\id ACT Mussau-Emira \h Apostolo \toc3 Apos \toc1 Gheegheleiaaira Apostolo Atoa \toc2 Apostolo \mt1 Gheegheleiaaira Apostolo Atoa \imt1 Inangari emuemua \ip Luk ghe mene pitila righi tana kiukiu ghe tiuaala tale Masi Inangarina ghe pitiela. Etiuaa tale saesaeaane Iesu epona liu me nau God ghe tau lao sio Spirit Manga ateva tale Nau Pentikos. Aitiutiu etoa sapta la kiukiuaa masi kiukiu ghe kasu ekapa seela, eJerusalem me eJiudia ta aJiu etoa, vara me eSameria me eAntiok ta lo atoa karika aJiu ila. Tale ila o sapta ngatoa, Luk ekiukiuaa Pita, Jon, Stipen me Pilip. Sapta 13-28 ekiukiuaa uunguaane atoa Pol, tale kotoluae nikasu see tani ppooaa masi kiukiu, tale patunganua eSaepras, me ta llo namuu patunganua alua ghaine ita aseaselalua va Teki me Gris. Ekiukiuaa tale nau Pol ghe saela eJerusalem, aJiu etoa laghe kuneiela, me aRom atoa laghe gheleila niaisakei etana ghaluaata, me vaalua ghe saela eRom. Luk ghe kasukasu eitauaa tee Pol kotoluaata, me ghe pitila va “ami” ta 16:10-17; 20:5–21:18 me 27:1–28:16 tani apasunga va ia ghe tokatoka tee Pol. \iot Tani kila amuemua \io1 Aitiutiu tale ale manga \ior 1:1–5:42 \ior* \io1 Nau sesa me tau ngaiesoa ngatoa laghe oroila \ior 6:1–9:31 \ior* \io1 Pita me aitiutiu tau ngeleka atoa laghe aiesoaa \ior 9:32–12:25 \ior* \io1 Pol ghe kasukasu tee Banabas \ior 13:1–16:5 \ior* \io1 Pol ghe lao sio eTeki me eGris \ior 16:6–19:20 \ior* \io1 Pol ghe saela eJerusalem, laghe kuneiela, me ghe saela eRom \ior 19:21–28:31 \ior* \c 1 \s1 Iesu ghe saela epona liu \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt Luk 1:3.\x*Tiopilus, tale lo ateva to vuku aghe piti ekasinaiela, aghe auliaala niuungu Iesu ghe tiuaala tani ghelei me tani apasunga, \v 2 \x - \xo 1:2 \xt Mak 16:19; Luk 24:49-51.\x*nau ghe ruula tani aippooaa tee kapuna \w apostolo\w* atoa ia o ghe suitoongainilala, me tale sarasarakaniaane Spirit Manga ateva ghe auliaa tau lao sio vaalua la uungu me ghe ghaala nau eteva ghe oghi saela \w epona liu\w*. \v 3 \x - \xo 1:3 \xt Luk 24:36-49; Apos 10:41.\x*Emuli tale nimmarikana ghe ghaala, ghe apasungaala oroieili voto tani apasunga va ia maulue ia ta ila o apostolo atoa. Ghe kaurekatila etaira ghe roola ghaatingaulu (40) nau, me tani auliaa \w ararimangalina ateva God\w*. \v 4 \x - \xo 1:4 \xt Luk 24:49; Jon 14:16-17; Apos 2:33.\x*Kateva nau laghe namanama aitauaa me ghe uela etaira va, “Karika am mene kasu vuli mua eJerusalem. Am toi kateva voto Tamaghi ghe aulieiniela tale \w inangari nialokoi\w* va aue enim tau aatu etaimim, ia o aghe aulieiniela. \v 5 \x - \xo 1:5 \xt Mat 3:11.\x*Jon ghe aasuu taumattu tale manu, me karika masau me aue am ghaa niaasuu tale Spirit Manga ateva.” \p \v 6 \x - \xo 1:6 \xt Luk 24:21.\x*Nau laghe velu eitauaala me laghe kolomiela va, “Vau eteva, tale isaa oia nau erooroo va umene asaesae arariira ateae aIsraeli etoa?” \p \v 7 \x - \xo 1:7 \xt Mak 13:32.\x*Ghe uela etaira va, “Karika uunguaaimim tani kila nau Tamaghi ghe atokala tale sarasarakaniaane. \v 8 \x - \xo 1:8 \xt Mat 28:19; Luk 24:48.\x*Me am, aue am ghaa sarasarakana nau Spirit Manga ateva emae etaimim, me saa llo am ghe tarala me nongola, aue am laa ppooaa tale masaliki taatara eJerusalem, tale provinsi eteva eJiudia, eSameria me tale kosa akapa ateva.” \p \v 9 Nau ghe ruula tani auliaa llo me God ghe ghaaie saela epona liu emua ta mataira, me urukookoo ateva ghe aisulieiniela tale taataraira. \p \v 10 Nau laghe taatara usiusie sae \w elomarase\w* nongina ghe laa saesae, arovaeaata ta taumattu ngalua lalu ghe aasae kalio usousoana lalu ghe kaurekatila me lalu ghe tingina teeilala. \v 11 \x - \xo 1:11 \xt Mat 26:64; Luk 21:27.\x*Me lalu ghe uela va, “Taumattu nge Galilii etoa, vaalua me am tingina taatara sae elomarase? Ia o Iesu God ange ghaaie saela epona liu aue emene oghi sio nongina ngam taraiela elaa saesae.” \s1 Mataeasi ghe ghaala liuna ateva Jiudas \p \v 12 \x - \xo 1:12 \xt Luk 24:50-53.\x*Nau \w ensolo\w* alua lalu ghe kasula, laghe oghi sio mae eJerusalem ta laghe laa sae kasu tale motouru eteva la aseasea va \w eOliv|lemma="oliv"\w*, maamasauaane erooroo kasukasuaaira ta sambati.\f + \fr 1:12 \fq kasukasuaaira ta sambati \ft AJiu etoa la uue va urooroo tani kasu tale sambati ta kateva kilomita nonga.\f* \v 13 \x - \xo 1:13 \xt Mat 10:2-4.\x*Nau laghe rekatala, laghe saela tale ale ngepona atiulu nongina laghe tokatoka. Lo atoa laghe mae sio, Pita, Jon, Jeimis me Andru me Pilip, Tomas, Batolomiu, Matiu, Jeimis natuna ia Alpeas, me Saemon laghe aseasea va \w Selot\w* ia, me Jiudas natuna ia Jeimis. \v 14 Ila me vause atoa, me Meri kinna ia Iesu, me tuena atoa me nengane atoa Iesu, laghe maemae aitauaa nonga tani looloo sae. \p \v 15 Tale isaa o nau Pita ghe tingina saela elome ta lo atoa laghe aaiesoaa, ila akapaaili erooroo kateva ai me ghaluengaulu (120). \v 16 \x - \xo 1:16 \xt Sams 41:9.\x*Ghe uela va, “Tueghi me nengaghi etoa, Spirit Manga ateva ghe auliaala emua arau ta paane Deivit va Jiudas aue emuemuaa lo atoa aue la laa kune Iesu. Isaa o inangari Uru ngai Manga ateva ghe tani lutu ekoronnala. \v 17 Poli Iesu ghe suitoongainiela tani uungu teeita, Jiudas ia kateva elome etaita.” \p \v 18 \x - \xo 1:18 \xt Mat 27:3-8.\x*(Ia o taumattu ngateva ghe ghaala aipolipoli tale sesa gheeleiaane me ghe polila kosa ateva, ghe katuula ghe akasa ngamateala, me kovane ateva ghe tapolakala, me tinena ghe ghoa mae eleka. \v 19 Ila akapa eJerusalem laghe nongola me laghe asela voto ateva o tale inangari tanganueira va Akeldama, malloeana va “Kosa ateva rae etana”.) \p \v 20 \x - \xo 1:20 \xt Sams 69:25; 109:8.\x*Pita ghe uela va, “Laghe pitila tale vuku eteva ta Sams va, \q1 “‘Alena ateva aue enim toka \q2 me karika teva tani toka etana’ \m me, \q1 “‘Liuna ateva tani muemuaa niuungu kateva ppae aue eghaaia.’ \m \v 21 Liuna avalua o me ita tara teva taumattu ghe kasukasu teeita nau ekapa atoa nau Vau eteva Iesu ghe tokatoka teeita, \v 22 \x - \xo 1:22 \xt Mak 1:9; 16:19; Jon 15:27.\x*etiitiuaa nau Jon ghe aasuu me ghe laa ghaa sio nau God ghe ghaa saela Iesu epona liu. Ita ghaa teva ghe tani tarala isaa o voto me tottotuaane Iesu.” \p \v 23 Laghe asela ghalua taumattu, Josep laghe aseasea va Barsabas, me laghe asease teeia va Jastas,\f + \fr 1:23 \ft Josep arari nge Hibru ia, me Jastas arari nge Latin ia. Barsabas malloeana va ghe lutula ta sambati.\f* me mene kateva taumattu, Mataeasi etana. \v 24 Me laghe looloo saela, laghe uela va, “Vau ngepona ateva, io ukilakila akapa urunguitaniira taumattu ngatoa, uapasunga va see etairarua ughe suitoongainiela va \v 25 eghaa niuungu eteva va eapostolo me eghaa niuungu eteva Jiudas ghe katuu vuluela tani lao nongina aue elao.” \v 26 Laghe kaaila voto aluepai eaimatoonga arariirarua aluae. Nau laghe senusenuaala, ararina ateae Mataeasi ghe katuu ekasinala, me ie tee ghe lao aitauaa tee sio kasangaulu kateva apostolo. \c 2 \s1 Spirit Manga ghe sio mae ta Nau Pentikos \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xt Lev 23:15-21; Diut 16:9-11.\x*Ghe ghaala nau ta \w Pentikos\w*, taumattu ngatoa laghe aaikaaiaa, ila akapa laghe mae sio tani velu eitauaa tale kateva voto. \v 2 Katengaata nonga ta laghe nongola niaangari eteva arova paka kuukuu eteva, ghe sio mae \w epona liu\w* me ghe pasula elome tale ale ateva. \v 3 \x - \xo 2:3 \xt Mat 3:11.\x*Laghe tarala lo ateva ghe sio mae arova kura ataata ateae, me ghe polaie seela nonginaaili ramuramuti paa atoa, me ghe tokala epona ta kateva kateva etaira. \v 4 \x - \xo 2:4 \xt Apos 4:31; 10:44-46; 19:6; Mak 16:17.\x*Laghe pasula tale Spirit Manga ateva, me laghe tiuaala tani aippooaa tale asease nisama karika samasama tanganueira, ta Spirit Manga ateva ghe tau lao sio. \p \v 5 Tale ia o nau eteva oroi \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa laghe aaiesoaa ta God, laghe mae akapa see sio tale kosa akapa ateva tani velu eitauaa eJerusalem. \v 6 Nau laghe nongola mangalia ateva, laghe mae sio tani velu eitauaa, me laghe soghila tani nongo inangari tanganueira, \w disaepolo\w* atoa laghe aauliaa. \v 7 Mataira ghe otila me laghe kolomila va, “Taumattu ngatoa oia la aippooaa ila akapa laghe mae sio eGalilii. \v 8 Vaalua me kateva kateva etaita ita nongonongo kila inangari tanganueita? \v 9 Ita taumattu tale Patia, Midia, Elam, me taumattu nge Mesopoteimia, Jiudia, Kapadosia, Pontus me Eisia, \v 10 Prigia me Pampilia, Ijip, me katoa laghe mae sio tale kasina masaliki eLibia kalakalangina tale masaliki eteae eSaerini, me katoa laghe mae sio eRom, \v 11 ita aJiu etoa me lo atoa ghavirina laghe mene aiesoaa teeitala, aKrit me aArabia,\fig Voto atoa aJiu etoa laghe tokatoka|alt="Places the Jews lived" src="Acts 2 map.jpg" size="span" copy="Some maps, charts, or drawings produced with Map Creator software from fmosoft.com. Used by permission. All rights reserved" ref="2:11" \fig* ita akapa ngita nongola kinatama voto ateva God nge gheleila nau ngila ppooaala tale inangari tanganueita.” \v 12 Laghe soghila me aloira ghe kapaala me laghe aikolomieinila va, “Sa malloeana llo oia?” \p \v 13 Katoa laghe aanamisainila tani ue va, “La ropila manu eteva sarasarakana ia.” \s1 Pita ghe ppooaala ta taumattu ngatoa \p \v 14 Pita ghe tingina aitauaa teela kasangaulu kateva (11) \w apostolo\w*, ghe sama anamuula me ghe uela va, “Am aJiu etoa me lo atoa am tokatoka eJerusalem, am nongo amasina inangari aghauliaa. \v 15 Taumattu oia karika la ropila nongina am aauliaa. Elue talaua arau oia ta 9 kilok.\f + \fr 2:15 \fq 9 kilok \ft Tale inangari nge Grik, \fqa tale aiaakotoluna ateva aoa.\f* \v 16 Isaa oia voto am taatara, \w propet|lemma="propete"\w* Joel ang ghe aulia ngalokoila, \v 17 \x - \xo 2:17 \xt Joel 2:28-32.\x*ghe uela va, \q1 “‘God eue va, Airuuruu tale kosa ateva, \q2 aue atau sio kapughu Spirit Manga ateva tale taumattu ngatoa. \q1 Natuimim taita atoa me vause atoa aue la aulia ngaotu inangarighi. \q2 Aliki taita atoa aue la tara nitaatara, \q2 me taita namu ngatoa aue la asoasopoi. \q1 \v 18 Me kapughu tau ngai uungu etoa, taita ila me vause ila, \q2 aue atau sio tee Spirit Manga ateva etaira, \q2 me aue la aulia ngaotu inangarighi. \q1 \v 19 Aghi aue aghapasunga aimatootoongana \w elomarase\w* \q2 me epona tale kosa ateva, \q2 rae, kura ateae, me paka asu eteva. \q1 \v 20 Sinaka ateva aue saurrom, \q2 ulana ateva aue eraeraeana, \q2 me auena kinatama nau eteva emae, ia o nau eteva, aue aghi Vau ngepona ateva aue enaughi ia. \q1 \v 21 Me lo atoa la kolo tau \q2 ararina ateae Vau ngepona ateva aue la saanga.’” \p \v 22 Pita ghe mene uela va, “Israeli etoa, am nongo. Iesu aNasareti ia God ghe sungie mae sio etaimim, ghe gheleila paka mirikol me aimatootoongana elome etaimim tani apasunga etaimim va ia ghe kasula ta God. Am akapa am kilakila isaa oia voto. \v 23 Ia o taumattu ngateva emua arau God ghe kilaiela me ghe loela tani taue sio etaimim, am me ssa taumattu ngatoa am ghe uvi emateala tale \w aikotoo\w*. \v 24 God ang ghe totuela tale mammarikana nimate ateae, poli nimate ateae karika righi sarasarakaniaane tani poso aoghia. \v 25 \x - \xo 2:25 \xt Sams 16:8-11.\x*Deivit ghe pitila va \w Mesaea\w* ghe auliaala va, \q1 “‘Aghe taatara Vau ngepona ateva emua ta ngetaghi tale nau ekapa atoa, \q2 poli ia etokatoka tale pai muenna ativilau etaghi, \q2 me karika arooroo tani katuu. \q1 \v 26 Liuna avalua o me urunguitanighi eteva emasimasi me paaghi eteva ekkinari tau sae ararina ateae, \q2 me vaulanighi eteva aue etoka tale voto anannaa va aue aghaa maulue etana. \q1 \v 27 Poli io karika urooroo tani tau velueghi va alao tanganueira matena atoa, \q2 me karika aue utau velu kapum taumattu manga va emauu. \q1 \v 28 Ughe apasungaala va aue amene sakesake, \q2 me tokatokaam teeieghi aue eapasueghi tale nimasimasi.’ \p \v 29 \x - \xo 2:29 \xt 1 Ki 2:10.\x*“Tueghi me nengaghi etoa, aghi aghaaulia ngakorokoronganaaili etaimim va, tuvuita ateva ta Deivit ghe matela, laghe kaieiniela, me liuna ateva, etokatoka teeita tale isaa oia nau. \v 30 \x - \xo 2:30 \xt 2 Sam 7:12; Sams 89:3-4; 132:11.\x*Ia \w propete\w* ia, me God ghe gheleila kinatama \w inangari nialokoi\w* eteva va teva tuvuna aue ekingi nongina ia. \v 31 \x - \xo 2:31 \xt Sams 16:10.\x*Me ia ghe taatara lao sio emua, me ghe auliaala tottotuaane Mesaea, poli karika ghe tau veluela va ghe aso tanganueira matena atoa, me vilikina karika ghe mauula tale liu. \v 32 Ia o Iesu, God ghe totuela tale nimate, ami oia ami ghe taraiela, me ami aaulia ngaotua. \v 33 \x - \xo 2:33 \xt Apos 5:32; 7:55-56.\x*God ghe asaesaeala tani toka tale pai muenna ativilau, me ghe tau sio mae Spirit Manga ateva nongina ghe auliaala tale inangari nialokoi. Me Iesu ghe tau sio mae Spirit Manga ateva etaimami, ghaine am taataraia me am nongonongoa. \v 34 \x - \xo 2:34 \xt Sams 110:1.\x*Poli Deivit karika ghe saela epona liu, me ghe uela va, \q1 “‘Vau ngepona ateva ghe uela ta kapughu Vau eteva va, \q2 “Toka siola tale pai muenna ativilau \q1 \v 35 lomosi ta aghatoka sio lo atoa la sessa teeio euu, \q2 me uatingina saoaa kkem etaira.”’ \p \v 36 \x - \xo 2:36 \xt Apos 5:30-31.\x*“Liuna avalua o me Israeli ekapa atoa am tani kila amasina va ia o taumattu ngateva am ghe avukalaie saela tale aikotoo, Iesu etana, God ghe gheleiela va Vau ia me Mesaea ia.” \p \v 37 Nau laghe nongola inangarina Pita ghe ppooaala, ghe pasala urunguitaniira me laghe uela ta Pita me mene katoa apostolo va, “Kapumami etoa, sa ateva ami gheleia?” \p \v 38 Pita ghe liula etaira me ghe uela va, “Am nna ngaioghioghiaa, me am ghaa niaasuu tale ararina ateae Iesu Karisto, me kaluimim ssavoto aue ekapa, me God aue etau aatu Spirit Manga ateva etaimim. \v 39 \x - \xo 2:39 \xt Ais 57:19.\x*Inangari nialokoi uneimim me natuimim atoa me taumattu ngeleka atoa, lo akapa atoa oia Vau ngepona ateva kapuita Goto ia aue ekolola.” \p \v 40 Oroieili inangari Pita ghe aulia ngasarasarakanaailiila etaira tani ue va, “Am asaangiem tale vituu eteva oia sesa ia.” \v 41 \x - \xo 2:41 \xt Apos 2:47; 4:4.\x*Lo atoa laghe aikaaiaala inangari laghe ghaala niaasuu, ghe roola kotolu airari (3,000) taumattu taita me vause tale ia o nau eteva. \s1 Tau ngaikaaia ngatoa laghe velu eitauaala \p \v 42 \x - \xo 2:42 \xt Apos 20:7.\x*Nau ekapa atoa tau ngaikaaia ngatoa laghe veluvelu eitauaa tee apostolo atoa, me laghe nongonongo me laghe taatara voto apostolo atoa laghe aapasunga, me laghe namanama, me laghe looloo sae aitauaa. \v 43 Ila akapa laghe taatara sarasarakaniaane God tale mirikol me aimatootoongana apostolo atoa laghe gheelei, liuna avalua o me laghe oneoneaa God. \v 44 \x - \xo 2:44 \xt Apos 4:32-35.\x*Me ghe kateva nonga ilala, me laghe aaitauaa peiira. \v 45 Laghe tautau velu kasina kosa me peiira laghe polipoli me viliki veu laghe kookoitaa ta lo atoa laghe tuutukuna tale kasina voto. \v 46 Nau ekapa atoa laghe veluvelu eitauaa tale ale ngeleka atiulu tale \w ale manga\w*, me laghe aaikasuaa see elome tale paa ngaleira tani namanama\f + \fr 2:46 \ft Katoa la annaa va malloeana va la ghe gheelei Losapa.\f* me laghe masimasi eitauaa, \v 47 \x - \xo 2:47 \xt Apos 6:7; 11:21.\x*laghe tautau sae ararina ateae God, me taumattu ngatoa laghe oneoneainila. Me tale nau ekapa atoa Vau ngepona ateva ghe mene tautau sso ouna taumattu ghe aasaangi, tani lao aitauaa tee lo atoa akasina. \c 3 \s1 Pita ghe ghelei emasinala tangorengorena ateva tau nilooloo ia \p \v 1 Kateva nau Pita me Jon lalu ghe laa saesae tale \w ale manga\w* ateva tani looloo sae ta 3 kilok elo alai,\f + \fr 3:1 \fq 3 kilok elo alai \ft Tale inangari nge Grik, \fqa tale aiaaghasiona (9) ateva aoa.\f* nau nilooloo sae. \v 2 Taumattu ngateva, ghe lutu etangorengorenala, laghe sausaue sae tale atamani ale manga ateva la ghaseasea va Masi Taataraane. Laghe aatokaia nau ekapa atoa tani loo viliki veu tale taumattu ghe kupikupi sso tale ale manga ateva. \v 3 Nau ghe tarala Pita me Jon ta lalu ghe mae sosso tale ale manga ateva, ghe looloo viliki veu etairarua. \v 4 \x - \xo 3:4 \xt Apos 14:9.\x*Pita ghe tara sossolainiela, me tee Jon, me Pita ghe uela etana va, “Utaraiengalue mae.” \v 5 Nau ghe taatarailalua ghe annaa va ghe ghaa righi voto etairarua. \p \v 6 \x - \xo 3:6 \xt Apos 4:10; 16:18.\x*Me Pita ghe uela etana va, “Karika righi viliki veu etaghi. Voto auunusi aue atau aatu etam. Tale ararina nonga ateae Iesu \w Karisto\w* aNasareti ia aghaauliaa etam va, tingina saela me ukasukasu.” \v 7 Pita ghe kunela nimana muenna atelange me ghe kune atinginaie saela me katengaata nonga ta kkena me kunikuni kkena ghe sarasarakanala. \v 8 Ghe aosola me ghe tingina saela me ang ghe kasukasu, ghe kupi eitauaa tee ssola taita alua tale ale manga ateva, ghe aoaoso me ghe kakkaua sae ararina ateae God. \v 9 Nau taumattu ngatoa laghe taraiela ta ghe kasukasula me ghe kakkaua ararina ateae God, \v 10 laghe kilaiela va ia oia taita ateva ghe tokatoka nonga tale atamani ale manga ateva la ghaseasea va Masi Taataraane tani loo viliki veu, laghe soghiaala tani taraia va ghe kasukasula. \p \v 11 Nau laghe nongola kiukiuna tangorengorena ateva va ang ghe kasukasula, ila akapaaili taumattu ngatoa laghe lao sio tani taraia elome tale ale manga ateva tale varanda ngateva laghe asease va Solomon etana. Ghe kunekune atingina ta taita alua tale ale manga ateva. \v 12 Nau Pita ghe tara avaluela o, ghe uela ta taumattu ngatoa va, “Am Israeli etoa, vaalua me am mammanuena voto oia elutula, me vaalua me am taatara sossolainangalua? Am nannaa va taumattu ngateva oia emasinala tale sarasarakaniaangalua o masi tokatokaangalua? \v 13 \x - \xo 3:13 \xt Eks 3:6, 15; Luk 23:13-25; Apos 2:23.\x*Kapuira Goto ateva Abraham, Aisiki me Jekop, kapuira Goto ateva tuvuita ia, ia ghe asaesaela ararina ateae kapuna tau ngai nongonongo anna ateva ta Iesu. Am ghe tauela ta aRom atoa va la uvi ematea, me am ghe ratiela va ia king ia emua ta Paelat, arongona ta Paelat ghe kilala va Iesu karika righi sesa gheegheleiaane. \v 14 Iesu \w raarangisana\w* ia me ghulughuluena ia, me am, am ghe ratiela, me am ghe aloannala va tau ngai uvii emate ateva etoka. \v 15 Lo ateva etautau mae maulue, am ghe uvi emateala, me God ghe totuela tale nimate. Angalua oia angalu ghe taraiela ta mataingalua me angalu aaulieinia etaimim. \v 16 Tale niaikaaiaa ta ararina ateae Iesu, taumattu ngateva am taataraia me am kilakilaia, ange korokoronganala. Lo ateva o niaikaaiaa ta Iesu ghe ghelei emasina akapaailiela tale taataraimim. \p \v 17 \x - \xo 3:17 \xt Luk 23:34; 1 Tim 1:13.\x*“Me anga kilaiemla, tueghi me nengaghi etoa, va voto am me kapuim namu ngatoa am ghe gheelei karika am ghe aalomasaanga tee. \v 18 Aviri am ghe gheleila, me God ang ghe kila vella emua arau sa ateva auena elutu. Kapuna \w propete\w* atoa laghe aulia ngamuemue alokoila va \w Mesaea\w* aue emae ghaa nimmarikana. \v 19 \x - \xo 3:19 \xt Apos 2:38.\x*Am aikolikoliaa me am nna ngaioghioghiaa tale kaluimim ssavoto, me God aue ekkaluaa, me esei velu kaluimim ssavoto. \v 20 Me Vau ngepona ateva aue etau aatu nau tani mene akorokorongana maamauluaaimim, me aue emene suu Mesaea, eghe suimatoongainiela tani sausiem, Iesu etana. \v 21 Ia etani toka \w epona liu\w* lomosina ta emene oghi sio tani mene ghelei eouna voto akapaaili. Ghe auliaala ta propet manga atoa emua arau. \v 22 \x - \xo 3:22 \xt Diut 18:15, 18-19.\x*Llo Moses ghe auliaala va, ‘Vau eteva kapuimim Goto ateva aue etau mae teva propete aue enongina ghe atinginaieghi saela, elome ta ngetaimim. Nau propete ateva emae, am rooroo tani nongo usilainia, me am ghelei voto eauliaa. \v 23 Arova see atoa la tam nongo usilaa voto eauliaa aue God etturuu vella elome ta kapuna atoa.’ \p \v 24 “Etiitiuaa ta Samuel me elaolao ta mene katoa propete, laghe aulia ngaotu teela isaa oia nau. \v 25 \x - \xo 3:25 \xt Aitiutiu 22:18.\x*Am natuira iem propete atoa, me tale \w niaippooa ngaitaua|lemma="inangari niaippooa ngaitauaa"\w* ngateva God ghe gheleiela ta tuvuimim atoa nau ghe uela ta Abraham va, ‘Ta tuvum ateva isaa akapaaili taumattu tale kosa ateva aue la ghaa \w niarangise\w*.’ \v 26 \x - \xo 3:26 \xt Apos 13:46.\x*Nau eteva God ghe atingina saela kapuna tau ngai nongonongo anna ateva, ghe sungi ekasinaie mae sio etaimim tani arangiseiem me tani ghelei eoghiem tale gheeleiaaimim sesa.” \c 4 \s1 Laghe atoka ssola Pita me Jon tale ale mata voovoo \p \v 1 Pita me Jon karika lalu ghe ruu tani aippooaa tee taumattu ngatoa, me \w pristi\w* etoa, me namu ngateva ghe aaitoiaa polisi etoa tale \w ale manga\w* ateva, me \w Sadiusi\w* etoa laghe rekatala. \v 2 Laghe kilakila va lalu ghe aauliaa ta taumattu ngatoa me aapasunga va Iesu ang ghe totula tale nimate, me ila akapa taumattu ngatoa ngila ghe matela ila tee aue la totu. Liuna avalua o me ghe sessaieiliila etairarua. \v 3 Me laghe kuneilaluela tani laoainilalua tale niaisakei. Poli ang ghe elo alaila, laghe atokailalua ssola tale ale mata voovoo, me laghe toi ta ghe pai sae ta mene kateva nau. \v 4 \x - \xo 4:4 \xt Apos 2:41.\x*Oroiannaaili ila lo atoa laghe nongola me laghe aikaaiaala ta Iesu, me lo atoa taita laghe aikaaiaala erooroo ghalima airari (5,000). \s1 Laghe tau lao sio Pita me Jon va lalu aisakei ta mata kansolo atoa \p \v 5 Ghe paila ta mene kateva nau, tau ngai toitoi etoa, namu ngatoa me tau ngai aapasunga atoa tale inangari nipaopao laghe velu eitauaala eJerusalem. \v 6 Annas, namuu ia ta pristi etoa, ghe toka teeilala. Ila me Kaeapas, me Jon, Aleksanda, me mene katoa taumattu mangalina ila Annas, laghe toka teeilala. \v 7 Laghe atinginala Pita me Jon emua etaira, me laghe kolomilaluela va, “See ghe tau aatu sio sarasarakana etaimalua tani ghelei isaa oia voto? Me ta see ararina ateae amalu gheeghelei isaa o voto?” \p \v 8 Spirit Manga ateva ghe pasula ta Pita me ghe uela etaira va, “Am tau ngai toitoi me namuu nge Israeli etoa, \v 9 ngam aloanna tani kolomiengalua ghaine poli angalu ghe gheleila masi niuungu ta tangorengorena ateva, me am aloanna tee tani kila va vaalua taumattu ngateva ghe masinala. \v 10 \x - \xo 4:10 \xt Apos 3:6, 13-16.\x*Me isaa oia am me Israeli ekapa atoa am rooroo tani kila va tale ararina ateae Iesu \w Karisto\w* aNasareti ia, am ghe avukalaie saela tale \w aikotoo\w*, me God ghe totuela tale nimate, ia ghele gheleila me ia o taumattu ngateva ghele masinala, me ange tinginala emua etaimim. \v 11 \x - \xo 4:11 \xt Sams 118:22.\x*Ia Iesu, ‘Atu eteva am tau ngai atulu ale atoa am ghe uela va sesa ia me am ghe ratiela, ia ghe aitiutiula tale atu ekapa atoa tani suei ale ateva.’ \v 12 \x - \xo 4:12 \xt Mat 1:21.\x*Karika teva taumattu erooroo tani mene asaangita, karika poi. Nim ararina ateae nonga Iesu taumattu ngatoa tale kosa ateva oia ita rooroo tani saanga.” \p \v 13 Namu ngatoa laghe kilakila va Pita me Jon karika lalu ghe sikulula, nim taumattu ilalua, me laghe taatara ta karika ghe moimoilalua. Liuna avalua o me laghe soghiaala tani tara, me laghe kilala va lalu ghe toka teela Iesu. \v 14 Me laghe tarala ia o taumattu ngateva, vilikina ghe masinala, ghe tiitingina eitauaa teeilalua, liuna avalua o me ghe karikala righi inangariira tani liu etairarua. \v 15 Isaa avalua o me namu ngatoa laghe uela etairotolu va lotolu kupi vulu ghoa kansolo atoa. Nau angilotolu ghe kupi ghoala, laghe aaikolomi va, \v 16 “Vaalua aue ita ghelei taita alua oia? Ngilalu ghele gheleila kateva ppae ase niaimatootoongana, me taumattu ngakapa atoa eJerusalem angila ghele kilaiela, ita tee karika poi ita rooroo tani ue va kamena. \v 17 Me inangari erau namungaili va elao akapa see ta taumattu ngatoa. Liuna avalua o me ita aulia ngasarasarakana etairarua va lalu rau mene ppooaa tale ararina ateae ia o taumattu ngateva tale mene katoa tana taumattu.” \p \v 18 \x - \xo 4:18 \xt Apos 5:28.\x*Emulina laghe kololaluela, me laghe paolaluela va lalu rau mene ppooaa me apasunga tale ararina ateae Iesu. \v 19 \x - \xo 4:19 \xt Apos 5:29.\x*Pita me Jon lalu ghe liula me lalu ghe uela va, “Vaalua, emaamasina ta matane God tani nongo usilaa inangariimim me karika va inangarina God? Am tani laa anna ngamasina. \v 20 Karika aue angalu rooroo tani matuaa, angalu tani aulia ngakapa voto angalu ghe tarala me angalu ghe nongola.” \p \v 21 Kansolo atoa laghe mene tau lao sio inangari sarasarakana etairarua, me laghe sungi velulaluela, poli laghe maamatauta taumattu ngatoa. Ila akapa taumattu ngatoa laghe nnaala voto ateva oia God ghe gheleiela, me laghe tautau sae ararina ateae God. Liuna avalua o me karika righi salaira kansolo atoa tani ghelei teeilalua. \v 22 Ia o taumattu ngateva lalu ghe gheleila niaimatoonga etana me ghe masinala, anna ninamanama ang ghe laula ghaatingaulu (40). \s1 Laghe kokkolomi sae tani ghaa sarasarakana tani ppooaa inangarina Iesu \p \v 23 Kansolo atoa laghe tau vella Pita me Jon me lalu ghe oghi lao sio ta mene katoa tau ngaiesoaa, me lalu ghe aulia ngakapaailiila inangariira namu ngatoa ta pristi etoa me namu ngatoa laghe auliaala etairarua. \v 24 \x - \xo 4:24 \xt Eks 20:11; Nia 9:6; Sams 146:6.\x*Nau laghe nongola, me nannaaira ghe kateva nongala me laghe kakkauaa sae tale kaluira nilooloo sae ta God va, “Vau palepale, ughe gheleila \w eunaakookoo\w* me kosa ateva me manu etoa me isaa akapaaili voto etokatoka etana. \v 25 \x - \xo 4:25 \xt Sams 2:1-2.