\id 1TI - Apalɨ Vernacular Bible \ide UTF-8 \rem Drafted by Jeffrey in Nov 2012. \rem Men checking in July 2014 – Lun, Nalop, Din, Kenny \rem Consultant checked 2015 \rem Needs a final check - Oct 2016 Started 5 Sept 2017 completed 11 Sept 2017 \rem MW checked the placement of cross-references, but the checking of content is pending 14 April 2019. Finished checking 6 July 2021. Checked against printed on 8 Oct 2021. \h 1 Timoti \toc1 Polɨ agaŋ manasɨŋ nagadɨ mɨse lɨbavɨla Timoti saŋ iguci umi. \toc2 1 Timoti \toc3 1 Ti \mt2 Polɨ agaŋ manasɨŋ nagadɨ mɨse lɨbavɨla \mt1 Timoti \mt2 saŋ iguci umi. \c 1 \p \v 1 Polɨ \x - \xo 1.1 \xo*\xt 2 Ko 1.1\xt*\x* agaŋ ciaŋ manasɨŋ hɨvɨ nameŋ lɨbami. Viaŋ Polɨ uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ viaŋ nudɨ sibɨla vivi saŋ iadɨ lɨbɨmɨŋami uami. Asɨ agaŋ aludɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalu uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ veci nudɨ iga iga saŋ migɨla migɨla hɨnilalu uami. Asɨ hula Jisasɨ Kɨlaisɨ hula viaŋ nulɨdɨ sibɨla vivi saŋ iadɨ abavɨmi uami. \p \v 2 Timoti \x - \xo 1.2 \xo*\xt HJL 16.1, Ta 1.4\xt*\x* nama Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlanaŋ sadaŋ nama iadɨ ninaŋ sɨbaŋ me hɨnilanaŋ uami. Viaŋ manasɨŋ nagadɨ nasaŋ lɨbavɨla igulɨŋ ubali uami. Aludɨ Iavaŋ Asɨ agaŋ aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ hula nasaŋ mavɨn hɨniavɨbali uami. La nadɨ huaci lamavɨdaci nadɨ humɨgaŋ agaŋ simɨ hɨnibali uami. \s Analɨ ciaŋ agɨladɨ lubiahɨlavɨmɨdɨ agasaŋ abami. \p \v 3 Vaka \x - \xo 1.3 \xo*\xt Ga 1.6, Fl 2.24\xt*\x* viaŋ Masedonia fɨli tɨbɨ uben aba ciaŋ mu nadɨ abacin uami. La iabi avi ciaŋ hameŋ laci ala cɨhu abadin uami. Iadɨ hɨji nameŋ hɨnidi uami. Nama Efesusɨ haiabɨla heŋ hɨniha uami. Hulaŋ hɨhɨle heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ Asɨ dɨ ciaŋ lamalubiavɨlalɨ uami. Nama nulɨdɨ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ nameŋ abɨha uami. Namɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ analɨ ciaŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ lamalubilubi abɨmɨlaŋ aba abɨha uami. Alaŋ Asɨ dɨ ciaŋ abadalu aba abɨmɨlaŋ aba abɨha uami. \v 4 Hameŋ \x - \xo 1.4 \xo*\xt 1 Ti 4.7, 2 Ti 2.14-16, Ta 1.14\xt*\x* abɨdanaŋ analɨ analɨ ciaŋ ave iauacaŋ sulavɨhadami agɨladɨ valavɨm uami. Iamɨlɨhalinɨlu agɨladɨ ibi lugɨla lugɨla nulɨdɨ ibi agɨlasaŋ ciaŋ akape abavɨlalɨ agɨladɨ avi valavɨm uami. Ciaŋ hameŋ agɨlaŋ nulɨdɨ hɨji mɨŋaihuihu lɨhavɨlalɨ uami. Ciaŋ hameŋ agɨlaŋ nulɨdɨ ma ahɨliahuavɨbali uami. Lɨhavɨci Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamavɨbali uami. Ciaŋ hameŋ agɨlaŋ Asɨ alusaŋ akuaba akuaba lɨbali agɨladɨ hɨdɨlɨ sɨhɨvia iga iga saŋ avi ma ahɨliahuavɨbali uami. \v 5 Viaŋ \x - \xo 1.5 \xo*\xt Lom 13.8-10, Ga 5.14, 2 Ti 2.22\xt*\x* ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ abadin agadɨ hɨdɨlɨ nɨbu nameŋ uami. Nɨbɨlaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ sɨhɨvia sɨbaŋ lamavɨm uami. Lɨdɨŋ hɨji huaci daŋ laci hɨnihɨni nameŋ abavɨm uami. Asɨ igɨdaci alaŋ hugɨ apalɨ hɨnidalu aba abavɨm uami. Hameŋ lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniavɨbali uami. \v 6 Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle akuaba akuaba huaci huaci hameŋ lɨhavɨhadami agɨladɨ ci valavalɨ uami. La iabi uavauava ciaŋ agasaŋ pam lɨhavɨlalɨ uami. \v 7 Hulaŋ \x - \xo 1.7 \xo*\xt 1 Ti 6.4, 6.20, Ta 1.10-11\xt*\x* hɨhɨle agɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨlalɨ uami. Alaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ iga iga lamalubibalu aba abavɨlalɨ uami. Aludɨ ciaŋ agaŋ nɨbu amɨŋ sɨbaŋ aba abavɨlalɨ uami. Agadɨ ala ciaŋ abavɨlalɨ agadɨ ciaŋ hɨdɨlɨ nɨbɨlaŋ nukeŋ ma igavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci nulɨdɨ hɨji agɨlaŋ avi ma tovelalɨ uami. \p \v 8 Alaŋ \x - \xo 1.8 \xo*\xt Lom 7.12, 7.16, 7.22\xt*\x* ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ igɨlalu uami. Nɨbu huaci sɨbaŋ uami. Alaŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ lubiahɨlɨmɨli uami. Ha aludɨ ahɨliahudaci huaci hɨnibalu uami. \v 9 Ciaŋ \x - \xo 1.9 \xo*\xt Ga 3.19, 5.23\xt*\x* vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agaŋ hulaŋ iamɨgali ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨhɨvia lubiahɨlavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu aba aba hɨsɨŋ hɨma uami. Nɨbu hulaŋ iamɨgali ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ lulalula Asɨ dɨ lɨhu hɨvɨ ma hɨniavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu aba aba hɨsɨŋ uami. Hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ huligalavɨla lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu aba aba hɨsɨŋ uami. Hulaŋ iamɨgali Asɨ dɨ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ valavala fɨli hɨsɨŋ hɨji lubiahɨlavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu aba aba hɨsɨŋ uami. Iamiagagalinɨlu agɨladɨ ifɨhɨmavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu aba aba hɨsɨŋ uami. Hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ ifɨhɨmavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu aba aba hɨsɨŋ uami. \v 10 Hulaŋ \x - \xo 1.10 \xo*\xt HM 19.4-5, 1 Ti 6.3, 2 Ti 4.3, Ta 1.9\xt*\x* agɨlaŋ iamɨgali mu mu agɨlaŋ hula lusɨŋ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu aba aba hɨsɨŋ uami. Iamɨgali agɨlaŋ hulaŋ mu mu agɨlaŋ hula lusɨŋ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu aba aba hɨsɨŋ uami. Hulaŋ masa masa nukeŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu aba aba hɨsɨŋ uami. Manɨgali sɨbɨlɨ agɨlaŋ hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ vɨdɨvɨdɨŋ aba aba nulɨdɨ sibɨla havɨ havɨ vivi saŋ mɨŋamagɨlavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu aba aba hɨsɨŋ uami. Hulaŋ analɨ ciaŋ hɨsɨŋ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu aba aba hɨsɨŋ uami. Hulaŋ analɨ ciaŋ aba aba hɨvɨ hekɨlɨ aba abavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu aba aba hɨsɨŋ uami. Hulaŋ Asɨ dɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ nagɨli lamalama lusɨŋ sɨbɨlɨ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ lɨbɨmɨgumɨgu aba aba hɨsɨŋ uami. \v 11 Asɨ \x - \xo 1.11 \xo*\xt Ga 2.7, Kl 1.25, 1 Te 2.4, 1 Ti 6.15\xt*\x* agaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ sulasula saŋ iadɨ abami uami. Ciaŋ abami agaŋ nameŋ abɨlalɨ uami. Asɨ nɨbu abɨlu hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnilalɨ aba abɨlalɨ uami. Nɨbu hɨjɨŋalaŋala agadɨ hɨdɨlɨ aba abɨlalɨ uami. \s Polɨ agaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ nusaŋ mavɨn hɨnimi agasaŋ abami. \p \v 12 Aludɨ \x - \xo 1.12 \xo*\xt HJL 9.15, Ga 1.15-16\xt*\x* Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ hɨji nameŋ lamami uami. Polɨ nɨbu iadɨ sibɨla huaci vibali aba abami uami. Lavɨla nudɨ sibɨla vivi saŋ iadɨ lɨbɨmɨŋavɨla iasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igumi uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ nudɨ huaci aba abin uami. \v 13 Vaka \x - \xo 1.13 \xo*\xt HJL 3.17, 8.3, 9.4-5, 1 Ko 15.9-10, Ga 1.13\xt*\x* viaŋ nudɨ ibi agadɨ abacuvacuva nudɨ sɨbɨlɨ lamadamin uami. Lɨdɨŋ hulaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ sɨbɨlɨ iga iga ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ ula ula livaliva abadamin uami. Hadɨhu viaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia ma igahɨladamin uami. Lɨdɨŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamadamin uami. Agadɨ ala nɨbu iasaŋ mavɨn hɨniavɨla iadɨ huaci lamami uami. \v 14 Aludɨ \x - \xo 1.14 \xo*\xt Lu 7.47, Lom 5.20, 1 Ko 15.10, 2 Ti 1.13\xt*\x* Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ iasaŋ mavɨn hɨniadami uami. Nɨbu iasaŋ mavɨn hɨniadami agaŋ hekɨlɨ lavɨla iadɨ hɨji mɨŋaiahɨdaci viaŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlan uami. Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnilan uami. \p \v 15 Jisasɨ \x - \xo 1.15 \xo*\xt Lu 15.2, 19.10, Lom 5.8, 1 Ti 3.1, 4.9, 2 Ti 2.11, 1 Jo 3.5\xt*\x* Kɨlaisɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni saŋ fɨli neŋ vemi uami. Ciaŋ hameŋ agaŋ nɨbu amɨŋ sɨbaŋ uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ igahɨlahɨla hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨm uami. Viaŋ nukeŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ akape tɨbɨ vihadamin uami. Lɨdɨŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ hɨsɨŋ manɨgali me hɨniadamin uami. \v 16 Agadɨ ala Jisasɨ Kɨlaisɨ hulaŋ iamɨgali lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ ma sɨbɨlɨ lamavɨhelalɨ uami. Hameŋ sadaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan nɨbu hameŋ lɨlalɨ agadɨ sɨhɨvia igavɨbali aba iasaŋ mɨse mavɨn hɨniavɨla iadɨ huaci lamami uami. Hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ igavɨbali aba akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ lɨmi uami. Igavɨla nɨbɨlaŋ avi Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨla huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali aba lɨmi uami. \v 17 Nɨbu \x - \xo 1.17 \xo*\xt Dan 7.14, Jo 1.18, Lom 16.27, Ib 11.27, 1 Jo 4.12\xt*\x* manɨgali hɨnihɨni hameŋ laci hameŋ laci hɨnibali uami. Nɨbu ma hɨmɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali alaŋ aludɨ lamɨgaŋ hɨvɨ nudɨ ma igɨlalu uami. Nɨbu pam nɨbu Asɨ uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ nudɨ ibi hameŋ laci hameŋ laci mɨŋaiahɨdamɨli nɨbu ibi hekɨlɨ daŋ hɨnibali uami. Ha amɨŋ sɨbaŋ uami. \s Timoti agaŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨnihɨni saŋ Polɨ nudɨ abami. \p \v 18 Timoti \x - \xo 1.18 \xo*\xt 1 Ti 6.12, Ju 1.3\xt*\x* nama iadɨ ninaŋ me hɨnilanaŋ uami. Vaka Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ agɨlaŋ nama akuaba akuaba lɨbanaŋ agɨlasaŋ sulavalɨ uami. Ciaŋ sulavalɨ agɨlasaŋ ala igahɨlavɨla nama akuaba akuaba lɨlɨ saŋ viaŋ nadɨ abadin uami. Nama Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ abavalɨ agɨlasaŋ igahɨlahɨla vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨnihɨni sagaŋ me lɨbɨha uami. Lɨdɨŋ akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ huligalɨha uami. \v 19 Nama \x - \xo 1.19 \xo*\xt 1 Ti 3.9, 6.9\xt*\x* sagaŋ me lɨbalɨba Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniha uami. Hɨnihɨni hɨji hɨvɨ nameŋ abɨbanaŋ uami. Asɨ igɨdaci viaŋ hugɨ apalɨ hɨnidin aba abɨbanaŋ uami. Hulaŋ hɨhɨle lusɨŋ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨlaŋ nulɨdɨ nukeŋ hɨji hɨvɨ nameŋ abavɨlalɨ uami. Alaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vilalu aba abavɨlalɨ uami. Hameŋ abavɨlalɨ agadɨ ala lusɨŋ sɨbɨlɨ ma valavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨlalɨ agadɨ valavɨlalɨ uami. Hameŋ sadaŋ nɨbɨlaŋ hunɨga hekɨlɨ lɨba hɨvɨ ifɨcɨkɨla sɨbɨlɨ lɨlalɨ hameŋ hɨniavɨlalɨ uami. \v 20 Himeneusɨ \x - \xo 1.20 \xo*\xt 1 Ko 5.5, 2 Ti 2.17-18, 4.14-15\xt*\x* hula Alekɨsadelɨ hula hameŋ ala lɨhavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci viaŋ nulɨdɨ Satan dɨ human hɨvɨ lamacin uami. Nɨbɨlaŋ hɨji huaci viavɨla hɨji nameŋ lamavɨbali aba lɨcin uami. Alaŋ Asɨ dɨ cɨhu cɨhu abacuvɨmagalu aba abavɨbali aba hameŋ lɨcin uami. \c 2 \s Hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ Asɨ dɨ abavɨm agasaŋ abami. \p \v 1 Viaŋ \x - \xo 2.1-2 \xo*\xt Jer 29.7, Ese 6.10, Lom 13.1, Ef 6.18, Fl 4.6\xt*\x* nadɨ lɨbɨsɨlɨvasɨlɨva ciaŋ me abadin uami. Nama akuaba akuaba nameŋ agɨladɨ mɨse lɨha uami. Hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨnaŋ Asɨ dɨ aba aba hɨniavɨm uami. Asɨ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ nudɨ aba aba hɨniavɨm uami. Nulɨsaŋ nukeŋ akuaba akuaba igu igu saŋ Asɨ dɨ aba aba hɨniavɨm uami. Lɨdɨŋ Asɨ dɨ huaci aba nudɨ aba aba hɨniavɨm uami. \v 2 Manɨgali fɨli tɨbɨ migɨlavɨlalɨ agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ Asɨ dɨ aba aba hɨniavɨm uami. Huban sɨkasɨkan agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ avi Asɨ dɨ aba aba hɨniavɨm uami. Hameŋ aba aba hɨniavɨdaci alaŋ ahuata huaci hɨnidamɨli aludɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ simɨ hɨniavɨbali uami. Simɨ hɨniavɨdaci Asɨ alaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ mavɨn hɨnilalɨ agadɨ lubiahɨlɨbalu uami. Lɨdamɨli hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ iga iga abavɨbali uami. Ha huaci aba abavɨbali uami. \v 3 Asɨ igɨdaci hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ ahɨliahuiahu saŋ nudɨ aba aba agaŋ nɨbu huaci sɨbaŋ uami. Alaŋ nudɨ hameŋ aba aba saŋ nɨbu mavɨn hɨnilalɨ uami. Nɨbu aludɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalu uami. \v 4 Nɨbu \x - \xo 2.4 \xo*\xt Ese 18.23, Jo 3.16-17, 17.3, 1 Ti 4.10, 2 Ti 2.25, 2 Pi 3.9\xt*\x* hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni saŋ mavɨn hɨnilalɨ uami. Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali nudɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ hɨdɨlɨ iga iga saŋ mavɨn hɨnilalɨ uami. \v 5 Alaŋ \x - \xo 2.5 \xo*\xt Lom 3.29-30, Ga 3.20, Ib 8.6, 9.15, 12.24\xt*\x* igɨlalu uami. Asɨ nɨbu pabiŋ sɨbaŋ hɨnilalɨ uami. Hɨnidaci Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ hulaŋ sɨbaŋ hɨnilalɨ uami. Hɨnihɨni hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lɨdaci Asɨ hula hɨji humɨgaŋ pam hɨniavɨlalɨ uami. \v 6 Asɨ \x - \xo 2.6 \xo*\xt Mt 20.28, 1 Ko 1.5-6, Ga 1.4, Ef 1.7-9, 2 Te 1.10, Ta 1.3\xt*\x* mɨhiŋ lamami heŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ likɨla likɨla saŋ hɨmami uami. Lɨci Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ likɨla likɨla saŋ hɨji lamami agadɨ heŋ igamɨlu uami. \v 7 Asɨ \x - \xo 2.7 \xo*\xt HJL 9.15, Ga 1.15-16, 2.7-8, Ef 3.7-8, 2 Ti 1.11\xt*\x* dɨ sibɨla vivi saŋ nɨbu nukeŋ iadɨ lɨbɨmɨŋami uami. Lɨci viaŋ nudɨ ciaŋ agadɨ sulasula hɨsɨŋ hulaŋ hɨnilan uami. Viaŋ amɨŋ abin uami. Analɨ ma abin uami. Viaŋ hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ lamalubilubi saŋ nɨbu iasaŋ sibɨla igumi uami. Hulaŋ iamɨgali hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ ciaŋ amɨŋ agadɨ igahɨlavɨla Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨbali aba hameŋ lɨmi uami. \p \v 8 Hameŋ \x - \xo 2.8 \xo*\xt Ais 1.15, Mal 1.11, Jo 4.21\xt*\x* sadaŋ viaŋ hɨji nameŋ lamadin uami. Hulaŋ haiabɨla mu hɨsɨŋ mu hɨsɨŋ agɨlaŋ Asɨ dɨ abɨbalu aba human mɨŋaiahaiaha abavɨm aba abadin uami. Lɨdɨŋ huaci sɨlɨvɨ sɨbaŋ hɨniavɨm aba abadin uami. Lavɨla igɨvɨ hɨnihɨni agadɨ valavɨm aba abadin uami. Lamacilacila agadɨ avi valavɨm aba abadin uami. Nɨbɨlaŋ hameŋ lavɨla huaci Asɨ dɨ abavɨbali aba abadin uami. \s Akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vivi agaŋ iamɨgali agɨladɨ hajɨŋ huaci huaci me hɨniavɨhadami agasaŋ abami. \p \v 9 Viaŋ \x - \xo 2.9 \xo*\xt 1 Pi 3.3-6\xt*\x* hɨji mu avi nameŋ lamadin uami. Iamɨgali agɨlaŋ hadi hɨlahɨla akuaba akuaba huaci huaci hulaŋ ma aiamagɨlavɨlalɨ agɨladɨ lamavɨm aba abadin uami. Aludɨ mavɨn igavɨbali aba nulɨdɨ hali mɨnɨ daŋ hadipɨlɨ daŋ hajɨŋ lamavɨmɨdɨ aba abadin uami. Sugɨ malɨluŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨdaŋ lɨba golɨ hajɨŋ agɨladɨdaŋ vivi hajɨŋ lamavɨmɨdɨ aba abadin uami. Hadi hɨlahɨla huaci sɨbaŋ anɨm hɨlɨcɨ hekɨlɨ hɨvɨ lavavɨlalɨ agɨladɨ hɨvɨ hajɨŋ lamavɨmɨdɨ aba abadin uami. \v 10 Iamɨgali \x - \xo 2.10 \xo*\xt 1 Ti 5.9-10\xt*\x* agɨlaŋ Asɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlɨbalu aba nɨbɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vihavɨm uami. Akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨlaŋ nulɨdɨ hajɨŋ huaci huaci me hɨniavɨbali uami. \v 11 Iamɨgali agɨlaŋ manɨgali agɨladɨ lɨhu hɨvɨ pam hɨniavɨm uami. Lɨdɨŋ sɨbɨsaŋ mumia hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ igahɨlavɨm uami. \v 12 Iamɨgali \x - \xo 2.12 \xo*\xt 1 Ko 14.33-34\xt*\x* agɨlaŋ manɨgali hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ hulaŋ agɨladɨ lamalubilubi saŋ viaŋ valɨlan uami. Nɨbɨlaŋ sɨbɨsaŋ mumia havɨ hɨnihɨni ciaŋ igahɨlavɨm agasaŋ mavɨn hɨnilan uami. \v 13 Ci \x - \xo 2.13 \xo*\xt HM 2.7, 2.21-22, 1 Ko 11.8-9\xt*\x* igɨlaŋ uami. Asɨ agaŋ Adam dɨ mɨse lamami uami. La husivɨ cɨhu Ivɨ dɨ lamami uami. \v 14 Adam \x - \xo 2.14 \xo*\xt HM 3.1-6, 2 Ko 11.3\xt*\x* agaŋ analɨ ciaŋ agadɨ ma lubiahɨlami uami. Ivɨ agaŋ analɨ ciaŋ agadɨ lubiahɨlavɨla lusɨŋ sɨbɨlɨ vimi uami. \v 15 Agadɨ ala iamɨgali agɨlaŋ vana ninanadi huhɨlavɨbali uami. Nɨbɨlaŋ hameŋ lɨdɨŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨbali uami. Hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨnihɨni akuaba akuaba vɨhɨlɨ iga iga ala huaci sɨlɨvɨ laci hɨniavɨbali uami. Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnihɨni hɨji agadɨ lubiahɨlavɨbali uami. Lavɨla akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vivi hɨsɨŋ hɨji agadɨ lubiahɨlavɨbali uami. Nɨbɨlaŋ akuaba akuaba hameŋ agɨladɨ lɨhavɨbali uami. Lɨhavɨdaci Asɨ nulɨdɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. \c 3 \s Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨladɨ migɨla migɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ vihavɨm uami. \p \v 1 Ciaŋ \x - \xo 3.1 \xo*\xt HJL 20.28, Ef 4.12, Fl 1.1, 1 Ti 1.15\xt*\x* nagaŋ nɨbu amɨŋ sɨbaŋ uami. Hulaŋ mu agaŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨladɨ migɨla migɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨniben aba lavɨla uami. Nɨbu sibɨla huaci vivi saŋ mavɨn hɨnibali uami. \v 2 Hulaŋ \x - \xo 3.2 \xo*\xt 1 Ti 5.9-10, 2 Ti 2.24\xt*\x* \x - \xo 3.2-7 \xo*\xt Ta 1.6-9\xt*\x* mu agaŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨladɨ migɨla migɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨniavɨla uami. Nɨbu hugɨ apalɨ hɨnim uami. Hameŋ hɨnidaci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle nudɨ ciaŋ sɨbɨlɨ ma abavɨbali uami. Nɨbu iamɨgali pabiŋ sɨbaŋ daŋ hɨnim uami. Simɨ hɨnihɨni nudɨ nukeŋ hɨdahɨda agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlam uami. Nudɨ hɨji humɨgaŋ agadɨ avi sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlam uami. Lɨdaci hulaŋ iamɨgali nudɨ iga iga nudɨ ibi mɨŋaiahavɨbali uami. Hulaŋ hɨhɨle nudɨ ulaŋ hɨvɨ vehavɨdaci nulɨdɨ sɨhɨvia sakɨlam uami. Asɨ dɨ ciaŋ sulasula lamalubilubi hɨsɨŋ hulaŋ huaci sɨbaŋ hɨnim uami. \v 3 Nɨbu avɨli vɨdɨvɨdɨŋ nana uavauava iahumɨdɨ uami. Hulaŋ hɨhɨle saŋ sagaŋ hɨdɨmɨdɨ uami. Hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ hula hɨbɨŋ ciaŋ hɨbɨŋ ciaŋ aba aba lamacilɨmɨdɨ uami. Nɨbu nulɨsaŋ ciaŋ simɨ hɨvɨ abam uami. Anɨm hɨlɨcɨ vivi saŋ mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ hɨnimɨdɨ uami. \v 4 Hulaŋ iamɨgali nudɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ sɨhɨvia migɨlam uami. Lɨdɨŋ nudɨ ninanadi agɨladɨ lɨdaci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni nudɨ ciaŋ agɨladɨ sɨhɨvia igahɨlahɨla lubiahɨlavɨm uami. \v 5 Hulaŋ iamɨgali nudɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ sɨhɨvia ma migɨlavɨla uami. Ha Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨladɨ avi sɨhɨvia ma migɨlɨbali uami. \v 6 Hulaŋ avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨci lɨhalɨha sɨbaŋ hɨhɨle agɨladɨ migɨla migɨla sibɨla agadɨ vivɨhemɨdɨ uami. Nɨbu sibɨla hameŋ agadɨ viavɨla hɨji nameŋ lamɨbali uami. Viaŋ hulaŋ huaci sɨbaŋ aba nudɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahɨbali uami. Nudɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahɨci Asɨ agaŋ nudɨ sɨbɨlɨ lamalama saŋ abɨbali uami. Vaka Asɨ agaŋ laguŋ dɨ sɨbɨlɨ lamalama saŋ abami hameŋ ala nudɨ avi sɨbɨlɨ lamalama saŋ abɨbali uami. \v 7 Hulaŋ \x - \xo 3.7 \xo*\xt HJL 22.12, 1 Ko 5.12, 2 Ko 8.21, 1 Te 4.12, 1 Ti 6.9\xt*\x* mu avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨladɨ migɨla migɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨniben aba nɨbu nameŋ lɨm uami. Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ ma mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨlaŋ hula hɨnihɨni akuaba akuaba huaci huaci laci agɨladɨ lɨm uami. Hameŋ lɨdɨŋ nɨbu huaci hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨladɨ migɨla migɨla sibɨla agadɨ vibali uami. Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ ma mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨlaŋ hula hɨnihɨni akuaba akuaba sibɨla huaci huaci ma vici uami. Ha hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nusaŋ ciaŋ sɨbɨlɨ abavɨbali uami. Lɨhavɨci laguŋ agaŋ nudɨ mɨŋɨbali uami. Havaŋ saŋ lɨmɨn lamavɨci mɨŋɨlalɨ hameŋ ala mɨŋɨbali uami. \s Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨladɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci agɨladɨ laci vihavɨm uami. \p \v 8 Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨladɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ nulɨdɨ sibɨla agasaŋ sɨhɨvia hɨji lamavɨm uami. Nɨbɨlaŋ ciaŋ huaci aba aba cɨhu ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ abavɨmɨdɨ uami. Lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ agɨladɨ nana uavauava iahuavɨmɨdɨ uami. Nɨbɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ anɨm hɨlɨcɨ hɨhɨle sɨgɨlɨ vivi saŋ hɨji lamavɨmɨdɨ uami. \v 9 Asɨ agaŋ nudɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ alusaŋ abalamami uami. Lɨci alaŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlalu uami. Hameŋ sadaŋ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agɨlaŋ ciaŋ amɨŋ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ lubiahɨlavɨm uami. Lubiahɨlahɨla hɨji nameŋ lamavɨm uami. Asɨ igɨdaci alaŋ hugɨ apalɨ hɨnidalu aba abavɨm uami. \v 10 Nɨbɨlaŋ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨniben aba lɨhavɨdaci abɨdalaŋ Asɨ dɨ sibɨla vihavɨdaci lamalɨhɨlalɨhɨla igɨhalaŋ uami. Sibɨla huaci vivi hugɨ apalɨ hɨniavɨla uami. Ha nɨbɨlaŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨladɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨniavɨbali uami. \v 11 Abinadinɨlu \x - \xo 3.11 \xo*\xt Ta 2.3\xt*\x* agɨlaŋ avi sɨhɨvia hɨji lamalama akuaba akuaba agɨladɨ lɨhavɨm uami. Nɨbɨlaŋ hulɨpɨŋ ciaŋ abavɨmɨdɨ uami. Nɨbɨlaŋ simɨ hɨnihɨni nulɨdɨ nukeŋ hɨdahɨda agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlavɨm uami. Lɨdɨŋ sibɨla sɨkasɨkan agɨladɨ avi sɨhɨvia sɨbaŋ vihavɨm uami. \v 12 Avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨladɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ agaŋ iamɨgali pabiŋ sɨbaŋ daŋ hɨnim uami. La nudɨ nukeŋ ninanadi agɨladɨdaŋ hulaŋ iamɨgali nudɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨdaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlam uami. \v 13 Aniaba hulaŋ mu agaŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨladɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ hɨnihɨni sibɨla huaci viavɨla uami. Ha nɨbu ibi huaci daŋ hɨnibali uami. Hɨnihɨni Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama saŋ haiabɨla iahaiaha abɨbali uami. Haiabɨla iahaiaha aba aba saŋ ma lɨdɨbali uami. \s Asɨ agaŋ ciaŋ hɨdɨlɨ agadɨ abalamami agasaŋ abami. \p \v 14 Viaŋ nadɨ pɨŋ uvɨhevɨla nadɨ iga iga saŋ hɨji lamacin uami. Agadɨ ala viaŋ cɨhu hɨji nameŋ lamacin uami. Viaŋ ciaŋ nagɨladɨ manasɨŋ hɨvɨ lɨbavɨla nusaŋ igulɨŋ uci ha huaci aba abacin uami. \v 15 Nama \x - \xo 3.15 \xo*\xt Ef 2.19-22, 2 Ti 2.20\xt*\x* igɨnaŋ viaŋ ma ua iahavɨhelɨŋ uami. Ha nama ciaŋ nagɨladɨ igɨbanaŋ uami. La akuaba akuaba hɨji huaci huaci Asɨ dɨ hulaŋ iamɨgali alaŋ lubiahɨlɨlalu agɨladɨ igɨbanaŋ uami. Asɨ nɨbu hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ alaŋ nudɨ hulaŋ iamɨgali hɨnilalu uami. Alaŋ ulaŋ hɨda vɨdɨvɨdɨŋ daŋ me hɨnilalu uami. Hɨnihɨni ciaŋ amɨŋ agadɨ lɨdamɨli hanɨbuŋ hanɨbuŋ vɨdɨvɨdɨŋ hɨnilalɨ uami. \v 16 Asɨ \x - \xo 3.16 \xo*\xt Mk 16.19, Jo 1.14, 16.8-9, 1 Pi 1.12, 3.18\xt*\x* akuaba akuaba hekɨlɨ hekɨlɨ lɨlalɨ agɨladɨ ciaŋ hɨdɨlɨ nɨbu nukeŋ abalamɨdaci alaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ igɨlalu uami. Ciaŋ hɨdɨlɨ agaŋ nɨbu nameŋ uami. Jisasɨ Kɨlaisɨ nɨbu hulaŋ sɨbaŋ iahɨci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ nudɨ igavɨmi uami. Igavɨdaci Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ lɨdaci nulɨdɨ hɨji agɨlaŋ tovemi uami. Tovedaci Jisasɨ Asɨ dɨ ciaŋ sɨhɨvia lubiahɨladami agadɨ igavɨmi uami. Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ avi nudɨ igavɨmi uami. Lɨhavɨci Asɨ agaŋ Jisasɨ dɨ via iahuci Asɨ dɨ haiabɨla abɨlu hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ heŋ hɨnilalɨ uami. Hɨnidaci hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ uu hɨdahɨda hɨdɨlɨ mu mu agɨlasaŋ Jisasɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulavɨlalɨ uami. Sulavɨdaci hulaŋ iamɨgali fɨli neŋ hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ uami. \c 4 \s Analɨ ciaŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ hɨji mɨŋaihuihu lɨhavɨlalɨ agasaŋ abami. \p \v 1 Asɨ \x - \xo 4.1 \xo*\xt 2 Ti 3.1, 1 Pi 1.20, 2 Pi 2.1, 3.3, 1 Jo 2.18, Ju 1.18, CHL 9.20, 16.14\xt*\x* dɨ Amɨŋ agaŋ mufɨli akuaba akuaba iahavɨbali agɨlasaŋ haiabɨla iahaiaha abɨlalɨ agɨladɨ viaŋ nadɨ abadin uami. Sudɨ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ hɨji mɨŋaihuihu lɨhavɨbali uami. Lɨhavɨdaci nulɨdɨ ciaŋ lubiahɨlavɨbali uami. Fɨli hali akuaba akuaba agɨladɨ ciaŋ avi lubiahɨlavɨbali uami. Lɨdɨŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ agɨladɨ valavɨbali uami. \v 2 Hulaŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nulɨsaŋ nukeŋ analɨ nameŋ abavɨlalɨ uami. Alaŋ hulaŋ huaci aba abavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ ala hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ analɨ ciaŋ abavɨlalɨ uami. Lɨhavɨdaci nulɨdɨ nukeŋ hɨji agɨlaŋ ihuihu lɨhavɨlalɨ uami. Ihuihu lɨhavɨdaci nɨbɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vivi hugɨ daŋ hɨniavɨlalɨ uami. Agadɨ ala nɨbɨlaŋ hugɨ daŋ hɨniavɨlalɨ agasaŋ hɨji ma lamavɨlalɨ uami. \v 3 Lɨdɨŋ \x - \xo 4.3 \xo*\xt HM 9.3, Lom 14.6, 1 Ko 8.8, 10.30-31, Kl 2.20-21, Ib 13.4\xt*\x* iamɨgali sabisabi muŋaŋ iahuiahu agadɨ abamɨgɨlavɨlalɨ uami. Hulaŋ iamɨgali alaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlalu uami. Lɨdɨŋ nudɨ ciaŋ amɨŋ agadɨ sɨhɨvia igɨlalu uami. Asɨ nukeŋ sɨmɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ lamami uami. Alaŋ vivi nudɨ huaci aba nana saŋ lamami uami. Agadɨ ala nɨbɨlaŋ sɨmɨŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ hameŋ agɨladɨ nana saŋ avi abamɨgɨlavɨlalɨ uami. \v 4 Alaŋ \x - \xo 4.4 \xo*\xt HM 1.31, HJL 10.15, Lom 14.14, 14.20, 1 Ko 10.25, Ta 1.15\xt*\x* igɨlalu uami. Asɨ akuaba akuaba lamami agɨlaŋ sɨkasɨkan huaci laci uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ sɨbɨlɨ igɨmagalu uami. Alaŋ Asɨ dɨ huaci aba akuaba akuaba sɨmɨŋ agɨladɨ nɨbalu uami. \v 5 Asɨ dɨ ciaŋ agasaŋ igahɨlahɨla nudɨ abɨlalu uami. Abɨdamɨli sɨmɨŋ akuaba akuaba agɨladɨ lɨdaci nudɨ nukeŋ sɨbaŋ hɨniavɨlalɨ uami. \s Timoti agaŋ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ huaci sɨbaŋ hɨnim agasaŋ abami. \p \v 6 Nama ciaŋ nagadɨ nadɨ isagalina imahalina me agɨlasaŋ sulavɨla uami. Ha