\id HEB  
\h Hibru 
\toc3 Hib 
\toc1 Uru ngai etikirighi ghe lao sio ta aHibru etoa 
\toc2 Hibru 
\mt2 Uru ngai etikirighi ghe lao sio ta  
\mt1 aHibru etoa  
\imt1 Inangari emuemua  
\ip Karika ita kilakila va see ghe pitila ia oia uru ngai etikirighi, me karika ita kilakila va see ila lo atoa laghe ghaaiela, me tee karika ita kilakila va poli saa me ghe pitiela. Oroi inangari etana eauliaa aleira ale manga aJiu etoa me niaiaavusuvusuena atoa, liuna avalua o me oroi ila lo atoa la aikaaiaa va lo atoa laghe ghaaiela aJiu ila.  
\ip Lo ateva ghe pitiela ghe auliaala vaalua Iesu me ouna ateva niaulia ngaitauaa elaulau pokane ateva niaulia ngaitauaa, Moses, me ensolo atoa. Ghe aauliaa kieira va la rau mene oghi vulu aaiesoaaira tale maamasinaane God. Tale airuuruu etoa sapta, ghe aaulia ngakorokorongana etaira va la tingina asarasarakana arongona ta mene katoa la tau lao nimmarikana, me ghe auliaala lo atoa uneira niaiesoaa namungaili, me tani aimuli tee Iesu me tani poso parasi tale niaiesoaa.  
\iot Tani kila amuemua  
\io1 Aitiutiu tale inangari: Airuuruu eteva inangarina God, Natuna ia \ior 1:1-4 \ior*  
\io1 Natuna God elaulau ensolo atoa \ior 1:5–2:18 \ior*  
\io1 Niaulia ngatootoonga tale uunguaa nitam aiesoaa \ior 3:1–4:13 \ior*  
\io1 Natuna God namuu ia tale pristi ekapa atoa \ior 4:14–7:28 \ior*  
\io1 Niaiaavusuvusuena kanna ia Iesu \ior 8:1–10:18 \ior*  
\io1 Am mae akalakalangina ta God \ior 10:19-25 \ior*  
\io1 Am tingina akorokorongana tale nimmarikana \ior 10:26–12:29 \ior*  
\io1 Nilooloo sae, nimasimasi me airuuruu \ior 13:1-25 \ior*  
\c 1  
\s1 Natuna ateva God, emuemuaa ensolo atoa  
\p
\v 1 Emua arau, God ghe aaippooaa tee kateva kateva tale \w propete\w* atoa tale oroi ase salana,\f + \fr 1:1 \ft Katoa tau ngalomasaanga la annaa va malloeana isaa avalua toko va \fqa God ghe aaippooaa tale propete atoa tale oroi ase salana tale oroi nau.\f* me ghe gheleilala va la ghauliaa inangarina ta tuvuita atoa.  
\v 2 \x - \xo 1:2 \xt Jon 1:3.\x*Me isaa oia tale airuuruu tale nau, God ghe aippooaa teeitala ta Natuna. Ta ngetana God ghe gheleila kosa ateva, me ia God ghe suiela va aue eghaa voto akapaaili.  
\v 3 \x - \xo 1:3 \xt Jon 14:9; Kol 1:20; Hib 8:1.\x*Eaapasunga naanamungaane ateva God, me ia nim nonginaaili Tamane. Me tale inangarina ateva sarasarakanaaili ia, esuusuei voto akapaaili tale kosa ateva tani toka. Nau ghe ruula uunguaa tani ghelei salana atikirighi tani ghelei \w eraarangisanaila|lemma="raarangisana"\w* tale kaluira ssavoto, ghe toka siola \w epona liu\w*, tale pai muenna ativilau ta lo ateva sarakanaaili ia me iaaili epona, eaaimatoonga va matuutuliena ia.  
\v 4 \x - \xo 1:4 \xt Plp 2:9.\x*Me ia God ghe anamunamunganeiela ta \w ensolo\w* atoa, nim nongina ararina ateae God ghe taue lao sio etana namungaili ia ta ensolo atoa.   
\p
\v 5 \x - \xo 1:5 \xt Sams 2:7; Apos 13:33; 2 Sam 7:14; 1 Kro 17:13.\x*Poli God karika ghe ue ta teva ta kapuna ensolo atoa va,  
\q1 “Io natughi io,  
\q2 ghaine nge tamami ieghila.”  
\m Me tee, karika God ghe uela ta teva ensolo va,  
\q1 “Aue tamana etaghi,  
\q2 me ia aue natughu ia.”   
\m
\v 6 \x - \xo 1:6 \xt Diut 32:43; Rom 8:29.\x*Ta nau God ghe maeaa sio natuna mua ateva tale kosa ateva, ghe uela va,  
\q1 “Ila akapa kapuna ensolo atoa God la tani kkaueinia.”   
\m
\v 7 \x - \xo 1:7 \xt Sams 104:4.\x*Me tani auliaa ensolo atoa, God ghe uela va,  
\q1 “Egheelei kapuna ensolo atoa va ila kuukuu ila  
\q2 me kapuna tau ngai nongonongo anna atoa la kura ramerame.”   
\m
\v 8 \x - \xo 1:8 \xt Sams 45:6-7.\x*Me tani auliaa Natuna ateva, ghe uela va,  
\q1 “God, aitokatokam ateva aue etoka liu.  
\q2 Uaaitoiaa kapum taumattu ngatoa tale nighulughuluena.   
\q1
\v 9 Uaailousiaa saa voto ghulughuluena, me usessa tee voto sesa,  
\q2 liuna avalua o me God, kapum Goto ateva ghe suitoongainiola,  
\q2 me ghe ghelei emasimasieiliiola, me masimasiaam elaulau mene katoa kapum.”   
\m
\v 10 \x - \xo 1:10 \xt Sams 102:25-27.\x*Ghe mene uela va,  
\q1 “Vau palepale, io ughe gheleila kosa ateva tale aitiutiu,  
\q2 me ughe gheleila epona liu ta nimam.   
\q1
\v 11 Aue la kapa, me io aue utoka.  
\q2 Aue la poka nongina koloso aiaasae.   
\q1
\v 12 Aue ughoula nongina koloso aiaasae pokane,  
\q2 la aaikolikoliaa tani ghaa velu pokane aiaasae me tani asae ouna,  
\q1 me io karika aue uaikolikoliaa,  
\q2 me maamauluaam, karika airuuruu etana.”   
\m
\v 13 \x - \xo 1:13 \xt Sams 110:1.\x*Me God karika ghe ue ta teva ta ensolo atoa va,  
\q2 “Toka siola tale pai muenna ativilau,  
\q1 lomosina ta aghatoka sio lo atoa la sessa teeio euu  
\q2 me uatingina saoaa kkem etaira.”   
\m
\v 14 \x - \xo 1:14 \xt Sams 34:7; 91:11.\x*Me ensolo atoa saa ila? Ila spiriti ila la uungu ta God me esungisungila tani sausi lo atoa aue la ghaa niasaangi.   
\c 2  
\s1 Salana atikirighi tani saanga  
\p
\v 1 Isaa avalua o me ita tani ailokoia ngamasina sa ateva ngita ghe nongoala, me karika aue ita mene tiu ppae tale inangari koronna.  
\v 2 \x - \xo 2:2 \xt Gal 3:19.\x*Poli marova inangari \w ensolo\w* atoa laghe auliaala eaapasunga va koronna, me see etam nongo usilaa me etam aimuli tee aue eghaa sesa aipolipoli,  
\v 3 \x - \xo 2:3 \xt Hib 10:29; 12:25.\x*vaalua aue ita ttiuaa sesa aipolipoli, marova ita rati ia o paka niasaangi eteva? Ia oia niasaangi eteva, Vau eteva ghe aitiutiula tani aulia ngaotua, me lo atoa laghe nongola Vau eteva, laghe auliaala etaita va koronna ia.  
\v 4 \x - \xo 2:4 \xt Mak 16:20; 1 Ko 12:4, 11.\x*God tee ghe apasunga ngaotula tale niaimatootoongana, asease mirikol, me voto Spirit Manga kanna ghe nim koitaala, tale aaloannaane.   
\s1 Iesu ghe taumattula tani sausita  
\p
\v 5 God karika ghe suila ensolo atoa va la toi ouna ateva kosa tani mae, ia oia ami aaulieinia.  
\v 6 \x - \xo 2:6 \xt Sams 8:4-6.\x*Me tale kateva voto, kateva ghe pitila tani ue va,  
\q1 “Saa taumattu ila me unannangailiila?  
\q2 Vaalua me uaitaraa nim taumattu ngatoa?   
\q1
\v 7 Ughe gheleilala, tale tukuna nau, ila euu\f + \fr 2:7 \fq Ughe gheleilala, tale tukuna nau, ila euu \ft o \fqa Ughe gheleilala mala euu.\f* ta ensolo atoa  
\q2 me ughe anamunamungainilala tale nioneoneaa.   
\q2
\v 8 Me ughe atoka akapala voto va la aitaraa.”  
\m God ghe tau ekapa lao sio voto, karika ghe ghaa oghila righi, me tale isaa oia nau karika ita taatara va voto akapa etokatoka tale aaitaraaira.  
\v 9 \x - \xo 2:9 \xt Plp 2:8-9.\x*Ta ita tara lo ateva ghe gheleiela ghe siola euu ta ensolo atoa, Iesu etana. Me nau ghaine, God ghe anamungainiela tale nioneoneaa, poli ghe ghaala nimmarikana tale nimate mausiita, liuna avalua o me tale maamasinaane ateva God ghe lao sio tale nimate mausi taumattu ngakapa atoa.   
\p
\v 10 God ghe gheleila voto akapaaili, me isaa akapa o voto ghe gheleila tani asaesae ararina ateae, poli emaamasina va emaeaa oroi natuna \w epona liu\w* tani toka teeia, liuna avalua o me ghe gheleila Iesu va eruu uunguaane tale nimmarikana, tani muemuaa taumattu ngatoa tani saanga.  
\v 11 \x - \xo 2:11 \xt Mat 25:40.\x*Iesu me taumattu ngatoa egheelei emangaila, kateva nonga tamaira, liuna avalua o me Iesu karika epaapalata tani kolola va nengane ila.  
\v 12 \x - \xo 2:12 \xt Sams 22:22.\x*Eue va,  
\q1 “Aue aghaulia ngaotu uunguaane ta kapughu etoa.  
\q2 Me emua ta mataira, aue akkinari tani tau sae ararim ateae.”   
\m
\v 13 \x - \xo 2:13 \xt Ais 8:17-18.\x*Me emene ue va,  
\q1 “Aue aghatoka tuutulighi ta God.”  
\m Me emene ue va,  
\q1 “Aghi toko, tee me natughu etoa, God ghe taula mae sio etaghi.”   
\p
\v 14 \x - \xo 2:14 \xt 1 Jon 3:8; Aotu 12:10.\x*Poli aliki etoa nim taumattu ila tale malatau me rae, Iesu ghe ia avaluela o. Liuna avalua o me tale matemateaane ia aue eroo tani turungi raroai eteva, ia euunusi sarasarakaniaa nimate.  
\v 15 Me aue easaangi lo atoa la maamatauta nimate ateae tale maamauluaaira, nonginaaili va lo atoa la tokatoka tale karavusu.  
\v 16 Poli koronnaaili Iesu karika ghe sausila ensolo atoa ta tuvuna atoa Abraham.  