\x*Emua arau kapum Spirit Manga ateva ghe tau lao sio inangari eteva ta tuvuimami eteva, ia o kapum tau ngai uungu ia ta Deivit, me Deivit ghe uela va, \q1 “‘Vaalua me tau ngeleka atoa esessaieiliila? \q2 Vaalua me taumattu ngatoa la loeloe asease salana atoa, me karika God etautau vella va la ghelei? \q1 \v 26 Kingi etoa tale kosa akapa ateva la ghaimonomonosiaa tani aiuvii \q2 me namu ngatoa la veluvelu eitauaa \q1 tani tau sio Vau ngepona ateva \q2 me tani tau sio kapuna \w Mesaea\w* ngateva.’ \m \v 27 \x - \xo 4:27 \xt Mat 27:1-2; Luk 23:7-11; Apos 3:13.\x*Koronnaaili Herot me Pontius Paelat me katoa tau ngeleka me Israeli etoa, laghe velu eitauaala tale ia o masaliki taatara ateae tani loe Iesu tani uvi ematea, ia o kapum tau ngai uungu eteva manga ia ughe suitoongainiela va ia Mesaea ia. \v 28 \x - \xo 4:28 \xt Apos 2:23.\x*Nau laghe gheleila isaa o voto laghe nim aimulisi teela nannaam me aloaloannaam. Tale sarasarakaniaam emua arau ughe suimatoongaala va isaa o voto aue elutu. \v 29 \x - \xo 4:29 \xt Ips 6:19.\x*Me ghaine, Vau eteva, urooroo tani annaa inangari isaa o laghe gheelei tani amatautuemami, me usausiemami kapum tau ngai uungu etoa, me ami rooroo tani ppooa ngasarasarakana inangarim me karika ami mene matautu. \v 30 Me urooroo tani saoaa nimam ta tau sessa atoa tani gheleila me la mene masina, me urooroo tani ghelei asease aimatoonga me mirikolo tale ararina ateae Iesu, ia kapum tau ngai uungu eteva manga ia.” \p \v 31 Nau eteva laghe ruula tani looloo sae, ale ateva laghe velu eitauaala etana ghe aisiisiaala, me laghe pasula tale Spirit Manga ateva, me laghe ppooa ngaotula inangarina God. Laghe aippooa ngasarasarakana me karika laghe maamatautu. \s1 Tau ngaiesoa ngatoa laghe aitauaala peiira \p \v 32 \x - \xo 4:32 \xt Apos 2:44.\x*Ila akapa tau ngaiesoa ngatoa laghe kateva nonga ilala tale ninanna me nialoanna. Karika teva taumattu ghe ue va peina kanna nonga. Karika, isaa akapaaili voto laghe aitauaa elome etaira. \v 33 Tale kinatama sarasarakana atoa, \w apostolo\w* atoa laghe aulia ngaotula tottotuaane Vau eteva Iesu. Me oroieili maamasinaane God ghe tokala etaira akapa, \v 34 \x - \xo 4:34 \xt Apos 2:45.\x*me karika teva taumattu elome ta ngetaira ghe tuutukuna tale inana me voto. Kasina taumattu kosaira me aleira laghe tau lao sio va la poli. Nau eteva laghe polipoli, isaa o viliki veu laghe ghaaghaa laghe laolaoa \v 35 ta apostolo atoa, me apostolo atoa laghe aikoita ta lo atoa laghe tuutukuna tale kasina voto. \p \v 36 Kateva taumattu tale ararimangalina ateva Livae, ararina ateae ta Josep, ghe lutula tale patunganua ateva eSaeprasi me ghe tokatoka eJerusalem, apostolo atoa laghe kolokolo Banabas etana (malloeana va tau ngai sausia ia tale masi ninannaa), \v 37 ghe taula tuku kosane ateva me laghe poliela, me ghe ghaala viliki veu me ghe laoaa sio ta apostolo atoa. \c 5 \s1 Ananaeas me Sapaera lalu ghe matela \p \v 1 Taita ateva ararina ateae ta Ananaeas me vausenna ateva ta Sapaera, lalu ghe tau vella tuku kosairarua ateva laghe poliela. \v 2 \x - \xo 5:2 \xt Apos 4:34-35.\x*Ananaeas me vausenna ateva lalu ghe ghaa oghila kasina viliki veu. Ananaeas ghe laoaa sio nonga kasina viliki veu ta \w apostolo\w* atoa. \p \v 3 \x - \xo 5:3 \xt Jon 13:2.\x*Vara me Pita ghe uela ta Ananaeas va, “Vaalua me utau vella Satana eapasula urunguitanim ateva me angu kamela Spirit Manga ateva, me angu ghaa oghila kasina aipolipoli tale kosa ateva? \v 4 Nau ghe asoaso kosami ia, ughe ghelei aloannaam etana, me nau ughe aitaueiniela me laghe poliela, viliki veu ghe unem. Me vaalua me ughe aloannala tani mene ghelei evalua o? Karika ukamekame nonga taumattu ngatoa, ta ukamekame tee God.” \p \v 5 Nau Ananaeas ghe nongola, ghe matela me ghe katuula. Kinatama nimatautu ghe ghaala taumattu ngatoa laghe nongola sa ateva ghe lutula. \v 6 Vara me aliki taita atoa laghe kupi sso mae me laghe ghiisainiela me laghe sauela, me laghe lao sio tani kaieinia. \p \v 7 Koti erooroo kotolu aoa ghe lange sio me vausenna ateva ghe kupi ssola. Karika ghe kilala sa ateva ang ghe lutula. \v 8 Pita ghe kolomiela va, “Auliaala etaghi, va isaa nonga oia aipolipoli tale tuku kosa ateva?” \p Me ghe liula me ghe uela va, “Ue, nim isaa nonga o.” \p \v 9 Pita ghe uela etana va, “Vaalua amalu aloanna tani kame kapuna Spiriti eteva Vau eteva? Tarala! Lo atoa la lao sio tani kaiaa taitanim ateva, ila etapaa ngatamana, me aue la mene sau teeio.” \p \v 10 Me katengaata nonga ta vause ateva ghe matela me ghe katuula ta liue kkena Pita. Aliki taita atoa laghe sso mae me laghe saopiela ta ang ghe matela. Laghe sauela tani laa kaiaa valainia ta taitanna ateva. \v 11 Kinatama nimatautu ghe lutula ta tau ngaiesoa ngatoa, me see ila lo atoa laghe nongola llo kiukiu. \s1 Asease voto ouna ghe lutula \p \v 12 \x - \xo 5:12 \xt Apos 2:43; 14:3.\x*Ta ngetaira apostolo atoa, oroieili niaimatootoongana me mirikolo laghe gheelei. Tau ngaiesoa ngakapa atoa laghe tokatoka aitauaa tale varanda ngateva laghe asease Solomon etana. \v 13 Lo atoa karika tau ngaiesoaa ila laghe maamatautu tani mae aitauaa tee tau ngaiesoa ngatoa, me karika, ta taumattu ngatoa laghe oneoneainila. \v 14 Me oroieili taita me vause laghe aiesoaala ta Vau ngepona ateva laghe lao aitauaa tee sio kapuna atoa. \v 15 Taumattu ngatoa laghe tarala oroieili voto apostolo atoa laghe gheelei, o laghe sausau tau sessa atoa laghe ghoa aalokoila tapaa salana tale aisalo me tale komo va nau Pita ghe kasukasu emaemae, tootoona ateva ghe tulila. \v 16 Oroieili taumattu ngatoa tanganueira kalakalaa eJerusalem, laghe maemaeaa tau sessa atoa me lo atoa raroai etoa laghe ghelei saasakieinila, ila akapa laghe maamasina. \s1 Laghe atoka ssola apostolo atoa tale ale mata voovoo \p \v 17 Namu ngateva ta \w pristi\w* etoa me kapuna akapa atoa, ila elome tale pati eteva ta \w Sadiusi\w*, laghe nannaa saasakiaa tee apostolo atoa. \v 18 Liuna avalua o me laghe kunela apostolo atoa, me laghe atokaila ssola tale ale mata voovoo. \v 19 \x - \xo 5:19 \xt Apos 12:7-10.\x*Nau eleivoo \w ensolo\w* ateva kapuna ia Vau ngepona ateva ghe otila atamana atoa tale ale mata voovoo ateva me ghe kupieinila ghoala. Me ghe uela va, \v 20 “Am kasula, me am laa tingina tale ale ngeleka atiulu tale \w ale manga\w* ateva me am ppooaa ta taumattu ngatoa inangari tale ia oia maulue ateva.” \p \v 21 Elue talaua poopooa tale mene kateva nau laghe ssola tale ale ngeleka atiulu tale ale manga, nongina ensolo ateva ghe auliaala etaira, me laghe tiuaala tani apasunga ta taumattu ngatoa. \p Vara me namu ngateva ta pristi etoa me kapuna atoa laghe kolo aitauaala kansolo atoa, namu ngatoa ta natuna atoa Israeli. Laghe suu lao sio inangari tale ale mata voovoo va la maeaa apostolo atoa. \v 22 Nau polisi etoa tale ale manga ateva laghe rekataala tale ale mata voovoo, laghe tara luulala. Laghe oghi lao sio tani auliaa va, \v 23 “Ale mata voovoo ateva kaakavati emasinaaili ia, tee tau ngai toitoi etoa la tiitingina etapaa ngatamana. Nau ami otila karika ami tarala toa elome.” \v 24 Nau laghe nongola kiukiu namu ngateva ghe aaitoiaa polisi etoa tale ale manga ateva, me namu ngatoa ta pristi etoa laghe annaa sossolaa va sa ateva aue elutu. \p \v 25 Kateva taumattu ghe mae sio etaira me ghe uela va, “Am nongola! Taumattu am ghe atoka ssola tale ale mata voovoo, ila tale ale manga ateva la sso aapasunga ta taumattu ngatoa.” \v 26 Liuna avalua o, polisi etoa me lo ateva ghe aitoieinila laghe ssola tani kuneila, karika laghe karatainilala poli laghe maamatauta taumattu ngatoa, va la rau kumla arova la uvi apostolo atoa. \p \v 27 Nau laghe maeainila sio tale liu niaisakei, namu ngateva ta pristi etoa ghe tiuaala tani kolomila. \v 28 \x - \xo 5:28 \xt Mat 27:25.\x*Ghe uela va, “Ami ghe tau aatu sio inangari sarasarakana va karika am mene laa ghapasunga see tale ararina ateae ia o taumattu ngateva. Me karika, ta ngam ghele rooa ngakapa seela eJerusalem, me am aaliu teeiemami va ami, ami ghe uvi emateala.” \p \v 29 \x - \xo 5:29 \xt Apos 4:19.\x*Vara me Pita ghe ghaala liuira apostolo atoa tani liu inangariira, me ghe uela va, “Ami nongo usilaa nonga God me karika taumattu. \v 30 Kapuira Goto ateva tuvuita atoa ghe totula Iesu tale nimate. Ia o am ghe avukalaie saela tale \w aikotoo\w*. \v 31 \x - \xo 5:31 \xt Apos 2:33-34; Ips 1:20; Hib 2:10; 12:2.\x*Ia God ghe asaesaeala me ghe atokaiela tale pai muenna ativilau va ia Vauita ia me tau ngai asaangiita ia, tani taula ninna ngaioghioghiaa me nikkaluaa kaluira ssavoto Israeli etoa. \v 32 Ami tee ami aauliaa voto oio, me tee Spirit Manga ateva, ia o God ghe nim taue lao sio ta lo atoa laghe nongo usilainiela.” \p \v 33 Nau laghe nongola llo ghe sessailala etaira, me laghe aippooa ngaitauaala tani uvi ematela. \v 34 Me kateva etaira ghe tingina saela, ararina ateae ta Gamaliel, ie tee \w Paresi\w* ia, tau ngai aapasunga ia tale inangari nipaopao me taumattu ngakapa atoa laghe oneoneainia, ghe uela va, “Tau vellala me la kasu mua.” \v 35 Me ghe uela etaira va, “Am taumattu nge Israeli etoa, am paniem arova am aaloanna tani ghelei righi voto etaira. \v 36 \x - \xo 5:36 \xt Apos 21:38.\x*Poli kasina nau ang ghe lange sio taumattu ngateva ghe tingina saela, ghe poppooaa va ia namuu ia, ararina ateae ta Tiudas. Ghe ghaala kapuna ghaata ai (400) taumattu. Me aRom atoa laghe uvi emateala me kapuna atoa laghe ilou reerekataa seela. Uunguaaira ghe nim kapala. \v 37 Emuli etana, Jiudas nge Galilii ghe mene kaurekatila, ta nau nimene ghelei sensis, me oroi taumattu ghe mene usiela. Vara me laghe mene uvi emateala. Me kapuna atoa laghe mene ilou reerekataa seela. \v 38 Liuna avalua o me tale lo ateae oia niaisakei aghaauliaa etaimim va am tau vellala me la kasu, ta arova nim uunguaaira taumattu ngatoa, aue enim peisaane. \v 39 Va arova kanna God, karika am rooroo tani paola. Am rau nim aiuvii tee nonga God.” Me ila akapa laghe aimuli teela inangarina Gamaliel. \p \v 40 \x - \xo 5:40 \xt Apos 4:18.\x*Laghe kolola apostolo atoa laghe kupi ssola, me laghe uela va la parula me laghe uela etaira va karika la mene laa ppooaa see tale ararina ateae Iesu, me laghe sungi vellala. \p \v 41 \x - \xo 5:41 \xt Mat 5:10-12; 1 Pita 4:13.\x*Nau laghe kasula laghe masimasila, poli God ghe tarailala va la rooroo tani ghaa nimmarikana tale ararina ateae Iesu. \v 42 Tale nau ekapaaili elome tale ale ngeleka atiulu tale ale manga ateva me tale ale akapaaili, apostolo atoa karika laghe ruula tani ppooaa me apasunga va Iesu \w Mesaea\w* ia. \c 6 \s1 Ghaitu tau ngai sausi \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xt Apos 4:35.\x*Tale isaa o nau, \w disaepolo\w* atoa ngila ghe ooroi me lo atoa etaira laghe samasamaa nge Grik laghe aauliuliaa aHibru etoa ta poli karika laghe aikoita ngamasina voto ta kapuira vause raue vulu etoa tale nau ekapa atoa. \v 2 Liuna avalua o me kasangaulu ghalua (12) \w apostolo\w* laghe kolo aitauaala tau ngaikaaia ngakapa atoa me laghe uela etaira va, “Karika masina arova ami ruu tani ppooaa inangarina ateva God me ami mae koita inana. \v 3 Isaa avalua o tuemami me nengamami etoa, am tara elome etaimim ghaitu (7) taita pasu ila tale Spirit me alomasaanga, me ami suitoongainila tani ghelei ia o niuungu eteva, \v 4 me ami uunguaa nonga tani looloo sae me tani ppooaa inangarina God.” \p \v 5 Isaa o inangari ghe masinala ta taumattu ngakapa atoa, me laghe asela Stipeni pasu ia tale niaikaaiaa me Spirit Manga ateva, me Pilip, Prokorus, Nikano, Timon, Pamenas, Nikolasi atala nge Antioko ia, karika \w aJiu|lemma="Jiu"\w* ia nau ghe lutula, vara me ghe aiesoaala me ghe aJiula, me emulina ghe mene aiesoaala ta \w Karisto\w*. \v 6 Laghe laoainila sio ta apostolo atoa, me laghe looloo saela me laghe saoaala nimaira etaira tani amangaila va la ghelei ia o niuungu eteva. \p \v 7 \x - \xo 6:7 \xt Apos 2:41; 16:5.\x*Inangarina ateva God ang ghe naanamuu me eJerusalem oroieili taumattu laghe aiesoaala, me oroieili \w pristi\w* tee atoa laghe nongo usilaala masi inangari. \s1 Laghe kunela Stipeni \p \v 8 Stipeni pasu ia tale sarasarakana me maamasinaane God. Ghe gheelei mirikolo me niaimatoonga sarasarakana elome tale taumattu ngatoa. \v 9 Me katoa taumattu karika laghe laolao aitauaa tee aloannaane Stipeni. Isaa o taumattu laghe velu eitauaala tale kateva \w ale nivelu eitauaa\w* la kolokoloa va aleira ia lo atoa emua akasina karika laghe tokatoka tale aloannaaira. Isaa o taumattu atala nge Saerini ila me Aleksandria ila, me provinsi elua ta eSilisia me eEisia. Katoa ta ngetaira laghe sessaila ta Stipeni. \v 10 \x - \xo 6:10 \xt Luk 21:15.\x*Spirit Manga ateva ghe tau lao sio alomasaanga ta Stipeni, liuna avalua o me karika laghe rooroo tani apala inangari Stipeni ghe poppooaa. \p \v 11 Kasina taumattu laghe polilala tani aikamea tee Stipeni va laghe nongoala ghe poppooaa saasakiaa ta Moses me God. \p \v 12 Tale isaa o inangari, taumattu ngatoa laghe sessailala, me taumattu ngatoa me namu ngatoa me tau ngai aapasunga atoa tale inangari nipaopao laghe kunela Stipeni me laghe laoainie sio ta Kansolo atoa. \v 13 Laghe ghaala kasina taumattu va eaikamea teeia, ila o taumattu ngatoa laghe uela va, “Ia oia taumattu ngateva enim toka aauliaa saasakiaa tee voto ateva oia manga ia me kanna inangari nipaopao Moses. \v 14 Poli ami ghe nongola ta ghe uela va ia o Iesu atala nge Nasareti ia ghe uela va aue etturuu \w ale manga\w* ateva me eaikolikoliaa voto emua arau Moses ghe tau mae sio.” \p \v 15 Me taumattu ngatoa tale ia o nivelu eitaua ngateae laghe taatara lao sio ta Stipeni, me laghe tarala matane ghe nonginala \w ensolo\w* ateva. \c 7 \s1 Inangarina Stipeni \p \v 1 Namu ngateva ta \w pristi\w* etoa ghe kolomila Stipeni va, “Koronna llo oia?” \p \v 2-3 \x - \xo 7:2-3 \xt Aitiutiu 11:31; 12:1.\x*Stipeni ghe liula me ghe uela va, “Tueghi me nengaghi me tamaghi etoa, am nongoaghi va God ateva pasu ia tale mallanga ghe rekataala ta tuvuita ateva ta Abraham nau eteva ghe tokatoka eMesopoteimia. Ghe uela etana va, ‘Ukasu vuli tanganuem me kapum atoa, me ulao tale kosa ateva aue aghapasungainia etam.’ Me auena ghe laa toka eHaran. \p \v 4 “Me ghe kasu vulila tanganue aKaldia ngatoa me ghe lao sio tani toka eHaran, me vara tamane ghe matela me ghe mene mae sio tani toka tale kosa ateva oia am tokatoka etana. \v 5 \x - \xo 7:5 \xt Aitiutiu 12:7; 15:18; 17:8.\x*God karika ghe tau lao sio teva tuku kosa etana va ghe kanna. Karikaaili tuku teva. God ghe alokoila \w inangari nialokoi\w* etana va ia me tuvuna atoa emuli etana aue la ghaa kosa ateva oia, arongona ta ia o nau eteva Abraham karika righi natuna. \v 6 \x - \xo 7:6 \xt Aitiutiu 15:13-14; Eks 12:40.\x*God ghe uela etana va, ‘Aue tuvum atoa aue la ativuu tale mene kateae ppae masaliki me la nim tau ngai uungu me taumattu ngatoa tale ia o masaliki eteae aue la ghelei saasakiaa etaira aue eroo ghaata ai (400) ninamanama. \v 7 \x - \xo 7:7 \xt Eks 3:12.\x*Me aue aghi aghattara matana lo ateva anua eghaaila va la nim tau ngai uungu.’ Me God ghe mene uela va, ‘Emulina aue la kasu vuli ia o anua ateva me aue la mene mae kkaueinaghi tale masaliki eteae oia.’ \v 8 \x - \xo 7:8 \xt Aitiutiu 17:9-14; 21:4.\x*God ghe gheleila \w inangari niaippooa ngaitauaa\w* tee Abraham tale ni-isoiso ateae me Abraham ghe tamane iela Aisiki me vara ghaitu nau ghe lange sio me Abraham ghe isola Aisiki. Vara me Aisiki ghe natunala ta Jekop me Jekop ghe natunala kasangaulu ghalua (12) ghe tuvuitala. \p \v 9 \x - \xo 7:9 \xt Aitiutiu 37:11, 26-28; 39:1-3, 21-23.\x*“Me tuena taita namu ngatoa Josep laghe nannaa saasakiaa teeia, liuna avalua o me laghe taue lao sio me ghe siola eIjip me laghe ghaala aipolipoli, me God ghe tokatoka aitauaa teeia, \v 10 \x - \xo 7:10 \xt Aitiutiu 41:37-44.\x*me ghe aasaangia tale isaa akapaaili voto sesa, me ghe tau lao sio alomasaanga etana va \w Peroo\w* kingi nge Ijip ateva ghe maamasiaa uunguaane me ghe gheleiela ghe namuula eIjip me tale alena akapa ateva. \p \v 11 \x - \xo 7:11 \xt Aitiutiu 41:54; 42:1-2.\x*“Vara me kinatama maloo ateva ghe lutula eIjip me eKeinan me voto sesa ghe lutu teeilala, me tuvuita atoa karika laghe roola tani ghaa righi inana. \v 12 Nau Jekop ghe nongola va inana eIjip, ghe suula tuvuita atoa tani sio eIjip tale aitiutiu eteva uneira nisio. \v 13 \x - \xo 7:13 \xt Aitiutiu 45:1-4, 16.\x*Aiaaghaluene ateae nisio, Josep ghe aulia ngaotula ta tuena atoa va ia see, me liuna avalua o me Peroo ghe kilala kapuna atoa. \v 14 \x - \xo 7:14 \xt Aitiutiu 45:9-11; 46:27.\x*Josep ghe suula inangari va tamane ta Jekop me kapuna akapa atoa la sio. Ila akapaaili erooroo ghaitungaulu ghalima (75) taumattu. \v 15 \x - \xo 7:15 \xt Aitiutiu 46:1-7; 49:33.\x*Vara me Jekop ghe siola eIjip, ia me tuvuita atoa laghe matela okae. \v 16 \x - \xo 7:16 \xt Aitiutiu 23:2-20; 33:19; Jos 24:32.\x*Nau laghe matela laghe mene saeainilala eSekem tale liu niaikkaia ngateva Abraham ghe polie lao sio ta natuna atoa Hamor tale kasina ase viliki veu. \p \v 17 \x - \xo 7:17 \xt Eks 1:7-8.\x*“Nau ang ghe aakalakalaa va God ghe ghelei roorooaa inangari nialokoi ghe auliaala ta Abraham, me aIsraeli etoa eIjip laghe oroienaaili ila. \v 18 Vara me kingi eteva ghe tam kilakila Josep ghe tiuaala tani aitoiaa eIjip. \v 19 \x - \xo 7:19 \xt Eks 1:11-22.\x*Ghe tiuaala tani pae salana tani ghelei saasakiaa tuvura atoa me tani ghelei voto karika masina etaira. Tee ghe uela va la sau velu natuira aliki etoa me aue la mate. \p \v 20 \x - \xo 7:20 \xt Eks 2:2.\x*“Tale isaa o nau Moses ghe lutula. Masi taataraane ta matane God me laghe aitarainiela elo ale erooroo kotolu (3) ulana. \v 21 \x - \xo 7:21 \xt Eks 2:3-10.\x*Me nau laghe ghaa velue ghoala eleka tanganueira, natuna vause ateva king ghe ghaaiela, me ghe aitarainiela va natuna ia. \v 22 Ghe ghaa akapala alomasaangania nge Ijip me inangarina me gheeleiaane sarasarakanaaili. \p \v 23 “Nau anna ninamanama ghe ghaatingauluaela (40), ghe nnaala tani laa tara kapuna atoa, tuvuna atoa Jekop. \v 24 \x - \xo 7:24 \xt Eks 2:11-15.\x*Ghe tarala kateva aIsraeli, aIjipi eteva ghe gheelei saasakieinia me ghe sausila kapuna ateva, me tani liu, ghe uvi ematela aIjipi eteva. \v 25 Ghe annaa va kapuna atoa aue laghe kila va God ang ghe tiitiuaa tani sausila tani asaangila tale niuungu Moses ang ghe tiitiuaa tani ghelei, me aloira karika laghe maamasaanga. \v 26 Mene kateva nau ghe mene tarala kapuna alua aIsraeli ilalua lalu ghe aaiuvii me ghe tootoongaala tani ghelei rungainilalua me ghe uela etairarua va, ‘Amalua, aHibru nonga iemalua, me vaalua me amalu aaiuvieinamalua?’ \p \v 27 “Me lo ateva ghe tiuaala tani aiuvii ghe bbi velu lao sio Moses me ghe uela etana va, ‘See ghe uela va io unamuu me ughelei niaisakei etaimami? \v 28 \x - \xo 7:28 \xt Eks 2:14.\x*Ualoanna tani uvi emateaghi nongina ughele uvi ematela aIjipi eteva ghalailloo?’ \v 29 \x - \xo 7:29 \xt Eks 2:21-22; 18:3-4.\x*Nau Moses ghe nongola llo, ghe iloula eIjip me ghe lao sio tani ativuu etoka eMidien me isaa okae me ghe natunala ghalua. \p \v 30 \x - \xo 7:30 \xt Eks 3:1-10; Apos 7:30-34.\x*“Nau ghaatingauluae (40) ninamanama ghe ruula me \w ensolo\w* ateva ghe otuotula ta ngetana tale voto ateva karika righi taumattu etana kalakalaa ia tale motouru eteva eSaenae, tale ramerame kura ateae ghe ataata ai erighi. \v 31 Moses ghe soghiaala nau ghe tarala me ghe lao akalakalangina sio tale ai erighi tani tara amasinaia me ghe nongola lingi ngalona ateva Vau eteva. \v 32 Ghe uela va, ‘Aghi kapuira Goto ieghi tuvum atoa me kapuna Goto ieghi Abraham, Aisiki me Jekop.’ Moses ang ghe reterete poli ghe matautula, me karika ghe aloanna tani taatara lao. \p \v 33 “Vau eteva ghe uela etana va, ‘Ghaa vella unem aikasukasu ta kkem ta voto ateva utiitingina etana, manga ia. \v 34 Aghe tarala sesa nimmarikana kapughu etoa laghe ghaala eIjip me ngaghe nongola ngangngalaaira me ngasio mae tani ghaa vella tale karavusu. Mae sio me asungio me umene oghi sio eIjip.’ \p \v 35 \x - \xo 7:35 \xt Eks 2:14.\x*“Nim ie nonga o lo ateva Moses aIsraeli etoa laghe ratiela me laghe auliaa teeia inangari va, ‘See ghe uela va unamuu me ughelei niaisakei?’ Ta God nonga, tale ensolo ateva eghe aotuotula etana tale ai erighi ghe ataata, ghe sungiela va ia namuu ia me tau ngai ghaa oghi ia. \v 36 \x - \xo 7:36 \xt Eks 7:3; 14:21; Nam 14:33.\x*Ia ghe ghaa vellala eIjip me ghe gheleila niaimatoongana me ase mirikolo atoa eIjip me \w eRet Sii|lemma="Ret Sii"\w* me ghaatingauluae (40) ninamanama tale voto ateva karika righi taumattu etana. \p \v 37 \x - \xo 7:37 \xt Diut 18:15.\x*“Ie nonga o Moses ghe uela ta Israeli etoa va, ‘God aue etau aatu \w propete\w* ateva aue enongina ghe atinginaieghi saela, elome ta ngetaimim.’ \v 38 \x - \xo 7:38 \xt Eks 19:3.\x*Moses ghe tokatoka aitauaa teeila tale voto ateva karika righi taumattu etana, me ensolo ateva ghe sama teeiela tale motouru eteva eSaenae me ghe ghaala inangari maulue tani asaoki etaita. \p \v 39 “Me tuvuita atoa laghe tam nongo usilainiela me laghe ratiela me elome tale urunguitaniira, laghe mene oghiaa lao sio eIjip. \v 40 \x - \xo 7:40 \xt Eks 32:1.\x*Laghe uela ta Eron va, ‘Gheleila righi kapuita goto me emuemueinita, poli ia oia taumattu ngateva ta Moses ghe kolo velutala eIjip, karika ngami ghe kilala va sa ateva ang ghe lutula etana.’ \v 41 \x - \xo 7:41 \xt Eks 32:2-6.\x*Isaa o nau laghe gheleila natu tootoo vulumakao arighi me laghe gheleila aiaavusuvusuena etana, me laghe gheleila paka maakiikii eteva tani tau sae voto nimaira ghe gheleila. \v 42 \x - \xo 7:42 \xt Eimos 5:25-27.\x*God ghe oghi vululala me ghe tau vellala tani kkaua voto \w elomarase\w*. Isaa o voto ghe asokoila llo propete atoa laghe pitila tale uneira vuku va, \q1 “‘Am Israeli etoa karika am ghe tau mae sio righi aiaavusuvusuena etaghi \q2 nau am ghe kasula ghaatingauluae (40) ninamanama tale voto ateva karika righi taumattu etana. \q1 \v 43 Am ghe sausau see alena \w ale kandisi\w* eteva kapuimim goto ateva ta Molok \q2 me kapuimim katto goto ateva ta Repan \q2 tootoo ateva am ghe gheleiela va am kkaueinia. \q1 Liuna avalua o me aue atau veluem me la ghaaiem sio \w eBabilon|lemma="Babilon"\w*.’ \p \v 44 “Tuvuita atoa laghe tokatoka tee ale manga kandisi eteva ia o laghe sausaua see tani apasunga va God etokatoka elome etaira nau laghe kasukasu tale voto ateva karika righi taumattu etana. Laghe gheleiela nongina vaalua God ghe auliaala ta Moses me vaalua ghe tarala tootoona ateva. \v 45 \x - \xo 7:45 \xt Jos 3:14-17.\x*Mene kateva vituu ta tuvuita atoa laghe ghaaiela, me nau Josua ghe mene aitarainilala, laghe sau teeie mae sio nau laghe mae sio tani ghaa ia oia kosa ateva tale llo anua God ghe karati vellala. Ghe tokala o lomosina ta ghe laa ghaa sio nau ta Deivit. \v 46 \x - \xo 7:46 \xt 2 Sam 7:1-16.\x*God ghe masimasieiniela, liuna avalua o me Deivit ghe kolomila va eghelei teva ale aitokatokane kapuna Goto ateva Jekop. \v 47 \x - \xo 7:47 \xt 1 Ki 6:1-38.\x*Me karika, ta Solomon ghe atulula alena ateva. \p \v 48 “Me lo ateva Iaaili Epona karika etokatoka tale ale taumattu ngatoa la gheelei, nongina propete ateva ghe uela va, \q1 \v 49 \x - \xo 7:49 \xt Ais 66:1-2.\x*“‘Vau ngepona ateva ghe uela va, “\w Epona liu\w* aitokatokaghi ia \q2 me kosa ateva, aiatingina kkeghi ia. \q1 Sa ateva ale am mene anna tani atulu me ealeghi? \q2 O saa mene teva voto aue aghainoana etana? \q1 \v 50 Karika va nimaghi ghe gheleila isaa akapa o voto?”’ \p \v 51 \x - \xo 7:51 \xt Ais 63:10.\x*“Am aakorokorongana nannaaimim me urunguitaniimim me nongonongoaaimim nongina tau ngeleka atoa. Nau ekapa atoa karika am aaloanna tani nongo Spirit Manga ateva nongina tuvuim atoa. \v 52 \x - \xo 7:52 \xt Mat 23:31.\x*Am annaa teva propete tuvuim atoa karika laghe ghelei saasakiaa teeiela? Laghe uvi emate teela lo atoa laghe aaulia ngamuemua ngalokoi, maemaeaane lo ateva ghulughuluena ia. Me isaa oia nau ngam ghe aitaueiniela me ngam ghe uvi emateala. \v 53 Am oia am ghe ghaala inangari nipaopao ensolo atoa laghe taula ta Moses me karika am aimuli tee!” \s1 Laghe kumla Stipeni tale atu \p \v 54 Nau laghe nongola llo ghe sessai etinginailala me laghe aingeresia ngalungaluira etana. \v 55 \x - \xo 7:55 \xt Sams 110:1.\x*Me Stipeni, pasu ia tale Spirit Manga ateva, ghe taatara saela epona liu me ghe tarala mallangina ateva God me Iesu ghe tiitingina tale pai muenna ativilau ta God. \v 56 \x - \xo 7:56 \xt Kol 3:1.\x*Me ghe uela va, “Am tarala, ngatarala epona liu ange otiela me Natuna ateva Taumattu ngateva etiitingina tale pai muenna ativilau ta God.” \p \v 57 Tale isaa o inangarina me laghe rrongi rungaala talingaira me laghe aaore atingina me ila akapa laghe ilou lao sio etana. \v 58 Laghe ae velue ghoala tale masaliki taatara ateae me laghe tiuaala tani kumua tale atu. Me lo atoa laghe nongoala laghe alokoila ghinnaniira ta liue kkena aliki taita ateva, Sol ta ngetana. \p \v 59 Nau laghe kumkumua, Stipeni ghe looloo saela me ghe uela va, “Vau eteva Iesu, ughaa maamauluaaghi.” \v 60 \x - \xo 7:60 \xt Luk 23:34.