nama Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ sibɨla hɨsɨŋ hulaŋ huaci sɨbaŋ hɨnibanaŋ uami. Alaŋ ciaŋ amɨŋ agasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlalu uami. Hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ lamalubilalu uami. Nama ciaŋ hameŋ agasaŋ igahɨla lubiahɨlavɨla vɨdɨvɨdɨŋ lagulamɨbanaŋ uami. \v 7 Agadɨ \x - \xo 4.7 \xo*\xt 1 Ti 1.4, 6.20, 2 Ti 2.16, 2.23, Ib 5.14\xt*\x* ala hulaŋ hɨhɨle ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ abavɨlalɨ agɨladɨ huligalɨha uami. Analɨ analɨ ciaŋ ave iauacaŋ sulavɨhadami agɨladɨ avi huligalɨha uami. La Asɨ alaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ mavɨn hɨnilalɨ agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ lɨha uami. \v 8 Nama \x - \xo 4.8 \xo*\xt Sng 37.4, Mt 6.33, Lom 8.28, Kl 2.23, 1 Ti 6.6\xt*\x* igɨlanaŋ uami. Alaŋ aludɨ hadipɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ hɨnihɨni saŋ haŋɨla haŋɨla uu veve akuaba akuaba salaŋ iahulalu uami. Hameŋ lɨlalu agaŋ aludɨ hutesɨ sɨbaŋ ma ahɨliahubali uami. Agadɨ ala alaŋ vɨdɨvɨdɨŋ lagulamalama Asɨ alaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ mavɨn hɨnilalɨ agɨladɨ lubiahɨlɨmɨli uami. Hameŋ lɨmɨli Asɨ dɨ ciaŋ lubiahɨlahɨla hɨji agaŋ aludɨ hameŋ laci hameŋ laci ahɨliahubali uami. Iabi alaŋ hɨhi hɨnidalu neŋ ahɨliahubali uami. Mufɨli avi ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalu uami. Asɨ hameŋ lɨbali agasaŋ nɨbu nukeŋ ciaŋ mɨguavɨla aludɨ nameŋ abami uami. Namɨlaŋ iadɨ ciaŋ lubiahɨlavɨla huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalaŋ aba abami uami. \v 9 Ciaŋ \x - \xo 4.9 \xo*\xt 1 Ti 1.15\xt*\x* hameŋ agaŋ nɨbu amɨŋ sɨbaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan ciaŋ agadɨ igahɨlahɨla hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨm uami. \v 10 Asɨ \x - \xo 4.10 \xo*\xt Sng 36.6, 1 Ko 4.11-13, 1 Ti 2.3-4\xt*\x* hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨlalɨ uami. Nɨbu hulaŋ iamɨgali alaŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlalu aludɨ amɨŋ sɨbaŋ ahɨliahubali uami. Alaŋ nusaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama hɨnihɨni nɨbu aludɨ huaci lamɨbali agasaŋ migɨla migɨla hɨnilalu uami. Hɨnihɨni sibɨla vivi vɨsɨvasi igulalu uami. \p \v 11 Ciaŋ hameŋ agadɨ nama hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨha uami. Lɨdɨŋ ciaŋ agadɨ lubiahɨlahɨla saŋ nulɨdɨ lamalubiha uami. \v 12 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 4.12 \xo*\xt 1 Ko 16.11, Ta 2.7, 2.15, 1 Pi 5.3\xt*\x* igavɨdaci nama mɨnibɨlɨ sɨbaŋ hɨnidanaŋ uami. Agadɨ ala nɨbɨlaŋ igavɨdaci nama hulaŋ ibi apalɨ me hɨnimɨnaŋ uami. Nama akuaba akuaba sibɨla huaci huaci laci nameŋ agɨladɨ viha uami. Ciaŋ huaci huaci agɨladɨ laci abɨha uami. Nadɨ hɨdahɨda agaŋ huaci laci hɨnidaci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniha uami. Hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨdanaŋ Asɨ igɨdaci huaci sɨlɨvɨ sɨbaŋ hɨniha uami. Lɨdanaŋ hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavalɨ agɨlaŋ nama akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vibanaŋ agɨladɨ iga iga lubiahɨlavɨbali uami. \v 13 Akuaba me lɨci viaŋ ma vevɨhelɨŋ uami. Ha nama Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agadɨ sɨhɨvia iga iga abɨdanaŋ igahɨlavɨm uami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ iagaŋ lagulagu ciaŋ sulɨha uami. La Asɨ akuaba akuaba saŋ mavɨn hɨnilalɨ agɨlasaŋ nulɨdɨ sɨhɨvia lamalubiha uami. \v 14 Avɨli \x - \xo 4.14 \xo*\xt HJL 6.6, 8.17, 13.3, 19.6-7, 1 Ti 1.18, 2 Ti 1.5-6\xt*\x* hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ nulɨdɨ human agɨladɨ nadɨ sabɨ hɨvɨ ci lamavalɨ uami. Lɨhavɨci Asɨ nasaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igualɨ hadɨhu hulaŋ mu nama akuaba akuaba sibɨla vibanaŋ agasaŋ Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ me abalɨ uami. Hameŋ sadaŋ nama vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨnihɨni sibɨla agɨladɨ viha uami. \v 15 Vivi \x - \xo 4.15 \xo*\xt 1 Ti 5.22\xt*\x* nadɨ sibɨla agɨladɨ sɨhɨvia migɨlɨha uami. Lɨdɨŋ sibɨla sɨkasɨkan vibanaŋ agɨlaŋ huaci sɨbaŋ iahaiaha saŋ vɨsɨvasi iguha uami. Lɨdanaŋ hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlaŋ nama akuaba akuaba sibɨla vilanaŋ agɨladɨ igavɨdaci huaci sɨbaŋ hɨniavɨbali uami. \v 16 Nama \x - \xo 4.16 \xo*\xt HJL 20.28, Lom 11.14, 1 Ko 9.22, Je 5.20\xt*\x* hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ lamalubilubi akuaba akuaba lɨlanaŋ agɨladɨ sɨhɨvia migɨlɨha uami. Nama vɨdɨvɨdɨŋ hɨnihɨni hameŋ lɨdanaŋ Asɨ agaŋ nama akuaba akuaba lɨbanaŋ agasaŋ igahɨlɨbali uami. Lavɨla nadɨdaŋ hulaŋ iamɨgali nadɨ ciaŋ igahɨlavɨlalɨ agɨladɨdaŋ ahɨliahudaci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibalaŋ uami. \c 5 \s Timoti agaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ igɨdaci nudɨ hɨdɨlɨ pam hɨsɨŋ me hɨniavɨm agasaŋ Polɨ nudɨ abami. \p \v 1 Hulaŋ \x - \xo 5.1 \xo*\xt Wkp 19.32\xt*\x* hadi hadi agɨladɨ abacabɨlɨmɨnaŋ uami. Nama nulɨdɨ mɨŋahihɨlɨben aba nadɨ iagana havuhavu agadɨ mɨŋahihɨlahihɨla saŋ ciaŋ simɨ hɨvɨ abɨlanaŋ hameŋ ala abɨha uami. Hulaŋ mɨnibɨlɨ agɨladɨ mɨŋahihɨlɨben aba nadɨ nukeŋ isagalina imahalina humɨgaŋ pam agɨladɨ mɨŋahihɨlahihɨla saŋ ciaŋ simɨ hɨvɨ abɨlanaŋ hameŋ ala abɨha uami. \v 2 Iamɨgali hadi hadi agɨladɨ mɨŋahihɨlɨben aba nameŋ lɨha uami. Akuaba akuaba Asɨ igɨdaci huaci sɨlɨvɨ laci hɨniavɨlalɨ hameŋ agɨladɨ lɨha uami. Lɨdɨŋ nadɨ nukeŋ iamɨna huhɨla huhɨla agadɨ mɨŋahihɨlahihɨla saŋ ciaŋ simɨ hɨvɨ abɨlanaŋ hameŋ ala abɨha uami. Iamɨgali mɨnibɨlɨ agɨladɨ mɨŋahihɨlɨben aba nameŋ lɨha uami. Akuaba akuaba Asɨ igɨdaci huaci sɨlɨvɨ laci hɨniavɨlalɨ hameŋ agɨladɨ lɨha uami. Lɨdɨŋ nadɨ nukeŋ nanadina humɨgaŋ pam agɨladɨ mɨŋahihɨlahihɨla saŋ ciaŋ simɨ hɨvɨ abɨlanaŋ hameŋ laci ala abɨha uami. \s Iamɨgali cido cido agɨladɨ sakɨla sakɨla saŋ abami. \p \v 3 Iamɨgali cido agaŋ ninanadi ajihali apalɨ hɨnidaci nama nudɨ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ lɨha uami. \v 4 Agadɨ \x - \xo 5.4 \xo*\xt Mt 15.4, Ef 6.1-3, 1 Ti 2.3\xt*\x* ala iamɨgali cido agadɨ ninanadi ajihali agɨlaŋ hɨniavɨdaci uami. Ha nama nulɨdɨ hɨji mɨŋaiahɨdanaŋ nɨbɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨbali uami. Alaŋ aludɨ iamɨga dɨ sakɨla sakɨla sibɨla agadɨ mɨse vimɨli aba abavɨbali uami. Asɨ igɨdaci sibɨla hameŋ agaŋ nɨbu huaci sɨbaŋ hɨnilalɨ aba abavɨbali uami. Lavɨla iamiaganɨlu nulɨdɨ sakɨla sakɨla ahɨliahuiahu vɨsɨvasi iguavɨhadami agasaŋ hɨbɨŋ iamɨnɨlu dɨ sakɨla sakɨla vɨsɨvasi iguavɨbali uami. Asɨ agaŋ akuaba akuaba sibɨla hameŋ agɨladɨ vivi saŋ mavɨn hɨnilalɨ uami. \p \v 5 Iamɨgali \x - \xo 5.5 \xo*\xt Lu 2.37, 18.1, 18.7, HJL 26.7, 1 Ko 7.32\xt*\x* cido ninanadi ajihali apalɨ agaŋ hɨtɨŋ hɨnihɨni nameŋ lɨbali uami. Asɨ nudɨ huaci lamɨbali agasaŋ migɨla migɨla hɨnibali uami. Hɨnihɨni Asɨ nudɨ ahɨliahuiahu saŋ hɨfɨlɨ hɨfɨlɨ uaiadi uaiadi nudɨ abitɨhatɨha aba aba hɨnibali uami. \v 6 Agadɨ ala iamɨgali mu cido hɨnihɨni nudɨ nukeŋ hadipɨlɨ hɨsɨŋ hɨji agadɨ lubiahɨlahɨla hɨdɨci uami. Ha nudɨ amɨŋ agaŋ valɨ me ci hɨnidi uami. \v 7 Hameŋ sadaŋ iamɨgali cido agɨladɨ abɨnaŋ Asɨ dɨ aba aba hɨji agadɨ laci lubiahɨlavɨm uami. Hameŋ lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle nulɨdɨ ciaŋ sɨbɨlɨ ma abavɨbali uami. \v 8 Ci \x - \xo 5.8 \xo*\xt Ais 58.7, Mt 18.17, Ga 6.10, Ta 1.16\xt*\x* igɨnaŋ uami. Hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨnaŋ nulɨdɨ iamɨlɨhalinɨlu ave iauacagalinɨlu agɨladɨ sɨhɨvia sakɨlavɨm uami. Iamiagagalinɨlu isagalinɨlu imahalinɨlu agɨladɨ sɨhɨvia sakɨlavɨm uami. Nulɨdɨ abinadinɨlu ninanadinɨlu ajihalinɨlu agɨladɨ sɨhɨvia sakɨlavɨm uami. Hulaŋ iamɨgali hɨhɨle ve nulɨdɨ ulaŋ hɨvɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ avi sɨhɨvia sakɨlavɨm uami. Nɨbɨlaŋ akuaba akuaba hameŋ ma lavɨla uami. Ha nɨbɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vihavi sadaŋ nulɨdɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ ci valavi uami. Lavɨla hulaŋ iamɨgali hɨhɨle Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamavɨlalɨ agɨladɨ lɨvala nɨbɨlaŋ hulaŋ iamɨgali sɨbɨlɨ sɨbaŋ hɨniavadi uami. \p \v 9-10 Hulaŋ \x - \xo 5.9-10 \xo*\xt Ib 13.2\xt*\x* iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ iamɨgali cido cido agɨladɨ sakɨlavɨlalɨ uami. Nama iamɨgali cido cido hameŋ agɨladɨ ibi lɨbɨben aba nulɨdɨ hualɨ agɨladɨ lugɨlavɨdaci 60 ci lɨvalavalɨ agɨladɨ laci ibi lɨbɨha uami. Nɨbɨlaŋ hɨtɨŋ hɨtɨŋ muŋaŋ pabiŋ agaŋ hula laci hɨnihɨni sibɨla huaci huaci vihavɨdaci hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ igavɨhadami agɨladɨ ibi laci lɨbɨha uami.\f * \fr 5.9-10 \fr*\ft Akuaba akuaba saŋ ibi hɨtɨŋ hɨtɨŋ lugɨla lugɨla lɨbavɨhadami agadɨ alaŋ sɨhɨvia ma igɨlalu. Agadɨ ala hulaŋ hɨhɨle hɨji hutesɨ daŋ agɨlaŋ hɨji nameŋ lamalama abavɨlalɨ. Iamɨgali cido agɨlaŋ ciaŋ mɨguavɨla nameŋ abavɨhadami akua uavɨlalɨ. Alaŋ muŋaŋ cɨhu cɨhu iahuiahu saŋ valavala Asɨ dɨ sibɨla agadɨ pam vivi hɨnibalu aba abavɨhadami akua uavɨlalɨ. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ nulɨdɨ ibi lɨbalɨba nulɨdɨ sakɨlavɨhadami akua uavɨlalɨ.\ft*\f* Sibɨla huaci huaci nameŋ agɨladɨ vihavɨhadami agɨlasaŋ abin uami. Nulɨdɨ nukeŋ ninanadi agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ sakɨlavɨhadami uami. Mu haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ vehavɨdaci sɨmɨŋ akuaba akuaba igunavɨhadami uami. Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hɨcɨ husavɨhadami uami.\f ** \fr 5.9-10 \fr*\ft Jon 13.1-17 agadɨ igɨhalaŋ. Nɨbɨlaŋ hadɨhu akuaba akuaba nameŋ agɨladɨ lɨhavɨhadami. Hulaŋ iamɨgali aniaba hulaŋ mu dɨ ulaŋ hɨvɨ uavɨdaci ulaŋ iaganu agaŋ abɨdaci nudɨ sibɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ nulɨdɨ hɨcɨ ibɨlɨ agɨladɨ husavɨhadami. Havɨ havɨ sibɨla vivi hɨsɨŋ agɨlaŋ hameŋ sibɨla agadɨ vihavɨhadami. Agadɨ ala Jisasɨ agaŋ nudɨ hulemɨlɨ agɨlaŋ havɨ havɨ sibɨla vivi hɨsɨŋ me hɨnihɨni saŋ nulɨdɨ abami. Matiu 20.25-28 agadɨ avi igɨhalaŋ.\ft*\f* Hulaŋ iamɨgali vɨhɨlɨ daŋ agɨladɨ ahɨliahuavɨhadami uami. Lɨdɨŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ vihavɨhadami uami. Iamɨgali hameŋ agɨladɨ ibi laci lɨbɨha uami. \p \v 11-14 Iamɨgali \x - \xo 5.11-14 \xo*\xt 1 Ko 7.9, 2 Te 3.11\xt*\x* cido mɨnibɨlɨ agɨlaŋ muŋaŋ cɨhu iahuiahu saŋ nulɨdɨ humɨgaŋ agɨlaŋ iahavɨbali uami. Hameŋ sadaŋ viaŋ nulɨsaŋ hɨji nameŋ lamin uami. Iamɨgali cido mɨnibɨlɨ agɨlaŋ vana muŋaŋ cɨhu iahuavɨm aba abin uami. Nɨbɨlaŋ muŋaŋ ma iahuavɨla uami. Ha Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ huligalavɨbali uami. La nɨbɨlaŋ Asɨ dɨ sibɨla laci vivi saŋ ciaŋ mɨguavɨla abavɨlalɨ agɨladɨ lulavɨbali uami. Lulalula nɨbɨlaŋ hugɨ daŋ hɨniavɨbali uami. La ihɨlu lavalava hɨnihɨni ulaŋ mu hɨvɨ mu hɨvɨ hɨdavɨbali uami. Hɨdahɨda hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle akuaba akuaba lɨhavɨlalɨ agɨladɨ ciaŋ avi igahɨlahɨla saŋ lɨhavɨbali uami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ hulɨpɨŋ ciaŋ abavɨbali uami. Nɨbɨlaŋ hameŋ lɨdɨŋ ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ akape alaŋ sɨbɨlɨ igɨlalu agɨladɨ abavɨbali uami. Hameŋ sadaŋ nama nulɨdɨ ibi lɨbɨmɨnaŋ uami. Nɨbɨlaŋ vana muŋaŋ cɨhu iahuavɨm uami. La ninanadi huhɨla huhɨla nulɨdɨ nukeŋ ulaŋ akuaba akuaba agɨladɨ migɨlavɨci ha huaci uami. Hameŋ lɨhavɨdaci hulaŋ aludɨ nagɨli lamalama hɨsɨŋ agɨlaŋ nulɨdɨ iga iga aludɨ ciaŋ sɨbɨlɨ ma abavɨbali uami. \v 15 Nama igɨlanaŋ uami. Iamɨgali hameŋ agɨladɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ hɨbɨ huaci agadɨ ci valavalɨ uami. Valavala Satan dɨ hɨji lubiahɨlavɨlalɨ uami. \v 16 Iamɨgali hɨhɨle cido cido hɨniavɨdaci uami. Ha nulɨdɨ hɨdɨlɨ pam hɨsɨŋ iamɨgali Jisasɨ Kɨlaisɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨlalɨ agɨlaŋ nulɨdɨ sakɨlavɨm uami. Hameŋ lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ vɨhɨlɨfɨlɨfɨ iamɨgali cido cido limu hɨhɨle agɨladɨ ma sakɨlavɨbali uami. Iamɨgali cido cido ninanadi ajihali apalɨ hɨniavɨlalɨ agɨladɨ pam sakɨlavɨbali uami. \s Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ sibɨla huaci vihavɨdaci nulɨdɨ sɨhɨvia sakɨla sakɨla saŋ abami. \p \v 17 Avɨli \x - \xo 5.17 \xo*\xt 1 Ko 16.17-18\xt*\x* hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ migɨla migɨla sibɨla vihavɨlalɨ uami. Sibɨla huaci huaci vihavɨlalɨ agɨlasaŋ nulɨdɨ ibi mɨŋaiahɨhalaŋ uami. Lɨdɨŋ hɨbɨŋ nulɨsaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ iguhalaŋ uami. Nulɨdɨ hulaŋ hɨhɨle hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ migɨlavɨlalɨ uami. Migɨla migɨla Asɨ dɨ ciaŋ sulasula vɨhɨlɨfavɨlalɨ uami. Limu hɨhɨle akuaba akuaba sibɨla huaci huaci Asɨ mavɨn hɨnilalɨ agɨlasaŋ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ lamalubiavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ hameŋ lɨhavɨlalɨ agɨlasaŋ hɨbɨŋ akuaba akuaba hekɨlɨ agɨladɨ iguhalaŋ uami. \v 18 Ciaŋ \x - \xo 5.18 \xo*\xt Lo 25.4, Mt 10.9-10, Lu 10.7, 1 Ko 9.9\xt*\x* abin agasaŋ ala Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ hɨve lama nameŋ abami uami. Sabaŋ bulɨmakau agɨlaŋ halɨha cahu uitɨ agɨladɨ lagucabɨlavɨdaci nulɨdɨ sɨbɨsaŋ hahamumimɨlaŋ aba abami uami. Valɨlaŋ sɨgɨtɨ likalavɨlalɨ agɨladɨ hɨhɨle navɨm aba abami uami. Alaŋ igɨlalu uami. Asɨ dɨ manasɨŋ hekɨlɨ agaŋ ciaŋ mu nameŋ agadɨ avi abami uami. Hulaŋ akuaba akuaba sibɨla amɨŋ sɨbaŋ vihavɨlalɨ agɨlasaŋ hɨbɨŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ nulɨsaŋ iguhalaŋ aba abami uami. \v 19 Hulaŋ \x - \xo 5.19 \xo*\xt