\id 2TI - Apal Vernacular Bible \ide UTF-8 \rem Drafted by Kenny - November 2012 \rem Checked by men July 2014 – Lun, Kenny, Nalop, Din \rem Consultant checked 2015 \rem Needs a final check - Oct 2016 Started 11 Sept 2017. Finished on 12 Sept 2017 \rem Cross references finished 6 July 2021 Checked against printed on 8 Oct 2021 \h 2 Timoti \toc1 Polɨ agaŋ manasɨŋ cɨhu tɨbɨ lɨbavɨla Timoti saŋ iguci umi. \toc2 2 Timoti \toc3 2 Ti \mt2 Polɨ agaŋ manasɨŋ cɨhu tɨbɨ lɨbavɨla \mt1 Timoti \mt2 saŋ iguci umi. \c 1 \p \v 1 Polɨ \x - \xo 1.1 \xo*\xt Ef 1.1\xt*\x* agaŋ ciaŋ manasɨŋ hɨvɨ nameŋ lɨbami. Viaŋ Polɨ uami. Asɨ agaŋ nudɨ nukeŋ hɨji lubiahɨlavɨla abɨci Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ nudɨ sibɨla vivi saŋ iadɨ lɨbɨmɨŋami uami. Vaka Asɨ agaŋ ciaŋ mɨguavɨla hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ nameŋ abami uami. Namɨlaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨnidalaŋ viaŋ lɨdalɨŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalaŋ aba abami uami. \p \v 2 Manasɨŋ \x - \xo 1.2 \xo*\xt HJL 16.1, 1 Ti 1.2\xt*\x* nagadɨ Timoti nasaŋ lɨbavɨla igulɨŋ ubali uami. Nama iadɨ ninaŋ me sɨbaŋ hɨnilanaŋ uami. Viaŋ nasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnilan uami. Aludɨ Iavaŋ Asɨ agaŋ aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ hula nasaŋ mavɨn hɨniavɨbali uami. Hɨnihɨni nadɨ huaci lamavɨdaci nadɨ humɨgaŋ agaŋ simɨ hɨnibali uami. \s Alaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ sulasula saŋ sɨhumahɨlɨmagalu uami. \p \v 3 Iadɨ \x - \xo 1.3 \xo*\xt HJL 22.3, 23.1, Lom 1.8-9, Fl 3.5, 1 Te 1.2, 3.10\xt*\x* ave iauacaŋ iamɨlɨhali agɨlaŋ Asɨ dɨ sibɨla vihavɨhadami uami. Vivi hɨji nameŋ lamavɨhadami uami. Alaŋ hugɨ apalɨ aba abavɨhadami uami. Viaŋ avi hameŋ laci ala Asɨ dɨ sibɨla vivi abadamin uami. Viaŋ hugɨ apalɨ aba abadamin uami. Lɨdɨŋ akape tɨbɨ nasaŋ igahɨlahɨla hɨfɨlɨ hɨfɨlɨ uaiadi uaiadi Asɨ dɨ aba aba nudɨ huaci aba abɨlan uami. \v 4 Viaŋ nadɨ lamɨgaŋ ilɨhiŋ avɨli mɨgalɨ agasaŋ hɨji lamɨdalɨŋ iadɨ mavɨn lɨdaci nadɨ ua iga iga saŋ hɨji lamalama hɨnidin uami. Ua igavɨla nasaŋ hekɨlɨ sɨbaŋ hɨjɨŋalɨben uami. \v 5-6 Vaka \x - \xo 1.5-6 \xo*\xt HJL 16.1, 1 Te 5.19, 1 Ti 1.5, 4.6, 4.14\xt*\x* nadɨ avena Loisɨ hula iamɨna Iunisɨ hula Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨhadami uami. Nama avi Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama hɨnilanaŋ agadɨ viaŋ sɨhɨvia igɨlan uami. Viaŋ nadɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agasaŋ igahɨlavɨla nadɨ hɨji mɨŋaiahɨben aba lin uami. Vaka viaŋ iadɨ human agadɨ nadɨ sabɨ hɨvɨ lamavɨla Asɨ dɨ abɨlɨŋ sibɨla vivi hɨsɨŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ nasaŋ igumi uami. Iguci hɨnidanaŋ hutesɨ lɨci sɨvɨlɨmɨdɨ aba nadɨ hɨji mɨŋaiahaiaha saŋ lin uami. Avɨŋ mahɨlavɨci lɨhua habɨla hekɨlɨ lavɨla vɨdɨvɨdɨŋ lɨlalɨ hameŋ lɨdanaŋ Asɨ nasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igumi agaŋ hekɨlɨ lɨbali uami. \v 7 Asɨ \x - \xo 1.7 \xo*\xt Lu 24.49, HJL 1.8, Lom 8.15\xt*\x* nudɨ Amɨŋ agadɨ abɨci ve alaŋ hula hɨnilalɨ agadɨ nama ci igɨlanaŋ uami. Nudɨ Amɨŋ agaŋ alaŋ hula hɨnidaci lɨdalɨda hɨji agaŋ aludɨ hɨvɨ ma hɨnilalɨ uami. Nudɨ Amɨŋ agaŋ alusaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igudaci alaŋ hɨhɨle saŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnibalu uami. Hɨnihɨni aludɨ nukeŋ hɨji humɨgaŋ agɨladɨ migɨlɨbalu uami. Migɨla migɨla lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ ma vibalu uami. \p \v 8 Viaŋ \x - \xo 1.8 \xo*\xt Lom 1.16, Fl 1.7, Kl 1.24, 1 Ti 2.6\xt*\x* aludɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ sulasula hɨdɨdalɨŋ iadɨ via lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavalɨ uami. Nama Asɨ dɨ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ viavɨla nudɨ vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ viaŋ hula vɨhɨlɨ havɨha uami. Havahava Asɨ dɨ ciaŋ sulasula sibɨla agadɨ viha uami. Vivi aludɨ Hekɨlɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulasula saŋ sɨhumahɨlɨmɨnaŋ uami. La viaŋ lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnilan agasaŋ avi sɨhumahɨlɨmɨnaŋ uami. \v 9 Asɨ \x - \xo 1.9 \xo*\xt Lom 8.28, Ef 1.4, 2.8-9, 1 Te 4.7, Ta 3.4-5, Ib 3.1, 1 Pi 1.20\xt*\x* agaŋ alaŋ nudɨ nukeŋ hulaŋ iamɨgali hɨnihɨni saŋ igahɨlami uami. Lavɨla nudɨ pɨŋ veve saŋ aludɨ abami uami. Alaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vivi akuaba akuaba lɨlalu agɨlasaŋ igahɨlavɨla nudɨ pɨŋ veve saŋ ma abami uami. Nudɨ nukeŋ hɨji lubiahɨla mavɨn hɨniavɨla nudɨ pɨŋ veve saŋ abami