\id GAL - Ogea NT; Marib Fanua and Don Adep; 13-September-2013 
\h Galesia 
\toc2 Galesia 
\toc1 Galesia 
\mt1 Galesia  
\c 1  
\s1 Itou no we, Pol aposel haruwe tei nomo bona hangada tuwai.  
\p
\v 1 Ji Aposel Pol. Ji nere fai ji huuru hiyegu uwa, onodu fai ete no ji aposel haruwe langa tafa hiyei uwa. Yesus Kristus, Jijei Itou ngare nere owonere langa ji haruwe beha teneha. Jijei no waha Kristus matmat langa ege jaimu tuwai.  
\v 2 Ji nere baabo gane oruwanga, ji bagu yafade waha ngate, ere pas beha yeregedu, tere sios nomo fai‑aita bagu Galesia prowins langa yafaya waha huuru tagiya.   
\p
\v 3 Ebere Jijei Itou no Anyakaro Yesus Kristus ngare, tere bode aau narire gonga, tebere huwanyatege ono wogunga foinga inyonbona.  
\v 4 Kristus no ebere Jijei Itou nomo gauwou oojodu ere ebere une uulu hagei nomo bona, no nogo nomo ago auma yafou awai. No onowou inyaba elebe oula beha langa inyina waha langa ege gidu haigei nomo bona onowai.  
\v 5 Onou waha bona, ere Itou unyi gai-gai isouwei nomo. Ngalenga.   
\s1 Hilou beele etenga wahanga inyina.  
\p
\v 6 Tere fanyimu onoya waha boni ji huwanyafe horoto dena. Kristus no tere bona aau warei nomo haruwe onowai waha langa, Itou no tere nomo fai-aita heigei nomo bona yaure tigaiha, onou wa, tere no fasadu onou awa tudu boya hilou beele hogo fere ete oojoya.  
\v 7 Ariya, hilou beele fere ete‑te inyei uwa. Gai uwanga uwa. Fai ila ninatege hilalamu tagi bode, nere Kristus nomo hilou beele ubulumu wode onode.  
\v 8 Onou wa, ere hage we hilou beele malalamudu lewoya yo, nere ha laluwa nomo ensel ete malalamudu lewona yo, ono wonga tere hilou beele ere amina letigeye waha dorofe uwa wonga, fai waha no edo eeya ha langa yaae wonbona.  
\v 9 Ere amina beele waha leweyeha, ariya ji elebe beele onouhanga ege leni. Fai ete no hilou beele malalamudu letigei mata wonga, hilou beele tere amina tei dorofenga uwa wonga, ariya fai waha no edo eeya ha langa yaae wonbona.   
\p
\v 10 Ariya tere adadu isiya? Ji beele elebe leni beha fai nere ji bode huwanyanege hilobainga inyona yo, uwa, Itou no ji bona huwanya hilobainga inyona rute? Ji nere fai gelele nigou haruwe teni rute? Isagu. Ji nere fai gelele nigei nomo haruwe teenga woni wa, ji Kristus nomo haruwe fai uwa.   
\s1 Pol no aposel heigai waha nomo aasa.  
\p
\v 11 O tere baabo gane, ji tere ngalenga letigini, hilou beele ji amina malalamudu letigene waha, wa no dada fai ete heigemuwei uwa.  
\v 12 Ji hilou beele waha fai ete langa tei uwa. Nere fai ji waha bode isisiwou hiyegu uwa. Gai uwanga uwa. Yesus Kristus no nogo we hilou beele waha abitimu hiyai.   
\p
\v 13 Dada ji amina ono wene waha, tere beele iseye. Tere alai, ji Juda nebere huwanyanege ngalengawou danga bagu oojo gene. Ono boni, ji nere Itou nomo sios nomo fai-aita bagu inyabamude nigi gene. Ji nere sios waha oruwanga inyabamu nigene.  
\v 14 Ji yame asafe gane nebere fanyinege oruwanga oojowei nomo danga tafene. Ariya, fanyimu ji ono wene waha, ji nere Juda nebere magana giila baingaro, nere ji ngate gaara-gaara waha, ji nere nebere fanyinege feiya nigou.   
\p
\v 15 Onou wa, saini ji yame ngai no bisi hiyei uwau langa, Itou no ji amina hangada hiyai. Onodu no nomo aau warou langa, ji nogo nomo fai heigei nomo yaure hiyai. Onodu bona, no nogo saini hangadawai la,  
\v 16 no ji nere fai-aita fereha waha, hilou beele edo la malalamudu lenigou haruwe tei nomo bona, nomo Idau abitimu hiyai. Ariya, saini Itou no fanyimu waha ono hiyainga, ji goi fai ila isoki nigei uwa.  
\v 17 Ji nere fai amuge hidu bode aposel heigane waha nerigoni, Jerusalem manei uwa. Ji goi Arebia kantri langa yafene. Onodu boni, iinga ji ege gidu Damaskus taon langa goyene.  
\v 18 Ariya, saini haga orei eei usu wainga, ji Pita ngare beele hayei nomo boni, Jerusalem manene. Onodu boni, ji no ngare fati 15 yafene.  
\v 19 Ono wene saini waha langa, ji aposel ete-te urei uwa. Ji Jems, Anyakaro nomo bemu, no wahanga urene.  
\v 20 Ji beele elebe yerege tagini beha langa, ji ngalenga tigini leni, Itou ago langa ji tere yaawa tigei uwa.   
