\id ROM \h Rom \toc3 Rom \toc1 Uru ngai etikirighi Pol ghe pitiela ta aRom atoa \toc2 Rom \mt2 Uru ngai etikirighi Pol ghe pitiela ta \mt1 aRom atoa \imt1 Inangari emuemua \ip Pol ghe tokatoka eKorint nau ghe pitila uru ngai ta aRom atoa. Karika ghe saela eRom, liuna avalua o me ghe pitipiti lao siola tale ale manga ateva karika ghe uungula etana. Ghe aulia ngamasalikala masi kiukiu ghe aippooaa teela, me ghe liula katoa nikokkolomi lo atoa karika la aiesoaa laghe kkolomila tale masi kiukiu. Voto namuu tale ia oia uru ngai etikirighi, ia avalua toko: taumattu ngatoa karika la rooroo tani asaangila tale uunguaaira, me, arova la aiesoaa ta Iesu, God aue easela va ghulughuluena ila. Me tee, Pol ghe auliaala vaalua ghe aloanna va aJiu etoa la mae tani aiesoaa va Iesu Mesaea ia. Nongina oroi uru ngai Pol ghe pitila, ghe ruula tani aulia ngaotu vaalua ita tau ngaiesoaa tani toka, me ghe suula masimasiaane ta lo atoa ghe kilailala eRom. \iot Tani kila amuemua \io1 Aitiutiu tale inangari \ior 1:1-17 \ior* \io1 Karika teva ghulughuluena ta matane God \ior 1:18–3:20 \ior* \io1 Ita akapa ita rooroo tani saanga arova ita aiesoaa ta Iesu Karisto \ior 3:21–4:25 \ior* \io1 Niaiesoaa ta Karisto \ior 5:1–8:39 \ior* \io1 AJiu etoa me masi kiukiu \ior 9:1–11:36 \ior* \io1 Vaalua tani toka nau ita aiesoaa ta Karisto \ior 12:1–15:13 \ior* \io1 Uunguaane Pol me eaa ealoanna tani kasu \ior 15:14-23 \ior* \io1 Pol ghe suula masimasiaane \ior 16:1-27 \ior* \c 1 \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt Apos 9:15.\x*Aghi, Pol, kapuna tau ngai uungu ieghi \w Karisto\w* Iesu. Ia ghe suimatoongainaghila tani \w apostolo\w* me ghe suitoongainaghila tani ppooaa \w masi kiukiuna|lemma="masi kiukiu"\w* God. \v 2 \x - \xo 1:2 \xt Rom 16:25-26.\x*Emua arau, God ghe auliaala masi kiukiu tale inangarina nialokoi ta kapuna \w propete\w* atoa, laghe pitila tale Uru ngai Manga ateva. \v 3 Masi kiukiu eaauliaa Natuna, ia ghe lutula tale taumattu, me ia tuvuna ia Deivit. \v 4 Nau God ghe totuela tale nimate, Spirit Manga ghe apasungaala etaita va ia natuna ia God me sarasarakanaaili ia, me ia Iesu Karisto Vauita ia. \v 5 \x - \xo 1:5 \xt Apos 26:16-18; Gal 2:7-9.\x*Ta ngetana, ami ghe ghaala maamasinaane tani kasuaa see masi inangarina, poli ealoanna va taumattu tale kosa akapa ateva la ghaiesoaa tale ararina ateae Iesu me la nongo usilainia. \v 6 Me am tee, am elome ta lo atoa God ghe kololala va kapuna ila Iesu Karisto. \p \v 7 \x - \xo 1:7 \xt Nam 6:25-26.\x*Apitipiti atu ta ngetaimim lo akapa atoa ona eRom, God eaielousieinam, ia ghe koloamla va manga am. \p Alooloo sae va maamasinaane me luei ekasukasu ta God Tamaita ia me Vau ngepona ateva Iesu Karisto aue etoka teeiem. \s1 Pol ghe antani laa tara lo atoa eRom \p \v 8 Emua akasina akaakaili emasina ta God tale ararina ateae Iesu Karisto ta ngetaimim akapaaili, ta poli taumattu ngatoa la kiukiuaa aiesoaaimim tale kosa akapa ateva. \v 9 God ateva auungu etana tale urunguitanighi ekapa ateva tani ppooaa masi kiukiuna Natuna, erooroo tani aulia ngaotu vaalua aghannainam \v 10 \x - \xo 1:10 \xt Apos 19:21; Rom 15:23.\x*nau ekapa atoa tale kalughu nilooloo sae. Kateva voto alooloo sae nonga etana ia avalua toko va, arova aloaloannaane God, aue eghelei righi salana me aroo tani mae taraiem. \v 11 Aghaloannaaili tani taraiem me aghele sausiem tale kasina masi niuungu Spirit Manga ateva ghe tau mae sio etaghi tani asarasarakanaiem. \v 12 Aghannaaili tani asarasarakana aikaaiaaimim me aikaaiaaimim tee aue easarasarakanaieghi. Tale isaa o salana, aue ita aisausieinita tale isaa o \w niarangise\w*. \v 13 \x - \xo 1:13 \xt Apos 19:21.\x*Aghanna va am kila, tueghi me nengaghi etoa, va oroiaata aghe anna tani mae taraiem me asease voto atoa laghe ghelei rungarungainaghi lomose ta ghaine. Me aue arooroo tani ghaa masi uene elome etaimim nongina aghe gheleila ta mene katoa taumattu karika \w aJiu|lemma="Jiu"\w* ila. \p \v 14 Aghi atani uungu ta lo atoa aGriki ila me lo atoa karika aGriki ila, me lo atoa alomasaangaaili ila me lo atoa alokapakapa ila. \v 15 Liuna avalua o me aghannaaili tani mae ppooaa masi kiukiu etaimim lo atoa tee ona eRom. \s1 Sarasarakaniaane masi kiukiu \p \v 16 \x - \xo 1:16 \xt Mak 8:38; 1 Ko 1:18-24; Apos 13:46.\x*Karika apaapalataa masi kiukiu, poli sarasarakaniaana God etana tani asaangi lo akapa atoa la ghaaiesoaa etana, aJiu mua atoa me auena lo atoa karika aJiu ila.\f + \fr 1:16 \fq lo atoa karika aJiu ila \ft tale inangari nge Grik, \fqa aGriki etoa.\f* \v 17 \x - \xo 1:17 \xt Rom 3:21-22; Abak 2:4.\x*Isaa o masi kiukiu eauliaa nighulughuluena ateva emaemae ta God. Ase nighulughuluena ateva ita ghaaghaaia nau ita tiitiuaa tale niaikaaiaa, me ita ruuruu tale niaikaaiaa, nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va, “Lo atoa la ghaaiesoaa, God aue easela va ghulughuluena ila, me aue la maulue.” \s1 Taumattu ngakapa atoa sesaaili ila \p \v 18 Sessaiaane God esio \w epona liu\w* tani ssa tee voto akapa atoa la sessa tee God, me tale sesa gheeleiaaira taumattu ngatoa la gheeghelei rungarunga inangarina God koronna. \v 19 \x - \xo 1:19 \xt Apos 14:15-17; 17:24-28.\x*Poli voto la rooroo tani kila God etana karika masukasukale etaira, poli God ang ghe ghelei emasalike akapala etaira. \v 20 \x - \xo 1:20 \xt Job 12:7-9; Sams 19:1.\x*Karika ita rooroo tani tara God, me ghe tiuaala nau ghe gheleila kosa ateva, sarasarakaniaane tokatoka liuna me gheeleiaane pei ngepona liu, masalikeaili tani tara, poli ita kilakila nau ita taatara voto ghe gheleila. Liuna avalua o me taumattu ngatoa karika la rooroo tani ue va la tam kilakila God. \p \v 21 \x - \xo 1:21 \xt Ips 4:17-18.\x*Arongona ta la kilakila God, me karika la oneoneainia va ia Goto ia, karika la kaakaili emasina etana, me alokapakapa ila me nannaaira karika masalike. \v 22 \x - \xo 1:22 \xt Jer 10:14; 1 Ko 1:20.\x*Arongona ta la uue va alomasaanga ila, me karika, ta alokapakapa ila. \v 23 \x - \xo 1:23 \xt Diut 4:15-19; Sams 106:20.\x*Karika la kakkaua God ateva etokatoka liu, me la kakkaua tootoo goto atoa me la gheelei tootoo taumattu karika erooroo tani toka liu, me tee ghila atoa, ghaata kkena atoa me otuena atoa me lo atoa la rarraa tapaa kosa. \p \v 24 Liuna avalua o me God ang ghe tau vella isaa o taumattu tani ghelei voto karika \w raarangisana\w* urunguitaniira ealoannaaili tani ghelei, me la ghelei voto pei nipalataa tale vilikiira tee. \v 25 Laghe ratila inangarina ateva God koronna ia, me laghe aloannala inangari kamena. Laghe kakkaua me laghe tuuturru tale voto llo God ghe gheleila. Karika laghe kakkauaa God ateva ghe gheleila voto akapaaili, ia nonga ita tau sae ararina ateae nau ekapa atoa, koronna! \p \v 26 Liuna avalua o me God ghe tau vellala tani toka gheelei isaa o voto sesa ta nannaaira. Vause atoa laghe sau vella masi salana tani lai, me la gheelei voto ita taumattu ngatoa karika ita rooroo tani ghelei. \v 27 \x - \xo 1:27 \xt Lev 18:22; 20:13; 1 Ko 6:9.\x*Tale isaa o ase salana taita atoa ngeila ghe ratila tani lai vause atoa, poli aloaloannaira namungaili tani lai ta mene kateva taita. Taita atoa la gheelei voto palatana ta mene katoa taita. Liuna avalua o me la ghaaghaa aipolipoli sesa tale maamauluaaira. \p \v 28 Nau eteva la tam anna tani kila God, God etautau velu nannaaira sesa tani nnaa me ghelei voto karika masina etaira tani ghelei. \v 29 Laghe pasula tale voto karika ghulughuluena, voto sesa, mata nginana ila me la ghaloannaaili tani ghelei voto sesa ta mene katoa, me tani tara ssaii, niaiuvi emate me tani aissakeana me nikamekame, me ninannaa pasu tale voto llo sesa, me la ghaauliulia. \v 30 La ghauliaa saasakiaa tee mene katoa, la sessa tee God, me la tautaula nimmarikana ta mene katoa, me la tautau sae nannaaira me la ghaasake, me laghe nannaa oroi salana tani ghelei sesa voto. La tam nongonongo usilaa tamaira me kinaira atoa. \v 31 Karika righi masi nannaaira tani ghelei masina. Karika la ailokoiaa \w inangari nialokoi\w* laghe auliaala, karika la ghaapasunga gheeleia nialousiusi tee mene katoa, me karika la ghaloanna tani sausi mene katoa. \v 32 Laghe kilakila va God kanna inangari nipaopao eue va taumattu egheelei isaa o voto erooroo tani mate, me karika isaa nonga o llo la gheelei, ta la asarasarakana mene katoa tani mene ghelei isaa o voto. \c 2 \s1 Ghulughuluena niaisakei kanna God \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xt Mat 7:1-2; Jon 8:7.\x*Liuna avalua o me karika masina va uauliaa tee mene kasina taumattu. Aghauliaa etam va karika urooroo tani ue va karika righi gheeleiaam sesa, ta nau uauliaa tee mene kasina taumattu, unim aauliaa teeio tale gheeleiaam, ta poli niuungu sesa la gheelei, io tee ughusiusi tani ghelei. \v 2 Ita kilakila va kanna niaisakei God ghulughuluena. Nau taumattu egheelei sesa niuungu, etautau lao sesa ngaipolipoli. \v 3 Uannaa va uaauliaa tee katoa tale voto io tee ugheelei, aue easaangi io tale kanna niaisakei God? \v 4 \x - \xo 2:4 \xt Ips 1:7; 2 Pita 3:15.\x*Karika utaatara kila vaalua God pasu ia tale nialousiusi, me toitoiaane etam aluse, me karika emaamangoo vuluo? Uannaa va isaa voto God egheelei sesaaili? Me karika utaatara maamasinaane vaalua etautau aatu nau me aue uroo tani oghi vulu gheeleiaam sesa? \p \v 5 Urunguitanim ateva korokoronganaaili ia. Karika ualoanna tani nna ngaioghioghiaa, liuna avalua o me io ugheelei sesa aipolipolim enaanamuu tale nau eteva God eapasunga sessaiaane tale kanna niaisakei eteae ghulughuluena ia. \v 6 \x - \xo 2:6 \xt Sams 62:12; Nitoka 24:12; Mat 16:27; 2 Ko 5:10.\x*God “aue etaula aipolipoli ta taumattu ngakapa atoa tale niuungu la gheelei.” \v 7 Lo atoa la aimuli esarasarakana tee masi niuungu me masi nitoka tee God \w epona liu\w*, me la paepae salana va God easaesae arariira me eoneoneainila, me tani ghaa maulue ateva tokatoka liu ia nau ekapaaili etoa, God aue etaue lao etaira. \v 8 \x - \xo 2:8 \xt 2 Tes 1:8.\x*Me, ta lo atoa la nannainila nonga, me karika la aloanna tani aimuli tee inangarina ateva God koronna ia, me la aimuli tee sesa voto, sessaiaane ateva God etaira aue namungaili. \v 9 Aue namungaili nialousiusi me nimmarikana elutu ta taumattu ekapa atoa la gheelei ssavoto, ta \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa mua, me tee lo atoa karika aJiu ila.\f + \fr 2:9 \fq lo atoa karika aJiu ila \ft tale inangari nge Grik, \fqa aGriki etoa.\f* \v 10 Me God aue etau lao masi nitoka epona liu me easaesae arariira me eoneoneainila me etau lao luei ta lo atoa la gheelei masi voto, ta aJiu etoa mua, me tee lo atoa karika aJiu ila.\f + \fr 2:10 \fq lo atoa karika aJiu ila \ft tale inangari nge Grik, \fqa aGriki etoa.\f* \v 11 Ta God karika ealoanna nonga katoa ta ealoanna akapaita. \p \v 12 Lo atoa taumattu la tam kilakila inangari nipaopao me la gheelei ssavoto, aue la tturungila, arongona ta la tam kilakila inangari nipaopao. Me lo atoa taumattu la kilakila inangari nipaopao, me la gheelei ssavoto, God aue eghelei niaisakei tee etaira, poli la kilakila inangari nipaopao me karika la aimuli tee. \v 13 Karika va lo atoa la nongonongo inangari nipaopao ghulughuluena ila ta matane God. Lo atoa la nongonongo usilaa inangari nipaopao, isaa o taumattu aue la ghaa arari ghulughuluena ateae. \v 14 \x - \xo 2:14 \xt Apos 10:35.\x*Nau taumattu ngeleka atoa, karika la kilakila inangari nipaopao kanna God, me tale nannaaira la aimuli tee voto inangari nipaopao eauliaa, tale urunguitaniira eapasunga va la kilakila voto masina me sesa. \v 15 Tale gheeleiaaira eaapasunga va inangari nipaopao elome tale urunguitaniira. Nannaaira tee eaapasunga voto koronna nau nannaaira ghe aauliaa etaira va kasina voto la gheelei sesa me kasina laghe gheelei masina. \v 16 Liuna avalua o me tale masi kiukiuna Iesu apoppooaa, tale ia o nau eteva aue God, ta Iesu \w Karisto\w*, aue eghelei niaisakei tale nannaaira eaisulia. \s1 AJiu etoa me inangari nipaopao \p \v 17 Vaalua etam? Uue va aJiu io, uatoka tuutulim tale inangari nipaopao me uaasake va ukilakila God, \v 18 ukilakila aloannaane God me ngughe kilakila voto koronna tale inangari nipaopao isaa o voto ghulughuluena. \v 19 Uannaa va io uaitaraa mata salusalu etoa, me mallanga io tale lo atoa la tokatoka tale saurrom, \v 20 \x - \xo 2:20 \xt 2 Tim 3:5.