uami. Vaka sɨbaŋ Asɨ agaŋ akuaba akuaba ma lamɨmaŋ lɨdɨŋ alusaŋ nameŋ abami uami. Viaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ahɨliahulɨŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali aba abami uami. La Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ abɨci alusaŋ hɨmɨci alaŋ nudɨ nukeŋ hulaŋ iamɨgali hɨnilalu uami. \v 10 Hameŋ \x - \xo 1.10 \xo*\xt 1 Ko 15.54-57, Kl 1.26, Ib 2.14-15, 1 Pi 1.20\xt*\x* sadaŋ iabi neŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ lɨmi agaŋ haiabɨla ci iahi uami. Nɨbu ala hulaŋ iamɨgali aludɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalu uami. Asɨ alusaŋ mavɨn hɨnihɨni agaŋ avi haiabɨla ci iahi uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali hɨmavɨlalɨ agɨladɨ ahɨliahudaci nulɨdɨ amɨŋ agɨlaŋ ma sɨbɨlɨ lɨhavɨlalɨ uami. Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ hameŋ lɨlalɨ uami. Hameŋ lɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni agadɨ igavɨlalɨ uami. \p \v 11 Jisasɨ \x - \xo 1.11 \xo*\xt 1 Ti 2.7\xt*\x* Kɨlaisɨ iadɨ lɨbɨmɨŋɨci viaŋ nudɨ ciaŋ sulɨlan uami. Sulasula hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lamalubilan uami. \v 12 Hameŋ \x - \xo 1.12 \xo*\xt Ef 3.1-2, 1 Ti 6.20, 2 Ti 4.8, 1 Pi 4.19\xt*\x* lɨdɨŋ viaŋ vɨhɨlɨ havɨlan uami. Viaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni nudɨ sɨhɨvia sɨbaŋ igɨlan uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ ma sɨhumahɨlɨlan uami. Sibɨla iadɨ human hɨvɨ lamami agadɨ nɨbu huaci migɨlɨdaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibali uami. Hɨnia via uci ciaŋ hɨvɨ lamɨbali agadɨ mɨhiŋ agaŋ heŋ iahɨbali uami. \p \v 13 Asɨ \x - \xo 1.13 \xo*\xt 1 Ti 1.10, 4.6, 6.3, 2 Ti 2.2, 3.14, Ta 1.9, 2.1, Ib 10.23\xt*\x* dɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ nadɨ sulacin agasaŋ igahɨlɨha uami. La ciaŋ viaŋ sulasula lamalubicin hameŋ agɨladɨ sulasula lamalubiha uami. Nama Jisasɨ Kɨlaisɨ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨniha uami. La hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniha uami. \v 14 Nama \x - \xo 1.14 \xo*\xt Lom 8.11, 1 Ti 6.20\xt*\x* ciaŋ nagadɨ migɨla migɨla saŋ Asɨ agaŋ nadɨ human hɨvɨ lamalɨ agaŋ nɨbu huaci sɨbaŋ uami. Nama ciaŋ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨha uami. Asɨ dɨ Amɨŋ alaŋ hula hɨnilalɨ agaŋ nadɨ ahɨliahudaci sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨha uami. \p \v 15 Nama ci igɨlanaŋ uami. Esia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ iadɨ ci vala uavalɨ uami. Heŋ hɨsɨŋ hulaŋ ahica Figelusɨ hula Helɨmogenesɨ hula nɨbɨlaŋ avi iadɨ ci vala uavalɨ uami. \p \v 16 Viaŋ \x - \xo 1.16 \xo*\xt 2 Ti 4.16, 4.19\xt*\x* lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ hɨnidalɨŋ Onesifolusɨ agaŋ iadɨ pɨŋ akape tɨbɨ velalɨ uami. Nɨbu ma sɨhumahɨlɨlalɨ uami. Nɨbu iadɨ ahɨliahuiahu saŋ vedaci iga iga hɨjɨŋalɨlan uami. Akape tɨbɨ nɨbu hameŋ lɨdaci viaŋ nudɨ ahɨliahuiahu saŋ aludɨ Hekɨlɨ dɨ abɨlan uami. Iadɨ Hekɨlɨ nama Onesifolusɨ sadaŋ hulaŋ iamɨgali nudɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨlasadaŋ mavɨn hɨnihɨni nulɨdɨ huaci lamɨha aba abɨlan uami. \v 17 Onesifolusɨ nɨbu Lom haiabɨla vevɨla iadɨ iga iga saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ daŋ hɨnilɨ uami. La suhɨla suhɨla vevɨla iadɨ heŋ igalɨ uami. \v 18 Nama \x - \xo 1.18 \xo*\xt Ju 1.21\xt*\x* igɨlanaŋ uami. Onesifolusɨ agaŋ Efesusɨ haiabɨla heŋ iadɨ ahɨliahuiahu saŋ sibɨla akape agɨladɨ vilɨ uami. Nɨbu hameŋ lalɨ agasaŋ igahɨlavɨla viaŋ Asɨ dɨ abin uami. Ciaŋ hɨvɨ lamalama mɨhiŋ hekɨlɨ agaŋ iahɨbali aba abin uami. Iahɨci nama Onesifolusɨ iadɨ ahɨliahulalɨ agasaŋ igahɨlavɨla nusaŋ mavɨn hɨniavɨla nudɨ huaci lamɨha aba abin uami. \c 2 \s Timoti nama Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ huaci sɨbaŋ me hɨniha uami. \p \v 1 Iadɨ ninaŋ me nama uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ nasaŋ mavɨn hɨnilalɨ sadaŋ nama nɨbu hula hɨji humɨgaŋ pam hɨniha uami. Hɨnihɨni vɨdɨvɨdɨŋ lagulamɨha uami. \v 2 Hulaŋ akape igahɨlavɨdaci viaŋ ciaŋ akape sulacin uami. Sulɨdalɨŋ nama avi igahɨlahanaŋ uami. Ciaŋ igahɨlahanaŋ agɨladɨ hulaŋ hɨhɨle agɨlasaŋ sulɨha uami. Hulaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lagulamavɨla hɨhɨle agɨladɨ lamalubiavɨbali agɨlasaŋ sulɨha uami. Lɨnaŋ nɨbɨlaŋ hulaŋ iamɨgali hɨhɨle agɨlasaŋ tɨbi sulasula lamalubiavɨbali uami. \p \v 3 Nama \x - \xo 2.3 \xo*\xt 1 Ti 1.18, 2 Ti 1.8, 4.5\xt*\x* Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ huaci sɨbaŋ me hɨniha uami. Hɨnihɨni alaŋ vɨhɨlɨ havɨlalu hameŋ ala nama avi