o fuɗɗii ɗon mahude. Nde waamere nden waɗi, ndiyan ɗan ari e suudu ndun, ɗan waawataa ndu dillinde, ko fii daroodi mayru on no tiiɗi. \v 49 Kono kala nanuɗo konguɗi an ɗin, huutoraali ɗi, on no wa'i wa darnuɗo suudu ndu jasanaaka gaawol. Ilol ndiyan ɗan hawri e mayru tun, ndu yani kisan, fii mayru on mula few.» \c 7 \s Fii Kurkaadu Suufaajo on \r (Mat. 8.5-13; Yhn. 4.46-54) \p \v 1 Ɓay o gaynii waajaade jamaa heɗitiiɗo mo on, o naati Kafernahuum. \v 2 Tawi hooreejo suufaaɓe teemedere no mari kurkaadu ndu o yiɗunoo, hari ndun no nawni haa moggo mayde. \v 3 Ɓay o nanii fii Iisaa, o nuli mawɓe *Yahuudiyankeeɓe goo e makko fii toragol mo arugol ɲawndana mo ndun kurkaadu makko. \v 4 Ɓay ɓe arii ɓe tawii Iisaa, ɓe jeeji mo ɓe multi, ɓe wi'i: «Himo handi e waɗaneede ɗun, \v 5 ko fii himo yiɗi leɲol men ngol, awa-le kadi ko kanko darni juulirde amen nden.» \v 6 Iisaa yaadi e maɓɓe. \p Ɓay o ɓattike suudu hooreejo suufaaɓe ɓen, on suufaajo nuli yiɓɓe mun goo e Iisaa ko wi'a mo: «Koohoojo, wota on tampintino, sabu mi foddaa e mo'on ka suudu an. \v 7 Ko ɗun waɗi si min tigi mi foddaa e arugol haa ka mon. Kono maakee tun kongol gootol, kurkaadu an ndun ndikkay. \v 8 Ko fii min tigi ko mi wonɗo e ley kongol hooreeɓe goo, min kadi miɗo mari suufaaɓe wonɓe e ley kongol an. Si mi wi'ii goɗɗo e ɓen ‹yahu›, o yahay. Si mi wi'ii oya on ‹aru›, o aray. Awa kadi si mi wi'ii kurkaadu an ndun ‹waɗu ɗun›, ndu waɗay.» \p \v 9 Ɓay Iisaa nanii ɗin konguɗi makko, o ŋalɗi, o fewti e jamaa jokkuɗo mo on, o wi'i ɓe: «Mi andinii on, hay ka *Isra'iila'en mi yi'aali neɗɗo gomɗinirɗo wa oo.» \v 10 Ɓay nulanooɓe ɓen yiltitike ka suudu, ɓe tawti kurkaadu nawnunoondu ndun ndikkii. \s Fii no Ɓiɗɗo Keynguujo on Wurnitiraa \p \v 11 E nder ɗen balɗe ɗon, Iisaa yahi e saare wi'eteende Naa'ina, taalibaaɓe makko ɓen wondude e jamaa ɗuuɗuɗo yaadi e makko. \v 12 Ko o hewtaynoo ka naatirgal saare, o fotti e rondiiɓe furee, hari on furee ko ɓiɗɗo bajjo ka neene mun, tawi kadi neene makko ko keynguujo. Tawi jamaa ɗuuɗuɗo e nden saare no wondi e on debbo. \p \v 13 Ɓay Koohoojo on yi'ii on keynguujo, o yurmaa mo, o wi'i mo: «Wota a wullu!» \v 14 O ɓadii furee on, o *fawi jungo makko ngon e hoore goyki kin, rondiiɓe furee on dartii, o wi'i: «Suka, mi yamirii ma yo a immo!» \v 15 Onsay mayɗo on immii jooɗii, o fuɗɗii yewtude. Iisaa jonniti mo yumma makko. \p \v 16 Ɓe fow ɓe huli, ɓe manti Alla, ɓe wi'i: «Annabaajo kelɗuɗo feeɲii e fewndo men. Allaahu on arii faabagol yimɓe mun ɓen!» \v 17 Fii ngal kuugal makko lolli e diiwal Yahuuda ngal haa e baŋŋeeji heeduɗi ɗon ɗin fow. \s Fii Lande Yaayaa ɗen \r (Mat. 11.2-19) \p \v 18 Taalibaaɓe Yaayaa ɓen humpiti mo kanko Yaayaa kon ko waɗi fow. \v 19 Yaayaa noddi ɗiɗo e taalibaaɓe mun ɓen, o immini ɓe e Koohoojo on yo ɓe lando mo: «Taw si ko onon woni haanuɗo arude on, kaa hara yo men habbo goɗɗo goo?» \p \v 20 Ɓay ɓen imminaaɓe hewtii, ɓe wi'i Iisaa: «Ko Yaayaa *lootoowo maande tuubuubuyee on immini men haa e mon fii landagol on si ko onon woni haanuɗo arude on, kaa hara yo men habbo goɗɗo goo?» \p \v 21 Ko e on saa'i mo ɓe hewti e mun tigi, Iisaa sellini ɲawɓe e jukkuɓe buy e jinnaaɓe, o wuntini kadi bumɓe buy. \v 22 Ontuma o jaabii ɓen ɓe Yaayaa immini, o wi'i ɓe: «Yahee fillitanoɗon Yaayaa ko yi'uɗon kon e ko nanuɗon kon wonde, bumɓe ɓen yi'ii, boofooɓe ɓen yahii, ɓe ɗamajan ɓen sellinaama, ɓe laaɓii, pahiɗuɓe ɓen nanii, mayɓe no immintineede, Kibaaru Moƴƴo on no feɲɲinaneede miskinɓe ɓen. \v 23 Kala mo feggaaki e an ko malaaɗo.\f k 7.23 Maa: \it «Kala mo ronkaali gomɗinde lan ko malaaɗo.» \it* \f* \p \v 24 Ɓay ɓen ɓe Yaayaa nelunoo yiltitike, onsay Iisaa fuɗɗii yewtude jamaa on fii Yaayaa, o landii ɓe ɗunɗoo, o wi'i: «Ko honɗun yahunoɗon ndaaroygol ka wulaa? Hara ko kuɗol ngol hendu ndun dimbata? \v 25 Kaa ko honɗun yahunoɗon ndaarugol? Ko neɗɗo ɓorniiɗo conci dimi? Ndaaree ɓee ɓorniiɓe conci dimi, wuuruɓe ngurndan moƴƴan no e nder galleeji laamu. \v 26 Ko honɗun non yahunoɗon ndaarugol? Ko annabaajo? Hiiyii, min mi wi'ay on, ko ko ɓuri annabaajo. \v 27 Ko oo ɗoo woni mo fii mun windii on: \q ‹Awa, miɗo imminde nulaaɗo an on yeeso maa, \q2 fii ko fertano-maa laawol maa ngol.›\f m 7.27 Mal. 3.1 \f* \m \v 28 «Mi andinii on, alaa mo suddiiɗo jibini ɓurɗo Yaayaa. Kono non ɓurɗo fanɗude on ka laamateeri Alla no ɓuri mo teddude.» \p \v 29 (Jamaa heɗinooɗo mo on e ƴantooɓe sagalle ɓen jaɓi laawol Alla feewungol ngol e nder ko ɓe lootanoo maande tuubuubuyee ko Yaayaa lootaynoo kon. \v 30 Kono Fariisiyaaɓe ɓen e waawuɓe fii Sariya ɓen bugitii ko Allaahu on eɓɓannoo ɓe kon, ɓe salii Yaayaa loota ɓe maande tuubuubuyee.) \p \v 31 «Hara ko e honɗun mi eɓɓindirta ɓee yimɓe nguu jamaanu? E ko honɗun ɓe nandi? \v 32 Hiɓe nandi e fayɓe jooɗiiɓe e kubitirde, hara ɓen no noddindira, wi'a: \p ‹Men wuttanii on ceri, on amaali, \q2 men yimanii on gimɗi yurmuɗi, on wullaali!› \m \v 33 «Ko fii Yaayaa lootoowo maande tuubuubuyee on arno, o ɲaamataano ko defaa, o yarataano ko mandilinta, wi'uɗon: ‹On ko mo jinna!› \v 34 Ɓii-Aaden* on kadi arii no ɲaama no yara, wi'uɗon: ‹On ko reereɗuɗo, yaroowo, welduɗo e ƴantooɓe sagalle e junuubanke'en!› \v 35 Kono jaɓuɓe faamu Allaahu on ɓen hollay wonde ko ngu feewungu.» \s Fii no Debbo Junuubankeejo on Yaaforaa \p \v 36 Fariisiyaajo goo wi'eteeɗo Sim'uunu torii Iisaa hawtidugol e makko. Iisaa naati ka suudu Fariisiyaajo on, o toolii fii nafagol. \v 37 Tawi debbo junuubankeejo no e nden saare, on humpitii Iisaa no nafaade ka suudu Fariisiyaajo on. O ardi e tindohun hayre daneere tew angiri, \v 38 o wontiri ɓaawo Iisaa, o ugginii ka hoore koyɗe makko, o wulli haa gonɗi makko ɗin ɓuɓɓini koyɗe Iisaa ɗen. Ontuma debbo on fittiri ɗe sukundu mun ndun, o lunnii ɗe, o wuji ɗe angiri. \p \v 39 Ɓay Fariisiyaajo noddunooɗo Iisaa on yi'ii ɗun, o wi'i e ɓernde makko: «Si tawno oo ko annabaajo, o andayno ko hombo woni oo debbo meemuɗo mo e ko honno on sifori, sabu oo ko junuubankeejo!» \p \v 40 Iisaa ƴetti haala kan, wi'i: «Sim'uunu, no woodi ko mi haalanay-maa.» \p On jaabii: «Maakee yo karamoko'en.» \p \v 41 O wi'i: «Goɗɗo no ɲawlunoo yimɓe ɗiɗo. Gooto on no joganii mo *dinaruuji teemeɗɗe jowi, oya on ko *dinaruuji cappanɗe jowi. \v 42 Ɓay ɓen heɓaali ko yoɓitira mo, o yaafanii ɓe ɗiɗoo non ko ɓe ɲawlii mo kon. Ko hombo e ɓen ɗiɗo ɓurata mo yiɗude?» \p \v 43 Sim'uunu jaabii: «Haray ko ɓurɗo ɲamaande tiiɗunde on.» \p Onsay Iisaa wi'i mo: «A ɲaawirii no moƴƴiri.» \p \v 44 O fewti e debbo on, o wi'i Sim'uunu: «A yi'ii oo debbo? An, mi naatii ka suudu maa, a okkoraali lan ndiyan ko mi sembora, kono oo ɗoo ɓuɓɓinirii koyɗe an ɗen gonɗi mun ɗin, o fittirii ɗe sukundu makko ndun. \v 45 A hirbanooki lan lunniɗaa, kono kanko gila mi naati ɗoo, himo lunnaade lan koyɗe ɗen. \v 46 A waɗaali nebban ka hoore an, kono kanko o waɗii angiri ka koyɗe an. \v 47 Awa mi andinii ma, junuubaaji makko e ɗuuɗude yaafaama, ko ɗun waɗi si giggol makko ngol no tiiɗi. Kono mo yaafaama seeɗa, ko seeɗa yiɗata.» \p \v 48 Onsay o wi'i debbo on: «Junuubaaji maa ɗin yaafaama.» \p \v 49 Onsay ɲaamidaynooɓe e makko ɓen miijii e ɓerɗe mun: «Ko hombo woni oo neɗɗo yaafotooɗo hay junuubaaji?» \p \v 50 Ontuma o wi'i debbo on: «Gomɗinal maa ngal dandii ma. Yahu e hoore ɓuttu.» \c 8 \s Fii Ɗowtunooɓe Iisaa ɓen \p \v 1 Ɓawto ɗun, Iisaa yahayno gila e saare heɓi e saare, gila e hoɗo haa e koɗolun wondude e *sahaabaaɓe makko ɓen sappoo e ɗiɗo, hara himo waajoo feɲɲina Kibaaru Moƴƴo *laamu Alla ngun. \v 2 Himo wondunoo kadi e rewɓe goo ɲawndaaɓe jinnaaji bonɗi e ɲabbeeli, wano Mariyama oo jammaaɗo Mariyama Magaduuna, mo jinnaaji jeeɗiɗi yaltinaa e mun, \v 3 e Yuuwanna on ko sonnaajo Kuusa oo mbatulaajo *Heroodu, e Suusanatu, e woɓɓe goo wallitoraynooɓe ɓe keyeeji mun. \s Misal Ƴettaangal e Remoowo \r (Mat. 13.1-23; Mrk. 4.1-20) \p \v 4 Jamaa njano mooɓii, yimɓe buy iwri e ca'e heewuɗe, ari e makko. O waɗani ɓe ngal misal ɗoo: \v 5 «Ko remoowo yaltunoo sankugol awdi mun ndin. E nder ko o sankata kon, gabbe goo yani ka ɗatal, feƴƴooɓe ɓen yaaɓi, colli ɗin kadi moɗi ɗe. \v 6 Goɗɗe ɗen yani e hoore fetere, no ɗe fuɗirnoo, ɗe yoori, ɓay ɗe alaa e ɓuuɓol. \v 7 Goɗɗe goo kadi yani ka sooƴoore, ɗe fuɗidi e mayre, sooƴoore nden moɗi ɗe. \v 8 Goɗɗe goo yani ka leydi moƴƴiri. Ɗe fuɗi, ɗe rimi cawti ɗi gabbe teemedere.» Wa fewndo ko o yewtaynoo ɗun, o ewnii, o wi'i: «Mo no mari noppi nanirɗi yo nanu!» \p \v 9 Onsay taalibaaɓe makko ɓen landii mo ko ngal misal ɗoo firi. \v 10 O jaabii ɓe: «Onon on yeɗaama andugol gundooji laamu Alla ngun. Kono ɓeya luttuɓe, ɗun wowlirante ɓe mise, fii yo ɓe ndaaru, hara ɓe yi'ataa, yo ɓe nanu, hara ɓe faamataa.\f n 8.10 Isa. 6.9-10 \f* \p \v 11 «E hino ko ngal misal firi: Awdi ndin ko daalol Alla ngol. \v 12 Nde awdi sankaandi ndin saami ka ɗatal, ɗun no wa'i wa nde woɓɓe nani daalol ngol, kono Ibuliisa ara itta ngol e ɓerɗe maɓɓe fii wota ɓe gomɗin sakko ɓe dandee. \v 13 Nde awdi sankaandi ndin saami ka fetere, ɗun no wa'i wa nde woɓɓe nani daalol ngol, ɓe jaɓira ngol weltaare. Kono ɓe alaa ɗaɗi. Ɓe gomɗinay haa e saa'i, kono si ɓe ndarndaama, ɓe tertoo. \v 14 Nde awdi sankaandi ndin saami ka sooƴoore, ɗun no wa'i wa nde woɓɓe nani daalol ngol, kono hara ɓe moɗiraama anndeeji aduna e jawle aduna e faaleeji ngurndan aduna e nder yaadu maɓɓe ndun, ɓe ronka rimude moƴƴa. \v 15 Nde awdi sankaandi ndin saami ka leydi moƴƴiri, ɗun no wa'i wa nde woɓɓe naniri daaluyee on ɓernde laaɓunde moƴƴunde, jogitoo mara. Ko ɓen woni rimooɓe e nder wakkilaare. \s Misal Ƴettaangal e Lampu \r (Mrk. 4.21-25) \p \v 16 «Hay gooto huɓɓintaa lampu buuma mo maa sorna mo e ley danki. Kono o joɗɗinay mo e kene fii no naatooɓe ɓen yi'ira ndaygu ngun. \v 17 Ko fii alaa ko suuɗii ko feeɲataa, kala gundoo ko sakkitorta ko feeɲoygol. \v 18 Awa wattanee yiila e no heɗorton non, ko fii ko marɗo ɓeydantee, kono mo maraa on jaɓitante hay ko o sikki himo mari kon.» \s Fii Ɓeynguure Iisaa nden \r (Mat. 12.46-50; Mrk. 3.31-35) \p \v 19 Yumma Iisaa e yumma-gootooɓe makko ɓen ari, kono ɓe waawaali tumbondirde e makko hakkee yimɓe. \v 20 O humpitaa wonde: «Yumma mon e yumma-gootooɓe mon ɓen no darii ka yaasi, hiɓe faalaa yiidude e mon. \p \v 21 Kono o jaabii ɓe, o wi'i: «Yumma an e yumma-gootooɓe an ɓen ko heɗotooɓe daaluyee Alla on, ɲinna mo.» \s Fii no Iisaa Deeƴiniri Waabiliire nden \r (Mat. 8.23-27; Mrk. 4.35-41) \p \v 22 Ɲande goo Iisaa bakii e laakun wondude e taalibaaɓe mun ɓen. O wi'i ɓe: «Lumbiten ka gaɗa weendu.» Ɓe yahi. \v 23 E nder ko ɓe lumbata kon, Iisaa ɗaanii. Waabiliire tiiɗunde wondunde e hendu tippii ka weendu, laakun kun fuɗɗii heewude ndiyan, ɗun wonani ɓe nawaare hulɓiniinde. \p \v 24 Ɓe ari, ɓe findini mo, ɓe wi'i: «Karamoko'en, Karamoko'en, en mulay woni!» \p O immii, o toŋani hendu ndun e morlooɗe ndiyan ɗen, ɗe deeƴiti, onsay ɓuttu waɗi. \v 25 Ontuma o wi'i ɓe: «Ko honto gomɗinal mon ngal woni?» \p Ɓe huli, ɓe ŋalɗi, hiɓe wi'indira: «Ko hombo woni oo neɗɗo yamiroowo hay hendu ndun e ndiyan ɗan, ɗun ɗoftoo mo?» \s Fii no Iisaa Selliniri Jinnaaɗo \r (Mat. 8.28-34; Mrk. 5.1-20) \p \v 26 Ɓe hewtoyi e ndii leydi ɓee Gadariyankooɓe tiindondirndi e ngal diiwal Jaliilu. \v 27 Ɓay Iisaa jippike ka leydi, neɗɗo jeyaaɗo e nden saare mo jinnaaji buy nangi, ari e makko. Tawi gila neeɓii o ɓornotaako conci, o naatataa e suudu, ko ka hakkunde genaale o hoɗunoo. \v 28 No o yiirunoo Iisaa, o sonki, o yani e ley koyɗe makko, o ewnii, himo wi'a: «Ko honɗun faalanaɗaa lan an Iisaa *Ɓiɗɗo Alla Jom Ɓural on? Mi torike ma wota a lettan!» \v 29 Ngii jinnawii bonngii wi'i ɗun sabu ko Iisaa yamiraynoo ngin yaltugol e oo neɗɗo kon. Tawi ngin jinnawii nangayno mo soono woo, o dumbee juuɗe e koyɗe fii aynugol mo, kono o bonnayno ɗen jolokooje fow, onsay jinnawii ngin nawra mo ka wulaaji. \p \v 30 Onsay Iisaa landii mo: «Ko honno inneteɗaa?» \p Tawde hari jinnaaji buy no e makko, o jaabii: «Ko Konu.» \v 31 Awa kadi hiɗi jeejaynoo Iisaa fii wota o yamir ɗi yahugol ka *gaygii ngin alaa kattudi ngin. \p \v 32 Tawi wuro kose moolanaango no ooraynoo ka falo. Onsay jinnaaji ɗin jeeji Iisaa yo o accu ɗi naata e ɗin koseeji. O newnani ɗi ɗun. \v 33 Jinnaaji ɗin yalti e on neɗɗo, ɗi naati e nder ɗin koseeji. Onsay koseeji ɗin giddi ka falo, ɗi unoyii ka weendu, ɗi yoolii. \p \v 34 Ɓay ornaynooɓe ɗi ɓen yi'ii ɗun, ɓe dogi, ɓe fillitoyii ɗun ka saare e ka fulawaaji. \v 35 Onsay yimɓe ɓen ari yi'ugol kon ko waɗi. Ɓe ari e Iisaa, ɓe tawi on neɗɗo mo jinnaaji ɗin yalti e mun no jooɗii ka ley koyɗe Iisaa, himo ɓornii, himo wondi e hakkille timmuɗe, ɓe huli. \v 36 Yi'unooɓe ko waɗi kon fillitanii ɓe no jinnanooɗo on selliniraa. \v 37 Onsay jeyaaɓe e diiwal Gadariyankooɓe ɓen fow torii mo yaltugol ka maɓɓe sabu kulol ngol ɓe heɓi ɗon ngol. Ontuma Iisaa bakii ka laakun yiltitii. \p \v 38 Onsay neɗɗo mo jinnaaji ɗin yaltinaa e mun on torii Iisaa wondugol e makko. Kono Iisaa yilti mo, o wi'i mo: \v 39 «Hootu ka mon, fillitoyoɗaa ko Alla waɗan-maa kon.» Onsay o yahi, o ukkii ka saare, o fillitii kala ko Iisaa waɗani mo kon. \s Fii no Iisaa Wurnitiri Jiwo, O Sellini Debbo \r (Mat. 9.18-26; Mrk. 5.21-43) \p \v 40 Ɓay Iisaa lumbitii, jamaa on jaɓɓii mo, ko fii hari fow no sabbii mo. \v 41 Tun oo hooreejo juulirde maɓɓe wi'eteeɗo Yaayirusu ari e makko. Onsay o yani e ley koyɗe Iisaa, o torii mo hewtugol ka suudu makko, \v 42 ɓay tawi jiwo makko bajjo mo wa duuɓi sappoo e ɗiɗi no e daande mayde. \p Wa fewndo kanko Iisaa o yahata ka oo neɗɗo, tawi jamaa on no ɓittiri mo cenɗe ɗen fow. \v 43 Tawi kadi debbo no e nden nokkuure, heɓii duuɓi sappoo e ɗiɗi, himo soncaade. Awa kadi o ittii jawle makko fow o yoɓii ɲawndooɓe ɓen, kono hay gooto e maɓɓe waawaali mo sellinde. \v 44 On debbo wontiri ɓaawo Iisaa. No o meemirnoo kombol dolokke makko on, ko o soncotonoo kon taƴi. \p \v 45 Onsay Iisaa wi'i: «Ko