\id PHP Apal Vernacular Bible \ide UTF-8 \h Filipai \toc1 Polɨ agaŋ manasɨŋ nagadɨ lɨbavɨla Filipai haiabɨla hɨsɨŋ agɨlasaŋ iguci umi. \toc2 Filipai \toc3 Fl \rem Ready for village checking by men \rem Checked by Ulanam, Raphael, Flom, Kenny and Lun in Aug 2011 \rem Corrections entered and ready to be printed for women's checking 30 Aug 2011 \rem Ladies checked on 15 Sept 2011 and corrections entered 19 Sept 2011 \rem Final corrections made with national translators in Oct 2012 \rem Mar 2013 Consultant checked by Wes Beasley \rem Needs a final check -Oct 2016 Started on 24 Aug 2017 and completed on 30 Aug 2017. \rem MW had checked the placement of cross-references, but the checking of the content is pending - 13 April 2019. Finished content on 5 July 2021. Checked against printed on 7 Oct 2021 \mt2 Polɨ agaŋ manasɨŋ nagadɨ lɨbavɨla \mt1 Filipai \mt2 haiabɨla hɨsɨŋ agɨlasaŋ iguci umi. \c 1 \p \v 1 Polɨ \x - \xo 1.1 \xo*\xt HJL 16.12-40\xt*\x* agaŋ ciaŋ manasɨŋ hɨvɨ nameŋ lɨbami. Alaŋ Timoti hula Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ uami. Alaŋ ahica manasɨŋ nagadɨ lɨbadalu uami. Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali Filipai haiabɨla hɨsɨŋ namɨlaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨnilalaŋ uami. Alaŋ manasɨŋ nagadɨ nalusadaŋ hulaŋ naludɨ migɨla migɨla hɨsɨŋ agɨlasadaŋ lɨbadalu uami. Hulaŋ naludɨ ahɨliahuiahu namɨlaŋ hula sibɨla vihavɨlalɨ agɨlasaŋ avi lɨbadalu uami. \v 2 Aludɨ \x - \xo 1.2 \xo*\xt Lom 1.7, Ga 1.3, Fm 1.3\xt*\x* Iavaŋ Asɨ agaŋ aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ hula nalusaŋ mavɨn hɨniavɨdaci naludɨ humɨgaŋ agɨlaŋ simɨ hɨniavɨbali uami. \s Polɨ agaŋ Asɨ dɨ huaci uami. \p \v 3 Viaŋ \x - \xo 1.3 \xo*\xt Lom 1.8, 1 Ko 1.4, Ef 1.15-16\xt*\x* akape tɨbɨ nalusaŋ ala igahɨlahɨla iadɨ Asɨ dɨ huaci aba abɨlan uami. \v 4 Lɨdɨŋ Asɨ naludɨ ahɨliahuiahu saŋ akape tɨbɨ viaŋ hɨjɨŋalaŋala Asɨ dɨ abɨlan uami. \v 5 Namɨlaŋ hɨdɨlɨ maha Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ igahɨlahalaŋ hadɨhu iadɨ ahɨliahuiahu saŋ akuaba akuaba iguahalaŋ uami. Lɨdalaŋ viaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulasula hɨdacin uami. Iabi avi hameŋ laci ala ahɨliahudalaŋ sulasula hɨdɨlan uami. Viaŋ nusaŋ ala igahɨlahɨla nalusaŋ hɨjɨŋalɨlan uami. \v 6 Viaŋ \x - \xo 1.6 \xo*\xt Jo 6.29, 1 Ko 1.8, Fl 1.10, 2.13, 1 Te 1.3\xt*\x* ci igin uami. Asɨ nukeŋ naludɨ ahɨliahudaci sibɨla huaci agadɨ hɨdɨlɨ maha vihalaŋ uami. Sibɨla agadɨ vivi hɨnidalaŋ Asɨ naludɨ igɨbali uami. Iga iga hɨnidaci Jisasɨ Kɨlaisɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbali agadɨ mɨhiŋ agaŋ iahɨbali uami. Iahɨci Asɨ nukeŋ abɨbali uami. Sibɨla ci aba abɨbali uami. Lɨci mɨhiŋ heŋ ala Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbali uami. \v 7 Viaŋ nalusaŋ mavɨn hɨnilan uami. Asɨ igɨdaci viaŋ nalusaŋ mavɨn hɨnilan agaŋ nɨbu huaci uami. Asɨ iasaŋ mavɨn hɨniavɨla iasaŋ sibɨla igumi uami. Lɨci viaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulasula hɨdɨdalɨŋ iadɨ vave lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨci hɨnidalɨŋ namɨlaŋ iadɨ ahɨliahulalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agadɨ lulalula abacuvavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci viaŋ hɨbɨŋ nulɨdɨ abɨlan uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agaŋ nɨbu amɨŋ sɨbaŋ aba abɨlan uami. Lɨdalɨŋ namɨlaŋ sɨkasɨkan iadɨ ahɨliahulalaŋ uami. \v 8 Asɨ \x - \xo 1.8 \xo*\xt Lom 1.9, 2 Ko 1.23\xt*\x* agaŋ iadɨ igɨlalɨ uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ nalusaŋ mavɨn hekɨlɨ mɨŋamɨŋa naludɨ huaci lamɨlalɨ uami. Viaŋ avi hameŋ laci ala mavɨn hekɨlɨ mɨŋamɨŋa naludɨ huaci lamɨlan uami. Lɨdɨŋ naludɨ iga iga saŋ hɨji hekɨlɨ lamalama hɨnilan uami. \p \v 9 Namɨlaŋ \x - \xo 1.9 \xo*\xt 1 Te 3.12, Fm 1.6\xt*\x* hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihɨni agaŋ naludɨ hɨvɨ hɨnia iaha hekɨlɨ lɨlɨ saŋ akape tɨbɨ Asɨ dɨ abɨlan uami. Lɨdɨŋ naludɨ hɨji agɨlaŋ tovedaci namɨlaŋ hɨji huaci huaci mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ daŋ hɨnihɨni saŋ Asɨ dɨ abɨlan uami. \v 10 Namɨlaŋ \x - \xo 1.10 \xo*\xt Lom 12.2, Ef 5.10, Fl 1.6, 2.15-16, 1 Te 3.13, Ib 5.14\xt*\x* akuaba akuaba sibɨla agɨladɨ lamalɨhɨlalɨhɨla iga iga sibɨla huaci huaci agɨladɨ laci vivi saŋ Asɨ dɨ abɨlan uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ hulaŋ iamɨgali ciaŋ hɨvɨ lamɨbali agadɨ mɨhiŋ agaŋ iahɨbali uami. Lɨci mɨhiŋ agadɨ hɨvɨ namɨlaŋ hugɨ apalɨ huaci sɨbaŋ hɨnihɨni saŋ Asɨ dɨ abɨlan uami. \v 11 Jisasɨ Kɨlaisɨ lɨdaci namɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlahɨla akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vibalaŋ aba Asɨ dɨ abɨlan uami. Hameŋ lɨdalaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ naludɨ iga iga Asɨ nɨbu huaci aba abavɨla nudɨ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ Asɨ dɨ abɨlan uami. Namɨlaŋ hameŋ laci hameŋ laci lɨbalaŋ aba Asɨ dɨ abɨlan uami. \s Asɨ dɨ ciaŋ agaŋ iaha hekɨlɨ lɨbali aba Polɨ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnimi. \p \v 12 Iadɨ \x - \xo 1.12 \xo*\xt 2 Ti 2.9\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Vɨhɨlɨ iadɨ hɨvɨ iahavɨlalɨ agɨlaŋ uami. Ha Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agadɨ lɨhavɨdaci sɨvɨla sɨvɨla saŋ ma iahavɨlalɨ uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agaŋ iaha hekɨlɨ lɨlɨ saŋ iahavɨlalɨ uami. \v 13 Viaŋ \x - \xo 1.13 \xo*\xt HJL 28.30, Ef 3.1\xt*\x* Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sibɨla vilan agasaŋ ala iadɨ mɨŋalɨva vave lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavalɨ uami. Lamavɨci hɨnidalɨŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali dɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ nagadɨ migɨlavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ sɨkasɨkan viaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnilan agadɨ hɨdɨlɨ igavɨlalɨ uami. Hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ avi igavɨlalɨ uami. \v 14 Viaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnidalɨŋ iadɨ isagali imahali me limu hɨhɨle agɨlaŋ iasaŋ igahɨlavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci nulɨdɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨniavɨdaci aludɨ Hekɨlɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ sulasula saŋ ma lɨdavɨlalɨ uami. \p \v 15 Hulaŋ hɨhɨle iadɨ ibi mɨŋaiahavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ iasaŋ humɨgaŋ vɨhɨlɨ vivi iadɨ lɨvala lɨvala saŋ igahɨlahɨla Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulavɨlalɨ uami. Agadɨ ala hulaŋ hɨhɨle nɨbɨlaŋ hɨji huaci daŋ hɨnihɨni Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ sulavɨlalɨ uami. \v 16 Nɨbɨlaŋ iasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihɨni Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ igavɨdaci viaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnihɨni sibɨla nameŋ agɨladɨ vilan uami. Hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ lulalula abacuvavɨdaci nulɨdɨ hɨbɨŋ nameŋ abɨlan uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agaŋ nɨbu amɨŋ sɨbaŋ aba abɨlan uami. \v 17 Lɨdalɨŋ hulaŋ hɨhɨle hɨji huaci apalɨ agɨlaŋ nulɨdɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulavɨlalɨ uami. Sulasula hɨji nameŋ lamavɨlalɨ uami. Alaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ sulɨdamɨli hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ migɨlavɨlalɨ agɨlaŋ igahɨlahɨla Polɨ saŋ vɨhɨlɨ iguavɨbali aba abavɨlalɨ uami. \v 18 Agadɨ ala viaŋ hulaŋ sɨkasɨkan Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ sulavɨlalɨ agɨlasaŋ hɨjɨŋalɨlan uami. Hulaŋ hɨji huaci daŋ hɨnihɨni sulavɨlalɨ agɨlasaŋ hɨjɨŋalɨlan uami. Hulaŋ hɨji huaci apalɨ agɨlaŋ sulavɨlalɨ agɨlasaŋ hɨjɨŋalɨlan uami. Mufɨli avi hameŋ laci ala hɨjɨŋalɨben uami. \s Polɨ agaŋ hɨmavɨhevɨhe saŋ valami. \p \v 19 Viaŋ \x - \xo 1.19 \xo*\xt 2 Ko 1.11\xt*\x* igɨlan uami. Namɨlaŋ akape tɨbɨ iadɨ ahɨliahuiahu saŋ Asɨ dɨ abɨlalaŋ uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ Amɨŋ agaŋ iasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igu igu saŋ abɨlalaŋ uami. Lɨdalaŋ Asɨ iadɨ ahɨliahudaci viaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ nagadɨ vala uavɨla huaci hɨniben uami. Asɨ dɨ abɨlalaŋ agasaŋ ala igahɨlahɨla vakala vakala hɨjɨŋalɨben uami. \v 20 Hameŋ \x - \xo 1.20 \xo*\xt Lom 5.5, 8.19, Ef 6.19-20, 1 Pi 4.16\xt*\x* sadaŋ akuaba akuaba lɨdɨŋ sɨhumahɨlamahɨla hɨsɨŋ agɨladɨ pabiŋ cɨki avi ma sɨbaŋ lɨben uami. Viaŋ hɨji nameŋ lamadin uami. Iabi avi mufɨli avi haiabɨla iaha Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ sulasula saŋ ma lɨdɨben uami. Viaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨnihɨni akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ laci vilan hameŋ ala viben uami. Lɨdalɨŋ iadɨ iga iga Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ibi mɨŋaiahavɨbali uami. La hɨmɨlɨŋ avi Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ibi agadɨ hameŋ laci ala mɨŋaiahavɨbali uami. \v 21 Iadɨ \x - \xo 1.21 \xo*\xt Ga 2.19-20\xt*\x* hɨji nɨbu nameŋ hɨnidi uami. Viaŋ hɨhi hɨniavɨla uami. Ha Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sibɨla vivi hɨniben uami. La hɨmavɨla uami. Ha akuaba akuaba huaci huaci Asɨ dɨ haiabɨla hɨniavɨlalɨ agɨladɨ viben uami. \v 22 Viaŋ \x - \xo 1.22 \xo*\xt Lom 1.13\xt*\x* ma hɨmavɨhevɨla uami. Ha hulaŋ iamɨgali akape agɨladɨ ahɨliahuben uami. Agadɨ ala viaŋ akuaba me hɨji lubiahɨlɨben agadɨ ma igahɨladin uami. \v 23 Viaŋ \x - \xo 1.23 \xo*\xt 2 Ko 5.8, 2 Ti 4.6\xt*\x* hɨji ahica daŋ hɨnidin uami. Viaŋ hɨmavɨhevɨla ua Jisasɨ Kɨlaisɨ hula hɨniben agaŋ nɨbu huaci sɨbaŋ uami. \v 24 Agadɨ ala hulaŋ mu naludɨ ahɨliahuiahu hɨsɨŋ agaŋ apalɨ uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ fɨli neŋ namɨlaŋ hula hanɨbuŋ hanɨbuŋ hɨnihɨni naludɨ sɨhɨvia sɨbaŋ ahɨliahuben uami. \v 25 Iadɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ nɨbu nameŋ hɨnidi uami. Viaŋ namɨlaŋ hula hɨnihɨni naludɨ ahɨliahuiahu sibɨla agaŋ vakala hɨnidi uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ namɨlaŋ hula hɨnihɨni naludɨ ahɨliahuben uami. Lɨdalɨŋ namɨlaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama hekɨlɨ hɨjɨŋalɨbalaŋ uami. \v 26 Lɨdalaŋ viaŋ cɨhu naludɨ hɨvɨ ua iahulɨŋ iadɨ igavɨla iasaŋ hekɨlɨ hɨjɨŋalɨbalaŋ uami. Lavɨla Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ibi mɨŋaiahɨbalaŋ uami. \s Filipai haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ avɨha avɨha igavɨmi. \p \v 27 Iadɨ \x - \xo 1.27 \xo*\xt 1 Ko 1.10, Ef 4.1, Fl 4.3, Kl 1.10, 1 Te 2.12\xt*\x* hɨji hekɨlɨ nɨbu nameŋ hɨnidi uami. Namɨlaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlahɨla huaci sɨlɨvɨ sɨbaŋ hɨnihalaŋ uami. Hameŋ lɨdalaŋ viaŋ uavɨla naludɨ igavɨla nameŋ akua abɨben uami. Nɨbɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨnihɨni hɨji humɨgaŋ pam laci hɨniavadi aba abɨben uami. Ma umaŋ lavɨla avi ciaŋ hɨjɨ pam igahɨlavɨla nameŋ akua abɨben uami. Nɨbɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨnihɨni hɨji humɨgaŋ pam laci hɨniavadi aba abɨben uami. Hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ hɨji mɨŋaiahavɨdaci nɨbɨlaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavadi aba abɨben uami. \v 28 Lɨhavɨdaci hulaŋ hɨhɨle hɨji vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ agɨladɨ nagɨli lamavɨdaci ala ma lɨdavɨlalɨ aba abɨben uami. Lɨhavɨdaci hulaŋ nulɨdɨ nagɨli lamavɨlalɨ agɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨlalɨ aba abɨben uami. Alaŋ sɨkasɨkan sɨbɨlɨ lɨbalu aba abavɨlalɨ aba abɨben uami. Agadɨ ala Asɨ agaŋ Filipai haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ naludɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalaŋ aba abɨben uami. \v 29 Ci \x - \xo 1.29 \xo*\xt HJL 5.41, Lom 5.3, Ef 2.8-9\xt*\x* igɨlaŋ uami. Asɨ nalusaŋ mavɨn hɨnihɨni huaci lamɨdaci namɨlaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sibɨla vilalaŋ uami. Asɨ lɨdaci namɨlaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlalaŋ uami. Lɨdɨŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sibɨla vidalaŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ lɨhavɨdaci namɨlaŋ avi avɨha avɨha igɨlalaŋ uami. \v 30 Viaŋ \x - \xo 1.30 \xo*\xt HJL 16.19-40, Fl 1.13, Kl 2.1, 1 Te 2.2\xt*\x* sagaŋ me lɨbɨdalɨŋ igahalaŋ uami. Iabi avi sagaŋ me lɨbadin agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨladalaŋ uami. Iabi namɨlaŋ avi viaŋ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨnidalaŋ uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ sagaŋ me lɨbalɨba avɨha avɨha igadalaŋ uami. \c 2 \s Namɨlaŋ hɨji humɨgaŋ pam laci hɨnihalaŋ uami. \p \v 1 Namɨlaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨnidalaŋ nɨbu naludɨ iagaŋ lagulalɨ uami. Nɨbu nalusaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihɨni naludɨ mavɨn ifɨmɨgulalɨ uami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ namɨlaŋ hula hɨnilalɨ uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ nalusaŋ mavɨn hekɨlɨ mɨŋamɨŋa naludɨ huaci lamɨlalɨ uami. \v 2 Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ akuaba akuaba nameŋ agɨladɨ lɨdalaŋ viaŋ nalusaŋ hekɨlɨ hɨjɨŋalɨben uami. Hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan namɨlaŋ hɨji pam laci lamɨhalaŋ uami. Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihɨni hɨsɨŋ hɨji agadɨ pam lubiahɨlɨhalaŋ uami. Lubiahɨlahɨla hɨji humɨgaŋ pam laci hɨnihalaŋ uami. \v 3 Namɨlaŋ \x - \xo 2.3 \xo*\xt Lom 12.10, Ga 5.26, Ef 5.21, Fl 1.15-16, Je 3.14\xt*\x* nukeŋ saŋ laci igahɨlahɨla nameŋ abɨmɨlaŋ uami. Alaŋ ibi hekɨlɨ daŋ aba abɨmɨlaŋ uami. Nameŋ abɨhalaŋ uami. Vana alaŋ hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ ahɨliahudamɨli nɨbɨlaŋ ibi hekɨlɨ daŋ hɨnihɨni sibɨla vihavɨm aba abɨhalaŋ uami. \v 4 Namɨlaŋ \x - \xo 2.4 \xo*\xt 1 Ko 10.24, 10.33, 13.5\xt*\x* naludɨ nukeŋ akuaba akuaba agɨladɨ laci migɨlɨmɨlaŋ uami. Namɨlaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ akuaba akuaba agɨladɨ avi migɨlɨhalaŋ uami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ ahɨliahudalaŋ nɨbɨlaŋ huaci laci hɨniavɨbali uami. \s Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ ibi apalɨ me hɨnidaci Asɨ nudɨ ibi mɨŋaiahami uami. \p \v 5 Namɨlaŋ \x - \xo 2.5 \xo*\xt Mt 11.29, Jo 13.15, 1 Pi 2.21, 1 Jo 2.6\xt*\x* Jisasɨ Kɨlaisɨ hɨji lamadami hameŋ laci ala hɨji lamɨhalaŋ uami. \v 6 Nɨbu \x - \xo 2.6 \xo*\xt Jo 1.1-2, 5.18, 10.33, 17.5, 2 Ko 4.4, Kl 1.15, Ib 1.3\xt*\x* Asɨ uami. Agadɨ ala nɨbu Asɨ me hɨnihɨni hɨsɨŋ hɨji agadɨ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ ma lamami uami. \v 7 Nɨbu \x - \xo 2.7 \xo*\xt Jo 1.14, 2 Ko 8.9, Ga 4.4, Ib 2.14-15, 2.17\xt*\x* hɨji hameŋ agadɨ valavɨla sibɨla havɨ havɨ vivi hɨsɨŋ hulemɨlɨ me hɨniadami uami. Nɨbu hulaŋ sɨbaŋ iahami uami. \v 8 Iaha \x - \xo 2.8 \xo*\xt Mt 26.39, 26.42, Jo 10.17-18, Lom 8.3, Ib 5.8, 12.2\xt*\x* hulaŋ sɨbaŋ hɨnidaci hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan nudɨ igavɨmi uami. Igavɨdaci nɨbu ibi apalɨ me hɨnihɨni Asɨ dɨ hɨji agadɨ lubiahɨladami uami. Lubiahɨlahɨla hɨdɨdaci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nudɨ mɨŋalɨvavɨla kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ nudɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci hɨmami uami. \v 9 Hameŋ \x - \xo 2.9 \xo*\xt Jo 17.1-5, HJL 2.33, Ef 1.20-21, Ib 1.3-4\xt*\x* sadaŋ Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ ibi mɨŋaiahɨci nɨbu ibi hekɨlɨ daŋ hɨnilalɨ uami. Nudɨ ibi hekɨlɨ agaŋ akuaba akuaba ibi hekɨlɨ daŋ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ lɨvala lɨvala hekɨlɨ sɨbaŋ hɨnilalɨ uami. \v 10-11 Akuaba \x - \xo 2.10-11 \xo*\xt Ais 45.23, Mt 28.18, Jo 13.13-14, HJL 2.36, Lom 10.9, 14.11, 1 Ko 8.6, CHL 5.13\xt*\x* akuaba iahua hɨvɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ uami. Akuaba akuaba fɨli hɨsɨŋ agɨlaŋ uami. Akuaba akuaba fɨli muji hɨsɨŋ agɨlaŋ uami. Nudɨ mavɨn hɨbɨ hɨvɨ mɨgalɨfɨlɨbavɨla nameŋ abavɨbali uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ nɨbu aludɨ Hekɨlɨ aba abavɨbali uami. Lɨdɨŋ aludɨ Iavaŋ Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahavɨbali uami. Nusaŋ ala igahɨlavɨla Asɨ agaŋ Jisasɨ saŋ ibi huaci sɨbaŋ agadɨ igumi uami. \s Alaŋ lidɨ abɨlu me hɨnidamɨli hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ aludɨ igavɨbali uami. \p \v 12 Viaŋ \x - \xo 2.12 \xo*\xt Sng 2.11, Ef 6.5, Fl 1.5, 1 Pi 1.17\xt*\x* nalusaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnilan uami. Viaŋ namɨlaŋ hula hɨnidalɨŋ namɨlaŋ iadɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlɨlalaŋ uami. Ataŋ hɨnidalɨŋ avi hameŋ laci ala sɨhɨvia sɨbaŋ lubiahɨlɨhalaŋ uami. Asɨ naludɨ ci ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnidalaŋ uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ hɨji hugɨ hugɨ daŋ hɨnihɨni Asɨ saŋ hekɨlɨ sɨbaŋ lɨdalɨda hɨnihalaŋ uami. Hɨnihɨni mufɨli huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni saŋ vɨsɨvasi igu igu hɨnihalaŋ uami. \v 13 Alaŋ \x - \xo 2.13 \xo*\xt Jo 15.5, 1 Ko 12.6, 15.10, 2 Ko 3.5, 1 Te 2.13, Ib 13.21\xt*\x* igɨlalu uami. Asɨ nukeŋ naludɨ hɨji humɨgaŋ hɨvɨ sibɨla vilalɨ uami. Vivi naludɨ hɨji mɨŋaiahɨlalɨ uami. Mɨŋaiahɨdaci nudɨ sibɨla vivi saŋ mavɨn hɨnilalaŋ uami. Asɨ agaŋ namɨlaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ mavɨn hɨnilalɨ agɨladɨ vivi saŋ mavɨn hɨnilalaŋ uami. Lɨdalaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vivi saŋ nalusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igulalɨ uami. \v 14 Hameŋ \x - \xo 2.14 \xo*\xt Lom 14.1, 1 Ko 10.10, 1 Pi 4.9\xt*\x* sadaŋ namɨlaŋ akuaba akuaba lɨbalu aba simɨ hɨnihɨni lɨhalaŋ uami. Namɨlaŋ hɨbɨŋ sahu hula sahu lamalama ciabɨsɨ iahumɨlaŋ uami. \v 15-16 Asɨ \x - \xo 2.15-16 \xo*\xt Lo 32.5, Ais 49.4, Dan 12.3, Mt 5.14-16, 5.45, 10.16, Ga 2.2, Ef 5.1, 5.8, Fl 1.10, 1 Te 2.19-20, 3.5, 1 Pi 2.12\xt*\x* dɨ ninanadi namɨlaŋ hameŋ lavɨla uami. Ha namɨlaŋ huaci sɨlɨvɨ sɨbaŋ hɨnibalaŋ uami. Hɨnihɨni lusɨŋ sɨbɨlɨ ma vibalaŋ uami. Lavɨla hugɨ apalɨ hɨnibalaŋ uami. Hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ huaci agadɨ ma valɨbalaŋ uami. Lidɨ iahua uaiaŋ susu hɨvɨ hɨnihɨni abɨlu havalavɨlalɨ agɨlaŋ me hɨnibalaŋ uami. Lɨdalaŋ hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba sibɨla huaci huaci valavala lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ naludɨ igavɨbali uami. Vaka viaŋ naludɨ haiabɨla heŋ hɨnihɨni avɨha avɨha iga iga sibɨla vimin uami. Lɨdalɨŋ namɨlaŋ ciaŋ sulamin agasaŋ igahɨlahɨla akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vilalaŋ uami. Hameŋ sadaŋ mufɨli Jisasɨ Kɨlaisɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbali agadɨ mɨhiŋ heŋ viaŋ namɨlaŋ hula hɨnihɨni sibɨla vilan agasaŋ igahɨlavɨla hekɨlɨ hɨjɨŋalɨben uami. \p \v 17 Naludɨ \x - \xo 2.17 \xo*\xt Lom 15.16, 2 Ti 4.6\xt*\x* hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨlaŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu me hɨniavɨlalɨ uami. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ agadɨ vivi sagalɨ saŋ mɨjiavɨdaci mɨgulalɨ uami. Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ iadɨ ifɨhɨmavɨci iadɨ mɨdɨ agaŋ avi mɨgavɨla Asɨ saŋ sagalɨ igu igu me hɨnibali uami. Iadɨ ifɨhɨmavɨbali agasaŋ viaŋ hɨjɨŋalin uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ ahuata viaŋ hula hɨjɨŋalɨhalaŋ uami. \v 18 Namɨlaŋ \x - \xo 2.18 \xo*\xt Fl 3.1, 4.4\xt*\x* hɨjɨŋalɨdalaŋ viaŋ avi namɨlaŋ hula hɨjɨŋalɨben uami. \s Polɨ abɨci Timoti agaŋ Filipai haiabɨla uben aba lɨmi. \p \v 19 Viaŋ hɨji nameŋ lamin uami. Aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ nukeŋ alia uci viaŋ Timoti dɨ abɨlɨŋ lɨhalɨha naludɨ ua igɨbali uami. La cɨhu vevɨla akuaba akuaba sibɨla vilalaŋ agɨlasaŋ iadɨ sulɨbali uami. Lɨci viaŋ igahɨlavɨla nalusaŋ hɨjɨŋalɨben uami. \v 20 Timoti nɨbu viaŋ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨnihɨni naludɨ ahɨliahuiahu saŋ hɨji lamalama hɨnilalɨ uami. Hulaŋ hɨhɨle hɨji hameŋ ma lamavɨlalɨ uami. \v 21 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 2.21 \xo*\xt 1 Ko 10.24, 10.33, 13.5, 2 Ti 4.10, 4.16\xt*\x* sɨkasɨkan nulɨdɨ nukeŋ akuaba akuaba agɨlasaŋ pam mavɨn lamalama hɨniavɨlalɨ uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sibɨla agadɨ vihavɨci iaha hekɨlɨ lɨlɨ saŋ mavɨn ma hɨniavɨlalɨ uami. \v 22 Agadɨ \x - \xo 2.22 \xo*\xt 1 Ko 4.17, 1 Ti 1.2, 2 Ti 1.2\xt*\x* ala namɨlaŋ Timoti akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vilalɨ agɨladɨ igɨlalaŋ uami. Viaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulasula hɨdɨdalɨŋ Timoti nɨbu iadɨ ahɨliahulalɨ uami. Ninaŋ mu agaŋ iaganu dɨ ahɨliahulalɨ hameŋ ala iadɨ ahɨliahulalɨ uami. \v 23 Viaŋ hɨnimitavɨla igɨben uami. Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ iadɨ ciaŋ hɨvɨ lamavɨci igɨlɨŋ vameba lɨci Timoti dɨ lɨhalɨha sɨbaŋ abɨlɨŋ naludɨ pɨŋ ubali uami. \v 24 Viaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ nameŋ lamadin uami. Nɨbu udaci viaŋ hɨnimitɨdalɨŋ aludɨ Hekɨlɨ agaŋ nulɨdɨ hɨji mɨŋaiahɨci nɨbɨlaŋ iasaŋ hɨbɨ hihɨlavɨci viaŋ avi ua naludɨ igɨben uami. \s Polɨ abɨci Epafɨloditusɨ agaŋ Filipai haiabɨla uben aba lɨmi. \p \v 25 Epafɨloditusɨ \x - \xo 2.25 \xo*\xt Fl 4.18\xt*\x* agaŋ nɨbu iadɨ ima me uami. Nɨbu iadɨ sibɨla pam hɨsɨŋ uami. Filipai haiabɨla hɨsɨŋ namɨlaŋ nudɨ abɨlaŋ nɨbu iadɨ ahɨliahuiahu saŋ velɨ uami. Ve viaŋ hula hɨnidaci viaŋ sagaŋ me lɨbalɨba sibɨla vicin uami. Vidalɨŋ nɨbu viaŋ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨnihɨni iadɨ ahɨliahulalɨ uami. Viaŋ Epafɨloditusɨ saŋ hɨji nameŋ lamadin uami. Viaŋ nudɨ abɨlɨŋ naludɨ pɨŋ cɨhu ubali aba abadin uami. \v 26 Nɨbu hɨmuhɨmu hɨmalɨ agadɨ ciaŋ hɨjɨ ci igahɨlahalaŋ uami. Namɨlaŋ ciaŋ hɨjɨ igahɨlahalaŋ agasaŋ ala nɨbu hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamalama hɨnidi uami. Hɨnihɨni nalusaŋ mavɨn lamalama naludɨ iga iga saŋ mavɨn hɨnidi uami. \v 27 Vaka nɨbu hɨmuhɨmu hekɨlɨ hɨmavɨla hɨmɨben aba lalɨ uami. Agadɨ ala Asɨ nusaŋ mavɨn mɨŋavɨla nudɨ huaci lamalɨ uami. Asɨ nusaŋ laci mavɨn ma mɨŋalɨ uami. Iasaŋ avi mavɨn mɨŋalɨ uami. Epafɨloditusɨ hɨmɨci viaŋ nusaŋ mavɨn mɨŋamɨŋa ma hɨjɨŋalavin uami. Asɨ agaŋ hameŋ agasaŋ igahɨlavɨla nudɨ huaci lamalɨ uami. \v 28 Iadɨ hɨji hekɨlɨ nɨbu nameŋ hɨnidi uami. Viaŋ nudɨ abɨlɨŋ naludɨ pɨŋ cɨhu ubali aba abadin uami. Lɨci namɨlaŋ nudɨ igavɨla hɨjɨŋalɨbalaŋ aba abadin uami. Hameŋ lɨlaŋ viaŋ avi hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ ma lamɨben aba abadin uami. \v 29 Namɨlaŋ \x - \xo 2.29 \xo*\xt 1 Ko 16.16-18, 1 Ti 5.17\xt*\x* aludɨ Hekɨlɨ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨnilalaŋ sadaŋ Epafɨloditusɨ dɨ vivi saŋ hɨjɨŋalɨhalaŋ uami. Lavɨla nudɨ ibi mɨŋaiahɨhalaŋ uami. Hulaŋ hɨhɨle nɨbu me agɨladɨ ibi avi mɨŋaiahɨhalaŋ uami. \v 30 Nɨbu \x - \xo 2.30 \xo*\xt 1 Ko 16.17-18, Fl 4.10\xt*\x* Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sibɨla vivi hɨdavɨla hɨmɨben aba lalɨ uami. Nɨbu nukeŋ huaci hɨnihɨni saŋ ma hɨji lamalɨ uami. Nɨbu iadɨ ahɨliahuiahu viaŋ hula sibɨla vivi saŋ lɨbɨmɨŋahalaŋ agasaŋ pam igahɨlɨlalɨ uami. Naludɨ uvɨsɨjiŋ vivi sibɨla vivi saŋ pam igahɨlɨlalɨ uami. Lavɨla hɨmuhɨmu agadɨ ifɨnikɨlanikɨla sibɨla vakala vakala vilalɨ uami. \c 3 \s Hulaŋ mu Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlalɨ agaŋ nɨbu huaci hɨnibali uami. \p \v 1 Iadɨ \x - \xo 3.1 \xo*\xt 2 Ko 13.11, Fl 2.18, 4.4\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Namɨlaŋ aludɨ Hekɨlɨ saŋ hɨjɨŋalɨhalaŋ uami. Viaŋ manasɨŋ nagadɨ hɨvɨ ciaŋ sijaŋ sijaŋ lɨbadin agaŋ nɨbu nameŋ uami. Viaŋ naludɨ ahɨliahuiahu saŋ cɨhu tɨbɨ lɨbadin uami. Cɨhu tɨbɨ lɨbalɨba saŋ ma ihɨlu lavin uami. \v 2 Namɨlaŋ \x - \xo 3.2 \xo*\xt Sng 22.16, 22.20, Lom 2.28, 2 Ko 11.13, Ga 5.2, 5.15, CHL 22.15\xt*\x* hulaŋ hɨhɨle akuaba akuaba sibɨla sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlasaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨhalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ iŋam me hɨniavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ alaŋ lɨlalu hameŋ hadi sɨbɨlɨ ihalahɨbalu aba nulɨdɨ hadipɨlɨ agɨladɨ sɨbɨlɨ lamavɨlalɨ uami. \v 3 Agadɨ \x - \xo 3.3 \xo*\xt Lom 2.29\xt*\x* ala alaŋ Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali sɨbaŋ hɨnilalu uami. Hɨnihɨni Asɨ dɨ Amɨŋ agadɨ vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ alaŋ Asɨ dɨ sibɨla vivi Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ibi mɨŋaiahɨlalu uami. Alaŋ hɨji nameŋ lamɨlalu uami. Hulaŋ nulɨdɨ hadipɨlɨ hɨvɨ akuaba akuaba lɨhavɨlalɨ agaŋ nulɨdɨ ma sɨbaŋ ahɨliahubali aba abɨlalu uami. \v 4 Ci \x - \xo 3.4 \xo*\xt 2 Ko 11.18, 11.21-29\xt*\x* igɨlaŋ uami. Hadi sɨbɨlɨ ihalahalaha sibɨla agaŋ aludɨ ahɨliahulalɨ lɨci uami. Ha viaŋ huaci sɨbaŋ hɨnivin uami. Viaŋ hulaŋ hɨhɨle nulɨdɨ hadi sɨbɨlɨ ihalahalaha saŋ hɨjɨŋalavɨlalɨ agɨladɨ lɨvalɨlan uami. \v 5 Iadɨ \x - \xo 3.5 \xo*\xt Lu 1.59, HJL 23.6-8, 26.5, Lom 11.1, 2 Ko 11.22\xt*\x* iamɨga iadɨ huhɨlɨci hɨnidalɨŋ uaiaŋ human limu fɨhala human limu pabiŋ cɨjɨŋ umi uami. Lɨci iadɨ hadi sɨbɨlɨ ihalahavɨmi uami. Viaŋ Bejamin hɨdɨlɨ hulaŋ uami. Bejamin hɨdɨlɨ agɨlaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ latɨhiŋ uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ avi Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ hulaŋ uami. Iadɨ iamiagaŋ Ibɨlu ciaŋ abavɨhadami hameŋ ala viaŋ avi Ibɨlu ciaŋ abɨlan uami. Vaka viaŋ Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula hɨnihɨni ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ lubiahɨladamin