\x*tau ngai loeloe io tale lo atoa alokapakapa ila, me tau ngai aapasunga io tale lo atoa karika righi masi ninannaa etaira nongina lutu ngaliki etoa, io uannaa va tale inangari nipaopao kanna God, voto akapaaili koronna erooroo tani apasunga ta taumattu ngatoa. \v 21 \x - \xo 2:21 \xt Mat 23:3-4.\x*Uaapasunga ta katoa, me vaalua me karika urooroo tani apasunga etam? Me upoppooaa va la rau mene ainao, me io tee uainao. \v 22 Me uue va lailai etoa la rau mene lai sari kateva manna ateva, me ulailai sari kateva manna ateva. Karika ualoanna tani oneoneaa mene kasina tootoo goto, uainao voto tale ale nikkaua aleira taumattu ngeleka atoa. \v 23 Utautau sae nannaam va ukilakila inangari nipaopao, me nau utam aimuli tee, tale isaa o salana, karika uoneoneaa God. \v 24 \x - \xo 2:24 \xt Ais 52:5.\x*Isaa avalua o me nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va, “Mausiimim me kosa ateva eauliaa saasakiaa tale ararina ateae God.” \p \v 25 Arova uaimuli tee inangari nipaopao, salana tani isoiso, aue ghele tue malloeana manee, va arova utam aimuli tee inangari nipaopao, aue ghele masina arova laghe tam isoiola. \v 26 \x - \xo 2:26 \xt Gal 5:6.\x*Arova lo ateva taumattu karika isoiso ia me eaimuli emasina tee sa ateva inangari nipaopao eaulieinia, ia o taumattu ngateva, God aue etaraia va nongina taumattu ngateva laghe isoiela. \v 27 Liuna avalua o me am aJiu etoa, taumattu ngeleka atoa la aimuli tee inangari nipaopao, arongona ta karika isoiso ila, aue la ratiem, ta karika am aimuli tee inangari nipaopao, arongona ta am uunusi vuku eteva laghe pitila inangari nipaopao me laghe isoiemla. \p \v 28 Taumattu ngateva karika aJiu ia nonga eleka ta vilikina, me ni-isoiso ateae karika va pei ngeleka nonga ia. \v 29 \x - \xo 2:29 \xt Diut 30:6; Kol 2:11.\x*Lo ateva taumattu urunguitanina ateva ghulughuluena ia ta God, ia aJiu tuungia, me koronna ateae ni-isoiso elutulutu nau urunguita ateva eaaikolikoliaa me kanna Spiriti eteva God egheeleia, karika va nau la isoiso vilikina. Lo ateva eghaaghaa ia o ase niaikolikolia ngateva karika taumattu earueinia, ta God earueinia. \c 3 \s1 God aue eusilaa inangarina ghe auliaala \p \v 1 Liuna avalua o me saa maamasinaane tani \w aJiu|lemma="Jiu"\w*? Me saa righi masi voto aue elutu tale ni-isoiso ateae? \v 2 Oroieili asease voto atoa! Aitiutiu eteva voto, God ghe taula inangarina tuu ta aJiu etoa tani aitarainia. \p \v 3 Me vaalua arova katoa karika laghe uusilaa inangarina? Am annaa va God karika aue eusilaa inangarina? \v 4 \x - \xo 3:4 \xt Sams 51:4.\x*Karika poi! God eauliaa koronna, me taumattu ngakapa atoa tau nikamekame ila, nongina Uru ngai Manga ateva eauliaa va, \q1 “Uapasunga koronna nau uaippooaa, \q2 me aue uapala tale niaisakei.” \p \v 5 Vaalua? Arova kaluita ssavoto eapasunga aotu gheegheleiaane God ghulughuluena tale tummatavanga, sa ateva ita aulieinia? Nau God eattara mataneita tale kaluita ssavoto, aue ita ue va God karika masina ia, va? (Anim poppooaa nongina taumattu ngatoa la ghaippooaa.) \v 6 Karika poi! Arova God karika masina ia, vaalua aue erooroo tani ghelei niaisakei ta taumattu tale kosa ateva? \v 7 Kateva aue eue va, “Arova inangarighi kamena eapasunga aotu inangarina God koronna, tani asaesae ararina ateae God, vaalua me easeaseaghi va tau ssavoto aghi me eattara mataneaghi?” \v 8 Vaalua me ita tam ue va, “Ela! Ita gheelei voto sesa me aue masi voto eotu.” Tale ia o salana atikirighi kasina tana taumattu eaaliu teeieghi va aghauliaa isaa o voto, auena God aue eghelei eghulughuluena niaisakei etaira tale voto sesa la gheelei. \s1 Karika teva ghulughuluena ia \p \v 9 \x - \xo 3:9 \xt Rom 1:18–2:24; 3:23.\x*Vaalua? Am annaa va ita aJiu etoa muennaaili ita ta mene katoa taumattu? Karika poi! Poli ngeita ghe apasungala va taumattu ngakapa atoa, aJiu etoa me lo atoa karika aJiu ila, la tokatoka elome tale sarasarakaniaa ssavoto ateva. \v 10 \x - \xo 3:10 \xt Sams 14:1-3; 53:1-3.\x*Nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va: \q1 “Karika teva ghulughuluena ia, karika poi; \q2 \v 11 karika teva alomasaanga, \q2 me karika teva epaepae God. \q1 \v 12 Ila akapa laghe liula viliira ta God, \q2 me ila akapa laghe nim peisaanela; \q1 karika teva egheelei masina, \q2 karikaaili teva.” \q1 \v 13 \x - \xo 3:13 \xt Sams 5:9; 140:3.\x*“Aloira nongina paa liu niaikkaia ngateva enim toka otioti ia; \q2 me ramuramuti paaira ateva eaauliaa oroieili inangari nikamekame.” \q1 “Poppooaa musiki paaira sesa nongina lo ateva katuu eaikata amate.” \q2 \v 14 \x - \xo 3:14 \xt Sams 10:7.\x*“Paaira pasueili tale inangari sesa tani ghelei saasakiaa kateva taumattu.” \q1 \v 15 \x - \xo 3:15 \xt Ais 59:7-8.\x*“Arovaeangaili nonga ta esessaila me la aiuvi emate; \q2 \v 16 nongina eaa la laolao, la gheelei saasakiaa me la tuuturungi maamaulue katoa taumattu, \q1 \v 17 me karika la kilakila masi salana luei.” \q2 \v 18 \x - \xo 3:18 \xt Sams 36:1.\x*“Karika la maamatauta sessaiaane God.” \p \v 19 Ita kilakila va isaa akapa voto inangari nipaopao eaauliaa, eaauliaa ta lo atoa God ghe taula inangari nipaopao etaira, poli God ghe aloanna va karika teva taumattu erooroo tani ue va, “Aghi ghulughuluena ieghi.” Karika poi! Ita akapa taumattu ngatoa tale kosa ateva oia, aighelei ssavoto ita ta matane God. \v 20 \x - \xo 3:20 \xt Sams 143:2; Rom 7:7; Gal 2:16.\x*Liuna avalua o me karika teva erooroo tani ue va ia ghulughuluena ia ta matane God, poli eaaimuli tee inangari nipaopao, karika poi! Inangari nipaopao eapasunga sesa gheeleiaaita. \s1 Ghulughuluena tale niaikaaiaa \p \v 21 Isaa oia God ang ghe apasungaala katikirighi ppae salana vaalua tani ghulughuluena ta matane. Karika va tani aimuli tee inangari nipaopao, ta emaemae ta God, ghe asola tale inangari nipaopao kanna ia Moses me vuku etoa \w propete\w* atoa laghe pitilala. \v 22 \x - \xo 3:22 \xt Gal 2:16.\x*Tale isaa o masi uunguaane God, ila akapaaili taumattu ngatoa la ghaiesoaa ta Iesu \w Karisto\w*, God easeasela va, “Ila ghulughuluena ila.” Ita akapaaili kateva nonga ita, me karika ita aaipola, \v 23 ta poli ita akapaaili ita ghe gheleila ssavoto, liuna avalua o me ita akapaaili masaueili ita tale salana ghulughuluena kanna God. \v 24 \x - \xo 3:24 \xt Rom 5:1.\x*Me God ghe ghelei eghulughuluena akapaailiitala me karika ekookolomi righi aipolipoli, me ghe nim tau mae sio Karisto Iesu tani mae poli aoghita. \v 25 God ghe tau mae sio Iesu tani mae mate me tani ghelei \w niaiaavusuvusuena\w*, me raena ateva aue eakalaa tani ghaa velu kaluira ssavoto taumattu ngatoa la ghaiesoaa etana. Ghe gheleila isaa o voto tani apasunga ghulughulueniaane va tale nau ang ghe lao sio, God ghe nim taatara kaluira ssavoto me karika ghe attara mataneila, tale toitoiaane God, karika esessai parasi ia. \v 26 God ghe gheleila voto oia tale isaa oia nau tani apasunga va egheelei eghulughuluena niaisakei, poli ia ghulughuluena ia, me eghelei eghulughuluena lo atoa la ghaiesoaa ta Iesu. \p \v 27 Vaalua? Ita rooroo tani aasake va ita ghe gheleila righi voto me God ghe masieinitala? Karika poi! Nau ghe uela va ghulughuluena ita, karika va poli ita ghe aimulisi tee inangari nipaopao, ta poli nim uneita niaikaaiaa. \v 28 Liuna avalua o me ita ue va, taumattu ngateva eghulughuluena ta matana God tale uunguaa niaikaaiaa nonga, me karika va tani aimuli emasina tee inangari nipaopao. \v 29 \x - \xo 3:29 \xt Rom 10:12.\x*Vaalua? Ia oia God ateva kapuira God nonga ia aJiu etoa, me karika kapuira God tee ia lo atoa karika aJiu ila? Koronnaaili ia kapuira God tee ia lo atoa karika aJiu ila. \v 30 \x - \xo 3:30 \xt Diut 6:4; Gal 3:20.\x*Poli kateva nonga ia God ateva, egheelei eghulughuluena lo atoa isoiso ila tale niaiesoaa me lo atoa karika isoiso ila elome tale ie nonga o niaiesoa ngateva. \v 31 \x - \xo 3:31 \xt Mat 5:17.\x*Vaalua tale ia o niaiesoa ngateae? Ita sau velu inangari nipaopao? Karika poi! Ta ita akorokorongana inangari nipaopao. \c 4 \s1 God ghe asela Abraham va ghulughuluena ia \p \v 1 Sa ateva ita mene aulieinia ta tuvuita ateva ta Abraham? Sa ateva ghe taraiela tale isaa o voto? \v 2 Arova God ghe aseala va ghulughuluena ia mausi gheeleiaane, aue erooroo tani aasake, me karika ta matane God. \v 3 \x - \xo 4:3 \xt Aitiutiu 15:6; Gal 3:6.\x*Poli sa ateva Uru ngai Manga ateva eauliaa? Eue va, “Abraham ghe aaiesoaa ta God. Liuna avalua o me God ghe aseala va ghulughuluena ia.” \p \v 4 Taumattu ngateva egheeghelei niuungu me eghaaghaa aipolipoli. Isaa o aipolina karika ita ue va la nim tautau lao, karika. La tautau lao tani liu niuungu euunguaa. \v 5 Ta lo ateva etokatoka tale niaiesoaa me karika va tale niuungu, eaaiesoaa tale God ateva eaaulia ngaotu lo atoa sesa gheeleiaaira va ila ghulughuluena ila, poli ia o niaiesoa ngateae God easeasea va ghulughuluena ia. \v 6 Deivit ghe aulia ngavaluela o, nau ghe aauliaa nimasimasi eteae tale taumattu ngateva God easeasea va ia ghulughuluena ia karika va tale uunguaane. \q1 \v 7 \x - \xo 4:7 \xt Sams 32:1-2.\x*“Aue emasinaaili \q2 ta lo atoa gheeleiaaira sesa ang ghe kkaluaala, \q2 me kaluira ssavoto ang ghe ghaa vella. \q1 \v 8 Aue emasinaaili ta lo ateva taita \q2 gheeleiaane sesa me Vau ngepona ateva karika aue emene annaa.” \p \v 9 Vaalua? Ia o nimasimasi eteae uneira nonga lo atoa isoiso ila, o uneira tee ia lo atoa karika isoiso ila? Poli ita ue va God ghe uela va Abraham ghulughuluena ia poli unna niaiesoaa. \v 10 Vaalua unna niaiesoaa ghe sausiela? God ghe uela va ghulughuluena ia nau laghe vira mene isoiela, o auena laghe isoia? Nau karika laghe isoia me God ghe uela va ghulughuluena ia. \v 11 \x - \xo 4:11 \xt Aitiutiu 17:10-11.\x*Nau karika laghe isoia, God ghe aseala va ghulughuluena ia ta poli unna niaiesoaa ta ngetana, me God ghe taula ni-isoiso ateae tani aimatootoongana va ia ghulughuluena ia. Liuna avalua o me Abraham tuvuira akapa ia taumattu ngatoa karika isoiso ila me la aiesoaa ta God, me God easeasela va ghulughuluena ila. \v 12 Me ia tee tuvuira ia lo atoa isoisona ila me la kasukasu tale salana niaiesoaa ta God nongina Abraham karika laghe isoia me ghe aiesoaala ta God. \p \v 13 \x - \xo 4:13 \xt Aitiutiu 17:4-6; 22:17-18; Gal 3:29.\x*Karika tale inangari nipaopao va Abraham me tuvuna atoa laghe ghaala \w inangari nialokoi\w* va kosa akapa ateva oia kaluira ia, me karika, ta tale nighulughuluena ekasukasu tale niaiesoaa. \v 14 \x - \xo 4:14 \xt Gal 3:18.\x*Arova koronna va llo taumattu eaimuli tee inangari nipaopao, ila nonga aue la ghaa isaa akapaaili voto God ghe auliaala tale kanna inangari nialokoi va aue etau mae, uunguaa niaiesoaa aue peisaane. Me isaa o kanna inangari nialokoi God aue peisaane tee. \v 15 \x - \xo 4:15 \xt Rom 3:20; 5:13.\x*Ita kilakila va inangari nipaopao emaemaeaa aipolipoli tale ssavoto ateva, me eaa karika righi inangari nipaopao, karika ita rooroo tani ue va taumattu ngatoa la tam aimuli tee inangari nipaopao. \p \v 16 \x - \xo 4:16 \xt Gal 3:7.\x*Liuna avalua o me, tale niaiesoaa, tuvuna atoa Abraham la ghaaghaa voto God ghe auliaala tale inangari nialokoi va aue etaula etaira. Tale ia o salana atikirighi, maamasinaane God eroorooaa va ila akapa aue la ghaa isaa o voto, karika va ghinnaniira nonga lo atoa la aimuli emasina tee inangari nipaopao, karika. Ta ila akapaaili taumattu ngatoa uneira niaiesoaa nonginaaili Abraham, ia mata ngemua ateva tuvuita. \v 17 \x - \xo 4:17 \xt Aitiutiu 17:5.