hombo meemimmi?» \p Tun mo kala wi'i wonaa kaɲun. Onsay Petruusu wi'i: «Karamoko'en, jamaa on no hundi on, awa kadi hiɓe hiɓɓii on!» \p \v 46 Kono Iisaa jaabii, o wi'i: «Goɗɗo meemii lan, ko fii mi andii wonde bawgal an ngal gollii goɗɗun.» \p \v 47 Nde debbo on tawnoo ko o waɗi kon pulfitike, o ari himo diwna, o yani e ley koyɗe Iisaa, o furɲiti yeeso jamaa on fow ko fii honɗun o meemani mo e ko honno kadi o selliniraa ɗon kisan. \v 48 Onsay Iisaa wi'i mo: «Jiwo an, gomɗinal maa ngal sellinii ma. Yahu e hoore ɓuttu.» \p \v 49 Wa fewndo ko Iisaa yewtata ɗun, gorko jeyaaɗo ka hooreejo juulirde nden ari, wi'i mo: «Jiwo maa on maayii. Hay tertiɗaa sonjugol oo karamokoojo.» \p \v 50 Kono ɓay Iisaa nanii ɗun, o wi'i hooreejo juulirde nden: «Wota a hulu, gomɗin tun, jiwo maa on hisay.» \p \v 51 Ɓay Iisaa hewtii ka hooreejo juulirde nden, o jaɓaano naatidude hay e gooto ka suudu si hinaa Petruusu e Yaaquuba e Yuuhanna wondude e yumma jiwo on e ben jiwo on. \v 52 Tawi fow no wulla fesa fii on jiwo. Onsay Iisaa wi'i: «Wota on wullu mo, ko fii o maayaali, o ɗaani.» \p \v 53 Onsay ɓe jali mo, ko fii hiɓe andi jiwo on maayii. \v 54 Onsay Iisaa nangi jungo jiwo on, o ewnii, o wi'i: «Jiwo, immo!» \v 55 Tun wonkii jiwo on arti, o immii ɗon kisan. Onsay Iisaa yamiri ɓe okkorgol mo ɲaametee. \v 56 Kaawee heɓi mawɓe jiwo on. Kono o yamiri ɓe wota ɓe wowlan hay gooto kon ko waɗi ɗon. \c 9 \s Fii no Sahaabaaɓe ɓen Sappoo e Ɗiɗo Nuliraa \r (Mat. 10.2-20; Mrk. 6.7-13) \p \v 1 O noddi ɓe o suɓunoo ɓen sappoo e ɗiɗo, o okki ɓe bawgal e doole e hoore jinnaaji ɗin fow e fii sellingol ɲabbeeli. \v 2 O immini ɓe waajoyagol fii *laamu Alla ngun e sellingol ɲawɓe ɓen. \v 3 O wi'i ɓe: «Wota on yooɓo hay huunde e nder yaadu mon ndun, gila e tuggordu maa bonfo maa ɲaametee goo haa naɓani e kaalisi. Awa kadi wota on yooɓo dolokkaaji ɗiɗi.» \p \v 4 O wi'i ɓe kadi: «Kala suudu ka naatoyɗon, weeree ɗon haa tuma fokkituɗon woo, \v 5 e kala saare nde yimɓe ɓen jaɓaali on e mun, nde hiɗon yalta ɗon woo, honkee mbullaari teppe mon ɗen fii yo ɗun wonan ɓe seedee ella maɓɓe on.» \v 6 Onsay ɓe yahi koɗolun e koɗolii, hiɓe waajoo fii Kibaaru Moƴƴo on e kadi hiɓe sellina hen fow ɲawɓe ɓen. \s Fii Ŋalaw Heroodu on \r (Mat. 14.1-12; Mrk. 6.14-16) \p \v 7 Heroodu* lanɗo diiwal Jaliilu ngal humpitii fii ko woni waɗude kon, ɗun jiiɓi mo ɓernde, sabu hari woɓɓe no wi'a ko Yaayaa immintinaa e hakkunde mayɓe ɓen, \v 8 woɓɓe ɓen no wi'a wondema ko Iiliiya feeɲiti, woɓɓe goo no wi'a wondema ko goɗɗo e annabaaɓe hiɓɓe ɓen immitii. \v 9 Kono Heroodu wi'i: «Mi taƴiino daande Yaayaa nden, e hara ko hombo woni oo mo mi nanata fii mun nii?» Gila ɗun himo etoo no o yi'ira mo. \s Fii no Iisaa Ɲamminiri Yimɓe Guluuje Njowo \r (Mat. 14.13-21; Mrk. 6.30-44; Yhn. 6.1-14) \p \v 10 Ɓay ɓen *sahaabaaɓe ɓe o imminnoo hewtitii, ɓe sifanii mo kanko Iisaa ko ɓe waɗoyi kon fow. Onsay o yaadi e maɓɓe haa e takko ndee saare Bayti-Sa'iida, ɓe bakitii ɗon. \v 11 No yimɓe ɓen humpitornoo ɗun, ɓe jokki mo. Onsay Iisaa tolni ɓe, o yewti ɓe fii laamu Alla ngun, o ɲawndi kadi ɓen hatonjinɓe e ɲawndeede. \p \v 12 Tawi ɲallal ngal woɗɗike. Onsay sappoo e ɗiɗooɓe ɓen ari e makko, ɓe wi'i mo: «Accitee non jamaa on, ɓe yaha ka koɗooli e ka fulawaaji kawtirɗi e ɗoo, ɓe ɗaɓɓoya ko ɓe ɲaama e ka ɓe waaloo, ko fii ko e nokkuure wulɗinnde wonɗen ɗoo.» \p \v 13 Onsay Iisaa wi'i ɓe: «Onon tigi okkoree ɓe ko ɓe ɲaama.» \p Kono ɓe jaabii, ɓe wi'i: «Ko bireediije jowi e liƴƴi ɗiɗi pet men mari ɗoo, si hinaa hara menen tigi men yahay men soodoya ko oo jamaa ɗoo fow ɲaama!» \v 14 Tawi worɓe wonɓe ɗon ɓen tun ko wa ɓe guluuje njowo. \p Onsay Iisaa yamiri taalibaaɓe mun ɓen, wi'i: «Joɗɗiniree ɓe mojobe mojobe, mojobere kala cappanɗe njowo.» \v 15 Ɓe joɗɗiniri ɓe no o wi'iri ɓe non. \v 16 Onsay Iisaa ƴetti bireediije ɗen jowi e liƴƴi ɗin ɗiɗi, o ɓanti gite makko ɗen, o fewti ka kammu, o du'ii. Ontuma o taƴiti ɗe, o woni e jonnugol taalibaaɓe makko ɓen fii yo ɓen hewtin jamaa on. \v 17 Fow ɲaami haa haari. Ɓe mooɓiti debeeje sappoo e ɗiɗi kunte ko lutti. \s Fii Qirritannde Petruusu nden \r (Mat. 16.13-19; Mrk. 8.27-30) \p \v 18 Ɲande goo tawi Iisaa no wondi e taalibaaɓe mun ɓen ka wirnii, himo toraade Alla. Ontuma o landii ɓe ɗunɗoo, o wi'i: «E wi'i jamaa on, ko hombo woni lan min?» \p \v 19 Ɓe jaabii mo, ɓe wi'i: «Woɓɓe no wi'a ko onon woni Yaayaa lootaynooɗo on, woɓɓe kadi no wi'a ko onon woni Iiliiya, woɓɓe goo kadi no wi'a ko on annabaajo kiɗɗo goo immintinaa.» \p \v 20 Onsay o landii ɓe, o wi'i: «Onon non wi'uɗon ko hombo woni lan min?» \p Petruusu jaabii mo, wi'i: «Ko onon woni *Almasiihu Alla on.» \p \v 21 Iisaa yamiri ɓe, tentini, wota ɓe wowlan ɗun hay gooto. \v 22 O ɓeyditi e ɗun, o wi'i: «Maa *Ɓii-Aaden on tampa fota, mawɓe ɓen e hooreeɓe *yottinooɓe sadaka ɓen e jannooɓe fii Sariya on ɓen fow wikkoo mo, o waree, o immintinoyee ka ɲalaande tammere.» \p \v 23 Onsay o wi'i ɓe fow wonde: «Kala faalaaɗo jokkude lan, yo o hayfintino, o ƴetta ɲande woo ɲande *leggal makko altindiraangal ngal,\f ɲ 9.23 \it «Ƴettugol leggal mun altindiraangal ngal»\it* ko hebilagol jokkugol Iisaa haa maaya.\f* o jokkammi. \v 24 Kala faalaaɗo dandude ngurndan mun, ɗan hayriray mo, kono kala non mo ngurndan mun hayriraa sabu an min, haray ontigi dandoyay ɗan. \v 25 E ko nafa honɗun woodani neɗɗo heɓugol aduna on fow si o hayrintinike maa si o halkitike kanko tigi? \v 26 Awa kadi, kala hersirɗo lan, hersiri konguɗi an ɗin, Ɓii-Aaden on kadi hersiroyay mo tuma o ardoyi e mangural makko ngal e mangural Baabaajo on wondude e malaa'ikaaɓe laaɓuɓe ɓen. \v 27 Miɗo wowlande on goonga, no woodi woɓɓe e mon onon wonɓe ɗoo ɓen, ɓe maayataa ado ɓe yi'ude laamu Alla ngun.» \s Fii Waylannde Mbaadi Iisaa ndin \r (Mat. 17.1-8; Mrk. 9.2-8) \p \v 28 Ɓay wa balɗe jeetati feƴƴii ɓawto yewtugol mo ɓe ɗin konguɗi, onsay o noddi Petruusu e Yuuhanna e Yaaquuba, ɓe yahi ka fello fii toragol Alla. \v 29 Fewndo ko o torotoo, mbaadi yeeso makko ngon waylii, dolokke makko on wonti daneejo jalbuɗo. \v 30 E nder ɗun, yimɓe ɗiɗo feeɲi no yewtida e makko, tawi ɓen-le ko Muusaa e Iiliiya. \v 31 Ɓen no feeɲidi e annoora, hiɓe yewta fii yaadu makko sakkitordu ndun Yerusalaam. \v 32 Tawi Petruusu e wondiɓɓe mun ɓen no soƴƴaade, kono ɓe ŋonti, ɓe yi'i annoora Iisaa on e ɓen yimɓe ɗiɗo ɓe o wondunoo e mun. \v 33 Fewndo ɓee yimɓe ɗiɗo seedata e Iisaa, Petruusu wi'i mo: «Karamoko'en, no moƴƴi ka wonen ɗoo. Darnen togooji tati, onon wonndu, Muusaa wonndu, Iiliiya kadi wonndu.» Tawi kanko Petruusu o andaa ko o woni wowlude. \p \v 34 Wa fewndo ko o wowlata ɗun, duulere ari buumi ɓe. Ko nden duulere buumata ɓe, ɓe huli. \v 35 Onsay hawa yalti ka duulere, no wi'a: «Oo ɗoo ko Ɓiɗɗo an Suɓaaɗo on. Heɗitee mo!» \v 36 Ɓay ngol ewol waɗii, ɓe tawi ko Iisaa tun lutti ɗon. Taalibaaɓe ɓen mari ɗun fanki. Ɓe fillitanaaki hay gooto kon ko ɓe yi'i ɗon e nder ɗen balɗe ɗon. \s Fii no Iisaa Selliniri Paykun Jinnaakun \r (Mat. 17.14-18; Mrk. 9.14-27) \p \v 37 Bimbi nden ɲande ko ɓe jippotoo ka ley fello, jamaa moolanaaɗo ari fottugol e Iisaa. \v 38 Onsay gorko goo ewnii ka hakkunde jamaa ton, o wi'i: «Karamoko'en, mi torike on tenƴinee oo ɓiɗɗo an, ko fii ko bajjo an on nii. \v 39 Nde jinnawii ngin nangi mo woo, o sonkay, o iiroo, o yaltina ngurda. Ngii letta mo, awa kadi ko karahan ngii yaltirta e makko. \v 40 Mi torike taalibaaɓe mon ɓen raɗagol ngii jinnawii, kono ɓe waawaali.» \p \v 41 Iisaa jaabii, wi'i: «Onon ko on jamaanu ɓoyliingu ngu gomɗinaa. Ko haa honde tuma mi wondata e mon, miɗo muɲɲanoo on? Awa addu ɗoo ɓiɗɗo maa on.» \p \v 42 Wa ko o ɓannata paykun kun, jinnawii ngin liɓi kun ka leydi, kun iirii. Kono Iisaa toŋani ngii. Onsay o sellini paykun kun, o jonniti kun ben makkun. \v 43 Fow ŋalɗi fii mangural Allaahu on. \s Fii no Iisaa Hiitori fii Mayde mun nden \r (Mat. 17.22-23; Mrk. 9.30-32) \p Wa fewndo ko fow ŋalɗidi e ko o waɗaynoo kon kanko Iisaa, onsay o wi'i taalibaaɓe ɓen: \v 44 «Onon heɗitee fota ɗii konguɗi ɗoo: Ɓii-Aaden on janfoyte, wattee e juuɗe yimɓe ɓen.» \v 45 Kono hari taalibaaɓe ɓen alaa faamude ɗin konguɗi, sabu hari hiɗi wirnanii ɓe fii wota ɓe andu ko ɗi firi. Awa kadi hari hiɓe huli landitagol mo ɗi. \s Fii Ɓurɗo Teddude on e Hakkunde Maɓɓe \r (Mat. 18.1-5; Mrk. 9.33-37) \p \v 46 Onsay yeddondiral waɗi hakkunde maɓɓe fii andugol ko hombo e maɓɓe ɓuri teddude. \v 47 Nde tawnoo Iisaa kaɲun no andunoo ɗin miijooji maɓɓe, o ƴetti paykun, o joɗɗini takko makko. \v 48 Onsay o wi'i ɓe: «Kala jaɓuɗo kun paykun e innde an, haray ko min o jaɓi. Awa kadi kala jaɓuɗo lan, haray ko Nuluɗo lan on o jaɓi. Ko fii ko ɓurɗo fanɗude on e mon woni tedduɗo.» \p \v 49 Yuuhanna ƴetti haala kan, wi'i: «Karamoko'en, men yi'ii goɗɗo no raɗoo jinnaaji e innde mo'on. Men toŋani mo ɗun, ɓay o wondaa e amen fii jokkugol on.» \p \v 50 Onsay Iisaa wi'i mo: «Wota on toŋan mo ɗun. Ko fii kala mo wonaa gaɲo mon, haray ko giɗo mon.» \s Fii no Samariyankeeɓe ɓen Salornoo Tolnude Iisaa \p \v 51 Ɓay wonii balɗe ɗe Iisaa ittetee ka aduna ɗoo ɗen hewtii, o fiɓi anniyee yahugol Yerusalaam. \v 52 O immini woɓɓe ko hikkoo yeeso makko, ɓen yahi haa e hoɗo Samariyankeeɓe goo fii eɓɓindanagol mo ɗon kanko Iisaa. \v 53 Kono ɓen yimɓe jaɓaali mo tolnude, ɓay ko Yerusalaam o sutii. \v 54 Ɓay ɓe yi'ii ɗun, Yaaquuba e Yuuhanna wi'i Iisaa: «Koohoojo amen, hiɗon faalaa yo men wi'u yo yiite ngen iwu ka kammu ara mula ɓee?» \v 55 Onsay Iisaa fewti e maɓɓe, feli ɓe fota. \v 56 Ontuma ɓe yaari e hoɗo goo. \s Fii ɓen Faalaaɓe Jokkude Iisaa \r (Mat. 8.19-22) \p \v 57 E nder ko ɓe yahata kon, goɗɗo wi'i mo: «Mi jokkete kala ka yaaruɗaa.» \p \v 58 Iisaa jaabii mo, wi'i: «Ndoni ɗin no mari gayɗe mun, awa kadi colli ɗin ka weeyo no mari ɲakkaaji mun, kono Ɓii-Aaden on kan alaa hay ka fowtina hoore mun nden.» \p \v 59 Iisaa wi'i goɗɗo goo: «Jokkan!» \p On jaabii mo: «Koohoojo, newnanee lan taho, mi yaha mi wattinoya ben an en.» \p \v 60 Kono Iisaa jaabii mo, wi'i: «Accu mayɓe ɓen wattina mayɓe mun ɓen, kono an yahaa feɲɲinoyaa fii laamu Alla ngun.» \p \v 61 Goɗɗo goo kadi wi'i mo: «Koohoojo, mi jokkay on, kono newnanee lan taho, mi yaha mi waynoyoo ɓeynguure an nden.» \p \v 62 Iisaa wi'i onɗon kadi: «Kala fawuɗo jungo mun e hoore keri sarin, ontigi yeƴƴitii ɓaawo, haray on nafataa laamu Alla ngun.» \c 10 \s Fii no Taalibaaɓe ɓen Cappanɗe Njeeɗiɗo e Ɗiɗo Nuliraa \r (Mat. 10.5-14) \p \v 1 Ɓay feƴƴii e ɗun, Koohoojo on toɗɗii fahin taalibaaɓe cappanɗe njeeɗiɗo e ɗiɗo. O imminiri ɓe ɗiɗo ɗiɗo ko yaha adoyoo mo e ca'e ɗen fow e kala nokkeeli ɗi o rewoyta e mun. \v 2 O wi'i ɓe: «Baagol ngol no ɗuuɗi, kono wa'ooɓe ɓen ɗuuɗaa. Awa jooni, toree non Jom baagol ngol yo o addu wa'ooɓe ka baagol makko. \v 3 Jooni miɗo imminirde on wa baaloy e hakkunde caapaali, yahee. \v 4 Awa kadi wota on yooɓo bonfohun kaalisi maa sasa maa paɗe goo, hara kadi on hiwraaki hay gooto ka hoore laawol. \v 5 Kala suudu ndu naatoton e mun, wi'ee taho: ‹Yo ɓuttu wonu e nduu suudu!› \v 6 Si ɓii-ɓuttu no e nder ndun suudu, ɓuttu mon on juuroto mo. Si ko liddu mun, on ɓuttu wontanay on. \v 7 Tabitee e ndun suudu ɗon, ɲaamon yaron ko ɓe okkori on ɗon woo, ko fii golloowo no handi e njoddi mun, hara on waɗaali naata e nduu yalta e nduu. \p \v 8 «Kala saare nde naatuɗon e mun tolnaɗon, ɲaamee ko ɓannanaɗon kon. \v 9 Sellinon ɲawɓe ɓe tawɗon ɗon ɓen, wi'on ɓe wonde *laamu Alla ngun ɓadike ɓe. \v 10 Kono kala saare nde naatuɗon e mun, ɓe salii on tolnude, yahee ka fottirde maɓɓe, wi'on: \v 11 ‹Men fiɗɗay e mon mbullaari saare mon nangundi men ndin e koyɗe! Kono andee tun wonde, laamu Alla ngun ɓadike!› \v 12 Mi andinii on, ɲande ɲaawoore nden ko ndee saare *Saduuma ɓuretee hoynaneede edii nden saare ɗon. \p \v 13 «Bone wonanii ndee saare Kuuraziin e ndee saare Bayti-Sa'iida! Ko fii si tawno ɗii kaawakeeji moƴƴi waɗunooɗi ka mon, ko non waɗirnoo e ɗee ca'e Tiiri e Siduuna, harayno neeɓii ko jeyaaɓe e ɗen ca'e ɓornii conci heynorɗi, ɓe wujitii ndoondi fii hollugol wonde ɓe tuubii. \v 14 Ko ɗun waɗi, ɲande ɲaawoore nden ko Tiiri e Siduuna ɓuretee hoynaneede edii onon. \v 15 Onon non, ɓee ɓe Kafernahuum, hiɗon sikka fii mon ɓantete haa ka aljanna? Oo'o, on bugete ka jahannama. \p \v 16 «Kala heɗitiiɗo on onon ɓee taalibaaɓe an, haray ko min o heɗitii. Kala bugitiiɗo on, haray ko min o bugitii. Awa-le kala bugitiiɗo lan, haray ko Nuluɗo lan on o bugitii.» \p \v 17 Ɓen cappanɗe njeeɗiɗo e ɗiɗo artidi e weltaare, ɓe wi'i: «Koohoojo amen, hay jinnaaji ɗin yankinanike men e innde mon!» \p \v 18 Onsay o wi'i ɓe: «Mi yi'ayno Ibuliisa no iwa ka kammu yanira wa farɲitere. \v 19 Awa mi okkii on bawgal tippugol e bolle ɗen e jahe ɗen e kala bawɗe gaɲo on, hara hay fus heɓaali on. \v 20 Wota on weltor ko jinnaaji ɗin yankinanii on kon. Kono weltoree ko inɗe mon ɗen windaa ka kammuuli kon.» \s Fii Weltaare Iisaa nden \r (Mat. 11.25-27, 13.16-17) \p \v 21 Ko e on saa'i ɗon tigi, Iisaa heɓi weltaare fota immorde e *Ruuhu Seniiɗo on, o wi'i: «Mi yettii ma yo Baaba, Jom leydi e kammu, fii koo ko wirnanɗaa ɗun ɓen faamuɓe e ɓee gandiɗuɓe, feɲɲinanɗaa ɗun ɓee fayɓe. Hiiyii, ko fii ko ɗun wonnoo yiɗi maa on yo Baaba. \p \v 22 «Awa, Baaba an wattii fow e juuɗe an. Awa kadi hay gooto andaa ko hombo woni Ɓiɗɗo on si hinaa Baabaajo on, wano tawiri non kadi hay gooto andaa ko hombo woni Baabaajo on si hinaa Ɓiɗɗo on e on mo Ɓiɗɗo on faalaa mo feɲɲinande.» \p \v 23 Onsay o fewtiti taalibaaɓe ɓen o wi'i ɓe e qunuutu: «Gite yi'uɗe ko yi'uɗon kon malii! \v 24 Ko fii mi andinii on, annabaaɓe e lamɓe buy faalano yi'ude koo ko wonɗon yi'ude, kono ɓe yi'aali. Ɓe faalano kadi nanude koo ko wonɗon nanude, kono ɓe nanaali.» \s Misal Ƴettaangal e Samariyankeejo Moƴƴo on \p \v 25 Onsay goɗɗo e waawuɓe fii Sariya ɓen immii landii mo fii ndarndagol mo, o wi'i mo: «Karamoko'en, ko honɗun mi haani waɗude fii yo mi heɓu ɗan *ngurndan poomayankejan?» \p \v 26 Onsay Iisaa wi'i mo: «Ko honɗun windii ka defte Sariya? Ko honno faamirɗaa ɗun?» \p \v 27 O jaabii mo, o wi'i: «Yo a yiɗir Alla Joomiraaɗo maa on ɓernde maa nden fow e wonkii maa kin fow e doole maa ɗen fow e hakkil maa kin fow\f ŋ 10.27a Yaɲ. 6.5 \f*, yiɗiraa ɲokondo maa on wano yiɗirɗaa hoore maa non.»