\id MAT - Ogea NT; Marib Fanua, Don Adeb and Ladong Airok; 13-September-2013 \ide UTF-8 \h Matiu \toc1 Matiu \toc2 Matiu \mt1 Matiu \c 1 \s1 Yesus Kristus nomo asagane unyinege. \p \v 1 Beha waha no Yesus Kristus nomo asagane unyinege bona lena. Yesus, no Devit nomo ganemuha, Devit, no Abraham nomo ganemuha. \p \v 2 Abraham no Aisak nomo umamu. Ono wainga Aisak no Jekop nomo umamu. Ono wainga Jekop no Juda nomo bemu gane bagu nebere amenege. \v 3 Ono wainga Juda no Peres Sera ngare neire amenere. Neire anyanere Tamar. Ono wainga Peres no Hesron nomo umamu. Ono wainga Hesron no Ram nomo umamu. \v 4 Ono wainga Ram no Aminadap nomo umamu. Ono wainga Aminadap no Nason nomo umamu. Ono wainga Nason no Salmon nomo umamu. \v 5 Ono wainga Salmon no Boas nomo umamu. Nomo anya Rahap. Ono wainga Boas no Obet nomo umamu. Nomo anya Rut. Ono wainga Obet no Jesi nomo umamu. \v 6 Ono wainga Jesi no king Devit nomo umamu. \p Ono wainga Devit no Solomon nomo umamu. Solomon nomo anya no amina Uria nomo aita yafai. \v 7 Ono wainga Solomon no Rehoboam nomo umamu. Ono wainga Rehoboam no Abiya nomo umamu. Ono wainga Abiya no Asa nomo umamu. \v 8 Ono wainga Asa no Jehosafat nomo umamu. Ono wainga Jehosafat no Jehoram nomo umamu. Ono wainga Jehoram no Usia nomo umamu. \v 9 Ono wainga Usia no Jotam nomo umamu. Ono wainga Jotam no Ahas nomo umamu. Ono wainga Ahas no Hesekia nomo umamu. \v 10 Ono wainga Hesekia no Manase nomo umamu. Ono wainga Manase no Emon nomo umamu. Ono wainga Emon no Josaia nomo umamu. \v 11 Ono wainga Josaia no Jehoiakin nomo bemu gane bagu nebere amenege. Saini waha langa nere Israel goidu Babilon dagou mata langa yafane. \p \v 12 Nere goi Babilon dagou mata langa yafou hugu waribode, Jehoiakin no Sealtiel nomo umamu. Ono wainga Sealtiel no Serubabel nomo umamu. \v 13 Ono gainga Serubabel no Abiut nomo umamu. Ono gainga Abiut no Eliakim nomo umamu. Eliakim no Asor nomo umamu. \v 14 Ono gainga Asor no Sadok nomo umamu. Ono gainga Sadok no Akim nomo umamu. Ono gainga Akim no Eliut nomo umamu. \v 15 Ono gainga Eliut no Eleasar nomo umamu. Ono gainga Eleasar no Matan nomo umamu. Ono gainga Matan no Jekop nomo umamu. \v 16 Ono wainga Jekop no Josep nomo umamu. Ono wainga Josep no Maria nomo au. \p Ono wainga Maria no Yesus bisi tuwai, nere Kristus tude. Fai waha Itou no nomo fai-aita bagu gidu hanigei nomo hangada tuwai.\fig |alt="Man, woman and baby in manger" src="CN01617b.tif" size="span" loc="Mt 1.16" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 1.16" \fig* \v 17 Onou waha bona nere Abraham nomo gane laha mai Devit langa heigai waha oruwa 14. Ono gainga nere Devit nomo gane oruwa, mai saini nere Babilon dagou mata langa goyane la edowai waha fere oruwa 14. \s1 Maria Yesus Kristus bisi tuwai. \r (Luk 2.1-7) \p \v 18 Yesus Kristus adadu bisi tuwane waha nomo aasa onou. Nomo anya Maria Josep tei nomo urisi kou wane. Ariya saini no Josep ngare teguruwei uwa la nere urane wa Maria no go bagu wai, Hauri Guuni we magana tuwai. \v 19 Au Josep no, fanyimu hilobainga. No isai wa Maria gobagu, waha bona no awa tuwona onowai. Ariya no mayaumu tuwei nomo awadu, no neire teguruwei nomo urisi kou narane waha foinga huwari fasaka wona onowai. \v 20 Saini Josep no waha bona ninau isidu agore inyi inyi gainga, Anyakaro nomo ensel ete no bagu medu letuwai, “Josep, ne Devit ganemuha fai, ne Maria, name aita dorofe yafei nomo adai umugau. No anyirau bagu wa Hauri Guuni we tuwai. \v 21 No fai magana bisonbona, ono wonga ne nomo unyi Yesus warau. Wa taate bona, no iinga nomo fai-aita bagu une uulu nagidu gidu hanigon bona.” \p \v 22 Ariya dada beha oruwa Anyakaro no beele ete profet hurau la lewai waha tigini heigena. Profet no onou lewai, \v 23 “Isagu! Iinga aita magana ete fai bagu inyei uwa la, no go bagudu bona, fai magana bisonbona. Ono wonga unyi, Immanuel tuwodbode.” Nomo hugu benou, “Itou no ere bagu yafana.” \v 24 Ariya Josep agore inyai waha, jaidu bona, no Maria, nomo aita yafei nomo bona tai. Anyakaro nomo ensel wewewou la letuwai waha, bolou oojodu bona onowai. \v 25 Ariya Josep no menanga te Maria ngare jiriweru uwa, onou golo gainga goi Maria no fai magana bisai. Ono wainga Josep no fai magana waha unyi Yesus warai. \c 2 \s1 Hoonga mayouha haiden fai nebere isou fai maidu Yesus urane. \p \v 1 Maria Yesus Betlehem taon Juda distrik la bisi tuwai, saini Herot no king yafa gainga. Maria no Yesus bisainga, iinga nere baatu lelegegou isou fai, ulate hoonga mayouha Jerusalem mayane. \v 2 Maidu bode isoki wane, “Magana momodo no Juda nebere king, alanga yafana? Ere nomo baatu ulate hoonga mayoula uredu, unyi isouwei nomo boya maiyaha.” \v 3 Ono wanenga king Herot no waha isidu bona ninau baingaro isai. Onodu Jerusalem la fai-aita fere oruwanga ninanege baingaro isane. \v 4 “Onodu Herot no Israel nebere pris aroro, nuuni beele isou fai bagu oruwanga komomu nigidu isoki nigai, Itou no fai waha, nomo fai-aita bagu gidu hanigei nomo huuru tuwonga monbona beele agili mala karuwai, no matane adeha langa heigon bona?” \v 5 Ono wainga, nere ege gidu letuwane, “No Betlehem taon Judia la heigon bona. Profet no beele onou yeregai. \v 6 ‘Ne Betlehem, Juda nebere oula la, nere Juda la taon unyinege aroro waha inyangaro mogonege adai taga nigau. Gai uwanga uwa. Taate bona, name fai ete no mora bagu heigon bona, onodu no yame gane Israel nebere oofa nigou yafonbona.’” \p \v 7 Onodu Herot no beele beha isidu bona, no huwari beele huuru wainga ulate hoonga mayouha isou fai bagu goyai, nere maidu urodbode waha bona. Nere mayanenga no isokide nigai, taate saini la baatu waha heigai. \v 8 Onodu no Betlehem huuru nigainga goigane lenigai, “Tere goidu danga tafadu magana waha kuru dewagu. Ariya, tere toroba tubonade wonga wa, tere ege gidu mai lehiyagu. Ono wadenga, ji fere goidu unyi isou wonboni nigai.” \p \v 9 Ariya nere king Herot nomo beele isi borodu nere goyane. Nere jala langa goi bode, baatu amina hoonga mayou la urane wahanga ege urane. Baatu no amugedu mani mata magana momodo inyai waha jangu la otowai. \v 10 Saini nere baatu waha uredu bode, oo nere edega anyakaro wane. Huwanyanege edega wou anyakaro. \p \v 11 Nere manidu mata waha huwanya goidu bode nere magana waha, anya Maria ngare neriredu bode, nere afenege tuburu kutudu unyi isou bode, nebere olodo fausi isebudu toota ila tuwane. Nere gol bagu sanda bagu paura nomo butu agiya hilobainga heigemu gou bagu tuwane.\fig |src="CN01632b.tif" size="span" loc="Mt 2.11" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 2.11" \fig* \v 12 Wewewou la Itou no nere lenigai, tere Herot bagu adai goyagu. Ono wainga nere jala ete tedu bode, nebere matane minane. \s1 Josep oya ngare neire magana haudu bodere, Isip goyare. \p \v 13 Nere isou fai mini haragane, Josep ooru agore inyi bona wewedu, Anyakaro nomo ensel ete no bagu medu letuwai. Herot no magana waha dukotewei nomo bona kuru tuwonbona. Onou waha bona “ne jaidu, magana waha nomo anya ngare haniredu fagadu goi Isip la yafau. Yafagahe, iinga ji yage we lehinon boni.” \v 14 Ono wainga Josep jaidu bona, ooru waha langa magana nomo anyangare haniredu bona fagadu Isip goyai. \v 15 Goidu wala yafa gainga, goi Herot umai. Dada heigai waha, Anyakaro nomo beele ete profet hurau langa lewai waha edomuwai. No onou lewai, “Ji yame idafe no Isip la yafana, ji no Isip awadu mayei nomo yaure tunanga mayaha.” \s1 King Herot no lewainga nere magana mene-mene baingaro dunege kote wane. \p \v 16 Ariya Herot no benou isai, nere hoonga mayouha isou fai yaawa tuwane, waha bona no houmu danga bagu mayai. Onodu no fai ila huuru nigainga goidu Betlehem taon bagu, nere matane jugu-jugu yafade waha bagu, nebere fai magana mene-mene haga orei nga feiyawei uwa waha oruwa dunege kote wanenga umeru wane. Herot no isou fai isokide nigai, taate saini la tigini baatu waha heigai, taate bona, no magana mene-mene anyanege gane saini waha la bisi nigane, waha dunege kotewane bona, no isou waha bagu. \v 17 Nere dada waha amina Itou nomo beele, profet Jeremaia hurau langa lewai waha edomuwai. \v 18 “Merou anyakaro bagu moone augam bagu Rama taon langa heigai. Wa Resel nomo magana umeru wane bona augam bagu merai, no fai-aita bagu huwanya tiginimu fuwei nomo awai. Wa taate bona, nomo magana oruwanga yafegu uwa.” \s1 Josep no nomo aita, magana bagu hanigedu gidu mayai. \p \v 19 Saini Herot umainga, ariya Isip langa Josep nomo wewewou la, Anyakaro nomo ensel no bagu heigai. \v 20 Onodu ensel no Josep benou letuwai, “Ne jaidu name magana nomo anya ngare haniredu bonahe ege gidu Israel goyau, fai nere magana waha dukotewei nomo ono wane waha, nere oruwa umeru borowane.” \v 21 Ono wainga, Josep jaidu magana nomo anya ngare haniredu bona ege gidu Israel kantri la goyai. \p \v 22 Ariya Josep no onou isai, Arkelaus no umamu Herot nomo haumu taha, Judia nebere king yafana. Onou waha bona, Josep no haumu waha la goyei nomo umugai. Ariya Itou no Josep wewewou la letuwai. Ono wainga Josep no Galili distrik ulate langa goyai. \v 23 No goidu taon ete Nasaret ide wala yafai, onodu fanyimu waha langa no profet nebere beele edomuwai. “Nere no Nasaretha fai tuwodbode.” \c 3 \s1 Jon yaage bisemu nigi gou fai beele malalamudu lewai. \r (Mak 1.2-8 onodu Luk 3.1-18 onodu Jon 1.19-28) \p \v 1 Saini waha la, Jon yaage bisemu nigigou fai, no heigai. No Judia distrik langa, ha fai uwau la yafa bona, fai-aita bagu beele malalamudu lenigai. \v 2 “No benou lenigai, tere huwanyatege ubulu wagu. Ha laluwa Itou nomo huuna la yafou amina mai jugu waha.” \v 3 Jon no fai waha, Itou no profet Aisaia hurau la no bonadu lewai. No benou lewai, “Ha fai uwau la, fai ete hurau la yaurou ete benou heigai, Anyakaro nomo jala haiya fuwagu, ‘nomo jala tiginimu fuwagu.’” \p \v 4 Jon no kolos kamel ululumu la atane waha tanigai, onodu no leeti ungu la tagugai. Ariya no da koisi ameme hu bagu nyigai. \v 5 Saini waha langa, nere Jerusalem bagu Judia bagu matane Jordan yaage hinemu la inyide waha fai-aita bagu oruwanga, nere Jon bagu mayane. \v 6 Nere maidu bode, nebere une malalamu ganenga Jon no Jordan yaage langa yaage bisemu nigaiha. \p \v 7 Ono bona Jon no Farisi bagu, Sadyusi bagu, yaage bisou tei nomo mayanenga nerigaiha. Onodu bona Jon no nere benou lenigai, “Tere maangi inyaba nomo magana,” Itou no tere bona houmu mayona wa, tere heile ada tigonbona. Faiwei letigaha, tere heige hara bonade, saini inyaba tere langa heigona onona waha feiya tuwagu ganga? \v 8 Tere huwanyatege ubuluwei matayaha wonga, wa tere tebere fanyitege langa, tere huwanyatege ubulu yaha wou waha malalamu wagu ganga. \v 9 Tere tage huwanyatege langa benou adai isagu, “Abraham no ere ebere asage fai.” Ji letigini, Itou no edo langa megebu otode beha waha, nere Abraham nomo asagane heigemu nigonbona. \v 10 Safora nauge hugu langa amina haiyawaha inyina, nere nauge oruwanga hilou hilobainga ada heige-heigede waha, nere lalatidu bode eeya langa ayaru wogunga goyonbona. \p \v 11 “Ji tere yaage langa yaage bisemu tigi-tigini, wa tere huwanyatege ubulu yaha waha nomo naani dorofe. Onou wa, fai no iinga ji mogofe maina waha, no nomo danga ji yame danga feiyawou. Ji no nomo afo osoko tanou, aule fuwei nomo ji fai hilou uwa. No tere yaage langa yaage bisemu tigoufe, no tere Hauri Guuni eeya bagu langa bisemu tigonbona. \v 12 Fai no waha sawol owo langa yaasudu bona, wit langa tuturumu oruwanga elegedu ayaruna dorofe mayonbona. Onodu bona, no wit hilou waha wit mata langa komomu wonbona. Ono bona, tuturumu waha no eeya ada gare-garena waha langa biteru wonbona.”\fig |alt="Threshing wheat" src="CN01655b.TIF" size="span" loc="Mt 3:12" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 3.12" \fig* \s1 Jon Yesus yaage bisemu tuwai. \r (Mak 1.9-11 onodu Luk 3.21-22) \p \v 13 Saini waha la, Yesus Galili awa tudu Jordan yaage langa, Jon owola yaage bisou tei nomo bona minai. \v 14 Onou wa, Jon no karu tuwona ono bona letuwai, “Onou wa ji ne langa yaage bisou tonboni. Adadu boni ne ji langa mainaha?” \v 15 Ono wainga Yesus no gidu Jon letuwai, “Ono urona, elebe ji lehinini onou onowau. Fanyimu waha langa Itou no dada oruwanga ere onowei nomo gau tuwai waha edomuwei nomo.” Ono wainga Jon nomo bolou oojowai. \p \v 16 Yesus no yaage bisou tedu bona, fasadu onou yaage awa tudu digedu mayai. Ono gainga, ha laluwa helufawai, onodu Itou nomo hauri megainga urai wa neei ete buuna dorofe medu no langa yafai. \v 17 Ono gainga bolou ete ha laluwa langa benou lewai, “Beha yame magana. Ji no gaude de tuni. Ji no boni huwanyafe edegana.” \c 4 \s1 Satan no Yesus wala-wala tuwai. \r (Mak 1.12-13 onodu Luk 4.1-13) \p \v 1 Saini waha langa, Satan no Yesus wala-wala tuwei nomo bona, Hauri Guuni no Yesus haudu ha fai uwau langa manai. \p \v 2 Onodu Yesus no da nyei uwa hoonga 40 ooru 40 yafai, iinga no huweli tuwai. \v 3 Ono gainga, wala-wala nigigou fai no bagu maidu letuwai, “Ne ngalenga Itou Idau wonga, ne lewahenga megebu beha edo ubuludu beret heigode.” \v 4 Ono wainga Yesus no beele benou gidu letuwai, Itou nomo buk langa beele benou bagu, nere fai-aita bagu da langanga agenege auma yafou ada tetede. Uwa. Nere Itou nomo beele oruwanga fere edo oojodu agenege auma yafou todbode. \p \v 5 No onou lewainga, Satan no haudu Jerusalem goyai Itou nomo taon langa, onodu no gai ouwe la tafa tuwai. \v 6 Onodu Satan no onou letuwai, Ne ngalenga Itou Idau wonga, ne talagedu minau. Taate bona, Itou nomo buk langa beele benou bagu, no nomo ensel lenigonga nere ne edola oofa hinodbode, onodu nere owonege langa ne aule hinodbode, gamaji megebu ete afene waroga. \v 7 Ono wainga, Yesus letuwai, “Itou nomo buk ege onou lena, ‘Ne name Anyakaro Itou nomo danga adai wala-wala fuwau.’ ” \v 8 Ono wainga Satan no ege Yesus haudu garou ete gai ouwe langa manai. Onodu Satan no oula beha nomo kantri, danga oruwa bagu nebere dada hilou-hilou bagu abitimu tuwai. \v 9 Onodu bona no Yesus benou letuwai, “Ne afene tuburu kutudu ji hauya hibonahe wonga wa, ji dada waha oruwa ne hinonboni.” \v 10 Ono wainga Yesus no letuwai, “Satan ne sinawau. Itou nomo buk lena, ‘ne Itou nomo huuna la yafau, name anyakaro, onodu no nogonga unyi isouwau.’” \p \v 11 Ono wainga Satan no awa tuwai. Ono gainga nere ensel medu bode Yesus hoyo tuwane. \s1 Yesus no Galili langa haruwe hugu warai. \r (Mak 1.14-15 onodu Luk 4.14-15) \p \v 12 Saini Yesus no Jon dagou mata langa tafa tuwane waha beele isidu bona, no Galili distrik langa goyai. \v 13 Onodu bona no Nasaret taon awadu goi Kaperneam taon langa yafai. Kaperneam no Galili yaage katiwou hinemu langa inyina, Sebulun Naptali bagu nebere oula la. \v 14 Onodu fanyimu waha langa, Itou nomo beele ete profet Aisaia hurau langa benou lewai waha Yesus no edomuwai. \v 15 “Nere Sebulun oulaha fai-aita bagu, nere Naptali oulaha fai-aita bagu nebere oula wa, jala anyakaro hiiri langa minou jugu la inyina. Onodu oula Jordan yaage ulate la inyina wa Galili distrik nebere. Distrik waha, fai-aita bagu kantri fere-fereha baingaro yafade, \v 16 nere fai-aita bagu agugu langa yafade waha nere lala anyakaro amina urane. Nere fai-aita bagu agugu bagu langa yafade waha lala nere langa amina heigaiha.” \s1 Yesus no fai aise, yaure nigainga oojo tuwane. \r (Mak 1.16-20 onodu Luk 5.1-11) \p \v 17 Saini waha langa Yesus no beele lenigou hugu warai. No lewai, “Tere huwanyatege ubulu wagu, taate bona, ha laluwa nomo huuna la yafei nomo amina jugu waha.” \v 18 Yesus no Galili yaage katiwou mou langa golo bona, no fai nga nononga bemu ngare nerirai. No Saimon, nomo unyi ete nere lede, Pita, no nomo bemu Andru. Nere nga hagoma yaage katiwou langa ayawou haruwe tare. Nere moni kusewei nomo hoowe haruwe tetedere. \v 19 Ariya Yesus no nere nga benou lenirai, tere taga hidu mayaru. “Ji tere fai-aita bagu elege nigei nomo fanyimu waha abitimu tironboni.” \v 20 Ono wainga, nere fasayadu onou neire hagoma awaare inyi gainga no oojo tuware. \v 21 Yesus no ege menanga onou golodu goibona, no ege, fai nga nononga bemu ngare nerirai. Jems, no Sebedi idau, nomo bemu Jon ngare nerirai. Nere bot langa amenere Sebedi ngate yafane. Nere nebere hagoma korai wainga erere bode yafa ganenga, no yaure nirai.\fig |src="CN01682B.TIF" size="span" loc="Mt 4.21" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 4.21" \fig* \v 22 Ono wainga nere fasayadu onou, amenere bot langa awa tudu Yesus oojo tuware. \s1 Yesus no beele malalamudu lebona fai-aita bagu baingaro taura jigemu nagai. \r (Luk 6.17-19) \p \v 23 Yesus goidu Galili distrik ulate langa oruwa golowai. Ono bona no fai-aita bagu nebere bori mata huwanya langa goidu isisiwou nigigai. No Itou nomo huuna langa yafei nomo hilou beele malalamudu lenigi bona, fai-aita genege gala taura bagu, dada inyaba oruwa nere genege gala inyabamu nagai waha jigemu nagai. \v 24 Ono wainga nere Siria prowins oruwa nebere aasa hai fuwane. Waha bode nere fai oruwa taura hugu fere-fere bagu, jimiri inyaba tetede waha bagu, nere fai hauri inyaba bagu, nere fai kusibu narige ganga mebodudu tererede waha bagu, nere fai ngedonege ume borowou waha bagu hanigedu mayane. Ono wanenga no ege jigemu nigai. \v 25 Ono wainga nere fai-aita bagu baingaro, Galili bagu, ulate Dekapolis distrikha bagu, Jerusalem bagu, Judia bagu, oula Jordan yaage ulate la inyina bagu, nere no oojo tugane. \c 5 \s1 Yesus no muju ouwe langa beele malalamudu lewai. \p \v 1 Yesus no nere fai-aita toomaro nerigedu bona, no muju ete langa digedu manai. No manidu bona yafa gainga, nomo disaipel no bagu mayane. \s1 Yesus no nere fai dabu edega wei nomo bona beele lenigai. \r (Luk 6.20-23) \p \v 2 Ono wanenga Yesus no nomo disaipel isisiwou benou nigai,\fig |alt="Jesus sitting on hill teaching the multitude" src="CN01700B.TIF" size="span" loc="Mt 5.2" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 5.2" \fig* \v 3 “Nere fai-aita iside, nere Itou nomo onowou hilou bona tutu nigina waha, nere dabu edega wode. Ha laluwa nomo huuna langa yafou wa nere nebere. \p \v 4 “Nere fai mere bode yafade waha, nere dabu edega wode. Itou no nere huwanyanege hiloumu nagon bona. \p \v 5 “Nere fai-aita bagu nage unyinege ileide waha, nere edo edega wode. Itou no oula oruwa nere nigonbona. \p \v 6 “Nere fai-aita bagu onowou hilobainga oojowei nomo gaude nigina, onowou wahanga la, fai ete no huweli danga bagu tuganga da nyei nomo gaude tuna, ono bona yaage nyomole tuna dorofe, wa nere edo edega wode. Wa Itou no gai edomude nigonbona. \p \v 7 “Fai-aita bagu nere fai ila bode aau narigena waha, nere edo edega wode. Itou no nere bona aau waronbona. \p \v 8 “Nere fai-aita bagu huwanyanege jijiga uwau waha, nere edo edega wode. Nere Itou urodbode. \p \v 9 “Nere fai-aita bagu honggoro guruwou, warawou bagu uwamude waha, nere edo edega wode. Nere Itou nomo magana nigodbode. \p \v 10 “Nere fai-aita bagu onowou hilobainga ojo-ojode, hugu waha langa nere fai ila nebere ou elege bode wonga, nere edo edega wode. Ha laluwa nomo huuna langa yafou waha nere nebere. \p \v 11 “Tere ji yame fai-aita bagu yafagadenga, nere terige bode beele inyaba letigi bode, inyabamu tigi bode, yaawa beele hogo fere-fere huwanyatege wari bode wonga wa, tere edo edega wagu. \v 12 Tere huwanyatege dabu hilobainga inyi gonga edega dewagu, wa taate bona, tebere agou anyakaro ha laluwa langa itari tigina. Nere fai onowou inyaba hogo etenga wahanga profet nere tere amuge tigidu bode goyanenga ono nigane.” \s1 Tere sol, lala bagu dorofe. \r (Mak 9.50 onodu Luk 14.34-35) \p \v 13 “Yesus no ege onou lena, tere oula beha nomo sol dorofe. Ariya sol nomo iisa usu wonga wa, ere ege adadu onowedenga sol nomo iisa heigona? Sol onouha waha nomo haruwe uwau. Fai nere ayarudunga afenege langa ilei-ileide. \p \v 14 “Tere oula nomo lala dorofe. Isagu. Taon ete muju la otona, no huwariwei nomo edo uwa. \v 15 Onodu fere, fai nere nebere lama dugedu baket huuna la ada tafa-tafade. Uwa. Nere tewol ouwe la tafa-tafade. Ono ganenga fai oruwa mata la yafade waha lala nigi-nigina. \v 16 Onounga, tebere lala fai-aita bagu agenege la lala wona. Ono wadenga nere fai-aita tere hilobainga onoya waha uredu bode, nere tebere Ametege ha laluwa la yafana waha, unyi isou wodbode.” \s1 Itou nomo nuuni beele nomo beele. \p \v 17 Yesus no ege onou lena, “Tere ji meene waha, nuuni beele bagu profet nebere beele bagu uwamu wei nomo maiha wou adai isagu. Uwa. Ji uwamu wei nomo boni mei wa. Ji edomuwei nomo boni meene. \v 18 Ji tere ngalenga letigini. Saini ha laluwa oula bagu usuwou saini langa goi edo wona waha, nuuni beele nomo matau menakele ete ada yooso wonbona. Uwa. Yeregou matau mene-mene bagu, nuuni beele yeregou nomo naani mene-mene oruwanga inyonbona. Nuuni beele no onounga inyi gonga goi, dada oruwanga heige boro wonbona. \v 19 Onou waha bona, fai ete nuuni beele ulate waha dada ewe dorofe urei mata wonga wa, no fai ila fere kuse nigonga, nere fere onounga onowod bode, ayria nuuni beele matau waha gai menakele, fai waha unyi ha laluwa nomo huuna langa yafou gai menakele inyonbona. Onou wa, fai no nuuni beele oojo bona fai-aita bagu oojowei nomo isisiwou nigona wa, no ha laluwa nomo huuna langa yafou la unyi gai anyakaro bagu. \v 20 Ji tere letigini, tere Itou nomo gauwou tigini ada oojodu, tebere fanyitege ada tiginimudu, nuuni beele nomo isou fai Farisi bagu nebere fanyinege tigini waha ada feiya debonade wonga wa, tere ha laluwa nomo huuna langa yafou huwanya ada goyagu ganga.” \s1 Yesus no beele tiginimu wei nomo fanyimu bona lena. \r (Luk 12.57-59) \p \v 21 Nere asage gane beele taane waha tere amina iseye, tere fai-aita bagu adai dunege kote wagu. Ariya fai ete no ilibumu ete dukote wona wa, no kot la heigon bona. \v 22 Ariya, ji benou letigini, fai no bemu bona honggoro bagu wonga wa, no kot la heigon bona. Ariya, fai no bemu beele inyaba letuwona wa, no amugou kaunsel la heigon bona. Ono wonga fai ete no bemu letuwona, ne dabu tayou tigini, fai waha no tigini eeya ha la goyonbona. \p \v 23 Onou waha bona, ne name dada Itou eeya muru wari fuwei nomo alta la tamai bonahe wonga, ne name baine no ne bagu honggoro inyina waha bonahe ninate isau. \v 24 Ono waha bona, ne name eeya muru warou alta hinemu la tafadu bonahe. Ngasunga ne goyahenga baine ngare beele tiginimu waru. Tiginimu borodu, ariya elebe ne edo goidu name eeya muru warou Itou tuwau. \p \v 25 Ariya fai ete ne kot langa tafa hinei nomo ono wonga wa, tere jala gama kot haumu la goi bonadere, ne fasadu onou no ngare beele tiginimu waru. Gamaji fai waha no jas owola tafa hinoga, ono wonga jas no ne polis owonege tafa hinonga, nere dagou mata la tafa hinodbode. \v 26 Ji ngalenga lehinini, ne dagou mata langa yafa bonahe moni waha oruwa ejiya gahenga goi, haawe hanane langa edo wonbona. \s1 Yesus no fai longi fanyimu onona waha bona lena. \p \v 27 Yesus no ege onou lena, “Tere amina nere benou lewanenga iseye, tere fai-aita bagu longi fanyimu adai ono wagu. \v 28 Waha boni ji tere benou letigini, Fai ete no aita ete ewe gau tubona feele tuwona wa, fai waha no amina huwanya la longi fanyimu ono waha. \p \v 29 “Onou waha bona, ne name agene magana owone hilou la waha no une tafei nomo kuse hinonga wonga, ne agene waha faasidu kaitau. Ono wau wa hilobainga, ne name geete gala matau no yaae wonga, ne une ada tafa bonahe, name geete gala oruwa eeya langa ada goyona. \v 30 Ariya owone hilou no ono hinonga une langa mebodu bonahe wonga, ne karudu kaitau. Ono wau wa hilobainga, ne name geete gala matau no yai wonga, ne une ada tafa bonahe wa, name geete gala oruwa eeya langa ada goyona.” \s1 Yesus no fai-aita awa tuwei nomo lena. \r (Matiu 19.9 onodu Mak 10.11-12 onodu Luk 16.18) \p \v 31 Yesus no ege onou lena, “Amina nere benou legane ‘Fai ete no nomo oya awa tuwona wonga, no aita awa tuwou fefa ete tuwonbona.’ \v 32 Onou wa, ji letigini, saini aita no longi fanyimu onowei uwa, au no awa tubona wonga, fai no aita waha ono tuwanga te guruwou fanyimu feiya waha. Taate bona, saini aita waha fai ete tena wa no longi fanyimu onona. Onou wa fai no aita amina au awa tuwai waha te bona wonga, no fere te guruwei nomo nuuni beele feiyadu longi tafana.” \s1 Tere ngalenga tigini ouwela adai wagu. \p \v 33 Yesus no ege benou lewai, “Beele ete nere asage gane taane waha tere iseyeha, waha benou. Saini ne ngalenga tigini ouwe langa bonahe, ‘ne adai yaawa wau. Onou waha bona, ne taate dada ete onowei nomo boni ne leni, ngalenga tigini ouwe langa bonahe wonga, ne tigini Anyakaro ago langa beele waha oojodu onowau.’ \v 34 Onou wa, ji tere letigini, tere ngalenga tigini ouwe langa wou adai lewagu. Adainga adai. Tere beele ete dangamu wei nomo bonade ha laluwa unyi adai taagu, taate bona, ha laluwa no Itou nomo Sia King. \v 35 Ono bonade tere beele ete dangamu wei nomo bonade oula unyi adai taagu, taate bona, oula wa Itou afo jaula tafagou haumu. Ono bonade tere beele ete dangamu wei nomo Jerusalem unyi adai taagu, wa taate bona, Jerusalem wa King Anyakaro nomo taon. \v 36 Ono bonahe ne beele ete dangamu wei nomo ne name morane bonahe adai lewau, wa taate bona, ne morane langa tawane gala ete kaamba yo usuma yo ne heigemu wei nomo edo uwa. \v 37 Onou waha bona tere, ‘Yoo’, ‘Uwa’, wahanga lewagu. Wa edo. Beele nere waha langa turi turide, beele waha Satan no heigemu wai.” \s1 Tere agou adai tuguru wagu. \r (Luk 6.29-30) \p \v 38 Yesus no ege onou lena, “Nere amina onou lewane waha tere iseyeha, ‘Fai ete no ilibumu ago inyabamu fuwonga, ariya tere fere no ago inyabamu fuwagu. Onou wa, fai ete no ilibumu maa kote fuwonga, ariya tere fere no maa kote fuwagu.’ \v 39 Onou wa, ji tere benou letigini, Fai no tere inyabamu tigina waha tere agou ege adai tuwagu. Uwa. Fai ete no ulagete bare wei mata wonga wa, ne ege ulagete ulate fere ubuludu tuwau. \v 40 Ono bonahe fai ete no name siot tei nomo bona kot langa tafa hinei mata wonga wa, name kolos ufalai fere onounga no tuwau. \v 41 Onodu fai ete nomo udu auledu kilo mita etenga goyei nomo danga tafa hinonga wa, ne nomo udu aule fudu goi kilo mita nga langa edo wau. \v 42 Onou wa, fai ete no dada ete bona isoki hinei mata wonga wa, ne tuwau. Ono bonahe fai ete no ne langa agou tei nomo onowei mata wonga wa, ne no adai moge tuwau.” \s1 Yesus no honggoro fai gaude nigei nomo fanyimu bona lena. \r (Luk 6.27-28 onodu 6.32-36) \p \v 43 Yesus no ege benou lena, “Nere amina beele benou lewane waha tere iseyeha, ‘Ne name ilibane gane gaude nigi bonahe, name honggoro fai bonahe huwanyate inyabawou.’ \v 44 Onou wa ji tere benou letigini, tere tebere honggoro fai gaude nigagu, Ono bonade tere hauya wadenga Itou no fai nere onowou inyaba tere ono tigide waha bona aau waronbona. \v 45 Ono wagu wa, tere tebere ametege ha laluwa langa yafana waha, nomo magana yafagu ganga. No nomo hoonga ono ganga, nere fai inyaba bagu fai hilou bagu jaulanege ouwe langa mai-maina. Ono bona no yaage ono ganga, nere fai hilou bagu nere fai onowou tigini ada onode langa fere memena. \v 46 Onou wa tere fai gaude tigide wahanga gau nigagu wa, tere agou adoha waha taagu ganga? Nere fai takis tegou fere onounga ono onode. \v 47 Onodu tere tebere baitege gane wahanga kaiye nigi bonade wonga, tere fai ila taate dada langa feiya nigagu ganga? Nere haiden fere onounga ono onode. \v 48 Onou waha bona, tere fai-aita bagu gai tigininga tigini yafagu, tebere Ametege ha laluwa langa gai tigininga tigini yafana dorofe.” \c 6 \s1 Yesus no fai ila hoyo nigei nomo fanyimu bona lena. \p \v 1 Yesus no ege benou lewai, “Tere ure dewagu. Tere fai agenege langa tere tebere onowou hilobainga waha ono wadenga nere urei nomo bonade adai ono wagu. Tere onou ono wagu wa, ha laluwa langa tere tebere agou Ametege la inyina waha ada taagu ganga. \p \v 2 “Ne nere fai dadanege uwau waha dada nigon bonahe wonga, ne fai ete huuru tuwahenga amugedu goi bona, tauli buu bona nere fai ila bori mata huwanya la bagu, jala la bagu ono-onode onou adai onowau. Nere fai waha, fai-aita bagu yaawa nigi ganenga, fai waha hilobainga idu bode unyi isou-isoude. Ji tere ngalenga letigini, nere fai waha nebere agou amina taneha. \v 3 Onou waha bona ne fai dadanege uwau waha hoyo nigei nomo wonga, ne name owone kenao no name owone hilou dada onona waha ada isona. \v 4 Onou waha bona, ne name augami guruwou haruwe waha huwari inyonbona. Ono gahenga, ne name Amene no dada huwari inyi ganenga no ure-urena waha, agou ege gidu hinonbona.” \s1 Yesus no hauyawei nomo fanyimu bona lewai. \r (Luk 11.2-4) \p \v 5 “Saini tere hauya bonade wonga, tere yaawagou fai ono onode dorofe adai ono wagu. Nere bori mata huwanya langa bagu, jala aro owo tuburu warou langa oto bode, nere fai nerigei nomo bode, hauyawei nomo gau nigi-nigina. Ji tere ngalenga letigini, nere waha nebere agou amina taneha. \v 6 Onou wa, saini ne hauyawau ganga wonga, ne name jauli huwanya langa goidu bonahe jauli sesemudu, ne name Amene haumu huwari langa yafana waha hauya tuwau. Ono wahenga, ne name Amene no nere dada huwari inyi ganenga nerige-nerigena waha no agou gidu hinonbona. \p \v 7 “Onou waha bona, saini tere hauya wagu ganga wonga tere beele baingaro ewe auma adai lewagu. Nere haiden ono-onode dorofe. Nere benou iside, nere beele baingaro lewogunga Itou no nebere beele isi nagonbona. \v 8 Tere nere nebere onowou waha adai oojo wagu. Saini tere tebere Ametege, tere huratege faasudu isoki tuwegu uwa langa, no tere dada oruwanga boya tutu tigaha waha no amugedu isaha. \p \v 9 Onou waha bona, “Tere benou hauya wagu, \q1 ‘Oo ebere Jijei, \q2 ne ha laluwa langa yafani, \q1 ne unyite guuni inyou. \q1 \v 10 Name huuna la yafou wa tigini mayou. \q1 Ere oula la ne name gauwou oojo \q2 wei nomo, \q1 nere ha laluwa langa oojode dorofe. \q1 \v 11 Elebe fati beha nomo \q2 da edomu higau. \q1 \v 12 Onodu ne edo, \q2 ere ebere nyabuluwou uulu hagau, \q1 nere ila une la tafa higigane waha \q2 ere uulu nagiya dorofe. \q1 \v 13 Onodu ne wala-walawou awa nigahe \q2 ere langa adai mayogu, \q1 onou wa ne edo dada \q2 inyabaha, ege gidu haigau.’ \p \v 14 “Isagu, Tere fai-aita bagu ila nebere nyabuluwou uulu nagi bonade wonga wa, tebere Ametege no ha laluwa langa yafana waha no fere tebere nyabuluwou uulu tagonbona. \v 15 Onou waha bona tere fai-aita bagu ila nebere une ada uulu nagi bonade wonga wa, tere tebere Ametege ha laluwa langa yafana waha, no fere tere tebere une ada uulu tagonbona.” \s1 Yesus no da urigei nomo fanyimu bona lena. \p \v 16 “Ariya tere urigei mata bonade wonga, tere yaawa gou fai dorofe hogotege adai inyabawou, nere hogonege kara wonga fai-aita bagu nere da uriganewou waha isi nigi-nigide. Ji tere ngalenga letigini nere nebere agou amina tane. \v 17 Onou wa, ne urigei mata bonahe wonga, ne faronga morane langa tafadu bonahe hogone hugau. \v 18 Ono wahenga, fai ne da urige naha waha ada isode. Ne name Amene no huwari langa yafana waha no nogonga isonbona. Ono gahenga, ne name Amene no dada huwari inyi ganga ure-urena waha no ne agou hinonbona.” \s1 Dada hilobainga komomu wei nomo fanyimu. \r (Luk 12.33-34) \p \v 19 Yesus no ege benou lena, “Tere tebere dada hilou-hilou ha esene beha langa adai elegedu komomu wagu. Ha esene beha langa, mugumugu bagu ros bagu dada inyabamu-inyabumude. Nere yebu fai fere orei fasakadu bode yebu-yebude. \v 20 Onou wa, tere tebere dada hilou-hilou waha ha laluwa langa komomu wagu. Ha laluwa langa mugumugu bagu ros bagu nere dada ada inyabamu inyabamude, nere yebu fai fere orei fasakadu ada yebu yebude. \v 21 Haumu ne name dada hilou-hilou otode waha langa, ne name gauwou fere walanga inyonbona.” \s1 Agege no geege gala nomo lama. \r (Luk 11.34-36) \p \v 22 Yesus no ege benou lena, “Agege no geege gala nomo lama. Ne agene hilou wonga, lala no geete gala oruwa langa edo wonbona. \v 23 Onou wa, ne name agene magana no inyaba wonga, ne name geete gala oruwa agugu wonbona. Ariya lala ne huwanyate langa inyina waha, no agugu dorofe wonga, agugu waha no gai anyakaro wonbona.” \s1 Fai no hoobu fai nga neire haruwe arotenga yaasu wei nomo edo uwa. \r (Luk 16.13) \p \v 24 Yesus no ege benou lena, “Fai etenga hoobu fai nga neire huuna langa yafei nomo edo uwa. No ete bona huwanya inyaba bona, ete gaude tuwonbona. No ete nomo beele isi bona, ete moge tuwonbona. Tere Itou nomo huuna la yafa bonade, moni nomo huuna langa fere yafei nomo edo uwa.” \s1 Aooso boya isou baingaro elegou nomo fanyimu. \p \v 25 Yesus no ege benou lena, “Onou waha boni ji tere letigini, tere tebere yafou waha bonade ninatege isi bonade, benou adai lewagu, ‘Ere taate nyoya yo? Ere yaage adoha nyoya yo?’ Ono bonade tere tebere getege gala bonade ninatege baingaro isi bonade benou adai lewagu, ‘Ere ogola adeha taguwoya?’ Agege auma no da feiya tuwou rute, onodu geege gala no ogola dada feiya nigou rute. \v 26 Tere neei nerigagu. Nere da ada tau-taude, ono bode nere elege komomudu bode higina langa ada logosi-logoside. Onou wa, tere tebere Ametege no ha laluwa langa yafana waha, no nere da nigi-nigina. Tere neei feiyade nigegu uwa rute. \v 27 Onou wa, tebereha ete no hilou yafei nomo jala bona ninau baingaro isina, isou baingaro tena waha, no nomo ago auma yafou saini menenga turi fuwona rute? Uwanga uwa. \p \v 28 “Onou wa, tere taate boya kolos dada boya ninatege baingaro isiya? Tere nere kooko haga langa adadu heigede waha nerigagu. Nere ababiwou uwau. Nere ogola ada ati-atide. \v 29 Onou wa, ji tere letigini, Amina King Solomon no mujari oruwanga hilou-hilou tanigai, onou wa kooko waha nomo mujari hilobainga no Solomon nomo mujari feiya tuwou. \v 30 Elebe nere jigu waha kejiwe otode, iranga la fai nere jigu agidu bode, eeya langa ayaru wodbode. Onodu jigu ewe benou waha, Itou no mujari tutuna. Onou waha bona, tere fai-aita bagu huwanyatege ngalengawou menakele waha, tere tigini benou isagu, Itou no tere fere mujari tigonbona. \v 31 Tere ninatege baingaro isi bonade benou adai lewagu, ‘Ere taate dada nyoya yo? Ere yaage nyomole adoha nyoya yo?’ Uwa. \v 32 Nere haiden fai aooso bode dada waha oruwa kurudu golo‑golode. Onou wa, tebere Ametege ha laluwa langa yafana waha no amina isaha, tere dada waha oruwanga elegagu ganga. \v 33 Waha bona tere ngasunga dada ono wagu ganga wa onou. Tere Itou awa tuwadenga tebere king yafona, onodu nomo fanyimu tigini waha taagu. Ono wadenga no dada ila waha fere oruwanga tere tigonbona. \v 34 Onou waha bona, tere ira bonade ninatege inyanga adai isagu. Fati ira wa nogo nomo dada bona ninau isona bona. Fati etenga nomo ou no fati wahanga la usu wonbona.” \c 7 \s1 Tere fai ila nebere fanyinege adai haawe nagagu. \r (Luk 6.37-38 onodu 6.41-42) \p \v 1 Yesus no ege benou lena, “Tere ila nebere fanyinege adai haawe nagi bonade, nere fai inyabawou lewagu. Gamaji Itou no tere fere onounga ono tigoga. \v 2 Tere fai ila ono nigiya onou fenga, Itou no tebere onowou haawe tagonbona. Tere fai ila haawe nigi-nigiya, haawe wahanga la Itou no agou tigonbona. \v 3 Ne taate boni name baine nomo ago magana langa, tuturumu menakele mene inyi ganga ure funaha, onou wa ne nage name agene magana langa, falanga anyakaro inyina waha boni ne ninate isei uwa yo? \v 4 Onou wa, ne nage agene la falanga inyina wonga, name baine adadu letuwau ganga, ‘Baabo, ji tuturumu agene la inyina waha te kaite hanoni boni?’ \v 5 Ne yaawa wou fai, ne amugedu bonahe ne nage name agene magana langa falanga anyakaro inyina waha te kaitau. Onodu iinga gonga, ne edo feelede bonahe name baine nomo ago magana langa tuturumu waha te kaite fuwau. \p \v 6 “Tere dada Itou hangada fuwou waha elegedu gauna adai nigagu, gamaji nere ubuludu maasi tigoguga. Ono bonade tebere kililoi hilou-hilou waha buuwa adai ayaru nagagu, gamaji nere afenege langa ilei woguga.” \s1 Itou no fai hauya tude waha dada hilobainga nigon bona. \r (Luk 11.9-13) \p \v 7 Yesus no ege benou lena, “Tere hauya bonade Itou dada tigei nomo isoki tuwadenga no tigonbona. Tere dada kuruwou haruwe te bonade tere uragu ganga. Tere jauli arasai katokato bonade, Itou no helufa tagonbona. \v 8 Nere fai oruwanga Itou hauya tude waha nere dada elege-elegede. Fai no dada kuru wou haruwe te-tena waha no dada ure-urena. Fai no jauli arasai katokato wonga, Itou no jauli helufa fuwonbona. \p \v 9 “Onou wa, tebereha magana ete nomo umamu beret bona isoki tuwonga, umamu megebu ete tuwona yo? Uwa. \v 10 Onodu magana no umamu hoowe tuwei nomo bona letuwei mata wonga, umamu no maangi inyaba ete tuwona rute? Waha fere uwa. \v 11 Tere amenege gane onowou inyaba baingaro ono onoya, onou wa tere idatege gane dada hilou-hilou nigei nomo isi deya. Onou waha bona tere isi dewagu, Ametege ha laluwa langa yafana waha, fai nere hauya tuwogunga dada hilobainga nigei nomo edega wonbona. \p \v 12 “Fanyimu oruwanga fai-aita bagu ila ono tigei nomo gauya waha, fanyimu wahanga tere fere ono nigagu. Beha waha nuuni beele nomo hugu, onodu profet nebere beele hugu.” \s1 Tere jauli arasai menekale huwanya la goyagu. \r (Luk 13.24) \p \v 13 Yesus no ege benou lena, jauli arasai menakale la goyagu. Yaaewei nomo haumu no anyakaro. Onodu jala haumu waha langa goyei nomo no gai budaro, onodu goyei nomo wa foinga. Nere fai-aita baingaro jala waha ojo-ojoyede. \v 14 Onou wa, jauli arasai agege auma yafou tei nomo oojodu goyou wa gai menakele, onodu jala haumu waha langa oojodu goyei nomo darau. Fai-aita bagu etenga-etenga nere jala waha uredu oojo-oojode. \s1 Ere nere yaawa profet boya ure dewei nomo. \r (Luk 6.43-44 onodu 13.25-27) \p \v 15 Yesus no ege benou lena, “Tere yaawa profet bonade ure dewagu. Nere beele hilobainga la gelele tigi-tigide. Onou wa, nebere ninanege tigini no hilalamu tigidu inyabamu tigodbode. Nere gauna kui sipsip osoko tanide dorofe, nere edo sipsip hinenege goidu dobole nigodbode. \v 16 Tere nebere onowou uredu isagu ganga, nere yaawa profet yo, uwa. Adadu? Nere fai wain fatu maalu kudina bagu langa elege-elegede rute? Nere fai fik nauge nomo fatu, jiigu olelege bagu langa elege-elegede rute? Gai uwanga uwa. \v 17 Onounga, nauge hilou-hilou oruwanga nere hilou hilobainga heige-heigede. Ono ganenga, nauge inyaba no hilou inyaba heige-heigena. \v 18 Nauge hilou no hilou inyaba heigei nomo edo uwa. Ono gonga, nauge inyaba no hilou hilobainga heigei nomo edo uwa. \v 19 Nere nauge oruwanga hilou hilobainga ada heige heigede waha, nere lalatidu eeya langa ayaru-ayarude. \v 20 Onou waha bona, tere yaawa profet nere nage nebere onowou langa edo isi nigagu ganga. \p \v 21 “Tere ninatege benou adai isagu, nere fai-aita bagu oruwanga, ‘Anyakaro, Anyakaro’, hide waha, nere ha laluwa nomo huuna langa yafou waha langa goyodbode. Uwa. Fai no yame Jijei no ha laluwa langa yafana waha nomo gauwou oojona, wahanga no yafou waha huwanya la goyonbona. \v 22 Itou nomo kot fati anyakaro langa, fai-aita bagu baingaro nere benou lehiyodbode, ‘Anyakaro, Anyakaro, ere ne unyite langa profet haruwe tei. Ne unyite langa ere hauri inyaba so nigeye. Ne unyite langa ere dodokawou baingaro tafeye.’ \v 23 Ono wogunga saini waha langa ji nere beele benou malalamudu lenigon boni, ‘Ji tere boni menenga ada isini. Tere une tafagou fai, tere hina hayagu.’” \s1 Mata tawei nomo onowou nga. \r (Luk 6.47-49) \p \v 24 Yesus no ege benou lena, “Ariya, fai no yame beele beha isidu bona oojona waha, no fai ete ninau hilobainga bagu, onodu no nomo mata megebu jaula langa tafana dorofe. \v 25 Yaage medu bona kuwei guriyena, ono ganga jagui danga bagu jaina, onodu nere dada waha mata nuu tude. Ariya mata waha ililiwei uwa, taate bona, mata waha nomo simen no minidu, megebu aroaro oula gamu langa otode waha bagu fada dewou. \v 26 Ariya fai no yame beele beha isidu bona ada oojona waha, no fai dabu tayou ete dorofe no mata ewe ulisi ouwe langa tafana.\fig |alt="Men building house" src="cn02079b.tif" size="span" loc="Mt 7:24-27" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 7.26" \fig* \v 27 Ono wainga yaage medu bona kuwei guriye bona, jagui danga bagu jayai. Nere dada waha mata nuu tuwanenga, mata waha ililidu, no gai mebodu dewai.” \p \v 28 Yesus no beele waha malalamudu le boro wainga, nere fai-aita bagu toomaro nomo isisiwou waha bode danga bagu horoto wane. \v 29 Wa taate bona, no isisiwou nigai wa, nere nuuni beele nomo isou fai dorofe uwa. No isisiwou nigai wa fai unyi bagu dorofe. \c 8 \s1 Yesus no fai ete lepra taura bagu jigemu tuwai. \r (Mak 1.40-44 onodu Luk 5.12-14) \p \v 1 Yesus no muju awadu heigedu mini gainga, fai-aita bagu toomaro no oojo tudu minane. \v 2 Ono ganenga fai ete no lepra taura bagu waha no Yesus bagu maidu bona, afo tuburu kutudu benou letuwai, “Anyakaro, ne gau hinei mata wonga, ji yame lepra taura jigemu hayahenga, ji Itou ago langa eege heigoni.” \v 3 Ono wainga Yesus no fai waha la owo tafa bona letuwai, “Ji gau hina. Ne eege heigau.” Ono wainga fasayadu onou, nomo lepra taura usu wainga no eege heigai. \v 4 Ono wainga Yesus no letuwai, “Ure dewau. Ne fai ete dada ne langa heigaha waha adai letuwau. Ne goidu bonahe gete gala pris abitimu nigi bonahe, ne toota amina Moses no lewai onou onowau. Ono wahenga fai nere name taura usu hinaha waha edo isodbode.” \s1 Yesus no oota fai nebere kepten nomo haruwe magana taura jigemu fuwai. \r (Luk 7.1-10) \p \v 5 Yesus no Kaperneam matane huwanya goi gainga, Romha 100 oota fai nebere kepten ete maidu Yesus danga bagu benou isoki tuwai, \v 6 “Anyakaro, yame haruwe magana ete taura tuwaha mata langa inyina, no gogala oruwa dalege borowaha, gogala jimiri anyakaro tuna.”\fig |src="CN01701B.TIF" size="col" loc="Mt 8.6" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 8.6" \fig* \v 7 Ono wainga Yesus letuwai, “Ji goidu figini tuwehenga hilou heigon bona.” \v 8 Onou wa kepten no gidu benou letuwai, “Anyakaro, ne yame mata langa mayei nomo ji fai hilou uwa. Ne ewe lewahenga, yame haruwe magana nomo taura jige tuwona. \v 9 Ji benou leni, wa taate boni, ji fere nere fai unyinege bagu waha nebere huuna langa yafa genenga nere ji oofa hihide. Ariya ji yage yame oota fai nere yame huuna langa yafade. Onou wa ji ete le tuwon boni, ‘Ne goyau,’ ono genenga no goi-goina. Ji ete letuwoni, ‘Ne mayau,’ ariya no maimaina. Saini ji yame haruwe magana letuwoni, ‘Ne haruwe beha tau,’ ono genenga no haruwe waha tetena.” \v 10 Yesus beele waha isidu bona horoto wai. Onodu nere fai oojo tuwane waha lenigai, “Ji ngalenga letigini, ji amina fai ete tere Israel gamanege langa fai beha nomo huwanya ngalengawou dorofe ete urei uwa. \p \v 11 “Ariya ji tere letigini, fai-aita bagu baingaro nebere kantri hoonga mayou la, hoonga minou la awadu mai Abraham wonga Isak wonga Jekop wonga ha laluwa nomo huuna la gaara da nyou la yafodbode. \v 12 Ariya nere fai-aita amina Itou no nomo huuna la yafei nomo hangada nigai wa, Itou no nere so nigonga ha agugula goyodbode. Haumu waha langa merou anyakaro bagu manege gidodo wodbode.” \p \v 13 Ariya Yesus no kepten waha benou letuwai, “Elebe ne goyau. Ne huwanyate ngalenga na onounga, dada edo ne la heigon bona.” Saini waha langa tigini, kepten nomo haruwe magana ege jigi tuwai. \s1 Yesus no Pita nomo tangabumu aita nomo taura jigemu fuwai. \r (Mak 1.29-31 onodu Luk 4.38-39) \p \v 14 Ariya Yesus no Pita nomo mata huwanya langa goidu bona, Pita oya nomo anya no kabali langa inyi gainga urai, taate bona no taura tubona gogala ngasu wai. \v 15 Ono wainga Yesus no nomo owo yaasu fuwainga, taura usu tuwai. Ono wainga no jaidu bona Yesus nomo da haiya fuwai. \s1 Yesus no nere fai-aita toomaro nebere taura jigemu nagai. \r (Mak 1.32-34 onodu Luk 4.40-41) \p \v 16 Ariya esuwa nere fai-aita toomaro, hauri inyaba nere la inyane waha, hanigedu Yesus bagu mayane. Ono wanenga Yesus no lewainga nere hauri inyaba waha fai-aita bagu awa nigidu bode heige hara wane. Onodu no fai-aita bagu oruwanga nebere taura jigemu nagai. \v 17 Onodu onowou waha langa, Itou no nomo beele Aisaia hurau langa heigemu wai waha edomu wai. No benou lewai, “No nogo we, ere ebere taura hogo fere-fere elegedu bona so nigainga hara wane.” \s1 Yesus no oojo tuwei nomo fanyimu bona lena. \r (Luk 9.57-60) \p \v 18 Yesus no fai-aita bagu toomaro kolili tudu oto ganenga nerigedu bona, nomo disaipel benou lenigai, “Ere yaage katiwou ulate langa goyoya.” \v 19 Ono wainga nuuni beele nomo isou fai ete maidu bona Yesus benou letuwai, “Isisiwou fai, matane oruwa la goyau wa, ji oojo hinidu goyon boni.” \v 20 Ono wainga Yesus no benou letuwai, “Gauna kui nere oula langa nebere u-u bagu, neei nere fere nebere toomu bagu. Ariya Fai Nomo Idau no agore inyei nomo haumu uwau.” \v 21 Onodu fai ete no Yesus nomo disaipel ete, no Yesus benou letuwai, “Fai Anyakaro, ne awa hiyahenga ji goidu yame jijei u-u kurudu.” \v 22 Ono wainga Yesus no benou letuwai, “Buyona. Nere fai umeru wane waha, nere edo nere nage u-u kuru guru wode. Ne maidu ji oojo hiyau.” \s1 Yesus lewainga jagui anyakaro folowai. \r (Mak 4.36-41 onodu Luk 8.22-25) \p \v 23 Ariya Yesus no bot digainga, nomo disaipel oojo tuwane. \v 24 Nere yaage kati wou gama langa goi bode, Yesus no agore inyai. Ono gainga jagui danga bagu jaidu bona hiiri bot kutau wona onowai. \v 25 Ono gainga nomo disaipel goidu aimu tubode letuwane, “Anyakaro, hoyo higau. Ere amina yai woya onoya.” \v 26 Ono wanenga Yesus lenigai, “Tere taate boya umugeya? Tebere huwanyatege ngalengawou gai menakele mene.” Onodu bona, no jaidu jagui hiiri ngare honggoro nirainga wanga nini helewai. \v 27 Ono wainga nere ninanege baingaro isidu bode lewane, “Taate fai benou, jagui yaage ngare nomo beele isare?” \s1 Yesus no hauri inyaba, fai nga langa inyai waha so narai. \r (Mak 5.1-17 onodu Luk 8.26-37) \p \v 28 Yesus no Galili yaage katiwou ulate langa goi heigai, Gadara nebere oula langa. Ono wainga, fai nga nononga hauri inyaba bagu maidu toroba tuware. Nere haumu matmat langa onou yafadu bodere mai heigare. Nere gai kui deware, onou waha bona, nere fai-aita bagu jala waha langa golowei nomo edo uwa. \v 29 Ariya, nere danga bagu benou yaurare, “Ne Itou nomo Idau, ne ere adadu ono higau ganga? Iinga saini wei uwa, ne ere inyabamu higau ganga belanga mainaha yo?” \v 30 Buuwa toomaro menanga baae langa da nyi bode oto waneha.\fig |alt="Pig lying down" src="CN01760B.TIF" size="col" loc="Mt 8.28-33" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 8.30" \fig* \v 31 Ono ganenga hauri inyaba nere Yesus danga bagu benou yauredu letuwane. “Ne ere so higei mata bonahe wonga wa, ne ere awa higahenga, buuwa toomaro woha huwanyanege langa goyoya.” \p \v 32 Ono wanenga Yesus no lenigai, “Tere goyagu.” Ono wainga nere hauri inyaba, fai nga waha awa niridu bode, nere buuwa waha huwanyanege langa goyane. Ono wanenga buuwa waha oruwanga danga bagu gurarudu bode, ha inyaba ete langa minane. Onodu bode, nere yaage katiwou langa me taumerudu bode, yaage nyidu umeru waneha. \p \v 33 Nere buuwa oofa nigi gou fai waha uredu bode, nere heige hara wane. Nere goi taon langa heigedu bode, fai-aita bagu dada heigai waha lenigane. Onodu nere dada fai nga nononga hauri inyaba bagu langa heigai waha hai nagane. \v 34 Ono wanenga, nere taonha fai-aita bagu oruwanga Yesus bagu mayane. Onodu saini nere mai uredu bode, no nebere oula awadu ha fere langa goyei nomo bode beele danga bagu letuwane. \c 9 \s1 Yesus fai ete afo owo bagu, lalekawou jigemu tuwai. \r (Mak 2.1-12 onodu Luk 5.17-26) \p \v 1 Yesus bot ete langa digedu bona yaage katiwou ulate la gidu, nomo matane hugu langa goyai. \v 2 Wa langa nere taura fai ete ngedemu oruwa ume borowou, kabali la inyi gainga auledu no bagu mayane. Ono wanenga Yesus no nerigai wa, nere huwanyanege ngalenga dewai, onodu bona no taura fai waha letuwai, magana, name huwanyate edo foinga inyona. Ji name une amina uulu boro haninaha. \p \v 3 Ono wainga nere nuuni beele nomo isou fai ila, Yesus nomo beele waha isidu bode, nere nage-nage benou leguruwane, “Fai beha no Itou nomo haumu taha.” \p \v 4 Ariya Yesus no nebere ninanege waha amina isidu bona lenigai, “Tere taate boya tebere huwanyatege la isou inyaba beha bagu? \v 5 Beele adoha waha ji lewei nomo foinga? ‘Ji name une uulu hanini yo,’ uwa, Ji benou le woni wa edo rute, ‘Ne jaidu golo wau?’ \v 6 Ariya tere benou isagu ganga bona gau hina, Fai Nomo Idau no oula belanga danga bagu, no une uuluwei nomo edo.” Yesus no beele leborodu bona, igei wainga fai ngedemu ume borowai la goyai, onodu benou letuwai, “Ne jaidu name udu elegedu bonahe, name mata langa goyau.” \v 7 Ono wainga fai waha no jaidu bona nomo mata langa goyai. \v 8 Nere fai-aita bagu waha uredu bode umugane. Onodu bode nere Itou unyi isou wane, taate bona, no nere unyinege anyakaro bagu, danga bagu nigai. \s1 Yesus Matiu yaure tuwai. \r (Mak 2.13-17 onodu Luk 5.27-32) \p \v 9 Yesus no golodu goi bona, fai ete unyi Matiu, moni takis tegou matala yafa gainga urai. Onodu bona benou letuwai, “Ne jaidu bonahe taga hiyau.” Ono wainga Matiu jaidu bona, Yesus taga tuwai. \p \v 10 Saini Yesus no mata la yafadu da nyi gainga, nere moni takis tegou fai bagu, nere une fai bagu baingaro mayane. Onodu nere Yesus nomo disaipel bagu gaara yafabode da nyane. \v 11 Ono wanenga, Farisi nere waha uredu bode, Yesus nomo disaipel isoki nigane, “Taate bona tebere isisiwou fai no takis tegou fai bagu, nere une fai bagu da nyi nyina?” \p \v 12 Yesus no beele waha isidu bona benou lewai, “Nere fai taura uwau waha dokta bagu ada goigoide. Uwa. Nere taura fai wahanga dokta bagu goigoide. \v 13 Tere goidu beele Itou nomo buk langa inyina waha langa isou taagu, tere eeya muru ewe wariya waha ji gaude hiyei uwa. ‘Tere ila hilou tafa nigei nomo boni gaude hina.’ ” Onodu Yesus no ege benou lewai, “Ji nere fai tigini waha yaure nigei nomo boni mayei uwa. Ji nere fai une tafade waha yaure nigei nomo boni mene.” \s1 Yesus no da urigei nomo fanyimu bona lewai. \r (Mak 2.18-22 onodu Luk 5.33-39) \p \v 14 Saini waha langa nere Jon nomo disaipel Yesus bagu maidu benou isoki tuwane, “Adadu bona ere Farisi bagu da urige urigeya, Ariya name disaipel nere nu da ada urige urigede?” \p \v 15 Ono wanenga Yesus no benou lenigai, “Fai ete no aita tonbona wonga, saini no ilibumu gane bagu yafa gonga, nere no bode huwanyanege ou wona rute? Uwa. Iinga nere fai waha haudu goyode la Sain waha lange no ilibumu gane bagu yafei uwa la, nere da urigodbode. \p \v 16 “Fai ete no ogola majigau eege ete teedu bona, saket asari koraiwou nomo yogodo ada erere-ererena. No onou onowei mata wona wa, saini nere saket waha huge gogunga ogola majigau eege waha no kojijidu goi menakele bona saket ege korai wonga, yogodo koraiwou anyakaro heigon bona. \v 17 Onodu fai ete no wain yaage eege waha meme nomo osoko asari langa ada lolobo-lolobona. Nere onou onowei mata wode wa, meme osoko korai wonga wain yaage oula langa feu wonbona, ono wonga meme osoko fere inyaba wonbona. Onou waha bona nere wain yaage eege waha nere meme osoko eege langa lolobo lolobode. Ono ganenga nere ngadu hilobainga inyi-inyidere.” \s1 Yesus no magana ete ege jaimu tudu bona, Aita ete nomo kolos yaasu fuwai waha fere, waha jigemu tuwai. \r (Mak 5.22-43 onodu Luk 8.41-56) \p \v 18 Yesus no Jon nomo disaipel beele lenigi gainga, mora bagu ete maidu Yesus afo hugu la afo tuburu kutudu yafa bona letuwai, “Yame magana aita gai iingabe umaha. Onou wa, ne maidu no la owone tafahenga, no ege ago morawona.”