\x*Nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va, “Ngaghe gheleiola va tuvuira io oroieili taumattu ngatoa.” Ia o inangari nialokoi eteva masinaaili ia ta taataraane God, ia o Abraham ghe aiesoaa etana. Ia o God ateva etautau maulue ta matena atoa me enim aippooaa me voto karika ghe tokatoka, elutulutu. \p \v 18 \x - \xo 4:18 \xt Aitiutiu 15:5.\x*Abraham ghe aiesoaa me ghe anna ngakorokorongana, arongona ta ghe tam kilakila vaalua God aue eghelei eroorooaa inangari nialokoi etana, liuna avalua o me tuvuira ia oroieili taumattu ngatoa nongina God ghe auliaa va, “Tuvum atoa aue la oroieili nongina katto atoa.” \v 19 \x - \xo 4:19 \xt Aitiutiu 17:17.\x*Koti Abraham anna ninamanama erooroo kateva ai (100), me unna niaiesoaa karika ghe maomaona nau ghe annaa va ia ang ghe taita namuula, me karika erooroo tani mene alakuti teva aliki, me Sera tee kina ngere ia. \v 20 Unna niaiesoaa karika ghe kasu vuliela, me karika ghe ghaaghalua nannaane tale kanna inangari nialokoi God; unna niaiesoaa ghe sarasarakanala me ghe tau saela God. \v 21 Ghe atoka asarasarakanala nannaane va God aue erooroo tani ghelei inangarina nialokoi aue koronna. \v 22 \x - \xo 4:22 \xt Aitiutiu 15:6.\x*Liuna avalua o me God ghe nnaala unna niaiesoaa Abraham me “ghe aseala va ghulughuluena ia.” \v 23 Ia o masi inangari ateva koronna ia God ghe aulieiniela ta Abraham va ghulughuluena ia, karika laghe pitila tani sausi nonga Abraham, karika! \v 24 Ta ita tee me eakorokoronganaita va God aue eue etaita tee va ghulughuluena ita, arova ita aiesoaa ta God ia ghe totula Iesu Vauita ia tale nimate. \v 25 \x - \xo 4:25 \xt Ais 53:4-5.\x*God ghe taue lao sio va emate poli kaluita ssavoto me ghe totuela tale nimate tani ghelei eghulughuluenaita ta matane God. \c 5 \s1 Nighulughuluena ta matane God \p \v 1 Liuna avalua o, nau angita ghe ghulughuluenala ta matane God tale niaiesoaa, ngita ghe tokala tale luei tee God, poli uunguaane Vauita ateva Iesu \w Karisto\w*. \v 2 Tale kaluita niaiesoaa, Karisto ghe otila salana atikirighi etaita tani kupi sso tale ia o maamasinaane ateva God, ghaine ita tokatoka etana. Me ita toitoi God tani ghaaita, me aue egheleita nongina ia. Ia o voto ateva egheegheleita ita masimasi. \v 3 \x - \xo 5:3 \xt Jms 1:2-3; 1 Pita 1:5-7.\x*Me karika ita masimasiaa nonga isaa o voto, karika. Ita masimasi tee nau ita ghaaghaa maamatana, ta poli ita kilakila va isaa o voto masina etaita, me esaasausita tani tingina akorokorongana. \v 4 Me arova ita tingina akorokorongana me ita tam mangoo vulu voto ita aikaaiaa etana, isaa o voto aue esausi gheeleiaaita, me gheeleiaaita aue esausita tale voto masinaaili ita taatara lao emua etaita. \v 5 Me nau ita aiesoa ngavalua o, uneita niaiesoaa karika eaapalataita poli ita kilakila va God aue eghelei isaa o voto, poli God ghe tau mae sio Spirit Manga ateva etaita tani apasu urunguitaniita tale kanna niaielousi eteva God. \p \v 6 Ta nau eteva karika righi sarasarakaniaaita tani aisausieinita, God ghe suitoongaala nau eteva ta Karisto me ghe matela tani ghaa aoghita tau ngai ghelei ssavoto atoa. \v 7 Koronnaaili, aanasaaili tani tara teva taumattu erooroo tani mate tani sausi teva taumattu ghulughuluena. Me marova ita tara kateva taumattu egheelei masi voto, koti teva erooroo tani asarasarakanaia me emate tani sausia. \v 8 \x - \xo 5:8 \xt Jon 3:16; 1 Jon 4:10.\x*Me God ang ghe apasungaala namungaili ailousiaane etaita tale voto ateva toko: nau eteva ita ghe gheelei ssavoto, Karisto ghe matela etaita. \p \v 9 \x - \xo 5:9 \xt Rom 1:18; 2:5; Ips 2:3-5.\x*Raena ateva ghe akalala me ghe ghelei eghulughuluenaitala, me God ang ghe asetala va ghulughuluena ita. Liuna avalua o, ita kilakilaaili va, Iesu aue emene aisausieinita me aue ita saanga nau eteva God eapasunga sessaiaane ta tau ngai ghelei ssavoto atoa. \v 10 Tale nau ang ghe lange sio, ita tau ngai ssateena ita God me ghe gheleitala ghe kapuna itala tale matemateaane Natuna. Ia oia ang ghe kapuna itala God, ita kilakilaaili va maamauluaane Iesu aue easaangita. \v 11 Me karika isaa nonga o, ta ita masimasi ta poli sa ateva God ghe gheleiela mausi Vau eteva ta Iesu Karisto, ia Iesu Karisto ghe gheleitala va kapuna ita God. \s1 Adam me Karisto \p \v 12 \x - \xo 5:12 \xt Aitiutiu 3:6; Rom 6:23.\x*Ssavoto ateva ghe mae sio tale kateva nonga taumattu, me ghe tau mae sio nimate. Liuna avalua o me nimate ateae ghe ghaa akapala taumattu ngatoa tale kosa ateva, ta poli ila akapa laghe gheleila ssavoto. \v 13 \x - \xo 5:13 \xt Rom 4:15.\x*Ssavoto ateva ang ghe aso vella tale kosa ateva me avirina God ghe tau mae sio inangari nipaopao. Me eaa karika righi inangari nipaopao, karika God enannaa kaluira ssavoto taumattu ngatoa la gheelei. \v 14 Ghe tiuaala ta nau Adam me ghe mae sio ta nau Moses, nimate ateae ghe ghaa akapaailila taumattu ngatoa, arongona ta uneira ssavoto karika nongina unna ssavoto Adam, ghe tam nongo usilaala God. Adam tootoona ia taumattu ngateva aue emae. \p \v 15 Ilalua o voto alua karika va ilalua aitauaa, kanna voto God ghe nim tau mae sio, me kanna ssavoto ateva Adam. Kateva nonga taumattu ngateva ghe gheleila ssavoto me oroieili taumattu ngatoa laghe matela. Me kanna voto God ghe nim tau mae sio ghe namungailiila, me ghe nim tau lao sio masi voto ta oroieili taumattu ngatoa tale maamasinaane kateva nonga taumattu ngateva, Iesu Karisto. \v 16 Me tee kanna voto God ghe nim tau mae sio me kanna ssavoto kateva nonga taumattu, karika lalu lao aitauaa. Karika poi! Ia o kanna ssavoto ateva ghe gheleila me God ghe gheleila niaisakei ta taumattu ngatoa, me ghe uela va, “Aue la ghaa sesa aipolipoli.” Me kanna voto God enim tautau mae isaa avalua toko, nau eteva oroi taumattu ngatoa laghe gheleila ssavoto, God ghe aselala va ghulughuluena ila. \v 17 Kateva nonga taumattu ngateva ghe tam nongo usilaala God, me tale ia o kanna ssavoto ateva, nimate ateae ghe aitoiaala taumattu ngakapa atoa. Me maamasinaane ateva God ghe nim taue mae sio ghe apalala sarasarakaniaane nimate ateae, me ghe namungailiila. Liuna avalua o me lo akapa atoa laghe ghaala maamasinaane God, me God ghe aselala va ghulughuluena ila, aue la maulue, me la toka nongina tau ngai toitoi etoa tale uunguaane kateva nonga taumattu, Iesu Karisto. \p \v 18 \x - \xo 5:18 \xt 1 Ko 15:22.\x*Liuna avalua o me poli kateva nonga karika ghe usilaala God, me God ghe uela va taumattu ngakapa atoa aue la ghaa sesa aipolipoli. Tale ie nonga o ase salana atikirighi, kateva nonga ghe gheleila voto ghulughuluena me ghe ghelei eghulughuluenailala, me ghe tau lao sio maulue etaira. \v 19 \x - \xo 5:19 \xt Ais 53:11.\x*Nongina taumattu ngakapa ghe tau ssavotola mausi kateva nonga taumattu ghe tam nongo usilaala God, tale ie nonga o ase salana atikirighi nau kateva nonga taumattu ghe nongo usilaala God, oroieili taumattu aue God egheleila va ghulughuluena ila. \p \v 20 God ghe taula inangari nipaopao ta Moses tani apasunga ta taumattu ngakapa atoa me la rooroo tani tara va voto la gheelei sesa. Nau ssavoto ateva eooroi maamasinaane God emene ooroi tee lao. \v 21 \x - \xo 5:21 \xt Rom 6:23.\x*Nongina ssavoto ateva eaaitoiaa uunguaa nimate ateva, maamasinaane God tee erooroo tani aitoiaa tale uunguaa nighulughuluena tani tau lao maulue ateva tokatoka liu ia, aue ita ghaaia ta Iesu Karisto Vauita ia. \c 6 \s1 Ssavoto karika eaitoieinita \p \v 1 Sa ateva ita mene roo tani aulieinia? Aue ita mene ghelei oroieili ssavoto poli ita aloanna va maamasinaane ateva God aue emene lao tee? \v 2 Karika poi! Poli ngita ghe matela, me ssavoto karika mene sarasarakaniaa etaita, me vaalua ita mene ghelei llo niuungu sesa? \v 3 \x - \xo 6:3 \xt Gal 3:27.\x*Karika am kilakila va lo akapa atoa laghe ghaala niaasuu me la kateva nonga teela \w Karisto\w* Iesu, me laghe ghaala niaasuu tale matemateaana? \v 4 \x - \xo 6:4 \xt Kol 2:12.\x*Liuna avalua o me poli laghe kaieinita teela Karisto tale niaasuu me tale sarasarakaniaane Tamane ghe totuela tale nimate, ita tee aue ita mene toka tale ouna nitoka. \p \v 5 Karisto ghe matela, me ita ghe kateva nonga teeiela tale matemateaane. Liuna avalua o me aue ita kateva nonga teeia tale tottotuaane. \v 6 \x - \xo 6:6 \xt Gal 5:24.\x*Ta ita kilakila va maamauluaaita pokane ang ghe matela nau Iesu ghe matela tale \w aikotoo\w*, tani apala sarasarakaniaane ssavoto tale maamauluaaita, liuna avalua o me karika ita mene tau ngai uungu tale ssavoto. \v 7 Nau taumattu ngateva ematemate, ssavoto ateva karika erooroo tani mene aitarainia. \p \v 8 Ita ghe mate teela Iesu Karisto, liuna avalua o me ita aiesoaa tee va aue ita toka teeia. \v 9 Poli ita kilakila va Karisto ghe totula tale nimate me karika aue emene mate. Liuna avalua o me nimate ateva karika righi sarasarakaniaane tani mene aitarainia. \v 10 Nau eteva ghe matela, katengaata ta ghe matela tani apala sarasarakaniaane ssavoto nau ekapa atoa. Me maamauluaane ghaine etokatoka tani tau sae God. \p \v 11 \x - \xo 6:11 \xt 2 Ko 5:15; Gal 2:19.\x*Tale ia o salana atikirighi, am tani toka me am tani annaa va am ghe matela tale sarasarakaniaa ssavoto ateva me am maamaulue ta God poli Karisto Iesu. \v 12 \x - \xo 6:12 \xt Aitiutiu 4:7.\x*Liuna avalua o me karika am mene tau veluem va ssavoto ateva emuemueinam tale vilikiimim aue emate, poli am rau usilaa aloannaane vilikiimim. \v 13 \x - \xo 6:13 \xt Rom 12:1.\x*Karika am mene tau lao kasina vilikiimim ta ssavoto va evoto tani ghelei llo sesaaili. Am tauem lao ta God nongina lo atoa laghe totula tale nimate. Me am tau lao vilikiimim ta God, va evoto tani ghelei llo ghulughuluena. \v 14 \x - \xo 6:14 \xt 1 Jon 3:6.\x*Me ssavoto ateva karika emene muemueiniem, poli karika va am tokatoka tale inangari nipaopao, ta tale maamasinaane God. \s1 Tau ngai uungu tale voto ghulughuluena \p \v 15 Sa ateva ita mene gheleia? Ita ghelei ssavoto poli karika ita tokatoka tale inangari nipaopao, ta ita tokatoka tale maamasinaane God? Karika poi! \v 16 \x - \xo 6:16 \xt Jon 8:34; 2 Pita 2:19.\x*Am kilakila va marova am tau veluem tani tau ngai uungu me nongo usilaa mene kateva aue am tau ngai uungu etana. Karika am kilakila va lo ateva unongonongo usilainia, ia kapum namuu ia? Arova ssavoto ateva emuemueiniem, aue am mate, me arova am nongo usilaa God, aue am ghulughuluena. \v 17 Me akaakaili emasina ta God, poli kasina nau ang ghe lao sio am tau ngai uungu iem tale ssavoto, me tale urunguitaniimim akapa ateva am ghe nongo usilaala salana niapasunga am ghe ghaala. \v 18 Ngam ghe ruula tani tau ngai uungu tale ssavoto ateva, me ngam ghe tau ngai uungula tale salana ghulughuluena. \p \v 19 Aghaauliaa inangarighi tale kiukiu niaimatoonga poli karika alomasaanga iem tani kila. Nongina am ghe tautaula kasina voto tale vilikiimim tani ghelei niuungu karika \w raarangisana\w* me ghe aasaesae llo karika masina, isaa oia, am taula tani ghelei niuungu tale llo voto ghulughuluena, aue eamangaiem. \v 20 Nau am ghe tau ngai uungu tale uunguaa ssavoto ateva, salana ghulughuluena karika ghe muemueinam. \v 21 Saa righi masi voto am ghe ghaala tale ase nitoka ateae nau ghaine am paapalatainia? Aipolipoli tale isaa o voto nim nimate ateva. \v 22 Me ia oia ngam ghe ruula tani tau ngai uungu tale ssavoto ateva, me ngam ghe tau ngai nongonongo annala ta God ateva, me voto ngam ghaaghaa aue ekatulainam lao tale nimanga, me airuuruu am ghaa maulue ateva tokatoka liu ia. \v 23 \x - \xo 6:23 \xt Rom 5:12, 15.\x*Poli aipolipolina ssavoto ateva nimate ia, me voto ateva God enim tautaue mae, maulue ateva tokatoka liu ia, ie ta Karisto Iesu Vauita ia. \c 7 \s1 Inangari niaimatoonga tale nilai \p \v 1 Kapughu etoa, aghaippooaa tee lo atoa la kilakila inangari nipaopao. Karika am kilakila va inangari nipaopao ateva matuutuliena ia ta lo ateva nonga taumattu karika ghe mate? \v 2 Nongina avalua toko, vause ateva lailai ia, inangari nipaopao egheelei rungainia tee taitanna ateva nau taitanna ateva karika ghe mate, me arova taitanna ateva emate, isaa o inangari nipaopao karika mene righi uunguaane etana. \v 3 Me arova vause ateva ange mene lai ppaela ta mene kateva taita, me taitanna ateva karika ghe mate, aue la ue va ghe lai sarila kateva manna ateva. Me arova taitanna ateva ang ghe matela, isaa o inangari nipaopao karika mene righi uunguaane etana, me karika aue la ue va ghe lai sarila kateva manna ateva arova elai ta mene kateva ppae taita. \p \v 4 \x - \xo 7:4 \xt Rom 6:2, 11.