\f p 10.27b Lew. 19.18 \f* \p \v 28 Onsay Iisaa wi'i mo: «A jaaborii no moƴƴiri. Warru non, a heɓay ɗan ngurndan.» \p \v 29 Kono tawi on no faalaa hollude peewal mun ngal, o wi'i Iisaa: «Ko hombo non woni on ɲokondo an?» \p \v 30 Iisaa jaabori mo nii, o wi'i: «Goɗɗo no iwraynoo Yerusalaam, no yaha Yeerikoo. O hawrondiri e wuyɓe, ɓen ɓoori mo, piyi mo haa moggo mayde, ɓe yahi, ɓe acci mo ɗon. \v 31 Hawrondiri *yottinoowo sadaka no feƴƴaynoo ɗon, o yi'i oo neɗɗo, o takkii mo, o feƴƴi. \v 32 Fahin *Lewiyankeejo ari tawi mo ɗon, on kadi yi'i mo, takkii mo, feƴƴi. \v 33 Kono Samariyankeejo wonɗo e nder safaari mun, ari tawi mo, yurmaa mo. \v 34 Onsay o ɓadii, o juurani mo njaram e nebban ka barmeeji, o haɓɓi. Onsay o waɗi mo ka mbaɗɗateeri makko, o naɓi mo haa e suudu hoɓɓe, o dankii mo. \v 35 Bimbi mun, o ƴetti *dinaruuji ɗiɗi, o jonni jom suudu hoɓɓe ndun, o wi'i mo: ‹Dankor mo ɗii ɗoo. Kala ko fawoyɗaa e hoore ɗii ɗoo, mi yoɓitoyte tuma mi rewtoyi.› » \p \v 36 Ontuma Iisaa wi'i: «Ko hombo e ɓee ɗoo tato woni ɲokondo oo mo ɓee wuyɓe yani e mun?» \p \v 37 On waawuɗo fii Sariya jaabii, wi'i: «Ko yurmaaɗo mo on.» \p Onsay Iisaa wi'i mo: «Yahu an kadi warraa non.» \s Fii no Mariyatu e Mariyama Werniri Iisaa \p \v 38 Fewndo Iisaa e taalibaaɓe mun ɓen wonnoo e hoore laawol, ɓe naati ɗon e hoɗo. Debbo wi'eteeɗo Mariyatu werni ɓe ka mun. \v 39 Tawi on no mari neene-gooto wi'eteeɗo Mariyama, on jooɗii e ley koyɗe Koohoojo on no heɗitoo konguɗi makko ɗin. \v 40 Tawi Mariyatu kaɲun no jindidude e muraaɗi nder suudu ɗin. Onsay o ari, o wi'i: «Koohoojo an, on kippataa fii ko oo neene-gooto an accidimmi e ɗee golle ɗoo kon fow? Wi'anee lan mo yo o wallito lan!» \p \v 41 Koohoojo on jaabii mo, wi'i: «Mariyatu, Mariyatu! Hiɗa maapii aani fii piiji ɗuuɗuɗi. \v 42 Kono ko huunde wootere tun hitti. Mariyama kaɲun suɓike ko ɓuri hittude kon, ɗun-le o jaɓitantaake ɗun.» \c 11 \s Fii no Taalibaaɓe ɓen Haani Tororde Alla \r (Mat. 6.9-13, 7.7-11) \p \v 1 Ɲande goo tawi Iisaa no toraade Alla nokku goo. Ɓay o gaynii toraade, goɗɗo e taalibaaɓe makko ɓen wi'i mo: «Koohoojo, tindinee men no torortee wano Yaayaa tindinirnoo non taalibaaɓe mun ɓen.» \p \v 2 Onsay o wi'i ɓe: «Nde hiɗon toroo, on wi'iray nii: \q «Baaba, \q2 yo innde maa nden hormore, \q2 yo laamu maa ngun feeɲu. \q \v 3 Okkor men ɲande woo ɲaametee haananɗo men on. \q \v 4 Yaafanoɗaa men junuubaaji amen ɗin, \q2 wano menen kadi men woni yaaforande kala bonnuɗo men. \q2 Wota a naadu men e jarrabuyee.» \m \v 5 O wi'i kadi: «Si goɗɗo e mon aru e immaade tumbere jemma, yaha ka njaatigi mun, o findina mo, o wi'a mo: ‹Njaatigi, ɲawlan bireediije tati, \v 6 ko fii miɗo heɓi koɗo ka jemma ɗoo, mi alaa hay fus ko mi okkora mo.› \p \v 7 «Si on non mo o findinoyi wi'ii mo: ‹Mi torike ma wota a finnan, ko fii a taw mi falii baafal ngal, min e fayɓe an ɓen men waalike. Mi waawataa immaade fewndo ɗoo, mi jonne bireedi!› \v 8 Mi andinii on, hay si o immaaki, o jonnira mo sabu njaatigiyaagal wongal hakkunde maɓɓe ngal, o jonniray mo kala ko o handi sabu ko on torotooɗo haɓɓitori angal hersa kon. \p \v 9 «Min-le mi wi'ii on: Toree, on okkorte. Ɗaɓɓee, on heɓay. Hoɗɗee, on udditante. \v 10 Ko fii kala toriiɗo okkorte, kala ɗaɓɓuɗo heɓay, awa kadi kala on hoɗɗiiɗo udditante. \p \v 11 «Ko hombo e mon, ɓiɗɗo mun torotoo ɗun bireedi, ontigi jonna mo hayre? Maa o toroo mo lingii, ontigi jonna mo mboddi? \v 12 Maa o toroo mo woofoonde, o jonna mo yaare? \v 13 Si tawii non hay onon bonɓe ɓen, hiɗon waawi waɗande ɓiɓɓe mon ɓen piiji moƴƴi, haray ko haa honto Ben mon Wonɗo ka kammu on okkorta ɓen toriiɓe mo *Ruuhu Seniiɗo on!» \s Fii no Iisaa Raɗori Jinnaaji ɗin \r (Mat. 12.22-30; Mrk. 3.22-27) \p \v 14 Ɲande goo Iisaa raɗii jinnawii mbobinɗinngii goɗɗo. No ngii yaltirnoo e ontigi, o wowli, jamaa wonnooɗo ɗon on fow mugaa. \v 15 Woɓɓe e maɓɓe wi'i: «Ko e immorde e *Balzabuula lanɗo jinnaaji ɗin o woni raɗorde jinnaaji ɗin!» \v 16 Woɓɓe goo kadi fii ndarndagol mo torii mo hollugol ɓe maande iwrunde ka kammu. \p \v 17 Nde tawnoo himo andi ɗin miijooji maɓɓe, o wi'i: «Kala laamateeri liddondirndi, kayri tigi ndi caabay. Awa kadi si suudu liddondirii, ndu lancoto. \v 18 Onon hiɗon wi'a ko tippude e Balzabuula mi woni raɗorde jinnaaji ɗin. Si tawii non Ibuliisa liddike hoore mun tigi, ko honno laamateeri makko ndin tabitirta? \v 19 Si tawii non wonii min ko tippude e Balzabuula mi raɗorta jinnaaji ɗin, ɗun haray onon ɓe mon ɓen non ko tippude e hombo ɓe raɗorta ɗi? Ko ɗun waɗi si kamɓe tigi ɓe ɲaawoyay on. \v 20 Kono si tawii ko tippude e bawgal Alla ngal mi woni raɗorde jinnaaji ɗin, haray *laamu Alla ngun arii haa e mon. \p \v 21 «Nde neɗɗo dolnuɗo jom aalaaji ayni galle mun woo, jawle mun ɗen daɗay. \v 22 Kono si tawii ɓurɗo mo doole arii, yanii e makko, foolii mo, o jaɓitay ɗin jogaaji ɗi o hoolornoo, o sendita ɗen jawle makko. \p \v 23 «Kala mo aldaa e an, haray ko gaɲo an, awa kadi kala mo wallataa lan mooɓitude, haray ko saakoowo. \p \v 24 «Nde jinnawii yalti e neɗɗo woo, ngii hammiray ka wulaa, hara hingii ɗaɓɓa nokkuure fowtorde. Si ngii tawii ngii heɓaali, ngii wi'ay: ‹Yo mi yiltito ka suudu ka mi iwnoo ɗon.› \v 25 Nde ngii hewtiti, ngii tawa ndun suudu fittaama laɓɓinaama. \v 26 Onsay ngii yahay, ngii ɗaɓɓoya jinnaaji jeeɗiɗi ɓurɗi ngii hunƴude, ɗi naata ɗon, ɗi hoɗa. Onsay sakkitorde on neɗɗo ɓuray aranun ɗun bonude.» \p \v 27 Fewndo ko Iisaa yewtaynoo ɗun, debbo ewnii ka hakkunde jamaa ton, wi'i: «Maloore wonanii nduu reedu saawundu ma e ɗin enɗi ɗi muynuɗaa!» \p \v 28 Kono Iisaa jaabii, wi'i: «Maloore wonanii kan ɓen heɗotooɓe daaluyee Alla on, ɗoftoo mo!» \s Fii Maande Annabi Yuunusa nden \r (Mat. 12.38-42) \p \v 29 Nde tawnoo jamaa on no ɓeydaade tun, onsay kanko Iisaa o wi'i: «Nguu jamaanu ɗoo ko jamaanu bonngu, hingu ɗaɓɓa maande. Kono ngu jonnetaake maande si hinaa sifa ndee nde Yuunusa. \v 30 Ko fii ko wano Yuunusa wonirannoo yimɓe ndee saare *Niinawa maande non, ko wano non *Ɓii-Aaden on kadi woniranta nguu jamaanu ɗoo maande. \v 31 Ɲande ɲaawoore nden, nde yimɓe nguu jamaanu ɗoo no ɲaawee woo, onsay oo debbo laaminooɗo ndii leydi hikkorndi ka sengo ɲaamo immoyto, ɲaawoya ɓe sabu iwugol mo haa ka kattudi leyɗe, ara heɗitoo ngun faamu Sulaymaana, hara-le ɓurɗo Sulaymaana no ɗoo. \v 32 Awa kadi ɲande ɲaawoore nden, nde yimɓe nguu jamaanu ɗoo no ɲaawee woo, yimɓe Niinawa ɓen kadi immoyto, ɲaawoya ɓe sabu ko ɓe heɗinoo waaju Yuunusa ngun, ɓe tuubi, hara-le ɓurɗo Yuunusa no ɗoo.» \s Misal Ƴettaangal e Lampu \r (Mat. 5.15, 6.22-23; Mrk. 4.21) \p \v 33 «Hay gooto huɓɓintaa lampu suuɗa mo maa hippa mo e ley siyonwal, kono o waɗay mo e kene fii no naatooɓe ɓen yi'ira ndaygu ngun. \v 34 Ko yiitere maa nden woni ndaygu ɓandu ndun. Si tawii yiitere maa nden no selli, haray ɓandu maa ndun fow no ndaygi. Si tawii non yiitere nden no ɲawi, haray ɓandu maa ndun no e nder niwre. \v 35 Reenee wota ndaygu wongu e mon ngun wontan on niwre. \v 36 Si tawii ɓandu mon ndun no ndaygi, hara teral mon hay gootal alaa ka niwre, ɗun haray ɓandu mon ndun fow no ndaygiri wa nde ndaygu lampu jalbi e mon.» \s Fii no Iisaa Hajori Fariisiyaaɓe ɓen \r (Mat. 23.1-36; Mrk. 12.38-40) \p \v 37 Wa fewndo ko Iisaa yewtaynoo ɗun, *Fariisiyaajo goo torii mo yo ɓe yaadu ka makko, ɓe hirtodoya. Onsay o naati, o jooɗi fii ɲaamugol. \v 38 Kono Fariisiyaajo on ŋalɗi ko Iisaa toolii fii ɲaamugol kon sooɗaaki. \v 39 Onsay Koohoojo on wi'i mo: «Onon ɓee Fariisiyaaɓe, ko ɓaawo miranji ɗin tun laɓɓinton, hara hiɗon heewi miile e bonki. \v 40 Onon ko on faaɗa-hakkilɓe, hara hinaa Taguɗo ɓaawo on tagi nder on kadi? \v 41 Okkoree waasuɓe ɓen ko woni ka nder kon, onsay ko heddii kon fow laaɓanay on. \p \v 42 «Kono bone wonanii on, onon ɓee Fariisiyaaɓe, ɓay hiɗon ittana naana e suukooran e kala tutateeriiji wonɗi e naakoo farilla, hara hiɗon welsindanii peewal ngal Alla yeɗata ngal e giggol makko ngol. Hara-le ko ɗun haanunoɗon jokkude, tawa kadi on welsindaaki e ko heddii kon. \p \v 43 «Bone wonanii on, onon ɓee Fariisiyaaɓe, ɓay hiɗon yiɗi saffawol aranol ngol ka juulirɗe e hiwreede ka fottirɗe. \p \v 44 Bone wonanii on, ɓay hiɗon wa'i wa genaale ɗe aldaa e maande, ɗe goɗɗo rewata e mun hara andaali!»\f q 11.44 Tippude e Sariya Muusa on, si goɗɗo meemi furee maa o rewii e yenaande, haray o wonii harmuɗo. Lew. 21.11, Ada. 19.11 \f* \p \v 45 Onsay goɗɗo e hakkunde waawuɓe fii Sariya ɓen ƴetti haala kan, wi'i mo: «Karamoko'en, si on maakirii nii, haray on aybinii men menen kadi!» \p \v 46 Ontuma Iisaa jaabii mo, wi'i: «Bone wonanii on onon kadi ɓee waawuɓe fii Sariya, ɓay hiɗon fawa yimɓe ɓen dolle ɗe ɓe waawataa naɓude, hara onon on fopportaa ɗun hay hoore hondu fii wallugol ɓe. \p \v 47 «Bone wonanii on, ɓay hiɗon maha maandina genaale annabaaɓe ɓen, hara-le ko baabiraaɓe mon ɓen sahinbini ɓe. \v 48 Ɗun no seedintini wonde hiɗon newni ɗen kuuɗe ɓen baabiraaɓe mon, ɓay ɓen sahinbiniino annabaaɓe ɓen, onon kadi hiɗon mahude maandina genaale maɓɓe ɗen. \v 49 Ko ɗun waɗi si Alla, Jom faamu on, no daalunoo: ‹Mi naɓanay ɓe annabaaɓe e nulaaɓe, ɓe wara woɓɓe e ɓen, ɓe tampina ɓeya ɓen›, \v 50 fii no nguu jamaanu ɗoo ƴantiroyee ƴiiƴan annabaaɓe hibbanooɗan ɗan gila ka fuɗɗoode aduna, \v 51 ɗun ko gila e ƴiiƴan Haabiila ɗan haa addani e ƴiiƴan Zakariyaa ɗan, on waranooɗo hakkunde *layyorde nden e *juulirde mawnde nden. Mi andinii on, pellet nguu jamaanu ɗoo ƴantoyte fii ɗun. \p \v 52 «Bone wonanii on, onon ɓee waawuɓe fii Sariya, ɓay on suuɗii saabiwal gandal ngal, on naataali, awa kadi on jaɓaali faalanooɓe naatude ɓen naata!» \p \v 53 Ɓay o yaltii ɗon, jannooɓe fii Sariya on ɓen wondude e Fariisiyaaɓe ɓen fuɗɗii mo monanaade, landoo mo lande ɗuuɗuɗe, \v 54 waɗana mo pirci, fii tun no ɓe nangira mo immorde e konguɗi makko ɗin. \c 12 \s Fii Hajannde e Waaju \r (Mat. 10.26-28) \p \v 1 Wa fewndo onsay, tawi yimɓe guluuje guluuje mooɓondirii haa hiɓe yaaɓindira. Onsay Iisaa attii wi'i taalibaaɓe mun ɓen: «Reenee e lewen *Fariisiyaaɓe ɓen, ɗun ko faasiqankaaku ngun. \v 2 Alaa ko suuɗii ko feeɲataa, awa kadi alaa gundoo mo andotaako. \v 3 Ko ɗun waɗi, kala ko wowluɗon ka niwre feeɲay ɲalorma teɗɗan, e kala ko sowndiɗon ka cuuɗi ewnorte ka warɲakke. \p \v 4 «Mi andinii on yo yiɓɓe an, wota on hulu warooɓe ɓandu ɓen, toonin ɗun alaa ko ɓe waawi. \v 5 Mi hollay on On mo gasoton hulude: hulee on Marɗo bawgal warugol bugoo ka jahannama nde wari. Mi andinii on, ko on Marɗo bawgal waɗugol ɗun haanuɗon hulude. \v 6 Hinaa seresereeji jowi no yeeyee tammaaji ɗiɗi? Kono Allaahu on kaɲun yejjitaa hay gootun e majji. \v 7 Hay cukuli ko'e mon ɗen fow no limaa. Wota on hulu, ko fii hiɗon ɓuri seresereeji buy hittude ka Alla. \p \v 8 «Mi andinii on, kala qirritiiɗo fii an yeeso yimɓe ɓen, *Ɓii-Aaden on kadi qirritoyto fii makko yeeso malaa'ikaaɓe Alla ɓen. \v 9 Kono kala yedduɗo fii an yeeso yimɓe ɓen, fii ontigi yeddoyte e yeeso malaa'ikaaɓe Alla ɓen. \v 10 Kala wowluɗo Ɓii-Aaden on ko boni, no ara ka yaafanee. Kono kala hoynuɗo *Ruuhu Seniiɗo on yaafantaake. \p \v 11 «Tuma noddaɗon ka juulirɗe e yeeso mawɓe ɓen e laamiiɓe ɓen, wota on jiɓoyo ko jaaboɗon maa ko wi'on. \v 12 Ko fii ɗon kisan Ruuhu Seniiɗo on tigi longinay on ko gasoton yewtude kon.» \s Fii Galo Faaɗa-Hakkiljo \p \v 13 Goɗɗo e hakkunde on jamaa wi'i Iisaa: «Karamoko'en, maakanee ben-gooto an on yo men sendodu ndondi amen ndin.» \p \v 14 O jaabii on neɗɗo, o wi'i: «Ko hombo waɗimmi ɲaawoowo maa sendanoowo on?» \v 15 O watti e ɗun: «Reenee wattanon yiila e kala miile, ko fii ko aaden alɗi woo, ngurndan makko ɗan hinaa e ɗun humii.» \p \v 16 Onsay o waɗani ɓe ngal misal ɗoo, o wi'i: «No woodunoo neɗɗo alɗuɗo mo toore leydi mun moƴƴiri ɗun fota. \v 17 Tawi on neɗɗo no miijotonoo, wi'a: ‹Ko honno mi waɗata, ko fii mi alaa ka mi waɗa ngal coɲal an?› \v 18 O wi'itii: ‹E hino ko mi waɗata kon: Mi lancay tumusuuje an ɗen, mi moƴƴina ɓurɗe ɗe njanɗude ka mi loowa nenɗe an ɗen e piiji an ɗin fow. \v 19 Jooni yo wonkii an, ɓay miɗo mari jawle buy ko yonatammi e nder duuɓi buy, yo mi fowto, mi ɲaama, mi yara, mi weltoo!› \p \v 20 «Kono Allaahu on wi'i mo: ‹Ko an yo faaɗa-hakkiljo, e nder oo jemma ɗoo tigi a ƴantete wonkii maa kin. E hara koo ko faandiɗaa, ko hombo ɗun wontanta?› \p \v 21 «Awa ko nii woniranta kala on mooɓuɗo jawle e ɓaawo alɗangol Alla.» \s Fii Hakkunde Anndeeji e Keyeeji \r (Mat. 6.25-34) \p \v 22 Onsay Iisaa wi'i taalibaaɓe mun ɓen: «Ko ɗun waɗi si mi wi'ay on wonde, wota on aanu fii ko ɲaamon e nder ngurndan mon ɗan maa fii ko ɓornon ɓalli mon ɗin. \v 23 Ko fii ngurndan no ɓuri neema, awa kadi ɓandu no ɓuri koltu. \v 24 Ndaaree kayakayaaji ɗin: ɗi sankataa, ɗi wa'ataa, ɗi alaa tumusuuje e caagaaje, kono Allaahu on no wurni ɗi, hara-le hiɗon ɓuri colli ɗin hittude. \v 25 Ko hombo e mon e nder annde mun waawata ɓeydude ngurndan mun ɗan beru sogonal? \v 26 Si tawii non on waawataa hay ko ɓuri lo'ude kon, haray ko honɗun aananton fii ko lutti kon? \p \v 27 «Ndaaree no ɗii piindiiji fuɗirta njanɗa, hara-le ɗi gollataa, ɗi saɲɲataa. Kono non mi andinii on, hay Sulaymaana e nder darja mun on fow holtiraali hay wa wootiri e majji. \v 28 Si tawii non Allaahu on no holtinirde non hay huɗo wonuko hande ka ngesa kon, bugoyteeko jango ka yiite kon, hara o ronkay waɗande on ko ɓuri ɗun, onon ɓee fanɗa-gomɗinalɓe? \v 29 Onon non wota on yango fii ko ɲaamon maa ko yaron, wota fii ɗun maapin on. \v 30 Ko fii ɗun fow ko ɓe gomɗinaa ka aduna ɓen ɗaɓɓata ɗun. Kono Ben mon Wonɗo ka kammu on no andi hiɗon handi e ɗun. \v 31 Kono ɗaɓɓee tun laamu makko ngun, ɗin piiji fow ɓeydanoyte on. \p \v 32 «Ko onon yo wuro tosooko, wota on hulu fus, sabu Ben mon Wonɗo ka kammu on tawii no wela mo ka o yeɗa on laamu ngun. \v 33 Yeeyee ko jeyɗon kon, okkoron miskinɓe ɓen, moƴƴinee bonfooji ɗi hiɗɗataa, ɗun wonanay on keyee mo lannataa ka kammuuli, ɗon mooƴataa, awa kadi ngujjo meemataa. \v 34 Ko fii ko ka keyee mon on woni woo, ɓernde mon nden wonata.» \s Fii Reenugol e dow Hebulaare \p \v 35 «Wonee hebuliiɓe,\f r 12.35 Maa: \it «daditiiɓe».