\v 17 Malloeane avalua o me Iesu, God ghe gheleiela nongina kapuna atoa tale isaa akapa salana, me aue eroo tani nongina \w pristi\w* eteva namuu ia, me aue ealousiusi tee taumattu me aue eruu niuungu God ghe tau lao sio etana, tani ghelei salana va God aue eroo tani kkaluaa kaluira ssavoto taumattu ngatoa.  
\v 18 Poli ghe ghaala nitootoonga, me nimmarikana ghe mae sio etana, isaa avalua o me ia eroo tani sausi lo atoa nitootoonga emaemae etaira.   
\c 3  
\s1 Iesu namuu ia ta Moses  
\p
\v 1 \x - \xo 3:1 \xt Hib 4:14; 7:26; Nam 12:7.\x*Liuna avalua o me, kapughu etoa am manga am, me am tee elome tale nikolokolo \w ngepona liu|lemma="epona liu"\w* eteae, aghaloanna va am atoka nannaaimim ta Iesu, \w Apostolo\w* ia me namuu ia ta \w pristi\w* etoa, ia o ita aaulia ngaotua.  
\v 2 Ghe gheelei emasinaaili uunguaane lo ateva ghe suiematoongainiela, nongina Moses ghe gheelei emasina uunguaane elome ta kapuna taumattu ngatoa God.  
\v 3 Nioneoneaa ta Iesu isaa epona ta Moses nongina lo ateva eatuutulu ale ateva eghaaghaa nioneoneaa isaa epona tale ale ateva eatuutulua.  
\v 4 Ta ale akapa tau ngai atuluna manee, me God ghe gheleila isaa akapa voto.  
\v 5 \x - \xo 3:5 \xt Nam 12:7; Diut 18:15-19.\x*Moses ghe gheelei emasinaaili uunguaane nau ghe tau ngai uungula ta kapuna taumattu ngatoa God, ghe aaulia ngaotu sa ateva God aue eaulieinia tale nau too emaemae.  
\v 6 Me \w Karisto\w* Natuna ia God, me ghe aaitara ngamasina alena ateva God. Me ita alena ita God, arova ita sarasarakana tani tingina akorokorongana, me ita poso parasi tale uneita niaruaa tale voto ita taatara lao emua me karika ita ghe ghaa.   
\s1 Niaulia ngatootoonga tale uunguaa nitam aaiesoaa  
\p
\v 7 \x - \xo 3:7 \xt Sams 95:7-11.\x*Liuna avalua o me, nongina Spirit Manga ateva eue va,  
\q1 “Ghaine, arova am nongo lingi ngalona ateva,   
\q2
\v 8 \x - \xo 3:8 \xt Eks 17:7; Nam 20:2-5.\x*am rou mene akorokorongana urunguitaniimim  
\q1 nongina am ghe sassakeaa  
\q2 nau nitootoonga tale voto ateva karika righi taumattu etana,   
\q1
\v 9 tale ia o voto ateva tuvuim atoa laghe tootoongainaghila tale nitootoonga,  
\q2 me ghaatingauluae (40) ninamanama laghe tarala sa ateva aghe gheleiela.   
\q1
\v 10 Liuna avalua o me ghe sessaieghila tale ia o vituu eteva,  
\q2 me aghe uela va, ‘Urunguitaniira etiutiu ppae nonga,  
\q2 me karika la kilakila salaghi.’   
\q1
\v 11 \x - \xo 3:11 \xt Nam 14:21-23.\x*Liuna avalua o me tale sessaiaaghi aghe aulia ngaotula tale \w inangari nialokoi\w* va  
\q2 karika poi aue la kupi sso tale uneghi niainoana.”   
\p
\v 12 Am tani taatara amasina, kapughu etoa, va karika teva etaimim emene tau velu urunguitanina ateva va esesa me karika eaiesoaa me eliuliu vilina ta God ateva tokatoka liu ia.  
\v 13 Ta am asarasarakana kateva kateva etaimim nau ekapa atoa, tale nau etiulu oia ita aseasea va “Ghaine,” poli aghaaloanna va kamekameaa ssavoto ateva karika emene akorokorongana urunguitaniimim.  
\v 14 Poli angita ghe aikapukapuaa teela Karisto arova ita poso parasi tale kaluita niaikaaiaa, tale voto ita ghe ghaa akasinala, lomosina ta elaa ghaa airuuruu tale voto akapa.  
\v 15 \x - \xo 3:15 \xt Hib 3:7-8.\x*Nongina eauliaa va,  
\q1 “Ghaine, arova am nongo lingi ngalona ateva,  
\q2 am rou mene akorokorongana urunguitaniimim  
\q1 nongina am ghe sassakeaa.”   
\p
\v 16 \x - \xo 3:16 \xt Nam 14:1-35.\x*See ila lo atoa laghe nongola me laghe sassakeaa? Am roo tani kila va ila o lo atoa Moses ghe katulaa vellala eIjip.  
\v 17 \x - \xo 3:17 \xt 1 Ko 10:10.\x*Me ghe sessaiela ta see atoa ta ghaatingauluae (40) ninamanama? Am roo tani kila va ta lo atoa laghe gheleila ssavoto me laghe matela me vilikiira ghe asola tale voto ateva karika righi taumattu etana.  
\v 18 Me ta see atoa God ghe gheleila inangari nialokoi va karika la mene kupi sso tale unna niainoana? Lo atoa karika laghe nongo usilaala.  
\v 19 Liuna avalua o me ita taatara va karika laghe roola tani kupi sso poli karika laghe aaiesoaa.   
\c 4  
\s1 Niainoana nongina nau manga ateva ta kapuna taumattu ngatoa God  
\p
\v 1 Liuna avalua o me God ghe auliaala \w inangari nialokoi\w* tale nau niainoana ateva, me ia o inangari nialokoi eteva karika ghe ruu, ita tani anna ngamasina va teva etaita erau tam kupi sso.  
\v 2 Poli ngita ghe ghaala \w masi kiukiu\w* laghe ppooaala etaita nongina aIsraeli etoa tee laghe ghaala ta Moses. Me inangari laghe nongola, karika ghe alutula righi masi voto etaira. Poli lo atoa laghe nongola karika laghe aikaaia ngaitauaa teela lo atoa la ghe nongo usilaala.  
\v 3 \x - \xo 4:3 \xt Sams 95:11; Hib 3:11.\x*Isaa oia lo atoa ita aaiesoaa ita kupikupi sso tale ia o niainoana ateae, nongina God ghe uela va,  
\q1 “Liuna avalua o me tale sessaiaaghi aghe aulia ngaotula tale inangari nialokoi va  
\q2 karika poi aue la kupi sso tale uneghi niainoana,”  
\m arongo ta uunguaane ghe ruula nau ghe gheleila kosa ateva.  
\v 4 \x - \xo 4:4 \xt Aitiutiu 2:2.\x*Elome tale Uru ngai Manga ateva ghe auliaala nau ghaituna ateva, tale inangari isaa avalua toko va, “Tale nau ghaituna ateva God ghe ainoanala tale uunguaane akapa.”  
\v 5 \x - \xo 4:5 \xt Sams 95:11.\x*Me nongina ghe aulia ngakasinala mua va,  
\q1 “Karika poi aue la kupi sso tale uneghi niainoana.”   
\m
\v 6 Liuna avalua o me ekookoronna va katoa aue la kupi sso tale ia o niainoana ateae, me ta lo atoa laghe aulia ngakasinala masi kiukiu etaira, karika laghe kupi ssola poli laghe tam nongonongo usilaa.  
\v 7 \x - \xo 4:7 \xt Sams 95:7-8.\x*Liuna avalua o me God ghe mene suimatoongaala kateva nau, “ghaine,” nau ghe aulieiniela ta Deivit tale oroieili ninamanama atoa ngila ghe lao sio, nongina ghe auliaala emua arau va,  
\q1 “Ghaine, arova am nongonongo lingi ngalona ateva,  
\q2 am rou mene akorokorongana urunguitaniimim.”   
\m
\v 8 \x - \xo 4:8 \xt Diut 31:7; Jos 22:4.\x*Poli arova Josua ghe tau lao sio niainoana etaira, God karika aue ghe auliaa mene kateva nau.  
\v 9 Liuna avalua o me niainoana nongina \w nau manga\w* ateva etoitoi kapuna taumattu ngatoa God.  
\v 10 \x - \xo 4:10 \xt Hib 4:4.\x*Poli arova lo ateva ekupi sso tale niainoana kanna God, eaainoana tee tale uunguaane nongina God ghe ainoanala tale uunguaane.  
\v 11 Liuna avalua o me ita ghelei isaa akapa ase salana tani kupi sso tale ia o niainoana ateae, me karika teva aue eaimuli tee ia o ase nitam nongo usila ngateva.   
\p
\v 12 \x - \xo 4:12 \xt Ips 6:17; Aotu 1:16; 19:13-15.\x*Poli inangarina ateva God maulue ia, sarasarakana uunguaane me maamatarrokeaane elaulau baenata ateva matarroke pai ekapa aluevilau. Erooroo tani uvi liuna tani sso nongina nannaa me voto nongina nialousiusi lalu aaitiuaa, me aighoughou me llo etokatoka elome tale riu. Egheelei niaisakei tale ninannaa me gheeleiaa urunguitaniita ateva.  
\v 13 Karika teva llo God ghe gheleila erooroo tani aisulia ta matane. Isaa akapaaili voto karika aakou runga, ta matane etaatara akapa me ekilakila voto akapaaili, me ta ngetana aue ita tani auliaa sa ateva ita ghe gheleiela.   
\s1 Iesu namuu ia ta pristi ekapa atoa  
\p
\v 14 \x - \xo 4:14 \xt Hib 3:1; 10:23.\x*Liuna avalua o me poli \w pristi\w* eteva namuu ia, elaulau pristi ekapa atoa, ghe saela \w epona liu\w* tani aimatoongainita, Iesu etana, Natuna ia God, ita poso parasi tale kaluita niaikaaiaa ita aulia ngaotu.  
\v 15 Poli karika va kapuita pristi eteva namuu ia etam rooroo tani alousiusi tee kaluita saghuighuina, ta ia ghe ghaala nitootoonga tale isaa akapa salana nongina ita, me karika righi kanna ssavoto.  
\v 16 \x - \xo 4:16 \xt Hib 10:19.\x*Isaa avalua o me ita rou mene matautu tani lao nongina God etokatoka, ia eaapasunga maamasinaane ta kapuna taumattu ngatoa, me aue ealousiusi teeita, me ita ghaa maamasinaane tani sausita tale nau ita aaloanna niaisausi.   
\c 5  
\p
\v 1 Poli ila akapa namuu ta \w pristi\w* etoa, nau God ange anna tani ghaa kateva elome ta taumattu ngatoa, esuisuitoongainia tani aimatoonga taumattu ngatoa tale niuungu kanna God, tani taula voto ta God me tani ghelei aiaavusuvusuena tani ghaa velu ssavoto.  
\v 2 Ia karika aue esessai parasia tee lo atoa karika la kilakila amasina kasina tani voto me la tiutiu ppae, poli ie tee nim taumattu ia me saghuighuina ia.  
\v 3 \x - \xo 5:3 \xt Lev 9:7; 16:6.\x*Poli ie tee saghuighuina ia, liuna avalua o me etani ghelei sae aiaavusuvusuena tale kanna tani ssavoto me kaluira ssavoto tee taumattu ngatoa.  
