\id HEB Apalɨ \ide UTF-8 \rem Consultant checked by Norm Weatherhead in March 2011. Needs a final read through of the revisions. \rem Final Exegetical check begun on 29 Nov 2014 but it doesn't look like I made it very far. So, need to start again? \rem Final check started again 25 Nov 2016 Completed on 2 Dec 2016 \rem Revision of back-translation begun after the leaders listened to the recording. 15 July \rem Cross-ref checked for accuracy of import and placement on 4 Apr 2019, but not yet checked for accuracy of content. Finished 7 July 2021. Checked against printed 8 Oct 2021 \rem All VE's and Interlinears have been checked and approved. \h Ibɨlu \toc1 Manasɨŋ lɨbavɨla Ibɨlu ciaŋ hɨsɨŋ agɨlasaŋ iguci umi. \toc2 Ibɨlu \toc3 Ib \mt2 Manasɨŋ lɨbavɨla \mt1 Ibɨlu \mt2 ciaŋ hɨsɨŋ agɨlasaŋ iguci umi. \c 1 \s Asɨ dɨ Ninaŋ agaŋ alusaŋ ciaŋ sulɨlalɨ uami. \p \v 1 Asɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ mu agaŋ ciaŋ manasɨŋ hɨvɨ nameŋ lɨbami.\f * \fr 1.1 \fr*\ft Hulaŋ mu manasɨŋ nagadɨ lɨbami agadɨ alaŋ nudɨ ibi ma igɨlalu. Manasɨŋ nagadɨ Polɨ lɨbami ua aniaba lɨbami agadɨ alaŋ nudɨ ibi ma igɨlalu.\ft*\f* Vaka sɨbaŋ Asɨ agaŋ akape tɨbɨ abɨdaci nudɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ aludɨ iamɨlɨhali saŋ akuaba akuaba ciaŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ sulavɨhadami uami. \v 2 Iabi \x - \xo 1.2 \xo*\xt Sng 2.8, Jo 1.3, Ef 1.10\xt*\x* mɨhiŋ sijaŋ sijaŋ hɨvɨ hɨnidamɨli Asɨ agaŋ nudɨ Ninanu dɨ abɨdaci alusaŋ ciaŋ sulɨlalɨ uami. Asɨ nudɨ Ninanu hula hɨji pam lamalama fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba agɨladɨ lamavɨmi uami. La abami uami. Viaŋ nadɨ lɨbɨmɨŋɨlɨŋ nama akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨladɨ migɨlɨbanaŋ aba abami uami. \v 3 Lɨci \x - \xo 1.3 \xo*\xt HJL 2.33-34, 2 Ko 4.4, Kl 1.15-17, 1.20, Ib 8.1, CHL 4.11\xt*\x* Ninanu agaŋ Asɨ dɨ abɨlu hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ agadɨ abalamɨlalɨ uami. Abɨlu agadɨ hulaŋ iamɨgali alusaŋ vakala vakala abalamadi uami. Hameŋ lɨdɨŋ nɨbu avi Asɨ me sɨbaŋ hɨnidi uami. Nudɨ ciaŋ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ uami. Nɨbu abɨdaci fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨniavɨlalɨ uami. Asɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hugɨ hivɨci huaci hɨnihɨni saŋ Jisasɨ dɨ abɨci hɨmami uami. Hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahavɨla Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ human sɨmi kɨlikɨli hɨvɨ mɨgahɨnidi uami. Asɨ nɨbu pam vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ daŋ uami. \s Asɨ agaŋ Ninanu dɨ ibi lamɨci nɨbu pam ibi hekɨlɨ daŋ hɨnilalɨ uami. \p \v 4 Asɨ \x - \xo 1.4 \xo*\xt Ef 1.21, Fl 2.9-11\xt*\x* agaŋ nudɨ Ninanu dɨ ibi lamɨci ibi hekɨlɨ daŋ hɨnilalɨ uami. Ibi hekɨlɨ daŋ hɨnidaci Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ ibi hekɨlɨ apalɨ hɨnihɨni nudɨ lɨhu hɨvɨ pam hɨniavɨlalɨ uami. \v 5 Vaka \x - \xo 1.5 \xo*\xt 2 Sml 7.14, 1 Sto 17.13, Sng 2.7, 89.26-27, HJL 13.33, Ib 5.5\xt*\x* sɨbaŋ Asɨ agaŋ Ninanu dɨ abami uami. Nama iadɨ Ninaŋ aba abami uami. Viaŋ nadɨ Iagana aba abami uami. La cɨhu ala abami uami. Nama iadɨ nameŋ abɨbanaŋ aba abami uami. Iadɨ Iavaŋ aba abɨbanaŋ aba abami uami. Lɨdanaŋ viaŋ nadɨ nameŋ abɨben aba abami uami. Iadɨ Ninaŋ aba abɨben aba abami uami. Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ pam hameŋ abami uami. Nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ hameŋ ma abadami uami. \v 6 Asɨ \x - \xo 1.6 \xo*\xt Lom 8.29, Kl 1.18, 1 Pi 3.22, CHL 1.5, 5.11-14\xt*\x* nudɨ Ninaŋ Cimegeŋ agadɨ abɨci fɨli neŋ mɨgɨci nameŋ abami uami. Iadɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ iadɨ Ninaŋ Cimegeŋ dɨ ibi pam mɨŋaiahɨben aba mɨgalɨfɨlɨbavɨbali aba abami uami. \v 7 La \x - \xo 1.7 \xo*\xt Sng 104.4\xt*\x* nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlasaŋ igahɨlavɨla abami uami. Viaŋ iadɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ lɨdalɨŋ hadalɨ uhɨlɨŋ uhɨlɨŋ me hɨniavɨlalɨ aba abami uami. Nɨbɨlaŋ avɨŋ mila me hɨnihɨni iadɨ sibɨla vihavɨlalɨ aba abami uami. \v 8 La \x - \xo 1.8-9 \xo*\xt Sng 45.6-7\xt*\x* cɨhu nudɨ Ninanu dɨ abami uami. Nama Asɨ aba abami uami. Nama manɨgali hɨnihɨni hameŋ laci hameŋ laci akuaba akuaba agɨladɨ migɨla migɨla hɨnibanaŋ aba abami uami. Hɨnihɨni hɨji huaci igahɨlahɨla nadɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨbanaŋ aba abami uami. \v 9 Viaŋ \x - \xo 1.9 \xo*\xt Ais 61.1, HJL 4.27, 10.38\xt*\x* nadɨ Asɨ aba abami uami. Nama hulaŋ iamɨgali iadɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨlalɨ agɨlasaŋ pam mavɨn hekɨlɨ hɨnilanaŋ aba abami uami. Hulaŋ iamɨgali iadɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lulavɨlalɨ agɨlasaŋ valɨlanaŋ aba abami uami. Hameŋ lɨlanaŋ sadaŋ nadɨ lɨbɨmɨŋɨlɨŋ nama ibi hekɨlɨ daŋ hɨnibanaŋ aba kɨlɨ olivɨ agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ agadɨ nadɨ hali sabɨ hɨvɨ mɨŋamɨjimin aba abami uami. Hameŋ lɨlɨŋ nama hekɨlɨ hɨjɨŋalɨlanaŋ aba abami uami. Nadɨ sibɨla pam hɨsɨŋ agɨlaŋ hameŋ ma hɨjɨŋalavɨlalɨ aba abami uami. Nama pam hekɨlɨ hɨjɨŋalɨlanaŋ aba abami uami. \v 10 La \x - \xo 1.10-12 \xo*\xt Sng 102.25-27\xt*\x* cɨhu ala Ninanu dɨ abami uami. Nama iadɨ Hekɨlɨ aba abami uami. Vaka sɨbaŋ nama hɨdɨlɨ maha fɨli nagadɨ lamamanaŋ aba abami uami. La nadɨ human hɨvɨ nukeŋ uaiaŋ susu akuaba akuaba agɨladɨ avi lamamanaŋ aba abami uami. \v 11 Fɨli \x - \xo 1.11 \xo*\xt Ais 34.4, Mt 24.35, 2 Pi 3.7, 3.10\xt*\x* uaiaŋ susu agɨlaŋ sɨkasɨkan sɨbɨlɨ lɨhavɨbali aba abami uami. Agadɨ ala nama hameŋ laci hameŋ laci hɨnibanaŋ aba abami uami. Fɨli uaiaŋ susu agɨlaŋ hadi hɨlahɨla hutesɨ sɨbɨlɨ lɨlalɨ hameŋ ala sɨbɨlɨ lɨhavɨbali aba abami uami. \v 12 Hulaŋ mu agaŋ hadi hɨlahɨla hutesɨ mu sebɨlɨ vave hasɨ agadɨ mɨŋahubɨla lamavɨla sebɨlɨ agadɨ ahualɨlalɨ aba abami uami. La hadi hɨlahɨla hasɨ agadɨ mɨŋahupɨhalavɨla via ua havalɨci ua sɨvɨlɨlalɨ aba abami uami. Hameŋ laci ala nama fɨli uaiaŋ susu agɨladɨ mɨŋahupɨhalavɨla lahunaŋ ua sɨvɨlavɨbali aba abami uami. Agadɨ ala nama hameŋ laci hameŋ laci hɨnibanaŋ aba abami uami. Nama mu hɨdɨlɨ ma hɨnibanaŋ aba abami uami. \p \v 13 La \x - \xo 1.13 \xo*\xt Sng 110.1, Mt 22.44, Mk 12.36, Lu 20.42\xt*\x* cɨhu Ninanu dɨ abami uami. Nama iadɨ human sɨmi kɨlikɨli hɨvɨ mɨgahɨniha aba abami uami. Mɨgahɨnihɨni makamɨŋa hɨnidanaŋ hulaŋ nadɨ nagɨli lamavɨlalɨ agɨladɨ viavɨla nadɨ lɨhu hɨvɨ lamɨlɨŋ hɨniavɨbali aba abami uami. Asɨ agaŋ nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ ciaŋ hameŋ ma abami uami. \v 14 Asɨ \x - \xo 1.14 \xo*\xt Sng 34.7, 91.11, Mt 18.10-11, HJL 12.7, Je 2.5\xt*\x* dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ hulaŋ hadipɨlɨ alaŋ me hɨma uami. Nɨbɨlaŋ hadalɨ uhɨlɨŋ uhɨlɨŋ me hɨnihɨni uu veve Asɨ dɨ sibɨla vihavɨlalɨ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ ahɨliahulɨŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali aba nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ abɨdaci uu nulɨdɨ laci ahɨliahuavɨlalɨ uami. \c 2 \s Alaŋ Asɨ dɨ valavɨla vɨhɨlɨ hekɨlɨ igɨbalu uami. \p \v 1 Asɨ dɨ Ninaŋ agaŋ ibi hekɨlɨ vimi sadaŋ alaŋ ciaŋ nagadɨ igahɨlavɨla sɨhɨvia sɨbaŋ lubiahɨlɨmɨli uami. Alaŋ mu tɨbɨ mu tɨbɨ aludɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlavɨla uami. Ha alaŋ Asɨ dɨ valavala hɨtɨŋ hɨnihɨni me hɨnibalu uami. \v 2 Vaka sɨbaŋ Asɨ agaŋ nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ abadami uami. Abɨdaci ciaŋ agadɨ vavevave aludɨ iamɨlɨhali agɨladɨ hɨvɨ abavɨhadami uami. Ciaŋ nagaŋ amɨŋ sɨbaŋ sadaŋ alaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ huaci lubiahɨlɨbalu uami. Hulaŋ iamɨgali ciaŋ nagadɨ valavala lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlasaŋ Asɨ nulɨdɨ nukeŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ agɨlasaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ hekɨlɨ igulalɨ uami. \v 3 Iabi \x - \xo 2.3 \xo*\xt Mt 4.17, Mk 1.14, Lu 1.2, Ib 10.28-29, 12.25\xt*\x* neŋ Asɨ agaŋ aludɨ amɨŋ ci ahɨliahuben aba ladi uami. Agadɨ ala nɨbu aludɨ ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni saŋ valavɨla uami. Ha alaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ agadɨ ma lɨvalɨbalu uami. Vaka sɨbaŋ Asɨ agaŋ aludɨ ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni saŋ abami uami. Abɨci aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abami uami. Lɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla cɨhu aludɨ abavɨmi uami. Ciaŋ abami agaŋ nɨbu amɨŋ sɨbaŋ aba abavɨmi uami. \v 4 Hameŋ \x - \xo 2.4 \xo*\xt Mk 16.20, HJL 2.22, 14.3, 1 Ko 2.4-5, 12.4, 12.7, 12.11, Ef 1.5, 1.9\xt*\x* lɨhavɨdaci Asɨ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ abalamadami uami. Sibɨla vɨdɨvɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ abalamadami uami. Lɨdɨŋ mu sihɨ mu sihɨ abalamɨdaci iga iga abavɨhadami uami. Ha amɨŋ ala aba abavɨhadami uami. Asɨ agaŋ nudɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlahɨla abɨdaci nudɨ Amɨŋ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci sibɨla mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ vihavɨlalɨ uami. Hameŋ lɨdaci alaŋ avi iga iga abɨlalu uami. Ha amɨŋ ala aba abɨlalu uami. \s Jisasɨ nɨbu ibi hekɨlɨ daŋ sadaŋ aludɨ ahɨliahumi uami. \p \v 5 Mufɨli \x - \xo 2.5 \xo*\xt Ib 6.4-6, 2 Pi 3.13\xt*\x* Asɨ agaŋ fɨli mu sebɨlɨ agadɨ lamɨbali agasaŋ abadalu uami. Fɨli hameŋ agaŋ Asɨ abɨci nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ lɨhu hɨvɨ ma hɨnibali uami. \v 6-8 Hulaŋ \x - \xo 2.6-8 \xo*\xt Jop 7.17, Sng 8.4-6, 144.3, Mt 28.18, 1 Ko 15.25-27, Ef 1.22-23\xt*\x* mu agaŋ Asɨ dɨ nameŋ abami uami. Hulaŋ iamɨgali alaŋ hɨfuhɨfu cɨki me hɨnilalu aba abami uami. Agadɨ ala nama alusaŋ hɨji lamalama aludɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨlanaŋ aba abami uami. Migɨla migɨla alaŋ fɨli neŋ ilɨmiŋ ilɨmiŋ nadɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni saŋ abamanaŋ aba abami uami. La aludɨ ibi mɨŋaiahɨnaŋ ibi hekɨlɨ daŋ hɨnidamɨli abamanaŋ aba abami uami. Namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali huaci aba abamanaŋ aba abami uami. Lavɨla abɨnaŋ akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨlaŋ aludɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨlalɨ aba abami uami. Hameŋ abavɨla Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ lɨbami uami. \p Lavɨla abami. Akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨlaŋ aludɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agasaŋ abami uami. Hameŋ abavɨla akuaba cɨki avi ma valɨci havɨ hɨnivi uami. Agadɨ ala iabi neŋ alaŋ igɨmɨli akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨlaŋ aludɨ lɨhu hɨvɨ ma hɨniavɨlalɨ uami. \v 9 Alaŋ \x - \xo 2.9 \xo*\xt Jo 3.16, Lom 5.18, Fl 2.7-9, 1 Ti 2.6, 1 Jo 2.2, CHL 5.9\xt*\x* Jisasɨ dɨ pam igɨlalu uami. Nɨbu fɨli neŋ vevɨla Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ lɨhu hɨvɨ hɨnimitavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ uvɨsɨjiŋ viavɨla hɨmami uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlasaŋ mavɨn hɨniavɨla abɨci Jisasɨ agaŋ avɨha avɨha hekɨlɨ viavɨla hɨmami uami. Hɨmɨci Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ ibi mɨŋaiahɨci ibi hekɨlɨ daŋ hɨnidaci abami uami. Nama hulaŋ huaci sɨbaŋ aba abami uami. \p \v 10 Asɨ \x - \xo 2.10 \xo*\xt Lu 24.46, HJL 3.15, Lom 8.29, 11.36, Ib 5.9-10, 10.10\xt*\x* agaŋ nusaŋ nukeŋ igahɨlavɨla akuaba akuaba agɨladɨ lamami uami. La nɨbu nukeŋ lɨdaci akuaba akuaba agɨlaŋ hɨniavɨlalɨ uami. Nɨbu ala hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ igahɨlavɨla abɨci Jisasɨ agaŋ avɨha avɨha vimi uami. Avɨha avɨha vimi agasaŋ Jisasɨ dɨ abɨci hali uu hɨbɨ abalamalama hɨsɨŋ me hɨnilalɨ uami. Hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuiahu nulɨdɨ vivi udaci nudɨ nukeŋ haiabɨla heŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. Asɨ igɨdaci akuaba akuaba hameŋ agɨlaŋ huaci sɨbaŋ hɨniavɨlalɨ uami. \v 11 Jisasɨ \x - \xo 2.11 \xo*\xt Mt 25.40, Mk 3.35, Jo 20.17, HJL 17.26, Lom 8.29, Ib 10.10\xt*\x* nukeŋ lɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali nukeŋ hɨniavɨlalɨ uami. Iavaŋ pabiŋ laci sadaŋ nɨbu naludɨ abɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ iadɨ imahali nanadi humɨgaŋ pam aba abɨlalɨ uami. Nɨbu hameŋ aba aba saŋ ma sɨhumahɨlɨlalɨ uami. \v 12 Nɨbu \x - \xo 2.12 \xo*\xt Sng 22.22\xt*\x* Asɨ dɨ nameŋ abami uami. Nadɨ ibi hekɨlɨ agasaŋ iadɨ imahali nanadi humɨgaŋ pam agɨladɨ sulɨben aba abami uami. Lɨdalɨŋ nadɨ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ mɨgudɨba hɨniavɨdaci viaŋ sɨhɨ iahaiaha nadɨ ibi mɨŋaiahɨben aba abami uami. \v 13 La \x - \xo 2.13 \xo*\xt Sng 18.2, Ais 12.2, Jo 17.6, 17.9-12\xt*\x* cɨhu ala abami uami. Viaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama nusaŋ migɨlɨben aba abami uami. La abami uami. Viaŋ nan hɨnidin aba abami uami. Hulaŋ iamɨgali nagɨlaŋ hula hɨnidin aba abami uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali ninanadi me nagɨladɨ iadɨ human hɨvɨ lamami aba abami uami. \s Jisasɨ hulaŋ sɨbaŋ iahavɨla aludɨ ahɨliahumi uami. \p \v 14-15 Laguŋ \x - \xo 2.14-15 \xo*\xt Jo 1.14, 12.31, Lom 8.3, 8.15, Fl 2.7, Kl 2.15, 2 Ti 1.7, 1 Jo 3.8, CHL 12.10\xt*\x* agaŋ nɨbu vɨdɨvɨdɨŋ daŋ uami. Nɨbu hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ifɨhɨmɨlalɨ uami. Lɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hɨmahɨma saŋ hekɨlɨ lɨdavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ fɨli neŋ hɨniavɨdaci lɨdalɨda hɨji agaŋ lɨdaci laguŋ dɨ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ me hɨniavɨlalɨ uami. Agadɨ ala Jisasɨ nɨbu hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahavɨla laguŋ dɨ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ me hɨnihɨni agadɨ ci ifɨlahami uami. Jisasɨ ninanadi me saŋ abami ha nɨbu hulaŋ iamɨgali saŋ abami uami. Hameŋ sadaŋ Jisasɨ avi hulaŋ sɨbaŋ iaha hɨnia hɨmavɨla laguŋ agadɨ lɨci nudɨ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ apalɨ hɨnimi uami. \v 16 Jisasɨ \x - \xo 2.16 \xo*\xt Ais 41.8-9\xt*\x* nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlasaŋ igahɨlavɨla ma hɨmami uami. Nɨbu Ebɨlam dɨ iamɨlɨhalinu agɨlasaŋ igahɨlavɨla hɨmami uami. \v 17 Nɨbu \x - \xo 2.17 \xo*\xt Fl 2.7, Ib 2.14-15, 4.15, 5.1-2, 1 Jo 2.2, 4.10\xt*\x* hulaŋ sɨbaŋ hɨnihɨni aludɨ isaŋ me hɨniadami uami. La Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨnihɨni Asɨ dɨ sibɨla sɨhɨvia sɨbaŋ vihadami uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ mavɨn hɨnihɨni Asɨ nulɨdɨ hugɨ hivɨbali aba sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨniadami uami. \v 18 Laguŋ \x - \xo 2.18 \xo*\xt Ib 4.15-16, 5.2, 7.25\xt*\x* agaŋ hɨji nameŋ lamadami uami. Viaŋ Jisasɨ dɨ ilasɨlɨŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vibali aba abadami uami. Hameŋ hɨji lamalama Jisasɨ dɨ ilasɨdaci avɨha avɨha igadami uami. Agadɨ ala nɨbu lusɨŋ sɨbɨlɨ ma vimi uami. Iabi avi hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vivi saŋ laguŋ agaŋ nulɨdɨ hameŋ laci ala ilasɨlalɨ uami. Lɨdaci cɨhu Jisasɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lamalubidaci nɨbɨlaŋ laguŋ dɨ hɨji agadɨ ma lubiahɨlavɨlalɨ uami. Laguŋ agaŋ Jisasɨ dɨ ilasɨci lusɨŋ sɨbɨlɨ ma vimi sadaŋ Jisasɨ nɨbu hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hameŋ laci ala ahɨliahulalɨ uami. \c 3 \s Jisasɨ dɨ ibi hekɨlɨ agaŋ Mosesɨ dɨ ibi agadɨ lɨvalami uami. \p \v 1 Iadɨ \x - \xo 3.1 \xo*\xt Ef 4.1, Fl 3.14, Ib 4.14, 5.5, 6.20, 7.26, 8.1, 9.11, 2 Pi 1.10\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan alaŋ nudɨ haiabɨla uu saŋ abami uami. Lɨci alaŋ nudɨ hulaŋ iamɨgali hɨnilalu uami. Namɨlaŋ Jisasɨ saŋ sɨhɨvia sɨbaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Asɨ agaŋ nudɨ ala lɨbɨmɨŋɨci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨnilalɨ uami. Hɨnidaci alaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama nudɨ ibi agadɨ hɨvɨ ala ciaŋ sulɨlalu uami. \v 2 Vaka \x - \xo 3.2 \xo*\xt Nam 12.7\xt*\x* Mosesɨ agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlahɨla nudɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨladami uami. Jisasɨ avi hameŋ laci ala lɨhadami uami. Asɨ agaŋ Jisasɨ saŋ sibɨla agadɨ iguci nudɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ lubiahɨladami uami. \v 3 Hulaŋ \x - \xo 3.3 \xo*\xt Sek 6.12, Mt 16.18\xt*\x* iamɨgali agɨlaŋ ulaŋ agadɨ iga iga abavɨlalɨ uami. Ha ulaŋ huaci aba abavɨlalɨ uami. Agadɨ ala hulaŋ ulaŋ hafihafi hɨsɨŋ human sihɨ huaci daŋ agadɨ iga iga nameŋ abavɨlalɨ uami. Ha nɨbu hulaŋ huaci sɨbaŋ aba abavɨlalɨ uami. Hameŋ laci ala Mosesɨ nɨbu ibi hekɨlɨ daŋ sadaŋ nudɨ hulaŋ huaci aba abavɨlalɨ uami. Agadɨ ala cɨhu husivɨ Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ igɨci nɨbu ibi hekɨlɨ sɨbaŋ daŋ hɨnimi uami. Lɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nudɨ ibi mɨŋaiahaiaha nameŋ abavɨlalɨ uami. Nɨbu hulaŋ huaci sɨbaŋ aba abavɨlalɨ uami. \v 4 Hulaŋ \x - \xo 3.4 \xo*\xt Ef 2.10, 3.9, Ib 1.2\xt*\x* agɨlaŋ ulaŋ mu mu agɨladɨ hafiavɨlalɨ uami. Hameŋ laci ala Asɨ agaŋ avi fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨladɨ lamami uami. \v 5 Mosesɨ \x - \xo 3.5 \xo*\xt Nam 12.7\xt*\x* nɨbu Asɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨnihɨni nudɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨladami uami. Mufɨli Asɨ agaŋ akuaba akuaba ciaŋ abɨbali agasaŋ avi abadami uami. \v 6 Jisasɨ \x - \xo 3.6 \xo*\xt Lom 5.2, Ef 2.21-22, Kl 1.23, 1 Ti 3.15, Ib 3.14, 6.11, 1 Pi 2.5\xt*\x* Kɨlaisɨ nɨbu Asɨ dɨ Ninaŋ sadaŋ nɨbu Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨlalɨ uami. Alaŋ avi Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨla nusaŋ hɨjɨŋalaŋala hɨnihɨni Asɨ aludɨ huaci lamɨbali agasaŋ migɨlɨmɨli uami. Migɨlɨdamɨli Asɨ agaŋ aludɨ igɨdaci alaŋ nudɨ hulaŋ iamɨgali hɨnibalu uami. \s Hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ ciaŋ lulavɨhadami agɨlaŋ Asɨ dɨ alusɨsɨ fipɨ heŋ ma ivouavɨmi uami. \p \v 7 Alaŋ \x - \xo 3.7-11 \xo*\xt Sng 95.7-11\xt*\x* Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali hɨnilalu sadaŋ Asɨ dɨ Amɨŋ agadɨ ciaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ igahɨlɨmɨli uami. Nɨbu nameŋ abami uami. Viaŋ Asɨ aba abami uami. Iabi iadɨ ciaŋ agadɨ igahɨlɨhalaŋ aba abami uami. \v 8 Vaka \x - \xo 3.8 \xo*\xt CV 17.7, Nam 20.2-5\xt*\x* naludɨ iamɨlɨhalinalu agɨlaŋ fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ hɨnihɨni iadɨ vɨdɨvɨdɨŋ agasaŋ abacuvacuva hɨniavɨhadami aba abami uami. Nɨbɨlaŋ iadɨ ciaŋ agadɨ lulalula lusɨŋ sɨbɨlɨ saŋ pam lɨhavɨhadami aba abami uami. Nɨbɨlaŋ lɨhavɨhadami hameŋ ala namɨlaŋ avi iadɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla saŋ valɨmɨlaŋ aba abami uami. \v 9-10 Vaka viaŋ vɨdɨvɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ abalamɨdalɨŋ igavɨhadami aba abami uami. Vɨdɨvɨdɨŋ hameŋ agɨladɨ igavɨdaci hualɨ 40 umi aba abami uami. Agadɨ ala nɨbɨlaŋ iadɨ vɨdɨvɨdɨŋ agasaŋ abacuvavɨhadami aba abami uami. Hameŋ lɨhavɨdaci iadɨ igɨvɨ lɨdaci nameŋ abamin aba abami uami. Nulɨdɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ saŋ pam lɨhavɨlalɨ aba abamin aba abami uami. Iadɨ ciaŋ agadɨ ma lubiahɨlavɨlalɨ aba abamin aba abami uami. \v 11 Hameŋ \x - \xo 3.11 \xo*\xt Nam 14.21-23\xt*\x* sadaŋ iadɨ igɨvɨ lɨci nameŋ abamin aba abami uami. Hɨvɨ hekɨlɨ aba abamin aba abami uami. Nɨbɨlaŋ iadɨ alusɨsɨ fipɨ heŋ ma sɨbaŋ ivouavɨbali aba abamin aba abami uami. \p \v 12 La cɨhu abami. Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Namɨlaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨhalaŋ uami. Naludɨ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ hɨji sɨbɨlɨ humɨgaŋ sɨbɨlɨ daŋ hɨnihɨni nulɨdɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ valavɨmɨdɨ uami. Asɨ hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ agadɨ avi sɨkan valavɨmɨdɨ uami. \v 13 Lusɨŋ sɨbɨlɨ agaŋ hulaŋ mu dɨ hɨji huaci agadɨ mɨŋaihuihu lɨci Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ valavɨla lusɨŋ sɨbɨlɨ saŋ pam lɨmɨdɨ uami. Uaiaŋ pabiŋ pabiŋ agɨlasaŋ nameŋ abɨlalu uami. Na iabi aba abɨlalu uami. Hameŋ sadaŋ uaiaŋ pabiŋ pabiŋ namɨlaŋ nukeŋ nukeŋ Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨji mɨŋaiahaiaha saŋ ciaŋ sulɨhalaŋ uami. \v 14 Alaŋ \x - \xo 3.14 \xo*\xt Ib 3.6\xt*\x* hɨdɨlɨ maha Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniadamɨlu hadɨhu alaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨniadamɨlu uami. Iabi avi sɨhɨvia sɨbaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnia via ua heŋ hɨmɨbalu uami. Hameŋ lavɨla alaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sibɨla pam hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali hɨnibalu uami. \v 15 Asɨ \x - \xo 3.15 \xo*\xt Sng 95.7-8, Ib 3.7-8\xt*\x* agaŋ nameŋ abami uami. Viaŋ Asɨ aba abami uami. Iabi iadɨ ciaŋ agadɨ igahɨlɨhalaŋ aba abami uami. Vaka naludɨ iamɨlɨhalinalu agɨlaŋ iadɨ ciaŋ lulalula lusɨŋ sɨbɨlɨ saŋ pam lɨhavɨhadami aba abami uami. Nɨbɨlaŋ lɨhavɨhadami hameŋ ala namɨlaŋ avi iadɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla saŋ valɨmɨlaŋ aba abami uami. \p \v 16 La \x - \xo 3.16 \xo*\xt Lo 1.25-38\xt*\x* \x - \xo 3.16-18 \xo*\xt Nam 14.1-35\xt*\x* cɨhu abami. Ci igɨlaŋ uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ hulaŋ iamɨgali Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨniavɨdaci Mosesɨ likɨla vavemi agɨlaŋ ala Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨhadami uami. Agadɨ ala nudɨ ciaŋ agadɨ lulavɨhadami uami. \v 17 Lusɨŋ \x - \xo 3.17 \xo*\xt Sng 106.26, 1 Ko 10.10, Ju 1.5\xt*\x* sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ vivi hɨniavɨdaci Asɨ agaŋ nulɨsaŋ igɨvɨ hɨnidaci hualɨ 40 umi uami. Hualɨ hameŋ udaci Asɨ agaŋ nulɨdɨ valɨdaci haba hɨmavɨhadami uami. Hɨmavɨdaci nulɨdɨ valɨ agɨlaŋ fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ hɨniavɨhadami uami. \v 18 Isɨlaelɨ \x - \xo 3.18 \xo*\xt Lo 1.34-35, Ib 3.11\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ lulavɨci Asɨ agaŋ nameŋ abami uami. Hɨvɨ hekɨlɨ aba abami uami. Namɨlaŋ iadɨ alusɨsɨ fipɨ heŋ ma sɨbaŋ ivoubalaŋ aba abami uami. \v 19 Alaŋ \x - \xo 3.19 \xo*\xt Ib 4.6\xt*\x* ci igalu uami. Hulaŋ iamɨgali Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamavɨhadami agɨlaŋ Asɨ dɨ alusɨsɨ fipɨ heŋ ma sɨbaŋ ivouavɨhadami uami. \c 4 \s Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ alusavɨbali uami. \p \v 1 Asɨ \x - \xo 4.1 \xo*\xt Ib 12.15\xt*\x* agaŋ ciaŋ mɨguavɨla aludɨ abami uami. Namɨlaŋ iasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨla iadɨ alusɨsɨ fipɨ neŋ ivave hɨnibalaŋ aba abami uami. Asɨ igɨdaci naludɨ hulaŋ mu alusɨsɨ fipɨ heŋ ma ivoubali agasaŋ igahɨlavɨla lɨdɨhalaŋ uami. \v 2 Vaka Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨhadami uami. Agadɨ ala Asɨ dɨ ciaŋ agasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamavɨhadami uami. Hameŋ sadaŋ ciaŋ agaŋ nulɨdɨ ma ahɨliahuadami uami. Asɨ agaŋ aludɨ avi hameŋ laci ala nudɨ alusɨsɨ fipɨ heŋ ivoua hɨnihɨni saŋ abadi uami. \v 3 Asɨ \x - \xo 4.3 \xo*\xt Sng 95.11, Ib 3.11\xt*\x* saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnidalu alaŋ nudɨ alusɨsɨ fipɨ heŋ huaci ivoua hɨnibalu uami. Vaka Asɨ nudɨ alusɨsɨ fipɨ agasaŋ ala igahɨlavɨla abami uami. Iadɨ igɨvɨ lɨci nameŋ abamin aba abami uami. Hɨvɨ hekɨlɨ aba abamin aba abami uami. Nɨbɨlaŋ iadɨ alusɨsɨ fipɨ heŋ ma sɨbaŋ ivouavɨbali aba abamin aba abami uami. \p La abami. Mosesɨ hɨnidaci Asɨ agaŋ ciaŋ hameŋ agadɨ abami uami. Vaka Asɨ agaŋ fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba lamami hadɨhu akuaba akuaba sibɨla mufɨli vibali agasaŋ hɨji ci lama fɨhalami uami. Akuaba akuaba agɨladɨ lama fɨhala alusɨbali agasaŋ avi hɨji ci lamami uami. \v 4 Ciaŋ \x - \xo 4.4 \xo*\xt HM 2.1-2, CV 20.8-11, 31.17\xt*\x* mu Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ hɨnidi agaŋ alusɨsɨ mɨhiŋ agasaŋ avi abami uami. Asɨ agaŋ mɨhiŋ human limu fɨhala human limu pabiŋ cɨjɨŋ agadɨ hɨvɨ akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨladɨ lamami aba abami uami. La hɨfɨlɨ lavɨla hɨnia mɨŋalahɨci mɨhiŋ human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ agaŋ iahami aba abami uami. Iahɨci mɨhiŋ agadɨ hɨvɨ alusami aba abami uami. \v 5 Ciaŋ \x - \xo 4.5 \xo*\xt Sng 95.11\xt*\x* mu Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ hɨnidaci igadamɨlu agaŋ nɨbu nameŋ abami uami. Asɨ agaŋ abami aba abami uami. Nɨbɨlaŋ iadɨ alusɨsɨ fipɨ heŋ ma sɨbaŋ ivouavɨbali aba abami aba abami uami. \p \v 6 La abami. Hulaŋ iamɨgali vaka Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla nudɨ ciaŋ lulavɨhadami agɨlaŋ nudɨ alusɨsɨ fipɨ heŋ ma ivouavɨmi uami. Asɨ dɨ alusɨsɨ fipɨ agaŋ hanɨbuŋ hɨnidi uami. Asɨ nɨbu nukeŋ nudɨ alusɨsɨ fipɨ agasaŋ alialaŋ namɨlaŋ ivavehalaŋ aba abɨci ivouavɨbali uami. \v 7 Hualɨ \x - \xo 4.7 \xo*\xt Sng 95.7-8\xt*\x* akape uci Asɨ agaŋ iabi me agasaŋ igahɨlavɨla mɨhiŋ mu lamavɨla abami uami. Vaka sɨbaŋ abami hameŋ ala cɨhu ala abami uami. Abɨdaci Devitɨ agaŋ lɨbami uami. Asɨ agaŋ nameŋ abi aba abami uami. Iabi iadɨ ciaŋ agadɨ igahɨlɨhalaŋ aba abi aba abami uami. Namɨlaŋ iadɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla saŋ valɨmɨlaŋ aba abi aba abami uami. \p \v 8 Lavɨla \x - \xo 4.8 \xo*\xt Lo 31.7, Jos 22.4\xt*\x* abami. Vaka Josua agaŋ nulɨdɨ alusɨsɨ saŋ abami agadɨ ala nɨbɨlaŋ ma alusavɨmi uami. Alusavɨmi padaŋ Asɨ nulɨdɨ alusɨsɨ mɨhiŋ mu saŋ ma abɨvi uami. \v 9 Alaŋ igɨlalu uami. Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ alusɨsɨ mɨhiŋ agaŋ nɨbu hanɨbuŋ hɨnidi uami. \v 10 Vaka \x - \xo 4.10 \xo*\xt HM 2.1-2, Ib 4.4\xt*\x* Asɨ agaŋ nudɨ sibɨla agɨladɨ fɨhalavɨla alusami hameŋ laci ala hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ avi nulɨdɨ sibɨla agɨladɨ fɨhalavɨla alusavɨbali uami. \v 11 Hameŋ \x - \xo 4.11 \xo*\xt Ib 3.12, 3.18-19\xt*\x* sadaŋ alaŋ avi vɨsɨvasi igu igu sibɨla vɨdɨvɨdɨŋ viavɨla nudɨ alusɨsɨ fipɨ heŋ ivoumɨli uami. Alaŋ avi hulaŋ iamɨgali vaka lɨhavɨhadami hameŋ ala ciaŋ lulavɨla lusɨŋ sɨbɨlɨ saŋ pam lavɨla sɨbɨlɨ lɨmagalu uami. \p \v 12 Asɨ \x - \xo 4.12 \xo*\xt Ais 49.2, Jer 23.29, Jo 12.48, Ef 6.17, CHL 1.16, 19.15\xt*\x* dɨ ciaŋ agaŋ lɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨlalɨ uami. Nɨbu ala sibɨla vɨdɨvɨdɨŋ hanɨbuŋ vivi hɨnidi uami. Nudɨ ciaŋ agaŋ puia ilɨŋ limu limu daŋ me hɨnilalɨ uami. Nudɨ ilɨŋ agaŋ puia sɨkasɨkan agɨladɨ ilɨŋ lɨvalɨlalɨ uami. Ciaŋ agaŋ nɨbu hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨji humɨgaŋ ihalahalaha me lɨlalɨ uami. Nɨbu hulaŋ iamɨgali agɨladɨ henaŋ iu lɨbɨlɨvɨlɨvɨ hɨvɨ ivo ivo me ivoulalɨ uami. Hameŋ sadaŋ aludɨ hɨji humɨgaŋ agɨladɨ avi sɨkan iga fɨhalɨlalɨ uami. \v 13 Akuaba \x - \xo 4.13 \xo*\xt Jop 26.5-6, Sng 33.13-14, 90.8, Snd 15.11\xt*\x* akuaba Asɨ nukeŋ lamami agɨlaŋ ma sɨvɨla hɨniavɨlalɨ uami. Akuaba akuaba agɨladɨ igɨdaci haiabɨla sɨbaŋ hɨniavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ akuaba akuaba lɨlalu agasaŋ cɨhu Asɨ dɨ pɨŋ uavɨla haiabɨla iaha abɨbalu uami. \s Jisasɨ nɨbu alusaŋ igahɨlahɨla Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨnilalɨ uami. \p \v 14 Asɨ \x - \xo 4.14 \xo*\xt Ib 3.1, 7.26, 10.23\xt*\x* saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hanɨbuŋ hɨnidi uami. Hɨnihɨni alusaŋ igahɨlɨlalɨ uami. Nɨbu ala Asɨ dɨ haiabɨla ivoumi uami. Nɨbu Asɨ dɨ Ninaŋ Jisasɨ uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni nudɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ sulɨmɨli uami. \v 15 Alaŋ \x - \xo 4.15 \xo*\xt 2 Ko 5.21, Ib 2.17, 7.26, 1 Pi 2.22, 1 Jo 3.5\xt*\x* aludɨ nukeŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ ma valɨbalu uami. Vɨhɨlɨ akuaba akuaba ilasɨsɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ aludɨ hɨvɨ iahavɨlalɨ uami. Jisasɨ dɨ hɨvɨ avi hameŋ laci ala iahavɨhadami uami. Agadɨ ala nɨbu lusɨŋ sɨbɨlɨ ma vimi uami. Hameŋ sadaŋ nɨbu Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨnihɨni aludɨ ahɨliahuiahu saŋ mavɨn hɨnilalɨ uami. \v 16 Asɨ \x - \xo 4.16 \xo*\xt Ef 2.18, 3.12, Ib 10.19-22\xt*\x* nɨbu alusaŋ mavɨn hɨnilalɨ sadaŋ alaŋ nudɨ mikɨ pɨŋ uu saŋ lɨdɨmagalu uami. Alaŋ nudɨ mikɨ pɨŋ sɨbaŋ uavɨla nudɨ igɨmɨli alusaŋ mavɨn hɨnibali uami. Vɨhɨlɨ aludɨ hɨvɨ iahavɨdaci nɨbu alusaŋ mavɨn hɨnihɨni aludɨ ahɨliahubali uami. \c 5 \s Jisasɨ agaŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨnihɨni aludɨ ahɨliahubali uami. \p \v 1 Asɨ agaŋ nusaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ lɨbɨmɨŋɨbavɨla nameŋ lɨlalɨ uami. Nulɨdɨ hulaŋ mu agadɨ igavɨla nudɨ lɨbɨmɨŋavɨla abɨci hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuiahu sibɨla agadɨ nɨbu vilalɨ uami. Vivi Asɨ nudɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hugɨ hivɨbali aba sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ sagalɨ huaci huaci limu hɨhɨle agɨladɨ hɨlɨlalɨ uami. Limu hɨhɨle agɨladɨ havɨ igulalɨ uami. \v 2 Asɨ \x - \xo 5.2 \xo*\xt Ib 2.18, 4.15, 7.28\xt*\x* saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ nɨbu vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ hɨnihɨni lusɨŋ sɨbɨlɨ vilalɨ uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ iamɨgali hɨji huaci apalɨ hɨnihɨni lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlasaŋ mavɨn hɨnilalɨ uami. Mavɨn hɨnihɨni ciaŋ simɨ aba aba nulɨdɨ ahɨliahulalɨ uami. \v 3 Asɨ \x - \xo 5.3 \xo*\xt Wkp 9.7, 16.6, Ib 7.27\xt*\x* agaŋ iadɨ nukeŋ hugɨ agadɨdaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hugɨ agɨladɨdaŋ hivɨbali aba sagalɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ hɨlɨlalɨ uami. Asɨ nukeŋ abami sadaŋ hameŋ lɨlalɨ uami. \v 4 Asɨ \x - \xo 5.4 \xo*\xt CV 28.1\xt*\x* saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ nɨbu ibi hekɨlɨ daŋ sadaŋ nudɨ nukeŋ hɨji hɨvɨ sibɨla agadɨ ma vibali uami. Vaka Asɨ agaŋ Alon dɨ lɨbɨmɨŋavɨla abɨci sibɨla hameŋ agadɨ vihadami uami. Asɨ agaŋ hulaŋ mu agadɨ lɨbɨmɨŋavɨla sibɨla Alon vihadami hameŋ laci ala vivi saŋ abɨci sibɨla agadɨ huaci vibali uami. \p \v 5 Jisasɨ \x - \xo 5.5 \xo*\xt Sng 2.7, Jo 8.54, Ib 1.5, 1.8\xt*\x* Kɨlaisɨ avi nɨbu hameŋ ala uami. Nɨbu nudɨ nukeŋ ibi ma mɨŋaiahami uami. Nɨbu Asɨ dɨ lɨhu hɨvɨ hɨnidaci Asɨ agaŋ nɨbu nukeŋ nudɨ lɨbɨmɨŋavɨla abɨci nusaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨnimi uami. Lɨci Asɨ nudɨ abami uami. Nama iadɨ Ninaŋ aba abami uami. Viaŋ nadɨ Iagana aba abami uami. \v 6 Hulaŋ \x - \xo 5.6 \xo*\xt Sng 110.4, Ib 6.20, 7.1, 7.17, 7.20-21\xt*\x* mu agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ manasɨŋ mu hɨvɨ avi nameŋ lɨbami uami. Asɨ agaŋ abi aba abami uami. Nama iasaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ Melɨkisedekɨ me hɨnibanaŋ aba abi aba abami uami. Hɨnihɨni hameŋ laci hameŋ laci hɨnibanaŋ aba abi aba abami uami. \p \v 7 Vaka \x - \xo 5.7 \xo*\xt Jo 12.27, 17.1\xt*\x* Jisasɨ agaŋ fɨli neŋ vevɨla hulaŋ sɨbaŋ hɨnihɨni Asɨ dɨ abami uami. Asɨ agaŋ iadɨ ahɨliahuci ma hɨmɨben aba cɨhu tɨbɨ cɨhu tɨbɨ Asɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ aba aba ilɨha ilɨha hɨnimi uami. Nɨbu Asɨ dɨ lɨhu hɨvɨ pam hɨniadami sadaŋ Asɨ agaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ igahɨlami uami.\f * \fr 5.7 \fr*\ft Jisasɨ agaŋ Getɨsemani hualabɨla hɨnihɨni vɨhɨlɨ nudɨ hɨvɨ iahɨbali agadɨ abamɨgɨlamɨgɨla saŋ Asɨ dɨ abami. Matiu 26.36-46 agadɨ igɨhalaŋ. Mu Makɨ 4.32-42 agadɨ igɨhalaŋ. Mu Lukɨ 22.39-46 agadɨ avi igɨhalaŋ. Ciaŋ sɨlɨ nagadɨ hɨvɨ hɨni agaŋ nameŋ abi. Asɨ nudɨ ciaŋ igahɨlami ui. Asɨ nukeŋ lɨci Jisasɨ hɨmami. Agadɨ ala nɨbu abɨci cɨhu hɨhi iahami. Lɨci nusaŋ ibi hekɨlɨ iguci sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨnilalɨ. Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ manasɨŋ 2.23-24 agadɨ igɨhalaŋ. Mu Ibɨlu 2.9 agadɨ igɨhalaŋ. Mu Filipai 2.6-11 agadɨ igɨhalaŋ.