\it* \f* hara lampuuji mon ɗin no huɓɓi. \v 36 Wa'on wa nde jiyaaɗo tijjii jom mun, hara ko yahuɗo peera, hara no on hewtitiri hoɗɗii, o udditanay mo. \v 37 Ɓen jiyaaɓe malii nde jom maɓɓe ari tawi hiɓe aynude. Ka haqiiqa mi andinii on, jom ɓen daditoto, o ɓannana ɓe ko ɓe ɲaama. \v 38 Ɓen jiyaaɓe ɓe jom mun tawi no ayna tumbere jemma maa ka tataɓal jemma, haray ɓen malii. \v 39 Ko fii andee fota, si tawno jom galle no andunoo nde ngujjo on araynoo wujjugol, haray o accataano galle makko ɗen fusee. \v 40 Awa onon kadi hebilee, ko fii Ɓii-Aaden on aroyay e saa'i nde on sogitaaki.» \s Fii Jiyaaɗo Holniiɗo e Jiyaaɗo Bonɗo \r (Mat. 24.45-51) \p \v 41 Onsay Petruusu wi'i mo kanko Iisaa: «Koohoojo amen, hara ngal misal ɗoo ko fii amen tun kaa ko fii yimɓe ɓen fow?» \p \v 42 Koohoojo on jaabii mo, wi'i: «Hara ko golloowo hombo reeniiɗo holniiɗo woni ko jom mun halfinta neemingol kurkaaɗi mun ɗin e saa'i haanuɗo? \v 43 Maloore wonanii on jiyaaɗo mo jom mun ari tawi no jokkiri non. \v 44 Ka haqiiqa mi andinii on, o halfinay mo jawle makko ɗen fow. \v 45 Kono si on jiyaaɗo wi'itike: ‹Jom an neeɓii araali›, onsay, o nangana tilfugol kurkaaduuɓe ɓen worɓe e rewɓe e ɲaamugol yara haa mandila, \v 46 jom on jiyaaɗo aray nde on jiyaaɗo sabbaaki mo e saa'i mo o sogitaaki, o letta mo lette sattuɗe, o waɗa mo ka ɓe gomɗinaa ɓen waɗetee ton. \p \v 47 «Jiyaaɗo anduɗo faaleeji jom mun ɗin, kono o eɓɓindaaki, maa o waɗaali faaleeji jom makko ɗin, o piyete piggal ɗuuɗungal. \v 48 Kono si tawii non ontigi andaa faale jom mun on, o waɗii kuuɗe fodduɗe e donkineede, o foccete ko hawri. On okkoraaɗo ko ɗuuɗi ƴantete ko ɗuuɗi, awa kadi on halfinaaɗo ko ɗuuɗi landitoyte ko ɓurti.» \s Fii Liddondiral \r (Mat. 10.34-36) \p \v 49 «Miɗo ari bugagol yiite e oo aduna, mi faalete hara nge huɓɓii! \v 50 Kono no woodi loƴegol ngol mi loƴoytee, e maanaa ɗun ko tampere, ɗoo yo ɗun sollitanan, haray miɗo sonjii. \v 51 E hara on sikku ko addugol ɓuttu e oo aduna mi arani? Oo'o, hinaa ɗun, kono ko liddondiral mi addi. \v 52 Ko fii gila jooni njowo wonduɓe e nder suudu ɓe woncondiray, tato liddondiray e ɓeya ɗiɗo, ɓeya ɗiɗo kadi liddondira e ɓeya tato. \v 53 Baaba liddondiray e ɓiɗɗo, ɓiɗɗo liddondira e baaba, neene liddondira e jiwo mun, jiwo kadi liddondira e neene mun, debbo liddondira e esiraawo mun jiwo, jiwo on kadi liddondira e esiraawo mun debbo.» \s Fii Faamugol Firo Saa'iiji \r (Mat. 16.2-3) \p \v 54 Iisaa wi'i kadi jamaa on: «No yiiruɗon duulere no immori ka hirnaange, on wi'ay kisan ‹ndiyan ɗan aray›, ɗun wonira non. \v 55 Awa kadi no yiiruɗon hendu ndun iwrii sengo ɲaamo woo, on wi'ay ‹nguleendi ndin arii›, ɗun kadi waɗa. \v 56 Ko onon yo faasiqiiɓe, on waawii faamude fii ko feeɲi ka leydi kon e ko feeɲi ka kammu kon. Ko fii honɗun non on waawaali andude oo saa'i fewndiiɗo ɗoo? \p \v 57 «Hara ko fii honɗun onon on waawataa faamande hoore mon ko feewi kon? \v 58 Nde an e mo haɓiduɗaa hiɗon yaha ka yeesoojo on woo, waɗu feere no faamondiriron ka laawol, fii wota o watte e juuɗe ɲaawoowo on, on ɲaawoowo kadi watte e juuɗe aynooɓe kaso ngon, ɓen sokoye. \v 59 Mi andinii ma, a yaltataa ɗon fannamaa a yoɓaali mbuuɗu sakkitoro on.» \c 13 \s Ewol Tuubuubuyee \p \v 1 Ko fewndo onsay, woɓɓe ari fillitanii Iisaa fii ɓee ɓe Jaliilu ɓe Pilaatu warnoo fewndo ɓe hirsata daabeeji fii ittugol sadakaaji maɓɓe. \v 2 O jaabii ɓe kanko Iisaa, o wi'i: «Hara on sikku ɓen ɓe Jaliilu no ɓuri Jaliiluyankooɓe ɓen fow junuubu ɓay ɓe lettorii non? \v 3 Min mi wi'ay on - oo'o! Kono si on tuubaali onon kadi, on fow on re'ay. \v 4 Kaa hara on sikku ɓee sappoo e njeetato, ɓe nduu suudu aynirdu ka maadi Siluwaama yani e mun wari, no ɓuri ɓee ɓe Yerusalaam luttuɓe fow bakkatu? \v 5 Min mi wi'ay on - oo'o! Kono si on tuubaali onon kadi, on fow on re'ay.» \p \v 6 Onsay o waɗani ɓe ngal misal ɗoo: «Tawi goɗɗo no marnoo ƴibbehi ka tutateeri mun. O ari ɗaɓɓugol ɓiɓɓe e makki, o heɓaali. \v 7 Onsay o wi'i gollanoowo mo on ka tutateeri: ‹Heɓii nii duuɓi tati miɗo arude ɗaɓɓugol ɓiɓɓe e ngal leggal, mi heɓaali. Hara ko nafa honɗun ngal wonani ɗoo? Jooni soppu ngal!› \p \v 8 «Kono golloowo on jaabii mo, wi'i: ‹Jom an, accee ngal ɗoo ndee hitaande ɗoo. Ɗoo e ɗun mi jasay binde maggal on fow mi waɗana ngal ɲolu. \v 9 No gasa ka ngal rima ko arata. Si ko liddu mun, onsay on soppoyay ngal.› » \s Fii no Debbo Jukkunnaajo on Selliniraa e Aseweere \p \v 10 Tawi ɲande goo Iisaa no jannaynoo e juulirde goo e *ɲalaande fowteteende nden, ɗun ko asewe. \v 11 Tawi no ɗon debbo mo jinnawii jukkini heɓii duuɓi sappoo e jeetati, himo turii, o waawataano ɓantaade few. \v 12 Ɓay Iisaa yi'ii mo, o noddi mo, o wi'i: «Debbo, a sendaama e jukkere maa nden!» \v 13 Onsay Iisaa *fawi juuɗe mun ɗen e makko. Ɗon kisan debbo on feewi e darnde, o manti Allaahu on. \p \v 14 Kono yeesoojo juulirde nden seytini kon ko Iisaa ɲawndi ɲande asewe, o wi'i jamaa on: «No woodi balɗe jeegoo gaseteeɗe golleede e mun. Aree ɲawndeɗon e ɗen balɗe ɗon, hara hinaa e ɲalaande asewe!» \p \v 15 Koohoojo on jaabii mo, wi'i: «Ko onon yo faasiqiiɓe! Hinaa mo kala e mo'on yaltinay nagge mun maa mbabba mun ka dingiraa mun ɲande asewe, naɓa yarnoya? \v 16 Hara oo debbo iwdi Ibraahiima mo Ibuliisa haɓɓi gila duuɓi sappoo e jeetati, haanaa ka o firtanee ɗin kaɓɓi ɲande ɲalaande fowteteende nden?» \p \v 17 Ɓay o yewtirii non, ɗun hersini ayɓe makko ɓen fow, kono jamaa luttuɗo on weltori ɗii piiji hittuɗi ɗi o waɗaynoo. \s Mise Ƴettaaɗe e Abbere Bene e Lewen \r (Mat. 13.31-33; Mrk. 4.30-32) \p \v 18 O wi'i fahin: «Hara ko honɗun *laamu Alla ngun nandi, maa ko honɗun mi eɓɓindirta e maggu? \v 19 Hingu wa'i wa abbere bene nde goɗɗo ƴetti, bugii ka suntuure mun. Nden fuɗi, wonti leggal ngal colli ɗin ka weeyo arata hoɗa e calɗi mun.» \p \v 20 O wi'i kadi: «E ko honɗun mi eɓɓindirta e laamu Alla ngun? \v 21 Hingu wa'i wa lewen mo debbo ƴetti, jillindiri e sariyaare tati condi farin, o piya ɗun, on lewen wona sabu ɗun fow ƴura.» \s Yewtere fii Damun Tosokun \r (Mat. 7.13-14) \p \v 22 Ko Iisaa yahaynoo Yerusalaam, o rewayno koɗolun e koɗolii hara himo waajoo. \v 23 Goɗɗo goo landii mo, wi'i: «Koohoojo, hara ko yimɓe seeɗaaɓe tun dandoytee?» \p Onsay o wi'i ɓe: \v 24 «Etee no naatiron ka dambugal faaɗungal, ko fii mi andinii on, buy ɗaɓɓoyay no naatira ɗon, kono ɓe waawoytaa. \v 25 Nde jom galle ɗen immii ombi baafal ngal woo, hara hiɗon ka yaasi, onsay on fuɗɗoto honkande mo baafal ngal, wi'a: ‹Koohoojo, udditanee men!› O jaaboyto on, o wi'a: ‹Min mi andaa ko on ɓe honto!› \p \v 26 «Wi'on kadi: ‹Men ɲaamuno men yaridi e mon, awa kadi on waajotono ka ɗate amen.› \v 27 O jaaboo on kadi, o wi'a: ‹Min mi andaa ko on ɓe honto. Onon ɓee waɗaynooɓe ko ɓoylii fow, pottitee lan!› \p \v 28 «Tuma yi'uɗon Ibraahiima e Issaaqa e Yaaquuba e ɓeya annabaaɓe heddiiɓe fow ka nder laamateeri Alla, tawa onon ko on bugoyteeɓe ka yaasi, ka wullaandu e ŋatindiro ɲiiƴe woni ton. \v 29 Iwroyte funnaange e hirnaange, nano e ɲaamo, ɓe nafodoya ka laamateeri Alla. \v 30 Awa andee wonde, no woodi ɓaawooɓe wontiroyayɓe yeeso, wano tawiri non kadi no woodi yeesooɓe wontiroyayɓe ɓaawo.» \s Fii no Iisaa Aanirani Yerusalaam \r (Mat. 23.37-39) \p \v 31 Ko e on saa'i ɗon *Fariisiyaaɓe goo ari wi'i mo kanko Iisaa: «Yahu iwaa ɗoo, ko fii *Heroodu no faalaa sahinbinde ma!» \p \v 32 O wi'i ɓe: «Yahee hollon ndun saafaandu: Miɗo raɗaade jinnaaji ɗin, mi sellina ɲawɓe ɓen hande e jango, ka ɲalaande tammere haray timmanii lan. \v 33 Kono bee mi seppa hande e jango e faɗɗi-jango, ko fii haanaa ka annabaajo waree ko wonaa Yerusalaam. \p \v 34 «Ee Yerusalaam! Ee Yerusalaam! Ko an yo saare sahinbinoore annabaaɓe, wariroore nelaaɓe e mun kaaƴe! Ko haa honto mi faalanoo mooɓude ɓee fayɓe maa wano gertogal mooɓirta coppi e ley gabitti mun, e hin-le on jaɓaali ɗun! \v 35 Awa nokkuure mon nden eggaama. Kono mi andinii on, on yiitataa lan haa ɲande wi'oyton: ‹Yo barki wonan oo wonɗo arude e innde Joomiraaɗo on!› »\f s 13.35 Zab. 118.26 \f* \c 14 \s Fii no Iisaa Ɲawndiri Nawnuɗo Goo \p \v 1 E *aseweere goo, ɗun ko *ɲalaande fowteteende nden, Iisaa naati e suudu hooreejo Fariisiyaaɓe ɓen fii nafagol, tawi ɓen Fariisiyaaɓe no tenƴina mo. \v 2 Tawi aaden ɓuutuɗo no yeeso makko ɗon. \v 3 Onsay Iisaa landii waawuɓe fii Sariya ɓen e Fariisiyaaɓe ɓen, o wi'i: «Hara no dagii ka ɲawndee e aseweere kaa dagaaki?» \v 4 Kono ɓe fow ɓe deƴƴi. Onsay o ƴetti on ɲawɗo, o sellini, o acciti mo, on yahi. \p \v 5 Onsay o wi'i ɓe: «Ko hombo e mon, si ɓiɗɗo mun maa nagge mun aru e yanude e nder woyndu, salotoo nge ƴawnude maa ƴawna mo ɗon kisan fii nden ɲande ko asewe?» \v 6 Laatii ɓe waawaali jaabaade hay huunde e ɗun. \s Fii no Saatinirtee \p \v 7 Ɓay o yi'ii no ɓen saatinanooɓe suɓoraynoo ndaɗɗule yeesooje ɗen, o waɗani ɓe ngal misal ɗoo, o wi'i ɓe: \v 8 «Si on aru e saatineede e peera, wota on wonu ka ndaɗɗule yeesooje fii hita taw ɓurɗo on hittude no saatinaa ɗon \v 9 haa saatinɗo on on ara wi'a on: ‹Accanee oo ɗoo ndaɗɗudi ndin.› Onsay on hersay ruttagol ka ndaɗɗudi ɓaawoori. \v 10 Kono tuma saatinaɗon woo, wontiree ɓaawo fii tuma nde saatinɗo on on ari woo, yo o wi'u on: ‹Giɗo an, aru wonaa yeeso gaa.› Onsay ɗun wonanay on teddungal e tawnde ɓen ɓe saatindinaɗon fow. \v 11 Ko fii kala mawnintiniiɗo jippinoyte, awa kadi kala jippinɗo hoore mun mawninoyte.» \p \v 12 Onsay kanko Iisaa o wi'i saatinɗo mo on: «Nde hiɗa soƴƴina maa hirtina woo, wota a saatin yiɓɓe maa ɓen maa neene-gootooɓe maa ɓen maa musiɓɓe maa ɓen maa kawtalɓe maa alɗuɓe ɓen, fii wota kamɓe kadi ɓe saatine ɲande goo, ɗun wonane njoddi. \v 13 Kono nde waɗataa caatal woo, saatin miskinɓe ɓen e jukkunnaaɓe ɓen, e maanaa boofooɓe ɓen e bumɓe ɓen. \v 14 Ɗun a wonoyay malaaɗo, ko fii ɓen alaa ko yoɓitire, a yoɓitoyte ɲande ummutal feewuɓe ɓen.» \s Misal Ƴettaangal e Saatinanooɓe fii Nafagol \r (Mat. 22.1-10) \p \v 15 Ɓay goɗɗo e ɓe o nafodaynoo ɓen nanii ɗin konguɗi makko kanko Iisaa, o wi'i mo: «Maloore wonanoyay on nafoytooɗo ka *laamateeri Alla!» \p \v 16 Onsay Iisaa jaabii mo, wi'i: «Ɲande goo goɗɗo waɗuno caatal moolanaangal, o saatini yimɓe buy. \v 17 Ɓay nafagol ngol fewndike, o nuli kurkaadu makko ndun yo on yahu wi'a ɓe o saatinnoo ɓen yo ɓen aru, ko fii hebulaama. \p \v 18 «Kono ɓe fow ɓe kuylitidi. Arano on e maɓɓe wi'i ndun kurkaadu: ‹Miɗo soodi ngesa, bee mi yaha mi ndaaroya mba. Mi torike mo yo o yaafo lan.› \v 19 Goɗɗo on wi'i: ‹Miɗo soodi kalali sappo, miɗo yahude mi lasindoo ɗi, mi torike mo yo o yaafo lan.› \v 20 Goɗɗo goo kadi wi'i: ‹Miɗo jombi neeɓaali, ko ɗun haɗata mi yaha.› \p \v 21 «Ɓay kurkaadu ndun hewtitii, o yottintini e jom makko ko o nulaa kon fow. Onsay jom galle on tikki, o wi'i ndun kurkaadu makko: ‹Yahu kisan e ɗate ɗen fow, njane e tosooke, addanoyaa mi miskinɓe ɓen e jukkunnaaɓe ɓen e bumɓe ɓen e boofooɓe ɓen fow.› \p \v 22 «Kurkaadu ndun wi'i: ‹Jom an, ko yamirɗon kon waɗaama, kono haa jooni ka jooɗee no lutti.› \p \v 23 «Onsay jom galle ɗen wi'i kurkaadu ndun: ‹Yahu haa ka fulawaa, takkoɗaa kowle ɗen fow, rewaa e ɗatoy koy fow, etoɗaa no yimɓe ɓen arda fii no ka an heewira. \v 24 Ko fii mi andinii on, hay gooto e ɓee ɓe mi saatinnoo aranun mettotaako oo nafakka an!› » \s Fii no Iisaa Haanaa Jokkireede \r (Mat. 10.37-38) \p \v 25 Tawi jamaa moolanaaɗo no jokkondirnoo e Iisaa. O fewtiti ɓe, o wi'i: \v 26 «Si goɗɗo arii e an, hara o woniraa selugol ben makko e yumma makko e ɓeyngu makko e ɓiɓɓe makko ɓen e neene-gootooɓe makko ɓen worɓe e rewɓe haa naɓani wonkii makko kin tigi, haray onɗon waawataa wonude taalibaajo an. \v 27 Awa kadi kala mo ƴettaali *leggal mun altindiraangal ngal jokkimmi, haray ontigi waawataa wonude taalibaajo an.\f t 14.27 \it «Ƴettugol leggal mun altindiraangal ngal»\it* ko hebilagol jokkugol Iisaa haa maaya.\f* \p \v 28 «Hara ko hombo e mon si no faalaa darnude koore, ronkata jooɗaade taho, taskoo fii ko o eɓɓi kon si ko ko yonata? \v 29 Kulol wota ootigi fuɗɗo ronka gaynude, fii wota yi'uɓe mo e ɗun ɓen fow jalu mo, \v 30 wi'a: ‹Oo neɗɗo fuɗɗino darnude, kono o waawaali lannitaade!› \p \v 31 «Maa hara ko lanɗo hombo fokkitanta haɓidoygol e lanɗo goo mo konu mun woni embere yimɓe guluuje noogayo, hara kanko ngu makko ngun ko embere yimɓe guluuje sappo, ronkata jooɗaade taho, taskoo si o heɓoyay kutu maɓɓe? \v 32 Si o tawii non o heɓoytaa kutu maɓɓe ɓay oya no woɗɗitii mo taho, o nelay e on fii yo on waɗan mo sartiiji no ɓuttu on tabitira. \v 33 Ko ɗun waɗi, kala e mon mo woniraa seedugol e ko o jeyi kon, haray gasataa wonde taalibaajo an. \p \v 34 «Lanɗan ko huunde moƴƴere, kono si dakamme majjan on iwii, haray ko honno dakamme majjan on wattirtee? \v 35 Haray ɗan alaa nafa ka leydi maa ka ɲolu, ko hawkoyteeɗan ka yaasi. \p «Mo no mari noppi nanirɗi yo nanu!» \c 15 \s Misal Ƴettaangal e Baalii Majjungii \r (Mat. 18.12-14) \p \v 1 Ƴantooɓe sagalle ɓen fow wondude e junuubanke'en no ɓadotonoo Iisaa fii heɗagol mo. \v 2 Fariisiyaaɓe* ɓen e jannooɓe fii Sariya on no ŋunaynoo hakkunde maɓɓe, wi'a: «Oo ɗoo kaɲun ɓannitay junuubanke'en, ɲaamida e maɓɓe!» \p \v 3 Onsay kanko Iisaa o waɗani ɓen ngal misal ɗoo, o wi'i: \v 4 «Ko hombo e mon si no mari baali teemedere, gootii e ɗin majja, ronkata accude cappanɗe jeenay e jeenayji ɗin ka wulaa, yaha ɗaɓɓitoya majjungii ngin haa nde o yiitoyi ngii woo? \v 5 Nde o yiitoyi ngii, o wakkoo ngii e hoore weltaare. \v 6 Nde o hewtiti ka makko, o nodditay yiɓɓe makko ɓen e kawtalɓe makko ɓen, o wi'a ɓe: ‹Weltodee e an, ko fii mi yiitii baalii an majjunoongii ngin!