vɨhɨlɨ havɨha uami. \v 4 Nama \x - \xo 2.4 \xo*\xt 1 Ko 9.25\xt*\x* sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ dɨ lusɨŋ agɨladɨ igɨlanaŋ uami. Nɨbɨlaŋ aludɨ sagaŋ hali hɨsɨŋ agaŋ aludɨ sibɨla huaci huaci agɨladɨ iga iga hɨjɨŋalɨbali aba sibɨla huaci huaci agɨladɨ pam vihavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ hɨnihɨni hɨsɨŋ sibɨla saŋ pam igahɨlavɨlalɨ uami. Akuaba akuaba sibɨla mu mu agɨlasaŋ ma igahɨlavɨlalɨ uami. \v 5 Hulaŋ \x - \xo 2.5 \xo*\xt 1 Ko 9.25-26, 2 Ti 4.8\xt*\x* akuaba akuaba vivi saŋ haŋɨla haŋɨla me haŋɨlɨlalɨ agaŋ uami. Nɨbu haŋɨla haŋɨla hɨsɨŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lubiahɨlɨlalɨ sadaŋ haŋɨla lɨvalavɨla akuaba akuaba agɨladɨ vibali uami. Agadɨ ala hulaŋ mu haŋɨla haŋɨla hɨsɨŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lulɨlalɨ agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ haŋɨla lɨvalɨbali ala akuaba akuaba haŋɨla lɨvalavɨla vivi hɨsɨŋ agɨladɨ ma vibali uami. Nɨbu haŋɨla haŋɨla hɨsɨŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ lulɨlalɨ sadaŋ akuaba akuaba agɨladɨ ma vibali uami. \v 6 Hulaŋ \x - \xo 2.6 \xo*\xt 1 Ko 9.7, 9.10\xt*\x* hualɨ sibɨla hekɨlɨ vilalɨ agaŋ nɨbu mɨse nudɨ hualabɨla hɨsɨŋ sɨmɨŋ agɨladɨ via nɨbali uami. Navɨla limu hɨhɨle agɨlasaŋ igunɨbali uami. \v 7 Viaŋ nasaŋ ciaŋ sulacin agasaŋ hɨji lamɨha uami. Lɨnaŋ aludɨ Hekɨlɨ agaŋ lɨdaci nadɨ hɨji agaŋ tovedaci ciaŋ akape agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ hɨdɨlɨ igɨbanaŋ uami. \p \v 8 Jisasɨ \x - \xo 2.8 \xo*\xt Lom 1.3, 2.16, 1 Ko 15.1, 15.4, 15.20\xt*\x* Kɨlaisɨ nɨbu Devitɨ dɨ iamɨlɨnu uami. Nɨbu hɨmavɨla cɨhu hɨhi iahami uami. Nama nusaŋ pam hɨji lamalama hɨniha uami. Viaŋ nusaŋ ala ciaŋ sulɨlan uami. \v 9 Ciaŋ \x - \xo 2.9 \xo*\xt HJL 9.16, 28.31, Ef 3.1, 3.13, Fl 1.7, 1.12-14, Kl 4.3, 4.18\xt*\x* sulɨlan agasaŋ ala hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ iadɨ igavɨci viaŋ hulaŋ sɨbɨlɨ me hɨnicin uami. Lɨlɨŋ iasaŋ vɨhɨlɨ mu mu agɨladɨ iguavalɨ uami. La iadɨ vave lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavalɨ uami. Agadɨ ala Asɨ dɨ ciaŋ agaŋ nɨbu lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ me ma hɨnilalɨ uami. \v 10 Hameŋ \x - \xo 2.10 \xo*\xt 2 Ko 1.6, Ef 3.13, Kl 1.24\xt*\x* sadaŋ viaŋ hulaŋ iamɨgali Asɨ lɨbɨmɨŋami agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ igahɨlɨlan uami. Lɨdɨŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ lagulama hɨnihɨni vɨhɨlɨ akape agɨladɨ havɨlan uami. Nɨbɨlaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨniavɨdaci Asɨ nulɨdɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali aba vɨhɨlɨ havɨlan uami. Asɨ dɨ abɨlu hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ agadɨ hɨvɨ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali aba vɨhɨlɨ agɨladɨ havɨlan uami. \p \v 11 Alaŋ \x - \xo 2.11 \xo*\xt Lom 6.5, 6.8, 2 Ko 4.10-11, 1 Ti 1.15\xt*\x* ciaŋ nagasaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnimɨli uami. Alaŋ nɨbu hula amɨŋ sɨbaŋ hɨmahɨlu lɨci uami. Ha nɨbu hula hɨhi iahavɨla huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalu uami. \v 12 Alaŋ \x - \xo 2.12 \xo*\xt Mt 10.33, Lu 12.9, Lom 8.17, 1 Pi 4.13\xt*\x* vɨdɨvɨdɨŋ lagulamavɨla hɨnihɨni vɨhɨlɨ akape agɨladɨ havavɨla uami. Ha alaŋ avi manɨgali fɨli tɨbɨ mu mu migɨlavɨlalɨ agɨlaŋ me hɨnihɨni Jisasɨ hula akuaba akuaba agɨladɨ migɨlɨbalu uami. Alaŋ hɨhɨle agɨladɨ nameŋ abɨmagalu uami. Alaŋ Jisasɨ dɨ hulemɨlɨ hɨma aba abɨmagalu uami. Hameŋ abɨmɨli Jisasɨ avi nudɨ Iaganu dɨ abɨbali uami. Nɨbɨlaŋ iadɨ hulemɨlɨ hɨma aba abɨbali uami. \v 13 Alaŋ \x - \xo 2.13 \xo*\xt Nam 23.19, Lom 3.3-4, Ta 1.2\xt*\x* ciaŋ mɨgumɨgu abɨlalu agadɨ amɨŋ ma lubiahɨlɨlalu uami. Agadɨ ala Asɨ nɨbu hameŋ ma lɨlalɨ uami. Nɨbu ciaŋ mɨguavɨla abɨlalɨ agasaŋ igahɨlahɨla hameŋ laci ala lɨlalɨ uami. \s Timoti Asɨ dɨ sibɨla vivi saŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨnim agasaŋ abami. \p \v 14 Hulaŋ \x - \xo 2.14 \xo*\xt 1 Ti 1.4, 5.21, 6.4, Ta 3.9\xt*\x* iamɨgali agɨladɨ hameŋ laci hameŋ laci ahɨliahudanaŋ ciaŋ abamin agasaŋ hɨji lamalama hɨniavɨm uami. Asɨ igɨdaci nama nulɨdɨ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ abɨha uami. Abɨdanaŋ nɨbɨlaŋ akuaba akuaba ciaŋ cɨki cɨki agɨlasaŋ lamacilacila hɨniavɨmɨdɨ uami. Lamacilacila ciaŋ hameŋ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ ma ahɨliahuavɨlalɨ uami. Lamacilacila ciaŋ hameŋ agɨladɨ igahɨlavɨdaci nulɨdɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ sɨbɨlɨ lɨhavɨbali uami. \p \v 15 Nama \x - \xo 2.15 \xo*\xt 1 