\v 4 \x - \xo 5:4 \xt Eks 28:1.\x*Karika teva erooroo tani nim ghaa nioneoneaa tale nim aaloannaane. God etani koloa nongina ghe kolola Eron.   
\p
\v 5 \x - \xo 5:5 \xt Sams 2:7.\x*\w Karisto\w* tee karika va nim ia ghe asaesaela ararina ateae va namuu ia ta pristi etoa, ta God ghe uela etana va,  
\q1 “Io natughu io,  
\q2 ghaine nge tamam ieghila.”   
\m
\v 6 \x - \xo 5:6 \xt Sams 110:4; Hib 6:20; 7:1.\x*Me ghe auliaala tale mene kasina inangari nipitipiti manga va,  
\q1 “Io pristi io nau ekapa atoa  
\q2 nongina Melkisedek.”   
\p
\v 7 \x - \xo 5:7 \xt Mat 26:36-46; Plp 2:6-8.\x*Tale nauna Iesu me maamauluaane tale kosa ateva oia, ghe gheleila nilooloo sae me nikkolomi sae tale nisausi tale ningala anamuu tee rarum mata ta lo ateva ghe roola tani asaangia tale nimate, me God ghe nongoala poli unna nioneoneaa ta lo ateva namuu ia etana.  
\v 8 Arongona ta Iesu natuna ia God, ghe ghaaghaa alomasaanga tale uunguaa ninongo usilaa, tale nimmarikana ghe ghaala.  
\v 9 Me nau God ghe ghelei emasina akapaailiiela, ghe liue salanala tale niasaangi eteae tokatoka liu ia ta lo akapa atoa la nongonongo usilainia.  
\v 10 Me God ghe suitoongainiela va enamuu ta pristi etoa, nongina Melkisedek.   
\s1 Niauliaa kieita tale uunguaa nioghi vulu masi salana  
\p
\v 11 Oroieili voto ami anna tani auliaa tale isaa oia voto, me aanasa tani aulia ngamasalika poli karika ailuiluina am tani ghaa alomasaanga.  
\v 12 \x - \xo 5:12 \xt 1 Ko 3:1-3.\x*Ang ghe alusela nau ngam ghe tau ngaiesoaala, me isaa oia nau am ghele tau ngai aapasunga, me karika, ta etani maamasina va teva emene apasunga tau aatu voto eaitiutiu tale uunguaa koronna tale inangarina ateva God tani mene laa tiuaa. Karika am ghe roo tani nama inana korokorongana, ta am nongina aliki etoa la sussu.  
\v 13 Lo ateva esussu aliki ia, karika ekilakila llo masina me llo sesa.  
\v 14 Me inana korokorongana aneira matuenna atoa taumattu, ngila ghe tukatukaala tani ghelei masi voto. La rooroo tani tara kila llo masina me llo sesa.   
\c 6  
\p
\v 1 Liuna avalua o me ita kasu vuli llo voto ngita ghe kila akasinala ta \w Karisto\w*, me ita toka tau sae tale voto aue egheleita ita matuenna, me karika ita mene atingina ghaluene suena tale uunguaa ninna ngaioghioghiaa tale voto ekaakatulainita lao tale nimate, me tale niaikaaiaa ta God,  
\v 2 niloeloe tale niaasuu, me tani saoaa nima, me nitotu tale nimate, me niaisakei eteae tokatoka liu ia.  
\v 3 Me aue ita ghelei isaa o voto, marova aloaloannaane God.   
\p
\v 4 Lo atoa ngila ghe kilala aloannaane God, ngila ghe tootoongaala masi voto \w epona liu\w*, me ila tee laghe aitauaala Spirit Manga ateva,  
\v 5 me laghe namunamuaala masi inangarina ateva God me sarasarakaniaane tale nau too emaemae,  
\v 6 \x - \xo 6:6 \xt Mat 10:22; Hib 10:26-27; 1 Jon 5:16.\x*marova la katuu vulu, karika mene tikirighi salana tani mene oghi mae tale uunguaa ninna oghioghiaa. Tale isaa o llo la gheelei, la mene aavukala sae Natuna ateva God tale \w aikotoo\w*, tani mene apalataia ghaluene tale tummatavanga.  
\v 7 Poli llo kosa vaoo ateva ekaakatuu etana oroi nau, eaapinosa amasina inana umana lo ateva ghe pasala. Ia o ase kosa ateva eghaaghaa \w niarangise\w* ta God.  
\v 8 \x - \xo 6:8 \xt Aitiutiu 3:17-18; Mat 13:7, 22.\x*Me llo kosa eapinosa uasa karasa me llo uasa rorroana aue epeisaane, karika masau me aue eghaa nikasikiena, me aue airuuruu ia o ase kosa ateva aue eataia.   
\p
\v 9 Masi kapuimami etoa, arongona ta ami aaippooa ngavalua o, ami aaikaaiangaili va masi voto aue elutu etaimim, voto elaolao aitauaa tee nisaanga.  
\v 10 \x - \xo 6:10 \xt Hib 10:32-34.\x*God karika va sesa taumattu ia, karika erooroo tani kkaluaa uunguaaimim me aailousiaaimim am ghe apasungaala etana, nau am ghe sausila kapuna taumattu ngatoa tale nau too me isaa tee oia.  
\v 11 Ami aaloanna va kateva kateva etaimim eapasunga ia o ase niuungu eteva, me karika am mene mangoo vulua lomosi ta airuuruu, me saa voto am toitoi tani ghaa, aue am vira mene ghaa.  
\v 12 Karika ami anna va am mangoona ta am ghelei nongina lo atoa uneira niaikaaiaa karika ekaakatuu tani toitoi, tani ghaa voto aue ekaluira God ghe auliaala tale \w inangari nialokoi\w*.   
\s1 Kinatama inangari nialokoi kanna God  
\p
\v 13 \x - \xo 6:13 \xt Aitiutiu 22:16-17.\x*Nau God ghe gheleila kanna inangari nialokoi ta Abraham, ta poli karika teva mene namuu ia etana tani auliaa inangari koronna, eghe nim auliaala tale ararina ateae.  
\v 14 Ghe uela va, “Aghaaulia ngakoronna va aue agharangiseio me atau aatu oroieili tuvum atoa.”  
\v 15 Me nau eteva Abraham ghe tam mangoola tani toitoi, Abraham ghe ghaala voto God ghe auliaala ta ngetana tale inangari nialokoi.   
\p
\v 16 Taumattu ngatoa la ghaauliaa inangari niaulia ngakoronna sae\f + \fr 6:16 \fq auliaa inangari niaulia ngakoronna sae \ft Taumattu ngatoa la ghaulia ngakoronna sae tale ararina ateae God.\f* ta lo ateva taumattu ararina ateae namuu ia etaira, me isaa o inangari niaulia ngakoronna sae egheelei ekoronna sa ateva la ghaaulieinia, me eruuruu ekapa niaissakeana.  
\v 17 God ghe gheleila inangari nialokoi ta Abraham, me ghe aaloanna va lo atoa aue la ghaa isaa o voto la kila amasina va karika aue eaikolikoliaa nannaane, liuna avalua o me ghe auliaala inangari niaulia ngakoronna sae.  
\v 18 \x - \xo 6:18 \xt Nam 23:19.\x*God ghe gheleila ilalua o voto alua, inangari nialokoi me inangari niaulia ngakoronna sae ta God, me ilalua o voto alua karika lalu aaikolikoliaa, me God karika erooroo tani kamekame. Ita lo atoa ita ghe iloula tani laa poso tale nitaatara lao emua, aue ita ghaa namuu niaisausi.  
\v 19 \x - \xo 6:19 \xt Lev 16:2-3.\x*Nitaatara lao emua isaa etaita nongina angga ngateva tale maamauluaaita, korokorongana ia me karika aue eaisiisia. Ghe kupi ssola elome tale rum mangaaili etiulu, emuli tale kalio atiulu.  
\v 20 Tale ia o voto ateva Iesu ghe muemueinitala tani sso etana, ghe kupi ssola mausiita. Ia kapuita \w pristi\w* ia namuu ia tokatoka liu ia, nongina Melkisedek.   
\c 7  
\s1 Melkisedek pristi ia  
\p
\v 1 \x - \xo 7:1 \xt Aitiutiu 14:17-20.\x*Ia oia Melkisedek, kingi ia eSalem me \w pristi\w* ia ta God iaaili epona, ghe soula Abraham nau ghe kiriaala tale niaiuvii eteae nau ghe apalala kingi etoa, me Melkisedek ghe arangiseiela.  
\v 2 Me Abraham ghe tau lao sio ta Melkisedek aiaasokolo tale isaa akapa voto. Aitiutiu, ararina ateae, malloeana va “kingi ia tale nighulughuluena”, me tee, “kingi ia eSalem,” malloeana va “kingi ia tale luei.”  
\v 3 Karika righi kiukiuna va ia see ia, karika teva tamane me karika teva kinna, me karika toa tuvuna, me karika righi aitiutiu tale nauna, o airuuruu tale maamauluaane, nongina Natuna ateva God, ia pristi laalaa liu ia.   
\p
\v 4 Am nim nnaa va ararina ateae namuu ia, poli Abraham, tuvuira ia \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa, ghe taula aiaasokolo tale voto ghe sarila ta tau ngai ssateena atoa.  
\v 5 \x - \xo 7:5 \xt Nam 18:21.\x*Tale inangari nipaopao, kateva inangari niaulia ngakorokorongana eue va mangalina atoa Livae ila pristi ila la ghaa aiaasokolo ta kapuira atoa aIsraeli ila, arongona ta ila tee kapuira me mangalina ila Abraham.  
\v 6 Me ia oia taumattu ngateva, arongona ta karika mangalina ta Livae, me ghe nim ghaala aiaasokolo ta Abraham, me ghe arangisela lo ateva ghe ghaala \w inangari nialokoi\w*.  
\v 7 Me karika teva erooroo tani ue va kamena va, lo ateva taumattu ararina ateae epona, eaarangise lo ateva taumattu ararina ateae euu.  
\v 8 Ila akapa pristi etoa laghe ghaala aiaasokolo, angila ghe matela, me Melkisedek, ghe ghaala aiaasokolo ta Abraham, Uru ngai Manga ateva karika eue va ghe matela.  
\v 9 Kateva aue eroo tani ue va Livae, ghe ghaaghaa aiaasokolo, ghe taula aiaasokolo nau Abraham ghe tau lao sio ta Melkisedek,  
\v 10 poli nau Melkisedek ghe soula Abraham, Livae elome ta vilikina Abraham, poli tuvuna ia.   
\s1 Iesu nongina Melkisedek  
\p
\v 11 Arongona ta inangari nipaopao kanna Moses eue va pristi etoa la tani mae tale ararimangalina ateva Livae, uunguaaira pristi etoa karika erooroo tani ghelei eghulughuluena teva. Liuna avalua o me mene kateva pristi etani mae nongina Melkisedek, me karika va nongina Eron.  
\v 12 Poli arova righi niaikolikoliaa ta pristi etoa me uunguaaira, inangari nipaopao tee aue etani aikolikoliaa.  
\v 13 Ia oia lo ateva eaaulieinia ararimangalina ppae ateva, me karika teva tale ia oia ararimangali eteva ghe uungu tale \w liu nighelei aiaavusuvusuena\w*.  
