\id ACT Acts 1-28 \ide UTF-8 \rem Consultant checked by Mike Sweeney in a different manner – more of a correspondence checking – 1995 or so. \rem Notes compled in 2014. Cross-reference content checking finishes on 27 Jun 2021with compare following. \rem Cross-references checked for placement and spans 6 April 2019, but not yet finished checking for content. Content checked and checked against the printed Bilble. \rem Pictures have been moved to end of paragraphs. \h Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami \toc1 Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ manasɨŋ \toc2 Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami \toc3 HJL \mt1 Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami \mt2 agɨladɨ manasɨŋ \c 1 \s Lukɨ agaŋ manasɨŋ nagadɨ Tiofilusɨ saŋ lɨbavɨla iguci umi. \p \v 1-2 Lukɨ \x - \xo 1.1-2 \xo*\xt Mk 16.19, Lu 1.1-4, 24.49-51\xt*\x* agaŋ ciaŋ manasɨŋ hɨvɨ nameŋ lɨbami. Tiofilusɨ uami. Viaŋ vaka manasɨŋ mu nasaŋ lɨbavɨla igulɨŋ ualɨ ha Jisasɨ hɨdɨlɨ maha sibɨla vimi agasaŋ lɨbacin uami. Jisasɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lamalubimi agasaŋ lɨbacin uami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Jisasɨ saŋ hɨji igudaci hulaŋ nɨbu nukeŋ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ ciaŋ sulasula saŋ abadami agasaŋ lɨbacin uami. Asɨ Jisasɨ dɨ via umi agasaŋ sijaŋ lɨbavɨla igulɨŋ ualɨ uami.\f * \fr 1.1-2 \fr*\ft Manasɨŋ mu sebɨlɨ lɨbami agasaŋ ala alaŋ Lukɨ manasɨŋ ulalu.\ft*\f* Cɨhu iabi manasɨŋ mu nagadɨ avi lɨbavɨla igulɨŋ ubali uami. \s Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ ve nɨbɨlaŋ hula hɨnibali agasaŋ abami. \p \v 3 Jisasɨ \x - \xo 1.3 \xo*\xt Mt 28.17, Mk 16.12, Lu 24.36-49, HJL 10.41, 1 Ko 15.5-7\xt*\x* agaŋ avɨha avɨha igavɨla hɨmami. Agadɨ ala Asɨ abɨci cɨhu hɨhi iaha uavɨla hulaŋ nɨbu nukeŋ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ pɨŋ iahami. Iahavɨla hɨji nameŋ igahɨlami. Viaŋ akuaba akuaba mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ abalamɨdalɨŋ iga iga abavɨbali uami. Nɨbu hɨhi hanɨbuŋ hɨnidi aba abavɨbali uami. Hɨji hameŋ lamavɨla akuaba akuaba lɨdaci akape tɨbɨ nudɨ igavɨhadami. Lɨhavɨdaci Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ avi abadami. Nɨbu hameŋ lɨdaci uaiaŋ 38 umi. \v 4 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 1.4 \xo*\xt Lu 24.49, Jo 14.16-17, HJL 2.33\xt*\x* hula hɨnihɨni nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ Jelusalem haiabɨla agadɨ lɨhalɨha vala umɨlaŋ uami. Iadɨ Iavaŋ nudɨ Amɨŋ agadɨ abɨci ve namɨlaŋ hula hɨnihɨni saŋ ciaŋ mɨguavɨla iadɨ abami uami. Lɨci naludɨ abacin agadɨ abɨci ve namɨlaŋ hula hɨnibali uami. \v 5 Jon \x - \xo 1.5 \xo*\xt Mt 3.11, Mk 1.8, Lu 3.16, Jo 1.33, HJL 11.16\xt*\x* agaŋ avɨli hɨvɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahadami uami. Agadɨ ala namɨlaŋ hɨnidalaŋ uaiaŋ akape tagɨlaŋ daŋ uci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ ve namɨlaŋ hula hɨnibali uami. \p \v 6 Hameŋ \x - \xo 1.6 \xo*\xt Ais 1.26, Amo 9.11, Mt 24.3, Lu 24.20-21\xt*\x* abɨci mu tɨbɨ hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hudɨmɨda hafalavɨla nudɨ abitɨhavɨmi. Aludɨ Hekɨlɨ uavɨmi. Iabi nama abɨnaŋ hulaŋ iamɨgali Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nulɨdɨ nukeŋ manɨgali daŋ hɨniavɨbali uavɨmi.\f * \fr 1.6 \fr*\ft Vaka Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ manɨgali hɨniavɨhadami. Agadɨ ala Jisasɨ Isɨlaelɨ fɨli tɨbɨ hɨnidaci Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agɨlaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ migɨlavɨhadami. Migɨlavɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨhadami. Jisasɨ agaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agɨladɨ lahuci uavɨbali uavɨhadami. Lahuci uavɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ alaŋ nukeŋ nukeŋ manɨgali hɨnibalu uavɨhadami.\ft*\f* \v 7 Lɨhavɨci \x - \xo 1.7 \xo*\xt Mt 24.36, Mk 13.32, 1 Te 5.1-2\xt*\x* nulɨdɨ abami. Iadɨ Iavaŋ Asɨ agaŋ ibi daŋ sadaŋ mɨhiŋ akuaba akuaba agɨladɨ lamɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ mɨhiŋ akuaba akuaba agɨladɨ nɨbu pam igɨlalɨ uami. Namɨlaŋ ma igɨlalaŋ uami. \v 8 Agadɨ \x - \xo 1.8 \xo*\xt Mt 28.19, Mk 16.15, Lu 24.47-48, Jo 15.27, HJL 2.32, 3.15, 5.32\xt*\x* ala Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ vevɨla namɨlaŋ hula hɨnihɨni nalusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci iadɨ ciaŋ agadɨ Jelusalem haiabɨla neŋ sulɨbalaŋ uami. Judia fɨli tɨbɨ hɨdahɨda sulɨbalaŋ uami. Samalia fɨli tɨbɨ uavɨla hɨdahɨda sulɨbalaŋ uami. Haiabɨla ataŋ ataŋ abeba abeba avi uu hɨdahɨda sulɨbalaŋ uami. \s Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ via iahumi. \r (Makɨ 16.19-20 mu Lukɨ 24.50-53) \p \v 9 Jisasɨ \x - \xo 1.9 \xo*\xt Mk 16.19, Lu 24.50-51, Jo 6.62, 20.17\xt*\x* ciaŋ sula fɨhalɨci hulaŋ nɨbu nukeŋ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ lagulama nudɨ igasulasula hɨniavɨdaci Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ via iahumi. Via iahuci avɨli susu lɨkɨla lɨkɨla hɨvɨ ua sɨvɨlami. Lɨci nudɨ ma igavɨmi. \v 10 Avɨli \x - \xo 1.10 \xo*\xt Mt 28.3, Mk 16.5, Lu 24.4, Jo 20.12, HJL 10.3, 10.30\xt*\x* susu lɨkɨla lɨkɨla hɨvɨ ua sɨvɨlɨci ala nɨbɨlaŋ vakala vakala igasulasula hɨniavɨmi. Igasulasula hɨniavɨdaci hulaŋ ahica agɨlaŋ ve nɨbɨlaŋ hula lagulamavɨmi. Nulɨdɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ agɨlaŋ mila sɨbaŋ hɨniavɨmi. \v 11 Hulaŋ \x - \xo 1.11 \xo*\xt Mt 24.30, 26.64, Lu 21.27, Jo 14.3, 1 Te 1.10, 4.16, CHL 1.7\xt*\x* ahica agɨlaŋ nulɨdɨ abavɨmi. Galili fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ namɨlaŋ akɨ saŋ uaiaŋ susu agadɨ havɨ havɨ igasulasula hɨnidalaŋ uavɨmi. Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ vici naludɨ valavɨla nudɨ haiabɨla ci ui uavɨmi. Avɨli susu lɨkɨla lɨkɨla hɨvɨ udaci igɨlaŋ agadɨ cɨhu mufɨli avi hameŋ laci ala vebali uavɨmi. \fig Namɨlaŋ akɨ saŋ uaiaŋ susu agadɨ havɨ havɨ igasulasula hɨnidalaŋ uavɨmi.|src="GW137.jpg" size="col" ref="1.11"\fig* \s Hulaŋ mu Judasɨ dɨ uvɨsɨjiŋ viavɨla hɨnihɨni saŋ lɨbɨmɨŋavɨmi. \p \v 12 Lɨhavɨci \x - \xo 1.12 \xo*\xt Lu 24.50\xt*\x* hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ Olivɨ halu vala mɨgavɨla cɨhu Jelusalem haiabɨla vehavɨmi. Olivɨ halu nɨbu Jelusalem haiabɨla agadɨ mikɨ hɨniadami.\f * \fr 1.12 \fr*\fq Olivɨ halu \fq*\ft hɨniavɨla Jelusalem haiabɨla uu agaŋ nɨbu 1 kilomita.\ft*\f* \v 13 Jelusalem \x - \xo 1.13 \xo*\xt Mt 10.2-4, Mk 3.16-19, Lu 6.14-16\xt*\x* haiabɨla vevɨla uleŋ muji ivouavɨla iahua sabɨ heŋ hɨniavɨmi. Nɨbɨlaŋ ulaŋ uvɨ heŋ laci hɨniavɨhadami sadaŋ iahua hɨniavɨmi. Hulaŋ hɨniavɨmi agɨladɨ ibi nameŋ. Mu Pita. Mu Jon. Mu Jemɨsɨ. Mu Edɨlu. Mu Filipɨ. Mu Tomasɨ. Mu Balɨtolomiu. Mu Matiu. Mu Alɨfiusɨ dɨ ninanu Jemɨsɨ. Mu Saimon. Nɨbu Selotɨ hɨdɨlɨ. Mu Jemɨsɨ dɨ ninanu Judasɨ.\f * \fr 1.13 \fr*\fq Judasɨ \fq*\ft mu nagaŋ Jisasɨ dɨ ma ilasami.\ft*\f* \v 14 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 1.14 \xo*\xt Mt 13.55, Lu 23.49, 23.55, 24.10, Jo 6.42, 7.5\xt*\x* hɨji pam laci lamavɨla Asɨ dɨ aba aba hɨniavɨhadami. Jisasɨ iamɨnu Malia nɨbɨlaŋ hula hɨniadami. Iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ hula Jisasɨ dɨ imahalinu agɨlaŋ hula avi vevɨla nɨbɨlaŋ hula Asɨ dɨ aba aba hɨniavɨhadami. \p \v 15 Mu tɨbɨ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ ve mɨgudɨbavɨmi. Mɨgudɨba hɨniavɨdaci lugɨlavɨci ua 120 iahami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ mɨgudɨba hɨniavɨdaci Pita agaŋ iaha lagulamavɨla nulɨdɨ abami. \v 16-17 Iadɨ \x - \xo 1.16-17 \xo*\xt Sng 41.9, Mt 10.4, Lu 6.16, HJL 1.25\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Vaka Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Devitɨ saŋ hɨji igudaci sɨhɨ iahaiaha Judasɨ saŋ abami uami. Ciaŋ abami agaŋ nɨbu Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ hɨni uami. Devitɨ abami agaŋ hameŋ laci ala lalɨ uami. Judasɨ alaŋ hula hɨdahɨda sibɨla alaŋ vilalu hameŋ ala vilɨ uami. Agadɨ ala nɨbu ala hulaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ likɨla via uavɨla Jisasɨ dɨ abalamɨci mɨŋalɨvavalɨ uami. \p \v 18-20 Devitɨ \x - \xo 1.18-20 \xo*\xt Sng 69.25, 109.8, Mt 26.15, 27.3-8, 2 Pi 2.15\xt*\x* agaŋ sɨhɨ iahaiaha Judasɨ saŋ nameŋ aba aba Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ lɨbami uami. Vana nudɨ ulaŋ agaŋ havɨ hɨnim aba abami uami. Hulaŋ mu dɨ valɨlaŋ nudɨ ulaŋ heŋ uavɨla hɨnimɨdɨ aba abami uami. Lɨci Devitɨ abami agaŋ hameŋ laci lalɨ uami. \p La abami. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ anɨm hɨlɨcɨ viavɨla Judasɨ saŋ mɨnɨm iguavɨci fɨli tɨbɨ mu lavalɨ uami. La fɨli tɨbɨ lavalɨ heŋ hɨnia hɨmavɨla mɨgaifɨci nudɨ humɨgaŋ agaŋ vɨkuci sucɨki agaŋ sɨkasɨkan mɨjia mɨgalahɨlalɨ uami. Lɨci hulaŋ iamɨgali Jelusalem haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlaŋ sɨkasɨkan igahɨlavɨla Alam ciaŋ hɨvɨ nameŋ abavɨhadami uami. Akelɨdama aba abavɨhadami uami. Fɨli hulaŋ mɨdɨ daŋ aba abavɨhadami agasaŋ Alam ciaŋ hɨvɨ Akelɨdama aba abavɨhadami uami. \p Devitɨ sɨhɨ mu avi iahaiaha Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ nameŋ lɨbami uami. Hulaŋ mu nudɨ uvɨsɨjiŋ viavɨla sibɨla nɨbu vilalɨ hameŋ vim aba abami uami. Devitɨ abami agaŋ hameŋ laci lɨbali uami. \v 21 Alaŋ aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ ani hudɨmɨda hɨdɨlalu agadɨ hulaŋ mu lɨbɨmɨŋɨmɨli uami. \v 22 Jon \x - \xo 1.22 \xo*\xt Mt 3.16, Mk 1.9-10, 16.19, Lu 3.21, 24.51, Jo 15.27, HJL 4.33\xt*\x* agaŋ avɨli hɨvɨ Jisasɨ dɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahami hadɨhu hɨdɨlɨ maha alaŋ hula hɨdɨlalɨ uami. Hulaŋ nɨbu ala igasulɨdaci Asɨ Jisasɨ dɨ via nudɨ haiabɨla ualɨ uami. Hulaŋ akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ igalɨ agadɨ lɨbɨmɨŋɨmɨli uami. La alaŋ hudɨmɨda sibɨla vivi Jisasɨ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahalɨ agasaŋ ciaŋ sulasula hɨdɨbalu uami. \p \v 23 Pita hameŋ abɨci hulaŋ ahica agɨlasaŋ abavɨmi. Hulaŋ mu Josepɨ. Nudɨ ibi mu Basabasɨ. Nudɨ ala Jasɨtusɨ uavɨhadami. Hulaŋ mu Matiasɨ. \v 24 Lavɨla \x - \xo 1.24 \xo*\xt 1 Sml 16.7, Jer 11.20, Jo 2.24-25, CHL 2.23\xt*\x* Asɨ dɨ abavɨmi. Nama aludɨ Hekɨlɨ uavɨmi. Nama aludɨ hɨji humɨgaŋ igɨlanaŋ uavɨmi. Nama nukeŋ hulaŋ lɨbɨmɨŋɨnaŋ agadɨ aludɨ abalamɨha uavɨmi. \v 25 Judasɨ hɨmavɨla sibɨla nagadɨ valavɨla sudɨ fɨli haiabɨla ci ualɨ uavɨmi. Hameŋ sadaŋ hulaŋ nama lɨbɨmɨŋɨnaŋ agaŋ Judasɨ dɨ uvɨsɨjiŋ viavɨla hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami alaŋ me hɨnihɨni sibɨla vibali uavɨmi. \v 26 Hameŋ abavɨla Judasɨ dɨ uvɨsɨjiŋ viavɨla sibɨla vivi saŋ kɨlɨ hɨlɨcɨ ahica vihavɨmi. Viavɨla hɨcɨhaŋ muji hɨvɨ lamavɨla mɨŋasese lɨhavɨci Matiasɨ dɨ kɨlɨ hɨlɨcɨ agaŋ nɨbu mɨse hali mɨgami. Lɨci Matiasɨ agaŋ Judasɨ dɨ uvɨsɨjiŋ viavɨla hulaŋ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu pabiŋ cɨjɨŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hula sibɨla vihavɨhadami.\f * \fr 1.26 \fr*\ft Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hɨji nameŋ igahɨlavɨmi. Asɨ nukeŋ hulaŋ mu lɨbɨmɨŋɨci Judasɨ dɨ uvɨsɨjiŋ viavɨla hɨnibali uavɨmi. La kɨlɨ hɨlɨcɨ hulaŋ ibi daŋ ahica agɨladɨ vihavɨmi. Mu Basabasɨ dɨ ibi daŋ. Mu \ft*\fq Matiasɨ \fq*\ft dɨ ibi daŋ. Kɨlɨ hɨlɨcɨ ahica agɨladɨ viavɨla hɨcɨhaŋ muji hɨvɨ lamavɨla mɨŋasese lɨhavɨci kɨlɨ hɨlɨcɨ aniaba dɨ agaŋ mɨse hali mɨgɨci igavɨla abavɨmi. Ha Asɨ nukeŋ hulaŋ agadɨ lɨbɨmɨŋi uavɨmi.\ft*\f* \c 2 \s Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ mɨgavɨla hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hula hɨnimi. \p \v 1-2 Penɨtikosɨ \x - \xo 2.1-2 \xo*\xt Lo 16.9-11, HJL 1.14, 4.31\xt*\x* mɨhiŋ hekɨlɨ\f * \fr 2.1-2 \fr*\ft Hualabɨla hɨsɨŋ sɨmɨŋ mɨdɨ lɨhuavɨdaci hɨjɨŋalaŋala vivi mɨhiŋ hekɨlɨ agadɨ ibi mu \ft*\fq Penɨtikosɨ mɨhiŋ hekɨlɨ\fq*\ft . Wok Pris 23.15-22 agadɨ igɨhalaŋ. Asɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ valɨci huaci hɨniavɨmi agadɨ mɨhiŋ hekɨlɨ agaŋ ci lɨci uaiaŋ 48 uci \ft*\fq Penɨtikosɨ mɨhiŋ hekɨlɨ \fq*\ft agaŋ heŋ iahadami.\ft*\f* hɨvɨ hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ ulaŋ pabiŋ hɨvɨ laci mɨgudɨba mɨgahɨniavɨdaci iahua hɨvɨ heŋ sagɨliŋ hekɨlɨ lamami. Huŋe sagaŋ abɨdɨm me vedaci hulaŋ hudɨmɨda igahɨlavɨmi. \v 3 La \x - \xo 2.3 \xo*\xt Mt 3.11\xt*\x* avɨŋ mila hekɨlɨ me agaŋ latɨhavɨla ua avɨŋ mila cɨki cɨki me agɨlaŋ hulaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨladɨ hɨvɨ hɨniavɨdaci igavɨmi. \v 4 Igavɨdaci \x - \xo 2.4 \xo*\xt Mk 16.17, HJL 1.5, 4.31, 10.44-46, 1 Ko 12.10, 13.1\xt*\x* Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ hulaŋ agɨlaŋ hula hɨnidaci hɨdɨlɨ maha ciaŋ sɨbaŋ mu hɨvɨ mu hɨvɨ abavɨmi. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ lɨdaci nɨbɨlaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ iahaiaha ciaŋ sɨbaŋ mu hɨvɨ mu hɨvɨ abavɨmi. \p \v 5 Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle Asɨ dɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨhadami agɨlaŋ nulɨdɨ fɨli tɨbɨ mu mu agɨladɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ valavala veve Jelusalem haiabɨla hɨniavɨhadami. \v 6 Hɨniavɨdaci hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ ciaŋ sɨbaŋ mu hɨvɨ mu hɨvɨ abavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ve mɨgudɨbavɨla igahɨlavɨmi. Hulaŋ iamɨgali mɨgudɨbavɨmi agɨladɨ nukeŋ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ abavɨdaci igahɨlahɨla hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamavɨmi. \v 7 Hɨji \x - \xo 2.7 \xo*\xt HJL 1.11\xt*\x* cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamalama i uavɨla nameŋ abavɨmi. Hulaŋ nagɨlaŋ Galili fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. \v 8 Akɨ me lavɨla nɨbɨlaŋ aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ hɨvɨ abavɨdaci igahɨladalu uavɨmi. \v 9 Limu \x - \xo 2.9 \xo*\xt 2 Ti 1.15\xt*\x* hɨhɨle alaŋ Palɨtia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Midia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Elam fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Mesopotemia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Judia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Kapadosia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Ponɨtusɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Esia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. \v 10-11 Limu hɨhɨle alaŋ Fɨligia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Pamɨfilia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Sailini haiabɨla mikɨ hɨsɨŋ uavɨmi. Sailini haiabɨla nɨbu Libia fɨli tɨbɨ heŋ hɨnilalɨ uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ Lom haiabɨla hɨnilalu agadɨ ilɨmiŋ vala ve neŋ hɨnilu uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ uavɨmi. Alaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ hɨma uavɨmi. Agadɨ ala Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula sɨhɨ iahɨlalu uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Kɨlitɨ avɨli muha hɨsɨŋ uavɨmi. Limu hɨhɨle alaŋ Alebia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uavɨmi. Nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ igavalɨ agasaŋ aludɨ nukeŋ ciaŋ sɨbaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ hɨvɨ abavɨdaci igahɨladalu uavɨmi. \v 12 La i uavɨla hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ igahɨlahɨla nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ nameŋ abavɨmi. Akɨ me lavɨla ciaŋ sɨbaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ hɨvɨ abavadi uavɨmi. \v 13 Agadɨ ala limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨdɨ abacuvavɨmi. Ha lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ agadɨ navɨla uavauava iahuavadi uavɨmi. \s Pita agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sulami. \p \v 14 Lɨhavɨci Pita agaŋ hulaŋ limu hɨhɨle Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hula hɨniavɨla iaha lagulamavɨla vɨdɨvɨdɨŋ ula ula abami. Judia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ namɨlaŋ uami. Abeba abeba hɨsɨŋ veve Jelusalem haiabɨla hɨnilalaŋ namɨlaŋ uami. Iadɨ ciaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Akuaba akuaba igɨlaŋ agasaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ sulɨlɨŋ igahɨlɨbalaŋ uami. \v 15 Namɨlaŋ \x - \xo 2.15 \xo*\xt 1 Te 5.7\xt*\x* hɨji nameŋ lamadalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ agadɨ navɨla uavauava iahuavadi aba abadalaŋ uami. Ha hɨma sɨbaŋ uami. Alaŋ lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ agadɨ cimɨdaŋ hɨvɨ ma nɨlalu uami.\f * \fr 2.15 \fr*\ft Pita 9 kilokɨ cimɨdaŋ saŋ abami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ sɨmɨŋ agɨladɨdaŋ lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ agadɨdaŋ cimɨdaŋ sɨbaŋ hɨvɨ ma navɨhadami.\ft*\f* \v 16 Akuaba akuaba iabi neŋ iahavi agɨlasaŋ ala vaka Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Joelɨ agaŋ nameŋ abami uami. \v 17 Asɨ \x - \xo 2.17-21 \xo*\xt Jol 2.28-32, Sek 12.10, Jo 7.38, HJL 10.45-46, 21.9\xt*\x* agaŋ abi aba abami uami. Akuaba akuaba fɨli hɨsɨŋ hɨvɨ hɨsɨŋ sɨvɨla sɨvɨla mɨhiŋ agaŋ mikɨ mikɨ lɨdaci viaŋ abɨlɨŋ iadɨ Amɨŋ agaŋ uavɨla hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ hula hɨnibali aba abi aba abami uami. Hɨnidaci naludɨ ninanadi agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali me hɨnihɨni ciaŋ abavɨbali aba abi aba abami uami. Hulaŋ mɨnibɨlɨ agɨlaŋ anisɨhu me igavɨbali aba abi aba abami uami. Hulaŋ hadi hadi agɨlaŋ anisɨhu hɨvɨ igavɨbali aba abi aba abami uami. \v 18 Mɨhiŋ heŋ laci ala viaŋ abɨlɨŋ iadɨ Amɨŋ agaŋ uavɨla iadɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hula hɨnibali aba abi aba abami uami. Hɨnidaci Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali me hɨnihɨni ciaŋ abavɨbali aba abi aba abami uami. \v 19-20 Viaŋ abɨdalɨŋ mu sihɨ mu sihɨ agɨlaŋ uaiaŋ susu hɨvɨ iahavɨbali aba abi aba abami uami. Uaiaŋ agaŋ hɨfɨlɨ mɨgɨbali aba abi aba abami uami. Avaŋ agaŋ mɨdɨ lɨhubali aba abi aba abami uami. Vɨdɨvɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ fɨli neŋ avi abalamɨben aba abi aba abami uami. Viaŋ lɨlɨŋ sagaŋ lɨbavɨdaci mɨdɨ mɨgavɨbali aba abi aba abami uami. Avɨŋ iahɨbali aba abi aba abami uami. Avɨmɨsɨ hekɨlɨ iahɨbali aba abi aba abami uami. Vɨdɨvɨdɨŋ hameŋ agɨladɨ abalamɨdalɨŋ iga iga abavɨbali aba abi aba abami uami. Amɨŋ ala aba abavɨbali aba abi aba abami uami. Akuaba akuaba hameŋ agɨlaŋ iaha fɨhalavɨci iadɨ mɨhiŋ hekɨlɨ agaŋ heŋ iahɨbali aba abi aba abami uami. Iahɨci viaŋ abɨlu hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ agadɨ abalamɨben aba abi aba abami uami. \v 21 Lɨci \x - \xo 2.21 \xo*\xt Lom 10.13\xt*\x* hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ iasaŋ igahɨlahɨla abavɨbali aba abi aba abami uami. Aludɨ Hekɨlɨ aba abavɨbali aba abi aba abami uami. Aludɨ ahɨliahuha aba abavɨbali aba abi aba abami uami. Hameŋ abavɨdaci viaŋ nulɨdɨ ahɨliahudalɨŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali aba abi aba abami uami.\fig Pita iaha lagulamavɨla ciaŋ sulami.|src="gw140.jpg" size="col" ref="2.14"\fig* \p \v 22 Lavɨla \x - \xo 2.22 \xo*\xt Jo 3.2, 14.10-11, Ib 2.4\xt*\x* Pita cɨhu abami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ namɨlaŋ uami. Ciaŋ nagadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Viaŋ Jisasɨ Nasaletɨ haiabɨla hɨsɨŋ agasaŋ naludɨ abɨben uami. Asɨ nukeŋ nudɨ lɨbɨmɨŋami uami. Lɨbɨmɨŋɨci nɨbu namɨlaŋ hula hɨnidaci Asɨ nusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci vɨdɨvɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ abalamalɨ uami. Abalamalama akuaba akuaba mu sihɨ mu sihɨ vilɨ agɨladɨ iga iga abahalaŋ uami. Amɨŋ ala aba abahalaŋ uami. \v 23-24 Asɨ \x - \xo 2.23-24 \xo*\xt Mt 27.35, 28.5-6, Mk 15.24, 16.6, Lu 23.33, 24.5, Jo 19.18, HJL 3.15, 4.10, 4.28, 10.40, 13.30-31, 17.31, 1 Ko 15.15, 1 Pi 1.20\xt*\x* agaŋ namɨlaŋ Jisasɨ dɨ akuaba akuaba lɨbalaŋ agɨladɨ vakaci igami uami. Lɨci namɨlaŋ Jisasɨ dɨ mɨŋalɨva via uavɨla hulaŋ hɨhɨle ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ ma lubiahɨlavɨhadami agɨladɨ human hɨvɨ lamahalaŋ uami. Lɨlaŋ kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ nudɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci hɨmalɨ uami. Hɨmavɨla sɨkasɨkan ma sɨvɨlalɨ uami. Hɨmahɨma agaŋ nɨbu vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ uami. Hameŋ sadaŋ avɨha avɨha igavɨla hɨmalɨ agadɨ ala Asɨ nudɨ abɨci cɨhu hɨhi iahalɨ uami. Asɨ nukeŋ hɨji lamavɨla abami hameŋ laci ala lahalaŋ uami. \v 25 Vaka \x - \xo 2.25-28 \xo*\xt Sng 16.8-11\xt*\x* Devitɨ agaŋ Jisasɨ saŋ nameŋ abami uami. Viaŋ igɨlɨŋ iadɨ Hekɨlɨ Asɨ agaŋ iadɨ mikɨ pɨŋ hɨnilalɨ aba abami uami. Nɨbu iadɨ human sɨmi kɨlikɨli hɨvɨ hɨnihɨni iasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igulalɨ aba abami uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ akuaba akuaba agɨlasaŋ ma lɨdɨben aba abami uami. \v 26 Iadɨ hɨji humɨgaŋ agaŋ huaci laci hɨnidaci hɨjɨŋalaŋala abɨlan aba abami uami. Mufɨli viaŋ hɨmɨlɨŋ Asɨ agaŋ iasaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ igubali agasaŋ migɨladin aba abɨlan aba abami uami. \v 27 Nama \x - \xo 2.27 \xo*\xt HJL 13.35\xt*\x* iadɨ amɨŋ agadɨ valɨnaŋ sudɨ fɨli haiabɨla hɨvɨ ma hɨnibali aba abami uami. Nadɨ hulaŋ huaci sɨlɨvɨ sɨbaŋ agadɨ valɨnaŋ ma hulɨvavɨla savɨhalɨbali aba abami uami. \v 28 Nama huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni hɨsɨŋ hɨbɨ agadɨ iasaŋ ci abalamahanaŋ aba abami uami. Nama viaŋ hula hɨnidanaŋ viaŋ hɨjɨŋalaŋala hɨnilan aba abami uami. \p \v 29 Lavɨla \x - \xo 2.29 \xo*\xt 1 Kin 2.10, Lu 1.32, 1.69, HJL 13.36, 2 Ti 2.8\xt*\x* Pita cɨhu ala abami. Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Viaŋ haiabɨla iaha ciaŋ cɨki naludɨ abɨben agadɨ igahɨlɨhalaŋ uami. Aludɨ iamɨlɨ Devitɨ hɨmɨci haca hɨvɨ mava hudavɨmi uami. Nudɨ sudɨ haca agaŋ aludɨ haiabɨla neŋ hɨnilalɨ uami. \v 30 Asɨ \x - \xo 2.30 \xo*\xt 2 Sml 7.12-13, Sng 89.3-4, 132.11\xt*\x* agaŋ Devitɨ dɨ abami uami. Hɨvɨ hekɨlɨ aba abami uami. Mufɨli iamɨlɨna agaŋ iahavɨla manɨgali nama me hɨnibali aba abami uami. Devitɨ nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ sadaŋ Asɨ abami agadɨ ci igami uami. \v 31 Asɨ \x - \xo 2.31 \xo*\xt Sng 16.10, HJL 13.35\xt*\x* akuaba akuaba ma lɨmaŋ lɨdaci Devitɨ nɨbu igavɨla abami uami. Hulaŋ Asɨ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci vebali agaŋ aba abami uami.\f * \fr 2.31 \fr*\ft Aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ \ft*\fq hulaŋ Asɨ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci \fq*\ft vemi agaŋ aba abɨlalu agasaŋ nɨbɨlaŋ Gɨlikɨ ciaŋ hɨvɨ Kɨlaisɨ uavɨhadami.\ft*\f* Nɨbu hɨmɨci nudɨ amɨŋ agadɨ valɨci sudɨ fɨli haiabɨla hɨvɨ ma hɨnibali aba abami uami. Nudɨ hadipɨlɨ agadɨ valɨci ma hulɨvavɨla savɨhalɨbali aba abami uami. Nɨbu hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahɨbali aba abami uami. \v 32 Lavɨla \x - \xo 2.32 \xo*\xt HJL 1.8, 2.23-24\xt*\x* Pita cɨhu ala abami. Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ abɨci cɨhu hɨhi iahalɨ uami. Nɨbu hɨhi iahɨci alaŋ igavɨla nudɨ ciaŋ agadɨ sulasula hɨdɨlalu uami. \v 33 Lɨci \x - \xo 2.33 \xo*\xt Jo 14.26, HJL 1.4, 5.31, 7.55-56, 10.45-46, Ef 4.8, Ib 10.12\xt*\x* Asɨ nudɨ via uci nudɨ human sɨmi kɨlikɨli hɨvɨ hɨnidi uami. Hɨnidaci Asɨ nudɨ Amɨŋ agadɨ abɨci nɨbu hula hɨnilalɨ uami. Vaka Iaganu Asɨ agaŋ nudɨ Amɨŋ agaŋ Jisasɨ hula hɨnihɨni saŋ abami hameŋ laci ala lalɨ uami. Lɨci cɨhu Jisasɨ abɨci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ vevɨla alaŋ hula hɨnihɨni sibɨla vidaci iga iga igahɨladalaŋ uami. \v 34 Asɨ \x - \xo 2.34-35 \xo*\xt Sng 110.1\xt*\x* agaŋ Jisasɨ dɨ viavɨla nudɨ haiabɨla iahualɨ uami. Devitɨ dɨ hameŋ ma viavɨla iahumi uami. Agadɨ ala Devitɨ nameŋ abami uami. Aludɨ Hekɨlɨ Asɨ agaŋ iadɨ Hekɨlɨ agadɨ nameŋ abi aba abami uami. Nama iadɨ human sɨmi kɨlikɨli hɨvɨ mɨgahɨniha aba abi aba abami uami. \v 35 Mɨgahɨnihɨni makamɨŋa hɨnidanaŋ hulaŋ nadɨ nagɨli lamavɨlalɨ agɨladɨ viavɨla nadɨ lɨhu hɨvɨ lamɨlɨŋ hɨniavɨbali aba abi aba abami uami. \p \v 36 Lavɨla \x - \xo 2.36 \xo*\xt HJL 5.30-31\xt*\x* Pita cɨhu ala abami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ sɨkasɨkan namɨlaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ Jisasɨ dɨ lɨbɨmɨŋavɨla abɨci vemi uami. Veci namɨlaŋ abɨlaŋ kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ nudɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci hɨmalɨ uami. Agadɨ ala iabi nɨbu aludɨ Hekɨlɨ hɨnidi uami. \s Hulaŋ iamɨgali akape lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ valavɨdaci avɨli hɨvɨ nulɨdɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi. \p \v 37 Pita \x - \xo 2.37 \xo*\xt Sek 12.10, Lu 3.10-12, HJL 9.6, 16.30\xt*\x* ciaŋ aba aba hɨnidaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ igahɨlavɨmi. Igahɨlavɨci nulɨdɨ hɨji agɨlaŋ hugɨ hugɨ lɨhavɨmi. Lɨhavɨci hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ abitɨhavɨmi. Aludɨ isagali imahali me namɨlaŋ uavɨmi. Alaŋ akɨ lɨbalu uavɨmi. \v 38 Lɨhavɨci \x - \xo 2.38 \xo*\xt Lu 24.47, HJL 3.19\xt*\x* Pita hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abami. Namɨlaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valavala Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨdalaŋ avɨli hɨvɨ naludɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨbalu uami. Hameŋ lɨlaŋ Asɨ naludɨ hugɨ agɨladɨ hivavɨla nudɨ Amɨŋ agadɨ abɨci vevɨla namɨlaŋ hula hɨnibali uami. \v 39 Aludɨ \x - \xo 2.39 \xo*\xt Ais 57.19, Jol 2.28, HJL 10.45-46, 14.27, Ef 2.13, 2.17\xt*\x* Hekɨlɨ Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali nudɨ pɨŋ veve saŋ abami uami. La ciaŋ mɨguavɨla nudɨ Amɨŋ agadɨ abɨci ve nɨbɨlaŋ hula hɨnihɨni saŋ abami uami. Namɨlaŋ hula hɨnihɨni saŋ abami uami. Naludɨ ninanadinalu agɨlaŋ hula hɨnihɨni saŋ abami uami. Hulaŋ iamɨgali ataŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ hula avi hɨnihɨni saŋ abami uami. \p \v 40 Lavɨla \x - \xo 2.40 \xo*\xt Lo 32.5, Fl 2.15-16\xt*\x* Pita agaŋ nulɨdɨ iagaŋ lagulagu saŋ ciaŋ mu mu abami. Ci igɨlaŋ uami. Namɨlaŋ ciaŋ nagadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Hameŋ lavɨla namɨlaŋ hulaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ hula ma sɨbɨlɨ lɨbalaŋ uami. \v 41 Lɨci \x - \xo 2.41 \xo*\xt HJL 2.47, 4.4, 5.14\xt*\x* Pita dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla abavɨmi. Amɨŋ ala uavɨmi. Ciaŋ nɨbu abi agaŋ huaci sɨbaŋ uavɨmi. Lɨhavɨci avɨli hɨvɨ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi. Uaiaŋ pabiŋ heŋ laci hulaŋ iamɨgali akape 3,000 agɨlaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. \s Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ humɨgaŋ pam laci hɨniavɨhadami. \p \v 42 Lavɨla \x - \xo 2.42 \xo*\xt HJL 20.7\xt*\x* hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ ciaŋ cɨhu cɨhu igahɨlahɨla saŋ lɨhavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ hɨbɨŋ hɨbɨŋ ahɨliahuiahu saŋ mavɨn hɨniavɨhadami. Sɨmɨŋ hudɨmɨda nana saŋ mavɨn hɨniavɨhadami. Asɨ dɨ aba aba saŋ mavɨn hɨniavɨhadami. \v 43 Asɨ \x - \xo 2.43 \xo*\xt Mk 16.17, HJL 4.33, 5.11-12\xt*\x* abɨdaci hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ mu sihɨ mu sihɨ agɨladɨ abalamavɨhadami. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ iga iga lɨdalɨda abavɨhadami. Amɨŋ ala uavɨhadami. \v 44 Lɨdɨŋ \x - \xo 2.44 \xo*\xt HJL 4.32-35, 5.12, 6.8\xt*\x* hulaŋ iamɨgali akape Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama hɨji humɨgaŋ pam laci hɨniavɨhadami. Hɨnihɨni nulɨdɨ akuaba akuaba agɨlasaŋ abavɨhadami. Hana hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan aludɨ akuaba akuaba uavɨhadami. \v 45 Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨdɨ fɨli tɨbɨ akuaba akuaba agɨladɨ mutɨŋ hɨvɨ lamavɨhadami. Lamavɨdaci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ lavavɨhadami. Lavavɨdaci anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ vivi hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle sɨmɨŋ akuaba akuaba apalɨ agɨlasaŋ labɨla labɨla iguavɨhadami. \v 46 Uaiaŋ \x - \xo 2.46 \xo*\xt Lu 24.53, HJL 1.14, 20.7\xt*\x* pabiŋ pabiŋ nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ uu mɨgudɨbavɨhadami. Lɨdɨŋ ulaŋ mu hɨvɨ mu hɨvɨ avi hɨdahɨda sɨmɨŋ navɨhadami. Nɨbɨlaŋ hɨji humɨgaŋ pam hɨnihɨni hɨjɨŋalaŋala sɨmɨŋ hudɨmɨda navɨhadami. \v 47 Asɨ \x - \xo 2.47 \xo*\xt HJL 2.41, 4.33, 5.14, 6.7, 11.21, 11.24, Lom 14.18\xt*\x* dɨ ibi mɨŋaiahaiaha hɨniavɨhadami. Hameŋ lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨsaŋ hɨjɨŋalavɨhadami. Hɨjɨŋalavɨdaci nulɨdɨ Hekɨlɨ agaŋ uaiaŋ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨhadami. Hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ hula mɨgudɨbavɨhadami. Mɨgudɨba hulaŋ iamɨgali akape hɨniavɨhadami. \c 3 \s Pita agaŋ hulaŋ mu hɨcɨ sɨbɨlɨ agadɨ huaci lamami. \p \v 1 Mu \x - \xo 3.1 \xo*\xt Sng 55.17, HJL 2.46, 10.3, 10.9, 10.30\xt*\x* tɨbɨ hɨfɨlɨdaŋ uaiadi Pita hula Jon hula Asɨ dɨ aba aba saŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ uavɨmi. Nɨbɨlaŋ uaiaŋ hameŋ hɨvɨ Asɨ dɨ abavɨhadami sadaŋ Asɨ dɨ aba aba saŋ uavɨmi.\f * \fr 3.1 \fr*\ft Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ uaiaŋ pabiŋ hɨvɨ ahica pam tɨbɨ Asɨ dɨ abavɨhadami. Nɨbɨlaŋ 9 kilokɨ cimɨdaŋ hɨvɨ abavɨhadami. Uaiaŋ huva hɨvɨ abavɨhadami. Hɨfɨlɨdaŋ uaiadi 3 kilokɨ hɨvɨ abavɨhadami. Hameŋ sadaŋ nɨbɨlaŋ 3 kilokɨ hɨvɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ uavɨmi.\ft*\f* \v 2 Ua \x - \xo 3.2 \xo*\xt Jo 9.1, HJL 14.8\xt*\x* igavɨci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ hulaŋ hɨcɨ sɨbɨlɨ agadɨ hava vavehavɨmi. Hɨcɨ sɨbɨlɨ hameŋ laci ala hɨnidaci iamɨnu nudɨ huhɨlami. Uaiaŋ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ hulaŋ agadɨ havahava vavevave Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba hɨbɨ ivu ivu mikɨ heŋ lamavɨdaci mɨgahɨniadami. Hɨbɨ ivu ivu agadɨ ibi hɨbɨ huaci sɨbaŋ uavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ ivouavɨdaci nusaŋ anɨm hɨlɨcɨ igu igu saŋ aba aba hɨniadami. \v 3 Hadɨhu hulaŋ hɨcɨ sɨbɨlɨ agaŋ igasulɨdaci Pita hula Jon hula Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ ivouben aba lɨhavɨmi. Lɨhavɨci Pita dɨdaŋ Jon dɨdaŋ abami. Iasaŋ anɨm hɨlɨcɨ iguhalaŋ uami. \v 4 Lɨci \x - \xo 3.4 \xo*\xt HJL 14.9\xt*\x* Pita hula Jon hula hulaŋ agadɨ vɨdɨvɨdɨŋ igasulavɨmi. Lavɨla Pita nudɨ abami. Nama aludɨ igɨha uami. \v 5 Lɨci hulaŋ agaŋ ahica agɨladɨ igasulavɨla hɨji nameŋ lamami. Iasaŋ anɨm hɨlɨcɨ akua iguavɨbali uami. \v 6 Lɨci \x - \xo 3.6 \xo*\xt HJL 3.16, 4.10, 16.18\xt*\x* Pita nudɨ abami. Viaŋ anɨm hɨlɨcɨ apalɨ uami. Agadɨ ala viaŋ nadɨ ahɨliahuiahu saŋ abɨben uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ Nasaletɨ haiabɨla hɨsɨŋ agadɨ ibi hɨvɨ viaŋ nadɨ abadin uami. Nama iaha lagulamavɨla hɨdɨha uami. \v 7 Lavɨla hulaŋ agadɨ human sɨmi heŋ mɨŋalɨva mɨŋaiahɨci iaha lagulamami. Nudɨ hɨcɨ limu limu agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lɨhavɨci iaha lagulamami.\f * \fr 3.7 \fr*\ft Gɨlikɨ ciaŋ agaŋ nudɨ hɨcɨ sa agasadaŋ nudɨ hɨcɨ havaŋ lavɨlavɨ agasadaŋ abami.\ft*\f* \v 8 Lagulamavɨla \x - \xo 3.8 \xo*\xt Ais 35.6, Jo 5.14, HJL 14.10\xt*\x* havala havala iahuiahu hɨdami. La nɨbu Pita hula Jon hula hameŋ hudɨmɨda Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ ivouavɨmi. Ivouavɨla hulaŋ agaŋ hɨdahɨda havala havala iahuiahu Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha hɨdami. \v 9-10 Asɨ \x - \xo 3.9-10 \xo*\xt HJL 4.16, 4.21-22\xt*\x* dɨ ibi mɨŋaiahaiaha hɨdɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ nudɨ iga iga abavɨmi. Hulaŋ hana Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba hɨbɨ ivu ivu mikɨ heŋ mɨgahɨnihɨni anɨm hɨlɨcɨ igu igu saŋ aba aba hɨnilalɨ agaŋ uavɨmi. Hɨbɨ ivu ivu agadɨ ibi hɨbɨ huaci sɨbaŋ uavɨmi. Nɨbu cɨhu ci huaci li uavɨmi. La i uavɨci nulɨdɨ hɨji agaŋ tɨmɨŋ tɨmɨŋ lɨmi.\fig Pita nudɨ human sɨmi agadɨ mɨŋalɨva mɨŋaiahɨci iaha lagulamami.|src="GW142.jpg" size="col" ref="3.7"\fig* \s Pita agaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ hɨnia Asɨ dɨ ciaŋ sulami. \p \v 11 Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ akuaba akuaba iahavɨmi agɨladɨ igavɨla hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ igahɨlavɨmi. La haŋɨla haŋɨla vevɨla hulaŋ hɨcɨ sɨbɨlɨ cɨhu huaci lɨmi agadɨ igavɨmi. Igavɨci hulaŋ agaŋ nudɨ human limu Pita dɨ human mɨŋalɨvami. Human limu Jon dɨ human mɨŋalɨvami. Mɨŋalɨvavɨla ulaŋ matalɨŋ heŋ lagulama hɨnimi. Ulaŋ matalɨŋ agadɨ ibi Solomon dɨ ulaŋ matalɨŋ uavɨhadami. \v 12 Pita agaŋ hulaŋ iamɨgali haŋɨla haŋɨla vehavɨmi agɨladɨ igavɨla abami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ namɨlaŋ akɨ saŋ akuaba akuaba iahavi agɨladɨ iga iga i aba abɨlaŋ uami. Namɨlaŋ aludɨ akɨ saŋ vɨdɨvɨdɨŋ igasulasula hɨji nameŋ igahɨlɨlaŋ uami. Asɨ igɨdaci hulaŋ ahica nagɨlaŋ huaci laci hɨnihɨni nudɨ hɨji agadɨ pam lubiahɨlavɨlalɨ aba abɨlaŋ uami. Lɨdɨŋ vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ daŋ hɨniavɨlalɨ aba abɨlaŋ uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ hɨcɨ sɨbɨlɨ nagadɨ abavɨci iaha hɨdi aba abɨlaŋ uami. \v 13 Aludɨ \x - \xo 3.13 \xo*\xt CV 3.6, 3.15, Mt 22.32, Lu 23.13-25, HJL 2.23-24, 7.32\xt*\x* iamɨlɨhali Ebɨlam dɨ Aisakɨ dɨ Jekopɨ dɨ Asɨ agaŋ nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ Jisasɨ saŋ ibi hekɨlɨ igualɨ uami. Namɨlaŋ nudɨ ala hulaŋ sɨbɨlɨ agɨladɨ human hɨvɨ lamahalaŋ uami. Pailatɨ agaŋ nudɨ valɨci uu saŋ abalɨ uami. Agadɨ ala namɨlaŋ nukeŋ nudɨ huligalavɨla Pailatɨ dɨ nameŋ abahalaŋ uami. Nudɨ valɨnaŋ havɨ umɨdɨ aba abahalaŋ uami. \v 14 Hulaŋ \x - \xo 3.14 \xo*\xt Mt 27.15-23, Mk 15.6-14, Lu 23.13-23, Jo 19.12-15\xt*\x* mu agaŋ hulaŋ mu dɨ ifɨhɨmalɨ aba abahalaŋ uami. Nudɨ valɨnaŋ aludɨ pɨŋ vem aba abahalaŋ uami. Namɨlaŋ nukeŋ hulaŋ huaci sɨlɨvɨ sɨbaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨlalɨ agadɨ huligalavɨla Pailatɨ dɨ hameŋ abahalaŋ uami. \v 15 Jisasɨ \x - \xo 3.15 \xo*\xt HJL 1.8, 2.23-24, 2.32, 2.36, 4.10\xt*\x* agaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni hɨbɨ agadɨ alusaŋ abalamɨlalɨ uami. Agadɨ ala namɨlaŋ nukeŋ nudɨ ifɨhɨmahalaŋ uami. Ifɨhɨmahalaŋ ala Asɨ abɨci sudɨ haca agadɨ valavɨla cɨhu hɨhi iahalɨ uami. Jisasɨ hɨhi iahɨci igahɨlu sadaŋ naludɨ abadalu uami. \v 16 Alaŋ \x - \xo 3.16 \xo*\xt Mt 9.22, HJL 4.10, 14.9\xt*\x* Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlalu sadaŋ nudɨ ibi hɨvɨ abɨmɨli nudɨ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ hulaŋ igɨlalaŋ nagasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igui uami. Alaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨmɨli namɨlaŋ igasulɨdalaŋ hulaŋ nagaŋ sɨkasɨkan huaci li uami. \p \v 17 Iadɨ \x - \xo 3.17 \xo*\xt Lu 23.34, Jo 16.3, 1 Ko 2.7-8, 1 Ti 1.13\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Viaŋ naludɨ ci igin uami. Namɨlaŋ naludɨ manɨgali agɨlaŋ hula Jisasɨ dɨ sɨhɨvia sɨbaŋ ma igɨlalaŋ sadaŋ nudɨ hameŋ lɨhalaŋ uami. \v 18 Vaka \x - \xo 3.18 \xo*\xt Ais 50.6, 53.5, Lu 24.27, 24.44, HJL 26.22, 1 Pi 1.10-11\xt*\x* Asɨ agaŋ nudɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlasaŋ hɨji igudaci abavɨhadami uami. Hulaŋ Asɨ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci vebali agaŋ avɨha avɨha hekɨlɨ igɨbali aba abavɨhadami uami. Vaka abavɨhadami agaŋ hameŋ laci ala iahalɨ uami. \p \v 19 Namɨlaŋ \x - \xo 3.19 \xo*\xt HJL 2.38\xt*\x* lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ vala vevɨla Asɨ saŋ pam hɨji igahɨlɨlaŋ Asɨ naludɨ hugɨ agɨladɨ hivɨbali uami. \v 20 Hameŋ lɨlaŋ naludɨ Hekɨlɨ Asɨ agaŋ nalusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igubali uami. Lɨci naludɨ amɨŋ agɨlaŋ huaci hɨniavɨbali uami. Hɨniavɨdaci Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ abɨci vebali uami. Naludɨ ahɨliahuiahu saŋ nudɨ ala lɨbɨmɨŋami uami. \v 21 Vaka Asɨ agaŋ nudɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlasaŋ hɨji igudaci abavɨhadami agaŋ hameŋ laci ala lɨbali uami. Jisasɨ agaŋ Asɨ dɨ haiabɨla migɨla migɨla hɨnidaci Asɨ agaŋ abɨci fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba agɨlaŋ sɨvɨlavɨbali uami. Sɨvɨlavɨci cɨhu fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba hɨhi agɨlaŋ iahavɨbali uami. Iahavɨci Jisasɨ heŋ vebali uami. \v 22 Vaka \x - \xo 3.22 \xo*\xt Lo 18.15-19, HJL 7.37\xt*\x* Mosesɨ agaŋ nameŋ abami uami. Asɨ nɨbu naludɨ Hekɨlɨ aba abami uami. Nɨbu abɨci naludɨ isaima mu agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ viaŋ nukeŋ me sɨbaŋ hɨnibali aba abami uami. Hɨnihɨni akuaba akuaba agɨlasaŋ abɨdaci nudɨ ciaŋ pam lubiahɨlɨhalaŋ aba abami uami. \v 23 Hulaŋ \x - \xo 3.23 \xo*\xt Wkp 23.29\xt*\x* iamɨgali aniaba namɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ ciaŋ ma igahɨlavɨla aba abami uami. Ha namɨlaŋ Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali ma hɨnibalaŋ aba abami uami. \v 24 La Pita cɨhu ala abami. Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Samuelɨ agaŋ vaka Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ abadami uami. Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ sɨvɨ iahavɨmi agɨlaŋ avi hameŋ laci ala abavɨhadami uami. Akuaba akuaba ciaŋ abavɨhadami agɨlaŋ iabi neŋ ci iahavɨdaci igɨlalaŋ uami. \v 25 Namɨlaŋ \x - \xo 3.25 \xo*\xt HM 12.3, 18.18, 22.18, Lom 9.4, 9.8, Ga 3.8, 3.26\xt*\x* Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ ninanadi me uami. Asɨ akuaba akuaba igu igu saŋ ciaŋ mɨguavɨla iamɨlɨhalinalu dɨ abami agadɨ namɨlaŋ vilalaŋ uami. Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla Ebɨlam dɨ nameŋ abami uami. Viaŋ nadɨ iamɨlɨhalina agɨlasaŋ igahɨlahɨla hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan fɨli neŋ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ huaci lamɨben aba abami uami. \v 26 Asɨ \x - \xo 3.26 \xo*\xt Mt 10.5, Lu 24.47, HJL 13.32-33, 13.46\xt*\x* agaŋ sebɨlɨ mɨse naludɨ huaci lamalama saŋ nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ abɨci vemi uami. Naludɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ ahɨliahuiahu huaci lamɨdaci lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ valɨbalaŋ agasaŋ abɨci vemi uami. \c 4 \s Pita dɨdaŋ Jon dɨdaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨmi. \p \v 1-2 Pita \x - \xo 4.1-2 \xo*\xt Mt 22.23, Lu 22.4, 22.52, HJL 23.6-8\xt*\x* hula Jon hula hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abavɨmi. Jisasɨ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahami uavɨmi. Hulaŋ iamɨgali hɨmavɨhadami hɨmavɨlalɨ agɨlaŋ avi hameŋ laci ala cɨhu hɨhi iahavɨbali uavɨmi. Hameŋ aba aba hɨniavɨdaci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ hula Sadiusi hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula nulɨdɨ pɨŋ vehavɨmi. Hɨmi sɨbɨlɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ migɨlavɨhadami agɨladɨ manɨgali agaŋ avi vemi. Vevɨla ciaŋ abavɨmi agasaŋ Pita sadaŋ Jon sadaŋ igɨvɨ hekɨlɨ hɨniavɨmi. \v 3 Igɨvɨ hekɨlɨ hɨniavɨla nulɨdɨ mɨŋalɨva via ua ciaŋ hɨvɨ lamɨben aba lɨhavɨdaci hɨfɨlɨdaŋ sɨbaŋ lɨmi. Lɨci nulɨdɨ via lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨla hɨji nameŋ lamavɨmi. Amɨli ala nulɨdɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbalu uavɨmi. \p \v 4 Hulaŋ \x - \xo 4.4 \xo*\xt HJL 2.41\xt*\x* iamɨgali akape agɨlaŋ hulaŋ ahica agɨladɨ ciaŋ igahɨlahɨla Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. Hulaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi agɨladɨ lugɨlavɨci ua 5,000 iahami. \s Pita dɨdaŋ Jon dɨdaŋ ciaŋ hɨvɨ lamavɨmi. \p \v 5 Pita dɨdaŋ Jon dɨdaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨla hɨniavɨci mɨŋalahɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hula Jelusalem haiabɨla heŋ mɨgudɨbavɨmi. Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ nɨbɨlaŋ hula mɨgudɨbavɨmi. \v 6 Hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ avi ve nɨbɨlaŋ hula mɨgudɨbavɨmi. Mu Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ Anasɨ. Mu Kaiafasɨ. Mu Jon. Mu Alekɨsadelɨ. Limu hɨhɨle Anasɨ dɨ hɨdɨlɨ pam agɨlaŋ. \v 7 Mɨgudɨba \x - \xo 4.7 \xo*\xt Mt 21.23, HJL 7.27\xt*\x* hɨniavɨdaci Pita dɨdaŋ Jon dɨdaŋ vavevɨla nulɨdɨ pɨŋ lamavɨci lagulama hɨniavɨdaci nulɨdɨ abitɨhavɨmi. Namɨlaŋ akɨ vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ hulaŋ nagadɨ huaci lamɨmalamɨlaŋ uavɨmi. Ani dɨ ibi hɨvɨ hameŋ lɨmalamɨlaŋ uavɨmi.\fig Pita dɨdaŋ Jon dɨdaŋ ciaŋ hɨvɨ lamavɨmi.|src="GW149.jpg" size="col" ref="4.7"\fig* \p \v 8 Lɨhavɨci \x - \xo 4.8 \xo*\xt Mt 10.19-20\xt*\x* Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Pita hula hɨnihɨni nudɨ hɨji mɨŋaiahɨdaci nulɨdɨ abami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ manɨgali namɨlaŋ uami. Hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ namɨlaŋ uami. \v 9 Alaŋ hulaŋ hɨcɨ sɨbɨlɨ nagadɨ ahɨliahumalamɨlu agasaŋ abitɨhɨlaŋ uami. Akɨ lɨci huaci lɨmalami aba abitɨhɨlaŋ uami. \v 10 Manɨgali \x - \xo 4.10 \xo*\xt HJL 2.23-24, 3.6, 3.13-16\xt*\x* namɨlaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ sɨkasɨkan namɨlaŋ avi sɨhɨvia sɨbaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ Nasaletɨ haiabɨla hɨsɨŋ agadɨ ibi hɨvɨ hulaŋ nagaŋ huaci lavɨla lagulama hɨnidaci igadalaŋ uami. Namɨlaŋ ala abɨlaŋ kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ Jisasɨ dɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci hɨmalɨ uami. Agadɨ ala Asɨ nudɨ abɨci cɨhu hɨhi iahalɨ uami. \v 11 Asɨ \x - \xo 4.11 \xo*\xt Sng 118.22, Ais 28.16, Mt 21.42\xt*\x* dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ Jisasɨ saŋ hɨve lama abami uami. Ulaŋ sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ me namɨlaŋ lɨba kum hekɨlɨ agadɨ iga iga nameŋ abɨlalaŋ aba abami uami. Lɨba kum hekɨlɨ nagaŋ sɨbɨlɨ aba abɨlalaŋ aba abami uami. Agadɨ ala Asɨ lɨci lɨba kum hekɨlɨ agaŋ ulaŋ lua madɨŋ agadɨ havavɨla hɨnihɨni ulaŋ agasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igulalɨ aba abami uami. \v 12 Lavɨla \x - \xo 4.12 \xo*\xt Mt 1.21, HJL 10.43\xt*\x* Pita cɨhu ala abami. Hulaŋ mu mu fɨli neŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ aludɨ ma ahɨliahuavɨci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalu uami. Ha hɨma sɨbaŋ uami. Jisasɨ dɨ ibi hɨvɨ laci hulaŋ iamɨgali alaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalu uami. Hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni saŋ Asɨ nudɨ lɨbɨmɨŋami uami. \p \v 13 Lɨci hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ igavɨci Pita hula Jon hula ciaŋ abɨben aba nulɨsaŋ ma lɨdavɨmi. Lɨhavɨci hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ i uavɨla hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ igahɨlavɨmi. Pita hula Jon hula sɨhɨ ciaŋ ma ivɨmaŋ uavɨmi. Nɨbɨlaŋ ibi apalɨ uavɨmi. Lavɨla hɨji nameŋ lamavɨmi. Hulaŋ ahica agɨlaŋ ala Jisasɨ hula hɨdavɨlalɨ uavɨmi. \v 14 La igavɨci hulaŋ hɨcɨ sɨbɨlɨ cɨhu huaci lɨmi agaŋ Pita hula Jon hula lagulama hɨniavɨmi heŋ lagulama hɨnimi. Lagulama hɨniavɨdaci hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ cɨhu hɨbɨŋ ciaŋ aba aba agaŋ apalɨ lɨci ma abavɨmi. \p \v 15 Lavɨla Pita dɨdaŋ Jon dɨdaŋ abavɨci haiabɨla ivoua hɨniavɨdaci hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ abavɨmi. \v 16 Alaŋ \x - \xo 4.16 \xo*\xt Jo 11.47, HJL 3.9-10\xt*\x* hulaŋ ahica agɨladɨ akɨ lɨbalu uavɨmi. Nɨbɨlaŋ hulaŋ hɨcɨ sɨbɨlɨ agadɨ huaci lamavɨmalami agadɨ hulaŋ iamɨgali Jelusalem haiabɨla hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ sɨkasɨkan iga fɨhalavɨmalami uavɨmi. Hameŋ sadaŋ ma mɨŋasɨvɨlɨbalu uavɨmi. \v 17 Ciaŋ hɨjɨ nagaŋ uci veci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ igahɨlavɨmɨdɨ uavɨmi. Hameŋ sadaŋ Pita dɨdaŋ Jon dɨdaŋ abamɨgɨlɨmɨli uavɨmi. Jisasɨ dɨ ibi agasaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ cɨhu cɨhu abɨmɨlaŋ aba abɨmɨli uavɨmi. \v 18 Hameŋ \x - \xo 4.18 \xo*\xt HJL 5.28, 5.40\xt*\x* abavɨla hulaŋ ahica agɨladɨ ulavɨci ivavehavɨci nulɨdɨ abamɨgɨlavɨmi. Jisasɨ dɨ ibi agasaŋ cɨhu cɨhu aba aba hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lamalubimɨlaŋ uavɨmi. \p \v 19 Hameŋ \x - \xo 4.19 \xo*\xt HJL 5.29\xt*\x* abavɨci ala Pita hula Jon hula cɨhu hɨbɨŋ nulɨdɨ abavɨmi. Alaŋ naludɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia lubiahɨlɨbalu ua Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia lubiahɨlɨbalu uavɨmi. Asɨ igɨci akɨ ciaŋ agaŋ huaci li uavɨmi. Ha namɨlaŋ nukeŋ igɨhalaŋ uavɨmi. \v 20 Namɨlaŋ \x - \xo 4.20 \xo*\xt HJL 1.8, 22.15, 1 Jo 1.1-3\xt*\x* aludɨ abamɨgɨlɨlaŋ uavɨmi. Agadɨ ala alaŋ akuaba akuaba igɨlalu agɨladɨdaŋ igahɨlɨlalu agɨladɨdaŋ vakala vakala sulasula hɨdɨbalu uavɨmi. \p \v 21-22 Hameŋ abavɨci hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨmi. Hulaŋ hɨcɨ sɨbɨlɨ agadɨ iamɨnu nudɨ huhɨlɨci iaha hɨnidaci hualɨ 40 ci ualɨ uavɨmi. Nudɨ hɨcɨ sɨbɨlɨ agaŋ huaci lɨci igavɨmalami agasaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha hɨniavadi uavɨmi. Hameŋ abavɨla hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ lɨdavɨmi. Lɨdavɨla Pita dɨdaŋ Jon dɨdaŋ sɨbɨlɨ lamɨbalu aba lɨhavɨmi agadɨ cɨhu valavɨmi. Lavɨla Pita dɨdaŋ Jon dɨdaŋ havɨ abacabɨlavɨla valavɨci uavɨmi. \s Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Asɨ dɨ aba aba hɨniavɨmi. \p \v 23 Pita hula Jon hula manɨgali agɨladɨ vala uavɨla hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ hula hafalavɨmi. Hafalavɨla hɨnihɨni akuaba akuaba ciaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ abavɨmi agadɨdaŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ abavɨmi agadɨdaŋ nulɨdɨ cɨhu tɨbi sulavɨmi. \v 24 Tɨbi \x - \xo 4.24 \xo*\xt CV 20.8-11, Neh 9.6, Sng 146.6\xt*\x* sulavɨci igahɨlavɨla humɨgaŋ pam hɨnihɨni Asɨ dɨ nameŋ abavɨmi. Aludɨ Hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ uavɨmi. Nama fɨli uaiaŋ susu agɨladɨ lamamanaŋ uavɨmi. Avɨli hekɨlɨ akuaba akuaba agɨladɨ avi lamamanaŋ uavɨmi. \v 25 Vaka \x - \xo 4.25-26 \xo*\xt Sng 2.1-2\xt*\x* nadɨ Amɨŋ agaŋ aludɨ iamɨlɨ Devitɨ saŋ hɨji igumi uavɨmi. Nɨbu nadɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ uavɨmi. Hɨji iguci Devitɨ agaŋ nameŋ abami uavɨmi. Hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ akɨ saŋ igɨvɨ hekɨlɨ hɨniavɨlalɨ aba abami uavɨmi. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ akɨ saŋ aludɨ Hekɨlɨ dɨ sɨbɨlɨ lamɨben aba havɨ havɨ ciaŋ mɨguavɨlalɨ aba abami uavɨmi. \v 26 Manɨgali fɨli tɨbɨ mu mu migɨlavɨlalɨ agɨlaŋ sagaŋ lɨbalɨba saŋ hihɨlavɨlalɨ aba abami uavɨmi. Manɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ aludɨ Hekɨlɨ dɨ sɨbɨlɨ lamɨben aba mɨgudɨbavɨlalɨ aba abami uavɨmi. Hulaŋ nɨbu nukeŋ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci vemi agadɨ avi sɨbɨlɨ lamɨben aba lɨhavɨlalɨ aba abami uavɨmi. \p \v 27 Lavɨla \x - \xo 4.27 \xo*\xt Mt 27.1-2, Mk 15.1, Lu 23.1, 23.7-11, Jo 18.28-29, HJL 3.13\xt*\x* Asɨ dɨ abavɨmi. Devitɨ abami agaŋ hameŋ laci lalɨ uavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ haiabɨla neŋ mɨgudɨba hɨniavɨla Jisasɨ dɨ sɨbɨlɨ lamɨben aba lɨhavalɨ uavɨmi. Helotɨ hula Ponɨtiusɨ Pailatɨ hula nɨbɨlaŋ avi ahuata mɨgudɨba hɨniavalɨ uavɨmi. Jisasɨ nɨbu nadɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ huaci sɨlɨvɨ sɨbaŋ uavɨmi. Vaka nama nukeŋ nudɨ lɨbɨmɨŋavɨla nadɨ sibɨla vivi saŋ abamanaŋ uavɨmi. \v 28 Akuaba \x - \xo 4.28 \xo*\xt HJL 2.23-24, 3.18\xt*\x* akuaba lɨhavalɨ ha nadɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlavɨla lɨhavalɨ uavɨmi. Nama vɨdɨvɨdɨŋ daŋ sadaŋ akuaba akuaba nama abamanaŋ hameŋ laci lɨhavalɨ uavɨmi. \v 29 Aludɨ \x - \xo 4.29 \xo*\xt HJL 9.27, 13.46, 19.8, Ef 6.19\xt*\x* Hekɨlɨ uavɨmi. Nɨbɨlaŋ aludɨ mɨŋa hagɨlu hagɨlu lɨlɨ saŋ lɨhavi agadɨ nama ci igɨnaŋ uavɨmi. Alaŋ nadɨ sibɨla hɨsɨŋ uavɨmi. Nama aludɨ ahɨliahuha uavɨmi. La alusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igunaŋ nadɨ ciaŋ sulasula saŋ ma lɨdɨbalu uavɨmi. \v 30 Hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ huaci lamɨha uavɨmi. Alusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igunaŋ Jisasɨ dɨ ibi hɨvɨ mu sihɨ mu sihɨ abalamɨdamɨli iga iga amɨŋ ala aba abavɨbali uavɨmi. Jisasɨ nɨbu nadɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ huaci sɨlɨvɨ sɨbaŋ uavɨmi. \p \v 31 Asɨ \x - \xo 4.31 \xo*\xt HJL 2.4, 4.29, 16.26\xt*\x* dɨ aba aba hɨniavɨci ci lɨci ulaŋ nɨbɨlaŋ hɨniavɨmi agaŋ sese lɨci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ mɨgavɨla nɨbɨlaŋ hula hɨnimi. Hɨnidaci nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sulasula hɨdavɨhadami. Asɨ dɨ ciaŋ sulasula saŋ ma lɨdavɨhadami. \s Hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba apalɨ agɨladɨ ahɨliahuavɨhadami. \p \v 32 Hulaŋ \x - \xo 4.32 \xo*\xt HJL 2.44-45, 2 Ko 13.11, 1 Pi 3.8\xt*\x* iamɨgali ahuata Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ hɨji humɨgaŋ pam laci hɨniavɨhadami. Hulaŋ mu agaŋ nameŋ ma abadami. Akuaba akuaba nagɨlaŋ iadɨ laci aba ma abadami. Nɨbɨlaŋ nameŋ abavɨhadami. Akuaba akuaba hana aludɨ hudɨmɨda uavɨhadami. \v 33 Hulaŋ \x - \xo 4.33 \xo*\xt HJL 1.8, 1.22, 2.45-47\xt*\x* Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahami agasaŋ abavɨhadami. Abavɨdaci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ abavɨhadami. Nulɨdɨ ciaŋ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ uavɨhadami. Lɨhavɨdaci Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlasaŋ mavɨn hɨnihɨni nulɨdɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨladami. \v 34-35 Migɨlɨdaci \x - \xo 4.34-35 \xo*\xt HJL 2.45\xt*\x* hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ sɨmɨŋ akuaba akuaba agɨlasaŋ ma tɨbɨ mɨgavɨhadami. Hulaŋ limu hɨhɨle fɨli tɨbɨ daŋ agɨlaŋ hula hulaŋ limu hɨhɨle ulaŋ daŋ agɨlaŋ hula nulɨdɨ akuaba akuaba agɨladɨ mutɨŋ hɨvɨ lamavɨhadami. Lamavɨdaci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ lavavɨdaci anɨm hɨlɨcɨ vihavɨhadami. Anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ vivi uu hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlasaŋ iguavɨdaci hulaŋ iamɨgali sɨmɨŋ akuaba akuaba apalɨ agɨlasaŋ labɨla labɨla iguavɨhadami. \p \v 36 Hulaŋ \x - \xo 4.36 \xo*\xt HJL 11.22-26, 13.2-3\xt*\x* mu avi haiabɨla heŋ hɨniadami. Nudɨ ibi Josepɨ. Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ nudɨ ibi mu lamavɨla abavɨmi. Banabasɨ uavɨmi. Iagaŋ lagulagu hɨsɨŋ hulaŋ aba abavɨhadami agasaŋ Alam ciaŋ hɨvɨ Banabasɨ uavɨhadami. Banabasɨ nɨbu Livai hɨdɨlɨ. Nɨbu Saipɨlusɨ avɨli muha hɨsɨŋ. \v 37 Mu tɨbɨ nɨbu nudɨ fɨli tɨbɨ agadɨ mutɨŋ hɨvɨ lamɨci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ lavavɨci anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ via uavɨla hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlasaŋ igumi. \c 5 \s Ananaiasɨ hula abinu hula Asɨ dɨ analɨ abavɨmi. \p \v 1 Nulɨdɨ hulaŋ mu Ananaiasɨ agaŋ avi nudɨ abinu Safaila hula nulɨdɨ fɨli tɨbɨ agadɨ mutɨŋ lamavɨci lavavɨmi. \v 2 Lavavɨci \x - \xo 5.2 \xo*\xt HJL 4.34-37\xt*\x* anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ viavɨla limu hɨhɨle nulɨsaŋ nukeŋ sɨvɨlalɨbavɨla lamami. Sɨvɨlalɨba lamami agadɨ abinu avi igami. La Ananaiasɨ agaŋ anɨm hɨlɨcɨ limu cɨkaŋ agadɨ via uavɨla hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlasaŋ igumi. \v 3 Iguci \x - \xo 5.3 \xo*\xt Lo 23.21, Lu 22.3, Jo 13.2\xt*\x* Pita agaŋ abami. Ananaiasɨ uami. Satan agaŋ nama hula hɨnidaci nama Asɨ dɨ Amɨŋ agadɨ analɨ abɨnaŋ uami. Nama anɨm hɨlɨcɨ fɨli tɨbɨ lavavɨci vihanaŋ agadɨ limu cɨkaŋ agɨladɨ sɨvɨlalɨbahanaŋ uami. \v 4 Nama nadɨ nukeŋ hɨji hɨvɨ fɨli tɨbɨ agadɨ mutɨŋ lamɨnaŋ lavavalɨ uami. Lavavɨci anɨm hɨlɨcɨ vihanaŋ agɨladɨ hɨvɨ akuaba akuaba lavɨben aba lɨnaŋ agadɨ nama nukeŋ huaci lavɨvanaŋ uami. Agadɨ ala nama akɨ hɨji igahɨlavɨla analɨ abɨnaŋ uami. Nama hulaŋ iamɨgali agɨladɨ pam ma analɨ abavɨla alaŋ anɨm hɨlɨcɨ hameŋ cɨki vihɨlu aba abɨnaŋ uami. Asɨ dɨ avi analɨ abɨnaŋ uami. \v 5-6 Hameŋ abɨci Ananaiasɨ agaŋ Pita dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla hɨmavɨla fɨli hɨvɨ mɨgaifami. Lɨci hulaŋ mɨnibɨlɨ agɨlaŋ vevɨla nudɨ valɨ agadɨ havɨlɨ hɨvɨ hahavɨla via uavɨla haca mava hudavɨmi. Lɨci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨmi agɨlaŋ haba lɨdavɨmi.\fig Ananaiasɨ agaŋ anɨm hɨlɨcɨ limu cɨkaŋ sɨvɨlalɨba lamavɨla vemi.|src="GW144.jpg" size="col" ref="5.2"\fig* \p \v 7 Ananaiasɨ hɨmɨci hutesɨ tagɨlaŋ daŋ hɨniavɨla abinu agaŋ uavɨla ulaŋ Pita hɨnimi heŋ ivoumi.\f * \fr 5.7 \fr*\fq Hutesɨ tagɨlaŋ daŋ \fq*\ft nɨbu 3 aua hɨnimi agasaŋ abami.\ft*\f* Muŋanu hɨmami agadɨ nɨbu ma igami. \v 8 Ivouci Pita nudɨ abami. Nama iadɨ abɨnaŋ igahɨlɨlɨŋ uami. Fɨli tɨbɨ lavavɨci anɨm hɨlɨcɨ hameŋ cɨki vihalaŋ uami. Lɨci iamɨgali agaŋ abami. Hameŋ cɨki ala uami. \v 9 Lɨci Pita nudɨ abami. Nama muŋana hula akɨ saŋ hɨji pam lamavɨla aludɨ Hekɨlɨ Asɨ dɨ Amɨŋ agadɨ ilasɨben aba lɨnaŋ uami. Ci igɨnaŋ uami. Hulaŋ nadɨ muŋana dɨ mava hudaviemi agɨlaŋ hɨbɨ ivu ivu hɨvɨ ci ivavehavadi uami. Nadɨ avi hameŋ ala via uavɨla mava hudavɨbali uami. \v 10 Lɨci iamɨgali agaŋ hɨmavɨla Pita dɨ hɨcɨ mikɨ pɨŋ hɨvɨ mɨgaifami. Mɨgaifɨci hulaŋ mɨnibɨlɨ agɨlaŋ uleŋ muji ivavevɨla igavɨci iamɨgali agaŋ valɨ hɨnimi. Lɨci iamɨgali agadɨ hava via uavɨla muŋanu dɨ savu mikɨ heŋ mava hudavɨmi. \v 11 Lɨhavɨci hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ sɨkasɨkan haba lɨdavɨmi. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨmi agɨlaŋ avi haba lɨdavɨmi.\fig Iamɨgali hɨmɨci hava via uavɨmi.|src="GW148.jpg" size="col" ref="5.10"\fig* \s Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ mu sihɨ mu sihɨ abalamavɨhadami. \p \v 12 Hulaŋ \x - \xo 5.12 \xo*\xt HJL 2.43, 4.32, 14.3, Lom 15.18-19, 2 Ko 12.12\xt*\x* Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ mu sihɨ mu sihɨ agɨladɨ abalamavɨhadami. Abalamavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ iga iga abavɨhadami. Amɨŋ ala uavɨhadami. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ nɨbɨlaŋ sɨkasɨkan hɨji humɨgaŋ pam hɨnihɨni Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ uavɨhadami. Uu ulaŋ matalɨŋ heŋ mɨgudɨbavɨhadami. Ulaŋ matalɨŋ agadɨ ibi Solomon dɨ ulaŋ matalɨŋ uavɨhadami. \v 13 Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle nɨbɨlaŋ hula ma hɨniavɨhadami agɨlaŋ nɨbɨlaŋ cɨhu hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ ibi mɨŋaiahavɨhadami. Nulɨdɨ ibi mɨŋaiahavɨhadami agadɨ ala Asɨ saŋ lɨdavɨla nɨbɨlaŋ hula pam ma hafalavɨhadami. \v 14 Agadɨ \x - \xo 5.14 \xo*\xt HJL 2.41, 21.20\xt*\x* ala hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama nɨbɨlaŋ hula pam hafalavɨhadami. \p \v 15 Hulaŋ \x - \xo 5.15 \xo*\xt Mt 9.20-21, 14.36, HJL 19.12\xt*\x* Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ mu sihɨ mu sihɨ abalamavɨhadami. Lɨhavɨdaci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ havahava vavehavɨhadami. Vavevave hɨbɨ pɨlɨ Pita uu veve hɨdadami heŋ halɨha tɨbɨ me hɨvɨ idalamalama mɨŋamɨga lamavɨhadami. Limu hɨhɨle vadɨm daŋ mɨŋamɨga lamavɨhadami. Hameŋ lɨdamɨli Pita dɨ hadipɨlɨ agadɨ uaiaŋ hɨlɨdaci nudɨ uhɨlɨŋ agaŋ hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ lalɨgudaci huaci lɨhavɨbali aba mɨŋamɨga lamavɨhadami. \v 16 Hulaŋ \x - \xo 5.16 \xo*\xt Mk 6.56, HJL 19.11-12\xt*\x* iamɨgali haiabɨla sudɨme sudɨme Jelusalem haiabɨla mikɨ hɨniavɨhadami agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu daŋ agɨladɨ havahava hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ pɨŋ vavehavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali sudɨ sɨbɨlɨ nulɨdɨ ifu uavauava lɨhavɨhadami agɨladɨ avi vavehavɨhadami. Lɨhavɨdaci sudɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ valavala uavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu daŋ agɨlaŋ avi sɨkasɨkan huaci lɨhavɨhadami. \s Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨbɨ agɨladɨ lavɨlami. \p \v 17 Hulaŋ \x - \xo 5.17 \xo*\xt HJL 4.1-2, 4.6\xt*\x* Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ mu sihɨ mu sihɨ abalamavɨdaci hulaŋ iamɨgali akape nulɨdɨ pɨŋ laci uavɨmi. Lɨhavɨci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ hula nagɨlihalinu agɨlaŋ hula igavɨci nulɨdɨ humɨgaŋ sɨbɨlɨ lɨhavɨmi. Nudɨ nagɨlihalinu nɨbɨlaŋ Sadiusi hɨdɨlɨ. \v 18 La abavɨci hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ mɨŋa via uavɨla lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨmi. Lamavɨci hulaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ hula hɨniavɨmi. \v 19 Hɨniavɨdaci \x - \xo 5.19 \xo*\xt HJL 12.7-10, 16.26\xt*\x* hɨfɨlɨ lɨci nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨbɨ agɨladɨ lavɨlami. Lavɨlavɨla hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ likɨla via haiabɨla ivavehavɨmi. Ivavevɨla nulɨdɨ nameŋ abami. \v 20 Namɨlaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba ua lagulamavɨla hulaŋ iamɨgali Asɨ hula huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni agasaŋ ciaŋ sulɨhalaŋ uami. \v 21 Lɨci hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla cimɨdaŋ sɨbaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ uavɨmi. Uavɨla hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulavɨmi. Sulavɨdaci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ hula hulaŋ limu hɨhɨle nɨbu hula hɨdavɨhadami agɨlaŋ hula vehavɨmi. Vevɨla hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨlasadaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlasadaŋ abavɨci ve mɨgudɨbavɨmi. Mɨgudɨbavɨla hɨmi sɨbɨlɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ migɨlavɨhadami agɨladɨ abavɨmi. Lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ uavɨla hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ vavehalaŋ uavɨmi. \p \v 22 Lɨhavɨci hɨmi sɨbɨlɨ agɨlaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ ua hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ suhɨlavɨci suhɨlavɨci hɨma lɨmi. Lɨci cɨhu vevɨla hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨladɨ abavɨmi. \v 23 Alaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ agadɨ igalu uavɨmi. Hɨbɨ agɨladɨ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ lɨbavɨci hɨniavi uavɨmi. Hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ migɨlavɨlalɨ agɨlaŋ avi lagulama hɨniavɨdaci hɨbɨ agɨladɨ lavɨla igɨmɨli apalɨ li uavɨmi. \p \v 24 Lɨhavɨci hɨmi sɨbɨlɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ migɨlavɨhadami agɨladɨ manɨgali agaŋ hula Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula ciaŋ agadɨ igahɨlavɨmi. Lavɨla hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ igahɨlavɨla abavɨmi. Akɨ lɨci havɨ sɨvɨlavi uavɨmi. \v 25 Lɨhavɨci hulaŋ mu agaŋ vevɨla nulɨdɨ abami. Ci igɨlaŋ uami. Hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamɨmalamɨlaŋ agɨlaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sulasula hɨniavadi uami. \v 26 Lɨhavɨci \x - \xo 5.26 \xo*\xt Mt 14.5, 21.26\xt*\x* hɨmi sɨbɨlɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ migɨlavɨhadami agɨlaŋ hula nulɨdɨ manɨgali agaŋ hula aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba uavɨla hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ simɨsimɨ mɨŋalɨvavɨla vavehavɨmi. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ lɨba kum kum agɨladɨ vivi havala havala aludɨ ifɨhɨmavɨmɨdɨ aba lɨdavɨla nulɨdɨ simɨsimɨ mɨŋalɨvavɨla vavehavɨmi. \s Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨladɨ aba aba saŋ ma lɨdavɨmi. \p \v 27 Hɨmi sɨbɨlɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ migɨlavɨhadami agɨlaŋ hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ viavɨla vave hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨladɨ pɨŋ lamavɨci lagulama hɨniavɨmi. Hɨniavɨdaci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ nulɨdɨ abami. \v 28 Alaŋ \x - \xo 5.28 \xo*\xt Mt 27.25, HJL 2.23-24, 2.36, 4.18, 7.52\xt*\x* naludɨ vɨdɨvɨdɨŋ abamɨgɨlɨmalamɨlu uami. Hulaŋ iamɨgali agɨladɨ Jisasɨ dɨ ibi agasaŋ abɨmɨlaŋ aba abɨmalamɨlu uami. Agadɨ ala namɨlaŋ vakala vakala abadalaŋ uami. Lɨdalaŋ hulaŋ iamɨgali Jelusalem haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ naludɨ ciaŋ agadɨ pam igahɨlavɨlalɨ uami. Namɨlaŋ aludɨ akɨ saŋ analɨ aba aba lɨbɨmɨgulalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ ala abavɨci kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ Jisasɨ dɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci hɨmalɨ aba abɨlalaŋ uami. \p \v 29 Hameŋ \x - \xo 5.29 \xo*\xt HJL 4.19\xt*\x* abɨci Pita hula hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami limu hɨhɨle agɨlaŋ hula cɨhu hɨbɨŋ abavɨmi. Alaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ciaŋ ma lubiahɨlɨlalu uavɨmi. Alaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ pam lubiahɨlɨlalu uavɨmi. \v 30 Namɨlaŋ \x - \xo 5.30 \xo*\xt HJL 3.15, 10.39, 13.29, Ga 3.13, 1 Pi 2.24\xt*\x* ala abɨlaŋ kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ Jisasɨ dɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci hɨmalɨ uavɨmi. Agadɨ ala aludɨ iamɨlɨhali agɨladɨ Asɨ agaŋ abɨci cɨhu hɨhi iahalɨ uavɨmi. \v 31 Hɨhi \x - \xo 5.31 \xo*\xt HJL 2.33-34, 3.15, Ef 1.20, Fl 2.9, Ib 2.10, 12.2\xt*\x* iahɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ valavɨci nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ hivɨben aba Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ vici uavɨla nudɨ human sɨmi kɨlikɨli hɨvɨ hɨnilalɨ uavɨmi. Hulaŋ nɨbu ala manɨgali hɨnihɨni huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni hɨbɨ agadɨ abalamɨlalɨ uavɨmi. Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨlalɨ uavɨmi. \v 32 Alaŋ \x - \xo 5.32 \xo*\xt Jo 15.26-27, HJL 1.8, 2.4, 10.44\xt*\x* Asɨ akuaba akuaba lɨlalɨ agɨladɨ iga iga nulɨsaŋ ala abɨlalu uavɨmi. Asɨ nudɨ Amɨŋ agadɨ abɨci ve hulaŋ iamɨgali nudɨ ciaŋ lubiahɨlavɨlalɨ agɨlaŋ hula hɨnilalɨ uavɨmi. Hɨnihɨni Asɨ akuaba akuaba lɨlalɨ agɨlasaŋ avi abɨlalɨ uavɨmi. \s Gamalielɨ agaŋ hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨladɨ abami. \p \v 33 Hulaŋ \x - \xo 5.33 \xo*\xt HJL 2.37, 7.54\xt*\x* Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hameŋ abavɨci hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨlaŋ igahɨlavɨci nulɨdɨ igɨvɨ lɨmi. Lɨci hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ ifɨhɨmɨbalu aba lɨhavɨmi. \v 34 Lɨhavɨdaci nulɨdɨ hulaŋ mu Gamalielɨ agaŋ lagulamavɨla abɨci hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ viavɨla haiabɨla ivouavɨla hutesɨ tagɨlaŋ daŋ hɨniavɨmi. Gamalielɨ nɨbu Falisi hɨdɨlɨ. Nɨbu ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ iga iga lamalubiadami. Lɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ nudɨ ibi mɨŋaiahavɨhadami. \v 35 Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ haiabɨla ivoua hɨniavɨdaci Gamalielɨ agaŋ hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ limu hɨhɨle agɨladɨ abami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ namɨlaŋ uami. Nulɨdɨ akuaba akuaba lɨben aba namɨlaŋ nukeŋ sɨhɨvia igahɨlavɨla lɨhalaŋ uami. \v 36 Vaka \x - \xo 5.36 \xo*\xt HJL 21.38\xt*\x* hulaŋ mu Teudasɨ agaŋ abami uami. Viaŋ hulaŋ hekɨlɨ aba abami uami. Hameŋ abɨci hulaŋ 400 agɨlaŋ nudɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami uami. Agadɨ ala huban agaŋ abɨci nudɨ ifɨhɨmavɨmi uami. Ifɨhɨmavɨci hulaŋ iamɨgali nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ haba haŋɨlavɨmi uami. Lɨhavɨci sibɨla nɨbɨlaŋ vihavɨhadami agɨlaŋ havɨ sɨvɨlavɨmi uami. \v 37 Lɨhavɨci \x - \xo 5.37 \xo*\xt Lu 2.1-2\xt*\x* hɨniavɨla huban agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ibi lugɨlami uami. Lugɨlɨdaci hulaŋ mu Judasɨ Galili fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agaŋ iahavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨji mɨŋaihuihu lɨmi uami. Lɨci nudɨ ciaŋ lubiahɨlavɨdaci huban agaŋ abɨci hulaŋ Galili fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agadɨ avi ifɨhɨmavɨmi uami. Ifɨhɨmavɨci hulaŋ iamɨgali nudɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ haba haŋɨla hɨtɨŋ hɨtɨŋ uavɨmi uami. \v 38 Viaŋ \x - \xo 5.38 \xo*\xt Ais 8.10, Mt 15.13\xt*\x* naludɨ abin uami. Namɨlaŋ nulɨdɨ akuaba akuaba lɨmɨlaŋ uami. Valɨlaŋ havɨ hɨniavɨm uami. Hulaŋ dɨ hɨji lubiahɨlavɨla sibɨla vihavɨdaci uami. Ha sibɨla agaŋ sɨbɨlɨ lɨbali uami. \v 39 Agadɨ \x - \xo 5.39 \xo*\xt Lu 21.15, HJL 7.51, 9.5, 1 Ko 1.25\xt*\x* ala Asɨ nukeŋ abɨci sibɨla vihavɨdaci namɨlaŋ abamɨgɨlɨlaŋ sibɨla agadɨ ma valavɨbali uami. Namɨlaŋ nulɨdɨ abamɨgɨlavɨla ha Asɨ hula sagaŋ me lɨbɨbalaŋ akua uami. \p Lɨci hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨlaŋ Gamalielɨ dɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlavɨmi. \v 40 Lavɨla \x - \xo 5.40 \xo*\xt HJL 4.18\xt*\x* hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ ulavɨci vehavɨmi. Vehavɨci hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ abavɨci hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ vɨgɨlavɨmi. Vɨgɨlavɨci hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨlaŋ nulɨdɨ abavɨmi. Namɨlaŋ Jisasɨ dɨ ibi agasaŋ cɨhu cɨhu abɨmɨlaŋ sɨbaŋ uavɨmi. Hameŋ abamɨgɨlavɨla nulɨdɨ valavɨci uavɨmi. \v 41 Uu \x - \xo 5.41 \xo*\xt Mt 5.10-12, 1 Pi 4.13\xt*\x* hɨji nameŋ lamavɨmi. Asɨ aludɨ igɨci huaci hɨnimɨli Jisasɨ dɨ ibi agasaŋ aludɨ vɨgɨlavi uavɨmi. Hameŋ hɨji lamavɨla hɨjɨŋalaŋala uavɨmi. \v 42 La \x - \xo 5.42 \xo*\xt HJL 9.22, 17.3\xt*\x* uaiaŋ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba uu Jisasɨ dɨ ciaŋ sulavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ulaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ hɨvɨ avi uu hameŋ ala lɨhavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ lamalubiavɨhadami. Nɨbɨlaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ aba aba saŋ ma valavɨhadami. Lɨdɨŋ haiabɨla lamalama nameŋ abavɨhadami. Asɨ Jisasɨ dɨ ala lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci vemi uavɨhadami.\fig Jisasɨ dɨ ibi agasaŋ cɨhu cɨhu abɨmɨlaŋ uavɨla Pita dɨdaŋ Jon dɨdaŋ vɨgɨlavɨmi.|src="GW150.jpg" size="col" ref="5.40"\fig* \c 6 \s Hulaŋ human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ lɨbɨmɨŋavɨmi. \p \v 1 Hameŋ \x - \xo 6.1 \xo*\xt HJL 2.41, 4.34-35, 5.14, 9.29\xt*\x* lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami. Mu tɨbɨ Gɨlikɨ ciaŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ hula Alam ciaŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ hula ciabɨsɨ iahuiahu hɨniavɨmi. Lavɨla Gɨlikɨ ciaŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ nameŋ abavɨmi. Uaiaŋ pabiŋ pabiŋ namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali sɨmɨŋ saŋ tɨbɨ mɨgavɨlalɨ agɨladɨ ahɨliahulalaŋ uavɨmi. Agadɨ ala namɨlaŋ aludɨ iamɨgali cido cido agɨladɨ ma ahɨliahulalaŋ uavɨmi. \v 2 Lɨhavɨci hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨladɨ ulavɨci vehavɨmi. Vehavɨci nulɨdɨ nameŋ abavɨmi. Alaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sulasula sibɨla agadɨ ma valɨbalu uavɨmi. Alaŋ valavɨla sɨmɨŋ labɨla labɨla sibɨla vimɨli huaci ma lɨbali uavɨmi. \v 3 Aludɨ \x - \xo 6.3 \xo*\xt Lo 1.13, HJL 1.21, 16.2, 1 Ti 3.7\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uavɨmi. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ hulaŋ huaci huaci hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ agɨlaŋ hula hɨnilalɨ uavɨmi. Namɨlaŋ hulaŋ hameŋ agɨladɨ iga iga lɨbɨmɨŋɨhalaŋ uavɨmi. Hulaŋ human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ lɨbɨmɨŋɨhalaŋ uavɨmi. Lɨbɨmɨŋɨlaŋ sɨmɨŋ labɨla labɨla sibɨla agadɨ nulɨsaŋ igumɨli migɨlavɨbali uavɨmi. \v 4 Lɨhavɨdaci alaŋ Asɨ dɨ aba aba nudɨ ciaŋ pam sulasula hɨnibalu uavɨmi. \p \v 5 Lɨhavɨci \x - \xo 6.5 \xo*\xt HJL 8.5\xt*\x* hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nulɨdɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨci huaci sɨbaŋ lɨmi. Lɨci hulaŋ human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ lɨbɨmɨŋavɨmi. Hulaŋ lɨbɨmɨŋavɨmi agɨladɨ ibi nameŋ. Mu Sɨtiven. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Sɨtiven hula hɨnidaci Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ lamadami. Mu Filipɨ. Mu Pɨlokolusɨ. Mu Nikanolɨ. Mu Timon. Mu Palɨmenasɨ. Mu Nikolasɨ. Nikolasɨ nɨbu Anɨtiokɨ haiabɨla hɨsɨŋ. Nɨbu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ hɨma. Agadɨ ala nɨbu Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula sɨhɨ iahadami. \v 6 Nulɨdɨ \x - \xo 6.6 \xo*\xt HJL 13.3, 14.23\xt*\x* lɨbɨmɨŋavɨla vave hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ mikɨ pɨŋ lamavɨci lagulama hɨniavɨmi. Hɨniavɨdaci nulɨdɨ lɨbɨmɨŋavɨmi agasaŋ lavɨla Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nulɨdɨ human agɨladɨ hulaŋ lɨbɨmɨŋavɨmi agɨladɨ sabɨ hɨvɨ lamavɨla Asɨ dɨ abavɨmi. \p \v 7 Hulaŋ \x - \xo 6.7 \xo*\xt Jo 12.42, HJL 2.41, 12.24, 16.5, Kl 1.3-6\xt*\x* iamɨgali akape Jelusalem haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igahɨlahɨla Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni nudɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ akape agɨlaŋ avi Asɨ dɨ ciaŋ igahɨlavɨla Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni nudɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami. \s Sɨtiven dɨ ciaŋ hɨvɨ lamavɨmi. \p \v 8 Asɨ \x - \xo 6.8 \xo*\xt HJL 2.43\xt*\x* agaŋ Sɨtiven saŋ mavɨn hɨnihɨni nudɨ ahɨliahuiahu vɨdɨvɨdɨŋ igudaci mu sihɨ mu sihɨ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨladɨ abalamadami. Abalamɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ iga iga amɨŋ ala uavɨhadami. \v 9 Lɨhavɨdaci \x - \xo 6.9 \xo*\xt 2 Ti 1.15\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨniavɨhadami agɨlaŋ Sɨtiven hula lamacilavɨhadami. Limu hɨhɨle Sailini haiabɨla hɨsɨŋ. Limu hɨhɨle Alekɨsadɨlia haiabɨla hɨsɨŋ. Limu hɨhɨle Silisia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ. Limu hɨhɨle Esia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ. Nɨbɨlaŋ ve mɨgudɨba hɨnihɨni Sɨtiven hula lamacilavɨhadami. Vaka nɨbɨlaŋ manɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ sibɨla hɨsɨŋ hɨniavɨhadami. Agadɨ ala manɨgali agɨladɨ valavɨla Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ nulɨdɨ nukeŋ aŋam ulaŋ hɨvɨ ivo ivo sɨhɨ iahavɨhadami. Lɨdɨŋ aŋam ulaŋ agasaŋ abavɨhadami. Hulaŋ manɨgali dɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni sibɨla havɨ havɨ ma vihavɨlalɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ uavɨhadami. \v 10 Asɨ \x - \xo 6.10 \xo*\xt Ais 54.17, Lu 21.15, HJL 5.39\xt*\x* dɨ Amɨŋ agaŋ Sɨtiven saŋ hɨji hutesɨ iguadami. Hɨji hutesɨ igudaci hulaŋ agɨlaŋ Sɨtiven dɨ ciaŋ agadɨ ma lulavɨhadami. \v 11 Lavɨla \x - \xo 6.11 \xo*\xt Mt 26.59-61\xt*\x* Sɨtiven dɨ analɨ ciaŋ abavɨla lɨbɨmɨguavɨbali aba anɨm hɨlɨcɨ iguavɨmi. Anɨm hɨlɨcɨ iguavɨci ciaŋ hɨvɨ lamavɨla analɨ abavɨmi. Alaŋ igahɨlɨdamɨli Sɨtiven agaŋ Mosesɨ dɨdaŋ Asɨ dɨdaŋ abacuvɨlalɨ uavɨmi. \v 12 Analɨ ciaŋ hameŋ agadɨ abavɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ igahɨlavɨmi. Igahɨlavɨci analɨ ciaŋ agaŋ nulɨdɨ hɨji mɨŋaiahami. Lɨci Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ hula hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ hula ciaŋ igahɨlavɨmi. Lɨhavɨci ciaŋ agaŋ nulɨdɨ hɨji agɨladɨ avi mɨŋaiahami. Lɨci nulɨdɨ igɨvɨ lɨci uavɨla Sɨtiven dɨ mɨŋalɨvavɨmi. Mɨŋalɨvavɨla hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨladɨ pɨŋ via uavɨmi. \v 13 Via \x - \xo 6.13 \xo*\xt Jer 26.11\xt*\x* uavɨdaci hulaŋ limu hɨhɨle Sɨtiven dɨ analɨ ciaŋ aba aba lɨbɨmɨguavɨmi agɨlaŋ avi uavɨla abavɨmi. Nɨbu akape tɨbɨ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ abɨlalɨ uavɨmi. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ avi ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ abɨlalɨ uavɨmi. \v 14 Alaŋ igahɨlɨdamɨli nameŋ abɨlalɨ uavɨmi. Jisasɨ Nasaletɨ haiabɨla hɨsɨŋ agaŋ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ mɨŋacivɨhalɨbali aba abɨlalɨ uavɨmi. Mosesɨ agaŋ aludɨ iamɨlɨhali saŋ ciaŋ iguci lubiahɨlavɨhadami agadɨ avi mɨŋaihuihu lɨci apalɨ lɨbali aba abɨlalɨ uavɨmi. \v 15 Lɨhavɨci hulaŋ mɨgudɨba mɨgahɨniavɨmi agɨlaŋ Sɨtiven dɨ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ igasulavɨmi. Igasulasula hɨniavɨdaci Sɨtiven dɨ mugaŋ lamɨgaŋ agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ mugaŋ lamɨgaŋ abɨlu havaladami hameŋ abɨlu havalami.\fig Sɨtiven dɨ mɨŋalɨvavɨla hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨladɨ pɨŋ via uavɨmi.|src="GW151.jpg" size="col" ref="6.12"\fig* \c 7 \s Sɨtiven agaŋ Ebɨlam Asɨ dɨ ciaŋ lubiahɨladami agasaŋ abami. \p \v 1 Lɨci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ Sɨtiven dɨ abitɨhami. Ciaŋ nadɨ lɨbɨmɨgumɨgu abavi agaŋ amɨŋ ua analɨ uami. \v 2 Lɨci \x - \xo 7.2 \xo*\xt HM 11.31\xt*\x* Sɨtiven abami. Iadɨ isagali imahali iagagali namɨlaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Aludɨ iamɨlɨ Ebɨlam agaŋ Mesopotemia fɨli tɨbɨ hɨniadami uami. Heŋ hɨniavɨla Halan haiabɨla ma umaŋ lɨdaci Asɨ agaŋ abɨlu hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ vevɨla Ebɨlam dɨ pɨŋ iahami uami. \v 3 Iahavɨla \x - \xo 7.3 \xo*\xt HM 12.1\xt*\x* Ebɨlam dɨ abami uami. Nama nadɨ fɨli tɨbɨ nagadɨdaŋ nadɨ hɨdɨlɨ pam agɨladɨdaŋ valavɨla uha aba abami uami. Uavɨla fɨli tɨbɨ mu nadɨ abalamɨben heŋ hɨniha aba abami uami. \v 4 Lɨci \x - \xo 7.4 \xo*\xt HM 11.31, 12.4-5\xt*\x* Ebɨlam agaŋ Kalɨdia hɨdɨlɨ agɨladɨ fɨli tɨbɨ agadɨ valavɨla Halan haiabɨla uavɨla hɨniadami uami. Heŋ hɨnidaci iaganu agaŋ hɨmɨci Asɨ abɨci Halan haiabɨla agadɨ valavɨla fɨli tɨbɨ alaŋ hɨnilalu neŋ vemi uami. \v 5 Vevɨla \x - \xo 7.5 \xo*\xt HM 12.7, 13.15, 15.2-3, 15.18, 17.8, 26.3, 48.2-4, Lo 2.5\xt*\x* ninanadi apalɨ hɨnidaci Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla nudɨ abami uami. Mufɨli viaŋ fɨli tɨbɨ nagadɨ nasaŋ iguben aba abami uami. Igulɨŋ nadɨ iamɨlɨhalina mufɨli mufɨli iahavɨbali agɨladɨ fɨli tɨbɨ hɨnibali aba abami uami. Asɨ agaŋ fɨli tɨbɨ Ebɨlam ve hɨniadami agadɨ nusaŋ igu igu saŋ abami uami. Agadɨ ala Ebɨlam agaŋ fɨli tɨbɨ agadɨ limu tɨbɨ cɨki avi ma vimi uami. \v 6-7 La \x - \xo 7.6-7 \xo*\xt HM 15.13-14, 15.16, CV 3.12, 12.40, Ga 3.17\xt*\x* Asɨ agaŋ mu tɨbɨ nameŋ abami uami. Nadɨ iamɨlɨhalina agɨlaŋ uavɨla hɨdɨlɨ mu agɨladɨ fɨli tɨbɨ heŋ hɨniavɨbali aba abami uami. Hɨnihɨni nulɨdɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali hɨniavɨbali aba abami uami. Lɨhavɨdaci nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamalama hɨniavɨdaci hualɨ 400 ubali aba abami uami. Nadɨ iamɨlɨhalina agɨladɨ sɨbɨlɨ lamavɨbali agasaŋ viaŋ nulɨsaŋ hɨbɨŋ vɨhɨlɨ iguben aba abami uami. Hameŋ lɨlɨŋ nadɨ iamɨlɨhalina agɨlaŋ fɨli tɨbɨ agadɨ valavɨla neŋ vehavɨbali aba abami uami. Vevɨla neŋ hɨnihɨni iadɨ ibi mɨŋaiahaiaha hɨniavɨbali aba abami uami. \v 8 Lɨci \x - \xo 7.8 \xo*\xt HM 17.9-14, 21.1-4, 25.25-26, 29.31–35.18\xt*\x* Ebɨlam agaŋ Asɨ ciaŋ mɨguavɨla fɨli tɨbɨ igu igu saŋ abami agasaŋ igahɨlavɨla Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlahɨla hadi sɨbɨlɨ ihalahadami uami. Ebɨlam abinu agaŋ Aisakɨ dɨ huhɨlɨci uaiaŋ human limu fɨhala human limu pabiŋ cɨjɨŋ uci Ebɨlam agaŋ ninanu dɨ hadi sɨbɨlɨ ihalahami uami. Lɨci Aisakɨ agaŋ nudɨ ninanu Jekopɨ dɨ hameŋ laci ala nudɨ hadi sɨbɨlɨ ihalahami uami. Lɨci Jekopɨ agaŋ nudɨ ninaŋ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ avi hameŋ ala nulɨdɨ hadi sɨbɨlɨ ihalahadami uami. Nudɨ ninaŋ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ agɨlaŋ aludɨ iamɨlɨhali uami. \p \v 9 Jekopɨ \x - \xo 7.9 \xo*\xt HM 37.11, 37.28, 39.2-3, 39.21\xt*\x* dɨ ninadinu agɨlaŋ nulɨdɨ imanɨlu Josepɨ dɨ igavɨdaci nulɨdɨ humɨgaŋ agɨlaŋ sɨbɨlɨ lɨhavɨhadami uami. Lɨhavɨci nudɨ mɨŋalɨva via ua mutɨŋ hɨvɨ lamavɨmi uami. Lamavɨci haiabɨla mu hɨsɨŋ agɨlaŋ lavavɨla Isipɨ fɨli tɨbɨ via uavɨci sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ hɨniadami uami. Agadɨ ala Asɨ nudɨ migɨladami uami. \v 10 La \x - \xo 7.10 \xo*\xt HM 41.37-41\xt*\x* nudɨ ahɨliahuavɨla vɨhɨlɨ agɨladɨ sɨkasɨkan mɨŋahihɨlɨci vɨhɨlɨ apalɨ hɨniadami uami. Lɨdaci Asɨ agaŋ Josepɨ saŋ hɨji hutesɨ iguci nɨbu Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ hula ciaŋ abami uami. Ciaŋ abɨdaci Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ Josepɨ saŋ mavɨn hɨnimi uami. La huban sibɨla vivi saŋ Josepɨ dɨ lɨbɨmɨŋami uami. Lɨbɨmɨŋɨci Josepɨ agaŋ huban hɨnihɨni Isipɨ fɨli tɨbɨ agadɨ migɨladami uami. Manɨgali dɨ akuaba akuaba uleŋ muji hɨniavɨhadami agɨladɨ avi migɨladami uami. \v 11 Migɨla \x - \xo 7.11 \xo*\xt HM 41.53-54, 42.1-2\xt*\x* migɨla hɨnidaci Isipɨ fɨli tɨbɨ heŋ humɨgaŋ ibɨlibɨliŋ hekɨlɨ agaŋ iahami uami. Kenan fɨli tɨbɨ avi hameŋ ala humɨgaŋ ibɨlibɨliŋ hekɨlɨ iahami uami. Lɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ humɨgaŋ saŋ hɨmahɨma vɨhɨlɨ hekɨlɨ hekɨlɨ igavɨhadami uami. Lɨdɨŋ aludɨ iamɨlɨhali agɨlaŋ sɨmɨŋ apalɨ hɨniavɨhadami uami. \v 12 Lɨhavɨdaci \x - \xo 7.12 \xo*\xt HM 42.1-5\xt*\x* Jekopɨ agaŋ halɨha cahu uitɨ Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨnimi agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlami uami. Lavɨla sebɨlɨ sɨbaŋ nudɨ ninadinu agɨladɨ abɨci Isipɨ fɨli tɨbɨ uavɨmi uami. Ua hɨniavɨla cɨhu Kenan fɨli tɨbɨ vehavɨmi uami. Ha aludɨ iamɨlɨhali agɨladɨ abɨci uavɨla vehavɨmi uami. \v 13 La \x - \xo 7.13 \xo*\xt HM 45.1, 45.16\xt*\x* hɨnimitavɨla cɨhu mu tɨbɨ Isipɨ fɨli tɨbɨ uavɨci imanɨlu agaŋ nulɨdɨ abami uami. Viaŋ Josepɨ aba abami uami. Lɨci Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ Josepɨ dɨ numɨgaiaganu isaimahalinu agɨladɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlami uami. \v 14 Lɨci \x - \xo 7.14 \xo*\xt HM 45.9-10, 45.17-18, 46.27\xt*\x* Josepɨ agaŋ iaganu saŋ ciaŋ nameŋ iguci umi uami. Iadɨ iamiagaŋ isaimahali ani ani agɨlaŋ iadɨ pɨŋ vehavɨm aba abami uami. Lɨci nudɨ numɨgaiaganu isaimahalinu ani ani agɨladɨ lugɨlavɨmi uami. Lugɨlavɨci ua 75 iahami uami. \v 15 Lɨci \x - \xo 7.15 \xo*\xt HM 46.1-8, 49.33\xt*\x* ve hɨniavɨdaci Jekopɨ agaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ heŋ hɨniavɨla hɨmami uami. Hɨmɨci aludɨ iamɨlɨhali agɨlaŋ avi Isipɨ fɨli tɨbɨ heŋ ala hɨnihɨni haba hɨma fɨhalavɨmi uami. \v 16 Vaka \x - \xo 7.16 \xo*\xt HM 23.3-16, 33.19, 50.7-13, Jos 24.32\xt*\x* Ebɨlam agaŋ Sekem haiabɨla hɨniavɨla Hamolɨ dɨ ninadinu agɨlasaŋ anɨm hɨlɨcɨ iguavɨla nulɨdɨ fɨli tɨbɨ mu agadɨ lavami uami. Fɨli tɨbɨ heŋ ala abinu dɨdaŋ hɨhɨle agɨladɨdaŋ mavamava hudavɨhadami uami. Aludɨ iamɨlɨhali agɨlaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨnihɨni hɨmavɨdaci fɨli tɨbɨ Ebɨlam lavami heŋ ala viovio mavamava hudavɨhadami uami. \p \v 17 Vaka \x - \xo 7.17 \xo*\xt HM 15.5, Sng 105.24-25, HJL 7.5-7\xt*\x* \x - \xo 7.17-18 \xo*\xt CV 1.7-8\xt*\x* Asɨ ciaŋ mɨguavɨla Ebɨlam dɨ akuaba akuaba saŋ abami agaŋ mikɨ mikɨ lɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ Isipɨ fɨli tɨbɨ ua hɨniavɨhadami agɨlaŋ iaha habɨlavɨla hulaŋ iamɨgali akape hɨniavɨmi uami. \v 18 Hɨniavɨdaci cɨhu manɨgali mu agaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ agadɨ migɨladami uami. Nɨbu vaka Josepɨ Isipɨ fɨli tɨbɨ migɨladami agadɨ ciaŋ ma igahɨlami uami. \v 19 Lavɨla \x - \xo 7.19 \xo*\xt CV 1.10-22\xt*\x* aludɨ iamɨlɨhali agɨladɨ sɨbɨlɨ lamadami uami. Sɨbɨlɨ lamalama analɨ abɨdaci nulɨdɨ ninanadi mumɨŋ cɨki cɨki agɨladɨ haiabɨla lamavɨdaci hɨnihɨni haba hɨmavɨhadami uami. \v 20 Hadɨhu \x - \xo 7.20 \xo*\xt CV 2.2-3, Ib 11.23\xt*\x* ala Mosesɨ iamɨnu agaŋ Mosesɨ dɨ huhɨlami uami. Huhɨlɨci Asɨ nudɨ igɨci nɨbu ninaŋ huaci sɨbaŋ hɨnimi uami. Lɨci ninaŋ agadɨ nulɨdɨ nukeŋ ulaŋ hɨvɨ sɨhɨvia sɨbaŋ sɨvɨlalɨbavɨci hɨnidaci sakɨlavɨhadami uami. Sakɨla sakɨla hɨniavɨdaci avaŋ ahica pam umi uami. \v 21 Lɨci \x - \xo 7.21 \xo*\xt CV 2.2-10\xt*\x* ninaŋ agadɨ via uavɨla haiabɨla lamavɨci hɨnimi uami. Lamavɨci hɨnidaci Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali dɨ nadi agaŋ vevɨla ninaŋ agadɨ via uavɨla nudɨ nukeŋ ninaŋ sɨbaŋ me sakɨladami uami. \v 22 Sakɨlɨdaci Mosesɨ agaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ sɨhɨ ciaŋ ivavɨla hɨji hutesɨ vimi uami. La nɨbu manɨgali me hɨnihɨni ciaŋ abadami uami. Lɨdɨŋ vɨdɨvɨdɨŋ lagulamalama sibɨla mu mu vihadami uami. \p \v 23-25 Mosesɨ \x - \xo 7.23-29 \xo*\xt CV 2.11-15\xt*\x* iamɨnu agaŋ nudɨ huhɨlɨci iaha hɨnidaci hualɨ 40 umi uami. Lɨci Mosesɨ agaŋ hɨji nameŋ lamami uami. Asɨ iadɨ lɨbɨmɨŋɨci viaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ ahɨliahulɨŋ huaci hɨniavɨbali aba abami uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ iadɨ ci igavalɨ aba abami uami. Hɨji hameŋ lamami agadɨ ala Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nudɨ hɨji agadɨ ma igavɨmi uami. \p Mu tɨbɨ Mosesɨ agaŋ nudɨ hɨdɨlɨ pam agɨladɨ igɨben aba umi uami. Ua igɨci hulaŋ mu Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agaŋ hulaŋ mu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agadɨ sɨbɨlɨ lamami uami. Lɨci nɨbu hulaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agadɨ ahɨliahuavɨla hulaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agadɨ sɨbɨlɨ lamami uami. Sɨbɨlɨ lamavɨla nudɨ ifɨhɨmami uami. \v 26 La hɨnici mɨŋalahɨci uavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ hulaŋ ahica sagaŋ lɨbalɨba hɨniavɨmi agɨladɨ igami uami. Lavɨla Mosesɨ agaŋ hulaŋ ahica agɨladɨ alimɨŋɨben aba umi uami. Uavɨla nulɨdɨ nameŋ abami uami. Namɨlaŋ hɨdɨlɨ pam aba abami uami. Namɨlaŋ masa masa akɨ saŋ sagaŋ lɨbadalaŋ aba abami uami. \v 27 Lɨci hulaŋ hɨdɨlɨ maha sagaŋ saŋ lɨmi agaŋ Mosesɨ dɨ mɨŋanikɨlɨci uci abami uami. Nadɨ ani lɨbɨmɨŋɨci aludɨ manɨgali hɨnidanaŋ aba abami uami. La ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ me hɨniavɨla aludɨ sagaŋ agadɨ alimɨŋɨben aba lɨdanaŋ aba abami uami. \v 28 Nama iadɨ ifɨhɨmɨben aba lɨdanaŋ aba abami uami. Amɨli nama hulaŋ mu Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agadɨ ifɨhɨmɨmalamɨnaŋ hameŋ ala iadɨ avi ifɨhɨmɨben aba lɨdanaŋ aba abami uami. \v 29 Hameŋ \x - \xo 7.29 \xo*\xt CV 2.21-22, 18.3-4\xt*\x* abɨci Mosesɨ agaŋ igahɨlavɨla haŋɨla umi uami. Haŋɨla uavɨla Midian fɨli tɨbɨ heŋ ihɨlɨŋ hɨniadami uami. Hɨniavɨla iamɨgali sabia ninaŋ ahica havami uami. \p \v 30 Midian \x - \xo 7.30-34 \xo*\xt CV 3.1-10\xt*\x* fɨli tɨbɨ ua hɨnidaci hualɨ 40 umi uami. Lɨci Mosesɨ agaŋ fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ uavɨla Sainai halu mikɨ heŋ hɨdami uami. Hɨda igɨci avɨŋ agaŋ kɨlɨ cɨki mu agadɨ hɨvɨ lɨhulɨhu hɨnimi uami. Lɨhulɨhu hɨnidaci Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ avɨŋ mila alɨhaŋ alɨhaŋ heŋ iahami uami. \v 31 Lɨci Mosesɨ agaŋ i aba abavɨla hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ igahɨlahɨla hɨnimi uami. Hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ igahɨlahɨla hɨniavɨla cɨhu mikɨ sɨbaŋ ua igɨben aba lɨmi uami. Lɨci nudɨ Hekɨlɨ agaŋ nudɨ abami uami. \v 32 Viaŋ nadɨ iamɨlɨhalina Ebɨlam dɨ Aisakɨ dɨ Jekopɨ dɨ Asɨ aba abami uami. Lɨci Mosesɨ agaŋ lɨdavalavala cɨhu iga iga saŋ lɨdami uami. \v 33 Lɨci \x - \xo 7.33 \xo*\xt Jos 5.15\xt*\x* aludɨ Hekɨlɨ agaŋ nudɨ abami uami. Fɨli lagulama hɨnidanaŋ hana iadɨ nukeŋ sɨbaŋ aba abami uami. Hameŋ sadaŋ nama nadɨ hɨcɨ sɨgɨtɨ agɨladɨ mɨŋahubɨlɨha aba abami uami. \v 34 Iadɨ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨniavɨdaci Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamavɨlalɨ agɨladɨ ci igin aba abami uami. Nɨbɨlaŋ vɨhɨlɨ iga iga agalavɨlalɨ agɨladɨ avi ci igahɨlɨlan aba abami uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ mɨguavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ ahɨliahuben aba lin aba abami uami. Nama Isipɨ fɨli tɨbɨ cɨhu uha aba abami uami. \p \v 35 Vaka \x - \xo 7.35 \xo*\xt CV 2.14, 14.11-12, Nam 20.16\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ Mosesɨ dɨ valavɨla abavɨmi uami. Nadɨ ani lɨbɨmɨŋɨci aludɨ manɨgali hɨnidanaŋ aba abavɨmi uami. La ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ me hɨniavɨla aludɨ sagaŋ agadɨ alimɨŋɨben aba lɨdanaŋ aba abavɨmi uami. Mosesɨ dɨ valavɨmi ala Asɨ nudɨ lɨbɨmɨŋami uami. Lɨci avɨŋ agaŋ kɨlɨ cɨki agadɨ hɨvɨ lɨhulɨhu hɨnidaci Mosesɨ igami uami. Igɨdaci Asɨ nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agadɨ abɨci vevɨla Mosesɨ dɨ abɨci Isipɨ fɨli tɨbɨ umi uami. Uavɨla manɨgali hɨniavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuavɨla likɨla viavɨla Isipɨ fɨli tɨbɨ agadɨ valavɨla uavɨmi uami. \v 36 Mosesɨ \x - \xo 7.36 \xo*\xt CV 7.3, 12.41, 14.21-22, 16.1, 16.35, Nam 14.33, Sng 105.27\xt*\x* agaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ heŋ hɨnihɨni mu sihɨ mu sihɨ abalamɨdaci iga iga amɨŋ ala aba abavɨhadami uami. La nulɨdɨ likɨla via Letɨsi avɨli hekɨlɨ heŋ uavɨla mu sihɨ mu sihɨ abalamɨdaci iga iga amɨŋ ala aba abavɨhadami uami. Fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ avi hɨdahɨda mu sihɨ mu sihɨ abalamɨdaci iga iga amɨŋ ala aba abavɨhadami uami. Hameŋ lɨhavɨdaci hualɨ 40 umi uami. \p \v 37 Mu \x - \xo 7.37 \xo*\xt Lo 18.15, 18.18, Mt 17.5, HJL 3.22\xt*\x* tɨbɨ Mosesɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ nameŋ abami uami. Asɨ abɨci naludɨ isaima mu agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ viaŋ nukeŋ me sɨbaŋ hɨnibali aba abami uami. \v 38 Hameŋ \x - \xo 7.38 \xo*\xt CV 19.1–20.17, Lo 5.1-33, Ais 63.9, HJL 7.53, Lom 3.2, Ga 3.19, Ib 2.2\xt*\x* abavɨla aludɨ iamɨlɨhali agɨlaŋ hula uavɨla fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ mɨgudɨbavɨla hɨniavɨhadami uami. Mɨgudɨba hɨniavɨdaci Mosesɨ agaŋ Sainai halu iahuci Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ nusaŋ ciaŋ igumi uami. Lɨci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni hɨsɨŋ ciaŋ agadɨ vimi uami. Viavɨla aludɨ iamɨlɨhali agɨladɨ abɨci ciaŋ agadɨ lamalubilubi vavehavɨci cɨhu iabi aludɨ pɨŋ iahɨci igahɨlɨlalu uami. \v 39 Agadɨ \x - \xo 7.39 \xo*\xt Nam 14.3\xt*\x* ala aludɨ iamɨlɨhali agɨlaŋ Mosesɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla saŋ valavɨmi uami. Lavɨla nudɨ ciaŋ agadɨ lulavɨla vala Isipɨ fɨli tɨbɨ cɨhu uu saŋ lɨhavɨmi uami. \v 40 Lavɨla \x - \xo 7.40 \xo*\xt CV 32.1, 32.23\xt*\x* Alon dɨ nameŋ abavɨmi uami. Mosesɨ akuaba lɨdɨŋ hutesɨ hɨnidi agadɨ alaŋ hɨdɨlɨ ma igadalu aba abavɨmi uami. Alaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨnidamɨli nɨbu ala aludɨ likɨla neŋ vavelɨ aba abavɨmi uami. Nama alusaŋ akuaba akuaba agɨladɨ lɨnaŋ iaha aludɨ asɨ me hɨnihɨni alusaŋ hɨbɨ abalamavɨbali aba abavɨmi uami. Abalamavɨdaci nulɨdɨ sɨvɨ ubalu aba abavɨmi uami. \v 41 Hameŋ \x - \xo 7.41 \xo*\xt CV 32.2-6, Lo 9.16, Sng 106.19\xt*\x* abavɨla akuaba akuaba agɨladɨ viavɨla sabaŋ bulɨmakau ninaŋ me agadɨ lamavɨci hɨnimi uami. Akuaba akuaba agɨladɨ nɨbɨlaŋ nukeŋ nulɨdɨ human hɨvɨ via lamavɨla aludɨ asɨ aba abavɨla sagalɨ igu igu nudɨ ibi mɨŋaiahaiaha hɨjɨŋalaŋala hɨniavɨhadami uami. \v 42 Hameŋ \x - \xo 7.42 \xo*\xt Sng 81.12, Jer 19.12-13, Ese 20.24, 20.39, 2 Te 2.7-11\xt*\x* lɨhavɨdaci Asɨ nulɨdɨ huligalami uami. La nulɨdɨ valɨci uavɨla sɨhɨ iahaiaha lidɨ agɨladɨ ibi mɨŋaiahavɨhadami uami. Hameŋ lɨhavɨdaci Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ manasɨŋ hɨvɨ nameŋ lɨbavɨmi uami. Asɨ agaŋ abi aba abavɨmi uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ namɨlaŋ fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ hɨnidalaŋ hualɨ 40 umi aba abi aba abavɨmi uami. Namɨlaŋ hɨnihɨni sabaŋ bulɨmakau ninaŋ agɨladɨ sabaŋ sipsipɨ ninaŋ agɨladɨ ifɨhɨmuhɨmu sagalɨ iguadamɨlaŋ aba abi aba abavɨmi uami. Ha iasaŋ sagalɨ amɨŋ ma iguadamɨlaŋ aba abi aba abavɨmi uami. \v 43 Havɨlɨ ulaŋ agadɨ mɨŋaiaha havahava via uadamɨlaŋ ha iadɨ ulaŋ hɨma aba abi aba abavɨmi uami. Ha mugɨluŋ Molekɨ dɨ ulaŋ aba abi aba abavɨmi uami. Namɨlaŋ lidɨ me agadɨ havadamɨlaŋ ha naludɨ mugɨluŋ Lefan dɨ lidɨ me agadɨ havadamɨlaŋ aba abi aba abavɨmi uami. Naludɨ nukeŋ human hɨvɨ mugɨluŋ mugaŋ lamɨgaŋ me agɨladɨ lɨhulɨhu lamadamɨlaŋ aba abi aba abavɨmi uami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ ibi mɨŋaiahɨben aba mɨgalɨfɨlɨbadamɨlaŋ aba abi aba abavɨmi uami. Namɨlaŋ hameŋ lɨlaŋ viaŋ naludɨ lahulɨŋ naludɨ fɨli tɨbɨ agadɨ valavɨla ubalaŋ aba abi aba abavɨmi uami. Uavɨla Babilon haiabɨla agadɨ lɨvala uavɨla hɨnibalaŋ aba abi aba abavɨmi uami.\f * \fr 7.43 \fr*\ft Molekɨ ha hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu agɨladɨ mugɨluŋ. \ft*\fq Lefan \fq*\ft ha lidɨ ibi. Agadɨ ala Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nulɨdɨ ibi mɨŋaiahavɨhadami. Sɨtiven agaŋ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Amosɨ dɨ ciaŋ agadɨ tɨbi sulami. Amos 5.25-27 agadɨ igɨhalaŋ. Amosɨ agaŋ abami. Vaka Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ Asɨ dɨ ibi amɨŋ ma mɨŋaiahavɨhadami uami. Nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ lulalula valavɨhadami uami. Lavɨla nɨbɨlaŋ hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ mugɨluŋ dɨ ibi pam mɨŋaiahavɨhadami uami. La hɨniavɨci hutesɨ lɨci Asɨ nulɨdɨ igɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nudɨ sɨkan sɨbaŋ huligalavɨmi. Huligalavɨci Asɨ nulɨdɨ valɨci Babilonia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ ifɨlalɨfa via uavɨla nulɨdɨ Babilonia fɨli tɨbɨ heŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ me lamavɨmi. Namɨlaŋ 2 King 24.10-16 agadɨ igɨhalaŋ.\ft*\f* \fig Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ havɨlɨ ulaŋ heŋ Asɨ saŋ sagalɨ iguavɨhadami. La havɨlɨ ulaŋ agadɨ mɨŋaiaha havahava mu hɨvɨ mu hɨvɨ uavɨhadami.|alt="tabernacle" src="JLOT023.jpg" size="col" copy="Lear" ref="7.43"\fig* \p \v 44 Vaka \x - \xo 7.44 \xo*\xt CV 25.9, 25.40, 26.30, Ib 8.5\xt*\x* Asɨ agaŋ havɨlɨ ulaŋ hafihafi saŋ Mosesɨ dɨ abami uami.\f * \fr 7.44 \fr*\ft Havɨlɨ ulaŋ ha ulaŋ mavavɨci mɨguci hujɨlɨ iahuavɨhadami. La havɨlɨ agadɨ sabɨ hafilamavɨci ulaŋ sɨbaŋ me hɨniadami.\ft*\f* Lɨci Mosesɨ agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ lubiahɨlahɨla abalamɨdaci vihavɨmi uami. Lavɨla aludɨ iamɨlɨhali agɨlaŋ fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ hɨnihɨni havɨlɨ ulaŋ agadɨ iga iga abavɨhadami uami. Asɨ alaŋ hula hɨnidi aba abavɨhadami uami. \v 45 Lɨdɨŋ \x - \xo 7.45 \xo*\xt Jos 3.14-17, 18.1, 23.9, Neh 9.24, Sng 44.2, HJL 13.19\xt*\x* Asɨ dɨ havɨlɨ ulaŋ agadɨ havahava hɨdavɨhadami uami. Havahava hɨdahɨda Josua dɨ sɨvɨ uavɨdaci Asɨ agaŋ hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ lahudaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ veve Isɨlaelɨ fɨli tɨbɨ neŋ hɨniavɨhadami uami. Havɨlɨ ulaŋ agaŋ avi neŋ ala hɨniadami uami. Hɨnidaci Devitɨ agaŋ iaha manɨgali hɨniadami uami. \v 46 Manɨgali \x - \xo 7.46 \xo*\xt 1 Sml 16.1, 2 Sml 7.1-16, 1 Kin 8.19, 1 Sto 17.1-14, Sng 89.19, 132.1-5\xt*\x* hɨnidaci Asɨ agaŋ Devitɨ dɨ igɨdaci hulaŋ huaci sɨbaŋ hɨniadami uami. Hɨnihɨni Asɨ dɨ nameŋ aba aba hɨniadami uami. Viaŋ nasaŋ ulaŋ huaci hafilɨŋ Jekopɨ dɨ iamɨlɨhalinu agɨlaŋ heŋ uu nadɨ ibi mɨŋaiahavɨbali aba abadami uami. Agadɨ ala ulaŋ agadɨ nɨbu nukeŋ ma hafimaŋ uami. \v 47 Hɨnici \x - \xo 7.47 \xo*\xt 1 Kin 6.1-38, 8.20, 1 Sto 17.12, 2 Sto 3.1-17\xt*\x* hutesɨ lɨci Solomon agaŋ abɨci Asɨ dɨ ulaŋ agadɨ mavavɨci mɨgumi uami. \v 48 Mavavɨci \x - \xo 7.48 \xo*\xt 1 Kin 8.27, 2 Sto 2.6, 6.18\xt*\x* mɨgumi agadɨ ala Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ nɨbu ulaŋ hulaŋ mavavɨlalɨ hameŋ agadɨ hɨvɨ ma hɨnilalɨ uami. Vaka Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ mu agaŋ nameŋ abami uami. \v 49 Aludɨ \x - \xo 7.49 \xo*\xt Mt 5.34-35, 23.22\xt*\x* \x - \xo 7.49-50 \xo*\xt Ais 66.1-2\xt*\x* Hekɨlɨ agaŋ nameŋ abi aba abami uami. Uaiaŋ susu ha iadɨ mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ me hɨnilalɨ aba abi aba abami uami. Fɨli ha iadɨ hɨcɨ lamalama hɨsɨŋ fipɨ me hɨnilalɨ aba abi aba abami uami. Iasaŋ ulaŋ ma hafibalaŋ aba abi aba abami uami. Viaŋ ulaŋ hɨvɨ ma hɨnihɨni alusɨlan aba abi aba abami uami. \v 50 Akuaba akuaba ha viaŋ nukeŋ lamamin agɨlaŋ hɨniavɨlalɨ aba abi aba abami uami. \p \v 51 Lavɨla \x - \xo 7.51 \xo*\xt CV 32.9, Wkp 26.41, Lo 10.16, Ais 48.4, 63.10, Jer 6.10, 9.26\xt*\x* Sɨtiven agaŋ hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨladɨ cɨhu ala abami. Naludɨ hali agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ uami. Naludɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ tɨmɨŋ tɨmɨŋ sɨbaŋ hɨniavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci namɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ valɨlalaŋ uami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ ciaŋ abɨlalɨ agadɨ avi valɨlalaŋ uami. Vaka naludɨ iamɨlɨhalinalu valavɨhadami hameŋ ala valɨlalaŋ uami. \v 52 Asɨ \x - \xo 7.52 \xo*\xt 2 Sto 36.16, Mt 21.35, 23.31, 1 Te 2.15-16\xt*\x* dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ hulaŋ mu Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨlalɨ agaŋ vebali agasaŋ abavɨhadami uami. Abavɨdaci naludɨ iamɨlɨhalinalu agɨlaŋ nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamalama ifɨhɨmavɨhadami uami. Pabiŋ cɨki avi ma valavɨhadami uami. Namɨlaŋ avi hulaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨlalɨ agadɨ hulaŋ sɨbɨlɨ agɨladɨ human hɨvɨ lamɨlaŋ ci ifɨhɨmavalɨ uami. \v 53 Vaka \x - \xo 7.53 \xo*\xt CV 20.1, HJL 7.38, Ga 3.19, Ib 2.2\xt*\x* Mosesɨ agaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ hɨvɨ vimi uami. Viavɨla abɨci ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi vavehavɨci naludɨ hɨvɨ iahɨci igahɨlɨlalaŋ uami. Agadɨ ala namɨlaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ ma lubiahɨlɨlalaŋ uami. \s Lɨba kum kum agɨladɨ vivi havala havala Sɨtiven dɨ ifɨhɨmavɨmi. \p \v 54 Lɨci \x - \xo 7.54 \xo*\xt HJL 5.33\xt*\x* hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨlaŋ Sɨtiven dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨci nulɨdɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ sɨbɨlɨ sɨbaŋ lɨhavɨci nusaŋ mɨka agɨmigɨlavɨmi. \v 55 Lɨhavɨci \x - \xo 7.55 \xo*\xt Mt 22.44, HJL 2.33-34, 5.31, 6.5\xt*\x* Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Sɨtiven hula hɨnihɨni nusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci Asɨ dɨ hɨvɨ igaiahua igami. Igaiahua Asɨ dɨ abɨlu hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ agadɨ igami. Igɨci Jisasɨ agaŋ Asɨ dɨ human sɨmi kɨlikɨli heŋ lagulama hɨnimi. \v 56 Lɨci \x - \xo 7.56 \xo*\xt Ese 1.1, Dan 7.13, Mt 3.16, HJL 10.11, Kl 3.1-2\xt*\x* Sɨtiven agaŋ nulɨdɨ abami. Igahɨlɨhalaŋ uami. Asɨ dɨ haiabɨla agadɨ hɨbɨ me agaŋ lavɨlɨci igɨlɨŋ Hulaŋ dɨ Ninaŋ agaŋ Asɨ dɨ human sɨmi kɨlikɨli heŋ lagulama hɨnidi uami. \p \v 57 Lɨci nudɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla vɨdɨvɨdɨŋ ula ula nulɨdɨ hɨji mɨŋasɨjiavɨmi. Lavɨla hudɨmɨda iaha haŋɨla haŋɨla uavɨla Sɨtiven dɨ vɨdɨvɨdɨŋ mɨŋalɨvavɨmi. \v 58 La \x - \xo 7.58 \xo*\xt Lo 13.9, Lu 4.29, HJL 6.13-14, 22.20, Ib 13.12\xt*\x* nudɨ lahuavɨci haiabɨla agadɨ lua muji agadɨ valavɨla ivaveci lua caba haiabɨla heŋ lɨba kum kum agɨladɨ vivi nudɨ ifɨhɨmɨben aba havalavɨmi.