\x*Me ghe suuiaala ta patu kkena me ghe sama anamuula me ghe uela va, “Vau eteva, urau mene annaa kaluira ssavoto.” Nau ghe aulia ngavaluela o me ghe asekanuela. \c 8 \nb \v 1 Me Sol ie tee okae, me ta matane Sol, voto laghe ghelei teela Stipeni ghe tarala va masina. \s1 Sol ghe tiuaala tani tturuu tau ngaiesoa ngatoa \p Tale nau eteva Stipeni ghe matela etana, laghe tiuaala o tani uvi saasakiaa tau ngaiesoa ngatoa eJerusalem. Liuna avalua o me tau ngaiesoa ngatoa laghe iloula eJerusalem me laghe lao sio tale masaliki etoa eJiudia me eSameria. Me \w apostolo\w* atoa laghe tokala. \v 2 Kapuna taita atoa laghe tani aikaaiaa ta God laghe kaiaala Stipeni me laghe kaarasila tani ngalaia. \v 3 \x - \xo 8:3 \xt Apos 9:1, 13; 22:4; 26:9-11.\x*Me Sol ghe tiuaala tani tturuu tau ngaiesoa ngatoa. Ghe kupikupi kateva kateva ale me ghe kunekune velu ghoa taita me vause atoa me ghe laa ghaatokaila sso tale ale mata voovoo. \s1 Pilipi ghe poppooaa eSameria \p \v 4 Lo atoa laghe ilou reerekataa seela laghe poppooaa inangarina ateva Iesu ta kona laghe laolao. \v 5 Pilipi ghe lao sio tale kateae masaliki taatara eSameria me ghe ppooaala \w Mesaea\w* etaira. \v 6 Oroi ila taumattu ngatoa nau eteva laghe nongola inangarina Pilipi, me laghe tarala niaimatootoongana ghe gheleila me laghe nongo amasinaailiila inangari ghe auliaala. \v 7 Laghe tarala Pilipi ghe tiu vella raroai etoa tale oroi taita me vause. Raroai etoa laghe aaore anamuu nau eteva laghe kupikupi vulu ghoa taumattu ngatoa. Me oroi ila lo atoa vilikiira matena me tangorengorena laghe masinala. \v 8 Isaa avalua o me paka nimasimasi eteva ghe lutula elome tale ia o masaliki taatara ateae. \s1 Saemon tau raroai ia \p \v 9 Kateva taumattu ghe tokatoka elome tale masaliki taatara ateae, ararina ateae ta Saemon, muennaaili ia tani ghelei nialaala. ASameria ngatoa laghe soosoghiaa voto laghe taatara ta ghe gheeghelei, me ghe saasaea nannaa va ia namuu ia. \v 10 Tau ngaitoitoi etoa me nim taumattu ngatoa, ila akapa laghe nongonongo inangarina, me laghe ue va, “Taumattu ngateva oia sarasarakaniaa \w ngepona liu|lemma="epona liu"\w* namungaili etana.” \v 11 Laghe nongonongoa poli oroiaata laghe soosoghiaa nialaala ghe gheelei. \v 12 Me nau eteva Pilipi ghe poppooaa masi inangari tale \w ararimangalina ateva God\w* me ararina ateae Iesu \w Karisto\w*, lo atoa laghe aikaaiaa, taita atoa me vause atoa, laghe ghaala niaasuu. \v 13 Saemon ia tee eghe aikaaiaala me ghe ghaala niaasuu. Ghe aimuli teela Pilipi me ghe taatara kinatama niaimatootoongana me mirikolo Pilipi ghe gheelei me ghe soosoghiaa. \p \v 14 Nau apostolo atoa eJerusalem laghe nongola va aSameria ngatoa laghe aikaaiaala inangarina God, laghe suula Pita me Jon tani laa taraila. \v 15 Nau lalu ghe rekatala, lalu ghe looloo saela ta God va Spirit Manga ateva esio ta aSameria ngatoa, \v 16 poli Spiriti eteva karika ghe mae etaira. Laghe nim ghaala niaasuu tale ararina ateae Vau eteva Iesu. \v 17 \x - \xo 8:17 \xt Apos 19:6.\x*Nau eteva lalu ghe ruula tani looloo sae, lalu ghe saoaala nimairarua etaira me laghe ghaala Spirit Manga ateva. \p \v 18 Saemon ghe tarala va apostolo alua lalu ghe saoaala nimairarua etaira me laghe ghaala Spiriti eteva. Liuna avalua o me eghe ghaala viliki veu me ghe laoaa sio etairarua, me ghe uela va, \v 19 “Amalu tau mae sarasarakana ateva ona tee etaghi, me arova asaoaa tee nimaghi ta toa taumattu, la rooroo tani ghaa Spirit Manga ateva.” \p \v 20 Pita ghe liula ta Saemon me ghe uela va, “Aue God eturungi eitauaa teeio me unem viliki veu, poli unannaa va upoli tale viliki veu voto God enim tautau mae. \v 21 Karika righi uunguaam tale niuungu eteva oia, ta nannaam karika ghulughuluena ta matane God. \v 22 Unna ngaioghioghiaa me uvelu sesa ninanna me ulooloo sae ta Vau ngepona ateva va marova ealoanna, aue ekkaluaa isaa o sesa ninanna tale urunguitanim ateva. \v 23 Ataatara va nannaam epasupasu tale nissaii, liuna avalua o ssavoto ateva ang ghele iri etokaiola.” \p \v 24 Vara me Saemon ghe uela va, “Amalu looloo sae ta Vau ngepona ateva me amalu aulieinaghi sae me isaa o voto amalu auliaala erau mene lutu etaghi.” \p \v 25 Nau lalu ghe ruula tani ppooa ngaotu inangarina ateva Vau ngepona ateva, lalu ghe kiriaa saela eJerusalem, lalu ghe kasu poppooaa elaa saesae \w masi kiukiu\w* tale oroi masaliki eSameria. \s1 Pilipi me aItiopia ngateva \p \v 26 Kateva kapuna \w ensolo\w* Vau ngepona ateva ghe uela ta Pilipi va, “Ukasu me ulao tale pai saot ativilau tale salana atikirighi karika righi taumattu etana, ia o salana atikirighi ekasukasu eJerusalem me esiosio eGaza.” \v 27 Pilipi ghe tiuaala tani kasu, ghe laolao me ghe soula taumattu nge Itiopia ngateva, namuu ia, uunguaane tani aitara isaa akapaaili unna viliki veu \w Kandake\w*, kuiini nge Itiopia ia. Ia o taumattu ngateva ghe saela tani kkaua eJerusalem, \v 28 me ghe oghiaala tani lao tanganuena, ghe tokatoka epona tale ai-ilou eteva, me ghe ritiriti vuku eteva ta \w propete\w* ateva ta Aisaea. \v 29 Me Spiriti eteva ghe uela ta Pilipi va, “Ulaa kasu karanga tale unna ai-ilou eteva.” \p \v 30 Liuna avalua o me Pilipi ghe ilou lao sio tale unna ai-ilou eteva, me ghe nongola taumattu ngateva ghe ritiriti inangari tale vuku eteva ta propete ateva Aisaea. Me Pilipi ghe kolomiela va, “Vaalua, ukilakila llo ona uritiriti?”\fig AItiopia ghe tokatoka epona tale ai-ilou eteva|alt="The Ethiopian in his chariot" src="LB00331B.tif" size="col" copy="Louise Bass, © The British and Foreign Bible Society 1994" ref="8:30" \fig* \p \v 31 Ghe uela ta Pilipi va, “Vaalua akila, nau eteva karika teva tani asaoki tau mae me akila? Lau sae mae tale ai-ilou eteva me usae toka teeieghi.” \p \v 32 \x - \xo 8:32 \xt Ais 53:7-8.\x*Namu ngateva ghe ritiriti inangari tale Uru ngai Manga ateva eue va, \q1 “Laghe ghaaie lao sio tani uvia nongina sipsipi eteva, \q2 me nonginaaili tee natu sipsipi erighi nau la ghaaloanna tani sunapi velu uuna tale vilikina, \q2 karika ghe otila paane ateva tani ppooaa righi inangari. \q1 \v 33 Laghe gheleila ararina ateae ghe siola euu me ghe sesala. Karika laghe gheleie eghulughuluenala unna niaisakei eteae. \q2 Isaa avalua o me karika aue la kiukiuaa natuna atoa, \q2 poli laghe ruula maamauluaane tale kosa ateva.” \p \v 34 Namu ngateva ghe kolomila Pilipi va, “Uauliaa etaghi va propete ateva oia ghe aauliaa see? Eaulieinia, o mene kateva ppae taumattu?” \v 35 Vara me Pilipi ghe otila paane ateva me ghe tiuaala tani auliaa isaa o inangari tale Uru ngai Manga ateva me ghe auliaala masi kiukiuna Iesu etana. \p \v 36-37 \x - \xo 8:36-37 \xt Apos 10:47.\x*Lalu ghe iilou elaolao tale salana atikirighi me lalu ghe rekatala tale ateo ateae, me ghe uela namu ngateva oia va, “Tarala, ateo ateae o. Vaalua, karika urooroo tani asuueghi?”\f + \fr 8:36-37 \ft Kasina uru ngai laghe pitila laghe piti teela va, \fv \ft 37\+fv* \fqa Pilipi ghe liula me ghe uela va, “Arova uaaikaaiaa tale urunguitanim ateva, urooroo tani ghaa niaasuu.” Namu ngateva ghe liula me ghe uela va, “Aghaaikaaiaa va Iesu Karisto Natuna ia God.”\f* \v 38 Namu ngateva ghe auliaala ta lo ateva ghe iilouaa ai-ilou eteva va etoka mua. Pilipi me namu ngateva lalu ghe kkure siola me lalu ghe siola tale ateo ateae me Pilipi ghe asuuela. \v 39 Nau eteva lalu ghe lau sae mae tale ateo ateae, kapuna Spiriti eteva Vau ngepona ateva ghe ghaala Pilipi me ghe kasueiniela. Namu ngateva ghe tam mene tara poila Pilipi. Ghe pasula tale nimasimasi poli ghe aiesoaala ta God, me ghe lao sio tanganuena. \v 40 \x - \xo 8:40 \xt Apos 21:8.\x*Pilipi ghe rekataala tale masaliki taatara ateae eAsotus, me ghe kasu ekapa seela tale mene kasina masaliki tani ppooaa masi inangari lomosi ta ghe laa rekata sio eSiisaria. \c 9 \s1 Sol ghe aikolikoliaala \p \v 1 \x - \xo 9:1 \xt Apos 8:3.\x*Tale isaa o nau Sol ghe kakkalui tani uvi emate lo atoa laghe aaimuli tee Vau eteva. Liuna avalua o me ghe lao sio tani tara namu ngateva ta \w pristi\w* etoa, \v 2 me ghe kolomiela va epiti uru ngai me Sol esau sio ta namu ngatoa tale ale nivelu eitaua ngakapaaili eDamaskas. Me uru ngai eauliaa va arova Sol etara lo atoa, taita me vause, la uusilaa salane Iesu, aue ekuneila me esaeainila tale ale mata voovoo ateva eJerusalem. \v 3 Nau Sol ghe kasu vulila eJerusalem me ang ghe kalakalaa eDamaskas me arovaeaata nonga ta mallanga ateva ghe sio mae \w epona liu\w* me ghe akouela. \v 4 Me Sol ghe katuu siola tapaa kosa me ghe nongola lingi ngalo ateva ghe uela va, “Sol, Sol, vaalua me ugheelei saasakieinaghi?” \p \v 5 Me Sol ghe kolomila va, “Namu ngateva, io see?” \p Lingi ngalo ateva ghe liula me ghe uela va, “Aghi Iesu ugheelei saasakieinaghi. \v 6 Totula me usso tale masaliki taatara ateae me aue uso kila sa ateva aue ugheleia.” \p \v 7 Taita atoa laghe kasukasu tee Sol laghe matautu etinginala me karika righi nisama etaira. Laghe nongola lingi ngalo ateva me karika laghe taatara teva taumattu. \v 8 Sol ghe totu saela tapaa kosa me nau ghe otila matane karika ghe roola tani tara teva voto. Liuna avalua o me laghe kunela nimane me laghe katulainie ssola eDamaskas. \v 9 Kotolu nau ghe mata salusalula me karika ghe namanamala me karika ghe ropi poila. \p \v 10 Kateva \w disaepolo\w* eDamaskas, ararina ateae ta Ananaeas, Iesu ghe sama teeiela tale nitaatara ateae, ghe uela etana va, “Ananaeas!” \p Ananaeas ghe liula me ghe uela va, “Ue Vau eteva, aghi toko.” \p \v 11 Me Vau eteva ghe uela etana va, “Aimanomanosiaala me ukasu lao tale salana atikirighi la kolokoloa va Ghulughuluena etana, me tanganuena Jiudas ukolomi taumattu ngateva atala nge Tases ia, ararina ateae ta Sol. Ia okae esso looloo sae, \v 12 me tale nitaatara ateae Sol ghe tarala taita ateva ararina ateae ta Ananaeas ghe kupi ssola me ghe saoaala nimane etana me matana ghe mene taatarala.” \p \v 13 Ananaeas ghe liula me ghe uela va, “Vau eteva, oroi taumattu ghe auliaala etaghi kiukiuna Sol me voto sesa ghe gheleila ta kapum taumattu ngatoa eJerusalem. \v 14 Me ghe sio mae oia eDamaskas ta ghe ghaala matuutuliena ta namu ngatoa ta pristi etoa tani kune lo atoa la kolokolo tau ararim ateae.” \p \v 15 \x - \xo 9:15 \xt Apos 26:2, 6; 27:24; Rom 1:5.\x*Vau eteva ghe uela ta Ananaeas va, “Lao sio poli ngaghe suitoongainiela va ia aue eghelei uunguaaghi tani aulia ngaotu ararighi eteae ta taumattu ngeleka atoa me kingi etoa me taumattu nge Israeli tee atoa. \v 16 \x - \xo 9:16 \xt 2 Ko 11:23-28.\x*Aue aghapasunga etana va aue etani ghaa oroi nimmarikana ta poli ararighi eteae.” \p \v 17 Vara me Ananaeas ghe lao sio me ghe ssola tale ale ateva Sol ghe tokatoka etana me ghe saoaala nimane ta Sol me ghe uela va, “Nengaghi Sol, Vau eteva esungieghila, ia o Iesu etana ghe aotuotula etam etapaa salana nau ughe mae siosio. Esungieghi mae sio etam va io urooroo tani mene taatara, me aue upasu tale Spirit Manga ateva.” \v 18 Arovaeaata nonga ta llo arova vaka kko ghe kao vella ta matane Sol me ghe mene taatarala. Ghe totu saela me ghe ghaala niaasuu. \v 19 Me nau eteva ghe namanamala me ghe mene sarasarakanala. \s1 Sol ghe poppooaa eDamaskas \p Sol ghe mene tokala kasina nau tee disaepolo atoa eDamaskas. \v 20 Arovaeaata ta ghe tiuaala tani ppooaa Iesu tale aleira \w ale nivelu eitauaa\w*, ghe aaulia ngaotu va Iesu Natuna ia God. \v 21 \x - \xo 9:21 \xt Apos 8:3.\x*Taumattu ngakapa atoa laghe nongola me laghe soghieiniela me laghe aippooaa elome etaira va, “Ia oia taumattu ngateva ghe uviuvi lo atoa eJerusalem la kolokolo tau ararina ateae Iesu. Me ghe sio mae oia tani kune tau ngaiesoa ngatoa va esaeainila ta namu ngatoa ta pristi etoa.” \v 22 \x - \xo 9:22 \xt Apos 18:28.\x*Me nau eteva Sol ghe poppooaa inangarina ateva Iesu, ghe tuttukueili \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa laghe tokatoka eDamaskas, me laghe soghiaala me karika laghe roola tani kaili ekamena va Iesu \w Mesaea\w* ia. \p \v 23 Oroi nau ghe lange sio me aJiu etoa laghe velu eitauaala me ngila ghe loeloe Sol tani uvi ematea. \v 24 Me karika, ta Sol ghe kilala voto laghe loela. Ellaa me eleivoo laghe lollosainia tale isaa akapa paa ngatamana elome tale masaliki taatara ateae tani uvi ematea. \v 25 \x - \xo 9:25 \xt 2 Ko 11:32-33.\x*Kateva eleivoo, kapuna disaepolo atoa Sol laghe ghaala kinatama keru eteva me laghe kaaila Sol me laghe rekatila uasa eluekirighi, me laghe taue siola eleka tale valata me ghe kasula.\fig Laghe tau siola Pol eleka tale valata|alt="They let down Paul outside the wall" src="HK00332B.tif" size="col" copy="Horace Knowles, © The British and Foreign Bible Society 1954, 1967, 1972" ref="9:25" \fig* \s1 Sol ghe saela eJerusalem \p \v 26 \x - \xo 9:26 \xt Gal 1:17-19.\x*Nau eteva Sol ghe rekatala eJerusalem ghe tootoonga tani lao aitauaa tee disaepolo atoa, me ila akapa laghe maamatautainia ta karika laghe aaiesoaa va Sol ang ghe disaepolola. \v 27 \x - \xo 9:27 \xt 1 Ko 9:1.\x*Vara me Banabas ghe mae sio tani sausia. Ghe ghaala Sol me ghe laoainie sio ta \w apostolo\w* atoa tani aulia ngamasalika etaira vaalua Sol ghe tarala Vau eteva etapaa salana me Vau eteva ghe sama teeiela, me ghe mene lao tee sio tani auliaa vaalua Sol karika ghe maamatautu tani ppooaa tale ararina ateae Iesu eDamaskas. \v 28 Liuna avalua o me Sol ghe toka aitauaa teeilala me ghe kasukasu ekapa see eJerusalem me karika ghe maamatautu tani ppooaa tale ararina ateae Vau eteva. \v 29 Sol me lo atoa aJiu ila la samasama nge Grik laghe aissakeanaala me ngila ghe loeloe tani uvi ematea. \v 30 Nau katoa disaepolo laghe kilala, laghe sioaala Sol eSiisaria me laghe sungie lao sio eTases. \p \v 31 Liuna avalua o me \w ale manga\w* akapaaili eJiudia, eGalilii me eSameria laghe tokala tale luei me Spirit Manga ateva ghe akorokoronganailala tani toka me tani tau sae Vau eteva, me ghe aisausieinilala me laghe oroieili ila. \s1 Aenias me Dokas \p \v 32 Nau Pita ghe kasu ekapa seela ghe lao tee sio eLida tani tara katoa kapuna taumattu God laghe tokatoka okae. \v 33 Isaa eLida me ghe tarala taumattu ngateva ararina ateae ta Aenias tangorengorena ia me ghe asola tale komo ghaoaluae (8) ninamanama. \v 34 Pita ghe uela etana va, “Aenias, Iesu \w Karisto\w* aue eghelei emasinaio. Totu saela me ughou komom.” Arovaeangaili ta Aenias ghe totu saela. \v 35 Taumattu ngakapa atoa laghe tokatoka eLida me eSeron laghe taraiela me laghe tiuaala tani aiesoaa ta Vau ngepona ateva. \p \v 36 Isaa eJopa kateva disaepolo vause ia ararina ateae ta Tabita (tale aseasea nge Grik, Dokas, malloeana va, kateva ghaata kkena la aseasea va dia). Tale nau ekapaaili ghe gheelei masi niuungu me ghe saasausi taumattu karika righi peiira. \v 37 Tale isaa o nau Pita ghe tokatoka eLida, me Tabita ghe isikila me ghe matela. Laghe suusiela me laghe saeainiela tale ale ngepona atiulu. \v 38 EJopa kalakalangina ia eLida, liuna avalua o me nau disaepolo atoa laghe nongola va Pita eLida, laghe suula taumattu ngalua tani laa kolo Pita va emae parasi. \p \v 39 Isaa arau o Pita ghe usilaluela. Nau lotolu ghe rekatala eJopa lotolu ghe saela epona tale ale ngepona atiulu me ghe tarala vause atoa raue vulu ila pasueili ila tale ale atiulu, me laghe tiitingina emua ta Pita me laghe ngangngala, me laghe aapasunga ghinna Dokas ghe gheleila nau maulue ia. \p \v 40 Pita ghe sungi vella ghoala eleka me ghe suuiaala tani looloo sae. Vara me ghe taatara lao sio tale vause ateva matena ia me ghe uela va, “Tabita, totu saela.” Tabita ghe otila matane, me nau ghe tarala Pita me ghe totu etokala. \v 41 Pita ghe posola nimane atelange me ghe sausiela tani tingina sae. Vara me ghe kolola vause atoa raue vulu ila tee mene katoa tau ngaiesoaa me ghe tau lao sio Tabita etaira maulue ia. \v 42 Kiukiu ghe rooaala eJopa me oroieili taumattu ghe aikaaiaala ta Vau ngepona ateva. \v 43 Pita ghe mene tokala oroi nau eJopa tee taumattu ngateva ararina ateae ta Saemon uunguaane tani kuluki viliki ghaata kkena tani ghelei mene kasina asease voto.\f + \fr 9:43 \ft Voto atoa nongina aikasukasu, aikaai ghinna, kou nguru, paisi, me mene kasina ase voto.\f* \c 10 \s1 Konilies ghe kolola Pita \p \v 1 Isaa eSiisaria, taumattu ngateva, ararina ateae ta Konilies, ghe tokatoka. Ia kateva namuu ghe muemuaa kateva ai (100) tau ngai uvii tale \w Kohot\w* ateva laghe aseasea va Kohot nge Itali ia.\f + \fr 10:1 \fq Kohot nge Itali ia \ft Tau ngai uvii tale Kohot nge Itali ia, ila atala nge Itali ila.\f* \v 2 Ia me vausenna ateva me natuna atoa laghe aikaaiaa ta God me laghe oneoneainia. Ghe tautau lao voto tale taumattu karika righi peiira me ghe looloo sae ta God nau ekapa atoa. \v 3 Kateva nau ta 3 kilok elo alai\f + \fr 10:3 \fq 3 kilok elo alai \ft Ta inangari nge Grik, \fqa tale aiaaghasiona (9) ateva aoa.\f* ghe tarala kateva nitaatara. Ghe tarala kapuna \w ensolo\w* ateva God ghe mae sio etana me ghe uela etana va, “Konilies!” \p \v 4 Konilies ghe taatara lao sio etana me ghe matautula me ghe uela va, “Vau eteva, vaalua?” \p Me ensolo ateva ghe uela etana va, “Unem nilooloo sae me masi uunguaam tale taumattu karika peiira, God ghe masimasiaala. \v 5 Ghaine usuu righi taumattu tani lao eJopa me la laa kolo taumattu ngateva Saemon la kolokoloa va Pita etana. \v 6 Etokatoka tee mene kateva Saemon uunguaane tani kuluki viliki ghaata kkena tani ghelei mene kasina asease voto, me alena ateva etokatoka kalakalangina ghoa elamana.” \p \v 7 Nau ensolo ateva ghe kasula, me Konilies ghe kolola ghalua tana kapuna tau ngai nongonongo anna me kateva kapuna tau ngai uvii ie tee ghe aaiesoaa ta Vau ngepona ateva, \v 8 me ghe aulia ngakapala voto ghe lutula me ghe sungilotolla me laghe lao sio eJopa. \s1 Unna nitaatara ateae Pita \p \v 9 Mene kateva elo sinaka, nau ngila ghe kalakalangina tale masaliki taatara ateae eJopa, me Pita ghe saela epona tale ale ateva\f + \fr 10:9 \ft Ale atoa eIsraeli karika righi pungane nongina ale ghaine.\f* tani looloo sae. \v 10 Ghe maamaloo me ghe anna tani nama righi inana. Nau laghe aaimonomonosiaa inana me ghe tarala nitaatara ateae. \v 11 Ghe tarala \w epona liu\w* ghe otiela me ghe tarala voto ateva namuu ia nongina tiulu kalio reerekati aighoughouna ghaata me ghe sio mae tale kosa ateva. \v 12 Elome etana asease ghaata kkena atoa me llo erarraa euu me ghila atoa la looloo \w elomarase\w*. \v 13 Vara me lingi ngalo ateva ghe uela va, “Pita! Totu saela me ughuvi emate llo me unama.” \p \v 14 \x - \xo 10:14 \xt Lev 11:1-47; Esik 4:14.\x*Pita ghe liula me ghe uela va, “Karika poi arooroo, Vau ngepona ateva! Karika poi aghe nama righi voto karika \w raarangisana\w*.” \p \v 15 \x - \xo 10:15 \xt Mak 7:15, 19.\x*Lingi ngalo ateva ghe mene mae sio ghaluene etana me ghe uela va, “Urau mene ue va karika raarangisana llo God ang ghe ghelei eraarangisanala.” \p \v 16 Ghe lutula kotoluaata vara me arovaeaata ta kalio atiulu ghe mene saela epona liu. \p \v 17 Nau Pita ghe annaa poi va saa malloeana ia o nitaatara ateae me taumattu Konilies ghe suula laghe tarala alena ateva Saemon me laghe tingina ssola tapaa ngatamana. \v 18 Laghe kolokolola me laghe kolomila va, “Saemon Pita etokatoka oia?” \p \v 19 Pita karika ghe ruu tani nnaa nitaatara ateae me Spiriti eteva ghe uela etana va, “Saemon, taumattu kotolu lotolu paepaeo. \v 20 Tingina saela me usio tarailotolu me urau mene rati tani usilotolu ta aghi asungilotolula.” \p \v 21 Pita ghe siola me ghe uela ta taita kotolu va, “Aghi oia, am paepaeaghi. Vaalua me am mae sio?” \p \v 22 Taita kotolu lotolu ghe liula va, “Ami kasula tanganue Konilies, kateva namuu, tau ghulughuluena ia me eoneoneaa God. Taumattu nge \w Jiu\w* ekapa atoa la oneoneainia. Ensolo manga ateva ghe auliaala etana va ekoloo me ulao tanganuena me ulaa ghauliaa saa llo voto aue uauliaa me aue enongo.” \v 23 Pita ghe uela etairotolu va, “Ita ghaso.” \s1 Pita tale alena ateva Konilies \p Ghe pai saela ta mene kateva nau, me Pita me mene katoa tau ngaiesoa nge Jopa laghe usila taita kotolu me laghe kasula. \v 24 Vara aiaaghaluene ateva nau, laghe rekataala eSiisaria. Konilies ghe kolo aitauaala mangalina atoa me kapuna atoa, me laghe toitoi Pita. \v 25 Nau eteva Pita ghe maemae, Konilies ghe souela me ghe suuiaala ta liue kkena tani oneoneainia. \v 26 \x - \xo 10:26 \xt Apos 14:13-15; Aotu 19:10.\x*Pita ghe kune atinginaie saela me ghe uela etana va, “Tingina saela! Aghi nim taumattu ieghi nongina io.” \p \v 27 Nau lalu ghe samasama, me lalu ghe kupi ssola me Pita ghe tarala oroi taumattu ngatoa ngila ghe velu eitauaala. \v 28 Ghe uela etaira va, “Am kilakilaaili uneimami inangari nipaopao va aJiu etoa karika la rooroo tani aighui tee tau ngeleka atoa me tani laa taraila. Me God ghe apasungaala etaghi va karika amene ue va kasina taumattu karika raarangisana. \v 29 Liuna avalua o me nau eteva am ghe suula inangari etaghi va amae, karika aghe ratila tani mae. Erooroo va am auliaa vaalua me am ghe uela va amae?” \p \v 30 Konilies ghe liula me ghe uela va, “Kotolu nau ang ghe lange sio, aghe tokatoka tanganueghi me ta 3 kilok elo alai,\f + \fr 10:30 \fq 3 kilok elo alai \ft Ta inangari nge Grik, \fqa tale aiaaghasiona (9) ateva aoa.\f* nongina ghaine, aghe looloo sae me taumattu ngateva ghinnanina ghe maamallanga ghe tinginala emua etaghi. \v 31 Me ghe uela etaghi va, ‘Konilies, unem nilooloo sae me masi uunguaam tale taumattu ngatoa karika peiira, God ghe masimasiaala. \v 32 Usungi righi taumattu elao ta Saemon Pita eJopa etokatoka tanganuena Saemon uunguaane tani kuluki viliki ghaata kkena tani ghelei mene kasina asease voto, me alena ateva etokatoka akalakalangina ghoa elamana.’ \v 33 Liuna avalua o me arovaeaata ta aghe suula inangari etam me masinaaili etam ta angu mae sio. Vau ngepona ateva aue etoka aitauaa teeita nau eteva uauliaa sa ateva ghe sungiola tani mae aulieinia me ami nongoa.” \p \v 34 \x - \xo 10:34 \xt Diut 10:17; Rom 2:11.\x*Vara me Pita ghe tiuaala tani aippooaa, ghe uela va, “Ghaine ngatarala va koronna God karika eaaimassiaa. \v 35 Me tale isaa akapaaili patunganua namuu, God ealoanna lo atoa la oneoneaa nonga God, me la gheelei voto masina. \v 36 Am kilakila inangarina God ghe suula ta taumattu nge Israeli etoa, masi inangari va luei ekasu ta Iesu \w Karisto\w*, ia Vau ia tale ila akapaaili taumattu ngatoa. \v 37 \x - \xo 10:37 \xt Mat 4:12-17.\x*Am kilakila sa ateva ghe ailutuaala eJiudia. Jon ghe aippooaa tale niaasuu eteae, me emulina, Iesu ghe tiuaala tani uungu eGalilii. \v 38 \x - \xo 10:38 \xt Mat 3:16; Luk 4:17-21.\x*Me am kilakila vaalua God ghe tau lao sio Spirit Manga ateva me sarasarakana ta Iesu aNasareti ia, me vaalua ghe kasu ekapa seela me ghe gheeghelei masi niuungu me ghe gheeghelei emasina lo atoa taumattu sesa taumattu ngateva ghe ghelei saasakieinilala, ta poli God ghe tokatoka teeia. \p \v 39 “Ami, ami ghe tara akapala voto ghe gheleila tale masalikiira aJiu etoa me eJerusalem. Laghe avukalaie saela tale ai eteae tani uvi ematea. \v 40 Tale aiaakotonna ateva nau, God ghe totuela tale nimate va taumattu ngatoa la taraia. \v 41 \x - \xo 10:41 \xt Apos 1:8; Luk 24:42-43.\x*Karika va ila akapa taumattu ngatoa laghe taraiela ta llo nonga atoa God ang ghe suitoongainilala. Nau ghe totula tale nimate, ami, ami ghe namanama me ami ghe ropi teeiela. \v 42 \x - \xo 10:42 \xt Apos 17:31; 1 Pita 4:5.\x*Ghe uela etaimami va ami ppooaa ta taumattu ngatoa me aulia ngaotu etaira va ia God ghe suitoongainiela va eghelei niaisakei ta lo atoa sakesake ila me lo atoa matena ila. \v 43 \x - \xo 10:43 \xt Ais 53:5-6; Jer 31:34; Apos 2:38.\x*Ila akapa \w propete\w* atoa laghe aaulieinia va lo atoa la ghaiesoaa etana God aue ekkaluaa kaluira ssavoto tale ararina ateae Iesu.” \p \v 44 \x - \xo 10:44 \xt Apos 11:15; 15:8.\x*Nau eteva Pita ghe poppooaa isaa o inangari me Spirit Manga ateva ghe sio mae ta lo akapa atoa laghe nongonongo isaa o inangari. \v 45 Tau ngaiesoa ngatoa isoisona ila laghe mae aitauaa tee sio Pita laghe soghila tani tara va Spirit Manga ateva ghe sio mae tee ta taumattu ngeleka atoa. \v 46 \x - \xo 10:46 \xt Apos 2:4; 19:6.\x*Laghe nongolala ta laghe aippooaa tale asease nisama karika samasama tanganueira me tee laghe tautau sae God. \p Me Pita ghe uela va, \v 47 “Teva erooroo tani ue va isaa oia taumattu erau mene ghaa niaasuu tale manu? Poli ngila ghaala Spirit Manga ateva nongina ita.” \v 48 \x - \xo 10:48 \xt Apos 19:5.\x*Me Pita ghe uela va la ghaa niaasuu tale ararina ateae Iesu Karisto. Me laghe kolomila Pita va emene toka teeila mua mene righi nau. \c 11 \s1 Pita ghe auliaala malloeana voto ghe gheleila \p \v 1 Vara me \w apostolo\w* atoa me tau ngaiesoa ngakapa atoa eJiudia laghe nongola va taumattu ngeleka atoa tee laghe aikaaiaala inangarina ateva God. \v 2 Liuna avalua o me nau Pita ghe saela eJerusalem lo atoa isoiso ila tau ngaiesoaa ila laghe sama anamuu teeiela, \v 3 \x - \xo 11:3 \xt Apos 10:28; Gal 2:12.\x*me laghe ue va, “Io ughe lao sio tanganueira lo atoa karika isoiso ila me ughe namanama teeilala.” \p \v 4 Me Pita ghe tiuaala tani aulia ngamasalika saa voto ghe lutula. \v 5 \x - \xo 11:5 \xt Apos 10:9-48.\x*“Aghe tokatoka tale masaliki taatara ateae eJopa me aghe looloo sae me aghe tarala nitaatara ateae. Aghe tarala voto ateva namuu ia nongina tiulu kalio reerekati aighoughouna ghaata me ghe kasula \w epona liu\w* me ghe sio mae nongina aghe tokatoka. \v 6 Nau aghe taatara ssola elome tale kalio atiulu aghe tarala asease ghaata kkena atoa, lo atoa ita aaitarainila me lo atoa karika ita aaitarainila, me llo erarraa euu me ghila atoa la looloo \w elomarase\w*. \v 7 Vara me aghe nongola lingi ngalo ateva ghe ue etaghi va, ‘Pita, utotu me ughuvi emate llo me unama.’ \p \v 8 “Aghe liula me aghe uela va, ‘Karika poi, Vau ngepona ateva! Karika poi aghe nama righi voto karika \w raarangisana\w*.’ \p \v 9 “Lingi ngalo ateva ghe mae sio epona liu ghe mene aippooaala ghaluene me ghe uela va, ‘Urau mene ue va karika raarangisana llo God ang ghe ghelei eraarangisanala.’ \v 10 Llo oia ghe lutula kotoluaata me isaa akapa llo ghe mene saela epona liu. \p \v 11 “Karika masau me taita kotolu laghe sungilotolla eSiisaria tani mae taraieghi, lotolu ghe mae sio tale ale ateva ami ghe tokatoka etana. \v 12 Me Spiriti eteva ghe uela etaghi va, ‘Urau mene rati tani usilotolu ta aghi aghe sungilotolla,’ me isaa toko ghaonomo (6) kapughu laghe usieghila ami ghe kupi ssola tale alena ateva taumattu ngateva. \v 13 Ghe auliaala etaimami vaalua ghe tarala \w ensolo\w* ateva ghe lao sio tanganuena me ghe uela va, ‘Suula inangari ta Saemon la kolokoloa va Pita etana, ia eJopa. \v 14 \x - \xo 11:14 \xt Apos 16:31.\x*Ia aue emaeaa inangari egheleio me lo atoa tee tanganuem aue am saanga.’ \p \v 15 \x - \xo 11:15 \xt Apos 2:4.\x*“Nau eteva aghe tiuaala tani aippooaa, Spirit Manga ateva ghe sio mae etaira nongina ghe sio mae etaita nau ta \w Pentikos\w*. \v 16 \x - \xo 11:16 \xt Apos 1:5.\x*Me aghe annaala sa ateva Vau ngepona ateva ghe aulieiniela nau ghe uela va, ‘Jon ghe aasuu taumattu tale manu me am aue am ghaa niaasuu tale Spirit Manga ateva.’ \v 17 Liuna avalua o me poli God ghe tau lao sio kateva nonga ia voto ateva karika ita polipolia nongina ang ghe taue mae sio etaita lo atoa ita aikaaiaa ta Iesu \w Karisto\w*, aghi tee karika arooroo tani ghelei runga uunguaane God.” \p \v 18 \x - \xo 11:18 \xt Apos 13:48; 14:27.\x*Nau eteva laghe nongo avaluela o karika laghe mene auliaala righi voto. Ta ngila ghe nim tautau sae God me laghe ue va, “God ange tau lao sio ninna ngaioghioghiaa ta taumattu ngeleka atoa va la kiri mae etana me la saanga.” \s1 Ale manga eAntiok \p \v 19 \x - \xo 11:19 \xt Apos 8:1-4.\x*Nau eteva lo atoa laghe ilou reerekata seela nau laghe uvi ematela Stipeni, laghe lao sio arau tale distriki eteva ePoenisia me patunganua ateva eSaeprasi me tale masaliki taatara eAntiok tale provinsi eteva eSiria me laghe poppooaa ta \w aJiu|lemma="Jiu"\w* nonga atoa. \v 20 Katoa etaira atala nge Saeprasi ila me tale masaliki taatara ateae eSaerini laghe lao sio eAntiok me laghe tiuaala tani ppooaa ta aGrik tee atoa. Laghe aauliaa masi inangarina Vau eteva Iesu. \v 21 Sarasarakaniaane Vau eteva ghe tokatoka teeila, mausina avalua o me oroieili taumattu ghe aikaaiaala me laghe kiri mae sio ta Vau eteva. \p \v 22 \x - \xo 11:22 \xt Apos 4:36.\x*Tau ngaiesoa ngatoa eJerusalem laghe nongola voto o me laghe suula Banabas tani lao eAntiok. \v 23 Nau eteva ghe rekatala me ghe tarala vaalua maamasinaane God namungaili, ghe masimasieiliila me ghe asarasarakanailala tani toka akorokorongana ta Vau eteva tale urunguitaniira. \v 24 Ia masi taumattu ia me pasu ia tale Spirit Manga ateva me korokorongana ia tale niaikaaiaa, me oroieili lo atoa laghe mene sso mae tani aimuli tee Vau eteva. \p \v 25 \x - \xo 11:25 \xt Apos 9:30.\x*Vara me Banabas ghe lao sio eTases tani pae Sol. \v 26 Nau eteva ghe taraiela ghe koloala me ghe laoainie sio eAntiok. Tale kasangaulu ghalua (12) ulana lalu ghe toka teela \w ale manga\w* atoa me lalu ghe aapasunga inangarina ateva God ta oroi taumattu ngatoa. Me isaa eAntiok laghe ase akasinala \w disaepolo\w* atoa va Kristen ila. \p \v 27 Tale isaa o nau katoa \w propete\w* laghe kasula eJerusalem me laghe sio mae eAntiok. \v 28 \x - \xo 11:28 \xt Apos 21:10.\x*Kateva etaira, ararina ateae ta Agabas, ghe tinginala tale korokoronganiaane Spiriti eteva me ghe aulia ngaotula va maloo ateva sesaaili ia aue erooa ngakapa kosa ateva, me nau Klaodies \w Siisa\w* ghe aaitoiaa eRom, maloo ateva ghe lutula. \v 29 Nau laghe nongola inangarina Agabas, laghe annaala va la sausi lo atoa eJiudia, me kateva kateva ta disaepolo atoa laghe aisokosokoiaala viliki veu tale aloannaaira. \v 30 \x - \xo 11:30 \xt Apos 12:25.\x*Banabas me Sol lalu ghe ghaala viliki veu me lalu ghe laoaa sio ta namu ngatoa tale ale manga eJerusalem. \c 12 \s1 Laghe uvi ematela Jeimis, me Pita laghe atokaie ssola tale ale mata voovoo \p \v 1 Isaa o nau king Herot ghe tiuaala tani kune katoa tale \w ale manga\w*, tani ghelei saasakieinila. \v 2 Ghe auliaala me laghe sai pulela alona atiulu Jeimis tuena Jon tale baenata ateva. \v 3 Nau Herot ghe tarala va \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa laghe masimasiaala llo ghe gheleila, me ghe mene auliaala me laghe mene kunela Pita, tale nau nivelu eitaua ngateae tani nama verete karika righi isti etana. \v 4 Ghe atoka ssola Pita tale ale mata voovoo me ghe atinginala kasangaulu ghaonomo (16) soldia laghe aaikoli tani aitoieinia, ghaata mua soldia ta kateae nitoitoi. Herot ghe anna va eaisakei tale tummatavanga nau Pasova eruu. \p \v 5 Nau Pita ghe tokatoka tale ale mata voovoo me tau ngaiesoa ngatoa tale ale manga laghe looloo asarasarakana sae ta God va esausia. \s1 Pita ghe kupi ghoala tale ale mata voovoo \p \v 6 Ia o voo ngateva me ghe pai Herot ghe atinginaia emua ta mata ngoroi etoa me ghe aisakei, Pita ghe aseasekanua ta mallomeirarua soldia ngalua iriiri ia tale sene alua, me mene ghalua soldia lalu ghe aaitoiaa atamana ateae.\fig Pita ghe aseasekanua ta mallomeirarua soldia ngalua|alt="Peter sleeping between two soldiers" src="LB00335B.TIF" size="col" copy="Louise Bass, © The British and Foreign Bible Society 1994" ref="12:6" \fig* \v 7 Vara me kapuna \w ensolo\w* ateva Vau ngepona ateva ghe rekatala me mallanga ateva ghe lutula tale ale mata voovoo me ensolo ateva ghe posola usuena ativilau Pita tani angunia me ghe uela etana va, “Totu parasila,” me sene alua lalu ghe kao vellaluela ta nimane. \p \v 8 Me ensolo ateva ghe uela etana va, “Asaela ghinnanim me unem aikasukasu ta kkem.” Me Pita ghe gheleila llo ensolo ateva ghe auliaala. Vara me ensolo ateva ghe uela va, “Uasae unem aiaasae ngeleka ateva me uaimuli teeieghi.” \v 9 Liuna avalua o me Pita ghe kasu vulila ale mata voovoo atiulu me ghe aimuli teela ensolo ateva. Ghe annaa va ghe nim asoasopoi. Karika ghe kilakila va isaa o voto ghe lutulutu ekoronna. \v 10 \x - \xo 12:10 \xt Apos 5:19.\x*Lalu ghe laula aitiutiu eteva soldia ghe toitoi atamana ateae me mene aiaaghaluene ateva me lalu ghe rekatala tale atamana ateae aeana ia tale ale mata voovoo tale ia o masaliki taatara ateae, me ia o atamana ateae ghe otiela, karika teva ghe otiela, me lalu ghe kupi ghoala. Lalu ghe kasu tee siola tale mene katikirighi salana, vara me arovaeaata nonga ta ensolo ateva ghe kasu vulila Pita. \p \v 11 Vara me Pita ghe vira kilala sa ateva ghe lutula etana me ghe uela va, “Koronnaaili Vau ngepona ateva esuula kapuna ensolo ateva tani sio asaangieghi ta nimane Herot me voto aJiu etoa la ghanna tani ghelei etaghi.” \p \v 12 Ghe tinginala ghe nannaala mua me ang ghe laolao tanganue Meri kinna ia Jon, kateae ararina ta Mak, nongina oroi taumattu ghe veluvelu eitauaa tani looloo sae. \v 13 Ghe mirimirila tale atamani ngeleka ateae me vause ateva Roda etana tau ngai nongonongo anna ia ghe ghoa mae tani nongo. \v 14 Nau eteva ghe nongo kilala lingi ngalona ateva Pita ghe masimasi etinginala me karika ghe otila atamana ateae ta ghe ilou ssola elome me ghe uela ta taumattu ngatoa va, “Pita eleka tale atamana ateae eghoa tiitingina.” \p \v 15 Me laghe ue teeiela va, “Angu veeveela?” Me nau ghe sarasarakana tani auliaa me laghe nnaala va, “Koti kapuna ensolo ateva okae.” \p \v 16 Pita ghe mene mirimirila me laghe ghoala tani oti atamana ateae me laghe soghiaala tani taraia. \v 17 Me Pita ghe paopaola ta nimane va la rau mene sama, me ghe auliaala sa ateva ghe lutula me vaalua Vau ngepona ateva ghe ghaa velue ghoa mae tale ale mata voovoo, me ghe uela etaira va, “Am auliaa ta Jeimis me mene katoa kapuita, sa ateva ghe lutula.” Me ghe mene lao ppae sio. \p \v 18 \x - \xo 12:18 \xt Apos 5:22-24.\x*Vara ghe paila me soldia ngatoa nannaaira ghe aisavisavilaala me ngila ghe aaikolomieinila va, “Sa ateva ghe lutula ta Pita?” \v 19 Herot ghe uela va la laa paea. Nau eteva karika laghe roola tani taraia, ghe kolomila soldia ngatoa laghe aaitoieiniela, me karika laghe roola tani liu, me ghe uela va la uvi ematela. \s1 Matemateaane Herot \p Vara me Herot ghe kasula eJiudia tani mene laa toka tau eSiisaria. \v 20 Herot ghe sessaia ta taumattu nge Taer me Saedon, me laghe aloannala luei etana, poli laghe ghaaghaa inana tale llo masaliki king ghe aaitaraa. Liuna avalua o me katoa etaira laghe mae aitauaa sio me laghe siola tani taraia. Laghe lao akasina sio ta Blastus, ia ghe aaitaraa tanganuena king, va ghe sausila, me laghe vira lao sio tani tara king. \p \v 21 Tale nau eteva laghe suitoongainiela, Herot ghe asaela ase aiaasae ateva tani apasunga va ia kingi ia me ghe tokala tale unna aitokatoka ateva uneira ia kingi etoa me ghe gheleila kateva niaippooaa ta taumattu ngatoa. \v 22 Me taumattu ngatoa laghe aaore tani ue va, “Karika va lingi ngalo taumattu ia, ta lingi ngalo goto ia.” \v 23 \x - \xo 12:23 \xt Den 5:20.\x*Arovaeaa nonga ta kapuna ensolo ateva Vau ngepona ateva ghe taula sessa ateva etana me ttoliti etoa laghe nama amateala, poli taumattu ngatoa laghe kaakaueinia tani arueinia me karika ghe tautau sae ararina ateae God. \p \v 24 \x - \xo 12:24 \xt Ais 55:11.\x*Me masi inangarina ateva God ang ghe laolao akapa see me ang ghe piipinosa anamuu. \p \v 25 \x - \xo 12:25 \xt Apos 11:29-30; 15:37.\x*Banabas me Sol lalu ghe ruula uunguaairarua tani taula viliki veu eJerusalem me lalu ghe mene lao sio eAntiok me lalu ghe kolo teela Jon Mak. \c 13 \s1 Tau ngaiesoa ngatoa laghe suula Banabas me Sol tani laa ppooaa \p \v 1 Tale \w ale manga\w* ateva eAntiok katoa \w propete\w* me tisa laghe aapasunga masi nitoka God ghe aloanna: Banabas, me Simion, mene kateae ararina ta Niger,\f + \fr 13:1 \fq Niger \ft Tale inangari nge Latin, malloeana va veroverongana.\f* me Lusias aSaerini ia, me Sol, me Manain, lalu ghe namu ngaitauaala me Herot, gavana ia. \v 2 \x - \xo 13:2 \xt Apos 9:15.\x*Kateva nau laghe kakkaua Vau ngepona ateva, me laghe naenae, me Spirit Manga ateva ghe uela va, “Am amanga Banabas me Sol me lalu ghelei niuungu eteva oia, aghe suitoongainilaluela tani gheleia.” \v 3 \x - \xo 13:3 \xt Apos 6:6.\x*Liuna avalua o me nau laghe mene naela me laghe looloo saela, me laghe saoaala nimaira etairarua, me laghe sungilaluela tani kasu. \s1 eSaepras \p \v 4 Spirit Manga ateva ghe sungi taulalue ghoala eSeleusia, lalu ghe aikaaila me lalu ghe lao sio tale patunganua ateva eSaeprasi. \v 5 \x - \xo 13:5 \xt Apos 12:12; 15:39.\x*Nau eteva lalu ghe rekatala tale masaliki taatara ateae eSalamis, lalu ghe ppooaala inangarina ateva God elome tale aleira \w ale nivelu eitauaa\w* \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa. Jon Mak ghe toka teeilaluela tani sausilalua.\fig Aitiutiu nikasu ta Pol|alt="Paul’s first journey" src="Journey 1.jpg" size="span" copy="Some maps, charts, or drawings produced with Map Creator software from fmosoft.com. Used by permission. All rights reserved" ref="13:5" \fig* \p \v 6 Lotolu ghe kasu ekapa seela tale patunganua ateva me lalu ghe mae sio ePapos. EPapos lalu ghe tarala kateva aJiu, tau nighelei nialaala ia me propete kamekame ia, ararina ateae ta Bar-Iesu. \v 7 Ia oia taumattu ngateva ghe tokatoka tee gavana ngateva, ararina ateae ta Sejias Polus. Gavana tee alomasaanga ia. Ghe kolola Banabas me Sol ta ghe aaloanna tani nongo inangarina God. \v 8 Ia o ase taumattu ngateva ghe gheelei nialaala, tale inangari nge Grik la aseasea arariira ateae ta Elimas. Elimas ghe aloanna tani ghelei saasakiaa uunguaairarua Banabas me Sol, ta karika ghe aloanna va gavana ngateva eaiesoaa ta Iesu. \v 9 Me Sol, mene kateae ararina ta Pol, pasu ia tale Spirit Manga ateva, ghe alumila Elimas me ghe uela va, \v 10 “Io natuna io Satana. Me tau ngai ssateeira io voto llo ghulughuluena! Me isaa akapa gheeleia nikamekame me ssavoto epasupasu etam. Erooroo va uruu tani ghelei saasakiaa salane Vau ngepona ghulughuluena? \v 11 \x - \xo 13:11 \xt Apos 9:8.\x*Ghaine nimane atelange Vau ngepona ateva esae etam, me umata salusalu. Karika aue utara sinaka ateva me aue utoka mala ngaluse nau.” \p Pol ghe nim ruuruu poi tani auliaa me matane Elimas ghe saurorromienala me ghe mata salusalula me ang ghe paepae teva taumattu tani posoa me ekatulainia. \v 12 Nau eteva gavana ngateva ghe taraiela, ghe aiesoaala, me ghe soghiangailiila kanna niapasunga Vau ngepona ateva. \s1 Banabas me Pol lalu ghe lao sio tani ppooaa eAntiok elome ePisidia distrik \p \v 13 \x - \xo 13:13 \xt Apos 15:38.\x*Pol me kapuna atoa laghe kasu vulila ePapos, me anua ateva ghe kaailala me laghe lao sio tale masaliki taatara ateae ePerga tale provins ateva ePampilia. Me Jon Mak ghe oghi vululaluela me ghe oghi lao sio eJerusalem. \v 14 Lalu ghe kasu vulila ePerga, me laghe kasu lao sio eAntiok elome ePisidia Distrik. Me ta \w nau manga\w* ateva, laghe kupi ssola tale aleira ale nivelu eitaua ngateva aJiu etoa me laghe toka siola. \v 15 Vara katoa laghe ruula tani riti inangari tale inangari nipaopao me propete atoa me namu ngatoa tale ale nivelu eitaua ngateva laghe suula inangari ta Pol me kapuna atoa va, “Kapuimami etoa, marova righi inangari niasarasarakana am aaloanna tani auliaa etaimami, masina am rooroo tani sso auliaa.” \p \v 16 Pol ghe tingina saela me ghe paolala tale nimane atelange va karika la mene toka samasama, me ghe uela va, “Am Israeli etoa me am tau ngeleka atoa am tautau sae ararina ateae God, am nongoaghi! \v 17 \x - \xo 13:17 \xt Eks 1:7; 6:6; 12:51.\x*Kapuira Goto ateva Israeli etoa, ghe suitoongaala tuvuita atoa va kapuna ila. Me nau eteva laghe kasu vulila kosaira me laghe siola eIjip, ghe gheleilala laghe oroienaailiila. Vara me tale sarasarakaniaane, ghe mene ghaa vellala eIjip. \v 18 \x - \xo 13:18 \xt Nam 14:34; Diut 1:31-32.\x*Me nau eteva laghe tokala tale voto ateva karika righi taumattu etana, karika ghe liula sesa ta ngetaira erooroo ghaatingauluae (40) ninamanama. \v 19 \x - \xo 13:19 \xt Diut 7:1; Jos 14:1.\x*Ghe tturuula ghaitu (7) ararimangali nge Keinan, me ghe tau lao sio isaa o kosa va ekosaira kapuna atoa. \v 20 \x - \xo 13:20 \xt Aitoi 2:16; 1 Sam 3:20.\x*Isaa akapa voto o ghe lutula erooroo ghaata ai me ghalimangauluae (450) ninamanama. \p “Vara me God ghe tau lao sio kapuira namu ngatoa tani aitarainila erooroo nau eteva propete Samuel ghe tinginala. \v 21 \x - \xo 13:21 \xt 1 Sam 8:5, 19; 10:20-24.\x*Vara me taumattu ngatoa angila ghe kookolomi teva kingi, me God ghe tau lao sio Sol natuna ia Kish, tale ararimangali eteva ta Benjamin. Ghe aitarainilala ta ghaatingauluae (40) ninamanama. \v 22 \x - \xo 13:22 \xt 1 Sam 13:14; 16:12; Sams 89:20.\x*Vara ghe ghaa vella Sol, me ghe gheleila Deivit ghe kingila. Ghe auliaa tootoongaala va, ‘Ngatarala Deivit, natuna ia Jesi, ia lo ateva taumattu aghaloannaailiia tale urunguitanighi eteva. Ia aue eghelei ekapa voto aghaloanna va eghelei.’ \p \v 23 \x - \xo 13:23 \xt 2 Sam 7:12-16.\x*“Nongina God ang ghe auliaala tale \w inangari nialokoi\w*, va ghe tau lao sio tau ngai asaangi eteva ta Israeli etoa, tuvuna ia Deivit, Iesu etana. \v 24 \x - \xo 13:24 \xt Mat 3:1-2.\x*Auena Iesu ghe mae, Jon ghe ppooaala ninna ngaioghioghiaa me niaasuu ta taumattu nge Israeli ekapa atoa. \v 25 \x - \xo 13:25 \xt Jon 1:20, 27.\x*Jon ang ghe maemae ta ghe ruu uunguaane, me ghe uela va, ‘Am annaa va aghi see etaghi? Karika va aghi \w Mesaea\w* am toitoia. Karika, ia eaaimuli etaghi, me aghi karika tani masina aghi tani pulaka unna ai-iri aikasukasu ta kkena.’ \p \v 26 “Kapughu etoa, tuvuna atoa Abraham, me am tau ngeleka atoa am kakkaua God, God ghe tau mae sio isaa oia inangari niasaangi etaita! \v 27 Taumattu nge Jerusalem atoa me kapuira namu ngatoa karika laghe tara kilala Iesu, aloira karika ghe masaangaala inangariira propete atoa isaa o laghe ritiriti tale isaa akapa nau manga, laghe ghelei roorooaala nau laghe uela va aue emate. \v 28 \x - \xo 13:28 \xt Mat 27:22-23.\x*Karika laghe tarala righi masi salana tani tingina etana me la uvi ematea, me laghe kolomila Paelat va la uvi ematea. \v 29 \x - \xo 13:29 \xt Mat 27:59-60.\x*Nau eteva laghe ghelei ekapala voto Uru ngai Manga ateva ghe uela va la ghelei, laghe ghaa veluela tale ai eteae me laghe lao sio tani alokoie sso tale lienga niaikkaia ngateae. \v 30 God ghe mene totuela tale nimate \v 31 \x - \xo 13:31 \xt Apos 1:3, 8.\x*me oroieili nau, ghe otuotula ta lo atoa laghe kasu teeiela eGalilii tani sae eJerusalem nau maulue ia. Ila lo atoa laghe taraiela, ghaine la aaulia ngaotu ta kapuita taumattu ngatoa. \p \v 32 “Me angalu aauliaa \w masi kiukiu\w* etaimim: Sa ateva God ghe aulieiniela tale inangari nialokoi ta tuvuita atoa \v 33 \x - \xo 13:33 \xt Sams 2:7.\x*ang ghe ghelei eroorooaala etaita, nau ghe totula Iesu. Nongina laghe piti elokoila ta aiaaghalua ateva Sam, va \q1 “‘Io natughu io, \q2 Ghaine nge tamami ieghila.’ \m \v 34 \x - \xo 13:34 \xt Ais 55:3.\x*Koronna inangari va God ghe totuela tale nimate, karika aue emene mate, nongina ghe auliaala tale isaa toko inangari, va \q1 “‘Aue atau aatu etaimim \w niarangise\w* ateva manga ia me koronna ia tale inangari nialokoi aghe auliaala ta Deivit.’ \m \v 35 \x - \xo 13:35 \xt Sams 16:10.\x*Nongina ghe auliaala tale mene kateva inangari va, \q1 “‘Karika aue utau velu kapum taumattu ngateva manga ia va emauu.’ \p \v 36 “Nau eteva Deivit ghe ruula tani ghelei uunguaane God tale unna ateva vituu, ghe matela; me laghe kaieiniela nongina tuvuna atoa me vilikina ghe mauula. \v 37 Me lo ateva taumattu God ghe totuela tale nimate karika ghe mauula. \p \v 38 “Liuna avalua o, kapughu etoa, aghaloanna tani aulia ngaotu me am kila va ta Iesu, God aue ekkaluaa kaluita ssavoto. \v 39 \x - \xo 13:39 \xt Rom 10:4.\x*Ta ngetana lo atoa la ghaikaaiaa aue egheleila va karika righi kaluira ssavoto. Isaa avalua o me inangari nipaopao kanna Moses karika erooroo tani asaangiem tale kaluimim ssavoto. \v 40 Am paniem! Saa voto God ghe auliaala ta propete atoa erau lutu etaimim, laghe uela va, \q1 \v 41 \x - \xo 13:41 \xt Abak 1:5.\x*“‘Am tarala, lo atoa taumattu am aattara nonga tani sama, \q2 aue am soghiaa sa ateva aue agheleia, me aue am mate, \q1 Tale nau oia aue aghelei kasina voto, \q2 karika aue am nnaa va koronna, \q2 arongona ta marova kasina taumattu aue eauliaa poi etaimim!’” \p \v 42 Nau eteva Pol me Banabas angilalu ghe kasukasu vuli ale nivelu eitaua ngateva, taumattu ngatoa laghe mene aloannailaluela va lalu mene ppooaa isaa oia voto tale lo ateva too nau manga. \v 43 Nau eteva lo atoa laghe mae sio tani velu eitauaa laghe kasu reerekatala, oroi aJiu etoa me mene katoa taumattu avirina laghe vira aiesoaala tee aJiu etoa, laghe usilaa Pol me Banabas. Lalu ghe tani aippooaa teeila tale inangari niaisausiaa tani poso parasi maamasinaane God. \p \v 44 Tale mene kateva nau manga, ghaisa ngarighi me taumattu ngakapa atoa tale lo ateae o masaliki taatara laghe velu eitauaala tani nongo inangarina ateva Vau ngepona ateva. \v 45 Nau eteva aJiu etoa laghe tarala oroieili taumattu, me angila ghe nannaa saasakiaa me angila ghe aauliaa tee Pol me saa voto ghe aauliaa. \p \v 46 \x - \xo 13:46 \xt Apos 3:26; 18:6.\x*Pol me Banabas, karika lalu ghe matautula, lalu ghe liula me lalu ghe uela etaira va, “Ami tani ppooaa inangarina ateva God akasina etaimim. Ta am, am ghe ratiela me eaapasunga va God karika ghe suitoongainiemla tani ghaa maulue ateva etokatoka liu. Liuna avalua o, koti ami lao ta tau ngeleka atoa. \v 47 \x - \xo 13:47 \xt Ais 49:6.\x*Vau ngepona ghe uela ta kateva kateva etaingalua va, \q1 “‘Aghe gheleiola va io mallanga io ta taumattu ngeleka atoa, \q2 me urooroo tani sausila tani ghaa niasaangi tale kosa akapa ateva.’” \p \v 48 Nau eteva taumattu ngeleka atoa laghe nongola llo oia, laghe masimasieiliila me laghe tau saela inangarina ateva Vau ngepona ateva, me lo atoa God ghe suimatoongainilala va la ghaa maulue ateva etokatoka nau ekapa atoa, laghe aiesoaala. \p \v 49 Inangarina ateva Vau ngepona ateva ghe rooa ngakapaailiila ia o voto ateva. \v 50 Vara me aJiu etoa laghe ghelei saasakiaala nannaaira lo atoa vause laghe oneoneaa God me ila namuu ila, me lo atoa taita namuu ila tale lo ateae o masaliki taatara, me laghe tiuaala tani ghelei saasakiaa tee Pol me Banabas, me laghe tiu vellaluela tale ia o voto ateva. \v 51 \x - \xo 13:51 \xt Mat 10:14; Apos 18:6.\x*Lalu ghe rariaa vella au kosa ta kkeirarua tani apasunga va gheeleiaaira sesa. Me lalu ghe lao sio eIkoniam. \v 52 Me \w disaepolo\w* atoa eAntiok elome tale distriki eteva ePisidia laghe pasula tale nimasimasi me tale Spirit Manga. \c 14 \s1 eIkoniam \p \v 1 EIkoniam Pol me Banabas lalu ghe mene gheleila uunguaairarua nongina lalu ghe gheelei eAntiok elome tale distriki eteva ePisidia. Lalu ghe ssola tale aleira \w ale nivelu eitaua|lemma="ale nivelu eitauaa"\w* ngateva \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa me lalu ghe aippooaala me tale poppooaairarua sarasarakanaaili, oroieili taumattu ngatoa aJiu ila me aGrik ila laghe aiesoaala. \v 2 Katoa tana aJiu karika laghe aikaaiaala laghe tau lao sio sesa ninannaa ta katoa tana taumattu ngeleka me laghe ghelei esessaila tau ngaiesoa ngatoa. \v 3 \x - \xo 14:3 \xt Mak 16:20; Hib 2:4.\x*Lalu ghe tokala oroi nau eIkoniam me karika lalu ghe maamatautu tani aulia ngaotu Vau ngepona ateva, me Vau eteva ghe tau lao sio sarasarakana etairarua me lalu ghe gheleila oroieili ase niaimatootoongana me mirikolo atoa, me tale isaa o voto lalu ghe gheelei, Vau eteva ghe aapasunga ta taumattu ngatoa va voto o lalu ghe aulia ngaotu tale maamasinaane koronna akapa. \v 4 Me taumattu tale ia o masaliki taatara ateae ghe ghalua atokailala; katoa laghe lao aitauaa tee sio aJiu etoa, me katoa laghe lao aitauaa tee sio \w apostolo\w* alua. \v 5 \x - \xo 14:5 \xt Apos 14:19.\x*Emulina aJiu etoa me mene katoa tana taumattu ngeleka laghe tingina aitauaa teela kapuira namu ngatoa, me laghe aaloanna tani uvi taita alua me tani kumlalua tale atu va lalu mate. \v 6 Pol me Banabas lalu ghe nongola me lalu ghe iloula. Lalu ghe lao sio tale distriki eteva eLikaonia, tale masaliki taatara aluae eListra me eDebi me mene kasina lutu masaliki. \v 7 Me lalu ghe mene ppooaala \w masi kiukiu\w*. \s1 eListra me eDebi \p \v 8 EListra kateva tana taita, tangorengorena ia, tokatoka ngeuu ia nau ghe lutula, karika ghe kasukasula. \v 9 Ghe tokala me ghe nongola nau Pol ghe aippooaala. Pol ghe taatara lao sio etana me ghe tarala va aikaaiaane erooroo tani ghelei emasinaia, \v 10 me ghe sama anamuula etana me ghe uela va, “Tingina saela,” me taita ateva ghe aoso atingina saela me ghe kasukasula. \p \v 11 \x - \xo 14:11 \xt Apos 28:6.\x*Nau eteva taumattu ngatoa laghe tarala isaa o voto Pol ghe gheleila, laghe tiuaala tani sama me aore atingina tale inangari tanganueira eLikaonia, laghe ue va, “Goto atoa ngila nonginala taumattu ngatoa me ngila sio mae etaita.” \v 12 Banabas laghe asela ararina ateae ta \w Sius\w* me Pol laghe asela ararina ateae ta \w Hermes\w* poli ia ghe muemuaa niaippooaa. \v 13 Alena ale manga ateva goto ateva Sius ghe tokatoka akalakalangina eleka tale masaliki taatara ateae. \w Pristi\w* eteva ta goto ateva ta Sius ghe maeaa sio vulumakao me pusi ngai tale namu ngateae atamana poli ia me taumattu ngatoa laghe anna tani ghelei aiaavusuvusuena etairarua. \p \v 14 Apostolo alua ta Banabas me Pol lalu ghe nongola voto o laghe aaloanna tani ghelei etairarua me lalu ghe rasila uneirarua aiaasae tani apasunga va karika lalu ghe masimasi me lalu ghe ilou ssola elome ta taumattu ngatoa me lalu ghe tiuaala tani sama anamuu. \v 15 \x - \xo 14:15 \xt Apos 10:26; Sams 146:6.\x*Lalu ghe ue va, “Vaalua me am anna tani ghelei isaa ona voto? Angalua nim taumattu iengalua nongina am. Angalu ghe mae sio tani aulia ngaotu masi kiukiu va am kiri tale voto kamena me am taatara lao tale Goto ateva tokatoka liu ia ghe gheleila \w elomarase\w* me kosa ateva, paamanu eteva me isaa akapaaili voto elome tale isaa o voto. \v 16 \x - \xo 14:16 \xt Apos 17:30.\x*Emua arau taumattu ngeleka atoa karika laghe kilakila God, liuna avalua o me God ghe tau vellala tani kasu tale aloaloannaaira. \v 17 \x - \xo 14:17 \xt Jer 5:24.\x*Me ghe aapasunga voto tani aimatoonga va ia etautau masi voto, me eaapasunga maamasinaane ta etautau sio vaoo ateva \w epona liu\w*, me inana tale nauna, me etautau aatu inana, me eaapasu urunguitaniimim tale nimasimasi.” \v 18 Tale isaa o inangari, ghaisa ngarighi karika lalu ghe roo tani ghelei runga taumattu ngatoa tani ghelei aiaavusuvusuena lao ta ngetairarua. \p \v 19 \x - \xo 14:19 \xt Apos 17:13; 2 Ko 11:25.\x*Katoa tana aJiu laghe kasula eAntiok elome ePisidia Distrik me eIkoniam laghe pasalila taumattu ngatoa me laghe kumla Pol tale atu me laghe ae velue ghoala tale masaliki taatara ateae poli laghe annaa va ang ghe matela. \v 20 Nau \w disaepolo\w* atoa laghe tingina talieiniela me ghe totu saela me ghe kiriaa ssola tale masaliki taatara ateae. Eghe paila tale mene kateva nau, ia me Banabas lalu ghe lao sio eDebi. \s1 Lalu ghe oghi lao sio eAntiok eSiria \p \v 21 Pol me Banabas lalu ghe ppooaala masi kiukiu eDebi me oroieili taumattu laghe aiesoaala. Vara me lalu ghe oghiaa siola eListra, eIkoniam me eAntiok elome ePisidia Distrik. \v 22 \x - \xo 14:22 \xt Apos 15:32; 1 Tes 3:3.