\id LUK - Ogea NT; Marib Fanua and Don Adep; 13-September-2013 \h Luk \toc2 Luk \toc1 Luk \mt1 Luk \c 1 \s1 Luk, no aasa beha Tiofilas yerege fuwai. \p \v 1 Oo fai anyakaro Tiofilas, nere fai baingaro, amina dada Itou no ere gamage langa ono wainga heigai waha, nomo aasa yeregei nomo bode owonege isisi wane. \v 2 Nere hugu warou la fai nere dada agenege langa ure ganenga jayai waha nebere beele oojo wane. Nere fai waha, Itou nomo beele nomo haruwe fai dorofe yafa bode, aasa beha hai hagane. \v 3 Onou waha boni, ji fere, ji aasa waha yeregedu boni, huuru hanonboni. Saini ufalai, ji nere dada waha oruwanga, nomo hugu boni isokide nigene. Elebe, ji dada amina heigai, onounga tigini yeregeni. \v 4 Ne lelegedu edola isi dewau ganga, beele beha, nere isisiwou hinane waha, no ngalenga tigini. \s1 Ensel, no Jon heigei nomo bona Sekaraia letuwai. \p \v 5 Saini Herot no Judia nebere king yafa gainga, pris ete yafai, nomo unyi Sekaraia. No pris Abiya, nomo ganeha ete. Nomo oya no Aron nomo ganemuha, aita waha unyi, Elisabet. \v 6 Nere Itou ago langa gai tigini yafare. Nere nuuni beele bagu, Anyakaro nomo beele oruwa oojo gare. Onodu, nere no ago langa nyabuluwou ete uwau. \v 7 Onoware wa, nere magana uwau, taate bona, Elisabet no magana bisei nomo edo uwa. Onodu nere amina umura wareha. \p \v 8 Saini ete langa, Sekaraia no nomo gane, nere goi pris haruwe taane. Ono gane, Sekaraia no fere Itou ago langa pris haruwe tai. \v 9 Ariya, nere Pris adoha no Anyakaro nomo mata huwanya langa goidu bona, eeya muru warou nomo agiya hilobainga bitonga heigei nomo waha, torobawei nomo bode nere tuntani aya wane. Ono wane wa, onowou waha langa, nere Sekaraia hangada tuwanenga, no eeya muru warei nomo bona mata waha huwanya goyai. \v 10 Ariya, saini eeya muru warei nomo la, nere fai-aita toomaro Itou nomo mata malala langa kotodu bode hauya bode yafane. \v 11 Ono gainga, Anyakaro nomo ensel ete Sekaraia bagu heigedu bona, eeya muru warei nomo buutu agiya hilobainga heigena waha, nomo alta ulate owo hilou langa oto gainga urai. \v 12 No ensel uredu horotodu bona, no umugai. \v 13 Ono wainga ensel no letuwai, “Sekaraia, ne adai umugau. Itou no ne name hauyawou, amina isaha. Name oyane Elisabet no fai magana bisonbona. Ono wonga, ne nomo unyi Jon warau. \v 14 Name huwanyate hilobainga inyi gonga, ne edegawau ganga. Saini magana waha heigonga, nere fai-aita baingaro, no bode, edega wodbode, \v 15 taate bona, no anyakaro ago langa unyi anyakaro bagu. No wain bagu bia bagu ada nyona. Saini no anya huwanya langa inyi gonga, Hauri Guuni no bolo tuwonbona. \v 16 No Israelha fai-aita baingaro, huwanyanege ubulumu nagonga, nere nebere Anyakaro, Itou bagu goyodbode. \v 17 No Elaija nomo fanyimu bagu, nomo danga bagu tedu bona, no Anyakaro amuge tudu goyonbona. No nere amenege gane, idanege gane bagu, ono nigonga, nere huwanyanege etenga wodbode. Onodu, no fai beele feiyagou waha, nebere ninanege tiginumu nagonga, nere fai hilobainga nebere isou dorofe todbode. No fai haiya nigonga, nere Anyakaro mayei nomo, haiyadu bode yafodbode.” \p \v 18 Ono wainga Sekaraia no ensel letuwai, “ji ne name beele ngalenga waha adadu la isoni? Ji umuraniha, yame aita fere no umura waha.” \v 19 Ono wainga, ensel no ege gidu bona benou letuwai, “Ji Gebriel, ji Itou hogo langa oto-otoni. Itou, no nogowe ji huuru hiyanga, beele hilobainga beha, tedu boni ne lehinoni menaha. \v 20 Ariya ne isau. Ne yame beele boni huwanyate ngalengawei uwa, waha bona elebe ne name hurate fosoko wonga, ne beele ada hayauganga, goi saini dada waha oruwa heigonga, Ji yame beele beha tigini heigonbona, saini Itou hangadawai la.” \p \v 21 Ono gainga, nere fai-aita bagu, Sekaraia gai itari tubode ninanege baingaro isane, taate dada no langa heigainga saini ufaro Itou nomo mata jauli langa yafai. \v 22 Ono gane iinga, no mai heigai, onodu no nere beele lenigei nomo edo uwa. Ono wainga nere isane, no dada hogo fere ete Itou nomo mata jauli huwanya wala uraha. No beele, ewe owo langanga la lenigai. Nomo hurau nuu, onou fosokodu inyai. \v 23 Iinga Sekaraia no nomo haruwe nomo saini usu wainga, no ege gidu nomo matane goyai. \v 24 Ariya iinga, nomo oya Elisabet, no go bagu wai. Onodu, no Ole anyimu kouwou-oruwa, huwaridu yafai. Onodu bona lewai, \v 25 “Anyakaro no ji bona aau waranga, no ji yame mayau nere fai-aita bagu agenege langa, uulu hayei nomo bona no ji onou ono hiyaha, iwai.” \s1 Ensel, no Yesus heigei nomo bona, Maria letuwai. \p \v 26 Elisabet no go bagu ole 6 golo gainga, Itou no ensel Gebriel huuru tuwainga, Galili nomo taon ete unyi Nasaret langa minai. \v 27 No aita magana giila ete, no King Devit nomo ganemuha, waha nebere fai magana ete, unyi Josep tei nomo urisi kou wane waha, no bagu minai. Aita magana giila waha nomo unyi Maria. \p \v 28 Gebriel no bagu minidu benou letuwai, “Oo aita, kaiye, Anyakaro no ne bagu yafa bona, figini hini bona, hilobainga tafa hinaha.” \v 29 Ono wainga, Maria no beele waha isidu bona, no horotodu ninau isai, “Beele beha taate beele benou?” \p \v 30 Ono wainga, ensel no letuwai, “Maria, ne adai umugau, Itou no ne bona huwanya hilobainga inyina. \v 31 Ne isau, ne gete bagudu bonahe, fai magana ete bisau ganga. Onodu nomo unyi Yesus warau. \v 32 No fai anyakaro yafonbona. Ono gonga, nere no Itou Gai Tigini Ouwe la nomo Idau tuwodbode. Ono gonga, Itou no king tafa tuwonga, nomo asa Devit dorofe yafonbona. \v 33 No Jekop nomo gane nebere king gai-gai yafonbona. Ono gonga nomo king haruwe waha, ada usuwon bona.” \p \v 34 Ono wainga, Maria, no ensel isoki tuwai, “Ji iinga fai tei uwa yafani. Onou bona, dada waha adadu la heigona leni?” \v 35 Ono wainga, ensel no beele ege gidu benou letuwai, “Hauri Guuni no ne bagu monbona, ono wonga Itou Gai ouwe la, nomo danga ne kuromu hinonbona. Ono wonga, iinga gonga ne magana bisau wa, no Itou nomo fai hilobainga tigini yafonbona. Ono gonga, nere no bona lewodbode, Itou Nomo Magana. \p \v 36 “Ne isau, name awate Elisabet no umura waha. Onodu no go bagu waha, no fai magana bisonbona. Amina nere legane, no magana bisei nomo edo uwa. Ariya, elebe nomo ole 6 goyaha. \v 37 Itou no dada ete, no ada onowei nomo ete uwau.” \p \v 38 Ono wainga, Maria no letuwai, “Ne isau, ji Anyakaro nomo haruwe aita. No edo ne lenaha onou langa ono hiyona.” Ono wainga, ensel no awa tudu bona manai. \s1 Maria, no goi Elisabet urai. \p \v 39 Saini waha langa, Maria no jaidu fasadu onou, Judia distrik nomo taon ete muju ha langa inyina, wala manai. \v 40 Onodu Sekaraia nomo mata huwanya la goidu bona, Elisabet kaiye tuwai. \v 41 Ono wainga, Elisabet no Maria nomo kaiye tuwou waha isi gainga, magana Elisabet ogou langa inyai waha, no talagai. Ono wainga, Hauri Guuni no Elisabet bolo tuwainga, \v 42 inyangaaro yauredu lewai, “Itou no hilou tafa hini figiniwou ne hinai wa, figiniwou nere aita ila nigai wa feiyanigou. Onodu magana ne ogote langa inyina waha fere, no itou nomo figiniwou bagu. \v 43 Ji aita adoha bona, yame Anyakaro nomo anya no ji bagu mayaha? \v 44 Ne isau, ji yame agefekuli, name kaiyewou isi ganga, magana ogofe langa inyaha no edega bona talagaha. \v 45 Ne huwanyate ngalengawai, onou waha bona ne dabu edega dewau. Anyakaro no ne lehinai onounga onowon bona, Elisabet no onou lewai.” \s1 Maria nomo moone. \p \v 46 Maria no benou lewai, \q1 “Ji yame huwanyafe, \q2 no Anyakaro \q3 unyi isouna. \q1 \v 47 Ono ganga, yame anufe no Itou bona edegana, \q3 no yame Hoyo hiyou, \q2 no ono higanga, \q3 ji yafa deni. \q1 \v 48 Elebe bagu, \q3 iinga huunta langa fere, \q2 nere fai-aita oruwanga, \q3 nere Itou \q1 no ji edegawou anyakaro hiyai, \q2 waha lewodbode. \q3 Ji nomo haruwe aita, \q2 ji aita ewe, no ji bona aau warai. \q1 \v 49 Itou danga anyakaro bagu, \q2 no Ji hoyo hiyei nomo bona \q3 dada hogo ferete onowai. \q2 Waha bona nomo \q2 unyi gunni inyina. \q1 \v 50 No fai-aita bagu, \q2 nomo huuna langa yafade waha bona, \q1 aau wari-warina. \q3 Onou dorofenga, nere fai-aita elebe yafade beha bagu, nere fai-aita, \q2 iinga huunta heigede la bagu, \q3 gai-gai inyi gonga goyonbona. \q1 \v 51 Nomo owo \q3 no haruwe danga bagu tai. \q1 Nere fai huwanyanege langa, \q2 nere nage unyinege isou bode \q3 ere tigini amugou ide waha, no nere so nigainga, kejiwe hara wodbode. \q1 \v 52 No king danga bagu ilei nigai. \q2 Onodu bona, no nere fai unyinege uwau waha, \q3 unyinege isouwai. \q1 \v 53 No nere fai huweli nigai waha, \q3 dada hilobainga baingaro nigai, \q2 ono wainga, nere ogonege digaiha. \q1 Ariya, nere fai dadanege bagu waha, \q2 no so nigainga ewenga goyane. \q1 \v 54-55 No nomo haruwe fai \q3 Israel hoyo tuwai, \q2 onodu no Abraham, ebere asage gane bagu, \q3 nebere magana iinga huunta la heigodbode \q2 waha bona aau waronbona beele baara tawai \q2 waha bona gai ninau isi-isina.” \p \v 56 Maria no Elisabet ngare ole eei onou yafadu, iinga no ege gidu nomo matane goyai. \s1 Elisabet no Jon bisi tuwai. \p \v 57 Elisabet no nomo magana bisei nomo saini heigainga, no fai magana bisai. \v 58 Ono wainga, Elisabet nomo matane etenga bagu, nomo olobeta mutu etenga bagu, nere Anyakaro no bona aau wari dewai waha isidu, no ngate edega wane. \p \v 59 Onodu, fati 8 langa nere magana gogala karu fuwei nomo bode mayane. Nere no unyi umamu jabumu Sekaraia warode ono wane. \v 60 Ono wane wa, nomo anya no lewai, “Uwa. Ere nomo unyi Jon waroboya iwai.” \v 61 Ono wainga, nere no letuwane, “Ne name asane gane unyinege onouha ete uwau tuwane.” \v 62 Onodu bode, nere umamu owonege langa abiti tubode, no magana unyi faiwei warona waha bode isoki tuwane. \v 63 Ono wanenga Sekaraia no dada ete tamai fuwo gonga, yeregei nomo bona lenigai, onodu no onou yeregai, “Nomo unyi, Jon.” Ono wainga, nere ninanege baingaro isane. \v 64 Ono ganenga, fasayadu onou Sekaraia nomo hurau isebu wainga no ege beele lewei nomo edo. Ono wainga, no beele lebona Itou unyi isouwai. \v 65 Ono wainga, nere nomo matane etenga waha dada hogo ferete heigainga uredu nere umugane. Ono wainga, dada oruwa heigai waha nomo beele, Judia prowins nomo matane muju ha langa inyide waha, oruwa langa goi edowai. \v 66 Fai oruwa nere beele waha isidu bode, ninanege baingaro isidu benou isoki wane, “Iinga magana waha no fai adoha heigonbona?” Anyakaro nomo danga no langa inyina waha, nere alai. \s1 Sekaraia no profet beele malalamudu lewai. \p \v 67 Jon umamu Sekaraia no Hauri Guuni bolo tuwainga, no profet beele benou lewai, \v 68 “Ere Israel ebere anyakaro, Itou unyi isouwei nomo. No medu bona, ere nomo fai-aita hoyo higidu, ege gidu haigaha. \v 69 No nomo haruwe magana Devit, nomo ganemuha fai danga bagu ere ege gidu haigei nomo bona tafa tuwai, \v 70 aminanga la, no nomo profet huranege la lewai onou. \v 71 No lewai, no ere ebere honggoro fai bagu, nere fai ere bode huwanyanege inyaba dede waha bagu, owonegeha ege gidu haigonbona. \v 72 No ebere asage gane bona aau warainga, hoyo nigai. No nomo beele agili mala karuwou aminaha waha bona ninau gai isi-isina. \v 73 No amina ebere asage Abraham letuwai, ngalenga tigini ouwe la. Elebe no amina lewai onou ere langa onowon bona. \v 74 No ere honggoro fai owonegeha ege gidu haigonbona, ere nomo haruwe edo yaasuwei nomo, ere ada umugo boya. \v 75 Onou waha bona saini oruwa ere agege auma yafa boya, onowou tgini no gau tuna waha la golo gedenga, onowou hilou-hilou no gau tuna waha ere edo bolo higonbona. \v 76 Oo yame magana, ne iinga lehinod bode, ne Itou Gai Ouwe la nomo profet hinodbode. Ne Anyakaro nomo yala haiya fu bonahe, amuge tudu goyau ganga. \v 77-78 Ne nomo fai-aita bagu isisiwou nigahenga, nere isodbode, no nomo aau warou anyakaro langa, Itou no nere nebere une uulu nagi bona ege gidu hani gonbona. No ha laluwa nomo hamba huuru wonga ere langa medu, \v 79 nere fai haumu agugu langa yafade waha, lala nigonbona. No ebere afege jala abitimu hagi gonga, ere huwanyage foinga inyou jala la golo woboya.” \p \v 80 Ariya, iinga magana waha no goi anyakarodu bona, no nomo hauri danga bagu heigai. Onodu no goi ha fai uwau langa yafa gainga goi saini no Israel agenege langa malala heigai. \c 2 \s1 Maria Yesus bisi tuwai. \r (Matiu 1.18-25) \p \v 1 Saini waha la, Sisar Ogastus no nuuni beele ete tafai wa, nere fai-aita oruwanga nebere unyinege elegodbode. \v 2 Saini waha langa, Kwirinius no Siria prowins nebere gabman amugou yafa gainga, nere onowou eege heigemudu, fai-aita unyinege elegane. \v 3 Onou waha bona, nere fai-aita oruwa gabman unyinege elegei nomo bona nebere matane hugu la goi-goi wane. \v 4 Ariya, Josep no King Devit ganemuha, waha bona no Nasaret taon Galili langa jaidu bona, Judia King Devit nomo taon Betlehem ide, walanga goyai. \v 5 No nomo oya Maria ngare gabman unyinere elegei nomo bodere goyare. Saini waha langa, Maria no go bagu. \v 6 Nere goi Betlehem la yafagarenga, Maria no nomo magana bisei nomo saini heigai. \v 7 Ono wainga, no nomo magana amugou, fai magana bisai. Onodu ogola la dage tudu bona, bulumakao nebere da logosi gou bogisi la inyemu tuwainga inyai, taate bona, fai jirigou mata wa bolowai. \s1 Nere ensel, sipsip oofa nigigou fai beele teme nagane. \p \v 8 Haumu waha langa, nere sipsip oofa nigou fai ila taon waha nomo dui langa yafa bode ooru la nebere sipsip oofa nigi gane. \v 9 Ono ganenga, Anyakaro nomo ensel no nere bagu mai. Ono gainga, Anyakaro nomo lala anyakaro medu bona, nere kolili nigai. Nere waha uredu bode, umuge dewane. \v 10 Ono wanenga, ensel no lenigai, “Tere adai umugagu. Tere isagu. Ji tere beele hilobainga teme taginaha, beele waha tere fai-aita oruwa, huwanyatege edega dewonbona. \v 11 Elebe fati beha la, Devit nomo taon la, aita ete magana bisaha. Magana waha no tere oruwa ege gidu hatigon bona, no Anyakaro. Fai no waha, Itou no nomo fai-aita bagu ege gidu hanigei nomo hangada tuwai \v 12 Tere no benou uragu ganga. Magana momodo ete ogola la dage tudu bode, bulumakao nebere da logosi gou bogisi la inyemu tuwane inyina.” \p \v 13 Ensel no onou lenigi boro gainga, fasadu onou ensel baingaro nere ha laluwa nomo oota fai medu bode, ensel amugedu mai waha ngate otowane. Onodu nere Itou unyi benou isou wane, \v 14 “Itou gai tigini ouwe la yafana unyi isou wagu. Ha esene la fai-aita edo huwanyanege foinga inyona. Itou no huwanya hilobainga nigaha.” \s1 Nere sipsip oofagou fai, goi Yesus urane. \p \v 15 Ariya, ensel nere awa nigidu, ha laluwa la gidu mani hara ganenga, sipsip oofa nigigou fai nere lewane, “Ariya, ere Betlehem goidu boya, dada heigaha waha uroya, Anyakaro no lehigaha waha.”\fig |alt="3 men on camels with bright star in front of them" src="CN01629b.tif" size="span" loc="Lk 2.15-20" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 2.15" \fig* \v 16 Onodu, nere fasadu onou goidu Maria, Josep ngare yafagare nerirane, onodu bode nere Magana momodo no bulumakao nebere da logosi gou bogisi langa inyi gainga urane. \v 17 Nere uredu bode, nere beele ensel magana momodo waha bona lenigai waha malalamudu lewane. \v 18 Ono wainga, nere fai oruwa beele waha isidu bode, nere ninanege baingaro isane. \v 19 Ariya, Maria no beele waha oruwa huwanya la tafadu, ninau isi bona yafai. \v 20 Onodu, nere sipsip oofa nigigou fai nere ege gidu minidu bode, Itou unyi isouwou haruwe tane. Nere dada oruwanga isidu, urane waha bona, Itou bode edega wane. Dada ensel no lenigai onounga tigini heigai. \s1 Nere Yesus unyi warane. \p \v 21 Ariya, anya bisi tuwainga fati 8 usuwai langa, nere no gogala karu fu bode, unyi Yesus warane. No anya huwanya la heigei uwa inyi gainga, ensel no amina unyi waha warai. \s1 Simion, Ana ngare, nere Yesus tempel langa urare. \p \v 22 Josep oya Maria ngare nere, Moses nomo nuuni beele lena waha nomo fanyimu oojodu, Itou ago langa jijiga uwau heigei nomo bodere nomo saini heigainga, nere magana waha anyakaro tuwei nomo bodere, Jerusalem goyare. \v 23 Nere Anyakaro nomo nuuni beele inyina waha oojo wodbodere, wa benou, “Nere fai magana motuwa anyanege bisi nigode wa, nere magana waha Anyakaro tuwodbode.” \v 24 Nere eeya muru warei nomo neei fere tamanare. Anyakaro nomo nuuni beele lena dorofe, “Buuna aroro nga nononga yo, oo lao buuna gila nga nononga.” \p \v 25 Saini waha langa, fai ete Jerusalem la yafagai, nomo unyi Simion. No fanyimu tigini wahanga ono bona, Itou unyi isou gai. No Israel huwanyanege hilobainga inyei nomo bona, Itou fai hangadawai waha itari tuwai. Ariya, Hauri Guuni no Simion bagu yafai. \v 26 Onou waha bona, Hauri Guuni no Simion amina letuwai, no fasadu ada umona. No amugedu, Anyakaro no fai, no nomo fai-aita bagu ege gidu hanigei nomo huuru tuwonga monbona beele baara tawai waha uronbona. \v 27 Onou waha bona Hauri Guuni no huwanya jaimu fuwainga, no tempel huwanya la goyai. Ono gainga, umamu anya ngare nere fanyimu nuuni beele lena onou, ono tuwodbodere bona magana momodo Yesus haudu mayare. \v 28 Ono warenga, Simion no owoha ngau tedu bona yaasu tuwai. Ono bona, no Itou unyi benou isouwai, \q1 \v 29 “Anyakaro, ji name haruwe magana, \q3 elebe ne edo awa hiyahenga goyoni, \q2 ono wahenga, yame huwanyafe edo foinga inyona, \q2 amina ne lewene onou. \q1 \v 30 Ji yage agefe hugu la, \q2 ne dada ere ege gidu haigei nomo ono wene waha, \q3 ji urene. \q1 \v 31 Ne waha fai-aita oruwa agenege langa \q2 haiya weneha. \q1 \v 32 Wa lala ete, \q2 nere fai-aita fereha waha, \q3 lala nigonbona. \q2 Onodu no Israel unyinege \q3 anyakaro nigonbona, \q2 wa ne name fai-aita gane bagu.” \p \v 33 Yesus nomo anya umamu ngare nere Simion, beele no bona lenirai waha bodere ninanere baingaro isare. \v 34 Ono garenga Simion no nere figiniwou nigai. Ono bona, no magana nomo anya Maria, benou letuwai, “Isau, Itou no magana beha hangada tuwai wa, nere Israelha fai baingaro, ono nigonga taumode bode, ono bona baingaro nere ege ono nigonga gidu yayodbode. No naani ete dorofe inyi gonga, nere fai baingaro no bode beele inyaba lewodbode. \v 35 Onou waha bona, fai baingaro nebere ninanege huwari waha malala heigonbona. Ono gonga, ne fere oota kesebu mutu ufaro ete, name aau joru hanina dorofe yafau ganga.” \p \v 36 Ariya, profet aita ete yafai, nomo unyi Ana. No Fanyuel mago, no Aser nomo ganemuha. No gai umuranga, umura. Amina no fai tedu bona haga orei 7, nomo au ngare yafare. \v 37 Iinga, no nomo au umainga, no ewe yafai. Ariya, elebe no nomo haga orei, 84. Ana no tempel ada awa gai. No da uridu bona, hauya bona yafagai. No hoonga bagu, ooru bagu, Itou nomo haruwe tegai. \v 38 Saini waha langa, no fere magana waha hinomu la maidu bona, Itou hilobainga tuwai. Onodu bona, no magana waha nomo beele malalamudu nere fai-aita oruwa, Itou no Jerusalemha fai-aita ege gidu hanigei nomo itaride waha lenigai. \s1 Josep no ege gidu bona Nasaret minai. \p \v 39 Nere dada oruwanga, Anyakaro nomo nuuni beele lena onou ono borodu bode, nere ege gidu, Galili distrik nebere taon Nasaret langa minane. \v 40 Onodu, magana no anyakarodu danga bagu heigai. No isou hilou-hilou baingaro, onodu Itou nomo aau warou no langa inyna. \s1 Magana gila Yesus, no tempel langa goyai. \p \v 41 Yesus nomo umamu anya ngare nere haga orei oruwa langa Itou No Israel Awa Nigainga Hilou Yafane Waha Nomo Isi Nigou Fati Anyakaro waha urei nomo Jerusalem goi gare. \v 42 Yesus no nomo haga orei 12 usu wainga, nere fati anyakaro waha nomo fanyimu oojodu Jerusalem goyane. \v 43 Sain fati anyakaro waha nomo bori oruwa usu wainga, nere ege gidu matane goyane. Magana gila Yesus no gai Jerusalem waanga yafai. Ono gainga, nomo anya umamu ngare nere no gai walanga yafanawou iseru uwa. \v 44 Nere isare wa, no fai-aita ila bagu minide iware. Onodu bodere, nere fati ete oruwa goloware. Ariya iinga gainga, nere nomo ilibumu gane langa, nomo kadoi etenga bagu gamanege langa kuru tuware. \v 45 Nere no kuru tunga ware wa, nere no toroba tuweru uwa. Onou waha bodere, nere no kuru tuwei nomo bodere ege gidu Jerusalem goyare. \v 46 Nere fati eei oruwa, no kuru tuwou haruwe tare. Onodu bodere, iinga nere no tempel orei huwanya langa yafa gainga urare. No isisiwou fai gamanege langa yafai. No nebere beele aagu nagi bona, no nere isokiwou fere nigai. \v 47 Nere fai nomo beele isidu bode nomo isou bagu, no nebere beele ege gidu lenigai waha bode horoto wane. \v 48 Ariya, umamu anya ngare nere no uredu bodere horoto deware. Onodu bodere, nomo anya we no letuwai, “Yame magana, ne taate boni ere onou ono hirinaha? Ere name amene ngare, huwanyare oude hiranga, ne kuru hinou haruwe teenga yare.” \v 49 Ono wainga, no beele ege gidu benou lenirai, “Tere taate boyare ji kuru hiyou haruwe teyare? Ji yame Jijei nomo mata langa yafon boni, waha tere adaru isiyare?” \v 50 Ono wainga nere no beele onou lenirai waha nomo hugu alai uwa. \p \v 51 Onodu bona, no nere bagu ege gidu gaara goidu Nasaret langa heigane, no gai-gai nere neire beele oojo gai. Ono wainga, nomo anya no beele waha oruwanga ninau langa tafadu yaasudu yafai. \v 52 Ono gainga, Yesus no goi anyakaro gainga, no nomo isou gai hilobainga heigai. Itou no gaude tugainga, fai fere no gau tuwane. \c 3 \s1 Jon yaage bisemu nigigou, no beele malalamudu lewai. \r (Matiu 3.1-12 onodu Mak 1.2-8 onodu Jon 1.19-28) \p \v 1 Ariya Sisar Taberius, no Rom nebere king yafa gainga, goi haga orei 15 la, Pontius Pailot no Judia distrik nebere gabman amugou yafai. Saini waha langa, Herot no Galili distrik oofagai. Ono gainga, nomo bemu Filip no Ituria distrik bagu, Trakonitis distrik bagu oofagai. Ono gainga, Lisanias no Abilene distrik oofagai. \v 2 Ono gainga, Anas no Kaiafas ngare nere Pris mora bagu yafare. Saini waha langa, Sekaraia idau Jon, no ha fai uwau langa yafa gainga, Itou no nomo beele Jon letuwai. \v 3 Ono wainga, Jon no haumu oruwa, Jordan yaage hinemu la inyide waha langa goidu bona, nere fai-aita huwanyanege ubuludu yaage bisou togunga, Itou no edo nebere une uulu nagei nomo bona, beele malalamudu lenigai. \v 4 Dada waha profet Aisaia nomo buk langa beele inyina dorofe heigai. “Ha fai uwau langa, fai ete bolou benou yauredu lewai, ‘Anyakaro nomo jala haiya fuwagu. Nomo jala tiginimu wagu. \v 5 Nere beberi oruwa kutau bode, muju aroro oruwa kakaru wogunga minona. Nere jala kobigou waha oruwa waro gunga tigini wode. Onodu jala oruwa inyaba waha, nere tiginimu dewode. \v 6 Ono wonga, nere fai-aita oulaha oruwanga, Itou no ere ege gidu haigei nomo haruwe tena waha urodbode.’” \p \v 7 Nere fai-aita baingaro, Jon owo langa yaage bisou tei nomo bode mayanenga no benou lenigai, “Tere maangi inyaba nomo magana gane, Itou no tere bona houmu mayaha bona, inyabamu tigonbona. Ariya, faiwei letigaha bona, saini inyaba tere langa heigona onona waha, feiyadu hara wagu ganga onoya? \v 8 Tere huwanyatege tigini ubulude bonade wonga, tere tebere fanyitege langa abitimu wagu ganga, tere amina huwanyatege ubulu yaha. Tere tage beele benou adai leguru wagu, ‘Abraham, no ebere asage amege bagu.’ Ji tere letigini, Itou no megebu beha waha, ono nigonga nere Abraham nomo magana asa gane bagu heigei nomo edo. \v 9 Safora nauge hugu langa amina inyina, nauge oruwa hilou hilobainga ada heige-heigede waha, nere lalatidu bode elege eeya langa ayaru wogunga goyodbode.” \p \v 10 Nere fai-aita bagu, Jon nomo beele isidu, benou isoki tuwane, “Ere adadu ono woya?” \v 11 Ono wanenga, no beele ege gidu benou lenigai, “Fai no siot nga bagu wonga, no ete fai siot uwau waha tuwona. Fai no da bagu wonga, waha fere onounga ono wona.” \v 12 Nere takis tegou fai ila fere yaage bisou tei nomo bode mayane. Nere maidu benou isoki tuwane, “Isisi higigou fai, ere adadu ono woya?” \v 13 Ono wanenga, no benou lenigai, “Tere takis moni, gabman letigai onounga taagu, tere ege ila adai kuse wagu.” \v 14 Ono gainga, nere oota fai ila fere no isoki tuwane, “Ariya, ere adadu ono woya?” Ono wanenga no lenigai, “Tere, fai nebere moni yebuwei nomo bonade, kejiwe adai inyabamu nigagu. Onodu tere kot yaawa tudu nere moni nganege elegei nomo adai ono wagu. Tere benou isagu, tebere haruwe agou wa tere bagu edo langa.” \p \v 15 Fai-aita bagu, nere dada waha uredu huwanyanege jayainga ninanege baingaro benou isane, “Jon no fai waha rute Itou nomo fai-aita bagu ege gidu hanigei nomo hangada tuwai iwane.” \v 16 Onou waha bona, Jon no ege gidu bona lenigai, “Ji tere yaage langa yaage bisemu tigi-tigini. Iinga gonga fai ete mayonbona, no waha nomo danga, yame danga feiya tuwou. Onou waha boni, ji nomo su nomo maalu futu fuwei nomo fai hilou uwa. No tere Hauri Guuni langa, eeya langa yaage bisemu tigonbona. \v 17 No fai ete owo langa sawoli yaasudu maina dorofe maidu bona, nomo wit langa tuturumu oruwa fidedu bona nomo wit mata langa komom wonbona. Onodu nomo tuturumu waha no, eeya ada gare-garena waha langa biteruwon bona.” \p \v 18 Jon no beele baingaro, ila fere, fai-aita bagu huwanyanege wari nagei nomo bona lenigai, onodu fanyimu waha langa, no hilou beele, fai-aita malalamudu lenigou haruwe tai. \s1 Herot no Jon dagou mata langa tafa tuwai. \p \v 19 Ariya, Jon no nebere gabman amugou Herot no nomo bemu nomo oya Herodias langa nyabuliwou ete onowai, onodu no fanyimu inyaba ila fere oruwanga onowai waha bona honggoro tuwai. \v 20 Ono wainga, Herot no nyabuliwou oruwanga onowai waha inyi gainga, no nyabuliwou ege ete turidu bona Jon dagou mata langa tafa tuwai. \s1 Jon no Yesus yaage bisemu tuwai. \p \v 21 Nere fai-aita bagu oruwanga yaage bisou tedu yafaganenga, Yesus no fere yaage bisou tai. No yaage bisou tedu hauya bona yafa gainga, ha laluwa helufa wainga, \v 22 Hauri Guuni no langa mai. Nere Hauri Guuni neei ete buuna dorofe, no mora langa megainga urane. Ono ganenga, ha laluwa langa bolou ete benou yauredu lewainga isane, “Ne yame Magana. Ji ne gaude hinini. Yame huwanyafe ne bona edegana.” \s1 Yesus asa gane nebere unyinege. \p \v 23 Yesus no nomo haga orei 30 onou langa no haruwe hugu warai. Nere fai-aita bagu isane, no Josep idau. Josep no Heli idau. \v 24 Heli no Matat idau. Ono gainga, Matat no Livai idau. Livai no Melki idau. Melki no Janai idau. Janai no Josep idau. \v 25 Ono wainga, Josep no Matatias idau. Matatias no Amos idau. Amos no Nahum idau. Nahum no Esli idau. Ono wainga, Esli no Nagai idau. \v 26 Nagai no Mat idau. Mat no Matatias idau. Matatias no Semen idau. Semen no Josek idau. Ono wainga, Josek, no Joda idau. \v 27 Joda no Joanan idau. Joanan no Resa idau. Resa no Serubabel idau. Serubabel no Sealtiel idau. Ono wainga, Sealtiel no Neri idau. \v 28 Neri no Melki idau. Melki no Adi idau. \p Adi no Kosam idau. Kosam no Elmadam idau. Ono wainga, Elmadam no Er idau. \v 29 Er no Josua idau. Josua no Eliesar idau. Eliesar no Jorim idau. Jorim no Matat idau. Ono wainga, Matat no Livai idau. \v 30 Livai no Simeon idau. Simeon no Juda idau. \p Juda no Josep idau. Josep no Jonam idau. Ono wainga, Jonam no Eliakim idau. \v 31 Eliakim no Melea idau. Melea no Mena idau. Mena no Matata idau. Matata no Natan idau. Ono wainga, Natan no Devit idau. \v 32 Devit no Jesi idau. Jesi no Obet idau. Obet no Boas idau. Boas no Salmon idau. Ono wainga, Salmon no Nason idau. \v 33 Nason no Aminadap idau. Aminadap no Atmin idau. Atmin no Arni idau. Arni no Hesron idau. Hesron no Peres idau. Ono wainga, Peres no Juda idau. \v 34 Ono Juda no Jekop idau. Jekop no Aisak idau. Aisak no Abraham idau. Abraham no Tera idau. Ono wainga, Tera no Nahor idau. \v 35 Nahor no Seruk idau. Seruk no Reu idau. Reu no Pelek idau. Pelek no Eber idau. Ono wainga, Eber no Sela idau. \v 36 Sela no Kainan idau. Kainan no Arpaksat idau. Arpaksat no Siem idau. Siem no Noa idau. Ono wainga, Noa no Lamek idau. \v 37 Lamek no Metusela idau. Metusela no Enok idau. Enok no Jaret idau. Jaret no Mahalalel idau. Ono wainga, Mahalalel no Kenan idau. \v 38 Kenan no Enos idau. Enos no Set idau. Set no Adam idau. Ono wainga, Adam no Itou idau. \c 4 \s1 Satan Yesus wala-wala tuwai. \r (Matiu 4.1-11 onodu Mak 1.12-13) \p \v 1 Hauri Guuni Yesus bolo tuwainga, Yesus no Jordan yaage awadu bona ege gidu goyai. Ono wainga, Hauri Guuni no Yesus haudu bona, ha fai uwau langa goyai. \v 2 Ono wainga, no ha fai uwau walanga fati 40 yafa gainga, Satan no wala-wala tuwai. \p Saini waha langa, Yesus no da nyei uwa, waha bona no huweli tuwai. \v 3 Ono wainga Satan no letuwai, “Ne ngalenga Itou Idau wonga lewahenga megebu beha edo beret heigona.” \v 4 Ono wainga, Yesus no ege gidu benou letuwai, “Itou nomo buk langa beele benou bagu, ‘Da langanga, fai-aita bagu agenege auma yafou ada todbode.’” \p \v 5 Ono wainga, Satan no haudu bona, muju anyakaro ouwe langa manai, onodu fasadu onou, oula beha nomo kantri danga bagu oruwa abitimu tuwai. \v 6 Onodu, Satan no Yesus letuwai, “Ji ne oula beha nomo kantri oruwa oofawei nomo danga hinon boni ono wehenga ne unyite gai anyakaro bagu yafau ganga. Dada oruwanga beha ji yame. Onodu ji fai ete tuwon boni wonga, ji edo tuwon boni. \v 7 Onou waha bona, ne afene tuburu kutudu ji unyife isou bonahe wonga wa, dada beha oruwanga ne hinoni boni.” \v 8 Ono wainga, Yesus no beele ege gidu letuwai, “Itou nomo buk langa beele benou bagu, ‘Ne Itou nomo huuna la yafa bonahe, ne nomonga unyi isouwau, no name Anyakaro.’” \p \v 9 Ono wainga, Satan no Yesus haudu Jerusalem langa goidu bona, tempel gai ouwe la tafa tuwai. Onodu letuwai, “Ne ngalenga Itou Idau wonga wa, ne talagedu minau. \v 10 Itou nomo buk langa beele benou lena. ‘No nomo ensel lenigonga, nere ne oofade hinodbode.’ \v 11 Onodu ‘Ne nere owonege langa, aule hinodbode gamaji megebu ete afene waroga.’ ” \v 12 Ono wainga Yesus no ege gidu letuwai, “Itou nomo buk langa beele benou bagu, ‘Itou nomo danga adai wala-wala tuwau, name Anyakaro.’” \p \v 13 Ariya, Satan no wala-walawou hogo fere-fere tu borodu bona, no Yesus awa tuwai. Onodu no saini ete bona itarina. \s1 Yesus no Galili langa haruwe hugu warai. \p \v 14 Ariya, Hauri Guuni nomo danga langa, Yesus no ege gidu bona, Galili distrik langa manai. Ono wainga, nere fai-aita oruwa, haumu walanga yafane waha, nere Yesus Galili distrik la mayaha yafanawou isane. \v 15 Saini oruwa, no fai-aita bagu nebere bori mata langa isisiwou nigigai. Ono gainga, fai-aita oruwanga nomo unyi isou wane. \s1 Nasaret nere Yesus bode hounege mayai. \r (Matiu 13.53-58 onodu Mak 6.1-6) \p \v 16 Yesus no Nasaret goyai. Saini no menakele la, no taon waha langa golodu goi anyakarowai. Ariya, bori nomo fati langa, no gai-gai onogai onounga onowai. No bori mata huwanya la goidu, Itou nomo hilou beele lelegei nomo bona jaidu oto gainga, \v 17 nere profet Aisaia nomo buk waha tuwane. Ono wanenga, no isebudu bona, beele matau ete benou waha urai, \v 18 “Anyakaro nomo hauri ji la maiha inyina, taate bona, Anyakaro no nogo we, Ji nere fai dadanege uwau waha, beele hilobainga togoi nagei nomo bona, no ji morafe langa faronga uudu bona hangada hiyai. No ji beele benou malalamudu lewei nomo huuru hiyai. Nere fai dagou mata la yafade waha, nere dagou mata awadu goyod heigode bode, nere fai agenege fosokowou waha, nere edo ege igei wodbode. Nere fai ila unyinege ilei bode inyabamu nigide waha, nebere ou uwamu nagei nomo boni huuru hiyainga meene. \v 19 No ji huuru hiyainga mene wa, ji beele benou malalamudu lewei nomo bona, Anyakaro no nomo fai-aita bagu hilou tafa nigei nomo saini amina heigaha.” \p \v 20 Onodu, Yesus no buk kubodudu bona, fai no buk oofawei nomo haruwe bagu waha ege gidu tuwai, onodu no yafai. Ono gainga, nere fai-aita oruwanga, bori mata huwanya la yafane waha, nere agenege oruwa Yesus feele tuwane. \p \v 21 Ono ganenga, no benou lenigai, “Itou nomo buk beha nomo beele tere amina iseiha. Onowei waha, elebe iingabe no ngalenga tigini heigaha.” \v 22 Ono wainga, nere no unyi isou bode, no hilobainga beele malalamudu lewai waha bode ninanege baingaro isane. Onodu bode, nere lewane, “Fai beha no Josep idau waha ere isiya. Adadu bona no beele benoha waha edo lewona?” \v 23 Ono wanenga, Yesus no benou lenigai, “Onou wa, tere fai-aita bagu beele lede waha tedu, ji la malalamudu lewagu ganga, ‘Dokta, Ne nage name gete gala figiniwau.’ Onodu tere lewagu ganga, ‘Ne dada Kaperneam langa ono wene waha, nomo beele ere amina isei. Waha bona, elebe ne name matane hugu belanga dada onounga onowau.’” \v 24 Onodu bona, Yesus no lenigai, “Ji tere ngalenga letigini, profet ete no nomo matane hugu langa, nere fai no nomo beele ada isi-iside. \v 25 Ji tere ngalenga letigini, Elaija nomo saini la, aita oyo baingaro Israel la yafane. Saini waha langa, ha taene no agao dangamude tuwai. Ono wainga, yaage uwau, inyeru inyi gainga goi haga orei eei ole 6 oruwa usuwai. Ono wainga, maau saini anyakaro ha-ha oruwa la heigai. \v 26 Ariya, Itou no Elaija huuru tuwainga Israel aita ete langa goyei uwa. No huuru tuwainga aita oyo ete Sarefat taon ulate Saidon taon anyakaro inyina wahanga la goyai. \v 27 Onou dorofenga, profet Elisa nomo saini langa fere Israel walanga nere fai baingaro lepra taura bagu yafane. Ariya, nere gamanege langa, fai ete te taura jige tuwei uwa. Neman no kantri Siriaha, no nogonga.” \p \v 28 Nere fai oruwanga bori mata huwanya langa yafane waha, nere beele waha isidu bode, nere hounege danga bagu mayai. \v 29 Onodu nere jaidu bode Yesus so tuwanenga, taon dui langa goyai. Nere nebere taon waha no muju ete ouwe langa inyina. Onodu nere no haudu bode, muju ouwe langa mani, beberi inyaba ete inyina la, tekaite tuwogunga, minona ono wane. \v 30 Ono wane wa, no awa nigidu nere gamanege langa golodu goidu heige fagawai. \s1 Yesus no Hauri inyaba fai ete langa so tuwai. \r (Mak 1.21-28) \p \v 31 Ariya, Yesus no Galili distrik nomo taon ete, Kaperneam langa minidu yafai. Onodu bona, Bori nomo fati oruwa langa, no fai-aita bagu isisiwou nigigai. \v 32 Ono gainga, fai-aita bagu nere nomo beele isidu bode, horoto wane, taate bona, no isisiwou nigigai wa, no fai unyi bagu dorofe. \p \v 33 Saini ete, bori mata langa fai ete yafai, hauri inyaba no langa inyai. No inyangaaro yauredu bolou oto bona lewai, \v 34 “Ei, Yesus Nasaretha, ne ere adadu ono higau ganga mainaha? Ne ere inyabamu higau ganga rute mainaha? Ji ne isi hinini. Ne fai hilobainga tigini waha Itou nogo langa mainaha.” \p \v 35 Ono wainga, Yesus no hauri inyaba honggoro tubona letuwai, “Ne hurate fosokodu bonahe, fai waha awa tuwau.” Ono wainga hauri inyaba wa, no fai wa tekaite tuwainga, nere fai-aita bagu gamanege langa oula la meboduwai. Onodu iinga hauri inyaba no awa tubona, inyabamu tuwei uwa. \p \v 36 Ono wainga, fai-aita bagu oruwa horoto wane. Onodu bode, nere nage-nage benou leguru wane, “Magana, beele beha, taate beele benou? No hauri inyaba beele lenigina wa, no fai danga bagu, onodu fai unyi bagu dorofe lenigina. Ono ganga, nere nomo beele isidu bode, nere fai awa tudu bode goi-goide.” \v 37 Ono wanenga, Yesus dada onowai waha nomo aasa, distrik waha nomo haumu oruwa langa goi edowai. \s1 Yesus no Pita nomo tangabumu aita taura jigemu fuwai. \r (Matiu 8.14-15 onodu Mak 1.29-31) \p \v 38 Yesus no jaidu bori mata waha awadu bona, Saimon nomo mata huwanya goyai. Saimon nomo tangabumu aita no taura, ono bona no gogala danga bagu ngasuwai. Ono wainga, nere Yesus no hoyo tuwei nomo bona isoki tuwane. \v 39 Ono wanenga, no goidu hinemu langa oto bona, taura wa no aita waha awa tuwei nomo bona danga bagu ngira tuwai. Saini wahanga la, taura wa aita awa tuwainga, fasadu onou jaidu nebere da haiya nagai. \s1 Yesus no fai-aita bagu baingaro taura jigemu nigai. \r (Matiu 8.16-17 onodu Mak 1.32-34) \p \v 40 Hoonga minona ono gainga, nere fai nebere ilibanege gane taura hogo fere-fere bagu waha hanigedu bode Yesus bagu mayane. Ono wanenga, no nomo owo, nere fai-aita bagu waha oruwanga etenga-etenga nebere jaulanege langa tafainga, nebere taura jigi nigai. \v 41 No hauri inyaba ono nigainga, nere fai-aita baingaro awa nigane. Saini nere awa nigidu hara bode, nere benou yaurane, “Ne Itou Idau.” Ono wanenga, no ngira nigidu bona, beele lewoguga bona karu nigai, taate bona, nere isane, fai beha no Itou hangada tuwai, no nomo fai-aita bagu ege gidu hanigei nomo bona. \s1 Yesus no taon ila langa golowai. \r (Mak 1.35-39) \p \v 42 Gai eringe amina, Yesus no taon waha awadu bona, no ha fai uwau ete langa goyai. Ono wainga, nere fai-aita bagu no kuru tuwane, onodu saini nere no toroba tuwane la, no adai awa nigidu goyei nomo bode karu tuwane. \v 43 Ono wanenga no benou lenigai, “Ji hilou beele Itou nomo huuna langa yafei nomo waha, taon ila langa fere malalamudu lenigon boni. Itou no ji haruwe waha onowei nomo bona, huuru hiyainga meene.” \v 44 Onodu no hilou beele bori mata Judia distrik langa malalamudu lenigi bona golowai. \c 5 \s1 Yesus no lewainga, Peter hoowe baingaro elegai. \r (Matiu 4.18-22 onodu Mak 1.16-20) \p \v 1 Fati ete langa, Yesus no Genesaret yaage katiwou waha nomo laanga la otowai, ono gainga, nere fai-aita toomaro Itou nomo hilou beele isei nomo bode no hinemu la maidu kolili tudu oto wane. \v 2 Ono ganenga, no bot nga nononga yaage katiwou waha nomo laanga ulisi la huuru wane inyi gainga urai, wa hoowe elegegou fai nebere. Fai nere waha nebere bot awadu bode, nere hagoma hugou haruwe tane. \v 3 Ono ganenga, Yesus no goidu, bot ete la digai, wa Saimon nomo bot. Onodu bona, no Saimon bot digedu huuru wonga mou menenga awadu, manei nomo bona letuwai. Onodu Yesus no bot waha langa yafa bona, fai-aita bagu isisiwou nigai. \p \v 4 Saini no beele lenigi borodu bona, no Saimon letuwai, “Ne bot koya wahenga gama la manonga, hoowe elegei nomo hagoma aya wahenga minona.” \v 5 Ono wainga, Saimon no ege gidu benou letuwai, “Fai Anyakaro, ere ooru la haruwe anyakaro tegeinga goi hamba waha, Ono yaha wa, ere hoowe ete tei uwa. Ariya wa edo, elebe ji ne name beele oojodu boni, hagoma aya woni boni,” tuwai. \v 6 Nere onou onodu bode hoowe baingaro elegane. Onodu hagoma korai wona onowai. \v 7 Ono wainga, nere neire ilibanere gane bot ete la yafane waha, mai hoyo nirei nomo yaure nigare. Nere mayanenga, bot nga oruwa, hoowe jiri wanenga bolowai, ono wainga bot kobo wodere onoware. \v 8 Ono wainga, Saimon Pita no waha uredu bona, no Yesus afo la waanga afo tuburu kutudu yafa bona letuwai, “Anyakaro, Ne awa hidu bonahe goyau. Ji une fai.” \v 9 Onodu no hoowe oruwanga elegane waha uredu horotowai. \v 10 Nere Saimon nomo ilibumu gane nga, Sebedi idau gane, Jems, Jon ngare, nere fere horoto ware. Ono wanenga, Yesus no Saimon letuwai, “Ne adai umugau. Ne elebe hoowe elegou haruwe teni, iinga gonga ne fai-aita elege nigou haruwe tedu, ji la tamayau ganga.” \v 11 Onodu nere koyadu mini horiyedu, nebere dada oruwa awarudu bode, Yesus oojo tuwane. \s1 Yesus no fai ete lepra taura bagu jigemu tuwai. \r (Matiu 8.1-4 onodu Mak 1.40-45) \p \v 12 Saini ete la, Yesus no taon ete langa yafai, taon waha langa, fai ete no lepra taura gogala bolode tuwou yafagai. Saini waha langa, no Yesus uredu bona afo tuburu kutudu hogo oula tudu inyi bona, Yesus benou letuwai, “Anyakaro, ne gau hinonga wa, ne ji ono hiyahenga Itou ago langa eege heigoni.” \v 13 Ono wainga, Yesus no owo ayadu yaasu tubona letuwai, “Ji gau hina. Ne eege heigau.” Ono wainga, fasadu onou lepra taura fai waha awa tuwainga eege heigai. \v 14 Ono wainga, Yesus no beele danga bagu benou letuwai, “Ne fai ete dada ne langa heigaha beha adai hai fuwau. Ne goidu bonahe ne name getegala Pris abitimu tuwau. Onodu bonahe Moses lewai onou, ne getegala eege heigaha waha abitiwou, Itou eeya muru wari fuwau. Ono wahenga nere fai isodbode, ne taura jige hinahawou.” \v 15 Onou wa, Yesus no dada oruwa onowai waha nomo beele hayou gai goingawai. Ono wainga, nere fai baingaro nomo beele isei nomo bagu, nebere taura jigemu nagei nomo bode, no bagu mayane. \v 16 Onou wa, no saini baingaro fai-aita bagu awa nigidu, ha fai uwau langa goidu bona hauya gai. \s1 Yesus no fai ete owo afo bagu inyabawou, jigemu tuwai. \r (Matiu 9.1-8 onodu Mak 2.1-12) \p \v 17 Fati ete langa Yesus no fai-aita bagu isisiwou nigi gainga, nere Farisi bagu, nuuni beele nomo isisi nigigou fai bagu yafane. Nere waha Galili distrik nomo matane oruwa langa Judia bagu Jerusalem taon bagu awadu mayane. Anyakaro nomo danga no Yesus langa inyi gainga no taura fai jigemu nigingawai. \v 18 Ono gainga nere fai ila, fai ete nomo ngedemu oruwa ume borowou waha, no kabali ete langa inyi gainga, auledu bode mata huwanya la togoi Yesus yafai hinemu langa tafa tuwode ono wane, \v 19 ono wane wa, fai-aita baingaro bona haumu kitiwai. Onou bona, nere taura fai waha auledu huwanya goyei nomo jala uwa. Waha bona, nere Yesus yafai waha, mata tu ouwe langa manidu bode, mata tu ulate konu wane. Onodu bode, nere taura fai no kabali langa inyai waha, nere fai-aita bagu gamanege langa kabali bagu foinga-foinga awaya tuganenga minai. Onodu bode, nere no Yesus hogo langa tafa tuwanenga inyai. \v 20 Ono wanenga, Yesus no urai wa nere huwanyanege ngalenga dewainga, bona no lewai, “Baabo, ji name une amina uulu haninaha tuwai.” \v 21 Ono wainga, nere nuuni beele isou fai bagu, nere Farisi bagu, beele waha isidu bode, nere nage-nage beele baingaro benou leguru wane, “Fai beha no faiwei waha bona no Itou nomo haumu taha beele beha lena? Fai ete te no une uuluwei nomo edo uwa. Wa, Itou no nogonga nomo haruwe.” \v 22 Ono wanenga, Yesus no nere nebere ninanege amina isidu bona, no nere nebere beele ege gidu benou lenigai, “Tere taate boya huwanyatege langa ninatege waha bagu? \v 23 Beele adoha waha ji lewei nomo edo? Benou lewoni waha edo rute, ‘Ji name une uulu haninaha,’ Uwa. Ji lewoni, ‘Ne jaidu bonahe golowau?’ \v 24 Onou wa, ji tere benou isei nomo gau hina, Fai Nomo Idau no ha esene beha langa no danga bagu, onodu no une uulu nigei nomo edo.” Onodu no fai ngedemu oruwa umeru borowai waha feele tubona benou letuwai, “Ji ne lehinini, ne jaidu name kabali elegedu bonahe, name mata langa goyau.” \v 25 Ono wainga, saini wahanga la no jaidu, nere fai-aita bagu waha agenege langa no nomo kabali inyai waha elegedu bona, Itou unyi isou bona golodu nomo mata langa goyai. \v 26 Ono wainga nere fai-aita oruwa, dada waha uredu bode horoto dewane. Onodu nere Itou nomo danga anyakaro waha uredu, huwanyanege jayainga nere Itou unyi isou bode benou lewane, “Elebe ere dada hogo fere ete tigini heiganga ureyaha.” \s1 Yesus no Livai yaure tuwai. \r (Matiu 9.9-13 onodu Mak 2.13-17) \p \v 27 Iinga Yesus no golodu goi bona, takis tegou fai ete nomo unyi Livai, no takis tegou mata langa yafa gainga urai. Onodu bona Yesus no letuwai, “Ne mai ji oojo hiyau.” \v 28 Ono wainga no jaidu, nomo dada oruwa awaruwai oto gainga oojo tudu goyai. \p \v 29 Onodu bona, Livai no Yesus nomo ajou anyakaro ete, nomo mata langa ajai. Ono wainga takis tegou fai baingaro bagu, nere fai baingaro ila fere gaara nere nga waha bagu yafa bode da nyane. \v 30 Ono ganenga, nere Farisi bagu, nere Farisi nebere nuuni beele isou fai bagu, nere Yesus nomo disaipel ngodo tai nigane. Nere lewane, “Tere taate boya nere takis tegou fai bagu, nere une tafagou fai bagu gaara da yaage bagu nyi-nyiya?” \v 31 Ono wanenga, Yesus no nere beele ege gidu benou lenigai, “Nere fai taura uwau waha, nere dokta bagu ada goi-goide. Uwa. Nere taura fai wahanga, nere dokta bagu goi-goide. \v 32 Ji nere fai tigini waha huwanyanege ubuluwei nomo bona, yaure nigei nomo mei uwa. Ji nere fai une bagu waha, huwanyanege ubuluwei nomo bona, yaure nigei nomo meene.” \s1 Yesus no da urigei nomo fanyimu bona lewai. \r (Matiu 9.14-17 onodu Mak 2.18-22) \p \v 33 Ariya fai nere Yesus benou letuwane, “Saini baingaro Jon nomo disaipel nere da urigedu bode hauya-hauyade. Nere Farisi nebere disaipel fere, nere onounga ono-onode. Ariya ne name disaipel nu nere da nyi bode, yaage nyi-nyide.” \v 34 Ono wanenga, Yesus no onou lenigai, “Onou wa, fai ete no aita tona onona waha, nomo ilibumu gane da nyei nomo karu nigagu rute, saini fai waha nogo nere bagu yafona la? Uwa. \v 35 Onou wa iinga, saini nere fai waha haudu goyogunga, no ege ilibumu gane bagu ada yafona la, saini waha langa nere da urigodbode.” \p \v 36 Onodu Yesus no muuji beele ete fere lenigai. Wa onou, “Fai ete no saket asari nomo yogode ererewei nomo bona, no saket eege nomo matau menakele ete koraidu tedu saket asari nomo jogode ada erere-ererena. No onou ono wona wa, no saket eege waha inyabamu wonbona, onodu fere, saket eege matau waha no saket asari waha dorofe uwa. \v 37 Fai ete no meme osoko asari langa wain eege ada unyi-unyina. No onou ono bona wonga, meme osoko asari wa korai wonga, wain eege oula la feuwon bona. Ono wona wa, meme osoko fere inyaba wonbona. \v 38 Onou waha bona, nere wain eege, meme osoko eege langa unyodbode. \v 39 Fai no wain aminaha nyai wa, no wain eege waha ada gau-gauna. Onodu le-lena ‘Wain aminaha wa hilobainga.’” \c 6 \s1 Yesus no bori nomo fati langa haruwe adai tei nomo fanyimu bona lewai. \r (Matiu 12.1-8 onodu Mak 2.23-28) \p \v 1 Bori nomo fati ete langa, Yesus no nere wit haga gama langa golowai. Ono gainga, nomo disaipel nere wit nomo hilou elegedu bode, owonege langa nyunyai wanenga, osoko asainga nyane. \v 2 Onogane, nere Farisi ila waha uredu bode lewane, “Fai nere bori nomo fati langa, fanyimu onou onowei nomo waha sesewou inyina, onou wa tere taate boya onou onoya?” \v 3 Ono wanenga, Yesus no lenigai, “Tere aasa Devit no dada onowai waha, tere lelegegu uwa rute? Ji leni be, saini no nomo ilibumu gane bagu, nere huweli nigai la, \v 4 Devit no Itou nomo mata huwanya langa goidu bona, no beret Itou hogo langa tafa ganenga inyigou waha tai. Beret waha no gunni, nere Pris nagenga nyei nomo edo. Onou wa Devit no nyai, onodu bona no nomo ilibumu gane fere nigai. Tere aasa waha lelegegu uwa rute?” \v 5 Onodu bona, Yesus no ege benou lenigai, “Fai Nomo Idau no bori nomo fati oofa na.” \s1 Bori nomo fati langa Yesus no fai owo lalekawai, waha jigemu tuwai. \r (Matiu 12.9-14 onodu Mak 3.1-6) \p \v 6 Bori nomo fati ete langa, Yesus no bori mata huwanya langa goidu bona, nere fai-aita bagu beele lenigai. Ono gainga fai ete no yafai, no nomo owo hilou wa, lalekawai. \v 7 Ono gainga, nere nuuni beele isou fai bagu, nere Farisi bagu, nere Yesus oofade tuwane, taate bona, nere urodbode, no taura fai bori nomo fati langa jigemu nigona yo, uwa? Nere Yesus kot langa tafa tuwei nomo jala kuru bode ono wane. \v 8 Ono wane wa, Yesus no nebere ninanege amina isai. Onou waha bona, no fai, owo lalekawai waha letuwai, “Ne jaidu bonahe, belanga fai agenege langa otowau.” Ono wainga, no jaidu bona otowai. \v 9 Onodu Yesus no nere onou lenigai, “Ji tere isoki tigon boni. Ere bori nomo fati langa fanyimu hilobainga edo onowoya yo, uwa, ere edo onowou inyaba onowoya? Ere nere fai hilobainga yafei nomo edo ono woya yo, uwa, ere fai inyabamu nigoya rute?” \v 10 Onodu Yesus, no fai oruwanga feele nigi bona, no fai waha letuwai, “Ne owone tiginimu wau.” Ono wainga, fai waha no onou ono wainga, nomo owo ege hilouwai. \v 11 Ono wainga, nere nuuni beele isou fai Farisi bagu hounege danga bagu mayainga, nere nage-nage leguru wane, “Ere Yesus adadu ono tuwoya?” \s1 Yesus no Aposel 12 hangada nigai. \r (Matiu 10.1-4 onodu Mak 3.13-19) \p \v 12 Saini waha langa, Yesus no hauya wona muju ete langa manidu bona, no ooru waha oruwa Itou hauya tugainga goi hambawai. \v 13 Onodu hoonga mai gainga, no nomo disaipel yaure nigainga mayane. Ono wanenga, nere 12 hangada nigidu bona, unyinege Aposel warai. \v 14 Ete no unyi Saimon, no waha Yesus no unyi Pita tuwai. Onodu Andru fere hangada tuwai, no Saimon bemu, onodu Jems wainga Jon wainga Filip, Batolomyu ngare, \v 15 onodu Matyu wainga Tomas wainga, Jems no Alfius idau, ono wainga Saimon, fai waha no Selot nebereha ete, \v 16 onodu Judas, no Jems idau, ono wainga Judas Iskariot, fai no waha iinga gonga Yesus, nere honggoro fai owonege langa tafa tuwonbona. \s1 Yesus no fai-aita toomaro taura jigemu nagai. \r (Matiu 4.24-25 onodu Mak 3.7-12) \p \v 17 Ariya saini Yesus no muju langa nomo disaipel bagu heigedu medu bode, no ha tigini ete langa, nomo disaipel toomaro gaara oto wane. Nere fai-aita toomaro Judia distrikha oruwanga, Jerusalem taonha bagu, nere laanga Tair, Saidon bagu taon jugunga la bagu, nere fere yafane. \v 18 Nere nomo beele isei nomo bagu, nebere taura jigemu nagei nomo bagu mayane. Ono wanenga, nere fai-aita bagu hauri inyaba inyabamu nigai waha, Yesus no nere ege jigemu nigai. \v 19 Ono wainga, nere fai-aita oruwanga no langa owonege tafode ono wane, taate bona, danga anyakaro no langa inyai, danga wahanga nere fai-aita oruwa no langa owonege tafa gane jige nigigai. \s1 Yesus no nere fai dadanege uwau waha, edegawei nomo bona lewai. \r (Matiu 5.1-12) \p \v 20 Onodu bona, Yesus no nomo disaipel feele nigi bona benou lewai, \p “Tere fai dadatege uwau, tere dabu edega wagu. Itou nomo huuna langa yafou wa tere tebere. \p \v 21 “Tere fai elebe huweli yafaya waha, tere dabu edega wagu. Iinga gonga, tere da nyadenga ogotege digonbona. \p “Tere fai elebe mere boya yafaya waha, tere dabu edega wagu. Iinga gonga, tere nanai wagu ganga. \p \v 22 “Iinga gonga, fai tere Fai Nomo Idau oojo tugadenga, terige bode, huwanyanege inyaba dewodbode. Onodu bode, nere tere so tigi bode, beele inyaba letigodbode, nere tere unyitege dada gai inyaba dorofe urodbode. Saini nere dada waha oruwa heigo-gunga, tere dabu edega wagu. \v 23 Nere tere onou ono tigei mata wogunga, tere dabu edega bonade huwanyatege hilobainga dewona. Tere isagu. Tere tebere agou anyakaro ha laluwa langa itari tigina. Amina, nere nebere asanege gane nere profet onowou benou langa ono nigigane. \p \v 24 “Onou wa, tere fai moni bagu, tere ure dewagu. Tere huwanyatege hilobainga inyei nomo dada teyeha. \p \v 25 “Tere fai, elebe da nyigeinga ogotege digena waha tere ure dewagu. Iinga gonga tere huweli tigonbona. \p “Tere fai elebe nanaiya waha tere ure dewagu. Iinga gonga, tere mere gadenga agiyotege orososo wonbona. \v 26 Onou wa, nere fai oruwanga tere unyitege isouwei mata wogunga, tere ure dewagu. Amina nere nebere asanege gane nere yaawa profet unyinege isou gane.” \s1 Nere honggoro fai gau nigei nomo fanyimu. \r (Matiu 5.38-48) \p \v 27 Yesus no ege onou lewai, “Ji tere fai yame beele isiya waha letigini, tere tebere honggoro fai gau nigi bonade, nere fai tere bode huwanyanege inyabade waha, tere onowou hilobainga ono nigagu. \v 28 Onou wa, nere fai ila Itou tere inyabamu tigei nomo lebode wonga wa, tere Itou nere hilobainga ono nigei nomo isoki tuwagu. Ono bonade, tere Itou no fai inyabamu tigide waha aau warei nomo bona hauya tuwagu. \v 29 Fai ete no ulagete barewei mata wonga, ne ulagete ulate fere awa fuwau. Fai ete no name saket tona ono wonga wa, ne name siot fere awa fuwau. \v 30 Fai oruwa dada nigei nomo bode isoki hinei mata wogunga, ne nigau. Onodu, fai ete no name dada ete tei mata wonga, ne ege gidu hinei nomo beele danga bagu adai letuwau. \v 31 Fanyimu oruwa nere fai tere langa onowei nomo gau tigina waha, tere fere fanyimu wahanga, nere langa ono wagu.” \p \v 32 “Ariya, tere fai gau tigide wahanga, gau nigei mata wagu wa, faiwei isona tere fai-aita hilobainga? Nere une tafagou fai fere, nere fai gau nigide wahanga, gau nigi-nigide. \v 33 Ariya, tere nere fai fanyimu hilobainga ono tigi-tigide wahanga, fanyimu hilobainga ono nigagu wa, ariya fawei no isona, tere fai-aita bagu hilobainga? Nere une tafagou fai fere nere fanyimu wahanga ono-onode. \v 34 Ariya tere fai dada agou ege gidu edo langa tigodbode idu nigagu wa, fawei no isona tere fai-aita hilobainga? Nere une tafagou fai fere agou ege gidu nigei nomo bode, nere une tafagou fai ila nigi-nigide, wa taate bona, nere iside, nere waha nebere agou ege gidu warodbode. \v 35 Onou waha bona, tere tebere honggoro fai gau nigi bonade, hilobainga tafa nigagu. Tere dada nere fai nigidu bonade, ege agou tigei nomo bonade ninatege adai isagu. Tere onou ono wagu wa, iinga huunta la tere agou gai anyakaro bagu, onodu tere Itou Gai Ouwe la nomo magana yafaguga. No fai hilobainga ada tutude waha bagu, nere fai inyaba fere hilou tafa nigi-nigina. \v 36 Onou waha bona, tere fai bonade aau tarigou, tebere ametege ono-onona onounga ono wagu.” \s1 Tere fai ila nebere onowou adai haawe nagagu. \r (Matiu 7.1-5) \p \v 37 Yesus no ege onou lewai, “Tere fai nebere onowou adai haawe nagi bonade lewagu, nere fai inyaba. Gamaji Itou no fere onounga ono tigoga. Tere fai nebere une uulu nagagu, ono wadenga, Itou no tere tebere une uulu tagonbona. \v 38 Tere fai ila dada nigagu, ono wadenga, Itou no tere dada tigonbona. No gai hilobainga haawe tagi bona, no jiri dedu, ilei wonga mini gonga, no inyangaro jiri wonga dada feu wona ono gonga, tere tigonbona. Haawe tere fai ila nigiya waha Itou no agou ege onounga gidu tigonbona.” \p \v 39 Yesus no muuji beele ete fere benou lenigai, “Fai ago inyaba ete, no fai ago inyaba ilibumu ete jala abitimu tuwei nomo edo rute? Uwa. Nere ngadunga mebodudu, u-u gamu minodbodere. \v 40 Sukul magana no, no nomo isisiwou fai feiya tuwou uwa. Saini no sukul urededu usumu wona la, ariya, no nomo isisiwou fai dorofe heigonbona. \p \v 41 “Ne taate boni ilibane nomo ago magana la, tuturumu menakele mene waha ure funi. Ariya, ne nage name agene magana langa, nauge majigau anyakaro inyina waha boni ne ninate isei uwa ru? \v 42 Onou wa, ne nage name agene magana langa, nauge majigau anyakaro inyi ganga urei uwa waha, adadu name baabo letuwau ganga, ‘Baabo, name agene magana langa tuturumu menakele mene inyina waha tekaite hanon boni?’ Ne yaawagou fai, ngasunga ne nage name agene magana langa nauge majigau anyakaro inyina waha tekaitedu bonahe. Onodu, iinga ne igeidu bonahe, baine nomo ago magana langa tuturumu menakele mene inyina waha tekaite fuwau. \s1 Nauge inyaba no hilou inyaba heige-heigena. \r (Matiu 7.16-20 onodu 12.33-35) \p \v 43 Yesus, no ege onou lenigai, “Nauge hilobainga waha no hilou inyaba ada heige-heigena. Onounga, nauge inyaba no hilou hilobainga ada heige-heigena. \v 44 Nere fai ngasunga nauge nomo hilou uredu bode, nere isi-iside, be nauge hilobainga yo, inyaba. Nere fai fik nauge nomo fatu elegei nomo maalu kudina bagu langa ada goi-goide. Onodu, nere fai wain nomo fatu nauge inyaba kudina bagu langa ada elege-elegede. \v 45 Fai hilobainga waha, no ninau hilobainga baingaro no huwanya langa inyina. Onou waha bona, no fanyimu hilobainga ono-onona. Fai inyaba no ninau inyaba baingaro no huwanya langa inyina. Onou waha bona, no fanyimu inyaba ono-onona. Ninage onouha huwanyage langa bolodu inyina waha, hurage no heigemu-heigemuna.” \s1 Mata tawei nomo fanyimu nga nononga \r (Matiu 7.24-27) \p \v 46 Yesus no nere ege onou lenigai, “Tere taate boya ji lehihiya, ‘Anyakaro, Anyakaro,’ Onodu tere yame beele ada oojo-oojoya? \v 47 Fai ete no ji bagu maidu, yame beele isidu bona, no oojo wona wa, ji fai onouha nomo fanyimu bona edo letigon boni. \v 48 Fai waha no fai ete mata tafona onona dorofe. Ariya, no amugedu u-u konu wonga minonga, no simen tafonga mini megebu aroro oula gamu langa inyide waha fadade tuwonbona. Onodu, iinga no mata waha ouwe langa otomu wonbona. Ono wonga, iinga gonga yaage kuwei medu bona mata waha nuu tuwona wa, no ada ilili wona, taate bona, fai waha no mata hilobainga danga bagu tawai. \v 49 Onou wa, fai no yame beele isidu bona ada oojona waha, no fai ete mata oula ewe langa tauna dorofe. No amugedu simen oula gamu langa tafei uwa. Iinga, yaage kuwei mata waha me nuu tuwona wa, no fasadu ililidu mebodudu, inyaba dewonbona.” \c 7 \s1 Yesus no oota fai nebere kepten nomo haruwe magana jigemu tuwai. \r (Matiu 8.5-13) \p \v 1 Yesus no nere fai-aita bagu beele malalamudu lenigi borodu bona, no goi Kaperneam taon huwanya langa goyai. \v 2 Wa langa Rom nebere oota fai 100 nebere kepten ete yafai, no nomo haruwe magana ete bagu. No haruwe magana waha gaude tugai, saini waha langa haruwe magana waha no taura tuwainga umona juguwai. \v 3 Ono wainga, kepten no Yesus yafana waha beele isidu bona, no Juda mora bagu ila nere goi no letuwogunga maidu bona, nomo haruwe magana jigemu tuwei nomo huuru nigainga goyane. \v 4 Ono wainga, nere goi Yesus bagu heigedu bode, nere beele danga bagu le tuwane, “No fai hilobainga, onou waha bona ne no hoyo tuwei nomo edo. \v 5 No ere Juda gau higi-higina. No nogo we, ere ebere bori mata tau hagai.” \p \v 6 Ono wanenga, Yesus no nere bagu gaara goyai. No goidu mata jugu gainga, kepten no ilibumu gane ila huuru nigainga, beele Yesus bagu benou tedu mayane, “Anyakaro, ono urona, ne haruwe danga bagu teni. Ne yame mata langa mayei nomo ji fai hilou uwa. \v 7 Onou waha bona ji isini, yage mai neriyei nomo ji fai hilou uwa. Waha bona ne ewe beelenga lewahenga, yame haruwe magana nomo taura jige tuwona. \v 8 Ji onou leni, taate bona, ji fere fai no unyi bagu oofa hina waha nomo huuna langa yafani. Onodu ji yage fere nere oota fai yame huuna langa yafade. Ariya ji ete letuwon boni, ‘Ne goyau,’ ono genenga no goi-goina. Onodu ji ete letuwon boni, ‘Ne mayau,’ ono genenga no mai-maina. Onodu ji yame haruwe magana letuwon boni, ‘Ne haruwe beha onowau,’ ono genenga no ono-onona.” \p \v 9 Ono wainga, Yesus no beele waha isidu bona, no fai waha nomo beele bona horotowai. Onodu bona, no ubuludu nere fai-aita toomaro no oojo tuwane waha benou lenigai, “Ji tere letigini, ji Israel nage langa fai ete huwanya ngalengawou benouha ete urei uwa.” \v 10 Ono wainga, kepten no fai huuru nigainga goyane waha, nere ege gidu mata langa mayane. Nere maidu haruwe magana wa nomo taura jige tuwainga urane. \s1 Yesus no taon Nainha magana gila ete ege jaimu tuwai. \p \v 11 Iinga menanga onou, Yesus no taon ete unyi Nain, waha langa manai. No nomo disaipel bagu, nere fai-aita bagu toomaro no ngate gaara manane. \v 12 No manidu bona, orei taon waha kalili tuwou nomo jauli arasae anyakaro jugu gainga, nere fai ila fai umou ete auledu malala mayane. Magana umai waha nomo anya no magana etenga wahanga. Ariya, aita waha nomo au fere umai. Nere taon waha nomo fai-aita toomaro, nere aita oyo waha ngate golo bode mayane. \v 13 Ono ganenga, Anyakaro no aita oyo waha uredu bona, no aau danga bagu warainga, aita oyo waha letuwai, “Ne adai merau.” \v 14 Onodu bona, no goi kabali fai umou inyai waha jugudu bona, owo kabali waha la tafai. Ono wainga, nere fai kabali aulane waha, waanga oto wane. Ono ganenga, Yesus no magana giila umai waha letuwai, “Ji lehinini ne jayau.” \v 15 Ono wainga, magana giila umai waha, no ege ago morowai, onodu jaidu yafa bona beele hayou hugu warai. Ono wainga, Yesus no magana giila waha ege gidu nomo anya tuwai. \v 16 Ono wainga nere fai-aita oruwanga Itou nomo danga waha uredu bode, huwanyanege jayainga Itou unyi isou wane. Nere unyi isou bode lewane, “Profet anyakaro ete elebe amina ere gamagege la heigaha.” Ono bode lewane, “Itou no nomo fai-aita hoyo nigei nomo bona amina mayaha.” \v 17 Onodu bode, nere fai-aita bagu Judia distrik nomo haumu oruwanga la, haumu ila kejiwe langa golodu goi bode nere Yesus dada onowai waha aasa hai nagi bode golo wane. \s1 Jon Yaage Bisemu Nigigou no nomo disaipel nga nononga huuru nirainga Yesus bagu goyare. \r (Matiu 11.2-19) \p \v 18 Jon nomo disaipel nere dada oruwanga Yesus no onowai waha hai fuwane \v 19 Ono wainga Jon no nomo disaipel nga yaure niridu bona, no nere Anyakaro benou isoki tuwei nomo bodere huuru nirai, “Ne fai beha Itou no huuru hinonga maau ganga beele baara tawai yo, uwa ere fai ete ru itari tuwoboya?” \v 20 Fai nga waha nere mai Yesus bagu heigedu bodere letuware, “Jon yaage bisemu nigigou fai, no ere ne isoki hinei nomo bona huuru hiraha, ‘Ne fai beha Itou no huuru hinonga maau ganga beele baara tawai yo uwa, ere fai ete ru itari tuwoboya?’” \p \v 21 Saini waha langa, Yesus no fai-aita bagu baingaro taura hogo fere-fere bagu jigemu nigai. Ono bona hauri inyaba baingaro nere langa inyai waha so nigai. Nere agenege magana fosokowou baingaro ono nigainga igei wane. \v 22 Onodu bona, Yesus no Jon nomo disaipel nga neire beele gidu benou lenirai, “Tere goidu bonadere, dada oruwanga elebe ureyare, isiyare waha Jon letuwaru. Nere fai agenege fosokowou, ege igeide nere fai afenege inyaba ege golode. Nere lepra fai nebere genege gala hilobainga heigaha, ono ganga nere fai agenege kuli fosokowou nere beele iside. Nere fai umou ege jaide, ono ganenga nere fai dadanege uwau nere hilou beele iside. \v 23 Nere fai ji yeriyedu nebere huwanyanege ngalengawou ada meboduna waha, nere dabu edega wode.” \p \v 24 Saini fai nga nere Jon nomo beele tedu goi hara garenga, Yesus no fai-aita bagu Jon bona benou lenigai. “Saini tere amina ha fai uwau langa goyeye waha, tere taate uragu ganga goyei? Tere baraku jagui fugainga waha uragu ganga goyei yo? Uwa. \v 25 Tere taate uragu ganga goyei? Tere fai ete kolos hilobainga tanai waha uragu ganga rute goyei? Uwa. Nere fai kolos hilobainga bagu, genege gala nomo dada hilobainga bagu onouha waha, nere king nebere mata langa yafa-yafade. \v 26 Onou wa, tere taate uragu ganga goyei? Tere goi profet ete ureye yo? Onounga ji letigini, tere goidu profet ete ureye. Ariya no waha, nere profet oruwa feiya nigou. \v 27 Fai no wahanga bona, Itou nomo buk no benou lena, ‘Isagu. Ji fai ete huuru tuwehenga, no yame beele malalamudu lewei nomo bona, amuge hinidu goyonbona. No name jala haiya hanonbona.’ \v 28 Ariya, Yesus no ege turidu lewai, Ji letigini, Jon no fai oula langa yafade waha feiya nigou. Onou wa, fai no Itou nomo huuna langa gai menakele yafana waha no Jon feiya tuwou.” \p \v 29 Ono wainga nere fai-aita bagu, takis tegou fai bagu nere beele waha isidu bode lewane, “Itou nomo fanyimu wa ngalenga tigini.” Nere onou lewane wa taate bode, nere Jon owo langa yaage bisou taneha. \v 30 Ariya nere Farisi bagu, nuuni beele isou fai bagu, nere Jon owo langa yaage bisou teguwa. Onou waha bode, nere Itou no jala hilobainga abiti nigai waha moge tuwane. \p \v 31 Ono wanenga Yesus no lewai, “Ji nere fai-aita bagu saini beha nomo waha, nebere onowou malalamudu lewei nomo wonga, ji agotete beele adadu lenigoni? Nere fai adoha? \v 32 Nere magana mene-mene dorofe, komowou haumu langa yafa bode, magana mene-mene ila yauredu lenigide dorofe, ‘Tere moone uyei nomo bona ere boreya buya, ariya tere moone uyei nomo awaya. Ere aau tarigou moone teya, onoya wa tere merei nomo awaya.’” \v 33 Yesus no ege benou lewai, “Jon Yaage Bisemu Nigigou fai no maidu bona beret wain bagu nyei uwa. Ono wainga tere leweye, ‘Hauri inyaba no langa inyina.’ \v 34 Ariya elebe Fai Nomo Idau no mayaha, da nyi bona yaage nyi ganga tere le-leya, ‘Uragu, no da baingaro nyi bona wain baingaro nyigou fai. No takis tegou fai bagu une fai bagu nebere ilibanege.’ \v 35 Tere onou le-leya, ariya fai-aita bagu nere Itou nomo isou tede waha benou abitimu higide, nomo isou wa no dada tigini.” \s1 Aita ete no Yesus afo la sanda kiyo fuwai. \p \v 36 Farisi fai ete no Yesus ngare da nyei nomo bona letuwai. Ono wainga, Yesus no Farisi fai waha nomo mata la goidu bona da nyai. \v 37 Ariya, taon waha la une hogo fere-fere tafagou aita ete yafagai. Aita waha Yesus no Farisi waha nomo mata la da nyinawou isai, onodu aita waha megebu kuluma sanda agiya hilobainga ete tedu bona, Farisi fai waha nomo mata la mayai.\fig |alt="Men around supper table, woman with oil bottle about to oil Jesus feet, man standing next to her" src="CN01778B.TIF" size="span" loc="Lk 7.36-50" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 7.37" \fig* \v 38 Onodu no goidu, Yesus mogo afo hugu la oto bona mere gainga, agiyomu minidu Yesus afo yokomu gainga, no nomo tawa gala waha la fiidu karamu fungawai. Aita waha no Yesus nomo afo uumba baingaro fubona sanda waha tedu bona, Yesus afo kiyo fuwai. \p \v 39 Ono gainga, Farisi fai no Yesus letuwainga nomo mata la mayai waha, no dada waha uredu ninau benou isai, “Fai beha no tigini profet wage wa, no aita owo tafadu yaasu tuna waha, nomo fanyimu bona fere isi tuwage. Aita beha no une tafagou aita.” \p \v 40 Yesus no fai waha nomo ninau isidu benou letuwai, “Saimon, Ji beele ete bagu ne lehinon boni.” Ono wainga Saimon no letuwai, “Isisi higigou fai, ne name beele malalamudu lewau.” \v 41 Ono wainga Yesus no lewai, “Fai nga nononga, nere fai ete la agou bagu. Fai ete no wan handret kina tai, fai ete no ten kinanga tai. \v 42 Ono ware wa, nere neire agou fai waha ege tuwei nomo edo uwa, onou waha bona fai wa no neire agou waha uwamu narai. Ariya ne isini, nere nga waha neireha ete faiwei no gau anyakaro tuwona?” \p \v 43 Ono wainga, Saimon no ege gidu bona benou letuwai, “Ji isini wa, fai no nomo agou anyakaro awa fuwai.” Ono wainga, Yesus no letuwai, “Name ninate wa tigini.” \p \v 44 Onodu Yesus no ege ubuludu bona, aita waha igei tubona Saimon letuwa, “Ne aita beha ureni yo? Ji name mata huwanya la mainanga, ne yaage ete afefe hugei nomo hiyei uwa. Ariya, aita beha no nomo agiyomu la afefe huge hayaha. Onodu bona, no nomo tawa gala la afefe karamu hayaha. \v 45 Saini ji name mata la mainaha waha, ne ji uumba hiyei uwa. Saini ji name mata huwanya maidu yafa genenga mai elebe langa aita no beha ji afefe uumba hainga waha. \v 46 Ne morafe sanda bisemuwei uwa. Ariya aita beha no yame afefe la sanda kiyo hayaha. \v 47 Onou waha boni ji lehinini, aita beha no ji gaude higanga ere urehaya, ere isiya, Itou no nomo une baingaro uulu fuwaha. Onou wa fai no une menekele tafanga Itou no uulu fuwaha. Ariya nomo gauwou menekele menenga.” \v 48 Onodu bona Yesus no aita waha letuwai, “Ji name une uulu hani boronaha.” \v 49 Ono wainga, nere fai no ngate tewol la yafane waha, nere nage-nage benou leguruwou hugu warane, “Fai beha no faiwei bona no une uuluna?” \v 50 Ariya, Yesus no aita waha letuwai, “Name huwanyate ngalengawou waha we, elebe ne Itou bagu hilou yafani. Ne goidu bonahe huwanyate foinga inyou.” \c 8 \s1 Aita ila Yesus oojo tudu golo wane. \p \v 1 Iinga menanga onou, Yesus no taon langa, nere matane langa bagu golo bona Itou nomo huuna langa yafou waha nomo hilou beele malalamudu nere fai-aita bagu lenigai. Nere disaipel 12, no gaara golodu goyane. \v 2 Ono gainga, nere aita ila Yesus no amina hauri inyaba so nagi bona nebere taura jigemu nagai waha, nere fere no ngate gaara golodu goyane. Ete wa Maria, nere no letutude, Maria taon Makdalaha. No waha amina Yesus no langa hauri inyaba 7 so nigai. \v 3 Ono gainga Joana Susana ngare, ono gainga nere aita baingaro ila fere, nere no ngate goyane. Joana no Kusa woya, no Herot nomo mata oofagou fai ete. Nere aita waha, Yesus nomo disaipel bagu nebere dada langa hoyo nigi gane. \s1 Yesus no muuji beele fai haga langa wit fatu ayaruwai waha bona lewai. \p \v 4 Nere fai-aita taon oruwaha Yesus bagu mayane, nere fai-aita toomaro mai komo wanenga, no muuji beele ete beha lenigai. \v 5 “Fai ete no haga la maidu bona, wit fatu ayaru bona golowai. Saini no wit fatu waha ayaru bona goi gainga, wit fatu ila fai jala gologou la orososo wane. Ono wanenga, nere fai jala golo bode ilelu ganenga, neei maidu elegedu bode nyane. \v 6 Ariya wit fatu ila oula ulate megebu bagu la orososo wane. Onodu hui fudu wane, ariya oula waha no yaage uwau, onou waha bona, fasadu onou kakaregedu umeru wane. \v 7 Ariya, wit fatu ila maalu kudina bagu waha huwanya la orososo wane. Ono wanenga, maalu kudina bagu waha arotenga fududu maidu, maalu kudina bagu waha we jaidu bona wit kutauwai. \v 8 Ariya, wit fatu ila oula hilobainga la orososo wane, onodu hui fududu bode nere hilou baingaro wan handret, wan handret onou heigeru wane.” Yesus no muuji beele beha lenigi borodu bona, benou yauredu lenigai, “Fai no agokuli bagu wonga, no beele beha isona.” \s1 Yesus no isou adoha bagu bona, no muuji beele langa beele malalamudu lewai. \p \v 9 Yesus nomo disaipel nere Yesus no muuji beele lenigai waha nomo hugu bode isoki tuwane. \v 10 Ono wanenga no lenigai, “Itou no nomo huuna la yafou nomo huwari beele inyina waha, tere awa tigainga nomo hugu amina isi boroweye. Ariya, nere fai-aita bagu ila nere ewe muuji beele wahanga iside. Onou waha bode, nere saini baingaro igei wode wa, nere dada ete te ada urode. Nere beele saini baingaro isodbode, ono wode wa, nere nomo hugu bode ada isode.” \s1 Wit fatu nomo muuji beele nomo hugu. \p \v 11 “Muuji beele waha nomo hugu benou. Wit fatu waha no Itou nomo beele. \v 12 Ariya wit fatu ila jala la orososo wane waha benou, nere fai-aita bagu Itou nomo beele iside, ariya iinga wala-wala higigou fai Satan no maidu bona beele nebere huwanyanege langa inyina waha elegedu ayaruna. Satan no isina, ‘Gamaji nere Itou bode huwanyanege ngalenga wogunga, Itou no nere ege gidu hanigoga bona.’ \v 13 Ariya wit fatu ila oula megebu bagu la orososo wane waha, nere fai beele isidu, tedu bode edega wane. Wa nere wit fatu nomo bou oula gamu langa minei uwa dorofe, onou waha bona, nere nebere huwanyanege ngalengawou saini tutu menakele, onodu wala-walawou saini langa, nere kurutudu Itou awa tutude. \v 14 Ariya wit fatu ila maalu kudina bagu gama la orososo wane waha, nere fai Itou nomo beele isidu bode goidu dada nere langa heigena waha ninanege baingaro isi bode, moni dada bona bagu, ha esene beha nomo dada edegawei nomo waha kutau nigi ganga, Itou nomo beele tigini ada oojode. Nere da muumu dewei uwa dorofe. \v 15 Ariya, wit fatu oula hilobainga la orososo wane waha, nere fai beele isidu bode, nere beele waha gai yaasudu yafade dorofe. Nere huwanyanege tigini onodu hilobainga, nere danga bagu yafa bode, da hilou heigemu-heigemude.” \s1 Nere fai lala baket huwanya la ada huwarimude. \p \v 16 Ariya, Yesus no ege onou lewai, “Nere fai lama dugedu bode tauwe dada langa ada kutau-kutaude, kabali huuna langa ada tafa-tafade. Uwa. Nere tewol ouwe langa tafa ganenga, fai mata huwanya mai bode lala waha urobode. \v 17 Dada oruwanga huwari inyina waha, iinga gonga malala heigodbode. Onodu, dada oruwanga nere fai kutau wane inyina waha, iinga gonga nere malala heigodbode, ono wogonga fai nere isi nigodbode. \v 18 Tere urede bonade, beele isi dewagu ganga. Fai ete no dada ila bagu wonga wa, Itou no ege ila tuwonbona. Onou wa, fai ete no dada uwau wonga wa, Itou no isina, dada no yaasuna waha ngau elegonbona.” \s1 Faiwei no Yesus anya bemu gane bagu? \p \v 19 Ariya saini waha langa, Yesus anya nomo bemu gane bagu, nere no urode mayane. Ono wane wa, nere fai-aita toomaro komo wanenga, anya bemu gane bagu nere no hinemu langa mayei nomo edo uwa. \v 20 Ono wanenga, nere fai ila Yesus letuwane, “Name ayane, baine gane bagu malala langa otode, nere ne neriyodbode.” \v 21 Ono wane wa, no nebere beele ege gidu benou lenigai, “Nere fai-aita bagu Itou nomo beele isidu bode oojode waha, nere yame ngai yame baife gane.” \s1 Yesus no lewainga jagui anyakaro folowai. \p \v 22 Fati ete langa Yesus no bot ete langa nomo disaipel bagu digane. Onodu no benou lenigai, “Ere yaage katiwou ulate langa goyoya.” Ono wainga nere goyane. \v 23 Bot no guriyedu goi gainga, Yesus no agore inyai. Ono gainga, jagui anyakaro ete yaage katiwou langa heigai, onodu yaage mai bot langa bolo wona ono gainga, nere yaae wode jugu wane. \v 24 Ono wainga, nere goi Yesus aimu tudu bode letuwane, “Fai anyakaro, Fai anyakaro, ere yaae woboya onoya.” Ono wanenga, no jaidu bona jagui bagu, hiiri anyakaro otowai waha bagu ngira nirai. Ono wainga, jagui bagu, hiiri anyakaro otowai waha bagu folo wainga, yaage ege goi manini heledu inyai. \v 25 Ono wainga, no benou isoki nigai, “Adadu? Tere tebere huwanyatege ngalengawou alanga inyina?” Ono wainga, nere haruwe anyakaro waha uredu umuge bode, ninanege baingaro isane. Ono bode, nere nage-nage benou leguruwane, “Fai beha no faiwei tigini? No jagui, hiiri ngare, beele danga bagu leniranga, nere ngadu nomo bolou oojo ware.” \s1 Yesus no hauri inyaba fai ete langa so tuwai. \p \v 26 Ariya Yesus nomo disaipel bagu goi Gerasa nebere langa heigane. Matane waha no Galili yaage katiwou ulate langa inyina. \v 27 Yesus no bot awadu laanga la heige gainga, taon wahaha fai ete no hauri inyaba bagu mai toroba tuwai. No saini ufaronga-ufaro ogola ada tagugai. No mata ete langa ada yafagai. No haumu matmat langa kejiwe yafagai. \v 28 Fai waha no Yesus uredu ui bona Yesus afo hugu waanga, oula langa meboduwai. Onodu bona no inyangaaro uidu yaure bona lewai, “Yesus ne Itou Gai Ouwe la nomo Idau ne ji adadu ono hiyau ganga? Plis ne ji kejiwe adai ono hiyau.” \v 29 No onou yaurai wa taate bona, Yesus no hauri inyaba fai waha awa tuwei nomo bona amina letuwaiha. Fai nere no gai-gai oofa tubode, sen langa hankap langa dage tugane. Ono gane wa, no sen dada oruwa kakatiri gai. Onodu hauri inyaba waha no ono tugainga ha fai uwau langa goigai. \p \v 30 Ariya, Yesus no isoki tuwai, “Ne unyite faiwei?” Ono wainga no letuwai, “Ji unyife, Oota fai,” taate bona, hauri inyaba baingaro no huwanya langa goyane. \v 31 Ono wane wa, nere hauri inyaba waha inyangaaro yauredu, Yesus benou letuwane, “Ne ere so higahenga u-u anyakaro hugu uwau waha langa adai minoya.” \p \v 32 Buuwa toomaro nere muju menakele jugunga la da nyi bode oto wane. Ono gane hauri inyaba nere danga bagu yauredu Yesus benou isoki tuwane, “Ne ere awa higahenga, nere buuwa woha huwanyanege langa goyoya.” Ono wanenga, Yesus no nere awa nigainga goyane. \v 33 Ono wainga, nere hauri inyaba waha fai wa awa tudu bode, nere buuwa huwanyanege langa goyane. Ono wanenga, nere buuwa toomaro waha danga bagu gurarudu bode ha inyaba ete langa minane. Onodu bode nere yaage katiwou langa taumerudu, yaage nyidu umeru waneha. \p \v 34 Ono wainga, buuwa oofagou fai nere dada waha heigainga uredu bode, nere heige harawane, beele waha taon langa ha fere-fere langa hai nagane. \v 35 Ono wanenga, nere fai-aita bagu taate dada tigini heigaha waha urei nomo mayane. Nere Yesus bagu heigedu bode, fai hauri inyaba awa tudu harawane waha urane. No ogola tagudu, ninau fo tuwainga, Yesus afo hugu langa yafai. Ono gainga, nere fai-aita bagu waha uredu bode umugane. \v 36 Fai nere Yesus no fai waha langa taate dada heigemu wainga urane waha nere ila hai nagane, amina hauri inyaba fai waha langa yafane, ariya iinga la no hilou heigai. \v 37 Ariya, Gerasa distrikha fai-aita bagu oruwanga, nere Yesus no haruwe danga bagu tai waha bode ninanege isidu umuge dewane, onodu nere Yesus awa nigidu goyei nomo beele danga bagu letuwane. Ono wanenga, Yesus no bot digedu ege gidu goyai. \v 38 Ariya fai no ngasunga hauri inyaba awa tuwane waha no Yesus danga bagu benou isoki tuwai, “Ji ne ngare edo gaara goyo yare yo?” Ono wainga, Yesus no ege huuru tuwai gigainga benou letuwai, \v 39 “Ne ege gidu name matane goidu bonahe, dada oruwanga Itou no ne hoyo hinei nomo onowai waha, fai-aita bagu oruwa malalamudu lenigau.” Ono wainga fai waha goidu bona, dada oruwanga Yesus no hoyo tuwei nomo onowai waha, nomo taon langa fai-aita bagu oruwanga beele waha malalamudu lenigai. \s1 Yesus no magana menakele ete ege jaimu tubona aita ete nomo kolos yaasuwai waha jigemu tuwai. \p \v 40 Ariya, Yesus no ege gidu yaage katiwou ulate langa goyainga, nere fai-aita bagu oruwanga no mayai waha bode edega wane, taate bona, nere oruwanga no itari tudu yafane. \v 41 Ono ganenga fai ete mai heigai, nomo unyi Jairus, no bori mata nomo mora bagu ete. No Yesus afo hugu langa afo tuburu kutudu bona Yesus no nomo mata langa goyei nomo bona danga bagu isoki tuwai. \v 42 Ariya, no magana etenga wahanga, magana waha no aita magana, nomo haga orei 12 onou. Waha no umona juguwai. \p Ono wainga, Yesus no golodu goigainga, nere fai-aita bagu toomaro gaara goi bode no kiti-kiti tuwane. \v 43 Ono ganenga aita ete yafai, no ole taura gai teenga bona haga orei 12 onou yafai. Fai ete te no nomo taura waha jigemu fuwei nomo uwau. \v 44 Onodu aita waha no Yesus mogo la mai jugu tudu bona, owo ayadu Yesus nomo kolos ufaro mutu yaasu fuwai. No onou ono wainga, no nomo ganemu fasadu kara etengawai, onodu ege mei uwa. \v 45 Ono wainga Yesus no isokiwai, “Faiwei owo ji langa tafaha?” Ono wainga, nere oruwanga kakiri bode lewane, “Ji uwa, Ji uwa.” Ono wanenga, Pita no lewai, “Fai anyakaro, nere fai-aita toomaro ne kolili hinane oto bode kitimude hinide.” \v 46 Ono wanenga Yesus no lewai, “Ete no ji langa owo tafaha. Ono wanga, ji danga ila awa hidu goi ganga isinaha.” \v 47 Ono wainga, aita no isai, no huwari tuwei nomo edo uwa. Waha bona no terere bona mai Yesus hinemu langa afo tuburu kutudu, du koudu oula feelewai. Onodu bona, no fai-aita bagu oruwanga agenege langa no taate bona owo Yesus langa tafai waha bona lewai. Onodu no lewai, “Ji yame taura usu etenga waha.” \v 48 Ono wainga Yesus no letuwai, “Magana, ne ji boni huwanyate ngalenga waha, onou waha bona ne ege hilou heigenaha. Ne huwanyate edo foinga inyi gonga goyau.” \p \v 49 Yesus no beele lebona oto gainga, bori mata nomo mora bagu nomo mataha fai ete mayai. No maidu bona mora bagu letuwai, “Name magana amina umaha. Isisi higigou fai ou adai tuwau.” \v 50 Ono wainga, Yesus no beele waha isidu bona, beele ege gidu mora bagu benou letuwai, “Ne adai umugau. Ne huwanyate wahanga ngalenga wonga ne name magana no hilou wonbona.” \v 51 Onodu bona, Yesus no mora bagu nomo mata langa goyai, nere fai-aita awa nigainga no ngate mata huwanya goyegu uwa. No Pita wainga, Jon wainga, Jems wainga, aita magana waha umamu anya ngare, nere wahanga hanigainga no ngate goyane. \v 52 Ariya nere fai-aita oruwa amugedu mata waha langa yafane wa, nere magana waha bode augami nigi gainga, nere mere bode yafane. Ono gane Yesus no lenigai, “Tere adai meragu. No umei uwa. No ewe agorenga inyina.” \v 53 Ono wainga, nere no inyangaaro nanai tuwane. Nere alai, magana wa no umaiha. \v 54 Ono wainga Yesus no aita magana waha owo yaasu bona, benou yauredu letuwai, “Magana, ne jayau.” \v 55 Ono wainga, aita magana waha nomo anu gidu mayainga, no fasadu onou jayai. Ono wainga, Yesus no nere magana aita waha da ila tuwei nomo bona lenigai. \v 56 Ono wainga, magana aita waha nomo umamu anya ngare horoto ware. Ono warenga no beele danga bagu benou lenirai, “Tere fai ete te dada heigaha beha bonadere adai letuwaru.” \c 9 \s1 Yesus no aposel 12 haruwe nigai. \p \v 1 Yesus no aposel 12 yaure nigainga mayanenga, hauri inyaba oruwa fai-aita bagu la yafane waha so nigi bode fai-aita taura hogo fere-fere bagu waha jigemu nigei nomo danga anyakaro unyinege bagu nigai. \v 2 Onodu bona no Itou nomo huuna langa yafou waha nomo beele malalamudu lewei nomo, nere taura fai taura jigemu nigei nomo bona bagu huuru nigainga goyane. \v 3 Onodu bona no benou lenigaiha, “Tere golowei nomo dada adai elegagu. Tere golowei nomo dumuga yo, olodo yo, beret yo, moni yo, adai elegagu. Onodu, tere siot nga bagu adai elegagu. \v 4 Tere matane ete la heigedu bonade, mata ete huwanya goyei mata bonade wonga, waha langa yafa gadenga, goi saini tere matane waha awagu ganga. \v 5 Ariya, tere taon ete nomo fai-aita bagu hatigedu bode nebere mata langa goyegu uwa wonga, wa tere taon waha awa tudu goyei nomo ono bonade, tere tebere afetege langa amuji inyina waha utu wagu. Ono wadenga nere nebere fanyinege inyaba ono wane waha bode isodbode.” \v 6 Ono wainga disaipel nere golodu, matane oruwa langa goyane. Ono bode nere ha oruwa langa hilou beele malalamudu lebode, taura fai taura jigemu nigane. \s1 Herot no Yesus faiwei tigini waha isonbona. \p \v 7 Gabman amugou Herot no dada oruwa Yesus onowai waha bona beele isidu ninau baingaro isai, taate bona, nere fai ila legane, “Jon no ege matmat langa jayaha.” \v 8 Ono gane nere ila legane, “Elaija heigaha.” Ono gane ila lewane, “Profet aminaha, nebereha ete no ege gidu jayaha.” \v 9 Ono wanenga Herot no lewai, “Ji Jon bou karuweneha. Ono wene wa, fai waha no faiwei tigini waha bona fai nere no haruwe fere-fere onona waha legane isini?” Onodu bona, no Yesus urona onowai. \s1 Yesus no fai 5,000 da nigai. \p \v 10 Nere aposel ege gidu maidu bode dada oruwanga ono wane waha Yesus letuwane. Ono wanenga no hanigedu bona nere fai-aita bagu awa nigidu, nere nagenga taon ete nomo unyi Betsaida goyane. \v 11 Ono wanenga, iinga gainga saini fai-aita toomaro nere waha isidu bode, no oojo tudu goyane. Nere no bagu goyanenga, no nere goyane waha bona edegawai. No beele Itou nomo huuna langa yafou waha malalamudu lenigi bona, fai-aita bagu nebere taura jigemu nagai. \v 12 Gai esuwa, disaipel 12 nere no bagu maidu bode benou letuwane, “Ne fai‑aita bagu huuru nigahenga, matane langa, haumu fere-fere langa edo goidu jiri bode, nebere da kuru wode. Haumu ere yafaya beha fai uwau.” \v 13 Ono wane wa, Yesus no nomo disaipel lenigai, “Tere tage we nere da nigadenga nyodbode.” Ono wainga nere letuwane, “Ere da bainga uwa. Beret 5, hoowe nga nononga wahanga inyina. Ne ere, fai-aita toomaro beha oruwanga, nebere da goi ejiya nagei nomo rute gau hinina?” \v 14 Nere fai 5,000 onou yafade. Ono wanenga, Yesus no nomo disaipel lenigai, “Tere fai 50, 50 onou, fere-fere komomu nigidu lenigadenga yafode.” \v 15 Ono wainga nomo disaipel nere onou onodu bode, nere fai-aita bagu oruwanga leniganenga yafane. \v 16 Ono wanenga Yesus no beret 5, hoowe nga nononga waha bagu elegedu bona ha laluwa feele tubona, Itou hilobainga tudu bona kokorudu disaipel nigainga, nere fai-aita bagu wese nagane. \v 17 Ono wanenga nere oruwa nyanenga ogonege digai. Ono wainga da matau-matau gai inyainga, nere kekele 12 jiri wane. \s1 Pita no Yesus faiwei waha tigini malalamudu lewai. \p \v 18 Fati ete la Yesus no nogonga hauya gainga, nomo disaipel nere no ngate yafane. Onodu no benou isoki nigai, “Nere fai-aita bagu ji bode faiwei tigini ide?” \v 19 Ono wainga nere benou gidu letuwane, “Nere ila lelede, ne Jon Yaage Bisemu Nigigou Fai. Nere ila lelede, ne Elaija. Ono ganenga nere ila lede, ‘Profet aminaha nebereha ete ege gidu jayaha.’ ” \v 20 Ono wanenga no isoki nigai, “Ariya, tere tage ji boya faiwei iya?” Ono wainga Pita no letuwai, “Ne fai waha Itou no huuru tuwonga medu nomo fai-aita bagu ege gidu hanigei nomo hangada tuwai waha.” \s1 Yesus no umedu ege gidu jayonbona lewai. \p \v 21 Ono wainga Yesus no nomo disaipel no faiwei waha fai ete adai letuwei nomo karu nigou beele danga bagu lenigai. \v 22 Onodu bona no lenigai, “Fai Nomo Idau no jimiri baingaro tonbona. Nere mora aroro bagu, nuuni beele isou fai bagu, nere pris aroro bagu, no moge tubode, dukote wogunga umonbona. No umedu bona, fati eei la ege gidu jayonbona.” \p \v 23 Onodu no disaipel oruwanga benou lenigai, “Fai ete no ji oojo hiyonbona wonga, no nogo nomo gauwou oruwanga awadu bona, no nomo nauge abalakawou fati oruwa auledu bona, oojo hiyonbona. \v 24 Ariya, fai ete no nogo nomo ago auma yafou waha yaasuwei mata bona wonga, wa no yaae wonbona. Onou wa, fai no ji bona ninau isidu, nomo ago auma yafou awa bona wonga, wa no nomo ago auma yafou waha hilobainga yafonbona. \v 25 Ariya, fai ete no oula nomo dada oruwanga elegedu, no nogo inyabadu yaae waha wonga, ariya dada waha oruwanga adadu hoyo tuwonbona? \v 26 Onounga, fai ete no ji bona mayau tugonga, yame beele bona mayau tuwona wa, ariya iinga Fai Nomo Idau no nogo nomo lala anyakaro langa, umamu nomo lala anyakaro langa, Itou nomo ensel nebere lala langa yafa gonga mona wa, no fere fai waha bona mayau tuwonbona. \v 27 Ji tere ngalenga letigini, fai ila otoya beha, umeru wegu wa langa Itou nomo huuna la yafou waha mayonga uragu ganga.” \s1 Yesus nomo gogala hogo ferete heigai. \p \v 28 Yesus no beele lewai waha nomo fati 8 onou goyainga, no Pita wainga, Jon wainga, Jems wainga, hanigedu muju ouwe langa hauya wona manai. \v 29 No hauya bona yafa gainga, no nomo hogo ferete heigai, no nomo kolos gai kaamba, lala dorofe heigai. \v 30 Ono gainga, fai nga nononga no bagu beele hayare, wa Moses Elaija ngare. \v 31 Nere Itou nomo lalawou bagu heigedu bodere, Yesus no Jerusalem langa dada onodu bona, iinga no oula beha awadu manonbona waha bodere leware. \v 32 Pita no ilibumu gane nga nononga waha bagu nere agore nigainga jiri wane. Ariya saini nere ege jayane la, nere lala Yesus fai nga nononga bagu oto wane la heigainga urane. \v 33 Onodu saini fai nga waha Yesus awa tudu goyodere ono garenga, Pita no Yesus benou letuwai, “Isisi higou fai, ere belanga yafoya wa hilobainga. Ere youyou eei nononga tafoboya, ete name, ete Moses nomo, ete Elaija nomo.” Pita no beele lewai wa, no nogo beele waha fo tuwei uwa. \p \v 34 Pita no beele waha legainga, agao ete medu nere kutau nigi gainga, nere waha uredu bode umugane. \v 35 Ono gainga, beele ete agao waha huwanya langa benou heigainga isane, “Beha waha yame Magana. No yame haruwe tei nomo bona ji no hangada tuweneha. Tere nomo beele isagu.” \v 36 Saini beele lewai waha usu gainga, nere Yesus no nogonga oto gainga urane. Onodu nere muju la ege gidu medu, Yesus nomo disaipel nere dada urane waha fai ete te hai fuwegu uwa. \s1 Yesus no magana ete hauri inyaba bagu jigemu tuwai. \p \v 37 Inyiba ete langa Yesus no nomo disaipel bagu nere mujuha heigedu meganenga, fai-aita toomaro maidu bode Yesus jala gama la toroba tuwane. \v 38 Onodu fai ete nere gamanege langa benou yaurai, “Fai anyakaro, ji ne danga bagu isoki hinini, ne yame idafe edo ure hayau, ji yame idafe etenga wahanga. \v 39 Saini baingaro hauri inyaba ete no bagu goi ganga, fasadu onou inyangaro uidu terere ganga, mulugu kaamba hurau langa heige-heigena. Ono bona nomo gogala inyabamude fubona fasadu ada awa tutuna. \v 40 Ji ne name disaipel nere hauri inyaba waha so tuwei nomo danga bagu lenigene. Ono wene wa, nere edo uwa.” \v 41 Ono wainga Yesus no beele ege gidu benou lewai, “Tere fai-aita bagu, tere huwanyatege ngalengawei uwa, tere tebere ninatege fanyitege bagu gai tigini uwa. Saini agonyi ji tere bagu yafa boni tebere ou aulenga woni? Name idate haudu mayau.” \v 42 Ono wainga saini magana wa golodu Yesus hinemu langa mai gainga, hauri inyaba no tekaite tuwainga mebodudu danga bagu tererewai. Ono wainga, Yesus no hauri inyaba wa nyira tudu, magana waha jigemu tudu bona haudu ege umamu tuwai. \v 43 Ono wainga, nere fai-aita oruwanga Itou nomo danga anyakaro waha uredu bode horoto dewane. \s1 Yesus no umonbona, le ngawai. \p Fai-aita bagu ninanege baingaro, Yesus no dada oruwanga onowai waha bode isi ganenega, Yesus no nomo disaipel lenigai, \v 44 “Tere beele beha bonade, agetege kuli tafa dewagu. Nere Fai Nomo Idau fai owonege langa tafa tuwodbode.” \v 45 Ariya nomo disaipel nere beele waha nomo hugu isegu uwa. Beele waha nomo hugu no huwari inyai, waha bode nere fo de nigei uwa. Onodu nere isoki tuwei nomo bode umugane. \s1 Faiwei no amugou? \p \v 46 Onodu saini ete langa, disaipel nere faiwei no nebere amugou, waha bode beele langa wara wane. \v 47 Ariya Yesus no nebere isou huwanyanege langa inyina waha no alai. Onou waha bona, no magana menakele mene haudu tamai hinemu langa otomu tuwainga otowai. \v 48 Ono bona no nomo disaipel benou lenigai, “Fai no ji bona isidu, magana menakele beha hoyo tuna wa, no ji hoyo hina. Onodu fai no ji hoyo hina wa, no jijei ji huuru hiyainga mene waha hoyo tuna. Fai no unyi uwau, no tere oruwa gamatege langa fai menakele, wa no amugou.” \s1 Fai no tebere honggoro fai uwa waha, no tebere ilibatege. \p \v 49 Jon no Yesus nomo beele isidu ege gidu benou lewai, “Fai anyakaro, ere fai ete ne unyite langa hauri inyaba so nigi ganga ureyaha. Onou wa, no ere oojo higei uwa. Onou waha bona, ere no karu tuyaha.” \v 50 Ono wainga Yesus no letuwai, “Tere no adai karu tuwagu. Fai no tere tebere honggoro fai uwa waha, no tere tebere ilibatege.” \s1 Samaria nere Yesus awa tuwogunga, nebere matane goyei nomo awane. \p \v 51 Itou no Yesus ege haudu ha laluwa langa manei nomo saini amina mai juguwai. Onou waha bona Yesus no Jerusalem goyei nomo bona ninau danga bagu isai. \v 52 Onodu bona, no fai ila nomo dada haiyawei nomo bona amugedu huuru nigainga Samaria nebere matane ete langa goyane. \v 53 Ariya, nere matane fai walaha nere Yesus haudu nebere mata langa goyei nomo awane, taate bona no Jerusalem goyona bona waha nere isane. \v 54 Ono wanenga, nomo disaipel nga Jems Jon ngare, nere Samaria nebere fanyinege waha uredu bodere, Yesus isoki tuware, “Anyakaro, ne ere ha laluwa la, eeya yaure tuwederega medu, nere fai beha oruwanga usigeru nigei nomo gau hinina yo?” \v 55 Ono warenga, Yesus no ubuludu bona nyira nirai. \v 56 Onodu bode, nere matane ete langa golodu goyane. \s1 Yesus no oojo tuwei nomo fanyimu bona lewai. \p \v 57 Yesus no nomo disaipel gane bagu jala la golodu goi ganenga, fai ete no benou letuwai, “Matane oruwa la ne goyau wa, ji oojo hinonboni.” \v 58 Ono wainga Yesus no benou letuwai, “Nere gauna kui, oula la nere nebere u-u bagu, nere neei nebere toomu bagu, ariya Fai Nomo Idau no inyei nomo haumu uwau.” \v 59 Onodu bona no fai ete letuwai, “Ne maidu bonahe ji oojo hiyau.” Ono wainga fai wa letuwai, “Oo Anyakaro, ne ngasunga ji awa hiyahenga goi yame jijei u-u tanidu.” \v 60 Ono wainga Yesus no letuwai buyona. “Nere fai umeru wane waha edo, nebere gane nage u-u tani guru wode. Ariya, ne goidu bonahe Itou nomo huuna la yafei nomo waha beele malalamudu lewau.” \p \v 61 Ono gainga fai ete Yesus letuwai, “Anyakaro, ji ne oojo hinonboni.” “Ariya ngasunga ne edo ji awa hiyahenga goidu boni, ji yame ilibafe gane walaee, nigoni yo?” \v 62 Ono wainga Yesus no benou letuwai, “Fai uluma yaasuna, ariya no gai-gai ubuludu mogo la igeina, onou wa no Itou nomo huuna la yafei nomo haruwe waha tei nomo edo uwa.” \c 10 \s1 Yesus no fai 72 huuru nigainga, goidu nomo haruwe tane. \p \v 1 Iinga Anyakaro no ege fai 72 hangada nigidu bona, nere nga-ngadu huuru nigainga no amuge tudu goyane. No huuru nigainga, taon oruwa, matane oruwa langa, iinga no nogo goyonbona waha langa goyane. \v 2 Onodu bona no lenigai, “Haga langa da gai baingaro muumu borowaha, elegei nomo haruwe fai bainga uwa. Onou waha bona tere haga Morou hauya tuwagu. Ono wadenga, no haruwe fai huuru nigonga goi nomo da komomu fuwodbode. \p \v 3 “Tere goyagu. Isagu. Ji tere sipsip magana dorofe huuru tigi genenga, gauna kui gamanege la goiya. \v 4 Tere moni fausi bagu yo, olodo yo, su yo, adai aulagu. Tere fai-aita bagu jala la toroba nigi bonade, adai kaiye nigagu. \v 5 Tere mata ete langa goyei mata bonade wonga wa, tere amugedu benou lewagu, ‘Nere mata beha nomo fai-aita bagu nebere huwanyanege edo foinga inyou.’ \v 6 Ono wadenga, fai ete no huwanya foinga inyina waha no mata waha langa yafei mata wonga wa, ariya tebere beele hilou waha, fai no waha langa inyonbona. Onou wa, fai ete onouha uwau wonga wa, tebere beele waha ege gidu tere tage bagu mayonbona. \v 7 Tere mata etenga wahanga la yafagu. Ono bonade tere da yaage bagu dada nere tigide waha nyagu, taate bona, fai no haruwe te-tena waha nomo agou no edola tonbona. Onou waha bona tere mata fere-fere la adai goyagu. \p \v 8 “Tere taon ete huwanya la goyadenga, nere hatigedu nebere mata langa goidu da wese tagode waha elegagu. \v 9 Tere taon waha langa taura fai taura jigemu nagagu. Ono bonade beele benou malalamudu lenigagu, ‘Itou nomo huuna langa yafou amina mai jugu tigaha.’ \v 10 Onou wa, tere taon ete huwanya langa goyadenga nere hatigedu nebere mata langa goyegu uwa wonga wa, ariya tere goidu bonade taon waha nomo jala langa oto bonade lewagu, \v 11 ‘Tebere taon beha nomo amuji afege langa fada waha wa ere utu boya benou abitimu tigiya, tere fanyimu onou langa onoyaha wa nyabuluwou. Onou bona tere isi dewagu. Itou nomo huuna langa yafou wa amina mai jugu waha.’ \v 12 Ji tere letigini, Itou no fai-aita bagu kot langa tafa nigei nomo fati hangadawai langa, ou taon beha nomo fai-aita bagu la heigona wa, no ou Sodom taonha fai-aita bagu la heigai wa feiya tuwou.” \s1 Fai-aita bagu huwanyanege ubulu wegu uwa wa nere agenege gami bagu. \p \v 13 Yesus no ege onou lewai, “Agetege gami bagu, tere Korasin taonha fai-aita bagu. Tere Betsaida, agetege gami bagu. Fai ete no goidu dodokawou ji tere gamatege langa tafene onou, Tair taon langa, Saidon taon la tafou wage wa, nere nebere une bona aau togo nagagenga, nere edola huwanyanege ubulu wagenga, augami kolos elege jiridu eeya amuji langa yafage. \v 14 Onou wa, Itou no fai-aita bagu kot langa tafa nigei nomo fati hangadawai langa, ou tere langa heigona waha, ou nere Tair taon langa, Saidon taon langa heigai waha feiyade nigou. \v 15 Onodu tere Kaperneam, tere isou tigogonga ha laluwa la manoya iiya yo? Uwanga, uwa. Tere gai esene la, umou fai nebere haumu la minagu ganga.” \p \v 16 Onodu bona Yesus no nomo disaipel benou lenigai, “Fai no tere tebere beele isina waha, no yame beele isina. Ariya, fai no tere moge tigina waha, no ji moge hina. Fai no ji moge hina waha, no Itou moge tuna, no ji huuru hiyainga mene.” \s1 Nere fai 72 ege gidu mayane. \p \v 17 Iinga nere fai 72 Yesus huuru nigai waha, ege gidu maidu bode edega dewane. Onodu lewane, “Anyakaro, ere ne unyite la beele legeyenga, hauri inyaba fere ebere beele oojo waneha.” \v 18 Ono wanenga Yesus no lenigai, “Ji Satan ha laluwa awa tudu mebodu ganga biyai fililaiwou dorofe bolou ganga ure naha. \v 19 Tere isagu. Ji tere danga amina tigene, tere edo langa maangi bagu, aure malagu bagu fai inyabamu nigei nomo waha ilelu nigi bonade tebere honggoro fai Satan, nomo danga oruwa feiya waguga. Dada ete ada inyabamu tigona. \v 20 Ariya, tere edega bonade benou adai lewagu, ‘Nere hauri inyaba ebere beele oojo wane.’ Uwa, Itou no tebere unyitege ha laluwa nomo buk la yerege tagai waha bonade edega wagu.” \s1 Yesus no edega bona, Jijei Itou hilobainga tuwai. \p \v 21 Saini waha langa, Hauri Guuni no Yesus huwanya ono fuwainga edega wainga Yesus no benou lewai, “Jijei, ne ha laluwa bagu oula bagu nomo Anyakaro, ji ne hilobainga hinini, taate bona, ne dada beha nere fai isou bagu ninanege hilou bagu waha huwarimu nigidu fai magana mene-mene yafade dorofe wahanga abitimu nigene. Yo Jijei ne nage name gauwou wahanga oojodu ono wene.” \v 22 Onodu Yesus no ege benou lewai, “Yame Jijei no amina dada oruwanga ji owofe langa tafai. Onodu fai ete te no Idau bona ada isina, Umamu no nogonga isina. Onodu fai ete te no Umamu bona ada isina. Idau nogonga isina onodu idau nogo we, nomo Umamu fai abitimu nigai, nere wahanga Umamu bode iside.” \p \v 23 Nere disaipel nagenga Yesus ngate yafa bode, no ubuludu feele nigi bona lenigai, “Nere fai dada tere ure-ureya waha urede wa, nere dabu edega wode. \v 24 Ji tere letigini, amina nere profet baingaro, king baingaro, nere dada elebe tere ureya beha urei nomo ono wane wa, nere uregu uwa. Onodu nere beele elebe tere isiya beha isei nomo ono wane wa, nere isegu uwa.” \s1 Yesus no Samariaha fai no Juda ete hoyo tuwai waha nomo aasa hayai. \p \v 25 Ariya, nuuni beele isou fai ete no jaidu bona Yesus wala‑wala tu urei nomo bona isoki tuwai. “Isisi higigou fai, ji adadu onodu boni agefe auma gai-gai yafou waha toni?” \v 26 Ono wainga Yesus no isoki tuwai, “Taate beele no nuuni beele langa inyina? Ne adadu lelege naha?” \v 27 Ono wainga, nuuni beele isou fai no ege gidu benou letuwai, “‘Tere Itou ebere Anyakaro gau tuwagu. Tebere huwanyatege langa, anutege langa, dangatege langa, ninatege oruwa langa no gaude tuwagu. Onodu, ne nage boni gau hinina onounga, ilibane gane bonahe gaude nigau.’ ” \v 28 Ono wainga Yesus no letuwai, “Ariya. Ne beele ege gidu tigini lenaha. Ne onou onodu bonahe agene auma yafou tau ganga.” \p \v 29 Ariya nuuni beele isou fai no Yesus fai waha isou hilou uwau adai tuwoga bona, no Yesus benou isoki tuwai, “Saini nuuni beele no yame illibafe bona lena waha, wa faiwei bona tigini lena?” \v 30 Ono wainga, Yesus no beele ege gidu benou letuwai, “Fai ete no Jerusalem awadu bona golodu Jeriko taon minai. Ono gainga nere yebu fai ila jala la huwaridu nomo dada oruwa ngau elegane, onodu no waridu inyabamude tuwane. Nere onou onodu bode, nere golodu goyane. Ono ganenga fai waha no jala langa inyai, no umona juguwai. \v 31 Ono gainga, saini wahanga la Pris ete no jala waha oojodu golodu minai. No minidu bona fai waha uredu jala gisa langa feiya tudu golodu minai. \v 32 Ono gainga Liwai ete fere haumu wahanga la mai heigai, onodu no fai waha uredu bona, no fere jala gisa langa feiya tudu golodu minai. \p \v 33 “Ono gainga Samariaha fai ete no jala golodu medu fai waha langa heigai. No fai waha uredu, no bona aau danga bagu warai.\fig |alt="Man helping another onto camel's back" src="CN01749B.TIF" size="col" loc="Lk 10.33" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 10.33" \fig* \v 34 Ono wainga no hinomu langa goidu bona, faronga wain bagu nomo ju langa ugana fudu bona, dage fuwai. Onodu bona, no fai waha isou tudu bona nogo nomo donki jaula langa tafa tuwai yafa gainga haudu pasindia jirigou mata ete langa togoyai, onodu no oofade tuwai. \v 35 Ariya, inyiba ete langa no jirigou mata waha morou, moni silwa nga tuwai. Onodu bona letuwai, ‘Ne fai beha oofade tuwau. Ono bonahe, ne name moni ila ege no langa awa bonahe wonga, saini ji ege gidu mayoni la, agou ege hinonboni.’” \p \v 36 Onodu Yesus no nuuni beele isou fai isoki tuwai, “Ne adadu isini? Nere fai eei waha gama langa, faiwei no nere yebu fai owonege langa inyaba tai waha, no gaude tuwai?” \v 37 Ono wainga, nuuni beele isou fai no lewai, “Fai no augami tuwainga hoyo tuwai waha.” Ono wainga Yesus no letuwai, “Ne goidu bonahe, fanyimu onounga onowau.” \s1 Yesus no Marta, Maria ngare neire mata langa yafai. \p \v 38 Yesus no nomo disaipel bagu golodu goi bode, Yesus no matane ete huwanya langa goyai. Aita ete no matane wahaha, nomo unyi Marta, no Yesus haudu bona nomo mata langa goyai. \v 39 Marta no bemu ete bagu, nomo unyi Maria. Maria no mai Anyakaro Yesus afo hugu langa yafa bona nomo beele aaguwai. \v 40 Ono gainga Marta no da dada haiya bona haruwe anyakaro te bona, ninau baingaro isai. Onou waha bona, Marta no Yesus bagu goidu letuwai, “Anyakaro, ji yame baabo no ji awa hiyaha, ji yagenga nyei nomo dada haiyani. Ne waha boni ninate isei uwa yo? Ne letuwahenga maidu hoyo hiyona.” \v 41 Ono wainga Anyakaro no beele ege gidu benou letuwai, “Marta, Marta, ne ninate baingaro isi boni, dada baingaro boni aosoni. \v 42 Ne dada etenga bonahenga ninate isau. Dada beha Maria tona onona waha, no dada hilobainga tigini, onou waha bona, no dada hilobainga tona onona waha, ere adai karu tuwoya.” \c 11 \s1 Hauyawei nomo fanyimu. \p \v 1 Yesus no haumu ete langa hauya bona yafai. No hauya boro wainga nomo disaipel ete letuwai, “Anyakaro, ne ere hauyawei nomo isisiwou higau, amina Jon no nomo disaipel isisiwou nigai dorofe.” \v 2 Ono wainga Yesus no lenigai, \q1 “Saini tere hauya bonade, \q2 tere edo benou lewagu, \q1 ‘Jijei ne name \q2 unyite edo guuni inyou. Ne name huuna langa yafou, mayou. \q1 \v 3 Onodu, fati oruwa ne do fati beha nomo da higau. \q1 \v 4 Onodu ne edo ebere une uulu hagau, \q2 taate bona, nere ila une langa tafa higide waha, \q3 ere uulu nagi-nagiya. \q1 Onodu, ne wala-walawou awa nigahenga \q3 ere la adai heigogu.’” \p \v 5 Onodu bona, Yesus no ege onou lenigai, “Tere gamatege langa tebereha ete no ilibumu ete bagu, no ooru gama langa goidu bona benou letuwona, ‘Baabo, ne beret eei hiyei nomo gau hina. \v 6 Ji yame ilibafe ete no jala la golo bona mai yame mata la heigaha. Ji no da tuwei nomo uwau.’ \v 7 Ono wonga fai mata jauli huwanya la yafana wa no beele ege gidu benou le wonbona, ‘Ne ji haruwe adai hiyau. Mata jauli amina sesemunaha. Ji yame magana gane bagu ere amina jiriya. Onou waha boni, ji jaidu ne dada hinei nomo edo uwa.’ \v 8 Ji tere le tigini, mata morou waha no jaidu nomo ilibumu dada bona tutu tuna waha tuwonbona. Ngalenga, no ilibafe hoyo tuni wou isi bona, benou ada ono wona. No hogonyi tuwonbona, ariya no ilibumu yaurenga wonga isidu no dada tuwona bona. \v 9 Onou waha boni ji tere letigini, tere hauya bonade Itou dada tigei nomo isoki tuwadenga, no tere tigonbona. Tere dada kuru bonade wonga, tere uragu ganga. Tere jauli kato-kato wadenga, Itou no tere helufa tagonbona. \v 10 Nere fai oruwa Itou hauya tude waha, nere dada elege-elegede. Fai no dada kuruna waha, no toroba-torobana. Onodu, fai no jauli kato-kato wona waha, Itou no jauli helufa fuwonbona. \p \v 11 “Ariya, tebereha ete nomo idau, no umamu hoowe bona isoki tuwonga, Umamu no maangi inyaba ete tedu tuwona yo? Uwa. \v 12 Oo, no teewe atu bona lewonga, no aure malagu ete tedu tuwona yo? Waha fere uwa. \v 13 Tere amenege gane, tere une baingaro tafa-tafaya, onoya wa, tere tebere magana dada hilobainga nigei nomo tere isideya. Onou waha bona, tere tigini onou isagu, Ametege ha laluwa langa yafana waha fai nere isoki tubode wonga, no Hauri Guuni nigei nomo edega wonbona.” \s1 Nere lewane Yesus no Belsebul bagu haruwe tena iwane. \p \v 14 Yesus no hauri inyaba fai ete la inyi bona, fai wa hurau fosokomu fuwai waha so tuwai. Ono wainga, hauri inyaba waha fai wa awa tudu heige faga gainga, fai hurau fosokowai waha no beele hayai. Ono wainga, nere fai-aita waha uredu bode horoto wane. \v 15 Onodu fai ila lewane, “No hauri inyaba nebere mora bagu Belsebul, nomo danga langa hauri inyaba so nigi-nigina.” \v 16 Ono gainga nere fai ila Yesus wala-wala tuwei nomo bode, no dodokawou ete nani dorofe tafonga urei nomo isoki tuwane. Ono wonga nere waha uredu isodbode, no ngalenga Itou nomo haruwe tena. \v 17 Ono wanenga Yesus no nere nebere ninanege amina isai. Onodu bona no lenigai, “Nere fai kantri etengaha, foure ngadu wara wodere wa, ariya kantri waha no inyaba wonbona. Onounga, nere fai hugu etenga wahanga, nere gama la foure ngadu nere nage-nage wara wode wa, ariya nere bemu-bemu waha nebere yafou inyaba wonbona. \v 18 Ariya Satan no nomo gane, nere foure ngadu wara wode wa, no danga adoha waha langa dada oofa nigona? Onodu tere leya, ji Belsebul nomo danga langa hauri inyaba so nigini. \v 19 Onou wa ngalenga, Belsebul no ji hoyo higanga, hauri inyaba so nigou wage, ariya faiwei no tebere gane hoyo nigi ganga, hauri inyaba so nigi-nigide? Onou waha bona, tebere gane nere nage we abitimu tigodbode, tebere beele waha no ngalenga uwa. \v 20 Ariya Itou no nogo we ji danga higanga hauri inyaba so nigini wonga, tere edo isagu, Itou nomo huuna langa yafou waha no tere langa amina mayaiha.” \p \v 21 Onodu Yesus no lenigai, “Fai danga bagu ete no nomo oota kesebu dada yaasudu bona, no nomo mata oofa dewona wa, no nomo dada oruwa hilobainga inyonbona. \v 22 Ariya, fai ete no gai danga bagu, no maidu bona fai waha ngare waradu feiya tuwona wa, no nomo ganya dada, oota kesebu dada, fai wa danga tugai waha oruwa ngau elegonbona. Onodu no nomo dada orouwa nere fai ila wese nagonbona. \p \v 23 “Fai no yame ilibafe uwa waha, no yame honggoro fai. Ariya, fai no ji hoyo hidu fai-aita komomu nigei uwa waha, no nere so nigi ganga heige hara-harade.” \s1 Hauri inyaba ege gidu mayaha. \p \v 24 Yesus no ege onou lenigai, “Saini hauri inyaba no fai ete awa tudu fagana wa, no ha kara langa goidu bona houwe tafona bona haumu kuru-kuruna. Saini no haumu hilou ete te ada ure bona wonga, no lewonbona, ‘Ji ege gidu boni yame mata amina yafene waha la goyonboni.’ \v 25 No goidu bona mata no amina yafai waha urona wa, nere abiya kunudu kaitedu bode, mujarimu wogunga inyi gonga uronbona. \v 26 Onou waha bona, no goidu bona ege hauri inyaba 7, nere fanyimu inyaba onowei nomo no feiyade tuwou. Nere waha goidu bode, mata waha huwanya langa yafodbode. Aminanga fai waha no inyaba yafai, ariya elebe no gai inyaba dewonbona.” \s1 Fai ani nere edo edega dewodbode? \p \v 27 Yesus no saini fai-aita bagu toomaro yafa ganenga beele malalamudu lewai. Ono wainga aita ete nere gama la yafai waha benou yauredu lewai, “Aita ne bisi hinidu bona, eeme aare hinai waha no edo edega wona.” \v 28 Ono wainga Yesus no benou lewai, “Hilobainga, ere benou lewei nomo, fai nere Itou nomo beele isidu oojode waha, edo edega wode.” \s1 Nere fai ila Yesus dodokawou tafei nomo isoki tuwane. \p \v 29 Nere fai-aita bagu baingaro Yesus bagu mainga ganenga, no benou lenigai, “Nere fai-aita bagu elebe saini beha nomo wa, nere fai-aita inyaba. Nere ji Itou nomo haruwe teni waha abitimuwou dorofe dodokawou yo, naani ete yo tafehenga urodbode yaurede. Ariya, nere naani ete ada urodbode. Uwa. Nere naani etenga profet Jona nomo wahanga urodbode. \v 30 Amina Itou no Jona naani dorofe nere Ninive taonha fai-aita bagu urei nomo abitimu nigai. Onou dorofenga, Itou no Fai Nomo Idau naani dorofe nere fai-aita bagu elebe saini beha nomo waha abitimu nigonbona. \p \v 31 “Itou no fai-aita bagu kot la tafa nigei nomo fati hangadawai la, saut ulateha kuin no kot la oto bona, nere fai-aita bagu saini elebe beha nomo waha nebere onowou inyaba malalamudu lewonbona. Wa taate bona, kuin waha no oula gai gisa mutu langa yafagai, no Solomon nomo isou hilobainga waha malalamudu legonga, isona bonadu mayai. Ariya fai ete no tere gamatege langa yafana wa, no Solomon tigini feiyade tuwou. \v 32 Saini Itou no fai-aita bagu kot langa tafa nigona la, nere Ninive fai-aita bagu kot langa oto bode, nere saini elebe beha nomo fai-aita bagu nebere onowou inyaba waha malalamudu lewodbode. Wa taate bode, Ninive nere Jona beele lewainga isidu huwanyanege ubuluwai. Onou wa, fai ete elebe belanga yafana waha no Jona tigini feiyade tuwou.” \s1 Gege gala nomo lala. \p \v 33 Yesus no ege onou lewai, “Nere fai lama dugedu bode kabali yogode mata huuna langa ada tafa-tafade, o baket huwanya langa ada tafa-tafade. Uwa. Nere lama tewol ouwe langa tafagane, nere fai mata huwanya mai bode, nere lama waha nomo lala ure-urede. \v 34 Name agene wa, name gete gala nomo lama dorofe. Name agene hilobainga wonga wa, name gete galala oruwa edo wonbona. Ariya, ne name agene inyaba wonga wa, ne name gete gala oruwa agugu wonbona. \v 35 Onou waha bona, ne oofa dewau. Gamaji lala ne huwanyate langa inyina waha no agugu woga. \v 36 Ne name gete gala oruwa lala bagudu nomo ulate agugu uwau wonga wa, ne name gete gala oruwa lala wonbona.” No lama nomo rara agege tena dorofe. \s1 Nere Farisi nuuni beele isou fai bagu fanyimu inyaba ono-onode. \p \v 37 Yesus no beele malalamudu leboro wainga, Farisi ete no Yesus no ngare da nyei nomo bona isoki tuwai. Ono wainga, no mata huwanya langa goidu bona tewol langa yafai. \v 38 Ono wainga, Farisi waha no Yesus yaage bisei uwa goi da nyi bona yafa gainga uredu, no ninau baingaro isai. \v 39 Ono wainga Anyakaro no letuwai, “Tere Farisi, tere haaya kap bagu aula langa huge dedeya. Onoya wa, huwanyatege langa yebu fanyimu bagu, fanyimu inyaba bagu bolo tigou. \v 40 Tere fai dabu tayou! Fai no dada malala langa ono bona, huwanyanege langa ada rute ono-onona? \v 41 Onou waha bona, tere dada huwanya langa inyina waha fai dada bode tutu nigina waha, hoyo nigagu. Ariya, tere onou ono bonade wonga, tere tebere dada oruwa eege inyonbona. \p \v 42 “Onou wa tere Farisi, tere ure dewagu. Tere haga nomo sayori mene-mene hako gala bagu oruwa fofoura 10 du boya, matau ulate Itou tutuya. Ariya, tere onou ono borodu boya, iinga tere onowou tigini bagu, onowou Itou gau tuwei nomo waha awa tutuya. Onou waha bona, tere onowou hilobainga waha onowei nomo danga tafa bonade, nuuni beele ila fere adai awa nigagu. \p \v 43 “Tere Farisi, tere ure dewagu. Tere bori mata huwanya langa, haumu amugou langa tedu yafei nomo gau tigi-tigina, ono boya tere fai-aita bagu komowou haumu langa, kaiye tigei nomo gaude tigi-tigina. \p \v 44 “Tere ure dewagu. Tere matmat oula gamu langa huwaridu inyi ganga, nere fai ada isi bode jaula ouwe langa golo bode, Itou ago langa jijiga bagu heige-heigede dorofe.” \p \v 45 Ono wainga nuuni beele isou fai ete no beele waha isidu Yesus benou letuwai, “Isisi higigou fai, saini ne Farisi beele onou lenigini la, ne ere fere inyabamu higini.” \v 46 Ono wainga Yesus no lewai, “Tere nuuni beele isou fai, tere fere ure dewagu. Tere fanyimu onoya waha tere dada ou anyakaro bagu waha elegedu, fai nigi geinga nere aulei nomo du, ababide dorofe. Onodu tere tage nu owotege jirou ete te tafadu hoyo nigidu ou waha ada aule-auleya. \p \v 47 “Tere ure dewagu. Tere tebere asatege gane nere, profet dunege kote wanenga umeru wane. Ono wane wa, tere profet waha nebere matmat kono nagi-nagiya. \v 48 Fanyimu waha langa, tere fai abitimu nigiya wa, tebere asatege gane nere fanyimu waha edo ono wane iya. Wa taate bona, tebere asatege gane nere profet dunege kote wanenga umeru wane, tere nebere matmat kono nagiya. \p \v 49 “Ariya, Itou nomo isou tigini hilobainga waha no onou lewaiha, ‘Ji nere profet bagu, aposel bagu huuru nigehenga, fai nere waha bagu goyodbode, ono wehenga nere fai waha nebereha ila inyabamu nigi bode dunege kote wogunga umeru wodbode.’ \v 50 Onou waha bona amina hugu warou la, Itou no oula tafai langa mai elebe, nere fai profet dunege kote wanenga umeru wane waha, nomo eeya oruwanga, nere fai-aita bagu saini elebe yafade beha nomo la inyi gonga nere une waha nomo ou todbode. \v 51 Nere profet dunege kote wane, Abel langa hugu waridu mai Sekaraia langa edowai. Sekaraia no eeya muru wari fugou alta bagu, Itou nomo mata bagu gama langa dukote wanenga umai. Yo, ji letigini, fanyimu inyaba oruwa nomo agou inyaba waha, nere fai-aita bagu saini elebe yafade beha langa heigonbona. \p \v 52 “Tere nuuni beele isou fai, tere ure dewagu. Tere haumu goidu isou tei nomo jauli hao nomo ki, tere faasidu kaiteye. Onodu tere tage haumu waha langa goyei nomo awaya. Onodu saini nere fai-aita ila huwanya goidu isou tode ono gane, tere nebere jala taa nagiya.” \p \v 53 Onodu Yesus no mata yafai waha awa tugainga, iinga nere nuuni beele isou fai bagu, nere Farisi bagu, no bode huwanyanege inyaba dewainga, isokiwou hogo fere-fere isoki tuwane. \v 54 Nere yaawa tuwogunga, no beele ete lenyabulu wonga, kot langa tafa tuwei nomo bode ono wane. \c 12 \s1 Farisi nebere yaawawou fanyimu bonade ure dewagu. \p \v 1 Nere fai-aita bagu tausen baingaro mai komo wanenga, haumu bolo dewai, onodu nere nage-nage afenege langa ilelu guruwei nomo edo langa. Ono ganenga, Yesus no nomo disaipel amugedu beele malalamudu benou lenigai, “Tere Farisi nebere yis bonade ure dewagu. Wa ji nere nebere yaawawou fanyimu boni leni. \v 2 Dada oruwanga ngarawou inyina waha, malala heigonbona. Ono gonga, huwari beele oruwanga nere fai isodbode. \v 3 Onou waha bona, beele oruwanga tere agugu langa leya waha, nere fai-aita bagu hoonga la isodbode. Beele oruwanga tere mata huwanya langa yayaji guruya waha, nere mata ouwe langa oto bode, fai-aita bagu malalamudu lenigodbode.” \s1 Fai no Itou bonanga umugona. \p \v 4 Yesus no ege onou lewai, “Yame ilibafe gane, ji tere benou letigini. Nere fai tebere getege galanga, dukote ganenga umena waha bonade adai umugagu, onodu iinga gonga nere ege dada ete ada ono wode. \v 5 Ariya ji tere faiwei tigini umuge tuwagu ganga waha, foomudu letigon boni. Tere Itou umuge tuwagu. Itou no fai dukote wonga umonga, no fai waha tedu bona eeya ha langa aya tuwei nomo danga bagu. Ji ngalenga letigini, tere Itou bonadenga umugagu. \p \v 6 “Tere isiya, nere fai neei mene-mene 5, 2-toya langa ejiya-ejiyade. Onode wa Itou no neei mene-mene waha nebereha ete bona ago ada dige-digena. \v 7 Onodu fere, no tere tebere tawatege gala, moratege langa oruwanga lelege boro tagaiha, no tere bona tigini isidena, waha bona tere adai umugagu. Tere neei mene-mene baingaro feiya nigou.” \s1 Ere Yesus nomo fai-aita bagu yafaya waha lewei nomo adai mayau higou. \p \v 8 Ariya, Yesus no ege onou lenigai, “Ji tere letigini, fai ete no fai-aita bagu onou lenigonbona, no ji yame fai yafana, ono wonga Fai Nomo Idau fere Itou nomo ensel lenigonbona, fai waha no ji yage yame. \v 9 Onou dorofenga, fai no nere fai-aita bagu onou lenigonbona, no ji yame ganeha fai uwa, ono wonga, ji fere Itou nomo ensel lenigoni wa, no yame uwa. \p \v 10 “Fai no Fai Nomo Idau beele inyaba letuwona wa, Itou no nomo une uulu fuwonbona. Ariya fai no Hauri Guuni beele inyaba le tuwona wa, Itou no une waha ada uulu fuwona. \p \v 11 “Saini nere hatigedu bode, bori mata la yo, gabman agenege la yo, fai unyinege bagu langa hatigedu goyo gunga wa, tere umuge bonade ninatege baingaro benou adai isagu, ‘Ere beele ege gidu adadu lenigoya?’ Ere taate beele lewoya? \v 12 Tigini saini wahanga la, Hauri Guuni no beele malalamudu lewei nomo abitimu tigona bona.” \s1 Fai moni bagu no dabu tayou fanyimu onowai waha nomo muuji beele. \p \v 13 Nere fai-aita toomaro waha gamanege langa, fai ete no Yesus benou letuwai, “Isisi higigou fai, ji yame baabo ngare eire amere umaiha. Waha bona ne yame baabo letuwahenga dada eire amere awai waha haawedu bona, ji ulate hiyei nomo gau hina.” \v 14 Ono wainga Yesus no isoki tuwai, “Adadu? Faiwei no teire jas dorofe heigedu bona, teire dada haawe tarei nomo bona hangada hiyai?” \v 15 Onodu bona no fai-aita bagu lenigai, “Tere urede bonade oofa dewagu. Tere gamaji dada hogo fere-fere elegei nomo bonade agetege waroga. Ne edo nage name dada baingaro bagu, name dada baingaro waha la, ne agene auma yafou ada tau.” \p \v 16 Onodu Yesus no muuji beele ete benou lenigai, “Moni fai ete waha, nomo haga langa da hilou baingaro heigai. \v 17 Ono wainga fai waha no ninau benou isai, ‘Ji elebe adadu onowon boni? Ji yame da oruwanga komomudu, logosiwei nomo mata uwau.’ \v 18 Onodu bona no lewai, ‘Ji benou ono woni rute. Yame mata dada oruwanga koresedu boni, mata aroro tawon boni. Onodu boni ji yame wit bagu, yame dada hilou-hilou oruwanga, elege komomudu boni, mata waha langa logosiwon boni. \v 19 Onodu ji yage boni benou lewon boni, ji fai heigenaha. Ji yame dada hilobainga inyi gonga, haga orei baingaro goyonbona. Ono gonga, ji houwe tafadu yafa boni, saini oruwa da anyakaro aji boni, edega boni yafon boni.’ \v 20 Ono wainga Itou no onou letuwai, ‘Ne fai dabu tayou tigini. Elebe ooru behanga la ne umau ganga. Ono wahenga dada oruwanga ne haiya wene otona waha, faiwei elegona?’” \v 21 Ono wainga Yesus no lewai, “Dada benou waha, fai nere nage nebere dada baingaro komomude la heigonbona. Onode wa, nere Itou ago langa dadanege uwau yafade.” \s1 Aooso boya ninage baingaro elegou nomo fanyimu. \p \v 22 Ariya, Yesus no nomo disaipel onou lenigai, “Ji tere onou letigini, tere muuji beele waha isidu, tere tebere yafou bonade ninatege baingaro isidu, benou adai lewagu, ‘Ere taate nyoya?’ Onodu tere tebere getege gala boya ninatege isidu benou adai lewagu, ‘Ere taate ogola tagu woya?’ \v 23 Agege auma yafou no da nyou langanga uwa. Gege gala no ogola dada feiya tuwou. \v 24 Tere kaloga bonade ninatege isagu. Nere da ada tau-taude, da ada komomu-komomude. Nere da mata uwau, nere dada logosiwei nomo fere mata uwau, Itou no nere da nigi-nigina. Ariya, tere fai-aita bagu neei feiyade nigou. \v 25 Ariya tebereha ete no yafa dewei nomo jala bona ninau baingaro isona waha langa, no nomo ago auma yafou ege menenga turi wona rute? Edo uwanga uwa. \v 26 Onou wa, tere dada menakele onouha onowei nomo edo uwa waha, tere taate boya dada fere-fere boya ninatege baingaro isiya? \p \v 27 “Tere kooko adadu heigede waha nerige dewagu. Nere haruwe danga ada tede. Nere ogola ada ati-atide. Onou wa ji tere letigini, amina King Solomon no nomo mujari oruwa hilou‑hilou mujarigai. Ariya kooko beha nebere mugari hilobainga waha Solomon nomo mujari feiya tuwou. \v 28 Ariya elebe jiigu dada kejiwe otode beha, iranga la fai karudu eeya langa ayaru wodbode. Ariya, jiigu ewe onouha waha, Itou no mujarimu-mujarimuna. Onou waha bona, tere fai-aita bagu huwanyatege ngalengawou menakele bagu, tere edo onou isi dewagu ganga, Itou no tere fere mugari tigonbona. \v 29 Onou waha bona, tere aooso bonade benou adai lewagu, ere taate da nyoya yo, taate yaage nyoya yo, ibonade ninatege baingaro adai isagu. \v 30 Nere fai-aita bagu oula beha nomo oruwanga, nere dada waha torobawei nomo bode, ninanege baingaro isi-iside. Onou wa, tere tebere Ametege no amina isi tigaha, tere dada waha elegagu ganga. \v 31 Onou bona tere Itou awa tuwadenga tebere king yafei nomo ninatege isagu. Ono wadenga, no tere dada waha fere tigonbona.” \s1 Dada hilobainga komomuwei nomo fanyimu. \p \v 32 Yesus no ege onou lenigai, “Tere sipsip bainga uwa, tere adai umugagu. Tere tebere Ametege no tebere king yafa bona, no tere nomo huuna langa yafou tigei nomo bona amina lewaiha. \v 33 Tere fai awa nigadenga, tebere dada oruwanga ejiya wogunga, moni waha nere fai dada tutu nigina waha nigagu. Tere moni fausi ada inyaba wona waha taagu, onodu tebere dada hilou-hilou ha laluwa langa komomu wagu. Ha laluwa langa dada ada huwari-huwaride, yebu fai ada elege-elegede, mugumugu fere dada ada inyabamu-inyabamude. \v 34 Haumu tere tebere dada hilou-hilou otode, haumu wahanga la tere tebere gauwou fere walanga inyonbona.” \s1 Haruwe magana hilobainga nere haiyadu yafa-yafade. \p \v 35 Ariya, Yesus no ege onou lewai, “Tere tebere ogola tutumudu, leeti tagudu lama dugedu haiyadu yafagu. \v 36 Tere fai nebere fai anyakaro no fai-aita ngare te guruwou da ajou anyakaro awadu bona, ege gidu mai ganga itari tude dorofe yafagu. No maidu bona jauli kato-kato wonga, nere jauli fasayadu helufa fuwodbode. \v 37 Ariya, nere haruwe magana agore jiri wegu uwa inyi gonga, nebere fai anyakaro no mai nerigona wa, nere edo edega wode. Ji ngalenga letigini, fai anyakaro no nogo ogola tutumudu, leeti tagudu bona, tewol langa yafei nomo bona lenigonbona. Onodu no nogo we maidu da nigonbona. \v 38 Ariya, fai anyakaro no ooru jege yo, teewe hu bona wari gonga yo, maidu bona haruwe magana agore jiri wegu uwa inyi gonga nerigona wa, nere edo edega wode. \p \v 39 “Ariya, tere dada beha bonade ninatege isagu. Mata morou no saini ada gonga yebu fai no nomo mata langa mayonbona waha no amugedu isei mata wonga wa, no yebu fai waha ada awa tuwonga maidu bona nomo mata koraidu huwanya goyona. \v 40 Onou dorofenga, tere fere haiya wagu. Fai Nomo Idau no saini ete langa tere ada isi gadenga no mayonbona.” \s1 Haruwe magana hilobainga bagu haruwe magana inyaba bagu nebere muuji beele. \p \v 41 Pita no Yesus isoki tuwai, “Anyakaro, ne muuji beele lenaha beha, erenga boni lenaha yo, uwa, ne fai oruwanga boni lenaha?” \v 42 Ono wainga Anyakaro no letuwai, “Hoobu magana adeha no ninau hilobainga bagu haruwe te dedena? Anyakaro no hoobu onouha waha nomo haruwe magana oofa fuwei nomo bona, hangada tuwonbona, onodu no saini anyakaro hangadawai la, da wese nagonbona. \v 43 Haruwe magana onouha waha saini no nomo fai anyakaro nomo haruwe te fugonga, no ege gidu mai urona la no edo edega dewona. \v 44 Ji tere ngalenga letigini, fai anyakaro no haruwe magana waha hangada tuwonga, no nomo dada oruwa oofa fuwonbona. \v 45 Ariya, haruwe magana waha no nomo huwanya la benou isei mata wona, ‘Yame fai anyakaro no fasadu ada mayona idu bona,’ haruwe magana ila bagu haruwe aita ila bagu narige bona da nyi bona, yaage nyidu sipak bona, golo gonga, \v 46 fati ete no haiyawei uwa saini no isei uwa langa, fai anyakaro no ege gidu mayonbona. Onodu haruwe magana waha inyabamude tudu bona, haudu togoi nere fai fetogou yafade waha bagu tafa tuwonbona. \p \v 47 “Haruwe magana no nomo fai anyakaro nomo gauwou oruwa, no isina, ariya no dada haiyawei uwa, onodu no nomo fai anyakaro nomo gauwou oojowei uwa. Waha bona, fai anyakaro no haruwe magana waha danga bagu gula tuwonbona. \v 48 Ariya, haruwe magana waha no nomo fai anyakaro nomo gauwou ada isina bona, no fanyimu gula tuwei nomo edo langa ono waha, wa nomo fai anyakaro no danga bagu ada gula tuwona. Nere fai dada baingaro elegede waha, nere agou ege baingaro giimu wodbode. Ariya fai-aita bagu nere fai ete owo langa dada baingaro tafa bode wonga, ariya nere ege agou baingaro nigei nomo letuwodbode.” \s1 Yesus no fai-aita bagu fofourawei nomo bona mai. \p \v 49 Yesus no ege onou lewai, “Ji oula langa eeya ayawei nomo meene, eeya beha no fasadu lalawei nomo gau deni. \v 50 Ji yaage bisou hogo fere ete tonboni. Elebe ji tei uwa inyina, onou waha bona, ji huwanyafe tigini ou dena. \v 51 Gamaji tere ninatege isagu ganga, ji oula langa oota oruwa usumuwei nomo boni meene. Uwa. Ji tere letigini, ji nere fai-aita bagu fofoura nigei nomo boni meene. \v 52 Elebe bagu iinga huunta langa fere, nere baabo gane 5, nere mata etenga la yafei mata wode wa, nere foure nga wodbode. Onodu nere eei waha nere nga waha honggoro nirodbode, nere nga waha nere eei waha honggoro nigodbode. \v 53 Nere fourodbode, umamu no idau honggoro tuwonbona, idau no umamu honggoro tuwonbona. Ariya anya no mago honggoro tuwonbona, mago no anya honggoro tuwonbona. Fai ete buyumu aita honggoro tuwonbona, buyumu aita no au nomo anya honggoro tuwonbona.” \s1 Fai nere dada heigena waha nomo hugu isegu uwa. \p \v 54 Yesus no nere fai-aita toomaro benou lenigai, “Tere agao ulate hoonga minou langa heige ganga uredu fasadu onou leleya, ‘Yaage mona onona.’ Ono geyenga ngalenga tigini, yaage memena. \v 55 Onodu tere jagui danga bagu ulate saot nomo mai ganga uredu leleya, ‘Hoonga elebe ngaasu kuru wonbona iya.’ Ono geyenga ngalenga tigini, hoonga danga bagu oto-otona. \v 56 Tere yaawagou fai, tere oula taene bagu langa dada heigede waha, haawe nigei nomo isi dedeya. Onoya wa, tere taate boya elebe saini beha nomo onowou heigena waha, ada haawe ya?” \s1 Ne fai kot langa tafa hinona onona waha ngare beele tiginimu waru. \p \v 57 Yesus no ege onou lenigai, “Tere taate boya tere tage ninatege ada isidedu, taate onowou no tigini waha ada haawe ya? \v 58 Ariya fai ete no kot langa tafa hinonga, tere golodu, kot haumu la mani bonadere, ne no ngare beele tiginimuwei nomo onowau. Gamaji no kuse hinidu jas langa goyoga, ono wonga jas no polis owonege la tafa hinoga, polis nere hainedu dagou mata langa tani hinoguga. \v 59 Ji ne ngalenga lehinini, ne dagou mata langa yafa bonahe moni haawe hanane waha oruwa ejiya wahenga edo wonbona.” \c 13 \s1 Fai no huwanya ubuluwei uwa waha, no yaae wonbona. \p \v 1 Yesus no beele malalamudu le borowainga, ariya fai ila nere Pailot no nomo oota fai lenigainga, Galiliha fai ila Itou eeya muru wari fuwei nomo fati langa, dunege kote wanenga nebere ganenege feudu, toota nomo kaafa yaula langa feuwai. Waha nomo aasa Yesus hai fuwane. \v 2 Nere onou hai fuwanenga, Yesus no beele ege gidu benou lenigai, “Tere benou rute isiya, nere Galili fai waha nere Galili fai ila oruwa feiya nigidu une baingaro tafane, hugu waha bona nere la dada inyaba waha heigai iya yo? \v 3 Gai uwanga uwa. Ji tere ngalenga letigni, tere huwanyatege ubulu wegu uwa wonga, dada onouhanga tere oruwanga la heigonbona. \v 4 Nere fai 18 waha, amina Siloam mata ufaro koudu me ilei nigainga umeru wane waha, nebere une nere fai fereha Jerusalem langa yafade waha nebere une feiya nigou iya yo? \v 5 Gai uwanga uwa. Ji tere ngalenga letigini, tere huwanyatege ubulu wegu uwa wonga, dada onou onounga, tere oruwanga la heigonbona.” \s1 Nauge hilou heigei uwa waha nomo muuji beele. \p \v 6 Ariya, Yesus no muuji beele ete benou malalamudu lewai, “Fai ete no nomo wain haga la nauge fik ete tawai, iinga gainga, no fik nauge waha nomo hilou kurudu mayai. Ariya hilou ete te walanga inyi gainga urei uwa. \v 7 Ono wainga no maidu bona haga waha nomo haruwe fai benou letuwai, ‘Ne isau. Elebe haga orei eei oruwa ji fik nauge beha nomo hilou kuru boni mainaha, no hilou heigei uwa, onou bona ne nauge beha laudu kaitau. Taate bona no ewe oto bona oula nomo laluwa usumuna?’ \v 8 Ono wainga haruwe fai wa no ege gidu benou letuwai, ‘Fai Anyakaro, edo awa tuwahenga haga orei etenga behanga ege oto wonga. Ji oula, nauge waha hugu la konodu boni, bulumakao hewenege tamai logosi wonboni. \v 9 Ono wehenga, no haga orei ete la hilou edo heigona rute. Uwa wonga, ne edo laudu kaitau.’” \s1 Bori nomo fati langa, Yesus no aita ete jigemu tuwai. \p \v 10 Bori nomo fati langa, Yesus no fai-aita bagu bori mata ete huwanya langa beele lenigai. \v 11 Ono gainga aita ete no yafai, no hauri inyaba ete no la inyai, ono bona no aita waha haga orei 18 oruwa taura tungawai. Onou waha bona, aita waha nomo muju kara no tiginidu otowei nomo edo uwa. \v 12 Yesus no aita waha uredu bona, yaure tuwainga mayainga benou letuwai, “Aita, ji name taura jigemu boro haninaha.” \v 13 Onodu bona, no owo aita waha jaula langa tafainga, fasayadu onou no tiginidu oto bona Itou unyi isouwai. \v 14 Ono wainga bori mata waha nomo mora bagu no Yesus bona houmu mayai, taate bona, no bori nomo fati langa aita waha jigemu tuwai bona. Onodu mora bagu no fai-aita bagu benou lenigai, “Haruwe tei nomo fati 6 oruwa. Onou waha bona, tere fai no tebere taura uwamu tagei nomo wonga wa, tere haruwe fati langa mayagu. Tere fai tebere taura uwamu tagei nomo bonade, bori nomo fati langa adai isoki nigagu.” \v 15 Ariya ono wainga, Anyakaro no nomo beele ege gidu benou letuwai, “Tere yaawagou fai. Tere tebere beele bagu tere tebere fanyitege bagu hogo etenga uwa. Tere bori nomo fati langa, tere oruwa bulumakao nebere mata langa goidu boya, tebere bulumakao bagu, donki bagu, maalu futu nigidu, yaage nyei nomo hanigedu mini-miniya. \v 16 Onou wa, aita beha no Abraham nomo mago ete. Satan no haga orei 18 oruwa, no dage tuwai. Onou waha, adadu? Ji dada no dage tuwai waha, bori nomo fati langa futu fuwei nomo edo uwa yo?” \v 17 No onou lewainga, nomo honggoro fai nere mayaude nigai. Ono ganenga, nere fai-aita bagu oruwanga no dada oruwa hilobainga tigini onowai waha bode edega wane. \s1 Mastet fatu nomo muuji beele. \p \v 18 Ariya, Yesus no beele ege benou lenigai, “Itou nomo huuna langa yafou waha no taate dada dorofe? Ji muuji beele adoha waha lewoni? \v 19 No sayori ete, nere mastet ide, waha nomo fatu dorofe. Fai ete, no mastet fatu tedu bona, no nomo haga langa tawai. Ono wainga, iinga mastet no anyakarodu bona nauge dorofe heigai. Ono wainga, neei nere maidu bode, nomo tuwa langa nebere tomu tafane.” \s1 Yis nomo muuji beele. \p \v 20 Yesus no ege onou lewai, “Ji Itou nomo huuna langa yafou waha nomo muuji beele adoha lewoni? \v 21 No yis dorofe. Aita ete no yis waha tedu bona dram anyakaro falawa bgau waha ubulumuwai. Ono wainga, iinga falaua waha oruwanga ngasagai.” \s1 Tere jauli arasae menakele langa goyagu nomo. \p \v 22 Ariya, Yesus no Jerusalem jala langa golodu bona goyai. No matane la bagu, taon la bagu goidu fai-aita bagu isisiwou nigai. \v 23 Ono gainga, fai ete no benou letuwai, “Anyakaro, Itou no fai etenga-etenga rute ege gidu hanigon bona?” Ono wainga, Yesus no onou lenigai, \v 24 “Tere jauli menakele huwaya la goyei nomo danga tafagu. Ji tere letigini, fai baingaro goyei nomo ono wodbode, wa nere edo uwa. \v 25 Iinga gonga, mata morou no jaidu bona, mata nomo jauli arasai sesemu wonbona. Ono wonga, tere maidu, malala langa oto bonade, jauli arasai kato-kato bonade benou yauragu ganga, ‘Anyakaro, jauli helufa hagau.’ Ono wadenga, no beele ege gidu benou letigon bona, ‘Ji tere ada isi tigini. Tere ha adiha.’ \v 26 Ono wonga, tere benou letuwagu ganga, ‘Ere ne gaara da nyi boya, yaage nyeyeha, ne ere ebere jala langa oto boni, isisiwou higene.’ \v 27 Ono wagu wa, no tere benou letigonbona, ‘Ji tere boni ada isini, tere fai ha adiha. Tere fai fanyimu inyaba onogou, tere oruwa belaha sina wagu.’ \v 28 Abraham wonga, Aisak wonga, Jekop wonga, nere profet oruwanga Itou nomo huuna langa yafou huwanya langa yafa gogunga nerigagu ganga, ariya tere tage nu so tigogunga malala la yafagu ganga. Onodu mere bonade, matege gidodo wagu ganga. \v 29 Ariya, nere fai-aita bagu nere nebere kantri ulate hoonga mayou langa, ulate hoonga minou langa, ulate not langa, ulate saot langaha, nere nebere kantri awadu bode mai Itou nomo yafou huuna langa waha da nyou langa yafodbode. \v 30 Ariya isagu. Nere fai ila elebe gai huunta tigini yafade waha, nere amugou heigodbode. Ariya nere fai ila elebe amugou yafade waha, nere gai huunta yafodbode.” \s1 Yesus no Jerusalem bona aau warai. \p \v 31 Saini waha langa tigini, Farisi ila maidu bode Yesus benou letuwane, “Herot ne dute kote wona onona, ne haumu beha awadu bonahe, haumu fere langa goyau.” \v 32 Ono wanenga, Yesus no benou lenigai, “Tere goidu bonade, gauna kui inyaba waha benou letuwagu, ‘Isau. Elebe ira bagu, ji hauri inyaba so nigi boni, nere taura fai, taura jigemu nagon boni. Onodu boni, fati eei langa ji yame haruwe usumu wonboni.’ \v 33 Ariya elebe bagu, ira, bagu, arafia bagu ji golodu goyon boni. Taate bona, profet no matane fere langa yafa gonga adai dukote wogu. Uwa. Nere Jerusalem langanga dukote wode. \p \v 34 “Jerusalem, Jerusalem, ne profet dunege kote genenga umeru-umerude, onodu ne fai Itou ne bagu huuru nigi ganga mai gane hanigedu, dunege kotewei nomo boni megebu ayaru nagi-nagini. Ji saini baingaro ne name magana komomu nigoni ononi, teewe anya nomo magana hadimu langa kuromu nigina dorofe, ariya tere awa-awaya. \v 35 Onou waha bona, tere isagu. Elebe tere tebere matane inyabadu bona, ewenga inyonbona. Ji tere ngalenga letigini, tere ji ege ada yeriyagu ganga, goi saini tere lewagu ganga, ‘Fai beha Anyakaro unyi langa maha, Itou no edo figini tuwonbona!’” \c 14 \s1 Yesus no fai ete gogala ngasagai waha jigemu tuwai. \p \v 1 Bori nomo fati ete la, Yesus no Farisi nebere mora bagu ete nomo mata la goidu bona da nyai. Ono gainga nere oofade tuwane. \v 2 Ono gainga, fai ete no gogala gai nga sage dewou, no Yesus hinemu langa yafai. \v 3 Ono wainga, Yesus no fai waha uredu bona, no nuuni beele isou fai bagu, nere Farisi bagu isoki nigai, “Ere bori nomo fati langa taura fai jigemu nigei nomo edo yo, uwa?” \v 4 Ono wainga, nere huranege fosokodu beele ete gidu letuwegu uwa. Ono wanenga, no fai haudu nomo taura jigemu tudu bona, huuru tuwainga goyai. \v 5 Onodu bona, no benou lenigai, “Tebereha ete no nomo idau yo, nomo bulumakao yo, Bori nomo fati langa mebodudu, yaage u-u langa minonga uredu, no fasadu la isou tuwonga ouwe langa mayona yo, uwa?” \v 6 Ono wainga nere beele waha ege gidu letuwei nomo edo uwa. \s1 Yesus no fai unyi esenemuwei nomo lewai. \p \v 7 Yesus no nere fai da waha nyode mayanenga nerigai wa, nere maidu bode sia amugou wahanga langa yafode ono wane. Ono wanenga, no muuji beele ete benou lenigai. \v 8 “Saini fai ete no nere fai-aita ngare te guruwou da ajou anyakaro langa goyei nomo bona yaure hinei mata wonga, ne goidu bonahe sia amugou langa adai yafau. Gamaji sia waha fai ete no unyi anyakaro bagu, no ne unyite feiyawou waha nomo hangada fuwoguga. \v 9 Ono wahenga iinga, fai no yaure hinanaga goi naha waha maidu bona lehinonbona, ‘Ne sia amugou waha, fai waha tuwau.’ Onou lehinonga, ne mayau danga bagu hini gonga, minidu haumu gai huunta la yafau ganga. \v 10 Onou waha bona fai ete no, ne da nyei nomo yaure hinonga goi bonahe wonga wa, ne goidu haumu gai huunta la yafau. Ne onou ono wahenga, fai ne yaure hinanga goi naha waha maidu lehinonbona, ‘Baabo, ne maidu bonahe sia amugou langa yafau.’ No onou ono wonga, ne fai da gaara nyi boya yafaya waha oruwa agenege langa unyite anyakaro tau ganga. \v 11 Fai no nogo nomo unyi isouna waha Itou no unyi esenemu fuwonbona. Ono gonga fai no nogo unyi esenemuna waha, Itou no unyi isou wonga ouwe manonbona.” \s1 Ere fai dada ege agou gidu higei nomo edo uwa waha hilobainga tafa nigei nomo. \p \v 12 Ariya, Yesus no fai da nyou waha langa yaure tuwainga mayai waha letuwai, “Ne da ajou ete heigemuwei mata bonahe wonga wa, ne name ilibane gane bagu, baine gane bagu, name olobete mutu etenga bagu, nere name matane etenga moni baingaro bagu waha, adai yaure nigau. Gamaji iinga huunta la, nere yaure hinogonga, ne goi nebere mata langa da nyauga. Ono wahenga, nere name da agou hinoguga. \v 13 Uwa. Ne da ajou anyakaro heigemuwei mata bonahe wonga wa, ne fai dadanege uwau bagu, fai genege gala inyaba bagu, fai afenege inyaba bagu, fai agenege fosokowou bagu, waha yaure nigau. \v 14 Nere fai onouha waha, nere ege name da agou hinei nomo edo uwa. Onou waha bona, ne edo edegawau, taate bona, iinga gonga, Itou no ne name da waha agou ege gidu hinonbona, saini nere fai tigini waha, ege matmat langa gidu jai gogunga.” \s1 Da ajou anyakaro waha nomo muuji beele. \p \v 15 Fai nebereha ete no Yesus ngare yafadu da nyare waha no beele waha isidu bona, Yesus benou letuwai, “Nere fai-aita bagu Itou nomo huuna langa yafou waha huwanya langa yafadu da nyode waha, nere edo edega wode.” \v 16 Ono wainga, Yesus no fai waha letuwai, “Fai ete no da ajou anyakaro heigemu wonbona waha bona, no fai baingaro ajou waha la mayei nomo bona yaure nigai. \v 17 Ariya, no fati hangadawai la, da ajou anyakaro waha heigemudu, no nomo haruwe magana huuru tuwainga, nere fai no amina yaure nigai waha nerigedu, benou lenigei nomo bona goyai, ‘Tere mayagu, dada oruwanga haiya boro waha inyina.’ \v 18 Ono wainga nere fai waha oruwanga, ajou waha la ada goyoboya wane. Fai ete no letuwai, ‘Ji haga ete amina ejiyanaha, onou waha boni, ji goi haga waha uron boni, agene gami ji ada mayoni.’ \v 19 Ono gainga ete letuwai, ‘Ji bulumakao 10, yame haruwe te hayei nomo boni ejiyanaha, onou waha boni, ji goidu haruwe abitimu nigi uronboni, agene gami, ji ada goyoni.’ \v 20 Ono gainga, fai ete letuwai, ‘Ji iingabe aita tenaha, onou waha boni ji ada goyoni.’ \p \v 21 “Ariya, haruwe magana nebere beele waha elegedu, ege gidu nomo fai anyakaro bagu goyai. Ono wainga saini fai anyakaro no beele waha isidu bona, no houmu danga bagu mayainga, no nomo haruwe magana benou letuwai, ‘Ne fasadu taon beha nomo jala anyaroro la bagu, jala mene-mene oruwanga la goidu bonahe, nere fai dadanege uwau waha, nere fai genege gala inyaba waha, nere fai agenege fosokowou waha, nere fai afenege lalekawou waha oruwa hani gahenga, yame mata huwanya la mayagu tuwai.’ \p \v 22 “Ono wainga, haruwe magana waha no onou ono borodu bona letuwai, ‘Fai anyakaro, ji ne lenaha onou amina ono borenaha, ononaha wa, mata bolowei uwa inyina.’ \v 23 Ono wainga, “Fai anyakaro nomo haruwe magana benou letuwai, ‘Ne taon awa tudu, jala anyaroro oruwa goidu haga nomo orei oojo bonahe, nere fai-aita nerigedu beele danga bagu yame da la mayei nomo bonahe lenigau. Ji yame mata fai bolowei nomo boni gau hina. \v 24 Ji tere letigini, nere fai oruwanga ji aminanga yaure nigene waha, nere yame da matau menakele mene ete, adanga ada tode.’” \s1 Fai no amugedu ninau isi dedu bona Yesus oojo tuwona. \p \v 25 Nere fai-aita toomaro Yesus ngate golo bode no ubuludu benou lenigai, \v 26 “Fai no ji bagu mayei mata bona, no nomo umamu bona anya bona oya bona nere magana bagu, bemu gane bagu, ogobumu gane bagu, onodu no nogo nomo yafou la fere, honggorowou uwau wonga wa, no ji yame disaipel yafei nomo edo uwa. \v 27 Onodu, fai no nomo nauge abalakawou auledu ji ada oojo hina waha, no ji yame disaipel yafei nomo edo uwa. \p \v 28 “Onou wa, tebereha ete no mata ete nere fai jiri bode, nomo dada edola oofa fuwei nomo tau bona wonga, amugedu no yafadu bona, mata waha tawei nomo moni agonyi waha bona ninau isi dewonbona. No isonbona, nomo moni waha edola mata waha usumu wona yo, uwa. \v 29 No amugedu onou onowei uwa la simen tafadu mata waha ada usumuwei mata bona wonga, nere fai oruwanga uredu bode, fai waha memesi beele letuwodbode. \v 30 Nere lewodbode, ‘Fai mata jaimuwai waha no usumuwei nomo edo uwa.’ \p \v 31 “Onounga, king ete no goi king ete ngare wara wodere wonga, no ngasunga la yafadu ninau isidedu bona. No nogo nomo oota fai 10-tausenenga rute, ono ganga king ete no oota fai 20-tausen baguru maina. Onou waha bona, no amugedu isidedu bona, no king waha ngare waradu bodere, no edola so tuwona yo, uwa? \v 32 Ariya, no ninau isona wa no edo uwa, waha bona saini no nomo honggoro fai baae langa yafa gogunga, no fai ila huuru nigonga no bagu goidu bode, oota waha usumuwei nomo bode beele ngado urodbode. \p \v 33 “Onou dorofenga, tebereha ete no nomo dada oruwanga moge nigei uwa wonga wa, no ji yame disaipel yafei nomo edo uwa.” \s1 Yesus no sol iisa uwau nomo muuji beele lewai. \p \v 34 Ariya, Yesus no ege onou lewai, “Sol no dada hilobainga. Onou wa, sol no nomo iisa usuwonga, ere adadu ono wedenga sol waha no ege hilobainga heigona? \v 35 Sol onouha waha da haga langa heigena waha hoyo tuwei nomo edo uwa. Onodu ere bulumakao hewenege bagu ubulumudu, haga langa tafei nomo edo uwa. Ere ewe onou elege ayaru-ayaruya. Fai no agokuli bagu waha no beele beha isona.” \c 15 \s1 Sipsip huwariwai nomo muuji beele. \p \v 1 Nere takis tegou fai bagu, nere une fai bagu, Yesus nomo beele aaguwei nomo bode, hinomu la mayane. \v 2 Ono wanenga, nere Farisi bagu, nere nuuni beele isou fai bagu, honggoro bode benou lewane, “Fai beha une tafagou fai bagu da gaara nyi-nyide.” \p \v 3 Ono wanenga, Yesus no muuji beele beha lenigai, \v 4 “Fai ete tere gama la no nomo sipsip 100, ariya ete huwariwei mata wonga, no sipsip 99 waha awa nigonga da nyi bode haumu ete la golo gogunga, no etenga huwariwai waha kurudu goi toroba dunga awonbona. \v 5 Saini no sipsip waha torobadu bona, no isoudu te boila la inyemu tudu edega bona auledu matane gidu goyonbona. \v 6 Saini no nomo mata langa heigedu bona, no nomo ilibumu gane bagu, nomo matane etenga bagu, yaure nigonga mai komo wogunga lenigonbona, ‘Tere ji ngate edegawei nomo! Ji yame sipsip ete huwariwai waha kurudu amina torobanaha.’” \v 7 Onodu bona, Yesus no lewai, “Ji tere ngalenga letingi, edegawou onohanga ha laluwa la heige-heigena, saini une fai ete no huwanya ubuluna la. Ngalenga, nere fai 99, nere huwanyanege ubuluwei nomo haruwe uwau, wa nere aminaha tigini yafa gane maina, waha bode edega-edegade. Onou wa, une fai ete no huwanya ubuluwei mata wonga, edegawou anyakaro heige-heigena.” \s1 Moni huwariwai waha nomo muuji beele. \p \v 8 Ariya, Yesus no ege onou lenigai, “Aita ete no nomo moni wan kina waha 10 oruwa, ete mata la huwariwei mata wonga, no adadu ono wonbona? No lama dugedu, mata abiya kunu bona igeidedu kurudu goi torobadu tonbona. \v 9 Saini no moni huwariwai waha ege torobadu tona la, no nomo ilibumu gane bagu, nomo matane etenga bagu, yaure nigonga mai komo wogunga no lenigonbona, ‘Tere ji ngate edega woboya! Ji yame moni ete huwariwai waha, ji kurudu boni ege torobadu tenaha!’ ” \v 10 Onodu Yesus no onou lenigai, “Ji tere ngalenga letigini, saini une fai ete huwanya ubuluna la, edegawou onohanga nere Itou nomo ensel gamanege langa heige-heigena.” \s1 Fai no idau gane nga waha nomo muuji beele. \p \v 11 Yesus no ege benou lenigai, “Fai ete no nomo idau gane nga nononga. \v 12 Ariya, idau huuntaha wa, no umamu benou letuwai, ‘Jijei, ne name dada oruwa ere baabo ngare wese harau ganga waha, ji onou ninafe isini, ji yame bona wa, ne elebe wesedu hiyei nomo gau hina.’ Ono wainga umamu no nomo dada oruwanga, foure ngadu bona idau gane nga nononga wese narai. \v 13 Ono wainga udidiwei uwa, idau huuntaha wa no nomo dada oruwa komomudu bona, fai ila langa huuruwai. Onodu no moni tedu bona, goi matane ete baae langa yafai. No matane waha langa edegawou hogo fere-fere tafa bona yafa gainga, no nomo moni oruwanga usuwai. \v 14 Saini no nomo moni oruwa usuwai langa, mau saini anyakaro matane waha langa heigai. Ono wainga no dada ete te uwau, ewenga yafai. \v 15 Onou waha bona, no goidu bona matane wahaha fai ete la haruwe torobawai. Ono wainga fai wa no huuru tuwainga, nomo buuwa orei la oofa nigei nomo bona goyai. \v 16 Ariya, no buuwa sayori osoka nyi gane nerigedu bona no huweli usumuwei nomo bona ila elegedu nyei nomo inyangaro gau tuwai. Onou wa fai ete no huwanya huweli bona da te tuwei uwa. \p \v 17 “Ariya nomo isou hilou mayainga lewai, ‘Ji yame jijei nomo haruwe magana nere da baingaro. Ariya, ji belanga huweli ma te boni yafani.’ \v 18 Buyona, ji jaidu ege gidu boni yame jijei bagu goyonboni. Ji goidu benou letuwon boni, ‘Jijei, ji ne Itou ngare, une tafa tirene. \v 19 Elebe ne ege ji yame magana hiyei nomo ji fai hilou uwa. Ne ji awa hiyahenga, ne name haruwe magana ete dorofe yafoni.’” \p \v 20 No onou ledu bona, jaidu umamu bagu goyai. “Saini no iinga baae la golowai mai gainga, umamu no ago ayadu bona idau mai gainga uredu, aau danga bagu warai. Onodu bona, no guriyedu goidu yaasu tudu, dobole tubona uumba tuwai.\fig |alt="Young man kneeling before older man (son kneeling before father)" src="CN01761B.TIF" size="col" loc="Lk 15.20" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 15.20" \fig* \v 21 Ono wainga, idau no umamu benou letuwai, ‘Jijei, ji ne Itou ngare une tafa tireneha. Onou waha bona, elebe ne ege ji yame magana hiyei nomo, ji fai hilou uwa.’ \v 22 Ono wainga umamu no nomo haruwe magana yaure nigainga mayanenga lenigai, ‘Tere yame kolos ufaro hilobainga waha fasadu tetamaidu bonade, tagumu tuwagu. Onodu owo jirou la ring ete tanimu fuwagu nigai. Onodu bonade, su afo langa tani fuwagu nigai. \v 23 Onodu tere goi bulumakao magana ngasagou waha te tamaidu, dukote wadenga ajidu nyi boya edegawei nomo. \v 24 Taate bona yame magana beha no umaiha, onowai waha no elebe ege ago auma yafou taha. No huwariwai waha, ere ege hauyaha.’ Onodu bode, nere da anyakaro ajidu nyi bode, edega bode yafane. \p \v 25 “Ariya saini waha langa, nomo idau motuwa no haga la golowai. Iinga no ege gidu mai mata yugumu bona, no musik bolou aagu bona fai aita bagu moone uyi gane isai. \v 26 Onodu bona, no haruwe magana ete yaure tuwainga mayainga isoki tuwai, ‘Nere taate adade?’ \v 27 Ono wainga, haruwe magana letuwai, ‘Name baine no ege gidu mayaha, onowanga, name amene no bulumakao magana ngasagou ete waraha, taate bona, umamu no uraha wa, idau no hilobainga la golodu ege gidu mayanga bona, no edegana.’ \v 28 Ono wainga, idau motuwa no beele waha isidu houmu mayainga, no mata huwanya la goyei nomo awai. Ono wainga, umamu no malala maidu bona idau houmu bodomu fuwei nomo beele hilou-hilou letungawai. \v 29 Ono wainga no umamu beele ege gidu benou letuwai, ‘Adadu? Haga orei baingaro, ji haruwe magana ete ewe dorofe, name haruwe onowei nomo bona haruwe tigini danga tegene. Ji name beele ete ada feiya gene. Ono wene waha, ne ji saini ete te, meme magana ete onou langa hiyenenga ji yame ilibafe gane bagu, edegawei uwa. \v 30 Ariya, ne name idate beha no, name dada oruwanga longi aita la usumu borowaiha. Waha no elebe ege gidu mayanga, ne edegamu tuwau ganga bulumakao magana gogala ngasagou waha dukotenaha.’ \p \v 31 “Ono wainga, umamu no idau letuwai, ‘Yame magana, ne ji ngare saini oruwa yafa-yafayare. Onou waha bona, yame dada oruwa wa ne name. \v 32 Ariya, ere elebe huwanyage hilou inyi gonga, edegawei nomo, taate bona, name baine beha no umai waha elebe ege ago auma yafou taha. No huwariwai waha, elebe ere ege gidu hauyaha.’” \c 16 \s1 Hoobu fai no agou tiginimuwai waha nomo muuji beele. \p \v 1 Yesus, no nomo disaipel benou lenigai, “Moni fai nomo hoobu fai ete yafai. Ono gainga, fai ila nere moni fai waha bagu maidu bode, hoobu fai go beele benou tafane, ‘Name hoobu fai no name dada ewe onou usumuna tuwane.’ \v 2 Ono wanenga, no hoobu fai yaure tuwainga mayainga letuwai, ‘Ji name onowou bona beele isinaha waha adadu? Ne goidu bonahe, yame dada oruwanga ne owone la inyina waha nomo beele yeregau. Ne ege hoobu fai ada yafau ganga tuwai.’ \p \v 3 “Ono wainga, hoobu fai no nogo ninau benou isai, ‘Ji elebe adadu onowoni? Fai anyakaro no ji hoobu fai haruwe la, usumu hiyona onona. Ji fai ete la haruwe fai ewe heigedu, oula konuganawei nomo danga uwau. Onodu, ji fai ila moni dada boni malagau nigei nomo mayau hina. \v 4 Ariya, elebe ji taate dada onowon boni waha isini, ono wehenga saini anyakaro no ji hoobu fai haruwe langa usumu hiyona la, nere fai edo ji haifogunga, nebere mata langa goyo boya.’ \v 5 Onodu bona, no fai etenga-etenga nere nomo anyakaro langa agou elegane waha, yaure nigainga, no bagu mayane. Ono wainga, fai ete no amugedu mai heigainga, hoobu fai no isoki tuwai, ‘Ne yame anyakaro langa name agou agonyi inyina?’ \v 6 Ono wainga no letuwai, ‘Ji yame agou, 100 wel dram.’ Ono wainga, hoobu fai no letuwai, ‘Ne pepa name agou yeregane waha tedu bonahe, fasayadu yafadu 50nga yeregau tuwai.’ \v 7 Ono gainga, iinga fai ete mai heigai, ono wainga hoobu fai no isoki tuwai, ‘Ne name agou agonyi inyina?’ Ono wainga no letuwai, ‘100 wit bek.’ Ono wainga hoobu fai no letuwai, ‘Ne name agou pepa la yeregane waha tedu bonahe, 80nga yeregau tuwai.’ \p \v 8 “Ariya, iinga saini fai anyakaro no nomo hoobu fai dada onowai waha torobadu bona, no hoobu fai inyaba waha nomo unyi isouwai, taate bona, no fai ninau bagu dorofe onowou waha onowai. Nere fai oula beha nomo fanyimu oojode waha, nere nebere haruwe tei nomo jala fere-fere isi-iside, onodu nere fai lalawou nomo fanyimu oojogou waha, feiya nigou. \p \v 9 “Ji tere letigini, tere oula beha nomo moni inyaba langa, fai-aita bagu hoyo nigadenga, nere tebere ilibatege gane heigodbode. Ono bode wonga wa, iinga saini moni yaasuwei nomo saini waha usu wonga, nere edo hatigedu bode, mata hilobainga gai-gai yafei nomo langa manodbode. \p \v 10 “Fai ete no dada menakele ete oofadena wa, no dada anyakaro fere oofade wonbona. Fai no dada mene-mene onowou tigini la ada onona waha, no dada aroro fere onowou tigini la ada ono wona. \v 11 Tere moni inyaba oula beha nomo oofa dewei nomo ada isiya waha, faiwei no dada tigini waha oofa dewei nomo tigona? \v 12 Tere fai ete nomo dada oofade fuwegu uwa wonga, faiwei no tere tage tebere dada tigona? \p \v 13 “Haruwe magana ete no hoobu fai nga neire haruwe magana yafei nomo edo uwa. No ete gau tubona, ete bona huwanya inyaba wonbona. No ete bolou oojo bona, ete moge tuwonbona.” \s1 Yesus no nuuni beele bagu, Itou nomo huuna langa yafou bagu, beele malalamudu lewai. \p \v 14 Ariya, Farisi nere moni gau nigigai. Onou waha bode, saini Yesus no beele beha oruwa lewainga isidu bode, nere memesi tuwane. \v 15 Ono wanenga, Yesus no lenigai, “Tere fai‑aita bagu benou isi tigei nomo gau tigina, tere fanyimu tigini wahanga ono-onoyawou. Ariya Itou no dada oruwa tere tebere huwanyatege langa huwari inyina waha, no isina. Dada fai nere hilobainga tigini iwou iside waha, Itou ago la no dada gai inyabanga inyaba. \p \v 16 “Nuuni beele bagu, profet nebere beele bagu, inyi gainga mai Jon nomo saini langa edowai. Ono wainga Jon nomo saini la hugu waridu Itou nomo huuna langa yafou waha nomo hilou beele ha-ha oruwa langa heigai. Onou waha bona, nere fai-aita oruwa, nomo huuna langa yafou waha huwanya goyei nomo danga tetede. \p \v 17 “Ha taene, oula bagu usu wonbona. Ariya, nuuni beele nomo matau menakele ete te ada usu wona.” \s1 Yesus no fai-aita te gurudu, ege awa gurude waha nomo fanyimu bona lewai. \p \v 18 Yesus no ege onou lenigai, “Taate fai ete, no nomo oya awa tudu bona, no aita ete tona wa, no longi tafana. Ete fere, fai ete no aita ete nomo au amina awa tuwai waha tena wa, no fere longi tafana.” \s1 Moni fai Lasarus ngare neire aasa. \p \v 19 Yesus no ege onou lewai, “Amina moni fai ete yafai, no saini oruwa siot hilou-hilou, kolos giriwou hilobainga waha tanigai. Ono bona no fati oruwa da hilou-hilou nyigai. \v 20-21 Ariya, moni fai waha nomo mata arasae yugumu la, fai dadamu uwau ete walanga inyigai. Fai dadamu uwau waha nomo unyi Lasarus, no moni fai waha nomo tewol huuna langa, da matau orososo gogunga edo la elegedu nyonbona waha ninau isidu, walanga inyigai. No gogala la ju baingaro gaane katigai, ono gainga gauna maidu bode ju waha hemuge fugane. \p \v 22 “Ariya, iinga fai dadamu uwau waha no umainga, ensel nere haudu tamani tafa tuwanenga Abraham ngare yafare. Ono gainga, moni fai waha fere umainga u-u tanane. \v 23 No fai amina umane waha nebere haumu langa yafa bona jimiri anyakaro tai. No igei wainga manainga Abraham gai baae langa Lasarus ngare yafa garenga nerirai. \v 24 Onodu moni fai no benou yaurai, ‘Jijei Abraham, ji bonahe aau naronga Lasarus letuwahenga, owo jirou yaage kobomudu tamai munyagefe la yokomu wonga, menenga oto wona tuwai. Ji eeya beha langa oto boni, jimiri gai danga bagu isini.’ \p \v 25 “Ono wainga Abraham no letuwai, ‘Magana, ne dada ete beha bonahe ninate isau. Saini ne agene auma yafena la, ne dada hilobainga, hilobainga oruwa elegene. Ono gene, Lasarus no dada inyaba oruwa elegai. Ariya elebe haumu beha langa, no huwanya hilobainga inyi ganga, ne jimiri anyakaro teni. \v 26 Ariya dada ete fere, Itou no ere bagu tere bagu gamagege langa, no beberu anyakaro ete tafai inyina. Onou waha bona, fai belanga yafade nere beberu waha fadu ulate tere yafaya langa goyei nomo edo uwa. Nere fai walanga yafade fere nere beberu waha fadu bode, ulate belanga mayei nomo edo uwa.’ \p \v 27 “Ono wainga, moni fai waha no Abraham letuwai, ‘Onou wonga jijei, ji ne isoki hinini, ne Lasarus edo huuru tuwahenga yame jijei nomo mata langa goyona. \v 28 Ji yame baabo gane 5 yafade. No goidu beele danga bagu lenigonga, nebere onowou tiginimu wode. Gamaji nere fere jimiri anyakaro tegou ha belanga mayoguga.’ \v 29 Ono wainga, Abraham no letuwai, ‘Name baine gane nere Moses nomo beele, profet nebere beele inyina waha edo lelegedu isode.’ \v 30 Ono wainga, moni fai waha no lewai, ‘Jijei Abraham, wa edo uwa. Umou fai ete no matmat la jaidu bona goi lenigonga wa, nere edo langa huwanyanege ubulu wodbode.’ \p \v 31 “Ono wainga Abraham no benou letuwai, ‘Nere Moses nomo beele bagu profet nebere beele bagu ada iside wonga, edo nere fai umou matmatha ege jaidu beele lenigode, waha fere nere huwanyanege ada ngalenga wona.’” \c 17 \s1 Fanyimu inyaba no huwanyanege ngalengawou inyabamu nagi-nagina. \p \v 1 Ariya, Yesus no nomo disaipel benou lenigai, “Dada hogo fere-fere nere fai-aita bagu ono nigonga une langa orososowei nomo waha heigonbona. Fai no, dada waha ono gonga heigona waha, no augami bagu. \v 2 No magana mene‑mene beha, nebereha ete ono tuwonga, no une langa metaumei mata wonga, hilobainga, nere fai waha boou langa megebu anyakaro ete dage fudu bode, hiiri langa tekaite tuwogunga minidu umona. Onou waha bona, tere tage bonade oofa dewagu. \p \v 3 “Name baine no une tafei mata wonga, ne nomo onowou tiginimuwei nomo letuwau. Ono wahenga, no huwanya ubuluwei mata wonga, ne nomo une uulu fuwau. \v 4 No fati etenga la ne une langa tafa hini 7-du bona, no ege ne bagu mai 7-du lehinona, ‘Ji aau yarina,’ hini bona wonga, ne nomo une uulu fuwau.” \s1 Yesus no huwanyage ngalengawou fanyimu bona lewai. \p \v 5 Ariya, Aposel nere Anyakaro benou letuwane, “Ne ere ebere huwanyage ngalengawou ono wahenga gai anyakaro heigona.” \v 6 Ono wanenga, Anyakaro no lenigai, “Edo tere tebere huwanyatege ngalengawou menakele mene sayori fatu menekele mene mastet ide waha dorofe, tere edo langa nauge waha letuwagu ganga, ‘Name bou faasidu bonahe, mini hiiri langa otowau,’ ono wadenga, nauge no tere tebere bolotege oojo wonbona.” \s1 Yesus no haruwe magana nomo fanyimu bona lewai. \p \v 7 Yesus no ege benou lewai, “Tere gama langa fai ete no nomo haruwe magana ete huuru tuwonga haga langa oula tale warei nomo yo, uwa, sipsip oofa nigei nomo yo goidu bona, saini no ege gidu mata langa mayona la, no nomo fai anyakaro no benou letuwona ru, ‘Ne fasayadu mai yafadu bonahe da nyau?’ \v 8 Uwa. Fai Anyakaro no haruwe magana letuwon bona, ‘Ne ogola tagudu bonahe, yame da haiyadu, waridu tetamai hayau. Ji amugedu da nyidu boni, yaage nyehenga, iinga ne dabu da nyi bonahe yaage nyau.’ \v 9 Ono wonga, fai anyakaro no nomo haruwe magana nomo beele oojo fuwaha, waha bona no hilobainga tuwonbona yo? Uwa. \v 10 Onou dorofenga tere fere, Itou no letigai onounga tere dada oruwa ono borowei mata bonade wonga, tere lewagu, ‘Ere haruwe magana hilou uwa. Dada ere onoya waha, ere eberenga haruwe.’” \s1 Yesus no fai 10 lepra taura bagu, jigemu nigai. \p \v 11 Yesus no Jerusalem jala oojodu goi bona Samaria distrik, Galili distrik bagu gama langa golodu manai. \v 12 No golodu mani matane ete la heige gainga, nere lepra taura bagu fai 10 mai no jala gama la toroba tuwane. Onodu nere baae la oto bode, \v 13 inyangaro benou yaurane, “Fai anyakaro Yesus, ne ere bonahe edo augami hinou.” \v 14 Ono wanenga, no nerigedu bona lenigai, “Tere goidu bonade, tebere getege gala Pris abitimu nigagu nigai.” Ono wainga, nere golodu goi ganenga nebere genege gala hilobainga heigai. \v 15 Ono wainga, fai ete nere gamanege langa, no nomo gogala urai wa, ege hilobainga heigai, ono wainga no ege gidu goyai. No inyangaro yaure bona, Itou unyi isouwai. \v 16 No goi Yesus bagu heigedu bona, Yesus afo hugu langa afo tuburu kutudu, hogo oula igei tubona Yesus hilobainga tuwai. Ariya no waha, Samariaha fai. \v 17 Ono wainga, Yesus no fai waha uredu bona lewai, “Ji isinaha, nere fai 10 genege gala hilobainga heigaha, nere fai 9 ila waha alanga yafade? \v 18 Adadu, fai gidu mai Itou unyi isouwei nomo uwau rute? Fai beha no ha fereha, no nogonga Itou hilobainga tuwaha.” \v 19 Onodu Yesus no fai waha benou letuwai, “Ne jaidu bonahe goyau. Ne name huwanyate ngalengawou waha la, ne ege hilou heigenaha.” \s1 Fai nomo idau no malala heigonbona. \p \v 20 Farisi nere Yesus benou isoki tuwane, “Taate saini Itou nomo huuna la yafou waha heigonbona?” Ono wanenga, Yesus no nebere beele gidu benou lenigai, “Saini Itou nomo huuna la yafou heigona la, fai-aita bagu agenege langa, dada naani dorofe heigonga ada urode. \v 21 Ono wonga nere benou ada lewode, ‘Uragu, benu inyina,’ o ‘No ulate langa wonu inyina.’ Tere isagu. Itou nomo huuna la yafou waha tere gamatege la amina inyina.” \p \v 22 Onodu bona, Yesus no nomo disaipel benou lenigai, “Iinga saini heigonga, tere Fai Nomo Idau gidu mayei nomo fati ete urei nomo bonade, gaude tigonbona. Ono wagu wa, tere ada uragu ganga. \v 23 Ono wadenga, nere benou letigodbode, ‘Uragu, no ulate wolanga yafana,’ o nere letigodbode, ‘No benu yafana.’ Ariya tere goidu bonade nere adai oojo nigagu. \v 24 Tere isiya, saini biyai fililaina waha no ha taene oruwa la laladu goi-goina. Onou dorofe, Fai Nomo Idau heigei nomo saini langa, nere fai-aita oruwanga urodbode. \v 25 Ariya ngasunga, no jimiri baingaro tonga, nere fai saini elebe beha nomo waha, nere no moge tuwodbode. \p \v 26 “Fanyimu nere Noa nomo saini langa ono wane onounga, Fai Nomo Idau mayei nomo saini langa fere onounga ono wodbode. \v 27 Nere da nyi bode, yaage nyi bode, aita fai bagu te guru bode yafa gane saini langa, Noa no waaga digedu huwanya goyai. Ono gainga, yaage kuwei anyakaro medu bona, nere fai-aita bagu oruwanga inyabamu nigai. \v 28 Ariya, Lot nomo saini langa fere, nere fai-aita bagu oruwanga onounga ono wane. Nere da nyi bode, yaage nyi bode, nere dada ejiyadu huuru bode, nere haga te bode, nere mata tau bode yafane. \v 29 Nere onou ono ganenga, Lot no Sodom awadu bona goi gainga fati wahanga la, eeya, megebu salfa bagu ha taene langa medu yaage dorofe fai-aita bagu oruwanga inyabamu nigai. \v 30 Ariya, Fai Nomo Idau malala heigei nomo fati langa onowou onounga heigonbona. \p \v 31 “Fati waha langa, fai ete no nomo mata ouwe langa yafei mata wona waha, no nomo dada jauli langa otode waha, elegei nomo bona adai goyou. Onou dorofenga, fai ete no haga langa golowei mata wona waha, no ege gidu mata langa adai mayona. \v 32 Tere Lot oya langa dada heigai bonade ninatege isagu. \v 33 Fai ete no nogo nomo ago auma yafou yaasuwei mata bona wonga, no nomo ago auma yafou yae wonbona. Onou wa, fai ete no nomo ago auma yafou awa bona wonga, no nomo ago auma yafou hilobainga inyonbona. \p \v 34 “Ji tere letigini, saini ooru la Fai Nomo Idau mayona wa, fai nga nononga kabali etenga la jiri gorunga, Itou no ete hau bona, ete awa tuwonga inyonbona. \v 35-36 Aita nga nononga, nere beret bitei nomo wit falaua ubulumu gorunga, Itou no ete hau bona ete awa tuwonga yafonbona.” \v 37 Disaipel nere beele waha isidu bode, Yesus benou isoki tuwane, “Anyakaro, dada waha alanga heigonbona?” Ono wanenga, Yesus no benou lenigai, “Haumu nere fai umane genege gala jiride langa, haumu wahanga la nere mojenga mai komo-komode.” \c 18 \s1 Aita ete jas no hoyo tuwei nomo bona danga tafai, waha nomo muuji beele. \p \v 1 Ariya, Yesus no nomo disaipel muuji beele ete, nere gai-gai hauyawei nomo hogonyi adai nigou bona, no isisiwou nigai. \v 2 No benou lenigai, “Taon ete langa jas ete yafai. No Itou bona ada umugegai, fai bona fere ninau inyangaro ada isigai. \v 3 Ono gainga, aita oyo ete no taon waha langa yafagai. Saini oruwa no maidu bona, jas letugai, ‘Yame honggoro fai no ji inyabamu hiyona ono-onona. Ne ji kot langa hoyo hiyau.’ \v 4 Ono wainga jas no ngasunga hoyo tuwei nomo awai. Ariya, iinga la no ninau benou isai, ‘Ji Itou boni umugei uwa, ji nere fai boni ninafe inyanga isei uwa. \v 5 Onou wa, aita oyo beha no gai-gai ji ou hiingana. Waha bona, ji edo kot langa hoyo tuwon boni. Gamaji no ji bagu gai-gai mainga wonga, ji no nomo beele oruwa isei nomo geefe hogonyi woga.’” \p \v 6 Ariya, Anyakaro no ege benou lewai, “Tere jas inyaba waha nomo beele isiyaha. \v 7 Onou waha adadu? Itou no nere fai-aita bagu, nomo bona hangada nigai waha, nere hoonga ooru bagu oruwa mere tunga wode waha, Itou no nere ada hoyo nigona yo? No itari bona fasadu ada hoyo nigona yo? Uwa. \v 8 Ji letigini, no fasayadu hoyo nigonbona. Ariya, saini Fai Nomo Idau mayona langa, no fai-aita bagu oula langa yafade waha, huwanyanege ngalengade yo, uwa yo, waha uronbona.” \s1 Fai nga nononga nere Itou hauya tuware, waha nomo muuji beele. \p \v 9 Nere fai ila ninanege iside, nere nage nere fai tigini, ariya nere fai ila nere dorofe tigini uwa. Ariya, Yesus no muuji beele nere fai benouha bona lenigai. \v 10 “Nere fai nga nononga, hauyawei nomo bodere tempel la manare. Ete no Farisi, ete no takis tegou fai. \v 11 Ariya, Farisi waha oto bona, no nogo nomo huwanya langa benou hauyawai, ‘O Itou, ji nere fai ila dorofe uwa, waha boni ji ne hilobainga hinini. Nere yebu bode onowou tigini waha ada ono bode, aita fai bagu waha inyabamu nigi-nigide. Ariya, ji nu uwa. Ji takis tegou fai beha dorofe uwa. \v 12 Ji bori oruwa la, fati nga da urigei nomo hangada-hangadani. Onodu boni, dada oruwanga ji elegeni waha foure 10-du boni, ulate ete ne hini-hinini.’ \v 13 Ariya, fai takis tegou waha baae la oto bona, ha laluwa igei tuwei nomo awai. Onodu no nogo bura wari bona lewai, ‘Itou, ne ji bonahe aau narou, ji une fai.’” \v 14 Ono wainga Yesus no lenigai, “Ji tere letigini, Saini takis tegou fai waha, gidu nomo mata langa minai la, no nogonga Itou ago langa fai tigini heigai. Ariya fai ete waha no uwa. Taate bona, fai ourwa nere nage unyinege isou wode wa, Itou no nere unyinege esenemu nagonbona. Ariya, fai nere nage unyinege esenemude waha, Itou no nere unyinege isou nagonbona.” \s1 Yesus no magana mene-mene awa nigogunga, no bagu mayei nomo bona lewai. \p \v 15 Nere fai-aita bagu magana mene-mene hanigedu Yesus bagu mayane, nere magana mene-mene eeme aare nigide waha fere hanigedu mayane. Nere gau wane wa, no magana mene-mene jaulanege langa owo tafonbona. Ono wane wa, disaipel nere waha uredu bode, fai-aita bagu honggoro nigane. \v 16 Ono wanenga, Yesus no magana mene-mene yaure nigainga hinomu langa mayanenga, no nomo disaipel benou lenigai, “Tere magana mene-mene awa nigadenga, ji bagu mayode. Tere adai karu nigagu. Itou nomo huuna langa yafou waha, nere fai magana mene-mene benouha dorofe, waha nebere.\fig |alt="Man (Jesus), 2 children with mother and baby" src="CN01600b.tif" size="col" loc="Lk 18.15-17" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 18.16" \fig* \v 17 Ji tere ngalenga letigini, fai no Itou nomo huuna langa yafou nere magana mene-mene tede dorofe ada tebona wonga wa, no huwanya langa goyei nomo edo uwa. Gai uwanga uwa.” \s1 Mora bagu dada baingaro waha, no Yesus ngare beele hayare. \p \v 18 Mora bagu ete no Yesus isoki tuwai, “Isisi higigou fai hilobainga, ji adadu onodu boni agefe auma gai-gai yafou hilobainga toni?” \v 19 Ono wainga, Yesus no letuwai, “Ne taate boni ji fai hilobainga hini? Itou no nogonga hilobainga. \v 20 Ne nuuni beele amina isene, ‘Tere fai-aita te guruya waha, longi adai tafagu. Tere fai-aita ila adai dunege kote wagu. Tere adai yebu wagu.’” Tere fai-aita bagu ila beele yaawawou la, kot langa adai tafa nigagu. Tere anyatege ametege gane nebere huuna la yafa bonade, nebere beele oojo wagu.’ \v 21 Ono wainga, mora bagu no benou letuwai, “Saini ji magana menakele la mai elebe, ji nuuni beele waha oruwa oojo wene.” \v 22 Ono wainga, Yesus no beele waha isidu bona mora bagu letuwai, “Ne dada etenga bona gai tutu hinina. Ne name dada oruwanga huurudu bonahe moni waha tedu, nere fai-aita dadanege uwau waha wese nagau. Ne onou ono bonahe wonga, ne ha laluwa la dada hilobainga tigini bagu. Onodu bonahe, ne mai ji oojo hiyau.” \v 23 Onowai wa, mora bagu no beele waha isidu bona, no huwanya ou dewai, taate bona, no dada baingaro bagu. \p \v 24 Yesus no mora bagu waha huwanya ou dewainga uredu bona benou lewai, “Nere fai dada baingaro waha, Itou nomo huuna langa yafou, waha huwanya la goyei nomo haruwe danga todbode. \v 25 Ariya, kamel no kolos ereregou niili yogodi langa goyei nomo wa ababiwou uwau. No moni fai, Itou nomo huuna langa yafou waha huwanya la goyei nomo ababina dorofe uwa.” \v 26 Ono wainga, nere fai beele waha isidu bode benou lewane, “Onou wa, faiwei no agege auma gai-gai hilobainga yafou waha edo langa tonbona?” \v 27 Ono wanenga, Yesus no lenigai, “Dada fai onowei nomo edo uwa waha, Itou no edo ono wonbona.” \p \v 28 Ono wainga Pita no lewai, “Isau. Ere ebere matane dada bagu awaruyaha ne oojo hiniya.” \v 29 Ono wainga Yesus no benou lenigai, “Ji tere ngalenga letigini, fai nere Itou nomo huuna langa yafou waha bode isidu, nere nebere mata bagu, oyanege gane bagu, bainege gane bagu, amenege anyanege gane bagu, magana bagu awa nigide waha, \v 30 saini nere oula beha langa yafa gogunga, Itou no dada elebe nere bagu inyina waha feiyadu baingaro nigonbona. Onodu saini iinga huunta heigona waha langa, nere agenege auma gai-gai hilobainga yafou waha todbode.” \s1 Yesus no umedu ege gidu jayonbona, waha le eei wai. \p \v 31 Yesus no nomo disaipel 12, hanigedu bona lenigai, “Tere isagu. Elebe ere Jerusalem goyo boya. Nere profet amina beele oruwanga, Fai Nomo Idau langa dada heigonbona yeregane waha, elebe tigini heigonbona. \v 32 Nere no fai fereha owonege langa tafa tuwodbode. Ono wogunga, nere no memesi tubode, inyabamu tubode, bisinga tuwodbode. \v 33 Onodu nere no gula tudu bode, dukote wogunga umonbona. Ono wogunga fati eei langa no ege gidu jayonbona.” \v 34 Ariya nomo disaipel nere beele waha nomo hugu ada iside. Taate bona, beele waha nomo hugu huwarimu nigainga, nere no beele lewai waha bode fo nigi dewei uwa. \s1 Yesus no fai ete ago fosokowou, jigemu tuwai. \p \v 35 Saini Yesus no mai Jeriko taon jugu gainga, fai ete ago fosokowou no jala hinemu la yafa bona, fai-aita bagu moni dada bona malagau nigai. \v 36 Ono gainga, nere fai-aita toomaro golodu mai ganenga isidu bona, no fai benou isoki nigai, “Nere taate adade?” \v 37 Ono wainga, nere letuwane, “Yesus Nasaretha golowaha maina.” \v 38 Ono wanenga, no yauredu letuwai, “Yesus, ne Devit Idau, ne ji bonahe augamu hinou.” \v 39 Ono wainga, nere fai amugedu mayane waha, nere honggoro tubode letuwane, “Ne hurate fosokowau.” Ono gane uwa, fai waha no ege-ege yaurenga bona lengawai, “Ne Devit Idau, ne ji bonahe augami hinou.” \v 40 Ono wainga, Yesus no maidu oto bona, fai waha haudu no bagu mayei nomo bona lenigai. Saini no mai jugu tuwainga, Yesus no benou isoki tuwai, \v 41 “Ji ne adadu ono hinei nomo gau hinina?” Ono wainga no letuwai, “Anyakaro, ji agefe igeiwei nomo gau hina.” \v 42 Ono wainga Yesus no letuwai, “Name agene edo hilou wona. Ne name huwanyate ngalengawou waha weenga, jigemu hinaha.” \v 43 Ono wainga fasadu onou, nomo ago jige tuwainga, no ege igeiwai. Onodu no Yesus oojo tudu goi bona, Itou unyi isouwai. Ono wainga, nere fai-aita bagu oruwanga waha uredu bode, nere fere Itou unyi isou wane. \c 19 \s1 Yesus no Sakius nomo mata langa goyai. \p \v 1 Yesus no Jeriko taon huwanya langa goidu bona, no taon awa tuwonbona jala oojowai. \v 2 Ono gainga, fai ete unyi Sakius, no taon walanga yafai. No takis tegou fai nebere mora bagu, onodu no moni baingaro. \v 3 No Yesus fai adoha waha uronbona onowai. Ariya nere fai-aita bagu toomaro, no fai tutu mene. Waha bona no Yesus urei nomo edo uwa. \v 4 Onou waha bona, no fai-aita bagu toomaro feiya nigidu bona, guriyedu mani fik nauge ete digai, onodu no Yesus edo langa uronbona. No isai, Yesus no jala onou langa golodu mayonbona. \v 5 Ono gainga, Yesus no golodu mani haumu walanga heige bonanga, no nauge ouwe langa igei wainga manainga letuwai, “Sakius, ne fasayadu heigedu mau. Elebe ji name mata langa yafon boni.” \v 6 Ono wainga, Sakius no fasayadu heigedu mai, no huwanya edega gainga Yesus hawainga nomo mata langa goyare. \v 7 Ono wainga, nere fai oruwanga waha uredu honggoro bode benou lewane, “No goyaha fai ete une tafagou nomo mata langa yafana.” \p \v 8 Nere mata langa yafa bode, Sakius no jaidu oto bona Anyakaro letuwai, “Anyakaro ne isau. Ji elebe yame dada oruwanga foure ngadu, matau ulate nere fai dadanege uwau waha nigon boni. Onodu ji fai ete yaawa tudu boni nomo dada ete yebu tei mata wene wonga wa, ji nomo dada agou aise tuwonboni.” \v 9 Ono wainga Yesus no benou letuwai, “Itou no nere fai-aita bagu mata beha nomo elebe ege gidu hanigaha. Fai beha fere, no Abraham idau. \v 10 Fai Nomo Idau no fai nere yae wane waha, kuru nigidu ege gidu hanigei nomo mai.” \s1 Nere haruwe magana 10 moni elegane waha nomo muuji beele. \p \v 11 Nere fai-aita bagu Yesus beele lenigi gainga aagu bode yafa ganenga, no muuji beele ete fere lenigai, taate bona, no Jerusalem amina mani jugu tuwai. Ono wainga nere isane, elebenga Itou nomo huuna la yafou malala heigonbona. \v 12 Onodu no benou lewai, “Fai anyakaro ete, nere king hangada tuwei nomo bona, matane ete baae langa goyonbona. Onodu no iinga ege nomo matane hugu langa gidu maidu, no nomo gane oofa nigonbona. \v 13 Ariya, saini no goyona ono bona, no nomo haruwe magana 10, yaure nigainga mayanenga, no 20 kina 20 kina wese nagai. Onodu benou lenigai, ‘Tere moni beha elegedu, haruwe tubonade yafa gadenga, ji ege gidu mayon boni.’ \p \v 14 “Ono wainga nere fai nomo matane etenga waha no bode huwanyanege inyaba dewai. Onou waha bode, no goi faga gainga, nere fai ila huuru niganenga beele tedu, matane fai anyakaro goyai waha langa goyane. Nere goidu lewodbode, ‘Ere fai waha no ebere king yafei nomo awaya.’ \p \v 15 “Ono wane uwa, nere fai waha hangada tuwanenga king heigai, iinga no ege gidu mayai. No maidu bona lenigai, ‘Nere haruwe magana ji amina moni wese nagene waha, yaure nigadenga mayode. Ono wogunga ji nere moni wese nagenenga nere haruwe tuwane waha, nomo profit fai etenga-etenga oruwanga agonyi heigemu wane waha ison boni.’ \p \v 16 “Ono wainga, haruwe magana ete no amugedu mayai waha, no letuwai, ‘Anyakaro, ji ne name moni 20 kina hiyene waha haruwe tudu boni, ji profit 200 kina teneha.’ \v 17 Ono wainga, king no magana waha letuwai, ‘Ne haruwe magana hilobainga, waha boni ne haruwe te dewene. Ne dada menakele mene waha, ne oofa deweneha, onou waha bona, ji elebe ne taon 10, oofawei nomo hangada hinini.’ \p \v 18 “Ono wainga, haruwe magana nga waha no maidu bona letuwai, ‘Anyakaro, ji ne name moni 20 kina hiyene waha la haruwe tudu boni, ji nomo profit 100 kina teneha.’ \v 19 Ono wainga king no letuwai, ‘Ji ne taon 5 oofawei nomo tafa hinini.’ \v 20 Ono wainga haruwe magana ete no maidu bona letuwai, ‘Anyakaro, name moni 20 kina hiyene wa, ji hankisip ete la ngaradu boni, huwarimu wene inyai waha benu, \v 21 taate bona, ji ne neriyeni wa, ne fai ngasu bagu. Dada fai ila tafa gane inyi ganga, ne te-teni. Ono boni, da fai ila tatarude waha fere, ne elege-elegeni. Onou waha boni, ji ne umuge hinene. \p \v 22 “Ono wainga king no letuwai, ‘Ne haruwe magana inyabanga inyaba! Ne nage name beele lewou wahanga la, ji ne kot la tafa hinon boni. Ne ji fai ngasu baguwou ne isini, ji nere fai ila dada logoside waha elege-elegeni, onodu nere fai da tatarude waha fere elege-elegeni. \v 23 Ariya ne taate boni yame moni benk langa tafa hayei uwa, ono wagenga, ji ege gidu mai nomo profit ila bagu teege?’ \v 24 Onodu no fai hinomu langa oto wane waha benou lenigai, ‘Tere no la moni 20 kina waha ngau tedu bonade, fai 200 kina bagu waha tuwagu.’ \v 25 Ono wainga, nere letuwane, ‘Fai Anyakaro, no amina 200 kina bagu waha.’ \p \v 26 “Ono wanenga, no lenigai, ‘Ji tere letigini, nere fai oruwa dada ila bagu waha, ji nere ege ila nigonboni. Ariya, fai ete no dada uwau wonga, no dada menakele mene yaasuna waha, ji ngaau elegonboni. \v 27 Ariya yame honggoro fai nere ji nebere king yafei nomo awane waha, hanigedu belanga maidu bonade, ji agefe langa dunege kote wadenga umeru wode.’” \p \v 28 Yesus no muuji beele waha lenigi borodu bona, no ege nomo jala golowou hugu waridu bona, jala oojodu Jerusalem manai. \s1 Yesus no king dorofe Jerusalem huwanya goyai. \p \v 29 Yesus no mani muju Oliv ide, matane Betfage Betani bagu jugu langa heigedu bona, disaipel nga nononga huuru niri bona \v 30 benou lenirai, “Tere matane inyina woha langa goyaru. Tere matane waha langa goidu bonadere, tere donki gila ete nere amina menanga te digedu yafegu uwa waha, do tuwogunga oto gonga uraru ganga. Tere nomo maalu futu fudu, haudu belanga tamayaru. \v 31 Ariya, fai ete no benou isoki tirei mata wonga, ‘Tere taate boyare donki maalu futu fuyare?’ Onou letironga, tere benou gidu letuwaru, ‘Anyakaro no langa haruwe bagu.’” \p \v 32 Onodu Yesus no nere huuru nirainga goidu bodere, dada oruwanga no lenirai onounga urare. \v 33 Nere donki gila waha nomo maalu futu fugarenga, nere donki waha morou benou isoki nirane, “Tere taate boyare donki waha nomo maalu futu fuyare?” \v 34 Ono wanenga nere lenigare, “Anyakaro no langa haruwe bagu.” \p \v 35 Onodu nere donki waha haudu Yesus tamai fuware. Onodu bodere nere neire kolos ufaro waha, donki jaula langa jimaware. Onodu nere Yesus hoyo tuganenga mani donki jaula ouwe langa yafai. \v 36 No donki jaula langa yafadu golodu goi gainga, nere fai-aita bagu nebere kolos ufaroro uludu bode, jala langa jima fuwane. \v 37 Saini no mai jala ulate Oliv muju awa tudu minou jugumu gainga, nomo disaipel toomaro edegawou hugu warane. Nere dodokawou oruwanga urane waha bode ninanege isi bode, nere inyangaro yaure bode, Itou unyi isou wane. \v 38 Nere benou yauredu lewane, “Itou no edo king beha figini tuwonbona, no Anyakaro unyi langa maina. Itou Gai Ouwe langa yafana waha unyi isou wagu! No ere fai-aita bagu ono higi ganga huwanyage foinga inyina.” \p \v 39 Ono ganenga, nere Farisi ila fai-aita toomaro gamanege langa oto bode, Yesus benou letuwane, “Isisi higigou fai, ne name disaipel nere beha honggoro nigau. Nere beele onou adai lewogu.” \v 40 Ono wanenga Yesus no benou lenigai, “Ji tere letigini, nere huranege fosokowei mata wogunga wa, megebu nere nage yaure bode, Itou unyi isou wodbode.” \s1 Yesus no Jerusalem bona merai. \p \v 41 Yesus no Jerusalem heigei nomo jugu bona, no taon uredu mere tuwai. \v 42 No mere bona benou lewai, “Jerusalem, elebe fati behanga la ne dada edo langa ono hinonga hilobainga yafei nomo waha, isau ganga gau hina. Ariya, dada waha no huwari inyina, ne ada urau ganga. \v 43 Ne isau. Iinga saini ete heigonga, name honggoro fai maidu bode, name orei anyakaro kolili bode, oula komomu gogunga ouwe langa manonbona. Onodu bode, nere haumu oruwa kolilidu, kati hinodbode. \v 44 Onodu nere foure hinidu inyabamude hinodbode, ne name magana gane bagu name huuna langa yafaya waha. Ono bode, name megebu ete ada awogunga, megebu ilibumu jaula la inyona, taate bona, saini Itou no ne hoyo hinei nomo mayai waha, ne isei uwa.” \s1 Yesus no fai tempel langa moni kusewou haruwe tegane so nigai. \p \v 45 Ariya, Yesus no tempel orei huwanya la goidu bona, no fai moni kusewou haruwe te bode yafa ganenga so nigou hugu warai. \v 46 No benou lenigai, “Itou nomo buk no beele benou bagu, ‘Yame mata hauyawou mata inyonbona.’ Ariya tere ubulumu tuyanga goi yebu fai nebere huwarigou haumu dorofe heigaha.” \v 47 Onodu Yesus no fati oruwa la, fai-aita bagu tempel nomo orei huwanya langa isisiwou nigigai. Ono gainga nere pris aroro bagu, nere nuuni beele isou fai bagu, nere fai-aita nebere mora bagu, nere Yesus dukotewei nomo jala kuruwou hugu warane. \v 48 Ono wane wa nere fai-aita bagu oruwanga nomo beele isei nomo danga tafane, ono wanenga mora bagu no dukotewei nomo jala ete uregu uwa. \c 20 \s1 Nere Yesus faiwei no unyi anyakaro tuwai waha bode isoki tuwane. \p \v 1 Fati ete langa Yesus no tempel nomo orei huwanya langa, fai-aita bagu hilou beele malalamudu lenigai. Ono gainga nere Pris aroro bagu, nere nuuni beele isou fai bagu, nere mora bagu, no bagu mayane. \v 2 Nere benou letuwane, “Ne lehigau, ne unyite anyakaro, danga beha bagu alanga tene, waha bona ne dada beha ononi? Faiwei ne unyinte anyakaro hinai?” \v 3 Ono wnenega no ege gidu lenigai, “Ji fere dada ete boni isoki tigon boni, tere lehiyagu, \v 4 saini Jon no fai yaage bisemu nigai waha tere isiya, dada waha no ha laluwa nomo yo, uwa, ewe fai neberenga dada?” \v 5 Ono wainga nere nage-nage leguru wane, “Ere benou lewoya wa, ‘Dada waha no ha laluwa nomo,’ wa no lehigoga, ‘Onou wa, tere taate boya Jon boya huwanyatege ngalenga wegu uwa?’ \v 6 Ariya ere benou letuwoya, ‘Wa ewe fai neberenga dada,’ fai oruwanga ere megebu ayaru hagoguga, taate bona, nere oruwa huwanyanege danga bagu ngalengana, Jon no profet.” \v 7 Onou waha bode, nere Yesus nomo beele benou letuwane, “Ere Jon no fanyimu alanga tedu fai-aita bagu yaage bisemu nigai waha ere alai uwa.” \v 8 Ono wanenga Yesus no benou lenigai, “Ji fere onounga, ji haruwe teni beha faiwei unyife anyakaro hiyai waha ji ada letigon boni.” \s1 Nere fai inyaba wain haga oofa wane waha nomo muuji beele. \p \v 9 Ariya, Yesus no fai-aita bagu muuji beele ete benou lenigai, “Fai ete no wain haga tedu bona wain tatarudu, wain haga waha nere fai ila haruwe tebode moni kusewei nomo owonege la tafai. Onodu no nogo goidu bona, saini ufaro matane ete baae langa yafai. \v 10 Ariya wain nauge nomo hilou heigou saini langa, no haruwe magana ete huuru tuwainga, nere fai nomo wain haga la haruwede waha bagu goyai. No haga waha nomo da ila tuwei nomo gauwai. Ono wainga, nere fai haga langa haruwe taane waha haruwe magana waha waridu bode, so tuwanenga ewenga goyai. \v 11 Ono wanenga no haruwe magana ete ege huuru tuwainga goyai. Ono wainga, waha fere onounga, nere waridu bode inyabamu tudu so tuwanenga, ewenga goyai. \v 12 Ono wanenga, no ege haruwe magana eei waha huuru tuwainga nere bagu goyai. Ono wainga nere waridu inyabamude tudu so wanenga malala heigai. \v 13 Ono wanenga, haga morou no lewai, ‘Ji elebe adadu onowoni? Ji yame magana gaude tuni waha, huuru tuwon boni. Ono wehenga, nere nomo beele edo isode rute.’ \v 14 Ono wainga nere fai haga haruwe taane waha, nomo idau mai gainga uredu, nere nage-nage benou leguru wane, ‘Fai woha, no iinga gonga nomo umamu nomo dada oruwanga elegonbona. Ere no dukote wedenga umonga, ere hage haga beha toboya.’ \v 15 Onodu nere so wanenga haga dui langa goyainga dukote wanenga umai. \p “Ariya, tere adadu isiya, wain haga waha morou no fai waha adadu ono nigonbona? \v 16 No maidu bona fai haga langa haruwe tede waha dunege kote wonbona. Onodu wain haga waha fai ila nigonbona.” Ono wainga nere fai beele waha isidu bode lewane, “No onou adai onowou.” \p \v 17 Ono wanenga Yesus no feele nigi bona lenigai, “Nere taate bode Itou nomo buk langa beele beha yeregane inyina, \q1 ‘Megebu beha, \q3 nere kamda \q2 inyaba idu bode te kaitane waha, \q3 no elebe mata gulu dangamuwei \q2 nomo megebu amugou heigai?’ \p \v 18 Nere fai oruwanga megebu waha jaula langa taumeru wode wa, nere furususu wodbode. Ariya, megebu waha fai ete jaula langa meboduwei mata wonga, no gai inyabamude tuwonbona.” \p \v 19 Nere nuuni beele isou fai bagu, nere pris aroro bagu benou isane Yesus no muuji beele beha nere bona lewai. Onodu bode, saini wahanga la, nere Yesus yaasu tuwodbode ono wane. Ono wane wa, nere fai-aita bagu bode umugane. \s1 Nere Sisar takis edo tuwode yo uwa? \p \v 20 Onodu bode pris aroro bagu, nuuni beele isou fai bagu, nere Yesus oofade tuwane. Nere fai ila huwari Yesus nomo beele aaguwei nomo huuru niganenga mayane. Nere fai waha yaawawou, nere tigini Yesus nomo beele aaguwei nomo gaude nigai. Onodu nere yaawa tuwogunga no beele ete nere kot langa tafa tuwei nomo edo waha lewonga, nere edo langa gabman amugou owo langa tafa tuwogunga, no Yesus edo langa kot langa tafa tuwonbona. \v 21 Onodu bode nere benou isoki tuwane, “Isisi higigou fai, ere isiya ne name beele tigini, ne fai-aita bagu beele tigini lenigi-nigini. Ne fai-aita oruwa, edo nere unyinege bagu, o nere unyinege uwau, ne beele hogo etenga wahanga lenigi-nigini. Ono boni ne beele ngalenga langanga, Itou nomo fanyimu bona, nere fai-aita bagu, isisiwou nigi-nigini. \v 22 Ariya, ne adadu isini? Ere Sisar takis edo tuwoya yo, uwa?” \v 23 Ono wane wa, Yesus no nebere yaawa beele waha amina isai. Onou waha bona, no lenigai, \v 24 “Moni ete abitimu hiyagu. Ariya anu beha, unyi bagu moni langa inyina waha, faiwei nomo?” Ono wainga nere letuwane, “Sisar nomo.”\fig |alt="Jesus showing coin to man among other men" src="cn01790B.tif" size="span" loc="Lk 20.20-26" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 20.24" \fig* \v 25 Ono wanenga no lenigai, “Ariya, dada Sisar nomo waha, tere Sisar tuwagu. Dada Itou nomo waha, tere Itou tuwagu.” \v 26 Onou waha bona saini no fai-aita bagu gaara yafa gogunga, nere yaawa tudu nomo beele ete tedu, nomo beele waha langa no kot langa tafa tuwei nomo edo uwa. Nere no beele ege gidu lenigai waha bode, horotodu huranege fosokodu yafane. \s1 Sadyusi nere Yesus fai umedu iinga ege jayodbode, waha bode isoki tuwane. \p \v 27 Sadyusi nebereha ila Yesus bagu mayane. Sadyusi nere waha benou le-lede, nere fai umane waha ege ada jayodbode. \v 28 Nere fai waha Yesus benou letuwane, “Isisi higigou fai, Moses no beele ete benou yerege hagai. Fai ete no aita tedu bona iinga no magana bisei uwa langa umei mata wonga, no nomo bemu no bemu oyomu tedu bona nomo magana heigemu fuwonbona. \v 29 Ariya amina nere bemu, bemu 7 yafane. Motuwa no aita tedu bona, magana uwau langa no umai. \v 30 Ono wainga, nomo mogo taga tuwou no bemu oyomu tedu umai. \v 31 Ono wainga, bainege eei, no fere onounga onowai. Nere fai bemu, bemu 7 waha nere oruwanga aita waha tedu bode, nere magana uwau langa umeru borowane. \v 32 Ono wanenga, iinga aita waha fere no umai. \v 33 Ono wane waha nere fai umeru wane waha saini nere ege jayode langa, aita waha no faiwei nomo oya tigini yafona? Ne isini, nere fai 7 no te tuwanenga no nebere aita yafai.” \p \v 34 Ono wanenga, Yesus no lenigai, “Nere fai-aita bagu elebe saini beha nomo waha, nere te guru-gurude. \v 35 Ariya Itou no iinga huunta langa, nere fai-aita bagu ege jaidu bode no ngate agenege auma yafode waha nere ada te guru wode, \v 36 taate bona, nere ege ada umode. Itou no matmat langa amina jaimu nigai, waha bode nere nomo magana ensel dorofe yafodebode. \v 37 Ariya, Moses fere ere benou abitimu higai, nere fai umedu ege matmat la jai-jaide. Nauge menakele mene eeyawai waha nomo aasa langa no lena, ‘Anyakaro no Abraham nomo Itou, no Aisak nomo Itou, Jekop nomo Itou yafana.’ \v 38 Ariya, beele beha no benou abitimu higina, Itou no nere fai umeru wane waha nebere Itou uwa. No nere fai agenege auma yafade waha nebere Itou. No ago langa nere fai-aita oruwanga agenege auma yafade.” \p \v 39 Ono wainga, nere nuuni beele isou fai ila Yesus nomo beele waha isidu bode, benou letuwane, “Isisi higigou fai, ne name beele wa hilobainga.” \v 40 Onodu fai nere Yesus beele ete ege isoki tuwei nomo umugane. \s1 Yesus no fai-aita bagu fai Itou no hangada tuwai, waha bona isoki nigai. \p \v 41 Ariya, Yesus no fai-aita bagu benou isoki nigai, “Adadu bona nere benou lelede, fai Itou no nomo fai-aita bagu ege gidu hanigei nomo hangada tuwai wa, Devit idau? \v 42 Ariya Buk Song langa, Devit no nogo benou lewai, \q1 ‘Anyakaro no yame \q3 Anyakaro benou letuwai, \q2 “Ne yame owofe hilou \q3 langa yafa gahenga goi \q1 \v 43 ji name honggoro fai \q2 name huuna langa logosi nigehenga yafodbode.” ’ \q1 \v 44 Tere uragu. Devit no nogo fai waha yame Anyakarowou lewai. \q2 Ariya, adadu bona fai waha no Devit idau?” \s1 Nere nuuni beele isou fai onowou inyaba ono-onode. \p \v 45 Nere fai-aita bagu oruwanga, Yesus nomo beele aagu bode yafa gane, no nomo disaipel benou lenigai, \v 46 “Tere nuuni beele isou fai bonade ure dewagu. Nere kolos ufaroro elege jiridu bode, golodu goyei nomo gaude nigi-nigina. Nere fai-aita bagu kotowou haumu langa kaiye nigei nomo gaude nigi-nigina. Nere bori mata huwanya la, haumu amugou langa yafei nomo gaude nigi-nigina, da ajou anyakaro langa nere sia amugou la yafei nomo gau nigi-nigina. \v 47 Nere aita oyo yaawa nigi bode, nebere mata yebu-yebude. Ono bode, nere yaawawou langa, hauyawou ufaro hauya-hauyade. Waha bona kot saini langa, nere ou gai anyakaro waha todbode.” \c 21 \s1 Aita dadamu uwau no Itou toota tuwai. \p \v 1 Ariya, Yesus no igei bona yafa gainga, nere moni fai maidu tempel nomo moni bogisi langa, nebere toota tafa ganenga nerigai. \v 2 Ono ganenga aita oyo ete no dadamu uwau, moni mene-mene nga nononga bogisi langa ayaru gainga urai.\fig |alt="Widow putting offering" src="cn01794B.tif" size="col" loc="Lk 21.1-4" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 21.2" \fig* \v 3 Ono wainga, Yesus no lenigai, “Ji tere ngalenga letigini, aita oyo dadamu uwau, fai ume tuwai beha no moni anyakaro fai-aita bagu oruwanga feiya nigou aya waha nigai. \v 4 Nere fai-aita waha oruwanga moni baingaro inyai, ariya nere mataunga aya wane. Ariya aita waha no tutude tuwai, no moni da ejiyawei nomo yaasuwai waha, oruwanga aya borowai.” \s1 Yesus no Itou tempel inyaba wonbona lewai. \p \v 5 Nere fai ila Itou tempel uredu bode benou lewane, “Nere megebu hilou-hilou elegedu toota hilobainga hogo fere-fere fai-aita bagu Itou tuwanenga nere mata waha mujarimu dewane.” Ono wanenga Yesus no lewai, \v 6 “Ji dada elebe, tere ureya beha boni letigon boni. Saini heigonga nere megebu waha nomo ete te ada awa tuwogunga, megebu ete jaula la inyona. Uwa. Nere oruwanga koresedu ayaru wogunga orososo wodbode.” \s1 Yesus no ou baingaro heigonbona lewai. \p \v 7 Ono wainga fai nere Yesus isoki tuwane, “Isisi higigou fai, taate saini langa dada waha heigonbona? Taate naani ete amugedu heigonga, ere isei nomo edo, dada waha heigona juguna?” \v 8 Ono wanenga Yesus no lenigai, “Tere ure dewagu. Gamaji nere yaawa tigoguga. Taate bona, fai baingaro maidu bode, ji unyife te bode lewodbode, ji we ji fai waha. ‘Saini amina mai jugu waha.’ Ono wogunga tere goi nere adai oojo nigagu. \v 9 Onodu iinga gonga, nere kantri oota anyakaro jaimudewou isidu, tere amugedu adai terere wagu. Nere dada waha amugedu heigodbode, ariya fati usuwou no fasadu ada heigona.” \p \v 10 Onodu bona no ege benou lenigai, “Nere fai ila nere fai fereha-fereha bagu oota jaimu wodbode. Ono gogunga, king ila nebere fai nere king fereha-fereha nebere fai bagu oota jaimu wodbode. \v 11 Nere mimi aroro oula langa heigodbode. Ono gogunga, ha fere-fere langa maau anyakaro bagu, taura anyakaro bagu heigodbode. Ono gogunga taene langa tere naani anyaroro onodu dada hogo fere-fere heige gogunga uredu umugagu ganga. \p \v 12 “Ariya, dada waha oruwa heigei uwa inyi gonga, nere yaasu tigidu bode inyabamu tigodbode. Onodu nere bori mata huwanya langa tere kot langa tafa tigidu bode, dagou mata langa tafa tigodbode. Nere ji unyife ileiwei nomo ninanege isidu, tere hatigedu king gabman bagu agenege langa togoi tafa tigogunga oto wagu ganga. \v 13 Ono wode waha, no edo tebere jala dorofe inyi gonga, nere hilou beele malalamudu lenigagu ganga. \v 14 Onou waha bona tere fasadu, nere taate beele ege gidu lenigei nomo idu bonade, ninatege baingaro ada isagu, \v 15 taate bona, ji yage we beele tere huratege langa tafon boni, ono boni ji tere isou hilobainga tigon boni. Ono wehenga, nere kot langa tafa tigei nomo ono wode wa, nere beele ji letigini waha ada feetodu ilei wode. \p \v 16 “Ametege anyatege gane, baitege gane, ganetege etenga, tebere ilibatege gane, nere fere tere honggoro fai owonege langa tafa tigodbode. Onodu bode nere tebere gane ila dunege kote wogunga umeru wodbode. \v 17 Ariya, nere fai oruwanga tere bode huwanyanege inyaba dewodbode, taate bona, yame unyife tere langa inyina. \v 18 Ono wode wa, tere tebere moratege langa tawatege gala ete te ada huwari wona. \v 19 Tere danga bagu yafadu bonade, tere tebere agetege auma yafou tedu, hilobainga yafagu.” \s1 Yesus no Jerusalem inyaba wonbona waha lewai. \p \v 20 “Yesus no ege benou lewai, saini nere oota fai maidu bode Jerusalem kolili tudu inyi gogunga nerige bonade wa tere isagu, taon inyabawei nomo saini mayaha juguna. \v 21 Ono gogunga, saini waha langa nere fai-aita Judia distrik langa yafade waha, haradu bode muju langa manogu. Ono gogunga, nere fai Jerusalem huwanya langa yafade waha, nere taon awa tudu, haradu bode haumu fere langa goyogu. Ariya nere fai taon gisa langa yafade waha nere taon huwanya langa adai goyogu. \v 22 Saini waha no Itou no nyabuluwou agou nigei nomo saini, onou waha bona, beele oruwa Itou nomo buk langa inyina waha no ngalenga tigini onou heigonbona. \v 23 Ariya saini waha langa, nere aita genege bagu, nere aita magana eeme aare nigide waha, nere agenege gami bagu. Taate bona, ou anyakaro tigini oula belanga heigonbona, ono gonga Itou nomo houmu mayou nere fai-aita waha jaulanege la monbona. \v 24 Honggoro fai maidu dunege kote wogunga umeru wodbode. Onodu hanigedu togoi oula nomo kantri oruwa langa dagou mata langa tafa nigogunga yafodbode. Ono wogunga, fai fereha nere afenege Jerusalem ilei gogunga, goi Itou no fai fereha Jerusalem oofawei nomo hangada nigai waha usuwou langa, edo wonbona.” \s1 Iinga Fai Nomo Idau mayonbona. \p \v 25 Yesus no ege benou lewai, “Saini waha langa, naani hogo fere-fere hoonga bagu, ole bagu, baatu bagu la heigonbona. Ono gonga, oula langa fai oruwa aau togode nagi gonga, hiiri kouwou nomo bolou anyakaro, hiiri la aagudu ninanege baingaro isi bode, danga bagu umugodbode. \v 26 Nere fai-aita baingaro, dada oula langa heigonbona waha bode ninanege isi bode, danga bagu umugedu agenege gui wonbona, taate bona, ha taene nomo dada danga bagu waha yoku wodbode. \v 27 Saini waha langa, nere fai-aita bagu Fai Nomo Idau no agao ete la, nomo danga anyakaro, lala anyakaro bagu megonga urodbode. \v 28 Onou waha bona, saini dada waha hugu waridu heige gonga, tere jaidu moratege isoudu bonade oto wagu, taate bona, Itou no tere ege gidu hatigei nomo saini amina mai jugu waha.” \s1 Tere Fik nauge la isou taagu. \p \v 29 Yesus no muuji beele ete benou lenigai, “Tere fik nauge uredu, nauge ila fere nerigagu. \v 30 Saini tere ure geyenga, no nomo gala ege rugu ganga tere isiya, inyeru saini heigona onona. \v 31 Onounga, saini tere dada waha heigonga ure bonade wonga, tere isagu, Itou nomo huuna la yafei nomo saini amina mai jugu waha. \p \v 32 “Ji tere ngalenga letigini, nere fai-aita elebe saini beha nomo oruwanga umeru wegu uwa langa, dada waha oruwa heigonbona. \v 33 Ha taene oula bagu goi usu wonbona, ariya yame beele no ada uwa wona.” \s1 Nere disaipel ure dewodbode. \p \v 34 Ariya, Yesus no ege benou lewai, “Tere ure dewagu. Gamaji tere saini oruwa yaage kejiwe nyi bonade, sipak waguga. Ono bonade gamaji getege gala nomo dada bonadenga, ninatege baingaro isaguga. Ariya, onowou onouha kutau tigonga wa, Anyakaro nomo fati tere langa fasadu heigonbona, \v 35 kaafa boloba langa goide dorofe, taate bona, fati waha no fai-aita bagu oruwa ha-ha oruwa langa yafade waha langa heigonabona. \v 36 Onou waha bona, tere saini oruwa oofadu yafagu. Ono bonade, tere gai-gai Itou danga tigei nomo hauya tuwagu. Ono wagu wa, dada waha oruwa heigona wa, tere feiya bonade, Fai Nomo Idau ago langa oto wagu ganga.” \p \v 37 Ariya fati oruwa, Yesus no fai-aita bagu tempel nomo orei huwanya langa isisiwou nigigai. Ono bona ooru la no mani, muju ete Oliv ide walanga mata ete otogai, no walanga agore inyigai. \v 38 Ono gainga, nere fai-aita bagu oruwanga eringe amina jaidu bode, nomo beele aaguwei nomo bode tempel langa mani gane. \c 22 \s1 Judas no Yesus mora bagu owonege la tafei nomo bona beele bara tawai. \p \v 1 Ariya, Beret Yis Uwau ide waha Nomo Fati Anyakaro. Fati Itou No Israel Awa Nigainga Hilobainga Yafane waha Ninanege Isei Nomo Fati Anyakaro heigai. \v 2 Ono wainga, nere Pris aroro bagu, nere nuuni beele isou fai bagu, nere fai-aita bagu umuge nigidu, Yesus dukotewei nomo bode jala kuruwane. \p \v 3 Ono wanenga, Satan no Judas Iskariot tude waha, no huwanya langa goyai. No Yesus nomo disaipel 12 waha nebereha ete. \v 4 No goidu Pris aroro bagu, tempel nomo kepten bagu, jala kurudu Yesus nere owonege langa tafei nomo bona beele ngado wane. \v 5 Ono wainga, nere no urei nomo edega wane, onodu no moni ila tuwei nomo bode letuwane. \v 6 Ono wanenga, Judas no nebere beele waha bona edo nigai, onodu no Yesus nere owonege langa tafei nomo bona jala kurungawai. No saini ete nere fai-aita toomaro, Yesus ngate ada yafode waha itariwai. \s1 Disaipel nga nere da haiyaware. \p \v 7 Beret Yis Uwau Nomo Fati Anyakaro heigai. Nere fati waha langa Itou No Israel Awa Nigainga, Hilobainga Yafane Waha Ninanege Isei nomo bode, sipsip magana waha ayei nomo dukote wodbode. \v 8 Waha bona Yesus no Pita, Jon ngare huuru nirai goi garenga benou lenirai, “Tere goidu bonadere, fati anyakaro waha nomo, ebere da haiya waru nirai.” \v 9 Ono wainga, nere isoki tuware, “Ne gauni, ere goi haumu alanga haiya woyare?” \v 10 Ono warenga, no lenirai, “Tere isaru. Tere taon huwanya langa goi gaderenga, fai ete no yaage tauwe anyakaro langa aulona waha, jala la toroba tironbona. Ono wonga, tere fai waha oojo tudu mata huwanya no goyona waha langa goyaru. \v 11 Onodu tere mata morou waha benou letuwaru, ‘Isisi higou fai no lehinaha, “Jauli adiha waha ji yame disaipel bagu Fati Itou No Israel Awa Nigainga Hilobainga Yafane waha ninage isou da nyoboya?” ’ \v 12 Ono waderenga, no jauli anyakaro ete ouwe langa inyina, tewol bagu, sia dada bagu, waha abitimu tironbona. Ono wonga, tere da jauli walanga haiyawaru.” \v 13 Ono wainga, nere goidu bodere, dada oruwanga Yesus no nere lenirai onou urare. Onodu bodere da haiya ware. \s1 Yesus no nomo disaipel beret wain bagu nigai. \p \v 14 Da nyou saini heige boro wainga, Yesus no tewol langa yafai, ono gainga nomo aposel no ngate gaara yafane. \v 15 Onodu no benou lenigai, “Fati Itou No Israel Awa Nigainga Hilobainga Yafane Waha Ninage Isei Nomo Fati Anyakaro langa tere bagu da nyei nomo gaude hina. Onodu iinga gonga, ji jimiri aulon boni.” \v 16 “Ji tere letigini, ji da beha ege ada nyoni, goi saini dada beha Itou nomo huuna langa yafou la tigini heigonbona.” \p \v 17 Onodu bona, no kap wain bagu ete tedu, Itou hilobainga tudu bona lenigai, “Tere beha tedu bonade, tere gamatege langa wese wagu. \v 18 Taate bona, ji tere letigini, elebe bagu iinga bagu ji wain ege ada nyoni, goi saini Itou nomo huuna la yafou heigona la.” \v 19 Onodu bona no beret ete tedu, Itou hilobainga tudu bona, no beret waha lalatidu no nomo disaipel nigai. Onodu bona lenigai, “Beha waha yame geefe gala, ji tere hoyo tigei nomo boni tigini. Tere onou ono bonade ji bonade ninatege isagu.” \v 20 Ariya, saini nere nyi boro wanenga, no kap wain bagu tedu bona, onounga onowai. Onodu lenigai, “Kap wain beha waha, beele bara tawou eege, ji yame ganefe langa ononaha, ji tere hoyo tigei nomo boni feuni.