\ft*\f* \v 8 Jisasɨ \x - \xo 5.8 \xo*\xt Fl 2.8, Ib 3.6\xt*\x* nɨbu Asɨ dɨ Ninaŋ uami. Agadɨ ala nɨbu avɨha avɨha igami uami. Avɨha avɨha iga iga vɨhɨlɨ havahava hɨji nameŋ lamami uami. Viaŋ Asɨ dɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni nudɨ ciaŋ agadɨ pam lubiahɨlɨben aba abami uami. \v 9-10 Hameŋ \x - \xo 5.9-10 \xo*\xt Ib 2.10, 5.6, 11.40\xt*\x* abavɨla Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlɨdaci Asɨ agaŋ nudɨ igɨdaci nɨbu huaci sɨbaŋ hɨniadami uami. Lɨdaci Asɨ agaŋ nudɨ lɨbɨmɨŋavɨla abami uami. Nama iasaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ Melɨkisedekɨ hɨniadami hameŋ ala hɨnibanaŋ aba abami uami. Lɨci Jisasɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨlalɨ agɨladɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. \s Alaŋ ninanadi mumɨŋ me hɨnimagalu uami. \p \v 11 Jisasɨ \x - \xo 5.11 \xo*\xt Mt 13.14-15, Jo 16.12, 2 Pi 3.16\xt*\x* agaŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ Melɨkisedekɨ me hɨnilalɨ agadɨ ciaŋ mu mu hɨnidi agadɨ ala alaŋ naludɨ ma abɨbalu uami. Namɨlaŋ uavauava me hɨnilalaŋ sadaŋ naludɨ hɨji agɨlaŋ ma tovelalɨ uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ ciaŋ hɨdɨlɨ nagadɨ naludɨ lamalubilubi saŋ lɨbavɨhadalu uami. \v 12 Naludɨ \x - \xo 5.12 \xo*\xt 1 Ko 3.1-3, Ib 6.1-2\xt*\x* \x - \xo 5.12-13 \xo*\xt 1 Ko 3.2-3\xt*\x* vakaci avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi uami. Namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ huaci lamalubivalaŋ uami. Agadɨ ala hɨma uami. Namɨlaŋ ninanadi mumɨŋ me hɨnihɨni hɨji saŋ tɨbɨ mɨgɨlalaŋ uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ mu agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ hɨdɨlɨ maha lamalubiavɨmi agɨladɨ cɨhu huaci naludɨ lamalubivi uami. Namɨlaŋ ninanadi mumɨŋ me hɨnilalaŋ sadaŋ sɨmɨŋ vɨdɨvɨdɨŋ me agɨladɨ ma nɨlalaŋ uami. Namɨlaŋ ninanadi mumɨŋ me hɨnihɨni amaŋ vakala vakala nana me hɨnidalaŋ uami. \v 13 Alaŋ \x - \xo 5.13 \xo*\xt 1 Ko 13.11, Ef 4.14, 1 Pi 2.2\xt*\x* ahuata nameŋ agadɨ igɨlalu uami. Ninanadi mumɨŋ amaŋ navɨlalɨ agɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ ninanadi mumɨŋ cɨki hɨniavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ ala akuaba akuaba agɨladɨ iga iga hɨji lamalama nameŋ ma abavɨlalɨ uami. Na huaci aba ma abavɨlalɨ uami. Na sɨbɨlɨ aba ma abavɨlalɨ uami. \v 14 Agadɨ \x - \xo 5.14 \xo*\xt Ais 7.15, Lom 16.19, 1 Ko 2.14-15, Fl 1.10\xt*\x* ala hulaŋ iamɨgali hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ pam sɨmɨŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ navɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali hameŋ agɨlaŋ akɨ me lavɨla hɨji huaci daŋ hɨnibalu aba vɨsɨvasi iguavɨlalɨ uami. Vɨsɨvasi igu igu sɨbɨlɨ daŋ huaci daŋ vivi hɨniavɨdaci cɨhu hɨji tovedaci heŋ hɨji lamalama abavɨlalɨ uami. Na huaci aba abavɨlalɨ uami. Na sɨbɨlɨ aba abavɨlalɨ uami. \c 6 \s Alaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalu aba vɨdɨvɨdɨŋ hɨnihɨni Asɨ saŋ migɨla migɨla hɨnimɨli uami. \p \v 1-2 Vaka \x - \xo 6.1-2 \xo*\xt HJL 8.14-17, 17.31-32, 19.4-5, Lom 2.16, Fl 3.12-14, Ib 5.12, 9.14\xt*\x* alusaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ lamalubiavɨci igahɨlamɨlu agɨladɨ cɨhu cɨhu aba aba hɨnimagalu uami. Alaŋ nudɨ pam cɨhu cɨhu aba aba hɨnimɨli ha nɨbu hulaŋ mu agaŋ ulaŋ hafiben aba hɨda cɨhu cɨhu mavamava hudahuda hɨnihɨni me uami. Lɨdɨŋ ulaŋ amɨŋ amɨŋ agadɨ ma hafia fɨhalɨlalɨ me uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ ciaŋ mu mu nameŋ agɨladɨ abɨmagalu uami. Akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ daŋ hɨniavɨla huaci hameŋ laci hameŋ laci ma hɨnihɨni agadɨ ciaŋ pam cɨhu cɨhu abɨmagalu uami. Lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ valavala Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama ciaŋ agadɨ pam cɨhu cɨhu abɨmagalu uami. Mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ hɨvɨ avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha sibɨla agɨladɨ ciaŋ pam cɨhu cɨhu abɨmagalu uami. Hulaŋ mu dɨ hali sabɨ hɨvɨ human lamalama agadɨ ciaŋ pam cɨhu cɨhu abɨmagalu uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahavɨbali agadɨ ciaŋ pam cɨhu cɨhu abɨmagalu uami. Mufɨli Asɨ agaŋ aludɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbali agadɨ ciaŋ pam cɨhu cɨhu abɨmagalu uami. Asɨ agaŋ aludɨ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni saŋ abɨbali agadɨ ciaŋ pam cɨhu cɨhu abɨmagalu uami. Hulaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ mufɨli mufɨli avɨha avɨha iga iga hɨnihɨni saŋ abɨbali agadɨ avi ciaŋ pam cɨhu cɨhu abɨmagalu uami. Alaŋ ciaŋ hameŋ agɨladɨ pam aba aba hɨnimagalu uami. Hulaŋ iamɨgali hekɨlɨ hekɨlɨ agɨladɨ lamalubiavɨlalɨ hameŋ laci ala naludɨ lamalubibalu uami. \v 3 Asɨ agaŋ aludɨ alialaŋ aba abɨci uami. Ha hameŋ laci lɨbalu uami. \p \v 4-6 Hulaŋ \x - \xo 6.4-6 \xo*\xt Mt 12.31, Ga 3.2, Ef 2.8-9, Ib 10.26-27, 10.29, 10.32, 1 Pi 2.3, 2 Pi 2.20-21, 1 Jo 5.16\xt*\x* limu hɨhɨle agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ amɨŋ amɨŋ agadɨ ci igahɨlavalɨ uami. Asɨ agaŋ akuaba akuaba huaci huaci nulɨsaŋ igualɨ agɨladɨ ci igavalɨ uami. Lɨhavɨci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ vevɨla nɨbɨlaŋ hula hɨnilalɨ uami. Nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨci nulɨdɨ ahɨliahualɨ agadɨ igavɨla abavalɨ uami. Ha huaci sɨbaŋ aba abavalɨ uami. Nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ ci igavalɨ uami. Vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ nɨbu mufɨli avi haiabɨla iahɨci sɨhɨvia igavɨbali uami. Agadɨ ala hulaŋ mu hameŋ agaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ viavɨla Asɨ hula hugɨ daŋ hɨniavɨla uami. Ha nɨbu cɨhu lusɨŋ sɨbɨlɨ valavala Asɨ dɨ pɨŋ veve agaŋ nɨbu hɨbɨ apalɨ uami. Nɨbu hameŋ lavɨla uami. Ha nɨbu kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ Asɨ dɨ Ninaŋ agadɨ cɨhu tɨbɨ lama henaŋ hɨvɨ ifɨci uu me lɨbali uami. Nɨbu kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ lama henaŋ hɨvɨ ifɨci ua hɨnidaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Jisasɨ dɨ cɨhu tɨbɨ abacuvacuva mu ciaŋ mu ciaŋ agɨladɨ aba aba me lɨhavɨbali uami. \p \v 7 Akape tɨbɨ avɨli mɨgɨdaci fɨli agaŋ avɨli agadɨ vilalɨ uami. Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hualabɨla hɨsɨŋ sɨmɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ ahɨliahudaci huaci huaci iahavɨlalɨ uami. Iahavɨdaci Asɨ agaŋ fɨli agadɨ huaci lamɨlalɨ uami. \v 8 Agadɨ \x - \xo 6.8 \xo*\xt HM 3.17-19\xt*\x* ala lɨmɨn henaŋ henaŋ daŋ lɨbulɨbu sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ fɨli agadɨ hɨvɨ iahavɨci uami. Ha fɨli agaŋ nɨbu sɨbɨlɨ uami. Asɨ agaŋ fɨli hameŋ agadɨ sɨbɨlɨ lamavɨla abɨci fɨli agaŋ sɨkasɨkan avɨŋ lɨhu fɨhalɨbali uami. Asɨ agaŋ amɨŋ ci hameŋ lɨbali uami. \p \v 9 Namɨlaŋ iadɨ nagɨlihali huaci huaci uami. Alaŋ nalusaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ nagadɨ abadalu uami. Agadɨ ala alaŋ hɨji nameŋ lamavɨla abadalu uami. Asɨ agaŋ naludɨ ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalaŋ aba abadalu uami. \v 10 Asɨ \x - \xo 6.10 \xo*\xt Lom 15.25, 2 Ko 8.4, 1 Te 1.3, 2 Ti 1.18, Ib 10.32-34\xt*\x* nɨbu hulaŋ nudɨ nukeŋ ciaŋ sɨhɨvia ma lubiahɨlɨlalɨ agaŋ me hɨma uami. Nɨbu igɨdaci akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vilalaŋ agɨlaŋ ma sɨvɨlavɨbali uami. Namɨlaŋ naludɨ hɨji humɨgaŋ sɨkasɨkan Asɨ saŋ igumalaŋ sadaŋ nudɨ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihɨni nulɨdɨ ahɨliahuahalaŋ uami. Iabi avi hameŋ laci hameŋ laci ala lɨlalaŋ uami. \v 11 Namɨlaŋ \x - \xo 6.11 \xo*\xt Kl 2.2, Ib 3.6, 3.14\xt*\x* sibɨla huaci hameŋ laci vivi hɨnibalaŋ aba naludɨ abadalu uami. Namɨlaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnilalaŋ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨla migɨla hɨnidalaŋ Asɨ agaŋ aludɨ huaci lamalama saŋ mɨhiŋ lamami agaŋ iahɨbali uami. \v 12 Namɨlaŋ \x - \xo 6.12 \xo*\xt Ib 10.36\xt*\x* ihɨlu lavɨmɨlaŋ uami. Vaka Asɨ agaŋ akuaba akuaba huaci huaci nudɨ ninanadinu agɨlasaŋ igu igu saŋ ciaŋ mɨguavɨla abami uami. Hulaŋ limu hɨhɨle Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni Asɨ agaŋ nulɨdɨ abami agasaŋ migɨla migɨla hɨniavalɨ uami. Migɨla migɨla hɨniavɨla heŋ vihavalɨ uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ avi hameŋ laci ala lɨhalaŋ uami. \s Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla abami agasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨmɨli uami. \p \v 13 Hulaŋ \x - \xo 6.13 \xo*\xt HM 22.16-17\xt*\x* mu fɨli neŋ hɨsɨŋ agadɨ ibi agaŋ Asɨ dɨ ibi agadɨ ma lɨvalavɨla ibi hekɨlɨ daŋ hɨniadami uami. Hameŋ sadaŋ vaka Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla Ebɨlam dɨ abɨben aba nudɨ nukeŋ ibi hɨvɨ nameŋ abami uami. Hɨvɨ hekɨlɨ aba abami uami. \v 14 Viaŋ \x - \xo 6.14 \xo*\xt HM 22.16-17\xt*\x* nadɨ huaci lamɨben aba abami uami. La nadɨ iamɨlɨhalina agɨladɨ lɨlɨŋ iaha habɨlavɨla akape sɨbaŋ hɨniavɨbali aba abami uami. \v 15 Lɨci Ebɨlam agaŋ Asɨ ciaŋ mɨguavɨla nudɨ abami agasaŋ igahɨlahɨla migɨla migɨla hɨnimi uami. Migɨla migɨla hɨnidaci Asɨ agaŋ nusaŋ akuaba akuaba huaci huaci igu igu saŋ abami agɨladɨ igumi uami. Nɨbu migɨla migɨla hɨnihɨni saŋ ma ihɨlu lavami uami. \p \v 16 Alaŋ \x - \xo 6.16 \xo*\xt CV 22.10-11\xt*\x* akuaba akuaba saŋ abavɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abavɨla nameŋ abɨlalu uami. Hulaŋ mu ibi hekɨlɨ daŋ agasaŋ igahɨlahɨla abɨlalu uami. Nuhabi dɨ ibi hɨvɨ abin aba abɨlalu uami. Hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨlalu uami. Hulaŋ agadɨ ibi hɨvɨ luvɨla luvɨla abɨlalu agaŋ nɨbu hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ lɨvalavɨla hulaŋ ibi hekɨlɨ daŋ hɨnilalɨ uami. Hulaŋ mu agaŋ ciaŋ mu abavɨla hɨvɨ hekɨlɨ aba abɨci uami. Ha nudɨ ciaŋ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnidaci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ igahɨlahɨla ma abavɨlalɨ uami. Ha analɨ ciaŋ aba ma abavɨlalɨ uami. \v 17 Asɨ \x - \xo 6.17 \xo*\xt Lom 11.29, Ib 11.9\xt*\x* agaŋ aludɨ ahɨliahua huaci lamalama saŋ vaka ciaŋ mɨguavɨla aludɨ iamɨlɨ Ebɨlam dɨ abami uami. La nudɨ ciaŋ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnidaci hɨji mu mu ma lamɨben aba hɨvɨ hekɨlɨ aba abavɨla haiabɨla iaha abami uami. \v 18 Hameŋ \x - \xo 6.18 \xo*\xt Nam 23.19, 1 Sml 15.29, Ib 12.1\xt*\x* sadaŋ iabi neŋ ciaŋ ahica agɨlaŋ hɨniavi uami. Ciaŋ mu nɨbu ciaŋ mɨguavɨla hɨvɨ hekɨlɨ uu ciaŋ agaŋ hɨnilalɨ uami. Ciaŋ mu nɨbu Asɨ agaŋ nɨbu nukeŋ vaka ciaŋ mɨguavɨla abami agaŋ avi hɨnilalɨ uami. Ciaŋ ahica agɨlaŋ hɨniavɨdaci Asɨ agaŋ ciaŋ agɨlasaŋ igahɨlahɨla nɨbu analɨ ma abɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ iamɨgali alaŋ Asɨ dɨ mikɨ pɨŋ umɨli uami. Hameŋ lɨmɨli nɨbu aludɨ iagaŋ lagudaci vɨdɨvɨdɨŋ hɨnimɨli uami. Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla akuaba akuaba alusaŋ igu igu saŋ abami agɨladɨ vivi saŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨnihɨni migɨla migɨla hɨnimɨli uami. Hameŋ lɨmɨli Asɨ agaŋ alusaŋ akuaba akuaba agɨladɨ igubali uami. \v 19 Asɨ \x - \xo 6.19 \xo*\xt Wkp 16.2-3, 16.12-13, 16.15, Ib 9.7\xt*\x* agaŋ alusaŋ akuaba akuaba huaci huaci igu igu saŋ abami agasaŋ migɨla migɨla hɨnimɨli uami. Hɨji hameŋ agaŋ nɨbu lɨba kum hekɨlɨ me hɨnim uami. Hunɨga hekɨlɨ agaŋ umɨdɨ vemɨdɨ aba hunɨga agadɨ lɨmɨn hɨvɨ lɨba kum hekɨlɨ agadɨ hahavɨla havalavɨci avɨli hɨvɨ mɨguavɨla hɨnilalɨ me hɨnim uami. Alaŋ hɨji hameŋ agadɨdaŋ hɨniavɨla huaci laci hɨnibalu uami. Aludɨ hɨji hameŋ agaŋ nɨbu Asɨ dɨ haiabɨla heŋ ua hɨnilalɨ uami. Lavɨla nudɨ havɨlɨ uleŋ muji alɨhaŋ hɨnilaha lɨbala lɨbala hɨsɨŋ havɨlɨ agadɨ lɨvala havɨlɨ uleŋ muji sɨbaŋ heŋ ivoua hɨnihɨni me hɨnilalɨ uami. \v 20 Jisasɨ \x - \xo 6.20 \xo*\xt Wkp 16.2-3, 16.12-15, Sng 110.4, Ib 3.1, 5.6, 5.9-10, 7.17, 8.1, 9.24\xt*\x* nɨbu aludɨ ahɨliahubavɨla Asɨ dɨ hɨvɨ nɨbu mɨse hali umi uami. Nɨbu Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ Melɨkisedekɨ hɨniadami hameŋ ala hɨnilalɨ uami. Mufɨli mufɨli avi hameŋ laci hameŋ laci hɨnibali uami.\fig Hunɨga hekɨlɨ agaŋ umɨdɨ vemɨdɨ aba hunɨga agadɨ lɨmɨn hɨvɨ lɨba kum hekɨlɨ agadɨ hahavɨla havalavɨci avɨli hɨvɨ mɨguavɨla hɨniadami.|alt="ship with anchor" src="45_Acts27.13_AnchorShip (002).jpg" size="col" copy="Gordon Thompson" ref="6.19"\fig* \c 7 \s Melɨkisedekɨ nɨbu ibi hekɨlɨ daŋ hɨniadami uami. \p \v 1 Melɨkisedekɨ \x - \xo 7.1-2 \xo*\xt HM 14.17-20\xt*\x* nɨbu Salem haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali uami. Nɨbu Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agasaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ hɨniadami uami. Ebɨlam agaŋ uavɨla manɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ hula sagaŋ lɨbavɨla nulɨdɨ lɨvalami uami. La cɨhu vedaci Melɨkisedekɨ agaŋ uavɨla nudɨ hɨbɨ cina igavɨla nudɨ huaci lamami uami. \v 2 Lɨci Ebɨlam agaŋ akuaba akuaba vimi agɨladɨ viavɨla human limu limu fɨhala mɨguŋ lamami uami. Lamɨci hɨniavɨdaci labɨlavɨla pabiŋ mɨguŋ agadɨ Melɨkisedekɨ saŋ igumi uami. Manɨgali agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨlalɨ aba abavɨlalɨ agasaŋ Ibɨlu ciaŋ hɨvɨ Melɨkisedekɨ aba abavɨhadami uami. Ibɨlu ciaŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ ala Melɨkisedekɨ saŋ abavɨhadami uami. Nɨbu Salem haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali aba abavɨhadami uami. Nusaŋ ala Gɨlikɨ ciaŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ avi nameŋ abavɨlalɨ uami. Manɨgali agaŋ nɨbu humɨgaŋ simɨ hɨnihɨni hɨsɨŋ hulaŋ aba abavɨlalɨ uami. \v 3 Asɨ \x - \xo 7.3 \xo*\xt Sng 110.4\xt*\x* dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ Melɨkisedekɨ dɨ numɨgaiaganu iamɨlɨhalinu agɨlasaŋ ma abɨmaŋ uami. Iamɨnu mɨhiŋ abadɨhuba huhɨlami agasaŋ ma abɨmaŋ uami. Abadɨhuba hɨmami agasaŋ avi ma abɨmaŋ uami. Nɨbu Asɨ dɨ Ninaŋ me hɨniadami uami. Lɨdɨŋ nɨbu Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ hameŋ laci hameŋ laci hɨniadami uami. \p \v 4 Ci \x - \xo 7.4 \xo*\xt HM 14.20\xt*\x* igɨlaŋ uami. Aludɨ iamɨlɨ Ebɨlam agaŋ sagaŋ lɨbavɨla nulɨdɨ lɨvalavɨla akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ vimi uami. Lavɨla akuaba akuaba vimi agɨladɨ viavɨla human limu limu fɨhala mɨguŋ lamami uami. Lamɨci hɨniavɨdaci labɨlavɨla pabiŋ mɨguŋ agadɨ Melɨkisedekɨ saŋ igumi uami. Lɨci Melɨkisedekɨ nɨbu ibi hekɨlɨ daŋ hɨniadami uami. \v 5 Ciaŋ \x - \xo 7.5 \xo*\xt Nam 18.21\xt*\x* vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agaŋ nameŋ abami uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle namɨlaŋ akuaba akuaba agɨladɨ viavɨla human limu limu fɨhala mɨguŋ lamɨhalaŋ aba abami uami. Lamɨlaŋ hɨniavɨdaci labɨlavɨla pabiŋ mɨguŋ agadɨ Livai hɨdɨlɨ agɨlasaŋ iguhalaŋ aba abami uami. Nɨbɨlaŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu sibɨla vihavɨlalɨ sadaŋ nulɨsaŋ iguhalaŋ aba abami uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ latɨhiŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ Livai hɨdɨlɨ agɨladɨ isaima hɨniavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ avi Ebɨlam dɨ iamɨlɨhalinu uami. Agadɨ ala Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ akuaba akuaba agɨladɨ human limu limu fɨhala mɨguŋ lamavɨlalɨ uami. Lamavɨci hɨniavɨdaci labɨla labɨla pabiŋ mɨguŋ agadɨ Livai hɨdɨlɨ agɨlasaŋ iguavɨlalɨ uami. \v 6 Melɨkisedekɨ nɨbu Livai hɨdɨlɨ hɨma uami. Agadɨ ala Ebɨlam agaŋ akuaba akuaba vimi agɨladɨ human limu limu fɨhala mɨguŋ lamami uami. Lamɨci hɨniavɨdaci labɨlavɨla pabiŋ mɨguŋ agadɨ Melɨkisedekɨ saŋ igumi uami. Lɨci Melɨkisedekɨ agaŋ Ebɨlam dɨ huaci lamami uami. Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla Ebɨlam dɨ abami uami. Agadɨ ala Melɨkisedekɨ agaŋ manɨgali me hɨniavɨla nudɨ huaci lamami uami. \v 7 Namɨlaŋ igɨlalaŋ uami. Hulaŋ mu agaŋ hulaŋ mu agadɨ huaci lamɨlalɨ agaŋ nɨbu pam hulaŋ hekɨlɨ hɨnilalɨ uami. Melɨkisedekɨ agaŋ Ebɨlam dɨ huaci lamɨci nɨbu nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniadami uami. \p \v 8 Asɨ \x - \xo 7.8 \xo*\xt Ib 5.6, 6.20\xt*\x* dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Melɨkisedekɨ hɨhi hɨnilalɨ aba abami uami. Lɨci Ebɨlam agaŋ akuaba akuaba vimi agɨladɨ human limu limu fɨhala mɨguŋ lamami uami. Lamɨci hɨniavɨdaci labɨlavɨla pabiŋ mɨguŋ agadɨ Melɨkisedekɨ saŋ igumi uami. Ebɨlam hameŋ lɨmi agadɨ ala Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ akuaba akuaba agɨladɨ human limu limu fɨhala mɨguŋ lamavɨlalɨ uami. Lamavɨci hɨniavɨdaci labɨla labɨla pabiŋ mɨguŋ agadɨ Livai hɨdɨlɨ agɨlasaŋ iguavɨlalɨ uami. Livai hɨdɨlɨ nɨbɨlaŋ hulaŋ sɨbaŋ sadaŋ haba hɨmavɨlalɨ uami. \v 9-10 Nɨbɨlaŋ ma hɨnimaŋ lɨhavɨdaci Melɨkisedekɨ agaŋ Ebɨlam dɨ hɨbɨ cina igami uami. Lɨci Livai hɨdɨlɨ agɨladɨ iamɨlɨnɨlu Ebɨlam agaŋ akuaba akuaba vimi agɨladɨ human limu limu fɨhala mɨguŋ lamami uami. Lamɨci hɨniavɨdaci labɨlavɨla pabiŋ mɨguŋ agadɨ Melɨkisedekɨ saŋ igumi uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ huaci nameŋ abɨbalu uami. Livai hɨdɨlɨ agɨladɨ iamɨlɨnɨlu Ebɨlam agaŋ Melɨkisedekɨ saŋ akuaba akuaba igumi sadaŋ Livai hɨdɨlɨ agɨlaŋ avi iguavɨmi aba abɨbalu uami. \s Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ sebɨlɨ agaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ vaka hɨsɨŋ agadɨ lɨvalami uami. \p \v 11 Alon nɨbu Livai hɨdɨlɨ uami. Livai hɨdɨlɨ agɨlaŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu sibɨla vivi ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ sulavɨhadami uami. Sulavɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ igahɨlavɨhadami uami. Igahɨlavɨhadami agadɨ ala Asɨ igɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ huaci laci ma hɨniavɨhadami uami. Lɨhavɨdaci Asɨ abɨci hulaŋ mu Melɨkisedekɨ me agaŋ Alon iamɨlɨnu dɨ uvɨsɨjiŋ vimi uami. Nudɨ uvɨsɨjiŋ viavɨla Asɨ saŋ sagalɨ igu igu sibɨla vihadami uami. \v 12 Hulaŋ sebɨlɨ Melɨkisedekɨ me agaŋ hulaŋ Alon me agadɨ uvɨsɨjiŋ viavɨla sagalɨ igu igu sibɨla vihadami uami. Hameŋ laci ala ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sebɨlɨ agaŋ avi ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ uvɨsɨjiŋ vimi uami. \v 13-14 Hulaŋ \x - \xo 7.13-14 \xo*\xt HM 49.10, Ais 11.1, Mt 2.6, CHL 5.5\xt*\x* sebɨlɨ agasaŋ abami ha nɨbu aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ uami. Nɨbu Livai hɨdɨlɨ hɨma uami. Nudɨ iamɨnu huhɨlɨci nɨbu Juda hɨdɨlɨ hɨniadami uami. Juda hɨdɨlɨ agɨlaŋ sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm mikɨ ma uu sagalɨ iguavɨhadami uami. Mosesɨ avi Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨlasaŋ abɨben aba nɨbu Juda hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ mu sibɨla hameŋ agadɨ vivi saŋ ma abadami uami. \p \v 15 Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ mu sebɨlɨ Melɨkisedekɨ me agaŋ ci