Lo 17.6, 19.15, 2 Ko 13.1\xt*\x* mu nameŋ abɨbali uami. Hulaŋ iamɨgali avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ hulaŋ nagaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vi aba abɨbali uami. Hameŋ abɨci nama nudɨ ciaŋ agasaŋ hɨji lamɨmɨnaŋ uami. Hulaŋ ahica ua ahica pam agɨlaŋ abavɨci heŋ hɨji lamɨha uami. \v 20 Avɨli \x - \xo 5.20 \xo*\xt Lo 13.11, Ga 2.11-14, Ef 5.11, Ta 1.13\xt*\x* hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨladɨ hali hɨsɨŋ hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vihavɨci uami. Ha nulɨdɨ sibɨla pam hɨsɨŋ sɨkasɨkan agɨlaŋ igavɨdaci nulɨdɨ hihɨlɨha uami. Lɨnaŋ nulɨdɨ sibɨla pam hɨsɨŋ agɨlaŋ igavɨla lɨdavɨbali uami. \s Timoti agaŋ nudɨ nukeŋ hɨnihɨni agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨla migɨla saŋ Polɨ nudɨ abami. \p \v 21 Asɨ \x - \xo 5.21 \xo*\xt 1 Ti 6.13, 2 Ti 2.14, 4.1\xt*\x* hula Jisasɨ Kɨlaisɨ hula aludɨ igasulavadi uami. Asɨ dɨ ciaŋ hali hɨsɨŋ nɨbu nukeŋ lɨbɨmɨŋami agɨlaŋ avi igasulavadi uami. Lɨhavɨdaci viaŋ nadɨ amɨŋ sɨbaŋ abadin uami. Akuaba akuaba sibɨla nama vivi saŋ viaŋ nadɨ abadin agɨladɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨha uami. La hulaŋ iamɨgali sɨkasɨkan agɨlasaŋ akuaba akuaba lɨben aba uami. Hulaŋ mu saŋ lɨbanaŋ hameŋ laci ala hɨhɨle agɨlasaŋ avi lɨha uami. Mu hulaŋ saŋ mavɨn hɨniavɨla mu hulaŋ dɨ sɨbɨlɨ igɨmɨnaŋ uami. \v 22 La \x - \xo 5.22 \xo*\xt HJL 6.6, 13.3, 1 Ti 4.14, 2 Jo 1.11\xt*\x* hulaŋ mu Asɨ dɨ sibɨla vivi saŋ lɨbɨmɨŋɨben aba nudɨ sabɨ hɨvɨ human lamavɨhemɨnaŋ uami. Hameŋ lɨnaŋ cɨhu hulaŋ lɨbɨmɨŋɨbanaŋ agaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ vici uami. Ha hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlaŋ igavɨdaci nama avi hugɨ daŋ hɨnibanaŋ uami. Nama nadɨ nukeŋ hɨnihɨni agasaŋ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨla migɨla hɨnidanaŋ Asɨ igɨdaci huaci sɨlɨvɨ sɨbaŋ hɨniha uami. \p \v 23 Nama avɨli paguaŋ nɨmɨnaŋ uami. Lɨmɨn uain agɨladɨ amɨŋ agɨladɨ mɨtɨ agadɨdaŋ eŋala eŋala nɨha uami. Lɨdanaŋ nadɨ ahɨliahudaci humɨgaŋ avɨha avɨha lɨdaci hɨmuhɨmu hɨmɨlanaŋ agaŋ apalɨ lɨbali uami. \p \v 24 Hulaŋ hɨhɨle lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vihavɨlalɨ agɨladɨ hugɨ agɨlaŋ haiabɨla iahavɨdaci iga iga nulɨdɨ ciaŋ hɨvɨ lamalama lɨbɨmɨgumɨgu abavɨlalɨ uami. Agadɨ ala hulaŋ hɨhɨle agɨladɨ hugɨ sɨvɨla hɨniavɨdaci nulɨdɨ ciaŋ hɨvɨ lamalama lɨbɨmɨgumɨgu abavɨdaci husivɨ haiabɨla iahavɨlalɨ uami. \v 25 Hameŋ laci ala hulaŋ hɨhɨle akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vihavɨdaci nulɨdɨ sibɨla agɨlaŋ avi haiabɨla iahavɨlalɨ uami. Sibɨla hɨhɨle lɨhalɨha ma iahavɨhehavɨlalɨ agɨlaŋ sɨkan ma sɨvɨla hɨniavɨbali uami. Haiabɨla iahavɨci igavɨbali uami. \c 6 \s Havɨ havɨ sibɨla vivi hɨsɨŋ agɨlaŋ akuaba akuaba huaci huaci laci agɨladɨ lɨhavɨm agasaŋ abami. \p \v 1 Hulaŋ \x - \xo 6.1 \xo*\xt Lom 2.24, Ef 6.5, Kl 3.22, Ta 2.5, 2.8-9, 1 Pi 2.18\xt*\x* iamɨgali hɨhɨle avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agɨlaŋ manɨgali hɨhɨle agɨladɨ sibɨla havɨ havɨ vihavɨlalɨ uami. Vihavɨdaci hɨbɨŋ akuaba cɨki avi ma iguavɨlalɨ uami. Hameŋ lɨhavɨdaci ala nɨbɨlaŋ manɨgali nulɨdɨ migɨlavɨlalɨ agɨladɨ lɨhu hɨvɨ hɨnihɨni nulɨdɨ ibi mɨŋaiahavɨm uami. Hameŋ lɨhavɨdaci manɨgali nulɨdɨ migɨlavɨlalɨ agɨlaŋ Asɨ dɨ ibi agasaŋ ciaŋ sɨbɨlɨ ma abavɨbali uami. Alaŋ ciaŋ lamalubilubi abɨlalu agasaŋ avi ciaŋ sɨbɨlɨ ma abavɨbali uami. \p \v 2 Manɨgali \x - \xo 6.2 \xo*\xt Kl 4.1, 1 Ti 4.11, Fm 1.16\xt*\x* mu avɨli hɨvɨ mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi agaŋ havɨ havɨ sibɨla vivi hɨsɨŋ agɨladɨ migɨlɨdaci nɨbɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨmɨdɨ uami. Nɨbu aludɨ isaima me sadaŋ alaŋ nudɨ ciaŋ huaci lulɨbalu aba abavɨmɨdɨ uami. Nɨbɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨm uami. Manɨgali alaŋ nudɨ ahɨliahuiahu sibɨla vilalu agadɨ avɨli hɨvɨ ci mɨŋamɨgu mɨŋaiahavɨmi aba abavɨm uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ nusaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨnilalu aba abavɨm uami. Lɨhavɨdaci nulɨdɨ hɨji hameŋ agaŋ nulɨdɨ hɨji humɨgaŋ mɨŋaiahɨdaci sibɨla huaci huaci agɨladɨ vihavɨbali uami. \s Anɨm hɨlɨcɨ saŋ pam mavɨn hɨnihɨni agaŋ nɨbu lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ hɨdɨlɨ. \p Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vivi saŋ nama nulɨdɨ mu tɨbɨ mu tɨbɨ lamalubiha uami. La akuaba akuaba lɨlɨ saŋ viaŋ nadɨ abadin agasaŋ nulɨdɨ hɨji mɨŋaiahɨha uami. \v 3 Hulaŋ \x - \xo 6.3 \xo*\xt Ga 1.6-9, 2 Ti 1.13\xt*\x* hɨhɨle aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ huaci sɨbaŋ agadɨ valavɨlalɨ uami. Asɨ alaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ mavɨn hɨnilalɨ agɨladɨ avi valavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ ciaŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ agɨladɨ lamalubiavɨlalɨ uami. \v 4 Akuaba \x - \xo 6.4 \xo*\xt 1 Ko 8.2, 1 Ti 1.4, 1.7, 2 Ti 2.23, Ta 3.9\xt*\x* akuaba nɨbɨlaŋ nukeŋ lɨhavɨlalɨ agɨlasaŋ pam mavɨn hɨniavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ nukeŋ ibi agɨladɨ havɨ havɨ mɨŋaiahavɨlalɨ uami. Nɨbɨlaŋ hɨji apalɨ sɨbaŋ uami. Nɨbɨlaŋ hɨji sɨbɨlɨ daŋ hɨnihɨni akuaba akuaba lɨlɨ saŋ mɨŋo mɨŋave ciaŋ abavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ akuaba akuaba ciaŋ cɨki cɨki agɨlasaŋ lamacilacila hɨniavɨlalɨ uami. Ciaŋ hameŋ agɨlaŋ ala lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ humɨgaŋ vɨhɨlɨ vihavɨlalɨ uami. Humɨgaŋ vɨhɨlɨ vivi hɨbɨŋ ciaŋ hɨbɨŋ ciaŋ abavɨlalɨ uami. Aba aba limu hɨhɨle agɨlasaŋ hɨji sɨbɨlɨ lamalama nulɨdɨ abacuvacuva ciaŋ abavɨlalɨ uami. \v 5 Hameŋ \x - \xo 6.5 \xo*\xt 1 Ko 11.16, 2 Ti 3.8, 4.4, Ta 1.10-11, 1.14, 2 Pi 2.3\xt*\x* lɨdɨŋ lamacilacila laci hɨniavɨlalɨ uami. Hulaŋ hameŋ lɨhavɨlalɨ agɨladɨ hɨji sɨkan uavauava lɨhavɨdaci ciaŋ amɨŋ agadɨ ma igahɨlavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ hɨji nameŋ lamavɨlalɨ uami. Asɨ alaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ mavɨn hɨnilalɨ hameŋ agɨladɨ lavɨla aba abavɨlalɨ uami. Ha alaŋ muhɨlɨ havɨlɨ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ vibalu aba abavɨlalɨ uami. \p \v 6 Asɨ \x - \xo 6.6 \xo*\xt Sng 37.16, Snd 15.16, Fl 4.11-12, 1 Ti 4.8, Ib 13.5\xt*\x* alaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ mavɨn hɨnilalɨ hameŋ lɨmɨli nɨbu alusaŋ akuaba akuaba huaci huaci agɨladɨ igubali uami. Nɨbu alusaŋ akuaba akuaba vameba agɨladɨ iguci uami. Alaŋ hɨji nameŋ lamɨmɨli uami. Ha ci aba abɨmɨli uami. Lavɨla akuaba akuaba agɨlasaŋ hɨjɨŋalɨmɨli uami. Hameŋ lɨmɨli akuaba akuaba agɨlaŋ aludɨ hɨnihɨni agadɨ ahɨliahuavɨbali uami. \v 7 Alaŋ \x - \xo 6.7 \xo*\xt Jop 1.21, Sng 49.17, Snd 27.24, Sav 5.15\xt*\x* igɨlalu uami. Aludɨ iamɨgagali agɨlaŋ aludɨ huhɨlavɨmi hadɨhu alaŋ akuaba akuaba daŋ ma vemɨlu uami. Alaŋ hɨmavɨla fɨli nagadɨ vala ubavɨla avi akuaba akuaba agɨladɨ ma via ubalu uami. \v 8 Alaŋ \x - \xo 6.8 \xo*\xt Snd 30.8, Ib 13.5\xt*\x* muhɨlɨ havɨlɨ sɨmɨŋ akuaba akuaba daŋ hɨnihɨni nameŋ abɨmɨli uami. Ha ci aba abɨmɨli uami. \v 9 Agadɨ \x - \xo 6.9 \xo*\xt Snd 23.4, 28.22, Mt 13.22, 1 Ti 1.19, 3.7, Je 5.1\xt*\x* ala hulaŋ anɨm hɨlɨcɨ vivi saŋ pam mavɨn hɨnici uami. Ha akuaba akuaba nudɨ ilasɨsɨ hɨsɨŋ agaŋ havaŋ saŋ lɨmɨn lamavɨci havaŋ mɨŋɨlalɨ hameŋ nudɨ mɨŋɨbali uami. Nulɨdɨ hɨji humɨgaŋ agɨlaŋ akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vivi saŋ pam iahavɨbali uami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ hɨji mɨŋaihuihu lɨhavɨbali uami. Lɨhavɨdaci nɨbɨlaŋ sɨkasɨkan sɨbɨlɨ lɨhavɨbali uami. \v 10 Anɨm \x - \xo 6.10 \xo*\xt CV 23.8, Lo 16.19, Ef 5.5\xt*\x* hɨlɨcɨ saŋ pam mavɨn hekɨlɨ sɨbaŋ hɨnihɨni agaŋ lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ hɨdɨlɨ uami. Hulaŋ hɨhɨle anɨm hɨlɨcɨ saŋ pam mavɨn hɨniavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ agɨladɨ valavala vɨhɨlɨ hekɨlɨ hekɨlɨ igavɨlalɨ uami. \s Polɨ agaŋ Timoti saŋ ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ igumi. \p \v 11 Nama \x - \xo 6.11 \xo*\xt 2 Ti 2.22\xt*\x* Asɨ dɨ sibɨla vivi hɨsɨŋ hulaŋ uami. Nama akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ hameŋ agɨladɨ huligalavɨla sɨkan valavɨla uha uami. La akuaba akuaba sibɨla huaci huaci nameŋ agɨladɨ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ viha uami. Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sɨhɨvia lubiahɨlɨha uami. Asɨ alaŋ akuaba akuaba lɨlɨ saŋ mavɨn hɨnilalɨ agɨladɨ lɨha uami. Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniha uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨlasaŋ mavɨn hekɨlɨ hɨniha uami. Vɨdɨvɨdɨŋ lagulamalama vɨhɨlɨ mu mu agɨladɨ havɨha uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ ciaŋ simɨ abɨha uami. \v 12 Hulaŋ \x - \xo 6.12 \xo*\xt 1 Ko 9.25-26, 1 Ti 1.18, 2 Ti 4.7\xt*\x* Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamɨlalɨ agaŋ uami. Nɨbu hulaŋ vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ sagaŋ lɨbavɨla mu hulaŋ dɨ lɨvala akuaba akuaba vilalɨ agaŋ me uami. Hameŋ sadaŋ nama vɨdɨvɨdɨŋ sɨbaŋ hɨnihɨni sagaŋ me lɨbɨha uami. Hameŋ lavɨla nama huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnibanaŋ uami. Nama Asɨ hula huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨnihɨni saŋ Asɨ nadɨ abami uami. Lɨci hadɨhu hulaŋ iamɨgali akape nadɨ igavɨdaci nama Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamadamɨnaŋ agadɨ haiabɨla lamalama abamanaŋ uami. \p \v 13 Asɨ \x - \xo 6.13 \xo*\xt Jo 5.21, 18.36-37, 19.11, 1 Ti 5.21, CHL 1.5\xt*\x* nukeŋ lɨdaci akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨlaŋ hɨhi hɨniavɨlalɨ uami. Ponɨtiusɨ Pailatɨ igasulɨdaci Jisasɨ Kɨlaisɨ agaŋ haiabɨla iaha ciaŋ amɨŋ agadɨ abami uami. Asɨ hula Jisasɨ Kɨlaisɨ hula igasulavɨdaci viaŋ nadɨ vɨdɨvɨdɨŋ abadin uami. \v 14 Ciaŋ \x - \xo 6.14 \xo*\xt Fl 1.6, 1.10, 1 Te 3.13, 5.23\xt*\x* vɨdɨvɨdɨŋ igahɨlahanaŋ agadɨ sɨhɨvia lubiahɨlɨha uami. La fim mukɨmukɨ sɨhasɨha apalɨ me hɨniha uami. Hameŋ lɨnaŋ hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ nadɨ ciaŋ sɨbɨlɨ ma abavɨbali uami. Nama hameŋ laci lɨdɨŋ hɨnidanaŋ aludɨ Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ cɨhu vebali agadɨ mɨhiŋ agaŋ iahɨbali uami. \v 15 Jisasɨ \x - \xo 6.15 \xo*\xt Lo 10.17, 1 Ti 1.11, 1.17, CHL 17.14, 19.16\xt*\x* nɨbu Asɨ mɨhiŋ lamami heŋ vebali uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ Asɨ saŋ hɨjɨŋalavɨlalɨ uami. Asɨ nɨbu pam akuaba akuaba sɨkasɨkan agɨladɨ migɨlɨlalɨ uami. Nɨbu manɨgali sɨkasɨkan agɨladɨ manɨgali uami. Hulaŋ hekɨlɨ hekɨlɨ sɨkasɨkan agɨladɨ Hekɨlɨ uami. \v 16 Nɨbu \x - \xo 6.16 \xo*\xt CV 33.20, Jo 6.46, Fl 4.20, Ju 1.25\xt*\x* ma hɨmɨlalɨ uami. Nɨbu abɨlu hekɨlɨ vɨdɨvɨdɨŋ daŋ agadɨ hɨvɨ hameŋ laci hameŋ laci hɨnilalɨ uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ nudɨ mikɨ pɨŋ ma ubalu uami. Hulaŋ agɨlaŋ lamɨgaŋ hɨvɨ nudɨ ma igavɨlalɨ uami. Mufɨli avi nudɨ ma igavɨbali uami. Hameŋ sadaŋ alaŋ sɨkasɨkan hameŋ laci hameŋ laci nudɨ ibi mɨŋaiahaiaha pam hɨnimɨli uami. Lɨdamɨli nɨbu vɨdɨvɨdɨŋ hekɨlɨ daŋ hɨnibali uami. Ha amɨŋ sɨbaŋ uami. \s Hulaŋ iamɨgali anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba akape daŋ agɨlaŋ Asɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamalama limu hɨhɨle agɨladɨ ahɨliahuavɨm agasaŋ abami. \p \v 17 Hulaŋ \x - \xo 6.17 \xo*\xt Sng 62.10, Mk 10.24, Lu 12.20-21, 1 Te 1.9\xt*\x* anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba fɨli hɨsɨŋ akape daŋ agɨladɨ abɨha uami. Nɨbɨlaŋ alaŋ hulaŋ huaci huaci aba nulɨdɨ nukeŋ ibi mɨŋaiahavɨmɨdɨ uami. Akuaba akuaba lɨhalɨha sɨbɨlɨ lɨhavɨlalɨ hameŋ agɨlasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨmɨdɨ uami. Nɨbɨlaŋ Asɨ saŋ amɨŋ sɨbaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨm uami. Nɨbu alaŋ hɨjɨŋalaŋala saŋ akuaba akuaba huaci huaci akape igulalɨ uami. \v 18 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 6.18 \xo*\xt Lom 12.13, Ga 6.6, Ta 3.8, Ib 13.16, Je 2.5\xt*\x* akuaba akuaba sibɨla huaci huaci vivi hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ ahɨliahuavɨm uami. Lɨdɨŋ hulaŋ iamɨgali akuaba akuaba saŋ tɨbɨ mɨgavɨlalɨ agɨlasaŋ akuaba akuaba akape mu tɨbɨ mu tɨbɨ iguavɨm uami. Nɨbɨlaŋ hɨji nameŋ lamavɨmɨdɨ uami. Alaŋ anɨm hɨlɨcɨ akuaba akuaba vilalu ha alaŋ nukeŋ saŋ pam aba abavɨmɨdɨ uami. Hulaŋ iamɨgali limu hɨhɨle agɨladɨ huaci lamalama nulɨdɨ ahɨliahuavɨm uami. \v 19 Nɨbɨlaŋ \x - \xo 6.19 \xo*\xt Mt 6.19-20\xt*\x* hameŋ lavɨla uami. Ha akuaba akuaba akape mufɨli nulɨdɨ ahɨliahuiahu hɨsɨŋ agɨladɨ mɨgudɨbalɨba me mɨgudɨbavɨbali uami. La mufɨli huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali uami. \s Timoti nudɨ nukeŋ sibɨla agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨla migɨla saŋ Polɨ nudɨ abami. \p \v 20 Timoti \x - \xo 6.20 \xo*\xt 1 Ti 4.6-7, 2 Ti 1.14, 2.14, Ta 1.9, CHL 3.3\xt*\x* uami. Asɨ nasaŋ sibɨla igualɨ agadɨ sɨhɨvia sɨbaŋ migɨlɨha uami. La akuaba akuaba uavauava ciaŋ Asɨ dɨ ciaŋ me ma hɨniavɨlalɨ agɨladɨ huligalɨha uami. Hulaŋ hɨhɨle hɨji nameŋ lamavɨlalɨ uami. Alaŋ hɨji hutesɨ daŋ aba abavɨlalɨ uami. Lɨdɨŋ ciaŋ mu hɨdɨlɨ mu hɨdɨlɨ Asɨ dɨ hɨji hula pam ma hɨniavɨlalɨ agɨladɨ sulasula hɨdavɨlalɨ uami. Nama nɨbɨlaŋ hula hɨnimɨnaŋ uami. Nulɨdɨ vala ataŋ hɨniha uami. \v 21 Hulaŋ \x - \xo 6.21 \xo*\xt 1 Ti 1.16, 1.19, 2 Ti 2.18\xt*\x* hɨhɨle hɨji hameŋ agɨladɨ ala lubiahɨlavɨla nulɨdɨ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ Jisasɨ saŋ lamavɨlalɨ agɨladɨ ci valavalɨ uami. \p Asɨ agaŋ nalusaŋ mavɨn hɨnibali uami.