\x*Am tee, kapughu etoa, am ghe kateva nongala tale vilikina ateva \w Karisto\w*, me am ghe mate teela Karisto, me inangari nipaopao karika mene righi uunguaane etaimim, me ngam ghe mene toka ppaela, tale kateva ppae taumattu, ia o ghe totula tale nimate, liuna avalua o me aue ita kuneaa masi uene esae ta God. \v 5 Nau eteva ita ghe tokatoka tale aloaloanna vilikiita, aloaloanna vilikiita ghe muemueinita. Inangari nipaopao ateva ghe gheelei nannaaita ghe aloannaaili tani ghelei voto sesa. Liuna avalua o me voto ita ghe gheelei ghe tautau mae uene nimate ateae. \v 6 \x - \xo 7:6 \xt Rom 8:2; 6:4.\x*Me isaa oia angita ghe mate vulula llo voto eposoposo rungainita, me inangari nipaopao karika eroo tani mene ghelei rungainita, me ita uungu tale ouna atikirighi salana kanna ia Spirit Manga ateva, me karika tale pokane atikirighi salana laghe pitiela tale inangari nipaopao. \s1 Niaissarakaa tee ssavoto \p \v 7 \x - \xo 7:7 \xt Eks 20:17; Diut 5:21.\x*Sa ateva ita mene aulieinia? Inangari nipaopao ateva ssavoto ia? Karika poi! Poli karika aue aghele kila ssavoto arova karika inangari nipaopao. Me karika aue aghele kila va tani saa ia nissaii eteae arova inangari nipaopao karika eaauliaa va, “Urau mene ssaii.” \v 8 Poli ssavoto ateva ghe tarala salana atikirighi tale inangari nipaopao, me ghe alutula asease nissaii etaghi. Me arova karika inangari nipaopao, ssavoto ateva karika righi sarasarakaniaane. \v 9 Nau karika teva inangari nipaopao aghe maamaulue, me nau inangari nipaopao ghe mae sio, ssavoto ateva ghe mauluela \v 10 me aghi aghe matela. Aghe nannaa va ia o inangari nipaopao ateva, aue ghe rooroo tani tau mae maulue, me karika, ta ghe nim tau mae sio nimate. \v 11 \x - \xo 7:11 \xt Aitiutiu 3:13.\x*Ssavoto ateva ghe tarala salana atikirighi tani kameaghi tale inangari nipaopao tani gheleieghi me amate. \v 12 \x - \xo 7:12 \xt 1 Tim 1:8.\x*Ia avalua o me inangari nipaopao ateva manga ia, me kateva kateva tale inangari nipaopao, manga, ghulughuluena me masina. \p \v 13 Vaalua, emaamalloeana va voto masina etautau mae nimate etaghi? Karika poi! Ta ssavoto ateva taumattu ngatoa la tara kilaia va ssavoto ia, etautau mae nimate etaghi tale voto masina. Isaa avalua o me tale inangari nipaopao, ssavoto ateva sesaaili ia, elaulaueili lao. \p \v 14 Ita kilakila va inangari nipaopao liuena ta God; me aghi, nim taumattu ieghi tale kosa ateva oia, me aghi tau ngai uungu ieghi tale ssavoto ateva. \v 15 \x - \xo 7:15 \xt Gal 5:17.\x*Karika aghaalomasaanga tee voto agheelei, poli voto aghaloanna tani ghelei, karika agheeghelei, me voto karika aghaloanna tani ghelei agheeghelei. \v 16 Me arova aghelei voto karika aghaloanna tani ghelei, aghasokoi va inangari nipaopao masina ia. \v 17 Nongina avalua o, karika va aghi agheeghelei, ta poli ssavoto ateva etokatoka etaghi egheeghelei. \v 18 Akilakila va karika righi masi voto etokatoka etaghi, gheeleiaaghi sesa, poli aghaloanna tani ghelei voto masina, me karika arooroo tani ghelei. \v 19 Poli aghaaloanna tani ghelei masi voto me karika agheelei; me karika aghaaloanna tani ghelei sesa voto, me anim toka gheelei. \v 20 Arova agheeghelei voto karika aghaloanna tani ghelei, karika va aghi agheelei, ta ssavoto ateva etokatoka etaghi, ia egheeghelei. \p \v 21 Liuna avalua o, aghe tarala va isaa o ninannaa emuemueinaghi: nau aghaloanna tani ghelei masina, karika arooroo tani ghelei, ta voto sesa etokatoka etaghi. \v 22 Isaa avalua o me tale nannaaghi, aghaailousiangaili inangari nipaopao kanna God. \v 23 \x - \xo 7:23 \xt Gal 5:17; 1 Pita 2:11.\x*Me amene taatara mene kateva ppae voto sarasarakana ia euungu tale kasina vilikighi, eaaiuvii tee nannaaghi, me egheegheleieghi akaakaravusu tale ssavoto euungu elome tale vilikighi. \v 24 Alousiusi ta ngetaghi! See aue eroo tani asaangieghi tale ia oia viliki eteva etautau mae nimate? \v 25 \x - \xo 7:25 \xt 1 Ko 15:57.\x*Akaakaili emasina ta God poli ghe asaangieghila tale uunguaane Iesu Karisto Vauita ia! O tale nannaaghi, aghi akaakaravusu tale kanna inangari nipaopao God, me tale vilikighi, aghi akaakaravusu tale sarasarakaniaane ssavoto ateva. \c 8 \s1 Nitoka tale sarasarakaniaane kanna Spiriti eteva God \p \v 1 Liuna avalua o me ghaine lo atoa la tokatoka ta Iesu \w Karisto\w*, God karika emene tautaula sesa aipolipoli etaira. \v 2 Poli ta Karisto Iesu, sarasarakaniaa Spiriti eteva etautau aatu maulue ateva, me ghe ghaa veluola\f + \fr 8:2 \fq veluo \ft Kasina uru ngai laghe pitila, laghe ue va \fqa velueghi.\f* tale sarasarakaniaa ssavoto ateva etautau aatu nimate. \v 3 Ta kanna inangari nipaopao Moses karika ghe roola tani asaangita, poli sesa gheeleiaaita ghe gheleila inangari nipaopao karika sarasarakana, me karika ita rooroo tani aimuli tee. Liuna avalua o me God ghe mene tau mae sio kateva voto tani asaangita, ghe suula Natuna tuunga ateva tani toka nongina ita taumattu ngatoa tale kosa ateva oia, tani mate tale kaluita ssavoto. Liuna avalua o me God ghe attara matanela ssavoto ateva tale vilikina Karisto, me ghe ruula sarasarakaniaa ssavoto ateva. \v 4 \x - \xo 8:4 \xt Gal 5:16, 25.\x*Karisto ghe ghelei ekapala voto ghulughuluena inangari nipaopao eue va ita ghelei, me karika ita mene toka tale nim sesa gheeleiaaita, ta ita aimuli tee Spiriti eteva. \p \v 5 Lo atoa taumattu la nim tokatoka tale sesa gheeleiaaira aue la nnaa nonga sesa aloannaaira, me lo atoa Spirit Manga ateva emuemueinila la nnaa nonga masi niuungu Spirit Manga ateva ealoanna va la ghelei. \v 6 Marova sesa aloannaita emuemueinita tale ninannaa, aue ita mate. Me marova Spiriti eteva emuemueaa aloannaita, aue ita ghaa maulue me luei. \v 7 Poli sesa aloannaita eaaiuvii tee aloannaane God, poli karika erooroo poi tani nongo usilaa kanna inangari nipaopao God. \v 8 Ia avalua o me lo atoa la aimuli tee sesa aloannaaira karika la rooroo tani amasimasi God. \p \v 9 \x - \xo 8:9 \xt 1 Ko 3:16; 12:3.\x*Am karika va am mene tokatoka tale sesa aaloannaimim, ta tale Spirit Manga ateva kanna ia God, arova ia etaimim. Me marova lo atoa taumattu Spiriti eteva kanna ia Karisto karika ia etaira, karika poi va kapuna ila Karisto. \v 10 \x - \xo 8:10 \xt Gal 2:20.\x*Aue vilikiimim emate poli ssavoto, me marova Karisto ia elome etaimim, aue Spiriti eteva etau aatu maulue, poli Karisto ghe ghelei eghulughuluenaiemla. \v 11 Me marova Spiriti eteva kanna ia lo ateva ghe totula Iesu tale nimate etokatoka etaimim, ia o God ateva ghe totula Karisto tale nimate, aue emene tau aatu tee maulue tale isaa o vilikiimim ematemate, tale kanna Spiriti eteva ia etaimim. \p \v 12 Liuna avalua o, kapughu etoa, kateva voto ita gheelei, ita rau mene usilaa sesa aloannaita. \v 13 \x - \xo 8:13 \xt Gal 6:8; Kol 3:5.\x*Ta marova am toka tale sesa aloannaimim aue am mate, me marova, tale sarasarakaniaa Spiriti eteva, am uvi emate sesa gheeleiaa vilikiimim, me aue am maulue, \v 14 poli lo atoa kapuna Spiriti eteva God ekaakatulainila, ila natuna ila God. \v 15 \x - \xo 8:15 \xt 2 Tim 1:7; Mak 14:36; Gal 4:5-7; Aotu 21:7.\x*Poli karika va am ghe ghaala Spiriti eteva tani gheleiem va am mene tau ngai uungu tani matautu, ta am ghe ghaala Spiriti eteva eaapasunga va am natuna am God, me ta ngetana ita aseasea va, “\tl Abba\tl*, Tamaghi.”\f + \fr 8:15 \ft Tale inangari nge Aramaik, “Abba” malloeana va “Tamaghi”.\f* \v 16 \x - \xo 8:16 \xt 2 Ko 1:22.\x*Poli kapuna Spiriti eteva God emaemae aitauaa tee uneita ateva spirit tani aulia ngaotu va ita natuna ita God. \v 17 Me poli ita natuna ita, aue ita ghinaghina masi voto God ghe tau lao sio ta Natuna ta Karisto, me marova ita ghaa tee nimmarikana nongina Iesu, auena ita toka teeia tale \w ararimangalina ateva God\w*. \s1 Masi nitoka auena \p \v 18 Aghi akilakila va isaa oia nimmarikana ghaine ita ghaaghaa, karika poi erooroo tale masi voto auena God eapasunga etaita. \v 19 Poli voto akapaaili God ghe gheleila la toitoi me la aloannaaili tee tani tara nau eteva God aue eapasunga va see atoa natuna ila God. \v 20 \x - \xo 8:20 \xt Aitiutiu 3:17-19.\x*Poli voto akapaaili ghe gheleila ang ghe tokala tale kanna nikasikiena God, karika va tale aloannaaira, ta tale aloannaane God. God ghe atokailala tale kanna nikasikiena nau eteva ghe kilala va \v 21 voto akapaaili ghe sesala aue emene toka amasina, me aue la ghaa aitauaa tee natuna atoa God voto masinaaili me karika aue la mene mauu. \p \v 22 Ita kilakila va isaa akapaaili voto God ghe gheleila la ngangngalaa nimammarikana nonginaaili vause ateva eanna tani molenaa, lomosina ta nau ghaine. \v 23 \x - \xo 8:23 \xt 2 Ko 5:2-4.\x*Me karika va ila nonga, ta ita tee lo atoa ita ghe ghaala tee Spiriti eteva, aitiutiu ia tale kanna \w inangari nialokoi\w* God. Ita ngangngalaa nimmarikana elome etaita, nau ita toitoi God tani apasunga va ita ang ghe natuna itala, me aue eghaa oghi vilikiita. \v 24 Nau ghe asaangitala, ghe tau mae sio isaa o inangari nialokoi, me ita toitoi isaa o inangari nialokoi va etani lutu ekoronna etaita. Me marova ngita ghe ghaala sa ateva ita aloannaia emaemae auena emua, karika righi malloeana tani toka toitoi voto emaemae emua. Karika teva etoitoi voto ang ghe ghaala. \v 25 Me marova ita aiesoangaili tale saa voto llo ita ghe tam ghaa, ita kaarasi tani toitoi me aue ita ghaa. \p \v 26 Ta ia nonga o salana atikirighi, Spiriti tee ateva esaasausita nau ita tam sarasarakana, poli karika ita kilakila tee saa voto tani loo sae, me ia Spiriti eteva elooloo sae mausiita tani aulia ngamasinaaili inangari ita tam rooroo tani aulia ngamasina. \v 27 \x - \xo 8:27 \xt Sams 139:1.\x*Me God ekilakilaaili voto tale urunguitaniita, me ekilakila tee nannaane Spiriti eteva, poli Spiriti eteva eaaimatoonga kapuna taumattu ngatoa God tani looloo sae tani kkolomi voto tale aloannaane God. \p \v 28 \x - \xo 8:28 \xt Ips 1:11.\x*Me ita kilakila va isaa akapaaili voto God euunguaa tale maamasina lo atoa la ailousieinia me ghe suimatoongainilala, tani ghelei voto tale masi aaloannaane. \v 29 \x - \xo 8:29 \xt Kol 1:18; Hib 1:6.\x*Ta isaa o llo taumattu God ghe kila akasinailala me ghe suitoongainilala va aue la nongina Natuna ateva, liuna avalua o me Iesu aue tueira mue ia me aue oroi nengane. \v 30 Ta lo atoa God ghe suimatoongainilala, ghe kololala tani mae etana, me lo atoa ghe kololala, ghe ghelei eghulughuluenaila, me lo atoa ghe ghelei eghulughuluenaila, ghe gheleilala va nongina Natuna ta Iesu. \s1 Karika righi voto erooroo tani atoka apolapolaita tale aielousiaane ateva God \p \v 31 \x - \xo 8:31 \xt Sams 118:6.\x*Liuna avalua o me tale isaa o voto, sa ateva ita roo tani mene aulieinia? Marova God etokatoka aitauaa teeita, see aue eroo tani tau ngai ssateeita? \v 32 God karika ghe arongila Natuna ateva, ta ghe taue sio mae nongina aiaavusuvusuena ateva etaita akapaaili. Liuna avalua o me ta ngetana, God aue etau mae isaa akapaaili voto masinaaili etaita. \v 33 \x - \xo 8:33 \xt Ais 50:8-9.\x*See aue eghelei niaisakei ta lo atoa God ang ghe suimatoongainilala? Poli God ang ghe ghelei eghulughuluenailala. \v 34 O see aue emene tau mae etaita sesa aipolipoli mausi ssavoto? Poli Karisto Iesu ghe matela me God ghe totuela, me ia ghaine etokatoka tale pai muenna ativilau ta God tani sama tee God mausiita. \v 35 See aue eroo tani atoka apolapolaita tale aielousiaane ateva Karisto? Karika teva, nongina sesa nau, o nau ita ateateaa nimmarikana, o nau la gheelei saasakiaa ta ngetaita, o nimaloo, o nau karika rooroona ia kalioita, o voto sesaaili eanna tani amataututa tale nimmarikana, o nimate. \v 36 \x - \xo 8:36 \xt Sams 44:22.