\id MAT Apalɨ language, Consultant checked in 2015. \ide UTF-8 \h Matiu \toc1 Matiu Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ lɨbami. \toc2 Matiu \toc3 Mt \rem Drafted by Jeffrey. Chapters 1-2 were revised in July 2011 in parallel checking with the Mum. Then through middle of chapter 9 in other sessions last of which was Sept 2012. \rem Men's village checking May 2013 by Raphael, Lambet, Dikson, From, Kris \rem Women checked in June 2013. Revised after each session. Corrected key terms for hypocrites, mercy, etc. \rem All corrections entered and back-translation updated – 29 June 2013 – still haven't dealt with mercy because it seems to contextual. \rem 27 Dec 2013 Read through and final set of corrections have been completed – ready for consultant checking. \rem Format checking – checking paragraph greeks \rem Final exegetical check begun on 6 Oct 2017 and finished on 8 Nov 2017 \rem Cross-references content checked and placement started 7 April 2019 and ended 8 April 2019. Final check completed 23 June 2019. Do not need to look at cross-references again in MT \rem I have completed all checks and just need to resolve final notes and then anything from the recording. Otherwise Matthew is done 24 Mar 2020. \mt1 Matiu \mt2 Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ lɨbami. \c 1 \s Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ iauacagalinu iamɨlɨhalinu agɨladɨ ibi lugɨlavɨmi. \r (Lukɨ 3.23-38) \p \v 1 Jisasɨ \x - \xo 1.1 \xo*\xt HM 22.18, 1 Sto 17.11\xt*\x* Kɨlaisɨ dɨ iauacagalinu iamɨlɨhalinu agɨladɨ lugɨlavɨmi agadɨ ciaŋ nɨbu nameŋ. Jisasɨ agaŋ Devitɨ dɨ hɨdɨlɨ hɨvɨ iahami. Devitɨ nɨbu Ebɨlam dɨ hɨdɨlɨ hɨvɨ iahami. \p \v 2 Ebɨlam ninanu Aisakɨ. Aisakɨ ninanu Jekopɨ. Jekopɨ ninanu Juda. Jekopɨ agaŋ ninadinu limu hɨhɨle agɨladɨ avi havami. \v 3 Juda \x - \xo 1.3 \xo*\xt HM 38.29-30, Rut 4.18-22\xt*\x* ninadinu ahica. Mu Pelesɨ. Mu Cela. Nulɨdɨ iamɨnɨlu Tamalɨ. Pelesɨ ninanu Hesɨlon. Hesɨlon ninanu Lam. \v 4 Lam ninanu Aminadapɨ. Aminadapɨ ninanu Nason. Nason ninanu Salɨmon. \v 5 Salɨmon ninanu Boasɨ. Boasɨ iamɨnu Lehapɨ. Boasɨ ninanu Obetɨ. Obetɨ iamɨnu Lutɨ. Obetɨ ninanu Jesi. \v 6 Jesi \x - \xo 1.6 \xo*\xt 2 Sml 12.24\xt*\x* ninanu Devitɨ. \p Devitɨ nɨbu manɨgali hɨniadami. Manɨgali hɨnihɨni Ulia dɨ cido agadɨ sabimi. Sabici nɨbu hula hɨniavɨla Solomon dɨ huhɨlami. \v 7 Solomon \x - \xo 1.7 \xo*\xt 1 Sto 3.10-16\xt*\x* ninanu Lehaboam. Lehaboam ninanu Abia. Abia ninanu Asa. \v 8 Asa ninanu Jehosafatɨ. Jehosafatɨ ninanu Jeholam. Jeholam ninanu Usia. \v 9 Usia ninanu Jotam. Jotam ninanu Ahasɨ. Ahasɨ ninanu Hesekia. \v 10 Hesekia ninanu Manase. Manase ninanu Amon. Amon ninanu Josaia. \v 11 Josaia \x - \xo 1.11 \xo*\xt 2 Kin 24.14-15, 1 Sto 3.15, 2 Sto 36.10, Jer 27.19-21\xt*\x* ninanu Jehoiakin. Josaia agaŋ ninadinu limu hɨhɨle agɨladɨ avi havami. Nɨbɨlaŋ iaha hɨniavɨdaci Babilonia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ ve nɨbɨlaŋ hula sagaŋ lɨbavɨmi. Sagaŋ lɨba nulɨdɨ lɨvalavɨla nulɨdɨdaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨladɨdaŋ Babilonia fɨli tɨbɨ via uavɨmi. Via uavɨci lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ me hɨnihɨni sibɨla havɨ havɨ vihavɨhadami. \p \v 12 Lɨhavɨdaci \x - \xo 1.12 \xo*\xt Esr 3.2\xt*\x* Jehoiakin agaŋ Sealɨtielɨ dɨ havami. Sealɨtielɨ ninanu Selubabelɨ. \v 13 Selubabelɨ ninanu Abiutɨ. Abiutɨ ninanu Eliakim. Eliakim ninanu Ajolɨ. \v 14 Ajolɨ ninanu Sadokɨ. Sadokɨ ninanu Akim. Akim ninanu Eliutɨ. \v 15 Eliutɨ ninanu Eleasalɨ. Eleasalɨ ninanu Matan. Matan ninanu Jekopɨ. \v 16 Jekopɨ ninanu Josepɨ. Josepɨ agaŋ Malia dɨ sabimi. Malia nɨbu Jisasɨ dɨ huhɨlami. Nudɨ ala Jisasɨ Kɨlaisɨ\f * \fr 1.16 \fr*\ft Aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ alaŋ hulaŋ Asɨ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci vemi aba abɨlalu agasaŋ nɨbɨlaŋ Gɨlikɨ ciaŋ hɨvɨ \ft*\fq Kɨlaisɨ \fq*\ft uavɨhadami.\ft*\f* uavɨhadami. \p \v 17 Ebɨlam dɨ ninadinu ajihalinu iamɨlɨhalinu agɨladɨ tɨbitɨbi lugɨlavɨmi. Lugɨla lugɨla vavehavɨci human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica pam cɨjɨŋ iahami. Lɨci cɨhu Devitɨ agaŋ iahami. Devitɨ dɨ ninadinu ajihalinu iamɨlɨhalinu agɨladɨ avi tɨbitɨbi lugɨlavɨmi. Lugɨla lugɨla vavehavɨci human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica pam cɨjɨŋ iahami. Lɨci Josaia dɨ ninadinu agɨlaŋ iaha hɨniavɨdaci Babilonia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ ve nɨbɨlaŋ hula sagaŋ lɨbavɨmi. La nulɨdɨ lɨvalavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ viavɨla Babilonia fɨli tɨbɨ heŋ via uavɨmi. Via uavɨci lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ me hɨniavɨhadami. Heŋ hɨnihɨni cɨhu hɨdɨlɨ maha Jehoiakin dɨ ninadinu ajihalinu iamɨlɨhalinu agɨladɨ avi tɨbitɨbi lugɨlavɨmi. Lugɨla lugɨla vavehavɨci human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica pam cɨjɨŋ iahami. Lɨci cɨhu Jisasɨ Kɨlaisɨ iahami. \s Malia Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ huhɨlami. \r (Lukɨ 2.1-7) \p \v 18 Jisasɨ \x - \xo 1.18 \xo*\xt Lu 1.27, 1.35\xt*\x* Kɨlaisɨ iahami agadɨ ciaŋ nɨbu nameŋ. Jisasɨ iamɨnu Malia Josepɨ dɨ iahuiahu saŋ lɨbɨmɨŋavɨmi. Agadɨ ala ahica ma hɨnimaŋ lɨhavɨdaci Malia agaŋ humɨgaŋ ahɨlami. Asɨ dɨ Amɨŋ agadɨ vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ humɨgaŋ ahɨlami. \v 19 Josepɨ \x - \xo 1.19 \xo*\xt Lo 24.1\xt*\x* nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨladami. Hameŋ sadaŋ Malia humɨgaŋ ahɨlami agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨla nudɨ valɨben aba lɨmi. La hulaŋ iamɨgali Malia dɨ mɨŋavɨhavɨdaci Malia sɨhumahɨlɨmɨdɨ aba nudɨ nɨfɨlɨ cɨki valɨben aba lɨmi. \v 20 Hɨji hameŋ lamalama hɨnidaci hɨfɨlɨ heŋ ala nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ anisɨhu hɨvɨ iahavɨla Josepɨ dɨ abami. Josepɨ uami. Nama Devitɨ dɨ iamɨlɨnu uami. Ci igɨnaŋ uami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Malia dɨ ahɨliahuci humɨgaŋ ahɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ nama nudɨ sabisabi saŋ lɨdɨmɨnaŋ uami. \v 21 Nɨbu \x - \xo 1.21 \xo*\xt Lu 1.31, 2.21, HJL 4.12, 13.23, 13.38\xt*\x* ninaŋ huhɨlɨbali uami. Lɨci ninaŋ agaŋ hekɨlɨ lavɨla Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hugɨ hivɨbali uami. Hugɨ hivahiva nulɨdɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. Hameŋ sadaŋ nudɨ ibi Jisasɨ aba abɨha uami.\f * \fr 1.21 \fr*\ft Aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ alaŋ hulaŋ mu nudɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ \ft*\fq ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali \fq*\ft aba abɨlalu agasaŋ nɨbɨlaŋ Gɨlikɨ ciaŋ hɨvɨ \ft*\fq Jisasɨ \fq*\ft uavɨhadami. Ibɨlu ciaŋ hɨvɨ Josua uavɨhadami.\ft*\f* \p \v 22-25 Lɨci \x - \xo 1.22-25 \xo*\xt Ais 7.14, Lu 2.7, 2.21\xt*\x* Josepɨ agaŋ ani hɨsɨva iahavɨla nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ nudɨ abami hameŋ laci ala lɨmi. Malia dɨ sabimi. Agadɨ ala ahica ma hɨnimaŋ lɨhavɨdaci Malia agaŋ ninaŋ agadɨ huhɨlami. Huhɨlɨci Josepɨ agaŋ ninaŋ agadɨ ibi lamavɨla abami. Jisasɨ uami. \p Akuaba akuaba hadɨhu iahavɨmi agɨlasaŋ ala vaka nulɨdɨ Hekɨlɨ agaŋ nudɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agasaŋ hɨji igudaci nameŋ abami. Ci igɨlaŋ uami. Iamɨgali mɨnibɨlɨ mu hulaŋ mu hula ma hɨnimaŋ lɨdɨŋ humɨgaŋ ahɨlɨbali uami. Lavɨla ninaŋ mu huhɨlɨbali uami. Huhɨlɨci nudɨ ibi Emanuelɨ aba abavɨbali uami. Lɨci Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ abami hameŋ laci ala lɨmi. Asɨ alaŋ hula hɨnilalɨ aba abavɨhadami agasaŋ Ibɨlu ciaŋ hɨvɨ Emanuelɨ uavɨhadami. \c 2 \s Malia Jisasɨ dɨ huhɨlɨci hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ hɨji hutesɨ daŋ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ igɨbalu aba vehavɨmi. \p \v 1 Helotɨ agaŋ nɨbu manɨgali hɨnihɨni Judia fɨli tɨbɨ agadɨ migɨladami. Betɨlehem haiabɨla agaŋ Judia fɨli tɨbɨ heŋ hɨniadami. Betɨlehem haiabɨla heŋ ala Malia agaŋ Jisasɨ dɨ huhɨlami. Huhɨlavɨla via hɨnidaci hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ hɨji hutesɨ daŋ uaiaŋ iahaiaha kɨlikɨli hɨsɨŋ agɨlaŋ Jelusalem haiabɨla ve iahavɨmi. \v 2 Ve \x - \xo 2.2 \xo*\xt Nam 24.17\xt*\x* iahavɨla nameŋ abavɨmi. Alaŋ uaiaŋ iahaiaha kɨlikɨli hɨniavɨla lidɨ mu igavɨla nameŋ abahɨlu uavɨmi. Ninaŋ mu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ manɨgali hɨnihɨni saŋ ci iahi aba abahɨlu uavɨmi. La nudɨ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ mɨgalɨfɨlɨbɨbalu aba vehɨlu uavɨmi. Ninaŋ agaŋ abeŋ hɨnidi uavɨmi. \v 3 Lɨhavɨci manɨgali Helotɨ agaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlɨci nudɨ hɨji tɨmɨŋ tɨmɨŋ lɨmi. Hulaŋ iamɨgali Jelusalem haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ hɨji avi tɨmɨŋ tɨmɨŋ lɨhavɨmi. \v 4 Helotɨ agaŋ ciaŋ hameŋ agadɨ igahɨlavɨla Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ abɨci nudɨ pɨŋ vehavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlasaŋ Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ sɨkasɨkan agɨladɨ avi abɨci vehavɨmi. Ve mɨgudɨbavɨci nulɨdɨ abitɨhami. Asɨ agaŋ hulaŋ mu lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci veve saŋ abami uami. Hulaŋ agaŋ haiabɨla abeŋ iahɨbali uami. \v 5 Lɨci nudɨ abavɨmi. Hulaŋ agaŋ Betɨlehem haiabɨla heŋ iahɨbali uavɨmi. Betɨlehem haiabɨla agaŋ Judia fɨli tɨbɨ neŋ hɨnilalɨ uavɨmi. Haiabɨla agasaŋ ala vaka Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agaŋ ciaŋ mu manasɨŋ hɨvɨ nameŋ lɨbami uavɨmi. \v 6 Juda \x - \xo 2.6 \xo*\xt Mai 5.2, Jo 7.42\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨladɨ haiabɨla ibi hekɨlɨ hekɨlɨ daŋ agɨlaŋ Betɨlehem haiabɨla agadɨ ma sɨbaŋ lɨvalavi aba abami uavɨmi. Betɨlehem haiabɨla agadɨ hɨvɨ ala hulaŋ mu iahɨbali aba abami uavɨmi. Nɨbu iaha manɨgali hɨnihɨni Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ migɨlɨbali aba abami uavɨmi. Nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali aba abami uavɨmi. \p \v 7 Lɨhavɨci Helotɨ agaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlami. Igahɨlavɨla nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ mu agadɨ nɨfɨlɨ cɨki abɨci hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ hɨji hutesɨ daŋ uaiaŋ iahaiaha kɨlikɨli hɨsɨŋ agɨladɨ pɨŋ umi. Uavɨla nulɨdɨ abɨci Helotɨ dɨ pɨŋ vehavɨmi. Vehavɨci nulɨdɨ sɨhɨvia sɨbaŋ abitɨhami. Lidɨ agaŋ abadɨhu amɨŋ iahɨci igahalaŋ uami. Lɨci lidɨ iahɨci igavɨmi agasaŋ nudɨ sɨhɨvia sɨbaŋ sulavɨci igahɨlami. \v 8 Lavɨla Betɨlehem haiabɨla uu saŋ nulɨdɨ nameŋ abami. Namɨlaŋ uavɨla ninaŋ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ suhɨlɨhalaŋ uami. Suhɨla igavɨla ve iadɨ abɨhalaŋ uami. Lɨlaŋ viaŋ avi uavɨla ninaŋ agadɨ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ mɨgalɨfɨlɨbɨben uami. \p \v 9-10 Manɨgali agaŋ hameŋ abɨci igahɨlavɨla uavɨmi. Uavɨdaci lidɨ vaka uaiaŋ iahaiaha kɨlikɨli hɨnia iga iga vehavɨmi agaŋ cɨhu iahami. Lɨci lidɨ agadɨ igavɨla hekɨlɨ sɨbaŋ hɨjɨŋalavɨmi. La igavɨdaci lidɨ agaŋ hali uavɨla ulaŋ ninaŋ agaŋ hɨnimi agadɨ huva huva heŋ hɨnimi. \v 11 Hɨnidaci \x - \xo 2.11 \xo*\xt Sng 72.10, Ais 60.6\xt*\x* hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ hɨji hutesɨ daŋ agɨlaŋ ua uleŋ muji heŋ ivoua ninaŋ agadɨdaŋ iamɨnu Malia dɨdaŋ igavɨmi. Lavɨla ninaŋ agadɨ ibi mɨŋaiahɨbalu aba mɨgalɨfɨlɨbavɨla nulɨdɨ hali agɨladɨ fɨli hɨvɨ lɨbɨlɨvavɨmi. Lavɨla nulɨdɨ hɨbɨn hɨbɨn agɨladɨ mɨŋalavɨla akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ ninaŋ agasaŋ iguavɨmi. Akuaba akuaba nameŋ agɨladɨ iguavɨmi. Lɨba golɨ agadɨ iguavɨmi. Cihu savu me kɨlɨ balɨsam agadɨ mɨlɨm hɨvɨ vihavɨhadami agadɨ iguavɨmi. Cihu savu me mu agadɨ ibi mea uavɨhadami agadɨ avi iguavɨmi. \v 12 Lavɨla hɨniavɨdaci hɨfɨlɨ anisɨhu hɨvɨ Asɨ agaŋ nulɨdɨ abami. Helotɨ dɨ pɨŋ cɨhu umɨlaŋ uami. Lɨci nɨbɨlaŋ hɨbɨ mu hɨvɨ uavɨla Helotɨ dɨ lɨvala sɨkasɨkan nulɨdɨ hɨvɨ uavɨmi. \fig Hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ hɨji hutesɨ daŋ agɨlaŋ lidɨ agadɨ iga iga vehavɨmi.|alt="wisemen" src="WA03806b.jpg" size="col" copy="Wade" ref="2.9-10"\fig* \s Josepɨ tamaŋ ninaŋ agadɨ viavɨla Isipɨ fɨli tɨbɨ uavɨmi. \p \v 13 Hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ hɨji hutesɨ daŋ agɨlaŋ uavɨdaci Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ anisɨhu hɨvɨ Josepɨ dɨ nameŋ abami. Nama iaha ninaŋ agadɨdaŋ iamɨnu dɨdaŋ viavɨla Isipɨ fɨli tɨbɨ haŋɨla uhalaŋ uami. Helotɨ agaŋ ninaŋ agadɨ suhɨla igavɨla ifɨhɨmuhɨmu saŋ hɨji lamalama hɨnidi uami. Uavɨla Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨnidalaŋ viaŋ nukeŋ naludɨ cɨhu veve saŋ abɨben uami. \v 14 Lɨci hɨfɨlɨ heŋ ala Josepɨ agaŋ iaha ninaŋ agadɨdaŋ ninaŋ agadɨ iamɨnu dɨdaŋ viavɨla Isipɨ fɨli tɨbɨ uavɨmi. \v 15 Uavɨla \x - \xo 2.15 \xo*\xt Hos 11.1\xt*\x* Isipɨ fɨli tɨbɨ heŋ hɨniavɨdaci Helotɨ agaŋ hɨmami. Akuaba akuaba hadɨhu iahavɨmi agɨlasaŋ ala vaka nulɨdɨ Hekɨlɨ agaŋ nudɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agasaŋ hɨji igudaci nameŋ abami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ nameŋ abi uami. Iadɨ ninaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨnidaci fɨli tɨbɨ agadɨ cɨhu vala veve saŋ abacin aba abi uami. Lɨci nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ abami agaŋ hameŋ laci ala lɨmi. \s Manɨgali Helotɨ agaŋ abɨci ninaŋ akape agɨladɨ ifɨhɨmuhɨmu uavɨmi. \p \v 16 Hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ hɨji hutesɨ daŋ uaiaŋ iahaiaha kɨlikɨli hɨsɨŋ agɨlaŋ sɨvɨlavɨla hɨbɨ mu hɨvɨ Helotɨ dɨ lɨvala uavɨmi. Lɨhavɨci nudɨ igɨvɨ lɨmi. Lɨci hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ hɨji hutesɨ daŋ uaiaŋ iahaiaha kɨlikɨli hɨsɨŋ agɨladɨ abitɨhɨdaci nudɨ sɨhɨvia sɨbaŋ nameŋ sulavɨmi agasaŋ igahɨlami. Alaŋ lidɨ hekɨlɨ iahɨci igahɨlu agaŋ hualɨ ahica ci ualɨ uavɨmi. Hameŋ abavɨci igahɨlami agasaŋ igahɨlavɨla nudɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ abɨci Betɨlehem haiabɨla uavɨmi. Uavɨla ninaŋ hualɨ ahica daŋ agɨladɨ ifɨhɨmuhɨmu via ua mumɨŋ cɨki cɨki agɨladɨ avi sɨkasɨkan ifɨhɨma fɨhalavɨmi. Haiabɨla hɨhɨle Betɨlehem haiabɨla mikɨ mikɨ hɨniavɨhadami heŋ avi uu hameŋ laci ala lɨhavɨmi. \v 17-18 Akuaba \x - \xo 2.17-18 \xo*\xt HM 35.19, Jer 31.15\xt*\x* akuaba hadɨhu iahavɨmi agɨlasaŋ ala vaka Asɨ agaŋ nudɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Jelemaia saŋ hɨji igudaci nameŋ abami. Lame haiabɨla heŋ livaliva ilɨhiŋ hekɨlɨ ilɨhavadi uami. Leselɨ dɨ iamɨlɨhalinu agɨlaŋ mavɨn mɨŋamɨŋa ilɨhavadi uami. Nulɨdɨ ninadinɨlu agɨlaŋ sɨkasɨkan haba hɨma fɨhalavɨci nulɨsaŋ mavɨn mɨŋamɨŋa ilɨhavadi uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ igahɨlavɨla nulɨdɨ mavɨn ifɨmɨgubalu aba lɨhavi uami. Agadɨ ala nɨbɨlaŋ nulɨdɨ ciaŋ igahɨlahɨla saŋ valavi uami. Lɨci Jelemaia abami hameŋ laci ala lɨhavɨmi. \s Josepɨ tamaŋ nulɨdɨ ninaŋ agadɨ viavɨla cɨhu vehavɨmi. \p \v 19 Josepɨ agaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨnidaci Helotɨ hɨmami. Lɨci nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ heŋ anisɨhu hɨvɨ iaha Josepɨ dɨ nameŋ abami. \v 20 Ninaŋ \x - \xo 2.20 \xo*\xt CV 4.18-19\xt*\x* agadɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ abavalɨ agɨlaŋ ci hɨmavalɨ uami. Hameŋ sadaŋ nama iaha ninaŋ agadɨdaŋ iamɨnu dɨdaŋ viavɨla Isɨlaelɨ fɨli tɨbɨ cɨhu uhalaŋ uami. \v 21 Lɨci Josepɨ agaŋ iaha ninaŋ agadɨdaŋ ninaŋ agadɨ iamɨnu dɨdaŋ via Isɨlaelɨ fɨli tɨbɨ heŋ cɨhu vehavɨmi. \p \v 22 Helotɨ agaŋ nɨbu manɨgali hɨnihɨni Judia fɨli tɨbɨ agadɨ migɨladami. La hɨmɨci ninanu Alɨkelausɨ agaŋ iaganu dɨ uvɨsɨjiŋ viavɨla Judia fɨli tɨbɨ agadɨ ala migɨladami. Lɨdaci Josepɨ agaŋ nudɨ ciaŋ hɨjɨ agadɨ igahɨlami. Igahɨlavɨla heŋ veve saŋ lɨdami. Lɨci Asɨ agaŋ anisɨhu hɨvɨ nudɨ abami. Judia fɨli tɨbɨ heŋ umɨnaŋ uami. Hameŋ abɨci Galili fɨli tɨbɨ vehavɨmi. \v 23 Vevɨla \x - \xo 2.23 \xo*\xt Ais 11.1, 53.2, Mk 1.23-24, Lu 2.39, Jo 1.45\xt*\x* Nasaletɨ haiabɨla hɨniavɨmi. Akuaba akuaba hadɨhu iahavɨmi agɨlasaŋ ala vaka Asɨ agaŋ nudɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlasaŋ hɨji igudaci Jisasɨ saŋ nameŋ abavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nameŋ abavɨbali uavɨhadami. Hulaŋ agaŋ nɨbu Nasaletɨ haiabɨla hɨsɨŋ aba abavɨbali uavɨhadami. Lɨhavɨci Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ abavɨhadami agaŋ hameŋ laci ala lɨmi. \c 3 \s Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha hɨsɨŋ hulaŋ Jon agaŋ ciaŋ sulami. \r (Makɨ 1.1-8 mu Lukɨ 3.1-18 mu Jon 1.19-28) \p \v 1 Hualɨ \x - \xo 3.1 \xo*\xt Mk 1.4, 1.15, Lu 3.2-3, Jo 1.28\xt*\x* akape uci hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha hɨsɨŋ hulaŋ Jon agaŋ hɨdɨlɨ maha ciaŋ suladami. Judia fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ ciaŋ suladami. \v 2 Sulasula \x - \xo 3.2 \xo*\xt Mt 4.17, Mk 1.15\xt*\x* hulaŋ iamɨgali agɨladɨ nameŋ abadami. Asɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ amɨŋ ci likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali uadami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valɨhalaŋ uadami. \p \v 3 Vaka \x - \xo 3.3 \xo*\xt Ais 40.3, Mk 1.3, Lu 1.76, Jo 1.23\xt*\x* Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Aisaia agaŋ Jon saŋ ala nameŋ abami. Hulaŋ mu fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ hɨnihɨni ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ nameŋ abɨbali uami. Aludɨ Hekɨlɨ saŋ hɨbɨ hekɨlɨ agadɨ vɨcihalaŋ aba abɨbali uami. Hɨbɨ sudɨme cɨki cɨki agɨladɨ avi vɨcivɨci hihɨlɨhalaŋ aba abɨbali uami. \p \v 4 Jon \x - \xo 3.4 \xo*\xt 1 Sml 14.25-26, Sek 13.4, Mk 1.6\xt*\x* nɨbu hadi hɨlahɨla sabaŋ kamelɨ mɨnɨ hɨvɨ vihavɨmi agadɨ lamadami. Lamalama lavi sabaŋ sipsipɨ sɨgɨtɨ hɨvɨ vihavɨmi agadɨ lɨbɨhahadami. Lɨdɨŋ vɨhɨ magɨ agɨladɨdaŋ hujɨbɨlam amɨŋ agɨladɨdaŋ nadami. \v 5 Hameŋ lɨdɨŋ hɨnidaci Jelusalem haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hula Judia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ hula nudɨ pɨŋ vehavɨhadami. Haiabɨla hɨhɨle Jolɨdan avɨli mikɨ hɨniavɨhadami heŋ hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ avi nudɨ pɨŋ vehavɨhadami. \v 6 Veve lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨhadami agɨladɨ valavala saŋ haiabɨla lamalama abavɨdaci Jolɨdan avɨli heŋ nulɨdɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahadami. \p \v 7 Mɨŋamɨgu \x - \xo 3.7 \xo*\xt Mt 12.34, 23.33, Lu 3.7, Lom 5.9, 1 Te 1.10\xt*\x* mɨŋaiahɨdaci Falisi hɨdɨlɨ Sadiusi hɨdɨlɨ akape agɨlaŋ nudɨ pɨŋ vehavɨmi. Nulɨdɨ avi avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha saŋ vehavɨmi. Vehavɨdaci Jon nulɨdɨ iga iga abami. Namɨlaŋ lahu sɨhɨpɨŋ dɨ ninanadi uami. Asɨ agaŋ nalusaŋ igɨvɨ hɨniavɨla naludɨ amɨŋ ci sɨbɨlɨ lamɨbali uami. Ani agaŋ naludɨ abɨci Asɨ hulaŋ iamɨgali sɨbɨlɨ lamɨbali agadɨ vala haŋɨlavɨhebalu aba lɨdalaŋ uami. \v 8 Namɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valavɨla ha sibɨla huaci huaci vibalaŋ uami. Hameŋ lɨdalaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ iga iga abavɨbali uami. Nɨbɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ ci valavala sibɨla huaci huaci vihavadi aba abavɨbali uami. \v 9 Namɨlaŋ \x - \xo 3.9 \xo*\xt Jo 8.33, HJL 13.26, Lom 2.28-29, 4.1, 4.11-12, 4.16\xt*\x* hɨji nameŋ lamɨmɨlaŋ uami. Alaŋ Ebɨlam dɨ iamɨlɨhalinu sadaŋ Asɨ aludɨ ma sɨbɨlɨ lamɨbali aba abɨmɨlaŋ uami. Viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Asɨ agaŋ lɨba kum kum nagɨladɨ abɨci hulaŋ lɨfavɨla naludɨ uvɨsɨjiŋ vihavɨvi uami. La Ebɨlam dɨ iamɨlɨhalinu hɨniavɨvi uami. \v 10 Hulaŋ \x - \xo 3.10 \xo*\xt Mt 7.19, Lu 13.6-9, Jo 15.6\xt*\x* mu agaŋ cinaŋ viavɨla kɨlɨ ihɨben aba mabɨla hɨnihɨni me ci hɨnidi uami. Kɨlɨ agɨlaŋ amɨŋ huaci huaci ma lamavɨlalɨ agɨladɨ iha iha vivi havalɨdaci avɨŋ hɨvɨ mɨguavɨlalɨ uami. \v 11 Namɨlaŋ \x - \xo 3.11 \xo*\xt Ais 4.4, Mal 3.2, Jo 1.26-27, 1.33, HJL 1.5, 2.3-4, 1 Ko 12.13\xt*\x* lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valɨdalaŋ viaŋ avɨli hɨvɨ naludɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨlan uami. Agadɨ ala hulaŋ mu iadɨ sɨvɨ vebali agadɨ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ iadɨ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lɨvalɨbali uami. Viaŋ hulaŋ havɨ uami. Viaŋ ibi apalɨ uami. Viaŋ ibi daŋ lɨci viaŋ nudɨ ahɨliahua nudɨ hɨcɨ sɨgɨtɨ agadɨ huaci via uvin uami. Nɨbu avɨli hɨvɨ naludɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨdaci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ veve namɨlaŋ hula hɨnibali uami. Limu hɨhɨle lusɨŋ sɨbɨlɨ ma valɨlalaŋ naludɨ mufɨli avɨŋ hɨvɨ havalɨdaci mɨgubalaŋ uami. \v 12 Nɨbu \x - \xo 3.12 \xo*\xt Mal 3.3, 4.1, Mt 13.30\xt*\x* sahua cɨkaŋ agadɨ mɨŋalɨvavɨla hɨnidi uami. Sahua cɨkaŋ agadɨ hɨvɨ ala halɨha cahu uitɨ agɨladɨ lɨbɨlicilici mɨŋaiahɨdaci hɨtɨŋ hɨtɨŋ mɨgalahɨlavɨbali uami. Mɨgalahɨlavɨdaci sɨgɨtɨ sɨmum agɨladɨ vivi avɨŋ ma hɨmɨlalɨ agadɨ hɨvɨ havalɨdaci mɨguavɨbali uami. Amɨŋ agɨladɨ vivi sɨmɨŋ mɨgudɨbalɨba hɨsɨŋ ulaŋ heŋ mɨgudɨbɨbali uami. \fig Sahua cɨkaŋ hɨvɨ lɨbɨlicilici mɨŋaiahɨdaci hɨtɨŋ hɨtɨŋ mɨgalahɨlavɨbali uami.|alt="threshing with pitchfork ike thing." src="GT00065.jpg" size="col" copy="Gordon" ref="3.12"\fig* \s Jon agaŋ avɨli hɨvɨ Jisasɨ dɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahami. \r (Makɨ 1.9-11 mu Lukɨ 3.21-22) \p \v 13 Jisasɨ Galili fɨli tɨbɨ vala Jolɨdan avɨli caba heŋ umi. Jon agaŋ avɨli hɨvɨ iadɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨbali aba umi. \v 14 Ua iahɨci Jon agaŋ Jisasɨ dɨ abamɨgɨlɨben aba nudɨ abami. Nama avɨli hɨvɨ iadɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨnaŋ ha huaci uami. Akɨ saŋ nama iadɨ pɨŋ venaŋ uami. \v 15 Lɨci ala Jisasɨ nudɨ abami. Ha ci uami. Viaŋ abin hameŋ laci ala lɨha uami. Asɨ agaŋ alaŋ akuaba akuaba sibɨla hameŋ agɨladɨ vivi saŋ abami uami. Nama hameŋ lɨnaŋ alaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia lubiahɨlɨbalu uami. Lɨci Jon agaŋ Jisasɨ abami hameŋ laci ala lɨmi. \v 16 Avɨli \x - \xo 3.16 \xo*\xt Ais 11.2, Mk 1.9-10, Lu 3.22, Jo 1.32-33\xt*\x* hɨvɨ Jisasɨ dɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨci hɨvɨ igaiahua igami. Igaiahua igɨci Asɨ agaŋ lɨci avɨli susu agaŋ hɨbɨ me lavɨlami. Lavɨlɨci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ havaŋ ibɨlabi me vuha mɨgavɨla Jisasɨ dɨ hɨvɨ mɨgahɨnimi. \v 17 Mɨgahɨnidaci \x - \xo 3.17 \xo*\xt HM 22.2, Sng 2.7, Ais 42.1, Mt 12.18, 17.5, Mk 1.11, Lu 9.35, Jo 12.28, 2 Pi 1.17\xt*\x* Asɨ nudɨ haiabɨla heŋ hɨniavɨla Jisasɨ saŋ nameŋ abami. Ha iadɨ nukeŋ Ninaŋ uami. Viaŋ nusaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihɨni hɨjɨŋalɨlan uami. \c 4 \s Laguŋ agaŋ Jisasɨ dɨ ilasɨben aba lɨmi. \r (Makɨ 1.12-13 mu Lukɨ 4.1-13) \p \v 1 Laguŋ \x - \xo 4.1 \xo*\xt Mk 1.12-13, Lu 4.1-13, Ib 2.18, 4.15\xt*\x* agaŋ Jisasɨ dɨ ilasɨbali aba Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Jisasɨ dɨ hɨji mɨŋaiahavɨla abɨci Jolɨdan avɨli agadɨ valavɨla fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ umi. \v 2 Ua \x - \xo 4.2 \xo*\xt CV 34.28, 1 Kin 19.8\xt*\x* heŋ hɨnihɨni sɨmɨŋ cɨki avi ma nami. Havɨ sɨbaŋ hɨnidaci uaiaŋ 38 agaŋ umi. Lɨci humɨgaŋ ibɨlibɨliŋ hekɨlɨ agaŋ nudɨ hɨvɨ iahami. \v 3 Iahɨci \x - \xo 4.3 \xo*\xt Jo 6.30-31\xt*\x* laguŋ agaŋ nudɨ ilasɨben aba iahavɨla abami. Nama Asɨ dɨ Ninaŋ lɨci lɨba kum kum nagɨladɨ abɨnaŋ maci lɨfavɨci nɨha uami. \v 4 Lɨci \x - \xo 4.4 \xo*\xt Lo 8.3\xt*\x* Jisasɨ cɨhu hɨbɨŋ nudɨ abami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Maci agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci ma hɨniavɨbali aba abami uami. Agadɨ ala hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlavɨla aba abami uami. Ha huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali aba abami uami. \p \v 5 Lɨci laguŋ agaŋ Jisasɨ dɨ viavɨla Jelusalem haiabɨla umi. Via uavɨla Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ iahua sabɨ sɨbaŋ heŋ lamavɨla nudɨ abami. \v 6 Nama \x - \xo 4.6 \xo*\xt Sng 91.11-12, Jo 7.3-4\xt*\x* Asɨ dɨ Ninaŋ lɨci havala mɨguha uami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Asɨ agaŋ abɨci nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ nadɨ migɨla migɨla hɨniavɨbali aba abami uami. Lavɨla nɨbɨlaŋ nulɨdɨ human hɨvɨ nadɨ mɨŋalɨvavɨbali aba abami uami. Mɨŋalɨvavɨci lɨba henaŋ henaŋ daŋ agɨlaŋ nadɨ hɨcɨ ma iamɨlavɨbali aba abami uami. \v 7 Lɨci \x - \xo 4.7 \xo*\xt Lo 6.16\xt*\x* Jisasɨ nudɨ cɨhu ala abami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Nama Asɨ dɨ ilasɨmɨnaŋ aba abami uami. Nɨbu nadɨ Hekɨlɨ aba abami uami. \p \v 8-9 Lɨci laguŋ agaŋ Jisasɨ dɨ via halu hekɨlɨ mu heŋ iahuavɨmi. Iahuavɨla haiabɨla hekɨlɨ hekɨlɨ agɨladɨdaŋ nulɨdɨ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨdaŋ sɨkasɨkan igoua igave iga iga abalamavɨla abami. Nama iadɨ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ mɨgalɨfɨlɨbavɨla nadɨ hali agadɨ fɨli hɨvɨ lɨbɨlɨvɨnaŋ akuaba akuaba sɨkasɨkan nagɨladɨ nasaŋ iguben uami. \v 10 Lɨci \x - \xo 4.10 \xo*\xt Lo 6.13, 10.20, Jos 24.14\xt*\x* Jisasɨ nudɨ abami. Satan nama iadɨ valavɨla uha uami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Asɨ nɨbu nadɨ Hekɨlɨ aba abami uami. Nama nudɨ ibi laci mɨŋaiahaiaha saŋ mɨgalɨfɨlɨbɨha aba abami uami. Lavɨla nudɨ sibɨla laci viha aba abami uami. \v 11 Lɨci \x - \xo 4.11 \xo*\xt Ib 1.6, 1.14\xt*\x* laguŋ agaŋ nudɨ vala umi. Vala udaci Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ vevɨla Jisasɨ dɨ ahɨliahuavɨmi. \s Jisasɨ Galili fɨli tɨbɨ heŋ hɨdɨlɨ maha sibɨla vimi. \r (Makɨ 1.14-15 mu Lukɨ 4.14-15) \p \v 12-13 Jisasɨ \x - \xo 4.12-13 \xo*\xt Mt 14.3-4, Mk 1.14, 6.17-18, Lu 3.19-20, Jo 2.12, 4.43\xt*\x* agaŋ Jon dɨ via lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨmi agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlami. Lavɨla Galili fɨli tɨbɨ uavɨla Nasaletɨ haiabɨla hɨnimi. La haiabɨla agadɨ valavɨla ua cɨhu Kapelɨneam haiabɨla hɨnimi. Kapelɨneam haiabɨla agaŋ Galili idu caba Sebulun hɨdɨlɨ Napɨtali hɨdɨlɨ agɨladɨ fɨli tɨbɨ heŋ hɨniadami. \v 14-16 Akuaba \x - \xo 4.14-16 \xo*\xt Ais 9.1-2, 42.7, Lu 2.31-32\xt*\x* akuaba hadɨhu iahavɨmi agɨlasaŋ ala vaka Asɨ agaŋ nudɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Aisaia saŋ hɨji igudaci nameŋ abami. Sebulun hɨdɨlɨ agɨladɨ fɨli tɨbɨ agaŋ avɨli hekɨlɨ saŋ uu veve hɨbɨ pɨlɨ caba heŋ hɨnilalɨ uami. Napɨtali hɨdɨlɨ agɨladɨ fɨli tɨbɨ agaŋ avi heŋ ala hɨnilalɨ uami. Fɨli tɨbɨ agɨlaŋ Jolɨdan avɨli agadɨ limu caba Galili fɨli tɨbɨ heŋ hɨniavɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ avi heŋ ala hɨniavɨlalɨ uami. Vaka nɨbɨlaŋ hɨfɨlɨ hekɨlɨ me hɨvɨ hɨniavɨhadami uami. Agadɨ ala cɨhu abɨlu hekɨlɨ agadɨ ci igavalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ fipɨ hɨfɨlɨ hekɨlɨ me heŋ hɨnihɨni hɨmahɨma saŋ lɨdalɨda hɨniavɨhadami uami. Lɨhavɨdaci abɨlu agaŋ nulɨdɨ hɨvɨ ci iahalɨ uami. Lɨci Aisaia abami hameŋ laci ala lɨhavɨmi. \s Jisasɨ hulaŋ limu ahica limu ahica agɨladɨ abɨci nɨbu hula uavɨmi. \r (Makɨ 1.16-20 mu Lukɨ 5.1-11) \p \v 17 Jisasɨ \x - \xo 4.17 \xo*\xt Mt 3.2, 10.7, Mk 1.14-15\xt*\x* agaŋ Galili fɨli tɨbɨ heŋ hɨdɨlɨ maha Asɨ dɨ ciaŋ sulasula hulaŋ iamɨgali agɨladɨ nameŋ abadami. Asɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ amɨŋ ci likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali uadami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valɨhalaŋ uadami. \v 18 Hameŋ aba aba Galili idu hekɨlɨ caba heŋ hɨdavɨla hulaŋ ahica nusi nula agɨladɨ igami. Saimon dɨdaŋ Edɨlu dɨdaŋ igami. Saimon dɨ ibi mu Pita uavɨhadami. Nɨbɨlaŋ mɨkɨdiŋ lamalama hehɨlaŋ vivi mutɨŋ hɨvɨ lamalama anɨm hɨlɨcɨ sibɨla vihavɨhadami. Sibɨla hameŋ agadɨ vivi hɨniavɨdaci Jisasɨ ua nulɨdɨ igami. \v 19 Igavɨla \x - \xo 4.19 \xo*\xt Mt 13.47, Lu 5.1-11\xt*\x* nulɨdɨ abami. Ahica namɨlaŋ velaŋ alaŋ ahuata hɨdɨmɨli uami. Hɨdahɨda hulaŋ iamɨgali likɨla likɨla saŋ naludɨ lamalubiben uami. \v 20 Lɨci \x - \xo 4.20 \xo*\xt Mt 19.27, Mk 10.28, Lu 18.28\xt*\x* ahica agɨlaŋ lɨhalɨha sɨbaŋ nulɨdɨ mɨkɨdiŋ agɨladɨ valavɨla iaha Jisasɨ hula uavɨmi. \v 21 Umitavɨla Jisasɨ agaŋ cɨhu Sebedi ninadinu ahica agɨladɨ igami. Mu Jemɨsɨ. Mu Jon. Nɨbɨlaŋ iaganɨlu Sebedi hula hunɨga hɨvɨ idu caba heŋ hɨniavɨmi. Nulɨdɨ mɨkɨdiŋ pilapila uavɨmi agɨladɨ ifɨhɨcahɨca hɨniavɨmi. Lɨhavɨdaci Jisasɨ agaŋ nulɨdɨ avi nɨbu hula uu saŋ abami. \v 22 Lɨci lɨhalɨha sɨbaŋ iaganɨlu dɨdaŋ hunɨga agadɨdaŋ valavɨla iaha Jisasɨ ani ani uavɨmi. \s Jisasɨ ciaŋ sulasula hulaŋ iamɨgali akape agɨladɨ huaci lamadami. \r (Lukɨ 6.17-19) \p \v 23 Jisasɨ \x - \xo 4.23 \xo*\xt Mt 9.35, Mk 1.39, Lu 4.14-15, 4.44, HJL 10.38\xt*\x* agaŋ Galili fɨli tɨbɨ heŋ hɨnihɨni haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdadami. Hɨdahɨda Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ hɨvɨ ivo ivo hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lamalubiadami. Asɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ suladami. Sulasula hɨdahɨda hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ huaci lamadami. Akuaba akuaba hɨmuhɨmu mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sɨbɨlɨ lamavɨhadami agɨladɨ avi lɨdaci huaci lɨhavɨhadami. \v 24 Lɨdaci \x - \xo 4.24 \xo*\xt Mk 6.55\xt*\x* nudɨ ciaŋ hɨjɨ agaŋ Silia fɨli tɨbɨ sɨkasɨkan heŋ umi vemi. Lɨdaci heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ avi hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ daŋ hɨniavɨhadami agɨladɨ vavehavɨhadami. Hɨhɨle hulaŋ sudɨ sɨbɨlɨ daŋ agɨladɨ vavehavɨhadami. Hɨhɨle uava hɨmavɨhadami agɨladɨ vavehavɨhadami. Hɨhɨle nulɨdɨ henaŋ hɨmahɨma agɨladɨ vavehavɨhadami. Vavehavɨdaci Jisasɨ agaŋ hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ huaci lamalama sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ avi lahuadami. \v 25 Lɨdaci \x - \xo 4.25 \xo*\xt Mk 3.7-8\xt*\x* hulaŋ iamɨgali akape sɨbaŋ agɨlaŋ iahaiaha nɨbu hula uavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali hɨhɨle Galili fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ. Hɨhɨle Dekapolisɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ. Hɨhɨle Jelusalem haiabɨla hɨsɨŋ. Hɨhɨle Judia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ. Hulaŋ iamɨgali Jolɨdan avɨli agadɨ limu caba heŋ hɨniavɨhadami agɨlaŋ avi iahaiaha nɨbu hula uavɨhadami. \c 5 \s Jisasɨ iahua halu hɨvɨ mɨgahɨnihɨni ciaŋ sulami. \r (Lukɨ 6.20-23) \p \v 1 Jisasɨ agaŋ igɨdaci hulaŋ iamɨgali akape sɨbaŋ vehavɨmi. Vehavɨdaci nɨbu halu hɨvɨ iahumi. Iahua mɨgahɨnidaci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ pɨŋ vehavɨmi. \v 2 Vehavɨci ciaŋ nagadɨ hɨdɨlɨ maha nulɨdɨ abami. \v 3 Hulaŋ \x - \xo 5.3 \xo*\xt Sng 51.17, Ais 57.15, Lu 6.20\xt*\x* iamɨgali nulɨdɨ amɨŋ agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ hɨniavɨdaci ala nɨbɨlaŋ Asɨ saŋ pam igahɨlavɨlalɨ agɨlaŋ hɨjɨŋalavɨm uami. Asɨ nulɨdɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ ci hɨniavadi uami. \v 4 Hulaŋ \x - \xo 5.4 \xo*\xt Ais 61.2, Lu 6.21, CHL 7.16-17\xt*\x* iamɨgali ilɨha ilɨha hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ hɨjɨŋalavɨm uami. Mufɨli Asɨ nulɨdɨ mavɨn ifɨmɨgubali uami. \v 5 Hulaŋ \x - \xo 5.5 \xo*\xt Sng 37.11, Ais 29.19\xt*\x* iamɨgali nulɨdɨ nukeŋ ibi ma mɨŋaiahavɨlalɨ agɨlaŋ hɨjɨŋalavɨm uami. Mufɨli Asɨ agaŋ fɨli nagadɨ nulɨsaŋ sɨkasɨkan igubali uami. \v 6 Hulaŋ \x - \xo 5.6 \xo*\xt Ais 55.1-2, 65.13\xt*\x* iamɨgali sɨmɨŋ nana saŋ mavɨn hɨniavɨlalɨ hameŋ laci ala Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlahɨla saŋ mavɨn hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ hɨjɨŋalavɨm uami. Avɨli nana saŋ mavɨn hɨniavɨlalɨ hameŋ laci ala Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlahɨla saŋ mavɨn hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ hɨjɨŋalavɨm uami. Mufɨli nɨbɨlaŋ hulaŋ iamɨgali sɨmɨŋ nana humɨgaŋ laguavɨlalɨ hameŋ laci ala Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia lubiahɨlavɨbali uami. \v 7 Hulaŋ \x - \xo 5.7 \xo*\xt Je 2.13\xt*\x* iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hɨnihɨni nulɨdɨ huaci lamavɨlalɨ agɨlaŋ hɨjɨŋalavɨm uami. Mufɨli Asɨ nulɨsaŋ avi mavɨn hɨnihɨni nulɨdɨ huaci lamɨbali uami. \v 8 Asɨ \x - \xo 5.8 \xo*\xt Sng 15.2, 24.3-4, 51.10, 73.1, 1 Ko 13.12, Ib 12.14, 1 Jo 3.2-3\xt*\x* igɨdaci hulaŋ iamɨgali hɨji humɨgaŋ huaci daŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ hɨjɨŋalavɨm uami. Mufɨli nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ igavɨbali uami. \v 9 Hulaŋ \x - \xo 5.9 \xo*\xt Mt 5.45, Lu 6.35, Lom 14.19\xt*\x* iamɨgali ciaŋ sagaŋ hɨnilahavɨlalɨ agɨlaŋ hɨjɨŋalavɨm uami. Mufɨli Asɨ nulɨdɨ nameŋ abɨbali uami. Namɨlaŋ iadɨ ninanadi aba abɨbali uami. \v 10 Hulaŋ \x - \xo 5.10 \xo*\xt 2 Ko 4.17, 2 Ti 2.12, Ib 12.4, 1 Pi 3.14\xt*\x* iamɨgali Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨdaci hulaŋ limu hɨhɨle nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamavɨlalɨ uami. Nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamavɨdaci hɨjɨŋalavɨm uami. Asɨ nulɨdɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ ci hɨniavadi uami. \v 11 Namɨlaŋ \x - \xo 5.11 \xo*\xt Lu 6.22, Je 1.2, 1 Pi 4.14\xt*\x* iadɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlɨdalaŋ naludɨ analɨ aba aba lɨbɨmɨgumɨgu ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ abavɨbali uami. Lɨdɨŋ naludɨ sɨbɨlɨ lamavɨbali uami. Hameŋ lɨhavɨdaci namɨlaŋ hɨjɨŋalɨhalaŋ uami. \v 12 Vaka \x - \xo 5.12 \xo*\xt 2 Sto 36.16, Lu 6.23, HJL 5.41, 7.52, 1 Te 2.15-16, Ib 11.32-38, Je 5.10, 1 Pi 4.13\xt*\x* nulɨdɨ ave iauacaŋ agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ sɨbɨlɨ lamavɨhadami uami. Hameŋ laci ala naludɨ avi sɨbɨlɨ lamavɨbali uami. Akuaba akuaba vɨhɨlɨ naludɨ hɨvɨ iahavɨdaci namɨlaŋ hekɨlɨ hɨjɨŋalaŋala hɨnihalaŋ uami. Ci igɨlaŋ uami. Mufɨli namɨlaŋ akuaba akuaba hekɨlɨ hekɨlɨ vibalaŋ agɨlaŋ Asɨ dɨ haiabɨla heŋ ci hɨniavadi uami. \s Jisasɨ agaŋ lulɨm agasadaŋ unɨ abɨlu agasadaŋ abami. \r (Makɨ 9.50 mu Lukɨ 14.34-35) \p \v 13 Lavɨla \x - \xo 5.13 \xo*\xt Mk 9.50, Lu 14.34-35\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Namɨlaŋ fɨli neŋ lulɨm me hɨnilalaŋ uami. Agadɨ ala lulɨm agaŋ sɨdaŋ apalɨ lavɨla cɨhu huaci ma lɨlalɨ uami. Lulɨm hameŋ agaŋ nɨbu sibɨla apalɨ uami. Nudɨ havɨ mɨŋamɨjiavɨla nudɨ sabɨ hɨvɨ lagulagu uu veve hɨdavɨlalɨ uami. \p \v 14 Namɨlaŋ \x - \xo 5.14 \xo*\xt Snd 4.18-19, Jo 8.12, 9.5, Fl 2.15-16\xt*\x* fɨli neŋ unɨ abɨlu me hɨnilalaŋ uami. Haiabɨla mu halu hɨvɨ hɨnidaci nudɨ unɨ abɨlu agaŋ ma sɨvɨlɨvi uami. \v 15 Hulaŋ \x - \xo 5.15 \xo*\xt Mk 4.21, Lu 8.16, 11.33\xt*\x* iamɨgali agɨlaŋ unɨ lubilamavɨci lɨhulɨhu hɨnidaci sɨji agadɨ via iupalavɨci mɨgua unɨ agadɨ ma lalɨgua hɨnilalɨ uami. Nɨbɨlaŋ unɨ agɨladɨ lubilamalama vadɨm sabɨ hɨvɨ lamavɨdaci hɨniavɨlalɨ uami. Hɨniavɨdaci hulaŋ iamɨgali ulaŋ heŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ unɨ abɨlu hɨvɨ hɨniavɨlalɨ uami. \v 16 Namɨlaŋ \x - \xo 5.16 \xo*\xt Jo 15.8, 1 Ko 14.25, Ef 5.8-9, 1 Pi 2.12\xt*\x* unɨ abɨlu me hɨnihɨni akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vihalaŋ uami. Vidalaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ iga iga naludɨ Iaganalu Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ ibi mɨŋaiahavɨbali uami. \s Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agasaŋ abami. \p \v 17 Lavɨla \x - \xo 5.17 \xo*\xt Lom 3.31, 10.4, Ga 3.24\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Namɨlaŋ iasaŋ hɨji nameŋ lamɨmɨlaŋ uami. Nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ ciaŋ sulavɨhadami agɨladɨdaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨdaŋ lɨci sɨvɨla sɨvɨla saŋ ve aba abɨmɨlaŋ uami. Viaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ ciaŋ sulavɨhadami agɨladɨdaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨdaŋ lɨdalɨŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨniavɨbali agasaŋ vemin uami. \v 18 Viaŋ \x - \xo 5.18 \xo*\xt Lu 16.17, 21.33\xt*\x* naludɨ amɨŋ abadin uami. Fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba agɨlaŋ vakala hɨniavɨdaci ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agaŋ ma sɨvɨlɨbali uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ ciaŋ limu tɨbɨ cɨki avi ma sɨbaŋ sɨvɨlɨbali uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ hameŋ laci hɨnidaci Asɨ agaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ abami agɨlaŋ iahavɨbali uami. \v 19 Hulaŋ \x - \xo 5.19 \xo*\xt Je 2.10\xt*\x* mu ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨkasɨkan agɨladɨ lubiahɨlɨlalɨ agaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ pabiŋ cɨki agadɨ lulɨlalɨ uami. Lulalula hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ abɨdaci nudɨ hɨji lubiahɨlavɨdaci uami. Ha Asɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali heŋ nɨbu avi hɨnibali uami. Agadɨ ala nɨbu ibi hekɨlɨ daŋ ma hɨnibali uami. Hulaŋ mu ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ lubiahɨlahɨla hulaŋ iamɨgali hɨhɨle agɨladɨ abɨdaci nudɨ hɨji lubiahɨlavɨdaci uami. Ha nɨbu Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali heŋ nɨbu ibi hekɨlɨ daŋ hɨnibali uami. \v 20 Viaŋ \x - \xo 5.20 \xo*\xt Lom 9.31, 10.3\xt*\x* naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Namɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ lubiahɨlɨhalaŋ uami. Lavɨla Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨdaŋ Falisi hɨdɨlɨ agɨladɨdaŋ lɨvala lɨvala akuaba akuaba sibɨla huaci huaci sɨbaŋ agɨladɨ vihalaŋ uami. Namɨlaŋ hameŋ lɨlaŋ Asɨ naludɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnibalaŋ uami. \s Jisasɨ agaŋ ciaŋ hihɨla hihɨla saŋ abami. \r (Lukɨ 12.57-59) \p \v 21 Lavɨla \x - \xo 5.21 \xo*\xt CV 20.13, 21.12, Wkp 24.17, Lo 5.17\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Vaka Asɨ agaŋ naludɨ iamɨlɨhalinalu agɨladɨ nameŋ abami uami. Namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ ifɨhɨmɨmɨlaŋ aba abami uami. Aniaba hulaŋ agaŋ hulaŋ mu dɨ ifɨhɨmavɨla nɨbu hugɨ daŋ hɨnidaci nudɨ ciaŋ hɨvɨ lamavɨbali aba abami uami. Ciaŋ hameŋ agɨladɨ tɨbi sulavɨdaci igahɨlɨlalaŋ uami. \v 22 Agadɨ \x - \xo 5.22 \xo*\xt Je 1.19, 1 Jo 3.15\xt*\x* ala viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Hulaŋ mu nudɨ isaima me agɨlasaŋ igɨvɨ hɨniavɨla hugɨ daŋ hɨnidaci uami. Ha hulaŋ igɨvɨ daŋ hɨnibali agadɨ ciaŋ hɨvɨ lamavɨbali uami. Hulaŋ mu nudɨ isaima me agɨladɨ ciaŋ sɨbɨlɨ abavɨla nɨbu hugɨ daŋ hɨniavɨla uami. Ha nɨbu hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨladɨ pɨŋ um uami. Hulaŋ mu agaŋ nudɨ isaima me agɨladɨ namɨlaŋ uavauava aba abavɨla uami. Ha nɨbu hugɨ daŋ hɨnidaci Asɨ nudɨ via avɨŋ hɨvɨ havalɨci mɨgubali uami. \v 23 Nama \x - \xo 5.23 \xo*\xt Mt 8.4, 23.19, Mk 11.25-26\xt*\x* sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ sɨmɨŋ akuaba akuaba viavɨla Asɨ saŋ sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm heŋ uavɨla nadɨ isaima me agaŋ hula hugɨ daŋ hɨnidanaŋ agasaŋ igahɨlavɨla uami. \v 24 Akuaba \x - \xo 5.24 \xo*\xt Mt 18.15-20, 1 Ti 2.8, 1 Pi 3.8\xt*\x* akuaba Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ via ubanaŋ agɨladɨ sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm caba heŋ lamɨha uami. Lamavɨla cɨhu ve nadɨ isaima me agaŋ hula ciaŋ hihɨlɨha uami. Hihɨlɨnaŋ ci lɨci heŋ uavɨla Asɨ saŋ sagalɨ iguha uami. \v 25 Hulaŋ \x - \xo 5.25 \xo*\xt Mt 6.14-15, 18.34-35\xt*\x* mu agaŋ nadɨ lɨbɨmɨgumɨgu ciaŋ hɨvɨ lamɨben aba lɨci uami. Nama nɨbu hula hɨbɨ cina uu nɨbu hula ciaŋ hihɨlavɨheha uami. Hameŋ lɨnaŋ hulaŋ agaŋ nadɨ via ua ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ human hɨvɨ ma lamɨbali uami. Ciaŋ ma hihɨlɨmaŋ lɨnaŋ nadɨ via ua ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ human hɨvɨ lamɨbali uami. Lamɨci nadɨ via uavɨla hɨmi sɨbɨlɨ dɨ human hɨvɨ lamɨbali uami. Lamɨci hɨmi sɨbɨlɨ agaŋ nadɨ via ua lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamɨbali uami. \v 26 Viaŋ nadɨ amɨŋ abadin uami. Lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨla anɨm hɨlɨcɨ vameba hɨvɨ lavalava saŋ abavɨci uami. Ha hameŋ laci lavɨbanaŋ uami. Lava fɨhalavɨla haiabɨla heŋ ivavebanaŋ uami. Nama ma lavavɨla uami. Ha haiabɨla ma ivavebanaŋ uami. \s Jisasɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali hɨvɨkalɨ saŋ hɨdavɨmɨdɨ agasaŋ abami. \p \v 27 Lavɨla \x - \xo 5.27 \xo*\xt CV 20.14, Lo 5.18\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Vaka Asɨ agaŋ naludɨ iamɨlɨhalinalu agɨladɨ nameŋ abami uami. Hulaŋ iamɨgali daŋ namɨlaŋ naludɨ abinadinalu agɨladɨ valavala uu iamɨgali mu mu agɨladɨ sɨgɨlɨ vimɨlaŋ aba abami uami. Iamɨgali hulaŋ daŋ namɨlaŋ naludɨ muŋanadinalu agɨladɨ valavala uu hulaŋ mu mu agɨladɨ sɨgɨlɨ vimɨlaŋ aba abami uami. Ciaŋ hameŋ agɨladɨ tɨbi sulavɨdaci igahɨlɨlalaŋ uami. \v 28 Agadɨ \x - \xo 5.28 \xo*\xt 2 Sml 11.2, Snd 6.25, 2 Pi 2.14\xt*\x* ala viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Hulaŋ mu agaŋ iamɨgali mu hulaŋ dɨ agadɨ havɨ mavɨn igɨci uami. Asɨ igɨci nɨbu nudɨ hɨji hɨvɨ abinu dɨ vala ua iamɨgali mu sɨgɨlɨ ci vivi me hɨnilalɨ uami. \v 29 Nadɨ \x - \xo 5.29 \xo*\xt Mt 18.9, Mk 9.47, 1 Ko 9.27, Kl 3.5\xt*\x* lamɨgaŋ sɨmi kɨlikɨli agaŋ lɨci nama lusɨŋ sɨbɨlɨ viavɨla uami. Nadɨ lamɨgaŋ sɨmi kɨlikɨli agadɨ mɨŋatɨhua havalɨha uami. Hameŋ lɨbanaŋ agaŋ nɨbu huaci uami. Lɨnaŋ nadɨ lamɨgaŋ limu laci hɨnidaci Asɨ agaŋ nadɨ hadipɨlɨ sɨkasɨkan agadɨ avɨŋ hɨvɨ ma havalɨci mɨgubali uami. Nadɨ lamɨgaŋ sɨmi kɨlikɨli agaŋ lɨci lusɨŋ sɨbɨlɨ viavɨla nudɨ ma mɨŋatɨhua havalɨnaŋ uami. Ha Asɨ agaŋ nadɨ hadipɨlɨ sɨkasɨkan agadɨ avɨŋ hɨvɨ havalɨci mɨgubali uami. \v 30 Nadɨ \x - \xo 5.30 \xo*\xt Mt 18.8, Mk 9.43-44\xt*\x* human sɨmi agaŋ lɨci lusɨŋ sɨbɨlɨ viavɨla uami. Human sɨmi agadɨ ihalaha havalɨha uami. La human limu laci daŋ hɨniha uami. Lɨnaŋ Asɨ agaŋ nadɨ hadipɨlɨ sɨkasɨkan agadɨ avɨŋ hɨvɨ ma havalɨbali uami. Nadɨ human sɨmi agaŋ lɨci lusɨŋ sɨbɨlɨ viavɨla nudɨ ma ihalaha havalɨnaŋ uami. Ha Asɨ nadɨ hadipɨlɨ sɨkasɨkan agadɨ avɨŋ hɨvɨ havalɨbali uami. \s Jisasɨ agaŋ hulaŋ hɨhɨle iamɨgali sabiavɨla cɨhu lahuavɨlalɨ agasaŋ abami. \r (Matiu 19.9 mu Makɨ 10.11-12 mu Lukɨ 16.18) \p \v 31 Lavɨla \x - \xo 5.31 \xo*\xt Lo 24.1-4, Jer 3.1, Mt 19.7, Mk 10.4\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Vaka Mosesɨ agaŋ nameŋ abami uami. Hulaŋ mu abinu dɨ valavɨla lahuben aba nusaŋ manasɨŋ lɨbavɨla igum aba abami uami. \v 32 Agadɨ \x - \xo 5.32 \xo*\xt Mt 19.9, Mk 10.11-12, Lu 16.18, Lom 7.3, 1 Ko 7.10-11\xt*\x* ala viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Iamɨgali mu hɨvɨkalɨ saŋ ma hɨdɨvi uami. Agadɨ ala muŋanu nudɨ lahuci ua havɨ hɨnivi uami. Hɨnidaci hulaŋ mu nudɨ sabivi uami. Sabici Asɨ iamɨgali agadɨ igɨci nɨbu muŋanu lɨvɨlu agadɨ vala ua muŋaŋ hɨhi agaŋ hula hɨnivi agasaŋ nɨbu hugɨ daŋ hɨnivi uami. Iamɨgali hulaŋ mu mu sɨgɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ me hɨnivi uami. Muŋanu lɨvɨlu agaŋ nukeŋ lɨci iamɨgali agaŋ hugɨ daŋ hɨnivi uami. Lɨci Asɨ agaŋ muŋanu hɨhi agadɨ igɨci iamɨgali agaŋ hula hɨniavɨla nɨbu avi hugɨ daŋ hɨnivi uami. Hulaŋ agɨlaŋ iamɨgali mu mu sɨgɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ me hɨnivi uami. \s Akuaba akuaba saŋ abavɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨmɨlaŋ uami. \p \v 33 Lavɨla \x - \xo 5.33 \xo*\xt CV 20.7, Wkp 19.12, Nam 30.2, Lo 23.21\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Vaka Asɨ agaŋ naludɨ iamɨlɨhalinalu agɨladɨ nameŋ abami uami. Namɨlaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ analɨ abavɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨmɨlaŋ aba abami uami. Namɨlaŋ naludɨ Hekɨlɨ dɨ ibi hɨvɨ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ hɨvɨ hekɨlɨ aba abavɨla aba abami uami. Ha hameŋ laci ala lɨhalaŋ aba abami uami. Ciaŋ hameŋ agɨladɨ tɨbi sulavɨdaci igahɨlɨlalaŋ uami. \v 34 Agadɨ \x - \xo 5.34 \xo*\xt Ais 66.1, Mt 23.22, HJL 7.49, Je 5.12\xt*\x* ala viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ naludɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla amɨŋ ala aba abavɨbali aba hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨmɨlaŋ uami. Namɨlaŋ akuaba akuaba saŋ abɨben aba uaiaŋ susu agadɨ ibi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨmɨlaŋ uami. Uaiaŋ susu nɨbu Asɨ dɨ mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ me uami. \v 35 Lavɨla \x - \xo 5.35 \xo*\xt Sng 48.2, Ais 66.1\xt*\x* fɨli nagadɨ ibi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨmɨlaŋ uami. Ha Asɨ dɨ hɨcɨ lamalama hɨsɨŋ fipɨ me uami. La Jelusalem haiabɨla agadɨ ibi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨmɨlaŋ uami. Ha manɨgali hekɨlɨ agadɨ haiabɨla uami. \v 36 Namɨlaŋ naludɨ hali mɨnɨ agɨladɨ lɨlaŋ mila ma hɨniavɨvi uami. Cɨbɨŋ avi ma hɨniavɨvi uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ akuaba akuaba saŋ abɨben aba naludɨ nukeŋ hali agadɨ ibi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨmɨlaŋ uami. \v 37 Amɨŋ \x - \xo 5.37 \xo*\xt Kl 4.6, Je 5.12\xt*\x* lɨci amɨŋ aba abɨhalaŋ uami. Hɨma lɨci hɨma aba abɨhalaŋ uami. Ciaŋ hɨhɨle abavɨlalɨ ha laguŋ dɨ hɨji agadɨ lubiahɨlahɨla abavɨlalɨ uami. \s Hulaŋ iamɨgali hɨhɨle naludɨ sɨbɨlɨ lamavɨdaci hɨbɨŋ nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamɨmɨlaŋ uami. \r (Lukɨ 6.29-30) \p \v 38 Lavɨla \x - \xo 5.38 \xo*\xt CV 21.24, Wkp 24.20, Lo 19.21\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Vaka Asɨ agaŋ naludɨ iamɨlɨhalinalu agɨladɨ nameŋ abami uami. Hulaŋ mu agaŋ hulaŋ mu dɨ lamɨgaŋ ifɨcɨpɨlɨci aba abami uami. Hɨbɨŋ nudɨ lamɨgaŋ agadɨ avi ifɨcɨpɨlɨhalaŋ aba abami uami. Mɨka ifɨtaualɨci hɨbɨŋ nudɨ mɨka agadɨ avi ifɨtaualɨhalaŋ aba abami uami. Ciaŋ hameŋ agɨladɨ tɨbi sulavɨdaci igahɨlɨlalaŋ uami. \v 39 Agadɨ \x - \xo 5.39 \xo*\xt Wkp 19.18, Ais 50.6, Lu 6.29, Jo 18.22-23, Lom 12.17-19, 1 Ko 6.7, 1 Pi 3.9\xt*\x* ala viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali hɨhɨle naludɨ sɨbɨlɨ lamavɨci uami. Namɨlaŋ hɨbɨŋ nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamɨmɨlaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle naludɨ mɨhum human sɨmi kɨlikɨli agadɨ ifavɨci uami. Cɨhu limu cimɨlɨlaŋ mɨhum limu agadɨ avi ifavɨm uami. \v 40 Hulaŋ \x - \xo 5.40 \xo*\xt 1 Ko 6.7\xt*\x* iamɨgali limu hɨhɨle naludɨ hadi hɨlahɨla vivi saŋ naludɨ ciaŋ hɨvɨ lamavɨbali uami. Lamavɨla naludɨ hadi hɨlahɨla agɨladɨ vihavɨbali uami. Vihavɨci namɨlaŋ naludɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ mu agadɨ avi valɨlaŋ vihavɨm uami. \v 41 Sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ uami. Namɨlaŋ nulɨdɨ akuaba akuaba agɨladɨ viavɨla