\v 14 \x - \xo 7:14 \xt Ais 11:1; Mat 2:6; Aotu 5:5.\x*Poli masalikeaili va Vauita ateva ghe lutula tale ararimangali eteva ta Jiuda, me tale ia o ararimangali eteva Moses karika ghe auliaala righi voto va pristi ila.  
\v 15 Me sa ateva ami ghe aulieiniela masalikeaili ia va arova mene kateva pristi nongina Melkisedek ekauerekati,  
\v 16 ia lo ateva ghe pristila karika esuisui kkai tale inangari nipaopao nongina tuvuna atoa. Ta esuisui kkai tale sarasarakaniaa lo ateva maulue karika aue ekapa.  
\v 17 \x - \xo 7:17 \xt Hib 5:6.\x*Poli laghe aulia ngaotula va,  
\q1 “Io pristi io nau ekapa atoa  
\q2 nongina Melkisedek.”   
\m
\v 18 Llo voto tani aimuli tee emua arau ang ghe vullala poli maomaona me sesa  
\v 19 \x - \xo 7:19 \xt Hib 10:22; Jms 4:8.\x*(poli inangari nipaopao karika erooroo tani ghelei eghulughuluena teva voto), me masi voto ghe kauerekatila, ita taatara lao emua etana, eaaulia ngaotu isaa o voto egheeleita va ita rooroo tani lao akalakalaa ta God.   
\p
\v 20 Me karika va karika righi inangari niaulia ngakoronna sae ta God. Katoa laghe pristila me karika righi inangari niaulia ngakoronna sae laghe gheleila,  
\v 21 \x - \xo 7:21 \xt Hib 5:6.\x*me ia ghe pristila tee inangari niaulia ngakoronna sae nau eteva God ghe uela etana va,  
\q1 “Vau ngepona ang ghe aulia ngakoronnala  
\q2 me karika aue eaikolikoliaa nannaane:  
\q1 ‘Io pristi io nau ekapa atoa.’”   
\m
\v 22 \x - \xo 7:22 \xt Hib 8:6; 12:24.\x*Mausi ia o inangari niaulia ngakoronna sae ta God, me Iesu ghe tau mae sio masina ateva \w inangari niaippooa ngaitauaa\w*.   
\p
\v 23 Ghe ooroieili pristi etoa, poli karika laghe rooroo tani ghelei uunguaaira pristi etoa nau ekapa atoa poli uunguaa nimate ateva.  
\v 24 Me poli Iesu etokatoka nau ekapa atoa, ia lo ateva pristi karika aue eruu.  
\v 25 \x - \xo 7:25 \xt Rom 8:34.\x*Liuna avalua o me nau ekapa atoa ia erooroo tani asaangi lo atoa la mae ta God tale ararina ateae, poli ia etokatoka nau ekapa atoa tani kolomi niaisausi ta God mausiira.   
\p
\v 26 Poli emaamasina va aue ita ghaa ia oia ase namu ngateva tani pristi, ta ia etautau roorooaa aloaloannaaita. Ia manga ia, karika la ghaaliu teeia tale righi voto sesa, \w raarangisana\w* ia, karika etokatoka aitauaa tee ssavoto, me God ghe atokaie saela eponaaili.  
\v 27 \x - \xo 7:27 \xt Hib 5:3.\x*Karika nongina mene katoa namuu ta pristi etoa, karika erooroo va ghe toka gheelei aiaavusuvusuena nau ekapa atoa, etiuaa mua tale kanna ssavoto, vara me tale kaluira ssavoto taumattu ngatoa. Me ia, ghe gheleila aiaavusuvusuena tale kaluira ssavoto taumattu ngatoa katengaata nonga, nau ghe taue lao sio arova voto la gheelei sae aiaavusuvusuena etana.  
\v 28 Poli inangari nipaopao esuisuitoongaa namu ngatoa ta pristi etoa nim taumattu ila, arongona ta maomaona ila, me inangari niaulia ngakoronna sae ta God, ghe mae sio emuli tale inangari nipaopao, ghe suitoongaala Natuna ateva, God ghe ghelei eghulughuluena laalaa liuela.   
\c 8  
\s1 Namu ngateva pristi tale ouna inangari niaippooa ngaitauaa  
\p
\v 1 Liuena voto ami aauliaa isaa avalua toko, va ia o \w pristi\w* eteva namuu ia etokatoka, me ghe toka siola tale pai muenna ativilau ta God \w epona liu\w*.  
\v 2 Me euungu tale voto ateva manga ia, lo ateva \w ale kandisi\w* manga ia koronna ia Vau ngepona ghe atinginaie saela, karika va taumattu.   
\p
\v 3 Ila akapa namuu tale pristi etoa la suisuitoongainila tani taula voto ta God me tani ghelei aiaavusuvusuena. Liuna avalua o me ghe masinala va lo ateva tee oia ie tee ghe tau sae teva voto tani tau lao ta God.  
\v 4 Arova ia tale kosa ateva oia, karika aue ghe pristi, poli taumattu ang ghe tokala laghe tautau sae voto ta God, nongina inangari nipaopao ghe auliaala.  
\v 5 \x - \xo 8:5 \xt Kol 2:17; Hib 9:23; Eks 25:40.\x*Laghe uungu tale voto ateva manga ia taataraane me tootoona llo voto epona liu. Liuna avalua o me God ghe auliaala kiena Moses nau ang ghe anna tani ghelei ale manga ateva kandisi ia, ghe uela etana va, “Utani tara amasina va ughelei isaa akapa voto nongina taataraa lo ateva ughe taraiela tale motouru.”  
\v 6 \x - \xo 8:6 \xt Hib 7:22.\x*Ta poli niuungu Iesu ghe ghaala elaulau uneira pristi etoa, me \w inangari niaippooa ngaitaua|lemma="inangari niaippooa ngaitauaa"\w* ngateva Iesu ghe gheleiela elaulau pokane ateva, poli etokatoka tale masi \w inangari nialokoi\w*.   
\p
\v 7 Poli arova karika righi sesa tale aitiutiu eteva \w inangari niaippooa ngaitauaa\w*, karika righi uunguaane aiaaghaluene ateva tani koliaa aitiutiu eteva.  
\v 8 \x - \xo 8:8 \xt Jer 31:31-34.\x*Poli God ghe tarala kaluira sesa voto taumattu ngatoa me ghe uela va,  
\q1 “Vau ngepona ghe auliaala va: Nau too emaemae  
\q2 aue aghelei ouna ateva inangari niaippooa ngaitauaa  
\q2 tee taumattu nge Israeli etoa me aJiuda ngatoa.   
\q1
\v 9 Karika aue enongina lo ateva inangari niaippooa ngaitauaa  
\q2 aghe gheleiela ta tuvuira atoa  
\q1 nau aghe kunela nimaira  
\q2 me aghe katulaa vellala tani kasu vuli eIjip,  
\q1 poli karika laghe aaimuli emasina tee kalughu inangari niaippooa ngaitauaa,  
\q2 aghe liula vilighi etaira,   
\qr Vau ngepona ghe aulia ngaotula.  
\q1
\v 10 Vau ngepona ghe mene aulia ngaotula va, vara isaa o nau elange, inangari niaippooa ngaitaua ngateva aue agheleia ta taumattu nge Israeli etoa,  
\q2 ia avalua toko va:  
\q1 Aue aghatoka kalughu inangari nipaopao tale nannaaira  
\q2 me aue apitia tale urunguitaniira  
\q1 me aghi aue kapuira Goto ieghi,  
\q2 me ila aue la kapughu taumattu.   
\q1
\v 11 Karika teva taumattu aue emene apasunga ta lo ateva etokatoka akalakalangina teeia  
\q2 o ta teva tuena o nengane tani ue va, ‘Ukila Vau ngepona ateva.’  
\q1 Poli ila akapa aue la kilaieghi,  
\q2 lo atoa matuutuliena ila me lo atoa karika matuutuliena ila.   
\q1
\v 12 Ta aue akkaluaa sesa gheeleiaaira,  
\q2 me karika aue atoka nannaa kaluira ssavoto.”   
\m
\v 13 Nau ghe aauliaa ia oia inangari niaippooa ngaitaua ngateva va ouna ia, ghe gheleila aitiutiu eteva ghe vullaiela poli ang ghe pokala me aue ekapa.   
\c 9  
\s1 Nikkauaa tale ale kandisi eteva  
\p
\v 1 \x - \xo 9:1 \xt Eks 25:23–26:30.\x*Tale aitiutiu eteva \w inangari niaippooa ngaitauaa\w*, God ghe alokoila kasina salana tani usilaa tale uunguaa nikkauaa, me tee ale nikkaua ngateva ghe tokatoka tale kosa ateva oia.  
\v 2 \w Ale kandisi\w* eteva oia laghe gheleiela, ghaluulu rum elome ta ngetana. Tale aitiutiu etiulu rum, aitiitinginane ateva lam ateae tee me tevoo ateva aiatoka verete laghe amangala, ia o rum atiulu, la kolokoloa va rum atiulu manga ia.\fig Ale kandisi eteva|alt="The tabernacle" src="BK00278B.jpg" size="span" copy="Horace Knowles, © The British and Foreign Bible Society 1954, 1967, 1972, additions and amendments by Louise Bass, © The British and Foreign Bible Society 1994" ref="9:2" \fig*  
\v 3 \x - \xo 9:3 \xt Eks 26:31-33.\x*Emuli tale aiaaghalua atiulu kalio, rum atiulu laghe aseasea va rum atiulu mangaaili ia.  
\v 4 \x - \xo 9:4 \xt Eks 16:33; 25:10-16; 30:1-6; Nam 17:8-11; Diut 10:3-5.\x*Elome ta ngetana olta ngateva gheelei ia tale gol, me vokisi eteva eaaimatoonga inangari niaippooa ngaitauaa gheelei ia tee tale gol. Elome ta ngetana aikaai mena ngateva gheelei ia tale gol, me aikkatuluna atiulu Eron ghe kuneaala pusi ngai, me tee inangari nipaopao laghe pitila tale atu elua.  
\v 5 \x - \xo 9:5 \xt Eks 25:18-22.\x*Epona tale vokisi eteva keruvim alua, lalu aaimatoonga va God etokatoka tale ia o voto ateva, kaekaeirarua ghe aakou aikou vokisi eteva, voto ateva God ekakkaluaa ssavoto etana. Me ghaine karika righi nau tani aulia ngamasina akapa isaa oia voto.   
\p
\v 6 \x - \xo 9:6 \xt Nam 18:2-6.\x*Nau isaa akapaaili voto laghe atoka avaluela o, nau ekapa atoa \w pristi\w* etoa laghe sosso tale aitiutiu etiulu rum tani ghelei uunguaaira.  
\v 7 \x - \xo 9:7 \xt Lev 16:2-34.\x*Me namu ngateva ta pristi etoa ia nonga ghe sosso tale aiaaghaluene atiulu rum, katengaata nonga tale kateae ninamanama, me karika va nim ia, ta ghe sossoaa tee rae, tani ghelei aiaavusuvusuena ta ngetana me tee tale ssavoto kaluira taumattu ngatoa laghe gheelei me karika laghe kilakila va sesa.  
\v 8 Tale isaa oia voto, Spirit Manga ateva eaapasunga va ia o salana atikirighi tani sso tale rum atiulu mangaaili ia, karika ghe otia va taumattu ekupi sso poli aitiutiu etiulu rum, ia etokatoka.  