\x*Nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va, \q1 “Mausim me ami sousou nimate tale isaa akapa o nau, \q2 ami laghe annaa va ami nongina sipsipi etoa tani uvi ematela.” \m \v 37 Tale isaa akapaaili o voto, ita tau ngai apala ita ta ngetana lo ateva ghe aielousieinitala. \v 38 Ta aghi aghaiesoangaili va karika nimate, o maulue, o \w ensolo\w* atoa, o spiriti etoa, me tee tale isaa oia nau o auena, me asease nisarasarakana, \v 39 me karika va tale \w elomarase\w* o isaa oia euu tale kosa ateva, o isaa akapaaili voto God ghe gheleila eroo tani atoka apolapolaita tale aielousiaane ateva God, ghe mae sio ta Karisto Iesu kapuita Vau palepale ia. \c 9 \s1 Taumattu ngatoa God ghe suimatoongainilala \p \v 1 Aghi apoppooaa voto koronna isaa ta \w Karisto\w*, karika va akamekame, me Spirit Manga ateva eaasokoi tee tale nannaaghi. \v 2 Urunguitanighi eteva namungaili nialousiusi me mmarikana etokatoka etana. \v 3 \x - \xo 9:3 \xt Eks 32:32.\x*Aghaloanna va God eghaa oghi kapughu etoa, mangalighi ila, me arova God eghelei evalua o, amasimasi tani ghaa nikasikiena kanna God, tani atoka apolaieghi ta Karisto, tani ghaa liuira. \v 4 \x - \xo 9:4 \xt Eks 4:22; Hib 9:5; Sams 147:19; Lev 1–10; Rom 15:8.\x*Taumattu nge Israeli etoa, God ghe suimatoongainilala va natuna etoa, me ghe apasunga ngaotula sarasarakaniaane ateva etaira, me ghe tau lao sio \w inangari niaippooa ngaitaua|lemma="inangari niaippooa ngaitauaa"\w* ngatoa, inangari nipaopao, salana koronna tani kkaua, me \w inangari nialokoi\w* etoa. \v 5 Tuvuna ila Abraham, Aisiki me Jekop, me ta ngetaira, \w Mesaea\w* ngateva ghe lutu eloi mae sio etaira. Karisto Goto ia, eaaitoiaa voto akapaaili, liuna avalua o me ita tani taue sae nau ekapa atoa. Koronna! \p \v 6 Poli karika va God ghe tam aimuli teela inangarina. Karika va taumattu ngakapa atoa laghe lutula tale ararimangali eteva eIsrael, va kapuna ila God. \v 7 \x - \xo 9:7 \xt Aitiutiu 21:12.\x*Me karika va tuvuna akapa atoa Abraham koronnaaili va natuna ila Abraham. Ta God ghe uela ta Abraham va, “Tuvum atoa aue la lutu eloi mae ta Aisiki.” \v 8 \x - \xo 9:8 \xt Gal 4:23.\x*Malloeana inangari va karika va lo atoa la nim lutulutu nongina arau va natuna ila God. Ta lo atoa God ghe auliaala inangari nialokoi va aue etaula mae, ila aue natuna ila. \v 9 \x - \xo 9:9 \xt Aitiutiu 18:14.\x*Ta God ang ghe auliaala inangari nialokoi va, “Aue amene mae llo too ninamanama nongina ghaine ngamae sio, me Sera aue eghaa lo ateva o aliki taita ia.” \p \v 10 Me karika va isaa nonga o, ta Rebeka tee natuna ghalua tamairarua nonga kateva, Aisiki tamaita ia. \v 11 Auena palua alua lalu ghe lutu o ghelei righi voto sesa o masina, God ghe auliaala inangari eteva ta Rebeka. Ia o inangari eteva eaapasunga va God esuisuimatoongaa taumattu tale aloannaane, \v 12 \x - \xo 9:12 \xt Aitiutiu 25:23.\x*karika va tale niuungu, ta poli kolokoloaane God. God ghe uela ta Rebeka va, “Aue natum mua ateva euungu ta natum aiaaghaluene ateva.” \v 13 \x - \xo 9:13 \xt Mal 1:2-3.\x*Nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va, “Jekop aghe ailousieiniela, me Iso aghe ratiela.” \p \v 14 Sa ateva ita mene aulieinia? Aue ita ue va God egheeghelei voto karika ghulughuluena? Karika poi! \v 15 \x - \xo 9:15 \xt Eks 33:19.\x*Ghe uela ta Moses va, \q1 “Aue aghapasunga alousiusiaaghi tale lo ateva taumattu aghaloanna tani apasunga etana, \q2 me aue aghalousiusi tee lo ateva aghaloanna tani alousiusi teeia.” \m \v 16 \x - \xo 9:16 \xt Ips 2:8.\x*Liuna avalua o me God egheelei tale alousiusiaane, karika va tale saa llo taumattu ngatoa la ghanna o la ghanna tani ghelei. \v 17 \x - \xo 9:17 \xt Eks 9:16.\x*Tale Uru ngai Manga ateva God ghe uela ta \w Peroo\w* va, “Aghi aghe gheleiola va io namuu io, poli aghe aloannala va uapasunga sarasarakaniaaghi, me taumattu tale ia akapa kosa ateva la roo tani ppooa ngaotu ararighi eteae.” \v 18 Liuna avalua o me God eaapasunga alousiusiaane ta lo ateva eanna tani apasunga ailousiaane, me egheelei ekorokorongana urunguitanina lo ateva ealoanna tani akorokoronganaia. \p \v 19 Kateva etaimim aue eue etaghi va, “Vaalua me etaatara kaluita ssavoto? Karika teva aue erooroo tani usilaa nannaane me etam usilaa nannaane God.” \v 20 \x - \xo 9:20 \xt Ais 29:16; 45:9.\x*Me io see, taumattu io, ualoanna tani sau paane God? “Voto ateva kateva egheelei, erooroo tani ue ta lo ateva ghe gheleiela va, ‘Vaalua me ughe ghelei evalueieghi o?’” \v 21 \x - \xo 9:21 \xt Jer 18:6.\x*Tau ngai ghelei sospena ateva egheelei sospena ateva tale kosa erooroo tani ghelei ghalua sospena tale ia nonga o tuku kosa ateva, kateva tale kasina ase nivelu eitauaa, me kateva tale nim nau etoa.\fig Tau ngai ghelei sospena ateva|alt="Potter" src="LB00138B.tif" size="col" copy="Louise Bass, © The British and Foreign Bible Society 1994" ref="9:21" \fig* \p \v 22 Tale ia o salana atikirighi God ealoanna tani apasunga sessaiaane me etau velu taumattu ngatoa la tara sarasarakaniaane me karika, ta ekaakaarasi tani toi isaa o taumattu esessaia etaira. Isaa o taumattu God ghe aimonomonosiaala va eturungila. \v 23 God egheelei isaa o voto tani apasunga ngaotu oroieili kanna mallanga ta lo atoa ghe apasungaala alousiusiaane etaira, ghe aimonomonosia ngakasinailala va ila tee aue la toka teeia tale mallanga \w ngepona liu|lemma="epona liu"\w*. \v 24 Me ita tee elome ta lo atoa ghe suitoongainilala, karika va aJiu nonga atoa, me lo atoa karika va aJiu ila. \v 25 \x - \xo 9:25 \xt Osea 2:23.\x*Nonginaaili God ghe auliaala ta vuku eteva ta Osea va, \q1 “Aghi aue aghasela va ‘kapughu ila’ lo atoa karika va kapughu ila, \q2 me aghi aue akoloa va aghailousieinia, lo ateva karika aghe ailousieniela.” \m \v 26 \x - \xo 9:26 \xt Osea 1:10.\x*Me ghe mene auliaa teela va, \q1 “Me tee tale ia o voto ateva aghe uela etaira va, \q2 ‘karika va kapughu taumattu iem,’ \q1 aghi aue amene asela va \q2 ‘natuna ila God ateva etautau maulue.’” \p \v 27 \x - \xo 9:27 \xt Ais 10:22-23.\x*Aisaea ghe sama anamuula tani ppooaa ta aIsraeli etoa va, \q1 “Arongona ta taumattu nge Israeli etoa oroieili ila nongina rira ateva elosamarra, \q2 karika oroi ila lo atoa aue la saanga. \q1 \v 28 Poli Vau palepale ateva aue eailuilui \q2 tani ghelei niaisakei me tani turungi ekapaaili taumattu tale kosa ateva.” \p \v 29 \x - \xo 9:29 \xt Ais 1:9.\x*Nongina Aisaea ang ghe auliaala emua arau va, \q1 “Marova Vau ngepona ateva sarasarakanaaili ia \q2 ghe turungi ekapala tuvuita atoa \q1 me ghe tam asaangila toa \q2 aue ita ghe nongina eSodom me eGomorra.” \s1 AIsraeli etoa laghe tam aikaaiaa \p \v 30 Sa ateva ita mene aulieinia? Arongona ta taumattu ngeleka atoa laghe tam paepae salana tani ghulughuluena ta God, me karika, ta laghe ghulughuluenala ta God, poli tale uneira niaikaaiaa isaa oia voto ghe lutula. \v 31 Me ta aIsraeli etoa laghe uungu aanasaaili tani aimuli tee inangari nipaopao tani ghulughuluena, me karika laghe rooroo. \v 32 \x - \xo 9:32 \xt Ais 8:14.\x*Ta poli saa? Poli laghe anna nighulughuluena tale niuungu laghe gheelei, me karika va tale niaiesoaa ta God. Laghe ttukainilala tale atu eteva etapaa salana. \v 33 \x - \xo 9:33 \xt Ais 28:16; 1 Pita 2:6.\x*Nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va, \q1 “Tarala, aghe atokala atu eteva eSaeon va eghelei taumattu ngatoa tani ttukainila \q2 me atu eteva eghelei taumattu ngatoa la katuu. \q1 Me lo ateva eatoka tuutulina etana karika aue eghaa nipalata.” \c 10 \p \v 1 Kapughu etoa, tale urunguitanighi eteva, anannangaili me alooloo sae va God easaangi aIsraeli etoa. \v 2 Poli akilakilaailiila, liuna avalua o me aue va sarasarakanaaili ila tani aimuli tee niuungu God ealoanna, me karika la kilakila amasina aloannaane God tani ghelei. \v 3 Karika laghe kilakila salane God tani ghelei eghulughuluenaila ta matane God, me laghe aloanna tani ghulughuluena tale sarasarakaniaaira, liuna avalua o me karika laghe usilaala salane God tani ghulughuluena. \v 4 \w Karisto\w* ang ghe ghelei ekoronnala me ghe ghelei roorooaala inangari nipaopao, liuna avalua o me lo akapa atoa la aikaaiaa ta Karisto, ila ghulughuluena ila ta matana God. \p \v 5 \x - \xo 10:5 \xt Lev 18:5.\x*Moses ghe aulia ngamasalikala vaalua tani ghulughuluena tale uunguaa inangari nipaopao va, “Taumattu ngateva egheeghelei isaa akapa o voto tale inangari nipaopao, aue eghaa maulue tale isaa o voto.” \v 6 \x - \xo 10:6 \xt Diut 30:12-14.\x*Tani ghulughuluena tale uunguaa niaikaaiaa eue va, “Urau mene ue tale urunguitanim ateva va, ‘See erooroo tani sae \w epona liu\w*?’” (Ia o malloeana va usiosioaa Karisto tale kosa ateva oia.) \v 7 “O, ‘See erooroo tani sio arau euu tale voto ateva liuira ia matena atoa?’” (Ia o malloeana va ughaaghaa oghi Karisto tale nimate.) \v 8 Sa ateva eaulieinia? \q1 “Inangari oia kalakalanginaaili etaimim, \q2 isaa elome tale paaimim me urunguitaniimim,” \m va, inangari niaikaaiaa isaa oia ami aaulia ngaotu. \v 9 Va, arova uaulia ngaotu tale paam ateva va, “Iesu ia Vau ngepona ia,” me uaikaaiaa tale urunguitanim ateva va God ghe totuela tale nimate, aue usaanga. \v 10 Poli tale urunguitanim uaiesoaa me ughulughuluena ta matane God, me tale paam ateva uaulia ngaotu me aue usaanga. \v 11 \x - \xo 10:11 \xt Ais 28:16.\x*Nongina Uru ngai Manga ateva eauliaa va, “Lo atoa taumattu la atoka tuutuliira etana, karika la rooroo tani ghaa nipalata.” \v 12 \x - \xo 10:12 \xt Apos 15:9.\x*Poli karika teva voto epolapola \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa me taumattu ngeleka atoa. Kateva nonga ia kapura namu ngateva Vauita akapaaili ia. Me earangise taumattu ngakapa atoa nau la kolokolo tau ararina ateae, \v 13 \x - \xo 10:13 \xt Joel 2:32.\x*poli, “Lo akapa atoa taumattu la kolokolo tau ararina ateae Vau ngepona ateva, aue la saanga.” \p \v 14 Me, arova la tam aikaaiaa etana, vaalua aue la kolomia tani sausila? Me vaalua aue la aikaaiaa ta lo ateva karika laghe nongoa? Me vaalua aue la nongo arova karika poi teva ghe auliaa etaira? \v 15 \x - \xo 10:15 \xt Ais 52:7.\x*Me vaalua aue la ppooaa arova la tam sungila? Nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va, “Masinaaili tani tara taumattu ngatoa la mae sio tani ppooaa \w masi kiukiuna|lemma="masi kiukiu"\w* God.” \p \v 16 \x - \xo 10:16 \xt Ais 53:1.\x*Me karika va aIsraeli ekapa atoa laghe nongo usilaala isaa oia masi kiukiu. Poli Aisaea ghe uela va, “Vau eteva, see ang ghe aikaaiaala inangariimami?” \v 17 Liuna avalua o me ita kilakila va niaikaaiaa emaemae nau ita nongonongo inangari, inangarina ateva Karisto.\f + \fr 10:17 \fq Karisto \ft Kasina uru ngai laghe pitila, laghe ue va, \fqa God.\f* \v 18 \x - \xo 10:18 \xt Sams 19:4.\x*Aghanna tani kolomi va, koti karika laghe nongo isaa oia inangari? Va karika, angila ghe nongola: \q1 “Lingi ngaloira ang ghe lao akapa see sio tale kosa ateva \q2 me inangariira ang ghe lao akapa see sio tale airuuruu tale kosa ateva.” \m \v 19 \x - \xo 10:19 \xt Diut 32:21.\x*Mene kateva uneghi nikokkolomi, koronna va aIsraeli etoa karika la kilakila malloeana isaa oia inangari? Moses ghe aitiutiula tani auliaa va, \q1 “Aue aghaa lo atoa taumattu karika tue ngarariira, ila arau euu, me tale ia o salana atikirighi aue agheleiem am aittureaa teeila, \q2 me karika tani masina alomasaanganiaaira, me tale ia o salana atikirighi aue aghelei nannaaimim esessaaili.” \m \v 20 \x - \xo 10:20 \xt Ais 65:1.\x*Aisaea ghe aulia ngasarasarakanaailila va, \q1 “Taumattu ngatoa karika laghe paepaeaghi, angila ghe sakaieghila. \q2 Ngaghe apasungainaghila ta taumattu ngatoa, karika laghe paepaeaghi.” \m \v 21 \x - \xo 10:21 \xt Ais 65:2.\x*Me ta aIsraeli etoa ghe uela va, \q1 “Nau ekapa atoa, aghe pulapula nimaghi tani koloaa \q2 taumattu ngatoa karika la nongonongo usilaa me makatakatanna ila.” \c 11 \s1 God ghe apasungaala ailousiaane ta aIsraeli etoa \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xt 1 Sam 12:22; Sams 94:14; Plp 3:5.