ua fipɨ abeba lamalama saŋ vɨdɨvɨdɨŋ aba lɨbɨsɨlɨvavɨci uami. Namɨlaŋ nulɨdɨ ahɨliahua akuaba akuaba agɨladɨ via ua fipɨ abavɨbali agadɨ lɨvalɨhalaŋ uami. Lɨvalavɨla hɨbɨ hutesɨ hɨdɨlɨ maha vameba vebalaŋ hameŋ laci ala uavɨla lamɨhalaŋ uami. \v 42 Hulaŋ \x - \xo 5.42 \xo*\xt Lo 15.8-10, Lu 6.30, 6.35\xt*\x* iamɨgali limu hɨhɨle naludɨ akuaba akuaba agɨladɨ nulɨsaŋ igu igu saŋ abavɨci uami. Nulɨsaŋ iguhalaŋ uami. Naludɨ akuaba akuaba viavɨla cɨhu hɨbɨŋ nalusaŋ igubalu aba abavɨci nulɨsaŋ iguhalaŋ uami. Mɨlɨmɨŋɨmɨlaŋ uami. \s Jisasɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihɨni agasaŋ abami. \r (Lukɨ 6.27-28 mu Lukɨ 6.32-36) \p \v 43 Lavɨla \x - \xo 5.43 \xo*\xt Lo 23.6, Sng 41.10\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Vaka Asɨ agaŋ naludɨ iamɨlɨhalinalu agɨladɨ nameŋ abami uami. Naludɨ isagalinalu imahalinalu agɨlasaŋ pam mavɨn hekɨlɨ hɨnihalaŋ aba abami uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle naludɨ nagɨli lamavɨlalɨ agɨlasaŋ igɨvɨ hɨnihalaŋ aba abami uami. Ciaŋ hameŋ agɨladɨ tɨbi sulavɨdaci igahɨlɨlalaŋ uami. \v 44 Agadɨ \x - \xo 5.44 \xo*\xt CV 23.4-5, Lu 23.34, HJL 7.60, Lom 12.14, 12.20, 1 Ko 4.11-13, 1 Pi 2.23\xt*\x* ala viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali naludɨ nagɨli lamavɨlalɨ agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle naludɨ sɨbɨlɨ lamavɨci uami. Namɨlaŋ Asɨ dɨ abɨlaŋ nulɨdɨ huaci lamam uami. \v 45 Hameŋ \x - \xo 5.45 \xo*\xt Jop 25.3, Ef 5.1\xt*\x* lavɨla namɨlaŋ Iaganalu Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ ninanadi hɨnibalaŋ uami. Nɨbu ala lɨdaci uaiaŋ agaŋ hulaŋ iamɨgali huaci huaci agɨladɨ hɨvɨ hɨlɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ hɨvɨ avi hɨlɨlalɨ uami. Nɨbu ala lɨdaci avɨli agaŋ hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨlalɨ agɨladɨ hɨvɨ mɨgɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia ma lubiahɨlavɨlalɨ agɨladɨ hɨvɨ avi mɨgɨlalɨ uami. \v 46 Hulaŋ huban saŋ anɨm hɨlɨcɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ hulaŋ nulɨsaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniavɨlalɨ agɨlasaŋ pam mavɨn hekɨlɨ hɨniavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ Asɨ nulɨsaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ ma igubali uami. Namɨlaŋ nɨbɨlaŋ lɨhavɨlalɨ hameŋ lɨmɨlaŋ uami. Hulaŋ nalusaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniavɨlalɨ agɨlasaŋ pam mavɨn hekɨlɨ hɨnimɨlaŋ uami. Namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali nalusaŋ mavɨn hekɨlɨ ma hɨniavɨlalɨ agɨlasaŋ avi mavɨn hekɨlɨ hɨnihalaŋ uami. Hameŋ lavɨla namɨlaŋ hulaŋ huban saŋ anɨm hɨlɨcɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ lɨvalɨbalaŋ uami. Lɨlaŋ Asɨ nalusaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ igubali uami. \v 47 Hulaŋ hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ nulɨdɨ isaima agɨlasaŋ pam mavɨn hɨnihɨni lamulavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ Asɨ nulɨsaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ ma igubali uami. Namɨlaŋ nɨbɨlaŋ lɨhavɨlalɨ hameŋ lɨmɨlaŋ uami. Naludɨ isaima agɨlasaŋ pam mavɨn hɨnihɨni lamulɨmɨlaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ avi mavɨn hɨnihɨni lamulɨhalaŋ uami. Hameŋ lavɨla namɨlaŋ hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ lɨvalɨbalaŋ uami. Lɨlaŋ Asɨ nalusaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ igubali uami. \v 48 Naludɨ \x - \xo 5.48 \xo*\xt Wkp 11.44, 19.2, Lo 18.13, Lu 6.36, Kl 1.28, 1 Pi 1.15-16\xt*\x* Iaganalu Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ nɨbu huaci sɨbaŋ hɨnilalɨ uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ avi huaci laci nɨbu me sɨbaŋ hɨnihalaŋ uami. \c 6 \s Jisasɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ ahɨliahuiahu agasaŋ abami. \p \v 1 Lavɨla \x - \xo 6.1 \xo*\xt Mt 6.5, 6.16, 23.5\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Namɨlaŋ hɨji nameŋ lamɨmɨlaŋ uami. Alaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨdamɨli hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ aludɨ ibi mɨŋaiahaiaha abavɨbali aba abɨmɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨlalɨ aba abavɨbali aba abɨmɨlaŋ uami. Namɨlaŋ hameŋ lɨlaŋ naludɨ Iaganalu Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ nalusaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ ma igubali uami. \v 2 Hulaŋ hɨhɨle nulɨsaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abavɨlalɨ uami. Alaŋ hulaŋ huaci aba abavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba apalɨ agɨlasaŋ akuaba akuaba igubalu aba nameŋ lɨhavɨlalɨ uami. Hulaŋ mu agaŋ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ mu agadɨ abɨci sai bihulɨ mahɨla mahɨla hali ulalɨ uami. Lɨdaci nɨbu akuaba akuaba agɨladɨ igu igu sɨvɨ ulalɨ uami. Hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ avi akuaba akuaba igubalu aba hameŋ laci ala lɨhavɨlalɨ uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ hɨvɨ hameŋ lɨhavɨlalɨ uami. Hɨbɨ pɨlɨ hɨvɨ avi hameŋ ala lɨhavɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali hɨhɨle agɨlaŋ iga iga nɨbɨlaŋ hulaŋ huaci aba abavɨla aludɨ ibi mɨŋaiahavɨbali aba hameŋ lɨhavɨlalɨ uami. Namɨlaŋ nɨbɨlaŋ lɨhavɨlalɨ hameŋ lɨmɨlaŋ uami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Nɨbɨlaŋ ibi hekɨlɨ ci vihavɨlalɨ sadaŋ Asɨ nulɨsaŋ akuaba cɨki avi ma sɨbaŋ igubali uami. \v 3 Namɨlaŋ \x - \xo 6.3 \xo*\xt Mt 25.37-40\xt*\x* hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle akuaba akuaba apalɨ agɨlasaŋ akuaba akuaba igu igu saŋ igahɨlavɨla uami. Ha nulɨsaŋ iguhalaŋ uami. Lavɨla akuaba akuaba igubalaŋ agasaŋ hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ abɨmɨlaŋ uami. \v 4 Hulaŋ \x - \xo 6.4 \xo*\xt Mt 6.6, 6.18\xt*\x* iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ avi igavɨmɨdɨ uami. Sɨvɨla sɨvɨla iguhalaŋ uami. Hameŋ lɨdalaŋ Iaganalu Asɨ agaŋ akuaba akuaba nɨfɨlɨ cɨki lɨlalaŋ agɨladɨ igavɨla nalusaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ igubali uami. \s Asɨ dɨ aba aba saŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lamalubimi. \r (Lukɨ 11.2-4) \p \v 5 Lavɨla \x - \xo 6.5 \xo*\xt Mt 23.5, Mk 11.25-26, Lu 18.10-14\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Hulaŋ hɨhɨle nulɨsaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abavɨlalɨ uami. Alaŋ hulaŋ huaci aba abavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ Asɨ dɨ abɨbalu aba Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ hɨvɨ ivo ivo abavɨlalɨ uami. Hɨhɨle hɨbɨ cɨma hekɨlɨ hekɨlɨ hɨvɨ lagulamalama abavɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ aludɨ igavɨbali aba akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ lɨhavɨlalɨ uami. Namɨlaŋ nɨbɨlaŋ lɨhavɨlalɨ hameŋ lɨmɨlaŋ uami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Nɨbɨlaŋ ibi hekɨlɨ ci vihavɨlalɨ sadaŋ Asɨ nulɨsaŋ akuaba cɨki avi ma sɨbaŋ igubali uami. \v 6 Namɨlaŋ \x - \xo 6.6 \xo*\xt 2 Kin 4.33, Mt 6.4, 6.18\xt*\x* Asɨ dɨ abɨben aba naludɨ uleŋ muji ivoua hɨbɨ lɨbavɨla hɨnihɨni nɨfɨlɨ cɨki abɨhalaŋ uami. Lɨlaŋ Iaganalu Asɨ sɨvɨla hɨnihɨni akuaba akuaba hɨji nɨfɨlɨ hɨsɨŋ igɨlalɨ agaŋ nalusaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ igubali uami. \v 7 Hɨdɨlɨ \x - \xo 6.7 \xo*\xt 1 Kin 18.26-29, Ais 1.15\xt*\x* mu mu agɨlaŋ Asɨ dɨ lɨbɨsɨlɨvasɨlɨva ciaŋ mu mu abavɨlalɨ uami. Ciaŋ mu mu abɨmɨli Asɨ aludɨ ciaŋ igahɨlɨbali aba hameŋ lɨhavɨlalɨ uami. Agadɨ ala namɨlaŋ Asɨ dɨ abɨben aba nɨbɨlaŋ lɨhavɨlalɨ hameŋ lɨmɨlaŋ uami. \v 8 Namɨlaŋ \x - \xo 6.8 \xo*\xt Mt 6.32\xt*\x* Asɨ dɨ ma abɨmaŋ lɨdalaŋ namɨlaŋ akuaba saŋ tɨbɨ mɨgɨlalaŋ agɨladɨ igɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ hɨdɨlɨ mu mu lɨhavɨlalɨ hameŋ lɨmɨlaŋ uami. \v 9 Namɨlaŋ \x - \xo 6.9 \xo*\xt Lu 11.2-4\xt*\x* Asɨ dɨ abɨben aba nameŋ abɨhalaŋ uami. Aludɨ Iavaŋ nama nadɨ haiabɨla hɨnilanaŋ aba abɨhalaŋ uami. Nadɨ ibi huaci sɨbaŋ aba abɨhalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ avi nasaŋ hameŋ abavɨm aba abɨhalaŋ uami. \v 10 Nama \x - \xo 6.10 \xo*\xt Sng 103.19-21, Mt 7.21, 26.39, 26.42, Lu 11.2, 22.42-44, HJL 21.14\xt*\x* hulaŋ iamɨgali agɨladɨ likɨlɨnaŋ nadɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨm aba abɨhalaŋ uami. Iahua nadɨ haiabɨla heŋ nadɨ hɨji lubiahɨlavɨlalɨ hameŋ ala alaŋ avi fɨli neŋ nadɨ hɨji lubiahɨlɨmɨli aba abɨhalaŋ uami. \v 11 Alusaŋ sɨmɨŋ isabɨlaŋ akuaba akuaba iabi me saŋ laci iguha aba abɨhalaŋ uami. Alaŋ nɨlalu hameŋ ala lama hɨlihalavɨla iguha aba abɨhalaŋ uami. \v 12 Hulaŋ \x - \xo 6.12 \xo*\xt Mt 6.14-15, 18.21-35\xt*\x* hɨhɨle aludɨ ciaŋ lulavɨdaci alaŋ nulɨdɨ hugɨ hivɨlalu aba abɨhalaŋ uami. Hameŋ laci ala nama avi aludɨ hugɨ hivɨha aba abɨhalaŋ uami. \v 13 Aludɨ \x - \xo 6.13 \xo*\xt Mt 26.41, Lu 22.40, 22.46, Jo 17.15, 1 Ko 10.13, 2 Te 3.3, 2 Ti 4.18, Je 1.13, 2 Pi 2.9\xt*\x* migɨlɨha aba abɨhalaŋ uami. Laguŋ agaŋ aludɨ ilasɨmɨdɨ aba abɨhalaŋ uami. Nama aludɨ ahɨliahunaŋ laguŋ agaŋ aludɨ sɨbɨlɨ lamɨmɨdɨ aba abɨhalaŋ uami. \v 14 Hulaŋ \x - \xo 6.14 \xo*\xt Ef 4.32, Kl 3.13\xt*\x* \x - \xo 6.14-15 \xo*\xt Mk 11.25-26\xt*\x* hɨhɨle naludɨ sɨbɨlɨ lamavɨdaci nulɨdɨ hugɨ hivɨhalaŋ uami. Hameŋ lɨdalaŋ Iaganalu Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ naludɨ hugɨ agɨladɨ hivɨbali uami. \v 15 Agadɨ \x - \xo 6.15 \xo*\xt Mt 18.35, Je 2.13\xt*\x* ala hulaŋ hɨhɨle naludɨ sɨbɨlɨ lamavɨdaci nulɨdɨ hugɨ ma hivɨlabɨla uami. Ha Iaganalu Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ naludɨ hugɨ agɨladɨ avi ma hivɨbali uami. \s Jisasɨ agaŋ sɨmɨŋ valavala hɨnihɨni Asɨ dɨ aba aba saŋ abami. \p \v 16 Lavɨla \x - \xo 6.16 \xo*\xt Ais 58.5-9\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Hulaŋ hɨhɨle nulɨsaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abavɨlalɨ uami. Alaŋ hulaŋ huaci aba abavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ sɨmɨŋ valavala hɨnihɨni Asɨ dɨ aba aba mugaŋ lɨbalɨba hɨniavɨlalɨ uami. Hulaŋ hɨhɨle aludɨ iga iga nameŋ abavɨbali aba lɨhavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ sɨmɨŋ valavala Asɨ dɨ aba aba hɨniavadi aba abavɨbali aba lɨhavɨlalɨ uami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Nɨbɨlaŋ ibi hekɨlɨ ci vihavɨlalɨ sadaŋ Asɨ nulɨsaŋ akuaba cɨki avi ma sɨbaŋ igubali uami. \v 17 Namɨlaŋ sɨmɨŋ valavala hɨnihɨni Asɨ dɨ abɨbalaŋ hadɨhu heŋ uami. Naludɨ hali mɨnɨ huaci hɨnihɨni saŋ sɨdaŋ avɨli agadɨ naludɨ hali hɨvɨ mɨŋamɨjihalaŋ uami. Lavɨla naludɨ mugaŋ lamɨgaŋ mɨŋahusɨhalaŋ uami. \v 18 Hameŋ \x - \xo 6.18 \xo*\xt Mt 6.4-6\xt*\x* lɨlaŋ hulaŋ hɨhɨle namɨlaŋ sɨmɨŋ valavala Asɨ dɨ abɨbalaŋ agadɨ ma igavɨbali uami. Iaganalu Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ akuaba akuaba nɨfɨlɨ cɨki lɨbalaŋ agɨladɨ nɨbu laci igɨbali uami. Lavɨla nalusaŋ hɨbɨŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ igubali uami. \s Akuaba akuaba huaci huaci nalusaŋ nukeŋ mɨgudɨbɨmɨlaŋ uami. \r (Lukɨ 12.33-34) \p \v 19 Lavɨla \x - \xo 6.19 \xo*\xt 1 Ti 6.17, Ib 13.5, Je 5.2-3\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Namɨlaŋ fɨli neŋ hɨnihɨni akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ mɨgudɨbɨmɨlaŋ uami. Akuaba akuaba fɨli neŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ niaguŋ lɨhulɨhu sɨbɨlɨ lɨhavɨlalɨ uami. Sɨbiaŋ akuaba akuaba agɨlaŋ agɨlahavɨlalɨ uami. Hulaŋ sɨgɨlɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ ulaŋ mɨŋapilapila sɨgɨlɨ vihavɨlalɨ uami. \v 20 Hameŋ \x - \xo 6.20 \xo*\xt Mt 19.21, Lu 12.33-34, 18.22, Kl 3.1-2, 1 Ti 6.19, 1 Pi 1.4\xt*\x* sadaŋ mufɨli Asɨ dɨ haiabɨla uavɨla akuaba akuaba huaci huaci vibalaŋ agɨlasaŋ igahɨlahɨla sibɨla huaci huaci vihalaŋ uami. Lɨdalaŋ naludɨ akuaba akuaba huaci huaci agɨlaŋ Asɨ dɨ haiabɨla heŋ hɨniavɨbali uami. Hɨniavɨdaci sɨbiaŋ agɨlaŋ naludɨ akuaba akuaba agɨladɨ ma agɨlahavɨbali uami. Akuaba akuaba agɨlaŋ ma niaguŋ lɨhulɨhu sɨbɨlɨ lɨhavɨbali uami. Hulaŋ sɨgɨlɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ ulaŋ mɨŋapilapila sɨgɨlɨ ma vihavɨbali uami. \v 21 Naludɨ \x - \xo 6.21 \xo*\xt Lu 12.34\xt*\x* akuaba akuaba huaci huaci haiabɨla abeba hɨniavɨdaci naludɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ avi haiabɨla heŋ ala hɨniavɨbali uami. \s Lamɨgaŋ agaŋ nɨbu unɨ abɨlu me uami. \r (Lukɨ 11.34-36) \p \v 22 Lavɨla \x - \xo 6.22 \xo*\xt Lu 11.34-36\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Naludɨ lamɨgaŋ agɨlaŋ unɨ abɨlu me uami. Lamɨgaŋ agɨlaŋ huaci hɨniavɨci naludɨ hadipɨlɨ sɨkasɨkan agɨlaŋ avi abɨlu me laci hɨniavɨbali uami. \v 23 Naludɨ lamɨgaŋ agɨlaŋ sɨbɨlɨ hɨniavɨci uami. Ha naludɨ hadipɨlɨ sɨkasɨkan agɨlaŋ avi hɨfɨlɨ me hɨniavɨbali uami. Namɨlaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨhalaŋ uami. Abɨlu me naludɨ hɨvɨ hɨniavadi agɨlaŋ cɨhu hɨfɨlɨ me hɨniavɨmɨdɨ uami. Hɨfɨlɨ me hɨniavɨci ha naludɨ amɨŋ agɨlaŋ avi hɨfɨlɨ sɨbaŋ me hɨniavɨbali uami. \s Hulaŋ mu manɨgali ahica agɨladɨ sibɨla ma vilalɨ uami. \r (Lukɨ 16.13) \p \v 24 Lavɨla \x - \xo 6.24 \xo*\xt Lu 16.13, Ga 1.10, 1 Ti 6.17, Je 4.4, 1 Jo 2.15\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ mu agaŋ manɨgali ahica agɨladɨ hɨvɨ sibɨla ma vibali uami. Manɨgali ahica agɨladɨ sibɨla viavɨla uami. Manɨgali mu agadɨ sɨbɨlɨ igavɨla valɨbali uami. La manɨgali mu agasaŋ pam lɨbali uami. Lavɨla nudɨ ciaŋ agadɨ pam lubiahɨlɨbali uami. Manɨgali mu agadɨ ciaŋ ma lubiahɨlɨbali uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ Asɨ dɨ sibɨla daŋ anɨm hɨlɨcɨ sibɨla daŋ vimɨlaŋ uami. \s Naludɨ hɨnihɨni agɨlasaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamɨmɨlaŋ uami. \r (Lukɨ 12.22-31) \p \v 25 Lavɨla \x - \xo 6.25 \xo*\xt Sng 55.22, Fl 4.6, 1 Ti 6.6-8, Ib 13.5, 1 Pi 5.7\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Namɨlaŋ sɨmɨŋ akuaba akuaba vivi nana huaci hɨnihɨni agasaŋ pam lɨlalaŋ uami. Muhɨlɨ havɨlɨ akuaba akuaba agɨlasaŋ pam lɨlalaŋ uami. Akuaba akuaba hameŋ agɨlaŋ naludɨ hɨnihɨni hɨdahɨda agɨladɨ ma ahɨliahuavɨbali uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Naludɨ hadipɨlɨ hɨhi hɨnihɨni agɨlasaŋ pam hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ igahɨlahɨla nameŋ abɨmɨlaŋ uami. Iabi akɨ nɨbalu aba abɨmɨlaŋ uami. Akɨ avɨli nɨbalu aba abɨmɨlaŋ uami. Akɨ havɨlɨ lɨbɨbalu aba abɨmɨlaŋ uami. \v 26 Havaŋ \x - \xo 6.26 \xo*\xt Jop 38.41, Sng 147.9, Mt 10.29-31, Lu 12.6-7, 12.24\xt*\x* agɨlasaŋ hɨji lamɨhalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ sɨmɨŋ ma huliavɨlalɨ uami. Sɨmɨŋ ma mɨgudɨbavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ sɨmɨŋ mɨgudɨbalɨba hɨsɨŋ ulaŋ apalɨ uami. Agadɨ ala Iaganalu Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ nulɨsaŋ sɨmɨŋ igunɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali naludɨ amɨŋ agɨlaŋ Asɨ dɨ Amɨŋ me sadaŋ namɨlaŋ havaŋ agɨladɨ lɨvalɨlalaŋ uami. Hameŋ sadaŋ Asɨ naludɨ avi sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨlalɨ uami. \v 27 Hulaŋ iamɨgali namɨlaŋ akuaba akuaba fɨli hɨsɨŋ agɨlasaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamalama hɨnilalaŋ uami. Agadɨ ala naludɨ hɨmahɨma mɨhiŋ agadɨ namɨlaŋ nukeŋ ma mɨŋoubalaŋ uami. \v 28-29 Akuaba \x - \xo 6.28-29 \xo*\xt 1 Kin 10.4-7, 2 Sto 9.3-6\xt*\x* akuaba fu hajɨŋ huaci huaci saua iahavɨlalɨ agɨlasaŋ hɨji lamɨhalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla hekɨlɨ hekɨlɨ vivi havɨlɨ ma hɨcavɨlalɨ uami. Viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Vaka Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ manɨgali Solomon agaŋ muhɨlɨ havɨlɨ hajɨŋ huaci huaci agɨladɨ lamɨdaci hɨniavɨhadami uami. Agadɨ ala akuaba akuaba fu hajɨŋ huaci huaci saua iahavɨlalɨ agɨlaŋ Solomon dɨ muhɨlɨ havɨlɨ hajɨŋ huaci huaci agɨladɨ lɨvalavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ muhɨlɨ havɨlɨ akuaba akuaba agɨlasaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamɨmɨlaŋ uami. \v 30 Akuaba akuaba fu hajɨŋ huaci huaci saua hɨsɨŋ agɨlaŋ iabi me iahavɨlalɨ uami. Iahavɨdaci amɨli me hɨvɨ nulɨdɨ ihalahalaha avɨŋ hɨvɨ havalavɨdaci mɨgumɨgu lɨhuavɨlalɨ uami. Asɨ nukeŋ akuaba akuaba fu hajɨŋ huaci huaci saua iahavɨlalɨ agɨladɨ lɨdaci hajɨŋ huaci huaci lamavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ nɨbu nalusaŋ avi muhɨlɨ havɨlɨ hajɨŋ huaci huaci agɨladɨ igubali uami. Muhɨlɨ havɨlɨ hajɨŋ huaci huaci nalusaŋ igubali agɨlaŋ akuaba akuaba fu hajɨŋ huaci huaci saua hɨsɨŋ agɨladɨ lɨvalavɨlalɨ uami. Namɨlaŋ hulaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ me hɨnihɨni muhɨlɨ havɨlɨ agɨlasaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamɨmɨlaŋ uami. \v 31 Namɨlaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamalama nameŋ abɨmɨlaŋ uami. Iabi alaŋ akɨ sɨmɨŋ nɨbalu aba abɨmɨlaŋ uami. Akɨ avɨli nɨbalu aba abɨmɨlaŋ uami. Akɨ muhɨlɨ havɨlɨ agɨladɨ lɨbɨbalu aba abɨmɨlaŋ uami. \v 32 Hulaŋ \x - \xo 6.32 \xo*\xt Mt 6.8\xt*\x* iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ akuaba akuaba hameŋ agɨlasaŋ pam igahɨlavɨlalɨ uami. Naludɨ Iaganalu Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ namɨlaŋ akuaba akuaba saŋ tɨbɨ mɨgɨlalaŋ agɨladɨ igɨlalɨ uami. \v 33 Asɨ \x - \xo 6.33 \xo*\xt 1 Kin 3.13-14, Sng 37.4, 37.25, Lom 14.17\xt*\x* naludɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnibalaŋ agasaŋ pam igahɨlɨhalaŋ uami. Lɨdɨŋ nudɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia lubiahɨlahalaŋ uami. Hameŋ lɨlaŋ sɨmɨŋ isabɨlaŋ muhɨlɨ havɨlɨ akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨladɨ nalusaŋ igubali uami. \v 34 Vɨhɨlɨ \x - \xo 6.34 \xo*\xt CV 16.4, 16.19, Mt 6.11\xt*\x* naludɨ hɨvɨ iabi me hɨvɨ iahavɨlalɨ agɨlaŋ akape sɨbaŋ uami. Hameŋ sadaŋ nulɨsaŋ pam igahɨlɨhalaŋ uami. Akuaba akuaba amɨli me hɨvɨ iahavɨbali agɨlasaŋ igahɨlɨmɨlaŋ uami. Amɨli me hɨvɨ ala nulɨsaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. \c 7 \s Namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle dɨ lusɨŋ agɨladɨ lamalɨhɨlɨmɨlaŋ uami. \r (Lukɨ 6.37-38 mu Lukɨ 6.41-42) \p \v 1-2 Lavɨla \x - \xo 7.1-2 \xo*\xt Mk 4.24, Lu 6.37, Lom 2.1, 1 Ko 4.3-5, Je 4.11-12\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle akuaba akuaba lɨhavɨlalɨ agɨladɨ iga iga lamalɨhɨlalɨhɨla nameŋ abɨmɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ hulaŋ iamɨgali sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ aba abɨmɨlaŋ uami. Hameŋ lɨlaŋ Asɨ agaŋ namɨlaŋ akuaba akuaba lɨlalaŋ agɨladɨ avi lamalɨhɨlɨbali uami. Namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ vameba igulalaŋ hameŋ laci ala Asɨ avi nalusaŋ igubali uami. \v 3 Nama \x - \xo 7.3 \xo*\xt Lu 6.41-42\xt*\x* akɨ saŋ hɨfuhɨfu isana dɨ lamɨgaŋ hɨvɨ hɨnivi agadɨ iga iga hɨji lamalama hɨnivanaŋ uami. Agadɨ ala kɨlɨ cɨkaŋ hekɨlɨ me nadɨ nukeŋ lamɨgaŋ hɨvɨ hɨnivi agasaŋ hɨji ma lamɨvanaŋ uami. \v 4 Kɨlɨ cɨkaŋ hekɨlɨ me agaŋ nadɨ lamɨgaŋ hɨvɨ hɨnidaci nama akɨ me lavɨla isana dɨ abɨvanaŋ uami. Viaŋ hɨfuhɨfu nadɨ lamɨgaŋ hɨvɨ hɨnidi agadɨ lɨbɨnikɨlɨlɨŋ iahɨbali aba abɨvanaŋ uami. \v 5 Nama nasaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abɨlanaŋ uami. Viaŋ hulaŋ huaci aba abɨlanaŋ uami. Agadɨ ala kɨlɨ cɨkaŋ hekɨlɨ me nadɨ nukeŋ lamɨgaŋ hɨvɨ hɨnivi agadɨ mɨŋahubɨlɨnaŋ iahɨci uami. Ha nama huaci sɨhɨvia igasulasula hɨfuhɨfu isana dɨ lamɨgaŋ hɨvɨ hɨnivi agadɨ avi lɨbɨnikɨlɨnaŋ iahɨvi uami. \v 6 Namɨlaŋ \x - \xo 7.6 \xo*\xt Mt 10.14\xt*\x* Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ hulaŋ iamɨgali hɨji apalɨ iŋam sabaŋ me agɨlasaŋ sulɨmɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ iŋam hulaŋ iavavɨlalɨ hameŋ me ciaŋ agadɨ sɨbɨlɨ lamavɨbali uami. Lɨdɨŋ ciaŋ agadɨ abacuvacuva sabaŋ agɨlaŋ sugɨ malɨluŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ lagucabɨlavɨlalɨ hameŋ lɨhavɨbali uami. \s Aniaba hulaŋ akuaba akuaba huaci huaci vivi saŋ Asɨ dɨ abitɨhavɨci Asɨ nulɨsaŋ igubali uami. \r (Lukɨ 11.9-13) \p \v 7 Lavɨla \x - \xo 7.7 \xo*\xt Jer 29.13-14, Mk 11.24, Lu 11.9-10, Jo 14.13-14, 15.7, 15.16, 16.23-24, Je 1.5, 1 Jo 3.22\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Namɨlaŋ Asɨ nalusaŋ akuaba akuaba igu igu saŋ nudɨ abitɨhɨhalaŋ uami. Lɨlaŋ nalusaŋ igubali uami. Namɨlaŋ akuaba akuaba saŋ suhɨlɨhalaŋ uami. Lavɨla igɨbalaŋ uami. Namɨlaŋ hɨbɨ lapa ifɨhalaŋ uami. Lɨlaŋ Asɨ nalusaŋ hɨbɨ lavɨlɨbali uami. \v 8 Hulaŋ \x - \xo 7.8 \xo*\xt Snd 8.17, Jer 29.12-13, Lu 11.10, Je 1.5, 1 Jo 3.22-23, 5.14-15\xt*\x* mu akuaba akuaba saŋ Asɨ dɨ abitɨhɨlalɨ agaŋ akuaba akuaba vilalɨ uami. Hulaŋ mu akuaba akuaba saŋ suhɨlɨlalɨ agaŋ igɨlalɨ uami. Hulaŋ mu hɨbɨ lapa ifɨlalɨ agasaŋ Asɨ nusaŋ hɨbɨ lavɨlɨlalɨ uami. \v 9 Iagagalinɨlu \x - \xo 7.9 \xo*\xt Lu 11.11\xt*\x* namɨlaŋ ninadinalu maci nana saŋ abavɨci nulɨsaŋ lɨba kum agɨladɨ ma iguvalaŋ uami. \v 10 Ninadinalu hehɨlaŋ nana saŋ abavɨci nulɨsaŋ lahu sɨbɨlɨ agɨladɨ ma iguvalaŋ uami. \v 11 Iagagalinɨlu \x - \xo 7.11 \xo*\xt Lu 11.13, Je 1.17\xt*\x* namɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ akape vilalaŋ uami. Agadɨ ala naludɨ ninanadinalu agɨlasaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ igulalaŋ uami. Naludɨ Iaganalu Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ nalusaŋ akuaba akuaba igu igu saŋ abɨlaŋ uami. Nɨbu hɨjɨŋalavɨla nalusaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ igubali uami. \v 12 Hulaŋ \x - \xo 7.12 \xo*\xt Mt 22.39-40, Lu 6.31, Lom 13.8-10, Ga 5.14, 1 Ti 1.5\xt*\x* iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ naludɨ vameba lɨhavɨdaci hɨjɨŋalɨlalaŋ agasaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Igahɨlahɨla hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ avi hameŋ laci ala lɨdalaŋ hɨjɨŋalavɨbali uami. Akuaba akuaba hameŋ lɨlɨ saŋ ala vaka Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ abavɨhadami uami. Mosesɨ avi nusaŋ ala ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lɨbami uami. \s Namɨlaŋ hɨbɨ sudɨme cɨki heŋ ivouhalaŋ uami. \r (Lukɨ 13.24) \p \v 13 Lavɨla \x - \xo 7.13 \xo*\xt Lu 13.24, Jo 10.7-9\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Avɨŋ hɨvɨ uu hɨsɨŋ hɨbɨ pɨlɨ agaŋ nɨbu hekɨlɨ uami. Hɨbɨ ivu ivu agaŋ nɨbu hekɨlɨ sadaŋ hulaŋ iamɨgali akape hɨbɨ pɨlɨ heŋ uavɨlalɨ uami. Agadɨ ala namɨlaŋ hɨbɨ ivu ivu sudɨme cɨki heŋ ivouhalaŋ uami. \v 14 Asɨ \x - \xo 7.14 \xo*\xt HJL 14.22\xt*\x* hula huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni hɨsɨŋ agadɨ hɨbɨ nɨbu sudɨme cɨki sɨbaŋ uami. Hɨbɨ pɨlɨ heŋ ubalu aba vɨhɨlɨfulɨfu uavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ iamɨgali pabiŋ pabiŋ hɨbɨ sudɨme cɨki agadɨ iga iga hɨbɨ heŋ uavɨlalɨ uami. \s Analɨ ciaŋ hɨsɨŋ agɨlasaŋ sɨhɨvia migɨlɨhalaŋ uami. \r (Lukɨ 6.43-44 mu Lukɨ 13.25-27) \p \v 15 Lavɨla \x - \xo 7.15 \xo*\xt Ese 22.27, Mt 24.4-5, 24.24, Mk 13.22, Lu 6.26, HJL 20.29, 2 Pi 2.1, 1 Jo 4.1\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Hulaŋ hɨhɨle naludɨ sɨbɨlɨ lamalama saŋ ciaŋ huaci huaci aba aba naludɨ hɨji huaci huaci agɨladɨ mɨŋaihuihu lɨhavɨbali agɨlasaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨhalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ analɨ nameŋ abavɨlalɨ uami. Alaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ aba abavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ sudɨ iŋam me uami. Sudɨ iŋam agɨlaŋ sabaŋ sipsipɨ sɨgɨtɨ agɨladɨ ahualavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ sabaŋ sipsipɨ agɨladɨ mikɨ pɨŋ uu nulɨdɨ iavavɨlalɨ uami. \v 16 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 7.16 \xo*\xt Mt 7.20, 12.33, Lu 6.43-44, Ga 5.19-22, Je 3.12\xt*\x* akuaba akuaba sibɨla vihavɨbali agɨladɨ sɨhɨvia iga iga abɨbalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ analɨ ciaŋ nameŋ abavɨlalɨ aba abɨbalaŋ uami. Alaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ aba abavɨlalɨ aba abɨbalaŋ uami. Hulaŋ lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ vibalu aba lɨmɨn henaŋ henaŋ daŋ agɨladɨ pɨŋ ma uavɨlalɨ uami. Kɨlɨ fikɨ agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ vibalu aba lɨbulɨbu cɨhɨvɨ daŋ cɨhɨvɨ daŋ agɨladɨ pɨŋ ma uavɨlalɨ uami. \v 17 Kɨlɨ \x - \xo 7.17 \xo*\xt Jer 11.19\xt*\x* huaci agaŋ amɨŋ huaci huaci agɨladɨ lamɨlalɨ uami. Kɨlɨ sɨbɨlɨ agaŋ amɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ lamɨlalɨ uami. \v 18 Kɨlɨ \x - \xo 7.18 \xo*\xt Lu 6.43\xt*\x* huaci agaŋ amɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ ma lamɨlalɨ uami. Kɨlɨ sɨbɨlɨ agaŋ amɨŋ huaci huaci agɨladɨ ma lamɨlalɨ uami. \v 19 Kɨlɨ \x - \xo 7.19 \xo*\xt Mt 3.10, Lu 3.9, Jo 15.2, 15.6\xt*\x* agaŋ amɨŋ huaci huaci ma lamɨlalɨ agadɨ iha iha vivi havalɨdaci avɨŋ hɨvɨ mɨgulalɨ uami. \v 20 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 7.20 \xo*\xt Mt 12.33\xt*\x* akuaba akuaba sibɨla vihavɨbali agɨladɨ namɨlaŋ sɨhɨvia igɨhalaŋ uami. Lavɨla hɨji lamavɨla abɨbalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ analɨ ciaŋ nameŋ abavɨlalɨ aba abɨbalaŋ uami. Alaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ aba abavɨlalɨ aba abɨbalaŋ uami. \v 21 Hulaŋ \x - \xo 7.21 \xo*\xt Hos 8.2, Mt 21.31, Lu 6.46, HJL 19.13, Lom 2.13, Je 1.22, 1.25\xt*\x* iamɨgali iadɨ havɨ havɨ nameŋ abavɨlalɨ uami. Aludɨ Hekɨlɨ aba abavɨlalɨ uami. Agadɨ ala Asɨ nulɨdɨ ma likɨlɨbali uami. Lɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ ma sɨbaŋ hɨniavɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali iadɨ Iavaŋ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ hɨji lubiahɨlavɨci uami. Ha nɨbu nulɨdɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali uami. \v 22 Asɨ \x - \xo 7.22 \xo*\xt 1 Ko 13.2\xt*\x* hulaŋ iamɨgali ciaŋ hɨvɨ lamɨbali agadɨ mɨhiŋ hekɨlɨ heŋ hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ veve iadɨ nameŋ abavɨbali uami. Aludɨ Hekɨlɨ aba abavɨbali uami. Alaŋ nadɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ hɨnihɨni nadɨ ibi hɨvɨ sibɨla vilalu aba abavɨbali uami. Sibɨla vivi nadɨ ibi hɨvɨ sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ lahulalu aba abavɨbali uami. Lɨdɨŋ nadɨ ibi hɨvɨ vɨdɨvɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ abalamɨlalu aba abavɨbali uami. \v 23 Lɨhavɨci \x - \xo 7.23 \xo*\xt Sng 6.8, Mt 10.33, 13.41-42, 25.12, 25.41, Lu 13.25-27, 2 Ti 2.19\xt*\x* hadɨhu heŋ viaŋ haiabɨla iahaiaha nulɨdɨ nameŋ abɨben uami. Viaŋ naludɨ ma igɨlan aba abɨben uami. Namɨlaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lulalula hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali aba abɨben uami. Namɨlaŋ uhalaŋ aba abɨben uami. \s Hulaŋ ahica agɨlaŋ ulaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ mavavɨvi uami. \r (Lukɨ 6.47-49) \p \v 24-25 Lavɨla \x - \xo 7.24-25 \xo*\xt Lu 6.47-48\xt*\x* Jisasɨ cɨhu hɨve lama abami. Hulaŋ mu hɨji huaci daŋ agaŋ ulaŋ mavɨben aba lɨvi uami. La haca mɨse mavamava mɨgua lɨba hekɨlɨ iga valavɨla lɨba agadɨ sabɨ heŋ ulaŋ mavɨci hɨnivi uami. Hɨnidaci avɨli mɨgɨdaci huŋe sagaŋ vevi uami. Lavɨla avɨli hekɨlɨ lagua vevɨla mɨŋanikɨlɨci ala ma mɨgaifɨvi uami. Hulaŋ hameŋ agaŋ ulaŋ huaci vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ mavɨvi uami. Nɨbu hulaŋ iadɨ pɨŋ veve ciaŋ igahɨlahɨla lubiahɨlɨlalɨ agaŋ me uami. \v 26-27 Hulaŋ mu hɨji huaci apalɨ agaŋ nɨbu hacɨŋ savu hɨvɨ ulaŋ mavɨci hɨnivi uami. Hɨnidaci avɨli hekɨlɨ mɨgɨdaci huŋe sagaŋ hekɨlɨ vevi uami. Lavɨla avɨli hekɨlɨ lagua vevɨla nudɨ ulaŋ agadɨ mɨŋanikɨlɨci sɨkasɨkan mɨgaifa sɨbɨlɨ lɨvi uami. Hulaŋ hameŋ agaŋ ulaŋ huaci ma mavɨvi uami. Nɨbu hulaŋ iadɨ ciaŋ igahɨlahɨla ma lubiahɨlɨlalɨ agaŋ me uami. \v 28-29 Jisasɨ \x - \xo 7.28-29 \xo*\xt Mk 1.22, Lu 4.32, Jo 7.46\xt*\x* agaŋ hulaŋ ibi daŋ me hɨnihɨni ciaŋ sulami. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ ciaŋ sulavɨhadami hameŋ ma sulami. Sula fɨhalɨci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ igahɨlavɨla i uavɨmi. Hulaŋ nagaŋ ibi daŋ me hɨnihɨni ciaŋ sulɨlalɨ uavɨmi. \c 8 \s Jisasɨ abɨci hulaŋ mu dɨ lɨpɨlɨm lɨpɨlɨm agaŋ sɨvɨlami. \r (Makɨ 1.40-44 mu Lukɨ 5.12-14) \p \v 1 Jisasɨ agaŋ halu vala mɨgudaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ nɨbu hula uavɨmi. \v 2 Uavɨdaci \x - \xo 8.2 \xo*\xt Mt 9.18, Mk 1.40-44, Lu 5.12-14, HJL 10.25\xt*\x* hulaŋ mu lɨpɨlɨm lɨpɨlɨm daŋ agaŋ Jisasɨ dɨ pɨŋ vemi. Vevɨla Jisasɨ dɨ igavɨla mavɨn ciaŋ ciaŋ aba aba saŋ mɨgalɨfɨlɨbavɨla nudɨ abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Nama iasaŋ huaci mavɨn hɨniavɨla lɨpɨlɨm lɨpɨlɨm iadɨ hadipɨlɨ hɨvɨ hɨnilalɨ nagadɨ abɨnaŋ sɨvɨlɨci huaci lavɨla hɨnivin uami. \v 3 Lɨci Jisasɨ hulaŋ agadɨ hadipɨlɨ agadɨ mɨŋaigavɨla abami. Viaŋ nasaŋ mavɨn hɨniavɨla nadɨ hadipɨlɨ agadɨ ci huaci lamin uami. Hameŋ abɨci nudɨ lɨpɨlɨm lɨpɨlɨm agaŋ lɨhalɨha sɨbaŋ sɨvɨlami. \v 4 Sɨvɨlɨci \x - \xo 8.4 \xo*\xt Wkp 14.1-32, Mt 9.30, Mk 5.43, 7.36, Lu 5.14, 17.14\xt*\x* Jisasɨ nudɨ abami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ abɨmɨnaŋ uami. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ pɨŋ uha uami. Uavɨla nadɨ hadipɨlɨ agadɨ abalamɨnaŋ igam uami. Igɨci huaci lɨci Asɨ saŋ sagalɨ igunaŋ hɨlam uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ lubiahɨlavɨla sagalɨ igunaŋ hɨlam uami. Sagalɨ igunaŋ hɨlɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nadɨ iga iga abavɨbali uami. Nudɨ hadipɨlɨ ci huaci li aba abavɨbali uami. \s Jisasɨ agaŋ sagaŋ hali hɨsɨŋ agadɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agadɨ huaci lamami. \r (Lukɨ 7.1-10) \p \v 5 Jisasɨ \x - \xo 8.5 \xo*\xt Jo 4.47\xt*\x* agaŋ uavɨla Kapelɨneam haiabɨla iahumi. Iahua hɨnidaci Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ sagaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ vevɨla nusaŋ mavɨn ciaŋ ciaŋ iguavɨla abami. \v 6 Iadɨ Hekɨlɨ uami. Iadɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agaŋ hɨmuhɨmu hekɨlɨ hɨmavɨla iadɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnidi uami. Nudɨ henaŋ agɨlaŋ haba hɨmavɨci avɨha avɨha hekɨlɨ iga iga hɨnidi uami. \v 7 Lɨci Jisasɨ nudɨ abami. Viaŋ uavɨla nudɨ huaci lamɨben uami. \v 8-9 Lɨci sagaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ Jisasɨ dɨ abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Viaŋ hulaŋ huaci hɨma uami. Hameŋ sadaŋ nama iadɨ ulaŋ hɨvɨ umɨnaŋ uami. Viaŋ hulaŋ ibi daŋ agadɨ lɨhu hɨvɨ hɨnilan uami. Sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ iadɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨlalɨ uami. Hɨniavɨdaci viaŋ nulɨdɨ heŋ uhalaŋ aba abɨdalɨŋ uavɨlalɨ uami. Neŋ vehalaŋ aba abɨdalɨŋ vehavɨlalɨ uami. Sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ sibɨla nagadɨ vihalaŋ aba abɨdalɨŋ vihavɨlalɨ uami. Ciaŋ pam abɨnaŋ iadɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agaŋ huaci lɨm uami. \v 10 Lɨci \x - \xo 8.10 \xo*\xt Mt 15.28\xt*\x* Jisasɨ igahɨlavɨla i uami. Lavɨla limu cimɨla hulaŋ iamɨgali nudɨ sɨvɨ uavɨmi agɨladɨ abami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Sagaŋ hali hɨsɨŋ nagaŋ iasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ sɨbaŋ lami uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ pabiŋ avi hɨji vɨdɨvɨdɨŋ hameŋ ma lamavɨci igɨlan uami. \v 11 Viaŋ \x - \xo 8.11 \xo*\xt Sng 107.3, Lu 13.29\xt*\x* naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali akape uaiaŋ iahaiaha kɨlikɨli hɨsɨŋ uami. Uaiaŋ mɨgumɨgu kɨlikɨli hɨsɨŋ uami. Nulɨdɨ fɨli tɨbɨ valavala vehavɨdaci Asɨ nulɨdɨ likɨlɨbali uami. Likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni Ebɨlam Aisakɨ Jekopɨ ani ani agɨlaŋ hula sɨmɨŋ navɨbali uami. \v 12 Asɨ \x - \xo 8.12 \xo*\xt Mt 13.42, 21.43, 22.13, 25.30, Lu 13.28, 2 Pi 2.17, Ju 1.13\xt*\x* agaŋ hɨdɨlɨ maha Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni saŋ abami uami. Agadɨ ala nulɨdɨ lahubali uami. Lahuci haiabɨla uvɨ hɨfɨlɨ hekɨlɨ daŋ heŋ hɨniavɨbali uami. Hɨnihɨni ilɨha ilɨha mɨka hɨkɨŋ lagulagu hɨniavɨbali uami. \v 13 Lavɨla Jisasɨ sagaŋ hali hɨsɨŋ agadɨ cɨhu abami. Uha uami. Udanaŋ akuaba akuaba agɨlasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨnaŋ agaŋ hameŋ ala lɨbali uami. Lɨci hadɨhu heŋ ala nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agaŋ huaci lɨmi. \s Jisasɨ agaŋ Pita abiamɨnu hɨmuhɨmu hɨmavɨla hɨnimi agadɨ huaci lamami. \r (Makɨ 1.29-31 mu Lukɨ 4.38-39) \p \v 14 Lɨci \x - \xo 8.14 \xo*\xt Mk 1.29-34, Lu 4.38-41, 1 Ko 9.5\xt*\x* Jisasɨ agaŋ Pita dɨ ulaŋ heŋ ivoumi. Ivoua igɨci Pita abiamɨnu agaŋ hɨmuhɨmu daŋ hɨniavɨla ani hɨnimi. Nudɨ hadipɨlɨ agaŋ avɨŋ me lɨhumi. \v 15 Lɨdaci Jisasɨ nudɨ human agadɨ mɨŋaigɨci hadi vubɨŋ agaŋ valami. Valɨci iahavɨla Jisasɨ saŋ sɨmɨŋ igunami. \s Jisasɨ hulaŋ iamɨgali akape hɨmuhɨmu mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ daŋ agɨladɨ huaci lamami. \r (Makɨ 1.32-34 mu Lukɨ 4.40-41) \p \v 16 Uaiaŋ \x - \xo 8.16 \xo*\xt Mk 1.32, Lu 4.40-41\xt*\x* sijaŋ sijaŋ hɨlɨdaci hulaŋ iamɨgali akape sudɨ sɨbɨlɨ daŋ agɨladɨ vivi Jisasɨ dɨ pɨŋ vavehavɨmi. Vavehavɨdaci sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ aba aba lahudaci sudɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ valavala uavɨmi. Lɨhavɨdaci cɨhu hulaŋ iamɨgali akape hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ avi sɨkasɨkan huaci lamami. \v 17 Akuaba \x - \xo 8.17 \xo*\xt Ais 53.4, 1 Pi 2.24\xt*\x* akuaba hadɨhu iahavɨmi agɨlasaŋ ala vaka Asɨ agaŋ nudɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Aisaia saŋ hɨji igudaci nameŋ abami. Nɨbu nukeŋ lɨdaci hɨmuhɨmu mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨlaŋ aludɨ valavɨdaci huaci laci hɨnidalu uami. Lɨci Aisaia abami hameŋ laci ala lɨmi. \s Namɨlaŋ ve viaŋ hula hɨdɨhalaŋ uami. \r (Lukɨ 9.57-60) \p \v 18 Hulaŋ iamɨgali akape Jisasɨ dɨ haŋala huda hɨniavɨmi. Hɨniavɨdaci Jisasɨ nulɨdɨ igavɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Idu hekɨlɨ limu caba adeŋ ivoumɨli uami. \v 19 Hameŋ \x - \xo 8.19 \xo*\xt Lu 9.57-58\xt*\x* abɨci hulaŋ mu Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agaŋ vevɨla Jisasɨ dɨ abami. Iavaŋ uami. Abeba abeba hɨdɨbanaŋ heŋ viaŋ avi nama hula hɨdɨben uami. \v 20 Lɨci \x - \xo 8.20 \xo*\xt 2 Ko 8.9\xt*\x* Jisasɨ nudɨ abami. Sudɨ iŋam agɨlaŋ fɨli haca daŋ uami. Havaŋ agɨlaŋ avi ulaŋ daŋ uami. Agadɨ ala Hulaŋ dɨ Ninaŋ nɨbu ani hɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ agaŋ apalɨ uami. \v 21 Lɨci \x - \xo 8.21 \xo*\xt 1 Kin 19.20, Lu 9.59-60\xt*\x* nudɨ hulemɨlɨ mu agaŋ abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Nama iadɨ huaci valɨnaŋ uavɨla iadɨ iavaŋ dɨ valɨ agadɨ haca mava hudavɨla heŋ nama hula uvin uami. \v 22 Lɨci Jisasɨ agaŋ nudɨ abami. Hulaŋ iasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamavɨlalɨ agɨlaŋ valɨ me hɨniavɨlalɨ uami. Vana nɨbɨlaŋ nukeŋ hulaŋ valɨ agɨladɨ mavavɨbali uami. Nama ve viaŋ hula hɨdɨha uami. \s Jisasɨ agaŋ huŋe sagaŋ agadɨdaŋ avɨli aibubuŋ ifami agadɨdaŋ abɨci valavɨmi. \r (Makɨ 4.36-41 mu Lukɨ 8.22-25) \p \v 23 Lavɨla Jisasɨ hunɨga hɨvɨ mɨgua mɨgahɨnimi. Lɨci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ avi nɨbu hula mɨguavɨmi. \v 24 La \x - \xo 8.24 \xo*\xt Sng 4.8\xt*\x* uavɨdaci Jisasɨ hunɨga tulɨ heŋ ani hɨsɨvami. Ani hɨsɨvɨdaci huŋe sagaŋ hekɨlɨ agaŋ vemi. Veve avɨli agadɨ lɨdaci aibubuŋ ifu ifu hunɨga tulɨ hɨvɨ mɨgumi. Lɨdaci hunɨga agaŋ luvia mɨguben aba lɨmi. \v 25 Lɨci Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ ua nudɨ mɨŋaiualavɨla abavɨmi. Aludɨ Hekɨlɨ uavɨmi. Aludɨ ahɨliahuha uavɨmi. Alaŋ amɨŋ ci avɨli nahɨmɨbalu uavɨmi. \v 26 Lɨhavɨci \x - \xo 8.26 \xo*\xt Sng 65.7, 89.9, 107.29, Mt 14.31, 16.8\xt*\x* Jisasɨ iaha nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ lɨdɨmɨlaŋ uami. Namɨlaŋ hulaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ me hɨnihɨni lɨdɨlaŋ uami. Lavɨla iaha huŋe sagaŋ agadɨdaŋ avɨli aibubuŋ ifami agadɨdaŋ abɨci valavɨmi. Valavɨci avɨli agaŋ cɨhu havɨ me hɨnimi. \v 27 Lɨci cɨhu abavɨmi. I uavɨmi. Hulaŋ nana akɨ me hulaŋ uavɨmi. La nɨbu avɨli agadɨdaŋ huŋe sagaŋ agadɨdaŋ abɨci valavi uavɨmi. Valavɨci avɨli agaŋ havɨ me sɨbaŋ hɨnidi uavɨmi. \fig Jisasɨ huŋe sagaŋ agadɨdaŋ avɨli aibubuŋ ifami agadɨdaŋ abɨci valavɨmi.|src="WA03847b.jpg" size="col" ref="8.26"\fig* \s Jisasɨ agaŋ sudɨ sɨbɨlɨ hulaŋ ahica agɨladɨ hɨvɨ hɨniavɨhadami agɨladɨ abɨci vala uavɨmi. \r (Makɨ 5.1-17 mu Lukɨ 8.26-37) \p \v 28 Jisasɨ \x - \xo 8.28 \xo*\xt Mk 5.1-2, Lu 8.26-27\xt*\x* agaŋ nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula hunɨga hɨvɨ Galili idu hekɨlɨ limu caba heŋ ivouavɨmi. Ivouavɨci hunɨga agaŋ Gadala haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ fɨli tɨbɨ heŋ ua itɨlamami. Lɨci hulaŋ ahica sudɨ sɨbɨlɨ daŋ agɨlaŋ ve nudɨ igavɨmi. Nɨbɨlaŋ sudɨ savu haca hɨvɨ ivo ivo ani hɨniavɨhadami. Heŋ hɨnihɨni ivaveve hulaŋ iamɨgali hɨhɨle agɨladɨ havɨ havɨ ifu ifu sɨbɨlɨ lamavɨhadami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nulɨsaŋ lɨdalɨda hɨbɨ nɨbɨlaŋ hɨniavɨhadami heŋ ma hɨdavɨhadami. \v 29 Hulaŋ \x - \xo 8.29 \xo*\xt Mk 1.23-24, Lu 4.34, 4.41\xt*\x* ahica agɨlaŋ Jisasɨ dɨ igavɨla heŋ vɨdɨvɨdɨŋ livaliva abavɨmi. Nama Asɨ dɨ Ninaŋ uavɨmi. Nama aludɨ akɨ lɨben aba lɨdanaŋ uavɨmi. Alaŋ sɨbɨlɨ lɨbalu agaŋ mɨhiŋ vakala hɨnidi uavɨmi. Nama akɨ saŋ alusaŋ avɨha avɨha iguben aba venaŋ uavɨmi. \p \v 30 Hameŋ aba aba hɨniavɨdaci sabaŋ akape agɨlaŋ ataŋ tagɨlaŋ hɨvɨ hɨnihɨni sɨmɨŋ nana hɨdavɨmi. \v 31 Nana hɨdavɨdaci sudɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ Jisasɨ saŋ mavɨn ciaŋ ciaŋ igu igu abavɨmi. Aludɨ lahuavɨla abɨnaŋ alaŋ huaci sabaŋ adagɨladɨ hɨvɨ ivoua hɨnivɨlu uavɨmi. \v 32 Lɨhavɨci Jisasɨ nulɨdɨ abami. Alialaŋ uami. Uhalaŋ uami. Lɨci sudɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ hulaŋ ahica agɨladɨ valavala sabaŋ agɨladɨ hɨvɨ ivouavɨmi. Ivouavɨdaci sabaŋ sɨkasɨkan agɨlaŋ haba haŋɨlavɨmi. Haŋɨla haŋɨla uavɨla uvɨ sɨbɨlɨ idu caba hɨniadami heŋ havala havala mɨgumɨgu avɨli nahɨmavɨmi. \v 33 Nahɨmavɨci hulaŋ sabaŋ migɨlavɨhadami agɨlaŋ igavɨla haba haŋɨlavɨmi. Haŋɨla haŋɨla haiabɨla hekɨlɨ heŋ uavɨla akuaba akuaba sabaŋ agɨladɨ hɨvɨ iahavɨdaci igavɨmi agɨlasaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sulavɨmi. La hulaŋ ahica sudɨ sɨbɨlɨ daŋ agɨladɨ hɨvɨ iahavɨdaci igavɨmi agɨlasaŋ avi sulavɨmi. \v 34 Lɨhavɨci hulaŋ iamɨgali haiabɨla hekɨlɨ heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ pɨŋ vehavɨmi. Vevɨla nudɨ igavɨla lahubalu aba mavɨn ciaŋ ciaŋ nameŋ abavɨmi. Nama aludɨ fɨli tɨbɨ nagadɨ valavɨla mu abɨla hɨvɨ uha uavɨmi. \c 9 \s Jisasɨ abɨci hulaŋ mu dɨ hɨcɨ human haba hɨmavɨmi agɨlaŋ huaci lɨhavɨmi. \r (Makɨ 2.1-12 mu Lukɨ 5.17-26) \p \v 1 Jisasɨ agaŋ hunɨga hɨvɨ mɨguavɨla idu hekɨlɨ limu caba cɨhu vemi. Vevɨla nudɨ nukeŋ haiabɨla heŋ iahami.\f * \fr 9.1 \fr*\ft Hadɨhu Kapelɨneam nɨbu Jisasɨ dɨ haiabɨla hɨniadami. Matiu 4.12-13 agadɨ igɨhalaŋ.\ft*\f* \v 2 Iaha \x - \xo 9.2 \xo*\xt Mt 8.10, Mk 2.3-5, Lu 5.18-20\xt*\x* hɨnidaci hulaŋ mu dɨ hɨcɨ human haba hɨmavɨci vadɨm hɨvɨ pam hɨsɨvadami agadɨ hava vavehavɨmi. Vavehavɨci Jisasɨ nulɨdɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ igami. Igavɨla hulaŋ hɨcɨ human haba hɨmavɨmi agadɨ abami. Ci igɨnaŋ uami. Nama vɨdɨvɨdɨŋ hɨniha uami. Nadɨ hugɨ agɨladɨ ci hivin uami. \v 3 Lɨci Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ igahɨlavɨla nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ abavɨmi. Hulaŋ nagaŋ Asɨ dɨ uvɨsɨjiŋ viavɨla hulaŋ mu nɨbu hula hugɨ apalɨ hɨnilalɨ agadɨ hugɨ hivɨben aba li uavɨmi. \v 4 Lɨhavɨci \x - \xo 9.4 \xo*\xt Sng 94.11, Mt 12.25, Lu 6.8, 9.47, Jo 2.24-25\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ hɨji agɨladɨ igavɨla abami. Namɨlaŋ akɨ saŋ hɨji sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ lamalama hɨnidalaŋ uami. \v 5-6 Viaŋ \x - \xo 9.5-6 \xo*\xt Mk 2.5, 2.9-10, Lu 5.20, 7.48, Jo 5.8, 17.2\xt*\x* hulaŋ hɨcɨ human haba hɨmavɨmi agadɨ akɨ lɨlɨŋ namɨlaŋ igavɨla nameŋ abɨbalaŋ uami. Hulaŋ dɨ Ninaŋ nɨbu fɨli neŋ hugɨ hivahiva hɨsɨŋ hulaŋ ibi daŋ hɨnilalɨ aba abɨbalaŋ uami. Akɨ me ciaŋ agadɨ huaci abɨben uami. Viaŋ nadɨ hugɨ ci hivin aba abɨben ua nama iahavɨla uha aba abɨben uami. Lavɨla hulaŋ hɨcɨ human haba hɨmavɨmi agadɨ abami. Nama iaha nadɨ vadɨm agadɨ via havavɨla nadɨ ulaŋ hɨvɨ uha uami. \v 7 Lɨci hulaŋ agaŋ iaha nudɨ nukeŋ ulaŋ heŋ umi. \v 8 Udaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nudɨ iga iga lɨdalɨda abavɨmi. Asɨ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ ibi hekɨlɨ igudaci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ huaci lamavadi uavɨmi. Lɨdɨŋ Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahavɨmi. \s Matiu agaŋ Jisasɨ ani ani uavɨmi. \r (Makɨ 2.13-17 mu Lukɨ 5.27-32) \p \v 9 Lɨhavɨci Jisasɨ agaŋ iaha uavɨla Matiu dɨ igami. Igɨci nɨbu huban saŋ anɨm hɨlɨcɨ vivi hɨsɨŋ ulaŋ heŋ mɨgahɨnimi. Lɨci Jisasɨ nudɨ abami. Nama venaŋ ahica umɨli uami. Lɨci Matiu iaha Jisasɨ hula uavɨmi. \v 10 Uavɨla \x - \xo 9.10-11 \xo*\xt Lu 15.1-2\xt*\x* Matiu dɨ ulaŋ heŋ ivouavɨla sɨmɨŋ hekɨlɨ nana saŋ mɨgahɨniavɨmi. Lɨhavɨdaci lusɨŋ sɨbɨlɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ hula nulɨdɨ hulaŋ limu hɨhɨle huban saŋ anɨm hɨlɨcɨ vihavɨhadami agɨlaŋ hula vehavɨmi. Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ avi vehavɨmi. Ve hafalavɨla sɨmɨŋ hekɨlɨ navɨmi. \v 11 Navɨdaci \x - \xo 9.11 \xo*\xt Mt 11.19, Mk 2.16, Lu 5.30, 19.7\xt*\x* Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abavɨmi. Akɨ saŋ naludɨ iaganalu agaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ hula sɨmɨŋ navadi uavɨmi. Akɨ saŋ nulɨdɨ hulaŋ hɨhɨle huban saŋ anɨm hɨlɨcɨ vivi hɨsɨŋ agɨlaŋ hula sɨmɨŋ navadi uavɨmi. \v 12 Lɨhavɨci \x - \xo 9.12 \xo*\xt Mk 2.17, Lu 5.31\xt*\x* Jisasɨ agaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla nameŋ abami. Hulaŋ hɨmuhɨmu apalɨ agɨlaŋ fim hahahaha hɨsɨŋ agɨladɨ pɨŋ ma uavɨlalɨ uami. Hulaŋ hɨmuhɨmu daŋ agɨlaŋ pam fim hahahaha hɨsɨŋ agɨladɨ pɨŋ uavɨlalɨ uami. \v 13 Asɨ \x - \xo 9.13 \xo*\xt Hos 6.6, Mt 12.7, Mk 2.17, Lu 5.32, 1 Ti 1.15\xt*\x* agaŋ nameŋ abami uami. Viaŋ namɨlaŋ sagalɨ havɨ havɨ igulalaŋ agɨlasaŋ mavɨn ma hɨnilan aba abami uami. Viaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hɨnihɨni nulɨdɨ huaci lamalama agasaŋ pam mavɨn hɨnilan aba abami uami. Lavɨla Jisasɨ cɨhu abami. Namɨlaŋ Asɨ hameŋ abami agasaŋ hɨji lamɨhalaŋ uami. Viaŋ hulaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨlalɨ agɨladɨ abɨdalɨŋ iadɨ hulemɨlɨ hɨnihɨni saŋ ma vemin uami. Viaŋ hulaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ abɨdalɨŋ iadɨ hulemɨlɨ hɨnihɨni saŋ vemin uami. \s Jisasɨ agaŋ sɨmɨŋ valavala hɨnihɨni Asɨ dɨ aba aba agasaŋ abami. \r (Makɨ 2.18-22 mu Lukɨ 5.33-39) \p \v 14 Lɨci \x - \xo 9.14 \xo*\xt Lu 18.12\xt*\x* hadɨhu heŋ ala Jon dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ vevɨla Jisasɨ dɨ abavɨmi. Alaŋ Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula Asɨ dɨ abɨbalu aba sɨmɨŋ valɨlalu uavɨmi. Agadɨ ala nadɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hameŋ ma lɨhavɨlalɨ uavɨmi. \v 15 Lɨhavɨci \x - \xo 9.15 \xo*\xt Jo 3.29\xt*\x* Jisasɨ hɨve lama nulɨdɨ abami. Hulaŋ mu iamɨgali sabiben aba lɨvi uami. La nɨbu hɨnidaci namɨlaŋ nudɨ isaima agɨladɨ sɨmɨŋ valavala ilɨha ilɨha hɨnihɨni saŋ abɨlaŋ nɨbɨlaŋ hameŋ ma lɨhavɨvi uami. Mufɨli me hɨvɨ hulaŋ agadɨ via uavɨci nudɨ isaima agɨlaŋ nusaŋ mavɨn lamalama sɨmɨŋ heŋ valavɨvi uami. \v 16 Hameŋ abavɨla cɨhu hɨve lama abami. Hadi hɨlahɨla hutesɨ hasɨ agaŋ fɨlu daŋ hɨnidaci uami. Havɨlɨ tɨbɨ hɨhi agadɨ via fɨlu agadɨ hɨvɨ ma lama hɨcɨvi uami. Hameŋ lavɨla hadi hɨlahɨla hutesɨ agadɨ husɨci uami. Havɨlɨ tɨbɨ hɨhi fɨlu agadɨ hɨvɨ lama hɨcɨvi agaŋ nigula nigula uavɨla lɨdɨmɨŋɨci hadi hɨlahɨla hutesɨ hasɨ agaŋ pilɨvi uami. Hɨhi agaŋ hasɨ agadɨ lɨci pilɨvi uami. Pilɨci fɨlu agaŋ cɨhu hekɨlɨ lɨvi uami. \v 17 Hameŋ abavɨla cɨhu tɨbɨ hɨve lama abami. Lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ hɨhi agadɨ uami. Sabaŋ meme sɨgɨtɨ hɨcavɨci sɨbɨ hɨlɨcɨ me hɨnihɨni hasɨ lɨhavɨlalɨ agɨladɨ hɨvɨ ma hapilavɨvi uami. Nulɨdɨ hɨvɨ hapilavɨci hɨnia huhɨlavɨci sabaŋ meme sɨgɨtɨ hasɨ agɨlaŋ vɨkuavɨci fɨli hɨvɨ mɨjia mɨgavɨvi uami. Lɨhavɨci sɨbɨ hɨlɨcɨ me agɨlaŋ avi sɨbɨlɨ lɨhavɨvi uami. Hameŋ sadaŋ lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ hɨhi agadɨ uami. Sabaŋ meme sɨgɨtɨ hɨhi agɨladɨ hɨcavɨci sɨbɨ hɨlɨcɨ me hɨniavɨlalɨ agɨladɨ hɨvɨ pam hapilavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci ahica hameŋ huaci laci hɨniavɨlalɨ uami. \s Jisasɨ agaŋ nadi mu hɨmami agadɨ abɨci cɨhu hɨhi iahaiaha saŋ uavɨla hɨbɨ cina iamɨgali mu agadɨ huaci lamami. \r (Makɨ 5.22-43 mu Lukɨ 8.41-56) \p \v 18 Jisasɨ \x - \xo 9.18 \xo*\xt Mk 5.22, Lu 8.41-42\xt*\x* agaŋ Jon dɨ hulemɨlɨ agɨlasaŋ ciaŋ sulɨdaci manɨgali mu agaŋ vevɨla mavɨn ciaŋ ciaŋ aba aba saŋ nudɨ hɨcɨ pɨŋ mɨgalɨfɨlɨbavɨla abami. Iadɨ nadi malɨciŋ sɨbaŋ hɨmi uami. Nama ve uavɨla nadɨ human agadɨ nudɨ sabɨ hɨvɨ lamɨnaŋ cɨhu hɨhi iaham uami. \v 19 Lɨci Jisasɨ iaha nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula manɨgali agadɨ sɨvɨ uavɨmi. \p \v 20-21 Uavɨdaci \x - \xo 9.20-21 \xo*\xt Mt 14.36, Mk 5.25, Lu 8.43\xt*\x* iamɨgali mu husɨŋ hɨbɨ hutesɨ hɨniadami agaŋ avi nɨbɨlaŋ hula uavɨmi. Nɨbu husɨŋ hɨbɨ hutesɨ hɨnidaci hualɨ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ umi. Iamɨgali agaŋ hɨji nameŋ lamami. Viaŋ nudɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ agadɨ fɨdɨm heŋ mɨŋaigavɨla huaci lɨben uami. Lavɨla Jisasɨ dɨ hulɨpɨŋ hulɨpɨŋ heŋ uavɨla nudɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ agadɨ fɨdɨm heŋ mɨŋaigami. \v 22 Mɨŋaigɨci husɨŋ hɨbɨ hutesɨ hɨniadami agaŋ heŋ valami. Valɨci Jisasɨ limu cimɨlavɨla iamɨgali agadɨ igavɨla abami. Ci igɨnaŋ uami. Nama vɨdɨvɨdɨŋ hɨniha uami. Nama iasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨnaŋ sadaŋ Asɨ agaŋ nadɨ ci huaci lami uami. \fig Jisasɨ dɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ agadɨ fɨdɨm heŋ mɨŋaigami.