\fig |alt="Bread and wine cup" src="RToy-Cup with flat bread.tif" size="span" loc="Lk 22.14-23" copy="Illustration by Ruth Toy" ref="Luk 22.20" \fig* \v 21 Ariya uragu, fai no ji honggoro fai owonege langa tafa hiyonbona waha no ji ngare tewol langa yafayare. \v 22 Fai Nomo Idau no jala amina Itou no hangada fuwai waha oojo wonbona. Onou wa, fai no honggoro fai owonege langa tafa tuwona waha no augami bagu.” \v 23 Disaipel nere beele waha isidu bode, jaidu nere nage-nage benou isoki guruwane, “Faiwei no onou ono wonbona?” \s1 Disaipel nere faiwei no amugou, waha bode beele langa wara wane. \p \v 24 Ariya, disaipel nere faiwei no nebere amugou, waha bode beele langa warawou hugu warane. \v 25 Ono wanenga, Yesus no benou lenigai, “Nere fai-aita fereha nebere king nere unyinege bagu, waha bona nere oofa nigi-nigide, onodu nere unyinege benou bagu, nere fai fanyimu hilobainga ono nigou. \v 26 Ariya tere onou adai ono wagu. Uwa. Fai no tere gamatege langa amugou yafana waha, no fai tigini huunta heigai dorofe yafona. Ariya, tebere mora bagu no tebere hoyo tigou haruwe fai dorofe yafona. \v 27 Isagu. Faiwei no amugou? Fai no da nyi bona yafana waha yo, uwa haruwe magana no da uudu tamai funa waha? Fai no yafa bona da nyina, no waha wenga amugou. Ariya, ji tere gamatege langa hoyo tigei nomo haruwe fai dorofe yafani. \p \v 28 “Ariya, saini dada ji wala-wala hiyei nomo heigane waha, tere ji awa hiyegu uwa, tere ji ngate yafei. \v 29 Yame Jijei no nomo huuna langa yafou waha hiyaiha, onou dorofenga, ji yame huuna langa yafou waha tigini. \v 30 Onodu yame huuna la yafou langa, tere yame tewol langa yafa bonade da yaage bagu nyagu ganga. Ono bonade tere sia hilobainga langa yafa bonade, nere Israel 12 waha oofa nigagu ganga.” \s1 Yesus no lewai Pita no moge tuwonbona. \p \v 31 Ariya Yesus no benou lewai, “Saimon, Saimon, ne isau. Satan no tere tebere huwanyatege ngalengawou wala-wala tagei nomo amina lewaiha, fai wit nomo tuturumu haawewei nomo ono-onode dorofe. \v 32 Onou wa, ji ne name huwanyate ngalengawou adai taumoga bona, hoyo hinidu hauyanaha. Saini ne ubuludu ege gidu maidu, ne name baine gane dangamu nigau.” \p \v 33 Ono wainga, Pita no benou letuwai, “Anyakaro, ji ne ngare dagou mata langa goyei nomo haiyanaha yafani. Ji ne ngare umei nomo fere haiyanaha.” \v 34 Ono wainga, Yesus no letuwai, “Pita, ji ne lehinini elebe ooru beha langa teewe warei uwa inyi gonga, saini waha langa ne le eei wau ganga, ji no boni alai uwa.” \s1 Yesus no benou lewai, nere disaipel moni fausi bagu, olodo bagu, oota kesebu bagu elegode. \p \v 35 Yesus no nomo disaipel lenigai, “Saini ji tere huuru tigenenga yame haruwe tei nomo goiyei la, tere tebere moni fausi bagu, olodo bagu su bagu auledu goyegu uwa. Saini waha langa, tere dada ete boya tutu tigai yo, uwa?” Ono wainga nere uwa tuwane. \v 36 Ono wanenga, no benou lenigai, “Onou wa, elebe fai no moni fausi bagu yo, olodo bagu yo, wa no edo tonbona. Ariya fai no oota kesebu uwau wonga wa, no nomo saket huurudu bona moni tedu oota kesebu ete ejiya wona. \v 37 Taate bona, Itou nomo buk langa beele beha bagu, ‘Fai-aita bagu nere no fai inyaba ete dorofe urane.’ Onou bona ji tere letigini, fai-aita bagu nere onowou beha ji langa ono wodbode. Taate bona, dada oruwanga Itou nomo buk langa lena waha, ji langa onou tigini heigonbona.” \v 38 Ono wainga, nere letuwane, “Anyakaro, ne urau. Ere oota kesebu nga nononga benu inyina.” Ono wanenga no lenigai, “Wa edola.” \s1 Yesus no Oliv muju langa hauyawai. \p \v 39 Ariya, Yesus no taon awadu bona Oliv muju langa manai, no gai-gai ono-onona onou. Ono gainga, nomo disaipel taga tuwane.\fig |alt="Men walking single file along path" src="CN01807B.TIF" size="col" loc="Lk 22.39" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 22.39" \fig* \v 40 No mani, muju waha langa heigedu bona, nomo disaipel benou lenigai, “Wala-walawou tere la heigoga bona, tere hauya wagu nigai.” \v 41 Onodu bona, nere awa nigidu menanga onou golodu baae langa goyai, fai megebu kaite ganenga goi meboduna, onou la. Onodu no afo tuburu kutudu bona, benou hauyawai, \v 42 “Jijei, ne gau hinei mata wonga, kap beha edo aririmu hayau. Ariya, ne ji yame gauwou adai oojowau. Uwa. Ne name gauwou wahanga oojowau.” \p \v 43 Ono gainga, ha laluwa nomo ensel ete medu bona, no dangamu tuwai. \v 44 Yesus no ou gai inyaba waha isidu bona, no ege danga bagu hauyawai. Ono gainga, nomo ngisiramu ganemu dorofe heigedu bona, oula langa orosowai. \v 45 No hauya borodu bona, no jaidu nomo disaipel bagu goyai. Onodu bona, nere agore jiri ganenga nerigai, taate bona nere huwanyanege ou dewai. \v 46 Onodu, no lenigai, “Tere taate boya agore jiriya? Tere jaidu bonade, hauya wagu. Gamaji wala-walawou tere langa heigonga, tere taumagu ganga.” \s1 Juda no Yesus honggoro fai owonege langa tafa tuwai. \p \v 47 Ariya Yesus no beele lebona oto gainga, nere fai toomaro mayane. Fai Judas tude waha no disaipel 12 waha nebereha ete, no amuge nigidu bona jala abitimu nigi gainga mayane. No Yesus uumba tuwonbona hinomu langa mayai. \v 48 Ono wainga, Yesus no benou isoki tuwai, “Judas, ne Fai Nomo Idau uumba tuwou langa, nere honggoro fai owonege la tafa tuwau ganga ninate isinaha yo?”\fig |alt="Man (Judas) kissing another (Jesus) on cheek" src="cn01812B.tif" size="span" loc="Lk 22.47-53" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 22.48" \fig* \p \v 49 Ono wainga, disaipel nere Yesus ngate yafane waha, dada heigona ono gainga uredu bode letuwane, “Anyakaro, ne ere oota kesebu langa dunege kotewei nomo gau hinina yo?” \v 50 Ono ganenga, nebereha ete oota kesebu tedu bona Pris, ete nomo haruwe magana warainga ooto kesebu, nomo agokuli ulate owo hilou langa waha, saludu kaitainga meboduwai. \v 51 Ono wainga Yesus no waha uredu bona lewai, “Onowou waha awagu.” Onodu bona, no fai waha nomo agokuli langa owo tafainga, nomo agokuli ege hilobainga heigai. \p \v 52 Onodu bona, Yesus no Pris aroro bagu, tempel nomo kepten bagu, nere mora bagu, no yaasu tuwodbode mayanenga lenigai, “Tere oota nomo kesebu bagu, dumuga bagu elegedu warawou fai yo yebu fai ete dorofe, yaasu tuwagu ganga maiyaha, onou yo? \v 53 Fati oruwa, ji tere bagu tempel langa yafa gene, ariya tere owotege ji la tafegu uwa. Onou bona elebe saini beha tere tebere saini. Elebe agugu nomo danga, lalawou feiya tuwaha.” \s1 Pita no ji Yesus boni ada isini iwai. \p \v 54 Ariya Yesus no beele leboro wainga, nere yaasu tudu bode haudu minane. Nere no haudu bode, Pris mora bagu nomo mata huwanya langa goyane. Ono ganenga, Pita no nere oojo nigidu goyai, no menanga onou baae la otowai. \v 55 Ariya, fai ila nere mata waha nomo orei huwanya langa eeya ujidu bode yafane. Ono ganenga, Pita no nere ngate yafai. \v 56 Ono gainga, haruwe aita ete no eeya langa yafa gainga uredu bona, no tigini Pita feele tubona lewai, “Fai beha fere, no Yesus ngate yafa gane.” \v 57 Ono wainga Pita no kakiri bona lewai, “Aita, ji no boni ada isini.” \v 58 Iinga menanga onou, fai ete fere no Pita uredu bona lewai, “Ne fere, nebereha ete.” Ono wainga Pita no lewai, “Ji nomo disaipel uwa.” \v 59 Ono gainga, menanga awa etenga onou goyainga, fai ete no beele danga bagu benou lewai, “Ngalenga tigini, fai beha fere no Yesus ngate yafa gane. No Galiliha fainga.” \v 60 Ono wainga Pita no lewai, “Ne beele leni beha ji tigini alai uwa.” No onou legainga, fasadu onou teewe kokorokowai. \v 61 Ono wainga, Anyakaro no ubuludu bona, Pita feele tuwai. Ono wainga, Pita no beele Anyakaro letuwai waha bona ninau ege isai. No letuwai, “Elebe ooru beha langa, saini teewe warei uwa inyi gonga, ne ji unyife kakiri eei wau ganga. Ne lewau ganga, ji no boni alai uwa.” \v 62 Onodu Pita no malala heigedu goidu inyangaaro merai. \s1 Nere Yesus nanai tubode warane. \p \v 63 Ariya nere fai Yesus yaasu tuwane waha, nere no memesi tubode warane. \v 64 Nere ago ogola langa dage fudu bode, benou isoki tuwane, “Elebe ne profet beele lewau. Faiwei ne narina?” \v 65 Ono bode, nere beele inyaba baingaro ila fere letuwane. \s1 Nere Yesus kaunsel agenege langa, kot langa tafa tuwane. \p \v 66 Saini hoonga mai gainga, fai-aita bagu nebere mora bagu mai komo wane, ono gane nere nuuni beele isou fai fere mayanenga gaara komo wane. Onodu bode, nere Yesus haudu nebere kaunsel langa goidu letuwane, \v 67 “Ne lehigau, ne beha Itou no nomo fai-aita bagu ege gidu hanigei nomo hangada hinai yo, uwa?” Ono wanenga no lenigai, “Ji tere letigei mata wehenga, tere huwanyatege ada ngalenga wona. \v 68 Ariya, ji tere beele ila boni isoki tigehenga wonga, tere yame beele ege gidu ada lewagu ganga. \v 69 Onou wa, elebe bagu iinga huunta saini oruwa la, Fai Nomo Idau no Itou danga oruwa bagu, nomo owo hilou langa yafonbona.” \v 70 Ono wainga, nere oruwanga isoki tuwane, “Onou waha bona, ne nage ne Itou Idau yo?” Ono wanenga no lenigai, “Tere tage leyaha, wa ji wenga.” \v 71 Ono wainga nere lewane, “Ere fai beha nomo onowou malalamudu lewei nomo fai ada yaure nigoya. No nogo nomo hurau langa beele waha lewanga, ere amina isiyaha.” \c 23 \s1 Nere Yesus Pailot ago langa, kot la tafa tuwane. \p \v 1 Ariya, nere fai aroro waha oruwanga jaidu bode, Yesus haudu Pailot bagu goyane.\fig |alt="Jesus being accused by men before Pilate" src="CN01823B.TIF" size="span" loc="Lk 23.1-5" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 23.1" \fig* \v 2 Onodu nere hugu waridu kot benou letuwane, “Ere fai beha ureya wa, no ere ebere fai-aita bagu nebere fanyinege hilalamuna. No ere moni Sisar tuwei nomo karu higina. Ono bona no lelena, ji yage ji king waha, Itou nogo nomo fai-aita bagu ege gidu hanigei nomo hangada hiyai.” \v 3 Ono wanenga, Pailot no Yesus isoki tuwai, “Ne Juda nebere king yo?” Ono wainga Yesus no Pailot beele ege gidu letuwai, “Ne nage leni onounga.” \v 4 Ono wainga, Pailot no Pris aroro bagu, nere fai-aita bagu benou lenigai, “Ji nyabuluwou ete fai beha langa urei uwa.” \v 5 Ono wainga nere beele gai danga bagu benou lewane, “No fai-aita bagu isisiwou nigi bona, huwanyanege jaimu nagi bona, Judia nomo haumu oruwa langa golo-golona, Galili distrik langa hugu waridu me ebere taon langa edo-edona.” \s1 Nere Herot ago langa, Yesus kot la tafa tuwane. \p \v 6 Ono wanenga, Pailot no beele waha isidu bona, benou isoki nigai, “Fai beha no Galiliha yo?” \v 7 Saini Pailot no isai wa, Yesus no oula ulate Herot oofana walaha mayai. Onou waha bona, Yesus no huuru tuwainga Herot bagu goyai. Saini waha langa, Herot no Jerusalem langa yafai. \p \v 8 Herot no Yesus uredu bona danga bagu edegawai. No nomo beele amina isai, onodu saini ufaro no urona onowai. No Yesus dodokawou ete tafonga urei nomo bona onowai. \v 9 Waha bona, Herot no Yesus dada baingaro bona isoki tuwai. Ono wainga Yesus no beele ete te ege gidu letuwei uwa. \v 10 Ono wainga, Pris aroro bagu, nuuni beele isou fai bagu, nere maidu hinomu langa oto bode, no go bode danga bagu kot wane. \v 11 Ono wanenga, Herot no nomo oota fai bagu, nere Yesus sei tubode, memesi tuwane. Onodu, nere kolos hilobainga ete tedu bode no tagumu tudu, ege huuru tuwanenga gidu Pailot bagu goyai. \v 12 Amina Herot no Pailot ngare, nere gamanere langa honggoro inyigai. Ariya elebe saini beha langa, nere huwanyanere etenga heigare. \s1 Pailot no Yesus nauge abalakawou langa warei nomo lenigai. \p \v 13 Ariya, Pailot no Pris aroro bagu, nere mora bagu, nere fai-aita bagu fere yaure nigainga mai komowane. \v 14 Ono wanenga no benou lenigai, “Tere fai beha haudu maidu boya lehiyei, no fai-aita bagu nebere onowou hilalamu nagina. Ariya saini tere yafei langa, ji dada waha boni isokide tuwene. Waha bona tere isagu. Ji fai beha nomo nyabuluwou ete torobawei uwa. Tere no kot langa tafa tuyaha waha, ji no dada waha nebereha ete, ono waha wou isei uwa. \v 15 Herot no fere isou etenga onounga, waha bona, no fai beha huuru tuwanga ere bagu ege gidu mayaha. Isagu. Fai beha no nyabuluwou ete onowei uwa, onou bona, ji no edo umonbona wou lewei nomo edo uwa. \v 16-17 Waha bona, ji no falagati uulu tudu awa tuwehenga goyonbona.” \p \v 18 Ono wainga nere fai-aita bagu oruwanga, inyangaaro yauredu benou lewane, “Fai waha dukote bonade, Banabas awa tuwadenga ere bagu mayona.” \v 19 Ariya Banabas no nebereha ete amina oota ete gabman bagu taon huwanya langa jaimudu, no fai dukote wainga umai. Onou bona nere dagou mata langa tafa tuwane. \v 20 Ariya Pailot no Yesus awa tuwonga goyonbona waha beele ege lenigai. \v 21 Ono wainga nere yauredu benou lewane, “Du kote wagu! Du kote wagu! Nauge abalakawou langa waragu!” \v 22 Ono wanenga, Pailot no ege le nigi eei wai, “Taate bona? No taate dada nyabulu waha? Ji nyabuluwou ete no dukote wedenga umei nomo torobawei uwa. Onou waha boni ji no falagati uulu tudu awa tuwehenga goyonbona.” \v 23 Ariya nere danga tafane, ono bode inyangaaro yaure tunga wane. Nere nebere bolonege waha we, Pailot nomo beele ileiwai.\fig |alt="Jesus being condemned, 2 soldiers, angry crowd & ruler" src="cn01825B.tif" size="span" loc="Lk 23.13-25" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 23.23" \fig* \v 24 Ono wanenga, Pailot no nere nebere beele oojodu Yesus edo umonbona lewai. \v 25 Fai-aita bagu nere, fai no gabman bagu oota jaimudu fai dukote wainga Rom nere dagou mata langa tafa tuwane fai waha, Pailot no awa tuwei nomo yauredu letuwane. Ono wanenga, Pailot no awa tuwainga goyai. Onodu Pailot no nere nebere gauwou oojodu, Yesus nere oota fai owonege langa tafa tuwai. \s1 Nere Yesus nauge abalakawou la warane. \p \v 26 Ariya oota fai nere Yesus haudu goi bode, Sairiniha fai ete unyi Saimon, no golodu mai taon huwanya goyona ono gainga uredu bode yaasu tuwane. Onodu nauge abalakawou tedu aulemu tuwanenga, Yesus mogo tagawai. \v 27 Ono gainga, nere fai-aita bagu toomaro no oojo tuwane. Nere aita toomaro no bode mere bode, gugurawou moone taane. \v 28 Ono ganenga Yesus no ubuludu bona, benou lenigai, “Tere Jerusalemha aita, tere ji bonade adai meragu. Tere tage bonade bagu, tebere magana gane bonade bagu meragu nigai. \v 29 Isagu. Iinga gonga, saini ete heigonga nere benou lewodbode, ‘Nere aita gouda waha, nere aita magana bisegu uwa waha, nere aita menanga magana eeme nigegu uwa waha, nere edo edega wode.’ \v 30 Saini waha langa nere muju benou lenigodbode, ‘Tere kutau higidu huwarimu higagu.’ \v 31 Ariya nere fanyimu waha elebe nauge yowo bagu beha langa ono wode wa, nere taate fanyimu waha, nauge kakarege borowai waha langa ono wode?” \p \v 32 Oota fai nere fai nga nononga, onowou inyaba ono ware waha fere, Yesus ngate gaara dunege kotewei nomo hanigedu goyane. \v 33 Nere goi haumu ete nere lede, Mora Nomo Ngedo walanga heigane. Onodu nere haumu walanga Yesus nauge abalakawou langa tofiye tuwane. Nere fai inyaba nga waha fere, nauge abalakawou langa tofiye nirane. Ete no Yesus owo hilou langa inyai, ete no nomo owo kenau langa inyai.\fig |alt="3 men on 3 crosses, soldiers plus others watching" src="CN01836B.TIF" size="span" loc="Lk 23.33" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 23.33" \fig* \v 34 Ono wanenga, Yesus no lewai, “Jijei, ne nere nebere une edo uulu nagau. Nere dada onode beha bode ada iside.” Onodu oota fai nere nomo kolos dada wesedu nere nage elegodbode waha bode satu hiri wane. \v 35 Nere fai-aita bagu igeidu oto gane, mora bagu nere Yesus memesi beele benou letuwane, “No fai ila hoyo nigigai. Ariya, no ngalenga Itou nomo haruwe ono bona, nomo fai-aita bagu ege gidu hanigei nomo hangada tuwai wonga, edo no nogo we, nogo hoyo tuwona.” \v 36 Nere oota fai fere no memesi beele letuwane. Onodu hinomu langa maidu bode dada ete winiga ide waha tuwode ono wane. \v 37 Ono bode benou letuwane, “Ne ngalenga Juda nebere king wonga, ne nage we edo hoyowau.” \v 38 Onodu, nere beele ete yeregedu Yesus mora nauge abalakawou langa dagane. Beele yeregane wa benou, “Fai beha Juda nebere King.” \p \v 39 Nere fai inyaba nga Yesus ngate nauge abalakawou la kongiyemu nirane waha nereha ete no Yesus memesi beele benou letuwai, “Ne Itou hangada hinou yo? Ono wonga wa, ne nage hoyo bonahe, ere hoyo hirau.” \v 40 Ono wainga, ilibumu no waha isidu bona, honggoro tubona letuwai, “No ou taha onounga, ne fere tenaha, ariya, ne Itou boni umugei uwa yo?” \v 41 Onodu letuwai, “Nere ere duure kote wogunga umoyare wa, nere onowou tigini la ono wodbode. Ere ou teyare beha ere eire fanyire ono were waha tigini onou langa teyare. Ariya fai beha no une ete te tafei uwa.” \v 42 Onodu fai waha no letuwai, “Yesus, saini ne king heige bonahe, ji bonahe ninate isau tuwai.” \v 43 Ono wainga, Yesus no fai waha letuwai, “Ji ngalenga lehinini, elebe ne ji ngare ha laluwa langa yafo boyare.” \s1 Yesus umai. \p \v 44 Elebe 12 kilok onou, hoonga ago agugudu oula oruwa kutaudu onou inyi gainga, goi 3 kilok esuwa, \v 45 taate bona, hoonga nomo lalawou saini waha langa gai usu dewai. Ono gainga, ogola anyakaro tempel waha la kungaledu inyai waha, gama langa korai ngawai. \p \v 46 Ono gainga, Yesus no danga bagu yauredu lewai, “Jijei, ji yame anufe ne owone langa tafani.” No onou ledu bona umai. \p \v 47 Ono wainga, oota fai nebere kepten no dada waha uredu no Itou unyi isouwai. Onodu bona no lewai, “Ngalenga tigini, fai beha no fai tigini, no nyabuluwei uwa.” \p \v 48 Ono gainga, nere fai-aita bagu oruwa igeiwei nomo mai komo wane waha, nere dada waha heige gainga uredu aau narige gainga, buranege wari bode ege gidu nebere mata-mata goyane. \p \v 49 Ono ganenga, nere Yesus nomo ilibumu gane oruwa, nere aita gaara, Galili langa jaidu no oojo tudu mayane waha, nere menanga onou baae la oto bode, dada waha oruwanga heige gainga urane. \s1 Nere Yesus gogala megebu u-u langa tafa tuwane. \p \v 50 Fai ete yafai, nomo unyi Josep. No Juda nebere taon ete, nere lede Arimatea, no fai wahaha. No fai hilobainga onodu tigini, no kaunsel ete. \v 51 Onou wa, no kaunsel ila nebere fanyinege, ninanege bagu bona, no huwanya etengawei uwa. No Itou nomo huuna langa yafou waha urei nomo itarigai. \v 52 Fai no waha, Yesus gogala tei nomo bona goidu Pailot isoki tuwainga edo tuwai. \v 53 Ono wainga, no Yesus gogala tedu medu bona, ogola kaamba langa ngara tuwai, onodu matmat ete huwanya langa togoidu tafa tuwai, matmat waha megebu u-u fai nere kulu wane. Ono wane waha, amina nere fai ete te walanga tafa tuwegu uwa. \v 54 Ariya, fati waha Bori nomo dada haiyawei nomo fati. Bori nomo fati heigona juguwai. \v 55 Aita nere Galili awadu Yesus oojo tudu mayane waha, nere Josep oojo tuwanenga goidu bode, matmat waha urane. Onodu nere Josep no Yesus gogala adadu tafa tuwai waha fere urane. \v 56 Nere ure borodu bode, ege gidu nebere mata langa goidu marasini hogo fere ila bagu, faronga dada agiya hilobainga waha haiya wane. Onodu bode, Bori nomo fati langa, nuuni beele lena onou nere houwe tafane. \c 24 \s1 Yesus no ege gidu jayai. \p \v 1 Bori nomo fati amugou langa, gai eringe amina nere aita matmat langa goyaneha. Nere marasini dada agiya hilobainga bagu, amina haiya wane waha elegedu goyane. \v 2 Nere goidu bode, nere fai megebu matmat u-u fosoko wane waha, matmat hao langa inyi gainga uregu uwa. Nere megebu waha ubelumudu kaitane.\fig |alt="2 angels talking to women at tomb entrance" src="cn01853B.tif" size="span" loc="Lk 24.2-7" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 24.2" \fig* \v 3 Onodu bode, nere matmat u-u huwanya langa goyane wa, nere Anyakaro Yesus nomo gogala uregu uwa. \v 4 Nere Yesus nomo gogala alanga inyina waha nere alai uwa, waha bode nere ninanege baingaro isi bode oto wane. Ono ganenga fai nga nononga, neire kolos gai lala dewou, nere hinenege langa oto garenga nerirane. \v 5 Onodu bode, nere aita umugedu dunege turigedu esene langa igei wane. Ono gane nere fai nga waha aita benou lenigare, “Tere taate boya fai ago auma waha, nere fai umeru wane waha nebere haumu langa kuru tuya? \v 6 No belanga inyei uwa. No amina jayaha. Tere saini no Galili langa yafa bona beele letigai waha bonade ege ninatege isagu. \v 7 No benou letigai, nere Fai Nomo Idau une tafagou fai owonege langa tafa tuwodbode, ono wogunga nere nauge abalakawou langa waro gunga umonbona. Onodu fati eei langa no ege jayonbona.” \p \v 8 Ono warenga, nere Yesus no beele amina lewai waha bode ninanege isidu, \v 9 matmat awadu bode, ege gidu goyane. Nere goidu bode, Yesus nomo disaipel 11 bagu, nere fai-aita ila fere oruwa, dada waha oruwa hai nagane. \v 10 Ariya, aita nere beele tamaidu Aposel lenigane waha nere benou, Maria Makdala taonha, Joana wainga, Maria Jems anya wainga, nere aita ila gaara yafade waha bagu. \v 11 Ono wanenga Aposel nere waha isidu bode, aita nere beele ewe ananu lede iwane. Onodu nere aita waha nebere beele bode huwanyanege ngalenga wegu uwa. \v 12 Ono wanenga Pita no jaidu bona guriyedu matmat langa goyai. No goidu bona, matmat u-u langa oogudu igei wainga manainga, ogolanga inyi ganenga urai. Onodu bona, no ege gidu mata langa goidu dada heigai waha bona ninau baingaro isi bona yafai. \s1 Nere fai nga Yesus Emeus jala langa urare. \p \v 13 Nere aita matmat langa goyane, fati wahanga langa Yesus nomo disaipel nga nononga nere matane ete Emeus ide, waha langa golodu goyare. Matane waha no Jerusalem gai baae tuwou, 11 kilomita onou. \v 14 Nere jala langa golodu goi bodere, dada oruwanga heigai waha bodere hai bodere goyare. \v 15 Nere beele baingaro lebodere, nere nare-nare dada waha bodere isoki guruware, ono garenga Yesus no nogo nere hinenere wanga heigainga gaara golodu goyane. \v 16 Ariya dada ete nere agenere riya narainga, nere beha Yesus iwou foo nirei uwa.\fig |alt="Three men walking" src="cn01860B.tif" size="col" loc="Lk 24.13-32" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Luk 24.16" \fig* \p \v 17 Ono warenga Yesus no benou isoki nirai, “Tere taate dada boyare leboyare goiyare?” Ono wainga, nere tonodu oto garenga neire hogonere urou wa aau narirou bagu dorofe. \v 18 Onodu neireha ete nomo unyi Kliopas, no beele ege gidu benou letuwai, “Nere fai baingaro matane fereha-fereha elebe nere Jerusalem langa yafade. Onode waha, ne nagenga rute dada Jerusalem langa elebe saini beha langa heigaha waha ne isei uwa rute?” \v 19 Ariya no onou letuwainga, Yesus isoki nirai, “Taate dada?” Ono wainga, nere benou letuware, “Ere dada Yesus Nasaretha langa heigaha waha boyare leyare.” No profet ete, no haruwe danga bagu te bona, no beele danga bagu Itou ago langa, nere fai‑aita bagu agenege langa legaiha. \v 20 Ariya nere pris aroro bagu, ebere mora bagu, nere no gabman owo langa tafa tuwane. Ono wanenga, gabman no dukotewei nomo lewainga, nere nauge abalakawou langa warane. \v 21 Ngasunga la, ere huwanyage benou ngalengawai, Yesus fai no waha, nere Israel fai-aita bagu ege gidu hanigei nomo bona, Itou no hangada tuwaiha. \p “Ege beele ete fere, Dada heigai waha, elebe nere Yesus dukote wane inyi ganga, fati eei goina. \v 22 Elebe ereha aita ila nere horotomude higaneha. Nere eringe amina matmat langa goidu bode, \v 23 Yesus gogala inyi ganga uregu uwa. Onodu bode, nere ege gidu maidu benou lewaneha, ‘Ere ensel nerire yanga nere lewareha, “No ago auma yafana.” ’ \v 24 Onodu, ere ebere ilibage gane ila fere, nere matmat langa goidu bode, nere aita beele lewane onounga inyi ganga uraneha. Ono wane wa, nere Yesus nogo uregu uwa inyina.” \p \v 25 Ono warenga, Yesus no benou lenirai, “Tere ninatere uwau, waha boyare, profet beele oruwanga lewane waha boyare huwanyatere ngalangawei nomo huwanyatere fasadu jayei uwa. \v 26 Adadu? Tere Itou no fai waha huuru tuwonga medu bona, no nomo fai-aita bagu ege gidu hanigei nomo bona, no ngasunga, jimiri anyakaro tedu bona, iinga no unyi anyakaro Itou langa tonbona beele baara tawai waha tere alai uwa rute?” \v 27 Onodu bona, no Moses nomo beele langa hugu waridu goi profet oruwanga nebere beele malalamudu lenirai, onodu Itou nomo beele hugu buk matau ila langa Yesus no nogo bona lena waha oruwanga isisiwou nirai. \p \v 28 Nere golodu goidu bode, nere matane yafodere goyare waha jugumu langa heigane. Onodu Yesus no gai golodu goyona dorofe onowai. \v 29 Ono wainga nere karu tubodere letuware, “Ne ere ngate yafei nomo. Hoonga amina minaha jorona, menanga onou agugu wonbona.” Ono warenga, no mata huwanya langa goyainga gaara yafane. \v 30 Iinga nere da nyode ono bode, Yesus no nere bagu yafai. Onodu bona, no beret tedu Itou hilobainga tudu bona laudu nere nirai. \v 31 No onou ono wainga, nere agenere fiyae wainga, nere no isi tuware. Ono warenga, fasayadu onou no ewe wanga huwari wainga, nere ege ureru uwa. \v 32 Onodu nere nare-nare benou leguruware, “Ngalenga tigini, saini ere jala langa golo gerenga, no ere beele lehiri bona, no Itou nomo beele buk langa yeregane waha nomo hugu malalamudu lehiranga, ere eire huwanyare tigini jai dewaha.” \p \v 33 Ariya, nere onou legurudu bodere, fasadu onou jaidu ege gidu Jerusalem goyare. Onodu disaipel 11, nere ilibanege gane ila bagu komodu yafa ganenga nerigare. \v 34 Ono warenga, nere benou lenirane, “Ngalenga tigini, Anyakaro no ege gidu jayaha! Saimon no amina uraha!” \v 35 Ono wanenga, nere jala langa golo garenga, dada oruwanga nere langa heigai waha hai nagare. Onodu bodere leware, “Saini no beret laudu hiranga, ere no isi tuwereha.” \s1 Disaipel nere Yesus urane. \p \v 36 Yesus nomo disaipel nere beele gai le bode yafa ganenga, Yesus no nogo nere gama langa otowai. Ono bona benou lenigai, “Tere tebere huwanyatege edo foinga inyou.” \v 37 Ono wainga nere horotodu umugane. Nere ninanege benou isane, ere barau ete ureya iwane. \v 38 Ono wanenga, Yesus no benou lenigai, “Tere taate boya horotoya? Tere taate boya ninatege baingaro isiya? \v 39 Tere yame owofe afefe bagu uragu. Be ji wenga otoni. Gefe gala yaasudu bonade uragu. Nere fai anunege waha, nere mujanege ngedonege bagu ji langa inyina benou waha uwau.” \v 40 No onou lenigidu bona owo afo bagu abitimu nigai. \v 41 Ono wainga, nere edega dewane, ariya nere huwanyanege ngalengawei uwa. Onodu bode, nere ninanege baingaro isane. Ono wanenga, no benou lenigai, “Tere belanga da ila bagu yo?” \v 42 Ono wainga, nere hoowe bitane waha matau tuwanenga, \v 43 no tedu bona nyi gainga urane. \p \v 44 Ono wanenga, no benou lenigai, “Saini ji tere bagu yafa boni, ji tere benou letigene, dada oruwanga ji bode Moses nomo nuuni beele langa yeregane bagu, profet nebere buk langa yeregane bagu, Buk Song langa yeregane, dada waha oruwanga tigini heigonbona.” \v 45 Onodu bona, no Itou nomo buk langa beele inyina waha nomo hugu isi dewei nomo bona hoyo nigai. \v 46 Onodu bona, no benou lenigai, “Itou nomo buk langa beele benou bagu, Itou no nomo fai-aita ege gidu hanigei nomo fai hangada tuwai waha no jimiri tonbona, onodu fati eei langa no ege matmat langa gidu jayonbona. \v 47 Ono wonga, no unyi langa nere fai-aita oruwanga beele malalamudu lenigi gogunga, nere huwanyanege ubulu wogunga, Itou no nebere une uulu nagonbona. Tere haruwe waha Jerusalem langa hugu waragu, \v 48 onodu tere dada heigai waha bonade beele malalamudu lewagu. \v 49 Isagu. Amina Jijei no tere Hauri Guuni tigei nomo bona beele baara tawai waha, menanga onou ji huuru wehenga tere bagu monbona. Tere taon beha langa yafa gadenga goi saini tere Itou nomo danga taagu ganga.” \s1 Itou no Yesus ege haudu ha laluwa langa manai. \p \v 50 Ariya, Yesus no nomo disaipel hanigedu goi Betani matane langa edowai. Onodu bona, no owo isoudu Itou no figini nigei nomo bona isoki tuwai. \v 51 Ariya, Yesus no nomo disaipel figiniwou nigi bonanga awa nigainga, Itou no haudu ha lalaluwa langa manai. \v 52 Ono wainga, nere afenege tuburu kutudu bode, unyi isouwane. Onodu nere edega bode ege gidu Jerusalem goyane. \v 53 Onodu saini oruwa nere tempel langa yafa bode Itou unyi isou gane.