\x*Aghanna tani kolomi, koronna va God ang ghe ratila kapuna taumattu ngatoa? Karika poi! Ta aghi tee aIsraeli ieghi. Abraham tuvughi ia, aghi tee elome tale ararimangali eteva ta Benjamin. \v 2 God karika ghe ratila kapuna taumattu ngatoa, ta ghe suimatoongainilala emua arau, me avirina ghe gheleila kosa ateva. Am kilakila sa ateva Uru ngai Manga ateva eaulieinia nau eaauliaa Elaija, nau ghe auliaa sae ta God gheeleiaaira aIsraeli etoa karika masina. \v 3 \x - \xo 11:3 \xt 1 Ki 19:10, 14.\x*Ghe ue va, “Vau ngepona ateva, ngila ghe uvi emate akapala kapum \w propete\w* atoa me laghe tturuula unem \w liu nighelei aiaavusuvusuena\w* atoa. Me aghi nongaaili ngaghele oghi etokala me ghaine la aloannaaili tani uvi emateaghi tee.” \v 4 \x - \xo 11:4 \xt 1 Ki 19:18.\x*Me saa ailiuliu God ghe taue lao sio etana? Ghe uela va, “Karika. Kapughu ghaitu airari (7,000) taita karika poi laghe suuiaa patu kkeira tani kkaua goto ateva ta Baal kamena ia.” \v 5 Tale ie nonga o salana atikirighi tale nau etiulu oia, katoa aIsraeli la nongonongo usilaa God, poli ghe suilala va kapuna ila, me ghe apasungaala maamasinaane etaira. \v 6 \x - \xo 11:6 \xt Gal 3:18.\x*God esuisuitoongaa taumattu tale maamasinaane ateva, me karika tale voto laghe uunguaala. Poli arova God esuisuitoongaa taumattu tale voto la gheelei, maamasinaane ateva karika va nongina voto ateva enim tautau mae. \p \v 7 Liuna avalua o me sa ateva ita mene aulieinia? Taumattu nge Israeli etoa karika laghe ghaala sa ateva laghe paepaea. Katoa nonga taumattu God ghe suitoongainilala laghe saopiela; me lo akapa atoa God karika ghe suitoongainilala, ghe gheleilala va la volovolongina nau eteva ekolokolola. \v 8 \x - \xo 11:8 \xt Diut 29:4; Ais 29:10.\x*Nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va, \q1 “God ang ghe tau lao sio niasekanue ateae la lullusu saasakiaa etana, \q2 ang ghe sum rungaala mataira, va karika la mene taatara, \q2 me ghe ghelei evolovolonginailala me la tam rooroo tani nongonongo, \q2 lomosina ta ange ghaala ghaine.” \m \v 9 \x - \xo 11:9 \xt Sams 69:22-23.\x*Me Deivit ghe uela va, \q1 “Tau vella uneira tevoo ateva pasu ia tale inana enongina va airrekati ia, \q2 me tarapa ateva etaira aue eghelei nannaaira la nnaa va voto akapa masina. \q1 Tau vella isaa o inana la namanama egheleila me la katuu \q2 me la ghaa aipolipoli tale sesa voto laghe gheelei. \q1 \v 10 Tau vella mataira esaurrom me karika aue la roo tani taatara, \q2 me tau vellala la tau ngai uungu nau ekapa atoa.” \s1 Taumattu ngeleka atoa aue la saanga \p \v 11 \x - \xo 11:11 \xt Apos 13:46.\x*Isaa avalua o me, aghanna tani mene kolomi va, nau ta \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa laghe katuula, laghe katuu laalaa liula? Karika poi! Poli laghe gheelei ssavoto, me God ghe asaangila taumattu ngeleka atoa. God ghe ghelei evaluela o poli ghe aloannala va tale isaa o voto aJiu etoa la ssaiila. \v 12 Poli aJiu etoa laghe gheleila ssavoto me laghe katuu vulla, \w niarangise\w* ateva namungaili ia ghe mae sio tale kosa ateva me ta taumattu ngeleka atoa tee. Me nau eteva aJiu etoa God ghe suilala la oghi mae ta God, God aue eghelei voto masinaaili ta taumattu ngakapa atoa aue elau ia o niarangise ateva. \p \v 13 Tale voto aghaloanna tani auliaa ghaine, elaolao etaimim taumattu ngeleka atoa. Aghi auungu ta \w apostolo\w* ieghi ta taumattu ngeleka atoa, me amasimasiangaili niuungu eteva agheeleia. \v 14 Me koti arooroo tani ghelei nannaaira kapughu aJiu etoa me la tara ssaiila me aue arooroo tani asaangi kasina etaira. \v 15 Poli nau God ghe tam aloannailala, God me kosa ateva lalu ghe mae aitauaa sio me ghe lueilaluela. Me vaalua aue nongina, nau eteva God aue emene ghaaila? Aue enim nonginaaili matena ateva taumattu emene maamaulue! \v 16 Arova tuku mata ngemua ateva verete la taue lao ta God me ange amangaiela, ia akapaaili verete eteva manga ia. Me arova oa ngai eteae manga ia, laangina tee atoa manga ila. \p \v 17 \x - \xo 11:17 \xt Ips 2:11-19.\x*Taumattu nge Israeli etoa nongina ai \w oliv\w* ateae laghe pasaiela tapaa ngutana, me God ghe sai vella kasina tana laangina. Me am taumattu ngeleka atoa nongina ai oliv ateae ghe nim pinosala, God ghe ghaala kasina laangina me ghe atokaila lao sio tale ai oliv ateae me aue la roo tani ghaa niarangise tale oane ia o ai oliv ateae. \v 18 Am rau mene saeaa nannaaimim poli God ghe sai vella kasina laa ngai me ghe atokaiemla tani ghaa liuira. Am nongina va nim laangina am, karika va am, am aasarasarakana oane, ta oane easarasarakanaiem. \v 19 Me katoa etaimim aue la ue va, “Ue, ta laane ai eteae ghe sai vella eaapasunga va aue ami ghaa liuira ila o taumattu ngatoa.” \v 20 Koronnaaili, me God ghe sai vella poli karika laghe aaiesoaa. Me am poli am aaiesoaa, isaa avalua o me am tokatoka tale voto ateva laghe tokatoka akasina etana. Me am rau mene saeaa nannaaimim, poli ngam ghe ghaala liuira; ta am matauta voto God erooroo tani ghelei. \v 21 Am nnaa va emua arau God karika ghe tau vella isaa o laa ngai ghe aipatolaa lao tale ia o ai eteae va la toka nongina laghe tokatoka akasina. Am nongo! Tale ia o salana atikirighi God erooroo tani tau velu teeiem. \p \v 22 \x - \xo 11:22 \xt Jon 15:2, 4.\x*Am tani nna ngamasina va God egheelei masi voto me erooroo tani ghelei tee kasina voto tani attara mataneiem. Eaattara matane lo atoa la gheelei ssavoto, me aue eghelei masina etaimim — arova am toka akorokorongana tani atoka tuutuliimim tale alousiusiaane; arova karika, am tee aue eghaa veluem. \v 23 Me aIsraeli etoa, arova la aikolikoliaa me la aiesoaa, God aue mene atokaila nongina laghe sai vellala, ta poli God erooroo tani mene atokaila lao. \v 24 Am taumattu ngeleka atoa, am nongina isaa o laa ngai tale ai oliv ateae karika laghe pasaiela, ta ghe nim pinosala etapaa tuvui, me God ghe sai veluemla, me ghe atokaiem lao sio tale kateae ppae ai oliv, God ghe pasaiela tapaa ngutana. Liuna avalua o me koronnaaili erooroo tani ghaa isaa o llo tani laangina ai eteae me emene aipatolaala lao tale aina tuunga ateae nongina laghe tokatoka akasina. \s1 Ila akapa aIsraeli etoa aue la saanga \p \v 25 Kateva voto koronna ia, aisulianna ia, karika ita ghe kilaiela emua arau. Kapughu etoa, aghaloanna va am kilaia. Me karika am mene tau sae nannaaimim. Ia avalua toko va, kasina tana taumattu nge Israeli, urunguitaniira korokorongana, me isaa oia voto aue enim toka lomosi ta ila akapa taumattu ngeleka atoa God ghe kololala, la mae ta \w Karisto\w*. \v 26 \x - \xo 11:26 \xt Ais 59:20-21.\x*Me ia akapa ararimangali eteva eIsraeli aue la saanga avalua toko, nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va, \q1 “Lo ateva tau ngai asaangiita ia, aue emae eSaeon, \q2 me aue eghelei tuvuna atoa Jekop la kiri tale uunguaa nitam nongo usilaa God, \q1 \v 27 \x - \xo 11:27 \xt Jer 31:33-34.\x*me aue aghelei ia oia \w niaippooa ngaitaua|lemma="inangari niaippooa ngaitauaa"\w* ngateva teeila, \q2 nau aghaa velu kaluira ssavoto.” \p \v 28 Ta poli laghe ratila \w masi kiukiu\w*, aIsraeli etoa tau ngai ssateena ila God, me isaa o voto aue emasina etaimim taumattu ngeleka atoa. Me poli God ghe suitoongainilala, ila kapuna ila mausi tuvuira atoa ta Abraham, Aisiki me Jekop. \v 29 Poli God karika eaikolikoliaa nannaane tale taumattu ekolokolo, me eaarangiseila. \v 30 Me ta ngetaimim taumattu ngeleka atoa, am ghe tam nongo usilaala God tale isaa too nau ang ghe lao sio, me ghaine ngam ghe ghaala alousiusiaane God, poli aIsraeli tee atoa laghe tam nongo usilaala. \v 31 Nim nongina avalua o, poli tale alousiusiaane God am ghe ghaaiela, aIsraeli etoa angila ghele liula viliira ta God, me aue ila tee la rooroo tani ghaa aalousiusiaane ateva God. \v 32 Ta poli God ang ghe tau vella uunguaa nitam nongo usilainia va aue eakaravusu taumattu ngakapa atoa, me aue eapasunga alousiusiaane etaira akapa. \s1 Ita kkaua God \q1 \v 33 \x - \xo 11:33 \xt Ais 55:8-9.\x*Koronnaaili, God masinaaili ia ta taumattu ngakapa atoa, \q2 me tee God alomasaangaaili ia, \q2 me ekilakila voto akapaaili! \q1 See erooroo tani aulia ngaotu voto ange aaloanna tani gheelei? \q2 Karika poi ita rooroo tani kila salane. \m \v 34 \x - \xo 11:34 \xt Ais 40:13; 1 Ko 2:16.\x*Nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa, \q1 “Karika teva ekilakila vaalua Vau ngepona ateva enannaa. \q2 See erooroo tani taula alomasaanga me niloeloe etana?” \q1 \v 35 \x - \xo 11:35 \xt Job 41:11.\x*“See ghe nim tau lao sio righi voto ta God, \q2 me aue God eliu isaa o voto etana? Karika poi.” \q1 \v 36 \x - \xo 11:36 \xt 1 Ko 8:6.\x*Ta poli God nonga ghe ghelei akapaailiila voto atoa, \q2 me voto akapaaili etokatoka tale sarasarakaniaane, \q2 me ia kanna akapaaili isaa o voto. \q2 Ita tau sae ararina ateae nau ekapa atoa! Koronnaaili. \c 12 \s1 Aiaavusuvusuena atoa maulue ila \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xt Rom 6:11, 13; 1 Pita 2:5.\x*Liuna avalua o, aghaaulia ngakorokorongana etaimim, kapughu etoa, mausi alousiusiaane ateva God, me am tani taula vilikiimim ta God nongina va aiaavusuvusuena ateva maulue ia, manga ia me God emasimasiangailiia. Tale ia o salana atikirighi aue am kkaua ngakoronna ta God. \v 2 Karika am mene kasu nongina taumattu tale kosa ateva oia la kasukasu. Karika, am tau velu God eaikolikolieinam nau eghelei nannaaimim eouna, me am roo tani kila amasinaaili aloannaane God. Me aue am kila saa ase voto masina me egheelei emasimasi God, me ghulughuluenaaili. \p \v 3 \x - \xo 12:3 \xt 1 Ko 12:11; Ips 4:7; Plp 2:3.\x*Poli tale maamasinaane ateva ghe taue mae sio etaghi tani ghelei uunguaane ateva, aghaaulia ngakapa etaimim va, am rau mene nnaa va aalomasaangaimim me gheegheleiaaimim elaulau mene katoa tana taumattu. Karika, ta am nna ngamasinaaili mua saa voto am gheelei erooroo eitauaa tee niaiesoaa God ghe tau aatu sio etaimim. \v 4 \x - \xo 12:4 \xt 1 Ko 12:12, 27.\x*Nim nonginaaili kateva kateva etaita, asease aissopiaa tale vaulaniita ateva, me isaa akapaaili o voto karika la gheelei nonga kateva niuungu, \v 5 liuna avalua o me ta \w Karisto\w* ita tee oroi ita me ita tokatoka nongina va kateva nonga vaulani, me kateva kateva etaita eaipatolaa ta mene kateva. \v 6 \x - \xo 12:6 \xt 1 Ko 12:4-11; 1 Pita 4:10-11.\x*Ita akapaaili tale maamasinaane God, ia ghe nim tau mae sio asease niuungu karika va isaa aitauaa. Arova taumattu ngateva uunguaane tani auliaa inangarina ateva God, tau veluela me eauliaa nongina vaalua eairooaa tee aiesoaane. \v 7 Arova kateva taumattu uunguaane tani sausi mene kateva taumattu, tau veluela me esausi. Arova tani apasunga, tau veluela me eapasunga. \v 8 Arova tani asarasarakana taumattu, tau veluela me easarasarakana mene katoa. Arova taumattu ngateva uunguaane tani parruu, tau veluela me etaula tale nimasimasi. Arova tani muemueaa niuungu, esarasarakana tani aitara ngamasina ia o niuungu eteva. Arova tani alousiusi tee mene katoa me esausila, tau veluela me eghelei tale nimasimasi. \s1 Niaielousi \p \v 9 Am ailousia ngakoronnaaili mene katoa tana taumattu. Am liu viliimim tale voto karika masina, me am poso parasi tale voto masina. \v 10 \x - \xo 12:10 \xt 1 Pita 1:22.\x*Am ailousiaa kateva kateva ta kapuna atoa God, me am ailousieinila nonginaaili va kapuimim tuungi ila. Am oneoneainila me karika va am, am ghaa nioneoneaa. \v 11 Am rau mene mangoo, ta am sarasarakana tani tau velu Spirit Manga ateva tani katulainam, me am ghelei uunguaane ateva Vau eteva. \v 12 \x - \xo 12:12 \xt 1 Tes 5:16-18.\x*Am masimasi nau am toitoi God va eaisausieinam, me am tani tingina akorokorongana nau maamatana eghaaiem, me am looloo sae nau ekapa atoa. \v 13 \x - \xo 12:13 \xt Hib 13:2.\x*Am parruu kapuna taumattu ngatoa God arova la tuutukuna tale righi voto. Am aikoloa ativuu etoa nau la mae tanganueimim. \p \v 14 \x - \xo 12:14 \xt Mat 5:44; 1 Ko 4:12.