|alt="Women with issue of blood" src="LB00310B.TIF" size="col" copy="Bass" ref="9.20-21"\fig* \p \v 23 Lavɨla Jisasɨ manɨgali agadɨ ulaŋ uavɨla igɨci hulaŋ hɨhɨle sai mahɨlavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ilɨha ilɨha ihuihu hekɨlɨ lamavɨmi. \v 24 Lɨhavɨdaci \x - \xo 9.24 \xo*\xt Jo 11.11\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ uhalaŋ uami. Nadi agaŋ ma hɨmi uami. Nɨbu havɨ ani hɨsɨvadi uami. Lɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nudɨ ciaŋ agasaŋ niuŋ lɨniavɨmi. \v 25 Lɨhavɨci Jisasɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lahuci haiabɨla ivavehavɨmi. Ivavehavɨdaci Jisasɨ nadi agadɨ valɨ mikɨ pɨŋ umi. Uavɨla nadi agadɨ human mɨŋalɨva mɨŋaiahɨci lagulamami. \v 26 Lɨci ciaŋ hɨjɨ agaŋ fɨli tɨbɨ heŋ sɨkasɨkan umi vemi. \s Jisasɨ hulaŋ ahica lamɨgaŋ sɨbɨlɨ agɨladɨdaŋ hulaŋ sɨbɨsaŋ mumia hɨniadami agadɨdaŋ huaci lamami. \p \v 27 Lɨci \x - \xo 9.27 \xo*\xt Mt 15.22, 20.29-34\xt*\x* Jisasɨ haiabɨla agadɨ valavɨla umi. Udaci hulaŋ ahica lamɨgaŋ sɨbɨlɨ agɨlaŋ sɨvɨ uu ula ula abavɨmi. Nama Devitɨ dɨ iamɨlɨnu uavɨmi. Alusaŋ mavɨn hɨniavɨla aludɨ huaci lamɨha uavɨmi. \v 28 Lɨhavɨdaci Jisasɨ ua nudɨ nukeŋ ulaŋ hɨvɨ ivoumi. Ivoudaci hulaŋ ahica lamɨgaŋ sɨbɨlɨ agɨlaŋ nudɨ sɨvɨ ivouavɨmi. Ivouavɨci Jisasɨ nulɨdɨ abitɨhami. Viaŋ naludɨ huaci lamalama saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlaŋ ua hɨma uami. Lɨci nudɨ abavɨmi. Aludɨ Hekɨlɨ uavɨmi. Alaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalu uavɨmi. \v 29 Lɨhavɨci \x - \xo 9.29 \xo*\xt Mt 8.13\xt*\x* nulɨdɨ lamɨgaŋ sabɨ hɨvɨ human lamavɨla abami. Namɨlaŋ iasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlaŋ sadaŋ akuaba akuaba saŋ abɨlaŋ agɨlaŋ hameŋ laci ala naludɨ hɨvɨ iahavɨbali uami. \v 30 Lɨci \x - \xo 9.30 \xo*\xt Mt 8.4\xt*\x* nulɨdɨ lamɨgaŋ agɨlaŋ huaci lɨhavɨci igasulavɨmi. Igasulavɨdaci nulɨdɨ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ abami. Akuaba akuaba naludɨ hɨvɨ iahavi agɨladɨ lɨlaŋ hulaŋ mu avi igahɨlavɨmɨdɨ uami. \v 31 Agadɨ ala nɨbɨlaŋ fɨli tɨbɨ heŋ hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ sulavɨmi. Jisasɨ nulɨdɨ huaci lamami agasaŋ sulavɨmi. \p \v 32 Hulaŋ \x - \xo 9.32 \xo*\xt Mt 12.22\xt*\x* ahica agɨlaŋ Jisasɨ dɨ vala uavɨdaci hulaŋ mu sudɨ sɨbɨlɨ daŋ sɨbɨsaŋ mumia hɨniadami agadɨ via Jisasɨ dɨ pɨŋ vavehavɨmi. \v 33 Vavehavɨci \x - \xo 9.33 \xo*\xt Mk 2.12\xt*\x* Jisasɨ sudɨ sɨbɨlɨ agadɨ lahumi. Lahuci hulaŋ sɨbɨsaŋ mumia hɨniadami agaŋ cɨhu ciaŋ abami. Ciaŋ abɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ iga iga i uavɨmi. Vaka akuaba akuaba sibɨla hameŋ agɨlaŋ Isɨlaelɨ fɨli tɨbɨ neŋ ma iahavɨhadami uavɨmi. \v 34 Lɨhavɨci \x - \xo 9.34 \xo*\xt Mt 10.25, 12.24, Mk 3.22, Lu 11.15\xt*\x* Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ abavɨmi. Nɨbu sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ manɨgali agadɨ vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ sudɨ sɨbɨlɨ lahulalɨ uavɨmi. \s Jisasɨ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ mavɨn lamami. \p \v 35 Jisasɨ \x - \xo 9.35 \xo*\xt Mt 4.23, Mk 1.39, Lu 4.44\xt*\x* agaŋ haiabɨla hekɨlɨ hekɨlɨ haiabɨla sudɨme sudɨme heŋ hɨdadami. Hɨdahɨda Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ hɨvɨ ivo ivo hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lamalubiadami. Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ suladami. Sulasula hɨdahɨda hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ huaci lamadami. Akuaba akuaba hɨmuhɨmu mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sɨbɨlɨ lamavɨhadami agɨladɨ avi lɨdaci huaci lɨhavɨhadami. \v 36 Lɨdɨŋ \x - \xo 9.36 \xo*\xt Nam 27.17, 1 Kin 22.17, 2 Sto 18.16, Ese 34.5, Sek 10.2, Mt 14.14, Mk 6.34\xt*\x* hulaŋ iamɨgali agɨladɨ igɨdaci sabaŋ sipsipɨ iagaŋ apalɨ agɨlaŋ me hɨniavɨhadami. Hɨnihɨni ninanadi mavacɨŋ me uava iahuiahu hɨniavɨhadami. Lɨhavɨdaci Jisasɨ nulɨsaŋ mavɨn hekɨlɨ lamami. \v 37 Lavɨla \x - \xo 9.37 \xo*\xt Jo 4.35\xt*\x* \x - \xo 9.37-38 \xo*\xt Lu 10.2\xt*\x* nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ hɨve lama abami. Hualabɨla hɨsɨŋ sɨmɨŋ akape ci mɨdɨ lɨhuavi uami. Agadɨ ala hualabɨla agadɨ sibɨla vivi sɨmɨŋ mɨgudɨbalɨba hɨsɨŋ hulaŋ akape hɨma uami. \v 38 Namɨlaŋ hualɨ iaganu agadɨ abitɨhɨhalaŋ uami. Abitɨhɨlaŋ nɨbu nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ abɨci uavɨla nudɨ sɨmɨŋ agɨladɨ mɨgudɨbavɨbali uami. \c 10 \s Jisasɨ hulaŋ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ lɨbɨmɨŋami. \r (Makɨ 3.13-19 mu Lukɨ 6.12-16) \p \v 1 Jisasɨ \x - \xo 10.1 \xo*\xt Mt 9.35, Mk 3.13-15, 6.7, Lu 9.1\xt*\x* nudɨ hulemɨlɨ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ abɨci nudɨ pɨŋ vehavɨmi. Vehavɨci sudɨ sɨbɨlɨ lahuavɨbali aba nulɨsaŋ ibi igu igu umi. Akuaba akuaba hɨmuhɨmu mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sɨbɨlɨ lamavɨhadami agɨladɨ avi lɨhavɨdaci huaci lɨhavɨbali aba ibi igu igu umi. \v 2 Hulaŋ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ ibi nameŋ. Mu Saimon. Jisasɨ agaŋ Saimon dɨ ibi mu lamavɨla abami. Pita uami. Mu Saimon imanu Edɨlu. Mu Sebedi ninanu Jemɨsɨ. Mu Jemɨsɨ imanu Jon. \v 3 Mu Filipɨ. Mu Balɨtolomiu. Mu Tomasɨ. Mu Matiu. Matiu nɨbu huban saŋ anɨm hɨlɨcɨ vihadami. Mu Alɨfiusɨ dɨ ninanu Jemɨsɨ. Mu Tadiusɨ. \v 4 Mu Saimon. Saimon nɨbu Selotɨ hɨdɨlɨ. Mu Judasɨ. Nudɨ ibi mu Isɨkaliotɨ. Hulaŋ nɨbu ala Jisasɨ dɨ ilasami. \s Jisasɨ hulaŋ lɨbɨmɨŋami agɨlasaŋ ibi igumi. \r (Makɨ 6.7-13 mu Lukɨ 9.1-5) \p \v 5 Jisasɨ \x - \xo 10.5 \xo*\xt HJL 13.46\xt*\x* agaŋ hulaŋ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ sibɨla vivi saŋ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ milɨbalɨba abami. Hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ pɨŋ umɨlaŋ uami. Samalia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ haiabɨla mu mu ivoumɨlaŋ uami. \v 6 Isɨlaelɨ \x - \xo 10.6 \xo*\xt Jer 50.6, Mt 15.24\xt*\x* hɨdɨlɨ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ sabaŋ sipsipɨ abeba abeba uu haba sɨvɨla sɨvɨla hɨnihɨni me hɨniavɨlalɨ uami. Namɨlaŋ nulɨdɨ pɨŋ uhalaŋ uami. \v 7 Uavɨla \x - \xo 10.7 \xo*\xt Mt 3.2, 4.17, Lu 10.9-11\xt*\x* \x - \xo 10.7-15 \xo*\xt Lu 10.4-12\xt*\x* nulɨdɨ nameŋ abɨhalaŋ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ amɨŋ ci likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali aba abɨhalaŋ uami. \v 8 Lavɨla hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ huaci lamɨhalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali hɨmavɨla valɨ hɨniavɨci abɨlaŋ cɨhu hɨhi iahavɨm uami. Hulaŋ lɨpɨlɨm lɨpɨlɨm daŋ agɨladɨ huaci lamɨhalaŋ uami. Hulaŋ sudɨ sɨbɨlɨ daŋ agɨladɨ iga iga sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ lahuhalaŋ uami. Namɨlaŋ nulɨdɨ ahɨliahuiahu saŋ Asɨ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hameŋ agɨladɨ nalusaŋ igulalɨ uami. Namɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hameŋ agɨladɨ anɨm hɨlɨcɨ hɨvɨ ma lavɨlalaŋ uami. Asɨ agaŋ nudɨ nukeŋ hɨji hɨvɨ nalusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ havɨ igulalɨ uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ ahɨliahudalaŋ huaci lɨhavɨdaci akuaba akuaba hɨbɨŋ vivi saŋ abɨmɨlaŋ uami. \v 9-10 Hulaŋ \x - \xo 10.9-10 \xo*\xt Nam 18.31, Lu 10.4, 10.7, 1 Ko 9.14, 1 Ti 5.18\xt*\x* sibɨla vivi vubɨŋ fɨhalavɨlalɨ agɨlasaŋ sɨmɨŋ igunavɨlalɨ uami. Hameŋ ala nalusaŋ avi sɨmɨŋ igunavɨbali uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ sɨmɨŋ lavalava saŋ anɨm hɨlɨcɨ lɨba golɨ lɨba silɨva lɨba kapa hɨvɨ vihavalɨ agɨladɨ naludɨ anɨm hɨlɨcɨ vaŋ hɨvɨ hudavɨla via umɨlaŋ uami. Vaŋ hala agɨladɨ via umɨlaŋ uami. Hadi hɨlahɨla mu via umɨlaŋ uami. Hɨcɨ sɨgɨtɨ agɨladɨ via umɨlaŋ uami. Kɨlɨ lɨmɨ mɨŋalɨva hɨdahɨda hɨsɨŋ agɨladɨ avi via umɨlaŋ uami. \v 11 Namɨlaŋ uavɨla akuaba me haiabɨla hɨvɨ iahavɨla uami. Haiabɨla heŋ hɨsɨŋ hulaŋ mu naludɨ huaci migɨlɨbali agasaŋ abitɨhatɨha suhɨla suhɨla hɨdɨhalaŋ uami. Suhɨla suhɨla hɨda igavɨla nɨbu hula laci hɨnihalaŋ uami. La haiabɨla mu hɨvɨ ubalu aba nudɨ heŋ vala uhalaŋ uami. \v 12 Uavɨla \x - \xo 10.12 \xo*\xt Lu 10.5-6\xt*\x* ulaŋ mu hɨvɨ ivouavɨla uami. Hulaŋ iamɨgali ulaŋ heŋ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ nameŋ abɨhalaŋ uami. Asɨ agaŋ naludɨ huaci lamɨbali aba abɨhalaŋ uami. \v 13 Lɨlaŋ hulaŋ iamɨgali ulaŋ heŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ naludɨ igavɨla hɨjɨŋalavɨci uami. Naludɨ ciaŋ huaci agaŋ nulɨdɨ huaci lamɨci nulɨdɨ humɨgaŋ agɨlaŋ simɨ hɨniavɨbali uami. Agadɨ ala naludɨ igavɨla ma hɨjɨŋalavɨci uami. Ha ciaŋ huaci agaŋ namɨlaŋ hula laci hɨnibali uami. \v 14 Ua \x - \xo 10.14 \xo*\xt HJL 18.6\xt*\x* iahulaŋ haiabɨla heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ naludɨ ciaŋ igahɨlahɨla saŋ valavɨla nalusaŋ ulaŋ ma iguavɨci uami. Ulaŋ haiabɨla agadɨ vala ubalu aba hɨcɨ ibɨlɨ ifɨlaŋ mɨgɨci uhalaŋ uami. Lɨlaŋ hulaŋ iamɨgali haiabɨla heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ igavɨla hɨji lamalama abavɨbali uami. Ha alaŋ ma abɨmɨli ve aludɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnihɨni ciaŋ sulavɨdaci igahɨlalu agasaŋ hɨcɨ ibɨlɨ ifavɨci mɨgɨci uavadi aba abavɨbali uami.\f * \fr 10.14 \fr*\ft Makɨ 6.11 agadɨ igɨhalaŋ. Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ manasɨŋ 13.51 agadɨ avi igɨhalaŋ.\ft*\f* \v 15 Viaŋ \x - \xo 10.15 \xo*\xt HM 19.24-28, Mt 11.24, Ju 1.7\xt*\x* naludɨ amɨŋ abadin uami. Asɨ hulaŋ iamɨgali ciaŋ hɨvɨ lamɨbali agadɨ mɨhiŋ hekɨlɨ agaŋ iahɨci nɨbɨlaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ igavɨbali uami. Sodom haiabɨla Gomola haiabɨla agɨladɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ hɨmavɨmi agɨlaŋ vɨhɨlɨ igavɨbali hameŋ agadɨ ma igavɨbali uami. Vɨhɨlɨ hekɨlɨ sɨbaŋ agadɨ igavɨbali uami. \s Vɨhɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ iahavɨbali uami. \r (Makɨ 13.9-13 mu Lukɨ 21.12-17) \p \v 16 Lavɨla \x - \xo 10.16 \xo*\xt Lu 10.3, Jo 10.12, HJL 20.29, Lom 16.19, 1 Ko 14.20, Ef 5.15-16\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Ci igɨlaŋ uami. Viaŋ naludɨ abɨlɨŋ sabaŋ sipsipɨ agɨlaŋ sudɨ iŋam alɨhaŋ alɨhaŋ uavɨlalɨ hameŋ ubalaŋ uami. Namɨlaŋ hɨji sɨhɨvia igahɨlahɨla lahu hɨdavɨlalɨ hameŋ hɨdɨhalaŋ uami. Havaŋ ibɨlabi hɨdavɨlalɨ hameŋ hɨdahɨda akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ vivi saŋ ma igahɨlɨbalaŋ uami. \v 17-18 Namɨlaŋ \x - \xo 10.17-18 \xo*\xt Mt 24.9, HJL 25.23, 27.23-24\xt*\x* \x - \xo 10.17-20 \xo*\xt Mk 13.9-11, Lu 12.11-12, 21.12-15\xt*\x* sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨhalaŋ uami. Namɨlaŋ iadɨ ciaŋ lubiahɨlɨlalaŋ sadaŋ naludɨ ciaŋ hɨvɨ lamalama saŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨladɨ pɨŋ vivi uavɨbali uami. Lɨhavɨdaci nulɨdɨ aŋam ulaŋ mu mu agɨladɨ hɨvɨ ivo ivo hɨnidalaŋ nɨbɨlaŋ naludɨ vɨgɨlavɨbali uami. Lɨdɨŋ naludɨ mɨŋamagɨlamagɨla huban agɨladɨ pɨŋ vivi uavɨbali uami. Manɨgali fɨli tɨbɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ migɨlavɨbali agɨladɨ pɨŋ vivi uavɨbali uami. Hameŋ lɨhavɨdaci namɨlaŋ nulɨsadaŋ hɨdɨlɨ mu mu agɨlasadaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sulɨhalaŋ uami. \v 19 Nɨbɨlaŋ naludɨ ciaŋ hɨvɨ lamalama saŋ vivi uavɨdaci namɨlaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamɨmɨlaŋ uami. Alaŋ iabi akɨ ubalu aba hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamɨmɨlaŋ uami. Naludɨ abavɨbali hadɨhu Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ nalusaŋ hɨji igudaci ciaŋ abɨbalaŋ uami. \v 20 Namɨlaŋ \x - \xo 10.20 \xo*\xt Jo 14.26, 1 Ko 2.4-5\xt*\x* nukeŋ ma abɨbalaŋ uami. Naludɨ Iaganalu Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ nalusaŋ hɨji igudaci abɨbalaŋ uami. \v 21 Hulaŋ \x - \xo 10.21 \xo*\xt Mai 7.5-6, Mt 10.35, Lu 21.16\xt*\x* mu nudɨ isaimahalinu agɨladɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ huban agɨladɨ pɨŋ via ubali uami. Iagagalinɨlu agɨlaŋ ninanadinɨlu agɨladɨ hameŋ ala lɨhavɨbali uami. Ninanadinɨlu agɨlaŋ iamiagagalinɨlu agɨladɨ nagɨli lamalama hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ abavɨdaci nulɨdɨ ifɨhɨmavɨbali uami. \v 22 Namɨlaŋ \x - \xo 10.22 \xo*\xt Mt 24.9, 24.13, Mk 13.13, Lu 21.17, Jo 15.18-21\xt*\x* iadɨ ibi hɨvɨ sibɨla vibalaŋ sadaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ nalusaŋ igɨvɨ hɨniavɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni vɨhɨlɨ mu mu agɨladɨ havahava hɨniavɨla hɨmavɨci uami. Ha Asɨ agaŋ nulɨdɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. \v 23 Hulaŋ \x - \xo 10.23 \xo*\xt Mt 16.28\xt*\x* iamɨgali haiabɨla mu hɨsɨŋ agɨlaŋ naludɨ sɨbɨlɨ lamavɨci uami. Haŋɨla haiabɨla mu hɨvɨ uhalaŋ uami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ haiabɨla sɨkasɨkan agɨladɨ hɨvɨ sibɨla ma vi fɨhalɨmaŋ lɨdalaŋ Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ vebali uami. \v 24 Sɨhɨ \x - \xo 10.24 \xo*\xt Lu 6.40, Jo 13.16, 15.20\xt*\x* ciaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agaŋ nudɨ manasɨŋ sihɨ hɨsɨŋ agadɨ ma lɨvalɨlalɨ uami. Sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agaŋ avi nudɨ manɨgali agadɨ ma lɨvalɨlalɨ uami. \v 25 Sɨhɨ \x - \xo 10.25 \xo*\xt Mt 9.34, Mk 3.22, Lu 11.15\xt*\x* ciaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agaŋ nudɨ manasɨŋ sihɨ hɨsɨŋ me hɨnici uami. Ha ci uami. Sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agaŋ nudɨ manɨgali me hɨnici uami. Han avi ci uami. Ulaŋ iaganu agadɨ Belɨsebulɨ aba abavalɨ uami. Nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ avi ibi sɨbɨlɨ sɨbaŋ agɨladɨ lamavɨbali uami.\f * \fr 10.25 \fr*\fq Belɨsebulɨ \fq*\ft dɨ ibi mu Satan. Matiu 12.22-28 agadɨ igɨhalaŋ.\ft*\f* \s Asɨ saŋ pam lɨdɨhalaŋ uami. \r (Lukɨ 12.2-7) \p \v 26 Lavɨla \x - \xo 10.26 \xo*\xt Mk 4.22, Lu 8.17\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Asɨ agaŋ mufɨli akuaba akuaba sɨvɨla sɨvɨla hɨniavɨlalɨ agɨladɨ lɨdaci cɨhu haiabɨla iahavɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ akuaba akuaba ciaŋ nɨfɨlɨ hɨsɨŋ agɨladɨ igahɨlavɨbali uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ hɨhɨle naludɨ sɨbɨlɨ lamɨbalu aba lɨhavɨlalɨ agɨlasaŋ lɨdɨmɨlaŋ uami. \v 27 Viaŋ ciaŋ hɨfɨlɨ hɨvɨ naludɨ abin agadɨ uami. Namɨlaŋ uaiadi hɨvɨ sulɨhalaŋ uami. Akuaba ciaŋ nɨfɨlɨ cɨki igahɨlɨlalaŋ agɨladɨ uami. Haiabɨla lagulamalama ula ula abɨhalaŋ uami. \v 28 Hulaŋ \x - \xo 10.28 \xo*\xt Ais 8.12-13, Lu 12.4, Je 4.12, 1 Pi 3.14\xt*\x* naludɨ ifɨhɨmavɨlalɨ agɨlasaŋ lɨdɨmɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ naludɨ amɨŋ agɨladɨ ma ifɨhɨmavɨbali uami. Asɨ saŋ pam lɨdɨhalaŋ uami. Nɨbu naludɨ huaci ifɨhɨmuhɨmu naludɨ amɨŋ agɨladɨ vivi avɨŋ hɨvɨ havalɨdaci mɨguavɨbali uami. \v 29 Namɨlaŋ igɨlalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ havaŋ cɨki cɨki ahica agɨladɨ anɨm hɨlɨcɨ pabiŋ cɨki hɨvɨ lavavɨlalɨ uami. Havaŋ agɨlaŋ sudɨme cɨki cɨki sɨbaŋ uami. Agadɨ ala naludɨ Iaganalu Asɨ agaŋ havaŋ agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨlalɨ uami. Migɨla migɨla hɨnidaci havaŋ mu akuaba lɨci hɨmɨlalɨ agadɨ nɨbu igɨlalɨ uami. \v 30 Asɨ \x - \xo 10.30 \xo*\xt Lu 21.18, HJL 27.34\xt*\x* naludɨ iga fɨhalɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ naludɨ hali mɨnɨ agɨladɨ ci lugɨla fɨhalɨlalɨ uami. \v 31 Naludɨ \x - \xo 10.31 \xo*\xt Mt 6.26, 12.12\xt*\x* amɨŋ agɨlaŋ Asɨ dɨ Amɨŋ me sadaŋ namɨlaŋ havaŋ cɨki cɨki akape agɨladɨ lɨvalɨlalaŋ uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ lɨdɨmɨlaŋ uami. \s Alaŋ Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ hɨma aba abɨmɨlaŋ uami. \r (Lukɨ 12.8-9) \p \v 32 Lavɨla \x - \xo 10.32 \xo*\xt Lu 12.8, Lom 10.9-10, CHL 3.5\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Hulaŋ mu agaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ hɨvɨ uavɨla nameŋ abɨci uami. Viaŋ Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ hɨnilan aba abɨci uami. Viaŋ avi iadɨ Iavaŋ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ abɨben uami. Nɨbu iadɨ hulemɨlɨ aba abɨben uami. \v 33 Agadɨ \x - \xo 10.33 \xo*\xt Mk 8.38, Lu 9.26, 2 Ti 2.12\xt*\x* ala hulaŋ mu agaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ hɨvɨ uavɨla nameŋ abɨci uami. Viaŋ Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ hɨma aba abɨci uami. Ha viaŋ avi iadɨ Iavaŋ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ abɨben uami. Nɨbu iadɨ hulemɨlɨ hɨma aba abɨben uami. \s Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Jisasɨ hula hɨnihɨni saŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniavɨm uami. \r (Lukɨ 12.51-53 mu Lukɨ 14.26-27) \p \v 34 Lavɨla \x - \xo 10.34 \xo*\xt Lu 12.49-53\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Namɨlaŋ hɨji nameŋ lamɨmɨlaŋ uami. Jisasɨ nɨbu fɨli neŋ hɨnihɨni sagaŋ abamɨgɨlamɨgɨla saŋ vemi aba abɨmɨlaŋ uami. Viaŋ sagaŋ abamɨgɨlamɨgɨla saŋ ma vemin uami. Viaŋ sagaŋ lɨbalɨba saŋ puia hutesɨ vavemin uami. \v 35 Viaŋ \x - \xo 10.35-36 \xo*\xt Mai 7.5-6\xt*\x* hulaŋ iamɨgali nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ nagɨli lamalama saŋ vemin uami. Ninanu agaŋ iaganu dɨ nagɨli lamɨbali uami. Nadinu agaŋ iamɨnu dɨ nagɨli lamɨbali uami. Nabenu agaŋ amɨjinu dɨ nagɨli lamɨbali uami. \v 36 Hulaŋ \x - \xo 10.36 \xo*\xt Sng 41.9, 55.13\xt*\x* mu agadɨ abinu ninanadinu ajihalinu ulaŋ pabiŋ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ iaha nudɨ nagɨli lamavɨbali uami. \v 37 Hulaŋ \x - \xo 10.37 \xo*\xt Lo 33.9, Lu 14.26\xt*\x* mu iamiaganu saŋ pam mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ hɨnilalɨ agaŋ uami. Viaŋ hula hɨnihɨni saŋ mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ ma hɨnilalɨ uami. Nɨbu iadɨ hulemɨlɨ ma hɨnibali uami. Hulaŋ mu nudɨ ninanadinu saŋ mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ hɨnilalɨ agaŋ uami. Viaŋ hula hɨnihɨni saŋ mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ ma hɨnilalɨ uami. Nɨbu iadɨ hulemɨlɨ ma hɨnibali uami. \v 38 Hulaŋ \x - \xo 10.38 \xo*\xt Mt 16.24, Mk 8.34, Lu 9.23\xt*\x* mu vɨhɨlɨ havahava viaŋ hula hɨdahɨda saŋ valɨlalɨ agaŋ uami. Nɨbu iadɨ hulemɨlɨ ma hɨnibali uami. \v 39 Hulaŋ \x - \xo 10.39 \xo*\xt Mt 16.25, Mk 8.35, Lu 9.24, 17.33, Jo 12.25\xt*\x* mu nudɨ hadipɨlɨ hɨhi hɨnihɨni agasaŋ pam hɨji lamalama hɨnici uami. Nudɨ amɨŋ agaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci ma hɨnibali uami. Agadɨ ala hulaŋ mu iasaŋ pam igahɨlahɨla nudɨ hadipɨlɨ agadɨ vana sɨbɨlɨ lɨm aba abɨci uami. Nudɨ amɨŋ agaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibali uami. \s Hulaŋ mu agaŋ hulaŋ mu dɨ ahɨliahuci Asɨ agaŋ nusaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ igubali uami. \r (Makɨ 9.41) \p \v 40 Lavɨla \x - \xo 10.40 \xo*\xt Mk 9.37, Lu 9.48, 10.16, Jo 13.20\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Hulaŋ mu nalusaŋ hɨjɨŋalɨlalɨ agaŋ iasaŋ avi hɨjɨŋalɨlalɨ uami. Hulaŋ mu iasaŋ hɨjɨŋalɨlalɨ agaŋ Asɨ iadɨ abɨci vemin agasaŋ avi hɨjɨŋalɨlalɨ uami. \v 41 Hulaŋ \x - \xo 10.41 \xo*\xt 1 Kin 17.10, 2 Kin 4.8\xt*\x* mu agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ igavɨla hɨji nameŋ lamɨbali uami. Hulaŋ nagaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ aba abɨbali uami. Hameŋ hɨji igahɨlavɨla nudɨ ahɨliahuci uami. Asɨ agaŋ nusaŋ akuaba akuaba huaci huaci igubali uami. Akuaba akuaba huaci huaci nudɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlasaŋ igulalɨ hameŋ agɨladɨ igubali uami. Hulaŋ mu agaŋ hulaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨlalɨ agadɨ igavɨla hɨji nameŋ lamɨbali uami. Hulaŋ nagaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨlalɨ aba abɨbali uami. Hameŋ hɨji igahɨlavɨla nudɨ ahɨliahuci uami. Asɨ agaŋ nusaŋ akuaba akuaba huaci huaci igubali uami. Akuaba akuaba huaci huaci hulaŋ nudɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨlalɨ agasaŋ igulalɨ hameŋ agɨladɨ igubali uami. \v 42 Hulaŋ \x - \xo 10.42 \xo*\xt Mt 18.5-6, 25.40, Mk 9.41, Ib 6.10\xt*\x* mu agaŋ Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ mu ibi apalɨ agadɨ igavɨla hɨji nameŋ lamɨbali uami. Hulaŋ nagaŋ Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ aba abɨbali uami. Hameŋ hɨji igahɨlavɨla nudɨ huaci lamavɨla avɨli vumɨli iguci uami. Asɨ agaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ hulaŋ agasaŋ igubali uami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Akuaba akuaba huaci huaci Asɨ nusaŋ igubali agɨlaŋ ma sɨbɨlɨ lɨhavɨbali uami. \c 11 \s Avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha hɨsɨŋ hulaŋ Jon agaŋ nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abɨci uavɨmi. \r (Lukɨ 7.18-35) \p \v 1 Jisasɨ agaŋ nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ lamalubilubi abami. Abɨci ci lɨci iaha haiabɨla agadɨ valavɨla umi. Ua Galili fɨli tɨbɨ agadɨ haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdahɨda hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lamalubilubi Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ nulɨsaŋ suladami. \v 2-3 Lɨdaci \x - \xo 11.2-3 \xo*\xt Mal 3.1, Mt 14.3-4\xt*\x* Jon agaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnihɨni Jisasɨ Kɨlaisɨ akuaba akuaba lɨmi agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlami. Lavɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abɨci uavɨla Jisasɨ dɨ abavɨmi. Jon agaŋ nadɨ nameŋ abalɨ uavɨmi. Asɨ agaŋ hulaŋ mu vebali agasaŋ abami aba abalɨ uavɨmi. Asɨ hameŋ abami ha nasaŋ ala abami ua hulaŋ mu saŋ migɨlɨbalu agasaŋ abami aba abalɨ uavɨmi. \p \v 4 Lɨhavɨci Jisasɨ nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ uavɨla Jon dɨ sulɨhalaŋ uami. Akuaba akuaba ciaŋ igahɨlɨlaŋ agɨladɨ sulɨhalaŋ uami. Akuaba akuaba igɨlaŋ agɨlasaŋ avi sulɨhalaŋ uami. \v 5 Lamɨgaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ cɨhu igasulavɨlalɨ aba abɨhalaŋ uami. Hɨcɨ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ cɨhu huaci hɨdavɨlalɨ aba abɨhalaŋ uami. Hulaŋ lɨpɨlɨm lɨpɨlɨm daŋ agɨlaŋ huaci lɨdɨŋ lɨpɨlɨm lɨpɨlɨm apalɨ hɨniavɨlalɨ aba abɨhalaŋ uami. Hɨji uavauava daŋ agɨlaŋ cɨhu huaci lɨdɨŋ ciaŋ igahɨlavɨlalɨ aba abɨhalaŋ uami. Hulaŋ hɨmavɨlalɨ agɨlaŋ cɨhu hɨhi iahavɨlalɨ aba abɨhalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba apalɨ agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igahɨlavɨlalɨ aba abɨhalaŋ uami.\f * \fr 11.5 \fr*\ft Vaka Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Aisaia agaŋ Asɨ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ ahɨliahuci huaci hɨniavɨbali agasaŋ abami. Aisaia 35.1-7 agadɨdaŋ Aisaia 61.1-4 agadɨdaŋ igɨhalaŋ.\ft*\f* \v 6 Viaŋ \x - \xo 11.6 \xo*\xt Mt 13.57, 26.31\xt*\x* sibɨla vilan agɨladɨ iga iga hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma valavɨlalɨ agɨlaŋ hɨjɨŋalavɨbali uami. \p \v 7 Lɨci \x - \xo 11.7 \xo*\xt Mt 3.5\xt*\x* Jon dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ cɨhu uavɨmi. Uavɨdaci Jisasɨ agaŋ Jon nɨbu fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ hɨniadami agasaŋ igahɨlavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ nameŋ abami. Namɨlaŋ fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ ulalaŋ uami. Ha huŋe veve suhan agɨladɨ mɨŋasese lɨlalɨ agadɨ iga iga saŋ ma ulalaŋ uami. \v 8 Namɨlaŋ hulaŋ mu hadi hɨlahɨla huaci huaci lamɨlalɨ agadɨ iga iga saŋ ma ulalaŋ uami. Hulaŋ hadi hɨlahɨla huaci huaci lamavɨlalɨ agɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ manɨgali fɨli tɨbɨ mu mu migɨlavɨlalɨ agɨladɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ uami. \v 9 Namɨlaŋ \x - \xo 11.9 \xo*\xt Lu 1.76\xt*\x* akuaba akuaba iga iga saŋ ma ulalaŋ uami. Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Jon dɨ iga iga saŋ ulalaŋ uami. Viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Jon agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ sɨkasɨkan agɨladɨ lɨvalɨlalɨ uami. \v 10 Nusaŋ \x - \xo 11.10 \xo*\xt Mal 3.1, Mk 1.1-2, Jo 3.28\xt*\x* ala Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Asɨ agaŋ Ninanu dɨ abi aba abami uami. Ci igɨnaŋ aba abi aba abami uami. Viaŋ abɨlɨŋ hulaŋ mu iadɨ ciaŋ aba aba hɨsɨŋ agaŋ hali ubali aba abi aba abami uami. Udaci nama sɨvɨ ubanaŋ aba abi aba abami uami. Nɨbu hali uavɨla hɨdahɨda nasaŋ hɨbɨ me vɨcibali aba abi aba abami uami. \v 11 Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Asɨ igɨdaci Jon hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha hɨsɨŋ agaŋ hulaŋ iamɨgali fɨli neŋ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ lɨvalavɨla ibi hekɨlɨ daŋ hɨnilalɨ uami. Agadɨ ala Asɨ agaŋ hulemɨlɨ mu ibi apalɨ hameŋ agadɨ vici nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ Jon dɨ lɨvala ibi hekɨlɨ daŋ hɨnilalɨ uami. \v 12 Hameŋ \x - \xo 11.12-13 \xo*\xt Lu 16.16\xt*\x* sadaŋ hulaŋ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ agɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨlalɨ uami. Asɨ agaŋ aludɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnibalu aba abavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ sagaŋ me lɨbalɨba alusaŋ vɨhɨlɨ mu mu agɨladɨ iguavɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha hɨsɨŋ hulaŋ Jon agaŋ ciaŋ sulɨdaci hameŋ lɨhavɨlalɨ uami. La iabi neŋ avi hameŋ ala lɨhavadi uami.\f * \fr 11.12 \fr*\ft Gɨlikɨ ciaŋ agaŋ sɨhɨvia haiabɨla iaha ma abi. Agadɨ ala hulaŋ limu hɨhɨle hɨji nameŋ lamavɨlalɨ. Jisasɨ agaŋ nameŋ abami uavɨlalɨ. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨlalɨ aba abami uavɨlalɨ. Sagaŋ lɨbavɨla Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ lahumɨli aba abavɨlalɨ aba abami uavɨlalɨ. Hameŋ lɨmɨli Asɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni agaŋ fɨli neŋ hɨnibali aba abavɨlalɨ aba abami uavɨlalɨ.\ft*\f* \v 13 Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ uami. Hulaŋ Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ iga iga abavɨlalɨ agɨlaŋ uami. Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ abavɨhadami uami. Aba aba hɨniavɨdaci hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha hɨsɨŋ hulaŋ Jon agaŋ iahami uami. \v 14 Namɨlaŋ \x - \xo 11.14 \xo*\xt Mal 4.5, Mt 17.10-13, Mk 9.11-13\xt*\x* iadɨ ciaŋ nagadɨ igahɨlɨben aba igahɨlɨhalaŋ uami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Elaija amɨŋ ci vebali aba abami uami. Ha hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha hɨsɨŋ hulaŋ Jon vebali agasaŋ abami uami. \v 15 La abami. Hulaŋ iamɨgali hɨji daŋ lɨci ciaŋ nagadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ igahɨlavɨm uami. \v 16 Viaŋ hulaŋ iamɨgali iabi neŋ hɨnidalaŋ nalusaŋ hɨve lama abɨben uami. Namɨlaŋ ninanadi mutɨŋ vivi sabɨlɨm hɨvɨ mɨgahɨniavɨvi agɨlaŋ me uami. Lavɨla ninanadi limu hɨhɨle agɨladɨ ulavɨla abavɨvi uami. \v 17 Alaŋ sai mahɨlɨdamɨli namɨlaŋ ma sɨcilaŋ aba abavɨvi uami. Alaŋ hulaŋ valɨ agasaŋ mavɨn ciaŋ ciaŋ daŋ sɨhɨ iahɨdamɨli namɨlaŋ ma mavɨn mɨŋamɨŋa ilɨhɨlaŋ aba abavɨvi uami. \v 18 Lavɨla \x - \xo 11.18 \xo*\xt Mt 3.4\xt*\x* cɨhu ala abami. Avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha hɨsɨŋ hulaŋ Jon agaŋ vevɨla maci ma nɨlalɨ uami. Lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ avi ma nɨlalɨ uami. Lɨdaci nɨbɨlaŋ abavɨlalɨ uami. Sudɨ sɨbɨlɨ nɨbu hula hɨnidi aba abavɨlalɨ uami. \v 19 Hulaŋ \x - \xo 11.19 \xo*\xt Mt 9.10-14, Lu 7.35\xt*\x* dɨ Ninaŋ agaŋ vevɨla maci nɨlalɨ uami. Lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ nɨlalɨ uami. Lɨdaci nameŋ abavɨlalɨ uami. Nɨbu maci nana saŋ pam igahɨlɨlalɨ aba abavɨlalɨ uami. Nɨbu lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ nana saŋ pam igahɨlɨlalɨ aba abavɨlalɨ uami. Nɨbu lusɨŋ sɨbɨlɨ hɨsɨŋ agɨladɨ nagɨli huaci hɨnilalɨ aba abavɨlalɨ uami. Nulɨdɨ hulaŋ hɨhɨle huban saŋ anɨm hɨlɨcɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ avi nagɨli huaci hɨnilalɨ aba abavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ hameŋ abavɨlalɨ uami. Agadɨ ala hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ hɨji hutesɨ agadɨ lubiahɨlavɨdaci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨdɨ iga iga abavɨlalɨ uami. Asɨ dɨ hɨji nɨbu huaci sɨbaŋ aba abavɨlalɨ uami. \s Hulaŋ iamɨgali hɨhɨle agɨlaŋ ciaŋ ma igahɨlavɨmi. \r (Lukɨ 10.13-15) \p \v 20 Jisasɨ agaŋ haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdahɨda vɨdɨvɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ abalamadami. Agadɨ ala hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nulɨdɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ ma valavɨhadami. Lɨhavɨdaci haiabɨla heŋ hɨsɨŋ agɨlasaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ nameŋ abami. \v 21 Hulaŋ \x - \xo 11.21-22 \xo*\xt Ais 23.1-18, Ese 26.1–28.26, Jol 3.4-8, Amo 1.9-10, Jna 3.6, Sek 9.2-4\xt*\x* iamɨgali Kolasin haiabɨla hɨsɨŋ namɨlaŋ vɨhɨlɨ igɨbalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali Betɨsaida haiabɨla hɨsɨŋ namɨlaŋ avi vɨhɨlɨ igɨbalaŋ uami. Viaŋ namɨlaŋ hula hɨnihɨni Asɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ abalamɨdalɨŋ igɨlalaŋ uami. Agadɨ ala namɨlaŋ naludɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ ma valɨlalaŋ uami. Viaŋ Asɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ hameŋ agɨladɨ abalamalama saŋ Tailɨ haiabɨla ma uacin uami. Viaŋ ua nulɨsaŋ vɨdɨvɨdɨŋ mu mu hameŋ agɨladɨ abalamɨdalɨŋ igavalɨ padaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ vakaci valavɨvi uami. Lavɨla havɨlɨ hasɨ hasɨ agɨladɨ lɨbavɨla mɨgahɨnihɨni avɨnibɨlɨ agɨladɨ vivi mɨŋaiapalavɨvi uami. Saidon haiabɨla hɨsɨŋ nɨbɨlaŋ avi hameŋ laci ala lɨhavɨvi uami. \v 22 Viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Asɨ hulaŋ iamɨgali ciaŋ hɨvɨ lamɨbali agadɨ mɨhiŋ hekɨlɨ agaŋ iahɨci uami. Kolasin haiabɨla hɨsɨŋ Betɨsaida haiabɨla hɨsɨŋ namɨlaŋ mɨhiŋ heŋ ala vɨhɨlɨ hekɨlɨ igɨbalaŋ uami. Tailɨ haiabɨla hɨsɨŋ Saidon haiabɨla hɨsɨŋ igavɨbali hameŋ agadɨ ma igɨbalaŋ uami. Vɨhɨlɨ hekɨlɨ sɨbaŋ agadɨ igɨbalaŋ uami. \v 23 Kapelɨneam \x - \xo 11.23 \xo*\xt HM 19.24-28, Ais 14.13-15\xt*\x* haiabɨla hɨsɨŋ namɨlaŋ nameŋ abɨlalaŋ uami. Alaŋ Asɨ dɨ haiabɨla uavɨla ibi hekɨlɨ daŋ hɨnibalu aba abɨlalaŋ uami. Agadɨ ala hɨma sɨbaŋ uami. Namɨlaŋ mɨgua sudɨ fɨli haiabɨla heŋ avɨha avɨha iga iga hɨnibalaŋ uami. Viaŋ naludɨ hɨvɨ hɨnihɨni vɨdɨvɨdɨŋ mu mu agɨladɨ abalamɨlan uami. Hulaŋ mu Sodom haiabɨla uavɨla vɨdɨvɨdɨŋ hameŋ agɨladɨ abalamɨdaci igavɨhadami padaŋ uami. Ha haiabɨla heŋ hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ malɨciŋ hanɨbuŋ hɨniavɨvi uami. \v 24 Viaŋ \x - \xo 11.24 \xo*\xt Mt 10.15, Lu 10.12\xt*\x* naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Namɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ mu mu agɨladɨ igɨlalaŋ uami. Agadɨ ala lusɨŋ sɨbɨlɨ ma valɨlalaŋ uami. Asɨ hulaŋ iamɨgali ciaŋ hɨvɨ lamɨbali agadɨ mɨhiŋ hekɨlɨ agaŋ iahɨci hulaŋ iamɨgali lusɨŋ sɨbɨlɨ ma valɨlalaŋ namɨlaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ igɨbalaŋ uami. Sodom haiabɨla hɨsɨŋ hɨmavɨmi agɨlaŋ vɨhɨlɨ igavɨbali hameŋ agadɨ ma igɨbalaŋ uami. Vɨhɨlɨ hekɨlɨ sɨbaŋ agadɨ igɨbalaŋ uami. \s Jisasɨ hɨjɨŋalavɨla Iaganu dɨ huaci uami. \r (Lukɨ 10.21-22) \p \v 25 Hadɨhu \x - \xo 11.25 \xo*\xt 1 Ko 1.26-29\xt*\x* Jisasɨ agaŋ Asɨ dɨ abami. Iavaŋ uami. Nama akuaba akuaba fɨli hɨsɨŋ uaiaŋ susu hɨsɨŋ agɨladɨ migɨlɨlanaŋ uami. Iadɨ Iavaŋ nama huaci sɨbaŋ uami. Nama akuaba akuaba agɨladɨ mɨŋasɨvɨlɨdanaŋ hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ agɨlaŋ ma igavɨlalɨ uami. Sɨhɨ ciaŋ hekɨlɨ ivavalɨ agɨlaŋ avi ma igavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci hulemɨlɨ hɨji apalɨ me agɨlasaŋ pam abalamɨlanaŋ uami. \v 26 Iavaŋ viaŋ nadɨ huaci aba abadin uami. Nama nadɨ nukeŋ hɨji agadɨ lubiahɨlahɨla hameŋ lɨlanaŋ uami. \v 27 Lavɨla \x - \xo 11.27 \xo*\xt Mt 28.18, Jo 1.18, 3.35, 10.15, 17.2, Fl 2.9\xt*\x* Jisasɨ cɨhu nulɨdɨ abami. Iadɨ Iavaŋ agaŋ abɨci viaŋ pam akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨladɨ migɨlɨlan uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Ninanu dɨ ma igavɨlalɨ uami. Iaganu laci Ninanu dɨ igɨlalɨ uami. Iaganu avi hameŋ laci ala uami. Ninanu laci Iaganu dɨ igɨlalɨ uami. Ninanu agaŋ hulaŋ iamɨgali hɨhɨle agɨladɨ abalamɨdaci Iaganu dɨ heŋ igavɨlalɨ uami. \p \v 28 La \x - \xo 11.28 \xo*\xt Jer 31.25\xt*\x* cɨhu nameŋ abami. Hulaŋ iamɨgali avɨha avɨha iga iga vɨhɨlɨfɨlalaŋ namɨlaŋ iadɨ pɨŋ vehalaŋ uami. Vevɨla viaŋ hula hɨnihɨni alusɨbalaŋ uami. \v 29 Viaŋ \x - \xo 11.29 \xo*\xt Jer 6.16, Sek 9.9, Jo 13.15, Fl 2.5, 1 Jo 2.6\xt*\x* akuaba akuaba nalusaŋ vɨhɨlɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ ma lɨlan uami. Viaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hula simɨ hɨnilan uami. Lɨdɨŋ iadɨ nukeŋ ibi ma mɨŋaiahɨlan uami. Viaŋ hameŋ lɨdalɨŋ naludɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ simɨ hɨniavɨdaci huaci hɨnilalaŋ uami. Namɨlaŋ iadɨ iga iga iadɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni iadɨ ciaŋ lubiahɨlɨlalaŋ uami. Hameŋ lɨdɨŋ kɨlɨ tɨbɨ sabaŋ bulɨmakau sabɨ hɨvɨ lama lɨbɨhahavɨci akuaba akuaba magɨlavɨlalɨ hameŋ agɨladɨ havɨlalaŋ uami. \v 30 Kɨlɨ \x - \xo 11.30 \xo*\xt 1 Jo 5.3\xt*\x* tɨbɨ me naludɨ sabɨ lamɨlan agɨladɨ huaci havɨbalaŋ uami. Akuaba akuaba namɨlaŋ havahava saŋ igulan agɨlaŋ vɨhɨlɨ apalɨ uami. \c 12 \s Jisasɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ alusɨsɨ mɨhiŋ agasaŋ abami. \r (Makɨ 2.23-28 mu Lukɨ 6.1-5) \p \v 1 Mu \x - \xo 12.1 \xo*\xt Lo 23.25, Mk 2.23-28, Lu 6.1-5\xt*\x* tɨbɨ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ Jisasɨ agaŋ nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula uavɨmi. Hɨbɨ pɨlɨ mu halɨha cahu uitɨ hualabɨla alɨhaŋ hɨniadami heŋ uavɨmi. Uavɨdaci nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ humɨgaŋ ibɨlɨci halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ agɨladɨ likɨla likɨla navɨmi. \v 2 Lɨhavɨdaci \x - \xo 12.2 \xo*\xt CV 20.8-11, Mt 12.10, Lu 13.14, Jo 5.10, 7.23\xt*\x* Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ igavɨla Jisasɨ dɨ abavɨmi. Ci igɨnaŋ uavɨmi. Alaŋ alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ hameŋ ma lɨlalu uavɨmi. Nadɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ akɨ saŋ hameŋ lɨhavi uavɨmi. Ha nɨbu hɨbuŋ uavɨmi.\f * \fr 12.2 \fr*\ft Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ nameŋ abami. Sɨmɨŋ mɨdɨ lɨhuavɨci alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ mɨgudɨbɨmɨlaŋ uami. Cɨhu vivi 34.21 agadɨ igɨhalaŋ. Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlasaŋ nameŋ abavɨmi. Nɨbɨlaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lulavɨlalɨ uavɨmi.\ft*\f* \v 3-4 Lɨhavɨci \x - \xo 12.3-4 \xo*\xt Wkp 24.9, 1 Sml 21.1-6\xt*\x* Jisasɨ cɨhu nulɨdɨ abami. Mu tɨbɨ Devitɨ nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula humɨgaŋ saŋ hɨmavɨmi uami. Lavɨla Devitɨ agaŋ Asɨ dɨ havɨlɨ ulaŋ caba heŋ umi uami. Uavɨla maci agɨladɨ vimi uami. Maci Asɨ saŋ sagalɨ iguavɨmi agɨladɨ vave haiabɨla lamavɨci hɨniavɨmi agɨladɨ vimi uami. Hulaŋ havɨ havɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ maci agɨladɨ ma navɨhadami uami. Ha nɨbu hɨbuŋ uami. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ pam maci agɨladɨ navɨhadami uami. Agadɨ ala Devitɨ nɨbu nami uami. Navɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨlasaŋ avi iguci navɨmi uami. Namɨlaŋ Devitɨ akuaba akuaba lɨmi agasaŋ ciaŋ Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ lɨbavɨci hɨnilalɨ agadɨ ma akua igɨlalaŋ uami. \v 5 Asɨ \x - \xo 12.5 \xo*\xt Nam 28.9-10\xt*\x* saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ heŋ uu sibɨla vihavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ alusɨsɨ mɨhiŋ hɨsɨŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lulalula sibɨla vihavɨlalɨ uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ sibɨla hameŋ agɨladɨ alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ avi vivi saŋ abami uami. Hameŋ sadaŋ nɨbɨlaŋ hugɨ apalɨ hɨniavɨlalɨ uami. Namɨlaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ ma akua igɨlalaŋ uami. \v 6 Viaŋ \x - \xo 12.6 \xo*\xt Mt 12.41-42, Lu 11.31-32\xt*\x* naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Hulaŋ mu neŋ hɨnilalɨ agaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ lɨvala ibi hekɨlɨ daŋ hɨnilalɨ uami. \v 7 Asɨ \x - \xo 12.7 \xo*\xt Hos 6.6, Mt 9.13\xt*\x* agaŋ nameŋ abami uami. Viaŋ namɨlaŋ sagalɨ havɨ havɨ igulalaŋ agɨlasaŋ mavɨn ma hɨnilan aba abami uami. Viaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hɨnihɨni nulɨdɨ huaci lamalama agasaŋ pam mavɨn hɨnilan aba abami uami. Lavɨla Falisi hɨdɨlɨ agɨladɨ abami. Namɨlaŋ hameŋ lavɨla hulaŋ hugɨ apalɨ agɨlasaŋ vɨhɨlɨ igu igu saŋ mu ciaŋ mu ciaŋ ma abɨvalaŋ uami. \v 8 Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ nɨbu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ alusɨsɨ mɨhiŋ agadɨ manɨgali uami. \s Alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ Jisasɨ hulaŋ mu human husɨŋ husɨŋ lɨmi agadɨ huaci lamami. \r (Makɨ 3.1-6 mu Lukɨ 6.6-11) \p \v 9 La Jisasɨ agaŋ hualabɨla agadɨ valavɨla ua Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ heŋ ivoumi. \v 10 Hulaŋ \x - \xo 12.10 \xo*\xt Lu 14.3\xt*\x* mu nudɨ human limu husɨŋ husɨŋ lɨmi agaŋ heŋ ala hɨnimi. Hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbalu aba Jisasɨ dɨ abitɨhavɨmi. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agaŋ aludɨ alialaŋ aba abɨci alaŋ huaci alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ hulaŋ mu dɨ huaci lamavɨlu ua hɨma uavɨmi. \v 11 Lɨhavɨci \x - \xo 12.11 \xo*\xt CV 23.4-5, Lo 22.4, Lu 14.5\xt*\x* Jisasɨ cɨhu nulɨdɨ abami. Naludɨ hulaŋ mu agaŋ sabaŋ sipsipɨ daŋ hɨnivi uami. Hɨnidaci nudɨ sabaŋ sipsipɨ agaŋ alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ hɨdavɨla haca hɨvɨ laguvila mɨguci uami. Ha sabaŋ sipsipɨ iaganu agaŋ alusɨsɨ mɨhiŋ heŋ ala sabaŋ sipsipɨ agadɨ mɨŋamagɨlɨci iahɨvi uami. \v 12 Sabaŋ sipsipɨ agɨlaŋ ibi apalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ibi daŋ uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ huaci alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuiahu huaci lamɨbalu uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agaŋ aludɨ alialaŋ aba abɨci alaŋ sibɨla hameŋ agɨladɨ huaci vibalu uami. \v 13 Lavɨla hulaŋ human husɨŋ husɨŋ lɨmi agadɨ abami. Nadɨ human husɨŋ husɨŋ lɨmi agadɨ sɨlɨvɨ lamɨha uami. Lɨci human agadɨ sɨlɨvɨ lamami. Sɨlɨvɨ lamɨci nudɨ human agaŋ huaci lavɨla nudɨ human limu agaŋ hɨniadami hameŋ hɨnimi. \v 14 Lɨci \x - \xo 12.14 \xo*\xt Mt 26.4, 27.1, Mk 3.6, Lu 6.11, Jo 7.1, 7.19, 11.53\xt*\x* Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ aŋam ulaŋ agadɨ vala cɨhu haiabɨla ivave mɨgudɨba hɨnihɨni Jisasɨ dɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ abaigahɨlavɨmi.\f * \fr 12.14 \fr*\ft Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨhadami. Hulaŋ hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ huaci lamavɨlalɨ ha sibɨla vihavɨlalɨ uavɨhadami. Hameŋ sadaŋ nulɨdɨ humɨgaŋ sɨbɨlɨ lɨci Jisasɨ dɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ hɨbɨ suhɨlavɨmi. Lukɨ 13.14 agadɨ igɨhalaŋ. Jon 5.16-18 agadɨ avi igɨhalaŋ.\ft*\f* \s Jisasɨ nɨbu Asɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ. \p \v 15 Falisi \x - \xo 12.15 \xo*\xt Mk 3.7-10\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ ifɨhɨmɨbalu aba lɨhavɨmi agadɨ Jisasɨ ci igami. Lavɨla haiabɨla agadɨ valavɨla umi. Udaci hulaŋ iamɨgali akape nɨbu hula uavɨmi. Uavɨdaci nulɨdɨ hɨmuhɨmu sɨkasɨkan agɨladɨ huaci lamami. \v 16 Lavɨla \x - \xo 12.16 \xo*\xt Mt 8.4, Mk 3.12\xt*\x* nulɨdɨ huaci lamami agasaŋ hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ abavɨmɨdɨ aba nulɨdɨ abamɨgɨlami. \v 17 Jisasɨ agaŋ Asɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨnihɨni akuaba akuaba hameŋ lɨmi agɨlasaŋ ala vaka Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Aisaia agaŋ abami. Asɨ agaŋ nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agasaŋ nameŋ abami uami. \v 18 Nɨbu \x - \xo 12.18-21 \xo*\xt Ais 42.1-4, Mt 3.17, 17.5\xt*\x* iadɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ aba abami uami. Viaŋ nukeŋ nudɨ lɨbɨmɨŋamin aba abami uami. La nusaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihɨni hɨjɨŋalɨlan aba abami uami. Iadɨ Amɨŋ agaŋ nɨbu hula hɨnibali aba abami uami. Nɨbu hula hɨnidaci nameŋ abɨbali aba abami uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ ciaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ hihɨlɨbali aba abɨbali aba abami uami. \v 19 Nɨbu hulaŋ iamɨgali abacabɨlacabɨla vɨdɨvɨdɨŋ ula ula ma abɨbali aba abami uami. Hɨbɨ pɨlɨ caba caba ma lagulama ciaŋ abɨbali aba abami uami. \v 20 Nɨbu suhan pɨlɨ lɨfuhɨla hɨnilalɨ agadɨ sɨkasɨkan ma mɨŋalɨfɨci mɨgɨbali aba abami uami. Unɨ sɨhɨvia ma lɨhulalɨ agadɨ sɨkasɨkan ma ifɨhɨmɨbali aba abami uami. Nɨbu lɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ iga iga abavɨbali aba abami uami. Asɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agaŋ akuaba akuaba ciaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ hihɨlɨlalɨ aba abavɨbali aba abami uami. Hihɨla hihɨla via ua akuaba akuaba sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ sɨkasɨkan lɨvalɨbali aba abavɨbali aba abami uami. Lavɨla akuaba akuaba huaci sɨlɨvɨ laci agɨladɨ lɨbali aba abavɨbali aba abami uami. \v 21 Hameŋ lɨdaci hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ nusaŋ migɨla migɨla hɨniavɨbali aba abami uami. Nɨbu nulɨdɨ ahɨliahuiahu saŋ migɨla migɨla hɨniavɨbali aba abami uami. Lɨci Aisaia abami hameŋ laci ala lɨmi. \s Jisasɨ agaŋ Belɨsebulɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ lahulalɨ uavɨmi. \r (Makɨ 3.20-30 mu Lukɨ 11.14-23 mu Lukɨ 12.10) \p \v 22 Sudɨ \x - \xo 12.22 \xo*\xt Mt 9.32-33\xt*\x* sɨbɨlɨ agaŋ hulaŋ mu agadɨ hɨvɨ hɨnidaci nudɨ sɨbɨsaŋ mumia hɨniadami. Nudɨ lamɨgaŋ agaŋ avi sɨbɨlɨ lavɨla hɨnidaci ma igasuladami. Lɨci Jisasɨ dɨ pɨŋ vavehavɨmi. Vavehavɨci Jisasɨ sudɨ sɨbɨlɨ agadɨ lahuci cɨhu igasulasula ciaŋ heŋ abami. \v 23 Lɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ igavɨla i uavɨmi. Nana Devitɨ dɨ iamɨlɨnu akua uavɨmi. \v 24 Lɨhavɨci \x - \xo 12.24 \xo*\xt Mt 9.34, 10.25, Mk 3.22, Lu 11.15\xt*\x* Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ igahɨlavɨla abavɨmi. Nɨbu Belɨsebulɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ lahulalɨ uavɨmi. Belɨsebulɨ nɨbu sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ manɨgali uavɨmi.\f * \fr 12.24 \fr*\ft Belɨsebulɨ dɨ ibi mu Satan.\ft*\f* \p \v 25 Lɨhavɨci \x - \xo 12.25 \xo*\xt Mt 9.4, Jo 2.24-25, CHL 2.23\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ hɨji agɨladɨ igavɨla nameŋ abami. Hulaŋ iamɨgali fɨli tɨbɨ pam hɨsɨŋ agɨlaŋ latɨhavɨla nɨbɨlaŋ masa masa sagaŋ lɨbavɨci fɨli tɨbɨ agaŋ sɨbɨlɨ lɨvi uami. Hulaŋ iamɨgali haiabɨla pam hɨsɨŋ agɨlaŋ latɨhavɨla sagaŋ lɨbavɨla hɨtɨŋ hɨtɨŋ lɨhavɨci haiabɨla agaŋ hulaŋ iamɨgali apalɨ hɨnivi uami. Hulaŋ iamɨgali ulaŋ pam hɨsɨŋ agɨlaŋ latɨhavɨla sagaŋ lɨbavɨla hɨtɨŋ hɨtɨŋ lɨhavɨci ulaŋ agaŋ hulaŋ iamɨgali apalɨ hɨnivi uami. \v 26 Satan agaŋ nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ lahuci cɨhu latɨhavɨla nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ sagaŋ lɨbavɨdaci Satan agaŋ akuaba akuaba agɨladɨ ma migɨlɨvi uami. \v 27 Belɨsebulɨ iasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci sudɨ sɨbɨlɨ lahulan lɨci uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ naludɨ hulemɨlɨ agɨlasaŋ ani agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ lahuavɨlalɨ uami. Naludɨ nukeŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ abavɨbali uami. Namɨlaŋ analɨ nameŋ abɨlalaŋ aba abavɨbali uami. Belɨsebulɨ agaŋ Jisasɨ saŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci sudɨ sɨbɨlɨ lahulalɨ aba abɨlalaŋ aba abavɨbali uami. \v 28 Asɨ \x - \xo 12.28 \xo*\xt Dan 2.44, 7.14, Lu 1.33, 17.20-21, HJL 10.38, 1 Jo 3.8\xt*\x* dɨ Amɨŋ agaŋ iasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ lahulan lɨci uami. Ha Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavadi agadɨ ci igadalaŋ uami. \v 29 Hulaŋ \x - \xo 12.29 \xo*\xt Ais 49.24, Lu 11.21-23, 1 Jo 4.4\xt*\x* mu vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ daŋ agaŋ nudɨ ulaŋ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨvi uami. Migɨlɨdaci hulaŋ mu agaŋ hulaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ daŋ agadɨ ulaŋ hɨvɨ akuaba akuaba viben aba ma ivouvi uami. Nɨbu uleŋ muji ivouben aba lɨmɨn viavɨla hulaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ daŋ agadɨ lɨbɨhahɨvi uami. Lɨbɨhahɨci hɨnidaci uleŋ muji heŋ huaci ivoua akuaba akuaba agɨladɨ vivi uami. \v 30 Hulaŋ \x - \xo 12.30 \xo*\xt Mk 9.39-40, Lu 9.50, 11.23\xt*\x* mu viaŋ hula hɨji humɨgaŋ pam ma hɨnilalɨ agaŋ iadɨ nagɨli lamɨlalɨ uami. Hulaŋ mu iadɨ ciaŋ agadɨ hulaŋ iamɨgali iadɨ pɨŋ veve saŋ ma lamalubilubi abɨlalɨ agaŋ uami. Nɨbu hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lahulahu me lahudaci valavala uavɨlalɨ uami. \v 31 Hameŋ \x - \xo 12.31 \xo*\xt Mk 3.28-30, Lu 12.10, HJL 7.51, 1 Ti 1.13, Ib 6.4-6, 10.26, 1 Jo 5.16\xt*\x* sadaŋ viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vivi Asɨ dɨ abacuvacuva ciaŋ abavɨci Asɨ nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ hivɨbali uami. Agadɨ ala hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ Amɨŋ agadɨ abacuvacuva ciaŋ abavɨci uami. Asɨ nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ ma hivɨbali uami. \v 32 Hulaŋ \x - \xo 12.32 \xo*\xt Mt 11.19, Lu 12.10, Jo 7.12, 7.52, 1 Ti 1.13\xt*\x* iamɨgali agɨlaŋ Hulaŋ dɨ Ninaŋ agadɨ ciaŋ sɨbɨlɨ abavɨci uami. Asɨ nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ hivɨbali uami. Agadɨ ala Asɨ dɨ Amɨŋ agadɨ ciaŋ sɨbɨlɨ abavɨci uami. Asɨ nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ ma hivɨbali uami. Nulɨdɨ hugɨ agɨlaŋ iabi avi mufɨli avi hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. \s Kɨlɨ huaci agaŋ amɨŋ sɨbɨlɨ ma lamɨlalɨ uami. \r (Lukɨ 6.43-45) \p \v 33 Lavɨla \x - \xo 12.33 \xo*\xt Mt 7.16-20, Lu 6.44\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Kɨlɨ huaci agaŋ amɨŋ huaci huaci agɨladɨ lamɨlalɨ uami. Kɨlɨ sɨbɨlɨ agaŋ amɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ lamɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ kɨlɨ agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ iga iga abavɨlalɨ uami. Ha kɨlɨ huaci aba abavɨlalɨ uami. Ha kɨlɨ sɨbɨlɨ aba abavɨlalɨ uami. \v 34 Hulaŋ \x - \xo 12.34 \xo*\xt Mt 3.7, 15.18, 23.22, Lu 3.7, 6.45\xt*\x* namɨlaŋ lahu sɨhɨpɨŋ dɨ ninanadi uami. Namɨlaŋ sɨbɨlɨ sɨbaŋ sadaŋ ciaŋ huaci cɨki avi ma abɨlalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali akuaba me hɨji daŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ hɨji lamavɨlalɨ hameŋ laci ala abavɨlalɨ uami. \v 35 Hulaŋ iamɨgali hɨji huaci daŋ agɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vihavɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali hɨji sɨbɨlɨ daŋ agɨlaŋ akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ vihavɨlalɨ uami. \p \v 36-37 La abami. Viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Asɨ hulaŋ iamɨgali ciaŋ hɨvɨ lamalama saŋ mɨhiŋ lamami heŋ uami. Hulaŋ iamɨgali uavauava ciaŋ abavɨlalɨ agɨladɨ abitɨhɨbali uami. Abitɨhɨdaci akuaba akuaba uavauava ciaŋ abavɨlalɨ agɨladɨ sulavɨbali uami. Sulavɨdaci igahɨlahɨla nulɨdɨ lamalɨhɨlɨbali uami. Lɨdɨŋ hulaŋ huaci agadɨ abɨbali uami. Nama hulaŋ huaci aba abɨbali uami. Hulaŋ sɨbɨlɨ agadɨ abɨbali uami. Nama hulaŋ sɨbɨlɨ aba abɨbali uami. \s Hulaŋ iamɨgali hɨhɨle vɨdɨvɨdɨŋ iga iga saŋ Jisasɨ dɨ abavɨmi. \r (Makɨ 8.11-12 mu Lukɨ 11.29-32) \p \v 38 Asɨ \x - \xo 12.38 \xo*\xt Mt 16.1, Mk 8.11, Lu 11.16, Jo 6.30-31, 1 Ko 1.22\xt*\x* dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ hula Falisi hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ hula Jisasɨ dɨ abavɨmi. Iavaŋ uavɨmi. Alaŋ Asɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ iga iga saŋ lɨlalu uavɨmi. Akuaba sihɨ abalamɨnaŋ igavɨla abɨbalu uavɨmi. Amɨŋ ala aba abɨbalu uavɨmi. Nɨbu Asɨ dɨ sibɨla vilalɨ aba abɨbalu uavɨmi. \p \v 39 Lɨhavɨci \x - \xo 12.39 \xo*\xt Mt 16.4, Mk 8.12, Lu 11.29-32\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ abami. Hulaŋ iamɨgali iabi neŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ sɨbɨlɨ sɨbaŋ hɨniavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ Asɨ hula hɨji humɨgaŋ pam ma hɨniavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ akuaba sihɨ agaŋ iahɨdaci iga iga saŋ pam lɨhavɨlalɨ uami. Agadɨ ala akuaba sihɨ ma igavɨbali uami. Jona nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ uami. Nɨbu akuaba akuaba lɨmi agɨladɨ pam sulɨdalɨŋ igahɨlahɨla iasaŋ nameŋ abavɨbali uami. Amɨŋ ala aba abavɨbali uami. Asɨ nukeŋ nudɨ abɨci vemi aba abavɨbali uami. \v 40 Jona agaŋ hehɨlaŋ hekɨlɨ agadɨ humɨgaŋ ulaŋ muji hɨvɨ hɨnidaci hɨfɨlɨ ahica umi uami. Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ avi sudɨ fɨli haiabɨla heŋ hɨnidaci hɨfɨlɨ ahica ubali uami. \v 41 Mufɨli \x - \xo 12.41 \xo*\xt Jna 3.5\xt*\x* Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbali uami. Lɨci hadɨhu Ninive haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ haiabɨla iahaiaha hulaŋ iamɨgali iabi neŋ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu abavɨbali uami. Namɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vilalaŋ aba abavɨbali uami. Ninive haiabɨla hɨsɨŋ alaŋ Jona dɨ ciaŋ igahɨlavɨla lusɨŋ sɨbɨlɨ ci valamɨlu aba abavɨbali uami. Hulaŋ mu namɨlaŋ hula hɨnidi agaŋ nɨbu ibi daŋ sadaŋ Jona dɨ lɨvali aba abavɨbali uami. Agadɨ ala namɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ ma valɨlalaŋ aba abavɨbali uami. \v 42 Mufɨli \x - \xo 12.42 \xo*\xt 1 Kin 10.1-10, 2 Sto 9.1-12, Mt 12.6\xt*\x* Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbali uami. Hadɨhu iamɨgali mu manɨgali hɨnihɨni fɨli tɨbɨ ium kɨlikɨli agadɨ migɨladami agaŋ iahɨbali uami. Iahavɨla hulaŋ iamɨgali iabi neŋ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu nameŋ abɨbali uami. Namɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vilalaŋ aba abɨbali uami. Viaŋ ium kɨlikɨli hɨnia Jelusalem haiabɨla saŋ hɨbɨ hutesɨ vemin aba abɨbali uami. Hulaŋ hɨji hutesɨ daŋ Solomon agaŋ ciaŋ suladami agadɨ igahɨlɨben aba vemin aba abɨbali uami. Hulaŋ namɨlaŋ hula hɨnidi agadɨ hɨji hutesɨ agaŋ Solomon dɨ hɨji hutesɨ agadɨ lɨvali aba abɨbali uami. Agadɨ ala namɨlaŋ nudɨ ciaŋ igahɨlahɨla saŋ valɨlalaŋ aba abɨbali uami. \s Sudɨ sɨbɨlɨ agaŋ vala uavɨla ala cɨhu vevi uami. \r (Lukɨ 11.24-26) \p \v 43-44 Lavɨla \x - \xo 12.43-44 \xo*\xt Jop 1.7, Lu 11.24, 1 Pi 5.8\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Sudɨ sɨbɨlɨ hulaŋ mu dɨ hɨvɨ hɨnivi agaŋ nudɨ valavɨla uvi uami. Uavɨla fɨli tɨbɨ avɨli apalɨ heŋ uvɨ suhɨla suhɨla hɨdɨvi uami. Abeŋ hɨnia alusɨben aba suhɨla suhɨla hɨdɨvi uami. Suhɨla suhɨla hɨdɨci hɨma lɨci hɨji lamavɨla abɨvi uami. Viaŋ ulaŋ vaka hɨnimin heŋ cɨhu ala ua igɨben aba abɨvi uami. Lavɨla ua igɨci ulaŋ agaŋ hulaŋ apalɨ hɨnivi uami. Sɨmum lulavɨla hajɨŋ lamavɨci huaci sɨbaŋ hɨnivi uami. \v 45 Lɨci \x - \xo 12.45 \xo*\xt Ib 6.4-6, 2 Pi 2.20-22\xt*\x* nɨbu uavɨla sudɨ sɨbɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ limu hɨhɨle agɨladɨ likɨla vavevi uami. Human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ likɨla vave uleŋ muji heŋ ivouavɨla hɨniavɨvi uami. Vaka sudɨ sɨbɨlɨ pabiŋ sɨbaŋ hulaŋ agadɨ hɨvɨ hɨnivi sadaŋ nɨbu huaci tagɨlaŋ daŋ hɨnivi uami. Agadɨ ala husivɨ sudɨ sɨbɨlɨ akape agɨlaŋ hulaŋ agadɨ hɨvɨ hɨniavɨvi sadaŋ nɨbu sɨbɨlɨ sɨbaŋ hɨnivi uami. Hulaŋ iamɨgali iabi neŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ hameŋ ala hɨniavɨbali uami. \s Jisasɨ dɨ imahalinu agɨlaŋ iamɨnɨlu hula vehavɨmi. \r (Makɨ 3.31-35 mu Lukɨ 8.19-21) \p \v 46 Jisasɨ \x - \xo 12.46 \xo*\xt Mt 13.55, Mk 3.31, Jo 2.12, HJL 1.14\xt*\x* agaŋ hulaŋ iamɨgali akape agɨlasaŋ ciaŋ sulasula hɨnidaci imahalinu agɨlaŋ iamɨnɨlu hula vehavɨmi. Nɨbu hula ciaŋ aba aba saŋ ve haiabɨla lagulama hɨniavɨmi. \v 47 \fm *\fm*Lagulama hɨniavɨdaci hulaŋ mu agaŋ Jisasɨ dɨ abami. Nadɨ iamɨna hula imahalina agɨlaŋ hula vevɨla haiabɨla adan lagulama hɨniavadi uami. Nama hula ciaŋ abɨben aba ve hɨniavadi uami.\f * \fr 12.47 \fr*\ft Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ ciaŋ lidɨ ahica agɨladɨ alɨhaŋ hɨvɨ hɨniavi agasaŋ hɨji nameŋ lamavɨlalɨ. Matiu nukeŋ ma lɨbami uavɨlalɨ. Hulaŋ mu agaŋ husivɨ lɨbami uavɨlalɨ. Ciaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ hula hɨlihɨli hɨnihɨni saŋ lɨbami uavɨlalɨ. Ciaŋ mu Makɨ 3.32 hɨvɨ hɨni uavɨlalɨ. Mu Lukɨ 8.20 hɨvɨ hɨni uavɨlalɨ.\ft*\f* \v 48 Lɨci Jisasɨ agaŋ nudɨ abami. Ani agɨlaŋ iadɨ iamɨgagali hɨniavadi uami. Ani agɨlaŋ iadɨ imahali hɨniavadi uami. \v 49 Lavɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abalamavɨla abami. Iadɨ iamɨgagali nanagaŋ uami. Iadɨ imahali nanagaŋ uami. \v 50 Hulaŋ \x - \xo 12.50 \xo*\xt Jo 15.14, Lom 8.29, Ga 5.6, 6.15, Kl 3.11, Ib 2.11\xt*\x* iamɨgali iadɨ Iavaŋ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ hɨji lubiahɨlavɨlalɨ agɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ pam iadɨ iamɨgagali me hɨniavɨlalɨ uami. Iadɨ imahali me hɨniavɨlalɨ uami. Iadɨ nanadi humɨgaŋ pam me hɨniavɨlalɨ uami. \c 13 \s Jisasɨ agaŋ halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ hualabɨla hɨvɨ havala havala agasaŋ hɨve lama abami. \r (Makɨ 4.1-9 mu Lukɨ 8.4-8) \p \v 1 Lavɨla uaiaŋ heŋ ala Jisasɨ agaŋ uleŋ muji vala haiabɨla ivavevɨla ua idu hekɨlɨ caba heŋ mɨgahɨnimi. \v 2 Mɨgahɨnidaci \x - \xo 13.2 \xo*\xt Lu 5.1-3\xt*\x* hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ nudɨ pɨŋ vehavɨmi. Vehavɨdaci nɨbu hunɨga hɨvɨ mɨgua mɨgahɨnimi. Mɨgahɨnidaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ avɨli caba heŋ lagulama hɨniavɨmi. \v 3 Hɨniavɨdaci Jisasɨ agaŋ hɨve lamalama ciaŋ akape agɨladɨ sulasula abami. Ci igɨlaŋ uami. Hulaŋ mu halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ havala havala saŋ hualabɨla uvi uami. \v 4 Uavɨla havala havala udaci halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ hɨhɨle hɨbɨ pɨlɨ hɨvɨ mɨgalahɨlavɨvi uami. Mɨgalahɨlavɨdaci havaŋ agɨlaŋ veve na fɨhalavɨvi uami. \v 5 Halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ hɨhɨle fɨli lɨba daŋ heŋ mɨgalahɨlavɨvi uami. Fɨli sudɨme cɨki lɨba sabɨ hɨvɨ hɨnivi heŋ mɨgalahɨlavɨvi uami. Mɨgalahɨla iahavɨhehavɨvi uami. \v 6 Agadɨ ala halɨha cahu uitɨ hɨdɨlɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ muji ma mɨguavɨvi uami. Hameŋ sadaŋ uaiaŋ agaŋ hɨlacabɨlɨdaci sɨkasɨkan haba hɨmavɨvi uami. \v 7 Halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ hɨhɨle agɨlaŋ lɨbulɨbu henaŋ henaŋ daŋ hɨniavɨvi heŋ mɨgalahɨlavɨvi uami. Mɨgalahɨlalahɨla iahavɨdaci lɨbulɨbu henaŋ henaŋ daŋ agɨlaŋ iahaiaha hafilɨbavɨdaci sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ lɨhavɨvi uami. \v 8 Halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ hɨhɨle fɨli huaci hɨvɨ mɨgalahɨlavɨvi uami. Mɨgalahɨlavɨla iahaiaha hɨlɨcɨ akape lamavɨvi uami. Hɨhɨle 100 hameŋ lamavɨvi uami. Hɨhɨle 60 hameŋ lamavɨvi uami. Hɨhɨle 30 hameŋ lamavɨvi uami. \v 9 Hulaŋ iamɨgali hɨji daŋ lɨci ciaŋ nagadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ igahɨlavɨm uami. \s Jisasɨ agaŋ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ igahɨlavɨmɨdɨ aba hɨve lamalama ciaŋ pam sulami. \r (Makɨ 4.10-12 mu Lukɨ 8.9-10) \p \v 10 Lɨci Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ pɨŋ vevɨla abitɨhavɨmi. Nama akɨ saŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ hɨve lamalama ciaŋ pam abɨlanaŋ uavɨmi. \v 11 Lɨhavɨci Jisasɨ agaŋ nulɨdɨ abami. Viaŋ naludɨ abɨdalɨŋ Asɨ nalusaŋ hɨji igudaci ci igahɨlɨlalaŋ uami. Lɨdɨŋ Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agadɨ ciaŋ hɨdɨlɨ sɨvɨla hɨniadami agadɨ ci igahɨlɨlalaŋ uami. Agadɨ ala hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ ciaŋ hɨdɨlɨ sɨhɨvia ma abɨlan uami. Asɨ nukeŋ iasaŋ hɨji igudaci viaŋ nulɨdɨ ma abɨlan uami. Nulɨdɨ hɨve lamalama ciaŋ pam abɨlan uami. \v 12 Hulaŋ \x - \xo 13.12 \xo*\xt Mt 25.29, Mk 4.25, Lu 8.18, 19.26\xt*\x* mu akuaba akuaba daŋ hɨnidaci Asɨ nusaŋ akuaba akuaba hɨhɨle agɨladɨ cɨhu igubali uami. Lɨci nɨbu akuaba akuaba akape sɨbaŋ daŋ hɨnibali uami. Hulaŋ mu akuaba akuaba apalɨ agaŋ nɨbu hɨji hɨvɨ nameŋ abɨbali uami. Viaŋ akuaba cɨki daŋ hɨnidin aba abɨbali uami. Hɨji hɨvɨ hameŋ abɨbali ala Asɨ agaŋ nudɨ akuaba cɨki agadɨ sɨkan vibali uami. \v 13 Viaŋ \x - \xo 13.13 \xo*\xt Lo 29.4\xt*\x* nusaŋ ala nulɨdɨ hɨve lamalama ciaŋ abɨlan uami. Lɨdalɨŋ igasulavɨlalɨ agadɨ ala akuaba akuaba ma igavɨlalɨ uami. Ciaŋ igahɨlavɨlalɨ agadɨ ala nulɨdɨ hɨji ma tovelalɨ uami. \v 14-15 Asɨ \x - \xo 13.14-15 \xo*\xt Ais 6.9-10, Mk 4.12, Jo 12.40, HJL 28.26-27, Ib 5.11\xt*\x* dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Aisaia agaŋ nameŋ abami uami. Asɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ nameŋ abi aba abami uami. Namɨlaŋ ciaŋ igahɨlɨlalaŋ agadɨ ala naludɨ hɨji ma tovelalɨ aba abi aba abami uami. Namɨlaŋ igasulɨlalaŋ agadɨ ala akuaba akuaba agɨladɨ ma igɨlalaŋ aba abi aba abami uami. La cɨhu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlasaŋ nameŋ avi abi aba abami uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ iadɨ ciaŋ igahɨlahɨla saŋ ihɨlu lavavɨlalɨ aba abi aba abami uami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ hɨji sɨmɨ agɨladɨ lɨbɨsɨjiavɨlalɨ aba abi aba abami uami. Nulɨdɨ lamɨgaŋ agɨladɨ avi mɨŋasɨjiavɨlalɨ aba abi aba abami uami. Nɨbɨlaŋ hameŋ ma lavɨla aba abi aba abami uami. Ha akuaba akuaba agɨladɨ iga iga ciaŋ avi igahɨlavɨvi aba abi aba abami uami. Lavɨla hɨji huaci viavɨla lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valavɨla iadɨ pɨŋ vehavɨvi aba abi aba abami uami. Vehavɨci nulɨdɨ huaci lamavin aba abi aba abami uami. Ciaŋ Aisaia Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlasaŋ lɨbami agaŋ hameŋ laci ala lɨlalɨ uami. \p \v 16-17 La \x - \xo 13.16-17 \xo*\xt Lu 10.23-24, Jo 8.56, Ib 11.13, 1 Pi 1.10-12\xt*\x* nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ akape agɨlaŋ uami. Hulaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ uami. Akuaba akuaba namɨlaŋ igɨlalaŋ hameŋ agɨladɨ igɨbalu aba lɨhavɨhadami uami. Agadɨ ala nɨbɨlaŋ ma igavɨhadami uami. Ciaŋ namɨlaŋ igahɨlɨlalaŋ hameŋ agɨladɨ igahɨlɨbalu aba lɨhavɨhadami uami. Agadɨ ala nɨbɨlaŋ ma igahɨlavɨhadami uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ akuaba akuaba agɨladɨ iga iga ciaŋ sɨhɨvia igahɨlɨlalaŋ agasaŋ hɨjɨŋalɨhalaŋ uami. \s Halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ agasaŋ hɨve lama abami agadɨ ciaŋ hɨdɨlɨ sulami. \r (Makɨ 4.13-20 mu Lukɨ 8.11-15) \p \v 18 Lavɨla Jisasɨ cɨhu abami. Hulaŋ mu halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ havalɨvi agasaŋ hɨve lama abin agadɨ hɨdɨlɨ nɨbu nameŋ uami. \v 19 Halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ hɨhɨle hɨbɨ pɨlɨ hɨvɨ mɨgalahɨlavɨvi hana uami. Ha hulaŋ iamɨgali Asɨ nulɨdɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni hɨsɨŋ ciaŋ igahɨlavɨvi agɨlaŋ me uami. Agadɨ ala nulɨdɨ hɨji ma tovevi agɨlaŋ me uami. Lɨci laguŋ agaŋ vevɨla ciaŋ nulɨdɨ hɨji hɨvɨ hɨnivi agadɨ mɨŋaihuihu lɨvi agaŋ me uami. \v 20 Halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ hɨhɨle fɨli lɨba daŋ hɨvɨ mɨgalahɨlalahɨla iahavɨdaci nulɨdɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ fɨli hɨvɨ sɨhɨvia ma mɨguavɨla hutesɨ ma hɨniavɨvi hana uami. Ha hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ ciaŋ igahɨlahɨla hɨjɨŋalavɨvi agɨlaŋ me uami. \v 21 Agadɨ ala nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨvi agasaŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamalama vɨhɨlɨ iguavɨvi agɨlaŋ me uami. Lɨhavɨci nulɨdɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ sɨkasɨkan valavɨvi agɨlaŋ me uami. \v 22 Halɨha \x - \xo 13.22 \xo*\xt Mt 6.19-34, Lu 12.16-21, 1 Ti 6.9-10, 6.17\xt*\x* cahu uitɨ hɨlɨcɨ lɨbulɨbu henaŋ henaŋ daŋ hɨniavɨvi heŋ mɨgalahɨlavɨdaci uami. Lɨbulɨbu agɨlaŋ iahaiaha hafilɨbavɨdaci halɨha cahu uitɨ agɨlaŋ iahaiaha hɨlɨcɨ sɨhɨvia ma lamavɨvi hana uami. Ha hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ ciaŋ igahɨlavɨvi agɨlaŋ me uami. Agadɨ ala cɨhu akuaba akuaba fɨli hɨsɨŋ agɨlasaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamavɨvi agɨlaŋ me uami. Anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ daŋ hɨnihɨni saŋ igahɨlavɨvi agɨlaŋ me uami. Lɨhavɨdaci nulɨdɨ hɨji agɨladɨ mɨŋaihuihu lɨhavɨvi agɨlaŋ me uami. Nulɨdɨ hɨji agɨladɨ mɨŋaihuihu lɨhavɨdaci Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ ma lubiahɨlavɨvi agɨlaŋ me uami. \v 23 Halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ fɨli huaci hɨvɨ mɨgalahɨlavɨvi hana uami. Ha hulaŋ iamɨgali ciaŋ igahɨlavɨdaci nulɨdɨ hɨji tovedaci ciaŋ hɨdɨlɨ igavɨvi agɨlaŋ me uami. Lavɨla akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vihavɨlalɨ agɨlaŋ halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ lamavɨlalɨ agɨlaŋ me uami. Hɨhɨle 100 lamavɨlalɨ agɨlaŋ me uami. Hɨhɨle 60 lamavɨlalɨ agɨlaŋ me uami. Hɨhɨle 30 lamavɨlalɨ agɨlaŋ me uami. \s Halɨha cahu uitɨ daŋ lɨbulɨbu sɨbɨlɨ daŋ hualabɨla hɨvɨ iahavɨvi agasaŋ hɨve lama abami. \p \v 24 Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni agasaŋ Jisasɨ hɨve lama nameŋ abami. Hulaŋ mu nudɨ hualabɨla uavɨla halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ huaci agɨladɨ havalɨvi uami. \v 25 La vala ua hɨsɨvɨdaci hɨfɨlɨ hulaŋ mu nudɨ nagɨli lamɨvi agaŋ vevi uami. Vevɨla lɨbulɨbu sɨbɨlɨ agɨladɨ hɨlɨcɨ vivi halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ alɨhaŋ alɨhaŋ heŋ havalɨvi uami. Havala fɨhalavɨla vala uvi uami. \v 26 Lɨci halɨha cahu uitɨ agɨlaŋ lɨbulɨbu sɨbɨlɨ agɨlaŋ hula iaha hekɨlɨ lavɨla hɨlɨcɨ lamavɨci heŋ sɨhɨvia igavɨvi uami. \v 27 Lavɨla hualɨ sibɨla vivi hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ hualɨ iaganu agadɨ abavɨvi uami. Manɨgali aba abavɨvi uami. Nama nadɨ hualabɨla heŋ halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ laci havalahanaŋ aba abavɨvi uami. Agadɨ ala akɨ lɨci lɨbulɨbu sɨbɨlɨ agɨlaŋ halɨha cahu uitɨ agɨlaŋ hula iaha hekɨlɨ lɨhavalɨ aba abavɨvi uami. \p \v 28 Lɨhavɨci nulɨdɨ abɨvi uami. Hulaŋ mu iadɨ nagɨli lamɨlalɨ agaŋ lɨbulɨbu sɨbɨlɨ agɨladɨ hɨlɨcɨ havalalɨ aba abɨvi uami. Lɨci hualɨ sibɨla vivi hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ abavɨvi uami. Uavɨla lɨbulɨbu sɨbɨlɨ agɨladɨ hubɨlɨmɨli aba abavɨvi uami. \v 29 Lɨhavɨci nulɨdɨ abɨvi uami. Eke aba abɨvi uami. Halɨha cahu uitɨ agɨlaŋ lɨbulɨbu sɨbɨlɨ agɨladɨ lɨkɨla lɨkɨla heŋ hɨniavi aba abɨvi uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ lɨbulɨbu sɨbɨlɨ agɨladɨ hubɨlɨdalaŋ halɨha cahu uitɨ agɨlaŋ avi hubɨla hubɨla iahaiaha haba hɨmavɨmɨdɨ aba abɨvi uami. \v 30 Hameŋ \x - \xo 13.30 \xo*\xt Mt 3.12\xt*\x* sadaŋ vana ahica hameŋ iaha hekɨlɨ lɨhavɨm aba abɨvi uami. Hekɨlɨ lavɨla halɨha cahu uitɨ agɨlaŋ mɨdɨ lɨhuavɨci hualɨ sibɨla vivi hɨsɨŋ naludɨ abɨben aba abɨvi uami. Lɨbulɨbu sɨbɨlɨ agɨladɨ hubɨla hubɨla avɨŋ hɨvɨ hɨlahɨla saŋ hubɨhahɨhalaŋ aba abɨben aba abɨvi uami. Lɨdɨŋ halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ agɨladɨ vivi iadɨ sɨmɨŋ mɨgudɨbalɨba hɨsɨŋ ulaŋ agadɨ hɨvɨ lamɨhalaŋ aba abɨben aba abɨvi uami. \s Isabɨlaŋ masɨtetɨ agasaŋ hɨve lama abami. \r (Makɨ 4.30-32 mu Lukɨ 13.18-19) \p \v 31 Jisasɨ agaŋ cɨhu hɨve lama abami. Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agaŋ nɨbu isabɨlaŋ masɨtetɨ hɨlɨcɨ me uami. Hulaŋ mu isabɨlaŋ masɨtetɨ hɨlɨcɨ agɨladɨ via uavɨla nudɨ hualabɨla hɨvɨ havalɨdaci mɨgavɨvi uami. \v 32 Isabɨlaŋ mu mu agɨlaŋ hɨlɨcɨ hekɨlɨ hekɨlɨ lamavɨlalɨ uami. Nulɨdɨ hɨlɨcɨ sɨkasɨkan agɨlaŋ isabɨlaŋ masɨtetɨ agɨladɨ hɨlɨcɨ lɨvalavɨlalɨ uami. Isabɨlaŋ masɨtetɨ agɨladɨ hɨlɨcɨ nɨbɨlaŋ sudɨme cɨki cɨki sɨbaŋ uami. Agadɨ ala nulɨdɨ havalavɨdaci mɨgamɨga iahaiaha kɨlɨ cɨki cɨki me hɨniavɨvi uami. Hɨnihɨni isabɨlaŋ mu mu agɨladɨ lɨvalavɨvi uami. Lɨdɨŋ makaŋ makaŋ lamavɨdaci havaŋ agɨlaŋ veve nulɨdɨ makaŋ makaŋ heŋ ulaŋ hafiavɨvi uami. \s Maci huhɨla huhɨla hɨsɨŋ isɨ uavɨhadami agasaŋ hɨve lama abami. \r (Lukɨ 13.20-21) \p \v 33 Lavɨla Jisasɨ agaŋ cɨhu tɨbɨ hɨve lama abami. Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agaŋ nɨbu maci huhɨla huhɨla hɨsɨŋ isɨ aba abavɨlalɨ agaŋ me uami. Iamɨgali mu agaŋ maci agadɨ hunaŋ mu hɨvɨ ahica pam tɨbɨ vivi hunaŋ mɨsɨn hekɨlɨ hɨvɨ mɨŋamɨjidaci mɨguvi uami. Lavɨla maci huhɨla huhɨla hɨsɨŋ isɨ aba abavɨlalɨ agadɨ sudɨme cɨki vivi uami. Viavɨla maci hunaŋ mɨsɨn hekɨlɨ hɨvɨ mɨŋamɨjici mɨguvi heŋ isɨ aba abavɨlalɨ agadɨ mɨŋamɨjici mɨguvi uami. La eŋalɨci maci agaŋ sɨkasɨkan huhɨlɨvi uami. \s Jisasɨ agaŋ ciaŋ akape hɨve lamalama ciaŋ pam suladami. \r (Makɨ 4.33-34) \p \v 34 Jisasɨ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ ciaŋ akape suladami. Agadɨ ala ciaŋ agɨladɨ hɨdɨlɨ haiabɨla lamalama ma suladami. Nɨbu hɨve lamalama ciaŋ pam suladami. \v 35 Jisasɨ \x - \xo 13.35 \xo*\xt Sng 78.2\xt*\x* hameŋ lɨhadami agasaŋ ala vaka Asɨ agaŋ nudɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ mu agasaŋ hɨji igudaci nameŋ abami. Asɨ agaŋ nameŋ abi uami. Viaŋ hɨdɨlɨ maha fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba lamamin hadɨhu ciaŋ nagɨladɨ sɨvɨlalɨbamin aba abi uami. Lɨlɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ma igahɨlavɨhadami aba abi uami. Agadɨ ala malɨciŋ nalusaŋ hɨve lamalama ciaŋ sulɨdalɨŋ akuaba akuaba sɨvɨla hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ haiabɨla iahavɨdaci igɨbalaŋ aba abi uami. Lɨci Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ abami hameŋ laci ala lɨmi. \s Lɨbulɨbu sɨbɨlɨ agasaŋ hɨve lama abami agadɨ ciaŋ hɨdɨlɨ sulami. \p \v 36 Jisasɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ vala uleŋ muji ivoumi. Nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ avi nɨbu hula ivouavɨla nudɨ abavɨmi. Lɨbulɨbu sɨbɨlɨ hualabɨla alɨhaŋ iahavɨvi agɨladɨ ciaŋ hɨdɨlɨ alusaŋ sulɨnaŋ igahɨlɨmɨli uavɨmi. \p \v 37 Lɨhavɨci Jisasɨ nulɨdɨ abami. Hulaŋ halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ huaci havalɨvi ha Hulaŋ dɨ Ninaŋ uami. \v 38 Hualabɨla \x - \xo 13.38 \xo*\xt 1 Ko 3.9\xt*\x* ha fɨli nagasaŋ abin uami. Halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ huaci ha hulaŋ iamɨgali Asɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavi agɨlasaŋ abin uami. Lɨbulɨbu sɨbɨlɨ ha laguŋ dɨ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ abin uami. \v 39 Hulaŋ nudɨ nagɨli lama lɨbulɨbu sɨbɨlɨ agɨladɨ hɨlɨcɨ hualabɨla heŋ havalɨvi ha laguŋ agasaŋ abin uami. Halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ viavɨla sɨmɨŋ ulaŋ hɨvɨ lamalama hana uami. Ha fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba sɨkasɨkan haba sɨvɨlavɨbali agɨladɨ mɨhiŋ hekɨlɨ agasaŋ abin uami. Hualɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ ha Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlasaŋ abin uami. \v 40 Fɨli \x - \xo 13.40 \xo*\xt Mt 7.16, Jo 15.6\xt*\x* uaiaŋ susu akuaba akuaba sɨkasɨkan haba sɨvɨlavɨbali agɨladɨ mɨhiŋ hekɨlɨ heŋ uami. Hualɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ lɨbulɨbu sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ hubɨhahahaha avɨŋ hɨvɨ hɨlavɨlalɨ hameŋ lɨhavɨbali uami. \v 41 Asɨ \x - \xo 13.41 \xo*\xt Mt 24.31, 25.31-46, Mk 13.27\xt*\x* hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨdaci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨdɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ mɨŋaihuihu lɨhavɨlalɨ uami. Mufɨli Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ abɨci nulɨdɨ likɨlavɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lulavɨlalɨ agɨladɨ avi likɨlavɨbali uami. \v 42 Likɨla \x - \xo 13.42 \xo*\xt Mt 8.12\xt*\x* likɨla avɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ havalavɨbali uami. Havalavɨdaci mɨgumɨgu avɨŋ hekɨlɨ heŋ hɨnihɨni ilɨha ilɨha mɨka hɨkɨŋ laguavɨbali uami. \v 43 Mɨhiŋ \x - \xo 13.43 \xo*\xt Dan 12.3, 1 Ko 15.42, 15.53, 15.58\xt*\x* heŋ ala hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨlalɨ agɨladɨ Iaganɨlu Asɨ agaŋ nulɨdɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali uami. Hɨnihɨni uaiaŋ abɨlu me hɨniavɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali hɨji daŋ lɨci ciaŋ nagadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ igahɨlavɨm uami. \s Anɨm hɨlɨcɨ hɨbɨn hɨbɨn agasaŋ hɨve lama abami. \p \v 44 Lavɨla \x - \xo 13.44 \xo*\xt Ais 55.1, Mt 19.29, Lu 14.33, Fl 3.7-8, CHL 3.18\xt*\x* Jisasɨ cɨhu hɨve lama abami. Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni agaŋ nɨbu anɨm hɨlɨcɨ hɨbɨn hɨbɨn me uami. Hulaŋ mu agaŋ anɨm hɨlɨcɨ hɨbɨn hɨbɨn agadɨ vakaci hualabɨla hɨvɨ haca mava hudɨci hɨnivi uami. Lɨci hulaŋ mu agaŋ hɨda igavɨla via ua hualabɨla heŋ laci ala fipɨ mu hɨvɨ haca mava hudɨvi uami. Lavɨla hualabɨla anɨm hɨlɨcɨ hɨbɨn hɨbɨn hɨnivi agadɨ lavɨben aba hɨjɨŋalaŋala nudɨ nukeŋ akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨladɨ mutɨŋ hɨvɨ lamɨci lavavɨvi uami. Lavavɨci anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ viavɨla cɨhu hualabɨla anɨm hɨlɨcɨ hɨbɨn hɨbɨn daŋ agadɨ lavɨvi uami. \s Malɨluŋ huaci sɨbaŋ agasaŋ hɨve lama abami. \p \v 45 Lavɨla Jisasɨ cɨhu hɨve lama abami. Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni agaŋ nɨbu malɨluŋ huaci sɨbaŋ me uami. Hulaŋ mu anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba akape daŋ agaŋ malɨluŋ huaci huaci agɨladɨ suhɨla suhɨla hɨdɨvi uami. \v 46 Lavɨla \x - \xo 13.46 \xo*\xt Snd 2.4, 3.14-15, 8.10, 8.19\xt*\x* malɨluŋ huaci sɨbaŋ agadɨ igɨvi uami. Igavɨla ua nudɨ nukeŋ akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨladɨ mutɨŋ hɨvɨ lamɨvi uami. Lamɨci hulaŋ hɨhɨle lavavɨci anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ viavɨla malɨluŋ huaci sɨbaŋ agadɨ lavɨvi uami.\fig Sugɨ manimani hɨsɨŋ malɨluŋ|alt="pearls" src="LB00171C.jpg" size="col" copy="Louis Bass" ref="13.46"\fig* \s Mɨkɨdiŋ agasaŋ hɨve lama abami. \p \v 47 Lavɨla \x - \xo 13.47 \xo*\xt Mt 22.9-10\xt*\x* Jisasɨ cɨhu hɨve lama abami. Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni agaŋ nɨbu mɨkɨdiŋ me uami. Mɨkɨdiŋ mu idu hekɨlɨ hɨvɨ lamavɨci hehɨlaŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ mɨŋɨvi uami. \v 48 La mɨlɨci heŋ magɨlavɨci caba hɨvɨ vevi uami. Magɨlavɨci veci mɨgahɨnia hehɨlaŋ agɨladɨ vihavɨvi uami. Vivi hehɨlaŋ huaci huaci agɨladɨ hunaŋ mɨsɨn agɨladɨ hɨvɨ lamavɨvi uami. Sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ havalavɨvi uami. \v 49 Fɨli \x - \xo 13.49 \xo*\xt Mt 25.32\xt*\x* uaiaŋ susu akuaba akuaba sɨkasɨkan haba sɨvɨlavɨbali agɨladɨ mɨhiŋ hekɨlɨ heŋ hameŋ ala lɨhavɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨlalɨ agɨlaŋ hula hulaŋ iamɨgali lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ hula pam hɨniavɨbali uami. Hɨniavɨdaci Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ likɨlavɨbali uami. \v 50 Likɨla \x - \xo 13.50 \xo*\xt Mt 13.42, Lu 13.28\xt*\x* likɨla avɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ havalavɨbali uami. Havalavɨdaci mɨgumɨgu avɨŋ hekɨlɨ heŋ hɨnihɨni ilɨha ilɨha mɨka hɨkɨŋ laguavɨbali uami. \p \v 51 Lavɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abitɨhami. Namɨlaŋ hɨve lamalama ciaŋ mu mu abin agɨladɨ hɨdɨlɨ igɨlaŋ ua hɨma uami. Lɨci abavɨmi. Alaŋ ciaŋ hɨdɨlɨ ci igalu uavɨmi. \v 52 Lɨhavɨci nulɨdɨ abami. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ uami. Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agadɨ ciaŋ igahɨlavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ nɨbɨlaŋ hulaŋ mu ulaŋ hekɨlɨ daŋ agaŋ me hɨniavɨlalɨ uami. Hulaŋ ulaŋ hekɨlɨ daŋ agaŋ nudɨ uleŋ muji ivouavɨla akuaba akuaba huaci huaci vaka hɨsɨŋ agɨladɨdaŋ iabi me hɨsɨŋ agɨladɨdaŋ vavevi uami. \s Nasaletɨ haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ huligalavɨmi. \r (Makɨ 6.1-6 mu Lukɨ 4.16-30) \p \v 53-54 Jisasɨ \x - \xo 13.53-54 \xo*\xt Mt 2.23, 7.28-29, Mk 6.1, Lu 4.16, 4.22, Jo 7.15\xt*\x* agaŋ hɨve lamalama ciaŋ abɨci ci lɨci haiabɨla agadɨ valavɨla nudɨ hɨvɨ vemi. Vevɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ heŋ ivoumi. Ivoua hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sulami. Sulɨdaci nudɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla i uavɨmi. Nɨbu hɨji hutesɨ agadɨ abeŋ hɨsɨŋ vilɨ uavɨmi. Nɨbu akɨ me lɨdɨŋ vɨdɨvɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ abalamɨlalɨ uavɨmi. \v 55 Alaŋ \x - \xo 13.55 \xo*\xt Jo 6.42\xt*\x* nudɨ igɨlalu uavɨmi. Nɨbu ulaŋ sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ ninaŋ uavɨmi. Nudɨ numɨgaŋ Malia uavɨmi. Nudɨ imahalinu agɨladɨ ibi nameŋ uavɨmi. Mu Jemɨsɨ uavɨmi. Mu Josepɨ uavɨmi. Mu Saimon uavɨmi. Mu Judasɨ uavɨmi. \v 56 Nudɨ nanadinu humɨgaŋ pam sɨkasɨkan agɨlaŋ avi alaŋ hula hɨniavɨlalɨ uavɨmi. Nɨbu akɨ lavɨla akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ lɨlalɨ uavɨmi. \v 57 Lavɨla \x - \xo 13.57 \xo*\xt Mt 11.6, Mk 6.3-4, Lu 4.24, Jo 4.44\xt*\x* Jisasɨ saŋ humɨgaŋ vɨhɨlɨ vihavɨci Jisasɨ nulɨdɨ abami. Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ nulɨdɨ nukeŋ haiabɨla hɨnihɨni ciaŋ sulavɨdaci nulɨdɨ hɨvɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ nulɨdɨ ibi ma mɨŋaiahavɨlalɨ uami. Nulɨdɨ ulaŋ pam hɨsɨŋ agɨlaŋ avi nulɨdɨ ibi ma mɨŋaiahavɨlalɨ uami. Agadɨ ala mu haiabɨla mu haiabɨla hɨdahɨda sulavɨdaci haiabɨla heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ pam nulɨdɨ ibi mɨŋaiahavɨlalɨ uami. \v 58 Hulaŋ \x - \xo 13.58 \xo*\xt Mk 6.5-6\xt*\x* iamɨgali nudɨ hɨvɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamavɨmi. Hameŋ sadaŋ nulɨsaŋ vɨdɨvɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ ma abalamami. \c 14 \s Helotɨ agaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ hɨjɨ agadɨ igahɨlavɨla nɨbu Jon akua uami. \r (Makɨ 6.14-29 mu Lukɨ 3.19-20 mu Lukɨ 9.7-9) \p \v 1 Hadɨhu heŋ manɨgali Helotɨ Galili fɨli tɨbɨ migɨladami agaŋ Jisasɨ akuaba akuaba lɨmi agɨladɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlami.\f * \fr 14.1 \fr*\ft Helotɨ dɨ ibi mu Anɨtipasɨ. Nɨbu Galili fɨli tɨbɨ agadɨ migɨladami. Nudɨ iaganu dɨ ibi avi Helotɨ ala. Nɨbu fɨli tɨbɨ mu mu migɨladami. Fɨli tɨbɨ mu mu migɨladami hadɨhu heŋ Malia agaŋ Jisasɨ dɨ huhɨlami. Matiu 2.13-23 agadɨ igɨhalaŋ.\ft*\f* \v 2 Lavɨla nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ abami. Hulaŋ hana Jon hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha hɨsɨŋ hulaŋ agaŋ uami. Nɨbu hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahalɨ uami. Hameŋ sadaŋ nɨbu vɨdɨvɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ abalamɨlalɨ uami. \p \v 3-4 Vaka \x - \xo 14.3-4 \xo*\xt Wkp 18.16, 20.21, Mt 11.2-3, Lu 3.19-20\xt*\x* Helotɨ agaŋ isanu Filipɨ dɨ abinu Helodiasɨ dɨ mɨŋahuha viavɨla sabimi. Lɨci Jon agaŋ Helotɨ dɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ agadɨ igavɨla nudɨ abacabɨlavɨla abami. Nama ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ lulavɨla isana dɨ abinu agadɨ sabihanaŋ uami. Lɨci Helotɨ agaŋ nudɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ abɨci Jon dɨ mɨŋalɨva lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ hahavɨla via ua lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨmi. \v 5 Hulaŋ \x - \xo 14.5 \xo*\xt Mt 21.26, Lu 20.6\xt*\x* iamɨgali agɨlaŋ Jon saŋ nameŋ abavɨhadami. Jon nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ uavɨhadami. Hameŋ sadaŋ Helotɨ agaŋ Jon dɨ ifɨhɨmɨben aba lɨmi. Agadɨ ala hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ lɨdavɨla ma ifɨhɨmami. \p \v 6 Mu tɨbɨ Helotɨ agaŋ mɨhiŋ hekɨlɨ iamɨnu nudɨ huhɨlami agasaŋ igahɨlavɨla sɨmɨŋ hekɨlɨ hɨlanami. Lɨci hulaŋ iamɨgali hɨhɨle ve nɨbu hula sɨmɨŋ navɨmi. Navɨdaci Helodiasɨ dɨ nadi agaŋ nɨbɨlaŋ hɨniavɨmi heŋ sɨcisɨci hɨdami. Lɨci nadi agaŋ sɨcisɨci hɨdami agasaŋ Helotɨ hɨjɨŋalami. \v 7 Lavɨla ciaŋ mɨguavɨla abami. Hɨvɨ hekɨlɨ uami. Nama iadɨ akuaba saŋ abitɨhɨnaŋ viaŋ nasaŋ iguben uami. \v 8 Lɨci Helodiasɨ agaŋ nadinu saŋ hɨji mu igumi. Lɨci nudɨ nadinu agaŋ iamɨnu dɨ hɨji lubiahɨlavɨla Helotɨ dɨ abami. Malɨciŋ sɨbaŋ nadɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ mu agadɨ abɨnaŋ uavɨla Jon hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ sugɨtaŋ ihalaham uami. Ihalaha nudɨ hali agadɨ halɨha hɨbɨn hɨbɨn me hɨvɨ lamavɨla vave iasaŋ igum uami. \p \v 9-10 Lɨci \x - \xo 14.9-10 \xo*\xt Mt 17.12, Mk 6.27-28, Lu 9.7-9\xt*\x* Helotɨ agaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla ma hɨjɨŋalami. Agadɨ ala sɨmɨŋ hekɨlɨ nana hɨnihɨni ciaŋ mɨguavɨla abami agasaŋ igahɨlami. La sɨhumahɨlɨmagaŋ aba akuaba akuaba nadi agaŋ abami hameŋ lɨlɨ saŋ igahɨlami. Lavɨla hulaŋ mu agadɨ abɨci lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ umi. Uavɨla sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agadɨ abɨci Jon dɨ sugɨtaŋ ihalahami. \v 11 Ihalahavɨla nudɨ hali agadɨ halɨha hɨbɨn hɨbɨn me agadɨ hɨvɨ lamavɨla nadi agasaŋ vavemi. Vave iguci nɨbu cɨhu via ua iamɨnu saŋ igumi. \v 12 Lɨci Jon dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ vevɨla nudɨ valɨ agadɨ via ua haca mava hudavɨmi. Lavɨla ua Jisasɨ dɨ abavɨmi. \s Jisasɨ agaŋ hulaŋ 5,000 agɨlasaŋ sɨmɨŋ igunami. \r (Makɨ 6.31-44 mu Lukɨ 9.10-17 mu Jon 6.1-13) \p \v 13 Lɨhavɨci Jisasɨ agaŋ Jon dɨ ifɨhɨmavɨmi agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlami. Lavɨla haiabɨla agadɨ valavɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula hunɨga hɨvɨ mɨguavɨla fipɨ hulaŋ apalɨ heŋ uavɨmi. Nɨbu nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula hɨtɨŋ sɨbaŋ uavɨmi. Uavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula uavɨmi agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨmi. Lavɨla nulɨdɨ haiabɨla hekɨlɨ hekɨlɨ agɨladɨ valavɨla nudɨ igɨbalu aba fɨli hɨbɨ hɨvɨ uavɨmi. \v 14 Uavɨdaci \x - \xo 14.14 \xo*\xt Mt 9.36, Mk 6.34\xt*\x* hunɨga Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ hula vehavɨmi agaŋ ve caba itɨlamɨci hulaŋ iamɨgali akape agɨladɨ igami. La nulɨsaŋ mavɨn hekɨlɨ lamavɨla nulɨdɨ hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ huaci lamami. \p \v 15 Lɨci uaiaŋ sijaŋ sijaŋ hɨlɨdaci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ vevɨla nudɨ abavɨmi. Ulaŋ haiabɨla apalɨ uavɨmi. Uaiaŋ amɨŋ ci mɨgua sɨvɨladi uavɨmi. Hameŋ sadaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨnaŋ haiabɨla cɨki cɨki abeba abeba hɨniavadi heŋ uavɨm uavɨmi. Uu sɨmɨŋ lavalava navɨm uavɨmi. \v 16 Lɨhavɨci Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Nɨbɨlaŋ uavɨmɨdɨ uami. Namɨlaŋ nukeŋ nulɨsaŋ sɨmɨŋ igunɨhalaŋ uami. \v 17 Lɨci nudɨ abavɨmi. Alaŋ sɨmɨŋ akape daŋ ma hɨnidalu uavɨmi. Maci luli human limu fɨhala agɨlaŋ pam hɨniavadi uavɨmi. Hehɨlaŋ culɨ culɨ ahica cɨki uavɨmi. \v 18 Lɨhavɨci nulɨdɨ abami. Maci luli agɨladɨdaŋ hehɨlaŋ agɨladɨdaŋ iasaŋ vavehalaŋ uami. \p \v 19 Vavehavɨdaci \x - \xo 14.19 \xo*\xt Mt 15.35-39, Mk 8.6-10\xt*\x* Jisasɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨci humɨsɨ sabɨ heŋ mɨgahɨniavɨmi. Mɨgahɨniavɨci Jisasɨ maci luli human limu fɨhala agɨladɨdaŋ hehɨlaŋ culɨ culɨ ahica agɨladɨdaŋ vimi. Viavɨla hɨvɨ igaiahua iga iga Asɨ dɨ nameŋ abami. Nama sɨmɨŋ nagɨladɨ huaci lamɨha uami. La maci luli agɨladɨdaŋ hehɨlaŋ agɨladɨdaŋ mɨŋa cɨkɨ cɨkɨ lavɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨlasaŋ igumi. Lɨci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlasaŋ iguavɨmi. \v 20 Iguavɨci \x - \xo 14.20 \xo*\xt 2 Kin 4.44, Mk 6.42-43, Lu 9.17, Jo 6.11-13\xt*\x* navɨmi. Navɨci humɨgaŋ ci lɨci maci luli cɨkaŋ cɨkaŋ agɨladɨ valavɨmi. Lavɨla sɨmɨŋ tɨbɨ tɨbɨ valavɨmi agɨladɨ mɨgudɨbavɨmi. Mɨgudɨbavɨla cinacina human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ hɨvɨ hudavɨci cinacina agɨlaŋ mɨlavɨmi. \v 21 Hulaŋ sɨmɨŋ navɨmi agɨladɨ lugɨlavɨci ua 5,000 iahami. Agadɨ ala iamɨgali ninanadi agɨladɨ ma lugɨlavɨmi. \s Jisasɨ avɨli sabɨ hɨvɨ lagulagu umi. \r (Makɨ 6.45-52 mu Jon 6.16-21) \p \v 22 Jisasɨ agaŋ nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ hali uu saŋ lɨbɨsɨlɨvasɨlɨva abami. Hunɨga hɨvɨ mɨguavɨla idu hekɨlɨ limu caba heŋ uhalaŋ uami. Namɨlaŋ hali udalaŋ viaŋ hulaŋ iamɨgali nagɨladɨ abɨlɨŋ nulɨdɨ hɨvɨ uavɨdaci viaŋ naludɨ sɨvɨ uben uami. Hameŋ abɨci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hali uavɨmi. \v 23 Uavɨdaci \x - \xo 14.23 \xo*\xt Lu 6.12, 9.28\xt*\x* nɨbu hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨci uavɨdaci Asɨ dɨ abɨben aba halu iahumi. Iahuavɨla hɨnidaci uaiaŋ sijaŋ sijaŋ hɨlami. Lɨci nɨbu halu heŋ hɨtɨŋ hɨnidaci hɨfɨlɨ lɨmi. \v 24 Lɨdaci nudɨ hulemɨlɨ hunɨga hɨvɨ mɨguavɨla uavɨmi agɨlaŋ idu hekɨlɨ agadɨ alɨhaŋ alɨhaŋ sɨbaŋ heŋ uavɨdaci huŋe vemi. Huŋe agaŋ hunɨga hali lama umi heŋ vemi. Vedaci avɨli agaŋ aibubuŋ ifu ifu hunɨga agadɨ ifɨnikɨlami. \v 25 Lɨdaci fɨli amɨŋ mɨŋalahɨben aba lɨmi. Lɨdaci Jisasɨ agaŋ avɨli sabɨ hɨvɨ lagulagu ua nudɨ hulemɨlɨ hunɨga hɨvɨ hɨniavɨmi agɨladɨ hɨvɨ iahami. \v 26 Lɨci \x - \xo 14.26 \xo*\xt Lu 24.37\xt*\x* nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ iga lɨdavɨla abavɨmi. Ha sudɨ uavɨmi. Lavɨla lɨdalɨda agalavɨmi. \v 27 Lɨhavɨdaci Jisasɨ lɨhalɨha sɨbaŋ nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨnihalaŋ uami. Lɨdɨmɨlaŋ uami. Nana viaŋ nukeŋ ala uami. \p \v 28 Lɨci Pita agaŋ nudɨ abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Ha nama nukeŋ lɨci iadɨ abɨnaŋ avɨli sabɨ hɨvɨ lagulagu nadɨ pɨŋ ulɨŋ uami. \v 29 Lɨci \x - \xo 14.29 \xo*\xt Jo 21.7\xt*\x* Jisasɨ abami. Alia veha uami. Lɨci Pita hunɨga valavɨla avɨli sabɨ hɨvɨ lagulagu Jisasɨ dɨ pɨŋ umi. \v 30 Uu huŋe hekɨlɨ agadɨ iga lɨdavɨla avɨli hɨvɨ sɨlɨhala mɨguben aba lɨmi. Lavɨla Jisasɨ dɨ ulavɨla abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Iadɨ ahɨliahuha uami. \p \v 31 Lɨci \x - \xo 14.31 \xo*\xt Mt 8.26\xt*\x* Jisasɨ lɨhalɨha sɨbaŋ human mɨŋa ua Pita dɨ mɨŋalɨvami. Lavɨla nudɨ abami. Nama hulaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ me hɨnihɨni lɨdɨnaŋ uami. Nama hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamɨmɨnaŋ uami. \v 32 Lavɨla ahica hameŋ hunɨga hɨvɨ mɨguavɨci huŋe agaŋ heŋ valami. \v 33 Lɨci \x - \xo 14.33 \xo*\xt Sng 2.7, Mk 4.39, Lu 4.41, Jo 6.69, Lom 1.4-5\xt*\x* nudɨ hulemɨlɨ hunɨga hɨvɨ hɨniavɨmi agɨlaŋ nudɨ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ mɨgalɨfɨlɨbavɨla abavɨmi. Amɨŋ sɨbaŋ uavɨmi. Nama Asɨ dɨ Ninaŋ uavɨmi. \s Jisasɨ agaŋ Genesaletɨ haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ huaci lamami. \r (Makɨ 6.53-56) \p \v 34 Hunɨga Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ hula uavɨmi agaŋ ua Genesaletɨ haiabɨla mikɨ heŋ itɨlamami. \v 35 Lɨci hulaŋ heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ igavɨla hɨji lamavɨmi. Na Jisasɨ ala uavɨmi. Lavɨla haiabɨla mu mu mikɨ heŋ hɨniavɨhadami agɨlasaŋ ciaŋ iguavɨci umi. Ciaŋ iguavɨci uci hulaŋ iamɨgali akape hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ vavehavɨmi. \v 36 Vavevɨla \x - \xo 14.36 \xo*\xt Mt 9.20-21, Mk 5.27-28, Lu 8.44\xt*\x* hɨmuhɨmu daŋ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ agadɨ fɨdɨm heŋ mɨŋaigaiga saŋ nudɨ mavɨn ciaŋ ciaŋ abavɨmi. Abavɨci hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu daŋ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ agadɨ fɨdɨm heŋ mɨŋaigaiga huaci lɨhavɨhadami. \c 15 \s Ave iauacagalinɨlu dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ lubiahɨlahɨla Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lulavɨhadami. \r (Makɨ 7.1-13) \p \v 1 Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ hula Jelusalem haiabɨla vala Jisasɨ dɨ pɨŋ vehavɨmi. Vevɨla nudɨ abitɨhavɨmi. \v 2 Nadɨ \x - \xo 15.2 \xo*\xt Mk 7.5, Lu 11.38\xt*\x* hulemɨlɨ agɨlaŋ akɨ saŋ aludɨ ave iauacaŋ agɨladɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ ma lubiahɨlavɨlalɨ uavɨmi. Nɨbɨlaŋ sɨmɨŋ nɨbalu aba human ma husavɨlalɨ uavɨmi. \p \v 3 Lɨhavɨci Jisasɨ agaŋ nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ akɨ saŋ naludɨ ave iauacaŋ agɨladɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ lubiahɨlahɨla Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lulɨlalaŋ uami. \v 4 Asɨ \x - \xo 15.4 \xo*\xt CV 20.12, 21.17, Wkp 20.9, Lo 5.16\xt*\x* nameŋ abami uami. Namɨlaŋ naludɨ iamiagagalinalu agɨladɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni nulɨdɨ ciaŋ agɨladɨ lubiahɨlɨhalaŋ aba abami uami. Hulaŋ mu iamiaganu dɨ cilu lɨhuci namɨlaŋ nudɨ ifɨhɨmɨhalaŋ aba abami uami. \v 5 Agadɨ ala namɨlaŋ nameŋ abɨlalaŋ uami. Hulaŋ mu anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba daŋ hɨniavɨla iamiaganu saŋ iguben aba nulɨdɨ nameŋ abam aba abɨlalaŋ uami. Viaŋ anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba nagɨladɨ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu saŋ ci lɨbɨmɨŋacin aba abam aba abɨlalaŋ uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ naludɨ ahɨliahua nalusaŋ akuaba akuaba igu igu agaŋ apalɨ aba abam aba abɨlalaŋ uami. \v 6 Hulaŋ hameŋ agaŋ nudɨ iamiaganu dɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni nulɨdɨ ciaŋ ma lubiahɨlɨlalɨ uami. Namɨlaŋ hameŋ lɨdɨŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ lulalula ave iauacagalinalu agɨladɨ ciaŋ pam lubiahɨlalaŋ uami. \v 7 Namɨlaŋ nalusaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abɨlalaŋ uami. Alaŋ hulaŋ huaci aba abɨlalaŋ uami. Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Aisaia agaŋ akuaba akuaba lɨlalaŋ hameŋ agɨlasaŋ ala nameŋ abami uami. \v 8 Asɨ \x - \xo 15.8 \xo*\xt Ese 33.31\xt*\x* \x - \xo 15.8-9 \xo*\xt Ais 29.13\xt*\x* agaŋ nameŋ abi aba abami uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ sɨbɨsaŋ hɨvɨ pam iadɨ ibi mɨŋaiahavɨlalɨ aba abi aba abami uami. Agadɨ ala nulɨdɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ viaŋ hula ma sɨbaŋ hɨniavɨlalɨ aba abi aba abami uami. \v 9 Lɨhavɨdaci \x - \xo 15.9 \xo*\xt Kl 2.18-22, Ta 1.14\xt*\x* analɨ havɨ havɨ sɨhɨ iahaiaha iadɨ ibi mɨŋaiahavɨlalɨ aba abi aba abami uami. Lɨdɨŋ hulaŋ agɨladɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ sulasula nameŋ abavɨlalɨ aba abi aba abami uami. Na Asɨ dɨ ciaŋ suladalu aba abavɨlalɨ aba abi aba abami uami. \s Asɨ igɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hugɨ daŋ hɨniavɨlalɨ agasaŋ abami. \r (Makɨ 7.14-23) \p \v 10 Jisasɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨci vehavɨci nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ ciaŋ nagadɨ igahɨlavɨla sɨhɨvia sɨbaŋ hɨji lamɨhalaŋ uami. \v 11 Asɨ \x - \xo 15.11 \xo*\xt Mt 12.34, HJL 10.15, Lom 14.14, 14.17, 1 Ti 4.4, Ta 1.15\xt*\x* igɨdaci hulaŋ iamɨgali sɨmɨŋ akuaba akuaba vivi navɨlalɨ agasaŋ nɨbɨlaŋ hugɨ daŋ ma hɨniavɨlalɨ uami. Agadɨ ala Asɨ igɨdaci akuaba akuaba ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ abavɨlalɨ agasaŋ nɨbɨlaŋ hugɨ daŋ hɨniavɨlalɨ uami. \p \v 12 Lɨci Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ ve nudɨ abavɨmi. Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ nadɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla nasaŋ humɨgaŋ vɨhɨlɨ vihavi agadɨ ci akua igɨnaŋ uavɨmi. \v 13 Lɨhavɨci \x - \xo 15.13 \xo*\xt Jo 15.2, 1 Ko 3.7\xt*\x* Jisasɨ agaŋ nulɨdɨ hɨve lama abami. Iadɨ Iavaŋ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ nɨbu hualabɨla daŋ uami. Akuaba akuaba nudɨ nukeŋ human hɨvɨ ma hulimaŋ agɨladɨ uami. Nɨbu huaci sɨkasɨkan hɨdɨlɨ daŋ hubɨlɨdaci iahavɨbali uami. \v 14 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 15.14 \xo*\xt Ais 9.16, Mal 2.8, Mt 23.16, Lu 6.39, Lom 2.19-20\xt*\x* akuaba akuaba lɨhavɨlalɨ agɨlasaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamɨmɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ hulaŋ lamɨgaŋ sɨbɨlɨ mu agaŋ lamɨgaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ hɨhɨle agɨlasaŋ hɨbɨ abalamɨben aba lɨlalɨ agaŋ me uami. Hulaŋ lamɨgaŋ sɨbɨlɨ mu agaŋ hulaŋ lamɨgaŋ sɨbɨlɨ mu agasaŋ hɨbɨ abalamɨben aba lavɨla uami. Ha ahica hameŋ haca hɨvɨ lalɨfa mɨguavɨvi uami. \p \v 15 Lɨci Pita agaŋ Jisasɨ dɨ abami. Nama hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ hɨve lamalama ciaŋ abɨnaŋ agadɨ alusaŋ ciaŋ hɨdɨlɨ abɨnaŋ igahɨlɨmɨli uami. \v 16 Lɨci Jisasɨ abami. Namɨlaŋ hɨji apalɨ akua uami. Hameŋ sadaŋ naludɨ hɨji agɨlaŋ ma tovelalɨ uami. \v 17 Akuaba akuaba sɨmɨŋ navɨlalɨ agɨlaŋ humɨgaŋ hɨvɨ hɨnihɨni su ulaŋ hɨvɨ uavɨlalɨ uami. \v 18 Agadɨ \x - \xo 15.18 \xo*\xt Mt 12.34, Je 3.6\xt*\x* ala Asɨ igɨdaci hulaŋ iamɨgali hɨji hɨvɨ igahɨlahɨla akuaba akuaba ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ abavɨlalɨ agɨlaŋ hugɨ daŋ hɨniavɨlalɨ uami. \v 19 Akuaba \x - \xo 15.19 \xo*\xt HM 8.21, Snd 6.14, Jer 17.9, Mt 12.34, Mk 7.21\xt*\x* akuaba hɨji hɨvɨ iahavɨlalɨ agɨlaŋ nameŋ uami. Hɨji sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ uami. Hulaŋ mu dɨ ifɨhɨmuhɨmu hɨji agaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali daŋ agaŋ abinu dɨ valavala iamɨgali mu mu sɨgɨlɨ vivi hɨji agaŋ uami. Iamɨgali hulaŋ daŋ agaŋ muŋanu dɨ valavala hulaŋ mu mu sɨgɨlɨ vivi hɨji agaŋ uami. Hɨvɨkalɨ saŋ hɨdahɨda hɨji agaŋ uami. Akuaba akuaba sɨgɨlɨ vivi hɨji agaŋ uami. Hulaŋ mu dɨ analɨ abavɨla ciaŋ hɨvɨ lamalama hɨji agaŋ uami. Hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ abacuvacuva hɨji agaŋ uami. \v 20 Asɨ igɨdaci hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba hameŋ lɨhavɨlalɨ agɨlaŋ hugɨ daŋ hɨniavɨlalɨ uami. Asɨ igɨdaci hulaŋ human ma husahusa sɨmɨŋ navɨlalɨ agɨlaŋ hugɨ daŋ ma hɨniavɨlalɨ uami. \s Kenan hɨdɨlɨ iamɨgali agaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamami. \r (Makɨ 7.24-30) \p \v 21 Lavɨla Jisasɨ agaŋ haiabɨla agadɨ valavɨla cɨhu haiabɨla hɨhɨle Tailɨ haiabɨla Saidon haiabɨla agɨladɨ fɨli tɨbɨ hɨniavɨhadami heŋ umi. \v 22 Lɨci Kenan hɨdɨlɨ iamɨgali mu heŋ hɨniadami agaŋ vevɨla Jisasɨ dɨ ula ula abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Nama Devitɨ dɨ iamɨlɨnu uami. Iasaŋ mavɨn hɨniha uami. Sudɨ sɨbɨlɨ agaŋ iadɨ nadi agadɨ sɨbɨlɨ lamɨlalɨ uami. \v 23 Lɨci Jisasɨ nudɨ akuaba ciaŋ cɨki avi ma abami. Lɨci Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ pɨŋ vevɨla abavɨmi. Iamɨgali agaŋ ula ula aludɨ sɨvɨ vedi uavɨmi. Nama nudɨ abɨnaŋ cɨhu um uavɨmi. \p \v 24 Lɨhavɨci \x - \xo 15.24 \xo*\xt Mt 10.5-6, HJL 3.25-26, Lom 15.8\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ abami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ sabaŋ sipsipɨ abeba abeba uu haba sɨvɨla sɨvɨla hɨdavɨlalɨ hameŋ hɨniavɨlalɨ uami. Hɨniavɨdaci nulɨdɨ ahɨliahuiahu saŋ Asɨ iadɨ abɨci vemin uami. \v 25 Hameŋ abɨci iamɨgali agaŋ nudɨ pɨŋ vemi. Vevɨla mavɨn ciaŋ ciaŋ aba aba saŋ mɨgalɨfɨlɨbavɨla abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Iadɨ ahɨliahuha uami. \v 26 Lɨci Jisasɨ hɨve lama nudɨ abami. Alaŋ ninanadi agɨladɨ sɨmɨŋ vivi iŋam agɨlasaŋ ma igunɨlalu uami. \v 27 Lɨci iamɨgali agaŋ hɨji nameŋ lamami. Ninanadi saŋ abi ha Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlasaŋ hɨve lama abi uami. Iŋam saŋ abi ha hɨdɨlɨ mu mu alusaŋ hɨve lama abi uami. Hɨji hameŋ lamavɨla abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Ha amɨŋ ala abɨnaŋ uami. Agadɨ ala iŋam nɨbɨlaŋ iamiagagalinɨlu dɨ vadɨm lɨhu hɨvɨ hɨdahɨda sɨmɨŋ suvɨli suvɨli mɨgalahɨlavɨlalɨ agɨladɨ navɨlalɨ uami. \v 28 Lɨci \x - \xo 15.28 \xo*\xt Mt 8.10, 8.13\xt*\x* Jisasɨ iamɨgali agadɨ abami. Nadɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ hekɨlɨ sɨbaŋ uami. Hameŋ sadaŋ akuaba akuaba nadɨ hɨvɨ iahaiaha saŋ abɨnaŋ agaŋ vana iaham uami. Lɨci hadɨhu laci ala sudɨ sɨbɨlɨ agaŋ nadi agadɨ vala uci cɨhu huaci lɨmi. \s Jisasɨ hulaŋ iamɨgali akape hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ huaci lamami. \p \v 29 La Jisasɨ agaŋ haiabɨla agadɨ vala Galili idu hekɨlɨ agadɨ caba heŋ umi. Uavɨla iahua halu hɨvɨ mɨgahɨnimi. \v 30 Mɨgahɨnidaci hulaŋ iamɨgali akape sɨbaŋ agɨlaŋ nudɨ pɨŋ vehavɨmi. Hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ daŋ agɨladɨ vavehavɨmi. Hɨhɨle hɨcɨ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ vavehavɨmi. Hɨhɨle lamɨgaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ vavehavɨmi. Hɨhɨle hɨcɨ human lidɨŋ lidɨŋ daŋ agɨladɨ vavehavɨmi. Hɨhɨle sɨbɨsaŋ mumimumi agɨladɨ vavehavɨmi. Akuaba akuaba hɨmuhɨmu mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ daŋ agɨladɨ avi vavevave Jisasɨ dɨ hɨcɨ pɨŋ lamavɨmi. Lɨhavɨdaci hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ huaci lamami. \v 31 Huaci \x - \xo 15.31 \xo*\xt Mk 7.37\xt*\x* lamɨdaci sɨbɨsaŋ mumimumi agɨlaŋ cɨhu ciaŋ abavɨmi. Hɨcɨ human lidɨŋ lidɨŋ daŋ agɨlaŋ cɨhu huaci lɨhavɨmi. Hɨcɨ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ cɨhu hɨdavɨmi. Lamɨgaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ cɨhu igasulavɨmi. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ iga iga i uavɨmi. Lavɨla Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahavɨmi. Asɨ nɨbu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ Asɨ. \s Jisasɨ agaŋ hulaŋ 4,000 agɨlasaŋ sɨmɨŋ igunami. \r (Makɨ 8.1-10) \p \v 32 Lavɨla \x - \xo 15.32 \xo*\xt Mt 14.14\xt*\x* Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abɨci vehavɨci nulɨdɨ abami. Viaŋ hulaŋ iamɨgali nagɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ lamadin uami. Nɨbɨlaŋ anihuliŋ vehavalɨ sadaŋ sɨmɨŋ apalɨ sɨbaŋ hɨniavadi uami. Nɨbɨlaŋ havɨ humɨgaŋ sɨbaŋ hɨniavɨdaci ma abɨlɨŋ uavɨbali uami. Sɨmɨŋ saŋ hɨmahɨma uavɨdaci hɨbɨ cina lamɨgaŋ hɨvɨhɨvɨ iloudaci lalɨfavɨmɨdɨ uami. \v 33 Lɨci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ abavɨmi. Neŋ ulaŋ haiabɨla apalɨ uavɨmi. Alaŋ maci luli akape abeŋ hɨsɨŋ viavɨla hulaŋ iamɨgali akape nagɨlasaŋ igunɨbalu uavɨmi. \v 34 Lɨhavɨci Jisasɨ agaŋ nulɨdɨ abitɨhami. Maci luli vameŋ hɨniavi uami. Lɨci abavɨmi. Maci luli human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ agɨlaŋ hɨniavi uavɨmi. Hehɨlaŋ cɨki cɨki pabiŋ pabiŋ agɨlaŋ avi hɨniavi uavɨmi. \p \v 35 Lɨhavɨci Jisasɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨci fɨli hɨvɨ mɨgahɨniavɨmi. \v 36-37 Mɨgahɨniavɨdaci Jisasɨ maci luli human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨdaŋ hehɨlaŋ pabiŋ pabiŋ agɨladɨdaŋ viavɨla Asɨ dɨ huaci uami. La mɨŋa cɨkɨ cɨkɨ lavɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨlasaŋ iguci hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ iguavɨdaci navɨmi. Navɨci humɨgaŋ ci lɨci sɨmɨŋ limu tɨbɨ valavɨmi. Lavɨla cinacina hekɨlɨ hekɨlɨ human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ hɨvɨ hudavɨci mɨlavɨmi. \v 38 Hulaŋ sɨmɨŋ navɨmi agɨladɨ lugɨlavɨci ua 4,000 iahami. Iamɨgali ninanadi agɨladɨ ma lugɨlavɨmi. \v 39 Lɨhavɨci Jisasɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨci uavɨmi. Uavɨdaci nɨbu hunɨga hɨvɨ mɨguavɨla fɨli tɨbɨ mu Magadan haiabɨla mikɨ hɨniadami heŋ uavɨmi. \c 16 \s Jisasɨ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ abalamɨci igɨbalu aba nudɨ abavɨmi. \r (Makɨ 8.11-13 mu Lukɨ 12.54-56) \p \v 1 Falisi \x - \xo 16.1 \xo*\xt Mt 12.38, Lu 11.16, 1 Ko 1.22\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula Sadiusi hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula Jisasɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ igɨbalu aba lɨhavɨmi. Lavɨla nudɨ ilasɨsɨ saŋ nudɨ mikɨ pɨŋ uavɨla abavɨmi. Asɨ agaŋ nasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci nama akuaba sihɨ abalamɨnaŋ igavɨla abɨbalu uavɨmi. Amɨŋ ala aba abɨbalu uavɨmi. Nɨbu Asɨ dɨ sibɨla vilalɨ aba abɨbalu uavɨmi. \v 2 Lɨhavɨci nulɨdɨ abami. \fm *\fm*Hɨfɨlɨdaŋ uaiaŋ mɨdɨ lɨhuavɨla mɨgudaci iga iga abɨlalaŋ uami. Uaiaŋ mɨdɨ lɨhuadi aba abɨlalaŋ uami. Amɨli uaiaŋ hɨnibali aba abɨlalaŋ uami. \v 3 Cimɨdaŋ hɨvɨ avɨli susu agaŋ cɨbɨŋ hɨmɨdaci uaiaŋ susu agaŋ mɨdɨ lɨhudaci iga iga abɨlalaŋ uami. Iabi avɨli huŋe sagaŋ vebali aba abɨlalaŋ uami. Namɨlaŋ akuaba akuaba sihɨ hameŋ agɨladɨ iga iga sɨhɨvia sɨbaŋ lamalɨhɨlɨlalaŋ uami. Agadɨ ala namɨlaŋ akuaba akuaba iabi neŋ iahavadi agɨladɨ sɨhɨvia ma lamalɨhɨlɨlalaŋ uami.\f * \fr 16.2-3 \fr*\ft Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ. Ciaŋ lidɨ ahica agɨladɨ alɨhaŋ hɨvɨ hɨniavi agɨladɨ Matiu nukeŋ ma lɨbami uavɨlalɨ. Hulaŋ mu agaŋ husivɨ lɨbami uavɨlalɨ.\ft*\f* \v 4 Hulaŋ \x - \xo 16.4 \xo*\xt Mt 12.39, Lu 11.29\xt*\x* iamɨgali iabi neŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ sɨbɨlɨ sɨbaŋ hɨniavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ Asɨ hula hɨji humɨgaŋ pam ma hɨniavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ akuaba sihɨ agaŋ iahɨdaci iga iga saŋ pam lɨhavɨlalɨ uami. Agadɨ ala akuaba sihɨ ma igavɨbali uami. Jona nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ uami. Nɨbu akuaba akuaba lɨmi agɨladɨ pam sulɨdalɨŋ igahɨlahɨla abavɨbali uami. Amɨŋ ala aba abavɨbali uami. Asɨ nukeŋ nudɨ abɨci vemi aba abavɨbali uami. Lavɨla Jisasɨ nulɨdɨ vala umi. \s Maci huhɨla huhɨla hɨsɨŋ isɨ uavɨhadami agasaŋ hɨve lama abami. \r (Makɨ 8.14-21) \p \v 5 Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula idu hekɨlɨ agadɨ limu caba heŋ ivouavɨmi. Nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ uava iahuavɨla maci luli nɨbɨlaŋ nana hɨsɨŋ agɨladɨ ma via uavɨmi. \v 6 Ua \x - \xo 16.6 \xo*\xt Lu 12.1\xt*\x* iahuavɨla Jisasɨ agaŋ hɨve lama nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Namɨlaŋ Falisi hɨdɨlɨ agɨladɨ maci huhɨla huhɨla hɨsɨŋ isɨ aba abavɨlalɨ agɨlasaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨhalaŋ uami. Sadiusi hɨdɨlɨ agɨladɨ maci huhɨla huhɨla hɨsɨŋ isɨ aba abavɨlalɨ agɨlasaŋ avi sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨhalaŋ uami. \v 7 Lɨci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ abavɨmi. Alaŋ maci luli nana hɨsɨŋ ma vavelu agasaŋ akua igahɨlavɨla abi uavɨmi. \v 8 Lɨhavɨci Jisasɨ agaŋ nulɨdɨ ciaŋ agɨladɨ igahɨlavɨla nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ hulaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ me hɨnihɨni hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamɨlalaŋ uami. Namɨlaŋ maci luli nana hɨsɨŋ apalɨ agasaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamɨmɨlaŋ uami. \v 9 Naludɨ \x - \xo 16.9 \xo*\xt Mt 14.17-21\xt*\x* hɨji agɨlaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ toveci igahɨlɨhalaŋ uami. Maci luli human limu fɨhala agɨladɨ hulaŋ 5,000 hameŋ agɨlaŋ navalɨ agasaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Navɨci ci lɨci sɨmɨŋ limu tɨbɨ cinacina vameba agɨladɨ hɨvɨ hudahalaŋ agasaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. \v 10 Mu \x - \xo 16.10 \xo*\xt Mt 15.34-38\xt*\x* ha hulaŋ 4,000 hameŋ agɨlaŋ maci luli human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ navalɨ agasaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Navɨci ci lɨci cinacina hekɨlɨ hekɨlɨ vameba agɨladɨ hɨvɨ hudahalaŋ agasaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. \v 11 Naludɨ hɨji agɨlaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ tovedaci igahɨlɨhalaŋ uami. Viaŋ maci luli nana hɨsɨŋ agasaŋ igahɨlavɨla ma abadin uami. Namɨlaŋ Falisi hɨdɨlɨ agɨladɨ maci huhɨla huhɨla hɨsɨŋ isɨ aba abavɨlalɨ agasaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨla migɨla saŋ abadin uami. Sadiusi hɨdɨlɨ agɨladɨ maci huhɨla huhɨla hɨsɨŋ isɨ aba abavɨlalɨ agasaŋ avi sɨhɨvia sɨbaŋ migɨla migɨla saŋ abadin uami. \v 12 Lɨci nulɨdɨ hɨji toveci abavɨmi. Maci huhɨla huhɨla hɨsɨŋ isɨ aba abavɨlalɨ agasaŋ ma abi uavɨmi. Falisi hɨdɨlɨ ciaŋ sulavɨlalɨ agasaŋ alaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨla migɨla saŋ abi uavɨmi. Sadiusi hɨdɨlɨ ciaŋ sulavɨlalɨ agasaŋ avi alaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨla migɨla saŋ abi uavɨmi. \s Namɨlaŋ iadɨ iga iga ani aba abɨlalaŋ uami. \r (Makɨ 8.27-30 mu Lukɨ 9.18-21) \p \v 13 Jisasɨ agaŋ nudɨ hulemɨlɨ hula Sisaliafilipai haiabɨla saŋ uavɨmi. Ua haiabɨla agadɨ mikɨ mikɨ lavɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abitɨhami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Hulaŋ dɨ Ninaŋ agasaŋ nɨbu ani aba abavɨlalɨ uami. \v 14 Lɨci \x - \xo 16.14 \xo*\xt Mt 14.1-2, Mk 6.14-15, Lu 9.7-9\xt*\x* nudɨ abavɨmi. Limu hɨhɨle agɨlaŋ nusaŋ ala nameŋ abavɨlalɨ uavɨmi. Nɨbu hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha hɨsɨŋ hulaŋ Jon aba abavɨlalɨ uavɨmi. Hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ uavɨmi. Nɨbu Elaija aba abavɨlalɨ uavɨmi. Hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ uavɨmi. Nɨbu Jelemaia ua nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ mu agaŋ aba abavɨlalɨ uavɨmi. \v 15 Lɨhavɨci Jisasɨ cɨhu nulɨdɨ abitɨhami. Namɨlaŋ iadɨ ani aba abɨlalaŋ uami. \p \v 16 Lɨci \x - \xo 16.16 \xo*\xt Jo 6.68-69, Ib 1.2, 1.5, 1 Jo 4.15\xt*\x* Saimon Pita agaŋ nudɨ abami. Nama Asɨ hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ agadɨ Ninaŋ uami. Asɨ agaŋ nadɨ ala lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci vemanaŋ uami. \v 17 Lɨci \x - \xo 16.17 \xo*\xt Mt 17.5, 1 Ko 2.10, Ga 1.15-16, Ef 2.8-9\xt*\x* Jisasɨ nudɨ abami. Jon dɨ ninaŋ Saimon nama hɨjɨŋalɨha uami. Aniaba hulaŋ mu agaŋ nasaŋ hɨji iguci ciaŋ agadɨ ma abɨnaŋ uami. Iadɨ Iavaŋ iahua nudɨ haiabɨla hɨnilalɨ agaŋ nasaŋ hɨji igudaci abɨnaŋ uami. \v 18 Nadɨ \x - \xo 16.18 \xo*\xt Jo 1.42, Ef 2.20, CHL 21.14\xt*\x* ibi mu Pita uami. Viaŋ nadɨ abadin uami. Nama lɨba vɨdɨvɨdɨŋ daŋ agaŋ me hɨnibanaŋ uami.\f * \fr 16.18 \fr*\ft Aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ lɨba aba abɨlalu agasaŋ Gɨlikɨ ciaŋ hɨvɨ Pita uavɨhadami.\ft*\f* Hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨbali agɨladɨ migɨlɨbanaŋ uami. Migɨlɨdanaŋ sudɨ fɨli haiabɨla agadɨ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ nulɨdɨ ma sɨbɨlɨ lamɨbali uami. \v 19 Asɨ \x - \xo 16.19 \xo*\xt Mt 18.18, Jo 20.23\xt*\x* hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni hɨsɨŋ agadɨ hɨbɨ lavɨla lavɨla hɨsɨŋ me agɨladɨ nasaŋ iguben uami. Lɨlɨŋ nama fɨli neŋ hɨnihɨni akuaba akuaba sibɨla vivi hɨbɨ me lɨbɨbanaŋ uami. Lɨdanaŋ Asɨ iahua nudɨ haiabɨla hɨnilalɨ agaŋ avi hɨbɨ me lɨbɨbali uami. Nama fɨli neŋ hɨnihɨni akuaba akuaba sibɨla vivi hɨbɨ me lavɨlɨbanaŋ uami. Lɨdanaŋ Asɨ iahua nudɨ haiabɨla hɨnilalɨ agaŋ avi hɨbɨ me lavɨlɨbali uami. \v 20 Lavɨla \x - \xo 16.20-21 \xo*\xt Mt 17.9, Mk 9.9\xt*\x* nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Asɨ agaŋ iadɨ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ abɨci vemin agasaŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ abɨmɨlaŋ sɨbaŋ uami. \s Hulaŋ dɨ Ninaŋ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahɨbali uami. \r (Makɨ 8.31–9.1 mu Lukɨ 9.22-27) \p \v 21 Hadɨhu ala Jisasɨ agaŋ hɨdɨlɨ maha nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Asɨ abɨci viaŋ Jelusalem haiabɨla uben uami. Ulɨŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ uami. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ uami. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ uami. Iasaŋ avɨha avɨha akape iguavɨbali uami. Lavɨla abavɨci iadɨ ifɨhɨmavɨbali uami. Ifɨhɨmavɨci hɨmavɨla anihuliŋ me hɨvɨ cɨhu hɨhi iahɨben uami. \p \v 22 Lɨci Pita Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨla nudɨ via uavɨla ahica hɨtɨŋ cɨki sɨbaŋ hɨnihɨni nudɨ abacabɨlavɨla abami. Aludɨ Hekɨlɨ uami. Ha hɨma sɨbaŋ uami. Asɨ nasaŋ mavɨn hɨnihɨni nadɨ huaci lamɨdaci akuaba akuaba abɨnaŋ hameŋ agɨlaŋ nadɨ hɨvɨ ma iahavɨbali uami. \v 23 Lɨci Jisasɨ limu cimɨlavɨla Pita dɨ abami. Satan nama iadɨ valavɨla uha uami. Nama Asɨ dɨ hɨji ma lubiahɨlɨnaŋ uami. Ha hulaŋ dɨ hɨji lubiahɨlɨnaŋ uami. Lavɨla iadɨ sibɨla ifɨlahɨben aba lɨnaŋ uami. \p \v 24 Lavɨla \x - \xo 16.24 \xo*\xt Mt 10.38, Lu 14.27, HJL 14.22, 2 Ti 3.12\xt*\x* nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Hulaŋ mu viaŋ hula hɨdɨben aba nudɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlahɨla hɨdɨlalɨ agadɨ valam uami. Valavɨla vɨhɨlɨ havahava viaŋ hula hɨdam uami. \v 25 Hulaŋ \x - \xo 16.25 \xo*\xt Mt 10.39, Lu 17.33, Jo 12.25\xt*\x* mu nudɨ hadipɨlɨ hɨhi hɨnihɨni agasaŋ pam hɨji lamalama hɨnidaci uami. Nudɨ amɨŋ agaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci ma hɨnibali uami. Agadɨ ala hulaŋ mu iasaŋ pam igahɨlahɨla nudɨ hadipɨlɨ agadɨ vana sɨbɨlɨ lɨm aba abɨci nudɨ amɨŋ agaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibali uami. \v 26 Hulaŋ \x - \xo 16.26 \xo*\xt Sng 49.7-9, Mt 4.8-9\xt*\x* mu fɨli neŋ hɨnihɨni akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ vibali uami. Agadɨ ala akuaba akuaba agɨlaŋ nudɨ amɨŋ agadɨ ma ahɨliahuavɨbali uami. Anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba agɨlaŋ nudɨ amɨŋ agadɨ ahɨliahuavɨci huaci hameŋ laci hameŋ laci ma hɨnibali uami. \v 27 Hulaŋ \x - \xo 16.27 \xo*\xt Sng 62.12, Snd 24.12, Sek 14.5, Mt 25.31, 26.64, Mk 8.38, Lu 9.26, Lom 2.6, 1 Pi 1.17, CHL 22.12\xt*\x* dɨ Ninaŋ agaŋ nudɨ Iaganu dɨ abɨlu hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnibali uami. Hɨniavɨla nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ hula vebali uami. Vevɨla hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba huaci huaci lɨhavɨlalɨ agɨlasaŋ hɨbɨŋ nulɨsaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ igubali uami. Igu igu hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ lɨhavɨlalɨ agɨlasaŋ hɨbɨŋ nulɨsaŋ akuaba akuaba sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ igubali uami. \v 28 Viaŋ \x - \xo 16.28 \xo*\xt Mk 9.1, Lu 9.27\xt*\x* naludɨ amɨŋ abadin uami. Hulaŋ iamɨgali hɨhɨle neŋ lagulama hɨniavadi nagɨlaŋ ma hɨmɨmaŋ lɨdɨŋ igavɨdaci Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ manɨgali hɨniavɨla vebali uami. \c 17 \s Jisasɨ dɨ hadipɨlɨ agaŋ mu hɨdɨlɨ sɨbaŋ hɨnimi. \r (Makɨ 9.2-13 mu Lukɨ 9.28-36) \p \v 1 Jisasɨ \x - \xo 17.1-5 \xo*\xt 2 Pi 1.17-18\xt*\x* agaŋ ciaŋ aba fɨhala hɨnidaci uaiaŋ limu ahica limu ahica umi. Lɨci nudɨ hulemɨlɨ ahica pam agɨladɨ likɨla halu huva huva sɨbaŋ heŋ iahuavɨmi. Nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ ibi nameŋ. Mu Pita. Mu Jemɨsɨ. Mu Jon. Jon nɨbu Jemɨsɨ imanu. Nulɨdɨ likɨlavɨla ahuata hameŋ iahuavɨmi. Iahuavɨla nɨbɨlaŋ hɨtɨŋ sɨbaŋ hɨniavɨmi. \v 2 Hɨnihɨni Jisasɨ dɨ hadipɨlɨ agadɨ igavɨdaci mu hɨdɨlɨ sɨbaŋ hɨnimi. Nudɨ mugaŋ lamɨgaŋ agaŋ uaiaŋ abɨlu me hɨlami. Lɨdaci nudɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ agɨlaŋ mila sɨbaŋ unɨ abɨlu me hɨniavɨmi. \v 3 Lɨhavɨdaci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ igavɨdaci Mosesɨ hula Elaija hula iahavɨla Jisasɨ hula ciaŋ aba aba hɨniavɨmi. \v 4 Hɨniavɨdaci Pita agaŋ abami. Aludɨ Hekɨlɨ uami. Alaŋ neŋ hɨnimɨli huaci li uami. Nama cavaŋ ulaŋ hafihafi saŋ abɨnaŋ cavaŋ ulaŋ ahica pam agɨladɨ hafiben uami. Mu nasaŋ hafiben uami. Mu Mosesɨ saŋ hafiben uami. Mu Elaija saŋ hafiben uami. \p \v 5 Hameŋ \x - \xo 17.5 \xo*\xt HM 22.2, Lo 18.15, Sng 2.7, Ais 42.1, Mt 3.17, 12.18, Mk 1.11, Lu 3.22\xt*\x* abɨdaci hamu mila sɨbaŋ agaŋ mɨgavɨla nulɨdɨ hafilɨbami. Lɨci Asɨ hamu lɨkɨla lɨkɨla heŋ hɨnihɨni abami. Ha iadɨ nukeŋ Ninaŋ uami. Viaŋ nusaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihɨni nusaŋ hɨjɨŋalɨlan uami. Namɨlaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. \v 6 Lɨci Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hekɨlɨ lɨdavɨla fɨli hɨvɨ sɨkasɨkan mɨgavɨla ipalavɨci mɨguavɨci ani valɨ hɨniavɨmi. \v 7 Lɨhavɨci Jisasɨ nulɨdɨ mikɨ pɨŋ uavɨla nulɨdɨ mɨŋaigavɨla abami. Namɨlaŋ lɨdɨmɨlaŋ uami. Iahɨhalaŋ uami. \v 8 Lɨci Jisasɨ dɨ igaiahua igavɨci nɨbu hɨtɨŋ hɨnimi. Hulaŋ mu nɨbu hula ma hɨniavɨmi. \p \v 9 La \x - \xo 17.9 \xo*\xt Mt 8.4, 9.30, 12.16, 16.20\xt*\x* halu agadɨ vala mɨgamɨga hɨbɨ cina hɨvɨ nudɨ hulemɨlɨ ahica pam agɨladɨ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ abami. Akuaba akuaba igɨlaŋ agɨladɨ aniaba hulaŋ mu dɨ abɨmɨlaŋ sɨbaŋ uami. Mufɨli Hulaŋ dɨ Ninaŋ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahɨci uami. Akuaba akuaba igɨlaŋ agɨladɨ heŋ sulɨhalaŋ uami. \v 10 Lɨci \x - \xo 17.10 \xo*\xt Mal 4.5\xt*\x* nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ abitɨhavɨmi. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ akɨ saŋ nameŋ abavɨlalɨ uavɨmi. Asɨ abɨci Elaija mɨse hali vebali aba abavɨlalɨ uavɨmi. \v 11 Lɨhavɨci nulɨdɨ abami. Ha amɨŋ ala abavɨlalɨ uami. Elaija mɨse hali vevɨla akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨladɨ hihɨlɨbali uami. \v 12 Viaŋ \x - \xo 17.12 \xo*\xt Mt 11.14\xt*\x* naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Elaija ci velɨ uami. Veci hulaŋ iamɨgali nudɨ igavalɨ uami. Agadɨ ala nulɨdɨ hɨji ma toveci nulɨdɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlahɨla nudɨ sɨbɨlɨ lamavalɨ uami. La iabi neŋ avi Hulaŋ dɨ Ninaŋ agadɨ hameŋ ala lɨhavɨdaci avɨha avɨha igɨbali uami. \v 13 Jisasɨ \x - \xo 17.13 \xo*\xt Lu 1.17\xt*\x* hameŋ abɨci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨmi. Ha hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha hɨsɨŋ hulaŋ Jon saŋ ala abi uavɨmi. \s Jisasɨ agaŋ sudɨ sɨbɨlɨ hulemɨlɨ mu dɨ hɨvɨ hɨniadami agadɨ lahumi. \r (Makɨ 9.14-29 mu Lukɨ 9.37-43) \p \v 14 Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ ahica pam agɨlaŋ hula uavɨla hulaŋ iamɨgali akape hɨniavɨmi heŋ iahuavɨmi. Iahuavɨci hulaŋ mu agaŋ ve Jisasɨ dɨ pɨŋ mɨgalɨfɨlɨbavɨla abami. \v 15 Iadɨ Hekɨlɨ uami. Iadɨ ninaŋ agasaŋ mavɨn hɨniha uami. Nɨbu uava hɨmahɨma avɨŋ hɨvɨ mɨgaifɨlalɨ uami. Avɨli hɨvɨ mɨgaifɨlalɨ uami. Lɨdaci nudɨ hadipɨlɨ avi sɨbɨlɨ sɨbaŋ hɨnilalɨ uami. \v 16 Viaŋ nadɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ sudɨ sɨbɨlɨ agadɨ lahulahu saŋ nulɨdɨ pɨŋ via uavɨla abiemin uami. Abɨlɨŋ nɨbɨlaŋ sudɨ sɨbɨlɨ agadɨ lahubalu aba lɨhavɨci hɨma liemi uami. \p \v 17 Lɨci \x - \xo 17.17 \xo*\xt Lo 32.5, 32.20, Jo 14.9\xt*\x* Jisasɨ abami. Viaŋ akape tɨbɨ namɨlaŋ hula hɨnilan uami. Hɨnihɨni naludɨ vɨhɨlɨ agɨladɨ havɨlan uami. Agadɨ ala namɨlaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamɨlalaŋ uami. Lɨdalaŋ naludɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ laci hɨniavɨlalɨ uami. Lavɨla abami. Ninaŋ agadɨ iadɨ pɨŋ vavehalaŋ uami. \v 18 Abɨci vavehavɨci Jisasɨ sudɨ sɨbɨlɨ agadɨ abacabɨlɨci ninaŋ agadɨ vala umi. Lɨci ninaŋ agaŋ cɨhu huaci lɨmi. \p \v 19 Lɨci \x - \xo 17.19 \xo*\xt Mt 10.1\xt*\x* nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hɨtɨŋ vevɨla nudɨ abitɨhavɨmi. Akɨ lɨci alaŋ sudɨ sɨbɨlɨ agadɨ ma lahuiemɨlu uavɨmi. \v 20-21 Lɨhavɨci \x - \xo 17.20-21 \xo*\xt Mt 21.21, Mk 11.23, Lu 17.6, 1 Ko 12.9, 13.2\xt*\x* nulɨdɨ abami. Naludɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨlaŋ hekɨlɨ hɨma sadaŋ namɨlaŋ akuaba akuaba ma lɨlalaŋ uami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Naludɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨlaŋ hekɨlɨ hɨniavɨci namɨlaŋ akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ lɨbalaŋ uami. Naludɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨlaŋ isabɨlaŋ masɨtetɨ agadɨ hɨlɨcɨ sudɨme cɨki sɨbaŋ hɨnilalɨ hameŋ avi hɨniavɨci uami. Ha namɨlaŋ halu mu agadɨ nameŋ abɨbalaŋ uami. Nadɨ uvɨ agadɨ vala ua mu abɨla hɨvɨ hɨniha aba abɨbalaŋ uami. Lɨlaŋ halu agaŋ namɨlaŋ abɨbalaŋ hameŋ ala lɨbali uami. La akuaba akuaba sibɨla mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ avi huaci vibalaŋ uami.\f * \fr 17.20-21 \fr*\ft Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ. Jisasɨ avi nameŋ abami uavɨlalɨ. Sudɨ sɨbɨlɨ hameŋ agadɨ lahubalu aba sɨmɨŋ valavala Asɨ dɨ aba aba hɨnihalaŋ aba abami uavɨlalɨ.\ft*\f* \s Hulaŋ dɨ Ninaŋ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahɨbali agasaŋ cɨhu tɨbɨ abami. \r (Makɨ 9.30-32 mu Lukɨ 9.43-45) \p \v 22 Jisasɨ \x - \xo 17.22 \xo*\xt Mt 16.21\xt*\x* agaŋ nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula Galili fɨli tɨbɨ heŋ mɨgudɨba hɨniavɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Hulaŋ mu agaŋ Hulaŋ dɨ Ninaŋ agadɨ amɨŋ ci ilasɨbali uami. Ilasavɨla via ua hulaŋ sɨbɨlɨ agɨladɨ human hɨvɨ lamɨbali uami. \v 23 Lɨci nudɨ ifɨhɨmavɨbali uami. Ifɨhɨmavɨci anihuliŋ me hɨvɨ cɨhu hɨhi iahɨbali uami. Lɨci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla nusaŋ mavɨn mɨŋamɨŋa ma hɨjɨŋalavɨmi. \s Jisasɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ sibɨla vivi saŋ anɨm hɨlɨcɨ igumi. \p \v 24 Jisasɨ \x - \xo 17.24 \xo*\xt CV 30.13, 38.25-26\xt*\x* nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula ua Kapelɨneam haiabɨla iahavɨmi. Lɨhavɨci hulaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ sibɨla vivi saŋ anɨm hɨlɨcɨ vihavɨhadami agɨlaŋ vevɨla Pita dɨ abavɨmi. Naludɨ manasɨŋ sihɨ hɨsɨŋ agaŋ hualɨ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ sibɨla vivi saŋ anɨm hɨlɨcɨ igulalɨ ua ma igulalɨ uavɨmi. \v 25 Lɨhavɨci Pita abami. Nɨbu igulalɨ uami. \p Lavɨla Pita agaŋ uleŋ muji ivoumi. Ivoua ciaŋ ma abɨmaŋ lɨdaci Jisasɨ nudɨ abami. Saimon uami. Viaŋ nadɨ abitɨhɨben aba lin uami. Manɨgali fɨli neŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ aba aba huban saŋ anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba ani ani dɨ hɨvɨ vihavɨlalɨ uami. Nulɨdɨ hɨdɨlɨ pam agɨladɨ hɨvɨ vihavɨlalɨ ua hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ hɨvɨ vihavɨlalɨ uami. \v 26 Lɨci Pita abami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ hɨvɨ vihavɨlalɨ uami. Lɨci Jisasɨ nudɨ abami. Hameŋ lɨhavɨdaci nulɨdɨ hɨdɨlɨ pam agɨlaŋ anɨm hɨlɨcɨ ma iguavɨlalɨ uami. \v 27 Agadɨ ala anɨm hɨlɨcɨ vivi hɨsɨŋ agɨlaŋ alusaŋ humɨgaŋ vɨhɨlɨ vihavɨmɨdɨ aba nadɨ abɨben uami. Nama idu hekɨlɨ heŋ uavɨla aluguli lamɨha uami. La hehɨlaŋ mu nudɨ mɨse magɨlavɨla nudɨ sɨbɨsaŋ agadɨ mɨŋacɨkɨla igɨnaŋ anɨm hɨlɨcɨ nudɨ sɨbɨsaŋ muji heŋ hɨnibali uami. Lɨci anɨm hɨlɨcɨ agadɨ viavɨla nasadaŋ iasadaŋ igahɨlavɨla Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ sibɨla vivi saŋ iguha uami. \c 18 \s Ani nɨbu ibi hekɨlɨ daŋ hɨnibali uavɨmi. \r (Makɨ 9.33-37 mu Lukɨ 9.46-48) \p \v 1 Hadɨhu \x - \xo 18.1 \xo*\xt Lu 22.24\xt*\x* heŋ ala Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ pɨŋ vevɨla abavɨmi. Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali heŋ ani agaŋ ibi hekɨlɨ daŋ hɨnibali uavɨmi. \v 2 Lɨhavɨci Jisasɨ ninaŋ cɨkɨ mu agadɨ ulɨci veci via ua nɨbɨlaŋ hɨniavɨmi agadɨ alɨhaŋ heŋ lamavɨla abami. \v 3 Viaŋ \x - \xo 18.3 \xo*\xt Mt 19.14, Mk 10.15, Lu 18.17\xt*\x* naludɨ amɨŋ abadin uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali nulɨdɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valavala ninanadi cɨki cɨki me ma hɨniavɨlalɨ agɨladɨ ma likɨlɨbali uami. Lɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ ma sɨbaŋ hɨniavɨbali uami. \v 4 Hulaŋ \x - \xo 18.4 \xo*\xt Mt 20.27, 23.11\xt*\x* iamɨgali ninanadi cɨki cɨki me hɨnihɨni ibi apalɨ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ uami. Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali heŋ nɨbɨlaŋ ibi hekɨlɨ daŋ hɨniavɨbali uami. \v 5 Hulaŋ \x - \xo 18.5 \xo*\xt Mt 10.40-42, Lu 9.48, 10.16, Jo 13.20\xt*\x* mu iasaŋ igahɨlahɨla ninaŋ cɨki ibi apalɨ nameŋ agasaŋ hɨjɨŋalɨlalɨ agaŋ iasaŋ avi hɨjɨŋalɨlalɨ uami. \s Jisasɨ hulaŋ iamɨgali lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agasaŋ abami. \r (Makɨ 9.42-48 mu Lukɨ 17.1-2) \p \v 6 Lavɨla \x - \xo 18.6 \xo*\xt Mt 17.27, Lu 17.1-2, 1 Ko 8.12\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Hulaŋ mu agaŋ vevɨla hɨji humɨgaŋ aiamagɨlamagɨla saŋ akuaba akuaba lɨci hulaŋ mu iasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ cɨki daŋ hɨnilalɨ agaŋ igavɨla lusɨŋ sɨbɨlɨ vici uami. Ha hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ lɨba kum hekɨlɨ viavɨla aiamagɨlamagɨla hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ sugɨtaŋ hɨvɨ lɨbɨhahavɨm uami. Lɨbɨhaha havalavɨci avɨli hekɨlɨ agadɨ huhaŋ heŋ mɨgua nahɨmam uami. Nahɨmɨci ha nɨbu huaci uami. Lusɨŋ hameŋ agaŋ cɨhu cɨhu ma iahɨbali uami. \v 7 Akuaba \x - \xo 18.7 \xo*\xt Lu 17.1, 1 Ti 4.1\xt*\x* akuaba mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨlaŋ iahaiaha hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨji mɨŋaiahavɨdaci lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ uami. Lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ vɨhɨlɨ igavɨbali uami. Agadɨ ala aniaba hulaŋ nulɨdɨ aiamagɨlamagɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ hekɨlɨ igavɨbali uami. \v 8 Nadɨ \x - \xo 18.8 \xo*\xt Mt 5.30, Mk 9.43-44\xt*\x* human limu agaŋ lɨci nama lusɨŋ sɨbɨlɨ viavɨla uami. Human agadɨ ihalaha havalɨha uami. Hameŋ lɨnaŋ ha huaci uami. Human limu laci hɨnici nama huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibanaŋ uami. Nama human limu limu daŋ hɨninaŋ Asɨ agaŋ nadɨ via avɨŋ hɨvɨ havalɨci mɨgubanaŋ uami. Avɨŋ agaŋ hameŋ laci hameŋ laci lɨhulɨhu hɨnilalɨ uami. Nadɨ hɨcɨ limu agaŋ lɨci nama lusɨŋ sɨbɨlɨ viavɨla uami. Hɨcɨ agadɨ ihalaha havalɨha uami. Hameŋ lɨnaŋ ha huaci uami. Hɨcɨ limu laci hɨnici nama huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibanaŋ uami. Nama hɨcɨ limu limu daŋ hɨninaŋ Asɨ agaŋ nadɨ viavɨla avɨŋ hɨvɨ havalɨci mɨgubanaŋ uami. Avɨŋ agaŋ hameŋ laci hameŋ laci lɨhulɨhu hɨnilalɨ uami. \v 9 Nadɨ \x - \xo 18.9 \xo*\xt Mt 5.29, Mk 9.47\xt*\x* lamɨgaŋ limu agaŋ lɨci nama lusɨŋ sɨbɨlɨ viavɨla uami. Lamɨgaŋ agadɨ mɨŋatɨhua havalɨha uami. Hameŋ lɨnaŋ ha huaci uami. Lamɨgaŋ limu laci hɨnici nama huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibanaŋ uami. Nama lamɨgaŋ limu limu daŋ hɨninaŋ Asɨ agaŋ nadɨ via avɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ havalɨci mɨgubanaŋ uami. \v 10-11 Ci \x - \xo 18.10-11 \xo*\xt HM 48.16, Sng 34.7, Lu 19.10, Jo 3.17, 12.47, Ib 1.14\xt*\x* igɨlaŋ uami. Namɨlaŋ hɨji nameŋ lamɨmɨlaŋ uami. Hulemɨlɨ cɨki cɨki nagɨlaŋ ibi apalɨ aba abɨmɨlaŋ uami. Viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ nulɨdɨ migɨlavɨlalɨ agɨlaŋ uami. Asɨ dɨ haiabɨla heŋ hɨnihɨni Asɨ mavɨn lama hɨnilalɨ heŋ lagulamalama hɨniavɨlalɨ uami. Hɨnihɨni hulemɨlɨ cɨki cɨki ibi apalɨ agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ Asɨ dɨ abavɨlalɨ uami.\f * \fr 18.10-11 \fr*\ft Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ. Ciaŋ mu avi manasɨŋ neŋ hɨnidi uavɨlalɨ. Jisasɨ nameŋ abami uavɨlalɨ. Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ hulaŋ iamɨgali lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vivi hɨniavɨlalɨ agɨladɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni saŋ vemi aba abami uavɨlalɨ.\ft*\f* \s Sabaŋ sipsipɨ mu sɨvɨlɨci suhɨla vivi saŋ hɨve lama abami. \r (Lukɨ 15.3-7) \p \v 12 Lavɨla Jisasɨ cɨhu hɨve lama abami. Namɨlaŋ vameŋ hɨji lamɨlaŋ uami. Hulaŋ mu sabaŋ sipsipɨ 100 daŋ hɨnivi uami. Lɨci sabaŋ sipsipɨ mu agaŋ ua sɨvɨlɨvi uami. Sɨvɨlɨci sabaŋ sipsipɨ 99 agɨladɨ valɨci fɨli tɨbɨ halu daŋ halu daŋ heŋ hɨniavɨvi uami. Hɨniavɨdaci nɨbu ua sabaŋ sipsipɨ mu agadɨ suhɨla suhɨla hɨdɨvi uami. \v 13 Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Suhɨla suhɨla hɨda viavɨla hekɨlɨ sɨbaŋ hɨjɨŋalɨvi uami. Sabaŋ sipsipɨ 99 huaci hɨniavɨvi agɨlasaŋ hɨjɨŋalɨvi uami. Agadɨ ala sabaŋ sipsipɨ mu agadɨ suhɨla vivi agasaŋ hekɨlɨ sɨbaŋ hɨjɨŋalɨvi uami. \v 14 Naludɨ Iaganalu Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ avi hameŋ ala lɨlalɨ uami. Hulemɨlɨ cɨki cɨki ibi apalɨ agɨladɨ hulaŋ mu agaŋ ua sɨvɨla sɨvɨla saŋ valɨlalɨ uami. \s Hulaŋ hugɨ daŋ agaŋ hula ciaŋ hihɨla hihɨla saŋ abami. \p \v 15 Lavɨla \x - \xo 18.15 \xo*\xt Wkp 19.17, Lu 17.3, Ga 6.1, Je 5.19-20, 1 Pi 4.8\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Nadɨ isaima me agaŋ nama hula hugɨ daŋ hɨnici nama ua nudɨ igɨha uami. La ahica hɨtɨŋ sɨbaŋ hɨnihɨni nɨbu hula ciaŋ hihɨla hihɨla saŋ nudɨ abɨha uami. Abɨnaŋ nadɨ ciaŋ agadɨ igahɨlɨci nama nɨbu hula hɨji humɨgaŋ pam hɨnibalaŋ uami. \v 16 Abɨnaŋ \x - \xo 18.16 \xo*\xt Lo 19.15, Jo 8.17, 2 Ko 13.1, 1 Ti 5.19\xt*\x* nadɨ ciaŋ agadɨ ma igahɨlɨmaŋ lɨci uami. Ha nama uavɨla hulaŋ pabiŋ ua ahica agɨladɨ viavɨla nudɨ pɨŋ cɨhu vehalaŋ uami. Nɨbu lusɨŋ sɨbɨlɨ vidaci igavalɨ agɨladɨ vaveha uami. Hameŋ lɨnaŋ hulaŋ ahica ua ahica pam agɨlaŋ nadɨ ahɨliahua nudɨ hugɨ agadɨ haiabɨla lama abavɨbali uami. \v 17 Haiabɨla \x - \xo 18.17 \xo*\xt Lom 16.17, 1 Ko 5.9-10, 5.13, 6.1-6, 2 Te 3.6, 3.14\xt*\x* lama abavɨci nulɨdɨ ciaŋ ma igahɨlɨmaŋ lɨci uami. Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ sɨkasɨkan agɨladɨ abɨha uami. Lɨnaŋ vevɨla abavɨci nulɨdɨ ciaŋ agadɨ avi ma igahɨlɨmaŋ lɨci uami. Ha valɨnaŋ hulaŋ avɨli hɨvɨ ma mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨmaŋ agaŋ me hɨnim uami. Huban saŋ anɨm hɨlɨcɨ vivi hɨsɨŋ hulaŋ me hɨnim uami. \v 18 Viaŋ \x - \xo 18.18 \xo*\xt Mt 16.19, Jo 20.23\xt*\x* naludɨ amɨŋ abadin uami. Namɨlaŋ fɨli neŋ hɨnihɨni akuaba akuaba sibɨla vivi hɨbɨ me lɨbɨbalaŋ uami. Lɨdalaŋ Asɨ iahua nudɨ haiabɨla hɨnilalɨ agaŋ avi hɨbɨ me lɨbɨbali uami. Namɨlaŋ fɨli neŋ hɨnihɨni akuaba akuaba sibɨla vivi hɨbɨ me lavɨlɨbalaŋ uami. Lɨdalaŋ Asɨ iahua nudɨ haiabɨla hɨnilalɨ agaŋ avi hɨbɨ me lavɨlɨbali uami. \v 19-20 Viaŋ \x - \xo 18.19-20 \xo*\xt Mt 28.20, Mk 11.24, Jo 14.23, 15.7, 1 Jo 3.22, 5.14\xt*\x* naludɨ cɨhu ala abadin uami. Hulaŋ ahica ua ahica pam agɨlaŋ mɨgudɨba hɨnihɨni iasaŋ igahɨlavɨci uami. Viaŋ nɨbɨlaŋ hula hɨniben uami. Aniaba hulaŋ ahica agɨlaŋ hɨji humɨgaŋ pam hɨniavɨla akuaba akuaba vivi saŋ iadɨ Iavaŋ iahua nudɨ haiabɨla hɨnilalɨ agadɨ abavɨci uami. Nɨbu nulɨsaŋ igubali uami. \s Sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ mu nudɨ sibɨla pam hɨsɨŋ agaŋ hula hɨbɨŋ daŋ hɨnivi agasaŋ hɨve lama abami. \p \v 21 Pita \x - \xo 18.21-22 \xo*\xt Lu 17.3-4\xt*\x* agaŋ Jisasɨ dɨ pɨŋ vevɨla abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Iadɨ isaima me agaŋ viaŋ hula hugɨ daŋ hɨnidaci viaŋ nudɨ nameŋ abɨben uami. Viaŋ nama hula ciaŋ apalɨ aba abɨben uami. Cɨhu tɨbɨ avi lɨci hameŋ laci ala abɨben uami. Lɨdalɨŋ nɨbu cɨhu tɨbɨ cɨhu tɨbɨ lɨdaci viaŋ hameŋ laci hameŋ laci aba aba lugɨlɨdalɨŋ human limu fɨhala uci heŋ akua valɨben uami. \p \v 22 Lɨci \x - \xo 18.22 \xo*\xt HM 4.24, Mt 6.14, Mk 11.25-26, Kl 3.13\xt*\x* Jisasɨ nudɨ abami. Viaŋ nama human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ tɨbɨ laci aba aba saŋ ma abadin uami. Viaŋ namɨlaŋ mu tɨbɨ mu tɨbɨ hameŋ laci hameŋ laci aba aba saŋ abadin uami. \v 23 Ci igɨlaŋ uami. Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni agaŋ uami. Manɨgali mu nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ nusaŋ akuaba akuaba hɨbɨŋ igu igu saŋ abɨvi me uami. \v 24 La akuaba akuaba nusaŋ hɨbɨŋ igu igu saŋ hɨdɨlɨ maha abɨdaci hulaŋ mu agadɨ nudɨ pɨŋ vavehavɨvi uami. Nɨbu nudɨ manɨgali saŋ hɨbɨŋ anɨm hɨlɨcɨ 10 milion hameŋ agadɨ igu igu saŋ vavehavɨvi uami. \v 25 Agadɨ \x - \xo 18.25 \xo*\xt 2 Kin 4.1, Neh 5.8\xt*\x* ala hulaŋ agaŋ hɨbɨŋ igu igu hɨsɨŋ anɨm hɨlɨcɨ apalɨ hɨnivi uami. Lɨci manɨgali agaŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ abɨvi uami. Nudɨdaŋ nudɨ iamɨgali ninanadi akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨladɨdaŋ via ua mutɨŋ hɨvɨ lamɨlaŋ lavavɨm aba abɨvi uami. Lavavɨci sibɨla havɨ havɨ vihavɨdaci viaŋ hɨbɨŋ anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba agɨladɨ viben aba abɨvi uami. \v 26 Lɨci sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agaŋ mavɨn ciaŋ ciaŋ aba aba saŋ manɨgali agadɨ hɨcɨ pɨŋ mɨgalɨfɨlɨbavɨla nudɨ hali agadɨ fɨli hɨvɨ lɨbɨlɨva hɨnihɨni nameŋ abɨvi uami. Iasaŋ makamɨŋa hɨnidanaŋ nasaŋ hɨbɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ sɨkasɨkan iguben aba abɨvi uami. \v 27 Lɨci manɨgali agaŋ nusaŋ mavɨn hekɨlɨ lamavɨla abɨvi uami. Viaŋ nama iasaŋ hɨbɨŋ igu igu saŋ ma abɨben aba abɨvi uami. Lavɨla nudɨ valɨci uvi uami. \v 28 Lɨci sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agaŋ vala haiabɨla ivavevi uami. Ivavevɨla nudɨ sibɨla pam hɨsɨŋ agadɨ igɨvi uami. Lavɨla hulaŋ agaŋ nudɨ anɨm hɨlɨcɨ 100 vivi agasaŋ igahɨlavɨla hulaŋ agadɨ mɨŋahubɨhaha sugɨtaŋ mɨŋalatɨha hɨnihɨni abɨvi uami. Nama iadɨ anɨm hɨlɨcɨ vihanaŋ agasaŋ hɨbɨŋ iguha aba abɨvi uami. \v 29 Lɨci nudɨ sibɨla pam hɨsɨŋ agaŋ nudɨ pɨŋ mɨgalɨfɨlɨbavɨla nudɨ hali agadɨ fɨli hɨvɨ lɨbɨlɨva hɨnihɨni mavɨn ciaŋ ciaŋ abɨvi uami. Nama iasaŋ makamɨŋa hɨnidanaŋ nasaŋ hɨbɨŋ akuaba akuaba iguben aba abɨvi uami. \v 30 Lɨci ala nudɨ ciaŋ ma igahɨlɨvi uami. Lavɨla nudɨ sibɨla pam hɨsɨŋ agadɨ via ua lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamɨvi uami. Lamavɨla abɨvi uami. Nama iasaŋ hɨbɨŋ akuaba akuaba iguavɨla heŋ ivavebanaŋ aba abɨvi uami. \v 31 Lɨci hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnivi agadɨ sibɨla pam hɨsɨŋ agɨlaŋ mavɨn mɨŋamɨŋa ma sɨbaŋ hɨjɨŋalavɨvi uami. Lavɨla ua manɨgali agadɨ abavɨvi uami. Hulaŋ nasaŋ hɨbɨŋ anɨm hɨlɨcɨ ma iguiemi agaŋ nameŋ li aba abavɨvi uami. Nɨbu hulaŋ mu nɨbu hula hɨbɨŋ daŋ agadɨ via ua lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lami aba abavɨvi uami. \v 32 Lɨhavɨci manɨgali agaŋ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ nusaŋ hɨbɨŋ anɨm hɨlɨcɨ ma igumaŋ agadɨ abɨci veci nudɨ abɨvi uami. Nama hulaŋ sɨbɨlɨ aba abɨvi uami. Viaŋ nama iasaŋ mavɨn ciaŋ ciaŋ agadɨ igunabɨla viaŋ nama hula ciaŋ apalɨ aba abiemin aba abɨvi uami. \v 33 Viaŋ nasaŋ mavɨn hɨniemin hameŋ nama nadɨ sibɨla pam hɨsɨŋ agasaŋ mavɨn ma hɨninaŋ aba abɨvi uami. \v 34 Hameŋ \x - \xo 18.34 \xo*\xt Mt 5.25-26\xt*\x* abɨci nudɨ igɨvɨ lɨci hulaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ human hɨvɨ lamɨvi uami. Lɨci nusaŋ avɨha avɨha iguavɨdaci hɨnihɨni manɨgali saŋ hɨbɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ iguci heŋ valavɨvi uami. \p \v 35 La \x - \xo 18.35 \xo*\xt Mt 6.12-15, Mk 11.25-26, Ef 4.32, Kl 3.13, Je 2.13\xt*\x* abami. Hulaŋ namɨlaŋ hula hugɨ daŋ hɨnilalɨ agadɨ hugɨ amɨŋ ma hivɨlaŋ uami. Iadɨ Iavaŋ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ naludɨ hugɨ agɨladɨ ma hivɨbali uami. Manɨgali agaŋ lɨvi hameŋ laci ala nalusaŋ avɨha avɨha igubali uami. \c 19 \s Jisasɨ agaŋ hulaŋ mu abinu dɨ valɨvi agasaŋ abami. \r (Makɨ 10.1-12 mu Lukɨ 16.18) \p \v 1 Jisasɨ ciaŋ hameŋ agadɨ abɨci ci lɨci Galili fɨli tɨbɨ agadɨ valavɨla Judia fɨli tɨbɨ saŋ umi. Hɨbɨ pɨlɨ mu Jolɨdan avɨli limu caba hɨniadami heŋ umi. \v 2 Udaci hulaŋ iamɨgali akape sɨbaŋ nɨbu hula uavɨmi. Ua heŋ hɨniavɨdaci Jisasɨ nulɨdɨ hɨmuhɨmu agɨladɨ huaci lamami. \p \v 3 Lɨci \x - \xo 19.3 \xo*\xt Mt 16.1\xt*\x* Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ pɨŋ vevɨla nudɨ ilasɨbalu aba abitɨhavɨmi. Hulaŋ mu aludɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lubiahɨlavɨla nudɨ nukeŋ hɨji hɨvɨ abinu dɨ huaci valavɨla lahuvi ua hɨma uavɨmi. \v 4 Lɨhavɨci \x - \xo 19.4 \xo*\xt HM 1.27, 5.1-2, Mal 2.15\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ ciaŋ Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ ma akua igɨlalaŋ uami. Vaka sɨbaŋ Asɨ hɨdɨlɨ maha akuaba akuaba lamami agasaŋ nudɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Hulaŋ daŋ iamɨgali daŋ lamami aba abami uami. \v 5 Lavɨla \x - \xo 19.5 \xo*\xt HM 2.24, 1 Ko 6.16, 7.2, Ef 5.21, 5.31\xt*\x* Asɨ nameŋ abami uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ agɨlaŋ nulɨdɨ numɨgaiagagalinɨlu agɨladɨ valavala iamɨgali sabisabi nulɨdɨ abinadinɨlu agɨlaŋ hula hadipɨlɨ pabiŋ me hɨniavɨlalɨ aba abami uami. \v 6 La abami. Hameŋ sadaŋ nɨbɨlaŋ ahica me ma hɨniavɨlalɨ uami. Hadipɨlɨ pabiŋ laci me hɨniavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ Asɨ agaŋ lɨci hadipɨlɨ pabiŋ me hɨniavɨlalɨ agadɨ hulaŋ mu mɨŋalatɨhɨmɨdɨ uami. \p \v 7 Lɨci \x - \xo 19.7 \xo*\xt Lo 24.1-4, Mt 5.31\xt*\x* Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ abavɨmi. Mosesɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ akɨ saŋ nameŋ abami uavɨmi. Hulaŋ mu abinu dɨ valavɨla lahuben aba nusaŋ manasɨŋ lɨbavɨla igum aba abami uavɨmi. Lavɨla iamɨgali agadɨ huaci valavɨla lahubali aba abami uavɨmi. \v 8 Lɨhavɨci Jisasɨ nulɨdɨ abami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ naludɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ ci sɨjiavɨmi sadaŋ Mosesɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ nameŋ lɨbami uami. Hulaŋ mu abinu dɨ valavɨla lahuben aba nɨbu vana lahum aba abami uami. Agadɨ ala vaka sɨbaŋ hameŋ ma lɨhavɨhadami uami. \v 9 Viaŋ \x - \xo 19.9 \xo*\xt Mt 5.32, Mk 10.11, Lu 16.18, 1 Ko 7.10-11\xt*\x* naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Iamɨgali mu hɨvɨkalɨ saŋ ma hɨdɨvi uami. Agadɨ ala muŋanu nudɨ lahuci ua havɨ hɨnivi uami. Hɨnidaci muŋanu lɨvɨlu agaŋ iamɨgali mu sabivi uami. Asɨ hulaŋ hameŋ agadɨ igɨci nɨbu abinu lɨvɨlu agadɨ vala ua abinu hɨvɨ agaŋ hula hɨnivi agasaŋ nɨbu hugɨ daŋ hɨnivi uami. Hulaŋ agɨlaŋ iamɨgali mu mu sɨgɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ me hɨnivi uami. \p \v 10 Lɨci \x - \xo 19.10-11 \xo*\xt 1 Ko 7.1-2, 7.7-9, 7.17\xt*\x* Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla abavɨmi. Hulaŋ mu iamɨgali sabici hɨvɨkalɨ saŋ ma hɨdɨlalɨ agadɨ valɨmɨdɨ aba abɨnaŋ uavɨmi. Hulaŋ mu ciaŋ hameŋ abɨnaŋ agasaŋ igahɨlɨci hɨma lɨci nɨbu iamɨgali sabimɨdɨ uavɨmi. \v 11 Lɨhavɨci Jisasɨ nulɨdɨ abami. Hulaŋ sɨkasɨkan agɨlaŋ iamɨgali daŋ hɨniavɨlalɨ uami. Agadɨ ala Asɨ nukeŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨlasaŋ pam vɨdɨvɨdɨŋ igudaci iamɨgali ma sabiavɨlalɨ uami. \v 12 Ci \x - \xo 19.12 \xo*\xt 1 Ko 7.32-34, 9.5\xt*\x* igɨlaŋ uami. Hulaŋ hɨhɨle iamɨgali ma sabiavɨlalɨ agadɨ hɨdɨlɨ nɨbu nameŋ uami. Hulaŋ hɨhɨle iamɨgagalinɨlu nulɨdɨ huhɨlavɨci ninanadi havahava hɨsɨŋ vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ hɨniavɨlalɨ uami. Hameŋ hɨnihɨni iaha hekɨlɨ lavɨla iamɨgali ma sabiavɨlalɨ uami. Hɨhɨle ninanadi havahava hɨbɨ agɨladɨ hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ ihalahavɨlalɨ sadaŋ iamɨgali ma sabiavɨlalɨ uami. Hɨhɨle Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agadɨ sibɨla vivi saŋ igahɨlahɨla iamɨgali ma sabiavɨlalɨ uami. Aniaba hulaŋ mu ciaŋ nagadɨ igahɨlavɨla lubiahɨlɨben aba vana lubiahɨlam uami. \s Jisasɨ agaŋ ninanadi agɨladɨ valavɨci nudɨ pɨŋ veve saŋ abami. \r (Makɨ 10.13-16 mu Lukɨ 18.15-17) \p \v 13 La hadɨhu ala hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ninanadi cɨki cɨki agɨladɨ Jisasɨ dɨ pɨŋ vavehavɨmi. Jisasɨ agaŋ nudɨ human agadɨ nulɨdɨ sabɨ hɨvɨ lamavɨla Asɨ dɨ abɨci Asɨ nulɨdɨ huaci lamɨbali aba nudɨ pɨŋ vavehavɨmi. Lɨhavɨdaci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abacabɨlavɨmi. \v 14 Lɨhavɨci \x - \xo 19.14 \xo*\xt Mt 18.2-3\xt*\x* Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Namɨlaŋ valɨlaŋ ninanadi cɨki cɨki agɨlaŋ iadɨ pɨŋ vehavɨm uami. Nulɨdɨ abamɨgɨlɨmɨlaŋ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali ninanadi cɨki cɨki me hɨnihɨni manɨgali dɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ likɨlɨbali uami. Likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali uami. \v 15 Lavɨla nudɨ human agadɨ ninanadi cɨki cɨki agɨladɨ sabɨ hɨvɨ lama Asɨ nulɨdɨ huaci lamalama saŋ Asɨ dɨ abami. La nulɨdɨ vala umi. \s Hulaŋ mu anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ daŋ agaŋ Jisasɨ hula ciaŋ sulavɨmi. \r (Makɨ 10.17-31 mu Lukɨ 18.18-30) \p \v 16 Hulaŋ \x - \xo 19.16 \xo*\xt Mk 10.17, Lu 10.25, 18.18\xt*\x* mɨnibɨlɨ agaŋ vevɨla Jisasɨ dɨ abami. Iavaŋ uami. Viaŋ akɨ sibɨla huaci agɨladɨ viavɨla Asɨ dɨ haiabɨla uavɨla huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnivin uami. \v 17 Lɨci \x - \xo 19.17 \xo*\xt Wkp 18.5, Lu 10.28\xt*\x* Jisasɨ nudɨ abami. Nama akɨ saŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨlasaŋ iadɨ abitɨhɨnaŋ uami. Asɨ pam nɨbu huaci uami. Nama huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniben aba uami. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ lubiahɨlɨha uami. \p \v 18 Lɨci \x - \xo 19.18 \xo*\xt CV 20.13-16, Lo 5.17-20\xt*\x* hulaŋ agaŋ Jisasɨ dɨ abami. Akɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ lubiahɨlahɨla saŋ abɨnaŋ uami. Lɨci Jisasɨ nudɨ abami. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ nɨbu nameŋ abami uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ ifɨhɨmɨmɨlaŋ aba abami uami. Hulaŋ iamɨgali daŋ namɨlaŋ naludɨ abinadinalu agɨladɨ valavala uu iamɨgali mu mu agɨladɨ sɨgɨlɨ vimɨlaŋ aba abami uami. Iamɨgali hulaŋ daŋ namɨlaŋ naludɨ muŋanadinalu agɨladɨ valavala uu hulaŋ mu mu agɨladɨ sɨgɨlɨ vimɨlaŋ aba abami uami. Namɨlaŋ mu hulaŋ dɨ akuaba akuaba agɨladɨ avi sɨgɨlɨ vimɨlaŋ aba abami uami. Namɨlaŋ analɨ ciaŋ aba aba mu hulaŋ dɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨmɨlaŋ aba abami uami. \v 19 Namɨlaŋ \x - \xo 19.19 \xo*\xt CV 20.12, Wkp 19.18, Lo 5.16, Lom 13.9, Ga 5.14, Je 2.8\xt*\x* naludɨ iamiagagalinalu agɨladɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni nulɨdɨ ciaŋ agɨladɨ lubiahɨlɨhalaŋ aba abami uami. Nalusaŋ nukeŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnilalaŋ hameŋ laci ala naludɨ isagalinalu imahalinalu agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihalaŋ aba abami uami. \p \v 20 Lɨci hulaŋ mɨnibɨlɨ agaŋ Jisasɨ dɨ abami. Viaŋ Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ lubiahɨladamin uami. Iabi avi lubiahɨlɨlan uami. Agadɨ ala akɨakɨ saŋ tɨbɨ mɨgin uami. \v 21 Lɨci \x - \xo 19.21 \xo*\xt Mt 6.20, Lu 12.33, HJL 2.45, 4.34-37, 1 Ti 6.18-19\xt*\x* Jisasɨ nudɨ abami. Asɨ igɨci nama huaci sɨlɨvɨ sɨbaŋ hɨniben aba uami. Nama nadɨ akuaba akuaba agɨladɨ viavɨla mutɨŋ hɨvɨ lamɨnaŋ lavavɨm uami. Lavavɨci anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ via labɨlavɨla hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle akuaba akuaba apalɨ agɨlasaŋ iguha uami. Nama hameŋ lavɨla akuaba akuaba huaci huaci Asɨ dɨ haiabɨla hɨniavɨlalɨ agɨladɨ vibanaŋ uami. Nadɨ akuaba akuaba agɨladɨ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ igu fɨhalavɨla ve viaŋ hula hɨdɨha uami. \v 22 Lɨci nudɨ akuaba akuaba huaci huaci akape sɨbaŋ hɨniavɨmi agɨlasaŋ igahɨlavɨla ma hɨjɨŋalami. La Jisasɨ dɨ vala umi. \p \v 23 Lɨci \x - \xo 19.23 \xo*\xt Mt 13.22, Mk 10.24, 1 Ti 6.9-10\xt*\x* cɨhu Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Hulaŋ anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba akape daŋ agɨlaŋ Asɨ nulɨdɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni saŋ vɨhɨlɨfavɨbali uami. \v 24 Lavɨla hɨve lama sabaŋ kamelɨ agasaŋ abami. Viaŋ naludɨ cɨhu abadin uami. Havɨlɨ hɨcahɨca hɨsɨŋ henaŋ agadɨ haca agaŋ nɨbu sudɨme cɨki sɨbaŋ uami. Sabaŋ kamelɨ nɨbu hekɨlɨ sɨbaŋ uami. Agadɨ ala nɨbu havɨlɨ hɨcahɨca hɨsɨŋ henaŋ agadɨ haca heŋ huaci ivouvi uami. Ivo ivo saŋ ma vɨhɨlɨfɨvi uami. Hulaŋ anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ daŋ agɨlaŋ Asɨ nulɨdɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni saŋ vɨhɨlɨfavɨbali uami. \fig Jisasɨ hɨve lama sabaŋ kamelɨ agasaŋ abami.|alt="camels" src="jl020.jpg" size="col" copy="Lear" ref="19.24"\fig* \p \v 25 Lɨci Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla abavɨmi. I uavɨmi. Hameŋ lɨci hulaŋ mu Asɨ dɨ haiabɨla uavɨla huaci hameŋ laci hameŋ laci ma hɨnibali uavɨmi. \v 26 Lɨhavɨci \x - \xo 19.26 \xo*\xt HM 18.14, Jop 42.2, Jer 32.17, Sek 8.6, Lu 18.27\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ igasulasula abami. Hulaŋ igavɨdaci akuaba akuaba agɨlaŋ halu me hɨniavɨlalɨ uami. Agadɨ ala Asɨ igɨdaci akuaba akuaba agɨlaŋ halu me ma hɨniavɨlalɨ uami. \p \v 27 Lɨci \x - \xo 19.27 \xo*\xt Mk 10.28, Lu 5.11, 18.28\xt*\x* Pita nudɨ abami. Ci igɨnaŋ uami. Alaŋ aludɨ akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨladɨ vala vevɨla nama hula hɨdɨlalu agasaŋ akɨ vibalu uami. \v 28 Lɨci \x - \xo 19.28 \xo*\xt Mt 20.21, 25.31, Lu 22.30, 1 Ko 6.2-3, CHL 2.26, 3.21\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ abami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Mufɨli akuaba akuaba sebɨlɨ iahavɨbali heŋ Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ ibi hekɨlɨ daŋ hɨnibali uami. Lavɨla manɨgali dɨ mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ heŋ mɨgahɨnibali uami. Hadɨhu hulaŋ viaŋ hula hɨdɨlalaŋ namɨlaŋ manɨgali hɨnibalaŋ uami. Lavɨla manɨgali dɨ mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ heŋ mɨgahɨnibalaŋ uami. Mɨgahɨnihɨni Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ latɨhiŋ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ migɨlɨbalaŋ uami. \v 29 Hulaŋ \x - \xo 19.29 \xo*\xt Mk 10.29-30, Lu 18.29-30, Ib 10.34\xt*\x* iamɨgali iasaŋ igahɨlavɨla nulɨdɨ ulaŋ pabiŋ agadɨ vala uavɨci Asɨ hɨbɨŋ nulɨsaŋ ulaŋ 100 hameŋ agɨladɨ igubali uami. Nulɨdɨ isagalinɨlu imahalinɨlu agɨladɨ vala uavɨci Asɨ hɨbɨŋ nulɨsaŋ isagali imahali 100 hameŋ agɨladɨ igubali uami. Nulɨdɨ nanadi humɨgaŋ pam agɨladɨ vala uavɨci Asɨ hɨbɨŋ nulɨsaŋ nanadi humɨgaŋ pam 100 hameŋ agɨladɨ igubali uami. Nulɨdɨ iamiagagalinɨlu agɨladɨ vala uavɨci Asɨ hɨbɨŋ nulɨsaŋ iamiagagalinɨlu 100 hameŋ agɨladɨ igubali uami. Nulɨdɨ ninanadinɨlu agɨladɨ vala uavɨci Asɨ hɨbɨŋ nulɨsaŋ ninanadi 100 hameŋ agɨladɨ igubali uami. Nulɨdɨ hualɨ pabiŋ vala uavɨci Asɨ hɨbɨŋ nulɨsaŋ hualɨ 100 hameŋ agɨladɨ igubali uami. Lɨci mufɨli avi Asɨ dɨ haiabɨla uavɨla huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. \v 30 Agadɨ \x - \xo 19.30 \xo*\xt Mt 20.16, Mk 10.31, Lu 13.30\xt*\x* ala hulaŋ akape iabi neŋ hali hɨsɨŋ hɨniavadi agɨlaŋ uami. Mufɨli nɨbɨlaŋ sijaŋ sɨbaŋ hɨniavɨbali uami. Hulaŋ akape iabi neŋ sijaŋ sɨbaŋ hɨniavadi agɨlaŋ uami. Mufɨli nɨbɨlaŋ hali hɨsɨŋ hɨniavɨbali uami. \c 20 \s Jisasɨ agaŋ lɨmɨn uain hualɨ agasaŋ hɨve lama abami. \p \v 1 Lavɨla \x - \xo 20.1 \xo*\xt Mt 21.33\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Hulaŋ sijaŋ sɨbaŋ hɨnilalɨ agaŋ cɨhu hali hɨsɨŋ hɨnibali aba abin agaŋ nɨbu nameŋ uami. Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni agaŋ nɨbu hulaŋ mu lɨmɨn uain hualɨ hekɨlɨ daŋ hɨnivi agaŋ me uami. Hualɨ iaganu agaŋ cimɨdaŋ sɨbaŋ iaha uavɨla nudɨ lɨmɨn uain hualɨ agadɨ sibɨla vivi saŋ hulaŋ likɨlɨvi uami. \v 2 Lɨci sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ uaiaŋ pabiŋ hɨvɨ anɨm hɨlɨcɨ pabiŋ hɨlɨcɨ hameŋ vivi saŋ mavɨn hɨniavɨvi uami. Lɨhavɨci hualɨ iaganu agaŋ nulɨdɨ alialaŋ aba abɨvi uami. Lɨci cimɨdaŋ sɨbaŋ uavɨla nudɨ lɨmɨn uain hualɨ agadɨ sibɨla vihavɨvi uami. \v 3 Vihavɨdaci uaiaŋ 9 kilokɨ hɨvɨ hualɨ iaganu agaŋ mutɨŋ sabɨlɨm heŋ uavɨla igɨci hulaŋ hɨhɨle havɨ lagulamalama hɨniavɨvi uami. \v 4 Lɨhavɨci cɨhu nulɨdɨ nameŋ abɨvi uami. Namɨlaŋ avi uavɨla iadɨ lɨmɨn uain hualɨ sibɨla vihalaŋ aba abɨvi uami. Lɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla vibalaŋ agasaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ igahɨlahɨla hɨbɨŋ nalusaŋ iguben aba abɨvi uami. \v 5 Lɨci hulaŋ agɨlaŋ heŋ uavɨvi uami. Uavɨdaci uaiaŋ huva hɨvɨ hɨdahɨda hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ iga iga hameŋ ala lɨvi uami. Hɨfɨlɨdaŋ uaiadi hɨvɨ avi hɨdahɨda hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ iga iga cɨhu hameŋ laci ala lɨvi uami. \v 6 Lavɨla hɨfɨlɨdaŋ sɨbaŋ uaiaŋ 5 kilokɨ hɨvɨ uavɨla hulaŋ hɨhɨle havɨ lagulama hɨniavɨvi agɨladɨ igɨvi uami. Lavɨla nulɨdɨ abɨvi uami. Namɨlaŋ akɨ saŋ uaiaŋ nagadɨ hɨvɨ havɨ havɨ lagulama hɨnidalaŋ uaiaŋ ci mɨguadi aba abɨvi uami. \v 7 Lɨci abavɨvi uami. Aniaba hulaŋ alusaŋ sibɨla ma iguavɨci alaŋ havɨ havɨ hɨnidalu aba abavɨvi uami. Lɨhavɨci abɨvi uami. Namɨlaŋ avi uavɨla iadɨ lɨmɨn uain hualɨ sibɨla vihalaŋ aba abɨvi uami. \v 8 La \x - \xo 20.8 \xo*\xt Wkp 19.13, Lo 24.15\xt*\x* uaiaŋ sijaŋ sijaŋ hɨlɨdaci hualɨ iaganu agaŋ hɨmamɨgɨlɨ daŋ agadɨ abɨvi uami. Sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ abɨnaŋ vehavɨci hɨbɨŋ nulɨsaŋ anɨm hɨlɨcɨ iguha aba abɨvi uami. Hulaŋ hɨfɨlɨdaŋ sɨbaŋ hɨdɨlɨ maha sibɨla vihavi agɨlasaŋ mɨse iguha aba abɨvi uami. Igu igu via ua cimɨdaŋ sɨbaŋ hɨdɨlɨ maha sibɨla vihaviemi agɨlasaŋ sijaŋ sɨbaŋ iguha aba abɨvi uami. \v 9 Lɨci hulaŋ hɨfɨlɨdaŋ sɨbaŋ 5 kilokɨ hɨvɨ sibɨla vihavɨvi agɨlasaŋ anɨm hɨlɨcɨ pabiŋ lɨdɨŋ pabiŋ lɨdɨŋ nulɨsaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ iguvi uami. \v 10 Igudaci hulaŋ cimɨdaŋ sɨbaŋ hɨdɨlɨ maha sibɨla vihavɨvi agɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨvi uami. Alaŋ anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ vibalu aba abavɨvi uami. Agadɨ ala nulɨsaŋ avi hɨlihɨli hameŋ laci ala iguvi uami. \v 11 Lɨci hualɨ iaganu agasaŋ humɨgaŋ vɨhɨlɨ viavɨla nameŋ abavɨvi uami. \v 12 Alaŋ cimɨdaŋ sɨbaŋ ve hɨdɨlɨ maha sibɨla hekɨlɨ vidamɨli uaiaŋ agaŋ aludɨ hɨlacabɨliemi aba abavɨvi uami. Agadɨ ala hulaŋ hɨhɨle nagɨlaŋ hɨfɨlɨdaŋ sɨbaŋ ve sibɨla vihavi aba abavɨvi uami. Hameŋ sadaŋ akɨ saŋ nama anɨm hɨlɨcɨ alusadaŋ nulɨsadaŋ hɨlihɨli laci igunaŋ aba abavɨvi uami. \v 13 Lɨhavɨci hualɨ iaganu agaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ mu agadɨ nameŋ abɨvi uami. Nagɨli huaci aba abɨvi uami. Viaŋ nadɨ sɨbɨlɨ ma lamin aba abɨvi uami. Viaŋ anɨm hɨlɨcɨ pabiŋ hɨlɨcɨ agadɨ igu igu saŋ abɨlɨŋ namɨlaŋ iadɨ alia aba abiemɨlaŋ aba abɨvi uami. \v 14 Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ anɨm hɨlɨcɨ nagɨladɨ viavɨla uhalaŋ aba abɨvi uami. Viaŋ iadɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlavɨla anɨm hɨlɨcɨ hɨlihɨli laci iguin aba abɨvi uami. \v 15 Akuaba akuaba iadɨ nukeŋ sadaŋ viaŋ iadɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlavɨla iadɨ anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ labɨlɨben aba abɨvi uami. Viaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ lin agasaŋ namɨlaŋ humɨgaŋ vɨhɨlɨ vimɨlaŋ aba abɨvi uami. \p \v 16 Lavɨla \x - \xo 20.16 \xo*\xt Mt 19.30, Mk 10.31, Lu 13.30\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Hulaŋ iabi neŋ sijaŋ sɨbaŋ hɨniavadi agɨlaŋ mufɨli nɨbɨlaŋ hali hɨsɨŋ hɨniavɨbali uami. Hulaŋ iabi neŋ hali hɨsɨŋ hɨniavadi agɨlaŋ mufɨli sijaŋ sɨbaŋ hɨniavɨbali uami. \s Jisasɨ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahɨbali agasaŋ vaka ahica tɨbɨ abami hameŋ ala cɨhu tɨbɨ abami. \r (Makɨ 10.32-34 mu Lukɨ 18.31-33) \p \v 17 Jisasɨ agaŋ Jelusalem haiabɨla uben aba nudɨ hulemɨlɨ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ pam likɨlavɨla uavɨmi. Uu hɨbɨ cina hɨvɨ nulɨdɨ nameŋ abami. \v 18 Ci \x - \xo 20.18 \xo*\xt Mt 16.21, 17.22-23\xt*\x* igɨlaŋ uami. Alaŋ Jelusalem haiabɨla uadalu uami. Umɨli hulaŋ mu agaŋ Hulaŋ dɨ Ninaŋ agadɨ ilasavɨla manɨgali mɨgudɨba hɨniavɨbali agɨladɨ human hɨvɨ lamɨbali uami. Manɨgali hɨhɨle Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali uami. Hɨhɨle Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ uami. Nulɨdɨ human hɨvɨ lamɨci nudɨ via ua ciaŋ hɨvɨ lama lɨbɨmɨgumɨgu abavɨbali uami. Nama hɨmɨbanaŋ aba abavɨbali uami. \v 19 Lavɨla nudɨ mɨŋalɨvavɨla hulaŋ hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ human hɨvɨ lamavɨbali uami. Lɨhavɨci nudɨ abacuvacuva vɨgɨlavɨbali uami. La kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ nudɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci hɨmɨbali uami. Hɨmavɨla anihuliŋ me hɨvɨ cɨhu hɨhi iahɨbali uami. \s Jemɨsɨ hula Jon hula manɨgali hɨnibalu aba lɨhavɨmi. \r (Makɨ 10.35-45) \p \v 20 Sebedi dɨ ninaŋ ahica agɨlaŋ iamɨnɨlu hula Jisasɨ dɨ pɨŋ vehavɨmi. Vevɨla iamɨnɨlu agaŋ Jisasɨ nudɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla saŋ mavɨn ciaŋ ciaŋ abɨben aba mɨgalɨfɨlɨbami. \v 21 Lɨci \x - \xo 20.21 \xo*\xt Mt 19.28, Lu 22.30\xt*\x* Jisasɨ iamɨgali agadɨ nameŋ abami. Nama akɨ lɨlɨ saŋ abɨnaŋ uami. Lɨci iamɨgali agaŋ nudɨ abami. Mufɨli nama manɨgali hɨniavɨla iadɨ ninaŋ ahica nagɨladɨ abɨnaŋ nadɨ mikɨ pɨŋ mɨgahɨniavɨm uami. Mu nadɨ human sɨmi kɨlikɨli hɨvɨ mɨgahɨnim uami. Mu nadɨ human sakalɨ kɨlikɨli hɨvɨ mɨgahɨnim uami. \p \v 22 Lɨci \x - \xo 20.22 \xo*\xt Mt 26.39, 26.42, Mk 14.35-36, Jo 18.11\xt*\x* Jisasɨ abami. Namɨlaŋ iadɨ abitɨhɨlaŋ agadɨ hɨdɨlɨ agadɨ namɨlaŋ ma igɨlalaŋ uami. Hulaŋ ahica namɨlaŋ avɨha avɨha viaŋ igɨben hameŋ agadɨ namɨlaŋ huaci igɨbalaŋ uami. Lɨci abavɨmi. Alaŋ huaci avɨha avɨha igɨbalu uavɨmi. \v 23 Lɨhavɨci \x - \xo 20.23 \xo*\xt Mt 25.34, HJL 12.2, Lom 8.17, 2 Ko 1.7, CHL 1.9\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ nameŋ abami. Viaŋ avɨha avɨha igɨben hameŋ namɨlaŋ avi avɨha avɨha igɨbalaŋ uami. Agadɨ ala iadɨ human sɨmi kɨlikɨli sakalɨ kɨlikɨli mɨgahɨnihɨni saŋ lɨbɨmɨŋamɨŋa sibɨla nɨbu iadɨ hɨma uami. Iadɨ Iavaŋ Asɨ nukeŋ hulaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨlaŋ iadɨ human sɨmi kɨlikɨli mɨgahɨnihɨni saŋ ci lɨbɨmɨŋalɨ uami. Sakalɨ kɨlikɨli mɨgahɨnihɨni saŋ avi ci lɨbɨmɨŋalɨ uami. \p \v 24 Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ limu hɨhɨle human limu limu fɨhala agɨlaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨmi. Lavɨla hulaŋ ahica agɨlasaŋ humɨgaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ vihavɨmi. \v 25 Lɨhavɨci \x - \xo 20.25-26 \xo*\xt Lu 22.25-26\xt*\x* cɨhu Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ limu hɨhɨle agɨladɨ abɨci nudɨ pɨŋ vehavɨci abami. Hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ ibi daŋ hɨnihɨni nameŋ abavɨlalɨ uami. Alaŋ nukeŋ ibi daŋ hɨnidalu aba abavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abavɨdaci sibɨla havɨ havɨ vihavɨlalɨ uami. Nulɨdɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ avi hulaŋ iamɨgali agɨladɨ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ abavɨlalɨ uami. Aludɨ ciaŋ agɨladɨ lubiahɨlavɨbali aba ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ abavɨlalɨ uami. \v 26 Agadɨ \x - \xo 20.26 \xo*\xt Mk 10.43, Lu 9.48\xt*\x* \x - \xo 20.26-27 \xo*\xt Mt 23.11, Mk 9.33-35, Lu 22.26\xt*\x* ala namɨlaŋ nɨbɨlaŋ lɨhavɨlalɨ hameŋ lɨmɨlaŋ uami. Aniaba naludɨ manɨgali hɨniben aba uami. Nɨbu naludɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ me hɨnim uami. \v 27 Aniaba naludɨ hali hɨsɨŋ hɨniben aba nɨbu naludɨ sibɨla havɨ havɨ vivi hɨsɨŋ hulemɨlɨ me hɨnim uami. \v 28 Hulaŋ \x - \xo 20.28 \xo*\xt Lu 22.27, Jo 13.13-14, Fl 2.7, 1 Ti 2.6, Ta 2.14, 1 Pi 1.19\xt*\x* dɨ Ninaŋ agaŋ avi hameŋ laci ala uami. Nɨbu hɨmamɨgɨlɨ daŋ me hɨnihɨni hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ lɨbɨsɨlɨvɨdaci nudɨ sibɨla agɨladɨ vivi saŋ ma vemi uami. Nɨbu sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ me hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuiahu sibɨla vivi saŋ vemi uami. Nɨbu hulaŋ iamɨgali akape agɨladɨ vivi saŋ hɨmɨben aba vemi uami. \s Jisasɨ hulaŋ ahica lamɨgaŋ sɨbɨlɨ agɨladɨ huaci lamami. \r (Makɨ 10.46-52 mu Lukɨ 18.35-43) \p \v 29 Jisasɨ agaŋ nudɨ hulemɨlɨ hula Jeliko haiabɨla vala uavɨmi. Uavɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ nɨbɨlaŋ hula uavɨmi. \v 30 Hulaŋ \x - \xo 20.30 \xo*\xt Mt 9.27, 15.22\xt*\x* ahica lamɨgaŋ sɨbɨlɨ agɨlaŋ hɨbɨ pɨlɨ nɨbɨlaŋ uavɨmi agadɨ caba heŋ mɨgahɨniavɨmi. La Jisasɨ vemi agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨla nudɨ ula ula abavɨmi. Aludɨ Hekɨlɨ uavɨmi. Nama Devitɨ dɨ iamɨlɨnu uavɨmi. Alusaŋ mavɨn hɨniavɨla aludɨ huaci lamɨha uavɨmi. \v 31 Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hulaŋ ahica agɨladɨ abacabɨlavɨmi. Namɨlaŋ ciaŋ valɨhalaŋ uavɨmi. Agadɨ ala hulaŋ ahica agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ ula ula abavɨmi. Aludɨ Hekɨlɨ uavɨmi. Nama Devitɨ dɨ iamɨlɨnu uavɨmi. Alusaŋ mavɨn hɨniavɨla aludɨ huaci lamɨha uavɨmi. \p \v 32 Lɨhavɨdaci Jisasɨ lagulama hulaŋ ahica agɨladɨ abɨci vehavɨmi. Vehavɨci abami. Viaŋ naludɨ akɨ lɨben agasaŋ abadalaŋ uami. \v 33 Lɨci nudɨ abavɨmi. Aludɨ Hekɨlɨ uavɨmi. Aludɨ lamɨgaŋ agɨladɨ huaci lamɨnaŋ igasulasula saŋ abalu uavɨmi. \v 34 Lɨhavɨci Jisasɨ nulɨsaŋ mavɨn hekɨlɨ lamavɨla nudɨ human agadɨ nulɨdɨ lamɨgaŋ sabɨ hɨvɨ lamami. Lɨci nulɨdɨ lamɨgaŋ agɨlaŋ huaci lɨhavɨci cɨhu igasulasula Jisasɨ hula uavɨmi. \c 21 \s Jisasɨ agaŋ manɨgali me hɨniavɨla Jelusalem haiabɨla ivoumi. \r (Makɨ 11.1-11 mu Lukɨ 19.28-40 mu Jon 12.12-19) \p \v 1 Jisasɨ agaŋ nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula uavɨmi. Uavɨla Jelusalem haiabɨla agadɨ mikɨ mikɨ lavɨla Betɨfage haiabɨla iahuavɨmi. Betɨfage haiabɨla nɨbu Olivɨ halu heŋ hɨniadami. Lavɨla hali uu saŋ nudɨ hulemɨlɨ ahica agɨladɨ lɨbɨmɨŋami. \v 2 Lɨbɨmɨŋavɨla nulɨdɨ nameŋ abami. Ahica namɨlaŋ haiabɨla igoua igadalu adeŋ uhalaŋ uami. Uavɨla sabaŋ donɨki mu lɨmɨn hɨvɨ lɨbɨhahavɨci hɨnidi agadɨ igɨbalaŋ uami. Sabaŋ donɨki agaŋ ninaŋ daŋ uami. Iga lɨmɨn hivavɨla ahica hameŋ magɨla vavehalaŋ uami. \v 3 Hulaŋ \x - \xo 21.3 \xo*\xt Mt 26.18\xt*\x* mu akɨ saŋ hivadalaŋ aba abɨci nudɨ nameŋ abɨhalaŋ uami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ sabaŋ donɨki ahica nagɨladɨ hɨvɨ sibɨla vibali aba abɨhalaŋ uami. Lɨlaŋ sabaŋ donɨki agɨladɨ lɨhalɨha sɨbaŋ iguci magɨla vavebalaŋ uami. \p \v 4-5 Jisasɨ \x - \xo 21.4-5 \xo*\xt Ais 62.11, Sek 9.9, Jo 12.15\xt*\x* akuaba akuaba hameŋ lɨmi agasaŋ ala vaka Asɨ agaŋ nudɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agasaŋ hɨji igudaci nameŋ abami. Saion haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨhalaŋ uami.\f * \fr 21.4-5 \fr*\ft Jelusalem haiabɨla agadɨ ibi mu Saion.\ft*\f* Ci igɨlaŋ aba abɨhalaŋ uami. Naludɨ manɨgali agaŋ naludɨ pɨŋ ci vedi aba abɨhalaŋ uami. Nɨbu hulaŋ ibi apalɨ me vedi aba abɨhalaŋ uami. Sabaŋ donɨki ninaŋ hagɨlu hekɨlɨ agadɨ hulɨ sabɨ hɨvɨ mɨgahɨnia vedi aba abɨhalaŋ uami. Lɨci Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ abami hameŋ laci ala lɨmi. \p \v 6 Nudɨ hulemɨlɨ ahica agɨlaŋ uavɨla akuaba akuaba Jisasɨ abami hameŋ laci ala lɨhavɨmi. \v 7 Sabaŋ donɨki ninaŋ hagɨlu hekɨlɨ agadɨdaŋ numɨgaŋ agadɨdaŋ magɨla vavehavɨmi. Vavevɨla nulɨdɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ limu hɨhɨle agɨladɨ viavɨla sabaŋ donɨki agɨladɨ hulɨ sabɨ hɨvɨ lamavɨmi. Lɨhavɨci Jisasɨ iahua sabaŋ donɨki ninaŋ hagɨlu hekɨlɨ agadɨ hulɨ sabɨ hɨvɨ mɨgahɨnimi. \v 8 La \x - \xo 21.8 \xo*\xt 2 Kin 9.13\xt*\x* udaci hulaŋ iamɨgali akape sɨbaŋ agɨlaŋ nulɨdɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ sabɨ lamavɨhadami agɨladɨ mɨŋahubɨlahubɨla hɨbɨ pɨlɨ hɨvɨ idalamalama uavɨmi. Hɨhɨle kɨlɨ asɨŋ asɨŋ agɨladɨ ihalahalaha idalamalama uavɨmi. Lɨhavɨdaci sabaŋ donɨki ahica agɨlaŋ hadi hɨlahɨla akuaba akuaba agɨladɨ sabɨ heŋ lagulagu uavɨmi. \v 9 Uavɨdaci \x - \xo 21.9 \xo*\xt Sng 118.25-26, Mt 23.39\xt*\x* hulaŋ iamɨgali hali uavɨmi agɨlaŋ ula ula nameŋ abavɨmi. Devitɨ dɨ iamɨlɨnu saŋ hɨjɨŋalɨmɨli uavɨmi. Nɨbu aludɨ Hekɨlɨ dɨ ibi hɨvɨ vedi uavɨmi. Asɨ nudɨ huaci lamɨlalɨ uavɨmi. Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agasaŋ hɨjɨŋalɨmɨli uavɨmi. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali sɨvɨ uavɨmi agɨlaŋ avi hameŋ laci ala ula ula abavɨmi. \p \v 10 Jisasɨ Jelusalem haiabɨla ivouci hulaŋ iamɨgali heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ igavɨla abavɨmi. I uavɨmi. Lɨdɨŋ nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ abitɨhavɨmi. Hulaŋ nana ani uavɨmi. \v 11 Lɨhavɨci \x - \xo 21.11 \xo*\xt Mt 21.46\xt*\x* hulaŋ iamɨgali nɨbu hula vehavɨmi agɨlaŋ nameŋ abavɨmi. Ha nɨbu Jisasɨ uavɨmi. Nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ uavɨmi. Nɨbu Galili fɨli tɨbɨ Nasaletɨ haiabɨla heŋ hɨniavɨla velɨ uavɨmi. \s Jisasɨ agaŋ mutɨŋ lamalama hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ lahumi. \r (Makɨ 11.15-19 mu Lukɨ 19.45-48 mu Jon 2.13-22) \p \v 12 Jisasɨ agaŋ Jelusalem haiabɨla uavɨla Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ umi. Uavɨla hulaŋ akuaba akuaba mutɨŋ lamalama hɨsɨŋ agɨladɨdaŋ hulaŋ akuaba akuaba lavalava hɨsɨŋ agɨladɨdaŋ lahumi. Lahulahu vadɨm agɨladɨ ifɨnikɨlɨdaci fɨli mɨgalahɨlavɨmi. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ anɨm hɨlɨcɨ vavevave vadɨm agɨladɨ hɨvɨ ala lamavɨhadami. Lamavɨdaci nulɨsaŋ hɨbɨŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ hɨsɨŋ anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ iguavɨhadami.\f * \fr 21.12 \fr*\ft Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ lua muji heŋ akuaba akuaba mutɨŋ hɨvɨ lamavɨdaci hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba lavalava Asɨ saŋ sagalɨ iguavɨhadami. Akuaba akuaba lavɨben aba anɨm hɨlɨcɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ hɨsɨŋ nukeŋ agɨladɨ hɨvɨ vivi lavavɨhadami. Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ anɨm hɨlɨcɨ hɨvɨ ma lavavɨhadami. Gɨlikɨ ciaŋ hɨsɨŋ agɨladɨ anɨm hɨlɨcɨ hɨvɨ avi ma lavavɨhadami. Hameŋ sadaŋ anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ vavevave lamavɨdaci cɨhu hɨbɨŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ hɨsɨŋ anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ iguavɨhadami.\ft*\f* Mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ agɨladɨ avi vivi ahɨlɨdaci mɨgalahɨlavɨmi. Mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ agɨladɨ hɨvɨ ala mɨgahɨnihɨni havaŋ ibɨlabi agɨladɨ mutɨŋ hɨvɨ lamavɨhadami. \v 13 La \x - \xo 21.13 \xo*\xt Ais 56.7, Jer 7.11, Mk 11.17, Lu 19.46\xt*\x* nulɨdɨ abami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Asɨ agaŋ abi aba abami uami. Iadɨ ulaŋ ha viaŋ hula aba aba hɨsɨŋ pam aba abi aba abami uami. La abami. Agadɨ ala namɨlaŋ lɨdalaŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ sɨbɨlɨ lamalama nulɨdɨ akuaba akuaba vivi hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ sɨvɨla sɨvɨla hɨsɨŋ fipɨ me hɨnilalɨ uami. \fig Jisasɨ agaŋ akuaba akuaba mutɨŋ lamalama hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ lahumi.|alt="Driving out of temple" src="LB00316B.jpg" size="col" copy="Bass" ref="21.12"\fig* \p \v 14 Lavɨla \x - \xo 21.14 \xo*\xt 2 Sml 5.8, Ais 35.5-6\xt*\x* nɨbu Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ hɨnidaci hulaŋ iamɨgali lamɨgaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ hula hɨcɨ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ hula nudɨ pɨŋ vehavɨmi. Vehavɨdaci nulɨdɨ huaci lamami. \v 15 Lɨci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ hula Jisasɨ vɨdɨvɨdɨŋ mu mu abalamami agɨladɨ igavɨmi. La igahɨlavɨdaci hulemɨlɨ agɨlaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ ula ula nameŋ abavɨmi. Devitɨ dɨ iamɨlɨnu saŋ hɨjɨŋalɨmɨli uavɨmi. Lɨhavɨdaci nɨbɨlaŋ igahɨlahɨla humɨgaŋ vɨhɨlɨ vihavɨmi. \v 16 Lavɨla \x - \xo 21.16 \xo*\xt Sng 8.2\xt*\x* Jisasɨ dɨ abavɨmi. Nama nɨbɨlaŋ ciaŋ abavi agadɨ igahɨlɨnaŋ ua hɨma uavɨmi. Lɨhavɨci Jisasɨ abami. Viaŋ ci igahɨlin uami. Vaka ciaŋ mu manasɨŋ hɨvɨ nameŋ lɨbavɨmi uami. Asɨ nama nukeŋ lɨdanaŋ ninanadi mumɨŋ cɨki cɨki agɨlaŋ nadɨ ibi mɨŋaiahavɨlalɨ aba lɨbavɨmi uami. Ninanadi hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ nadɨ ibi mɨŋaiahavɨlalɨ aba lɨbavɨmi uami. La abami. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali namɨlaŋ uami. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ namɨlaŋ uami. Ciaŋ hameŋ agadɨ ma akua igɨlalaŋ uami. \v 17 Lavɨla nulɨdɨ vala haiabɨla cɨhu ivavemi. La vevɨla hɨfɨlɨ heŋ Betani haiabɨla hɨnimi. \s Jisasɨ kɨlɨ fikɨ agadɨ abɨci husɨhalami. \r (Makɨ 11.12-14 mu Makɨ 11.20-24) \p \v 18 La cimɨdaŋ sɨbaŋ Jisasɨ agaŋ Jelusalem haiabɨla cɨhu ivouben aba udaci nudɨ humɨgaŋ ibɨlami. \v 19 Lɨdaci \x - \xo 21.19 \xo*\xt Lu 13.6\xt*\x* kɨlɨ fikɨ mu hɨbɨ caba hɨniadami agadɨ igami. Lavɨla kɨlɨ fikɨ agadɨ pɨŋ umi. Ua igɨci kɨlɨ fikɨ agaŋ amɨŋ apalɨ hɨnimi. Asɨŋ pam hɨfɨlɨ mɨgavɨla hɨnimi. Lɨci kɨlɨ fikɨ agadɨ abami. Nama amɨŋ ma sɨbaŋ lamɨbanaŋ uami. Lɨci kɨlɨ fikɨ agaŋ lɨhalɨha sɨbaŋ husɨhalavɨla hɨmami. \v 20 Lɨci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ igavɨla abavɨmi. I uavɨmi. Akɨ lɨci kɨlɨ fikɨ agaŋ lɨhalɨha sɨbaŋ husɨhalavɨla hɨmi uavɨmi. \p \v 21 Lɨhavɨci \x - \xo 21.21 \xo*\xt Mt 17.20-21, Lu 17.6, Jo 14.12, 1 Ko 13.2, Je 1.6\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ abami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Namɨlaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨla hɨji pabiŋ laci lamavɨla uami. Ha akuaba akuaba viaŋ lin hameŋ ala lɨbalaŋ uami. Lavɨla halu mu agaŋ iaha avɨli hekɨlɨ hɨvɨ mɨgumɨgu saŋ avi abɨlaŋ hameŋ ala lɨbali uami. \v 22 Namɨlaŋ \x - \xo 21.22 \xo*\xt Mt 7.7-11, 18.19-20, Mk 11.24, Lu 11.9, Jo 14.13-14, Je 5.16, 1 Jo 3.22\xt*\x* hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨla akuaba akuaba vivi saŋ Asɨ dɨ abɨlaŋ uami. Asɨ nalusaŋ igubali uami. \s Ani agaŋ nasaŋ ibi hameŋ agadɨ igualɨ uavɨmi. \r (Makɨ 11.27-33 mu Lukɨ 20.1-8) \p \v 23 Lavɨla \x - \xo 21.23 \xo*\xt Jo 2.18\xt*\x* Jisasɨ agaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ umi. Ua hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sulami. Sulɨdaci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hula vevɨla nudɨ abitɨhavɨmi. Ani agaŋ nasaŋ ibi iguavɨla sibɨla hameŋ agɨladɨ vivi saŋ abalɨ uavɨmi. Lɨci nama ibi daŋ hɨnihɨni sibɨla hameŋ agɨladɨ vilanaŋ uavɨmi. \v 24 Lɨhavɨci Jisasɨ nulɨdɨ abami. Viaŋ avi naludɨ abitɨhɨben uami. Abitɨhɨlɨŋ namɨlaŋ hɨbɨŋ iadɨ abɨlaŋ igahɨlavɨla uami. Ha naludɨ avi abɨben uami. Iasaŋ aniaba ibi iguci sibɨla nagadɨ vilan agasaŋ naludɨ abɨlɨŋ igahɨlɨbalaŋ uami. \v 25 Jon avi hameŋ laci ala uami. Aniaba nusaŋ ibi iguci avɨli hɨvɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahalɨ agasaŋ namɨlaŋ hɨji vameŋ lamɨlalaŋ uami. Asɨ agaŋ ibi iguci avɨli hɨvɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahalɨ aba abɨlalaŋ ua hulaŋ agɨlaŋ ibi iguavɨci avɨli hɨvɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahalɨ aba abɨlalaŋ uami. \p Lɨci nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ nameŋ abavɨmi. Asɨ agaŋ Jon saŋ ibi igualɨ aba abɨmɨli nɨbu aludɨ nameŋ abɨbali uavɨmi. Akɨ saŋ namɨlaŋ Jon saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamahalaŋ aba abɨbali uavɨmi. \v 26 Hulaŋ \x - \xo 21.26 \xo*\xt Mt 14.5, 21.46, Mk 6.20, Lu 20.6\xt*\x* iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ uavɨmi. Jon nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ aba abavɨlalɨ uavɨmi. Lavɨla nɨbɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ lɨdavɨla nameŋ abavɨmi. Alaŋ nameŋ abɨmagalu uavɨmi. Hulaŋ agɨlaŋ Jon saŋ ibi iguavɨci avɨli hɨvɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahalɨ aba abɨmagalu uavɨmi. \v 27 Lavɨla Jisasɨ dɨ nameŋ abavɨmi. Alaŋ ma igɨlalu uavɨmi. Lɨhavɨci Jisasɨ nulɨdɨ abami. Viaŋ avi ma abɨben uami. Iasaŋ aniaba ibi iguci sibɨla nagadɨ vilan agasaŋ naludɨ ma abɨben uami. \s Hulaŋ mu ninaŋ ahica daŋ agasaŋ hɨve lama abami. \p \v 28 La \x - \xo 21.28 \xo*\xt Lu 15.11\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ cɨhu abami. Namɨlaŋ ciaŋ nagasaŋ vameŋ hɨji lamɨlaŋ uami. Hulaŋ mu ninaŋ ahica daŋ hɨnivi uami. Lavɨla ninaŋ manɨgali agadɨ abɨvi uami. Ninaŋ aba abɨvi uami. Nama aludɨ lɨmɨn uain hualabɨla heŋ uha aba abɨvi uami. Uavɨla sibɨla viha aba abɨvi uami. \v 29 Lɨci ninanu abɨvi uami. Viaŋ valin aba abɨvi uami. La hɨniavɨla cɨhu hɨji mu viavɨla iaganu dɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨla uvi uami. \v 30 Lɨdaci iaganu agaŋ cɨhu uavɨla ninaŋ mu agadɨ avi hameŋ ala abɨvi uami. Lɨci nɨbu abɨvi uami. Iavaŋ viaŋ uben aba abɨvi uami. Agadɨ ala nɨbu amɨŋ ma uvi uami. \v 31 La abami. Namɨlaŋ igɨlaŋ ani agaŋ iaganɨlu dɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlɨvi uami. Lɨci abavɨmi. Ninaŋ manɨgali agaŋ iaganɨlu dɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlɨvi uavɨmi. \p Lɨhavɨci Jisasɨ nulɨdɨ abami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Hulaŋ huban saŋ anɨm hɨlɨcɨ vivi hɨsɨŋ agɨlaŋ uami. Hɨbɨ pɨlɨ hɨsɨŋ iamɨgali agɨlaŋ uami. Asɨ nulɨdɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni saŋ naludɨ lɨvala lɨvala nɨbɨlaŋ hali uavɨlalɨ uami. \v 32 Jon \x - \xo 21.32 \xo*\xt Lu 3.12, 7.29-30\xt*\x* agaŋ naludɨ hɨvɨ mɨse iaha Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨdaci igahalaŋ uami. Agadɨ ala namɨlaŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamahalaŋ uami. Huban saŋ anɨm hɨlɨcɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ hula hɨbɨ pɨlɨ hɨsɨŋ iamɨgali agɨlaŋ hula nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavalɨ uami. Namɨlaŋ akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ iga iga ala lusɨŋ sɨbɨlɨ ma valahalaŋ uami. La nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamahalaŋ uami. \s Jisasɨ agaŋ hulaŋ lɨmɨn uain hualɨ migɨlavɨvi agɨlasaŋ hɨve lama abami. \r (Makɨ 12.1-12 mu Lukɨ 20.9-19) \p \v 33 Lavɨla \x - \xo 21.33 \xo*\xt Mt 25.14\xt*\x* cɨhu hɨve lama hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨladɨ abami. Hulaŋ mu lɨmɨn uain hualɨ vɨhavɨla hulivi uami. Huliavɨla lɨba kum kum agɨladɨ vivi lamalama lua me haŋalɨvi uami. La lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ lagucabɨlacabɨla nulɨdɨ mɨtɨ vivi saŋ lɨba agadɨ mavɨci sɨji hekɨlɨ me hɨnivi uami. Lavɨla hualabɨla agadɨ migɨla migɨla hɨnihɨni saŋ ulaŋ hɨvɨ hekɨlɨ agadɨ hafivi uami. La hualabɨla agadɨ migɨla migɨla saŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ human hɨvɨ lamavɨla abɨvi uami. Lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ ahɨla ahɨla limu hɨhɨle agɨladɨ iasaŋ lamɨhalaŋ aba abɨvi uami. Limu hɨhɨle agɨladɨ nalusaŋ nukeŋ vihalaŋ aba abɨvi uami. Hameŋ abavɨla hualɨ iaganu agaŋ nulɨdɨ valavɨla haiabɨla ataŋ heŋ uavɨla hɨnivi uami. \v 34 Hɨnidaci lɨmɨn uain agɨladɨ mɨdɨ hɨmiŋ agaŋ mikɨ mikɨ lɨdaci nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ abɨvi uami. Abɨci hulaŋ hualabɨla agadɨ migɨla migɨla hɨniavɨvi heŋ vehavɨvi uami. Lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ limu hɨhɨle hualabɨla heŋ hɨsɨŋ agɨladɨ via ua hualɨ iaganu agasaŋ igu igu saŋ abɨci vehavɨvi uami. \v 35 Vehavɨci \x - \xo 21.35 \xo*\xt Mt 22.6\xt*\x* hualabɨla migɨla migɨla hɨniavɨvi agɨlaŋ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ mɨŋalɨvavɨvi uami. Lavɨla mu agadɨ ifavɨvi uami. Mu agadɨ ifɨhɨmavɨvi uami. Mu agadɨ lɨba kum kum agɨladɨ vivi havala havala ifɨhɨmavɨvi uami. \v 36 Nulɨdɨ hameŋ lɨhavɨci hualɨ iaganu agaŋ cɨhu sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ limu hɨhɨle akape tagɨlaŋ daŋ agɨladɨ abɨci vehavɨvi uami. Vehavɨci hulaŋ lɨmɨn uain hualabɨla migɨla migɨla hɨniavɨvi agɨlaŋ nulɨdɨ avi cɨhu hameŋ laci ala lɨhavɨvi uami. \v 37 Lɨhavɨci hualɨ iaganu agaŋ hɨji nameŋ lamɨvi uami. Iadɨ ninaŋ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨla lubiahɨlavɨbali aba abɨvi uami. Lavɨla sijaŋ sɨbaŋ nudɨ nukeŋ ninaŋ agadɨ abɨci vevi uami. \v 38 Veci \x - \xo 21.38 \xo*\xt Mt 27.18\xt*\x* hulaŋ lɨmɨn uain hualabɨla migɨla migɨla hɨniavɨvi agɨlaŋ nudɨ ninaŋ agadɨ igavɨla nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ nameŋ abavɨvi uami. Mufɨli nudɨ iaganu hɨmɨci nɨbu iaganu dɨ uvɨsɨjiŋ viavɨla hualɨ nagadɨ iaganu hɨnibali aba abavɨvi uami. Hameŋ sadaŋ nudɨ avi ifɨhɨmɨmɨli aba abavɨvi uami. Ifɨhɨmavɨla hualabɨla nagadɨdaŋ akuaba akuaba hualabɨla nagadɨ hɨvɨ hɨniavi agɨladɨdaŋ sɨkasɨkan alaŋ nukeŋ vimɨli aba abavɨvi uami. \v 39 La \x - \xo 21.39 \xo*\xt Ib 13.12\xt*\x* nudɨ mɨŋahubɨhaha via havalavɨci haiabɨla ivouci ifɨhɨmavɨvi uami. \v 40 Lɨhavɨci hualɨ iaganu agaŋ vevɨla nulɨdɨ akɨ lɨvi uami. \fig Jisasɨ lɨmɨn uain hualabɨla agasaŋ hɨve lama abami.|alt="vineyard parable" src="WA03899b.jpg" size="col" copy="Wade" ref="21.38"\fig* \p \v 41 Lɨci nudɨ abavɨmi. Nɨbu vevɨla lɨmɨn uain hualabɨla migɨla migɨla hɨniavɨvi agɨladɨ ifɨhɨmuhɨmu uvi uavɨmi. Lavɨla lɨmɨn uain hualabɨla agadɨ hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ human hɨvɨ lamɨvi uavɨmi. Lɨci lɨmɨn uain agɨladɨ mɨdɨ hɨmiŋ hɨvɨ nɨbɨlaŋ lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ mɨdɨ lɨhuavɨvi agɨladɨ vivi mɨgudɨbalɨba hualɨ iaganu saŋ vavehavɨvi uavɨmi. \p \v 42 Lɨhavɨci \x - \xo 21.42 \xo*\xt Sng 118.22-23, Ais 28.16, Mk 12.10, HJL 4.11, Lom 9.33, Ef 2.20, 1 Pi 2.6-8\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ abami. Ciaŋ Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ lɨbavɨci hɨnilalɨ agadɨ ma akua igɨlalaŋ uami. Ciaŋ agaŋ nɨbu nameŋ abami uami. Ulaŋ sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ lɨba kum hekɨlɨ agadɨ iga iga nameŋ abavɨlalɨ aba abami uami. Lɨba kum hekɨlɨ nagaŋ sɨbɨlɨ aba abavɨlalɨ aba abami uami. Agadɨ ala Asɨ lɨci lɨba kum hekɨlɨ agaŋ ulaŋ lua madɨŋ agadɨ havavɨla hɨnihɨni ulaŋ agasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igulalɨ aba abami uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ Hekɨlɨ nukeŋ akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ lɨdaci nɨbɨlaŋ iga iga i aba abavɨlalɨ aba abami uami. \p \v 43 La abami. Viaŋ naludɨ ci abin uami. Asɨ agaŋ naludɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnilalaŋ uami. Agadɨ ala cɨhu iabi neŋ naludɨ valavɨla hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni nudɨ ciaŋ lubiahɨlavɨbali uami. \v 44 \fm *\fm*Hulaŋ \x - \xo 21.44 \xo*\xt Ais 8.14-15, 60.12, Dan 2.44-45, Sek 12.3, 1 Pi 2.8\xt*\x* iamɨgali lɨba kum hekɨlɨ agadɨ sabɨ heŋ lalɨfa mɨgavɨla uami. Ha sɨkasɨkan ifɨlaha tɨbɨ tɨbɨ lɨhavɨbali uami. Lɨba kum hekɨlɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sabɨ hɨvɨ mɨgavɨla uami. Ha hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sɨkasɨkan ifɨcabɨlɨbali uami.\f * \fr 21.44 \fr*\ft Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨlalɨ. Ciaŋ lidɨ ahica agɨladɨ alɨhaŋ hɨvɨ hɨniavi agɨladɨ Matiu nukeŋ ma lɨbami uavɨlalɨ. Hulaŋ mu agaŋ husivɨ lɨbami uavɨlalɨ. Lukɨ 20.18 agadɨ igɨhalaŋ.\ft*\f* \p \v 45 Lɨci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula hɨji nameŋ lamavɨmi. Jisasɨ hɨve lama abi ha aludɨ sɨbaŋ abi uavɨmi. \v 46 Lavɨla \x - \xo 21.46 \xo*\xt Mt 21.11, 21.26, Lu 7.16, Jo 7.40\xt*\x* Jisasɨ dɨ mɨŋalɨvɨbalu aba lɨhavɨmi. Agadɨ ala hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ Jisasɨ saŋ hɨji nameŋ lamavɨhadami. Jisasɨ nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ uavɨhadami. Hameŋ sadaŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ lɨdavɨla Jisasɨ dɨ ma mɨŋalɨvavɨmi. \c 22 \s Sɨmɨŋ hekɨlɨ hɨlanana saŋ hɨve lama abami. \r (Lukɨ 14.16-24) \p \v 1 Jisasɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨladɨ cɨhu hɨve lama nameŋ abami. \v 2 Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni agaŋ uami. Nɨbu manɨgali mu nudɨ ninanu iamɨgali sabiben aba lɨci sɨmɨŋ hekɨlɨ hɨlanavɨvi hameŋ uami. \v 3 Manɨgali agaŋ hulaŋ iamɨgali akape ve nɨbu hula sɨmɨŋ hekɨlɨ nana saŋ abɨvi uami. Lavɨla sɨmɨŋ nana mɨhiŋ amɨŋ heŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨci veve saŋ nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ abɨci uavɨvi uami. Ua abavɨci ala hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ veve saŋ valavɨvi uami. \v 4 Lɨhavɨci \x - \xo 22.4 \xo*\xt Mt 21.36\xt*\x* nudɨ sibɨla hɨsɨŋ limu hɨhɨle agɨladɨ abɨvi uami. Namɨlaŋ uavɨla hulaŋ iamɨgali veve saŋ abacin agɨladɨ igavɨla nameŋ abɨhalaŋ aba abɨvi uami. Sɨmɨŋ hekɨlɨ ci hɨla sɨhuva lamavi aba abɨhalaŋ aba abɨvi uami. Sabaŋ bulɨmakau muŋaŋ agɨladɨdaŋ sabaŋ bulɨmakau ninaŋ hagɨlu hekɨlɨ hekɨlɨ sɨdaŋ daŋ agɨladɨdaŋ ifɨhɨmavɨla hɨla sɨhuva lamavi aba abɨhalaŋ aba abɨvi uami. Namɨlaŋ vehalaŋ aba abɨhalaŋ aba abɨvi uami. \v 5 Lɨci ua nulɨdɨ abavɨvi uami. Agadɨ ala hulaŋ agɨlaŋ iaha nulɨdɨ nukeŋ sibɨla hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨlasaŋ uavɨvi uami. Hulaŋ mu agaŋ iaha hualɨ sibɨla saŋ uvi uami. Hulaŋ mu agaŋ iaha anɨm hɨlɨcɨ sibɨla saŋ uvi uami. \v 6 Hulaŋ \x - \xo 22.6 \xo*\xt Mt 21.35\xt*\x* limu hɨhɨle agɨlaŋ iaha manɨgali dɨ sibɨla hɨsɨŋ agɨladɨ mɨŋahubɨhahahaha ifu ifu ifɨhɨmavɨvi uami. \v 7 Lɨhavɨci manɨgali agadɨ igɨvɨ lɨci nudɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ abɨci uavɨvi uami. Uavɨla hulaŋ nudɨ sibɨla hɨsɨŋ ifɨhɨma fɨhalavɨvi agɨladɨ sɨkasɨkan ifɨhɨmavɨvi uami. Lavɨla nulɨdɨ haiabɨla agadɨ avi avɨŋ hɨlavɨvi uami. \v 8 Lɨhavɨci manɨgali agaŋ nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hɨhɨle agɨladɨ abɨvi uami. Sɨmɨŋ hekɨlɨ ci hɨla sɨhuvalu aba abɨvi uami. Agadɨ ala hulaŋ ve nana saŋ abacin agɨlaŋ hulaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ sadaŋ ma vehavi aba abɨvi uami. \v 9 Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ cɨhu hɨbɨ cɨma mu mu heŋ uhalaŋ aba abɨvi uami. Uu hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ iga iga abɨdalaŋ vehavɨm aba abɨvi uami. Vevɨla sɨmɨŋ hekɨlɨ nagadɨ navɨm aba abɨvi uami. \v 10 Lɨci nudɨ sibɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ hɨbɨ cɨma mu mu heŋ uu hulaŋ iamɨgali akape agɨladɨ likɨlavɨvi uami. Hulaŋ iamɨgali huaci huaci agɨladɨ likɨla vavehavɨvi uami. Hulaŋ iamɨgali sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ avi likɨla vavehavɨvi uami. Vavevɨla sɨmɨŋ nana saŋ ivouavɨci sɨmɨŋ hekɨlɨ nana hɨsɨŋ ulaŋ agaŋ mɨlɨvi uami. \v 11 Lɨci \x - \xo 22.11 \xo*\xt 2 Ko 5.3, CHL 3.4, 19.8\xt*\x* manɨgali agaŋ nulɨdɨ igɨben aba uleŋ muji ivouvi uami. Ivoua igɨci hulaŋ mu agaŋ hadi hɨlahɨla huaci sɨbaŋ sɨmɨŋ hekɨlɨ iamɨgali sabisabi saŋ hɨlanana mɨhiŋ hɨvɨ lamavɨlalɨ agɨladɨ ma lamɨvi uami. \v 12 Lɨci manɨgali agaŋ nudɨ abɨvi uami. Iadɨ nagɨli huaci aba abɨvi uami. Akɨ saŋ nama hadi hɨlahɨla sɨbɨlɨ sɨbaŋ agadɨ lamavɨla ivavenaŋ aba abɨvi uami. Lɨci hulaŋ agaŋ akuaba ciaŋ cɨki avi ma sɨbaŋ abɨvi uami. \v 13 Lɨci \x - \xo 22.13 \xo*\xt Mt 8.12, 25.30, Lu 13.28\xt*\x* manɨgali agaŋ nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ abɨvi uami. Hulaŋ nagadɨ hɨcɨ human lɨbɨhahavɨla havalɨlaŋ haiabɨla ivouavɨla hɨfɨlɨ hekɨlɨ heŋ hɨnim aba abɨvi uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hɨfɨlɨ hekɨlɨ heŋ hɨnihɨni ilɨha ilɨha mɨka hɨkɨŋ laguavɨbali aba abɨvi uami. \v 14 Ci \x - \xo 22.14 \xo*\xt 2 Pi 1.10, CHL 17.14\xt*\x* igɨlaŋ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali akape agɨladɨ nudɨ pɨŋ uu saŋ abɨlalɨ uami. Agadɨ ala nudɨ haiabɨla heŋ ivo ivo saŋ hulaŋ iamɨgali pabiŋ pabiŋ agɨladɨ pam lɨbɨmɨŋɨlalɨ uami. \s Alaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agasaŋ anɨm hɨlɨcɨ huaci iguvɨlu ua hɨma uavɨmi. \r (Makɨ 12.13-17 mu Lukɨ 20.20-26) \p \v 15 Falisi \x - \xo 22.15 \xo*\xt Mk 3.6\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ hɨvɨ lamalama saŋ nameŋ abaigahɨlavɨmi. Alaŋ nudɨ ilasɨmɨli ciaŋ sɨbɨlɨ abɨci igahɨlavɨla nudɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbalu uavɨmi. \v 16 Lavɨla \x - \xo 22.16 \xo*\xt Mk 3.6, 8.15, 12.13\xt*\x* nulɨdɨ nukeŋ hulemɨlɨ agɨladɨdaŋ Helotɨ dɨ hulemɨlɨ agɨladɨdaŋ abavɨci Jisasɨ dɨ mikɨ pɨŋ uavɨmi. Uavɨla abavɨmi. Iavaŋ uavɨmi. Alaŋ igɨlalu uavɨmi. Nama ciaŋ amɨŋ laci lamalubilanaŋ uavɨmi. Nama hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlasaŋ ciaŋ hameŋ laci abɨlanaŋ uavɨmi. Hulaŋ ibi daŋ agɨlasadaŋ ibi apalɨ agɨlasadaŋ abɨlanaŋ uavɨmi. Nama hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ Asɨ dɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ lamalubilubi saŋ ma lɨdɨlanaŋ uavɨmi. Lɨdɨŋ Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vivi saŋ abɨlalɨ agadɨ nama haiabɨla lamalama abɨlanaŋ uavɨmi. \v 17 Lavɨla Jisasɨ dɨ abitɨhavɨmi. Aludɨ abɨnaŋ igahɨlɨmɨli uavɨmi. Huban agaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agasaŋ anɨm hɨlɨcɨ igu igu saŋ abɨlalɨ uavɨmi. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ aludɨ akɨ lɨlɨ saŋ abɨlalɨ uavɨmi. Alaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agasaŋ anɨm hɨlɨcɨ huaci iguvɨlu ua hɨma uavɨmi. \p \v 18 Hameŋ aba aba nudɨ ilasɨben aba lɨhavɨdaci Jisasɨ nulɨdɨ hɨji agadɨ ci igami. Lavɨla abami. Namɨlaŋ nalusaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abɨlalaŋ uami. Alaŋ hulaŋ huaci aba abɨlalaŋ uami. Akɨ saŋ iadɨ ilasɨben aba lɨlaŋ uami. \v 19 Anɨm hɨlɨcɨ huban saŋ igulalaŋ agɨladɨ mu iasaŋ abalamɨlaŋ igɨlɨŋ uami. Lɨci anɨm hɨlɨcɨ mu nudɨ pɨŋ vavehavɨmi. \v 20 Vavehavɨci igavɨla nulɨdɨ abitɨhami. Ani dɨ hadalɨ agaŋ anɨm hɨlɨcɨ agadɨ hɨvɨ hɨnidi uami. Ani dɨ ibi agaŋ anɨm hɨlɨcɨ agadɨ hɨvɨ hɨnidi uami. \v 21 Lɨci \x - \xo 22.21 \xo*\xt Lom 13.7\xt*\x* nudɨ abavɨmi. Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ hadalɨ daŋ ibi daŋ hɨniavadi uavɨmi. Lɨhavɨci nulɨdɨ abami. Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ hadalɨ daŋ ibi daŋ hɨniavɨci uami. Ha anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba agɨladɨ nusaŋ nukeŋ iguhalaŋ uami. Asɨ dɨ akuaba akuaba agɨladɨ Asɨ saŋ nukeŋ iguhalaŋ uami. \v 22 Lɨci nudɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla i uavɨmi. Lavɨla nudɨ vala uavɨmi. \fig Alaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agasaŋ anɨm hɨlɨcɨ huaci iguvɨlu ua hɨma uavɨmi.|alt="Roman coins - new picture." src="HK00166C.jpg" size="col" copy="Knowles" ref="22.17-21"\fig* \s Sadiusi hɨdɨlɨ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali hɨmahɨma cɨhu hɨhi iahaiaha agasaŋ Jisasɨ dɨ abitɨhavɨmi. \r (Makɨ 12.18-27 mu Lukɨ 20.27-40) \p \v 23 Lɨhavɨci \x - \xo 22.23 \xo*\xt HJL 23.6-8\xt*\x* cɨhu uaiaŋ heŋ laci ala Sadiusi hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ Jisasɨ dɨ pɨŋ vehavɨmi. Nɨbɨlaŋ nameŋ abavɨhadami. Hulaŋ hɨmavɨla cɨhu hɨhi ma iahavɨlalɨ uavɨhadami. Hameŋ abavɨhadami sadaŋ Jisasɨ dɨ abavɨmi. \v 24 Iavaŋ \x - \xo 22.24 \xo*\xt Lo 25.5\xt*\x* uavɨmi. Mosesɨ agaŋ nameŋ abami uavɨmi. Hulaŋ mu iamɨgali sabiavɨla ninanadi apalɨ hɨnia hɨmɨci nudɨ imanu agaŋ isanu dɨ cido agadɨ sabim aba abami uavɨmi. Sabiavɨla ninanadi havam aba abami uavɨmi. Havɨci ninadinu agɨlaŋ nudɨ isanu dɨ uvɨsɨjiŋ vihavɨbali aba abami uavɨmi. \v 25 Vaka aludɨ hulaŋ mu agaŋ ninadinu human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ daŋ hɨniadami uavɨmi. Cimegeŋ agaŋ iamɨgali sabia ninanadi apalɨ hɨniavɨla hɨmami uavɨmi. Lɨci Iagɨveŋ agaŋ Cimegeŋ dɨ cido agadɨ sabimi uavɨmi. \v 26 Sabiavɨla ninanadi apalɨ hɨniavɨla hɨmɨci cɨhu Alɨkegeŋ agaŋ isanu dɨ cido agadɨ sabimi uavɨmi. Sabiavɨla ninanadi apalɨ hɨniavɨla hɨmami uavɨmi. Lɨhavɨci imahalinɨlu sɨvɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ avi iamɨgali cido pabiŋ agadɨ laci ala sabisabi haba hɨmavɨmi uavɨmi. Lɨhavɨci sijaŋ sɨbaŋ Amasiŋ agaŋ sabiavɨla nɨbu avi ninanadi apalɨ hɨniavɨla hɨmami uavɨmi. \v 27 Haba hɨma fɨhalavɨci iamɨgali cido agaŋ avi hɨmami uavɨmi. \v 28 Hameŋ abavɨla Jisasɨ dɨ abitɨhavɨmi. Muŋanadinu human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ agɨlaŋ iamɨgali pabiŋ agadɨ laci sabisabi ahuata hameŋ haba hɨmavɨmi uavɨmi. Mufɨli hulaŋ iamɨgali hɨmavɨmi agɨlaŋ cɨhu hɨhi iahavɨbali uavɨmi. Hadɨhu muŋanadinu haba hɨmavɨmi agɨlaŋ avi hɨhi iahavɨbali uavɨmi. Hɨhi iahavɨci iamɨgali agaŋ ani dɨ abinu hɨnibali uavɨmi. \p \v 29 Lɨhavɨci \x - \xo 22.29 \xo*\xt Jo 20.9\xt*\x* Jisasɨ agaŋ nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ ciaŋ Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ ma igɨlalaŋ uami. Asɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ avi ma igɨlalaŋ uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ ciaŋ lidɨŋ lidɨŋ abɨlaŋ uami. \v 30 Hulaŋ \x - \xo 22.30 \xo*\xt 1 Jo 3.2\xt*\x* iamɨgali hɨmavɨmi agɨlaŋ cɨhu hɨhi iahaiaha mɨhiŋ hɨvɨ hɨhi iahavɨbali uami. Iahavɨla hulaŋ agɨlaŋ cɨhu iamɨgali ma sabiavɨbali uami. Iamɨgali agɨlaŋ avi muŋaŋ ma iahuavɨbali uami. Nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ me nudɨ haiabɨla heŋ hɨniavɨbali uami. \v 31 Hulaŋ iamɨgali hɨmahɨma cɨhu hɨhi iahavɨlalɨ agɨlasaŋ ala Asɨ abɨdaci manasɨŋ hɨvɨ lɨbavɨmi agadɨ ma akua igɨlalaŋ uami. Nɨbu nameŋ abami uami. \v 32 Viaŋ \x - \xo 22.32 \xo*\xt CV 3.6, Mt 8.11, Mk 12.26, Lu 20.37, HJL 7.32\xt*\x* Ebɨlam dɨ Aisakɨ dɨ Jekopɨ dɨ Asɨ aba abami uami. Lavɨla Jisasɨ nulɨdɨ abami. Asɨ nɨbu hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hadipɨlɨ hɨmahɨma hulɨva hulɨva savɨhalavɨlalɨ agɨlasaŋ ma igahɨlɨlalɨ uami. Nɨbu nulɨdɨ amɨŋ agɨlasaŋ pam igahɨlɨlalɨ uami. Asɨ agaŋ lɨdaci nulɨdɨ amɨŋ agɨlaŋ hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨlalɨ uami. \v 33 Jisasɨ \x - \xo 22.33 \xo*\xt Mt 7.28-29\xt*\x* hameŋ abɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla i uavɨmi. \s Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ nagaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨhɨle agɨladɨ lɨvali uami. \r (Makɨ 12.28-31 mu Lukɨ 10.25-28) \p \v 34 Sadiusi hɨdɨlɨ agɨlaŋ Jisasɨ ciaŋ abami agadɨ igahɨlavɨla nɨbɨlaŋ nudɨ hɨbɨŋ ciaŋ ma abavɨmi. Lɨhavɨci Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ Jisasɨ abɨdaci Sadiusi hɨdɨlɨ agɨlaŋ nudɨ hɨbɨŋ ma abavɨmi agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨla nudɨ pɨŋ vehavɨmi. \v 35 Nulɨdɨ hulaŋ mu ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ igadami agaŋ nɨbɨlaŋ hula vemi. Nɨbu ala Jisasɨ dɨ ilasɨben aba abitɨhami. \v 36 Iavaŋ uami. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨlaŋ akape uami. Agadɨ ala akɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ nɨbu hekɨlɨ sadaŋ Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ limu hɨhɨle agɨladɨ lɨvali uami. \p \v 37 Lɨci \x - \xo 22.37 \xo*\xt Lo 6.5, 10.12, Lu 10.27\xt*\x* Jisasɨ nudɨ abami. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ agaŋ nɨbu nameŋ abami uami. Namɨlaŋ aludɨ Hekɨlɨ Asɨ hula hɨnihɨni saŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihalaŋ aba abami uami. Namɨlaŋ nusaŋ pam igahɨlɨhalaŋ aba abami uami. Naludɨ amɨŋ agɨlaŋ nusaŋ pam lɨhavɨm aba abami uami. Naludɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ avi nusaŋ pam lɨhavɨm aba abami uami. \v 38 Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hameŋ agaŋ nɨbu ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ limu hɨhɨle agɨladɨ lɨvala lɨvala vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ daŋ hɨnilalɨ uami. Nɨbu hali hɨsɨŋ uami. \v 39 Ciaŋ \x - \xo 22.39 \xo*\xt Wkp 19.18, Mk 12.31, Lom 13.9, Ga 5.14\xt*\x* vɨdɨvɨdɨŋ mu avi nɨbu nameŋ ala abami uami. Nalusaŋ nukeŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnilalaŋ hameŋ ala naludɨ isagalinalu imahalinalu agɨlasaŋ avi mavɨn hekɨlɨ hɨnihalaŋ aba abami uami. \v 40 Ciaŋ \x - \xo 22.40 \xo*\xt Mt 7.12, Lom 13.10, Ga 5.14, 1 Ti 1.5\xt*\x* vɨdɨvɨdɨŋ ahica nagɨlaŋ ciaŋ mu mu agɨladɨ hɨdɨlɨ uami. Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ abavɨhadami agɨladɨ hɨdɨlɨ uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ hɨdɨlɨ uami. \s Asɨ agaŋ Devitɨ dɨ iamɨlɨnu agadɨ lɨbɨmɨŋavɨla abɨci vemi uami. \r (Makɨ 12.35-37 mu Lukɨ 20.41-44) \p \v 41 Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ mɨgudɨba hɨniavɨdaci Jisasɨ nulɨdɨ abitɨhami. \v 42 Hulaŋ \x - \xo 22.42 \xo*\xt Jo 7.42\xt*\x* Asɨ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci vebali agasaŋ namɨlaŋ ani dɨ iamɨlɨnu aba abɨlalaŋ uami. Lɨci nudɨ abavɨmi. Nɨbu Devitɨ dɨ iamɨlɨnu hɨnibali uavɨmi. \p \v 43 Lɨhavɨci Jisasɨ nulɨdɨ abami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Devitɨ saŋ hɨji igudaci abami uami. Asɨ agaŋ hulaŋ mu lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci vebali agasaŋ abami uami. Nɨbu iadɨ Hekɨlɨ aba abami uami. La Devitɨ nameŋ abami uami. \v 44 Aludɨ \x - \xo 22.44 \xo*\xt Sng 110.1, Mt 26.64, HJL 2.34, 1 Ko 15.25, Ib 1.13\xt*\x* Hekɨlɨ Asɨ agaŋ iadɨ Hekɨlɨ agadɨ nameŋ abi aba abami uami. Nama iadɨ human sɨmi kɨlikɨli hɨvɨ mɨgahɨniha aba abi aba abami uami. Mɨgahɨnihɨni makamɨŋa hɨnidanaŋ hulaŋ nadɨ nagɨli lamavɨlalɨ agɨladɨ viavɨla nadɨ lɨhu hɨvɨ lamɨlɨŋ hɨniavɨbali aba abi aba abami uami. \p \v 45 La Falisi hɨdɨlɨ agɨladɨ abami. Hulaŋ agaŋ Devitɨ dɨ iamɨlɨnu husivɨ hɨsɨŋ uami. Iamɨlɨhali vaka hɨsɨŋ agɨlaŋ iamɨlɨhali husivɨ hɨsɨŋ agɨladɨ nameŋ ma abavɨlalɨ uami. Nama iadɨ Hekɨlɨ aba ma abavɨlalɨ uami. Agadɨ ala Devitɨ nudɨ abami uami. Nama iadɨ Hekɨlɨ aba abami uami. \v 46 Lɨci \x - \xo 22.46 \xo*\xt Mk 12.34, Lu 14.6, 20.40\xt*\x* nɨbɨlaŋ akuaba akuaba ciaŋ mu mu avi Jisasɨ dɨ ma abavɨmi. Aludɨ ciaŋ ifɨlaha abɨmɨdɨ uavɨla nudɨ cɨhu cɨhu ma abitɨhavɨmi. \c 23 \s Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ hula Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula lusɨŋ sɨbɨlɨ vihavɨhadami. \r (Makɨ 12.38-39 mu Lukɨ 11.43 mu Lukɨ 11.46 mu Lukɨ 20.45-46) \p \v 1 Lɨhavɨci Jisasɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨdaŋ nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨdaŋ abami. \v 2 Vaka Mosesɨ agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ lamalubiadami uami. Hameŋ laci ala Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ hula Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ naludɨ lamalubiavɨlalɨ uami. \v 3 Lamalubilubi \x - \xo 23.3 \xo*\xt Mal 2.7-8\xt*\x* ciaŋ mu mu abavɨlalɨ agɨladɨ igahɨlahɨla lubiahɨlɨhalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ ciaŋ akape aba aba akuaba akuaba lɨlɨ saŋ abavɨlalɨ uami. Agadɨ ala nɨbɨlaŋ nukeŋ ma lubiahɨlavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ akuaba akuaba nɨbɨlaŋ lɨhavɨlalɨ hameŋ lɨmɨlaŋ uami. \v 4 La hɨve lama abami. Nɨbɨlaŋ akuaba akuaba vɨhɨlɨ daŋ vɨhɨlɨ daŋ me agɨladɨ vivi hɨhɨle agɨlasaŋ pam iguavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci hɨhɨle agɨlaŋ pam vɨhɨlɨfavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ nukeŋ nulɨdɨ ahɨliahuiahu akuaba akuaba vɨhɨlɨ daŋ vɨhɨlɨ daŋ me agɨladɨ ma havavɨlalɨ uami. \v 5 Lɨdɨŋ \x - \xo 23.5 \xo*\xt Mt 6.1\xt*\x* hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ aludɨ igavɨbali aba nameŋ lɨhavɨlalɨ uami. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lɨbalɨba hɨbɨn hɨbɨn cɨki cɨki hɨvɨ lamavɨlalɨ uami. Lamalama hɨbɨn hɨbɨn cɨki cɨki agɨladɨdaŋ vivi nulɨdɨ lɨbam hɨvɨ human hɨvɨ lamalama lɨmɨn hekɨlɨ hekɨlɨ hɨvɨ lɨbɨhahavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ niagɨlɨŋ hutesɨ hutesɨ agɨladɨ vivi nulɨdɨ hadi hɨlahɨla fɨdɨm heŋ lɨbalavɨlalɨ uami. \v 6 Lɨdɨŋ \x - \xo 23.6 \xo*\xt Mt 6.5, Mk 12.38-39, Lu 11.43, 14.7\xt*\x* sɨmɨŋ hekɨlɨ nana hɨsɨŋ fipɨ heŋ uu mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ huaci huaci agɨladɨ hɨvɨ mɨgahɨnihɨni saŋ pam lɨhavɨlalɨ uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ hɨvɨ avi ivo ivo manɨgali me uvɨ huaci huaci hɨvɨ mɨgahɨnihɨni saŋ pam lɨhavɨlalɨ uami. \v 7 Aludɨ ibi mɨŋaiahaiaha uaiaŋ hekɨlɨ aba abavɨbali aba mutɨŋ sabɨlɨm hɨvɨ uu hɨdavɨlalɨ uami. Lɨdamɨli nɨbɨlaŋ aludɨ manasɨŋ sihɨ hɨsɨŋ aba abavɨbali aba hameŋ lɨhavɨlalɨ uami. \v 8 Agadɨ ala namɨlaŋ nɨbɨlaŋ lɨhavɨlalɨ hameŋ lɨmɨlaŋ uami. Lɨdalaŋ hulaŋ hɨhɨle naludɨ nameŋ abavɨmɨdɨ uami. Ha aludɨ manasɨŋ sihɨ hɨsɨŋ aba abavɨmɨdɨ uami. Naludɨ manasɨŋ sihɨ hɨsɨŋ nɨbu pabiŋ sɨbaŋ uami. Namɨlaŋ sɨkasɨkan isaŋ isaŋ ima ima me laci hɨnihalaŋ uami. \v 9 La fɨli neŋ hɨnihɨni hulaŋ mu agadɨ nameŋ abɨmɨlaŋ uami. Nɨbu aludɨ iavaŋ aba abɨmɨlaŋ uami. Naludɨ Iavaŋ pabiŋ sɨbaŋ nɨbu iahua hɨvɨ hɨnilalɨ uami. \v 10 Naludɨ nameŋ abavɨmɨdɨ uami. Aludɨ hali hɨsɨŋ aba abavɨmɨdɨ uami. Naludɨ hali hɨsɨŋ nɨbu pabiŋ sɨbaŋ uami. Asɨ nudɨ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ abɨci vemi uami. \v 11 Naludɨ \x - \xo 23.11 \xo*\xt Mt 20.26-27, Mk 9.33-35, 10.43-44, Lu 22.26\xt*\x* hulaŋ hekɨlɨ agaŋ naludɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ me hɨnibali uami. \v 12 Hulaŋ \x - \xo 23.12 \xo*\xt Jop 22.29, Snd 15.33, 29.23, Ese 21.26, Lu 14.11, 18.14, Je 4.6, 1 Pi 5.5\xt*\x* nulɨdɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahavɨci uami. Mufɨli Asɨ lɨci nɨbɨlaŋ ibi hekɨlɨ daŋ ma hɨniavɨbali uami. Hulaŋ nulɨdɨ nukeŋ ibi ma mɨŋaiahavɨci uami. Mufɨli Asɨ lɨci nɨbɨlaŋ ibi hekɨlɨ daŋ hɨniavɨbali uami. \s Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ hula Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨhadami. \r (Makɨ 12.40 mu Lukɨ 11.39-52 mu Lukɨ 20.47) \p \v 13-14 Lavɨla \x - \xo 23.13-14 \xo*\xt Lu 11.52\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ namɨlaŋ uami. Falisi hɨdɨlɨ namɨlaŋ uami. Namɨlaŋ nalusaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abɨlalaŋ uami. Alaŋ hulaŋ huaci aba abɨlalaŋ uami. Lɨdɨŋ Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni hɨsɨŋ hɨbɨ agadɨ namɨlaŋ hɨbɨ lapa me lɨbɨlalaŋ uami. Lɨdalaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Asɨ dɨ lɨhu hɨvɨ ma hɨniavɨlalɨ uami. Namɨlaŋ nukeŋ hɨbɨ heŋ ma ivoulalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ivoubalu aba lɨhavɨdaci namɨlaŋ hɨbɨ lapa me hɨnihɨni hɨbɨ agadɨ lɨbalɨba hɨnilalaŋ uami. Hameŋ lɨlalaŋ agasaŋ vɨhɨlɨ igɨbalaŋ uami.\f * \fr 23.13-14 \fr*\ft Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨlalɨ. Ciaŋ nagaŋ avi Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ hɨnidi uavɨlalɨ. Jisasɨ agaŋ nameŋ abami uavɨlalɨ. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ namɨlaŋ aba abami uavɨlalɨ. Falisi hɨdɨlɨ namɨlaŋ aba abami uavɨlalɨ. Namɨlaŋ nalusaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abɨlalaŋ aba abami uavɨlalɨ. Alaŋ hulaŋ huaci aba abɨlalaŋ aba abami uavɨlalɨ. Namɨlaŋ iamɨgali cido cido agɨladɨ ulaŋ vivi saŋ analɨ ciaŋ aba aba nulɨdɨ ulaŋ agɨladɨ vilalaŋ aba abami uavɨlalɨ. Namɨlaŋ Asɨ dɨ aba aba ciaŋ hutesɨ aba aba hɨnilalaŋ aba abami uavɨlalɨ. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ aludɨ igavɨbali aba hameŋ lɨlalaŋ aba abami uavɨlalɨ. Hameŋ lɨlalaŋ agasaŋ Asɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbali hadɨhu namɨlaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ igɨbalaŋ aba abami uavɨlalɨ. Makɨ 12.40 agadɨ igɨhalaŋ.\ft*\f* \v 15 Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ namɨlaŋ uami. Falisi hɨdɨlɨ namɨlaŋ uami. Namɨlaŋ nalusaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abɨlalaŋ uami. Alaŋ hulaŋ huaci aba abɨlalaŋ uami. Hulaŋ mu naludɨ hulemɨlɨ hɨnihɨni saŋ uami. Avɨli hekɨlɨ agadɨ mu abɨla mu abɨla heŋ hɨdɨlalaŋ uami. Fɨli tɨbɨ mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdɨlalaŋ uami. Hɨdahɨda hulaŋ agɨladɨ lɨdalaŋ nɨbɨlaŋ avɨŋ hɨvɨ uu hɨsɨŋ hulaŋ hɨniavɨlalɨ uami. Namɨlaŋ avɨŋ hɨvɨ ubalaŋ hameŋ ala nɨbɨlaŋ avi uavɨbali uami. Namɨlaŋ nukeŋ lɨdalaŋ nɨbɨlaŋ naludɨ lɨvala lɨvala lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ sɨbaŋ agɨladɨ vihavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ nɨbɨlaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ sɨbaŋ agadɨ igavɨbali uami. Lɨhavɨdaci namɨlaŋ avi vɨhɨlɨ igɨbalaŋ uami. \v 16 Hulaŋ \x - \xo 23.16 \xo*\xt Mt 5.33-34, 15.14\xt*\x* lamɨgaŋ sɨbɨlɨ me namɨlaŋ uami. Hulaŋ hɨhɨle saŋ hɨbɨ abalamɨbalu aba lɨbalaŋ uami. Agadɨ ala hɨbɨ ma abalamɨbalaŋ uami. Namɨlaŋ nameŋ abɨlalaŋ uami. Hulaŋ mu agaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ abɨbali aba abɨlalaŋ uami. Lavɨla nudɨ ciaŋ agasaŋ amɨŋ ala aba abavɨbali aba nameŋ lɨbali aba abɨlalaŋ uami. Nɨbu Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ ibi luvɨlavɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨbali aba abɨlalaŋ uami. Nɨbu ciaŋ hameŋ agadɨ ma lubiahɨlavɨla aba abɨlalaŋ uami. Ha nɨbu hugɨ apalɨ aba abɨlalaŋ uami. Agadɨ ala hulaŋ mu nɨbu lɨba golɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ muji heŋ hɨnilalɨ agadɨ ibi luvɨlavɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abavɨla aba abɨlalaŋ uami. Ha nudɨ nukeŋ ciaŋ agadɨ lubiahɨlam aba abɨlalaŋ uami. Nudɨ ciaŋ ma lubiahɨlavɨla aba abɨlalaŋ uami. Ha nɨbu hugɨ daŋ hɨnibali aba abɨlalaŋ uami. Hameŋ lɨlalaŋ agasaŋ vɨhɨlɨ igɨbalaŋ uami. \v 17 Namɨlaŋ uavauava me uami. Namɨlaŋ lamɨgaŋ sɨbɨlɨ me uami. Asɨ igɨdaci akɨ agaŋ nɨbu huaci sɨbaŋ hɨnilalɨ uami. Lɨba golɨ agaŋ ua Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agaŋ uami. Lɨba golɨ agaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ muji heŋ hɨnilalɨ sadaŋ lɨba golɨ agaŋ nɨbu Asɨ dɨ nukeŋ hɨnilalɨ uami. Hameŋ sadaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agaŋ lɨba golɨ agadɨ lɨvalavɨla nɨbu huaci sɨbaŋ hɨnilalɨ uami. \v 18 Mu ciaŋ avi abɨlalaŋ uami. Hulaŋ mu agaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ abɨbali aba abɨlalaŋ uami. Lavɨla nudɨ ciaŋ agasaŋ amɨŋ ala aba abavɨbali aba nameŋ lɨbali aba abɨlalaŋ uami. Nɨbu sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm agadɨ ibi luvɨlavɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨbali aba abɨlalaŋ uami. Nɨbu ciaŋ hameŋ agadɨ ma lubiahɨlavɨla aba abɨlalaŋ uami. Ha nɨbu hugɨ apalɨ aba abɨlalaŋ uami. Agadɨ ala hulaŋ mu sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm sabɨ heŋ sɨmɨŋ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ ibi luvɨlavɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abavɨla aba abɨlalaŋ uami. Ha nɨbu nudɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlam aba abɨlalaŋ uami. Nudɨ ciaŋ ma lubiahɨlavɨla aba abɨlalaŋ uami. Ha nɨbu hugɨ daŋ hɨnibali aba abɨlalaŋ uami. \v 19 Lamɨgaŋ sɨbɨlɨ me namɨlaŋ uami. Asɨ igɨdaci akɨ agaŋ nɨbu huaci sɨbaŋ hɨnilalɨ uami. Sagalɨ amɨŋ ua sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm uami. Sagalɨ hɨsɨŋ sɨmɨŋ agɨlaŋ sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm hɨvɨ hɨniavɨlalɨ sadaŋ sagalɨ agaŋ Asɨ dɨ nukeŋ hɨnilalɨ uami. Hameŋ sadaŋ sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm agaŋ sagalɨ amɨŋ agadɨ lɨvalavɨla nɨbu huaci sɨbaŋ hɨnilalɨ uami. \v 20 Hameŋ sadaŋ hulaŋ mu nudɨ ciaŋ agasaŋ amɨŋ ala aba abavɨbali aba sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm agadɨ ibi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨlalɨ agaŋ uami. Ha nɨbu sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm agadɨ ibi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨlalɨ uami. Sɨmɨŋ akuaba akuaba sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm sabɨ lamavɨlalɨ agɨladɨ ibi avi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨlalɨ uami. \v 21 Hulaŋ mu nudɨ ciaŋ agasaŋ amɨŋ ala aba abavɨbali aba Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ ibi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨlalɨ agaŋ uami. Ha nɨbu Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ ibi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨlalɨ uami. Asɨ nudɨ nukeŋ aŋam ulaŋ hekɨlɨ hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ ibi avi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨlalɨ uami. \v 22 Hulaŋ \x - \xo 23.22 \xo*\xt Ais 66.1, Mt 5.34\xt*\x* mu nudɨ ciaŋ agasaŋ amɨŋ ala aba abavɨbali aba Asɨ dɨ haiabɨla agadɨ ibi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨlalɨ agaŋ uami. Ha nɨbu Asɨ dɨ haiabɨla agadɨ ibi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨlalɨ uami. Asɨ dɨ haiabɨla heŋ nudɨ mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ agadɨ ibi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨlalɨ uami. La Asɨ dɨ ibi nukeŋ avi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨlalɨ uami. \v 23 Asɨ \x - \xo 23.23 \xo*\xt Wkp 27.30, Hos 6.6, Mai 6.8, Lu 11.42\xt*\x* dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ namɨlaŋ uami. Falisi hɨdɨlɨ namɨlaŋ uami. Namɨlaŋ nalusaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abɨlalaŋ uami. Alaŋ hulaŋ huaci aba abɨlalaŋ uami. Akuaba akuaba isabɨlaŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ hualabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ vivi human limu limu fɨhala mɨguŋ agɨladɨ lamɨlalaŋ uami. Lɨdɨŋ pabiŋ mɨguŋ agadɨ Asɨ saŋ igulalaŋ uami. Agadɨ ala akuaba akuaba ciaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ namɨlaŋ ma lubiahɨlɨlalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hɨnihɨni nulɨdɨ huaci ma lamɨlalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali hɨhɨle agɨladɨ ciaŋ sɨhɨvia ma hihɨlɨlalaŋ uami. Namɨlaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamɨlalaŋ uami. Hameŋ lɨlalaŋ agasaŋ vɨhɨlɨ igɨbalaŋ uami. Namɨlaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ ciaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨladɨ lubiahɨlahɨla saŋ valɨmɨlaŋ uami. Namɨlaŋ hameŋ lavɨla ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ mu mu agɨladɨ avi sɨhɨvia sɨbaŋ lubiahɨlɨbalaŋ uami. Lubiahɨlahɨla akuaba akuaba isabɨlaŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ hualabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ human limu limu fɨhala mɨguŋ agɨladɨ lamɨbalaŋ uami. Lɨdɨŋ pabiŋ mɨguŋ agadɨ Asɨ saŋ igubalaŋ uami. \v 24 Lamɨgaŋ sɨbɨlɨ me namɨlaŋ uami. Hulaŋ hɨhɨle saŋ hɨbɨ abalamɨbalu aba lɨbalaŋ ala hɨma lɨbali uami. Namɨlaŋ ciaŋ cɨki cɨki pabiŋ pabiŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ lubiahɨlɨlalaŋ uami. Agadɨ ala akuaba akuaba ciaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ namɨlaŋ ma lubiahɨlɨlalaŋ uami. Hameŋ lɨlalaŋ agasaŋ vɨhɨlɨ igɨbalaŋ uami. \v 25 Asɨ \x - \xo 23.25 \xo*\xt Mk 7.4\xt*\x* dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ namɨlaŋ uami. Falisi hɨdɨlɨ namɨlaŋ uami. Namɨlaŋ nalusaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abɨlalaŋ uami. Alaŋ hulaŋ huaci aba abɨlalaŋ uami. Namɨlaŋ hɨcɨhaŋ hunaŋ sabɨ pam husɨdalaŋ hɨniavɨlalɨ me hɨnilalaŋ uami. Namɨlaŋ nukeŋ saŋ laci igahɨlahɨla sɨmɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ sɨgɨlɨ vilalaŋ uami. Lɨdɨŋ hɨcɨhaŋ hunaŋ muji mɨhɨ daŋ hɨniavɨlalɨ me hɨnilalaŋ uami. Hameŋ hɨnilalaŋ agasaŋ vɨhɨlɨ igɨbalaŋ uami. \v 26 Falisi hɨdɨlɨ namɨlaŋ lamɨgaŋ sɨbɨlɨ me uami. Namɨlaŋ hɨcɨhaŋ muji agɨladɨ husɨhalaŋ uami. Husɨdalaŋ nulɨdɨ hulɨ sabɨ agɨlaŋ avi niŋɨ apalɨ hɨniavɨbali uami. \v 27-28 Asɨ \x - \xo 23.27-28 \xo*\xt Lu 11.44, 16.15, HJL 23.3\xt*\x* dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ namɨlaŋ uami. Falisi hɨdɨlɨ namɨlaŋ uami. Namɨlaŋ nalusaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abɨlalaŋ uami. Alaŋ hulaŋ huaci aba abɨlalaŋ uami. Namɨlaŋ sudɨ savu sabɨ agɨladɨ maŋa mila hɨvɨ mɨŋepɨhalavɨdaci hɨniavɨlalɨ hameŋ hɨnilalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ igavɨdaci sudɨ savu sabɨ agɨlaŋ huaci sɨbaŋ hɨniavɨlalɨ uami. Agadɨ ala muji heŋ hulaŋ hɨmavɨlalɨ agɨladɨ henaŋ daŋ akuaba akuaba sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ daŋ mɨlavɨla hɨniavɨlalɨ uami. Namɨlaŋ avi hameŋ ala uami. Hulaŋ iamɨgali naludɨ hadipɨlɨ sabɨ agɨladɨ iga iga abavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia lubiahɨlavɨlalɨ aba abavɨlalɨ uami. Agadɨ ala naludɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lulalula analɨ ciaŋ aba aba saŋ pam lɨhavɨlalɨ uami. Hameŋ lɨlalaŋ agasaŋ vɨhɨlɨ igɨbalaŋ uami. \p \v 29-30 La Jisasɨ cɨhu abami. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ namɨlaŋ uami. Falisi hɨdɨlɨ namɨlaŋ uami. Namɨlaŋ nalusaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abɨlalaŋ uami. Alaŋ hulaŋ huaci aba abɨlalaŋ uami. Namɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ savu mɨŋahihɨlɨdalaŋ huaci sɨbaŋ hɨniavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ hulaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨhadami agɨladɨ savu hɨvɨ hajɨŋ lamɨlalaŋ uami. Hajɨŋ lamalama abɨlalaŋ uami. Vaka aludɨ iauacagali agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ ifɨhɨmavɨhadami aba abɨlalaŋ uami. Hadɨhu alaŋ nɨbɨlaŋ hula hɨniavɨla ha nulɨdɨ ma ahɨliahuvɨlu aba abɨlalaŋ uami. La Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ ma ifɨhɨmavɨlu aba abɨlalaŋ uami. Hameŋ lɨlalaŋ agasaŋ vɨhɨlɨ igɨbalaŋ uami. \v 31 Namɨlaŋ \x - \xo 23.31 \xo*\xt HJL 7.52\xt*\x* nukeŋ haiabɨla iahaiaha ci abɨlalaŋ uami. Naludɨ iauacagalinalu agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ ifɨhɨmavɨhadami uami. \v 32 Alialaŋ uami. Naludɨ iauacagalinalu agɨlaŋ hɨdɨlɨ maha lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨhadami uami. Namɨlaŋ avi nɨbɨlaŋ lɨhavɨhadami hameŋ laci ala lɨhalaŋ uami. Hameŋ lɨdɨŋ vio fɨhalɨhalaŋ uami. \v 33 Namɨlaŋ \x - \xo 23.33 \xo*\xt Mt 3.7, 12.34, Lu 3.7\xt*\x* lahu sɨhɨpɨŋ dɨ ninanadi uami. Asɨ naludɨ ciaŋ hɨvɨ lamalama lɨbɨmɨgumɨgu abɨdaci avɨŋ hɨvɨ ubalaŋ uami. Lavɨla huaci ma hɨnibalaŋ uami. \v 34 Ci \x - \xo 23.34 \xo*\xt Mt 10.23, 1 Te 2.15-16\xt*\x* igɨlaŋ uami. Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ uami. Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ agɨladɨ uami. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ uami. Abɨdalɨŋ naludɨ hɨvɨ uavɨbali uami. Uavɨdaci hɨhɨle agɨladɨ ifɨhɨmɨbalaŋ uami. Hɨhɨle agɨladɨ kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihuhu lamalama agɨladɨ hɨvɨ nulɨdɨ lamalama henaŋ hɨvɨ ifɨdalaŋ uavɨbali uami. Lɨdɨŋ mɨŋaiahaiaha lalɨlamɨdalaŋ hɨnihɨni hɨmavɨbali uami. Hɨhɨle agɨladɨ naludɨ aŋam uleŋ muji heŋ vɨgɨlɨbalaŋ uami. Lɨdɨŋ lahudalaŋ haŋɨla haŋɨla haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ uavɨbali uami. \v 35 Abelɨ \x - \xo 23.35 \xo*\xt HM 4.8, 2 Sto 24.20-21, Ib 11.4\xt*\x* agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨdaci Kein agaŋ nudɨ ifɨhɨmami hadɨhu hɨdɨlɨ maha hulaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨhadami agɨladɨ avi ifɨhɨmavɨhadami uami. Hameŋ lɨhavɨhadami agasaŋ ala hulaŋ iamɨgali iabi neŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ vɨhɨlɨ igavɨbali uami. Abelɨ agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨdaci Kein agaŋ hɨdɨlɨ maha Abelɨ dɨ ifɨhɨmami uami. Lɨci sijaŋ sɨbaŋ naludɨ iauacagalinalu agɨlaŋ Belekia ninanu Sekalaia dɨ ifɨhɨmavɨmi uami. Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agaŋ hɨnici vemi Asɨ saŋ sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm agaŋ hɨnici umi alɨhaŋ heŋ ifɨhɨmavɨmi uami. \v 36 Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Hulaŋ iamɨgali iabi neŋ hɨnidalaŋ namɨlaŋ vɨhɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ igɨbalaŋ uami. \s Jisasɨ hulaŋ iamɨgali Jelusalem haiabɨla hɨsɨŋ agɨlasaŋ mavɨn lamami. \r (Lukɨ 13.34-35 mu Lukɨ 19.41-44) \p \v 37 Lavɨla \x - \xo 23.37 \xo*\xt 2 Sto 24.21, Sng 17.8, 91.4, HJL 7.59, 1 Te 2.15-16\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Jelusalem haiabɨla hɨsɨŋ namɨlaŋ uami. Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ ifɨhɨmɨlalaŋ uami. Asɨ abɨdaci vehavɨlalɨ agɨladɨ avi lɨba kum kum agɨladɨ vivi havala havala ifɨhɨmɨlalaŋ uami. Akape tɨbɨ viaŋ naludɨ vavevave mɨgudɨbɨben aba lɨlan uami. Akakala numɨgaŋ agaŋ nudɨ ninaŋ ninaŋ agɨladɨ abɨŋ lɨhu hɨvɨ mɨgudɨba hafilɨbɨlalɨ hameŋ lɨben aba lɨlan uami. Lɨdalɨŋ ala namɨlaŋ valɨlalaŋ uami. \v 38 Ci \x - \xo 23.38 \xo*\xt 1 Kin 9.7-8, Jer 12.7, 22.5\xt*\x* igɨlaŋ uami. Naludɨ haiabɨla agaŋ sɨbɨlɨ lɨbali uami. Sɨbɨlɨ lavɨla sɨkasɨkan ivasɨjia fɨhalɨbali uami. \v 39 Viaŋ \x - \xo 23.39 \xo*\xt Sng 118.26, Mt 21.9\xt*\x* naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Namɨlaŋ iadɨ lɨhalɨha ma igɨbalaŋ uami. La hɨnihɨni nameŋ abɨbalaŋ uami. Aludɨ Hekɨlɨ dɨ ibi hɨvɨ vedi aba abɨbalaŋ uami. Asɨ nudɨ huaci lamɨlalɨ aba abɨbalaŋ uami. Hameŋ abavɨla iadɨ cɨhu heŋ igɨbalaŋ uami. \c 24 \s Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ mɨŋacivɨhalavɨbali uami. \r (Makɨ 13.1-2 mu Lukɨ 21.5-6) \p \v 1 Jisasɨ agaŋ nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba agadɨ vala vehavɨmi. Veve nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨdaŋ ulaŋ cɨki cɨki caba caba hɨniavɨmi agɨladɨdaŋ nudɨ abalamalama aba aba vehavɨmi. \v 2 Lɨhavɨdaci \x - \xo 24.2 \xo*\xt Jer 26.18, Mai 3.12, Lu 19.44\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ abami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Mufɨli sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ vevɨla akuaba akuaba igadalaŋ agɨladɨ mɨŋacivɨhalavɨbali uami. Lɨba cɨhu sabɨ cɨhu sabɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ mɨŋacivɨhalavɨdaci mɨgamɨga hɨtɨŋ hɨtɨŋ hɨniavɨbali uami. \s Jisasɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali vɨhɨlɨ igavɨbali agasaŋ abami. \r (Makɨ 13.3-13 mu Lukɨ 21.7-19) \p \v 3 Jisasɨ \x - \xo 24.3 \xo*\xt Mt 24.27, 24.37-39, Mk 13.3, 1 Te 5.1-2\xt*\x* Olivɨ halu heŋ mɨgahɨnidaci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ laci nudɨ pɨŋ vehavɨmi. Vevɨla nudɨ abitɨhavɨla abavɨmi. Nama aludɨ abɨha uavɨmi. Akuaba akuaba nama abɨnaŋ agɨlaŋ abadɨhu iahavɨbali uavɨmi. Akɨ me sihɨ agadɨ igavɨla abɨbalu uavɨmi. I aba abɨbalu uavɨmi. Jisasɨ cɨhu veve saŋ abalɨ agaŋ hanagaŋ aba abɨbalu uavɨmi. Fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba sɨkasɨkan haba sɨvɨlavɨbali agɨladɨ mɨhiŋ hekɨlɨ agaŋ ci iahi aba abɨbalu uavɨmi. \p \v 4-5 Lɨhavɨci \x - \xo 24.4-5 \xo*\xt Jer 14.14, 23.21, 23.25, Mt 24.23-24, Jo 5.43, HJL 5.36-37, 1 Jo 2.18\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨhalaŋ uami. Hulaŋ akape agɨlaŋ veve naludɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ mɨŋaihuihu lɨlɨ saŋ analɨ ciaŋ aba aba iadɨ ibi luvɨla luvɨla nameŋ abavɨbali uami. Asɨ agaŋ iadɨ nukeŋ ala lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ abɨci vemin aba abavɨbali uami. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ nulɨdɨ ciaŋ lubiahɨlavɨbali uami. Agadɨ ala namɨlaŋ nulɨdɨ ciaŋ lubiahɨlɨmɨlaŋ uami. \v 6 Sagaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ lɨbavɨdaci ciaŋ hɨjɨ igahɨlɨbalaŋ uami. Sagaŋ abɨdɨm avi igahɨlɨbalaŋ uami. Igahɨlahɨla ahi aba abɨmɨlaŋ uami. Asɨ nukeŋ abɨdaci akuaba akuaba hameŋ agɨlaŋ iahavɨbali uami. Agadɨ ala fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba sɨkasɨkan haba sɨvɨla sɨvɨla mɨhiŋ agaŋ ma iahavɨhebali uami. \v 7 Haiabɨla \x - \xo 24.7 \xo*\xt 2 Sto 15.6, Ais 19.2, Hag 2.22, Sek 14.13, HJL 11.28\xt*\x* mu hɨsɨŋ agɨlaŋ hula haiabɨla mu hɨsɨŋ agɨlaŋ hula sagaŋ lɨbavɨbali uami. Manɨgali fɨli tɨbɨ mu migɨlɨbali agadɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula manɨgali fɨli tɨbɨ mu migɨlɨbali agadɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula sagaŋ lɨbavɨbali uami. Haiabɨla limu hɨhɨle agɨlaŋ sɨmɨŋ apalɨ hɨniavɨdaci humɨgaŋ ibɨlibɨliŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ iahavɨdaci haba hɨmavɨbali uami. Mumim hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ fɨli tɨbɨ mu hɨvɨ mu hɨvɨ vehavɨbali uami. \v 8 Akuaba akuaba hameŋ agɨlaŋ iahavɨbali uami. Ha iamɨgali ninanadi vivi saŋ hɨdɨlɨ maha vɨhɨlɨfavɨlalɨ hameŋ agɨladɨ igavɨbali uami. \v 9 Naludɨ \x - \xo 24.9 \xo*\xt Mt 10.22, Mk 13.9, Lu 21.12, Jo 15.18-20, HJL 4.1-3, CHL 2.10, 2.13\xt*\x* vivi uu huban agɨladɨ pɨŋ lamavɨdaci naludɨ sɨbɨlɨ lamavɨbali uami. Lɨdɨŋ naludɨ ifɨhɨmavɨbali uami. Namɨlaŋ iadɨ ibi hɨvɨ sibɨla vibalaŋ sadaŋ hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu sɨkasɨkan agɨlaŋ nalusaŋ igɨvɨ hɨniavɨbali uami. \v 10 Hulaŋ \x - \xo 24.10 \xo*\xt Mt 11.6, 13.57, 2 Ti 1.15\xt*\x* iamɨgali iasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ agɨlaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ valavɨbali uami. La nulɨdɨ igɨvɨ lɨdaci nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ nagɨli lamalama hɨbɨŋ hɨbɨŋ ilasɨsɨ hulaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ human hɨvɨ lamavɨbali uami. \v 11 Hulaŋ \x - \xo 24.11 \xo*\xt Mt 7.15, 24.5, 24.24, HJL 20.29, 1 Ti 4.1, 2 Pi 2.1, 1 Jo 4.1\xt*\x* akape agɨlaŋ veve analɨ nameŋ abavɨbali uami. Alaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ aba abavɨbali uami. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ nulɨdɨ ciaŋ agɨladɨ lubiahɨlavɨbali uami. \v 12 Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lulalula agaŋ hekɨlɨ sɨbaŋ lɨci hulaŋ iamɨgali hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniavɨlalɨ agadɨ valavɨbali uami. \v 13 Agadɨ \x - \xo 24.13 \xo*\xt Mt 10.22, Mk 13.13, Ib 3.6, 3.14\xt*\x* ala hulaŋ iamɨgali hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni vɨhɨlɨ mu mu agɨladɨ havahava hɨniavɨla hɨmavɨci uami. Ha Asɨ agaŋ nulɨdɨ ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. \v 14 Hɨnihɨni \x - \xo 24.14 \xo*\xt Mt 9.35, 10.18, 28.19, Lom 10.18, Kl 1.3-6, 1.23\xt*\x* Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ fɨli tɨbɨ mu hɨvɨ mu hɨvɨ sulasula hɨdavɨbali uami. Sulasula hɨdavɨdaci hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ igahɨlavɨbali uami. Igahɨlavɨci ci lɨci fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba sɨvɨla sɨvɨla mɨhiŋ agaŋ heŋ iahɨbali uami. \s Jisasɨ agaŋ Jelusalem haiabɨla sɨbɨlɨ lɨbali agasaŋ abami. \r (Makɨ 13.14-23 mu Lukɨ 21.20-24) \p \v 15 Aniaba \x - \xo 24.15 \xo*\xt Dan 9.27, 11.31, 12.11\xt*\x* hulaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ manasɨŋ nagadɨ hɨvɨ hɨni agadɨ iga iga abavɨbali agɨlaŋ sɨhɨvia hɨji lamavɨm. \p Jisasɨ cɨhu abami. Akuaba sɨbɨlɨ sɨbaŋ vaka Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Danielɨ abami agadɨ igɨbalaŋ uami. Igɨdalaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ muji heŋ lagulama hɨnibali uami. \v 16 Lɨdaci hulaŋ iamɨgali Judia fɨli tɨbɨ hɨniavɨbali agɨlaŋ haba haŋɨla haŋɨla fɨli tɨbɨ halu daŋ halu daŋ heŋ uavɨm uami. \v 17 Hulaŋ \x - \xo 24.17-18 \xo*\xt Lu 17.31\xt*\x* mu uleŋ muji vala iahua sabɨ huŋe vivi hɨsɨŋ fipɨ heŋ hɨnibali agaŋ nudɨ akuaba akuaba uleŋ muji hɨniavɨbali agɨladɨ mɨgavɨla vivi saŋ igahɨlɨmɨdɨ uami. Nɨbu havɨ vala um uami. \v 18 Hulaŋ mu hualabɨla hɨnidaci mɨhiŋ agaŋ iahɨci uami. Hulaŋ agaŋ nudɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ agadɨ vivi saŋ limu cimɨla vemɨdɨ uami. Nɨbu havɨ vala um uami. \v 19 Iamɨgali humɨgaŋ daŋ agɨlaŋ vɨhɨlɨ igavɨbali uami. Iamɨgali ninanadi amaŋ mumɨŋ daŋ agɨlaŋ vɨhɨlɨ igavɨbali uami. \v 20 Namɨlaŋ Asɨ dɨ aba aba hɨnihalaŋ uami. Hameŋ lɨdalaŋ akuaba sɨbɨlɨ sɨbaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ muji hɨnibali agaŋ avɨli hɨmiŋ hɨvɨ ma iahɨbali uami. Lɨci namɨlaŋ avɨli hɨmiŋ heŋ ma haba haŋɨlɨbalaŋ uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ avi ma iahɨbali uami. Lɨci alusɨsɨ mɨhiŋ heŋ ma haba haŋɨlɨbalaŋ uami. \v 21 Vɨhɨlɨ \x - \xo 24.21 \xo*\xt Dan 9.26, 12.1, Jol 2.2, CHL 7.14\xt*\x* hekɨlɨ sɨbaŋ agadɨ igɨbalaŋ uami. Asɨ hɨdɨlɨ maha fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba lamami uami. Hadɨhu hɨdɨlɨ maha ve iabi neŋ avi vɨhɨlɨ hameŋ agaŋ ma iahɨlalɨ uami. Mufɨli avi ma iahɨbali uami. \v 22 Agadɨ \x - \xo 24.22 \xo*\xt Ais 65.8-9, Sek 14.2-3\xt*\x* ala Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali lɨbɨmɨŋalɨ agɨlasaŋ igahɨlɨbali uami. La nɨbu nukeŋ lɨci vɨhɨlɨ agaŋ hutesɨ ma hɨnibali uami. Asɨ hameŋ ma lɨci hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan sɨbɨlɨ lɨhavɨbali uami. \v 23 Hulaŋ \x - \xo 24.23 \xo*\xt Mt 24.4-5, 24.11, Mk 13.21, Lu 17.23, 21.8\xt*\x* mu vevɨla naludɨ analɨ nameŋ abɨbali uami. Hulaŋ Asɨ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci vemi agaŋ nan hɨnidi aba abɨbali uami. Hameŋ abɨci namɨlaŋ nudɨ ciaŋ agasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨmɨlaŋ uami. Nɨbu adan hɨnidi aba abɨci avi nudɨ ciaŋ agasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨmɨlaŋ uami. \v 24 Hulaŋ \x - \xo 24.24 \xo*\xt Lo 13.1-3, Mk 13.22, 2 Te 2.7-11, CHL 13.13-14\xt*\x* hɨhɨle agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali Asɨ lɨbɨmɨŋalɨ agɨladɨ hɨji mɨŋaihuihu lɨbalu aba vehavɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ hɨji avi mɨŋaihuihu lɨbalu aba vehavɨbali uami. Veve analɨ nameŋ abavɨbali uami. Asɨ agaŋ iadɨ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ abɨci vemin aba abavɨbali uami. Limu hɨhɨle analɨ analɨ nameŋ abavɨbali uami. Viaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ aba abavɨbali uami. Lɨdɨŋ vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ hekɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ abalamavɨbali uami. Abalamalama akuaba akuaba mu sihɨ mu sihɨ agɨladɨ lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ iga iga abavɨbali uami. Amɨŋ ala aba abavɨbali uami. \v 25 Ci igɨlaŋ uami. Akuaba akuaba iahavɨbali agɨlasaŋ sulɨdalɨŋ ci igahɨlɨlaŋ uami. \v 26 Nɨbu \x - \xo 24.26-27 \xo*\xt Lu 17.23-24\xt*\x* vevɨla fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ hɨnidi aba abavɨci fɨli tɨbɨ heŋ umɨlaŋ uami. Uleŋ muji neŋ hɨnidi aba abavɨci nulɨdɨ ciaŋ igahɨlɨmɨlaŋ uami. \v 27 Imamulaŋ \x - \xo 24.27 \xo*\xt Mt 24.37-39\xt*\x* mɨŋapalɨdaci abɨlu nudɨ agaŋ uaiaŋ iahaiaha kɨlikɨli uaiaŋ mɨgumɨgu kɨlikɨli heŋ ulalɨ velalɨ uami. Hulaŋ dɨ Ninaŋ vebali heŋ hameŋ laci ala lɨbali uami. Vedaci hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ nudɨ igavɨbali uami. \p \v 28 La \x - \xo 24.28 \xo*\xt Lu 17.37\xt*\x* hɨve lama abami. Havaŋ pujipaji agɨlaŋ akuaba akuaba valɨ hɨniavɨlalɨ heŋ veve hɨbɨlɨ hahavɨlalɨ uami. \s Mufɨli Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ vebali uami. \r (Makɨ 13.24-27 mu Lukɨ 21.25-28) \p \v 29 Lavɨla \x - \xo 24.29 \xo*\xt Ais 13.10, 34.4, Ese 32.7, Jol 2.10, 2.31, 3.15, CHL 6.12-13\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Vɨhɨlɨ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ iaha fɨhalavɨci uaiaŋ lamɨgaŋ agaŋ lɨhalɨha sɨbaŋ hɨfɨlɨ mɨgɨbali uami. Lɨci avaŋ ma hɨlɨbali uami. Lidɨ uaiaŋ susu hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ mɨgalahɨlavɨbali uami. Lɨhavɨdaci akuaba akuaba vɨdɨvɨdɨŋ daŋ uaiaŋ susu hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ lɨdavalavɨbali uami. \v 30 Hulaŋ \x - \xo 24.30 \xo*\xt Dan 7.13, Sek 12.10-14, Mk 13.26, CHL 1.7, 6.12-13\xt*\x* dɨ Ninaŋ veben aba lɨdaci sihɨ mu agaŋ uaiaŋ susu hɨvɨ iahɨbali uami. Iahɨdaci hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu fɨli neŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ iga iga mavɨn mɨŋamɨŋa ilɨhavɨbali uami. Ilɨha ilɨha hɨnia igavɨdaci Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ avɨli susu lɨkɨla lɨkɨla hɨvɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ vebali uami. Nɨbu abɨlu hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ vebali uami. \v 31 Sai \x - \xo 24.31 \xo*\xt Ais 27.13, Mt 13.41, 1 Ko 15.51-52, 1 Te 4.16\xt*\x* bihulɨ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ agalɨbali uami. Lɨdaci nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ abɨdaci uavɨbali uami. Uu hulaŋ iamɨgali nusaŋ nukeŋ lɨbɨmɨŋɨdaci hɨniavɨlalɨ agɨladɨ vihavɨbali uami. Limu hɨhɨle uaiaŋ iahaiaha kɨlikɨli heŋ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ vihavɨbali uami. Limu hɨhɨle uaiaŋ mɨgumɨgu kɨlikɨli heŋ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ vihavɨbali uami. Limu hɨhɨle ium kɨlikɨli heŋ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ vihavɨbali uami. Limu hɨhɨle lakulamaŋ kɨlikɨli heŋ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ vihavɨbali uami. \s Kɨlɨ fikɨ asɨŋ agɨlaŋ mɨdɨ lɨhuavɨdaci iga iga hɨji lamɨhalaŋ uami. \r (Makɨ 13.28-31 mu Lukɨ 21.29-33) \p \v 32 Lavɨla Jisasɨ cɨhu abami. Namɨlaŋ kɨlɨ fikɨ asɨŋ agɨladɨ igavɨla hɨji lamɨhalaŋ uami. Mɨdɨ lɨhua mɨgalahɨla muvɨ ivavɨdaci iga iga nameŋ abɨlalaŋ uami. Uaiaŋ hɨmiŋ agaŋ ci mikɨ mikɨ ladi aba abɨlalaŋ uami. \v 33 Hameŋ \x - \xo 24.33 \xo*\xt Je 5.9\xt*\x* laci ala akuaba akuaba agɨlaŋ uaiaŋ susu hɨvɨ iahavɨdaci iga iga hɨji nameŋ lamɨhalaŋ uami. Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ amɨŋ ci vebali aba abɨhalaŋ uami. \v 34 Viaŋ \x - \xo 24.34 \xo*\xt Mt 16.28, 23.36, Mk 13.30, Lu 21.32\xt*\x* naludɨ amɨŋ abadin uami. Hulaŋ iamɨgali iabi neŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ ma hɨmɨmaŋ lɨhavɨdaci akuaba akuaba abadin agɨlaŋ sɨkasɨkan iahavɨbali uami. \v 35 Fɨli \x - \xo 24.35 \xo*\xt Sng 102.26, Ais 40.8, Mt 5.18, Mk 13.31, Lu 21.33, Ib 1.11\xt*\x* uaiaŋ susu akuaba akuaba agɨlaŋ sɨkasɨkan haba sɨvɨlavɨbali uami. Agadɨ ala iadɨ ciaŋ agaŋ ma sɨbaŋ sɨvɨlɨbali uami. \s Hulaŋ mu akuaba akuaba iahavɨbali agɨladɨ mɨhiŋ ma igɨlalɨ uami. \r (Makɨ 13.32-37 mu Lukɨ 17.26-30 mu Lukɨ 17.34-36) \p \v 36 Lavɨla \x - \xo 24.36 \xo*\xt Sek 14.7, HJL 1.7, 1 Te 5.1-2\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Akuaba akuaba hameŋ iahavɨbali agɨladɨ mɨhiŋ agadɨ hulaŋ mu ma igɨlalɨ uami. Cimɨdaŋ hɨvɨ ua hɨfɨlɨdaŋ hɨvɨ iahavɨbali agadɨ avi ma igɨlalɨ uami. Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ nudɨ haiabɨla heŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ ma igavɨlalɨ uami. Nudɨ Ninanu avi ma igɨlalɨ uami. Iaganu pam mɨhiŋ agadɨ igɨlalɨ uami. \v 37 Hulaŋ \x - \xo 24.37 \xo*\xt HM 6.5-8\xt*\x* dɨ Ninaŋ vebali heŋ akuaba akuaba Noa hɨnidaci iahavɨmi hameŋ ala iahavɨbali uami. \v 38-39 Vaka \x - \xo 24.38-39 \xo*\xt HM 6.3-5, 7.6-24, Lu 17.26-27, 1 Pi 3.20, 2 Pi 3.6\xt*\x* avɨli hekɨlɨ agaŋ ma lagumaŋ lɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ sɨmɨŋ nana avɨli nana hɨniavɨhadami uami. Hɨnihɨni hulaŋ agɨlaŋ iamɨgali sabiavɨhadami uami. Iamɨgali agɨlaŋ muŋaŋ iahuavɨhadami uami. Akuaba akuaba nulɨdɨ hɨvɨ iahɨben aba lɨmi agadɨ nɨbɨlaŋ ma igavɨmi uami. Lɨdɨŋ havɨ uavauava sɨbaŋ hɨniavɨhadami uami. Hɨniavɨdaci Noa agaŋ hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ mɨgua hɨnidaci avɨli hekɨlɨ agaŋ heŋ lagumi uami. Lavɨla hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ mɨŋamɨgudaci avɨli nana haba hɨma fɨhalavɨmi uami. Iabi neŋ avi hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ lɨhavɨdaci Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ vebali uami. \v 40 Hulaŋ ahica hualɨ sibɨla vivi hɨniavɨdaci uami. Asɨ agaŋ hulaŋ mu agadɨ viavɨla mu agadɨ valɨbali uami. \v 41 Iamɨgali ahica halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ agɨladɨ ifɨcabɨlacabɨla suvɨli suvɨli maci me agɨladɨ vihavɨdaci uami. Asɨ agaŋ iamɨgali mu agadɨ viavɨla mu agadɨ valɨbali uami. \v 42 Namɨlaŋ \x - \xo 24.42 \xo*\xt Mt 25.13, Mk 13.33, Lu 21.36\xt*\x* avi sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨhalaŋ uami. Naludɨ Hekɨlɨ cɨhu vebali agadɨ mɨhiŋ ma igɨlalaŋ uami. \v 43 Ciaŋ \x - \xo 24.43 \xo*\xt 1 Te 5.1-2, 2 Pi 3.10, CHL 3.3, 16.15\xt*\x* \x - \xo 24.43-44 \xo*\xt Lu 12.39-40\xt*\x* mu nameŋ agasaŋ hɨji lamɨhalaŋ uami. Sɨgɨlɨ hɨsɨŋ hulaŋ agaŋ hɨfɨlɨ hɨvɨ ve hulaŋ mu dɨ ulaŋ agadɨ mɨŋapilɨben aba lɨvi uami. Lɨdaci ulaŋ iaganu agaŋ sɨgɨlɨ hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ mɨhiŋ igahɨlavɨla nudɨ nukeŋ ulaŋ agadɨ migɨla migɨla hɨnivi uami. Hɨnidaci sɨgɨlɨ hɨsɨŋ hulaŋ agaŋ ma ve mɨŋapila ivouvi uami. \v 44 Namɨlaŋ \x - \xo 24.44 \xo*\xt Mt 25.13, 1 Te 5.6\xt*\x* ciaŋ abin agɨlasaŋ igahɨlahɨla Hulaŋ dɨ Ninaŋ vebali agasaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨhalaŋ uami. Namɨlaŋ nɨbu ma akua vebali aba uavauava me hɨdɨbalaŋ uami. Uavauava me hɨdɨbalaŋ hadɨhu heŋ nɨbu vebali uami. \fig Iamɨgali ahica halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ agɨladɨ ifɨcabɨlacabɨla suvɨli suvɨli maci me agɨladɨ vivi hɨniavɨmi.|alt="two women grinding wheat" src="jl027.jpg" size="col" copy="Lear" ref="24.41"\fig* \s Sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ huaci daŋ sɨbɨlɨ daŋ agasaŋ hɨve lama abami. \r (Lukɨ 12.42-46) \p \v 45 Lavɨla Jisasɨ cɨhu abami. Sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ mu agaŋ hɨji huaci daŋ hɨnihɨni sibɨla huaci vivi uami. Vidaci manɨgali agaŋ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ hameŋ agasaŋ mavɨn hɨniavɨla nudɨ lɨbɨmɨŋɨci nɨbu hɨmamɨgɨlɨ daŋ hɨnivi uami. Hɨnihɨni sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ hɨhɨle agɨladɨ huaci migɨlɨvi uami. Migɨla migɨla uaiaŋ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ nɨbu sɨmɨŋ labɨla labɨla nulɨsaŋ iguvi uami. \v 46 Sibɨla \x - \xo 24.46 \xo*\xt CHL 16.15\xt*\x* hɨsɨŋ hulemɨlɨ hameŋ agaŋ sibɨla vivi hɨnidaci uami. Manɨgali agaŋ ve nudɨ igɨci sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agaŋ hɨjɨŋalɨvi uami. \v 47 Viaŋ \x - \xo 24.47 \xo*\xt Mt 25.21-23\xt*\x* naludɨ amɨŋ abadin uami. Manɨgali agaŋ nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agadɨ abɨci nudɨ manɨgali dɨ akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨladɨ migɨlɨvi uami. \v 48 Agadɨ ala sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ sɨbɨlɨ agaŋ hɨji nameŋ lamɨvi uami. Iadɨ manɨgali agaŋ ma vevɨhebali aba abɨvi uami. \v 49 Hameŋ hɨji lamalama hɨdɨlɨ maha lusɨŋ sɨbɨlɨ vivi nudɨ sibɨla pam hɨsɨŋ agɨladɨ ifɨlalɨfɨvi uami. Sɨmɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ nɨvi uami. Lɨdɨŋ hulaŋ limu hɨhɨle avɨli vɨdɨvɨdɨŋ nana uavauava iahuavɨvi agɨlaŋ hula avɨli vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ navɨvi uami. \v 50-51 Hameŋ \x - \xo 24.50-51 \xo*\xt Mt 8.12, 25.30\xt*\x* lɨdaci manɨgali agaŋ mɨhiŋ apalɨ vevi uami. Ve igɨci sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agaŋ manɨgali vebali agasaŋ ma hihɨlavɨla hɨnivi uami. Lɨci manɨgali agaŋ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agadɨ sɨbɨlɨ sɨbaŋ lamɨvi uami. Lavɨla nudɨ via haiabɨla lamɨci hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ hula hɨniavɨvi uami. Hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ nulɨsaŋ nukeŋ analɨ hɨji nameŋ lamalama abavɨvi uami. Alaŋ hulaŋ huaci aba abavɨvi uami. Nɨbɨlaŋ hudɨmɨda hɨnihɨni mɨka hɨkɨŋ lagulagu ilɨha ilɨha hɨniavɨvi uami. \c 25 \s Iamɨgali mɨnibɨlɨ human limu limu fɨhala agɨlasaŋ hɨve lama abami. \p \v 1 Lavɨla \x - \xo 25.1 \xo*\xt Lu 12.35, CHL 19.7\xt*\x* Jisasɨ cɨhu Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ hɨve lama abami. Hulaŋ mu iamɨgali sabivi agaŋ veben aba lɨvi uami. Lɨci iamɨgali mɨnibɨlɨ human limu limu fɨhala agɨlaŋ nudɨ ua hɨbɨ cina igavɨla vavebalu aba uavɨvi uami. Nulɨdɨ unɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨladɨ likɨlavɨla uavɨvi uami. \v 2-4 Iamɨgali human limu fɨhala hɨji tɨbɨ daŋ agɨlaŋ unɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ vihavɨvi uami. Agadɨ ala sɨdaŋ avɨli unɨ hɨsɨŋ agadɨ ma via uavɨvi uami. Iamɨgali human limu fɨhala hɨji hutesɨ daŋ agɨlaŋ avi unɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ vihavɨvi uami. La sɨdaŋ avɨli unɨ hɨsɨŋ agadɨ sɨbɨ hɨlɨcɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨladɨ hɨvɨ mɨŋamɨjiavɨci mɨgudaci vivi uavɨvi uami. \v 5 Uavɨla hulaŋ agasaŋ migɨla migɨla hɨniavɨdaci hɨfɨlɨ hekɨlɨ lɨvi uami. Lɨci iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ ani mɨdaŋ lɨdaci ani hɨsɨvavɨvi uami. \v 6 Hɨsɨvavɨdaci hɨfɨlɨ alɨhaŋ heŋ hulaŋ mu agaŋ ula ula nameŋ abɨvi uami. Hulaŋ mu iamɨgali sabiben aba li agaŋ ci vedi aba abɨvi uami. Namɨlaŋ aiagalaŋ aba abɨvi uami. Velaŋ ua nudɨ hɨbɨ cina igavɨla vavemɨli aba abɨvi uami. \v 7 Lɨci iamɨgali mɨnibɨlɨ sɨkasɨkan agɨlaŋ igahɨlavɨla iahavɨvi uami. Iaha nulɨdɨ unɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨladɨ hihɨla hihɨla sɨhuvavɨvi uami. \v 8 Lavɨla iamɨgali hɨji tɨbɨ daŋ human limu fɨhala agɨlaŋ iamɨgali hɨji hutesɨ daŋ human limu fɨhala agɨladɨ abavɨvi uami. Alusaŋ sɨdaŋ avɨli unɨ hɨsɨŋ hɨhɨle iguhalaŋ aba abavɨvi uami. Aludɨ unɨ agɨlaŋ amɨŋ ci haba hɨmɨben aba lɨhavadi aba abavɨvi uami. \v 9 Lɨhavɨci iamɨgali hɨji hutesɨ daŋ agɨlaŋ nameŋ abavɨvi uami. Hɨma aba abavɨvi uami. Aludɨ sɨdaŋ avɨli unɨ hɨsɨŋ hekɨlɨ hɨma sadaŋ alaŋ nalusaŋ ma labɨlɨbalu aba abavɨvi uami. Namɨlaŋ hajɨŋ ulaŋ hɨvɨ uavɨla sebɨlɨ lavɨhalaŋ aba abavɨvi uami. \v 10 Lɨhavɨci iamɨgali hɨji tɨbɨ daŋ human limu fɨhala agɨlaŋ sɨdaŋ avɨli unɨ hɨsɨŋ lavalava saŋ uavɨvi uami. Uavɨdaci hulaŋ iamɨgali sabiben aba lɨvi agaŋ vevi uami. Veci iamɨgali hɨji hutesɨ daŋ human limu fɨhala hihɨla sɨhuva hɨniavɨvi agɨlaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali sabiben aba lɨvi agaŋ hula uleŋ muji ivouavɨvi uami. Iamɨgali sabisabi hɨsɨŋ sɨmɨŋ hekɨlɨ nana saŋ ivouavɨvi uami. Ivouavɨci hɨbɨ lɨbavɨvi uami. \v 11 Lɨhavɨci \x - \xo 25.11-12 \xo*\xt Lu 13.25\xt*\x* iamɨgali hɨji tɨbɨ daŋ human limu fɨhala sɨdaŋ avɨli saŋ uavɨvi agɨlaŋ cɨhu vevɨla abavɨvi uami. Manɨgali aba abavɨvi uami. Ve alusaŋ hɨbɨ lavɨlɨha aba abavɨvi uami. \v 12 Lɨhavɨci \x - \xo 25.12 \xo*\xt Mt 7.23\xt*\x* nulɨdɨ nameŋ abɨvi uami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abin aba abɨvi uami. Viaŋ naludɨ ma igɨlan aba abɨvi uami. \p \v 13 La \x - \xo 25.13 \xo*\xt Mt 24.42-44, 1 Te 5.6, 1 Pi 5.8\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨla migɨla hɨnihalaŋ uami. Namɨlaŋ naludɨ Hekɨlɨ cɨhu vebali agadɨ mɨhiŋ ma igɨlalaŋ uami. Cimɨdaŋ hɨvɨ ua hɨfɨlɨdaŋ hɨvɨ vebali agadɨ avi ma igɨlalaŋ uami. \s Jisasɨ anɨm hɨlɨcɨ migɨla migɨla saŋ hɨve lama abami. \r (Lukɨ 19.11-27) \p \v 14 Lavɨla \x - \xo 25.14 \xo*\xt Mk 13.34\xt*\x* Jisasɨ cɨhu Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ hɨve lama abami. Hulaŋ hekɨlɨ mu agaŋ haiabɨla mu ataŋ hekɨlɨ uben aba lɨvi uami. Lavɨla nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ ulɨci vehavɨvi uami. Vehavɨci nudɨ akuaba akuaba agɨladɨ nulɨdɨ human hɨvɨ lamɨvi uami. \v 15 Sibɨla \x - \xo 25.15 \xo*\xt Lom 12.6\xt*\x* hɨsɨŋ hulemɨlɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨladɨ lamalɨhɨlalɨhɨla igɨvi sadaŋ anɨm hɨlɨcɨ valɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨladɨ iguvi uami. Sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ mu agasaŋ 5,000 iguvi uami. Mu agasaŋ 2,000 iguvi uami. Mu agasaŋ 1,000 iguvi uami. Lavɨla nulɨdɨ vala uvi uami. \v 16 Vala udaci sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ anɨm hɨlɨcɨ 5,000 vivi agaŋ anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ hɨvɨ mutɨŋ sibɨla vivi uami. Lavɨla cɨhu anɨm hɨlɨcɨ hɨhɨle 5,000 ala vivi uami. \v 17 Sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ mu anɨm hɨlɨcɨ 2,000 vivi agaŋ uami. Nɨbu avi hameŋ ala anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ hɨvɨ mutɨŋ sibɨla vivi uami. Lavɨla cɨhu anɨm hɨlɨcɨ 2,000 ala vivi uami. \v 18 Agadɨ ala sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ anɨm hɨlɨcɨ 1,000 vivi agaŋ uami. Nudɨ manɨgali dɨ anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ sɨgɨlɨ vihavɨmɨdɨ aba fɨli hɨvɨ mava hudɨvi uami. \v 19 Hameŋ lɨhavɨdaci nulɨdɨ manɨgali agaŋ hɨnici hutesɨ lɨci cɨhu vevi uami. Vevɨla nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula ciaŋ hihɨlɨben aba lɨvi uami. Anɨm hɨlɨcɨ nulɨsaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ labɨla labɨla iguvi agasaŋ ciaŋ hihɨlɨben aba lɨvi uami. \v 20 Lɨci sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ anɨm hɨlɨcɨ 5,000 vivi agaŋ vevɨla nameŋ abɨvi uami. Manɨgali aba abɨvi uami. Nama iasaŋ anɨm hɨlɨcɨ 5,000 iguavɨla vala uahanaŋ aba abɨvi uami. Vala udanaŋ viaŋ anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ hɨvɨ mutɨŋ sibɨla vilan aba abɨvi uami. Lavɨla anɨm hɨlɨcɨ 5,000 mu likɨlacin agɨlaŋ nanagaŋ aba abɨvi uami. \v 21 Lɨci \x - \xo 25.21 \xo*\xt Mt 24.45-47, Lu 12.44, 16.10, 2 Ti 2.12, Ib 12.2, 1 Pi 1.8\xt*\x* nudɨ manɨgali agaŋ abɨvi uami. Nama sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ huaci sɨbaŋ aba abɨvi uami. Nama akuaba akuaba sudɨme cɨki cɨki agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨla migɨla sibɨla huaci sɨbaŋ vilanaŋ aba abɨvi uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ abɨlɨŋ nama akuaba akuaba akape agɨladɨ migɨlɨbanaŋ aba abɨvi uami. Nama ve viaŋ hula hɨjɨŋalɨha aba abɨvi uami. \v 22 Lɨci sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ anɨm hɨlɨcɨ 2,000 vivi agaŋ avi vevɨla abɨvi uami. Manɨgali aba abɨvi uami. Nama iasaŋ anɨm hɨlɨcɨ 2,000 iguavɨla vala uahanaŋ aba abɨvi uami. Vala udanaŋ viaŋ anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ hɨvɨ mutɨŋ sibɨla vilan aba abɨvi uami. La anɨm hɨlɨcɨ 2,000 mu likɨlacin agɨlaŋ nanagaŋ aba abɨvi uami. \v 23 Lɨci nudɨ manɨgali agaŋ abɨvi uami. Nama avi sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ huaci sɨbaŋ aba abɨvi uami. Nama akuaba akuaba sudɨme cɨki cɨki agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨla migɨla sibɨla huaci sɨbaŋ vilanaŋ aba abɨvi uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ abɨlɨŋ nama akuaba akuaba akape agɨladɨ migɨlɨbanaŋ aba abɨvi uami. Nama ve viaŋ hula hɨjɨŋalɨha aba abɨvi uami. \v 24 Lɨci sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ mu anɨm hɨlɨcɨ 1,000 vivi agaŋ vevɨla abɨvi uami. Manɨgali aba abɨvi uami. Viaŋ nadɨ igɨlan aba abɨvi uami. Nama nadɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlahɨla ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ abɨlanaŋ aba abɨvi uami. Hulaŋ limu hɨhɨle hualɨ huliavɨdaci sɨmɨŋ akuaba akuaba iahavɨlalɨ agɨlasaŋ nama ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ aba aba vilanaŋ aba abɨvi uami. Hulaŋ hɨhɨle akuaba akuaba hɨlɨcɨ havalavɨdaci iahaiaha amɨŋ lamavɨlalɨ agɨladɨ avi vilanaŋ aba abɨvi uami. \v 25 Hameŋ sadaŋ viaŋ nasaŋ lɨdacin aba abɨvi uami. Lavɨla nadɨ anɨm hɨlɨcɨ 1,000 agɨladɨ sɨgɨlɨ vihavɨmɨdɨ aba fɨli mava hudacin aba abɨvi uami. Nadɨ anɨm hɨlɨcɨ nan aba abɨvi uami. \v 26 Lɨci nudɨ manɨgali agaŋ abɨvi uami. Nama sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ sɨbɨlɨ aba abɨvi uami. Nama ihɨlu putɨ sɨbaŋ aba abɨvi uami. Nama iadɨ igɨlanaŋ aba abɨvi uami. Hulaŋ hɨhɨle hualɨ huliavɨdaci sɨmɨŋ akuaba akuaba iahavɨlalɨ agɨlasaŋ viaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ aba aba vilan aba abɨvi uami. Hulaŋ hɨhɨle akuaba akuaba hɨlɨcɨ havalavɨdaci iahaiaha amɨŋ lamavɨlalɨ agɨladɨ avi vilan aba abɨvi uami. \v 27 Agadɨ ala nama iadɨ anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ viavɨla anɨm hɨlɨcɨ ulaŋ hɨvɨ ma lamahanaŋ aba abɨvi uami. Lɨnaŋ anɨm hɨlɨcɨ ulaŋ migɨla migɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ hɨbɨŋ nasaŋ anɨm hɨlɨcɨ hɨhɨle iguavɨvi aba abɨvi uami. Lɨhavɨci viaŋ vevɨla anɨm hɨlɨcɨ hɨhɨle agɨladɨdaŋ vivin aba abɨvi uami. \v 28 Lavɨla nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ limu hɨhɨle agɨladɨ abɨvi uami. Anɨm hɨlɨcɨ 1,000 nudɨ human hɨvɨ hɨniavadi agɨladɨ viavɨla hulaŋ anɨm hɨlɨcɨ 10,000 daŋ agasaŋ iguhalaŋ aba abɨvi uami. \v 29 Lavɨla \x - \xo 25.29 \xo*\xt Mt 13.12, Mk 4.25, Lu 8.18, Jo 15.2\xt*\x* abɨvi uami. Ci igɨlaŋ aba abɨvi uami. Hulaŋ mu akuaba akuaba daŋ hɨnidaci Asɨ nusaŋ akuaba akuaba hɨhɨle agɨladɨ cɨhu igubali aba abɨvi uami. Lɨci nɨbu akuaba akuaba akape sɨbaŋ daŋ hɨnibali aba abɨvi uami. Hulaŋ mu akuaba akuaba apalɨ agaŋ nɨbu hɨji hɨvɨ nameŋ abɨbali aba abɨvi uami. Viaŋ akuaba cɨki daŋ hɨnidin aba abɨbali aba abɨvi uami. Hɨji hɨvɨ hameŋ abɨbali agadɨ ala Asɨ agaŋ nudɨ akuaba cɨki agadɨ sɨkan vibali aba abɨvi uami. \v 30 Sibɨla \x - \xo 25.30 \xo*\xt Mt 8.12, 22.13, Lu 13.28\xt*\x* hɨsɨŋ hulemɨlɨ sɨbɨlɨ agadɨ lahulaŋ haiabɨla ivoua hɨfɨlɨ hɨvɨ hɨnim aba abɨvi uami. Lɨlaŋ heŋ hɨnihɨni limu hɨhɨle agɨlaŋ hula ilɨha ilɨha mɨka hɨkɨŋ lagulagu hɨniavɨbali aba abɨvi uami. \s Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ lamalɨhɨlalɨhɨla latɨhɨbali uami. \p \v 31 Lavɨla \x - \xo 25.31 \xo*\xt Sek 14.5, Mt 16.27, 19.28, HJL 1.11, 1 Te 4.16, 2 Te 1.7, CHL 1.7, 20.11-13\xt*\x* Jisasɨ cɨhu abami. Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ manɨgali hɨnihɨni nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ hula abɨlu hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ vebali uami. Vevɨla manɨgali dɨ mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ nudɨ nukeŋ heŋ mɨgahɨnibali uami. \v 32 Mɨgahɨnidaci \x - \xo 25.32 \xo*\xt Ese 20.38, 34.17, Lom 14.10, 2 Ko 5.9-10, CHL 20.12\xt*\x* hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ sɨkasɨkan vevɨla nudɨ mavɨn hɨbɨ heŋ mɨgudɨbavɨbali uami. Mɨgudɨbavɨci nulɨdɨ latɨha latɨha sɨlɨ ahica lamɨbali uami. Sabaŋ sipsipɨ migɨla migɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ sabaŋ sipsipɨ daŋ sabaŋ meme daŋ latɨhavɨlalɨ hameŋ latɨhɨbali uami. \v 33 Lavɨla sabaŋ sipsipɨ me agɨladɨ nudɨ human sɨmi kɨlikɨli hɨvɨ lamɨbali uami. Sabaŋ meme me agɨladɨ nudɨ human sakalɨ kɨlikɨli hɨvɨ lamɨbali uami. \v 34 Lavɨla \x - \xo 25.34 \xo*\xt 1 Ko 6.9, 15.50, Ga 5.21, Ib 4.3, 1 Pi 1.20\xt*\x* hulaŋ iamɨgali nudɨ human sɨmi kɨlikɨli hɨvɨ hɨniavɨbali agɨladɨ abɨbali uami. Iadɨ Iavaŋ Asɨ agaŋ naludɨ huaci lamɨlalɨ aba abɨbali uami. Nɨbu ala fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba agɨladɨ lamami aba abɨbali uami. Akuaba akuaba lamami hadɨhu ala naludɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni saŋ abami aba abɨbali uami. Namɨlaŋ velaŋ naludɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihalaŋ aba abɨbali uami. \v 35 Viaŋ \x - \xo 25.35 \xo*\xt Ais 58.7, Ese 18.7, 18.16, Ib 13.2, Je 1.27\xt*\x* sɨmɨŋ saŋ hɨmɨdalɨŋ namɨlaŋ ala iasaŋ sɨmɨŋ igunɨlalaŋ aba abɨbali uami. Viaŋ avɨli saŋ hɨmɨdalɨŋ namɨlaŋ ala iasaŋ avɨli igunɨlalaŋ aba abɨbali uami. Viaŋ hulaŋ mu haiabɨla hɨsɨŋ me hɨnidalɨŋ namɨlaŋ iadɨ vivi naludɨ ulaŋ hɨvɨ ulalaŋ aba abɨbali uami. \v 36 Viaŋ \x - \xo 25.36 \xo*\xt 2 Ti 1.16, Je 2.15-16\xt*\x* muhɨlɨ havɨlɨ apalɨ hɨnidalɨŋ namɨlaŋ ala iasaŋ muhɨlɨ havɨlɨ igulalaŋ aba abɨbali uami. Viaŋ hɨmuhɨmu hɨmavɨla hɨnidalɨŋ namɨlaŋ ala iadɨ sakɨlɨlalaŋ aba abɨbali uami. Viaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnidalɨŋ namɨlaŋ ala veve iadɨ igɨlalaŋ aba abɨbali uami. \v 37 Lɨci hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨlalɨ agɨlaŋ nudɨ nameŋ abavɨbali uami. Aludɨ Hekɨlɨ aba abavɨbali uami. Alaŋ abadɨhu igɨdamɨli nama sɨmɨŋ saŋ hɨmɨdanaŋ alaŋ nasaŋ sɨmɨŋ igunɨlalu aba abavɨbali uami. Abadɨhu igɨdamɨli nama avɨli saŋ hɨmɨdanaŋ alaŋ nasaŋ avɨli igunɨlalu aba abavɨbali uami. \v 38 Abadɨhu nadɨ igɨdamɨli mu haiabɨla hɨsɨŋ me hɨnidanaŋ aludɨ ulaŋ hɨvɨ vivi ulalu aba abavɨbali uami. Abadɨhu igɨdamɨli nama muhɨlɨ havɨlɨ apalɨ hɨnidanaŋ alaŋ nasaŋ muhɨlɨ havɨlɨ igulalu aba abavɨbali uami. \v 39 Abadɨhu igɨdamɨli nama hɨmuhɨmu daŋ hɨnidanaŋ alaŋ nadɨ uu veve igɨlalu aba abavɨbali uami. Abadɨhu igɨdamɨli nama lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnidanaŋ alaŋ nadɨ uu veve igɨlalu aba abavɨbali uami. \v 40 Lɨhavɨci \x - \xo 25.40 \xo*\xt Snd 19.17, Mt 10.42, 18.5, Mk 9.41, Ib 6.10, CHL 22.12\xt*\x* manɨgali agaŋ nulɨdɨ abɨbali uami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abin aba abɨbali uami. Akuaba akuaba huaci huaci hulaŋ iamɨgali ibi apalɨ apalɨ agɨladɨ lɨlalaŋ ha iadɨ ala lɨlalaŋ aba abɨbali uami. \v 41 Lavɨla \x - \xo 25.41 \xo*\xt Mt 7.23, Mk 9.48, Lu 16.24, CHL 12.9, 20.10\xt*\x* hulaŋ iamɨgali nudɨ human sakalɨ kɨlikɨli hɨvɨ hɨniavɨbali agɨladɨ abɨbali uami. Namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali sɨbɨlɨ lɨlɨ hɨsɨŋ aba abɨbali uami. Namɨlaŋ iadɨ vala avɨŋ hameŋ laci hameŋ laci lɨhulɨhu hɨnilalɨ heŋ uhalaŋ aba abɨbali uami. Avɨŋ ha laguŋ sadaŋ laguŋ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlasadaŋ sɨhuvami aba abɨbali uami. \v 42 Viaŋ sɨmɨŋ saŋ hɨmɨdalɨŋ namɨlaŋ iasaŋ sɨmɨŋ ma igunɨlalaŋ aba abɨbali uami. Viaŋ avɨli saŋ hɨmɨdalɨŋ namɨlaŋ iasaŋ avɨli ma igunɨlalaŋ aba abɨbali uami. \v 43 Viaŋ mu haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ ala namɨlaŋ iadɨ vivi naludɨ ulaŋ hɨvɨ ma via ulalaŋ aba abɨbali uami. Viaŋ muhɨlɨ havɨlɨ apalɨ hɨnidalɨŋ namɨlaŋ iasaŋ muhɨlɨ havɨlɨ ma igulalaŋ aba abɨbali uami. Viaŋ hɨmuhɨmu hɨmavɨla hɨnidalɨŋ namɨlaŋ iadɨ ma sakɨlɨlalaŋ aba abɨbali uami. Viaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnidalɨŋ namɨlaŋ iadɨ ma uu veve igɨlalaŋ aba abɨbali uami. \v 44 Lɨci nɨbɨlaŋ avi nameŋ abavɨbali uami. Aludɨ Hekɨlɨ aba abavɨbali uami. Alaŋ abadɨhu nadɨ igɨdamɨli nama sɨmɨŋ saŋ hɨmɨdanaŋ alaŋ nasaŋ sɨmɨŋ ma igunɨlalu aba abavɨbali uami. Abadɨhu igɨdamɨli nama avɨli saŋ hɨmɨdanaŋ alaŋ nasaŋ avɨli ma igunɨlalu aba abavɨbali uami. Abadɨhu nadɨ igɨdamɨli mu haiabɨla hɨsɨŋ me hɨnidanaŋ aludɨ ulaŋ hɨvɨ ma via ulalu aba abavɨbali uami. Abadɨhu igɨdamɨli nama muhɨlɨ havɨlɨ apalɨ hɨnidanaŋ alaŋ nasaŋ muhɨlɨ havɨlɨ ma igulalu aba abavɨbali uami. Abadɨhu igɨdamɨli nama hɨmuhɨmu daŋ hɨnidanaŋ alaŋ nadɨ ma sakɨlɨlalu aba abavɨbali uami. Abadɨhu nama lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnidanaŋ alaŋ nadɨ ma uu veve igɨlalu aba abavɨbali uami. \v 45 Lɨhavɨci \x - \xo 25.45 \xo*\xt Sek 2.8, HJL 9.5\xt*\x* manɨgali agaŋ nulɨdɨ abɨbali uami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abin aba abɨbali uami. Akuaba akuaba hulaŋ iamɨgali ibi apalɨ apalɨ agɨladɨ hɨvɨ ma lɨlalaŋ ha iadɨ hɨvɨ ma lɨlalaŋ aba abɨbali uami. \v 46 Lɨci \x - \xo 25.46 \xo*\xt Dan 12.2, Jo 5.29, Lom 2.7\xt*\x* nɨbɨlaŋ akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlasaŋ hɨbɨŋ avɨha avɨha hameŋ laci hameŋ laci iga iga hɨniavɨbali uami. Agadɨ ala hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨlalɨ agɨlaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. \c 26 \s Manɨgali agɨlaŋ Jisasɨ dɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ abaigahɨlavɨmi. \r (Makɨ 14.1-2 mu Lukɨ 22.1-2 mu Jon 11.45-53) \p \v 1 Jisasɨ agaŋ ciaŋ hameŋ agɨladɨ sɨkasɨkan aba fɨhalavɨla cɨhu nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. \v 2 Ci \x - \xo 26.2 \xo*\xt CV 12.1-27, Mt 20.18, Mk 14.1, Lu 22.1, Jo 13.1\xt*\x* igɨlaŋ uami. Asɨ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ valɨci huaci hɨniavɨmi agadɨ mɨhiŋ hekɨlɨ agaŋ nɨbu anihuliŋ iahɨbali uami. Lɨci hadɨhu heŋ ala Hulaŋ dɨ Ninaŋ agadɨ viavɨla hulaŋ nudɨ nagɨli lamalama hɨsɨŋ agɨladɨ human hɨvɨ lamavɨbali uami. Lɨhavɨci kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ nudɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci hɨmɨbali uami. \p \v 3 Jisasɨ hameŋ abami hadɨhu Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hula Kaiafasɨ dɨ ulaŋ hɨvɨ mɨgudɨba hɨniavɨmi. Kaiafasɨ nɨbu Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨniadami. \v 4 La abavɨmi. Alaŋ akɨ lavɨla Jisasɨ dɨ ilasɨmɨli veci hɨtɨŋ hɨvɨ mɨŋalɨva ciaŋ hɨvɨ lamɨbalu uavɨmi. Lavɨla nudɨ lɨbɨmɨgumɨgu abavɨla ifɨhɨmuhɨmu saŋ abaigahɨlavɨmi. \v 5 La abavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ mɨhiŋ hekɨlɨ hɨvɨ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ abalu agɨladɨ lɨmagalu uavɨmi. Alaŋ mɨhiŋ hekɨlɨ hɨvɨ lɨmɨli hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ igavɨla alaŋ hula sagaŋ lɨbavɨbali uavɨmi. \s Iamɨgali mu agaŋ sɨdaŋ avɨli hɨsi huaci daŋ agadɨ Jisasɨ dɨ hali sabɨ heŋ mɨŋamɨjici