› \v 7 Mi andinii on, ko wano non kadi weltaare ɓurirta woodude ka kammu sabu junuubankeejo gooto tuubuɗo, edii feewuɓe cappanɗe njeenayo e njeenayo ɓe tuubuubuyee fawaaki ɗun.» \s Misal Ƴettaangal e Tammaaru Majjundu \p \v 8 «Maa ko debbo hombo marɗo tammaaji sappo, si wooturu e ɗin majjirii mo, ronkata huɓɓude lampu, fitta suudu mun ndun, ɗaɓɓitira hakkil haa nde o yiiti ndu woo? \v 9 Nde o yiiti ndu, o nodditay yiɓɓe makko ɓen wondude e kawtalɓe makko ɓen, o wi'a ɓe: ‹Weltodee e an, ko fii mi yiitii tammaaru an majjunoondu ndun!› \v 10 Mi andinii on, ko wano non kadi malaa'ikaaɓe Alla ɓen weltorta tuma nde junuubankeejo gooto tuubi.» \s Misal Ƴettaangal e Ɓiɗɗo Funsoowo \p \v 11 O wi'i kadi: «Goɗɗo no marnoo ɓiɓɓe ɗiɗo. \v 12 Toolaajo makko on wi'i mo: ‹Baaba an, jonnee lan geɓal an ngal mi haani hendoyaade ngal ka jawdi mon.› Onsay ben maɓɓe sendani ɓe jawdi mun ndin. \p \v 13 «Ɓay balɗe feƴƴii, toolaajo on mooɓi ko o jeyi kon fow, o yahi e leydi woɗɗundi, o funsitoyi ton jawdi makko ndin fow e nder jiiɓaare. \v 14 Ɓay o lannii fewjande fow, heege tiiɗunge waɗi e ndin leydi. Onsay o fuɗɗaa ŋakkireede. \v 15 O halfinoyii e goɗɗo goo jeyaaɗo e ndin leydi, on naɓi mo ka gese mun fii ko aynana ɗun koseeji mun ɗin. \v 16 Himo faaletenoo ɲaamude neteeje ɗe koseeji ɗin ɲaamaynoo ɗen, kono hay gooto okkoraali mo. \p \v 17 «O luggini miijo, o wi'i: ‹Ko gollooɓe njelo ben an mari ɲaamooɓe haa luttina, hara min miɗo maaya ɗoo heege! \v 18 Jooni non, miɗo yiltitaade ka ben an, mi wi'a ɓe: Baaben, mi waɗii junuubu ka Alla, mi heɓii hakkee mon, \v 19 mi foddaa e noddeede ɓiɗɗo mon hande kadi. Jogoree lan wa golloowo mon.› \p \v 20 «Onsay o yiltitii ka ben makko. Ɓay o ɓadike, ben makko haynii mo, yurmaa mo. Tun ben makko dogi, hirbii mo, lunnii. \v 21 Onsay on ɓiɗɗo makko wi'i mo: ‹Baaben, mi heɓii junuubu ka Alla mi heɓii hakkee mon, mi foddaa e noddeede ɓiɗɗo mon hande kadi!› \p \v 22 «Kono ben makko yamiri kurkaaduuɓe mun ɓen, o wi'i ɓe: ‹Yahee tinna addanon mo kaftaane ɓurɗo fotude on ɓornon mo, waɗanon mo hurundaare ka hondu e paɗe ko o wattoo.› \v 23 O wi'i ɓe kadi: ‹Addoyee ga'un fayukun kun, hirson, ɲaamen, weltoɗen. \v 24 Ko fii hari oo ɓiɗɗo an ɗoo ko mayɗo, kono jooni o wuuritii, hari kadi o majjii, kono jooni o yiitaama!› Onsay ɓe woni e fijugol weltoda. \p \v 25 «Ɗun hawrondiri afo makko on no ka ngesa. Ɓay on ɓadike ka hoɗo fewndo ko o artata, o nani hito gimi e gami. \v 26 Tun o noddi golloowo maɓɓe goo fii ko humpita mo kon ko woni waɗude ka maɓɓe. \v 27 On golloowo wi'i mo: ‹Miɲan maa hewtitii. Ɓay non o hewtitii e jam, ko sabu ɗun ben maa en hirsiri ga'un fayukun kun.› \p \v 28 «On seytini kisan, o salii naatude. Onsay ben makko yalti jeeji mo fii yo o naatu. \v 29 Kono o wi'i ben makko: ‹E hino, waɗii nii duuɓi buy miɗo yanganaade on. Haa hande mi yeddaali on. Min-le hay nde wootere on okkaali lan hay be'un fii ko mi saatinira goreeɓe an ɓen. \v 30 Kono ɓay oo ɓiɗɗo mon ɗoo dekkuɗo ndii jawdi mon dekkidi ndi e waɗooɓe jinaa artii, onɗon on hirsanii mo ga'un fayukun kun!› \p \v 31 «Ben makko wi'i mo: ‹An non boobo an, ɲande woo hiɗen wondi. Ko mi mari kon fow ko an jeyi. \v 32 Kono mi taw bee mi weltoo, mi waɗa welo-welo, ɓay hari oo miɲɲiraawo maa ɗoo ko mayɗo, kono jooni o wuuritii, hari kadi o majjii, kono jooni o yiitaama.› » \c 16 \s Fii Mbatulaajo mo Feewaa \p \v 1 Iisaa wi'i taalibaaɓe mun ɓen kadi: «No woodunoo aaden galo marɗo mbatulaajo, tawi on mbatulaajo makko no ɲo'iraa funsugol jawdi on galo. \v 2 O noddi on mbatulaajo, o wi'i mo: ‹Ko honɗun mi woni nanude e hoore maa? Jittanan no wonɗaa gollirde, ko fii a waawataa wonude mbatulaajo an hande kadi.› \p \v 3 «Onsay mbatulaajo on wi'itii: ‹Hara ko honɗun mi waɗata jooni, ɓay jom an no ittude lan wonugol mbatulaajo makko? E hin-le mi maraa doole remugol, awa kadi toragol no hersinanii lan. \v 4 Mi andii ko mi waɗa fii yo mi heɓoy ko wernammi ka mun tuma mi ittaa e mbatulayaagal.› \p \v 5 «Onsay o nodditi kala joganiiɓe jom makko ɓen. O wi'i arano on: ‹Ko jelu joganiɗaa jom an?› \v 6 On jaabii: ‹Ko tankonje teemedere nebban.› Ontuma mbatulaajo on wi'i mo: ‹Jooɗo kisan, ƴettaa kaydi maa ndin, windaa ko cappanɗe jowi joganiɗaa mo.› \p \v 7 «O wi'i goɗɗo goo kadi: ‹An-le ko jelu joganiɗaa mo?› On jaabii: ‹Ko bootooji teemedere ngawri.› O wi'i onɗon kadi: ‹Ƴettu kaydi maa ndin, windaa ko bootooji cappanɗe jeetati joganiɗaa mo.› \p \v 8 «Onsay jom on mbatulaajo ɓoyliiɗo manti mo sabu kon ko on golliri ƴoyre. Ko fii fayɓe nguu jamaanu no ƴoƴi telen ɲokondooɓe mun ɓen ɓuri fayɓe jeyaaɓe ɓen ka ndaygu. \v 9 Min-le mi wi'ay on: yo on ɗaɓɓir ɗee jawle adunayankeeje yiɓɓe, fii tuma nde ɗen lanniroyi on, yo on wernoye ka galleeji poomayankeeji. \p \v 10 «Mo nunɗii e hoore ko fanɗi, o nunɗay e hoore ko mawni. Awa kadi mo nunɗaali e hoore ko fanɗi, o nunɗataa e hoore ko mawni. \v 11 Si tawii non on nunɗaali e hoore jawle adunayankeeje ɗen, haray ko hombo halfinoyta on jawle haqiiqaaje ɗen? \v 12 Awa kadi si on nunɗaali e hoore ngel goɗɗo ngel, ko hombo jonnoyta on ko mon kon? \p \v 13 «Golloowo hay gooto waawataa gollande jeyɓe ɗun ɗiɗo, ko fii o aɲay oya, o yiɗa oya, maa o haɓɓoo e oya, o itta bote e oya. Ko ɗun waɗi si on waawataa rewude Alla, rewon jawdi.» \p \v 14 Fariisiyaaɓe* ɓen e yiɗude mun kaalisi no heɗotonoo ɗun fow liɓa bote e Iisaa. \v 15 O wi'i ɓe: «Onon hiɗon waɗi hoore mon feewuɓe e yeeso yimɓe ɓen, kono Allaahu on kaɲun no andi ko woni ka ɓerɗe mon. Ko fii ko yimɓe ɓen ɓanti fii mun kon ko ɲidduɗun yeeso Alla. \p \v 16 «Awa ko Sariya on e defte annabaaɓe ɓen wonnoo haa fewndo Yaayaa. Kono gila e fewndo Yaayaa, Kibaaru Moƴƴo fii *laamu Alla ngun no feɲɲineede, mo kala no huutorde doole fii naatugol ɗon. \v 17 Kono mi andinii on: kammu ngun e leydi ndin mutude no ɓuri newaade edii ciifun gootun wonkun ka Sariya monteede. \p \v 18 «Kala accituɗo ɓeyngu mun, ƴetti goɗɗo goo, haray ontigi jeenii. Awa kadi kala ƴettuɗo debbo seedaaɗo, haray onɗon kadi jeenii. \s Fii Galo Baaso e Baaso Galo \p \v 19 «Hari no woodunoo aaden galo ɓornotonooɗo conci dimi firsiniraaɗi ko wojji, waɗaynooɗo ɲande woo welii e fotii. \v 20 Tawi miskiino wi'eteeɗo Laazaru mo ɓandu mun fow temmaa no waalii ka dambugal makko. \v 21 On no faaletenoo hendaade ɲaameteeji luttaynooɗi ɗin ka on galo. Tawi hay bareeji ɗin arayno metta ɗen temmeeje makko. \p \v 22 «Ɲande goo on miskiino maayi, malaa'ikaaɓe ɓen naɓi mo tawtinoyi Ibraahiima. On galo kadi maayi, surraa. \v 23 Ka jahannama, tawi on galo no e nder lette, o ɓanti gite, o haynii Laazaru takko Ibraahiima ka woɗɗitii. \v 24 O ewnii, o wi'i: ‹Baaba an Ibraahiima, yurme lan, yamiraa Laazaru yo o jullu hondu makko ndun ka ndiyan, o ara o ɓuɓɓinanammi ɗenngal an ngal. Ko fii miɗo tampi ka yiite gaa!› \p \v 25 «Ibraahiima jaabii mo, wi'i: ‹Boobo an, anditu an a hendinoke moƴƴereeji maa ɗin ka aduna, wano non kadi Laazaru yeɗinoke ton tampereeji. Jooni non kanko ɓernde makko ɓuttinaama ɗoo, an hiɗa tampude. \v 26 E hoore ɗun kadi, wimbo moolanaango no waɗaa hakkunde men fii wota faalaaɓe iwde gaa yaha ton ɓen waawu ɗun, wano non onon kadi wota on waawu lumbitirde gaa.› \p \v 27 «Onsay on galo wi'i: ‹Awa mi torike ma yo baaba an, nelanan Laazaru ka galle ben an \v 28 haa e ɓee neene-gootooɓe an njowo, o hajoyoo ɓe ɗun fii wota kamɓe kadi ɓe aroy e ndee nokkuure lette.› \p \v 29 «Onsay Ibraahiima jaabii mo, wi'i: ‹Hiɓe jogii ton deftere Muusaa nden e defte ɓeya annabaaɓe, yo ɓe heɗo ɗen.› \p \v 30 «O wi'i: ‹Oo'o, yo baaba an Ibraahiima, kono si goɗɗo e mayɓe ɓen yahii e maɓɓe, ɓe tuubay.› \p \v 31 «Kono Ibraahiima wi'i mo: ‹Si ɓe heɗaaki Muusaa e annabaaɓe heddiiɓe ɓen, haray ɓe jaɓataa wurteede hay si ɓe immintinanaama goɗɗo e mayɓe ɓen!› » \c 17 \s Fii Junuubu e Gomɗinal e Farilla \r (Mat. 18.6-7; Mrk. 9.42) \p \v 1 Iisaa wi'i taalibaaɓe mun ɓen: «Alaa no peggal ronkirta arirde, kono bone wonanii on wonɗo sabu ɗun. \v 2 Haray ko ɓuri mo moƴƴande ko kolmbireede tuntere hayre, o bugee ka baharu edii o wonude sabu gokkun e koy paykoy feggaade. \v 3 Reenee hoore mon! \p «Si musiɗɗo mon ooɲike, waajee mo. Si o tuubii, yaafee mo. \v 4 Awa kadi si o bonnii on laabi jeeɗiɗi e nder ɲallal, o yiltitoyike e mon laabi jeeɗiɗi hara himo wi'a: ‹mi tuubii›, on yaafoto mo.» \p \v 5 Sahaabaaɓe* ɓen wi'i Koohoojo on: «Ɓeydanee men gomɗinal.» \p \v 6 Onsay Koohoojo on wi'i ɓe: «Hay si tawii gomɗinal mon ngal no fota e abbere bene, harayno on waaway yamirde kii ndologahi, wi'on: ‹Ɓoro, iroyoɗaa ka tumbo baharu!›, onsay ki ɗoftoto on. \p \v 7 «Hara ko hombo e mon, si no mari kurkaaduujo remoowo maa ngaynaako, wi'ata on no o iwtiri golle: ‹Aru ɲaamaa›? \v 8 Kono ka liddu ɗun, o wi'ay mo: ‹Moƴƴinanan ko mi ɲaama, ɓornoɗaa si ɓannanaa mi. Si mi gaynii ɲaamude yara, onsay an kadi a ɲaamay yaraa›. \v 9 Hara o mantay on kurkaaduujo fii o waɗii ko o yamiraa kon? \v 10 Onon kadi wano non, si on waɗii ko yamiraɗon kon fow, wi'ee: ‹Menen ko men kurkaaduuɓe meereeɓe, ko ko men haani waɗude tun men waɗi.› » \s Fii Yimɓe Sappo ɓe Ɗamajan Nangi \p \v 11 E nder yaadu makko ndun Yerusalaam, kanko Iisaa o rewri hakkunde diiwal *Samariiya ngal e diiwal Jaliilu ngal. \v 12 Wa fewndo ko o naataynoo e hoɗo, yimɓe sappo ɓe ɗamajan nangi sutii fottugol e makko, ɓe dartii ka woɗɗi, \v 13 ɓe ewnii, ɓe wi'i: «Iisaa, ko onon yo Karamoko'en! Yurminee men!» \p \v 14 Ɓay o yi'ii ɓe, o wi'i ɓe: «Yahee hollitoyoɗon *yottinooɓe sadaka ɓen.» \p E nder yaadu maɓɓe ndun ɓe tawi ɓe sellinaama, ɓe laaɓii. \v 15 Ɓay goɗɗo e maɓɓe tawii sellinaama, o yiltitii e hoore himo ewnoo manta Alla. \v 16 Hawri on neɗɗo ko Samariyankeejo. O ari, o yani e ley koyɗe Iisaa, o weltanii mo. \p \v 17 Onsay Iisaa ƴetti haala kan, wi'i: «Hinaa ɓe sappoo non ɓe sellinaama, ɓe laaɓii? Awa ko honto njeenayooɓe luttuɓe ɓen woni? \v 18 Hinaa hay gooto e maɓɓe yiltitaaki fii mantugol Alla si wonaa oo janano ɗoo tun?» \v 19 Onsay o wi'i on: «Immo yahaa, gomɗinal maa ngal hisinii ma.» \s Maandeeji Fii Arugol Laamu Alla ngun \r (Mat. 24.23-28, 37-41) \p \v 20 Ɲande goo *Fariisiyaaɓe ɓen landii mo kanko Iisaa ko honde tuma *laamu Alla ngun arata. Iisaa jaabii ɓe, wi'i: «Laamu Alla ngun ardataa no yi'orta. \v 21 Wi'etaake ‹hingu ɗoo!› maa ɗun ‹hingu ɗaa!›, ko fii mi andinii on, laamu Alla ngun no e mon.» \p \v 22 Onsay o wi'i taalibaaɓe makko ɓen: «Saa'i aroyay nde faaleteɗon yi'ude wootere e ɲalaaɗe *Ɓii-Aaden on, kono on yi'oytaa nde. \v 23 On wi'oyte ‹himo ɗoo!› maa ‹himo ɗaa!› Wota on hammir ton, wota on dogir ton. \v 24 Awa ko wano maƴannde maƴirta non, jalba gila nano haa e ɲaamo ka weeyo, ko wano non ardu Ɓii-Aaden on woniroyta ka ɲalaande mun. \v 25 Kono ɗoo e ɗun, bee o tampa fota, nguu jamaanu ɗoo hawka mo. \s Fii Hebulanagol Saa'i Artoygol Ɓii-Aaden on \r (Mat. 24.37-41) \p \v 26 «Ko waɗunoo kon fewndo jamaanu Nuuhu, waɗoyay kadi ka ɲalaaɗe ado artugol Ɓii-Aaden on. \v 27 Ko fii fewndo Nuuhu, hari yimɓe ɓen no ɲaamaynoo yara, no jomba jombanee, haa ɲande Nuuhu naatunoo ka laana. Onsay waamere nden ari, muli luttuɓe ɓen fow. \p \v 28 «Ko wano non kadi e fewndo jamaanu Luutu, yimɓe ɓen no ɲaamaynoo yara, sooda soodita, tuta darna. \v 29 Kono nde Luutu yaltunoo *Saduuma, mbollan yiite iwruno ka kammu yani e maɓɓe, muli ɓe fow. \p \v 30 «Ko wano non kadi woniroyta ɲande Ɓii-Aaden on feeɲiti. \v 31 Nden ɲande, on wonɗo ka fowtorde hoore suudu mun wota tippano piiji mun wonɗi ɗin ka nder suudu. Wano non kadi on wonɗo ka ngesa wota yiltito ka mun. \v 32 Anditee fii sonnaajo Luutu on. \v 33 Kala ɗaɓɓuɗo no dandira ngurndan mun, ɗan hayriray mo, kono kala non mo ngurndan mun hayrinaa, o dandoyay ɗan. \p \v 34 «Mi andinii on kadi, e nden jemmaare ɗon, yimɓe ɗiɗo waaloduɓe e danki wooti, goɗɗo e maɓɓe ƴettete, oya on lutta. \v 35 Wano non kadi, rewɓe ɗiɗo wonɓe unidude, goɗɗo e maɓɓe ƴettete, oya on lutta. \v 36 Awa kadi yimɓe ɗiɗo wonduɓe e ngesa woota, gooto e maɓɓe ƴettete, oya on lutta.» \p \v 37 Taalibaaɓe ɓen wi'i mo: «Koohoojo amen, hara ko honto ɗun waɗoyta?» \p O jaabii ɓe, o wi'i: «Ko ka ko maayi kon woni woo, jigaaje ɗen mooɓotoo.» \c 18 \s Misal Ƴettaangal e Ɲaawoowo Ɓoyliiɗo \p \v 1 Iisaa waɗani taalibaaɓe mun ɓen ngal misal fii ɓanginangol ɓe nafa duumagol e toraare Alla, hara ɓe haaɓaali. \v 2 O wi'i ɓe: «No woodunoo e saare aaden ɲaawoowo mo hulataa Alla, awa kadi o hersataa hay gooto. \v 3 Tawi kadi no e nden saare keynguujo araynooɗo soono woo ka on ɲaawoowo, wi'a mo: ‹Ɲaawu hakkunde an e oo gaɲo an.› \v 4 Gila neeɓii hari on ɲaawoowo anniyaaki. Kono ɓawto ɗun o wi'itii: ‹Fii kala mi hulataa Alla, awa kadi mi hersataa hay gooto, \v 5 ɓay oo keynguujo sonjirii lan nii, yo mi ɲaawan mo fii wota o sonjan ɲande woo!› » \p \v 6 Koohoojo on wi'i: «On nanii ko on ɲaawoowo ɓoyliiɗo wi'i kon? \v 7 E taw si hara Allaahu on ɲaawantaa ɓen ɓe o suɓii, ɗun ko ɓen torotooɓe mo jemma e ɲalorma? Hara o nennanay ɓe ɗun? \v 8 Mi andinii on, o ɲaawanay ɓe ko yaawi. Kono taw nde *Ɓii-Aaden on aroyi si o tawoyay gomɗinɓe e hoore ndii leydi?» \s Fii Hakkunde Fariisiyaajo on e Ƴantoowo Sagalle on \p \v 9 O waɗi kadi ngal misal ɗoo e hoore ɓen yimɓe fellituɓe ko feewuɓe, hara hiɓe aybina ɓeya, \v 10 o wi'i ɓe: «Yimɓe ɗiɗo yahuno ka *juulirde mawnde fii juulugol, tawi goɗɗo on ko *Fariisiyaajo, oya on ko ƴantoowo sagalle. \v 11 Fariisiyaajo on immii darii, tawi himo tororanaynoo nii hoore makko, wi'a: ‹Eyoo-maa Alla, mi weltanike ma ko tawi kon mi wa'aa wa heddiiɓe ɓen, ɗun ko ɓee jattooɓe maa ɓee ɓoyliiɓe maa ɓee jeenooɓe maa wano oo ƴantoowo sagalle ɗoo. \v 12 Min-le mi hooray laabi ɗiɗi e nder yontere nden, awa kadi mi ittay sappaɓun e hoore kala ko mi heɓi.