\p
\v 21 Ariya iinga, ji ege Siria prowins bagu, Silisia prowins bagu huwanya langa kejiwe golowene.  
\v 22 Onou wa, Kristus nomo fai-aita nere Judia distrik nomo sios langa yafade waha, nere ji hogofe uregu uwa.  
\v 23 Nere ewe beelenga ji bode benou isane, “Fai no waha amugedu ere duge kotegai, onou wa no elebe huwanyage ngalengawei nomo fanyimu, no amina inyabamuga waha nomo beele malalamudu le‑lena.”  
\v 24 Dada Itou no ji langa onowai waha nomo beele isane, onodu bode, nere no unyi isou wane.   
\c 2  
\s1 Nere aposel ila Pol bagu huwanyanege etenga wane.  
\p
\v 1 Ji yafa gene haga orei 14 usu wainga, iinga ji Barnabas ngare ege Jerusalem manere. Ji Taitus hawenenga gaara maneye.  
\v 2 Itou no nogo we ji manei nomo bona benou abitimu hiyai. Ariya, saini ji Jerusalem langa yafene waha, ji sios nebere fai aroro wahanga bagu beele hayene, ji hilou beele nere fai-aita fereha, malalamudu lenigi gene waha hai nagene. Ji benou isene, gamaji haruwe ji ononi waha, amina fere ji ono wene waha ewe usu woga.  
\v 3 Ariya, Taitus no ji ngare yafere waha no Grikha fai. Onou wa, nere ere gogala karu fuwei nomo lehigegu uwa.  
\v 4 Ngalenga, nere yaawa baabo gane ila, ewe huwaridu ebere kotowou huwanya langa mayane. Yesus Kristus no ere nuuni beele nomo dage higouha gidu haigedu, ono higainga hilobainga yafaya waha, nere ebere fanyige yebu urei nomo bode mayane. Nere fai waha ere ege dage higode onode.  
\v 5 Onou wa, nere Taitus gogala karu fuwei nomo beele lewane waha, ere edo nigei uwa. Ere nebere beele huuna la menanga yafei uwa. Ere benou gau higina, hilou beele nomo ngalenga beele waha adai ubuluwou. Onodu tere gai-gai waha tigini oojo wagu.   
\p
\v 6 Nere fai ila sios nomo fai aroro dorofe yafade. Ji yage yame ninafe langa, nere unyinege anyakaro bagu yo, uwa yo, wa dada ewe. Itou no fai nomo unyi bona ada isi-isina. Onou wa, nere fai unyinege bagu waha, nere yame beele ete ege turi hayegu uwa.  
\v 7 Gai uwanga uwa. Nere urane wa, Itou no Pita, nere Juda fai hilou beele lenigei nomo haruwe tuwai dorofe, Itou no ji nere fai-aita fereha, hilou beele lenigei nomo haruwe hiyai.  
\v 8 Yo, Itou no Pita Juda gamanege langa aposel haruwe tei nomo bona danga tuwai, onou dorofenga, Itou no ji nere fai-aita fereha, gamanege langa aposel haruwe tei nomo bona danga hiyaiha.  
\v 9 Ariya, fai‑aita bagu nere Jems wainga Pita wainga Jon, nere sios nomo fai aroro dorofe nerige gane, onodu saini nere fai waha Itou no ji bona aau warainga haruwe beha hiyai waha isidu bode, nere ji Barnabas ngare sigani hiridu bode, nebere bainege tigini dorofe hairaneha. Ere oruwanga huwanyage etengadu boya, beele benou ngado weye, ere nga edo nere fai-aita fereha gamanege langa haruwe te gederenga, nere nage edo Juda gamanege langa haruwe todbode.  
\v 10 Ariya, nere beele etenga menenga lehirane. Nere gau wane wa, ere fai‑aita dadanege uwau nebere sios langa yafade waha hoyo nigou haruwe tei nomo lehirane. Ji amina langa, haruwe onouha waha tei nomo edega weneha, ariya ji gai danga tafa boni ononi.   
\s1 Pol no Pita nomo nyabuluwou malalamu fuwai.  
\p
\v 11 Ariya iinga gainga, saini Pita no Antiok taon langa mayainga, ji no hogo langa tigini honggoro tuwene, taate bona, no fanyimu tigini uwa waha onowaiha.   
\p
\v 12 Saini nere Jems nomo gane mai heigegu uwa inyi gainga, Pita no fai-aita fereha bagu da gaara nyi gane. Ariya, saini nere mai heiganenga, Pita no Kristen nere genege gala karuwei nomo fanyimu bode danga tafa gane waha umuge nigai. Onodu bona no fai-aita fereha bae nigidu bona, ege ada fada nigigai.  
\v 13 Nere Juda ila fere, yaawawou fanyimu waha no ngate gaara ono wane. Ono wanenga, iinga gainga nere waha nebere yaawawou fanyinege Barnabas nomo ninau fere kuse fuwai.  
\v 14 Ariya, nere hilou beele tigini oojo wegu uwa, saini ji waha uredu boni, nere agenege langa, Pita benou letuwene, “Ne Juda nebereha fai ete. Ariya, ne fai fereha dorofe, nebere fanyinege oojoni, ne Juda nebereha fai ete gane dorofe uwa. Onou waha, ne taate boni, nere fai-aita fereha, Juda nebere fanyinege oojowei nomo danga tafa nigini?”   
\s1 Fai no Yesus bona huwanya ngalengana waha no fai tigini heigena.  
\p
\v 15 Ngalenga, ere Juda, ere Juda nebere gane langa heigeye. Ere fai fereha langa heigei uwa, wa nere fai une tafagou waha.  
