\id ACT - Ogea NT (PNGBTA); Don Adep and Marib Fanua; 13-September-2013 \h Aposel \toc2 Aposel \toc1 Aposel \mt1 Aposel \c 1 \s1 Yesus no Hauri Guuni huuru tuwonga monbona beele baara tawai. \p \v 1 O Tiofilas, ji buk beha la amina yeregene, ji beele yeregene waha, dada oruwanga Yesus no onowai, no fai-aita bagu isisiwou oruwanga nigai, gai amina langa \v 2 mai fati Itou no Yesus haudu ha laluwa la manai waha langa edowai. Dada waha no aposel hangada nigai langa heigai, onodu Hauri Guuni nomo danga la nere haruwe hugu fere-fere todbode lenigai. Onodu iinga huunta langa Itou no haudu ouwe la manai. \v 3 Ngasunga no jimiri tedu bona umedu, iinga no ege ago auma tedu, aposel bagu heigai. Onodu no ago auma yafana waha isi dewei nomo bona, dada baingaro onowai. Fati 40 oruwanga nere no urane, ono wanenga, no Itou nomo huuna langa yafou waha bona lenigai. \v 4 Saini no nere bagu yafa bona, no benou lenigai, “Tere Jerusalem adai awa tuwagu. Dada Jijei no tere tigonbona lewai waha itari wagu, amina ji letigene waha. \v 5 Jon no fai-aita bagu yaage langa yaage bisemu nigai. Ariya, elebe tere Hauri Guuni langa yaage bisou taagu ganga fati bainga inyei uwa.” \p \v 6 Saini waha langa aposel nere arotenga komodu bode isoki tuwane, “Anyakaro, ne elebe saini beha langa, ne kantri Israel ono tuwahenga ege danga bagu heigonga, king no oofa tuwon bona yo uwa?” \v 7 Ono wanenga nebere beele benou gidu lenigai, “Jijei no saini bagu fati bagu hangadawai wa, tebere isei nomo dada uwa. No nogo dada waha oofana. \v 8 Waha bona, iinga Hauri Guuni no medu tere langa yafa gonga, tere danga taagu ganga. Onodu Jerusalem langa, Judia nebere haumu oruwa langa, Samaria distrik langa, ji yame beele malalamudu lebonade goi ha-ha oruwa langa edomu wagu ganga.” \s1 Yesus no ha laluwa langa manai. \r (Mak 16.19-20 onodu Luk 24.50-53) \p \v 9 Yesus no beele waha lenigi boro wainga, nere feele tudu oto ganenga, no ha laluwa langa manai. Ono gainga agau ete maidu kutau tuwainga, nere ege uregu uwa. \v 10 No mani faga gainga, nere gai onounga taene igei tudu oto ganenga, fai nga nere kolos kaamba bagu fasadu onou maidu nere gamanege langa oto ware. \v 11 Nere oto bodere leware, “Tere Galili fai, tere taate boya ewe onou taene igei tuyaha otoya? Yesus no, elebe Itou no hawanga tere awa tigidu ha laluwa langa manaha, elebe tere ure geinga no ha laluwa langa manaha, onowou wahanga la no ege gidu monbona.” \s1 Nere fai ete Judas nomo haruwe tonbona waha hangada tuwane. \p \v 12 Ariya, aposel nere Oliv muju awadu, ege gidu Jerusalem goyane. Oliv muju waha no Jerusalem jugunga, no kilomita etenga onou. \v 13 Nere taon huwanya goidu, jauli ouwe langa, nere yafa yafade langa manane. Nere unyinege benou, Pita, Jon, Jems, Andru, Filip, Tomas, Batolomyu, Matiu, Jems Alfius idau, Saimon no Selotha fai ete, Judas Jems idau. \v 14 Nere fai beha oruwanga huwanyanege etengadu yafabode, komodu hauya hauyade. Ariya nere aita ila bagu, Yesus anya Maria, nere Yesus bemu gane, nere fere mai ganenga gaara hauya-hauyade. \p \v 15 Saini waha langa, nere Yesus bode huwanyanege ngalengawou fai-aita bagu 120 oruwa. Ariya, Pita no nere gama langa jaidu beele benou malalamudu lewai, \v 16 “Yame baabo gane, amina Hauri Guuni no Devit ono tuwainga, no hurau langa beele ete benou heigemuwai, beele waha no Itou nomo buk langa inyina. No Judas bona lena, fai waha no fai nere Yesus yaasu tuwei nomo jala abitimu nigai. Ono wane waha, elebe Devit no lewai onou heigaha. \v 17 Amina Judas no ere ngate golo geye. No haruwe ere teya benounga no tegai.” \p \v 18 Judas, fai waha no moni waha, nomo onowou inyaba waha agou dorofe tai, onodu oula matau ete ejiyawai. Iinga no oula waha langa mebodudu hu ogou fuduwai. Ono wainga, hu anya oruwa oula la feuwai. \v 19 Ono wainga, iinga fai oruwanga Jerusalem langa yafane waha nere isane. Onodu nebere beele langa oula waha Akeldama ide. Unyi “Akeldama,” nomo hugu Oula Ganemu Bagu. \v 20 Ariya, Pita no ege benou lewai, “Beele beha Devit nomo Buk Song langa yeregane waha benou, ‘Haumu no yafai waha, edo ewe inyonbona. Ne fai ete te awa tuwahenga adai yafou.’ Ono ganga, buk waha nomo ulate langa no beele benou bagu, ‘No nomo haruwe waha fai ete edo tonbona.’ \p \v 21 “Waha boya, ere elebe Anyakaro Yesus no saini oruwanga ere ngate goigoi maimai gainga, fai nere ere gaara gologeye waha gamanege langa ete hangada tuwei nomo. \v 22 Saini Jon no fai-aita bagu yaage bisemu nigou haruwe tegainga, Yesus no nomo haruwe hugu waridu mai fati Itou no Yesus hawainga ere awa higidu ha laluwa langa manai waha langa edowai. Ere fai no dada waha oruwanga urai waha hangada tuwedenga, no ere ngate gaara haruwe tebona, Yesus no gidu jayai waha bona beele malalamudu lewonbona.” \p \v 23 Pita no onou lewainga, nere fai nga nononga hangada nirane. Fai ete no Josep, nere lede Barsabas, nomo unyi ete fere Jastus. Ariya, fai ete no Matias. \v 24 Onodu nere benou hauya wane, “Anyakaro, fai oruwa nebere huwanyanege ne isini. Ne edo abitimu higau, ne faiwei tigini nere fai nga beha gama langa hangada tuwene, \v 25 no aposel heigedu Judas nomo haumu tonbona. Judas no haruwe beha awadu, no gai onou yafei nomo haumu waha langa goyai.” \v 26 Onodu nere faiwei tigini haruwe beha teinomo bode, megebu ayaru wane, ono wanenga, Matias nomo megebu no heigai. Waha bode nere no aposel 11 waha bagu tafa tuwane. \c 2 \s1 Hauri Guuni mai. \p \v 1 Pentikos Nomo Fati Anyakaro heigainga, fai-aita bagu Yesus bode huwanyanege ngalengawou waha mata ete langa arotenga komo wane. \v 2 Ono ganenga, fasadu onou bolou ete ha laluwa langa mai, no jagui danga bagu bolou dorofe, mata nere yafane waha langa bolowai. \v 3 Onodu eeya dada dorofe heige gainga urane, nomo urou wa fai munyanege baingaro dorofe. Onodu munyanege waha fere-fere goidu nere oruwa langa yafane. \v 4 Ono wainga, Hauri Guuni fai-aita bagu waha oruwanga la bolo wainga, nebere beele langa beele hogo fere-fere lewou hugu warane. Hauri Guuni no ono wainga nere beele waha lewei nomo edo. \p \v 5 Juda ila mai Jerusalem langa yafane, nere Itou unyi isougou fai, nere oula beha nomo kantri oruwa langa mayane. \v 6 Saini bolou beha heigainga, fai-aita bagu baingaro isidu mai komo wane. Onodu fai-aita bagu Yesus bode huwanyanege ngalenga wane waha, beele leganenga agenege kuli tafane, onodu horoto wane, taate bona, nere fai-aita bagu etenga-etenga no nomo beele tigini legainga aagu wane. \v 7 Onodu nere Juda waha horotodu bode lewane, “Nere fai-aita bagu beha oruwanga Galiliha rute. \v 8 Adadu waha, ere etenga-etenga oruwanga, ere ebere beele tigini langa, beele leganenga isiya? \v 9 Ere fai kantri Partia bagu Midia bagu Elam bagu, ere fai Mesopotemia distrik langa yafaya waha bagu, Judia distrik bagu, Kapadosia prowins bagu, Pontus prowins bagu, Esia bagu, \v 10 Frigia distrik bagu, Pamfilia distrik bagu, onodu kantri Isip bagu, Libia distrik nebere ulate Sairini taon hinemu langa yafade bagu, ere kantri Romha fai belanga mayei yafaya waha. \v 11 Ere Juda bagu fai fereha bagu ebere bori taga tuweye, onodu ere Krit nuuyaha distrik Arebiaha fai bagu, nere nebere beele malalamudu lewane wa, Itou nomo haruwe danga bagu ebere beele langa leganenga ere oruwanga iseye.” \v 12 Onodu nere oruwa horotodu, ninanege baingaro isane. Onodu nere nage-nage benou leguru wane, “Dada elebe heigaha beha, wa taate dada tigini?” \v 13 Ono wanenga, nere ila memesi beele benou lewane, “Nere wain auma baingaro nyidu sipak wane.” \s1 Pita no beele malalamudu lewai. \p \v 14 Ariya Pita no aposel 11 waha bagu oto bode, inyangaro yauredu fai-aita bagu benou lenigai, “Tere Juda bagu, tere fai oruwanga maiyaha Jerusalem langa yafaya waha agetege kuli tafadu yame beele aagu wagu, onodu dada elebe ureya beha nomo hugu bonade isagu ganga. \v 15 Tere ninatege benou isiya, nere fai beha sipak wane iya yo? Gai uwanga uwa. Elebe 9 kilok eringe. \v 16 Dada elebe heigaha beha, no amina profet Joel no lewai waha. No benou lewai, \v 17 ‘Itou no lewai, “Fati usuwou jugu gonga, ji yame Hauri fai-aita bagu oruwa langa feu wonboni. Ono wehenga, tebere idatege gane magetege gane bagu profet dorofe ji yame beele malalamudu lewodbode. Onodu tere tebere magana giila nere dada wewewou dorofe nerigode bode, ono gogunga umura nere wewe wodbode. \v 18 Saini waha langa, ji yame Hauri yame haruwe magana haruwe aita bagu langa feu wonboni, Ono wehenga, nere profet dorofe yame beele malalamudu lewodbode. \v 19 Ariya, Fati waha nomo naani dorofe, ji dada hogo fere ete taene ouwe langa heigemu boni, dodokawou ha esene langa tafonboni. Ganenege bagu eeya bagu buutu anyakaro heigonbona. \v 20 Hoonga no agugu heigonbona, ole no ganenege dorofe giriwou heigonbona. Ono gonga iinga huunta la Anyakaro nomo Fati heigonbona, fati waha Anyakaro no nomo danga anyakaro lala bagu abitimu wonbona. \v 21 Saini waha la fai-aita bagu oruwa Anyakaro hoyo nigei nomo bode yaurodbode, wa no ege gidu hani gonga hilou yafei nomo bode.” ’ Beele beha profet Joel malalamuwai. \p \v 22 “Tere Israel fai, yame beele bonade agetege kuli tafagu. Ji Yesus Nasaretha boni beele letigon boni. Haruwe danga bagu dodokawou hugu fere-fere Itou no tere gama langa fai waha owo langa heigemuwai waha tere tage isiya. Itou no onou onowai waha tere isagu ganga, no nogowe fai waha huuru tuwainga mayai. \v 23 Aminanga Itou no ninau isidu, ono wonbona beele baara tawai, onounga no fai waha owotege langa tafai. Onodu fai inyaba owonege langa tere nauge abalakawou langa tutui la waridu dukote weyenga umai. \v 24 Ariya Itou no fai waha ege jaimu tuwai, no umou nomo jimiri inyaba langa awa tuwainga inyei uwa, taate bona, umou no fai waha yaasu tuwei nomo edo uwa. \v 25 Amina Devit fere no bona benou lewai, \q1 ‘Saini oruwa Anyakaro \q2 no gai ji hinofe langa tigini yafa ganga ure-ureni. \q1 No hinofe langa yafa bona, \q2 danga hihina, \q1 waha bona dada ete te \q1 ji ono hiyonga horotodu umugei nomo edo uwa. \q1 \v 26 Onou waha bona, \q1 ji huwanyafe gai hilobainga inyi ganga, \q2 ji edegawou beele leni. \q1 Itou no dada hilobainga \q2 ji langa ono wonbona waha itarini. \q1 \v 27 Ne ji ada awa hiyahenga umou \q2 fai nebere matane langa yafoni. Onodu ne fai ne name boni hangada wene waha awa tuwahenga matmat langa ada isi wonbona. \q1 \v 28 Ne agege auma yafei \q2 nomo jala amina abiti hiyene. \q1 Ne awa hiyahenga ji \q2 ne ngare yafo boyare, \q1 ne ono hiyahe ji gai edega dewonboni.’ \m Beele beha Devit no malalamudu lewai. \p \v 29 “Oo baabo gane, ji tere ebere asage Devit boni tigini malala fouredu letigonboni. No umainga, u-u tanane. Nomo matmat ere gamage langa inyi ganga mai elebe. \v 30 Ariya Devit no profet, waha bona no isai, Itou no ngalenga ouwe langa benou lewai, ‘Huunta la ne name ganeteha, magana ete ono tuwehe ne dorofe king heigonbona.’ \v 31 Waha bona saini Devit no beele beha malalamudu lewai, Itou no fai waha awa tuwonga umou nebere haumu langa ada inyon bona, onodu Itou no awa tuwonga matmat langa ada isi wonbona, no nogo bona lewei uwa. Itou no dada ono wonbona waha Devit no amina isai, onodu no Itou nomo fai-aita bagu gidu hanigei nomo fai hangada tuwai waha no matmat langa ege gidu joyonbona lewai. \v 32 Ariya fai waha Yesus, Itou no matmat la amina jaimu tuwai. No iinga ege gidu jayainga ere oruwa ureye, dada ere ureye waha boya ere leleya. \v 33 Onodu Yesus no amina ouwe la manai Itou owo hilou langa yafana. No amina Umamu Hauri Guuni tuwon bona lewai onounga, amina owo langa tai. Elebe tere uredu isiya dorofe no amina feuwai. \v 34 Yesus no ha laluwa ouwe la manai dorofe, Devit no manei uwa. Ariya Devit no lewai, \q1 ‘Anyakaro no yame \q2 Anyakaro benou letuwai, \q1 “Ne yame owofe hilou langa yafa gahe goi \q1 \v 35 ji ne name honggoro fai name huuna langa logosi \q2 nigehe yafode langa edo wonbona.” ’ \p \v 36 “Onou waha bona tere Israel oruwanga benou isagu, Yesus no tere nauge abalakawou tutui langa wareyeha waha, Itou no Anyakaro hangada tuwai yafana, onodu no fai-aita bagu gidu hanigou fai.” \s1 Fai-aita bagu baingaro huwanyanege ubulu wainga yaage bisou taane. \p \v 37 Ariya, fai-aita bagu nere Pita nomo beele isidu bode, beele waha huwanyanege wari dewai. Ono wainga nere Pita, aposel ila bagu isoki nigane, “Oo baabo gane, ere elebe adadu ono woya yo?” \v 38 Ono wanenga Pita no benou lenigai, “Tere etenga-etenga oruwa huwanyatege ubuludu bonade, Yesus Kristus nomo unyi langa yaage bisou taagu, ono wadenga Itou no tebere une uulu tagon bona. Tere onou ono wadenga, Itou no Hauri Guuni tigonbona. \v 39 Amina Itou no tere bagu, tebere magana bagu, fai-aita bagu oruwa baae langa yafade waha bagu, Hauri Guuni tigon bona beele baara tawai. Itou, ebere Anyakaro, no fai-aita bagu oruwanga yaure nigina waha Hauri Guuni teinomo beele baara tawai.” \p \v 40 Onodu Pita no beele ila fere baingaro malalamudu lenigi bona, beele danga bagu benou lenigai, “Ure dewagu. Tere oofa dewagu, gamaji tere fai fanyimu inyaba onode waha bagu, inyaba wagu ganga.” \v 41 Pita nomo beele waha fai-aita bagu baingaro huwanyanege warainga, yaage bisou taane. Fati waha la fai-aita bagu 3,000 onou, nere fai-aita Yesus bode huwanyanege ngalengawou waha bagu huwanya mayane. \s1 Fai-aita bagu huwanyanege gai etenga yafane. \p \v 42 Fai-aita bagu aposel nebere beele isei nomo, bainege gane hoyo nigei nomo, mai komodu da gaara nyei nomo, hauyawei nomo, danga tafane. \v 43 Itou no aposel owonege langa dodokawou baingaro tafainga, fai-aita bagu oruwanga uredu bode, nere horotodu umugane. \v 44 Fai oruwanga Yesus bode huwanyanege ngalenga wane waha, nere huwanyanege gai etengadu yafane. Onodu nere nebere dada oruwa urane wa, fai-aita bagu Yesus bode huwanyanege ngalengawou waha oruwanga nebere dorofe. \v 45 Nere nebere oula matau bagu, nebere dada bagu fai awa nagi ganenga ejiya gane, nere moni waha langa tedu bode, fai oruwanga da dada bode tutu nigai waha wese nagi gane. \v 46 Nere fati oruwanga tempel langa komo gane. Onodu nebere mata fere-fere langa da gaara nyigane. Nere huwanyanege hilou inyi gainga, edega bode gaara da nyigane. \v 47 Nere Itou unyi gai-gai isou gane, ono ganenga fai-aita bagu oruwanga nere bode huwanyanege hilobainga inyigai. Fati oruwanga Anyakaro no fai-aita bagu ila gidu hanige gai, onowou waha langa, fai-aita bagu Yesus bode huwanyanege ngalengawou waha baingarowai. \c 3 \s1 Fai ete afo inyaba waha hilou heigai. \p \v 1 Saini ete hauyawei nomo saini langa, 3 kilok esuwa, Pita no Jon ngare tempel langa manare. \v 2 Ono bodere fai ila nere fai ete afo lalekawou haudu mai ganenga nerigare. Fati oruwa nere fai waha auledu haudu tamai tempel waha nomo arasai nere lede Arasai Hilobainga, waha hinemu langa tafa tuganenga yafagai. Ono ganenga no fai-aita bagu tempel jauli goi ganenga moni dada bona malagau nigigai. Fai waha no afo inyaba onou anya huwanya langa heigai. \v 3 Fai waha no Pita Jon ngare tempel huwanya langa goyodere ono garenga nerirai, onodu nere dada ila tuweru nomo isoki nirai. \v 4 Ono wainga Pita, Jon ngare danga bagu feele tuware, ono bodere Pita no letuwai, “Ne ere igei hirau.” \v 5 Ono wainga fai waha no danga bagu igei nirai, no nere langa dada ila elegon boni iwou isai. \v 6 Ono wainga Pita letuwai, “Ji moni uwau. Ariya dada ji langa inyina waha, hinon boni. Yesus Kristus Nasaretha unyi langa ji lehinini, ne jaidu golowau.”\fig |alt="Peter healing lame man" src="cn01896B.tif" size="col" loc="Ap 3.1-10" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Aposel 3.6" \fig* \v 7 Onodu Pita no owo hilou la yaasu tudu hoyo tuwainga jayai. Ono wainga fasadu onou afo bagu afo tuburu bagu dangawai. \v 8 Ono wainga no talagedu jaidu otodu bona golowai. Onodu no tempel huwanya langa gaara goyane, no golo bona talage-talage bona Itou unyi isouwai. \v 9 Fai-aita bagu oruwanga no Itou unyi isou bona golo gainga urane, \v 10 ono wainga nere isane, fai behanga no saini oruwa tempel arasai nere lede, Arasai Hilobainga, hinemu langa yafa bona moni dada bona yaure nigi-nigina. No hilou wainga uredu bode, nere horotodu, aau togo nagai. \s1 Pita no tempel huwanya langa beele malalamudu lewai. \p \v 11 Fai-aita bagu dada heigai waha bode beele isidu, nere horotodu bode, fai waha urode gurarudu mayane. Onodu fai waha Pita, Jon ngare dobole niridu tempel nomo waranda, nere lede, Solomon nomo waranda, waha langa oto gainga urane. \v 12 Pita no waha uredu bona, fai-aita bagu benou lenigai, “Tere Israelha fai, tere taate boya dada heigaha beha boya horotoya? Tere taate boya ere danga bagu igei hiriya? Tere benou rute isiya, ere hare eire danga anyakaro, Itou ago langa ere hilobainga yafa yafayare, waha bona ere fai beha jigemu tuyareha golona iiya yo? Gai uwanga uwa. \v 13 Abraham nomo Itou, Aisak nomo Itou, Jekop nomo Itou, ere ebere asage gane nebere Itou, no nomo haruwe fai Yesus unyi gai anyakaro tuwaiha. Fai no wahanga tere honggoro fai owonege langa tafa tuweye. Onodu saini Pailot awa tuwona ono wainga, tere Yesus moge tudu boya, Pailot ewe adai awa tuwahe goyona iweye. \v 14 Fai waha no Itou nomo huuna la tigini yafagai. No guuni, no fanyimu oruwanga tigini wahanga onogai, ariya tere no moge tuboya, tere Pailot fai ete no fai dunege kotegou waha awa tuwonga, tere bagu goyei nomo yauredu le tuweye. \v 15 Fai amugou ere haigedu agege auma yafei nomo jala langa goyei nomo waha, tere dukote weyenga umai. Ariya Itou no ege matmat langa jaimu tuwai, ere hare waha urere, waha boyare beele malalamudu leyare. \v 16 Ere Yesus boyare huwanyare ngalengawai, Yesus unyi langanga fai tere isi tuya beha, no danga bagu heigaha. Yesus no wenga eire huwanyare ngalengawou jaimu harai, huwanyare ngalengawou waha we fai beha jigemu tu dewaha, waha elebe tere ureya. \p \v 17 “Ngalenga, baabo gane, ji isini, tere tebere mora bagu gaara, tere ada isi deya waha boya tere Yesus fanyimu beha ono tuweye. \v 18 Ariya Itou no amina profet oruwanga huranege langa beele beha malalamudu lewai, fai beha no nomo fai-aita bagu gidu elegei nomo hangadawou fai, no jimiri aulona bona. Ariya elebe fanyimu waha langa tere onoweye, Itou no nomo beele waha edomuwai. \p \v 19 “Waha bonade, tebere isou inyaba waha awadu, huwanyatege ubulu wagu. Ono wadenga Itou no tebere une uulu tagonbona. \v 20 Tere onou ono bonade wonga, Anyakaro no danga eege tigon bona. Onodu fai no amina fai-aita bagu gidu hanigei nomo hangada tuwai waha, huuru tuwonga tere bagu monbona. Fai waha no Itou tere hoyo tigei nomo hangada tuwai, wa Yesus nogonga. \v 21 Elebe no ha laluwa langa yafa bona, Itou dada oruwa eege heigemuwei nomo fati tafai waha itarina, amina la profet huranege langa lewai dorofe, no nogo nomo haruwe te fuwei nomo hangada tuwai. \p \v 22 “Amina Moses no benou lewai, ‘Itou, tebere Anyakaro, no tebere baitege ete hangada tuwonga, no profet ji yage dorofe heigonbona. No beele oruwanga letigonga, tere oojo wagu. \v 23 Ariya, fai oruwanga nere profet waha nomo beele isei nomo awa bode wonga, Itou no dunege kote wonga umeru wodbode. Nere ege Israel fai-aita bagu huwanya langa ada yafodbode.’ \v 24 Profet oruwanga nere amina Itou nomo beele malalamudu lewane, profet Samuel langa hugu waridu profet ila iinga no mogo mayane waha, oruwa saini elebe heigaha beha bode lewane. \p \v 25 “Tere profet nebere magana gane yafaya, onodu tere Itou no dada tigei nomo beele baara tawai, saini no asatege gane bagu beele agili mala karu wane waha. No Abraham benou letuwai, ‘Ne name asane idate gane bagu langa fai-aita bagu oula beha nomo oruwanga figini nigonboni.’ \v 26 Ariya, Itou no nomo haruwe magana waha jaimu tuwai, onodu amugedu huuru tuwainga tere ladu mai, no tere oruwanga etenga-etenga figini tigi bona hoyo tigonga tebere onowou inyaba awagu ganga bona mai.” \c 4 \s1 Nere Pita Jon ngare dagou mata langa tafa nirane. \p \v 1 Pita no Jon ngare fai-aita bagu gai beele lenigi garenga, pris bagu Sadyusi bagu tempel oofagou nebere kepten bagu mai heigane. \v 2 Nere isane, nere fai-aita bagu beele benou malalamudu lenigidere, Yesus no matmat langa amina jayai, fai oruwanga umane fere nere jayode bode. Waha bode, nere bode danga bagu honggorodu \v 3 nere tatari niridu bode, kot langa tafa nirode ono wane. Ariya, hoonga mini kole wona onowai, ono wainga nere dagou mata langa tafa nirane yafa garenga goi hambawai. \v 4 Ono wane wa, fai-aita bagu baingaro nere beele waha amina isidu Yesus bode huwanyanege ngalengawai. Fai‑aita bagu no bode huwanyanege ngalengawai waha, nere 5,000 onou goi edowai. \s1 Nere Pita, Jon ngare kaunsel agenege langa kot langa tafa nirane. \p \v 5 Inyiba ete la, Juda nebere fai aroro bagu, nere mora bagu, nuuni beele isou fai bagu, nere Jerusalem langa kotowane. \v 6 Pris mora bagu Anas wainga, Kaiafas wainga, Jon wainga, Aleksander wainga, pris mora bagu nere ilibanege gane oruwanga, nere gaara kotowane. \v 7 Onodu Pita, Jon ngare nere agenege langa tafa niranenga oto garenga, benou isoki nirane, “Tere danga adoha tedu boyare, dada waha ono yareha? Tere faiwei unyi langa ono yareha?” \p \v 8 Hauri Guuni Pita huwanya langa bolowai, ono wainga Pita no benou lenigai, “Tere Israel nebere fai aroro, onodu tere mora bagu, \v 9 tere elebe ere fai ete afo inyaba hoyo tuyareha waha boya isoki hiragu ganga onoya rute. Onodu tere waha isagu ganga, fai waha adadu hilou heigaha. \v 10 Ariya onou wonga, tere oruwanga isagu ganga, nere Israel fai fere oruwanga isodbode, Yesus Kristus Nasaretha unyi langa, fai afo inyaba beha hilou heigai elebe tere agetege langa otona. Tere Yesus nauge abalakawou langa wareye, ariya Itou no matmat langa ege jaimu tuwai. \v 11 Yesus no ‘megebu kamda tere inyaba idu boya tedu aririmu weye waha. Ariya elebe no megebu hilobainga mata nomo orei dangamuwei nomo heigaha.’ \v 12 Fai ete te no ere ege gidu haigei nomo edo uwa. Yesus no nogonga unyi langa ere oula beha nomo fai-aita bagu oruwanga edo hilou yafei nomo. No nogonga Itou no ere gidu haigei nomo hangada tuwai.” \p \v 13 Fai araro nere iside, Pita no Jon ngare nere sukul weru uwa. Nere fai ewe. Ariya nere nerirane wa, nere beele danga bagu lebodere nere umugeru uwa, waha bode nere ninanege baingaro isane. Onodu nere isane, amina nere Yesus ngate golo gane. \v 14 Onodu nere fai waha urane, no gogala hilou wainga nere ngate gaara otowane. Waha bode nere beele ete gidu lenirei nomo edo uwa. \p \v 15 Onodu fai aroro nere kaunsel mata awadu malala heigei nomo le nirane. Nere malala goi garenga, nere beele benou ngado wane, \v 16 “Ere fai nga beha adadu ono nirei nomo? Nere dodokawou ete tafarenga, Jerusalem langa fai-aita bagu oruwanga waha isane. Ere huwarimuwei nomo edo uwa. \v 17 Ariya gamaji beele beha fai-aita bagu la gai goi baae woga. Waha boya ere beele danga leniroboya, nere ege unyi beha langa fai-aita bagu ila beele ada malalamudu lenigod bodere.” \v 18 Ariya nere Pita, Jon ngare yaure niridu, ege Yesus unyi la fai-aita bagu beele ete adai lenigei nomo karu nirane, onodu nere unyi beha fai-aita bagu isisiwou adai nigei nomo lenirane. \p \v 19 Ono wanenga Pita, Jon ngare beele ege gidu benou lenigare, “Tere Itou ago langa onowou adoha waha no tigini iwou isiya? Ere edo Itou nomo beele oojo woyare yo ere tebere beele oojo woboyare? Tere tagewe haawe wagu. \v 20 Ariya ere hurare fosokowei nomo edo uwa. Ere dada oruwanga urere, isere waha malalamudu lewoboyare.” \p \v 21 Ono warenga, kaunsel nere ege beele danga bagu ila lenirane onodu awa niranenga haraware, taate bona, nere fai-aita bagu bode umugane. Fai-aita bagu oruwanga dada beha Itou no onowai bode isidu no unyi isouwou haruwe taane. Waha bode fai aroro nere dada ete ono nirei nomo jala uwau. \v 22 Fai nere dodokawou tafadu jigemu tuware waha, no krismas 40 feiyawai. \s1 Nere danga tedu Yesus nomo beele malalamudu lewodbode hauya wane. \p \v 23 Kaunsel nere Pita, Jon ngare awa nirane, ono wanenga nere ege gidu neire fai-aita bagu huwanyanege ngalengawou waha bagu goidu, pris aroro bagu nere mora bagu nebere beele oruwanga hai nagare. \v 24 Nere isidu bode, nere oruwanga huwanyanege etengadu gaara Itou benou hauya tuwane, “Anyakaro, ne taene oula bagu hiiri bagu dada oruwanga walanga otode waha tafene. \v 25 Amina ne name Hauri Guuni, ebere asage no name haruwe fai, Devit, beele ete letuwai. Ono wainga Devit no benou lewai, \q1 ‘Fai-aita bagu oruwanga taate bode \q2 danga bagu hounege maina? \q1 Nere fai-aita bagu beha taate bode \q2 fanyimu inyaba onowei \q1 nomo beele ewe ngadode? \q1 \v 26 Nere ha-ha oruwa nebere king nere warawei \q2 nomo haiya wane. \q1 Onodu mora araro nere \q1 Anyakaro unyi esenemu bode, \q2 fai \q1 no fai-aita bagu gidu hanigei \q2 nomo hangada tuwai waha unyi esenemuwei \q1 nomo gaara kotowane.’ \p \v 27 “Ngalenga tigini, Herot no Pontius Pailot wainga, nere fai aita fereha bagu, nere Israel bagu, taon beha la Yesus ne nage name haruwe fai, amina ne name haruwe teinomo hangada tuwene waha unyi esenemuwei nomo gaara kotowane. \v 28 Saini nere dada beha ono wane wa, nere name gauwou, ne name ninate wahanga oojo wane. Ne name danga la, dada waha tigini heigonbona amina langa ne beele agili mala karu wene. \v 29 Ariya Anyakaro, ne elebe nere beele oruwanga ere umugemu higou lede waha ninate isau ganga, ere ne name haruwe magana hoyo higau. Ono wahenga ere ada umugoya, ere name beele malalamudu lewei nomo danga tafoboya. \v 30 Ono bonahe ne edo owone taura fai langa tafahe, nebere taura ege jige nigona, ono bonahe Yesus unyi langa dodokawou hogo fere-fere tafau, wa ne nage name haruwe fai.” \p \v 31 Nere hauya boro wanenga, mata nere komodu yafane waha yokuwai. Ono wainga Hauri Guuni nere langa bolo wainga, nere Itou nomo beele malalamudu lewane. Nere beele danga bagu lebode umugegu uwa. \s1 Fai-aita bagu oruwanga, nere ila hoyo nigane. \p \v 32 Fai-aita bagu oruwanga nere Yesus bode huwanyanege ngalenga wane waha, nere huwanyanege etengadu nebere ninanege etenga inyai. Fai ete te no nomo dada ete uredu bona, no benou lewei uwa, “Dada beha yame tigini.” Uwa. Nere nebere dada oruwanga wa, nere oruwanga nebere. \v 33 Aposel nere Anyakaro Yesus gidu jayai waha bode beele malalamudu lewou haruwe taane, onodu nere nebere beele no danga anyakaro bagu. Ariya Itou no fai-aita bagu waha hoyo nigei nomo gauwou anyakaro bagu, waha bona no figini de nigai. \v 34 Nere fai waha gamanege langa fai ete te, no da dada bona tutu tuwou uwau. Fai oruwanga nere oula bagu, mata bagu, nere fai ila langa huurudu bode waha langa moni elege gane. Onodu moni waha tamaidu, \v 35 aposel nigi gane. Ono ganenga aposel nere fai-aita bagu dada bode tutu nigigai waha wese nagi gane. \p \v 36 Ariya fai ete yafai, no unyi Josep. Aposel nere no unyi ete Barnabas tuwane. Unyi Barnabas waha beele beha dorofenga, “Huwanyanege dangamugou fai.” Barnabas no Livai fai ete, onodu no Saiprus nuuyaha. \v 37 No nomo oula matau ete fai ete langa huuruwai. Onodu moni tai waha, no tamaidu aposel nigai. \c 5 \s1 Ananaias, Safaira ngare Itou yaawa tuwodere onoware. \p \v 1 Ariya fai ete yafai, unyi Ananaias, nomo woya unyi Safaira. Ananaias no nomo oula matau ulate fai ete langa huuruwai. \v 2 Onodu moni ulate nogo tai, Ananaias no nogo nomo bona tafainga inyai. Woya fere no waha alai. Onodu Ananaias no yaawadu moni oruwanga temou dorofe minidu aposel nigai. \v 3 Ono wainga Pita benou letuwai, “Ananaias, ne taate boni Satan awa tunanga huwanyate langa bolo waha, onodu Hauri Guuni yaawa tuwau ganga ononaha, ne name oula matau ulate nomo moni tedu ulate huwarimu naha? \v 4 Ne oula waha ne nage name gauwou langa huuru wene. Onodu moni tene waha fere ne name dada, ne taate dada onowau ganga wa edonga. Ne taate boni isou inyaba beha tenaha? Ne fai yaawa nigonboni wahanga iwou adai isau. Uwa. Ne Itou nogo yaawa tuwau ganga ononaha.” \v 5 Ananaias no beele waha isidu, metaume bonanga fasadu onou umai. Ono wainga fai nere dada Ananaias langa heigai waha isidu, danga bagu umugane. \v 6 Ono wainga magana giila maidu nomo gogala ogola la dagedu bode, auledu togoi u-u kuru wane. \p \v 7 Aua eei usu wainga, Ananaias woya no gamu mayai. No dada nomo au langa heigai waha, no alai uwa. \v 8 Ono wainga Pita no benou letuwai, “Ne lehiyau, tere teire oula langa moni teyareha waha behanga yo?” Ono wainga aita letuwai, “Wa tigini. Behanga.” \v 9 Ono wainga Pita no benou letuwai, “Tere taate boyare Anyakaro nomo Hauri wala-wala tuwaru ganga beele ngado yareha? Isau. Nere fai name amede u-u kuruwane waha, mata arasai la golo wane gamu maide. Ne fere aule hinidu goyodbode.” \v 10 Ono wainga aita waha fasadu onou Pita afo hugu la taumedu umai. Ono wainga magana giila gamu maidu, aita waha umainga urane. Onodu nere auledu togoi nomo au hinemu la u-u kuru wane. \v 11 Ono wainga sios nomo fai-aita bagu oruwanga, fai-aita fereha bagu nere dada beha hei gainga beele isane waha, nere danga bagu onou umugane. \s1 Dodokawou hugu fere-fere heigai. \p \v 12 Aposel nere fai-aita bagu gama la dodokawou hugu fere-fere tafane. Ono wanenga fai-aita bagu oruwanga Anyakaro bode huwanyanege ngalenga wainga, nere huwanyanege etengadu, tempel nomo orei huwanya la goidu, Solomon nomo waranda la komo gane. \v 13 Fai-aita bagu nere nebere komowou langa ada yafa gane waha, nere nage unyinege jaimu gane. Ariya fai-aita bagu waha nere umugedu, nere bagu ada goi komo gane. \v 14 Fai-aita bagu baingaro nere Anyakaro bode huwanyanege ngalenga wainga, no nomo komowou langa gamu mayane. \p \v 15 Ariya, Aposel nere dodokawou tafa gane wa, fai-aita bagu nere isi nigi gane. Waha bode fai-aita bagu nere taura fai malala la hanigedu tamai jala Pita golodu mai gai la tagaga yo kabali jala hinemu langa jimadu inyemu nigi gane, taate bona, Pita hoonga la golodu mai gonga, hoonga nomo anu waha taura fai waha la goyei nomo gau nigigai. \p \v 16 Nere fai-aita bagu taon Jerusalem jugunga la, nere fere maidu aposel nerigane. Nere taura fai bagu, nere fai hauri inyaba inyabamu nigane waha bagu hanigedu mayane. Nere fai-aita bagu waha oruwanga hilou heigane. \s1 Ensel no aposel dagou mata awa tuwei nomo bona hoyo nigai. \p \v 17 Pris mora bagu nomo ilibumu gane, nere Sadyusi fai, nere aposel dada waha ono wanenga uredu bode huwanyanege danga bagu inyabawai. \v 18 Nere jaidu aposel yaasu nigidu dagou mata la tafa niganenga fai inyaba bagu gaara yafane. \v 19 Ono ganenga, ooru Anyakaro nomo ensel ete, dagou mata nomo jauli helufadu bona hanigedu malala mayai, onodu benou lenigai, \v 20 “Tere tempel nomo orei huwanya la goidu oto bonade, auma yafei nomo onowou eege beha oruwanga fai-aita bagu hai nagagu.” \v 21 Ono wainga, aposel nere beele waha isidu, eringe amina tempel la goidu, fai-aita bagu beele malalamudu lenigou haruwe taane. \p Ono ganenga, pris mora bagu nomo ilibumu gane bagu nere kaunsel bagu, Israel nebere mora bagu oruwanga, yaure niganenga maidu komo wane. Onodu nere aposel hanigedu mayei nomo bode dagou mata la beele huuru wane. \v 22 Ariya polis nere dagou mata la goyane wa, aposel nere walanga yafa ganenga nerigegu uwa. Onodu bode nere ege gidu goidu fai aroro benou lenigane, \v 23 “Ere dagou mata nomo jauli ureyaha, nere danga bagu sesemudu lok warane, jauli oofagou gat nere jauli oruwanga oofa bode otode. Ariya saini ere jauli helufa yaha waha, fai ete huwanya la yafa ganga urei uwa.” \p \v 24 Tempel oofagou fai nebere kepten no pris aroro bagu beele waha isidu, ninanege baingaro isane, onodu lewane, “Nere fai beha adadu yae wane?” \v 25 Ono wanenga, fai ete heigedu benou lenigai, “Isagu. Tere fai dagou mata la tafa nigiyaha waha, nere elebe tempel nomo orei huwanya la oto bode, fai-aita bagu beele lenigide.” \v 26 Ono wainga, kepten no polis bagu goidu aposel hanigedu mayane. Ariya, nere dada ete ono nigegu uwa. Nere umugane, gamaji fai-aita bagu megebu ayaru nagoguga bode. \s1 Aposel nere kaunsel langa beele lewei nomo umugegu uwa. \p \v 27 Polis nere aposel hanigedu tamai kaunsel agenege la tafa nigane. Ono wanenga pris mora bagu no benou lenigai, \v 28 “Tere fai waha unyi langa fai-aita bagu beele adai malalamudu lenigei nomo danga bagu karu tigeye. Ono weye wa, tere beele gai malalamudu leya, Jerusalem haumu oruwa langa fai-aita bagu tebere beele amina isane. Onodu ere fai waha dukote weyenga umai iwou beele geege la tafagu ganga ono-onoya.” \p \v 29 Ariya, Pita no aposel ila bagu beele ege gidu benou lewane, “Ere Itou nomonga beele oojowei nomo. Ere fai nebere beele ada oojo woya. \v 30 Tere Yesus nauge ete la waridu dukote weyenga umai, ariya, ebere asage gane nebere Itou no ege jaimu tuwai. \v 31 Itou no hau tamanidu owo hilou la tafa tuwai yafana. No ere jala abiti higi bona gidu haigou fai, onodu no Israel ebere huwanyage ubuluwei nomo hoyo higi bona, une uulu hagonbona. \v 32 Dada beha Itou no ono gainga ureye, waha boya ere beele malalamudu leleya. Hauri Guuni fere dada beha bona beele malalamudu lelena. Itou no fai-aita bagu bolou oojo wane waha Hauri Guuni nigai.” \s1 Gamaliel no kaunsel nere aposel foinga ono nigei nomo beele lenigai. \p \v 33 Kaunsel nere Pita nomo beele waha isidu, hounege danga bagu mayainga, aposel dunege kote wode ono wane. \v 34 Ono ganenga kaunsel ete otowai. No Farisi fai ete, nomo unyi Gamaliel. No nuuni beele isisiwou fai, fai-aita bagu no unyi jaimu gane. No fai nere aposel hanigedu goi malala langa saini tutu mene yafei nomo lenigai. \v 35 Nere malala heiganenga Gamaliel no kaunsel ila benou lenigai, “Tere Israel fai, tere fai beha dada ete ono nigagu ganga wonga, hilobainga, tere ninatege isi dedu bonade. \v 36 Tere isiya, saini ufaro goyei uwa, Teudas no jaidu bona lewai, ‘Ji fai anyakaro, ji unyife bagu,’ Ono wainga, nere fai 400 jugunga la onou no oojo tuwane. Ono wanenga, gabman no dukote wainga umai, fai no bode huwanyanege ngalengawai waha, nere fere‑feredu harawane, ono wanenga nebere haruwe ewe usuwai. \v 37 Iinga, saini gabman no fai-aita bagu unyinege elegai langa, Galiliha Judas no jaidu bona, fai-aita bagu ila nebere ninanege jaimu nagai. Ono wainga nere no oojo tudu bode, gabman usumuwei nomo oota jaimu wane. Ono wanenga no dukote wanenga, fai oruwanga no bode huwanyanege ngalengawai waha, heige harawane. \v 38 Onou waha boni ji elebe tere letigini, tere fai beha dada ete adai ono nigagu. Tere awa nigadenga yafode. Ariya, nere haruwe tede beha, fai nebere ninanege langa nga jaimuwei mata wogunga wa, no inyaba wonbona. \v 39 Ariya, Itou no nogo we haruwe waha jaimuwei mata wonga, tere karu nigei nomo edo uwa. Gamaji tere Itou bagu wara wagu ganga!” \p Ono wainga kaunsel nere Gamaliel nomo beele oojo wane. \v 40 Onodu, nere aposel yaure niganenga mayanenga, nere narigei nomo bode fai lenigane. Onodu nere Yesus unyi langa, beele ege adai malalamudu lewei nomo bode karu nigane. Onodu awa niganenga goyane. \v 41 Ono wanenga, aposel nere kaunsel awa nigidu malala heigane. Onodu bode nere Yesus unyi bode edo mayau tedege iwou ninanege isidu, Itou bode edega wane. \v 42 Ariya, nere fati oruwa manidu bode tempel langa, fai-aita bagu nebere mata langa, isisi nigou haruwe tegane. Nere hilou beele malalamudu lewei nomo haruwe awegu uwa. Nere beele tigini foomudu benou lenigi gane, Yesus no fai beha Itou no nomo fai-aita bagu ege gidu hanigei nomo bona beele baara tawai waha huuru tuwainga mai. \c 6 \s1 Nere fai 7, aposel hoyo nigei nomo hangada nigane. \p \v 1 Saini waha langa disaipel baingaro heigane. Onodu disaipel nere Grik beele isi gane waha nere disaipel Aram beele isi gane waha bagu honggoro bagu. Nere benou lewane, “Fati oruwanga tere fai-aita bagu da dada bode tutu nigina waha hoyo nigi nigiya, tere ere ebere aita amenege gane umeru wane waha ada hoyo nigiya.” \v 2 Ono wanenga aposel 12 nere disaipel oruwanga yaure niganenga mayanenga benou lenigane, “Ere Itou nomo beele malalamudu lewou haruwe awadu, da wesewou haruwe teboya wonga, wa tigini uwa. \v 3 Waha bona baabo gane, tere gama langa fai 7 kuru nigagu, nere fai-aita bagu gamanege langa unyinege hilobainga, Hauri Guuni nere langa bolowou, nere isou hilou bagu. Ono wadenga ere fai waha haruwe waha oofawei nomo logosi nigo boya. \v 4 Ariya ere hage, ere edo saini oruwa hauyawou haruwe teboya fai-aita bagu Itou nomo beele langa hoyo nigo boya.” \p \v 5 Ono wanenga, fai-aita bagu oruwanga aposel nebere beele waha gau nigai. Onodu nere Stiven hangada tuwane, fai no waha huwanya ngalengawou danga bagu, Hauri Guuni bolo tuwou. Onodu Filip wainga, Prokorus wainga, Nikanor wainga, Timon wainga, Parmenas wainga, Nikolas wainga, hangada nigane. Ariya Nikolas no Antiok fai, no Juda fai ete uwa, ariya no Juda nebere bori oojogai. \v 6 Fai nere beha aposel agenege langa otomu nigane, ono wanenga aposel nere fai nere haruwe waha teinomo hangada nigi bode owonege jaulanege langa tafadu hauya wane. \p \v 7 Ariya Itou nomo beele ha-ha oruwa langa goyai, ono wainga fai-aita bagu baingaro nere Jerusalem langa disaipel heigeru wane. Onodu pris fere baingaro nere Itou nomo beele oojo bode, huwanyanege ngalengawai. \s1 Juda nere Stiven kot la tafa tuwane. \p \v 8 Ariya, Itou no Stiven danga bagu hoyo tubona danga tuwai, Waha bona Stiven no dodokawou anyaroro hogo fere-fere fai-aita bagu gamanege langa tafagai. \v 9 Ono gainga, fai ila jaidu bode Stiven ngate beele langa wara wane. Nere fai waha Juda nebere bori mata ete, nomo unyi friman bori mata ide, nere bori mata wahaha. Nere fai waha Sairini taonha, Aleksandria taonha bagu, nere Silisia prowins bagu, Esia prowinsha bagu. \v 10 Ono ganenga Hauri Guuni no Stiven isou hilobainga tuwai, waha bona nere fai waha Stiven nomo beele feiyawei nomo edo uwa. \v 11 Onou waha bode nere fai ila huwari gelele nigi bode, yaawa beele benou lewei nomo lenigane, “Ere Stiven no Moses, Itou ngare bona beele inyaba legainga iseye.” \v 12 Nere beele waha langa fai-aita bagu, nere mora bagu, nere nuuni beele isou fai bagu hounege jaimu nagane. Ono wanenga nere goidu Stiven taidu bode, haudu kaunsel bagu goyane. \v 13 Onodu nere fai ila no go bode yaawa beele lewei nomo otomu nigane. Nere fai waha benou lewane, “Saini oruwa fai beha Itou nomo mata bona nomo nuuni beele bona beele inyaba lelena. \v 14 Ere no benou lewainga iseye, ‘Yesus Nasaretha, fai waha no mata waha inyabamudu onowou amina Moses no lehigai waha ubulumu wonbona.’ ” \v 15 Ono wanenga nere fai oruwanga kaunsel langa yafane waha, nere Stiven danga bagu feele tubode, nere Stiven nomo hogo ensel ete nomo hogo dorofe lala gainga urane. \c 7 \s1 Stiven no kaunsel langa beele lewai. \p \v 1 Ariya pris mora bagu no Stiven isoki tuwai, “Fai nere ne geete bode beele lede beha ngalenga yo, uwa?” \v 2 Ono wainga Stiven no benou lewai, “Baabo gane jijei gane, tere isagu. Saini ebere asage Abraham no Mesopotemia langa yafai, no taon Haran goyei uwau langa, ha laluwa nomo Itou no Itou danga anyakaro bagu, no Abraham bagu heigai. \v 3 Onodu Itou no Abraham benou letuwai, ‘Ne name oula, name baine gane bagu awa nigidu bonahe, oula ete ji ne abitimu hinonboni waha langa goyau.’ \v 4 Ono wainga Abraham no Kaldia nebere oula awadu bona goi Haran langa yafai. Onodu saini nomo umamu umainga, Itou no huuru tuwainga maidu, oula elebe tere yafaya langa yafai. \v 5 Itou no oula matau waha, menanga mita etenga onou, Abraham tuwei uwa, ono wage wa, oula waha no nogo nomo idau gane nebere tigini inyage. Ariya Itou no lewai, iinga huunta la no oula waha tuwon bona, ono wonga no nogo nomo magana gane bagu nebere tigini inyon bona. Saini Abraham no magana uwau langa, Itou no beele beha lewai. \v 6 Itou no Abraham benou letuwai, ‘Ne name magana asane gane bagu goidu fai fereha nebere kantri langa yafodbode. Onodu nere haruwe magana ewe heigodbode, ono wogunga nere inyabamu nigi gogunga goi haga orei 400 langa edo wonbona. \v 7 Ariya iinga gonga, fai nere fanyimu onou langa ono nigane waha, kot la tafa nigonboni. Ono wehenga, iinga huunta la nebere magana gane nere kantri waha awadu bode maidu haumu beha langa, ji unyife isou wodbode.’ \v 8 Onodu Itou no Abraham beele agili mala karu fuwai waha abitiwou Itou no gogala karu wonbona letuwai. Onodu huunta la Abraham no Aisak nomo umamu heigai, no bori etenga itaridu bona Aisak gogala karu fuwai. Aisak no Jekop nomo umamu heigai, Jekop no ebere asage gane 12 nebere amenege heigai. \p \v 9 “Asage gane nere beha, bainege Josep bode, huwanyanege inyaba wainga haruwe magana ewe dorofe fai ila owonege langa huuru tuwane. Ono wanenga fai nere waha haudu Isip goyane. Ariya Itou no bagu yafai. \v 10 Itou no hoyo tudu bona nomo ou oruwa usumu fuwai. Ono wainga saini Josep no Isipha king ngare beele hayare langa, Itou no isou hilobainga tuwai, waha langa king no gau tuwai. Waha bona king no hangada tuwainga Isip nebere gabman amugou yafai, onodu no king nomo mata langa dada oruwanga oofawai. \p \v 11 “Huunta langa maau saini anyakaro Isip ha oruwa langa, Kenan ha-ha oruwa nebere oula langa heigai, ono wainga fai-aita bagu langa ou anyakaro inyai. Ono gainga asage gane nere da uwau yafane. \v 12 Ariya Jekop no Isip langa wit bagu iwou beele isai. Onodu no asage gane huuru nigainga agenege goobu walanga goyane. \v 13 Onodu saini nere ege goi nga wane langa, Josep no bemu gane lenigai, ‘Ji Josep we’. Ono wainga iinga la king no fere Josep bemu gane bona isi nigai. \v 14 Ono wainga Josep no umamu Jekop, beele huuru fudu no nomo fai-aita bagu 75 onou, nere oruwanga no bagu mayei nomo yaure tuwai. \v 15 Ariya Jekop no Isip minai. Onodu iinga gainga no umai, ono wainga asage gane fere nere umeru wane. \v 16 Ono wanenga nebere genege gala auledu bode gidu goi Sekem taon langa, amina Abraham no Sekem langa Hamor idau gane moni silwa langa ejiya nigai matmat waha langa u-u kuru nigane. \p \v 17 “Ariya Itou no amina Abraham beele baara tau fuwai waha edomuwei nomo saini hangada fuwai waha amina heigona juguwai. Onodu Israel fai-aita bagu Isip langa yafane waha nere goi baingaro wane. \v 18 Iinga huunta la fai ete no Isip nebere king heigai, no Josep bona alai uwa. \v 19 King waha no ere ebere ilibage gane yaawa nigi bona fanyimu inyaba ono nigai. No nebere magana momodo ayaru nigo gonga, umeruwei nomo bona ono nigai. \v 20 Saini waha langa Moses no anya bisi tuwai. No magana hilobainga, Itou no gau tuwai. No ole eei nononga umamu nomo mata langa oofa tuwane. \v 21 Onodu iinga gainga no malala langa tafa tuwanenga, king mago no haudu bona nogo nomo magana tigini dorofe oofa tuwai. \v 22 Ono wainga Moses no Isip nebere isou hilobainga waha oruwanga isisiwou te borodu, no beele danga bagu lewei nomo haruwe danga bagu hogo fere-fere teinomo fai heigai. \p \v 23 “Saini Moses nomo haga orei 40 usu wainga, no nomo bemu gane Israel, goidu nerigei nomo bona ninau isai. \v 24 Onodu no Isipha fai ete no Israelha fai ete inyabamu tugainga urai. Onodu no Israelha fai waha hoyo tudu bona Isipha fai waha nomo agou tuwai, no Isipha fai waha waridu dukote wainga umai. \v 25 Moses no ninau benou isai, bemu gane Israel nere Itou no owo langa hoyohigon bona iwou isodbode. Ariya nere onou isegu uwa. \v 26 Inyi hamba, Moses no Israel fai nga wara garenga nerirai. Onodu no neire wara wou usumu narona bona goidu lenirai, ‘Eei, tere bemu-bemu. Tere taate boyare tere tare inyabamu guru yare?’ \v 27 Ono wainga fai oota jaimuwai waha no Moses fetadu kaite tuwainga gidu goyai. Ono bona letuwai, ‘Faiwei ne hangada hinanga ebere jas mora bagu heige naha? \v 28 Feyo ne Isipha ete dukote nanga umaha onounga, ne ji dufe kotewau ganga ononi?’ \v 29 Moses no beele waha isidu bona, heige fagawai. No goidu Midian nebere oula langa yafai. Onodu iinga no aita tedu fai magana nga bisi nirai. \p \v 30 “Ariya haga orei 40 usu wainga, ensel ete oula fai uwau, Sainai muju hinemu langa, Moses bagu heigai. Ensel no nauge menakele ete tuwa gamu langa eeya heige gainga gama waha langa yafai. \v 31 Moses no uredu, dada heigai waha bona ninau baingaro isai. Onodu ure dewonbona jugu langa goyainga, Anyakaro no benou letuwai, \v 32 ‘Ji name asane gane nebere Itou. Ji Abraham nomo Aisak nomo Jekop nomo Itou.’ Ono wainga Moses no horotodu bona, igeiwei nomo umugai. \v 33 Ono wainga Anyakaro no letuwai, ‘Ne name su uuluwau, oula ne otoni waha ji yage yame onodu no guuni. \v 34 Ji yame fai-aita bagu Isip langa fanyimu inyaba ono nigide waha, ji amina nerigenaha. Ji nere nebere merou amina isinaha, ji elebe nere Isip owonege langa nganege elegei nomo boni menaha. Onou waha bona ne jayau. Ji ne huuru hinehenga Isip goyau ganga.’ \p \v 35 “Ngasunga Israel nere Moses fetadu kaite tubode benou letuwane, ‘Ne faiwei hangada hinanga ebere mora bagu jas heige naha?’ Ariya Moses, fai behanga no Itou no mora bagu dorofe gidu hanigei nomo huuru tuwai. Itou no ensel nauge menakele langa heigai waha owo langa dangamu tuwai. \v 36 Moses no nere hanigedu Isip awadu goibode, dodokawou hogo fere-fere Isip langa, hiiri Girriwou langa, ha fai uwau langa tafangawai wa, haga orei 40 oruwanga. \v 37 Moses no behanga Israel benou lenigai, ‘Itou no tebere baitege ete hangada tuwonga, no profet ji yage dorofe heigon bona.’ \v 38 Iinga, ebere asage gane goidu ha fai uwau langa komo wanenga, Moses no behanga nere bagu yafai. Onodu no Sainai muju langa manainga, ensel no beele letuwai. No Itou nomo beele tai, beele waha no ago auma, onodu beele waha ere higai. \p \v 39 “Ariya asage gane nere Moses nomo beele isei nomo awane. Uwa. Nere nomo beele feiya wane, onodu nere huwanyanege langa Isip ege gidu goyei nomo gau dewane. \v 40 Nere Aron benou letuwane, ‘Taate dada Moses langa heigaha waha ere alai uwa, fai no waha ere Isip langa haigedu mayai. Onou waha bona ne ebere itou ila ati hagahenga, nere edo langa amuge higidu jala langa haigedu goyodbode.’ \v 41 Onodu saini waha langa nere bulumakao magana ete atidu bode, nere yaawa itou waha eeya muru wari tuwane. Onodu dada nere nage owonege langa atane waha bode edega wane. \v 42 Ono wanenga Itou no nere moge nigai, nere edo hoonga bagu ole bagu baatu dada onou unyinege isou wodbode, profet nebere buk langa beele inyina dorofe, ‘Tere Israel, saini tere haga orei 40 ha ulisi ewe langa yafa boya, bulumakao bagu sipsip bagu dunege kotedu boya eeya muru wareye waha, ji eeya muru wari hayei yo? Gai uwanga uwa. \v 43 Tere sel mata anyakaro auleye waha ji yame sel mata uwa. Wa yaawa itou Molek nomo. Onodu tere yaawa itou Refan nomo baatu anu fere auleye. Tere yaawa itou anunege atigana weye waha, tere edo unyinege isou wagu ganga boya. Onou waha bona ji tebere kantri langa so tigidu, huuru tigehenga goidu oula ulate kantri Babilon nebere langa yafagu ganga.’ \p \v 44 “Saini asage gane nere ha fai uwau langa yafane la, nere Itou nomo sel mata bagu. Mata waha langa Itou no nomo beele ngalenga waha heigemugai. Saini nere sel mata tafane wa, Itou no Moses letuwai onounga dada oruwanga ono wane, onodu nomo anu Moses urai, gai tigini onou tafane. \v 45 Iinga asage gane nebere magana waha, nere sel mata waha tedu bode, fai ila nebere oula tei nomo bode Josuwa ngate mayane. Ono wanenga Itou no ere asage gane hogonege langa nere waha so nigai. Onodu nere sel mata jaimu wanenga no oula waha langa yafa gainga mai King Devit nomo saini heigai, \v 46 fai no waha Itou figini tugai. Devit no Itou edo awa tuwonga Jekop asa gane mata hilou ete tau nagonga nere edo walanga goidu bode Itou unyi isouwei nomo hauyawai. \v 47 Ariya iinga, Solomon no mata waha tawai. \p \v 48 “Ariya Itou Gai Ouwe langa no mata fai taude waha langa ada yafa yafana. No profet lewai dorofe, \v 49 ‘Anyakaro no benou lena, “Ha laluwa wa ji yame sia king, onodu oula no ji yame afefe jaula langa tafagou haumu. Waha bona tere mata adoha tafa hayagu ganga? Yame houwe tafou haumu alanga inyon bona? \v 50 Ji yage dada beha oruwanga ono wene.” ’ \p \v 51 Ariya Stiven no kaunsel ege benou lenigai, “Tere feeto gou fai. Tere haiden fai dorofe, tebere huwanyatege bagu ninatege bagu fosokowou. Onodu agetege kuli fosokowou, waha boya tere Itou nomo beele ada isi isiya. Tere asatege gane amina onogane dorofe, saini oruwa tere Hauri Guuni nomo beele feta tutuya. \v 52 Amina profet faiwei yafa gainga, asatege gane nere onowou inyaba ete ono tuwegu uwa? Amina fai nere Fanyimu Tigini Onogou Fai no mayona bona iwane waha, nere dunege kote wanenga umeru wane. Ariya elebe fai beha no amina mayainga, tere honggoro fai owonege langa tafa tuweinga nere dukote wanenga umai. \v 53 Tere Itou nomo nuuni beele ensel owonege langa tei, ariya tere oojo wegu uwa.” \s1 Nere megebu ayadu Stiven dukote wanenga umai. \p \v 54 Kaunsel nere Stiven nomo beele isidu, no bode hounege danga bagu mayainga manege gidodo wane. \v 55 Onou wa Stiven no Hauri Guuni bolo tuwainga, no ha laluwa ouwe langa igeiwai. Onodu Itou nomo lala hilobainga mujari bagu ha laluwa langa urai, Ono bona Yesus no Itou owo hilou langa oto gainga urai. \v 56 Onodu Stiven no benou lewai, “Isagu. Ha laluwa helufa waha, Fai Nomo Idau no Itou owo hilou langa oto ganga ureni.” \p \v 57 Ono wainga nere beele waha isidu bode inyangaro hiri bode, agenege kuli fosoko wane. Onodu nere arotenga jaidu gurarudu goidu bode Stiven yaasu tuwane. \v 58 Onodu nere haudu taon dui langa goidu, dukote wodbode megebu ayaru fuwane. Fai nere amugedu no go bode beele tafane waha, nere nebere kolos ufaroro uuludu magana giila ete unyi Sol tude, no afo hugu langa logosi wanenga otowai. \v 59 Saini nere Stiven megebu ayaru fu ganenga, Stiven no benou hauyawai, “Anyakaro Yesus, ne yame anufe tau.” \v 60 Onodu no afo tuburu kutudu bona inyangaro yaurai, “Anyakaro, ne une beha agou adai gidu nigau.” Stiven no onou ledu bona, umai. \c 8 \p \v 1 Sol ago langa, Stiven onou langa ono tuwane wa tigini. \s1 Sol no sios inyabamu tuwou haruwe tai. \p Fati nere Stiven dukote wanenga umai langa, nere sios nomo fai-aita bagu Jerusalem langa yafa gane waha inyabamu nigou hugu warane. Ono wanenga sios nomo fai-aita bagu oruwanga heige haradu fere-feredu, Judia distrik bagu Samaria distrik bagu nebere ulate langa goyane. Ariya aposel nere Jerusalem langa gai yafane. \v 2 Nere fai ila onowou Itou no gau tuna waha oojo degane wa, nere Stiven u-u kuru wane, onodu no bode inyangaro merane. \v 3 Sol no sios nomo fai-aita bagu inyabamu nigou haruwe tai. No nebere mata huwanya langa goidu bona fai-aita bagu hanigegai. Onodu kuse nigidu togoi dagou mata langa logosi nigigai. \s1 Nere Samaria langa hilou beele malalamudu lewane. \p \v 4 Ariya nere fai-aita bagu ha-ha oruwa langa haradu fere-fere goyane waha, nere haumu nere yafane langa hilou beele malalamudu lewane. \v 5 Filip no Samaria nebere taon ete langa goidu, Kristus nomo