ve hɨnidi uami. Ve hɨnidaci alaŋ nusaŋ igahɨlahɨla abɨlalu uami. Amɨŋ ala aba abɨlalu uami. \v 16 Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agaŋ Livai hɨdɨlɨ agɨlaŋ pam Asɨ saŋ sagalɨ igu igu sibɨla vivi saŋ abami uami. Lɨci Alon dɨ iamɨlɨhalinu agɨlaŋ pam Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ hɨniavɨhadami uami. Agadɨ ala Jisasɨ nɨbu huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni hɨsɨŋ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ sadaŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ hɨnilalɨ uami. \v 17 Lɨci \x - \xo 7.17 \xo*\xt Sng 110.4, Ib 5.6\xt*\x* Asɨ nudɨ nameŋ abami uami. Nama Melɨkisedekɨ me hɨnihɨni iasaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ hɨnibanaŋ aba abami uami. Hɨnihɨni hameŋ laci hameŋ laci hɨnibanaŋ aba abami uami. \p \v 18-19 Ciaŋ \x - \xo 7.18-19 \xo*\xt Lom 8.3, Ga 2.16, 4.9, Ef 2.18, Ib 6.18, 9.9\xt*\x* vɨdɨvɨdɨŋ vaka hɨsɨŋ agaŋ nɨbu vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lubiahɨlɨmɨli aludɨ ma ahɨliahuci huaci hɨnibalu uami. Asɨ agaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ vaka hɨsɨŋ hameŋ agasaŋ valami uami. Valavɨla nɨbu nukeŋ lɨci alaŋ akuaba akuaba mufɨli iahavɨbali agɨlasaŋ migɨlɨlalu uami. Migɨla migɨla hɨnilalu sadaŋ alaŋ huaci Asɨ dɨ mikɨ pɨŋ ubalu uami. \p \v 20-21 Vaka \x - \xo 7.20-21 \xo*\xt Sng 110.4, Ib 5.6\xt*\x* Asɨ agaŋ hɨvɨ hekɨlɨ aba ma abɨmaŋ lɨdaci hulaŋ agɨlaŋ nusaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ hɨniavɨhadami uami. Agadɨ ala cɨhu nɨbu nukeŋ hɨvɨ hekɨlɨ aba abavɨla Jisasɨ dɨ abɨci nusaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ hɨnilalɨ uami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Aludɨ Hekɨlɨ Asɨ agaŋ hɨvɨ hekɨlɨ aba abavɨla abi aba abami uami. Nama iasaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ hameŋ laci hameŋ laci hɨnibanaŋ aba abi aba abami uami. Aludɨ Hekɨlɨ Asɨ agaŋ hɨvɨ hekɨlɨ aba abavɨla abami sadaŋ nudɨ ciaŋ agaŋ hameŋ laci hameŋ laci ala hɨnibali uami. \v 22 Vaka \x - \xo 7.22 \xo*\xt Ib 8.6, 12.24\xt*\x* Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla abami agaŋ nɨbu huaci uami. Agadɨ ala cɨhu tɨbɨ ciaŋ mɨguavɨla abami agaŋ nɨbu huaci sɨbaŋ uami. Jisasɨ agaŋ lɨdaci ciaŋ husivɨ hɨsɨŋ agaŋ nɨbu hameŋ laci hameŋ laci hɨnibali uami. \p \v 23 Vaka Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ akape hɨniavɨhadami uami. Nɨbɨlaŋ hɨmavɨhadami sadaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ hutesɨ ma hɨniavɨhadami uami. \v 24 Agadɨ ala Jisasɨ nɨbu hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ uami. Hameŋ sadaŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu sibɨla agadɨ ma valɨbali uami. Nɨbu sibɨla agadɨ hameŋ laci hameŋ laci vivi hɨnibali uami. \v 25 Hɨnihɨni \x - \xo 7.25 \xo*\xt Lom 8.34, 1 Ti 2.5, Ib 9.24, 1 Jo 2.1\xt*\x* Asɨ dɨ aba aba hɨnibali uami. Aba aba hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali nudɨ ibi hɨvɨ Asɨ dɨ mikɨ pɨŋ uavɨbali agɨladɨ huaci ahɨliahubali uami. Ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. \v 26 Asɨ \x - \xo 7.26 \xo*\xt Ef 1.20, Ib 3.1, 4.15, 8.1\xt*\x* saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hameŋ agaŋ aludɨ huaci ahɨliahubali uami. Nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ lubiahɨladami sadaŋ nɨbu hugɨ apalɨ hɨniadami uami. Asɨ agaŋ nudɨ igɨdaci nɨbu huaci sɨlɨvɨ sɨbaŋ hɨniadami uami. Hɨnidaci Asɨ agaŋ nudɨ via uci nudɨ haiabɨla hɨnidi uami. Lɨdaci hulaŋ iamɨgali lusɨŋ sɨbɨlɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ nɨbu hula pam ma hɨniavɨlalɨ uami. \v 27 Asɨ \x - \xo 7.27 \xo*\xt Wkp 9.7, Lom 6.10, Ib 5.3, 9.12\xt*\x* saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ vaka hɨsɨŋ agɨlaŋ uaiaŋ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ sagalɨ hɨlavɨhadami uami. Sebɨlɨ mɨse nulɨdɨ nukeŋ hugɨ hivahiva saŋ sagalɨ hɨlavɨhadami uami. La cɨhu husivɨ heŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hugɨ hivahiva saŋ sagalɨ hɨlavɨhadami uami. Agadɨ ala Jisasɨ nɨbu hameŋ ma lɨmi uami. Nɨbu nudɨ nukeŋ hadipɨlɨ agadɨ pabiŋ tɨbɨ laci Asɨ saŋ sagalɨ iguavɨla hɨmami uami. \v 28 Isɨlaelɨ \x - \xo 7.28 \xo*\xt Ib 2.10, 5.1-2, 5.9-10\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨlaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agasaŋ igahɨlahɨla hulaŋ vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨŋavɨlalɨ uami. Lɨbɨmɨŋavɨdaci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨniavɨlalɨ uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ sɨvɨ heŋ Asɨ agaŋ hɨvɨ hekɨlɨ aba abavɨla abami uami. Iadɨ Ninaŋ agaŋ iasaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨnibali aba abami uami. Lɨci nudɨ Ninaŋ agaŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨnilalɨ uami. Lɨdɨŋ Iaganu Asɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlahɨla hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ uami. \c 8 \s Jisasɨ nɨbu Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨnilalɨ uami. \p \v 1 Akuaba \x - \xo 8.1 \xo*\xt Sng 110.1, Ef 1.20, Kl 3.1-2, Ib 1.3, 3.1, 10.12, 12.2\xt*\x* akuaba saŋ abadin agadɨ hɨdɨlɨ nɨbu nameŋ uami. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ huaci sɨbaŋ agaŋ alusaŋ igahɨlɨlalɨ uami. Nɨbu Asɨ vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ daŋ agadɨ haiabɨla heŋ hɨnilalɨ uami. Hɨnihɨni Asɨ dɨ mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ agadɨ human sɨmi kɨlikɨli heŋ mɨgahɨnilalɨ uami. \v 2 Aŋam ulaŋ amɨŋ agaŋ Asɨ dɨ haiabɨla heŋ ala hɨnilalɨ uami. Aŋam ulaŋ agadɨ hulaŋ ma hafiavɨmi uami. Aludɨ Hekɨlɨ Asɨ nukeŋ lamami uami. Lamɨci hɨnidaci Jisasɨ agaŋ ivo ivo sagalɨ igu igu sibɨla heŋ vilalɨ uami. \v 3 Asɨ \x - \xo 8.3 \xo*\xt Ef 5.2, Ib 5.1, 9.14\xt*\x* abɨdaci sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ nusaŋ sagalɨ huaci huaci limu hɨhɨle agɨladɨ hɨlɨlalɨ uami. Limu hɨhɨle agɨladɨ havɨ igulalɨ uami. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ hameŋ laci ala lɨhavɨlalɨ uami. Jisasɨ nɨbu Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨniadami sadaŋ Asɨ agaŋ nudɨ avi sagalɨ igu igu saŋ abami uami. \v 4 Nɨbu Juda hɨdɨlɨ sadaŋ fɨli neŋ hɨnihɨni Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ ma hɨnimi uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agaŋ nameŋ abami uami. Livai hɨdɨlɨ agɨlaŋ pam Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ hɨniavɨm aba abami uami. \v 5 Aŋam \x - \xo 8.5 \xo*\xt CV 25.40, Nam 8.4, HJL 7.44, Kl 2.17, Ib 9.23\xt*\x* ulaŋ amɨŋ agaŋ Asɨ dɨ haiabɨla hɨnilalɨ uami. Aŋam ulaŋ mu agaŋ fɨli neŋ hɨnilalɨ uami. Agadɨ ala nɨbu amɨŋ sɨbaŋ hɨma uami. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ fɨli neŋ hɨnilalɨ heŋ ivo ivo sibɨla vihavɨlalɨ uami. Vaka Mosesɨ agaŋ aŋam ulaŋ hafiben aba Sainai halu iahuavɨla hɨnidaci Asɨ agaŋ nudɨ abami uami. Ci igɨnaŋ aba abami uami. Akuaba akuaba halu neŋ nadɨ abalamɨdalɨŋ igɨnaŋ agɨladɨ nulɨdɨ sɨhɨvia sɨbaŋ abɨdanaŋ nadɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlahɨla vihavɨm aba abami uami. \v 6 Jisasɨ \x - \xo 8.6 \xo*\xt 2 Ko 3.6-9, Ib 7.22, 9.15\xt*\x* sagalɨ igu igu sibɨla vimi agaŋ sagalɨ igu igu sibɨla limu hɨhɨle vihavɨhadami agɨladɨ lɨvalɨlalɨ uami. Vaka Asɨ ciaŋ mɨguavɨla abami agaŋ nɨbu huaci uami. Agadɨ ala cɨhu tɨbɨ ciaŋ mɨguavɨla abami agaŋ nɨbu huaci sɨbaŋ uami. Jisasɨ nukeŋ lɨdaci ciaŋ husivɨ hɨsɨŋ agaŋ nɨbu hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ uami. Asɨ agaŋ vaka akuaba akuaba igu igu saŋ ciaŋ mɨguavɨla abami uami. Agadɨ ala husivɨ akuaba akuaba igu igu saŋ cɨhu tɨbɨ ciaŋ mɨguavɨla abami agaŋ vaka ciaŋ mɨguavɨla abami agadɨ lɨvalɨlalɨ uami.\fig Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ sagalɨ iguadami.|alt="high priest before incense altar" src="HK00260C.jpg" size="col" loc="La’o Hebres 8.3" copy="Knowles" ref="8.3"\fig* \s Husivɨ ciaŋ mɨguavɨla abami agaŋ vaka ciaŋ mɨguavɨla abami agadɨ lɨvalɨlalɨ uami. \p \v 7 Vaka \x - \xo 8.7 \xo*\xt Ib 7.11, 7.18-19\xt*\x* Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla abami agaŋ huaci lɨci cɨhu tɨbɨ ciaŋ ma mɨguavɨla abɨvi uami. \v 8 Asɨ \x - \xo 8.8-12 \xo*\xt Jer 31.31-34\xt*\x* agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hugɨ agasaŋ lɨbɨmɨgumɨgu haiabɨla iaha abami uami. Ci igɨlaŋ aba abami uami. Viaŋ naludɨ Hekɨlɨ aba abami uami. Viaŋ amɨŋ ci cɨhu tɨbɨ ciaŋ mɨguavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨdaŋ Juda hɨdɨlɨ agɨladɨdaŋ abɨben aba abami uami. \v 9 Vaka nulɨdɨ iamɨlɨhalinɨlu agɨlaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨniavɨdaci viaŋ nulɨdɨ likɨla via uavɨla ciaŋ mɨguavɨla abamin aba abami uami. Agadɨ ala ciaŋ mɨguavɨla abamin agadɨ nɨbɨlaŋ ma lubiahɨlavɨhadami aba abami uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ nulɨsaŋ ma igahɨlamin aba abami uami. Mufɨli viaŋ ciaŋ mɨguavɨla abɨben aba abami uami. Ha vaka abamin hameŋ ma abɨben aba abami uami. \v 10 Viaŋ \x - \xo 8.10 \xo*\xt Sek 8.7-8, Ib 10.15-16\xt*\x* mufɨli cɨhu tɨbɨ ciaŋ mɨguavɨla abɨben agaŋ nɨbu nameŋ aba abami uami. Iadɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ nulɨdɨ hɨji humɨgaŋ hɨvɨ lamɨben aba abami uami. Lamɨlɨŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨlasaŋ igahɨlahɨla hɨniavɨbali aba abami uami. Lɨdɨŋ nɨbɨlaŋ iadɨ hulaŋ iamɨgali hɨniavɨdaci viaŋ nulɨdɨ Asɨ hɨniben aba abami uami. \v 11 Naludɨ \x - \xo 8.11 \xo*\xt Ais 54.13, Jo 6.45, 1 Jo 2.27\xt*\x* haiabɨla pam hɨsɨŋ agɨladɨdaŋ naludɨ isaima agɨladɨdaŋ nameŋ ma lamalubibalaŋ aba abami uami. Namɨlaŋ aludɨ Hekɨlɨ Asɨ saŋ hɨji igahɨlɨhalaŋ aba ma abɨbalaŋ aba abami uami. Hulaŋ iamɨgali ibi daŋ agɨlaŋ aba abami uami. Hulaŋ iamɨgali ibi apalɨ agɨlaŋ aba abami uami. Nɨbɨlaŋ iadɨ ciaŋ igahɨlavɨla lubiahɨlavɨbali aba abami uami. \v 12 Iadɨ \x - \xo 8.12 \xo*\xt Lom 11.27, Ib 10.17\xt*\x* ciaŋ lubiahɨlavɨdaci viaŋ nulɨsaŋ mavɨn hɨnihɨni nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ hivɨben aba abami uami. Hivahiva nɨbɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlasaŋ cɨhu cɨhu ma igahɨlɨben aba abami uami. \v 13 Asɨ agaŋ cɨhu tɨbɨ ciaŋ mɨguavɨla abami agaŋ vaka ciaŋ mɨguavɨla abami agadɨ lɨdaci sɨbɨlɨ ladi uami. Sɨbɨlɨ la sɨkasɨkan ihuihu lɨdɨŋ sɨvɨladi uami. \c 9 \s Vaka Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ sɨhɨm sabaŋ mɨdɨ vivi sagalɨ iguadami uami. \p \v 1 Vaka \x - \xo 9.1 \xo*\xt CV 26.1-30\xt*\x* Asɨ ciaŋ mɨguavɨla abami uami. Lɨci ciaŋ mɨguavɨla abami agaŋ nudɨ ibi mɨŋaiahaiaha sibɨla vivi hɨsɨŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniadami uami. Lɨdaci ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lubiahɨlavɨla fɨli neŋ aŋam ulaŋ agadɨ havɨlɨ hɨvɨ hafiavɨmi uami. \v 2 La \x - \xo 9.2 \xo*\xt CV 25.23-40, 26.1-30\xt*\x* havɨlɨ uleŋ muji heŋ unɨ lamalama hɨsɨŋ hɨlɨ agadɨdaŋ maci sakɨvakɨva lamalama hɨsɨŋ vadɨm agadɨdaŋ lamavɨmi uami. Asɨ agaŋ igɨbali aba maci sakɨvakɨva agɨladɨ vadɨm hɨvɨ lamalama hihɨlavɨhadami uami. Lɨdɨŋ havɨlɨ ulaŋ uvɨ agasaŋ abavɨhadami uami. Uaiaŋ pabiŋ pabiŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ uvɨ aba abavɨhadami uami. \v 3 Havɨlɨ \x - \xo 9.3 \xo*\xt CV 26.31-33\xt*\x* uleŋ muji heŋ ala havɨlɨ mila hekɨlɨ mu agadɨ alɨhaŋ hɨsihala hɨnihɨni saŋ lɨbalavɨmi uami. La ulaŋ uvɨ mu muji sɨbaŋ agasaŋ abavɨhadami uami. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ hualɨ pabiŋ hɨvɨ pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ ivo ivo hɨsɨŋ uvɨ aba abavɨhadami uami. \v 4 Cihu \x - \xo 9.4 \xo*\xt CV 16.33, 25.10-16, 30.1-6, Nam 17.8-10, Lo 10.3-5\xt*\x* savu me hɨsi huaci huaci daŋ agɨladɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm agaŋ uvɨ heŋ ala hɨniadami uami. Nɨbu Asɨ dɨ kɨlɨ cɨkaŋ hɨbɨn hɨbɨn agaŋ hula hɨniadami uami. Kɨlɨ cɨkaŋ hɨbɨn hɨbɨn agadɨ sɨkasɨkan lɨba golɨ hɨvɨ ifuhafihafi uavɨmi uami. Cihu savu me hɨsi huaci huaci daŋ agɨladɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm agadɨ avi sɨkasɨkan lɨba golɨ hɨvɨ ifuhafihafi uavɨmi uami. Alon agaŋ maci mu mana aba abavɨhadami agadɨ sɨbɨ hɨlɨcɨ lɨba golɨ hɨvɨ vihavɨmi agadɨ muji hɨvɨ ahualɨci mɨgua hɨniadami uami. Mɨgua hɨniadami agadɨ via uavɨla kɨlɨ cɨkaŋ hɨbɨn hɨbɨn muji heŋ lamɨci hɨniadami uami. Alon agaŋ kɨlɨ lɨmɨ via hɨdadami agadɨ lamɨci cɨma iahami agadɨ via ua kɨlɨ cɨkaŋ hɨbɨn hɨbɨn muji heŋ lamɨci hɨniadami uami. Lɨba cɨkaŋ ahica Asɨ nukeŋ ciaŋ mɨguavɨla ihatɨbutɨbu lɨbami agɨlaŋ avi kɨlɨ cɨkaŋ hɨbɨn hɨbɨn muji heŋ ala hɨniavɨhadami uami. \v 5 Hulaŋ \x - \xo 9.5 \xo*\xt CV 25.17-18\xt*\x* iamɨgali agɨladɨ hugɨ hivahiva saŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ sɨhɨm sabaŋ mɨdɨ agadɨ vivi kɨlɨ cɨkaŋ hɨbɨn hɨbɨn lamɨgaŋ sabɨ heŋ sevadami uami. Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ me ahica agɨlaŋ kɨlɨ cɨkaŋ hɨbɨn hɨbɨn agadɨ lamɨgaŋ agadɨ sabɨ heŋ hɨniavɨhadami uami. Nulɨdɨ abɨŋ agɨladɨ mɨŋaiahavɨci kɨlɨ cɨkaŋ hɨbɨn hɨbɨn lamɨgaŋ agadɨ lalɨguavɨla hɨniavɨhadami uami. Hɨniavɨdaci Asɨ agaŋ heŋ ala hɨniadami uami. Akuaba akuaba lɨhavɨmi agɨladɨ ciaŋ hɨdɨlɨ sɨkasɨkan ma sulɨben uami. Ciaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ pam sulɨben uami.\fig Unɨ lamalama hɨsɨŋ hɨlɨ agadɨdaŋ maci sakɨvakɨva lamalama hɨsɨŋ vadɨm agadɨdaŋ lamavɨmi.|alt="menorah and table of showbread" src="WA04015b.jpg" size="span" loc="Arua 9.2" copy="Wade" ref="9.2"\fig* \fig Asɨ dɨ kɨlɨ cɨkaŋ hɨbɨn hɨbɨn agaŋ havɨlɨ uleŋ muji heŋ hɨniadami.|alt="ark in dark" src="HK78d.jpg" size="col" loc="Arua 9.4" copy="Knowles old" ref="9.4"\fig* \p \v 6 Akuaba \x - \xo 9.6 \xo*\xt Nam 18.2-6\xt*\x* akuaba agɨladɨ sɨkasɨkan hameŋ hihɨlavɨmi uami. Lavɨla Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ uaiaŋ pabiŋ pabiŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ uvɨ heŋ ivouavɨhadami uami. Ivo ivo Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha sagalɨ igu igu sibɨla agɨladɨ uaiaŋ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ vihavɨhadami uami. \v 7 Agadɨ \x - \xo 9.7 \xo*\xt CV 30.10, Wkp 16.2-34, Ib 5.3, 7.27\xt*\x* ala uvɨ hualɨ pabiŋ hɨvɨ pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ ivo ivo hɨsɨŋ heŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ laci hualɨ pabiŋ hɨvɨ pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ ivouadami uami. Nudɨ nukeŋ hugɨ agasadaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle hɨji apalɨ me agɨladɨ hugɨ agɨlasadaŋ sɨhɨm sabaŋ mɨdɨ agɨladɨ vivi ivo ivo sagalɨ iguadami uami. \v 8 Asɨ \x - \xo 9.8 \xo*\xt Jo 14.6, Ib 10.19-20\xt*\x* dɨ Amɨŋ agaŋ akuaba akuaba vaka lɨhavɨhadami agɨladɨ abalamɨdaci igadalu uami. Vaka havɨlɨ ulaŋ akuaba akuaba hɨniavɨhadami hadɨhu hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ pɨŋ uu hɨbɨ agaŋ apalɨ hɨniadami uami. \v 9 Aludɨ \x - \xo 9.9 \xo*\xt Ib 7.18-19, 10.1-2\xt*\x* hɨji mɨŋaiahaiaha saŋ akuaba akuaba havɨlɨ uleŋ muji hɨniavɨhadami uami. La cɨhu iabi neŋ avi hameŋ ala hɨniavɨlalɨ uami. Havɨlɨ uleŋ muji heŋ Asɨ dɨ sibɨla vivi nusaŋ sagalɨ huaci huaci limu hɨhɨle agɨladɨ hɨlavɨhadami uami. Limu hɨhɨle agɨladɨ havɨ iguavɨhadami uami. Agadɨ ala hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ sɨkasɨkan huaci sɨlɨvɨ ma hɨniavɨhadami uami. \v 10 Hulaŋ \x - \xo 9.10 \xo*\xt Wkp 11.2, 11.25, 15.18, Nam 19.7, 19.11-13, Ef 2.15, Kl 2.16, 2.20-21\xt*\x* iamɨgali agɨlaŋ sɨmɨŋ nana hɨsɨŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ lubiahɨlavɨhadami uami. Avɨli nana hɨsɨŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ lubiahɨlavɨhadami uami. Lɨdɨŋ Asɨ igɨdaci hulaŋ iamɨgali huaci sɨbaŋ hɨnibalu aba mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ hɨvɨ avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨhadami uami. Akuaba akuaba ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ lubiahɨlavɨhadami uami. Ha hadipɨlɨ saŋ pam igahɨlahɨla lubiahɨlavɨhadami uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ lubiahɨlavɨdaci Asɨ akuaba akuaba huaci huaci iabi neŋ iahavɨlalɨ agɨladɨ sɨkasɨkan hihɨla fɨhalami uami. Hihɨla fɨhalɨci heŋ akuaba akuaba ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ cɨhu cɨhu ma lubiahɨlavɨlalɨ uami. \s Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ nudɨ nukeŋ mɨdɨ agadɨ viavɨla sagalɨ igumi uami. \p \v 11 Jisasɨ \x - \xo 9.11 \xo*\xt Ib 3.1, 8.2, 10.1\xt*\x* Kɨlaisɨ agaŋ ci vemi uami. Ve nɨbu Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨnidaci akuaba akuaba huaci huaci agɨlaŋ iahavɨmi uami. Nɨbu havɨlɨ ulaŋ huaci sɨbaŋ Asɨ dɨ haiabɨla hɨnilalɨ heŋ ivoumi uami. Havɨlɨ ulaŋ agaŋ havɨlɨ ulaŋ vaka fɨli neŋ hɨniadami agadɨ lɨvala nɨbu huaci sɨbaŋ hɨnilalɨ uami. Havɨlɨ ulaŋ agaŋ havɨlɨ ulaŋ fɨli neŋ hɨsɨŋ me hɨma uami. Hulaŋ agɨlaŋ havɨlɨ ulaŋ agadɨ nulɨdɨ nukeŋ human hɨvɨ ma hafiavɨmi uami. \v 12 Jisasɨ \x - \xo 9.12 \xo*\xt Ib 9.26, 10.4, 1 Pi 1.19\xt*\x* Kɨlaisɨ agaŋ sabaŋ meme mɨdɨ agadɨdaŋ sabaŋ bulɨmakau ninaŋ agadɨ mɨdɨ agadɨdaŋ ma viavɨla havɨlɨ ulaŋ heŋ ivoumi uami. Nudɨ nukeŋ mɨdɨ agadɨ viavɨla sagalɨ iguben aba havɨlɨ uleŋ muji sɨbaŋ heŋ pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ ivoumi uami. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hualɨ pabiŋ hɨvɨ pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ ivo ivo hɨsɨŋ uvɨ heŋ ivoumi uami. Lavɨla aludɨ likɨlɨci alaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalu uami. \v 13 Vaka \x - \xo 9.13 \xo*\xt Wkp 16.3, 16.14-16, Nam 19.9, 19.17-19, Ib 10.4\xt*\x* Asɨ igɨdaci hulaŋ iamɨgali sɨbɨlɨ hɨniavɨdaci sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ sabaŋ meme mɨdɨ daŋ sabaŋ bulɨmakau muŋaŋ mɨdɨ daŋ vivi hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sabɨ hɨvɨ sevavɨhadami uami. Lɨdɨŋ sabaŋ bulɨmakau mɨgenaŋ avɨŋ hɨvɨ hɨlavɨdaci cihu savu ibɨlɨ me hɨnidaci nudɨ avi vivi hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sabɨ hɨvɨ sevavɨhadami uami. Hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hadipɨlɨ hɨbuŋ daŋ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ cɨhu vumɨli lamɨbali aba hameŋ laci ala lɨhavɨhadami uami. Lɨhavɨdaci nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali sɨbaŋ hɨniavɨhadami uami. \v 14 Agadɨ \x - \xo 9.14 \xo*\xt Lom 6.13, 6.22, Ef 5.2, Ta 2.14, Ib 6.1-2, 1 Pi 1.18-19, 1 Jo 1.7\xt*\x* ala Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ mɨdɨ agaŋ sɨhɨm sabaŋ mɨdɨ agɨladɨ lɨvalɨlalɨ uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ nɨbu hugɨ apalɨ sɨbaŋ hɨniadami uami. Asɨ dɨ Amɨŋ hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ agaŋ nusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ iguci nudɨ hadipɨlɨ agadɨ Asɨ saŋ sagalɨ me igumi uami. Hameŋ lɨci nudɨ mɨdɨ agaŋ mɨgɨci Asɨ agaŋ aludɨ hugɨ agɨladɨ hivɨci alaŋ hɨji humɨgaŋ huaci sɨbaŋ hɨnilalu uami. Alaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lubiahɨlahɨla huaci hameŋ laci hameŋ laci ma hɨnibalu uami. Hameŋ sadaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hameŋ agadɨ lubiahɨlɨmagalu uami. Asɨ hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ agadɨ sibɨla vivi hɨnimɨli uami.\fig Asɨ dɨ havɨlɨ ulaŋ|alt="tabernacle and courtyard – this is not the one I want, but ... if i can’t find it it will be OK." src="LB00259C.jpg" size="span" loc="La’o Heb 9.11" copy="Bass" ref="9.11"\fig* \s Jisasɨ dɨ mɨdɨ agaŋ pam akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨladɨ huaci lamɨlalɨ uami. \p \v 15 Asɨ \x - \xo 9.15 \xo*\xt Lom 5.6, 1 Ti 2.5, Ib 3.1, 7.22, 8.6, 1 Pi 3.18\xt*\x* agaŋ vaka sebɨlɨ ciaŋ mɨguavɨla abami hadɨhu hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨhadami uami. Lɨhavɨdaci Jisasɨ nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ hivavɨla nulɨdɨ likɨla likɨla saŋ hɨmami uami. Lavɨla cɨhu hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ igahɨlavɨla nulɨdɨ ahɨliahuiahu saŋ Asɨ dɨ abami uami. Abɨci Asɨ agaŋ cɨhu tɨbɨ ciaŋ mɨguavɨla akuaba akuaba husivɨ iahavɨbali agasaŋ abami uami. Hulaŋ iamɨgali aniaba Asɨ abɨdaci nudɨ ciaŋ igahɨlahɨla lubiahɨlavɨhadami agɨlasaŋ igu igu saŋ abami uami. Huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni hɨsɨŋ agadɨ igubali uami. Igu igu saŋ abami agadɨ hameŋ laci igubali uami. Lɨci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. \v 16 Hulaŋ mu agaŋ viaŋ hɨmɨlɨŋ iadɨ akuaba akuaba hulaŋ mu vibali aba ciaŋ mɨguavɨla manasɨŋ hɨvɨ lɨbavɨla lamɨci hɨnivi uami. Lamɨci hɨnidaci hɨniavɨla hɨmɨvi uami. Hɨmɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ igavɨla abavɨvi uami. Hulaŋ agaŋ ci hɨmi aba abavɨvi uami. Lavɨla manasɨŋ lɨbɨvi agadɨ igavɨla nudɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlavɨla akuaba akuaba agɨladɨ labɨlavɨvi uami. \v 17 Hulaŋ \x - \xo 9.17 \xo*\xt Ga 3.15\xt*\x* mu ciaŋ mɨguavɨla hɨmɨci ciaŋ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨnivi uami. Agadɨ ala hulaŋ mu ciaŋ mɨguavɨla ma hɨmɨmaŋ lɨdaci nudɨ ciaŋ agaŋ havɨ hameŋ hɨnivi uami. \v 18 Asɨ \x - \xo 9.18 \xo*\xt CV 24.6\xt*\x* agaŋ vaka sebɨlɨ ciaŋ mɨguavɨla abami agaŋ avi hameŋ ala uami. Sɨhɨm sabaŋ ifɨhɨmavɨci nudɨ mɨdɨ agaŋ mɨjia mɨguci heŋ ciaŋ mɨguavɨla abami uami. \p \v 19 Mosesɨ \x - \xo 9.19 \xo*\xt CV 24.3-8, Wkp 14.4-7, 16.14-15\xt*\x* \x - \xo 9.19-20 \xo*\xt CV 24.6-8\xt*\x* agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨkasɨkan agɨladɨ mɨse sulami uami. Lavɨla sabaŋ bulɨmakau ninaŋ agadɨ mɨdɨ agadɨdaŋ sabaŋ meme mɨdɨ agadɨdaŋ viavɨla avɨli daŋ eŋalami uami. Eŋalavɨla niagɨlɨŋ mɨdɨ sabaŋ sipsipɨ mɨnɨ hɨvɨ vihavɨmi agadɨ viavɨla isabɨlaŋ hisopɨ makaŋ agadɨ hɨvɨ hahami uami. Hahavɨla mɨdɨ agadɨ avɨli daŋ eŋalami heŋ mɨŋamɨgua lɨbɨvisavisa hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sabɨ hɨvɨ sevami uami. La manasɨŋ nɨbu nukeŋ lɨbami agadɨ sabɨ hɨvɨ avi sevami uami. \v 20 La \x - \xo 9.20 \xo*\xt CV 24.8, Mt 26.28\xt*\x* abami uami. Asɨ ciaŋ mɨguavɨla naludɨ abalɨ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨnibali aba abami uami. Hɨnidaci namɨlaŋ lubiahɨlɨbalaŋ aba abami uami. Nusaŋ ala mɨdɨ nagadɨ naludɨ sabɨ hɨvɨ sevadin aba abami uami. Hameŋ lɨlɨŋ ciaŋ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨnibali aba abami uami. \v 21 La \x - \xo 9.21 \xo*\xt CV 29.12, 29.36, Wkp 8.15, 8.19\xt*\x* havɨlɨ ulaŋ agadɨ hɨvɨ sevami uami. Hunaŋ mɨsɨn akuaba akuaba Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ hɨvɨ avi hameŋ laci ala sevaseva umi uami. \v 22 Ciaŋ \x - \xo 9.22 \xo*\xt Wkp 17.11, Ef 1.7\xt*\x* vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agaŋ abɨdaci hulaŋ agɨlaŋ sɨhɨm sabaŋ mɨdɨ agadɨ vivi sevavɨdaci Asɨ agaŋ igɨdaci akuaba akuaba agɨlaŋ huaci hɨniavɨhadami uami. Sɨhɨm sabaŋ mɨdɨ mɨŋamɨjimɨji saŋ ma ifɨhɨmavɨci uami. Ha Asɨ agaŋ nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ ma hivadami uami. \s Hugɨ hivahiva saŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ nudɨ nukeŋ hadipɨlɨ agadɨ sagalɨ me igumi uami. \p \v 23 Havɨlɨ \x - \xo 9.23 \xo*\xt Ib 8.5, 10.1\xt*\x* ulaŋ akuaba akuaba agɨladɨ vihavɨci akuaba akuaba Asɨ dɨ haiabɨla hɨniavɨlalɨ hameŋ sɨbaŋ hɨniavɨmi uami. Asɨ akuaba akuaba agɨladɨ igɨdaci huaci hɨniavɨbali aba sɨhɨm sabaŋ mɨdɨ agadɨ vivi sagalɨ iguavɨhadami uami. Agadɨ ala akuaba akuaba Asɨ dɨ haiabɨla ua hɨniavɨbali agɨladɨ huaci lamalama saŋ sagalɨ mu hanɨbuŋ hɨnidi uami. Sagalɨ agaŋ nɨbu sɨhɨm sabaŋ mɨdɨ vivi sagalɨ igu igu agadɨ lɨvalɨlalɨ uami. \v 24 Alaŋ \x - \xo 9.24 \xo*\xt Lom 8.34, Ib 6.20, 8.2, 1 Jo 2.1\xt*\x* igɨlalu uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ havɨlɨ ulaŋ hulaŋ nulɨdɨ human hɨvɨ vihavɨci Asɨ dɨ haiabɨla hɨsɨŋ havɨlɨ ulaŋ me hɨniadami heŋ ma ivoumi uami. Nɨbu Asɨ dɨ haiabɨla heŋ sɨbaŋ ivoumi uami. Ivouavɨla malɨciŋ nɨbu Asɨ hula hɨnihɨni aludɨ ahɨliahulalɨ uami. \v 25 Hualɨ pabiŋ pabiŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ sagalɨ iguben aba sɨhɨm sabaŋ mɨdɨ vivi hualɨ pabiŋ hɨvɨ pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ ivo ivo hɨsɨŋ uvɨ heŋ ivouadami uami. Mɨdɨ vihadami ha nudɨ nukeŋ mɨdɨ hɨma uami. Agadɨ ala Jisasɨ hameŋ ma lɨmi uami. Nɨbu nudɨ nukeŋ hadipɨlɨ agadɨ pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ Asɨ saŋ sagalɨ me iguben aba Asɨ dɨ haiabɨla umi uami. Nɨbu akape tɨbɨ ma umi uami. \v 26 Nɨbu \x - \xo 9.26 \xo*\xt 1 Ko 10.11, Ga 4.4, Ib 7.27, 9.12, 1 Pi 3.18\xt*\x* akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ akape tɨbɨ lɨben aba ha Asɨ fɨli uaiaŋ susu lamami hadɨhu hɨdɨlɨ maha avɨha avɨha vivi hɨnivi uami. Hɨnidaci akuaba akuaba malɨciŋ hɨsɨŋ nagɨlaŋ iahavɨvi uami. Iabi neŋ sijaŋ mɨhiŋ agaŋ ci mikɨ mikɨ li uami. Mikɨ mikɨ lɨdaci akuaba akuaba hugɨ hivahiva saŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ fɨli neŋ vevɨla nudɨ nukeŋ hadipɨlɨ agadɨ pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ Asɨ saŋ sagalɨ me ci igumi uami. \v 27 Hulaŋ \x - \xo 9.27 \xo*\xt HM 3.18-19, Sav 3.20, 2 Ko 5.9-10, Fl 3.20, 2 Ti 4.8, CHL 20.12-13\xt*\x* iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ hɨmavɨci Asɨ nulɨdɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbali uami. \v 28 Hulaŋ \x - \xo 9.28 \xo*\xt Ais 53.12, Lom 6.10, Ta 2.13, 1 Pi 2.24, 2 Pi 3.12, 1 Jo 3.5\xt*\x* iamɨgali sɨkasɨkan lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ hugɨ hivahiva saŋ nudɨ nukeŋ hadipɨlɨ agadɨ pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ Asɨ saŋ sagalɨ me ci igumi uami. La mufɨli cɨhu mu tɨbɨ vebali uami. Agadɨ ala hugɨ hivahiva saŋ ma vebali uami. Hulaŋ iamɨgali nusaŋ migɨla migɨla hɨniavɨlalɨ agɨladɨ ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali agasaŋ vebali uami. \c 10 \s Sagalɨ vaka hɨsɨŋ agɨlaŋ hugɨ ma hivavɨhadami uami. \p \v 1 Akuaba \x - \xo 10.1 \xo*\xt Kl 2.17, Ib 8.5, 9.9-11, 9.23, 10.4\xt*\x* akuaba huaci huaci mufɨli iahavɨbali agɨlaŋ Asɨ dɨ haiabɨla heŋ hɨniavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ amɨŋ amɨŋ uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agaŋ nɨbu amɨŋ sɨbaŋ hɨma uami. Nɨbu akuaba akuaba sɨhɨvia sɨbaŋ iga iga aba aba me hɨma uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agaŋ nameŋ abami uami. Hualɨ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ cɨhu tɨbɨ cɨhu tɨbɨ sagalɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ hameŋ laci hameŋ laci iguhalaŋ aba abami uami. Lɨci iguavɨhadami uami. Agadɨ ala Asɨ igɨdaci hulaŋ iamɨgali nudɨ pɨŋ vehavɨhadami agɨlaŋ huaci sɨbaŋ ma hɨniavɨhadami uami. \v 2 Sagalɨ hameŋ agɨladɨ iguavɨdaci Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali nudɨ ibi mɨŋaiahavɨhadami agɨladɨ igɨdaci huaci sɨbaŋ ma hɨniavɨhadami uami. Nɨbɨlaŋ hugɨ apalɨ ma hɨniavɨhadami uami. Hɨnihɨni hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamavɨhadami uami. Lɨdɨŋ nameŋ ma abavɨhadami uami. Alaŋ hugɨ apalɨ aba ma abavɨhadami uami. Hɨji hameŋ lamalama sagalɨ agɨladɨ cɨhu tɨbɨ cɨhu tɨbɨ iguavɨhadami uami. \v 3 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 10.3 \xo*\xt Wkp 16.21, Ib 9.7\xt*\x* hualɨ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ cɨhu tɨbɨ cɨhu tɨbɨ sagalɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ iguavɨhadami uami. Agadɨ ala cɨhu nulɨdɨ hugɨ agɨlasaŋ igahɨlahɨla hɨniavɨhadami uami. \v 4 Sabaŋ \x - \xo 10.4 \xo*\xt Mai 6.6-7, Ib 9.13, 10.11\xt*\x* bulɨmakau muŋaŋ agɨladɨ mɨdɨ agɨlaŋ nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ ma sɨbaŋ hivavɨhadami uami. Sabaŋ meme agɨladɨ mɨdɨ agɨlaŋ avi nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ ma sɨbaŋ hivavɨhadami uami. \v 5 Lɨhavɨdaci \x - \xo 10.5 \xo*\xt Ais 1.11, Amo 5.21-22\xt*\x* \x - \xo 10.5-7 \xo*\xt Sng 40.6-8\xt*\x* Jisasɨ Kɨlaisɨ fɨli neŋ veben aba Asɨ dɨ nameŋ abami uami. Sɨhɨm sabaŋ ifɨhɨmuhɨmu sagalɨ iguavɨhadami agasaŋ valadamɨnaŋ aba abami uami. Sagalɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ avi valadamɨnaŋ aba abami uami. Hameŋ sadaŋ nama nukeŋ lɨnaŋ viaŋ hulaŋ hadipɨlɨ daŋ iahɨben aba abami uami. \v 6 Sɨhɨm sabaŋ ifɨhɨmuhɨmu pɨlɨ daŋ hɨlavɨdaci lɨhucabɨlavɨhadami agɨladɨ iga iga ma hɨjɨŋaladamɨnaŋ aba abami uami. Hugɨ hivahiva hɨsɨŋ sagalɨ agɨladɨ avi iga iga ma hɨjɨŋaladamɨnaŋ aba abami uami. \v 7 Lavɨla cɨhu ala Asɨ dɨ abami uami. Ci igɨnaŋ aba abami uami. Viaŋ ci ven aba abami uami. Vaka iasaŋ ala nadɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ ciaŋ lɨbavɨmi aba abami uami. Iabi nadɨ hɨji lubiahɨlahɨla saŋ ci ven aba abami uami. \v 8 Sebɨlɨ mɨse nameŋ abami uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ lubiahɨlahɨla sagalɨ mu mu iguavɨhadami agɨlasaŋ valadamɨnaŋ aba abami uami. Sɨhɨm sabaŋ ifɨhɨmuhɨmu sagalɨ iguavɨhadami agasaŋ valadamɨnaŋ aba abami uami. Sɨhɨm sabaŋ ifɨhɨmuhɨmu pɨlɨ daŋ hɨlavɨdaci lɨhucabɨlavɨhadami agɨladɨ valadamɨnaŋ aba abami uami. Hugɨ hivahiva hɨsɨŋ sagalɨ agɨladɨ avi valadamɨnaŋ aba abami uami. Sagalɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ valadamɨnaŋ aba abami uami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ iga iga ma hɨjɨŋaladamɨnaŋ aba abami uami. \v 9 La cɨhu husivɨ nameŋ abami uami. Viaŋ nadɨ hɨji lubiahɨlahɨla saŋ ci ven aba abami uami. Lavɨla abami. Akuaba akuaba sagalɨ vaka hɨsɨŋ agɨlaŋ ua sɨvɨlavɨci sagalɨ sebɨlɨ agaŋ nulɨdɨ uvɨsɨjiŋ vimi uami. \v 10 Jisasɨ \x - \xo 10.10 \xo*\xt Jo 17.19, Ib 9.12, 9.28, 13.12\xt*\x* Kɨlaisɨ nɨbu Asɨ dɨ hɨji agadɨ lubiahɨlavɨla nudɨ nukeŋ hadipɨlɨ agadɨ sagalɨ me pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ igumi uami. Lɨci alaŋ Asɨ dɨ nukeŋ hulaŋ iamɨgali hɨnilalu uami. \s Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hugɨ hivahiva saŋ sagalɨ igumi uami. \p \v 11 Akape \x - \xo 10.11 \xo*\xt CV 29.38, Nam 28.3, Ib 7.27, 10.4\xt*\x* tɨbɨ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ uaiaŋ pabiŋ pabiŋ Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha sɨhɨm sabaŋ ifɨhɨmuhɨmu sagalɨ hameŋ laci hameŋ laci iguavɨhadami uami. Agadɨ ala sagalɨ hameŋ iguavɨdaci Asɨ agaŋ nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ ma hivadami uami. \v 12 Lɨdaci \x - \xo 10.12 \xo*\xt Kl 3.1-2, Ib 1.3\xt*\x* \x - \xo 10.12-13 \xo*\xt Sng 110.1\xt*\x* Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ hugɨ hivahiva saŋ nudɨ hadipɨlɨ agadɨ pabiŋ tɨbɨ sagalɨ me igumi uami. Lɨci sagalɨ agaŋ hameŋ laci hameŋ laci hɨnibali uami. Hameŋ lavɨla Asɨ dɨ human sɨmi kɨlikɨli hɨvɨ mɨgahɨnimi uami. \v 13 Mɨgahɨnihɨni \x - \xo 10.13 \xo*\xt HJL 2.35, 1 Ko 15.25\xt*\x* migɨla migɨla hɨji nameŋ igahɨlahɨla hɨnidi uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali iadɨ nagɨli lamavɨlalɨ agɨladɨ sɨbɨlɨ lamɨci vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ hɨniavɨbali aba igahɨlahɨla hɨnidi uami. La nulɨdɨ viavɨla iadɨ lɨhu hɨvɨ lamɨbali aba igahɨlahɨla hɨnidi uami. \v 14 Jisasɨ Kɨlaisɨ nɨbu sagalɨ me pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ igumi uami. Lavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ huaci lamɨci Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali hɨniavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. \v 15-16 Asɨ \x - \xo 10.15-16 \xo*\xt Jer 31.33, Ib 8.10\xt*\x* dɨ Amɨŋ agaŋ avi aludɨ nameŋ abami uami. Naludɨ Hekɨlɨ agaŋ sebɨlɨ mɨse nameŋ abi aba abami uami. Viaŋ mufɨli cɨhu tɨbɨ ciaŋ mɨguavɨla abɨben agaŋ nɨbu nameŋ aba abi aba abami uami. Iadɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ nulɨdɨ hɨji humɨgaŋ hɨvɨ lamɨben aba abi aba abami uami. Lamɨlɨŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨlasaŋ igahɨlahɨla hɨniavɨbali aba abi aba abami uami. \v 17 La \x - \xo 10.17 \xo*\xt Jer 31.34, Ib 8.12\xt*\x* cɨhu ala abi aba abami uami. Nulɨdɨ hugɨ agɨlasaŋ cɨhu cɨhu ma igahɨlɨben aba abi aba abami uami. Iadɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lulavɨlalɨ agasaŋ avi cɨhu cɨhu ma igahɨlɨben aba abi aba abami uami. \p \v 18 Lavɨla abami. Asɨ agaŋ hugɨ hivɨci cɨhu cɨhu hugɨ hivahiva saŋ sagalɨ igu igu sibɨla agadɨ ma vihavɨbali uami. \s Alaŋ Asɨ dɨ pɨŋ uu saŋ lɨdɨmagalu uami. \p \v 19 Iadɨ \x - \xo 10.19 \xo*\xt Lom 5.2, Ef 2.18, 3.12, Ib 4.16, 9.8, 9.12\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Jisasɨ dɨ mɨdɨ agaŋ aludɨ hugɨ agɨladɨ ci hivami uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ hualɨ pabiŋ hɨvɨ pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ ivo ivo hɨsɨŋ uvɨ heŋ ivo ivo saŋ lɨdɨmagalu uami. \v 20 Havɨlɨ \x - \xo 10.20 \xo*\xt Mt 27.51, Jo 10.9, 14.6, Ib 9.3, 9.8\xt*\x* mila hekɨlɨ agadɨ lɨbalavɨci uvɨ agadɨ hɨsihala hɨniadami uami. Jisasɨ dɨ hadipɨlɨ agaŋ havɨlɨ mila hekɨlɨ hɨniadami agaŋ me uami. Hameŋ sadaŋ Jisasɨ hɨmami hadɨhu havɨlɨ mila hekɨlɨ agaŋ cɨkɨlɨci hɨbɨ ivu ivu agaŋ tuŋ daŋ me hɨnilalɨ uami. Tuŋ daŋ hɨnidaci Jisasɨ cɨhu hɨhi iahɨci alaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni hɨsɨŋ hɨbɨ sebɨlɨ agadɨ hɨvɨ ala uvɨ heŋ ivoubalu uami. \v 21 Jisasɨ \x - \xo 10.21 \xo*\xt Ib 4.14\xt*\x* nɨbu Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨnihɨni Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ migɨlɨlalɨ uami. \v 22 Nɨbu \x - \xo 10.22 \xo*\xt Wkp 8.30, Ese 36.25, Ef 3.12, 5.26-27, Ib 9.14, Je 1.6, 1 Jo 3.21\xt*\x* nudɨ mɨdɨ agadɨ aludɨ hɨji humɨgaŋ hɨvɨ sevami uami. Aludɨ hugɨ agɨladɨ hivɨci Asɨ igɨdaci alaŋ hulaŋ iamɨgali huaci sɨbaŋ hɨnihɨni saŋ hameŋ lɨmi uami. Lɨci avɨli huaci sɨbaŋ hɨvɨ aludɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ hɨji humɨgaŋ huaci daŋ hɨnihɨni Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama nudɨ pɨŋ umɨli uami. \v 23 Alaŋ \x - \xo 10.23 \xo*\xt 1 Te 5.24, 2 Te 3.3, Ib 4.14, 11.11\xt*\x* akuaba akuaba huaci huaci agɨlasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama migɨla migɨla hɨnilalu agasaŋ haiabɨla iaha abɨmɨli uami. Alaŋ lɨdavɨla hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ valɨmagalu uami. Alaŋ ci igalu uami. Asɨ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ ciaŋ mɨguavɨla abami agadɨ amɨŋ sɨbaŋ lɨbali uami. \v 24 Hameŋ sadaŋ alaŋ nukeŋ nukeŋ Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ hɨji humɨgaŋ mɨŋaiahɨmɨli uami. Lɨdamɨli hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniavɨbali uami. Hɨnihɨni nulɨdɨ huaci lamavɨbali uami. \v 25 Asɨ \x - \xo 10.25 \xo*\xt Lom 13.11, Fl 4.5, Ib 3.13, 2 Pi 3.9-11, 3.14\xt*\x* dɨ hulaŋ iamɨgali alaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle lɨhavɨlalɨ hameŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ hɨnimagalu uami. Alaŋ Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ hula hafala hafala hɨnimɨli uami. Namɨlaŋ ci igɨlalaŋ uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ mɨhiŋ ci ve mikɨ mikɨ li uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ hɨji mɨŋaiahɨmɨli uami. \s Alaŋ Asɨ dɨ Ninaŋ agadɨ valɨmagalu uami. \p \v 26 Ci \x - \xo 10.26 \xo*\xt Nam 15.30, Ib 6.4-8, 2 Pi 2.20-21\xt*\x* igɨlaŋ uami. Alaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ ci igahɨlahɨlu uami. La cɨhu husivɨ aludɨ nukeŋ hɨji agɨladɨ lubiahɨlahɨla lusɨŋ sɨbɨlɨ vivi hɨniavɨla uami. Ha cɨhu hugɨ hivahiva hɨsɨŋ sagalɨ mu mu agɨlaŋ ma hɨniavi uami. \v 27 Asɨ \x - \xo 10.27 \xo*\xt Ais 26.11, Ib 12.28-29\xt*\x* hulaŋ iamɨgali ciaŋ hɨvɨ lamɨbali agasaŋ lɨdalɨda migɨla migɨla hɨnibalu uami. Avɨŋ hekɨlɨ hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ nagɨli lamavɨlalɨ agɨladɨ hɨlɨbali agasaŋ avi lɨdalɨda migɨla migɨla hɨnibalu uami. \v 28 Hulaŋ \x - \xo 10.28 \xo*\xt Lo 17.6, 19.15, Jo 8.17, 2 Ko 13.1\xt*\x* mu ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ lulavɨla akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ vici uami. Hulaŋ ahica ua ahica pam agɨlaŋ igavɨla nudɨ lɨbɨmɨgumɨgu abavɨla nudɨ ciaŋ hɨvɨ lamavɨci hulaŋ hameŋ agasaŋ mavɨn hekɨlɨ ma mɨŋavɨhadami uami. Nudɨ havɨ ifɨhɨmavɨhadami uami. \v 29 Vaka \x - \xo 10.29 \xo*\xt CV 24.8, 1 Ko 11.29, Ef 4.30, Ib 12.25, 13.20\xt*\x* vɨhɨlɨ hameŋ igavɨhadami uami. Agadɨ ala iabi neŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ sɨbaŋ igavɨbali uami. Hulaŋ mu agaŋ Asɨ dɨ Ninaŋ agadɨ valavɨla nɨbu vɨhɨlɨ hekɨlɨ sɨbaŋ agadɨ igɨbali uami. Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla abavɨla cɨhu Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ mɨdɨ agasaŋ igahɨlavɨla hulaŋ agadɨ huaci lamami uami. Huaci lamɨci nɨbu Asɨ dɨ hulaŋ hɨnilalɨ uami. Asɨ dɨ hulaŋ hɨnilalɨ agadɨ ala nɨbu Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ mɨdɨ agadɨ igɨdaci sɨbɨlɨ me hɨnilalɨ uami. Hameŋ sadaŋ nɨbu vɨhɨlɨ hekɨlɨ sɨbaŋ agadɨ igɨbali uami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ nusaŋ mavɨn hɨnilalɨ agadɨ ala hulaŋ agaŋ Asɨ dɨ Amɨŋ agadɨ abacuvɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ nɨbu vɨhɨlɨ hekɨlɨ sɨbaŋ igɨbali uami. \v 30 Alaŋ \x - \xo 10.30 \xo*\xt Lo 32.35-36, Sng 50.4, 135.14, Lom 12.19\xt*\x* igɨlalu uami. Asɨ agaŋ nameŋ abami uami. Hɨbɨŋ sɨbɨlɨ lamalama ha iadɨ sibɨla aba abami uami. Viaŋ nukeŋ nulɨdɨ hɨbɨŋ sɨbɨlɨ lamɨben aba abami uami. Lavɨla abami uami. Viaŋ naludɨ Hekɨlɨ aba abami uami. Viaŋ nukeŋ iadɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨben aba abami uami. \v 31 Lavɨla \x - \xo 10.31 \xo*\xt Lu 12.5\xt*\x* abami. Asɨ hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ agaŋ hulaŋ mu dɨ sɨbɨlɨ lamɨben aba lɨci hulaŋ agaŋ hekɨlɨ sɨbaŋ lɨdɨbali uami. \s Hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni vɨhɨlɨ havɨhalaŋ uami. \p \v 32 Vaka \x - \xo 10.32 \xo*\xt Ga 3.4, Fl 1.29-30, Kl 2.1, Ib 6.4-6\xt*\x* Asɨ dɨ abɨlu agadɨ sebɨlɨ sɨbaŋ igavɨla nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamamalaŋ agasaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Hadɨhu nalusaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ hekɨlɨ avɨha avɨha hekɨlɨ hekɨlɨ iguavɨdaci vɨsɨvasi iguadamɨlaŋ uami. Agadɨ ala namɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lagulamalama vɨhɨlɨ agɨladɨ havadamɨlaŋ uami. \v 33 Hulaŋ \x - \xo 10.33 \xo*\xt 1 Ko 4.9, Fl 1.7, 4.14, 1 Te 2.14\xt*\x* iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ igasulavɨdaci naludɨ abacuvacuva sɨbɨlɨ lamavɨhadami uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle vɨhɨlɨ daŋ hɨniavɨdaci namɨlaŋ nɨbɨlaŋ hula hɨnihɨni vɨhɨlɨ agɨladɨ ahuata hameŋ havadamɨlaŋ uami. \v 34 Naludɨ \x - \xo 10.34 \xo*\xt Mt 6.20, 19.21, 19.29, Lu 12.38, HJL 5.41, Fl 1.7, Je 1.2\xt*\x* hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨci hɨniavɨdaci namɨlaŋ nulɨdɨ ahɨliahubalu aba uu igadamɨlaŋ uami. Hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ aba aba naludɨ akuaba akuaba agɨladɨ vihavɨhadami uami. Agadɨ ala namɨlaŋ vɨhɨlɨ havahava mufɨli akuaba akuaba huaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni hɨsɨŋ agɨlasaŋ pam hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama hɨjɨŋalaŋala hɨniadamɨlaŋ uami. \v 35 Akuaba \x - \xo 10.35 \xo*\xt Mt 5.12, 10.32\xt*\x* akuaba sibɨla huaci huaci vaka vihadamɨlaŋ agasaŋ igahɨlahɨla naludɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ valɨmɨlaŋ uami. Hɨji vɨdɨvɨdɨŋ hameŋ lamalama hɨniavɨla hɨbɨŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ hekɨlɨ sɨbaŋ vibalaŋ uami. \v 36 Namɨlaŋ \x - \xo 10.36 \xo*\xt Lu 21.19, Ga 6.9, Kl 3.24, Ib 6.12, 9.15, 12.1\xt*\x* Asɨ saŋ pam hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama hɨnihɨni vɨdɨvɨdɨŋ lagulamɨhalaŋ uami. Vɨdɨvɨdɨŋ lagulamavɨla namɨlaŋ Asɨ dɨ hɨji lubiahɨlɨbalaŋ uami. Lubiahɨlavɨla akuaba akuaba huaci huaci Asɨ vaka nalusaŋ igu igu saŋ ciaŋ mɨguavɨla abami agɨladɨ vibalaŋ uami. \v 37 Asɨ \x - \xo 10.37 \xo*\xt 2 Pi 3.9\xt*\x* \x - \xo 10.37-38 \xo*\xt Hab 2.3-4\xt*\x* agaŋ abami uami. Hulaŋ mu veve saŋ abami agaŋ nɨbu amɨŋ ci vebali aba abami uami. Lɨhalɨha sɨbaŋ vebali aba abami uami. \v 38 Hulaŋ \x - \xo 10.38 \xo*\xt Lom 1.17, Ga 3.11\xt*\x* iamɨgali huaci huaci agɨlaŋ iasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨdaci viaŋ nulɨdɨ abɨben aba abami uami. Namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali huaci aba abɨben aba abami uami. Hameŋ aba aba nulɨdɨ ahɨliahudalɨŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali aba abami uami. Agadɨ ala hulaŋ mu nudɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ valɨci viaŋ nusaŋ ma hɨjɨŋalɨben aba abami uami. \v 39 Alaŋ \x - \xo 10.39 \xo*\xt 1 Te 5.9, 2 Te 2.14, 2 Pi 2.20-21\xt*\x* hɨji vɨdɨvɨdɨŋ valavala sɨbɨlɨ lɨlɨ hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali hɨma uami. Alaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali uami. \c 11 \s Alaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnimɨli uami. \p \v 1 Alaŋ \x - \xo 11.1 \xo*\xt Lom 8.24-25, 2 Ko 4.18, 5.7\xt*\x* sɨhɨvia sɨbaŋ igɨlalu uami. Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla alusaŋ akuaba akuaba huaci huaci igu igu saŋ abami agɨladɨ alaŋ amɨŋ amɨŋ vibalu aba nusaŋ ala migɨla migɨla hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnidalu uami. Aludɨ lamɨgaŋ hɨvɨ nukeŋ akuaba akuaba agɨladɨ ma igɨlalu agadɨ ala uami. Aludɨ nukeŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ aludɨ abɨlalɨ uami. Akuaba akuaba agɨlaŋ ha hɨniavadi aba abɨlalɨ uami. \v 2 Aludɨ iamɨlɨhali agɨlaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨdaci Asɨ agaŋ nulɨdɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ iga iga hɨjɨŋalaŋala abadami uami. Namɨlaŋ hulaŋ huaci sɨbaŋ aba abadami uami. \v 3 Alaŋ \x - \xo 11.3 \xo*\xt HM 1.1, Sng 33.6, 33.9, Jo 1.3, 2 Pi 3.5\xt*\x* hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnilalu sadaŋ alaŋ sɨhɨvia igɨlalu uami. Asɨ agaŋ nɨbu nukeŋ nudɨ ciaŋ agadɨ hɨvɨ fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba agɨladɨ lamami uami. Asɨ agaŋ akuaba akuaba alaŋ ma igɨlalu agɨladɨ viavɨla akuaba akuaba alaŋ igɨlalu agɨladɨ lamami uami. \s Abelɨ Enokɨ Noa ani ani agɨlaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨhadami uami. \p \v 4 Abelɨ \x - \xo 11.4 \xo*\xt HM 4.3-10, Ib 12.24, 1 Jo 3.12\xt*\x* agaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni Asɨ saŋ sagalɨ hɨlami uami. Lɨci Asɨ agaŋ Abelɨ dɨ sagalɨ agasaŋ huaci aba abami uami. Kein dɨ sagalɨ agadɨ sɨbɨlɨ igavɨla valami uami. Abelɨ agaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni Asɨ saŋ akuaba akuaba huaci huaci igumi sadaŋ Asɨ agaŋ nudɨ igavɨla hulaŋ huaci aba abami uami. Abelɨ agaŋ ci hɨmami agadɨ ala nɨbu hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamadami agadɨ ciaŋ agaŋ iabi neŋ hɨnihɨni aludɨ lamalubidi uami. \v 5 Enokɨ \x - \xo 11.5 \xo*\xt HM 5.21-24\xt*\x* agaŋ avi nɨbu Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniadami uami. Hɨnidaci Asɨ agaŋ hɨji nameŋ lamami uami. Enokɨ fɨli neŋ hɨniavɨla hɨmɨmɨdɨ aba abami uami. Lavɨla nudɨ viben aba hadipɨlɨ daŋ sɨkasɨkan vimi uami. Via uci Asɨ hula hɨnilalɨ uami. Asɨ agaŋ nudɨ via uci nudɨ suhɨla suhɨla hɨdavɨmi agadɨ ala ma igavɨmi uami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Enokɨ fɨli neŋ hɨnidaci Asɨ agaŋ iga iga nudɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agasaŋ hɨjɨŋaladami aba abami uami. \p \v 6 Lavɨla abami. Hulaŋ iamɨgali Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ ma hɨniavɨci uami. Ha Asɨ nulɨsaŋ ma hɨjɨŋalɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ pɨŋ uben aba lavɨla uami. Nɨbɨlaŋ hɨji nameŋ igahɨlavɨm uami. Asɨ nɨbu hanɨbuŋ hɨnidi aba igahɨlavɨm uami. Nɨbɨlaŋ hɨji nameŋ avi igahɨlavɨm uami. Asɨ agaŋ alusaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ igubali aba igahɨlavɨm uami. \p \v 7 Noa \x - \xo 11.7 \xo*\xt HM 6.13-22, 7.1, Lom 3.22, 4.13, 1 Pi 3.20\xt*\x* agaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnidaci Asɨ agaŋ akuaba akuaba mufɨli iahavɨbali agɨlasaŋ nudɨ abami uami. Lɨci akuaba akuaba agɨlaŋ ma iahɨmaŋ lɨhavɨdaci nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨla hunɨga hekɨlɨ agadɨ sibɨla vimi uami. Lavɨla nudɨ abinu ninadinu nulɨdɨ abinadinɨlu agɨlaŋ hula hunɨga hekɨlɨ heŋ ivouavɨla hɨnihɨni ma sɨbɨlɨ lɨhavɨmi uami. Noa dɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ hulaŋ iamɨgali fɨli hɨsɨŋ agɨladɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ haiabɨla lamadami uami. Noa agaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnidaci Asɨ nudɨ abadami uami. Nama hulaŋ huaci aba abadami uami. \s Ebɨlam agaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniadami uami. \p \v 8 Ebɨlam \x - \xo 11.8 \xo*\xt HM 12.1-5, HJL 7.2-4\xt*\x* agaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnidaci Asɨ nudɨ abɨci nudɨ ciaŋ lubiahɨlami uami. La nudɨ fɨli tɨbɨ agadɨ valavɨla fɨli tɨbɨ mu heŋ umi uami. Fɨli tɨbɨ agadɨ Asɨ nusaŋ igu igu saŋ abami heŋ umi uami. Asɨ agaŋ Ebɨlam dɨ abeba uu saŋ abami agadɨ nɨbu ma igami uami. Agadɨ ala nɨbu hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlavɨla umi uami. \v 9 Uavɨla \x - \xo 11.9 \xo*\xt HM 12.8, 13.3, 13.18, 18.1, 18.9, 26.3, 35.12, 35.27, Ib 6.17\xt*\x* fɨli tɨbɨ vaka Asɨ agaŋ nusaŋ igu igu saŋ ciaŋ mɨguavɨla abami heŋ umi uami. Uavɨla fɨli tɨbɨ heŋ hulaŋ ihɨlɨŋ hɨnimi uami. Aisakɨ Jekopɨ ani ani agɨlaŋ avi heŋ ala hɨnihɨni havɨlɨ ulaŋ hafihafi hɨniavɨhadami uami. Asɨ agaŋ fɨli tɨbɨ agadɨ nulɨsaŋ avi iguben aba ciaŋ mɨguavɨla abami uami. \v 10 Ebɨlam \x - \xo 11.10 \xo*\xt Ib 3.4, 13.14, CHL 21.2, 21.10\xt*\x* agaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni haiabɨla hekɨlɨ mu agasaŋ migɨladami uami. Haiabɨla hekɨlɨ ha Asɨ agaŋ nudɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlavɨla vici sɨkasɨkan hɨnibali uami. Ebɨlam nɨbu nudɨ iga iga saŋ migɨla migɨla hɨniadami uami. \v 11 Sela \x - \xo 11.11 \xo*\xt HM 17.19, 18.11-14, 21.1-2, Lom 4.21, Ib 10.23\xt*\x* nɨbu uajɨ hɨniavɨla hadi hadi sɨbaŋ lɨmi uami. Ebɨlam nɨbu avi hadi hadi sɨbaŋ lɨmi uami. Agadɨ ala nudɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ nukeŋ nusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ iguci ninanadi havami uami. La hɨji nameŋ lamami uami. Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla ninaŋ huhɨla huhɨla saŋ abami agaŋ nɨbu hameŋ laci lɨbali aba abami uami. \v 12 Hameŋ \x - \xo 11.12 \xo*\xt HM 15.5, 22.17, 32.12, Lo 10.22, Lom 4.18-19\xt*\x* sadaŋ hulaŋ agaŋ hadi hadi lavɨla amɨŋ ci hɨmɨben aba hɨnidaci nudɨ iamɨlɨhalinu agɨlaŋ ninanadi akape sɨbaŋ havavɨmi uami. La iaha habɨla lidɨ uaiaŋ susu hɨvɨ hɨniavɨlalɨ hameŋ hɨniavɨmi uami. Hacɨŋ hɨlɨcɨ hɨlɨcɨ avɨli hekɨlɨ caba hɨniavɨlalɨ hameŋ ala hɨniavɨmi uami. Hameŋ hɨniavɨdaci hulaŋ mu aniaba agɨlaŋ nulɨdɨ ma lugɨlavɨbali uami. \p \v 13 Hulaŋ \x - \xo 11.13 \xo*\xt HM 23.4, 1 Sto 29.15, Sng 39.12, 1 Pi 1.17, 2.11\xt*\x* iamɨgali hameŋ agɨlaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni haba hɨmavɨmi uami. Fɨli neŋ hɨniavɨdaci Asɨ akuaba akuaba huaci huaci nulɨsaŋ iguben aba ciaŋ mɨguavɨla abami agɨladɨ nulɨsaŋ ma igumi uami. Akuaba akuaba huaci huaci agɨlaŋ ataŋ me hɨniavɨdaci lagulama igasulasula me igasulavɨhadami uami. Iga iga saŋ hɨjɨŋalaŋala igasulasula nameŋ abavɨhadami uami. Alaŋ aludɨ nukeŋ fɨli tɨbɨ agadɨ vala vevɨla fɨli tɨbɨ neŋ ihɨlɨŋ hɨnidalu aba abavɨhadami uami. Ihɨlɨŋ hɨniavɨhadami agasaŋ ma sɨhumahɨlavɨhadami uami. \v 14 Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ciaŋ hameŋ agadɨ abavɨdaci igahɨlahɨla abɨlalu uami. Ha nɨbɨlaŋ nulɨdɨ nukeŋ fɨli tɨbɨ agadɨ igɨben aba lɨhavadi aba abɨlalu uami. \v 15 Vaka nulɨdɨ fɨli tɨbɨ vala vehavɨmi agasaŋ igahɨlavɨla cɨhu uben aba huaci uavɨvi uami. \v 16 Agadɨ \x - \xo 11.16 \xo*\xt CV 3.6, 3.15, Mk 12.26, HJL 7.32, Fl 3.20, Ib 13.14\xt*\x* ala nɨbɨlaŋ nulɨdɨ fɨli tɨbɨ vaka vala vehavɨmi agasaŋ ma igahɨlavɨhadami uami. Nusaŋ ala abavɨhadami uami. Ha fɨli tɨbɨ sɨbɨlɨ aba abavɨhadami uami. Nulɨdɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ha fɨli tɨbɨ mu vivi saŋ pam lɨhavɨhadami uami. Fɨli tɨbɨ mu agasaŋ abavɨhadami uami. Fɨli tɨbɨ huaci sɨbaŋ aba abavɨhadami uami. Nɨbu Asɨ dɨ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni hɨsɨŋ haiabɨla uami. Hulaŋ hameŋ agɨlaŋ Asɨ dɨ nameŋ abavɨhadami uami. Nama aludɨ Asɨ aba abavɨhadami uami. Lɨhavɨdaci Asɨ agaŋ nulɨdɨ ciaŋ agasaŋ ma sɨhumahɨladami uami. Nɨbu hulaŋ iamɨgali nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨhadami agɨlasaŋ haiabɨla hekɨlɨ mu ci sɨhuvami uami. Hameŋ sadaŋ nɨbɨlaŋ huaci haiabɨla heŋ hɨniavɨbali uami. \p \v 17-18 Vaka \x - \xo 11.17-18 \xo*\xt HM 21.12, 22.1-14, Lom 9.7, Je 2.21-22\xt*\x* Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla Ebɨlam dɨ abami uami. Nadɨ ninana Aisakɨ dɨ hɨvɨ lɨlɨŋ nadɨ iamɨlɨhalina agɨlaŋ iaha habɨlavɨbali aba abami uami. Agadɨ ala Asɨ agaŋ Ebɨlam dɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ igɨben aba nudɨ nameŋ abami uami. Ebɨlam nama nadɨ ninaŋ pabiŋ sɨbaŋ agadɨ ifɨhɨmavɨla iasaŋ sagalɨ iguha aba abami uami. Lɨci Ebɨlam agaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨla ninanu Aisakɨ dɨ ifɨhɨmavɨla Asɨ saŋ sagalɨ iguben aba umi uami. \v 19 Nɨbu \x - \xo 11.19 \xo*\xt Lom 4.17-21\xt*\x* hɨji nameŋ lamami uami. Aisakɨ hɨmɨbali agadɨ ala Asɨ agaŋ nudɨ abɨci cɨhu hɨhi iahɨbali aba abami uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ akuaba akuaba iahami agasaŋ nameŋ abɨmɨli uami. Ebɨlam agaŋ ninanu Aisakɨ dɨ sudɨ haca hɨvɨ me hɨnici cɨhu vimi aba abɨmɨli uami.\fig Ebɨlam agaŋ Aisakɨ dɨ ifɨhɨmavɨla Asɨ saŋ sagalɨ iguben aba lɨmi.