\v 16 Ariya ere isiya, fai no Moses nomo nuuni beele oojona waha, Itou no hugu waha langa, no fai waha fai tigini tuwei uwa. Fai no Yesus Kristus bona huwanya ngalengana wahanga, Itou no fai tigini tu-tuna. Ere fere, Yesus Kristus boya huwanyage ngalengawai. Wa taate bona, ere isiya, Itou no jala wahanga langa, no ere fai tigini higei nomo edo, wa nuuni beele oojowei nomo jala langa uwa. Wa taate bona, nere nuuni beele oojo dewei nomo jala langa, Itou no fai ete fai tigini tuwei nomo edo uwa.  
\v 17 Saini ere Kristus boya huwanyage ngalengawou jala waha oojodu, Itou ago langa fai tigini heigedu boya, ere benou ureya, ere Juda fere une tafagou fai, nere fai fereha dorofenga. Ariya ere benou lewei nomo edo rute? Kristus nogo une waha ono ganga danga bagu heigona onona? Gai uwanga uwa. Ere onou lewei nomo edo uwa.  
\v 18 Ji nuuni beele nomo huuna langa yafei nomo fanyimu usumudu, iinga ji fanyimu waha ege jaimuni wa, ji yage ji une tafagou fai heigeni.  
\v 19 Wa taate bona, nuuni beele no ji umei nomo jala langa tafa higanga, nuuni beele ago langa, ji fai umai dorofe yafani. Onodu jala waha langa, ji Itou bagu agefe auma yafani. Ji nauge abalakawou langa, Kristus ngare kungale were, onodu ji no ngare umedu,  
\v 20 ji agefe auma yafou eege tene. Ariya, agefe auma yafou eege waha ji yage yame uwa. Kristus no ji huwanyafe langa ago auma yafana. Onodu elebe ji fanyimu oruwanga, haruwe oruwanga oula beha langa ononi waha, ji huwanyage ngalengawou nomo jala langa ononi. Itou Idau no ji gaude hidu bona, ji hoyo hiyei nomo bona, no nogo nomo ago auma yafou awai waha bona huwanyafe ngalengana.  
\v 21 Ji Itou nomo aau warou dada ewe dorofe ono tuwehenga heigei nomo ji awani. Moses nomo nuuni beele no ere ono higi gonga, ere Itou ago langa fai tigini heigei nomo edo wage, Kristus no ewe onou umage.   
\c 3  
\s1 Nuuni beele oojowei nomo fanyimu bagu, huwanyage ngalengawei nomo fanyimu bagu.  
\p
\v 1 Tere Galesia fai dabutayou, ere Yesus Kristus tere abitimu tigeyeha. Tere tage agetege magana langa, no nauge abalakawou langa kungaledu inyi gainga ureye dorofe. Faiwei no elebe tere tebere ninatege hilalamu tagaha?  
\v 2 Ji tere dada etenga boni isoki tigoni ononi. Tere Hauri Guuni taate jala langa tigini teiha? Nuuni beele oojowou langa teiha yo? Uwa, Hilou Beele isidu boya, huwanyatege ngalengawou jala waha langa teiha?  
\v 3 Tere dabutayou heigeyaha yo? Tere tebere golowou, Hauri Guuni nomo danga langa hugu waridu boya, elebe tere tage tebere danga langa usumu wagu ganga onoya yo?  
\v 4 Ariya ou amina tere langa heigai waha, tere ou waha ewe auleye iya yo? Ariya ji tere ewe aulei uwa ini.  
\v 5 Itou no tere Hauri Guuni tigi bona, dodokawou tere gama langa tafanga waiha. No taate bona onou onowaiha? No tere nuuni beele oojo weyenga waha isidu bona, onou onowaiha yo? Uwa, tere hilou beele isidu boya, huwanyatege ngalenga wainga, waha bona isidu no onou onowai yo?   
\p
\v 6 Itou nomo buk langa beele benou inyina, “Abraham no Itou nomo beele bona huwanya ngalengawai. Ono wainga, Itou no fai tigini tuwai.”  
\v 7 Onou waha bona, tere benou isagu ganga, nere fai hilou beele bode huwanyanege ngalengana waha, nere Abraham nomo magana tigini.  
\v 8 Itou no amina la benou isai, iinga nere fai-aita fereha waha, nere hilou beele bode huwanyanege ngalenga wogunga, no fai-aita tigini nigei nomo bona ninau isai. Onou waha bona, no gai aminanga, no hilou beele malalamudu bona Abraham letuwai, Itou nomo buk langa lena dorofe, “Ne langa, Itou no nere fai-aita oruwanga figini nigonbona.”  
\v 9 Abraham no huwanya ngalenga wainga, Itou no figini tuwai. Onou dorofenga, nere fai-aita oruwanga huwanyanege ngalenga wogungana waha, Itou no nere figini nigonbona.  
\v 10 Ariya, nere fai-aita bagu oruwanga, nuuni beele oojowei nomo fanyimu waha langa, nere edo la Itou ago langa fai-aita tigini heigei nomo ide waha, Itou no fai-aita waha oruwanga inyabamu nigonbona. Wa taate bona, Itou nomo buk langa beele benou inyina, “Fai ete no beele oruwanga nuuni beele nomo buk langa inyina waha, tigini ada oojowei mata bona wonga, Itou no fai waha inyabamu tuwonbona”.  
\v 11 Itou nomo buk langa beele benou inyina, “Nere fai huwanyanege ngalengade waha, Itou no nere fai waha fai tigini nigonga, nere agenege auma yafodbode.” Onou waha bona, beele beha no ere tigini benou foodu abiti higina, Itou no fai ete nuuni beele oojo wonga, no fai tigini tuwei nomo jala uwau.  
\v 12 Nuuni beele oojowei nomo jala waha, no huwanyage ngalengawei nomo dada uwa. Wa, no nogo nomonga dada. Taate bona, Itou nomo buk langa beele benou lena, “Fai no nuuni beele oruwanga oojona waha, no ago auma yafonbona.”   
\p
\v 13 Nuuni beele no benou lena, ere fai oruwanga nuuni beele nomo beele oruwanga ada oojoya waha, ere inyabawei nomo. Onou wa, ere hoyo higei nomo bona, Kristus no nogo unyi beha tai, “inyabawou fai” onodu no ere ege gidu haigai. Itou nomo buk langa beele benou lena, “Nere fai oruwanga nauge langa kungalewou waha, Itou no nere fai inyabawei nomo dorofenga nerigena.”  
\v 14 Itou no Abraham figiniwou tudu bona, fai-aita bagu oruwa foinga ono nigonbona lewai. Onodu haruwe Yesus Kristus tai waha langa, elebe figiniwou waha fai-aita oruwa langa amina heigai, ere oruwanga hilou beele boya edo huwanyage ngalenga wonga, Hauri Guuni tei nomo, Itou no amina lewai dorofe.   
\s1 Itou nomo Nuuni beele, no Itou nomo beele baara tawou ada fasaka wonbona.  
\p
\v 15 Oo baabo gane, ji elebe ere fai ebere fanyige boni leni. Fai ete no umei nomo ninau isei mata bona, no nomo magana gane no nomo dada haawede nagei nomo beele yeregona wa, no nomo beele waha no beele baara tawou ete dorofe. Onou waha bona, fai ete-te no beele ila ege walanga ada turi wonbona. Onodu fai ete no benou ada le-lena, “Ere beele baara tawou waha nomo beele ada oojo woboya.”  
\v 16 Ariya, Itou no amina dada hilobainga, iinga heigonbona waha bona lewai. Beele baara tawou waha, Itou no Abraham idau ngare nirai. Itou nomo buk langa benou lewei uwa, “Ne name magana gane langa.” No magana baingaro bona lewei uwa. No etenga bonanga ledu bona, no benou lewai, “Name magana langa.” Ariya magana waha no Kristus.  
\v 17 Ariya, ji yame beele hugu benou. Amugedu Itou no Abraham langa beele baara tawai. Onodu saini haga orei 430 goyainga, nuuni beele heigai. Nuuni beele no gai huunta heigai waha, no Itou beele baara tawou amina tafai waha ada feta wonbona. No beele baara tawou Itou no amina tafai waha, ada uwamu wonbona.  
\v 18 Ere nuuni beele oojodu boya, dada Itou hangada hagai waha elege yaha wonga, ere beele baara tawou nomo jala langa elegei uwa. Ariya, ere isiya, Itou no dada waha, Abraham tuwei nomo bona beele baara tawaiha.  
\v 19 Onou wa, taate bona nuuni beele inyina? Wa benou. Itou no une nomo hugu edo malalawei nomo gau tuwai. Onou waha bona no amugedu beele baara tawou waha tudu bona, iinga Itou no nuuni beele fere tuwai. Ariya, no nuuni beele waha inyi gonga goi magana Itou no amina dada tuwei nomo bona beele baara tawai waha heigonbona gau tuwai. Itou no nuuni beele waha ensel nigainga, nere gama fai ete malalamudu letuwane, ono wanenga gama fai no ere higai.  
\v 20 Ariya, fai ete no nogo haruwe ete tei nomo gau bona wonga, no haruwe waha gama fai ete ada tuwonbona. Ariya, Itou etenga no nogonga beele baara tawaiha.   
\s1 Nuuni beele no ere haigedu, Kristus bagu goyei nomo oofa higou amege.  
\p
\v 21 Ariya, ji benou lewei nomo ononi, nuuni beele no beele baara tawou waha nomo honggoro fai dorofe amina Itou tafai rute? Gai uwanga uwa. Itou no nuuni beele hogo fere ete, ere agege auma yafou higei nomo edo waha higou wage, ariya nuuni beele oojowei nomo fanyimu waha edo langa ono higagenga fai-aita tigini heigedege.  
\v 22 Onou wa, Itou nomo buk no benou lena, “Une no nere fai-aita oruwanga dage nigai,” ono wainga, Itou no dada waha awa tuwainga heigai, Itou no fai‑aita bagu Yesus Kristus bode huwanyanege ngalengawou waha, dada nigei nomo bona beele baara tawai waha, ere fai‑aita huwanyage ngalengawou ere dada waha edo elegoboya.   
\p
\v 23 Ariya, huwanyage ngalengawou saini heigei uwa inyi gainga, nuuni beele no ere dage higidu inyai. Ono wainga, ere dage higou langa yafa geyenga goi, huwanyage ngalengawou nomo saini malala heigaiha.  
\v 24 Ariya, nuuni beele no ere ebere oofa higou amege dorofe inyi bona haigedu Kristus bagu goyonga, ere hilou beele boya huwanyage ngalenga wedenga, Itou no ere edo fai-aita tigini higon bona.  
\v 25 Ariya, elebe huwanyage ngalengawou nomo saini heigaha, ere ege oofa higou amege nomo huuna langa yafei uwa.   