› \p \v 13 «Tawi on ƴantoowo sagalle hay suusataano ɓantirde gite mun ɗen ka kammu, kono himo darii ka woɗɗitii, himo tappitoo e ɓernde, wi'a: ‹Yaa an Alla, yurminan min oo junuubankeejo!› \p \v 14 «Mi andinii on, ko on ƴantoowo sagalle ɗon-le yiltitinoo ka galle mun e hoore ko o jogoraaɗo wa feewuɗo edii Fariisiyaajo on. Ko fii kala mawnintiniiɗo jippinoyte, awa kadi kala jippinɗo hoore mun mawninoyte.» \s Fii Hakkunde Iisaa e Paykoy koy \r (Mat. 19.13-15; Mrk. 10.13-16) \p \v 15 Woɓɓe addanayno mo hay boobooɓe ɓen fii yo o meemu ɓe. Nde taalibaaɓe ɓen yi'unoo ɗun, ɓe toŋani ɓe. \v 16 Kono Iisaa nodditi paykoy koy e hoore himo wi'a: «Accee paykoy koy ara e an, wota on haɗu koy, ko fii *laamu Alla ngun ko sifa makkoy wonani. \v 17 Ka haqiiqa mi andinii on, kala mo jaɓiraali laamu Alla ngun wa paykun, haray o naatataa ton few.» \s Fii Hooreejo Alɗuɗo on \r (Mat. 19.16-30; Mrk. 10.17-31) \p \v 18 Hooreejo goo landii Iisaa, wi'i: «Karamokoojo moƴƴo, hara ko honɗun mi haani waɗude fii yo mi heɓoy *ngurndan poomayankejan ɗan?» \p \v 19 Onsay Iisaa jaabii mo, wi'i: «Ko fii honɗun wi'irtaa mi moƴƴo? Hay gooto moƴƴaa si hinaa Alla Bajjo on. \v 20 Hiɗa andi yamirooje ɗen, ɗun ko wota a jeenu, wota a ittu hoore, wota a wujju, wota a seedito fenaande, teddinaa kadi yumma maa e ben maa.»\f u 18.20 Egg. 20.12-16.\f* \p \v 21 On hooreejo jaabii, wi'i: «Miɗo waɗude ɗun fow gila e cukankaaku an.» \p \v 22 Ɓay Iisaa nanii ko on wi'i kon, o wi'i mo: «No ŋakkan-maa fahin huunde wootere: yeeyitu kala ko jeyɗaa, senditanaa miskinɓe ɓen, ɗun wonanoyte keyee ka kammuuli, onsay araa jokkaa mi.» \p \v 23 Ɓay on nanii ɗun, o aani, ko fii hari himo alɗi fota. \v 24 Ɓay Iisaa yi'ii ɗun e makko, o wi'i: «Emba no sattani jom jawle en ka ɓe naata ka laamu Alla. \v 25 No ɓuri weeɓande ngelooba ka mba rewa e wuddere meselal edii ka jom jawle en naata ka laamu Alla.» \p \v 26 Wonnooɓe mo heɗaade ɓen wi'i: «E hara ko hombo dandoytee?» \p \v 27 Iisaa jaabii ɓe, wi'i: «Ko waawantaako neɗɗanke kon no waawanoo Alla.» \p \v 28 Onsay Petruusu wi'i mo: «Awa e hino, men accii ko men jeyi kon fow, men jokkii on.» \p \v 29 Iisaa jaabii ɓe, wi'i: «Ka haqiiqa mi andinii on, kala accuɗo suudu mun ndun e ɓeyngu mun e siɓɓe mun ɓen e mawɓe mun ɓen e ɓiɓɓe mun ɓen sabu laamu Alla ngun, \v 30 o heɓoyay ko ɓuri ɗun ka aduna ɗoo, awa kadi ka aduna aroyoowo, o heɓoyay ngurndan poomayankejan ɗan.» \s Fii ko Saatii Heɓoyde Iisaa kon \r (Mat. 20.17-19; Mrk. 10.32-34) \p \v 31 Onsay Iisaa pottini *sahaabaaɓe mun ɓen sappoo e ɗiɗo sera, o wi'i ɓe: «Awa hiɗen yahude Yerusalaam. Kala ko annabaaɓe ɓen windunoo kon e hoore Ɓii-Aaden on laatoyto. \v 32 O wattoyte e juuɗe ɓe wonaa Yahuudiyanke ɓen, o jalee, o tiwee, tuttee e hoore makko, ɓe piyira mo cabbi, ɓe wara. \v 33 Ɓawto ɗun o immitoo ka ɲalaande tammere.» \p \v 34 Kono ɓen taalibaaɓe faamaali hay fus e ɗun, ɗin konguɗi wirnanii ɓe, ɓe ronki faamude kon ko yewtaa. \s Fii no Iisaa Wuntiniri Bunɗo Yeerikoo \r (Mat. 20.29-34; Mrk. 10.46-52) \p \v 35 Ko Iisaa ɓadii Yeerikoo, tawi bunɗo no jooɗii ka sera laawol no toroo. \v 36 On nani hito jamaa on ko feƴƴata kon, o landii ko honɗun waɗi. \v 37 O andinaa wonde ko Iisaa oo jeyaaɗo Naasirata woni feƴƴude. \v 38 Onsay o ewnii, o wi'i: «Ko an yo Iisaa, ɓii Daawuuda, yurminan!» \p \v 39 Hikkinooɓe yeeso ɓen feli mo fii yo o fanku, kono o ɓurti ewnaade, wi'a: «Ko an yo ɓii Daawuuda, yurminan!» \p \v 40 Onsay Iisaa dartii, o yamiri yo ɓe addan mo mo. Ɓay on ɓadike, Iisaa landii mo: \v 41 «Ko honɗun faalaɗaa yo mi waɗane?» \p On jaabii mo, wi'i: «Koohoojo, ko yo mi hettu giiɗe an ɗen!» \p \v 42 Onsay Iisaa jaabii mo, wi'i: «Wuntu, gomɗinal maa ngal hisinii ma.» \v 43 O wunti ɗon kisan, o jokki Iisaa, himo mawnina Alla. Ɓay jamaa on yi'ii ɗun, ɓe woni e mantugol Alla. \c 19 \s Fii Gomɗinal Zaakaru ngal \p \v 1 Iisaa naati Yeerikoo. Ko o taƴitata saare nden, \v 2 tawi aaden galo tawaaɗo e hooreeɓe ƴantooɓe sagalle ɓen wi'eteeɗo Zaakaru \v 3 no humpanoo yi'ugol mo kanko Iisaa. Kono o ronki feere mun sabu ɗuuɗugol jamaa on, awa kadi himo raɓɓiɗi. \v 4 Onsay o dogi o feƴƴi yeeso, o ƴawoyi e hoore ƴibbehi fii no o yi'ira Iisaa, ɓay hari on ko ɗon rewata. \p \v 5 Nde Iisaa hewtunoo e ley kin ƴibbehi, o tiggitii, o wi'i: «Zaakaru, tippo heɲa, ko fii bee mi weera hande ka galle maa.» \v 6 Zaakaru tippii heɲa, jaɓɓii mo e nder weltaare. \p \v 7 Ɓay fow yi'ii ɗun, ɓe ŋuni, ɓe wi'i: «Oo koɗoyike junuubankeejo!» \p \v 8 Kono Zaakaru immii darii, wi'i Koohoojo on: «Heɗee yo Koohoojo an, mi okkay miskinɓe ɓen feccere jawdi an ndin. Awa kadi si miɗo bonnani goɗɗo goɗɗun, mi yoɓitiray ontigi ɗun cowalle nay.» \p \v 9 Onsay Iisaa wi'i: «Hande kisiyee naatii e ɗee galle ɗoo. Ko fii oo ɗoo kadi ko o iwdi Ibraahiima. \v 10 Awa ko addi *Ɓii-Aaden on ko ɗaɓɓitugol majjuɓe ɓen, danda ɓe.» \s Misal Ƴettaangal e Manankun \r (Mat. 25.14-30) \p \v 11 Ɓay hari o ɓadike Yerusalaam, o ɓeyditani ɓe ngal misal ɗoo, ko fii hari heɗinooɓe mo ɓen no sikka *laamu Alla ngun feeɲay kisan. \v 12 O wi'i ɓe: «Aaden dimo yahuno e leydi woɗɗundi fii lamminoyegol, arta. \v 13 On noddi kurkaaduuɓe mun sappo, o jonni ɓe manankunji sappo. O wi'i ɓe: ‹Gollitiree ɗii ɗoo haa mi ara.› \p \v 14 Kono tawi yimɓe leydi makko ndin no aɲi mo. Ɓe nelti woɓɓe ɓaawo makko fii andingol ɓen ton wonde ɓe faalaaka onɗon laamoo ɓe. \p \v 15 «Ɓay o lamminoyaama, o artii, o nodditi kurkaaduuɓe makko ɓe o jonnunoo mbuuɗi ɓen fii no o andira ko honno mo bee e maɓɓe gollitiriri ɗi. \p \v 16 «Arano on e maɓɓe ari, wi'i: ‹Koohoojo an, ɗi accirnoɗon mi ɗin ɓeydike cowalle sappo.› \v 17 O wi'i mo: ‹A waɗii ko moƴƴi, yo kurkaaduujo moƴƴo! Ko fii a nunɗii e hoore ko fanɗi, mi waɗii ma yeesoojo e hoore ca'e sappo.› \p \v 18 «Ɗimmo on e maɓɓe ari, wi'i: ‹Koohoojo an, ɗi accirnoɗon mi ɗin ɓeydike cowalle jowi.› \v 19 O wi'i onɗon kadi: ‹Mi waɗii ma e hoore ca'e jowi.› \p \v 20 «Goɗɗo e maɓɓe kadi ari, wi'i: ‹Koohoojo an, e hino ɗi accirnoɗaa mi ɗin, hari miɗo mari ɗi e lincun. \v 21 Ko fii hari miɗo hulu maa, ɓay ko a ɲaaɗuɗo. A ƴettay ko a wallinaa, awa kadi a soɲitay ko a aawaa.› \p \v 22 «Onsay on lanɗo wi'i mo: ‹Mi ɲaawitirte konguɗi maa ɗin, yo jiyaaɗo bonɗo! Hiɗa andunoo ko mi aaden ɲaaɗuɗo? Maa mi ƴettay ko mi wallinaa, maa mi soɲitay ko mi aawaa? \v 23 Fii honɗun non a wallinaali ɗi e juuɗe gollitirooɓe ɗi ɓen,\f w 19.23 Wallingol mbuuɗi e \it «juuɗe gollitiroowo ɗi on»\it* no firi wallingol ɗi ka \it «banki.»\it*\f* ɗun, nde mi artunoo woo, mi hettayno ɗi e hoore tono.› \p \v 24 «Ontuma kanko lanɗo on o wi'i wonnooɓe ɗon ɓen: ‹Jaɓitee ɗi e juuɗe makko, jonnon ɗi oo jogiiɗo manankunji sappo.› \v 25 Kono ɓe wi'i mo: ‹Koohoojo amen, onɗon no jogii manankunji sappo!› \v 26 O jaabii ɓe, o wi'i: ‹Mi andinii on, ko marɗo ɓeydantee, kono mo maraa on jaɓitante hay yeru ko o mari kon. \v 27 Ɗun-le wurin addanee lan ɗoo ayɓe an ɓen, ɓen ɓe faalanooka mi laamoo ɗun, waron ɓe yeeso an ɗoo.› » \s Fii Naatugol Iisaa Yerusalaam \r (Mat. 21.1-11; Mrk. 11.1-10; Yhn. 12.12-19) \p \v 28 Ɓay kanko Iisaa o gaynii yewtude ɗun, o hikkii yeeso, o yaari Yerusalaam. \v 29 Ɓay wonii o ɓadike Bayti-Faazii e *Betanii, ɗun ko takko Fello *Zaytuuni ngon, o nuli taalibaaɓe makko ɗiɗo, \v 30 o wi'i ɓe: «Yahee e ngoo hoɗo wongo yeeso mon ɗoo. No naatirɗon e maggo, on taway mbabun kun goɗɗo waɗɗaaki haa hande no humii ɗon. Hunton kun, addon. \v 31 Si goɗɗo aru on e landaade, wi'a: ‹Ko honɗun huntanɗon kun?›, on wi'ay mo: ‹Ko haaju Koohoojo on yani e makkun.› » \p \v 32 Nelaaɓe ɓen yahi ɓe tawroyi no ɓe wiiranoo non. \v 33 Ko ɓe huntata kun, jeyɓe mbabun kun ɓen wi'i ɓe: «Ko honɗun wonɗon kun huntande?» \p \v 34 Ɓe jaabii, ɓe wi'i: «Ko haaju Koohoojo on yani e makkun.» \p \v 35 Ɓe addani kun Iisaa, ɓe ndaɗɗani mo conci maɓɓe ɗin e hoore makkun si ɓe ƴawni mo. \v 36 No o yaaraynoo non, yimɓe ɓen no ndaɗɗirande mo non conci mun ɗin ka laawol. \p \v 37 Nde tawnoo o ɓadike Yerusalaam ka tippagol Fello Zaytuuni, dental taalibaaɓe ɓen fow sowti weltaare, ɓe woni e ewnagol manta Alla, sabu ɗii kaawakeeji moƴƴi ɗi ɓe yi'i. \v 38 Tawi hiɓe wi'a: \q «Yo barki wonan oo lanɗo \q2 wonɗo arude e innde Joomiraaɗo on.\f y 19.38 Zab. 118.26 \f* \q Yo ɓuttu wonu ka kammu, \q2 darja ɓurɗo toowude wonanii ma!» \m \v 39 Woɓɓe e *Fariisiyaaɓe tawaaɓe e mbatu ngun ɓen wi'i mo kanko Iisaa: «Karamoko'en, yamiree taalibaaɓe mon ɓen yo ɓe fanku!» \p \v 40 O jaabii ɓe, o wi'i: «Mi andinii on, si kamɓe ɓe fankii, kaaƴe ɗen sowtay!» \p \v 41 Ɓay ɓe ɓadike saare Yerusalaam nden, nde Iisaa haynornoo nde, o fesi fii mayre, \v 42 o wi'i: «Si an kadi hiɗa andunoo hande ko wonanayno-maa ɓuttu, kono jooni ɗun wirnanike ma. \v 43 Aroyay e ɲalaaɗe nde ayɓe maa ɓen ari hunditu-maa hurgi, ɓittire cenɗe fow. \v 44 Ɓe lancete, ɓe lancide e kala hoɗuɗo e maa. Ɓe accataa e maa hay kaaƴun e hoore hayre, sabu a anditaali saa'i mo Alla hoddiri faabagol ma on.» \s Fii no Iisaa Raɗori Yeeyooɓe ɓen ka Juulirde Mawnde \r (Mat. 21.12-17; Mrk. 11.15-19; Yhn. 2.13-16) \p \v 45 O naati ka dingiral *juulirde mawnde, o woni e raɗagol wonnooɓe yeeyude ton ɓen, \v 46 hara himo wi'ora ɓe: «No windii: ‹Suudu an ndun ko suudu torordu Alla›,\f ƴ 19.46a Isa. 56.7 \f* kono onon on wattii ndu fammeere wuyɓe!»\f z 19.46b Yer. 7.11 \f* \p \v 47 Tawi kanko Iisaa ɲande woo o jannayno ka juulirde mawnde. Kono hooreeɓe *yottinooɓe sadaka ɓen e jannooɓe fii Sariya on ɓen e lamɓe jamaa on no ɗaɓɓaynoo no sahinbinira mo. \v 48 Kono hari ɓe andaa ko honno ɓe gerdata, sabu hari jamaa on fow no tuɗi noppi mun e makko. \c 20 \s Lande fii Bawgal Iisaa ngal \r (Mat. 21.23-27; Mrk. 11.27-33) \p \v 1 E nder ɗen balɗe ɗon, tawi Iisaa no waajaade jamaa on ka *juulirde mawnde, ɗun-le ko feɲɲinangol ɓe Kibaaru Moƴƴo on. Onsay hooreeɓe *yottinooɓe sadaka ɓen e jannooɓe fii Sariya on ɓen wondude e mawɓe ɓen ari, \v 2 wi'i mo: «Wowlan men ko e ley kongol hombo wonɗaa waɗude ɗun e ko e ley kongol hombo wonɗaa?» \p \v 3 O jaabii ɓe, o wi'i: «Min kadi mi landoto on huunde wootere, jaaboɗon mi. \v 4 E hara lootugol ko Yaayaa lootaynoo yimɓe ɓen kon, ko ka arsi iwri kaa ko e neɗɗanke?» \p \v 5 Kono ɓen woni e wi'indirgol: «Si en jaabike mo ko ka arsi iwri, o wi'ay en ko honɗun haɗunoo gomɗinen mo? \v 6 Si en jaabike mo-le ko e neɗɗanke ɗun iwri, jamaa on fow fiɗay en kaaƴe, sabu hiɓe felliti Yaayaa ko annabaajo.» \v 7 Onsay ɓe jaabii mo, ɓe wi'i: «Men andaa ka ngol lootugol ɗon iwri.» \p \v 8 Onsay Iisaa wi'i ɓe: «Min kadi mi wowlantaa on ko e ley kongol hombo mi woni waɗirde ɗun.» \s Misal Ƴettaangal e Fariisiyaaɓe ɓen \r (Mat. 21.33-46; Mrk. 12.1-12) \p \v 9 Ontuma o fewtiti jamaa on, o waɗani ɓe ngal misal ɗoo, o wi'i ɓe: «Goɗɗo tutuno *wiiɲu, o halfini tutateeri ndin remooɓe wiiɲu ɓen, o yahi safaari ka o neeɓoyta. \v 10 Ɓay saa'i soɲitugol wiiɲu on hewtii, o immini kurkaadu makko haa e remooɓe wiiɲu ɓen fii yo ɓen jonnan mo ɓiɓɓe wiiɲu geɓal makko ngal. Kono ɓen piyi on, ɓe immintini mo juuɗe mehe. \v 11 O immini kurkaadu makko goo kadi, ɓe piyi onɗon kadi, ɓe hersini, ɓe immintini mo juuɗe mehe. \v 12 O immini tammo kadi, ɓe barmini onɗon kadi, ɓe raɗii. \p \v 13 «Jom tutateeri ndin wi'i: ‹Ko honɗun mi waɗata jooni? Yo mi immin ɓiɗɗo an yiɗaaɗo on, no gasa ka ɓe teddinoya onɗon.› \v 14 Kono no ɓen remooɓe wiiɲu haynornoo mo, ɓe wi'indiri: ‹Ko oo woni ronoowo on, waren mo fii yo ndondi ndin wontan en!› \v 15 Onsay ɓe naɓi mo ka ɓaawo tutateeri, ɓe wari.» \p Iisaa wi'i kadi: «Jooni non, hara ko honɗun jom ndin tutateeri wiiɲu waɗata ɓen? \v 16 On aray, re'a ɓen remooɓe wiiɲu, o halfina ndi woɓɓe goo.» \p Ɓay ɓen heɗinooɓe mo kanko Iisaa nanii ɗun, ɓe wi'i: «Wota ɗun wonir non!» \p \v 17 E nder ko o tenƴinta ɓe kon, kanko Iisaa, o wi'i: «Hara ko honɗun koo ko windii firi: \q ‹Hayre nde mahooɓe ɓen hawkunoo nden \q2 wontii hittunde ka soɓɓundu›?\f a 20.17 Zab. 118.22 \f* \q \v 18 «Awa kala yanuɗo e nden hayre, o lancoto, \q2 kala kadi mo nde yani e hoore mun, o muncoto.»\f b 20.18 Isa. 8.14-15 \f* \m \v 19 Ɓay hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen e jannooɓe fii Sariya on ɓen faamii wonde ko e hoore maɓɓe Iisaa waɗi ngal misal, tawi hiɓe ɗaɓɓude no ɓe fawira juuɗe e makko ɗon kisan, kono hari hiɓe huli jamaa on. \s Fii no Iisaa Ndarndoraa fii Yoɓugol Sagalle \r (Mat. 22.15-22; Mrk. 12.13-17) \p \v 20 Ɓe woni e aynugol Iisaa, ɓe immini e makko tefooɓe bonɓe waɗitiiɓe ko feewuɓe fii ko nangira mo konguɗi makko ɗin, watta mo e juuɗe laamu ngun e ley kongol lamminaaɗo diiwal ngal. \v 21 Ɓen landii mo, wi'i: «Karamoko'en, meɗen andi hiɗon jannude waajoo no feewiri, awa kadi on ɓurdindinaa yimɓe ɓen, hiɗon jannirde laawol Alla ngol goonga. \v 22 E hara no haani ka men yoɓa lanɗo mawɗo Roomu on sagalle kaa haanaa?» \p \v 23 Kono ɓay Iisaa faamii janfa maɓɓe kan, o jaabii ɓe, o wi'i: \v 24 «Hollee lan *dinaruuru. Ko nandolla hombo e bindi hombo woni e mayru?» \p Ɓe jaabii: «Ko lanɗo mawɗo Roomu on.» \p \v 25 Onsay o jaabii ɓe, o wi'i: «Jonnitee lanɗo mawɗo Roomu on ko makko kon, jonniton Alla kadi ko mun kon.» \p \v 26 Ɓe ronki heɓude feere no ɓe nangira mo e ɗin konguɗi makko yeeso jamaa on, kono ɓay ɓe ŋalɗidii e ngol jaabawol makko, ɓe deƴƴi. \s Fii Sadduusiyaaɓe ɓen e Ummutal ngal \r (Mat. 22.23-33; Mrk. 12.18-27) \p \v 27 Woɓɓe e ɓee *Sadduusiyaaɓe, wi'uɓe wonde ummutal alaa ɓen, ari landii Iisaa, ɓe wi'i mo: \v 28 «Karamoko'en, e hino ko Muusaa wi'i men kon: Si goɗɗo maayii accii ɓeyngu e ɓaawo ɓiɗɗo, haray miɲɲiraawo on mayɗo no haani ƴettude on keynguujo mo o acci fii no o heɓirana on kotiraawo makko jurriya. \v 29 Tawa non no woodi ɓiɓɓe njeeɗiɗo. Arano on jombii, maayii, heɓaali ɓiɗɗo. \v 30 Ɗimmo on kadi ƴettii mo, maayii. \v 31 Tammo on kadi wano non. Ɗun yaarii non haa ɓen njeeɗiɗo non ɓe timmi, ɓe accaali jurriya. \v 32 Ɓawto ɗun debbo on kadi maayii. \v 33 Ɓay hari ɓen njeeɗiɗoo non resii on debbo, ko hombo e ɓen on debbo wontanoyta ka ummutal?» \p \v 34 Iisaa jaabii ɓe, wi'i: «Fayɓe nguu jamaanu ɗoo tiggay tiggete. \v 35 Kono ɓen yeɗoyaaɓe immintineede e hakkunde mayɓe ɓen e tawegol e nguu jamaanu aroyayngu, resoytaa, resetaake. \v 36 Awa kadi ɓe maayitoytaa, ko fii haray hiɓe wa'i wa malaa'ikaaɓe. Ko ɓe fayɓe Alla kadi, ɓay ko ɓe ɓiɓɓe ummutal ngal. \v 37 Seedee mayɓe ɓen immitoto, ko ɗun Muusaa ɓanginnoo ka o wowli ɗon fii pitahun kun fewndo o noddi Joomiraaɗo on, on Alla Ibraahiima e Alla Issaaqa e Alla Yaaquuba.