\v 9 \x - \xo 9:9 \xt Hib 10:1-2.\x*Isaa akapaaili o voto eaaimatoonga ia oia nau etiulu, me eaaimatoonga va voto ita tautau lao me aiaavusuvusuena ita gheelei sae, karika erooroo tani ghelei emasalika nannaaira tau ngai kkaua ngatoa la tautau lao isaa o voto.  
\v 10 Isaa oia voto la nim gheelei tale inana me manu, me asease niuungu tani pora sesa gheeleiaaira taumattu ngatoa. Isaa oia voto nim salana ila tani ghelei eleka tale vilikiira, aue la toka lomosina ta nau eteva God aue eatoka ouna voto tani usilaa.   
\s1 Raena ateva Karisto  
\p
\v 11 Nau \w Karisto\w* ghe mae sio nongina teva namuu ta pristi etoa, tale masi voto ang ghe atoka akasinala oia\f + \fr 9:11 \fq masi voto ang ghe atoka akasinala oia \ft Kasina uru ngai laghe pitila, laghe uela va, \fqa masi voto aue emae.\f* tale ouna ateva inangari niaippooa ngaitauaa, eghe lao sio tale masinaaili me koronna ateva ale kandisi, karika va taumattu ngatoa laghe gheleiela, me ita roo tani ue va, karika va laghe gheleiela tale kosa ateva.  
\v 12 Karika ghe kupi ssola tale mangaaili etiulu rum tee rae meemee me natu vulumakao, ta ghe kupi ssola katengaata mausiita akapaaili tale raena ateva, tani ghaa niasaangi eteva tokatoka liu ia.  
\v 13 \x - \xo 9:13 \xt Lev 16:15-16; Hib 10:4; Nam 19:9, 17-19.\x*Inangari nipaopao ghe uela va la kaokao sae rae meemee me vulumakao me aunna aliki vause ateva vulumakao laghe tungitungia ta lo atoa karika \w raarangisana\w* ila tani ghelei eraarangisanaila me tani amangaila, arongona ta laghe ghelei eraarangisana nonga vilikiira.  
\v 14 \x - \xo 9:14 \xt 1 Pita 1:18-19.\x*Arova ia avalua o, raena ateva Karisto korokoronganaaili ia tani ghelei eraarangisanaita. Tale sarasarakaniaane Spiriti eteva tokatoka liu ia, Karisto ghe taue mae sio nongina lo ateva aiaavusuvusuena sae ta God karika righi voto sesa etana. Ghe ghelei eraarangisanala nannaaita tale ase niuungu elaolaoainita tale nimate, me tani uungu ta God ateva tokatoka liu ia.   
\p
\v 15 Liuna avalua o me Karisto ghe alokoila lo ateva o ouna inangari niaippooa ngaitauaa. Ghe ghelei evaluela o poli ghe aaloanna va lo atoa ghe suitoongainilala la rooroo tani ghaa masi voto ghe aulia ngalokoila tale \w inangari nialokoi\w* eteva tokatoka liu ia — ia ghe matela tani poli aoghi me tani gheleila me la saanga tale ssavoto laghe gheleila tale pokane ateva inangari niaippooa ngaitauaa.  
\v 16 Nim nongina tale inangari niaippooa ngaitaua ngateva, kateva etani mate.  
\v 17 Poli ia o inangari niaippooa ngaitaua ngateva esarasarakana nau lo ateva ghe aulia ngalokoiela ange matela. Karika righi sarasarakaniaane inangarina nau taumattu ngateva maulue ia.  
\v 18 Liuna avalua o me aitiutiu eteva inangari niaippooa ngaitauaa laghe gheelei tee rae.  
\v 19 \x - \xo 9:19 \xt Eks 24:6-8.\x*Nau Moses ghe aulia ngaotula isaa akapaaili inangari nipaopao ta ila akapa taumattu ngatoa, ghe ghaala raeira natu vulumakao atoa me meemee atoa, me tee manu, me uu sipsipi raeraeanaaili me laangi \w isopi\w* me ghe aakaokao sae tale vuku eteva me ila akapa taumattu ngatoa,  
\v 20 me ghe ue va, “Ia oia raena ateva inangari niaippooa ngaitaua ngateva, ia God ghe tani aulieiniela va am aitarainia.”  
\v 21 \x - \xo 9:21 \xt Lev 8:15, 19.\x*Tale ia nonga o salana atikirighi ghe aakaokao sae rae tale ale kandisi eteva me tale isaa akapaaili voto laghe uunguaa tale asease uunguaa nikkaua.  
\v 22 \x - \xo 9:22 \xt Lev 17:11.\x*Koronnaaili, tale inangari nipaopao gharighi tau isaa akapaaili voto laghe ue va la ghelei eraarangisana tale rae ateva, me marova karika rae ghe akaakala, karika righi nikkaluaa.   
\p
\v 23 \x - \xo 9:23 \xt Hib 8:5; 10:1.\x*Isaa oia voto nim tootoo tale voto koronna \w epona liu\w*, emaamasina va isaa akapaaili o voto tale kosa ateva la tani ghelei eraarangisana tale aiaavusuvusuena, me voto ngepona liu, ghe ghelei eraarangisanala tale masi aiaavusuvusuena elaulau voto tale kosa ateva.  
\v 24 Poli Karisto karika ghe kupi ssola tale lo ateva o ale nikkaua taumattu ngatoa laghe gheleiela, nim tootoona ia lo ateva koronna ia; eghe kupi ssola epona liu, tani tingina emua ta matane God mausiita.  
\v 25 Karika ghe kupi ssola epona liu tani mene taue mae ta ngetaita oroiaata, nongina salana atikirighi namuu ta pristi etoa ghe kupikupi sso tale rum atiulu mangaaili ia tale isaa akapaaili ninamanama tee rae, karika va raena.  
\v 26 \x - \xo 9:26 \xt Hib 10:10.\x*Arova isaa avalua o, ghe tiuaala tale aitiutiu tale kosa ateva, aue oroiaata Karisto aue ghele nim toka matemate. Me isaa oia ghe mae sio katengaata nonga mausiita tale airuuruu tale nau, tani ghaa velu ssavoto nau ia ghe gheleila niaiaavusuvusuena tale vilikina.  
\v 27 Nim nongina taumattu ngatoa aue la mate katengaata, me emulina aue la tingina tale niaisakei,  
\v 28 Karisto ghe gheleila aiaavusuvusuena ta ngetaita katengaata, tani ghaa velu kaluita ssavoto; me ia aue emae aghaluene, karika va tani mene ghaa velu kaluita ssavoto, ta emae tani tau mae niasaanga ta lo atoa la toitoia.   
\c 10  
\s1 Karisto ghe aiaavusuvusuenala katengaata ta ngetaita akapa  
\p
\v 1 Inangari nipaopao nim tootoo tale voto masina aue emae, karika va tani koronna isaa o voto. Liuna avalua o, me aiaavusuvusuena la nim toka gheelei tale ninamanama atoa, karika erooroo tani ghelei eghulughuluena lo atoa la laolao akalakalaa tani kkauaa.  
\v 2 Aiaavusuvusuena karika erooroo tani ghelei \w eraarangisanaila|lemma="raarangisana"\w*, liuna avalua o me karika laghe ruuruu tani toka gheelei sae aiaavusuvusuena. Arova tau ngai kkaua ngatoa laghe raarangisanala, karika aue la ghe ateateaa maamatana tale kaluira ssavoto.  
\v 3 Me isaa o aiaavusuvusuena la gheelei katengaata tale kateae ninamanama emene gheeleita ita mene nannaa kaluita ssavoto.  
\v 4 \x - \xo 10:4 \xt Hib 9:13.\x*Poli raeira vulumakao atoa me meemee atoa karika erooroo tani ghaa velu ssavoto.   
\p
\v 5 \x - \xo 10:5 \xt Sams 40:6-8.\x*Liuna avalua o me nau \w Karisto\w* ghe sio mae tale kosa ateva, ghe uela va,  
\q1 “Aiaavusuvusuena me opring karika ughe aanna,  
\q2 ta viliki eteva ughe aimonomonosieiniela etaghi.   
\q1
\v 6 Tee, aiaavusuvusuena eataata akapa me aiaavusuvusuena tale ssavoto  
\q2 karika ughe masimasiaala.   
\q1
\v 7 Vara me aghe uela va, ‘Aghi toko — laghe pitila me laghe aulieinaghila tale Uru ngai Manga ateva —  
\q2 aghe sio mae tani ghelei aloaloannaam, God.’”   
\m
\v 8 Aitiutiu ghe uela va, “Aiaavusuvusuena me opring, me aiaavusuvusuena eataata akapa me aiaavusuvusuena tale ssavoto, karika ughe aloannala, me karika ughe masimasiaala” (arongona ta inangari nipaopao eue va la ghelei).  
\v 9 Vara me ghe uela va, “Aghi toko, aghe sio mae tani ghelei aloaloannaam.” Ghe ghaa vella aitiutiu eteva tani atoka aiaaghaluene ateva.  
\v 10 \x - \xo 10:10 \xt Hib 9:12.\x*Me tale ia o aloaloannaane ateva, ang ghe ghelei emangaitala tale aiaavusuvusuena tale vilikina Iesu Karisto katengaata ta ngetaita akapa.   
\p
\v 11 \x - \xo 10:11 \xt Eks 29:38.\x*Nau ekapa atoa \w pristi\w* etoa la tiitingina tani ghelei uunguaaira tale ale nikkaua ngateva; nim isaa aitauaa nonga aiaavusuvusuena atoa la nim toka gheeleia, karika erooroo tani ghaa velu ssavoto.  
\v 12 Me nau eteva Karisto ghe gheleila ia o aiaavusuvusuena ateva mausi ssavoto ateva, katengaata nonga, ghe toka siola tale pai muenna ativilau ta God.  
\v 13 \x - \xo 10:13 \xt Sams 110:1.\x*Tale isaa o nau etoitoi tau ngai ssateena atoa va God eatokaila sio euu me eatingina sae kkena etaira.  
\v 14 Poli tale kateva nonga aiaavusuvusuena me Karisto ghe ghelei eghulughuluenala lo atoa God eaamangaila.   
\p
\v 15 Spirit Manga ateva tee ghe asokoila etaita isaa oia voto. Aitiutiu ghe uela va,   
\q1
\v 16 \x - \xo 10:16 \xt Jer 31:33; Hib 8:10.\x*“\w Inangari niaippooa ngaitaua|lemma="inangari niaippooa ngaitauaa"\w* ngateva aue agheleia ta ngetaira, va vara isaa o nau elange,  
\q2 Vau ngepona ghe aulia ngaotula va aue ia avalua toko.  
\q1 Aue aghatoka kalughu inangarighi nipaopao tale urunguitaniira,  
\q2 me aue apitia tale nannaaira.”   
\m
\v 17 \x - \xo 10:17 \xt Jer 31:34.\x*Vara me ghe mene uela va,  
\q1 “Kaluira ssavoto me gheeleiaaira karika elaolao aitauaa tee inangari nipaopao,  
\q2 karika poi va aue amene annaa.”   
\m
\v 18 Me nau isaa oia voto ang ghe kkaluaala, karika mene righi uunguaa nighelei sae aiaavusuvusuena.   