\s1 Huwanyage ngalengawou langa, ere Itou nomo magana gane heigeye.  
\p
\v 26 Ariya, tere oruwanga Yesus Kristus boya huwanyatege ngalenga wainga, no fada tuweye, onodu fanyimu waha langa, tere Itou nomo magana gane heigeye.  
\v 27 Tere fai-aita yaage bisou tedu boya, tere Yesus fada tuweye waha, tere oruwanga fai no nomo kolos ufaro tanina dorofe, tere Yesus onou taneye.  
\v 28 Ariya, Kristus nomo gane nere Juda, Grik bagu uwau. Nere haruwe magana ewe yo, nere fai-aita nebere gauwou langa yafade waha fere uwau. Nere fai yo aita yo waha fere uwau. Tere oruwanga elebe Yesus Kristus langa etenga yafaya.  
\v 29 Ariya, tere Kristus nomo fai-aita yafaya wonga, tere Abraham fere nomo magana gane yafaya. Amina Itou no Abraham nomo gane dada elegei nomo beele baara tawai waha, tere wahanga dada waha elegei nomo fai-aita yafaya.   
\c 4  
\s1 Kristus nomo haruwe langa, ere haruwe magana, Itou nomo magana heigeye.  
\p
\v 1 Ji yame beele wa benou. Umamu no nomo idau etenga wonga, ariya iinga huunta langa magana waha umamu nomo dada oruwanga elegonbona. Wa benou, dada waha no nomo magana bura tafou dorofe inyide. Ariya, saini magana waha no gai giila yafana wa, no umamu nomo haruwe magana dorofe yafana.  
\v 2 No oofa nigou fai bagu, nere hoobu fai bagu, nebere huuna langa yafa gonga goi umamu no saini hangadawai waha langa edo wonbona.  
\v 3 Ariya, ere fere onounga. Saini ere magana mene-mene dorofe yafeye waha, nere hauri taene nomo dada bagu, oula nomo dada bagu oofa-oofade waha nebere haruwe magana ewe dorofe yafeye.  
\v 4 Onou wa, Itou no saini hangadawai, tigini waha langa Itou no nomo idau huuru tuwainga mai. Aita bisi tuwainga, no fai heigedu bona nuuni beele huuna langa yafai,  
\v 5 no ere fai-aita nuuni beele huuna langa yafeye waha, ege ejiya higidu bona, ono higonga ere Itou nomo magana gane heigei nomo bona.   
\p
\v 6 Ariya, elebe tere Itou nomo magana gane yafaya. Onou waha bona, Itou no nomo Idau nomo Hauri huuru wainga, ere ebere huwanyage langa mai, Hauri waha ono higi ganga ere Itou yauredu benou letu-tuya, “Aba, Jijei”.  
\v 7 Onou waha bona, ne ege haruwe magana ewe yafei uwa. Itou no ono hinanga, ne nomo magana heigenaha. Ariya, ne Itou nomo magana yafei mata bonahe wonga, ne isau, ne no nomo dada hilobainga elegau ganga.   
\s1 Pol no nere Galesia bona aau danga bagu warai.  
\p
\v 8 Amina, tere Itou isi tuwegu uwa langa, tere dada itou tigini uwa waha, nebere haruwe magana ewe dorofe yafeye.  
\v 9 Ariya, elebe tere Itou boya amina isiyaha. Ji benou letigoni hilou rute, Itou no tere isi tigaha. Onou waha bona, tere taate boya ege gurutudu gidu goi nere hauri inyaba, danganege uwau waha nebere haruwe magana ewe heigagu ganga onoya?  
\v 10 Tere gai‑gai bori nomo fati aroro bagu, ole eege bagu, haga orei eege nomo bori nomo fati anyakaro waha nebere nuuni beele oojo wagu ganga ninatege isi-isiya.  
\v 11 Ji tere fanyitege onoya waha boni ninafe isidu umugeni. Gamaji ji haruwe tere gamatege langa tene waha, ewe goi usu woga.   
\p
\v 12 O tere baabo gane, tere ji dorofe heigagu ganga boni danga bagu isoki tigini. Ji yage, ji nuuni beele awadu boni, ji tere dorofe heigene, saini waha langa tere ji nyabuluwou ete ono hiyegu uwa.  
\v 13 Tere ninatege gai isiya yo? Ji taura ete hogo ferete te hiyainga, tere amugedu hilou beele malalamudu letigeneha.  
\v 14 Ji yame geefe gala no danga uwa, waha bona no tere ou anyakaro tigai. Ariya, tere ji moge hi boya tere ji bagu yafei nomo hogonyi tigei uwa. Tere Itou nomo ensel ete dorofe yo, tere Yesus Kristus nogo hauya dorofenga, tere ji haifeye.  
\v 15 Saini waha langa, tere edega boya, tere ji boya huwanyatege hilobainga inyai, ariya elebe tere tebere edegawou waha alanga inyina? Ji tere beele ngalenga letigini, saini waha langa, tere ji hoyo hiyei nomo gau anyakaro tigai, tere tebere agetege fatu kolewei nomo edo wage wa, tere koledu bonage ji hiyage.  
\v 16 Adadu? Ji beele ngalenga tigini waha malalamudu letigi genenga, waha no ji ono higanga, tere tebere honggoro fai heigeni yo?   
\p
\v 17 Isagu, fai tere gelele tigingade waha, nere tere hoyo tigei nomo ninanege uwau. Uwa. Nere tere kolili tigogunga, tere nerenga hoyo nigei nomo ninatege isagu ganga bode onode.  