\f * \fr 7.58 \fr*\ft Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agaŋ nameŋ abami. Hulaŋ mu lusɨŋ sɨbɨlɨ vici haiabɨla agadɨ lua muji hɨnilalaŋ agadɨ valavɨla via ivouavɨla lua caba haiabɨla heŋ lɨba kum kum agɨladɨ vivi havala havala ifɨhɨmɨhalaŋ uami. Wok Pris 24.13-16 agadɨ igɨhalaŋ. Namba 15.35 agadɨ avi igɨhalaŋ.\ft*\f* Hulaŋ limu hɨhɨle Sɨtiven dɨ lɨbɨmɨgumɨgu ciaŋ abavɨmi agɨlaŋ lɨba kum kum agɨladɨ vivi havalɨben aba nulɨdɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ agɨladɨ hubɨla hubɨla hulaŋ mɨnibɨlɨ mu agadɨ hɨcɨ mikɨ pɨŋ lamavɨmi. Hulaŋ agadɨ ibi Solɨ. \v 59 Lavɨla \x - \xo 7.59 \xo*\xt Sng 31.5, Lu 23.46\xt*\x* Sɨtiven dɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ lɨba kum kum agɨladɨ vivi havalavɨmi. Havalavɨdaci Sɨtiven agaŋ ulavɨla abami. Jisasɨ nama iadɨ Hekɨlɨ uami. Iadɨ amɨŋ agadɨ viha uami. \v 60 La \x - \xo 7.60 \xo*\xt Mt 5.44, Lu 23.34, HJL 9.40, 21.4-5\xt*\x* mɨgalɨfɨlɨbavɨla cɨhu vɨdɨvɨdɨŋ ulavɨla abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Iadɨ sɨbɨlɨ lamavadi agasaŋ igahɨlɨmɨnaŋ uami. Hameŋ abavɨla hɨmami.\fig Lɨba kum kum agɨladɨ vivi havala havala Sɨtiven dɨ ifɨhɨmɨben aba lɨhavɨdaci Sɨtiven agaŋ nudɨ Hekɨlɨ dɨ abami.|src="GW153.jpg" size="col" ref="7.59"\fig* \c 8 \nb \v 1-2 Solɨ \x - \xo 8.1-2 \xo*\xt HJL 7.58, 8.4, 11.19, 22.20\xt*\x* agaŋ Sɨtiven dɨ ifɨhɨmavɨmi agadɨ igavɨla abami. Cicala uami.\f * \fr 8.1-2 \fr*\ft Alaŋ akɨ ciaŋ hɨvɨ \ft*\fq cicala \fq*\ft aba abɨlalu agasaŋ acɨ ciaŋ hɨvɨ halɨkusi uavɨlalɨ.\ft*\f* \p Lɨci hulaŋ limu hɨhɨle Asɨ dɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨhadami agɨlaŋ Sɨtiven dɨ valɨ agadɨ via ua haca mava hudavɨmi. Lavɨla nusaŋ ilɨhiŋ hekɨlɨ ilɨhavɨmi. \s Solɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ sɨbɨlɨ lamadami. \p Mɨhiŋ Sɨtiven dɨ ifɨhɨmavɨmi heŋ ala Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hɨdɨlɨ maha hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨci Jelusalem haiabɨla hɨniavɨhadami agɨladɨ sɨbɨlɨ lamavɨhadami. Sɨbɨlɨ lamavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ haba haŋɨla haŋɨla Jelusalem haiabɨla vala hɨtɨŋ hɨtɨŋ uavɨmi. Hɨhɨle Judia fɨli tɨbɨ agadɨ haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ uavɨmi. Hɨhɨle Samalia fɨli tɨbɨ uavɨmi. Agadɨ ala hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ Jelusalem haiabɨla hɨniavɨmi. \v 3 Solɨ \x - \xo 8.3 \xo*\xt HJL 9.1-2, 9.13, 9.21, 22.4-5, 26.9-11, 1 Ko 15.9, 1 Ti 1.13\xt*\x* avi hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ sɨbɨlɨ lamadami. Lɨdɨŋ ulaŋ mu hɨvɨ mu hɨvɨ ivo ivo hulaŋ iamɨgali agɨladɨ mɨŋamagɨlamagɨla vivi viovio lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamadami. \s Samalia fɨli tɨbɨ uavɨla Asɨ dɨ ciaŋ sulasula hɨdavɨmi. \p \v 4 Hulaŋ \x - \xo 8.4 \xo*\xt Mt 10.23, HJL 6.5, 11.19\xt*\x* iamɨgali haba haŋɨla haiabɨla hɨtɨŋ hɨtɨŋ uavɨmi agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sulasula hɨdavɨmi. \v 5 Filipɨ agaŋ haiabɨla hekɨlɨ mu Samalia fɨli tɨbɨ hɨniadami heŋ uavɨla hulaŋ Asɨ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci vemi agasaŋ ciaŋ suladami. \v 6 Sulɨdaci hulaŋ iamɨgali hudɨmɨda nudɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨhadami. Igahɨlavɨdaci nulɨsaŋ mu sihɨ mu sihɨ agɨladɨ abalamɨdaci iga iga amɨŋ ala aba nudɨ ciaŋ agasaŋ hɨji sɨhɨvia sɨbaŋ lamavɨhadami. \v 7 Lɨhavɨdaci \x - \xo 8.7 \xo*\xt Mt 10.1, Mk 16.17\xt*\x* Filipɨ agaŋ sudɨ sɨbɨlɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨvɨ hɨniavɨhadami agɨladɨ lahuadami. Lahudaci sudɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agala agala hulaŋ iamɨgali agɨladɨ valavala uavɨhadami. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle henaŋ haba hɨmavɨmi agɨladɨdaŋ hɨcɨ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨdaŋ huaci lamadami. \v 8 Lɨdaci hulaŋ iamɨgali haiabɨla heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ iga iga hɨjɨŋalavɨhadami. \p \v 9 Hulaŋ mu agaŋ avi haiabɨla heŋ ala hɨniadami. Nudɨ ibi Saimon. Nɨbu hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ mɨjɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ iguadami. Igudaci hulaŋ iamɨgali Samalia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ iga iga i uavɨhadami. Nɨbu nameŋ abɨlalɨ uavɨhadami. Viaŋ hulaŋ hekɨlɨ aba abɨlalɨ uavɨhadami. \v 10 Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali ibi daŋ agɨlaŋ ibi apalɨ agɨlaŋ Saimon dɨ ciaŋ agasaŋ hɨji sɨhɨvia sɨbaŋ lamalama nameŋ abavɨhadami. Asɨ nukeŋ akua hulaŋ nagasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igulalɨ uavɨhadami. Hameŋ abavɨla nudɨ ibi mu lamavɨla abavɨhadami. Vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ uavɨhadami. \v 11 Akape tɨbɨ mɨjɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ iguadami agɨladɨ iga iga i uavɨhadami. Lɨdɨŋ nudɨ ciaŋ agasaŋ hɨji sɨhɨvia sɨbaŋ lamavɨhadami. \v 12 Hameŋ lɨhavɨdaci ala Filipɨ agaŋ cɨhu Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ abadami. Aba aba Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ibi agasaŋ avi abadami. Abɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨdaci avɨli hɨvɨ nulɨdɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahadami. \v 13 Saimon avi Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨci avɨli hɨvɨ nudɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahami. Mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨci Filipɨ hula hɨdɨdaci Filipɨ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ hekɨlɨ akuaba akuaba mu sihɨ mu sihɨ agɨladɨ abalamɨdaci iga iga i amɨŋ ala uadami. \p \v 14 Akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ lɨhavɨdaci hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ Jelusalem haiabɨla uavɨla hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ abavɨmi. Samalia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ ci igahɨlavadi uavɨmi. Hameŋ abavɨci hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ nulɨdɨ hulaŋ ahica Pita dɨdaŋ Jon dɨdaŋ abavɨci uavɨmi. \v 15-16 Uavɨla \x - \xo 8.15-16 \xo*\xt Mt 28.19, HJL 2.38, 10.47-48, 19.1-2\xt*\x* Samalia fɨli tɨbɨ iahua igavɨci hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahami agɨlaŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ saŋ pam hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. Avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahami ala Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ nɨbɨlaŋ hula ma hɨnimi. Lɨci Pita hula Jon hula Asɨ dɨ nameŋ abavɨmi. Nadɨ Amɨŋ agaŋ ve nɨbɨlaŋ hula hɨnim uavɨmi. \v 17 Asɨ \x - \xo 8.17 \xo*\xt HJL 6.6, 19.6-7, Ib 6.1-2\xt*\x* dɨ abavɨla cɨhu nulɨdɨ human agɨladɨ hulaŋ iamɨgali hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨladɨ sabɨ hɨvɨ lamalama uavɨdaci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hula hɨnimi. \p \v 18 Lɨci Saimon agaŋ igavɨla hulaŋ ahica agɨlasaŋ anɨm hɨlɨcɨ vavemi. \v 19 Vavevɨla abami. Iasaŋ ibi igulaŋ viaŋ avi iadɨ human agadɨ hulaŋ mu dɨ sabɨ hɨvɨ lamɨlɨŋ Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ ve nɨbu hula hɨnibali uami. \p \v 20 Lɨci \x - \xo 8.20 \xo*\xt Mt 10.8, HJL 2.38, 10.45-46\xt*\x* Pita nudɨ abami. Akuaba akuaba Asɨ igulalɨ agɨladɨ nama anɨm hɨlɨcɨ hɨvɨ ma lavɨbanaŋ uami. Nama nadɨ anɨm hɨlɨcɨ agɨlaŋ hula sɨbɨlɨ lɨbanaŋ uami. \v 21 Nama \x - \xo 8.21 \xo*\xt Sng 78.37\xt*\x* alaŋ hula sibɨla nameŋ agadɨ ma vibanaŋ uami. Asɨ agaŋ igɨdaci nadɨ hɨji humɨgaŋ agaŋ huaci ma hɨnilalɨ uami. \v 22 Hɨji \x - \xo 8.22 \xo*\xt Dan 4.27, 2 Ti 2.25\xt*\x* sɨbɨlɨ daŋ hɨnihɨni lusɨŋ sɨbɨlɨ vilanaŋ agɨladɨ vala aludɨ Hekɨlɨ dɨ abɨnaŋ nadɨ hugɨ agɨladɨ hivɨbali akua uami. \v 23 Asɨ \x - \xo 8.23 \xo*\xt Ib 12.15\xt*\x* alusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igulalɨ agadɨ vivi saŋ mavɨn igɨlanaŋ uami. Agadɨ ala viaŋ igɨlɨŋ nadɨ hɨji agaŋ sɨbɨlɨ hɨnilalɨ uami. Lɨdaci lusɨŋ sɨbɨlɨ nadɨ hɨvɨ hɨnilalɨ agaŋ nɨbu nadɨ sɨkan mɨŋahahɨlalɨ uami. \v 24 Lɨci \x - \xo 8.24 \xo*\xt CV 8.8, Nam 21.7, 1 Kin 13.6, Je 5.16\xt*\x* Saimon abami. Naludɨ Hekɨlɨ agadɨ abɨhalaŋ uami. Lɨlaŋ akuaba akuaba iadɨ abɨlaŋ agɨlaŋ iadɨ hɨvɨ iahavɨmɨdɨ uami.\fig Saimon agaŋ Asɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ anɨm hɨlɨcɨ hɨvɨ lavɨben aba lɨci Pita nudɨ abacabɨlami.|alt="Simon the sorcerer" src="WA03955b.jpg" size="col" copy="Wade" ref="8.20"\fig* \p \v 25 Lɨci hulaŋ ahica Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulavɨhadami. Akuaba akuaba nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ vihavɨmi agɨlasaŋ sulavɨhadami. Sula fɨhala Jelusalem haiabɨla saŋ cɨhu vehavɨmi. Hɨbɨ cina veve Samalia fɨli tɨbɨ agadɨ haiabɨla akape heŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulasula vehavɨmi.\fig |src="ApalNT04Judea_Syria.jpg" size="span" copy="British & Foreign Bible Society"\fig* \s Filipɨ agaŋ hulaŋ mu Itiopia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agasaŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulami. \p \v 26 Mu tɨbɨ nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ Filipɨ dɨ abami. Nama iaha ium kɨlikɨli heŋ uha uami. Jelusalem haiabɨla vala Gasa haiabɨla hɨbɨ heŋ uha uami. Hɨbɨ agaŋ fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ hɨnilalɨ uami. \v 27-28 Lɨci \x - \xo 8.27-28 \xo*\xt Ais 56.3-7, Sef 3.10, Jo 12.20\xt*\x* Filipɨ agaŋ iaha umi. Hulaŋ hekɨlɨ mu Itiopia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agaŋ Jelusalem haiabɨla uavɨla Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahɨben aba mɨgalɨfɨlɨbami. Lavɨla cɨhu vedaci Filipɨ agaŋ uavɨla nudɨ hɨbɨ cina igami. Nɨbu Itiopia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba agɨladɨ migɨladami. Iamɨgali mu Itiopia fɨli tɨbɨ agadɨ migɨladami.\f * \fr 8.27-28 \fr*\ft Iamɨgali Itiopia fɨli tɨbɨ migɨlavɨhadami agɨlasaŋ ibi lamavɨla abavɨhadami. Kadasi uavɨhadami.\ft*\f* Filipɨ agaŋ hulaŋ agadɨ igɨdaci sabaŋ osɨ magɨla magɨla hɨsɨŋ vadɨm heŋ iahua mɨgahɨnia Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Aisaia dɨ manasɨŋ agadɨ iga iga vemi. \v 29 Vedaci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Filipɨ dɨ abami. Nama sabaŋ osɨ magɨla magɨla hɨsɨŋ vadɨm agadɨ mikɨ pɨŋ uha uami. \v 30 Lɨci Filipɨ haŋɨla haŋɨla nudɨ mikɨ pɨŋ umi. Ua igahɨlɨdaci hulaŋ agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Aisaia dɨ manasɨŋ agadɨ iga iga aba aba vemi. Lɨdaci Filipɨ nudɨ abami. Nama ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ igɨlanaŋ ua hɨma uami. \v 31 Lɨci \x - \xo 8.31 \xo*\xt Jo 16.13\xt*\x* abami. Viaŋ nukeŋ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ ma igɨlan uami. Hulaŋ mu iadɨ abɨci viaŋ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ heŋ igɨben uami. Nama sabaŋ osɨ magɨla magɨla hɨsɨŋ vadɨm neŋ iahɨnaŋ ahica mɨgahɨnimɨli uami.\fig Filipɨ agaŋ haŋɨla haŋɨla Itiopia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ mikɨ pɨŋ umi.|src="GW156.jpg" size="col" ref="8.30"\fig* \p \v 32 Asɨ \x - \xo 8.32-33 \xo*\xt Ais 53.7-8\xt*\x* dɨ manasɨŋ hekɨlɨ Aisaia lɨbami agadɨ iga iga vemi agaŋ nameŋ abami. Sabaŋ sipsipɨ sɨbɨsaŋ mumia hɨnidaci ifɨhɨmɨben aba via uavɨlalɨ hameŋ ala via uavalɨ uami. Sabaŋ sipsipɨ ninaŋ mɨnɨ ihalahavɨdaci ma agalɨlalɨ hameŋ laci ala hulaŋ agaŋ avi ciaŋ cɨki ma abalɨ uami. \v 33 Lɨci nudɨ sɨbɨlɨ igavalɨ uami. Lavɨla analɨ ciaŋ abavɨla ciaŋ hɨvɨ lamavɨci hulaŋ mu nudɨ ahɨliahua ciaŋ ma abalɨ uami. Lɨci nudɨ ifɨhɨmavɨci fɨli neŋ ma hɨnilalɨ uami. Nɨbu iamɨgali apalɨ uami. Ninanadi avi apalɨ uami. Hameŋ sadaŋ nudɨ ninanadi agɨlasaŋ ma abavɨlalɨ uami. \p \v 34 Lɨci hulaŋ Itiopia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agaŋ Filipɨ dɨ abami. Viaŋ nadɨ abitɨhɨben uami. Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agaŋ ani saŋ abavɨla ciaŋ nagadɨ abami uami. Nusaŋ nukeŋ saŋ abami ua hulaŋ mu saŋ abami uami. \v 35 Lɨci \x - \xo 8.35 \xo*\xt Lu 24.27, HJL 18.28\xt*\x* Filipɨ agaŋ hɨdɨlɨ maha ciaŋ Aisaia lɨbami agadɨ ciaŋ hɨdɨlɨ sulami. Sulasula Jisasɨ akuaba akuaba lɨmi agadɨ avi sulami. \v 36-37 Sulasula \x - \xo 8.36-37 \xo*\xt HJL 10.47-48\xt*\x* vevɨla avɨli mu igavɨmi. Igavɨla hulaŋ Itiopia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agaŋ Filipɨ dɨ abami. Nama igɨha uami. Avɨli na hɨnidi uami. Avɨli hɨvɨ iadɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha saŋ ani agaŋ iadɨ abamɨgɨlɨbali uami.\f * \fr 8.36-37 \fr*\ft Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ. Lukɨ agaŋ ciaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ avi lɨbami uavɨlalɨ. Lɨci Filipɨ agaŋ abami aba abami uavɨlalɨ. Nama hɨji vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ lamɨnaŋ avɨli hɨvɨ nadɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨben aba abami aba abami uavɨlalɨ. Lɨci hulaŋ Itiopia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agaŋ abami aba abami uavɨlalɨ. Viaŋ Asɨ dɨ ninaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamin aba abami aba abami uavɨlalɨ.\ft*\f* \p \v 38 La hulaŋ mu sabaŋ osɨ lɨmɨn mɨŋalɨvalɨva hɨsɨŋ agadɨ abɨci lagulamavɨmi. Lagulamavɨci Filipɨ agaŋ hulaŋ Itiopia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agaŋ hula avɨli hɨvɨ mɨguavɨmi. Mɨguavɨla Filipɨ agaŋ avɨli hɨvɨ nudɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahami. \v 39 La \x - \xo 8.39 \xo*\xt 1 Kin 18.12, 2 Kin 2.16, Ese 3.12-14\xt*\x* avɨli agadɨ vala cɨhu iahavɨmi. Iahavɨci nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Filipɨ dɨ via umi. Via uci hulaŋ Itiopia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agaŋ nudɨ cɨhu ma igami. La Asɨ saŋ hɨjɨŋalaŋala nudɨ hɨvɨ vemi. \v 40 Lɨdaci \x - \xo 8.40 \xo*\xt HJL 21.8\xt*\x* nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Filipɨ dɨ via ua lamɨci igavɨla abami. Viaŋ Asɨdotɨ haiabɨla hɨnidin uami. La haiabɨla mu mu uu hɨdahɨda Jisasɨ dɨ ciaŋ suladami. Sulasula hɨdahɨda ua Sisalia haiabɨla iahumi.\fig Filipɨ agaŋ avɨli hɨvɨ Itiopia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahami.|src="GW158.jpg" size="col" ref="8.38"\fig* \c 9 \s Solɨ agaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ valavɨla Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlami. \r (Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami 22.4-16 mu Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami 26.9-18) \p \v 1-2 Asɨ \x - \xo 9.1-2 \xo*\xt HJL 8.3, Ga 1.13, 1 Ti 1.13\xt*\x* dɨ ciaŋ sulasula hɨdavɨdaci Solɨ agaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ aba aba abadami. Hulaŋ iamɨgali nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨlalɨ agɨladɨ sɨbɨlɨ lamalama ifɨhɨmɨben uadami. La mu tɨbɨ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agadɨ pɨŋ uavɨla abami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ Damasɨkusɨ haiabɨla hɨniavɨlalɨ agɨladɨ hali hɨsɨŋ agɨlasaŋ manasɨŋ lɨbɨha uami. Lɨci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ manasɨŋ hɨvɨ ciaŋ nameŋ lɨbavɨla Solɨ saŋ igumi. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ Hekɨlɨ Jisasɨ agaŋ nulɨsaŋ hɨbɨ huaci abalamɨlalɨ uami. Abalamɨdaci hɨbɨ huaci agadɨ lubiahɨlavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci Solɨ agaŋ nulɨdɨ ala mɨŋalɨvalɨva lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamalama saŋ Jelusalem haiabɨla vavebali uami. \v 3 Lɨci \x - \xo 9.3 \xo*\xt HJL 22.6, 26.12, 1 Ko 15.8\xt*\x* Solɨ agaŋ Jelusalem haiabɨla valavɨla Damasɨkusɨ haiabɨla saŋ umi. Ua Damasɨkusɨ haiabɨla mikɨ lɨdaci abɨlu hekɨlɨ agaŋ uaiaŋ susu hɨvɨ hɨnia nudɨ hɨvɨ havalami. \v 4 Abɨlu \x - \xo 9.4 \xo*\xt Mt 25.40\xt*\x* hekɨlɨ havalɨdaci Solɨ agaŋ fɨli hɨvɨ mɨgaifavɨla hɨnihɨni ciaŋ mu igahɨlami. Solɨ aba abɨdaci igahɨlami. Nama iadɨ akɨ saŋ sɨbɨlɨ lamɨlanaŋ aba abɨdaci igahɨlami. \v 5 Lɨci \x - \xo 9.5 \xo*\xt HJL 5.39, 1 Ko 15.8\xt*\x* Solɨ agaŋ abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Nama ani uami. Lɨci abami. Viaŋ Jisasɨ uami. Nama iadɨ sɨbɨlɨ lamɨlanaŋ uami. \v 6 Nama iaha Damasɨkusɨ haiabɨla uha uami. Ua hɨnidanaŋ hulaŋ mu vevɨla akuaba akuaba sibɨla nama vivi saŋ Asɨ abɨbali agadɨ nadɨ abɨbali uami. Abɨci nama sibɨla hameŋ laci ala viha uami.\fig Solɨ agaŋ Damasɨkusɨ haiabɨla saŋ udaci abɨlu hekɨlɨ nudɨ hɨvɨ havalami.|src="GW160.jpg" size="col" ref="9.3"\fig* \p \v 7 Solɨ \x - \xo 9.7 \xo*\xt HJL 22.9, 26.13\xt*\x* dɨ abɨdaci hulaŋ limu hɨhɨle nɨbu hula uavɨmi agɨlaŋ ciaŋ pam igahɨlavɨmi. Agadɨ ala hulaŋ amɨŋ ma igavɨmi. La i uavɨla ciaŋ ma abavɨmi. \v 8 Lɨhavɨci Solɨ iaha igasulɨben aba lɨmi ala nudɨ lamɨgaŋ hɨfɨlɨ mɨgami. Lɨci nudɨ human mɨŋalɨvavɨla Damasɨkusɨ haiabɨla via uavɨmi. \v 9 Via ua lamavɨci hɨnihɨni uaiaŋ ahica pam hɨvɨ sɨmɨŋ ma nami. Avɨli ma nami. Nudɨ lamɨgaŋ agaŋ avi hɨfɨlɨ vakala hɨnimi. \p \v 10 Hulaŋ \x - \xo 9.10 \xo*\xt HJL 22.12\xt*\x* mu Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨladami agaŋ Damasɨkusɨ haiabɨla heŋ ala hɨniadami. Nudɨ ibi Ananaiasɨ. Nɨbu heŋ hɨnidaci anisɨhu me hɨvɨ nudɨ Hekɨlɨ agaŋ nudɨ abami. Ananaiasɨ uami. Lɨci abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Viaŋ na hɨnidin uami. \v 11 Lɨci \x - \xo 9.11 \xo*\xt HJL 16.9, 21.39, 22.3\xt*\x* nudɨ Hekɨlɨ agaŋ nudɨ abami. Hɨbɨ mu agadɨ ibi hɨbɨ sɨlɨvɨ uami. Nama iahavɨla hɨbɨ heŋ uha uami. Uavɨla Judasɨ dɨ ulaŋ heŋ ivouavɨla hulaŋ mu Talɨsusɨ haiabɨla hɨsɨŋ agasaŋ abaigɨha uami. Nudɨ ibi Solɨ uami. Nɨbu iadɨ aba aba hɨnidi uami. \v 12 Nudɨ lamɨgaŋ agaŋ hɨfɨlɨ mɨga hɨnidaci anisɨhu me hɨvɨ nadɨ igalɨ uami. Nudɨ lamɨgaŋ huaci lɨci cɨhu igasulɨbali aba human nudɨ sabɨ hɨvɨ lamɨdanaŋ nadɨ igalɨ uami. \p \v 13 Lɨci \x - \xo 9.13 \xo*\xt HJL 8.3\xt*\x* Ananaiasɨ agaŋ cɨhu abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Hulaŋ agaŋ ala nadɨ hulaŋ iamɨgali Jelusalem haiabɨla hɨniavɨlalɨ agɨladɨ sɨbɨlɨ lamɨdaci hulaŋ iamɨgali akape iadɨ abavɨdaci igahɨlɨlan uami. \v 14 Asɨ \x - \xo 9.14 \xo*\xt HJL 9.1-2, 9.21, 22.16, 1 Ko 1.2, 2 Ti 2.22\xt*\x* saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ nusaŋ ibi iguavalɨ uami. Iguavɨci nɨbu hulaŋ iamɨgali nadɨ ibi luvɨla luvɨla Asɨ dɨ abavɨlalɨ agɨladɨ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamalama saŋ velɨ uami. \v 15 Lɨci \x - \xo 9.15 \xo*\xt HJL 25.13, 25.22, 26.17, 27.23-24, Lom 1.4-5, 1 Ko 15.10, Ga 2.7-8, 1 Ti 2.7\xt*\x* nudɨ Hekɨlɨ agaŋ nudɨ abami. Nama uha uami. Viaŋ nudɨ ci lɨbɨmɨŋacin uami. Nɨbu iadɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨnibali uami. Hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨdaŋ nulɨdɨ manɨgali fɨli tɨbɨ mu mu migɨlavɨlalɨ agɨladɨdaŋ iadɨ ibi agasaŋ aba aba hɨdɨbali uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ avi iadɨ ibi agasaŋ aba aba hɨdɨbali uami. \v 16 Nɨbu \x - \xo 9.16 \xo*\xt HJL 20.23, 21.11, 2 Ko 11.23-28\xt*\x* iadɨ ibi agasaŋ aba aba hɨdahɨda avɨha avɨha igɨbali agasaŋ viaŋ nukeŋ nudɨ abɨben uami. \p \v 17 Lɨci \x - \xo 9.17 \xo*\xt HJL 13.52, 22.12-13\xt*\x* Ananaiasɨ agaŋ umi. Uavɨla ulaŋ Solɨ hɨnimi heŋ ivoumi. Ivoua nudɨ human agadɨ Solɨ dɨ sabɨ hɨvɨ lamavɨla abami. Solɨ nama iadɨ ima me uami. Aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ nadɨ hɨvɨ hɨbɨ cina iahalɨ agaŋ nɨbu iadɨ abɨci viaŋ nadɨ pɨŋ ven uami. Nama cɨhu igasulɨbanaŋ aba abɨci ven uami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ nama hula hɨnibali aba abɨci ven uami. \v 18 Hameŋ abɨci hehɨlaŋ cɨlɨ me Solɨ dɨ lamɨgaŋ hɨvɨ hɨniavɨmi agɨlaŋ vɨkɨla mɨgavɨci cɨhu huaci igasulami. La iahɨci Ananaiasɨ agaŋ avɨli hɨvɨ nudɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahami. \v 19 Mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨci iaha hɨniavɨla sɨmɨŋ nɨci nudɨ hadipɨlɨ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lɨmi.\fig Ananaiasɨ agaŋ uavɨla nudɨ human agadɨ Solɨ dɨ sabɨ hɨvɨ lamavɨla Asɨ dɨ abami.|src="GW161.jpg" size="col" ref="9.17"\fig* \s Solɨ agaŋ Damasɨkusɨ haiabɨla hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ suladami. \p Lɨci Solɨ agaŋ uaiaŋ akape hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ hula Damasɨkusɨ haiabɨla hɨniadami. \v 20 Hɨnihɨni Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ hɨvɨ ivo ivo nulɨdɨ nameŋ abadami. Jisasɨ nɨbu Asɨ dɨ ninaŋ uadami. \v 21 Lɨdaci \x - \xo 9.21 \xo*\xt HJL 8.3, Ga 1.13, 1.23\xt*\x* hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Solɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla i uavɨhadami. Lɨdɨŋ abavɨhadami. Hulaŋ nagaŋ ala hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ibi luvɨla luvɨla Asɨ dɨ abavɨlalɨ agɨladɨ sɨbɨlɨ lamɨlalɨ uavɨhadami. Nɨbu Jelusalem haiabɨla hɨnihɨni hameŋ ala lɨlalɨ uavɨhadami. La cɨhu neŋ avi hulaŋ iamɨgali agɨladɨ vivi lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamalama saŋ velɨ uavɨhadami. Lɨdɨŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlasaŋ via uben aba velɨ uavɨhadami. \p \v 22 Lɨhavɨdaci \x - \xo 9.22 \xo*\xt HJL 17.3, 18.5, 18.28\xt*\x* Solɨ agaŋ ciaŋ sulasula saŋ vɨdɨvɨdɨŋ viavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ Damasɨkusɨ haiabɨla heŋ hɨniavɨhadami agɨladɨ nameŋ abadami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ Jisasɨ dɨ lɨbɨmɨŋavɨla abɨci vemi uadami. Hameŋ abɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami. Lɨhavɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ Solɨ dɨ ciaŋ igahɨlahɨla i uavɨhadami. Lɨdɨŋ cɨhu nɨbɨlaŋ ciaŋ mu mu ma abavɨhadami. \s Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ Solɨ dɨ ifɨhɨmɨbalu aba lɨhavɨci haŋɨla vala umi. \p \v 23 Uaiaŋ \x - \xo 9.23 \xo*\xt HJL 23.12, 25.3, 2 Ko 11.23\xt*\x* \x - \xo 9.23-25 \xo*\xt 2 Ko 11.32-33\xt*\x* akape uci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ mɨgudɨbavɨla Solɨ dɨ ifɨhɨmɨbalu aba ciaŋ mɨguavɨmi. \v 24 Lavɨla Damasɨkusɨ haiabɨla agadɨ lua hɨbɨ ivu ivu ahuata agɨladɨ migɨlavɨmi. Hɨfɨlɨ hɨfɨlɨ uaiadi uaiadi nudɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ migɨla migɨla hɨniavɨmi. Hɨniavɨdaci Solɨ agaŋ nudɨ ifɨhɨmɨbalu aba lɨhavɨmi agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlami. \v 25 La hɨfɨlɨ lɨci Solɨ dɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ viavɨla haiabɨla agadɨ lua sabɨ heŋ via iahuavɨmi. Iahuavɨla cinacina hekɨlɨ agadɨ tulɨ heŋ mɨgahɨnihɨni saŋ nudɨ abavɨmi. Abavɨci mɨgahɨnidaci cinacina lɨmɨn agadɨ simɨsimɨ valavɨci valavɨci haiabɨla agadɨ lua caba heŋ mɨgami. \s Solɨ uavɨla Jelusalem haiabɨla hɨniadami. \p \v 26 Lɨci \x - \xo 9.26 \xo*\xt HJL 22.17-18, Ga 1.17-19\xt*\x* Solɨ agaŋ Jelusalem haiabɨla uavɨla hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ hula mɨgudɨbɨben aba lɨhadami. Lɨdaci hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ nusaŋ lɨdalɨda nɨbu hula ma mɨgudɨbavɨhadami. Lɨdɨŋ nɨbu Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨladami agasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamavɨhadami. \v 27 Lɨhavɨdaci \x - \xo 9.27 \xo*\xt HJL 4.36, 9.4, 9.20-22, 1 Ko 9.1, 15.8\xt*\x* Banabasɨ agaŋ Solɨ dɨ via hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ pɨŋ umi. Uavɨla nulɨdɨ tɨbi sulami. Solɨ agaŋ hɨbɨ cina nudɨ Hekɨlɨ dɨ igɨci nudɨ abami agasaŋ tɨbi sulami. Damasɨkusɨ haiabɨla hɨnihɨni Jisasɨ dɨ ibi agasaŋ haiabɨla iahaiaha ciaŋ abadami agasaŋ avi tɨbi sulami. \v 28 Lɨci Solɨ agaŋ Jelusalem haiabɨla hɨnihɨni hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hula hɨdavɨhadami. Hɨdahɨda nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ ibi agasaŋ haiabɨla iahaiaha ciaŋ abadami. \v 29 Lɨdaci \x - \xo 9.29 \xo*\xt HJL 6.1, 9.23, 11.20, 2 Ko 11.26\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ Gɨlikɨ ciaŋ abavɨhadami agɨlaŋ nɨbu hula ciaŋ sulasula hɨbɨŋ ciaŋ hɨbɨŋ ciaŋ abavɨhadami. Lɨdɨŋ akɨ me lavɨla nudɨ ifɨhɨmɨbalu aba hɨji lamavɨhadami. \v 30 Lɨhavɨdaci \x - \xo 9.30 \xo*\xt Ga 1.21\xt*\x* hulaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ ciaŋ hɨjɨ agadɨ igahɨlavɨmi. Lavɨla Solɨ dɨ via Sisalia haiabɨla mɨguavɨmi. Via mɨguavɨla abavɨci Talɨsusɨ haiabɨla umi. \p \v 31 Uci hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨci Judia fɨli tɨbɨ hɨniavɨhadami agɨlaŋ huaci hɨniavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨci Galili fɨli tɨbɨ hɨniavɨhadami agɨlaŋ huaci hɨniavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨci Samalia fɨli tɨbɨ hɨniavɨhadami agɨlaŋ avi huaci hɨniavɨhadami. Hulaŋ limu hɨhɨle nulɨdɨ ma sɨbɨlɨ lamavɨhadami. Huaci hɨniavɨdaci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ nulɨdɨ iagaŋ lagudaci vɨdɨvɨdɨŋ lagulamavɨhadami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ saŋ lɨdalɨda nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨhadami. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali akape Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨdaci avɨli hɨvɨ nulɨdɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨhadami. \s Pita agaŋ Ainiasɨ dɨ huaci lamami. \p \v 32 Pita agaŋ haiabɨla mu mu hɨdahɨda uavɨla Lida haiabɨla iahumi. Iahuavɨla Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali Lida haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlaŋ hula hɨnimi. \v 33 Hɨniavɨla hulaŋ mu haiabɨla heŋ hɨsɨŋ agadɨ igami. Nudɨ ibi Ainiasɨ. Nudɨ henaŋ sɨkasɨkan haba hɨmavɨmi. Lɨhavɨci hualɨ human limu fɨhala human limu ahica pam cɨjɨŋ nɨbu vadɨm hɨvɨ laci hɨniadami. \v 34 Hɨnidaci \x - \xo 9.34 \xo*\xt HJL 3.6, 3.16, 4.10\xt*\x* Pita agaŋ nudɨ abami. Ainiasɨ uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ nadɨ huaci lamɨci ci huaci lɨnaŋ uami. Nama iaha nadɨ vadɨm agadɨ hihɨlɨha uami. Hameŋ abɨci iahami. \v 35 Iahɨci \x - \xo 9.35 \xo*\xt 1 Sto 5.16, HJL 11.21\xt*\x* hulaŋ iamɨgali Lida haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ hula Salon fɨli abɨlɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ hula sɨkasɨkan Ainiasɨ cɨhu huaci lɨmi agadɨ igavɨmi. Igavɨla heŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. \s Pita agaŋ Tabita dɨ abɨci hɨhi iahami. \p \v 36 Iamɨgali \x - \xo 9.36 \xo*\xt 1 Ti 2.10, Ta 3.8\xt*\x* mu Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨladami agaŋ Jopa haiabɨla hɨniadami. Nudɨ ibi Tabita. Gɨlikɨ ciaŋ hɨvɨ nudɨ Dolɨkasɨ uavɨhadami. Akape tɨbɨ nɨbu hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlasaŋ mavɨn hɨniadami. Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba apalɨ agɨlasaŋ ahɨliahuiahu akuaba akuaba iguadami. Nɨbu hameŋ laci lɨhadami. \v 37 Pita agaŋ Lida haiabɨla hɨnidaci Tabita agaŋ hɨmuhɨmu hekɨlɨ viavɨla hɨmami. Hɨmɨci nudɨ valɨ agadɨ sɨlamavɨla ulaŋ uvɨ iahua sabɨ heŋ via iahua lamavɨmi. \v 38 Hulaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ Pita uavɨla Lida haiabɨla hɨnimi agadɨ ciaŋ hɨjɨ ci igahɨlavɨmi. Lida haiabɨla agaŋ Jopa haiabɨla mikɨ hɨniadami. Hameŋ sadaŋ abavɨci hulaŋ ahica agɨlaŋ Pita saŋ uavɨmi. Ua iahuavɨla mavɨn ciaŋ ciaŋ abavɨmi. Nama iahɨnaŋ lɨhalɨha uvɨhemɨli uavɨmi. \v 39 Hameŋ abavɨci Pita iaha hulaŋ ahica agɨlaŋ hula vehavɨmi. Ve iahavɨla ulaŋ uvɨ iahua sabɨ heŋ Pita dɨ via iahuavɨmi. Iahuavɨci iamɨgali cido cido agɨlaŋ ve Pita dɨ mikɨ pɨŋ lagulama ilɨha ilɨha hɨniavɨmi. Ilɨha ilɨha hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ muhɨlɨ havɨlɨ akuaba akuaba Tabita hɨhi hɨnihɨni hɨcadami agɨladɨ abalamavɨmi. \v 40 Lɨhavɨdaci \x - \xo 9.40 \xo*\xt Mt 9.25, Mk 5.40-41, Jo 11.43, HJL 7.60\xt*\x* Pita agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lahuci haiabɨla ivavehavɨmi. Ivave hɨniavɨdaci Pita agaŋ mɨgalɨfɨlɨbavɨla Asɨ dɨ abami. La limu cimɨla iamɨgali valɨ hɨnimi agadɨ igavɨla abami. Tabita uami. Nama iahɨha uami. Lɨci iualavɨla Pita dɨ igami. La iaha mɨgahɨnimi. \v 41 Mɨgahɨnidaci Pita nudɨ human mɨŋalɨva mɨŋaiahɨci iaha lagulamami. Lagulamɨci Pita agaŋ iamɨgali cido cido agɨladɨdaŋ Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨdaŋ abɨci ve iamɨgali agadɨ igavɨci cɨhu hɨhi hɨnimi. \v 42 Lɨci Jopa haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ ahuata ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨmi. La limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. \v 43 Lɨhavɨci \x - \xo 9.43 \xo*\xt HJL 10.6\xt*\x* Pita uaiaŋ akape Jopa haiabɨla hɨniadami. Hulaŋ mu sabaŋ bulɨmakau sɨgɨtɨ sibɨla vihadami agaŋ hula hɨniadami. Nudɨ ibi Saimon. \c 10 \s Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ vevɨla Koniliusɨ dɨ abami. \p \v 1 Hulaŋ \x - \xo 10.1 \xo*\xt Mt 8.5, HJL 27.1-3\xt*\x* mu Sisalia haiabɨla hɨniadami. Nudɨ ibi Koniliusɨ. Nɨbu Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ sagaŋ hali hɨsɨŋ hɨniadami. Hɨnihɨni Itali fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ migɨladami. \v 2 Hulaŋ \x - \xo 10.2 \xo*\xt HJL 8.1-2, 10.22, 10.35, 22.12\xt*\x* iamɨgali Koniliusɨ ani ani ulaŋ pam hɨniavɨhadami agɨlaŋ Asɨ saŋ lɨdalɨda nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni nudɨ hɨji lubiahɨlavɨhadami. Lɨdɨŋ Koniliusɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ ahɨliahuiahu nulɨsaŋ anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ hekɨlɨ iguadami. Nɨbu Asɨ dɨ aba aba hɨniadami. \v 3 Mu \x - \xo 10.3 \xo*\xt HJL 3.1, 10.30, 11.13\xt*\x* tɨbɨ hɨfɨlɨdaŋ uaiadi\f * \fr 10.3 \fr*\fq Hɨfɨlɨdaŋ uaiadi \fq*\ft ha 3 kilokɨ.\ft*\f* hɨvɨ anisɨhu me hɨvɨ sɨhɨvia sɨbaŋ igami. Igɨdaci Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ Koniliusɨ dɨ ulaŋ hɨvɨ ivavevɨla abami. Koniliusɨ uami. \v 4 Lɨci Koniliusɨ agaŋ igasulasula hɨnia lɨdavɨla abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Akɨ uami. \p Lɨci Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ nudɨ abami. Nama Asɨ dɨ abɨlanaŋ agadɨ nɨbu igɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba apalɨ agɨlasaŋ igulanaŋ agadɨ avi igɨlalɨ uami. \v 5 Nama hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ abɨnaŋ Jopa haiabɨla uavɨla Saimon dɨ iga abavɨci vem uami. Nudɨ ibi mu Pita uami. \v 6 Nɨbu \x - \xo 10.6 \xo*\xt HJL 9.43\xt*\x* Saimon mu sabaŋ bulɨmakau sɨgɨtɨ sibɨla vilalɨ agaŋ hula hɨnidi uami. Nudɨ ulaŋ agaŋ avɨli hekɨlɨ caba hɨvɨ hɨnilalɨ uami. \p \v 7 Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ Koniliusɨ saŋ ciaŋ iguavɨla vala udaci Koniliusɨ agaŋ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ ahica agɨlasadaŋ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ mu agasadaŋ abɨci nudɨ pɨŋ vehavɨmi. Sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agaŋ Asɨ dɨ hɨji lubiahɨladami. Nɨbu Koniliusɨ hula hɨnihɨni nudɨ ahɨliahuadami. \v 8 Nudɨ pɨŋ vehavɨci Koniliusɨ agaŋ anisɨhu me hɨvɨ igami agasaŋ hulaŋ ahica pam agɨladɨ hɨvɨ abɨci Jopa haiabɨla uavɨmi. \s Pita agaŋ anisɨhu me igami. \p \v 9 Hulaŋ \x - \xo 10.9 \xo*\xt HJL 11.5\xt*\x* ahica pam Koniliusɨ abɨci uavɨmi agɨlaŋ uavɨla haiabɨla mu hɨvɨ hɨniavɨci mɨŋalahɨci iaha uavɨla Jopa haiabɨla mikɨ lɨhavɨmi. Ua mikɨ lɨhavɨdaci uaiaŋ huva hɨnidaci Pita agaŋ Asɨ dɨ abɨben aba ulaŋ huva uvɨ daŋ heŋ iahumi. \v 10 Iahua hɨnidaci Pita dɨ humɨgaŋ ibɨlɨci sɨmɨŋ nana saŋ igahɨlami. Lɨci hulaŋ limu hɨhɨle sɨmɨŋ hɨlanavɨdaci Pita agaŋ anisɨhu me hɨvɨ igami. \v 11 Igɨdaci \x - \xo 10.11 \xo*\xt HJL 11.5-17\xt*\x* avɨli susu agaŋ hɨbɨ me lavɨlɨci havɨlɨ hekɨlɨ me agaŋ mɨgami. Havɨlɨ agadɨ fɨdɨm limu limu hɨvɨ lɨmɨn me limu ahica limu ahica agɨladɨ hɨvɨ hahavɨla valɨci valɨci mɨgami. \v 12 Sɨhɨm sabaŋ lahu havaŋ akuaba akuaba agɨlaŋ havɨlɨ tulɨ heŋ hɨniavɨdaci valɨci valɨci mɨgami. \v 13 Lɨci Asɨ agaŋ Pita dɨ abami. Pita uami. Nama iaha sɨhɨm sabaŋ lahu havaŋ akuaba akuaba agɨladɨ ifɨhɨmavɨla nɨha uami. \v 14 Lɨci \x - \xo 10.14 \xo*\xt Wkp 11.1-47, Lo 14.3, 14.7, Ese 4.14\xt*\x* Pita abami. Iadɨ Hekɨlɨ uami. Viaŋ ma sɨbaŋ nɨben uami. Viaŋ sɨhɨm hɨbuŋ daŋ nama igɨdanaŋ sɨbɨlɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ pabiŋ cɨki avi ma sɨbaŋ nɨlan uami. \v 15 Lɨci \x - \xo 10.15 \xo*\xt Mt 15.11, Mk 7.15-16, 7.19, HJL 10.28, Lom 14.14-20, 1 Ko 10.25\xt*\x* cɨhu abami. Viaŋ sɨhɨm akuaba akuaba igɨdalɨŋ huaci hɨniavɨlalɨ agɨladɨ nana saŋ abɨlɨŋ hɨbuŋ daŋ aba abɨmɨnaŋ uami. \v 16 La cɨhu ahica tɨbɨ nudɨ hameŋ laci sɨhɨm ifɨhɨma nana saŋ abɨci ci lɨci havɨlɨ hekɨlɨ me agadɨ cɨhu magɨlɨci iahumi. \fig Uaiaŋ huva hɨnidaci Pita agaŋ Asɨ dɨ abɨben aba ulaŋ huva sabɨ uvɨ daŋ heŋ iahumi.|src="GW162.jpg" size="col" ref="10.9"\fig* \fig Pita agaŋ anisɨhu me igɨdaci sɨhɨm sabaŋ lahu havaŋ akuaba akuaba agɨlaŋ havɨlɨ tulɨ heŋ hɨniavɨmi.|src="GW163.jpg" size="col" ref="10.11-12"\fig* \p \v 17-18 Lɨci Pita agaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ igahɨlavɨla abami. Viaŋ anisɨhu me igin agadɨ hɨdɨlɨ vameŋ uami. Hɨji hameŋ lamalama hɨnidaci hulaŋ Koniliusɨ abɨci uavɨmi agɨlaŋ ua iahuavɨmi. Iahuavɨla Saimon dɨ ulaŋ agasaŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ abaigaiga uavɨla hɨbɨ ivu ivu hɨvɨ lagulamavɨla abavɨmi. Saimon neŋ hɨnidi uavɨmi. Nudɨ ibi mu Pita uavɨmi. \v 19 Lɨhavɨdaci \x - \xo 10.19 \xo*\xt HJL 11.12, 13.2\xt*\x* Pita anisɨhu me hɨvɨ igami agasaŋ hɨji lamalama hɨnimi. Hɨji lamalama hɨnidaci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ nudɨ abami. Ci igɨnaŋ uami. Hulaŋ ahica pam agɨlaŋ ve nadɨ suhɨlavadi uami. \v 20 Nama iaha mɨguavɨla nɨbɨlaŋ hula uha uami. Hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ igahɨlɨmɨnaŋ uami. Viaŋ nukeŋ abɨlɨŋ vehavɨmalami uami. \p \v 21 Lɨci Pita agaŋ mɨguavɨla nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ akɨ saŋ vevɨla iadɨ suhɨla suhɨla hɨdɨlaŋ uami. \v 22 Lɨci \x - \xo 10.22 \xo*\xt HJL 10.1-2, 22.12\xt*\x* abavɨmi. Sagaŋ hali hɨsɨŋ Koniliusɨ agaŋ aludɨ abɨci vemalamɨlu uavɨmi. Nɨbu Asɨ saŋ lɨdalɨda nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni nudɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨlalɨ uavɨmi. Lɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nudɨ hulaŋ huaci aba abavɨlalɨ uavɨmi. Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ nudɨ hɨvɨ vevɨla nameŋ abɨmalami uavɨmi. Hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ abɨnaŋ uavɨla Pita dɨ abavɨci nadɨ ulaŋ neŋ ve abɨci igahɨlɨbanaŋ aba abɨmalami uavɨmi. Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ hameŋ abɨci Koniliusɨ aludɨ abɨci vemalamɨlu uavɨmi. \v 23 Lɨhavɨci \x - \xo 10.23 \xo*\xt HJL 10.45-46, 11.12\xt*\x* Pita agaŋ nulɨdɨ via ivavemi. Via ivavevɨla nulɨsaŋ sɨmɨŋ igunami. La hɨniavɨci mɨŋalahɨci Pita nɨbɨlaŋ hula umi. Hulaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama Jopa haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlaŋ avi nɨbɨlaŋ hula ahuata hameŋ uavɨmi. \s Pita agaŋ Koniliusɨ dɨ ulaŋ hɨvɨ umi. \p \v 24 Pita agaŋ hulaŋ vehavɨmi agɨlaŋ hula uavɨla haiabɨla mu hɨvɨ hɨniavɨci mɨŋalahɨci Sisalia haiabɨla ua iahuavɨmi. Iahua igavɨci Koniliusɨ agaŋ nulɨsaŋ migɨla migɨla hɨnimi. Nudɨ hɨdɨlɨ pam agɨladɨdaŋ nagɨlihalinu huaci huaci agɨladɨdaŋ abɨci vevɨla nɨbu hula mɨgudɨbavɨla hɨniavɨmi. \v 25 Mɨgudɨba hɨniavɨdaci Pita agaŋ Koniliusɨ dɨ ulaŋ hɨvɨ ivouben aba lɨdaci Koniliusɨ agaŋ nudɨ mikɨ pɨŋ vevɨla nudɨ ibi mɨŋaiahɨben aba mɨgalɨfɨlɨbami. \v 26 Mɨgalɨfɨlɨbɨci \x - \xo 10.26 \xo*\xt HJL 14.13-15, CHL 19.10\xt*\x* Pita nudɨ mɨŋaiahavɨla abami. Nama iahɨha uami. Viaŋ hulaŋ nama me ala uami. \v 27 La Pita nɨbu hula ciaŋ aba aba ivoumi. Ivoua igɨci hulaŋ iamɨgali akape mɨgudɨbavɨla hɨniavɨmi. \v 28 Mɨgudɨba \x - \xo 10.28 \xo*\xt Jo 4.9, HJL 15.8-9, Ga 2.11-14, Ef 3.6\xt*\x* hɨniavɨdaci Pita agaŋ nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ igɨlalaŋ uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ abami uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ namɨlaŋ hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ hula hɨdɨmɨlaŋ aba abami uami. Nulɨdɨ ulaŋ hɨvɨ avi ivoumɨlaŋ aba abami uami. Agadɨ ala Asɨ agaŋ anisɨhu me hɨvɨ iadɨ abalamalɨ uami. Asɨ igɨdaci hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ avi huaci hɨniavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ nameŋ ma abɨben uami. Hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ hɨbuŋ daŋ hɨniavɨdaci Asɨ nulɨdɨ igɨdaci sɨbɨlɨ hɨniavɨlalɨ aba ma abɨben uami. \v 29 Viaŋ naludɨ ciaŋ ma lulacin uami. Naludɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla iaha vemalamin uami. Viaŋ naludɨ abitɨhɨben uami. Namɨlaŋ iadɨ akɨ saŋ abɨlaŋ vemalamin uami.\fig Koniliusɨ agaŋ Pita dɨ mikɨ pɨŋ vevɨla nudɨ ibi mɨŋaiahɨben aba mɨgalɨfɨlɨbami.|alt="Cornilius kneeling before Peter" src="WA03964b.jpg" size="col" copy="Wade" ref="10.25"\fig* \p \v 30 Lɨci \x - \xo 10.30 \xo*\xt HJL 1.10, 3.1\xt*\x* Koniliusɨ agaŋ hɨbɨŋ abami. Ciheŋ hɨfɨlɨdaŋ uaiadi nameŋ ala hɨnidaci viaŋ iadɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnihɨni Asɨ dɨ aba aba hɨnicin uami. Asɨ dɨ aba aba hɨnidalɨŋ hulaŋ mu vevɨla iadɨ pɨŋ lagulamalɨ uami. Nudɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ agaŋ mila sɨbaŋ hɨnilɨ uami. \v 31 Nɨbu \x - \xo 10.31 \xo*\xt Dan 10.12, Ib 6.10\xt*\x* iadɨ nameŋ abalɨ uami. Koniliusɨ aba abalɨ uami. Nama Asɨ dɨ abɨlanaŋ agadɨ nɨbu igɨlalɨ aba abalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba apalɨ agɨlasaŋ igulanaŋ agadɨ avi igɨlalɨ aba abalɨ uami. \v 32 Hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ abɨnaŋ Jopa haiabɨla uavɨla Saimon dɨ iga abavɨci vem aba abalɨ uami. Nudɨ ibi mu Pita aba abalɨ uami. Nɨbu Saimon mu sabaŋ bulɨmakau sɨgɨtɨ sibɨla vilalɨ agaŋ hula hɨnidi aba abalɨ uami. Nudɨ ulaŋ agaŋ avɨli hekɨlɨ caba hɨvɨ hɨnilalɨ aba abalɨ uami. \v 33 Lɨci viaŋ nudɨ ciaŋ igahɨlavɨla hulaŋ ahica pam agɨladɨ abɨlɨŋ nadɨ vivi saŋ uavalɨ uami. Uavɨci nama hɨji huaci viavɨla nɨbɨlaŋ hula vemalamɨnaŋ uami. Asɨ agaŋ alaŋ hula neŋ hɨnidi uami. Aludɨ Hekɨlɨ Asɨ agaŋ nadɨ akuaba ciaŋ abalɨ agadɨ aludɨ abɨnaŋ igahɨlɨbalu aba mɨgudɨba hɨnidalu uami. \s Pita agaŋ Koniliusɨ dɨ ulaŋ heŋ hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ sulami. \p \v 34 Lɨci \x - \xo 10.34 \xo*\xt Lo 10.17, 1 Sml 16.7, Lom 2.11, Ga 2.6, Ef 6.9, Kl 3.25, 1 Pi 1.17\xt*\x* Pita agaŋ abami. Amɨŋ ala uami. Asɨ igɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ hula hɨdɨlɨ pam me hɨniavɨlalɨ uami. Nɨbu hulaŋ hɨdɨlɨ agɨlasaŋ hɨji ma lamɨlalɨ uami. \v 35 Hulaŋ \x - \xo 10.35 \xo*\xt Jo 9.31, Lom 2.13, 1 Ko 12.13, Ga 3.28, Ef 3.6\xt*\x* iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu nusaŋ lɨdalɨda nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni nudɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlahɨla sibɨla vihavɨlalɨ agɨlasaŋ pam mavɨn hɨnilalɨ uami. \v 36 Namɨlaŋ \x - \xo 10.36 \xo*\xt Sng 107.20, Ais 52.7, 57.19, Mt 28.18, Lom 10.12, CHL 17.14\xt*\x* igɨlalaŋ uami. Asɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlasaŋ ciaŋ iguci uci abami uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ Hekɨlɨ hɨnidaci hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan viaŋ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨniavɨbali aba abami uami. \v 37 Namɨlaŋ \x - \xo 10.37 \xo*\xt Mt 4.12-17, Lu 4.14-15\xt*\x* igɨlalaŋ uami. Jon agaŋ avɨli hɨvɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha saŋ abami uami. Lɨdaci akuaba akuaba hɨdɨlɨ maha Galili fɨli tɨbɨ heŋ iahavɨmi uami. Akuaba akuaba Judia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ iahavɨmi agɨladɨ avi namɨlaŋ igɨlalaŋ uami. \v 38 Asɨ \x - \xo 10.38 \xo*\xt Mt 3.16, Lu 4.17-20, Jo 3.2, Ib 1.9\xt*\x* agaŋ Jisasɨ Nasaletɨ haiabɨla hɨsɨŋ agadɨ lɨbɨmɨŋavɨla abɨci nudɨ Amɨŋ agaŋ nɨbu hula hɨnihɨni nusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ iguadami uami. Igudaci Jisasɨ agaŋ mu haiabɨla mu haiabɨla hɨdahɨda hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuadami uami. Ahɨliahuiahu hulaŋ iamɨgali laguŋ dɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni sɨbɨlɨ hɨniavɨhadami agɨladɨ lɨdaci huaci hɨniavɨhadami uami. Asɨ nɨbu hula hɨnidaci akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ lɨhadami uami. \v 39 Nɨbu \x - \xo 10.39 \xo*\xt HJL 2.32, 5.30\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ fɨli tɨbɨ hɨdahɨda akuaba akuaba lɨdaci igamɨlu agɨlasaŋ sulɨlalu uami. Jelusalem haiabɨla hɨdahɨda akuaba akuaba lɨdaci igamɨlu agɨlasaŋ avi sulɨlalu uami. Nɨbɨlaŋ kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ Jisasɨ dɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci hɨmami uami. \v 40 Hɨmɨci \x - \xo 10.40 \xo*\xt HJL 2.23-24, 1 Ko 15.4-7\xt*\x* cɨhu anihuliŋ me hɨvɨ Asɨ abɨci cɨhu hɨhi iahɨci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle nudɨ igavɨmi uami. \v 41 Isɨlaelɨ \x - \xo 10.41 \xo*\xt Lu 24.42-43, Jo 14.17-24, 15.27, HJL 1.8, 13.31\xt*\x* hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ nudɨ ma igavɨmi uami. Asɨ agaŋ aludɨ lɨbɨmɨŋɨci Jisasɨ hɨhi iahavɨla aludɨ pɨŋ veci alaŋ igamɨlu uami. Igavɨla nɨbu hula sɨmɨŋ namɨlu uami. \v 42 Nana \x - \xo 10.42 \xo*\xt Mt 28.19-20, HJL 17.31, Lom 14.9-10, 2 Ko 5.9-10, 2 Ti 4.1, 1 Pi 4.5\xt*\x* hɨnidamɨli aludɨ abami uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ haiabɨla lamalama ciaŋ nameŋ abɨhalaŋ aba abami uami. Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ lɨbɨmɨŋami aba abɨhalaŋ aba abami uami. Lɨbɨmɨŋɨci hulaŋ iamɨgali hɨmavɨmi agɨladɨdaŋ hɨhi hɨniavi agɨladɨdaŋ ciaŋ hɨvɨ lamɨbali aba abɨhalaŋ aba abami uami. \v 43 Lavɨla \x - \xo 10.43 \xo*\xt Ais 33.24, 53.5-6, 53.11, Jer 31.34, Dan 9.24, Mai 7.18, Sek 13.1, Lom 10.11, Ga 3.22\xt*\x* abami. Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ ahuata Jisasɨ saŋ ala nameŋ abavɨhadami uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨdaci Asɨ agaŋ nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ hivɨbali aba abavɨhadami uami. \s Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ mɨgavɨla hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ hula hɨnimi. \p \v 44 Pita \x - \xo 10.44 \xo*\xt HJL 4.31, 8.15-16, 11.15, 15.8\xt*\x* agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ aba aba hɨnidaci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ mɨgavɨla hulaŋ iamɨgali ahuata Asɨ dɨ ciaŋ igahɨlahɨla hɨniavɨmi agɨlaŋ hula hɨnimi. \v 45-46 Hɨnidaci \x - \xo 10.45-46 \xo*\xt HJL 2.4, 10.23, 11.18, 19.6-7, Ga 3.14\xt*\x* mu haiabɨla mu haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ ciaŋ sɨbaŋ mu hɨvɨ mu hɨvɨ aba aba Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha hɨniavɨmi. Lɨhavɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle Pita ani vehavɨmi agɨlaŋ igahɨlavɨla i uavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ nɨbɨlaŋ ala Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨhadami. Nɨbɨlaŋ igahɨlavɨla abavɨmi. Igahɨlɨhalaŋ uavɨmi. Asɨ nudɨ Amɨŋ agadɨ abɨci mɨgavɨla hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ hula avi hɨnidi uavɨmi. Lɨhavɨci Pita abami. \v 47-48 Asɨ \x - \xo 10.47-48 \xo*\xt HJL 2.38, 8.36-37, 11.17, 15.8-9, Lom 10.12\xt*\x* dɨ Amɨŋ agaŋ mɨga alaŋ hula hɨniadami hameŋ ala mɨgavɨla hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ hula hɨnidi uami. Lɨdaci nɨbɨlaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavadi uami. Hameŋ sadaŋ ani agaŋ aludɨ abamɨgɨlɨci avɨli hɨvɨ nulɨdɨ ma mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨbalu uami. La hulaŋ iamɨgali Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi agɨladɨ abavɨla avɨli hɨvɨ nulɨdɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi. Mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨci Pita dɨ abavɨmi. Uaiaŋ limu hɨhɨle nama alaŋ hula hɨniha uavɨmi. \c 11 \s Pita agaŋ akuaba akuaba iahavɨci igami agasaŋ Jelusalem haiabɨla uavɨla sulami. \p \v 1 Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hula hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ hula Judia fɨli tɨbɨ haiabɨla hɨtɨŋ hɨtɨŋ hɨniavɨhadami. Hɨnihɨni hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agasaŋ hɨjɨŋalavɨmi agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨmi. \v 2-3 Lɨhavɨdaci \x - \xo 11.2-3 \xo*\xt HJL 10.28, Ga 2.11-14\xt*\x* Pita agaŋ Jelusalem haiabɨla uavɨla hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨladɨ igami. Igɨci nulɨdɨ hulaŋ limu hɨhɨle hadi sɨbɨlɨ ihalahalaha ciaŋ agadɨ vɨdɨvɨdɨŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ nudɨ abacabɨlavɨla abavɨmi. Nama akɨ saŋ hulaŋ hadi sɨbɨlɨ ma ihalahavɨmi agɨladɨ ulaŋ ivouahanaŋ uavɨmi. La nama nɨbɨlaŋ hula sɨmɨŋ nahanaŋ uavɨmi. \p \v 4 Lɨhavɨci Pita agaŋ akuaba akuaba iahavɨci igami agasaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ sulami. \v 5 Viaŋ \x - \xo 11.5 \xo*\xt HJL 10.9-48\xt*\x* Jopa haiabɨla hɨniavɨla Asɨ dɨ aba aba hɨnicin uami. Aba aba hɨniavɨla anisɨhu me hɨvɨ igɨdalɨŋ havɨlɨ hekɨlɨ me agaŋ iahua hɨvɨ hɨnia mɨgalɨ uami. Havɨlɨ agadɨ fɨdɨm limu limu hɨvɨ lɨmɨn me limu ahica limu ahica agɨladɨ hɨvɨ hahavɨla valɨci valɨci iadɨ pɨŋ mɨgalɨ uami. \v 6 Mɨgɨci igɨben aba havɨlɨ tulɨ heŋ sɨhɨvia sɨbaŋ igasulacin uami. La igɨlɨŋ sɨhɨm sabaŋ uleŋ hɨsɨŋ saua hɨsɨŋ lahu havaŋ akuaba akuaba agɨlaŋ havɨlɨ tulɨ heŋ hɨniavalɨ uami. \v 7 Hɨniavɨdaci Asɨ agaŋ iadɨ abalɨ uami. Pita aba abalɨ uami. Nama iaha sɨhɨm sabaŋ lahu havaŋ akuaba akuaba agɨladɨ ifɨhɨmavɨla nɨha aba abalɨ uami. \v 8 Lɨci viaŋ abacin uami. Iadɨ Hekɨlɨ aba abacin uami. Viaŋ ma sɨbaŋ nɨben aba abacin uami. Viaŋ sɨhɨm hɨbuŋ daŋ nama igɨdanaŋ sɨbɨlɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ pabiŋ cɨki avi ma sɨbaŋ nɨlan aba abacin uami. \v 9 Abɨlɨŋ cɨhu iadɨ abalɨ uami. Viaŋ sɨhɨm akuaba akuaba igɨdalɨŋ huaci hɨniavɨlalɨ agɨladɨ nana saŋ abɨlɨŋ hɨbuŋ daŋ aba abɨmɨnaŋ aba abalɨ uami. \v 10 La cɨhu ahica tɨbɨ iadɨ hameŋ laci sɨhɨm ifɨhɨma nana saŋ abɨci ci lɨci havɨlɨ hekɨlɨ me agadɨ cɨhu magɨlɨci iahualɨ uami. \v 11 Lɨci hɨnidalɨŋ hulaŋ ahica pam agɨlaŋ ulaŋ alaŋ hɨnihɨlu heŋ ve iahavalɨ uami. Hulaŋ mu Sisalia haiabɨla hɨniavɨla nulɨdɨ abɨci iadɨ viben aba vehavalɨ uami. \v 12 Lɨci \x - \xo 11.12 \xo*\xt Jo 16.13, HJL 10.19, 10.23, 10.45-46\xt*\x* Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ iadɨ nameŋ abalɨ uami. Nama iaha nɨbɨlaŋ hula uha aba abalɨ uami. Hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ igahɨlɨmɨnaŋ aba abalɨ uami. Hameŋ abɨci hulaŋ human limu fɨhala human limu pabiŋ cɨjɨŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ nagɨlaŋ avi alaŋ hudɨmɨda uavɨla Koniliusɨ dɨ ulaŋ ivouahɨlu uami. \v 13 Ivoumɨli Koniliusɨ agaŋ aludɨ abalɨ uami. Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ iadɨ ulaŋ ivave lagulamavɨla iadɨ nameŋ abalɨ aba abalɨ uami. Nama hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ abɨnaŋ Jopa haiabɨla uavɨla Saimon dɨ iga abavɨci vem aba abalɨ aba abalɨ uami. Nudɨ ibi mu Pita aba abalɨ aba abalɨ uami. \v 14 Nɨbu \x - \xo 11.14 \xo*\xt HJL 16.31\xt*\x* nasaŋ ciaŋ sulɨbali aba abalɨ aba abalɨ uami. Lɨci hulaŋ iamɨgali nadɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ avi ciaŋ agadɨ igahɨlavɨci Asɨ naludɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalaŋ aba abalɨ aba abalɨ uami. \v 15 Hulaŋ \x - \xo 11.15 \xo*\xt HJL 2.4\xt*\x* iadɨ abɨci uacin agaŋ nɨbu ciaŋ aba fɨhalɨci cɨhu viaŋ hɨdɨlɨ maha ciaŋ abacin uami. Abɨdalɨŋ Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ mɨgavɨla nɨbɨlaŋ hula hɨnilɨ uami. Hɨdɨlɨ maha mɨgavɨla alaŋ hula hɨniadami hameŋ ala mɨgavɨla nɨbɨlaŋ hula avi hɨnilɨ uami. \v 16 Lɨci \x - \xo 11.16 \xo*\xt Jol 2.28, Mt 3.11, Jo 1.26-27, 1.33, HJL 1.5\xt*\x* cɨhu viaŋ aludɨ Hekɨlɨ abami agasaŋ hɨji lamacin uami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uami. Jon agaŋ avɨli hɨvɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahadami aba abami uami. Agadɨ ala Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ ve namɨlaŋ hula hɨnibali aba abami uami. \v 17 Vaka \x - \xo 11.17 \xo*\xt HJL 10.47-48, 15.8-9\xt*\x* alaŋ aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨmɨli Asɨ nudɨ Amɨŋ agadɨ abɨci mɨgavɨla alaŋ hula hɨniadami uami. Hameŋ laci ala cɨhu abɨci mɨgavɨla nɨbɨlaŋ hula avi hɨnilalɨ uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ Asɨ dɨ ma abamɨgɨlɨben uami. \p \v 18 Lɨci \x - \xo 11.18 \xo*\xt HJL 13.48, 14.27, Lom 10.12-13, 15.9, 15.16\xt*\x* hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Pita dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla nudɨ abacabɨlacabɨla saŋ hɨji lamavɨmi agadɨ valavɨmi. Valavɨla Asɨ dɨ ibi pam mɨŋaiahaiaha abavɨmi. Amɨŋ ala uavɨmi. Asɨ agaŋ alialaŋ aba abɨci hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ avi lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valavɨci Asɨ nulɨdɨ ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uavɨmi. \s Hulaŋ iamɨgali Anɨtiokɨ haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ valavala nulɨdɨ Hekɨlɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. \p \v 19 Sɨtiven \x - \xo 11.19 \xo*\xt HJL 8.1-4\xt*\x* dɨ ifɨhɨmavɨmi hadɨhu ala hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ avi sɨbɨlɨ lamavɨhadami. Lɨhavɨdaci haŋɨla haŋɨla haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ uavɨmi. Limu hɨhɨle Fonisia fɨli tɨbɨ uavɨmi. Limu hɨhɨle Saipɨlusɨ avɨli muha uavɨmi. Limu hɨhɨle Anɨtiokɨ haiabɨla uavɨmi. Haba haŋɨla uavɨla haiabɨla hɨtɨŋ hɨtɨŋ hɨnihɨni Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulavɨhadami. Hɨdɨlɨ mu mu agɨlasaŋ ma sulavɨhadami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlasaŋ pam sulavɨhadami. \v 20 Agadɨ ala Saipɨlusɨ avɨli muha hɨsɨŋ agɨlaŋ hula Sailini haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ hula Anɨtiokɨ haiabɨla uavɨla hɨdɨlɨ mu mu agɨlasaŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulavɨhadami. \v 21 Sulavɨdaci \x - \xo 11.21 \xo*\xt HJL 2.41\xt*\x* nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ nɨbɨlaŋ hula hɨniadami. Hɨnidaci hulaŋ iamɨgali akape lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ valavala nulɨdɨ Hekɨlɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. \p \v 22 Lɨhavɨci \x - \xo 11.22 \xo*\xt HJL 4.36\xt*\x* Jelusalem haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ ciaŋ hɨjɨ agadɨ igahɨlavɨmi. Igahɨlavɨla Banabasɨ dɨ abavɨci Anɨtiokɨ haiabɨla umi. \v 23 Ua \x - \xo 11.23 \xo*\xt HJL 13.43\xt*\x* iahua igɨci Asɨ agaŋ nulɨsaŋ mavɨn hɨnihɨni nulɨdɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨladami. Lɨdaci Banabasɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ hɨjɨŋalavɨla nulɨdɨ iagaŋ lagulagu abami. Aludɨ Hekɨlɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama nudɨ ciaŋ lubiahɨlɨlalaŋ agadɨ hameŋ laci ala lubiahɨlɨhalaŋ uami. \v 24 Banabasɨ \x - \xo 11.24 \xo*\xt HJL 2.41, 5.14, 6.5, 11.21\xt*\x* nɨbu hulaŋ huaci hɨniadami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ nɨbu hula hɨnihɨni nusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamadami. Lɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ avi nulɨdɨ Hekɨlɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. \p \v 25 Lɨhavɨci \x - \xo 11.25 \xo*\xt HJL 9.30\xt*\x* Banabasɨ agaŋ Solɨ dɨ suhɨlɨben aba Talɨsusɨ haiabɨla umi. \v 26 Uavɨla \x - \xo 11.26 \xo*\xt 1 Pi 4.16\xt*\x* Solɨ dɨ igavɨla nudɨ Anɨtiokɨ haiabɨla vavemi. Vavevɨla hualɨ pabiŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ hula hɨniavɨhadami. Hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali akape agɨlasaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sulavɨhadami. Lɨhavɨdaci Anɨtiokɨ haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ hɨdɨlɨ maha hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlasaŋ abavɨhadami. Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ hulemɨlɨ uavɨhadami. \p \v 27 Hadɨhu \x - \xo 11.27 \xo*\xt HJL 13.1, 15.32, 21.9, 1 Ko 12.28, Ef 4.11\xt*\x* laci ala Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ Jelusalem haiabɨla valavɨla Anɨtiokɨ haiabɨla vehavɨmi. \v 28 Asɨ \x - \xo 11.28 \xo*\xt HJL 21.10\xt*\x* dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ mu agadɨ ibi Agabusɨ. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ nusaŋ hɨji igudaci lagulamavɨla humɨgaŋ ibɨlibɨliŋ hekɨlɨ agaŋ haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ iahɨbali agasaŋ abami. Lɨci Kɨlodiusɨ agaŋ manɨgali hɨnimi hadɨhu humɨgaŋ ibɨlibɨliŋ hekɨlɨ agaŋ iahami. \v 29 Humɨgaŋ \x - \xo 11.29 \xo*\xt Lom 15.26, 1 Ko 16.1, 2 Ko 9.1\xt*\x* ibɨlibɨliŋ hekɨlɨ agaŋ ma iahɨmaŋ lɨdaci hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ Agabusɨ dɨ ciaŋ igahɨlavɨmi. Igahɨlavɨla Judia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨladɨ ahɨliahuavɨla sɨmɨŋ lavalava saŋ anɨm hɨlɨcɨ igubalu aba abaigahɨlavɨmi. Abaigahɨlavɨla anɨm hɨlɨcɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ iguavɨmi. Limu hɨhɨle anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ daŋ agɨlaŋ hekɨlɨ iguavɨmi. Sudɨme cɨki daŋ agɨlaŋ sudɨme cɨki iguavɨmi. \v 30 Lavɨla \x - \xo 11.30 \xo*\xt HJL 12.25\xt*\x* Banabasɨ dɨdaŋ Solɨ dɨdaŋ abavɨci anɨm hɨlɨcɨ agɨladɨ via Jelusalem haiabɨla uavɨmi. Uavɨla hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ agɨlasaŋ iguavɨmi. \c 12 \s Helotɨ abɨci Jemɨsɨ dɨ ifɨhɨmavɨla cɨhu Pita dɨ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨmi. \p \v 1 Hadɨhu laci ala Helotɨ agaŋ manɨgali hɨnihɨni abɨdaci hɨdɨlɨ maha hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ sɨbɨlɨ lamavɨhadami.\f * \fr 12.1 \fr*\ft Manɨgali mu Helotɨ agaŋ abɨci Jemɨsɨ dɨ ifɨhɨmavɨmi. Nudɨ ibi mu Agɨlipa. Nudɨ iauacanu Helotɨ agaŋ manɨgali hɨnidaci Malia Jisasɨ dɨ huhɨlami. Helotɨ Agɨlipa dɨ ninaŋ avi Agɨlipa. Agɨlipa agaŋ ala manɨgali hɨnidaci Polɨ dɨ ciaŋ hɨvɨ lamavɨmi. Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ manasɨŋ 25.13 agadɨ igɨhalaŋ.\ft*\f* \v 2 Lɨhavɨdaci \x - \xo 12.2 \xo*\xt Mt 4.21, 20.23\xt*\x* nudɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ limu hɨhɨle agɨladɨ abɨci puia hutesɨ hɨvɨ Jon isanu Jemɨsɨ dɨ ihalahavɨci hɨmami. \v 3 Lɨci \x - \xo 12.3 \xo*\xt HJL 4.3\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ Helotɨ dɨ huaci aba abavɨci nudɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ abɨci Pita dɨ avi mɨŋalɨvavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ maci sakɨvakɨva uaiaŋ akape hɨnihɨni navɨhadami mɨhiŋ hekɨlɨ agadɨ hɨvɨ hameŋ lɨhavɨmi. \v 4 La \x - \xo 12.4 \xo*\xt CV 12.1-27\xt*\x* Pita dɨ mɨŋalɨvavɨla lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨla sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu fɨhala hɨcɨ limu pabiŋ cɨjɨŋ agɨladɨ human hɨvɨ lamavɨmi. Lamavɨci hulaŋ limu ahica limu ahica lɨdɨŋ migɨlavɨmi. Helotɨ agaŋ hɨji nameŋ lamami. Asɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ valɨci huaci hɨniavɨmi agadɨ mɨhiŋ hekɨlɨ agaŋ ci lɨci Pita dɨ via uavɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ igasulavɨdaci viaŋ nudɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨben uami. \v 5 Pita \x - \xo 12.5 \xo*\xt Je 5.16\xt*\x* agaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnidaci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ migɨla migɨla hɨniavɨmi. Migɨla migɨla hɨniavɨdaci hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ Pita saŋ Asɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ aba aba hɨniavɨmi. \s Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ Pita dɨ ahɨliahuci lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ agadɨ vala umi. \p \v 6 Helotɨ \x - \xo 12.6 \xo*\xt HJL 5.23\xt*\x* agaŋ Pita dɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨben aba mɨhiŋ lamami. Mɨhiŋ lamami agaŋ amɨli me hɨvɨ iahɨben aba lɨdaci hɨfɨlɨ heŋ ala lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ ahica viavɨla nudɨ human hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨladɨ hahavɨmi. Human limu agadɨ hɨvɨ hahavɨla via ua sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ mu agadɨ human hɨvɨ hahavɨmi. Human limu agadɨ hɨvɨ hahavɨla via ua sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ mu agadɨ human hɨvɨ hahavɨmi. Lɨhavɨci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ ahica agɨlaŋ nudɨ alɨhaŋ huda hɨsɨvavɨmi. Hɨsɨvavɨdaci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨbɨ ivu ivu agadɨ migɨla migɨla hɨniavɨmi. \v 7 Migɨla migɨla hɨniavɨdaci nudɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ uleŋ muji ivouci abɨlu havalami. Lavɨla Pita dɨ madɨŋ agadɨ ifaigavɨla nudɨ mɨniavɨla abami. Nama iahavɨheha uami. Lɨci lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ nudɨ human hɨvɨ hahavɨmi agɨlaŋ sutavɨla fɨli mɨgalahɨlavɨmi. \v 8 Mɨgalahɨlavɨci nudɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ abami. Lavi hahavɨla hɨcɨ sɨgɨtɨ lamɨha uami. Lɨci Pita hameŋ laci ala lɨmi. Lɨci cɨhu abami. Nadɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ agadɨ avi lamavɨla iadɨ sɨvɨ veha uami. \v 9 Lɨci \x - \xo 12.9 \xo*\xt HJL 10.3, 10.17-18, 11.5\xt*\x* Pita uleŋ muji agadɨ valavɨla nudɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agadɨ sɨvɨ umi. Agadɨ ala nɨbu nudɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ amɨŋ mɨŋaiualɨci iahami agadɨ ma igami. Nɨbu viaŋ anisɨhu me akua igadin uami. \v 10 La \x - \xo 12.10 \xo*\xt Sng 34.7, Dan 3.28, 6.22, HJL 5.19, Ib 1.14, 2 Pi 2.9\xt*\x* uavɨla sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ hɨbɨ migɨla migɨla hɨsɨŋ limu hɨhɨle agɨladɨ lɨvala uavɨla limu hɨhɨle agɨladɨ avi lɨvala uavɨmi. Uavɨci lua hɨbɨ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ nɨbu nukeŋ lavɨlami. Lavɨlɨci ivouavɨla haiabɨla hekɨlɨ agadɨ hɨbɨ pɨlɨ heŋ uavɨmi. Uavɨdaci Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ Pita dɨ vala umi. \v 11 Vala udaci Pita dɨ hɨji agaŋ toveci abami. Viaŋ ci igin uami. Iadɨ Hekɨlɨ agaŋ nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agadɨ abɨci ve uami. Vevɨla iadɨ ahɨliahuci Helotɨ agaŋ iadɨ ma sɨbɨlɨ lamɨbali uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ avi iadɨ akuaba akuaba lɨben aba lɨhavɨbali ala iadɨ akuaba ma lɨhavɨbali uami. \v 12 Lavɨla \x - \xo 12.12 \xo*\xt HJL 4.23, 12.5, 12.25, 15.37\xt*\x* Malia dɨ ulaŋ umi. Malia nɨbu Jon dɨ numɨgaŋ. Jon dɨ ibi mu Makɨ. Hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ ulaŋ heŋ mɨgudɨba hɨnihɨni Asɨ dɨ aba aba hɨniavɨmi. \v 13 Hɨniavɨdaci Pita agaŋ uavɨla haiabɨla lagulamavɨla lua agadɨ hɨbɨ lapa ifaigami. Ifaigɨci sibɨla hɨsɨŋ iamɨgali mu agaŋ hɨbɨ lavɨlɨben aba vemi. Nudɨ ibi Loda. \v 14 Vevɨla Pita dɨ sugɨ mɨtɨ agadɨ igahɨlavɨla hekɨlɨ hɨjɨŋalami. Lavɨla hɨbɨ lapa agadɨ ma lavɨlami. Cɨhu haŋɨla uleŋ muji ivouavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abami. Pita vevɨla haiabɨla adan lagulama hɨnidi uami. \v 15 Lɨci \x - \xo 12.15 \xo*\xt Mt 18.10-11, HJL 26.24\xt*\x* nudɨ abavɨmi. Nama uavauava me iahunaŋ uavɨmi. Lɨhavɨci iahavɨla vɨdɨvɨdɨŋ abami. Amɨŋ sɨbaŋ abin uami. Ha lagulama hɨnidi uami. Lɨci abavɨmi. Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ nudɨ migɨlɨlalɨ agadɨ ciaŋ akua igahɨlɨnaŋ uavɨmi.\f * \fr 12.15 \fr*\ft Vaka Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨhadami. Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ hulaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ agɨladɨ migɨlavɨlalɨ agɨlaŋ hulaŋ agɨlaŋ nukeŋ me hɨniavɨlalɨ uavɨhadami.\ft*\f* \v 16 Lɨhavɨdaci Pita agaŋ hɨbɨ lapa agadɨ ifaigaiga hɨnimi. Ifaigaiga hɨnidaci uavɨla hɨbɨ lapa agadɨ lavɨla nudɨ igavɨla i uavɨmi. \v 17 Lɨhavɨci \x - \xo 12.17 \xo*\xt HJL 13.16, 19.33, 21.40\xt*\x* ciaŋ hekɨlɨ abavɨmɨdɨ aba human hɨvɨ nulɨdɨ abamɨgɨlami. Lavɨla nulɨdɨ Hekɨlɨ agaŋ akuaba akuaba lɨci lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ vala vemi agasaŋ sulami. Lavɨla abami. Hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ agɨladɨdaŋ Jemɨsɨ\f * \fr 12.17 \fr*\ft Helotɨ Jemɨsɨ dɨ ifɨhɨmami. Ciaŋ nagaŋ Jemɨsɨ hɨmami agasaŋ ma abami. Jemɨsɨ mu agasaŋ abami. Nɨbu Jisasɨ dɨ imanu. Nɨbu ala hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨci Jelusalem haiabɨla hɨniavɨhadami agɨladɨ hali hɨsɨŋ hɨniadami.\ft*\f* dɨdaŋ abɨhalaŋ uami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ akuaba akuaba li agasaŋ abɨhalaŋ uami. La Pita nulɨdɨ valavɨla mu abɨla hɨvɨ umi. \v 18 Lɨci \x - \xo 12.18 \xo*\xt HJL 5.22-24\xt*\x* cimɨdaŋ sɨbaŋ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ iaha igavɨci Pita ma hɨnimaŋ lɨci nulɨdɨ mavɨn agaŋ tɨŋ tɨŋ udaci nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ abitɨhavɨmi. Pita abeŋ ui uavɨmi. \v 19 Lɨhavɨci Helotɨ agaŋ Pita lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ vala umi agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlami. La hulaŋ agɨladɨ abɨci uavɨla Pita dɨ suhɨlavɨmi. Suhɨlavɨci suhɨlavɨci hɨma lɨci Helotɨ agaŋ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ Pita dɨ migɨlavɨmi agɨladɨ ciaŋ hɨvɨ lamavɨla abɨci nulɨdɨ via uavɨla ifɨhɨmavɨmi. Lɨhavɨci Helotɨ agaŋ Judia fɨli tɨbɨ agadɨ valavɨla Sisalia haiabɨla mɨguavɨla hɨniadami.\fig Pita agaŋ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ ahica agɨladɨ alɨhaŋ heŋ hɨsɨvami.|src="LB00336C.jpg" size="col" loc="LB00336.jpg" copy="louis Bass" ref="12.6"\fig* \fig Pita agaŋ uavɨla haiabɨla lagulamavɨla hɨbɨ lapa agadɨ ifaigaiga hɨnimi.|src="GW167.jpg" size="col" ref="12.13"\fig* \s Helotɨ hɨmami. \p \v 20 Helotɨ \x - \xo 12.20 \xo*\xt 1 Kin 5.9-11, Ese 27.17\xt*\x* agaŋ Tailɨ haiabɨla hɨsɨŋ agɨlasadaŋ Saidon haiabɨla hɨsɨŋ agɨlasadaŋ igɨvɨ hekɨlɨ hɨniadami. Lɨdaci heŋ hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali akape mɨgudɨbavɨla Helotɨ hula humɨgaŋ pam hɨniben aba vehavɨmi. Nɨbɨlaŋ fɨli tɨbɨ Helotɨ migɨladami heŋ sɨmɨŋ akuaba akuaba vivi navɨhadami. Hameŋ sadaŋ vevɨla Bɨlasɨtusɨ dɨ nagɨli lɨbavɨmi. Bɨlasɨtusɨ nɨbu Helotɨ dɨ uleŋ muji ani uvɨ akuaba akuaba agɨladɨ migɨladami. Nudɨ nagɨli lɨbavɨci nɨbu nulɨdɨ ahɨliahuci uavɨla Helotɨ dɨ abavɨmi. Nama alusaŋ igɨvɨ hekɨlɨ hɨnimɨnaŋ uavɨmi. Alaŋ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨniha uavɨmi. \v 21 Lɨhavɨci Helotɨ mɨhiŋ lamami agaŋ iahami. Iahɨci nɨbu manɨgali dɨ havɨlɨ hajɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ lamami. Lama uavɨla manɨgali dɨ mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ heŋ mɨgahɨniavɨla nulɨsaŋ ciaŋ sulami. \v 22 Sulɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ula ula aba aba nameŋ abavɨmi. Nɨbu ciaŋ huaci sɨbaŋ suladi uavɨmi. Hulaŋ sɨbaŋ me ma suladi uavɨmi. Asɨ me suladi uavɨmi. \v 23 Lɨhavɨci \x - \xo 12.23 \xo*\xt 1 Sml 25.38, 2 Sml 24.17, Sng 115.1, Dan 5.20\xt*\x* Helotɨ nulɨdɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla nɨbu Asɨ dɨ ibi ma mɨŋaiahami. Lɨci Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ nusaŋ hɨmuhɨmu hekɨlɨ igumi. Iguci hiŋa agɨlaŋ nudɨ humɨgaŋ muji agadɨ iavavɨci hɨmami. \v 24 Hɨmɨci \x - \xo 12.24 \xo*\xt Ais 55.11, HJL 6.7, 19.20, Kl 1.3-6\xt*\x* hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ uu Asɨ dɨ ciaŋ sulavɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ igahɨlahɨla Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami. \p \v 25 Banabasɨ \x - \xo 12.25 \xo*\xt HJL 11.29-30, 12.12, 13.5, 13.13, 15.37\xt*\x* hula Solɨ hula anɨm hɨlɨcɨ Jelusalem haiabɨla via ua iguavɨmi. Iguavɨla hɨniavɨci ci lɨci cɨhu Anɨtiokɨ haiabɨla vehavɨmi. Jon avi nɨbɨlaŋ hula vemi. Jon dɨ ibi mu Makɨ. \c 13 \s Asɨ dɨ ciaŋ sulasula hɨdahɨda saŋ Banabasɨ dɨdaŋ Solɨ dɨdaŋ lɨbɨmɨŋavɨmi. \p \v 1 Hulaŋ \x - \xo 13.1 \xo*\xt HJL 11.27\xt*\x* iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ Anɨtiokɨ haiabɨla hɨniavɨhadami. Nulɨdɨ hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ hɨniavɨhadami. Limu hɨhɨle agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ lamalubiavɨhadami. Nulɨdɨ ibi nameŋ. Mu Banabasɨ. Mu Lusiusɨ. Nɨbu Sailini haiabɨla hɨsɨŋ. Mu Manain. Helotɨ manɨgali hɨniadami agadɨ iaganu agaŋ Manain dɨdaŋ Helotɨ\f * \fr 13.1 \fr*\fq Helotɨ \fq*\ft dɨ ibi mu Anɨtipasɨ. Nɨbu ala abɨci Jon dɨ ifɨhɨmavɨmi. Lukɨ 3.19 agadɨ igɨhalaŋ.\ft*\f* dɨdaŋ sakɨladami. Mu Solɨ. Mu Simeon. Simeon dɨ ibi mu Cɨbɨŋ. \v 2 Mu \x - \xo 13.2 \xo*\xt HJL 9.15, Lom 10.15, Ga 1.15-16, Ef 3.7-8, 1 Ti 2.7, Ib 5.4\xt*\x* tɨbɨ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ sɨmɨŋ valavala nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ ibi agadɨ mɨŋaiahaiaha aba aba hɨniavɨmi. Lɨhavɨdaci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ nulɨdɨ abami. Banabasɨ dɨdaŋ Solɨ dɨdaŋ lɨbɨmɨŋɨhalaŋ uami. Viaŋ nulɨsaŋ sibɨla igu igu saŋ abacin uami. \v 3 Lɨci \x - \xo 13.3 \xo*\xt HJL 6.6\xt*\x* hameŋ laci sɨmɨŋ valavala hɨnihɨni nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ aba aba hɨniavɨmi. La sibɨla saŋ lɨbɨmɨŋavɨmi agasaŋ lavɨla nulɨdɨ human agɨladɨ hulaŋ ahica lɨbɨmɨŋavɨmi agɨladɨ sabɨ hɨvɨ lamavɨla nulɨdɨ abavɨci uavɨmi.\fig Nulɨdɨ human agɨladɨ hulaŋ ahica lɨbɨmɨŋavɨmi agɨladɨ sabɨ hɨvɨ lamavɨmi.|src="GW168.jpg" size="col" ref="13.3"\fig* \s Banabasɨ hula Solɨ hula Saipɨlusɨ avɨli muha uavɨla Asɨ dɨ ciaŋ sulavɨhadami. \p \v 4 Asɨ \x - \xo 13.4 \xo*\xt HJL 15.39\xt*\x* dɨ Amɨŋ agaŋ abɨci Banabasɨ hula Solɨ hula uavɨla Selusia haiabɨla mɨguavɨmi. Selusia haiabɨla mɨguavɨla hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ mɨguavɨci nulɨdɨ via uavɨla Saipɨlusɨ avɨli muha lamami. \v 5 Lamɨci \x - \xo 13.5 \xo*\xt HJL 12.12, 12.25, 13.13, 13.46, 15.37\xt*\x* ua Salamisɨ haiabɨla iahuavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdahɨda Asɨ dɨ ciaŋ sulavɨhadami. Jon avi nɨbɨlaŋ hula uavɨla hɨdahɨda nulɨdɨ ahɨliahuadami. \v 6-8 Saipɨlusɨ \x - \xo 13.6-8 \xo*\xt 2 Ti 3.8\xt*\x* avɨli muha hɨdahɨda uavɨla Pafosɨ haiabɨla iahuavɨmi. Pafosɨ haiabɨla iahuavɨla igavɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ mu agaŋ heŋ hɨnimi. Nudɨ ibi Balɨjisasɨ. Gɨlikɨ ciaŋ hɨvɨ nudɨ Elimasɨ uavɨhadami. Nɨbu hau hubɨla hubɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨniadami. Nɨbu analɨ ciaŋ aba aba nameŋ abadami. Viaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ uadami. Nɨbu huban Selɨgiusɨ Paulusɨ hula hɨniavɨhadami. Selɨgiusɨ Paulusɨ nɨbu hɨji hutesɨ daŋ hɨniavɨla Asɨ dɨ ciaŋ igahɨlɨben aba Banabasɨ dɨdaŋ Solɨ dɨdaŋ abɨci vehavɨmi. Vehavɨci huban agaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨmɨdɨ aba Elimasɨ agaŋ abami. Banabasɨ hula Solɨ hula ciaŋ abavɨlalɨ ha analɨ analɨ aba aba hɨdavɨlalɨ uami. \v 9-10 Lɨci \x - \xo 13.9-10 \xo*\xt Mt 13.38, Jo 8.44, 1 Jo 3.8\xt*\x* Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Solɨ\f * \fr 13.9-10 \fr*\ft Solɨ dɨ ibi mu Polɨ. Ibɨlu ciaŋ hɨvɨ nudɨ \ft*\fq Solɨ \fq*\ft uavɨhadami. Gɨlikɨ ciaŋ hɨvɨ Polɨ uavɨhadami. Solɨ hɨdɨlɨ maha hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ hɨvɨ hɨdahɨda Asɨ dɨ ciaŋ sulɨdaci heŋ hɨdɨlɨ maha Gɨlikɨ ciaŋ hɨvɨ Polɨ uavɨhadami.\ft*\f* hula hɨnidaci Elimasɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ igasulasula abami. Nama laguŋ dɨ ninaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨlalɨ agɨladɨ nagɨli lamɨlanaŋ uami. Lɨdɨŋ sɨdaŋ ciaŋ igu igu analɨ ciaŋ aba aba akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vilanaŋ uami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ akuaba akuaba agɨladɨ huaci aba abɨlalɨ agɨladɨ nama sɨbɨlɨ aba abɨlanaŋ uami. Nama lusɨŋ sɨbɨlɨ agadɨ valavala saŋ hɨji ma lamɨlanaŋ uami. \v 11 Igahɨlɨha \x - \xo 13.11 \xo*\xt CV 9.2-3, 1 Sml 5.6, HJL 9.8\xt*\x* uami. Iabi aludɨ Hekɨlɨ agaŋ lɨci nadɨ lamɨgaŋ agaŋ hɨfɨlɨ mɨgɨbali uami. Hɨfɨlɨ mɨga hɨnidaci uaiaŋ akape tagɨlaŋ ubali uami. Hameŋ abɨci Elimasɨ dɨ lamɨgaŋ agaŋ hɨfɨlɨ mɨgami. Lɨci ani agaŋ iasaŋ hɨbɨ abalamɨci uben aba iaha mɨŋasuhɨlasuhɨla hɨdami. \v 12 Lɨci huban agaŋ igavɨla Hekɨlɨ dɨ ciaŋ lamalubiavɨhadami agasaŋ i amɨŋ ala uami. Lavɨla Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamami.\fig Elimasɨ dɨ lamɨgaŋ agaŋ hɨfɨlɨ mɨgɨci mɨŋasuhɨlasuhɨla hɨdami.|src="GW170.jpg" size="col" ref="13.11"\fig* \s Banabasɨ hula Polɨ hula Anɨtiokɨ haiabɨla uavɨla Asɨ dɨ ciaŋ sulavɨhadami. \p \v 13 Hulaŋ \x - \xo 13.13 \xo*\xt HJL 13.5, 15.38\xt*\x* limu hɨhɨle Polɨ ani hɨdavɨmi agɨlaŋ Pafosɨ haiabɨla hɨniavɨci hunɨga hekɨlɨ agaŋ nulɨdɨ via uavɨla Pamɨfilia fɨli tɨbɨ Pelɨga haiabɨla lamami. Lamɨci Jon agaŋ nulɨdɨ valavɨla Jelusalem haiabɨla cɨhu vemi. \v 14 Lɨci Pelɨga haiabɨla vala Pisidia fɨli tɨbɨ uavɨmi. Uavɨla Anɨtiokɨ haiabɨla iahuavɨmi. Iahuavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ nulɨdɨ aŋam ulaŋ heŋ ivouavɨla mɨgahɨniavɨmi. \v 15 Mɨgahɨniavɨdaci \x - \xo 13.15 \xo*\xt Lu 4.16, HJL 13.27, 15.21, Ib 13.22\xt*\x* aŋam ulaŋ agadɨ hali hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨdaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ ciaŋ agɨladɨdaŋ iga iga abavɨmi. Aba fɨhala hulaŋ mu agadɨ abavɨci uavɨla Polɨ dɨdaŋ nudɨ sibɨla pam hɨsɨŋ agɨladɨdaŋ abami. Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali nagɨladɨ iagaŋ lagulagu saŋ Asɨ dɨ ciaŋ sulɨben aba sulɨhalaŋ uami.\fig |src="ApalNTPaul01.jpg" size="span" copy="British & Foreign Bible Society"\fig* \p \v 16 Lɨci \x - \xo 13.16 \xo*\xt HJL 12.17\xt*\x* Polɨ agaŋ lagulamavɨla human hɨvɨ nulɨdɨ abamɨgɨlavɨla abami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ namɨlaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Hɨdɨlɨ mu mu Asɨ saŋ lɨdalɨda nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnilalaŋ namɨlaŋ avi igahɨlɨhalaŋ uami. \v 17 Isɨlaelɨ \x - \xo 13.17 \xo*\xt CV 1.7, 6.6, Lo 7.6-7, Sng 105.23-24\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨladɨ Asɨ agaŋ aludɨ iamɨlɨhali agɨladɨ lɨbɨmɨŋami uami. Lɨci nulɨdɨ fɨli tɨbɨ valavɨla Isipɨ fɨli tɨbɨ ua hɨniavɨla habɨlavɨmi uami. Lɨhavɨci nudɨ vɨdɨvɨdɨŋ nukeŋ hɨvɨ nulɨdɨ cɨhu vavemi uami. \v 18 Vavedaci \x - \xo 13.18 \xo*\xt CV 16.35, Nam 14.34, Lo 1.31, Sng 95.10, HJL 7.36\xt*\x* fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ vihavɨdaci Asɨ agaŋ vɨhɨlɨ havɨdaci hualɨ 40 umi uami. \v 19 Lɨci \x - \xo 13.19 \xo*\xt Lo 7.1, Jos 14.1-3, Sng 78.55\xt*\x* Asɨ agaŋ hɨdɨlɨ mu mu human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ Kenan fɨli tɨbɨ hɨniavɨhadami agɨladɨ ifɨlalɨfami uami. Ifɨlalɨfavɨla Kenan fɨli tɨbɨ agadɨ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlasaŋ igumi uami. Iguci fɨli tɨbɨ agaŋ nulɨdɨ fɨli tɨbɨ hɨniadami uami. \v 20 Isipɨ \x - \xo 13.20 \xo*\xt Het 2.16, 1 Sml 3.20\xt*\x* fɨli tɨbɨ ua hɨniavɨdaci hualɨ 450 uci Kenan fɨli tɨbɨ cɨhu ve vihavɨmi uami. Kenan fɨli tɨbɨ agadɨ viavɨla hɨniavɨdaci Asɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨladɨ lɨbɨmɨŋami uami. Hameŋ laci lɨbɨmɨŋamɨŋa vavevave Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ mu Samuelɨ dɨ sijaŋ lɨbɨmɨŋami uami. \p \v 21 Lɨci \x - \xo 13.21 \xo*\xt 1 Sml 8.5, 8.19, 10.1, 10.21\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hulaŋ mu aludɨ manɨgali hɨnibali aba abavɨci Asɨ agaŋ Solɨ dɨ lɨbɨmɨŋɨci nulɨdɨ migɨlɨdaci hualɨ 40 umi uami. Solɨ nɨbu Kisɨ dɨ ninaŋ uami. Nɨbu Bejamin hɨdɨlɨ uami. \v 22 Agadɨ \x - \xo 13.22 \xo*\xt 1 Sml 13.14, 15.23-26, 16.12-13, 2 Sml 2.4, Sng 89.20, Hos 13.11\xt*\x* ala Asɨ agaŋ nudɨ valavɨla Devitɨ dɨ lɨbɨmɨŋɨci nɨbu nulɨdɨ manɨgali hɨniadami uami. Manɨgali hɨnidaci Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abami uami. Viaŋ Devitɨ dɨ igɨlan aba abami uami. Nɨbu Jesi dɨ ninaŋ aba abami uami. Viaŋ nusaŋ mavɨn hɨnilan aba abami uami. Nɨbu iadɨ hɨji sɨhɨvia lubiahɨlɨbali aba abami uami. \v 23 La \x - \xo 13.23 \xo*\xt 2 Sml 7.12-16, Sng 132.11, Ais 11.1, Lu 1.32, 1.69, Lom 11.26\xt*\x* Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla abami uami. Devitɨ dɨ iamɨlɨnu agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali aba abami uami. Ha Jisasɨ saŋ ciaŋ mɨguavɨla abami uami. \p \v 24 Jisasɨ \x - \xo 13.24 \xo*\xt Mt 3.1-2, Mk 1.4, Lu 3.3, Lom 11.26\xt*\x* agaŋ hɨdɨlɨ maha sibɨla ma vimaŋ lɨdaci Jon agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valavɨdaci avɨli hɨvɨ nulɨdɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha saŋ abadami uami. \v 25 Jon \x - \xo 13.25 \xo*\xt Mt 3.11, Mk 1.7, Lu 3.16, Jo 1.19-27\xt*\x* agaŋ sibɨla agadɨ amɨŋ fɨhalɨben aba nameŋ abadami uami. Namɨlaŋ iadɨ ani aba abɨlalaŋ aba abadami uami. Namɨlaŋ hulaŋ mu saŋ migɨlɨlalaŋ ha viaŋ nɨbu hɨma aba abadami uami. Namɨlaŋ igahɨlɨhalaŋ aba abadami uami. Hulaŋ mu iadɨ sɨvɨ vebali aba abadami uami. Viaŋ hulaŋ havɨ aba abadami uami. Viaŋ ibi apalɨ aba abadami uami. Viaŋ ibi daŋ lɨci viaŋ mɨgalɨfɨlɨba nudɨ hɨcɨ sɨgɨtɨ agadɨ lɨmɨn hahɨci hɨnilalɨ agadɨ huaci hivavin aba abadami uami. \p \v 26 Iadɨ \x - \xo 13.26 \xo*\xt Mt 10.6, Lu 24.47, HJL 13.16, 13.46\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Ebɨlam dɨ iamɨlɨhalinu namɨlaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Hɨdɨlɨ mu mu Asɨ saŋ lɨdalɨda nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnilalaŋ namɨlaŋ avi igahɨlɨhalaŋ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni saŋ ciaŋ iguci vemi uami. Ha nɨbu alusaŋ ala iguci vemi uami. \v 27 Hulaŋ \x - \xo 13.27 \xo*\xt Lu 23.34, 24.20-21, 24.44, Jo 16.3, HJL 3.17, 15.21, 1 Ko 2.7-8\xt*\x* iamɨgali Jelusalem haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlaŋ hula nulɨdɨ manɨgali agɨlaŋ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ ciaŋ manasɨŋ hɨvɨ iga iga abavɨhadami uami. Agadɨ ala nulɨdɨ ciaŋ agasaŋ hɨji sɨhɨvia ma lamavɨhadami uami. Lɨdɨŋ nɨbɨlaŋ Jisasɨ dɨ ma igavɨhadami uami. Hameŋ sadaŋ nɨbɨlaŋ Jisasɨ dɨ vana ifɨhɨmavɨm aba abavɨmi uami. Ciaŋ hameŋ abavɨmi agadɨ vaka Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ abavɨhadami agaŋ hameŋ laci ala lɨmi uami. \v 28 Nɨbu \x - \xo 13.28 \xo*\xt Mt 27.22-23, Mk 15.13-14, Lu 23.21-23, Jo 19.15\xt*\x* hugɨ apalɨ agadɨ ala nudɨ ifɨhɨmɨben aba ciaŋ hɨvɨ lamavɨmi uami. Lavɨla Pailatɨ dɨ abavɨmi uami. Ifɨhɨmɨha aba abavɨmi uami. \v 29 Vaka \x - \xo 13.29 \xo*\xt Mt 27.57-61, Mk 15.42-47, Lu 18.31, 23.50-56, Jo 19.28-30, 19.36-42\xt*\x* Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ abavɨhadami agaŋ hameŋ laci ala lɨmi uami. Lɨci kɨlɨ cɨkaŋ hɨlihua lamalama agadɨ hɨvɨ nudɨ lama henaŋ hɨvɨ ifavɨci uci hɨmami uami. Hɨmɨci nudɨ valɨ agadɨ mɨŋamɨga lamavɨla via ua lɨba haca hɨvɨ via ivoua mɨŋamɨga lamavɨmi uami. \v 30 Lɨhavɨci \x - \xo 13.30 \xo*\xt Mt 28.6, HJL 2.23-24\xt*\x* Asɨ agaŋ nudɨ abɨci cɨhu hɨhi iahami uami. \v 31 Iahɨci \x - \xo 13.31 \xo*\xt HJL 1.3, 1.8\xt*\x* hulaŋ nɨbu hula Galili fɨli tɨbɨ valavɨla Jelusalem haiabɨla vehavɨmi agɨlaŋ uaiaŋ mu tɨbɨ mu tɨbɨ nudɨ igavɨhadami uami. La nɨbɨlaŋ ala Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlasaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulavɨhadami uami. \v 32 Asɨ \x - \xo 13.32 \xo*\xt HM 12.3, HJL 13.23, Lom 4.13, Ga 3.16\xt*\x* nɨbu ciaŋ mɨguavɨla aludɨ iamɨlɨhali agɨladɨ abami agadɨ nalusaŋ sulɨlalu uami. \v 33 Ciaŋ \x - \xo 13.33 \xo*\xt Sng 2.7, Lom 1.4-5, Ib 1.5, 5.5\xt*\x* mɨguavɨla abami hadɨhu nulɨdɨ iamɨlɨhalinɨlu alusaŋ avi abami uami. Ciaŋ abami agaŋ hameŋ laci ala lɨmi uami. Ciaŋ mɨguavɨla abami agasaŋ igahɨlavɨla abɨci Jisasɨ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahami uami. Ciaŋ hameŋ agaŋ hulaŋ mu sɨhɨ iahavɨla manasɨŋ hɨvɨ lɨbami agadɨ valɨ ahica hɨvɨ hɨnimi uami. Ciaŋ agaŋ nameŋ abami uami. Asɨ agaŋ abi aba abami uami. Nama iadɨ Ninaŋ aba abi aba abami uami. Viaŋ nadɨ Iagana aba abi aba abami uami. \v 34 Lavɨla \x - \xo 13.34 \xo*\xt Ais 55.3\xt*\x* abami. Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ abɨci cɨhu hɨhi iahami uami. Ma savɨhalami uami. Vaka Asɨ agaŋ Devitɨ dɨ iamɨlɨhalinu agɨladɨ abami uami. Viaŋ Devitɨ dɨ huaci lamadamin hameŋ laci ala naludɨ avi huaci lamɨben aba abami uami. Lavɨla nalusaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ iguben aba abami uami. Lɨci Asɨ abami agaŋ hameŋ laci ala lɨmi uami. \v 35 Devitɨ \x - \xo 13.35 \xo*\xt Sng 16.10, HJL 2.27, 2.31\xt*\x* nɨbu sɨhɨ mu avi iahavɨla manasɨŋ hɨvɨ nameŋ lɨbami uami. Asɨ aba abami uami. Nadɨ hulaŋ huaci sɨlɨvɨ sɨbaŋ agadɨ valɨnaŋ ma hulɨvavɨla savɨhalɨbali aba abami uami. \v 36 Devitɨ \x - \xo 13.36 \xo*\xt 1 Kin 2.10, HJL 2.29\xt*\x* fɨli neŋ hɨnihɨni Asɨ dɨ hɨji lubiahɨladami uami. Nɨbu hɨmɨci nudɨ iamɨlɨhalinu agɨladɨ mavavɨhadami heŋ ala nudɨ avi mavavɨci hulɨvavɨla savɨhalami uami. \v 37 Agadɨ ala Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ abɨci cɨhu hɨhi iahavɨla ma savɨhalami uami. \p \v 38 Iadɨ \x - \xo 13.38 \xo*\xt Dan 9.24, Lu 24.47, HJL 10.43, 1 Jo 2.12\xt*\x* isagali imahali me namɨlaŋ uami. Namɨlaŋ hɨji sɨhɨvia lamɨhalaŋ uami. Jisasɨ naludɨ hugɨ agɨladɨ hivɨben aba vemi uami. Namɨlaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ sɨhɨvia lubiahɨlɨdalaŋ Asɨ naludɨ igɨdaci hulaŋ iamɨgali huaci ma hɨnibalaŋ uami. \v 39 Hulaŋ \x - \xo 13.39 \xo*\xt Ais 53.11, Lom 3.27-28, 8.3, 10.4, Ib 7.18-19\xt*\x* iamɨgali aniaba agɨlaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨdaci Asɨ agaŋ nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ hivahiva nulɨdɨ nameŋ abɨlalɨ uami. Namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali huaci aba abɨlalɨ uami. \v 40 Namɨlaŋ \x - \xo 13.40 \xo*\xt Ais 29.14\xt*\x* sɨhɨvia migɨlɨhalaŋ uami. Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ vaka abavɨmi agaŋ naludɨ hɨvɨ iahɨmɨdɨ uami. Nɨbɨlaŋ nameŋ abavɨmi uami. \v 41 Asɨ \x - \xo 13.41 \xo*\xt Hab 1.5\xt*\x* agaŋ abi aba abavɨmi uami. Iadɨ abacuvɨlalaŋ namɨlaŋ igahɨlɨhalaŋ aba abi aba abavɨmi uami. Namɨlaŋ fɨli neŋ hɨnidalaŋ viaŋ akuaba sibɨla vidalɨŋ namɨlaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamɨbalaŋ aba abi aba abavɨmi uami. Hulaŋ mu naludɨ tɨbi sulɨdaci avi ma igahɨlɨbalaŋ aba abi aba abavɨmi uami. Viaŋ akuaba akuaba lɨdalɨŋ namɨlaŋ iga iga i aba abɨbalaŋ aba abi aba abavɨmi uami. Hameŋ lɨdɨŋ namɨlaŋ sɨbɨlɨ lɨbalaŋ aba abi aba abavɨmi uami. \p \v 42 Polɨ agaŋ ciaŋ sulɨci ci lɨci Banabasɨ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ valavɨla cɨhu haiabɨla ivaveben aba lɨhavɨmi. Ivaveben aba lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nulɨsaŋ mavɨn ciaŋ ciaŋ igu igu abavɨmi. Alusɨsɨ mɨhiŋ mu iahɨci namɨlaŋ cɨhu vevɨla ciaŋ agadɨ alusaŋ cɨhu sulɨhalaŋ uavɨmi. \v 43 Lɨhavɨci \x - \xo 13.43 \xo*\xt HJL 11.23, 14.22, Ta 2.11, Ib 12.15, 1 Pi 5.12\xt*\x* aŋam ulaŋ valavɨla ivavehavɨmi. Ivavevɨla Polɨ hula Banabasɨ hula uavɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨdɨ sɨvɨ uavɨmi. Hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula sɨhɨ iahavɨhadami agɨlaŋ avi nulɨdɨ sɨvɨ uavɨmi. Uavɨdaci Polɨ hula Banabasɨ hula nulɨdɨ hɨji mɨŋaiahaiaha saŋ abavɨmi. Asɨ nalusaŋ mavɨn hɨniavɨla naludɨ ahɨliahubali agasaŋ hɨji igahɨlahɨla vɨdɨvɨdɨŋ lagulamɨhalaŋ uavɨmi. \v 44 Hameŋ abavɨci alusɨsɨ mɨhiŋ mu hɨvɨ hulaŋ iamɨgali Anɨtiokɨ haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ hudɨmɨda ve mɨgudɨba hɨniavɨmi. Polɨ hula Banabasɨ hula nulɨdɨ Hekɨlɨ agadɨ ciaŋ sulavɨci igahɨlɨbalu aba ve mɨgudɨba hɨniavɨmi. \v 45 Ve \x - \xo 13.45 \xo*\xt HJL 14.2, 18.6, 1 Pi 4.4, Ju 1.10\xt*\x* mɨgudɨba hɨniavɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali akape sɨbaŋ agɨladɨ igavɨci nulɨdɨ humɨgaŋ sɨbɨlɨ sɨbaŋ lɨmi. Lɨci Polɨ dɨ ciaŋ agasaŋ nɨbu analɨ abɨlalɨ uavɨla nudɨ abacuvavɨmi. \v 46 Lɨhavɨci \x - \xo 13.46 \xo*\xt Ais 55.5, Lu 7.30, HJL 3.26, 18.6, Lom 1.16, 10.19\xt*\x* Polɨ hula Banabasɨ hula haiabɨla iaha abavɨmi. Asɨ aludɨ abɨci alaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ naludɨ hɨvɨ mɨse vevɨla Asɨ dɨ ciaŋ sulahɨlu uavɨmi. Agadɨ ala namɨlaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ huligalɨlalaŋ uavɨmi. Hameŋ lɨdalaŋ alaŋ igɨdamɨli namɨlaŋ Asɨ hula huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni agasaŋ valavala me lɨlalaŋ uavɨmi. Igahɨlɨhalaŋ uavɨmi. Alaŋ Asɨ dɨ ciaŋ nalusaŋ cɨhu cɨhu ma sulɨbalu uavɨmi. Alaŋ hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlasaŋ pam sulɨbalu uavɨmi. \v 47 Aludɨ \x - \xo 13.47 \xo*\xt Ais 42.6, 49.6, Lu 2.31-32\xt*\x* Hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uavɨmi. Viaŋ nadɨ abɨlɨŋ nama fɨli tɨbɨ mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdahɨda hɨdɨlɨ mu mu agɨlasaŋ abɨlu abalamɨdanaŋ igavɨbali aba abami uavɨmi. Lɨhavɨdaci viaŋ nulɨdɨ ahɨliahudalɨŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali aba abami uavɨmi. \v 48 Lɨhavɨdaci \x - \xo 13.48 \xo*\xt HJL 11.18\xt*\x* hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla hɨjɨŋalaŋala abavɨhadami. Aludɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ agaŋ huaci sɨbaŋ uavɨhadami. Hameŋ aba aba Asɨ hulaŋ iamɨgali nɨbu hula huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni saŋ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami. \v 49 Lɨdɨŋ fɨli tɨbɨ mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdahɨda nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulavɨhadami. \v 50 Sulavɨdaci \x - \xo 13.50 \xo*\xt HJL 17.4, 17.12\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ manɨgali Anɨtiokɨ haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ hɨji mɨŋaiahavɨmi. Hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ iamɨgali ibi daŋ Asɨ dɨ sɨhɨ iahavɨhadami agɨladɨ hɨji avi mɨŋaiahavɨmi. Lɨhavɨci hulaŋ iamɨgali haiabɨla heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ dɨdaŋ Banabasɨ dɨdaŋ sɨbɨlɨ lamavɨmi. Lavɨla aludɨ fɨli tɨbɨ neŋ hɨniavɨmɨdɨ uavɨla nulɨdɨ lahuavɨmi. \v 51 Lahuavɨci \x - \xo 13.51 \xo*\xt Mt 10.14, Mk 6.11, Lu 9.5, 10.11, HJL 18.6\xt*\x* Polɨ hula Banabasɨ hula hɨji nameŋ lamavɨmi. Alaŋ fɨli ibɨlɨ ifɨmɨli mɨgɨci hulaŋ iamɨgali neŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ igavɨla nameŋ abavɨbali uavɨmi. Alaŋ nulɨdɨ ciaŋ ma igahɨlalu agasaŋ hɨcɨ ibɨlɨ ifavɨci ifavɨci mɨgɨci uavadi aba abavɨbali uavɨmi. Lavɨla fɨli ibɨlɨ nulɨdɨ hɨcɨ hɨvɨ hɨnimi agadɨ ifavɨci ifavɨci mɨgami. Lɨci Anɨtiokɨ haiabɨla valavɨla Aikoniam haiabɨla uavɨmi. \v 52 Uavɨci \x - \xo 13.52 \xo*\xt Mt 5.12, Jo 16.21-22, HJL 2.46\xt*\x* Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ hulaŋ iamɨgali Anɨtiokɨ haiabɨla hɨsɨŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ hula hɨnidaci nɨbɨlaŋ hekɨlɨ hɨjɨŋalavɨmi. \c 14 \s Polɨ hula Banabasɨ hula Aikoniam haiabɨla hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ sulavɨhadami. \p \v 1 Polɨ hula Banabasɨ hula Aikoniam haiabɨla ua hɨnihɨni Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ ivo ivo Jisasɨ dɨ ciaŋ sulavɨhadami. Anɨtiokɨ haiabɨla hɨnihɨni Jisasɨ dɨ ciaŋ sulavɨhadami hameŋ laci ala sulavɨhadami. Sulavɨdaci hulaŋ iamɨgali akape Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ hula Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami. \v 2 Lɨhavɨdaci \x - \xo 14.2 \xo*\xt HJL 13.45\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamavɨmi agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ hɨji mɨŋaiahavɨmi. Lɨhavɨci hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi agɨlasaŋ humɨgaŋ vɨhɨlɨ vihavɨmi. \v 3 Humɨgaŋ \x - \xo 14.3 \xo*\xt Mk 16.20, HJL 19.11, Ib 2.4\xt*\x* vɨhɨlɨ vihavɨci Polɨ hula Banabasɨ hula Aikoniam haiabɨla hɨniavɨdaci uaiaŋ akape umi. Lɨdaci nulɨdɨ Hekɨlɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ mavɨn hɨnihɨni ahɨliahubali agasaŋ nulɨdɨ aba aba saŋ ma lɨdavɨhadami. Lɨhavɨdaci nulɨdɨ Hekɨlɨ agaŋ nulɨsaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci mu sihɨ mu sihɨ agɨladɨ abalamavɨhadami. Abalamavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ iga iga abavɨhadami. Hulaŋ ahica nagɨlaŋ amɨŋ abavɨlalɨ uavɨhadami. \v 4 Agadɨ ala hulaŋ iamɨgali Aikoniam haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ latɨhavɨla cɨhu hɨdɨlɨ ahica hɨniavɨmi. Limu hɨhɨle Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula hɨji pam hɨniavɨmi. Limu hɨhɨle agɨlaŋ hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hula hɨji pam hɨniavɨmi. \v 5 Lavɨla \x - \xo 14.5 \xo*\xt HJL 14.19, 2 Ti 3.11\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ hula iaha Polɨ dɨdaŋ Banabasɨ dɨdaŋ sɨbɨlɨ lamɨben aba lɨhavɨmi. Nulɨdɨ manɨgali agɨlaŋ avi Polɨ dɨdaŋ Banabasɨ dɨdaŋ sɨbɨlɨ lamɨben aba lɨhavɨmi. La lɨba kum kum agɨladɨ vivi havala havala nulɨdɨ ifɨhɨmɨben aba lɨhavɨmi. \v 6 Lɨhavɨdaci \x - \xo 14.6 \xo*\xt Mt 10.23\xt*\x* Polɨ hula Banabasɨ hula ciaŋ hɨjɨ agadɨ igahɨlavɨla Aikoniam haiabɨla valavɨla Likonia fɨli tɨbɨ uavɨmi. Uavɨla haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdavɨmi. Lisɨtɨla haiabɨla Delɨbe haiabɨla uavɨmi. Haiabɨla sudɨme cɨki cɨki Lisɨtɨla haiabɨla Delɨbe haiabɨla mikɨ mikɨ hɨniavɨhadami heŋ avi uavɨmi. \v 7 Uu heŋ hɨdahɨda Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulavɨhadami. \s Polɨ hula Banabasɨ hula Lisɨtɨla haiabɨla hɨnihɨni Jisasɨ dɨ ciaŋ sulavɨhadami. \p \v 8 Hulaŋ \x - \xo 14.8 \xo*\xt Jo 9.1, HJL 3.2\xt*\x* mu hɨcɨ sɨbɨlɨ agaŋ Lisɨtɨla haiabɨla hɨniadami. Hɨcɨ sɨbɨlɨ hameŋ laci ala hɨnidaci iamɨnu nudɨ huhɨlami. Lɨci ma iaha lagulama hɨdadami. Mɨgahɨnihɨni pam hɨniadami. \v 9 Nɨbu \x - \xo 14.9 \xo*\xt Mt 8.10, 9.28-29, HJL 3.4\xt*\x* mɨgahɨnidaci Polɨ agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulɨdaci hulaŋ agaŋ igahɨlami. Lɨci Polɨ nudɨ vɨdɨvɨdɨŋ igasula igɨci hulaŋ agaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨci Polɨ agaŋ hɨji hɨvɨ nameŋ abami. Viaŋ hulaŋ nagadɨ abɨlɨŋ cɨhu huaci lɨbali uami. \v 10 Lavɨla nudɨ vɨdɨvɨdɨŋ abami. Nama iaha lagulamɨha uami. Hameŋ abɨci hulaŋ hɨcɨ sɨbɨlɨ agaŋ iaha havala ua lagulamavɨla umi. \v 11 Lɨci \x - \xo 14.11 \xo*\xt HJL 8.10, 28.6\xt*\x* hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ Polɨ lɨmi agadɨ igavɨmi. Igavɨla Likonia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ ula ula abavɨmi. Mugɨluŋ uaiaŋ susu hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ hulaŋ me lɨfavɨla aludɨ hɨvɨ mɨgavi uavɨmi. \v 12 La Banabasɨ dɨ mugɨluŋ Susɨ uavɨmi. Polɨ nɨbu ciaŋ putɨ sadaŋ nudɨ mugɨluŋ Helɨmesɨ uavɨmi.\f * \fr 14.12 \fr*\ft Hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ nameŋ lamavɨhadami. Mugɨluŋ akape agɨlaŋ uaiaŋ susu hɨvɨ hɨniavɨlalɨ uavɨhadami. \ft*\fq Mugɨluŋ Susɨ \fq*\ft nɨbu mugɨluŋ agɨladɨ hali hɨsɨŋ hɨnilalɨ uavɨhadami. \ft*\fq Mugɨluŋ Helɨmesɨ \fq*\ft nɨbu ciaŋ via ulalɨ velalɨ uavɨhadami.\ft*\f* \v 13 Mugɨluŋ Susɨ dɨ aŋam ulaŋ agaŋ haiabɨla agadɨ lua muji ma hɨniadami. Nɨbu lua muji agadɨ vala ivave haiabɨla heŋ hɨniadami. Heŋ hɨnidaci mugɨluŋ Susɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agaŋ sabaŋ bulɨmakau agɨladɨ viavɨla akuaba akuaba fu hajɨŋ sɨvilavɨmi agɨladɨ viavɨla haiabɨla agadɨ lua hɨbɨ heŋ ivavemi. Ivavevɨla hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hula hafalavɨla Polɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha saŋ sagalɨ iguben aba lɨhavɨmi. Banabasɨ dɨ ibi avi mɨŋaiahaiaha saŋ sagalɨ iguben aba lɨhavɨmi. \v 14-15 Lɨhavɨdaci \x - \xo 14.14-15 \xo*\xt CV 20.8-11, 2 Sml 12.21, Sng 33.6, 146.6, HJL 10.26, 1 Ko 8.4, 1 Te 1.9, Je 5.17\xt*\x* Polɨ hula Banabasɨ hula ciaŋ hɨjɨ agadɨ igahɨlavɨmi. Igahɨlavɨla i uavɨla nulɨdɨ nukeŋ hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ agɨladɨ mɨŋacɨkɨlavɨmi. Lavɨla haŋɨla haŋɨla nɨbɨlaŋ hɨniavɨmi heŋ uavɨla nulɨdɨ vɨdɨvɨdɨŋ abavɨmi. Namɨlaŋ hameŋ lɨmɨlaŋ uavɨmi. Alaŋ avi hulaŋ sɨbaŋ namɨlaŋ me ala uavɨmi. Alaŋ ciaŋ nalusaŋ nameŋ agadɨ abɨlalu uavɨmi. Namɨlaŋ kɨlɨ akuaba akuaba agɨladɨ lɨhulɨhu lamalama aludɨ asɨ aba abɨlalaŋ agɨladɨ valɨhalaŋ aba abɨlalu uavɨmi. Hɨji hameŋ agadɨ valavɨla Asɨ hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ agasaŋ pam hɨji lamɨhalaŋ aba abɨlalu uavɨmi. Asɨ nɨbu ala fɨli uaiaŋ susu agɨladɨ lamami aba abɨlalu uavɨmi. Avɨli hekɨlɨ akuaba akuaba agɨladɨ avi lamami aba abɨlalu uavɨmi. \v 16 Vaka \x - \xo 14.16 \xo*\xt Sng 81.12, HJL 17.30, 1 Pi 4.3\xt*\x* Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ valɨci nɨbɨlaŋ nulɨdɨ nukeŋ hɨji hɨvɨ hɨdavɨhadami uavɨmi. \v 17 Agadɨ \x - \xo 14.17 \xo*\xt Sng 147.8, Jer 5.24, 14.22, HJL 17.27, Lom 1.20\xt*\x* ala nɨbu sɨvɨla ma hɨnilalɨ uavɨmi. Nɨbu uaiaŋ mu mu naludɨ huaci lamɨlalɨ uavɨmi. Nɨbu abɨdaci nalusaŋ avɨli mɨgɨlalɨ uavɨmi. Lɨdaci sɨmɨŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨlaŋ iahavɨlalɨ uavɨmi. Nalusaŋ sɨmɨŋ akape igudaci namɨlaŋ nana humɨgaŋ lagulagu hɨjɨŋalɨlalaŋ uavɨmi. \v 18 La hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abamɨgɨlɨben aba mu ciaŋ mu ciaŋ abavɨmi. Lɨhavɨci hulaŋ ahica agɨlasaŋ sagalɨ iguben aba lɨhavɨmi agadɨ valavɨmi. \v 19 Vala \x - \xo 14.19 \xo*\xt HJL 13.45, 17.13, 2 Ko 11.25, 2 Ti 3.11\xt*\x* hɨniavɨdaci cɨhu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle Anɨtiokɨ haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlaŋ Lisɨtɨla haiabɨla vehavɨmi. Limu hɨhɨle Aikoniam haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlaŋ avi Lisɨtɨla haiabɨla vehavɨmi. Vevɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨji mɨŋaiahavɨci Polɨ dɨ ifɨhɨmɨben aba lɨhavɨmi. Lavɨla lɨba kum kum agɨladɨ vivi havala havala Polɨ dɨ ifɨhɨmavɨmi. La nɨbu ci hɨmi uavɨla nudɨ valɨ agadɨ magɨla via ivouavɨmi. Via ivoua haiabɨla agadɨ lua haiabɨla heŋ lamavɨmi. \v 20 Lɨhavɨci hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ uavɨla Polɨ dɨ valɨ agadɨ haŋala huda lagulamavɨmi. Lagulama hɨniavɨdaci Polɨ iahavɨla haiabɨla heŋ cɨhu ivoumi. La hɨnici mɨŋalahɨci Banabasɨ hula Delɨbe haiabɨla uavɨmi.\fig Hulaŋ hɨcɨ sɨbɨlɨ agaŋ iaha havala ua lagulamavɨla umi.|src="GW171.jpg" size="col" ref="14.10"\fig* \fig Ci hɨmi uavɨla nudɨ valɨ agadɨ magɨla via ivouavɨmi.