\s1 Nikolokolo ateae tani tingina asarasarakana  
\p
\v 19 \x - \xo 10:19 \xt Hib 4:16.\x*Liuna avalua o, kapughu etoa, karika ita roo tani mene matautu tani kupi sso tale rum atiulu mangaaili ia mausi raena ateva Iesu.  
\v 20 \x - \xo 10:20 \xt Mat 27:51.\x*Ghe otila ouna atikirighi salana etautau mae maulue ateva, tani kupi sso tale kalio atiulu, ia o vilikina ia.  
\v 21 Me poli ia kapuita pristi eteva iaaili epona tale alena ateva God,  
\v 22 \x - \xo 10:22 \xt Lev 8:30; Esik 36:25; Ips 5:26.\x*ita lao akalakalaa ta God tee koronna urunguita pasu tale niaikaaiaa. Poli tale raena ateva Iesu ghe pora araarangisanaitala tale sesa ninannaa, me ghe porala vilikiita tale manu raarangisanaaili.  
\v 23 Ita poso parasi tale nitaatara lao emua ita ghe aulia ngaotula me ita rau mene amaramara, ta lo ateva ghe auliaala isaa o voto, aue eghelei eroorooaa.  
\v 24 Me ita tee, ita mene annaa righi ase salana vaalua tani aisausiaa mene katoa tale niaielousi me tale masi niuungu.  
\v 25 \x - \xo 10:25 \xt Hib 3:13.\x*Karika ita mene mangoo tani mae kkaua ngaitauaa, nongina katoa la gheelei. Me nau ekapa atoa am asarasarakana mene kateva kateva, poli am taatara va nauna ateva Karisto tani sio ange aakalakalaa.   
\p
\v 26 \x - \xo 10:26 \xt Hib 6:4-8.\x*Marova ita nim toka gheelei ssavoto, me arongona ta ngita ghe ghaala alomasaanga tale voto koronna, karika mene teva aiaavusuvusuena tani mene kkaluaa kaluita ssavoto.  
\v 27 \x - \xo 10:27 \xt Ais 26:11.\x*Me karika, aue ita matautu nau ita toitoi nau niaisakei kanna God, me kura ateae ataataaili ia aue emae tani ata tau ngai ssateena atoa God.  
\v 28 \x - \xo 10:28 \xt Diut 17:6; 19:15.\x*See ghe ratila inangari nipaopao kanna Moses, me marova ghalua o kotolu taumattu laghe aasokoi voto sesa ghe gheelei, karika righi nialousiusi etana, laghe tani uviuvi ematea.  
\v 29 \x - \xo 10:29 \xt Eks 24:8; 1 Ko 11:27-29; Mat 12:30-32.\x*Me vaalua ta lo ateva taumattu easaasa tau sio Natuna ateva God? Egheelei raena ateva Natuna ateva God ghe amangaiela va karika manga ia, me tee eaauliaa saasakiaa ta Spirit eteva eaapasunga maamasinaane God.  
\v 30 \x - \xo 10:30 \xt Diut 32:35-36; Sams 135:14.\x*Poli ita kilakila lo ateva ghe uela va, “Aghi aue aliu me aghelei saasakieinila.” Me ghe uela tee va, “Vau ngepona ateva aue eghelei niaisakei tale kapuna taumattu ngatoa.”  
\v 31 Matautunaaili tani lau tale nimana God ateva tokatoka liu ia.   
\p
\v 32 Am nnaa isaa too nau ang ghe lao sio, nau eteva am ghe ghaala mallanga ateva, am ghe ghaala oroieili voto sesa, me isaa o voto karika ghe gheleiemla va am ghe katuula.  
\v 33 Kasina nau laghe aauliaa saasakiaa teeiem me laghe gheelei voto etaimim karika poi masina ta mata ngoroi etoa, me kasina nau am ghe aaimonomonosiaa tani lao aitauaa tee tau ngaiesoa ngatoa laghe gheelei saasakieinila.  
\v 34 \x - \xo 10:34 \xt Mat 6:20; 5:11-12.\x*Am ghe aalousiusi tee tau karavusu etoa me am ghe saasausila, me nau peiimim laghe sarasarakana tani nim ghaa tale aloannaaira, karika am ghe aalousiusi tee peiimim, ta am ghe masimasi, poli am ghe kilakila va voto masinaaili etokatoka, me aue etoka nau etoa, isaa \w epona liu\w*.  
\v 35 Liuna avalua o me am rou mene velu kaluimim nimatuutuliena ta God, poli aue am ghaa aipolipoli eteva namungaili ia.  
\v 36 Am tani tingina akoronna tani ghelei aloaloannaane God, me aue am ghaa saa llo ghe auliaala tale \w inangari nialokoi\w*.  
\v 37 \x - \xo 10:37 \xt Abak 2:3-4.\x*Poli,  
\q1 “Karika masauna arighi  
\q2 me lo ateva taumattu ange maemae aue emae me karika aue aippetana,   
\q1
\v 38 me tale niaikaaiaa kapughu tau ghulughuluena ateva aue etoka maamaulue  
\q2 me arova eoghi vulu isaa o voto,  
\q2 karika aue amasimasieinia.”   
\m
\v 39 Poli ita karika nongina lo atoa la oghioghi me nitturuu eghaaghaaila, ta nongina lo atoa la ghaiesoaa me la saasaanga.   
\c 11  
\s1 Tale niaikaaiaa  
\p
\v 1 \x - \xo 11:1 \xt 2 Ko 5:7.\x*Niaikaaia ngateva ia avalua toko va ita aiesoaa va aue ita ghaa llo emua etaita, me eaapasunga va ita rooroo tani kila va aue ita ghaa voto ita tam taatara.  
\v 2 Tale isaa o ase voto, me lo atoa emua arau laghe ghaala niaruaa ta God.   
\p
\v 3 \x - \xo 11:3 \xt Aitiutiu 1:1; Sams 33:6; Jon 1:3.\x*Tale niaikaaiaa ita kilakila va tale niaulia ngasarasarakana tale inangarina God, me kosa ateva ghe lutula. Liuna avalua o me voto ita taatara ghaine, karika God ghe gheleilala tale voto ita rooroo tani tara.   
\p
\v 4 \x - \xo 11:4 \xt Aitiutiu 4:3-10.\x*Tale niaikaaiaa, Eibol ghe ghelei saela lo ateva aiaavusuvusuena masina ia ta God me ta lo ateva Kein ghe gheleiela, me tale unna niaikaaiaa, God ghe arueiniela va ghulughuluena ia nau ghe ppooaala masimasiaane tale unna aiaavusuvusuena. Arongona ta ghe matela, esamasama ta ngetaita tale unna niaikaaiaa.   
\p
\v 5 \x - \xo 11:5 \xt Aitiutiu 5:21-24.\x*Tale niaikaaiaa me God ghe ghaa saela Inok \w epona liu\w* me karika ghe ateateaala nimate. Karika laghe roola tani mene taraia, poli God ghe ghaaiela. Auena God ghe ghaaia, laghe aaulieinia va God ghe masimasieinia.  
\v 6 Me karika ita rooroo tani amasimasi God arova karika righi niaikaaiaa. Poli lo ateva elao etana etani aiesoaa va God etokatoka, me etautaula aipolipoli ta lo atoa la tani paepaea.   
\p
\v 7 \x - \xo 11:7 \xt Aitiutiu 6:13–7:1.\x*Tale unna niaikaaiaa Noa, nau God ghe auliaala kiena tale llo karika ghe tara, tale nioneoneaa tale inangarina God ghe atulula aka ateva tani asaangi vausenna ateva me natuna atoa. Tale niaikaaiaa ghe aulia ngaotula ta taumattu ngatoa tale kosa ateva oia va sesa ila me ghe ghaala nighulughuluena tale uunguaa niaikaaiaa.   
\p
\v 8 \x - \xo 11:8 \xt Aitiutiu 12:1-5.\x*Tale niaikaaiaa, Abraham ghe nongo usilaala nau God ghe koloala tani lao tale voto ateva auena aue ghe ghaaia va ghe kanna ia, arongona ta ghe tam kilakila va eaa ghe laolao.  
\v 9 \x - \xo 11:9 \xt Aitiutiu 35:12.\x*Tale niaikaaiaa, ghe tanganuenala tale masaliki eteae God ghe aulia ngalokoiela, nongina ativuu eteva tale anua karika anuena. Ghe tokatoka tale ale kandisi, nongina Aisiki me Jekop ila tee elome tale ia o \w inangari nialokoi\w* eteva.  
\v 10 Poli ghe taatara lao emua tale lo ateae masaliki taatara tokatoka liu ia, me lo ateva ie nonga ghe nnainiela me ghe atuluela, God ta ngetana.  
\v 11 \x - \xo 11:11 \xt Aitiutiu 18:11-14; 21:2; Rom 4:19.\x*Tale niaikaaiaa, arongona ta Abraham ang ghe taita namuula, me Sera kina ngere ia, karika ghe roola tani alakuti aliki, me ghe tamaneiela aliki eteva ghe lutula. Poli ghe tarala va lo ateva ghe auliaala inangari nialokoi, aue eghelei llo ghe auliaala.  
\v 12 \x - \xo 11:12 \xt Aitiutiu 15:5; 22:17.\x*Liuna avalua o me ta kateva nonga ia taita, nongina va matena ia, ghe alutula kolenganina atoa, ooroiaaira nongina katto atoa \w elomarase\w* me rira atoa elosamarra, karika ita rooroo tani ira.   
\p
\v 13 \x - \xo 11:13 \xt Aitiutiu 23:4; 1 Kro 29:15; Sams 39:12; 1 Pita 2:11.\x*Ila akapa o taumattu ngatoa laghe tokatoka tale niaikaaiaa nau laghe matela. Karika laghe ghaala voto God ghe auliaala tale inangari nialokoi. Laghe tara amasau lao sio, me laghe masimasila, me laghe aulia ngaotula va ila ativuu ila me karika tanganueira tale ia oia kosa ateva.  
\v 14 Lo atoa taumattu la ghaauliaa isaa o ase voto la ghaapasunga va la paepae masaliki aue tanganueira.  
\v 15 Arova laghe aannaa masaliki laghe kasu vulila, aue laghe nnaa righi salana tani kiriaa lao.  
\v 16 Me karika ta laghe nannangaili masina ateae masaliki pei ngepona liu ia. Liuna avalua o me God karika epaapalata nau la kolokoloa va kapuira Goto ia, poli ia ang ghe aimonomonosiaala masaliki taatara ateae va masalikiira ia.   
\p
\v 17 \x - \xo 11:17 \xt Aitiutiu 21:12; 22:1-14.\x*Tale niaikaaiaa Abraham, nau God ghe tootoongainiela, ghe gheleila aiaavusuvusuena ta Aisiki. Lo ateva ghe ghaala inangari nialokoi ghe ainasiaala tani ghelei aiaavusuvusuena ta kateva nonga ia natuna taita ateva,  
\v 18 arongona ta God ghe uela etana va, “Ta Aisiki tuvum atoa aue la lutu.”  
\v 19 \x - \xo 11:19 \xt Rom 4:17.\x*Abraham ghe nnaala va God erooroo tani totu matena atoa, me ita rooroo tani ue va nonginaaili va ghe ghaa oghila Aisiki tale nimate.   
\p
\v 20 \x - \xo 11:20 \xt Aitiutiu 27:27-29, 39-40.\x*Tale niaikaaiaa, Aisiki ghe arangisela Jekop me Iso tale voto auena ghe lutu tale maamauluaairarua.   