Ti 4.6, Ta 2.7-8\xt*\x* Asɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ amɨŋ amɨŋ hɨniavɨla nudɨ sibɨla agɨladɨ vinabɨla uami. Ha Asɨ nadɨ igɨci nama nudɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ huaci sɨbaŋ hɨnibanaŋ uami. La nudɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ sulɨben aba nusaŋ ma sɨhumahɨlɨbanaŋ uami. \v 16 Hulaŋ \x - \xo 2.16 \xo*\xt 1 Ti 4.7, 6.20, Ta 1.14\xt*\x* iamɨgali hɨhɨle Asɨ dɨ hɨji agadɨ valavala uavauava ciaŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ abavɨlalɨ uami. Ciaŋ hameŋ agɨladɨ abavɨdaci nulɨdɨ valavɨla uha uami. Ciaŋ hameŋ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨji mɨŋaihuihu lɨhavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Asɨ dɨ sɨkasɨkan valavala huligalavɨla uavauava lɨhavɨlalɨ uami. \v 17 Ciaŋ \x - \xo 2.17 \xo*\xt 1 Ti 1.20\xt*\x* hameŋ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sɨbɨlɨ lamavɨlalɨ uami. Fim sɨbɨlɨ hulaŋ mu dɨ hɨvɨ iaha hekɨlɨ lavɨla nudɨ sɨbɨlɨ lamɨlalɨ hameŋ lɨhavɨlalɨ uami. Ciaŋ hameŋ agɨlaŋ iahaiaha hekɨlɨ lɨhavɨbali uami. Hulaŋ akape agɨlaŋ ciaŋ hameŋ agɨladɨ abavɨlalɨ uami. Nulɨdɨ hulaŋ ahica agɨladɨ ibi nɨbu nameŋ uami. Mu Himeneusɨ uami. Mu Filetusɨ uami. \v 18 Ahica agɨlaŋ ciaŋ amɨŋ agadɨ ci valavalɨ uami. La nameŋ abavɨlalɨ uami. Asɨ hulaŋ iamɨgali hɨmavalɨ agɨladɨ abɨci cɨhu hɨhi ci iahavalɨ aba abavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ cɨhu tɨbɨ hameŋ ma lɨbali aba abavɨlalɨ uami. Ciaŋ hameŋ abavɨdaci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ igahɨlavɨlalɨ uami. Igahɨlahɨla nulɨdɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ valavɨlalɨ uami. \p \v 19 Agadɨ \x - \xo 2.19 \xo*\xt Nam 16.5, 16.26, Ais 52.11, Nah 1.7, Jo 10.14, 10.27, Lom 8.35, 1 Ko 8.3, 1 Jo 2.19\xt*\x* ala hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ vɨdɨvɨdɨŋ igu igu saŋ Asɨ agaŋ lɨba kum hekɨlɨ me lamami uami. Lɨci ulaŋ lua madɨŋ agadɨ vɨdɨvɨdɨŋ igu igu saŋ lamɨci hɨnihɨni me hɨnilalɨ uami. Lavɨla lɨba kum hekɨlɨ me agadɨ hɨvɨ ciaŋ lɨbami uami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ nudɨ nukeŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ igɨlalɨ aba abami uami. La ciaŋ mu nameŋ agadɨ avi lɨbami uami. Hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan aludɨ Hekɨlɨ dɨ ibi daŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ aba abami uami. Nɨbɨlaŋ akuaba akuaba sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ huligalavɨm aba abami uami. \p \v 20 Hunaŋ \x - \xo 2.20 \xo*\xt Lom 9.21, 1 Ko 3.12, 1 Ti 3.15\xt*\x* mɨsɨn akuaba akuaba mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ vihavɨmi agɨlaŋ ulaŋ hekɨlɨ heŋ hɨniavɨlalɨ uami. Hɨhɨle lɨba golɨ hɨvɨ vihavɨmi uami. Hɨhɨle lɨba silɨva hɨvɨ vihavɨmi uami. Hɨhɨle kɨlɨ hɨvɨ vihavɨmi uami. Hɨhɨle maŋa agadɨ vivi nudɨ hɨvɨ vihavɨmi uami. Hunaŋ hɨhɨle sibɨla huaci vivi hɨsɨŋ uami. Hunaŋ hɨhɨle sɨmum likɨlavɨci mɨgudaci viovio havala havala hɨsɨŋ uami. \v 21 Hulaŋ \x - \xo 2.21 \xo*\xt 2 Ti 3.17, Ta 3.1\xt*\x* mu lusɨŋ sɨbɨlɨ nudɨ hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ valɨci cɨhu Asɨ igɨdaci huaci laci hɨniavɨla uami. Ha nɨbu sibɨla vivi hɨsɨŋ hunaŋ mɨsɨn huaci sɨbaŋ me hɨnibali uami. Nɨbu ala nudɨ manɨgali Asɨ dɨ hulaŋ hɨnihɨni sibɨla huaci huaci akape agɨladɨ vibali uami. Lɨdɨŋ cɨhu sibɨla mu mu vivi saŋ migɨla migɨla hɨnibali uami. \p \v 22 Hameŋ \x - \xo 2.22 \xo*\xt HJL 9.14, 1 Ko 1.2, 1 Ti 1.5, 6.11\xt*\x* sadaŋ hɨji humɨgaŋ sɨbɨlɨ hulaŋ mɨnibɨlɨ naludɨ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ nama sɨkan huligalɨha uami. Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlɨha uami. La Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniha uami. Hɨnidanaŋ nadɨ hɨji humɨgaŋ agaŋ simɨ hɨnim uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ hameŋ lɨhavɨlalɨ uami. Asɨ nulɨdɨ igɨdaci nɨbɨlaŋ hɨji huaci daŋ laci hɨnihɨni aludɨ Hekɨlɨ dɨ ibi mɨŋaiahaiaha Asɨ dɨ abavɨlalɨ uami. Nama nɨbɨlaŋ lɨhavɨlalɨ hameŋ laci ala lɨha uami. \v 23 Hulaŋ \x - \xo 2.23 \xo*\xt 1 Ti 4.7, 2 Ti 2.16, Ta 3.9\xt*\x* hɨji huaci apalɨ agɨlaŋ uavauava ciaŋ agɨladɨ abavɨlalɨ uami. Nama nɨbɨlaŋ hula hɨbɨŋ ciaŋ hɨbɨŋ ciaŋ abɨmɨnaŋ uami. Nama igɨlanaŋ uami. Lamacilacila ciaŋ hameŋ agɨlaŋ hulaŋ agɨladɨ hɨji humɨgaŋ mɨŋaiahavɨdaci sagaŋ lɨbavɨlalɨ uami. \v 24 Aludɨ \x - \xo 2.24 \xo*\xt 1 Ti 3.2-3, Ta 1.7-9, 3.2\xt*\x* Hekɨlɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agaŋ lamacilacila ciaŋ sagaŋ saŋ hɨdɨmɨdɨ uami. Nudɨ humɨgaŋ agaŋ simɨ hɨnidaci hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ huaci lamam uami. Nudɨ sɨbɨlɨ lamavɨdaci igɨvɨ hɨnihɨni agadɨ valam uami. La Asɨ dɨ ciaŋ lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ huaci sɨbaŋ hɨnim uami. \v 25 Hulaŋ \x - \xo 2.25 \xo*\xt Ga 6.1, 1 Ti 2.4, 6.11, Ta 1.1, 1 Pi 3.15\xt*\x* iamɨgali ciaŋ lulavɨlalɨ agɨladɨ hɨji hihɨla hihɨla saŋ ciaŋ simɨ hɨvɨ aba aba hihɨlam uami. Hihɨla hihɨla hɨji nameŋ lamam uami. Asɨ lɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ valavɨbali akua aba abam uami. Valavɨla hɨji huaci viavɨla ciaŋ amɨŋ agadɨ hɨdɨlɨ igavɨbali aba abam uami. \v 26 Laguŋ agaŋ nudɨ hɨji lubiahɨlahɨla saŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ci mɨŋalɨvalɨ aba abam uami. Havaŋ saŋ lɨmɨn lamavɨci mɨŋɨlalɨ hameŋ mɨŋalɨvalɨ aba abam uami. Agadɨ ala nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ igahɨlavɨci aba abam uami. Ha nulɨdɨ hɨji agɨlaŋ tovedaci iga iga laguŋ dɨ lɨmɨn me agadɨ valavala uu huaci laci hɨniavɨbali aba abam uami. \c 3 \s Akuaba akuaba fɨli hɨsɨŋ hɨvɨ hɨsɨŋ sɨvɨla sɨvɨla mɨhiŋ agaŋ mikɨ mikɨ lɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨbali agasaŋ abami. \p \v 1 Nama \x - \xo 3.1 \xo*\xt 1 Ti 4.1, 2 Ti 4.3, 2 Pi 3.3, 1 Jo 2.18\xt*\x* akuaba akuaba nameŋ agɨlasaŋ igahɨlɨha uami. Akuaba akuaba fɨli hɨsɨŋ hɨvɨ hɨsɨŋ sɨvɨla sɨvɨla mɨhiŋ agaŋ mikɨ mikɨ lɨdaci vɨhɨlɨ akape agɨlaŋ iahavɨbali uami. \v 2 Hulaŋ \x - \xo 3.2 \xo*\xt Lom 1.29-31, 1 Ti 1.20, 6.4, 2 Pi 2.3, 2.12\xt*\x* iamɨgali agɨlaŋ nɨbɨlaŋ nukeŋ saŋ pam mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ hɨniavɨbali uami. Anɨm hɨlɨcɨ saŋ pam mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ hɨniavɨbali uami. Nulɨdɨ hɨji hɨvɨ nulɨdɨ nukeŋ ibi agɨladɨ mɨŋaiahaiaha saŋ pam lɨhavɨbali uami. Nulɨdɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahaiaha apagaŋ ifu ifu alaŋ pam hulaŋ huaci aba abavɨbali uami. Hulaŋ limu hɨhɨle dɨ abacuvavɨbali uami. Iamiagagalinɨlu dɨ ciaŋ agɨladɨ lulavɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨdɨ huaci lamavɨci igavɨbali uami. Agadɨ ala nɨbɨlaŋ nameŋ ma abavɨbali uami. Nama huaci aba ma abavɨbali uami. Nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ valavɨbali uami. \v 3 Hulaŋ \x - \xo 3.3 \xo*\xt Ta 2.3, 2 Pi 3.3\xt*\x* mu hula nagɨli lɨbalɨba huaci laci hɨnihɨni saŋ ma lɨhavɨbali uami. Hulaŋ mu hula lamacilacila tɨbɨ ma lagulamavɨbali uami. Hulɨpɨŋ ciaŋ aba aba hɨdavɨbali uami. Nulɨdɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ iahavɨdaci nɨbɨlaŋ nukeŋ nameŋ ma abavɨbali uami. Alaŋ hameŋ lɨmagalu aba ma abavɨbali uami. Hulaŋ mu hula sagaŋ lɨbalɨba nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamavɨbali uami. Asɨ akuaba akuaba huaci huaci lɨlalɨ agɨlasaŋ igɨvɨ hɨniavɨbali uami. \v 4 Nulɨdɨ \x - \xo 3.4 \xo*\xt Fl 3.19, 2 Pi 2.13, Ju 1.4, 1.19\xt*\x* nukeŋ nagɨli huaci huaci agɨladɨ mɨŋafifi lɨdɨŋ nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamavɨbali uami. Nɨbɨlaŋ lɨhalɨha sɨbaŋ nulɨdɨ nukeŋ uavauava hɨji agɨladɨ lubiahɨlavɨbali uami. Nɨbɨlaŋ nukeŋ saŋ igahɨlahɨla nameŋ abavɨbali uami. Alaŋ nukeŋ hulaŋ hekɨlɨ sɨbaŋ aba abavɨbali uami. Nɨbɨlaŋ fɨli hɨsɨŋ akuaba akuaba agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ hɨnihɨni hɨjɨŋalavɨbali uami. Lɨdɨŋ Asɨ hula hɨnihɨni saŋ mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ ma hɨniavɨbali uami. \v 5 Analɨ \x - \xo 3.5 \xo*\xt Mt 7.15, 7.21, Lom 2.19-20, 2 Te 3.6, 1 Ti 5.8, 6.5, Ta 1.16\xt*\x* aba aba nulɨdɨ hadipɨlɨ hɨvɨ pam Asɨ alaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ mavɨn hɨnilalɨ agɨladɨ lubiahɨlavɨbali uami. Agadɨ ala nɨbɨlaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Asɨ dɨ hɨvɨ hɨnilalɨ agadɨ ma sɨbaŋ igavɨbali uami. Nama hulaŋ hameŋ agɨlaŋ hula pam hafalɨmɨnaŋ uami. \p \v 6 Hulaŋ \x - \xo 3.6 \xo*\xt Mt 23.13-14, Ta 1.10-11\xt*\x* hɨhɨle hameŋ agɨlaŋ iamɨgali hɨji huaci apalɨ agɨladɨ ulaŋ hɨvɨ ivouavɨlalɨ uami. Ivo ivo nulɨsaŋ sɨdaŋ ciaŋ igu igu mɨŋafifi lɨhavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci iamɨgali agɨlaŋ nulɨdɨ lɨhu hɨvɨ pam hɨniavɨlalɨ uami. Iamɨgali hameŋ agɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ akape agɨladɨ vihavɨlalɨ uami. Vihavɨdaci nulɨdɨ nukeŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ agɨlaŋ lɨhavɨdaci vɨhɨlɨ igavɨlalɨ uami. Igavɨdaci nulɨdɨ humɨgaŋ iahavɨdaci akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ vivi saŋ pam lɨhavɨlalɨ uami. \v 7 Iamɨgali hameŋ agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ uami. Hulaŋ mu mu agɨlaŋ veve aludɨ lamalubiavɨm aba abavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci nulɨdɨ lamalubiavɨlalɨ uami. Agadɨ ala Asɨ dɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ sɨhɨvia ma igahɨlavɨlalɨ uami. \v 8 Vaka \x - \xo 3.8 \xo*\xt CV 7.11, Lom 1.28, 2 Ko 13.5, 1 Ti 6.5, 2 Ti 2.25\xt*\x* Janesɨ hula Jabɨlesɨ hula Mosesɨ dɨ nagɨli lamavɨhadami uami.