\x*Am arangise lo atoa la gheelei saasakieinam. Am looloo sae va God eghelei emasina etaira, am rau mene looloo sae va God eghelei saasakieinila. \v 15 Am masimasi eitauaa tee lo atoa la masimasi, me am alousiusi eitauaa tee lo atoa la alousiusi. \v 16 \x - \xo 12:16 \xt Nitoka 3:7.\x*Am annaa kateva nonga ia masi ninannaa erooaa taumattu ngakapaaili etoa. Am rau mene saeaa nannaimim. Am masimasi tani toka tee llo taumattu karika arariira. Am rau mene asaesae arariimim me am ue va am nonga alomasaanga am. \p \v 17 \x - \xo 12:17 \xt 1 Tes 5:15.\x*Am rau mene liu sesa tale sesa voto la gheelei etaimim, karika. Isaa akapaaili nau am anna tani ghelei masi niuungu ta mataira taumattu ngakapa atoa. \v 18 Arova erooroo, am ghelei voto akapa tani toka aitauaa tee taumattu ngakapa atoa tale luei. \v 19 \x - \xo 12:19 \xt Diut 32:35; Mat 5:39.\x*Kapughu etoa, am rau mene liu sesa voto la gheeghelei teeiem. Am tau velu me God aue etaula sessaiaane etaira. Poli angila ghe piti elokoila inangari eue va, Vau palepale eaauliaa va, “Aghi uunguaaghi tani liu sesa voto la gheeghelei, me aue aliu.” \v 20 \x - \xo 12:20 \xt Nitoka 25:21-22; Mat 5:44.\x*Me karika ta, \q1 “Arova tau ngai ssateem ateva emaamaloo, uanginia. \q2 Arova ekaakangngata tee ateo, utau lao me eropi. \q1 Arova ughelei isaa o voto, aue ugheleia epalataa sesa uunguaane egheeghelei.\f + \fr 12:20 \ft Tale inangari nge Grik, \fqa aue uatoka sae parikanga ataata epona ta uruna ateva.\f*” \m \v 21 Urau mene tau velu sesa voto va etauo sio euu, karika, ta ughelei masi voto me aue etau sio sesa voto euu. \c 13 \s1 Uunguaaita ta gavmani \p \v 1 \x - \xo 13:1 \xt Tts 3:1; Nitoka 8:15.\x*Am akapaaili, am oneoneaa gavmani me lo atoa la uungu etana, poli karika teva erooroo tani aitoiaa arova God etam ue va eaitoiaa. God ghe suitoongaala taumattu ngatoa la uungu ta gavmani. \v 2 Llo taumattu etam nongo usilaa gavmani me kapuna tau ngai uungu etoa, ila la nongonongo vulu saa voto God ghe atokala. Me lo atoa la gheelei evalua o, aue la ghaa sesa aipolipoli ta poli karika la aimuli tee inangariira. \v 3 \x - \xo 13:3 \xt 1 Pita 2:13-14.\x*Poli gavmani karika ghe tokala va lo atoa la gheeghelei masi niuungu la matautainia. Karika poi, ta lo atoa la gheelei sesa voto. Arova karika ualoanna tani matauta isaa o taumattu euungu ta gavmani, ughelei masi voto me aue easaesae ararim ateae. \v 4 Poli ila kapuna tau ngai uungu ila ta God, me la rooroo tani gheleio me utoka amasina, me arova ughelei voto karika masina, aue umatautainila, poli ila sarasarakaniaaira erooroo tani ghelei sesa voto ta lo ateva egheelei saasakiaa. Ila tau ngai uungu ila ta God tani ghelei saasakiaa ta lo ateva egheelei sesa voto. \v 5 Liuna avalua o, am nongo usilaa lo atoa la aitoieinam, poli ita maamatauta sesa voto aue la tau lao ta lo atoa la tam nongonongo usilaa, me tee, ta poli ita kilakila va emaamasina tani nongo usilainila. \v 6 \x - \xo 13:6 \xt Mat 22:21.\x*Mausina avalua o me am tee am poli lao viliki veu tale takis, poli lo atoa la uungu ta gavmani, la uungu ta God nau la gheelei roorooaa uunguaaira. \v 7 Saa llo voto pei nitau lao ta gavmani, am tau lao. Am tau lao asease takis tale taumattu ngateva ia uunguaane tani ghaa takis, me am matauta me am oneoneaa lo atoa matuutuliena ila. \s1 Ita aielousiaa mene kateva taumattu \p \v 8 \x - \xo 13:8 \xt Mat 22:39-40; Jms 2:8.\x*Am tani liu voroi dinao am gheelei ta mene kateva taumattu. Ta kateva nonga dinao erooroo tani toka nau etoa, niaielousi. Poli lo ateva eaielousiaa mene kateva taumattu, euusilangaili inangari nipaopao. \v 9 \x - \xo 13:9 \xt Eks 20:13-15, 17; Diut 5:17-19, 21.\x*Inangari nipaopao eue va, “Karika umene lai sari kateva manna ateva, karika umene aiuvii emate, karika umene ainao, karika umene ssaii.” Isaa akapa llo oia me mene kasina, ita nongo usila ngakapa arova ita nongo usilaa kateva nonga inangari nipaopao eue va, “Uaielousiaa mene kateva taumattu nonginaaili uailousieinio.” \v 10 \x - \xo 13:10 \xt 1 Ko 13:4-7.\x*Lo ateva eaielousiaa mene kateva taumattu, karika erooroo tani ghelei righi voto sesa etana. Liuna avalua o me, arova uaielousiaa mene katoa, unongonongo usila ngakapaaili inangari nipaopao. \p \v 11 \x - \xo 13:11 \xt Ips 5:14; 1 Tes 5:6-7.\x*Am ghelei voto oia, poli am kilakila saa ase nau ghaine ita tokatoka etana. Ang ghele naula tani anguu taatara atoka tale uneimim niasekanua, poli nauna God tani asaangita ang ghele kalakalanginala, me karika va nongina ita ghe tani aikaaia ngakasinala. \v 12 \x - \xo 13:12 \xt 1 Jon 2:8.\x*Ghaisangaili erighi voo ngateva ekapa, me mallanga ateva emae. Ita ruu tani ghelei niuungu kanna saurrom ateva me ita ghaa ghinna niaiuuvii tale uunguaa mallanga ateva. \v 13 \x - \xo 13:13 \xt Luk 21:34; Ips 5:18.\x*Ita kasu emasina nongina taumattu ngateva ekasukasu ellaa, ita rau mene aighui tee lo atoa sesa gheeleiaaira me ita ropi sesa manu, ita rau mene ailai salosaloaa nongina ghaata kkena atoa karika masi nannaaira. Ita rau mene aikiso see me ita rau mene ssa tee kateva poli ange apalaitala. \v 14 \x - \xo 13:14 \xt Ips 5:11.\x*Am ghinaghinnaa Vau palepale Iesu \w Karisto\w*, me am rau mene nnaa tani usilaa sesa aloannaimim. \c 14 \s1 Am rau mene ue va katoa nonga gheegheleiaaira sesa \p \v 1 \x - \xo 14:1 \xt Rom 15:7.\x*Am ghaa isaa o taumattu karika tani sarasarakana uneira niaikaaiaa, me am rau mene aissakeana teeila tale voto ita nannaa tale saa ase voto ita ghelei me saa ase voto ita rau mene ghelei. \v 2 \x - \xo 14:2 \xt Aitiutiu 9:3-4.\x*Kateva kateva taumattu enamanama asease inana nongina vaalua aikaaiaane, me taumattu ngateva, aikaaiaane karika tani sarasarakana, enamanama nonga ase inana ngeutana me karika enamanama asease malatau etoa. \v 3 \x - \xo 14:3 \xt Kol 2:16.\x*Taumattu ngateva enamanama isaa akapaaili asease inana erau mene nnaa saasakiaa me esessaia ta lo ateva taumattu karika enamanama asease inana me malatau. Me taumattu ngateva karika enamanama malatau, erau mene auliaa saasakiaa me ennaa saasakiaa tee taumattu ngateva enamanama isaa akapaaili asease inana. Poli God ghe ghaa teeiela. \v 4 \x - \xo 14:4 \xt Mat 7:1; Jms 4:11-12.\x*Saa taumattu io me uaauliaa tee tau ngai nongonongo anna ateva kapuna ia kateva ppae taumattu va ia ang ghe ghelei saasakiaala? Uunguaane vauna ateva tani auliaa va masina voto egheelei o karika. Me aue etingina akorokorongana me vauna ateva aue eauliaa va uunguaane masina, poli Vau palepale sarasarakana ia tani gheleia me aue eroo tani tingina akorokorongana. \p \v 5 \x - \xo 14:5 \xt Gal 4:10-11.\x*Kateva taumattu eannaa va, “Kateva tana nau maamasinaane elaulau mene kasina tana nau.” Me mene kateva tana taumattu enannaa va, “Isaa akapaaili nau enim aairooaa.” Kateva kateva taumattu etani kila amasinaaili tale nannaane saa voto erooroo tani ghelei. \v 6 Lo ateva taumattu enannaa sossola kateva nau va nau nikkaua ia, ia o taumattu ngateva enannaa Vau ngepona ateva me egheelei llo o voto tani oneoneainia. Lo ateva enamanama asease inana, enamanama tani oneoneaa Vau eteva, poli ekaakaili emasina ta God tale inana. Lo ateva taumattu eratirati tani nama kasina tana asease voto, egheelei tani oneoneaa Vau ngepona ateva, me etautau lao nikaili emasina ta God. \v 7 Karika teva etaita eroo tani nnaa va maamauluaane isaa nonga etana, me karika teva etaita erooroo tani nnaa tee va ia erooroo tani mate etana. \v 8 \x - \xo 14:8 \xt Gal 2:20.\x*Arova ita maulue, ita maulue tani oneoneaa Vau palepale, me arova ita mate tee, ita mate tani oneoneaa Vau palepale. Me arova ita mate o maulue, kapuna ita Vau palepale. \p \v 9 Poli \w Karisto\w* ghe matela me ghe mene totula tale maulue, God ghe aloannala va ia kapuira Vau ia matena atoa me maulue tee atoa. \v 10 \x - \xo 14:10 \xt 2 Ko 5:10.\x*Vaalua me uauliaa tee kapum atoa va ila la gheelei voto karika masina, me vaalua me upiipilosi kapum atoa? Poli ita akapaaili aue ita tingina emua ta God nongina liu niaisakei eteva me eghelei niaisakei etaita. \v 11 \x - \xo 14:11 \xt Ais 45:23; Plp 2:10-11.\x*Poli nongina Uru ngai Manga ateva eue va, \q1 “Vau palepale eue va, ‘Koronna nongina va aghi maulue ieghi, \q2 taumattu ngakapaaili etoa aue la tturru etaghi, \q2 me ila akapaaili, aue la aulia ngaotu va aghi God.’” \m \v 12 Isaa avalua o me kateva kateva aue ita auliaa ta God isaa akapaaili asease niuungu ita ghe gheleila tale kosa ateva oia. \p \v 13 Liuna avalua o, ita ruu tani auliaa tee mene kasina tana kapuita va ila nonga la gheelei sesa voto, ta ita nna ngavalua toko va karika ita mene ghelei righi ase voto va eghelei ekatungila tale uunguaa ssavoto ateva. \v 14 \x - \xo 14:14 \xt Apos 10:15; Tts 1:15.\x*Vau ngepona ateva Iesu ghe gheleila nannaaghi ghe soallaala me ghe masalikaala, me aghe kila amasinala va karika poi teva voto kulukulutana ta matana God. Me arova taumattu ngateva eaiesoaa va ia o voto ateva karika \w raarangisana\w* ia, ia o voto ateva karika raarangisana ia nonga etana. \v 15 \x - \xo 14:15 \xt 1 Ko 8:11-13.\x*Arova ughelei saasakiaa ta kapum ateva nau etaraio ta unamanama asease inana, karika ugheelei uunguaa niaielousi. Urau mene tau velu inana etaatara io unamanama va eturungi ia o taumattu ngateva, ta Karisto ghe matela tani asaangia. \v 16 Arova am annaa va kateva voto masina ia, am aipanipaniaa, ta gheegheleiaaimim erau ghelei me katoa tana taumattu aue la ue va isaa o voto karika masina. \v 17 Poli \w ararimangalina ateva God\w* karika pei tale inana me ateo, karika, ta tale nighulughuluena, luei, me nimasimasi. Isaa o voto Spirit Manga ateva etautau mae. \v 18 Taumattu ngateva euungu ta Karisto tale ia o salana atikirighi, egheelei God emasimasi me tee egheelei taumattu ngatoa la oneoneainia. \p \v 19 \x - \xo 14:19 \xt Rom 12:18; 15:2.\x*Isaa avalua o me ita atoka nannaaita tale saa voto etautau mae nonga luei, me erooroo tani asarasarakanaita me mene katoa tana taumattu. \v 20 \x - \xo 14:20 \xt 1 Ko 8:13.\x*Am rau mene ghelei saasakiaa voto God ghe gheleila, poli ita rooroo tani nama isaa akapaaili asease nginana atoa. Isaa akapaaili asease nginana atoa raarangisana ila, me la rooroo tani ghelei kasina tana taumattu la katuu tale ssavoto, liuna avalua o me karika masina tani nama isaa akapaaili voto. \v 21 Masina ateva voto tani gheleia, ia avalua toko va, am ruu tani nama malatau, ropi sesa manu me tani ghelei asease voto atoa la rooroo tani ghelei kapuimim atoa la katuu tale ssavoto. \p \v 22 Saa voto uaikaaiaa etana tale isaa o voto, aue amalua nonga me God. Aue emasinaaili ta lo ateva taumattu enannaa va voto egheelei masina, me nannaane karika eue va egheelei sesa. \v 23 Arova eannaa va saa voto enamanama, God eue va karika masina tani nama, egheelei ssavoto, poli gheegheleiaane karika elaolao eitauaa tee unna niaikaaiaa. Me arova am gheelei voto me karika am aiesoaa va masina, am gheelei ssavoto. \c 15 \s1 Tani amasimasi katoa ppae me karika va ita \p \v 1 Ita lo atoa korokorongana ita tale niaikaaiaa, emaamasina etaita tani sausi lo atoa aikaaiaaira maomaona, me karika ita mene ghelei nonga saa voto aue egheleita me ita masimasi. \v 2 \x - \xo 15:2 \xt 1 Ko 10:24, 33.\x*Ta, kateva kateva etaita ita roo tani ghelei saa ase voto masina ta isaa o taumattu ita aiesoa ngaitauaa ta \w Karisto\w* tani gheleia emasimasi, me aue eghelei ekorokoronganaia. \v 3 \x - \xo 15:3 \xt Sams 69:9.\x*Poli Karisto karika ghe gheelei voto aue ghe rooroo tani ghelei emasimasia nonga. Ta, nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va, “Saa voto taumattu ngatoa laghe auliaa saasakiaa teeiola God, ang ghele mae sio tee etaghi.” \v 4 \x - \xo 15:4 \xt 2 Tim 3:16.