\f c 20.37 Egg. 3.6 \f* \v 38 Awa Alla wonaa Alla mayɓe ɓen, kono ko o Alla wurɓe ɓen, ɓay fii makko kanko, ɓen fow ko wurɓe.» \p \v 39 Woɓɓe e jannooɓe fii Sariya on ɓen wi'i mo: «Karamoko'en, on yewtii haqiiqa.» \v 40 Ɓawto ɗun ɓe suusaali mo landaade hay huunde. \s Fii Hakkunde Almasiihu on e Daawuuda \r (Mat. 22.41-46; Mrk. 12.35-37) \p \v 41 Iisaa wi'i ɓe: «Ko honno wi'iraa wonde *Almasiihu on ko jurriya Daawuuda? \v 42-43 Daawuuda tigi no holli ka Zabuura wonde: \q ‹Joomiraaɗo on daalani Joomi an on: \q2 Jooɗor ka sengo an ɲaamo \q2 haa mi waɗa ayɓe maa ɓen ka ley teppe maa.›\f d 20.42-43. Zab. 110.1 \f* \m \v 44 «Daawuuda tigi wi'ii Almasiihu on ‹Joomi›, haray ko honno non Almasiihu on woniri jurriya makko?» \p \v 45 Fewndo ka yimɓe ɓen fow heɗii mo ɗon, o wi'i taalibaaɓe makko ɓen: \v 46 «Reenee e ɓee jannooɓe fii Sariya on, ɗun ko ɓee yiɗuɓe jindidugol e dolokkaaji njani, yiɗi hiwreede ka fottirɗe, yiɗi saffawol aranol ngol ka juulirɗe, yiɗi ndaɗɗule arane ɗen ka nafagol. \v 47 Hiɓe jatta galleeji keynguuɓe, hiɓe juutina julɗe maɓɓe fii yiingo, awa ɓen heɓoyay ɲaawooje ɓurɗe sattuɗe.» \c 21 \s Fii Sadaka mo Keynguujo on Itti on \r (Mrk. 12.41-44) \p \v 1 Onsay Iisaa ɓanti gite mun ɗen, o yi'i alɗuɓe no itta sadakaaji, watta ka nder arkawal sadaka. \v 2 O yi'i kadi keynguujo baaso no liɓa ton tammahoy ɗiɗoy. \v 3 Onsay o wi'i: «Miɗo haalande on goonga, oo keynguujo baaso no ɓuri ɓeya fow ko ittaa. \v 4 Ko fii ɓeya fow ko ko ɓurtani ɗun kon ɓe waɗi, kono kanko keynguujo on e waasiɗude, ko ko o mari kon fow fii ko o wuurira o waɗoyi ton.» \s Maandeeji fii Artoygol Iisaa Almasiihu on \r (Mat. 24.1-2; Mrk. 13.1-2) \p \v 5 Nde tawnoo woɓɓe no yewta fii *juulirde mawnde nden e kon ko nde fotiniraa kaaƴe labaaɗe e piiji ittaaɗi sadaka, onsay Iisaa wi'i ɓe: \v 6 «Ɲalaaɗe no ara nde tawata koo ko yi'oton ɗoo fow lancaama, hay hayre e hoore hayre luttoytaa ɗoo.» \p \v 7 Onsay ɓe landii mo, ɓe wi'i: «Karamoko'en, ko honde tuma ɗun waɗoyta e ko honɗun wonoyta maande laatagol ɗun?» \p \v 8 Iisaa jaabii ɓe, wi'i: «Reenee e faljineede, ko fii buy aroyay ɓaarora innde an nden hara no wi'a ko kaɲun woni *Almasiihu on, saa'i on ɓadike. Wota on jokkoy ɓen. \v 9 Awa kadi nde nanoyɗon fii hareeji e murtaldu woo, haray wota on hulu. Ko fii ko ɗun haani adaade waɗude, kono lannoode nden hinaa ɗon kisan.» \p \v 10 O wi'i ɓe kadi: «Hareeji waɗoyay hakkunde leƴƴi ɗin. Laamateeriiji ɗin kadi immondirana. \v 11 Awa kadi dimbanɗe leydi tiiɗuɗe waɗa, heege e ɲabbeeli raaɓooji waɗa e nokkeeli goo, kaawakeeji hulbiniiɗi waɗa, maandeeji njani kadi waɗa ka kammu. \p \v 12 «Kono ɗoo e ɗun, ɓe faway on juuɗe, ɓe cukkoo on, ɓe naɓoyay on ka juulirɗe, ɓe bugoo on ka kaso, ɓe ardoo on haa e lamɓe ɓen e yeesooɓe diiwe ɗen sabu innde an nden. \v 13 Kono ɗun wonanoyay on sabu no seeditoron. \v 14 Fiɓee ka ɓerɗe mon wonde on hebulotaako jaabagol ko liddeteɗon kon. \v 15 Ko fii mi okkoyay on faamu, mi longina on konguɗi haa ka tawata ayɓe mon ɓen waawataa dartaade on maa yedda. \v 16 Awa hay mawɓe mon ɓen e neene-gootooɓe mon ɓen e siɓɓe mon ɓen e yiɓɓe mon ɓen waɗoyay on e joge ɓe wona sabu woɓɓe e mon waree. \v 17 Fow aɲoyay on sabu innde an nden. \v 18 Kono cukulol hoore mon hay gootol majjoytaa. \v 19 Kono si on ŋaɲɲike, haray on hiwii wonkiiji mon ɗin. \p \v 20 «Nde yi'uɗon koneeli ɗin daakanike saare Yerusalaam nden haa hunditii woo, haray andee lancagol mayre ɓadike. \v 21 Onsay yo hoɗuɓe ka diiwal Yahuuda ɓen dogir ka pelle, yo wonɓe ka nder saare Yerusalaam ɓen kadi yaltu. Wota wonɓe ka fulawaa ɓen kadi aru ka saare. \v 22 Ko fii ɗen wonoyay ɲalaaɗe yottanɗe fii laatingol kala ko windinoo. \v 23 E nder ɗen balɗe ɗon, bone wonanay sowiiɓe ɓen e muyninayɓe ɓen. Ko fii annde tiiɗunde waɗay e leydi ndin, tikkere yana e hoore oo jamaa. \v 24 Ɓe liɓiroyee mbelndi kaafa, ɓe naɓee, ɓe maccindinanoyoo leyɗe ɗen fow. Ɓe wonaa Yahuudiyanke ɓen yaaɓita Yerusalaam haa saa'iiji ɗi ɓe happanaa ɗin timma. \p \v 25 «Awa kadi maandeeji waɗoyay ka naange e ka lewru e ka koode. Jamaaji ɗin maapoo ka hoore leydi haa ɓe jiɓoo ko ɓe waɗa sabu uumaango ndiyan ɗan ka baharu e ko ɗan piyondirta kon. \v 26 Yimɓe ɓen faɗɗee kulol e nder ko ɓe miijotoo fii ko aroyta ka hoore leydi kon, ko tiiɗi kon ka kammu kadi dimboyoo.› \v 27 Ontuma non *Ɓii-Aaden on yi'oyte, no ara e duulere, hara himo arda e bawgal e mangural mawngal. \v 28 Nde ɗun fuɗɗii waɗude woo, haray ɓantee townon ko'e mon ɗen, ko fii haray kisiyee mon on ɓadike.» \p \v 29 Onsay o waɗani ɓe ngal misal ɗoo, o wi'i ɓe: «Ndaaree kii ƴibbehi maa leɗɗe goo. \v 30 No ɗe wilitiri, on andanay hoore mon wonde setto ngon ɓadike. \v 31 Ko wano non kadi, no yiiruɗon ɗii piiji no waɗa woo, haray andee wonde *laamu Alla ngun ɓadike. \v 32 Ka haqiiqa mi andinii on, ɗun fow waɗay ado nguu jamaanu feƴƴude. \v 33 Kammu ngun e leydi ndin feƴƴay, kono min konguɗi an ɗin feƴƴataa. \p \v 34 «Reenee hoore mon fii wota ɓerɗe mon ɗen heewu anndeeji aduna maa faale ɲaamugol yara haa ɓetoo, haa nde ndee ɲalaande mawnde juhirta on wa pircol. \v 35 Ko fii nde hewtay e hoore kala wonɗo e ndelo oo aduna. \v 36 Findinee hakkillaaji mon ɗin saa'i woo saa'i, toroɗon fii no heɓiron doole daɗugol ɗin piiji waɗoyayɗi, e fii no daroroyoɗon yeeso Ɓii-Aaden on.» \p \v 37 Tawi e nder ɲalle ɗen, Iisaa waajotono ka juulirde mawnde, o waaloya jemma e hoore ngoo fello wi'eteengo *Zaytuuni. \v 38 Jamaa on fow dawrayno ka juulirde mawnde fii heɗagol mo kanko Iisaa. \c 22 \s Fii no Iisaa Janforaa \r (Mat. 26.1-5; Mrk. 14.1-2; Yhn. 11.45-53) \p \v 1 Hari *Juldeere Bireedi ɗe Aldaa e Lewen nden ɓadike, nden no wi'ee kadi *Juldeere Yawtaneede.\f ɗ 22.1 Egg. 12 \f* \v 2 Tawi hooreeɓe *yottinooɓe sadaka ɓen e jannooɓe fii Sariya on ɓen no ɗaɓɓaynoo feere no ɓe mulira Iisaa, kono tawi hiɓe huli jamaa on. \v 3 Onsay Ibuliisa naati e ɓernde Yudaasi, ɗun ko oo jammaaɗo Iskariiyu, on ko tawaaɗo e *sahaabaaɓe Iisaa ɓen sappoo e ɗiɗo. \v 4 On yahi yewtidoyi e hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen wondude e halfinaaɓe aynugol *juulirde mawnde nden fii no o wattira Iisaa e juuɗe maɓɓe. \v 5 Ɓen weltori ɗun, ɓe haldi yeenugol mo kaalisi. \v 6 O jaɓi ɗun, o woni e ɗaɓɓugol feere no o wattira Iisaa e juuɗe maɓɓe, hara jamaa on hoyɗaali. \s Fii Nafakka Juldeere Yawtaneede nden \r (Mat. 26.17-29; Mrk. 14.12-26; Yhn. 13.21-30) \p \v 7 Ɓay ɲalaande Juldeere Bireedi ɗe Aldaa e Lewen nden hewtii, ɗun ko ɲalaande hirsanteende baalun nden, \v 8 onsay Iisaa immini Petruusu e Yuuhanna, o wi'i ɓe: «Yahee moƴƴinanon en nafakka fii ko nafoɗen ka juldeere.» \p \v 9 Ɓen wi'i mo: «Ko honto faalaɗon yo men moƴƴinanoy en ɗun?» \p \v 10 Onsay o wi'i ɓe: «No naatirɗon ka saare, on fottay e gorko rondiiɗo loonde ndiyan. On jokkay mo haa e suudu ndu o naati e mun woo. \v 11 Onsay on wi'ay jom suudu ndun: ‹Karamoko'en wi'ii men yo men lando on: Ko e suudu hondu ɓe nafodata e taalibaaɓe maɓɓe ɓen nafakka Juldeere Yawtaneede nden?› \v 12 Ontuma o hollay on konkooru njanndu weƴƴitaandu ka koore dow. Ko ɗon moƴƴinton.» \p \v 13 Ɓe yahi ɓe tawroyi no o haalirannoo ɓe non, ɓe moƴƴini nafakka juldeere nden. \p \v 14 Ɓay saa'i on hewtii, Iisaa ɓadii fii nafagol wondude e sahaabaaɓe ɓe o toɗɗinoo ɓen sappoo e ɗiɗo. \v 15 Onsay o wi'i ɓe: «Miɗo faalanoo fota hawtidugol e mon oo nafakka ado mi tampude. \v 16 Ko fii mi andinii on, mi ɲaamitataa oo nafakka ndee juldeere hande kadi haa nde laatoyoo ka *laamateeri Alla.» \p \v 17 Onsay o ƴetti jardukun waɗorkun njaram, o jarni Alla, o wi'i: «Jaɓee kun jardukun njaram, senditon hakkunde mon. \v 18 Ko fii mi andinii on, mi yaritataa hande kadi njaram ɓiɓɓe wiiɲu haa tuma laamateeri Alla ndin ari.» \p \v 19 Ɓawto ɗun o ƴetti kadi bireedi, o jarni Alla, o taƴiti, o jonni ɓe, o wi'i: «Ɗunɗoo ko ɓandu an ndu okkaɗon ndun nii, waɗee ɗunɗoo maande ko anditiron fii an.» \p \v 20 Ko wano non kadi, ɓay ɓe gaynii ɲaamude, o ƴetti jardukun waɗorkun njaram, o wi'i: «Kun jardukun ko maande fii *ahadi heyri tippundi e ɗan ƴiiƴan an hibboyteeɗan fii mon. \v 21 Kono non janfotooɗo lan on no ɲaamidude e an. \v 22 Ɓii-Aaden* on no yahude wano muuyiranoo non, kono bone wonanii on janfotooɗo mo!» \p \v 23 Onsay ɓe woni e landondirgol, wi'a: «Hara ko hombo e men waɗoyta ɗun?» \s Fii Yeɗeteeɓe Laamu ɓen ka Laamateeri Alla \r (Mat. 20.25-28; Mrk. 10.42-45) \p \v 24 Yeddondiral waɗi hakkunde maɓɓe fii andugol ko hombo e maɓɓe gasata wonude mawɗo. \v 25 Onsay Iisaa wi'i ɓe: «Lamɓe ɗiya leƴƴi no laamori ɗi doole, ɓen laamiiɓe no wi'aa waɗooɓe ko moƴƴi. \v 26 Kono onon, wota on wa'u wa ɓen. Ɓurɗo teddude on e mon, yo wa'u wa suka. Awa kadi lanɗo on, yo wa'u wa kurkaadu. \v 27 Hara ko hombo ɓuri teddude hakkunde wonɗo nafaade on e wonɗo ɓannude nafakka on? Hinaa wonɗo nafaade on? Min-le non, miɗo woniri hakkunde mon wa on ɓannoowo. \v 28 Onon-le, ko onon wondunoo e an e nder ɗii tampereeji an fow. \v 29 Ko ɗun waɗi si mi lamminiray on wano Baaba an lamminirimmi non, \v 30 fii no ɲaamiroyon yaron ka ndaɗɗudi an, ɗun ko ka nder laamateeri an, jooɗoɗon kadi ka julle laamu fii laamoyagol *bolondaaji Isra'iila ɗin sappoo e ɗiɗi.» \p \v 31 Onsay Iisaa wi'i: «Sim'uunu, Sim'uunu! Ibuliisa torike hendagol on, wesira wa nendi. \v 32 Kono min mi toranike ma fii wota gomɗinal maa ngal hayru. An kadi tuma yiltitiɗaa e an eto tabintinaa wondiɓɓe maa ɓen.» \p \v 33 Onsay Sim'uunu Petruusu jaabii mo, wi'i: «Koohoojo, miɗo hebulanii yaadugol e maa haa e kaso maa haa e mayde.» \p \v 34 Onsay Iisaa jaabii mo, wi'i: «Petruusu, mi andinii ma, ndonto ƴoggataa hande hara a yeddaali wonde hiɗa andimmi haa timma laabi tati.» \p \v 35 O wi'i ɓe kadi: «Fewndo ko mi neli on e ɓaawo mbuuɗi e bonfo e paɗe, on ŋakkiroyano ton goɗɗun?» \p Ɓe jaabitii: «Hay huunde.» \p \v 36 O wi'i ɓe kadi: «Jooni non ko nii: Kala jogiiɗo mbuuɗi yo ƴettu, wano non kadi on mo no mari bonfo yo ƴettu, awa kadi mo maraa kaafa e mon yo yeeyitu waramba mun on sooda. \v 37 Awa mi andinii on, bee ko windii fii an kon laatoo, wonde: ‹O wattidete e waɗooɓe bone ɓen.›\f e 22.37 Isa. 53.12 \f* Wano non kadi, kala ko windanoo fii an kon ko e laataade woni.» \p \v 38 Onsay ɓe wi'i mo: «Koohoojo, e hino ɗoo kaafaaje ɗiɗi.» \p O wi'i ɓe: «Awa yonii.» \s Fii no Iisaa Torori Alla ka wi'etee ɗon Jatsaymaani \r (Mat. 26.36-46; Mrk. 14.32-42) \p \v 39 Ontuma o yalti o yahi ka Fello *Zaytuuni wano o woowiri non. Taalibaaɓe makko ɓen kadi jokki mo. \v 40 Ɓay ɓe hewtii e nden nokkuure, o wi'i ɓe: «Toree Alla fii wota on naatu e jarrabi.» \v 41 Onsay o woɗɗitori ɓe yeru bugannde hayre, o jiccii o torii, \v 42 o wi'i: «Baaba an, si hiɗa faalaa, yo kun jardukun tampere pottito lan. Kono non wota faale an on waɗu, kono yo faale maa on waɗu.» \v 43 Onsay malaa'ikaajo iwri ka kammu, ari e makko no tiiɗina mo. \v 44 Ɓay sonjaa wonkii heɓii mo, o ɓurti toragol. Onsay lakkere makko nden wa'i wa cinte ƴiiƴan ɗe no sinta e leydi. \p \v 45 Ɓay o gaynii toragol, o immii o yahi ka taalibaaɓe makko ɓen woni ton, o tawi hiɓe ɗaanii sabu annde nde ɓe wondi nden. \v 46 Onsay o wi'i ɓe: «Ko fii honɗun ɗaanantoɗon? Immee toroɗon fii wota on naatu e jarrabi.» \s Fii no Iisaa Nangiraa \r (Mat. 26.47-56; Mrk. 14.43-50; Yhn. 18.3-12) \p \v 47 E nder ko o yewtata kon, hawrondiri jamaa yimɓe hewtii. Tawi ko oo wi'eteeɗo Yudaasi tawdaaɗo e sappoo e ɗiɗooɓe ɓen ardii ɓen. On ɓadii Iisaa fii lunnagol mo. \v 48 Onsay Iisaa wi'i mo: «Yudaasi, hara ko lunnagol janfortaa Ɓii-Aaden on?» \p \v 49 Ɓay wondiɓɓe Iisaa ɓen sogitike ko saatii waɗude kon, onsay ɓe wi'i: «Koohoojo, hara yo men huutor kaafaaje amen ɗen?» \v 50 Tun goɗɗo e maɓɓe soppi kurkaadu yottinoowo mawɗo sadaka on, o itti mo nowru ɲaamuru ndun. \p \v 51 Kono Iisaa ƴetti haala kan, wi'i: «Hattinee ɗoo!» Onsay o meemi nowru on ndun, ndu wattii. \p \v 52 Iisaa wi'i ɓen arɓe hendagol mo kadi, ɗun ko hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen e hooreeɓe aynooɓe juulirde mawnde nden e mawɓe ɓen: «Hiɗon ardi e kaafaaje e bedi wa si ko ngujjo aranɗon. \v 53 Hara-le ɲande woo miɗo wondi e mon ka juulirde mawnde, kono on fawaali juuɗe e an. Kono ɗoo ko saa'i mon nii, e saa'i mbawdi niɓe ɗen.» \s Fii no Petruusu Yeddiri fii Iisaa \r (Mat. 26.69-75; Mrk. 14.66-72; Yhn. 18.15-18, 25-27) \p \v 54 Ɓay wonii ɓe nangii Iisaa, ɓe naɓi mo ka galle yottinoowo mawɗo sadaka on. Petruusu iwtiri ɓaawo maɓɓe ka woɗɗitii. \v 55 Onsay ɓe huɓɓi yiite ka hakkunde tande, ɓe jooɗii. Petruusu kadi ari jooɗodi e maɓɓe. \v 56 No debbo kurkaaduujo goo yiirunoo mo kanko Petruusu himo jooɗii ka binde yiite, kanko debbo on o tenƴini mo, o wi'i: «Oo ɗoo ko wondiɗɗo Iisaa!» \p \v 57 Kono kanko Petruusu o yeddi, o wi'i: «Hey ko an yo debbo, min mi andaa oo.» \p \v 58 Ɓay nettii seeɗa, goɗɗo goo kadi yi'i mo, wi'i: «An ko a tawdaaɗo e maɓɓe.» \p Petruusu wi'i onɗon kadi: «Mi tawdaaka e maɓɓe!» \p \v 59 Ɓay wonii embere saa'i gooto feƴƴii, goɗɗo goo kadi catii, wi'i: «Pellet, oo ko wondiɗɗo makko nii, ko fii oo ko mo Jaliilu.» \p \v 60 Petruusu jaabii onɗon kadi, wi'i: «An mi andaa ko honɗun