\f * \fr 3.8 \fr*\ft Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nameŋ abavɨmi. Janesɨ hula Jabɨlesɨ hula manɨgali Isipɨ fɨli tɨbɨ migɨladami agadɨ hau hubɨla hubɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨniavɨhadami uavɨmi. Mosesɨ sibɨla vivi hɨdadami hadɨhu hɨniavɨhadami uavɨmi. Cɨhu vivi 7.22 agadɨ igɨhalaŋ. Cɨhu vivi 9.11 agadɨ avi igɨhalaŋ.\ft*\f* Hulaŋ hɨhɨle analɨ ciaŋ aba aba lamalubiavɨlalɨ agɨlaŋ Janesɨ hula Jabɨlesɨ hula lɨhavɨhadami hameŋ ala lɨhavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ nagɨli lamavɨlalɨ uami. Nulɨdɨ hɨji agɨlaŋ sɨkan uavauava lɨhavɨdaci Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ amɨŋ sɨbaŋ ma lamavɨlalɨ uami. \v 9 Agadɨ ala nulɨdɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ hameŋ agɨlaŋ ma iaha hekɨlɨ sɨbaŋ lɨhavɨbali uami. Lɨhavɨdaci hulaŋ akape agɨlaŋ iga iga abavɨbali uami. Nulɨdɨ lusɨŋ agaŋ uavauava sɨbaŋ aba abavɨbali uami. Vaka Janesɨ hula Jabɨlesɨ hula uavauava lusɨŋ hameŋ agɨladɨ vihavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ igavɨhadami hameŋ ala igavɨbali uami. \s Timoti Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ vɨdɨvɨdɨŋ mɨŋalɨvam agasaŋ abami. \p \v 10 Viaŋ \x - \xo 3.10 \xo*\xt Fl 2.22, 1 Ti 4.6\xt*\x* hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lamalubidalɨŋ nama viaŋ hula hɨnihɨni igɨlanaŋ uami. Viaŋ hɨdɨlan agadɨ igɨlanaŋ uami. Viaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ hɨji lamɨlan agadɨ avi igɨlanaŋ uami. Viaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ daŋ hɨnilan uami. Akape tɨbɨ viaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨnihɨni sibɨla vilan uami. Viaŋ hulaŋ iamɨgali hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnilan uami. Vɨdɨvɨdɨŋ hɨnihɨni vɨhɨlɨ havɨlan uami. Akuaba akuaba hameŋ lɨlan agɨladɨ nama ci igɨlanaŋ uami. \v 11 Viaŋ \x - \xo 3.11 \xo*\xt Sng 34.19, HJL 13.14-52, 14.1-20, 2 Ko 1.10\xt*\x* Anɨtiokɨ haiabɨla Aikoniam haiabɨla Lisɨtɨla haiabɨla heŋ hɨdɨdalɨŋ hulaŋ agɨlaŋ iadɨ sɨbɨlɨ lamavɨdaci viaŋ avɨha avɨha agɨladɨ igadamin uami. Haiabɨla ahica pam heŋ iadɨ akuaba akuaba lɨhavɨhadami agadɨ nama ci igamanaŋ uami. Agadɨ ala vɨhɨlɨ akape agɨlaŋ iahavɨdaci aludɨ Hekɨlɨ agaŋ iadɨ ahɨliahudaci huaci laci hɨnilan uami. \v 12 Hulaŋ \x - \xo 3.12 \xo*\xt Mt 16.24, Jo 15.20, 17.14, HJL 14.22, 1 Te 3.3\xt*\x* iamɨgali Jisasɨ Kɨlaisɨ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨnihɨni akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vihavɨdaci Asɨ nulɨsaŋ hɨjɨŋalɨlalɨ uami. Agadɨ ala hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨdɨ sɨbɨlɨ lamavɨlalɨ uami. \v 13 Hulaŋ \x - \xo 3.13 \xo*\xt 2 Te 2.7-11, 1 Ti 4.1, 2 Ti 2.16\xt*\x* sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ uami. Hulaŋ analɨ ciaŋ aba aba viaŋ ibi daŋ aba abavɨlalɨ agɨlaŋ uami. Nɨbɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ vivi vioua akuaba akuaba sɨbɨlɨ sɨbaŋ agɨladɨ vihavɨbali uami. La hulaŋ iamɨgali dɨ hɨji huaci agɨladɨ mɨŋaihuihu lɨhavɨbali uami. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ avi hɨbɨŋ nulɨdɨ hɨji agɨladɨ mɨŋaihuihu lɨhavɨbali uami. \p \v 14 Agadɨ \x - \xo 3.14 \xo*\xt 1 Ti 1.13, 1 Ti 2.2\xt*\x* ala nama aludɨ sɨhɨvia sɨbaŋ igɨlanaŋ uami. Alaŋ nukeŋ nadɨ lamalubimɨli ciaŋ agasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamahanaŋ uami. Hameŋ sadaŋ ciaŋ agadɨ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ mɨŋalɨvɨha uami. \v 15 Vaka \x - \xo 3.15 \xo*\xt Jo 5.39, 1 Pi 1.20-21\xt*\x* nama hulemɨlɨ cɨki hɨnihɨni hɨdɨlɨ maha Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agadɨ vivi iga iga hɨji hutesɨ vihadamɨnaŋ uami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ ala nasaŋ hɨji huaci igudaci nama Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnilanaŋ uami. Hɨnidanaŋ Asɨ agaŋ nadɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibanaŋ uami. \v 16 Asɨ \x - \xo 3.16 \xo*\xt Lom 15.4, 2 Ti 2.21, 2 Pi 1.20-21\xt*\x* dɨ Amɨŋ agaŋ nukeŋ hɨji igudaci ciaŋ akape nudɨ manasɨŋ hekɨlɨ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ lɨbavɨmi uami. Ciaŋ agɨlaŋ huaci sɨbaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ ciaŋ agɨladɨ iga iga sibɨla nameŋ vihavɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali ciaŋ amɨŋ agadɨ lubiahɨlahɨla saŋ lamalubiavɨbali uami. Ciaŋ sulasula hulaŋ dɨ lusɨŋ sɨbɨlɨ agɨlasaŋ lɨbɨmɨgumɨgu abavɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali agɨladɨ hɨji humɨgaŋ mɨŋahihɨlahihɨla saŋ sulavɨbali uami. Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨlahɨla saŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lamalubiavɨbali uami. \v 17 Hameŋ \x - \xo 3.17 \xo*\xt 1 Ti 6.11, 2 Ti 2.21\xt*\x* lɨhavɨdaci Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali alaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci akape agɨladɨ huaci vibalu uami. La akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vivi saŋ migɨla migɨla hɨnibalu uami. \c 4 \s Timoti Asɨ dɨ ciaŋ sulasula saŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ lagulamam agasaŋ abami. \p \v 1 Jisasɨ \x - \xo 4.1 \xo*\xt HJL 10.42, Lom 14.9-10, 1 Ti 5.21, 6.13\xt*\x* Kɨlaisɨ agaŋ vevɨla hulaŋ iamɨgali hɨhi hɨniavi agɨladɨ lamalɨhɨlɨbali uami. Hɨmavɨmi agɨladɨ avi lamalɨhɨlɨbali uami. La hulaŋ iamɨgali nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ agɨladɨ likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali uami. Asɨ hula Jisasɨ Kɨlaisɨ hula igavɨdaci viaŋ nadɨ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ abadin uami. \v 2 Nama \x - \xo 4.2 \xo*\xt HJL 20.20, 20.31, 1 Ti 4.13, 5.20, Ta 1.13, 2.15\xt*\x* Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulɨha uami. Hulaŋ iamɨgali ciaŋ igahɨlɨbalu aba migɨla migɨla hɨniavɨlalɨ agɨlasaŋ sulɨha uami. Ciaŋ igahɨlahɨla saŋ valavɨlalɨ agɨlasaŋ avi sulɨha uami. Nulɨdɨ hɨji humɨgaŋ mɨŋaiahaiaha ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ agadɨ sulɨha uami. Lɨnaŋ nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ lusɨŋ huaci huaci agɨladɨ lubiahɨlavɨm uami. Nama Asɨ dɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ sulasula hulaŋ iamɨgali lusɨŋ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu abɨha uami. Nɨbɨlaŋ akuaba akuaba huaci huaci lɨlɨ saŋ iagaŋ lagulagu abɨha uami. Ciaŋ simɨ aba aba Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ nulɨsaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ lamalubilubi sulɨha uami. \v 3 Ci \x - \xo 4.3 \xo*\xt 1 Ti 1.10, 4.1, 2 Ti 1.13, 3.1, 3.6\xt*\x* igɨnaŋ uami. Mufɨli nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ cɨhu cɨhu igahɨlahɨla saŋ valavɨbali uami. Valavala ciaŋ nɨbɨlaŋ igahɨlahɨla saŋ lɨhavɨlalɨ agɨlasaŋ pam mavɨn hɨniavɨbali uami. Lɨdɨŋ ciaŋ hameŋ agɨladɨ sulasula hɨsɨŋ hulaŋ akape agɨladɨ likɨlavɨbali uami. \v 4 Ciaŋ \x - \xo 4.4 \xo*\xt 1 Ti 1.4, 4.7, Ta 1.14\xt*\x* amɨŋ agadɨ vala huligalavɨla analɨ analɨ ciaŋ ave iauacaŋ sulavɨhadami agɨlasaŋ hɨji lamalama hɨniavɨbali uami. \v 5 Agadɨ \x - \xo 4.5 \xo*\xt HJL 21.8, Ef 4.11, 2 Ti 1.8, 2.3\xt*\x* ala nadɨ hɨji agaŋ tovedaci igahɨlahɨla sɨhɨvia migɨlɨha uami. Migɨla hɨnihɨni vɨhɨlɨ havɨha uami. Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ ciaŋ sulasula sibɨla agadɨ viha uami. Nama hulaŋ iamɨgali ahɨliahuiahu hɨsɨŋ sibɨla daŋ uami. Hameŋ sadaŋ sibɨla agɨladɨ vi fɨhalɨha uami. \s Polɨ nɨbu nukeŋ hɨmɨbali agasaŋ abami. \p \v 6 Viaŋ \x - \xo 4.6 \xo*\xt Fl 1.23, 2.17, 2 Pi 1.13-14\xt*\x* amɨŋ ci hɨmɨben aba ladin uami. Hɨmɨlɨŋ iadɨ mɨdɨ agaŋ mɨjia mɨgavɨla lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ Asɨ saŋ sagalɨ iguavɨlalɨ agaŋ me hɨnibali uami. Viaŋ hɨmavɨla uu mɨhiŋ agaŋ ci mikɨ ladi uami. \v 7 Viaŋ \x - \xo 4.7 \xo*\xt 1 Ko 9.24-25, Fl 3.14, 1 Ti 6.12, Ib 12.1\xt*\x* akuaba akuaba huaci huaci vivi saŋ sagaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lɨbavɨlalɨ me sagaŋ lɨbɨlan agadɨ ci lɨvala fɨhalin uami. Akuaba akuaba huaci huaci vivi saŋ vɨdɨvɨdɨŋ haŋɨlavɨlalɨ hameŋ ala vɨdɨvɨdɨŋ haŋɨlɨlan uami. La iabi valɨ lamavɨlalɨ agadɨ me hɨvɨ ci ve iahin uami. Viaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniadamin uami. Iabi avi hameŋ ala hɨnilan uami. \v 8 Akuaba \x - \xo 4.8 \xo*\xt 1 Ko 9.24-25, 2 Ti 1.12, Je 1.12, 1 Pi 5.4, CHL 2.10\xt*\x* huaci sɨbaŋ viaŋ haŋɨla haŋɨla uavɨla vivi hɨsɨŋ agaŋ Asɨ dɨ haiabɨla heŋ hɨnidi uami. Akuaba huaci sɨbaŋ agasaŋ haŋɨla haŋɨla uavɨla viben agaŋ nɨbu nameŋ uami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ iadɨ nameŋ abɨbali uami. Nama hulaŋ huaci sɨbaŋ aba abɨbali uami. Aludɨ Hekɨlɨ nɨbu ciaŋ hihɨla hihɨla hɨsɨŋ hulaŋ uami. Nɨbu hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba lɨhavɨlalɨ agɨladɨ sɨhɨvia lamalɨhɨlɨbali uami. La hulaŋ iamɨgali agɨladɨ ciaŋ hɨvɨ lamɨbali agadɨ mɨhiŋ heŋ akuaba akuaba