uami. \v 6 Lubiahɨlahɨla \x - \xo 3.6 \xo*\xt HJL 8.3, 22.4, 26.9-11\xt*\x* Asɨ dɨ sibɨla vidin aba hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨhadami agɨladɨ sɨbɨlɨ lamadamin uami. Viaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ sɨhɨvia lubiahɨlɨdalɨŋ iadɨ lamalɨhɨlalɨhɨla igavɨdaci viaŋ hugɨ apalɨ hɨniadamin uami. \v 7 Viaŋ \x - \xo 3.7 \xo*\xt Mt 13.44-46\xt*\x* akuaba akuaba hadipɨlɨ hɨsɨŋ hɨji agɨladɨ lubiahɨlavɨla uami. Ha viaŋ hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ lɨvalavin uami. Agadɨ ala viaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ hɨji agadɨ lubiahɨlɨlan sadaŋ akuaba akuaba hameŋ agɨlaŋ iadɨ ma ahɨliahuavɨbali uami. \v 8 Viaŋ \x - \xo 3.8 \xo*\xt Jer 9.23-24, 1 Ko 2.2, Kl 2.2\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ akuaba akuaba lɨhavɨlalɨ agɨlasaŋ pam ma abadin uami. Viaŋ akuaba akuaba huaci huaci fɨli neŋ hɨnihɨni vilalu agɨlasaŋ avi abadin uami. Nɨbɨlaŋ sɨmum me hɨniavɨlalɨ uami. Viaŋ akuaba akuaba hɨji mu mu hameŋ agɨladɨ ci valacin uami. La Jisasɨ Kɨlaisɨ hula laci hɨnihɨni hɨdahɨda nudɨ hɨji lubiahɨlahɨla saŋ lɨlan uami. Nɨbu ala iadɨ Hekɨlɨ uami. Viaŋ igɨlɨŋ hɨji hameŋ agaŋ pam nɨbu huaci sɨbaŋ uami. \v 9 Viaŋ \x - \xo 3.9 \xo*\xt Lom 3.21-22, 9.30, 10.3-6, Ga 2.16\xt*\x* ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ lubiahɨlahɨla akuaba akuaba sibɨla vivi hulaŋ huaci sɨbaŋ hɨnihɨni saŋ ma igahɨlɨlan uami. Viaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama hulaŋ huaci sɨbaŋ hɨnihɨni saŋ mavɨn hɨnilan uami. Alaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨdamɨli Asɨ nukeŋ aludɨ abɨlalɨ uami. Namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali huaci aba abɨlalɨ uami. \v 10-11 Viaŋ \x - \xo 3.10-11 \xo*\xt Lu 14.14, HJL 4.1-2, Lom 6.3-5, 8.17, 2 Ko 4.10-11, Ga 6.17, 1 Te 4.16, 2 Ti 2.11-12, 1 Pi 4.13, CHL 20.5-6\xt*\x* Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sɨhɨvia sɨbaŋ igɨben aba lɨlan uami. Nɨbu avɨha avɨha igami hameŋ iga iga saŋ lɨlan uami. Lavɨla nɨbu hɨmɨben aba hɨji lamami hameŋ ala viaŋ avi hɨji hameŋ lamalama saŋ lɨlan uami. La viaŋ avi hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahaiaha saŋ lɨlan uami. Nɨbu hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahavɨla vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ daŋ hɨnilalɨ agadɨ iga iga saŋ lɨlan uami. \s Polɨ agaŋ valɨ lamavɨhadami agadɨ hɨvɨ iahuiahu saŋ haŋɨla haŋɨla me haŋɨladami. \p \v 12 Jisasɨ \x - \xo 3.12 \xo*\xt HJL 9.5-6, 1 Ti 6.12, 6.19, Ib 12.23\xt*\x* Kɨlaisɨ akuaba akuaba lɨhadami hameŋ agɨladɨ viaŋ ma lɨlan uami. Viaŋ huaci sɨbaŋ ma hɨnidin uami. Agadɨ ala Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ viaŋ huaci sɨbaŋ hɨnihɨni saŋ iadɨ lɨbɨmɨŋami uami. Lɨci viaŋ nɨbu lɨhadami hameŋ lɨlɨ saŋ vɨsɨvasi igulan uami. \v 13 Iadɨ \x - \xo 3.13 \xo*\xt 1 Ko 9.24-26, Ib 6.1-2\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Viaŋ hɨji nameŋ lamɨlan uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ lɨhadami agɨladɨ hameŋ ma lɨlan aba abɨlan uami. Agadɨ ala iadɨ hɨji hekɨlɨ nɨbu viaŋ akuaba akuaba vaka lɨhadamin agɨlasaŋ cɨhu cɨhu ma igahɨlɨben uami. Lavɨla akuaba akuaba huaci huaci mufɨli iahavɨbali agɨladɨ vivi saŋ pam ladin uami. \v 14 Jisasɨ \x - \xo 3.14 \xo*\xt 1 Ko 9.24, 2 Ti 4.7-8, Ib 3.1, 12.1\xt*\x* Kɨlaisɨ agaŋ iadɨ ahɨliahuiahu saŋ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahami uami. Lɨci viaŋ Asɨ dɨ haiabɨla heŋ iahua nɨbu hula huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni saŋ Asɨ agaŋ iadɨ abalɨ uami. Viaŋ nusaŋ ala igahɨlahɨla hulaŋ haŋɨla haŋɨla ua valɨ lamavɨlalɨ agadɨ hɨvɨ iahua akuaba akuaba vivi saŋ haŋɨlavɨlalɨ hameŋ haŋɨlɨlan uami. \p \v 15 Hulaŋ \x - \xo 3.15 \xo*\xt 1 Ko 2.6, 14.20, Ga 5.10\xt*\x* hɨhɨle alaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ huaci sɨbaŋ daŋ hɨnilalu uami. Ciaŋ abadin agasaŋ alaŋ hɨji pabiŋ laci lamɨmɨli uami. Hulaŋ hɨhɨle hɨji mu mu daŋ hɨniavɨci uami. Ha Asɨ nukeŋ nulɨsaŋ hɨji huaci agadɨ abalamɨbali uami. \v 16 Agadɨ \x - \xo 3.16 \xo*\xt Lom 12.16, 15.5, Ga 6.16\xt*\x* ala alaŋ akuaba akuaba huaci huaci lɨlalu agɨladɨ hameŋ laci hameŋ laci lɨmɨli uami. \p \v 17 Iadɨ \x - \xo 3.17 \xo*\xt 1 Ko 4.16, 11.1, Fl 4.9, 1 Te 1.6-7, 1 Pi 5.3\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Akuaba akuaba huaci huaci viaŋ lɨlan hameŋ agɨladɨ lɨhalaŋ uami. Lɨdɨŋ hulaŋ hɨhɨle akuaba akuaba huaci huaci alaŋ lɨlalu hameŋ lɨhavɨlalɨ agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ iga iga lubiahɨlɨhalaŋ uami. \v 18 Hulaŋ \x - \xo 3.18 \xo*\xt 1 Ko 1.23, Ga 1.7, 2.21, 6.12, Fl 1.15-16\xt*\x* hɨhɨle agɨlaŋ kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci hɨmami uami. Viaŋ ciaŋ hameŋ agadɨ sulɨdalɨŋ ciaŋ agasaŋ nagɨli lamavɨlalɨ uami. Ciaŋ nagadɨ viaŋ akape tɨbɨ naludɨ abɨlan uami. La iabi avi cɨhu abadin uami. Hameŋ lɨhavɨlalɨ agasaŋ igahɨlɨdalɨŋ iadɨ ilɨhiŋ avɨli agaŋ mɨgadi uami. \v 19 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 3.19 \xo*\xt Lom 8.5-6, 16.18, 2 Ko 11.12, 11.15, 2 Pi 2.1\xt*\x* nulɨdɨ nukeŋ hadipɨlɨ hɨsɨŋ hɨji