\id JAS - Apal Vernacular Bible \ide UTF-8 \rem Drafted by Jeffrey Sept 2010. \rem This appears to have been exegetically checked in Sept 2010. It now needs to be revised with Jeffrey. \rem Revised with Jeffrey Oct 2012 \rem Revised in joint session with Stivin Piki Jan 2013, but did not complete all of it, especially not chapter 5 and the end fo chapter 4. All corrections entered and checked in VTP – 22 Jan 2013 \rem Consultant checke by WB Feb 2015 \rem Needs a final check - Oct 2016 Final check begun 13 Sept 2017 Finished 13 Sept 2017 \rem MW checked placement of cross-references, but content is pending 14 April 2019. Finished on 8 July 2021 Checked against printed on 8 Oct 2021 \h Jemɨsɨ \toc1 Jemɨsɨ agaŋ manasɨŋ nagadɨ lɨbavɨla iguci umi. \toc2 Jemɨsɨ \toc3 Je \mt1 Jemɨsɨ \mt2 agaŋ manasɨŋ nagadɨ lɨbavɨla iguci umi. \c 1 \p \v 1 Jemɨsɨ \x - \xo 1.1 \xo*\xt Mt 13.55, Mk 6.3, HJL 15.13, Ga 1.19, 1 Pi 1.1\xt*\x* agaŋ ciaŋ manasɨŋ hɨvɨ nameŋ lɨbami. Viaŋ Jemɨsɨ uami. Viaŋ Asɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨnilan uami. Aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ avi hɨnilan uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ alaŋ latɨhavɨla hɨdɨlɨ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ hɨnilalu uami. La hɨhɨle alaŋ aludɨ nukeŋ fɨli tɨbɨ valavala uu fɨli tɨbɨ mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨnilalu uami. Viaŋ manasɨŋ nagadɨ aludɨ hulaŋ latɨhiŋ fɨli tɨbɨ mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨnilalaŋ nalusaŋ lɨbadin uami. Lɨbalɨba nalusaŋ uaiaŋ hekɨlɨ aba abadin uami. \s Nalusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igu igu saŋ vɨhɨlɨ mu mu naludɨ hɨvɨ iahavɨlalɨ uami. \p \v 2 Iadɨ \x - \xo 1.2 \xo*\xt HJL 5.41, Lom 5.3-5, Ib 10.34, 1 Pi 1.6, 4.13, 4.16\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Vɨhɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨlaŋ naludɨ hɨvɨ iahavɨdaci namɨlaŋ hɨji nameŋ lamɨhalaŋ uami. Alaŋ hekɨlɨ hɨjɨŋalɨmɨli aba abɨhalaŋ uami. \v 3 Namɨlaŋ \x - \xo 1.3 \xo*\xt 1 Pi 1.7\xt*\x* igɨlalaŋ uami. Vɨhɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨlaŋ naludɨ hɨvɨ iahavɨlalɨ uami. Naludɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ sɨbɨlɨ lamalama saŋ iahavɨlalɨ uami. Agadɨ ala namɨlaŋ vɨhɨlɨ agɨladɨ havahava hɨnihalaŋ uami. Hameŋ lavɨla namɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ vibalaŋ uami. Vɨdɨvɨdɨŋ viavɨla vɨhɨlɨ mu mu agɨladɨ avi havahava vɨdɨvɨdɨŋ lagulamɨbalaŋ uami. \v 4 Namɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lagulamalama vɨhɨlɨ agɨladɨ hameŋ laci hameŋ laci havɨhalaŋ uami. Lɨdalaŋ vɨhɨlɨ havahava sibɨla hameŋ agaŋ naludɨ hɨvɨ iaha hekɨlɨ lɨm uami. Lɨci namɨlaŋ huaci laci hɨnibalaŋ uami. La akuaba akuaba hɨji huaci huaci saŋ ma tɨbɨ mɨgɨbalaŋ uami. Naludɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ huaci sɨlɨvɨ laci hɨniavɨbali uami. \s Namɨlaŋ hɨji hutesɨ saŋ tɨbɨ mɨgavɨla Asɨ dɨ abɨlaŋ nalusaŋ hɨji hutesɨ igubali uami. \p \v 5 Asɨ \x - \xo 1.5 \xo*\xt 1 Kin 3.9-12, Snd 2.3-6, Jo 15.7, 1 Jo 5.14-15\xt*\x* agaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlasaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ igulalɨ uami. Nɨbɨlaŋ hɨji hutesɨ saŋ tɨbɨ mɨgavɨla Asɨ dɨ abavɨci nɨbu ma alifɨlalɨ uami. Nɨbu hɨjɨŋalaŋala hanɨbuŋ hanɨbuŋ igulalɨ uami. Hameŋ sadaŋ naludɨ hulaŋ mu aniaba agaŋ hɨji hutesɨ saŋ tɨbɨ mɨgavɨla uami. Nɨbu Asɨ dɨ abam uami. Lɨci Asɨ nusaŋ hɨji hutesɨ igubali uami. \v 6 Agadɨ \x - \xo 1.6 \xo*\xt Mk 11.24, 1 Ti 2.8\xt*\x* ala hulaŋ agaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ lamavɨla Asɨ dɨ abam uami. Nɨbu ahica hɨji lamavɨla nameŋ abɨmɨdɨ uami. Asɨ iasaŋ igubali ua hɨma ua aba abɨmɨdɨ uami. Nɨbu hɨji hameŋ lamɨci uami. Nudɨ hɨji agaŋ huŋe vedaci avɨli hekɨlɨ agaŋ aibubuŋ ifu ifu uu veve hɨnilalɨ hameŋ hɨnibali uami. \v 7-8 Hulaŋ \x - \xo 1.7-8 \xo*\xt Je 4.8\xt*\x* hameŋ agaŋ nɨbu hɨji ahica daŋ hɨnilalɨ uami. Hɨnihɨni akuaba akuaba sibɨla sɨhɨvia ma vilalɨ uami. Hameŋ sadaŋ nɨbu hɨji nameŋ lamɨmɨdɨ uami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ iasaŋ akuaba akuaba agɨladɨ igubali aba abɨmɨdɨ uami. \s Jemɨsɨ agaŋ hulaŋ akuaba akuaba apalɨ agɨlasadaŋ akuaba akuaba akape daŋ agɨlasadaŋ abami. \p \v 9 Hulaŋ \x - \xo 1.9 \xo*\xt Je 2.5\xt*\x* mu avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨci akuaba akuaba huaci huaci apalɨ hɨnilalɨ agaŋ nɨbu hɨjɨŋalavɨla nameŋ abam uami. Asɨ iadɨ igɨdaci viaŋ ibi hekɨlɨ daŋ hɨnidin aba abam uami. \v 10 Hulaŋ \x - \xo 1.10 \xo*\xt Sng 37.2, 90.5-6, 1 Ko 7.31, 1 Pi 1.24, 1 Jo 2.17\xt*\x* \x - \xo 1.10-11 \xo*\xt Ais 40.6-7\xt*\x* anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba akape daŋ agaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama nameŋ abam uami. Asɨ nukeŋ lɨci viaŋ nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni ibi apalɨ hɨnidin sadaŋ viaŋ hɨjɨŋalin aba abam uami. Hulaŋ hɨhɨle anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba akape mɨgudɨbavɨlalɨ agɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ akuaba akuaba fu hajɨŋ sɨbɨlɨ lɨhavɨlalɨ hameŋ ala sɨbɨlɨ lɨhavɨbali uami. \v 11 Alaŋ igɨlalu uami. Uaiaŋ iahaiaha vɨdɨvɨdɨŋ hɨlɨdaci lɨbulɨbu agɨlaŋ husɨhalavɨlalɨ uami. Husɨhalavɨdaci nulɨdɨ fu hajɨŋ akuaba akuaba agɨlaŋ sɨbɨlɨ lɨdɨŋ mɨgalahɨlavɨlalɨ uami. Hameŋ lɨdɨŋ hajɨŋ apalɨ hɨniavɨlalɨ uami. Hulaŋ sibɨla mu mu vivi akuaba akuaba akape vilalɨ agaŋ nɨbu hameŋ laci ala lɨbali uami. Sibɨla vivi hɨniavɨla hɨmɨci nudɨ akuaba akuaba agɨlaŋ nudɨ ma ahɨliahuavɨbali uami. \s Asɨ agaŋ namɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vivi saŋ naludɨ hɨji ma mɨŋaiahɨlalɨ uami. \p \v 12 Asɨ \x - \xo 1.12 \xo*\xt Snd 3.11-12, 2 Ti 4.8, Ib 12.5-6, Je 2.5, 1 Pi 5.4, CHL 2.10\xt*\x* agaŋ vaka ciaŋ mɨguavɨla hulaŋ iamɨgali nɨbu hula hɨnihɨni saŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ nameŋ abami uami. Akuaba akuaba vɨhɨlɨ iahavɨdaci vɨdɨvɨdɨŋ lagulamavɨla vɨhɨlɨ havɨhalaŋ aba abami uami. Hameŋ lɨlaŋ viaŋ naludɨ iga hɨjɨŋalavɨla abɨlɨŋ namɨlaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalaŋ aba abami uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ mu vɨdɨvɨdɨŋ lagulama vɨhɨlɨ havɨlalɨ agaŋ nɨbu hɨjɨŋalam uami. \v 13 Akuaba agaŋ hulaŋ mu dɨ hɨji mɨŋaiahɨci lusɨŋ sɨbɨlɨ viben aba nameŋ abɨmɨdɨ uami. Asɨ agaŋ iadɨ ilasɨci lusɨŋ sɨbɨlɨ viben aba lin aba abɨmɨdɨ uami. Akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ Asɨ dɨ ma ilasavɨlalɨ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali lusɨŋ sɨbɨlɨ vivi saŋ nulɨdɨ ma ilasɨlalɨ uami. \v 14 Agadɨ \x - \xo 1.14 \xo*\xt Lom 7.7-10\xt*\x* ala hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan aludɨ hɨji humɨgaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨlaŋ iahavɨlalɨ uami. Iahaiaha lusɨŋ sɨbɨlɨ vivi saŋ aludɨ mɨŋamagɨlavɨlalɨ uami. \v 15 Akuaba \x - \xo 1.15 \xo*\xt Sng 7.14, Lom 5.19-21\xt*\x* lusɨŋ sɨbɨlɨ vivi saŋ humɨgaŋ iahɨlalɨ agaŋ nɨbu iamɨgali humɨgaŋ ahɨla ahɨla me uami. La iamɨgali ninanadi huhɨlavɨlalɨ hameŋ ala lusɨŋ sɨbɨlɨ agaŋ haiabɨla iahɨlalɨ uami. Iaha hekɨlɨ lavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lɨdaci haba hɨmavɨlalɨ uami. \p \v 16 Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Viaŋ nalusaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnilan uami. Hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ naludɨ analɨ aba aba hɨji mɨŋaihuihu lɨhavɨdaci nulɨdɨ ciaŋ igahɨlɨmɨlaŋ uami. \v 17 Asɨ \x - \xo 1.17 \xo*\xt Mal 3.6, Mt 7.11, Jo 3.27, Lom 11.29, 1 Ko 4.7\xt*\x* agaŋ uaiaŋ susu hɨvɨ abɨlu lamami uami. Nɨbu alusaŋ akuaba akuaba huaci huaci nudɨ haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ igulalɨ uami. Alaŋ huaci laci hɨnihɨni saŋ akuaba akuaba huaci huaci sɨbaŋ agɨladɨ igulalɨ uami. Asɨ nɨbu mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ ma hɨnilalɨ uami. Nɨbu kɨlɨ akuaba akuaba agɨladɨ uhɨlɨŋ me hɨma uami. Kɨlɨ akuaba akuaba agɨladɨ uhɨlɨŋ agɨlaŋ cimɨdaŋ hɨvɨ uhɨlɨŋ hutesɨ hɨniavɨlalɨ uami. La uaiaŋ huva hɨvɨ cɨhu tɨbɨ cɨki hɨniavɨlalɨ uami. Asɨ nɨbu hameŋ hɨma uami. \v 18 Asɨ \x - \xo 1.18 \xo*\xt Jer 2.3, Jo 1.13, Ef 1.11-12, 1 Pi 1.23, CHL 14.4\xt*\x* agaŋ hɨji nameŋ lamami uami. Viaŋ lɨlɨŋ iadɨ hulaŋ iamɨgali nagɨlaŋ akuaba akuaba lamamin agɨladɨdaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨdaŋ lɨvalavɨbali aba abami uami. Lɨvalavɨla nɨbɨlaŋ mɨse iadɨ hulaŋ iamɨgali sɨbaŋ hɨniavɨbali aba abami uami. Hameŋ abami sadaŋ nudɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlavɨla nudɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ hɨvɨ aludɨ lɨdaci alaŋ nudɨ ninanadi hɨnilalu uami. Hɨnidamɨli nɨbu aludɨ Iavaŋ hɨnilalɨ uami. \s Ciaŋ igahɨlɨlalaŋ agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ lubiahɨlɨhalaŋ uami. \p \v 19 Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Viaŋ nalusaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnilan uami. Iadɨ ciaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Namɨlaŋ hulaŋ mu dɨ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ sɨhɨvia igahɨlahɨla saŋ mavɨn hɨnihalaŋ uami. Nudɨ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ sɨhɨvia ma igahɨlɨmaŋ lɨdɨŋ ciaŋ abavɨhemɨlaŋ uami. La igɨvɨ hɨnivɨhemɨlaŋ uami. \v 20 Hulaŋ \x - \xo 1.20 \xo*\xt Snd 10.19, 17.27, Sav 5.1-2, 7.9\xt*\x* igɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia ma lubiahɨlavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ ma vihavɨlalɨ uami. \v 21 Hameŋ \x - \xo 1.21 \xo*\xt 1 Ko 15.2, Kl 3.8, Ib 2.3, 1 Pi 1.9, 2.1\xt*\x* sadaŋ akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ hɨji sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ naludɨ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ valɨhalaŋ uami. Valavala Asɨ dɨ lɨhu hɨvɨ pam hɨnihalaŋ uami. Hɨnihɨni nudɨ ciaŋ naludɨ hɨji humɨgaŋ hɨvɨ sɨmɨŋ uli me hulilalɨ agadɨ lubiahɨlɨhalaŋ uami. Lɨdalaŋ nudɨ ciaŋ agaŋ naludɨ hɨvɨ sibɨla vidaci Asɨ naludɨ ahɨliahudaci naludɨ amɨŋ agɨlaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. \p \v 22 Namɨlaŋ \x - \xo 1.22 \xo*\xt Mt 7.21, 7.26-27, Lu 6.46, Lom 2.13, 1 Jo 3.7\xt*\x* Asɨ dɨ ciaŋ igahɨlahɨla hɨji nameŋ lamɨlalaŋ uami. Alaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlɨlalu aba abɨlalaŋ uami. Agadɨ ala namɨlaŋ nudɨ ciaŋ igahɨlɨlalaŋ agadɨ ma lubiahɨlɨlalaŋ uami. Hameŋ lɨdalaŋ naludɨ hɨji agɨlaŋ ma tovedaci uavauava me hɨdɨlalaŋ uami. Namɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla sɨhɨvia sɨbaŋ lubiahɨlɨhalaŋ uami. Ciaŋ havɨ havɨ igahɨlɨmɨlaŋ uami. \v 23-24 Hulaŋ \x - \xo 1.23-24 \xo*\xt Lu 6.47-48, Je 2.14\xt*\x* mu agaŋ mugaŋ lamɨgaŋ iga iga hɨsɨŋ agadɨ hɨvɨ nudɨ nukeŋ mugaŋ lamɨgaŋ igɨlalɨ uami. Igavɨla lama vala uavɨla nudɨ nukeŋ mugaŋ lamɨgaŋ agasaŋ cɨhu uava iahulalɨ uami. Hulaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igahɨlavɨla ma lubiahɨlɨlalɨ agaŋ nɨbu hameŋ laci ala lɨlalɨ uami. \v 25 Asɨ \x - \xo 1.25 \xo*\xt Jo 13.17, Lom 8.2, 2 Ko 3.18, Je 2.12\xt*\x* dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ nɨbu sɨlɨvɨ sɨbaŋ uami. Nɨbu lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vivi hɨsɨŋ hɨji agɨladɨ ifɨlahɨdaci alaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vivi hɨsɨŋ hɨji agɨladɨ lɨhu hɨvɨ ma hɨnilalu uami. Hulaŋ mu Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ lamalɨhɨla lubiahɨlahɨla hɨnidaci uami. Ha Asɨ lɨdaci nudɨ sibɨla mu mu agɨlaŋ huaci sɨbaŋ hɨniavɨbali uami. Agadɨ ala nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ havɨ havɨ igahɨlavɨla cɨhu uava iahumɨdɨ uami. \p \v 26 Hulaŋ \x - \xo 1.26 \xo*\xt Sng 34.13, 39.1, 141.3, 1 Pi 3.10\xt*\x* mu hɨji nameŋ lamɨvi uami. Viaŋ hulaŋ huaci aba abɨvi uami. Viaŋ Asɨ saŋ sɨhɨ iahaiaha nudɨ ibi agadɨ amɨŋ sɨbaŋ mɨŋaiahɨlan aba abɨvi uami. Agadɨ ala nɨbu nudɨ sɨbɨsaŋ agadɨ sɨhɨvia ma migɨlavɨla uami. Ha nɨbu nudɨ nukeŋ analɨ abɨvi uami. Lɨci nɨbu hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama Asɨ saŋ sɨhɨ iahaiaha Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahɨvi agaŋ nudɨ ma sɨbaŋ ahɨliahuvi uami. \v 27 Aludɨ \x - \xo 1.27 \xo*\xt Ais 1.16-17, 58.6-7, Mt 25.36, Lom 12.2\xt*\x* Iavaŋ Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨlalɨ aludɨ igɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ Asɨ igɨdaci alaŋ huaci sɨlɨvɨ sɨbaŋ hɨdahɨda hugɨ apalɨ hɨnihɨni saŋ alaŋ nameŋ lɨmɨli uami. Ninanadi mavacɨŋ mavacɨŋ agɨlasaŋ igahɨlɨmɨli uami. Iamɨgali cido cido agɨlasaŋ igahɨlɨmɨli uami. Lɨdɨŋ akuaba akuaba vɨhɨlɨ nulɨdɨ hɨvɨ iahavɨdaci nulɨdɨ ahɨliahumɨli uami. Aludɨ nukeŋ hɨdahɨda agɨladɨ avi sɨhɨvia migɨlɨmɨli uami. Alaŋ hameŋ lavɨla akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ fɨli hɨsɨŋ agɨladɨ ma vibalu uami. Lɨdamɨli Asɨ igɨdaci alaŋ fim mukɨmukɨ sɨhasɨha apalɨ me hɨnibalu uami. \c 2 \s Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ pam mavɨn hɨnimagalu uami. \p \v 1 Iadɨ \x - \xo 2.1 \xo*\xt Lo 1.17, Snd 24.23, Mt 22.16, HJL 10.34, Je 2.9\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Namɨlaŋ aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ci lamahalaŋ uami. Nɨbu abɨlu hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ ibi daŋ agɨlasaŋ pam mavɨn hɨnihɨni hulaŋ ibi apalɨ agɨladɨ sɨbɨlɨ igɨmɨlaŋ uami. \v 2 Hulaŋ mu hadi hɨlahɨla huaci sɨbaŋ agɨladɨ lamɨvi uami. Lamavɨla human cɨjɨŋ hɨsɨŋ hajɨŋ mu lɨba golɨ hɨvɨ vihavɨvi agadɨ via nudɨ human cɨjɨŋ hɨvɨ lamɨvi uami. La naludɨ aŋam ulaŋ hɨvɨ ivouvi uami. Lɨci hulaŋ mu nudɨ hadi hɨlahɨla akuaba akuaba sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ lamɨvi agaŋ avi aŋam ulaŋ heŋ ivouvi uami. \v 3 Lɨhavɨci namɨlaŋ hulaŋ hajɨŋ huaci daŋ agadɨ igavɨla nameŋ akua abɨvalaŋ uami. Nama vevɨla mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ huaci neŋ mɨgahɨniha aba abɨvalaŋ uami. La hulaŋ hadi hɨlahɨla akuaba akuaba sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ lama vevi agadɨ nameŋ abɨvalaŋ uami. Nama adeŋ lagulamɨha aba abɨvalaŋ uami. Hɨma lɨci ve fɨli neŋ iadɨ hɨcɨ mikɨ pɨŋ mɨgahɨniha aba abɨvalaŋ uami. \v 4 Namɨlaŋ hameŋ lavɨla uami. Ha namɨlaŋ naludɨ hɨji hɨvɨ hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ lamalɨhɨlɨvalaŋ uami. Namɨlaŋ hɨji huaci daŋ hɨnihɨni hulaŋ sɨkasɨkan agɨladɨ hɨlihɨli laci ma lamalɨhɨlɨvalaŋ uami. Namɨlaŋ ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ limu hɨhɨle lɨhavɨlalɨ hameŋ lɨvalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ hɨji sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ daŋ hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨlihɨli laci ma lamalɨhɨlavɨlalɨ uami. Namɨlaŋ nɨbɨlaŋ lɨhavɨlalɨ hameŋ lɨmɨlaŋ uami. \p \v 5 Iadɨ \x - \xo 2.5 \xo*\xt Mt 5.3, Jo 7.48, 1 Ko 1.26-28, 1 Ti 6.18\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Viaŋ nalusaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnilan uami. Hulaŋ fɨli neŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ igavɨdaci akuaba akuaba apalɨ hɨniavɨlalɨ uami. Agadɨ ala hulaŋ akuaba akuaba apalɨ agɨlaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ daŋ hɨnihɨni saŋ Asɨ nulɨdɨ lɨbɨmɨŋɨlalɨ uami. Asɨ agaŋ vaka ciaŋ mɨguavɨla nameŋ abami uami. Hulaŋ viaŋ hula hɨnihɨni saŋ mavɨn hɨniavɨlalɨ agɨladɨ likɨlɨlɨŋ iadɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali aba abami uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ akuaba akuaba apalɨ agɨladɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni saŋ nulɨdɨ ci lɨbɨmɨŋalɨ uami. \v 6 Agadɨ \x - \xo 2.6 \xo*\xt HJL 13.50, 18.12-13, 1 Ko 11.22\xt*\x* ala namɨlaŋ lɨdalaŋ hulaŋ akuaba akuaba apalɨ agɨlaŋ sɨhumahɨlavɨlalɨ uami. Namɨlaŋ hɨji lamɨhalaŋ uami. Hulaŋ anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba akape daŋ agɨlaŋ namɨlaŋ nulɨdɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni saŋ nalusaŋ vɨhɨlɨ iguavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ naludɨ vivi viovio ciaŋ hɨvɨ lamavɨlalɨ uami. \v 7 Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ibi huaci sɨbaŋ agadɨ hɨvɨ avɨli hɨvɨ naludɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ uami. Lɨhavɨci namɨlaŋ nudɨ ibi agadɨ lɨhu hɨvɨ hɨnilalaŋ uami. Lɨdalaŋ hulaŋ anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba akape daŋ agɨlaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ibi agasaŋ abacuvacuva ciaŋ abavɨlalɨ uami. \p \v 8 Asɨ \x - \xo 2.8 \xo*\xt Wkp 19.18, Mt 19.19, 22.39, Lom 13.8-9, Ga 5.14\xt*\x* nɨbu aludɨ manɨgali uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ mu nudɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ hɨniadami agaŋ nameŋ abami uami. Nalusaŋ nukeŋ saŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnilalaŋ hameŋ laci ala naludɨ isagalinalu imahalinalu agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihalaŋ aba abami uami. Namɨlaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ nagadɨ amɨŋ sɨbaŋ lubiahɨlavɨla uami. Ha namɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vibalaŋ uami. \v 9 Agadɨ \x - \xo 2.9 \xo*\xt Lo 1.17\xt*\x* ala namɨlaŋ hulaŋ mu dɨ huaci lamavɨla cɨhu hulaŋ mu dɨ sɨbɨlɨ igavɨla uami. Ha namɨlaŋ hugɨ daŋ hɨnibalaŋ uami. Lɨdalaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agasaŋ igahɨlahɨla naludɨ nameŋ abavɨbali uami. Namɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lulalula hɨsɨŋ hulaŋ aba abavɨbali uami. \v 10 Hulaŋ \x - \xo 2.10 \xo*\xt Lo 27.26, Mt 5.19, Ga 3.10\xt*\x* mu ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨkasɨkan agɨladɨ lubiahɨlɨlalɨ agaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ pabiŋ cɨki agadɨ lulavɨla uami. Ha nɨbu ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨkasɨkan agɨladɨ lulalula me uami. La nɨbu hugɨ daŋ hɨnibali uami. \v 11 Alaŋ \x - \xo 2.11 \xo*\xt CV 20.13-14, Lo 5.17-18, Lom 13.9\xt*\x* igɨlalu uami. Asɨ agaŋ nameŋ abami uami. Hulaŋ iamɨgali daŋ namɨlaŋ naludɨ abinadinalu agɨladɨ valavala uu iamɨgali mu mu agɨladɨ sɨgɨlɨ vimɨlaŋ aba abami uami. Iamɨgali hulaŋ daŋ namɨlaŋ naludɨ muŋanadinalu agɨladɨ valavala uu hulaŋ mu mu agɨladɨ sɨgɨlɨ vimɨlaŋ aba abami uami. Namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ ifɨhɨmɨmɨlaŋ aba abami uami. Aniaba nama hulaŋ mu dɨ iamɨgali agadɨ sɨgɨlɨ ma vilanaŋ agadɨ ala nama hulaŋ mu dɨ ifɨhɨmavɨla uami. Ha nama Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lulalula hɨsɨŋ hulaŋ hɨnibanaŋ uami. \v 12 Namɨlaŋ \x - \xo 2.12 \xo*\xt Ga 6.2, Je 1.25-26, 1 Pi 2.16\xt*\x* igɨlalaŋ uami. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ aludɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vivi hɨsɨŋ hɨji agɨladɨ ifɨlahɨdaci alaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vivi hɨsɨŋ hɨji agɨladɨ lɨhu hɨvɨ ma hɨnilalu uami. Asɨ nusaŋ ala igahɨlahɨla naludɨ lamalɨhɨlɨbali uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ akuaba akuaba ciaŋ abɨben aba hulaŋ hɨhɨle Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni lubiahɨlahɨla abavɨlalɨ hameŋ abɨhalaŋ uami. Akuaba akuaba sibɨla agɨladɨ avi nɨbɨlaŋ vihavɨlalɨ hameŋ ala vihalaŋ uami. \v 13 Hulaŋ \x - \xo 2.13 \xo*\xt Snd 21.13, Mt 5.7, 18.32-35, 25.41-42\xt*\x* mu agaŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn ma hɨnilalɨ uami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ huaci ma lamɨlalɨ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ hameŋ agadɨ lamalɨhɨla ciaŋ hɨvɨ lamavɨla nusaŋ avi mavɨn ma hɨnibali uami. La nudɨ huaci ma lamɨbali uami. Agadɨ ala hulaŋ mu agaŋ hulaŋ hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hɨnihɨni nulɨdɨ huaci lamɨlalɨ agadɨ uami. Asɨ agaŋ nudɨ sɨbɨlɨ lamalama saŋ ma abɨbali uami. \s Namɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci ma vilaŋ naludɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨlaŋ havɨ hɨniavɨbali uami. \p \v 14 Iadɨ \x - \xo 2.14 \xo*\xt Mt 7.21, 7.26-27, Je 1.23-24\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Hulaŋ mu nameŋ abɨvi uami. Viaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlan aba abɨvi uami. Agadɨ ala nɨbu akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ ma vivi uami. Hulaŋ hameŋ agadɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ havɨ hɨnivi uami. Nudɨ ma ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnivi uami. \v 15 Hulaŋ \x - \xo 2.15 \xo*\xt Jop 31.19-20, Lu 3.11, 1 Jo 3.17\xt*\x* iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨci naludɨ isagalinalu imahalinalu me hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ muhɨlɨ havɨlɨ apalɨ hɨniavɨvi uami. Hɨnihɨni sɨmɨŋ avi apalɨ hɨniavɨvi uami. \v 16 Hɨniavɨdaci naludɨ hulaŋ mu agaŋ nulɨdɨ hulaŋ mu agadɨ igavɨla nameŋ abɨvi uami. Nadɨ humɨgaŋ agaŋ simɨ hɨnidaci nama ua havɨlɨ viavɨla lɨbɨha aba abɨvi uami. La sɨmɨŋ iga via navɨla humɨgaŋ laguha aba abɨvi uami. Ciaŋ hameŋ agaŋ hulaŋ agadɨ ma ahɨliahuvi uami. Nudɨ hadipɨlɨ ahɨliahuiahu saŋ namɨlaŋ nukeŋ nusaŋ muhɨlɨ havɨlɨ sɨmɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ iguhalaŋ uami. \v 17 Hɨji \x - \xo 2.17 \xo*\xt Je 2.20, 2.26\xt*\x* vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni agaŋ avi nɨbu hameŋ ala uami. Hulaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ agaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci ma vici uami. Ha nudɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ havɨ hɨnivi uami. \p \v 18 Agadɨ \x - \xo 2.18 \xo*\xt Ga 5.6, Je 3.13\xt*\x* ala hulaŋ mu nameŋ akua abɨvi uami. Hulaŋ hɨhɨle hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨlalɨ aba abɨvi uami. Hulaŋ hɨhɨle akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vihavɨlalɨ aba abɨvi uami. Viaŋ ciaŋ hameŋ abɨvi agasaŋ hɨbɨŋ nameŋ abavin uami. Nama hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨla akuaba akuaba sibɨla huaci huaci ma vinabɨla aba abavin uami. Viaŋ akɨ me lavɨla nadɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ igɨben aba abavin uami. Agadɨ ala viaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vilɨŋ igavɨla abɨbanaŋ aba abavin uami. Nɨbu hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ aba abɨbanaŋ aba abavin uami. \v 19 Aniaba \x - \xo 2.19 \xo*\xt Mt 8.29, Lu 4.34, HJL 16.17\xt*\x* nama hɨji vɨdɨvɨdɨŋ nameŋ lamɨlanaŋ uami. Asɨ nɨbu pabiŋ sɨbaŋ aba abɨlanaŋ uami. Hameŋ abɨlanaŋ agaŋ nɨbu huaci uami. Sudɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ avi hɨji vɨdɨvɨdɨŋ hameŋ ala lamalama nusaŋ lɨdalɨda hɨniavɨlalɨ uami. \v 20 Nama hɨji vɨdɨvɨdɨŋ pam lamavɨla akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ ma vinabɨla uami. Ha nadɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ havɨ hɨnibali uami. Nama hɨji hameŋ lamɨlanaŋ agaŋ nɨbu uava hɨji uami. Ciaŋ abin agadɨ hɨdɨlɨ abɨlɨŋ igahɨlɨha uami. \v 21 Vaka \x - \xo 2.21 \xo*\xt HM 22.1-14\xt*\x* aludɨ iamɨlɨ Ebɨlam agaŋ ninanu Aisakɨ dɨ via ua sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm heŋ mɨŋaiahua lamavɨla Asɨ saŋ sagalɨ iguben aba lɨmi uami. Hameŋ lɨmi agasaŋ Asɨ nudɨ igavɨla abami uami. Nama hulaŋ huaci aba abami uami. \v 22 Ci \x - \xo 2.22 \xo*\xt Ib 11.17-18\xt*\x* igɨlaŋ uami. Ebɨlam dɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ hula sagalɨ iguben aba akuaba akuaba lɨmi agaŋ hula hɨlihɨli laci hɨnihɨni nudɨ ahɨliahuavɨhadami uami. Ahɨliahuavɨdaci nudɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ hekɨlɨ lɨmi uami. \v 23 Nɨbu \x - \xo 2.23 \xo*\xt HM 15.6, 2 Sto 20.7, Ais 41.8, Lom 4.3, 4.9, 4.22, Ga 3.6\xt*\x* nudɨ ninaŋ Aisakɨ dɨ via Asɨ saŋ sagalɨ iguben aba lɨmi uami. Lɨci akuaba akuaba hameŋ lɨmi agadɨ ciaŋ Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ nameŋ lɨbami uami. Ebɨlam agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨci Asɨ nudɨ abi aba abami uami. Nama hulaŋ huaci aba abi aba abami uami. Nama iadɨ nagɨli huaci sɨbaŋ aba abi aba abami uami. Lɨci Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ abami agaŋ hameŋ laci ala lɨmi uami. \v 24 Ci igɨlaŋ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨla akuaba akuaba sibɨla huaci huaci ma vihavɨlalɨ agɨladɨ nameŋ ma abɨlalɨ uami. Namɨlaŋ hulaŋ huaci aba ma abɨlalɨ uami. Akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vihavɨlalɨ agasaŋ igahɨlahɨla abɨlalɨ uami. Namɨlaŋ hulaŋ huaci aba abɨlalɨ uami. \p \v 25 Hɨbɨ \x - \xo 2.25 \xo*\xt Jos 2.1-21, Ib 11.31\xt*\x* pɨlɨ hɨsɨŋ iamɨgali mu Lehapɨ agaŋ avi hameŋ ala lɨmi uami. Hulaŋ hɨhɨle Josua abɨci vehavɨmi agɨladɨ likɨla via ua nudɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨla nulɨsaŋ sɨmɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ igunami uami. La abɨci hɨbɨ mu hɨvɨ cɨhu uavɨmi uami. Lɨci Asɨ nudɨ abami uami. Nama iamɨgali huaci aba abami uami. \v 26 Alaŋ \x - \xo 2.26 \xo*\xt Je 2.17\xt*\x* igɨlalu uami. Hulaŋ hɨmɨci hadipɨlɨ agaŋ valɨ hɨnilalɨ uami. Hulaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨla akuaba akuaba sibɨla huaci huaci ma vilalɨ agaŋ nɨbu hameŋ ala uami. Nudɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ valɨ me hɨnilalɨ uami. \c 3 \s Naludɨ sɨbɨsaŋ agɨladɨ sɨhɨvia migɨlɨhalaŋ uami. \p \v 1 Iadɨ \x - \xo 3.1 \xo*\xt Mt 23.8, 23.13-14, Lu 6.37, 12.47, 1 Pi 5.3\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Asɨ hulaŋ iamɨgali ciaŋ hɨvɨ lamɨbali heŋ uami. Alaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ lamalubilubi sibɨla vilalu agasaŋ Asɨ agaŋ aludɨ sɨhɨvia sɨbaŋ lamalɨhɨlɨbali uami. Lamalɨhɨla igɨci alaŋ nukeŋ sɨhɨvia ciaŋ ma lubiahɨlɨmɨli uami. Ha alusaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ hekɨlɨ igubali uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ lamalubilubi sibɨla ma vihavɨlalɨ agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ ma lamalɨhɨlɨbali uami. La nulɨsaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ hekɨlɨ ma igubali uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ akape agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ lamalubilubi sibɨla vivi saŋ mavɨn hɨniavɨmɨdɨ uami. \v 2 Akape \x - \xo 3.2 \xo*\xt 1 Kin 8.46, Snd 20.9, Mt 12.36-37, 1 Jo 1.8\xt*\x* tɨbɨ alaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ igahɨlɨlalu uami. Agadɨ ala akuaba akuaba agɨladɨ sɨhɨvia ma lɨlalu uami. Hɨji hameŋ agaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan aludɨ hɨvɨ hɨnilalɨ uami. Aniaba hulaŋ mu ciaŋ sɨbɨlɨ ma abɨlalɨ agaŋ nɨbu hulaŋ huaci sɨbaŋ hɨnilalɨ uami. Nɨbu nudɨ hadipɨlɨ sɨkasɨkan agɨladɨ migɨlɨdaci nudɨ hɨji lubiahɨlɨlalɨ uami. \v 3 Sabaŋ osɨ agɨlaŋ aludɨ hɨji pam lubiahɨlahɨla hɨdahɨda saŋ alaŋ nameŋ lɨlalu uami. Lɨba ain tɨbɨ tɨbɨ agɨladɨ vivi nulɨdɨ sɨbɨsaŋ hɨvɨ hɨlihuhu lamɨdamɨli iavahɨlavɨdaci lɨbɨhahɨlalu uami. Hameŋ lɨdamɨli nɨbɨlaŋ aludɨ hɨji agadɨ pam lubiahɨlavɨlalɨ uami. \v 4 Hunɨga hekɨlɨ hekɨlɨ avɨli hekɨlɨ hɨvɨ hɨdavɨlalɨ agɨlasaŋ igahɨlɨmɨli uami. Hunɨga amɨŋ nɨbu hekɨlɨ uami. Nudɨ mɨŋasɨlɨvɨ lamɨdaci uu veve hɨsɨŋ agaŋ nɨbu sudɨme cɨki sɨbaŋ uami. Huŋe vɨdɨvɨdɨŋ veve hunɨga agadɨ lɨdaci avɨli hekɨlɨ hɨvɨ ulalɨ uami. Agadɨ ala hunɨga mɨŋalɨvalɨva hɨsɨŋ agaŋ abeba uben aba uami. Mɨŋasɨlɨvɨ lamalama hɨsɨŋ sudɨme cɨki agadɨ hɨvɨ mɨŋasɨlɨvɨ lamɨlalɨ uami. Lɨdaci hunɨga agaŋ hulaŋ agadɨ hɨji lubiahɨlɨlalɨ uami. \v 5 Aludɨ \x - \xo 3.5 \xo*\xt Sng 12.3, 73.8-9, Snd 12.18, 15.2\xt*\x* sɨbɨsaŋ agaŋ avi hameŋ ala uami. Nɨbu sudɨme cɨki sɨbaŋ uami. Agadɨ ala nɨbu nudɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahɨlalɨ uami. Nɨbu hulaŋ mu nudɨ nukeŋ sibɨla hekɨlɨ vivi nudɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahɨlalɨ agaŋ me uami. Alaŋ igɨlalu uami. Avɨŋ sudɨme cɨki agaŋ lɨhua hekɨlɨ lɨlalɨ uami. Lɨdaci kɨlɨ akuaba akuaba agɨlaŋ sɨkasɨkan avɨŋ lɨhuavɨlalɨ uami. \v 6 Aludɨ \x - \xo 3.6 \xo*\xt Snd 16.27, Mt 12.36-37, 15.11, 15.18-19, Mk 7.15-16, 7.20, 7.23\xt*\x* sɨbɨsaŋ nɨbu akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ lɨlalɨ uami. Lɨdaci Asɨ igɨdaci aludɨ hadipɨlɨ sɨkasɨkan agɨlaŋ sɨbɨlɨ hɨniavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ aludɨ hɨvɨ hɨnihɨni hekɨlɨ lɨhavɨlalɨ uami. Laguŋ agaŋ lɨdaci aludɨ sɨbɨsaŋ nɨbu avɨŋ hameŋ laci hameŋ laci lɨhulɨhu hɨnilalɨ agaŋ me hɨnilalɨ uami. Avɨŋ hameŋ laci hameŋ laci lɨhulɨhu hɨnilalɨ me agaŋ ala lɨdaci lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ sɨbɨsaŋ hɨvɨ avɨŋ me iahaiaha hekɨlɨ lɨhavɨlalɨ uami. \v 7 Hulaŋ agɨlaŋ sɨhɨm sabaŋ lahu havaŋ akuaba akuaba agɨladɨ vivi sakɨlavɨlalɨ uami. Akuaba akuaba avɨli hekɨlɨ hɨsɨŋ agɨladɨ avi vivi sakɨlavɨlalɨ uami. Sakɨlavɨdaci akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨlaŋ nulɨdɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨdaci nulɨdɨ migɨlavɨlalɨ uami. \v 8 Agadɨ \x - \xo 3.8 \xo*\xt Sng 140.3, Lom 3.13\xt*\x* ala aniaba hulaŋ mu nudɨ nukeŋ sɨbɨsaŋ agadɨ sɨhɨvia ma migɨlɨlalɨ uami. Lɨdaci sɨbɨsaŋ agaŋ iahaiaha ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ pam abɨlalɨ uami. Akuaba akuaba sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ sahu me agɨlaŋ aludɨ sɨbɨsaŋ hɨvɨ mɨlavɨla hɨniavɨlalɨ uami. \v 9 Alaŋ \x - \xo 3.9 \xo*\xt HM 1.26, 5.1-2, 9.6, 1 Ko 11.7\xt*\x* sɨbɨsaŋ hɨvɨ aludɨ Iavaŋ Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha abɨlalu uami. Nɨbu aludɨ Hekɨlɨ aba abɨlalu uami. Lɨdɨŋ sɨbɨsaŋ pabiŋ heŋ ala Asɨ agaŋ limu hɨhɨle agɨlasaŋ vɨhɨlɨ igu igu saŋ nudɨ abɨlalu uami. Asɨ nukeŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan aludɨ lamɨdaci iahaiaha alaŋ ahuata nɨbu nukeŋ me hɨnilalu uami. Agadɨ ala Asɨ agaŋ limu hɨhɨle agɨlasaŋ vɨhɨlɨ igubali aba nudɨ abɨlalu uami. \v 10 Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha hɨsɨŋ ciaŋ agaŋ aludɨ sɨbɨsaŋ hɨvɨ iahɨlalɨ uami. La sɨbɨsaŋ pabiŋ heŋ ala Asɨ agaŋ limu hɨhɨle agɨlasaŋ vɨhɨlɨ igu igu saŋ nudɨ abɨlalu uami. Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Sɨbɨsaŋ pabiŋ agadɨ hɨvɨ ciaŋ huaci daŋ ciaŋ sɨbɨlɨ daŋ aba aba agaŋ nɨbu lusɨŋ sɨbɨlɨ uami. Alaŋ hameŋ lɨmagalu uami. \v 11 Avɨli huaci daŋ sɨbɨlɨ daŋ sɨmɨ tulɨ pabiŋ hɨvɨ ma iahavɨlalɨ uami. \v 12 Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Kɨlɨ fikɨ agɨlaŋ kɨlɨ olivɨ agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ ma lamavɨlalɨ uami. Lɨmɨn uain agɨlaŋ kɨlɨ fikɨ agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ ma lamavɨlalɨ uami. Avɨli sɨbɨlɨ hɨnilalɨ heŋ avɨli huaci ma vihavɨlalɨ uami. \s Hulaŋ hɨji hutesɨ daŋ agɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vihavɨlalɨ uami. \p \v 13 Naludɨ \x - \xo 3.13 \xo*\xt Ga 6.4, Je 1.21, 2.18\xt*\x* hulaŋ mu agaŋ hɨji huaci daŋ hɨji hutesɨ daŋ hɨniavɨla uami. Ha nɨbu akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ amɨŋ sɨbaŋ vim uami. Lɨdaci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ nɨbu akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vilalɨ agɨladɨ iga iga abavɨbali uami. Nudɨ hɨji hutesɨ agaŋ lɨdaci nɨbu simɨ hɨnilalɨ aba abavɨbali uami. \v 14 Agadɨ \x - \xo 3.14 \xo*\xt Lom 2.17, 2.23, 13.13\xt*\x* ala namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba akape daŋ agɨladɨ igɨdalaŋ naludɨ humɨgaŋ agɨlaŋ sɨbɨlɨ sɨbaŋ lɨhavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci namɨlaŋ hɨji hɨvɨ naludɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahaiaha nameŋ abɨmɨlaŋ uami. Alaŋ hɨji hutesɨ daŋ aba abɨmɨlaŋ uami. Hameŋ lavɨla namɨlaŋ naludɨ nukeŋ analɨ abɨbalaŋ uami. Lɨlaŋ ciaŋ amɨŋ agaŋ analɨ ciaŋ me hɨnibali uami. \v 15 Hɨji \x - \xo 3.15 \xo*\xt Fl 3.19, Je 1.5, 1.17\xt*\x* hutesɨ hameŋ agaŋ Asɨ dɨ haiabɨla hɨnihɨni ma velalɨ uami. Nɨbu fɨli neŋ hɨsɨŋ uami. Hɨji hameŋ agaŋ nɨbu hɨji humɨgaŋ vaka hɨsɨŋ agadɨ hɨvɨ hɨnihɨni iahɨlalɨ uami. Hɨji humɨgaŋ hameŋ agɨladɨ iaganɨlu nɨbu Satan uami. \v 16 Ci \x - \xo 3.16 \xo*\xt 1 Ko 3.2-3, Ga 5.20\xt*\x* igɨlaŋ uami. Hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba akape daŋ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ igavɨdaci nulɨdɨ humɨgaŋ agɨlaŋ sɨbɨlɨ lɨhavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci nɨbɨlaŋ hɨji hɨvɨ nulɨdɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahavɨlalɨ uami. Hulaŋ hameŋ agɨlaŋ sɨhɨvia ma hɨniavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ vihavɨlalɨ uami. \v 17 Agadɨ \x - \xo 3.17 \xo*\xt Lom 12.9, 1 Ko 2.6-8, 1 Pi 1.22, 1 Jo 3.18\xt*\x* ala Asɨ agaŋ hulaŋ hɨhɨle saŋ hɨji hutesɨ igudaci nɨbɨlaŋ hɨji hutesɨ daŋ hɨniavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci nameŋ agɨladɨ vihavɨlalɨ uami. Hɨji huaci sɨlɨvɨ laci agadɨ lubiahɨlavɨlalɨ uami. Nulɨdɨ humɨgaŋ agɨlaŋ simɨ hɨniavɨdaci hulaŋ hɨhɨle agɨlasaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ ma abavɨlalɨ uami. Hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ ciaŋ huaci sulavɨdaci igahɨlavɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ hameŋ laci hameŋ laci mavɨn hɨniavɨlalɨ uami. Mavɨn hɨnihɨni nulɨdɨ huaci lamavɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlasaŋ akuaba akuaba lɨben aba hɨlihɨli hameŋ laci lɨhavɨlalɨ uami. Akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vivi hɨsɨŋ hɨji agadɨ lubiahɨlahɨla saŋ analɨ analɨ ma abavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ amɨŋ laci lubiahɨlavɨlalɨ uami. \v 18 Aludɨ \x - \xo 3.18 \xo*\xt Snd 11.18, Ais 32.17, Mt 5.9, Fl 1.11, Ib 12.11\xt*\x* humɨgaŋ agɨlaŋ simɨ hɨniavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ igavɨbali uami. Igavɨdaci nulɨdɨ humɨgaŋ agɨlaŋ simɨ hɨniavɨdaci Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia lubiahɨlavɨbali uami. \c 4 \s Hulaŋ mu fɨli hɨsɨŋ akuaba akuaba saŋ mavɨn hɨnilalɨ agaŋ Asɨ dɨ nagɨli lamɨlalɨ uami. \p \v 1 Naludɨ \x - \xo 4.1 \xo*\xt Lom 7.23, Ga 5.17, 1 Pi 2.11\xt*\x* hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ vivi saŋ iahavɨlalɨ uami. Iahaiaha naludɨ hɨji humɨgaŋ agɨladɨ hɨvɨ sagaŋ me lɨbavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci ciaŋ sagaŋ lɨbalɨba lamacilɨlalaŋ uami. Namɨlaŋ nukeŋ nukeŋ ciaŋ sagaŋ lɨbalɨba lamacilɨlalaŋ agɨladɨ viaŋ ci igɨlan uami. \v 2 Namɨlaŋ akuaba akuaba mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ vivi saŋ mavɨn hekɨlɨ hekɨlɨ hɨnilalaŋ uami. Agadɨ ala ma vilalaŋ uami. Lɨdɨŋ hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ ifɨhɨmɨlalaŋ uami. Namɨlaŋ akuaba akuaba mavɨn igɨlalaŋ uami. Agadɨ ala ma vilalaŋ uami. Hameŋ lɨdɨŋ lamacilacila sagaŋ mɨŋaiahɨlalaŋ uami. Namɨlaŋ Asɨ nalusaŋ akuaba akuaba igu igu saŋ nudɨ ma abɨlalaŋ uami. Hameŋ sadaŋ ma vilalaŋ uami. \v 3 Naludɨ \x - \xo 4.3 \xo*\xt Sng 66.18, Ais 1.15, Mai 3.4, Sek 7.13, 1 Jo 3.22\xt*\x* hɨji agɨlaŋ sɨlɨvɨ sɨbaŋ ma hɨniavɨdaci akuaba akuaba vivi saŋ Asɨ dɨ abɨlalaŋ uami. Akuaba akuaba agɨladɨ vivi naludɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlahɨla saŋ hɨji lamɨlalaŋ uami. Hameŋ sadaŋ akuaba akuaba agɨladɨ ma vilalaŋ uami. \v 4 Namɨlaŋ \x - \xo 4.4 \xo*\xt Jo 15.19, 17.14, Lom 8.7, Ga 1.10, 1 Jo 2.15\xt*\x* iamɨgali mu muŋanu dɨ valavɨla hulaŋ mu mu sɨgɨlɨ vilalɨ hameŋ ala Asɨ dɨ valavala hɨdɨlalaŋ uami. Ci igɨlaŋ uami. Hulaŋ mu fɨli hɨsɨŋ akuaba akuaba agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ hɨnilalɨ agaŋ Asɨ dɨ nagɨli lamɨlalɨ uami. Namɨlaŋ ciaŋ hameŋ agadɨ ma akua igahɨlɨlalaŋ uami. Hulaŋ mu akuaba akuaba fɨli hɨsɨŋ agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ hɨniben aba lɨlalɨ agaŋ uami. Nɨbu Asɨ dɨ nagɨli lamɨlalɨ uami. \v 5 Asɨ \x - \xo 4.5 \xo*\xt CV 20.3-6, Nam 11.29\xt*\x* dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami.\f * \fr 4.5 \fr*\ft Ciaŋ nagaŋ Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ akape tɨbɨ ma hɨni. Neŋ pam hɨni. Gɨlikɨ ciaŋ hɨvɨ avi ciaŋ hɨdɨlɨ agaŋ haiabɨla ma iahɨmaŋ. Ciaŋ sɨlɨ nagadɨ hɨvɨ hɨni agasaŋ hulaŋ hɨhɨle nameŋ abavɨlalɨ. Jemɨsɨ agaŋ nameŋ abami uavɨlalɨ. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami aba abami uavɨlalɨ. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali aludɨ lamɨci aludɨ amɨŋ agɨlaŋ aludɨ nukeŋ hadipɨlɨ muji hɨvɨ hɨniavɨlalɨ aba abami aba abami uavɨlalɨ. Aludɨ amɨŋ agɨlaŋ akuaba akuaba sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlasaŋ mavɨn igavɨlalɨ aba abami aba abami uavɨlalɨ. Ciaŋ hameŋ agaŋ nɨbu amɨŋ sɨbaŋ aba abami uavɨlalɨ. Namɨlaŋ ciaŋ agasaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamɨmɨlaŋ aba abami uavɨlalɨ.\ft*\f* Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali aludɨ lamɨci aludɨ amɨŋ agɨlaŋ aludɨ nukeŋ hadipɨlɨ muji hɨvɨ hɨniavɨlalɨ aba abami uami. Aludɨ amɨŋ agɨlaŋ Asɨ dɨ lɨhu hɨvɨ pam hɨnihɨni saŋ Asɨ nɨbu hɨji hekɨlɨ lamɨlalɨ aba abami uami. Ciaŋ hameŋ agaŋ nɨbu amɨŋ sɨbaŋ uami. Namɨlaŋ ciaŋ agasaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamɨmɨlaŋ uami. \p \v 6 Asɨ \x - \xo 4.6 \xo*\xt Sng 138.6, Snd 3.34, Lu 14.11, 1 Pi 5.5\xt*\x* alusaŋ mavɨn hɨnilalɨ uami. Hameŋ sadaŋ nudɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Asɨ agaŋ hulaŋ nulɨdɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahavɨlalɨ agɨladɨ lɨdaci nɨbɨlaŋ ibi apalɨ hɨniavɨlalɨ aba abami uami. Hulaŋ nulɨdɨ nukeŋ ibi ma mɨŋaiahavɨlalɨ agɨlasaŋ mavɨn hɨnilalɨ aba abami uami. \v 7 Hameŋ \x - \xo 4.7 \xo*\xt Ef 4.27, 6.11-12\xt*\x* sadaŋ namɨlaŋ Asɨ dɨ lɨhu hɨvɨ pam hɨnihɨni naludɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahɨmɨlaŋ uami. La vɨdɨvɨdɨŋ lagulamɨdalaŋ laguŋ agaŋ naludɨ vala ubali uami. \v 8 Namɨlaŋ \x - \xo 4.8 \xo*\xt 2 Sto 15.2, Ais 1.16, Sek 1.3, Mal 3.7, Je 1.7-8, 1 Jo 3.3\xt*\x* Asɨ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨnihalaŋ uami. Lɨdalaŋ nɨbu namɨlaŋ hula hɨnihɨni naludɨ lɨdaci namɨlaŋ nudɨ hɨji agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ igɨbalaŋ uami. Hulaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ hɨsɨŋ naludɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ vana huaci sɨbaŋ lavɨla niŋɨ apalɨ me hɨniavɨm uami. Hulaŋ human husavɨci nulɨdɨ human niŋɨ apalɨ hɨniavɨlalɨ hameŋ hɨniavɨm uami. Hulaŋ hɨji ahica daŋ namɨlaŋ uami. Hɨji sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ naludɨ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ lahuhalaŋ uami. \v 9 Mavɨn mɨŋamɨŋa ciaŋ lavasulasula ilɨhɨhalaŋ uami. Hulaŋ niuŋ lɨnilɨni hɨnidalaŋ namɨlaŋ cɨhu niuŋ valavɨla ilɨha ilɨha hɨnihalaŋ uami. Hulaŋ hɨjɨŋalaŋala hɨnidalaŋ namɨlaŋ cɨhu mavɨn mɨŋamɨŋa mugaŋ lɨbalɨba hɨnihalaŋ uami. \v 10 Aludɨ \x - \xo 4.10 \xo*\xt Jop 5.11, 22.29, Mt 23.12, 1 Pi 5.6\xt*\x* Hekɨlɨ agaŋ igɨdaci namɨlaŋ naludɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahɨmɨlaŋ uami. Lɨdɨŋ ibi hekɨlɨ daŋ hɨnihɨni saŋ lɨmɨlaŋ uami. Namɨlaŋ aludɨ Hekɨlɨ dɨ lɨhu hɨvɨ hɨnidalaŋ nɨbu lɨdaci namɨlaŋ ibi hekɨlɨ daŋ hɨnibalaŋ uami. \s Hulaŋ hɨhɨle agɨlasaŋ ciaŋ sɨbɨlɨ abɨmagalu uami. \p \v 11 Iadɨ \x - \xo 4.11 \xo*\xt Lu 6.37, Lom 2.1, Ef 4.31, 1 Pi 2.1\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ agɨlasaŋ ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ abɨmɨlaŋ uami. Naludɨ hulaŋ mu agaŋ nulɨsaŋ ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ abavɨla uami. Ha nɨbu ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agasaŋ ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ nameŋ abɨbali uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ nɨbu sɨbɨlɨ aba abɨbali uami. Naludɨ hulaŋ mu agaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ agɨladɨ lamalɨhɨlavɨla uami. Ha nɨbu ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ lamalɨhɨlɨbali uami. Lamalɨhɨlalɨhɨla nameŋ abɨbali uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ nɨbu sɨbɨlɨ aba abɨbali uami. Alaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalɨhɨlavɨla uami. Ha alaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lɨhu hɨvɨ ma hɨnibalu uami. Lɨdɨŋ alaŋ ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ me hɨnibalu uami. \v 12 Asɨ \x - \xo 4.12 \xo*\xt Mt 10.28, Lom 2.1, 14.4, 14.13\xt*\x* nukeŋ lɨci ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ iahami uami. Asɨ pam ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨnilalɨ uami. Nɨbu pam ibi daŋ sadaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. Nɨbu pam hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sɨbɨlɨ lamɨbali uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ lamalɨhɨlɨmɨlaŋ uami. \s Alaŋ aludɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahɨmagalu uami. \p \v 13 Namɨlaŋ \x - \xo 4.13 \xo*\xt Lu 12.18-20\xt*\x* \x - \xo 4.13-14 \xo*\xt Snd 27.1\xt*\x* nameŋ abɨlalaŋ uami. Iabi ua amɨli ua viaŋ haiabɨla hekɨlɨ uben aba abɨlalaŋ uami. Uavɨla anɨm hɨlɨcɨ sibɨla vidalɨŋ hualɨ pabiŋ ubali aba abɨlalaŋ uami. Lɨdɨŋ anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ viben aba abɨlalaŋ uami. \v 14 Namɨlaŋ \x - \xo 4.14 \xo*\xt Sng 39.5, 39.11, 102.3, Je 1.10, 1 Pi 1.24\xt*\x* hameŋ abɨlalaŋ uami. Agadɨ ala amɨli me hɨvɨ akuaba akuaba naludɨ hɨvɨ iahavɨbali agɨladɨ namɨlaŋ ma igɨlalaŋ uami. Naludɨ hɨhi hɨnihɨni agaŋ nɨbu avɨmɨsɨ iaha hutesɨ ma hɨniavɨla cɨhu sɨvɨlɨlalɨ hameŋ uami. \v 15 Hameŋ \x - \xo 4.15 \xo*\xt HJL 18.21, 1 Ko 4.19, Ib 6.3\xt*\x* sadaŋ namɨlaŋ nameŋ abɨhalaŋ uami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ viaŋ fɨli neŋ hutesɨ hɨnihɨni saŋ abɨci aba abɨhalaŋ uami. Ha viaŋ akuaba akuaba sibɨla vivi saŋ igahɨlin agɨladɨ viben aba abɨhalaŋ uami. \v 16 Agadɨ ala namɨlaŋ naludɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahaiaha sibɨla hekɨlɨ hekɨlɨ vilalaŋ uami. Lɨdɨŋ naludɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ sulɨlalaŋ uami. Naludɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahaiaha lusɨŋ hameŋ agaŋ nɨbu lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbaŋ uami. \v 17 Sɨhɨvia \x - \xo 4.17 \xo*\xt Lu 12.47, Jo 9.41, 15.22, Lom 1.20-21, 2.17-18, 2.23\xt*\x* hɨji lamɨhalaŋ uami. Nama akuaba akuaba huaci huaci lɨlɨ hɨsɨŋ hɨji daŋ hɨniavɨla cɨhu akuaba akuaba agɨladɨ amɨŋ ma lavɨla uami. Ha Asɨ igɨdaci nama hugɨ daŋ hɨnibanaŋ uami. \c 5 \s Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba akape daŋ agɨlasaŋ hɨbɨŋ akuaba akuaba sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ igubali uami. \p \v 1 Iabi \x - \xo 5.1 \xo*\xt Snd 11.28, Lu 6.24, 1 Ti 6.9\xt*\x* viaŋ hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba akape daŋ naludɨ abɨben uami. Namɨlaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ hekɨlɨ naludɨ hɨvɨ iahavɨbali agɨlasaŋ igahɨlahɨla ilɨhiŋ hekɨlɨ livaliva ilɨhɨhalaŋ uami. \v 2 Naludɨ \x - \xo 5.2 \xo*\xt Jop 13.28\xt*\x* \x - \xo 5.2-3 \xo*\xt Mt 6.19\xt*\x* hajɨŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨlaŋ ci sɨbɨlɨ lɨhavalɨ uami. Akuaba akuaba sɨbiaŋ agɨlaŋ naludɨ muhɨlɨ havɨlɨ akuaba akuaba agɨladɨ ci agɨlahavɨci ualɨ uami. \v 3 Naludɨ lɨba golɨ agɨlaŋ ci niaguŋ lɨhulɨhu sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ lɨhavalɨ uami. Lɨba silɨva agɨlaŋ avi ci niaguŋ lɨhulɨhu sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ lɨhavalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ lɨba silɨva niaguŋ lɨhulɨhu sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ lɨhavalɨ agɨladɨ iga iga abavɨbali uami. Akuaba akuaba agɨladɨ vivi nalusaŋ nukeŋ saŋ pam mɨgudɨbɨlalaŋ aba abavɨbali uami. Lɨdalaŋ havɨ hɨnihɨni niaguŋ lɨhuavalɨ aba abavɨbali uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ hugɨ daŋ hɨnidalaŋ aba abavɨbali uami. Namɨlaŋ naludɨ anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba agɨladɨ havɨ havɨ mɨgudɨbahalaŋ uami. Fɨli hɨsɨŋ hɨvɨ hɨsɨŋ akuaba akuaba sɨvɨla sɨvɨla mɨhiŋ agaŋ ci mikɨ ladi uami. Mɨhiŋ heŋ ala akuaba akuaba mɨgudɨbahalaŋ agɨlaŋ naludɨ hadipɨlɨ agɨladɨ avɨŋ me hɨlahɨla sɨbɨlɨ lamavɨbali uami. \v 4 Namɨlaŋ \x - \xo 5.4 \xo*\xt Lo 24.14-15, Jer 22.13, Mal 3.5\xt*\x* sɨhɨvia igahɨlɨhalaŋ uami. Sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ naludɨ hualabɨla hɨsɨŋ sɨmɨŋ mɨgudɨbalɨba saŋ namɨlaŋ nulɨdɨ analɨ nameŋ abahalaŋ uami. Alaŋ nalusaŋ hɨbɨŋ anɨm hɨlɨcɨ nameŋ agɨladɨ igubalu aba abahalaŋ uami. Lɨlaŋ naludɨ ciaŋ lubiahɨla hualabɨla hɨsɨŋ sɨmɨŋ agɨladɨ ci mɨgudɨbavalɨ uami. Agadɨ ala anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ sɨkasɨkan ma iguahalaŋ uami. Lɨlaŋ anɨm hɨlɨcɨ hɨhɨle ma iguahalaŋ agɨlaŋ hulaŋ me aludɨ Hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ daŋ agadɨ aba aba hɨniavadi uami. Hekɨlɨ agaŋ hɨbɨŋ naludɨ sɨbɨlɨ lamalama saŋ aba aba hɨniavadi uami. Lɨhavɨdaci sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ aludɨ Hekɨlɨ nulɨdɨ ahɨliahuiahu saŋ nudɨ ula ula abavadi uami. Lɨhavɨdaci aludɨ Hekɨlɨ agaŋ nulɨdɨ ciaŋ agɨladɨ avi ci igahɨladi uami. \v 5 Akape \x - \xo 5.5 \xo*\xt Jer 12.3, 25.34, Amo 6.1, 6.4, Lu 16.19, 16.25, 1 Ti 5.6\xt*\x* tɨbɨ namɨlaŋ fɨli neŋ hɨnihɨni akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ vivi hɨjɨŋalɨlalaŋ uami. Lɨdɨŋ sɨmɨŋ akape nana hadi vilalaŋ uami. Lɨdalaŋ naludɨ ifɨhɨmuhɨmu mɨhiŋ agaŋ ci iahi uami. \v 6 Hulaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨlalɨ agɨladɨ namɨlaŋ ciaŋ hɨvɨ lamalama ci ifɨhɨmahalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ naludɨ human ifɨhuhahuha hɨbɨŋ nalusaŋ sagaŋ ma hɨdavalɨ uami. \s Aludɨ humɨgaŋ agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨniavɨdaci alaŋ vɨhɨlɨ havahava aludɨ Hekɨlɨ vebali agasaŋ migɨlɨmɨli uami. \p \v 7 Iadɨ \x - \xo 5.7 \xo*\xt Lo 11.14, Jer 5.24, Hos 6.3, Jol 2.23, Sek 10.1, Lu 21.19\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Naludɨ humɨgaŋ agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨniavɨdaci vɨhɨlɨ havahava aludɨ Hekɨlɨ cɨhu tɨbɨ vebali agasaŋ migɨla migɨla hɨnihalaŋ uami. Namɨlaŋ igɨlalaŋ uami. Hulaŋ hualɨ daŋ agaŋ mɨdɨ hɨmiŋ hɨvɨ sɨmɨŋ huaci via nana saŋ migɨla migɨla hɨnilalɨ uami. Nudɨ humɨgaŋ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨnidaci nɨbu avɨli mɨgɨdaci nudɨ hualɨ hafilalɨ agasaŋ migɨla migɨla hɨnilalɨ uami. Lɨdaci avɨli mɨgamɨga via ua uaiaŋ iahulalɨ uami. Uaiaŋ hɨnia via ua avɨli cɨhu mɨgɨlalɨ uami. Hameŋ lɨhavɨci ci lɨci hulaŋ agaŋ heŋ sɨmɨŋ via nɨlalɨ uami. \v 8 Namɨlaŋ \x - \xo 5.8 \xo*\xt Lom 13.11-12, Fl 4.5, Ib 10.25, 10.37, 1 Pi 4.7\xt*\x* avi lɨdalaŋ naludɨ hɨji agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨniavɨdaci akuaba akuaba vɨhɨlɨ naludɨ hɨvɨ iahavɨbali agɨladɨ havahava simɨ hɨnihalaŋ uami. Aludɨ Hekɨlɨ cɨhu vebali agadɨ mɨhiŋ agaŋ ci mikɨ li uami. Hameŋ sadaŋ naludɨ humɨgaŋ agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨniavɨm uami. \p \v 9 Iadɨ \x - \xo 5.9 \xo*\xt Mt 24.33, 1 Ko 4.5, Je 4.11\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ agɨladɨ hulɨpɨŋ ciaŋ abɨmɨlaŋ uami. Hameŋ lavɨla namɨlaŋ vɨhɨlɨ igɨbalaŋ uami. Ci igɨlaŋ uami. Ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ agaŋ hɨbɨ ivu ivu agadɨ haiabɨla heŋ lagulama hɨnidi uami. \v 10 Iadɨ \x - \xo 5.10 \xo*\xt Mt 5.12, Ib 11.32\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Vaka Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ lɨhavɨhadami agɨlasaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ ibi hɨvɨ ciaŋ sulasula hɨdavɨhadami uami. Lɨhavɨdaci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamavɨhadami uami. Agadɨ ala nulɨdɨ hɨji agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨniavɨdaci nɨbɨlaŋ vɨhɨlɨ havavɨhadami uami. Nɨbɨlaŋ akuaba akuaba lɨhavɨhadami agɨladɨ namɨlaŋ lubiahɨlɨhalaŋ uami. \v 11 Ci \x - \xo 5.11 \xo*\xt CV 34.6, Jop 1.21-22, 2.10, 42.10, Sng 103.8, 111.4, Mt 5.10-11\xt*\x* igɨlaŋ uami. Alaŋ nameŋ abɨlalu uami. Hulaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lagulamalama vɨhɨlɨ havavɨlalɨ agɨlaŋ huaci hɨnihɨni hɨjɨŋalavɨlalɨ aba abɨlalu uami. Vaka vɨhɨlɨ akape agɨlaŋ Jopɨ dɨ hɨvɨ iahavɨdaci vɨdɨvɨdɨŋ lagulamalama vɨhɨlɨ havadami uami. Namɨlaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ ci igahɨlɨlalaŋ uami. Lɨci husivɨ cɨhu aludɨ Hekɨlɨ agaŋ akuaba akuaba huaci huaci nudɨ hɨvɨ lɨdaci iahavɨmi agɨladɨ avi igahɨlɨlalaŋ uami. Iabi avi alaŋ igɨlalu uami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ mɨŋamɨŋa nulɨdɨ huaci lamɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ hameŋ laci hameŋ laci huaci lamɨlalɨ uami. \s Akuaba akuaba saŋ abavɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨmɨlaŋ uami. \p \v 12 Iadɨ \x - \xo 5.12 \xo*\xt Mt 5.34-37\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Ciaŋ nagaŋ nɨbu vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ agadɨ naludɨ abadin uami. Namɨlaŋ uaiaŋ susu agadɨ ibi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨmɨlaŋ uami. Fɨli nagadɨ ibi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨmɨlaŋ uami. Akuaba akuaba mu mu agɨladɨ ibi avi luvɨla luvɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨmɨlaŋ uami. Akuaba me ciaŋ abɨbalaŋ agaŋ ha ci uami. Amɨŋ lɨci amɨŋ aba abɨhalaŋ uami. Hɨma lɨci hɨma aba abɨhalaŋ uami. Namɨlaŋ hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨlaŋ uami. Ha Asɨ nalusaŋ hɨbɨŋ vɨhɨlɨ igubali uami. \s Hulaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨlalɨ agaŋ Asɨ dɨ abɨci nudɨ ciaŋ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnilalɨ uami. \p \v 13 Naludɨ \x - \xo 5.13 \xo*\xt Ef 5.19, Kl 3.16\xt*\x* hulaŋ mu agaŋ vɨhɨlɨ havavɨla nɨbu Asɨ dɨ abam uami. Naludɨ hulaŋ mu agaŋ hɨjɨŋalaŋala hɨniavɨla uami. Ha nɨbu sɨhɨ iahaiaha Asɨ dɨ ibi mɨŋaiaham uami. \v 14 Naludɨ \x - \xo 5.14 \xo*\xt Mk 6.13, 16.18\xt*\x* hulaŋ mu agaŋ hɨmuhɨmu daŋ hɨniavɨla uami. Ha hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨladɨ hali hɨsɨŋ agɨlasaŋ ciaŋ abɨci uci nudɨ pɨŋ vehavɨm uami. Vevɨla aludɨ Hekɨlɨ dɨ ibi hɨvɨ kɨlɨ olivɨ agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ agadɨ nudɨ hadipɨlɨ sabɨ hɨvɨ mɨŋamɨjiavɨm uami. Lavɨla Asɨ nudɨ huaci lamalama saŋ Asɨ dɨ abavɨm uami. \v 15 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 5.15 \xo*\xt Ais 33.24, Mt 9.2, Mk 16.18\xt*\x* aludɨ Hekɨlɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨla nudɨ abavɨci uami. Ha nɨbu hulaŋ hɨmuhɨmu daŋ agadɨ huaci lamɨci iaha huaci hɨnibali uami. Nɨbu akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ viavɨla hugɨ daŋ hɨnici uami. Ha Asɨ nudɨ hugɨ agadɨ hivɨbali uami. \v 16 Namɨlaŋ \x - \xo 5.16 \xo*\xt Lo 9.18-20, 1 Sml 12.18, 1 Kin 13.6, Sng 34.15, Jo 9.31\xt*\x* hɨtɨŋ hɨtɨŋ naludɨ hugɨ agɨladɨ Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ sulɨhalaŋ uami. Lɨlaŋ nɨbɨlaŋ naludɨ ahɨliahuiahu saŋ Asɨ dɨ abavɨbali uami. Lɨhavɨci Asɨ naludɨ ahɨliahuci cɨhu huaci hɨnibalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ avi nulɨdɨ hugɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨladɨ nalusaŋ sulavɨbali uami. Sulavɨdaci namɨlaŋ nulɨdɨ ahɨliahuiahu saŋ Asɨ dɨ abɨhalaŋ uami. Lɨlaŋ Asɨ nulɨdɨ ahɨliahuci cɨhu huaci hɨniavɨbali uami. Hulaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨlalɨ agaŋ Asɨ dɨ abɨci uami. Nudɨ ciaŋ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ daŋ hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ ahɨliahubali uami. \v 17 Elaija \x - \xo 5.17 \xo*\xt 1 Kin 17.1, 18.1, Lu 4.25, HJL 14.14-15\xt*\x* nɨbu hulaŋ sɨbaŋ alaŋ me ala uami. Nɨbu avɨli mɨgadami agadɨ abamɨgɨlamɨgɨla saŋ Asɨ dɨ mavɨn ciaŋ ciaŋ abami uami. Lɨci fɨli tɨbɨ heŋ avɨli ma mɨgadami uami. Uaiaŋ laci hɨnidaci hualɨ ahica pam uci cɨhu avaŋ human limu fɨhala human limu pabiŋ cɨjɨŋ agɨlaŋ uavɨmi uami. \v 18 Lɨhavɨci \x - \xo 5.18 \xo*\xt 1 Kin 18.42-45\xt*\x* cɨhu Asɨ dɨ abɨci avɨli cɨhu mɨgadami uami. Lɨdaci sɨmɨŋ akuaba akuaba hualabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ iahavɨhadami uami. Iahaiaha amɨŋ lamavɨhadami uami. \s Hulaŋ mu hɨbɨ sɨbɨlɨ hɨvɨ uci alaŋ nudɨ ahɨliahua cɨhu vavemɨli uami. \p \v 19 Iadɨ \x - \xo 5.19 \xo*\xt Mt 18.15, Ga 6.1\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Naludɨ hulaŋ mu agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ vala nudɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlɨvi uami. Lɨdaci naludɨ isaima me mu agaŋ nudɨ cɨhu via vavevi uami. \v 20 Ciaŋ \x - \xo 5.20 \xo*\xt Sng 51.13, Snd 10.12, Lom 11.14, 1 Ko 9.22, 1 Ti 4.16, 1 Pi 4.8\xt*\x* nagasaŋ sɨhɨvia hɨji lamɨhalaŋ uami. Aludɨ isaima me mu agaŋ hulaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ daŋ agadɨ ahɨliahuci hɨbɨ sɨbɨlɨ vala Asɨ dɨ pɨŋ veci uami. Ha Asɨ nudɨ ahɨliahua hugɨ akape agɨladɨ hivɨbali uami. Lɨci nudɨ amɨŋ agaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibali uami.