\p
\v 21 \x - \xo 11:21 \xt Aitiutiu 47:31–48:20.\x*Tale niaikaaiaa, Jekop ghe arangisela natuna alua Josep, nau ghe saoainiela epona tale unna aikkatulu etiulu me ghe kakkauaa God emulina ghe matela.   
\p
\v 22 \x - \xo 11:22 \xt Aitiutiu 50:24-25; Eks 13:19.\x*Tale niaikaaiaa Josep, nau eteva ang ghe aainasiaa tani mate, ghe auliaala nau aIsraeli etoa aue la kasu vuli eIjip, me ghe aulia ngalokoila inangari tani usilaa va sa ateva aue la gheleia tale riuna.   
\p
\v 23 \x - \xo 11:23 \xt Eks 1:22; 2:2.\x*Tale niaikaaiaa tamane me kinna Moses lalu ghe aisulieiniela kotolu ulana nau eteva ghe lutula. Poli lalu ghe tarala va aliki eteva oia masinaaili taataraane, karika lalu ghe matautula tani tam nongo usilaa inangarina kingi eteva.   
\p
\v 24 Tale niaikaaiaa Moses, nau eteva ghe namuula, ghe ratila va la koloa va natuna ia natuna vause ateva \w Peroo\w*.  
\v 25 Ghe aloannala tani ghaa nimmarikana tee kapuna taumattu ngatoa God, me ghe rau mene amasimasia tani ghelei ssavoto tale nau karika aluse.  
\v 26 Eghe nnaala va marova eghaa nimmarikana, me etam ghaa nioneoneaa, tale ararina ateae \w Karisto\w*, aue elau ekapa asease ghinna atoa eIjip, poli ghe aatoka matane tale aipolipoli eteva auena.  
\v 27 Tale niaikaaiaa Moses ghe kasu vulila eIjip, poli karika ghe matautaala sessaiaane kingi eteva, nongina va arova ghe tarala lo ateva karika ita rooroo tani taraia, me ghe ratila tani mene oghiaa lao.  
\v 28 \x - \xo 11:28 \xt Eks 12:21-30.\x*Tale niaikaaiaa ghe gheleila uunguaa Pasova ngateva, me ghe auliaala laghe atoka saela rae tapaa ngatamaniira, me \w ensolo\w* tale nimate ateva ghe tam uvi ematela natuira mua atoa taita aIsraeli etoa.   
\p
\v 29 \x - \xo 11:29 \xt Eks 14:21-31.\x*Tale niaikaaiaa aIsraeli etoa laghe kasu longotila paa manu eteva la ghaseasea va \w eRet Sii|lemma="Ret Sii"\w* etana, nongina va elae. Nau aIjipi etoa vara laghe toonga tani kasu tee, manu eteva ghe arropilala.   
\p
\v 30 \x - \xo 11:30 \xt Jos 6:12-21.\x*Tale niaikaaiaa aivativati etoa eJeriko laghe katuula nau aIsraeli etoa laghe kasu taliaala erooroo ghaitu nau.   
\p
\v 31 \x - \xo 11:31 \xt Jos 2:1-21; 6:21-25; Jms 2:25.\x*Tale niaikaaiaa Reiab aipae taita ia karika ghe matela tee lo atoa laghe tam nongonongo usilaa God, poli ghe aitaraala kapuira tau lloso atoa aIsraeli etoa.   
\p
\v 32 \x - \xo 11:32 \xt Aitoi 6:11–8:32; 4:6–5:31; 13:2–16:31; 11:1–12:7.\x*Vaalua, sa ateva amene aulieinia? Karika oroi naughu tani mene auliaa Gidion, Barak, Samson, Jepta, Deivit, Samuel me \w propete\w* atoa.  
\v 33 \x - \xo 11:33 \xt Den 6:1-2.\x*Tale niaikaaiaa laghe uviuvi patunganue namu ngatoa me laghe ghaaghaaila, laghe gheelei niaisakei tale uunguaa nighulughuluena, me laghe ghaaghaa saa voto God ghe aauliaa ta ngetaira tale inangari nialokoi. Laghe gheelei runga paaira laeoni etoa,  
\v 34 \x - \xo 11:34 \xt Den 3:23-27.\x*laghe aapala kura atoa ataataailiila, laghe saasaanga tale baenata. Arongona ta saghuighuina ila, me laghe mene sarasarakana, me laghe tiitingina asarasarakana tale niaiuvii, me laghe uviuvi tau ngai ssateeira atoa ativuu ila.  
\v 35 \x - \xo 11:35 \xt 1 Ki 17:17-24; 2 Ki 4:25-37.\x*Tale niaikaaiaa, vause atoa kapuira atoa matena ila laghe mene totu saela tale nimate. Katoa laghe tam aaloanna va la nim karavusu, laghe matemate tale nimate mmarikanaaili, poli laghe aloannaaili va la mene totu tale lo ateva nitotu masinaaili ia.  
\v 36 \x - \xo 11:36 \xt 1 Ki 22:26-27; Jer 20:2; 37:15; 38:6.\x*Mene katoa laghe aauliaa teeila asease inangari etoa me laghe uuetaila. Katoa laghe aatoka sene ta ngetaira me laghe laolaoainila tale ale mata voovoo.  
\v 37 \x - \xo 11:37 \xt 2 Kro 24:21.\x*Laghe osaosa amatela tale atu, laghe soosoo eghaluevilauila, laghe uviuvi ematela tale baenata. Laghe kasukasu see, laghe aasae viliki sipsipi me meemee, karika righi peiira, taumattu ngatoa karika laghe gheelei righi masi voto ta ngetaira, laghe gheelei saasakieinila.  
\v 38 Kosa ateva karika ghe maamasina ta ngetaira. Laghe aso kasukasu see nongina va lo atoa karika va righi liuira, laghe tokatoka tale voto karika righi taumattu ta ngetana me tale motouru etoa, me tale lienga atoa me liu etoa tale kosa.   
\p
\v 39 Ila oia lo atoa laghe ghaala niaruaa ta God poli tale uneira niaikaaiaa, arongona ta karika teva ta ngetaira ghe ghaala voto laghe aulia ngamuemue alokoila tale inangari nialokoi.  
\v 40 God ang ghe loela kasina voto masinaaili ta ngetaita, me karika va lo atoa akasina nonga, ta ita akapa aitauaa aue ita ghaa.   
\c 12  
\s1 Iesu, aitiutiu ia me aighelei eghulughuluena niaikaaiaa ia  
\p
\v 1 \x - \xo 12:1 \xt 1 Ko 9:24-25.\x*Ita taatara oroieili taumattu ngatoa maamauluaaira eaapasunga vaalua malloeana niaikaaiaa. Liuna avalua o ita ilou tale ia o niaikarati eteae emua ta ngetaita me ita rau mene mangoo vulua. Ita ghaa velu righi asease voto maamatana, me ssavoto tee erau kavili rungainita.  
\v 2 Nau etoa ita tani taatara lao ta Iesu, poli ia aitiutiu ia me aighelei eghulughuluena niaikaaiaa ia. Karika ghe nnaala nipalata tale ia o ase nimate ateva tale \w aikotoo\w*, ta ghe nnaala nimasimasi eteva aue eghaaia me etoka etana nau ekapa atoa. Me ghaine etokatoka tale pai muenna ativilau tale aitokatokane ateva God.   
\s1 God eparuparu natuna atoa  
\p
\v 3 Am nim nnaa voto sesaaili tau ssavoto atoa laghe gheleila etana, me ghe tingina akorokoronganala etana. Karika laghe maamasieinia me laghe gheeleia va eghaa voto maate. Liuna avalua o me am rau mene mangoo me am sio asoasoaa.  
\v 4 Tale uneimim niaissarakaa tee ssavoto ateva, karika toa laghe uvi emateam.  
\v 5 \x - \xo 12:5 \xt Nitoka 3:11-12; Job 5:17; Aotu 3:19.\x*Me koti ngam ghe kkaluaala isaa o inangari niaisausiaa eaauliaa etaimim va am natuna am.  
\q1 “Natughu, urau mene nnaa va niparuparu eteae kanna ia Vau ngepona peisaane ia,  
\q2 me urau mene sio asoasoaa nau eloeloeo.   
\q1
\v 6 Poli Vau ngepona ateva eparuparu lo atoa eaaielousiangailiila  
\q2 me eattara matane lo ateva taumattu eghaaghaaia nongina va natuna ia.”   
\m
\v 7 \x - \xo 12:7 \xt Diut 8:5.\x*Liuna avalua o me am tingina asarasarakana tale niparuparu aanasa, poli God egheeleiem nongina va natuna am. Poli sa ateva aliki tamane etam paruparua?  
\v 8 God eparuparu ekapa natuna atoa. Arova etam parula, karika va tani natuna ila, ta nim aliki tale kosa ateva oia.  
\v 9 Nim nongina tamaita tuunga atoa la paruparuta, me ita oneoneainila. Vaalua me karika ita roo tani tau velu Tamaira ateva kapuita spiriti etoa eparuta me etau mae maulue ateva me aue ita toka?  
\v 10 Tamaita atoa tale kosa ateva oia la paruparuta tale nau karika aluse, tale aaloannaaira; me God eparuparuta tani sausita tale masi nitoka nau etoa egheeleita va ita manga nongina ia manga ia.  
\v 11 \x - \xo 12:11 \xt Jms 3:17-18.\x*Karika ita masimasi nau la tautau mae niparuparu mmarikanaaili tani ghaa oghita tale sesa salana. Me marova ita kila tani nongo usilaa nau la paruparuta, aue ita ghelei voto ghulughuluena me aue ita toka tale luei.   
\p
\v 12 \x - \xo 12:12 \xt Ais 35:3.\x*Poli ngam ghe maomaonala tale niaikarati eteae, liuna avalua o me am gheleiem me am mene sarasarakana.  
\v 13 \x - \xo 12:13 \xt Nitoka 4:26.\x*Am toka tale ghulughuluena atikirighi salana me aue am roo tani saanga, me voto atoa la gheelei emaomaoanaiem, karika la rooroo tani gheleiem va erauem.   
\p
\v 14 Am tootoonga tani toka tee taumattu ngakapa atoa tale luei, me am toka tale maulue manga. Arova teva maamaulueaane karika manga, karika aue etara Vau ngepona ateva.  
\v 15 Am aipanipaniaa nonga ta am rau katuu vulu nonga maamasinaane ateva God. Karika teva etaimim emene nongina natu ngai erighi kaaleaili ia epiipinosa sae me egheelei oroieili voto sesa, me oroi taumattu la tam \w raarangisana\w* ta matane God.  
\v 16 \x - \xo 12:16 \xt Aitiutiu 25:29-34.\x*Karika teva taumattu emene aimuli tee uunguaa niailai salosaloaa me karika eoneoneaa voto atoa manga ila, nongina Iso, ghe nim aikolikoliaala saa voto ia ghe rooroo tani ghaa poli ia mue ia, tale nim tuku nginana arighi.  
\v 17 \x - \xo 12:17 \xt Aitiutiu 27:30-40.\x*Am nim nnaa va nau Iso ang ghe gheleila isaa o voto, me emulina ang ghe mene aaloanna \w niarangise\w* me God ghe ratila. Iso karika ghe roola tani aikolikoliaa isaa o voto poli karika ghe nna ngaioghioghia ngakoronnala arongona ta ghe ngangngala poi.   