hilou beele lenigai. \v 6 Ono gainga fai-aita bagu baingaro nere Filip nomo beele isidu bode, no dodokawou tafai waha uredu, nomo beele isi dewodbode agenege kuli tafane. \v 7 Hauri inyaba fai-aita bagu baingaro langa jiri wane waha, Filip no so nigainga hauri inyaba nere waha inyangaro uidu bode awa nigidu hara ganenga nerigane. Onodu fai ngedonege umeruwou yo afenege inyaba waha, ege jige nigai. \v 8 Ono wainga fai-aita bagu taon waha langa edegawou anyakaro heigai. \p \v 9 Fai ete no taon waha langa yafagai, unyi Saimon. Amina no onowou hogo fere-fere nomo danga wadewou bagu mujari hogo fere-fere nomo danga dada abitimugai, Ono gainga Samaria fai-aita bagu uredu ninanege baingaro isi gane. No benou legai, “Ji fai anyakaro.” \v 10 Ono gainga nere fai aroro bagu fai-aita bagu ewe waha, oruwanga Saimon nomo beele isei nomo danga tafa gane. Nere legane, “Itou nomo danga beha, nere lede Danga Anyakaro, fai beha langa inyina.” \v 11 Nere nomo beele isei nomo danga tafane, taate bode, saini baingaro no dada hogo fere ete tigini ono gainga urane, onodu nere ninanege baingaro isane. \v 12 Ariya saini Filip no hilou beele Itou nomo huuna langa yafou waha bagu, Yesus Kristus nomo unyi bagu lenigainga, fai bagu aita bagu huwanyanege ngalenga wainga nere yaage bisou taane. \v 13 Saimon fere no huwanya ngalenga wainga yaage bisou tai. Onodu no Filip ngare golo bodere Filip no dodokawou aroro hogo fere-fere tafa gainga uredu, ninau baingaro isai. \p \v 14 Aposel nere Jerusalem langa yafa bode, Samaria nere Itou nomo beele taane waha isane. Onodu nere Pita, Jon ngare huuru niranenga goyare. \v 15 Nere goi heigedu, Itou no Samaria nere waha Hauri Guuni nigei nomo hauya ware, \v 16 taate bona, Hauri Guuni nere langa mei uwa inyi gainga. Nere Yesus unyi langa yaage bisounga taane. \v 17 Nere hauya borodu, ariya nere owonere moranege langa tafarenga, nere Hauri Guuni taane. \p \v 18 Saimon no aposel nga owonere nere moranege langa tafarenga nere Hauri Guuni tanenga nerigai. Onodu no moni tedu nere bagu maidu lenirai, \v 19 “Tere danga waha ji fere hiyaru. Ono waderenga, ji fere fai ete mora langa owofe tafehe wonga, no edo Hauri Guuni tonbona.” \p \v 20 Ono wainga Pita no Saimon letuwai, “Ne name moni ne nage ngare edo inyaba waru ganga! Dada Itou no toota dorofe higina waha, ne moni langa ejiyawei nomo edo ini yo? Gai uwanga uwa. \v 21 Ne name huwanyate Itou ago langa tigini uwa. Waha bona Itou nomo haruwe ere teya beha langa ne gamu yafei nomo edo uwa. Gai uwanga uwa. \v 22 Ne huwanyate ubuludu bonahe ne name onowou inyaba waha moge tuwau. Onodu ne Anyakaro hauya tudu, ne name nyabuluwou isou inyaba huwanyate langa inyina waha usumu hanei nomo isoki tuwau. \v 23 Ji benou leni waha taate bona, ji neriyeni beha ne Itou nomo toota teinomo agene warina, ariya agene warou waha no marasin inyaba dorofe ninate inyabamu hani ganga ne une nomo dagou mata langa yafani.” \p \v 24 Ono wainga Saimon no beele ege gidu benou lenirai, “Tere Anyakaro hauya tuwa derenga no edo ji bona aau waronga, dada tere leyare waha ji langa ada heigona.” \p \v 25 Ariya aposel nga waha nere Anyakaro nomo beele malalamudu lebodere, Anyakaro no dada nere langa onowai waha fai-aita bagu hai nagare. Onodu iinga gainga nere Jerusalem gidu goyare. Saini nere golodu goi bodere, nere Samaria nebere matane baingaro langa hilou beele lenigare. \s1 Filip no Afrika fai beele malalamudu lenigai. \p \v 26 Anyakaro nomo ensel ete Filip benou letuwai, “jaidu bonahe ulate saot langa goyau, ne goidu Jerusalem jala waha awadu ulate Gasa taon langa minau.” Jala waha ulate ha fai uwau langa inyina. \v 27 Ono wainga Filip no jaidu goyai. Jala waha langa no Afrika fai ete urai. No Afrika kantri langa kwin o kandasi nomo gabman nomo fai anyakaro ete, no kwin nomo moni dada oruwanga oofagai. No fai ete amaimu te fuwane. Fai waha no Jerusalem bori bona mayai, \v 28 Ariya no ege gidu goyona bona onowai. No nomo karis langa yafadu goi bona, profet Aisaia nomo buk lelegai. \v 29 Ono gainga Hauri Guuni no Filip letuwai, “Ne goidu karis woha hinomu langa golowau.” \v 30 Ono wainga Filip no guriyedu hinomu langa goidu, fai waha profet Asaia nomo buk lelege gainga isai. Onodu Filip no letuwai, “Ne beele lelegeni waha nomo hugu isini yo?” \v 31 Ono wainga fai waha no benou letuwai, “Fai ete te no beele beha nomo hugu lehiyei uwa wonga, ji adadu isei nomo edo?” Onodu no Filip letuwai, “Ne karis digedu mayahenga ji ngare yafoyare.” \p \v 32 Ariya no buk waha nomo ulate lelegai, no beele benou bagu, “No beele ete te lewei uwa. No sipsip dukote wode haudu togoide dorofe hurau fosokowai, onodu no sipsip magana ululumu karu fuwode onode dorofe. \v 33 Nere ileide tuwane, onodu nere beele tigini langa kot langa tafa tuwegu uwa. Onou waha bona fai nere aasa waha hai nagei nomo, no nomo magana gane ila yafegu uwa. Nere nomo ago auma yafou usumu fuwane, no ege oula langa yafei uwa.” \p \v 34 Fai waha no beele waha lelege borodu, Filip benou isoki tuwai, “Ji ne isoki hinini. Profet no faiwei bona ledu, no beele beha lena? No nogo bona lena yo, uwa, no fai ete bona lena?” \v 35 Ono wainga Filip no fai waha beele malalamudu letuwai. Ngasunga fai no beele lelegai waha nomo hugu malalamudu letuwai, onodu huunta langa no beele ila Yesus nomo hilou beele waha hai fuwai. \v 36-37 Nere jala langa gai golodu goi yaage ete langa heigare. Onodu fai waha no lewai, “Urau, yaage inyina. Dada ete jala karu waha bona ji yaage bisou ada toni yo?” \p \v 38 Ariya fai waha no lewainga draiva no hosi karis kusewane waha ono nigainga otowane. Ono wainga Filip no fai waha ngare yaage langa heigedu minare. Onodu Filip no fai waha yaage bisemu tuwai. \v 39 Onodu nere yaage awadu digedu mai garenga, fasadu onou Anyakaro nomo Hauri Filip haudu fagawai, ono wainga fai waha no ege Filip urei uwa. Ariya fai waha no edega bona nomo jala oojodu minai. \v 40 Ariya Filip no urai wa no Asdot taon langa yafai, onodu no taon oruwa langa kejiwe golo bona Yesus nomo hilou beele lenigi bona goyai. Onodu huunta langa no Sisaria taon langa goi heigai. \c 9 \s1 Sol no huwanya ubuluwai. \p \v 1 Saini waha langa Sol no Anyakaro nomo disaipel inyabamu nigidu dunege kotewei nomo beele danga bagu lengawai. Waha bona no pris mora bagu langa goidu, \v 2 Juda nebere bori mata Damaskus taon langa otode waha nebere mora bagu pas yerege nagei nomo bona isoki tuwai. Ono wainga pris mora bagu no pas yeregedu Sol tuwai. Pas waha langa nere beele benou bagu, “Sol no fai yo aita ila Yesus nomo jala oojowei mata bode wonga, no edo dagou mata langa logosi nigidu hanigedu Jerusalem mayona bona.” \v 3 Ariya Sol no Jerusalem awadu Damaskus goyai. Saini no Damaskus jugu tugainga, fasayadu onou ha laluwa nomo lala ete no bagu mai. Lala waha no gai danga bagu, \v 4 ono wainga Sol no oula langa meboduwai. Onodu no fai ete bolou benou lewainga isai, “Sol, Sol, ne taate boni ji inyabamu hiingani?” \v 5 Ono wainga Sol no letuwai, “Anyakaro, ne faiwei?” Ono wainga no letuwai, “Ji Yesus we, ne ji inyabamu hiingani. \v 6 Ariya ne jaidu taon huwanya langa goyau. Iinga gonga fai ete no ne dada onowau ganga waha lehinon bona.” \p \v 7 Fai nere Sol ngate goyane waha nere horotudu, beele lewegu uwa. Nere fai hurau langa beele legainga isane, ariya nere fai ete uregu uwa. \v 8 Ono wainga Sol no jaidu ago igeiwai, ariya no ago aguguwai. Ono wainga nere owo yaasudu bode haudu Damaskus huwanya goyane. \v 9 No fati eei yafai, no ago agugu onou inyai. Ono bona no da nyei uwa yaage nyei uwa. \p \v 10 Ariya Yesus nomo disaipel ete no Damaskus langa yafagai, nomo unyi Ananaias. Wewewou langa Anyakaro no unyi tai, “Ananaias.” Ono wainga letuwai, “Anyakaro, ji yafani” \v 11 Ono wainga Anyakaro no letuwai, “Ne jaidu bonahe jala beha langa goyau, nomo unyi Jala Tigini. Judas nomo mata langa fai ete bonahe isokiwau no taon Tarsusha, nomo unyi Sol. Elebe no hauya bona yafana. \v 12 No ago aguguwai, ariya no wewewou langa fai ete urai, nomo unyi Ananaias, no huwanya maidu bona ago ege igeiwei nomo bona owo jaula langa tafaiha.” \p \v 13 Ono wainga Ananaias ege gidu benou letuwai, “Anyakaro, fai baingaro nere fai waha bode lewanenga isene, nomo onowou inyaba hogo fere-fere ne name fai-aita bagu Jerusalem langa ono nigai. \v 14 No fai-aita bagu taon beha langa bori ure bode ne unyite langa hauyade waha, edo dagou mata langa logosi nigei nomo pris aroro langa beele edo iwou taiha.” \v 15 Ono wainga Anyakaro no benou letuwai, “Ne goyau. Elebe fai waha no yame haruwe fai heigaha. No fai-aita ila bagu king bagu, onodu nere Israel fere, nere bagu goidu ji unyife malalamudu lenigonbona hangada tunaha. \v 16 Saini no ji unyife malalamudu legonga, ou bagu jimiri bagu hogo fere-fere abitimu tuwehenga no edo aulona bona.” \p \v 17 Ono wainga Ananaias no goyai. No mata jauli huwanya langa goidu bona, Sol jaula langa owo tafa bona letuwai, “Baabo Sol, Anyakaro Yesus no jala langa ne bagu heigai waha, elebe huuru hiyanga ne mainaha, ne edo ege igei gahe Hauri Guuni edo ne langa bolowonbona.” \v 18 Ananaias no beele leboro gainga, Sol ago magana langa ago laala tafadu inyai waha, fasayadu onou ago awadu mebodu wainga no ege edo langa igeiwai. Ono wainga no jaidu bona yaage bisou tai. \v 19 Onodu iinga gainga Sol no da nyi bona ege danga tai. \s1 Sol no Damaskus langa hilou beele malalamudu lewai. Sol no fati ila Damaskus langa disaipel ila bagu yafane. \p \v 20 Onodu iinga Sol no tigini Juda nebere bori mata langa goidu, no beele benou malalamudu lenigai, “Yesus no Itou Idau.” \v 21 Ono wainga fai oruwanga Sol nomo beele isidu horoto wane. Onodu benou lewane, “Fai no beha fai-aita bagu Yesus unyi langa bori urebode hauya gane waha inyabamu nigigai. No Jerusalem langa onou onowai waha, elebe no belanga dagou mata langa logosi nigidu pris aroro bagu hanigedu goyona bona waha mayaha.” \p \v 22 Ariya Sol nomo danga gai anyakaro heigai. Ono wainga Juda Damaskus langa yafane waha tigini benou foomudu lenigai, “Yesus no fai waha Itou no nomo fai-aita bagu gidu hanigei nomo hangada tuwai.” Juda nere Sol nomo beele isidu horotodu bode, nomo beele ileiwei nomo beele ete te lewegu uwa. \s1 Juda nere Sol honggoro fai tafa tuwanenga, no heige fagawai. \p \v 23 Fati baingaro goyainga, Juda nere Sol dukote wogunga umonbona waha komodu beele ngado wane. \v 24 Ono wanenga Sol no nere dada ono wodbode waha beele isai. Ariya Juda nere no dukote wogunga umonbona waha bode hoonga bagu ooru fere, taon nomo jauli arasai oruwanga oofa wane. \v 25 Ariya Sol nomo disaipel nere ooru Sol haudu bode orei anyakaro taon kolili tuwou waha ouwe langa haudu manane. Onodu letuwanenga no kekele anyakaro ete langa yafa gainga, nere maalu awa tuganenga taon malala langa minai. \s1 Sol no Jerusalem langa yafai. \p \v 26 Iinga gainga Sol no Jerusalem goidu bona, no disaipel bagu komowei nomo bona onowai. Ono wainga nere oruwanga umuge tuwane, nere no disaipel heigai waha bode huwanyanege ngalenga wegu uwa. \v 27 Ariya Barnabas no we, Sol haudu aposel bagu goyai. Ono wainga Sol no Anyakaro jala langa urainga, Anyakaro no beele letuwai waha hai nagai. Ariya Sol no Damaskus langa Yesus unyi bona beele danga bagu lenigai waha fere, Barnabas no hai nagai. \v 28 Ono wainga Sol no nere bagu Jerusalem langa yafa bona, nere gaara gologane. No umugei uwa, no Anyakaro unyi lewei nomo haruwe danga bagu tai. \v 29 No Juda nere Grik beele isi gane waha bagu beele langa wara gane. Ono bode nere no dukote wogunga umei nomo bode jala kuruwou haruwe tegane. \v 30 Saini baabo gane nere beele waha isidu, nere Sol haudu Sisaria taon langa minane, Onodu huuru tuwanenga Tarsus taon langa goyai. \p \v 31 Waha bona Judia bagu Galili bagu Samaria bagu nebere haumu oruwa langa sios fai-aita bagu hilou yafane. Fai ila nere inyabamu nigegu uwa, sios no danga bagu heigai. Nere Anyakaro nomo huuna langa yafou waha fanyimu oojo ganenga, Hauri Guuni no nere huwanyanege dangamu nagai. Fai-aita bagu baingaro nere sios huwanya langa mayane. \s1 Pita no Ainias taura jigemu tuwai. \p \v 32 Pita no ha-ha oruwa langa golowai, onodu no Lida taon langa fere minidu Itou nomo fai-aita bagu Lida taon langa yafade waha bagu yafai. \v 33 Haumu waha langa no fai ete urai, nomo unyi Ainias. No ngedemu oruwanga ume borowai, no kabali langa-nga haga orei 8 oruwa inyai. \v 34 Ono gainga Pita benou letuwai, “Ainias, elebe Yesus Kristus ne jigemu hinanga ege hilou heige naha. Ne jaidu bonahe ne name kabali figiniwau.” Ono wainga no fasadu onou jayai. \v 35 Ono wainga Lida taonha, Saron oula tiginiha, fai oruwanga nere Ainias ege hilou hei gainga urane, onodu nere huwanyanege ubuludu Anyakaro bagu goyane. \s1 Pita no Tabita ege jaimu tuwai. \p \v 36 Jopa langa disaipel aita ete yafagai, nomo unyi Tabita. Grik beele langa nere lede Dokas. Saini oruwa no fanyimu hilobainga onobona, fai-aita bagu dada bode tutu nigi gainga no hoyo nigigai. \v 37 Saini waha langa no taura tedu umai. Ono wainga nere yaage bisemu tudu bode jauli huwanya ete ouwe langa tafa tuwane. \v 38 Lida taon no Jopa jugu langa inyina, waha bona disaipel nere Pita no Lida langa yafana iwou isane. Onodu bode nere fai nga nononga huuru niranenga no bagu horinga goidu benou le tuware, “Plis, ne adai itariwau, ne ere bagu fasadu mayau.” \v 39 Ono warenga Pita no jayainga nere bagu gaara goyane. No goi heigainga, nere haudu jauli ouwe waha langa manane. Ono wanenga aita oyo oruwanga nere maidu bode, Pita hinomu langa mere bode oto wane. Ono bode nere kolos bagu saket dada oruwanga Tabita no saini nere bagu yafa bona atai waha, abitimu tuwane. \v 40 Ono wanenga Pita no fai-aita bagu oruwanga lenigainga malala heigane, onodu no afo tuburu kutudu bona hauyawai. Onodu no ubuludu bona aita hogo tudu letuwai, “Tabita, ne jayau.” Ono wainga aita ago igeidu Pita urai, onodu jaidu yafai. \v 41 Ono wainga Pita no aita waha owo yaasudu bona, jaimu tuwainga jaidu otowai. Onodu Pita no Itou nomo fai-aita bagu nere aita oyo bagu, yaure nigidu bona, Tabita no ago auma yafana waha abitimu nigai. \v 42 Ono wainga dada Pita onowai waha nomo beele, Jopa taon waha nomo haumu oruwa langa edo wainga, fai-aita bagu isane. Onodu nere baingaro Anyakaro bode huwanyanege ngalengawai. \v 43 Ariya Pita no fati baingaro Jopa langa yafai. No fai ete ngare yafagare, nomo unyi Saimon. Fai waha no bulmakao osoko dada elegedu bona haruwe ila bona haiyadu tafagai. \c 10 \s1 Ensel no Kornilius bagu heigedu beele letuwai. \p \v 1 Fai ete no Sisaria taon langa yafagai, Nomo unyi Kornilius. No Rom nebere 100 oota fai nebere kepten. No oota fai waha nebere lenigide, Itali nebere oota fai. \v 2 No onowou Itou gau tuna waha oojo degai. No nomo ilibumu gane nomo mata langa yafa gane waha oruwanga Itou nomo huunala yafa gane. No Juda dada bode tutu nigigai waha, moni dada baingaro hoyo nigigai. Ono bona no saini oruwa Itou hauya tugai. \v 3 Fati ete langa, esuwa 3 kilok onou, dada ete wewewou dorofe gai foo dewou urai. No urai wa, Itou nomo ensel ete mata huwanya langa maidu benou letuwai, “Kornilius”. \v 4 Ono wainga Kornilius no igeidu ure bona danga bagu umuge tuwai. Onodu benou letuwai, “Fai Anyakaro, ure nahe?” \p Ono wainga ensel no Kornilius benou letuwai, “Itou no ne name hauyawou isaha, onodu ne fanyite ono ononi waha, fai-aita bagu dada bode tutu nigi ganga ne moni dada nigi-nigini waha bona ninau isi-isina. Itou no name onowou waha bona gau tuna. \v 5 Elebe ne fai ila huuru nigahenga Jopa goidu fai ete kuru tuwodbode, unyi Saimon, nomo unyi ete Pita. Onodu no mayei nomo letuwodbode. \v 6 Fai waha no Saimon ete nomo mata langa yafana, no bulumakao osoko dada la haruwe tou fai. Nomo mata hiiri mou langa otona.” \p \v 7 Ensel no Kornilius beele letu borodu golowai, Ono gainga Kornilius no nomo haruwe magana nga, oota fai ete bagu yaure nigai. Oota fai waha fere no fanyimu Itou gau tuna waha oojogai, saini oruwa no Kornilius ngare yafagare. \v 8 Kornilius no dada oruwa no langa heigai waha, fai eei waha haide nagidu bona, huuru nigainga Jopa goyane. \s1 Pita no dada wewewou dorofe urai. \p \v 9 Fai Kornilius huuru nigai waha, nere golodu goi jala gama jiri wane. Inyiba ete langa nere ege golodu goi belo jugu gainga Jopa taon jugu tuwane. Saini waha langa Pita no hauya wonbona mata tu ouwe langa digedu manai. \v 10 Pita no huweli tuwainga no da nyona bona onowai. Saini nere da iinga haiya ganenga, dada ete wewewou dorofe urai. \v 11 Ha taene helufa wainga, dada ete me gainga urai, dada waha ogola anyakaro dorofe. Dada ete nomo mutu aise langa yaasudu awa tuganenga oula langa mai. \v 12 Ogola huwanya waha langa kaafa hogo fere-fere, iiba dada neei hogo fere-fere oto wane. \v 13 Ono gainga Pita no bolou ete benou lewainga isai, “Pita, jaidu kaafa dunege kotedu nyau.” \v 14 Ono wainga Pita no lewai, “Anyakaro, ji adanga ada onowoni! Ji saini ete te, dada ne agene langa jijiga bagu waha ete nyei uwa, onodu ere nyei nomo sesewou.” \v 15 Ono wainga bolou waha ege le nga tuwai, “Dada Itou no ono wanga jijiga uwau heigaha waha, ne jijiga bagu adai wau.” \v 16 Dada waha heige eeiwai, onodu fasadu onou ogola waha ege taene ouwe langa manai. \p \v 17 Ono wainga Pita no ninau baingaro isidu lewai. “Ji wewewou urenaha beha, nomo hugu adadu?” No ninau gai onou isi gainga, Kornilius no fai huuru nigai waha mai heigane. Onodu nere Saimon nomo mata alanga inyina waha fai ila isoki nigane, nere maidu nomo mata arasai langa oto wane. \v 18 Ono bode nere benou yaurane, “Saimon, nomo unyi ete Pita, no belanga yafana yo, uwa?” \v 19 Pita no wewe waha bona ninau gai onou isi gainga, Hauri Guuni no benou letuwai, “Isau. Fai eei nononga mayane kuru hinide. \v 20 Onou waha bona ne jaidu bonahe heigedu minahe gaara goyagu. Ne ninate baingaro adai isau. Ji yage we huuru nigi nanga mayane.” \p \v 21 Ono wainga Pita no heigedu minidu bona fai waha lenigai, “Fai tere kuru tuya waha, ji benu. Tere taate boya maiyaha?” \v 22 Ono wainga nere benou letuwane, “Kornilius, no 100 oota fai nebere kepten, no huuru higanga maiyaha. No fai tigini, onodu no Itou umuge tutuna. Juda fai oruwanga lelede, no fai hilobainga. Itou nomo ensel ete ne yaure hinonga nomo mata langa goyahe, no name beele ila isona bona.” \v 23 Ono wanenga Pita no nere hanigedu mata jauli la goidu ooru waha langa oofa nigai. Onodu inyiba ete langa no jayainga gaara goyane. Ono gainga Yesus nomo disaipel ila Jopa langa yafagou waha no ngate gaara goyane. \s1 Pita no Kornilius nomo mata langa goyai. \p \v 24 Pita no fai waha bagu golodu goi bode, ooru etenga jala gama jiri wane, onodu goi Sisaria taon langa heigane. Kornilius no itari nigidu yafai. No nomo hogoha fai bagu nomo ilibumu gane tigini bagu amina yaure nigainga mai komodu yafane. \v 25 Ono ganenga Pita no mata huwanya goi gainga, Kornilius no hinemu langa maidu Pita afo hugu langa afo tuburu kutudu unyi isouwai. \v 26 Ariya Pita no jaimu tudu bona benou letuwai, “Ne jayau. Ji fere ji fai ewe.” \v 27 Onodu Pita no ngare beele hai bodere mata huwanya langa goidu, fai-aita bagu baingaro komodu yafa ganenga nerigai. \p \v 28 Onodu Pita no benou lenigai, “Tere tage isiya, Juda ere fai Juda uwa waha bagu yafei nomo karuwou danga bagu. Nere hinenege goyei nomo fere karuwou inyina. Ariya, Itou no ji benou abitimu hiyai, ji Itou ago la fai ete no jijiga bagu adai tuwoni, onodu ere nere fada nigei nomo haawe inyina iwou adai isoni. \v 29 Waha boni ji beele feiyawei uwa. Ji tebere yaurou isidu boni mainaha. Ariya elebe ji tere isoki tigini, Tere taate boya ji yaure hiyaha?” \p \v 30 Ono wainga Kornilius letuwai, “Dada ji langa heigai waha, elebe fati eei usu waha. Waha benou. Ji yame mata langa yafa boni, hoonga ago 3 kilok langa ji hauya wene, wa elebe saini benou dorofenga. Ji hauya boni yafa genenga fai ete fasadu onou hogofe langa oto gainga urene, nomo ogola dada gai lala dewou. \v 31 Onodu no lewai, ‘Kornilius, Itou name hauyawou isaha, onodu fanyimu ne ono ononi waha, fai-aita bagu dada bode tutu nigi ganga, ne moni dada hoyo nigi-nigini waha bona ninau isina. \v 32 Waha bona, ne fai ila hori nigahenga Jopa goidu Saimon yaure tuwode, nomo unyi ete Pita. Fai waha no Saimon ete nomo mata langa yafana, no bulumakao osoko dadala haruwe tou fai, nomo mata hiiri mou langa otona.’ \v 33 Waha bona ji fasadu onou fai ila huuru nigenenga ne bagu goyane. Ono wenenga ne hilobainga mainaha. Ariya elebe ere oruwanga Itou ago langa maiyaha yafaya beha, Anyakaro no beele oruwanga ere le higei nomo lehinai waha lehigahe isei nomo.” \s1 Pita no Kornilius nomo mata langa hilou beele lewai. \p \v 34 Ariya Pita no benou lewai, “Ngalenga tigini, elebe ji isini, Itou no fai-aita bagu oruwanga onowou etenga la ono nigi-nigina. Edo nere fai fereha. \v 35 Nere oruwa la, fai-aita bagu nomo huuna langa yafabode, fanyimu tigini onode waha no gau nigi-nigina. \v 36 Itou no ere Israel fai-aita bagu beele lehigai waha tere alai. No hilou beele benou malalamudu lewai, Yesus Kristus no fai oruwa nebere Anyakaro, no ere ono higi ganga ere Itou bagu huwanyage etenga heige heigeya. \v 37 Kantri Israel nomo haumu oruwa langa dada oruwanga heigai waha tere tage isiya, iinga la saini Jon no fai yaage bisou tei nomo beele malalamudu lenigai. Dada waha distrik Galili langa hugu warai. \v 38 Tere isiya, Itou no Yesus Nasaretha hangada tuwai, onodu Hauri Guuni tudu bona danga anyakaro tuwai. Ono wainga Yesus no matane oruwa langa golo bona, fai ‑aita bagu hoyo nigai. Itou no bagu yafa gainga, Satan no fai oruwanga inyabamu nigai waha ege jigemu nigai. \v 39 Ariya dada oruwanga, Juda ebere matane oruwa langa Jerusalem langa onowai waha, ere beele malalamudu lewou fai. Nere fai waha nauge ete langa tofiye tuwane. Onowou waha langa nere dukote wanenga umai. \v 40 Ariya fati eei langa, Itou no ege jaimu tudu malalamu tuwainga fai-aita bagu agenege langa heigai. \v 41 Ariya no Juda oruwa langa heigei uwa. No ere fai amina Itou no nomo beele malalamudu lewei nomo hangada higai waha langa heigai. Onodu saini no matmat langa ege gidu jayainga, ere gaara da nyiboya yaage nyeye. \v 42 Ono bona no ere fai-aita bagu beele malalamudu lenigi boya benou foomu nigei nomo lehigai, Itou no fai behanga no fai agenege auma yafade bagu, nere fai umane waha bagu nebere kot aagu nagou fai behanga yafon bona hangada tuwaiha. \v 43 Profet oruwanga nere no dada ono wonbona waha bode beele malalamudu lenigidu bode, benou lewane, fai wahanga unyi langa, Itou no fai oruwanga no bode huwanyanege ngalengana waha nebere une uulu nagi-nagina.” \s1 Fai fereha nere Hauri Guuni taane. \p \v 44 Pita no beele malalamudu legainga, Hauri Guuni no fai-aita bagu oruwanga yafadu Itou nomo beele isane waha langa mai. \v 45-46 Judaha Yesus nomo disaipel nere Pita ngate mayane waha, nere fai-aita bagu beele hogo fere-fere lebode Itou unyi isou wanenga nerigedu horoto wane, onodu lewane, “Uragu. Itou no fai-aita bagu nere Juda uwa waha fere nere Hauri Guuni ewe toota dorofe nigina.” Ono wanenga Pita no benou lewai, \v 47 “Nere fai-aita bagu beha ere dorofe, Hauri Guuni amina taane. Waha bona yaage langa yaage bisemu nigei nomo faiwei no ere karu higei nomo edo?” \v 48 Onodu Pita no fai-aita bagu benou lenigai, “Tere Yesus Kristus unyi langa yaage bisou taagu.” Nere yaage bisou te borodu bode, fati ila nere bagu yafei nomo letuwane. \c 11 \s1 Pita no Jerusalem goidu bona, dada heigai waha hai nagai. \p \v 1 Nere aposel bagu baabo gane Judia distrik oruwa langa yafade bagu, nere fai-aita bagu fereha fere Itou nomo beele taane waha isane. \v 2 Onodu saini Pita no Jerusalem goyainga, Yesus nomo disaipel nere genege gala karuwei nomo fanyimu oojowei nomo danga tafade waha, nere honggoro tuwane. \v 3 Nere benou letuwane, “Ne fanyimu adadu boni nere fai genege gala ada karugou nebere mata langa goidu, nere bagu da nyeene?” \p \v 4 Ono wanenga Pita no dada oruwanga no langa heigai waha hai nagai. No benou lenigai, \v 5 “Ji Jopa taon langa yafadu hauya boni, dada ete wewewou dorofe urene. Dada ete ogola anyakaro dorofe taene ouwe langa me gainga urene. Dada ete ogola mutu aise langa yaasudu awa tuganenga ji bagu mai. \v 6 Ji dada waha boni isi dewoni, ogola waha huwanya langa feele dedu kaafa hogo fere-fere, suusuwou bagu kui bagu iiba dada neei bagu nerigene. \v 7 Ono genenga bolou ete benou lehiyainga isene, ‘Pita, ne jaidu kaafa dunege kotedu nyau.’ \v 8 Ono wainga ji lewene, Anyakaro, ‘ji adanga ada ono wonboni! Ji saini ete te dada ne agene langa jijiga bagu waha nyei uwa, onodu ere nyei nomo sese higou.’ \v 9 Ono wenenga bolou ha laluwa langa mai waha ege fere benou lewai, ‘Dada Itou no jijiga uwamu waha, ne dada waha jijiga bagu iwou adai lewau.’ \v 10 Dada waha heige eeidu bona, dada waha oruwanga ege taena ouwe langa manai. \p \v 11 “Saini waha langa tigini, fai eei nononga mata ere yafa geyenga waha langa mai heigane. Fai ete Sisaria langa yafana, no waha huuru nigainga ji bagu mayane. \v 12 Ono wanenga Hauri Guuni no ji lehiyai, ‘Ne ninate baingaro adai isau, ne nere ngate goyagu.’ Nere baabo gane 6 beha fere ji ngate gaara goyei, onodu fai waha nomo mata huwanya langa goyeye. \v 13 Ono weyenga no ensel ete maidu nomo mata huwanya langa oto gainga urai waha lehigai, onodu ensel no letuwai, ‘Ne fai ila huuru nigahe Jopa goidu Saimon kuru tuwode, nomo unyi ete Pita. Nere no mayei nomo letuwodbode. \v 14 No beele ila lehinon bona, ono wonga beele waha langa Itou no ne nage bagu fai oruwanga name mata langa yafade bagu gidu hatigon bona.’ \v 15 Ariya fai no ji yaure hiyainga goyene waha no beele leboro wainga, ji beele hugu waridu legenenga, Hauri Guuni amugedu ere langa mai dorofenga nere langa mai. \v 16 Ono wainga ji amina Anyakaro no beele lewai waha boni ege ninafe isene. No benou lewai, ‘Jon no yaage langa fai-aita bagu yaage bisemu nigai, ariya tere nu Hauri Guuni langa yaage bisou taagu ganga.’ \v 17 Amina ere Anyakaro Yesus Kristus boya huwanyage ngalenga wainga, Itou no Hauri Guuni ewe toota dorofe higai. Onounga elebe Itou no toota hogo etenga wahanga nere nigaha. Waha bona ji faiwei waha, Itou no nogo nere bona haruwe taha waha sesemu fuwei nomo edo?” \p \v 18 Ono wainga fai nere Pita nomo beele waha isidu, nere ege honggorowei nomo ninanege isegu uwa. Nere Itou unyi isou bode benou lewane, “Elebe ere isiya, Itou no fai fereha fere awa nigi ganga huwanyanege ubuludu agenege auma yafou tede.” \s1 Antiok fai-aita bagu nere Kristen heigane. \p \v 19 Saini nere Stiven dukote wanenga umai langa, nere fai-aita bagu ila Yesus bode huwanyanege ngalengawou fere inyabamu nigane. Ono wanenga nereha baingaro haradu fere-fere wane, nere ila Fonisia distrik langa Saiprus nuuya langa Antiok taon langa goidu, Yesus nomo hilou beele malalamudu lewou haruwe taane. Nere fai-aita bagu fereha waha beele malalamudu lenigegu uwa. Nere Judaha wahanga lenigane. \v 20 Ariya nere gama langa fai ila nere Saiprus nuuyaha, ila Sairini taonha, nere Antiok goidu Anyakaro Yesus nomo hilou beele nere Grik fere malalamudu lenigane. \v 21 Anyakaro nomo danga nere langa inyai, waha bona fai-aita bagu baingaro huwanyanege ngalenga wainga nere huwanyanege ubuludu, Anyakaro nomo disaipel heigane. \p \v 22 Ono wanenga fai-aita bagu Jerusalem nomo sios langa yafade, nere waha bode beele isidu, nere Barnabas huuru tuwanenga Antiok goyai. \v 23 No goi heigedu, Itou no hoyo nigi bona hilobainga tafa nigainga uredu bona, no edegawai. No fai-aita bagu oruwanga, nere saini oruwa Anyakaro oojo tuwei nomo bona nebere isou jaimu nagai. \v 24 Barnabas no fai hilobainga, Hauri Guuni bolo tuwou, nomo huwanya ngalengawou danga bagu. Fai-aita bagu baingaro nere Anyakaro nomo gane bagu huwanya langa mayane. \p \v 25 Onodu Barnabas no Sol kuru tuwonbona Tarsus goyai. \v 26 No Sol toroba tudu bona, haudu Antiok mayai. Onodu haga orei ete oruwa nere Antiok sios nomo fai-aita bagu gaara yafare, ono bodere nere fai-aita bagu baingaro Itou nomo beele isisiwou nigare. Antiok langa disaipel nere amugedu unyinege Kristen taane. \p \v 27 Saini waha langa profet ila Jerusalem awadu Antiok mane. \v 28 Profet ete unyi Agabus, no oto bona Hauri Guuni nomo danga la ha-ha oruwa langa maau saini anyakaro heigonbona waha beele malalamudu lewai. Onodu huunta langa, saini Sisar Klodius king yafa gainga, maau saini waha heigai. \v 29 Ariya Kristen nere Agabus nomo beele waha isidu, nere moni huuru wogunga Judia langa goyonga, bainege gane nere hoyo nigodbode beele ngado wane. Onodu Kristen oruwanga moni waha nere nage nebere haawe langa nigane. \v 30 Onodu nere Barnabas Sol ngare huuru niranenga, moni waha togoidu sios nomo mora bagu nigane. \c 12 \s1 Herot no Jems du kotedu, Pita dagou mata langa tafa tuwai. \p \v 1 Saini waha langa King Herot no sios nomo fai ila inyabamu nigai. \v 2 No lewainga, Jems Jon bemu oota kesebu langa dukote wanenga umai. \v 3 Herot no Juda nerigai wa, nere dada no onowai waha bode gau nigai, waha bona Pita fere dagou mata langa tafa tuwai. No dada waha Beret Yis Uwau Nomo Fati Anyakaro nomo saini langa onowai. \v 4 No Pita taidu bona dagou mata langa tafa tuwai. Onodu Pita oota fai aise owonege langa tafa tuwai, nere hoyo guru bode oofa tuwane. Nere oota fai aise waha, nebere soldia aise-aise, nere arotenga 16 soldia oruwanga. Herot no itari gonga goi Itou No Israel Awa Nigainga Hilou Yafane, Fati Anyakaro Waha Nomo Ninanege Isou usumudu, iinga gonga no Pita haudu tamai fai-aita bagu agenege la kot langa tafa tuwon bona. \v 5 Onou waha bona Pita no dagou mata langa yafa gainga, oota fai nere no oofa tuwane. Ono gainga saini oruwa sios nomo fai-aita bagu nere Itou no hoyo tuwei nomo bode nere Itou danga bagu hauya tugane. \s1 Ensel no Pita dagou mata awa tuwei nomo bona hoyo tuwai. \p \v 6 Ariya Herot no Pita haudu kot langa heigei nomo fati ete hangadawai. Ono gainga ooru langa, saini fati waha heigei uwa langa, Pita no oota fai nga gamanere langa agore inyai. Nere sen nga langa dage tuwane. Ono gainga oota fai ila nere dagou mata waha nomo jauli arasai oofadu oto wane. \v 7 Ono ganenga fasadu onou Anyakaro nomo ensel heigai, ono wainga lalawou dagou mata jauli huwanya langa heigai. Onodu ensel Pita jagirou godu fubona aimu tudu, letuwai, “Ne fasadu jayau.” Ono wainga sen nga nononga Pita owo langa uuludu oula langa orososo ware.\fig |alt="Angel rescuing Peter from prison" src="cn01953B.tif" size="span" loc="Ap 12.6-19" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Aposel 12.7" \fig* \v 8 Ono wainga ensel no letuwai, “Leeti tagudu bonahe su tanau.” Ono wainga Pita no onou onowai. Onodu ensel no letuwai, “Ne name kolos ufaro tanidu bonahe oojo hiyau.” \v 9 Ono wainga Pita no jauli waha awadu bona, ensel oojo tudu goyai. Ariya no ensel dada onowai waha tigini heigaha iwou isei uwa. Pita no ewe wewenaha iwai. \v 10 Nere golodu goi bodere oota fai nga jauli arasai oofaware waha feiya nigare, onodu nere aini jauli arasai dagou mata awadu taon goigou waha langa heigare. Jauli arasai waha nogo helufa wainga, malala heigedu bodere golodu jala ete langa goyare. Ono bodere fasadu onou ensel no Pita awa tudu fagawai. \p \v 11 Ono gainga Pita no ninau fowainga benou lewai, “Elebe ji tigini isini, Anyakaro no nomo ensel huuru tuwanga ji Herot owo langa, Juda nere dada oruwanga ji langa onowei nomo ninanege isane waha-ha, haifona bona maha.” \v 12 Onodu no Maria nomo mata langa goyai, Maria no Jon anya, nomo unyi ete Mak. Nere fai-aita bagu baingaro mata waha langa kotodu hauya bode yafane. \v 13 Pita no goidu bona mata waha malala langa jauli katokatowai. Ono wainga haruwe aita ete unyi Roda, no jauli helufa wona mayai. \v 14 Ariya saini no Pita bolou isidu, huwanya edega wainga jauli helufawei uwa. No guriyedu jauli huwanya goidu bona fai-aita bagu lenigai, “Pita mayaha arasai langa otona!” \v 15 Ono wainga nere letuwane, “Ne dabu taini yo?” Ono wanenga no danga tafa bona lenigai, “Uuwa. Ngalenga tigini no otona.” Ono wainga nere lewane, “Ne nomo ensel ure naha rute.” \p \v 16 Ariya Pita no gai jauli katokato bona otowai. Ono gainga nere jauli helufadu bode no urane. Onodu nere horoto wane. \v 17 Ono wanenga Pita no owo wenga nere beele adai lewei nomo bona karu nigai. Onodu no Anyakaro dagou mata huwanyaha adadu haudu tamai malala langa tafa tuwai waha bona hai nagai. Onodu benou lenigai, “Tere Jems, baabo gane bagu dada beha bonade lenigagu.” Onodu Pita no awa nigidu ha fere langa goyai. \p \v 18 Ariya eringe langa oota fai nere Pita dagou mata la yafei uwa wainga nere horoto wane, onodu nere nage-nage isoki guru wane, “Pita alanga goyaha?” \v 19 Iinga Herot no Pita yafei uwa waha bona beele isai, onodu nere Pita kuru tuwodbode lenigai, ariya nere Pita toroba tuwegu uwa. Waha bona Herot no oota fai Pita oofa tuwane waha kot langa tafa nigai, onodu nere umode bode lewai. Iinga gainga, Herot no Judia awadu bona minidu Sisaria taon langa yafai. \s1 Herot umai. \p \v 20 King Herot no Tair taonha, Saidon taonha fai-aita bagu bona honggoro danga bagu. Waha bode nere arotenga komodu mai urane, taate bona, kantri Herot no oofagai waha langa nere da walanga elege gane. Nere amugedu Blastus ngate beele lewane, no king nomo agore inyou jauli oofagou ofisa. Ono wanenga no nere bagu huwanya etengawai. Onodu iinga, nere goidu Herot no nere bona aau waronga honggoro waha usumuwei nomo bode isoki tuwode goi urane. \p \v 21 Ono wanenga Herot no fati ete tafa nagai, fati waha langa Herot no king nomo mujari tanidu bona, no nomo sia king langa yafa bona, beele anyakaro lenigai. \v 22 Ono gainga fai-aita bagu nere benou yaurane, “Beele beha itou ete nomo hurau. Fai nomo hurau uwa.” \v 23 Herot no nebere beele waha isidu, Itou unyi isouwei nomo awai. Waha bona fasadu onou Anyakaro nomo ensel warai. Ono wainga taura inyaba no langa heigai, maruma mene-mene nyi tuwanenga no umai. \p \v 24 Ariya Anyakaro nomo beele no danga bagu heigedu bona matane baingaro langa goyai. \p \v 25 Barnabas Sol ngare neire haruwe, Jerusalem langa usumudu bodere, nere ege gidu bodere, Antiok goyare. Nere Jon Mak hawarenga gaara goyane. \c 13 \s1 Nere Barnabas Sol ngare misin haruwe tei nomo hangada nirane. \p \v 1 Antiok nomo sios langa fai ila nere profet beele malalamudu legane, ila nere fanyimu Itou no gau tuna waha fai-aita bagu isisiwou nigi gane. Nebere unyinege benou, Barnabas, Simeon, nomo unyi ete Niger, Lusius Sairini taonha, onodu Sol, Manain, no gabman amugou Herot ilibumu. \v 2 Saini ete langa sios nomo fai-aita bagu nere Anyakaro unyi isou bode, urigane. Ono ganenga Hauri Guuni no benou lenigai, “Tere Barnabas Sol ngare hangada niradenga haruwe beha teinomo yaure nirene waha todbodere.” \v 3 Ono wainga nere da urigedu owonege nere langa tafadu hauyadu bode, huuru niranenga goyare. \s1 Barnabas Sol ngare Saiprus langa hilou beele malalamudu leware. \p \v 4 Hauri Guuni huuru nirainga goidu, Selusia taon langa minare. Selusia langa nere bot digarenga, haniredu Saiprus nuuya langa goyai. \v 5 Ono wainga nere Salamis taon langa goi heigedu bodere, Juda nebere bori mata langa goidu Itou nomo beele malalamudu leware. Jon Mak no nere gaara goyane, onodu haruwe langa hoyo nirai. \p \v 6 Nere Saiprus nuuya nomo haumu oruwa langa golodu goi Pafos taon langa heigare. Pafos langa nere fai ete yafa gainga urare, nomo unyi Barjisas. No wadewou bagu henowa bagu dada hogo fere-fere tafa bona yaawa nigigai. No Juda nebere yaawa profet ete. \v 7 Fai no gabman amugou ngare yafagare waha, nomo unyi Sergius Paulus. Sergius Paulus no ninau isou hilou bagu. No Itou nomo hilou beele isona bona Barnabas Sol ngare yaure nirainga mayare. \v 8 Ariya fai no wadewou dada hogo fere-fere tafagai waha, nere Grik beele langa Elimas ide. Elimas no Barnabas Sol ngare neire haruwe warona onowai, taate bona, no gabman amugou Yesus bona huwanya ngalengawei nomo awai. \v 9 Ariya Sol no unyi ete Pol, Hauri Guuni no langa bolowai, no Elimas danga bagu feele tubona letuwai, \v 10 “Ne Satan idau. Ne onowou hilou oruwa nomo honggoro fai. Yaawawei nomo fanyimu oruwanga, onowou inyaba oruwanga ne bolo hinai. Ne Anyakaro nomo jala tigini waha oruwanga inyabamu‑inyabamuni. Ne fanyimu waha awei nomo awani yo? \v 11 Ariya isau. Elebe Anyakaro owo ne narina, ne agene fosoko wonbona. Elebe ne hoonga ada urau ganga, ne saini menanga ufaro yafau ganga.” Pol no onou letugainga fasadu onou dada agau gai usuma dorofe agugudu Elimas ago kutauwai. Ono wainga no kejiwe golo bona fai owo yaasudu jala abiti tuwei nomo bona kuru nigai. \v 12 Ono wainga gabman amugou dada waha uredu bona, huwanya ngalengawai. Anyakaro nomo beele bona huwanya tigini jayai. \s1 Barnabas Sol ngare Antiok nomo distrik Pisidia langa beele malalamudu leware. \p \v 13 Pol no fai no ngate golo wane waha bagu sip hani gainga taon Pafos awa tudu, taon Perga Pamfilia prowins langa goyane. Ariya Jon Mak no nere awa nigidu bona, ege gidu Jerusalem goyai. \v 14 Nere Perga awa tudu bode, golodu goi Antiok taon Pisidia distrik langa heigane. Onodu Juda nebere bori fati Sabat langa, nere Juda nebere bori mata huwanya langa goidu yafane. \v 15 Ono ganenga bori mata nomo mora bagu nere nuuni beele bagu, profet nebere beele bagu lelege borodu bode, nere fai ete letuwane, no goidu bona Pol nomo haruwe ilibumu gane bagu benou lenigonbona, “Baabo gane, tere fai‑aita bagu huwanyanege dangamuwou beele ete bagu wonga lewagu.” \p \v 16 Ono wanenga Pol no jaidu nere beele adai lewogu bona owo langa karu nigai, onodu benou lenigai, “Tere Israel fai, tere fai ila Itou nomo huuna la yafaya waha, tere isagu. \v 17 Israel nebere Itou no asage gane no nogo nomo fai-aita bagu dorofe hangada nigai. Saini nere nebere oula awadu goi Isip langa yafane langa, no ono nigainga nebereha fai-aita bagu baingaro furusu wane. Iinga, no nogo nomo danga langa, Isip langa elege nigidu hanigedu mayai. \v 18 Onodu saini nere ulisi ewe langa yafane la, no nebere onowou inyaba waha nomo ou haga orei 40 onou langa aulai. \v 19 Onodu Kenan oula langa Itou no fai-aita bagu nebere olobeta mutu 7 inyabamu nigidu bona, nebere oula waha Israel nigai, nere nebere bona inyon bona. \v 20 Dada waha oruwanga haga orei 450 onou huwanya langa heigai. Ariya Israel nere oula waha tanenga, huunta langa Itou no mora bagu Israel oofa nigei nomo hangada nigai, waha inyi gainga goi profet Samuel nomo saini langa edowai. \p \v 21 “Onodu saini waha langa nere king ete teinomo yaurane, ono wanenga Itou no Sol nere oofa nigei nomo hangada tuwai, no haga orei 40 onou king yafai. Sol no Kis idau, Benjamin ganemuha. \v 22 Ariya, Itou no Sol awa tudu bona, Devit nebere king yafei nomo hangada tuwai. No Devit bona fai benou lenigai, ‘Ji Jesi idau Devit amina urene. Ji yame huwanyafe fai waha gau tuna. No ji yame gau hiyou oruwanga oojo wonbona.’ \v 23 Onodu Itou no amina beele baara tawai onounga onowai, Devit nomo ganemuha, Itou no fai ete ere ege gidu haigei nomo hangada tuwai, onodu huuru tuwainga Israel langa mai. Fai waha no Yesus. \p \v 24 “Saini Yesus no haruwe hugu warei uwa langa, Jon no Israel nere huwanyanege ubuludu yaage bisou todbode beele malalamudu lenigai. \v 25 Jon no nomo haruwe usumu wona jugu bona, no benou lenigai, ‘Tere ji boya faiwei iya? Ji fai tere itari tuya waha uwa. Ariya tere isagu. Huunta langa fai ete mayona bona, ji no nomo su langa maalu dagou waha futu fuwei nomo fai tigini hilou uwa.’ \p \v 26 “Tere baabo gane, tere Abraham ganemuha fai bagu, tere fai fereha bagu, Itou nomo huuna la yafaya waha isagu. Itou nomo beele fai-aita bagu ege gidu hanigai waha, Itou no ere langanga huuru wainga maiha. \v 27 Nere fai Jerusalem langa yafa gane waha, nebere mora bagu gaara, nere fai waha bode tigini ada isi degane. Nere profet nebere beele, Bori fati oruwanga la lelege gane waha bode ninanege isi dewegu uwa. Onou waha bode nere fai waha tigini umei nomo lewane, onodu onowou waha langa, amina profet beele lewane waha tigini edomu wane. \v 28 Nere no kot langa tafa tudu, dukote wogunga umei nomo nyabuluwou ete no langa toroba wegu uwa, ariya nere gabman amugou Pailot no tigini dukotewei nomo bode tenene tuwane. \v 29 Fai nere no onou langa ono tuwodbode, profet nere amina lewane, dada waha oruwanga ono borodu, nere no nauge abalakawouha hau temedu bode matmat ete langa u-u kuru wane. \v 30 Ariya Itou no matmat langa ege jaimu tuwai, \v 31 onodu fati baingaro fai nere no ngate Galili awadu Jerusalem goyane waha, nere no urane. Elebe fai nere waha nomo beele Juda fai malalamudu lenigi-nigide. \p \v 32 “Ariya ere hilou beele benou letigiyare. Itou no amina ebere asage gane, no fai ete huuru tuwonga medu ere ege gidu haigona bona waha beele bara tawai, \v 33 ariya elebe ere nebere idanege gane langa, no beele baara tawai waha edomu wonbona Yesus matmat langa jaimu tuwai. Dada waha nomo beele Buk Song nomo moone 2 langa inyina. Beele waha benou, \q1 ‘Ne yame magana, \q1 Elebe ji ne amene heigenaha.’ \m \v 34 Itou no matmat langa jaimu tuwai, no ege matmat langa minidu ada isi wona. Waha Itou no lewai dorofe, ‘Ji tere figini tigiboni, dada hilobainga tigonboni, amina ji King Devit beele baara tau fuwene onounga. Dada waha ji lewene onounga tigini heigonbona.’ \v 35 Ariya beele ete fere Itou nomo buk langa inyina. Waha benou, ‘Fai ne name haruwe tei nomo boni hangada tuwene waha, ne awa tuwahenga matmat langa ada isi wonbona.’ \v 36 Ere isiya, saini Devit no ha esene beha langa yafai waha, no Itou nomo gauwou oojowai. Onodu iinga no umainga nomo asa gane nebere matmat langa u-u kuru wane, ono wanenga gogala isiwai. \v 37 Ariya, Itou no fai matmat langa jaimu tuwainga jayai waha, no gogala isiwei uwa. \v 38 Waha bona, baabo gane, ere beele benou malalamudu letigiya. Tere edo isi dewagu, fai no waha tebere une uulu tagei nomo bona mayai. \v 39 Moses nomo nuuni beele no tebere une uulu tagidu tere fai tigini tigei nomo edo uwa. Ariya fai no beha, no fai oruwanga nere no bode huwanyanege ngalengade waha nebere une oruwanga uulu nagi-nagina, onodu no fai tigini nigi-nigina. \v 40 Waha bona tere ure dewagu. Gamaji dada amina profet nere lewane waha, tere langa mayoga. Nere benou lewane, \v 41 ‘Tere memesi beele legou fai, tere igei wagu, tere horotodu inyaba wagu ganga. Ji dada hogo fere ete tere gama langa ono wonboni. Ariya dada ete ji ono wonboni waha fai ete letigonga, tere huwanyatege ada ngalenga wona.’” \p \v 42 Pol no beele lenigi boro wainga, Barnabas ngare golodu malala goyodere ono garenga, nere fai-aita bagu benou lenirane, “Bori nomo fati heigona ono gonga, tere ege gidu maidu dada beha bonadere ege beele ila lehigagu.” \v 43 Onodu nere bori mata awadu malala heige garenga, nere Juda baingaro, fai-aita fereha baingaro nere Juda nebere bori nomo fanyimu oojogou waha gaara Pol Barnabas ngare oojo nirane. Ono wanenga nere Itou nomo gauwou oojo bode nomo aau warou langa danga bagu yafei nomo huwanyanege jaimu nagou beele lenigare. \p \v 44 Iinga Bori nomo fati ege heigainga, taon waha nomo fai-aita bagu menanga onou oruwanga, Pol Barnabas ngare Itou nomo beele malalamudu legarenga isodbode maidu komo wane. \v 45 Saini Juda nere fai-aita bagu baingaro onou nerigedu bode, huwanyanege gai inyaba dewai. Ono wainga nere Pol nomo beele wari fubode memesi beele letuwane. \v 46 Ono wanenga Pol no Barnabas ngare beele danga bagu lenigare, “Ngalenga, ere Itou nomo beele amugedu tere Juda tigo boyare. Ariya tere beele beha moge tuweye, ono weye waha tere tage leya, ‘Ere gai-gai agege auma yafou waha teinomo edo uwa.’ Waha bona tere isagu. Elebe ere ege tere beele ada letigo boyare. Ere fai fereha langa beele malalamudu lewoboyare, \v 47 taate bona, Anyakaro no benou lehigai, ‘Ji ne ono hini genenga kantri oruwa nebere lalawou dorofe heigeni, ne fai-aita bagu ha-ha oruwa langa hoyo nigau ganga, ono wahenga ji ege gidu hanigonboni.’” \p \v 48 Fai-aita bagu fereha nere beele waha isidu bode, huwanyanege hilobainga inyai. Nere Anyakaro nomo beele bode edega wane. Ono wanenga Itou no fai-aita bagu oruwanga nere huwanyanege ngalengawai waha, nere gai-gai agenege auma yafei nomo hangada nigai. \v 49 Ono wainga nere Anyakaro nomo beele tedu distrik waha nomo haumu oruwa langa golo wane. \v 50 Ariya Juda nere, aita nere nebere bori nomo onowou oojowei nomo unyinege bagu waha, taon waha nomo mora bagu, taon waha nomo fai-aita bagu huwanyanege jaimu naganenga, Pol Barnabas ngare inyabamu nirou hugu warane. Onodu distrik waha langa so nirane. \v 51 Ono wanenga nere afenere langa amuji utudu bodere, Antiok awadu Aikoniam taon langa goyare, waha langa fai-aita bagu nebere onowou inyaba waha edo langa isodbode. \v 52 Ariya Antiok langa Yesus bode huwanyanege ngalengawou fai-aita bagu, Hauri Guuni nere langa bolo wainga, edega wane. \c 14 \s1 Pol Barnabas ngare Aikoniam langa beele malalamudu leware. \p \v 1 Ariya, Pol Barnabas ngare onowou Antiok langa onoware onounga Aikoniam langa onoware. Nere Juda nebere bori mata huwanya langa goidu, beele malalamudu leware. Nere beele malalamudu ledewarenga fai-aita bagu Judaha, Grikha baingaro huwanyanege ngalengawai. \v 2 Ariya Juda ila nere huwanyanege ngalengawei uwa, nere waha fai-aita bagu fereha huwanyanege jaimu naganenga, nere fai-aita bagu huwanyanege ngalengawai waha ono niganenga huwanyanege inyabawai. \v 3 Nere saini ufaro Aikoniam langa yafare, nere Anyakaro nomo aau warou beele lewei nomo umugeru uwa. Ono garenga Anyakaro no danga niri gainga, nere dodokawou hogo fere-fere tafare. Onowou waha langa, Anyakaro no nere beele malalamudu ledere beha ngalenga iwou fai-aita bagu abitimu nigai. \v 4 Ariya taon waha nomo fai-aita bagu nere foure ngawane. Nere ila Juda bagu huwanyanege etenga wane, ila nere aposel nga waha bagu huwanyanege etenga wane. \v 5 Iinga gainga nere Juda bagu fai fereha bagu jayanenga nebere mora bagu gaara otodu Pol Barnabas ngare inyabamu nirode ono wane. Nere megebu ayarudu dunere kote wogunga umei nomo bode ono wane. \s1 Barnabas Sol ngare Likonia langa beele malalamudu leware. \p \v 6 Pol Barnabas ngare nere, fai nere dada waha ono wodbode beele isidu, nere haradu Likonia distrik nomo taon nga nononga, taon Listra bagu Derbe bagu, matane ila taon nga waha jugu nirou, waha langa goyare. \v 7 Onodu nere matane waha langa hilou beele lenigare. \p \v 8 Ariya Listra taon langa fai ete yafagai. No afo danga uwa. Saini anya bisi tuwai langa no afo inyaba onounga, menanga ete golowei uwa. No onounga yafagai. \v 9 Fai waha no Pol beele malalamudu legainga aaguwai. Ono gainga Pol no danga bagu igei tuwai, onodu no urai wa, fai waha no huwanya ngalengawai, no hilou heigei nomo edo. \v 10 Waha bona Pol no danga bagu yauredu benou letuwai, “Ne jaidu otowau.” Ono wainga fai waha no talagedu jaidu otodu bona golowai. \p \v 11 Fai-aita bagu baingaro, Pol no dada waha ono wainga uredu bode, nere yauredu Likonia beele langa benou lewane, “Nere itou fai dorofe heigedu bode ere bagu mane.” \v 12 Onodu Barnabas no unyi itou Sus tuwane. Onodu Pol no beele legou fai, waha bode nere no unyi itou Hermes tuwane. \v 13 Ariya itou Sus nomo bori mata no, orei taon kolili tuwou waha nomo arasai hinemu langa otogai. Onodu bori mata waha nomo pris no, bulumakao madowa ila bagu, falawa boogi kinggiwou ila bagu elegedu bona, fai-aita bagu gaara Barnabas Pol ngare eeya muru warei nomo bona taon waha nomo orei arasai langa mayai. \p \v 14 Ono ganenga aposel nga nere dada ono wodbode waha beele isidu bodere, horotodu neire kolos korai ware. Onodu gurarudu fai-aita bagu gama langa goi bodere benou yauredu leware, \v 15 “Tere baabo gane, taate boya onowou beha onoya? Ere fai ewe tere dorofenga. Tere dada ewe unyinege isouya waha awa nigidu ubuludu bonade, Itou ago auma bagu waha langa goyagu ganga bona ere hilou beele benou letigiyare. Itou no waha taena bagu, oula bagu, hiiri bagu, dada oruwanga nere langa inyina waha no tafai. \v 16 Ngalenga, amina asage gane nebere saini langa, no fai-aita bagu oruwanga awa nigainga nere nage nebere fanyinege langa golowane. \v 17 Ariya no fai adai isi tuwei nomo bona, no gai huwari dewei uwa. Saini oruwa no tere onowou hilou tafa tigigai. No ono gainga yaage taena awa tudu tere langa megai. Ono gainga no da hilou-hilou baingaro heigemugai. Ono bona no tere da baingaro tigi bona, ono tigi gainga tere huwanyatege edegagai.” \v 18 Nere beele waha lenigare, ariya nere fai-aita bagu eeya muru wari adai nirei nomo bodere karu nigei nomo haruwe aro tare. \p \v 19 Ariya iinga la Juda ila Antiok taonha, Aikoniam taonha, nere Listra taon langa maidu bode fai-aita bagu huwanyanege waranenga nere Pol bode honggoro wane. Onodu bode nere Pol megebu ayaru fuwane. Onodu saini nere no umahawou isidu, nere no gogala kusedu bode togoidu taon dui langa awa tuwanenga inyai. \v 20 Ariya nere Yesus bode huwanyanege ngalengawou fai-aita bagu nere maidu, no kolili tuwane. Ono wanenga Pol no ege jaidu bona taon huwanya langa goyai. Onodu inyi hamba no Barnabas ngare Derbe taon langa goyare. \s1 Pol Barnabas ngare fai-aita bagu Yesus bode huwanyanege ngalengawou waha huwanyanege dangamu nagare. \p \v 21 Nere Derbe langa hilou beele lebodere, fai-aita bagu baingaro ono nigarenga disaipel heigane. Onodu iinga gainga nere ege gidu Listra langa, Aikoniam langa, Antiok langa goyare, \v 22 onodu bodere nere disaipel huwanyanege dangamu nagare. Onodu beele danga bagu benou lenigare, “Tere huwanyatege ngalengawou danga bagu yaasudu yafagu. Ere Itou nomo huuna langa yafou huwanya langa goyei nomo wonga, ngasunga ere jala ou baingaro inyina waha langa golowei nomo.” \v 23 Onodu nere sios oruwanga la nebere mora bagu hangada nigare. Onodu bodere nere da awadu uridu yafa bodere hauya ware, onodu onowou waha la nere fai-aita bagu Anyakaro bode huwanyanege ngalenga wane waha, Anyakaro owo langa tafa nigare. \s1 Pol Barnabas ngare gidu Antiok, Siria distrik langa goyare. \p \v 24 Iinga Pol Barnabas ngare golodu Pisidia distrik gama langa goyare, onodu bodere goi Pamfilia prowins langa heigare. \v 25 Onodu Perga taon langa Itou nomo beele malalamudu leware, iinga nere Atalia taon langa minare. \v 26 Onodu Atalia walanga nere sip digare. Ono warenga haniredu Antiok goyai. Amina taon waha langa, Kristen nere Itou owo langa tafa nirane, no nere bona edo aau waronga, nere haruwe waha edo langa tode bodere. Ariya elebe nere haruwe waha te borodu, ege gidu bodere Antiok goyare. \v 27 Nere mai heigedu bodere, sios nomo fai-aita bagu yaure nigarenga mai komo wane. Ono wanenga Itou no dada oruwa nere owonere la onowai waha, hai nagare. Nere benou