|src="GW174.jpg" size="col" ref="14.19"\fig* \s Polɨ hula Banabasɨ hula hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ iguavɨmi. \p \v 21 Polɨ \x - \xo 14.21 \xo*\xt Mt 28.19\xt*\x* hula Banabasɨ hula Delɨbe haiabɨla ua hɨnihɨni Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulavɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlavɨhadami. Lɨhavɨdaci hulaŋ ahica agɨlaŋ nulɨdɨ valavɨla Lisɨtɨla haiabɨla Aikoniam haiabɨla Anɨtiokɨ haiabɨla agɨlasaŋ cɨhu vehavɨmi. \v 22 Veve \x - \xo 14.22 \xo*\xt Mt 7.14, HJL 11.23, 15.32, 18.23, 1 Te 3.3\xt*\x* hɨdahɨda hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨbali aba nulɨsaŋ iagaŋ lagulagu ciaŋ abavɨhadami. Namɨlaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihalaŋ uavɨhadami. Hɨnihɨni vɨhɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ havɨbalaŋ uavɨhadami. Havahava hɨnidalaŋ Asɨ naludɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnibalaŋ uavɨhadami. \v 23 Lɨdɨŋ \x - \xo 14.23 \xo*\xt HJL 13.1-3, 15.40\xt*\x* cɨhu haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ uu hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ hɨniavɨbali aba hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ lɨbɨmɨŋavɨhadami. Lɨdɨŋ sɨmɨŋ valavala Asɨ dɨ aba aba hɨniavɨhadami. Hɨnihɨni abavɨhadami. Namɨlaŋ aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ci lamɨlalaŋ uavɨhadami. Nɨbu ala naludɨ migɨlɨbali uavɨhadami. \s Polɨ hula Banabasɨ hula Silia fɨli tɨbɨ Anɨtiokɨ haiabɨla cɨhu vehavɨmi. \p \v 24 Polɨ hula Banabasɨ hula Pisidia fɨli tɨbɨ hɨdahɨda uavɨla Pamɨfilia fɨli tɨbɨ ua iahuavɨmi. \v 25 Ua iahuavɨla Pelɨga haiabɨla hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ sulavɨhadami. La cɨhu Atalia haiabɨla mɨguavɨmi. \v 26 Mɨguavɨla \x - \xo 14.26 \xo*\xt HJL 13.1-3, 15.40\xt*\x* Atalia haiabɨla heŋ hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ mɨguavɨmi. Mɨguavɨci nulɨdɨ viavɨla ua Anɨtiokɨ haiabɨla lamami. Vaka heŋ hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ Polɨ dɨdaŋ Banabasɨ dɨdaŋ lɨbɨmɨŋavɨmi. Ciaŋ sulasula sibɨla vivi saŋ nulɨdɨ lɨbɨmɨŋavɨla abavɨmi. Asɨ agaŋ nalusaŋ mavɨn hɨnihɨni naludɨ migɨlɨbali uavɨmi. Lɨhavɨci ua hɨdahɨda sibɨla agadɨ vihavɨci ci lɨci cɨhu Anɨtiokɨ haiabɨla vehavɨmi. \v 27 Ve \x - \xo 14.27 \xo*\xt HJL 11.18, 15.4, 15.12\xt*\x* iahavɨla hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ abavɨci ve mɨgudɨbavɨmi. Mɨgudɨba hɨniavɨdaci Asɨ agaŋ nulɨsaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci akuaba akuaba lɨhavɨmi agɨlasaŋ nulɨdɨ tɨbi sulasula abavɨmi. Asɨ hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ alialaŋ aba abɨci nɨbɨlaŋ avi Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ uavɨmi. \v 28 La hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ hula Anɨtiokɨ haiabɨla hɨniavɨdaci uaiaŋ akape umi. \c 15 \s Hadi sɨbɨlɨ ihalahalaha saŋ hɨbɨŋ ciaŋ hɨbɨŋ ciaŋ abavɨmi. \p \v 1 Lɨci \x - \xo 15.1 \xo*\xt Wkp 12.3, Jo 7.22, Ga 2.11-14, 5.2, Kl 2.11, 2.16\xt*\x* hulaŋ limu hɨhɨle Judia fɨli tɨbɨ valavɨla Anɨtiokɨ haiabɨla uavɨmi. Ua iahuavɨla hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨladɨ lamalubiavɨmi. Namɨlaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ ma lubiahɨlavɨla hadi sɨbɨlɨ agɨladɨ ihalahɨlaŋ uavɨmi. Ha Asɨ naludɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci ma hɨnibalaŋ uavɨmi. \v 2 Hameŋ \x - \xo 15.2 \xo*\xt HJL 11.30, Ga 2.1\xt*\x* lamalubiavɨdaci Polɨ hula Banabasɨ hula hadi sɨbɨlɨ ihalahalaha ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla nɨbɨlaŋ hula hɨbɨŋ ciaŋ hɨbɨŋ ciaŋ abavɨmi. Lɨdɨŋ mu ciaŋ mu ciaŋ abavɨmi. Lɨhavɨci hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ Polɨ dɨdaŋ Banabasɨ dɨdaŋ lɨbɨmɨŋavɨmi. Hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ avi lɨbɨmɨŋavɨla abavɨmi. Namɨlaŋ Jelusalem haiabɨla uhalaŋ uavɨmi. Uavɨla hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hula ciaŋ hihɨlɨhalaŋ uavɨmi. Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ hula avi ciaŋ hihɨlɨhalaŋ uavɨmi. \v 3 Hameŋ abavɨci uavɨmi. Uavɨla Fonisia fɨli tɨbɨ Samalia fɨli tɨbɨ heŋ uu hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlasaŋ ciaŋ sulasula nameŋ abavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valavala Asɨ dɨ pɨŋ vehavɨlalɨ uavɨhadami. Ciaŋ hameŋ agadɨ abavɨdaci hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ igahɨlahɨla hɨjɨŋalavɨhadami. \v 4 Lɨhavɨdaci \x - \xo 15.4 \xo*\xt HJL 14.27\xt*\x* nulɨdɨ valavɨla ua Jelusalem haiabɨla iahuavɨmi. Ua iahuavɨci hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ hula nulɨdɨ hali hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ hula nulɨdɨ igavɨmi. Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ avi nulɨdɨ igavɨmi. Igavɨla nɨbɨlaŋ ahuata abavɨmi. Uaiaŋ hekɨlɨ uavɨmi. Lɨhavɨci Polɨ hula Banabasɨ hula Asɨ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci akuaba akuaba lɨhavɨhadami agɨlasaŋ sulavɨmi. \v 5 Lɨhavɨci Falisi hɨdɨlɨ limu hɨhɨle Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ abavɨmi. Hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ alaŋ hula pam lamɨben aba nulɨdɨ hadi sɨbɨlɨ ihalahavɨm uavɨmi. Ihalahavɨdaci namɨlaŋ nulɨdɨ abɨhalaŋ uavɨmi. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ lubiahɨlɨhalaŋ aba abɨhalaŋ uavɨmi. \p \v 6 Lɨhavɨci hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hula hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ hula hadi sɨbɨlɨ ihalahalaha ciaŋ agadɨ hihɨlɨben aba mɨgudɨbavɨmi. \v 7 Mɨgudɨba \x - \xo 15.7 \xo*\xt HJL 10.1-43\xt*\x* hɨnihɨni ciabɨsɨ iahuavɨmi. Lɨhavɨdaci Pita agaŋ iaha lagulamavɨla nulɨdɨ abami. Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Namɨlaŋ igɨlalaŋ uami. Vaka Asɨ agaŋ iadɨ ala lɨbɨmɨŋavɨla abami uami. Nama uavɨla hɨdɨlɨ mu mu agɨlasaŋ ciaŋ sulɨbanaŋ aba abami uami. Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulɨnaŋ igahɨlavɨla nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨbali aba abami uami. \v 8 Asɨ \x - \xo 15.8 \xo*\xt 1 Sto 28.9, HJL 1.24, 2.4, 10.44, 11.15\xt*\x* agaŋ hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ hɨji humɨgaŋ agɨladɨ igɨci huaci hɨniavɨmi uami. Lɨhavɨci nudɨ Amɨŋ agadɨ abɨci mɨgavɨla nɨbɨlaŋ hula hɨnimi uami. Abɨci mɨgavɨla alaŋ hula hɨnimi hameŋ ala nɨbɨlaŋ hula avi hɨnimi uami. \v 9 Isɨlaelɨ \x - \xo 15.9 \xo*\xt HJL 10.15, 10.28, 10.34-35, Lom 10.11, 1 Ko 1.2, 1 Pi 1.22\xt*\x* hɨdɨlɨ alaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨdamɨli aludɨ hugɨ agɨladɨ hivɨlalɨ uami. Hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ avi Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨdaci nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ hameŋ ala hivɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ igɨdaci huaci sɨbaŋ hɨniavɨlalɨ uami. \v 10 Namɨlaŋ \x - \xo 15.10 \xo*\xt Mt 11.30, 23.4, Lu 11.46, Ga 3.10, 5.1\xt*\x* akɨ saŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨlalɨ agɨlasaŋ vɨhɨlɨ iguben aba hadi sɨbɨlɨ ihalahalaha saŋ abɨlaŋ uami. Vaka aludɨ iamɨlɨhali agɨlaŋ vɨhɨlɨ hameŋ agɨladɨ havɨbalu aba vɨhɨlɨfavɨhadami uami. Alaŋ avi hameŋ ala vɨhɨlɨfɨlalu uami. Namɨlaŋ Asɨ dɨ ilasɨmɨlaŋ uami. \v 11 Alaŋ \x - \xo 15.11 \xo*\xt Lom 3.24, Ga 2.16, Ef 2.4-9, Ta 2.11\xt*\x* hɨji nameŋ lamɨlalu uami. Alaŋ aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨdamɨli nɨbu alusaŋ mavɨn hɨnidaci Asɨ aludɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalu aba abɨlalu uami. La hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ avi hameŋ ala ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali aba abɨlalu uami. \p \v 12 Pita \x - \xo 15.12 \xo*\xt HJL 14.27\xt*\x* hameŋ abɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ciaŋ valavɨmi. Lɨhavɨci Banabasɨ hula Polɨ hula ciaŋ sulasula abavɨmi. Alaŋ hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ hula hɨnidamɨli Asɨ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ alusaŋ igudaci mu sihɨ mu sihɨ abalamɨlalu uavɨmi. Abalamɨdamɨli iga iga amɨŋ ala aba abavɨlalɨ uavɨmi. \v 13 Abavɨci \x - \xo 15.13 \xo*\xt HJL 12.17, Ga 2.9\xt*\x* ci lɨci cɨhu Jemɨsɨ agaŋ abami. Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Iadɨ ciaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. \v 14 Pita \x - \xo 15.14 \xo*\xt HJL 15.7-9\xt*\x* naludɨ ci abi uami.\f * \fr 15.14 \fr*\ft Pita dɨ ibi mu Saimon.\ft*\f* Asɨ agaŋ sebɨlɨ sɨbaŋ hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ hɨvɨ iahami agasaŋ ci abi uami. Nulɨdɨ hɨvɨ iahɨci nulɨdɨ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ Asɨ dɨ nukeŋ hulaŋ iamɨgali hɨniavɨlalɨ uami. \v 15 Hameŋ agasaŋ ala Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ avi Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ ciaŋ nameŋ lɨbavɨmi uami. \v 16 Aludɨ \x - \xo 15.16-18 \xo*\xt Amo 9.11-12\xt*\x* Hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami aba abavɨmi uami. Devitɨ dɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ ulaŋ lɨfamɨga hɨnilalɨ me hɨniavɨlalɨ aba abami aba abavɨmi uami. Lɨci cɨhu mufɨli me hɨvɨ vevɨla mɨŋaiaha lalɨlamɨben aba abami aba abavɨmi uami. Ulaŋ sɨbɨlɨ lalɨ agadɨ akuaba akuaba agɨladɨ viavɨla cɨhu hɨhi me mavɨlɨŋ mɨgubali aba abami aba abavɨmi uami. Ulaŋ agadɨ mavɨlɨŋ mɨguci hafia fɨhalɨben aba abami aba abavɨmi uami. \v 17-18 Hameŋ lɨlɨŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ iadɨ igɨben aba lɨhavɨbali aba abami aba abavɨmi uami. Hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu viaŋ lɨbɨmɨŋamin agɨlaŋ avi iadɨ nukeŋ hulaŋ iamɨgali hɨniavɨbali aba abami aba abavɨmi uami. La Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ nameŋ abavɨmi uami. Ciaŋ nagaŋ aludɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ aba abavɨmi uami. Aludɨ Hekɨlɨ vaka abami agadɨ hameŋ laci ala lɨlalɨ aba abavɨmi uami. Nɨbu lɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ igahɨlavɨlalɨ aba abavɨmi uami. \p \v 19 Lavɨla Jemɨsɨ cɨhu ala abami. Iadɨ hɨji nameŋ hɨni uami. Hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ valavala Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ci lamavɨlalɨ uami. Alaŋ nulɨsaŋ vɨhɨlɨ igumagalu uami. \v 20 Alaŋ \x - \xo 15.20 \xo*\xt HM 9.4, CV 34.15-17, Wkp 17.10-16, 18.6-23, 1 Ko 6.9, 6.18, 8.1, Ga 5.19, Ef 5.3, Kl 3.5, 1 Pi 4.3\xt*\x* ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ nameŋ agɨladɨ pam lɨbavɨla igumɨli um uami. Sɨhɨm akuaba akuaba mugɨluŋ saŋ sagalɨ iguavɨlalɨ agɨladɨ nɨmɨlaŋ aba abɨmɨli uami. Sɨhɨm sugɨtaŋ hɨvɨ hahamigɨlavɨci hɨmavɨlalɨ agɨladɨ nɨmɨlaŋ aba abɨmɨli uami. Sɨhɨm mɨdɨ agadɨ avi nɨmɨlaŋ aba abɨmɨli uami. Hɨvɨkalɨ saŋ hɨdɨmɨlaŋ aba abɨmɨli uami. Hulaŋ iamɨgali daŋ namɨlaŋ abinadinalu dɨ valavala iamɨgali mu mu agɨladɨ sɨgɨlɨ vimɨlaŋ aba abɨmɨli uami. Iamɨgali hulaŋ daŋ namɨlaŋ avi muŋanadinalu dɨ valavala hulaŋ mu mu agɨladɨ sɨgɨlɨ vimɨlaŋ aba abɨmɨli uami. \v 21 Ci \x - \xo 15.21 \xo*\xt HJL 13.15\xt*\x* igɨlaŋ uami. Vaka avi iabi avi uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ haiabɨla mu mu hɨnihɨni ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ sulavɨlalɨ uami. Alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ heŋ ivo ivo ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ iga iga abavɨlalɨ uami. \s Hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlasaŋ manasɨŋ lɨbavɨla iguavɨci umi. \p \v 22-23 Lɨci hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ hula nulɨdɨ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ hula abaigahɨlavɨmi. Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ avi nɨbɨlaŋ hula abaigahɨlavɨmi. Lavɨla abavɨmi. Polɨ hula Banabasɨ hula Anɨtiokɨ haiabɨla uavɨbali uavɨmi. Alaŋ aludɨ hulaŋ ahica agɨladɨ lɨbɨmɨŋɨmɨli nɨbɨlaŋ hula uavɨbali uavɨmi. Ciaŋ manasɨŋ hɨvɨ lɨbɨmɨli via uavɨbali uavɨmi. Lavɨla Judasɨ dɨdaŋ Sailasɨ dɨdaŋ lɨbɨmɨŋavɨmi. Judasɨ dɨ ibi mu Basabasɨ. Hulaŋ ahica nɨbɨlaŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨladɨ manɨgali hɨniavɨhadami. Lavɨla manasɨŋ nameŋ lɨbavɨmi. Alaŋ hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ uavɨmi. Alaŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ uavɨmi. Alaŋ isagalinalu me hɨnilalu uavɨmi. Anɨtiokɨ haiabɨla hɨsɨŋ Silia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ Silisia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ namɨlaŋ aludɨ imahali me hɨnilalaŋ uavɨmi. Alaŋ hɨdɨlɨ mu mu nalusaŋ uaiaŋ hekɨlɨ aba abadalu uavɨmi. \v 24 Alaŋ \x - \xo 15.24 \xo*\xt HJL 15.1\xt*\x* ci igahɨlalu uavɨmi. Aludɨ hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ naludɨ pɨŋ uavɨla mu ciaŋ mu ciaŋ aba aba naludɨ hɨji mɨŋaihuihu lɨhavɨdaci namɨlaŋ uavauava me hɨnilalaŋ uavɨmi. Agadɨ ala alaŋ nulɨdɨ hameŋ ma abɨmɨli uavalɨ uavɨmi. \v 25 Alaŋ ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨla mɨgahɨnia abaigahɨlalu uavɨmi. Abaigahɨla hɨji pam lamavɨla hulaŋ ahica nagɨlaŋ naludɨ pɨŋ uu saŋ lɨbɨmɨŋalu uavɨmi. Alaŋ Banabasɨ saŋ Polɨ saŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihɨni aludɨ hulaŋ ahica nagɨladɨ abɨmɨli nɨbɨlaŋ hula uavɨbali uavɨmi. \v 26 Banabasɨ \x - \xo 15.26 \xo*\xt HJL 13.50, 14.19, 1 Ko 15.30, 2 Ko 11.23, 11.26\xt*\x* hula Polɨ hula aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sibɨla agadɨ vihavɨdaci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨdɨ ifɨhɨmɨben aba lɨhavɨlalɨ uavɨmi. Agadɨ ala nɨbɨlaŋ ma lɨdavɨlalɨ uavɨmi. \v 27 Alaŋ Judasɨ dɨdaŋ Sailasɨ dɨdaŋ abɨmɨli naludɨ pɨŋ uavɨbali uavɨmi. La ahica agɨlaŋ ciaŋ nagadɨ nulɨdɨ sɨbɨsaŋ hɨvɨ nukeŋ sulavɨci igahɨlɨbalaŋ uavɨmi. \v 28 Asɨ \x - \xo 15.28 \xo*\xt Mt 23.4\xt*\x* dɨ Amɨŋ agaŋ alaŋ hula hɨnidaci ciaŋ abaigahɨlalu uavɨmi. Vɨhɨlɨ akape nalusaŋ ma igubalu uavɨmi. Namɨlaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ nagɨladɨ pam lubiahɨlɨhalaŋ uavɨmi. \v 29 Sɨhɨm \x - \xo 15.29 \xo*\xt Wkp 17.14, HJL 15.20, 21.25, CHL 2.14, 2.20\xt*\x* akuaba akuaba mugɨluŋ saŋ sagalɨ iguavɨlalɨ agɨladɨ nɨmɨlaŋ uavɨmi. Sɨhɨm mɨdɨ agadɨ nɨmɨlaŋ uavɨmi. Sɨhɨm sugɨtaŋ hɨvɨ hahamigɨlavɨci hɨmavɨlalɨ agɨladɨ avi nɨmɨlaŋ uavɨmi. Hɨvɨkalɨ saŋ hɨdɨmɨlaŋ uavɨmi. Hulaŋ iamɨgali daŋ namɨlaŋ abinadinalu dɨ valavala iamɨgali mu mu agɨladɨ sɨgɨlɨ vimɨlaŋ uavɨmi. Iamɨgali hulaŋ daŋ namɨlaŋ avi muŋanadinalu dɨ valavala hulaŋ mu mu agɨladɨ sɨgɨlɨ vimɨlaŋ uavɨmi. Ciaŋ nagɨladɨ sɨhɨvia lubiahɨlavɨla namɨlaŋ huaci sɨbaŋ hɨnibalaŋ uavɨmi. Aludɨ ciaŋ cɨki ci uavɨmi. \p \v 30 Manasɨŋ hɨvɨ hameŋ lɨbavɨla hulaŋ agɨlasaŋ iguavɨci Anɨtiokɨ haiabɨla via uavɨmi. Via uavɨla abavɨci hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ ve mɨgudɨbavɨci manasɨŋ agadɨ nulɨsaŋ heŋ iguavɨmi. \v 31 Iguavɨci nulɨdɨ hulaŋ mu agaŋ iga iga abɨdaci nulɨdɨ iagaŋ lagulagu hɨsɨŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla hɨjɨŋalavɨmi. \v 32 Judasɨ \x - \xo 15.32 \xo*\xt HJL 11.27, 13.1, 14.22\xt*\x* hula Sailasɨ hula Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ hɨniavɨhadami. Nɨbɨlaŋ ala nulɨdɨ iagaŋ lagulagu ciaŋ hɨhɨle agɨladɨ abavɨmi. Abavɨdaci igahɨlahɨla hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨmi. \v 33-34 Lɨhavɨci ahica agɨlaŋ Anɨtiokɨ haiabɨla heŋ uaiaŋ akape tagɨlaŋ daŋ hɨniavɨmi. La cɨhu Jelusalem haiabɨla veben aba lɨhavɨci hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ lamulavɨmi. Lamulavɨdaci hulaŋ nulɨdɨ lɨbɨmɨŋavɨla abavɨci uavɨmi agɨladɨ pɨŋ cɨhu vehavɨmi.\f * \fr 15.33-34 \fr*\ft Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ. Lukɨ agaŋ ciaŋ mu nameŋ agadɨ avi lɨbami uavɨlalɨ. Vala veben aba lɨhavɨdaci Sailasɨ agaŋ hɨji mu igahɨlavɨla Anɨtiokɨ haiabɨla hɨnimi aba abami uavɨlalɨ. Hɨnidaci Judasɨ agaŋ nudɨ vala vemi aba abami uavɨlalɨ.\ft*\f* \v 35 Vehavɨdaci Polɨ hula Banabasɨ hula Anɨtiokɨ haiabɨla heŋ uaiaŋ akape tagɨlaŋ daŋ hɨniavɨmi. Hɨnihɨni hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ hula hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lamalubilubi hɨniavɨhadami. Nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulasula hɨniavɨhadami. \s Polɨ hula Banabasɨ hula Makɨ saŋ lamacilavɨmi. \p \v 36 Uaiaŋ akape uci Polɨ agaŋ Banabasɨ dɨ abami. Alaŋ ahica cɨhu ala ua igɨmɨli uami. Haiabɨla hekɨlɨ hekɨlɨ agɨladɨ hɨdahɨda igɨmɨli uami. Vaka alaŋ aludɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ sulasula hɨdahɨlu agadɨ ua igɨmɨli uami. Huaci hɨniavadi ua sɨbɨlɨ hɨniavadi uami. \v 37 Lɨci \x - \xo 15.37 \xo*\xt HJL 12.12, 12.25, Kl 4.10, 2 Ti 4.11\xt*\x* Banabasɨ agaŋ Jon dɨ via ahuata hameŋ ubalu aba lɨmi. Jon dɨ ibi mu Makɨ. \v 38 Lɨci \x - \xo 15.38 \xo*\xt HJL 13.13, Kl 4.10\xt*\x* cɨhu Polɨ agaŋ abami. Hulaŋ agaŋ vaka alaŋ hula hɨdahɨda aludɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ sulasula saŋ uavɨla aludɨ Pamɨfilia fɨli tɨbɨ heŋ valalɨ uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ nudɨ cɨhu ma via ubalu uami. \v 39 Hameŋ abavɨla Banabasɨ hula lamacilavɨla hɨtɨŋ hɨtɨŋ lɨhavɨmi. Lavɨla Banabasɨ agaŋ Makɨ dɨ viavɨla hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ mɨguavɨla Saipɨlusɨ avɨli muha saŋ uavɨmi. \v 40 Uavɨdaci Polɨ agaŋ Sailasɨ dɨ viavɨla ahica uben aba lɨhavɨmi. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ nulɨdɨ abavɨmi. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ nalusaŋ mavɨn hɨniavɨla naludɨ migɨlɨbali uavɨmi. \v 41 Lɨhavɨci Polɨ hula Sailasɨ hula Silia fɨli tɨbɨ Silisia fɨli tɨbɨ heŋ uavɨmi. Uavɨla hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlasaŋ ciaŋ sulasula hɨdavɨmi. Nɨbɨlaŋ nulɨdɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ valavɨmɨdɨ aba sulasula hɨdavɨmi. \c 16 \s Polɨ hula Sailasɨ hula ua Timoti dɨ viavɨla uavɨmi. \p \v 1 Polɨ \x - \xo 16.1 \xo*\xt HJL 14.6, 2 Ti 1.5-6\xt*\x* hula Sailasɨ hula ciaŋ sulasula hɨdavɨla Delɨbe haiabɨla uavɨmi. La cɨhu Lisɨtɨla haiabɨla ua iahuavɨmi. Iahua igavɨci hulemɨlɨ mu Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨladami agaŋ haiabɨla heŋ ala hɨnimi. Nudɨ ibi Timoti. Numɨgaŋ avi Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamadami. Nudɨ numɨgaŋ nɨbu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ. Nudɨ iaganu nɨbu Gɨlikɨ hɨdɨlɨ. \v 2 Lisɨtɨla \x - \xo 16.2 \xo*\xt Fl 2.19-22\xt*\x* haiabɨla hɨsɨŋ Aikoniam haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ abavɨhadami. Timoti nɨbu hulaŋ huaci sɨbaŋ uavɨhadami. \v 3 Lɨhavɨdaci \x - \xo 16.3 \xo*\xt 1 Ko 9.20, Ga 2.3-5\xt*\x* Polɨ agaŋ Timoti dɨ via uu saŋ mavɨn hɨnimi. Lavɨla nameŋ hɨji igahɨlami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ Timoti dɨ igavɨlalɨ uami. Timoti iaganu nɨbu Gɨlikɨ hɨdɨlɨ aba abavɨlalɨ uami.\f * \fr 16.3 \fr*\ft Gɨlikɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hadi sɨbɨlɨ ma ihalahavɨhadami.\ft*\f* Lavɨla Polɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlasaŋ hɨji igahɨlavɨla abɨci Timoti dɨ hadi sɨbɨlɨ ihalahavɨmi. \v 4 Lɨhavɨci \x - \xo 16.4 \xo*\xt HJL 15.22-29\xt*\x* haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ uavɨhadami. Uu hɨdahɨda ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lubiahɨlahɨla saŋ abavɨhadami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ ha hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ hula hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ hula Jelusalem haiabɨla hɨnihɨni abavɨmi agasaŋ abavɨhadami. \v 5 Lɨhavɨdaci \x - \xo 16.5 \xo*\xt HJL 2.47\xt*\x* hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ lamavɨhadami. Lamavɨdaci uaiaŋ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ avi avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahaiaha uavɨhadami.\fig |src="ApalNTPaul02.jpg" size="span" copy="British & Foreign Bible Society"\fig* \s Polɨ agaŋ anisɨhu me hɨvɨ hulaŋ mu Masedonia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agadɨ igami. \p \v 6 Uavɨdaci \x - \xo 16.6 \xo*\xt HJL 18.23\xt*\x* Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Polɨ Sailasɨ Timoti ani ani agɨladɨ abamɨgɨlami. Namɨlaŋ uavɨla Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ Esia fɨli tɨbɨ heŋ sulɨmɨlaŋ uami. Lɨci fɨli tɨbɨ ahica agɨlaŋ limu limu hɨniavɨdaci nɨbɨlaŋ alɨhaŋ alɨhaŋ heŋ uavɨmi. Limu Fɨligia fɨli tɨbɨ limu Galesia fɨli tɨbɨ agɨladɨ alɨhaŋ alɨhaŋ heŋ uavɨmi. \v 7 Uavɨla \x - \xo 16.7 \xo*\xt 2 Ti 1.15\xt*\x* Misia fɨli tɨbɨ agadɨ lɨguŋ ifavɨla cɨhu Bitinia fɨli tɨbɨ uben aba lɨhavɨmi. Lɨhavɨci Jisasɨ dɨ Amɨŋ agaŋ nulɨdɨ abamɨgɨlami. \v 8 Abamɨgɨlɨci Misia fɨli tɨbɨ agadɨ likilamavɨla cɨhu Tɨloasɨ haiabɨla pam ua iahuavɨmi. \v 9 Ua iahuavɨci hɨfɨlɨ lɨci Polɨ agaŋ anisɨhu me hɨvɨ igami. Igɨdaci hulaŋ mu Masedonia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agaŋ lagulamavɨla mavɨn ciaŋ ciaŋ iguavɨla Polɨ dɨ abami. Nama avɨli hekɨlɨ limu neŋ ivaveha uami. Masedonia fɨli tɨbɨ neŋ ivavevɨla aludɨ ahɨliahuha uami. \v 10 Lɨci \x - \xo 16.10 \xo*\xt 2 Ko 2.13\xt*\x* Polɨ agaŋ anisɨhu me hɨvɨ igami agasaŋ abɨci cɨhu hudɨmɨda\f * \fr 16.10 \fr*\ft Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ \ft*\fq hudɨmɨda \fq*\ft aba lɨbahɨlu.\ft*\f* Masedonia fɨli tɨbɨ uben aba hɨbɨ suhɨla suhɨla abavɨmi. Alaŋ ci igalu uavɨmi. Ha Asɨ agaŋ alaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulasula saŋ aludɨ abi uavɨmi. \s Avɨli hɨvɨ Lidia dɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi. \p \v 11 La Polɨ Lukɨ ani ani\f * \fr 16.11 \fr*\ft Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ \ft*\fq Polɨ Lukɨ ani ani \fq*\ft aba lɨbahɨlu.\ft*\f* agɨlaŋ ahuata hameŋ hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ mɨguavɨmi. Mɨguavɨla Tɨloasɨ haiabɨla valavɨla cɨhu Samotɨlesɨ avɨli muha agasaŋ pam uavɨmi. Ua hɨniavɨci mɨŋalahɨci cɨhu Neapolisɨ haiabɨla uavɨmi. \v 12 Ua iahuavɨla hunɨga agadɨ valavɨla cɨhu fɨli hɨbɨ hɨvɨ Filipai haiabɨla uavɨmi. Filipai haiabɨla nɨbu Masedonia fɨli tɨbɨ agadɨ haiabɨla hekɨlɨ. Vaka Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ vevɨla Filipai haiabɨla heŋ ala hɨnihɨni abavɨhadami. Haiabɨla na aludɨ uavɨhadami. Polɨ Lukɨ ani ani agɨlaŋ haiabɨla heŋ uaiaŋ akape hɨniavɨmi. \v 13 Hɨnihɨni Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ hɨji nameŋ lamavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ alaŋ aludɨ Asɨ dɨ aba aba hɨsɨŋ uvɨ agaŋ avɨli caba akua hɨnidi uavɨmi. Lavɨla lua hɨbɨ agadɨ ivouavɨla cɨhu haiabɨla agadɨ valavɨla avɨli caba uavɨmi. Uavɨla igavɨci avɨli caba heŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ mɨgudɨba hɨniavɨmi. Hɨniavɨdaci Polɨ Lukɨ ani ani agɨlaŋ uavɨla iamɨgali agɨlaŋ hula mɨgahɨniavɨla ciaŋ sulavɨmi. \v 14 Iamɨgali mu agaŋ avi avɨli caba heŋ hɨniavɨla Polɨ dɨ ciaŋ igahɨlami. Nudɨ ibi Lidia. Nɨbu Taiataila haiabɨla hɨsɨŋ. Nɨbu havɨlɨ mɨdɨ cɨbɨŋ agɨladɨ vivi mutɨŋ hɨvɨ lamɨdaci lavavɨhadami. Nɨbu Asɨ dɨ sɨhɨ iahadami. Lɨdaci nudɨ Hekɨlɨ agaŋ nudɨ hɨji mɨŋaiahɨdaci Polɨ dɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ igahɨlahɨla Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamami. \v 15 Lɨci \x - \xo 16.15 \xo*\xt HJL 16.33, 18.8\xt*\x* avɨli hɨvɨ iamɨgali agadɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi. Nudɨ ulaŋ pam hɨsɨŋ agɨladɨ avi avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi. Avɨli hɨvɨ nudɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨci mavɨn ciaŋ ciaŋ iguavɨla Polɨ dɨ abami. Namɨlaŋ iasaŋ nameŋ igahɨlɨlaŋ uami. Nɨbu nudɨ Hekɨlɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lami aba abɨlaŋ uami. Hameŋ igahɨlavɨla ha namɨlaŋ vevɨla iadɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnihalaŋ uami. La nɨbɨlaŋ ve nɨbu hula hɨnihɨni saŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨnimi. Hameŋ lɨci nudɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlavɨla ve nudɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨmi. \s Polɨ hula Sailasɨ hula Filipai haiabɨla heŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨmi. \p \v 16 Mu \x - \xo 16.16 \xo*\xt HJL 19.24\xt*\x* tɨbɨ Polɨ Sailasɨ Lukɨ ani ani\f * \fr 16.16 \fr*\ft Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula Sailasɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ \ft*\fq Polɨ Sailasɨ Lukɨ ani ani \fq*\ft aba lɨbahɨlu.\ft*\f* agɨlaŋ Asɨ dɨ aba aba hɨsɨŋ uvɨ heŋ uavɨmi. Uavɨdaci sibɨla hɨsɨŋ iamɨgali mu agaŋ nulɨdɨ hɨbɨ cina igami. Iamɨgali agaŋ sudɨ sɨbɨlɨ daŋ hɨniadami. Sudɨ sɨbɨlɨ daŋ hɨnihɨni ciaŋ sulasula hɨdadami. Akuaba akuaba mufɨli iahavɨbali agasaŋ sulasula hɨdadami. Hameŋ sibɨla agadɨ vivi hɨdɨdaci hulaŋ hɨhɨle iamɨgali agadɨ via hɨdavɨhadami agɨlaŋ anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ vihavɨhadami. \v 17 Iamɨgali \x - \xo 16.17 \xo*\xt Mk 1.23-24, 1.34\xt*\x* agaŋ nulɨdɨ hɨbɨ cina igavɨla sɨvɨ umi. Uu ula ula abami. Hulaŋ nagɨlaŋ Asɨ iahua hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ uami. Nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulasula hɨdavɨlalɨ uami. Asɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlɨdalaŋ nɨbu naludɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalaŋ agasaŋ aba aba hɨdavɨlalɨ uami. \v 18 Uaiaŋ \x - \xo 16.18 \xo*\xt Mk 16.17\xt*\x* akape hɨvɨ iamɨgali agaŋ hameŋ laci aba aba nulɨdɨ sɨvɨ hɨdadami. Hameŋ lɨdɨŋ hɨdɨdaci Polɨ agaŋ nudɨ ciaŋ agasaŋ ihɨlu lavami. La limu cimɨlavɨla sudɨ sɨbɨlɨ agadɨ abami. Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ibi hɨvɨ viaŋ nadɨ vɨdɨvɨdɨŋ abadin uami. Nama iamɨgali agadɨ valavɨla uha uami. Lɨci sudɨ sɨbɨlɨ agaŋ iamɨgali agadɨ valavɨla umi. \v 19 Valavɨla \x - \xo 16.19 \xo*\xt HJL 19.25-26, 2 Ko 6.4-5\xt*\x* uci hulaŋ hɨhɨle iamɨgali agadɨ via hɨdahɨda anɨm hɨlɨcɨ vihavɨhadami agɨlaŋ igavɨci anɨm hɨlɨcɨ vivi hɨbɨ agaŋ apalɨ lɨmi. Lɨci Polɨ dɨdaŋ Sailasɨ dɨdaŋ mɨŋalɨvavɨmi. La mɨŋamagɨla via mutɨŋ sabɨlɨm heŋ manɨgali agɨladɨ pɨŋ via uavɨmi. \v 20 Via \x - \xo 16.20 \xo*\xt 1 Kin 18.17, Mt 5.11, Mk 13.9, HJL 17.6-7\xt*\x* uavɨla haiabɨla heŋ hɨsɨŋ manɨgali agɨladɨ abavɨmi. Hulaŋ ahica nagɨlaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ uavɨmi. Nɨbɨlaŋ lɨhavɨdaci aludɨ haiabɨla neŋ vɨhɨlɨ iahavɨlalɨ uavɨmi. \v 21 Hulaŋ ahica nagɨlaŋ akuaba akuaba Lom haiabɨla hɨsɨŋ alaŋ ma lɨlalu agɨladɨ lɨlɨ saŋ abavɨlalɨ uavɨmi. \v 22 Hulaŋ \x - \xo 16.22 \xo*\xt 2 Ko 6.4-5, 11.23-25, Fl 1.30, 1 Te 2.2\xt*\x* iamɨgali vevɨla mɨgudɨbavɨmi agɨlaŋ avi hulaŋ ahica agɨladɨ pam lɨbɨmɨgumɨgu abavɨmi. Lɨhavɨci haiabɨla heŋ hɨsɨŋ manɨgali agɨlaŋ abavɨci nulɨdɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ Polɨ dɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ sabɨ hɨsɨŋ agadɨ mɨŋahubɨla vihavɨmi. Sailasɨ dɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ sabɨ hɨsɨŋ agadɨ avi hameŋ laci ala mɨŋahubɨla vihavɨmi. Lavɨla hɨmamɨgɨlɨ hɨvɨ nulɨdɨ ifavɨmi. \v 23 Ifu ifu hɨniavɨla via ua lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ nulɨdɨ lamavɨmi. Lɨhavɨci manɨgali agɨlaŋ hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨdaci migɨladami agasaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ abavɨmi. Hulaŋ ahica agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨha uavɨmi. \v 24 Lɨhavɨci hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨdaci migɨladami agaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ igahɨlavɨla Polɨ dɨdaŋ Sailasɨ dɨdaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ uleŋ muji sɨbaŋ heŋ lamami. Lamavɨla nulɨdɨ hɨcɨ agɨladɨ kɨlɨ cɨkaŋ hɨvɨ ahɨlɨci ivouavɨci lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ hahamigɨlami. \p \v 25 Hahamigɨlɨci hɨnihɨni Polɨ hula Sailasɨ hula hɨfɨlɨ alɨhaŋ hɨvɨ Asɨ dɨ aba aba sɨhɨ iahaiaha hɨniavɨmi. Hameŋ lɨdɨŋ hɨniavɨdaci hulaŋ limu hɨhɨle lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨmi agɨlaŋ igahɨlahɨla hɨniavɨmi. \v 26 Hameŋ \x - \xo 16.26 \xo*\xt HJL 4.31, 5.19, 12.7, 12.10\xt*\x* lɨdɨŋ hɨniavɨdaci mumim hekɨlɨ vemi. Vevɨla lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ agadɨ mɨŋasese lɨdaci ulaŋ hɨbɨ ivu ivu agɨlaŋ sɨkasɨkan lavɨla lavɨla uavɨmi. Lɨhavɨci lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hulaŋ sɨkasɨkan agɨladɨ hɨvɨ hahavɨmi agɨlaŋ avi sutasuta mɨgalahɨlavɨmi. \v 27 Mɨgalahɨlavɨci \x - \xo 16.27 \xo*\xt HJL 12.18-19\xt*\x* hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨdaci migɨladami agaŋ iaha igɨci lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨbɨ agɨlaŋ lavɨla lavɨla uavɨla tuŋ daŋ tuŋ daŋ pam hɨniavɨmi. Lɨhavɨci hulaŋ agaŋ hɨji nameŋ lamami. Lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ ci akua haba haŋɨla fɨhalavi uami. La iaha nudɨ puia hutesɨ agadɨ viavɨla nɨbu nukeŋ iamɨla hɨmɨben aba lɨmi. \v 28 Lɨci Polɨ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ ulavɨla abami. Nama nukeŋ iamɨla hɨmɨmɨnaŋ uami. Alaŋ ahuata nan hɨnidalu uami. \v 29 Lɨci cɨhu hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨdaci migɨladami agaŋ unɨ abɨlu saŋ ulami. Ulɨci vavehavɨci haŋɨla haŋɨla uleŋ muji Polɨ hula Sailasɨ hula hɨniavɨmi heŋ ivoumi. Ivouavɨla lɨdavalavala Polɨ dɨ Sailasɨ dɨ hɨcɨ pɨŋ heŋ mɨgalɨfɨlɨbavɨla nudɨ hali agadɨ fɨli hɨvɨ lɨbɨlɨvami. \v 30 Lavɨla \x - \xo 16.30 \xo*\xt Lu 3.10, HJL 2.37, 9.6\xt*\x* iaha nulɨdɨ likɨla viavɨla haiabɨla ivavehavɨmi. Likɨla ivavevɨla nulɨdɨ abitɨhami. Hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ namɨlaŋ uami. Viaŋ akɨ lɨlɨŋ Asɨ iadɨ ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniben uami. \v 31 Lɨci \x - \xo 16.31 \xo*\xt Jo 3.16, 3.36, 6.47, 1 Jo 5.10\xt*\x* ahica agɨlaŋ abavɨmi. Nama nadɨ Hekɨlɨ Jisasɨ saŋ pam hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨha uavɨmi. Nama hameŋ lɨnaŋ Asɨ nadɨ ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibanaŋ uavɨmi. Nadɨ ulaŋ pam hɨsɨŋ agɨladɨ avi hameŋ ala ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uavɨmi. \v 32 Lavɨla nulɨdɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ agadɨ hulaŋ agasaŋ sulavɨmi. Nudɨ ulaŋ pam hɨsɨŋ agɨlasaŋ avi sulavɨmi. \v 33 Lɨhavɨci \x - \xo 16.33 \xo*\xt HJL 16.15\xt*\x* hɨfɨlɨ heŋ laci ala hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨdaci migɨladami agaŋ iaha Polɨ dɨdaŋ Sailasɨ dɨdaŋ likɨla via uavɨla nulɨdɨ fim agɨladɨ avɨli hɨvɨ mɨŋahusami. Lɨci hulaŋ agadɨdaŋ nudɨ ulaŋ pam hɨsɨŋ agɨladɨdaŋ avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi. \v 34 Mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨci hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨdaci migɨladami agaŋ Polɨ dɨdaŋ Sailasɨ dɨdaŋ likɨla nudɨ ulaŋ hɨvɨ via uavɨla nulɨsaŋ sɨmɨŋ igunami. Lavɨla hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨdaci migɨladami agaŋ nudɨ ulaŋ pam hɨsɨŋ agɨlaŋ hula Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi agasaŋ hɨjɨŋalaŋala hɨniavɨmi.\fig Polɨ hula Sailasɨ hula Asɨ dɨ aba aba sɨhɨ iahaiaha hɨniavɨmi.|src="GW176.jpg" size="col" ref="16.25"\fig* \fig Polɨ dɨ Sailasɨ dɨ fim agɨladɨ mɨŋahusami.|src="GW178.jpg" size="col" ref="16.33"\fig* \p \v 35 Hɨniavɨci mɨŋalahɨci haiabɨla heŋ hɨsɨŋ manɨgali agɨlaŋ hɨmi sɨbɨlɨ agɨladɨ abavɨci vevɨla hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨdaci migɨladami agadɨ abavɨmi. Haiabɨla neŋ hɨsɨŋ manɨgali agɨlaŋ aludɨ nameŋ abavi uavɨmi. Polɨ dɨdaŋ Sailasɨ dɨdaŋ valɨci uavɨm aba abavi uavɨmi. \v 36 Lɨhavɨci hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨdaci migɨladami agaŋ uavɨla Polɨ dɨ abami. Iasaŋ ciaŋ nameŋ agadɨ abavɨci ve uami. Polɨ dɨdaŋ Sailasɨ dɨdaŋ valɨci uavɨm aba abavɨci ve uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ nagadɨ valavɨla uhalaŋ uami. Uavɨla simɨ hɨnihalaŋ uami. \v 37 Lɨci cɨhu Polɨ agaŋ hɨmi sɨbɨlɨ agɨladɨ abami. Alaŋ ahica aludɨ ibi Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agɨladɨ manasɨŋ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ uami. Alaŋ ahica akɨ lɨmɨli haiabɨla neŋ hɨsɨŋ manɨgali agɨlaŋ abavɨci aludɨ havɨ havɨ ifavɨmalami uami. Aludɨ ciaŋ hɨvɨ ma lamavɨci hulaŋ iamɨgali akape igasulavɨdaci aludɨ ifavɨmalami uami. Ifavɨla lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ aludɨ lamavɨmalami uami. Lavɨla cɨhu iabi aludɨ nɨfɨlɨ cɨki lahumɨli uavɨbali aba lɨhavi uami. Ha hɨma sɨbaŋ uami. Nɨbɨlaŋ nukeŋ vevɨla aludɨ likɨlavɨci haiabɨla ivoubalu uami.\f * \fr 16.37 \fr*\ft Polɨ Sailasɨ ani ani hɨdavɨdaci Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ fɨli tɨbɨ mu mu agɨladɨ migɨladami. Migɨlɨdaci hulaŋ iamɨgali Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ ibi daŋ me hɨniavɨhadami. Hɨnihɨni ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ mu nameŋ lamavɨla abavɨhadami. Lom haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ havɨ sɨbaŋ ifɨmɨlaŋ uavɨhadami.\ft*\f* \v 38 Lɨci cɨhu hɨmi sɨbɨlɨ agɨlaŋ Polɨ dɨ ciaŋ agadɨ via uavɨla abavɨmi. Hulaŋ ahica agɨladɨ ibi Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agɨladɨ manasɨŋ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ uavɨmi. Lɨhavɨci haiabɨla heŋ hɨsɨŋ manɨgali agɨlaŋ igahɨlavɨla lɨdavɨmi. \v 39 Lɨdalɨda \x - \xo 16.39 \xo*\xt Mt 8.34\xt*\x* lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ ivouavɨla Polɨ dɨdaŋ Sailasɨ dɨdaŋ mavɨn ciaŋ ciaŋ abavɨla nulɨdɨ likɨla haiabɨla ivavevɨla abavɨmi. Alialaŋ uavɨmi. Namɨlaŋ haiabɨla nagadɨ valavɨla uhalaŋ uavɨmi. \v 40 Lɨhavɨci Polɨ hula Sailasɨ hula lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ agadɨ valavɨla Lidia dɨ ulaŋ heŋ uavɨmi. Uavɨla hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨladɨ igavɨmi. Igavɨla vɨdɨvɨdɨŋ lagulamavɨbali aba iagaŋ lagulagu ciaŋ agadɨ abavɨmi. La cɨhu haiabɨla agadɨ valavɨla uavɨmi. \c 17 \s Tesalonaika haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ dɨdaŋ Sailasɨ dɨdaŋ ifɨben aba lɨhavɨmi. \p \v 1 Polɨ \x - \xo 17.1 \xo*\xt 1 Te 1.1-2, 2.1-2\xt*\x* ani ani agɨlaŋ Filipai haiabɨla valavɨla Tesalonaika haiabɨla saŋ uavɨmi. Uavɨla Amɨfipolisɨ haiabɨla iahuavɨmi. Iahuavɨla cɨhu ua Apolonia haiabɨla iahuavɨmi. Lavɨla cɨhu Tesalonaika haiabɨla ua iahuavɨmi. Ua iahuavɨla igavɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ mu agaŋ haiabɨla heŋ hɨnimi. \v 2 Lɨci Polɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ nulɨdɨ aŋam ulaŋ heŋ ivoumi. Ivouavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hɨji mɨŋaiahaiaha saŋ Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ iga iga sulami. Sulɨci igahɨlavɨla nɨbu hula hɨbɨŋ ciaŋ hɨbɨŋ ciaŋ abavɨmi. La hɨniavɨla alusɨsɨ mɨhiŋ mu hɨvɨ nulɨdɨ aŋam ulaŋ heŋ cɨhu tɨbɨ uavɨla ciaŋ sulami. Lavɨla cɨhu tɨbɨ avi aŋam ulaŋ heŋ ala ivouavɨla hameŋ laci ala sulami. Nɨbu hameŋ laci lɨhadami. \v 3 Asɨ \x - \xo 17.3 \xo*\xt Lu 24.26, HJL 3.18, 9.22, 18.28, Ga 3.1\xt*\x* dɨ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ sulasula abadami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ nameŋ abami uadami. Hulaŋ Asɨ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ abɨci vebali agaŋ avɨha avɨha igavɨla hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahɨbali aba abami uadami. Asɨ abɨci nɨbu hameŋ lɨbali aba abami uadami. Ciaŋ nagaŋ Jisasɨ saŋ abami agadɨ nalusaŋ suladin uadami. \v 4 Hameŋ \x - \xo 17.4 \xo*\xt HJL 13.50, 15.22-23, 15.27, 15.40, 28.24\xt*\x* abɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama Polɨ dɨ Sailasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨmi. Hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu Asɨ dɨ sɨhɨ iahavɨhadami agɨlaŋ hula nulɨdɨ iamɨgali ibi daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ hula avi Polɨ dɨ Sailasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨmi. \v 5 Lɨhavɨdaci \x - \xo 17.5 \xo*\xt Lom 16.21\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ igavɨci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ Polɨ dɨ Sailasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨmi. Lɨhavɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ humɨgaŋ sɨbɨlɨ lɨmi. Lɨci hulaŋ sɨbɨlɨ limu hɨhɨle mutɨŋ vivi sabɨlɨm heŋ lagulama hɨniavɨmi agɨladɨ likɨlavɨmi. Likɨlavɨla hulaŋ iamɨgali akape haiabɨla heŋ hɨsɨŋ agɨladɨ hɨji mɨŋaiahavɨla ahuata hafalavɨla igɨvɨ ciaŋ ciaŋ aba aba uavɨmi. Polɨ dɨdaŋ Sailasɨ dɨdaŋ mɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ human hɨvɨ lamɨben aba uavɨmi. Uavɨla Jeson dɨ uleŋ muji ivoua Polɨ dɨdaŋ Sailasɨ dɨdaŋ suhɨlavɨmi. \v 6-7 Suhɨlavɨci \x - \xo 17.6-7 \xo*\xt Lu 23.2, Jo 19.12, HJL 16.20, 1 Pi 2.13\xt*\x* suhɨlavɨci hɨma lɨci Jeson dɨdaŋ hulaŋ limu hɨhɨle Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨladɨdaŋ pam magɨlavɨla haiabɨla heŋ hɨsɨŋ manɨgali agɨlasaŋ via uavɨmi. Lavɨla ula ula abavɨmi. Jeson agaŋ hulaŋ ahica agɨladɨ likɨlavɨla nudɨ ulaŋ hɨvɨ via ua lamɨci hɨniavɨlalɨ uavɨmi. Hulaŋ ahica agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨji mɨŋaihuihu lɨhavɨdaci lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ uavɨmi. Haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdahɨda hameŋ laci lɨhavɨlalɨ uavɨmi. La ve neŋ ci iahavalɨ uavɨmi. Nɨbɨlaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lulavɨlalɨ uavɨmi. Lɨdɨŋ nameŋ abavɨlalɨ uavɨmi. Aludɨ manɨgali mu avi ha hɨnidi aba abavɨlalɨ uavɨmi. Aludɨ manɨgali nɨbu Jisasɨ aba abavɨlalɨ uavɨmi. \v 8 Hameŋ abavɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hula hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ haiabɨla heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ hula ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla mu ciaŋ mu ciaŋ abavɨmi. \v 9 Lɨhavɨdaci manɨgali heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ Jeson dɨ hugɨ agadɨ hihɨlɨbalu aba anɨm hɨlɨcɨ igu igu saŋ nudɨ abavɨmi. Hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ hugɨ agɨladɨ avi hihɨlɨbalu aba anɨm hɨlɨcɨ igu igu saŋ nulɨdɨ abavɨmi. Lɨhavɨci anɨm hɨlɨcɨ iguavɨci nulɨdɨ heŋ valavɨci uavɨmi. \s Polɨ hula Sailasɨ hula Belia haiabɨla uavɨmi. \p \v 10 Hɨniavɨci hɨfɨlɨ lɨci Tesalonaika haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ Polɨ dɨdaŋ Sailasɨ dɨdaŋ abavɨci Belia haiabɨla uavɨmi. Ua iahuavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ heŋ ivouavɨmi. \v 11 Isɨlaelɨ \x - \xo 17.11 \xo*\xt Ais 34.16, Lu 16.29, Jo 5.39\xt*\x* hɨdɨlɨ Belia haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ Tesalonaika haiabɨla hɨniavɨhadami agɨladɨ lɨvalavɨhadami. Nɨbɨlaŋ hulaŋ iamɨgali huaci huaci sɨbaŋ hɨniavɨhadami. Hɨnihɨni Polɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla hɨjɨŋalavɨhadami. Lɨdɨŋ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia igɨbalu aba nameŋ lɨhavɨhadami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agadɨ ciaŋ iga iga hɨnihɨni hɨji lamavɨhadami. Asɨ dɨ ciaŋ agaŋ hula Polɨ dɨ ciaŋ agaŋ hula hɨlihɨli hɨniavi ua hɨma aba hameŋ lɨhavɨhadami. Uaiaŋ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ hameŋ laci lɨhavɨhadami. \v 12 Lavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ hula hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ hula Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. Iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu ibi daŋ ibi daŋ agɨlaŋ avi hameŋ laci ala hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. \v 13 La \x - \xo 17.13 \xo*\xt HJL 13.50, 14.19\xt*\x* hɨniavɨci hutesɨ lɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ Tesalonaika haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlaŋ Polɨ Belia haiabɨla hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ sulasula hɨnimi agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨmi. Lavɨla iaha haiabɨla heŋ uavɨmi. Uavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨji mɨŋaihuihu lɨhavɨmi. La sagaŋ mɨŋaiahɨben aba lɨhavɨmi. \v 14 Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ Polɨ dɨ abavɨci avɨli hekɨlɨ caba heŋ umi. Udaci Sailasɨ hula Timoti hula Belia haiabɨla hɨniavɨmi. \v 15 Hɨniavɨdaci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ Polɨ dɨ via uavɨla Atenɨsɨ haiabɨla lamavɨmi. Lamavɨci hɨnidaci vala veben aba lɨhavɨmi. Lɨhavɨci Polɨ nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ uavɨla Sailasɨ dɨdaŋ Timoti dɨdaŋ abɨlaŋ iadɨ pɨŋ lɨhalɨha sɨbaŋ vevɨhehavɨm uami. Lɨci Polɨ dɨ vala vehavɨmi. \s Polɨ Atenɨsɨ haiabɨla hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ suladami. \p \v 16 Vehavɨdaci Polɨ agaŋ Atenɨsɨ haiabɨla hɨnihɨni Sailasɨ sadaŋ Timoti sadaŋ makamɨŋa hɨnimi. Nulɨsaŋ makamɨŋa hɨnihɨni igɨdaci lɨba akuaba akuaba lɨhulɨhu lamalama aludɨ asɨ uavɨhadami agɨlaŋ akape sɨbaŋ hɨniavɨhadami. Hɨniavɨdaci Polɨ agaŋ hɨdahɨda igɨdaci nudɨ humɨgaŋ agaŋ sɨbɨlɨ lɨhadami. \v 17 Lɨdaci \x - \xo 17.17 \xo*\xt HJL 18.19\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ heŋ uu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula hɨbɨŋ hɨbɨŋ sulasula igahɨlavɨhadami. Hɨdɨlɨ mu mu Asɨ dɨ sɨhɨ iahavɨhadami agɨlaŋ hula avi hɨbɨŋ hɨbɨŋ sulasula igahɨlavɨhadami. Uaiaŋ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ nɨbu mutɨŋ sabɨlɨm heŋ uu hulaŋ iamɨgali veve hɨniavɨhadami agɨlaŋ hula hɨbɨŋ hɨbɨŋ sulasula igahɨlavɨhadami. \v 18 Jisasɨ agaŋ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahami agasaŋ suladami. Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahavɨbali agasaŋ avi suladami. Lɨdaci Epikulian hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ hula Sɨtoikɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ hula veve Polɨ hula ciabɨsɨ iahuavɨhadami. Lɨdɨŋ limu hɨhɨle abavɨhadami. Hulaŋ nagaŋ nɨbu viaŋ ciaŋ daŋ aba abɨlalɨ uavɨhadami. Nɨbu akɨ ciaŋ abɨben aba abɨlalɨ uavɨhadami. Lɨhavɨdaci limu hɨhɨle agɨlaŋ abavɨhadami. Mugɨluŋ haiabɨla mu hɨsɨŋ agɨlasaŋ akua abɨlalɨ uavɨhadami.\f * \fr 17.18 \fr*\ft Hulaŋ iamɨgali hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahavɨhadami agasaŋ Gɨlikɨ ciaŋ hɨvɨ Anasɨtasisɨ uavɨhadami. Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ. Gɨlikɨ ciaŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ dɨ ciaŋ igahɨlahɨla uava iahuiahu abavɨhadami uavɨlalɨ. Polɨ agaŋ mugɨluŋ ahica agɨlasaŋ abadi aba abavɨhadami uavɨlalɨ. Mugɨluŋ Jisasɨ sadaŋ mugɨluŋ Anasɨtasisɨ sadaŋ abadi aba abavɨhadami uavɨlalɨ.\ft*\f* \v 19 Lavɨla Polɨ dɨ viavɨla hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨladɨ pɨŋ via iahuavɨmi. Hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨlaŋ nɨbɨlaŋ Aleopagusɨ halu iahua heŋ hɨniavɨdaci Polɨ dɨ via iahuavɨmi. Via iahuavɨci abavɨmi. Nama hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ ciaŋ sulɨlanaŋ agadɨ alaŋ sebɨlɨ igahɨlalu uavɨmi. Alaŋ sɨhɨvia igahɨlɨben aba lɨlu uavɨmi. \v 20 Alaŋ nadɨ ciaŋ agadɨ igahɨlɨmɨli mu hɨdɨlɨ iahi uavɨmi. Hameŋ sadaŋ nadɨ ciaŋ hɨdɨlɨ sɨhɨvia igahɨlɨben aba lɨlu uavɨmi. \p \v 21 Atenɨsɨ haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ hula hulaŋ iamɨgali haiabɨla mu hɨsɨŋ mu hɨsɨŋ vevɨla Atenɨsɨ haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlaŋ hula akuaba akuaba sibɨla ma vihavɨhadami. Nɨbɨlaŋ ciaŋ sebɨlɨ agadɨ sulasula igahɨlahɨla saŋ pam lɨhavɨhadami. \v 22 Lɨhavɨdaci hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨlaŋ Aleopagusɨ halu heŋ hɨniavɨdaci Polɨ agaŋ nulɨdɨ pɨŋ lagulamavɨla abami. Atenɨsɨ haiabɨla hɨsɨŋ namɨlaŋ uami. Viaŋ naludɨ igɨdalɨŋ mugɨluŋ mu mu agɨladɨ sɨhɨ iahaiaha akuaba akuaba sibɨla vivi saŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨnilalaŋ uami. \v 23 Lɨdalaŋ viaŋ naludɨ haiabɨla hɨdahɨda igɨdalɨŋ namɨlaŋ lɨba akuaba akuaba agɨladɨ lɨhulɨhu lamalama aludɨ asɨ aba nulɨdɨ ibi mɨŋaiahɨlalaŋ uami. Viaŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ vadɨm mu agadɨ avi igacin uami. Vadɨm caba heŋ ciaŋ nameŋ lɨbavɨmi agadɨ igacin uami. Asɨ mu nudɨ ciaŋ ma igahɨlɨlalu agadɨ vadɨm aba abavɨmi uami. Namɨlaŋ asɨ mu nudɨ ciaŋ ma igahɨlɨlalaŋ agadɨ ala nudɨ ibi mɨŋaiahɨlalaŋ uami. Viaŋ nudɨ ciaŋ sulɨben aba lin uami. \v 24 Aludɨ \x - \xo 17.24 \xo*\xt Mt 11.25, HJL 7.48, 14.14-15\xt*\x* \x - \xo 17.24-25 \xo*\xt 1 Kin 8.27, Ais 42.5\xt*\x* Hekɨlɨ Asɨ agaŋ fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba agɨladɨ lamami uami. La nɨbu nukeŋ ala fɨli uaiaŋ susu akuaba akuaba agɨladɨ migɨlɨlalɨ uami. Nɨbu aŋam ulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ hulaŋ hafiavɨlalɨ agɨladɨ hɨvɨ ma ivo ivo hɨnilalɨ uami. \v 25 Asɨ \x - \xo 17.25 \xo*\xt Jop 12.10, Sng 50.12, Sek 12.1, HJL 7.48\xt*\x* akuaba akuaba saŋ ma tɨbɨ mɨgɨlalɨ uami. Lɨdaci hulaŋ nudɨ ma ahɨliahuavɨlalɨ uami. Asɨ nukeŋ abɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hɨhi hɨniavɨlalɨ uami. Hɨhi hɨniavɨdaci nulɨsaŋ akuaba akuaba igulalɨ uami. \v 26 Asɨ hulaŋ pabiŋ sɨbaŋ lamami uami. Lɨci hulaŋ iamɨgali ahuata nudɨ iamɨlɨhalinu iahavɨmi uami. Lɨhavɨci Asɨ mɨhiŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ lamami agɨlaŋ iahavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨdaci hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ haiabɨla hɨtɨŋ hɨtɨŋ uavɨmi uami. Uu Asɨ fɨli valɨ lamami agadɨ ma lɨvalavɨmi uami. \v 27 Asɨ \x - \xo 17.27 \xo*\xt Sng 145.18, Ais 55.6, Jer 23.23, HJL 14.17, Lom 1.20\xt*\x* hulaŋ iamɨgali lamavɨla nameŋ hɨji lamami uami. Nɨbɨlaŋ iadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ suhɨlavɨla hɨji humɨgaŋ hɨvɨ iadɨ igavɨbali akua aba abami uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ nudɨ suhɨlɨbalaŋ ala Asɨ aludɨ valavɨla ataŋ ma hɨnilalɨ uami. \v 28 Asɨ \x - \xo 17.28 \xo*\xt Kl 1.17, Ib 1.3\xt*\x* nɨbu ala aludɨ abɨdaci hɨhi hɨnilalu uami. Hɨnidamɨli alusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci hɨdɨlalu uami. Naludɨ hulaŋ limu hɨhɨle hɨji hutesɨ daŋ agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ uami. Alaŋ avi nudɨ ninanadi hɨnilalu aba abavɨlalɨ uami. Ha amɨŋ ala abavɨlalɨ uami. \v 29 Alaŋ \x - \xo 17.29 \xo*\xt Ais 40.18-20, 44.10-17, HJL 19.26\xt*\x* Asɨ dɨ ninanadi hɨnilalu uami. Hameŋ sadaŋ hɨji nameŋ igahɨlɨmagalu uami. Asɨ nɨbu lɨba golɨ me lɨba silɨva me lɨba sɨbaŋ me hɨnilalɨ aba abɨmagalu uami. Asɨ agaŋ kɨlɨ akuaba akuaba hulaŋ nulɨdɨ nukeŋ hɨji hɨvɨ igahɨlahɨla lɨhulɨhu lamavɨlalɨ agɨlaŋ me hɨnilalɨ aba abɨmagalu uami. \v 30 Vaka \x - \xo 17.30 \xo*\xt HJL 14.16, Lom 3.25-26, Ta 2.11-12, 1 Pi 1.14\xt*\x* sɨbaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ ma igahɨlavɨhadami uami. Lɨdɨŋ akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ vihavɨhadami uami. Lɨhavɨdaci Asɨ nulɨdɨ vɨdɨvɨdɨŋ ma abadami uami. Iabi Asɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan haiabɨla mu hɨsɨŋ mu hɨsɨŋ agɨladɨ abɨlalɨ uami. Namɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valɨhalaŋ aba abɨlalɨ uami. \v 31 Jisasɨ \x - \xo 17.31 \xo*\xt Sng 9.8, 96.12-13, HJL 2.23-24, 10.42, Lom 2.16, 14.10\xt*\x* hɨmɨci Asɨ agaŋ aludɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ mɨŋaiahaiaha saŋ nudɨ abɨci cɨhu hɨhi iahami agasaŋ igahɨlahɨla hameŋ abɨlalɨ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ciaŋ hɨvɨ lamalama saŋ Jisasɨ dɨ ala lɨbɨmɨŋami uami. Asɨ mɨhiŋ lamami agaŋ iahɨci nɨbu sɨhɨvia sɨbaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbali uami.\fig Polɨ abami. Namɨlaŋ lɨba akuaba akuaba agɨladɨ lɨhulɨhu lamalama aludɨ asɨ aba nulɨdɨ ibi mɨŋaiahɨlalaŋ uami.