|alt="Abraham and Isaac" src="LB00291C.jpg" size="span" loc="Tay 11.17-18 – big" copy="Bass" ref="11.17-18"\fig* \s Aisakɨ Jekopɨ Josepɨ ani ani agɨlaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨhadami uami. \p \v 20 Aisakɨ \x - \xo 11.20 \xo*\xt HM 27.27-29, 27.39-40\xt*\x* agaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨla Jekopɨ dɨdaŋ Iso dɨdaŋ huaci lamami uami. Nulɨdɨ huaci lamavɨla akuaba akuaba huaci huaci mufɨli vihavɨbali agɨlasaŋ abami uami. \v 21 Jekopɨ \x - \xo 11.21 \xo*\xt HM 47.31–48.20\xt*\x* agaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨla amɨŋ ci hɨmɨben aba Josepɨ dɨ ninaŋ ahica agɨladɨ huaci lamami uami. La Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahɨben aba kɨlɨ lɨmɨ agadɨ lalɨlamavɨla lɨbuhɨla nudɨ hali agadɨ kɨlɨ lɨmɨ agadɨ fɨdɨm heŋ lɨbɨlɨva hɨnimi uami. \v 22 Josepɨ \x - \xo 11.22 \xo*\xt HM 50.24-25, CV 13.19\xt*\x* agaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨla amɨŋ ci hɨmɨben aba abami uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ nagadɨ valavɨla uavɨbali aba abami uami. Uben aba iadɨ henaŋ hɨbɨn hɨbɨn hɨvɨ lamavɨbali agɨladɨ fɨli tɨbɨ neŋ mava hudavɨmɨdɨ aba abami uami. Hava viavɨla uavɨm aba abami uami. Uavɨla fɨli tɨbɨ abeba hɨniavɨbali heŋ ala mava hudavɨm aba abami uami. \s Mosesɨ agaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniadami uami. \p \v 23 Mosesɨ \x - \xo 11.23 \xo*\xt CV 1.22, 2.2-3, HJL 7.20\xt*\x* dɨ iamiaganu agɨlaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨhadami uami. Hɨniavɨdaci Mosesɨ iamɨnu agaŋ Mosesɨ dɨ huhɨlami uami. Huhɨlavɨla muŋanu hula ninaŋ agadɨ igavɨci huaci sɨbaŋ hɨnimi uami. Hameŋ sadaŋ nudɨ sɨvɨlalɨbavɨci hɨnidaci avaŋ ahica pam umi uami. Nɨbɨlaŋ manɨgali dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agasaŋ ma lɨdavɨmi uami. \v 24 Mosesɨ \x - \xo 11.24 \xo*\xt CV 2.10-12\xt*\x* agaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni iaha hulaŋ hekɨlɨ lavɨla hɨji nameŋ lamami uami. Hulaŋ limu hɨhɨle nameŋ abavɨmɨdɨ aba abami uami. Ninaŋ nagaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali dɨ nadinu agadɨ ninaŋ aba abavɨmɨdɨ aba abami uami. \v 25 La hɨji nameŋ lamami uami. Viaŋ avi iadɨ hɨdɨlɨ pam agɨlaŋ hula vɨhɨlɨ havɨlɨŋ ha huaci aba abami uami. Lusɨŋ sɨbɨlɨ vivi malɨciŋ laci hɨjɨŋalaŋala hɨnihɨni agadɨ valin aba abami uami. \v 26 Nɨbu \x - \xo 11.26 \xo*\xt Ib 10.34-35, 13.13\xt*\x* anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba huaci huaci Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ iga iga abadami uami. Ha sɨbɨlɨ aba abadami uami. Lɨdɨŋ akuaba akuaba huaci huaci Asɨ nusaŋ igu igu saŋ abami agɨlasaŋ igahɨlahɨla abadami uami. Ha huaci sɨbaŋ aba abadami uami. Lavɨla nɨbu hɨji nameŋ lamami uami. Mufɨli Asɨ hulaŋ mu lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci vebali aba abami uami. Viaŋ hulaŋ agadɨ ibi hɨvɨ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vidalɨŋ iadɨ abacuvacuva ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ abavɨci aba abami uami. Ha huaci aba abami uami. \v 27 Mosesɨ \x - \xo 11.27 \xo*\xt CV 2.15, 10.28-29, 12.37, 12.51, 14.13, Lom 1.20, 1 Ti 1.17, Ib 11.1, 11.13\xt*\x* Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniadami sadaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ agadɨ valavɨla umi uami. Uci Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ nusaŋ igɨvɨ hɨnimi uami. Agadɨ ala Mosesɨ nusaŋ ma lɨdami uami. Alaŋ Asɨ dɨ ma igɨlalu uami. Agadɨ ala Mosesɨ agaŋ nudɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ Asɨ dɨ iga iga me igami uami. Hameŋ sadaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨniadami uami. \v 28 Mosesɨ \x - \xo 11.28 \xo*\xt CV 12.21-30\xt*\x* Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ abɨci sabaŋ sipsipɨ agɨladɨ ifɨhɨmavɨla hɨlanavɨmi uami. Asɨ agaŋ aludɨ valɨci huaci hɨnibalu aba igahɨlahɨla akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ lɨhavɨmi uami. Lɨhavɨci nulɨdɨ abami uami. Sabaŋ sipsipɨ mɨdɨ agɨladɨ vivi naludɨ ulaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨladɨ hɨbɨ ivu ivu heŋ mɨŋepɨhalɨlaŋ hɨniavɨm aba abami uami. Hameŋ lavɨla hɨnidalaŋ Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ vebali aba abami uami. Vevɨla ninaŋ Cimegeŋ agɨladɨ ifɨhɨmuhɨmu ubali aba abami uami. La Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ naludɨ ninaŋ Cimegeŋ agɨladɨ ma ifɨhɨmɨbali aba abami uami. \s Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ avi Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨhadami uami. \p \v 29 Isɨlaelɨ \x - \xo 11.29 \xo*\xt CV 14.21-31\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨlaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨhadami sadaŋ Letɨsi avɨli hekɨlɨ agaŋ huhahɨla limu uavɨla sɨmi kɨlikɨli heŋ hɨhavɨla hɨnimi uami. Limu avi uavɨla sakalɨ kɨlikɨli heŋ hɨhavɨla hɨnimi uami. Hɨnidaci fɨli agaŋ subɨlavɨla vɨdɨvɨdɨŋ la hɨnidaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ heŋ limu caba ua iahubalu aba uavɨmi uami. Uavɨdaci Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ uavadi hameŋ ala ubalu aba lavɨla avɨli nahɨmavɨmi uami. \v 30 Isɨlaelɨ \x - \xo 11.30 \xo*\xt Jos 6.12-21\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨlaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni Jeliko haiabɨla hekɨlɨ agadɨ lua madɨŋ madɨŋ agadɨ uaiaŋ pabiŋ pabiŋ haŋala haŋala hɨdavɨmi uami. Haŋala haŋala hɨdavɨdaci mɨkɨmɨkɨ me hɨvɨ lua agaŋ sɨkasɨkan civɨhala mɨgalahɨlami uami. \v 31 Hɨbɨ \x - \xo 11.31 \xo*\xt Jos 2.1-21, 6.22-25, Je 2.25\xt*\x* pɨlɨ hɨsɨŋ iamɨgali mu agaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniadami uami. Nudɨ ibi Lehapɨ uami. Nɨbu ala Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ ahica agɨlaŋ Jeliko haiabɨla hekɨlɨ agadɨ igalamɨbavɨla uavɨmi agɨladɨ ahɨliahumi uami. Haiabɨla hekɨlɨ heŋ hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨhadami agɨlaŋ sɨbɨlɨ lɨhavɨmi uami. Agadɨ ala iamɨgali agaŋ nɨbɨlaŋ hula ma sɨbɨlɨ lɨmi uami. \p \v 32 Vaka \x - \xo 11.32 \xo*\xt Het 4.6–5.31, 6.11–8.32, 11.1–12.7, 13.2–16.31, 1 Sml 1.1–31.13, 1 Kin 1.1–2.11\xt*\x* hulaŋ akape agɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla vihavɨhadami agɨladɨ ciaŋ nalusaŋ huaci lɨbavin uami. Agadɨ ala uaiaŋ apalɨ uami. Hulaŋ akuaba akuaba sibɨla vihavɨhadami agɨladɨ ibi nameŋ uami. Mu Gideon uami. Mu Balakɨ uami. Mu Samɨson uami. Mu Jepɨta uami. Mu Devitɨ uami. Mu Samuelɨ uami. Limu hɨhɨle Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ uami. \v 33 Hulaŋ \x - \xo 11.33 \xo*\xt Het 14.5-6, 1 Sml 17.34-35, 2 Sml 7.10-11, Dan 6.1-27\xt*\x* hɨhɨle Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ uami. Manɨgali fɨli tɨbɨ mu hɨsɨŋ mu hɨsɨŋ agɨladɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula sagaŋ lɨbalɨba nulɨdɨ lɨvalavɨhadami uami. Hɨhɨle Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlahɨla sibɨla huaci huaci vihavɨhadami uami. Lɨdɨŋ Asɨ agaŋ akuaba akuaba huaci huaci nulɨsaŋ igu igu saŋ ciaŋ mɨguavɨla abami agɨladɨ vihavɨhadami uami. Hɨhɨle idɨhuŋ laion agɨladɨ sɨbɨsaŋ mɨŋasɨjiavɨhadami uami. \v 34 Hɨhɨle \x - \xo 11.34 \xo*\xt Het 15.8, 15.15, 1 Kin 19.3, 2 Kin 20.7, Dan 3.1-30\xt*\x* avɨŋ mila hekɨlɨ hekɨlɨ lɨhulɨhu hɨniavɨhadami agɨladɨ ifɨhɨmavɨhadami uami. Nagɨli lamalama hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ puia hutesɨ hutesɨ hɨvɨ hɨhɨle agɨladɨ iamɨla hɨmɨbalu aba lɨhavɨhadami uami. Agadɨ ala nulɨdɨ ma iamɨla hɨmavɨhadami uami. Hɨhɨle vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ apalɨ agadɨ ala husivɨ ala cɨhu vɨdɨvɨdɨŋ vihavɨmi uami. Lavɨla nɨbɨlaŋ sagaŋ hɨsɨŋ hulaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ daŋ hɨniavɨhadami uami. Hɨnihɨni sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ lahuavɨhadami uami. \v 35 Hɨhɨle \x - \xo 11.35 \xo*\xt 1 Kin 17.17-24, 2 Kin 4.25-37\xt*\x* hɨmavɨhadami agɨlaŋ cɨhu hɨhi iahavɨdaci nulɨdɨ iamɨgagalinɨlu abinadinɨlu agɨlaŋ nulɨsaŋ hɨjɨŋalavɨhadami uami. Nagɨli lamalama hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨhadami uami. Lamalama nulɨdɨ hadipɨlɨ agɨladɨ sɨbɨlɨ lamalama hɨniavɨdaci nɨbɨlaŋ hɨmavɨhadami uami. Nagɨli lamalama hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ nulɨdɨ abavɨhadami uami. Namɨlaŋ Asɨ dɨ abacuvavɨla nudɨ valɨlaŋ naludɨ havɨ valɨmɨli ubalaŋ aba abavɨhadami uami. Agadɨ ala nɨbɨlaŋ nulɨdɨ nagɨli lamalama hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ ciaŋ ma lubiahɨlavɨhadami uami. Nulɨdɨ hɨji agaŋ nɨbu nameŋ hɨniadami uami. Alaŋ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahavɨla huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalu aba abavɨhadami uami. \v 36 Limu \x - \xo 11.36 \xo*\xt 1 Kin 22.26-27, 2 Sto 18.25-26, Jer 20.2, 37.15, 38.6\xt*\x* hɨhɨle nɨbɨlaŋ vɨhɨlɨ nameŋ agɨladɨ igavɨhadami uami. Nagɨli lamalama hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ nulɨdɨ abacuvacuva vɨgɨla vɨgɨla lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ hahahaha lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨhadami uami. \v 37 Hɨhɨle \x - \xo 11.37 \xo*\xt 1 Kin 21.13, 2 Kin 1.8, 2 Sto 24.21, HJL 7.58, 14.19\xt*\x* agɨladɨ lɨba kum kum agɨladɨ vivi havala havala ifavɨdaci hɨmavɨhadami uami. Limu hɨhɨle agɨladɨ ija mɨka agadɨ hɨvɨ nulɨdɨ hadipɨlɨ agɨladɨ alɨhaŋ lamalama mɨgɨlalahavɨdaci hɨmavɨhadami uami. Hɨhɨle agɨladɨ puia hutesɨ hɨvɨ ihalahavɨdaci hɨmavɨhadami uami. Hulaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨladɨ nagɨli lamalama hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ abavɨdaci sabaŋ sipsipɨ sabaŋ meme sɨgɨtɨ agɨladɨ havɨlɨ me lɨbalɨba hɨdavɨhadami uami. Nɨbɨlaŋ akuaba akuaba huaci huaci hadipɨlɨ hɨsɨŋ agɨlasaŋ tɨbɨ mɨgavɨhadami uami. Tɨbɨ mɨgavɨdaci hulaŋ agɨlaŋ nulɨsaŋ vɨhɨlɨ mu mu agɨladɨ igu igu nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamavɨhadami uami. \v 38 Limu \x - \xo 11.38 \xo*\xt 1 Kin 18.4, 19.9\xt*\x* hɨhɨle agɨladɨ lahuavɨdaci haba haŋɨla haŋɨla hɨtɨŋ hɨtɨŋ uu fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ sɨvɨlavɨhadami uami. Hɨhɨle fipɨ halu daŋ halu daŋ heŋ uu sɨvɨlavɨhadami uami. Hɨhɨle lɨba haca hɨvɨ ivo ivo sɨvɨlavɨhadami uami. Hɨhɨle fɨli haca fɨli muji hɨniavɨhadami agɨladɨ hɨvɨ mɨgumɨgu sɨvɨlavɨhadami uami. Hulaŋ iamɨgali Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨhadami agɨlaŋ huaci sɨbaŋ hɨniavɨhadami uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ iamɨgali lusɨŋ sɨbɨlɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨhadami agɨladɨ huaci ma lamavɨhadami uami. \v 39 Hulaŋ iamɨgali hameŋ agɨlaŋ sɨkasɨkan Asɨ saŋ pam hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami uami. Lɨhavɨdaci Asɨ agaŋ nulɨdɨ igɨdaci ibi huaci huaci daŋ hɨniavɨhadami uami. Agadɨ ala fɨli neŋ hɨnihɨni Asɨ agaŋ akuaba akuaba huaci huaci iguben aba ciaŋ mɨguavɨla abami agɨladɨ ma vihavɨmi uami. \v 40 Vaka \x - \xo 11.40 \xo*\xt Ib 5.9-10, 7.22, 8.6, CHL 6.11\xt*\x* Asɨ nɨbu nukeŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ alusaŋ sɨhuvami uami. Nɨbu hulaŋ iamɨgali vaka hɨsɨŋ agɨlaŋ nɨbɨlaŋ mɨse huaci hɨnihɨni saŋ valami uami. Alaŋ hudɨmɨda huaci hɨnihɨni agasaŋ hɨji igahɨlami uami. \c 12 \s Alaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨmɨli uami. \p \v 1 Hulaŋ \x - \xo 12.1 \xo*\xt Lom 7.21, 12.12, 1 Ko 9.24-25, Fl 3.13-14, Ib 10.36, 1 Pi 2.1\xt*\x* iamɨgali vaka Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni hɨmavɨhadami agɨlaŋ Asɨ dɨ haiabɨla heŋ hɨniavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ avɨli susu hekɨlɨ me hɨnihɨni aludɨ haŋala huda hɨniavɨlalɨ uami. Hɨnihɨni aludɨ hɨji mɨŋaiahavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ nulɨsaŋ igahɨlahɨla vɨhɨlɨ akuaba akuaba agɨlaŋ aludɨ hɨbɨ hɨsihala hɨnihɨni me hɨniavɨlalɨ agɨladɨ likilamavɨla umɨli uami. Akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ aludɨ mɨŋahubɨhaha hɨnihɨni me hɨniavɨlalɨ agɨladɨ avi ifɨhuha vala umɨli uami. Vala uavɨla Asɨ agaŋ akuaba akuaba sibɨla vɨdɨvɨdɨŋ lagulama vivi saŋ abami agɨladɨ vimɨli uami. Hameŋ lavɨla ha hulaŋ mu akuaba akuaba vivi saŋ nɨbu vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ haŋɨlavɨla hali uavɨla akuaba akuaba vilalɨ hameŋ ala lɨbalu uami. \v 2 Alaŋ \x - \xo 12.2 \xo*\xt Fl 2.8, Ib 1.3, 1.13, 1 Pi 1.11, 3.22\xt*\x* Jisasɨ saŋ igahɨlahɨla hɨnimɨli uami. Nɨbu aludɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ hɨdɨlɨ uami. Alaŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama hɨnidamɨli mufɨli nɨbu nukeŋ lɨdaci aludɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨniavɨbali uami. Jisasɨ nɨbu mufɨli hɨjɨŋalaŋala huaci sɨbaŋ hɨnihɨni saŋ igahɨlahɨla vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨnimi uami. Lavɨla Asɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlɨci kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ nudɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci avɨha avɨha igavɨla hɨmami uami. Hulaŋ iamɨgali vaka nameŋ abavɨhadami uami. Hulaŋ mu lusɨŋ sɨbɨlɨ daŋ agadɨ via kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci mɨŋaiaha lalɨlamavɨci hɨnibali aba abavɨhadami uami. Hɨnidaci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle nudɨ iga iga abavɨdaci nɨbu nudɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ agasaŋ sɨhum hekɨlɨ vibali aba abavɨhadami uami. Agadɨ ala Jisasɨ dɨ hameŋ lɨhavɨci hɨmami agasaŋ nɨbu nukeŋ ma sɨhumahɨlami uami. Hameŋ sadaŋ iabi nɨbu Asɨ dɨ mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ agadɨ human sɨmi kɨlikɨli hɨvɨ mɨgahɨnidi uami. \s Asɨ agaŋ aludɨ mɨŋahihɨlahihɨla saŋ vɨhɨlɨ igulalɨ uami. \p \v 3 Namɨlaŋ \x - \xo 12.3 \xo*\xt Jo 15.20, Ga 6.9\xt*\x* sɨhɨvia igahɨlɨhalaŋ uami. Vaka hulaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ Jisasɨ dɨ nagɨli lamavɨmi uami. Agadɨ ala nɨbu vɨdɨvɨdɨŋ lagulamavɨla akuaba akuaba vɨhɨlɨ agɨladɨ havami uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ avi vɨdɨvɨdɨŋ lagulamavɨla vɨhɨlɨ hameŋ agɨladɨ havɨhalaŋ uami. Havahava vɨhɨlɨfɨlaŋ hɨma lɨci simɨhalavɨla valɨmɨlaŋ uami. \v 4 Namɨlaŋ \x - \xo 12.4 \xo*\xt 1 Ko 10.13, Ib 10.32-34\xt*\x* lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valavala akuaba akuaba vɨhɨlɨ agɨladɨ havɨlalaŋ uami. Agadɨ ala naludɨ amɨŋ amɨŋ ma ifɨhɨmavɨlalɨ uami. \v 5-6 Asɨ \x - \xo 12.5-6 \xo*\xt Jop 5.17, Sng 94.12, Snd 3.11-12, Je 1.12, CHL 3.19\xt*\x* agaŋ naludɨ iagaŋ lagulagu saŋ nameŋ abami uami. Namɨlaŋ iadɨ nukeŋ ninanadi aba abami uami. Hameŋ abami agasaŋ namɨlaŋ ci akua uava iahulaŋ uami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihɨni nulɨdɨ mɨŋahihɨlɨlalɨ aba abami uami. Hameŋ sadaŋ aludɨ Hekɨlɨ agaŋ naludɨ mɨŋahihɨlahihɨla saŋ nalusaŋ vɨhɨlɨ iguci namɨlaŋ uava iahumɨlaŋ aba abami uami. Uava iahuavɨla nameŋ abɨmɨlaŋ aba abami uami. Na havɨ ala li aba abɨmɨlaŋ aba abami uami. La mavɨn lamalama hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ daŋ hɨnimɨlaŋ aba abami uami. Asɨ agaŋ hulaŋ mu dɨ vici nudɨ nukeŋ ninaŋ hɨnilalɨ agadɨ ifɨlalɨ aba abami uami. \v 7 Namɨlaŋ \x - \xo 12.7 \xo*\xt Lo 8.5, 2 Sml 7.14, Snd 13.24, 23.13\xt*\x* vɨdɨvɨdɨŋ lagulama simɨ hɨnidalaŋ Asɨ naludɨ mɨŋahihɨlɨbali uami. Hulaŋ mu ninanu dɨ lɨlalɨ hameŋ ala Asɨ avi naludɨ hameŋ laci ala lɨlalɨ uami. \v 8 Asɨ agaŋ nudɨ ninanadi sɨkasɨkan agɨladɨ mɨŋahihɨlɨlalɨ uami. Nɨbu naludɨ ma mɨŋahihɨlɨci namɨlaŋ nudɨ ninanadi sɨbaŋ ma hɨnibalaŋ uami. Ha namɨlaŋ hɨbɨ pɨlɨ hɨsɨŋ ninanadi me hɨnibalaŋ uami. \v 9 Aludɨ \x - \xo 12.9 \xo*\xt Sav 12.7, Ais 42.5\xt*\x* iagagali fɨli neŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ aludɨ mɨŋahihɨlavɨdaci alaŋ nulɨsaŋ lɨdalɨda nulɨdɨ lɨhu hɨvɨ hɨnilalu uami. Aludɨ Iavaŋ Asɨ agaŋ avi aludɨ amɨŋ sɨkasɨkan agɨladɨ mɨŋahihɨlɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ Asɨ saŋ lɨdalɨda nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnimɨli uami. Hameŋ lavɨla mufɨli huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalu uami. \v 10 Aludɨ \x - \xo 12.10 \xo*\xt Wkp 11.44, 1 Pi 1.15-16\xt*\x* iagagali fɨli neŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ nulɨdɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlahɨla aludɨ ilɨmiŋ ilɨmiŋ hɨnihɨni saŋ mɨŋahihɨlavɨlalɨ uami. Agadɨ ala Asɨ agaŋ aludɨ ahɨliahuci nɨbu nukeŋ me hɨnihɨni saŋ aludɨ mɨŋahihɨlɨlalɨ uami. \v 11 Asɨ \x - \xo 12.11 \xo*\xt Je 3.17-18\xt*\x* nɨbu aludɨ mɨŋahihɨlahihɨla saŋ vɨhɨlɨ igudaci alaŋ ma hɨjɨŋalɨlalu uami. Hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ pam lamalama hɨnilalu uami. Agadɨ ala aludɨ mɨŋahihɨla fɨhalɨci alaŋ hɨji huaci vibalu uami. Vimɨli aludɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ simɨ hɨniavɨdaci alaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlahɨla akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vibalu uami. \s Alaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ lagulamɨmɨli uami. \p \v 12-13 Naludɨ \x - \xo 12.12-13 \xo*\xt Snd 4.26, Ga 6.1\xt*\x* human agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ hɨniavɨla havɨ lɨbala hɨnihɨni me hɨniavɨci uami. Ha namɨlaŋ human mɨŋaiaha sibɨla vihalaŋ uami. Naludɨ hɨcɨ suli agɨlaŋ sɨbɨlɨ lavɨla haba hɨmahɨma me hɨniavɨci uami. Ha namɨlaŋ iaha lagulamavɨla hɨbɨ sɨlɨvɨ heŋ uhalaŋ uami. Hameŋ lɨlaŋ naludɨ hɨcɨ agɨlaŋ huaci lavɨla sɨkasɨkan ma sɨbɨlɨ lɨhavɨbali uami. \p \v 14 Namɨlaŋ \x - \xo 12.14 \xo*\xt Sng 34.14, Lom 12.18, 2 Ko 7.1, Ef 5.5, 2 Ti 2.22\xt*\x* hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ hula humɨgaŋ simɨ pam hɨnihɨni saŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨnihalaŋ uami. La Asɨ nukeŋ me hɨnihɨni nudɨ hɨji agadɨ pam lubiahɨlɨhalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali huaci sɨlɨvɨ laci ma hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ aludɨ Hekɨlɨ dɨ ma igavɨbali uami. \v 15 Namɨlaŋ \x - \xo 12.15 \xo*\xt Lo 29.18, HJL 8.23, 2 Ko 6.1, Ga 5.4, Ib 3.12\xt*\x* sɨhɨvia migɨlɨhalaŋ uami. Hulaŋ mu lusɨŋ sɨbɨlɨ viavɨla Asɨ nusaŋ mavɨn hɨnilalɨ agadɨ valɨmɨdɨ uami. Naludɨ hulaŋ mu agaŋ kɨlɨ uaga me hɨnimɨdɨ uami. Kɨlɨ uaga me hɨnihɨni nalusaŋ vɨhɨlɨ igudaci Asɨ igɨdaci naludɨ hulaŋ akape agɨlaŋ sɨbɨlɨ hɨniavɨbali uami. \v 16 Vaka \x - \xo 12.16 \xo*\xt HM 25.29-34\xt*\x* Iso agaŋ sɨmɨŋ pabiŋ tɨbɨ nana hɨsɨŋ agadɨ lavɨben aba lɨmi uami. La imanu dɨ abami uami. Viaŋ ninaŋ manɨgali hɨnidalɨŋ akuaba akuaba huaci huaci aludɨ iavaŋ iasaŋ igu igu saŋ abami agɨladɨ nasaŋ iguben aba abami uami. La iguavɨla sɨmɨŋ viavɨla Asɨ dɨ valami uami. Lavɨla iamɨgali mu mu agɨlaŋ hula lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihadami uami. Namɨlaŋ avi nɨbu lɨhadami hameŋ lɨmɨlaŋ uami. \v 17 Namɨlaŋ \x - \xo 12.17 \xo*\xt HM 27.30-40\xt*\x* igɨlalaŋ uami. Hameŋ lavɨla cɨhu iaganu dɨ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ vivi saŋ lɨmi ala hɨma sɨbaŋ uami. Akape tɨbɨ akuaba akuaba agɨladɨ vivi saŋ ilɨhami uami. Agadɨ ala akuaba akuaba agɨladɨ cɨhu vivi hɨbɨ agaŋ apalɨ uami. \s Alaŋ Saion halu heŋ ci iahuahɨlu uami. \p \v 18-19 Isɨlaelɨ \x - \xo 12.18-19 \xo*\xt CV 19.16-22, 20.18-21, Lo 4.11-12, 5.22-27\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨlaŋ vaka lɨhavɨmi hameŋ ma lɨhalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ akuaba akuaba Sainai halu heŋ iahavɨdaci iga iga mɨŋaigavɨmi agɨladɨ namɨlaŋ ma iga iga mɨŋaigahalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ Sainai halu mikɨ uavɨla hɨnihɨni igasulavɨdaci avɨŋ hekɨlɨ agaŋ lɨhulɨhu hɨnimi uami. Lɨhulɨhu hɨnidaci hɨfɨlɨ hekɨlɨ sɨbaŋ hɨnimi agadɨ iga iga lɨdavɨmi uami. Lɨdalɨda hɨniavɨdaci huŋe vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ vemi uami. Lɨci igahɨlavɨdaci sai bihulɨ agaŋ agalami uami. Agalɨdaci nudɨ lɨkɨla lɨkɨla heŋ Asɨ agaŋ ciaŋ abɨdaci igahɨlavɨmi uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla lɨdalɨda Mosesɨ dɨ abavɨmi uami. Alaŋ Asɨ nukeŋ dɨ ciaŋ igahɨlahɨla saŋ valalu aba abavɨmi uami. \v 20 Asɨ \x - \xo 12.20 \xo*\xt CV 19.12-13\xt*\x* agaŋ nulɨdɨ nameŋ abami uami. Hulaŋ mu uavɨla halu agadɨ mɨŋaigɨci aba abami uami. Ha lɨba kum kum agɨladɨ vivi havala havala nudɨ ifɨhɨmɨhalaŋ aba abami uami. Sɨhɨm sabaŋ agɨlaŋ uavɨla halu agadɨ lubigavɨci aba abami uami. Ha lɨba kum kum agɨladɨ vivi havala havala nulɨdɨ ifɨhɨmɨhalaŋ aba abami uami. Asɨ agaŋ nulɨdɨ abami agadɨ igahɨlavɨla hekɨlɨ lɨdavɨmi uami. \v 21 Akuaba \x - \xo 12.21 \xo*\xt CV 19.16, Lo 9.19\xt*\x* akuaba igavɨmi agasaŋ avi nɨbɨlaŋ hekɨlɨ sɨbaŋ lɨdavɨmi uami. Lɨhavɨdaci Mosesɨ abami uami. Viaŋ avi hekɨlɨ sɨbaŋ lɨdɨdalɨŋ iadɨ hadipɨlɨ agaŋ lɨdavali aba abami uami. \p \v 22 Lavɨla \x - \xo 12.22 \xo*\xt Sng 68.17, Ga 4.26, Fl 3.20, CHL 5.11, 21.2, 21.10\xt*\x* abami. Namɨlaŋ vaka Sainai halu heŋ ma ua iahumalaŋ uami. Iabi namɨlaŋ Saion halu ci iahuahalaŋ uami. Asɨ dɨ haiabɨla Jelusalem agaŋ nɨbu heŋ ala hɨnilalɨ uami. Haiabɨla hekɨlɨ nɨbu Asɨ dɨ haiabɨla uami. Asɨ nɨbu ala hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ uami. Namɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ akape sɨbaŋ 10,000 agɨlaŋ mɨgudɨba hɨnihɨni hɨjɨŋalaŋala hɨniavɨlalɨ heŋ ci iahuahalaŋ uami. \v 23 Hulaŋ \x - \xo 12.23 \xo*\xt Lu 10.20, Fl 4.3, Ib 11.40, CHL 13.8, 14.4\xt*\x* vaka hɨsɨŋ agɨlaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama nudɨ ninaŋ Cimegeŋ me hɨnihɨni hɨmahɨma uu mɨgudɨba hɨniavɨlalɨ uami. Mɨgudɨba hɨniavɨlalɨ heŋ namɨlaŋ ci iahuahalaŋ uami. Asɨ agaŋ nulɨdɨ ibi agɨladɨ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni hɨsɨŋ manasɨŋ hɨvɨ ci lɨbami uami. Namɨlaŋ Asɨ dɨ hɨvɨ ci iahuahalaŋ uami. Nɨbu ala hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hɨnilalɨ uami. Vaka Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ huaci sɨbaŋ aba abavɨla huaci lamɨci nulɨdɨ amɨŋ agɨlaŋ heŋ hɨniavɨlalɨ uami. Hɨniavɨdaci namɨlaŋ avi heŋ ci iahuahalaŋ uami. \v 24 Namɨlaŋ \x - \xo 12.24 \xo*\xt HM 4.10, Ib 8.6, 10.22, 11.4, 1 Pi 1.2\xt*\x* Jisasɨ dɨ pɨŋ ci iahuahalaŋ uami. Jisasɨ agaŋ Asɨ cɨhu tɨbɨ ciaŋ mɨguavɨla abami agadɨ lɨdaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibali uami. Abelɨ dɨ mɨdɨ agaŋ nɨbu hɨbɨŋ ifu ifu saŋ laci abɨlalɨ uami. Agadɨ ala Jisasɨ dɨ mɨdɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hugɨ hivahiva saŋ pam abɨlalɨ uami. Nɨbu ala huaci sɨbaŋ uami. \s Alaŋ sɨhɨvia migɨlɨmɨli uami. \p \v 25 Namɨlaŋ \x - \xo 12.25 \xo*\xt CV 20.22, Ib 2.1-3, 3.17, 10.26-29\xt*\x* sɨhɨvia migɨlɨhalaŋ uami. Namɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla saŋ valɨmɨlaŋ uami. Vaka sɨbaŋ fɨli neŋ Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ iguavɨla abami uami. Agadɨ ala nudɨ ciaŋ agadɨ ma lubiahɨlavɨmi uami. Lɨhavɨci nulɨdɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ agɨlasaŋ Asɨ nulɨsaŋ vɨhɨlɨ igumi uami. Vɨhɨlɨ igudaci nɨbɨlaŋ ma haŋɨla ua sɨvɨlavɨmi uami. Iabi avi Asɨ nudɨ haiabɨla hɨvɨ hɨnihɨni nudɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ alusaŋ abadi uami. Asɨ agaŋ alaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ valavala cɨhu lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vilalu agɨlasaŋ alusaŋ vɨhɨlɨ igubali uami. Vɨhɨlɨ iguben aba lɨdaci alaŋ ma haŋɨla ua sɨvɨlɨbalu uami. \v 26 Vaka \x - \xo 12.26 \xo*\xt CV 19.18, Sng 68.8, Hag 2.6\xt*\x* Asɨ agaŋ abɨci fɨli agaŋ sese lɨmi uami. Agadɨ ala iabi avi aludɨ cɨhu nameŋ ciaŋ mɨguavɨla abadi uami. Mufɨli cɨhu mu tɨbɨ lɨlɨŋ fɨli nagaŋ cɨhu ala sese lɨbali aba abadi uami. Fɨli pam ma sese lɨbali aba abadi uami. Fɨli daŋ uaiaŋ susu daŋ ahica hameŋ sese lɨhavɨbali aba abadi uami. \v 27 Ha \x - \xo 12.27 \xo*\xt Sng 102.26, Mt 24.35, 2 Pi 3.10, CHL 21.1\xt*\x* cɨhu mu tɨbɨ saŋ abadi uami. Hameŋ sadaŋ iabi alaŋ igɨlalu uami. Asɨ agaŋ mu tɨbɨ lɨdaci fɨli uaiaŋ susu agɨlaŋ ahica hameŋ sese lɨhavɨdaci akuaba akuaba nɨbu nukeŋ lamami agɨlaŋ sɨkasɨkan hameŋ haba sɨvɨlavɨbali uami. Akuaba akuaba hɨhɨle ma sese lɨhavɨbali agɨlaŋ pam hɨniavɨbali uami. \v 28-29 Asɨ \x - \xo 12.28-29 \xo*\xt Lo 4.24, 9.3, Sng 50.3, Ais 33.14, 2 Te 1.8, Ib 10.27\xt*\x* aludɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnilalu alaŋ pam huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalu uami. Hameŋ sadaŋ aludɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnilalu agasaŋ igahɨlavɨla nudɨ huaci aba abɨmɨli uami. Nɨbu alusaŋ hɨjɨŋalɨbali agasaŋ igahɨlahɨla nudɨ sibɨla agadɨ pam vivi hɨnimɨli uami. Avɨŋ mila hekɨlɨ agaŋ akuaba akuaba agɨladɨ sɨkasɨkan hɨlacabɨlɨlalɨ uami. Aludɨ Asɨ agaŋ nɨbu avɨŋ mila hekɨlɨ me hɨnilalɨ uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ avi nusaŋ igahɨlavɨla lɨdɨmɨli uami. Lɨdavɨla nudɨ lɨhu hɨvɨ pam hɨnimɨli uami. \c 13 \s Alaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ mavɨn hɨnimɨli uami. \p \v 1 Hulaŋ \x - \xo 13.1 \xo*\xt Jo 13.34, 1 Te 4.9, 1 Pi 1.22, 2 Pi 1.7, 1 Jo 3.11, 4.7, 4.20\xt*\x* iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlalaŋ namɨlaŋ uami. Namɨlaŋ nukeŋ nukeŋ saŋ mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ hɨnihalaŋ uami. \v 2 Hulaŋ \x - \xo 13.2 \xo*\xt HM 18.1-8, 19.1-3, Mt 25.35, Lom 12.13, 1 Ti 3.2, 1 Pi 4.9\xt*\x* iamɨgali haiabɨla mu hɨsɨŋ mu hɨsɨŋ agɨlaŋ naludɨ haiabɨla vehavɨdaci nulɨdɨ vivi naludɨ ulaŋ hɨvɨ viovio saŋ valɨmɨlaŋ uami. Vaka hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ igahɨlavɨmi uami. Hulaŋ nagɨlaŋ hulaŋ sɨbaŋ akua aludɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavadi aba abavɨmi uami. Agadɨ ala hɨma uami. Ha Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ via uavɨla nulɨdɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨci hɨniavɨmi uami. \v 3 Hulaŋ \x - \xo 13.3 \xo*\xt Mt 25.36, Lom 12.15, 1 Ko 12.26, Kl 4.18, Ib 10.34, 1 Pi 3.8\xt*\x* lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨci alaŋ nulɨdɨ ahɨliahumɨli uami. Alaŋ nukeŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnihɨni aludɨ nukeŋ ahɨliahuiahu saŋ lɨvɨlu hameŋ ala lɨmɨli uami. Hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ hɨhɨle agɨladɨ sɨbɨlɨ lamavɨci uami. Alaŋ cɨhu hulaŋ sɨbɨlɨ lavɨla avɨha avɨha igavɨlalɨ agɨlasaŋ mavɨn hɨnimɨli uami. Hulaŋ hɨhɨle aludɨ sɨbɨlɨ lamavɨci alusaŋ nukeŋ mavɨn hɨnivɨlu hameŋ laci ala nulɨsaŋ mavɨn hɨnimɨli uami. \v 4 Hulaŋ \x - \xo 13.4 \xo*\xt 1 Ko 6.9, Ga 5.19-21, Ef 5.5, Kl 3.5-6, CHL 22.15\xt*\x* iamɨgali sabiavɨla huaci sɨlɨvɨ laci hɨdavɨlalɨ agɨlaŋ uami. Iamɨgali muŋaŋ iahuavɨla huaci sɨlɨvɨ laci hɨdavɨlalɨ agɨlaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali hameŋ agɨladɨ igavɨdaci huaci sɨbaŋ hɨniavɨlalɨ uami. Asɨ igɨdaci hulaŋ abinadinɨlu agɨladɨ valavala uu iamɨgali mu mu sɨgɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ huaci ma hɨniavɨlalɨ uami. Iamɨgali muŋanadinɨlu agɨladɨ valavala uu hulaŋ mu mu sɨgɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ avi huaci ma hɨniavɨlalɨ uami. Asɨ igɨdaci hulaŋ iamɨgali mu mu agɨlaŋ hula lusɨŋ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ huaci ma hɨniavɨlalɨ uami. Iamɨgali hulaŋ mu mu agɨlaŋ hula lusɨŋ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ avi huaci ma hɨniavɨlalɨ uami. Mufɨli Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali hameŋ agɨladɨ sɨbɨlɨ lamɨbali uami. \v 5 Hulaŋ \x - \xo 13.5 \xo*\xt Lo 31.6-8, Jos 1.5, Mt 6.25, 6.34, Fl 4.11-12, 1 Ti 6.8\xt*\x* iamɨgali namɨlaŋ anɨm hɨlɨcɨ vivi saŋ mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ hɨnimɨlaŋ uami. Akuaba akuaba pabiŋ ahica via hɨnidalaŋ hana ha ci uami. Asɨ nɨbu aludɨ nameŋ ci abami uami. Viaŋ naludɨ ma valɨben aba abami uami. Viaŋ naludɨ valɨlɨŋ havɨ ma hɨnibalaŋ aba abami uami. \v 6 Hameŋ \x - \xo 13.6 \xo*\xt Sng 118.6\xt*\x* sadaŋ alaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨnihɨni nameŋ abɨlalu uami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ aludɨ ahɨliahudaci alaŋ ma lɨdɨbalu aba abɨlalu uami. Hulaŋ mu aludɨ akuaba cɨki avi ma lɨbali aba abɨlalu uami. \s Namɨlaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlahɨla saŋ sɨhumahɨlɨmɨlaŋ uami. \p \v 7 Vaka \x - \xo 13.7 \xo*\xt 1 Ko 4.16, Ib 6.12\xt*\x* naludɨ manɨgali agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ nalusaŋ sulavɨhadami uami. Lɨdɨŋ nɨbɨlaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni akuaba akuaba lɨhavɨhadami agɨlasaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Lavɨla namɨlaŋ avi hameŋ laci ala lɨhalaŋ uami. \v 8 Jisasɨ \x - \xo 13.8 \xo*\xt Jo 8.58, Ef 4.14, Ib 1.12, CHL 1.4\xt*\x* Kɨlaisɨ nɨbu mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ ma hɨnilalɨ uami. Vaka hɨniadami hameŋ laci hɨnidi uami. La mufɨli avi hameŋ laci ala hɨnibali uami. \v 9 Hameŋ \x - \xo 13.9 \xo*\xt Lom 14.17, Ef 4.14, Kl 2.4, 2.8, 2.16, 1 Ti 4.3\xt*\x* sadaŋ akuaba akuaba ciaŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ fɨli hɨsɨŋ agɨlaŋ naludɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ mɨŋaihuihu lɨhavɨci Asɨ dɨ valɨmɨlaŋ uami. Asɨ nɨbu nalusaŋ mavɨn hɨnilalɨ agasaŋ igahɨlɨlaŋ uami. Ha naludɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨniavɨbali uami. Namɨlaŋ akuaba akuaba sɨhɨm sabaŋ sɨmɨŋ hɨbuŋ daŋ agɨladɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨla uami. Ha namɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ ma hɨnibalaŋ uami. Akuaba akuaba hameŋ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ma ahɨliahuavɨbali uami. \v 10 Aludɨ \x - \xo 13.10 \xo*\xt 1 Ko 9.13, 10.18\xt*\x* sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm me agaŋ hanɨbuŋ hɨnidi uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ ibi apalɨ uami. Hameŋ sadaŋ aludɨ sagalɨ hɨlahɨla hɨsɨŋ vadɨm me heŋ sɨmɨŋ ma via navɨlalɨ uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ aŋam ulaŋ havɨlɨ hɨvɨ hafiavɨmi heŋ ivo ivo Asɨ dɨ sibɨla agadɨ vihavɨhadami uami. \v 11 Asɨ \x - \xo 13.11 \xo*\xt CV 29.14, Wkp 6.30, 16.27, Nam 19.3\xt*\x* saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ sabaŋ sipsipɨ sabaŋ bulɨmakau agɨladɨ mɨdɨ vihavɨhadami uami. Vivi hualɨ pabiŋ hɨvɨ pabiŋ tɨbɨ sɨbaŋ ivo ivo hɨsɨŋ uvɨ heŋ ivouavɨhadami uami. Ivo ivo Asɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hugɨ hivɨbali aba nusaŋ sagalɨ iguavɨhadami uami. Lɨdɨŋ sɨhɨm sabaŋ valɨ agɨladɨ vivi viovio ilɨmiŋ hɨnihɨni fipɨ haiabɨla agadɨ vala umitavɨla heŋ avɨŋ mahɨla mahɨla lamavɨdaci lɨhucabɨlavɨhadami uami. \v 12 Hulaŋ \x - \xo 13.12 \xo*\xt Mt 21.39, Jo 19.17-18, HJL 7.58\xt*\x* iamɨgali agɨlaŋ Asɨ dɨ nukeŋ hulaŋ iamɨgali hɨniavɨbali aba Jisasɨ avi haiabɨla agadɨ lua madɨŋ haiabɨla heŋ uci nudɨ ifɨhɨmavɨmi uami. Ifɨhɨmavɨci nudɨ mɨdɨ agaŋ heŋ mɨgami uami. Lɨci Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ mɨdɨ agasaŋ igahɨlavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hugɨ hivami uami. \v 13 Jisasɨ \x - \xo 13.13 \xo*\xt Ib 11.26, 12.2, 1 Pi 4.14\xt*\x* agaŋ ilɨmiŋ hɨnihɨni fipɨ haiabɨla agadɨ vala umitɨci heŋ nudɨ abacuvavɨmi uami. Alaŋ avi nɨbu lɨmi hameŋ lɨdamɨli vana aludɨ abacuvavɨm uami. \v 14 Aludɨ \x - \xo 13.14 \xo*\xt Fl 3.20, Ib 11.10, 11.16, 12.22\xt*\x* haiabɨla fɨli neŋ hɨnilalɨ agaŋ hutesɨ ma hɨnibali uami. Alaŋ haiabɨla mu agasaŋ migɨla migɨla hɨnidalu uami. Haiabɨla hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ agasaŋ migɨla migɨla hɨnidalu uami. Haiabɨla agadɨ mufɨli igɨbalu uami. \v 15 Alaŋ \x - \xo 13.15 \xo*\xt 2 Sto 29.31, Sng 50.14, 50.23, 69.30-31, Hos 14.2, 1 Pi 2.5\xt*\x* Jisasɨ lɨmi agasaŋ igahɨlavɨla Asɨ dɨ ibi agadɨ hameŋ laci hameŋ laci mɨŋaiahaiaha hɨnimɨli uami. Alaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ haiabɨla iaha Asɨ dɨ ibi agasaŋ abɨmɨli uami. Alaŋ akuaba akuaba hameŋ lɨdɨŋ Asɨ saŋ sagalɨ huaci huaci me igulalu uami. \v 16 Hulaŋ \x - \xo 13.16 \xo*\xt Lom 12.13, Fl 4.18, Ib 6.10\xt*\x* iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hɨnihalaŋ uami. Namɨlaŋ igɨdalaŋ nɨbɨlaŋ akuaba akuaba saŋ tɨbɨ mɨgavɨdaci nulɨsaŋ igulalaŋ ha namɨlaŋ Asɨ saŋ sagalɨ huaci huaci me igulalaŋ uami. Asɨ nɨbu sagalɨ hameŋ agasaŋ hɨjɨŋalɨlalɨ uami. \s Asɨ nukeŋ lɨci alaŋ huaci laci hɨnibalu uami. \p \v 17 Naludɨ \x - \xo 13.17 \xo*\xt Ese 3.17, 1 Te 5.12, 1 Ti 5.17\xt*\x* manɨgali agɨlaŋ naludɨ migɨla hɨnihɨni ahɨliahuiahu saŋ mavɨn hɨniavɨlalɨ uami. Mufɨli cɨhu nɨbɨlaŋ sibɨla akuaba me vihavɨlalɨ agasaŋ Asɨ dɨ abavɨbali uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ nulɨdɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla lubiahɨlɨhalaŋ uami. Lubiahɨlahɨla nulɨdɨ lɨhu hɨvɨ pam hɨnihalaŋ uami. Namɨlaŋ hameŋ lɨlabɨla uami. Ha nɨbɨlaŋ hɨjɨŋalaŋala naludɨ migɨla migɨla saŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ ma lamavɨbali uami. Namɨlaŋ nulɨdɨ ciaŋ lulalula hɨnilaŋ naludɨ manɨgali agɨlaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ daŋ hɨniavɨbali uami. Hɨnihɨni naludɨ migɨlavɨdaci nulɨdɨ sibɨla agaŋ naludɨ ma ahɨliahubali uami. \p \v 18 Namɨlaŋ \x - \xo 13.18 \xo*\xt HJL 23.1, 24.16, Lom 15.30, 2 Ko 1.12, Kl 4.3\xt*\x* Asɨ dɨ abɨlaŋ nɨbu aludɨ ahɨliahubali uami. Alaŋ igɨmɨli aludɨ hɨji humɨgaŋ agɨladɨ Asɨ igɨdaci huaci laci hɨniavɨlalɨ uami. Alaŋ sibɨla vivi huaci laci hɨnihɨni saŋ mavɨn hɨnilalu uami. \v 19 Viaŋ naludɨ pɨŋ uu saŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnilan uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ Asɨ dɨ abɨlaŋ iadɨ ahɨliahuci naludɨ pɨŋ heŋ uvɨheben uami. \p \v 20 Aludɨ \x - \xo 13.20 \xo*\xt Ais 55.3, Jer 32.40, Ese 37.26, Sek 9.11, Lom 15.33, 1 Ko 6.14, Ib 10.29, 1 Pi 2.25\xt*\x* Hekɨlɨ Jisasɨ hɨmɨci nudɨ mɨdɨ agaŋ lɨci Asɨ ciaŋ mɨguavɨla abami uami. Lɨci ciaŋ mɨguavɨla abami agaŋ hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ uami. Lɨdaci Asɨ humɨgaŋ simɨ hɨnilalɨ uami. Asɨ nɨbu ala abɨci Jisasɨ cɨhu hɨhi iahami uami. Iahavɨla sabaŋ sipsipɨ migɨla migɨla hɨsɨŋ hulaŋ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ agaŋ me hɨnilalɨ uami. \v 21 Asɨ \x - \xo 13.21 \xo*\xt Ga 1.5, Fl 2.13, 2 Te 2.17, 1 Pi 5.10\xt*\x* nalusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci namɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vibalaŋ uami. Vivi nudɨ hɨji agadɨ huaci lubiahɨlɨbalaŋ uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ aludɨ ahɨliahudaci sibɨla huaci huaci agɨladɨ vidamɨli Asɨ iga iga hɨjɨŋalɨbali uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ ahuata hameŋ laci hameŋ laci Jisasɨ dɨ ibi agadɨ mɨŋaiahaiaha hɨnimɨli uami. Ha amɨŋ sɨbaŋ uami. \s Sijaŋ sijaŋ ciaŋ lɨbadin uami. \p \v 22 Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Ciaŋ manasɨŋ hɨvɨ lɨbin agasaŋ hɨji sɨhɨvia sɨbaŋ lamɨhalaŋ uami. Namɨlaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnibalaŋ aba manasɨŋ nagadɨ lɨbin uami. Viaŋ ciaŋ manasɨŋ hɨvɨ lɨbin agaŋ nɨbu hutesɨ sɨbaŋ hɨma uami. \v 23 Ci igɨlaŋ uami. Aludɨ ima me Timoti lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnilɨ agadɨ ci valavɨci ivavelɨ uami. Nɨbu iadɨ pɨŋ lɨhalɨha veci alaŋ ahuata ua naludɨ igɨbalu uami. \v 24 Naludɨ manɨgali agɨlasadaŋ Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali agɨlasadaŋ lamuladin agasaŋ uavɨla nulɨdɨ sulɨhalaŋ uami. Itali fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ avi nalusaŋ lamulavi uami. \v 25 Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan nalusaŋ mavɨn hɨnibali uami.