agɨladɨ lubiahɨlavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci hɨji hameŋ agɨlaŋ nulɨdɨ asɨ me hɨniavɨlalɨ uami. Akape tɨbɨ nɨbɨlaŋ akuaba akuaba fɨli hɨsɨŋ agɨlasaŋ pam hɨji lamavɨlalɨ uami. Hameŋ lɨdɨŋ akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ sɨhum daŋ sɨhum daŋ agɨladɨ vivi hɨjɨŋalavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ ma sɨhumahɨlavɨlalɨ uami. Hulaŋ hameŋ lɨhavɨlalɨ agɨlaŋ sɨbɨlɨ lɨhavɨbali uami. \v 20 Agadɨ \x - \xo 3.20 \xo*\xt Ef 2.6, 2.19, 1 Te 1.10\xt*\x* ala alaŋ Asɨ dɨ haiabɨla uu hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali hɨnidalu uami. Aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ Asɨ dɨ haiabɨla hɨnidi agaŋ vevɨla aludɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalu uami. Alaŋ nusaŋ ala migɨla migɨla hɨnidalu uami. \v 21 Jisasɨ \x - \xo 3.21 \xo*\xt Lom 8.29, 1 Ko 15.28, 15.43-53, Ef 1.19, Kl 3.4\xt*\x* Kɨlaisɨ agaŋ nudɨ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ hɨvɨ lɨdaci akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨlaŋ nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali uami. Lavɨla nudɨ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ hɨvɨ ala aludɨ hadipɨlɨ agɨladɨ lɨdaci mu hɨdɨlɨ sɨbaŋ hɨniavɨbali uami. La hadipɨlɨ huaci sɨbaŋ hɨnihɨni nudɨ nukeŋ hadipɨlɨ me hɨniavɨbali uami. \c 4 \s Alaŋ ahuata hɨji huaci viavɨla hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlasaŋ mavɨn hɨnihɨni hɨjɨŋalɨmɨli uami. \p \v 1 Iadɨ \x - \xo 4.1 \xo*\xt 1 Te 2.19-20\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Viaŋ nalusaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnilan uami. Hameŋ sadaŋ naludɨ ua iga iga saŋ lɨlan uami. Namɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vivi hɨnilalaŋ uami. Hameŋ hɨnilalaŋ agasaŋ viaŋ hekɨlɨ hɨjɨŋalaŋala naludɨ ibi mɨŋaiahɨlan uami. Lɨdɨŋ naludɨ hɨnihɨni hɨdahɨda agɨlasaŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ abɨlan uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ hɨnilalaŋ hameŋ laci ala hɨnihɨni aludɨ Hekɨlɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama vɨdɨvɨdɨŋ lagulamɨhalaŋ uami. \p \v 2 Iuodia nadɨdaŋ Sinɨtike nadɨdaŋ mavɨn ciaŋ ciaŋ abadin uami. Iamɨgali ahica namɨlaŋ aludɨ Hekɨlɨ hula hɨji pam laci hɨnilalaŋ uami. Hameŋ sadaŋ ahica namɨlaŋ hɨji pam laci hɨnihalaŋ uami. \v 3 Iadɨ \x - \xo 4.3 \xo*\xt Sng 69.28, Lu 10.20, CHL 3.5, 20.12\xt*\x* sibɨla pam hɨsɨŋ hulaŋ huaci sɨbaŋ nadɨ avi abadin uami. Nama iamɨgali ahica agɨladɨ ahɨliahubanaŋ aba nadɨ abadin uami. Viaŋ ahica agɨlaŋ hula ahuata hɨji humɨgaŋ pam laci hɨnihɨni Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ sulasula sibɨla agadɨ vivi vɨsɨvasi iguahɨlu uami. Kɨlemen hula iadɨ sibɨla pam hɨsɨŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ hula nɨbɨlaŋ avi alaŋ hula sibɨla vihavalɨ uami. Asɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali hameŋ agɨladɨ ibi agɨlaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni hɨsɨŋ agadɨ manasɨŋ hɨvɨ hɨniavi uami. \p \v 4 Namɨlaŋ \x - \xo 4.4 \xo*\xt Lom 12.12, Fl 3.1, 1 Te 5.16, 1 Pi 4.13\xt*\x* aludɨ Hekɨlɨ saŋ pam hameŋ laci hameŋ laci hɨjɨŋalɨhalaŋ uami. Naludɨ cɨhu ala abadin uami. Namɨlaŋ aludɨ Hekɨlɨ saŋ pam hɨjɨŋalɨhalaŋ uami. \v 5 Namɨlaŋ \x - \xo 4.5 \xo*\xt Ib 10.25, 10.37, Je 5.8-9, 1 Pi 4.7, 2 Pi 3.8\xt*\x* hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ hula simɨ hɨnidalaŋ naludɨ igavɨbali uami. Ci igɨlaŋ uami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ amɨŋ ci vebali uami. \v 6 Namɨlaŋ \x - \xo 4.6 \xo*\xt Snd 16.3, Mt 6.25-34, Lu 12.22-31, Kl 4.2, 1 Pi 5.7\xt*\x* akuaba akuaba saŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamɨmɨlaŋ uami. Asɨ dɨ pam aba aba hɨnihalaŋ uami. Naludɨ vɨhɨlɨ akuaba akuaba akape agɨlasaŋ igahɨlahɨla Asɨ dɨ abɨhalaŋ uami. Akuaba akuaba saŋ aba aba Asɨ dɨ abitɨhatɨha hɨnihalaŋ uami. Lɨdɨŋ nameŋ abɨhalaŋ uami. Asɨ nama huaci aba abɨhalaŋ uami. \v 7 Asɨ \x - \xo 4.7 \xo*\xt Ais 26.3, Jo 14.27, Lom 5.1, Kl 3.15\xt*\x* dɨ hameŋ aba aba Jisasɨ Kɨlaisɨ hula hɨji pam hɨnidalaŋ Asɨ agaŋ naludɨ hɨji humɨgaŋ agɨladɨ migɨlɨbali uami. Migɨlɨdaci naludɨ humɨgaŋ agɨlaŋ simɨ hɨniavɨbali uami. Simɨ hɨniavɨdaci humɨgaŋ simɨ hɨnihɨni hɨdɨlɨ agadɨ namɨlaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ ma igɨbalaŋ uami. \p \v 8 Iadɨ \x - \xo 4.8 \xo*\xt Lom 12.17\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Viaŋ ciaŋ cɨki mu sijaŋ agadɨ abɨben uami. Namɨlaŋ ciaŋ amɨŋ laci agɨlasaŋ sɨhɨvia hɨji lamalama hɨnihalaŋ uami. Asɨ agaŋ akuaba akuaba igɨdaci huaci laci hɨniavɨlalɨ agɨlasaŋ hɨji lamalama hɨnihalaŋ uami. Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlahɨla agasaŋ hɨji lamalama hɨnihalaŋ uami. Akuaba akuaba huaci huaci sɨlɨvɨ laci agɨlasaŋ pam hɨji lamalama hɨnihalaŋ uami. Akuaba akuaba igɨdalaŋ huaci lɨhavɨlalɨ agɨlasaŋ hɨji lamalama hɨnihalaŋ uami. Akuaba akuaba agɨladɨ iga iga nulɨdɨ ibi mɨŋaiahɨlalaŋ agɨlasaŋ hɨji lamalama hɨnihalaŋ uami. Akuaba akuaba huaci huaci sɨbaŋ agɨlasaŋ hɨji lamalama hɨnihalaŋ uami. Akuaba akuaba iga iga hɨjɨŋalɨlalaŋ agɨlasaŋ avi hɨji lamalama hɨnihalaŋ uami. Akuaba akuaba hameŋ agɨlasaŋ pam igahɨlahɨla hɨnihalaŋ uami. \v 9 Namɨlaŋ \x - \xo 4.9 \xo*\xt Lom 16.20, 1 Ko 14.33-34, Fl 3.17, 1 Te 5.23, Ib 13.20\xt*\x* akuaba akuaba lɨlɨ saŋ naludɨ lamalubilan agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ igɨlalaŋ uami. Viaŋ ciaŋ sulasula akuaba akuaba lɨdalɨŋ igɨlalaŋ agɨladɨ namɨlaŋ avi hameŋ laci ala lɨhalaŋ uami. Asɨ nɨbu humɨgaŋ simɨ hɨnihɨni hɨsɨŋ agadɨ hɨdɨlɨ uami. Nɨbu ala namɨlaŋ hula hɨnibali uami. \s Filipai haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Polɨ saŋ akuaba akuaba agɨladɨ iguavɨci veci igavɨla hɨjɨŋalami. \p \v 10 Vaka iadɨ ahɨliahuiahu saŋ igahɨladamɨlaŋ uami. Agadɨ ala hɨbɨ apalɨ lɨci akuaba akuaba agɨladɨ ma igulaŋ vemi uami. Iabi namɨlaŋ iadɨ ahɨliahuiahu saŋ cɨhu ala hɨji lamalama hɨnilalaŋ uami. Hameŋ lɨlalaŋ agasaŋ ala viaŋ aludɨ Hekɨlɨ saŋ hekɨlɨ sɨbaŋ hɨjɨŋalɨlan uami. \v 11 Viaŋ \x - \xo 4.11 \xo*\xt 1 Ti 6.6-8\xt*\x* akuaba akuaba saŋ tɨbɨ mɨgavɨla ciaŋ hameŋ agadɨ ma abadin uami. Viaŋ simɨ hɨnihɨni agadɨ igɨlan uami. Hameŋ sadaŋ akuaba akuaba agɨlaŋ iadɨ hɨvɨ iahavɨdaci iga iga ala simɨ hɨnilan uami. \v 12 Viaŋ \x - \xo 4.12 \xo*\xt 1 Ko 4.11-13, 2 Ko 6.10, 11.27\xt*\x* akuaba akuaba apalɨ hɨnihɨni agadɨ igɨlan uami. Akuaba akuaba daŋ hɨnihɨni agadɨ avi igɨlan uami. Sɨmɨŋ isabɨlaŋ akape daŋ hɨnihɨni hɨjɨŋalɨlan uami. Sɨmɨŋ isabɨlaŋ apalɨ hɨnihɨni humɨgaŋ saŋ hɨmahɨma avi hɨjɨŋalɨlan uami. Akuaba akuaba akape daŋ hɨnihɨni hɨjɨŋalɨlan uami. Akuaba akuaba saŋ tɨbɨ mɨgamɨga avi hɨjɨŋalɨlan uami. Viaŋ akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ iga iga hɨnihɨni hanɨbuŋ hanɨbuŋ simɨ hɨnidalɨŋ iadɨ humɨgaŋ agaŋ avi huaci laci hɨnilalɨ uami. Viaŋ simɨ hɨnihɨni hɨdɨlɨ agadɨ igɨlan uami. \v 13 Jisasɨ \x - \xo 4.13 \xo*\xt Jo 15.5, 2 Ko 12.9-10, 2 Ti 4.17\xt*\x* Kɨlaisɨ agaŋ iasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igulalɨ uami. Lɨdaci akuaba akuaba iadɨ hɨvɨ iahavɨdaci viaŋ nudɨ vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ huaci hɨniben uami. \p \v 14 Viaŋ vɨhɨlɨ iga iga hɨnidalɨŋ namɨlaŋ iadɨ ahɨliahulalaŋ agasaŋ nalusaŋ hɨjɨŋalɨlan uami. Hameŋ lɨlalaŋ agaŋ nɨbu huaci uami. \v 15 Filipai \x - \xo 4.15-16 \xo*\xt 2 Ko 11.9\xt*\x* haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali namɨlaŋ nukeŋ ci igadamɨlaŋ uami. Vaka viaŋ naludɨ fɨli tɨbɨ Masedonia heŋ hɨdɨlɨ maha Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ sulamin uami. La Masedonia fɨli tɨbɨ agadɨ vala ua Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agadɨ haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ sulasula hɨdɨdalɨŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi limu hɨhɨle agɨlaŋ iadɨ ahɨliahuiahu saŋ akuaba akuaba ma iguavɨmi uami. Namɨlaŋ pam iadɨ hameŋ ahɨliahulalaŋ uami. \v 16 Viaŋ \x - \xo 4.16 \xo*\xt HJL 17.1\xt*\x* Tesalonaika haiabɨla hɨnidalɨŋ namɨlaŋ iadɨ cɨhu tɨbɨ cɨhu tɨbɨ hameŋ laci ala ahɨliahulalaŋ uami. \v 17 Namɨlaŋ iasaŋ akuaba akuaba igu igu saŋ ma abadin uami. Namɨlaŋ akuaba akuaba huaci huaci hameŋ agɨladɨ lɨdalaŋ Asɨ naludɨ huaci lamɨbali agasaŋ abadin uami. \v 18 Viaŋ \x - \xo 4.18 \xo*\xt CV 29.18, Ese 20.41, 2 Ko 9.12, Ef 5.2, Fl 2.25, Ib 13.16\xt*\x* nalusaŋ manasɨŋ lɨbavɨla igulɨŋ uadi hana uami. Ha nalusaŋ akuaba akuaba iguacin agɨladɨ cɨhu hɨbɨŋ iasaŋ ci iguahalaŋ aba manasɨŋ nagadɨ lɨbavɨla nalusaŋ igulɨŋ uadi uami. Akuaba akuaba iasaŋ igulaŋ velɨ agaŋ uami. Ha akuaba akuaba viaŋ nalusaŋ iguacin agɨladɨ lɨvalavɨla iguahalaŋ uami. Epafɨloditusɨ agaŋ akuaba akuaba agɨladɨ likɨla vaveci igavɨla nameŋ abacin uami. O aba abacin uami. Iasaŋ akuaba akuaba akape sɨbaŋ nagɨladɨ iguavɨci ve aba abacin uami. Naludɨ akuaba akuaba iguahalaŋ agɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ sagalɨ akuaba akuaba hɨsi huaci huaci daŋ agɨladɨ vivi Asɨ saŋ hɨlahɨla hɨsɨŋ me hɨniavɨlalɨ uami. Asɨ nɨbu naludɨ sagalɨ hameŋ agɨladɨ vivi saŋ hɨjɨŋalɨlalɨ uami. \v 19 Iadɨ \x - \xo 4.19 \xo*\xt Sng 23.1, 2 Ko 9.8, Ef 1.7\xt*\x* Asɨ agaŋ nɨbu akuaba akuaba huaci huaci daŋ hɨnilalɨ uami. Namɨlaŋ akuaba akuaba saŋ tɨbɨ mɨgɨlaŋ Asɨ agaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ igahɨlavɨla nalusaŋ avi igubali uami. \v 20 Asɨ \x - \xo 4.20 \xo*\xt Lom 16.27, Ga 1.5\xt*\x* nɨbu aludɨ Iavaŋ uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ hameŋ laci hameŋ laci nudɨ ibi agadɨ mɨŋaiahaiaha hɨnimɨli uami. Ha amɨŋ sɨbaŋ uami. \s Polɨ agaŋ Filipai haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ lamulami. \p \v 21 Viaŋ Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ agɨlasaŋ lamuladin agasaŋ ua nulɨdɨ sulɨhalaŋ uami. Iadɨ isagali imahali me viaŋ hula hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ avi nalusaŋ lamulavadi uami. \v 22 Asɨ \x - \xo 4.22 \xo*\xt Fl 1.13\xt*\x* dɨ hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ nalusaŋ lamulavadi uami. Hulaŋ limu hɨhɨle Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ ulaŋ hɨvɨ sibɨla vihavɨlalɨ agɨlaŋ avi nalusaŋ lamulavadi uami. \v 23 Aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ nalusaŋ mavɨn hɨnibali uami.