\x*Lalu ghe aasarasarakanala tau ngaiesoa ngatoa me lalu ghe auliaala va la poso parasi lo ateva o niaikaaiaa. Lalu ghe ue ta taumattu ngatoa va, “Tani kupi sso tale \w ararimangalina ateva God\w*, aue ita tani sou oroieili voto aanasa.” \v 23 Tale kateva kateva \w ale manga\w*, lalu ghe suimatoongaala elda ngatoa me lalu ghe naela me lalu ghe looloo saela tani taula lao ta nimane Vau ngepona ateva, ia laghe aatoka tuutuliira etana. \v 24 Nau lalu ghe lao akapa see sio tale distriki eteva ePisidia me lalu ghe mae sio tale distriki eteva ePampilia. \v 25 Isaa o lalu ghe aippooaala tale masaliki taatara ateae ePerga vara me lalu ghe siola tale masaliki taatara ateae eAtalia. \p \v 26 \x - \xo 14:26 \xt Apos 13:1-2.\x*EAtalia lalu ghe aikaaila tale anua ateva me lalu ghe lao sio eAntiok tale provinsi eteva eSiria nongina laghe taulalue lao sio ta God va tale maamasinaane God lalu ghelei isaa o niuungu lalu ghe kasula tani ghelei, me lalu ghe ruula, me lalu ghe kiriaa mae sio. \v 27 \x - \xo 14:27 \xt Apos 15:4, 12.\x*Nau lalu ghe rekataala eAntiok lalu ghe kolo aitauaala taumattu ngatoa tale ale manga ateva me lalu ghe auliaala voto God ghe sausilaluela tani ghelei me vaalua ghe otila salaira taumattu ngeleka atoa tani aiesoaa. \v 28 Lalu ghe tokala oroi nau tee lo atoa laghe aikaaiaa tale ia o masaliki eteae. \c 15 \s1 Nivelu eitaua ngateae eJerusalem \p \v 1 \x - \xo 15:1 \xt Gal 5:2.\x*Katoa taumattu laghe kasula eJiudia me laghe sio mae eAntiok tani mene apasunga ta tau ngaiesoa ngatoa. Laghe ue va, “Karika am rooroo tani saanga marova am tam aimuli tee inangari nipaopao kanna Moses va la iso taita atoa.” \v 2 \x - \xo 15:2 \xt Gal 2:1.\x*Isaa oia inangari ghe gheleila kinatama niaisamaaii tee Pol me Banabas. Elda ngatoa laghe suitoongaala Pol me Banabas tee mene katoa tana tau ngaiesoaa tani sae eJerusalem tani sae tara \w apostolo\w* atoa tee elda ngatoa tale isaa o inangari. \v 3 Tau ngaiesoa ngatoa tale \w ale manga\w* ateva laghe sungilala tani sae eJerusalem me nau laghe laa saesae, laghe sso teela ePoenisia me eSameria me laghe kiukiuaala vaalua taumattu ngeleka atoa laghe aikolikoliaala. Nau laghe nongola isaa o inangari, laghe masimasieiliila. \v 4 \x - \xo 15:4 \xt Apos 14:27.\x*Nau laghe rekatala eJerusalem, tau ngaiesoa ngatoa, apostolo atoa me elda ngatoa laghe masimasieiliila tani soula, me Pol me Banabas lalu ghe auliaala vaalua God esaasausilalua tale uunguaairarua. \p \v 5 Katoa tana tau ngaikaaiaa laghe aimuli usi tee katoa tana \w Paresi\w*, laghe tingina saela me laghe uela va, “Am tani iso taumattu ngeleka atoa me la tani usilaa inangari nipaopao kanna Moses.” \p \v 6 Apostolo atoa me elda ngatoa laghe toka siola tani aisakeiaa isaa o inangari. \v 7 \x - \xo 15:7 \xt Apos 10:1-43.\x*Oroieili niaippooaa ghe lange sio me Pita ghe tingina saela me ghe uela va, “Kapughu etoa, am kilakila kasina nau ang ghe lao sio God ghe suitoongainaghila elome etaimim va aghaulia ngaotu lo ateva oia \w masi kiukiu\w* ta taumattu ngeleka atoa me ila tee aue la roo tani nongo me la aikaaiaa. \v 8 \x - \xo 15:8 \xt Apos 10:44; 11:15.\x*God ekilakila akapa urunguitaniira taumattu ngatoa, liuna avalua o me tani apasunga va eaaloanna tee taumattu ngeleka atoa, me etautau lao Spirit Manga ateva, nongina ghe taue mae sio ta ngetaita. \v 9 God etaatara taumattu ngeleka atoa me ita \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa va kateva nonga ita. Poli ang ghe kkaluaala kaluira ssavoto nau laghe aiesoaala. \v 10 \x - \xo 15:10 \xt Mat 11:30; Gal 3:10.\x*Vaalua me am aaloanna tani tootoonga God me am tautau lao maamatana ta mene katoa tau ngaiesoaa me emua arau ita me tuvuita atoa ita ghe tam rooroo tani sau? \v 11 \x - \xo 15:11 \xt Gal 2:16; Ips 2:5-8.\x*Karika emene isaa avalua o! Ita aiesoaa va ita me ila aue ita saanga tale maamasinaane ateva Vau eteva Iesu.” \p \v 12 Ila akapa taumattu ngatoa laghe matua ngatokala me laghe nongola Banabas me Pol lalu ghe auliaala llo aimatootoongana me mirikolo God ghe sausilaluela tani ghelei nau lalu ghe uungu ta taumattu ngeleka atoa. \v 13 \x - \xo 15:13 \xt Gal 2:9.\x*Nau lalu ghe ruula tani aippooaa, Jeimis ghe liula me ghe uela va, “Kapughu etoa, am nongoaghi. \v 14 Saemon Pita ghe auliaala etaita vaalua God ghe apasunga ngakasinala ailousiaane ateva ta taumattu ngeleka atoa me ghe gheleila katoa etaira va kapuna tuungi ila. \v 15 Inangariira \w propete\w* atoa elaolao aitauaa tee isaa oia inangari va taumattu ngeleka atoa la aiesoaa, nongina Uru ngai Manga ateva eaauliaa va, \q1 \v 16 \x - \xo 15:16 \xt Eimos 9:11-12.\x*“‘Emuli tale isaa oia voto aue aoghi \q2 me alaa ghatulu alena ateva Deivit\f + \fr 15:16 \ft Alena ateva Deivit eaimatoonga kingi etoa tuvuna ila Deivit.\f* ghe katuula \q1 me voto ghe sesala, aue amene atulu \q2 me aue aghelei nongina arau. \q1 \v 17 Poli aghaloanna va mene kasina taumattu aue la mene pae Vau ngepona ateva, \q2 tee ila o taumattu ngeleka atoa aghe kololala va ekapughu ila,’ \q1 ghe uela Vau eteva ia egheelei isaa oia voto. \q2 \v 18 Ngila ghe kilala oroi ninamanama ang ghe lange sio.” \p \v 19 Jeimis ghe uela va, “Nannaaghi va ita rau mene ghelei voto eaanasaaili ta ngetaira taumattu ngeleka atoa la maemae ta God. \v 20 \x - \xo 15:20 \xt Eks 34:15-17; Lev 17:10-16.\x*Ita roo tani piti tikirighi uru ngai elao etaira me ita auliaa isaa oia voto va la rau mene nama inana la tautau lao tale kapuira tootoo goto atoa, me la rau mene ghelei uunguaa niailai salosaloaa see ateae, me la rau mene nama ghaata kkena la kiikii pule aloira, me la rau mene nama malatau rae ta ngetana. \v 21 Ta emua arau inangari nipaopao kanna Moses laghe aaulia ngaotu tale isaa akapaaili masaliki taatara, me laghe ritiriti tale ale nivelu eitaua ngatoa tale isaa akapaaili \w nau manga\w*.” \s1 Uru ngai etikirighi laghe pitiela ta tau ngaikaaia ngeleka atoa \p \v 22 Vara me apostolo atoa me elda ngatoa me ila akapa tale ale manga ateva laghe uela va la suitoongaa righi taumattu me la sungila sio eAntiok tee Pol me Banabas. Laghe asela Jiudas (la aseasea va Barsabas) me Saelas. Taita alua oia lalu ghe muemuaa tau ngaiesoa ngatoa. \v 23 Laghe pitila uru ngai etikirighi eue va, \pmo Ami apostolo atoa me elda ngatoa, ita aiesoa ngaitauaa, \pmo Ami tautau aatu masimasiaaimami etaimim akapa taumattu ngeleka atoa am ghe aiesoaala isaa ona tale masaliki taatara ateae eAntiok me tale provinsi elua eSiria me eSilisia. \pm \v 24 Ami ghe nongola va katoa ta ngetaimami laghe sio atu ta ngetaimim me laghe aauliaa inangari egheelei saasakiaa tokatokaaimim me egheelei saasakiaa nannaaimim me karika ami ghe sungilala. \v 25 Ami masimasi eitauaala tani suu katoa ta ngetaimami tani kasu eitauaa tee masi kapuita alua ta Banabas me Pol tani sio taraiem. \v 26 Taumattu ngalua oia angilalu ghe tau lao sio maamauluaairarua tale ararina ateae kapuita Vau eteva Iesu \w Karisto\w*. \v 27 Liuna avalua o ngami sungisungi tee Jiudas me Saelas tani akorokorongana inangari ami ghe pitila. \v 28 \x - \xo 15:28 \xt Mat 23:4.\x*Ngami mae aitauaa sio nonga tale kateva nonga ninannaa me Spirit Manga ateva va emaamasina va karika ami mene saoaa sae mene righi inangari maate tee isaa toko inangari nipaopao: \v 29 Karika am mene nama malatau la gheelei sae aiaavusuvusuena tale tootoo atoa, me am rau mene nama llo ghaata kkena la kiikii pule aloira, me malatau rae ta ngetana, me am rau mene ghelei uunguaa niailai salosaloaa see ateae. Aue am toka amasina marova am usilaa isaa oia inangari. \pm Masinaaili. \p \v 30 Apostolo atoa me elda ngatoa laghe sungila isaa oia taumattu tani sio eAntiok, me laghe kolo aitauaala taumattu ngatoa laghe aiesoaa me laghe taula uru ngai etikirighi. \v 31 Nau laghe nongola uru ngai etikirighi, laghe pasula tale nimasimasi poli laghe nongola inangari niaisausiaa. \v 32 Jiudas me Saelas ilalua tee propete ilalua me lalu ghe kaarasila tani aippooaa teeila me tani asarasarakanaila tale masi inangari. \v 33-34 Laghe tokala kasina nau me ghe ghaala nauirarua taita alua tani mene oghiaa sae nongina laghe sungilaluela. Laghe sungilaluela tee kaluira \w niarangise\w* me luei.\f + \fr 15:33-34 \ft Kasina uru ngai laghe pitila laghe mene piti teela va, \fv \ft 34\+fv* \fqa Me Saelas ghe anna tani toka, me Jiudas nonga ghe oghi sae eJerusalem.\f* \v 35 Pol me Banabas lalu ghe tokala eAntiok tee mene katoa me laghe aapasunga me laghe aaulia ngaotu inangarina ateva Vau eteva. \s1 Pol me Banabas lalu ghe aitiuaala \p \v 36 Oroi nau ghe lange sio me Pol ghe uela ta Banabas va, “Italu mene oghi lao ta kapuitalua atoa tale masaliki taatara atoa nongina italu ghe ppooaala inangarina ateva Vau eteva, me ita laa taraila va vaalua aikaaiaaira.” \v 37 \x - \xo 15:37 \xt Apos 12:12, 25.\x*Banabas ghe aloanna va Jon Mak eusilalua, \v 38 \x - \xo 15:38 \xt Apos 13:13; Kol 4:10.\x*me Pol karika ghe aaloanna poli eghe oghi vululaluela ePampilia me karika ghe usilaluela tani laa ghelei niuungu. \v 39 Taita alua lalu ghe aisavalaa teela tuku ninanna ngateva o me lalu ghe aitiuaala. Banabas ghe kolola Jon Mak me lalu ghe aikaaila me lalu ghe lao sio eSaeprasi. \v 40 Me Pol ghe kolola Saelas me tau ngaiesoa ngatoa laghe taulalue lao sio tale maamasinaane Vau ngepona ateva, me lalu ghe kasula. \v 41 Lalu ghe lao sio eSiria, eSilisia me lalu ghe aasarasarakana taumattu ngatoa tale ale manga atoa. \c 16 \s1 Timoti ghe usila Pol me Saelas \p \v 1 \x - \xo 16:1 \xt Apos 14:6; 2 Tim 1:5.\x*Pol me Saelas lalu ghe lao sio eDebi me lalu ghe mene lao tee sio eListra. Tale masaliki eteae o, kateva \w disaepolo\w* ghe tokatoka, ararina ateae ta Timoti, kinna ateva \w aJiu|lemma="Jiu"\w* ia me ghe aaiesoaa, me tamane ateva aGriki ia. \v 2 \x - \xo 16:2 \xt Plp 2:19-22.\x*Tau ngaiesoa ngatoa eListra me eIkoniam laghe aarueinia. \v 3 Pol ghe anna tani koloa va lotolu ghe kasu, liuna avalua o me ghe isoiela poli ghe nnaala aJiu etoa nongina lotolu ghe laolao me laghe kilakila va tamane ateva aGrik ia. \v 4 \x - \xo 16:4 \xt Apos 15:23-29.\x*Nau eteva laghe laolao tale isaa akapa masaliki taatara laghe aauliaa saa ninannaa \w apostolo\w* atoa me elda ngatoa eJerusalem laghe mae aitauaa sio etana va taumattu ngatoa la aimuli tee. \v 5 Liuna avalua o me isaa akapa \w ale manga\w* ghe sarasarakanala tale aikaaiaaira me nau ekapa atoa tau ngaiesoa ngatoa laghe ooroi.\fig Aiaaghaluene nikasu ta Pol|alt="Paul’s second journey" src="Journey 2.jpg" size="span" copy="Some maps, charts, or drawings produced with Map Creator software from fmosoft.com. Used by permission. All rights reserved" ref="16:5" \fig* \s1 Pol ghe tarala nitaatara ateae eTroas \p \v 6 \x - \xo 16:6 \xt Apos 18:23.\x*Pol me kapuna atoa laghe kasu ekapa seela tale voto alua ePrigia me Galaisia poli Spirit Manga ateva ghe paolala va la rau mene ppooaa inangari eteva tale provinsi eteva eEisia. \v 7 Nau laghe rekatala tale aioloa ngateva eMaesia laghe anna tani sso eBitinia me kapuna Spiriti eteva Iesu ghe tam annala va laghe sso. \v 8 Liuna avalua o me laghe kasu ssola eMaesia me laghe siola eTroas. \v 9 Vara eleivoo me Pol ghe tarala, tale unna nitaatara ateae, taumattu nge Mesedonia ngateva ghe tiitingina me ghe kolokolo Pol, ghe ue va, “Umae eMesedonia me umae sausiemami.” \v 10 Nau eteva Pol ghe ruula tani tara unna nitaatara ateae, arovaea nonga ta ami\f + \fr 16:10 \ft Luk ghe usilaala eTroas, liuna avalua o me ghe pitila va “ami”.\f* ghe aimonomonosiaala tani lao eMesedonia. Ami ghe kilala va God ang ghe koloamamila tani laa ppooaa \w masi kiukiu\w* etaira. \s1 Lidia ghe aikolikoliaala ePilipae \p \v 11 Ami ghe tiu ghoala eTroas me ami ghe kautula tale patunganua ateva eSamotres, vara mene kateva nau, ami ghe lao sio tale masaliki taatara ateae eNiapolis. \v 12 Ami ghe kasula o me ami ghe mene lao sio ePilipae, aRom atoa laghe aaitarainia me ia masaliki namuu ia ta masaliki taatara atoa tale ia o distriki eteva eMesedonia. Me ami ghe tokala o kasina nau. \p \v 13 Vara \w nau manga\w* ateva, me ami ghe kupi vulu ghoala atamana ateae tale masaliki taatara ateae, me ami ghe lao sio tale ateo ateae. Ami ghe annaa va ami ghe tara teva voto, me ami ghe looloo sae etana. Vause atoa laghe velu eitauaala tale ia o voto ateva me ami ghe toka siola, me ami ghe tiuaala tani aippooaa teeila. \v 14 Kateva ta ila o lo atoa laghe nongonongo inangari, kateva vause, ararina ateae ta Lidia, ia tau ngai kkaua ia ta God me karika va aJiu ia, laghe polipoli ghinna ghueghuenna etana, tanganuena tale masaliki taatara ateae eTaeataera. Vau ngepona ateva ghe otila urunguitanina ateva tani nongo amasina voto Pol ghe ppooaala. \v 15 Vara me ia me lo atoa laghe tokatoka aitauaa nonga tale kateva ale, laghe ghaala niaasuu, me ghe koloamamila va ami lao tanganuena. Ghe uela va, “Arova am aaiesoaa va aghaaikaaiaa ta Vau ngepona ateva, am mae toka tanganueghi.” Ghe tani kolokolo rerrekanainiemami, liuna avalua o me ami ghe toka teeiela. \s1 Pol me Saelas tale ale mata voovoo \p \v 16 Kateva nau, ami ghe laolao tale voto ateva ailooloo sae ia, me ami ghe soula aliki vause ateva, karika ghe tokatoka tale aloannaane, me kateva spiriti ghe tokatoka etana me ghe aaulia ngamuemue voto, me ghe vira mene lutulutu. Ghe gheelei oroieili uneira viliki veu lo atoa laghe aaitarainia poli ghe aauliaa voto auena elutu. \v 17 \x - \xo 16:17 \xt Mak 1:24.\x*Ia o aliki vause ateva ghe aaimuli teeiemami me Pol, me ghe ovaova ghe ue va, “Isaa oia taumattu, kapuna tau ngai nongonongo anna ila Goto ateva iaaili epona, me la ghaauliaa etaimim salana tani saanga.” \v 18 Ghe gheelei evaluela o oroi nau, me Pol ang ghe maamangoo teeia, liuna avalua o me ghe kiriela me ghe uela ta spiriti eteva va, “Tale ararina ateae Iesu \w Karisto\w*, aghaauliaa etam va ukupi vulue ghoa!” Tale ia o tuku nau erighi, spiriti eteva ghe kasu vuliela. \p \v 19 Nau eteva lo atoa laghe aaitaraa ia o aliki vause ateva, karika ghe tokatoka tale aaloannaane, laghe kilala va salaira tani ghaa viliki veu ang ghe kapala, laghe kunela Pol me Saelas me laghe aelalue lao sio tale matavanga tani laa tingina ta mataira namu ngatoa. \v 20 \x - \xo 16:20 \xt Mak 13:9.\x*Laghe laoainilalue sio ta lo atoa laghe gheelei niaisakei me laghe uela va, “Taumattu ngalua oia aJiu ilalua, me lalu ghe gheleila me niaisessaii ang ghele namuula tale masaliki eteae oia. \v 21 Lalu ghe aapasunga voto karika masina va ita aRom atoa ita aimuli tee.” \p \v 22 \x - \xo 16:22 \xt 2 Ko 11:25; 1 Tes 2:2.\x*Taumattu ngatoa laghe usila kaluira tani ghelei tee Pol me Saelas, me tau ngai ghelei niaisakei etoa laghe auliaala me polisi etoa laghe ghaa vella ghinnaniirarua me laghe parulaluela. \v 23 Laghe paru emaamaatelaluela me laghe atokailalue ssola tale ale mata voovoo ateva, me laghe auliaala ta tau ngai toitoi eteva va, “Ukaarasi tani tara rungarungainilalua.” \v 24 Nau ghe ghaala inangari matuutuliena, ghe atokailaluela tale ale ngelome atiulu me ghe sikilaala kkeirarua tale aikakkamoti eteva me ghe kamotila kkeirarua.\fig Ghe sikilaala kkeirarua tale akakkamoti eteva|alt="He locked their feet in the stocks" src="LB00337B.TIF" size="col" copy="Louise Bass, © The British and Foreign Bible Society 1994" ref="16:24" \fig* \p \v 25 Elomatuaa voo me Pol me Saelas ngilalu ghe looloo sae me kikkinari sae ta God me karavusu etoa laghe nongonongolalua. \v 26 Vara me kinatama rukeruke ateva ghe rukela. Nau eteva rukeruke ateva ghe rukela ale mata voovoo ateva, atamana akapa atoa ghe otilala me sene ta karavusu etoa ghe kaola. \v 27 \x - \xo 16:27 \xt Apos 12:18-19.\x*Tau ngai toi ale mata voovoo ateva ghe totula me ghe tarala ta atamana tale ale mata voovoo ghe otila, me ghe ghaala iemane baenata ateva me vara ghe pasa amatea poli ghe annaa va karavusu etoa ngila ghe iloula.\f + \fr 16:27 \ft Marova karavusu etoa laghe iiloula, namu ngatoa aue laghe uvi emate tau ngai toi ale mata voovoo ateva.\f* \v 28 Pol ghe kolokolo anamungainiela me ghe uela va, “Urau mene pasa amateo ta ami ekapa ami tokatoka!” \p \v 29 Me tau ngai toi ale mata voovoo ateva ghe reterete poli ghe matautula, me ghe kolokolola va la maeaa teae lam, ghe ilou velu ssola, me ghe suuiaala emua ta Pol me Saelas. \v 30 \x - \xo 16:30 \xt Apos 2:37.\x*Vara me ghe ghoainilaluela eleka me ghe kolomilaluela va, “Namu ngalua, sa ateva arooroo tani gheleia me asaanga?” \p \v 31 Lalu ghe liula me lalu ghe uela etana va, “Uaiesoaa ta Vau ngepona Iesu, me aue usaanga, io me kapum atoa tanganuem.” \v 32-34 Tale ia o voo ngateva, tau ngai toi ale mata voovoo ateva ghe ghaailalue lao sio tanganuena me ghe porala usaiirarua, me ghe anginilaluela. Me lalu ghe auliaala inangarina Vau ngepona ateva etana, me tee ta lo atoa laghe tokatoka tanganuena. Ia ghe aiesoaala, me arovaeaa ta lalu ghe asuuela me lo atoa tee tanganuena. Emuli tale nau laghe suula, ghe pasula tale nimasimasi poli ghe aiesoaala ta God, ia me natuna akapa atoa me vausenna ateva. \p \v 35 Vara ghe paila, me tau ngai ghelei niaisakei etoa laghe suula inangari ta kapuira polisi etoa va la laa ue va la tau velu taita alua. \v 36 Vara me tau ngai toi ale mata voovoo ateva ghe uela ta Pol va, “Tau ngai ghelei niaisakei etoa la uela va ami tau veluemalua. Amalu rooroo tani kasu, me aue amalu kasu tale luei.” \p \v 37 Pol ghe uela ta polisi etoa va, “Angalua sitisen nge Rom iengalua, me karika laghe ghelei muela niaisakei etaingalua me laghe paruengaluela ta mata ngoroi etoa. Me tee laghe atokaiengalue ssola tale ale mata voovoo. Me isaa oia ngila nim anna tani sungieinangalua va angalu kasu? Karika poi! Ila la tani mae ghaaiengalua, me la kasueinangalua.” \p \v 38 Polisi etoa laghe lao sio tani auliaa inangarina Pol ta tau ngai ghelei niaisakei etoa. Me nau laghe nongola va Pol me Saelas sitisen nge Rom ilalua, ghe moilala tale llo laghe ghelei teeilaluela. \v 39 Laghe lao sio tale ale mata voovoo tani kkaluaa etairarua me laghe kololaluela me laghe kasu eitauaa teeilalue ghoala eleka, me laghe uela etairarua va, “Masina, amalu rau mene toka oia, amalu kasu.” \v 40 Nau lalu ghe kupi ghoala tale ale mata voovoo, lalu ghe lao sio tanganue Lidia, me lalu ghe saopila lo atoa laghe aiesoaala ta Iesu me lalu ghe aippooaa teeilala tani asarasarakanaila, me lalu ghe mene kasula. \c 17 \s1 eTesalonika \p \v 1 Pol me kapuna atoa laghe kasu eloi lao sio tale masaliki taatara aluae eAmpipolis me eApolonia tani lao tale masaliki taatara ateae eTesalonika. Isaa okae ale nivelu eitaua ngateva aleira ia \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa ghe tokatoka. \v 2 Pol ghe kupi ssola tale ale nivelu eitaua ngateva me ghe tiuaala tani ppooaa nongina nau etoa ghe gheelei. Kotolu \w nau manga\w* ghe toka teeilala me laghe aippooa ngaitauaa teela Uru ngai Manga ateva. \v 3 Ghe aulia ngamasalikangailiila etaira me ghe aapasunga tale Uru ngai Manga ateva va koronna \w Mesaea\w* aue eghaa nimmarikana me emate me aue emene totu tale nimate. Me ghe uela va, “Iesu ia Mesaea ia, aghi apoppooainia etaimim.” \v 4 Katoa tana aJiu laghe aiesoaala, me laghe aimuli teela Pol me Saelas. Oroi tee aGrik atoa laghe aiesoaala ta God, me oroi namuu tale vause atoa laghe usila Pol me Saelas. \p \v 5 Katoa tana aJiu karika laghe aaiesoaa, laghe annaa saasakiaala. Liuna avalua o me laghe kolo aitauaala kasina taumattu makatakatanna, me tee taumattu tale matavanga, me laghe aaikkalui see tale masaliki taatara ateae. Laghe aaore atingina, me laghe lao sio laghe ilou ssola tale alena ateva Jeson tani ae velu ghoa Pol me Saelas etaira. \v 6 Me nau eteva karika laghe tarailaluela, laghe aela Jeson me mene katoa tau ngaiesoaa me laghe laoainila sio emua ta namu ngatoa tale masaliki taatara ateae. Laghe ovaova me laghe ue va, “Isaa oia taumattu laghe ghelei saasakia ngakapala voto tale kosa akapa ateva, ila oia ngila mae sio. \v 7 \x - \xo 17:7 \xt Luk 23:2; Jon 19:12.\x*Me Jeson ghe masimasiaala Pol me kapuna atoa, me ghe ghaailala laghe ssola tale alena ateva. Ila akapa la sassakeaa inangarina \w Siisa\w*, la ue va kateva kingi, ararina ateae ta Iesu.” \v 8 Nau eteva taumattu ngatoa me namuu tale masaliki taatara atoa laghe nongola ghe sessaieiliilala. \v 9 Vara me laghe uela ta Jeson me tau ngaiesoa ngatoa va, “Ange roola mua tani aisakei me am tau mae sio viliki veu, me am kasu. Arova la matua atoka auena am mene mae ghaa uneimim viliki veu.” \s1 eBeriia \p \v 10 Nau eteva ghe voola, tau ngaiesoa ngatoa laghe suula Pol me Saelas tani lao eBeriia. Nau lalu ghe laa rekata sio, lalu ghe ssola tale ale nivelu eitaua ngateva, aleira ia aJiu etoa. \v 11 ABeriia ngatoa, masi taumattu ila, me nannaaira masalikeaili ta aTesalonika ngatoa, poli laghe aloannaaili tani nongo inangari Pol ghe poppooaa, me isaa akapa nau laghe taatara tale Uru ngai Manga ateva tani tara va voto Pol ghe poppooaa koronnaaili. \v 12 Liuna avalua o me oroi taumattu nge Jiu etoa laghe aiesoaala, me oroi vause me taita nge Grik tee, namuu ila tale ia o masaliki taatara ateae, laghe aiesoaala. \p \v 13 Nau aJiu etoa eTesalonika laghe nongola va Pol ghe poppooaa inangarina ateva God eBeriia, ila tee laghe lao sio. Laghe tiuaala tani ghelei aisavisavilaa nannaaira taumattu ngatoa va la rau mene nongo inangarina God Pol ghe poppooaa. \v 14 Lo atoa laghe aaiesoa ngaitauaa laghe suula Pol tani sio elamana tani sio pae teva anua. Saelas me Timoti lalu ghe tokala eBeriia. \v 15 Me lo atoa taumattu laghe laoaa sio Pol tale masaliki taatara ateae eAten, auena laghe kasu, Pol ghe suula inangari etaira va, “Am lao me Saelas me Timoti lalu mae tara parasieghi, me ngotolu uungu eitauaa.” \s1 Pol eAten \p \v 16 Nau eteva Pol ghe toitoi Saelas me Timoti eAten, ghe alousiusieiliila tani tara va masaliki taatara ateae pasu ia tale tootoo goto atoa. \v 17 \x - \xo 17:17 \xt Apos 18:19.\x*Liuna avalua o me ghe ssola tale ale nivelu eitaua ngateva tani aippooaa tee aJiu etoa me aGrik atoa laghe kakkaua God tee aJiu etoa,\f + \fr 17:17 \fq aGrik atoa laghe kakkaua God tee aJiu etoa \ft Katoa aGrik laghe kakkaua ngaitauaa tee aJiu etoa, me karika laghe aaimuli ekapa tee inangari nipaopao kanna Moses.\f* me tee nau ekapaaili ghe poppooaa ta taumattu ngatoa tale matavanga. \v 18 Tau ngai aapasunga ngatoa ta \w Epikuria\w* me \w Stoik\w* laghe tiuaala tani aissakeana teeia. Katoa etaira laghe kokkolomi va, “Vara eue va saa, ia oia taumattu ngateva etam kilakila sa ateva eaulieinia?” Katoa laghe ue va, “Eanna tani aulia ngaotu mene kasina ase goto.” Laghe aauliaa isaa o inangari poli Pol ghe aaulia ngaotu masi inangarina Iesu me tottotuaaira matena atoa. \v 19 Vara me laghe koloala me laghe ssoainiela tale voto ateva eAreopagas, kansolo atoa la veluvelu eitauaa etana, me laghe uela etana va, “Erooroo va ami kila isaa oia voto ouna uaaulia ngaotu? \v 20 Ta io angu ghaaghaa mae ouna voto tale nongonongoaaimami, me ami anna tani kila malloeanina isaa o voto.” \v 21 (Ila akapa taumattu nge Ateni etoa, me mene katoa tana taumattu karika tanganueira okae laghe mae sio tani toka eAten, karika la gheelei righi voto, karika, ta laghe nim aloannaaili tani nongo me auliaa kiukiu ouna.) \p \v 22 Vara me Pol ghe tingina saela elome ta namu ngatoa tale ia o masaliki taatara ateae tale motouru eteva eAreopagas me ghe uela va, “Taumattu nge Ateni etoa, ataatara va nannaaimim namungaili tale isaa akapa uunguaa nikkaua. \v 23 Poli nau akasukasu see ataatara voto am kakkaua etana, me aghe tara teela kateva \w liu nighelei aiaavusuvusuena\w*, laghe pitila inangari etana laghe uela va, ‘Ta Goto ateva karika ami kilakilaia.’\fig Liu nighelei aiaavusuvusuena ta goto ateva karika ami kilakilaia|alt="Altar to an unknown God" src="lll8-19.tif" size="col" copy="© Global Recordings Network" ref="17:23" \fig* Am nongo, God am kakkaueinia me karika am kilakilaia, ghaine aghaulia ngaotu etaimim. \v 24 \x - \xo 17:24 \xt 1 Ki 8:27; Apos 7:48.\x*Ia o Goto ateva, ia ghe gheleila kosa ateva me isaa akapaaili voto etana. Ia Vau ia tale kosa ateva me \w epona liu\w*. Karika etokatoka tale \w ale manga\w* taumattu ngatoa la gheelei. \v 25 \x - \xo 17:25 \xt Sams 50:12.\x*Karika etuutukuna poi tale teva voto, me ita taumattu ngatoa karika ita gheelei teva voto ta nimaita tani sausia, karikaaili, poli ia nonga etautau mae maulue me ainoaita me tee isaa akapaaili mene kasina voto. \v 26 Tale kateva nonga taumattu ghe gheleila ararimangali ekapa atoa, va la toka akapa see me la apasu kosa ateva. Me ghe suitoongaala nauira aue la toka, me ghe apasunga teela aioghioghi tale kosaira. \v 27 \x - \xo 17:27 \xt Sams 145:18; Jer 23:23.\x*God ghe gheleila isaa oia voto va taumattu ngatoa aue la paea. Me nau la paepae, koti aue la taraia, me ia karika emene masau tale kateva kateva etaita. \v 28 ‘Poli ta ngetana ita tokatoka me ita aikasuaa, me taumattu ita.’\f + \fr 17:28 \ft Pol ghe auliaala nongina Epimenidis aKrit ia ghe pitila.\f* Nongina kasina inangariimim am ghe pitila eue va, ‘Ita tee natuna ita.’\f + \fr 17:28 \ft Pol ghe mene auliaala nongina Aratus aSilisia ia ghe pitila.\f* \p \v 29 \x - \xo 17:29 \xt Ais 40:18-20; 44:10-17; Apos 19:26.\x*“Liuna avalua o, poli ita natuna ita God, ita rau mene annaa va ia nongina tootoo gol, silva me atu, taumattu ngatoa la gheelei tale aalomasaanganiaaira. \v 30 Tale nau ang ghe lao sio, God ghe nim taatara avalua o gheeleiaaira taumattu ngatoa, poli karika laghe kilakila amasina aloannaane God. Me ghaine eaaulia ngakorokorongana tale taumattu ngakapa atoa tani oghi vulu gheeleiaaira sesa. \v 31 \x - \xo 17:31 \xt Sams 96:13.\x*Poli ang ghe suila nau eteva, aue eghelei niaisakei ghulughuluena tale kosa ateva tale uunguaane ia o taumattu ngateva ang ghe suitoongainiela. Ang ghe apasungaala isaa oia voto tale taumattu ngatoa nau ghe totula ia o taumattu ngateva tale nimate.” \p \v 32 Nau laghe nongola va matena atoa aue la mene totu, katoa etaira laghe tiuaala tani pilosia, me katoa laghe ue etana va, “Ami aaloanna va umene auliaa isaa o voto etaimami.” \v 33 Vara me Pol ghe kasu vulilala. \v 34 Karika tani oroi ila lo atoa laghe aiesoaala, me laghe tiuaala tani usilaa Pol. Elome etaira Dionisius tee ghe usilaa, kateva tana namuu tale kansolo ateva ta Areopagas, tee me kateva vause ararina ateae ta Damaris, me mene katoa taumattu. \c 18 \s1 eKorint \p \v 1 Vara me Pol ghe kasula eAten, me ghe lao sio tale masaliki taatara ateae eKorint. \v 2 \x - \xo 18:2 \xt Rom 16:3.\x*Isaa eKorint Pol ghe soula taumattu ngateva \w aJiu|lemma="Jiu"\w* ia, ararina ateae ta Akuila, ia atala nge provinsi eteva ePontus. Karika oroi nau ia me vausenna ateva ta Prisila lalu ghe kasula eItali me lalu ghe lao sio eKorint, poli Klaodies \w Siisa\w* ghe uela va aJiu ekapa atoa la kasu vuli eRom. Vara me Pol ghe lao sio tani tara Akuila me vausenna ateva ta Prisila. \v 3 \x - \xo 18:3 \xt Apos 20:34.\x*Me poli uunguaane tani ghelei tenti nongina ilalua o lailai elua, liuna avalua o me ghe toka teeilaluela me ghe uungu teeilalua. \v 4 Me tale isaa akapa \w nau manga\w*, Pol ghe laa ghaippooaa tale ale nivelu eitaua ngateva, ghe tootoonga tani ghaa nannaaira aGrik me aJiu etoa va la ghaiesoaa ta Iesu. \p \v 5 \x - \xo 18:5 \xt Apos 17:14-15.\x*Nau Saelas me Timoti lalu ghe kasu vulila provinsi eteva eMesedonia me lalu ghe rekatala eKorint, Pol ghe ruula tani uungu tani ghelei tenti, me ghe poppooaa nonga \w masi kiukiu\w* ta taumattu ngatoa, me ghe aaulia ngaotu ta aJiu etoa va Iesu \w Mesaea\w* ia. \v 6 \x - \xo 18:6 \xt Apos 13:46, 51; 20:26.\x*Me nau eteva aJiu etoa laghe tam aaloannaia me laghe tiuaala tani auliaa teeia, Pol ghe kaokaoaa vella kosa tale ghinnanina tani apasunga va karika ghe laolao aitauaa tee nannaaira, me ghe uela etaira va, “Marova am tam saanga, rangane ateva aue etoka etaimim. Ngaghe gheleila uunguaaghi etaimim. Nge tiitiuaa oia, ngalaolao ta taumattu ngeleka atoa.” \p \v 7 Vara me Pol ghe kasu vulila ale nivelu eitaua ngateva, me ghe lao sio tale kateva ale kalakalaa ia tale ale nivelu eitaua ngateva, alena ia kateva taumattu ararina ateae ta Titias Jastas, ia aGrik ia me ghe kakkaua ngaitauaa tee aJiu etoa. \v 8 Krispas, namuu ia tale ale nivelu eitaua ngateva, ia me ila akapanaaili taumattu ngatoa laghe tokatoka tanganuena laghe aiesoaala ta Vau eteva, me tee oroi mene katoa aKorint laghe nongola Pol ghe poppooaa, laghe aiesoaala me laghe asuulala. \p \v 9 Kateva eleivoo Vau eteva ghe aippooaa teela Pol tale nitaatara ateae. Ghe uela ta Pol va, “Karika umene matautu! Uppooa ngasarasarakana ta taumattu ngatoa me karika umene ruu tani ppooaa. \v 10 \x - \xo 18:10 \xt Jos 1:9; Ais 41:10.\x*Ta aghi aue atoka teeio, me karika teva aue eroo tani ghelei saasakieinio. Poli oroi ila kapughu taumattu ngatoa tale lo ateae oia masaliki taatara.” \v 11 Liuna avalua o me Pol ghe tokala eKorint erooroo kateae ninamanama me ghaonomo (6) ulana, tani apasunga inangarina ateva God etaira. \p \v 12 Me nau Galio ghe gavanaala tale provinsi eteva eAkaia, aJiu etoa laghe tingina aitauaala tani kune atoka Pol, me laghe laoainie sio tale liu niaisakei nongina Galio ghe gheelei niaisakei. \v 13 Laghe ue va, “Taumattu ngateva oia ghe aauliaa ta taumattu ngatoa va la kkaua God tale llo salana karika eaaimuli tee loo.” \p \v 14 Nau Pol ghe anna tani sama, Galio ghe uela ta aJiu etoa va, “Marova lo ateva oia taumattu ghe gheleila righi voto sesaaili, aghi aue aroo tani nongo inangariimim. \v 15 Me isaa o nikokkolomi tale inangari, arari me tale uneimim inangari nipaopao, am, am ghelei me am toka amasina. Karika va aghi aue aghelei niaisakei tale isaa o ase voto.” \v 16 Liuna avalua o me Galio ghe sungi vellala tale liu niaisakei. \v 17 Vara me ila akapanaaili laghe poso atokala Sostenes, ia namuu ia tale ale nivelu eitaua ngateva me laghe uviela emua tale liu niaisakei. Galio karika ghe aisaueinilala. \s1 Prisila, Akuila me Apolos \p \v 18 \x - \xo 18:18 \xt Nam 6:18; Apos 21:24.\x*Pol ghe mene toka taula eKorint oroi nau. Vara me ghe kasu vulila tau ngaiesoa ngatoa me ghe lao sio tale masaliki taatara ateae eKenkria tani aikaai tale anua ateva tani lao eSiria, me Prisila me Akuila lalu ghe usiela. Auena ghe aikaai ghe ggalila uu nguruna eKenkria mausi \w inangari nialokoi\w* ghe gheleila ta God. \v 19 Laghe rekatala eIpises, me Prisila me Akuila lalu ghe tokala. Me Pol ghe lao sio tale ale nivelu eitaua ngateva tani aippooaa tee aJiu etoa. \v 20 Nau laghe kolomiela va etoka teeila tale mene kasina nau, Pol karika ghe aloannala. \v 21 Nau ang ghe kasukasu, ghe gheleila inangari nialokoi eteva, ghe uela va, “Aue\f + \fr 18:21 \ft Kasina uru ngai laghe pitila, laghe mene pitila va \fqa Aue atani lao eJerusalem tani toka tale nivelu eitaua ngateae.\f* amene mae etaimim arova aloannaane God.” Vara me ghe saesaela tale anua ateva tani kasu. \v 22 Nau ghe rekatala eSiisaria, ghe saela eJerusalem, me ghe soula taumattu ngatoa tale \w ale manga\w* ateva tale nimasimasi, me ghe aippooaa teeilala. Vara me ghe siola eAntiok tale provinsi eteva eSiria. \p \v 23 Pol ghe tokala kasina nau okae eAntiok, vara me ghe kasula tani lao akapa see tale provinsi elua eGalaisia me ePrigia, tani asarasarakana tau ngaiesoa ngakapa atoa. \p \v 24 Kateva tana aJiu, ararina ateae ta Apolos, ghe lutula tale masaliki taatara ateae eAleksandria, me ghe mae sio tani toka eIpises. Alomasaanga ia tale Uru ngai Manga ateva, me muenna ia tee tani aippooaa. \v 25 Auena ghe mae eIpises, laghe apasungaala salane Vau ngepona ateva etana, me nannaane sarasarakanaaili tani mene apasunga ta mene katoa. Ghe aaulia ngamasinaaili voto Iesu ghe gheleila, arongona ta ghe kilakila nonga niaasuu kanna Jon. \v 26 Ghe tiuaala tani ppooa ngasarasarakana tale ale nivelu eitaua ngateva, me karika ghe maamatautu. Nau Prisila me Akuila lalu ghe nongoala, lalu ghe koloala va elao tanganueirarua me lalu tani aulia ngamasinaaili salane God etana. \p \v 27 Nau Apolos ghe aloanna tani lao eAkaia, tau ngaiesoa ngatoa laghe asarasarakanaiela, me laghe pitipiti lao sio ta lo atoa okae \w disaepolo\w* laghe tokatoka eAkaia va la soua me la ghaaia. Nau ghe laa rekataa sio, ghe saasausi emasinaaili lo atoa taumattu tale maamasinaane God me laghe aiesoaala. \v 28 \x - \xo 18:28 \xt Apos 9:22.\x*Ghe apalala aJiu etoa, nau laghe aissakeanaala tale tummatavanga, poli ghe aapasunga tale Uru ngai Manga ateva va Iesu Mesaea ia. \c 19 \s1 eIpises \p \v 1 \x - \xo 19:1 \xt 1 Ko 3:6.\x*Nau Apolos ghe tokatoka eKorint, Pol ghe usilaala salana ngelae atikirighi. Emulina ghe rekatala tale masaliki taatara ateae eIpises me ghe saopila katoa tana \w disaepolo\w*. \v 2 \x - \xo 19:2 \xt Apos 8:16.\x*Me ghe kolomilala va, “Ngam ghe ghaala Spirit Manga ateva nau eteva am ghe aikaaiaala?” \p Laghe liula me laghe uela va, “Karika, me karika ami ghe nongo poi va teva Spirit Manga etokatoka.” \p \v 3 Me Pol ghe kolomilala va, “Saa talo niaasuu eteva am ghe ghaaiela?” \p Me laghe liula me laghe uela va, “Kanna niaasuu Jon.” \v 4 \x - \xo 19:4 \xt Mat 3:11.\x*Pol ghe uela va, “Lo ateva niaasuu Jon ghe gheeleia, pei ninna ngaioghioghiaa ia. Me ghe uela ta taumattu ngatoa va la ghaiesoaa tale lo ateva taumattu aue emae emuli etana, ia o taumattu ngateva Iesu ta ngetana.” \v 5 Nau eteva laghe nongola isaa o inangari, me laghe ghaala niaasuu tale ararina ateae Vau eteva Iesu. \v 6 \x - \xo 19:6 \xt Apos 8:17; 10:44, 46.\x*Nau Pol ghe saoaala nimane etaira, me Spirit Manga ateva ghe sio mae etaira me laghe samala tale asease nisama me laghe aauliaa inangarina God. \v 7 Ila o disaepolo atoa ooroiaaira erooroo kasangaulu ghalua (12). \p \v 8 Pol ghe ssola tale aleira ale nivelu eitaua ngateva me ghe poppooaa inangarina Iesu me \w ararimangalina ateva God\w*, me karika ghe maamatautu, me kotolu ulana ghe ppooaala isaa o inangari me ghe tootoonga tani ghaa oghi nannaaira. \v 9 Me katoa laghe tam anna tani nongo me laghe tam aikaaiaa. Laghe poppooaa saasakiaa tale salane Vau ngepona ateva ta tummatavanga. Isaa avalua o me Pol me disaepolo atoa laghe ruula tani lao tale aleira ale nivelu eitaua ngateva. Pol ghe poppooaa inangari tale kateva kateva nau elome tale unna sikulu eteva Tiranus. \v 10 Ghe roola ghaluae ninamanama Pol ghe ghelei evaluela o, liuna avalua o me ila akapa taumattu ngatoa tale provinsi eteva eEisia, \w aJiu|lemma="Jiu"\w* ila me aGrik ila, laghe nongola inangarina ateva Vau eteva.\fig Aiaakotonna ateva nikasu ta Pol|alt="Paul’s third journey" src="Journey 3.jpg" size="span" copy="Some maps, charts, or drawings produced with Map Creator software from fmosoft.com. Used by permission. All rights reserved" ref="19:10" \fig* \s1 Natuna atoa Skeva \p \v 11 \x - \xo 19:11 \xt Apos 14:3.\x*God ghe gheelei mirikolo ouna tale uunguaane Pol. \v 12 \x - \xo 19:12 \xt Apos 5:15.\x*Taumattu ngatoa laghe mae ghaaghaa unna aiaasae ateva Pol aiuungu ia me unna aiulua matane, me emulina laghe laa ghaatulituli ta kapuira tau sessa atoa, me laghe maamasina me lo atoa raroai etoa laghe kupilala, raroai etoa laghe kasukasu vulila. \p \v 13 Katoa aJiu laghe uungu ekapa see tani tiu velu raroai etoa, me laghe asease ararina ateae Vau eteva Iesu tani toongi tani tiu velu raroai etoa tale taumattu ngatoa. Laghe ue va, “Tale ararina ateae Iesu, ia o Pol epoppooaa inangarina ateva, ami aauliaa etaimim va am kupi ghoa mae.” \v 14 Natuna taita ghaitu (7) Skeva, ia namuu ia ta \w pristi\w* etoa, laghe gheelei isaa o voto. \v 15 Kateva nau laghe gheleila ase nippooa ngateva o me raroai eteva ghe liula me ghe uela va, “Akilakila Iesu me akilakila Pol, me am tani see am?” \v 16 Me taumattu ngateva oia raroai eteva elome etana ghe aoso atoka saela etaira me ghe uvi saasakieinilala. Ase niuviuvi eteva ghe uvilala etana sesaaili ia, laghe ilou velu ghoala tale ale ateva karika ghinnaniira me vilikiira ghe raerae. \p \v 17 \x - \xo 19:17 \xt Apos 5:11.\x*Ila akapa aJiu etoa me Grik etoa eIpises laghe nongo avaluela o me laghe matautu saasakiaala me laghe tau saela ararina ateae Vau eteva Iesu. \v 18 Oroieili lo atoa laghe aikaaiaa laghe mae sio tale matavanga me laghe aulia ngaotula sesa gheeleiaaira. \v 19 Me oroi ila taumattu ngatoa laghe gheelei nialaala laghe maeaa tee sio uneira vuku isaa o inangari nialaala elome etana me laghe tuula vuku ta mata taumattu ngatoa. Laghe ira akapala aipolipolina isaa o voto laghe tuula ghe roola ghalimangaulu airari (50,000) silva koen.\f + \fr 19:19 \fq silva koen \ft Silva koen aipolina kateva nau.\f* \v 20 Tale ia o salana atikirighi me inangarina ateva Vau ngepona ateva ghe kasu ekapa seela me ghe pinosa akorokoronganala. \p \v 21 \x - \xo 19:21 \xt Apos 23:11; Rom 1:13.\x*Nau llo ghe lutula, me Pol ghe nnaala tani lao eJerusalem me ghe annaa va elao mua tale provinsi elua eMesedonia me eAkaia, me ghe uela va, “Nau eteva atara eJerusalem, atani lao tee eRom.” \v 22 Pol ghe suula kapuna tau ngai sausi elua ta Timoti me Erastus tani muemue lao eMesedonia me ia Pol ghe toka taula tale provinsi eteva eEisia. \s1 Niaikkaluii eteae eIpises \p \v 23 \x - \xo 19:23 \xt 2 Ko 1:8.\x*Tale isaa o nau kinatama niaikkaluii eteae ghe lutula mausi salane Vau eteva. \v 24 Tau ngai ghelei tootoo voto tale silva, ararina ateae ta Demetrius, ghe gheelei isaa o lutu tootoo ale, alena ia o goto ateva vause ia, ararina ateae ta Atemis.\fig Goto ateva vause ia, ararina ateae ta Atemis|alt="The goddess Artemis" src="HK00286B.tif" size="col" copy="Horace Knowles, © The British and Foreign Bible Society 1954, 1967, 1972" ref="19:24" \fig* Ia me lo atoa laghe gheelei isaa o voto, laghe ghaaghaa oroieili viliki veu. \v 25 Demetrius ghe kolo aitauaala lo atoa la uungu eitauaa tale ia o niuungu eteva me ghe uela etaira va, “Kapughu etoa, am kilakila va ita ghaaghaa masi viliki veu tale ia oia niuungu eteva. \v 26 Me am taatara me am nongonongo vaalua taumattu ngateva oia ta Pol nge ghaala oroi taumattu eIpises me tale provinsi ekapa ateva eEisia. Eue va tootoo goto atoa taumattu ngatoa la gheelei karika va goto ila. \v 27 Aue ita sesa, karika nonga tale niuungu eteva oia ta tee tale uunguaa nikkaua, tale alena nikkaua ngateva goto ateva vause ia ta Atemis, me karika aue la oneoneainia, me karika masau me lo atoa tee la tautaue sae eEisia me tale kosa akapa ateva aue la ruu tani taue sae.” \p \v 28 Nau laghe nongola llo oia, ghe sessai saasakieinilala me laghe tiuaala tani ovaova. Laghe ue va, “Atemis, kapuita ia aIpises atoa, namuu ia.” \v 29 \x - \xo 19:29 \xt Apos 20:4; 27:2; Kol 4:10; Plm 24.\x*Karika masau me ia akapa masaliki taatara ateae eIpises laghe tiuaala tani aisamaaii etingina, me katengaata nonga ta laghe kunela Gaeas me Aristakus, taumattu ngalua oia aMesedonia ilalua, me lalu ghe kasukasu tee Pol, me laghe ssoainilaluela tale liu ngai velu eitaua ngateva uneira ia aIpises atoa. \v 30 Pol ghe anna tani lao ta taumattu ngatoa me disaepolo atoa laghe aarongia. \v 31 Me tee katoa namuu ta gavman kapuna ila Pol laghe suula inangari ta Pol va erau mene laa sso elome tale liu ngai velu eitaua ngateva. \p \v 32 Taumattu ngatoa laghe aaisamaaii. Laghe ovaova me laghe aauliaa inangari karika isaa aitauaa me oroi ila lo atoa laghe lao sio karika laghe kilakila vaalua me laghe lao sio tale ia o nivelu eitaua ngateae. \v 33 AJiu etoa laghe bbi tau ssola Aleksanda emua ta taumattu ngatoa me katoa laghe ovaova me laghe auliaa teeia inangari va eghelei righi voto. Me ghe paopaola ta nimane va la matua atingina poli ghe anna tani aulia ngamasalika inangari ta taumattu ngatoa. \v 34 Nau eteva laghe kilala va aJiu ia laghe ovaovala ghe roola ghalua aoa. Laghe ue va, “Atemis, kapuita ia aIpises atoa, namuu ia.” \p \v 35 Kapuira tau ngaipitipiti eteva kansolo atoa ghe paola taumattu ngatoa me ghe uela va, “Taumattu nge Ipises atoa, kosa akapa ateva ekilakila va masaliki taatara ateae eIpises eaaitaraa ale nikkaua ngateva kinatama goto ateva Atemis me tootoona ateva ghe katuula \w elomarase\w* me ghe sio mae. \v 36 Liuna avalua o me voto oia karika teva eue va kamena. Am tani matua atingina me am rau mene ailuilui tani ghelei righi voto me aue masi ninannaa emae. \v 37 Am maeaa sio taumattu ngalua oia me karika laghe ainao poila righi voto tale \w ale manga\w* me karika laghe auliaa saasakiaa teela kapuita goto ateva vause ia. \v 38 Arova Demetrius me kapuna atoa righi sessaiaaira ta teva taumattu, la laoa tale niaisakei, me gavanaa etokatoka aue erooroo tani ghelei eghulughuluena niaisakei. \v 39 Arova righi voto am mene anna tani auliaa, am laoa tale nivelu eitaua ngateae nau namu ngatoa la koloam va am lao me la nongoam. \v 40 Isaa avalua o me ngita tokala tale voto sesa me ita roorooaili va ita aisakei poli marova la kolomi va mausi saa ita gheleila isaa o voto, karika aue ita ghele auliaa righi liuena.” \v 41 Nau ghe ruula tani auliaa isaa o voto me ghe sungi vellala. \c 20 \s1 Isaa eMesedonia me eGris \p \v 1 Nau niaikkaluii ghe kapala me Pol ghe kolo aitauaala \w disaepolo\w* atoa me ghe aippooaa teeilala tani asarasarakanaila, me ghe kasu vulilala tani sio eMesedonia. \v 2 Ghe kasu seela tale lo ateva o provins me ghe kaarasila tani aippooaa teeila tale oroieili masi inangari tani asarasarakana isaa o taumattu, me ghe rekatala eGris, \v 3 me ghe tokala kotolu ulana. Nau ghe anna tani lao eSiria tale anua ateva, \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa laghe loeloe tani uvi ematea. Liuna avalua o me ghe mene aikolikoliaala nannaane va emene oghi sae eMesedonia. \v 4 Ghe kasu eitauaa teela Sopata natuna ia Pirus, aBeriia ia, me Aristakus me Sekundus aTesalonika ilalua, Gaeas aDebi ia, Tikikus me Tropimus tanganueirarua eEisia, me Timoti. \v 5 Isaa o taumattu laghe muemuela tani sio toiengalua eTroas. \v 6 Me angalu\f + \fr 20:6 \ft Luk ghe kasukasu eitauaa tee Pol, me ghe pitila va “angalua”.\f* ghe tiu ghoala ePilipae nau nivelu eitaua ngateae tale verete karika righi isti etana ghe ruula. Ghalima (5) nau angalu ghe iloula tale anua ateva, me angalu ghe siola tani tara isaa o taumattu ghe toitoiengalua eTroas. Ami ghe tokala ghaitu (7) nau eTroas. \s1 Iutikas ghe totula tale nimate eTroas \p \v 7 Airuuruu tale \w nau manga\w* ateva, ami ghe toka aitauaala tani piri verete\f + \fr 20:7 \fq piri verete \ft Katoa la nannaa va malloeana va ninamanama ateae nongina Iesu me disaepolo atoa laghe gheleila tale ale ngepona atiulu, me katoa la nannaa va nim ninamanama ateae.\f* me Pol ghe ppooaala ta taumattu ngatoa. Ta aue ghe pai me ghe kasu, ghe ppooaala lomosi ta ghe ghaala elomatuaa voo. \v 8 Oroieili lam aitaatara tale ale ngepona atiulu ami ghe tokatoka etana. \v 9 Tale uindoa ngateae aliki taita ateva ararina ateae ta Iutikas ghe asekanue atokala. Nau Pol ghe aippooaa Iutikas ghe llusu etokala, me ghe laa sae katuu arau epona tale aiaakotonna atiulu ale tale ale ngepona ateva, me ghe siola arau etapaa kosa. Laghe siola tani saua me matena ia. \v 10 Pol ghe kkure siola me ghe tturru siola me ghe saula aliki taita ateva me ghe uela va, “Am rau mene matautu, ta sakesake ia.” \v 11 Vara ghe mene saela epona me ghe pirila verete me laghe namanamala. Laghe aippooaala lomosi ta ghe paila me ghe kasula. \v 12 Taumattu ngatoa laghe ghaala aliki taita ateva oia me laghe laoainie sio tanganuena sakesake ia me laghe masimasieiliila. \s1 Pol ghe aippooa ngaruula ta elda ngatoa eIpises \p \v 13 Ami ghe muemuela tale anua ateva me ami ghe ssola tale masaliki eteae eAsos tani kaai Pol ta ghe uela va aue enim kasuaa me ami mae kaaia okae. \v 14 Nau ta ghe souemamila eAsos ami ghe kaaiela me ami ghe lao sio tale masaliki taatara ateae eMitilini. \v 15 Mene kateva nau ami ghe tiu ghoala me ami ghe rekatala tale patunganua ateva eKios. Lo ateva o nau ghe lange sio me ami ghe ssola tale patunganua ateva eSamos, me ghe paila ta mene kateva nau, me ami ghe rekataala tale masaliki taatara ateae eMiletus. \v 16 Pol ghe nnaala tani lau etoka eIpises ta la rau mene appataia tale provinsi eteva eEisia. Ta ghe aailuilui tani lao parasi eJerusalem nau ta \w Pentikos\w*, arova ghe rooroo. \p \v 17 \x - \xo 20:17 \xt Apos 18:21.\x*Isaa o eMiletus Pol ghe suula inangari ta elda ngatoa tale \w ale manga\w* eIpises va la mae taraia eMiletus. \v 18 \x - \xo 20:18 \xt Apos 18:19–19:10.\x*Nau ta laghe rekatala ghe uela etaira va, “Am kilakila vaalua aghe toka teeiemla tale mata ngemua ateva nau, nau aghe tani rekatala tale lo ateva oia provinsi eEisia lomosi ta nau oia. \v 19 Auungu ta Vau ngepona ateva tale nisioaa ninanna, me rarum mata me maate ta poli loeloeaaira aJiu etoa tani uvi emateaghi. \v 20 Am kilakila va karika aghe sio asoasoaa poi tani ppooaa voto llo erooroo tani sausiem. Aghe aippooaa tale matavanga me elome tale paa ngaleimim. \v 21 Aghaaulia ngaotu ta aJiu etoa me Grik atoa va la kiri mae ta God tale ninna ngaioghioghiaa me la aiesoaa ta kapuita Vau eteva ta Iesu. \p \v 22 “Me ghaine Spiriti eteva ange tau esarasarakana mae sio ninanna va asio eJerusalem me karika akilakila va saa llo aue elutu etaghi. \v 23 \x - \xo 20:23 \xt Apos 9:16; 21:11.\x*Me akilakila nonga va, tale masaliki taatara akapa atoa, Spirit Manga ateva eaauliaa kieghi va aue ale mata voovoo me sesa voto etoitoieghi. \v 24 \x - \xo 20:24 \xt Apos 21:13; 2 Tim 4:7.\x*Amasimasi tani mate mausi Vau ngepona ateva, arova aghele ruu uunguaa Vau eteva Iesu ghe sungieghila tani ghelei, va appooa ngaotu masi kiukiu tale maamasinaane God. \p \v 25 “Aghe kasu ekapa seela etaimim tani ppooaa \w ararimangalina ateva God\w* me ghaine akilakila va karika teva etaimim aue emene taraieghi. \v 26 Aghaauliaa etaimim ghaine va, marova toa etaimim karika la saanga, karika righi uunguaaghi etaimim, \v 27 poli karika aghe maamatautu tani aulia ngaotu aloannaane akapa God etaimim. \v 28 \x - \xo 20:28 \xt 1 Tim 4:16; 1 Pita 5:2-4.\x*Am aitara ngamasinaiem me isaa o llo taumattu Spirit Manga ateva ang ghe gheleiemla va am tau ngai toitoi iem tale ale manga ateva. Ia o ale manga ateva God ghe poliela tale raena ateva. \v 29 \x - \xo 20:29 \xt Mat 7:15; Jon 10:12.\x*Akilakila va nau akasu vuliem katoa taumattu nongina sesa paua ngetapaa tuvui etoa aue la kupi sso tani tootoonga tani ghelei saasakiaa taumattu. \v 30 Me elome ta ngetaimim katoa aue la tingina sae tani auliaa voto llo kamena me oroi ila lo atoa etaimim la aikaaiaa aue la oghi tani laa aimuli teeila. \v 31 \x - \xo 20:31 \xt 1 Tes 2:11.\x*Liuna avalua o me am paniem. Me am rau mene kkaluaa va kotoluae ninamanama karika aghe aamaomao tani auliaa kie kateva kateva ta ngetaimim, ellaa me eleivoo rarum mataghi ghe kaokao ta poliimim. \p \v 32 “Ghaine ngatautauem lao ta God me inangarina tale maamasinaane erooroo tani atuutulu ta ngetaimim me etau aatu voto akapa ghe aulia ngalokoila ta lo atoa ang ghe suilala va ila manga ila. \v 33 \x - \xo 20:33 \xt 1 Ko 9:11-12.\x*Karika aghe sassaii poi lo atoa uneira viliki veu me ghinnaniira. \v 34 \x - \xo 20:34 \xt Apos 18:3; 1 Tes 2:9.\x*Am kilakila vaalua aghe uungu tale nimaghi eluelange tani ghaa aloannaaghi me kapughu etoa. \v 35 Tale voto akapa agheelei, aghaapasunga etaimim va ita uungu aanasa avalua o tani aisausiaa lo atoa karika sarasarakana ila, me anannaa inangarina Vau eteva Iesu ghe auliaala va, ‘Oroieili nimasimasi emaemae ta lo ateva taumattu epaaparruu, elaulau lo ateva enim anna tani toka ghaaghaa.’” \p \v 36 Nau ghe ruula tani auliaa llo, me ghe suuiaala me tee lo atoa laghe usiusia me ghe looloo saela. \v 37 Ila akapa laghe tiuaala tani ngala me laghe llotiela me laghe ngusuela. \v 38 Voto ateva ghe tani gheleilala me laghe alousiusieiliila, ia o tuku inangarina ateva ghe uela va karika aue la mene taraia. Vara me laghe kasu eitauaa teeiela tani sio tale anua ateva. \c 21 \s1 Pol ghe saela eJerusalem \p \v 1 Ami ghe kasu vulilala me ami ghe laa ghoa aikaai tale anua ateva me ami ghe tiu ekorokoro ghoala tani lao tale patunganua ateva eKos. Ghe pai saela me ami ghe rekatala tale masaliki taatara ateae eRodis me ami ghe mene lao sio tale masaliki taatara ateae ePatara. \v 2 Ami ghe tarala anua ateva ghe laolao ePoenisia me ami ghe aikaaila etana me ami ghe tiu ghoala. \v 3 Ami ghe kautula eSaeprasi me karika ami ghe ssola, ta ngami ghe laa siosio tale pai saot ativilau me ami ghe lao sio eSiria. Ami ghe ssola tale masaliki taatara ateae eTaer me anua ateva ghe kapela ghinna. \v 4 \x - \xo 21:4 \xt Apos 20:23.\x*Ami ghe tarala \w disaepolo\w* atoa me ghaitu (7) nau ami ghe toka teeilala. Spiriti eteva ghe auliaala ta taumattu me laghe aaulia ngasarasarakana ta Pol va erau mene sae eJerusalem. \v 5 Nau eteva naumami tani toka ghe kapala, ngami ghe mene tiutiu ghoa. Disaepolo atoa, vauseniira atoa me natuira atoa laghe ghoala tani oghi eleka tale masaliki taatara ateae me ami ghe suuiaala tani looloo sae elosamarra. \v 6 Laghe oghi ghoala etaimami me ami ghe aikaaila tale anua ateva me ila laghe oghi lao sio tanganueira. \p \v 7 Ami ghe tiu ghoala eTaer me ami ghe lao sio tale masaliki taatara ateae eTolimais. Ami ghe soula katoa laghe aaiesoa ngaitauaa teeiemami, me ami ghe toka teeilala kateva nonga nau. \v 8 \x - \xo 21:8 \xt Apos 6:5; 8:40.\x*Ghe pai saela me ami ghe kasula tani lao eSiisaria. Ami ghe tokala tanganuena Pilipi, tau ngai ppooaa \w masi kiukiu\w* ia, me kateva ta ghaitu (7) tau ngai uungu laghe suitoongainilala eJerusalem. \v 9 Ghaata natuna vause karika lailai laghe poppooaa inangarina Vau ngepona ateva. \p \v 10 \x - \xo 21:10 \xt Apos 11:28.\x*Ami ghe tokala mene kasina nau me kateva \w propete\w* ararina ateae ta Agabas ghe kasula eJiudia ghe sio mae. \v 11 \x - \xo 21:11 \xt Apos 20:23; 21:33.\x*Ghe mae sio etaimami me ghe ghaala ai-irina ateae Pol me ghe irila nimane me kkena etana. Me ghe uela va, “Spirit Manga ateva euela va nongina nga irieghila, aue \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa eJerusalem la iri etoka lo ateva ai-irina ateae oia me la taue lao ta tau ngeleka atoa.” \p \v 12 Ami ghe nongo avaluela o me ami me taumattu nge Siisaria ngatoa ami ghe aaulia ngakorokoronganala ta Pol va, “Urau mene sae eJerusalem.” \v 13 \x - \xo 21:13 \xt Apos 20:24.