leware, “Itou no fai-aita bagu fereha jala helufa nagainga, nere huwanyanege ngalengawai.” \v 28 Onodu nere fati baingaro disaipel bagu Antiok walanga gaara yafane. \c 15 \s1 Sios nomo komowou anyakaro Jerusalem langa heigai. \p \v 1 Ariya Judiaha fai ila Antiok langa medu bode Kristen isisiwou benou nigane, “Tere Moses nomo onowou ada oojodu, getege gala ada karu tagei mata bode wonga, Itou no tere ada gidu hatigona.” \v 2 Ono wanenga Pol, Barnabas ngare nere fai waha beele lewanenga isidu bodere, nere fai waha bagu beele langa warawou anyakaro heigemu wane. Onodu nere dada waha bode beele gai kuse guru wane. Ono wanenga Kristen nere Pol, Barnabas ngare nere fai ila bagu Jerusalem goidu aposel bagu sios nomo mora bagu nere gaara beele tiginimuwei nomo hangada nigane. \p \v 3 Kristen nere fai waha huuru niganenga, nere golodu Fonisia distrik bagu Samaria bagu gama langa goyane. Nere goibode distrik nga waha nomo Kristen, Itou no fai-aita bagu fereha huwanyanege ubulumu nagai waha isimu niginga wane. Kristen nere beele waha isidu bode, huwanyanege hilobainga inyai. \p \v 4 Nere goi Jerusalem langa heiganenga, sios nomo fai-aita bagu oruwanga, aposel bagu nere mora bagu, kaiye nigane. Ono wanenga Pol Barnabas ngare nere dada oruwanga Itou no nere owonere langa onowai waha lenigare. \v 5 Ono warenga Kristen ila nere Farisiha nere jaidu bode benou lewane, “Nere fai fereha nere ere gamu langa mayode bode wonga, tere nere genege gala karu nagagu ganga, onodu Moses nomo nuuni beele oojowei nomo bonade lenigagu.” \p \v 6 Ono wanenga nere aposel bagu mora bagu, beele waha tiginimuwei nomo bode kotowane. \v 7 Nere beele baingaro leboro wanenga, Pita no jaidu oto bona benou lenigai, “Oo baabo gane, tere isiya, amina Itou no haruwe wese hagai, onodu bona no ji fai-aita bagu fereha hilou beele lenigehenga, nere edo isidu bode huwanyanege ngalenga wonbona waha bona hangada hiyai. \v 8 Itou no fai-aita bagu oruwanga nebere huwanyanege isina, onodu no Hauri Guuni ere higai dorofenga nere nigai. Onowou waha langa no benou abiti higina, no nere hanigei nomo huwanya edegana. \v 9 No ere onowou ete langa ono higi bona, nere onowou fere langa ono nigei uwa. Nere no bode huwanyanege ngalengana, huwanyanege ngalengawou jala wahanga la no ono nigi ganga no ago langa eege heigede. \v 10 Waha bona elebe tere taate boya Itou wala-wala tuwagu ganga? Tere dada oubagu waha Kristen boilanege langa adai dagagu. Amina ebere asage gane, ere hage fere, ou waha aulei nomo edo uwa. \v 11 Ariya ere huwanyage benou ngalengana, Anyakaro Yesus nomo aau warou langa, Itou no nere fai waha fere ege gidu hanigai, onounga no ere ege gidu haigona bona.” \p \v 12 Pita no onou lewainga, nere fai beele ngado bode yafane waha nere beele ete te lewegu uwa. Nere Barnabas, Pol ngare neire beele aagu wodbode agenege kuli tafane. Ono ganenga Itou no dodokawou hogo fere-fere nere owonere langa, nere fai-aita bagu fereha gama langa tafai waha hai nagare. \p \v 13 Nere beele leboro warenga, Jems no benou lewai, “Oo tere baabo gane, tere yame beele isagu. \v 14 Itou no nere fai fereha langa mai, waha no nebere fai-aita bagu hanigedu ono nigonga nogo nomo tigini heigodbode waha bona Saimon no amina amugedu hai tagaha. \v 15 Ariya profet nebere beele fere onounga. Nere beele benou yeregane, \v 16 ‘Anyakaro no lena, “Devit nomo ganemuha nere sel mata meboduwai dorofe. Iinga ji gidu maidu boni ege otomu wonboni. Mata waha nomo dada inyaba wane waha, ji ege atiganadu boni, mata waha ege otomu wonboni. \v 17-18 Ono wehenga nere fai-aita bagu ila nere ji Anyakaro, nere edo kuru hiinga wodbode. Wa nere fai-aita bagu fereha oruwanga nere ji yage yame boni amina hangada nigene waha.” Beele beha Anyakaro nomo. Gai amina langa no dada beha heigei nomo bona lewai.’ \p \v 19 “Onou waha bona, ji yame ninafe isou benou. Ere fai-aita bagu fereha nere huwanyanege ubuludu Itou bagu goyane waha ou ada nigoboya. Uwa. \v 20 Hilobainga ere pas yerege nagei nomo, onodu benou le nigoboya, da dada fai nere yaawa itou eeya muru wari nigane waha, adai elegedu nyogu, onowou waha langa Itou ago langa no jijiga bagu heigena. Onodu nere longi hogo fere-fere adai tafogu. Fai nere kaafa benege dagedu bode dunege kotede waha adai nyogu, taate bona, kaafa ganemu bagu inyi gonga adai nyode. \v 21 Ere alai, aminaha mai elebe fai fereha nebere taon oruwanga langa, nere Moses nomo beele malalamudu legou fai bagu. Onodu Sabat nomo fati oruwanga la nere Moses nomo beele bori mata huwanya langa lelege-lelegede.” \s1 Nere fai fereha Kristen nebere pas huuru nagane. \p \v 22 Ariya aposel bagu, nere mora bagu, sios nomo fai-aita bagu nere oruwanga beele ngadodu bode nebereha fai nga hangada nirane. Ete Judas nomo unyi ete Barsabas, ariya ete no Sailas. Nere nga waha Kristen gama langa mora bagu yafagare. Nere huuru niranenga Pol, Barnabas ngare bagu Antiok taon goyane. \v 23 Nere owonere langa pas ete huuru wane waha no beele benou bagu, \p “Ere aposel bagu, mora bagu, ere tebere baitege gane, ere pas beha yeregedu tere baige gane fai fereha tere Antiok taon langa, Prowins Siria bagu Silisia bagu nebere haumu oruwa langa yafaya waha huuru tagiya. Baabo gane kaiye. \v 24 Ereha fai ila tere bagu maidu bode nebere beele lewou langa tere horotomu tigane waha ere iseye. Nere onou ono bode tebere ninatege hilalamu tagide. Ariya nere onou onowei nomo ere lenigei uwa. \v 25 Ere dada heigai waha boya beele iseye, waha boya ere huwanyage etengadu boya, ere baabo gane nga hangada niridu tere bagu huuru nirei nomo boya beele ngado weye. Fai nga ere gaude niriya waha gaara, wa Pol Barnabas ngare. \v 26 Nere umei nomo gai edo langa, ariya nere ebere Anyakaro Yesus Kristus unyi malalamudu lewei nomo umugeru uwa. \v 27 Onou waha boya ere Judas, Sailas ngare huuru niriyaha tere bagu maidere, nere huranere langa beele beha letigode bodere. \v 28 Hauri Guuni ere bagu yafa gainga, ere beele benou ngadodu haawe tuweye, Ere ou baingaro tigei nomo awaya. Waha bona tere onowou behanga oojo wagu. \v 29 Nere yaawa itou eeya muru wari fuwei nomo kaafa dunege kote wogunga tere adai nyagu. Tere kaafa nomo ganemu gogala langa gai inyi gonga adai nyagu. Tere kaafa fai benege dage ganenga umerude waha adai nyagu. Tere longi hogo fere-fere nomo fanyimu feiya wagu. Tere oofade bonade fanyimu waha feiya bonade wonga, wa hilobainga. Ere ebere beele wahanga. Tere edo foinga yafagu.” \p \v 30 Onodu sios nomo fai-aita bagu nere fai waha huuru niganenga, Antiok minane. Onodu Antiok langa nere sios nomo fai-aita bagu komomu nigidu bode, pas waha nigane. \v 31 Ono wanenga nere fai-aita bagu pas waha lelege borodu, nere dangamu nigou beele hilobainga waha bode edega wane. \v 32 Judas no Sailas ngare nere profet. Waha bodere nere beele hilou-hilou baingaro Kristen fai-aita bagu lenigare, onowou waha la nere huwanyanege dangamu nagare. \v 33-34 Nere Antiok langa saini menanga ufaro yafare, onodu iinga la Kristen nere walae niridu bode huuru niranenga, fai nere huuru niranenga mayare langa ege gidu goyare. \v 35 Ariya Pol no Barnabas ngare nere Antiok langa yafare. Nere fai ila baingaro gaara haruwe taane, nere fai-aita bagu Itou nomo beele lenigi bode, Anyakaro nomo hilou beele malalamudu lewei nomo isisiwou nigane. \s1 Pol, Barnabas ngare huwanyanere etenga yaferu uwa. \p \v 36 Fati ila goyainga, Pol no Barnabas benou letuwai, “Ere ege gidu goidu nere baabo gane taon oruwa langa amina ere Anyakaro nomo hilou beele lenigere waha nerigo boyare. Onodu ere iso boyare, nere hilou yafade yo, uwa.” \v 37 Ono wainga Barnabas no Jon, nomo unyi ete Mak, hawonga nere gaara goyei nomo onowai. \v 38 Ono wainga Pol no lewai, “Fai waha no amina ere Pamfilia prowins langa awa hirai, no ere gaara goidu haruwe teinomo awai. Waha bona ere no haudu gaara ada goyo boya.” \v 39 Ono wainga nere dada waha bodere inyangaro honggoro guru ware. Onodu bodere nere firigagadu ege gaara haruwe teeru uwa. Barnabas no Mak hawainga sip ete digedu Saiprus nuuya langa goyare. \v 40 Ono wainga Pol no Sailas hawai. Onodu saini nere goyodere ono garenga, Kristen nere le nirane, “Anyakaro nomo aau warou tere bagu inyon bona.” \v 41 Ono wanenga nere prowins Siria bagu Silisia bagu gama langa golo bodere Pol no sios nomo fai-aita bagu walanga yafade waha dangamu nigou haruwe tai. \c 16 \s1 Timoti no Pol bagu goyai. \p \v 1 Ariya Pol no goi Derbe langa heigedu bona, Listra langa fere goyai. Taon waha langa Kristen ete yafagai, nomo unyi Timoti. No Judaha aita ete idau, no Kristen. Ariya umamu no Grik nebereha ete. \v 2 Ariya Listra bagu Aikoniam bagu Kristen nere nomo fanyimu bode benou lewane, Timoti no fai hilobainga. \v 3 Ono wanenga Pol no Timoti no ngare goyei nomo gau tuwai. Waha bona no haudu gogala karu fuwai. No Juda ila nere haumu ulate waha langa yafade waha bona ninau isidu bona no onou onowai, taate bona, Juda oruwanga nere benou iside, Timoti umamu no Grik fai. \v 4 Onodu nere taon oruwa langa golo bode beele amina nere aposel bagu nere mora bagu Jerusalem langa ngado wane waha, nere Kristen hai nagane. Ono bode lenigane, “Tere beha oojo wagu.” \v 5 Waha bona sios nebere fai-aita bagu nebere huwanyanege ngalengawou gai danga bagu heigai, onodu nere nebere lelege nigou fati oruwa langa turi bona ouwe manigai. \s1 Pol no Masedonia fai urai. \p \v 6 Ariya Pol no Sailas wainga Timoti, nere golodu distrik Frigia, Galesia bagu gama langa goyane, taate bode, Hauri Guuni no nere Esia prowins langa beele lewei nomo karu nigai. \v 7 Nere goi Misia distrik langa edowane, onodu nere Bitinia prowins huwanya goyode onowane. Ariya Yesus nomo Hauri no nere karu nigai. \v 8 Waha bode nere Misia feiyadu, Troas taon langa minane. \v 9 Onodu ooru, Pol no dada ete wewewou dorofe langa urai. Fai ete Masedonia prowinsha oto bona Pol yaure tudu benou letuwai, “Ne hiiri faadu Masedonia langa maidu bonahe, ere hoyo higau.” \v 10 Pol no dada waha urainga, ere fasadu onou Masedonia goyei nomo jala kuru weye. Ere iseye, Itou no ere hilou beele lenigei nomo bona yaure higai. \s1 Lidia no Kristen heigai. \p \v 11 Ariya ere Troas walanga sip digeyenga, sip waha tigini Samotres langa goyai. Onodu inyiba ete langa Neapolis langa goyai. \v 12 Ono wainga ere taon waha awadu boya, goi Filipai heigeye. Wa taon ete, amina Rom nere maidu yafane waha, onodu no Masedonia distrik nomo taon amugou. Ere fati ila taon waha langa yafeye. \v 13 Onodu Sabat nomo fati langa ere taon waha nomo orei arasai langa malala heigedu boya, yaage ete langa goyei. Ere benou iseye, yaage waha hinomu langa hauyawei nomo haumu bagu. Onodu yaage waha langa aita ila komodu yafa ganenga nerigeye, onodu boya ere wanga yafadu nere bagu beele hayei. \v 14 Ariya aita ete unyi Lidia, no beele waha isai. No Itou unyi isougai. No Taiataira taonha aita, no ogola giriwou langa moni kusewei nomo haruwe tegai. Anyakaro no huwanya ubulu fuwainga no agokuli tafadu Pol beele legainga aaguwai. \v 15 Onodu bona no yaage bisou tegainga, nomo mata etenga waha arotenga yaage bisou taane. No yaage bisou tedu bona ere lehigai, “Tere ji Anyakaro bona huwanyafe tigini ngalengana waha isi bonade wonga, tere edo yame mata langa maidu yafagu.” Onodu no ere danga tafa higainga, ere nomo beele oojo weye. \s1 Pol Sailas ngare Filipai walanga dagou mata langa yafare. \p \v 16 Fati ete langa ere golodu hauyagou haumu langa goyei. Ono geyenga haruwe aita magana ewe ete no jala langa toroba higai. Aita waha hauri ete no langa yafagai, no dada iinga heigonbona waha malalamudu legai. Waha bona aita waha nomo hoobufai nere moni baingaro aita waha nomo haruwe langa tegane. \v 17 Ariya aita waha ere Pol ngate oojo higi bona benou yaurengawai, “Nere fai beha Itou gai ouwe langa nomo haruwefai. Nere Itou no tere ege gidu hatigai, jala waha letigi tigide.” \v 18 Fati baingaro aita waha no onou onowai. Iinga la Pol no nomo yaurou waha bona hogonyi danga bagu tuwai, ono wainga no ubuludu bona hauri waha letuwai, “Ji Yesus Kristus unyi langa lehinini, ne aita beha awa tudu fagawau.” Ono wainga fasadu onou hauri waha no aita waha awa tudu fagawai. \p \v 19 Ariya aita waha nomo hoobufai nere urane wa, elebe nebere moni tegou jala inyei uwa. Waha bode nere Pol Sailas ngare tatairu niridu bode, kuse niridu komowou haumu langa mora bagu agenege la haniredu goyane. \v 20 Nere jas bagu haniredu goyane. Onodu jas benou lenigane, “Nere fai nga beha nere Judaha. Nere ebere taon langa ou heigemu dere. \v 21 Onodu nere fanyimu ila ere kantri Romha fai oojowei nomo karuwou inyina waha onowei nomo fai-aita bagu kuse nigodere onodere.” \v 22 Nere fai-aita bagu mai komodu nere fere genere bode beele lewane. Ono wanenga nere jas, neire kolos uulu naridu bode fai ila hoobu langa gula nirei nomo lenigane. \v 23 Ono wanenga nere nariredu inyabamu niranenga, jas nere dagou mata langa tafa nirane. Onodu woda no dagou mata oofana waha, nere oofade nirei nomo beele danga bagu letuwane. \v 24 Woda no jas nebere beele waha isidu bona, no dagou mata nomo jauli gai huwanya langa inyina waha langa tafa nirai. Onodu palanga la afenere danga bagu dage narai. \p \v 25 Ooru jege Pol Sailas ngare Itou hauya tubodere moone tare. Ono garenga dagou fai ila nere aagu niri bode jiri wane.\fig |alt="Paul and Silas in prison" src="cn01988b.tif" size="col" loc="Ap 16.16-40" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Aposel 16.25" \fig* \v 26 Ono garenga fasadu onou miimi anyakaro ete heigai. Ono bona dagou mata nomo aau-ma oruwa yoku nigai. Ono wainga dagou mata waha nomo jauli oruwanga helufa wanenga, dagoufai nebere sen oruwanga uulu wane. \v 27 Ono wainga woda no jaidu bona urai wa, dagou mata nomo jauli oruwanga helufawou, onodu no ninau isai, nere dagoufai oruwanga heige harawane rute. Onodu no nomo oota kesebu uulu tedu bona, no nogo dukote wona onowai. \v 28 Ono gainga Pol no inyangaro yauredu letuwai, “Ne nage gete gala adai inyabamuwau. Ere oruwanga yafaya.” \v 29 Ono wainga woda no fai lalawou tedu tamayei nomo bona yaure nigai, onodu no guriyedu jauli Pol Sailas ngare yafare waha huwanya langa goyai. No horotodu aau togo fuwainga terere bona Pol, Sailas ngare hinenere afenere hugu langa meboduwai. \v 30 Onodu iinga woda no haniredu bona malala langa goidu isoki nirai, “Fai aroro nga, ji adadu ono wehenga Itou no ege gidu haifona bona?” \v 31 Ono wainga nere benou le tuware, “Ne Anyakaro Yesus bonahe huwanyate ngalengawou. Ono wahenga Itou no ne name ilibane gane bagu arotenga ege gidu hatigon bona, ono wonga tere no nomo yafagu ganga.” \v 32 Onodu nere fai waha nomo ilibumu gane bagu Anyakaro nomo hilou beele malalamudu lenigare. \v 33 Onodu ooru gama la, woda waha nere haniredu bona ju huge narai. Ono wainga no nomo ilibumu gane bagu oruwanga yaage bisou taane. \v 34 Onodu woda nere haniredu nomo mata langa goidu, da nirainga nyaare. No nomo ilibumu gane bagu nere oruwanga edega wane, taate bode, elebe nere Itou bode huwanyanege ngalengana. \p \v 35 Eringe la, jas nere polis huuru niganenga maidu bode, woda letuwane, “Nere jas fai benou lewane, Ne fai nga waha edo awa nirahenga heigoru.” \v 36 Ono wanenga woda no goidu Pol uredu benou letuwai, “Jas tere awa tiro gonga heigei nomo bode beele huuru wane. Onou waha bona tere dabu dagou mata awadu bonadere heigaru, onodu huwanyatere foinga inyi gonga yafaru.” \v 37 Ono wainga Pol no polis lenigai, “Ere kantri Romha fai. Jas nere taate bode ere une ete tafayareha yo, uwa, waha nere eire kot isi dedu hugu toroba wegu uwa? Ariya nere ewe auma fai-aita bagu agenege langa gula hirane. Onodu dagou mata langa tafa hirane. Ono wane waha, elebe nere huwari langa awa hiro gonga heigei nomo onode? Gai uwanga uwa. Nere nage we maidu bode ere hairedu malala goyodbode.” \p \v 38 Ono wainga polis nere Pol nomo beele tedu jas bagu manane. Saini nere Pol Sailas ngare Rom fai iwou isidu, nere umugane. \v 39 Onodu bode jas nere nage dagou mata langa goidu gelele niridu haniredu malala heigane. Onodu nere taon waha awadu fere langa goyei nomo bode isoki nirane. \v 40 Nere dagou mata awa tudu, iinga nere Lidia nomo mata langa goyare. Nere Kristen nerigedu bodere, nere huwanyanege dangamuwou beele ila lenigare. Onodu iinga la nere taon waha awadu goyare. \c 17 \s1 Tesalonaika nere Pol, Sailas ngare narirode ono wane. \p \v 1 Pol no nomo ilibumu gane bagu golodu Amfipolis taon langa goyane. Onodu nere taon waha awadu Apolonia taon langa goyane. Onodu nere taon waha fere awadu bode Tesalonaika taon langa mai heigane. Taon waha langa Juda nebere bori mata ete otowai. \v 2 Pol no fanyimu saini oruwa onogai dorofenga onowai. No Juda gaara bori mata waha huwanya langa goyane, onodu no Sabat fati eei, beele Itou nomo buk langa yeregou inyina waha nere bagu beele lewai. \v 3 No Itou nomo beele nomo hugu malalamudu ledu bona benou lenigai, “Fai beha Itou no nomo fai-aita bagu gidu hanigei nomo hangada tuwai, no jimiri tedu umonbona, onodu iinga gonga ege jayona bona.” Onodu bona benou lenigai, “Yesus no waha, ji nomo beele letigini, no fai waha Itou no nomo fai-aita bagu gidu hanigei nomo hangada tuwai.” \v 4 Ono wainga fai-aita ila nere gamanege huwanyanege ngalenga wainga, Pol, Sailas ngare oojo nirane. Nere Grik ila Itou unyi isou gane waha nebereha baingaro, nere oojo nirane. Onodu aita nebereha baingaro nere unyinege anyakaro bagu, nere fere oojo nirane. \p \v 5 Ariya Juda nere, fai-aita bagu nere nga waha oojo niranenga nerigedu bode, huwanyanege inyabawai. Onou waha bode nere fai inyaba ila komowou haumu kejiwe langa yafa gane waha hani gane. Onodu nere fai-aita bagu baingaro komomu niganenga, nere taon waha nomo fai-aita bagu huwanyanege jaimu nagane. Ono wanenga nere waha goidu bode Jeson nomo mata nomo jauli fasaka wane. Nere Pol, Sailas ngare haniredu goi malala langa fai-aita bagu owonege langa tafa nirode bode kuru nirane. \v 6 Ono wane wa, nere toroba niregu uwa. Waha bode nere Jeson Kristen ila bagu kuse nigidu, taon waha nomo mora bagu langa hanigedu goyane. Onodu bode benou yauredu lewane, “Nere fai beha ha-ha oruwa langa golobode fanyimu inyaba ono ganenga heigena, waha elebe nere mayane belanga yafade. \v 7 Ono wanenga Jeson no nomo mata langa hanigedu goyainga yafane. Nere fai beha oruwanga, Sisar nomo nuuni beele feiya feiyade. Nere le-lede, ‘King ete yafana, nomo unyi Yesus.’ ” \v 8 Nere taon waha nomo fai-aita bagu, nere mora bagu, beele waha isidu bode, nere horotodu kejiwe onou hiri wane. \v 9 Onodu mora bagu nere Jeson fai ila bagu leniganenga kot ejiya wane. Ono wanenga nere awa niganenga harawane. \s1 Pol, Sailas ngare Beria taon langa goi haruwe taare. \p \v 10 Ariya amina ooru wainga, Kristen nere Pol, Sailas ngare huuru niranenga Beria taon langa minare. Nere mini Beria langa heigedu bodere, Juda nebere bori mata huwanya langa goyare. \v 11 Juda nere Beria langa yafane waha, nere fai-aita hilobainga. Nere nebere fanyinege, nere Juda Tesalonaika langa yafane waha nebere fanyinege gai feiyade nigou. Nere Pol nomo beele isidu gaude nigai. Nere fati oruwanga beele Itou nomo buk langa inyina waha lelegedu haawe degane, Onodu nere isodbode, Pol nomo beele ngalenga yo, uwa. \v 12 Onou waha bode Judaha fai-aita bagu baingaro nere huwanyanege ngalengawai. Onodu Grik baingaro nere unyinege bagu waha fere fai bagu aita bagu arotenga huwanyanege ngalengawai. \p \v 13 Iinga gainga Tesalonaikaha Juda nere, Pol no Beria langa Itou nomo beele malalamudu lenigi bona yafana iwou beele isane. Onodu nere taon waha langa goidu bode, fai-aita bagu ninanege hilalamu naganenga nere horoto wane. \v 14 Ono wanenga fasadu onou Kristen nere Pol huuru tuwanenga laanga la minai. Ariya Sailas Timoti ngare nere Beria langa yafare. \v 15 Ariya fai nere Pol haudu jala la minane waha nere Atens langa edo wane. Onodu iinga nere giwode ono ganenga, Pol no Sailas Timoti ngare beele benou huuru narai. “Tere ji bagu fasadu maaru.” \s1 Pol no Atens langa beele malalamudu lewai. \p \v 16 Pol no Sailas Timoti ngare Atens langa itari niridu yafa bona urai wa, Atens taon langa yaawa itou nebere agotete baingaro. Onodu waha no ono wainga no huwanya gai inyaba dewai. \v 17 Onou waha bona no Juda nebere bori mata langa goidu, nere Juda bagu fai fereha bagu nere Itou unyi isou gane waha beele lenigai. Onodu fati oruwanga no komowou haumu langa goidu bona, fai-aita bagu haumu waha langa maidu yafa ganenga beele lenigigai. \v 18 Ono gainga nere Epikurianha isou fai bagu, Stoikha isou fai bagu no ngate beele langa wara wane. Ono bode nere ila lewane, “Beele kejiwe legou fai beha no beele adadu lewon bona onona?” Ono ganenga nere ila lewane, “No matane ila nebere itou nebere beele malalamudu lewona onona.” Ariya Pol no Yesus nomo hilou beele bona, Yesus bona bagu, matmat langa ege gidu jayei nomo fanyimu waha lenigona ono wainga, nere beele waha lewane. \v 19 Onodu nere Pol haudu, kaunsel nebere komowou haumu Areopagus muju langa manane. Onodu benou letuwane, “Ere ne beele eege beha fai-aita bagu lenigi-nigini waha isoboya. \v 20 Ere name beele isidu boya, ere hage isiya waha gai hogo ferete. Onou waha bona ere beele ne leni waha nomo hugu iso boya.” \v 21 Nere Atens oruwanga, nere fai matane fereha maidu Atens taon langa yafa gane waha, nere dada ete ada onogane. Uwa. Saini oruwa nere isou eege waha lewogonga aaguwei nomo, nere beele hogo eege isane waha nere nage gamanege langa leguruwei nomo waha gaude nigigai. \p \v 22 Ariya Pol no Areopagus muju langa kaunsel gamanege langa oto bona benou lewai, “Tere Atensha fai, tere bori nomo onowou hogo fere-fere oruwa danga bagu ono geyenga terige-terigeni. \v 23 Ji amugedu golodu goiboni, dada tere unyinege isou-isouya waha nerigene. Onodu alta ete fere urene. Waha langa beele benou yeregane, ‘Alta beha itou ete ere ada isi tuya waha nomo.’ Ariya itou tere ada isi tuya waha, tere ewe unyi isou ya, elebe ji nomo beele malalamudu letigonboni. \p \v 24 “Itou no taene bagu oula bagu, dada oruwanga nere langa inyina waha tafai, Itou waha no ha laluwa nomo bagu oula nomo bagu Anyakaro. Onou waha bona, no fai bori mata tafade waha huwanya langa ada yafa-yafana. \v 25 No dada ete bona tutu tuwonga, ere fai owoge langa heigemudu hoyo tuwei nomo uwau. No nogo we agege auma nomo, houwe teinomo, dada oruwanga ere fai-aita bagu oruwa higi-higina. \v 26 Asage etenga langa no fai-aita bagu oruwanga heigemuwai. Onodu ha-ha oruwa langa logosi nigai yafade. No nogo yafei nomo saini hangada nagidu, nebere oula nomo obona fofoura nagai. \v 27 Itou no fai-aita bagu nere edo no langa maidu, iside tuwei nomo bona gaude tuna, nere edo no kuru tuwou haruwe todbode, no waha bona tafa nigai yafade. Ariya no ere oruwanga etenga-etenga baae higou yafei uwa. \v 28 ‘Ere no langa agege auma tegeyenga, no nogonga ere danga higi ganga, ere golo-goloya.’ Tere tebere isou fai ila lewane dorofe, ‘Ere fere no nomo magana gane yafaya.’ \v 29 Ariya ere Itou nomo magana gane yafaya, waha bona ere ebere ninage langa Itou no gol bagu, silwa bagu, megebu bagu dorofe ada isei nomo. Onodu no dada ere fai ere hage owoge langa ninage langa tafaya dorofe uwa. \p \v 30 “Amina fai nere isou uwau, waha bona saini waha langa nere dada ono gane waha bona Itou no beele baingaro lenigei uwa. Ariya elebe no fai oruwanga, matane oruwa langa huwanyage ubuluwei nomo beele danga bagu lehigina. \v 31 No fai-aita bagu kot la tafa nigei nomo fati ete hangadawai. Ariya no nomo onowou tigini langa, oula beha nomo fai-aita bagu oruwa nebere onowou haawe nagon bona. No kot waha oofawei nomo fai ete hangada tuwai. Fai waha no umainga, Itou no matmat langa ege gidu jaimu tuwai. Itou no haruwe waha tuwai waha boya ere huwanyage ngalenga dewonbona.” \p \v 32 Nere fai no matmat langa ege gidu jayai, beele waha isidu bode, nere ila Pol memesi beele letuwane. Nere ila lewane, “Ne dada waha bonahe ege le wahenga isei nomo gaude higina tuwane.” \v 33 Ono wanenga Pol no awa nigidu bona goyai. \v 34 Ariya fai ila no oojo tubode huwanyanege ngalengawai. Fai waha ete Dionisius, no kaunsel, Areopagus muju langa kotogane waha, nebereha ete. Ariya aita ete nomo unyi Damaris, no huwanya ngalengawai. Nere fai-aita bagu ila fere huwanyanege ngalengawai. \c 18 \s1 Pol no Korin taon langa beele malalmudu lenigai. \p \v 1 Iinga Pol no Atens awadu bona Korin taon langa goyai, \v 2 onodu Juda ete toroba tuwai, nomo unyi Akwila. Nomo matane hugu nomo prowins wa Pontus Menenga amina la, no nomo oya Prisila ngare, kantri Itali awadu bodere mayare, taate bona, Sisar Klodius no Juda oruwa Rom taon anyakaro awadu ha fere langa goyei nomo bona lenigai. Ariya Pol no goidu nere nerirai. \v 3 No haruwe nere tegare onounga tegai, wa sel mata atei nomo haruwe. Waha bona Pol no nere gaara yafabode, haruwe tebode yafa gane. \v 4 Sabat fati oruwa langa, Pol no Juda nebere bori mata langa goidu bona, nere bagu beele legai. No Juda bagu Grik bagu huwanyanege jaimu nagonga nere Yesus bode huwanyanege ngalengawei nomo bona onogai. \p \v 5 Ariya saini Sailas Timoti ngare Masedonia awadu maare langa, Pol no fati oruwa langa Itou nomo beele malalamudu lewou haruwe tegai. No Juda beele danga bagu benou malalamudu lenigigai, “Yesus no fai waha Itou no nomo fai-aita bagu gidu hanigei nomo hangada tuwai.” \v 6 Juda nere nomo beele isei nomo awadu bode, memesi beele letuwane. Ono wanenga no nomo kolos langa tuturumu otowou dorofe utu bona lenigai, “Tere yaae bonade wonga, wa tere tage tebere nyabuluwou. Ji waha bona nyabuluwou ete uwau. Elebe ji nere fai fereha langa goidu beele malalamudu lenigon boni.” \v 7 Onodu Pol no bori mata waha awadu bona, fai ete nomo mata langa goyai, nomo unyi Titius Jastus. Fai waha no Itou unyi isougai, nomo mata Juda nebere bori mata gai hinomu langa otogai. \v 8 Ariya fai ete nomo unyi Krispus, no Juda nebere bori mata waha nomo mora bagu. No nomo ilibumu gane bagu oruwanga nere Anyakaro bode huwanyanege ngalengawai. Nere Korin fai-aita bagu baingaro, nere Pol nomo beele isidu bode nere fere huwanyanege ngalenga wainga yaage bisou taane. \p \v 9 Ariya ooru ete langa, Anyakaro no dada ete wewewou dorofe langa Pol bagu heigai, onodu benou letuwai, “Ne adai umugau. Uwa. Ne malala fouredu lewau. Ne hurate adai fosokowau. \v 10 Ji ne bagu yafani, fai ete te no jaidu ne ada inyabamu hinona, taate bona, ji yame fai-aita bagu baingaro nere taon beha langa yafade.” \v 11 Pol no Korin langa haga orei etenga ole 6 yafai, ono bona no Itou nomo beele isisiwou nigai. \p \v 12 Saini Galio no Akaia prowins nomo gabman amugou heigainga, Juda nere arotenga jaidu bode, Pol nebere honggoro fai tafa tuwane. Onodu nere kot langa haudu goidu bode benou lewane, \v 13 “Fai beha no fai-aita bagu nuuni beele feiya bode, onowou fere langa Itou unyi isouwei nomo isisiwou nigi-nigina.” \v 14 Pol no nebere beele ege gidu lenigona onowai, ariya Galio no Juda benou lenigai, “Tere Juda, fai beha no nuuni beele feiya wage yo, no onowou inyaba ete ono wage wa, ji edo langa tebere beele isi tagege. \v 15 Ariya tere beele lewou nomo fanyimu boya, tebere unyitege boya, tere tage tebere nuuni beele boya, huwanyatege inyaba wanga ji bagu maiyaha. Buyona, tere tage beele beha tiginimu wagu. Ji dada benou waha kot langa isei nomo awani.” \v 16 Onodu no kot langa so nigai. \v 17 Ono wainga Korin nere Sostenes, Juda nebere bori mata nomo mora bagu, kot mata hogo langa yaasu tubode warane. Ariya Galio no dada nere ono wane waha bona ninau isei uwa. \s1 Pol no Antiok Siria distrik langa ege gidu goyai. \p \v 18 Pol no fati baingaro Korin langa yafai, iinga no Kristen walae nigai. Onodu Senkria taon langa goidu bona, sip ete Siria distrik langa goyona ono gainga walanga talagai. Ariya Prisila Akwila ngare nere, no ngate gaara goyane. Saini Pol no Senkria langa yafa bona no tawa karuwai, taate bona, no dada ete bona Itou ago langa beele baara tawai. \v 19 Nere goi Efesus taon langa heigedu bode, Pol no nere haumu waha langa awa nirai. Onodu no nogo Juda nebere bori mata huwanya langa goidu nere bagu beele lewai. \v 20 Ono wainga nere benou letuwane, “Ne saini menanga ufaro ere bagu yafau tuwane.” Ono wanenga no lenigai, “Ji edo uwa.” \v 21 Onodu bona iinga no walae nigi bona lenigai, “Itou no gau bona wonga, ji ege gidu tere bagu mayonboni.” Onodu no sip digedu bona, Efesus awa tuwai. \v 22 Sip goidu Sisaria taon langa horiyainga, Pol no sip awa tudu bona, Jerusalem manidu sios nomo fai-aita bagu kaiye nigai. Onodu bona iinga no awa nigidu Antiok taon langa minai. \p \v 23 Pol no Antiok langa saini menanga ufaro yafadu bona, iinga no goyai. No golodu distrik Galesia bagu Frigia bagu neire oula langa matane inyina waha fai-aita bagu Yesus bode huwanyanege ngalengade na waha, nebere huwanyanege ngalengawou dangamu nagei nomo bona haruwe tai. \s1 Apolos no Efesus langa beele malalamudu lenigai. \p \v 24 Juda fai ete no taon Aleksandriaha, no maidu Efesus langa yafai. Nomo unyi Apolos. No beele lewou fai hilobainga, onodu no Itou nomo buk bona isi degai. \v 25 Nere Anyakaro nomo Jala bode isisiwou tuwaneha, waha bona no fai-aita bagu isisiwou nigei nomo huwanya danga bagu, no Yesus dada onowai waha bona tigini lenigigai. Ariya no Jon nomo yaage bisemu nigou wahanga bona isigai. \v 26 No Juda nebere bori mata langa goidu bona, Itou nomo beele malalamudu lewai. No fai-aita bagu umuge nigei uwa. Ono wainga Prisila au Akwila ngare, nere nomo beele isidu bodere, nere haudu goidu bodere, Itou nomo Jala waha tigini foo tu dewei nomo bodere hai fuware. \v 27 Iinga Apolos no Akaia prowins langa goyona ono gainga, Efesus Kristen nere no goyei nomo isou dangamu fuwane. Nere pas yeregedu no hawei nomo bode, Akaia Kristen fai-aita bagu huuru nagane. Saini Apolos no Akaia langa heigedu bona, fai-aita bagu Itou no nere bona aau warainga huwanyanege ngalengawou nigai waha hoyode nigai. \v 28 No Juda nere beele nyabuluwou lewane waha gimudu ilei nagei nomo bona, nere fai-aita bagu agenege langa nebere beele malalamudu lewei nomo danga tafai. No Itou nomo buk nomo beele tigini malala foomudu benou abitimu nigei nomo bona, Yesus no fai waha Itou no nomo fai-aita bagu gidu hanigei nomo hangada tuwai. \c 19 \s1 Pol no Efesus langa beele malalamudu lewai. \p \v 1 Saini Apolos no Korin langa yafa gainga, Pol no matane muju ha langa golodu mai Efesus taon langa heigai. Onodu Efesus langa no disaipel ila toroba nigidu, \v 2 benou isoki nigai, “Saini tere huwanyatege ngalengawai waha, tere Hauri Guuni tei yo uwa?” Ono wainga nere lewane, “Uwa. Ere Hauri Guuni ete yafana, waha nomo beele menanga ete isei uwa.” \v 3 Ono wanenga Pol no benou lenigai, “Onou waha, tere yaage bisou adoha waha tei?” Ono wainga nere letuwane, “Ere Jon nomo yaage bisou waha tei.” \p \v 4 Ono wanenga Pol no benou lewai, “Jon no amina fai-aita bagu yaage bisemu nigi bona lewai, ‘Tere huwanyatege ubuludu, yaage bisou taagu. Onodu fai no ji mogofe maina, no waha bonade huwanyatege ngalengawou.’ Ariya Jon no fai waha bona lewai, waha no Yesus.” \v 5 Nere beele waha isidu bode, nere Anyakaro Yesus unyi langa yaage bisou taane. \v 6 Ono wanenga Pol no nere moranege langa owo tafa gainga, Hauri Guuni nere langa mainga, matane fereha-fereha nebere beele langa beele lebode, profet dorofe beele malalamudu lewane. \v 7 Nere fai waha oruwanga, menanga 12 onou. \p \v 8 Onodu Pol no Juda nebere bori mata huwanya langa goidu bona, hilou beele langa beele danga bagu malalamudu lewai. No nere bagu beele lebona Itou nomo huuna langa yafei nomo dada waha bona, huwanyanege jaimu nagai. No ole eei oruwa onou onowai. \v 9 Ariya nere ila huwanyanege danga bagu ilei wane, onou waha bode nere huwanyanege ngalengawei uwa. Onodu fai-aita bagu agenege langa Anyakaro nomo Jala bode beele inyaba lewane. Ono wanenga Pol no nere awa nigidu bona, fai ila Yesus bode huwanyanege ngalengawai nere waha bagu ege Juda nebere bori mata langa goyegu uwa. Fati oruwa Pol no Tiranus nomo skul mata langa goidu beele lenigigai. \v 10 No onou ono gainga goi haga orei nga langa edowai. Waha bode fai-aita bagu oruwanga Esia prowins langa yafa gane waha nere Anyakaro nomo beele isane, wa nere Juda bagu Grik bagu gaara. \s1 Skeva nomo idau gane hauri inyaba so nigode ono wane. \p \v 11 Pol owo langa Itou no dodoka danga bagu hogo fere-fere tafai. \v 12 Waha bona fai-aita bagu nere hankisip bagu ogola majigau bagu Pol gogala langa tafadu bode, iinga nere dada waha elegedu togoi taura fai nigi gane. Ono ganenga taura fai elege ganenga taura jige nigi gainga, hauri inyaba awa nigidu bode hara gane. \p \v 13 Juda ila nere ha fere-fere langa golo bode, moni kuseiwei nomo bode hauri inyaba so nigi gane. Nere ila Anyakaro Yesus unyi tedu, onowou waha langa nere fai-aita bagu langa hauri inyaba so nigei nomo ono gane. Ono bode benou legane, “Yesus no waha unyi langa Pol no nomo beele malalamudu legai, tere hara wagu ganga beele danga bagu letigini.” \v 14 Juda nebere pris anyakaro ete nomo unyi Skeva, nomo idau gane 7, nere hauri inyaba beele onouha waha lenigigane. \v 15 Fati ete langa nere beele waha lewanenga hauri inyaba no ege gidu benou lenigai, “Ji Yesus boni isini, ji Pol boni isini. Ariya tere fai aniwei tigini?” \v 16 Onodu fai hauri inyaba no langa inyai waha talagedu jaulanege digedu bona narigedu inyabamu de nigai. Nebere genege gala inyabamude nagidu kolos koraidu ayaru nagai. Ono wainga nere bilani mata waha awadu heige harawane. \v 17 Ono wanenga iinga gainga Juda Grik bagu oruwanga Efesus langa yafane waha nere dada heigai waha bode beele isidu, umugou anyakaro nere langa heigai. Ono wainga nere Anyakaro Yesus unyi isou wane. \v 18 Fai-aita bagu baingaro nere huwanyanege ngalengawai waha nere maidu bode onowou inyaba oruwa nere amina ono wane waha fai-aita bagu ila agenege langa malalamudu lewane. \v 19 Onodu fai-aita bagu baingaro nere dada hogo fere-fere bode wade gane, nebere buk langa dada waha yeregou inyina waha komomudu bode fai-aita bagu oruwanga agenege langa biteru wane. Nere buk ejiya wane waha nomo moni silwa 50,000 onou. \v 20 Onowou waha langa Anyakaro nomo beele fai-aita bagu langa danga bagu haruwe tedu, nebere yafou langa danga bagu heigai. Ono wainga nere golo bode haumu baingaro langa beele malalmudu legane. \s1 Efesus nere Pol inyabamu tubode hiri tuwane. \p \v 21 Efesus langa haruwe danga boro wainga, Hauri Guuni no Pol ninau ubulumu fuwainga, Pol no golodu Masedonia prowins bagu Akaia bagu goidu, iinga no Jerusalem goyona bona beele agili mala karuwai. No onou lewai, “Ji goidu haumu waha nerige borodu, iinga gonga ji Rom fere goyon boni iwai.” \v 22 Onodu fai nga nere no hoyo tugare, Timoti Erastus ngare, nere huuru nirainga amugedu Masedonia goyare. Ariya Pol no nogo menanga onou saini ufaro Esia prowins langa yafai. \p \v 23 Saini waha langa, fai ila Anyakaro nomo Jala waha bode honggorodu beele langa warawou anyakaro jaimu wane. \v 24 Ariya fai ete yafagai, nomo unyi Demitrius, no silwa langa dada atigou fai. No moni kusewei nomo bona silwa langa itou aita Artemis nomo bori mata nomo dada mene-mene anunege isisidu atigai. No fai silwa langa dada ati gane waha haruwe baingaro nigi gainga nere moni anyakaro tegane. \v 25 Ariya Demitrius no fai waha bagu, fai nere dada ila hogo fere-fere ono gane bagu benou lenigai, “Tere yame haruwe etenga, tere alai, ebere haruwe agou hilobainga moni kusewei nomo haruwe teya beha langa heige-heigena. \v 26 Ariya Pol no fai waha fai-aita bagu baingaro kuse nigidu bona, ninanege hilalamu nagina waha tere ureye, tere iseyeha. Onowou beha no Efesus taon langanga onowei uwa. No menanga onou Esia prowins nomo haumu oruwa langa edomu wonbona jugu tuwaha. No benou lelena, ‘Nere itou ere owoge langa ati ganaya waha, nere itou tigini uwa.’ \v 27 Pol nomo beele beha ere ebere moni kusewei nomo haruwe unyi inyabamuwei nomo edo langa. Onodu dada ila fere benou. Nomo beele waha langa, anyakaro itou aita Artemis nomo bori mata dada ewe dorofe fai-aita bagu ninanege langa heigonbona. Ngasunga Esia prowins bagu, ha-ha oruwa langa fai-aita bagu oruwanga nere itou aita beha unyi isou gane. Ariya Pol nomo beele beha, no nomo unyi anyakaro inyabamu wona onona.”\fig |alt="Goddess Artemis" src="HK00286B.TIF" size="col" loc="Ap 19.27" copy="© 1996 David C. Cook" ref="Aposel 19.27" \fig* \p \v 28 Ono wainga fai nere beele waha isidu bode, hounege danga bagu mayai. Onodu nere inyangaro yaure bode lewane, “Efesus ebere Artemis no amugou.” \v 29 Onodu yaurou anyakaro taon waha langa jayainga, fai-aita bagu oruwa kejiwe onou hiri wane. Nere arotenga jaidu bode, gurarudu kotowou haumu langa goyane. Ono bode Gaius Aristarkus ngare kuse niranenga gaara goyane. Nere nga waha Masedonia fai, Pol ngate gaara golo gane. \v 30 Pol no nogo fai-aita bagu gama langa goyona ono gainga Kristen nere karu tuwane. \v 31 Onodu fere, Esia gabman ila nere Pol isi tuwou, waha bode nere beele huuru fuwane. No komowou haumu waha huwanya langa adai goyei nomo bode, beele danga bagu letuwane. \p \v 32 Nere fai-aita bagu toomaro waha ninanege hilala borowai. Nere kejiwe onou yaurou haruwe tebode, beele fere-fere lewane. Nere fai-aita bagu baingaro, nere taate hugu bode tigini mai komo wane waha bode isou uwau. \v 33 Juda nere Aleksander huuru tuwanenga goidu fai-aita bagu agenege langa oto gainga, fai ila uredu bode, no ou beha hugu rute iwane. Ono ganenga Aleksander no fai-aita bagu beele awogonga nebere beele ege gidu lenigonbona owo langa karu nigai. \v 34 Ariya nere no uredu bode isi tuwane, no Juda fai. Onou waha bode nere arotenga ngira bode, inyangaro yauredu lewane, “Efesus ebere Artemis no tigini amugou.” Nere onounga yaure ganenga goi aua nga usuwai. \v 35 Iinga Efesus taon nomo kuskus no fai-aita bagu honggoro nigi bona benou lenigai, “Tere Efesus fai, isagu. Efesus no itou aita anyakaro Artemis nomo bori mata bagu megebu guuni ha laluwa langa meboduwai waha oofagou taon waha, faiwei no ada isina? \v 36 Fai ete te no beele waha feiyawei nomo edo uwa. Waha bona tere huratege fosoko wagu. Tere fasadu dada ete adai ono wagu. \v 37 Tere fai nga haniredu maiyaha beha, nere ebere bori mata nomo dada yebu weru uwa. Nere ere ebere itou aita memesi beele le tuweru uwa. \v 38 Onou waha bona, Demitrius no nomo haruwe fai bagu nere fai ete bagu beele bagu wonga, kot aaguwei nomo saini bagu. Nere gabman amugou yafade, nere nebere beele kot langa tiginimu wode. \v 39 Onou waha bona, tere ege beele ila bagu wonga, tere kotowou nomo saini tigini langa komodu tiginimu wagu. \v 40 Onou waha bona isagu. Dada ere elebe onoyaha beha gabman nebere ofisa beele isi bode wonga, nere edo langa kot langa tafa higidu, ere ou anyakaro heigemuwei nomo onoyaha waha le higodbode. Ere dada onoyaha beha nomo hugu tigini uwau. Onodu ere taate boya mai komodu yaure boya kejiwe onou ngirayaha waha isoki higi bode wonga, ere beele ete ada gidu lenigo boya.” \v 41 Kuskus no beele leborodu bona, fai-aita bagu huuru nigainga harawane. \c 20 \s1 Pol no golodu Masedonia goidu Grik goyai. \p \v 1 Saini fai-aita bagu nebere yaurou anyakaro hiriwou bagu goi usu boro wainga, Pol no Kristen yaure nigainga maidu haumu ete langa toroba tuwane. Ono wanenga no huwanyanege dangamuwou beele ila lenigai. Onodu no walae nigidu bona, Masedonia prowins langa goyai. \v 2 No haumu waha langa golo bona, Kristen huwanyanege dangamuwou beele baingaro lenigai. Onodu iinga no goidu kantri Grik langa heigai. \v 3 No Grik langa ole eei yafadu, iinga no sip tedu Siria distrik langa goyona onowai. Ariya Juda nere no dukote wogunga umonbona waha bode beele agili mala karuwane waha isai, onodu nomo ninau isou ubulu wainga ege gidu golo bona Masedonia goyai. \v 4 Fai ete no Beria taonha, no Sopater, Pirus idau, no Pol ngare goyare. Ono garenga Tesalonaika taonha fai nga nononga, Aristarkus Sekundus ngare, Derbe taonha fai Gaius Timoti ngare, Esia prowinsha fai nga, Tikikus Trofimus ngare, nere fere Pol ngate gaara goyane. \v 5 Nere fai waha amugedu goi Troas taon langa itari higane. \v 6 Ono ganenga ere Filipai langa yafa geyenga goi Beret Yis Uwau Nomo Fati Anyakaro usu wainga, ere sip digedu Filipai awa tuweye. Onodu fati 5 langa fai nere Troas taon langa itari higane waha langa goi heigeye, onodu ere fati 7 Troas walanga yafeye. \s1 Troas langa Pol no Yutikus ege jaimu tuwai. \p \v 7 Ariya bori nomo fati amugou langa, ere Kristen bagu gaara da nyei nomo komoweye. Ono boya Pol no fai-aita bagu beele malalamudu lenigai, taate bona, ira gonga no goyona bona. Waha bona no beele kuse gainga goi ooru jegewai. \v 8 Ariya jauli ere komo weye waha langa, lama baingaro lala bode otowane. Jauli waha no ouwe langa, \v 9 nomo faara eei langa inyina, magana giila ete unyi Yutikus, no winduwa ete langa yafai. Pol no beele baingaro lewai, ono gainga Yutikus no agore bona ago ouwai. Iinga no agore tigini ago digainga, mata ouweha esene oula langa meboduwai. Ono wainga nere minidu hawane wa, no umai. \v 10 Pol no fere heigedu minidu bona, magana giila waha jaula langa dobole tubona yaasu tuwai. Ono bona fai-aita bagu benou lenigai, “Tere adai horoto wagu. No ago auma inyina.” \v 11 Onodu bona, Pol no ege digedu manidu, beret lalati wainga fai-aita bagu gaara nyane. Onodu iinga nere bagu beele saini ufaro legainga goi hambawai. Hamba boro wainga, Pol no golowai. \v 12 Ariya magana giila waha no ago auma yafa gainga nere haudu goyane. Waha bode nere huwanyanege hilobainga inyai. \s1 Pol no Troas awadu Miletus goyai. \p \v 13 Ariya ere Pol awa tudu boya sip digedu goi taon Asos langa heigeye. Onodu ere taon Asos langa Pol itari tuweye. Pol no nogo jala golo wonbona waha bona no ere amugedu goyei nomo bona lehigai. \v 14 Waha bona Pol no maidu Asos walanga toroba higainga, ere haudu sip langa minidu, Mitilini taon goyeye. \v 15 Onodu ere Mitilini awadu boya inyiba ete langa ere Kios nuuya jugu langa heigedu, ege inyiba ete langa ere goi Samos taon langa horiyei. Onodu ege inyi hamba, ere Miletus taon langa goi heigeye. \v 16 Pol no Efesus feiyawei nomo bona ninau danga isai, taate bona, no Esia prowins langa saini baingaro awei nomo awai. No fasadu goyona bona. No edo wonga, no Jerusalem langa Pentikos Nomo Fati Anyakaro waha urona bona. \s1 Pol no Efesus langa sios nomo mora bagu walae nigai. \p \v 17 Ere Miletus taon langa mai heigedu boya, Pol no Efesus langa sios nebere mora bagu beele huuru nagai. Nere maidu no urodbode yaure nigai. \v 18 Nere mai heiganenga, no benou lenigai, \p “Onowou ji amugedu Esia prowins langa mai heigedu boni ono wene waha, tere tage isiya, saini oruwanga ji tere bagu yafene. \v 19 Tere isiya, saini baingaro Juda nere ji ilei hiyode beele ngado gane. Dada beha waha no huwanyafe ou baingaro tubona wala-wala hiyou bagu ono boni ji saini baingaro merene. Ariya ji yage unyife gai esenemudu boni, Anyakaro nomo haruwe te fugene waha tere alai. \v 20 Onodu ji beele hilou-hilou tere hoyo tigei nomo edo langa waha malalamudu lewei nomo ji umugei uwa. Fai-aita bagu nebere komowou langa, tebere mata oruwanga la fere, ji tere isisiwou tigene waha tere alai. \v 21 Saini oruwa ere huwanyage ubuludu Itou bagu goyei nomo, ebere Anyakaro Yesus boya huwanyage ngalengawei nomo, ji Juda bagu Grik bagu beele danga bagu malalamudu lenigigene. \v 22 Ariya isagu. Elebe Hauri Guuni wenga ono waha bona ji Jerusalem goyonboni. Jerusalem langa taate dada ji langa heigona wa, ji ada isini. \v 23 Ariya dada beha wahanga ji isini. Ji matane oruwa langa goini wa, Hauri Guuni no beele benou malalamudu lehihina, dagou mata bagu ou baingaro ji itari hina. \p \v 24 “Ariya ji yame agefe auma no dada amugou iwou isei uwa. Ji yame agefe auma yaasuwei nomo danga tafei uwa. Ji jala goloni beha oojodu boni, Anyakaro Yesus langa haruwe tene beha usumu wonboni. Haruwe beha Itou nomo aau warou waha nomo hilou beele malalamudu lewou. \p \v 25 “Ariya baabo gane, isagu. Ji amina tere gama langa yafaboni, Itou nomo huuna langa yafou waha boni letigene. Ariya elebe ji isini, tere oruwanga iinga gonga, ji hogofe ege ada uragu ganga. \v 26 Waha boni ji elebe tere beele malala foomudu letigonboni. Fai ete no tere gama la yaae wona wa, ji yame nyabuluwou uwa, \v 27 wa taate bona, Ji Itou nomo ninau oruwanga, malalamudu letigei nomo umugei uwa. \v 28 Tere tage bonade oofade bonade, Itou nomo sios nomo fai-aita bagu oruwanga, nere fai-aita bagu waha no nogo nomo idau nomo ganemu langa ejiya nigai. Hauri Guuni no tere Itou nomo sipsip nebere oofa nigou fai yafei nomo hangada tigai. \v 29 Ji isini, saini ji tere awa tigidu boni goi gehenga, gauna kui gai inyaba waha tere gama langa maidu, sipsip inyabamu nigodbode. \v 30 Ono gogunga, tere tage tebere fai ila nere jaidu bode, Itou nomo fai-aita bagu kuse nigo gonga, nere oojo nigei nomo bode yaawawou beele kejiwe lewodbode. \v 31 Waha bona tere saini oruwa oofa dewagu. Tere onowou ji ono gene waha bonade agetege adai digou. Ji haga orei eei oruwanga, ooru bagu hoonga bagu tere oruwanga etenga-etenga isisiwou hilou tigei nomo boni tuwafe lawei uwa. Ji agiyofe oroso gainga, tere isisiwou tigene. \p \v 32 “Elebe ji tere Itou owo langa tafa tigini. Ji tere Itou nomo aau warou beele bonade ninatege isei nomo gau hina. Aau warou waha tere dangamu tigei nomo edo langa, no dada hilou-hilou oruwanga tigei nomo edo. Dada waha Itou no fai-aita bagu no nogo nomo bona hangada nigai waha, nigi-nigina. \p \v 33 “Ji fai ete nomo silwa boni gol boni nomo ogola dada boni, ji agefe warei uwa. \v 34 Tere tage alai, ji yage hoyo hiyei nomo, fai nere ji ngate gaara yafaya waha hoyo nigei nomo fere, ji yage owofe langa haruwe tene. \v 35 Ji yame haruwe tou oruwanga la, ere haruwe danga bagu teinomo fanyimu waha oojowei nomo abiti tigene. Ono wadenga fai nere nage hoyowou teinomo edo uwa waha ere hoyo nigei nomo edo. Ere Anyakaro Yesus nogo beele lewai waha boya ninage isei nomo. No benou lewai, ‘Fai ete no ilibumu gane dada tuganenga edegana waha, no nogo dada tedu edegana waha feiya tuwou.’” \p \v 36 Pol no beele beha leborodu afo tuburu kutu wainga, mora bagu waha oruwanga hauya wane. \v 37 Onodu iinga nere oruwanga mere bode Pol dobole tudu uumba tuwane. \v 38 Nere aau danga bagu narigai, taate bode, Pol no nere ege hogo ada urode waha bona lenigai. Onodu bode nere haudu sip langa minane. \c 21 \s1 Pol sip digedu Jerusalem goyai. \p \v 1 Ariya ere mora bagu awa nigidu boya sip digeyenga, sip no biris awa tudu tigini Kos nuuya langa goyai. Onodu inyiba ere Rodes nuuya langa goi heigeye. Onodu waha-ha goi Patara taon langa heigeye. \v 2 Onodu Patara langa sip ete Fonisia distrik langa goyona ono gainga uredu, ere sip waha digeyenga, sip no biris awa tuwai. \v 3 Iinga ere Saiprus nuuya ure boya, owoge kenao langa feiya tuweye, onodu Siria prowins langa goi heigedu boya, taon Tair langa kago heelu wonbona waha bona ere goidu walanga horiyeye. \v 4 Onodu ere mani Kristen toroba nigidu boya, fati 7 taon waha langa yafeye. Ono geyenga Hauri Guuni no Kristen beele lenigainga, nere Pol Jerusalem adai goyei nomo bode letuwane. \v 5 Ariya saini sip no Tair awa tuwona ono gainga, ere taon awadu golodu mineye. Ono geyenga Kristen nere nebere oyanege gane bagu, nebere magana bagu, taon waha malala langa haigedu mayane. Ono wanenga laanga la ere afege tuburu kutudu boya hauya weye. \v 6 Onodu nere walae higanenga, ere fere walae nigi boya sip dige geyenga, nere ege gidu nebere mata langa manane. \s1 Sisaria langa profet Agabus no Pol beele letuwai. \p \v 7 Ariya ere Tair awadu boya goi Tolemes taon langa heigeye. Onodu Kristen kaiye nigidu, fati etenga nere bagu yafeye. \v 8 Inyiba ete la ere Tolemes awadu goi Sisaria taon langa heigeye. Onodu Filip nomo mata langa goyeye. Fai no waha hilou beele fai-aita bagu malalamudu lenigigai, ere no ngate yafeye. No fai 7 waha nebereha ete nere aposel hoyo nigigane. \v 9 No mago gane aise, nere fai elegegu uwa. Nere profet dorofe Itou nomo beele malalamudu legane. \p \v 10 Ere Sisaria langa fati ila ege yafeye. Ono geyenga profet ete unyi Agabus, no Judia distrik awadu bona Sisaria langa mai. \v 11 No ere bagu medu bona Pol nomo leeti tedu bona nogo afo owo bagu dagai. Onodu benou lewai, “Hauri Guuni benou lena, ‘Onowou beha langa Juda nere Jerusalem langa nere leeti beha umamu dage tudu bode, fai fereha owonege langa tafa tuwodbode.’” \p \v 12 Ono wainga ere beele waha isidu boya, ere taon waha nomo fai-aita bagu gaara Pol no Jerusalem adai goyei nomo boya beele danga bagu le tuweye. \v 13 Ono weyenga Pol no beele ege benou gidu lewai, “Tere taate boya mere boya ninafe inyabamu haiya? Ji nere dagou mata langa tafa hiyei nomo boni haiya naha. Onodu ji Jerusalem langa Anyakaro Yesus unyi isou boni umei nomo fere haiya naha.” \v 14 Ono wainga ere ureye wa, Pol no goyona bona danga tafai, waha bona ere ege no ninau ubulumu fuwei nomo beele ete lewei uwa. Ere benou leweye, “Dada Anyakaro no heigei nomo gau waha wonga, edo heigonbona.” \s1 Pol no goi Jerusalem heigai. \p \v 15 Fati ila goyainga, ere dada haiyadu boya Jerusalem goyei. \v 16 Ono geyenga disaipel nebereha ila Sisaria langa yafane waha nere ere gaara goyei. Nere haigedu Nason nomo mata langa goyane, no Saiprus fai, no amina la Yesus nomo disaipel heigai. Ere nomo mata langa yafeye. \v 17 Ariya ere goi Jerusalem heigeyenga, Kristen nere ere haigei nomo edega wane. \v 18 Inyi hamba Pol no ere gaara Jems uroya goyeye. Nere sios nomo mora bagu oruwanga, nere fere saini waha langa maidu komo wane. \v 19 Ono wanenga Pol no kaiye nigidu bona, Itou no dada oruwanga no owo langa nere fai-aita bagu fereha waha gama langa onowai waha haide nagai. \s1 Morabagu nere Pol tempel langa goyei nomo letuwane. \p \v 20 Morabagu nere Pol nomo beele isi borodu, Itou unyi isou wane. Onodu benou letuwane, “Baabo, ne isini, Juda nere tausen baingaro Yesus bode huwanyanege ngalengawai. Onodu nere fai-aita bagu waha oruwanga Moses nomo nuuni beele oojowei nomo danga tafade. \v 21 Ariya fai ila nere ne bode benou leniganeha, ‘Pol no Juda ila nere fai-aita bagu fereha gama langa yafade waha, nere Moses nomo nuuni beele awei nomo lenigi-nigina. No lelena, “Tere tebere idatege gane genege gala adai karu nagagu. Onodu tere fanyimu aminaha adai oojo wagu.” ’ \v 22 Ere isiya, nere ne mainaha waha beele isodbode. Onou waha bona ere adadu onowei nomo? \v 23 Ariya ere fanyimu ete ne oojowau ganga waha le hinoboya. Ere fai aise bagu, nere beele ete Itou ago langa baara tawane. \v 24 Ne fai waha hani gahenga tere oruwanga Itou ago langa jijiga uwau heigei nomo fanyimu oojo wagu. Onodu