\v 18 Ere nere oruwa fanyimu hilobainga ono nigei nomo boya, ninage danga bagu isei mata woya wa hilobainga. Tere gai-gai fanyimu waha ono wagu, ariya, saini ji tere bagu yafa gehenga wahanga la uwa.  
\v 19 O yame magana gane, ji jimiri ege isini, aita magana bisei nomo bode jimiri tede dorofe, taate bona, ji tere Itou nomo magana gane tigini, Kristus nogo dorofe heigagu ganga boni gau hina.  
\v 20 Agetege gami, ji elebe ege tere bagu yafei uwa. Ji tere bagu yafei mata wege wa, ji beele menanga hilou letigege. Ji tere boni aau yari dena, ji tere adadu hoyo tigoni waha, ji ada isini.   
\s1 Hagar Sara ngare, neire muuji beele.  
\p
\v 21 Tere fai nuuni beele nomo huuna langa yafagu ganga onoya waha, tere elebe lehiyagu. Tere nuuni beele nomo beele ada isiya rute?  
\v 22 Itou nomo buk no benou lena, Abraham no idau gane nga nononga. Haruwe aita ewe Hagar, no fai magana ete bisai. Ono gainga, aita no yafai waha ete bisai.  
\v 23 Haruwe aita ewe waha nomo magana, no fai-aita bagu magana heigemu-heigemude jala onou langa heigai. Ariya, aita nomo gauwou langa ewe yafai waha nomo magana no Itou beele baara tawainga heigai.  
\v 24 Ariya, aasa waha huwanya langa no muuji beele bagu. Aita nga waha, nere beele baara tawou nga waha isisi nirou. Hagar no Sainai muju nomo beele baara tawou isisi wainga, nomo magana gane nere haruwe magana ewe heigane.  
\v 25 Ariya, Hagar no Sainai muju, Arebia kantri waha isisina. Onodu fere, no Jerusalem elebe inyina waha isisina. Ariya, Jerusalem waha no haruwe aita ewe no nomo magana gane bagu yafade.  
\v 26 Ariya, Jerusalem ete ha laluwa langa inyina waha no nomo gauwou langa ewe inyina. No ere ebere anyage.  
\v 27 Itou nomo buk no benou lena, “Aita agene gami bagu, ne magana ada bisi-bisini, ne dabu edegawau. Aita ne magana bisei nomo jimiri isei uwa waha, ne huwanyate hilou inyou. Ne dabu moone te bonahe, edega bonahe, uui wau taate bona, ne aita fai bagu nomo magana feiya nigou, ne magana gai baingaro heigemu wau ganga.”  
\v 28 O baabo gane, tere Aisak dorofe. Itou nomo beele baara tawou langa, tere nomo magana gane heigeye.  
\v 29 Ariya, magana no nere fai-aita bagu magana heigemu-heigemude jala waha langa heigai waha, no magana Hauri Guuni nomo danga langa heigai waha inyabamu tuwai. Onodu elebe fere, fanyimu onouhanga inyina.  
\v 30 Itou nomo buk no adadu lena? No benou lena, “Haruwe aita ewe waha nomo idau ngare so niragu. Haruwe aita ewe waha nomo idau no, aita nomo gauwou langa ewe yafana waha nomo idau, no nomo umamu ngare neire dada matau adai elegou.” Itou nomo buk no onou lena.  
\v 31 Ariya, baabo gane, ere isiya, ere haruwe aita ewe waha nomo magana gane uwa. Ere aita nomo gauwou langa ewe yafana waha nomo magana gane.   
\c 5  
\s1 Ere tigini ebere gauwou langa yafei nomo.  
\p
\v 1 Kristus no ere nuuni beele nomo huuna langa adai yafei nomo bona, ono higainga ebere gauwou langa yafei nomo heigeye. Onou waha bona, tere danga bagu oto wagu. Tere nere fai adai awa nigadenga, tere ono tigogunga, haruwe magana ewe dorofe ege heigagu.   
\p
\v 2 Isagu. Ji Pol, ji tere letigini, tere nere awa nigadenga, tere tebere getege gala karu tagei mata wogunga wa, ariya Kristus nomo haruwe no tere menenga te ada hoyo tigonbona. Gai uwanga uwa.  
\v 3 Tere fai oruwanga, tere nere awa nigeyenga, tebere getege gala karu tagane waha, ji ege beele malalamudu benou letigon boni, tere fanyimu onou onowei mata weye wonga, wa tere nuuni beele fere oruwanga oojo wagu ganga.  
\v 4 Ariya, tere nuuni beele oojo gadenga, Itou no jaala waha langa tere fai tiginiwou letigei nomo gau bonade wonga, wa tere Kristus awa tuyaha. Ono boya, tere Itou nomo aau warou waha fere awa tuyaha.  
\v 5 Hauri Guuni nomo danga langa, ere Itou boya huwanyage ngalengana waha bona no ere fai-aita tiginiwou higei nomo boya ere itari tuya.  
\v 6 Fai no Yesus Kristus langa yafei matana wonga, ariya genege gala karuwou nomo fanyimu waha no dada ewe. Fai no gogala karuwei uwa waha nomo fanyimu fere no dada ewe. Onou wa fai no huwanya ngalengana waha nomo fanyimu, no nere ila gau nigei nomo jaimu tuna wa no dada hilobainga tigini.   