wonɗaa wowlude!» Wa fewndo o wowlata ɗun, ndontoori ndin ƴoggi. \v 61 Onsay Koohoojo on yeƴƴitii, cikki gite mun ɗen e Petruusu. Tun Petruusu anditi fii ko Koohoojo on wowlannoo mo kon wondema: «Ado ndonto ƴoggude hande, haray a yeddii fii an haa timmii laabi tati!» \v 62 Onsay Petruusu yalti ka yaasi, o wulli wullaandu sattundu. \p \v 63 Tawi yimɓe joginooɓe Iisaa ɓen no jalaynoo mo luuboo, \v 64 awa kadi ɓe buumayno mo yeeso ngon, ɓe wi'a: «Hotto ko hombo luubi-maa!» \v 65 E hoore ɗun ɓe kongayno mo, ɓe hoyna. \s Fii no Iisaa Naɓiraa Yeeso Mawɓe Jamaa on \r (Mat. 26.59-68; Mrk. 14.55-64; Yhn. 18.19-24) \p \v 66 Ɓay weetii, mawɓe jamaa on, ɗun ko hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen e jannooɓe fii Sariya on ɓen, mottondiri. Ɓe addi Iisaa ka yeeso dental maɓɓe, \v 67 ɓe wi'i mo: «Si tawii ko an woni *Almasiihu on, wowlan men.» \p Iisaa jaabii ɓe, wi'i: «Si mi haalanii on, on hoolotaako, \v 68 awa kadi si mi landike on, on jaabotaako lan. \v 69 Kono gila jooni Ɓii-Aaden on jooɗoto ka sengo ɲaamo Allaahu on, on Jom Bawgal.» \p \v 70 Ɓe fow ɓe wi'i: «Kere ko an woni *Ɓiɗɗo Alla on?» \p Ontuma o wi'i ɓe: «Ko ko wowluɗon kon onon tigi, ko mi ɗun.» \p \v 71 Onsay ɓe wi'i: «Ko seedee hombo faalaɗen kadi? Kanko tigi o wowlii, en nanii!» \c 23 \s Fii no Iisaa Addiraa Yeeso Lamɓe Ɗiiwe ɗen \r (Mat. 27.1-2, 11-26; Mrk. 15.1-15; Yhn. 18.28-40) \p \v 1 Onsay dental ngal fow immii naɓi Iisaa ka Pilaatu. \v 2 Ɓe woni e tooɲugol mo, wi'a: «Men taw oo no murtinde jamaa men on haɗa ɓe yoɓugol lanɗo mawɗo Roomu on sagalle. Awa kadi himo wi'itii *Almasiihu, ɗun ko lanɗo.» \p \v 3 Pilaatu landii mo, wi'i: «Hara ko an woni lanɗo Yahuudiyanke'en?» \p Iisaa jaabii mo, wi'i: «Ko wano wi'irɗaa non.» \p \v 4 Onsay Pilaatu wi'i hooreeɓe *yottinooɓe sadaka ɓen e jamaa on: «Mi yi'aali hujja woo ko oo neɗɗo jogoree!» \p \v 5 Kono ɓe catii e ɗun, ɓe wi'i: «Himo lowirde jamaa on jannugol ɓe. O fuɗɗii gila ka diiwal Jaliilu, o rewi e diiwal Yahuuda ngal fow haa o hewtii ɗoo jooni.» \p \v 6 Ɓay Pilaatu nanii ɗun, o landii si oo neɗɗo ko mo Jaliilu. \v 7 Ɓay kanko Pilaatu o andii wonde Iisaa ko e laamateeri *Heroodu ndin jeyaa, o feƴƴini mo ka Heroodu. Tawi e ɗen balɗe ɗon, on no Yerusalaam. \p \v 8 Ɓay Heroodu yi'ii Iisaa, ɗun weltini mo fota. Tawi gila neeɓi himo faalanoo mo yi'ude sabu ko o nanaynoo no wowlee fii makko kon. Awa kadi himo faalanoo yi'ude himo waɗa kaawakeeji moƴƴi goo. \v 9 O landii mo haa juuti, kono Iisaa jaabaaki mo fus. \p \v 10 Tawi hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen wondude e jannooɓe fii Sariya on ɓen no ɗon, ɓen no tooɲa mo tooɲe sattuɗe. \v 11 Heroodu e suufaaɓe mun ɓen kadi jali mo aybini. Onsay o ɓorni mo dolokke fotuɗo, o nattani mo Pilaatu. \v 12 Nden ɲande tigi Pilaatu e Heroodu ɓen ayrunooɓe welditi. \p \v 13 Ontuma Pilaatu nodditi hooreeɓe yottinooɓe sadaka ɓen e yeesooɓe ɓen wondude e jamaa on, \v 14 o wi'i ɓe: «On addanii lan oo neɗɗo, on wi'ii ko kanko woni murtinde jamaa on. E hino mi landike mo e tawnde mon, mi yi'aali dalil woo e hoore oo neɗɗo ko tooɲiron mo. \v 15 Awa Heroodu kadi-le wano non, ko fii o artiranii en mo. Awa-le oo neɗɗo waɗaa hay huunde ko foddi e wareede. \v 16 Jooni mi donkinay mo, mi accita.» \p \v 17 Tawi no farlii mo kanko Pilaatu, juldeere bee accitangol ɓe nangaaɗo goo. \v 18 Onsay ɓe fow ɓe sonki, ɓe wi'i: «Waree oo ɗoo! Accitanon men Barabaasi!» ( \v 19 Tawi on-le ko sokiraa, ko sabu gere no waɗunoo ka saare e waru hoore.) \p \v 20 Pilaatu yewti ɓe fahin, ɓay hari no e fondo makko accitugol Iisaa. \v 21 Kono hiɓe sonkaynoo, wi'a: «Fempee mo! Fempee mo!» \p \v 22 Pilaatu wi'i ɓe tammun: «Hara ko honɗun oo bonni? Min mi yi'aali dalil woo ko oo wariree. Jooni mi donkinay mo, mi accita.» \p \v 23 Kono ɓe catii e ɗun e hoore sonko njano, hiɓe toroo yo o fempe. Ngon sonko maɓɓe fooli mo kanko Pilaatu. \v 24 Pilaatu jaɓani ɓe faale maɓɓe on. \v 25 O acciti on mo ɓe torii mo fii mun, ɗun ko oo sokiranooɗo fii gere e waru hoore, o waɗi Iisaa faale maɓɓe on. \s Fii no Iisaa Wariraa \r (Mat. 27.32-44; Mrk. 15.21-32; Yhn. 19.17-27) \p \v 26 Fewndo ɓe naɓaynoo Iisaa fii warugol mo, ɓe hendii goɗɗo mo Sirenii iwaynooɗo ngesa, on no wi'ee Sim'uunu. Ɓe rondi mo *leggal altindiraangal ngal, o iwtiri ɓaawo Iisaa. \v 27 Tawi jamaa moolanaaɗo no iwtiri ɓaawo makko wondude e rewɓe, ɓen no wulla fesa fii makko kanko Iisaa. \v 28 Onsay Iisaa fewtiti ɓe, wi'i: «Ko onon yo rewɓe Yerusalaam, wota on wullu fii an, kono wullee fii mon e fii ɓiɓɓe mon ɓen. \v 29 Ko fii ɲalaaɗe no aroya ka wi'oytee: ‹Maloore wonanii ɓen ɓe jiidotaako e ɓen ɓe heɓaali ɓiɓɓe e ɓen ɓe muyninaali!› \v 30 Onsay yimɓe ɓen wi'oyay: ‹Pelle yanee e hoore amen! Cehe suumee men!› \v 31 Hara si leɗɗe kecce ɗen warraama nii, haray ko honno yorɗe ɗen warroytee?» \p \v 32 Tawi bonɓe ɗiɗo no naɓideede e Iisaa fii waridoyegol e makko. \v 33 Ɓay ɓe hewtii e ndee nokkuure wi'eteende Laalagal Hoore, ɓe fempi mo ɗon wondude e ɓen bonɓe ɗiɗo, goɗɗo on ka sengo makko ɲaamo, oya on ka nano makko. \v 34 Onsay Iisaa wi'i: «Baaba an, yaafo ɓee, ko fii ɓe andaa koo ko ɓe woni waɗude.» Onsay ɓen suufaaɓe sendiri conci makko ɗin urɓa\f f 23.34 Zab. 22.19 \f*. \p \v 35 Tawi yimɓe ɓen no darii ɗon no ndaara. Yeesooɓe ɓen kaɲun no awmotonoo mo, wi'a: «O dandii ɓeya, awa yo o dandu hoore makko kadi si tawii ko kanko woni Almasiihu Alla, Suɓaaɗo on!» \p \v 36 Suufaaɓe ɓen kaɲun kadi no jalaynoo mo, ɓe ɓadii ɓannangol mo ndiyan lammuɗan, \v 37 hiɓe wi'a: «Si tawii ko an woni Lanɗo Yahuudiyanke'en, dandito an tigi!» \p \v 38 Tawi no windii dow makko wonde: «Oo ɗoo ko Lanɗo Yahuudiyanke'en nii.» \p \v 39 Tawi bonɗo mo o fempidaa wengaa goo no hoynaynoo mo, wi'a: «Wonaa an woni Almasiihu on? Awa dandu goy hoore maa, dandaa men menen kadi!» \p \v 40 Kono ɗimmo makko on feli mo, wi'i: «An a hulataa Alla? An oo yagginiraaɗo wa makko, \v 41 enen ɗiɗo-le hiɗen foddi e ɗun, ko fii ko kuuɗe men hettuɗen. Kono oo ɗoo waɗaali hay fus ko boni.» \p \v 42 Onsay o wi'iti kadi: «Iisaa, anditoyee fii an tuma artoyɗon ka laamu mon.» \p \v 43 Iisaa jaabii mo, wi'i: «Mi holnii ma wondema hande tigi a wonday e an ka aljanna.» \s Fii Mayde Iisaa nden \r (Mat. 27.45-56; Mrk. 15.33-41; Yhn. 19.25-30) \p \v 44 Ɓay wonii naange e hoore, niwre waɗi e leydi ndin fow haa ka ɓaawo fanaa. \v 45 Naange ngen weɲi, *wirngallo hormorde nden ka *juulirde mawnde feeri e hakkunde. \v 46 Iisaa ewnii ko tiiɗi, o wi'i: «Baaba an, mi wattii ruuhu an on e juuɗe maa.» No o gaynirnoo wi'ude ɗun, o timmi. \p \v 47 Ɓay hooreejo suufaaɓe ɓen yi'ii kon ko waɗi ɗon, o mawnini Alla, o wi'i: «Ka haqiiqa, hari oo neɗɗo ko feewuɗo.» \p \v 48 Ɓay jamaa arnooɓe yi'ugol ko waɗaynoo ɗon kon yi'ii ɗun, ɓe yiltitii hiɓe tappitoo e ɓerɗe. \v 49 Tawi kala andunooɓe mo kanko Iisaa, wondude e rewɓe iwtirnooɓe ɓaawo makko ɓen gila Jaliilu, no darii ka woɗɗitii, no ndaara kon ko woni waɗude. \s Fii no Iisaa Surriraa \r (Mat. 27.57-61; Mrk. 15.42-47; Yhn. 19.38-42) \p \v 50 Tawi neɗɗo moƴƴo feewuɗo wi'eteeɗo Yuusufu no tawanoo e ngal dental mawɓe *Banii-Isra'iila'en ɓen, \v 51 on kaɲun jaɓaano taweede e fewjoore maɓɓe nden e ɗen kuuɗe maɓɓe. Hari on ko jeyaaɗo e ndee saare Yahuudiyankeeɓe wi'eteende Raamati, tawi on ko *laamu Alla ngun tijjii. \v 52 On yahi ka Pilaatu, o torii mo hettugol furee Iisaa on. \v 53 Ɓawto ɗun, o yahi, o tippini furee Iisaa on ka hoore leggal, o tumbi e kasannge, o belnoyi mo e qaburu asaaɗo e feto, mo hari hay gooto surraaka e mun. \v 54 Ɗun hawri ɲande hebulanagol *ɲalaande fowteteende nden, ɓay hari nden ɓadike ka naata. \v 55 Rewɓe ardunooɓe e Iisaa ɓen gila Jaliilu jokki Yuusufu, ɓe yi'oyi yenaande nden e no furee on belniraa. \v 56 Onsay rewɓe ɓen yiltitii fii moƴƴinoygol tiiri e angiri. No asewe on naatirnoo, ɓe fowtii wano Sariya on wi'iri non. \c 24 \s Fii Wurniteede Iisaa Almasiihu on \r (Mat. 28.1-10; Mrk. 16.1-8; Yhn. 20.1-10) \p \v 1 E alat, ɗun ko ɲallal aranal e nder yontere nden, ɓen rewɓe dawi bimbi subaka ka yenaande, hiɓe yooɓii tiiri ndi ɓe moƴƴinnoo. \v 2 Ɓe tawi hayre ombiranoonde yenaande nden tallaama, \v 3 ɓe naati, kono ɓe tawaali ton furee Iisaa Koohoojo on. \v 4 Wa fewndo ko ɓe miijotoo fii ɗun, worɓe ɗiɗo ɓorniiɓe conci jalbuɗi, feeɲani ɓe. \v 5 Ɓe fow ɓe huli, ɓe ugginii ka leydi. Kono ɓen worɓe ɗiɗo wi'i ɓe: «Ko fii honɗun ɗaɓɓitanton wurɗo on e hakkunde mayɓe ɓen? \v 6 O alaa ɗoo, o immintinaama. Anditee ko o wowlanaynoo on kon fewndo o wonnoo Jaliilu, \v 7 himo wi'aynoo on: ‹Bee *Ɓii-Aaden on wattee e juuɗe junuubanke'en, o fempee, o waree, o immintinoyee ka ɲalaande tammere.› » \v 8 Tun, ɓen anditi ɗin konguɗi Iisaa Almasiihu on. \p \v 9 Onsay ɓe iwi ka yenaande ɗon, ɓe yahi yeetoyagol ɗun *sahaabaaɓe ɓen sappoo e go'o wondude e heddiiɓe ɓen fow. \v 10 Ɓen rewɓe ko Mariyama Magaduuna e Yuuwanna e Mariyama yumma Yaaquuba wondude e woɓɓe goo, wowlanoynoo ɗun sahaabaaɓe ɓen sappoo e go'o. \v 11 Kono ɓe ronki hoolaade ɓen rewɓe, tawi konguɗi ɓen ɗin no wa'ani ɓe wa fuyanteeji. \v 12 Kono Petruusu immii dogiri ton. Ɓay o hewtii, o ugginii ka yenaande, ko kasannge on tun o yi'i ton. Onsay o hooti ka makko e hoore himo ŋalɗi sabu kon ko waɗi. \s Fii Taalibaaɓe ɓen Ɗiɗo ka Laawol Emayuusu \r (Mrk. 16.12-13) \p \v 13 Tawi nden ɲande tigi ɗiɗo e maɓɓe no yahaynoo e hoɗo no wi'ee Emayuusu woɗɗitorngo Yerusalaam embere kilomeeterji sappoo e ɗiɗi. \v 14 Tawi ɓen no yewta fii ko waɗunoo kon fow. \v 15 Wa fewndo ko ɓe yewtata ɗun ɓe landondira, Iisaa ɓadii ɓe, o waddi e maɓɓe laawol. \v 16 Kono tawi giiɗe maɓɓe ɗen no wirnanaa anditugol mo. \p \v 17 Onsay o wi'i ɓe: «Ko konguɗi honɗi wonɗon bugondirde e nder nduu yaadu mon?» \p Ɓe dartii, ɓe yoomi. \v 18 Onsay goɗɗo e maɓɓe wi'eteeɗo Keleyopaasu jaabii mo, wi'i: «Haray ko an tun woni koɗo wonɗo Yerusalaam mo andaali ko waɗi kon e ɗee balɗe ɗoo?» \p \v 19 Onsay o wi'i ɓe: «Honɗun?» \p Ɓe wi'i mo: «Koo ko waɗi e hoore Iisaa oo jeyaaɗo Naasirata, ɗun ko oo annabaajo jom kuugal e kongol yeeso Alla e yeeso jamaa on fow, \v 20 e ko honno kadi hooreeɓe *yottinooɓe sadaka men ɓen e hooreeɓe men ɓen wattiri mo e juuɗe ɓeya fii yo ɓen ɲaawu mo, ɓe fempa mo e leggal, ɓe wara. \v 21 Meɗen tanƴininoo ko kanko yaltinayno *Banii-Isra'iila'en e njaggu. Kono e nder ɗun fow, e hino heɓii hande balɗe tati gila ɗun waɗi. \v 22 Awa kadi rewɓe wondiɓɓe amen goo ŋalɗinii men fota, nde ɓe dawunoo ka yenaande, \v 23 ɓe tawaali ton furee makko on. Ɓe ari ɓe wi'i men malaa'ikaaɓe feeɲanii ɓe, ɓen wi'ii ɓe wonde kanko Iisaa himo wuuri. \v 24 Onsay wondiɓɓe amen goo kadi yahi ka yenaande, ɓe tawaali furee Iisaa on ton, tawi ko no rewɓe ɓen wiirunoo men non tigi woniri!» \p \v 25 Onsay kanko Iisaa o wi'i ɓe: «Ko onon yo njofooɓe, hiɗon nennanii gomɗingol kala ko annabaaɓe ɓen *hiitinoo kon! \v 26 Hara haananaa *Almasiihu on ka o tampira nii ado o naatude ka mangural makko?» \v 27 Onsay o nangi sifanagol ɓe ko windii fii makko kon fow ka defte, gila e Muusaa e ɓeya annabaaɓe fow. \p \v 28 Ɓay wonii ɓe ɓadike hoɗo ngo ɓe yahaynoo e mun ngon, o faaminani ɓe wonde ko toonin ton o sutii. \v 29 Kono ɓe jeeji mo, ɓe wi'i: «Wonen, ko fii naange ngen yoroyii, niɓɓay woni.» Onsay o naatidi e maɓɓe. \p \v 30 Fewndo o jooɗodi e maɓɓe fii ɲaamugol, o ƴetti bireedi on, o du'ii, o taƴiti, o jonni ɓe. \v 31 Tun, giiɗe maɓɓe ɗen udditii, ɓe anditi mo, onsay o majjitori ɓe. \v 32 Ɓe woni e wi'indirgol: «Hinaa ɓerɗe men ɗen no amaynoo weltaare fewndo ko o yewtata en ka laawol, o sifanoo en ko windii kon ka defte?» \p \v 33 Ɓe immii kisan, ɓe yiltitii Yerusalaam, ɓe ari ɓe tawi sahaabaaɓe ɓen sappoo e go'o e wondiɓɓe mun ɓen no mottondiri ɗon. \v 34 Tawi ɓen wonnooɓe ɗon no wi'a: «Ka haqiiqa, Koohoojo on immintinaama, o feeɲanii Sim'uunu!»\f g 24.34 Ko Sim'uunu oo ɗoo woni jammaaɗo Petruusu.\f* \v 35 Onsay ɓeya ɗiɗo kadi sifanii ɓe ko ɓe yi'i kon ka laawol e ko honno ɓe anditiri mo ka sendo bireedi. \s Fii no Iisaa Feeɲirani Sahaabaaɓe ɓen \r (Mat. 28.16-20; Mrk. 16.14-18; Yhn. 20.19-23) \p \v 36 Wa fewndo ko ɓe yewtaynoo ɗun, kanko tigi o ari hakkunde maɓɓe, o wi'i ɓe: «Yo jam wonu e mon!» \p \v 37 Tun ɓe ɗenƴii, ɓe huli, ɓe sikki ko mbeelu ɓe yi'i. \v 38 Kono o wi'i ɓe: «Ko honɗun jiɓiɗon? Ko fii honɗun kadi ndee sikkitaare wonani ka ɓerɗe mon? \v 39 Ndaaree ɗee juuɗe an e ɗee koyɗe an. Ko min tigi nii! Meemee lan, ndaaron, ko fii mbeelu alaa teewu, alaa ƴi'e, on yi'ii-le min miɗo mari.» \p \v 40 Ɓay wonii o wi'ii ɗun, onsay o holli ɓe juuɗe makko ɗen e koyɗe makko ɗen. \v 41 Ɓay tawii e nder weltaare maɓɓe nden haa jooni ɓe hoolaaki, hiɓe e nder ŋalaw, onsay o wi'i ɓe: «Hara hiɗon mari ɗoo goɗɗun ko ɲaametee?» \v 42 Onsay ɓe ɓannani mo huntere lingii sa'aangii. \v 43 O ƴetti ngii, o nafii yeeso maɓɓe. \p \v 44 Onsay o wi'i ɓe: «Ko ɗunɗoo mi wowlannoo on fewndo mi wondunoo e mon, wonde bee ko windii fii an kon fow ka Sariya Muusaa e ka Zabuura e ka defte ɓeya annabaaɓe laatoo.» \p \v 45 Ontuma o udditani ɓe hakkille maɓɓe ɗen fii no ɓe faamira defte ɗen. \v 46 O wi'i ɓe kadi: «Ko ɗunɗoo windii wondema Almasiihu on tampay, o immintinee e hakkunde mayɓe ɓen ka ɲallal tammal. \v 47 Awa kadi leƴƴi ɗin fow waajete e innde makko gila Yerusalaam fii yo ɓe tuubu, ɓe yaafanee junuubaaji maɓɓe ɗin. \v 48 Ko onon woni seedeeɓe ɗun ɓen. \v 49 Jooni non mi addanoyay on ko Baaba an fodunoo kon. Kono onon luttee ka nder saare, haa tuma yeɗaɗon bawgal iwrayngal ka dow ngal.» \s Fii Ƴentineede Iisaa Almasiihu on \r (Mrk. 16.19-20; Sah. 1.9-11) \p \v 50 Ɓawto ɗun Iisaa nawri ɓe telen *Betanii, o fonti juuɗe makko ɗen, o du'anii ɓe. \v 51 Wa fewndo ko o du'antoo ɓe, o acci ɓe ɗon, o ƴentinaa ka kammu. \v 52 Ɓay kamɓe ɓe sujjanii mo, ɓe yiltitii Yerusalaam e hoore welo-welo mawngo. \v 53 Onsay ɓe tabiti ka *juulirde mawnde, hiɓe mawnina Alla.