\fig |alt="Rabbi kneeling before Jesus" src="cn01711B.tif" size="col" loc="Mt 9.18" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 9.18" \fig* \v 19 Ono wainga Yesus no jaidu bona oojo tudu goi gainga, nomo disaipel taga tuwane. \p \v 20 Ariya aita ete yafa gai, no saini oruwa ole taura bagu yafa gainga haga orei 12-onou goyai. Aita waha no Yesus mogola golodu hinemu la mayai, onodu no Yesus nomo kolos ufaro mutu yaasu wai. \v 21 Aita waha no nogo-nogo benou lewai, “Ji ewe nomo kolos langa owofe tafoni fere, ji ege jigi hiyonbona.” \v 22 Ono wainga Yesus no ubuludu aita waha urai. Onodu bona letuwai, “Yame magana aita, name huwanyate edo foinga inyona. Ne ji boni huwanyate ngalenga waha bona, ne ege hilou heigenaha.” Onou letugainga, saini wahanga la aita wa hilou wai. \p \v 23 Ariya Yesus no mora bagu waha nomo mata langa goi heigedu nere fai-aita bagu mere ganenga nerigai. Nere fai boreya bu gane, fai-aita bagu nere inyangaaro gududu wane. \v 24 Ono wanenga Yesus lenigai, “Tere heige hara wagu, Aita magana no umei uwa. No ewe agore inyina.” Ono wainga nere oruwa nanai tuwane. \v 25 Ono ganenga nere fai-aita bagu so niganenga malala goyane, ariya Yesus no gamu goidu bona aita magana waha owo yaasu wainga, no jayai. \v 26 Onodu Yesus dada onowai waha nomo beele goidu distrik nomo ha-ha oruwa langa edo wai. \s1 Yesus no agenere magana fosokowou nga bagu, hurau fosokowou etenga bagu, jigemu nigai. \p \v 27 Yesus no matane waha awadu bona golodu goyai. Ono gainga fai nga agenere magana fosokowou no oojo tubodere benou yaurare, “Ne Devit nomo Idau, ne ere bonahe augami hinou.” \v 28 No mata huwanya langa goyainga, nere fai nga agenere magana fosokowou waha, no bagu mayare. Ono warenga, Yesus no nere benou isoki nirai, “Tere ji dada waha onowei nomo huwanyatere ngalenga na, yo?” Ono wainga nere letuware, “Yoo, Anyakaro. Ere huwanyare ngalenga na.” \v 29 Ono warenga, no owo nere nga agenere langa tafadu bona benou lewai, “Tere ji boyare huwanyatere ngalenga na. Onou bona, dada waha edo tere langa heigon bona.” \v 30 Ono wainga, nere neire agenere magana foko wai waha igei ware. Ono wainga Yesus no nere beele danga bagu benou lenirai, “Tere fai ete te adai letuwaderenga, dada tere langa heigaha beha isona.” \v 31 Onowai wa, nere goidu bodere distrik ulate walaha oruwa fai-aita bagu Yesus no haruwe hilobainga tena waha nomo fanyimu hai nagane. \p \v 32 Saini nere fai nga waha Yesus awa tudu goi garenga, nere fai-aita bagu fai ete hurau fosokowou, hauri inyaba no langa inyai waha haudu Yesus bagu mayane. \v 33 Ono wanenga, Yesus no hauri inyaba so tuwainga hurau fosokowou waha no beele hayai. Ono wainga nere fai-aita bagu ninanege baingaro isidu bode nere lewane, “Amina kantri Israel langa dada benoha ete heigei uwa.” \v 34 Ono wane wa, Farisi nere lewane, “No hauri inyaba so nigina waha, no hauri inyaba nebere mora bagu nomo danga langa so nigi-nigina.” \s1 Yesus no fai-aita bagu bona augami tuwai. \p \v 35 Yesus no goidu matane bagu taon oruwanga la golowai. No fai-aita bagu nebere bori mata langa isisiwou nigai. No Itou nomo huuna langa yafei nomo hilou beele malalamudu lebona, nere taura hogo fere-fere oruwanga genege gala langa inyai waha jigemu nagai. \v 36 No fai-aita toomaro waha nerigedu bona augamide tuwai, wa taate bona, nere ninanege hilala dewainga nere tigini inyaba dedu yafane, nere sipsip nebere oofa nigou fai uwau dorofe. \v 37 Ono wanenga no nomo disaipel benou lenigai, “Haga langa da gai baingaro muumu waha, onou wa, elegei nomo haruwe fai bainga uwa. \v 38 Onou waha bona tere haga umamu hauya tuwadenga, nomo haruwe fai huuru nigonga goidu bode, da komomu fuwod bode.” \c 10 \s1 Nere aposel 12 nebere unyinege. \r (Mak 3.13-19 onodu Luk 6.12-16) \p \v 1 Yesus no nomo disaipel 12 yaure nigainga mayanenga, nere hauri inyaba fai-aita bagu langa jiride waha so nigei nomo bagu fai-aita taura hogo fere-fere bagu oruwanga jigemu nigei nomo bona danga nigai. \p \v 2 Ariya nere aposel 12 nebere unyinege benou. Amugou wa Saimon, nomo unyi ete Pita. Ariya nomo bemu ete unyi Andru. Sebedi idau gane nga nononga, Jems, Jon ngare. \v 3 Filip wainga Batolomyu wainga Tomas wainga Matyu, no takis tegou fai. Onodu Jems, no Alfius idau, onodu Tadius \v 4 onodu Saimon, no Selot nebereha ete, onodu Judas Iskariot, fai no waha iinga Yesus inyabamu tuwei nomo fai owonege langa tafa tuwai. \s1 Yesus no nomo aposel 12 haruwe nigai. \r (Mak 6.7-13 onodu Luk 9.1-5) \p \v 5 Yesus no fai 12 waha huuru nigainga goi ganen no beele benou lenigai, “Tere fai fereha langa adai goyagu. Ono bonade tere Samaria nebere taon huwanya langa adai goyagu. \v 6 Tere Israel nebere sipsip bagu goyagu, nere amina yai wane. \v 7 Tere goidu beele benou malalamudu lewagu, ‘Ha laluwa nomo huuna langa yafou waha amina mai jugu waha.’ \v 8 Tere goidu taura fai taura jigemu nigi bonade, nere fai umou jaimu nigi bonade, nere fai lepra bagu tiginimu nigagu. Ono bonade, nere hauri inyaba fai-aita bagu langa inyide waha so nigagu. Dada tere elegei wa, tere ewe elegei, waha nomo ejiyawou ete uwau. Onou waha bona tere fai-aita bagu ewe nigagu ganga. Tere waha nomo agou adai elegagu. \p \v 9 “Tere gol yo, silwa moni yo, kapa moni tebere olodo langa adai jiri wagu. \v 10 Saini tere jala golo bonade, tere olodo adai aulagu. Onodu siot nga bagu su bagu golowou dumuga bagu adai elegedu golo wagu. Fai no haruwe tetena waha, nere no da dada tuwodbode. \p \v 11 “Tere taon ete yo, matane ete, huwanya langa goi bonade wonga, tere kuru dewagu ganga, matane waha nomo fai adeha no fai hilobainga onodu fai tigini. Onodu tere edo fai no waha ngate yafa gadenga goi tere matane waha awagu ganga. \v 12 Tere mata ete huwanya langa goi bonade wonga, tere mata waha nomo fai-aita bagu benou lenigagu, ‘Itou no edo tere hilou tafa tigonbona.’ \v 13 Nere mata waha nomo fai-aita bagu nere tere hatigei nomo edega bode wonga, tebere beele hilobainga waha nere langa edo inyonbona. Ariya nere tere hatigei nomo edega wegu uwa wonga, tebere beele hilobainga waha edo ege gidu taagu ganga. \v 14 Fai ete no tere hatigedu nomo mata langa goyei uwa wonga, onodu no tebere beele isei uwa wonga, wa tere mata yo taon waha awagu ganga ono bonade, tere tebere afetege amuji utu wagu. \v 15 Ji tere ngalenga letigini, fati Itou no fai-aita bagu kot langa tafa nigei nomo hangada wai langa, ou fai-aita bagu taon beha nomo la heigona wa, ou Sodom Gomora bagu langa heigai waha gai feiya tuwou heigon bona.” \s1 Ou hogo fere-fere heigon bona. \r (Mak 13.9-13 onodu Luk 21.12-17) \p \v 16 Yesus no ege onou lena, “Isagu. Ji tere sipsip dorofe huuru tigi genenga nere gauna kui gamanege langa goiya. Onou waha bona tere maangi nebere onowou oojo wagu, ono bonade tere dada ono wagu ganga waha bonade ninatege amugedu isidedu. Tere neei ete buuna ide, nebere onowou oojo wagu, tere onowou inyaba ete onowei nomo bonade ninatege adai isagu. \v 17 Tere fai bonade oofade wagu. Nere nebere kaunsel langa tere kot langa tafa tigodbode, ono bode nere nebere bori mata huwanya langa tere gulati tigodbode. \v 18 Nere ji ilei hiyei nomo ninanege isi bode, nere tere hatigedu gabman king bagu langa heigod bode. Onou waha bona tere edo fai-aroro waha hilou beele malalamudu lenigagu, onodu nere haiden ila fere. \v 19 Saini nere hatigedu bode kot langa mani bode wonga, tere adai umugedu isagu, ‘Ere taate beele lewoya? Ere beele adoha gidu lewoya?’ Uwa. Saini waha langa tigini Itou no tere beele tigini malalamudu lewei nomo waha abitimu tigonbona. \v 20 Taate bona, tere tage we beele malalamudu ada lewagu ganga. Uwa. Tere tebere Ametege nomo Hauri we, tere huratege langa beele malalamudu lewon bona. \p \v 21 “Fai no nomo bemu kot langa tafa tudu, nomo bemu dukote wogunga umei nomo bona lenigon bona. Onodu nere amenege gane fere idanege gane onounga ono nigodbode. Ono gonga magana nere, nebere amenege anyanege gane honggoro nigi bode, fai ila nere dunege kotewei nomo bode lenigod bode. \v 22 Nere fai oruwanga tere bode huwanyanege inyaba dewod bode, taate bona, yame unyife no tere langa inyina. Onou wa, fai-aita bagu nere danga bagu yafa gogunga goi fati usuwou la edo wonga, Itou no ege gidu hanigon bona. \v 23 Onou wa nere fai-aita bagu taon eteha, tere inyabamu tigei mata wonga wa, tere haradu bonade taon ete langa goyagu. Ji tere ngalenga letigini, Tere Israel nebere taon oruwa langa haruwe usumu wegu uwau inyi gonga, Fai Nomo Idau mayonbona. \p \v 24 “Ariya sukul magana no, nomo isisiwou fai feiya tuwou uwa, Onounga, haruwe magana no nomo hoobu fai feiya tuwou uwa. \v 25 Onou wa, sukul magana no nomo isisi tugou fai dorofenga heige bona wonga, wa edo. Haruwe magana no nomo hoobu fai dorofenga heige bona wonga fere, wa fere edonga. Ariya nere mata morou unyi Belsebul tuwane, onou waha bona ere isiya, nere nomo gane unyinege gai inyaba waha nigodbode.” \s1 Fai no Itou bonanga umugona. \r (Luk 12.2-7) \p \v 26 Yesus no ege benou lena, “Fai nere tere inyabamu tigode onode waha, adai umuge nigagu. Dada oruwanga kutau wou inyina waha, malala heigod bode. Huwari beele oruwanga fai isodbode. \v 27 Beele ji oru langa letigini waha, tere hoonga la malalamudu lewagu. Beele ji yayaji la letigini waha, tere mata tu ouwe la oto bonade, fai-aita bagu malalamudu lenigagu. \v 28 Tere, fai geege gala dukote wode onode waha adai umuge nigagu, onou wa tere tebere hauri ada dukote wode. Tere Itou nogonga umuge tuwagu. No edola ere geege gala anuge bagu, eeya ha langa inyabamu wonbona. \p \v 29 “Tere isiya, nere fai neei mene-mene nga nononga 10 toya langa ejiya-ejiyade. Onodu Ametege no neei waha oofa dedena. No awa bona wonga, nebereha ete oula langa meboduwei nomo edo uwa. \v 30 Onodu tere moratege langa Itou no tawatege gala lelege borowai inyina, onodu no tere bona tigini isi dena. \v 31 Onou waha bona tere adai umugagu, Tere neei mene-mene baingaro feiya nigeye.” \s1 Ere Yesus nomo fai-aita bagu yafaya wou beele malalamudu lewei nomo adai mayau higou. \r (Luk 12.8-9) \p \v 32 Ariya Yesus no ege onou lena, “Fai ete no fai-aita bagu benou lenigi-nigina, no ji yame fai yafana. Ji fere ji yame Jijei ha laluwa langa benou letuwon boni, fai beha no ji yame. \v 33 Ariya fai waha no fai-aita bagu benou lenigai fai waha no yame uwa, ji fere onounga ji yame Jijei ha laluwa langa letuwon boni, fai no waha ji yame uwa.” \s1 Fai-aita bagu nere Yesus gaude tuwodbode. \r (Luk 12.51-53 onodu 14.26-27) \p \v 34 Yesus no ege onou lena, “Tere, ji oula langa oota oruwa usumuwei nomo maihawou adai isagu. Ji oota usumuwei nomo mei uwa. Ji oota kesebu temeneha. \v 35 Ji honggoro guruwou fanyimu heigemuwei nomo mene. Fai no nomo umamu honggoro guruwou langa tafa tugonga, aita magana no anya honggoro guruwou langa tafa tugonga, aita fai bagu no au nomo anya honggoro guruwou langa tafa tuwonbona. \v 36 Fai no nomo ilibumu gane nage wanga nomo honggoro fai heigod bode. \p \v 37 “Fai no umamu yo anya yo gaude tubona, ji bona inyangaaro gaude tuwei uwa wonga, no ji yame ilibafe yafei nomo edo uwa. Onodu fai no nomo fai magana yo mago yo gaude tubona ji bona inyangaaro gaude tuwei uwa wonga, no ji yame ilibafe yafei nomo edo uwa. \v 38 Onodu fai no nomo nauge abalakawou auledu ji ada oojo hina waha, no yame ilibafe ada yafona. \v 39 Onodu fai no nogo nomo yafou hilobainga heigemuni wou isi bona wonga, nomo ago auma yafou yaae wonbona. Onou wa, fai no ji bona isidu nomo hilou yafou awa bona wonga, no ago auma yafou tigini tonbona.” \s1 Fai no Kristus nomo fai-aita bagu hoyo nigina waha, no agou hilobainga tonbona. \r (Mak 9.41) \p \v 40 Yesus no ege onou lena, “Fai no tere hatigedu figini tigina waha, no ji haifedu bona figini hina. Onodu fai no ji haifena waha, no Itou hauna, no ji huuru hiyainga meene. \v 41 Fai ete no ninau isona, ‘Ji profet hoyo tuwoni boni,’ onodu bona no profet ete haudu mata langa maidu oofa tuwona wa, dada hilou-hilou profet nere elege elegede onounga Itou no fai waha tuwonbona. Onodu Fai no ninau isona, ‘Ji fai tigini waha hoyo tuwoni boni,’ onodu no fai tigini waha haudu mata langa oofa tuwona wa, dada hilou-hilou fai tigini waha elege elegede onounga fai waha no tonbona. \v 42 Ariya fai no ninau isona, ‘Ji Yesus nomo disaipel hoyo tuwoni boni,’ onodu yaage oto kap bagunga fai-aita bagu gamanege langa fai ewe ete no yame disaipel ilibumu tuwon bona, ariya ji ngalenga letigini, fai waha nomo agou ada uwa wona.” \c 11 \s1 Jon yaage bisemu nigou fai nomo disaipel ila huuru nigainga Yesus bagu goyane. \r (Luk 7.18-35) \p \v 1 Yesus no beele beha malalamudu lenigai borodu no nomo disaipel 12 isisiwou nigai ariya no matane waha awadu haumu waha nomo taonha fai-aita bagu isisiwou nigi bona Itou nomo beele malalamudu lenigai. \p \v 2 Jon no dagou mata la yafa bona, Kristus no haruwe oruwa tena waha beele isidu bona, no nomo disaipel huuru nigainga Yesus bagu goyane. No disaipel \v 3 Yesus benou isoki tuwei nomo lenigai, “Ne fai beha Itou huuru hinei nomo beele agili mala karuwai yo, uwa ere edo ete itari tuwoya yo?” \p \v 4 Ono wanenga Yesus no ege gidu lenigai, “Tere goidu taate dada tere ureyaha, isiyaha waha Jon hai fuwagu. \v 5 Nere fai agenege fosokowou ege igeide, nere afenege inyaba wa ege golode. Nere fai genege gala lepra taura bagu waha, ege hilobainga heigede, Nere agenege kuli fosokowou wa beele iside. Nere fai umou waha ege agenege morana, onodu nere fai dadanege uwau waha hilou beele iside. \v 6 Onodu fai nere ji yeriyedu bode huwanyanege ngalengawou ada meboduna waha, nere edo edega wode.” \p \v 7 Saini Jon nomo disaipel goi borowanenga, ariya Yesus no fai-aita bagu Jon bona benou lenigai, “Saini tere haumu fai uwau langa goyei waha, tere taate uragu ganga goyei? Jagui baraku alelu gainga ureye yo? Uwa.\fig |alt="Jesus (top part only) with right hand raised before crowd" src="CN01706B.TIF" size="span" loc="Mt 11.7-9" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 11.7" \fig* \v 8 Tere goi taate dada ureye? Tere fai ete kolos hilou-hilou tani gainga rute uragu ganga goyei? Uwa. Fai nere kolos hilou-hilou tanide waha, nere king nebere mata langa yafa yafade. \v 9 Onou wa tere taate boya goyei? Tere profet ete uragu ganga goyei yo? Wahanga. Ji tere letigini, profet beha no profet ila feiya nigou. \v 10 Fai no wahanga bona Itou nomo buk langa benou lena, ‘Isagu. Ji yame beele malalamudu lewei nomo fai ete huuru tuwoni boni. No ne amuge hinidu bona goyonbona. No name jala tiginimu hanonbona.’ \v 11 Ji tere ngalenga letigini, Jon yaage bisemu nigigou no nere fai oruwa oula langa heigane waha feiya nigou. Onou wa fai no ha laluwa nomo huuna langa gai menakele yafana waha, no Jon feiya tuwou. \p \v 12 “Saini Jon yaage bisemu nigi gou beele malalamudu legai la hugu waridu mai elebe, nere warawei nomo fai danga bagu waha nere ha laluwa nomo huuna langa yafou tei nomo haruwe danga bagu taane, onodu nere warawou nomo onowou hugu fere-fere la ou baingaro tuwane. \v 13 Onou waha bode nere profet oruwa, nuuni beele nomo buk fere, nere Itou nomo beele malalamudu leganenga goidu Jon nomo heigou saini langa edowai. \v 14 Onou wa tere isagu ganga wonga, isagu. Itou nomo buk no onou lena, profet Elaija no tigini mayonbona, wa no Jon bona lena. \v 15 Fai no ago kuli bagu wonga beele beha isi dewona. \p \v 16 “Ji elebe saini beha nomo fai-aita bagu nebere fanyinege malalamudu lewoni wonga, wa ji ago tete beele adadu lewoni? Nere gaare mene-mene dorofe komowou haumu langa yafa bode gaare mene-mene ila benou yaure nigi-nigide, \v 17 ‘Tere moone edo taagu ganga bona ere boreya buuya, ariya tere moone tei nomo awaya. Onodu ere au tarigou moone teya, ariya tere au tarige gonga merei nomo awaya.’ ” \v 18 Onodu Yesus no ege onou lewai, “Jon no maidu bona no da inyanga nyei uwa, onodu wain nyei uwa. Ono wainga nere lewane, ‘Hauri inyaba no langa inyina.’ \v 19 Ariya Fai Nomo Idau no mayai, onodu bona no da nyi bona wain nyai, ono wainga nere lewane, ‘Uragu, no da baingaro nyi bona wain fere inyangaro nyina. No fai takis tegou bagu nere une fai bagu nebere ilibanege.’ Onou lelede, ariya Itou no nomo haruwe abitimu na wa, nomo isou no dada tigini.” \s1 Nere fai-aita bagu huwanyanege ngalenga wegu uwa waha agenege gami bagu. \r (Luk 10.13-15) \p \v 20 Taon ila langa Yesus no dodokawou gai baingaro tafai, onowai wa nere huwanyanege ubulu wegu uwa. Ono wanenga saini waha langa Yesus no nere taon waha nomo fai-aita bagu honggoro nigai. \v 21 No lenigai, “Agetege gami, tere Korasin taonha fai-aita bagu. Agetege gami, tere Betsaida. Fai ete no taon Tair bagu Saidon bagu langa goidu tere gamatege langa dodokawou ji tafani benou tafei mata wage wa, nere Tair bagu Saidon bagu edola amina huwanyanege ubulu wagenga aau narigou kolos tanidu, nere une tafane waha abitimuwou eeya amuji langa yafage. \v 22 Onou waha bona ji tere letigini, Itou fai-aita bagu kot la tafa nigona fati hangadawai langa, ou tere langa heigona wa ou Taia Saidon bagu langa heigai wa gai feiyade nigou. \v 23 Ariya tere Kaperneam, tere isou tigidu ha laluwa ouwe langa tamani tigode yo? Gai uwanga uwa. Tere gai esene langa fai umane nebere haumu langa minagu ganga. Ariya fai ete no taon Sodom langa minidu dodokawou ji tere gamatege langa tafene onou tafage wa, Sodom gai inyage. \v 24 Onou wa ji tere letigini, Itou fai-aita bagu kot la tafa nigona fati hangadawai langa, ou tere langa heigona wa ou Sodom langa heigai waha gai feiya tuwou.” \s1 Tere ji langa maidu houwe tafagu. \r (Luk 10.21-22) \p \v 25 Saini waha langa Yesus no benou lewai, “O Jijei, ne ha laluwa bagu oula bagu nomo Anyakaro, Ji ne hilobainga hinini, taate bona, ne dada beha fai ninanege hilou bagu isou hilou bagu huwarimu nigene, onodu ne fai magana mene-mene dorofe yafade wahanga abitimu nigene. \v 26 Yo Jijei, ne name gau wounga oojodu onou ono wene.” \v 27 Onodu Yesus no ege onou lewai, “Yame Jijei no dada oruwa ji owofe langa logosi borowai. Onodu fai ete no Idau bona ada isina. Jijei no nogonga isina. Onodu fai ete no Jijei bona ada isina. Idau no nogonga isina. Idau no nogonga fai nere Idau no nogo Umamu abitimu nigina waha, nere nagenga Jijei bode iside. \p \v 28 “Tere fai haruwe anyakaro tedu boya ou anyakaro auleya waha, tere oruwa ji bagu mayagu, ono wadenga ji houwe tafou tigon boni. \v 29 Tere ji langa isou tedu yame beele huuna langa yafagu, tere falanga tedu nere bulmakao bonege langa tafa nagi geyenga dada kusede dorofe. Tere ji langa isou taagu, taate bona, ji nere fai foinga la ono nigi boni yage unyife esenemu-esenemuni. Onodu dada waha ou ada tigonga houwe tafagu ganga. \v 30 Falanga ji tere botege langa tafani, waha aulei nomo foinga, onodu dada ji tere aulei nomo tigini waha, no ou uwau.” \c 12 \s1 Yesus no bori nomo fati langa haruwe adai tei nomo lena. \r (Mak 2.23-28 onodu Luk 6.1-5) \p \v 1 Iinga, saini ete bori nomo fati la Yesus no wit haga gama la golowai. Ono gainga nomo disaipel huweli nigainga, wit fatu elegedu nyane. \v 2 Ono ganenga Farisi nere waha nerigedu bode Yesus benou letuwane, “Name disaipel fanyimu onode waha nerigau, Bori nomo fati la onou onowei nomo wa karuwou inyina.” \v 3 Ono wanenga Yesus no benou gidu lenigai, “Tere dada Devit no amina onowai waha nomo aasa lelegegu uwa rute? Saini no nomo ilibumu gane bagu huweli yafane waha boni ji leni, \v 4 onodu Devit no Itou nomo mata huwanya la goidu beret Itou hogo langa tafa ganenga inyi-inyina waha tainga, ilibumu gane bagu nyane. Beret waha nyei nomo karu nigou inyina. Pris nagenga nyei nomo edo. \v 5 Onou wa tere beele beha nuuni beele nomo buk langa inyina waha fere lelegei uwa rute, wa pris nere tempel langa haruwe tetede waha, nere bori nomo fati langa edo haruwe wode rute? Nere bori fati nomo nuuni beele feiya-feiyade, onode wa nere nyabuluwou ete uwau. \v 6 Onou waha boni ji letigini, dada beha langa inyina waha no tempel feiya tuwou. \v 7 Onou wa tere beele beha nomo hugu Itou nomo buk langa inyina waha isi dewou wage wa, ‘Tere eeya muru ewe wariya waha ji gauwei uwa. Tere fai ila hilou tafa nigei nomo boni gaude hina,’ ariya tere fai nyabuluwou uwau waha ou langa adai tafa nigagu. \v 8 Taate bona, Fai Nomo Idau no Bori mata nomo fati ofana.” \s1 Bori nomo fati langa Yesus no fai owo inyaba figini tuwai. \r (Mak 3.1-6 onodu Luk 6.6-11) \p \v 9 Yesus no haumu waha awadu bona goi taun ete langa heigai, onodu nebere bori mata huwanya goyai. \v 10 Ariya fai ete no owo ete umou, no walanga yafai. Fai ila nere Yesus kot langa tafa tuwodbode, waha nere no isoki tuwane, “Ere bori nomo fati langa taura fai jigemu nigei nomo edo yo, uwa?” \v 11 Ono wanenga Yesus lenigai, “Fai ete tere gama langa no sipsip ete bagu wonga, sipsip no waha bori nomo fati langa u-u ete langa mebodu bona wonga, tere isiya, fai waha no sipsip yaasudu kuse tuwonga mayonbona. \v 12 Onou wa fai no sipsip gai feiyawou. Waha bona ere edo onowou hilou bori nomo fati langa onowei nomo.” \v 13 Onodu bona no fai waha letuwai, “Name owone tiginimuwau.” Ono wainga no owo tiginimu wainga, nomo owo ulate dorofe ege hilou heigai. \v 14 Ono wainga Farisi nere jaidu mata awadu bode goi komodu nere Yesus dukote wogunga umei nomo jala kuru bode beele ngado wane. \s1 Yesus no Itou nomo haruwe magana tigini. \p \v 15 Ono wane wa Yesus no Farisi nere no langa dada ono wodbode wa no isai, waha bona no taun waha awadu bona goyai. Ono gainga nere fai-aita bagu baingaro no oojo tuwane, ono wanenga nere fai-aita taura bagu waha oruwanga taura jigemu nagai. \v 16 Onodu bona, Yesus no nomo beele fai ila adai malalamudu lenigei nomo bona karu nigai. \v 17 Onowou waha langa, Itou no beele ete no profet Aisaia hurau langa lewai waha Yesus no edomuwai. No benou lewai, \v 18 “No beha yame haruwe fai, ji yage hangada tuwene. Ji no gaude tuni, ji yame huwanyafe no bona edega dena. Ji yame Hauri no langa tafoni boni, Ono wehenga no onowou tigini nomo beele nere oula nomo fai-aita bagu malalamudu lenigon bona. \v 19 No honggorowou beele lebona bolou ada oto wonbona. No jala-jala beele legonga fai-aita bagu ada isodbode. \v 20 Baraku danga uwau bona falusu wona onona, no tigini ada kouwona. No lama ada lala dena waha ada garemu wona. No gai buutu bona inyi gonga, no onowou gai tigini waha ono wonbona. \v 21 Onodu fai-aita bagu fereha nere no bode huwanyanege ngalengadu itari tugogunga no hoyo nigonbona.” \s1 Nere lewane Yesus no Belsebul bagu haruwena. \r (Mak 3.20-30 onodu Luk 11.14-23 onodu 12.10) \p \v 22 Saini waha langa fai ete hauri inyaba no langa inyi gainga haudu Yesus bagu mayane. Fai waha no ago magana hurau bagu fosokowou. Ono wanenga Yesus no jigemu tuwai, ono wainga fai waha no beele lebona ago igeiwai. \v 23 Ono wainga fai-aita bagu oruwanga horotodu lewane, “Fai beha no Devit Idau yo?” \v 24 Ono wane wa Farisi nere beele waha isidu bode lewane, “Fai no waha hauri inyaba Belsebul nomo danga langa so nigi-nigina, no hauri inyaba nebere mora bagu.” \p \v 25 Ono wane wa Yesus no nebere ninanege isai, onodu no benou lenigai, “Nere fai kantri etenga waha nomo nere foure ngadu wara wodere wa, ariya kantri waha no inyaba wonbona. Onou wa fai nere taun etenga nomo yo mata etenga nomo yo nere foure ngadu wara wodere wa, taun yo mata yo no danga bagu ada otowona. \v 26 Onou dorofenga, Satan no Satan so tuwona wa, ere isoboya nomoha nere fofoura borowane. Adadu no danga bagu oto bona dada oofa wona? \v 27 Onou wa ngalenga Belsebul no hoyo hi ganga ji hauri inyaba so nigini wonga, faiwei no tebere ilibatege gane hoyo nigidu, hauri inyaba so nigi-nigina? Onou waha bona tere tebere ilibatege gane wenga abitimu tigode, tebere beele wa tigini uwa. \v 28 Ariya Itou nomo hauri hoyo hi ganga ji nere hauri inyaba so nigini wonga wa, tere isagu ganga, Itou nomo huuna langa yafou waha tere langa amina mayaha. \p \v 29 “Fai ete no adadu la fai danga bagu nomo mata langa goidu bona nomo dada elegona? No ngasunga baklain langa fai danga bagu waha dagetudu bona. No onou onowei mata bona wonga, ariya no edo langa dada nomo mata langa otode waha elegon bona. \p \v 30 “Fai no yame ilibafe uwa waha no ji yame honggoro fai. Onodu fai no fai-aita bagu komomu nigei nomo ji hoyo hiyei uwa waha, no so nigi ganga heige hara-harade. \p \v 31 “Onou waha boni ji tere letigini, Itou no fai-aita oruwa nere une bagu beele inyaba lede bagu waha oruwa uulu nagon bona. Onou wa, fai no Hauri Guuni beele inyaba letuwona waha, Itou no fai waha nomo une ada uulu fuwonbona. \v 32 Fai no Fai Nomo Idau beele inyaba letuwona wa, Itou no nomo une waha uulu fuwonbona. Ariya fai no Hauri Guuni beele inyaba letuwona waha, Itou no fai waha nomo une ada uulu fuwona elebeha goi iinga saini huunta la fere.” \s1 Nauge inyaba no fatu inyaba heige-heigena. \r (Luk 6.43-45) \p \v 33 Yesus no ege onou lena, “Nauge hilou wonga wa, no nomo hilou fere hilobainga. Ariya nauge inyaba wonga wa, nomo hilou fere inyaba. Fai nere nomo hilou amugedu uredu bode, nere iside, nauge hilou yo uwa. \v 34 Tere fai inyaba, tere maangi inyaba dorofe. Tere adadu bonade haruwe hilou tei nomo edo? Ariya fai nomo ninau hogo ferete huwanya langa bolodu otona waha no malalamudu lena. \v 35 Fai hilobainga no huwanya langa ninau hilobainga baingaro jiride. Onou waha bona no onowou hilobainga heigemu-heigemuna. Fai inyaba no ninau inyaba baingaro nomo huwanya langa jiride. Onou waha bona no onowou inyaba heigemu-heigemuna. \p \v 36 “Onou wa ji tere letigini, Itou no fai-aita bagu kot langa tafa nigonbona fati hangadawai langa, nere fai-aita bagu beele kejiwe lewane waha ninau isibona haawe nigonbona. \v 37 Ne name beele wenga, Itou ne fai tigini hinonbona. Onodu ne name beele wenga no ne fai inyaba hinonbona.” \s1 Nere fai ila Yesus no dodokawou tafei nomo bode isoki tuwane. \r (Mak 8.11-12 onodu Luk 11.29-32) \p \v 38 Saini waha langa nere nuuni beele isou fai ila bagu Farisi bagu nere Yesus letuwane, “Isisi higigou fai, ne Itou nomo haruwe teni waha nomo naani abitimuwou dorofe dodokawou ete tafahenga urei nomo boya gaude higina.” \p \v 39 Ono wanenga no beele ege gidu benou lenigai, “Saini beha nomo fai-aita bagu nere inyaba, nere Itou bode huwanyanege ada ngalengana. Saini oruwa nere naani urei nomo bode yaure-yaurede. Onode wa nere naani ete ada urode. Uwa. Naani etenga wahanga urodbode, wa profet Jona nomo naani. \v 40 Onodu Jona no hoonga eei ooru eei hoowe anyakaro huwanya langa inyai, onounga Fai Nomo Idau no hoonga eei ooru eei oula gamu langa inyonbona. \v 41 Saini Itou no fai-aita bagu kot la tafa nigei nomo fati hangadawai langa, nere Ninive fai kot langa oto bode elebe saini beha nomo fai-aita bagu nebere onowou inyaba malalamu nagodbode. Taate bona, Ninive nere Jona no beele malalamudu lewainga nere isidu bode, huwanyanege ubuluwai. Onou wa fai ete no tere gama langa yafana, waha no Jona feiya tuwou. \v 42 Saini Itou no fai-aita bagu kot langa tafa nigi gonga, saotha kwin no kot langa oto bona nere fai-aita bagu saini elebe beha nomo nebere onowou inyaba malalamu nagonbona. Taate bona, kwin waha no oula gai gisa langa yafai, ono gainga Solomon no nomo isou hilobainga waha malalamudu legainga aagu tuwona mayai. Ariya fai ete no belanga yafana, no Solomon feiyade tuwou.” \s1 Hauri inyaba ege gidu mayaha. \r (Luk 11.24-26) \p \v 43 Yesus no ege onou lena, “Hauri inyaba no fai ete awa tuwaha wonga, no ha kara langa kejiwe goidu bona houwe tafei nomo haumu ete kuru wonbona. Onodu no haumu hilou ete ada toroba bona wonga, \v 44 no benou lewonbona, ‘Ono urona ji ege gidu mata amina yafene langa goyon boni.’ Onodu bona no goidu mata waha ewe inyi ganga, nere fiidu mujarimu wanenga uraha. \v 45 Onou waha bona no goidu hauri inyaba 7 nere no onowou inyaba onowei nomo feiya tuwou waha hanigon bona. Ono wonga nere mata waha huwanya langa goidu yafodbode. Ngasunga fai waha no inyaba yafai, ariya elebe nomo yafou gai inyaba dewonbona. Onowou wahanga, nere fai-aita bagu saini beha nomo la heigonbona.” \s1 Faiwe no Yesus anya, bemu ngare. \r (Mak 3.31-35 onodu Luk 8.19-21) \p \v 46 Yesus no fai-aita bagu beele lenigi gainga, nomo anya bemu gane bagu maidu malala langa oto wane. Nere no bagu beele hayei nomo bode. \v 47 Ono wanenga fai ete no nerigedu bona Yesus letuwai, “Isau, name anyane baine gane bagu mayane malala arasai la otode, ne bagu beele hayei nomo bode lede.” \v 48 Ono wainga Yesus no fai waha ege gidu letuwai, “Faiwei no yame ngaai? Faiwei no yame baabo?” \v 49 Onodu nomo disaipel owo jodu abiti nigi bona lenigai, “Nerigagu ji yame ngaai, baabo gane bagu. \v 50 Taate bona, fai yo aita ji yame Jijei ha laluwa langa yafana waha nomo gauwou oojo-oojona wonga, no yame baabo, yame ogofe, yame ngaai.” \c 13 \s1 Yesus no fai wit fatu haga langa ayaruwai waha muuji beele lenigai. \r (Mak 4.1-9 onodu Luk 8.4-8) \p \v 1 Fati wahanga la, Yesus no mata awadu bona malala heigedu goyai. Onodu yaage katiwou mou langa yafai. \v 2 Ono gainga fai-aita bagu baingaro nere no bagu mayane. Ono wanenga no bot ete langa digedu bona yafa gainga, nere fai-aita bagu oruwanga laanga la oto wane. \v 3 Ono ganenga no muuji beele baingaro lenigai. No benou lenigai, “Isagu. Fai ete no wit fatu haga langa ayaruwai. \v 4 No ayaru bona goi ganga, wit fatu ila jala langa orososo wane. Ono wanenga nere neei medu bode nyane. \v 5 Ono ganenga wit fatu ila oula megebu bagu, onodu oula inyanga uwa waha langa orososowai. Onowai wa, oula no humutu uwa, onou waha bona no fasadu onou fuduwai. \v 6 Onou wa, saini hoonga ouwe maibona wit waha bitonbona. Ono wonga wit bou uwau, waha bona no kakaregedu, umonbona. \v 7 Ono gainga wit fatu ila maalu kudina bagu gora langa orososowai. Ono wainga maalu kudina bagu heigedu bona kutauwai. \v 8 Ariya wit fatu ila nere oula hilou langa orososodu hilou heigai. Ila hilou 100 heigane, ila hilou 60 heigane, ila hilou 30 heigane. \v 9 Fai no agokuli bagu wonga no beele beha isonbona.” \s1 Yesus no ninau adadu isidu muuji beele langa beele malalamudu lewai. \r (Mak 4.10-12 onodu Luk 8.9-10) \p \v 10 Iinga nere disaipel maidu Yesus benou isoki tuwane, “Ne taate boni nere fai-aita bagu beele muuji beele langa lenigini?” \v 11 Ono wanenga Yesus ege gidu lenigai, “Itou no awa tiganga tere ha laluwa nomo huuna langa yafei nomo huwari beele nomo hugu isi boroyaha. Ariya nere fai-aita bagu beha abitimu nigei uwa. \v 12 Onou wa fai ete no dada ila bagu wonga wa, Itou no ege dada ila tuwon bona, ono wonga no baingaro wonbona. Ariya fai ete no dada uwau wonga wa, dada menakele yaasuna waha fere Itou no te kaiton bona. \v 13 Ji hugu waha boni muuji beele lenigini. Agenege igeide, ariya nere dada ete ada ure-urede. Nere agenege kuli tafade, onode wa nere beele ada isidu bode isou tede. \v 14 Nere fai-aita bagu waha bona, profet Aisaia nomo beele ete tigini heigena. No benou lewai, ‘Tere saini baingaro beele isagu ganga, ono wagu wa tere nomo hugu ada isagu ganga. Tere saini baingaro igei wagu ganga, ono wagu wa tere dada ete ada uragu ganga. \v 15 Nere fai-aita waha nebere huwanyanege sese waiha, onodu nere nebere agenege kuli beele isei nomo hogonyi nigina, onodu bode nere nebere agenege magana kutau waneha, gamaji agenege no dada ete uroga, ono gonga agenege kuli no beele isoga, ono gonga huwanyanege no beele hugu isidu, nere huwanyanege ubuludu ege gidu mayogunga, ji figini nigehenge ege hilobainga heigoguga bona.’ \p \v 16 “Onou wa tere edo edega wagu. Tere tebere agetege magana no dada ure-urena. Onodu tebere agetege kuli beele isisina. \v 17 Ji tere ngalenga letigini, amina nere profet baingaro Itou nomo fai tigini baingaro nere dada elebe tere ureya beha urei nomo bode gau anyakaro nigai. Ono wane wa, nere uregu uwa. Onodu nere beele tere isiya beha isei nomo gaude nigai, ono wane wa nere isegu uwa.” \s1 Wit fatu nomo muuji beele nomo hugu. \r (Mak 4.13-20 onodu Luk 8.11-15) \p \v 18 Yesus no ege onou lena, “Elebe tere fai no wit fatu haga langa ayaruna waha nomo muuji beele nomo hugu isagu. \v 19 Nere fai oruwanga ha laluwa nomo huuna langa yafei nomo hilou beele iside, onodu nere nomo hugu ada iside, nere wit fatu jala langa orososode dorofe, ono ganenga Satan no nere bagu maidu bona, fasadu onou beele Itou nere huwanyanege langa tawai waha faasidu ayaru-ayaruna. \v 20 Ariya wit fatu ila oula megebu bagu langa orososo wane, wa fai no beele isidu bona, no fasadu onou tedu bona edegana dorofe. \v 21 Onona wa, beele no nomo boou uwau. No saini tutu menanga la oto-otona. Saini nere fai ila Itou nomo beele ilei fuwei mata bode wonga, nere fai waha oou tubode inyabamu tuwodbode, ono wode wa nomo huwanya ngalengawou waha fasadu inyaba wonbona. \v 22 Ariya wit fatu ila maalu kudina bagu gama langa orososo wane, wa fai no beele isina dorofe, onona wa no eseneha dada bona ninau baingaro isina, onodu bona no moni baingaro komomu wei nomo bona aoosona, ono ganga dada waha we Itou nomo beele kutau ganga no hilou ada heige-heigena. \v 23 Onou wa, wit fatu oula hilou langa orososode waha, wa fai no beele isidu bona no nomo hugu isidena dorofe. No nomo hilou heige-heigena waha 100 yo 60 yo 30 onou.” \s1 Jiigu inyaba haga la fuduwai waha nomo muuji beele. \p \v 24 Yesus no ege muuji beele ete benou lenigai, “Ha laluwa nomo huuna la yafou wa, fai ete no nomo haga langa wit fatu hilobainga ayaruna dorofe. \v 25 Onodu ooru la nere fai oruwa agore jiri boro gogunga, fai waha nomo honggoro fai maidu bona, jiigu inyaba wit gama la ayarudu, heige faga wonbona. \v 26 Ariya iinga wit waha no jaidu hilou heigei nomo ono gainga, nere jiigu inyaba waha fere wit gorala oto gane nerigane. \v 27 Onodu bode nere haruwe magana goidu haga waha morou letuwane, ‘Oo Fai Anyakaro, ne wit fatu hilobainga name haga la ayaru wene wou iseye. Ono wene waha jiigu inyaba waha adadu heigane?’ \p \v 28 “Ono wanenga no lenigai, ‘Honggoro fai ete we no dada waha onowai.’ No onou lenigainga nomo haruwe magana nere ka isoki tuwane, ‘Ere minidu boya jiigu inyaba waha guraru woya yo?’ \v 29 Ono wanenga no karu nigai, ‘Adai. Taate bona, gamaji tere jiigu inyaba waha guraru bonade wit ila guraru waguga. \v 30 Onou waha bona, awadenga ngadu jayorunga goi nomo hilou elegei nomo fati la. Ariya nomo hilou elegei nomo fati langa, ji nere fai hilou elegei nomo waha lenigehenga, jiigu inyaba waha amugedu bode komomudu wele wodbode, onodu bode eeya la biteru wodbode. Ariya wit waha elege komomudu bonade, yame higina la logosi wodbode.’” \s1 Masted fatu nomo muuji beele. \r (Mak 4.30-32 onodu Luk 13.18-19) \p \v 31 Yesus no ege muuji beele ete benou lenigai, “Itou nomo huuna la yafou no masted dorofe. Fai ete no masted fatu tedu bona nomo haga la tawon bona. \v 32 Masted fatu no, dada fatu ila oruwanga feiya nigou. No gai menakele mene. Ariya no anyakaro bona, haga la no sayori ila feiya nigou. No nauge dorofe jayonbona. Ono wonga neei nere maidu bode, nebere toomu nauge tuwa waha langa tafodbode.” \s1 Yis nomo muuji beele. \r (Luk 13.20-21) \p \v 33 Yesus no ege muuji beele ete malalamudu benou lenigai, “Ha laluwa nomo huuna la yafou no yis dorofe. Aita ete yis waha tedu bona wit flawa dram anyakaro ete langa ubulumu wonga, iinga gonga flawa waha oruwanga ngasagona bona.” \s1 Yesus no muuji beelenga la beele malalamudu lenigai. \r (Mak 4.33-34) \p \v 34 Yesus no fai-aita bagu oruwa beele lenigai waha no muuji beele wahanga la lenigai. No beele ete te nomo kauni malala fouredu lenigei uwa. \v 35 No onou onowai waha no amina profet ete beele malalamudu lewai waha edomuwai. Profet no benou lewai, \q1 “Gai amina, \q2 saini oula heigai la mai elebe, \q1 dada hogo fere-fere huwari inyide \q2 waha nomo aasa, \q1 Ji tere muuji beele langa \q2 letigon boni.” \s1 Jiigu inyaba nomo muuji beele nomo hugu benou. \p \v 36 Ariya, Yesus no fai-aita bagu awa nigidu bona mata jauli huwanya langa goyai. Ono wainga nomo disaipel nere no bagu maidu bode letuwane, “Ne muuji beele langa jiigu inyaba haga langa heigai, waha nomo hugu ere lehigei nomo edo yo?” \p \v 37 Ono wanenga Yesus no ege gidu lenigai, “Fai no wit fatu hilobainga ayana waha, no Fai Nomo Idau. \v 38 Ariya haga waha no oula beha. Ariya wit fatu hilobainga waha nere fai-aita bagu ha laluwa nomo huuna langa yafade waha. Ariya jiigu inyaba waha, nere Satan nomo fai-aita bagu. \v 39 Honggoro fai no jiigu fatu inyaba ayaru waha, wa no Satan. Da faasiwei nomo fati wa, oula beha usuwou nomo fati langa. Nere haruwe fai wa, nere ensel wenga. \v 40 Nere fai jiigu inyaba komomudu bode eeya langa biterude, onou dorofenga nere oula beha nomo fati usuwou langa onounga ono wodbode. \v 41 Fai Nomo Idau no nomo ensel huuru nigonbona, ono wonga nere ha laluwa nomo huuna langa yafou langa dada inyaba oruwa fai huwanyanege ngalengawou inyabamu-inyabamude waha bagu, nere fai oruwa onowou inyaba ono-onode waha bagu so nigodbode. \v 42 Nere elege nigidu bode eeya anyakaro langa ayaru nigodbode. Ono wogunga, eeya waha langa nere meredu sooso bode manege gidodo wodbode. \v 43 Ono gogunga saini waha langa nere fai-aita bagu tigini waha nere Amenege nomo huuna langa yafou huwanya langa, hoonga dorofe lala wodbode. Fai no agokuli bagu wonga no beele beha isonbona.” \s1 Moni bogis bagu oula gamu la huwariwai inyina waha nomo muuji beele. \p \v 44 Yesus no ege onou lewai, “Ha laluwa nomo huuna langa yafou wa, moni bogis bagu haga ete langa huwarimu wane dorofe. Fai ete no uredu bona, no ege fere langa huwarimuwai. Onodu no inyangaaro edega bona, goidu nomo dada oruwanga hurudu bona haga waha ejiyawai.” \s1 Kililoi ejiyawei nomo moni gai anyakaro waha nomo muuji beele. \p \v 45 Yesus no ege onou lewai, “Ariya muuji beele ete benou. Ha laluwa nomo huuna la yafou no fai dadamu bagu ete kililoi hilou-hilou kuru nigina dorofe. \v 46 Onodu saini no kililoi ete gai hilobainga ure bona wonga, no goidu nomo dada oruwanga huurudu bona, ariya no kililoi hilobainga waha ejiya wonbona.” \s1 Hagoma nomo muuji beele. \p \v 47 Yesus no ege onou lewai, “Muuji beele ete benou. Ha laluwa nomo huuna langa yafou wa, hagoma ete yaage katiwou langa aya wane minainga hoowe hogo fere-fere goyane dorofe. \v 48 Ono wanenga hagoma hoowe bolo wainga, nere kuse wanenga maa langa mayai. Onodu nere yafabode hoowe hilou-hilou elegedu bode haaya ila langa logosi wane. Ono bode hoowe inyaba waha elegedu ayaru wane. \v 49 Oula beha nomo fati usuwou langa onounga ono wonbona. Nere ensel medu bode fai inyaba nere fai hilobainga gamanege langa yafade waha hanigod bode. \v 50 Onodu bode elegedu eeya anyakaro langa ayaru nigogunga goyod bode. Ono wogunga eeya waha langa nere meredu sooso bode manege gidodo wodbode.” \p \v 51 Onodu bona Yesus no disaipel benou isoki nigai, “Tere beele beha oruwa nomo hugu isiya yo?” Ono wainga nere letuwane, “Yoo.” \v 52 Ono wanenga no benou lenigai, “Onou waha bona nere nuuni beele isou fai oruwanga ha laluwa nomo huuna langa yafou nomo beele hugu isi borowane, ono wane wa nere mata anyakaro ete nomo umamu dorofe. No jauli ete nomo dada hilobainga hogo fere-fere otode langa goidu, dada eege bagu asari bagu elegedu malala heigai.” \s1 Nasaret nere Yesus mogo tuwane. \r (Mak 6.1-6 onodu Luk 4.16-30) \p \v 53 Yesus no muuji beele beha malalamudu lenigi borodu bona, no matane waha awa tudu, \v 54 no nogo nomo matane hugu langa goyai. Onodu bona no Itou nomo beele fai-aita bagu nebere bori mata langa lenigai. Ono wainga nere horotodu bode lewane, “Fai beha isou waha alanga elegai? Adadu bona dodokawou waho no tafei nomo edo? \v 55 Ere isiya fai beha no kamda idau ete, nomo anya Maria, nomo bemu gane, Jems, Josep, Saimon, ono wainga Judas. \v 56 Nomo ogobumu gane oruwanga ere bagu yafaya. Adadu bona no dada beha oruwa onowei nomo edo?” \v 57 Nere onou ledu bode no bode huwanyanege inyabawai. Ono wanenga Yesus no lenigai, “Profet no matane oruwa langa unyi bagu. Ariya no nomo matane hugu langa, nomo mata langa tigini wa, no unyi uwau.” \v 58 Onodu bona no matane waha langa dodokawou baingaro tafei uwa, taate bona, nere no bode huwanyanege ngalenga wegu uwa. \c 14 \s1 Herot no Yesus bona Jon yaage bisemu nigigou fai iwai. \r (Mak 6.14-29 onodu Luk 3.19-20 onodu 9.7-9) \p \v 1 Saini waha langa gabman amugou Herot no dada Yesus onona waha nomo aasa isai, \v 2 onodu bona no nomo haruwe fai lenigai, “Fai behanga, no Jon yaage bisemu nigigou. No matmat langa ege jayai. Waha bona no dodokawou tafei nomo danga bagu.” \p \v 3 Amina Herot no Herodias tai, no Filip woya, Herot bemu. Ono wainga Jon no Herot benou letuwai, “ne aita tene wa, edo uwa.” \v 4 Ono wainga, Herot no Jon taidu sen langa dage tudu bona, dagou mata langa tafa tuwai. \v 5 Herot no Jon dukote wonga umei nomo onowai, onou wa, no fai-aita bagu umuge nigai, taate bona, nere ninanege benou isane, Jon no profet. \p \v 6 Fati ete langa nere fai ila maidu Herot ngate da nyane, anya bisi tuwai waha nomo fati ninau isei nomo bona. Ono ganenga saini waha langa Herodias mago no nere gamanege langa moone uyai. Ono wainga Herot no gaude tuwai. \v 7 Ono wainga Herot no beele baara tawai, “Ngalenga tigini ouwe la, ne taate dada bonahe isoki hiyahenga wonga, ji ne hinonboni.” \v 8 Ono wainga Herodias aita waha nomo anya, no ninau tuwainga letuwai, “Ne Jon yaage bisemu nigigou fai, nomo mora haaya ete langa tafadu bonahe, te tamaidu hiyau.” \p \v 9 King no beele waha isidu, huwanya ou tuwai. Ono wainga no beele danga bagu baara tawai waha bona ninau isidu, nere fai gaara yafadu da nyane waha agenege langa mayau tei nomo awai. Onodu bona no oota fai mago lewai onounga onowei nomo bona lenigai. \v 10 Onodu bona, no fai ete dagou mata langa goidu oota fai lenigonga Jon bou karuwei nomo bona huuru tuwai. \v 11 Onodu nere nomo mora haaya ete langa tafadu bode te tamaidu aita magana waha tuwane. Ono wanenga no tedu bona anya togoi fuwai. \v 12 Ono wanenga nere Jon nomo disaipel maidu bode Jon gogala tedu u-u kuru wane. Nere u-u kurudu bode, nere goidu Yesus letuwane. \s1 Yesus no fai 5,000 da nigai. \r (Mak 6.31-44 onodu Luk 9.10-17 onodu Jon 6.1-13) \p \v 13 Ono wanenga, Yesus no Jon dukote wane beele waha isidu bona, no matane waha awadu bona bot ete tedu, ha ulate fai uwau langa goyai. No nomo disaipel bagunga goyane. Ono wanenga nere fai-aita bagu baingaro isane, onodu bode nere taun awarudu bode, golodu no oojo tudu goyane. \v 14 Iinga Yesus no goi horiyedu bona nere fai-aita toomaro yafa ganenga nerigai. Onodu bona no nere bona aau warai, ono wainga no nere nebere taura fai taura jigemu nagai. \p \v 15 Ono wainga esuwa nomo disaipel maidu bode letuwane, “Ha beha fai uwau, saini amina usu waha. Onou waha bona ne fai-aita bagu huuru nigahenga goyode. Nere matane kejiwe langa goidu da ejiya wode.” \v 16 Ono wanenga Yesus no disaipel lenigai, “Nere taate bode goyode? Tere tage we nere da nigagu.” \v 17 Ono wainga nere letuwane, “Ere belanga da bainga uwa. Beret anyimu kouwou bagu, hoowe nga nononga wahanga inyide.”\fig |alt="Disciple and boy with basket of food before Jesus" src="cn01716B.tif" size="span" loc="Mt 14.13-21" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 14.17" \fig* \v 18 Ono wanenga no lenigai, “Elegedu belanga tamai hayagu.” \v 19 Onodu bona no fai-aita bagu jiigu langa yafei nomo lenigai. Onodu bona no beret anyimu kouwou bagu, hoowe nga nononga waha bagu elegedu bona, ha laluwa feele bona, Itou hilobainga tuwai. Onodu bona no beret lalatidu bona nere disaipel nigai. Ono wainga nere fai-aita bagu nigane, \v 20 ono wanenga nere oruwa nyanenga ogonege digai. Onodu nere da matau-matau inyai waha elege komomudu bode kekele 12 jiriwane. \v 21 Nere fai 5,000 onou da nyane. Nere aita magana bagu lelege nigegu uwa. \s1 Yesus no yaage katiwou ouwe langa golowai. \r (Mak 6.45-52 onodu Jon 6.16-21) \p \v 22 Ariya Yesus no nere disaipel bot digedu amugedu yaage katiwou, ulate langa goyei nomo bona lenigai. Onodu no nogo yafa bona fai-aita bagu amugedu huuru nigonga goyei nomo bona onowai. \v 23 No fai-aita bagu huuru nigainga goi hara ganenga, no nogonga hauyawei nomo bona muju digedu ouwe langa manai. Esuwa hoonga mini gainga, no nogonga muju langa yafai. \v 24 Ono gainga bot amina goi baae wainga, jagui bot mutu fuu tubona, hiiri bot fekula tuwai. \v 25 Hamba wona jugu gainga, Yesus no yaage katiwou ouwe langa golobona maidu nere disaipel bagu heigai. \v 26 Ono wainga nere no yaage kati wou ouwe langa golo wainga uredu bode, nere umuge bode garabai narigai. Nere lewane, “Be barau ete.” Onodu bode nere umugedu bode inyangaaro hiri wane. \v 27 Ono wanenga fasadu onou Yesus no nere lenigai, “Tere danga bagu yafagu. Be ji wenga. Tere adai umugagu.” \p \v 28 Ono wainga Pita no ege gidu benou letuwai, “Anyakaro, be ne wonga wa, ne ji lehiyahenga ji edo yaage ouwe langa golodu ne bagu goyoni.” \v 29 Ono wainga Yesus no letuwai, “Ne mayau.” Ono wainga Pita no bot awadu bona, yaage ouwe langa golodu Yesus bagu goyai. \v 30 Ono wai wa, no jagui danga bagu uredu bona no umugai, onodu bona no menanga onou yaage gamu minidu, benou yaurai, “Anyakaro, ne ji hoyo hiyau.” \p \v 31 Ono wainga fasadu onou Yesus no owo ayadu Pita yaasu tubona letuwai, “Ne huwanyate ngalengawou menakele mene. Ne taate boni ninate nga baguni?” \v 32 Onodu bodere nere bot langa digarenga jagui folowai. \v 33 Ono wainga nere fai bot langa yafane waha, nere no unyi isou bode, lewane “Ngalenga tigini ne Itou Nomo Idau.” \s1 Yesus no Genesaret langa taura fai baingaro taura jigemu nigai. \r (Mak 6.53-56) \p \v 34 Onodu bode nere yaage katiwou fadu bode goi Genesaret ulate langa horiyane. \v 35 Ono wanenga nere fai ulate waha-ha nere alai, wa Yesus. Onodu bode nere matane jugu-jugu oruwa langa beele huuru wane, ono wanenga nere taura fai oruwanga hanigedu no bagu mayane. \v 36 Onodu bode nere Yesus danga bagu isoki tuwane, no taura fai awa nigonga nere owonege ayadu nomo kolos mutu la yaasuwei nomo bode. Ono wanenga nere oruwa onou ono wane waha nere ege hilou heigane. \c 15 \s1 Itou nomo nuuni beele no, asage gane nebere beele feiya tuwou. \r (Mak 7.1-13) \p \v 1 Saini waha langa, Farisi bagu nere nuuni beele isou fai bagu Jerusalem awadu bode Yesus bagu maidu bode isoki tuwane, \v 2 “Adadu bona name disaipel nere asage gane nuuni beele higane waha feiyade? Saini nere da nyode ono bode, owonege ada huge-hugede.” \p \v 3 Ono wanenga Yesus no beele ege benou lenigai, “Adadu bona tere tage tebere onowou oojo boya, tere Itou nomo nuuni beele waha feiyaya? \v 4 Itou no lena, ‘Ne name amene anyane ngare neire huuna la yafa bonahe, neire beele oojowau,’ onodu ‘Fai no umamu yo, anya beele inyaba letuwona waha no umonbona.’ \v 5 Onou wa tere benou le-leya, ‘Fai ete no umamu yo anya, hoyo tuwei nomo moni dada bagu, onou wa no leniron bona, “Ji Itou tuwei nomo amina hangadanaha.” \v 6 Ariya fai no waha, nomo umamu bona ninau isidu figini tuwei uwa.’ Onowou waha langa, tere Itou nomo beele ilei fu boya, tere onowou asatege gane langa tei waha isou-isouya. \p \v 7 “Tere fai yaawa hambawou. Profet Aisaia no tebere onowou tigini abiti tigai, saini no benou lewai langa, \v 8 ‘Nere fai-aita bagu waha nere ji unyife nebere huranege langa isou-isoude, onode wa nebere isou huwanyanege bagu ji gai baae hiyou inyina. \v 9 Nere fai nebere nuuni beele wahanga malalamudu lebode, nere lede, “Beele beha Itou nomo beele.” Ono bode nere ji ewe unyife isou-isoude.’” \s1 Yesus no dada fai jijiga nigina waha bona lena. \r (Mak 7.14-23) \p \v 10 Onodu bona Yesus no fai-aita bagu yaure nigainga no bagu mayanenga lenigai, “Tere agudu, ninatege isi dewagu. \v 11 Dada fai hurau gamu langa goina waha, no jijiga bagu ada tafa tuwona. Uwa. Onou wa dada hurau no malalamu na wahanga, no fai jijiga bagu tafa tuwonbona.” \p \v 12 Iinga nere disaipel maidu Yesus benou letuwane, “Ne isiniru, nere Farisi name beele waha isidu, huwanyanege inyabanaru?” \v 13 Ono wanenga Yesus no ege benou gidu lenigai, “Ji yame Jijei ha laluwa langa yafana waha, no haga bagu. Onodu dada oruwa no nogo tataru wei uwa waha, no nebere jijiruku oruwa fasi wonbona. \v 14 Tere nere fai waha bonade aau adai tarigou. Nere agenege fosokowou dorofe, nere ila jala abiti nigode onode. Onou wa, fai ago fosokowou ilibumu jala abiti tubona wonga, nere ngadu u-u langa minode bodere.” \p \v 15 Ono wainga Pita no Yesus benou isoki tuwai, “Ne muuji beele waha nomo hugu lewahenga, ere isoboya.” \v 16 Ono wainga Yesus no lewai, “Adadu? tere fere foo tigei uwa? \v 17 Tere ada rute isiya, dada oruwanga hawege langa goina waha, no huwanyage langa minina, ono ganga huwanyage no heelu ganga mata menekale la mini-minina. \v 18 Onou wa, dada hurage no malalamuna wa, waha no ninage langa heigena. Onodu dada waha wenga fai ono tuganga jijigana. \v 19 Ji nere dada fai ninage langa heigena waha benou. Nere ninanege inyaba isidu, fai dukote wogunga umei nomo fanyimu, fai yo aita yo, te guruwou waha inyabamuwei nomo fanyimu, nere longi fanyimu, yebu nomo fanyimu onodu ila beele inyaba lenigou nomo fanyimu, kot langa yawa beele lewou nomo fanyimu. \v 20 Nere fanyimu waha fai ono tuganga Itou ago langa jijiga bagu heige-heigena. Onou wa, fai no da nyidu bona no amugedu owo ada hugena waha, no jijiga waha langa ada te-tena.” \s1 Kenan aita Yesus bona huwanya ngalenga dewai. \r (Mak 7.24-30) \p \v 21 Yesus no matane waha awadu ulate taon Tair, Saidon bagu la goyai. \v 22 Ono gainga Kenan aita ete no walanga yafa gai waha, no maidu bona yaurai. “Anyakaro, Devit Idau. Ne ji bonahe aau narou. Hauri inyaba yame aita magana inyabamu tudewaha.” \v 23 Ariya Yesus no bolou te tayei uwa. Ono wainga nomo disaipel nere maidu bode benou letuwane, “Aita waha gai yaurenga bona taga higina. Ne huuru tuwahe goyona.” \p \v 24 Ono wanenga, Yesus no ege gidu lenigai, “Itou no nere Israel fai-aita bagu wahanga, nere sipsip huwari wane waha hoyo nigei nomo bona huuru hiyai.” \v 25 Onou lenigi gainga, aita waha no maidu bona Yesus hinemu la afo tuburu kutudu, du turigainga oula langa minainga letuwai, “Anyakaro, ne hoyo hiyau.” \v 26 Ono wainga Yesus no aita waha letuwai, “Gamaji ere magana mene-mene nebere da waha, elegedu gauna ayaru nagoya wa hilou uwa.” \v 27 Ono wainga aita waha ka Yesus letuwai, “Anyakaro, wa ne ngalenga leni. Onou wa, gauna nere da matau amenege gane nebere tebol huna langa orososo ganga eiegedu nyi-nyide.” \v 28 Ono wainga Yesus no beele waha isidu bona aita waha letuwai, “Aita, huwanyate ngalengawou anyakaro. Dada ne langa heigei nomo gauni waha edo heigona bona. Taate dada ne waha boni huwanyate ngalengana waha tiginimu hanona bona.” Ono gainga saini waha la tigini, nomo mago ege jige tuwai. \s1 Yesus no taura fai baingaro taura jigemu nagai. \p \v 29 Onodu Yesus no matane waha awadu bona golodu Galili yaage katiwou mou langa goyai. Onodu bona no muju langa digedu mani yafai. \v 30 Ono gainga, nere fai-aita bagu baingaro no bagu mayane. Ono bode nere fai afenege lalekawou bagu, nere agenege fosokowou bagu, nere ngedonege kobigou bagu, nere huranege fosokowou bagu, nere taura fai baingaro ila fere, nere Yesus afo hugu langa logosi wane. Ono wanenga no nere jigemu nigai. \v 31 Ono wainga nere fai-aita bagu ninanege baingaro isane. Wa taate bode, nere urane wa fai huranege fosokowou nere beele hayane, ono ganenga nere ngedonege kobigou wa tigini wai, ono gane fai afenege kaba tayou wa nere golowane. Ono ganenga nere agenege fosokowou wa, igei wane. Onou bode nere Israel nebere Itou unyi isou wane. \s1 Yesus 4,000 fai da nigai. \r (Mak 8.1-10) \p \v 32 Yesus no nomo disaipel yaure nigainga mayanenga lenigai, Ji nere fai-aita beha boni augami hina. Nere Ji bagu fati eei oruwa da uwau yafane. Ji nere huweli huuru nigei nomo awani, gamaji jala gama golo bode huweli bona agenege gui woga. \v 33 Ono wainga nomo disaipel Yesus letuwane, “Haumu belanga fai uwau. Ere bereti alanga elegedu boya, nere fai baingaro benou waha nigedenga nyode?” \v 34 Ono wanenga Yesus isoki nigai. “Tere beret agonyi inyina?” Ono wainga “nere letuwane, ere beret 7, hoowe mene-mene ila bagu.” \p \v 35 Ono wanenga Yesus no fai-aita bagu waha lenigainga oruwa oula la yafane. \v 36 Onodu bona no beret 7 waha hoowe bagu elegedu bona, Itou hauya tudu bona, lalatidu nomo disaipel nigai. Ono wainga nomo disaipel nere fai-aita bagu wese nagane. \v 37 Nere nyanenga ogonege bona, digai. Ono wanenga nere, da matau-matau awaru wane waha elegedu bode kekele 7 jiri wane. \v 38 Nere fai da nyane waha nere 4,000 onou, aita magana mene-mene bagu lelege nigegu uwa. \v 39 Onodu bona Yesus no fai-aita bagu huuru nigainga hara gane no bot digedu bona, Magadan nebere ulate la goyai. \c 16 \s1 Nere Yesus dodokawou tafei nomo bode letuwane. \r (Mak 8.11-13 onodu Luk 12.54-56) \p \v 1 Farisi, Sadyusi bagu nere Yesus bagu madu, no wala-wala tuwei nomo bode ono wane. No dodoka ete tafonga, nere no Itou nomo haruwe tena wou, nomo naani dorofe abiti nigonga urode letuwane. \v 2 Ono wainga no beele ege gidu benou lenigai, “Esuwa la tere le-leya, ‘Ha ladena girina. Elebe saini hilou inyonbona.’ \v 3 Onodu boya eringe la tere le-leya, ‘agau usuma ganga ha ladena girina. Waha bona elebe yaage jagui bagu tamayon bona’. Ngalenga, tere ha ladena nomo naani waha tigini uredu boya haawe dedeya. Onoya wa, tere elebe saini beha nomo naani uredu boya ada haawe dedeya. \v 4 Elebe saini beha nomo fai-aita bagu nere inyaba, nere Itou bode huwanyanega ada ngalengana. Saini oruwa nere naani urei nomo yaure-yaurede. Onou wa, nere naani ete ada urode. Uwa. Naani etenga profet Jona langa urodbode.” Onodu Yesus no awa nigidu goyai. \s1 Nere Farisi, Sadyusi bagu nebere yis nomo muuji beele. \r (Mak 8.14-21) \p \v 5 Yesus nomo disaipel bagu yaage katiwou fadu goi ulate heigane, onou wa nere disaipel agenege kuli digainga beret te teeg uwa. \v 6 Ono wanenga Yesus no nere, lenigai “Tere oofade wagu. Tere Farisi bagu Sadyusi bagu nebere yis bonade ure dewagu.” \v 7 Ono wainga disapel nere nage-nage gamanege leguruwane, “No onou lena wa, taate bona ere beret elege tamayei uwa rute.” \v 8 Ono wai wa, Yesus no nere beele lewane waha no alai, waha bona no lenigai, “Tere fai huwanyatege ngalengawou menakele mene. Tere taate boya tere tage leya, ‘Ere beret uwau?’ \v 9 Tere fo tigei uwa rute? Nere fai 5,000 beret 5 nyane, ono wanenga tere kekele agonyi jiri weye waha boya ninatege isegu uwa rute? \v 10 Onodu tere beret 7, nere fai 4,000 nyane, ono wanenga tere kekele agonyi jiri weye waha boya ninatege isegu uwa rute? \v 11 Ji tere beret boni letigei uwa waha, tere taate boya fo tigei uwa? Ji leni, tere Farisi bagu nere Sadyusi bagu nebere yis bonade oofade wagu.” \p \v 12 Ono wainga nere isane, no yis beret bitei nomo waha ure dewei nomo bona lewei uwa. No nere Farisi bagu Sadyusi bagu nebere beele ure dewei nomo bona lenigai. \s1 Pita no Yesus faiwe waha malalamudu lewai. \r (Mak 8.27-30 onodu Luk 9.18-21) \p \v 13 Yesus no taon Sisaria Pilipai ulate langa goyai, onodu bona saini waha langa nomo disaipel isoki nigai, “Nere fai-aita bagu, Fai Nomo Idau bode, nere faiwei ide?” \v 14 Ono wainga nere letuwane, “Nere ila le-lede, ‘Ne Jon yaage bisemu nigigou fai.’ Ono ganenga nere ila le-lede, ne Elaija. Ono ganenga nere ila le-lede, ne Jeremaia yo, ne profet ete.” \v 15 Ono wanenga Yesus no nere isoki nigai, “Ariya tere tage ji boya faiwei iya?” \p \v 16 Ono wainga Saimon Pita no ege gidu letuwai, “Ne fai beha Itou nomo fai-aita bagu hanigei nomo hangada hinai. Ne Itou ago auma yafou Nomo Idau.” \p \v 17 Ono wainga Yesus no ege gidu letuwai, “Saimon, Jona idau ne dabu edega wau. Fai ete ha esene beha nomo, beele beha abitimu hinei uwa. Yame Jijei no ha laluwa langa yafana waha no abitimu hinai. \v 18 Waha boni ji ne benou lehinini, Ne Pita, ji yame sios megebu waha jaula langa aton boni. Ono wehenga Umou nomo danga no ada ilei tuwona. \v 19 Ji ha laluwa nomo huuna langa yafou nomo ki ne hinonboni. Taate dada ne ha esene belanga dagahenga wonga, Itou no fere ha laluwa langa dagonbona. Onodu dada ne ha esene langa futu wahenga, Itou no fere ha laluwa langa futu wonbona.” \v 20 Onodu Yesus no nomo disaipel nere no Kristus iwou waha, fai ete te adai lenigoguga bona, no beele danga bagu lenigai. \s1 Yesus no lewai, no umedu ege gidu jayonbona. \r (Mak 8.31–9.1 onodu Luk 9.22-27) \p \v 21 Saini waha langa, Yesus no tigini Jerusalem goyei nomo bona nomo disaipel lenigou hugu warai, onodu no mora bagu, pris aroro bagu, nuuni beele isou fai bagu owonege langa tigini jimiri baingaro tonbona. Onodu no dukote wogunga umedu fati eei langa ege gidu jayonbona, waha lenigai. \p \v 22 Pita no beele waha isidu bona, Yesus haudu gisa langa goidu honggoro tubona letuwai, “Anyakaro, gai uwanga uwa. Dada waha ne langa ada heigona.” \v 23 Ono wainga Yesus ubuludu Pita benou letuwai, “Satan, ne mogofe langa goyau. Ne jala karu hayau ganga ononi. Ne Itou ninau oojowei uwa. Ne fai nebere ninanegenga oojoni.” \p \v 24 Onodu bona Yesus no nomo disaipel benou lenigai, “Fai ete no ji oojo hiyonbona wonga, no nomo gauwou oruwa ileidu bona, nomo nauge abalakawou auledu taga hiyonbona. \v 25 Taate bona, fai ete no nogo nomo ago auma yafou yaasu wona wa, fai waha nomo ago auma yafou yaae wonbona. Ariya, fai ete no ji bona ninau isidu, nomo ago auma yafou awona wa, no iinga gai-gai ago auma yafou waha tonbona. \v 26 Ariya fai ete no oula beha nomo dada oruwa bagu yafa bona, nomo ago auma yafou waha awei uwa, onona wa, nere dada oruwa waha adadu hoyo tuwode? Fai waha nomo ago auma yafou ejiyawei nomo bona, taate agou tuwona? \v 27 Fai Nomo Idau no Nomo Umamu nomo raara anyakaro la, nomo ensel bagu modbode. Saini waha langa, no fai-aita bagu nebere onowou waha agou onounga nigonbona. \v 28 Ji ngalenga letigini, nere fai ila otode beha, umeru wegu uwa yafa gogunga, Fai Nomo Idau King dorofe me gonga urod bode.” \c 17 \s1 Yesus gogala hogo fere ete heigai. \r (Mak 9.2-13 onodu Luk 9.28-36) \p \v 1 Fati 6 usu wainga Yesus no Pita, Jems, Jems bemu Jon, nere waha hanigedu bona, muju ete gai owe langa waha digedu manane. Walanga nere nagenga yafane. \v 2 Saini nere igei ganenga, Yesus gogala ubuludu bona hogo fere ete heigai. Nomo hogo bala hoonga dorofe lalawai, ono bona nomo ogola dada waha gai kaambadu bona, lala dorofe heigai. \v 3 Nere Yesus nomo disaipel, Moses Elaija ngare maidu bodere Yesus ngate beele hai haigane nerigane. \v 4 Pita no onou nerigedu bona, Yesus benou letuwai, “Anyakaro, ere belanga yafoya wa hilobainga. Ne gau bonahe wonga, Ji belanga youyou ei nononga, tatari wonboni, ete name, ete Moses nomo, ete Elaija nomo.” \p \v 5 Saini Pita no onou legainga, agau ete lala danga bagu medu bona, kutau nigai. Ono gainga, agau waha huwanya langa, bolou ete benou lewai, “Beha waha yame Magana tigini, ji gaude tuboni no boni edegani. Tere nomo beele isagu.” \p \v 6 Disaipel nere beele waha isidu bode, nere afenege tuburu kutudu, hogonege oula tudu inyangaro umugane. \v 7 Ono ganenga, Yesus no medu bona yaasu nigi bona lenigai, “Jayagu. Tere adai umugagu.” \v 8 Ono wainga nere jaidu bode igei wanenga manai wa, fai ete te walanga uregu uwa. Nere Yesus nogonga urane. \p \v 9 Onodu bode, saini nere mujuha heigedu me bode, Yesus no beele danga bagu benou lenigai, “Tere dada ureyaha beha, fai ete te adai hai fuwagu. Tebere ninatege langa onou inyi gonga goi, Fai nomo Idau no umedu bona, ege gidu jayonbona.” \p \v 10 Ono wainga, disaipel nere benou isoki tuwane, “Taate bode nuuni beele isou fai nere le-lede, Elaija no amugedu mayonga?” \p \v 11 Ono wanenga no beele ege gidu benou lenigai, “wa ngalenga, Elaija ege maidu bona dada oruwa ege tiginimu wonbona. \v 12 Onou wa ji tere letigini, Elaija no amina mayaha, fai nere no isi tuwegu uwa. Nere nage nebere gauwou wahanga oojo bode, nere onowou hogo fere-fere ono tude. Onounga nere Fai Nomo Idau fere onou ono tuwodbode.” \v 13 Yesus no onou lewainga nere disaipel isane wa, no Jon Yaage Bisemu Nigigou Fai bona lena iwane. \s1 Yesus no magana ete hauri inyaba bagu jigemu tuwai. \r (Mak 9.14-29 onodu Luk 9.37-42) \p \v 14 Onodu Yesus nomo disaipel ei bagu goidu fai-aita toomaro gamanege langa heigane, ono wanenga fai ete no Yesus bagu maidu bona afo tuburu kutudu, \v 15 lewai, “Anyakaro, ne yame idafe bonahe aau narou. No kusibu waridu bona, nomo gogala gai inyaba dewai. No saini baingaro eeya langa me taumai, ono bona saini baingaro yaage langa taumai.\fig |alt="Jesus casts out a demon from a young man" src="CN01730B.TIF" size="col" loc="Mt 17.14-18" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 17.15" \fig* \v 16 Onou wa, ji no haudu name disaipel bagu goinaha wa, nere no jigemu tuwei nomo edo uwa.” \p \v 17 Ono wainga Yesus no lewai, “Tere fai huwanyatege ngalenga wegu uwau, onodu tere tebere ninatege fanyitege bagu tigini uwa. Ji tere bagu saini agonyi gai yafanga woni? Saini agonyi ji tebere ou auloni? Magana haudu belanga ji bagu mayau.” \v 18 Onodu bona Yesus no hauri inyaba waha honggoro tuwai, ono wainga hauri inyaba magana waha awa tugainga, wanga taura usu tuwai. \p \v 19 Iinga nere disaipel nagenga Yesus bagu maidu bode isoki tuwane, “Adadu bona ere hauri inyaba waha so tuwei nomo edo uwa?” \p \v 20 Ono wanenga no lenigai, “Tere tebere huwanyatege ngalengawou menakele mene, onou waha bona tere edo uwa. \v 21 Ji tere tigini letigini, tere tebere huwanyatege ngalengawou mastet nomo fatu dorofe wage wa, tere muju beha edo letuwagu ganga, ‘Ne jaidu bonahe ulate langa goyau,’ ono wadenga no goyonbona. Ono wadenga haruwe ete te, tere onowei nomo edo uwa ete uwau.” \s1 Yesus no umedu ege jayei nomo le ngawai. \r (Mak 9.30-32 onodu Luk 9.43-45) \p \v 22 Yesus nomo disaipel bagu Galili distrik walanga komo wane, onodu Yesus no benou lenigai, “Nere Fai Nomo Idau fai owonege langa tafa tuwodbode, \v 23 ono wogunga nere dukote wogunga umonbona. Onodu fati eei langa no ege gidu jayonbona.” Ono wainga nere disaipel beele waha isidu aau togo nagai. \s1 Yesus no tempel nomo takis nigai. \p \v 24 Iinga, Yesus nomo disaipel bagu nere goidu Kaperneam taon langa heigane, ono wanenga, nere tempel nomo takis tegou fai nere Pita bagu heigedu bode, benou isoki tuwane, “Tere tebere isisi tigigou fai, no tempel nomo takis aya-ayana rute?” \v 25 Ono wanenga Pita lenigai, “Yoo.” \p Onodu no mata huwanya goidu, beele ete te lewei uwa inyi gainga, Yesus no benou isoki tuwai, “Saimon ne adadu isini? Nere oula beha nomo king nere takis hugu fere-fere elegede waha, fai ani nere takis waha ejiya-ejiyade? Nere nebere gane langa elege-elegede yo uwa, fai fereha nebere.” \v 26 Ono wainga Pita lewai, “Nere fai fere langa.” Ono wainga Yesus letuwai, “Onou waha bona, nere nebere ilibanege gane nere takis ayawei nomo haruwe uwau. \v 27 Onou wa, gamaji ere ono nigedenga ere bode honggoro woguga. Ne yaage katiwou langa minidu hiima aya wau. Onodu bonahe ne hoowe amugou tedu bonahe hurau isebu wau, onodu ne moni ete huwanya langa inyi gonga urau ganga. Ne moni waha tedu bonahe nere nigau, ere eire takis edomuwei nomo bona.” \c 18 \s1 Fai wei no ha laluwa nomo huuna langa yafou waha la unyi anyakaro? \r (Mak 9.33-37 onodu Luk 9.46-48) \p \v 1 Saini waha langa, nere disaipel Yesus bagu heigedu bode isoki tuwane, “Fai wei no ha laluwa nomo huuna langa yafou waha la, unyi gai anyakaro yafona?” \p \v 2 Ono wanenga, Yesus no magana menakele ete yaure tuwainga mayainga, nere gamanege langa otomu tuwai. \v 3 Onodu bona no lewai, “Ji tere ngalenga letigini, tere ege ubuludu nere magana mene-mene dorofe heigei uwa wonga wa, tere ha laluwa nomo huuna langa yafou waha huwanya langa ada goyagu ganga. \v 4 Fai no nogo ilei bona no magana menakele benoha heigona waha, fai waha no ha laluwa nomo huuna langa yafou waha langa unyi anyakaro bagu. \p \v 5 “Onodu fai ete no ji bona isidu no magana menakele ete benoha hoyo tubona wonga wa, no ji hoyo hina.” \s1 Onowou inyaba no fai huwanyanege ngalengawou inyabamu nagi nagina. \r (Mak 9.42-48 onodu Luk 17.1-2) \p \v 6 Yesus no ege benou lena, “Onou wa, fai ete no magana mene-mene ji bode huwanyanege ngalengade beha nebereha ete ono tuwonga, une langa meboduwei mata wonga wa, nere fai waha boou langa megebu anyakaro ete dagedu bode, hiiri langa aya tuwogunga minidu umona bona. \p \v 7 “Nere fai ha eseneha waha, nere fai une langa tafa nigi ganenga mebodude waha, nere agenege gami bagu. Ngalenga, onowou inyaba waha heigon bona. Onou wa, fai no une ono ganga heige na waha no agamu bagu. \v 8 Onou waha bona, ne name owone yo afene no ne une tafei nomo kuse hinei mata wonga, ne karudu kaitau. Ono wahenga, hilobainga ne owone etenga yo, afene etenga inyona, onodu bonahe ne agene auma gai-gai yafou tau. Gamaji ne owone nga yo afene nga bagu inyonga, nere eeya ada gare-garena waha langa aya hinoguga. \v 9 Onou waha bona, ne name agene magana no une tafei nomo ono hinei mata wonga, ne faasidu kaitau. Onou wa hilobainga ne agene magana etenga wonga, ne agene auma gai-gai yafou tau. Gamaji ne agene magana nga bagu wonga nere umou nomo eeya langa kaite hinoguga. \p \v 10-11 “Tere ure dewagu, gamaji tere ninatege benou isagu ganga, nere magana mene-mene waha ete nere gamanege langa dada ewe dorofe. Uwa. Ji tere letigini, ha laluwa nomo ensel nere, gai-gai yame Jijei ha laluwa langa yafana waha hogo langa oto-otode. \s1 Sipsip huwariwai nomo muuji beele. \r (Luk 15.3-7) \p \v 12 Yesus no ege benou lena, “Tere adadu isiya? Fai ete no nomo sipsip 100, onodu sipsip ete huwariwei mata wonga, no ada rute kuru wona? Uwa. No sipsip 99 muju langa awaru nigonga oto gogunga, no goidu sipsip etenga huwari wai, waha, kuru wonbona. \v 13 Ji tere ngalenga letigini, no kurudu toroba wei mata bona wonga, no edega dewonbona. Nere 99 huwari wegu uwa waha bona no edega-edegna. \v 14 Onou dorofenga, tebere Ametege ha laluwa langa yafana waha no magana mene-mene waha nebereha ete huwariwei nomo bona no gau tuwei uwa.” \s1 Baabo no nyabulu wonga, tiginimu tuwei nomo fanyimu. \p \v 15 Yesus no ege benou lena, “Ne name baine no nyabuluwou ete ono hinei mata wonga, ne goyahenga tere tarenga yafa bonadere beele tiginimu waru. Ono wahenga no ne name beele isei mata wonga wa, ne name baine ege gidu hawau. \v 16 Ariya no ne name beele isei uwa wonga wa, ne ege fai etenga yo nga hanirahenga goyagu. Ono wahenga nere beele dangamu wode. \v 17 Onou wa no nebere beele isei nomo awa bona wonga, ne sios nomo fai-aita bagu lenigau. Ono wahenga no nebere beele fere isei uwa wonga, ne urau ganga, wa no haiden takis tegou fai dorofe. \p \v 18 “Ji tere ngalenga letigini, tere dada oruwanga oula langa dagadenga, Itou no ha laluwa langa dagona bona. Tere oula langa futu wadenga, Itou no ha laluwa langa futu wonbona. \p \v 19 “Onodu ji tere ege letigini, tebereha fai nga oula belanga dada ete bodere, huwanyanere etengadu, dada waha tei nomo hauyawei mata wodere wa, yame Jijei ha laluwa langa yafana waha no nere nironbona. \v 20 Fai nga yo, eei nere ji unyife langa haumu ete langa komowei mata wode wa, ji yage nere gama langa yatani.” \s1 Haruwe magana no nomo haruwe ilibumu nomo agou bona, ago ada dige-digena, waha nomo muuji beele. \p \v 21 Saini waha langa Pita no Yesus bagu maidu isoki tuwai, “Anyakaro, ji yame baabo no ji inyabumu hina waha, Sain agonyi ji no nomo nyabulu wou ulu fuwoni? Saini 7 yo?” \p \v 22 Ono wainga Yesus no letuwai, “Ji ne saini 7 wahanga la nomo nyabulu wou uulu fuwei nomo lehinei uwa, ji lehinene, saini 77. \p \v 23 “Isagu. Ha laluwa nomo huuna la yafou no king ete dorofe, no gauna wa, nomo haruwe magana maidu no langa agou tiginimu wei nomo bona. \v 24 No agou waha tiginimu wei nomo bona hugu wari gainga, nere fai ete haudu no bagu magane. Fai waha nomo moni agou tiginimu wei nomo wa 10 milion kina. \v 25 Ariya haruwe magana no moni waha agou tafei nomo edo uwa, taate bona, no moni onouha waha gogala langa inyei uwa. Onou waha bona king no lenigonga nere fai waha nomo aita magana bagu huuru nigonga, nere fai ete nomo haruwe magana ewe heigod bode. Onodu nere nomo dada oruwanga huurudu moni tedu bode, nomo moni agou waha tiginimu wodbode. \v 26 Ono wainga haruwe magana no king hogo la afo tuburu kutudu yafa bona gelele tubona letuwai. ‘King ne ji bonahe augami hinonga, menanga onou itari hiyau. Ji moni ne la tene waha agou oruwa hinonboni.’ \v 27 Ono wainga, haruwe magana waha nomo mora bagu, no augami tuwainga awa tuwai, onodu nomo moni 10 milion kina agou fere uwamu fuwai. \p \v 28 “Ono wainga haruwe magana waha malala heigedu bona, nomo haruwe ilibumu ete toroba tuwai. Ariya fai waha nomo moni agou no la inyina waha no 10 kinanga. Ariya fai waha no maidu bona, haruwe ilibumu dobole tudu, bou danga bagu yaasu bona letuwai, “Ne yame moni elegene waha nomo agou oruwa tiginimu wau.” \p \v 29 “Ono wainga, haruwe magana wa, afo tuburu kutudu yafa bona, ilibumu gelele tubona letuwai, ‘Ne ji bonahe augami hinou. Onodu menanga onou itari higahe, ji name moni agou oruwa hinonboni,’ \v 30 Ono wainga fai waha no awai. Onodu bona no haruwe ilibumu dagou mata langa tafa tuwai, no walanga yafa bona nomo moni agou oruwanga tiginimu fuwonbona. \p \v 31 “Nere haruwe magana ilibumu gane ila onowou waha uredu bode, huwanyanege danga bagu inyabawai. Ono wainga nere goidu nebere mora bagu, haruwe magana fanyimu oruwa onowai waha bode letuwane. \v 32 Ono wanenga fai anyakaro no haruwe magana waha yaure tuwainga goyai, Onodu letuwai, ‘Ne haruwe magana inyaba. Ngasunga ne ji bagu maidu gelele hiyenenga ji name agou waha oruwa uwamu hanene. \v 33 Ji ne boni augami hiyai. Ariya ne taate boni name haruwe magana ilibane boni onounga augami hinei uwa?’ \v 34 Onou letudu bona, fai anyakaro houmu mayainga fai waha dagou mata la tafa tuwai. No waanga yafa bona nomo moni agou waha oruwanga tiginimu fuwonbona. \p \v 35 “Tere tebere huwanyatege la, ilibatege gane nebere onowou inyaba ada uulu nagi bonade wonga, Yame Jijei ha laluwa la yafana no fere, tere onounga ono tigonbona.” \c 19 \s1 Yesus no fai-aita bagu te guruwou waha karu wei nomo fanyimu bona lewai. \r (Mak 10.1-12 onodu Luk 16.18) \p \v 1 Yesus no beele waha usumudu bona, no Galili distrik awadu Judia distrik Jordan yaage ulate langa goyai. \v 2 Ono wainga fai-aita bagu baingaro nere no oojo tuwane. Ono wanenga ulate walanga no nebere taura jigemu nagai. \p \v 3 Ono gainga Farisi mayane, nere maidu bode Yesus wala-wala tu urane. Onodu isoki tuwane, “Ere ebere nuuni beele fai no edo, nomo gauwou langa oya awa tuwona rute?” \p \v 4 Ono wanenga Yesus no ege gidu lenigai, “Tere beele Itou nomo buk langa inyina waha lelegei uwa rute? No benou lena, ‘Aminanga amina Itou no dada oruwanga tafai langa no fai-aita bagu tafa nigainga heigane. \v 5 Onodu Itou lewai, “Onou waha bona, fai no anya umamu ngare awa niridu bona, no nomo oya ngare fadadere waha, nere genere gala etenga yafode bodere.” ’ \v 6 Itou no onou lewai bona nere nga dorofe yaferu uwa. Nere genere gala etenga dorofe heigare. Waha bona Itou no amina beele bara tawai waha, fai ete adai fasakawou.” \p \v 7 Ono wainga, nere Farisi letuwane, “Adadu, Moses no ere nuuni beele higi bona benou lehigai, fai no edo aita so tuwei nomo pas yeregedu aita tuwonbona, onodu bona so tuwonga goyonbona?” \p \v 8 Ono wanenga Yesus no nere lenigai, “Tere feeto wou fai, onou waha bona, Moses no tere awa tigainga, tere tebere oyatege gane so nigeye. Gai aminanga, onowou waha uwau. \v 9 Ji tere onou letigon boni, fai ete nomo oya no longi tafei uwa, no woya so tudu bona, aita ete te bona wonga, fai waha no nogo longi tafaha.” \p \v 10 Ono wainga nere disaipel beele waha isidu Yesus letuwane. “Fai no woya ngare yafa bodere fanyimu waha onowei mata bona wa, buyona, fai waha no aita adai tona.” \p \v 11 Ono wanenga Yesus no benou lenigai, “Nere fai oruwanga beele beha ada todbode. Uwa. Itou no nere fai ilanga danga nigai. \v 12 Isagu. Fai hogo fere-fere yafade, nere aita ada elege elegede. Ila anyanege gane bisi nigane la, genege gala inyabawai. Onodu ila fai nere magana karu nagane, onou waha bode, nere magana heigemu wei nomo edo uwa. Ono ganenga nere ila ha laluwa nomo huuna langa yafou waha, nomo haruwe tei nomo bode ninanege isi bode nere nage aita yo, fai tei nomo guuni tafane. Fai no beele beha tei nomo edo wonga, no edo tona.” \s1 Yesus no magana mene-mene awa nigogunga no bagu mayei nomo bona lena. \r (Mak 10.13-16 onodu Luk 18.15-17) \p \v 13 Saini waha langa fai-aita bagu magana mene-mene hanigedu Yesus bagu mayane. Nere no moranege langa owo tafadu hauyawei nomo gau nigai. Ono wane wa disaipel nere fai-ait bagu honggoro nigane. \v 14 Ono wanenga Yesus no disaipel lenigai, “Tere magana mene-mene awa nigadenga ji bagu mayode. Tere nere adai karu nigagu. Uwa. Ha laluwa nomo huuna langa yafou waha fai magana mene-mene benoha waha nebere.” \v 15 Onodu bona no moranege langa owo tafai. Onodu bona iinga no haumu waha awadu bona goyai. \s1 Magana giila dada baingaro waha no Yesus ngare beele leware. \r (Mak 10.17-31 onodu Luk 18.18-30) \p \v 16 Ariya fai ete no Yesus bagu maidu bona letuwai, “Isisiwou fai, ji taate onowou hilou tigini onodu boni, agefe auma gai-gai hilou yafou waha toni?” \p \v 17 Ono wainga Yesus no letuwai, “Ne taate boni, ji onowou hilou boni isoki hini? Etenga wahanga no hilou. Onou waha bona, ne tigini agene auma gai-gai hilou yafou tauga wonga, ne Itou nomo nuuni beele oruwa oojowau.” \p \v 18 Ono wainga fai waha no Yesus benou isoki tuwai, “Ne taate nuuni beele waha boni leni?” Ono wainga Yesus no letuwai, “Nuuni beele beha beele benou bagu, tere fai-aita ila adai dunege kote wadenga umode. ‘Tere fai-aita te guruwou waha longi adai tafagu. Tere adai yebu wagu. Tere fai ila yaawa beele langa kot langa adai tafa nigagu. \v 19 Tere tebere anyatege ametege gane huuna la yafa bonade nebere beele oojo wagu. Onodu ne nage boni gau hinina dorofe ilibane gane bonahe fere onou gaude hinou.’” \p \v 20 Ono wainga magana gila waha no Yesus letuwai, “Nuuni beele waha oruwanga ji oojo oojoni. Ji taate dada boni gai tutu hina yo?” \p \v 21 Ono wainga Yesus no letuwai, “Ne hilobainga tigini heigau ganga wonga, ne goidu bonahe ne name dada oruwanga huurudu bonahe moni tedu, fai dadanege uwau waha nigau. Ne onou onodu bonahe, ne ha laluwa langa dada hilobainga bagu yafau ganga. Ne maidu ji oojo hiyau.” \v 22 Ono wainga, magana gila waha no beele waha isidu bona, huwanya ou tugainga goyai. Taate bona, no dada gai baingaro bagu. \p \v 23 Onodu Yesus no nomo disaipel lenigai, “Ji ngalenga letigini, moni fai nere ha laluwa nomo huuna langa yafou waha la goyei nomo haruwe danga. \v 24 Ji tere ege letigini, Kamel no niili kolos erere gou nomo yogode langa goyei nomo haruwe danga uwa, moni fai no Itou nomo huuna langa yafou la goyona dorofe uwa.” \p \v 25 Ono wainga, nere disaipel beele waha isidu bode horoto dewane. Onodu bode nere lewane, “Onou wonga, faiwei no edo gai-gai ago auma yafou waha tonbona?” \p \v 26 Ono wanenga Yesus no nere tigini feele nigi bona lenigai, “Fai nere edo uwa. Onou wa, Itou no dada oruwa onowei nomo edo.” \p \v 27 No onou lenigainga, Pita no beele ege gidu benou letuwai, “Urau, ere dada oruwanga awarudu boya, ne oojo hiniya. Ere taate dada toya?” \p \v 28 Ono wainga Yesus no nere lenigai, “Ji ngalenga letigini, saini dada oruwanga ege heigei nomo saini langa, Fai Nomo Idau no unyi anyakaro bagu nomo sia king langa yafonbona, ono gonga saini waha langa, tere fai ji oojo hiya waha tere fere sia 12 waha langa yafa bonade, nere Israel nebere komowou 12 waha oofa nigagu ganga. \v 29 Onodu nere fai-aita bagu oruwanga ji unyife bode ninanege isidu, nere nebere mata yo, bainege gane yo, ogonege gane yo, amenege gane yo, anyanege gane yo, idanege magenege gane bagu yo, haga yo, awaru wane waha, nere ege 100 todbode, onodu bode nere agenege auma gai-gai hilou yafou waha todbode. \v 30 Onou wa, fai baingaro elebe amugou yafade waha, nere gai huunta yafadbode. Ono gogunga, fai baingaro elebe huunta yafade waha nere, amugou yafodbode.” \c 20 \s1 Yesus no haruwe magana wain haga langa haruwe taane waha, nomo muuji beele lewai. \p \v 1 Yesus no ege benou lewai, “Fai nere amugou yafei nomo bona ji beele beha leni, taate bona, ha laluwa nomo huuna langa yafei nomo wa, fai ete no oula baingaro dorofe. Eringe amina no goidu, nomo wain haga la haruwe tei nomo bona, haruwe magana hanigon bona. \v 2 Nere haruwe magana fati waha la 1-kina tei nomo edo iwane, ono wanenga, mora bagu huuru nigainga nomo wain haga langa goidu haruwe taane. \v 3 Ono ganenga, 9 kilok onou fai anyakaro no kotowou haumu la minidu bona fai ila ewe oto ganenga nerigai. \v 4 Onodu bona no nere waha fere onounga lenigai, ‘Tere manidu yame wain haga la haruwe taagu. Ono wadenga, ji tere haruwe teya waha nomo agou onounga tigon boni.’ \v 5 Ono wainga nere manane. Ono gane, 12 kilok langa, esuwa 3 kilok langa bagu, fai anyakaro no ege goidu bona onounga onowai. \p \v 6 “Ariya 5 kilok esuwa langa onou, no ege golodu kotowou haumu la minidu bona, no fai ila ege walanga oto ganenga nerigedu bona nigai. ‘Taate boya tere ewe auma belanga hoonga oruwa otoya?’ \v 7 Ono wainga nere letuwane, ‘ere fai ete te nomo haruwe te fuwei nomo bona haigei uwa.’ Ono wanenga fai waha lenigai, ‘Tere fere edo goidu yame wain haga la haruwe taagu.’ \p \v 8 “Esuwa wainga, wain haga morou no nomo hoobu fai letuwai, ‘Nere haruwe fai yaure nigahenga mayogonga, nebere haruwe agou nigau, nere fai gai huunta hanigeyaha waha la hugu waridu, amugedu hanigeyaha waha langa usumuwau.’ \v 9 Ariya nere fai 5 kilok esuwa la haruwe hugu warane waha nere maidu 1kina-1kina taane. \v 10 Ono wainga, nere fai amugedu mai haruwe taane waha mayane, nere moni anyakaro tei nomo iwou isane. Ariya uwa. Nere fere oruwa moni 1kina-1kina onounga taane. \v 11 Nere moni taane waha uredu bode, haga morou honggoro tubode \v 12 benou letuwane. ‘Nere fai beha gai huunta mayane, onodu awa etenga haruwe taane, ono wanenga ne moni ere higinaha onounga nere niginaha. Ariya ere eringe aminaha haruwe danga bagu tegeye mai elebe, hoonga danga bagu uwe higaha.’ \p \v 13 “Ono wanenga wain haga morou no haruwe magana nebereha ete letuwai, ne isau, Ji ne inyabamu hinei uwa. Ngasunga ere 1-kina tei nomo edo iwou lewere yo, uwa? \v 14 Ne name haruwe agou tedu bonahe goyau. Ji yame gauwou langa, fai no gai huunta mayaha waha nomo haruwe agou onounga tunaha. \v 15 Wa yame dada. Ji yame gauwou oojodu boni, moni wese wei nomo edo uwa yo? Ji fai waha hilou tafa nigoni wonga, ne taate bona huwanyate inyaba wona? \p \v 16 Onodu Yesus no lewai, “Onounga, fai nere gai huunta yafane waha, nere amugou yafodbode. Fai nere amugou yafane waha, nere gai huunta yafodbode.” \s1 Yesus no umedu ege gidu jayonbona waha le eeiwai. \r (Mak 10.32-34 onodu Luk 18.31-33) \p \v 17 Yesus no golodu Jerusalem manai. No disaipel 12 wahanga hanigainga gaara mani bode, Yesus no benou lenigai, \v 18 “Isagu. Ere elebe Jerusalem maniya. Ono wedenga nere Fai Nomo Idau pris aroro bagu nuuni beele isou fai bagu owonege langa tafa tuwodbode. Onodu bode, nere kot langa tafa tudu bode, no dukote wogunga umei nomo bode beele agili mala karu wodbode. \v 19 Onodu bode, nere fai fereha nigodbode, ono wogunga nere no memesi tubode, gula tubode, nauge abalakawou langa tutui la warod bode. Ono wogunga fati eei langa no ege jayonbona.” \s1 Jems Jon ngare nere anyakaro heigei nomo ono ware. \r (Mak 10.35-45) \p \v 20 Iinga Sebedi oya no nomo idau gane nga nononga waha gaara Yesus bagu mayane, onodu bona, no oula langa afo tuburu kutudu benou lewai, no Yesus dada ete bona isoki tuwonbona. \v 21 Ono wainga Yesus no benou isoki tuwai, “Ne taate dada gau hinina?” Ono wainga no letuwai, “Ne benou lewei nomo gaude hina, yame idafe gane nga beha name huuna langa yafou la, ne hinote langa yafod bodere, ete ne owone hilou langa, ete owone kenao langa.” \p \v 22 Ono wainga, Yesus no beele ege gidu benou letuwai, “Tere dada isokiya waha boya ada isideya. Tere kap ji nyoni waha langa, tere nyei nomo edo yo?” Ono wainga nere leware, “Ere edola.” \v 23 Ono warenga Yesus no lenirai, “Wa ngalenga, tere yame kap langa nyaaru ganga. Ariya faiwei no yame owofe hilou langa yo owofe kenao langa yafei nomo wa, ji yame dada uwa. Sia waha, yame Jijei no fai nebere amina haiya nagai.” \p \v 24 Saini disaipel 10 nere beele waha isidu bode, nere bemu ngare bode honggoro wane. \v 25 Ono wane wa, Yesus no nere yaure nigainga no bagu mayanenga lenigai, “Tere alai, nere king fereha nebere fai-aita bagu oofade nigi-nigide. Onodu fai aroro nere fai-aita bagu nebere beele oojowei nomo bode danga tafa nigi-nigide. \v 26 Onou wa, onowou waha tere gama langa adai inyou. Uwa. Fai no tere gama langa anyakaro yafonbona wonga, ngasunga no tere tebere haruwe magana yafonbona. \v 27 Onodu fai no tere tebere amugou yafona wonga, no ngasunga tebere haruwe fai ewe dorofe yafonbona. \v 28 Onou dorofenga, Fai Nomo Idau mai waha, fai nere no hoyo tuwei nomo bona mei uwa. No nere fai-aita bagu baingaro ejiya nigidu gidu hanigei nomo bona nomo ago auma nigai.” \s1 Yesus no fai nga nononga agenere fosokowou jigemu narai. \r (Mak 10.46-52 onodu Luk 18.35-43) \p \v 29 Yesus nomo disaipel bagu Jeriko taon awadu goyane. Ono ganenga fai-aita bagu baingaro nere Yesus oojo tuwane. \v 30 Ono ganenga fai nga nononga agenere fosokowou, nere jala gisa langa yafare. Ono bodere nere Yesus golo waha maina iwou beele isidu bodere, nere inyangaaro yauredu leware, “Anyakaro, ne Devit Idau, ne ere bonahe augami hinou.” \v 31 Ono warenga fai-aita bagu nere huranere fosokowei nomo beele danga bagu lenirane. Ono ware nere belenere otonga bodere leware, “Anyakaro, ne Devit Idau, ne ere bonahe augami hinou.” \p \v 32 Ono warenga Yesus no otodu bona nere yaure niridu lenirai, “Tere adadu ono tirei nomo gau tirina?” \v 33 Ono wainga nere letuware, “Anyakaro, ne eire agere fokomu harei nomo gau hirina.” \v 34 Ono warenga Yesus no nere bona aau warainga, nomo owo neire agenere langa tafai, ono wainga saini wahanga la, nere agenere ege igei ware. Onodu bodere, nere no oojo tudu goyare.\fig |alt="Jesus heals blind man, another man and two teachers of the law looking on" src="Cn01739B.tif" size="span" loc="Mt 20.29-34" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 20.34" \fig* \c 21 \s1 Yesus no King dorofe Jerusalem huwanya goyai. \r (Mak 11.1-11 onodu Luk 19.28-40 onodu Jon 12.12-19) \p \v 1 Yesus no nomo disaipel ngate mai Jerusalem jugumudu bode, Betfage matane Oliv muju langa heigane. Onodu bode, Yesus no nomo disaipel nga huuru niridu, \v 2 benou lenirai, “Tere matane elebe ureya waha langa minaru. Tere mini bona derenga, donki ete dage tuwou nomo magana ngare oto gorunga nerirau ganga. Onodu malu futu fudu, haniredu ji bagu tamayaru. \v 3 Ono gaderenga, fai ete no beele ete letirei mata wonga wa, tere benou letuwaru, ‘Anyakaro no nere la haruwe bagu,’ Ono waderenga, no fasayadu onou huuru nironga mayod bodere.” \p \v 4 Dada beha amina profet lewai waha, edomuwei nomo bona heigai. \v 5 “Tere Saion fai-aita bagu, beele beha malalamudu lenigagu. ‘Uragu. Tebere king amina maina. No fai unyi uwau dorofe maina, no donki ete jaula langa yafana. No donki magana gila ete la yafa ganga maina.’” \p \v 6 Ariya nere Yesus nomo disaipel goidu, Yesus lenirai onounga ono ware. \v 7 Nere goidu bodere, donki anya magana ngare haniredu mayare, onodu nere neire kolos donki jaulanere la jimaware. Ono warenga Yesus no ouwe langa yafai. \v 8 Ono gainga, fai baingaro nebere kolos uludu jala la jima wane. Ono gane nere ila nauge gala kokorudu, tamai jala la jima wane. \v 9 Ono bode, nere fai-aita bagu jala amugane waha bagu, nere fai-aita bagu ila huunta mayane waha bagu, nere yaure bode lewane, “Devit Idau bonade edega wagu. Fai waha no Anyakaro unyi la maina, Itou no edo fai waha figini tuwonbona, Itou unyi Gai Ouwe la Isou wagu.” \p \v 10 Yesus no Jerusalem huwanya goyainga, nere fai-aita bagu taonha oruwa uredu bode horoto wane, onodu nere nage-nage isoki guru wane, “Fai beha waha no faiwei tigini?” \v 11 Ono wanenga nere fai-aita bagu golo wane waha nere lewane, “No Yesus, no profet, Nasaret taon Galili prowinsha mayaha.” \s1 Yesus no moni kusegou fai tempel haumu langa so nigai. \r (Mak 11.15-19 onodu Luk 19.45-48 onodu Jon 2.13-22) \p \v 12 Onodu bona, Yesus no tempel orei huwanya langa goidu bona fai nere moni kusewei nomo haruwe taane waha aruwanga so nigai. Onodu bona no fai oruwanga nebere tebol moni hoole bode oto wane waha bagu, nere fai neei huuru bode otowane waha nebere sia bagu koresemudu ayaru nagai. \v 13 Onodu bona no lenigai, “Itou nomo buk no benou lena, ‘Yame mata no hauyawei nomo mata inyonbona.’ Onou wa, tere ono tuyanga no yebu fai nebere huwariwei nomo haumu dorofe heigaha.” \p \v 14 Yesus no tempel mata huwanya langa yafa gainga, fai ila agenege fosokowou, ila afenege inyabawou, no bagu mayane, ono wanenga no jigemu nigai. \v 15 Ono-wai waha nere pris aroro bagu nuuni beele isou fai bagu no dodokawou tafa-wai waha urane, onodu bode nere magana mene-mene tempel haumu langa benou yaure ganenga isane, “Devit Idau bonade edega wagu.” Ono wanenga nere huwanyanege inyabawai, \v 16 ono wainga nere Yesus isoki tuwane, “Ne nere beele lede waha isini yo?” Ono wanenga Yesus no lenigai, “Yoo, ji isini. Onou wa tere beele benou waha lelegegu uwa rute, ‘Nere magana mene-mene ne unyite isou-isoude.’ ” \v 17 Onodu nere awa nigidu bona, taon arasai langa goidu, ooru waha langa no Betani langa yafai. \s1 Yesus no lewainga fik nauge kakaregai. \r (Mak 11.12-14 onodu 11.20-24) \p \v 18 Eringe amina Yesus no ege gidu taon mani bona no huweli tuwai. \v 19 Ono wainga no fik nauge ete jala gisa langa oto gainga urai. Onodu bona hugu langa goyai. No goidu bona urai wa no hilou uwau. Ewe gala galanga oto wai. Ono wainga no fik nauge waha benou letuwai, “Ne ege hilou ada heigau. Gai uwanga uwa.” Ono wainga fasadu onou fik nauge waha kakaregai. \p \v 20 Ono wainga nere disaipel waha uredu bode horoto wane. Onodu bode nere lewane, “Adadu bona fik nauge waha no fasadu kakaregaha?” \p \v 21 Ono wanenga Yesus no nebere beele waha ege gidu benou lenigai, “Ji tere ngalenga letigini, tere huwanyatege tigini ngalenga dedu bonade tere ninatege nga bagu uwa wonga, tere edo ji fik nauge ono tunaha dorofe ono wagu ganga. Onodu tere wahanga ada ono wagu. Uwa. Tere muju beha benou letubonade wonga, ‘Ne jaidu bonahe talagedu hiiri langa minau,’ ono wadenga no onou ono wonbona. \v 22 Onodu tere huwanyatege ngalenga wonga hauya bonade wonga, tere dada oruwa tei nomo boya hauyaya waha, tere taagu ganga.” \s1 Nere Yesus isoki tuwane faiwei no unyi anyakaro tuwai. \r (Mak 11.27-33 onodu Luk 20.1-8) \p \v 23 Yesus no tempel nomo orei huwanya langa goidu bona, fai-aita bagu isisiwou nigai. Ono gainga nere pris aroro bagu, Israel nebere mora bagu, maidu bode isoki tuwane, “Ne unyite anyakaro bagu danga bagu alanga elegne boni, dada waha ononi? Onodu danga waha faiwei hinidu haruwe waha tei nomo le hinai?” \v 24 Ono wanenga Yesus no beele ege gidu lenigai, “Ji fere dada ete boni isoki tigonboni. Ono wehenga, tere yame beele tigini ege gidu le hiyei mata wadenga wa, ji fere faiwei no unyife anyakaro haruwe beha tei nomo le hiyai waha letigon boni. \v 25 Sain Jon no yaage bisemu nigai, no onowou waha alanga tai? Wa ha laluwa nomo dada yo, uwa fai neberenga dada?” \p Ono wainga nere beele waha isidu bode nere nage-nage leguruwane, “Ere benou lewoya, ‘Wa ha laluwa nomo dada iwoya wa,’ no benou isoki higon bona, ‘Onou wa tere taate boya no bona huwanyatege ngalenga wegu uwa?’ \v 26 Ariya ere benou leboya wonga, ‘Wa fai neberenga dada,’ iwoya wa, ere nere fai-aita bagu umuge nigoboya. Wa taate bona, nere oruwanga ninanege iside, Jon no profet.” \v 27 Onou waha bode nere beele ege gidu Yesus letuwane, “Ere ada isiya.” Ono wanenga Yesus no lenigai, “Ji fere faiwei no unyife anyakaro hiyai waha ji ada letigon boni.” \s1 Fai ete nomo idau gane nga waha nomo muuji beele. \p \v 28 Yesus no pris aroro bagu, mora bagu ege onou lenigai, “Ariya tere adadu isiya? Fai ete no nomo idau gane nga. No goidu bona idau motuwa benou letuwai, ‘Yame magana, ne elebe wain haga la goidu bonahe haruwe tau.’ \v 29 Ono wainga idau motuwa umamu letuwai, Jijei, ji awani, onodu iinga no ninau ege ubuludu wain haga la goyai. \v 30 Ariya umamu no ege idau menakele bagu goidu beele onounga letuwai, Ono wainga idau no umamu letuwai, ‘Yoo jijei,’ Ariya no wain hagala goyei uwa. \v 31 Ariya idau gane nga waha, faiwei no umamu bolou tigini oojowai?” Ono wainga nere lewane, magana motuwa waha. \p Ono wanenga Yesus no lenigai, “Ji tere ngalenga letigini, nere fai takis tegou bagu, nere aita longi tafa bode golo gou bagu, nere waha tere feiya tigidu bode nere amugedu Itou nomo huuna la yafou waha la yafodbode. \v 32 Taate bona, Jon yaage bisemu nigi gou no tere bagu mayai waha no onowou hilobainga abitimu tigai. Ariya tere no boya huwanyatege ngalenga wegu uwa. Ariya nere takis tegou fai bagu, nere longi tafagou aita bagu, nere Jon yaage bisemu nigigou bode huwanyanege ngalenga wane. Ariya tere waha ureye, onodu tere ege ninatege ubuludu boya, no boya huwanyatege ngalenga wegu uwa.” \s1 Nere fai inyaba wain haga oofa wane waha nomo muuji beele. \r (Mak 12.1-12 onodu Luk 20.9-19) \p \v 33 Yesus no fai aroro ege benou lenigai, “Tere muuji beele ete isagu. Fai ete no wain haga tedu bona orei atai. Onodu bona haga huwanya langa, no wain fatu ilei gonga furususuwei nomo u-u ete tenk dorofe konodu bona, no mata ete, nere fai walanga yafabode haga oofawei nomo bona tafai. Onodu no haga waha fai ila moni kusewei nomo owonege langa tafai. Onodu no matane ete baae langa goyai. \v 34 Ariya wain nauge hilou heigei nomo saini jugu gainga, no nomo haruwe magana huuru nigainga, nere no nomo wain hilou elege fuwei nomo bode wain haga langa goyane. \v 35 Ono wai wa, nere fai haga langa haruwe taane waha, nere no nomo haruwe magana hanigedu bode, ete wari bode, ete dukote wanenga ume gainga, ete megebu ayarudu warane. \v 36 Ono wanenga iinga, haga morou no haruwe magana ila huuru nigainga nere bagu goyane. No menanga baingaro huuru nigai, no amina huuru nigai waha feiya tuwou. Ono wainga nere fai haga langa haruwe taane waha, nere haruwe magana waha fere onounga ono nigane. \p \v 37 “Ariya iinga haga morou no, nomo idau huuru tuwainga nere bagu minai. Onodu no lewai, ‘nere ji yame Idafe nomo bolou oojo wodbode.’ \v 38 Onou wa, nere haruwe fai nomo Idau maigainga uredu bode, nere nage-nage benou leguruwane, ‘fai beha, no umamu nomo dada oruwanga elegon bona, awadenga ere dukotedu boya, ere haga beha toboya.’ \v 39 Onodu bode, nere yaasu tudbode wain haga dui langa te kaite tuwanenga goyainga, dukote wane. \v 40 Ariya Yesus no nere isoki nigai, tere adadu isiya? Saini wain haga morou nogo mayona waha, no wain haga oofagou haruwe fai adadu ono nigonbona?” \p \v 41 Ono wainga nere letuwane, “No fai inyaba waha tigini, inyabamude nigonbona. Onodu bona no wain haga waha, fai ila nigonga oofa wodbode, onodu da faasi wei nomo saini langa, nere da komomudu bode, no tuwod bode.” \p \v 42 Onodu Yesus no benou isoki nigai, “Tere Itou nomo buk langa beele matau inyina waha lelegegu uwa rute? Beele waha no benou, \q1 ‘Nere mata taugou fai, \q3 nere megebu inyaba idu bode te kaitane waha, \q2 elebe megebu waha no mata gulu langa mata orei dangamuwei nomo megebu amugou. \q1 Anyakaro no nogo dada waha \q3 ono wanga heiganga ureyaha, \q3 no gai hilobainga.’ \m \v 43 Onou waha boni ji tere letigini, Itou no nomo huuna langa yafou waha tere owotege langa ngatege tedu bona, nere fai-aita ani nere Itou nomo huuna langa yafei nomo kauni heigemude waha nigonbona. \v 44 Onodu fai no megebu waha jaula langa mebodu wona wa, no furususudu memejira kura wonbona. Onodu megebu waha no fai ete jaula langa meboduwei mata wonga wa, megebu waha no gai inyabamu de tuwonbona.” \p \v 45 Nere pris aroro bagu nere Farisi bagu, nere Yesus no muuji beele lewai waha isidu bode, no nere bona lena wou nere isane. \v 46 Onou bode nere Yesus yaasu tuwei nomo gau nigai, ono wane wa, nere fai-aita bagu bode umugane, wa taate bona, fai-aita bagu nere isane, Yesus no profet. \c 22 \s1 Fai-aita ngare te guru gorunga da anyakaro ajei nomo muuji beele. \r (Luk 14.16-24) \p \v 1 Yesus no ege fai aroro muuji beele ete benou lenigai, \v 2 “Ha laluwa nomo huuna la yafou no king ete nomo onowou dorofe. Nomo idau aita tona ono gonga, king no da anyakaro ajona bona. \v 3 Ngasunga no fai ila, fai-aita ngare teguruwei nomo da anyakaro ajou langa yafei nomo ngado nigai. Onodu da nyei nomo fati waha langa, no haruwe magana fai nere waha hanigei nomo huuru nigai. Ono wainga nere mayei nomo awane. \v 4 Ono wanenga no ege nomo haruwe magana ila huuru nigi bona benou lenigai, ‘Tere goidu bonade fai ji ngado nigene waha benou lenigagu, “Tere isagu. Ji dada amina haiyanaha. Yame bulmakao madowa bagu, kaafa genege ngasagou ila bagu ere dunege kote boroyaha. Onodu dada oruwa haiya boronaha inyina. Waha bona tere fai-aita bagu te guruwou da waha la mayagu.” ’ \p \v 5 “Ono wanenga haruwe magana goidu fai waha lenigane, ariya nere isei nomo awadu heige harawane. Fai ete nomo haga langa goyai, ete nomo moni haruwe tona goyai. \v 6 Ariya fai ila nere king nomo haruwe magana tatari nigidu danga bagu, narigedu dunege kote wanenga umeru wane. \v 7 Ono wanenga king no houmu mayainga, nomo oota fai huuru nigainga goidu bode, nere fai nomo haruwe magana dunege kotewane waha, dunege kotedu usumu nigane. Onodu matane biti nagane. \p \v 8 “Onodu bona king no nomo haruwe magana lenigai, ‘Fai-aita bagu te guruwei nomo ajou anyakaro haiya boro naha inyina, fai lenigene waha nere da beha langa mayei nomo fai hilou uwa. \v 9 Onou waha bona, tere goidu jala hao oruwa la oto wagu, onodu fai oruwanga nerige bonade, lenigadenga maidu bode aita fai ngare te guruwou nomo ajou anyakaro la yafode.’ \v 10 No onou lenigainga, nere goidu bode jala hao oruwa la oto bode, fai baingaro, inyaba bagu hilou bagu komomu nigidu bode, leniganenga mayane. Nere waha maidu bode ajou anyakaro la yafanenga haumu bolowai. \p \v 11 “Ono ganenga, king no fai waha nerigonbona gamu goyai. No fai waha fele-fele nigi bona, fai ete no fai-aita bagu te guruwou fati langa kolos hilou langa mujaride onou mujariwei uwa urai. \v 12 Onodu king no fai waha isoki tuwai, ‘Eei, baabo ne adadu boni kolos hilou la mujariwei uwa gomu mainaha?’ Ono wainga, fai waha no king beele ete letuwei uwa. \v 13 Ono wainga king no haruwe magana lenigai, ‘Tere fai beha owo afo bagu maalu la dage tudu, malala agugu la kaite tuwagu. Agugu haumu waha langa nere merei nomo lali bode manege gidodo‑gidodode.’ \p \v 14 “Isagu, Itou no fai baingaro yaure nigi-nigina, ariya no fai etenga-etenga wahanga, nere huwanya mayei nomo hangada nigi-nigina.” \s1 Nere Sisa nomo takis edo tuwode yo, uwa? \r (Mak 12.13-17 onodu Luk 20.20-26) \p \v 15 Farisi nere Yesus kot la tafa tuwei nomo jala kuru bode beele ngado wane. Nere Yesus yaawa tuwogunga, no beele ete nyabulu wonga, nere no nogo nomo beele langa no kot langa tafa tuwei nomo bode ninanege isane. \v 16 Onodu bode, nere nebere disaipel bagu, Herot nomo fai ila bagu, huuru niganenga Yesus bagu goidu bode, benou letuwane, “Isisi higigou fai, ere isiya, ne beele ngalenga tigini legou. Ne ngalenga beele langa, fai-aita bagu Itou nomo onowou boni isisiwou nigi-nigini. Ne fai ete boni ada umuge umugeni. Uwa. Ne fai oruwa la, beele onounga leleni, edo nere unyinege bagu yo, nere unyinege uwau. \v 17 Waha bona ne lehigau. Ne adadu isini? Ere edo Sisa takis tuwoya yo, uwa?” \p \v 18 Ariya, Yesus no nebere ninanege isou inyaba waha amina isai, onodu lenigai, “Tere yaawa wou fai, tere taate boya ji wala-wala hiya?” \v 19 Onodu bona, no lenigai, “Tere takis tafa‑tafaya waha moni ete abitimu hiyadenga uroni.” Ono wainga, nere moni ete tamaidu tuwane. \v 20 Ono wanenga Yesus no isoki nigai, “Be faiwei nomo anu bagu, nomo unyi bagu inyina?” \v 21 Ono wainga nere letuwane, “Sisar nomo.” Ono wanenga Yesus no lenigai, “Ariya, Sisar nomo dada waha tere Sisar tuwagu. Itou nomo dada waha tere Itou tuwagu.” \p \v 22 Onou lenigainga, nere beele waha isidu horoto wane. Onodu bode, nere Yesus awa tudu harawane. \s1 Nere Sadyusi, fai umedu ege gidu jaide waha bode Yesus isoki tuwane. \r (Mak 12.18-27 onodu Luk 20.27-40) \p \v 23 Fati wahanga la, nere Sadyusi Yesus bagu heigane. Nere fai waha le-lede, nere fai umeru wane waha ege ada jayode bode. Ariya nere Yesus benou isoki tuwane, \v 24 “Isisi gou fai, Moses no benou lewai, ‘Fai ete no magana uwau langa umei mata wonga, bemu no oyomu tedu bona nomo magana heigemu wonbona, ono wonga bemu nomo ganemuha fai ada usu wona.’ \v 25 Ariya amina nere bemu-bemu 7, ere gama langa yafane. Onodu amugou no aita tedu yafa bona no umaiha, ariya no magana uwau. Ono wainga nomo bemu no nomo oyomu tai. \v 26 Onodu bemu mogo tagawou fere magana uwau langa umai, onodu ei fere onounga, goi 7 langa edo wai. \v 27 Nere oruwa umeru bore wanenga, gai huunta langa aita fere umaiha. \v 28 Ariya ne lewau. Saini nere fai umedu ege gidu jayane la, aita waha no nere bemu-bemu 7, waha langa faiwei nomo aita tigini yafonbona? Ne isini, nere oruwanga no te tuwane.” \p \v 29 Ono wanenga Yesus no beele ege gidu benou lenigai, “Tere hilou beele Itou nomo buk la inyina waha ada isiya. Onodu tere Itou nomo danga boya fere ada isiya. Onou waha boya tere beele le nyabulu ya. \v 30 Saini fai umeru wane waha ege gidu jayode langa, nere fai-aita bagu ada te guru wode. Uwa. Nere ha laluwa nomo ensel dorofe yafodbode. \p \v 31 “Onou wa, fai umedu ege gidu jayei nomo beele waha, ji tere isoki tigon boni. Itou no beele tere bona lewai waha, tere lelegegu uwa rute? No benou lewai, \v 32 ‘Ji Abraham nomo Itou, ji Aisak nomo Itou, ji Jekop nomo Itou.’ Itou no nere umou fai nebere Itou uwa. No fai agenege auma yafade waha nebere Itou.” \v 33 Ono wainga, nere fai-aita bagu waha isidu bode, nere nomo beele bode horoto wane. \s1 Itou nomo nuuni beele amugou. \r (Mak 12.28-31 onodu Luk 10.25-28) \p \v 34 Saini Farisi nere, Yesus Sadyusi beele langa huranege fosokomu nagaha iwou isidu, nere no bagu mayane. \v 35 Nere gama la, fai ete no nuuni beele nomo isou fai. No Yesus wala-wala tuwei nomo bona benou isoki tuwai, \v 36 “Isisiwou fai, nuuni beele adoha no amugou, onodu nuuni beele oruwa feiya nigou?” \p \v 37 Ono wainga Yesus no letuwai, “ ‘Tere Itou gau tuwagu, ere ebere Anyakaro. Tere tigini tebere huwanyatege langa, tebere hauri langa, tebere ninatege langa, gaude tuwagu.’ \v 38 Nuuni beele beha no anyakaro, onodu no gai tigini amugou. \v 39 Ariya, nuuni beele nga langa fere onounga. Waha benou, ‘Ne nage boni gau hinina dorofe ilibane gane bonahe fere gau hinou.’ \v 40 Nuuni beele nga beha, nere nuuni beele oruwa nebere, onodu profet nebere beele hugu.” \s1 Yesus no fai Itou hangada tuwai waha bona Farisi isoki nigai. \r (Mak 12.35-37 onodu Luk 20.41-44) \p \v 41 Farisi nere komodu yafa ganenga, Yesus no isoki nigai, \v 42 “Tere fai Itou no nomo fai-aita bagu gidu hanigei nomo hangada tuwai waha boya adadu isiya? No faiwei idau?” Ono wainga nere benou letuwane, “Devit Idau.” \p \v 43 Ono wanenga, Yesus no benou isoki nigai, “Ariya, onou waha adadu bona Hauri Guuni no Devit ninau tuwainga Devit no fai waha ‘Anyakaro’ tuwai? Devit no benou lewai, \q1 \v 44 ‘Anyakaro no yame Anyakaro benou letuwai, \q1 “Ne yame owofe hilou langa yafa gahenga, \q2 goidu saini ji name honggoro fai, \q1 name huuna langa logosi nigehe yafode \q2 langa edo wonbona.” ’ \m \v 45 Tere uragu. Devit no nogo fai waha yame Anyakaro iwai. Ariya adadu bona fai waha no Devit idau?” \p \v 46 Ono wainga nebereha ete no Yesus nomo beele ege gidu letuwei nomo edo uwa. Onodu, fati waha la hugu waridu, nere ege Yesus dada ete bode isoki tuwei nomo umugane. \c 23 \s1 Nere Farisi bagu, nuuni beele isou fai bagu, onowou inyaba ono onode. \r (Mak 12.38-39 onodu Luk 11.43 onodu 11.46 onodu 20.45-46) \p \v 1 Iinga, Yesus no fai-aita bagu nomo disaipel bagu, beele malalamudu lenigai. \v 2 No benou lewai, “Nere nuuni beele isou fai bagu, nere Farisi bagu, nere nuuni beele isisiwou tigi-tigide, Moses onowai dorofe. \v 3 Onou waha bona, beele oruwanga nere letigide waha, tere isidu bonade oojo wagu. Ariya onowou nere ono-onode waha tere adai oojo wagu. Uwa. Nere beele baingaro le-lede, onodu nere nage ada oojo-oojode. \v 4 Nere dada ou bagu ngaradu bode, fai boilanege langa aulemu nigi ganenga, fai nere aulei nomo haruwe danga tetede dorofe. Onodu nere nage, menanga hoyo nigidu aulei nomo owonege ada nigi-nigide. \v 5 Nere dada oruwa ono-onode wa, nere ono wogunga fai nerigei nomo bode. Nere hauyawou wele aroro dage-dagede, onodu nebere kolos ufaroro mutu langa string ufalai dage dagede. \v 6 Nere ajou anyakaro langa, sia hilobainga waha tei nomo gaude nigi-nigina, onodu bori mata langa yafei nomo haumu fere onounga. \v 7 Nere fai-aita bagu komowou haumu langa kaiye nigei nomo gau nigi-nigina, onodu nere ‘Isisiwou fai nigei nomo bode, gaude nigi-nigina.’ \p \v 8 “Onou wa, nere fai tere ‘Isisiwou fai adai tigode.’ Uwa. Etenga nogonga no tere tebere isisi tigi gou fai, ono ganga tere oruwanga bemu-bemu yafaya. \v 9 Ono bonade, oula belanga fai ete te no tebere jijei adai tuwagu. Etenga mene ha laluwa langa yafana waha, no tebere Ametege. \v 10 Onodu tere ‘Mora bagu,’ adai tigogu. Tere tebere mora bagu etenga nogonga wa, fai Itou nogo fai-aita bagu gidu hanigei nomo hangada tuwai. \v 11 Tebere fai Anyakaro no tebere haruwe fai yafonbona. \v 12 Fai no nogo unyi isouna waha, no nomo unyi esene minona bona. Onodu fai nogo nomo unyi esenemuna waha, no unyi anyakaro tonbona.” \s1 Yesus no isou fai nere Farisi bagu fanyimu inyaba ono wane waha bona lenigai. \r (Mak 12.40 onodu Luk 11.39-52 onodu 20.47) \p \v 13-14 Yesus no ege benou lewai, “Tere nuuni beele isou fai bagu, Farisi bagu, tere ure dewagu. Tere fai huratege nga bagu. Tere fai-aita bagu hogonege langa, ha laluwa nomo huuna langa yafou waha, jauli sesemu nagi-nagiya. Tere tage huwanya ada goi-goiya. Ariya nere fai-aita bagu huwanya goyode ono ganenga, tere nebere jala taa nagi-nagiya. \p \v 15 “Tere nuuni beele isou fai bagu, Farisi bagu, ure dewagu. Tere huratege nga bagu. Tere fai etenga nogonga awa tuwadenga tebere disaipel heigei nomo boya, tere hiiri oruwa, oula oruwa langa golo-goloya. Saini no disaipel heiganga, tere no ono tugeyenga tere tage dorofe eeya ha langa goyei nomo fai dorofe heige heigena. Tere ono tugeyenga no onowou inyaba tere feiya tigou ono-onona. \p \v 16 “Tere agetege fosokowou, tere fai jala abitimu nigagu ganga ono onoya, tere ure dewagu. Tere benou le-leya, ‘Fai no Itou nomo mata bona ledu, ngalenga tigini ouwe la iwona wa, wa dada ewe. Onou wa, fai no gol Itou nomo mata la inyina idu, ngalenga tigini ouwe la iwona wa, no tigini lewaha onou ono wonbona.’ \v 17 Tere dabu taidu agetege fosokowou, Taate dada no Itou ago la amugou? Gol yo, uwa, Itou nomo mata? Tere isiya, gol no Itou nomo mata langa inyina, wahanga ono tuganga gol no Itou nomo dada heige heigena. \v 18 Onodu fere tere le-leya, ‘Fai no alta bona ledu, ngalenga tigini ouwe langa iwona wa, wa dada ewe. Onou wa, eeya muru wari fugou dada alta ouwe langa inyi gonga ngalenga tigini iwona wa, ariya, wa no tigini lewaha onou ono wonbona.’ \v 19 Tere agetege fosokowou, taate dada no Itou ago langa amugou? Eeya muru warou dada yo, uwa alta no amugou? Tere isiya, toota eeya muru warei nomo da dada alta langa otode, waha no ono ganga eeya muru warou no Itou nomo dada heigena. \v 20 Onou waha bona fai no alta unyi te bona lena, ngalenga tigini ouwe la, onona wa no alta nomo beele bagu, dada oruwanga ouwe langa inyina waha bagu dangamuna. \v 21 Onodu fai no Itou nomo mata waha unyi tedu bona lewona, ngalenga tigini ouwe langa, onona waha, no nomo beele Itou nomo mata bagu, Itou nogo mata langa yafana waha dangamuna. \v 22 Ariya, fai no ha laluwa unyi te bona lena, ngalenga tigini ouwela, wa no nomo beele Itou nomo sia langa, Itou nogo sia waha langa yafana waha dangamuna. \p \v 23 “Tere nuuni beele isou fai bagu tere Farisi bagu, ure dewagu. Tere huratege nga bagu. Haga nomo sayori dada mene-mene oruwanga waha, tere matau 10 langa wesedu boya, etenga ulate waha Itou tutuya. Onou wa tere nuuni beele ulate anyakaro oruwa waha aweyeha, wa onou, fai haawe nigei nomo onowou tigini nomo beele bagu, augami guruwei nomo fanyimu bagu, onodu huwanyage ngalengawei nomo fanyimu. Hilobainga tere nuuni beele anyakaro waha oojowei nomo danga tafa boya, nuuni beele ila fere awegu uwa. \v 24 Tere fai agetege fosokowou, tere fai jala abitimu nigoya onoya, tere fai nomo oore langa kakadi menakele mene waha uredu, te kaitona onona dorofe. Onowai waha no kamel oore langa inyai waha urei uwa, no nyidu bona, tigini nyikulu-wai dorofe. \p \v 25 “Tere nuuni beele isou fai bagu Farisi bagu, ure dewagu. Tere fai huratege nga bagu. Tere kap plet bagu aula la wahanga huge deya, ariya huwanya langa da dada tafaya waha tere tagenga boya isi boya, yebu fanyimu langa elege elegeya. \v 26 Ne Farisi, ne agene fosokowou. Ne kap huwanya amugedu hugau, ono wahenga nomo aula langa fere eege heigonbona. \p \v 27 “Tere nuuni beele isou fai bagu, Farisi bagu, tere ure dewagu. Tere fai huratege nga bagu. Tere matmat gorenga kaamba langa kiyo wane dorofe. Malala langa nomo urou hilobainga, onou wa, huwanya langa fai umou ngedenege bagu, dada jijiga bagu oruwa bolowou inyina dorofe. \v 28 Tere fere onou dorofenga yafaya. Nere fai tebere getege gala uredu bode ninanege iside wa, tere fai tigini. Onou wa huwanyatege langa tere yaawa wou bagu, nuuni beele feiyawou nomo fanyimu bolo tigou.” \p \v 29 Yesus no ege benou lewai, “Tere nuuni beele isou fai bagu, Farisi bagu, tere ure dewagu. Tere fai huratege nga bagu. Tere profet nebere matmat hilobainga tafa nagi-nagiya, onodu fai tigini nebere matmat mujarimu nagi-nagiya. \v 30 Onodu boya tere leya, ‘Ere asaage gane nebere saini langa yafedege wa, ere hoyo nigidu profet dunege ada kote wedege.’ \v 31 Beele waha langa tere tage benou abitiya, tere fai profet dunege kote wane waha nebere idanege gane dorofe. \v 32 Ariya, tere fasayadu goidu bonade tebere asatege gane nebere onowou inyaba edomu wagu. \v 33 Tere maangi inyaba. Itou no tere kot langa tafa tigonga tere umou ha langa goyagu ganga. Onodu tere adadu hilou yafagu? \p \v 34 “Onou waha bona tere isagu. Ji profet bagu, nere fai ninanege hilou bagu waha, nere nuuni beele isou fai bagu, huuru nigehenga tere bagu mayodbode. Ono wehenga, tere ila dunege kote wagu ganga, ila nauge abalakawou la narigagu ganga, ila tebere bori mata huwanya la tolo nigagu ganga. Ono bonade tebere taon la so nigadenga nere haradu taon fere langa goyodbode. \v 35 Onou waha bona nere fai oruwanga, fai nere genege beele uwau oula belanga yafa ganenga dunege kote wanenga umeru wane waha, nebere nyabuluwou wa terenga la inyonbona. Abel langa hugu waridu mai Sekaraia, Berekia idau langa edo wai, fai waha no tere Itou nomo mata bagu, alta bagu gama langa dukote weyenga umai, onou bona tere tage onowou inyaba beha nomo ou aulagu ganga. \v 36 Ji ngalenga letigini, Onowou inyaba beha nomo agou inyaba oruwanga elebe fai-aita bagu yafaya saini beha langa heigonbona.” \s1 Yesus no Jerusalem bona aau warai. \r (Luk 13.34-35 onodu 19.41-44) \p \v 37 “Jerusalem, Jerusalem, ne profet dunege kote genenga umeru umerude, ono boni Itou no nomo haruwe fai, ne bagu huuru nigi ganga maide waha, hanigedu dunege kotewei nomo boni megebu aya nagi nagini. Saini baingaro ji name magana elegedu komomu nigei nomo ononi. Teewe anya nomo magana hadimu la kuromu nigina dorofe. Ariya tere awa awaya. \v 38 Isagu. Elebe tebere matane inyabadu ewenga inyonbona. \v 39 Ariya ji benou letigini, Tere ji ege ada yeriyagu ganga, goi saini tere lewagu ganga, ‘Itou no edo, fai Anyakaro unyi langa maina waha figini tuwonbona.’” \c 24 \s1 Yesus no tempel inyaba wonbona lewai. \r (Mak 13.1-2 onodu Luk 21.5-6) \p \v 1 Yesus no tempel awadu bona goyai. Ono gainga, nomo disaipel nere, no tempel mata abiti tuwei nomo bode, no bagu mayane. \v 2 Ono wane wa, no beele beha lenigai, “Tere mata hilou-hilou beha oruwanga ureya yo? Ji tere ngalenga letigini, nere megebu ete te, ada awo gonga megebu ete jaula langa inyonbona. Nere oruwanga koresedu bode, elegedu ayaru wogunga minona bona.” \s1 Yesus no ou baingaro heigon bona lewai. \r (Mak 13.3-13 onodu Luk 21.7-19) \p \v 3 Yesus no Oliv muju langa yafai, ono gainga nomo disaipel nere nagenga no bagu maidu bode isoki tuwane, “Ne ere lehigau, agoi nere dada waha heigod bode? Taate naani amugedu heigon bona, ono wonga ere isoboya, ne ege gidu mayoni ono genenga oula beha usu wona onona?” \p \v 4 Ono wanenga Yesus no ege gidu lenigai, “Tere ure dewagu. Gamaji fai ete yaawa tigoga. \v 5 Taate bona fai baingaro nere maidu bode nere ji unyife te bode lewodbode, ‘Ji fai beha, Itou no fai-aita bagu ege gidu hanigei nomo beele agili mala karuwai waha.’ Ono bode nere fai-aita bagu baingaro yaawa nigodbode. \v 6 Tere oota anyakaro bolou aagu gadenga, oota anyakaro heigena iwou beele ananu isagu ganga. Tere ure dewagu. Tere adai horoto wagu. Dada waha tigini heigon bona, onou wa fati usuwou heigei uwa. \v 7 Fai ila jaidu fai fereha bagu oota jaimu wodbode. Onodu king ete nomo fai jaidu, king ila nebere fai bagu oota jaimu wodbode. Ha ila langa nere maau saini anyakaro, ono gonga oula mimi monbona. \v 8 Dada beha nere, aita magana bisei nomo bode amugedu jimiri tede dorofe. \p \v 9 “Saini waha langa nere, tere jimiri bagu, ou bagu, tigei nomo bode hatigode bode, onodu dutege kote wogunga umeru wagu ganga. Ono wogunga nere fai-aita bagu oruwa, tere bode huwanyanege inyaba wodbode, taate bona, yame unyife tere langa inyina. \v 10 Ono gogunga saini waha langa, fai-aita bagu baingaro ji bode huwanyanege ngalenga wai waha ege awod bode, onodu nere nage-nage honggoro guru bode, nere nage honggoro fai owonege langa tafa guru wodbode. \v 11 Ono gogunga, yaawa profet baingaro nere jaidu bode, fai-aita bagu baingaro yaawa nigodbode. \v 12 Onowou inyaba anyakaro heigonbona, onou waha bona, fai baingaro gaude guruwou fanyimu awodbode. \v 13 Onou wa, fai-aita bagu nere danga tafadu yafa gogunga goi fati usuwou la heigona wa, Itou no ege gidu hanigon bona. \v 14 Ono wogunga, nere Itou nomo huuna langa yafou waha nomo hilou beele, ha-ha oruwa langa malalamudu legogunga, nere fai-aita bagu oruwanga edo isodbode, waha mogo langa fati usuwou heigon bona.” \s1 Dada gai inyaba waha heigon bona. \r (Mak 13.14-23 onodu Luk 21.20-24) \p \v 15 Yesus no ege benou lewai, “Dada gai inyaba amina profet Daniel no lewai waha, Itou nogo nomo mata langa oto gonga uragu ganga.” Fai ete no beele beha lelegena waha, no isi dewou. \v 16 “Saini waha la, fai-aita bagu Judia distik langa yafade waha, nere edo haradu ha muju bagu la manode. \v 17 Fai ete no nomo mata ouwe la yafa bona wonga, saini no heige bona nomo dada jauli la elegei nomo ninau adai isou. \v 18 Fai ete no nomo haga la golona waha, no ege gidu matane maidu, nomo mata la kolos ufaro adai tou. \v 19 Saini beha la, nere aita genege bagu waha, nere aita magana momodo eeme aare nigide waha agenege gami bagu. \v 20 Tere hauya wagu, onou ono bonade wonga, tere uliya saini la, Bori saini la, ada hara wagu. \v 21 Saini waha langa ou anyakaro heigonbona. Saini oula eege langa maidu elebe langa ou onouha ete amiha heigei uwa. Onodu huunta langa fere ou onouha ege ada heigona. \v 22 Onodu Itou no ou waha nomo saini ada tutumuwou wage, wa fai-aita bagu oruwanga yaae wage. Onou wa no fai-aita bagu amina hangada nigai waha bona ninau isai. Waha bona no saini waha tutumu wonbona. \p \v 23 “Saini waha langa, fai ete no tere letigon bona, ‘Uragu, fai Itou no nomo fai-aita hanigei nomo hangada tuwai waha, benu yafana’, o ‘wonu yafana. Ono wogunga’, tere nebere beele bonade huwanyatege adai ngalengawou. \v 24 Taate bona, fai ila maidu bode, yaawa beele benou letigod bode, ‘Ji fai beha Itou nomo fai-aita bagu gidu hanigei nomo hangadawai,’ o ‘profet ete.’ Onodu nere dodokawou aroro tafa bode, dada hogo fere-fere ono wogunga heigon bona. Nere fai-aita bagu baingaro hilalamu nigei nomo ono wodbode, nere edo wonga wa, fai-aita bagu Itou nogo nomo hangada nigai fere hilalamu nigei nomo ono wodbode. \p \v 25 “Onou waha bonade tere isagu. Ji dada waha oruwa iinga huunta la heigon bona waha boni ji letigi borowene. \v 26 Onou waha bona, nere benou letigi bode wonga, ‘Uragu. No ha ete fai uwau la yafana,’ ariya tere ha walanga adai goyagu. Onou wa, nere letigod bode, ‘Uragu. No mata waha huwanya langa yafana,’ ariya tere nebere beele waha bonade, huwanyatege adai ngalengawou. \v 27 Tere isiya, saini amili fililai na waha, nomo lala hoonga mayou la heigedu tigini laladu hoonga minou la mini-minina. Ariya Fai Nomo Idau mayona la, no onounga ono wonbona, ono gonga fai-aita bagu oruwanga urodbode. \p \v 28 “Haumu fai umeru wane waha, genege gala jiride langa mojenga maidu haumu wahanga la komo-komode.” \s1 Iinga Fai Nomo Idau monbona. \r (Mak 13.24-27 onodu Luk 21.25-28) \p \v 29 Yesus no ege onou lewai, “Ou anyakaro nomo saini waha usu gonga, ariya fasayadu onou, hoonga agugu wonbona, ono gonga ole ada lala wonbona, ono gonga baatu taene awa tudu orososo wodbode, ono gonga taene nomo dada danga bagu inyide waha terere wodbode. \v 30 Saini waha langa, Fai Nomo Idau nomo naani taene langa heigon bona, ono wonga nere oula nomo fai-aita bagu oruwanga merode bode. Ono bode, nere Fai Nomo Idau no danga anyakaro bagu, lala anyakaro bagu ha laluwa nomo agau ouwe langa yafadu me gonga urodbode. \v 31 Onodu bona, no nomo ensel huuru nigonga, nere bigul bolou anyakaro bagu medu bode, fai-aita bagu no nomo bona hangada nigai waha komomu nigodbode. Nere goi oula mutu gai usuwou langa edodu bode, hanigedu mayodbode.” \s1 Tere fik nauge langa isou taagu. \r (Mak 13.28-31 onodu Luk 21.29-33) \p \v 32 Yesus no ege onou lewai, “Tere dabu fik nauge langa isou taagu. Saini no nomo tuwa no yowo bagudu nomo gala ege fekuna wa tere alai, elebe hoonga hilou mayei nomo saini. \v 33 Onou dorofenga, saini tere dada waha oruwanga heigonga ure bonade, ariya tere edo isagu ganga, Fai Nomo Idau mai jugu waha, arasai langa otona. \v 34 Ji tere ngalenga letigini, nere fai-aita bagu elebe saini beha nomo, nere umeru wegu uwa langa, dada waha oruwanga heigod bode. \v 35 Taene oula bagu usu wonbona, ariya yame beele no ada usu wona.” \s1 Saini dada beha heigon bona waha fai ete te ada isina. \r (Mak 13.32-37 onodu Luk 17.26-30 onodu 17.34-36) \p \v 36 “Onou wa, fai ete te no fati waha, awa waha la, dada waha heigon bona waha isei uwa. Nere ensel ha laluwa langa ada iside. Idau fere no ada isina. Umamu nogonga no isina. \v 37 Fanyimu nere Noa nomo saini langa ono wane, fanyimu onounga nere Fai Nomo Idau ege gidu mayei nomo langa ono wodbode. \v 38 Saini kuwei anyakaro heigei uwa inyi gainga, nere da nyi bode, yaage nyi bode, nere fai-aita bagu te guru ganenga, goi saini, Noa no waaga huwanya goyai la haawewai. \v 39 Dada waha nere la heigon bona nere isegu uwa, nere onounga yafa ganenga goi kuwei anyakaro heigedu bona, fai-aita bagu waha oruwa yosomu nigai. Onowou wahanga la, Fai Nomo Idau mayonbona la heigon bona. \v 40 Fai nga nononga haga langa yafodbodere, ono gorunga Itou no ete hau bona ete awa tuwonga yafonbona. \v 41 Aita nga nononga wit flawa beret bitei nomo ubulu bodere yafa gorunga, Itou no ete hau bona, ete awa tuwonga yafonbona. \v 42 Onou waha bona tere oofade wagu. Taate fati langa tebere Anyakaro mayona waha tere ada isiya. \v 43 Tere dada beha bonade ninatege isagu. Mata morou no, yebu fai ooru taate saini nomo mata langa mayei nomo amugedu isi bona wonga, no nomo mata oofa wonbona, no yebu fai awa tuwonga, nomo mata ada koraidu huwanya goyona. \v 44 Onou waha bona, tere fere haiya wagu. Fai Nomo Idau no saini ete tere isei uwa langa no mayonbona.” \s1 Haruwe magana hilou bagu inyaba bagu nomo muuji beele. \r (Luk 12.42-46) \p \v 45 “Haruwe magana adoha no isou hilou bagu, onodu no haruwe hilou tetena? Haruwe magana onouha waha, nomo mora bagu haruwe magana ila oofa nigei nomo hangada tutuna, onodu nomo haruwe magana da nigei nomo saini tigini nomo mora bagu hangadawai onounga la nigi-nigina. \v 46 Haruwe magana onouha waha, saini no haruwe te gonga nomo mora bagu ege gidu mai urona wa, no edo edega wona. \v 47 Ji tere ngalenga letigini, haruwe magana waha, mora bagu nomo dada oruwa oofawei nomo tafa tuwonga yafonbona. \v 48 Onou wa, haruwe magana inyaba no nogo huwanya la ninau isonbona, ‘Anyakaro no fasadu ada mayonawou,’ \v 49 onodu no haruwe magana ilibumu gane narigou hugu wari bona, sipak fai ilibumu gane bagu da nyi bode yaage nyi gogunga. \v 50 Ariya fai anyakaro no fati ete la gidu mayonbona, saini no nomo haruwe magana haiyawei uwa la, onodu fati ete no isei uwa la. \v 51 Onodu bona fai anyakaro no haruwe magana waha inyabamude tuwonbona, onodu no yaawagou fai bagu tafa tuwonga yafodbode. Wa nere fai huranege nga bagu. Haumu waha langa, nere mere bode manege gidodo wodbode.” \c 25 \s1 Aita magana 10 nebere muuji beele. \p \v 1 Saini waha langa ha laluwa nomo huuna la yafou no aita magana 10 nebere aasa dorofe. Fai ete no aita eege tai, no mayonbona. Waha bona aita magana waha nere nebere lama elegedu, jalamu goyane. \v 2 Ariya aita magana anyimu kouwou ulate waha nere nyabulu wane, nere aita magana anyimu kouwou ete waha nere isou bagu. \v 3 Nere aita anyimu kouwou nyabulu wane waha, nere lama dada elegedu mayane, ariya hoyowou karasini ete yaasu wegu uwa. \v 4 Ariya nere aita anyimu kouwou isou bagu waha, nebere lama nomo karasini kuluma ete la lolobodu, lama bagu fadadu yaasu wane. \v 5 Ariya fai-aita iinga tai waha no fasadu mayei uwa, ono wainga nere aita oruwa agore nigainga nere agore jiri wane. \p \v 6 “Ono ganenga ooru jege, fai ete benou yaurainga isane, ‘Fai, aita iinga tai waha amina maina. Tere mayagu, ere goidu boya jala gama toroba tudu boya haudu mayei nomo.’ \v 7 Ono wainga aita magana 10 waha oruwa jaidu bode, nebere lama dada haiya wane. \v 8 Ariya, nere aita nyabulu wane waha nere aita isou bagu waha benou lenigane, ‘Tere karasini menanga lolobo hagagu. Ere ebere lama gare wona onona.’ \v 9 Ono wanenga nere aita isou bagu waha nere aita isou uwau waha lenigane, ‘lama nomo karasini beha ere tere bagu lolobe guruwei nomo edo uwa. Onou waha bona, tere ege gidu goi tebere bonade situa la ejiya wagu.’ \v 10 Ono wanenga, aita anyimu kouwou nere nyabulu wane waha, karasini ejiyawei nomo bode situa la goi ganenga, Fai, aita iinga tai waha mayai. Ono wainga, nere aita anyimu kouwou isou bagu waha, nere haiya wane bode nere gaara mata huwanya langa goyane, fai aita ngare te guruwou neire ajou anyakaro la yafei nomo bode. Ono ganenga fai nere mata waha jauli sesemu wane. \p \v 11 “Iinga nere aita magana ila waha maidu lewane, ‘Anyakaro, anyakaro, ne jauli helufa hagau.’ \v 12 Ono wanenga no ege gidu lenigai, ‘Ji ngalenga letigini, ji tere boni ada isini.’” \p \v 13 Onodu Yesus lewai, “Onou waha bona, tere oofa dewagu. Taate fati la, taate awa la tebere Anyakaro heigonbona tere ada isiya.” \s1 Haruwe magana moni taane waha nomo muuji beele. \r (Luk 19.11-27) \p \v 14 Yesus no ege benou lewai, “Ha laluwa nomo huuna la yafou no, fai ete matane bai langa golodu goyonbona dorofe. No nomo haruwe magana yaure nigainga mayane, ono wanenga no nomo dada nere owonege langa logosi wai, nere edo oofa fuwei nomo bona. \v 15 No haruwe magana etenga-etenga nebere onowou, nebere danga bona ninau isidu, no moni wese nagai. Fai ete no 5,000 kina tuwai, onodu ete 2,000 kina tuwai, ete 1,000 kina tuwai. No onou onodu bona no goyai. \v 16 No goi faga gainga, fasadu onou, fai no 5,000 kina tai waha langa, moni kusewei nomo haruwe tudu bona, no ege 5,000 kina ete heigemu wai. \v 17 Ono gainga, fai no 2,000 kina tai waha fere, no moni kusewei nomo haruwe tudu bona, ege 2,000 kina tai. \v 18 Ariya, fai no 1,000 kina tai waha, no oula konodu bona, nomo fai anyakaro nomo moni huwarimu fuwai. \p \v 19 “Saini ufaro goyainga, haruwe magana waha nebere fai anyakaro no ege gidu mayai. Onodu no moni nigai waha bona, nere bagu beele tiginimu wei nomo bona onowai. \v 20 Ono wainga, fai no 5,000 kina tai waha mayai, no moni 5,000 kina ege tai waha tamaidu bona letuwai, ‘Anyakaro, ne urau, ne 5,000 kina hiyene, ono wenenga ji moni kusewei nomo haruwe tudu boni, ege 5,000 kina tene.’ \v 21 Ono wainga, nomo fai anyakaro no letuwai, ‘Ne haruwe magana hilobainga, ne haruwe hilobainga tene. Ne name haruwe oofa dedeni. Ne dada mene-mene oofa dewene, onou waha bona, ne dada baingaro oofawei nomo ji gau hina. Ne maidu bonahe, ji bagu edega wau.’ \p \v 22 Ono gainga, “Fai no 2,000 kina tai waha no fere mayai, no maidu bona letuwai, ‘Fai anyakaro, ne urau, ne ji 2,000 kina hiyene, ono wenenga ji moni kusewou haruwe tudu boni, ji 2,000 kina ege tene.’ \v 23 Ono wainga nomo fai anyakaro no letuwai, ‘Ne haruwe magana hilobainga, ne haruwe hilobainga tene. Ne haruwe oofa dedeni. Ne dada menakele oofa dedeni, onou waha bona, ne dada baingaro oofawei nomo ji gaude hina. Ne maidu bonahe, ji bagu edega wau.’ \p \v 24 “Ono gainga, fai no 1,000 kina tai waha, no fere maidu bona letuwai, ‘Fai anyakaro, ji alai, ne fai ngasu bagu, Ne haga langa da fai ila tataru wane waha, ne faasi-faasini. Onodu oula mutu ulate langa fai ete no da uwei ayaru wai langa, ne da waha langa elege-elegeni. \v 25 Onou waha boni, ji umugedu name 1,000 kina waha oula langa huwarimu wene. Ne name moni benu.’ \p \v 26 “Ono wainga nomo fai anyakaro no ege gidu letuwai, ‘Ne haruwe fai inyaba. Ne hogonyi narou. Ji haga nere fai ila da tataru ganenga faasi-faasini waha ne isi deni, onodu boni, ji da oula ulate fai ete no da uwei ayaruwai langa elege-elegeni. \v 27 Ariya, ne taate boni yame moni benk langa tafa hayei uwa? Ono wagenga saini, ji ege gidu maidu boni, ji edo langa yame moni nomo feuwou bagu teege. \v 28 Waha bona tere 1,000 kina waha ngau tedu bonade, fai no 10,000 kina bagu waha tuwagu. \v 29 Wa taate bona, nere fai oruwa dada ila bagu, ji nere ege ila nigonboni. Ariya fai ete no dada uwau wonga, no dada menakele mene yaasuna waha, wa ji no ngaau tonboni. \v 30 Onodu, haruwe magana inyaba waha tere no feta tuwadenga malala haumu agugu bagu langa goyona. Haumu waha langa nere meredu soso bode manege gidodo wodbode.’” \s1 Fai nomo Idau no fai-aita oruwa haawe nigonbona. \p \v 31 Yesus no ege benou lewai, “Saini Fai nomo Idau no king dorofe, nomo ensel oruwa bagu gidu mayona waha, no nomo sia king la yafonbona. \v 32 Ono gonga, fai-aita bagu oruwa maidu bode no hogo la komo wodbode. Ono wogunga no fai-aita bagu oruwa haawe nga langa wesedu, fofoura nigonbona, fai kaafa oofa nigigou, sipsip ulate langa haawe nigidu meme ulate langa haawe nigina dorofe. \v 33 No sipsip owo hilou langa logosi nigi bona, meme owo kenau langa logosi nigonbona. \v 34 Onodu bona, king no fai-aita bagu owo hilou la waha lenigon bona, ‘Tere ji yame Jijei nomo figiniwou bagu. No tere hilou tafa tigonbona. Saini oula iinga heige gainga, Jijei nomo huuna la yafou nogo amina haiyadu, hangada tagai waha, tere maidu taagu. \v 35 Taate bona, amina ji huweli yafa genenga, tere da hiyei. Ji yaage nyomoli hiyainga, tere yaage hiyei. Ji yaao fai mayenenga, tere haifedu tebere mata la goyei. \v 36 Ji ogola uwau, wainga tere ogola hiyei. Ji taura inyi genenga, tere oofade hiyei. Ji dagou mata la yafa genenga, tere maidu yeriyei.’ \p \v 37 “Nere fai-aita bagu genege beele uwau waha, nere Fai nomo Idau letuwod bode, ‘Anyakaro, agoi ne huweli hinainga, ere neriyedu da hineye? Agoi ne yaage nyomoli hinainga, ere ne yaage hineye? \v 38 Agoi ne yaao fai mayenenga, ere hainedu boya ebere mata la goyeye? Agoi ne ogola uwau wainga, ere ogola hineye? \v 39 Taate saini langa, ne taura bagu yo, ne dagou mata langa yafa gene, ere goidu neriyeye?’ \p \v 40 “Ono wogunga king no benou lenigon bona, ‘Ji ngalenga letigini, tere dada oruwa yame baabo gane langa ete no menanga unyi uwau waha ono tuweye wa, tere ji ono hiyeye.’ \p \v 41 “Onodu king no nere fai-aita bagu owo kenao la waha lenigon bona, tere yaewou fai-aita, ‘Tere ji hogofe la heige haradu bonade eeya ada gare-garena la goyagu, eeya waha amina nere Satan nomo ensel bagu haiya nagane. \v 42 Taate bona, amina ji huweli yafa genenga, tere ji da hiyegu uwa. Ji yaage nyomoli hiyainga, tere ji yaage hiyegu uwa. \v 43 Ji yaao fai mayene, ariya tere ji haifedu tebere mata la goyegu uwa. Ji ogola uwau wainga, tere ji ogola ete hiyegu uwa. Ji taura bagu, ji dagou mata langa yafene, tere maidu yeriyegu uwa.’ \p \v 44 “Onou wonga nere fere, beele onou gidu letuwod bode, ‘Anyakaro, agoi ere ne huweli hini gainga, yaage nyomoli hini gainga, ne ogola uwau yafa genenga, ne taura hini gainga, ne dagou mata la yafa genenga, ere ne figini hinei uwa? \p \v 45 “Ono wogunga, king no nebere beele ege gidu benou lenigon bona, ‘Ji tere ngalenga letigini, tere dada nere fai-aita bagu menanga unyinege uwau beha langa, ono wegu uwa waha, tere ji langa fere ono wegu uwa.’ \v 46 Onou waha bona nere fai-aita bagu waha, agou inyaba tei nomo bode goyodbode, agou inyaba waha, jimiri gai-gai te bode yafodbode. Ariya nere fai-aita bagu tigini waha, nere agenege auma gai-gai yafou waha todbode.” \c 26 \s1 Nere mora bagu, Yesus dukote wogunga umei nomo bode, beele ngado wane. \r (Mak 14.1-2 onodu Luk 22.1-2 onodu Jon 11.45-53) \p \v 1 Yesus no beele waha oruwa malalamudu lebordu bona, nomo disaipel benou lenigai, \v 2 “Tere isiya, Fati Itou no Israel Awa Nigainga Yafa Dewane, waha Ninatege Isagu ganga, fati waha heigon bona fati ngaanga jiridere. Ono gonga, nere Fai Nomo Idau honggoro fai owonege langa tafa tuwogunga, nauge abalakawou langa tofiye tuwodbode.” \p \v 3 Saini waha langa pris aroro bagu, Israel nebere mora bagu, pris anyakaro nomo unyi Kaiafas, nomo mata langa koto wane. \v 4 Onodu bode, nere Yesus yaawa tudu taidu bode, dukote wogunga umei nomo jala kuru bode beele ngado wane. \v 5 Onou wa nere lewane, “Ere dada waha bori nomo fati anyakaro langa ada onowoya. Gamaji nere fai-aita bagu uredu hounege mayonga oota jaimu woguga.” \s1 Aita ete Yesus mora langa sanda feuwai. \r (Mak 14.3-9 onodu Jon 12.1-8) \p \v 6 Yesus no Betani matane Saimon nomo mata langa yafai, fai waha no amina kaba taura bagu. \v 7 Ono gainga, aita ete no megebu kuluma langa sanda hilobainga ete, nomo ejiyawou moni gai anyakaro, waha tedu bona Yesus bagu mayai. Onodu bona, saini Yesus no tewol langa yafa gainga, no sanda waha Yesus mora langa feuwai. \v 8 Ono wainga, nere disaipel waha uredu bode, huwanyanege inyabawai. Ono wainga nere lewane, “Taate bona sanda waha ewe heilena? \v 9 Ere sanda waha fai awa nagedenga ejiyawou wage, wa ere edo langa moni anyakaro tedu boya, nere fai dadanege uwau waha nigedege.” \p \v 10 Ono wanenga Yesus no nebere beele waha amina isai, onodu bona lenigai, “Tere taate boya aita beha ou tuya? No onowou hilobainga ono hiyaha. \v 11 Nere fai dadanege uwau waha, saini baingaro tere bagu yafodbode. Onou wa, ji nu tere bagu gai-gai ada yafon boni. \v 12 Aita no ji geefe gala langa sanda feuwai waha beha, no ji geefe gala matmat langa haiya bona ono waha. \v 13 Ji tere ngalenga letigini, nere oula oruwa langa goidu bode hilou beele beha malalamudu lewode langa, nere aita beha dada onowai waha fere lewodbode, ono bode nere no bode ninanege isodbode.” \s1 Judas no Yesus mora bagu owonege langa nigei nomo beele baara tawai. \r (Mak 14.10-11 onodu Luk 22.3-6) \p \v 14 Saini waha langa nere disaipel 12 waha nebereha ete, nomo unyi Judas Iskariot, no pris aroro bagu goyai. \v 15 Onodu benou isoki nigai, “Ji Yesus tere owotege langa tigi boni wonga, tere taate dada hiyagu ganga?” Ono wainga, nere silwa moni 30 onou tuwane. \v 16 Ono wanenga Judas no Yesus nere owonege langa nigonbona jala kuruwou hugu warai. \s1 Yesus nomo disaipel bagu da nyane. \r (Mak 14.12-21 onodu Luk 22.7-14 onodu 22.21-23 onodu Jon 13.21-30) \p \v 17 Beret Yis Uwau Nomo Fati Anyakaro waha nomo fati amugou langa, nere disaipel Yesus bagu maidu bode letuwane, “Ere dada alanga haiyawei nomo gau hinina, ono wedenga, ne Itou no Israel Awa Nigainga Hilou Yafane waha nomo fati bona, ninate isei nomo da nyau ganga?” \v 18 Ono wanenga Yesus no fai ete bona ledu, lenigai, “Tere taon huwanya langa goidu, fai waha benou letuwagu, ‘Isisiwou fai lewaha, Yame saini amina jugu waha. Ji yame disaipel bagu name mata langa maidu Itou No Israel Awa Nigainga Hilou Yafane waha nomo da nyoboya.’ ” \v 19 Ono wainga disaipel nere Yesus lenigai onounga onodu bode, da haiya wane. \p \v 20 Ono wanenga esuwa Yesus no disaipel 12 bagu tewol langa yafane. \v 21 Nere da nyi bode yafa ganenga, no lewai, “Ji ngalenga letigini, tebereha ete no ji, honggoro fai owonege langa nigonbona.” \v 22 Ono wainga, disaipel nere beele waha isidu huwanyanege ou dewai, ono wainga nere etenga-etengadu benou isoki tuwou hugu warane, “Anyakaro, Ji boni leni yo?” \v 23 Ono wanenga no ege gidu benou lenigai, “Fai no ji honggoro fai owonege langa tafa hiyon bona wa, no tebereha ete ji ngare owo haaya langa tafaha waha. \v 24 Fai Nomo Idau no umonbona, Itou nomo buk lewai onounga, no edo umonbona. Onou wa, fai no Fai Nomo Idau honggoro fai owonege langa nigina waha, no augami bagu. Fai waha nomo anya ada bisi tuwage wa hilobainga.” \v 25 Ono wainga Judas, fai waha no Yesus nere honggoro fai owonege langa nigonbona, no Yesus benou isoki tuwai, “Isisiwou fai ne ji boni leni yo?” Ono wainga Yesus no letuwai, “Ne leni onounga.” \s1 Yesus no disaipel beret wain bagu nigai. \r (Mak 14.22-26 onodu Luk 22.15-20 onodu 1 Korin 11.23-25) \p \v 26 Nere da nyi bode yafa ganenga, Yesus no beret ete tedu bona, Itou hilobainga tudu bona kokorudu disaipel nigai. Ono bona lewai, “Tere elegedu nyagu. Beha ji yame geefe gala.” \v 27 Onodu no wain kap ete tedu bona, Itou hilobainga tudu nere nigi bona lewai, “Tere oruwanga kap beha langa nyagu. \v 28 Beha ji yame ganefe beele agili mala karuwou. Ji fai-aita bagu baingaro nebere une uulu nagei nomo boni feuni. \v 29 Ji tere letigini, Ji ege wain ada nyoni, goi saini ji tere bagu gaara wain eege yame Jijei nomo huuna langa yafou waha huwanya langa nyonboni.” \v 30 Onodu nere moone ete te-bode, taon awa tudu Oliv muju langa manane. \s1 Yesus no lewai Pita no moge tuwonbona. \r (Mak 14.27-31 onodu Luk 22.31-34 onodu Jon 13.36-38) \p \v 31 Onodu Yesus nomo disaipel lenigai, “Ooru beha langa, dada ji langa heige gonga uredu, tere oruwanga huwanyatege ngalengawou mebodu wonbona, taate bona, Itou nomo buk langa beele benou bagu, ‘Ji oofa nigou fai dukote wehenga sipsip kejiwe heige hara wodbode.’ \v 32 Onou wa, ji ege gidu maidu tere amuge tigidu boni, Galili langa goyon boni.” \v 33 Ono wainga Pita no ege benou letuwai, “Buyona, nere ila dada ne langa heigonga uredu, nebere huwanyanege ngalengawou oruwa mebodu wonga, ne awa hinei mata wogunga wa, ji ne ada awa hinoni.” \v 34 Ono wainga Yesus no letuwai, “Ji ne ngalenga lehinini, elebe ooru beha langa, saini teewe waregu uwa la, ne benou le ei wau ganga, ne ji boni alai uwa.” \v 35 Ono wainga Pita letuwai, “Ono urona, ji ne ngare ume boyare wonga wa edonga, ji benou ada lewoni, ji ne boni ada isini. Gai uwanga uwa.” Ono wainga nere disaipel oruwanga beele onounga lewane. \s1 Yesus no Getsemani haga langa hauya wai. \r (Mak 14.32-42 onodu Luk 22.39-46) \p \v 36 Yesus no nomo disaipel bagu haumu ete Getsemani ide walanga goyane. Onodu no benou lenigai, “Tere bela yafa gadenga, ji mani wolanga hauya won boni.” \v 37 Onodu bona, no Pita wainga Sebedi idau gane nga nononga hanigedu bona manai. Ono bona no huwanya ou tuwai, onodu no gai inyaba isai. \v 38 Onodu bona no lenigai, “Ji huwanyafe ou dena, ji umoni juguni. Tere belanga ji ngate yafa boya oofawei nomo.” \v 39 Onodu, no menanga onou golodu goidu bona, mebodudu hogo oula tudu benou hauya wai, “Yame Jijei, Edo wonga wa, ne kap beha tedu ariri hayei nomo gau hina. Onou wa, ne yame gauwou adai oojowau. Uwa. Ne name gauwou wahanga oojowau.”\fig |alt="Jesus praying" src="cn01810B.tif" size="span" loc="Mt 26.36-39" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 26.39" \fig* \p \v 40 Onodu Yesus no disaipel ei bagu medu, nere agore jiri ganenga nerigai. Onodu no Pita benou isoki tuwai, “Adadu? Tere ji bagu awa etenga oofawei nomo edo uwa yo? \v 41 Tere oofadu hauya bonade yafagu. Gamaji wala-wala tigou mayonga mebodu wagu ganga. Ngalenga, huwanyatege no dada onowei nomo gau tuna, onou wa, getege gala no danga uwau.” \p \v 42 Onodu bona no ege mani nga wai, onodu benou hauyawai, “Yame Jijei, kap waha ji feiya hiyei nomo edo uwa, ji edo nyonboni wonga, ne name gauwou wahanga oojowau.” \v 43 Onodu bona, no ege gidu me nerigai wa nere jiri gane, taate bona, nere agenege ou wainga agore jiri wane. \v 44 Onodu bona no ege awa nigidu bona, mani hauya ei wai. No amugedu hauya wai onounga, ege hauya wai. \p \v 45 Iinga no disaipel bagu medu bona benou lenigai, “Tere agore jiri boya houwe tafaya yo? Isagu. Saini amina wai jugu waha nere elebe Fai Nomo Idau une fai owonege langa tafa tuwodbode. \v 46 Tere jayadenga goyoya. Uragu, fai ji nere owonege langa tafa hiyonbona amina mai jugu waha benu.” \s1 Judas no Yesus honggoro fai owonege langa tafa tuwai. \r (Mak 14.43-50 onodu Luk 22.47-53 onodu Jon 18.3-12) \p \v 47 Yesus no beele le gainga, Judas, no disaipel 12 waha nebereha ete, no mai gainga nere fai toomaro oota kesebu bagu nauge bagu yasadu bode no ngate mayane. Nere pris aroro bagu, fai-aita bagu nebere mora bagu, nere huuru niganenga mayane. \v 48 Fai no waha Yesus nere owonege langa tafa tuwona waha, no naani ete bona benou lenigai, “Ji fai ete uumba tuwoni boni. Fai waha no Yesus. Tere no yaasu tuwagu.” \v 49 Onodu bona, Judas no tigini Yesus bagu goidu bona letuwai, “Ooru hilobainga, Isisiwou fai.” Ono bona uumba tuwai. \v 50 Ono wainga Yesus no letuwai, “Baabo, dada ne onowau ganga mainaha waha edo, ne fasadu onowau.” Ono wainga fai nere maidu owonege ayadu bode, Yesus danga bagu yaasu tuwane. \p \v 51 Ariya, fai ete no Yesus ngare otoware waha, nomo oota kesebu mutu ufaro uludu tai. Onodu Pris mora bagu nomo haruwe magana warainga, oota kesebu ago kuli saludu kaitainga meboduwai. \v 52 Ono wainga Yesus no letuwai, “Ne name oota kesebu nomo haumu langa ege tanahe minona. Fai oruwa oota kesebu langa warade waha, nere oota kesebu inyabamu nigona bona. \v 53 Ne ada isini rute, ji edo yame jijei isoki tuwegenga, no ensel baingaro, ami ago 12 feiya nigou, medu ji hoyo hiyage? \v 54 Onou wa, ji onou onowei mata wehenga wa, beele Itou nomo buk langa inyina waha tigini ada heigoga. Itou nomo buk lena, dada waha ji langa tigini heigou.” \p \v 55 Saini wahanga la, Yesus no fai waha lenigai, “Tere warawou fai yo uwa, yebu fai yo ete yaasu tuwagu ganga dorofe, oota kesebu bagu dumuga bagu elegedu ji yaasu hiyagu ganga maiyaha? Ji fati oruwa tempel nomo orei huwanya langa yafa boni fai-aita bagu isisiwou nigi-gene. Tere saini waha langa yaasu hiyei nomo edo uwa yo? \v 56 Dada oruwa heigai beha profet nere yeregane waha edomu-wai.” \p Ono wainga disaipel oruwanga Yesus awa tudu bode heige harawane. \s1 Nere Yesus kot la tafa tuwane. \r (Mak 14.53-65 onodu Luk 22.54-55 onodu 22.63-71 onodu Jon 18.13-14 onodu 18.19-24) \p \v 57 Fai nere Yesus yaasudu bode, haudu pris anyakaro Kaiafas nomo mata langa manane. Nere nuuni beele isou fai bagu, nere mora bagu, koto wane yafa gane. \v 58 Pita no Yesus oojo tudu goyai, ariya no menanga onou baae langa otowai. No pris anyakaro nomo mata orei huwanya langa goidu bona, polis bagu yafane. No taate dada Yesus langa heigonga urei nomo bona. \p \v 59 Nere pris aroro bagu kaunsel oruwanga bagu, nere fai ila yaure niganenga maidu onowou ila, Yesus onowai waha, yaawa wou beele langa malalamudu lewane. No nyabuluwou ete tafai wonga, nere edo dukote wogunga umonbona, waha bode jala kurunga wane. \v 60 Ono ganenga, fai baingaro maidu bode yaawawou beele no gogala langa tafane. Ono wane wa, nere nyabuluwou ete no edo langa dukote wogunga umonbona waha te malalamudu lewegu uwa. Onou wa iinga fai nga nononga mayare \v 61 onodu leware, “Fai beha no lewai, ‘Ji edo tempel koresedu boni, fati eeinga la ege tawon boni.’ ” \v 62 Ono warenga, pris anyakaro no jaidu bona Yesus isoki tuwai, “Adadu, beele beha ne langa waride? Ne beele ete ege ada gidu lewau yo?” \v 63 Ono wainga, Yesus no beele ete lewei uwa. Ono wainga pris anyakaro no letuwai, “Ji Itou ago auma bagu unyi langa ne isoki hinini, elebe ne ngalenga tigini ouwela iwau. Ne fai beha Itou no nomo fai-aita bagu gidu hanigei nomo hangada hinai yo? Ne Itou Nomo Idau yo, uwa?” \p \v 64 Ono wainga Yesus no letuwai, “Ne amina lenaha onounga. Onou wa, ji tere letigini, iinga gonga tere Fai Nomo Idau no Itou danga anyakaro bagu owo hilou langa yafa gonga uragu ganga. Onodu bona, no ha laluwa nomo agau ouwe langa yafa gonga monbona.” \v 65 Ono wainga, pris anyakaro no beele waha bona horotodu, nomo kolos koraidu kaite bona lewai, “No Itou memesi beele letuna. Ere ege fai ila, fai beha nomo onowou malalamuwei nomo ada yaure nigoboya. Uwa. Gai iingabe Itou memesi tuwaha. \v 66 Tere, ere adadu ono tuwei nomo isiya?” Ono wainga nere ege gidu lewane, “No nyabuluwou bagu no edo umonbona.” \p \v 67 Onodu nere Yesus hogo langa, bisinga tubode gula tuwane. Ono bode nere ila ulagu bare bode \v 68 letuwane, “Ne fai Itou hangada hinai, elebe ne profet beele lewau. Faiwei ne narina?” \s1 Pita no lewai, ji Yesus boni ada isini. \r (Mak 14.66-72 onodu Luk 22.56-62 onodu Jon 18.15-18 onodu 18.25-27) \p \v 69 Pita no malala langa yafa gainga, mata nomo orei huwanya la. Haruwe aita ete golodu maidu bona letuwai, “Ne fere Yesus Galiliha gaara yafere.” \v 70 Ono wainga, Pita no unyi kakiri bona fai oruwanga agenege langa uwa iwai, “Ne beele leni beha ji alai uwa.” \v 71 Onodu iinga no mata ete orei arasai la otona walanga goyai, Ono gainga haruwe aita ete no uredu bona, fai-aita bagu jugu langa yafane waha benou lenigai, “Fai beha no Yesus Nasaretha bagu yafagai.” \v 72 Ono wainga Pita no ege benou lewai, “Ngalenga ouwe langa, ji fai waha boni ada isini.” \v 73 Iinga menanga onou, nere fai jugu langa oto wane waha, maidu bode Pita letuwane, “Ngalenga tigini, ne nebereha ete. Name bolote ne malalamu hinaha.” \v 74 Ono wanenga Pita no beele danga bagu benou lewai, “Ngalenga tigini ouwe la, ji fai waha boni ada isini. Ji ngalenga lewei uwa wonga, Itou no edo inyabamu hiyonbona.” No leboro gainga, fasayadu onou teewe warai. \v 75 Ono wainga, Pita no beele Yesus letuwai waha bona ege ninau isai, “Saini teewe waregu uwa la, ne le eei wau ganga, ne ji boni ada isini wou.” Onodu Pita no malala heigedu bona inyangaaro merenga wai. \c 27 \s1 Nere Yesus haudu Pailot bagu manane. \r (Mak 15.1 onodu Luk 23.1-2 onodu Jon 18.28-32) \p \v 1 Hamba wainga, nere pris aroro bagu nere fai-aita bagu nebere mora bagu oruwanga Yesus dukote wogunga umei nomo beele lewane. \v 2 Onodu bode iinga nere baklain langa dage tudu bode, haudu goi gabman anyakaro Pailot owo langa tafane. \s1 Judas umai. \r (Aposel 1.18-19) \p \v 3 Judas, fai waha no Yesus honggoro fai owonege langa tafai waha, no nerigai wa nere Yesus kot langa ilei tubode ou tuwane. Ono wanenga no ninau ege ubuludu bona moni silwa 30 nere pris aroro bagu nere mora bagu tuwane waha ege gidu togoi nagai. \v 4 Onodu bona no lewai, “Ji une tafene. Fai ji tere owotege langa tigene waha no nyabuluwou te uwau. Tere no dukote wadenga umonbona.” Ono wainga nere letuwane, “Wa ere ebere dada uwa. Wa ne namenga dada.” \v 5 Ono wanenga, Judas no moni silwa tempel huwanya langa ayarudu bona, no goidu nogo maalu boou ayadu umai. \p \v 6 Ono wainga, nere pris aroro moni silwa waha elegedu bode nere lewane. “Moni beha fai dukotewou nomo agouwou. Waha bona ere tempel nomo moni bagu ada tafoboya.” \v 7 Onodu bode, nere beele ngado wane, nere moni waha langa oula matau ete nere fai tauwe tafou nebere ejiya wane. Nere oula waha yaao fai nebere matmat inyei nomo ono wane. \v 8 Onou waha bode, nere oula matau waha unyi tuwane wa, Ganenege Nomo Oula, nere fai unyi waha gai onounga lelede. \v 9 Onou waha bona, beele ete amina profet Jeremaia hurau langa lewai waha tigini heigai. No benou lewai, “Nere silwa moni 30 waha taane. Israel nere ejiyawou wa, fai waha ejiya tuwou dorofe hangada wane. \v 10 Onodu bode, nere moni waha langa fai tauwe tafou nebere oula ejiya wane Anyakaro lehiyai dorofe.” \s1 “Ne Juda nebere king yo?” \r (Mak 15.2-5 onodu Luk 23.3-5 onodu Jon 18.33-38) \p \v 11 Yesus no gabman amugou Pailot hogo langa otowai, ono gainga Pailot no Yesus isoki tuwai, “Ne Juda nebere king yo?” Ono wainga Yesus letuwai, “Ne nage leni onounga.” \v 12 Ono gainga pris aroro bagu nere mora bagu, Yesus go bode beele baingaro lenga wane. Ono wane wa, no beele ete ege gidu lewei uwa. \v 13 Ono wainga, Pailot no ege isoki tuwai, “Ne nere beele oruwanga, ne geete langa tafangade waha ne isei uwa rute?” \v 14 Ono wainga, Yesus no Pailot beele ete ege gidu letuwei uwa. Ono wainga Pailot no ninau baingaro isai. \s1 Pailot no Yesus nauge abalakawou langa, tutui la warei nomo lewai. \r (Mak 15.6-15 onodu Luk 23.13-25 onodu Jon 18.38–19.16) \p \v 15 Haga orei oruwa bori nomo fati anyakaro langa, gabman amugou no fai etenga dagou mata langaha awa tutuna. Nere fai-aita bagu nage we fai unyi tetede, ono ganenga Pailot no fai waha awa tuganga nere bagu goi-goina. \v 16 Saini waha langa, fai ete no gai inyaba dagou mata langa yafagai, nomo unyi Yesus Barabas. \v 17 Onou waha bona, saini nere fai-aita bagu koto wanenga, Pailot no nere isoki nigai, “Tere ji faiwei awa tuwehenga tere bagu goyona? Yesus Barabas awa tuwoni yo, uwa Yesus, nere lede Itou no huuru tuwainga mai?” \v 18 Pailot no onou lewai, wa taate bona, no isai, nere Yesus bodenga huwanyanege inyaba wainga, nere no kot langa haudu goyane. \v 19 Onodu fere, saini Pailot no jas nomo sia langa yafa gainga, nomo oya no beele benou huuru fuwai, “Ne fai tigini waha langa dada te adai onowau. Ooru ji wewewou ete langa urenaha, onodu ji ou anyakaro hiyaha.” \p \v 20 Nere pris aroro bagu nere mora bagu, fai-aita huwanyanege jaimu nagane, nere Pailot yauredu letuwogunga, no Barabas awa nagi bona, Yesus dukote wonga umei nomo bode. \v 21 Ono wanenga gabman amugou no ege isoki nigai, “Tere ji faiwei, nere fai nga waha gama langa ete awa tuwei nomo gau tigina?” Ono wainga, fai-aita bagu yauredu lewane, “Barabas.” \v 22 Onodu Pailot no isoki nigai, “Ji Yesus, nere lede Itou huuru tuwainga mai waha adadu ono tuwoni?” Ono wainga nere oruwanga yauredu lewane, “Nauge abalakawou langa waragu.” \v 23 Ono wanenga Pailot no isoki nigai, “Taate bona? No taate nyabuluwou ete onowaha?” Ono wainga nere gai inyangaaro yauredu lewane, “Nauge abalakawou langa waragu.” \p \v 24 Pailot no isai, nomo beele ada isode, onodu oota anyakaro jaimu wode ono wane. Ono wainga, no yaage menenga tedu bona, nere fai-aita bagu agenege langa owo hugai. Ono bona lewai, “Fai beha no umei mata wonga wa, ji yame une uwa. Wa tere tebere dadanga.” \v 25 Ono wainga, nere fai-aita bagu oruwanga ege gidu letuwane, “Une waha edo ere bagu, ebere magana langa inyonbona.” \v 26 Ono wanenga Pailot no Barabas awa tuwainga nere bagu goyai. Onodu no lewainga nomo oota fai Yesus gula wane. Iinga no Yesus oota fai owonege langa tafai, nere nauge abalakawou langa warodbode waha bona. \s1 Nere oota fai Yesus memesi beele letuwane. \r (Mak 15.16-20 onodu Jon 19.2-3) \p \v 27 Ariya gabman amugou nomo oota fai nere, Yesus haudu bode gabman mata huwanya langa goyane, onodu nere oruwanga maidu hogo langa komo wane.\fig |alt="Soldiers kneeling before Jesus mockingly" src="cn01827B.tif" size="col" loc="Mt 27.27-31" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Matiu 27.27" \fig* \v 28 Onodu bode nere nomo kolos uulu fudu, kolos giriwou ete tani fuwane. \v 29 Onodu maalu kudina bagu elegedu king nomo teteri dorofe, atidu mora langa tanimu fuwane. Onodu bode dumuga ete nomo owo hilou langa tafa fuwane. Onodu afenege tuburu kutudu bode, memesi beele benou letuwane, “Kaiye, Juda nebere king.” \v 30 Onodu nere bisinga tubode dumuga nere owo la tafane waha tedu, mora gula wane. \v 31 Nere no memesi tuwou waha nomo fanyimu oruwanga ono borodu bode, nere kolos tanimu fuwane waha uulu fudu, nomo kolos tigini waha ege tanimu fuwane. Onodu bode nauge abalakawou langa tofiye tuwei nomo haudu goyane. \s1 Nere Yesus nauge abalakawou langa warane. \r (Mak 15.21-32 onodu Luk 23.26-43 onodu Jon 19.17-27) \p \v 32 Nere golodu goi bode, oota fai nere Sairini mataneha fai ete urane, nomo unyi Saimon. Onodu bode, nere no haudu tenene tuwanenga, Yesus nomo nauge abalakawou aule fuwai. \v 33 Nere goidu haumu ete la heigane, unyi Golgata. Unyi waha nomo hugu onou, “Mora ngedo nomo haumu.” Onodu haumu walanga \v 34 nere Yesus wain marasini iisa bagu inyaba waha ubulumuwou, no nyei nomo bode tuwane. Ono wanenga no nyi uredu awai, no nyei uwa. \v 35 Nere oota fai Yesus nauge abalakawou langa tofiye tudu bode, nere nage nomo kolos dada wesedu elegei nomo bode tuntani hiri wane. \v 36 Onodu bode, nere haumu waanga yafa bode no oofa tuwane. \v 37 Nomo mora ouwe langa, beele nere no kot langa tafa tuwane waha yeregane. Nere benou yeregane, “Beha no Yesus, Juda nebere king.” \p \v 38 Yesus tofiye tuwane hinomu langa, nere nga, yebu fai bagu, warawou fai bagu tofiye nirane, ete owo hilou langa, ete owo kenao langa. \v 39 Ono gainga, nere fai-aita goigoi maimai bode, memesi beele letuwane. Nere moranege aya bode, \v 40 lewane, “Ne tempel korese kaitedu, fati eeinga la ege taugou fai, ne nage hoyowau. Ne ngalenga Itou Idau wonga, ne nauge abalakawou awadu bonahe heigau.” \v 41 Nere pris aroro bagu nuuni beele isou fai bagu nere mora bagu fere memesi beele benou lewane, \v 42 “No fai ila hoyo nigai, onou wa, no nogo hoyo tuwei nomo edo uwa. No Israel nebere king wonga, no nauge abalakawou awadu heigdu monga, ere no boya huwanyage ngalenga wonbona. \v 43 No Itou bona huwanya ngalenga wainga lewai, ‘Ji Itou Nomo Idau.’ Wa edo, Itou no gau tuna wonga, elebe Itou no edo hoyo tuwonbona.” \v 44 Nere yebu fai nga, nauge abalakawou langa, Yesus hinomu la tofiye nirane waha fere, memesi beele onounga letuware. \s1 Yesus umai. \r (Mak 15.33-41 onodu Luk 23.44-49 onodu Jon 19.28-30) \p \v 45 Hoonga gama 12 kilok la, agugu oula oruwa kutauwai inyi gainga goi 3 kilok esuwa. \v 46 Onodu, 3 kilok jugu gainga Yesus no inyangaaro benou yaurai, “Eli, Eli, lema sabaktani?” Beele waha nomo hugu benou, “Yame Itou, yame Itou, ne taate boni awa hini?” \v 47 Ono wainga fai ila jugu langa otowane waha, nere beele waha isidu bode lewane, “Fai wo Elaija yaure tuna.” \v 48 Onodu nereha ete, fasadu onou guriyedu goi, spons tedu wain lowa bagu langa tafai. Saini, wain waha la bolo wainga, no dumuga ete mutu langa waridu bona, Yesus nyei nomo tuwai. \v 49 Ono gainga nere ila lewane, “Taringa adai, ere uredu boya. Elaija medu hoyo tuwona yo, uwa?” \v 50 Yesus no ege inyangaaro yauredu bona, no houwe tamai kaitedu bona, au uludu tai. \p \v 51 Ono gainga saini wahanga la, kolos anyakaro tempel huwanya la tofiyane waha, ouwe langa koraidu teme esene la kaitainga, nga heigai. Ono gainga oula mimi me gainga, megebu aroro fofoura wane. \v 52 Ono ganenga matmat haumu isebuwai, ono wainga nere Itou nomo fai-aita baingaro umeru wane waha, elebe nere agenege auma jayane. \v 53 Onodu nere matmat awa tuwane. Iinga la, Yesus no ege gidu jayainga, nere Itou nomo taon huwanya langa goyane, ono wanenga fai baingaro nere nerigane. \v 54 Oota fai nebere kapten, nomo oota fai bagu gaara oto bode Yesus oofa tuwane, nere oula mimi megainga, dada ila heigainga uredu bode, nere danga bagu umugane. Onodu bode lewane, “Ngalenga tigini, fai beha no Itou Nomo Idau.” \p \v 55 Nere aita fere baingaro yafane, nere Galili awa tudu Yesus hoyo tuwei nomo bode oojo tuwane. Nere aita waha, menenga onou baae langa igei bode otowane. \v 56 Nere gama langa ete Maria, taon Makdalaha. Onodu ete no Maria, Jems Josep ngare anyanere. Ono gainga ete wa Sebedi idau gane nga neire anyanere. \s1 Nere Yesus nomo gogala megebu u-u langa tafa tuwane. \r (Mak 15.42-47 onodu Luk 23.50-55 onodu Jon 19.38-42) \p \v 57 Esuwa gainga, moni fai ete Arimatea taonha mayai, nomo unyi Josep. No fere Yesus nomo disaipel. \v 58 No Pailot bagu manidu bona, Yesus nomo gogala awa fuwonga tonbona isoki tuwai. Ono wainga Pailot no oota fai lenigainga, nere Yesus gogala Josep tuwane. \v 59 Ono wanenga Josep no Yesus gogala tedu bona, ogola kaamba jijiga uwau langa ngara tuwai. \v 60 Onodu bona, no gogala tedu tamani nogo nomo matmat eege langa tani tuwai. Matmat waha megebu u-u ete, Josep no fai lenigainga kono wane. Onodu bona, Josep no megebu anyakaro ete ubelumu wainga goidu, u-u waha sesemuwai. No onou onodu bona goyai. \v 61 Ono gainga, Maria Makdalaha no Maria ete ngare yafare. Nere matmat hinemu langa igei bodere yafare. \s1 Nere oota fai matmat oofa wane. \p \v 62 Nere Juda nebere bori nomo dada haiyawei nomo fati usu wainga, fati ete langa, nere pris aroro bagu Farisi bagu goidu Pailot urane. \v 63 Onodu nere benou letuwane, “Fai anyakaro, ere beele ete yaawa fai wa, saini no yafa bona lewai waha ninage isiya. No lewai, ‘Iinga fati eei langa, ji ege jayon boni.’ \v 64 Onou waha bona, ne lenigahenga nere matmat nomo u-u waha fati eei langa sesemude wode. Gamaji nomo disaipel maidu, nomo gogala yebu tedu bode fai-aita bagu lenigoga, ‘No matmat langa ege jayaha.’ Ono wogunga, nebere yaawa beele eege waha, yaawa beele amina no nogo lewai waha feiya tuwou heigoga.” \v 65 Ono wanenga Pailot no nere lenigai, “Tere oota fai hanigedu, matmat waha oofawei nomo lenigagu. Tere goidu matmat waha danga bagu sesemuwei nomo, dada oruwanga tere gauya onounga ono wagu.” \v 66 Ono wainga nere goidu matmat sesemu wane. Onodu nere megebu matmat hao sesemuwou waha la ooga kidu matmat oofawei nomo oota fai logosi nigane. \c 28 \s1 Yesus ege gidu jayai. \r (Mak 16.1-10 onodu Luk 24.1-10 onodu Jon 20.1-18) \p \v 1 Ariya Juda nebere bori usu wainga, bori ete nomo fati amugou la eringe amina, hoonga mayona ono gainga, Maria Makdalaha Maria ete ngare, nere matmat urodere goyare. \v 2 Ono garenga fasadu onou mimi anyakaro mai. Ono gainga, Anyakaro nomo ensel ha laluwa awadu medu bona, megebu u-u sese wou waha ubeludu gisa la tafadu bona, no megebu waha ouwe langa yafai. \v 3 Nomo hogo bala waha, agau dorofe lalawai, onodu nomo kolos waha, ais dorofe kaamba foowou. \v 4 Nere oota fai no umuge tubode, danga bagu tereredu, fai umeru wou dorofe jiri wane. \p \v 5 Ariya ensel no aita nga waha lenirai. “Tere adai umugaru. Ji isini, tere Yesus nauge abalakawou langa tofiye tuwane waha, kuru tudu maiyareha. \v 6 No belanga inyei uwa. No amina jayaha, amina nogo lewai dorofe. Tere maidu haumu no inyai waha uraru. \v 7 Tere fasadu goidu bonadere, nomo disaipel benou lenigaru, no matmat awadu ege gidu jayaha. Isagu. No tere amuge tigidu Galili goyaha, tere no walanga uragu ganga. Ji tere beele waha letigoni mainaha.” \p \v 8 Ono wainga nere aita nga waha umuge deware, ariya nere danga bagu edega ware, nere fasadu onou matmat awadu bodere, nomo disaipel lenigei nomo bodere gurarudu goyare. \v 9 Nere aita nga goi garenga, Yesus jala gama la toroba niridu bona lenirai, “Eringe hilobainga.” Ono wainga nere hinemu la goidu afo yaasu bodere, unyi isou ware. \v 10 Ono warenga Yesus benou lenirai, “Tere adai umugaru. Tere goidu bonadere, yame baabo gane leniga derenga, nere Galili la goyode. Nere haumu walanga yeriyode bode.” \s1 Nere oota fai nebere beele. \p \v 11 Nere aita nga golodu goi garenga, nere oota fai ila matmat oofa wane waha nere taon huwanya goyane, nere goidu bode dada oruwanga heigai waha, nere pris aroro hai nagane. \v 12 Ono wanenga, pris aroro nere mora bagu gaara komo wane, onodu bode nere beele ete ngado wane. Onodu bode nere moni baingaro oota fai nigane, \v 13 onodu bode nere lenigane, “Tere benou lewagu, ‘Ere ooru agore jiri geyenga nomo disaipel maidu bode, no nomo gogala yebu wane.’ \v 14 Ono wadenga gabman amugou no beele waha isei mata wonga, ere edo no ngate beele tiginimu woboya, ono wedenga tere ou ete uwau.” \v 15 Ono wanenga nere oota fai moni waha taane, onodu bode nere fai aroro nebere beele waha oojo wane. Ono wanenga beele waha fududu Juda gama langa edowai, waha bona Juda nere beele waha gai onounga le gane mai elebe. \s1 Yesus nomo disaipel haruwe tei nomo lenigai. \r (Mak 16.14-18 onodu Luk 24.36-49 onodu Jon 20.19-23) \p \v 16 Nere disaipel 11, golodu Galili goyane, onodu nere muju, Yesus no lenigai waha langa mani heigane. \v 17 Onodu nere Yesus uredu bode unyi isou wane. Ariya, nere ila ninanege nga-nga wane. \v 18 Ono ganenga, Yesus no nere hinenege la maidu bona benou lenigai, “Itou no ji dada oruwanga, ha laluwa nomo bagu oula nomo bagu oofawei nomo, danga bagu unyife anyakaro hiyaha. \v 19 Onou waha bona, tere ha-ha oruwa la goidu bonade, fai-aita yame disaipel heigemu nigagu. Onodu, yaage bisemu nigagu, Jijei unyi langa, Idau unyi langa, Hauri Guuni unyi langa. \v 20 Ono bonade tere beele oruwa ji letigene waha, oojowei nomo bona isisiwou nigagu. Isagu. Ji fati oruwa langa, tere bagu yafa gehenga goi, ha oula bagu, usuwou la edo wonbona.”