\s1 Ita ghe mae sio ta Jerusalem ngepona liu eteva  
\p
\v 18 \x - \xo 12:18 \xt Eks 19:16-20; Diut 4:11-12.\x*Karika am ghe mae tale motouru eteva eSaenae ita rooroo tani posoa, karika teae kura eramerame, o righi saurrom me urukookoo, o teva ttasi vaoo,  
\v 19 \x - \xo 12:19 \xt Eks 20:18-21; Diut 5:22-27.\x*o lingi taue ateva me lingi ngalo ateva esamasama, me lo atoa laghe nongoala, laghe tam aloannala tani mene nongo righi inangari.  
\v 20 \x - \xo 12:20 \xt Eks 19:12-13.\x*Poli karika angila ghe rooroo tani nongo me tingina akorokorongana tale saa llo God ghe auliaala va, tee marova teva ghaata kkena enim tuli motouru eteva, la tani uvi ematea.  
\v 21 \x - \xo 12:21 \xt Diut 9:19.\x*Saa voto laghe tarala ghe ghelei ematautulala me Moses ghe uela va, “Ngaghi reterete tee nimatautu.”  
\v 22 Me, ngam ghe mae sio tale motouru eteva la aseasea va Saeon, ia o masaliki taatara ateae masalikina ia God ateva tokatoka liu ia, ia o Jerusalem \w ngepona liu|lemma="epona liu"\w* eteva, me ta kapuna \w ensolo\w* atoa oroiannaaili ila laghe mae sio tani masimasi eitauaa.  
\v 23 Ngam ghe mae sio tale kinatama nivelu eitaua ngateae ta lo atoa nongina va natuna mata ngemue ila God, me ila la masimasieili poli ila arariira isaa epona liu, me ngam ghe mae sio ta God, ia tau ngai ghelei niaisakei ia ta ila akapaaili taumattu ngatoa, me ta ghulughuluena tee atoa laghe matela me God ghe amangailala.  
\v 24 \x - \xo 12:24 \xt Hib 8:6; Aitiutiu 4:10.\x*Me Iesu etiitingina elome etaita me God tale ouna ateva \w inangari niaippooa ngaitauaa\w*, poli raena ateva elaulau raena ateva Eibol me eaaulia ngaotu oroieili masi voto.   
\p
\v 25 \x - \xo 12:25 \xt Hib 2:1-3; 10:26-29.\x*Am nna ngamasina, me am rau mene rati tani nongo usilaa God nau eaaippooaa. Katoa laghe nongo vuluela nau ghe aauliaa voto etaira tale kosa ateva oia, me karika laghe rooroo tani ilou eisulia. Liuna avalua o me karika poi aue ita rooroo tani ilou eisulia marova ita tam nongo usilaa inangarina God epona liu.  
\v 26 \x - \xo 12:26 \xt Ag 2:6.\x*Lingi ngalona ateva God ghe gheleila kosa ateva ghe rukeiela, me tale isaa oia nau ang ghe aulia ngalokoila tale \w inangari nialokoi\w* va, “Aue amene ruke kosa ateva ghaluene me epona liu tee.”  
\v 27 Isaa o mata nginangari va “ghaluene” eaaulia ngamasalikangaili va aue eghaa velu voto erooroo tani ruke, malloeana va llo voto ghe gheleila, poli ghe aloannala va llo voto karika la rooroo tani ruke, isaa nonga o voto aue etoka.   
\p
\v 28 Liuna avalua o me ita kaili emasina ta God, poli ita ghaaghaa ararimangali eteva karika erooroo tani rukeia, aue ita kkauaa God tale ase salana erooroo tani apasunga nioneoneaa me nimatautu ta God.  
\v 29 \x - \xo 12:29 \xt Diut 4:24; 9:3.\x*Poli kapuita God ateva koronnaaili va ia nongina “kura ateae etuuturungi ekapaaili voto atoa.”   
\c 13  
\s1 Niuungu tani amasimasi God  
\p
\v 1 Am rau mene ruu tani aielousi nongina va tue me nenga am.  
\v 2 \x - \xo 13:2 \xt Rom 12:13; Aitiutiu 18:1-8; 19:1-3.\x*Am rau mene kkaluaa tani aikoloa ativuu etoa, poli katoa laghe gheelei evalua o me karika laghe kilakila va laghe aikoloaala \w ensolo\w* atoa.  
\v 3 Am nnaa lo atoa tale ale mata voovoo, arova nongina va am tee am tokatoka tale ale mata voovoo teeila, me tee lo atoa karika la gheelei masina etaira, nongina va am tee am ghaaghaa nimmarikana.   
\p
\v 4 \x - \xo 13:4 \xt Ips 5:5.\x*Am akapaaili am oneoneaa nilai eteae, me lailai elua komo tellaai ekomoirarua nonga ia. Ta poli God aue eghelei niaisakei ta lo ateva taumattu lailai ia me emene laa ghaailai see, me lo atoa la lailai sari maneira atoa mene katoa.  
\v 5 \x - \xo 13:5 \xt Diut 31:6, 8; Jos 1:5.\x*Am alekalekaiem tale uunguaa niaielousiaa viliki veu, me am masimasiaa saa voto ngam ghe ghaala isaa etaimim. Poli God ghe uela va,  
\q1 “Karika aue akasu vulio;  
\q2 me karika aue akkaluaa poio.”   
\m
\v 6 \x - \xo 13:6 \xt Sams 118:6.\x*Mausina avalua o me ita atoka tuutuliita ta God me ita ue ta taumattu ngatoa va,  
\q1 “Vau ngepona ateva tau ngai sausighi ia,  
\q2 karika aue amatauta  
\q2 saa righi voto teva taumattu eanna tani ghelei etaghi.”   
\p
\v 7 \x - \xo 13:7 \xt 1 Ko 4:16.\x*Am rau mene kkaluaa lo atoa laghe muemueinam, ila laghe aaulia ngaotu inangarina ateva God etaimim. Am nnaa tee vaalua tokatokaaira me matemateaaira, me am tootoonga tani ghaa ia o ase niaikaaia ngateva nongina ila.  
\v 8 Iesu \w Karisto\w* karika ghe aikolikoliaa poi nau too ang ghe lao sio, nau ghaine, me nau too emaemae.   
\p
\v 9 \x - \xo 13:9 \xt Rom 14:17.\x*Am rau mene tau velu asease niapasunga ngatoa kamena ila va la katulaa veluem tale masi salana atikirighi. Emaamasina tale urunguita ateva tani ghaa sarasarakana tale maamasinaane God, me karika va tani usilaa inangari tale uunguaa inana la gheelei aiaavusuvusuena etana, ta poli lo atoa la usilaa isaa o inangari karika esaasausila.   
\p
\v 10 Ouna ase \w liu nighelei aiaavusuvusuena\w* etokatoka etaita, me \w pristi\w* etoa la uungu tale \w ale kandisi\w* eteva manga ia karika la rooroo tani ghaa inana tale ia o voto ateva.  
\v 11 \x - \xo 13:11 \xt Lev 16:27.\x*Nau namu ngateva ta pristi etoa eghaaghaa raeira ghaata kkena atoa me esossoa elome tale rum atiulu mangaaili ia tani ghelei aiaavusuvusuena tani ghaa velu kaluira ssavoto taumattu ngatoa, me ghaata kkena akapa ateva laghe ghooainia eleka, me laghe ghoa tungitungia.  
\v 12 \x - \xo 13:12 \xt Jon 19:17.\x*Mausina avalua o me Iesu tee ghe matela eleka tale masaliki taatara ateae, tani ghelei \w eraarangisana|lemma="raarangisana"\w* kaluira ssavoto taumattu ngatoa tale raena ateva.  
\v 13 \x - \xo 13:13 \xt Hib 12:2.\x*Liuna avalua o me ita tee ita ghoa tee Iesu eleka me ita ghaa nipalata nongina laghe ghelei teeiela.  
\v 14 \x - \xo 13:14 \xt Hib 11:10, 16; 12:22.\x*Poli tale kosa ateva oia karika teae masaliki taatara erooroo tani toka nau ekapa atoa, ita toitoi ia o ouna ateae masaliki taatara va emae.   
\p
\v 15 \x - \xo 13:15 \xt Sams 50:14, 23.\x*Liuna avalua o tale uunguaane Iesu ita toka kaakaueinia nau ekapa atoa tani ghelei arova uneita aiaavusuvusuena nitau sae ta God. Me nilooloo sae me nitau sae ita auliaa ta paaita nongina va kaluita aiaavusuvusuena ta God nau ita auliaa ararina ateae.  
\v 16 \x - \xo 13:16 \xt Plp 4:18.\x*Am rau mene kkaluaa tani ghelei masi voto me tani parruu mene kateva kateva, poli God emasimasiaa ia o ase aiaavusuvusuena.   
\p
\v 17 \x - \xo 13:17 \xt 1 Tes 5:12.\x*Am nongo usilaa lo atoa la muemueinam me am ghelei saa voto la auliaa. Poli ila la aaitarainiem, me aue la ghauliaa ta God vaalua aaitaraaira etaimim. Am nongo usilainila, me aue nimasimasi elutu tale uunguaaira. Arova karika, aue la ghelei uunguaaira tale nialousiusi me karika aue la roo tani sausiem.   
\p
\v 18 \x - \xo 13:18 \xt Apos 24:16; 2 Ko 1:12.\x*Am rau mene ruu tani looloo sae poli mausiimami, poli ami kilakila va nannaaimami masalikeaili va karika ami ghe gheelei righi sesa voto, poli nau ekapa atoa ami aloanna tani ghelei voto masina.  
\v 19 Tale urunguitanighi ekapaaili eteva akookolomiem tani looloo sae va God aue esungi parasieghi atu etaimim.   
\s1 Airuuruu eteva nilooloo sae  
\p
\v 20-21 \x - \xo 13:20-21 \xt Jer 32:40; Esik 37:26; 1 Pita 2:25.\x*Alooloo sae va God, ia etautau luei, aue etau aatu isaa akapaaili masi voto atoa me am rooroo tani ghelei voto eaaloanna. God ghe totula Vauita ateva Iesu Karisto tale nimate, ia kinatama aitoitoi ia ta sipsipi etoa, poli tale raena ateva tale matemateaane. Raena ateva ghe tiuaala \w niaippooa ngaitaua|lemma="inangari niaippooa ngaitauaa"\w* ngateva aue etoka nau ekapa atoa. Alooloo sae va aue God eghelei etaita saa voto emaamasina etana, tale uunguaa Iesu Karisto, me ta ngetana nitau sae nau ekapa atoa. Koronna.   
\s1 Airuuna inangari tale uru ngai etikirighi  
\p
\v 22 Akookolomiem, masi kapughu etoa, tani nna ngamasina isaa o inangari niaisausiaa aghe pitila tale uru ngai etikirighi oia karika aluse ia.   
\p
\v 23 Aghaaloannaiem tani kila va kapuita ateva ta Timoti ang ghe kupi ghoa mae tale ale mata voovoo. Arova emae parasi, aue aghaaia me angalu mae taraiem.   
\p
\v 24 Am taula masimasiaaimami ta lo atoa la muemueinam me tee ta kapuna taumattu ngatoa God. Kapuita atoa eItali la suu aatu sio masimasiaaira etaimim.   
\p
\v 25 Alooloo sae va aue maamasinaane God etoka etaimim akapa.