mɨgami. \r (Makɨ 14.3-9 mu Jon 12.1-8) \p \v 6 Jisasɨ agaŋ Betani haiabɨla heŋ Saimon dɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnimi. Saimon nɨbu vaka lɨpɨlɨm lɨpɨlɨm daŋ hɨniadami. \v 7 Ulaŋ \x - \xo 26.7 \xo*\xt Lu 7.37-38\xt*\x* heŋ hɨnihɨni sɨmɨŋ nana hɨnidaci iamɨgali mu agaŋ vemi. Sɨbɨ hɨlɨcɨ lɨba huaci sɨbaŋ hɨvɨ vihavɨmi agadɨ viavɨla vemi. Sɨdaŋ avɨli hɨsi huaci daŋ agaŋ sɨbɨ hɨlɨcɨ heŋ hɨnimi. Sɨdaŋ avɨli hɨsi huaci daŋ agadɨ anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ hɨvɨ lavami. Ve sɨdaŋ avɨli hɨsi huaci daŋ agadɨ Jisasɨ dɨ hali sabɨ hɨvɨ mɨŋamɨjici mɨgami. \v 8 Lɨci Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ igavɨla humɨgaŋ vɨhɨlɨ vivi nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ nameŋ abavɨmi. Akɨ saŋ sɨdaŋ avɨli hɨsi huaci daŋ agadɨ havɨ havɨ mɨŋamɨjia fɨhali uavɨmi. \v 9 Alaŋ sɨdaŋ avɨli hɨsi huaci daŋ agadɨ mutɨŋ hɨvɨ lamɨmɨli lavavɨci uavɨmi. Ha alaŋ anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ viavɨla hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba apalɨ agɨlasaŋ iguvɨlu uavɨmi. \p \v 10 Lɨhavɨci Jisasɨ nulɨdɨ hɨji agɨladɨ igavɨla abami. Namɨlaŋ iamɨgali nagasaŋ vɨhɨlɨ igumɨlaŋ uami. Akuaba akuaba iadɨ hɨvɨ li agaŋ nɨbu huaci sɨbaŋ uami. \v 11 Hulaŋ \x - \xo 26.11 \xo*\xt Lo 15.11, Jo 12.8, 14.19, 17.11\xt*\x* iamɨgali akuaba akuaba apalɨ agɨlaŋ namɨlaŋ hula vaka hɨniavɨhadami uami. Mufɨli mufɨli avi namɨlaŋ hula hɨniavɨbali uami. Agadɨ ala viaŋ namɨlaŋ hula fɨli neŋ hutesɨ ma hɨniben uami. \v 12 Iadɨ valɨ agaŋ sudɨ haca hɨvɨ mɨgubali uami. Nusaŋ ala iamɨgali agaŋ sɨdaŋ avɨli hɨsi huaci daŋ agadɨ iadɨ hadipɨlɨ hɨvɨ mɨŋamɨjici mɨgi uami. \v 13 Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Fɨli tɨbɨ mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdahɨda iadɨ ciaŋ agadɨ sulavɨbali uami. Sulasula hɨdahɨda akuaba akuaba iamɨgali nagaŋ li agasaŋ avi sulavɨbali uami. Sulavɨdaci iamɨgali nagaŋ li agasaŋ hɨji lamavɨbali uami. \s Judasɨ agaŋ Jisasɨ dɨ ilasɨsɨ saŋ abami. \r (Makɨ 14.10-11 mu Lukɨ 22.3-6) \p \v 14 Jisasɨ agaŋ hulaŋ \x - \xo 26.14 \xo*\xt Jo 11.57\xt*\x* human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ lɨbɨmɨŋɨci nɨbu hula hɨdavɨhadami. Nulɨdɨ hulaŋ mu Judasɨ Isɨkaliotɨ. Nɨbu Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨladɨ pɨŋ umi. \v 15 Uavɨla \x - \xo 26.15 \xo*\xt Sek 11.12, Mt 27.3\xt*\x* nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ iasaŋ akuaba igulaŋ uami. Ha viaŋ uavɨla Jisasɨ dɨ ilasavɨla naludɨ human hɨvɨ lamɨben uami. Lɨci nusaŋ anɨm hɨlɨcɨ 30 hameŋ agɨladɨ iguavɨmi. \v 16 Lɨhavɨci Judasɨ agaŋ hɨji lamalama hɨnimi. Viaŋ akɨ lavɨla Jisasɨ dɨ ilasavɨla nulɨdɨ human hɨvɨ lamɨben uami. \s Jisasɨ agaŋ nudɨ hulemɨlɨ hula sɨmɨŋ sijaŋ navɨmi. \r (Makɨ 14.12-21 mu Lukɨ 22.7-14 mu Lukɨ 22.21-23 mu Jon 13.21-30) \p \v 17 Isɨlaelɨ \x - \xo 26.17 \xo*\xt CV 12.6, 12.14-20, Mk 14.12, Lu 22.7-9\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨlaŋ maci sakɨvakɨva agadɨ navɨdaci uaiaŋ akape uadami agadɨ mɨhiŋ hekɨlɨ agaŋ iahami. Hɨdɨlɨ maha iahami heŋ Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ pɨŋ vevɨla abitɨhavɨmi. Alaŋ abeŋ uavɨla sɨmɨŋ akuaba akuaba hɨla sɨhuva lamɨbalu uavɨmi. Lavɨla vaka Asɨ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ valɨci huaci hɨniavɨmi agasaŋ hɨji lamalama sɨmɨŋ nɨbalu uavɨmi. \v 18 Lɨhavɨci \x - \xo 26.18 \xo*\xt Mt 21.3\xt*\x* Jisasɨ agaŋ hulaŋ mu haiabɨla hekɨlɨ hɨniadami agasaŋ igahɨlavɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ nameŋ abami. Namɨlaŋ haiabɨla hekɨlɨ heŋ uavɨla hulaŋ agadɨ pɨŋ ua nudɨ nameŋ abɨhalaŋ uami. Aludɨ iavaŋ agaŋ nameŋ abi aba abɨhalaŋ uami. Asɨ iasaŋ mɨhiŋ lamami agaŋ ci ve mikɨ li aba abi aba abɨhalaŋ uami. Viaŋ iadɨ hulemɨlɨ hula ve nadɨ ulaŋ hɨvɨ sɨmɨŋ nɨbalu aba abi aba abɨhalaŋ uami. Vaka Asɨ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ valɨci huaci hɨniavɨmi agasaŋ hɨji lamalama sɨmɨŋ nɨbalu aba abi aba abɨhalaŋ uami. \v 19 Lɨci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ akuaba akuaba nɨbu abami hameŋ laci ala lɨhavɨmi. La sɨmɨŋ hekɨlɨ sɨhuvavɨmi. \p \v 20 Sɨhuvavɨci uaiaŋ sijaŋ sijaŋ hɨlɨdaci nudɨ hulemɨlɨ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ agɨlaŋ hula sɨmɨŋ nɨbalu aba mɨgahɨniavɨmi. \v 21 La nɨbɨlaŋ hula sɨmɨŋ nana hɨniavɨla nulɨdɨ abami. Viaŋ naludɨ amɨŋ abadin uami. Naludɨ hulaŋ mu agaŋ iadɨ ilasavɨla hulaŋ sɨbɨlɨ agɨladɨ human hɨvɨ lamɨbali uami. \v 22 Lɨci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla ma sɨbaŋ hɨjɨŋalavɨmi. Lavɨla nɨbɨlaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ nulɨsaŋ nukeŋ Jisasɨ dɨ abitɨhavɨmi. Iadɨ Hekɨlɨ uavɨmi. Iadɨ akua abɨnaŋ uavɨmi. \v 23 Lɨhavɨci \x - \xo 26.23 \xo*\xt Sng 41.9, Lu 22.21, Jo 13.18\xt*\x* nulɨdɨ abami. Hulaŋ iadɨ ilasɨsɨ hɨsɨŋ agaŋ sɨmɨŋ alaŋ ahuata nadalu uami. Alaŋ ahica avɨli mɨsɨ hunaŋ pabiŋ hɨvɨ maci hɨlihɨli laci lɨbɨvisavisa nadalu uami. Nɨbu ala iadɨ ilasa via hulaŋ sɨbɨlɨ agɨladɨ human hɨvɨ lamɨbali uami. \v 24 Hulaŋ \x - \xo 26.24 \xo*\xt Ais 53.1-12, Dan 9.26, Mk 9.12, Jo 17.12\xt*\x* dɨ Ninaŋ agaŋ hɨmɨbali uami. Nɨbu Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ abami hameŋ laci ala lɨbali uami. Agadɨ ala hulaŋ mu Hulaŋ dɨ Ninaŋ agadɨ ilasɨbali agaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ igɨbali uami. Nudɨ numɨgaŋ nudɨ ma huhɨlɨmaŋ lɨci ha nɨbu vɨhɨlɨ ma igɨvi uami. \v 25 Judasɨ ala nudɨ ilasɨbali agasaŋ abami. Lɨci Judasɨ cɨhu nudɨ abitɨhami. Iavaŋ uami. Iadɨ akua abɨnaŋ uami. Lɨci Jisasɨ nudɨ abami. Ha nama nukeŋ ci abɨnaŋ uami. \s Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ agɨlasaŋ maci daŋ lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ daŋ igunami. \r (Makɨ 14.22-26 mu Lukɨ 22.15-20 mu 1 Kolin 11.23-25) \p \v 26 Sɨmɨŋ \x - \xo 26.26 \xo*\xt Mt 14.19, 1 Ko 10.16\xt*\x* nana hɨniavɨla Jisasɨ agaŋ cɨhu maci mu vimi. Viavɨla Asɨ dɨ abami. Nama maci nagadɨ huaci lamɨha uami. La mɨŋacɨkɨlavɨla nulɨsaŋ iguavɨla abami. Namɨlaŋ viavɨla nɨhalaŋ uami. Ha iadɨ hɨlɨcɨ uami. \v 27 Lavɨla hɨcɨhaŋ lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ daŋ hɨnimi agadɨ vimi. Viavɨla Asɨ dɨ huaci uavɨla nulɨsaŋ iguavɨla abami. Namɨlaŋ ahuata viavɨla nɨhalaŋ uami. \v 28 Ha \x - \xo 26.28 \xo*\xt CV 24.8, Jer 31.31-34, Sek 9.11, Lom 5.15, 1 Ko 10.16, Ib 9.22\xt*\x* iadɨ mɨdɨ uami. Viaŋ iadɨ mɨdɨ agadɨ naludɨ ahɨliahuiahu saŋ mɨŋamɨjiben uami. Mɨŋamɨjilɨŋ Asɨ agaŋ iadɨ mɨdɨ agadɨ igɨbali uami. Lavɨla hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ hugɨ hivahiva saŋ igahɨlavɨla cɨhu tɨbɨ ciaŋ mɨgubali uami. \v 29 Viaŋ \x - \xo 26.29 \xo*\xt Mk 14.25, Lu 22.18, HJL 10.41\xt*\x* naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Iabi neŋ viaŋ lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ agadɨ cɨhu cɨhu ma nɨben uami. Mufɨli iadɨ Iavaŋ Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨdaci heŋ alaŋ ahuata lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ sebɨlɨ agadɨ nɨbalu uami. \v 30 Hameŋ \x - \xo 26.30 \xo*\xt Lu 22.39, Jo 18.1\xt*\x* abavɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula sɨhɨ iahavɨla haiabɨla agadɨ vala Olivɨ halu saŋ uavɨmi. \s Pita nama viaŋ nudɨ ma igɨlan aba abɨbanaŋ uami. \r (Makɨ 14.27-31 mu Lukɨ 22.31-34 mu Jon 13.36-38) \p \v 31 Lavɨla \x - \xo 26.31 \xo*\xt Sek 13.7, Jo 16.32\xt*\x* Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Iabi hɨfɨlɨ akuaba akuaba iadɨ hɨvɨ iahavɨbali agɨladɨ igavɨla namɨlaŋ sɨkasɨkan naludɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ valɨbalaŋ uami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Asɨ agaŋ abi aba abami uami. Sabaŋ sipsipɨ iaganɨlu agadɨ ifɨhɨmɨlɨŋ nudɨ sabaŋ sipsipɨ agɨlaŋ haba haŋɨla hɨtɨŋ hɨtɨŋ uavɨbali aba abi aba abami uami. \v 32 Lavɨla \x - \xo 26.32 \xo*\xt Mt 28.7, 28.16, Mk 14.28\xt*\x* abami. Asɨ hameŋ lɨbali ala iadɨ abɨci cɨhu hɨhi iahɨben uami. Iahavɨla hali ua Galili fɨli tɨbɨ heŋ hɨnidalɨŋ namɨlaŋ ve iadɨ igɨbalaŋ uami. \v 33 Lɨci Pita nudɨ abami. Akuaba akuaba nadɨ hɨvɨ iahavɨbali agɨladɨ igɨbalu uami. Igɨmɨli hulaŋ limu hɨhɨle sɨkasɨkan agɨlaŋ nulɨdɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ valavɨbali uami. Lavɨla nadɨ valavɨbali uami. Agadɨ ala viaŋ nukeŋ nadɨ ma valɨben uami. \p \v 34 Lɨci \x - \xo 26.34 \xo*\xt Mt 26.69-75\xt*\x* Jisasɨ agaŋ nudɨ abami. Viaŋ nadɨ amɨŋ abadin uami. Iabi hɨfɨlɨ akakala agaŋ ma agalɨdaci ahica pam tɨbɨ nameŋ abɨbanaŋ uami. Viaŋ nudɨ ma igɨlan aba abɨbanaŋ uami. \v 35 Lɨci \x - \xo 26.35 \xo*\xt Mt 26.56\xt*\x* Pita agaŋ nudɨ abami. Nadɨdaŋ iadɨdaŋ ifɨhɨmavɨbali uami. Viaŋ nudɨ ma igɨlan aba ma abɨben uami. Lɨci Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ avi hameŋ ala abavɨmi. \s Jisasɨ agaŋ Getɨsemani hualabɨla uavɨla Asɨ dɨ aba aba hɨnimi. \r (Makɨ 14.32-42 mu Lukɨ 22.39-46) \p \v 36 Lɨhavɨci Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula Getɨsemani hualabɨla heŋ uavɨmi. Uavɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Namɨlaŋ neŋ mɨgahɨnidalaŋ uami. Viaŋ adeŋ uavɨla Asɨ dɨ abɨben uami. \v 37 Lavɨla Pita dɨdaŋ Sebedi dɨ ninaŋ ahica agɨladɨdaŋ viavɨla uavɨmi. Uavɨla Jisasɨ agaŋ mavɨn mɨŋamɨŋa ma hɨjɨŋalami. Lavɨla ilɨhiŋ lamɨgaŋ lamɨgaŋ igasulami. \v 38 La \x - \xo 26.38 \xo*\xt Jo 12.27\xt*\x* nulɨdɨ abami. Viaŋ amɨŋ ci hɨmɨben agasaŋ igahɨlɨdalɨŋ iadɨ mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ li uami. Namɨlaŋ iasaŋ neŋ migɨla migɨla hɨnihalaŋ uami. \v 39 La \x - \xo 26.39 \xo*\xt Mt 6.10, 20.22, Jo 6.38-39, Ib 5.7-8\xt*\x* nulɨdɨ valavɨla ataŋ tagɨlaŋ umi. Uavɨla fɨli hɨvɨ sɨkasɨkan mɨgavɨla ipalɨci mɨguci ani valɨ hɨnihɨni Asɨ dɨ nameŋ abami. Iavaŋ uami. Nama iadɨ huaci valɨnaŋ viaŋ ma hɨmɨben uami. Agadɨ ala nama iadɨ hɨji lubiahɨlɨmɨnaŋ uami. Nadɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlɨha uami. \p \v 40 La nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ pɨŋ cɨhu vemi. Vevɨla igɨci ani hɨsɨvavɨmi. Lɨhavɨci Pita dɨ abami. Namɨlaŋ akɨ saŋ iasaŋ ma migɨla hɨnimitɨlaŋ uami. \v 41 Namɨlaŋ \x - \xo 26.41 \xo*\xt Mt 6.13, Ef 6.18, Ib 2.14-15, 4.15\xt*\x* iasaŋ migɨla migɨla Asɨ dɨ pam aba aba hɨnihalaŋ uami. Laguŋ agaŋ naludɨ ilasɨmɨdɨ uami. Naludɨ amɨŋ agɨlaŋ Asɨ dɨ aba aba saŋ lɨhavi uami. Agadɨ ala naludɨ hadipɨlɨ agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ hɨniavi uami. \p \v 42 La cɨhu mu tɨbɨ uavɨla Asɨ dɨ abami. Iavaŋ uami. Vɨhɨlɨ iadɨ hɨvɨ iahɨbali agadɨ lɨvala lɨvala hɨbɨ agaŋ apalɨ lɨci uami. Ha nadɨ nukeŋ hɨji agadɨ lubiahɨlɨha uami. \v 43 La cɨhu ve igɨci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ ani hɨsɨvavɨmi. Nulɨdɨ ani mɨdaŋ lɨci ani hɨsɨvavɨmi. \v 44 Hɨsɨvavɨdaci \x - \xo 26.44 \xo*\xt 2 Ko 12.8\xt*\x* cɨhu tɨbɨ iaha nulɨdɨ vala umi. Uavɨla Asɨ dɨ ahica tɨbɨ abami hameŋ laci ala cɨhu mu tɨbɨ abami. \p \v 45 Lavɨla \x - \xo 26.45 \xo*\xt Jo 12.27, 13.1\xt*\x* ve nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Namɨlaŋ akɨ saŋ alusɨsɨ ani uavauava vakala vakala hɨsɨvadalaŋ uami. Ciaŋ naludɨ abɨlan agadɨ mɨhiŋ agaŋ ci iahadi uami. Hulaŋ dɨ Ninaŋ agadɨ ilasavɨla hulaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ human hɨvɨ lamɨbali uami. \v 46 Namɨlaŋ \x - \xo 26.46 \xo*\xt Jo 14.31\xt*\x* iahɨlaŋ umɨli uami. Ci igɨlaŋ uami. Hulaŋ iadɨ ilasɨbali agaŋ iadɨ pɨŋ ci ve mikɨ sɨbaŋ ladi uami. \s Judasɨ agaŋ Jisasɨ dɨ ilasami. \r (Makɨ 14.43-50 mu Lukɨ 22.47-53 mu Jon 18.3-12) \p \v 47 Jisasɨ ciaŋ abɨdaci Judasɨ agaŋ vemi. Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ hulaŋ mu nɨbu Judasɨ. Nɨbu ala vedaci hulaŋ akape agɨlaŋ nudɨ sɨvɨ vehavɨmi. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hula abavɨci vehavɨmi. Puia hutesɨ hutesɨ agɨladɨdaŋ kɨlɨ lɨmɨ agɨladɨdaŋ mɨŋalɨvalɨva vehavɨmi. \v 48 Veve Judasɨ agaŋ vameba lavɨla abalamɨci Jisasɨ dɨ igavɨbali agasaŋ nulɨdɨ abami. Viaŋ hali uavɨla hulaŋ agadɨ mɨhum iavɨben uami. Lɨlɨŋ igavɨla heŋ nudɨ mɨŋalɨvɨhalaŋ uami. \v 49 La vevɨhevɨla Jisasɨ dɨ igavɨla abami. Hɨfɨlɨ hekɨlɨ iavaŋ uami. Lavɨla nudɨ mɨhum iavami. \v 50 Lɨci Jisasɨ nudɨ abami. Nagɨli huaci uami. Nama akuaba akuaba lɨben aba venaŋ agadɨ lɨvɨheha uami.\f * \fr 26.50 \fr*\ft Gɨlikɨ ciaŋ nɨbu sɨhɨvia sɨbaŋ ma abɨlalɨ. Hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ Gɨlikɨ ciaŋ agadɨ iga iga abavɨlalɨ. Ciaŋ agaŋ nɨbu nameŋ abi uavɨlalɨ. Jisasɨ nudɨ abami aba abi uavɨlalɨ. Nagɨli huaci aba abami aba abi uavɨlalɨ. Nama akuaba akuaba lɨben aba venaŋ agadɨ lɨvɨheha aba abami aba abi uavɨlalɨ. Agadɨ ala hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ Gɨlikɨ ciaŋ agadɨ iga iga abavɨlalɨ. Ciaŋ agaŋ nɨbu nameŋ abi uavɨlalɨ. Jisasɨ nudɨ abami aba abi uavɨlalɨ. Nagɨli huaci nama akɨ saŋ venaŋ aba abami aba abi uavɨlalɨ.\ft*\f* Lɨci hulaŋ agɨlaŋ ve nudɨ mɨŋalɨvavɨmi. \p \v 51 Lɨhavɨci \x - \xo 26.51 \xo*\xt Jo 18.26\xt*\x* hulaŋ mu Jisasɨ hula hɨniavɨmi agaŋ nudɨ puia hutesɨ agadɨ mɨŋahubɨla vimi. Viavɨla Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agadɨ hɨji asɨŋ ihalahɨci mɨgami. \v 52 Lɨci \x - \xo 26.52 \xo*\xt HM 9.6, CHL 13.10\xt*\x* Jisasɨ nudɨ abami. Puia hutesɨ agadɨ nudɨ vaŋ hɨvɨ cɨhu hudɨha uami. Hulaŋ sɨkasɨkan puia hutesɨ hutesɨ hɨvɨ sagaŋ lɨbavɨci uami. Nulɨdɨ avi hɨbɨŋ puia hutesɨ hutesɨ hɨvɨ sɨbɨlɨ lamavɨbali uami. \v 53 Nama \x - \xo 26.53 \xo*\xt 2 Kin 6.17, Dan 7.10\xt*\x* igɨlanaŋ uami. Asɨ nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ abɨci ve iadɨ ahɨliahuiahu saŋ abɨlɨŋ uami. Ha ciaŋ hali hɨsɨŋ akape sɨbaŋ vehavɨvi uami. \v 54 Agadɨ \x - \xo 26.54 \xo*\xt Ais 53.7, Mt 26.56, Mk 14.49\xt*\x* ala viaŋ hameŋ ma lɨben uami. Viaŋ hameŋ lɨlɨŋ akuaba akuaba iadɨ hɨvɨ iahaiaha saŋ Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ abami agaŋ analɨ ciaŋ me hɨnibali uami. \p \v 55 La \x - \xo 26.55 \xo*\xt Lu 19.47, 21.37\xt*\x* hulaŋ nudɨ mɨŋalɨvɨbalu aba vehavɨmi agɨladɨ abami. Namɨlaŋ puia hutesɨ hutesɨ agɨladɨdaŋ kɨlɨ lɨmɨ agɨladɨdaŋ vivi velaŋ uami. Hulaŋ mu hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ sɨbɨlɨ lamalama nulɨdɨ akuaba akuaba vivi hɨsɨŋ agadɨ mɨŋalɨvalɨva saŋ me velaŋ uami. Akape tɨbɨ viaŋ namɨlaŋ hula Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba hɨnilan uami. Agadɨ ala hadɨhu namɨlaŋ iadɨ ma mɨŋalɨvahalaŋ uami. \v 56 Akuaba \x - \xo 26.56 \xo*\xt Mt 26.31\xt*\x* akuaba iadɨ hɨvɨ iahavadi agɨlasaŋ ala vaka Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ manasɨŋ hɨvɨ lɨbavɨmi uami. Lɨbavɨci hɨniadami agaŋ hameŋ laci ala ladi uami. Hameŋ abɨci nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ vala haba haŋɨlavɨmi. \s Jisasɨ dɨ via ua ciaŋ hɨvɨ lama lɨbɨmɨgumɨgu abavɨmi. \r (Makɨ 14.53-65 mu Lukɨ 22.54-55 mu Lukɨ 22.63-71 mu Jon 18.13-14 mu Jon 18.19-24) \p \v 57 Jisasɨ dɨ mɨŋalɨva Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ Kaiafasɨ dɨ ulaŋ heŋ via uavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hula Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ hula ulaŋ heŋ ala mɨgudɨba hɨniavɨmi. \v 58 Jisasɨ dɨ via uavɨdaci Pita agaŋ nudɨ sɨvɨ sɨvɨ umi. Jisasɨ dɨ via uu akuaba akuaba lɨhavɨbali agadɨ igɨben aba nudɨ sɨvɨ sɨvɨ umi. Uavɨla ataŋ tagɨlaŋ hɨnimi. Kaiafasɨ dɨ ulaŋ haiabɨla agadɨ lua muji heŋ ivouavɨla hɨmi sɨbɨlɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ migɨlavɨhadami agɨlaŋ hula mɨgahɨniavɨmi. \p \v 59 Mɨgahɨniavɨdaci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ sɨkasɨkan agɨlaŋ hula Jisasɨ dɨ ifɨhɨmɨbalu aba lɨhavɨmi. La akɨ me lavɨla ifɨhɨmɨbalu aba hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ abavɨci vehavɨmi. Vevɨla Jisasɨ akuaba akuaba sibɨla vihadami agasaŋ analɨ lɨbɨmɨgumɨgu abavɨmi. \v 60 Hulaŋ \x - \xo 26.60 \xo*\xt Lo 19.15, Sng 27.12, Mk 14.55, HJL 6.13\xt*\x* akape veve nudɨ analɨ aba aba lɨbɨmɨgumɨgu abavɨmi. Agadɨ ala nudɨ hugɨ mu cɨki avi ma igavɨmi. Lavɨla nudɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ ma abavɨmi. Lɨhavɨci sijaŋ sɨbaŋ hulaŋ ahica agɨlaŋ nulɨdɨ pɨŋ vehavɨmi. \v 61 Vevɨla \x - \xo 26.61 \xo*\xt Mt 27.39-40, Jo 2.19\xt*\x* abavɨmi. Nɨbu nameŋ abalɨ uavɨmi. Viaŋ huaci Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ mɨŋacivɨhalavɨla cɨhu mavɨlɨŋ mɨgubali aba abalɨ uavɨmi. La anihuliŋ me hɨvɨ vi fɨhalɨben aba abalɨ uavɨmi. \p \v 62 Lɨhavɨdaci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ iaha lagulama Jisasɨ dɨ abami. Nama akɨ saŋ nadɨ lɨbɨmɨgumɨgu ciaŋ abavi agadɨ hɨbɨŋ ma abɨnaŋ uami. \v 63 Hameŋ \x - \xo 26.63 \xo*\xt Ais 53.7, Mt 27.12\xt*\x* abɨci ala Jisasɨ ciaŋ ma abami. Lɨci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ nudɨ abami. Asɨ hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ agadɨ ibi hɨvɨ viaŋ nadɨ abitɨhadin uami. Nama Asɨ dɨ Ninaŋ ua hɨma uami. Hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ nadɨ lɨbɨmɨŋavɨla abɨci vemanaŋ lɨci uami. Ha nama hɨvɨ hekɨlɨ uavɨla abɨha uami. \p \v 64 Lɨci \x - \xo 26.64 \xo*\xt Sng 110.1, Dan 7.13, Mt 24.30, Lu 21.27, HJL 7.55, 1 Te 4.16, CHL 1.7\xt*\x* Jisasɨ nudɨ abami. Nama nukeŋ ci abɨnaŋ uami. Agadɨ ala viaŋ naludɨ abadin agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Mufɨli namɨlaŋ igɨdalaŋ Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ Asɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ agadɨ human sɨmi kɨlikɨli hɨvɨ mɨgahɨnibali uami. La nɨbu avɨli susu lɨkɨla lɨkɨla hɨvɨ vebali uami. \v 65 Lɨci \x - \xo 26.65 \xo*\xt Mk 14.63, HJL 14.14-15\xt*\x* \x - \xo 26.65-66 \xo*\xt Wkp 24.16\xt*\x* Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla i uami. Hulaŋ nagaŋ Asɨ dɨ abacuvi uami. Hameŋ abavɨla nudɨ nukeŋ hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ agɨladɨ mɨŋacɨkɨlami. La abami. Nɨbu akuaba akuaba lɨlalɨ agɨladɨ hɨdɨlɨ iga iga saŋ hulaŋ mu dɨ abitɨhɨmagalu uami. Malɨciŋ sɨbaŋ nɨbu Asɨ dɨ abacuvi agadɨ alaŋ nukeŋ ci igahɨlalu uami. \v 66 Lavɨla \x - \xo 26.66 \xo*\xt Jo 19.7\xt*\x* abami. Alaŋ nudɨ akɨ lɨbalu uami. Lɨci abavɨmi. Nɨbu hugɨ daŋ sadaŋ vana hɨmam uavɨmi. \p \v 67 La \x - \xo 26.67 \xo*\xt Ais 50.6, 53.5, Mt 27.30, Jo 19.3\xt*\x* nudɨ mugaŋ lamɨgaŋ agadɨ sɨbu lamalama kɨlɨ lɨmɨ akuaba akuaba hɨvɨ ifavɨmi. Lɨdɨŋ human hɨvɨ avi ifavɨmi. \v 68 Ifu ifu nameŋ abavɨmi. Nama nameŋ abɨlanaŋ uavɨmi. Asɨ iadɨ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ abɨci vemin aba abɨlanaŋ uavɨmi. Hameŋ sadaŋ nama Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ hɨnilanaŋ lɨci abɨnaŋ igahɨlɨmɨli uavɨmi. Nadɨ ani ifi uavɨmi. \s Pita agaŋ viaŋ Jisasɨ dɨ ma igɨlan uami. \r (Makɨ 14.66-72 mu Lukɨ 22.56-62 mu Jon 18.15-18 mu Jon 18.25-27) \p \v 69 Pita agaŋ ulaŋ haiabɨla agadɨ lua muji heŋ mɨgahɨnimi. Mɨgahɨnidaci sibɨla hɨsɨŋ iamɨgali mu agaŋ nudɨ pɨŋ vevɨla abami. Nama avi Jisasɨ Galili fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agaŋ hula hɨdɨlanaŋ uami. \v 70 Lɨci hulaŋ akape igahɨlavɨdaci abami. Viaŋ hɨma uami. Nama ciaŋ abɨnaŋ agadɨ viaŋ ma igɨlan uami. \v 71 Lavɨla ulaŋ cɨki Kaiafasɨ dɨ ulaŋ haiabɨla agadɨ lua hɨbɨ ivu ivu mikɨ hɨniadami heŋ umi. Lɨci sibɨla hɨsɨŋ iamɨgali mu agaŋ nudɨ igami. Igavɨla hulaŋ iamɨgali nudɨ mikɨ hɨniavɨmi agɨladɨ abami. Hulaŋ nagaŋ Jisasɨ Nasaletɨ haiabɨla hɨsɨŋ agaŋ hula hɨdɨlalɨ uami. \v 72 Lɨci Pita cɨhu tɨbɨ abami. Hɨvɨ hekɨlɨ uami. Viaŋ nudɨ ma sɨbaŋ igɨlan uami. \v 73 La hɨnimitavɨla hulaŋ nulɨdɨ mikɨ hɨniavɨmi agɨlaŋ vevɨla nudɨ abavɨmi. Amɨŋ sɨbaŋ uavɨmi. Namɨlaŋ ahuata Galili fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. Naludɨ ciaŋ sɨbaŋ pam laci uavɨmi. \v 74 Lɨhavɨci \x - \xo 26.74 \xo*\xt Mk 14.71\xt*\x* Pita cɨhu ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ nameŋ abami. Hɨvɨ hekɨlɨ uami. Viaŋ hulaŋ agadɨ ma sɨbaŋ igɨlan uami. Viaŋ naludɨ analɨ ma abadin uami. Viaŋ analɨ abɨlɨŋ Asɨ iadɨ sɨbɨlɨ lamɨbali uami. Hameŋ abɨdaci akakala agaŋ agalami. \v 75 Amɨli \x - \xo 26.75 \xo*\xt Mt 26.34, Mk 14.30, Lu 22.61-62, Jo 13.38\xt*\x* me hɨvɨ Jisasɨ nudɨ nameŋ abami. Akakala ma agalɨdaci nama ahica pam tɨbɨ nameŋ abɨbanaŋ uami. Viaŋ nudɨ ma igɨlan aba abɨbanaŋ uami. Lɨci ciaŋ Jisasɨ abami agasaŋ igahɨlavɨla haiabɨla ivavevɨla ilɨhiŋ hekɨlɨ ilɨhami. \c 27 \s Jisasɨ dɨ mɨŋalɨvavɨla Pailatɨ dɨ pɨŋ via uavɨmi. \r (Makɨ 15.1 mu Lukɨ 23.1-2 mu Jon 18.28-32) \p \v 1 Fɨli \x - \xo 27.1 \xo*\xt Lu 22.66\xt*\x* mɨŋalahɨci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hula Jisasɨ dɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ abaigahɨlavɨmi. \v 2 Lavɨla lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ lɨbɨhaha via ua Pailatɨ dɨ human hɨvɨ lamavɨmi. Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agaŋ Pailatɨ dɨ lɨbɨmɨŋami. Lɨci huban hɨnihɨni Judia fɨli tɨbɨ agadɨ migɨladami. \s Judasɨ hɨmami. \r (Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami 1.18-19) \p \v 3 Judasɨ \x - \xo 27.3 \xo*\xt Mt 26.14-15\xt*\x* agaŋ Jisasɨ dɨ ilasɨci mɨŋalɨvavɨmi. Lavɨla nudɨ sɨbɨlɨ lamalama saŋ ciaŋ hɨvɨ lama lɨbɨmɨgumɨgu abavɨmi. Lɨhavɨdaci Judasɨ agaŋ hɨji nameŋ lamami. Viaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ ci vin uami. Lavɨla anɨm hɨlɨcɨ 30 agɨladɨ cɨhu vavemi. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hula nusaŋ mɨnɨm iguavɨmi agadɨ vave nulɨsaŋ cɨhu iguben aba lɨmi. \v 4 La nulɨdɨ abami. Hulaŋ viaŋ ilasɨlɨŋ mɨŋalɨvɨmalamɨlaŋ agaŋ nɨbu hugɨ apalɨ uami. Nudɨ havɨ sɨbaŋ ifɨhɨmɨbalaŋ uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ hugɨ daŋ hɨnidin uami. Lɨci nudɨ abavɨmi. Ha vɨhɨlɨ aludɨ hɨma uavɨmi. Ha nadɨ nukeŋ vɨhɨlɨ uavɨmi. \v 5 Lɨhavɨci \x - \xo 27.5 \xo*\xt 2 Sml 17.23\xt*\x* Judasɨ agaŋ anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ via Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ muji heŋ havalɨci ivo mɨgalahɨlavɨmi. La haiabɨla hekɨlɨ agadɨ vala uavɨla lɨmɨn viavɨla nɨbu nukeŋ sugɨtaŋ hɨvɨ lɨbɨhahavɨla lɨmɨn agadɨ hɨvɨ lɨbalavɨla hɨmami. \p \v 6 Lɨci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ likɨlavɨmi. Lavɨla abavɨmi. Anɨm hɨlɨcɨ nana hulaŋ ifɨhɨmuhɨmu hɨsɨŋ mɨnɨm uavɨmi. Hameŋ sadaŋ alaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ lubiahɨlavɨla Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ hɨsɨŋ anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨdaŋ pam lamɨmagalu uavɨmi. \v 7 La abaigahɨlavɨla anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ hɨvɨ fɨli tɨbɨ mu lavavɨmi. Vaka fɨli tɨbɨ heŋ ala hulaŋ fɨli sɨji sibɨla vivi hɨsɨŋ agɨlaŋ maŋa agadɨ vihavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali fɨli tɨbɨ mu hɨsɨŋ mu hɨsɨŋ agɨlaŋ ve nɨbɨlaŋ hula hɨnihɨni hɨmavɨdaci fɨli tɨbɨ heŋ ala nulɨdɨ mavavɨhadami. \v 8 Lɨhavɨci fɨli tɨbɨ agadɨ ibi lamavɨla abavɨmi. Fɨli mɨdɨ daŋ uavɨmi. Lavɨla fɨli tɨbɨ agadɨ ibi hameŋ ala luvɨlavɨhadami. \v 9-10 Akuaba \x - \xo 27.9-10 \xo*\xt Sek 11.12-13, Jer 32.6-15\xt*\x* akuaba hameŋ iahavɨmi agɨlasaŋ ala vaka Asɨ agaŋ nudɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Jelemaia saŋ hɨji igudaci nameŋ abami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ anɨm hɨlɨcɨ 30 agɨladɨ viavɨla mɨnɨm igu igu saŋ lɨbɨmɨŋavalɨ uami. La anɨm hɨlɨcɨ hameŋ agɨladɨ hɨvɨ ala fɨli tɨbɨ agadɨ lavavalɨ uami. Fɨli tɨbɨ agadɨ hɨvɨ ala hulaŋ fɨli sɨji sibɨla vihavɨlalɨ uami. Fɨli tɨbɨ hameŋ agadɨ lavalava saŋ iadɨ Hekɨlɨ agaŋ abalɨ uami. Lɨci Jelemaia abami hameŋ laci ala Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ fɨli tɨbɨ agadɨ lavavɨmi. \s Jisasɨ dɨ abitɨhatɨha mu ciaŋ mu ciaŋ abavɨmi. \r (Makɨ 15.2-5 mu Lukɨ 23.3-5 mu Jon 18.33-38) \p \v 11 Lom \x - \xo 27.11 \xo*\xt Mk 15.2, Lu 23.3, Jo 18.33, 18.37, 1 Ti 6.13\xt*\x* haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agaŋ Pailatɨ dɨ lɨbɨmɨŋɨci huban hɨniadami. Hɨnihɨni Judia fɨli tɨbɨ agadɨ migɨlɨdaci Jisasɨ dɨ mɨŋalɨvavɨla nudɨ pɨŋ vavehavɨmi. Vavehavɨci Jisasɨ agaŋ nudɨ mavɨn hɨbɨ heŋ lagulamami. Lagulama hɨnidaci Pailatɨ agaŋ Jisasɨ dɨ abitɨhami. Nama Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ manɨgali uami. Lɨci abami. Nama nukeŋ ci abɨnaŋ uami. \v 12 Hameŋ \x - \xo 27.12 \xo*\xt Ais 53.7, Mt 26.63, Jo 19.9\xt*\x* abɨci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hula nudɨ lɨbɨmɨgumɨgu ciaŋ akape abavɨmi. Abavɨdaci nɨbu nulɨdɨ ciaŋ agɨladɨ ma lalahuhehuhe abami. \v 13 Lɨci Pailatɨ nudɨ cɨhu abitɨhami. Nadɨ lɨbɨmɨgumɨgu abavadi agadɨ nama ma akua igahɨladanaŋ uami. \v 14 Lɨci \x - \xo 27.14 \xo*\xt Jo 19.9\xt*\x* Jisasɨ agaŋ Pailatɨ dɨ ciaŋ agadɨ ma lalahuhe abami. Lɨci Pailatɨ agaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamami. \s Pailatɨ agaŋ kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ Jisasɨ dɨ lama henaŋ hɨvɨ ifɨci uci hɨmahɨma saŋ abami. \r (Makɨ 15.6-15 mu Lukɨ 23.13-25 mu Jon 18.38–19.16) \p \v 15 Asɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ valɨci huaci hɨniavɨmi agasaŋ hualɨ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ igahɨlavɨhadami. Igahɨlahɨla sɨmɨŋ hekɨlɨ hɨlanavɨhadami. Lɨdɨŋ mɨhiŋ hekɨlɨ heŋ ala huban agaŋ hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨhadami agɨladɨ valɨdaci uavɨhadami. Hualɨ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ pabiŋ lɨdɨŋ pabiŋ lɨdɨŋ valɨdaci uavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nukeŋ hulaŋ mu dɨ ibi luvɨlavɨdaci heŋ valɨdaci nulɨdɨ pɨŋ uavɨhadami. \v 16 Hadɨhu hulaŋ mu sɨbɨlɨ sɨbaŋ agaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ heŋ hɨnimi. Nudɨ ibi Balabasɨ.\f * \fr 27.16 \fr*\ft Balabasɨ dɨ ibi mu Jisasɨ.\ft*\f* Nɨbu akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihadami. Lɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nudɨ ciaŋ hɨjɨ agadɨ igahɨlavɨhadami. \v 17 Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ve mɨgudɨbavɨci Pailatɨ nulɨdɨ abitɨhami. Ani dɨ valɨlɨŋ naludɨ pɨŋ ubali uami. Balabasɨ dɨ valɨlɨŋ ubali ua Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ valɨlɨŋ ubali uami. \v 18-19 Pailatɨ \x - \xo 27.18-19 \xo*\xt Jo 11.47-48, 12.19\xt*\x* agaŋ hɨji nameŋ lamami. Jisasɨ sibɨla vilalɨ agadɨ ciaŋ hɨjɨ agaŋ hekɨlɨ lɨdaci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ igahɨlavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ Jisasɨ saŋ humɨgaŋ vɨhɨlɨ viavɨla nudɨ vave ciaŋ hɨvɨ lamavi uami. Hɨji hameŋ lamɨdaci Pailatɨ abinu agaŋ nudɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨla anisɨhu mu igami. Igavɨla muŋanu saŋ ciaŋ iguci vemi. Muŋanu agaŋ ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ heŋ mɨgahɨnidaci hulaŋ mu agaŋ ciaŋ nameŋ agadɨ vave abami. Nadɨ abina agaŋ nameŋ abi uami. Nama hulaŋ agadɨ akuaba akuaba lɨmɨnaŋ aba abi uami. Nɨbu hugɨ apalɨ aba abi uami. Viaŋ hulaŋ agasaŋ ala anisɨhu igiemin aba abi uami. Anisɨhu igiemin agasaŋ iadɨ hɨlɨvi lɨdaci hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamalama hɨnidin aba abi uami. Lɨci Pailatɨ agaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ abitɨhami. \p \v 20 Lɨci \x - \xo 27.20 \xo*\xt HJL 3.14\xt*\x* Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hula hɨji nameŋ lamavɨmi. Alaŋ hɨji igumɨli hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ abavɨbali uavɨmi. Balabasɨ dɨ valavɨla Jisasɨ dɨ ifɨhɨmɨha aba abavɨbali uavɨmi. La hameŋ laci ala lɨhavɨmi. \v 21 Lɨhavɨci huban agaŋ nulɨdɨ cɨhu tɨbɨ abitɨhami. Hulaŋ ahica viaŋ hula hɨniavadi uami. Ani dɨ valɨlɨŋ naludɨ pɨŋ ubali uami. Lɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ula ula abavɨmi. Balabasɨ dɨ valɨnaŋ aludɨ pɨŋ vem uavɨmi. \v 22 Lɨhavɨci Pailatɨ agaŋ nulɨdɨ cɨhu abami. Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ akɨ lɨben uami. Lɨci hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ ula ula abavɨmi. Kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ nudɨ lama henaŋ hɨvɨ ifɨlaŋ uci hɨmam uavɨmi. \v 23 Lɨhavɨci Pailatɨ nulɨdɨ cɨhu abitɨhami. Nudɨ akɨ saŋ ifɨhɨmɨbalu uami. Hulaŋ nagaŋ nɨbu akɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ vilɨ uami. Hameŋ abɨci ala ula ula abavɨmi. Kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ nudɨ lama henaŋ hɨvɨ ifɨlaŋ uci hɨmam uavɨmi. \p \v 24 Pailatɨ \x - \xo 27.24 \xo*\xt Lo 21.6-9, Mt 27.4\xt*\x* agaŋ igɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nudɨ ciaŋ ma igahɨlavɨmi. Lavɨla sagaŋ hekɨlɨ mɨŋaiahɨbalu aba lɨhavɨmi. La igasulavɨdaci Pailatɨ agaŋ avɨli viavɨla human husami. Lavɨla abami. Hulaŋ agaŋ hɨmɨci hugɨ agaŋ iadɨ hɨvɨ ma hɨnibali uami. Ha naludɨ nukeŋ hugɨ uami. \v 25 Lɨci \x - \xo 27.25 \xo*\xt Jos 2.19, 2 Sml 1.16, Mt 23.35, HJL 5.28\xt*\x* hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ nudɨ abavɨmi. Hugɨ agaŋ vana aludɨ hɨvɨ hɨniavɨla aludɨ ninanadi agɨladɨ hɨvɨ avi hɨnim uavɨmi. \v 26 Lɨhavɨci Pailatɨ agaŋ Balabasɨ dɨ valɨci nulɨdɨ pɨŋ umi. Lavɨla sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ abɨci Jisasɨ dɨ vɨgɨlavɨmi. Vɨgɨlavɨci kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ nudɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci hɨmɨbali aba sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ abɨci via uavɨmi. \s Sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ abacuvavɨmi. \r (Makɨ 15.16-20 mu Jon 19.2-3) \p \v 27 Huban dɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ via ua huban dɨ ulaŋ heŋ ivouavɨmi. Lavɨla nɨbɨlaŋ sɨkasɨkan Jisasɨ dɨ mavɨn hɨbɨ heŋ mɨgudɨbavɨmi. \v 28 La \x - \xo 27.28 \xo*\xt Lu 23.11\xt*\x* nudɨ hadi hɨlahɨla agadɨ mɨŋahubɨla vihavɨmi. Lavɨla hadi hɨlahɨla mu mɨdɨ agadɨ viavɨla nudɨ hadipɨlɨ hɨvɨ ahuala lamavɨmi. \v 29 La \x - \xo 27.29 \xo*\xt Sng 69.19, Ais 53.3\xt*\x* lɨmɨn henaŋ henaŋ daŋ agadɨ viavɨla hakɨ ifavɨci manɨgali dɨ mɨlaŋ lɨpɨlɨpɨ me hɨnimi. Lɨci nudɨ hali hɨvɨ lamavɨmi. La suhan lɨmɨ mu viavɨla nudɨ human sɨmi hɨvɨ lamavɨci mɨŋalɨvami. La analɨ nudɨ pɨŋ mɨgalɨfɨlɨbavɨla abacuvacuva nameŋ abavɨmi. Uaiaŋ hekɨlɨ uavɨmi. Nama Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ manɨgali uavɨmi. \v 30 Lavɨla \x - \xo 27.30 \xo*\xt Ais 50.6, Mt 26.67\xt*\x* nudɨ sɨbu lamalavɨlavɨmi. La suhan lɨmɨ iguavɨci mɨŋalɨvavɨla hɨnimi agadɨ viavɨla nudɨ hali agadɨ ifavɨmi. \v 31 Nudɨ \x - \xo 27.31 \xo*\xt Ais 53.7\xt*\x* abacuvacuva akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ lɨhavɨmi. Lɨhavɨci ci lɨci hadi hɨlahɨla mɨdɨ agadɨ cɨhu mɨŋahubɨla vihavɨmi. Lavɨla hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ nudɨ nukeŋ agɨladɨ nudɨ hadipɨlɨ hɨvɨ cɨhu ahuala lamavɨmi. La kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ nudɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uu saŋ via uavɨmi. \s Kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ Jisasɨ dɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci mɨŋaiaha lalɨlamavɨmi. \r (Makɨ 15.21-32 mu Lukɨ 23.26-43 mu Jon 19.17-27) \p \v 32 Sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ via uavɨla hulaŋ mu Sailini haiabɨla hɨsɨŋ agadɨ igavɨmi. Nudɨ ibi Saimon. Nudɨ mɨŋalɨvavɨla kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamavɨla Jisasɨ dɨ lama henaŋ hɨvɨ ifɨci uu hɨsɨŋ agadɨ nusaŋ iguavɨci havami. \v 33 Havɨci uavɨla fipɨ mu Golɨgota uavɨhadami heŋ iahuavɨmi. Hali henaŋ fipɨ agasaŋ Ibɨlu ciaŋ hɨvɨ Golɨgota uavɨhadami. \v 34 Fipɨ \x - \xo 27.34 \xo*\xt Sng 69.21, Mt 27.48\xt*\x* heŋ ala Jisasɨ avɨha avɨha hekɨlɨ igɨmɨdɨ uavɨla lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ agadɨdaŋ isabɨlaŋ mu agadɨ mɨtɨ hitaŋ daŋ agadɨdaŋ eŋalavɨmi. Eŋalavɨla via nusaŋ iguavɨmi. Lɨhavɨci naigavɨla cɨhu valami. \v 35 Lɨci \x - \xo 27.35 \xo*\xt Sng 22.18\xt*\x* sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ Jisasɨ dɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci mɨŋaiaha lalɨlamavɨmi. Lavɨla Jisasɨ dɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ agɨladɨ labɨla vibalu aba kɨlɨ hɨlɨcɨ salaŋ iahuavɨmi. \v 36 Lavɨla heŋ mɨgahɨnihɨni nudɨ migɨla migɨla hɨniavɨmi. \v 37 Ciaŋ mu kɨlɨ cɨkaŋ hɨvɨ lɨbavɨmi agadɨ viavɨla iahua kɨlɨ fɨdɨm Jisasɨ hali lamɨci iahumi heŋ lama ifavɨci umi. Ciaŋ lɨbavɨmi agaŋ nameŋ abami. Jisasɨ nɨbu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ manɨgali uami. Ciaŋ hameŋ agasaŋ ala nudɨ ifɨhɨmavɨmi. \p \v 38 Hulaŋ \x - \xo 27.38 \xo*\xt Ais 53.12\xt*\x* ahica agɨlaŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ sɨbɨlɨ lamalama nulɨdɨ akuaba akuaba vihavɨhadami. Nulɨdɨ avi vivi heŋ ala kɨlɨ cɨkaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ hɨlihua lamalama agɨladɨ hɨvɨ lamalama henaŋ hɨvɨ ifavɨci udaci mɨŋaiahaiaha lalɨlamavɨmi. Mu agadɨ Jisasɨ dɨ human sɨmi kɨlikɨli heŋ mɨŋaiaha lalɨlamavɨmi. Mu agadɨ human sakalɨ kɨlikɨli heŋ mɨŋaiaha lalɨlamavɨmi. \v 39-40 Lɨhavɨci \x - \xo 27.39-40 \xo*\xt Sng 22.7, 109.25, Mt 26.61, Jo 2.19\xt*\x* hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ uu veve Jisasɨ dɨ igaiahua iga iga nulɨdɨ hali mɨŋaiahaiaha abacuvacuva abavɨmi. Alia uavɨmi. Nama nameŋ abɨlanaŋ uavɨmi. Viaŋ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ mɨŋacivɨhalavɨla cɨhu mavɨlɨŋ mɨgubali aba abɨlanaŋ uavɨmi. La anihuliŋ me hɨvɨ laci fɨhalɨben aba abɨlanaŋ uavɨmi. Nama nadɨ nukeŋ ahɨliahuha uavɨmi. Nama Asɨ dɨ Ninaŋ lɨci kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ vala mɨgɨha uavɨmi. \v 41 Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ nudɨ abacuvavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ nudɨ abacuvavɨmi. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ avi nudɨ abacuvavɨmi. Abacuvacuva nameŋ abavɨmi. \v 42 Nɨbu hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ ahɨliahulalɨ uavɨmi. Agadɨ ala nudɨ nukeŋ ahɨliahuben aba lɨci ala hɨma li uavɨmi. Nɨbu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ manɨgali lɨci kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ vala mɨgam uavɨmi. Lɨci alaŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨbalu uavɨmi. \v 43 Nɨbu \x - \xo 27.43 \xo*\xt Sng 22.8\xt*\x* Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama abɨlalɨ uavɨmi. Viaŋ Asɨ dɨ Ninaŋ aba abɨlalɨ uavɨmi. Asɨ nusaŋ mavɨn hɨniavɨla nudɨ ahɨliahuben aba lavɨla ha vana ahɨliahum uavɨmi. \v 44 Hulaŋ ahica kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihuhu lamalama agɨladɨ hɨvɨ lamalama henaŋ hɨvɨ ifavɨci udaci mɨŋaiahaiaha Jisasɨ dɨ mikɨ pɨŋ lalɨlamavɨmi agɨlaŋ avi hameŋ ala abacuvavɨmi. Hulaŋ ahica agɨlaŋ ala vaka hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ sɨbɨlɨ lamalama nulɨdɨ akuaba akuaba agɨladɨ vihavɨhadami. \s Jisasɨ hɨmami. \r (Makɨ 15.33-41 mu Lukɨ 23.44-49 mu Jon 19.28-30) \p \v 45 Lɨhavɨci uaiaŋ agaŋ huva hɨnidaci fɨli tɨbɨ sɨkasɨkan hɨfɨlɨ mɨgavɨla hɨnimi. Hɨfɨlɨ mɨga hɨnia via ua hɨfɨlɨdaŋ uaiadi hɨvɨ uaiaŋ agaŋ cɨhu hɨlami.\f * \fr 27.45 \fr*\ft Uaiaŋ agaŋ cɨhu hɨlami ha 3 kilokɨ hɨvɨ hɨlami.\ft*\f* \v 46 Uaiaŋ \x - \xo 27.46 \xo*\xt Sng 22.1, Ib 5.7\xt*\x* agaŋ cɨhu hɨlɨben aba lɨdaci Jisasɨ nudɨ nukeŋ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ ulavɨla abami. Eli lema sabakɨtani uami. Alam ciaŋ hɨvɨ hameŋ abami ha nɨbu nameŋ abami. Asɨ uami. Viaŋ nadɨ sibɨla hɨsɨŋ uami. Nama iadɨ akɨ saŋ valɨnaŋ uami. \v 47 Lɨci hulaŋ hɨhɨle nudɨ mikɨ lagulama hɨniavɨmi agɨlaŋ igahɨlavɨla abavɨmi. Hulaŋ nagaŋ Elaija dɨ uladi uavɨmi. \v 48 Lavɨla \x - \xo 27.48 \xo*\xt Sng 69.21\xt*\x* nulɨdɨ hulaŋ mu agaŋ haŋɨla ua lalabaŋ me agadɨ viavɨla lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ hitaŋ daŋ heŋ lɨbɨvisami. Lɨci lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ hitaŋ daŋ agaŋ lalabaŋ me heŋ mɨlami. Mɨlɨci suhan lɨmɨ hɨvɨ hahavɨla Jisasɨ saŋ igulɨŋ savɨlɨbali aba lɨmi. \v 49 Lɨci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nudɨ abavɨmi. Iguvɨhemɨnaŋ uavɨmi. Vana igɨmɨli uavɨmi. Elaija akua ve nudɨ ahɨliahubali uavɨmi. \v 50 Lɨhavɨci Jisasɨ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ ulavɨla hɨmami. \p \v 51 Hɨmɨci \x - \xo 27.51 \xo*\xt CV 26.31-33, 2 Sto 3.14, Mk 15.38, Lu 23.44-45, Ib 6.19, Ib 10.19-20\xt*\x* havɨlɨ mila hekɨlɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ muji sɨbaŋ heŋ hɨsihala hɨniadami agaŋ cɨkɨlami. Iahua hɨvɨ heŋ hɨnia sɨkasɨkan cɨkɨla mɨgavɨla ahica cɨkaŋ hɨniavɨmi. Lɨci mumim hekɨlɨ agaŋ vedaci lɨba hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ cɨkɨla cɨkɨla uavɨmi. \v 52 Lɨhavɨdaci sudɨ savu agɨlaŋ hɨbɨ me lavɨla lavɨla uavɨmi. Lɨhavɨdaci Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali akape vaka hɨmavɨhadami agɨlaŋ cɨhu hɨhi iahavɨmi. \v 53 Jisasɨ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahami hadɨhu hulaŋ iamɨgali hɨhi iahavɨmi agɨlaŋ sudɨ savu agɨladɨ valavala Jelusalem haiabɨla ivouavɨmi. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ nulɨdɨ igavɨmi. \v 54 Sagaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ nudɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula Jisasɨ dɨ migɨla migɨla hɨniavɨmi. Lavɨla mumim hekɨlɨ agadɨdaŋ akuaba akuaba iahavɨmi agɨladɨdaŋ iga iga hekɨlɨ lɨdavɨla abavɨmi. Amɨŋ sɨbaŋ uavɨmi. Hulaŋ nagaŋ nɨbu Asɨ dɨ Ninaŋ uavɨmi. \p \v 55 Iamɨgali \x - \xo 27.55-56 \xo*\xt Lu 8.2-3\xt*\x* akape Galili fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ nɨbu hula hɨdahɨda nudɨ ahɨliahuavɨhadami agɨlaŋ avi vehavɨmi. Vevɨla ataŋ lagulamavɨla Jisasɨ dɨ akuaba akuaba lɨhavɨmi agɨladɨ iga iga hɨniavɨmi. \v 56 Iamɨgali \x - \xo 27.56 \xo*\xt Mt 20.20\xt*\x* hɨhɨle agɨladɨ ibi nameŋ. Mu Malia Makɨdala haiabɨla hɨsɨŋ. Mu Sebedi abinu. Nulɨdɨ ninaŋ ahica. Iamɨgali mu Malia Jemɨsɨ dɨ iamɨnu. Nudɨ ninaŋ mu Josepɨ. \s Jisasɨ dɨ valɨ agadɨ lɨba haca hɨvɨ via ivoua lamami. \r (Makɨ 15.42-47 mu Lukɨ 23.50-55 mu Jon 19.38-42) \p \v 57-58 Hulaŋ \x - \xo 27.57-58 \xo*\xt Lo 21.22-23\xt*\x* mu Alimatea haiabɨla hɨsɨŋ agaŋ akuaba akuaba akape daŋ hɨniadami. Nudɨ ibi Josepɨ. Nɨbu avi Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ hɨniadami. Uaiaŋ sijaŋ sijaŋ hɨlɨdaci nɨbu Pailatɨ dɨ pɨŋ uavɨla Jisasɨ dɨ valɨ agadɨ vivi saŋ abami. Lɨci Pailatɨ agaŋ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Josepɨ agaŋ Jisasɨ dɨ valɨ agadɨ vana vim uami. \v 59 Lɨci Josepɨ agaŋ Jisasɨ dɨ valɨ agadɨ viavɨla havɨlɨ mila huaci sɨbaŋ agadɨ hɨvɨ hahami. \v 60-61 Hahavɨla \x - \xo 27.60-61 \xo*\xt Ais 53.9\xt*\x* vave lɨba haca mu Josepɨ nukeŋ abɨci mavavɨci havɨ hɨniadami heŋ via ivoua lamami. Lavɨla Josepɨ agaŋ lɨba kum hekɨlɨ agadɨ mɨŋalitapalɨci ve haca agadɨ ifɨsɨjimi. Akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ lɨdaci Malia Makɨdala haiabɨla hɨsɨŋ agaŋ hula Malia mu agaŋ hula savu caba heŋ mɨgahɨnia igasulasula hɨniavɨmi. Hɨniavɨdaci Josepɨ agaŋ nulɨdɨ vala umi. \s Sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ savu agadɨ migɨla migɨla hɨniavɨmi. \p \v 62 Alusɨsɨ mɨhiŋ agasaŋ akuaba akuaba sɨhuva sɨhuva hɨsɨŋ mɨhiŋ agadɨ hɨvɨ hɨniavɨmi. Hɨniavɨci mɨŋalahɨci alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula ua Pailatɨ dɨ igavɨmi. \v 63 La \x - \xo 27.63 \xo*\xt Mt 12.40, 16.21, 17.23, 20.19, Mk 8.31, 9.30-31, 10.33-34, Lu 9.22, 18.31-33, Jo 2.19-21\xt*\x* nudɨ abavɨmi. Manɨgali uavɨmi. Hulaŋ agaŋ hɨhi hɨnihɨni analɨ ciaŋ nameŋ abɨlalɨ agasaŋ hɨji lamalu uavɨmi. Viaŋ hɨmavɨla anihuliŋ me hɨvɨ cɨhu hɨhi iahɨben aba abɨlalɨ uavɨmi. \v 64 Hameŋ sadaŋ nama abɨnaŋ sudɨ savu agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ ifɨsɨjiavɨm uavɨmi. Ifɨsɨjiavɨci hɨnidaci uaiaŋ nɨbu abɨlalɨ agaŋ um uavɨmi. Nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ ve nudɨ valɨ agadɨ sɨgɨlɨ via uavɨla analɨ abavɨmɨdɨ uavɨmi. Nɨbu cɨhu hɨhi ci iahi aba abavɨmɨdɨ uavɨmi. Lɨhavɨci analɨ ciaŋ abavɨbali agaŋ hekɨlɨ lɨmɨdɨ uavɨmi. Hekɨlɨ lavɨla analɨ ciaŋ Jisasɨ nukeŋ abɨlalɨ agadɨ lɨvalɨmɨdɨ uavɨmi. \v 65 Lɨhavɨci \x - \xo 27.65 \xo*\xt Dan 6.17\xt*\x* Pailatɨ nulɨdɨ abami. Iadɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ limu hɨhɨle agɨladɨ abɨlaŋ ua migɨlavɨm uami. Migɨlavɨdaci namɨlaŋ akuaba me lavɨla savu agadɨ sɨhɨvia ifɨsɨjisɨji saŋ igahɨlɨlaŋ agadɨ hameŋ laci ala lɨhalaŋ uami. \v 66 Lɨci \x - \xo 27.66 \xo*\xt Dan 6.17\xt*\x* ua savu agadɨ ifɨsɨjiavɨmi. Ifɨsɨjiavɨla mɨlɨm vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ vivi lɨba fɨdɨm hɨtɨŋ hɨtɨŋ hɨvɨ lamalama uavɨmi. Lamavɨla mɨlɨm vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ sabɨ hɨvɨ sihɨ cɨki cɨki agɨladɨ lamavɨmi. Hulaŋ limu hɨhɨle vevɨla lɨba agadɨ mɨŋalitapalavɨmɨdɨ aba mɨlɨm vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ sabɨ hɨvɨ sihɨ lamavɨmi. Lavɨla sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ hɨhɨle agɨladɨ abavɨci migɨla migɨla hɨniavɨmi. \c 28 \s Jisasɨ cɨhu hɨhi iahami. \r (Makɨ 16.1-10 mu Lukɨ 24.1-10 mu Jon 20.1-18) \p \v 1 Alusɨsɨ mɨhiŋ agadɨ hɨvɨ alusɨsɨ hɨniavɨci hɨfɨlɨ lɨmi. La mɨŋalahɨci cimɨdaŋ sɨbaŋ Malia Makɨdala haiabɨla hɨsɨŋ agaŋ hula Malia mu agaŋ hula uavɨmi. Jisasɨ dɨ valɨ lɨba haca hɨvɨ via ivoua mɨŋamɨga lamavɨmi agadɨ igɨben aba uavɨmi. \v 2 Uavɨdaci Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ Asɨ dɨ haiabɨla hɨniavɨla mɨgami. Mɨgɨdaci mumim hekɨlɨ vemi. Lɨci Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ lɨba kum hekɨlɨ haca ifɨsɨjiavɨmi agadɨ mɨŋalitapalɨci ua haca caba hɨvɨ hɨnimi. Lɨci lɨba kum hekɨlɨ agadɨ sabɨ heŋ ala mɨgahɨnimi. \v 3 Nudɨ \x - \xo 28.3 \xo*\xt Dan 10.6, Mt 17.2, HJL 1.10\xt*\x* mugaŋ lamɨgaŋ agaŋ imamulaŋ mɨŋapalɨdaci igɨlalu hameŋ hɨnimi. Nudɨ hadi hɨlahɨla agaŋ avi mila sɨbaŋ hɨnimi. \v 4 Lɨci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ igavɨla lɨdavalavala fɨli hɨvɨ mɨgaifavɨmi. Mɨgaifavɨla valɨ me hɨniavɨmi. \p \v 5 Valɨ me hɨniavɨdaci Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ iamɨgali ahica agɨladɨ abami. Namɨlaŋ lɨdɨmɨlaŋ uami. Viaŋ naludɨ ci igin uami. Namɨlaŋ Jisasɨ dɨ valɨ agadɨ igɨbalu aba velaŋ uami. Nɨbɨlaŋ kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ nudɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci hɨmalɨ uami. \v 6 Nɨbu \x - \xo 28.6 \xo*\xt Mt 12.40, 16.21\xt*\x* neŋ ma hɨnidi uami. Cɨhu hɨhi iahavɨla ci uiemi uami. Nɨbu nukeŋ abalɨ hameŋ ala liemi uami. Neŋ ve ivouavɨla uvɨsɨjiŋ nɨbu hɨnimalami agadɨ igɨhalaŋ uami. \v 7 Iga \x - \xo 28.7 \xo*\xt Mt 26.32\xt*\x* uvɨhevɨla nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ nameŋ abɨhalaŋ uami. Ci igɨlaŋ aba abɨhalaŋ uami. Nɨbu cɨhu hɨhi ci iahiemi aba abɨhalaŋ uami. La nɨbu mɨse hali uavɨla Galili fɨli tɨbɨ heŋ hɨnidaci namɨlaŋ ua nudɨ heŋ igɨbalaŋ aba abɨhalaŋ uami. Viaŋ ciaŋ nagadɨ ala naludɨ aba aba saŋ ven uami. \p \v 8 Lɨci iamɨgali ahica agɨlaŋ lɨdavɨmi. Agadɨ ala cɨhu hekɨlɨ hɨjɨŋalavɨmi. La Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abɨbalu aba lɨhalɨha sɨbaŋ haca abɨla agadɨ valavɨla haŋɨla haŋɨla uavɨmi. \v 9 Uavɨla Jisasɨ dɨ hɨbɨ cina igavɨci Jisasɨ nulɨdɨ abami. Cimɨdaŋ uami. Lɨci nudɨ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ nudɨ pɨŋ ua mɨgalɨfɨlɨbavɨla nudɨ hɨcɨ mɨŋalɨvavɨmi. \v 10 Mɨŋalɨvavɨci \x - \xo 28.10 \xo*\xt Ib 2.11\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ abami. Ahica namɨlaŋ lɨdɨmɨlaŋ uami. Namɨlaŋ uavɨla iadɨ imahali me agɨladɨ abɨlaŋ Galili fɨli tɨbɨ heŋ uavɨm uami. Nɨbɨlaŋ uavɨla iadɨ heŋ igavɨbali uami. \s Sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ ciaŋ \p \v 11 Iamɨgali ahica agɨlaŋ uavɨdaci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ hɨhɨle Jisasɨ dɨ savu agadɨ migɨla migɨla hɨniavɨmi agɨlaŋ haiabɨla hekɨlɨ ivouavɨmi. Ivouavɨla akuaba akuaba iahavɨmi agɨladɨ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨladɨ hɨvɨ sulavɨmi. \v 12-13 Lɨhavɨci \x - \xo 28.12-13 \xo*\xt Mt 27.64\xt*\x* Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hula analɨ ciaŋ aba aba saŋ mɨgudɨbavɨla abaigahɨlavɨmi. Lavɨla sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlasaŋ anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ iguavɨla abavɨmi. Hulaŋ iamɨgali agɨladɨ analɨ nameŋ abɨhalaŋ uavɨmi. Alaŋ ani hɨsɨvɨdamɨli nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ hɨfɨlɨ vevɨla nudɨ valɨ agadɨ sɨgɨlɨ via uaviemi aba abɨhalaŋ uavɨmi. \v 14 Hameŋ lɨlaŋ huban agaŋ ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨla naludɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ abɨci uami. Ha alaŋ nukeŋ nɨbu hula ciaŋ hihɨlɨbalu uavɨmi. Hameŋ lɨmɨli namɨlaŋ vɨhɨlɨ ma igɨbalaŋ uavɨmi. \v 15 Lɨhavɨci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ vihavɨmi. Viavɨla Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hula abavɨmi agadɨ lubiahɨlavɨmi. Lubiahɨlahɨla analɨ ciaŋ abavɨmi. Lɨhavɨci nulɨdɨ analɨ ciaŋ agadɨ ciaŋ hɨjɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hɨvɨ umi vemi. Lɨci hadɨhu ala Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hɨdɨlɨ maha nameŋ abavɨmi. Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ valɨ agadɨ sɨgɨlɨ vihavalɨ uavɨmi. Lavɨla hameŋ laci hameŋ laci ala abavɨhadami. \s Jisasɨ nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ sibɨla vivi saŋ nulɨdɨ abami. \r (Makɨ 16.14-18 mu Lukɨ 24.36-49 mu Jon 20.19-23) \p \v 16 Jisasɨ \x - \xo 28.16 \xo*\xt Mt 26.32, 28.7-10, Mk 14.28\xt*\x* dɨ hulemɨlɨ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu pabiŋ cɨjɨŋ agɨlaŋ Galili fɨli tɨbɨ uavɨmi. Uavɨla halu heŋ iahuavɨmi. Jisasɨ agaŋ halu heŋ ala uu saŋ nudɨ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. \v 17 Lɨci ua nudɨ heŋ igavɨla nudɨ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ mɨgalɨfɨlɨbavɨmi. Agadɨ ala nudɨ hulemɨlɨ hɨhɨle agɨlaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamavɨmi. \v 18 Lɨhavɨci \x - \xo 28.18 \xo*\xt Dan 7.13-14, Mt 11.27, Jo 3.35, 13.3, HJL 2.36, 1 Ko 15.27, Ef 1.20-23, Ib 1.2, CHL 17.14\xt*\x* Jisasɨ nulɨdɨ mikɨ pɨŋ vevɨla nameŋ abami. Viaŋ akuaba akuaba fɨli hɨsɨŋ agɨladɨdaŋ iahua Asɨ dɨ haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨdaŋ migɨlɨben uami. Akuaba akuaba sɨkasɨkan hameŋ agɨladɨ migɨla migɨla saŋ Asɨ iasaŋ ibi hekɨlɨ ci igualɨ uami. \v 19 Hameŋ \x - \xo 28.19 \xo*\xt Mk 16.15-16, HJL 1.8\xt*\x* sadaŋ namɨlaŋ uavɨla hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu sɨkasɨkan agɨladɨ abɨdalaŋ iasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨm uami. Lɨhavɨdaci avɨli hɨvɨ nulɨdɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨhalaŋ uami. Asɨ dɨ ibi hɨvɨ nudɨ Ninaŋ agadɨ ibi hɨvɨ nudɨ Amɨŋ agadɨ ibi hɨvɨ nulɨdɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨhalaŋ uami. \v 20 Lɨdɨŋ \x - \xo 28.20 \xo*\xt Mt 18.19-20, Jo 14.23\xt*\x* ciaŋ naludɨ lamalubilan agɨladɨ nulɨdɨ lamalubihalaŋ uami. Ci igɨlaŋ uami. Viaŋ namɨlaŋ hula hɨnilan uami. Mufɨli mufɨli avi hameŋ laci hameŋ laci ala hɨniben uami. Hɨnidalɨŋ fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba sɨkasɨkan haba sɨvɨlavɨbali agɨladɨ mɨhiŋ agaŋ iahɨbali uami.