\x*Poli isaa akapaaili voto laghe pitila tale Uru ngai Manga ateva emua arau, laghe pitila tani apasunga etaita, tani akorokorongana nannaaita, me egheleita tani tingina akorokorongana, me ita toitoi masi voto God aue etau mae. \p \v 5 Me alooloo sae va aue God, lo ateva eaakorokorongana nannaaita, me egheeleita ita tam sessai parasita, aue egheleiem am toka amasinaaili tale luei, nau am aimuli tee Karisto Iesu. \v 6 Liuna avalua o am akapaaili, tale kateva nonga ninannaa aue am tau sae God, ia Tamana kapuita Vau ngepona ateva Iesu Karisto. \p \v 7 \x - \xo 15:7 \xt Rom 14:1.\x*Liuna avalua o me am masimasi tani ghaa mene katoa nongina va tue me nenga am, nonginaaili Karisto ghe masimasila tani ghaaiem. Am ghelei evalua o me aue taumattu ngatoa la tau sae God. \v 8 \x - \xo 15:8 \xt Mat 15:24.\x*Poli aghaauliaa etaimim va Karisto ghe nonginala va kapuira tau ngai nongonongo anna ia \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa tani apasunga va God aue eghelei saa voto ghe auliaala va aue eghelei, tani ghelei roorooaa kanna \w inangari nialokoi\w* God ta tuvuira atoa, \v 9 \x - \xo 15:9 \xt Apos 3:25; Sams 18:49.\x*me tee tani ghelei taumattu ngeleka atoa tani tau sae God, poli alousiusiaane. Nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va, \q1 “Isaa avalua o me nau atokatoka elome ta taumattu ngeleka atoa aue atauo sae, \q2 aue atau sae ararim ateae tale nikkinari.” \m \v 10 \x - \xo 15:10 \xt Diut 32:43.\x*Emene ue va, \q1 “Am taumattu ngeleka atoa, am mae aitauaa tee kapuna taumattu ngatoa God tale nimasimasi.” \m \v 11 \x - \xo 15:11 \xt Sams 117:1.\x*Me emene ue va, \q1 “Tau saela ararina ateae Vau ngepona ateva, taumattu ngeleka akapa atoa. \q2 Am kkaueinia, am akapa taumattu tale kosa ateva.” \m \v 12 \x - \xo 15:12 \xt Ais 11:10; Aotu 5:5.\x*Me Aisaea tee ghe mene uela va, \q1 “Tuvuna ateva Jesi aue emae, \q2 aue eaitaraa taumattu ngeleka atoa. \q1 Me aue la atoka tuutuliira etana.” \p \v 13 Me alooloo sae va aue God, ia etautau mae inangari nialokoi etaita, aue egheleiem me am pasu tale nimasimasi me luei ta poli am aaiesoaa etana. Liuna avalua o me kaluimim niaiesoaa tale inangari nialokoi, aue ekorokorongana tani pinosa tale sarasarakaniaane Spirit Manga ateva. \s1 Pol ghe uungula ta taumattu ngeleka atoa \p \v 14 Kapughu etoa, ta ngetaghi akilakilaaili va, am masinaaili iem. Am kilakila amasinaaili isaa o voto, me am rooroo tani apasunga ta mene katoa tana taumattu. \v 15 Elome tale uru ngai etikirighi oia, aghe auliaala kasina voto sarasarakanaaili, me aue am roo tani mene nnaa. Aghe aulia ngakapaailiila isaa o voto, poli God ghe tau mae sio maamasinaane etaghi \v 16 \x - \xo 15:16 \xt Rom 1:5; 11:13.\x*va aghi atau ngai uungu ta Karisto Iesu, tani uungu ta taumattu ngeleka atoa. Auungu nongina \w pristi\w* eteva, tani ppooaa \w masi kiukiu\w* kanna God. Poli aghaloanna va taumattu ngeleka atoa la nongina aiaavusuvusuena ateva God emasimasieinia, poli Spirit Manga ateva ghe amangala ia o aiaavusuvusuena ateva. \p \v 17 Poli aghi auungu tee Karisto Iesu, liuna avalua o, amasimasi ta poli auungu ta God. \v 18 Me aghi, karika aghaasakeaa righi voto ta llo nonga Karisto ghe gheleila nau ghe asarasarakanala nannaaghi tani katulaa taumattu ngeleka atoa tani nongo usilaa God. Euungu etaghi tale inangari apoppooaa me voto agheeghelei, \v 19 tale sarasarakaniaa niaimatootoongana me mirikol atoa, me tale saa voto Spirit ghe gheleila tale salana atikirighi sarasarakanaaili ia. Liuna avalua o, me masaliki ekapaaili aghe laolao etana, ghe tiuaala tale masaliki taatara ateae eJerusalem, me ghe laa oghioghi arau tale distriki eteva eIlirikum, ngaghe ruu ekapala isaa o distriki tani ppooaa masi kiukiuna Karisto. \v 20 \x - \xo 15:20 \xt 2 Ko 10:15-16.\x*Kateva nonga nannaaghi eteva tani aulia ngaotu masi kiukiu tale masaliki taumattu ngatoa karika laghe nongo poi Karisto, karika aghaaloanna tani uungu tale voto kasina ppae taumattu laghe uungula etana. \v 21 \x - \xo 15:21 \xt Ais 52:15.\x*Nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va, \q1 “Lo atoa karika laghe aulieinia etaira, aue la tara, \q2 me lo atoa karika laghe nongo, aue la nongo kila.” \m \v 22 \x - \xo 15:22 \xt Rom 1:13.\x*Mausina avalua o me oroieili nau karika aghe rooroo tani mae taraiem. \s1 Pol ghe aaloanna tani lao eRom \p \v 23 Me isaa oia ta ngaghe ruula voto aghe nannangaili tani ghelei tale isaa oia voto, me oroi ninamanama aghe aaloanna tani mae taraiem. \v 24 Aghaloanna tani lao tee eSpein, me nau eteva amae avalua ona, aue akkure atoka eRom, me ita aitara. Aghanna tani toka teeiem ghaisa nonga ulana tani masimasi eitauaa, me nau isaa o voto eruu, am sausieghi tale kasukasuaaghi tani lao okae. \v 25 \x - \xo 15:25 \xt 1 Ko 16:1-4.\x*Me isaa arau oia, ngakasukasu tani lao eJerusalem tani laa sausi kapuna taumattu ngatoa God okae. \v 26 \x - \xo 15:26 \xt 1 Ko 16:1; 2 Ko 8:1; 9:2, 12; Apos 24:17.\x*Poli \w ale manga\w* atoa eMesedonia me eAkaia laghe masimasieiliila tani taula viliki veu tani sausi kapuna taumattu ngatoa God karika tue peipeiena ila la tokatoka eJerusalem. \v 27 \x - \xo 15:27 \xt 1 Ko 9:11.\x*Ila nonga laghe nnaala tani ghelei tale nimasimasi. AJiu etoa laghe tautau tee lao ta taumattu ngeleka atoa masi voto kanna God, me emaamasina va taumattu ngeleka atoa tee la liu tale viliki veu tani sausila. \v 28 Nau eteva ngaruula ia o niuungu eteva tani taula viliki veu tau ngaiesoaa eMesedonia me eAkaia laghe aisokosokoiaala tani lao eJerusalem, me avira mene kasu tani lao eSpein me aue atoka mua ona tani taraiem. \v 29 \x - \xo 15:29 \xt Rom 1:11.\x*Me akilakila va nau eteva aghatu, aue Karisto ekaarasi tani arangiseita tale uneita nivelu eitauaa. \p \v 30 \x - \xo 15:30 \xt 2 Ko 1:11; Kol 4:3; 2 Tes 3:1.\x*Poli tale kaluita niaikaaiaa ta Vau ngepona ateva Iesu Karisto me tee poli niaielousi eteva Spirit Manga ghe taue mae sio etaita, aghaaulia ngasarasarakana etaimim, kapughu etoa, tani uungu esarasarakana teeieghi tani looloo sae ta God mausighi. \v 31 Ita looloo sae va, lo atoa taumattu la tokatoka eJiudia la tam aaiesoaa ta Iesu Karisto, karika aue la ghelei righi sesa voto etaghi, me uunguaaghi eJerusalem, aue kapuna atoa God la aloannaaili. \v 32 Me aue amae etaimim tee nimasimasi eteva, arova aaloannaane God, me ita masimasi, ita ainoana, ta poli amae etaimim. \v 33 Alooloo sae va God, ia etautau mae luei, aue etoka aitauaa teeiem akapa. Koronna. \c 16 \s1 Pol ghe tau lao sio masimasiaane ta kapuna atoa \p \v 1 Aghaloanna tani auliaa etaimim va, kapuita vause ateva ta Fiibi, tau ngai uungu ia tale \w ale manga\w* ateva eKenkria, am rooroo tani atoka tuutuliimim etana. \v 2 Akolomiem tani ghaaia tale ararina ateae Vau ngepona, nongina taumattu kapuna taumattu ngatoa God la aioneoneainila, me am sausia arova ealoanna righi niaisausi etaimim, poli ghe sausila oroieili taumattu ngatoa, me aghi tee. \p \v 3 \x - \xo 16:3 \xt Apos 18:2.\x*Am asaoki masimasiaaghi ta Prisila me Akuila, lalu uungu eitauaa teeieghi ta \w Karisto\w* Iesu. \v 4 Lalu ghe tam matautula tani mate mausi tani asaangi maamauluaghi. Akaakaili emasinaaili etairarua, me karika va aghi nonga, ta tee isaa akapaaili ale manga atoa, aleira ila taumattu ngeleka atoa. \v 5 Am asaoki tee masimasiaaghi ta lo atoa laghe aiesoaala me la nim laa aisouii tanganueirarua tani kkauaa. \p Am sou tee masi kapughu eteva ta Epenetus, aitiutiu ia tani aikaaiaa ta Karisto tale provinsi eteva eEisia. \p \v 6 Am sou tee Meri, ghe uungu aanasaaili tani sausiem. \p \v 7 Am sou tee Andronikus me Jiunia tale nimasimasi, ilalua tee \w aJiu|lemma="Jiu"\w* ilalua, me ami ghe karavusu eitauaala. \w Apostolo\w* ilalua, me taumattu ngakapa atoa la oneoneainilalua, me lalu ghe kila akasinala Iesu, me aghi avirina. \p \v 8 Am taula masimasiaaghi ta Ampliatus, ia aghaielousieinia mausi Vau palepale. \p \v 9 Am sou tee Urbanus, ita uungu eitauaa ta Karisto, me masi kapughu eteva Stakis. \p \v 10 Am sou tee Apelis, ghe ghaala nitootoonga me ghe apasunga teela ta taumattu ngatoa vaalua ghe kaakaarasi tani uungu eitauaa tee Karisto. \p Am sou tee kapuna atoa Aristobulus. \p \v 11 Am sou tee Herodion, ia tee aJiu ia. \p Am sou tee kapuna atoa Nasisus la ghaaiesoaa ta Vau ngepona ateva. \p \v 12 Am sou tee Tripena me Triposa, vause alua lalu ghe uungu aanasa ta Vau ngepona, me am sou tee mene masi kapughu eteva Pesis. Ia tee kateva vause ghe uungu aanasa ta Vau ngepona ateva. \p \v 13 \x - \xo 16:13 \xt Mak 15:21.\x*Am sou tee Rupus, Vau ngepona ateva ghe suitoongainiela, me tee kinna, ghe saasausi emasinaailieghi, nonginaaili va natuna tuungi eghi. \p \v 14 Masimasiaaghi ta Asinkritus me Flegon me Hermes, me Patrobas, me Hermas, me kapuira atoa la veluvelu eitauaa tani kkaua. \p \v 15 Am taula masimasiaaghi ta Pilologus me Julia, me ta Nereus me kapuna vause ateva, me Olimpas, me ila akapaaili kapuna taumattu ngatoa God, la veluvelu eitauaa tani kkaua teeila. \p \v 16 \x - \xo 16:16 \xt 1 Ko 16:20; 1 Pita 5:14.\x*Am aisouii tee mene katoa la aiesoa ngaitauaa tale niaielousi.\f + \fr 16:16 \ft Tale inangari nge Grik, \fqa tale niaingusu eteva manga ia.\f* Me ila akapaaili ale manga atoa ta Karisto la tautau aatu masimasiaaira etaimim. \p \v 17 \x - \xo 16:17 \xt Mat 7:15; Tts 3:10.\x*Amene aulia ngakorokorongana etaimim kapughu etoa: Am aimonomonosiaa tee lo atoa la gheelei taumattu la tokatoka apolapola, me la gheelei taumattu la kaakatuu tale niaikaaiaa, me la aauliaa saasakiaa tee niapasunga koronna ngam ghe kila akasinala. Am rou mene toka me kasu ekalakalaa teeila. \v 18 \x - \xo 16:18 \xt Plp 3:19; 2 Pita 2:3.\x*Poli lo atoa laghe gheelei isaa o ase voto, karika la uungu ta Karisto Vauita ia, ta la nim nannaa nonga aaloannaaira. La auliaa inangari masinaaili nongonongoaane, me la kamekame taumattu ngatoa, me la gheelei saasakiaa urunguitaniira, taumattu ngatoa karika la kilakila amasina masina me sesa. \v 19 \x - \xo 16:19 \xt Rom 1:8; 1 Ko 14:20.\x*Taumattu ngakapa atoa angila ghe nongola vaalua masinaaili nongonongo usilaaimim tale masi kiukiu. Liuna avalua o amasimasiangailiiem. Aghaaulia ngavalua o poli aghaloanna va am alomasaanga tale saa voto masina, me am toka amasau tale voto karika masina. \p \v 20 \x - \xo 16:20 \xt Aitiutiu 3:15.\x*Me God, ia liue luei ia, ghaisa ngarighi aue easa putuputu Satana ta kkeimim. Alooloo sae va Vauita ateva ta Iesu Karisto aue etam ruu tani apasunga etaimim maamasinaane ateva. \p \v 21 \x - \xo 16:21 \xt Apos 16:1-2; 19:22; 20:4.\x*Timoti, euungu eitauaa teeieghi, etautau aatu masimasiaane, me tee Lusias, Jeson, me Sosipata, aJiu tee ila. \p \v 22 Aghi Tetius, aghe pitila tale uru ngai etikirighi oia saa voto Pol ghe auliaala, atautau aatu masimasiaaghi mausi Vau ngepona ateva. \p \v 23-24 \x - \xo 16:23-24 \xt Apos 19:22; 1 Ko 1:14.\x*Gaeas, ia o taumattu ngateva atokatoka teeia tanganuena, me esaasausi lo akapa atoa la aiesoaa tale ia oia masaliki taatara ateae, etautau aatu masimasiaane. \p Erastus, ia eaaitaraa viliki veu tale ia oia masaliki taatara ateae, me kapuita ateva ta Kuatus, lalu tautau aatu masimasiaairarua etaimim.\f + \fr 16:23-24 \ft Kasina uru ngai laghe pitila, la ghe piti teela, \fv \ft 24\+fv* \fqa Alooloo sae va maamasinaane ateva kapuita Vau ngepona ateva Iesu Karisto aue etoka aitauaa teeiem akapa. Koronna.\f* \p \v 25 \x - \xo 16:25 \xt Ips 1:9; 3:5, 9; Kol 1:26; Rom 1:5.\x*Ita taula nikkaua ta God, poli ia erooroo tani gheleiem me am tingina akorokorongana tale \w masi kiukiu\w* apoppooaa, isaa o masi kiukiu eaaulia ngaotu Iesu Karisto, me tee ia oia voto ateva koronna ia ghe aaisuliaala oroieili nau, \v 26 me ghaine ang ghele otuela, nongina inangari \w propete\w* atoa laghe pitila, me nongina God ateva tokatoka liu ia ghe aulia ngakoronnala va, taumattu ngeleka akapa atoa tale voto akapa laghe nongola isaa o inangari, me aue la rooroo tani aiesoaa me nongo usilaa. \v 27 God ia nongaaili Goto ia me alomasaanga ia tale voto akapaaili. Ita taue sae nau ekapa atoa poli uunguaane Iesu Karisto! Koronna.