\p
\v 7 Amina, tere Kristus nomo jala langa golode geye. Onou wa, elebe faiwei no jala ta taganga, tere beele ngalenga tigini waha oojo wegu uwa?  
\v 8 Tere ninatege isou elebe oojoya waha no, Itou tere yaure tigi-tigina no langa mei uwa.  
\v 9 Isagu. Yis menakele mene, no beret oruwanga ono nigi ganga ngasage-ngasagede.  
\v 10 Ji huwanyafe benou ngalengana, Anyakaro no tere hoyo tigi gonga, tere yame ninafe oojo bonade tere ninatege isou fere ete ada yaasu wagu ganga. Fai wei no tere tebere ninatege hilalamu tagina waha, ji ada isini. Onona wa buyona, fai waha no nogo nomo nyabuluwou waha nomo agou inyaba tonbona.   
\p
\v 11 O baabo gane, ngalenga ji fai genege gala karuwei nomo beele gai malalamudu lenigi‑nigini wonga, ariya nere taate bode ji gai inyabamu hiingade? Ji nere fai genege gala karuwei nomo boni beele leboni wonga, nauge abalakawou nomo beele waha, no fai nebere ninanege ege ada inyabamu nagona.  
\v 12 Nere fai waha, tere tebere ninatege hilalamu tagi bode, nere tebere getege gala karu tagei nomo fanyimu bode danga tafade. Onode wa, hilobainga nere fai waha, nere nage nebere genege gala karu wogu.   
\p
\v 13 Ngalenga, baabo gane, Itou no tere tebere gauwou langa yafei nomo bona yaure tigaiha. Onou waha, gamaji tere ninatege benou isagu ganga, “Ere ebere gauwou langa yafaya, onou waha boya, ere huwanyage asari nomo fanyimu edo ono woboya.” Uwa. Tere ninatege benou adai isagu. Tere etenga‑etenga Itou nomo fai-aita bagu nebere haruwe magana ewe dorofe yafagu, ono bonade tebere huwanyatege nere nigagu.  
\v 14 Nuuni beele oruwanga, beele etenga beha nomo huuna langanga jiride, “Ne nage boni gau hinina dorofenga, ilibane gane onounga gau nigau.”  
\v 15 Ariya, tere tage gamatege langa honggoro guru bonade kejiwe wara wagu waha, tere ure dewagu. Gamaji tere oruwanga yaae wagu ganga.   
\s1 Hauri Guuni nomo fanyimu bagu, huwanyage asari nomo fanyimu bagu.  
\p
\v 16 Ji yame beele wa benou, tere Hauri Guuni awa tuwadenga, no tere tebere golowou jala abitimu tigonbona. Tere onou onowei mata wade wonga, tere huwanyage asari nomo gauwou ada oojo wagu ganga.  
\v 17 Ere isiya, huwanyage asari no Hauri Guuni ilei tuwona onona, ono ganga Hauri Guuni no huwanyage asari ilei tuwona onona. Nere ngadu honggoro guru-gurudere. Onou waha bona, dada tere onowei nomo gau tigina waha, tere onowei nomo edo uwa.  
\v 18 Ariya, tere Hauri Guuni oojo tuwei mataya wonga, tere nuuni beele nomo huuna langa yafegu uwa.   
\p
\v 19 Tere huwanyage asari nomo fanyimu amina iseiha. Wa nere fanyimu hogo fere-fere benou waha, longi fanyimu bagu, fanyimu jijiga bagu, fanyimu inyaba onowei nomo huwanyage jayou bagu,  
\v 20 nere yaawa itou unyinege isouwou bagu, henowa hogo fere-fere tafou bagu, honggoro fanyimu bagu, houge mai gonga honggoro guruwou bagu, huwanyage inyabawou, agege warou, onodu ne nage boninga isini fanyimu waha, beele langa feto-feto guruwou, fai firigagamu nigou fanyimu,  
\v 21 nere fai yafadede waha bode hounege mayou fanyimu yaage nyidu sipakdu edega bode ui bode golowou fanyimu waha, nere dada hogo fere-fere onou waha. Ariya, ji tere amina letigene, onounga elebe ege beele wahanga letigini. Fai oruwanga fanyimu onouha onode waha, nere Itou nomo huuna langa yafou huwanya langa ada goyodbode.   
\p
\v 22 Ariya, Hauri Guuni no ere fanyimu hilobainga benou waha onowei nomo huwanyage jaimu hagi-hagina, nere fai-aita oruwa gaude nigei nomo fanyimu, edegawei nomo fanyimu, huwanyage foinga inyei nomo fanyimu, houge fasadu adai mayei nomo fanyimu, fai hoyo nigi boya fanyimu hilobainga ono nigei nomo fanyimu, gai-gai tigini golo dewei nomo fanyimu,  
\v 23 foinga yafei nomo fanyimu, huwanyage asari nomo gauwou ileiwei nomo fanyimu. Nuuni beele ete fanyimu onou waha karu nigei uwa.  
\v 24 Nere fai-aita Kristus nomo gane waha, nere oruwanga huwanyage asari nomo gauwou bagu, agenege warou inyaba bagu, waha oruwanga tedu bode, nauge abalakawou langa waranenga umaiha.   
\p
\v 25 Hauri Guuni, no ere agege auma higi-higina, onou waha bona, ere Hauri Guuni awa tuwedenga, no ere ebere golowou oruwanga tiginimu hagona.  
\v 26 Ere hage ebere unyige ewe adai jaimu woya, nere ila warou jaimuwei nomo huwanyanege adai jaimu nagei nomo, onodu ere ila nebere dada boya agege adai warou.   