|src="GW180.jpg" size="col" ref="17.23"\fig* \p \v 32 Polɨ agaŋ Jisasɨ hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahami agasaŋ abɨci igahɨlavɨla hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle nudɨ abacuvavɨmi. Agadɨ ala limu hɨhɨle agɨlaŋ abavɨmi. Alusaŋ ciaŋ agadɨ cɨhu mu tɨbɨ abɨnaŋ igahɨlɨbalu uavɨmi. \v 33 Lɨhavɨci Polɨ agaŋ nulɨdɨ valavɨla umi. \v 34 Lɨci hulaŋ limu hɨhɨle nudɨ ciaŋ lubiahɨlavɨla Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. Hulaŋ mu hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamami agadɨ ibi Dionisiusɨ. Nɨbu Aleopagusɨ halu mɨgudɨba hɨniavɨhadami agɨladɨ hulaŋ mu. Iamɨgali mu agaŋ avi Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamami. Nudɨ ibi Damalisɨ. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ avi hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. \c 18 \s Polɨ agaŋ Kolin haiabɨla hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ suladami. \p \v 1 Polɨ agaŋ Aleopagusɨ halu heŋ hɨnihɨni ciaŋ sulavɨla Atenɨsɨ haiabɨla agadɨ valavɨla Kolin haiabɨla umi. \v 2-3 Uavɨla \x - \xo 18.2-3 \xo*\xt HJL 20.34, Lom 16.3, 1 Ko 4.11-13, 16.19, 1 Te 2.9, 2 Te 3.8, 2 Ti 4.19\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ mu agadɨ igami. Nudɨ ibi Akuila. Nɨbu Ponɨtusɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ. Vaka nɨbu nudɨ abinu Pɨlisila hula uavɨla Lom haiabɨla hɨniavɨhadami. Hɨniavɨdaci Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali Kɨlodiusɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ vɨdɨvɨdɨŋ abami. Namɨlaŋ Lom haiabɨla nagadɨ valavɨla haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ uhalaŋ uami. Hameŋ abɨci Akuila nudɨ abinu hula Itali fɨli tɨbɨ vala vevɨla Kolin haiabɨla hɨniavɨhadami. Haiabɨla heŋ hɨnihɨni ulaŋ hafihafi hɨsɨŋ havɨlɨ hɨcahɨca sibɨla agadɨ vivi hɨniavɨhadami. Lɨdɨŋ hutesɨ ma hɨnimaŋ lɨhavɨdaci Polɨ agaŋ ua nulɨdɨ igavɨla nɨbɨlaŋ hula sibɨla ahuata hameŋ vivi hɨniavɨhadami. Nɨbu avi ulaŋ hafihafi hɨsɨŋ havɨlɨ hɨcahɨca sibɨla hameŋ agadɨ ala vivi hɨniadami. \v 4 Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ alusɨsɨ mɨhiŋ hɨvɨ nulɨdɨ aŋam ulaŋ hɨvɨ ivouavɨhadami. Hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ avi nɨbɨlaŋ hula ivouavɨhadami. Ivouavɨdaci Polɨ avi nulɨdɨ aŋam ulaŋ heŋ ivo ivo nɨbɨlaŋ hula hɨbɨŋ hɨbɨŋ sulasula igahɨlavɨhadami. Hameŋ lɨdɨŋ Polɨ agaŋ nulɨdɨ hɨji mɨŋaiahɨlɨŋ amɨŋ ala aba abavɨbali aba nulɨsaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ suladami. \v 5 Lɨdaci \x - \xo 18.5 \xo*\xt HJL 9.22, 17.3, 17.14-15, 18.28\xt*\x* Sailasɨ hula Timoti hula Masedonia fɨli tɨbɨ vala vehavɨmi. Ve hɨniavɨdaci Polɨ agaŋ ulaŋ hafihafi hɨsɨŋ havɨlɨ hɨcahɨca sibɨla agadɨ valavɨla Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ pam sulasula hɨniadami. Lɨdɨŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ nameŋ abadami. Asɨ agaŋ nudɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ Jisasɨ dɨ lɨbɨmɨŋavɨla abɨci vemi uadami. \v 6 Hameŋ \x - \xo 18.6 \xo*\xt Ese 18.13, HJL 13.45-46, 13.51, 20.26-27, 1 Pi 4.4\xt*\x* abɨdaci nudɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla saŋ valavala nudɨ abacuvavɨhadami. Lɨhavɨdaci Polɨ agaŋ nudɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ agɨladɨ ibɨlɨ ifɨci ifɨci mɨgɨdaci hɨji nameŋ lamami. Ibɨlɨ ifɨlɨŋ mɨgɨci hulaŋ iamɨgali nagɨlaŋ igavɨla abavɨbali uami. Alaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ daŋ hɨnidamɨli hameŋ li aba abavɨbali uami. Lavɨla nulɨdɨ nameŋ abami. Namɨlaŋ hɨmɨlabɨla naludɨ amɨŋ agɨlaŋ avɨŋ hɨvɨ uavɨci vɨhɨlɨ agaŋ iadɨ hɨvɨ ma sɨbaŋ hɨnibali uami. Ha naludɨ nukeŋ vɨhɨlɨ uami. Iabi viaŋ hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ hɨvɨ uu Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ nulɨsaŋ sulɨben uami. \v 7 Hameŋ abavɨla aŋam ulaŋ agadɨ valavɨla hulaŋ mu agadɨ ulaŋ hɨvɨ ua hɨnihɨni ciaŋ suladami. Nudɨ ibi Titiusɨ Jasɨtusɨ. Nɨbu Asɨ dɨ sɨhɨ iahadami. Nudɨ ulaŋ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ mikɨ sɨbaŋ heŋ hɨniadami. \v 8 Isɨlaelɨ \x - \xo 18.8 \xo*\xt 1 Ko 1.14\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ agadɨ hali hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ ibi Kɨlisɨpusɨ. Nɨbu nudɨ ulaŋ pam hɨsɨŋ agɨlaŋ hula nulɨdɨ Hekɨlɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. Kolin haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ avi Polɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨhadami. Igahɨlahɨla nulɨdɨ Hekɨlɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨdaci avɨli hɨvɨ nulɨdɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨhadami.\fig Polɨ agaŋ ulaŋ hafihafi hɨsɨŋ havɨlɨ hɨcahɨca sibɨla agadɨ vihadami.|src="JL130.jpg" size="col" ref="18.2-3"\fig* \p \v 9-10 Hɨfɨlɨ \x - \xo 18.9-10 \xo*\xt Jos 1.9, Ais 41.10, Jer 1.8, 1.18-19, Mt 28.20, Jo 10.16, HJL 23.11, 1 Ko 2.3\xt*\x* mu hɨvɨ nulɨdɨ Hekɨlɨ agaŋ ve anisɨhu me hɨvɨ Polɨ dɨ abami. Nama lɨdɨmɨnaŋ uami. Viaŋ nama hula hɨnidalɨŋ hulaŋ mu nadɨ ma mɨŋalɨvavɨla sɨbɨlɨ lamavɨbali uami. Nama lɨdavɨla nadɨ sɨbɨsaŋ agadɨ mumia hɨdɨmɨnaŋ uami. Iadɨ hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ haiabɨla neŋ ala hɨniavadi uami. Nama hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ iadɨ ciaŋ agadɨ sulasula hɨdɨha uami. \v 11 Lɨci Polɨ agaŋ Kolin haiabɨla heŋ hɨnihɨni nulɨsaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ lamalubilubi hɨnidaci hualɨ pabiŋ umi. Hualɨ pabiŋ uci hualɨ mu agadɨ avaŋ human limu fɨhala human limu pabiŋ cɨjɨŋ umi. \v 12-13 Lɨdaci Galio agaŋ huban hɨnihɨni Akaia fɨli tɨbɨ agadɨ migɨladami. Migɨlɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ hulaŋ sɨkasɨkan agɨlaŋ iaha Polɨ dɨ mɨŋalɨva vave ciaŋ hihɨla hihɨla uvɨ heŋ lamavɨmi. Lamavɨla nudɨ lɨbɨmɨgumɨgu ciaŋ nameŋ abavɨmi. Hulaŋ nagaŋ nɨbu hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lamalubidaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ aludɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lulavɨlalɨ uavɨmi. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lulalula nulɨdɨ hɨji hɨvɨ nukeŋ Asɨ dɨ sɨhɨ agadɨ iahavɨlalɨ uavɨmi. \v 14 Lɨhavɨci \x - \xo 18.14 \xo*\xt HJL 23.29, 25.11, 25.19\xt*\x* Polɨ agaŋ nulɨdɨ ciaŋ agadɨ hɨbɨŋ abɨben aba lɨdaci Galio agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ abami. Hulaŋ nagaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ ma lulɨdaci igɨlan uami. Akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ avi ma vidaci igɨlan uami. Igɨlan padaŋ naludɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavin uami. \v 15 Agadɨ \x - \xo 18.15 \xo*\xt Jo 18.31, HJL 23.29, 25.18-19\xt*\x* ala namɨlaŋ naludɨ nukeŋ ciaŋ agɨlasadaŋ naludɨ nukeŋ akuaba akuaba ibi agɨlasadaŋ lamacilɨlalaŋ uami. Lɨdɨŋ naludɨ nukeŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agasaŋ lamacilɨlalaŋ uami. Ciaŋ hameŋ agɨladɨ namɨlaŋ nukeŋ hihɨlɨhalaŋ uami. Viaŋ ma hihɨlɨben uami. \v 16 Hameŋ abavɨla nulɨdɨ lahuci vala uavɨmi. \v 17 Uavɨla ciaŋ hihɨla hihɨla uvɨ mikɨ hɨniavɨdaci Kolin haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ Sosɨtenesɨ dɨ mɨŋalɨvavɨla ifavɨmi. Nɨbu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ agadɨ hali hɨsɨŋ hulaŋ hɨniadami. Ifavɨdaci Galio agaŋ vana lɨhavɨm aba nɨbu ciaŋ ma abami.\fig Polɨ agaŋ Kolin haiabɨla hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ lamalubiadami.|src="GW181.jpg" size="col" ref="18.11"\fig* \s Polɨ agaŋ Silia fɨli tɨbɨ Anɨtiokɨ haiabɨla heŋ cɨhu ala umi. \p \v 18 Polɨ \x - \xo 18.18 \xo*\xt Nam 6.18, HJL 21.24, Lom 16.1\xt*\x* agaŋ Kolin haiabɨla heŋ uaiaŋ akape hɨniadami. La hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨladɨ vala uben aba lavɨla nulɨsaŋ lamulami. Lamulavɨla Senɨkɨlia haiabɨla umi. Vaka nɨbu Asɨ saŋ igahɨlahɨla sɨmɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ valɨben aba ciaŋ mɨguavɨla abami. Ciaŋ mɨguavɨla abami agaŋ ci lɨci heŋ abɨci hulaŋ mu nudɨ hali mɨnɨ agadɨ ihalahami.\f * \fr 18.18 \fr*\ft Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nameŋ lɨhavɨhadami. Nɨbɨlaŋ Asɨ saŋ igahɨlahɨla sɨmɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ valɨbalu aba ciaŋ mɨguavɨhadami. Ciaŋ mɨguavɨhadami agaŋ ci lɨci nulɨdɨ hali mɨnɨ agɨladɨ heŋ ihalahavɨhadami.\ft*\f* Lɨci Polɨ agaŋ hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ mɨguavɨla Senɨkɨlia haiabɨla agadɨ valavɨla Silia fɨli tɨbɨ umi. Pɨlisila hula Akuila hula Polɨ ani ahuata hameŋ uavɨmi. \v 19 Uavɨla \x - \xo 18.19 \xo*\xt HJL 17.17\xt*\x* Efesusɨ haiabɨla iahuavɨmi. Iahuavɨla Pɨlisila hula Akuila hula haiabɨla heŋ hɨniavɨhadami. Hɨniavɨdaci Polɨ agaŋ iahavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ heŋ uavɨla nɨbɨlaŋ hula hɨbɨŋ hɨbɨŋ sulasula igahɨlavɨmi. \v 20 Lavɨla Polɨ dɨ abavɨmi. Nama alaŋ hula hutesɨ tagɨlaŋ daŋ hɨniha uavɨmi. Lɨhavɨci abami. Viaŋ ma hɨniben uami. \v 21 La \x - \xo 18.21 \xo*\xt Lom 1.10, 1 Ko 4.19, Ib 6.3, Je 4.15\xt*\x* nulɨdɨ vala uben aba nulɨsaŋ lamula lamula nameŋ abami. Asɨ agaŋ iadɨ veve saŋ abɨci naludɨ pɨŋ cɨhu veben uami. Hameŋ abavɨla hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ mɨguavɨla Efesusɨ haiabɨla vala umi. \v 22 Lɨci hunɨga hekɨlɨ agaŋ Sisalia haiabɨla heŋ uavɨla itɨlamami. Ua itɨlamɨci Polɨ agaŋ hunɨga hekɨlɨ agadɨ vala Jelusalem haiabɨla iahumi. Iahua hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ igavɨla abami. Uaiaŋ hekɨlɨ uami. La hɨnimitavɨla nulɨdɨ valavɨla Anɨtiokɨ haiabɨla umi. \v 23 Uavɨla hutesɨ tagɨlaŋ daŋ hɨniavɨla iaha cɨhu umi. Uavɨla Galesia fɨli tɨbɨ Fɨligia fɨli tɨbɨ hɨdahɨda haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlasaŋ ciaŋ suladami. Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨbali aba Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ suladami.\fig Hunɨga hekɨlɨ agaŋ Sisalia haiabɨla uavɨla itɨlamami.|src="GW182.jpg" size="col" ref="18.22"\fig* \s Apolosɨ agaŋ Efesusɨ haiabɨla hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ suladami. \p \v 24 Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ hulaŋ mu agaŋ uavɨla Efesusɨ haiabɨla hɨniadami. Nudɨ ibi Apolosɨ. Nɨbu Alekɨsadɨlia haiabɨla hɨsɨŋ. Nɨbu ciaŋ huaci sɨbaŋ suladami. Asɨ dɨ ciaŋ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ hɨniadami agadɨ avi sɨhɨvia sɨbaŋ igadami. \v 25 Vaka \x - \xo 18.25 \xo*\xt HJL 19.3\xt*\x* hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ hɨbɨ huaci abalamami agasaŋ nudɨ lamalubiavɨhadami. Lamalubiavɨdaci nɨbu avi hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ lamalubilubi saŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniadami. La Jisasɨ akuaba akuaba lɨmi agasaŋ nulɨdɨ sɨhɨvia sɨbaŋ suladami. Agadɨ ala Jon lɨhadami agadɨ lubiahɨlahɨla avɨli hɨvɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahadami. Nɨbu Jisasɨ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahadami agadɨ ciaŋ ma igahɨladami. \v 26 Lɨdɨŋ \x - \xo 18.26 \xo*\xt HJL 19.8\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ heŋ uu Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ suladami. Nɨbu hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ ma lɨdadami. Sulɨdaci Pɨlisila hula nudɨ muŋanu Akuila hula Apolosɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨmi. Igahɨlavɨla iaha nudɨ via uavɨla nulɨdɨ ulaŋ hɨvɨ Asɨ hɨbɨ huaci abalamami agasaŋ nudɨ sɨhɨvia sɨbaŋ lamalubiavɨmi. \v 27 Lɨhavɨci \x - \xo 18.27 \xo*\xt 1 Ko 3.6, 2 Ko 3.1\xt*\x* Apolosɨ agaŋ Akaia fɨli tɨbɨ uben aba lɨmi. Lɨci Efesusɨ haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ manasɨŋ lɨbavɨla Apolosɨ saŋ iguavɨla abavɨmi. Akaia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨladamɨlaŋ namɨlaŋ uavɨmi. Apolosɨ dɨ iga naludɨ ulaŋ hɨvɨ via uhalaŋ uavɨmi. Lɨhavɨci Apolosɨ Akaia fɨli tɨbɨ ua iahumi. Iahua igɨci Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ mavɨn hɨnihɨni nulɨdɨ huaci lamɨdaci nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ heŋ hɨniavɨmi. Hɨniavɨdaci Apolosɨ agaŋ nulɨdɨ ahɨliahuadami. \v 28 Ahɨliahuiahu \x - \xo 18.28 \xo*\xt HJL 9.22, 17.3, 18.5\xt*\x* haiabɨla iahaiaha Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula hɨbɨŋ hɨbɨŋ abavɨhadami. Hɨbɨŋ hɨbɨŋ aba aba Apolosɨ agaŋ nulɨdɨ ciaŋ agadɨ luladami. Lɨdɨŋ nulɨsaŋ Asɨ dɨ ciaŋ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ hɨniadami agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ abalamalama abadami. Asɨ hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ Jisasɨ dɨ lɨbɨmɨŋavɨla abɨci vemi uadami.\fig |src="ApalNTPaul03.jpg" size="span" copy="British & Foreign Bible Society"\fig* \c 19 \s Polɨ agaŋ Efesusɨ haiabɨla hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ suladami. \p \v 1-2 Apolosɨ \x - \xo 19.1-2 \xo*\xt HJL 2.38, 8.15-16, 1 Ko 1.12, 3.6\xt*\x* Kolin haiabɨla hɨnidaci Polɨ agaŋ uavɨla fɨli tɨbɨ halu daŋ halu daŋ heŋ hɨdahɨda uavɨla Efesusɨ haiabɨla iahumi. Iahuavɨla hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨladɨ igavɨla abitɨhami. Namɨlaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨdalaŋ Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ mɨgavɨla namɨlaŋ hula hɨnilalɨ ua hɨma uami. Lɨci abavɨmi. Hɨma uavɨmi. Alaŋ Asɨ dɨ Amɨŋ hɨnilalɨ agadɨ ciaŋ ma igahɨlɨlalu uavɨmi. \v 3 Lɨhavɨci \x - \xo 19.3 \xo*\xt Mt 3.11\xt*\x* Polɨ nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ ani dɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlɨlaŋ avɨli hɨvɨ naludɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ uami. Lɨci abavɨmi. Jon abami agasaŋ igahɨlɨmɨli avɨli hɨvɨ aludɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ uavɨmi. \v 4 Lɨhavɨci \x - \xo 19.4 \xo*\xt Mt 3.11, Mk 1.4, 1.7-8, Lu 3.4, 3.16, Jo 1.15, 1.26-30, HJL 18.25, 19.4\xt*\x* Polɨ nulɨdɨ abami. Vaka Jon hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abadami uami. Namɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ valɨdalaŋ avɨli hɨvɨ naludɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨben aba abadami uami. Lɨdalɨŋ hulaŋ mu iadɨ sɨvɨ vebali agasaŋ pam hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨhalaŋ aba abadami uami. Jon hulaŋ mu agasaŋ abadami ha nɨbu Jisasɨ saŋ abadami uami. \v 5 Lɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Polɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨci avɨli hɨvɨ nulɨdɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahami. \v 6-7 Lavɨla \x - \xo 19.6-7 \xo*\xt HJL 2.4, 6.6, 8.17, 10.44-46\xt*\x* Polɨ nudɨ human agɨladɨ hulaŋ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ agɨladɨ sabɨ hɨvɨ lamalama umi. Lɨdaci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ mɨgavɨla nɨbɨlaŋ hula hɨnimi. Hɨnidaci ciaŋ sɨbaŋ mu hɨvɨ mu hɨvɨ abavɨhadami. Lɨdɨŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ me hɨnihɨni ciaŋ sulavɨhadami. \v 8 Lɨhavɨdaci Polɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ heŋ ivo ivo haiabɨla iahaiaha ciaŋ suladami. Nulɨdɨ hɨji mɨŋaiahɨdalɨŋ amɨŋ ala aba abavɨbali aba Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ suladami. Sulasula nɨbɨlaŋ hula hɨbɨŋ ciaŋ hɨbɨŋ ciaŋ aba aba hɨniavɨdaci avaŋ ahica pam umi. \v 9 Nulɨdɨ \x - \xo 19.9 \xo*\xt HJL 9.1-2, 2 Ko 6.14-18, 2 Pi 2.2\xt*\x* abɨdaci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nudɨ ciaŋ agasaŋ valavɨhadami. Lɨdɨŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamavɨhadami. Nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ hɨbɨ huaci abalamami agasaŋ ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ abavɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ igahɨlavɨhadami. Lɨhavɨdaci Polɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ agadɨ sɨkan valavɨmi. Valavɨla Tɨlanusɨ dɨ sɨhɨ ciaŋ ulaŋ hɨvɨ ivo ivo uaiaŋ pabiŋ pabiŋ hɨvɨ ciaŋ suladami. \v 10 Nɨbu \x - \xo 19.10 \xo*\xt 2 Ti 1.15\xt*\x* hameŋ lɨdaci hualɨ ahica umi. Lɨci hulaŋ iamɨgali Esia fɨli tɨbɨ hɨniavɨhadami agɨlaŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ dɨ ciaŋ igahɨlavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hula hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ hula nɨbɨlaŋ ahuata hameŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨmi. \s Sɨkeva dɨ ninaŋ agɨlaŋ sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ lahubalu aba lɨhavɨhadami. \p \v 11 Asɨ \x - \xo 19.11 \xo*\xt HJL 14.3\xt*\x* agaŋ lɨdaci Polɨ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ sɨbaŋ agɨladɨ abalamadami. \v 12 Polɨ \x - \xo 19.12 \xo*\xt HJL 5.15\xt*\x* agaŋ sibɨla viben aba hadi hɨlahɨla sabɨ hɨsɨŋ agɨladɨ lamalama sibɨla vihadami. Vidaci vubɨŋ iahɨdaci havɨlɨ tɨbɨ tɨbɨ agɨladɨ hɨvɨ mɨŋahusadami. Sibɨla fɨhala fɨhala hadi hɨlahɨla sabɨ hɨsɨŋ agɨladɨdaŋ havɨlɨ tɨbɨ tɨbɨ vubɨŋ mɨŋahusahusa hɨsɨŋ agɨladɨdaŋ lamɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ vivi uavɨhadami. Vivi uu hulaŋ iamɨgali hɨmuhɨmu daŋ agɨlasaŋ iguavɨhadami. Iguavɨdaci nulɨdɨ hɨmuhɨmu agɨlaŋ heŋ sɨvɨlavɨhadami. Sudɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ avi hulaŋ iamɨgali agɨladɨ valavala uavɨhadami. \p \v 13 Isɨlaelɨ \x - \xo 19.13 \xo*\xt Mk 9.38\xt*\x* hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ avi sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ lahulahu hɨdavɨhadami. Lavɨla hɨji nameŋ lamavɨmi. Alaŋ avi Jisasɨ dɨ ibi luvɨla luvɨla sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ lahulahu saŋ nameŋ abɨbalu uavɨmi. Polɨ agaŋ nudɨ Hekɨlɨ Jisasɨ saŋ abɨlalɨ aba abɨbalu uavɨmi. Alaŋ avi Jisasɨ dɨ ibi luvɨla luvɨla sudɨ sɨbɨlɨ naludɨ lahumɨli ubalaŋ aba abɨbalu uavɨmi. \v 14 Hɨji hameŋ lamavɨdaci Sɨkeva dɨ ninaŋ human limu fɨhala human limu ahica cɨjɨŋ agɨlaŋ avi sudɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ hameŋ ala lahubalu aba lɨhavɨmi. Sɨkeva nɨbu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hɨniadami. \v 15 Nudɨ \x - \xo 19.15 \xo*\xt Mk 1.23-24, 1.34\xt*\x* ninadinu agɨlaŋ sudɨ sɨbɨlɨ agadɨ lahuben aba lɨhavɨmi. Lɨhavɨci sudɨ sɨbɨlɨ agaŋ nulɨdɨ ciaŋ agadɨ lalahuhe nameŋ abami. Viaŋ Jisasɨ dɨ igɨlan uami. Viaŋ Polɨ dɨ igɨlan uami. Namɨlaŋ ani uami. \v 16 La hulaŋ sudɨ sɨbɨlɨ daŋ agaŋ nulɨdɨ sabɨ hɨvɨ havala havala iahuiahu nulɨdɨ hɨbɨŋ pam ifami. Lɨdaci nulɨdɨ hadipɨlɨ agɨlaŋ sɨbɨlɨ sɨbaŋ lɨhavɨmi. Lɨdɨŋ nulɨdɨ hadi hɨlahɨla agɨladɨ mɨŋacɨkɨla pacɨkɨlami. Lɨci ulaŋ agadɨ valavɨla muhɨlɨ havɨlɨ apalɨ haŋɨla haŋɨla uavɨmi. \v 17 Lɨhavɨci \x - \xo 19.17 \xo*\xt Lu 7.16, HJL 2.43, 5.5-6, 5.11\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ Efesusɨ haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlaŋ ciaŋ hɨjɨ agadɨ igahɨlavɨmi. Hɨdɨlɨ mu mu Efesusɨ haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlaŋ avi ciaŋ hɨjɨ agadɨ igahɨlavɨmi. Igahɨlavɨla hekɨlɨ haba lɨdavɨmi. Lavɨla nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha hɨniavɨhadami. \v 18 Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ veve nulɨdɨ nukeŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ agɨlasaŋ haiabɨla lamalama abavɨhadami. \v 19 Aba aba hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ nulɨdɨ mɨjɨŋ akuaba akuaba ciaŋ ibi daŋ manasɨŋ mu hɨvɨ mu hɨvɨ lɨbavɨmi agɨladɨ vihavɨmi. Vivi uu avɨŋ hɨvɨ lamavɨci lɨhuavɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ igavɨmi. Manasɨŋ agɨladɨ anɨm hɨlɨcɨ 50,000 hɨvɨ lavavɨmi agɨladɨ avɨŋ hɨvɨ sɨkasɨkan hɨlavɨci lɨhuavɨmi. \v 20 Hameŋ \x - \xo 19.20 \xo*\xt HJL 6.7, 12.24\xt*\x* lɨhavɨci hulaŋ iamɨgali akape igavɨmi agɨlaŋ nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ dɨ ciaŋ igahɨlavɨla nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmi. Lavɨla mu haiabɨla mu haiabɨla hɨdahɨda nudɨ ciaŋ sulavɨhadami. Sulavɨdaci Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami.\fig Hulaŋ sudɨ sɨbɨlɨ daŋ agaŋ Sɨkeva dɨ ninadinu agɨladɨ ifavɨla nulɨdɨ hadi hɨlahɨla agɨladɨ mɨŋacɨkɨla pacɨkɨlami.|alt="Sons of Sceva" src="WA03984b.jpg" size="col" copy="Wade" ref="19.16"\fig* \fig Nulɨdɨ mɨjɨŋ akuaba akuaba ciaŋ ibi daŋ manasɨŋ mu hɨvɨ mu hɨvɨ lɨbavɨmi agɨladɨ vivi uu avɨŋ hɨvɨ lamavɨci lɨhuavɨmi.|src="GW184.jpg" size="col" ref="19.19"\fig* \s Efesusɨ haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ dɨ ifɨben aba lɨhavɨmi. \p \v 21 Efesusɨ \x - \xo 19.21 \xo*\xt HJL 18.21, 20.22, 23.11, Lom 1.13, 15.24-28, Ga 2.1\xt*\x* haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ hameŋ lɨhavɨci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Polɨ saŋ hɨji iguci abami. Viaŋ Masedonia fɨli tɨbɨ Akaia fɨli tɨbɨ heŋ hɨdahɨda uavɨla Jelusalem haiabɨla uben uami. Hɨdahɨda uavɨla Lom haiabɨla agadɨ igɨben uami. \v 22 La \x - \xo 19.22 \xo*\xt Lom 16.23-24, 2 Ti 4.20\xt*\x* hulaŋ ahica nudɨ ahɨliahuavɨhadami agɨladɨ abɨci uavɨmi. Timoti dɨdaŋ Elasɨtusɨ dɨdaŋ abɨci Masedonia fɨli tɨbɨ heŋ hali uavɨmi. Uavɨdaci Polɨ agaŋ Esia fɨli tɨbɨ hutesɨ tagɨlaŋ daŋ hɨnimi. \v 23 Esia \x - \xo 19.23 \xo*\xt 2 Ko 1.8\xt*\x* fɨli tɨbɨ hɨnidaci hulaŋ hɨhɨle nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ hɨbɨ huaci abalamami agadɨ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ hekɨlɨ igavɨmi. \p \v 24 Hulaŋ \x - \xo 19.24 \xo*\xt HJL 16.16-19\xt*\x* mu Efesusɨ haiabɨla hɨniadami agadɨ ibi Demitɨliusɨ. Nɨbu lɨba silɨva agadɨ vivi lamɨdaci mugɨluŋ Alɨtemisɨ dɨ aŋam ulaŋ cɨki cɨki me hɨniavɨdaci viovio mutɨŋ lamalama anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ hekɨlɨ vihadami. Lɨdaci nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ avi anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ hekɨlɨ vihavɨhadami. \v 25 La Demitɨliusɨ agaŋ hulaŋ limu hɨhɨle nudɨ sibɨla pam hɨsɨŋ agɨladɨdaŋ nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨdaŋ mɨgudɨbavɨla abami. Iadɨ sibɨla pam hɨsɨŋ namɨlaŋ uami. Alaŋ sibɨla vivi anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ hekɨlɨ vilalu uami. \v 26 Namɨlaŋ \x - \xo 19.26 \xo*\xt Sng 115.4, Ais 44.10-20, Jer 10.3, HJL 17.29, 2 Ti 1.15\xt*\x* Polɨ lɨlalɨ agadɨ ci igɨlalaŋ uami. Nɨbu hulaŋ iamɨgali akape agɨladɨ hɨji mɨŋaihuihu lɨlalɨ uami. Efesusɨ haiabɨla neŋ pam ma lɨlalɨ uami. Esia fɨli tɨbɨ avi hɨdahɨda hameŋ laci ala lɨlalɨ uami. Polɨ nameŋ abɨlalɨ uami. Namɨlaŋ kɨlɨ akuaba akuaba agɨladɨ lɨhulɨhu lamalama aludɨ asɨ aba abɨlalaŋ aba abɨlalɨ uami. Ha nɨbɨlaŋ Asɨ amɨŋ amɨŋ hɨma aba abɨlalɨ uami. \v 27 Hameŋ abɨdaci aludɨ anɨm hɨlɨcɨ vivi sibɨla agaŋ sɨbɨlɨ lɨbali uami. Lɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla abavɨbali uami. Mugɨluŋ Alɨtemisɨ dɨ aŋam ulaŋ agaŋ nɨbu sɨbɨlɨ aba abavɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali akape Esia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ mugɨluŋ Alɨtemisɨ saŋ sɨhɨ iahavɨlalɨ uami. Mu haiabɨla mu haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ avi mugɨluŋ Alɨtemisɨ saŋ sɨhɨ iahavɨlalɨ uami. Agadɨ ala Polɨ abɨdaci abavɨbali uami. Mugɨluŋ Alɨtemisɨ agaŋ nɨbu ibi apalɨ aba abavɨbali uami. \fig Efesusɨ haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ mugɨluŋ Alɨtemisɨ saŋ sɨhɨ iahavɨhadami.|alt="Artemis status" src="HK00286C.jpg" size="col" copy="Knowles" ref="19.27"\fig* \p \v 28 Hameŋ abɨci hulaŋ agɨlaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla Polɨ saŋ igɨvɨ hekɨlɨ hɨniavɨmi. Lavɨla ula ula livaliva abavɨmi. Efesusɨ haiabɨla hɨsɨŋ aludɨ mugɨluŋ Alɨtemisɨ nɨbu huaci sɨbaŋ uavɨmi. \v 29 Hameŋ \x - \xo 19.29 \xo*\xt HJL 20.4, 27.2, Lom 16.23-24, 1 Ko 1.14, Kl 4.10, Fm 1.24\xt*\x* aba aba Efesusɨ haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ ula ula livaliva Gaiusɨ dɨdaŋ Alisɨtalɨkusɨ dɨdaŋ mɨŋalɨvavɨla ciaŋ aba aba hɨsɨŋ uvɨ heŋ via uvɨhehavɨmi. Hulaŋ ahica agɨlaŋ Masedonia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ. Nɨbɨlaŋ Polɨ hula hɨdavɨhadami. \v 30 Via uavɨdaci Polɨ agaŋ ciaŋ aba aba saŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sɨvɨ uben aba lɨdaci hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ nudɨ abamɨgɨlavɨmi. \v 31 Esia \x - \xo 19.31 \xo*\xt 2 Ti 1.15\xt*\x* fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ huban limu hɨhɨle agɨlaŋ Polɨ dɨ ma sɨbɨlɨ igavɨhadami. Hameŋ sadaŋ nusaŋ mavɨn ciaŋ ciaŋ iguavɨci uci abavɨmi. Nama ciaŋ aba aba hɨsɨŋ uvɨ heŋ umɨnaŋ uavɨmi. \v 32 Lɨhavɨci hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨji uavauava lɨdaci ula ula aba aba mu ciaŋ mu ciaŋ abavɨmi. Hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ akuaba ciaŋ hɨdɨlɨ saŋ ve mɨgudɨbavɨmi agadɨ nɨbɨlaŋ ma igavɨmi. \p \v 33 Hameŋ lɨhavɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ Alekɨsadelɨ dɨ mɨŋanikɨlavɨci ua lagulama hɨnidaci nusaŋ hɨji iguavɨmi. Lɨhavɨci Alekɨsadelɨ agaŋ ciaŋ hivɨben aba hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ciaŋ agadɨ human hɨvɨ abamɨgɨlɨben aba lɨmi. \v 34 Lɨci hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ igavɨla abavɨmi. Hulaŋ nagaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ uavɨmi. La hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ ula ula abavɨmi. Efesusɨ haiabɨla hɨsɨŋ aludɨ mugɨluŋ Alɨtemisɨ nɨbu huaci sɨbaŋ uavɨmi. Hameŋ ula ula aba aba hutesɨ hɨniavɨmi.\f * \fr 19.34 \fr*\ft Ula ula aba aba hɨniavɨdaci 2 aua umi.\ft*\f* \v 35 Hɨniavɨdaci huban dɨ manasɨŋ ulaŋ migɨladami agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ulɨlahuavɨla abami. Efesusɨ haiabɨla hɨsɨŋ namɨlaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Mugɨluŋ Alɨtemisɨ dɨ aŋam ulaŋ agadɨ Efesusɨ haiabɨla hɨsɨŋ alaŋ migɨlɨlalu uami. Mugɨluŋ Alɨtemisɨ dɨ lɨba vɨdɨvɨdɨŋ daŋ uaiaŋ susu hɨvɨ hɨnia aludɨ hɨvɨ mɨgami agadɨ avi migɨlɨlalu uami. Alaŋ migɨlɨlalu agadɨ mu haiabɨla mu haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ iga fɨhalavɨlalɨ uami. \v 36 Hulaŋ mu avi mugɨluŋ Alɨtemisɨ dɨ ciaŋ agadɨ ma lulavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ namɨlaŋ ciaŋ valɨhalaŋ uami. Namɨlaŋ lɨhalɨha sɨbaŋ akuaba akuaba lɨmɨlaŋ uami. \v 37 Hulaŋ ahica mɨŋa vavelaŋ agɨlaŋ aludɨ aŋam ulaŋ hɨsɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ sɨgɨlɨ ma vihavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ aludɨ mugɨluŋ agadɨ ma abacuvavɨlalɨ uami. \v 38 Demitɨliusɨ agaŋ nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula hulaŋ ahica nagɨlaŋ hula ciaŋ daŋ lɨci uami. Ha ciaŋ hɨvɨ lamalama mɨhiŋ agɨlaŋ hanɨbuŋ hɨniavadi uami. Huban avi hɨniavadi uami. Demitɨliusɨ ani ciaŋ daŋ hɨniavɨla ha nulɨdɨ pɨŋ uavɨla ciaŋ hihɨlavɨvi uami. \v 39 Namɨlaŋ akuaba akuaba ciaŋ mu daŋ hɨniavɨla ha manɨgali agɨladɨ abɨlaŋ mɨhiŋ lamavɨci heŋ alaŋ hudɨmɨda hafalavɨla ciaŋ hihɨlavɨlu uami. \v 40 Igahɨlɨhalaŋ uami. Huban agaŋ nɨbu alaŋ akuaba akuaba lɨdalu agadɨ ciaŋ igahɨlavɨla ha aludɨ nɨbu huaci via uavɨla ciaŋ hɨvɨ lamɨvi uami. Alaŋ mɨgudɨba hɨnihɨni ula ula aba aba hɨnidalu agaŋ nɨbu ciaŋ hɨdɨlɨ apalɨ uami. Huban agaŋ aludɨ namɨlaŋ akɨ saŋ ve mɨgudɨba hɨnihɨni ula ula aba aba hɨnidalaŋ aba abɨci alaŋ akɨ ubalu uami. \v 41 Hameŋ abavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨci vala uavɨmi. \c 20 \s Polɨ agaŋ Masedonia fɨli tɨbɨ Gɨlikɨ fɨli tɨbɨ hɨdadami. \p \v 1 Hulaŋ iamɨgali agɨladɨ uliŋ uliŋ abiŋ abiŋ hekɨlɨ agaŋ sɨvɨlɨci cɨhu Polɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨladɨ abɨci nudɨ pɨŋ vehavɨmi. Vehavɨci nulɨdɨ iagaŋ lagulagu saŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ nulɨsaŋ sulami. La nulɨsaŋ lamulavɨla nulɨdɨ valavɨla Masedonia fɨli tɨbɨ umi. \v 2 Uavɨla hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨbali aba hɨdahɨda nulɨsaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ suladami. Sulasula hɨdahɨda ua Gɨlikɨ fɨli tɨbɨ iahumi. \v 3 Iahua heŋ hɨnidaci avaŋ ahica pam umi. Lɨci cɨhu iaha Silia fɨli tɨbɨ uu saŋ hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ mɨguben aba lɨmi. La Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nudɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ abavɨmi agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlami. Igahɨlavɨla Masedonia fɨli tɨbɨ cɨhu ala vemi. \v 4 Hulaŋ \x - \xo 20.4 \xo*\xt HJL 19.29, 21.29, Ef 6.21\xt*\x* akape avi Polɨ hula hɨdavɨhadami. Nulɨdɨ ibi nameŋ. Mu Sopatelɨ Belia haiabɨla hɨsɨŋ. Nudɨ iaganu Pilusɨ. Mu hulaŋ ahica Tesalonaika haiabɨla hɨsɨŋ Alisɨtalɨkusɨ hula Sekudusɨ hula. Mu Gaiusɨ Delɨbe haiabɨla hɨsɨŋ. Mu Timoti. Mu hulaŋ ahica Esia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ Tikikusɨ hula Tɨlofimusɨ hula. Nɨbɨlaŋ Polɨ ani ahuata hameŋ hɨdavɨhadami. \v 5 Hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ hali uavɨla Polɨ ani ani saŋ Tɨloasɨ haiabɨla heŋ migɨlavɨmi. \v 6 Migɨlavɨdaci Polɨ ani ani agɨlaŋ Filipai haiabɨla hɨniavɨmi. Hɨniavɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ maci sakɨvakɨva uaiaŋ akape hɨnihɨni navɨhadami mɨhiŋ hekɨlɨ agaŋ hɨnia sɨvɨlɨci Filipai haiabɨla valavɨla cɨhu hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ uavɨmi. Uavɨdaci uaiaŋ ahica pam uci Tɨloasɨ haiabɨla ua iahuavɨmi. Iahua hulaŋ limu hɨhɨle nulɨsaŋ migɨlavɨmi agɨlaŋ hula hafalavɨmi. Hafalavɨla Tɨloasɨ haiabɨla hɨniavɨdaci uaiaŋ human limu fɨhala umi. \s Iutikusɨ lalɨfa hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahami. \p \v 7 Isɨlaelɨ \x - \xo 20.7 \xo*\xt HJL 2.42, 2.46, 1 Ko 16.2, CHL 1.10\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨladɨ alusɨsɨ mɨhiŋ agaŋ sɨvɨlɨci Polɨ ani ani agɨlaŋ hula hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ hula Jisasɨ hɨmami agasaŋ igahɨlahɨla maci nɨben aba mɨgudɨbavɨmi. Mɨgudɨba hɨniavɨdaci Polɨ agaŋ amɨli me hɨvɨ nulɨdɨ vala uben aba hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulami. Ciaŋ sulasula hɨnidaci hɨfɨlɨ hekɨlɨ lɨmi. \v 8-9 Ulaŋ mɨgudɨba hɨniavɨmi agadɨ uvɨ nɨbu ahica pam. Mu fɨli. Mu alɨhaŋ. Mu iahua sabɨ. Iahua sabɨ heŋ ala mɨgudɨba hɨniavɨmi. Unɨ abɨlu akape agɨlaŋ lɨhulɨhu hɨniavɨdaci mɨgudɨba hɨniavɨmi. Hulaŋ mɨnibɨlɨ mu agaŋ nɨbɨlaŋ hula hɨnimi. Nudɨ ibi Iutikusɨ. Nɨbu iahua ulaŋ agadɨ huŋe veve hɨbɨ heŋ mɨgahɨnimi. Mɨgahɨnidaci Polɨ agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sulasula hɨnidaci Iutikusɨ dɨ ani mɨdaŋ lɨci ani hɨsɨvɨben aba lɨmi. La lɨtɨ ani hɨsɨvavɨla lalɨfa fɨli mɨgumi. Lɨci mɨguavɨla nudɨ mɨŋaiaha igavɨci valɨ hɨnimi. \v 10 Lɨci \x - \xo 20.10 \xo*\xt 1 Kin 17.21\xt*\x* Polɨ avi nɨbɨlaŋ hula mɨgumi. Mɨguavɨla nudɨ sabɨ mɨga vubɨla alahafiavɨla hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abami. Namɨlaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ lamɨmɨlaŋ uami. Hɨmi agadɨ ala cɨhu hɨhi ci iahi uami. \v 11 Lavɨla Polɨ agaŋ hɨvɨ ulaŋ heŋ cɨhu ala iahumi. Iahuavɨla ivoua maci agadɨ mɨŋacɨkɨlacɨkɨla iguavɨla hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hula ahuata hameŋ navɨmi. La nulɨsaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ hutesɨ sulasula hɨnidaci fɨli mɨŋalahami. Mɨŋalahɨci Polɨ nulɨdɨ valavɨla umi. \v 12 Vala udaci hulaŋ mɨnibɨlɨ lalɨfa hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahami agadɨ viavɨla hɨjɨŋalaŋala nulɨdɨ ulaŋ hɨvɨ via uavɨmi. \s Polɨ agaŋ Tɨloasɨ haiabɨla valavɨla Miletusɨ haiabɨla umi. \p \v 13 Lɨhavɨci Polɨ nɨbu fɨli hɨbɨ hɨvɨ uben aba Lukɨ ani ani\f * \fr 20.13 \fr*\ft Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ \ft*\fq Lukɨ ani ani \fq*\ft aba lɨbahɨlu.\ft*\f* agɨladɨ abɨci nudɨ valavɨla hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ mɨguavɨla Asosɨ haiabɨla heŋ hali uavɨmi. Uavɨla Polɨ veci hunɨga hɨvɨ via ubalu aba Asosɨ haiabɨla heŋ nusaŋ migɨlavɨmi. \v 14 Migɨla hɨniavɨdaci Polɨ agaŋ uavɨla Asosɨ haiabɨla iahua nulɨdɨ igami. Lɨci hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ viavɨla Mitilini haiabɨla uavɨmi. \v 15-16 Polɨ \x - \xo 20.15-16 \xo*\xt HJL 18.21, 24.17, 1 Ko 16.8-9\xt*\x* nɨbu Jelusalem haiabɨla uvɨhevɨla Penɨtikosɨ mɨhiŋ hekɨlɨ\f * \fr 20.15-16 \fr*\ft Hualabɨla hɨsɨŋ sɨmɨŋ mɨdɨ lɨhuavɨdaci hɨjɨŋalaŋala vivi mɨhiŋ hekɨlɨ agadɨ ibi mu \ft*\fq Penɨtikosɨ mɨhiŋ hekɨlɨ. \fq*\ft Wok Pris 23.15-22 agadɨ igɨhalaŋ. Asɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ valɨci huaci hɨniavɨmi agadɨ mɨhiŋ hekɨlɨ agaŋ ci lɨci uaiaŋ 48 uci \ft*\fq Penɨtikosɨ mɨhiŋ hekɨlɨ \fq*\ft agaŋ heŋ iahadami.\ft*\f* agadɨ igɨben aba Esia fɨli tɨbɨ hutesɨ hɨnihɨni saŋ valavɨla Efesusɨ haiabɨla agadɨ lɨvalɨben aba lɨmi. La cɨhu Mitilini haiabɨla valavɨla uavɨmi. Uavɨdaci mɨŋalahɨci Kiosɨ avɨli muha mikɨ hɨniavɨmi. Heŋ hɨniavɨci mɨŋalahɨci cɨhu Samosɨ avɨli muha uavɨmi. Heŋ hɨniavɨci mɨŋalahɨci Miletusɨ haiabɨla uavɨmi. \s Polɨ Efesusɨ haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ hali hɨsɨŋ agɨlasaŋ lamulami. \p \v 17 Polɨ \x - \xo 20.17 \xo*\xt HJL 18.21\xt*\x* agaŋ Miletusɨ haiabɨla ua iahuavɨla Efesusɨ haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ agɨlasaŋ ciaŋ iguci umi. \v 18 Ciaŋ \x - \xo 20.18 \xo*\xt HJL 18.19, 19.10\xt*\x* iguci uci vehavɨci nulɨdɨ abami. Viaŋ vaka sebɨlɨ sɨbaŋ Esia fɨli tɨbɨ iahua akuaba akuaba lɨhadamin agadɨ namɨlaŋ igadamɨlaŋ uami. Viaŋ namɨlaŋ hula hɨnihɨni akuaba akuaba lɨlan agadɨ avi igɨlalaŋ uami. \v 19 Akape \x - \xo 20.19 \xo*\xt HJL 20.3\xt*\x* tɨbɨ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ iadɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ ciaŋ mɨguavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci vɨhɨlɨ akape iadɨ hɨvɨ iahavɨlalɨ agɨlasaŋ iadɨ mavɨn lɨdaci ilɨhɨlan uami. Ilɨha ilɨha viaŋ ibi apalɨ me hɨnilan uami. Lɨdɨŋ iadɨ Hekɨlɨ dɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni nudɨ sibɨla agadɨ vilan uami. \v 20 Viaŋ ciaŋ huaci naludɨ ahɨliahuiahu hɨsɨŋ agadɨ sulasula saŋ ma lɨdavɨla ihɨlu lavavɨla valɨlan uami. Mutɨŋ sabɨlɨm hɨvɨ lamalubilan agadɨ igɨlalaŋ uami. Naludɨ ulaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ hɨvɨ avi lamalubilan agadɨ namɨlaŋ ci igɨlalaŋ uami. \v 21 Viaŋ hɨdɨlɨ mu mu agɨlasadaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlasadaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igulan uami. Lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ valavala Asɨ dɨ pɨŋ vehalaŋ aba abɨlan uami. Veve aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨhalaŋ aba abɨlan uami. \v 22 Ci \x - \xo 20.22 \xo*\xt HJL 19.21\xt*\x* igɨlaŋ uami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ lɨdaci viaŋ Jelusalem haiabɨla uadin uami. Jelusalem haiabɨla ua iahulɨŋ iadɨ akuaba akuaba lɨhavɨbali agɨladɨ viaŋ ma igin uami. \v 23 Viaŋ \x - \xo 20.23 \xo*\xt HJL 19.21, 21.4-5, 21.11, 1 Te 3.3\xt*\x* haiabɨla akape udalɨŋ Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ iadɨ nameŋ abɨlalɨ uami. Hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nadɨ vivi uu lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨbali aba abɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ nasaŋ vɨhɨlɨ iguavɨbali aba abɨlalɨ uami. Viaŋ nudɨ pam ala igɨlan uami. \v 24 Agadɨ \x - \xo 20.24 \xo*\xt HJL 21.13, Lom 8.35, 2 Ko 4.1, 4.16, Ga 1.1-2, 2 Ti 4.7\xt*\x* ala viaŋ hadipɨlɨ hɨhi hɨnihɨni agasaŋ ma igahɨlɨlan uami. Iadɨ Hekɨlɨ Jisasɨ agaŋ ciaŋ sulasula sibɨla iasaŋ igumi uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ mavɨn hɨnilalɨ agasaŋ sulasula saŋ abami uami. Lɨci viaŋ sibɨla hameŋ agadɨ vi fɨhala fɨhala saŋ pam hɨji lamɨlan uami. \v 25 Viaŋ namɨlaŋ hula hɨnihɨni Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ sulasula hɨdɨlan uami. Agadɨ ala viaŋ igɨlan uami. Namɨlaŋ iadɨ mugaŋ lamɨgaŋ cɨhu cɨhu ma igɨbalaŋ uami. \v 26-27 Viaŋ \x - \xo 20.26-27 \xo*\xt HJL 18.6, 2 Ko 7.2\xt*\x* Asɨ akuaba akuaba lɨbali agadɨ nalusaŋ sulasula saŋ ma lɨdavɨla valɨlan uami. Iabi viaŋ naludɨ haiabɨla iaha abɨben uami. Viaŋ Asɨ dɨ ciaŋ sulɨlɨŋ namɨlaŋ igahɨlahɨla saŋ valavɨla hɨmɨlabɨla naludɨ amɨŋ agɨlaŋ avɨŋ hɨvɨ uavɨci uami. Vɨhɨlɨ agaŋ iadɨ hɨvɨ ma hɨnibali uami. \v 28 Namɨlaŋ \x - \xo 20.28 \xo*\xt 1 Ko 12.28, 1 Ti 4.16, Ib 9.14, 1 Pi 1.19, 5.2-4\xt*\x* nukeŋ saŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨhalaŋ uami. Asɨ agaŋ nudɨ Ninanu dɨ mɨdɨ agasaŋ igahɨlavɨla hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan likɨlami agɨladɨ avi migɨlɨhalaŋ uami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ naludɨ ci lɨbɨmɨŋalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ migɨla migɨla saŋ naludɨ lɨbɨmɨŋalɨ uami. Hulaŋ sabaŋ sipsipɨ migɨlavɨlalɨ me migɨla migɨla saŋ lɨbɨmɨŋalɨ uami. \v 29 Viaŋ \x - \xo 20.29 \xo*\xt Mt 7.15, Jo 10.12, 2 Pi 2.1\xt*\x* igɨlan uami. Viaŋ naludɨ valavɨla ulɨŋ hulaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ veve naludɨ sɨbɨlɨ lamavɨbali uami. Sudɨ iŋam agɨlaŋ sabaŋ sipsipɨ iavaiava sɨbɨlɨ lamavɨlalɨ hameŋ ala naludɨ sɨbɨlɨ lamavɨbali uami. \v 30 Hulaŋ \x - \xo 20.30 \xo*\xt 1 Ti 1.20, 1 Jo 2.19\xt*\x* limu hɨhɨle namɨlaŋ masa masa nukeŋ agɨlaŋ analɨ analɨ ciaŋ agɨladɨ sulavɨbali uami. Sulasula hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨlalɨ agɨladɨ likɨlɨmɨli nɨbɨlaŋ aludɨ sɨvɨ vehavɨm aba hameŋ lɨhavɨbali uami. \v 31 Hameŋ \x - \xo 20.31 \xo*\xt Mk 13.37, HJL 19.8-10, 1 Te 2.11\xt*\x* sadaŋ namɨlaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨhalaŋ uami. Lɨdɨŋ sibɨla viaŋ vilan agasaŋ hɨji valɨmɨlaŋ uami. Viaŋ namɨlaŋ hula hualɨ ahica pam hɨnihɨni ihɨlu ma lavɨlan uami. Hɨfɨlɨ hɨfɨlɨ uaiadi uaiadi naludɨ hɨji hɨtɨŋ hɨtɨŋ mɨŋaiahaiaha saŋ ciaŋ igu igu pam hɨnilan uami. Viaŋ nalusaŋ ciaŋ sulɨdalɨŋ iadɨ lamɨgaŋ ilɨhiŋ avɨli agaŋ mɨgɨlalɨ uami. \v 32 Iabi \x - \xo 20.32 \xo*\xt HJL 26.18, Ef 1.18, Kl 1.12\xt*\x* viaŋ naludɨ lamɨlɨŋ Asɨ dɨ human hɨvɨ hɨnibalaŋ uami. Asɨ nalusaŋ mavɨn hɨnibali agasaŋ ciaŋ sulɨlan agasaŋ hɨji lamɨhalaŋ uami. Nɨbu mavɨn hɨnihɨni nalusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci vɨdɨvɨdɨŋ lagulamɨbalaŋ uami. Lavɨla namɨlaŋ sɨkasɨkan nudɨ nukeŋ hulaŋ iamɨgali hɨnibalaŋ uami. Hɨnidalaŋ Asɨ agaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ nalusaŋ igubali uami. \p \v 33 Viaŋ \x - \xo 20.33 \xo*\xt 1 Sml 12.3, 1 Ko 9.11-12, 2 Ko 7.2\xt*\x* hulaŋ mu dɨ lɨba silɨva lɨba golɨ agɨlasadaŋ muhɨlɨ havɨlɨ akuaba akuaba agɨlasadaŋ mavɨn ma igɨlan uami. \v 34 Namɨlaŋ \x - \xo 20.34 \xo*\xt HJL 18.2-3, 1 Ko 4.11-13, 1 Te 2.9\xt*\x* nukeŋ ci igɨlalaŋ uami. Viaŋ iadɨ human hɨvɨ nukeŋ sibɨla vivi anɨm hɨlɨcɨ vilan uami. Vivi sɨmɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ lavalava nɨlan uami. Lɨdɨŋ hulaŋ viaŋ hula hɨniavɨlalɨ agɨladɨ avi ahɨliahulan uami. \v 35 Viaŋ \x - \xo 20.35 \xo*\xt Mt 10.8, 2 Ko 11.9, 11.12, Ef 4.28, 1 Te 4.11, 2 Te 3.8\xt*\x* akuaba akuaba sibɨla vivi hulaŋ iamɨgali vɨdɨvɨdɨŋ apalɨ agɨladɨ ahɨliahulan agadɨ igɨlalaŋ uami. Namɨlaŋ avi hameŋ laci ala lɨhalaŋ uami. Lɨdɨŋ aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ abami agasaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Nɨbu nameŋ abami uami. Hulaŋ mu nudɨ akuaba akuaba agɨladɨ via hulaŋ mu saŋ igulalɨ aba abami uami. Iguci hulaŋ akuaba akuaba vilalɨ agaŋ hɨjɨŋalɨlalɨ aba abami uami. Agadɨ ala hulaŋ akuaba akuaba igulalɨ agaŋ nɨbu hekɨlɨ sɨbaŋ hɨjɨŋalɨlalɨ aba abami uami. \p \v 36 Polɨ \x - \xo 20.36 \xo*\xt HJL 21.4-5\xt*\x* agaŋ ciaŋ agadɨ sula fɨhalavɨla cɨhu hali hɨsɨŋ agɨlaŋ hula mɨgalɨfɨlɨbavɨla Asɨ dɨ abavɨmi. \v 37 La hulaŋ sɨkasɨkan agɨlaŋ Polɨ dɨ alahafia ilɨha ilɨha nudɨ mɨhum iavavɨmi. \v 38 Polɨ \x - \xo 20.38 \xo*\xt HJL 20.25\xt*\x* agaŋ mufɨli mufɨli iadɨ mugaŋ lamɨgaŋ ma igɨbalaŋ uci nusaŋ mavɨn mɨŋavɨmi. Mavɨn mɨŋamɨŋa nudɨ via ua hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ lamavɨmi.\fig Polɨ agaŋ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ hula mɨgalɨfɨlɨbavɨla Asɨ dɨ abavɨmi.|src="GW186.jpg" size="col" ref="20.36"\fig* \c 21 \s Polɨ agaŋ hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ Jelusalem haiabɨla saŋ umi. \p \v 1 Lamavɨci Polɨ Lukɨ ani ani\f * \fr 21.1 \fr*\ft Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ \ft*\fq Polɨ Lukɨ ani ani \fq*\ft aba lɨbahɨlu.\ft*\f* agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ agɨlasaŋ lamulavɨla hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ mɨguavɨmi. Mɨguavɨla Kosɨ avɨli muha agasaŋ pam uavɨmi. Uavɨla hɨniavɨci mɨŋalahɨci Lodesɨ avɨli muha uavɨmi. Ua iahuavɨla cɨhu Patala haiabɨla uavɨmi. \v 2 Patala haiabɨla iahuavɨla igavɨci hunɨga hekɨlɨ mu agaŋ Fonisia fɨli tɨbɨ uben aba lɨmi. Lɨci cɨhu hunɨga hekɨlɨ mu heŋ mɨguavɨla uavɨmi. \v 3 Ua igavɨci Saipɨlusɨ avɨli muha agaŋ human sakalɨ kɨlikɨli hɨvɨ hɨnimi. Hɨnidaci lɨvalavɨla Silia fɨli tɨbɨ uavɨla Tailɨ haiabɨla ua iahuavɨmi. Iahuavɨci hunɨga hekɨlɨ agadɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ maku akuaba akuaba agɨladɨ likɨla likɨla vivi haiabɨla heŋ lamɨben aba lɨhavɨmi. \v 4-5 Lɨhavɨdaci \x - \xo 21.4-5 \xo*\xt HJL 20.23, 21.12\xt*\x* Polɨ Lukɨ ani ani agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨladɨ suhɨla suhɨla uavɨla igavɨmi. Igavɨla nɨbɨlaŋ hula hɨniavɨdaci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlasaŋ hɨji igudaci Polɨ dɨ abavɨhadami. Nama Jelusalem haiabɨla umɨnaŋ uavɨhadami. Hameŋ lɨdɨŋ hɨniavɨdaci uaiaŋ human limu fɨhala umi. Lɨci hunɨga hekɨlɨ viavɨla Tailɨ haiabɨla vala uben aba lɨhavɨmi. Uben aba lɨhavɨdaci hulaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ hula nulɨdɨ iamɨgali ninanadi agɨlaŋ hula haiabɨla agadɨ valavɨla Polɨ Lukɨ ani ani agɨladɨ via ua avɨli hekɨlɨ caba heŋ lamavɨmi. La ahuata hameŋ mɨgalɨfɨlɨbavɨla Asɨ dɨ abavɨmi. \v 6 Asɨ \x - \xo 21.6 \xo*\xt HJL 20.36\xt*\x* dɨ aba fɨhala iaha hɨbɨŋ hɨbɨŋ lamulavɨmi. Lamulavɨla Polɨ Lukɨ ani ani agɨlaŋ hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ mɨguavɨla uavɨmi. Uavɨdaci hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ cɨhu nulɨdɨ ulaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ vehavɨmi. \s Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Agabusɨ agaŋ Polɨ saŋ ciaŋ igumi. \p \v 7 Lɨhavɨci Polɨ Lukɨ ani ani\f * \fr 21.7 \fr*\ft Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ \ft*\fq Polɨ Lukɨ ani ani \fq*\ft aba lɨbahɨlu.\ft*\f* agɨlaŋ Tailɨ haiabɨla vala hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ Tolemesɨ haiabɨla ua iahuavɨmi. Ua iahuavɨla hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨladɨ igavɨla abavɨmi. Uaiaŋ hekɨlɨ uavɨmi. La uaiaŋ pabiŋ nɨbɨlaŋ hula hɨniavɨmi. \v 8 Hɨniavɨci \x - \xo 21.8 \xo*\xt HJL 6.5, 8.5, 8.26, 8.40, Ef 4.11, 2 Ti 4.5\xt*\x* mɨŋalahɨci Tolemesɨ haiabɨla agadɨ valavɨla cɨhu Sisalia haiabɨla ua iahuavɨmi. Ua iahuavɨla Filipɨ dɨ ulaŋ heŋ uavɨla nɨbu hula hɨniavɨmi. Filipɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ suladami. Vaka Jelusalem haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ Filipɨ dɨdaŋ hulaŋ human limu fɨhala human limu pabiŋ cɨjɨŋ agɨladɨdaŋ lɨbɨmɨŋavɨci hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ ahɨliahuiahu sɨmɨŋ labɨla labɨla sibɨla vihavɨhadami. \v 9 Filipɨ \x - \xo 21.9 \xo*\xt Jol 2.28, HJL 2.17\xt*\x* dɨ nadi limu ahica limu ahica agɨlaŋ muŋaŋ ma iahumaŋ. Nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ iamɨgali me hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulavɨhadami. \p \v 10 Polɨ \x - \xo 21.10 \xo*\xt HJL 11.28\xt*\x* Lukɨ ani ani agɨlaŋ Sisalia haiabɨla hɨniavɨdaci uaiaŋ akape uci Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Agabusɨ agaŋ Judia fɨli tɨbɨ valavɨla Sisalia haiabɨla vemi. \v 11 Vevɨla \x - \xo 21.11 \xo*\xt Jo 21.18, HJL 20.23, 21.33\xt*\x* nulɨdɨ pɨŋ iahavɨla lavi Polɨ dɨ humɨgaŋ hɨvɨ hɨnimi agadɨ hiva viavɨla nudɨ nukeŋ hɨcɨ human agadɨ hahavɨla abami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ nameŋ abi uami. Lavi nagadɨ iaganu agaŋ Jelusalem haiabɨla uci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ nudɨ hɨcɨ human agɨladɨ nameŋ laci ala hahavɨbali aba abi uami. La nudɨ via uavɨla hɨdɨlɨ mu agɨladɨ human hɨvɨ lamavɨbali aba abi uami. \v 12 Lɨci \x - \xo 21.12 \xo*\xt Mt 16.22\xt*\x* igahɨlavɨla hulaŋ Polɨ hula hɨdavɨhadami agɨlaŋ hula haiabɨla heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ hula Polɨ dɨ mavɨn ciaŋ ciaŋ abavɨmi. Nama Jelusalem haiabɨla umɨnaŋ uavɨmi. \v 13 Lɨhavɨci \x - \xo 21.13 \xo*\xt HJL 20.24\xt*\x* Polɨ agaŋ nulɨdɨ nameŋ abami. Namɨlaŋ akɨ saŋ ilɨha ilɨha iadɨ hɨji agadɨ mɨŋaihuihu lɨdalaŋ uami. Viaŋ iadɨ Hekɨlɨ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama akuaba akuaba nameŋ lɨhavɨbali agɨlasaŋ ala migɨlɨlan uami. Viaŋ Jelusalem haiabɨla ulɨŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ iadɨ vana lamavɨm aba migɨlɨlan uami. Iadɨ vana ifɨhɨmavɨm aba migɨlɨlan uami. \v 14 Abamɨgɨlavɨci hɨma lɨci valavɨmi. Lavɨla abavɨmi. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ akuaba akuaba iahavɨbali agɨlasaŋ abami sadaŋ hameŋ laci lɨhavɨbali uavɨmi. \s Polɨ agaŋ Jelusalem haiabɨla ua iahumi. \p \v 15 Lɨhavɨci uaiaŋ akape tagɨlaŋ daŋ uci Polɨ Lukɨ ani ani\f * \fr 21.15 \fr*\ft Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ \ft*\fq Polɨ Lukɨ ani ani \fq*\ft aba lɨbahɨlu.\ft*\f* agɨlaŋ nulɨdɨ maku akuaba akuaba agɨladɨ hihɨla viavɨla Jelusalem haiabɨla uavɨmi. \v 16 Sisalia haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlavɨhadami agɨlaŋ avi nɨbɨlaŋ hula uavɨmi. Ua Polɨ Lukɨ ani ani agɨladɨ viavɨla Nason dɨ ulaŋ heŋ uavɨla hɨniavɨmi. Nason nɨbu Saipɨlusɨ avɨli muha hɨsɨŋ. Nɨbu Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ vakaci hɨdɨlɨ maha lubiahɨladami. \v 17 Jelusalem haiabɨla ua iahuavɨci hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ nulɨsaŋ hɨjɨŋalavɨmi. \v 18 La \x - \xo 21.18 \xo*\xt HJL 15.2, 15.13, Ga 1.19, 2.9\xt*\x* hɨniavɨci mɨŋalahɨci Polɨ Lukɨ ani ani agɨlaŋ Jemɨsɨ dɨ igɨben aba uavɨmi. Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ sɨkasɨkan agɨlaŋ avi ve Jemɨsɨ hɨnimi heŋ mɨgudɨba hɨniavɨmi. \v 19 Mɨgudɨba \x - \xo 21.19 \xo*\xt HJL 15.4, 15.12, Lom 15.18-19\xt*\x* hɨniavɨdaci Polɨ agaŋ nulɨdɨ igavɨla abami. Uaiaŋ hekɨlɨ uami. Lavɨla Asɨ agaŋ nɨbu hula hɨnidaci hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ hɨvɨ hɨdahɨda sibɨla vilalɨ agasaŋ sulami. \s Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba uu saŋ Polɨ dɨ abavɨmi. \p \v 20 Lɨci \x - \xo 21.20 \xo*\xt HJL 15.1, 15.5, 22.3, Lom 10.2, Ga 1.14\xt*\x* hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨmi. Igahɨlavɨla Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahavɨla nudɨ abavɨmi. Aludɨ ima me nama uavɨmi. Ci igɨnaŋ uavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨlalɨ uavɨmi. Hɨnihɨni ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ avi lubiahɨlahɨla saŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniavɨlalɨ uavɨmi. \v 21 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 21.21 \xo*\xt HJL 16.3, Ga 2.3-5\xt*\x* ciaŋ hɨjɨ nameŋ igahɨlavalɨ uavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ hula hɨniavɨlalɨ agɨlasaŋ nama nameŋ abɨlanaŋ aba abavalɨ uavɨmi. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ lubiahɨlɨmɨlaŋ aba abɨlanaŋ aba abavalɨ uavɨmi. Naludɨ ninaŋ agɨladɨ hadi sɨbɨlɨ ihalahɨmɨlaŋ aba abɨlanaŋ aba abavalɨ uavɨmi. Naludɨ ave iauacaŋ lɨhavɨhadami agɨladɨ cɨhu cɨhu lubiahɨlɨmɨlaŋ aba abɨlanaŋ aba abavalɨ uavɨmi. \v 22 Nɨbɨlaŋ nama vemalamɨnaŋ agadɨ ciaŋ hɨjɨ ci akua igahɨlavi uavɨmi. Igahɨlavɨci alaŋ akɨ lɨbalu uavɨmi. \v 23 Alaŋ \x - \xo 21.23-24 \xo*\xt Nam 6.13-21\xt*\x* akuaba akuaba saŋ nadɨ abɨbalu agadɨ nama nudɨ pam lubiahɨlɨha uavɨmi. Aludɨ hulaŋ limu ahica limu ahica agɨlaŋ ciaŋ mɨguavɨla Asɨ dɨ abavalɨ uavɨmi. \v 24 Asɨ \x - \xo 21.24 \xo*\xt HJL 18.18\xt*\x* agaŋ igɨdaci alaŋ huaci sɨlɨvɨ laci hɨnibalu aba nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba uavɨbali uavɨmi. Nama avi nɨbɨlaŋ hula uavɨla Asɨ nadɨ igɨdaci huaci sɨlɨvɨ laci hɨnihɨni saŋ akuaba akuaba lɨha uavɨmi. Lavɨla akuaba akuaba Asɨ saŋ sagalɨ iguavɨbali agɨladɨ lavɨha uavɨmi. Lavɨnaŋ nulɨdɨ hali mɨnɨ agɨladɨ ihalahavɨbali uavɨmi.\f * \fr 21.24 \fr*\ft Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ manasɨŋ 18.18 agadɨ igɨhalaŋ. Mu Namba 6.1-21 agadɨ avi igɨhalaŋ. Ciaŋ nagɨlaŋ nɨbu ciaŋ mɨguavɨla abavɨhadami agaŋ ci lɨci hali mɨnɨ ihalahavɨhadami agasaŋ abavɨmi.\ft*\f* Nama hameŋ lɨnaŋ hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ igavɨla nameŋ abavɨbali uavɨmi. Ciaŋ Polɨ saŋ abavɨlalɨ agaŋ nɨbu analɨ sɨbaŋ aba abavɨbali uavɨmi. Nɨbu avi ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ sɨhɨvia lubiahɨlɨlalɨ aba abavɨbali uavɨmi. \v 25 Hulaŋ \x - \xo 21.25 \xo*\xt HJL 15.29\xt*\x* iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlasaŋ alaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ nameŋ agadɨ manasɨŋ hɨvɨ lɨbavɨla igumɨli umi uavɨmi. Namɨlaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨhalaŋ aba abamɨlu uavɨmi. Sɨhɨm akuaba akuaba mugɨluŋ saŋ sagalɨ iguavɨlalɨ agɨladɨ nɨmɨlaŋ aba abamɨlu uavɨmi. Sɨhɨm mɨdɨ agadɨ nɨmɨlaŋ aba abamɨlu uavɨmi. Sɨhɨm sugɨtaŋ hɨvɨ hahamigɨlavɨci hɨmavɨlalɨ agɨladɨ avi nɨmɨlaŋ aba abamɨlu uavɨmi. Hɨvɨkalɨ saŋ hɨdɨmɨlaŋ aba abamɨlu uavɨmi. Hulaŋ iamɨgali daŋ namɨlaŋ abinadinalu dɨ valavala iamɨgali mu mu agɨladɨ sɨgɨlɨ vimɨlaŋ aba abamɨlu uavɨmi. Iamɨgali hulaŋ daŋ namɨlaŋ avi muŋanadinalu dɨ valavala hulaŋ mu mu agɨladɨ sɨgɨlɨ vimɨlaŋ aba abamɨlu uavɨmi. \v 26 Hameŋ \x - \xo 21.26 \xo*\xt Nam 6.13, HJL 24.18, 1 Ko 9.20\xt*\x* abavɨla hɨniavɨci mɨŋalahɨci Polɨ agaŋ hulaŋ ciaŋ mɨguavɨla abavɨmi agɨladɨ likɨlavɨla Asɨ aludɨ igɨdaci huaci sɨlɨvɨ laci hɨnibalu aba akuaba akuaba agɨladɨ lɨhavɨmi. Lavɨla Polɨ agaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ uavɨla Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ abami. Uaiaŋ human limu fɨhala uci namɨlaŋ hulaŋ ciaŋ mɨguavɨla abavalɨ agɨlasaŋ igahɨlahɨla sagalɨ hɨtɨŋ hɨtɨŋ Asɨ saŋ igubalaŋ uami. Lɨlaŋ Asɨ nulɨdɨ igɨdaci nɨbɨlaŋ huaci sɨlɨvɨ laci hɨniavɨbali uami. \s Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ Polɨ dɨ mɨŋalɨvavɨmi. \p \v 27 Uaiaŋ \x - \xo 21.27 \xo*\xt 2 Ti 1.15\xt*\x* hameŋ agɨlaŋ u fɨhalavɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ Esia fɨli tɨbɨ vala vehavɨmi agɨlaŋ uavɨla igavɨci Polɨ agaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba lua muji heŋ hɨnimi. Hɨnidaci Esia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ mu ciaŋ mu ciaŋ abavɨci hulaŋ agɨlaŋ Polɨ saŋ igɨvɨ hekɨlɨ hɨniavɨla nudɨ mɨŋalɨvavɨmi. \v 28 Mɨŋalɨvavɨla \x - \xo 21.28 \xo*\xt Ese 44.7, HJL 6.13\xt*\x* vɨdɨvɨdɨŋ ula ula abavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ namɨlaŋ aludɨ ahɨliahuhalaŋ uavɨmi. Hulaŋ nagaŋ mu haiabɨla mu haiabɨla hɨdahɨda nameŋ abɨlalɨ uavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nɨbɨlaŋ sɨbɨlɨ aba abɨlalɨ uavɨmi. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agaŋ sɨbɨlɨ aba abɨlalɨ uavɨmi. Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agaŋ avi sɨbɨlɨ aba abɨlalɨ uavɨmi. Nɨbu hameŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ pam ma vilalɨ uavɨmi. Hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ avi likɨlavɨla aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba neŋ vave uavɨmi. Vaveci hulaŋ hɨbuŋ daŋ agɨlaŋ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba neŋ ve hɨniavɨdaci Asɨ agaŋ igɨdaci aŋam ulaŋ hekɨlɨ nagaŋ sɨbɨlɨ hɨnidi uavɨmi. \v 29 Efesusɨ \x - \xo 21.29 \xo*\xt HJL 20.4, 24.5-8, 2 Ti 4.20\xt*\x* haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ mu Tɨlofimusɨ agaŋ Polɨ hula Jelusalem haiabɨla hɨdavɨdaci iga iga hɨji nameŋ lamavɨmi. Polɨ agaŋ hulaŋ Efesusɨ haiabɨla hɨsɨŋ agadɨ via Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba neŋ akua vave uavɨmi. \v 30 Lɨhavɨci Jelusalem haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ ciaŋ hɨjɨ agadɨ igahɨlavɨla ua ifɨhɨmɨmɨli aba haŋɨla haŋɨla vehavɨmi. Vevɨla Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ mɨgudɨba hɨnia igavɨci Polɨ agaŋ lua muji heŋ hɨnimi. Lɨci Polɨ dɨ mɨŋamagɨla aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba lua muji mu agadɨ valavɨla haiabɨla ivavehavɨmi. La Polɨ cɨhu ivoumɨdɨ uavɨla aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba lua hɨbɨ agɨladɨ sɨkasɨkan lɨba fɨhalavɨmi.\fig Polɨ dɨ mɨŋamagɨla haiabɨla ivavehavɨmi.|alt="Dragging paul out of temple area" src="WA03988b.jpg" size="col" copy="Wade" ref="21.30"\fig* \s Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ Polɨ dɨ via uavɨmi. \p \v 31 Jelusalem haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ dɨ ifɨhɨmɨben aba lɨhavɨdaci Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ ciaŋ hɨjɨ nameŋ agadɨ igahɨlami. Jelusalem haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ sɨkasɨkan lamacilacila sagaŋ lɨbavadi aba abavɨmi agadɨ igahɨlami. \v 32 Lavɨla sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨdaŋ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨdaŋ likɨlavɨla lɨhalɨha sɨbaŋ hulaŋ mɨgudɨba hɨniavɨmi heŋ mɨguavɨmi. Mɨguavɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nulɨdɨ igavɨla Polɨ dɨ ifu ifu hɨniavɨmi agadɨ valavɨmi. \v 33 Valavɨci \x - \xo 21.33 \xo*\xt HJL 20.23\xt*\x* sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ Polɨ dɨ mikɨ pɨŋ ua nudɨ mɨŋalɨvavɨla nudɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ ahica ahica vave nudɨ hɨcɨ human agɨladɨ hahamigɨlɨhalaŋ uami. Lɨci hahamigɨlavɨci sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ abitɨhami. Hulaŋ nagaŋ nɨbu ani uami. Nɨbu akɨ li uami. \v 34 Lɨci hulaŋ iamɨgali akape hɨniavɨmi agɨlaŋ ula ula aba aba mu ciaŋ mu ciaŋ abavɨmi. Lavɨla sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ hɨji mɨŋaihuihu lɨhavɨmi. Lɨhavɨci Polɨ dɨ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ sɨhɨvia ma igahɨlami. Lavɨla sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ abami. Polɨ dɨ viavɨla naludɨ ulaŋ heŋ uhalaŋ uami. \v 35 Lɨci Polɨ dɨ via uavɨla ulaŋ hɨbɨ iahuiahu mɨgamɨga agadɨ mikɨ hɨnia igavɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Polɨ dɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨniavɨmi. Lɨhavɨdaci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ Polɨ dɨ mɨŋaiaha havavɨla iahuavɨmi. \v 36 Via \x - \xo 21.36 \xo*\xt Lu 23.18, Jo 19.15, HJL 22.22\xt*\x* iahuavɨdaci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ nulɨdɨ sɨvɨ uu vɨdɨvɨdɨŋ ula ula abavɨmi. Ifɨhɨmɨmɨli uavɨmi. \s Polɨ akuaba akuaba lɨhadami agasaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abami. \p \v 37 Lɨhavɨdaci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ Polɨ dɨ via iahua nulɨdɨ uleŋ muji hɨvɨ ivouben aba lɨhavɨmi. Lɨhavɨdaci Polɨ agaŋ Gɨlikɨ ciaŋ hɨvɨ sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ abami. Viaŋ huaci nama hula ciaŋ abavin uami. Lɨci abami. Nama Gɨlikɨ ciaŋ igɨlanaŋ uami. \v 38 Viaŋ \x - \xo 21.38 \xo*\xt HJL 5.36-37\xt*\x* hɨji nameŋ lamin uami. Hulaŋ nagaŋ Isipɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ aba abin uami. Nɨbu ala huban hula sagaŋ lɨbavalɨ aba abin uami. Sagaŋ lɨbavɨla nudɨ hulemɨlɨ 4,000 agɨladɨ likɨlavɨla fɨli tɨbɨ kɨlɨ humɨsɨ akuaba akuaba apalɨ heŋ via uavalɨ aba abin uami. Hulemɨlɨ agɨladɨ likɨla via uavalɨ agɨlaŋ puia ninaŋ hɨvɨ hulaŋ ifɨhɨmavɨlalɨ aba abin uami. \v 39 Lɨci Polɨ abami. Eke uami. Viaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ uami. Viaŋ Silisia fɨli tɨbɨ Talɨsusɨ haiabɨla hɨsɨŋ uami. Haiabɨla iadɨ agaŋ ibi hekɨlɨ daŋ uami. Viaŋ hulaŋ iamɨgali nagɨladɨ huaci abavin uami. \v 40 Lɨci sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ alia uci Polɨ agaŋ hɨbɨ mɨgumɨgu iahaiaha heŋ lagulama hulaŋ iamɨgali agɨladɨ human hɨvɨ abami. Ciaŋ vala nɨfɨlɨ cɨki hɨnihalaŋ uami. Lɨci ciaŋ vala hɨniavɨdaci Ibɨlu ciaŋ hɨvɨ abami. \c 22 \nb \v 1 Iadɨ isagali imahali iagagali me namɨlaŋ uami. Viaŋ ciaŋ hivɨlɨŋ igahɨlɨhalaŋ uami. \v 2 Nɨbu Ibɨlu ciaŋ hɨvɨ abɨdaci igahɨlahɨla nɨfɨlɨ sɨbaŋ hɨniavɨdaci nulɨdɨ abami. \v 3 Viaŋ \x - \xo 22.3 \xo*\xt HJL 5.34-39, 9.11, 21.39, 26.5, Lom 10.2, 2 Ko 11.22, Ga 1.14, Fl 3.5\xt*\x* Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ uami. Iadɨ iamɨga Silisia fɨli tɨbɨ Talɨsusɨ haiabɨla heŋ hɨnia iadɨ huhɨlami uami. Agadɨ ala viaŋ haiabɨla neŋ hɨnia hekɨlɨ lɨmin uami. Viaŋ Gamalielɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlahɨla nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni sɨhɨ ciaŋ ivadamin uami. Gamalielɨ nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ aludɨ ave iauacaŋ lubiahɨlavɨhadami agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ iadɨ lamalubiadami uami. Lamalubici viaŋ Asɨ dɨ sibɨla saŋ pam hɨji lamɨlan uami. Namɨlaŋ lɨlalaŋ hameŋ ala lɨlan uami. \v 4 Viaŋ \x - \xo 22.4 \xo*\xt HJL 22.19, 26.9-11, Fl 3.6, 1 Ti 1.13\xt*\x* \x - \xo 22.4-5 \xo*\xt HJL 8.3\xt*\x* hulaŋ iamɨgali nulɨdɨ Hekɨlɨ Jisasɨ agaŋ hɨbɨ huaci abalamɨdaci lubiahɨlavɨhadami agɨladɨ sɨbɨlɨ lamɨdalɨŋ limu hɨhɨle haba hɨmavɨhadami uami. Limu hɨhɨle agɨladɨ lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ hahahaha vivi uu lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamadamin uami. \v 5 Asɨ \x - \xo 22.5 \xo*\xt HJL 9.1-2\xt*\x* saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agaŋ iadɨ lusɨŋ agadɨ igadami uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ avi igavɨhadami uami. Nɨbɨlaŋ naludɨ huaci abavɨci igahɨlɨvalaŋ uami. Nɨbɨlaŋ manasɨŋ lɨbavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ Damasɨkusɨ haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlasaŋ iguavɨci viavɨla umin uami. Hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨladɨ likɨla likɨla lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ hahahaha Jelusalem haiabɨla neŋ vavelɨŋ ifɨlalɨfavɨbali aba umin uami. \s Polɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ vala Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamami agasaŋ abami. \r (Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami 9.3-19 mu Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami 26.12-18) \p \v 6 La \x - \xo 22.6 \xo*\xt HJL 9.3, 26.12-13\xt*\x* Polɨ cɨhu abami. Viaŋ Damasɨkusɨ haiabɨla saŋ umin uami. Ua mikɨ lɨdalɨŋ uaiaŋ huva lagulamami uami. Lɨdaci abɨlu hekɨlɨ agaŋ uaiaŋ susu hɨvɨ hɨnia iadɨ hɨvɨ havalami uami. \v 7 Lɨci viaŋ fɨli hɨvɨ mɨgaifavɨla igahɨlɨdalɨŋ ciaŋ mu iadɨ nameŋ abami uami. Solɨ aba abami uami. Nama iadɨ akɨ saŋ sɨbɨlɨ lamɨlanaŋ aba abami uami. \v 8 Lɨci viaŋ abamin uami. Iadɨ Hekɨlɨ aba abamin uami. Nama ani aba abamin uami. Lɨlɨŋ iadɨ nameŋ abami uami. Viaŋ Jisasɨ Nasaletɨ haiabɨla hɨsɨŋ aba abami uami. Nama iadɨ sɨbɨlɨ lamɨlanaŋ aba abami uami. \v 9 Lɨdaci hulaŋ viaŋ hula hɨdavɨmi agɨlaŋ avi abɨlu agadɨ igavɨmi uami. Agadɨ ala Jisasɨ iadɨ abami agadɨ nɨbɨlaŋ ma igahɨlavɨmi uami. \v 10 Lɨci viaŋ abamin uami. Iadɨ Hekɨlɨ aba abamin uami. Viaŋ akɨ lɨben aba abamin uami. Lɨlɨŋ iadɨ abami uami. Nama iaha Damasɨkusɨ haiabɨla uha aba abami uami. Ua hɨnidanaŋ hulaŋ mu agaŋ ve nadɨ abɨbali aba abami uami. Akuaba akuaba sibɨla vivi saŋ nadɨ lɨbɨmɨŋacin agasaŋ abɨbali aba abami uami. \v 11 Abɨlu hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ agaŋ iadɨ hɨvɨ havalami sadaŋ iadɨ lamɨgaŋ agaŋ hɨfɨlɨ mɨgɨci akuaba akuaba agɨladɨ ma igamin uami. Lɨlɨŋ hulaŋ viaŋ hula hɨdavɨmi agɨlaŋ iadɨ human mɨŋalɨvavɨla Damasɨkusɨ haiabɨla via uavɨmi uami. \v 12 Hulaŋ \x - \xo 22.12 \xo*\xt HJL 9.17, 10.22\xt*\x* mu agaŋ Damasɨkusɨ haiabɨla hɨniadami uami. Nudɨ ibi Ananaiasɨ uami. Nɨbu Asɨ dɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ lubiahɨladami uami. Lɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ Damasɨkusɨ haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlaŋ abavɨhadami uami. Nɨbu hulaŋ huaci sɨbaŋ aba abavɨhadami uami. \v 13 Ananaiasɨ agaŋ iadɨ pɨŋ ve lagulamavɨla abami uami. Solɨ nama iadɨ ima me aba abami uami. Cɨhu igasulɨha aba abami uami. Lɨci viaŋ cɨhu igasulavɨla nudɨ igamin uami. \v 14 Igɨlɨŋ \x - \xo 22.14 \xo*\xt HJL 9.15, 1 Ko 9.1, 11.23-25, Ga 1.12\xt*\x* Ananaiasɨ abami uami. Aludɨ iamɨlɨhali agɨladɨ Asɨ agaŋ nadɨ lɨbɨmɨŋalɨ aba abami uami. Nadɨ lɨbɨmɨŋɨci nama Jisasɨ dɨ igahanaŋ aba abami uami. La nudɨ ciaŋ igahɨlahanaŋ aba abami uami. Jisasɨ nɨbu Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨlalɨ aba abami uami. Asɨ nadɨ lɨbɨmɨŋalɨ sadaŋ nɨbu akuaba akuaba sibɨla saŋ hɨji lamavɨla nadɨ abɨbali aba abami uami. \v 15 Lɨci \x - \xo 22.15 \xo*\xt HJL 23.11, 26.16\xt*\x* nama akuaba akuaba igahanaŋ agɨladɨdaŋ igahɨlahanaŋ agɨladɨdaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ sulɨbanaŋ aba abami uami. \v 16 Nama \x - \xo 22.16 \xo*\xt HJL 2.21, 9.11, 9.18, Lom 10.13, Ib 10.22\xt*\x* akɨ saŋ havɨ hɨnidanaŋ aba abami uami. Nama iaha Jisasɨ dɨ abɨnaŋ viaŋ avɨli hɨvɨ nadɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahɨlɨŋ Asɨ agaŋ nadɨ hugɨ agɨladɨ hivɨbali aba abami uami. \s Nulɨdɨ Hekɨlɨ agaŋ Polɨ dɨ mu haiabɨla mu haiabɨla uu saŋ abami. \p \v 17-18 La \x - \xo 22.17-18 \xo*\xt HJL 9.29-30\xt*\x* Polɨ cɨhu abami. Viaŋ cɨhu Jelusalem haiabɨla vevɨla Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ Asɨ dɨ aba aba hɨnimin uami. Aba aba hɨnihɨni anisɨhu me hɨvɨ igɨdalɨŋ aludɨ Hekɨlɨ agaŋ iadɨ nameŋ abami uami. Nama iahavɨla Jelusalem haiabɨla agadɨ valavɨla uvɨheha aba abami uami. Nama iadɨ ciaŋ agadɨ haiabɨla neŋ sulɨnaŋ ma igahɨlavɨbali aba abami uami. \v 19 Lɨci \x - \xo 22.19 \xo*\xt HJL 8.3, 22.4, 26.9-11\xt*\x* viaŋ abamin uami. Iadɨ Hekɨlɨ aba abamin uami. Viaŋ nulɨdɨ aŋam ulaŋ mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdahɨda hulaŋ iamɨgali nasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ agɨladɨ ifu ifu lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamacin aba abamin uami. Lɨdalɨŋ nɨbɨlaŋ nukeŋ iadɨ igavɨlalɨ aba abamin uami. \v 20 Sɨtiven \x - \xo 22.20 \xo*\xt HJL 7.58, 8.1-2\xt*\x* agaŋ nadɨ ciaŋ suladami aba abamin uami. Lɨdaci nɨbɨlaŋ Sɨtiven dɨ ifɨhɨmɨben aba lɨhavɨdaci viaŋ nulɨdɨ mikɨ pɨŋ lagulama igavɨla cicala aba abacin aba abamin uami.\f * \fr 22.20 \fr*\ft Alaŋ akɨ ciaŋ hɨvɨ \ft*\fq cicala \fq*\ft aba abɨlalu agasaŋ acɨ ciaŋ hɨvɨ halɨkusi uavɨlalɨ.\ft*\f* Lavɨla cɨhu nulɨdɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ hubɨla hubɨla lamavalɨ agɨladɨ migɨla migɨla hɨnicin aba abamin uami. Lɨdalɨŋ nudɨ ifɨhɨmavalɨ aba abamin uami. \v 21 Hameŋ \x - \xo 22.21 \xo*\xt HJL 9.15, 13.2, 13.46, Ga 1.15-16, 1 Ti 2.7\xt*\x* abɨlɨŋ iadɨ Hekɨlɨ agaŋ iadɨ nameŋ abami uami. Nama uha aba abami uami. Viaŋ nadɨ abɨlɨŋ hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu haiabɨla ataŋ ataŋ hɨniavi agɨladɨ hɨvɨ ubanaŋ aba abami uami. \s Polɨ agaŋ nudɨ ibi Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agɨladɨ manasɨŋ hɨvɨ hɨniadami agasaŋ abami. \p \v 22 Polɨ \x - \xo 22.22 \xo*\xt HJL 21.36\xt*\x* agaŋ ciaŋ aba aba ua hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ hɨvɨ uu saŋ abɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla saŋ valavɨmi. Lavɨla ula ula abavɨmi. Ifɨhɨmɨmɨli uavɨmi. Hulaŋ hameŋ agaŋ hɨhi hɨnimɨdɨ uavɨmi. \v 23 Lavɨla Polɨ dɨ ciaŋ agasaŋ valavala ula ula aba aba nulɨdɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ limu hɨhɨle agɨladɨ vivi havalavɨdaci mɨgavɨmi. Lɨdɨŋ fɨli ibɨlɨ agɨladɨ vivi hɨvɨ havalavɨdaci iahuavɨmi. \v 24 Lɨhavɨdaci sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ abɨci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ Polɨ dɨ mɨŋavɨla nulɨdɨ ulaŋ hɨvɨ via uavɨmi. Via uavɨdaci sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ nulɨdɨ abami. Hulaŋ nagaŋ akɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ vi agasaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ula ula aba aba hɨniavadi uami. Nudɨ vɨgɨlavɨla abitɨhɨhalaŋ uami. \v 25 Lɨci \x - \xo 22.25 \xo*\xt HJL 16.37\xt*\x* sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ Polɨ dɨ mɨŋalɨvavɨla nudɨ hɨcɨ human agɨladɨ lɨmɨn hɨvɨ hahavɨmi. Hahavɨci hɨniavɨla igɨci sagaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ mikɨ lagulama hɨnidaci Polɨ agaŋ nudɨ abami. Hulaŋ mu nudɨ ibi Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agɨladɨ manasɨŋ hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ uavakavɨ huaci vɨgɨlɨvalaŋ uami. Ciaŋ hɨvɨ ma lamɨmaŋ lavɨla nudɨ huaci vɨgɨlɨvalaŋ uami. \v 26 Lɨci sagaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ uavɨla nudɨ manɨgali agadɨ abami. Nama akɨ saŋ hulaŋ agadɨ vɨgɨla vɨgɨla saŋ abɨnaŋ uami. Nudɨ ibi agaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agɨladɨ manasɨŋ hɨvɨ hɨnilalɨ uami. \v 27 Lɨci sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ uavɨla Polɨ dɨ abami. Nama iadɨ abɨha uami. Nadɨ ibi agaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agɨladɨ manasɨŋ hɨvɨ hɨnilalɨ uami. Lɨci Polɨ agaŋ nudɨ abami. Amɨŋ abɨnaŋ uami. Iadɨ ibi Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agɨladɨ manasɨŋ hɨvɨ hɨnilalɨ uami. \v 28 Lɨci manɨgali agaŋ abami. Viaŋ anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ igulɨŋ iadɨ ibi agaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agɨladɨ manasɨŋ hɨvɨ hɨnilalɨ uami. Lɨci Polɨ abami. Viaŋ hɨma uami. Iadɨ iamɨga huhɨlɨci iadɨ ibi agaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agɨladɨ manasɨŋ hɨvɨ hɨnilalɨ uami. \v 29 Hameŋ \x - \xo 22.29 \xo*\xt HJL 16.38\xt*\x* abɨci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ Polɨ dɨ vɨgɨlavɨla abitɨhɨben aba lɨhavɨmi agɨlaŋ lɨdavɨla nudɨ vala faca uavɨmi. Faca ua hɨniavɨdaci sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ avi lɨdavɨla hɨji nameŋ lamami. Viaŋ abɨlɨŋ hulaŋ mu nudɨ ibi Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agɨladɨ manasɨŋ hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ viavɨla lɨmɨn hɨvɨ ci hahavi uami.\fig Hadi hɨlahɨla hutesɨ hutesɨ limu hɨhɨle agɨladɨ mɨŋaiahuiahu fɨli ibɨlɨ agɨladɨ vivi hɨvɨ havalavɨdaci iahuavɨmi.|src="GW188.jpg" size="col" ref="22.23"\fig* \s Polɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨlasaŋ ciaŋ sulami. \p \v 30 La hɨnici mɨŋalahɨci sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ hɨdɨlɨ igɨben aba lɨmi. Polɨ agaŋ akɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ agadɨ vici Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nudɨ ifɨhɨmɨben aba lɨhavɨmalami uavɨla hɨdɨlɨ igɨben aba lɨmi. La abɨci lɨmɨn Polɨ dɨ hɨcɨ human hɨvɨ hahavɨmi agɨladɨ cɨhu hivavɨmi. Hivavɨci sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ abɨci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨlaŋ hula ahuata hameŋ vevɨla mɨgudɨbavɨmi. Mɨgudɨba hɨniavɨdaci Polɨ dɨ mɨŋalɨvavɨla nulɨdɨ pɨŋ via ua lamavɨci lagulama hɨnimi. \c 23 \p \v 1 Lagulama \x - \xo 23.1 \xo*\xt HJL 24.16, 1 Ko 4.4, 2 Ko 1.12, 2 Ti 1.3\xt*\x* hɨnia nulɨdɨ igasulasula abami. Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Viaŋ hɨji nameŋ lamɨlan uami. Asɨ agaŋ iadɨ igɨdaci viaŋ hugɨ apalɨ hɨniadamin aba abɨlan uami. Iabi avi viaŋ hameŋ laci ala hɨnilan aba abɨlan uami. \v 2 Hameŋ \x - \xo 23.2 \xo*\xt 1 Kin 22.24, Jer 20.2, Jo 18.22-23\xt*\x* abɨci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ Ananaiasɨ agaŋ hulaŋ Polɨ dɨ mikɨ lagulama hɨniavɨmi agɨladɨ abami. Nudɨ sɨbɨsaŋ agadɨ ifɨhalaŋ uami. \v 3 Lɨci \x - \xo 23.3 \xo*\xt Lo 25.1-2, Mt 23.27-28, Jo 7.51\xt*\x* Polɨ nudɨ abami. Asɨ agaŋ nadɨ ifɨbali uami. Nama lua hasɨ agadɨ maŋa mila hɨvɨ mɨŋepɨhalavɨci hɨnilalɨ agaŋ me hɨnilanaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ igavɨdaci nama lua huaci me hɨnilanaŋ uami. Agadɨ ala hɨma uami. Nama hɨji nameŋ igahɨlɨnaŋ uami. Viaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ lubiahɨla nudɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨben aba ve mɨgahɨnin aba abɨnaŋ uami. Agadɨ ala nama nukeŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ ma lubiahɨlɨlanaŋ uami. Lavɨla iadɨ ifu ifu saŋ abɨnaŋ uami. \v 4 Lɨci hulaŋ nudɨ mikɨ lagulama hɨniavɨmi agɨlaŋ ciaŋ abami agadɨ igahɨlavɨla nudɨ abavɨmi. Ci igɨnaŋ uavɨmi. Nama Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ agadɨ ciaŋ sɨbɨlɨ abɨnaŋ uavɨmi. \v 5 Lɨhavɨci \x - \xo 23.5 \xo*\xt CV 22.28\xt*\x* abami. Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Nɨbu Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ hɨnilalɨ agadɨ viaŋ ma igɨlan uami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ nameŋ abami uami. Manɨgali naludɨ migɨlɨlalɨ agadɨ ciaŋ sɨbɨlɨ abɨmɨlaŋ aba abami uami. \p \v 6-8 La \x - \xo 23.6-8 \xo*\xt Mt 22.23, Mk 12.18, Lu 20.27, HJL 4.1-2, 24.15, 24.21, 26.5, Fl 3.5\xt*\x* hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨladɨ igavɨla hɨji nameŋ lamami. Hulaŋ nagɨlaŋ limu hɨhɨle Sadiusi hɨdɨlɨ uami. Limu hɨhɨle nɨbɨlaŋ Falisi hɨdɨlɨ uami. \p Sadiusi hɨdɨlɨ agɨlaŋ nameŋ abavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali hɨmavɨla cɨhu hɨhi ma iahavɨlalɨ uavɨhadami. Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ apalɨ uavɨhadami. Sudɨ hau akuaba akuaba agɨlaŋ avi apalɨ uavɨhadami. Agadɨ ala Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ nameŋ abavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahavɨlalɨ uavɨhadami. Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ hanɨbuŋ uavɨhadami. Sudɨ hau akuaba akuaba agɨlaŋ avi hanɨbuŋ uavɨhadami. \p Hameŋ abavɨhadami agasaŋ igahɨlavɨla Polɨ nulɨdɨ abami. Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Iadɨ iavaŋ agaŋ nɨbu Falisi hɨdɨlɨ uami. Viaŋ avi Falisi hɨdɨlɨ ala uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali hɨmavɨhadami hɨmavɨlalɨ agɨladɨ abɨci cɨhu hɨhi iahavɨbali agasaŋ viaŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama migɨlɨlan uami. Lɨdalɨŋ iadɨ ciaŋ hɨvɨ lamavi uami. Hulaŋ iamɨgali cɨhu hɨhi iahavɨbali agasaŋ abɨci Falisi hɨdɨlɨ agɨlaŋ igahɨlavɨmi. Sadiusi hɨdɨlɨ agɨlaŋ avi igahɨlavɨmi. Igahɨlavɨla hɨbɨŋ hɨbɨŋ aba aba hɨniavɨla latɨha hɨtɨŋ hɨtɨŋ lɨhavɨmi. \v 9 La \x - \xo 23.9 \xo*\xt HJL 5.39, 22.7, 22.17-18, 25.25\xt*\x* vɨdɨvɨdɨŋ ula ula aba aba hɨniavɨdaci Falisi hɨdɨlɨ limu hɨhɨle Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ hɨniavɨhadami agɨlaŋ iaha lagulamavɨla abavɨmi. Alaŋ igɨmɨli hulaŋ nagaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ ma vilalɨ uavɨmi. Amɨŋ ala akua uavɨmi. Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ nudɨ abalɨ ua sudɨ akua nudɨ abalɨ uavɨmi. \v 10 La hɨbɨŋ hɨbɨŋ aba aba lamacilacila hɨniavɨdaci sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ lɨdami. Lɨdavɨla Polɨ dɨ hɨcɨ human agɨladɨ mɨŋalahavɨci hɨmɨmɨdɨ uavɨla sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ abɨci mɨguavɨmi. Mɨguavɨla Polɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ alɨhaŋ alɨhaŋ hɨvɨ hɨnimi agadɨ mɨŋamagɨla nulɨdɨ ulaŋ hɨvɨ via uavɨmi. \v 11 Via \x - \xo 23.11 \xo*\xt HJL 18.9-10, 19.21, 25.11, 27.23-24, 28.16-23\xt*\x* uavɨci hɨnidaci hɨfɨlɨ hɨvɨ nudɨ Hekɨlɨ agaŋ ve Polɨ dɨ mikɨ pɨŋ lagulamavɨla abami. Nama vɨdɨvɨdɨŋ hɨniha uami. Iadɨ ciaŋ Jelusalem haiabɨla neŋ hɨnihɨni sulɨlanaŋ hameŋ laci ala Lom haiabɨla heŋ avi hameŋ ala sulɨbanaŋ uami. Viaŋ abin hameŋ laci ala lɨbanaŋ uami. \s Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ Polɨ dɨ ifɨhɨmɨben aba ciaŋ mɨguavɨla abavɨmi. \p \v 12 Lɨci Polɨ agaŋ hɨnici mɨŋalahɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ mɨgudɨbavɨla Polɨ dɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ ciaŋ mɨguavɨla abavɨmi. Hɨvɨ hekɨlɨ uavɨmi. Nudɨ ifɨhɨmɨmaŋ lɨdɨŋ sɨmɨŋ nɨmagalu uavɨmi. Avɨli avi nɨmagalu uavɨmi. \v 13 Hulaŋ mɨgudɨbavɨla ciaŋ mɨguavɨmi agɨladɨ lugɨlavɨci ua 40 lɨvalami. \v 14 Hameŋ abavɨla ua Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨladɨdaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨladɨdaŋ abavɨmi. Alaŋ ciaŋ mɨguavɨla nameŋ abiemɨlu uavɨmi. Polɨ dɨ ifɨhɨmɨmaŋ lɨdɨŋ sɨmɨŋ nɨmagalu aba abiemɨlu uavɨmi. Avɨli avi nɨmagalu aba abiemɨlu uavɨmi. \v 15 Namɨlaŋ \x - \xo 23.15 \xo*\xt HJL 25.3\xt*\x* hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ hɨhɨle agɨlaŋ hula ciaŋ igulaŋ um uavɨmi. La sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ nameŋ abɨhalaŋ uavɨmi. Alaŋ Polɨ dɨ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ sɨhɨvia igɨben aba lɨlu aba abɨhalaŋ uavɨmi. Hameŋ lɨlaŋ sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ abɨci Polɨ dɨ mɨŋavɨla naludɨ pɨŋ vavehavɨbali uavɨmi. Vavehavɨdaci alaŋ hihɨlavɨla nudɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ migɨla hɨnibalu uavɨmi. \v 16 Lɨhavɨci Polɨ dɨ inu agaŋ nɨbɨlaŋ ciaŋ mɨguavɨla abavɨmi agadɨ igahɨlami. Igahɨlavɨla ua sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ ulaŋ ivouavɨla Polɨ dɨ abami. \v 17 Lɨci Polɨ agaŋ sagaŋ hali hɨsɨŋ mu agadɨ ulɨci veci abami. Hulaŋ mɨnibɨlɨ nagadɨ nadɨ manɨgali agadɨ pɨŋ via uha uami. Via unaŋ nɨbu nukeŋ nadɨ manɨgali agadɨ abɨbali uami. \v 18 Lɨci sagaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ hulaŋ mɨnibɨlɨ agadɨ via umi. Via uavɨla nudɨ manɨgali agadɨ abami. Polɨ agaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnilalɨ uami. Nɨbu ala iadɨ ulavɨla abɨci hulaŋ mɨnibɨlɨ nagadɨ vaven uami. Hulaŋ mɨnibɨlɨ nagaŋ nama hula ciaŋ daŋ uami. \v 19 Lɨci sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ hulaŋ mɨnibɨlɨ agadɨ human hɨvɨ mɨŋalɨva via ua nɨbu hula hɨtɨŋ cɨki hɨnihɨni abitɨhami. Iadɨ akɨ ciaŋ abɨbanaŋ uami. \v 20 Lɨci hulaŋ mɨnibɨlɨ agaŋ nudɨ abami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ abaigahɨlavɨla hɨji pabiŋ laci lamavɨla abavi uami. Alaŋ amɨli uavɨla sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ nameŋ abɨbalu aba abavi uami. Alaŋ Polɨ dɨ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ sɨhɨvia igɨben aba lɨlu aba abɨbalu aba abavi uami. Hameŋ abɨmɨli sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ alialaŋ aba abɨci Polɨ dɨ viavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨladɨ pɨŋ via mɨguavɨbali aba abavi uami. \v 21 Agadɨ ala nama nulɨdɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlɨmɨnaŋ uami. Nulɨdɨ hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ mɨgudɨbavɨla ciaŋ mɨguavɨla nameŋ abaviemi uami. Polɨ dɨ ifɨhɨmɨmaŋ lɨdɨŋ sɨmɨŋ nɨmagalu aba abaviemi uami. Avɨli avi nɨmagalu aba abaviemi uami. Nɨbɨlaŋ nadɨ ciaŋ agasaŋ migɨlavadi uami. Alialaŋ aba abɨnaŋ nusaŋ hɨbɨ cina sɨvɨla hɨnihɨni migɨlavɨbali uami. Hulaŋ ciaŋ mɨguaviemi agɨladɨ lugɨlavɨci ua 40 lɨvaliemi uami. \v 22 Lɨci sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ hulaŋ mɨnibɨlɨ agadɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ abami. Ciaŋ iadɨ abɨnaŋ igahɨlin agadɨ cɨhu hulaŋ mu dɨ abɨmɨnaŋ uami. La hulaŋ mɨnibɨlɨ agadɨ abɨci umi.\fig Polɨ dɨ inu agaŋ nɨbɨlaŋ ciaŋ mɨguavɨla abavɨmi agadɨ igahɨlavɨla ua Polɨ dɨ abami.|alt="Paul’s nephew" src="WA03990b.jpg" size="col" copy="Wade" ref="23.16"\fig* \s Polɨ dɨ mɨŋavɨla Felikɨsɨ dɨ pɨŋ via uavɨmi. \p \v 23 Lɨci sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ nudɨ sagaŋ hali hɨsɨŋ ahica agɨladɨ ulavɨla abami. Namɨlaŋ ahica uavɨla sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ akape agɨladɨ likɨlɨhalaŋ uami. Sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ puia hutesɨ hɨvɨ sagaŋ lɨbavɨlalɨ 200 agɨladɨ likɨlɨhalaŋ uami. Sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ sabaŋ osɨ sabɨ hɨvɨ mɨgahɨnihɨni sagaŋ lɨbavɨlalɨ 70 agɨladɨ likɨlɨhalaŋ uami. Sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ hɨsalɨ hɨvɨ sagaŋ lɨbavɨlalɨ 200 agɨladɨ avi likɨlɨhalaŋ uami. Lɨdalaŋ hɨfɨlɨ lɨbali uami. Hɨfɨlɨ lɨci 9 kilokɨ hɨvɨ Sisalia haiabɨla uhalaŋ uami. \v 24 Namɨlaŋ sabaŋ osɨ agɨladɨ Polɨ saŋ avi sɨhuvɨhalaŋ uami. Lavɨla namɨlaŋ nudɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨla migɨla viavɨla manɨgali Felikɨsɨ dɨ pɨŋ uhalaŋ uami. \v 25 Hameŋ abavɨla manasɨŋ hɨvɨ nameŋ lɨbami. \v 26 Uaiaŋ hekɨlɨ Felikɨsɨ uami. Nama aludɨ manɨgali huaci sɨbaŋ hɨnilanaŋ uami. Viaŋ Kɨlodiusɨ Lisiasɨ uami. Viaŋ nama hula ciaŋ cɨki sulɨben uami. \v 27 Isɨlaelɨ \x - \xo 23.27 \xo*\xt HJL 21.30-33, 22.25-27, 24.6-8\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨlaŋ Polɨ dɨ mɨŋavɨla nudɨ ifɨhɨmɨben aba lɨhavalɨ uami. Lɨhavɨdaci limu hɨhɨle iadɨ abavalɨ uami. Nudɨ ibi agaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agɨladɨ manasɨŋ hɨvɨ hɨnilalɨ aba abavalɨ uami. Lɨhavɨci viaŋ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ hula uavɨla Polɨ dɨ ahɨliahuavɨla vavehɨlu uami. \v 28 Vavevɨla \x - \xo 23.28 \xo*\xt HJL 22.30\xt*\x* nudɨ ciaŋ hɨdɨlɨ igɨben aba lɨcin uami. Hulaŋ agaŋ akɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ daŋ hɨnidaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nudɨ ifɨhɨmɨben aba lɨhavi aba abacin uami. La viaŋ abɨlɨŋ Polɨ dɨ viavɨla Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨladɨ pɨŋ via mɨguavɨmalami uami. \v 29 Via \x - \xo 23.29 \xo*\xt HJL 18.14-15, 25.19, 26.30-31\xt*\x* mɨguavɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨladɨ abitɨhɨmalamin uami. Abitɨhɨlɨŋ nulɨdɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agasaŋ Polɨ dɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨben aba lɨhavɨmalami uami. Lɨhavɨci viaŋ igahɨlavɨla hɨji nameŋ lamɨmalamin uami. Akuaba akuaba hameŋ agɨlasaŋ hulaŋ mu dɨ ma ifɨhɨmɨlalu aba abɨmalamin uami. Lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ avi ma lamɨlalu aba abɨmalamin uami. \v 30 Isɨlaelɨ \x - \xo 23.30 \xo*\xt HJL 23.20, 24.5-8\xt*\x* hɨdɨlɨ agɨlaŋ Polɨ dɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ ciaŋ mɨguavɨla abaviemi agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨla viaŋ abɨlɨŋ nudɨ lɨhalɨha nadɨ pɨŋ via uavɨbali uami. Nadɨ pɨŋ via uavɨdaci viaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ abɨben uami. Namɨlaŋ Polɨ hula ciaŋ daŋ lɨci Felikɨsɨ dɨ pɨŋ uavɨla abɨhalaŋ aba abɨben uami. \p \v 31 La sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ abɨci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlavɨla Polɨ dɨ via Anɨtipatɨlisɨ haiabɨla hɨfɨlɨ uavɨmi. \v 32-33 Uavɨla hɨniavɨci mɨŋalahɨci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ fɨli hɨdavɨhadami agɨlaŋ nudɨ valavɨla cɨhu vevɨla nulɨdɨ ulaŋ ivouavɨmi. Vehavɨdaci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ hɨhɨle sabaŋ osɨ sabɨ hɨvɨ mɨgahɨniavɨhadami agɨlaŋ Polɨ dɨ viavɨla Sisalia haiabɨla uavɨmi. Ua iahuavɨla manasɨŋ agadɨ manɨgali Felikɨsɨ saŋ iguavɨmi. La Polɨ dɨ via ua lamavɨci lagulama hɨnimi. \v 34 Lagulama hɨnidaci manɨgali agaŋ ciaŋ manasɨŋ hɨvɨ hɨnimi agadɨ igavɨla Polɨ dɨ abitɨhami. Nama akɨ fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ hulaŋ uami. Lɨci Polɨ abami. Viaŋ Silisia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ uami. \v 35 Lɨci manɨgali agaŋ nudɨ abami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ nadɨ ciaŋ hɨvɨ lamavalɨ agɨlaŋ ve abavɨci viaŋ nadɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia igahɨlɨben uami. La abɨci Polɨ dɨ via uavɨla ulaŋ Helotɨ nulɨdɨ abɨci hafiavɨci huban saŋ valami heŋ lamavɨla migɨla migɨla hɨniavɨmi.\fig Sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ abɨci Polɨ dɨ via Anɨtipatɨlisɨ haiabɨla uavɨmi.|src="GW190.jpg" size="col" ref="23.31"\fig* \c 24 \s Hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ Polɨ dɨ ciaŋ hɨvɨ lamavɨmi. \p \v 1 Hɨniavɨdaci uaiaŋ ahica pam uci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hekɨlɨ Ananaiasɨ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ hula Sisalia haiabɨla uavɨmi. Telɨtulusɨ Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igadami agaŋ avi nɨbɨlaŋ hula umi. Ua iahuavɨla manɨgali Felikɨsɨ dɨ abavɨmi. Polɨ agaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vilalɨ agasaŋ alaŋ nudɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨben aba velu uavɨmi. \v 2 Lɨhavɨci manɨgali agaŋ Polɨ dɨ vavevave saŋ abɨci vavehavɨmi. Vavehavɨci Telɨtulusɨ agaŋ Polɨ dɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨben aba abami. Hulaŋ hekɨlɨ Felikɨsɨ uami. Nama aludɨ ahɨliahudanaŋ alaŋ sagaŋ apalɨ hɨnihɨni huaci laci hɨnilalu uami. Nama hɨji hutesɨ daŋ sadaŋ aludɨ ahɨliahudanaŋ akuaba akuaba sagaŋ ma iahavɨlalɨ uami. Vaka aludɨ hɨdɨlɨ pam agɨlaŋ sɨbɨlɨ hɨniavɨhadami uami. Agadɨ ala iabi nama aludɨ ahɨliahudanaŋ huaci laci hɨnilalu uami. \v 3 Nama akuaba akuaba lɨlanaŋ agɨladɨ iga iga hɨjɨŋalɨlalu uami. Lɨdɨŋ alaŋ nameŋ abɨlalu uami. Nɨbu hulaŋ huaci sɨbaŋ aba abɨlalu uami. \v 4 Iadɨ ciaŋ agasaŋ ihɨlu lavɨmɨnaŋ aba abavɨla viaŋ ciaŋ hutesɨ ma sulɨben uami. Nama alusaŋ mavɨn hɨniavɨla aludɨ ciaŋ cɨki nagadɨ igahɨlɨha uami. \v 5 Alaŋ \x - \xo 24.5 \xo*\xt HJL 6.13, 16.20, 17.6-7, 21.28, 1 Pi 2.12, 2.15\xt*\x* hulaŋ nagadɨ igɨlalu uami. Nɨbu akape tɨbɨ hɨdɨdaci vɨhɨlɨ mu mu iahavɨlalɨ uami. Nɨbu haiabɨla mu mu hɨdahɨda Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ abɨdaci sagaŋ mɨŋaiahavɨlalɨ uami. Lɨdaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ hɨhɨle agɨlaŋ aludɨ valavɨla hɨtɨŋ hɨnihɨni Asɨ dɨ sɨhɨ iahavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci cɨhu alaŋ nulɨdɨ abɨlalu uami. Jisasɨ Nasaletɨ haiabɨla hɨsɨŋ agadɨ hulemɨlɨ aba abɨlalu uami. Hulaŋ nagaŋ nulɨdɨ manɨgali hɨnilalɨ uami. \v 6-8 Nɨbu \x - \xo 24.6-8 \xo*\xt HJL 21.28-30\xt*\x* hɨbuŋ daŋ hɨnihɨni Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba hɨvɨ uben aba lalɨ uami. Uben aba lɨdaci alaŋ nudɨ mɨŋalɨvahɨlu uami. Nɨbu uci Asɨ agaŋ nudɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ igɨdaci sɨbɨlɨ lɨvi uami.\f * \fr 24.6-8 \fr*\ft Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ. Lukɨ nɨbu nukeŋ ciaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ avi nameŋ lɨbami uavɨlalɨ. Lavɨla Telɨtulusɨ cɨhu abami aba abami uavɨlalɨ. Alaŋ aludɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lubiahɨlavɨla Polɨ dɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨben aba lahɨlu aba abami aba abami uavɨlalɨ. Lɨmɨli sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ lɨhumagɨla velɨ aba abami aba abami uavɨlalɨ. Vevɨla aludɨ ifɨnikɨla mɨŋanikɨlavɨla Polɨ dɨ mɨŋa via uavalɨ aba abami aba abami uavɨlalɨ. Via uavɨci Lisiasɨ agaŋ nameŋ abalɨ aba abami aba abami uavɨlalɨ. Hulaŋ limu hɨhɨle hulaŋ nagaŋ hula ciaŋ daŋ lɨci Felikɨsɨ dɨ pɨŋ uavɨla abavɨci igahɨlɨbali aba abalɨ aba abami aba abami uavɨlalɨ.\ft*\f* Lɨci nusaŋ ala alaŋ nudɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨben aba lahɨlu uami. Agadɨ ala nama nudɨ abitɨhɨnaŋ nɨbu nukeŋ abɨci igahɨlɨbanaŋ uami. \v 9 Lɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ Telɨtulusɨ dɨ ahɨliahua abavɨmi. Amɨŋ ala abi uavɨmi. Akuaba akuaba ciaŋ abi agaŋ nɨbu amɨŋ sɨbaŋ uavɨmi. \s Polɨ agaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ Felikɨsɨ saŋ sulami. \p \v 10 Lɨhavɨci Felikɨsɨ agaŋ human hɨvɨ Polɨ dɨ abami. Nama abɨha uami. Lɨci Polɨ agaŋ abami. Viaŋ nadɨ igɨlan uami. Hualɨ akape nama ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali fɨli tɨbɨ neŋ hɨsɨŋ agɨladɨ ciaŋ igahɨlɨlanaŋ uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ hɨjɨŋalavɨla ciaŋ hɨdɨlɨ nagadɨ hivɨlɨŋ igahɨlɨbanaŋ uami. \v 11 Nama \x - \xo 24.11 \xo*\xt HJL 21.17, 21.26, 24.17\xt*\x* hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ abitɨhɨnaŋ nɨbɨlaŋ nadɨ huaci nameŋ abavɨbali uami. Polɨ agaŋ Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha mɨgalɨfɨlɨbɨben aba Jelusalem haiabɨla ualɨ aba abavɨbali uami. Ua heŋ hɨnidaci uaiaŋ akape sɨbaŋ ma ualɨ aba abavɨbali uami. Uaiaŋ human limu limu fɨhala laci ualɨ aba abavɨbali uami. \v 12 Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ igavɨdaci viaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba uu hulaŋ mu mu agɨlaŋ hula hɨbɨŋ hɨbɨŋ aba aba ma lamacilɨlan uami. Viaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ aŋam ulaŋ mu mu Jelusalem haiabɨla hɨniavɨlalɨ agɨladɨ hɨvɨ ivo ivo nulɨdɨ hɨji ma mɨŋaihuihu lɨdalɨŋ sagaŋ lɨbavɨlalɨ uami. Viaŋ Jelusalem haiabɨla avi hɨdahɨda hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨji ma mɨŋaihuihu lɨdalɨŋ sagaŋ lɨbavɨlalɨ uami. \v 13 Nɨbɨlaŋ iadɨ lɨbɨmɨgumɨgu abavɨlalɨ agaŋ nɨbu amɨŋ hɨma uami. \v 14 Agadɨ \x - \xo 24.14 \xo*\xt HJL 24.5-8, 26.22, 28.23, 2 Ti 1.3\xt*\x* ala viaŋ nadɨ amɨŋ abɨben uami. Viaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agasadaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ manasɨŋ hɨvɨ lɨbavɨmi agɨlasadaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlan uami. Viaŋ aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ hɨbɨ huaci abalamami agadɨ lubiahɨlahɨla aludɨ iamɨlɨhali agɨladɨ Asɨ saŋ igahɨlahɨla nudɨ sibɨla agadɨ vilan uami. Lɨdalɨŋ nɨbɨlaŋ hɨbɨ huaci hameŋ agasaŋ sɨbɨlɨ aba abavɨlalɨ uami. \v 15 Hulaŋ \x - \xo 24.15 \xo*\xt Dan 12.2, Jo 5.28-29, HJL 23.6-8, 26.6-7, 28.20\xt*\x* iamɨgali hɨhɨle Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlahɨla hɨnihɨni hɨmavɨhadami hɨmavɨlalɨ uami. Limu hɨhɨle Asɨ dɨ ciaŋ ma lubiahɨlahɨla hɨnihɨni hɨmavɨhadami hɨmavɨlalɨ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali hɨmavɨhadami hɨmavɨlalɨ agɨladɨ abɨci cɨhu hɨhi iahavɨbali uami. Viaŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama migɨla migɨla hɨnilan uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ avi hameŋ laci ala hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama migɨla migɨla hɨniavɨlalɨ uami. \v 16 Hameŋ \x - \xo 24.16 \xo*\xt HJL 23.1\xt*\x* sadaŋ viaŋ hulaŋ hugɨ apalɨ hɨniben aba vɨdɨvɨdɨŋ lagulamɨlan uami. Lɨdalɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ iadɨ iga iga abavɨbali uami. Nɨbu hugɨ apalɨ aba abavɨbali uami. Asɨ avi iadɨ iga iga hameŋ laci ala abɨbali uami. \v 17 Viaŋ \x - \xo 24.17 \xo*\xt HJL 11.29-30, 20.15-16, Lom 15.25-26, 2 Ko 8.4, Ga 2.10\xt*\x* \x - \xo 24.17-18 \xo*\xt HJL 21.17-28\xt*\x* haiabɨla mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdɨdalɨŋ hualɨ akape ci ualɨ uami. Lɨci viaŋ iadɨ hɨdɨlɨ pam agɨlaŋ anɨm hɨlɨcɨ saŋ tɨbɨ mɨgavɨlalɨ agɨlasaŋ anɨm hɨlɨcɨ iguben aba Jelusalem haiabɨla cɨhu vecin uami. Asɨ saŋ avi sagalɨ iguben aba vecin uami. \v 18 Vevɨla Asɨ iadɨ igɨdaci huaci sɨlɨvɨ laci hɨniben aba akuaba akuaba lɨcin uami. Lavɨla Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba uacin uami. Ulɨŋ iadɨ igavɨci hulaŋ akape hula ma hɨnicin uami. Hulaŋ heŋ hɨniavalɨ agɨlaŋ avi simɨ hɨniavalɨ uami. \v 19 Hɨniavɨdaci \x - \xo 24.19 \xo*\xt HJL 23.30, 25.16, 2 Ti 1.15\xt*\x* Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ hɨnidalɨŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle Esia fɨli tɨbɨ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ ve iadɨ mɨŋalɨvavalɨ uami. Nɨbɨlaŋ viaŋ hula ciaŋ daŋ lɨci nɨbɨlaŋ nukeŋ vevɨla nadɨ pɨŋ lagulamavɨla iadɨ ciaŋ hɨvɨ lamavɨvi uami. \v 20 Hɨma lɨci hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ neŋ hɨniavi agɨlaŋ nadɨ abavɨm uami. Nɨbɨlaŋ Jelusalem haiabɨla hɨnihɨni hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨlaŋ hula ahuata hameŋ hɨniavɨdaci viaŋ akɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ vilɨŋ igavɨla iadɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨben aba lɨhavalɨ uami. \v 21 Ciaŋ \x - \xo 24.21 \xo*\xt HJL 23.6-8, 28.20\xt*\x* mu cɨki abacin agasaŋ ma hɨjɨŋalɨvalɨ uami. Hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hula hulaŋ cihu tɨbaŋ daŋ agɨlaŋ hula igavɨdaci viaŋ lagulama nameŋ abacin uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali hɨmavɨhadami hɨmavɨlalɨ agɨladɨ abɨci cɨhu hɨhi iahavɨbali agasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlan aba abacin uami. Ciaŋ hameŋ agasaŋ iadɨ ciaŋ hɨvɨ lamavi aba abacin uami. \p \v 22 Nulɨdɨ \x - \xo 24.22 \xo*\xt HJL 23.26\xt*\x* Hekɨlɨ Jisasɨ hɨbɨ huaci abalamami agadɨ Felikɨsɨ nɨbu sɨhɨvia igahɨladami. Polɨ ciaŋ aba fɨhalɨci Felikɨsɨ agaŋ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨladɨ abami. Vana sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali Lisiasɨ agaŋ veci viaŋ naludɨ ciaŋ agadɨ huaci hihɨlɨben uami. \v 23 La \x - \xo 24.23 \xo*\xt HJL 27.3, 28.16, 28.30\xt*\x* sagaŋ hali hɨsɨŋ agadɨ abami. Polɨ dɨ via lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamɨha uami. Lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamɨnaŋ hɨnidaci pabiŋ tɨbɨ pabiŋ tɨbɨ valɨdanaŋ hɨdam uami. Nudɨ nagɨlihalinu agɨladɨ avi abamɨgɨlɨmɨnaŋ uami. Vana uu veve iga iga nusaŋ akuaba akuaba iguavɨbali uami. \s Felikɨsɨ agaŋ Polɨ dɨ via lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamɨci hɨnidaci hualɨ ahica umi. \p \v 24 La uaiaŋ akape uci Felikɨsɨ agaŋ abinu Dɨlusila hula vehavɨmi. Nudɨ abinu nɨbu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ. Vevɨla Felikɨsɨ agaŋ abɨci Polɨ dɨ vavehavɨmi. Vavehavɨci Polɨ agaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama saŋ nudɨ abami. \v 25 Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia lubiahɨlahɨla saŋ abami. La hulaŋ iamɨgali nulɨdɨ nukeŋ hadipɨlɨ hɨsɨŋ hɨji humɨgaŋ agɨladɨ lubiahɨlɨmagalu aba vɨsɨvasi igu igu saŋ abami. Asɨ agaŋ mufɨli aludɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbali agasaŋ avi abami. Hameŋ abɨci Felikɨsɨ agaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla lɨdavɨla abami. Ha ci uha uami. Mu tɨbɨ viaŋ havɨ hɨniavɨla nadɨ veve saŋ abɨlɨŋ cɨhu ve iadɨ abɨbanaŋ uami. \v 26 La Felikɨsɨ hɨji nameŋ lamami. Polɨ agaŋ iasaŋ anɨm hɨlɨcɨ nɨfɨlɨ cɨki iguci viaŋ nudɨ valɨlɨŋ havɨ ubali uami. Hameŋ sadaŋ akape tɨbɨ abɨdaci veve nɨbu hula ciaŋ abadami. \v 27 Hameŋ \x - \xo 24.27 \xo*\xt HJL 25.9, 25.14\xt*\x* laci uu veve aba aba hɨdɨdaci hualɨ ahica umi. Lɨdaci cɨhu Felikɨsɨ agaŋ hɨji mu lamami. Viaŋ Polɨ dɨ valɨlɨŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnidaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ iasaŋ hɨjɨŋalavɨbali uami. Lɨci Polɨ agaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnidaci Fesɨtusɨ agaŋ cɨhu Felikɨsɨ dɨ uvɨsɨjiŋ vimi. Fesɨtusɨ dɨ ibi mu Polɨsiusɨ. \c 25 \s Polɨ agaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ hihɨla hihɨla saŋ abami. \p \v 1 Fesɨtusɨ agaŋ Sisalia haiabɨla vevɨla Judia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali hɨnimi. Ve hɨnidaci uaiaŋ pabiŋ uci Sisalia haiabɨla vala Jelusalem haiabɨla ua iahumi. \v 2 Iahua \x - \xo 25.2 \xo*\xt HJL 24.1, 25.15\xt*\x* hɨnidaci Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Fesɨtusɨ dɨ pɨŋ uavɨmi. Uavɨla nulɨdɨ ahɨliahua Polɨ dɨ abɨci veve saŋ Fesɨtusɨ dɨ mavɨn ciaŋ ciaŋ abavɨmi. \v 3 Alusaŋ \x - \xo 25.3 \xo*\xt HJL 23.12, 23.15\xt*\x* mavɨn hɨniavɨla abɨnaŋ Polɨ dɨ via Jelusalem haiabɨla neŋ vavehavɨm uavɨmi. Nɨbɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨmi. Fesɨtusɨ agaŋ alialaŋ aba abɨci alaŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ abɨmɨli uavɨla hɨbɨ cina sɨvɨla hɨniavɨdaci Polɨ dɨ vavehavɨci nudɨ ifɨhɨmavɨbali uavɨmi. \v 4 Hameŋ hɨji lamavɨla abavɨci Fesɨtusɨ agaŋ cɨhu nulɨdɨ abami. Polɨ agaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ Sisalia haiabɨla hɨnidi uami. Viaŋ nukeŋ cɨhu amɨli anihuliŋ Sisalia haiabɨla mɨguben uami. \v 5 Naludɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ vehavɨci hudɨmɨda mɨgubalu uami. Nɨbu akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ vici namɨlaŋ huaci nudɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbalaŋ uami. \p \v 6 La Fesɨtusɨ agaŋ nɨbɨlaŋ hula Jelusalem haiabɨla hɨnidaci uaiaŋ akape ma umi. Uaiaŋ human limu fɨhala human limu pabiŋ cɨjɨŋ akua umi. Hameŋ umi ua uaiaŋ human limu fɨhala human limu ahica pam cɨjɨŋ akua umi. Lɨci cɨhu Sisalia haiabɨla mɨguavɨmi. Mɨgua hɨniavɨci mɨŋalahɨci Fesɨtusɨ agaŋ ve ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ agadɨ hɨvɨ mɨgahɨnimi. Mɨgahɨniavɨla Polɨ dɨ nudɨ pɨŋ vavevave saŋ abami. \v 7 Vave \x - \xo 25.7 \xo*\xt HJL 24.5-8, 24.13\xt*\x* lamavɨci lagulama hɨnidaci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle Jelusalem haiabɨla vala vehavɨmi agɨlaŋ Polɨ dɨ haŋala huda hɨniavɨmi. Hɨnihɨni nudɨ lɨbɨmɨgumɨgu abavɨmi. Hulaŋ nagaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ vilalɨ uavɨmi. Hameŋ lɨbɨmɨgumɨgu abavɨmi ala ciaŋ agaŋ ma hɨlihalami. \v 8 Lɨci \x - \xo 25.8 \xo*\xt HJL 24.12, 28.17\xt*\x* cɨhu Polɨ agaŋ ciaŋ hivavɨla nulɨdɨ nameŋ abami. Viaŋ akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ ma vicin uami. Viaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ ma hɨnilahacin uami. Viaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ agadɨ ma sɨbɨlɨ lamacin uami. Viaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agasaŋ avi akuaba akuaba ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ ma abacin uami. \v 9 Lɨci \x - \xo 25.9 \xo*\xt HJL 24.27, 25.20\xt*\x* Fesɨtusɨ agaŋ hɨji hɨvɨ nameŋ abami. Viaŋ Polɨ dɨ Jelusalem haiabɨla via ulɨŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ iasaŋ hɨjɨŋalavɨbali uami. Lavɨla Polɨ dɨ abami. Nama huaci venaŋ ahica Jelusalem haiabɨla umɨli hɨnidanaŋ nadɨ ciaŋ agadɨ hihɨlavin uami. \v 10 Lɨci Polɨ agaŋ Fesɨtusɨ dɨ abami. Nama iadɨ ci igɨlanaŋ uami. Viaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ sɨbɨlɨ ma lamɨlan uami. Viaŋ Lom haiabɨla uavɨla nulɨdɨ manɨgali agadɨ pɨŋ lagulamɨlɨŋ nɨbu nukeŋ ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨnihɨni iadɨ ciaŋ agadɨ hihɨlɨbali uami. \v 11 Viaŋ \x - \xo 25.11 \xo*\xt HJL 23.11, 23.29, 25.25, 26.30-32, 28.19\xt*\x* lusɨŋ sɨbɨlɨ vilɨŋ iadɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ abavɨci nama nulɨdɨ alialaŋ aba abɨnaŋ iadɨ ifɨhɨmavɨvi uami. Agadɨ ala viaŋ akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ ma vicin uami. Nɨbɨlaŋ analɨ abavɨla iadɨ lɨbɨmɨgumɨgu abavi uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ Lom haiabɨla uavɨla nulɨdɨ manɨgali agadɨ pɨŋ lagulamɨlɨŋ iadɨ ciaŋ agadɨ hihɨlɨbali uami.