\x*Vara me Pol ghe liula me ghe uela va, “Vaalua me am ngangngala me am gheelei nannaaghi eaalousiusi? Karika aghaimonomonosiaa nonga tani karavusu ta tani mate tee eJerusalem tale ararina ateae Vau eteva Iesu.” \v 14 Nau eteva karika ghe roola tani nongoamami, ami ghe ruula tani aippooaa, me ami ghe uela va, “Masina, aloannaane Vau ngepona ateva aue eghelei.” \p \v 15 Kasina nau ghe lange sio me ami ghe aimonomonosiaala ghinnaniimami me ami ghe saela eJerusalem. \v 16 Katoa disaepolo eSiisaria laghe usiemamila laghe laoainiemami sio tanganue Nason, me ami ghe tokala o. Ia atala nge Saeprasi ia, me ia kateva disaepolo ghe tiuaa ngakasinala tani aikaaiaa. \s1 Pol ghe rekatala eJerusalem \p \v 17 Nau eteva ami ghe rekatala eJerusalem tau ngaiesoa ngatoa laghe masimasieiliila tani souemami. \v 18 Ghe pai saela, ami me Pol ami ghe lao sio tani tara Jeimis, me elda ngakapa atoa laghe mae tee sio. \v 19 \x - \xo 21:19 \xt Apos 15:12.\x*Pol ghe soulala tale nimasimasi me ghe aulia ngakapaailiila voto God ghe gheleila elome tale taumattu ngeleka atoa tale uunguaane. \p \v 20 \x - \xo 21:20 \xt Apos 15:1, 5.\x*Nau eteva laghe nongola kiukiu, laghe tau saela ararina ateae God. Vara me laghe uela etana va, “Kapumami, angu tarala ghaisa airari taumattu nge Jiu ngila ghe aiesoaala me ila akapa la sarasarakana tale inangari nipaopao. \v 21 Ngila ghe nongola va io Pol ughe uela ta aJiu etoa la tokatoka tee taumattu ngeleka atoa va la liu viliira tale inangarina Moses me ughe ue teela etaira va la rau mene iso natuira taita atoa me la rau mene aimuli tee gheeleiaaira tuvuita atoa. \v 22 Aue la kila va angu ghe mae sio. Me sa ateva ami gheleia? \v 23 \x - \xo 21:23 \xt Nam 6:1-20; Apos 18:18.\x*Ughelei sa ateva ami aulieinia etam. Taumattu ghaata laata tokatoka teeiemami laata ghe gheleila \w inangari nialokoi\w* ta God. \v 24 Ughaa isaa o taumattu me am lao tale \w ale manga\w* ateva me ughusilaa me am uunguaa \w niraarangisana|lemma="raarangisana"\w*, me upoli voto la ghelei pei nipoli me aue la ggali uruira tani ghelei roorooaa inangari nialokoi, me ila akapa aue la kila va kiukiu la aauliaa teeio kamena ta io uaaimuli tee inangari nipaopao. \v 25 \x - \xo 21:25 \xt Apos 15:29.\x*Me ta tau ngeleka atoa la ghaaikaaiaa, ngami ghe pitipitila etaira tani auliaa nannaaimami va la rau mene nama malatau la gheelei sae aiaavusuvusuena tale tootoo atoa, me tale rae, me malatau tale asease ghaata kkena atoa la kiikii pule aloira, me la rau mene lai salosaloaa see.” \p \v 26 \x - \xo 21:26 \xt 1 Ko 9:20.\x*Ghe pai saela me Pol ghe ghaala isaa o taumattu me laghe lao sio tani ghelei eraarangisanaila me ghe ssola tale ale manga ateva tani auliaa ta \w pristi\w* etoa va saa nau eteva uunguaa tani ghelei eraarangisanaila eruu me kateva kateva etaira etaula opring. \s1 Laghe kunela Pol \p \v 27 Ghaitu (7) nau ghe ruuruu me katoa aJiu tale provinsi eteva eEisia laghe tarala Pol tale ale manga ateva me laghe sulungila taumattu ngatoa me laghe poso atokala Pol. \v 28 Laghe aaore tani ue va, “Taumattu nge Israeli etoa, am sausiemami, poli ia oia taumattu ngateva eaapasunga ngakapa see tani akupi kapuita taumattu me uneita inangari nipaopao me ia oia ale manga ateva. Me ange kupiaa tee sso mae taumattu nge Grik atoa tale ale manga ateva tani avuluti voto ateva manga ia.” \v 29 \x - \xo 21:29 \xt Apos 20:4.\x*Kasina nau ang ghe lange sio laghe tarala Tropimus aIpises ia tale masaliki taatara ateae tee Pol me laghe annaa va Pol ghe kupieinie ssola tale ale manga ateva. \p \v 30 Taumattu ngatoa laghe nongola isaa o inangari me ila akapa eJerusalem ghe sessailala me laghe aisokosokoiila me laghe posola Pol, me laghe ae velue ghoala eleka me laghe kavatila atamana atoa tale ale manga ateva. \v 31 Nau laghe tootokaa tani uvi emate Pol, inangari ghe ghaala namu ngateva ghe aaitoiaa tau ngai uvii nge Rom akapa atoa eJerusalem va ila akapa eJerusalem laghe aaikkalui. \v 32 Gherangia nonga ta ghe ghaala tau ngai uvii etoa me namu ngatoa laghe aaitoiaa kateva ai (100) tau ngai uvii me laghe ilou siola kona taumattu ngatoa laghe tokatoka. Me nau taumattu ngatoa laghe tarala tau ngai uvii etoa, laghe ruula tani uvi Pol. \p \v 33 Namuu tale tau ngai uvii etoa ghe lao sio me ghe kunela Pol me ghe uela va la iri etokaia tale sene alua me ghe kolomilala va, “Saa taumattu ia me sa ateva ghe gheleiela?” \v 34 Ila akapa taumattu ngatoa laghe aisamaaii me namu ngateva ghe tam rooroo tani nongo, ta laghe aisavalaii poli kateva kateva etaira ghe auliaa nannaane. Me ghe uela ta kapuna atoa va, “Am ghaaiela me elao tale ale ateva tau ngai uvii etoa la tokatoka etana.” \v 35 Nau Pol ghe rekata lao sio tale aisaesae ateva me tau ngai uvii etoa laghe tarala va taumattu ngatoa laghe annaaili tani uvi ematea, liuna avalua o me laghe sauela. \v 36 \x - \xo 21:36 \xt Luk 23:18.\x*Taumattu ngatoa laghe aaimuli me laghe aippooa ngasarasarakanaaili va emate. \s1 Pol ghe aippooaa teela taumattu ngatoa \p \v 37 Tau ngai uvii etoa laghe aainasiaa tani ghaa Pol me ghe lao tale ale ateva tau ngai uvii etoa laghe tokatoka etana me Pol ghe ue lao sio ta namu ngateva va, “Erooroo va aghaippooaa teeio?” \p Me namu ngateva ghe uela va, “Ukilakila inangari nge Grik? \v 38 \x - \xo 21:38 \xt Apos 5:36-37.\x*Aghannaa va io kateva aIjip kasina nau ang ghe lange sio ghe tiuaala niaiuvii eteae me ghe muemuaala ghaata airari (4,000) tau niaiuvii tale iema me laghe ssola tale voto ateva karika righi taumattu etana.” \p \v 39 Pol ghe liula me ghe uela va, “Aghi aJiu ieghi me tanganueghi eTases tale provinsi eteva eSilisia, me karika va nim taumattu ieghi tale teae ghauna masaliki taatara. Utau velueghi me aghaippooaa tee taumattu ngatoa.” \p \v 40 Nau namu ngateva ghe tau veluela tani aippooaa me Pol ghe tingina saela tale aisaesae ateva me ghe paolala ta nimane va la rau mene sama. Laghe matua ngatinginala me ghe aippooaa teeilala tale inangari nge Hibru. \c 22 \nb \v 1 “Tamaghi etoa, tueghi me nengaghi etoa, am nongo! Isaa oia nga ghaloanna tani aulia ngamasalika etaimim va aghi karika aghe ghelei saasakiaala teva voto.” \p \v 2 Nau laghe nongola Pol ghe samasamaa nge Hibru teeilala laghe matua ngatinginala. \p Me Pol ghe uela va, \v 3 \x - \xo 22:3 \xt Apos 5:34.\x*“Aghi \w aJiu|lemma="Jiu"\w* ieghi, aghe lutula eTases, tale provinsi eteva eSilisia, me aghe namuula oia eJerusalem. Aghi kapuna tau ngai ghaa alomasaanga ieghi Gamaliel. Ia ghe apasunga ngamasinaailiila inangari nipaopao ghe ghaala ta tuvura atoa, me aghe taueghi lao sio tani ghelei uunguaane God, nongina am akapa am uunguaa ghaine. \v 4 \x - \xo 22:4 \xt Apos 8:3.\x*Aghe gheelei saasakiaa ta lo atoa laghe uusilaa salane atikirighi Iesu tani atokaila tale nimate. Aghe kunekune taita me vause atoa tani atokaila sso tale ale mata voovoo. \v 5 Namu ngateva ta \w pristi\w* etoa me Kansolo akapa atoa aue la auliaa etaimim va koronna llo oia aghaauliaa. Laghe pitila uru ngai ta namu ngatoa ta aJiu etoa eDamaskas va asio kune katoa kapuita okae tani sae attara matanaila eJerusalem.” \s1 Pol ghe kiukiuaala vaalua ghe aikolikoliaala \p \v 6 Pol ghe mene uela va, “Aghe kasukasu elaa siosio eDamaskas, elo sinaka, ngaghe akalakalalaa me arovaeaa ta kinatama mallanga ateva ghe sio mae \w epona liu\w*, mallangina ateva ghe ghaaieghila. \v 7 Me aghe katuula tapaa kosa, me aghe nongola lingi ngalo ateva ghe uela va, ‘Sol, Sol, vaalua me ugheelei saasakieinaghi?’ \p \v 8 “Me aghe liula me aghe uela va, ‘Io see, vau eteva?’ \p “Me ghe uela etaghi va, ‘Aghi Iesu nge Nasareti ugheelei saasakieinaghi.’ \v 9 Taumattu ngatoa ami me ila laghe tarala mallanga ateva, me karika laghe nongola lingi ngalo ateva ghe aippooaa teeieghi. \p \v 10 “Aghe kolomila va, ‘Sa ateva agheleia, Vau eteva?’ \p “Me ghe uela etaghi va, ‘Totula me usio eDamaskas, me kateva taumattu aue eauliaa niuungu ngaghe aimonomonosiaala va ughelei.’ \v 11 Aghe mata salusalula poli mallanga ateva namungaili ia. Lo atoa ami me ila laghe katulainaghila tani sso eDamaskas. \p \v 12 “Kateva taumattu ghe tokatoka eDamaskas, ararina ateae ta Ananaeas, ghe aaimuli tee inangari nipaopao, me laghe aanamunamunganeia aJiu etoa laghe tokatoka okae eDamaskas. \v 13 Ananaeas ghe mae sio tani tingina teeieghi, me ghe uela va, ‘Kapughu Sol, taatarala!’ Me arovaeaata ta mataghi ghe otila me aghe taraiela. \p \v 14 “Me ghe uela va, ‘Kapuira Goto ateva tuvura atoa ghe suitoongainiola va ukila aloannaane me utara Taumattu ngateva Ghulughuluena ia me unongo llo eaauliaa ta paane. \v 15 Io aue uaulia ngaotua ta taumattu ngakapa atoa tale llo voto ughe tarala me ughe nongola. \v 16 Sa ateva umene toia? Tingina saela! Ulaa ghaa niaasuu me ukolo tau ararina ateae, me aue epora velu kalum ssavoto.’” \s1 Vau eteva ghe suula Pol tani laa ppooaa ta mene katoa \p \v 17 Pol ghe mene uela va, “Nau aghe oghi saela eJerusalem aghe ssola tani looloo sae tale aleira atiulu aJiu etoa tale \w ale manga\w* ateva, me aghe tarala kateva nitaatara. \v 18 \x - \xo 22:18 \xt Apos 9:29-30.\x*Aghe tarala Vau eteva ghe uela etaghi va, ‘Gherangia ta ukasu vuli eJerusalem, poli karika aue la nongo usilainio nau uppooaa inangarighi.’ \p \v 19 \x - \xo 22:19 \xt Apos 8:3; 26:9-11.\x*“Aghe liula va, ‘Vau eteva, la kilakilaailiieghi va aghe laolao tale oroi \w ale nivelu eitauaa\w*, aghe kunekune me aghe paruparu lo atoa laghe aaiesoaa etam. \v 20 \x - \xo 22:20 \xt Apos 8:1.\x*Nau laghe uvi ematela Stipeni, kapum tau ngai aulia ngaotu ia, aghi aghe tiitingina me aghe tarala uviuviaane me aghe asokoila, me aghe aaitaraa ghinnaniira tau ngai uvina atoa.’ \p \v 21 \x - \xo 22:21 \xt Apos 9:15.\x*“Vau eteva ghe uela etaghi va, ‘Kasula, ta aue asungio ulao amasaueili ta tau ngeleka atoa.’” \p \v 22 Taumattu ngatoa laghe nongonongo Pol ghe samala lomosi ta ghe uela va elao ta taumattu ngeleka atoa, vara me laghe tiuaala tani aore anamungaili. Laghe ue va, “Uvi emateala! Karika masina va etoka!” \p \v 23 Laghe aaore me laghe leeleeaa uneira aiaasae ngeleka me laghe veluvelu sae au eteva epona. \v 24 Liuna avalua o me namuu ta tau ngai uvii etoa ghe auliaala va la ghaa Pol me esso elome tale ale ateva tau ngai uvii etoa la tokatoka etana, me ghe uela va la uetaia me la kolomia va vaalua me taumattu nge Jiu etoa la aaore atingina. \v 25 \x - \xo 22:25 \xt Apos 16:37.\x*Nau laghe iriiria tani uetaia, Pol ghe uela ta kateva namuu eaaitoiaa kateva ai (100) tau ngai uvii ghe tiitingina akalakalangina va, “Emaamasina va am ueta teva sitisen nge Rom karika ghe aisakei?” \p \v 26 Nau ghe nongola isaa o inangari, ghe lao sio tani auliaa ta lo ateva namuu ia etaira akapa. Namu ngateva eaaitaraa kateva ai tau ngai uvii ghe uela va, “Sa ateva ugheleia? Ta taumattu ngateva oia sitisen nge Rom ia.” \p \v 27 Namu ngateva eaaitara ngakapa tau ngai uvii etoa ghe mae sio ta Pol tani kolomia va, “Io sitisen nge Rom io?” \p Pol ghe liula me ghe uela va, “Ue.” \p \v 28 Namu ngateva eaaitara ngakapa tau ngai uvii etoa ghe uela ta Pol va, “Aghi aghe vella oroieili viliki veu tani sitisen nge Rom.” \p Me Pol ghe uela va, “Aghi sitisen nge Rom ieghi poli tamaghi sitisen nge Romi ia.” \p \v 29 \x - \xo 22:29 \xt Apos 16:38.\x*Nau lo atoa tau ngai uvii laghe anna tani kolomi righi nikokkolomi ta Pol laghe nongola va Pol sitisen nge Rom ia laghe matautula me arovaeaata ta laghe tapaila, me kapuira namu ngateva eaaitara ngakapa ie tee ghe matautula, ta ia ghe sungilala tani iri Pol. \p \v 30 Namu ngateva eaaitara ngakapa tau ngai uvii etoa ghe aaloanna tani kila amasina va Pol ghe tani gheleila saa voto sesa. Me ghe pai saela ghe ghaa vella sene laghe iriela etana. Namu ngateva ghe suula inangari ghe lao sio ta namu ngatoa ta pristi etoa me Kansolo atoa tani velu eitauaa. Me eghaa Pol me esio atinginaia ta mataira. \c 23 \s1 Pol ghe aulia ngaotula inangari ta Kansolo atoa \p \v 1 Pol ghe pasiaala matane ta Kansolo atoa me ghe uela etaira va, “Tueghi me nengaghi etoa, aghe uungu eitauaa teela God, nannaaghi masinaaili, me gheeleiaaghi masina ange mae ghaa sio ghaine.” \v 2 \x - \xo 23:2 \xt Jon 18:22-23.\x*Ghe aulia ngavaluela o me namu ngateva ta \w pristi\w* etoa, Ananaeas etana, ghe uela ta taumattu ngatoa laghe tiitingina akalakalangina ta Pol va, “Am posalala paane ateva.” \v 3 \x - \xo 23:3 \xt Mat 23:27.\x*Pol ghe uela etana va, “God aue euvio, poli io nongina aivativati eteva sesa ia, laghe usingiela tale usousoana.\f + \fr 23:3 \ft Malloeana inangarina Pol va Ananaeas usimaghalue ia.\f* Unannaa va uaaimuli tee inangari nipaopao? O umae sio tani toka tani ghelei niaisakei etaghi me io ugheelei saasakiaa inangari nipaopao, me uue va la posalaieghi.” \p \v 4 Lo atoa laghe tiitingina akalakalangina laghe uela va, “Vaalua me uppooaa saasakiaa ta namu ngateva ta pristi etoa kapuna ia God?” \p \v 5 \x - \xo 23:5 \xt Eks 22:28.\x*Me Pol ghe uela va, “Tueghi me nengaghi etoa, karika akilakila va namuu ia ta pristi etoa. Arova aghe kilakila, karika aue aghele ppooaa teeia, poli tale Uru ngai Manga ateva laghe pitila va, ‘Karika umene ppooaa saasakiaa tee lo ateva eaaitoiaa kapum taumattu ngatoa.’” \p \v 6 \x - \xo 23:6 \xt Apos 26:5.\x*Nau Pol ghe kilala va katoa etaira \w Sadiusi\w* ila, me katoa \w Paresi\w* ila, ghe sama anamuula tani ue va, “Tueghi me nengaghi etoa, aghi Paresi ieghi, natuira aghi Paresi etoa. Aghaiesoaa va lo atoa laghe matela aue la totu. Liuna avalua o me nga ghaaisakei.” \v 7 Nau Pol ghe aulia ngavaluela o me Paresi etoa me Sadiusi etoa laghe tiuaala tani aisamaaii. Me laghe tiu reerekataala. \v 8 \x - \xo 23:8 \xt Mat 22:23.\x*Ta Sadiusi etoa la ghaiesoaa va lo atoa la matemate karika la rooroo tani mene totu, me karika righi \w ensolo\w* me spiriti. Me Paresi etoa la ghaiesoaa isaa akapa o voto. \p \v 9 Laghe tiuaala tani aisamaaii enamuu, me katoa tana tau ngai aapasunga tale inangari nipaopao Paresi ila, laghe tiuaala tani aikiso. Laghe ue va, “Taumattu ngateva ona karika righi kanna sesa. Ta koti koronna lo eaauliaa koti spiriti o teva ensolo ghe auliaala etana.” \v 10 Me namu ngateva ta tau ngai uvii etoa ghe tarala me ghe nongola niaikkaluii eteae, me ghe matautula. Ghe maamatautu va pai eluevilau lalu rau aisariaa pakapakasi Pol va emate. Mausina avalua o me ghe suula tau ngai uvii etoa tani ghaa velu Pol ta \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa, me laghe laa ghatokaia tanganueira tau ngai uvii etoa. \p \v 11 \x - \xo 23:11 \xt Apos 27:24; 28:16, 23.\x*Eleivoo me Vau ngepona ateva ghe tingina valaala ta Pol me ghe uela etana va, “Utingina asarasarakana me urau mene matautu. Nongina ughe aulia ngaotueghila eJerusalem, umene laa ghaulia ngaotueghi eRom.” \s1 AJiu etoa laghe aippooa ngaitauaala tani uvi emate Pol \p \v 12 Elue talaua me aJiu etoa laghe toka aippooa ngaitauaala va la tani uvi emate Pol. Laghe gheleila \w inangari nialokoi\w* va karika la mene namanama me la mene ropi ta la tani uvi emate mua Pol. \v 13 Ila akapa lo atoa laghe gheleila inangari nialokoi, elaulau ghaatingaulu (40+) taumattu. \v 14 Laghe lao sio ta namu ngatoa ta pristi etoa me namu ngatoa tani auliaa kieira va, “Ngami auliaala inangari nialokoi va ami rau mene namanama me ropi ta ami tani uvi emate mua Pol. \v 15 \x - \xo 23:15 \xt Apos 25:3.\x*Liuna avalua o me am me Kansolo atoa, am suu sae inangari ta namu ngateva ta tau ngai uvii etoa va eghaaie sio me am kame va am mene anna tani ghaa amasina righi inangarina. Auena emae rekataa etaimim, aue ami uvi ematea.” \p \v 16 Me nau aloana ateva Pol ghe nongola inangari laghe aaloanna tani ghelei tee Pol, ghe saela tanganueira tau ngai uvii etoa tani auliaa kie Pol. \p \v 17 Pol ghe kolola kateva namuu ghe aaitoiaa kateva ai (100) tau ngai uvii me ghe uela va, “Ghaala aliki eteva toko me ulaoainia ta kapum namu ngateva me aue elaa ghauliaa inangari etana.” \v 18 Liuna avalua o me ghe ghaala aliki eteva me ghe laoainie sio ta namu ngateva ta tau ngai uvii ekapa atoa. \p Me ghe uela va, “Pol, tau karavusu eteva, euela va amaeaa aliki eteva etam tani auliaa inangarina etam.” \p \v 19 Liuna avalua o me namu ngateva ta tau ngai uvii ekapa atoa ghe kuneiela, me lalu ghe laa tingina ppae sio, me ghe kolomiela va, “Sa ateva inangari uaaloanna tani aulieinia etaghi?” \p \v 20 Me aliki taita ateva ghe uela va, “AJiu etoa la ghaippooa ngaitauaala va la kolomio me utau sio Pol ta Kansolo atoa nimanaa. Aue la kameo va la ghaaloanna tani pae amasina liue inangarina Pol. \v 21 Me urau mene usilaa inangariira. Katoa etaira elaulau ghaatingaulu (40+), aue la lloso atoka tani uvi ematea. Laghe alokoila inangari nialokoi va la tani uvi emate Pol me la vira namanama me la ropi. O isaa oia la sio toitoi va sa ateva aue uliua tale inangariira.” \p \v 22 Me namu ngateva ghe uela etana va, “Karika umene auliaa ta teva va angughe mae auliaa sio etaghi.” Me ghe sungi veluela. \s1 Laghe sungiela tani sio ta Peliks \p \v 23 Liuna avalua o me namu ngateva ta tau ngai uvii etoa ghe kolola ghalua tana namuu me ghe uela va, “Amalu ghaa ghalua ai (200) tau ngai uvii me ghaitungaulu (70) llo aue eilou tale ooso me ghalua ai (200) aisau vaalau me am aimonomonosiaa tani lao eSiisaria ghaine eleivoo ta 9 kilok.\f + \fr 23:23 \fq 9 kilok \ft Tale inangari nge Grik, \fqa aiaakotonna ateva aoa eleivoo.\f*\fig Tau ngai uvii la ilou tale ooso|alt="Soldiers on horseback" src="LB00198B.tif" size="col" copy="Louise Bass, © The British and Foreign Bible Society 1994" ref="23:23" \fig* \v 24 Am aimonomonosiaa unna tani ooso Pol me am kasueinia tani sioaa ngamasinaia ta Gavana Peliks.” \p \v 25 Me namu ngateva ta tau ngai uvii etoa ghe pitila uru ngai etikirighi ghe uela va, \pmo \v 26 Aghi Klaodias Lisias, \pmo Apitipiti sio uru ngai etikirighi etam, Gavana Peliks, \pmo Masi ngelo sinaka etam. \pm \v 27 \x - \xo 23:27 \xt Apos 21:30-33; 22:25-27.\x*AJiu etoa laghe poso atokala ia o taumattu ngateva me la aloanna tani uvi ematea. Me aghe nongola va ia aRom ia. Liuna avalua o me aghi me tau ngai uvii etoa ami ghe lao sio tani ghaa oghia tale nimaira. \v 28 \x - \xo 23:28 \xt Apos 22:30.\x*Aghe aloanna tani kila va vaalua liuene inangari me aghe laoainie sio ta kapuira Kansolo atoa. \v 29 Me aghe kolomilala, me aghe kilala va laghe nim ghaaiela ta poli uneira inangari nipaopao, me karika ghe gheleila righi voto va emate o esso tale ale mata voovoo. \v 30 \x - \xo 23:30 \xt Apos 23:16-23; 24:1-9.\x*Me ghaine nga nongola va ila aaloanna tani uvi ematea. Liuna avalua o me nga sungi parasie sio mae etam. Me nga ghauliaala ta taumattu ngatoa la ghauliaa teeia inangari va la sio tingina ta matam me unongo inangariira. \p \v 31 Me tau ngai uvii etoa laghe nongo usilaala namu ngateva me laghe ghaala Pol eleivoo me laghe sioainiela eAntipatris. \v 32 Ghe paila ta mene kateva nau, tau ngai uvii etoa laghe iloula tale ooso me laghe laoaa sio Pol eSiisaria. Me lo atoa tau ngai uvii laghe nim kaakasuaa ta kkeira laghe oghi saela tale ale ateva tau ngai uvii etoa la tokatoka etana eJerusalem. \v 33 Me tau ngai uvii etoa la ghe iilou tale ooso laghe laa sio rekataa eSiisaria me laghe taula uru ngai etikirighi ta gavana ngateva me laghe tau tee lao sio Pol etana. \v 34 Gavana ngateva ghe ritila uru ngai etikirighi, me ghe kolomila Pol va, “Aliaa io?” \p Me Pol ghe uela va, “Aghi aSilisia ieghi.” \p \v 35 Vara me Peliks ghe uela va, “Nau lo atoa la auliaa teeio inangari la rekata, aue avira nongo inangarim.” Me ghe uela va, “Am ghaa Pol me esso tale ale mata voovoo ateva tanganuena King Herot.” \c 24 \s1 Pol ghe tinginala emua ta Peliks \p \v 1 Ghalima (5) nau ghe lange sio me Ananaeas, namuu ia ta \w pristi\w* etoa, me mene katoa namuu me loea ngateva ararina ateae ta Tetalas, laghe siola eSiisaria tani ghelei niaisakei ta Pol emua ta gavana ngateva. \v 2 Nau Pol ghe tinginala emua, me Tetalas ghe tiuaala tani auliaa teeia inangarina kamena. Eghe ue va, “Namu ngateva Peliks, ami ghe tokatoka tale luei tale oroi nau, poli io ughe aaitarainiemami tale alomasaanganiaam, me ughe ghelei emasinala oroi voto karika laghe ghelei emasinala tale lo ateva oia provins. \v 3 Tale isaa akapaaili voto ughe ghelei seela, ami maamasieinio me ami ue va masinaaili etam. \v 4 Karika aghaaloanna tani nim rungiaa naum, liuna avalua o aghaloanna va umasimasi me unongo tuku inangariimami erighi. \p \v 5 \x - \xo 24:5 \xt Apos 17:6.\x*“Ami ghe tarala va ia oia taumattu ngateva egheelei saasakiaa tokatokaaimami. Etiitiuaa nisessai elome ta \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa tale kosa akapa ateva oia, me emuemua lo atoa la aimuli tee tau ngai aapasunga ngateva aNasareti ia. \v 6-7 \x - \xo 24:6-7 \xt Apos 21:28-30.\x*Ghe aloanna tani ghelei saasakiaa ale manga ateva. Liuna avalua o me ami ghe poso atokaiela.\f + \fr 24:6-7 \ft Kasina uru ngai laghe pitila, laghe ue va, \fqa me ami ghe aloanna tani ghelei niaisakei etana tale kaluimami inangari nipaopao. \fv \ft 7\+fv* \fqa Me namu ngateva ta tau ngai uvii etoa, Lisias, ghe mae sio me namungaili ta ghe kune veluela me ghe ghaa veluela ta nimaimami. \fv \ft 8\+fv* \fqa Me ghe auliaala va ami mae etam.\f* \v 8 Arova ukolomia, aue io unongo kila isaa oia voto ami auliaa teeia, koronna.” \p \v 9 Ila akapa aJiu etoa laghe tingina aitauaa teela lo atoa laghe auliaa teela Pol, me laghe akoronnala va isaa akapa inangari Tetalas ghe auliaala koronna. \s1 Pol ghe auliaala nannaane ta Peliks \p \v 10 Gavana ghe nakonakoaala Pol tani aippooaa me Pol ghe uela va, “Akilakila va io ughe aitaraala anua ateva oia oroieili ninamanama, liuna avalua o aghaiesoaa va urooroo tani nongo tee inangarighi. \v 11 Urooroo tani kila amasina va karika ghe laa ghaa kasangaulu ghalua (12) nau me aghe saela eJerusalem tani kkaua. \v 12 Ila o taumattu ngatoa karika laghe tarala righi voto ami ghe aissakeana teela tale \w ale manga\w* ateva, o aghe ghelei taumattu va ghe sessaila tale \w ale nivelu eitauaa\w* me tale masaliki taatara. \v 13 Me isaa oia inangari la aauliaa teeieghi etana, karika la rooroo tani apasunga etam va koronna. \v 14 Aghaaloanna tani auliaa koronna etam va akakkaua Goto ateva kapuira ia tuvuimami etoa me aghaimulusi tee salane Vau eteva Iesu, la ue va kamena ia. Me aghaiesoa ngakapa inangari nipaopao me inangari \w propete\w* atoa laghe pitila. \v 15 \x - \xo 24:15 \xt Jon 5:28-29.\x*Aghi tee aghaiesoaa God nongina isaa oia taumattu, va aue emene totu isaa akapa ghulughuluena me sesa taumattu tale nimate. \v 16 Liuna avalua o atootoonga tani ghelei sa ateva akilakila va ghulughuluena ia nau ekapa atoa ta matane God me taumattu. \p \v 17 “Aghe mene kiri mae sio tani sausi kapughu taumattu ngatoa karika righi peiira tale viliki veu, me tani ghelei aiaavusuvusuena, poli ngaghe kasu vella me ang ghe oroila ninamanama me ngaghe vira mene mae sio tani rekataa. \v 18 \x - \xo 24:18 \xt Apos 21:17-28.\x*Laghe tarala va \w raarangisana\w* ieghi nau eteva aghe gheelei isaa oia niuungu elome tale ale manga ateva. Karika oroi taumattu ghe toka teeieghila, me tee karika righi niaisamaaii. \v 19 Me kasina aJiu tale provinsi eteva eEisia, arova la nannaa teeieghi righi voto, la ghele mae tingina emua etam me la ghele auliaa nannaaira. \v 20 Me isaa o taumattu etokatoka oia la ghele mae aaulia ngaotu righi voto sesa laghe tarala aghe gheleila nau ateva aghe tinginala emua ta Kansolo atoa. \v 21 \x - \xo 24:21 \xt Apos 23:6.\x*Akilakila nonga kateva voto aghe sama anamuula nau eteva aghe tinginala ta mataira: Aghe ue va, ‘Aghaiesoaa ta God va aue emene totu taumattu matena. Me mausi isaa oia ninannaa me ghaine angila atinginaieghila tale niaisakei.’” \p \v 22 \x - \xo 24:22 \xt Apos 23:26.\x*Vara me Peliks, ia o ang ghe kila muela salane Iesu, ghe alokoi taula niaisakei eteae, me ghe uela va, “Ita toi Lisias, me nau emae, amene ghelei niaisakei.” \v 23 Ghe uela ta namu ngateva ghe aaitoiaa kateva ai tau ngai uvii va, “Am atoka sso Pol tale ale mata voovoo, me am tau velua me etingina kasu see. Me am rau mene ghelei rungarunga kapuna atoa tani mae taraia.” \p \v 24 Kasina nau ang ghe lange sio, Peliks me vausenna ateva ta Drusila, aJiu ia, ghe suula inangari va Pol emae. Ghe nongola inangari niaikaaiaa ta \w Karisto\w* Iesu. \v 25 Nau eteva Pol ghe tiuaala tani auliaa inangari tale voto ghulughuluena me tani aitaraa tokatokaam me niaisakei eteae aue emae, Peliks ghe matautula me ghe uela va, “Ange roola me kasula mua. Auena marova mene righi nau, aue amene koloo.” \v 26 Ia oia nau eteva tee, Peliks ghe nannaa va Pol aue ghe tau lao righi viliki veu etana. Liuna avalua o oroieili nau ghe kolokoloa me ghe aippooaa teeia. \p \v 27 Airuuruu tale ninamanama aluae lalu ghe lange sio me Pokias Pestas ghe koliaala Peliks. Peliks ghe aloanna tani aipoopolia ta aJiu etoa, liuna avalua o me karika ghe uela va Pol ekupi ghoa tale ale mata voovoo. \c 25 \s1 Pol ghe kolomila va Siisa enongo unna niaisakei eteae \p \v 1 Pestas ghe rekatala tale provins ateva eJiudia tale masaliki taatara ateae eSiisaria. Kotolu nau ghe lange sio me ghe saela eJerusalem. \v 2 \x - \xo 25:2 \xt Apos 24:1.\x*Me namuu ta \w pristi\w* etoa, me kapuira tau ngai toitoi etoa \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa laghe lao sio tani auliaa tee Pol ta Pestas, me laghe kolomila Pestas \v 3 \x - \xo 25:3 \xt Apos 23:15.