\c 6  
\s1 Ne da uwei adoha tauni waha, ne da hilou onouhanga tau ganga.  
\p
\v 1 Tere baabo gane, tere onou isiya tebereha ete no une tafei mata wonga, ariya tere fai Hauri Guuni oojo tuya waha, tere fai waha onowou foinga langa ono tu bonade, no nomo fanyimu tiginimu fuwei nomo hoyo tuwagu. Onodu tere tage bonade fere ure dewagu. Gamaji Satan no tere fere wala-wala tigonga, une langa mebodu wagu ganga.  
\v 2 Tere fai-aita ila hoyo nigidu, nebere ou aulagu. Ono wadenga, onowou waha langa, tere Kristus nomo nuuni beele edomu dewagu ganga.  
\v 3 Fai ete, no unyi bagu onou isina waha, ariya no unyi uwau, fai waha no nogo yaawa tuna.  
\v 4 Fai oruwanga nere nebere haruwe hilou yo, uwa yo waha, nere nage haawe wogu. Fai no onou ono wona waha, no nogo nomo fanyimu bona edo edega bona, no nomo fanyimu fai ete nomo fanyimu bagu adai haawe wona,  
\v 5 taate bona, nere fai etenga-etenga oruwanga fanyimu nere nage onode waha nomo ou aulode bode.   
\p
\v 6 Fai no Itou nomo beele isisiwou tena waha, no nomo dada hilou-hilou oruwanga waha nomo ulate, fai no isisiwou tuna waha tuwou.   
\p
\v 7 Gamaji tere tage-tage yaawa guru bonade, tere ninatege benou isagu ganga, tere Itou edo langa yaawa tuwagu ganga. Tere onou onowei nomo edo uwanga uwa. Ne name haga langa da uwei adoha taunaha wonga, da hogo ne taunaha onounga heigonbona.\fig |alt="Harvest" src="cn02110b.tif" size="span" loc="Ga 6.7" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Galesia 6.7" \fig*  
\v 8 Ariya, fai ete no nogo nomo huwanya asari nomo gauwou oojowei mata bona wonga, ariya no nomo huwanya asari nomo onowou waha no da inyaba heigemu wonga, no gai inyaba dewonbona. Ariya, fai no Hauri Guuni nomo fanyimu oojowei mata bona wonga, Hauri Guuni no fai waha ago auma yafou heigemu fuwonga, no gai-gai yafade wonbona.  
\v 9 Onou waha bona, ere onowou hilobainga onowei nomo hogonyi adai higou. Ere haruwe tei nomo tuwage ada garewei mata bona wonga, ariya da hilou elegei nomo saini langa, ere da hilobainga tigini waha elego boya.  
\v 10 Onou waha bona, taate saini langa ere edo la, onowou hilobainga fai-aita bagu ila ono nigei nomo wonga, onowei nomo. Ono boya, ere fai-aita, nere Anyakaro bode huwanyanege ngalengade waha, onowou hilobainga la ono nigei nomo boya danga tafei nomo.   
\s1 Pol no Kristus nomo nauge abalakawou waha bona, edega dewai.  
\p
\v 11 Ariya, beele matau beha ji yage yeregene. Ji yeregou aroro langa beele yeregene waha uragu.  
\v 12 Isagu. Nere fai waha tere getege gala karu tagei nomo danga tafade, nere onou onode waha, taate hugu bode, nere unyinege anyakaro fai ila agenege langa tei nomo bode. Nere umuge bode ninanege benou isi‑iside, “Gamaji fai ila nere benou isi higoguga, ere Kristus nomo nauge abalakawou boya huwanyage ngalengana, idu inyabamu higode ono woguga.”  
\v 13 Nere fai, Juda nebere naani taane waha, nere nage nuuni beele ada oojode-dede. Ariya, nere tere tebere getege gala karu tagidu bode, nere dada tere getege gala langa onode waha langa, unyinege anyakaro tei nomo ono-onode.  
\v 14 Ariya ji nu, ji yage unyife yo, fai ete unyi yo, ada jaimu wonboni. Ji Yesus Kristus nogonga unyi jaimu wonboni. No nauge abalakawou langa umaiha, ji waha boninga edegani. Yesus Kristus no nauge abalakawou langa haruwe onowai waha, ji yame isou langa, oula beha nomo onowou no umaiha, onodu, ji yage nauge abalakawou langa umeneha dorofe, ji ege oula beha nomo onowou ada oojo wonboni.  
\v 15 Ariya, elebe genege gala karuwei nomo fanyimu waha no dada ewe, onodu genege gala karuwei uwa nomo fanyimu fere no dada ewe. Itou no ere ono higanga fai-aita eege heigeyaha, wahanga no dada tigini.  
\v 16 Nere fai-aita, ninanege waha yaasu bode oojode waha, Itou no edo nere waha bona aau waronga, no nebere huwanyanege ono nagonga foinga inyonbona. Nere fai-aita waha, nere Itou nomo Israel gane tigini.   
\p
\v 17 Ji fai ete no ege ou hiyei nomo gau hiyei uwa. Nere fai ji yarane waha nomo hamba ji geefe gala langa inyide waha benou abitimude, ji Yesus Kristus nomo haruwe fai tigini.   
\p
\v 18 O baabo gane, ere ebere Anyakaro Yesus Kristus nomo aau warou no edo, tere etenga-etenga tebere anutege bagu inyou. Ngalenga.