\f * \fr 25.11 \fr*\ft Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agaŋ nameŋ abami. Hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ mu agadɨ mɨŋavɨla ciaŋ hɨvɨ lamavɨci nɨbu nukeŋ igahɨlɨci hɨma lɨci nɨbu huaci Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ pɨŋ uci nudɨ ciaŋ agadɨ hihɨlɨbali uami.\ft*\f* Viaŋ Jelusalem haiabɨla cɨhu ma uben uami. \v 12 Lɨci Fesɨtusɨ hula hulaŋ nusaŋ hɨji iguavɨhadami agɨlaŋ hula abaigahɨlavɨla Polɨ dɨ abavɨmi. Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ iadɨ ciaŋ hihɨlɨbali aba lavɨla uavɨmi. Ha unabɨla nɨbu nukeŋ nadɨ ciaŋ agadɨ hihɨlɨbali uavɨmi.\fig Fesɨtusɨ agaŋ ve ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ hɨvɨ mɨgahɨniavɨla abɨci Polɨ dɨ vavehavɨmi.|src="GW191.jpg" size="col" ref="25.6"\fig* \s Fesɨtusɨ agaŋ manɨgali Agɨlipa dɨ abami. \p \v 13 Lɨhavɨci uaiaŋ akape uci manɨgali Agɨlipa\f * \fr 25.13 \fr*\ft Manɨgali Agɨlipa nɨbu Helotɨ dɨ ninaŋ. Helotɨ nɨbu ala abɨci Jemɨsɨ dɨ ifɨhɨmavɨmi. Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ manasɨŋ 12.1-2 agadɨ igɨhalaŋ.\ft*\f* hula nudɨ nadinu humɨgaŋ pam Belɨnaisi hula Fesɨtusɨ dɨ igɨben aba Sisalia haiabɨla uavɨmi. Ua nudɨ igavɨla abavɨmi. Uaiaŋ hekɨlɨ uavɨmi. \v 14 La \x - \xo 25.14 \xo*\xt HJL 24.27\xt*\x* hɨniavɨdaci uaiaŋ akape uci Polɨ dɨ ciaŋ hɨvɨ lamavɨmi agasaŋ Fesɨtusɨ agaŋ Agɨlipa dɨ abami. Felikɨsɨ hulaŋ mu lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamalɨ agaŋ hanɨbuŋ hɨnidi uami. \v 15 Viaŋ ua Jelusalem haiabɨla hɨnidalɨŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ hula Polɨ dɨ lɨbɨmɨgumɨgu iadɨ abavalɨ uami. Alialaŋ aba abɨnaŋ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ nudɨ ifɨhɨmavɨbali aba abavalɨ uami. \v 16 Lɨhavɨci cɨhu viaŋ nulɨdɨ abacin uami. Lom haiabɨla hɨsɨŋ alaŋ hulaŋ mu dɨ havɨ ma ifɨhɨmɨlalu aba abacin uami. Hulaŋ ciaŋ daŋ agaŋ hula hulaŋ nudɨ ciaŋ hɨvɨ lamavɨlalɨ agɨlaŋ hula lagulama ciaŋ hivavɨdaci igahɨlavɨlalɨ aba abacin uami. Igahɨlavɨdaci amɨŋ lɨdaci heŋ ifɨhɨmɨlalu aba abacin uami. \v 17 Hameŋ abavɨla Jelusalem haiabɨla valavɨla cɨhu Sisalia haiabɨla mɨgacin uami. Hulaŋ viaŋ hula mɨgavalɨ agɨlaŋ hutesɨ ma hɨniavalɨ uami. Iabi me mɨgavɨla hɨniavɨci mɨŋalahɨci cɨhu amɨli me hɨvɨ viaŋ ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ uvɨ heŋ uacin uami. Uavɨla ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ agadɨ mɨgahɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ agadɨ hɨvɨ mɨgahɨniavɨla abɨlɨŋ Polɨ dɨ vavehavalɨ uami. \v 18 Vavehavɨci viaŋ hɨji nameŋ lamacin uami. Hulaŋ nagaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbaŋ vilɨ aba abacin uami. Viaŋ hɨji hameŋ lamacin uami. Agadɨ ala hulaŋ nudɨ ciaŋ hɨvɨ lamavalɨ agɨlaŋ ve hɨniavɨla nɨbu akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ vilɨ agasaŋ ma abavalɨ uami. \v 19 Nulɨdɨ \x - \xo 25.19 \xo*\xt HJL 18.15, 23.29\xt*\x* Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha sɨhɨ iahavɨlalɨ agasaŋ hɨbɨŋ hɨbɨŋ abavalɨ uami. La hulaŋ mu Jisasɨ aba abavɨlalɨ agasaŋ hɨbɨŋ hɨbɨŋ abavalɨ uami. Jisasɨ hɨmami agadɨ ala Polɨ agaŋ abalɨ uami. Jisasɨ cɨhu hɨhi iahavɨla hanɨbuŋ hɨnidi aba abalɨ uami. \v 20 Lɨhavɨci \x - \xo 25.20 \xo*\xt HJL 25.9\xt*\x* viaŋ Polɨ dɨ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ igɨben aba lɨcin uami. Agadɨ ala iadɨ hɨji agaŋ tɨbɨ mɨgalɨ uami. Viaŋ hɨji lamɨlɨŋ hɨma lɨci cɨhu Polɨ dɨ abacin uami. Nama huaci Jelusalem haiabɨla unaŋ nadɨ ciaŋ agadɨ heŋ hihɨlavin aba abacin uami. \v 21 Lɨlɨŋ Polɨ agaŋ abalɨ uami. Iadɨ valɨnaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨla Lom haiabɨla ulɨŋ nulɨdɨ manɨgali agaŋ iadɨ ciaŋ agadɨ hihɨlɨbali aba abalɨ uami. Hameŋ abɨci viaŋ abɨlɨŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨci hɨnidaci hɨbɨ suhɨladin uami. Hɨbɨ igavɨla abɨlɨŋ Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ pɨŋ via uavɨbali uami. \v 22 Lɨci Agɨlipa agaŋ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla cɨhu Fesɨtusɨ dɨ abami. Viaŋ nukeŋ Polɨ dɨ ciaŋ agadɨ igahɨlɨben aba lin uami. Lɨci Fesɨtusɨ abami. Amɨli vevɨla nudɨ ciaŋ igahɨlɨbanaŋ uami. \p \v 23 La \x - \xo 25.23 \xo*\xt Mt 10.17-18, Mk 13.9\xt*\x* ua hɨniavɨci mɨŋalahɨci Agɨlipa hula nadinu humɨgaŋ pam Belɨnaisi hula hadi hɨlahɨla huaci huaci hajɨŋ akuaba akuaba daŋ agɨladɨ lamavɨla manɨgali me vehavɨmi. Vevɨla mɨgudɨba ciaŋ sulasula hɨsɨŋ ulaŋ hɨvɨ ivouavɨmi. Sagaŋ hali hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ hula hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ haiabɨla heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ hula Polɨ dɨ ciaŋ igahɨlɨbalu aba ivouavɨmi. Ivoua hɨniavɨdaci Fesɨtusɨ agaŋ abɨci Polɨ dɨ via vavehavɨmi. \v 24 Vavehavɨci \x - \xo 25.24 \xo*\xt HJL 25.2-3, 25.7, 22.22\xt*\x* Fesɨtusɨ agaŋ abami. Manɨgali Agɨlipa nama uami. Hulaŋ ahuata hudɨmɨda hɨnilu namɨlaŋ uami. Hulaŋ nagadɨ igɨhalaŋ uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ Jelusalem haiabɨla hɨnihɨni ahuata nudɨ lɨbɨmɨgumɨgu abavɨlalɨ uami. Ve neŋ avi hɨnihɨni hameŋ laci ala lɨbɨmɨgumɨgu abavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ iadɨ ula ula abavɨlalɨ uami. Polɨ dɨ ifɨhɨmɨha aba abavɨlalɨ uami. Nɨbu hɨhi hɨnimɨdɨ aba abavɨlalɨ uami. \v 25 Agadɨ ala viaŋ nudɨ hugɨ ma igɨlan uami. Nɨbu akɨ hugɨ daŋ hɨnici nudɨ ifɨhɨmɨbalu uami. Nɨbu hugɨ apalɨ agadɨ ala nɨbu nukeŋ nameŋ abalɨ uami. Lom haiabɨla ulɨŋ nulɨdɨ manɨgali agaŋ iadɨ ciaŋ agadɨ hihɨlɨbali aba abalɨ uami. Hameŋ abɨci igahɨlavɨla abacin uami. Viaŋ abɨlɨŋ Polɨ dɨ viavɨla Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ pɨŋ via uavɨbali aba abacin uami. \v 26 Viaŋ vakala hɨji lamalama hɨnidin uami. Hulaŋ agaŋ akɨ hugɨ daŋ hɨnilalɨ agasaŋ manasɨŋ hɨvɨ lɨbavɨla igulɨŋ uci aludɨ hulaŋ hekɨlɨ agaŋ igɨbali aba abadin uami. Manɨgali Agɨlipa uami. Viaŋ hɨji hameŋ lamavɨla abɨlɨŋ hulaŋ nagadɨ via nadɨ pɨŋ vavehavi uami. Hulaŋ limu hɨhɨle namɨlaŋ avi igahɨlɨhalaŋ uami. Alaŋ hudɨmɨda hɨnidamɨli ciaŋ abɨdaci sɨhɨvia igahɨlavɨla ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ manasɨŋ hɨvɨ lɨbavɨla igulɨŋ ubali uami. \v 27 Viaŋ hɨji nameŋ lamin uami. Viaŋ hulaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ havɨ abɨlɨŋ via uavɨci huaci ma lɨbali aba abin uami. \c 26 \s Polɨ agaŋ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ hivavɨla Agɨlipa dɨ abami. \p \v 1 Lɨci Agɨlipa agaŋ Polɨ dɨ abami. Alia uami. Nadɨ ciaŋ agadɨ sulɨha uami. Lɨci Polɨ agaŋ ciaŋ hivɨben aba human mɨŋaiahavɨla abami. \v 2 Manɨgali Agɨlipa uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ iadɨ laci lɨbɨmɨgumɨgu abavɨlalɨ uami. Hameŋ lɨhavɨlalɨ agasaŋ viaŋ hɨjɨŋalavɨla iabi iadɨ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ hivavɨla nasaŋ sulɨlɨŋ igahɨlɨbanaŋ uami. \v 3 Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ akuaba akuaba lɨhavɨlalɨ agɨladɨ nama ci igɨlanaŋ uami. Ciaŋ agasaŋ hɨbɨŋ hɨbɨŋ abavɨlalɨ agadɨ avi nama igɨlanaŋ uami. Hameŋ sadaŋ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ hivavɨla nasaŋ sulɨben uami. Iadɨ ciaŋ hutesɨ tagɨlaŋ daŋ sulɨlɨŋ igahɨlɨbanaŋ uami. Hameŋ lɨben agasaŋ nama alifɨmɨnaŋ uami. \v 4 Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ viaŋ akuaba akuaba lɨhadamin agɨladɨ sɨhɨvia igavɨhadami uami. Vaka viaŋ hulemɨlɨ cɨki hɨnihɨni iadɨ nukeŋ haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ hula hɨniadamin uami.\f * \fr 26.4 \fr*\ft Vaka Polɨ hulemɨlɨ cɨki hɨnihɨni nɨbu Silisia fɨli tɨbɨ Talɨsusɨ haiabɨla hɨniadami. Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ manasɨŋ 22.3 agadɨ igɨhalaŋ.\ft*\f* La cɨhu Jelusalem haiabɨla uavɨla hɨniadamin uami. \v 5 Vaka \x - \xo 26.5 \xo*\xt HJL 22.3, 23.6-8, 24.15, 24.21, Fl 3.5\xt*\x* viaŋ hulemɨlɨ hɨnihɨni hɨdɨlɨ maha Falisi hɨdɨlɨ agɨladɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lubiahɨladamin uami. Hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ Falisi hɨdɨlɨ agɨladɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lubiahɨlɨben aba vɨhɨlɨfavɨhadami uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨladɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hameŋ ma hɨniadami uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ iadɨ igavɨlalɨ uami. Ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lubiahɨladamin agasaŋ nɨbɨlaŋ huaci sulavɨci igahɨlɨbanaŋ uami. \v 6 Vaka \x - \xo 26.6 \xo*\xt Sng 132.11, Dan 9.24, HJL 23.6-8, 28.20\xt*\x* Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla aludɨ iamɨlɨhali agɨladɨ abami uami. Lɨci Asɨ ciaŋ mɨguavɨla abami agasaŋ migɨla migɨla hɨnilan uami. Migɨla migɨla hɨnidalɨŋ iadɨ ciaŋ hɨvɨ lamavɨci hɨnidin uami. \v 7 Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ aludɨ latɨhiŋ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ agɨlaŋ hɨfɨlɨ hɨfɨlɨ uaiadi uaiadi Asɨ dɨ sibɨla vihavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ Asɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha nɨbu ciaŋ mɨguavɨla abami agasaŋ migɨla migɨla hɨniavɨlalɨ uami. Manɨgali Agɨlipa uami. Viaŋ avi migɨla migɨla hɨnidalɨŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ iadɨ ciaŋ hɨvɨ lamavalɨ uami. \v 8 La cɨhu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ abami. Namɨlaŋ akɨ saŋ nameŋ abɨlalaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali hɨmavɨci Asɨ abɨci cɨhu hɨhi iahavɨlalɨ agasaŋ alaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamɨlalu aba abɨlalaŋ uami. \v 9 Vaka \x - \xo 26.9 \xo*\xt 1 Ti 1.13\xt*\x* \x - \xo 26.9-11 \xo*\xt HJL 8.3, 22.4-5\xt*\x* viaŋ nukeŋ Jisasɨ Nasaletɨ haiabɨla hɨsɨŋ agadɨ ibi sɨbɨlɨ lamɨben aba akuaba akuaba lɨhadamin uami. \v 10 Jelusalem \x - \xo 26.10 \xo*\xt HJL 9.14, 9.21, Ga 1.13\xt*\x* haiabɨla hɨnidalɨŋ Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ iasaŋ ibi iguavɨmi uami. Lɨhavɨci viaŋ Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ vivi uu lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamadamin uami. Lɨdalɨŋ manɨgali agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ abavɨdaci viaŋ alialaŋ aba abadamin uami. \v 11 Viaŋ akape tɨbɨ nulɨdɨ aŋam ulaŋ mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdahɨda nulɨdɨ mɨŋamɨŋa ifɨlalɨfadamin uami. Jisasɨ dɨ valavɨla nudɨ abacuvavɨbali aba lɨhadamin uami. Hameŋ lɨdalɨŋ iadɨ igɨvɨ hɨma sɨbaŋ lɨhadami uami. Lɨdaci viaŋ nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamɨben aba haiabɨla hekɨlɨ hekɨlɨ ataŋ hɨniavɨhadami agɨlasaŋ uadamin uami. \s Polɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ vala Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamami agasaŋ mu tɨbɨ abami. \r (Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami 9.3-19 mu Hulaŋ Jisasɨ lɨbɨmɨŋami 22.6-16) \p \v 12 La \x - \xo 26.12 \xo*\xt HJL 9.3, 22.6\xt*\x* cɨhu Polɨ agaŋ nameŋ abami. Asɨ saŋ sagalɨ igu igu hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agɨlaŋ iasaŋ ibi iguavɨmi uami. La Damasɨkusɨ haiabɨla uu saŋ iadɨ abavɨci umin uami. \v 13 Manɨgali Agɨlipa uami. Viaŋ udalɨŋ uaiaŋ huva lagulamami uami. Lɨdaci abɨlu hekɨlɨ agaŋ uaiaŋ susu hɨvɨ hɨnia iadɨ hɨvɨ havalami uami. Abɨlu hekɨlɨ agaŋ uaiaŋ abɨlu agadɨ lɨvalami uami. Abɨlu agaŋ hulaŋ viaŋ hula uavɨmi agɨladɨ hɨvɨ avi havalami uami. \v 14 Lɨci alaŋ ahuata fɨli hɨvɨ mɨgaifamɨlu uami. Mɨgaifa hɨnihɨni igahɨlɨdalɨŋ Ibɨlu ciaŋ hɨvɨ iadɨ nameŋ abami uami. Solɨ aba abami uami. Nama iadɨ akɨ saŋ sɨbɨlɨ lamɨlanaŋ aba abami uami. Nama Asɨ hula sagaŋ me lɨbɨlanaŋ aba abami uami. Nama hameŋ lavɨla avɨha avɨha hekɨlɨ igɨbanaŋ aba abami uami. \v 15 Lɨci viaŋ abamin uami. Iadɨ Hekɨlɨ aba abamin uami. Nama ani aba abamin uami. Lɨlɨŋ iadɨ nameŋ abami uami. Viaŋ Jisasɨ aba abami uami. Nama iadɨ sɨbɨlɨ lamɨlanaŋ aba abami uami. \v 16 Iaha \x - \xo 26.16 \xo*\xt HJL 22.15\xt*\x* lagulamɨha aba abami uami. Iadɨ sibɨla vivi saŋ nadɨ lɨbɨmɨŋɨben aba ven aba abami uami. Akuaba akuaba lɨlɨŋ igɨnaŋ agɨladɨ tɨbi sulɨbanaŋ aba abami uami. Mufɨli nasaŋ akuaba akuaba abalamɨben agɨladɨ avi tɨbi sulɨbanaŋ aba abami uami. \v 17 Viaŋ \x - \xo 26.17 \xo*\xt HJL 22.21\xt*\x* nadɨ abɨlɨŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hɨvɨ hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ hɨvɨ hɨdahɨda ciaŋ sulɨbanaŋ aba abami uami. Ua hɨdɨdanaŋ viaŋ nadɨ migɨlɨdalɨŋ nadɨ sɨbɨlɨ ma lamavɨbali aba abami uami. \v 18 Ua \x - \xo 26.18 \xo*\xt Ais 35.5, 42.7, 42.16, Jo 8.12, HJL 20.32, 2 Ko 6.14, Ef 2.2, Kl 1.13\xt*\x* hɨdahɨda ciaŋ sulɨdanaŋ igahɨlavɨdaci nulɨdɨ lamɨgaŋ hɨfɨlɨ me hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ valavɨdaci cɨhu igasulavɨbali aba abami uami. Igasulasula hɨfɨlɨ me agadɨ valavala cɨhu abɨlu me agasaŋ lɨhavɨbali aba abami uami. Lavɨla Satan dɨ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ valavala Asɨ dɨ pɨŋ vehavɨbali aba abami uami. Veve iasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨdaci Asɨ agaŋ nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ hivɨbali aba abami uami. Hivahiva nulɨsaŋ ibi igudaci hulaŋ iamɨgali iasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ agɨlaŋ hula hafalavɨbali aba abami uami. Hafalavɨla Asɨ dɨ nukeŋ hulaŋ iamɨgali hɨniavɨbali aba abami uami. \s Polɨ nukeŋ ciaŋ sulasula hɨdadami agadɨ cɨhu Agɨlipa dɨ abami. \p \v 19 La Polɨ agaŋ cɨhu ala abami. Manɨgali Agɨlipa uami. Viaŋ anisɨhu me hɨvɨ igɨdalɨŋ Asɨ dɨ haiabɨla hɨsɨŋ agaŋ iadɨ pɨŋ iahavɨla hameŋ abami uami. Lɨci akuaba akuaba saŋ abami agadɨ viaŋ ma lulɨmaŋ uami. \v 20 Sebɨlɨ \x - \xo 26.20 \xo*\xt Mt 3.8, HJL 9.20, 9.28-29, 11.26, 13.14\xt*\x* mɨse viaŋ hulaŋ iamɨgali Damasɨkusɨ haiabɨla hɨsɨŋ agɨlasaŋ ciaŋ suladamin uami. La cɨhu Jelusalem haiabɨla vevɨla hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ suladamin uami. La Judia fɨli tɨbɨ hɨdahɨda suladamin uami. Hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlasaŋ avi suladamin uami. Sulasula nulɨdɨ nameŋ abadamin uami. Namɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ valavala Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨhalaŋ aba abadamin uami. Lusɨŋ sɨbɨlɨ valavɨla sibɨla huaci vibalaŋ aba abadamin uami. Hameŋ lɨdalaŋ naludɨ iga iga abavɨbali aba abadamin uami. Nɨbɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ valavala sibɨla huaci huaci vihavɨlalɨ aba abavɨbali aba abadamin uami. \v 21 Hameŋ \x - \xo 26.21 \xo*\xt HJL 21.30-31\xt*\x* aba aba hɨdɨdalɨŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ Asɨ dɨ aŋam ulaŋ hekɨlɨ caba heŋ iadɨ mɨŋavɨla ifɨhɨmɨben aba lɨhavalɨ uami. \v 22 Agadɨ \x - \xo 26.22 \xo*\xt Lu 24.27, 24.44, Jo 5.46, Lom 3.21\xt*\x* ala Asɨ iadɨ ahɨliahudaci hɨnilan uami. La viaŋ iabi neŋ lagulamalama ciaŋ sulɨlan uami. Hulaŋ ibi daŋ agɨlasaŋ sulɨlan uami. Hulaŋ ibi apalɨ agɨlasaŋ avi sulɨlan uami. Viaŋ ciaŋ mu hɨdɨlɨ agadɨ ma sulɨlan uami. Mufɨli akuaba akuaba lɨhavɨbali agasaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ abavɨhadami hameŋ laci ala sulɨlan uami. Mosesɨ abadami hameŋ laci ala sulɨlan uami. \v 23 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 26.23 \xo*\xt Ais 42.6, 49.6, Lu 24.26, 24.44-47, 1 Ko 15.20, Kl 1.18\xt*\x* nameŋ abavɨhadami uami. Hulaŋ Asɨ lɨbɨmɨŋavɨla hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu saŋ abɨci vebali agaŋ avɨha avɨha igavɨla hɨmɨbali aba abavɨhadami uami. Hɨmɨci Asɨ abɨci nɨbu mɨse cɨhu hɨhi iahɨbali aba abavɨhadami uami. Nɨbu Asɨ dɨ abɨlu agasaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨdaŋ hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨdaŋ abɨbali aba abavɨhadami uami. \s Agɨlipa agaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨbali aba Polɨ agaŋ nudɨ abami. \p \v 24 Ciaŋ hivɨdaci Fesɨtusɨ agaŋ nudɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ abami. Polɨ nama uavauava sɨbaŋ uami. Nama manasɨŋ mu mu agɨladɨ igɨdanaŋ nadɨ hɨji agaŋ uavauava lɨlalɨ uami. \v 25 Lɨci Polɨ abami. Hulaŋ hekɨlɨ Fesɨtusɨ uami. Viaŋ uavauava hɨma uami. Viaŋ hɨji daŋ sadaŋ nadɨ amɨŋ abin uami. \v 26 Viaŋ \x - \xo 26.26 \xo*\xt Jo 18.20\xt*\x* hɨji nameŋ lamin uami. Akuaba akuaba agɨlaŋ manɨgali Agɨlipa dɨ hɨji hɨvɨ sɨvɨla ma hɨniavɨlalɨ aba abin uami. Nudɨ lamɨgaŋ hɨvɨ avi sɨvɨla ma hɨniavɨlalɨ aba abin uami. Akuaba akuaba agɨlasaŋ abin agɨladɨ nɨbu iga fɨhalɨlalɨ aba abin uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ nudɨ haiabɨla iaha aba aba saŋ ma lɨdin uami. \v 27 Manɨgali Agɨlipa uami. Viaŋ nadɨ ci igin uami. Nama Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ ciaŋ agasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlanaŋ uami. \v 28 Lɨci Agɨlipa agaŋ Polɨ dɨ nameŋ abami. Iabi me laci ciaŋ sulɨnaŋ igahɨlavɨla Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ hulemɨlɨ hɨnivin uami. \v 29 Lɨci Polɨ nudɨ cɨhu abami. Viaŋ Asɨ dɨ nameŋ abɨlan uami. Iabi me mufɨli me Agɨlipa agaŋ viaŋ me hɨnim aba abɨlan uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle iadɨ ciaŋ igahɨlavɨlalɨ agɨlaŋ avi viaŋ me hɨniavɨm aba abɨlan uami. Agadɨ ala lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ nulɨdɨ hahavɨla lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavɨmɨdɨ aba abɨlan uami. \v 30-31 Lɨci \x - \xo 26.30-31 \xo*\xt HJL 23.9, 23.29, 25.25\xt*\x* Fesɨtusɨ agaŋ hulaŋ limu hɨhɨle nɨbu hula mɨgahɨniavɨmi agɨlaŋ hula iaha haiabɨla ivavehavɨmi. Agɨlipa hula Belɨnaisi hula avi iaha haiabɨla ivavehavɨmi. Ivavevɨla nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ nameŋ abavɨmi. Hulaŋ agaŋ akɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ vici lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ nudɨ lamavɨci hɨnivi uavɨmi. Akɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ vici nudɨ ifɨhɨmavɨvi uavɨmi. \v 32 Lɨhavɨci \x - \xo 26.32 \xo*\xt HJL 25.11\xt*\x* Agɨlipa agaŋ Fesɨtusɨ dɨ abami. Nama hulaŋ agadɨ huaci abɨnaŋ havɨ uvi uami. Agadɨ ala nɨbu nukeŋ abalɨ uami. Viaŋ Lom haiabɨla ulɨŋ nulɨdɨ manɨgali agaŋ iadɨ ciaŋ agadɨ hihɨlɨbali aba abalɨ uami.\fig Polɨ nama uavauava sɨbaŋ uami. Nama manasɨŋ mu mu agɨladɨ igɨdanaŋ nadɨ hɨji agaŋ uavauava lɨlalɨ uami.|src="GW193.jpg" size="col" ref="26.24"\fig* \c 27 \s Polɨ dɨ hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ lamavɨci mɨguci Lom haiabɨla saŋ uavɨmi. \p \v 1 Lɨci \x - \xo 27.1 \xo*\xt HJL 25.12, 25.25\xt*\x* Fesɨtusɨ agaŋ Polɨ Lukɨ ani ani\f * \fr 27.1 \fr*\ft Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ \ft*\fq Polɨ Lukɨ ani ani \fq*\ft aba lɨbahɨlu.\ft*\f* agɨladɨ via Itali fɨli tɨbɨ uu saŋ hɨji lamavɨla sagaŋ hali hɨsɨŋ agadɨ abami. Polɨ dɨdaŋ hulaŋ limu hɨhɨle lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavadi agɨladɨdaŋ likɨla via uha uami. Hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ mɨguavɨla Itali fɨli tɨbɨ uhalaŋ uami. Sagaŋ hali hɨsɨŋ agadɨ ibi Juliusɨ. Nɨbu Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ sagaŋ hali hɨsɨŋ. \v 2 Adɨlamitium \x - \xo 27.2 \xo*\xt HJL 19.29\xt*\x* haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ hunɨga hekɨlɨ agaŋ Esia fɨli tɨbɨ haiabɨla hekɨlɨ hekɨlɨ avɨli caba hɨniavɨhadami heŋ uben aba lɨmi. Lɨci Polɨ Lukɨ ani ani agɨlaŋ hunɨga hekɨlɨ heŋ mɨguavɨmi. Mɨguavɨla Sisalia haiabɨla agadɨ vala uavɨmi. Hulaŋ mu Alisɨtalɨkusɨ agaŋ avi nɨbɨlaŋ hula uavɨmi. Nɨbu Masedonia fɨli tɨbɨ Tesalonaika haiabɨla hɨsɨŋ. \v 3 Hunɨga \x - \xo 27.3 \xo*\xt HJL 24.23\xt*\x* hɨvɨ uavɨdaci mɨŋalahɨci hunɨga agaŋ uavɨla Saidon haiabɨla itɨlamɨci iahuavɨmi. Iahuavɨla Juliusɨ nɨbu hulaŋ huaci sadaŋ Polɨ dɨ abami. Alia uami. Lɨci Polɨ agaŋ uavɨla nudɨ nagɨlihalinu agɨladɨ igami. Igɨci nusaŋ sɨmɨŋ igunavɨmi. La nudɨ ahɨliahua nusaŋ akuaba akuaba agɨladɨ iguavɨmi. \v 4 Iguavɨci Saidon haiabɨla agadɨ valavɨla uavɨdaci huŋe hekɨlɨ vevɨla nulɨdɨ hunɨga agadɨ lulanikɨlami. Lulanikɨlɨci Saipɨlusɨ avɨli muha agadɨ hulɨpɨŋ heŋ uavɨmi. \v 5 Uavɨla avɨli hekɨlɨ Silisia fɨli tɨbɨ caba caba Pamɨfilia fɨli tɨbɨ caba caba heŋ uavɨla Maila haiabɨla iahuavɨmi. Maila haiabɨla nɨbu Lisia fɨli tɨbɨ heŋ hɨniadami. \v 6 Lavɨla sagaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ igɨci hunɨga hekɨlɨ mu Alekɨsadɨlia haiabɨla hɨsɨŋ agaŋ heŋ hɨnimi. Hunɨga hekɨlɨ agaŋ Itali fɨli tɨbɨ uben aba lɨmi. Lɨci sagaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ abɨci Polɨ Lukɨ ani ani agɨladɨ via ua hunɨga hekɨlɨ mu agadɨ hɨvɨ lamavɨci mɨguavɨmi. \v 7 Mɨguavɨla uavɨdaci huŋe hekɨlɨ agaŋ nulɨdɨ lulanikɨlami. Lulanikɨlɨdaci simɨsimɨ sɨbaŋ uavɨmi. Uavɨdaci uaiaŋ akape umi. Hunɨga matamata sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ vɨsɨvasi igu igu uavɨla Nidusɨ haiabɨla agasaŋ mikɨ mikɨ lɨhavɨmi. Mikɨ mikɨ lɨhavɨmi ala ma ua iahuavɨmi. Huŋe agaŋ nulɨdɨ lulanikɨlɨci cɨhu limu cimɨlavɨla Salɨmone mugaŋ agadɨ valavɨla cɨhu Kɨlitɨ avɨli muha agadɨ hulɨpɨŋ caba caba pam uavɨmi. \v 8 Hunɨga matamata sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ vɨsɨvasi igu igu Kɨlitɨ avɨli muha caba caba heŋ uavɨmi. La hɨdahɨda ua haiabɨla mu heŋ iahuavɨmi. Haiabɨla agadɨ ibi lamavɨla abavɨhadami. Avɨli huhaŋ huaci sɨbaŋ uavɨhadami. Haiabɨla agaŋ nɨbu Lasea haiabɨla mikɨ hɨniadami.\fig |src="ApalNTPaul04.jpg" size="span" copy="British & Foreign Bible Society"\fig* \p \v 9 Hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ uavɨdaci uaiaŋ akape umi. Lɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ sɨmɨŋ valavɨhadami agadɨ mɨhiŋ hekɨlɨ agaŋ avi ua sɨvɨlami. Lɨci avɨli hekɨlɨ agaŋ aibubuŋ ifu ifu hɨnidaci Polɨ agaŋ nulɨdɨ abami.\f * \fr 27.9 \fr*\ft Mɨhiŋ hekɨlɨ heŋ ala Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hugɨ hivadami. Wok Pris 23.26-32 agadɨ igɨhalaŋ. Avaŋ agadɨ hɨvɨ huŋe hekɨlɨ Meditelenian avɨli hekɨlɨ heŋ vedaci hunɨga hekɨlɨ hekɨlɨ agɨlaŋ ma hɨdavɨhadami.\ft*\f* \v 10 Hulaŋ \x - \xo 27.10 \xo*\xt HJL 27.22\xt*\x* namɨlaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Viaŋ hɨji nameŋ lamin uami. Alaŋ iabi uavɨla vɨhɨlɨ hekɨlɨ igɨbalu akua uami. Aludɨ hunɨga akuaba akuaba agɨlaŋ sɨbɨlɨ lɨhavɨbali uami. Hulaŋ limu hɨhɨle alaŋ avi hɨmɨbalu uami. \v 11 Hameŋ abɨci ala sagaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ Polɨ dɨ ciaŋ agadɨ ma igahɨlami. Nɨbu hulaŋ hunɨga mɨŋalɨvalɨva hɨsɨŋ agadɨ hɨji lubiahɨlami. Hunɨga iaganu agadɨ hɨji avi lubiahɨlami. \v 12 Nɨbɨlaŋ avɨli huhaŋ agadɨ igavɨci avɨli hɨmiŋ sadaŋ hunɨga hɨnihɨni hɨsɨŋ uvɨ agaŋ huaci ma hɨnimi. Lɨci cɨhu hulaŋ akape hunɨga hɨvɨ hɨniavɨmi agɨlaŋ haiabɨla agadɨ valavɨla uu saŋ ciaŋ abaigahɨlavɨmi. Lavɨla Finikɨsɨ haiabɨla uu saŋ hɨji lamavɨmi. Alaŋ haiabɨla heŋ uavɨla huaci hɨnibalu uavɨmi. Finikɨsɨ haiabɨla agadɨ avɨli huhaŋ agaŋ nɨbu Kɨlitɨ avɨli muha heŋ hɨniadami. Hɨnidaci nudɨ avɨli huhaŋ uu veve hɨbɨ agaŋ uaiaŋ mɨgumɨgu kɨlikɨli heŋ hɨniadami. \s Huŋe sagaŋ iahɨci avɨli hekɨlɨ agaŋ aibubuŋ ifami. \p \v 13 Huŋe agaŋ ium kɨlikɨli hɨnia vemi. Vedaci nɨbɨlaŋ hɨji nameŋ igahɨlavɨmi. Alaŋ avɨli huhaŋ hekɨlɨ abahɨlu agasaŋ huaci akua ubalu uavɨmi. Hameŋ abavɨla hunɨga hekɨlɨ agaŋ umɨdɨ vemɨdɨ aba lɨba kum hekɨlɨ lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ hahavɨla havalavɨci mɨgua hɨnimi agadɨ magɨlavɨci iahami. Magɨlavɨci iahɨci Kɨlitɨ avɨli muha agadɨ caba caba heŋ uavɨmi. \v 14 Umitavɨla igavɨci cɨhu huŋe sagaŋ hekɨlɨ vemi. Huŋe sagaŋ agadɨ ibi lakulamaŋ kɨlikɨli uaiaŋ iahaiaha kɨlikɨli alɨhaŋ heŋ hɨnia iaha veve hɨsɨŋ huŋe sagaŋ uavɨhadami. Huŋe sagaŋ agaŋ Kɨlitɨ avɨli muha limu caba heŋ hɨnia iaha vemi. \v 15 Vevɨla hunɨga hekɨlɨ agadɨ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ lulanikɨlami. Lulanikɨlɨdaci hunɨga matamata sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ cɨhu hunɨga agadɨ limu cimɨlɨci uu saŋ lɨhavɨci ala hɨma lɨci valavɨla abavɨmi. Hunɨga agadɨ vana huŋe sagaŋ agaŋ lulanikɨlɨci um uavɨmi. \v 16 Lavɨla ium kɨlikɨli heŋ uavɨla Kauda avɨli muha cɨki agadɨ hulɨpɨŋ heŋ uavɨmi. Uavɨdaci avɨli muha agaŋ hɨsihalɨci huŋe sagaŋ agaŋ hekɨlɨ ma vemi. Lɨci hunɨga matamata sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ vɨsɨvasi igu igu hunɨga sudɨme cɨki agadɨ mɨŋamagɨlavɨci hunɨga hekɨlɨ agadɨ pɨŋ vemi. \v 17 Veci hunɨga sudɨme cɨki agadɨ magɨlavɨci hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ iahumi. Iahuci lɨmɨn agadɨ viavɨla vɨdɨvɨdɨŋ lɨbɨhahavɨmi. La hɨnimitavɨla lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ havalavɨci hunɨga hekɨlɨ lɨhu heŋ ivoumi. Havalavɨci ivouci vɨdɨvɨdɨŋ hahavɨmi. Hunɨga hekɨlɨ agaŋ cɨkɨlɨmɨdɨ aba hameŋ lɨhavɨmi. Lavɨla hacɨŋ Afɨlika fɨli tɨbɨ mikɨ hɨniadami agadɨ hɨvɨ iahumagalu aba lɨdavɨmi. Lɨdavɨla hunɨga hekɨlɨ hɨsɨŋ havɨlɨ agadɨ mɨŋasɨlɨhalavɨci mɨgami. Mɨgɨci huŋe sagaŋ agaŋ lulanikɨlɨdaci hunɨga hekɨlɨ agaŋ simɨsimɨ umi. \v 18 Udaci huŋe sagaŋ agaŋ lɨdaci avɨli aibubuŋ ifu ifu nulɨdɨ vɨdɨvɨdɨŋ lulanikɨlami. Hameŋ lɨdɨŋ hɨnidaci fɨli mɨŋalahami. Mɨŋalahɨci hunɨga matamata sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ hunɨga vɨhɨlɨ lɨmɨdɨ aba nulɨdɨ akuaba akuaba limu hɨhɨle agɨladɨ avɨli hekɨlɨ hɨvɨ ahɨlavɨci mɨguavɨmi. \v 19 La hɨniavɨci mɨŋalahɨci hunɨga matamata sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ lɨdavɨla hunɨga hekɨlɨ hɨsɨŋ havɨlɨ lɨmɨn akuaba akuaba limu hɨhɨle agɨladɨ ahɨlavɨci mɨguavɨmi. Kɨlɨ hutesɨ hutesɨ limu hɨhɨle havɨlɨ lɨbavɨhadami agɨladɨ avi ahɨlavɨci mɨguavɨmi. \v 20 Lɨhavɨci avɨli susu agaŋ uaiaŋ lamɨgaŋ agadɨ hafilama hɨnidaci uaiaŋ akape umi. Lidɨ agɨladɨ avi hafilamɨdaci ma igavɨhadami. Huŋe sagaŋ hekɨlɨ nulɨdɨ lulanikɨlɨdaci nɨbɨlaŋ hɨnihɨni hɨji nameŋ lamavɨmi. Alaŋ sɨkasɨkan hɨmɨbalu uavɨmi. \v 21 Hameŋ hɨji lamalama uaiaŋ akape sɨmɨŋ ma navɨmi. Lɨhavɨdaci Polɨ agaŋ iaha nulɨdɨ alɨhaŋ heŋ lagulamavɨla nulɨdɨ abami. Namɨlaŋ iadɨ ciaŋ lubiahɨlahalaŋ padaŋ Kɨlitɨ avɨli muha agadɨ ma vala vevɨlu uami. Lavɨla alaŋ vɨhɨlɨ hekɨlɨ nagadɨ ma igavɨlu uami. Aludɨ akuaba akuaba avi ma sɨbɨlɨ lɨhavɨvi uami. \v 22 Agadɨ \x - \xo 27.22 \xo*\xt HJL 27.10, 27.31\xt*\x* ala viaŋ naludɨ abin uami. Namɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lagulamɨhalaŋ uami. Aludɨ hulaŋ mu avi ma sɨbɨlɨ lɨbali uami. Hunɨga hekɨlɨ pam sɨbɨlɨ lɨbali uami. \v 23-24 Viaŋ \x - \xo 27.23-24 \xo*\xt Dan 6.16, HJL 23.11, Lom 1.9\xt*\x* Asɨ dɨ sibɨla agadɨ vilan uami. Lɨdɨŋ nudɨ sɨhɨ iahaiaha nudɨ ibi mɨŋaiahɨlan uami. Hɨfɨlɨ nudɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ vevɨla iadɨ pɨŋ lagulama nameŋ abiemi uami. Polɨ nama lɨdɨmɨnaŋ aba abiemi uami. Asɨ agaŋ ci abi aba abiemi uami. Abɨci nama uavɨla Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agadɨ pɨŋ lagulamavɨla ciaŋ sulɨbanaŋ aba abiemi uami. Ci igɨnaŋ aba abiemi uami. Asɨ nadɨ ciaŋ agadɨ igahɨlɨci hulaŋ akape nama hula hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ hɨniavi agɨlaŋ nɨbɨlaŋ avi ma sɨbɨlɨ lɨhavɨbali aba abiemi uami. \v 25 Asɨ \x - \xo 27.25 \xo*\xt Lom 4.20-21, 2 Ti 1.12\xt*\x* dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ iadɨ hameŋ abiemi sadaŋ namɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lagulamɨhalaŋ uami. Viaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨla abin uami. Nɨbu iadɨ akuaba akuaba agɨlasaŋ abiemi hameŋ laci ala lɨbali uami. \v 26 Alaŋ \x - \xo 27.26 \xo*\xt HJL 28.1\xt*\x* hunɨga hekɨlɨ nagadɨ valɨmɨli uci huŋe sagaŋ agaŋ lulanikɨlɨdaci uavɨla avɨli muha hɨvɨ iahubali uami. \p \v 27 Huŋe sagaŋ agaŋ hɨdɨlɨ maha hunɨga hekɨlɨ agadɨ lulanikɨlɨdaci Meditelenian avɨli hekɨlɨ heŋ umi. Udaci hɨfɨlɨ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ umi. Lɨci hɨfɨlɨ alɨhaŋ heŋ hunɨga matamata sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ nameŋ abavɨmi. Alaŋ hacɨŋ savu caba caba ci akua mikɨ mikɨ lɨdalu uavɨmi. \v 28 Hameŋ abavɨla lɨmɨn mu lɨba kum hɨvɨ hahavɨmi agadɨ havalavɨci mɨgumi. Avɨli huhaŋ agadɨ hɨdɨlɨ igɨbalu aba havalavɨci mɨgumi. Na huhaŋ ua sabɨ sabɨ aba havalavɨci mɨgumi. Havalavɨci mɨguci mɨŋaiaha igavɨci 40 mita hɨnimi. Lɨci abavɨmi. Na huhaŋ hekɨlɨ uavɨmi. La hunɨga hekɨlɨ agaŋ umitɨci cɨhu ala lɨmɨn agadɨ havalavɨci mɨgumi. Havalavɨci mɨguci mɨŋaiaha igavɨci 30 mita hɨnimi. Lɨci abavɨmi. Na huhaŋ hɨma uavɨmi. Na sabɨ sabɨ tagɨlaŋ daŋ uavɨmi. \v 29 La hunɨga hekɨlɨ agaŋ uavɨla uvɨ lɨba daŋ heŋ iahua sɨbɨlɨ lɨmɨdɨ aba nusaŋ lɨdavɨmi. Lavɨla hunɨga hekɨlɨ agaŋ umɨdɨ vemɨdɨ aba lɨba kum hekɨlɨ hekɨlɨ lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ hahavɨhadami limu ahica limu ahica agɨladɨ ahɨlavɨci hunɨga liji hɨnimi heŋ mɨguavɨmi. Ahɨlavɨci mɨguavɨci hɨnihɨni uaiaŋ agaŋ iahavɨhem aba Asɨ dɨ abitɨhatɨha hɨniavɨmi. \v 30 Lɨhavɨdaci hunɨga matamata sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ hunɨga hekɨlɨ agadɨ valavɨla uu saŋ hɨbɨ suhɨlavɨmi. Lavɨla analɨ nameŋ abavɨmi. Hunɨga hekɨlɨ agaŋ umɨdɨ vemɨdɨ aba alaŋ hunɨga sudɨme cɨki hɨvɨ hunɨga hekɨlɨ agadɨ hali heŋ ubalu uavɨmi. Uavɨla lɨba kum hekɨlɨ hekɨlɨ lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ hahavɨhadami agɨladɨ ahɨlɨmɨli mɨguavɨbali uavɨmi. Hameŋ abavɨla hunɨga sudɨme cɨki hunɨga hekɨlɨ sabɨ heŋ lama lɨbɨhahavɨmi agadɨ viavɨla simɨsimɨ sɨbaŋ valavɨci valavɨci mɨgumi. \v 31 Mɨgudaci \x - \xo 27.31 \xo*\xt HJL 27.22\xt*\x* Polɨ agaŋ sagaŋ hali hɨsɨŋ agadɨdaŋ nudɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨdaŋ abami. Namɨlaŋ nulɨdɨ valɨlaŋ uavɨci namɨlaŋ avi hɨmɨbalaŋ uami. \v 32 Hameŋ abɨci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ uavɨla hunɨga sudɨme cɨki agadɨ lɨmɨn ihalahavɨmi. Ihalahavɨci hunɨga sudɨme cɨki agaŋ mɨguavɨla umi. \v 33 Udaci uaiaŋ agaŋ amɨŋ ci iahɨben aba lɨdaci Polɨ agaŋ sɨmɨŋ via nana saŋ hulaŋ akape agɨladɨ mavɨn ciaŋ ciaŋ abami. Namɨlaŋ hɨji cuvɨlɨŋ cuvɨlɨŋ igahɨlahɨla sɨmɨŋ vakaci valahalaŋ uami. Namɨlaŋ ma nɨlalaŋ uami. Lɨdalaŋ uaiaŋ human limu limu fɨhala hɨcɨ limu ahica cɨjɨŋ ci ualɨ uami. \v 34 Hameŋ \x - \xo 27.34 \xo*\xt 1 Kin 1.52, Mt 10.30, Lu 12.7\xt*\x* sadaŋ viaŋ naludɨ abin uami. Namɨlaŋ sɨmɨŋ limu hɨhɨle via nɨhalaŋ uami. Via navɨla humɨgaŋ lagua vɨdɨvɨdɨŋ vihalaŋ uami. Ci igɨlaŋ uami. Namɨlaŋ ma hɨmɨbalaŋ uami. Namɨlaŋ huaci hɨnibalaŋ uami. \v 35-36 Hameŋ \x - \xo 27.35-36 \xo*\xt Mt 15.36-37, Jo 6.11, 1 Ti 4.3-5\xt*\x* abavɨla cɨhu maci viavɨla Asɨ dɨ huaci uami. Lavɨla maci agadɨ mɨŋacɨkɨlavɨla hɨdɨlɨ maha nami. Nɨdaci hulaŋ akape agɨlaŋ igavɨci nulɨdɨ humɨgaŋ huaci lɨmi. Lɨci nɨbɨlaŋ avi sɨmɨŋ limu hɨhɨle via navɨmi. \v 37 Hulaŋ hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ hɨniavɨmi agɨladɨ lugɨlavɨci ua 276 iahami. \v 38 Sɨmɨŋ navɨci humɨgaŋ ci lɨci hunɨga hekɨlɨ agaŋ vɨhɨlɨ lɨmɨdɨ uavɨla halɨha cahu uitɨ hɨlɨcɨ vaŋ agɨladɨ likɨla likɨla avɨli hekɨlɨ hɨvɨ ahɨlavɨdaci mɨguavɨmi. \s Hunɨga hekɨlɨ agaŋ sɨbɨlɨ lɨmi. \p \v 39 La hɨniavɨci fɨli mɨŋalahɨci hunɨga matamata sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ igoua igavɨla hacɨŋ savu agadɨ igavɨla abavɨmi. Avɨli muha ha fɨli tɨbɨ abeba hɨsɨŋ agaŋ iahadi uavɨmi. Lavɨla igavɨci avɨli huhaŋ hekɨlɨ sɨbaŋ agaŋ hameŋ hɨnimi. Nudɨ hacɨŋ savu agaŋ avi huaci sɨbaŋ hɨnimi. Lɨci hɨji nameŋ lamavɨmi. Alaŋ uavɨla hacɨŋ savu adeŋ huaci akua ua iahubalu uavɨmi. \v 40 Lavɨla hunɨga hekɨlɨ agaŋ umɨdɨ vemɨdɨ aba lɨba kum hekɨlɨ hekɨlɨ lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ hahavɨhadami agɨladɨ sɨkasɨkan ihalahavɨmi. Ihalahavɨci hunɨga agaŋ avɨli hekɨlɨ hɨvɨ havɨ hɨnimi. Lɨci hunɨga hekɨlɨ agadɨ malahɨdɨ lɨmɨn hɨvɨ lɨbɨhahavɨmi agɨladɨ hivavɨmi. Lavɨla havɨlɨ huŋe lulanikɨladami agadɨ magɨlavɨci iahumi. Magɨlavɨci iahuci huŋe sagaŋ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lulanikɨlɨdaci ua hacɨŋ savu heŋ iahuben aba lɨhavɨmi. \v 41 Ua \x - \xo 27.41 \xo*\xt 2 Ko 11.25\xt*\x* iahuben aba lɨhavɨdaci hunɨga hekɨlɨ agaŋ uavɨla lɨba muji hɨnimi heŋ iahumi. Lɨci hunɨga hali agaŋ lɨba hɨvɨ iahuavɨla vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨnimi. Hɨnidaci avɨli agaŋ aibubuŋ ifu ifu veve ifɨdaci hunɨga liji agaŋ cɨkɨlɨben aba lɨmi. \v 42 Lɨdaci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨlaŋ hɨji nameŋ igahɨlavɨmi. Lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ avɨli malavɨla haba haŋɨlavɨmɨdɨ uavɨmi. Hɨji hameŋ igahɨlavɨla nulɨdɨ ifɨhɨmɨben aba lɨhavɨmi. \v 43 Lɨhavɨdaci sagaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ Polɨ dɨ ahɨliahuben aba sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agɨladɨ abamɨgɨlami. Namɨlaŋ nulɨdɨ ifɨhɨmɨmɨlaŋ uami. Lavɨla hulaŋ sɨkasɨkan agɨladɨ nameŋ abami. Avɨli malamala hɨsɨŋ namɨlaŋ hali havala mɨgua malamala uavɨla caba iahuhalaŋ uami. \v 44 Limu \x - \xo 27.44 \xo*\xt HJL 27.22-25\xt*\x* hɨhɨle avɨli ma malɨlalaŋ namɨlaŋ hunɨga cɨkaŋ akuaba akuaba kɨlɨ cɨkaŋ agɨladɨ mɨŋalɨvavɨla malamala uavɨla caba iahuhalaŋ uami. Lɨci nudɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlavɨla ahuata hameŋ malamala uavɨla caba hɨvɨ iahuavɨmi.\fig Avɨli malamala hɨsɨŋ namɨlaŋ hali havala mɨgua malamala uavɨla caba iahuhalaŋ uami.|src="GW195.jpg" size="col" ref="27.43"\fig* \c 28 \s Polɨ agaŋ Malɨta avɨli muha hɨnimi. \p \v 1 Polɨ Lukɨ ani ani\f * \fr 28.1 \fr*\ft Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ \ft*\fq Polɨ Lukɨ ani ani \fq*\ft aba lɨbahɨlu.\ft*\f* agɨlaŋ avɨli malamala uavɨla caba iahuavɨci hulaŋ iamɨgali heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ nulɨdɨ abavɨmi. Na namɨlaŋ Malɨta avɨli muha neŋ ve iahɨlaŋ uavɨmi. Hameŋ abavɨci hɨdɨlɨ heŋ igavɨmi. \v 2 Lɨhavɨci \x - \xo 28.2 \xo*\xt 2 Ko 11.27\xt*\x* heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ nulɨsaŋ hɨjɨŋalavɨmi. La hɨniavɨdaci avɨli sɨhɨlɨ sɨhɨlɨ mɨgami. Mɨgɨdaci vumɨli saŋ lɨdavalavala hɨniavɨdaci nulɨsaŋ mavɨn hɨniavɨla avɨŋ mahɨlavɨci sujisuji hɨniavɨmi. \v 3 Lavɨla Polɨ agaŋ cɨhu avɨŋ makaŋ hɨhɨle vave ahɨlɨci iahumi. Lahu sɨhɨpɨŋ agadɨ avɨŋ makaŋ daŋ likɨla vave ahɨlɨci iahumi. Lɨci avɨŋ vubɨŋ agaŋ lahu agadɨ vici havala ve Polɨ dɨ human hɨvɨ iava lɨbala hɨnimi. \v 4 Iava lɨbala hɨnidaci hulaŋ iamɨgali heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ igavɨmi. Igavɨla nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ abavɨmi. Hulaŋ nagaŋ hulaŋ mu ifɨhɨmalɨ akua uavɨmi. Hameŋ sadaŋ mugɨluŋ hɨbɨŋ ifu ifu hɨsɨŋ agaŋ nudɨ ma valɨci hɨhi hɨnibali uavɨmi. Avɨli hekɨlɨ hɨvɨ ma hɨmi uavɨmi. Hameŋ sadaŋ mugɨluŋ agaŋ abɨci lahu iavi uavɨmi. \v 5 La \x - \xo 28.5 \xo*\xt Mk 16.18, Lu 10.19\xt*\x* igasulavɨdaci Polɨ agaŋ lahu agadɨ sevɨci avɨŋ hɨvɨ mɨgumi. Lɨci Polɨ agaŋ nudɨ hadipɨlɨ agasaŋ akuaba akuaba vɨhɨlɨ ma igami. \v 6 Lɨci \x - \xo 28.6 \xo*\xt HJL 14.11\xt*\x* hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ migɨla hɨnihɨni igasulavɨmi. Polɨ dɨ hadipɨlɨ agaŋ haba huhɨlɨbali ua hɨmavɨla mɨgaifɨbali akua uavɨla igasulasula hɨniavɨmi. Hɨmɨci igɨbalu aba hɨniavɨci hɨma lɨci cɨhu mu hɨji lamavɨla abavɨmi. Ha nɨbu mugɨluŋ akua uavɨmi.\fig Lahu sɨhɨpɨŋ agaŋ havala ve Polɨ dɨ human hɨvɨ iava lɨbala hɨnimi.|src="GW196.jpg" size="col" ref="28.3"\fig* \p \v 7 Manɨgali mu agaŋ avɨli muha heŋ hɨnimi. Nudɨ ibi Pubɨliusɨ. Nudɨ fɨli tɨbɨ agaŋ avɨli muha agadɨ caba heŋ hɨniadami. Manɨgali agaŋ ala nulɨdɨ ahɨlavɨla nudɨ ulaŋ hɨvɨ via umi. Via uci uaiaŋ ahica pam nɨbu hula hɨniavɨdaci nulɨsaŋ sɨmɨŋ akuaba akuaba igumi. \v 8 Pubɨliusɨ \x - \xo 28.8 \xo*\xt HJL 19.11, 1 Ko 12.9, 12.28, Je 5.14-15\xt*\x* dɨ iaganu agaŋ hɨmuhɨmu hɨmavɨla vadɨm hɨvɨ hɨsɨva hɨnimi. Nɨbu hadi vubɨŋ daŋ su avɨli avɨli mɨdɨ daŋ iga iga hɨnimi. Hɨnidaci Polɨ agaŋ nudɨ pɨŋ uavɨla nudɨ human agɨladɨ nudɨ sabɨ hɨvɨ lamavɨla Asɨ dɨ abɨci cɨhu huaci lɨmi. \v 9 Nudɨ huaci lamɨci igavɨla hulaŋ iamɨgali avɨli muha heŋ hɨsɨŋ hɨmuhɨmu daŋ hɨniavɨhadami agɨlaŋ avi Polɨ dɨ pɨŋ vehavɨhadami. Vehavɨdaci nulɨdɨ avi huaci lamadami. \v 10 Lɨdaci nɨbɨlaŋ akuaba akuaba akape sɨbaŋ agɨladɨ Polɨ Lukɨ ani ani agɨlasaŋ iguavɨhadami. La hɨniavɨdaci Polɨ Lukɨ ani ani agɨlaŋ nulɨdɨ vala uben aba lɨhavɨmi. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ Lukɨ ani ani agɨlaŋ akuaba akuaba saŋ tɨbɨ mɨgavɨmi agɨladɨ vivi hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ lamavɨmi.\fig Pubɨliusɨ iaganu hɨmuhɨmu hɨmavɨla vadɨm hɨvɨ hɨsɨvavɨla hɨnidaci Polɨ agaŋ nudɨ human agɨladɨ nudɨ sabɨ hɨvɨ lamavɨla Asɨ dɨ abɨci cɨhu huaci lɨmi.|src="GW197.jpg" size="col" ref="28.8"\fig* \s Polɨ agaŋ Lom haiabɨla ua iahumi. \p \v 11 Polɨ Lukɨ ani ani\f * \fr 28.11 \fr*\ft Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ \ft*\fq Polɨ Lukɨ ani ani \fq*\ft aba lɨbahɨlu.\ft*\f* agɨlaŋ Malɨta avɨli muha heŋ hɨniavɨdaci avaŋ ahica pam umi. Lɨci hunɨga hekɨlɨ avɨli hɨmiŋ hɨvɨ Malɨta avɨli muha hɨniadami agadɨ hɨvɨ mɨguavɨla uavɨmi. Hunɨga hekɨlɨ agaŋ nɨbu Alekɨsadɨlia haiabɨla hɨsɨŋ. Nudɨ hali heŋ mugɨluŋ Susɨ dɨ ninaŋ ahica uaiaŋ pabiŋ hɨvɨ laci iahavɨmi agɨladɨ mugaŋ lamɨgaŋ me lamavɨmi. \v 12 Uavɨla Silakiusɨ haiabɨla iahuavɨla uaiaŋ ahica pam hɨniavɨmi. \v 13 Hɨniavɨla Silakiusɨ haiabɨla valavɨla cɨhu Legium haiabɨla ua iahuavɨla hɨniavɨmi. Hɨniavɨci mɨŋalahɨci huŋe hekɨlɨ agaŋ ium kɨlikɨli hɨnia vedaci Legium haiabɨla agadɨ valavɨla uavɨmi. Uavɨla amɨli me hɨvɨ Puteoli haiabɨla ua iahuavɨmi. \v 14 Ua iahuavɨla igavɨci hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ heŋ hɨniavɨmi. Lavɨla nɨbɨlaŋ hula hɨnihɨni saŋ mavɨn ciaŋ ciaŋ hɨvɨ abamɨgɨlavɨmi. Abamɨgɨlavɨci nɨbɨlaŋ hula hɨniavɨdaci uaiaŋ human limu fɨhala umi. La nulɨdɨ valavɨla cɨhu Lom haiabɨla saŋ uavɨmi. \v 15 Uavɨdaci Lom haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ Polɨ Lukɨ ani ani vehavɨbali agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨmi. Igahɨlavɨla nulɨdɨ hɨbɨ cina iga iga saŋ uavɨmi. Limu hɨhɨle agɨlaŋ uavɨla nulɨdɨ Apiusɨ mutɨŋ sabɨlɨm heŋ igavɨmi. Limu hɨhɨle agɨlaŋ haiabɨla mu heŋ uavɨla igavɨmi. Haiabɨla agadɨ ibi uu veve hɨnihɨni hɨsɨŋ ulaŋ ahica pam uavɨhadami. Polɨ agaŋ nulɨdɨ igavɨla Asɨ dɨ huaci uci nudɨ humɨgaŋ agaŋ huaci lɨmi. \v 16 Lɨci \x - \xo 28.16 \xo*\xt HJL 24.23\xt*\x* Lom haiabɨla uavɨmi. Ua iahuavɨci Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ abɨci Polɨ agaŋ ulaŋ mu hɨvɨ hɨtɨŋ hɨniadami. Hɨnidaci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agaŋ Polɨ haŋɨlɨmɨdɨ aba nudɨ migɨladami. \s Polɨ agaŋ Lom haiabɨla hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ suladami. \p \v 17 Polɨ \x - \xo 28.17 \xo*\xt HJL 21.33, 24.12-13, 25.8\xt*\x* agaŋ Lom haiabɨla hɨnidaci uaiaŋ pabiŋ umi. Lɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ manɨgali Lom haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlasaŋ ciaŋ iguci uci vehavɨmi. Ve mɨgudɨba hɨniavɨdaci nulɨdɨ abami. Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Viaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ iamɨgali sɨbɨlɨ aba ma abɨlan uami. Aludɨ iamɨlɨhali lɨhavɨhadami agɨladɨ avi ma valɨlan uami. Agadɨ ala viaŋ Jelusalem haiabɨla hɨnidalɨŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ iadɨ Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ human hɨvɨ lamavɨci lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavalɨ uami. \v 18 Lavɨla \x - \xo 28.18 \xo*\xt HJL 22.24, 25.8, 26.30-31\xt*\x* iadɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla abavalɨ uami. Nɨbu akɨ hugɨ daŋ hɨnici nudɨ ifɨhɨmavɨlu aba abavalɨ uami. Lavɨla iadɨ valavɨci uu saŋ hɨji lamavalɨ uami. \v 19 Agadɨ \x - \xo 28.19 \xo*\xt HJL 25.11\xt*\x* ala Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ iadɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ abavalɨ uami. Lɨhavɨci abacin uami. Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ iadɨ ciaŋ agadɨ hihɨlɨbali aba abacin uami. Viaŋ iadɨ hɨdɨlɨ pam agɨladɨ hɨbɨŋ ciaŋ hɨvɨ lamalama saŋ hɨji ma lamɨlan uami. \v 20 Iadɨ \x - \xo 28.20 \xo*\xt HJL 24.15, 26.6-7, 26.29, Ef 3.1-2, 2 Ti 2.9, Fm 1.10, 1.13\xt*\x* hameŋ lɨhavalɨ agasaŋ naludɨ sulɨben aba abɨlɨŋ velaŋ uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ alaŋ hulaŋ mu saŋ migɨla migɨla hɨnilalu uami. Viaŋ nusaŋ ala migɨla migɨla hɨnidalɨŋ lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ iadɨ hahavɨci hɨnidin uami. \v 21 Lɨci nudɨ abavɨmi. Hulaŋ hɨhɨle Judia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ nadɨ ciaŋ agadɨ manasɨŋ hɨvɨ ma lɨba iguavɨci veci igahɨlu uavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ pabiŋ cɨki agaŋ avi aludɨ ma ve abɨci igahɨlahɨlu uavɨmi. Nama akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vilanaŋ padaŋ aludɨ abavɨci igahɨlavɨlu uavɨmi. \v 22 Alaŋ \x - \xo 28.22 \xo*\xt HJL 24.5-8, 24.14, 1 Pi 2.12, 4.14\xt*\x* ci igɨlalu uavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ aludɨ valavɨla hɨtɨŋ hɨnihɨni Asɨ dɨ sɨhɨ iahavɨlalɨ uavɨmi. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali mu haiabɨla mu haiabɨla hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ nulɨdɨ ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ abavɨlalɨ uavɨmi. Agadɨ ala alaŋ nadɨ ciaŋ igahɨlɨben aba lɨlalu uavɨmi. \p \v 23 La mɨhiŋ lamavɨmi heŋ laci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ Polɨ dɨ igɨben aba uavɨla ulaŋ nɨbu hɨnimi heŋ ivouavɨmi. Ivoua hɨniavɨdaci Polɨ agaŋ Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ abami. Nɨbɨlaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨbali aba nulɨsaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulami. Hɨdɨlɨ maha ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ sulami. La cɨhu Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ ciaŋ agadɨ avi sulami. Cimɨdaŋ hɨdɨlɨ maha sulasula via ua hɨfɨlɨdaŋ valami. \v 24 Sulɨdaci hulaŋ iamɨgali hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ igahɨlavɨmi. Ciaŋ Polɨ abadi agaŋ nɨbu amɨŋ sɨbaŋ abadi uavɨmi. Agadɨ ala hulaŋ iamɨgali hɨhɨle agɨlaŋ nudɨ ciaŋ agasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamavɨmi. \v 25 Lavɨla \x - \xo 28.25-27 \xo*\xt Ais 6.9-10, Jer 5.21, Ese 12.2, Mt 13.14-15, Lom 11.8\xt*\x* nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ lamacilavɨla vala uben aba lɨhavɨdaci Polɨ agaŋ ciaŋ mu agadɨ abami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ aludɨ iamɨlɨhali agɨlasaŋ amɨŋ sɨbaŋ abami uami. Abɨci Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Aisaia agaŋ nameŋ lɨbami uami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ abi aba abami uami. \v 26-27 Namɨlaŋ ciaŋ igahɨlɨlalaŋ agadɨ ala naludɨ hɨji ma tovelalɨ aba abi aba abami uami. Namɨlaŋ igasulɨlalaŋ agadɨ ala akuaba akuaba agɨladɨ ma igɨlalaŋ aba abi aba abami uami. La cɨhu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlasaŋ nameŋ avi abi aba abami uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ iadɨ ciaŋ igahɨlahɨla saŋ ihɨlu lavavɨlalɨ aba abi aba abami uami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ hɨji sɨmɨ agɨladɨ lɨbɨsɨjiavɨlalɨ aba abi aba abami uami. Nulɨdɨ lamɨgaŋ agɨladɨ avi mɨŋasɨjiavɨlalɨ aba abi aba abami uami. Nɨbɨlaŋ hameŋ ma lavɨla aba abi aba abami uami. Ha akuaba akuaba agɨladɨ iga iga ciaŋ avi igahɨlavɨvi aba abi aba abami uami. Lavɨla hɨji huaci viavɨla lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valavɨla iadɨ pɨŋ vehavɨvi aba abi aba abami uami. Vehavɨci nulɨdɨ huaci lamavin aba abi aba abami uami. Aisaia nama uavɨla ciaŋ abin agadɨ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨha aba abi aba abami uami. \v 28-29 La \x - \xo 28.28-29 \xo*\xt Sng 67.2, Lu 3.6, HJL 13.46-47, 18.6, 22.21, Lom 11.11\xt*\x* Polɨ cɨhu abami. Namɨlaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali agɨlasaŋ hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ hɨvɨ ciaŋ ci ui ve uami. Ci igɨlaŋ uami. Ciaŋ agadɨ via uavɨci hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ ciaŋ agadɨ huaci igahɨlavɨbali uami.\f * \fr 28.28-29 \fr*\ft Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ. Lukɨ nɨbu nukeŋ ciaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ avi lɨbami uavɨlalɨ. Polɨ ciaŋ agadɨ sula fɨhalɨci ci lɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nudɨ vala uavɨmi aba abami uavɨlalɨ. La ciaŋ agasaŋ hekɨlɨ lamacilavɨmi aba abami uavɨlalɨ. Lavɨla nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ hɨbɨŋ ciaŋ hɨbɨŋ ciaŋ abavɨmi aba abami uavɨlalɨ.\ft*\f* \p \v 30 Lom \x - \xo 28.30 \xo*\xt HJL 28.16\xt*\x* haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agaŋ Polɨ dɨ abɨci ulaŋ mu hɨvɨ hɨniadami. Ulaŋ heŋ hɨnidaci hualɨ ahica umi.\f * \fr 28.30 \fr*\ft Polɨ agaŋ nɨbɨlaŋ hula hualɨ ahica hɨnici nudɨ akuaba me lɨhavɨmi agadɨ Lukɨ nɨbu ma lɨbami. Lɨci husivɨ hɨsɨŋ hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ abavɨlalɨ. Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ dɨ valavɨci uavɨla mu haiabɨla mu haiabɨla hɨdahɨda ciaŋ suladami uavɨlalɨ. Agadɨ ala hɨhɨle agɨlaŋ abavɨlalɨ. Hualɨ ahica uci Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ dɨ ifɨhɨmavɨmi uavɨlalɨ.\ft*\f* Ulaŋ heŋ hɨnihɨni ulaŋ iaganu agasaŋ anɨm hɨlɨcɨ igu igu hɨniadami. Hɨnidaci hulaŋ iamɨgali nudɨ ulaŋ heŋ vehavɨdaci nulɨdɨ iga iga hɨjɨŋaladami. \v 31 Lɨdɨŋ \x - \xo 28.31 \xo*\xt HJL 4.31, 28.23, Ef 6.19\xt*\x* Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ suladami. Sulasula hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ nudɨ Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agadɨ lamalubiadami. Polɨ nɨbu haiabɨla iahaiaha Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ suladami. Nɨbu ma lɨdadami. Lɨdaci hulaŋ mu nudɨ ma abamɨgɨlavɨhadami.