agɨladɨ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlasaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ igubali uami. Hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ nɨbu haiabɨla iahɨci iga iga saŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniavɨlalɨ uami. Nɨbu nulɨsaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ igubali uami. La iasaŋ avi igubali uami. \s Polɨ agaŋ Timoti nudɨ pɨŋ lɨhalɨha sɨbaŋ veve saŋ abami. \p \v 9 Nama \x - \xo 4.9 \xo*\xt 2 Ti 1.4\xt*\x* lɨhalɨha sɨbaŋ ve iadɨ igɨha uami. \v 10 Ci \x - \xo 4.10 \xo*\xt 2 Ko 8.23, Ga 2.3-5, Kl 4.14, Fm 1.24, Ta 1.4, 1 Jo 2.15\xt*\x* igɨnaŋ uami. Demasɨ nɨbu iadɨ ci valavɨla ualɨ uami. Nɨbu fɨli hɨsɨŋ akuaba akuaba agɨlasaŋ mavɨn iga iga hɨniavɨla iaha Tesalonaika haiabɨla ci ualɨ uami. Kɨlesenɨsɨ nɨbu Galesia fɨli tɨbɨ ualɨ uami. Taitusɨ nɨbu Dalɨmesia fɨli tɨbɨ ualɨ uami. \v 11 Lukɨ \x - \xo 4.11 \xo*\xt HJL 12.12, 12.25, 13.13, 15.37-39, Kl 4.10, 4.14, Fm 1.24\xt*\x* pam viaŋ hula hɨnidi uami. Hameŋ sadaŋ nama Makɨ dɨ viavɨla ahica vehalaŋ uami. Nɨbu iadɨ ahɨliahuiahu akuaba akuaba sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ huaci sɨbaŋ hɨnilalɨ uami. \v 12 Tikikusɨ \x - \xo 4.12 \xo*\xt HJL 20.4, Ef 6.21-22, Kl 4.7-8\xt*\x* dɨ abɨlɨŋ Efesusɨ haiabɨla ci ualɨ uami. \p \v 13 Iadɨ \x - \xo 4.13 \xo*\xt HJL 20.6\xt*\x* hadi hɨlahɨla hutesɨ Tɨloasɨ haiabɨla vala vecin uami. Kalɨpusɨ dɨ ulaŋ hɨvɨ lama vala vecin uami. Nama neŋ veben aba ve iadɨ hadi hɨlahɨla hutesɨ agadɨ viavɨla veha uami. Iadɨ manasɨŋ hɨhɨle Kalɨpusɨ dɨ ulaŋ hɨvɨ ala hɨniavadi uami. Manasɨŋ agɨladɨ avi vaveha uami. La ciaŋ sabaŋ meme sɨgɨtɨ hɨvɨ lɨbavɨci manasɨŋ me hɨniavɨlalɨ agɨladɨ vavevave saŋ hɨji valɨmɨnaŋ sɨbaŋ uami. \p \v 14 Alekɨsadelɨ \x - \xo 4.14 \xo*\xt Sng 28.4, 62.12, Snd 24.12, HJL 19.33, Lom 2.6, 1 Ti 1.20, CHL 18.6\xt*\x* agaŋ lɨba bɨlasɨ hɨvɨ akuaba akuaba agɨladɨ vilalɨ uami. Nɨbu iadɨ sɨbɨlɨ lamɨlalɨ uami. Lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ hameŋ lɨlalɨ agasaŋ mufɨli aludɨ Hekɨlɨ agaŋ hɨbɨŋ nudɨ sɨbɨlɨ lamɨbali uami. \v 15 Nama avi hulaŋ agasaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨha uami. Nɨbu aludɨ ciaŋ agɨlasaŋ nagɨli lamɨlalɨ uami. \p \v 16 Vaka \x - \xo 4.16 \xo*\xt HJL 7.60, 2 Ti 1.15\xt*\x* iadɨ ciaŋ hɨvɨ lamalama saŋ via uavɨci hɨdɨlɨ maha ciaŋ abɨdalɨŋ hulaŋ akape agɨlaŋ iadɨ valavalɨ uami. Hulaŋ mu ma lagulama iadɨ ahɨliahuavɨla abavalɨ uami. Hameŋ lɨdɨŋ nɨbɨlaŋ hugɨ daŋ hɨniavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ nulɨsaŋ Asɨ dɨ nameŋ abadin uami. Nulɨdɨ hugɨ agɨladɨ hivɨha aba abadin uami. \v 17 Aludɨ \x - \xo 4.17 \xo*\xt Sng 22.21, Dan 6.22, HJL 23.11, 27.23-24, 2 Pi 2.9\xt*\x* Hekɨlɨ agaŋ nukeŋ iadɨ migɨla hɨnihɨni iasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igualɨ uami. Lɨci viaŋ nudɨ ciaŋ sulɨdalɨŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan avɨli hɨvɨ ma mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨlaŋ igahɨlavɨbali uami. Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ iadɨ ahɨliahuci idɨhuŋ laion agɨlaŋ iadɨ ma sɨbɨlɨ lamavalɨ uami. \v 18 Hameŋ \x - \xo 4.18 \xo*\xt Sng 121.7, Lom 11.36, Ga 1.5, Ib 13.21\xt*\x* laci ala nɨbɨlaŋ akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ iadɨ hɨvɨ lɨben aba lɨhavɨbali uami. Lɨhavɨdaci aludɨ Hekɨlɨ agaŋ iadɨ ahɨliahubali uami. La iadɨ vici uavɨla hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agɨlaŋ hula Asɨ dɨ haiabɨla heŋ huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalu uami. Hɨnihɨni hameŋ laci hameŋ laci nudɨ ibi agadɨ mɨŋaiahaiaha pam hɨnibalu uami. Ha amɨŋ sɨbaŋ uami. \p \v 19 Viaŋ \x - \xo 4.19 \xo*\xt HJL 18.2-3, 2 Ti 1.16-17\xt*\x* Pɨlisila sadaŋ Akuila sadaŋ lamuladin agasaŋ nama uavɨla nulɨdɨ tɨbi sulɨha uami. Hulaŋ iamɨgali Onesifolusɨ dɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨlasaŋ lamuladin agasaŋ nama uavɨla nulɨdɨ tɨbi sulɨha uami. \v 20 Elasɨtusɨ \x - \xo 4.20 \xo*\xt HJL 19.22, 20.4, 21.29, Lom 16.23-24\xt*\x* nukeŋ nɨbu Kolin haiabɨla hɨnidi uami. Tɨlofimusɨ nɨbu hɨmuhɨmu daŋ sadaŋ Miletusɨ haiabɨla hɨnidaci vala vecin uami. \v 21 Nama lɨhalɨha veve saŋ hɨji lamɨha uami. Nama akuaba akuaba saŋ migɨlɨmɨnaŋ uami. Huŋe vɨdɨvɨdɨŋ vumɨli daŋ agaŋ ma iahɨmaŋ lɨdaci nama mɨse lɨhalɨha vevɨheha uami. Iubulusɨ hula Pudenɨsɨ hula nasaŋ lamulavadi uami. Linusɨ hula Kɨlodia hula nasaŋ lamulavadi uami. Hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨlaŋ avi nasaŋ lamulavadi uami. \p \v 22 Aludɨ Hekɨlɨ agaŋ nadɨ amɨŋ agaŋ hula hɨnibali uami. Nɨbu nalusaŋ mavɨn hɨnibali uami.