fere nere tawanege irei nomo Itou eeya muru warou waha ejiya nagau. Ne onou ono bonahe, fai oruwanga isodbode, nere beele ne bode lewane waha, wa beele yaawawou. Nere isodbode, ne fere nuuni beele oojo-oojoni. \v 25 Ere beele amina ngado weye waha, nere fai-aita bagu fereha nere Yesus bode huwanyanege ngalengade waha, ere pas yeregedu lenigeyeha. Nere oofa dewei nomo lenigeye, nere fai kaafa yaawa itou eeya muru wari nagei nomo dunege kotede waha adai nyode, nere kaafa muja ganemu bagu inyina waha, fai nere kaafa boou dagedu bode dukotede waha nomo muja adai nyode. Onodu fere, nere longi adai tafogu.” \v 26 Ono wanenga Pol no fai nere Itou ago langa beele baara tawane waha hanigai. Onodu inyiba ete langa no nogo nere bagu, jijiga uwau heigei nomo fanyimu waha oruwanga oojowai. Onodu no pris lenigonbona, fati ada gonga nere Itou ago la jijiga uwau heigedu bode, nere etenga-etenga nebere eeya muru warou elegedu mayod bode, waha bona tempel orei huwanya langa goyai. \s1 Juda nere Pol tempel huwanya langa yaasu tuwane. \p \v 27 Saini fati 7 usu wona jugu gainga, Juda ila Esia prowins langa mayane waha, nere Pol no tempel orei huwanya langa yafa gainga urane. Onodu bode nere fai-aita bagu oruwanga huwanyanege jaimu naganenga, nere Pol bode honggoro wane. Onodu Pol yaasu tubode \v 28 danga bagu yauredu benou lewane, “Tere Israel fai, hoyo higagu. Fai beha no matane oruwa langa, fai oruwanga ebere gane bagu, Moses nomo nuuni beele bagu, tempel beha fere unyinege inyabamuwou beele lenigi-nigina. Onodu wahanga ada ono-onona. No Grik hanigedu tempel orei huwanya langa mayainga, nere Itou no haumu no nogo nomo bona hangadawai waha, Itou ago langa jijigamu wane.” Nere beele onou lewane, \v 29 wa taate bode, amina nere Trofimus no Efesus taonha no Pol ngare Jerusalem taon huwanya langa golo garenga nerirane, onodu nere ninanege isane wa, Pol no Trofimus haudu tempel orei huwanya langa mayaiha iwane. \p \v 30 Nere fai-aita bagu beele waha isidu bode, Jerusalem fai-aita bagu oruwanga horoto wane, onodu fai-aita bagu oruwanga gurarudu mai komo wane. Nere Pol taidu kuse tubode tempel arasai langa haudu goyane. Onodu bode fasadu onou tempel nomo jauli oruwanga sesemu wane. \s1 Nere Rom oota fai Pol hawane. \p \v 31 Fai nere Pol dukote wode ono ganenga, Rom nebere oota fai nebere mora amugou no beele benou isai, “Nere Jerusalem oruwanga honggoro bode kejiwe onou warade.” \v 32 Onodu no fasadu onou nomo ofisa bagu oota fai bagu hani gainga oota fai nebere mata awadu, gurarudu bode haumu nere fai-aita bagu golo wane walanga minane. Ono wanenga, Juda nere oota fai mora amugou nomo oota fai bagu minanenga nerigedu bode Pol awa tuwane, nere ege waregu uwa. \v 33 Ono wanenga, oota fai amugou no mai Pol jugu tudu yaasu tubona oota fai sen nga langa dage tuwei nomo lenigai. Onodu Juda benou isoki nigai, “Fai beha no faiwei? No adadu onowaha?” \v 34 Fai-aita bagu baingaro yafane waha, nere hiri bode beele fere-fere lewane. Nere hiriwou anyakaro heigemu wanenga, oota fai amugou no beele hugu isei nomo edo uwa. Onou waha bona no oota fai Pol haudu nebere mata langa goyei nomo lenigai. \v 35 Saini Pol no goi mata waha nomo lata langa heige gainga, oota fai urane wa, fai-aita bagu nere Pol dukote wodbode danga tafane. Ono wanenga oota fai nere aule tudu bode goyane. \v 36 Fai-aita bagu toomaro nere oojo nigi bode danga bagu yauredu benou lenigane, “Dukote wadenga umona.” \s1 Pol no nomo huwanya ngalengawou nomo hugu bona Juda lenigai. \p \v 37 Oota fai nere Pol haudu nebere mata gamu goyode ono ganenga, Pol no ofisa amugou Grik beele langa benou letuwai, “Ji beele ete lehinei nomo edo yo?” Ono wainga ofisa amugou no benou isoki tuwai, “Ne Grik beele alai yo? \v 38 Ji ninafe isini wa, ne Isip fai, menanga amina la no Gabman bagu oota jaimudu bona 4,000 oota kesebu langa waragou fai hanigedu ha fai uwau langa goyai waha rute.” \v 39 Ono wainga Pol no benou letuwai, “Ji Juda fai. Ji Tarsus taon, Silisia distrikha. Yame taon no unyi anyakaro. Plis, ji fai-aita bagu beele lenigon boni.” \v 40 Ofisa no Pol nomo isokiwou waha edo tuwainga, Pol no jaidu lata la wanga oto bona fai-aita bagu beele awei nomo bona owo langa karu nigai. Ono wainga nere oruwanga beele awanenga, Pol no Hibru beele langa benou lenigai, \c 22 \nb \v 1 “Oo baabo gane jijei gane bagu, tere isagu. Ji nyabuluwou ete onowei uwa, waha boni elebe ji beele foodu letigon boni.” \v 2 Ono wainga nere Pol Hibru beele langa beele lewainga isidu, nere beele awadu foinga onou yafane. \p Ono ganenga Pol no ege benou lewai, \v 3 “Ji Juda fai ete. Ji yame ngaai Tarsus taon, Silisia prowins langa bisi hiyai, ono wainga ji taon beha langa anyakaro wene. Ji Gamaliel nomo sumatin, no ere ebere asage gane nebere nuuni beele oruwanga isisiwou hidewai. Ono wainga ji fanyimu Itou no gau tuna waha dangamuwei nomo haruwe danga bagu tene, elebe tere onoya benou. \v 4 Ji fai huwanyanege ngalenga ganga jala beha oojode waha inyabamu nigou haruwe tegene, fai bagu aita bagu, onodu dunege kotewoni ono gene. Ji nere sen langa dage nigidu dagou mata langa hanigedu goigene. \v 5 Pris mora bagu, mora bagu nebere kaunsel bagu, nere oruwanga fanyimu ji ono gene waha nere alai, nere letigei nomo edo. Nere ebere ilibage gane Damaskus langa yafade waha nebere pas yeregedu hiyane. Ono wanenga ji golodu Damaskus goyene, nere fai-aita bagu taon waha ha huwanyanege ngalenga wainga jala beha oojowane waha dagou mata langa logosi nigei nomo boni goyene. Ji nere hanigedu Jerusalem mayehenga, fai aroro nere inyabamu nigodbode waha bona.” \s1 Pol no Kristen heigai waha bona aasa warai. \r (Aposel 9.3-19 onodu 26.12-18) \p \v 6 Pol no ege benou lewai, “Ji golodu goi 12 kilok belo langa onou, Damaskus jugu tuwene. Ono genenga fasadu onou lalawou anyakaro ete ha laluwa langa medu bona, ji langa danga bagu lalawai. \v 7 Ono wainga ji oula langa metaumedu fai bolou ete benou isoki higainga aagu wene, ‘Sol, Sol, ne taate boni inyabamu hiingani?’ \v 8 Ono wainga ji lewene, ‘Anyakaro, ne faiwei?’ Ono wenenga no lehiyai, ‘Ji Yesus Nasaretha, ne ji inyabamu hiyou haruwe teni.’ \v 9 Fai nere ji ngate otoweye waha nere lalawou urane, ariya fai no ji beele lehiyai waha nere bolou isegu uwa. \p \v 10 “Ono wainga ji isoki tuwene, ‘Anyakaro, elebe ji adadu onowoni?’ Ono wenenga Anyakaro no benou lehiyai, ‘Ne jaidu bonahe Damaskus taon huwanya goyau. Haumu waha langa fai ete no haruwe oruwanga ji hangada hanene waha lehinon bona.’ \v 11 Ariya lalawou waha no gai danga bagu lala wainga, ji dada ete urei nomo edo uwa. Waha bona fai nere ji ngate otoweye, nere waha ji owofe yaasudu bode, haifedu Damaskus goyane. \p \v 12 “Fai ete Damaskus langa yafai, nomo unyi Ananaias. No Itou nomo huuna la yafabona nuuni beele oojo degou fai. Juda oruwa Damaskus langa yafade waha nere le gane, no fai hilobainga. \v 13 No maidu hinofe langa otobona lehiyai, ‘Baabo Sol, edo agene ege igeiwau.’ Saini waha la tigini agefe ege hilou wainga, igeidu no urene. \v 14 Onodu no lewai, ‘Ebere asage gane nebere Itou no, ne nomo gauwou isau ganga bona hangada hinai, onodu ne fai fanyimu tigini onogou waha edo uredu no nogo hurau langa beele le gonga edo isau ganga. \v 15 Onodu ne nomo beele malalamudu lebonahe dada ne uredu ne isau ganga waha fai-aita bagu oruwanga lenigau. \v 16 Ariya ne ege taate boni itarini? Ne jaidu yaage bisou tau. Ne nomo unyi tahenga, yaage bisemu hinidu une uulu hanona bona.’” \s1 Itou no Pol huuru tuwainga goidu fai fereha beele lenigai. \p \v 17 Pol no ege fai-aita bagu benou lenigai, “Iinga ji ege Jerusalem gidu maidu boni, ji goidu tempel huwanya langa hauya boni yafa genenga, dada wewewou dorofe \v 18 ji Anyakaro urene. No benou lehiyai, ‘Ne fasadu jaidu bonahe Jerusalem awadu goyau. Ne taon beha la yame beele malalamudu lewahe wonga, nere ada isode.’ \v 19 Ono wainga ji letuwene, ‘Anyakaro, nere nage iside, amina ji bori mata oruwa langa goidu boni fai-aita bagu ne bode huwanyanege ngalenga wane waha dagou mata la logosi nigidu gulati nigene. \v 20 Saini nere ne name hilou beele legou fai Stiven, dukote wanenga umai waha, ji nere hinenege langa oto wene, ji agefe la nere fanyimu ono wane waha hilobainga. Ji fai nere dukote wane waha nebere kolos ufaroro oofa nagene.’ \v 21 Ariya Anyakaro no benou lehiyai, ‘Ne goyau ganga. Ji huuru hinehenga nere fai-aita bagu fereha nere matane baae langa yafade waha langa goyau ganga.’” \s1 Pol no oota fai, ji Rom fai nigai. \p \v 22 Saini Pol no fai-aita bagu fereha beele lenigi gainga, Juda nere isidu, nere ege nomo beele isei nomo awane waha bode nere inyangaro yauredu lewane, “Dukote wadenga umona. Fai onouha waha oula beha langa adai yafogu. No ago auma ada yafona.” \v 23 Nere kejiwe onou yaure bode, nebere saket uuludu kejiwe ayaru bode, amuji geerudu ouwe langa ayaru wane, nere Pol no beele lewai waha tigini gau nigei uwa waha abitimu wane. \v 24 Ono wanenga oota fai nebere ofisa amugou no lewainga, oota fai nere Pol haudu nebere mata huwanya langa goyane. Onodu ofisa no oota fai no gula bode ou waha nomo hugu bode isoki tuwei nomo bona lenigai. No isi dewonbona, fai-aita bagu taate bode hounege mayanga nere Pol danga bagu ui tuwane. \v 25 Ono wainga nere Pol owo afo bagu dagane, Pol no nebere kepten hinomu langa oto gainga uredu benou isoki tuwai, “Nuuni beele no tere kantri Romha fai fanyimu beha ono nigei nomo edo ina yo, uwa? Saini tere kot langa tafa hiyei uwa langa gula hi bonade wonga, fanyimu waha hilou yo?” \p \v 26 Kepten no beele waha isidu bona goidu ofisa amugou benou letuwai, “Ne elebe adadu onowau ganga? Fai waha no Rom fai.” \v 27 Ono wainga ofisa amugou no Pol bagu maidu letuwai, “Ne lehiyau. Ne Rom fai yo?” Ono wainga Pol letuwai, “Yo.” \v 28 Ono wainga ofisa amugou no letuwai, “Ji moni anyakaro faasudu boni, ji Rom fai heigei nomo ejiya wene.” Ono wainga Pol letuwai, “Ji uwa. Ji yame ngai kantri Rom langa bisi hiyai, ji Rom fai yafani.” \v 29 Ono wainga oota fai nere gula wode ono wane waha, ariya nere umugedu fasadu awa tuwane. Saini ofisa amugou no Pol Rom fai waha isidu bona no fere umugai, taate bona, no oota fai sen langa dage tuwei nomo lenigai. \s1 Pol no Juda nebere kausel beele malalamudu lenigai. \p \v 30 Ofisa amugou no Pol taate tigini nyabulu wainga Juda nere isane waha isi dewonbona onowai. Waha bona inyiba ete langa no Pol sen langa dage tuwane waha futu fuwai. Onodu no pris mora bagu, Juda nebere kaunsel oruwanga komowei nomo bona beele huuru nagai. Onodu no Pol haudu medu bona, nere hogonege langa tafa tuwainga otowai. \c 23 \p \v 1 Ariya Pol no kaunsel tigini feele nigi bona, benou lewai, “Baabo gane, ji Itou ago langa golodu mai elebe langa, fanyimu ji ono wene waha yame huwanyafe no tigini. Ji nyabuluwou ete ono wene iwou isei uwa.” \v 2 No onou lewainga, pris mora bagu Ananaias no fai nere Pol hinomu langa otowane waha, nere Pol hurau jauwei nomo lenigai. \v 3 Ono wainga Pol no benou letuwai, “Itou no narona bona, taate bona, ne orei inyaba gorenga kaamba langa kiyo wane dorofe, fai nere dada inyaba huuna langa inyina waha ada urode. Ne nuuni beele oojodu kot langa tafa hiyau ganga ninate isidu mainaha yafani. Ariya ne nage nuuni beele feiyadu, ji yarei nomo lenigini.” \p \v 4 Fai nere Pol hinomu langa otowane waha, nere beele waha isidu bode Pol benou isoki tuwane, “Adadu? Ne Itou nomo pris mora bagu beele inyaba letuwau ganga ononi yo?” \v 5 Ono wanenga Pol no lewai, “Baabo gane, fai waha no pris mora bagu waha ji alai uwa. Ji nyabulu naha, Itou nomo buk langa beele beha bagu, ‘Tebere mora bagu ete beele inyaba adai letuwagu.’” \p \v 6 Onodu Pol no benou isina, nere kaunsel waha ila Sadyusi, ila nere Farisi. Waha bona no yauredu kaunsel benou lenigai, “Baabo gane, Ji Farisi fai, ji Farisi idanege. Ji huwanyafe benou ngalengana, nere fai umane waha ege gidu jayodbode, hugu waha bode elebe nere kot langa tafa hiyane.” \p \v 7 Pol no beele waha lewainga, Farisi nere Sadyusi bagu beele langa waradu komowou waha fouredu firigaga wane. \v 8 Sadyusi nere benou le gane, fai nere matmat langa ege ada gidu jayode, ensel bagu fai anunege, uwau. Ariya Farisi nere dada waha bode huwanyanege ngalengagai. \v 9 Waha bode nere inyangaro yaure bode hiri wane. Nere nuuni beele isou fai ila nere Farisi, nere oto bode danga bagu benou lewane, “Ere fai beha ureya, no nyabuluwou ete uwau. Gamaji no ngalenga lewoga, hauri ete yo ensel yo beele beha letuwai.” \v 10 Ono ganenga ofisa amugou no beele langa warawou goi anyakaro gainga uredu no umugai, gamaji nere Pol ulate-ulate yaasu tudu kuse kusu tuwo gonga gogala korai wonga umoga bona. Waha bona no oota fai minidu Pol Juda owonege langa nganege tedu, haudu oota fai nebere mata huwanya langa goyei nomo lenigai. \p \v 11 Onodu ooru langa Anyakaro no Pol hinomu langa otobona benou letuwai, “Ne danga bagu otowau, ne adai umugau. Ne yame beele Jerusalem langa danga bagu lewene, onounga yame beele Rom langa lewau.” \s1 Juda nere Pol dukote wogunga umonbona beele ngado wane. \p \v 12 Ariya eringe, Juda nere kotodu bode Pol dukote wogonga umonbona beele ngado wane. Onodu beele agili mala karudu lewane, “Ngalenga tigini ouwe la, ere Pol dukote wedenga umonbona. Saini ere dukotewei uwala, ere da yaage bagu ada nyo boya.” \v 13 Fai nere beele agili mala karuwane waha nere 40 feiya tuwou. \v 14 Fai nere waha pris mora bagu langa, Juda nebere mora bagu langa goidu bode lenigane, “Ere beele agili mala karuyaha waha benou, ere da menanga ada nyoboya, goi saini ere Pol dukote wedenga umonbona. \v 15 Waha bona tere kaunsel bagu, ofisa amugou beele huuru fuwadenga, Pol haudu teme tagona. Tere yaawadu benou letuwagu, tere Pol nomo beele ila waha nomo hugu isi dewagu ganga. Ere haiyadu itariwei nomo. Saini no tere bagu heigei uwa langa ere dukote wedenga umonbona.” \p \v 16 Ono ganenga Pol gaimu no nere dada waha ono wodbode leganenga isai. Onodu no oota fai nebere mata langa manidu, jauli huwanya langa goidu bona, Pol letuwai. \v 17 Ono wainga Pol no kepten ete yaure tuwainga mayainga letuwai, “Ne magana giila beha haudu ofisa amugou bagu goyau. No beele ete le tuwonbona.” \v 18 Ono wainga kepten no magana giila waha haudu ofisa amugou bagu goidu letuwai, “Dagou fai Pol no yaure hidu magana giila beha haudu ne bagu mayei nomo lehiyaha. No beele ete lehinon bona.” \p \v 19 Ono wainga ofisa mora bagu no owo yaasudu hawainga kisa langa goyare. Onodu nere narenga yafa bodere no magana giila waha isoki tuwai, “Ne taate beele lehiyau ganga?” \v 20 Ono wainga magana giila waha benou letuwai, “Juda nere beele benou ngado wane, ne yaawa hinidu benou isoki hinodbode, ira gonga ne Pol haudu minahenga kaunsel nere nomo beele hugu isi dewodbode. \v 21 Ono wogunga ne nebere beele adai oojowau. Nere nebereha fai ila lelege nigou 40 feiyawou, nere beele agili mala karuwane, nere da yaage bagu menanga te ada nyodbode, goi nere Pol dukote wogunga umonga la edo wonbona. Elebe ne nebere beele edo nigau ganga itari wane yafade.” \v 22 Onodu ofisa amugou no magana giila waha huuru tuwainga mini gainga beele danga bagu letuwai, “Ne beele ji langa heigemu naha beha, fai ete adai letuwau.” \s1 Nere Pol huuru tuwanenga, gabman amugou Feliks bagu goyai. \p \v 23 Ariya ofisa amugou no kepten nga nononga yaure niridu, benou lenirai, “Tere oota fai 200 hanigaru, onodu 70 oota fai nere hoosi langa yafagou, 200 nere ganya fai. Onodu tere 9 kilok ooru Sisaria goyei nomo haiya wagu. \v 24 Tere Pol nomo hoosi fere haiya fuwagu, onodu tere Pol hilou hilounga haudu goi gabman amugou Filiks bagu heigagu.” \v 25 Ariya ofisa amugou no pas ete benou yeregai, \p \v 26 “Ji Klodius Lisias, ji pas beha fai anyakaro no gabman amugou Filiks, yerege fu genenga goina. Kaiye. \v 27 Juda nere fai beha yaasu tudu bode dukote wode ono wane. Ono ganenga ji beele isene wa no Rom fai, waha boni ji yame oota fai bagu goidu boya nere owonege langa gidu nganege tei. \v 28 Ji fai beha go langa beele aya wane waha, nomo hugu isi dewei nomo boni ono wene, onodu ji haudu nebere kaunsel langa minene. \v 29 Onodu ji isoki nigenenga, nere nebere nuuni beele ila bode lehiyane, onodu no go langa beele aya wane. Ariya nere dada ete no dukotewei nomo edo yo, dagou mata langa tafa tuwei nomo yo, waha kot letuwegu uwa. \v 30 Ariya elebe ji beele isinaha wa, nere fai beha dukotewei nomo huwari beele ngado wane. Waha boni ji fasadu onou ne bagu huuru tunanga goyaha. Onodu ji fai nere no go la beele aya wane waha leniginaha, nere beele tigini ne hogone langa malalamudu lewo gonga, dada nere no kot langa tafa tuwodbode waha isau ganga.” \p \v 31 Ono wainga oota fai nere ofisa amugou nomo beele oojodu ooru waha langa Pol haudu Antipatris taon langa goyane. \v 32 Onodu inyiba ete langa oota fai nere hoosi langa yafagou waha Pol haudu Sisaria taon langa goyane. Ono ganenga oota fai ila nere ege gidu Jerusalem langa oota fai nebere mata langa goyane. \v 33 Nere oota fai hoosi langa yafagou waha nere goi Sisaria heigedu, pas waha gabman amugou tuwane, onodu Pol fere haudu tamai hogo langa tafa tuwanenga otowai. \v 34 Gabman amugou pas waha lelegedu, Pol benou isoki tuwai, “Ne prowins alaha?” Ono wainga Pol letuwai, “Ji Silisiaha.” \v 35 Ono wainga gabman amugou benou letuwai, “Saini fai nere ne geete langa beele ayawane waha mai heigo gonga, ji name beele isonboni.” Onodu no Pol Herot nomo gabman mata langa dagou mata langa tafa tuwei nomo lenigai. \c 24 \s1 Juda nebere mora bagu Pol kot langa tafa tuwane. \p \v 1 Saini fati 5 usu wainga, pris mora bagu Ananaias wainga, Juda nebere mora ila bagu, Rom nebere nuuni beele isou fai ete unyi Tertulus, nere gaara Sisaria taon langa mane. Onodu nere Pol kot langa tafa tuwodbode beele waha gabman amugou letuwane. \v 2 Ono wanenga gabman amugou no Pol yaure tuwai, saini no mayainga, Tertulus no go langa beele ayawou hugu warai. No benou lewai, “Fai anyakaro Feliks, ne ere hilou yafa dewei nomo hoyo higene, warawou dada heigei uwa. Ne name ninate isou hilou langa, ne ere ebere gane hoyo nigidu dada baingaro amina inyi dewei uwa waha tiginimu wene. \v 3 Ere dada waha uredu, huwanyage hilobainga inyi ganga, ere ne hilobainga tigini hiniya. \p \v 4 “Gamaji ji saini ufaro yaasu hinoga. Ne ere bonahe aau naronga, ebere beele tutu mene beha isau ganga boni isoki hinoni ononi. \v 5 Ere fai beha ureya wa, no ou baingaro heigemugou fai. No Juda oruwanga ha-ha oruwa langa yafade waha nere gama la honggorowou jaimu bona oota jaimu jaimuna. Onodu fai nere waha ebere gane awa nigidu komowou fere heigemu wane, nere waha Nasaret nigide, no nebere mora bagu. \v 6-8 No Itou ago langa tempel fere jijigamuwei nomo onogai, ono gainga ere yaasu tuweye. Waha bona ne nage fai beha edo isoki tuwau, onodu dada oruwanga ere no kot langa tafa tuweye waha no nogo hurau langa isau ganga.” \p \v 9 Juda nere fere Tertulus nomo beele hoyodu Pol go bode beele benou lewane, “Beele beha oruwanga tigini.” \s1 Pol no Feliks beele malalamudu letuwai. \p \v 10 Ono wanenga gabman amugou no Pol beele edo lewonbona waha abiti tuwou owo aya bona owo wenga letuwainga, Pol no beele ege gidu benou lewai, “Ji isini, haga orei baingaro ne fai-aita bagu beha nebere jas yafene. Onou waha bona ji ne langa beele gidu lewei nomo huwanyafe hilobainga inyina. \v 11 Ne kejiwe isoki nigei mata bonahe wonga, beele benou isau ganga, Ji amina fati 12 wahanga Jerusalem langa bori urei nomo manene. \v 12 Onodu Juda nere ji fai ete ngare tempel nomo orei huwanya langa beele la wara gerenga yeriyegu uwa. Nere ji fai-aita bagu nebere komowou bori mata huwanya langa, taon huwanya langa heigemu genenga yeriyegu uwa. \v 13 Onodu beele elebe nere ji kot langa tafa hiyane beha, wa tigini uwa. Nere nebere beele beha ngalenga yo, waha abitimuwei nomo jala uwau. \p \v 14 “Beele ngalenga waha benou. Jala ji oojo oojoni waha nere lede, ‘fai fereha nebere jala.’ Ji Jala waha oojo boni ebere asage gane nebere Itou unyi gai isouni. Ji beele oruwanga nuuni beele langa inyina bagu, beele oruwanga profet yeregane waha boni huwanyafe ngalengana. \v 15 Ji huwanyafe ngalenga ganga, Itou no fai hilou bagu fai inyaba bagu umeru wane waha, ege jaimu nigon bona waha itarini. Nere fere huwanyanege ngalengawai, waha bode Itou no onou ono wonbona waha itaride. \v 16 Onou waha boni saini oruwa ji Itou ago langa, nere fai-aita bagu agenege langa nyabuluwou uwau, huwanyafe tigini inyei nomo danga tafa tafani. \p \v 17 “Ji haga orei ila langa, ji matane ila langa yafene. Onodu iinga ji gidu boni yame ilibafe gane bagu mayene. Ji fai-aita bagu dada bode tutu nigai waha hoyo nigei nomo moni dada tamayene, ji eeya muru warou ila fere tamayene. \v 18 Ji tempel langa goyonboni, waha bona ji amugedu Itou ago la jijiga uwau heigei nomo fanyimu oojo wene, onodu goyene. Onodu saini ji tempel langa yafa genenga yeriyane wa, ji amina eege heigene. Onodu fai nere ji ngate gaara yafeye wa nere bainga uwa, nere fai walanga belenege otobode kejiwe hiri wegu uwa. \v 19 Ariya Juda ila nere Esia prowinsha, nere maidu ji yaasu hiyane. Nere fai waha ji bagu beele ila bagu wonga wa hilobainga, nere nage hogone belanga maidu bode ji bode kot wode. \v 20 Uwa wonga, nere fai beha nebere kaunsel langa oto ganenga ji nere langa beele malalamudu lewene, nere tigini le hinodbode, taate nyabuluwou nere ji langa toroba wane. \v 21 Ji beele etenga behanga lewene waha nere edega wegu uwa rute. Saini ji nere gama langa otoboni benou yaurene, ‘Ji benou huwanyafe ngalengana, nere fai ummane waha ege gidu jayodbode, hugu waha bode elebe nere tebere kot langa haifedu mayane.’” \p \v 22 Ariya Feliks no fai-aita bagu nere Anyakaro nomo Jala oojowei nomo nebere huwanyanege ngalengawou fanyinege bagu isi borodu, Feliks no Juda nere itariwei nomo lenigai. No benou lewai, “Saini ofisa amugou Lisias no monga, ji tebere beele beha tiginimu tagonboni.” \v 23 Onodu Feliks no kepten Pol dagou mata langa tafa tuwei nomo letuwai, ariya no haruwe danga bagu adai tuwou. No Pol ilibumu gane dada bode hoyo tuwei nomo adai karu nigou. \s1 Feliks no Pol haga orei nga nononga dagou mata langa tafa tuwainga yafai. \p \v 24 Ariya fati ila goyainga, Feliks no oya Drusila ngare mayare. Drusila no Juda nebereha aita. Feliks no Pol yaure tudu bona no langa beele ila isai. Pol no Yesus Kristus bona huwanya ngalengawei nomo fanyimu bona letuwai. \v 25 Onodu Pol no onowou tigini, fai no nogo bona oofa dewonbona, Itou no ere iinga kot langa tafa higonbona waha lewai. Feliks no beele waha isidu bona umugai. Onodu letuwai, “Ne goyau. Iinga ji saini bagu wonga, ege yaure hinonboni.” \v 26 Ariya Feliks no dada ete bona fere itariwai. No ninau benou isai, Pol no awa tuwehenga malala goyei nomo bona gelele hiyou moni ila hiyona rute iwai. Waha bona saini baingaro no yaure tugainga mai gainga, no ngare beele haigare. \v 27 Saini haga orei nga usu wainga, Porsius Festus no Feliks nomo haumu tai. Ono wainga Feliks no Juda ono nigonga no bode edega wodbode waha bona, Pol awa tuwainga dagou mata langa yafai. \c 25 \s1 Pol no Sisar no nomo kot isi fuwei nomo lewai. \p \v 1 Ariya Festus no maidu bona Judia distrik nebere gabman amugou heigai. Onodu no fati eei yafadu bona Sisaria taon awadu Jerusalem manai. \v 2 Ono wainga pris aroro bagu Juda nebere fai aroro bagu nere no bagu goidu bode Pol go langa beele aya wane. Nere beele danga bagu benou letuwane, \v 3 “Ne ere hoyo higidu bonahe, fai waha huuru tuwahenga Jerusalem mayona.” Nere onou lewane waha, taate bode, nere fai ila jala gama langa huwaridu Pol dukotewei nomo bode leniganeha. \v 4 Ono wanenga Festus no benou gidu lenigai, “Pol no Sisaria dagou mata la yafana. Ji yage iinga menanga onou Sisaria minonboni. \v 5 Ono gehenga tebere mora bagu nere edo ji ngate mino boya. Onodu fai waha no nyabuluwai wonga, nere edo kot langa tafa tuwodbode.” \p \v 6 Festus no fati 8 yo, 10 onou nere ngate yafadu bona, Sisaria minai. Onodu inyiba ete langa no kot mata langa yafa bona, nere Pol haudu mayei nomo lenigai. \v 7 No mayainga, Juda nere Jerusalem awadu mane waha, nere hinemu langa otobode no go bode beele baingaro lewane. Nere no onowou gai inyaba hogo fere-fere baingaro onogai iwane, ariya nere beele lewane wa, nebere beele ngalenga yo waha Festus tigini abitimu tuwegu uwa. \v 8 Nere beele leboro wanenga, Pol no beele ege gidu benou lenigai, “Ji nyabuluwou ete onowei uwa. Ji Juda nebere nuuni beele fasakawei uwa, ji tempel langa dada inyaba ete onowei uwa, ji Sisar nyabuluwou ete ono tuwei uwa.” \p \v 9 Ariya Festus no Juda ono nigonga no bode edegawei nomo bona, Pol isoki tuwai, “Ne Jerusalem langa kot langa otowei nomo gau hinina rute? Onou wonga, ji name kot beha edo Jerusalem langa uronboni.” \v 10 Ono wainga Pol no benou lewai, “Mata elebe ji otoni beha, Sisar nomo kot mata. Mata behanga yame kot isei nomo haumu. Ne alai, ji Juda nere langa nyabuluwou ete onowei uwa. \v 11 Onou waha bona, ji nyabuluwou ete ono wene waha umei nomo edo wonga, ji edo umoni. Ariya beele nere ji kot langa tafa hiyane beha wonga, wa tigini uwa, fai ete te no ji nere owonege langa tafa hiyei nomo edo uwa. Ji gauni wa, Sisar no nogo we ji yame kot aagu hayon bona.” \v 12 Ono wainga Festus no fai ila no isou tugane waha bagu beele ngado wane, onodu iinga no Pol benou letuwai, “Ne benou leni, Sisar name kot isei nomo gau hinina. Waha bona edo, ne Sisar bagu goyau.” \s1 Festus no King Agripa Pol bona isoki tuwai. \p \v 13 Fati ila goyainga, King Agripa no ogobumu Bernaisi ngare Festus kaiye tuwei nomo bodere Sisaria mayare. \v 14 Onodu nere fati baingaro Sisaria langa yafare, waha bona Festus no Pol nomo beele bona king isimu tuwai. No lewai, “Fai ete yafana, amina Feliks no dagou mata langa tafa tuwai waha, no gai dagou mata langa yafana. \v 15 Saini ji Jerusalem langa yafa genenga, pris aroro bagu Juda nebere mora bagu nere no go bode beele lewane, nere ji benou lewei nomo gau nigai, no nyabuluwou bagu bona oota fai nere no tigini inyabamu tuwodbode. \v 16 Ono wanenga ji nebere beele gidu benou lenigene, ‘Rom ere fai ete ewe auma inyabamu tuwou fanyige waha uwau. Fai no kot bagu wonga, no amugedu fai nere no kot langa tafa tude waha hogonege langa oto gonga, nere dada waha bode no kot langa tafa tuwane waha beele ege gidu lewei nomo saini tutuya.’ \p \v 17 “Waha bona saini ji Sisaria langa gidu mai genenga, fai nere waha ji ngate gaara mayei. Onodu ji nere ono nigenenga itari wegu uwa. Inyiba ete langa-nga ji kot mata langa yafaboni nere fai waha haudu mayei nomo lewene. \v 18 Ariya fai nere no kot langa tafa tuwane waha jaidu otowane. Ji nere no fanyimu inyaba onowai waha bode lewodbode rute iwene, ariya uwa. \v 19 Nere nebere bori nomo onowou waha bode, fai ete no umai, nomo unyi Yesus. Nere waha bode no ngate beele langa wara wane. Ariya Pol no lewai, fai waha no ago auma yafana. \v 20 Ji beele waha nomo hugu toroba wonboni ono wene wa, ji ninafe fowei uwa, waha bona ji edo uwa. Onou waha bona ji Pol isoki tuwene, ‘Ne Jerusalem manahenga name kot Jerusalem langa isei nomo gau hinina rute?’ \v 21 Ono wenenga Pol no lewai, no dagou mata langa yafa gonga iinga Sisar no nogo nomo kot isona bona. Waha boni ji no dagou mata langa yafa gonga goi, ji no huuru tuwehenga Sisar bagu goyei nomo jala ure fuwonboni letuwene.” \v 22 Agripa no beele waha isidu Festus benou letuwai, “Ji yage fai waha nomo beele isei nomo gau hina.” Ono wainga Festus no letuwai, “Ira gonga ne edo isau ganga.” \p \v 23 Ono wainga ira langa onou Agripa no Bernaisi ngare neire mujari hilou-hilou tanidu mayare. Onodu nere oota fai nebere ofisa amugou wainga taon waha nomo fai aroro bagu gaara kotowou mata huwanya langa goyane. Onodu Festus no lewainga nere Pol haudu mayane. \v 24 Ono wanenga Festus no benou lewai, “King Agripa wonga, tere fai oruwanga ere gaara yafaya beha, tere fai beha uragu. Judaha fai-aita bagu, Jerusalem langa bagu belanga fere, nere fai beha go bode beele lewane. Nere inyangaaro yauredu benou lehiyane, ‘Ne tigini dukote wahenga umona, gamaji no gai ago auma yafoga hiyane.’ \v 25 Ariya ji urene wa, no umei nomo edo la dorofe dada ete onowei uwa. Onodu no Sisar nogo nomo kot isei nomo gauwai. Onou waha boni ji huuru tuwehenga Sisar bagu goyei nomo boni beele ngado wene. \v 26 Ariya ji taate beele tigini pas langa yeregedu ebere fai anyakaro huuru fuwonboni waha ji fo hiyei uwa, ono wehenga nere taate bode fai waha kot langa tafa tuwane waha no isona bona. Waha boni King Agripa, ji fai beha haudu ne bagu mainaha, tere fai ila fere oruwanga. Ere nomo beele isi dedu, ji taate beele tigini pas langa yeregon boni waha isonboni. \v 27 Ji fai ete dagou mataha huuru tuwehe goi gonga, nere taate dada bode no kot langa tafa tuwane waha beele ada huuru fuboni wonga, ji isini, onowou waha tigini uwa.” \c 26 \s1 Pol no Agripa ago langa beele malalamudu lewai. \p \v 1 Ariya Agripa no Pol benou letuwai, “Ne nage name beele malalamudu lewau.” Ono wainga Pol owo isoudu benou lewai, \v 2 “King Agripa, Juda nere ji langa beele waranenga mayaha beha gidu lewonboni, ji benou isini, hilobainga, ji yame beele beha ne langa malalamudu lewonboni. \v 3 Ne Juda ebere fanyige bagu, dada ere beele langa wara waraya waha bagu ne isi deni. Waha bona ne foinga yafa bonahe yame beele oruwanga isi dewau ganga gau hina. \p \v 4 “Juda oruwanga ji bode isi dede. Nere benou iside, saini ji gaare langa ji yame ilibafe gane gama langa yafa gene, onodu iinga ji goi Jerusalem langa yafene. \v 5 Nere ji bode alai, nere gau bode wonga, nere nage yame fanyife bode le hinei nomo edo langa. Nere iside, saini ji yame giila langa ji Farisi nebereha ete yafene, onodu ji nebere onowou waha oojo gene. Farisi nebere nuuni beele baingaro onodu oojowei nomo darau. Juda ila ebere nuuni beele, Farisi nebere nuuni beele danga bagu dorofe uwa. \v 6 Ariya elebe ji belanga oto genenga, nere kot langa tafa hide. Onodu kot nomo hugu benou. Itou no amina ebere asage gane no dada ono wonbona lenigai waha, ji no dada onowonga heigonbona waha boni huwanyafe ngalenga ganga itarini. \v 7 Ere ebere olobeta mutu 12 waha nere hoonga bagu ooru bagu Itou unyi isou isoude, nere huwanyanege ngalenga de ganga dada wahanga heigei nomo itaride. Ariya king, ji fere huwanyafe ngalenga ganga dada waha itarini. Dada wahanga no beele hugu, Juda nere ji geefe langa wari ganenga maina. \v 8 Tere fai ila taate boya benou ninatege isiya, ere Itou boya huwanyage ada ngalenga wona, no fai umane waha ege jaimu nigon bona? \p \v 9 “Amina ji yage benou ninafe isi gene, Ji Yesus Nasaretha unyi ileiwei nomo boni dada baingaro ono wonboni igene. \v 10 Onodu ji dada beha Jerusalem langa onogene. Ji pris aroro langa beele edo iwou tedu boni, Itou nomo fai-aita bagu baingaro dagou mata langa logosi nigi gene. Onodu saini amugou fai nere dunege kotewei nomo owonege aya ganenga, ji fere nere umeruwei nomo le gene. \v 11 Onodu saini baingaro ji bori mata huwanya langa yaasu nigidu, ou baingaro nigei nomo goyene. Ji nere Anyakaro moge tubode beele inyaba letuwei nomo haruwe danga bagu teene. Ji nere boni houfe danga bagu mai gainga, ji nere inyabamu nigei nomo taon baae langa fere kuru nigidu golo gene.” \s1 Pol no Kristen heigai waha bona aasa hayai. \r (Aposel 9.3-19 onodu 22.6-16) \p \v 12 Pol no beele turidu benou lenigai, “Waha bona ji pris aroro langa beele edo iwou tenenga nere ji huuru hiyanenga goyene, ji golodu Damaskus taon langa goyene. \v 13 Ariya king, hoonga 12 kilok onou ji jala langa golo boni lala anyakaro ete ha laluwa langa me gainga urene. No nomo lalawou waha no gai danga bagu, onodu hoonga nomo lala feiya tuwou. No medu bona fai nere ji ngate golo weye waha langa lalawai. \v 14 Ono wainga ere oruwanga oula langa orososo weye, onodu ji fai bolou ete no Hibru beele langa benou isoki higainga isene, ‘Sol, Sol, ne taate boni inyabamu hiyou haruwe tengani? Ne dada ma bagu kik boni, ne nage jimiri teni.’ \v 15 Ono wainga ji letuwene ‘Anyakaro, ne faiwei?’ Ono wenenga Anyakaro no lehiyai, ‘Ji Yesus, ne ji inyabamu hiingani. \v 16 Onou waha bona ne jaidu otowau. Ne elebe ji yame haruwe yaasuwau ganga boni, hangada hinoni mainaha. Ne dada elebe urenaha waha bagu, dada iinga ji abitimu hinon boni waha bagu malalamudu lewau ganga. \v 17 Ji ne awa hinehenga, ne name gane bagu nere fai fereha bagu ada inyabamu hinodbode. Ji huuru hinehenga nere bagu goyau ganga, \v 18 nere agenege igeidu, agugu moge tubode, huwanyanege ubuludu lala langa mayod bode. Nere Satan nomo danga awadu Itou bagu mayodbode. Ono wogunga, ji edo langa nebere une uulu nagehenga, nere fai-aita bagu ji bode huwanyanege ngalengade waha bagu, haumu ji yage yame boni hangada nigene waha huwanya langa yafodbode.’” \s1 Pol no misin haruwe tai waha Agripa hai fuwai. \p \v 19 Pol no beele ege benou letuwai, “King Agripa, ji ha laluwa nomo dada waha uredu boni, nomo beele feiyawei uwa. \v 20 Ji amugedu Damaskusha fai beele malalamudu lenigidu boni, iinga ji maidu Jerusalemha fai-aita bagu malalamudu lenigene, onodu Judia nebere haumu oruwa langa, nere fai-aita bagu fereha fere. Ji beele benou malalamude lenigene, ‘Tere huwanyatege ubuludu Itou bonade huwanyatege ngalengawou. Onodu tebere fanyitege no tere ngalenga huwanyatege ubulu yaha waha, abiti wonbona.’ \v 21 Ji beele benou waha malalamudu legene, hugu wahanga bode Juda nere ji tempel langa yaasu hidu dufe kotewode onowane. \v 22 Itou no ji hoyo higainga hilobainga yafa genenga mai elebe. Waha boni ji elebe belanga otoboni, fai ewe bagu fai aroro bagu oruwanga beele beha malalamudu letigini. Ji beele fere ete lewei uwa. Ji beele beha profet fere, Moses fere, nere amina lewane wahanga letigini. \v 23 Nere benou lewane, ‘Fai waha Itou no nomo fai-aita bagu gidu hanigei nomo hangada tuwai, no jimiri tonbona, onodu huunta langa no matmat langa jayei nomo amugou fai heigonbona. Onodu no Itou nomo lalawou nomo beele Israel bagu, nere fai fereha bagu, malalamudu lenigona bona.’” \s1 Pol no Agripa huwanya ngalenga wonbona letuwai. \p \v 24 Pol no beele malalamudu legainga, Festus no inyangaaro yauredu benou lewai, “Pol, ne dabu taini. Ne Skul baingaro urene boni, name isou anyakaro waha ono hini ganga dabu tayou heigeni!” \v 25 Ono wainga Pol no lewai, “Fai anyakaro Festus, ji dabu tayei uwa. Ji ngalenga leni, ji isou bagu beele leni. \v 26 King Agripa no dada oruwa ji lenaha waha no isi borowai. Onou waha boni ji umugei uwa, ji no malala fouredu letunaha. Ji isini, dada waha oruwanga no ago langa, agokuli langa bouwei uwa. No waha bona isi borowai, taate bona, dada waha huwari langa heigei uwa. \v 27 King Agripa, ne profet nebere beele boni huwanyate ngalengana yo, uwa? Ji isini, ne huwanyate ngalengana.” \p \v 28 Ono wainga Agripa no Pol benou isoki tuwai, “Adadu? Ne saini tutu mene behanga la edo ono hiyahenga ji Kristen heigoni ini yo?” \v 29 Ono wainga Pol no ege gidu benou letuwai, “Edo saini tutu mene yo saini ufaro, ji Itou benou hauya tuni, elebe ne fai nere beha bagu yame beele isiya beha, tere oruwanga edo ji dorofe heigagu ganga. Ariya ji tere sen la dage tigo gonga dagou mata langa yafei nomo awani.” \p \v 30 Ono wainga king wainga, gabman amugou wainga, Bernaisi wainga, fai nere bagu yafane waha bagu, nere jaidu oto wane, \v 31 onodu nere jauli waha awadu bode golowane. Ono bode nere nage-nage benou leguru wane, “Fai beha no nyabuluwou ete no umei nomo edo yo, dagou mata langa tafa tuwei nomo yo waha ete onowei uwa.” \v 32 Ono wainga Agripa no Festus benou letuwai, “Ne fai beha awa tu wagenga ewe heigei nomo edo langa, ariya no nogo Sisar no nomo kot isei nomo lewaha.” \c 27 \s1 Nere Pol Rom goyei nomo bode sip langa tafa tuwane. \p \v 1 Nere ere sip tedu kantri Itali goyei nomo bode beele ngado wane. Onodu nere Pol, dagou mataha fai ila bagu, wan handret oota fai nebere kepten ete owo langa logosi nigane. Kepten waha unyi Julius, no Sisar nomo oota fai. \v 2 Ere Adramitium taon nebere sip ete digeye. Sip waha no Esia prowins nomo taon nebere ilona la goyona ono gainga digeye. Ariya nere maalu futu wanenga, ere goyeye. Aristarkus no Tesalonaika taon Masedonia prowinsha, no ere gaara goyeye. \v 3 Onodu inyiba ete langa, ere goidu Saidon taon langa angga weye, onodu Julius no Pol hilou tafa tuwai. No Pol goidu nomo ilibumu gane nerigedu nere langa da dada elegei nomo edo tuwai. \v 4 Iinga ere Saidon awa tudu goi geyenga jagui fu higai, ono wainga sip guriyedu Saiprus nuuya mogo ladu goyai. \v 5 Onodu ere hiiri karudu Silisia prowins bagu Pamfilia prowins bagu hinenere langa goidu, iinga ere Lisia prowins nomo taon Maira langa heigeye. \p \v 6 Taon waha langa, oota fai nebere kepten no Aleksandria taon nebere sip ete Itali goyona bona oto gainga urai. Onodu no ere haigedu sip waha langa goyai. \v 7 Ariya jagui danga bagu fu higainga, fati ila sip no foinga-foinga guriyai. Boskru nere haruwe danga bagu te ganenga goi Nidus taon jugu tuweye, ariya jagui karu higainga, ere ege goyei nomo edo uwa. Onou waha bona ere ubuludu Krit nuuya, Salmone mutu jugunga la goidu, tigininga nuuya ulate langa goyeye. \v 8 Boskru nere haruwe danga teganenga, ere guriyedu Krit nuuya nomo laanga oojo weye. Onodu iinga ere matane ete langa heigeye, nere lede Ilona Hilobainga ide, no Lasea taon hinomu la inyina. \v 9 Ere fati baingaro walanga aweye, ono geyenga Juda nebere da urigei nomo fati anyakaro waha goi usuwai. Hiiri gai inyaba dewai, ono wainga Pol benou lenigai, \v 10 “O tere fai, isagu. Ji isini, Elebe ere goi boya wonga, saini inyaba toroba woboya, dada baingaro awaru woboya. Dada, sip bagu wahanga ada yaae wode. Uwa, ere fere agege auma awoboya.” \v 11 Ariya oota fai nebere kepten no Pol nomo beele isei uwa. No sip nomo kepten, sip umamu ngare neire ninanere oojowai. \v 12 Ariya ilona waha langa sip otodu jagui anyakaro waha huwari tuwei nomo haumu hilou uwa. Onou waha bona sip langa fai baingaro haumu waha awadu goyei nomo beele ngado wane. Nere edo wonga, jagui anyakaro nomo saini langa nere goidu Finiks langa heigedu matane waha langa yafodbode gau nigai. Finiks no ilona ete Krit nuuya nomo saut ulate langa inyina, no hoonga minou langa igei tudu inyi-inyina. \s1 Jagui inyangaro jaibona hiiri danga bagu otowai. \p \v 13 Ariya, saut ulate nomo jagui jayai, no inyangaro fu tuwei uwa. Ono wainga nere ninanege isane, nere hilou guriyedu ilona nere lewane waha la goyodbode. Onodu nere angga kusedu bode, Krit laanga la tigini guriyedu goyane. \v 14 Ono ganenga saini ufaro goyei uwa, jagui danga bagu ete jayai, jagui waha nere lede not ulate nomo jagui. Jagui waha no Krit nuuya ulate langa jaidu mayai, \v 15 onodu sip danga bagu fu tuwai. Boskru nere sip ege ubulumu wogunga giwei nomo ono wane, ariya nere edo uwa. Ono wainga nere sip awa tuwanenga jagui fu tugainga kalogadu golowai. \v 16-17 Ere guriyedu nuuya menekele ete nere lede Kauda, nomo saut ulate langa goyeye. Saini nuuya jagui menanga riya tugainga, ere dinki kuse wedenga sip hinomu langa mayei nomo ababi weye. Ariya boskru nere dinki kuse wanenga sip ouwe langa mayainga, danga bagu dagane. Onodu iinga nere baglain ayaru wanenga sip huuna la minainga, sip dangamuwei nomo danga bagu dagane. Nere fere umugane, gamaji nere guriyedu goi hiiri gama Afrika hinenege langa ulisi digoga bode, waha bode nere jeeba esenemudu awa tuwanenga jagui sip fu tugainga kaloga weye. \v 18 Jagui hiiri aroro bagu ere danga bagu fuu higai. Inyiba ete langa boskru nere dada elegedu hiiri langa ayaruwou hugu warane. \v 19 Onodu fati eei langa, boskru nere aau danga bagu togo nagainga, nere sip nomo jeeba bagu, firiyara dada ayaruwou hugu warane. \v 20 Fati baingaro ere hoonga barara bagu nerigei uwa, saini oruwa jagui danga bagu fuu higingawai. Onou waha boya iinga ere ege hilou heigo boya iwou ninage isei uwa. Ere oruwanga yaae woboya iwou iseye. \p \v 21 Fati baingaro fai nere da nyegu uwa, iinga Pol no nere gamanege langa jaidu otobona benou lewai, “Tere fai, tere ji yame beele oojodu Krit nuuya awa tuwei uwa wage wa, ere saini inyaba benou ada toroba wedege, dada oruwa ada awaru wedege. \v 22 Ariya elebe ji benou letigini, huwanyatege foinga inyou. Ere langa fai ete te ada yaae wonbona. Sip nogonga yaae wonbona. \v 23 Ji Itou nomo fai, ji no unyi isou-isouni. Ooru beha langa Itou nomo ensel maidu ji hinofe langa otowaha, \v 24 onodu benou lewaha, ‘Pol, ne adai umugau. Ne dabu goidu Sisar hogo langa otowau. Isau. Itou name hauyawou isaha, fai oruwanga ne ngate sip langa yafaya waha, nere ada yaae wode.’ \v 25 Ensel no onou lewaha, waha bona tere fai, tere adai umugagu. Ji Itou boni huwanyafe ngalengana, no ji lehiyaha onounga dada oruwanga ono wonga heigonbona. \v 26 Ariya, ere sip edo awa tuwedenga guriyedu goi gonga, jagui fu tuwonga goidu nuuya ete langa hale wonbona.” \p \v 27 Onodu ooru 14 langa, ere kalogadu Mediterenian hiiri anyakaro gama langa goyeye. Onodu ooru 12 kilok jugu gainga, boskru nere sip no laanga ete jugu langa heige gainga isane. \v 28 Onodu nere hiiri ogomu yo uwa, waha isei nomo bode mita aya wanenga hiiri gamu minainga tedu urane wa 40 mita. Sip no ege menanga onou goyainga, nere mita ege ayawane wa, 30 mita. \v 29 Ono wainga nere sip no guriyedu goi haari langa waridu tigini fudu dewoga bode umugane. Waha bode nere anga aise sip mogo langa ayaru wane. Onodu hoonga fasadu mayei nomo bode hauya wane. \v 30 Ariya boskru nere sip awa tuwei nomo bode jala kuru wane. Onodu nere maalu fara wanenga dinki hiiri la minainga yaawawou waha angga ila sip mutu langa ayaruwei nomo bode ono wane. \v 31 Ono ganenga Pol no kepten oota fai bagu lenigai, “Nere fai beha sip langa yafegu uwa wonga, tere yaae wagu ganga.” \v 32 Ono wainga oota fai nere dinki yaasudu inyigou nomo baklain kakaru wanenga, dinki hiiri langa mebodudu kaloga bona goyai. \p \v 33 Onodu hoonga mayona jugu gainga, Pol no fai oruwanga lenigai. Nere da ila nyei nomo bona aimu nigona onowai, onodu benou lewai, “Saini ufaro tere huwanyatege yafa dewei uwa wanga, da nyegu uwa. Tere ewe onou yafa geyenga fati 14 usu waha. \v 34 Onou waha bona tere da ila nyagu ganga beele danga bagu letigini. Ono wadenga no dangamu tigonbona. Isagu. Tere menangate ada inyaba wagu ganga. Tere oruwa hilou yafagu ganga.” \v 35 No onou lenigidu bona, beret tedu bona, nere agenege langa Itou hilobainga tuwai. Onodu no beret waha laudu bona nyou hugu warai. \v 36 Ono gainga fai oruwanga huwanyanege hilou wainga, nere fere da nyane. \v 37 Ere fai sip langa yafeye waha oruwanga 276. \v 38 Nere nyanenga edo wainga, sip inyangaaro adai ou woga bode, wit hiiri langa ayaru wane. \s1 Sip inyabawai. \p \v 39 Ariya hoonga mayainga, boskru nere laanga ere mai heigeye waha urane, ariya oula ulate waha ani nebere wa nere alai uwa. Nere ilona ete no gai huwanya goyou, nomo ulisi hilobainga urane. Onodu nere ninanege isane wa, nere edo wonga, sip waha tigini togoidu laanga waha langa horiyemuwei nomo gau nigai. \v 40 Onou waha bode nere angga nomo baklain oruwanga kakarudu hiiri langa awaru wane. Onodu nere baklain sip nomo wadana uluma araro nga nononga dagane waha futu wane. Onodu sip waha nomo jeeba jagui fu tuwei nomo waha isoudu otomu wanenga sip guriyedu laanga la minai. \v 41 Onodu sip no minidu bona, ha ulisi ete hiiri gama langa inyi gainga waha digedu halewai. Sip nomo mutu no ulisi danga bagu digedu haledu oto gainga, hiiri sip nomo hu waha mai warigai-warigainga fourai. \v 42 Ono wainga, oota fai nere gamaji dagou mataha fai hiiri logadu goidu heige hara woga bode, nere dunege kote wode ninanege isane. \v 43 Ariya oota fai nebere kepten no, Pol hoyo tuwonbona waha bona, oota fai nere dagou mataha fai adai dunege kotewei nomo bona karu nigai. Onodu bona no fai loga-logade waha oruwanga hiiri langa talagerudu bode, amugedu loogadu goi laanga la horiyei nomo bona lenigai. \v 44 Ono wogunga fai ila nere falanga bagu sip fourou matau-matau waha yaasudu bode, kalogadu goi horiyei nomo bona lenigai. Ono wainga nere kepten lewai onou ono wanenga, ere oruwanga laanga la heigeye. Ebereha ete te yaaewei uwa. \c 28 \s1 Pol no Malta nuuya langa yafai. \p \v 1 Ere laanga la hilobainga heigedu boya, nere nuuya ete Malta nuuya ide, walanga yafayawou iseye. \v 2 Matane waha nomo fai nere fanyimu hilobainga ono higane. Yaage me bona ha oto wainga, nere eeya ujidu bode geege ngasumuwei nomo ere oruwanga haigedu eeya hinomu langa goyane. \v 3 Pol no eeya ila komomudu bona tamaidu ujai. Ono gainga, maangi ete no eeya gamu langa inyai waha, eeya ngasu tuwainga mai heigedu, Pol owo maasidu kung galedu inyai. \v 4 Ono wainga, mataneha fai-aita bagu maangi waha, Pol owo maasidu bona kung galewai inyi gainga uredu, nere nage-nage le guru wane, “Uragu. Fai beha no fai dukotegou fai rute? No hiiri langa umei uwa, ariya elebe onowou inyaba agou nigigou itou no fai beha ago auma yafei nomo awana.” \v 5 Ono wanenga, Pol no maangi waha fetadu kaitainga eeya langa meboduwai, onodu Pol go langa dada ete heigei uwa. \v 6 Nere fai-aita bagu ninanege benou isane, Pol gogala ngasagona yo, no fasadu mebodudu umona rute idu bode, itaridu yafane. Nere saini ufaro itaridu yafane wa, dada ete no langa heigainga uregu uwa. Ono wainga nere ninanege ubuludu bode, “no itou ete iwane.” \p \v 7 Ariya oula matane waha hinomu langa inyigai waha, no nuuya waha nomo mora bagu amugou nomo, no nomo unyi Publius. Fai waha ere haigedu nomo mata langa manidu, fati eei no hilobainga oofade higai. \v 8 Publius umamu no taura inyai. No gogala ngasu bona hu gamamu ayawai. Ono wainga Pol no bagu goidu bona hauyawai. Onodu nomo owo no langa tafa bona, nomo taura jigemu fuwainga ege hilou heigai. \v 9 No onou ono wainga, nuuya wahaha taura fai ila Pol bagu mayane, ono wanenga nere fere taura jigemu nagainga ege hilou wane. \v 10 Nere fanyimu gai hilobainga ono higane. Saini ere awa nigidu golowoya ono geyenga, nere dada oruwa ere tutu higai waha higidu bode, digedu sip langa logosi hagane. \s1 Pol no mani Rom heigai. \p \v 11 Ere Malta nuuya langa ole eei yafeye. Onodu iinga, ere sip ete jagui anyakaro nomo saini wainga no nuuya waha langa goidu otowai waha langa digeye. Sip waha Aleksandria taon nebere. Sip waha mutu langa, itou Sus nomo idau gane nga neire agenere tete bagu. Onodu ere nuuya waha awa tuweye. \v 12 Ere goidu Sirakyus taon langa heigedu, fati eei yafeye. \v 13 Onodu ere Sirakyus awadu boya, iinga ere goi Regium taon langa heigeye. Onodu inyiba ete langa jagui ulate saut langa jayainga, ere Regium awa tuweye. Inyiba eei langa, ere Puteoli taon langa heigeye. \v 14 Taon waha langa ere Kristen ila toroba nigeye. Ono weyenga ere nere bagu yafei nomo isoki higane, ono wanenga ere nere ngate yafa geyenga fati 7, goyai. Onodu ere nere awa nigidu, golodu Rom taon anyakaro goyei. \v 15 Saini Rom langa Kristen nere ere golodu maiya waha beele isidu, nere ere toroba higod bode jala langa mayane. Ono wanenga ere Apius Nomo Maket bagu haumu nere lede Pasindia Mata Eei, ide waha langa toroba nigeye. Pol no nere nerigedu bona huwanya danga wainga Itou hilobainga tuwai. \p \v 16 Ere Rom huwanya goyeinga, gabman no Pol no nogonga mata ete langa edo yafa gonga, oota fai ete no oofa tugonga gaara yafod bodere iwai. \s1 Pol no Rom langa hilou beele malalamudu lewai. \p \v 17 Pol no fati eei Rom langa yafadu, Juda nebere mora bagu yaure nigai. Ono wainga nere mai komo wanenga, no benou lenigai, “Oo baabo gane, ji ere ilibage gane ilei nigei nomo dada ete onowei uwa, asage gane nebere onowou ji feiyawei uwa. Ariya nere ji Jerusalem langa dagou mata langa tafa hiyane, onodu Rom owonege langa tafa hiyane. \v 18 Ariya Rom nere yame kot aagu wane, onodu urane wa, ji nyabuluwou ete nere edo dufe kote wogunga umei nomo waha uregu uwa, waha bode nere ji awa hiyode ono wane. \v 19 Ariya Juda nere beele waha feiya wane. Onou waha bona ji jala ete te uwau. Waha boni ji Sisar yame kot aaguwei nomo boni lewene. Ariya ji yame ilibafe gane dada ete boni kot langa tafa nigei nomo dorofe uwa. \v 20 Hugu wahanga boni ji tere yaure tiginanga maiyaha. Ji tere terigedu boni, beele letigonboni yaure tiginaha. Ji huwanyafe ngalenga ganga, dada ere Israel oruwa itariya waha itarini. Hugu wahanga no elebe ji sen beha dage hiyaha.” \p \v 21 Ono wainga nere letuwane, “Judiaha fai ila nere pas yerege hagidu ne bode lehigegu uwa. Onodu Juda fai ete te no maidu bona, ne bona aasa hai hagidu, beele inyaba ila lehigei uwa. \v 22 Ariya ere ne name ninate waha, ne nage we malalamu wahenga isei nomo gau higina, taate bona, ere alai, matane oruwa langa fai-aita bagu nere fai eege ere Juda gamage langa heigane beha bode beele inyaba lelede.” \p \v 23 Onodu nere fati ete tafanenga, fai baingaro nere Pol bagu, mata no yafai waha langa mayane. Ono wanenga no eringeha, Itou nomo huuna langa yafou waha nomo beele lenigi gainga goi esuwawai. No beele ila Moses nomo nuuni beele langa inyina bagu, profet nebere buk langa inyina waha bagu heigemuwai, onodu beele waha langa nere Yesus bode huwanyanege ngalengawei nomo bona isou jaimu nagou haruwe danga bagu tai. \v 24 Ono wainga fai ila ninanege isane wa, Pol no beele lewaha waha no tigini. Ariya ila nere nomo beele bode huwanyanege ngalengawei uwa. \v 25 Onodu nere nage-nage beele langa wara bode goyane. Ngasunga Pol no beele ete benou lenigai, “Hauri Guuni no profet Aisaia hurau langa, ebere asage gane ngalenga tigini nigai. Onodu benou lewai, \v 26 ‘Ne fai-aita nere waha bagu goidu bonahe, benou lenigau, “Tere beele saini baingaro aagu wagu ganga, ariya tere nomo hugu ada isagu. Tere saini baingaro igei wagu ganga, ariya tere dada ete ada uragu.” \v 27 Nere fai-aita bagu waha ninanege fosokowai, waha bona agenege kuli beele isei nomo hogonyina. Onodu nere agenege fosoko wane, gamaji nere dada ete uredu, beele isidu, beele nomo hugu foowou tedu, nere huwanyanege ubuludu bode gidu ji bagu mayogonga, ji ono nigehenga ege jige nigoga.’” \p \v 28-29 Ariya Pol no beele turidu benou lenigai, “Onou waha bona tere edo benou isagu, Itou no ere gidu haigei nomo haruwe hilobainga tai waha nomo beele beha, Itou no fai-aita bagu fereha nere isei nomo bona amina togoyai.” \p \v 30 Haga orei nga oruwa Pol no mata ete langa yafai. No mata waha langa edo yafona bona waha bona, mata morou moni tubona yafai. No fai no nomo mata langa mai gogunga nerigei nomo edega gai. \v 31 No Itou nomo huuna langa yafou waha bona beele malalamudu lenigi bona, fai-aita bagu Anyakaro Yesus Kristus nomo beele isisiwou nigigai. No beele malalamudu lewei nomo umugei uwa, fai ete no karu tuwei uwa.