\x*va eghelei aloannaaira tani saeaa Pol eJerusalem ta ngila ghe nnaala va la uvi ematea sae etapaa salana. \v 4 Pestas ghe liula va, “Pol tale ale mata voovoo eSiisaria, me karika masau me amene oghi sio eSiisaria. \v 5 Am tau velu righi kapuimim tau ngai toitoi me la usieghi sio eSiisaria, me la sio auliaa arova Pol ghe gheleila righi sesa voto.” \p \v 6 Pestas ghe mene tokala ghaoalu (8) va kasangaulu (10) nau me ghe oghi siola eSiisaria. Ghe paila tale mene kateva nau me ghe laa sso toka tale liu niaisakei eteva, me ghe auliaala va Pol emae tale niaisakei. \v 7 \x - \xo 25:7 \xt Apos 24:5-6.\x*Nau Pol ghe rekatala, lo atoa aJiu laghe kasula eJerusalem laghe tingina taliaala Pol, me laghe tiuaala tani aikamea tani auliaa oroieili voto sesa Pol ghe gheleila, me karika laghe rooroo tani apasunga tale niaisakei va koronna. \p \v 8 Pol ghe liula inangariira me ghe uela va, “Karika aghe gheleila righi sesa voto tani ghelei saasakiaa uneira inangari nipaopao aJiu etoa, me tale \w ale manga\w* ateva me ta \w Siisa\w*.” \p \v 9 Pestas ghe anna va aJiu etoa la masieinia, liuna avalua o me ghe kolomila Pol va, “Umasimasi tani sae eJerusalem, me aghi aue arooroo tani sae nongo unem niaisakei eteae eJerusalem?” \p \v 10 Pol ghe liula me ghe uela va, “Atiitingina oia tale unna liu niaisakei eteva Siisa, me atani aisakei oia. Karika righi gheeleiaaghi sesa ta aJiu etoa, me io tee ukilakilaaili. \v 11 Arova aghe tam aimuli teela inangari nipaopao, me righi gheeleiaaghi sesa me erooroo va amate, karika aratirati tani mate. Me arova inangariira kamena, karika teva erooroo tani taueghi lao etaira. Aghaaloanna va Siisa enongo uneghi niaisakei eteae!” \p \v 12 Nau Pestas me kapuna tau ngalomasaanga atoa laghe aippooa ngaitauaala me Pestas ghe uela va, “Ualoannala Siisa va enongo unem niaisakei eteae, liuna avalua o me ulao ta Siisa.” \s1 Pestas ghe auliaa tootoongaala Pol ta King Agripa \p \v 13 Kasina nau ghe lange sio King Agripa me nengane vause ateva ta Beniis lalu ghe siola eSiisaria tani tara me tani tau masimasiaairarua ta Pestas. \v 14 \x - \xo 25:14 \xt Apos 24:27.\x*Nau lalu ghe tokala oroi nau eSiisaria, Pestas ghe auliaala unna niaisakei eteae Pol ta king. Ghe uela va, “Ia oia taumattu ngateva Peliks ghe tam aaloanna tani tau velua tale ale mata voovoo. \v 15 Nau aghe saela eJerusalem, namuu ta pristi etoa me namuu ta aJiu etoa laghe uela va ghe gheleila voto sesaaili, me laghe aaloanna va aghi aghauliaa va emate. \p \v 16 “Aghe auliaala etaira va gheegheleiaa nge Rom, karika ami rooroo tani nim uvi emate teva taumattu karika ghe aisakei tee tau ngai ssateena atoa, me erooroo tani liu inangariira tale uneira nikokkolomi. \v 17 Nau laghe usieghi sio mae, karika aghe aitoila, ta ghe pai saela tale mene kateva nau, aghe auliaala va Pol emae tale liu niaisakei. \v 18 Nau tau ngai ssateena atoa laghe tiuaala tani sama, karika laghe ppooaala righi gheegheleiaane sesa aghe annaa va laghe rooroo tani auliaa. \v 19 Laghe nim sessa teeia tale uneira inangari nipaopao la ghaiesoaa etana, me taumattu ngateva ararina ateae ta Iesu, ang ghe matela me Pol ghe poppooaa va maulue ia. \v 20 Karika aloghu ghe masaangaala vaalua aue apae aitiutiu tale inangari, liuna avalua o me aghe kolomila marova ghe masimasi tani sae eJerusalem tani sae aisakei. \v 21 Vara me Pol ghe aloannala me ghe kolomila va namu nge Rom ateva enongo unna niaisakei eteae, liuna avalua o me aghe uela va Pol etoka lomosina ta aghi aue asungi taue lao ta Siisa.” \p \v 22 Vara me Agripa ghe uela ta Pestas va, “Aghaloanna tani nongo ia ona taumattu ngateva.” \p Pestas ghe liula me ghe uela va, “Nimana unongoa.” \s1 Pol ghe tinginala emua ta King Agripa \p \v 23 Ghe pai saela Agripa me Beniis lalu ghe ssola tale ale atiulu la mae veluvelu eitauaa etana, me laghe gheleila voto tani oneoneainilalua. Lalu ghe sso teela namu ngatoa la aitoiaa namuu tale tau ngai uvii etoa, me namu ngatoa tale masaliki taatara ateae, me Pestas ghe uela va, “Am ssoaa mae Pol elome.” \v 24 Pestas ghe uela va, “King Agripa me lo atoa ngam mae aitauaa teeiemami sio, ngam tarala taumattu ngateva oia! Ila akapaaili aJiu etoa eJerusalem me isaa oia eSiisaria laghe aulia ngakorokorongana etaghi me laghe aaore tani ue va karika erooroo tani mene toka tee lao ta ia erooroo tani mate. \v 25 Aghe tarala va karika righi voto ghe gheleila va erooroo tani mate. Me poli ghe loola va namu nge Rom ateva enongo unna niaisakei eteae, liuna avalua o aghe annala va asungie lao eRom. \v 26 Karika aloghu ghe masaangaala va tani sa ateva apitie lao ta kapuita vau eteva, liuna avalua o aghe ghaaie mae sio etaimim akapa, me tani io, King Agripa, va ita nongo kilakila inangarina me aue akila sa ateva apitia. \v 27 Poli aghannaa va karika masina tani sungi karavusu eteva me karika righi inangari koronna tani aulia ngaotu gheeleiaane sesa.” \c 26 \p \v 1 King Agripa ghe uela ta Pol va, “Urooroo tani auliaa inangarim.” \p Pol ghe takala nimane me ghe tiuaala tani ppooaa inangarina tani sausia. \v 2 Ghe uela va, “King Agripa! Amasimasi tani tingina emua etam ghaine tani liu inangari niaisakei \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa la gheelei etaghi. \v 3 Io ukilakilaaili aJiu etoa me gheeleiaaira me voto la ghaissa tee, liuna avalua o aghanna va uatae atoka me unongoaghi. \p \v 4 “AJiu etoa la kilakila tokatokaaghi nau aliki ieghi, me aitiutiu tale maamauluaaghi nau aghe tokatoka tanganueghi me tee eJerusalem. \v 5 \x - \xo 26:5 \xt Plp 3:5-6.\x*Laghe kilakilaailiieghi me, arova la masimasi, la rooroo tani auliaa va, tale aitiutiu, aghi kateva tana \w Paresi\w*, lo atoa la tani uusilaa inangari nipaopao. \v 6 \x - \xo 26:6 \xt Apos 23:6; 28:20.\x*Ghaine nga tinginala tale niaisakei poli uneghi niaikaaiaa tale \w inangari nialokoi\w* God ghe auliaala ta tuvuita atoa. \v 7 Isaa oia inangari nialokoi, kasangaulu ghalua (12) ararimangaliita la aloanna tani tara va etani lutu ekoronna, nau la kakkaua God llaa me voo. King Agripa, mausi ia o niaikaaia ngateva me aJiu etoa la ghaauliaa teeieghi. \v 8 Vaalua me katoa etaimim karika am rooroo tani aiesoaa va God aue etotu matena atoa? \p \v 9 \x - \xo 26:9 \xt Apos 8:3.\x*“Aghi tee aghe anna tani ghelei oroieili voto tani rati ararina ateae Iesu aNasareti ia. \v 10 Aghe gheelei llo oia voto eJerusalem. Aghe ghaaghaa sarasarakana ta namu ngatoa ta \w pristi\w* etoa me aghe aatoka sso kapuna taumattu ngatoa God tale ale mata voovoo, me nau laghe aaisakei, aghi tee aghe aauliaa va la mate. \v 11 Oroiaata nau aghe laolao tale \w ale nivelu eitauaa\w* tani laa kuneila me tani atokaila sso tale ale mata voovoo, me aghe tootoonga tani gheleila va la rati aikaaiaaira. Tale sessaiaaghi namungaili, aghe laolao tee tale masau etoa masaliki taatara tani ghelei saasakieinila. \s1 Pol ghe auliaala vaalua ghe aikaaiaala \p \v 12 “Tale kateae nikasu aghe laa siosio eDamaskas ta namuu ta pristi etoa laghe sungieghila me laghe tau mae sio matuutuliena etaghi. \v 13 King Agripa, elo sinaka nau aghe laa siosio etapaa salana, aghe tarala mallanga ateva ghe kasula \w epona liu\w*, maamallangiaane elaulau sinaka ateva, ghe mallangieghila me kapughu etoa. \v 14 Ami ekapa ami ghe katuula tapaa kosa me aghe nongola lingi ngalo ateva ghe samasamaa nge Hibrula, ghe uela va, ‘Sol, Sol! Vaalua me ugheelei saasakieinaghi? Aue ughaa vakovako nau uaaiuvii tee aaloannaaghi.’ \p \v 15 “Me aghe kolomila va, ‘Io see, vau eteva?’ \p “Vau eteva ghe liula me ghe uela va, ‘Aghi Iesu ugheelei saasakieinaghi. \v 16 Totula me utingina sae. Ngarekataala etam tani suitoongainio va ughuungu etaghi; uppooaa voto angu tarala etaghi me voto auena aghapasunga. \v 17 Aue aghasaangio ta kapum atoa me taumattu ngeleka atoa nongina ngasungisungi tauo lao etaira. \v 18 \x - \xo 26:18 \xt Ais 42:16; Ips 2:2; Kol 1:13.\x*Uoti mataira tale saurrom me la ghaa mallanga ateva, me la kasu vuli sarasarakaniaane ateva Satana me la lao ta God, me God aue ekkaluaa kaluira ssavoto me la toka teeieghi me lo atoa God ghe amangailala tale uneira niaikaaiaa etaghi.’ \p \v 19 “Liuna avalua o, King Agripa, karika aghe nongo vulula lo ateva o nitaatara ghe kasula epona liu me ghe mae sio etaghi. \v 20 Aghe tiuaala eDamaskas vara me eJerusalem me eJiudia ngakapa me ta taumattu ngeleka atoa aghe poppooaa va la kiri tale gheeleiaaira sesa me la mae ta God me la ghapasunga tale masi uunguaaira va ngila ghe aikolikoliaala. \v 21 Poli aghe poppooa ngavalua o me aJiu etoa laghe posoaghila tale ale ngeleka atiulu tale \w ale manga\w* ateva me laghe anna tani uvi emateaghi. \v 22 God ghe sausieghila lomosi ta ghaine ngatinginala tani ppooaa ta ila akapa aliki me namuu. Karika aghaauliaa righi ouna inangari. Inangari oia \w propete\w* atoa me Moses laghe ppooa ngalokoila arau va aue elutu: \v 23 \x - \xo 26:23 \xt Luk 24:44-47; 1 Ko 15:20.\x*\w Mesaea\w* aue eghaa nimmarikana me etotu ekasina tale nimate me ia aue eppooa ngaotu mallangina ateva ta aJiu etoa me auena ta taumattu ngeleka atoa.” \p \v 24 Pol ghe aaippooaa me Pestas ghe savalainiela, ghe uela va, “Pol! Veeveena io? Kinatama alomasaanganiaam atoa ngila gheelei eveeveenaio.” \p \v 25 Pol ghe liula me ghe uela va, “Namu ngateva Pestas! Karika veeveena ieghi. Voto aghaauliaa koronna me malloeana masina. \v 26 King Agripa ekilakilaaili isaa oia voto, me karika amaamatautu tani ppooaa ta ngetana. Akilakilaaili va ia ekilakila isaa oia voto, poli karika aaisulianna.” \v 27 Pol ghe kolomila va, “King Agripa, uaiesoaa inangariira propete atoa? Akilakila va uaiesoaa.” \p \v 28 Me King Agripa ghe uela ta Pol va, “Uannaa va ia oia tuku nau erighi ugheleieghi va ausilaa \w Karisto\w*?” \p \v 29 Pol ghe liula me ghe uela va, “Arova tukuna me aluse nau, alooloo sae ta God va karika io nonga ta am akapa lo atoa am nongonongoaghi ghaine, am ghele tau ngaiesoaa nongina aghi, me karika va tale sene.” \p \v 30 King, me gavana, me Beniis, me lo atoa laghe tokatoka teeila, laghe tingina saela. \v 31 Me laghe kupi vulu ghoala ale atiulu me nau laghe aippooaala elome ta ngetaira laghe uela va, “Taumattu ngateva oia karika ghe gheleila righi sesa va esso tale ale mata voovoo me emate.” \p \v 32 King Agripa ghe uela ta Pestas va, “Ughe rooroo tani tau velu taumattu ngateva oia arova karika ghe aloannala va \w Siisa\w* ghe tani nongo unna niaisakei eteae.” \c 27 \s1 Pol ghe laolao eRom tale anua ateva \p \v 1 Nau laghe uela va ami\f + \fr 27:1 \ft Luk ghe kasukasu tee Pol, liuna avalua o me ghe pitila va “ami”.\f* lao eItali, laghe taula Pol me katoa tani karavusu ta nimane kateva namuu ta tau ngai uvii etoa ghe aaitoiaa kateva ai (100) tau ngai uvii, ararina ateae ta Jiulies, ia kateva ta \w Kohot\w* ateva ta \w Siisa\w*. \v 2 \x - \xo 27:2 \xt Apos 19:29.\x*Ami ghe aikaaila tale anua ateva anueira ia taumattu ngatoa tale masaliki taatara ateae eAdramitium, ghe anna tani ilou lao tale kasina sao tale provinsi eteva eEisia. Ami ghe tiu ghoala, me Aristakus aTesalonika ia tale provinsi eteva eMesedonia ghe usiemamila.\fig Pol ghe saela eRom|alt="Paul went to Rome" src="Journey to Rome.jpg" size="span" copy="Some maps, charts, or drawings produced with Map Creator software from fmosoft.com. Used by permission. All rights reserved" ref="27:2" \fig* \p \v 3 Vara mene kateva nau me ami ghe rekatala eSaedon. Me poli Jiulies masinaaili ia ta Pol, ghe tau veluela tani laa tara kapuna atoa me laghe tau lao righi llo ghe aloanna. \v 4 Me ami ghe tiu ghoala eSaedon me ami ghe iilou vaavalaala tale patunganua ateva eSaeprasi poli ami ghe soula kuukuu eteva. \v 5 Ami ghe selela tale tuku mara ateva eSilisia me Pampilia me ami ghe rekatala eMaera tale provinsi eteva eLisia. \v 6 Tale ia voto ateva, tau ngai uvii eteva ghe aaitoiaa kateva ai (100) tau ngai uvii ghe tarala anua ateva ghe kasula tale masaliki taatara ateae eAleksandria ghe laolao eItali me ghe kaaiemami ghoala etana. \v 7 Ghe oroila nau me karika ami ghe iilou enamuu poli ami ghe soula kuukuu eteva, me aanasaaili tani lao me ami ghe nim sele akalakalaala tale masaliki taatara ateae eNidus. Me anua ateva karika ghe rooroo tani usilaa nongina ami ghe anna tani lao, poli kuukuu eteva sarasarakanaaili ia, liuna avalua o me ami ghe sele vaavalaala tale patunganua ateva eKrit kalakalaa tale ngusunguna ateva eSalmone, poli pallunge ia. \v 8 Ghe tattasiemami nau ami ghe ilou vaavalaa me ami ghe rekatala tale saoa ateae la kolokoloa va Masi Sao ia, kalakalaa tale masaliki taatara ateae eLasea. \p \v 9 Oroi nau ang ghe lange sio me ang ghe ghaala nau nittasi poli Nau Ninae ang ghe ruula, me Pol ghe aulia ngakorokoronganala etaira va, \v 10 “Taita atoa! Ataatara va, arova ita kasu karika aue ita masina me aue ita velu anua ateva me ghinna me maamauluaaita tee.” \v 11 Namu ngateva ta tau ngai uvii etoa ghe nongo vulula inangarina Pol me ghe nongo usilaala nannaairarua kapteni me tau nganuena. \v 12 Poli sao atikirighi karika masina ia tani vukala nau ttasi, oroi ila lo atoa laghe aloannala tani kasu vuli ia o sao atikirighi me la laa vukala ppae. Arova masina laghe aaloanna tani lao tee ePiniks poli sao atikirighi okae masina ia nau ttasi eteva. Piniks kateae sao eKrit epaapallu tale kuukuu eteva tale nau ttasi. \s1 Ttasi eteva \p \v 13 Nau masi kuukuu erighi ta pai saot ghe tiuaala tani kuukuu, laghe annaala va ngila tani ghaaghaa voto la ghaaloanna, liuna avalua o me laghe ae kaaila angga ngateva me laghe tiuaala tani sele vaavalaa eKrit. \v 14 Karika masau me salamisana ateva laghe aseasea va “notista” ghe sio aloi mae tale patunganua ateva eKrit. \v 15 Ttasi eteva ghe tiuaala tani uvi anua ateva me karika ghe rooroo tani mene ilou poli ghe sousou kuukuu eteva. Liuna avalua o me ami ghe nim tiuaala tani usi kuukuu eteva. \v 16 Nau ami ghe sele vaavalaala tani pallu tale patunganua arighi eKauda, ghaisa ngarighi karika ami ghe roo tani ae kaai paanaka ateva, me karika ta ami ghe aee kaaiela. \v 17 Liuna avalua o me nau kuruu etoa laghe aee kaaiela me laghe keoaa siola kasina uasa tale vusu nganua ateva me laghe iriela tani posoa akorokorongana anua ateva. Laghe maamatautu va ami ghe rau toka sae tale muerra elamana eLibia, liuna avalua o me laghe velu siola voto ateva tani aoghi anua ateva tale kuukuu eteva, nau ami ghe usiusi kuukuu eteva. \v 18 Ttasi eteva ghe kaarasila tani uvi saasakiaa anua ateva, liuna avalua o me vara mene kateva nau me kuruu etoa laghe tiuaala tani sau veluvelu sio kasina ghinna elamana. \v 19 Vara aiaakotonna ateva nau, me laghe tiuaala tani sau veluvelu sio kasina voto peina anua ateva. \v 20 Oroi nau ghe lange sio karika ami ghe tara poila sinaka ateva me katto atoa, me ttasi eteva ghe tam kapakapa poi, me ami ghe kilala va karika aue ami saanga. \p \v 21 Oroi nau ghe lange sio me taumattu ngatoa karika laghe namanama me Pol ghe tinginala elome etaira me ghe uela va, “Taita atoa! Arova am ghe nongo usilaala llo aghe auliaala va ita rau mene tiu ghoa mua nau ita eKrit, karika aue ita ghele sou isaa oia voto ange lutu teeitala, me karika aue ita ghele sau velu sio righi ghinna avalua o. \v 22 Me ia oia aghaauliaa etaimim va am mene masimasi poli karika teva etaita aue eraua. Anua ateva nonga aue evulla ia. \v 23 Eleivoo kapuna \w ensolo\w* ateva Goto ateva kapuna ieghi me auungu etana etingina valaala etaghi \v 24 \x - \xo 27:24 \xt Apos 23:11.\x*me euela va, ‘Pol, urau mene matautu, poli aue utingina emua ta Siisa me uaisakei, me God ange alousiusi teela lo atoa am aikaai eitauaa, me poli mausim me aue easaangi maamauluaaira.’ \v 25 Liuna avalua o me, taita atoa, am rau mene annangaili poli aghaaikaaiaa ta God va voto eauliaala aue ekoronna. \v 26 \x - \xo 27:26 \xt Apos 28:1.\x*Me ita tani laa toka sae tale teva patunganua.” \s1 Anua ateva ghe toka saela me ghe tapolapolakala \p \v 27 Aiaakasangaulu ghaatanina ateva (14) voo me kuukuu eteva ghe kuukuueinamami elaolao tale kinatama paamanu eteva eAdriatik. Elomatuaa voo, me kuruu etoa laghe ateateaala va ngami ghe reerekata elae. \v 28 Laghe velu siola uasa ateva me laghe toongila va ghaatingaulu (40) mita maamasauaane sio. Vara karika masau me laghe mene toongila me laghe tarala va kotolungaulu (30) mita maamasauaane sio. \v 29 Poli laghe maamatautu va ami rau sso toka sae tale teva voto atu, liuna avalua o me laghe vella ghaata angga emuli me laghe tiuaala tani looloo sae va epai parasi. \v 30 Kuruu etoa ngila ghe paepae salana tani ilou vuli anua ateva, liuna avalua o me laghe avukala siola paanaka ateva ta paamanu me laghe kamekame va vara laghe mene anna tani velu llo angga emua. \v 31 Vara me Pol ghe uela ta namu ngateva ta tau ngai uvii etoa va, “Arova kuruu etoa la tam toka tee anua ateva, karika aue ita saanga.” \v 32 Liuna avalua o me tau ngai uvii etoa laghe toa patela uasa atikirighi laghe naue lao sio tale paanaka ateva me uasa me paanaka ateva ghe kasuaala. \p \v 33 Auena ghe pai eraarangisana me Pol ang ghe ue etaira akapa va la namanama. Ghe ue va, “Ang ghele roola kasangaulu ghaata (14) nau am ghe vukalala me karika poi am ghe namanama. \v 34 Aghanna va am ghaa righi inana me am nama me aue am toka. Karika poi teva aue tikirighi uu nguruna aue ekao ta uruna.” \v 35 Nau eteva ghe ruula tani aippooaa, ghe ghaala kasina verete me ghe kkaili emasina saela ta God emua etaira me ghe pirila me ghe tiuaala tani nama. \v 36 Ila akapaaili nannaaira ghe mene masinala me laghe ghaala inana me laghe tiuaala tani nama. \v 37 Ami ekapaaili tale anua ateva erooroo ghalua ai ghaitungaulu ghaonomo iemami (276). \v 38 Nau laghe namanamala va ghe ssoilala, me laghe tiuaala tani sau veluvelu sio beke uit tani ghelei oeakana anua ateva. \p \v 39 Vara ghe paila me laghe tarala vilikoule ateva samarra ia me karika laghe kilakila va elae tale sa ateva voto, me laghe annaala va laghe sso atoka sae anua ateva tale ia o voto ateva arova la rooroo. \v 40 Laghe toa patela angga ghe tokala o elamana, me laghe pulakala uasa ghe naghinaghi etoka paka ose aluulu ghe aloaloo anua ateva, me laghe avukala saela sele ngemua ateva va ghe kuueinila me laghe sso elae. \v 41 Karika laghe sso rekata elae me anua ateva ghe ilou sauaala tale muerra me ghe toka saela. Emua ghe kaarasila tani sae toka karikaaili ghe aaisiisia, me kinatama kotoo atoa laghe tiuaala tani ghelei polapolaki emuli. \p \v 42 Me tau ngai uvii etoa ngila ghe loeloe katikirighi salana va la uvi emate karavusu etoa poli laghe rau sso saoko va laghe ilou. \v 43 Me poli kapuira namu ngateva tau ngai uvii etoa ghe anna tani asaangi maamauluaane Pol, ghe paolala va la rau mene ghelei voto laghe aailoeaa va la ghelei. Ghe uela va lo atoa la rooroo tani asa la love velu sio elamana me la suu sso elae. \v 44 Mene katoa aue la ghasa sso tale palanga me righi tapiri voto ghe taruurutila tale anua ateva me la sso elae. Tale isaa o salana ami ekapa ami ghe laa sso rekata amasina elae. \c 28 \s1 Pol ghe tokala tale patunganua ateva eMolta \p \v 1 Nau eteva ami ghe ssola elae, ami ghe kilala va patunganua ateva laghe asease Molta etana. \v 2 \x - \xo 28:2 \xt 2 Ko 11:27.\x*Taumattu ngatoa tale lo ateae o masaliki laghe masimasila tani taraiemami. Laghe kuula kura ateae me ami ghe tiuaala tani maruu, ta poli ghe vaavaoo me kkaili eteva. \v 3 Nau Pol ghe lao sio tani ghaa see kasina tana laa kura, ghe sau teela sesa katu ngateva, vara ghe alokoi sae laa kura tale kura ateae, me kura ateae ghe llangi vella katu ngateva, me ghe kata avukalala nimana atelange. \v 4 Nau taumattu ngatoa laghe tarala sesa katu ngateva ghe vuuvukala ta nimana Pol, laghe aauliaa elome etaira va ia tau niuvi emate taumattu ia, liuna avalua o arongona ta ang ghe saangala elamana, me kapuira god ateva ararina ateae ta Niaisakei Ghulughuluena aue eliu me euvi ematea. \v 5 \x - \xo 28:5 \xt Mak 16:18.\x*Pol ghe repataa velu saela sesa katu ngateva tale kura ateae, me karika righi voto ghe lutula etana. \v 6 \x - \xo 28:6 \xt Apos 14:11.\x*Nau taumattu ngatoa laghe toitoi poi vara nimane atelange ghe rrongo, me ghe mate me ghe katuu, me laghe aikolikoliaala nannaaira va Pol goto ia. \p \v 7 Karika masau tale lo ateae o masaliki, kasina kosa, kosane namu ngateva tale patunganua ateva, ararina ateae ta Publius. Ghe koloamamila me ami ghe lao sio tanganuena, me ghe aitarainamamila tale kotolu nau. \v 8 Tale ia o nau eteva, tamana ghe isiki elokoila, vilikina ghe aanasa me kovane ateva ghe iiloueiniela. Pol ghe ssola tani taraia, me ghe looloo saela me ghe saoaala nimane, me ghe masinala. \v 9 Nau isaa o voto Pol ghe gheleila, mene katoa tana tau sessa tale lo ateva o patunganua laghe mae sio, me laghe masinala. \v 10 Laghe gheleila oroieili voto masina etaimami, me laghe tau mae sio kasina voto karika etaimami, nau ami ghe kasukasu. \s1 Pol ghe rekataala eRom \p \v 11 Emuli tale ulana kotolu, ami ghe aikaaila tale anua ateva ghe vuuvukala okae, poli nau ttasi. Anue nge Aleksandria ia, emua tale anua ateva, tootoo god alua palue ilalua, Kastor me Polluks.\f + \fr 28:11 \ft Uru tootoo taumattu ngalua laghe atokala emua, me laghe kakkaua etairarua.\f* \v 12 Ami ghe laa rekataa sio tale masaliki taatara ateae eSirakius, me ami ghe tokala kotolu nau. \v 13 Ami ghe tiu ghoala, ami ghe selela ami ghe rekatala tale masaliki taatara ateae eRegium. Me emulina kuukuu eteva ghe mae aloi sio ta pai saot, me anua ateva ghe ilou parasila, me mene kateva nau ami ghe lao sio tale masaliki taatara ateae ePuteoli. \v 14 Tale lo ateae o masaliki taatara, ami ghe saopila katoa taumattu tau ngaiesoaa ila. Laghe koloamamila tani toka teeila tale ghaitu (7) nau, me ami ghe kasu vulilala tani lao eRom. \v 15 Nau tau ngaiesoa ngatoa laghe nongoamamila, laghe kasu emasaula tani mae souemami, katoa tale maket eApius, me katoa tale masaliki eteae la ghe aseasea va Kotolu Ale Aiasoaso. Nau Pol ghe tarailala, Pol ghe kaili emasinala ta God, me laghe asarasarakanaiela. \v 16 Nau ami ghe rekatala eRom,\f + \fr 28:16 \ft Kasina uru ngai laghe pitila, laghe mene pitila va \fqa namuu ta tau ngai uvii etoa ghe aaitoiaa kateva ai (100) tau ngai uvii ghe tau lao sio karavusu etoa ta lo ateva emuemua tau ngai uvii etoa tale ia o voto ateva,\f* laghe tau vella Pol va etoka ie nonga ta kateva ale me tau ngai uvii eteva tani toia. \s1 Pol ghe poppooaa eRom \p \v 17 Pol ghe tokala kotolu nau, me ghe kolo aitauaala namuu ta \w aJiu|lemma="Jiu"\w* etoa, me ghe uela va, “Tueghi me nengaghi etoa, arongona ta karika aghe gheleila righi sesa voto ta taumattu ngatoa, me ta gheeleiaaira tuvuita atoa, me laghe kuneieghila eJerusalem me laghe taueghi lao sio ta nimaira aRom atoa. \v 18 \x - \xo 28:18 \xt Apos 26:31.\x*Nau laghe kolomieghila me ngila ghe aloanna tani tau velueghi, poli karika righi voto sesa aghe gheleila va la uvi emateaghi. \v 19 \x - \xo 28:19 \xt Apos 25:11.\x*Nau aJiu etoa karika laghe aaloannala va la tau velueghi, liuna avalua o aghe aloanna va \w Siisa\w* ghe tani nongoaghi, karika aghe annaala va aghe ghelei me kapughu etoa laghe aisakei. \v 20 \x - \xo 28:20 \xt Apos 26:6-7.\x*Liuna avalua o aghaloannaiemla va am mae me ataraiem, me atani sama teeiem. Ta poli apoppooaa \w Mesaea\w*, ita aIsraeli etoa ita aaiesoaa va aue easaangita, liuna avalua o me laghe iri etokaieghila tale isaa oia sene.” \p \v 21 Me laghe liula va, “Karika toa aJiudia laghe piti mae sio righi uru ngai tani aulieinio, me karika teva aJiudia ghe mae auliaa righi kiukiu etaimami, me tani auliaa righi sesa kiukium. \v 22 \x - \xo 28:22 \xt Apos 24:14.\x*Me ami aaloanna tani nongo righi nannaam, ta poli ami kilakila va taumattu tale kosa akapa ateva la aauliaa saasakiaa tale ia o niaikaaia ngateva.” \p \v 23 Laghe asela nau eteva, me oroi taumattu laghe mae sio tale voto ateva Pol ghe tokatoka etana. Elue talaua me ghe laa ghaa sio elo alai, Pol ghe aulia ngamasalikaala \w ararimangalina ateva God\w*. Ghe aaulia ngaotu Iesu tale inangari nipaopao ta Moses me \w propete\w* atoa, poli ghe aloanna tani kiri nannaaira me laghe aikaaiaa ta Iesu. \v 24 Katoa laghe akoronnala inangari ghe auliaala, me katoa karika laghe aikaaiaala. \v 25 Laghe tiuaala tani aisavalaa see me laghe tiuaala tani kasu. Pol ghe uela va, “Spirit Manga ateva ghe aulia ngakoronnala ta tuvuimim atoa\f + \fr 28:25 \fq tuvuimim atoa \ft Kasina uru ngai laghe pitila, laghe uela va \fqa tuvuita atoa.\f* ta propete Aisaea va, \q1 \v 26 \x - \xo 28:26 \xt Ais 6:9-10; Apos 25:13; 26:2, 6; 27:24; Rom 1:5.\x*“‘Kasula me ulaa ue etaira va, \q1 “Aue am nongo me karika aue am kila; \q2 me aue am tara me karika aue am alomasaanga tee.” \q1 \v 27 Urunguitaniira aue ekorokorongana, \q2 me talingaira aue evolovolongina tani nongo, \q2 me laghe akoula mataira va karika la taatara. \q1 Ta la rau tara nonga ta mataira, \q2 me la nongo ta talingaira, \q2 va la kila tale urunguitaniira, \q1 me la kiri mae va aghelei emasinaila.’ \p \v 28-29 “Me aue am kila va niasaangi kanna God ang ghe lao sio ta taumattu ngeleka atoa, me aue ila la nongo!”\f + \fr 28:28-29 \ft Kasina uru ngai laghe pitila, laghe mene pitila va, \fv \ft 29\+fv* \fqa Me nau eteva ghe auliaala isaa o voto, aJiu etoa laghe kasu vuliela, me emuli ta ngetana laghe aissakeanaala.\f* \p \v 30 Pol ghe tokala ghaluae ninamanama tale ale ateva ghe polipolia, me ghe masimasi tani tara taumattu ngakapa atoa laghe mae taataraia. \v 31 Nau ghe poppooaa inangari ararimangalina ateva God me ghe aapasunga Vau ngepona ateva Iesu \w Karisto\w*, karika ghe maamatautu, ta poli karika teva tani ghelei rungainia.