\id MAT - Dawawa NT [dww] -Papua New Guinea 2002 (DBL 2014) \h Metiu \toc1 Metiu \toc2 Metiu \toc3 Mt \mt1 Metiu \c 1 \s1 Yesu yatayatanama waḡewaḡedima isedima \r (Lk 3:23-38) \p \v 1 Yesu Keriso tauna guyau Deivid na damma nopone ya tubuḡana, be guyau Deivid tauna Eibraham na damma nopone ya tubuḡana. \v 2 Be Eibraham natunama Aisik, be Aisik natunama Jeikob. Be Jeikob natunatunama taudi Juda be tasitasinama. \v 3 Be Juda natunatunama taudi Peres be Sera, be tinedima tauna Temar. Be Peres natunama Hesron, be Hesron natunama Ram, \v 4 be Ram natunama Aminadap, be Aminadap natunama Nason, be Nason natunama Salmon \v 5 be Salmon natunama Boas, be Boas tinanama Reiheb. Be Boas natunama Obed, be Obed tinanama Rut. Be Obed natunama Jesi. \v 6 Be Jesi natunama guyau Deivid. \p Be Deivid natunama Solomon be Solomon tinanama Uria na waivima. \v 7 Be Solomon natunama Rehoboam, be Rehoboam natunama Abaija, be Abaija natunama Asa. \v 8 Be Asa natunama Jehosafet, be Jehosafet natunama Joram, be Joram natunama Usaia. \v 9 Be Usaia natunama Jotam, be Jotam natunama Eihas, be Eihas natuama Hesekaia. \v 10 Be Hesekaia natunama Manase, be Manase natunama Amon, be Amon natunama Josaia. \v 11 Be Josaia natunama Jehoiakin be tasitasinama. Taudi adi raḡanine Israel banegidima matabudi a nawedina Babilonma be dabudine a miana. \p \v 12 Be Babilon a mianana murine Jehoiakin natunama Sealtiel ya tubuḡana. Be Sealtiel natunama Serubabel. \v 13 Be Serubabel natunama Abiut, be Abiut natunama Elaiakim, be Elaiakim natunama Asor. \v 14 Be Asor natunama Sadok, be Sadok natunama Akim, be Akim natunama Eliut. \v 15 Be Eliut natunama Eleasar, be Eleasar natunama Matan, be Matan natunama Jeikob. \v 16 Be Jeikob natunama Jousep. Be Jousep tauna Meri na badama. Be Meri, tauna vutuna Yesu Tauwai yawasana ya tikana. \p \v 17 Yodi tà kita da Eibraham ḡarone be ya naḡo da guyau Deivid ḡarone ya tavana, kimta matabudi 14. Be guyau Deivid ḡarone da ya naḡo da Babilon na raḡanie ya tavana, kimta matabudi 14. Be Babilonma raḡanine be ya naḡo da Keriso na raḡanie ya tavana, kimta matabudi 14. \s1 Keriso na kaba tubuḡama \r (Lk 2:1-7) \p \v 18 Yesu Keriso muriḡa da ya tubuḡana noḡone, kaua umanama ya tubuḡana, Yesu tinanama Meri tauna Jousep na ḡoapaparama. Taudi muriḡa da sibo ai naḡi be ai rawateḡeina, Meri mayanama ya paḡo da kaiteka ya bogana Arua Babaue. \v 19 Be Meri na badama Jousep tauna didimana baneginama. Vutuna aubainama raḡanine kaua nama ya kitakitana tauna nam i ḡoeḡoena da patara matedie sibo Meri ya gose be ya kawa tunimayaḡi. Vutuna aubainama tauna ya ḡoeḡoena da moisirie sibo Meri ya gosena. \p \v 20 Jousep inam kauidima yawai nuanoḡonoḡotedina maika, Bada na aneama raubonie Jousep ḡarone ya maḡatara be ya riuna, “Jousep, guyau Deivid natunama, nam kwa naira, Meri kwa paḡo da tam am waivima be nam kwa gose pore, baninama Meri Arua Babau na rewapanae gomana ya bogena. \v 21 Tauna tokare gomana tauḡominama e tika be tam kwai isana Yesu, baninama tauna tokare na banagama adi gewagewae ei yawasanidina.” \p \v 22 Uma kauidima matabudi Bada boni peroveta ḡarone ya giugiuena ruvane, nama a tubuḡana. \v 23 Peroveta boni umanama ya riuna, \q1 “Tokare Matatapu e boga be gomana tauḡominama e tikana, be taudi inam gomeninama tai isana Imanuel.” \m Isa Imanuel inam baninama “Mamaitua tauda ḡarode.” \p \v 24 Jousep ya kenakena midisuḡuna murine, aba Bada na aneama ya riuriuena nama ya voiena, tauna Meri ya paḡo da naumeki na waivima. \v 25 Be Jousep Meri mate nam tunidima ti rawateḡei rubudina naumeki da Meri gomana tauḡomina ya tikana. Dabudine Jousep inam gomeninama yai isana “Yesu”. \c 2 \s1 Nuauyauya banegidima Yesu a vakitana \p \v 1 Guyau Herod na raḡanie, Yesu Judia nopone Betliem meagaine ya tubutubuḡana murine, nuauyauya banegidima suara na kaba tavama yauwane nama be a verauna Jerusalemma. \v 2 Be taudi guyau ai taravirena, “Gomana ḡaubonama deḡo dobudine ya tubuḡa, Jius adi guyauma? Tauma suara na kaba tavae gomana na kiporama kè kita be kè verauna rauduneenama aubainama.” \p \v 3 Raḡanine guyau Herod inam giunama nama ya vaivaiena, nuanama ya rovona. Be banaga matabudi Jerusalem nopone, taudi mate nuedima ya rovona. \v 4 Inam raḡanine tauna pirisi babadidima be tarawatu tauwai katakataidima matabudi ya rawateḡeidina be, Tauwai yawasana deḡo dabudine e tubuḡana vutuna yai taraviredina. \v 5 Be taudi a paribee be a riuna, “Tauwai yawasana tokare Judia nopone Betliem meagaine e tubuḡana, baninama peroveta ya giruma be umanama ya riuna, \q1 \v 6 “‘Tam Betliem Judia provins nopone, tam nam meagai yababa Judia guyaguyaudima ḡarodie. \q1 Ibewa, baninama tam nopome tokare guyau dosinama e tubuḡa be tauna yau banagama Israel banegidima e rabedina.’” \p \v 7 Dabudine Herod nuauyauya banegidima moisirie ya rawateḡeidi be yai taravira yaḡeyaḡedina da taudi aba raḡanine kipora ya maḡatara be a kita. \v 8 Naumeki da guyau nuauyauya banegidima ya riupore nawedi Betliemma be umanama ya riuedina, “Koi wanawana kaua da inam gomeninama ko banavina. Be gomeninama ko kitana raḡanine, ko verau munaḡa da taugu ko riuegu be taugu mate yà naḡo da gomeninama yà rauduneena.” \p \v 9 Naumeki da guyau na giuma a vaie ya kovikovina murine, taudi naḡo ai karena. Be kiporinama a kitakitana vutuna a kita watani be a vawatanina, naumeki da deḡo gomana ya tubutubuḡana debane kipora ya midi kwasana. \v 10 Be taudi nama a kitakitana, taudi ai nuavere kauana. \v 11 Raḡanine vadae a tavatavana, taudi gomana a kitana, tinanama Meri mate. Naumeki da taudi tuapikedie a raupari be gomana a rauduneena. Dabudine taudi adi puyoma a kaiporaḡa be gomana a puyona, gold, piupiu be kai bodinama ḡabuḡabunama maesinama dosinama isanama ‘Mera’. \v 12 Inam kauinama murine Mamaitua raubonie nuauyauya banegidima nuedima ya boru be ya riuedina da nam sibo a munaḡa Herod ḡarone. Vutuna aubainama taudi wari keda a paḡo da a munaḡana adi dobue. \s1 Jousep be Meri gomana a tika be naira Ijiptma a naḡona \p \v 13 Nuauyauya banegidima a naḡonaḡona muridie, Bada na aneama Jousep ḡarone raubonie ya maḡatara be umanama ya riuena, “Kwa midisuḡu, gomana kwa tika be tinanama mate naira ko naḡona Ijiptma. Be dobudine ko miana naumeki da taugu yà riuem da ko verau munaḡana, baninama guyau Herod tauna gomana e wanewanena ei gurina aubainama.” \v 14 Naumeki da Jousep ya midisuḡu, da gomana ya tika be tinanama mate yai dokedi da kupie meagai a gose da a naḡona Ijiptma. \v 15 Be taudi Ijiptma a miana naumeki da Herod e gurina. Uma kauidima inam peroveta aba boni yawai perovetaena nama yodi a tubuḡana. Peroveta umanama ya riuna, “Natuguma Ijiptma ya miamiana be è riue da ya dobina.” \p \v 16 Be raḡanine guyau Herod ya kita da nuauyauya banegidima tauna ḡarone nam ti tava munaḡana, vutuna aubainama tauna nuanama yai medi kauana. Inam raḡanine tauna nuauyauya banegidima aba a giugiuena ya noḡota wairuvedi be na tauiḡarama ya riuporedi be ya riuna, “Ko naḡo Betliem meagaine, be diane meagaidima mate nopodie be seda tautauḡomidima adi suarama rabui be uma ya yovo munaḡana matabudi koi guri rovodina.” Tauna nuauyauya banegidima adi giuma ya noḡota wairuvedi be nama ya giuna. \v 17 Be inam peroveta Jeremaia boni aba ya giugiuena nama ya tubuḡana. Tauna umanama ya riuna, \q1 \v 18 “Banaga ḡaba be nuaboya dosinama a vaiena Rama meagainama nopone. \q1 Reichel na sedama ya ḡabeḡabedina, be taudi nam teneteneḡina da sibo a riuwai nuasubasuba, baninama na sedama matabudi a guri rovona.” \s1 Jousep, Meri be adi gomana mate a munaḡana Israelma \p \v 19 Raḡanine Herod ya gurigurina murine, Bada na aneama raubonie Jousep ḡarone Ijiptma ya maḡatara \v 20 be umanama ya riuena, “Kwa midisuḡu, gomana be tinanama mate kwai dokedi be ko munaḡana Israelma. Baninama taudi aitauḡa gomana waigurinama a riuriuena, inam banegidima yodi a gurina.” \p \v 21 Naumeki da Jousep ya midisuḡu be gomana be tinanama mate yai dokedi be a munaḡana Israelma. \v 22 Be tauna e vaiena, be Herod natunama Arikelas tamanama gabunama ya paḡo be Judia provins nopone yai badana. Vutuna aubainama Jousep dabudi naḡonama ya nairana. Be anea raubonie Jousep ya riue be tauna ya naḡona Galili provins nopone. \v 23 Naumeki da taudi a naḡona Nasaret meagaine be dabudine a miana. Be inam aba peroperoveta boni a giugiuena nama ya tubuḡana. Peroperoveta umanama a riuna: “Banaga tokare Yesu tai isana Nasaret baneginama.” \c 3 \s1 Jon tauwai babataito Yesu na kedama ya sepana \r (Mk 1:1-8; Lk 3:1-18; Jn 1:19-28) \p \v 1 Inam raḡandie Jon tauwai babataito Judia provins nopone ya tava be dobu kavakavane ya rarau guguyana. \v 2 Be tauna umanama ya riuriuna, “Noḡota vitara ko paḡo be ami noḡotama ko vitaredina, baninama Mamaitua na waiguyauma kaiteka maida e tavatavana.” \v 3 Jon tauwai babataito tauna vutuna peroveta Aisaia ya giugiuena. Aisaia umanama ya riuna, \q1 “Banaga dobu kavakavane e yokoyokona, \q2 Bada na kedama ko sepa, be keda ko kawa didimanidina na kaba verauma aubainama.” \p \v 4 Jon na garama kamel vuvuḡinama voivoienama ya kotekotena. Be musara kopinama kwarikwarinama yai boretaiena, be tauna na kanima inam kapau be iwavi. \v 5 Banaga toitoi Jerusalemḡa, Judia provinsne be upa Jodan banegidima matabudi Jon ḡarone a tavana. \v 6 Dabudine taudi adi gewagewama matabudi a kuvesidi be tauna yai babataitodina upa Jodan nopone. \p \v 7 Raḡanine tauna e kitana be Parisi be Sadisi banegidima toitoi a veraverauna ḡarone deḡo banaga yawai babataitodie, dabudi Jon taudi umanama ya riuedina, “Taumi maika mota sarama natunatudima! Taumi aitau ya riuemi da tokare Mamaitua na kovoḡama ko vora pore? \v 8 Ami yawasanama ko vitaredi be yawasana veredima banidima koi maḡataridi da banaga ta kitedina, \v 9 be nam ko noḡoti be ko riuna, ‘Tauda Eibraham natunatunama, aubainama nam tokare aba gewagewanama ḡarode e tubuḡa.’ Yà riuriuemina, deḡoda Mamaitua sibo i ḡoena, tauna tokare teneteneḡinama kaua yekudie seda yai tubuḡidina Eibraham aubainama. \v 10 Bada tamiyoko kaite kai bogane ya boruna, be deḡo kaidima banidima nam veredi, matabudi tokare e taraḡa be e gabu gorudina. \p \v 11 “Taugu upa kavakavae yàwai babataitomina, ami noḡotama ko vitaredina aubainama. Be banaga murigue e veraverauna, tauna banaga wairewapana vavasaḡinama nam maika taugu. Be taugu nam veregu da na kaḡasumama yà ragaudi. Tauna tokare Arua Babaue be kaie ei babataitomina. \v 12 Tauna banaga veredi be gewegewedima e daridariḡedina maika raisi. Tauna raisi e tutu, be sive nopone e ḡini be sive mui e suve da ḡavoe e naḡonaḡona, be banidima ḡavoe ta dobidobina. Be tauna raisi banidima e ragaudi be na vadae e biribiridina. Be muinama kai karakaratine ei poraḡa be ta kara nonoḡedina.” \s1 Jon Yesu yai babataitona \r (Mk 1:9-11; Lk 3:21-22; Jn 1:29-34) \p \v 13 Naumeki da Yesu Galilima be ya verauna upa Jodanma, da Jon sibo tauna yai babataitona. \v 14 Be Jon ya riutuaḡaie be ya riuna, “Tam aba aubainama taugu ḡarogue kuya verau? Tam sibo taugu kuyai babataitoguna.” \v 15 Be Yesu ya paribee be ya riuna, “Ibewa, inam naumeki. Uma inam Mamaitua na ḡoanama naumeki da tà voiena.” Inam raḡanine Jon yai aninana. \p \v 16 Naumeki da Yesu ya babataito ya kovi da tauna upae be ya tavatavana raḡanine, mara ya nuaporaḡa be tauna Arua Babau ya kitana ya yovoyovona ḡarone kiu gabubu maika. \v 17 Be marae bona yadobi be ya riuna, “Inam tauna taugu natuguma nuaguma e paḡopaḡona, be taugu yàwai nuaverena tauna ḡarone.” \c 4 \s1 Yesu na raurubuma \r (Mk 1:12-13; Lk 4:1-13) \p \v 1 Dabudine Arua Babau Yesu yai doka nawena dobu kavakavane da Diaboro sibo Yesu ya raurubuna. \v 2 Yesu dabudine ya widinana, kupi da suara raḡan 40 a kovikovina, murine tauna kani ya kara kauena. \v 3 Inam raḡanine tauraurubu Yesu ḡarone ya tava be ya riuna, “Deḡoda tam Mamaitua Natunama, naumeki da uma yekudima kwa riuedi da tai rawaburedi.” \v 4 Be Yesu ya paribee be ya riuna, “Girugiruminama porane girugiruminama umanama ya riuna, \q1 ‘Banaga nam tokare burediḡa na yawasanae tà mia, ibewa da Mamaitua riunama matabuna na yawasanae tà miana.’” \p \v 5 Dabudine Diaboro Yesu yai doka nawena Jerusalemma meagai babaune be Tempol debane a midi be ya riuena, \v 6 “Deḡoda tam Mamaitua Natunama, naumeki da uma dobudine kwa kuruva, baninama Girugiruminama porane girugiruminama umanama ya riuna, \q1 ‘Mamaitua na aneama e riuporedi da tam ta rabemna. Be nimedie ta kaisuḡum da nam yekue kaḡamma kwai riḡedi.’” \m \v 7 Be Yesu ya paribee be ya riuna, “Be girugiruminama porane girugiruminama mate umanama ya riuna, \q1 ‘Bada, am Mamaituama nam kwa raurubu.’” \p \v 8 Dabudine Diaboro Yesu yai doka nawena oya daudau kwatikwatinama debane, be dobu na waiguyauma waimata veraveraudima matabudi Yesu yai katai \v 9 be ya riuna, “Deḡoda tam kwa rauduneeguna, uma yabedima matabudi tam yà utemna.” \p \v 10 Be Yesu ya paribee be ya riuna, “Kwa naḡo ḡavoe, Seitan. Baninama girugiruminama porane girugiruminama umanama ya riuna, \q1 ‘Bada, am Mamaituama taunaḡa kwa raudunee be ḡarone kwa noyana.’” \p \v 11 Dabudine Diaboro Yesu ya gose be anea a dobi da Yesu a saguna. \s1 Yesu na noyama yai karena \r (Mk 1:14-15; Lk 4:14-15) \p \v 12 Raḡanine Jon dibure a boru be varinama Yesu ya vaivaiena, tauna ya munaḡana Galilima. \v 13 Naumeki da tauna Nasaret ya gose be ya naḡona Kapeniamma ya miana. Kapeniam inam yawawa dosinama diane, dobu Sebulun be Naptali nopodie. \v 14 Uma kauinama peroveta Aisaia aba ya riuriuena, nama ya tubuḡana. Tauna umanama ya riuna, \q1 \v 15 “Dobu Sebulun be Naptali yawawa diane, upa Jodan murine. Tam dobumma tawai isamna Galili, be inam dabudi banaga ta miamiana taudi eteni, nam Jius. \q1 \v 16 Banaga aitauḡa kupie a miamiana, taudi yana dosinama a kitana. \q1 Taudi aitauḡa guri na waikupikupie a miamiana, yodi yana raḡan maika e senesenerina a kitana.” \m \v 17 Inam raḡanine be nokoi ya naḡona Yesu rauguguya yai kare be ya riuna, “Noḡota vitara ko paḡo be ami noḡotama ko vitaredi, baninama Mamaitua na waiguyauma kaiteka maida e tavatavana.” \s1 Yesu na tauwai muriwatanama 4 ya vine dokedina \r (Mk 1:16-20; Lk 5:1-11) \p \v 18 Yesu Galili yawawinama dianaḡa ya naḡonaḡo raḡanine, tauna tautauḡoma rabui ya kitedina, Saemon awai isana Pita be tasinama Endru. Taudi tauwai sagida, aubainama adi sagidama topae a poraporaḡana iyana vunuḡidima aubainama. \v 19 Dabudine Yesu ya riuedina, “Ko verau koi muriwatanegu be taugu yà voiemi da taumi banaga ko konedina.” \v 20 Inam raḡanine taudi waiḡapa adi sagidama a gosaḡa be Yesu ai muriwatanena. \p \v 21 Naumeki da naḡo yai kare munaḡe be ya naḡonaḡo da tautauḡoma ḡesaudima rabui ya kitedina, Jeims be tasinama Jon taudi Sebedi natunatunama. Taudi wagae a miamiana tamedima Sebedi mate be adi sagidama a kawakawa batebatedina. Be Yesu taudi ya riuedina, “Ko verau be koi muriwatanegu.” \v 22 Inam raḡanine taudi waiḡapa waga be tamedima a gosedi be Yesu ai muriwatanena. \s1 Yesu banaga sidesidedima yawai yawasanidina \r (Mk 1:32-39; Lk 4:40-44) \p \v 23 Yesu Galili noponaḡa ya babara naḡo be sinagog nopodiḡa yawai katakatai, be Mamaitua na waiguyauma varinama verenama ya rarau guguyena. Be tauna banaga adi sidama tabu be tabu a ragaragaudina yawai yawasanidina. \v 24 Be Yesu varinama Siria nopone ya daberara be banaga adi sidama tabu be tabu a verauḡedina Yesu ḡarone. Banaga ḡesaudima muya dosidima ragaragaudima, ḡesaudima penama kokukokudima be banaga ḡaḡarua kokukokudima, be ḡesaudima tuera ragaragaudima, matabudi yai yawasanidina. \v 25 Be patara dosinama Galiliḡa veraveraudima, Dekapolisḡa, Jerusalemḡa, Judiaḡa be upa Jodanma noaḡo nevane dobunama banegidima mate Yesu awai muriwatanena. \c 5 \s1 Yesu oya debane ya rauguguyana \r (Lk 6:20-23) \p \v 1 Raḡanine Yesu patara nama ya kitakitana, tauna ya saḡa ya naḡona oya debane be ya miana. Dabudine na tauwai muriwatanama ḡarone a tava \v 2 be Yesu patara waikatakataidima yai kare be ya riuna, \q1 \v 3 “Taumi nuemima e verena, aitauḡa nuemima tabutabune Mamaitua na saguma ko ḡoeḡoena, baninama taumi tokare Mamaitua na waiguyauma ko paḡona. \q1 \v 4 Taumi nuemima e verena, aitauḡa ami gewagewama aubaidima ko ḡabaḡabana, baninama taumi tokare Mamaitua ei nuasubemina. \q1 \v 5 Taumi nuemima e verena, aitauḡa voyaḡota banegimima, baninama taumi tokare dobu matabuna koi buderiena. \q1 \v 6 Taumi nuemima e verena, aitauḡa Mamaitua matane didimana ko ḡoeḡoe be ko wanewane guratena, baninama taumi tokare ami ḡoanama Mamaitua e utemina. \q1 \v 7 Taumi nuemima e verena, aitauḡa banaga taurau nuatoiedima, baninama taumi tokare Mamaitua e raunuatoiemina. \q1 \v 8 Taumi nuemima e verena, aitauḡa nopomima didimanidima be nam mira mate, baninama taumi tokare Mamaitua ko kitana. \q1 \v 9 Taumi nuemima e verena, aitauḡa suba tauvoienama, baninama taumi tokare Mamaitua ei kawa natunemina. \q1 \v 10 Taumi nuemima e verena, aitauḡa banaga ta raraukivi gewegewemina ami yawasana didimanidima aubaidima, baninama taumi tokare Mamaitua na waiguyauma ko paḡona. \p \v 11 “Taumi nuemima e verena, deḡoda banaga ta kunuremi, ta raraukivi gewegewemi be giu tabu be tabu kaikaiyovudie tai wavumina, baninama taumi taugu kowai muriwataneguna aubainama. \v 12 Raḡanine inam kauidima nama ḡaromie ta tubutubuḡana, taumi koi nuavere be ko taukaina, baninama ami maesama dosinama marae e kenakenana. Banaga ḡesaudima boni peroveta ḡarodie inam kauidima teneḡidima nama a voivoiedina. \s1 Buta be yana wainasidima \r (Mk 9:50; Lk 14:34-35) \p \v 13 “Banaga adi butama inam taumi. Be deḡoda buta\f + \fr 5:13 \ft Buta inam soriti.\f* dininama e gewagewana, nema kwa voia bake da e dini munaḡa? Inam butanama kaite ya gewagewana, be banaga tokare inam butanama ta porekaiyati be ta vagudagudana. \r (Mk 4:21; Lk 11:33) \p \v 14 “Banaga adi kodamma inam taumi. Be uma ko noḡoti, meagai oya debane nam ei moisiri be teneteneḡina, \v 15 be banaga nam kodam ei rageti be gurewa dibune e boru ibewa, tauna kodam ḡavoe e boru da vada nopone banaga matabudi ei yanedina. \v 16 Inam kauinama teneḡinama nama, taumi banaga ḡarodie nama sibo koya yanana. Inam raḡanine taudi ami voiama veredima ta kitedi, be Tamemima marae isanama ta kawa saḡena. \s1 Tarawatu na giuma \p \v 17 “Taugu è verauna nam ko noḡoti da Mousis na tarawatuma be peroveta adi waikatakataima yà kawa gewegewedi, ibewa. Taugu nam yabedima kawa gewegewedima aubaidima è verauna, ibewa. Taugu è verauna tarawatu banidima yai maḡataridina aubainama. \v 18 Yà riuriu kauemina da nam ai tarawatu tenaḡa maika e samoa yababa, ibewa da noḡone tarawatu aba ya giugiuedina, matabudi ta tubuḡana. Yodibe mara be dobu ta samoana. \v 19 Tam aitau deḡoda tarawatu avedi da ḡaubo kokonama kwa kita tuatuaḡaie be kwawai kati kotovina, be inam kedane nama am banagama kwawai katakataidina, tam tokare Mamaitua na waiguyauma nopone ta kita poremna. Be tam aitau tarawatu kwa voteyeteyedi be inam kedane nama banaga kwawai katakataidina, tam tokare Mamaitua na waiguyauma nopone ta kita saḡemna. \v 20 Be yà riuriuemina, ami yawasanama Mamaitua matane ko kawa didimana kauedina, be taumi nam Parisi be tarawatu tauwai katakataidima maika ko voia. Taudi adi yawasanama tà kitekitedina da kabe banaga veredi be nopodima gewagewa ya moḡavu. Deḡoda taudi maika ko voiana, taumi tokare nam Mamaitua na waiguyauma nopone ko saḡa. \s1 Rauvunuḡa na giuma \p \v 21 “Taumi koya vaie da boni Mamaitua ya riuna, ‘Nam kwa rauvunuḡa. Be aitau da banaga ei gurina, tauna tokare ta etarena.’ \v 22 Be taugu yodi yà riuriuemina da tam aitau turamma ḡarone nuama ei medina tam tokare ta etaremna. Be tam aitau da turamma kuya riuwai gewana tam tokare etara dosine kwa midina. Be deḡoda tam aitau turamma kuyai tara tautauena, tam inam gienae kai matane naḡonama kwawai rabena. \p \v 23 “Vutuna aubainama tam deḡoda am puyoma oltae kuya verauḡena Mamaitua puyonama aubainama, be dabudine kuya noḡoti da turamma mate poumie gewagewa e kenakenana, \v 24 naumeki da am puyoma olta diane kwa gose, be kwa munaḡa da noḡone turamma mate inam gewagewanama ko kawa didimani dokena. Yodibe kwa verau munaḡa da am puyoma Mamaitua kwa utena. \v 25 Deḡoda banaga aitau tam e nawemna etara aubainama, naumeki da kedae dabudine am gewagewama kwa kawa didimana makaiena, da nam etara tauwai badenama nimane e borum. Baninama etara tauwai badenama tauna tokare porisiman nimane e borum be porisiman tauna tokare e nawemna dibure. \v 26 Be yà riuriu kauemna da tam dibure kwa miana, naumeki da mane damodamonama kwai maesa ḡavutina. \s1 Monaḡemma debane nam mui kwa pore \p \v 27 “Taumi koya vaie da boni Mamaitua ya riuna, ‘Nam monaḡemma debane mui kwa pore.’ \v 28 Be taugu yodi yà riuriuemina, tam aitau da aba waivinama kuya kita waidinidinina, tam inam kaite nuamma nopone gewagewa kwa voivoiena, be monaḡemma debane mui kwa poreporena. \v 29 Deḡoda matamma kasaunama e kauem da gewagewa kwa voivoiena, naumeki da kwa kunavai be kwa porekaiyatina. Verenama da matamma tenaḡa mate mara nopone kwa saḡana, be nam matamma rabui mate, da Mamaitua gienae e pore nawemna. \v 30 Be deḡoda nimamma kasaunama e kauem da gewagewa kwa voiena, naumeki da kwa tom pore be kwa porekaiyatina. Verenama da nimamma tenaḡa mate mara nopone kwa saḡana, be nam nimamma rabui mate, da Mamaitua gienae e pore nawemna. \s1 Waigosaḡa na giuma \p \v 31 “Taumi koya vaie da boni Mamaitua ya riuna, ‘Aitau na visarama gosenama e ḡoena, naumeki da tauna waigosaḡa pepanama na visarama sibo ya utena.’ \v 32 Be taugu yodi yà riuriuemina deḡoda tam aitau am visarama kwa gose yababena, avedi da tauna nam ai tauḡoma mate gewagewa ti voiena, tam inam am visarama kwa voivoiena da tauna tokare gewagewa ei tubuḡi, be tam debame mui e porena. Be tam aitau da inam waivinama gosegosenama kwa naḡina, tam inam kwa rarau waivina. \s1 Saugawapa na giuma \p \v 33 “Be mate koya vaie da boni Mamaitua ya riuna, ‘Deḡoda Bada isane kuya sauga wapana, naumeki da kwa voiena.’ \v 34 Be taugu yodi yà riuriuemina, nam aiyaba isane ko sauga wapa. Nam mara isane, baninama inam Mamaitua na kaba miama, \v 35 be nam dobu isane, baninama inam Mamaitua na kaba waivutuḡama, be nam Jerusalem isane, baninama inam guyau dosinama na meagaima. \v 36 Be mate nam iwakidumie ko sauga wapa, baninama tam nam teneteneḡina da deba vuvuḡimma kwa kawa duba bo kwa kawa yaguni. \v 37 Vutuna aubainama tam deḡoda waianina, naumeki da kwai anina ḡomana. Be tam deḡoda tuaḡai, naumeki da kwa tuaḡai ḡomana. Be deḡoda giu ḡesaudima nama kitedima mate kwa vatodina, inam gewagewa baninama inam Seitan na voiama nama. \s1 Raubiwa na giuma \r (Lk 6:27-36) \p \v 38 “Taumi koya vaie da boni Mamaitua ya riuna, ‘Deḡoda turamma matamma e kunavaina, naumeki da tam mate tauna matanama kwa kunavaina. Be turamma mokamma ei mia kotovina, naumeki da tam mate tauna mokanama kwai mia kotovina.’ \v 39 Be taugu yodi yà riuriuemina, gewagewa baneginama aba ḡarome ya voia waigewana, nam kwai ḡare. Deḡoda aitau nevakaumma e riḡana, kwa gose da nevakauma ḡesaunama mate e riḡana. \v 40 Deḡoda aitau e etaetarem be am kwamama e paḡona, naumeki da am rupuma mate kwa utena! \v 41 Deḡoda aitau e segerim da na taragaima sibo kuya kiroḡa da koya naḡo deḡo parata ya boruborue sibo kuya tavana,\f + \fr 5:41 \ft Gurik bonane ya riuna: ‘One mile’ kwa gose be ‘two miles’ kwa paḡona.\f* be tam inam paratinama ya boruboruna, kwai muri be tauna mate ko naḡo be wari madanie kwa gosena. \v 42 Aitau aiyaba ḡarome ei baḡena, naumeki da kwa utena be nam kwa riutuaḡaie. \s1 Ami ḡaviama koi nuapaḡoedina \p \v 43 “Taumi koya vaie da boni Mamaitua ya riuna, ‘Turamma turamma nuamma e paḡona.’ Be banaga ḡesaudima a riuriuna, am ḡaviama kwa tuaḡaiena. \v 44 Be taugu yodi yà riuriuemina da ami ḡaviama mate nuemima e paḡona, be aitauḡa ta raraukivi gewegewemina aubaidima ko moiragina, \v 45 inam kedane taumi riukaua Tamemima marae natunatunama. Baninama tauna suara be kusana e riuriupore yovoḡena banaga veredi be gewegewedima matabudi aubaidima. \v 46 Deḡoda taumi aitauḡa tawai nuapaḡoemina taudiḡa koi nuapaḡoedina, tokare maesa ko banavi, bo? Ibewa, inam damone nam aba. Baninama gewagewa banegidima taudi mate nama ta voivoiana. \v 47 Be deḡoda am damma banegidima taudiḡa kwai kaiwedina, inam kwa voivoiena na verema aba? Banaga nam waisumeḡidi mate nama ta voivoiana. \v 48 Taumi ami yawasanama verene be didimanine ko miana maika tamemima marae. \c 6 \s1 Pairu na giuma \p \v 1 “Ko kita kaua da voia veredima ko voivoiedina, nam patara matedie ko voiedi da taudi sibo a kitemi. Deḡoda nama ko voiana, tokare nam maesa tamemima marae ḡarone ko paḡo. \v 2 Vutuna aubainama deḡoda waikaruwaḡawaḡa baneginama ko pairuena, nam bogigi ko suve da banaga ta kataie be isamma ta kawa saḡe. Inam banaga kaikaiyovudima adi voiama, taudi sinagog nopodie be doḡae patara matedie nama ta voivoiana. Taugu yà riu kauemina da inam nama banegidima taudi adi maesama naumeki ta paḡopaḡona. \v 3 Be tam deḡoda banaga waikaruwaḡawaḡanama kwa paipairuena, naumeki da nam aitau diame e kataie.\f + \fr 6:3 \ft Gurik bonane ya riuna: Nimamma kasaunama e paipairuna, nima seninama nam e kataie da nima kasaunama aba e voivoiena.\f* \v 4 Be am pairuma moisirie kwa voiena. Inam raḡanine Tamamma marae e kitam da tam aba moisirie kwa voivoiena, naumeki da tauna tokare am maesama e utemna. \s1 Moiragi na waikatakataima \r (Lk 11:1-4) \p \v 5 “Raḡanine kwa moimoiragina, nam banaga kaikaiyovudima maika kwa moiragi, baninama taudi adi ḡoana kauama inam sinagog nopodie ta midi bo keda poudie deḡo banaga toitoi adi kaba babare, dabudine ta midi be ta moimoiragina da banaga kabe ta kitedi. Taugu yà riu kauemina da inam nama banegidima taudi adi maesama naumeki ta paḡopaḡona. \v 6 Be tam raḡanine moiragi kwa ḡoena, naumeki da kwa naḡo am vadae, matakeda kwa gudu be Tamamma Mamaitua miamia moisirinama ḡarone kwa moiragina. Inam raḡanine Tamamma Mamaitua aba moisirie kwa voivoiena e kitana, be tauna tokare am maesama e utemna. \p \v 7 “Be ko moimoiragina raḡanine, nam giu kavekavedie ami moiragima debane koi poto yababedi, banaga nam waisumeḡidima adi voiama maika. Taudi tawai noḡotana da kabe adi moiragie giu tai potodi be Mamaitua adi moiragima kabe e paḡo. \v 8 Nam inam banegidima maika ko voia, baninama taumi Tamemima Mamaitua ami ḡoanama kaite ya katai dokedina, muriḡa da kowai baḡana. \p \v 9 “Taumi sibo umanama koya moiragina: \q1 Tamamaima marae miemienimma, dobu matabuna isamma babaunama sibo a vivirena. \q1 \v 10 Tam am waibadama sibo ya verau. Be kwa sagumai da am ḡoanama dobue ka voie, maika marae ta voivoiana nama. \q1 \v 11 Ama kanima raḡan patapatanama sibo kuya utemai. \q1 \v 12 Be ama gewagewama kwa noḡota poredi, nema tauma ama banagama adi gewagewama kè noḡota poredina nama. \q1 \v 13 Be nam raurubue kwai dokemai. Tauma gewagewa nopone be tam kwai yawasanimaina.\f + \fr 6:13 \ft Gurik baibol ḡesaudima nopodie umanama a girumina: Baninama tam vutuna ḡarome waiguyau, rewapana be neneḡara ta kena nonoḡana. Inam riukaua.\f* \p \v 14 “Be deḡoda taumi ami banagama adi gewagewama ko noḡota poredina, naumeki da Tamemima marae taumi mate ami gewagewama e noḡota poredina. \v 15 Be deḡoda taumi ami banagama adi gewagewama nam ko noḡota poredi, naumeki da Tamemima marae mate ami gewagewama nam e noḡota poredi. \s1 Widina na giuma \p \v 16 “Raḡanine ko widiwidinana, nam banaga kaikaiyovudima maika ami widinama patare koi maḡataridi da banaga ta kitemi da taumi ko widiwidinana. Taudi ta raugari be ta midimidi naḡona kabe banaga ta kitedi. Taugu yà riuriu kauemina da inam nama banegidima taudi adi maesama naumeki ta paḡopaḡona. \v 17 Be taumi ko widiwidinana raḡanine, ko sigu be noḡomima ko buyodi \v 18 be ko voie da banaga matedie taumi kabe nam ko widiwidina. Be Tamemima miamia moisirinama taunaḡa e kitemi da taumi ko widiwidinana. Inam raḡanine Tamemima Mamaitua aba moisirie ko voivoiena e kitana, be tauna tokare ami maesama e utemina. \s1 Marae sibo koyai taragaina \r (Lk 12:33-34) \p \v 19 “Nam ami taragaima dobue kowai damdi, baninama deḡoda kwarikwari ta kanidi, bo ta raubusabusaḡa bo banaga vadae ta sonaḡa ta saḡa be ta danenedina. \v 20 Vutuna aubainama marae koi taragaina, baninama inam dabudine tokare nam ami taragaima kwarikwari ta kanidi bo ta raubusabusaḡa bo banaga vadae ta sonaḡa ta saḡa be ta danenedi. \v 21 Baninama ami taragaima deḡo dabudine ta kenakenana, taumi tokare ami noḡota be nuemima tabutabunama dabudine e kenana. \r (Lk 11:34-36) \p \v 22 “Matamma inam tunimma na kodamma. Deḡoda matamma verenama, naumeki tunimma matabuna yanayananama. \v 23 Be deḡoda matamma e gewagewana, naumeki da tunimma matabuna ei kupikupina. Be deḡoda yana nopome ei kupikupina, o ebom, inam tadiwanawana ya moraba kauana. \p \v 24 “Nam aitau babada rabui ḡarodie ei yaraga. Deḡoda nama e voiana, naumeki da noḡone badanama e tuaḡaie be muriḡa badanama e ḡoena; bo noḡone badanama e ḡoe be muriḡa badanama e tuaḡaiena. Taumi nam mane be Mamaitua ḡarodie koi yaraga be teneteneḡina, ibewa! \s1 Nam koi nuaboya \r (Lk 12:22-31) \p \v 25 “Taugu yà riuriuemina da yawasana tubuḡe aubainama nam koi nuaboya da aba sibo koya kani bo koya tego. Be nam koi nuaboya da aba sibo koya kote tunimima aubainama. Baninama yawasana noḡotinama ya moraba vavasaḡana, nam maika kani. Be tunimima noḡotinama ya moraba vavasaḡana, nam maika gara. \v 26 Kiu gunume ta rovorovona ko noḡotidi! Taudi nam tima sipisipina, be nam kani timawai damna. Be yaḡoro tamemima marae ewai kanidina. Be taumi noḡotimima ya moraba vavasaḡana, nam maika kiu. \v 27 Taumi inam yabedima kowai nuaboyedina, tokare tai yawasanimi, bo? \p \v 28 “Aba aubainama gara kowai nuaboyedi? Nanari ko kitedi dobire ta gogogogona. Taudi nam tima noyanoyana, be gara nam tima voivoiedina. \v 29 Be taugu yà riuriuemina, avedi da guyau Solomon na garama veredima waimatakanikanidima, be nam ai gara tenaḡa i vere vavasaḡana maika nanari. \v 30 Mamaitua berana e voiedi be ta busobusona kitedima a vere kauana. Be inam beranidima pomai tokare kai e kara gorudina. Be taumi noḡotimima inam ya moraba kauana Mamaitua ḡarone, nam maika berana. Vutuna aubainama Mamaitua tokare teneteneḡinama ei garemina, be taumi naumeki da koi sumaḡana be nam ami noḡotama e vobekubeku. \p \v 31 “Be nam koi nuaboya be ko riuna, ‘Aiyaba tà kani?’, bo ‘Aiyaba tà tego?’, bo ‘Aiyaba tà kote?’ \v 32 Banaga nam waisumeḡidi taudi inam yabedima tawai nuaboya kauedina. Be taumi Tamemima marae ya kataie da inam yabedima ko ḡoeḡoedina. \v 33 Be taumi ko kita da noḡone Mamaitua na waiguyauma be didimana kededima ko wana dokedi. Yodibe tauna inam yabedima matabudi tokare e utemina. \v 34 Vutuna aubainama nam pomai na kauama yodi koi nuaboye. Pomai ko gose da taunaḡa ei nuaboya munaḡena. Raḡan tenatenaḡaḡa adi nuaboyama nama ta kenakenana. \c 7 \s1 Nam koi wavu \r (Lk 6:37-42) \p \v 1 “Nam turamma na yawasanama kwa kita wairuva be kwa riutuatuaḡaie da Mamaitua tokare teneḡinama nama ḡarome e voiena. \v 2 Baninama tam nema banaga kwa kitakita wairuvana, teneḡinama nama Mamaitua tam tokare e kita wairuvamna. Tam aba ruvane turamma kwa ruvaruvana, ruvanama teneḡine Mamaitua tokare tam e ruvamna. \v 3 Aba aubainama turamma matane vunavuna kwa kitakita be tam matame kaitupo nam kuma kitakita? \v 4 Bo aba aubainama tam matame kaitupo nam ku kaipore, be turamma matane vunavuna kaiporenama kwa riuriue? \v 5 Tam banaga kaikaiyovumma! Noḡone tam matame kaitupo kwa kaipore doke da kwai kita kaua, yodibe turamma matane vunavuna kwa kaiporena. \p \v 6 “Yaba babaudima ḡaromie nam daḡadaḡasi ko utedi. Be ami posaruma nam bawa ko utedi, deḡoda taudi inam yabedima ta vagudegudedi be tai tauvitaredi da taumi bogemie ta dawena. \s1 Aba ko ḡoena, Mamaitua koi baḡana \r (Lk 11:5-13) \p \v 7 “Koi baḡa be e utemina, ko wane be ko banavina, ko raupewapewa be e kaiporena ḡaromie. \v 8 Deḡoda aitau ewai baḡana, tokare e paḡona, be aitau e wanewanena, tokare e banavina, be aitau e rarau pewapewana, tokare ḡarone e kaiporena. \v 9 Nam aitau tam natumma kani ewai baḡe be tokare yeku kwa ute. \v 10 Be nam aitau tam natumma iyana ewai baḡe be tokare mota kwa ute. \v 11 Yodi avedi da taumi banaga gewegewemima, be yaḡoro yaba veredima natunatumima ko uteutedina. Naumeki da tamemima marae tauna teneteneḡinama taumi aitauḡa kowai baḡana, tokare yaba veredima e utemina. Baninama tauna kivinama ya vere vavasaḡana, nam maika taumi. \p \v 12 “Taumi aba ko ḡoeḡoena banaga sibo ḡaromie a voiena, nama taumi banaga ḡarodie ko voiana. Deḡoda nama ko voiana, taumi inam tarawatu be peroveta adi waikatakataima ko vovo teyeteyedina. \s1 Keda rabui \p \v 13 “Keda matakedanama ḡuririne ko sonaḡana, baninama gewagewa kedanama inam nuasabunama be matakedanama dosinama, be banaga toitoi inam matakedane ta saḡa be kedanama ta watawatanina. \v 14 Be yawasana kedanama ya ḡaubo be matakedanama ya ḡuriri kauana, be banaga raubisaḡa inam matakedanama ta banavi be ta watawatanina. \s1 Peroveta kaikaiyovudima \r (Lk 6:43-45) \p \v 15 “Peroveta kaikaiyovudima ko kita kauedina. Taudi ḡaromie ta tavana kitedima kabe banaga vovoyaḡotidi, be ibewa da taudi nopodima inam tabei maika. \v 16 Peroveta adi yawasanama ko kita wairuvedi da taudi peroveta veredi, bo gewegewedi. Baninama banaga nam tokare damaya votanama yaguru bogane e ragaudi be teneteneḡina. Be nam aitau mabeko votanama gedara bogane e ragaudi be teneteneḡina. \v 17 Be teneḡinama nama kai verenama votanama inam verenama, be kai gewagewanama votanama inam gewagewanama. \v 18 Kai verenama votanama nam gewegewedi, be kai gewagewanama votanama nam veredi. \v 19 Be ai kaiḡa banidima nam veredi, taudi matabudi tokare Mamaitua e taraḡa be e gabu gorudina. \v 20 Inam kauinama teneḡine peroveta adi yawasanama ko kita wairuvedi be ko kataiedi da taudi peroveta veredi bo peroveta kaikaiyovudi. \r (Lk 6:46-49) \p \v 21 “Banaga toitoi ta riuriueguna, ‘Bada, Bada’, be nam tokare matabudi Mamaitua na waiguyaue ta saḡa. Ibewa da aitauḡa Tamaguma marae na ḡoanama ta voivoiena, taudi vutudi tokare Mamaitua na waiguyaue ta saḡana. \v 22 Inam raḡanine banaga toitoi tokare ta riueguna, ‘Bada, tauma tam isame kè rarau guguya, be tam isame penama kè tavutavu dobiḡedi be mataira dosidima toitoi kè voivoiedina.’ \v 23 Be taugu tokare yà riuedina, ‘Taugu taumi nam airaḡan e kataiemina. Taumi tarawatu tauwai katikotovidima, ko naḡo ḡavoe.’ \s1 Vada taukeridima rabui \r (Lk 6:47-49) \p \v 24 Vutuna aubainama, deḡoda aitau e verau be riuguma e vaie be e voivoiena, tauna noḡota kaua baneginama maika. Tauna na vadama kerinama aubainama dom ya keri gurate da yeku debane na tuatuama yai midiri, be na vadama ya kerina. \v 25 Be kusana dosinama kabaita mate a dobidobina raḡanine, gimori a karuedina, be sive dosinama ya suve da vada ya riḡa rereḡe, be vada nam i bekuna, baninama tuatua a yovo guratana, yeku debane aubainama. \v 26 Be aitau da e verau be riuguma e vaivaiena, be nam ima voivoiena, tauna banaga buabuanama maika. Tauna na vadama kerinama aubainama nam dom i keri guratena, tauna na tuatuama gimori debane yai midiridi be na vadama ya kerina. \v 27 Be kusana dosinama kabaita mate a dobidobina raḡanine, gimori a karuedina, be sive dosinama ya suve da vada ya riḡariḡana, yai mia kamoḡi be ya nuarikarikana.” \p \v 28 Yesu na giuma ya kovikovina raḡanine, patara Yesu na waikatakataima a base kauena, \v 29 baninama taudi mayanama a paḡo da tauna rewapana mate yawai katakataidina, nam tarawatu tauwai katakataidima maika. \c 8 \s1 Yesu tauḡoma kito paḡopaḡonama yai yawasanina \r (Mk 1:40-45; Lk 5:12-16) \p \v 1 Raḡanine Yesu oya debane be ya yovoyovo munaḡana, patara dosinama ai muriwatanena. \v 2 Dabudine tauḡoma tenaḡa kito paḡopaḡonama ya verau Yesu noḡone da tuapikane ya raupari be ya riuna, “Bada deḡoda kwa ḡoena, naumeki da kwai yawasaniguna.” \p \v 3 Naumeki da Yesu nimanama yai yoyo, da tauḡoma ya taukoni be ya riuna, “Naumeki, yà ḡoeḡoena, kwa yawasanana.” Be inam dabudine yai raḡantenaḡe da tauḡoma kito paḡopaḡonama ya yawasanana. \v 4 Dabudine Yesu inam tauḡominama ya riuena, “Aba ḡarome ya tubuḡana, nam aitau kwa riue, be kwa naḡo pirisi ḡarone da tauna e kaiviramna. Yodibe Mamaitua kwa puyona, Mousis na tarawatuma e riuriuna nama. Dabudine banaga ta kitam be ta kataie da tam kuya yawasanana.” \s1 Yesu tori matanama na taunoyama yai yawasanina \r (Lk 7:1-10) \p \v 5 Be Yesu raḡanine Kapeniamma ya tavatavana, dabudine tori matanama Yesu ḡarone ya tava da yai baḡa be ya riuna, \v 6 “Bada, yau taunoyama vadae e kenakenana be tauna tuninama ai kaukudukudu be muya dosinama e kenakenana.” \v 7 Be Yesu tauna ya riuena, “Taugu mate tà naḡo be yai yawasanina.” \v 8 Be dabudi tori matanama Yesu ya paribee be ya riuna, “Bada taugu nam veregu da tam yau vadae sibo kuya verau. Be bonamḡa kwa riu da yau taunoyama e yawasanana. \v 9 Taugu mate waibada dibudie yà miamiana, be mate banaga iḡeiḡeridima yau waibadama dibune ta miamiana. Be raḡanine tauiḡara yà riuena, ‘Kwa naḡo’, be tauna e naḡonaḡona. Bo yà riuena, ‘Kwa verau’, be tauna e veraverauna. Be yau taunoyama yà riuena, ‘Uma kwa voie’, be tauna e voivoiena.” \p \v 10 Raḡanine Yesu nama ya vaivaiena, tauna tori matanama ya basena, be dabudine yai tautinamuri da patara awai muriwatanena ya riuedina, “Yà riuriu kauemina, taugu nam airaḡan Israelma umanama baneginama na waisumaḡama dosinama deḡo e banavi rubuna. \v 11 Taugu yà riuemi, tokare banaga toitoi dobu matabuna nopone ta verauna, Mamaitua na waiguyauma nopone. Dabudine taudi Eibraham, Aisik be Jeikob mate ta mia be ta soi tenaḡana. \v 12 Be banaga aitauḡa noḡone Mamaitua ya vinedina da na waiguyauma nopone sibo a saḡana, be tokare inam banegidima ei poraḡa dobiḡedina tadiwanawana nopone. Be inam dabudine taudi tokare ta yakei be gadigadidima ta sanadididina.” \p \v 13 Dabudine Yesu tori matanama ya riuena, “Naumeki kwa naḡo, be am waisumaḡama ruvane nama e tubuḡana.” Inam nama ya riuriuna, tori matanama na taunoyama ya yawasana munaḡana. \s1 Yesu banaga toitoi yai yawasanidina \r (Mk 1:29-34; Lk 4:38-41) \p \v 14 Raḡanine Yesu Pita na vadae ya saḡasaḡana, dabudine Pita rawanama sida poyapoya ya paḡo be ya kenakenana ya kitana. \v 15 Naumeki da Yesu Pita rawanama nimanama ya taukoni ḡome be poyapoya yai kavena, be waivinama ya midisuḡu be adi kanima ya vokaukauedina. \p \v 16 Be ravi ya tavatavana raḡanine, banaga toitoi penama kokukokudima a verauḡedina Yesu ḡarone, be tauna bonane inam aruidima gewegewedima ya tavu dobiḡedina, be banaga sidesidedima mate matabudi yai yawasanidina. \v 17 Uma kauidima Bada boni peroveta Aisaia ḡarone ya giugiuena ruvane nama ya tubuḡana. Peroveta boni umanama ya riuna, “Tauna dà nuaboyama ya ragaudi be dà sidama matabudi vitanama ya kiroḡidina.” \s1 Yesu waimuriwatanenama na piripirima \r (Lk 9:57-62) \p \v 18 Yesu patara dosinama ya kitekitedina, tauna na tauwai muriwatanama ya riuedina da wagae sibo yawawa a davu be noaḡo nevane a naḡona. \v 19 Dabudine tarawatu tauwai katakatainama tenaḡa Yesu ḡarone ya tava be ya riuena, “Tauwai katakatai, tam deḡo kwa naḡona taugu yài muriwatanemna.” \v 20 Be Yesu ya paribeena, “Inam naumeki be kwa noḡoti da, kiudobo\f + \fr 8:20 \ft Yesu ya riuna: ‘Fox’. Tauna dobira muserinama be gaure ta miamiana maika kiudobo.\f* adi gabuma gaure ta miamiana, be kiu adi gabuma noḡie ta miamiana, be Banaga Natunama nam deḡo na gabu da tauna e kena.” \p \v 21 Dabudine Yesu na tauwai muriwatanama ḡesau ya tava be ya riuena, “Bada, taugu yài muriwatanemna, be noḡone kwa gosegu da yà naḡo tamaguma yà dobo dokena.” \v 22 Be Yesu ya paribeena, “Tam taugu kwai muriwataneguna, be banaga guriguridima kwa gosedi da taudiḡa adi gurima ta dobodina.” \s1 Yesu kaibitibiti ewai badena \r (Mk 4:35-41; Lk 8:22-25) \p \v 23 Dabudine Yesu na tauwai muriwatanama mate wagae a saḡa da a naḡona, \v 24 be yawawa poune yai raḡantenaḡe da kaibitibiti dosinama ya tavana. Be rabama dosidima waga a riḡa be upa waga nopone a saḡasaḡana. Be Yesu tauna ya kenakenana. \v 25 Dabudine na tauwai muriwatanama Yesu a rawaḡosori be a riuna, “Bada kwai yawasanimai, kaiteka tà monuna.” \v 26 Be tauna ya paribeedi be ya riuna, “Aba aubainama ko nainaira? Ami waisumaḡama ya ḡaubo ḡaḡa.” Dabudine tauna ya midisuḡu da sive be rabama ya riutuaḡaiedi be daumora ya kena munaḡana. \v 27 Inam raḡanine taudi Yesu a base be a riuna, “Uma ai banaga nama kitana? Tauna sive be rabama ta vovo teyeteyena.” \s1 Yesu banaga rabui penama kokukokudima yai yawasanidina \r (Mk 5:1-20; Lk 8:26-39) \p \v 28 Raḡanine taudi noaḡo nevane Gerasi banegidima adi dobue a tavatavana, banaga rabui penama kokukokudima, taudi kokoagae be Yesu ḡarone a dobina. Taudi ai nuanainaira kauana. \v 29 Be taudi bonedima dosine Yesu a riuena, “Mamaitua Natunama! Tam aba ḡaromaie kwa ḡoeḡoe? Kovoḡa na raḡanima tokare e tavana, be tam uma dabudine kuya verauna kwa kovoḡa dokemai, bo?” \p \v 30 Taudi deḡo a midimidina diedie bawa netarinama dosinama a yabayabana. \v 31 Naumeki da penama Yesu ai baḡa be a riuna, “Deḡoda kwa tavu dobiḡemaina, naumeki da kwa riupore nawemaina bawa nopodie.” \v 32 Dabudine Yesu penama ya riuedina, “Ko dobi ko naḡo!” Dabudine penama tautauḡoma a dobi poredi da a naḡona bawa nopodie. Be bawa matabudi oya boganaḡa a manini yovo be yawawa nopone a naḡo, be dabudine upa nopone a tonedi be a gurina. \v 33 Be bawa tauyosidima taudi naira a naḡo meagaie a tava, be dabudine yaba matabuna a tubutubuḡana adi banagama a riuedina. \v 34 Naumeki be banaga matabudi inam meagaine miemienidima a dobi a naḡona Yesu ḡarone, be taudi Yesu a riu vavasaḡena da tauna inam dobunama sibo ya gose be ya naḡona. \c 9 \s1 Yesu banaga tuera paḡopaḡonama yai yawasanina \r (Mk 2:1-12; Lk 5:16-26) \p \v 1 Naumeki be Yesu waga nopone ya saḡa munaḡa da yawawa ya davu be noaḡo nevane ya naḡona Kapeniamma, na kaba miae. \v 2 Be dabudine tautauḡoma ḡesaudima turedima tuera paḡopaḡonama ma ratiratina a kiroḡa verauḡena Yesu ḡarone. Be raḡanine Yesu inam tautauḡomidima adi waisumaḡama nama ya kitakitana, tauna tauḡoma tuera paḡopaḡonama ya riuena, “Taukui, nam kwai nuaboya, am gewagewama taugu è noḡota porena.” \p \v 3 Raḡanine tarawatu tauwai katakataidima inam riunama nama a vaivaiena, taudi nuedie ai nuanoḡonoḡota be a riuna, “Uma baneginama Mamaitua ewai diboḡina.” \v 4 Be Yesu inam banegidima aba awai nuanoḡonoḡotedina, ya kataiena, aubainama ya riuedina, “Aba aubainama inam noḡotidima gewegewedima nopomie ta saḡasaḡa? \v 5 Aba riunama ya tekateka, ‘Am gewagewama è noḡota porena’, bo ‘Kwa midisuḡu be kwa naḡo’? \v 6 Yodi tokare yài kataimi be ko kataie da dobue Banaga Natunama ḡarone rewapana e kenakenana da gewagewa e noḡota poredina.” Naumeki da Yesu inam tauḡominama tuera paḡopaḡonama ya riuena, “Kwa midisuḡu, am gunima kwa paḡo be kwa naḡona am vadae.” \p \v 7 Inam raḡanine tauḡoma ya midisuḡu be ya munaḡana na vadae. \v 8 Dabudine patara inam kauinama a kitakitana, taudi a basena, baninama Mamaitua inam nama rewapaninama banaga ya utena, vutuna aubainama taudi Mamaitua isanama a kaisuḡusuḡuna. \s1 Yesu Metiu ya vinena \r (Mk 2:13-17; Lk 5:27-32) \p \v 9 Yesu inam gabunama ya gose da ya naḡonaḡo be tauḡoma isanama Metiu ya kitana. Metiu tauna teks na kaba tamima gabune ya miamiana. Be Yesu tauna ya riuena, “Kwai muriwatanegu!” Dabudine Metiu ya midisuḡu be Yesu yai muriwatanena. \p \v 10 Naumeki da inam kupine Yesu na tauwai muriwatanama mate a naḡona Metiu na vadae kani aubainama. Be inam vadane gewagewa banegidi be teks tautaminama toitoi a tava be matabudi a kani tenaḡana. \v 11 Dabudine Parisi ta kitana be Yesu gewagewa banegidima mate a kanikanina, naumeki da taudi Yesu na tauwai muriwatanama a riuedina, “Aba aubainama ami tauwai katakataima teks tautamidima be gewagewa banegidima mate ta kanikani tenaḡa?” \p \v 12 Raḡanine Yesu nama ya vaivaiena, tauna ya riuna, “Banaga yawayawasanidima taudi nam dogeta tima ḡoeḡoena, be banaga sidesidedima taudi dogeta ta ḡoeḡoena. \v 13 Be ko naḡo da giu uma baninama ko wanena aba ya giue, ‘Taugu raunuatoi kitanama yà ḡoeḡoena, be taumi musare ko tipatipana taugu nam ama ḡoeḡoena.’ Baninama taugu è yovona banaga gewegewedima waiyawasanidima aubainama. Be aitauḡa ta noḡonoḡoti da taudi banaga veredima, taugu nam taudi aubaidima e yovona.” \s1 Widina waitaraviranama \r (Mk 2:18-22; Lk 5:33-39) \p \v 14 Raḡan tenaḡa Jon tauwai babataito na tauwai muriwatanama Yesu ḡarone a tava be a riuena, “Aba aubainama tauma be Parisi ka widiwidina, be tam am tauwai muriwatanama nam tima widiwidinana?” \v 15 Be Yesu ya paribeedi be ya riuedina, “Raḡanine naḡivau tauḡominama yaḡoro naḡi soine e miamiana, nam ko voie da na banagama ta widina yababa. Be raḡan e tavana da naḡivau tauḡominama ta nawena. Inam raḡanine na banagama tokare tai nuaboya be ta widinana.” \p \v 16 Nam aitau gara vaunama e paḡo be e naḡo gara poranama mate e popo tenaḡedi. Baninama gara vaunama tokare gara poranama e sorusika be e kawa gewagewana. \v 17 Be mate banaga nam tokare waen vaunama ta paḡo, be waen koukounama porane ta ḡini. Deḡoda nama ta voiana, waen vaunama tokare koukou poranama e surasari be waen e rauḡinina. Be waen koukounama tokare e gewagewana. Waen vaunama tauna naumeki da waen koukounama vaune ta ḡinina. Inam raḡanine waen vauna be waen koukounama vaunama tokare veredima nama ta kenana. \s1 Yesu gomana waivinama gurigurinama yai yawasanina \r (Mk 5:21-43; Lk 8:40-56) \p \v 18 Yesu inam yabedima ya giugiuedina maika, sinagog tauwai badenama tenaḡa ya verauna tauna ḡarone. Tauna ya verau Yesu noḡone be tuapikane doḡae ya raupari be ya riuna, “Taugu natuguma waivinama yodi ya gurina. Vutuna aubainama tam sibo kuya verau da nimamma tauna debane kuya boru be tauna ya yawasana munaḡana.” \v 19 Naumeki da Yesu na tauwai muriwatanama mate a midisuḡu be inam tauḡominama mate a naḡona tauna na vadae. \p \v 20-21 Taudi a naḡonaḡo kedae be waivi waikosinavutuvutu paḡopaḡonama Yesu murine ya tava be Yesu na garama ya taukoni be yai nuanoḡonoḡota be ya riuna, “Deḡoda Yesu na garaḡama isunaḡa yà taukonina, taugu tokare yà yawasana munaḡana.” Uma waivinama tauna waikosinavutuvutu ya paḡona, naumeki da modi 12 a kovina. \v 22 Dabudine Yesu yai tauvitare da waivinama ya kita be ya riuena, “Moumou, nam kwai nuaboya, am waisumaḡama yai yawasanimna.” Naumeki da inam dabudine waivinama ya yawasanana. \v 23 Be raḡanine Yesu sinagog tauwai badenama na vadae ya saḡasaḡana, dabudine banaga saree a ḡabaḡaba nuanuaina, be patara dosinama ya kitedina. \p \v 24 Be Yesu ya riuedina, “Ko dobi doḡae matabumi. Gomana nam i gurina, tauna e kenakena ḡomana.” Dabudine patara nama a vaivaiena, taudi Yesu ai kwatekwatevena. \v 25 Be raḡanine ya riuedi da doḡae a dobidobi rovona murine, Yesu ya saḡa vada nopone da gomana nimane ya paḡo be gomana ya midisuḡuna. \v 26 Inam kauinama ya tubutubuḡana, varinama ya daberara be inam dobunama matabuna ya paḡo rovona. \s1 Yesu banaga matapotepotedima rabui be gumgum tenaḡa yai yawasanidina \r (Mk 8:22-26; 10:46-52; Lk 18:35-43) \p \v 27 Naumeki da Yesu inam vadanama ya gose pore da ya naḡonaḡo be tautauḡoma rabui matapotepotedima tauna ai muriwatane, a yogo be a riuriuna, “Guyau Deivid natunama, kwa raunuatoiemai!” \v 28 Raḡanine Yesu ya naḡo vada nopone ya saḡasaḡana, inam tautauḡomidima mate a saḡana. Dabudine Yesu yai taraviredina, “Taumi naumeki kowai sumaḡa bo, da taugu tokare yà voiemi da koi kita munaḡa?” Be taudi a paribee be a riuna, “Bada, tauma kawai sumaḡana.” \v 29 Naumeki da Yesu inam tautauḡomidima matedima ya taukonidi be ya riuna, “Taumi ami waisumaḡama ruvane, yodi tokare koi kitana.” \v 30 Inam raḡanine taudi ai kitana. Be Yesu ya riu vavasaḡedi be ya riuna, “Aba ḡaromie yodi ya tubuḡana nam aitau ko riue!” \v 31 Be you, taudi yaḡoro a naḡo be Yesu varinama inam dobunama matabuna nopone ai daberarina. \p \v 32 Raḡanine inam tautauḡomidima Yesu a gose be a naḡonaḡona maika, banaga ḡesaudima tauḡoma penama kokukokunama ai doke tavaitena Yesu ḡarone, be inam tauḡominama tauna gumgum. \v 33 Be raḡanine Yesu inam tauḡominama nopone penama ya tavutavu dobiḡena murine, tauḡoma giu yai kare munaḡena. Be patara dabudine inam kauinama a kitakitana, taudi a base be a riuna, “Uma kauinama Israel nopone nam nama dà kaba kita, be yodi tè kitana.” \v 34 Be Parisi a riuna, “Inam penama adi badama tauna rewapana Yesu ya utena. Vutuna aubainama tauna penama e tavutavu dobiḡedina.” \s1 Taunoya a rabuina \p \v 35 Yesu ya naḡo taoniḡa, be meagai matabudi nopodiḡa banaga adi sinagogma nopodie, be Mamaitua na waiguyauma varinama verenama ya rarau guguye be banaga yawai katakataidina. Be mate banaga adi sidama tabu be tabu a veraverauḡedina tauna ḡarone, be matabudi yawai yawasanidina. \p \v 36 Be raḡanine Yesu patara nama ya kitekitedina, tauna ya raunuatoi kauedina. Baninama taudi adi nuaboyama inam a toi rereḡena be nam ti kataiena aikedae sibo a naḡo be sagu a paḡo. Taudi inam maika kabe sipu nam taurabedima mate ti miamia. \v 37 Dabudine Yesu na tauwai muriwatanama ya riuedina, “Sipi nopone maura dosinama ya nonoḡa be e kenakenana, be taunoya a rabuina. \v 38 Vutuna aubainama Bada, tauna vutuna sipi taupakinama koi baḡa da taunoya e riuporaḡa be tauna na sipie ta noyana.” \c 10 \s1 Yesu na apasolma 12 ya riuporedina \r (Mk 3:13-19; Lk 6:12-16) \p \v 1 Inam raḡanine Yesu na tauwai muriwatanama 12 ya rawateḡeidi be rewapana ya utedina da taudi arua gewegewedima ta tavu dobiḡedi be sida tabu be tabu tai yawasanidina. \v 2 Apasol 12 isedima inam umanama, \li1 Saemon, tauna vutuna ya vine dokena, awai isana ‘Pita’, \li1 be tasinama Endru, \li1 da Jeims, Sebedi natunama \li1 be tasinama Jon, \li1 \v 3 da Pilip \li1 be Batolomiu, \li1 da Tomas \li1 be Metiu teks tautaminama, \li1 da Jeims, tauna Alpius natunama, \li1 be Tadeas, \li1 \v 4 da Saemon tauna awai isana ‘Selot’, \li1 be Judas Iskariot, tauna vutuna Yesu tauboru dobiḡenama. \p \v 5-6 Inam tautauḡomidima 12 Yesu ya riuporedi be umanama ya riuedina, “Israel banegidima ḡarodiḡa ko naḡona, baninama taudi sipu kwakokwakodima maika ta miamiana. Be nam banaga ḡesaudima ḡarodie ko naḡo maika Samaria adi meagaie, bo dobu ḡesaudie. \v 7 Ko naḡonaḡona raḡanine taumi uma varinama ko rauguguyena, ‘Mamaitua na waiguyauma kaiteka maida.’ \v 8 Be banaga sidesidedima koi yawasanidi, guriguridima ko kawa midisuḡudi, banaga kito ragaragaudima koi yawasanidi, be penama banaga a kokukokudina ko tavu dobiḡedina. Uma rewapanidima yà uteute yababemina, aubainama taumi banaga koi yawasana yababedina. \v 9 Ami vaḡaie nam mane ko paḡo, \v 10 nam tana, nam rupu ḡesau mate ko paḡo, nam kaḡasuma, be nam diḡona. Taumi yau taunoyama aubainama banaga tokare yaba matabudi ta voiedina aubaimima. \p \v 11 “Raḡanine taumi meagaie ko tavatavana, dabudine ko kita da banaga kaua ḡarone ko miana, naumeki da inam meagainama ko gosena. \v 12 Raḡanine taumi vadae ko saḡana, koi kaiwa be ko riuna, ‘Suba ḡaromie e kenana’. \v 13 Be banaga dabudine tai aninemina, naumeki da ami subama ḡarodie e kenana. Be deḡoda ibewa, ami subama ko paḡo munaḡena. \v 14 Be deḡoda banaga nam tai aninemi be ami giuma nam ta vaie, naumeki da kaḡemima popokaudima ko rawakurukuruvidi be inam vadana bo meagainama ko gosena. \v 15 Taugu yà riuriu kauemina da maraetara raḡanine Mamaitua tokare inam banegidima e kovoḡa vavasaḡedina, nam maika Sodom be Gomora. \s1 Piripiri raḡandie ami waisumaḡe ko midi da bagibaginaḡa \r (Mk 13:9-13; Lk 21:12-17) \p \v 16 “Taugu yà riuriupore nawemina maika sipu, musara ḡasiḡasidima nopodie. Vutuna aubainama ko vora kaua da gewagewa nam e taukonimi be mate ko voyaḡota kaua da yawasana miremiredima nam ko voiedi. \v 17 Be banaga ko kita kauedina, baninama taudi tokare tauetara nimedie ta biri nawemi be sinagog nopodie ta kwapumina. \v 18 Taudi tokare ta soru nawemina gabegabeman be guyaguyau dosidima noḡodie taugu kau taiye. Be dabudine taudi ḡarodie be banaga matabudi ḡarodie taumi taugu aubaiguma koi matamatana. \v 19 Be ta panimina raḡanine, nam koi nuaboya da nema sibo koya giu bako. Mamaitua tauna tokare giu ei kataimi da nema ko giu bakona. \v 20 Baninama inam raḡanine tokare nam taumi ko giu, ibewa da Tamemima marae Aruinama tauna giu e utemi be ko giuna. \p \v 21 “Inam raḡanine tautauḡoma tasitasidima bo tuatuaḡedima ta biri dobiḡedi da banaga taudi tai guridina, be dosi kauinama teneḡinama adi sedama ḡarodie ta kauena, be seda nama adi dosima tai ḡaviedi be ta voiedi da gurie ta biridina. \v 22 Be banaga matabudi ta tuaḡaiemina, baninama taumi taugu kowai sumaḡeguna aubainama. Be aitau na waisumaḡe e midi bagibagi be e raudamoena, tauna tokare e yawasanana. \v 23 Deḡo meagaine ta raukivi gewegewemina, naumeki da inam meagainama ko gose, be wari meagaie ko naḡona. Be yà riuriu kauemina da taumi muriḡa da sibo Israel meagaidima nopodie ami noyama sibo koyai kovina, be Banaga Natunama tokare e verauna. \p \v 24 “Banaga aitauḡa ta girugirumana nam adi tauwai katakataima ta saḡa pore, be nama taunoya na badama nam e saḡa pore. \v 25 Be banaga girugiruminama na tauwai katakataima e ruvana, inam naumeki. Be kauinama teneḡinama nama taunoya, tauna na badama e ruvana, inam naumeki. Vutuna aubainama, deḡoda banaga vada taupakinama tai wavu be ta riuna da tauna penama adi guyauma Belsebul, naumeki da taumi vadanama banegimima tokare inam riunama teneḡinama nama ta riuemina. \v 26 Be inam banegidima nam ko nairedi. Be raḡan e veraverauna e tavana raḡanine, yaba matabudi semosemodina tokare ta maḡatarana. Be yaba waimoisirie kenekenedima matabudi tokare patare tai maḡataridina. \v 27 Be aiyaba kupie yà riuriuemina, taumi tokare suare ko giuedina, be taugu aiyaba waimoisirie beemie yà kasavena, tokare bonemima dosine patare ko giue be banaga matabudi ta vaiena. \p \v 28 “Banaga tubuḡa taunaḡa tauwai gurinama nam ko nairedi, baninama taudi tokare nam teneteneḡina da aruimima tai guridi. Mamaitua tauna vutuna ko nairena, baninama tauna deḡoda e ḡoena, tokare teneḡinama da tubuḡimima be aruimima ei guri tenaḡedina gienae. \v 29 Uma ko noḡoti, kiu ḡauḡaubodima rabui maesidima 10 Toea, be Tamemima Mamaitua tokare nam ai kiu tenaḡa e kitapore be e guri yababa. \v 30 Be taumi deba vuvuḡimima mate e siasiava waibatena. \v 31 Vutuna aubainama nam ko naira, baninama taumi noḡotimima ya moraba kauana, nam kiu ḡauḡaubodima maika. \p \v 32 “Aitau taugu isaguma banaga matedie e kawa saḡena, naumeki da taugu tauna isanama tokare Tamaguma marae ḡarone yà kawa saḡena. \v 33 Be aitau taugu e bovieguna banaga matedie, naumeki da taugu tauna tokare Tamaguma marae ḡarone yà boviena. \v 34 Nam ko noḡoti da taugu dobue suba è verauḡena, ibewa. Taugu kea e verauḡena. \v 35 Taugu è yovona, yà voiemi da tauḡoma natunama tauḡominama mate tai saḡasaḡana, be gomana waivinama tinanama mate tai saḡasaḡana, be visara rawanama mate tai saḡasaḡana. \v 36 Taumi ami ḡaviama tokare ami vadae ta tubuḡana. \p \v 37 “Tam aitau da taugu kwawai nuapaḡoeguna, be yaḡoro tam tamamma be tinamma kwawai nuapaḡo guratedina, naumeki da tam nam teneteneḡina da taugu yau tauwai muriwatana. Be tam aitau da taugu kwawai nuapaḡoeguna, be am sedama kwawai nuapaḡo guratedina, naumeki da tam nam teneteneḡina da taugu yau tauwai muriwatana. \v 38 Be deḡoda aitau nam na korosima e kiroḡi\f + \fr 10:38 \ft Korosi kiroḡinama inam kwai nuatoitoina, maika Yesu korosie yai nuatoitoina nama.\f* be ei muriwatanegu, tauna nam teneteneḡina da taugu yau tauwai muriwatana. \v 39 Tam aitau tame am yawasanama kwa kaididi be kwa raberabena, tam tokare am yawasanama kwa kawa gewagewana, be tam aitau da taugu kautaiye am yawasanama kuyai utaena, am yawasanama tokare kwa banavina. \p \v 40 “Aitau da taumi ewai aninemina, taugu mate ewai anineguna. Be aitau da taugu ewai anineguna, tauriuporeguma mate ewai aninena. \v 41 Tam aitau da peroveta kuyai aninena, baninama tauna peroveta aubainama, tam tokare peroveta adi maesama ta paḡopaḡona ruvanama, nama tam kwa paḡona. Be tam aitau da didimana baneginama kuyai aninena, baninama tauna didimana baneginama aubainama, tam tokare didimana banegidima adi maesama ta paḡopaḡona ruvanama, nama tam kwa paḡona. \v 42 Be aitau da umanama banegidima taudi banaga yabayababa, be upa kwa ute be e tegona, baninama tauna yau tauwai muriwatanama, taugu yà riuriu kauemna da tam tokare am maesama kwa paḡona.” \c 11 \s1 Yesu be Jon tauwai babataito \r (Lk 7:18-35) \p \v 1 Raḡanine Yesu na tauwai muriwatanama 12 yawai katakatai kovidina, murine tauna inam dobunama ya gose be ya naḡona Galili meagaidima nopodie waikatakatai be rauguguya aubaidima. \v 2 Be Jon tauna dibure ya miamia be Yesu yaba ya voivoiedina varidima ya vaivaiena, naumeki be tauna na tauwai muriwatanama ya riuporedi \v 3 da Yesu umanama sibo a riuena, “Tam vutuna Tauwai yawasana a riuriuemna kuya tava bo banaga ḡesau ka rabe?” Be Yesu ya paribeedi be ya riuna, “Ko munaḡa be aba koya vaivaiedi be koya kitekitedina, vutudi Jon koi varina. \p \v 4 “Banaga matapotepotedima tawai kita munaḡana, be banaga tuera ragaragaudima ta naḡonaḡo munaḡana, be banaga kito ragaragaudima ta verevere munaḡana, \v 5 be banaga beapotepotedima tawai beavaia munaḡana, be banaga guriguridima ta midimidisuḡu munaḡana, be banaga waikaruwaḡewaḡedima vari verenama ta vaivaiena. \v 6 Be nuavere tauna aitau nam ḡarogue ima noḡonoḡota bekubekuna.” \p \v 7 Taudi a munamunaḡana raḡanine, Yesu patara nopone Jon na kauama ya giuedina, “Boni dobu kavakavane koya naḡona Jon ḡarone, be aiyaba koya noḡonoḡotina sibo koya kita? Banaga na waisumaḡama gwaḡanama maika vagara sive ya kwadikwadiena, vutuna kitanama aubainama koya naḡo? \v 8 Bo aiyaba koya noḡonoḡotina sibo koya kita? Banaga gara verenama kotekotenama sibo koya kita? Ibewa, banaga gara veredima kotekotedima taudi guyau na vadae ta miamiana. \v 9 Bo aiyaba koya noḡonoḡotina sibo koya kita? Peroveta, bo? Ee, be yà riuriuemina, taumi peroveta dosinama koya kitana, nam peroveta ḡesaudima maika. \v 10 Tauna vutuna girugiruminama porane girugiruminama umanama ya riuna, \q1 ‘Taugu yau taunoyama yà riupore doke da am kedama e sepana, be muriḡa tam.’ \m \v 11 “Yà riuriu kauemina da dobue nam aitau tenaḡa Jon e saḡa pore. Be banaga aitau Mamaitua na waiguyauma nopone e miamiana, avedi da tauna banaga yababa, be yaḡoro tauna Jon ya saḡa porena. \v 12 Jon tauwai babataito na raḡanie da yodi, banaga Mamaitua na waiguyauma awai ḡaviena. Be taudi a rarau rubuna da taudi adi rewapanae Mamaitua na waiguyauma sibo ai badena. \v 13 Peroveta be Mousis na tarawatuma taudi matabudi awai perovetana naumeki da Jon na raḡanima ya tavana. \v 14 Be Elaija tè raberabena, tauna vutuna yodi Jon ya tavana. \v 15 Deḡoda beemima ta kenana, naumeki da koi beavaiana. \p \v 16 “Naumeki da, uma kimtinama yodi nema yài ruvaruva bakedi? Taudi aiyaba maika? Taudi seda debadebae tawai digirina maika. Be taudi adi banagama mate tawai riusinḡaḡaya be ta riuriuna, \v 17 ‘Tauma naḡi sarenama kè sare be taumi nam ko bigana, be tauma guri ḡabanama kè ḡaba sinasinayona, be taumi nam ko ḡabana.’ \v 18 Be banaga raḡan matabuna teneḡinama nama a riuriu tuatuaḡaiena. Raḡanine Jon ya tavana, banaga kauinama teneḡinama a voivoiena. Tauna kani ya widiwidinedi be waen nam i tegotegona raḡanine, banaga a riuriuna, ‘Tauna nopone penama e miamiana.’ \v 19 Be Banaga Natunama ya tava be ya kanikani, be ya tegotegona raḡanine, banaga a riuriuna, ‘Ko kita, tauna banaga kanikani dobidobinama be waen tegotego dobidobinama. Be teks tautamidima, be gewagewa tauvoiedima tauna ewai turanedina.’ \p “Mamaitua na noyama didimanidie tà kita be tai kawa riukaue da na nuauyauyama inam riukaua.” \s1 Banaga nam waisumeḡidi, taudi tokare kovoḡa dosinama ta banavina \r (Lk 10:13-16) \p \v 20 Meagai ḡesaudie Yesu mataira dosidima ya voiedina be yaḡoro banaga adi noḡotama nam ti vitaredina. Vutuna aubainama Yesu inam meagaidima banegidima ya riuvireviredi be ya riuna, \v 21 “Korasin be Betsaida meagaimima, ko kita kauana! Baninama taugu ḡaromie mataira dosidima è voiedina, be taumi nam koi sumaḡana. Deḡoda taugu sibo meagai Taia be Saidon nopodie uma matairidima nama dosidima sibo è voiedina, naumeki da taudi bonika sibo noḡota viravira a paḡo, be adi gewagewama nuaboyanama sibo a moguredina. \v 22 Taugu yà riu kauemina da mara etara raḡanine Taia be Saidon tokare kovoḡa ta paḡona, be taumi tokare kovoḡa dosi vavasaḡinama ko paḡona. \v 23 Be taumi Kapeniam banegimima ko noḡonoḡotina tokare ko naḡo marae, bo? Ibewa, taumi tokare Mamaitua gienae e kidipore nawemina, baninama taugu ḡaromie mataira dosidima è voiedina be taumi nam koi sumaḡana. Deḡoda taugu Sodom meagainama nopone uma matairidima nama dosidima sibo è voiedina, taudi tokare noḡota viravira a paḡona, inam yodi Sodom yaḡoro sibo ya kenakenana. \v 24 Taugu yà riu kauemina da mara etara raḡanine Sodom banegidima tokare kovoḡa ta paḡona, be taumi tokare kovoḡa dosi vavasaḡinama ko paḡona.” \s1 Ko verau ḡarogue be ko siperena \r (Lk 10:21-22) \p \v 25 Inam raḡanine Yesu ya riuna, “Mamai, tam mara be dobu Badanama, yà kaisuḡusuḡumna baninama tam uma kauidima banaga aitauḡa ta noḡonoḡotina da taudi kabe nuauyauya be katai banegidi, taudi ḡarodie nam kui maḡataridina. Be tam banaga koekoedima kitedima seda maika ḡarodie kuyai maḡataridina. \v 26 Naumeki Mamai, inam vutuna tam am ḡoanama. \p \v 27 “Tamaguma yaba matabuna ya uteguna. Be nam aitau Mamaitua Natunama i kataiena, be Tamanama taunaḡa ya kataiena. Be nam aitau Tamanama i kataiena be natunama taunaḡa Tamanama ya kataiena. Be natunama aitauḡa ya vinevinedina, taudi ḡarodie ewai maḡatarana da Tamanama aitau. \p \v 28 “Taumi matabumi aitauḡa nuaboya be vita ko kirokiroḡana, ko verau ḡarogue be ko siperena. \v 29 Yau kewama isune ko kiroḡi be yau kedama ko kataiena, baninama taugu voyaḡota be ḡaubo munaḡa banegiguma. Vutuna aubainama taugu ḡarogue tokare sipere ko banavi, be yài nuasubemina. \v 30 Baninama yau kewama inam tekatekanama, be yau vitama nam i morabana.” \c 12 \s1 Yesu tauna Sabat ewai badena \r (Mk 2:23–3:6; Lk 6:1-11) \p \v 1 Sabat tenaḡa Yesu na tauwai muriwatanama mate yaḡoda sipinama nopodiḡa a naḡonaḡona. Be na tauwai muriwatanama kani ya karatidi be taudi yaḡoda a ragaudina be a kanidina. \v 2 Be Parisi nama a kitakitana, taudi Yesu a riuena, “Yodi kuya kita, uma yabedima Sabat nopone nam sibo koya voivoiedi, be tam am tauwai muriwatanama ta voivoiedi.” \v 3 Be Yesu ya paribeedi be ya riuna, “Guyau Deivid na banagama mate kani ya karatidi, be aba Deivid ya voivoiena, vutuna taumi koya sievi bo ibewa? \v 4 Tauna Mamaitua na vadae ya naḡo be buredi waiaiainidima ya ragaudi be na banagama mate a kanidina. Be tarawatu e riuriuna da inam buredidima pirisi taudiḡa sibo a kanikanina. \v 5 Be mate taumi tarawatu koya sievi bo ibewa da Sabat raḡanine pirisi tempol nopone Sabat na tarawatuma tawai kati kotovina,\f + \fr 12:5 \ft Pirisi taudi Sabat na tarawatuma tawai kati kotovina, baninama taudi Sabat raḡanine tempol nopone ta noyanoyana.\f* be inam nam gewagewa ti voivoiena. \v 6 Taugu yà riuriuemina banaga tenaḡa uma nopode tauna ya saḡa vavasaḡana, nam maika tempol. \v 7 Mamaitua boni umanama ya riuna, \q1 ‘Taugu raunuatoi kitanama yà ḡoeḡoena, be taumi musare ko tipatipana taugu nam ama ḡoeḡoena.’ \m Taumi deḡoda inam giudima banidima ko kataiedina, taumi didimana banegidima tokare nam koyai wavu yababedi. \v 8 Banaga Natunama tauna Sabat ewai badena.” \p \v 9 Yesu naḡo yai kare munaḡe be banaga adi sinagogma tenaḡa nopone ya saḡana. \v 10 Be dabudine tauḡoma nimanama tuera paḡopaḡonama ya miamiana ya kitana. Be inam dabudine Parisi taudi Yesu waiwavunama kedanama a wanewanena da aiyabae tauna sibo Yesu ai wavuna. Vutuna aubainama taudi Yesu ai taravire be a riuna, “Tarawatu nema e riuriu bako? Sabat raḡanine banaga kwai yawasanina tokare naumeki bo ibewa?” \v 11 Be Yesu ya paribeedi be ya riuna, “Deḡoda tam aitau tenaḡa am sipuma Sabat raḡanine dome i bekuna, tam tokare nam kuya naḡo be kuya tika tavaite, bo? \v 12 Be banaga tauna noḡotinama ya moraba kauana, nam maika sipu. Vutuna aubainama Sabat raḡanine naumeki da vere tà voiena.” \p \v 13 Dabudine Yesu inam tauḡominama ya riuena, “Nimamma kwa kawa didimani.” Naumeki da tauḡoma nimanama ya kawa didimani be nimanama ya vere munaḡana, nimanama ḡesau maika. \v 14 Be Parisi a dobi a naḡo be Yesu kana kasirama a tomtomna da sibo ai gurina. \s1 Yesu tauna Mamaitua na taunoyama vinevinenama \r (Mk 3:7-12; Lk 6:17-19) \p \v 15 Be Yesu ya kataie da Parisi taudi aba a voivoiena, vutuna aubainama tauna inam gabunama ya gose be wari kedae ya naḡona. Be banaga toitoi Yesu ai muriwatane be tauna banaga sidesidedima matabudi yai yawasanidina \v 16 be ya riu vavasaḡedina da taudi nam aitau sibo a riue da tauna aba banegina. \v 17 Uma kauidima matabudi Bada boni peroveta Aisaia ḡarone aba ya giugiuedina, ruvane nama a tubuḡana. \p Aisaia boni umanama ya riuna, \q1 \v 18 “Uma tauna inam taugu yau taunoyama, vutuna è vinena. \q1 Tauna vutuna nuaguma e paḡopaḡona, be taugu yàwai nuaverena tauna ḡarone. \q1 Taugu Aruiguma nopone yà boru be tauna tokare yau waitarapirima banaga matabuna ḡarodie e rauguguyena. \q1 \v 19 Tauna tokare nam aitau mate tai saḡasaḡa be e rasedi. Tauna nam tokare kedaḡa e yogoyogo babara be bonanama ta vaie. \q1 \v 20 Be vagara viriviri kusewinama nam tokare e kotova pore. Be kai punanama nopone e rarau karakaratana, tauna tokare nam ei tiriri gaba. Tauna nama e voiana naumeki da raḡan damone dobu matabuna nopone banaga e kawa didimana rovodina. \q1 \v 21 Inam raḡanine banaga dobu matabuna taudi tokare adi waisumaḡama tauna ḡarone ta boruna.” \s1 Penama adi guyauma be Yesu \r (Mk 3:20-30; Lk 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Dabudine tauḡoma penama kokukokunama a verauḡena Yesu ḡarone. Inam tauḡominama tauna gumgum be matapotapotanama. Be Yesu inam tauḡominama yai yawasani be tauna matanama yai kita be giu yai karena. \v 23 Be banaga matabudi Yesu a base be a riuna, “Agunai uma tauna guyau Deivid natuna, bo?” \p \v 24 Raḡanine Parisi umanama a vaivaiena, taudi a riuna, “Inam penama adi guyauma isanama Belsebul, tauna Yesu ya koku be na rewapanama Yesu ya ute da penama ḡesaudima e tavutavu dobiḡedina.” \v 25 Be Yesu taudi adi noḡotama ya kataiena aubainama ya riuedina, “Deḡoda aba waiguyaunama tauname e dariḡa munaḡena, tokare taunaḡa e kawa gewagewa munaḡena. Be ai meagai nopone taudiḡa tai kawa ḡasiḡasi be ta dariḡa munaḡedina, taudi tokare ta kawa gewagewa munaḡedina. Be ai vada nopone taudiḡa tai kawa ḡasiḡasi be ta dariḡa munaḡedina, taudi tokare ta kawa gewagewa munaḡedina. \v 26 Inam kauinama teneḡinama nama, deḡoda Seitan tauname na penamama sibo i tavutavu dobiḡedina, inam tokare tauname e dariḡa munaḡena, be na waiguyauma nam tokare e kena watana. \v 27 Vutuna aubainama deḡoda taugu sibo Belsebul na rewapanae penama e tavutavu dobiḡedina, naumeki da taumi Parisi ami tauwai muriwatanama taudi aitau na rewapanae penama ta tavutavu dobiḡedi? Taudi koi taraviredi, aitau isane penama ta tavutavu dobiḡedi. Taudi ḡarodie tokare ko banavi da ami giuma inam kaikaiyovunama. \v 28 Be taugu Mamaitua Aruinama na rewapanae penama yà tavutavu dobiḡedina. Inam kauine taumi ko kataie da Mamaitua na waiguyauma kaiteka ḡaromie ya tavana. \p \v 29 “Nam aitau tauḡoma wairewapaninama na vadama e gigi da e saḡa, be na purapurama e danene rovodi. Ibewa da noḡone inam tauḡominama wairewapaninama e vunuḡi da e pani dokena, muriḡa be e saḡa da na purapurama e danenedina. \v 30 Deḡoda tauna aitau nam taugu ḡarogu, naumeki da tauna taugu ewai ḡavieguna. Be tauna aitau nam taugu mate kama noyanoya tenaḡana, inam tauna yau noyama e kawakawa gewagewana. \p \v 31 “Vutuna aubainama yà riuriuemina da gewagewa be waidiboḡa matabudi Mamaitua tokare e noḡota poredina. Be aitau da Arua Babau ewai diboḡina, inam gewagewanama Mamaitua tokare nam e noḡota pore. \v 32 Deḡoda aitau Banaga Natunama ḡarone e riuriu viravirana, naumeki da tauna na gewagewama tokare Mamaitua e noḡota porena. Be aitau da Arua Babau ḡarone e riuriu viravirana, naumeki da tauna na gewagewama yodi be nokoi ya naḡona, tokare Mamaitua nam airaḡan e noḡota poredi. \s1 Kai gewagewanama votanama gewagewanama \p \v 33 “Kai ko kawa batebatena, tokare votanama ta verena. Be kai ko kawa gewagewana, tokare votanama ta gewagewana. Baninama kai votane tokare ko kita be ko kataie da inam kai verena bo kai gewagewana. \v 34 Taumi mota sarama natunatudima, taumi gewagewa banegimima, nema tokare vere ko giu bake? Baninama aba banaga nopone ya moḡavu be e kenakenana, vutuna mudune e dobidobina. \v 35 Banaga verenama noponama vere ya moḡavuna aubainama, yaba veredima ewai tubuḡidina. Be banaga gewagewanama noponama gewagewa ya moḡavuna aubainama, yaba gewegewediḡa ewai tubuḡidina. \v 36 Taugu yà riuriuemina da etara na raḡanie banaga dobue adi giu yabayababama aubainama, taudi matabudi tokare Mamaitua e etaredina. \v 37 Baninama am giuma ruvane Mamaitua tam tokare e kovoḡimna. Be nama am giuma ruvane Mamaitua tam tokare ei yawasanimna.” \s1 Jona na matairama \r (Lk 11:29-32) \p \v 38 Naumeki da Parisi be tarawatu tauwai katakataidima Yesu a riuena, “Tauwai katakatai, tauma ka ḡoeḡoena mataira kwa voie be ka kitana.” \p \v 39 Be tauna ya riuedina, “Uma kimtinama taumi gewagewa be badara banegimima be yodi mataira kitanama ko ḡoeḡoena. Be taumi nam tokare mataira ko kita, ibewa da peroveta Jona ḡarone aba ya tubuḡana, vutunaḡa tokare ko kitana. \v 40 Jona tauna iyana nopone ya miana raḡan rabuiteḡa be kupi rabuiteḡa. Inam kauinama teneḡinama nama Banaga Natunama tokare doḡa nopone e kenana raḡan rabuiteḡa be kupi rabuiteḡa. \v 41 Be maraetara raḡanine Ninive banegidima be taumi uma kimtinama mate gurie be ko midisuḡu munaḡana raḡanine, taudi tokare ta riuemina da taumi sibo gienae koya naḡona. Baninama boni Jona ya rarau guguyana raḡanine, Ninive banegidima taudi na giuma a vaie be noḡota vitara a paḡona. Be yodi uma dobudine banaga tenaḡa tauna Jona ya saḡa porena, be tauna na giuma taumi nam koma vaie be noḡota vitara koma paḡopaḡona. \v 42 Be mate maraetara raḡanine dobu Saba guyaunama waivinama taumi uma kimtinama mate gurie be ko midisuḡu munaḡana. Be tauna mate tokare e riuemina da taumi sibo gienae koya naḡona. Baninama boni inam guyaunama waivinama tauna dobu damone, be ya tavana, Solomon na nuauyauyama vaienama aubainama, be yodi uma dobudine banaga tenaḡa tauna Solomon ya saḡa porena, be tauna na giuma taumi nam komawai beavaiena. \s1 Penama na kaba tava munaḡama \r (Lk 11:24-26) \p \v 43 “Be penama banaga e dobi porena raḡanine, tauna e naḡona dobu pokine na kaba siperema gabunama wanenama aubainama. Be gabu nam i banavina aubainama, \v 44 tauna tokare e riuna, ‘Taugu yau vadama deḡo è gose be è veraverauna, dabudi yà munaḡana.’ Be tauna raḡanine vadae e tava da e kitana be vada noponama kavakavanama. Be vada kawakawa verena be waiwaisianama e kenakenana. \v 45 Naumeki da tauna e munaḡa be penama ḡesaudima, matabudi 7, ei dokedina. Be inam aruidima taudi a gewagewa vavasaḡana nam maika tauna. Taudi matabudi ta saḡa vadanama nopone be ta miana. Inam raḡanine banaga tokare na yawasanama e gewagewa da e gewagewa vavasaḡana, nam noḡone maika. Inam kauinama teneḡinama nama tokare uma kimtinama ḡarodie e tubuḡana.” \s1 Yesu tinanama be tasitasinama \r (Mk 3:31-35; Lk 8:19-21) \p \v 46 Be raḡanine Yesu yaḡoro patara ḡarodie ya giugiuna maika, tinanama be tasitasinama a tava be doḡae a midina, be taudi a ḡoeḡoena da Yesu mate sibo ai giuna. \v 47 Naumeki da banaga tenaḡa Yesu ya riuena, “Tinam be tasitasimma doḡae ta midimidina, be taudi ta ḡoeḡoena tam mate koi giuna.” \v 48 Dabudine Yesu tauna ya paribee be ya riuna, “Aitau tinagu be aitau tasitasigu?” \v 49 Be tauna na tauwai muriwatanama ḡarodie yai nimayoyo be ya riuna, “Uma taudi taugu tinagu be tasitasiguma. \v 50 Baninama aitau da Tamaguma marae na ḡoanama e voivoiedina, tauna vutuna taugu tasiḡomigu, nuvuḡomigu, be tinaḡomiguma.” \c 13 \s1 Taukuma wainasinama \r (Mk 4:1-20; Lk 8:4-15) \p \v 1 Inam raḡaninama teneḡine Yesu vada ya dobi pore, be ya naḡo yawawa diane ya miana. \v 2 Be yaḡoro patara dosinama ḡarone a rawateḡeidina, aubainama tauna topae waga debane ya saḡa be ya miana. Be patara matabudi taudi barabarae topa diane a miana. \p \v 3 Inam dabudine tauna yaba toitoi wainasie yai katakataidi be ya riuedina, “Raḡan tenaḡa taukuma ya naḡona na pesima kumedima aubainama. \v 4 Tauna pesi yawai yaraiedina raḡanine, pesi ḡesaudima keda poune a ravusedina, be kiu a tava be a kani rovodina. \v 5 Be pesi ḡesaudima yeku debedie a ravusedina, dabudine doḡa nam dosina, vutuna aubainama pesi a gogo makaina. \v 6 Be suara ya rarararanana raḡanine, pesi ya kara gabedi da a pokina, baninama taudi waramidima nam doḡa nopone ti yovo guratana. \v 7 Be pesi ḡesaudima gedara nopodie a ravusedina, be inam gedaridima pesi a gogogogona, a yavanidina. Vutuna aubainama taudi nam ti banina. \v 8 Be pesi ḡesaudima taudi doḡa verene a ravusedi be a gogona. Naumeki da a moraba be a banina. Banidima ḡesaudima 100, ḡesaudima 60, be ḡesaudima 30. \v 9 Deḡoda beemima ta kenana, naumeki da koi beavaiana.” \p \v 10 Naumeki da tauwai muriwatana a verau be Yesu ai taravirena, “Aba aubainama banaga wainasie kwa giugiuedi?” \v 11 Be tauna ya paribeedi be ya riuna, “Taugu è vinemina da taumi Mamaitua na waiguyauma semosemonama ko kataiena. Be banaga ḡesaudima tokare nam ta kataie. \v 12 Aitau da uma yabedima e katakataiedina, Mamaitua tokare inam katainama debane e taipotodina. Be deḡoda aitau uma yabedima nam ku kataiedina, avedi da katai ḡaubonama ḡarome, be yaḡoro Mamaitua tokare kataidima matabudi e kaiporaḡana. \v 13 Vutuna aubainama taugu banaga ḡarodie wainasie yà giugiuna. Baninama taudi ta kitakitana be nam tima kitakita kauena, be vaienama ta vaivaiena be nam tima katakataiena. \p \v 14 “Boni aba peroveta Aisaia ya giugiuena, yodi taudi ḡarodie e tubutubuḡana. Tauna umanama ya riuna, \q1 ‘Taumi ko vaivaiena be tokare nam ko kataie, \q1 taumi ko kitakitana be tokare nam ko kita kaue. \q1 \v 15 Uma banegidima nuedima gudugudunama. Be taudi beedima nam timawai beavaia kauana, be taudi matedima a potana. \q1 Taudi nama a voiana da matedie nam aba ta kita, bo beedie nam aba ta vaie, bo nuedie nam aba ta kataie, \q1 baninama taudi nuedima vitarenama a tuaḡaie, be nam tima ḡoeḡoena da taugu yài yawasanidi.’ \p \v 16 “Be taumi matemima ewai kitana, be beemima ewai beavaiana aubainama koi nuaverena. \v 17 Taugu yà riuriu kauemina da boni peroveta toitoi be didimana banegidima a ḡoeḡoena da sibo uma kauidima a kitedina, maika taumi yodi ko kitekitedina nama, be nam ti kitedina. Be taudi a ḡoeḡoena da sibo uma giudima a vaiedina, maika taumi yodi ko vaivaiedina nama, be nam ti vaiedina. \p \v 18 Yodi taukuma wainasinama ḡaromie yà giu waibate da ko vaiena. \v 19 Pesi keda debane ravuravusenama na giuma inam umanama. Banaga Mamaitua na waiguyauma varinama e vaivaiena, be nam ima katakataiena raḡanine, Seitan e tava be Mamaitua riunama banaga nopone kumakumanama e kaikai poraḡana. \v 20 Be banaga ḡesaunama tauna maika pesi yeku debedie ravuravusedima. Tauna riu e vaivaiena, waiḡapa ma nuaverena e paḡopaḡona. \v 21 Be tauna nam waramina aubainama tauna nam tokare e midi gurata. Raḡanine piripiri bo raukivigewagewa ta tavatavana Mamaitua riunama kana taiye, tauna tokare waiḡapa e bekuna. \v 22 Be banaga ḡesaunama tauna maika pesi gedara nopodie ravuravusedima. Tauna riu e vaivaiena, be dobu yawasanidima nuaboyedi be dobu waiguyaudima wainuapaḡoedima mate ta saḡa be Mamaitua riunama ta yavanidi, da nam tima banibanina. \v 23 Be banaga ḡesaunama tauna maika pesi doḡa verene kumakumanama, tauna riu e vaivaie, e paḡopaḡo, be e vovo teyeteyedina, tauna votanama 100 bo 60 bo 30.” \s1 Pesi gewegewedima wainasidima \p \v 24 Yesu wainasi ḡesaunama ya riuedina, “Mamaitua na waiguyaunama inam maika banaga tenaḡa na sipie pesi veredima ya kumedina. \v 25 Be tauna kupie ya kenakenana raḡanine, na ḡaviama ya tava da pesi gewegewedima inam sipine pesi veredima nopodiḡa ya kuma nawedi be ya naḡona. \v 26 Be pesi veredima a gogo be buso awai karena raḡanine, pesi gewegewedima mate a gogo tenaḡana. \p \v 27 “Naumeki be sipi taupakinama na taunoyama tauna ḡarone a tava be a riuna, ‘Bada, tam pesi veredima sipie kuya kumedina, be uma pesidima gewegewedima aikedae a tava be ta gogogogo?’ \v 28 Be tauna ya paribeedi be ya riuna, ‘Inam ḡavia tenaḡa ya tava be nama ya voiana.’ Be na taunoyama a riuna, ‘Nema kwa noḡonoḡota bake, tauma ka naḡo ka kamoḡa poraḡa bo avedi?’ \v 29 Be tauna ya riuna, ‘Avedi! Baninama deḡoda pesi gewegewedima ko kamoḡana, taumi tokare pesi veredima mate ko kamoḡa tenaḡedina. \v 30 Nakarua, ko gosedi da matabudi ta gogo tenaḡana naumeki da dariḡa raḡanine tokare tà kitedina. Inam raḡanine tokare taudariḡa ya riuedi da taudi tokare pesi gewegewedima a gogogogona, ta kamoḡa poraḡa da ta pani boinidi be kai matane ta gabu gorudina. Muriḡa pesi veredima a gogogogona, ta kamoḡa da ta ragau saḡedina yau vadae.’” \s1 Yauḡana\f + \fr 13:31 \ft Gurik bonane ya riuna: Gaga pesinama. Be inam gaga ḡesau, tauna kai dosinama maika yauḡana, be nam taitai.\f* pesinama be yist wainasidima \r (Mk 4:30-34; Lk 13:18-21) \p \v 31 Be Yesu wainasi ḡesaunama ya riuedina, “Mamaitua na waiguyauma inam kai yauḡana pesinama maika, banaga ya paḡo be na sipie ya kumana. \v 32 Inam pesinama ya ḡaubo kauana be banaga ya paḡo da na sipie ya kumana, be ya gogogogona raḡanine kai matabudi ya saḡa poredi, be kaibada ya tubuḡana. Be kiu ta tava be kainama ragane ta noḡinoḡina.” \p \v 33 Be wainasi ḡesaunama mate ya riuedina, “Mamaitua na waiguyauma inam maika yist\f + \fr 13:33 \ft Yist inam maika tuva. Ḡaubonama kwa riḡa be topae kwa boruna, inam e daberarana. Be yist ḡaubonama parawa nopone kwa boruna, inam e daberarana.\f* waivi ya paḡo, parawa nopone ya biridi, be ya gwada da parawa ya sasana be ya morabana.” \p \v 34 Yesu uma yabedima matabudi patara ḡarodie wainasie ya giuedina. Tauna yaba matabudi wainasie ya giuedina, be nam i giugiu ḡomana. \v 35 Inam kauidima peroveta boni ya riuriuedina nama yodi a tubuḡana. Peroveta boni umanama ya riuna, \q1 “Taugu muduguma yà kaipore be wainasie yà giuna. Boni dobu ya tubutubuḡe da yodi, giu semosemodima a kenakenana, be yodi giudima semosemodima vutudi yà giuedina.” \s1 Mui wainasidima ya giu waibatedina \p \v 36 Dabudine Yesu patara ya gosedi be ya naḡona vadae. Be na tauwai muriwatanama tauna ḡarone a tava be a riuena, “Bada, mui sipie a gogogogona wainasidima sibo kuya giu waibate be kè vaie.” \p \v 37 Be Yesu ya paribeedi be ya riuna, “Pesi veredima taukumedima, tauna inam Banaga Natunama. \v 38 Sipi inam uma dobunama, be pesi veredima inam tauwai sumaḡa, taudi vutudi Mamaitua na waiguyauma natunatunama. Be pesi gewegewedima taudi inam Diaboro natunatunama. \v 39 Be ḡavia tauna aitau pesi gewegewedima ya kumekumedina, tauna inam Diaboro. Be dariḡa raḡaninama inam raḡan damonama, be taudaridariḡa inam taudi anea. \p \v 40 “Be dariḡa raḡanine pesi gewegewedima ta kamoḡa poraḡa da ta pani boinidi, be kai matane ta gabu gorudina. Be raḡan damone inam kauinama nama tokare e tubuḡana. \v 41 Banaga Natunama tokare na aneama e riuporaḡa be taudi gewagewa tauwai tubuḡidima be raukosoḡaiḡai banegidima matabudi ta kamoḡa poraḡana maika pesi, \v 42 be kai matane ta pore nawedina. Be inam dabudine taudi tokare ta yakei be gadigadidima ta sanadididina. \v 43 Inam raḡanine tokare didimana banegidima tamedima na waiguyauma nopone ta mia be ta yana guratana, suara maika. Deḡoda beemima ta kenana, naumeki da koi beavaiana. \s1 Taragai semosemodima wainasidima \p \v 44 “Mamaitua na waiguyauma, inam doḡa nopone mane dosinama semosemonama maika. Be banaga tenaḡa inam manenama ya vabanavi be ya rupu porena, be tauna ma nuaverena ya munaḡa ya naḡo da na taragaima matabudi ya raugimaredi, be mane ya paḡona. Yodibe ya munaḡa be inam doḡanama ya gimerina. \v 45 Be mate, Mamaitua na waiguyauma inam taugimara tenaḡa maika, tauna posaru verenama ya wanewanena da sibo ya gimerina. \v 46 Raḡan tenaḡa tauna posaru vere vavasaḡinama ya banavina, be maesinama dosinama. Dabudine tauna ya munaḡa ya naḡo da na taragaima matabudi ya raugimaredi, be mane ya paḡo, yodibe inam posarunama ya gimerina. \s1 Sagida wainasinama \p \v 47 “Be mate, Mamaitua na waiguyauma inam sagida maika, banaga topae ta pore, be iyana tabutabu ta konekonedina. \v 48 Raḡanine sagida e moḡamoḡavuna, taudi sagida ta soru tavaite barabarae ta mia be ta dariḡedi da iyana veredima posa nopone tawai ikwedina, be gewegewedima tawai poraḡana. \v 49 Uma kauinama nama tokare raḡan damone e tubuḡana. Inam raḡanine anea tokare ta yovo be didimana banegidima, be gewagewa banegidima ta dariḡedina. \v 50 Be gewagewa banegidima kai matane ta poraḡa nawedi, be dabudine taudi tokare ta yakei be gadigadidima ta sanadididina.” \v 51 Be Yesu na tauwai muriwatanama yai taraviredi be ya riuna, “Uma giudima matabudi koya kataiedi, bo ibewa?” Be taudi a paribee be a riuna, “Ee, kè kataiedina.” \v 52 Be Yesu ya riuedina, “Tarawatu tauwai katakataidima taudi Mamaitua na waiguyauma a katakataiena raḡanine, taudi vada taupakinama maika a tubuḡana. Vutuna aubainama taudi vada nopone ta saḡa be taragai\f + \fr 13:52 \ft ‘Taragai’ inam waikatakatai.\f* vaudi da poredima sivusivudima ta ragaragau dobiḡedina.” \s1 Nasaret banegidima Yesu a tuaḡaiena \r (Mk 6:1-6; Lk 4:16-30) \p \v 53 Raḡanine Yesu wainasi giunama yawai kovidina, tauna inam dobunama ya gose pore, be ya naḡona wari kedae. \v 54 Tauna ya munaḡana na meagai ḡomae, be dabudine tauna sinagog nopone ya saḡa, be banaga yawai katakataidina raḡanine, taudi a basa kaue be a riuna, “Uma baneginama deḡo dabudine nuauyauya, be mataira rewapanidima ya ragaudi be uma yabedima e voivoiedi? \v 55 Tauna kabe tauwai kamda natuna, be tinanama Meri tauma kè kataiena. Be tasitasinama inam Jeims, Jousep, Saemon be Judas. \v 56 Be nuvunuvunama matabudi kauanema diade ta miamiana. Tauna uma rewapanidima deḡo dabudi ya ragaudi?” \v 57 Inam dabudine taudi Yesu a tuaḡaiena. \p Be Yesu ya riuedina, “Peroveta na meagai ḡomae, be na vada ḡomama banegidima tauna nam ti vivirena.” \v 58 Vutuna aubainama inam meagaine Yesu mataira nam toitoi i voiedina, baninama taudi nam ti sumaḡena aubainama. \c 14 \s1 Jon tauwai babataito nema ya guri bakona \r (Mk 6:14-29; Lk 3:19-20; 9:7-9) \p \v 1 Inam raḡanine guyau Herod tauna Yesu varinama ya vaivaiena, \v 2 tauna na taunoyama ya riuedina, “Uma baneginama agunai Jon tauwai babataito, tauna gurie be ya midisuḡu munaḡana, vutuna aubainama rewapana ḡarone ta kenakenana da mataira e voivoiedina.” \v 3 Herod umanama ya giugiuna, baninama tauna noḡone Jon yai gurina. Jon umanama ya gurina: Herod tuaḡanama Pilip na waivima isanama Herodias ya kwayana, be inam kauinama debane Jon Herod ya riuriuena da nam nama sibo ya voie, vutuna aubainama Herod na tauiḡarama ya riuedi be Jon a vunuḡi da a pani be dibure a boruna. \v 4 Be Jon tauna yaḡoro da Herod umanama ya riuriuena, “Inam nam i verena da Herodias kwa naḡi, baninama inam tuaḡamma na waivima.” \p \v 5 Inam riunama aubainama Herod ya ḡoena da Jon sibo yai gurina. Be tauna banaga ya nairedina, baninama banaga taudi a noḡonoḡotina da Jon tauna peroveta. \p \v 6 Be Herod na kaba tubuḡama soinama ya voivoiena nopone, Herodias natunama waivinama ya biga be Herod yai nuavere kauena. \v 7 Vutuna aubainama guyau Herod ya sauga wapa be umanama ya riuena, “Aba kwai baḡena yà utemna.” \v 8 Naumeki da gomana tinanama na ḡoanama aubainama guyau Herod ya riuena, “Taugu yà ḡoeḡoena yodi Jon debanama dabire kwa boru, be kwa uteguna.” \v 9 Be inam giunama guyau ya kawa nuaboya kauena, be tauna nam teneteneḡina da gomana sibo ya rawaḡaiḡaie, baninama Herod noḡone na warema matedie ya sauga wapana. Naumeki da guyau yai aninana da gomana na ḡoanama tokare e utena. \v 10 Be na tauiḡarama ya riue da ya naḡo dibure, be Jon gadonama ya tomna. \v 11 Naumeki da tauiḡara Jon debanama dabire ya boru, be gomana guguininama ya ute, da ya kiroḡi nawe be tinanama ya utena. \v 12 Naumeki da Jon na tauwai muriwatanama a verau be Jon tubuḡinama a kiroḡa nawe, be a dobona. Yodibe a naḡo da Yesu ai varina. \s1 Yesu banaga sievinama 5 tausand yai kanidina \r (Mk 6:30-44; Lk 9:10-17; Jn 6:1-14) \p \v 13 Yesu Jon varinama ya vaivaiena raḡanine, tauna wagae ya geru be ya naḡona gabu wainuatuḡune. Be patara ta vaiena be Yesu gabu wainuatuḡune ya naḡona. Naumeki da banaga taudi adi meagaima a gosaḡa be a doka ḡomedi be kaḡediḡa geresaḡa a naḡona. \v 14 Raḡanine Yesu gerese ya ḡotaḡotana, dabudine e kitana be patara dosinama a miamiana. Naumeki da Yesu taudi ya raunuatoiedi be banaga sidesidedima yai yawasanidina. \p \v 15 Be suara ya yovoyovona raḡanine, na tauwai muriwatanama Yesu ḡarone a verau be a riuna, “Bada, uma inam mutuyuae tà miamiana, be kaiteka ravi e tavatavana. Banaga kwa riupore nawedi da meagaie ta naḡo da adi kanima ta gimarana.” \p \v 16 Be Yesu ya paribeedi be ya riuna, “Taudi nam ta naḡo. Taumi kani ko utedina.” \v 17 Be taudi a riuena, “Be tauda buredi 5 be iyana rabui kavakava ta kenakenana.” \v 18 Be Yesu ya riuedina, “Ko verauḡedi ḡarogue.” \v 19 Naumeki da banaga ya riuedi be mui debedie a miana. Yodibe tauna buredi 5 be iyana rabui ya ragaudi, gunume yai kita saḡa da yai kaiwa be buredi ya givana. Yodibe na tauwai muriwatanama ya utedi, be taudi banaga a ute nawedina. \v 20 Dabudine banaga matabudi a kani da a kani siauana. Naumeki da tauwai muriwatana banaga kani a kanikani gosedina, taudi a rawateḡeteḡeidi be posa matabudi 12 ai moḡavudina. \v 21 Banaga dabudine a kanina, tautauḡoma sievinama 5 tausand be waiwaivi seda mate nam ti sievidina. \s1 Yesu topa debanaḡa ya naḡona \r (Mk 6:45-52; Jn 6:15-21) \p \v 22 Inam kauinama murine Yesu na tauwai muriwatanama wagae ya riuporedi da taudi a doka be yawawa a davu da noaḡo nevane a naḡona. Muriḡa Yesu banaga ya riuporedi be a naḡona adi meagaie. \v 23 Be banaga a naḡonaḡona muridie, tauna ya naḡona oya debane, moiragi aubainama. Be ravi ya tavatavana raḡanine, Yesu taunaḡa dabudine ya miamiana, \v 24 be waga kaiteka yawawa poune ya naḡonaḡona, be sive dosinama aubainama, rabama waga ya katikati vitarena. \p \v 25 Be raḡan tomtom Yesu topa debane ya babara be ya naḡonaḡona taudi ḡarodie. \v 26 Be dabudine na tauwai muriwatanama ta kitana be tauna topa debanaḡa ya veraverauna ḡarodie. Inam raḡanine taudi a naira kaua, a rasa be a riuna, “Ḡaḡarua e veraverauna.” \v 27 Be Yesu waiḡapa ya riu makai be ya riuedina, “Nam ko naira, taugu.” \p \v 28 Dabudine Pita ya riuena, “Bada, deḡoda riukaua tam, naumeki da kwa riu be taugu topa debanaḡa ḡarome yà verau.” \v 29 Dabudine Yesu ya paribee be ya riuna, “Kwa verau.” Naumeki da Pita waga ya dobi pore be topa debanaḡa ya babara be Yesu ḡarone naḡonama yai karena. \v 30 Be tauna sive be rabama ya kitedi be ya nainairana raḡanine, tauna daururu yai karena, inam raḡanine tauna ya yogona, “Bada, kwai yawasanigu!” \v 31 Be Yesu waiḡapa nimanama yai yoyo be Pita nimane ya kaididi da ya sorusaḡe be ya riuna, “Am waisumaḡama ya ḡaubo ḡaḡa, aba aubainama kuya noḡota bekubeku?” \v 32 Be taudi wagae a saḡasaḡana raḡanine, sive be rabama ai kavena. \v 33 Dabudine taudi aitauḡa wagae a gerugeruna, matabudi Yesu a raudunee be a riuna, “Tam riukaua Mamaitua Natunama.” \p \v 34 Dabudine taudi yawawa a davu be a naḡona naumeki da Genesaretma a ḡotana. \v 35 Be tautauḡoma dabudine Yesu a kitakitana, taudi Yesu varinama inam dobunama matabuna nopone ai daberarina, be banaga sidesidedima a verauḡedina Yesu ḡarone. \v 36 Be Yesu ai baḡana da tauna sibo yai aninedi, be taudi na garama isunaḡa sibo a taukonina. Be banaga aitauḡa na garama a tautaukonina, taudi matabudi a yawasanana. \c 15 \s1 Abaḡa nopodama tawai miredina na waikatakataima \r (Mk 7:1-23) \p \v 1 Dabudine Parisi be tarawatu tauwai katakataidima ḡesaudima Jerusalemma be Yesu ḡarone a tava be ai taravirena, \v 2 “Aba aubainama tam am tauwai muriwatanama dà babadama adi vaivaima tawai kati kotovidi? Taudi kani raḡanine, nam nimedima tima koḡedi be ta kanikani yababana.” \p \v 3 Be Yesu ya paribeedi be ya riuna, “Be taumi aba aubainama ami vaivaima kowai muriwatanedi, be Mamaitua na riuvavasaḡama kowai kati kotovidi? \v 4 Baninama Mamaitua umanama ya riuna, ‘Tamamma be tinamma kwa viviredina!’ be ‘Aitau tamanama bo tinanama ei tara tautauena, tauna gurie ta boruna.’ \v 5 Banaga aitau na dosima sagudima aubainama yaba ḡarone a kenakenana sibo ya ragaudi be na dosima ya sagudina. Be taumi ami waikatakataima kana taiye tauna inam yabedima ya ragaudi be na dosima ya riuedina, ‘Uma yabedima taumi sibo è sagumina, be yodi Mamaitua puyonama aubainama taumi nam yà utemi.’ \v 6 Inam raḡanine taumi ko riuriuna, ‘Tam ya verena da Mamaitua kwa puyona, be am dosima nam kwa sagudi.’ Inam waikatakataidie taumi Mamaitua na riuvavasaḡama ko kawakawa koakoana, be taumi ami vaivaima ko kawakawa saḡena. \v 7 Taumi banaga kaikaiyovumima. Aisaia na waiperovetama inam ya riu kauana. Mamaitua umanama ami kauama ya giuena, \q1 \v 8 ‘Uma banegidima mududiḡa e riuriuna, “Mamaitua, isamma ka kaikai suḡusuḡuna” be taudi nopodima madanie. \q1 \v 9 Taudi adi raudunema ḡarogue nam baniboruboruna. Baninama taudi adi waikatakataima inam banaga tarawatu a voivoiedina, vutudi banaga tawai katakataidina.” \p \v 10 Dabudine Yesu patara ya rawateḡeidi be ya riuedina, “Koi beavaia be ko kataiena. \v 11 Yaba aba banaga gayane e saḡasaḡana, tokare noponama nam ei mira, ibewa, be aba banaga nopone be gayane e dobidobina, inam vutuna taunaḡa noponama ewai mirana.” \p \v 12 Dabudine na tauwai muriwatanama ḡarone a tava be a riuena, “Bada tam kuya kataie bo ibewa da Parisi am giuma a vaivaiena, taudi nuedima ai medi kauana?” \v 13 Yesu ya paribeedi be ya riuna, “Tamaguma marae tauna deḡo kaidima nam i kumedina, inam kaidima tokare ma waramidi e kamoḡa poraḡana. \v 14 Vutuna aubainama inam banegidima ko gose poredina. Taudi tauwai dokadokana matapotepotedima. Be deḡoda banaga matapotapotanama turanama matapotapotanama ewai dokena, taudi rabuidi tokare dakie ta bekuna.” \p \v 15 Be Pita ya riuna, “Bada, uma wainasinama kwa giu waibate be ka vaie.” \v 16 Be Yesu taudi ya riuedina, “Taumi yaḡoro ko nuanua babaḡa, bo? \v 17 Koya kataie bo ibewa da yaba aba banaga gayane e saḡasaḡana, tokare kapone e naḡo da noveḡo e dobi munaḡa? \v 18 Be aba banaga nuapoune be e saḡa da gayane e dobidobina, inam vutuna tauname ewai mirana. \v 19 Baninama banaga nuapoune noḡota gewegewedima ta tavatavana, maika rauvunuḡa, badara, waisoḡa yabayababa, danene, kaiyovu, waikarakarakutu bo waidiboḡa. \v 20 Inam kauidima vutudi banaga noponama tawai mirana. Be deḡoda nimamma nam kwa koḡa be kwa kanina, inam nam nopomma kumawai mirana, ibewa.” \s1 Dobu Keinan waivinama na waisumaḡama \r (Mk 7:24-30) \p \v 21 Dabudine Yesu inam gabunama ya gose be ya naḡona Taia be Saidonma. \v 22 Be dobudine Keinan waivinama ya verau tauna ḡarone be bonanama dosine ya riuna, “Bada, tam guyau Deivid natunama, kwa raunuatoiegu! Penama natuguma waivinama ya koku be ewai nuatoitoi kauana.” \v 23 Be Yesu nam aba i riuena. Vutuna aubainama Yesu na tauwai muriwatanama Yesu a riuena, “Kwa riue be ḡavoe e naḡo, tauna muridaḡa e naḡo be ya yogo makamakai be nam i verena.” \p \v 24 Dabudine Yesu inam waivinama ya paribee be ya riuna, “Israel banegidima taudi sipu kwakokwakodima maika. Be Mamaitua ya riuporeguna da taudiḡa sibo è sagudina.” \v 25 Be waivi Yesu noḡone tuapikane ya raupari be ya riuna, “Bada, kwa sagugu!” \v 26 Be Yesu ya paribee be ya riuna, “Inam nam i verena da seda adi kanima yà paḡo be daḡadaḡasi yà utedi.” \v 27 Be waivi ya riuna, “Bada, inam riukaua! Be kwa noḡoti da guni debane seda kani kurekuredima ta tatai kuruvidina, yaḡoro daḡadaḡasi ta tava be ta kanikanina.” \v 28 Be Yesu ya paribee be ya riuna, “Tam waivimma, am waisumaḡama ya moraba kauana, vutuna aubainama naumeki da aba kwawai baḡena, nama e tubuḡana.” Yesu ya giugiuna raḡanine, waivi natunama ya yawasana munaḡana. \s1 Yesu banaga 4 tausand yai kanidina \r (Mk 8:1-9; Lk 9:10-17; Jn 6:1-14) \p \v 29 Yesu inam dobunama ya gose be Galili yawawinama dianaḡa ya naḡona. Naumeki da tauna ya saḡa ya naḡo oya babedie, be dabudine ya miana. \v 30 Dabudine patara dosinama adi banagama tuera ragaragaudima da matapotepotedima da nuakudukududima da gumgum be sida ḡesaudima ragaragaudima mate ai doka tavaitedina. Da Yesu noḡone ai mienidi be tauna banaga sidesidedima matabudi yai yawasanidina. \v 31 Inam raḡanine gumgum giu ai karena, be banaga nuakudukududima a vere munaḡana, be tuera ragaragaudima babara ai karena, be matapotepotedima ai kitana. Uma kauinama banaga a kitakitana, taudi a base kaue, be Israel adi Mamaituama isanama a kaisuḡusuḡuna. \p \v 32 Yesu na tauwai muriwatanama ya rawateḡeidi be ya riuedina, “Taugu uma banegidima yà rarau nuatoiedina, baninama taudi raḡan rabuiteḡa nopodie tauda mate uma dabudi tè mia be taudi nam aiyaba ti kani rubuna da yodi. Be taugu nam ama ḡoeḡoena da taudi ma kaniguridi yà riuporedi, deḡoda kedae ta raumoyaḡasuna.” \p \v 33 Be na tauwai muriwatanama a riuna, “Tauda mutuyuae tà miamiana, be yodi deḡo kani tà paḡo be umanama patarinama tài kanidi?” \v 34 Dabudine Yesu yai taraviredina, “Taumi buredi bisa ḡaromie ta kenakena?” Be taudi a riuna, “Buredi 7 be iyana ḡauḡaubodima raubisaḡa.” \v 35 Naumeki da Yesu banaga ya riuedi da doḡae a miana. \v 36 Yodibe tauna buredi 7 be iyana ya ragaudi, Mamaitua yai kaiwe, be buredi ya giva da na tauwai muriwatanama ya utedi, be taudi banaga a ute nawedina. \p \v 37 Dabudine banaga matabudi a kani da a kani siauana. Be kani murine tauwai muriwatana banaga kani a kanikani gosedina, taudi a rawateḡeteḡeidi be posa matabudi 7 ai moḡavudina. \v 38 Banaga dabudine a kanina tautauḡoma sievinama 4 tausand be waiwaivi seda mate nam ti sievidina. \v 39 Naumeki da Yesu patara ya riuedi da a naḡona adi meagaie, be tauna wagae ya saḡa be ya naḡona Magadanma. \c 16 \s1 Banaga mataira kitanama ai baḡena \r (Mk 8:11-21) \p \v 1 Parisi be Sadisi taudi Yesu ḡarone a tavana, raurubunama aubainama, taudi Yesu ai baḡana da sibo mara matairinama ya voie be a kitana. \p \v 2 Be tauna ya riuna, “Deḡoda kupi e tava be gunuma ei siana raḡanine, taumi ko riuriuna, ‘Pomai inam komra.’ \v 3 Be raḡanboiboi deḡoda dobu e ḡuva be gunuma e dubadubana raḡanine, taumi ko riuriuna, ‘Manaka tokare kusana e dobina.’ Taumi gunume yaba ta tubutubuḡana kita wairuvedima koya kataiena, be yodi raḡandima matairidima kita wairuvedima nam koma katakataiedina. \v 4 Taumi kimtimima gewagewa be badara banegimima, taumi yodi mataira kitanama ko ḡoeḡoena. Be nam tokare mataira ko kita, ibewa da taumi peroveta Jona ḡarone aba ya tubuḡana, vutunaḡa tokare ko kitana.” Dabudine Yesu taudi ya gosedi be ya naḡo poredina. \s1 Waikatakatai kaikaiyovudima ko kita kauedina \r (Mk 8:14-21) \p \v 5 Taudi yawawa a davu be a naḡonaḡona raḡanine, Yesu na tauwai muriwatanama nuedima ya koana da buredi nam ti ragaudina. \v 6 Be Yesu ya riuedina, “Parisi be Sadisi adi yistma ko kita kauedina.” \v 7 Naumeki da tauwai muriwatana uma kauinama ai giu vivivire be a riuna, “Tauda nam buredi te ragaudina, vutuna aubainama tauna nama ya riuna.” \p \v 8 Be Yesu ya kataie da taudi aba a giugiuena, vutuna aubainama tauna umanama ya riuedina, “Taumi ami waisumaḡama ya ḡaubo ḡaḡa. Aba aubainama ko riuriuna da taumi ḡaromie nam buredi? \v 9 Taumi aba koya kitakitana yaḡoro nam ko kataie, bo? Taugu buredi 5 be banaga 5 tausand èi kanidina, be posa bisa koyai moḡavudina, vutudi nam koma noḡonoḡoti, bo? \v 10 Be taugu buredi 7 be banaga 4 tausand èi kanidina, be posa bisa koyai moḡavudina, vutudi nam koma noḡonoḡoti, bo? \v 11 Taugu yaba yà giugiuedina aba aubainama taumi nam koma katakataiedi, taugu nam buredi ama giugiuena, ibewa. Taugu Parisi be Sadisi adi yistma ko kita kauedina, vutuna taugu yà giugiuena.” \p \v 12 Inam raḡanine taudi a kataie da tauna nam buredi kana yistma i giugiuena, ibewa da Parisi be Sadisi adi waikatakataima kaikaiyovudima ya giugiuena. \s1 Pita yai maḡatarana da Yesu tauna vutuna Keriso \r (Mk 8:27-30; Lk 9:18-21) \p \v 13 Raḡanine Yesu Seseria-Pilipai meagaine ya tavatavana, tauna na tauwai muriwatanama yai taraviredi be ya riuna, “Banaga nema ta riuriu bako? Banaga Natunama tauna aitau?” \p \v 14 Be taudi a paribee be a riuna, “Banaga ḡesaudima ta riuriuna da Elaija, be ḡesaudima ta riuriuna da kabe Jerimaia bo ai peroveta tenaḡa kabe i tavatava.” \v 15 Be tauna yai taraviredi be ya riuna, “Be taumi nema ko noḡonoḡota bako, da taugu aitau?” \p \v 16 Dabudine Pita ya paribee be ya riuna, “Tam Tauwai yawasana, Mamaitua yawayawasaninama natuḡominama.” \p \v 17 Be Yesu Pita ya riuena, “Saemon Jona natunama, tam Mamaitua ei aiainimna, baninama uma noḡotinama nam banaga ti kataimna, ibewa da Tamaguma marae tauna vutuna ḡarome yai maḡatarina. \v 18 Be taugu yà riuemna da tam Pita\f + \fr 16:18 \ft Gurik bonane ‘Pita’ inam yeku isanama.\f* inam yeku. Be inam yekunama debane taugu yau ekalesiama yà kerina, be guri tokare nam inam ekalesianama e vaisuba be teneteneḡina. \v 19 Taugu mara waiguyaunama kiḡinama tam tokare yà utemna. Vutuna aubainama tam aba dobue kwa panipanina, nama marae e panina. Be aba dobue kwa kuvekuvesina, nama marae e kuvesina.” \p \v 20 Inam dabudine na tauwai muriwatanama ya riuedina da nam aitau sibo a riue, da tauna vutuna Keriso. \s1 Yesu nema ei nuatoitoi bako be e gurina ya giuedina \r (Mk 8:31–9:1; Lk 9:22-27) \p \v 21 Inam raḡanine da nokoi ya naḡona Yesu tauna na tauwai muriwatanama ya giu waibatedina, da tauna tokare e naḡona Jerusalemma. Be dabudine babada dosidima, be pirisi adi babadama, be tarawatu tauwai katakataidima, matabudi taudi Yesu ta raukivi gewegewe, be tai gurina. Be raḡan aniwai rabuiteḡane tauna tokare e midisuḡu munaḡana. \p \v 22 Inam raḡanine Pita Yesu yai doke ḡavoe ya nawe be yai ḡake be ya riuna, “Avedi Bada, Mamaitua na sague inam kauinama nam ḡarome e tubuḡa!” \v 23 Dabudine Yesu yai tautinamuri be Pita ya riuena, “Kwa naḡo ḡavoe Seitan! Tam yau kedama kwa guduguduna, tam am noḡotama nam Mamaitua ḡarone be tima yovoyovona. Tam inam banaga adi noḡotama kwa giugiuena.” \p \v 24 Inam raḡanine Yesu na tauwai muriwatanama ya riuedina, “Deḡoda aitau waimuriwataneguma e ḡoena, naumeki da na ḡoanama matabuna e gosedi, be na korosima e kiroḡi da ei muriwataneguna. \v 25 Tam aitau tame am yawasanama kwa kaididi be kwa raberabena, tokare am yawasanama kwa kawa gewagewana, be tam aitau da taugu kautaiye am yawasanama kuyai utaena, naumeki da am yawasanama tokare kwa banavina. \v 26 Be deḡoda aitau dobu yabedima matabudi e ragaragaudina, be e gurina raḡanine, inam yabedima tauna nema ta sagu bake, da yawasana kenakena nonoḡinama e paḡo? Bo aba ei utae da na yawasanama e paḡo munaḡe? \v 27 Baninama Banaga Natunama tokare Tamanama neneḡarine na aneama mate ta yovona. Yodibe banaga tenatenaḡaḡa aba a voivoiedina ruvane nama tokare ei maesidina. \v 28 Taugu yà riuriu kauemina da taumi ḡesaumima yodi uma dabudi ko midimidina tokare nam ko guri, naumeki da Banaga Natunama ei rawaguyau be e verauna ko kitana.” \c 17 \s1 Yesu kitanama ya boru vitarena \r (Mk 9:2-13; Lk 9:28-36) \p \v 1 Raḡan 6 muridie Yesu na tauwai muriwatanama Pita, Jeims be tasinama Jon yai dokedi be taudiḡa oya daudaunama debane a naḡona. \p \v 2 Taudi oya debane a tavatavana, dabudi ta kitana be Yesu kitanama ya boru vitarena. Tauna noḡonama yai matakanikanina maika suara, be na garama a ḡavorana maika suara boruminama. \v 3 Inam kauinama ya tubutubuḡana nopone, ta kitana be Mousis be Elaija Yesu mate awai giuna a kitedina. \v 4 Naumeki be Pita Yesu ya riuena, “Bada, ya vere kauana da tauma mate uma dabudine. Deḡoda tam kwa ḡoena, taugu kape rabuiteḡa yà voiedina, tenaḡa tam aubaimma, tenaḡa Mousis be tenaḡa Elaija.” \p \v 5 Pita yaḡoro ya giugiu be giyou ḡavoḡavora tunutununama ya yovoyovona ya suma tawedina. Dabudine bona giyou nopone ya dobi be ya riuna, “Uma inam taugu natuḡomiguma, tauna ewai nuavereguna, bonanama ko vaiena!” \v 6 Be tauwai muriwatana nama giunama a vaivaiena, taudi a naira kaua, be noḡodie a beku be doḡae a ravusedina. \v 7 Naumeki be Yesu ya verau da ya taukonidi be ya riuna, “Ko midisuḡu, nam ko naira.” \v 8 Inam raḡanine taudi a tausuḡudi be ai kita da Yesu taunaḡa a kitana, be nam aitau ḡesau dabudi ti kitana. \p \v 9 Naumeki da taudi oyae be a dobi a munamunaḡana raḡanine, Yesu taudi umanama ya riuedina, “Taumi aba koya kitakitana nam aitau tenaḡa ko riue, naumeki da Banaga Natunama gurie be e kawa midisuḡu munaḡena.” \p \v 10 Dabudine tauwai muriwatana Yesu ai taravire be a riuna, “Aba aubainama tarawatu tauwai katakataidima ta riuriuna da Elaija tauna noḡone e yovo doka?” \v 11 Dabudine Yesu ya paribeedi be ya riuna, “Inam riukaua, Elaija tauna tokare e yovo doka be yaba matabudi e kawa nonoḡidina. \v 12 Be uma yà riuemina, Elaija tauna kaite ya yovona, be banaga tauna a nuababaḡena, vutuna aubainama taudi adi ḡoanama nama tauna ḡarone a voivoiedina. Inam banegidima tokare kauinama teneḡine nama Banaga Natunama ta raukivi gewegewe be ei nuatoitoina.” \v 13 Inam raḡanine na tauwai muriwatanama a kataiena, da tauna taudi ḡarodie Jon tauwai babataito ya giugiuena. \s1 Yesu gomana penama kokukokunama yai yawasanina \r (Mk 9:14-28; Lk 9:37-42) \p \v 14 Raḡanine taudi patara ḡarodie a dobidobina, dabudine tauḡoma tenaḡa ḡarodie ya tava be Yesu noḡone tuapikane ya raupari \v 15 be ya riuna, “Bada, natuguma kwa raunuatoie! Tauna muya e kawakawa guri, be e rarau gurerena. Tauna kana raḡanie e beku be kai matane e naḡonaḡona, be wari raḡanie upa nopone e naḡonaḡona. \v 16 Taugu è verauḡena am tauwai muriwatanama ḡarodie, da taudi a raurubuna, be nam ti yawasanina.” \p \v 17 Be Yesu ya paribee be ya riuna, “O banaga nam waisumeḡimi, ami nuababaḡama ya moraba ḡaḡa. Taumi mate tà mia ḡaḡa be yà noya ḡaḡaemi? Gomana ko verauḡe uma ḡarogue.” \v 18 Inam dabudine Yesu penama ya riutuaḡaie be penama gomana ya dobi porena. Naumeki da inam raḡanine gomana ya yawasana munaḡana. \p \v 19 Be tauwai muriwatana taudiḡa muriḡa a verau Yesu ḡarone da ai taravire be a riuna, “Aba aubainama tauma penama kè tavu be nam i naḡo?” \v 20 Be tauna ya paribeedi be ya riuna, “Inam baninama taumi nam ami waisumaḡama i morabana. Yà riuriu kauemina taumi ami waisumaḡama i morabana kai yauḡana pesinama maika, taumi tokare kaua oyanama koya riuena, kwa midisuḡu be noa dabudi kwa naḡo, be oya tokare ya naḡona. Be nam aiyaba tokare ḡaromie ya piripiri. \v 21 Penama inam nama kitedima tokare nam aiyaba e tauriedi, ibewa da widina be moiragie tokare e tauriana.”\f + \fr 17:21 \ft Gurik baibol ḡesaudima nopodie uma versnama 21 nam ima kenakenana.\f* \s1 Yesu nema e guri bakona, raḡan aniwai rabuinama ya giu munaḡena \r (Mk 9:30-32; Lk 9:43-45) \p \v 22 Be tauwai muriwatana matabudi Galilima awai rawateḡeidina raḡanine, Yesu umanama ya riuedina, “Banaga Natunama kaiteka banaga nimedie ta boru nawena. \v 23 Be taudi tokare tai gurina, be raḡan wairabuiteḡane Mamaitua tokare tauna ei yawasani, be e kawa midisuḡu munaḡena.” Dabudine tauwai muriwatana nama a vaivaiena, taudi ai nuaboya kauana. \s1 Tempol teksnama \p \v 24 Be Yesu na tauwai muriwatanama mate Kapeniamma a tavatavana raḡanine, tempol teksnama tautaminama baneginama ya tava da Pita yai taravire be ya riuna, “Ami tauwai katakataima tauna tempol teksnama ewai maesi bo ibewa?” \v 25 Naumeki da Pita ya paribee be ya riuna, “Ee, ewai maesina!” Be raḡanine Pita vadae ya saḡasaḡana, Yesu Pita yai taravira doke be ya riuna, “Saemon, tam aba kwa noḡonoḡoti, guyaguyau dobue aitau ḡarodie teks ta tamatama? Natunatuḡomidima ḡarodie bo banaga ḡesaudima ḡarodie?” \p \v 26 Dabudine Pita ya paribee be ya riuna, “Banaga ḡesaudima ḡarodie.” Dabudine Yesu Pita ya riuena, “Naumeki da tauda adi sedama aubainama nam tài maesa. \v 27 Be deḡoda tama kawa nopogewegewedi aubainama, kwa naḡo da topae kwa dobi da am kaimoma kwa porena. Be aba iyeninama kwa kaimo dokena, inam iyeninama gayane kwa kitana mane e kenakenana. Inam vutuna kwa paḡo da teks tautaminama kwa utena, taugu be tam aubaidama kwai teksna.” \c 18 \s1 Mamaitua na waiguyauma nopone, aitau ya saḡa gurata? \r (Mk 9:33-37; Lk 9:46-48) \p \v 1 Inam raḡanine tauwai muriwatana Yesu ḡarone a verau be ai taravirena, “Bada, Mamaitua na waiguyauma nopone aitau ya saḡa gurata?” \p \v 2 Dabudine Yesu gomana ḡaubonama ya riue da ya verau be poudie ya midina. \v 3 Yodibe ya riuna, “Taugu yà riuriu kauemina, deḡoda tam aitau am yawasanama nam kwa vitare seda adi yawasanama maika, tam nam tokare Mamaitua na waiguyauma nopone kwa saḡa. \v 4 Vutuna aubainama deḡoda tam aitau am yawasanama kwa vitare be kwa ḡaubo munaḡana uma gomeninama maika, tam tokare Mamaitua na waiguyaue am banagama poudie kwa saḡa guratana. \v 5 Be aitau da gomana ḡaubonama maika uma gomeninama taugu isague ewai aninena, tauna taugu ewai anineguna. \p \v 6 “Be deḡoda ai banaga ewai sumaḡeguna gomana ḡaubonama maika, be banaga ḡesau e verau be e voie da inam baneginama aitau ewai sumaḡeguna gewagewa ei tubuḡina, ya verena da inam baneginama gewagewa tauwai karenama gadone yeku dosinama ta pani be egasie tai daururuna. \p \v 7 “Taumi aitauḡa dobue ami banagama adi waisumaḡe kowai kedadoka waigewedina, taumi ko kita kauana! Raurubu riukaua tokare ta tavana, be aitauḡa da tauraurubu, taumi ko kita kauana! \p \v 8 “Deḡoda nimamma bo kaḡamma e voiem da gewagewa kwa voivoiena, naumeki da kwa douraka be kwa porekaiyatina. Ya verena da kaḡamma tenaḡa be nimamma tenaḡa mate yawasana nopone kwa saḡana, be nam rabui mate da tam kai karakarata nonoḡine ta pore nawemna. \p \v 9 “Be deḡoda matamma e voiem be gewagewa kwa voivoiena, naumeki da kwa kunavai be kwa porekaiyatina. Ya verena da matamma tenaḡa mate yawasana nopone kwa saḡana, be nam rabui mate da gienae kai karakaratine ta pore nawemna. \p \v 10 “Ko kita kaua da uma tauwai sumeḡidima ḡauḡaubodima nam ko kita waiyovoḡedi, baninama taudi adi aneama raḡan matabuna marae Tamaguma noḡone ta midimidina. \v 11 Banaga Natunama ya yovona, banaga kwakokwakodima waiyawasanidima aubainama.\f + \fr 18:11 \ft Gurik baibol ḡesaudima nopodie uma versnama 11 nam ima kenakenana.\f* \s1 Sipu kwakokwakonama wainasinama \p \v 12 “Deḡoda banaga tenaḡa ḡarone sipu 100 a miamiana, be tenaḡa i kwakona, tauna tokare aiyaba ya voie, taumi aba ko noḡonoḡoti? Tauna tokare na sipuma 99 oya babane ya gosedi, be ya naḡona na sipuma kwakokwakonama wanenama aubainama. \v 13 Be yà riuriu kauemina, raḡanine na sipuma i banavina, tauna inam sipunama kwakokwakonama aubainama tokare yai nuavere kauana, nam na sipuma ḡesaudima maika. \v 14 Be inam kauinama teneḡinama nama Tamemima marae, tauna nam ima ḡoeḡoena da tauwai sumaḡa ḡaubonama tenaḡa e kwako. \s1 Ai turamma gewagewa ḡarome e voiena, tam aba kwa voie tauna ḡarone? \p \v 15 “Deḡoda turamma tauwai sumaḡa ḡesau be gewagewa ḡarome ya voiena, naumeki da tamḡa kwa naḡo ḡarone, be taumiḡa inam piripirinama ko kawa didimanina. Be deḡoda am giuma e vaie be e paḡona, inam naumeki da turamma kuya paḡo munaḡena. \v 16 Be deḡoda am giuma nam e paḡo, naumeki da banaga tenaḡa bo rabui mate kwa ragaudi, be ḡarone ko naḡo da inam piripirinama ko kawa didimanina. Be inam banegidima rabui bo rabuiteḡa taudi aba ko giuedina tai matematena. \v 17 Be tauna deḡoda inam banegidima bonedima yaḡoro nam e paḡo, naumeki da inam kauinama Mamaitua na damma ḡarodie ko giuena. Be tauna Mamaitua na damma adi raukurama yaḡoro nam e vaie, naumeki da tauna ekalesiae be ko boru dobiḡena ḡavoe. Be taumi tauna ko voie da banaga danedanenenama maika, bo banaga isanama gewagewanama maika. \v 18 Yà riuriu kauemina da taumi aba dobue ko panipanina, nama marae e panina. Be dobue ko kuvekuvesina, nama marae e kuvesina. \p \v 19 “Be mate uma yà riuemina, deḡoda taumi rabui uma dobue koi anina tenaḡa be aiyaba koi baḡena, tokare Tamaguma marae ami waibaḡama e voiena. \v 20 Baninama deḡo dabudi banaga rabui bo rabuiteḡa isague tai rawateḡeidina, taugu taudi mate dabudine.” \s1 Taunoya kivikorokoronama wainasinama \p \v 21 Dabudine Pita Yesu ḡarone ya verau be yai taravirena, “Bada, deḡoda turaguma gewagewa ḡarogue e voiena, raḡan bisa tokare na gewagewama yà noḡota pore, raḡan 7, bo?” \v 22 Be Yesu ya riuena, “Nam 7, ibewa, be raḡan 7 be 70 be debane debane turamma na gewagewama kwa noḡota porena. \p \v 23 “Vutuna aubainama mara waiguyaunama inam maika umanama, guyau dosinama tenaḡa ya tava be na taunoyanama ya rawateḡeidina, baninama ya ḡoeḡoena da sibo ya kataiena, da na taunoyama na manema a rabe kauedi bo ibewa. \v 24 Taudi awai rawateḡeina raḡanine, taudi tauḡoma tenaḡa guyau na manema 10 tausand Talent\f + \fr 18:24 \ft Gurik bonane ya riuna: 10 tausand Talents. Inam 480-milion Kina (K480,000,000).\f* ya paḡopaḡona, tauna a verauḡena guyau ḡarone. \v 25 Be inam baneginama nam teneteneḡina da sibo guyau na manema yai maesa munaḡe. Vutuna aubainama guyau ya riuna da sibo inam tauḡominama tauname, be na visarama, na sedama be na taragaima matabudi sibo ya gimaredi, da mane sibo ya paḡona. Yodibe guyau na manema sibo ya ute munaḡena. \v 26 Dabudine taunoya guyau noḡone tuapikane e raupari be yai baḡa gurate be ya riuna, ‘Ae, guyau kwa raunuatoiegu! Taugu am manema maesinama matabuna tokare yà ute munaḡemna.’ \v 27 Naumeki da guyau na taunoyama ya raunuatoiena, aubainama na manema maesinama matabuna ya noḡota poredi, be ya riue da ya naḡona. \p \v 28 “Raḡanine tauḡominama doḡae ya dobidobina, dabudi boni tauna ḡarone turanama ḡesau mane 100 Denari\f + \fr 18:28 \ft Gurik bonane ya riuna: 100 Denari. Inam raḡan 100 adi maesama.\f* ya paḡopaḡona, vutuna ya banavina, naumeki da turanama gadonama ya kiki be ya riuna, ‘Yau manema kwai maesa makaie.’ \v 29 Dabudine turanama tauna noḡone tuapikane ya raupari be yai baḡa gurate be ya riuna, ‘Ae, yau tura kwa raunuatoiegu! Taugu am manema maesinama matabuna tokare yà ute munaḡemna.’ \v 30 Be tauna turanama na riuma ya vaia tuaḡaie, be dibure ya boru nawena. Be dabudi ya miana naumeki da turanama na manema sibo yai maesa rovona. \p \v 31 “Inam raḡanine taunoya ḡesaudima nama a kitakitana, taudi nuedima yai medi kauana. Vutuna aubainama taudi yaba matabudi a tubutubuḡana, a naḡo be guyau ai varina. \v 32 Naumeki da guyau inam tauḡominama ya riue da ḡarone ya saḡa, be ya riuena, ‘Tam taunoya gewagewama! Taugu yau manema maesinama ḡarome matabuna è noḡota porena, baninama tam tuapikame kuya raupari, be kuyai baḡaguna aubainama. \v 33 Be tam turamma nama sibo kuya raunuatoiena, taugu tam è raunuatoiemna maika.’ \v 34 Dabudine guyau nuanama yai medi kaua, be inam tauḡominama kivikorokoronama dibure ya boru nawena tauraukivigewagewa banegidima nimedie. Be dabudine ya miana naumeki da guyau na manema sibo yai maesa rovona. \p \v 35 “Taumi deḡoda ami banagama adi gewagewama nam nuemima tabutabune ko noḡota poredi, naumeki da Tamaguma marae tokare taumi ḡaromie kauinama teneḡinama nama e voiem be gienae e pore nawemna.” \c 19 \s1 Yesu waigosaḡa na kauama ya giuena \r (Mk 10:1-12) \p \v 1 Be Yesu inam giudima yawai kovina raḡanine, tauna Galili ya gose be ya naḡona Judia adi dobue, upa Jodanma be noaḡo nevane. \v 2 Be patara dosinama tauna ai muriwatane be dabudine yai yawasanidina. \p \v 3 Dabudi Parisi ḡesaudima Yesu raurubunama aubainama ḡarone a tava be a riuna, “Deḡoda tauḡoma na noḡotama ruvane na waivima i gosena, inam tokare naumeki bo ibewa?” \p \v 4 Dabudine Yesu ya paribeedi be ya riuna, “Taumi girugiruminama porane koya sievi bo ibewa, boni pakane tauwai tubuḡa tauna tauḡoma be waivi ya voiedi, \v 5 be ya riuna, ‘Tauḡoma tamanama be tinanama ya gosedi be na waivima mate tai rawateḡeidina, da boni taudi rabui be yodi taudi inam tubuḡa tenaḡa.’ \v 6 Vutuna aubainama taudi yodi nam rabui, ibewa da taudi tenaḡa. Taudi noḡone rabui be yodi Mamaitua ya rawateḡeidina, nam aitau ei yamonedi.” \p \v 7 Dabudine Parisi Yesu ai taravira munaḡe be a riuna, “Be aba aubainama Mousis riuvavasaḡa tautauḡoma ya utedi da taudi waigosaḡa pepanama adi waiwaivima ta utedi be ta gosedi?” \v 8 Be Yesu dabudi ya paribeedi be ya riuna, “Mousis yai aninemina da taumi ami waiwaivima ko gosedina, baninama taumi nam ami raunuatoima ami waiwaivima ḡarodie ima kenakenana. Be pakane Mamaitua waigosaḡa nam i aninena. \v 9 Taugu yà riuriuemina deḡoda tam aitau am visarama kwa gose yababena, avedi da tauna nam ai tauḡoma mate gewagewa ti voiena, be waivi ḡesaunama kwa naḡina, tam inam gewagewa dosinama kuya voiena, baninama monaḡemma debane mui kuya porena. Be waivi na tauḡomama debane mui e porena, inam raḡanine tauḡoma na waivima deḡoda e gose porena inam nam aiyaba.” \p \v 10 Naumeki da tauwai muriwatana Yesu a riuena, “Deḡoda waigosaḡa nam kwai anine, ya verena da banaga nam sibo ai naḡi.” \v 11 Yesu ya paribeedi be ya riuna, “Nam banaga matabudi uma giunama tokare ta paḡo, ibewa da taudi aitauḡa Mamaitua noḡota ya uteutedina, taudiḡa ta paḡona. \v 12 Banaga ḡesaudima nam timawai naḡina, baninama taudi a tubuḡena nama, be tautauḡoma ḡesaudima banaga a kaivaidina aubainama nam timawai naḡina. Be tautauḡoma ḡesaudima taudi Mamaitua na waiguyauma aubainama naḡi a tuaḡaiena. Be banaga aitau inam giudima banidima e kataiedina, tauna sibo ya ragaudina.”\f + \fr 19:12 \ft Gurik bonane ya riuna da banaga ḡesaudima Mamaitua na waiguyauma aubainama, taudime a kaivai munaḡedina.\f* \s1 Banaga adi sedama a verauḡedi Yesu ḡarone be tauna yai aninedina \r (Mk 10:13-16; Lk 18:15-17) \p \v 13 Be banaga ḡesaudima seda a verauḡedina Yesu ḡarone, da tauna nimanama debedie sibo ya boru be aubaidima ya moiragina. Be tauwai muriwatana inam banegidima a riutuaḡaiedina. \v 14 Dabudine Yesu ya riuna, “Seda ḡauḡaubodima ko gosedi da ḡarogue ta verauna, be nam koi ḡakedi, baninama mara waiguyaunama banaga maika uma sededima nama aubaidima.” \v 15 Naumeki da Yesu seda debedie nimanama ya biridi ya kovikovina, tauna ya naḡona. \s1 Taragai baneginama na waitaravirama \r (Mk 10:17-31; Lk 18:18-30) \p \v 16 Raḡan tenaḡa tauḡoma tenaḡa Yesu ḡarone ya tava da yai taravire be ya riuna, “Tauwai katakatai, taugu aiyaba verenama yà voie be yawasana kenakena nonoḡinama yà paḡo?” \v 17 Be Yesu ya paribee be ya riuna, “Vere aba verenama aubainama tam taugu kwawai taraviregu? Mamaitua taunaḡa verenama. Be tam deḡoda yawasana kenakena nonoḡinama kwa ḡoena, naumeki da riuvavasaḡa kwa voteyeteyedina.” \p \v 18 Be taragai baneginama yai taravira munaḡa be ya riuna, “Abaḡa riuvavasaḡidi?” Dabudine Yesu ya paribee be ya riuna, “Nam kwa rauvunuḡa, nam kwa rauwaivi bo kwa rautauḡoma, nam kwa danene, nam kwa kaiyovu, \v 19 tamam be tinamma kwa viviredina be turamma nuanuamma e paḡona maika nema tamḡa kwawai nuapaḡo munaḡemna nama.” \p \v 20 Be taragai baneginama ya riuna, “Taugu inam giudima matabudi è voia rovodina. Be yodi aiyaba ḡesau yà voie?” \v 21 Naumeki da Yesu tauḡoma umanama ya riuena, “Tam deḡoda yawasana didimaninama kwa ḡoena, naumeki da kwa naḡo be am purapurama matabudi kwa raugimaredi, be mane banaga waikaruwaḡewaḡedima kwa utedina. Deḡoda nama kwa voiana, tam am waiguyauma tokare marae kwa paḡona. Yodibe tam taugu kwai muriwataneguna.” \p \v 22 Inam tauḡominama nama giunama ya vaivaiena tauna yai nuaboya kaua be ya naḡona, baninama tauna yai purapura guratana aubainama. \p \v 23 “Dabudine Yesu na tauwai muriwatanama umanama ya riuedina, Yà riuriu kauemina da purapura baneginama tauna marae saḡanama ḡarone ya piripiri kauana. \v 24 Be ko noḡoti da Kamel ya bagibagi kauana da seyau gavogavone e sonaḡana, be nama taragai baneginama ya bagibagi da ya bagibagi kauana, tokare nam teneteneḡina da Mamaitua na waiguyauma nopone e saḡa.” \p \v 25 Be Yesu na tauwai muriwatanama nama a vaivaiena taudi a naira kaua be a riuna, “Deḡoda nama, aitau tokare e yawasana?” \v 26 Naumeki da Yesu taudi ya kitadididi be ya riuna, “Inam kauidima matabudi banaga ḡarodie tokare nam teneteneḡina, be Mamaitua ḡarone yaba matabuna teneteneḡinama e voiedina.” \v 27 Be Pita dabudine Yesu ya riuena, “Tauma yaba matabudi kè gosaḡana tam waimuriwatanema aubainama, be tauma tokare aiyaba ama maesama ka paḡo?” \p \v 28 Dabudine Yesu taudi umanama ya riuedina, “Rawavau raḡaninama e tavana raḡanine, Banaga Natunama waiguyau gabunama boruborumine e miana, be inam raḡanine taumi tauwai muriwatanama 12 mate diague ko mia be Israel damdima matabudi 12 koi tarapiriedina. \v 29 Be aitau da adi vadama bo tamedima bo tinedima, tasitasidima bo nuvunuvudima, adi sedama bo adi sipima a gosaḡana taugu waimuriwataneguma aubainama, taudi tokare ya toi vavasaḡana ta banavidina, nam a gosegosedina maika. Be taudi yawasana kenakena nonoḡinama mate ta paḡona. \v 30 Be banaga toitoi aitauḡa ta dokadokana, taudi tokare tai murina. Be aitauḡa yodi taiwai murina, taudi tokare ta dokana.” \c 20 \s1 Taunoya gureipi sipinama nopone ta noyana wainasidima \p \v 1 Be Yesu na giuma ya kaiwatani be ya riuna, “Mara na waiguyauma inam umanama: \p Raḡan tenaḡa sipi taupakinama raḡanboiboi kupinaḡa ya naḡo be banaga ya kokonedina, da na sipie sibo a noyana. \v 2 Be taudi matabudi ai anina tenaḡa da taudi matabudi adi noyama damone ravie taudi tenatenaḡaḡa Denari tenaḡaḡa ei maesidina. Naumeki be ya riu poredina na sipie. \p \v 3 “Be raḡanboiboi suara ya tavatavana nama, tauna ya dobi ya munaḡa be banaga ḡesaudima anikune gabune a midimidi yabayababana ya banavidina. \v 4 Dabudine ya riuedina, ‘Taumi ko naḡo be yau sipie ko noyana, be taugu tokare taumi yai maesimina.’ \v 5 Naumeki da taudi a naḡona na sipie noya aubainama. \p “Naumeki da suaratopu be tauḡominama ya dobi ya munaḡana, be kauinama teneḡinama ya voiena. Be ravie kauinama teneḡinama ya voiena. \p \v 6 “Be suara ya yovoyovona raḡanine, tauna ya dobi ya munaḡa be yaḡoro banaga a midimidi yabayababana ya banavidina. Dabudine ya riuedina, ‘Taumi suara daudau aba uma dabudi ko midi yabayababa be ko voivoie?’ \v 7 Be taudi a riuna, ‘Tauma nam aitau i kokonemaina da aba sibo kè voie.’ Be tauna ya riuedina, ‘Naumeki, taumi mate ko naḡo yau sipie ko noyana.’ \p \v 8 “Be ravi ḡomae noya ya kovikovina, sipi taupakinama taunoya adi badama ya yokoe be ya riuena, ‘Taunoya matabudi kwa rawateḡeidi be adi maesama kwa utedina. Aitauḡa muriḡa a tava be noya awai karena, taudi ḡarodie waimaia kwai karena naumeki da banaga noya awai kare dokena ḡarodie kwa tavana.’ \v 9 Naumeki da taudi aitau da suara ya yovoyovona raḡanine noya aubainama a tavatavana, taudi tenatenaḡaḡa a verau be Denari tenatenaḡaḡa a ragaudina. \v 10 Be aitauḡa noya aubainama a tavatava dokana, taudi awai noḡotana kabe mane dosinama ta paḡo. Be ibewa da taudi matabudi Denari tenaḡaḡa a ragaudina. \v 11 Taudi mane a paḡopaḡona raḡanine, sipi taupakinama ḡarone momodu ai kare be a riuna, \v 12 ‘Tauma noya dosinama kè voie be suara debamaie ya kara kuruvana. Be inam banegidima taudi muriḡa ḡoma a tava be nam noya dosinama ti voiena. Be tam maesa teneḡinama kuya utedina.’ \p \v 13 “Be sipi taupakinama ya paribeedi be ya riuna, ‘Badam, taugu nam gewagewa ḡarome e voiena, baninama noḡone tam kuyai aninana da Denari tenaḡa sibo è utemina noya murine. \v 14 Vutuna aubainama am manema kwa paḡo be kwa naḡona. Be taugu yà ḡoeḡoena da banaga muriḡa è kokokokonedina maesa teneḡinama yà utedina maika tam. \v 15 Taugu yau pairuma aubainama tam kuya unura, bo? Uma inam taugu yau manema, vutuna aubainama taugu yà ḡoeḡoena nama banaga yà utena.’ \p \v 16 “Naumeki da aitau da tawai murina, taudi tokare ta dokana, be aitau da ta dokadokana, taudi tokare tai murina.” \s1 Yesu nema e guri bakona raḡan aniwai rabuiteḡanama ya giu munaḡena \r (Mk 10:32-34; Lk 18:31-34) \p \v 17 Yesu na tauwai muriwatanama mate Jerusalemma a naḡonaḡona raḡanine, kadae na tauwai muriwatanama ya riuedi da ḡavoe taudiḡa be ya riuedina, \v 18 “Tauda tà naḡonaḡona Jerusalemma be dabudine Banaga Natunama tokare banaga ta boru dobiḡena pirisi adi babadama be tarawatu tauwai katakataidima nimedie. Be taudi adi ogama a taraḡina da tauna tokare tai gurina. \v 19 Be taudi tokare Banaga Natunama ta paḡo be banaga aitauḡa nam Jius taudi nimedie ta boru nawe da taudi tai diboḡi, ta kwapu be korosie ta tuparatuna. Be raḡan wairabuiteḡane tauna e midisuḡu munaḡana.” \s1 Jeims be Jon tinedima na waibaḡama \r (Mk 10:35-45) \p \v 20 Dabudine Sebedi natunatunama tinedima mate Yesu ḡarone a tava be tinedima tuapikane ya raupari be na ḡoanama Yesu yai baḡana. \v 21 Be Yesu ya riuna, “Tam am ḡoanama aba?” Dabudine waivi ya riuna, “Kwai anina da am waiguyauma nopone yau sedama uma rabui, be tenaḡa sibo kasaumma yauwane ya miana, be tenaḡa sibo senimma yauwane ya miana.” \p \v 22 Be Yesu ya riuena, “Tam nam ku kataiena aba kwawai baḡena. Taumi teneteneḡina da taugu ḡoraḡoranama yà tegona nama tokare ko tego, bo?” Dabudine seda a riuna, “Ee, tokare ka tegona teneteneḡinama.” \v 23 Be Yesu ya riuedina, “Taumi riukaua tokare yau redue ko tegona, be kasaugue be senigue mieninama inam nam taugu amawai badena. Inam gabudima Tamaguma ya vokaukauedina, taudi banaga vinevinedima aubaidima.” \p \v 24 Tauwai muriwatana ḡesaudima matabudi 10-nama a vaivaiena raḡanine, taudi nuedima yai medina adi banagama rabui ḡarodie. \v 25 Vutuna aubainama Yesu taudi matabudi ya rawateḡeidi be ya riuedina, “Taumi koya kataiena da eteni babadidima tawai badabadana. Be babadidima ai rewapana vavasaḡana aubainama, taudi eteni tawai badedina. \v 26 Uma kauinama taumi ḡaromie nam nama e tubuḡa! Be deḡoda aitau tenaḡa nopomie moraba e ḡoena, naumeki da tauna e kaue da matabumi ami taunoyama e tubuḡana. \v 27 Be aitau saḡa gurata e ḡoena, naumeki da ei taunoyana ḡaromie. \v 28 Maika Banaga Natunama ya yovona, nam banaga tauna aubainama ti noyana, ibewa da tauna banaga aubaidima ya noyana, be na yawasanama yai utaena, da banaga toitoi e kuvesidina.” \s1 Yesu tautauḡoma matapotepotedima rabui yai yawasanidina \r (Mk 10:46-52; Lk 18:35-43) \p \v 29 Yesu na tauwai muriwatanama mate Jeriko a gosegosena raḡanine, patara dosinama tauna ai muriwatanena. \v 30 Dabudine tautauḡoma rabui matapotepotedima keda diane a miamiana. Be raḡanine ta vaiena be Yesu inam kedanaḡa ya naḡonaḡona, naumeki da taudi bonedima dosine a riuna, “Bada, guyau Deivid natunama, kwa raunuatoiemai!” \v 31 Be dabudine patara taudi a riutuaḡaiedina da sibo ai nuatuḡuna. Be taudi yaḡoro a riu guratana, “Bada, guyau Deivid natunama, kwa raunuatoiemai!” \p \v 32 Dabudine Yesu ya midi kwasa, be yai taraviredina, “Aba ko ḡoeḡoena yà voie?” \v 33 Be taudi a paribee be a riuna, “Bada, tauma ka ḡoeḡoena kai kitana.” \v 34 Be Yesu ya raunuatoiedi be matedima ya taukonidina. Be dabudine yai raḡantenaḡe da taudi ai kita be tauna ai muriwatanena. \c 21 \s1 Yesu Jerusalemma ya saḡana \r (Mk 11:1-10; Lk 19:29-39; Jn 12:12-15) \p \v 1 Raḡanine Jerusalem diane a tavatavana taudi a verauna oya Olipma Betpage meagaine. Dabudine Yesu na tauwai muriwatanama rabui ya riupore nawe dokedi, \v 2 be ya riuedina, “Ko naḡo noḡomie meagaine, be raḡanine meagaie ko saḡasaḡana, dabudine ko kitana donki natunama mate a nigoridina. Ko kuvesidi be ko yovoḡedina taugu ḡarogue! \v 3 Be deḡoda aitau ei taraviremina, taumi ko riuena, ‘Bada e ḡoeḡoedina, raḡan ḡaubonaḡa be ka saḡe munaḡedina.’” \p \v 4 Uma kauinama Mamaitua na giuma boni peroveta ya giugiuena nama ya tubuḡana, \q1 \v 5 “Jerusalem banegidima ko riuedina, ko kitana ami guyauma \q1 vovoyaḡotinama donki natunama ya gerue be ḡaromie e veraverauna.” \p \v 6 Naumeki da tauwai muriwatana a naḡo be Yesu aba ya riuriuedina, nama a voiedina. \v 7 Taudi donki natunama mate Yesu ḡarone a dobiḡedi be taudi adi garama donki natunama debane a yesidi, be Yesu debane ya miana. \v 8 Banaga toitoi adi garama kedaḡa a yesiyesidina maika, banaga ḡesaudima kai ma rugurugudi a taraḡa, a tavaitedi, be kedaḡa a yesidina. \v 9 Banaga aitauḡa a dokadokana be aitauḡa Yesu murine a saḡasaḡana, a yogo be a riuriuna, \q1 “Hosana guyau Deivid natunama ḡarone! Waiaiaininama, tauna vutuna Bada isane e veraverauna! Mamaitua saḡasaḡa vavasaḡinama isanama tà kaisuḡusuḡuna.” \p \v 10 Raḡanine Yesu Jerusalem nopone ya saḡasaḡana banaga matabudi a mosari, ai paparana be a riuriuna, “Uma tauna aitau?” \v 11 Be patara a riuna, “Uma tauna Yesu, tauna peroveta, Nasaretma Galili provins nopone be ya verauna.” \s1 Yesu taukune tempol nopone ya tavu dobiḡedina \r (Mk 11:15-19; Lk 19:45-48; Jn 2:13-17) \p \v 12 Be Yesu tempol nopone ya saḡa be dabudine banaga aitauḡa a kunekune be a gimagimarana, matabudi ya tavu dobiḡedina. Be tauna mane taurabedima adi vatarama yai tauviredi be aitauḡa kiu gabubu taurau gimaredima adi kaba miama mate yai tauviredina. \v 13 Be Yesu taudi ya riuedina, “Girugiruminama porane Mamaitua ya riuna, ‘Taugu yau vadama inam moiragi kana vadama.’ Be taumi ko voivoiena da kabe taudanedanene adi gabu. \p \v 14 Be banaga matapotepotedi be tuera ragaragaudima tempol nopone Yesu ḡarone a tava be tauna yai yawasanidina. \v 15 Dabudine pirisi adi babadama be tarawatu tauwai katakataidima Yesu yaba veredima ya voivoiedina a kitedi be seda tempol nopone a yogo be a riuriuna, “Hosana, guyau Deivid natunama!” Vutuna aubainama inam babadidima nuedima yai medi \v 16 be Yesu a riuena, “Tam seda aba ta riuriuena kwa vaivaie bo ibewa?” Be Yesu taudi ya riuedina, “Ee, yà vaivaiedina. Taumi girugiruminama porane koya sievi bo ibewa da umanama ya riuna, ‘Tam seda raubanidima, be seda wawaidima kuya voiedi da taudi isamma ta kaisuḡusuḡuna.’” \v 17 Dabudine tauna ya gosedi be inam meagainama ya dobi pore be ya naḡona Betenima, be dabudine ya kenana. \s1 Yesu damaya ya riutuaḡaie da nam e vota munaḡa \r (Mk 11:12-14; 14:20-24) \p \v 18 Pomainama raḡanboiboi kupinaḡa Yesu ya munamunaḡana Jerusalemma, be kedae tauna kani ya karatina. \v 19 Dabudine e kitana be damaya kainama keda diane ya midimidina. Naumeki da tauna kai diane ya naḡo be dabudi damaya rugudiḡa ya kitedina, be banidima nam i banavidina. Vutuna aubainama tauna damaya ya riuena, “Nam airaḡan kwa vota munaḡa!” Tauna nama ya riuriuna mudune, damaya kainama ya pokina. \p \v 20 Be tauwai muriwatana nama a kitakitana, taudi a base be a riuna, “Damaya nemanama da ya poki makai?” \v 21 Be Yesu ya riuedina, “Yà riuriu kauemina taumi deḡoda koi sumaḡa be nam ko noḡota bekubeku, taumi tokare kauinama teneḡinama nama ko voiana, be nam inam vutunaḡa be mate taumi tokare kaua oyanama ko riuena, ‘Kwa nuakamoḡa be kwa naḡo egasie.’ Be nama tokare e tubuḡana. \v 22 Deḡoda taumi koi sumaḡana, taumi tokare ami ḡoanama aiyaba koi baḡena moiragie, tokare ko banavina.” \s1 Yesu deḡo rewapana ya paḡona waitaraviranama \r (Mk 11:27-33; Lk 20:1-8) \p \v 23 Yesu tempol nopone ya saḡa be yawai katakataina raḡanine, pirisi adi babadama be babada ḡesaudima mate tauna ḡarone a tava, be ai taravirena, “Tam aba waibadana, be aitau waibada ya utem be uma kauidima kwa voivoiedi?” \p \v 24 Be Yesu ya riuedina, “Taugu mate yau waitaravirama tenaḡa taumi yài taraviremina, be deḡoda taumi ko paribeeguna, naumeki da yà riuemi da taugu aba waibadane uma yabedima yà voivoiedi. \v 25 Ko riuegu! Jon deḡo dabudi waibada ya paḡo da yawai babataito, Mamaitua ḡarone bo banaga ḡarodie?” \p Dabudine taudiḡa ai saḡasaḡa be a riuna, “Nema tà riu bako? Deḡoda tà riuna Mamaitua ḡarone, tauna tokare e riuedana, aba aubainama taumi Jon nam koi sumaḡe? \v 26 Be deḡoda tauda tà riuna, banage, tauda mate banaga tà nairedina, baninama taudi matabudi ta noḡonoḡotina da Jon tauna peroveta.” \v 27 Vutuna aubainama taudi Yesu a paribee be a riuna, “Tauma nam ke kataiena.” Dabudine Yesu ya riuedina, “Naumeki, taugu mate nam yà riuemi da taugu aba waibadane uma yabedima yà voivoiedi. \s1 Seda tautauḡomidima rabui wainasinama \p \v 28 “Uma wainasinama yà riuemi be nema ko noḡota bake? Tauḡoma tenaḡa be natunatunama rabui. Be tauna ya naḡo da natunama tautueḡinama ḡarone be ya riuena, ‘Taukui, manaka kwa naḡo dà sipie be kwa noyana.’ \v 29 Be natunama ya tuaḡai be ya riuna, ‘Taugu è kayo tuaḡaina.’ Be you, muriḡa nuanama ya vitara be ya naḡona sipie noya aubainama. \p \v 30 “Naumeki be tauḡoma ya naḡona natunama tautasinama ḡarone be riunama teneḡinama natunama ya riuena. Be dabudine natunama ya riuna, ‘Naumeki mamai, taugu yà naḡona.’ Be tauna nam i naḡona sipie. \p \v 31 “Yodi aitau tamanama ya voteyeteye be na ḡoanama ya voie?” Be banaga Yesu a paribee be a riuna, “Gomana tautueḡinama.” Dabudine Yesu ya riuedina, “Taugu yà riuriu kauemina da teks tautamidima kaikaiyovudima, be toretore waiwaividima taudi tokare Mamaitua na waiguyaue ta saḡa dokana. Be taumi ibewa, \v 32 baninama Jon ya tava be tauna didimana kedanama yai kataimina, be taumi nam tauna koi sumaḡena. Be teks tautamidima kaikaiyovudima, be toretore waiwaividima taudi Jon ai sumaḡena. Be taumi uma kauinama koya kitana, be yaḡoro nam ami noḡotama ko vitaredi be koi sumaḡena. \s1 Gureipi sipinama taurabenama wainasinama \r (Mk 12:1-12; Lk 20:9-19) \p \v 33 “Be yodi wainasi ḡesaunama yà riuemi be ko vaiena. Sipi taupakinama tenaḡa gureipi sipinama ya voie be ya ganakukuna. Yodibe waen anibuyonama domnama be kweyaḡa vadanama ya keridina. Yodibe gureipi sipinama tausipi ḡesaudima nimedie ya boru da a raberabe be tauna vaḡaie ya naḡona. \v 34 Raḡanine gureipi taminama na raḡanima ya tavatavana, tauna na taunoyama ya riupore nawedina sipi taurabenama ḡarodie, da tauna na sikerema sibo a paḡona. \p \v 35 “Be sipi taurabedima taudi taunoya a vunuḡidi, be tenaḡa a riḡa yabayababena, be ḡesau ai gurina, be ḡesaunama a rauyeku be ya gurina. \v 36 Naumeki da sipi taupakinama na taunoyama ḡesaudima rautoitoi ya riuporaḡana. Be sipi taurabedima inam kauinama teneḡinama nama ḡarodie a voiena. \v 37 Taunoya a vunuvunuḡa rovodina murine, tauna natuḡominama ya riupore nawena ḡarodie be ya riuna, ‘Taugu yà noḡonoḡotina da taudi yodi tokare natuguma ta vivirena!’ \p \v 38 “Be raḡanine sipi taurabenama tauna a kitakitana, taudiḡa ai giu vivivira be a riuna, ‘Uma tauna sipi tokare ei buderiena. Vutuna aubainama tài guri be inam buderinama tauda tài buderiena.’ \v 39 Naumeki da taudi sipie be a vunuḡa dobiḡena ḡavoe, be dabudine ai gurina. \p \v 40 “Yodi nemanama? Sipi taupakinama e tavana raḡanine, tokare sipi taurabedima nema e bakedi?” \v 41 Taudi Yesu a riuena, “Tauna inam banegidima gewegewedima tokare e kawa gewegewedi, be murine na sipima banaga ḡesaudima nimedie e boruna. Be gureipi taminama na raḡanie taudi tokare tauna na sikerema ta utena.” \p \v 42 Be Yesu taudi ya riuedina, “Taumi girugiruminama porane koya sievi bo ibewa? Inam umanama ya riuna, \q1 ‘Vada taukerinama yekue vada a kerikeri be yeku tenaḡa a porekaiyatina, baninama inam yekunama taudi nam ti ḡoena. \q1 Be Mamaitua yekunama poreporenama ya paḡo be ya voie da na vadama e kerikerina yasinama ya tubuḡana. Be inam kauinama Bada ya voiena tauda ḡarode anikitanama ya vere kauana.’ \p \v 43 “Vutuna aubainama yà riuriuemina da Mamaitua na waiguyauma taumi ḡaromie tokare e kaipore, be banaga ḡesaudima e utedina. Be inam dabudine taudi tokare ta vota be Mamaitua na sikerema ta utena. \v 44 Be aitau e beku be uma yekunama debane e ravusena, tauna tokare ei mia gorugoruna. Be yekunama aitau debane e ravusena, tauna tokare ei mia mutumutuna.”\f + \fr 21:44 \ft Yeku tauna Yesu. Be aitau Yesu e tuaḡaiena, taunaḡa tokare e vunuḡa munaḡena, be guri murine Yesu tokare inam baneginama aruinama e doumutuna.\f* \p \v 45 Dabudine pirisi adi babadama be Parisi Yesu na wainasima matabudi a vaivaiedina, taudi a kataiena da tauna taudi ya giugiuedina. \v 46 Vutuna aubainama taudi keda a wanewanena da Yesu sibo a vunuḡina, be taudi banaga a nairedina, baninama banaga a noḡonoḡotina da Yesu inam peroveta. \c 22 \s1 Wainaḡi soinama wainasinama \r (Lk 14:16-24) \p \v 1 Be Yesu wainasi ḡesau ya riuedina, \v 2 “Mamaitua na waiguyauma inam maika umanama: \p Guyau tenaḡa natunama tauḡominama yawai naḡina. Vutuna aubainama tauna soi ya vokaukauena. \v 3 Be tauna na taunoyama ya riuporedina da banaga ya kokokokonedina, vutudi sibo a riuedi da a verauna soie. Be inam banegidima taudi a tuaḡaina. \v 4 Naumeki da tauna na taunoyama ḡesaudima rautoitoi ya riupore nawedi be ya riuna, ‘Ko naḡo inam banegidima è kokokokonedina ḡarodie be umanama ko riuedina, “Ko verauna soie! Taugu kaite yau kani be yau musarama è vokaukauedi, be taumi yà raberabemina.” ’ \v 5 Be inam banegidima yaḡoro taunoya bonedima a vaia tuaḡaiedi, be taudi ai naḡo teḡateḡana. Waria na sipie ya naḡona, be waria na noyae ya naḡona. \v 6 Be ḡesaudima taunoya a vunuḡidi, a raukivi gewegewedi be ai guridina. \p \v 7 “Vutuna aubainama guyau noponama yai ḡora kaua be na tauiḡarama ya riuporedina da inam banegidima taurau vunuḡa tai guridi be adi meagaima mate ta gabu gorudina. \v 8 Dabudine guyau na taunoyama ya riuedina, ‘Naḡi soinama kaite e kawa nonoḡi be e kenakenana. Be banaga è kokokokonedina, taudi nam veredi da sibo a verau. \v 9 Vutuna aubainama taumi ko naḡo kedaḡa be aitauḡa ko banabanavidina, ko riuedi be matabudi ta verauna soie.’ \p \v 10 “Naumeki da taunoya a naḡo kedaḡa be banaga aitauḡa a banabanavidina, veredi bo gewegewedi, matabudi a tavaitedi, be soi vadanama ya moḡavu taritarina. \v 11 Be guyau vadae ya saḡana, na warema kitedima aubainama. Be dabudine e kitana be banaga tenaḡa nam naḡi garedima i kotedina. \v 12 Dabudine guyau inam baneginama ya riuena, ‘Badam, tam nam naḡi garedima ku kotedina, be nemanama da uma dabudine kuya saḡa?’ Be tauḡoma dabudine nam aiyaba i riuena. \v 13 Dabudine guyau na taunoyama ya riuedina, ‘Inam tauḡominama nimanama, kaḡanama ko panidi be ko pore dobiḡena tadiwanawanae. Be dabudine e ḡaba be gadigadinama e sanadididina.’ \p \v 14 “Ko kataie da Mamaitua banaga toitoi ya kokonedina be bisaḡa ya vinedina.” \s1 Tài teks bo ibewa? \r (Mk 12:13-17; Lk 20:27-40) \p \v 15 Dabudine Parisi a naḡo da adi ogama a taraḡina da tauna sibo giue Yesu ai sinasina be aiyaba sibo ya vato waigewana. \v 16 Be Parisi adi tauwai muriwatanama be Herod na tauwai muriwatanama a riupore nawe tenaḡedi, be Yesu ai taravirena, “Tauwai katakatai, tauma kè kataiena da tam riukaue kwa giugiuna, be Mamaitua na ḡoanama riukaue kwawai katakataina. Be am giue tam nam banaga kuma nainairedina, avedi da banaga nema maika kitedima, tam nam kuma siesievidina. \v 17 Kwa riuemai, tam nema kwa noḡonoḡota bake, tauma Sisa ḡarone kai teks bo avedi?” \p \v 18 Dabudine Yesu taudi adi noḡotama gewegewedima ya kataiedi be ya riuna, “Taumi banaga kaikaiyovumima! Aba aubainama taumi ko rarau rubugu? \v 19 Sirin teks aniwai maesinama ko verauḡe be yà kita.” Naumeki da Denari tenaḡa a paḡo verauḡe ḡarone \v 20 be Yesu taudi yai taraviredina, “Aitau noḡona be isanama Sirin bogane ta kenakena?” \v 21 Be taudi a paribee be a riuna, “Uma Sisa noḡonama.” Be Yesu ya riuedina, “Naumeki da Sisa ḡaronama Sisa ko utena, be Mamaitua ḡaronama naumeki da Mamaitua ko utena!” \p \v 22 Raḡanine nama giunama a vaivaiena, taudi Yesu a base be a naḡona. \s1 Gurie be midisuḡu munaḡa waitaraviranama \r (Mk 12:18-27; Lk 20:27-40) \p \v 23 Sadisi taudi a riuriuna da banaga e guri be nam e midisuḡu munaḡa. Inam raḡaninama teneḡine taudi vutudi Yesu ḡarone a tava da ai taravire \v 24 be a riuna, “Tauwai katakatai, Mousis umanama ya riuna, ‘Deḡoda tauḡoma yai naḡi be nam seda i tikedi da ya gurina, be na visarama ya gosena, naumeki da tasinama bo tuaḡanama inam kaiyababinama e naḡi be seda ei tubuḡidina tuaḡanama gurigurinama aubainama.’ \p \v 25 “Tauma ḡaromaie tautauḡoma 7 a tubuḡana tina tenaḡa ḡarone, be tauḡoma tautuaḡa waivi ya naḡi da nam ti natunatuna, be tauḡominama ya gurina be tasinama tuaḡanama kaiyababinama ya naḡina. \v 26 Be tauna mate seda nam i tikedi be ya gurina. Be kauinama teneḡinama tauḡoma wairabuiteḡanama ḡarone ya tubuḡana. Namaḡa da tauḡoma aniwai 7-nama ḡarone ya dobina. Be inam tauḡominama mate nam i natunatuna be ya gurina. \v 27 Naumeki da inam tautauḡomidima a gurigurina damone inam waivinama ya guri ḡavutana. \v 28 Yodi nemanama? Midisuḡu munaḡa na raḡanie uma waivinama tautauḡoma 7 a naḡinaḡina, tauna tokare aitau na waivi?” \p \v 29 Yesu ya paribeedi be ya riuna, “Taumi koya giu waigewana, baninama taumi girugiruminama porane nam ko katai kauena, be Mamaitua na rewapanama mate nam ko kataiena. \v 30 Midisuḡu munaḡa raḡanine, banaga taudi tokare anea maika ta tubuḡana marae, be tokare nam tai naḡi. \v 31 Be guri ta midisuḡu munaḡana na waikatakataima taumi koya sievi bo ibewa? Mamaitua boni umanama ya riuna, \v 32 ‘Taugu inam Eibraham, Aisik be Jeikob adi Mamaituama.’ Mamaitua, nam banaga guriguridima adi Mamaitua, ibewa da tauna banaga yawayawasanidima adi Mamaituama.” \p \v 33 Patara umanama giudima a vaivaiena, taudi Yesu na waikatakataima a base kauena. \s1 Riuvavasaḡa dosinama \r (Mk 12:28-34; Lk 10:25-28) \p \v 34 Inam raḡanine Parisi ta vaiena be Yesu Sadisi adi giuma matabudi ya gududina, vutuna aubainama Parisi a rawateḡeidina. \v 35 Be adi badama, tarawatu tauwai katakatainama tenaḡa Yesu ya raurubu be ya riuena, \v 36 “Tauwai katakatai, tarawatu nopone, deḡo riuvavasaḡinama ya saḡa vavasaḡa?” \p \v 37 Be Yesu ya paribeena, ‘Bada am Mamaituama nuanuamma e paḡona, nuanuamma tabutabune, aruimma tabutabune be am noḡotama tabutabune.’ \v 38 Inam riuvavasaḡinama ya saḡa guratana, be tauna e dokadokana. \v 39 Be aniwai rabuinama inam nama kitanama, ‘Turamma nuanuamma e paḡona, nema tam kwawai nuapaḡo munaḡemna nama.’ \v 40 Tarawatu be peroveta adi waikatakataima matabudi inam riuvavasaḡidima rabui nopodie ta kenakenana.” \s1 Keriso tauna aitau natuna? \r (Mk 12:35-37; Lk 20:41-44) \p \v 41 Be Parisi ai rawateḡeidi da a miamia be Yesu yai taraviredina, \v 42 “Taumi Keriso nema ko noḡonoḡota bake, tauna aitau natuna?” Be taudi a paribee be a riuna, “Tauna guyau Deivid natunama.” \p \v 43 Be Yesu ya riuedina, “Be nemanama da Arua Babau guyau Deivid nopone ya yovo be tauna umanama ya riuna, \q1 \v 44 ‘Mamaitua yau Badama ya riuena, Kasaugue kwa miana, naumeki da taugu am ḡaviama kaḡamma dibudie yà biridina.’ \m \v 45 Guyau Deivid Keriso ḡarone ya riuna, ‘Yau Badama!’ Be yodi nemanama da Keriso tauna guyau Deivid natuna?” \p \v 46 Inam dabudine nam aitau Bada na giuma i paribeena. Inam raḡanine be nokoi ya naḡona nam aitau Yesu waitaravira munaḡenama i ḡoena, baninama taudi a nairana. \c 23 \s1 Tauwai katakatai kaikaiyovudima nam koi muriwatanedi \p \v 1 Dabudine Yesu tauna na tauwai muriwatanama be patara ya riuedina, \v 2 “Tarawatu tauwai katakataidima be Parisi taudi Mousis gabunama a paḡo be banaga tawai katakataidina. \v 3 Vutuna aubainama taumi yaba matabuna ta riuriuemina, naumeki da ko voteyeteyedina. Be adi yawasanama nam i verena aubainama, nam koi muriwatanedi. Taudi ta riuemi da taumi yaba ko voivoiedina, be taudi ḡomidima inam yabedima ta giugiuedina nam tima voivoiedina. \v 4 Taudi tarawatu tabu be tabu bagibagidima ta voiedi, be banaga ta segesegeridina da tarawatu tai muriwatanedina, be banaga inam tarawatudima waimuriwatanedima ta voivoia rereḡedina, be taudi nimediḡa a tikedi be ta miamiana. \p \v 5 “Taudi adi voiama matabudi ta voivoiedina da banaga kabe ta kitedi be ta basedina. Taudi Mamaitua riunama pepae ta girumidi be noḡodie be nimedie ta panipanidina, be gara rarauperoperodima ta kotekotedina. Be gara peroperodima tawai dau guratedina da kabe banaga ta kitedi be ta basedi. \v 6 Soi raḡanine taudi guni poune mieninama ta ḡoeḡoedina, be taparoro raḡandie taudi gabu verediḡa ta vinevinedina. \v 7 Taudi adi ḡoana kauama da banaga aniwai boru gabudie taudi ḡarodie ta verau, be kawasaḡe na waikaiwe tai kaiwedi be ta riuna, ‘O bada dosimma.’ \p \v 8 “Be taumi ko kita da nam aitau ḡaromie e riuna, ‘Bada dosimma’, avedi. Baninama taumi inam ami badama dosinama tenaḡa, be taumi matabumi inam tauna tasitasinama. \v 9 Be dobue nam aitau ḡarone ko riuna, ‘Mamai’, avedi. Baninama taumi tamemima tenaḡa, tauna vutuna marae e miamiana. \v 10 Be taumi ko kita da nam aitau ḡaromie e riuna, ‘Tauwai katakatai’, avedi. Baninama taumi inam ami tauwai katakataima tenaḡa, tauna vutuna Keriso. \v 11 Aitau da nopomie ya saḡa guratana, naumeki da tauna aubaimima ei taunoyana. \v 12 Be aitau da e kawakawa saḡe munaḡena, Mamaitua tokare tauna e boru dobiḡena. Be aitau da e boruboru dobiḡa munaḡena, Mamaitua tokare tauna e kawa saḡena. \s1 Banaga kaikaiyovumima ko kita kauana \r (Lk 11:38-52) \p \v 13 “Taumi tarawatu tauwai katakataidima be Parisi taumi banaga kaikaiyovumima. Gewagewa vavasaḡinama tokare ko banavina. Baninama banaga Mamaitua na waiguyauma nopone saḡanama ta ḡoeḡoena be taumi adi kedama ko guduguduna. Be mate tokare nam Mamaitua na waiguyauma nopone ko saḡa. Be mate banaga Mamaitua na waiguyauma nopone saḡanama aubainama ta rarau rubuna, be taumi adi kedama ko guduguduna. \v 14 (-)\f + \fr 23:14 \ft Gurik baibol bisaḡa nopodie vers 14 e kenakenana. Vers 14 inam umanama: Taumi tarawatu tauwai katakataidima be Parisi ko kita kauana. Taumi banaga kaikaiyovumima. Taumi kaiyababa waikaruwaḡewaḡedima adi vadama, be adi purapurama ko kwayekwayedina, be moiragi daudaudima kaikaiyovudima ko voivoiedina. Vutuna aubainama taumi tokare kovoḡa dosinama ko banavina.\f* \p \v 15 “Taumi tarawatu tauwai katakataidima be Parisi taumi banaga kaikaiyovumima. Gewagewa vavasaḡinama tokare ko banavina. Baninama taumi dobu ko naḡo popoe be banaga ko voiedi da tawai muriwatanemi be kowai katakataidina. Be inam kedane taumi inam banegidima ko voiedi da taudi giena natunatudima ta tubutubuḡana maika taumi. Be mate ko voiedi da adi kaiyovuma tawai moraba kauena, nam maika taumi. Vutuna aubainama taumi inam giena na banima. \p \v 16 “Taumi tauwai dokadoka matapotepotemima, taumi gewagewa vavasaḡinama tokare ko banavina. Baninama taumi ko riuriuna, ‘Deḡoda aitau tempol isane e sauga wapana, inam saugawapanama nam bani boruboruna. Be deḡoda tempol nopone gold isane e sauga wapana, naumeki da inam saugawapanama nam kwai kati kotovi.’ \v 17 Taumi matapotepotemi, be buebuemima! Deḡo tauna yaba dosina, Gold bo tempol? Tempol tauna vutuna gold e kawakawa babauna. \v 18 Be mate ko riuriuna, ‘Deḡoda aitau olta isane e sauga wapana, inam saugawapanama nam bani boruboruna. Be deḡoda puyo olta debane e kenakenana, be inam puyonama isane e sauga wapana, naumeki da inam saugawapanama nam kwai kati kotovi.’ \v 19 Taumi matapotepotemima. Deḡo tauna yaba dosina, puyo bo olta? Olta tauna vutuna puyo e kawakawa babauna. \v 20 Vutuna aubainama aitau da olta isane e sauga wapana, naumeki da tauna yaba matabuna olta debane mate isedie e sausauga wapana. \v 21 Be aitau da tempol isane e sauga wapana, tauna inam tempol isane be aitau da tempol nopone e miamiana mate isane e sausauga wapana. \v 22 Be aitau da mara isane e sauga wapana, naumeki da tauna Mamaitua na kaba miama be Mamaitua ḡominama mate isane e sausauga wapana. \p \v 23 “Taumi tarawatu tauwai katakataidima be Parisi taumi banaga kaikaiyovumima. Tokare gewagewa vavasaḡinama ko banavina. Baninama taumi kani anitai dinidima yabedima koi rawadamdamdi da matabudi 10 be dam tenaḡa Mamaitua ko uteutena. Inam kaua ḡaubonama. Be kaua dosidima tarawatue ta kenakenana inam didimana, raunuatoi be waipatutu taumi nam koma voivoiedina. Inam ya gewagewa kaua. Taumi noḡone kaua dosidima sibo koya voiedina, muriḡa da kaua ḡauḡaubodima sibo koya voivoiedina. \v 24 Taumi tauwai dokadoka matapotepotemima. Taumi kaua ḡauḡaubodima ko kitakita yaḡeyaḡedina, be kaua dosidima ko vava gudegudedina.\f + \fr 23:24 \ft Gurik baibol nopone umanama ya riuna: Taumi inam maika banaga nabugara ḡaubonama na kapue ya kenakenana, ya kita be ya kaiporena. Be na kapuma nopone kamel nam i kita be mate ya tego be ya tonoḡina.\f* \p \v 25 “Taumi tarawatu tauwai katakataidima be Parisi taumi banaga kaikaiyovumima. Gewagewa vavasaḡinama tokare ko banavina. Baninama taumi keyaka be tebo tauridima ko koḡekoḡedina, be nopomima danene be kanitoku ya moḡavuna, inam vutudi mira. \v 26 Taumi Parisi matapotepotemima. Taumi noḡone keyaka be tebo nopodima ko koḡa dokedina, yodibe tauridima mate tokare ta verena. \p \v 27 “Taumi tarawatu tauwai katakataidima be Parisi taumi banaga kaikaiyovumima. Gewagewa vavasaḡinama tokare ko banavina. Baninama taumi kokoaga waiwaisianama maika. Kokoaga debanama kitanama ya vere kauana, be noponama turiḡa be mira ya moḡavuna. \v 28 Be taumi ami yawasanama inam kokoaga maika. Banaga ta kitekitemina da taumi kabe didimana banegimi, be nopomima inam kaiyovu be gewagewa ya moḡavuna. \p \v 29 “Taumi tarawatu tauwai katakataidima be Parisi taumi banaga kaikaiyovumima. Gewagewa vavasaḡinama tokare ko banavina. Baninama taumi peroveta be didimana banegidima kokoagidima koi sia yaḡeyaḡedi, \v 30 be ko riuriuna, ‘Deḡoda tauda waḡawaḡadama adi raḡanie sibo tè miana, tauda tokare nam te sagudi be peroveta tei guridi.’ \p \v 31 Inam giudie kowai maḡatara munaḡemina da taumi vutuna peroveta tauvunuḡidima natunatudima. \v 32 Be taumi ami dosima gewagewa a voivoia gosena, tokare taumi ko kaiḡavutidina. \v 33 Taumi mota, sarama natunatudima! Taumi tokare riukaua da ko naḡona gienae, be nam tokare koi moisiri be teneteneḡina. \v 34 Vutuna aubainama taugu yodi uma yà riuemina da peroveta, nuauyauya banegidima be tauwai katakatai yà riuriuporedina ḡaromie. Be ḡesaudima taumi tokare koi guridi, be ḡesaudima ko tuparatudi, be ḡesaudima ami sinagogma nopodie kwapue ko riḡedi, be ḡesaudima koi tarapiriedi be ko tavu waibabaridina meagai da meagai nopodiḡa. \v 35 Vutuna aubainama aitauḡa banaga veredima a vunuvunuḡidina adi kovoḡama taumi tokare ko paḡona. Boni pakane da yodi, didimana banegidima a vunuḡidi be kosinidima a darorona. Inam Eibol na parate ya naḡo da Berekaia natunama Sakaraias ḡarone ya tavana. Sakaraias tauna olta be tempol poudie koya vunuḡina. Inam banegidima matabudi ami dosima a vunuvunuḡidina mate kosinidima taumi nimemie ta kenakenana. Vutuna aubainama taumi tokare kovoḡa ko paḡona. \v 36 Yà riuriu kauemina, da uma kauidima matabudi taumi kimtimima ḡaromie ta tubuḡana. \s1 Yesu Jerusalem yai nuaboyena \r (Lk 13:34-35) \p \v 37 “O Jerusalem, Jerusalem! Taumi peroveta kowai guridina. Mamaitua banaga e riuriuporaḡana ḡaromie, be taumi ko rarau yekudina! Raḡan ya toi kauana taugu è raurubu da sibo è rawateḡeimina, kamkam natunatunama mapenama dibune e rawarawa teḡeidina maika, be taumi koya tuaḡaina. \v 38 Vutuna aubainama Mamaitua ami tempolma tokare e gose be e kena yababana. \v 39 Be yodi yà riuriuemina da taumi nam ko kita munaḡegu, naumeki da tokare raḡan e tavana, dabudine taumi umanama ko riuna, ‘Tam vutuna Bada isane kwa veraverauna, isamma ka kaisuḡusuḡuna.’” \c 24 \s1 Raḡan damonama matairidima \r (Mk 13:1-23; Lk 21:5-12, 16-23) \p \v 1 Yesu tempol ya gose da ya naḡonaḡo be na tauwai muriwatanama ḡarone a tavana. Dabudine taudi tempol a kita virevire, Yesu ai katai be a basebasena. \v 2 Be dabudine Yesu taudi ya riuedina, “Yà riuriu kauemina da uma yabedima matabudi yodi ko kitekitedina, tokare nam nama ta kena nonoḡa ibewa, be matabudi tokare ta rawadabu ririḡidina.” \p \v 3 Yesu oya Olip debane ya miamia be na tauwai muriwatanama taudiḡa Yesu ḡarone a tava da ai taravire, be a riuna, “Kwa riuemai, uma kauidima aba raḡanine ta tubuḡa? Be abaḡa matairidima ta tubuḡa da ka kitedi be ka kataie da raḡan damonama kaiteka maida, be mate nema ka katai bake da tam am kaba verauma raḡaninama e tavatava?” \p \v 4 Be Yesu ya riuna, “Koi kita kaua da nam aitau ei kedadoka waigewemi. \v 5 Baninama banaga toitoi tokare isague ta tava be ta riuna, ‘Taugu vutuna Keriso!’ Be taudi tokare banaga toitoi tai kedadoka waigewedina. \v 6 Be raḡanine iḡara maida guguridima ko vaie bo madanie varidima ko vaiedina, nam ko naira! Uma kauidima nama tokare ta tubuḡana, be inam nam raḡan damona, ibewa! \v 7 Dobu da dobu tai kawa ḡasiḡasina, be waiguyau turanama waiguyau mate tai kawa ḡasiḡasina. Be dobu toitoi nopodie meiḡara be yoyo tai verautatena. \v 8 Inam kauidima maika kaipakara gomana kaevounama e tepetepena tunimuyanama maika, inam tepa pakanama. \p \v 9 “Inam raḡanine taumi tokare ta panimi be babada nimedie ta biri nawemi da taudi ta raukivi gewegewemi be tai gurimina. Be taumi taugu kowai sumaḡeguna aubainama, banaga dobu matabuna tokare ta tuaḡaiemina. \v 10 Inam raḡanine banaga toitoi adi waisumaḡama ta gosedi be adi banagama adi banagama ta tuaḡaiedi be tai kawa biri dobiḡana, \v 11 be peroveta kaikaiyovudima toitoi inam raḡanine ta maḡatara, be banaga toitoi tai kedadoka waigewedina. \v 12 Be gewagewa e moraba, be banaga toitoi adi wainuapaḡoma tokare ei kavena. \v 13 Be aitauḡa adi waisumaḡe ta midi bagibagi be ta raudamoena, taudi tokare ta yawasanana. \v 14 Be Mamaitua na waiguyauma varinama verenama tokare dobue banaga matabudi ḡarodie ta rauguguya nawe da banaga ta vaie, muriḡa da raḡan damonama e tavana. \p \v 15 “Taumi tausiava, uma giunama baninama ko katai kauena, Peroveta Daniel ya riuna da tokare ko kitana gewagewa waimatawarawara vavasaḡinama deḡo nam sibo ya midi, be tokare e midina. Inam kauinama e tubuḡana raḡanine, \v 16 taudi aitauḡa Judiama miemienidima naumeki da naira oyae sibo a naḡona. \v 17 Inam raḡanine, aitau da na wagapatae\f + \fr 24:17 \ft Jius banegidima adi vadama debanama inam ‘wagapata’ maika tabatabanama. Dabudine adi kaba waimiamiama.\f* e miamiana, nam vadama nopone e saḡa be na purapurama e ragaudi. \v 18 Be nam aitau sipie be na garama ragaudima aubaidima e munaḡa vadae. \v 19 Inam raḡandie waiwaivi bogebogedima be waitatau vaudima, taudi tokare piripiri dosidima ta banavidina. \v 20 Be Mamaitua ḡarone ko moiragi da inam raḡandima, nam bodubodue\f + \fr 24:20 \ft Gurik baibol nopone nam ‘bodubodu’ ima kenakenana. Be ‘winter’ e kenakenana, inam nam maika bodubodu, be inam tururu ya moraba kauana, tokare teneteneḡinama ei gurimna.\f* bo Sabat raḡandie ta tubuḡa, baninama taumi tokare nema naira ko naḡo bako? \v 21 Baninama nuaboya inam raḡandie e gewagewa vavasaḡana tokare ta tubuḡana. Mamaitua dobu yawai tubuḡie da yodi, nam airaḡan uma piripiridima ti tubuḡa rubuna naumeki da yodi. Be uma piripiridima murine nam airaḡan e tubuḡa munaḡa. \v 22 Be deḡoda Mamaitua inam piripiri raḡandima tai tupodima ibewa, nam aitau tenaḡa tokare ya yawasana. Be na banagama vinevinedima kadi taiye, tauna uma raḡandima tokare e taitupodina. \v 23 Be inam raḡandie deḡoda aitau e riuemina, ‘Keriso umanema!’ bo e riuna, ‘Keriso noanema!’ Inam baneginama nam koi sumaḡe! \v 24 Baninama Keriso kaikaiyovudima, be peroveta kaikaiyovudima tokare ta maḡatara be mataira be anibasa kauidima ta voiedina, be ta raurubu da Mamaitua na vinevinema banegidima mate sibo ai kedadoka waigewedina. \v 25 Vutuna aubainama ko kita kauana, yaba matabuna kaite è riu wainonoḡimina, muriḡa da inam raḡandima ta tavana. \p \v 26 “Vutuna aubainama deḡoda aitau e riuemina, ‘Noanema Keriso, dobu kavakavane.’ Nam ko dobi ko naḡo! Bo deḡoda e riuemina, ‘Keriso umanema vadae.’ Nam koi sumaḡe! \v 27 Baninama Banaga Natunama na raḡanima ei raḡantenaḡe be keyama maika e kidi, be gunuma matabuna e yana porena. \v 28 Deḡo musara gurinama e kenakenana, dabudine naboduba\f + \fr 24:28 \ft ‘Naboduba’ inam maika kiu isanama ‘vulture’. Taudi musara deḡo e gurina, waiḡapa dabudi ta tavana. Be matabudi a kataiena da musara deḡo dabudi e kenakenana.\f* ta rawarawa teḡeidina. \r (Mk 13:24-27; Lk 21:25-27) \p \v 29 “Be inam piripiridima raḡandima muridie, \q1 suara ei kupi, be nawaravi tokare nam e yana munaḡa. \q1 Be gunuma rewapanidima matabudi e gusu waidaberaridi be kipora gunume ta kuruvana. \p \v 30 Inam raḡanine noḡone Banaga Natunama tokare gunume e maḡatara, da banaga ta kita be ta kataie da inam Banaga Natunama e yovoyovona. Be dobue banaga matabudi tai sosori be ta ḡabana. Be tokare taudi Banaga Natunama rewapana be neneḡara dosinama mate giyou nopone be e yovoyovona ta kitana. \v 31 Dabudine bogigi dosinama e riuriuna raḡanine, tauna na aneama e riuporedi da na banagama vinevinedima matabudi dobu isune da isune, be gunuma isune da isune, da ta rawateḡeteḡeidina. \s1 Bada na kaba verauma raḡanima nam aitau i kataiena \r (Mk 13:28-37; Lk 21:29-33) \p \v 32 “Naumeki da damaya kainama ko kita be ḡarone ko kataina. Raḡanine damaya ragedima ta kini, be rugudima ta gidagidavana, inam raḡanine ko kataie da inam bodubodu raḡaninama maida e tavatavana. \v 33 Inam kauinama teneḡinama nama, raḡanine taumi inam kauidima gewegewedima ta tubutubuḡana ko kitedina, dabudine taumi ko kataie da Bada na kaba verauma raḡaninama kaiteka maida. \v 34 Taugu yà riuriu kauemina, da uma kimtinama nam ei kave, naumeki da inam kauidima tokare matabudi ta tubuḡa dokana. \v 35 Mara be dobu tokare ta samoana, be taugu riuguma nam airaḡan e samoa. \v 36 Nam aitau tenaḡa raḡan i kataiena da airaḡan inam raḡaninama e tava. Nam anea marae, Mamaitua Natunama mate nam i kataiena, be Tamanama marae taunaḡa ya kataiena. \r (Lk 17:26-35) \p \v 37 “Banaga Natunama na raḡanima maika Noa na raḡanie yawasana a tubutubuḡana maika. \v 38 Muriḡa da kabaita ya tubuḡana, banaga a kanikani, a tegotego, ai naḡi be awai naḡidina. Nama a voivoia be Noa waga ak nopone ya saḡana. \v 39 Be banaga tokare aba ḡarodie e tubuḡana, taudi nam ti kataiena. Naumeki da kabaita ya tubutubuḡana, taudi matabudi ya karuedi be upa nopone a tonedina. Inam kauinama nama tokare Banaga Natunama na kaba veraue e tubuḡana. \v 40 Inam raḡanine tautauḡoma rabui ta sipisipi be tenaḡa tokare anea ta nawena, be tenaḡa ta gosena. \v 41 Be waiwaivi rabui kani ta rarau suvi, be tenaḡa tokare anea ta nawena, be tenaḡa ta gosena. \r (Lk 12:39-40) \p \v 42 “Vutuna aubainama raḡan matabuna koi neneḡanana, baninama ami Badama na kaba verauma raḡanima nam ko kataiena. \v 43 Uma ko noḡoti, deḡoda vada taupakinama sibo taudanedanene na kaba tavama raḡaninama i kataiena, naumeki da tauna tokare na gaburama ya bodame, be baneginama nam na vadae ya saḡa be ya danene. \v 44 Vutuna aubainama taumi mate ko vokaukaua be ko miamia, baninama Banaga Natunama na kaba verauma, taumi tokare ko miamia nuababaḡa be e tavana. \r (Lk 12:41-46) \p \v 45 “Ai taunoya tauna waisumeḡina be nuanuauyauyana, da Bada sibo tauna ya vine? Inam taunoyanama na banagama e rabedi be adi kanima e soiedina, taudi ta ḡoeḡoena raḡanine. \p \v 46 “Raḡanine na Badama e tava munaḡa be e kitana da na taunoyama na noyama e voivoiena, naumeki da nuavere dosinama inam taunoyanama ḡarone. \v 47 Yà riuriu kauemina da Bada na purapurama matabudi tokare inam taunoyanama e ute, be tauna ei badedina. \v 48 Be taunoya deḡoda e gewagewa be e riuna, ‘Bada bonideḡo ya naḡo be e miamia watanana.’ \v 49 Be dabudine tauna na banagama e riḡedi be tegobua banegidima mate ta kanikani, ta tegotego buana. \v 50 Nama e voivoia nuababaḡa be na badama e tavana. \v 51 Inam raḡanine Bada inam taunoya gewagewanama e dourakaraka be banaga kaikaiyovudima adi gabue e boru nawena. Be dabudine tokare ta yakei be gadigadidima ta sanadidi watanedina. \c 25 \s1 Matatapu 10 wainasidima \p \v 1 “Inam raḡanine tokare mara na waiguyauma inam maika umanama: \p Matatapu matabudi 10 adi rampama a ragaudi be a dobi da naḡivau tauḡominama verau bodebodenama a naḡona. \v 2 Matatapu 5 buebuedima be 5 nuanuauyeuyedima. \v 3 Matatapu buebuedima adi rampama a ragaudina be karesin nam ti ragauna. \v 4 Be nuanuauyeuyedima taudi rampa be karesin ḡesaudima mate a ragaudina. \v 5 Be naḡivau tauḡominama nam i tava makaina, vutuna aubainama taudi matedima a yado da a kenana. \p \v 6 “Naumeki da kupi poune be banaga a yogo be a riuna, ‘Naḡivau tauḡominama kaiteka e tavana! Ko dobi be ko verau beena.’ \v 7 Dabudine matatapu matabudi a midisuḡu be adi rampama a vokaukauedina. \v 8 Be matatapu buebuedima adi banagama nuanuauyeuyedima a riuedina, ‘Karesin ko utemai, ama rampama ta gurigurina.’ \v 9 Be taudi a paribeedi be a riuna, ‘Ibewa, karesin nam ruvana da taumi mate tà soie be teneteneḡina. Taumi ko naḡo da aitauḡa karesin ta rarau gimaredina taudi ḡarodie, be mabimie ami karesinma ko gimarana.’ \p \v 10 “Naumeki da taudi karesin gimerinama aubainama keda a naḡonaḡona maika, muridie naḡivau tauḡominama ya tavana. Be matatapu aitauḡa kaite a vovo kaukauana, taudi naḡivau tauḡominama mate vada nopone wainaḡi soine a saḡa, be matakeda ya guduna. \v 11 Be matatapu buebuedima taudi muriḡa a tava be a riuna, ‘Bada, Bada, matakeda kwa kaipore aubaimaima!’ \v 12 Dabudine Bada ya paribeedi be ya riuna, ‘Yà riuriu kauemina da taugu taumi nam e kataiemina.’ \p \v 13 “Vutuna aubainama taumi raḡan matabuna koi neneḡanana, baninama Banaga Natunama na kaba verauma raḡaninama be na awama taumi nam ko kataiena. \s1 Taunoya sibo ai patutu be noya verenama a voiena Bada aubainama \p \v 14 “Be mate mara na waiguyauma inam maika umanama: \p Banaga tenaḡa muriḡa da sibo vaḡai aubainama ya naḡona, be noḡone tauna na taunoyama ya riuedina da tauna na manema ta rabedina. \v 15 Naumeki da na taunoyama adi noyama ruvane nama mane ya utedina. Taunoya tenaḡa 5 tausand Kina ya utena, be ḡesaunama 2 tausand Kina ya utena, be ḡesaunama 1 tausand Kina ya utena. Yodibe tauna ya naḡona vaḡai aubainama. \v 16 Be taunoya aitau da 5 tausand ya paḡopaḡona, tauna ya naḡo da manenama ya noye da yai morebi be 5 tausand ḡesau ya paḡona. \v 17 Be nama taunoya aitau da 2 tausand ya paḡopaḡona, tauna mate manenama ya noye da yai morebi be 2 tausand ḡesau ya paḡona. \v 18 Be taunoya aitau da 1 tausand ya paḡopaḡona, tauna ya naḡo da dom ya keri be na badama na manema dome ya semona. \p \v 19 “Taunoya adi badama ya mia gurata da tokare deḡo, be ya tava munaḡana. Be na taunoyama ya rawateḡeidina, baninama ya ḡoeḡoena da sibo ya kataiena, da na taunoyama tauna na manema ai morebidi bo ibewa. \v 20 Dabudine taunoya aitau da 5 tausand Kina paḡopaḡonama, tauna ya tavana 5 tausand ḡesaunama mate be ya riuna, ‘Bada, taugu 5 tausand Kina kuya uteguna, be yodi kwa kita 5 tausand Kina ḡesaunama mate è tavaitena.’ \v 21 Dabudine Bada ya riuna, ‘O, tam taunoya veremma! Taugu yaba ḡaubonama è utemna be tam kuyai patutu be kuya noye da ya morabana. Vutuna aubainama taugu tam tokare yaba toitoi yà utem, be kwai badedina. Naumeki da yodi kwa verau be taugu mate tài nuaverena.’ \p \v 22 “Dabudine taunoya aitau da 2 tausand Kina paḡopaḡonama tauna ya tava be ya riuna, ‘Bada, taugu 2 tausand Kina kuya uteguna, be yodi kwa kita 2 tausand Kina ḡesaunama mate è tavaitena.’ \v 23 Dabudine Bada ya riuna, ‘O, tam taunoya veremma! Taugu yaba ḡaubonama è utemna be tam kuyai patutu be kuya noye da ya morabana. Vutuna aubainama taugu tam tokare yaba toitoi yà utem be kwai badedina. Naumeki da yodi kwa verau be taugu mate tài nuaverena.’ \p \v 24 “Dabudine taunoya aitau da 1 tausand Kina paḡopaḡonama tauna ya tava be ya riuna, ‘Bada, taugu è kataiena da tam banaga medimedimma. Tam nam pesi ku kumedina be kwa ragaragau yababedina. Tam nam ku sipina be kwa rarau yaba yababana. \v 25 Vutuna aubainama taugu tam è nairemna aubainama dom è keri, be am manema dome è semona. Yodi kuya kita umanema am manema ya uteute munaḡemna.’ \v 26 Dabudine Bada ya riuna, ‘Tam taunoya gewagewamma, matagayagayawimma. Tam kuya kataiena da taugu nam pesi è kumedina be yà ragaragau yababedina, be taugu nam e sipina be yà rarau yaba yababana. \v 27 Inam naumeki, tam yau manema banike sibo kuya boru be ya noyana. Be taugu è tavana raḡanine debane anitai potonama mate sibo è paḡona. \p \v 28 “Inam taunoyanama gewagewanama ḡarone mane ko paḡo, be taunoya 10 tausand Kina ya voivoiena, tauna ko utena. \v 29 Baninama aitau da na noyae ei patutu be e voivoia kauena, tauna tokare yaba ḡesaudima mate debane yà taipoto be yà utena. Be aitau na noyama e voivoia waigewagewana, avedi da tauna yaba ḡaubonama ḡarone e kenakenana, be yaḡoro taugu tokare ḡarone yà kaiporena. \v 30 Be inam taunoyanama matagayagayawinama ko pore dobiḡe tadiwanawanae, be dabudine e yakei be gadigadinama e sanadididina.’ \s1 Mara etara raḡaninama \p \v 31 “Banaga Natunama tokare na kaba waiguyauma boruborumine e mia be ma neneḡarina na aneama matabudi mate marae be ta yovona. \v 32 Be banaga dobu matabuna tauna noḡone ta rawateḡeidi be tauna e dariḡedina, maika tauyosi sipu be gote e daridariḡedina nama. \v 33 Tauna sipu kasaunama yauwane e biridina, be gote seninama yauwane e biridina. \p \v 34 “Dabudine guyau banaga kasaunama yauwane tokare e riuedina, ‘Taumi aitauḡa Tamaguma yawai aiainimina, ko verau be ami buderima ko paḡona. Baninama Tamaguma muriḡa da dobu ya voiena, noḡone tauna aubaimima mara waiguyaunama ya vokaukaue be ya kenakenana, vutuna yodi koi buderiena. \v 35 Baninama kani ya karakaraguna raḡanine, taumi kani koya utegu be è kanikanina. Be nuaguma ya rarau kasakasana raḡanine, taumi upa koya utegu be è tegotegona. Be taugu è vaḡavavaḡaina raḡanine, taumi koya riuegu da ami vadae è saḡasaḡana. \v 36 Be gara èwai karuwaḡewaḡena raḡanine, taumi koyawai garaguna. Be taugu è sidasidana raḡanine, taumi koya raberabe kaueguna. Taugu dibure è miamiana raḡanine, taumi koya vava kitakitaguna.’ \p \v 37 “Inam raḡanine didimana banegidima tauna ta paribee be ta riuna, ‘Bada, airaḡan kani ya karakaratim be tauma kani kè utem? Be airaḡan nuamma ya rarau kasakasa be tauma upa kè utem? \v 38 Be airaḡan tauma kè riuem da vadae kuya saḡa? Bo airaḡan gara kuyawai karuwaḡewaḡe be tauma gara kè utem? \v 39 Be airaḡan tam kuya sida bo dibure kuya miamia, be tauma kè vava kitakitam?’ \v 40 Dabudine guyau taudi ya paribeedi be ya riuna, ‘Yà riuriu kauemina, da aitau tenaḡa turaguma ḡaubonama ḡarone vere kuya voiena, inam taugu ḡarogue kuya voiena.’ \p \v 41 “Dabudine guyau banaga seninama yauwane tokare umanama e riuedina, ‘Ko naḡo ḡavoe, taumi Mamaitua yai tara tautauemina tokare kai karakarata nonoḡinama nopone ko naḡona. Inam gabunama Mamaitua ya vovo kaukauena, Diaboro be na aneama mate aubaidima. Be taumi mate inam dabudi ko naḡona. \v 42 Baninama taugu kani ya karakaraguna raḡanine, taumi nam kani ko uteguna. Be nuaguma ya rarau kasakasana raḡanine, taumi nam upa ko uteguna. \v 43 Be taugu è vaḡavavaḡaina raḡanine, taumi nam ko riuegu da ami vadae è saḡana. Be taugu gara èwai karuwaḡewaḡena raḡanine, taumi nam koi garaguna. Be taugu è sidasida bo dibure è miamiana raḡandie, taumi nam ko vakitakitaguna.’ \p \v 44 “Inam raḡanine taudi mate ta paribee be ta riuna, ‘Bada, airaḡan kani ya karakaratim, be nuamma ya rarau kasakasa, bo kuya vaḡavaḡai, bo gara kuyawai karuwaḡewaḡe, bo kuya sida bo dibure kuya miamia, be tauma nam ke sagum?’ \v 45 Dabudine guyau taudi tokare e paribeedi be e riuna, ‘Yà riuriu kauemina, da aitau tenaḡa turaguma ḡaubonama ḡarone nam vere ko voiena, inam taugu mate ḡarogue nam ko voiena.’ \v 46 Inam raḡanine taudi tokare ta naḡona kovoḡa kenakena nonoḡine, be didimana banegidima tokare ta naḡona yawasana kenakena nonoḡine.” \c 26 \s1 Yesu kana kasirama a tomtomna \r (Mk 14:1-2; Lk 22:1-2) \p \v 1 Yesu na giuma ya kovikovina murine, tauna na tauwai muriwatanama ya riuedina, \v 2 “Taumi koya kataiena da yodi raḡan rabui ta kenakenana, da Naḡopore soinama e tavana, be Banaga Natunama banaga nimedie ta boru nawe be ta tuparatuna.” \p \v 3 Dabudine pirisi adi babadama be babada ḡesaudima mate, taudi pirisi adi badama isanama Kaiyapas na vadae a rawategeidina. \v 4 Be taudi Yesu kana kasirama a tomtomna da waimoisirie deḡo sibo a vunuḡi be ai gurina. \v 5 Be taudi a riuna da uma kauinama nam soi nopone sibo ya tubuḡa, baninama deḡoda iḡara e nuasarina. \s1 Waivi upa ḡabuḡabunama Yesu debane ya ḡinina \r (Mk 14:3-9; Lk 7:37-38; Jn 12:1-8) \p \v 6 Yesu tauna Betenima, tauḡoma Saemon awai isana Kito, tauna na vadae Yesu ya miamiana. \v 7 Dabudine Yesu ya kanikani be waivi upa ḡabuḡabunama maesinama dosinama duginama\f + \fr 26:7 \ft Taudi yeku isanama ‘Alabasta’ a voie da inam duginama ya tubuḡana.\f* ya kiroḡi be ya tavana. Naumeki da waivi dugi vikinama ya kaipore be upa ḡabuḡabunama Yesu debane ya ḡinina. \v 8 Be na tauwai muriwatanama nama kauinama a kitakitana, taudi nuedima ya karati be a riuna, “Aba aubainama upa ḡabuḡabunama ewai yakare? \v 9 Uma upanama ḡabuḡabunama sibo ya raugimare da mane dosinama ya paḡo, be manenama banaga waikaruwaḡewaḡedima sibo ya utedina.” \p \v 10 Dabudine Yesu ya kataie da taudi aba a giugiuena, aubainama tauna ya riuedina, “Aba aubainama uma waivinama ko kawakawa nuaboya? Tauna kaua verenama ya voiena ḡarogue. \v 11 Taumi raḡan ya toi kauana banaga waikaruwaḡewaḡedima mate ko miana. Be taugu nam uma dabudi taumi mate tà mia nonoḡa. \v 12 Tauna upa ḡabuḡabunama tunigue ya ḡini wainonoḡi, be ya kawa nonoḡiguna tai kokoagiguna aubainama. \v 13 Taugu yà riuriu kauemina, Deḡo da deḡo dobu matabuna vari verenama ta rarau guguyena raḡanine, uma waivinama aba ya voivoiena noḡotinama mate tokare ta giu watanena.” \s1 Judas yai aninana da tauna Yesu e boru dobiḡena \r (Mk 14:10-11; Lk 22:3-6) \p \v 14 Dabudine Judas Iskariot, tauna tenaḡa tauwai muriwatana 12 nopodie, tauna ya naḡo pirisi adi badama ḡarone, \v 15 be yai taravirena, “Deḡoda taugu Yesu nimemie yà boruna, taumi aiyaba tokare taugu ko utegu?” Naumeki da taudi mane a sievi da sirin matabudi 30 be a utena. \v 16 Inam raḡanine be nokoi ya naḡona, Judas tauna keda ya wanewanena, da Yesu taudi nimedie sibo ya boru nawena. \s1 Yesu na tauwai muriwatanama mate Naḡopore soinama a kanina \r (Mk 14:12-16; Lk 22:7-13) \p \v 17 Naumeki da Buredi-Nam-Sasasanina soinama raḡaninama yawai karena raḡanine, tauwai muriwatana Yesu ḡarone a tava da ai taravire be a riuna, “Deḡo dabudi kwa ḡoeḡoena tauma ka naḡo be Naḡopore soinama ka vokaukaue tam aubaimma da kwa kani?” \v 18 Be tauna ya paribeedi be ya riuna, “Ko naḡo meagaie tauḡoma tenaḡa ḡarone be ko riuena, ‘Tauwai katakatai umanama ya riuna: Taugu yau raḡanima boruborunama kaiteka maida ya tavana. Taugu am vadae yau tauwai muriwatanama mate Naḡopore soinama ka voiena.’” \v 19 Naumeki da tauwai muriwatana aba Yesu ya riuriuedina nama a voiena. Taudi a naḡo be Naḡopore soinama a vokaukauena. \r (Mk 14:17-21; Lk 22:14, 21-23; Jn 13:18-30) \p \v 20 Be ravi ya tavatavana raḡanine, Yesu na tauwai muriwatanama 12 mate a mia gogona be a kanina. \v 21 Taudi a kanikani be Yesu taudi ya riuedina, “Yà riuriu kauemina da nopomie tenaḡa tokare taugu e boru dobiḡeguna.” \v 22 Dabudine taudi ai nuaboya kaua be tenatenaḡaḡa a riuna, “Bada, agunai nam taugu, bo?” \v 23 Be Yesu ya riuna, “Tauna aitau da rabuigu nimamaima teboe e yovo tenaḡana, inam tauna tokare taugu e boru dobiḡeguna. \v 24 Be Banaga Natunama tokare e gurina girugiruminama porane e riuriuna maika, be gewagewa vavasaḡinama tauna aitau Banaga Natunama e boruboru dobiḡena ḡarone e tubuḡana. Ya verena da inam baneginama avedi da sibo ya tubuḡana.” \p \v 25 Be Judas tauna vutuna tokare Yesu e boru dobiḡena, tauna mate ya riuna, “Tauwai katakatai, nam taugu, bo?” Be Yesu tauna ya riuena, “Tam ḡomimma vutuna kwa riuriuna.” \r (Mk 14:22-26; Lk 22:15-20; 1Ko 11:23-25) \p \v 26 Taudi yaḡoro a kanikani be Yesu buredi ya paḡo da yai kaiwa da ya giva be na tauwai muriwatanama ya utedi be ya riuna, “Ko paḡo be ko kanina, uma inam taugu tubuḡiguma.” \v 27 Inam kauinama murine tauna keyaka ya paḡo, yai kaiwa da ya utedi be ya riuna, “Taumi matabumi uma keyekine ko tegona. \v 28 Uma inam kosiniguma waianina aubainama, e rarau ḡinina banaga toitoi adi gewagewama aninoḡota porenama aubainama. \v 29 Taugu yà riuriuemina da nam waen yà tego munaḡe, naumeki da Tamaguma na waiguyauma nopone, taumi mate tokare tà tego tenaḡana.” \v 30 Dabudine taudi a saresare kovina murine, taudi a naḡona oya Olip debane. \s1 Yesu ya riuna da Pita tokare tauna e boviena \r (Mk 14:27-31; Lk 22:31-34; Jn 13:36-38) \p \v 31 Dabudine Yesu na tauwai muriwatanama ya riuedina, “Manaka kupine taumi matabumi tokare ko goseguna, baninama girugiruminama porane ya riuna, \q1 ‘Taugu tokare tauyosi yài guri be sipu adi kaba miama ta gosedi, be ta daberarana.’ \m \v 32 Be taugu gurie be yà midisuḡu munaḡana murine, taugu yà gosemi be yà doka da yà naḡona Galilima.” \v 33 Dabudine Pita ya paribee be ya riuna, “Banaga matabudi tokare ḡarome aba e tubutubuḡana ta kita be naira ta naḡona, be taugu tokare nam yà gosem.” \v 34 Dabudine Yesu ya riuna, “Yà riuriu kauemna, manaka kupine muriḡa da kamkam e riuna, tam tokare raḡan rabuiteḡa kwa riuna da tam taugu nam ku kataieguna.” \v 35 Be Pita ya riuna, “Taugu nam airaḡan tokare yà riuna, Taugu nam tam e kataiemna, be tam kwa gurigurina raḡanine, taugu tam mate tà guri tenaḡana. Be tauwai muriwatana ḡesaudima taudi mate riunama teneḡinama nama a vatona. \s1 Yesu Getsemenima ya moimoiragina \r (Mk 14:32-34; Lk 22:39-46) \p \v 36 Naumeki da Yesu na tauwai muriwatanama mate a naḡona dobu isanama Getsemenima, be dabudine taudi ya riuedina, “Taumi uma dabudine ko miamia be taugu yà naḡo noa dabudine yà moiragina.” \v 37 Dabudine tauna Pita be Sebedi natunatunama rabui yai dokedi, be mate a naḡona. Inam raḡanine tauna nuaboya yai kare, be nuanama ya gewagewa kauana. \v 38 Be ya riuedina, “Taugu nopoguma nuaboya ya moḡavuna, be kaiteka nuaboya ei guriguna. Uma dabudi ko mia be tai neneḡanana.” \p \v 39 Inam raḡanine Yesu ya gosedi be tauna ya taunaḡo ḡavoe da doḡae ya raupari be umanama ya moiragina, “Mamai, deḡoda teneteneḡina bo ibewa, da ḡoraḡoranama yodi e tavana nam sibo è sigue. Be avedi, nam taugu yau ḡoanama kwa voie, be tam am ḡoanama kwa voiena.” \v 40 Dabudine tauna ya tava munaḡa na tauwai muriwatanama ḡarodie, da e kitedina be taudi a kenakenana, dabudine Pita ya riuena, “Taumi tokare suara rovanama tenaḡa nopone koya mia be koyai neneḡana bo ibewa? \v 41 Ko mia be koi neneḡana, be ko moiragi da nam raurubue ko beku! Aruimima moiragi e ḡoeḡoena, be tubuḡimima e vovo gwaḡagwaḡana.” \p \v 42 Naumeki da Bada raḡan aniwai rabuinama ya munaḡa be ya moiragina, “Mamai, deḡoda uma ḡoraḡoranama kai porenama nam kwa ḡoe, naumeki da tam am ḡoanama kwa voiena.” \v 43 Raḡanine tauna ya tava munaḡana na tauwai muriwatanama ḡarodie, da e kitedina be taudi a kena munaḡana, baninama matedima a yado kauana. \p \v 44 Naumeki da tauna ya gosedi da ya munaḡa, be raḡan aniwai rabuiteḡanama ya moiragi be giudima teneḡidima ya vatodina. \v 45 Be tauna na tauwai muriwatanama ḡarodie ya tava munaḡa be ya riuedina, “Taumi yaḡoro ko kena be ko sipesipere, bo? Ko kita, Banaga Natunama ta boru dobiḡena, gewagewa banegidima nimedie raḡaninama kaiteka ya tavana. \v 46 Ko midisuḡu be tà naḡona, tauboru dobiḡeguma kaiteka umanema ya tavana.” \s1 Yesu banaga nimedie a boru nawena \r (Mk 14:43-50; Lk 22:47-53; Jn 18:2-12) \p \v 47 Yesu yaḡoro ya giugiu be Judas tauna tenaḡa tauwai muriwatana matabudi 12 nopodie, tauna ya tavana. Be banaga patara ḡesaudima mate a tavana, taudi nimedie kwatikwati be kwaibubu a ragaudina. Taudi inam pirisi adi babadama, be babada dosidima a riuporedina. \v 48 Be tauborudobiḡa mataira aba e voiena, patara ya riuedina, “Deḡo baneginama yàwai suruvena, tauna vutuna ami ḡoanama, tauna ko pani be koi doka nawena!” \v 49 Naumeki da Judas tauna didimaninama ya naḡo ḡomana Yesu ḡarone, be ya riuna, “Ebom tauwai katakatai.” Naumeki da yai suruvena. \v 50 Be Yesu ya riuna, “Yau tura, uma dabudine kuya tavana, naumeki da am ḡoama kwa voiena.” Dabudine tautauḡoma Yesu a vunuḡi be a kaididina. \v 51 Inam raḡanine Yesu na tauwai muriwatanama tenaḡa, kwatikwati ya kaikai suḡuna, pirisi adi badama na taunoyama beanama ya dourakana. \p \v 52 Be Yesu ya riuena, “Am kwatikwatima kwa kaididi, baninama aitau da kwatikwatie ta iḡaiḡarana, inam banegidima taudi tokare kwatikwatie tai guridina. \v 53 Deḡoda taugu sibo è ḡoena, tokare Tamaguma èi baḡa be tauna waiḡapa anea toitoi ya riuporaḡana saguguma aubainama. \v 54 Be deḡoda nama yà voiana, tokare girugiruminama porane aba ya riuriuena sibo a tubuḡana, be tokare nam a tubuḡa.” \p \v 55 Inam dabudine Yesu patara ya riuedina, “Taumi kwaibubu be kwatikwati mate koya tavana taugu ko vunuḡigu, banaga danedanenenama maika, bo? Taugu raḡan patapatanama tempol nopone è mia be èwai katakataina, be taumi nam ko vunuḡiguna. \v 56 Be uma kauidima matabudi ta tubutubuḡana, baninama boni peroveta a girugirumidina ruvane.” Dabudine tauwai muriwatana matabudi Yesu a gose, be taudi naira a naḡona. \s1 Yesu tauwai tarapiri babadidima noḡodie ya midina \r (Mk 14:53-65; Lk 22:54-71; Jn 18:12-24) \p \v 57 Be taudi aitauḡa Yesu a panipanina, naumeki da ai doka nawena pirisi adi badama Kaiyapas ḡarone. Inam dabudine tarawatu tauwai katakataidima be babada ḡesaudima mate matabudi ai rawateḡeidina. \v 58 Be Pita Yesu yai muriwatane be madanie muriḡa ya veraverauna, naumeki da ya saḡa ya naḡona anikaba etara gabune, pirisi adi badama na vadae. Dabudine tauna taubodama mate a mia be yawai rabana da nema sibo Yesu a etara bakena ya kitana. \p \v 59 Be pirisi adi babadama be etara babadidima matabudi, a rarau rubuna da giu kaikaiyovudima deḡo sibo a banavidi, be inam giudie Yesu sibo ai gurina. \v 60 Be matamata kaikaiyovudima toitoi dabudine a tavana, be yaḡoro taudi nam deḡo keda ti banavina da Yesu sibo ai guri. Dabudine banaga rabui a verau \v 61 be a riuna, “Uma tauḡominama umanama ya riuna, ‘Taugu teneḡinama da Mamaitua na tempolma yà katiwei be raḡan rabuiteḡa nopodie yà keri munaḡena.’” \p \v 62 Dabudine pirisi adi badama ya midisuḡu be ya riuna, “Uma banegidima tawai wavumna tokare kwa paribeedi bo ibewa?” \v 63 Be Yesu tauna nam aiyaba i riuena. Naumeki da pirisi adi badama Yesu ya riuena, “Mamaitua yawayawasaninama isane yà riuriu vavasaḡemna, kwa riuemai: Tam vutuna Keriso, Mamaitua Natuna, bo?” \v 64 Be Yesu ya riuna, “Ee, inam vutuna kuya vatona. Be yà riuemina: Tokare taumi Banaga Natunama Mamaitua wairewapaninama kasaunama yauwane e mia, be ma giyouna marae be e yovoyovona ko kitana.” \p \v 65 Dabudine pirisi adi badama tauname na garama ya sika be ya riuna, “Yodi koya vaie, tauna ewai diboḡana. Yodi nam matamata ḡesaudima tà wanedi. \v 66 Taumi nema kowai noḡota bako?” Be taudi a paribee be a riuna, “Tauna naumeki da e gurina.” \p \v 67 Dabudine taudi Yesu noḡonama a kaviso be a paitina. Be ḡesaudima a raunevanevakau \v 68 be a riuna, “Keriso kwai nasi, aitau kabe ya riḡam?” \s1 Pita Yesu ya boviena \r (Mk 14:66-72; Lk 22:56-62; Jn 18:25-27) \p \v 69 Be Pita tauna anikaba etara gabunama diane ya miamia be taunoya waivinama ḡarone ya tava, be ya riuena, “Tam mate Galili Yesunama mate koya naḡonaḡona.” \v 70 Be Pita taudi matabudi noḡodie ya bovi be ya riuna, “Tam aba kwa giugiuena, taugu nam e kataiena.” \v 71 Dabudine tauna ḡavoe ya dobi ya naḡonaḡo be waivi ḡesaunama tauna ya kita, be na banagama ya riuedina, “Noa tauḡominama mate Nasaret Yesunama mate a naḡonaḡona.” \v 72 Be Pita ya bovi munaḡa, da ya rauseri be ya riuna, “Taugu inam tauḡominama nam e kataiena.” \v 73 Naumeki da a mia raḡan ḡaubonaḡa be banaga aitauḡa diane a midimidina Pita a riuena, “Inam riukaua, tam mate turedima. Tam bonapakamma ewai maḡatarana ka vaivaiena.” \v 74 Be Pita ya riu vavasaḡa be ya riuna, “Taugu yà riuriu kauana! Inam tauḡominama taugu nam e kataiena. Deḡoda taugu yà kaiyovuna, naumeki da Mamaitua tokare gewagewa ḡarogue e voiena.” \p Pita nama ya giugiuna inam raḡanine kamkam ya riuna. \v 75 Dabudine Yesu aba Pita ya riuriuena ya noḡotina, “Muriḡa da kamkam e riuna, tam tokare raḡan rabuiteḡa kwa bovieguna.” Dabudine Pita ya dobi ya naḡo be ya ḡaba guratana. \c 27 \s1 Yesu a verauḡena Paelat ḡarone \r (Mk 15:1; Lk 22:66; 23:1; Jn 18:28) \p \v 1 Raḡanboiboi kupinaḡa pirisi adi babadama matabudi, be babada ḡesaudima adi ogama a taraḡina, da Yesu tai gurina. \v 2 Dabudine taudi Yesu nimanama a panidi be ai doka nawena, be gabeman isanama Paelat nimane a boruna. \s1 Judas taunaḡa yai guri munaḡena \r (Ap 1:16-19) \p \v 3 Be Judas tauborudobiḡa tauna e vaiena be Yesu waigurinama a giugiuena, inam raḡanine tauna yai sosori, be yai nuaboya kauana. Naumeki da Judas ya munaḡana pirisi adi babadama, be babada ḡesaudima ḡarodie be sirin 30 taudi ya ute munaḡedi, \v 4 be ya riuna, “Taugu gewagewa è voiena. Taugu banaga verenama è boru dobiḡa yababe be tokare tai guri, be kosininama e darorona.” Be taudi a paribeena, “Inam tam am vitama, be nam tauma ama nuaboya.” \v 5 Naumeki da Judas mane tempol nopone ya yaraiedi, be tauna ya naḡo be ya sopana. \p \v 6 Dabudine pirisi adi badama manedima ya tama be ya riuna, “Tarawatu nam ima waianinana, da uma manedima tempol manenama nopone tà biridi, baninama uma inam vunuḡa manenama.” \v 7 Dabudine taudi ai oga da inam manene, gurewa tauvoienama na doḡama ta gimeri be dabudine vaḡavaḡai adi kokoagama tai tubuḡina. \v 8 Vutuna aubainama inam dobunama yodi tawai isana ‘Kosina Dobunama’. \v 9 Inam kauidima peroveta Jeremaia boni aba ya riuriuena, ruvane nama ya tubuḡana, inam umanama, \q1 Israel banegidima tauna na maesama a boruna, inam sirin matabudi 30. Be inam sirindima 30 ta ragaudi \q1 \v 10 be gurewa tauvoienama na doḡama ta gimerina, Bada ya riuriuna nama. \s1 Paelat Yesu ya etarena \r (Mk 15:2-15; Lk 23:2-25; Jn 18:29-40) \p \v 11 Naumeki da Yesu gabeman noḡone ya midi be tauna Yesu yai taravirena, “Tam Jius adi guyau, bo?” Be Yesu ya riuna, “Ee, inam vutuna kuya vatona.” \p \v 12 Dabudine pirisi adi babadama be babada ḡesaudima taudi Yesu awai wavuna, be tauna nam aiyaba i giuena. \v 13 Naumeki da Paelat Yesu yai taravirena, “Tam banaga tawai wavumna, kwa vaivaiedi bo ibewa?” \v 14 Be Yesu nam aba i paribea rubudina. Vutuna aubainama gabeman tauna ya basena. \p \v 15 Be gabeman tauna na vaivaima da soi nopodie banaga adi ḡoanama aitau dibure ta vinevinena, vutuna e kaikaiporena. \v 16 Be inam raḡanine gewagewa baneginama isanama Barabas, tauna isanaḡonaḡonama dibure ya miamiana. \v 17 Be patara awai rawateḡeidina raḡanine, Paelat yai taraviredi be ya riuna, “Taumi deḡo tauna ko ḡoeḡoena yà kaipore? Barabas bo Yesu, tawai isana Keriso?” \v 18 Paelat nama ya riuna, baninama tauna ya kataie da pirisi Yesu a unurena aubainama tauna nimane a boruna. \p \v 19 Naumeki da Paelat etara gabune ya miamia, be na visarama vari ya riuporena tauna ḡarone be ya riuna, “Inam baneginama ḡarone nam tam aiyaba kwa voie, tauna banaga verenama. Baninama inam baneginama kana taiye taugu kupie rauboni gewagewa kaukauinama è kitana.” \v 20 Be pirisi adi babadama be babada ḡesaudima patara a riuedina da taudi sibo Barabas kaiporenama aubainama Paelat sibo ai baḡana, be Yesu sibo yai gurina. \p \v 21 Be Paelat patara yai taraviredi be ya riuna, “Uma banegidima rabui be taumi deḡo tauna ko ḡoeḡoena yà kaipore?” Be taudi a riuna, “Barabas kwa kaiporena.” \v 22 Dabudine Paelat ya riuna, “Be Yesu tawai isana ‘Keriso’, nema yà bake?” Be taudi matabudi a riuna, “Kwa tuparatuna!” \v 23 Be Paelat ya riuna, “Aba aubainama yà tuparatu? Tauna aiyaba gewagewanama ya voie?” Be taudi a rasa gurata be a riuna, “Kwa tuparatuna!” \p \v 24 Be Paelat ya raurubu be ya kita da nam keda deḡo i banavina, vutuna aubainama tauna patara matedie nimanama upae ya koḡa be ya riuna, “Taugu uma baneginama e gurina, wavunama nam taugu yà paḡo. Inam taumiḡa ami wavuma.” \v 25 Dabudine banaga matabudi a riuna, “Naumeki da tauna kosininama e rauḡini, be wavunama tauma ama sedama mate ka kiroḡina.” \p \v 26 Inam raḡanine Paelat tauna Barabas ya kaipore da ya naḡona, be Yesu inam na tauiḡarama nimedie ya boruna da taudi ta riḡa be ta tuparatuna. \s1 Tauiḡara Yesu ai varavarana \r (Mk 15:16-20; Jn 19:2-5) \p \v 27 Naumeki da tauiḡara Yesu ai doka saḡena Paelat na kaba miae. Be dabudine tauiḡara matabudi ai rawateḡeidina Yesu noḡone. \v 28 Be taudi na garama a ḡiḡi pore, be gara ḡesau sabasabanama ai kotena. \v 29 Yodibe taudi gedara a pinou be Yesu debane ai mieni be a virididina, be diḡona nimanama kasaune ai paḡona. Yodibe taudi Yesu noḡone tuapikedie a raupari, da ai varavara be a riuna, “Ebom, Jius adi guyauma.” \v 30 Naumeki da Yesu a kaviso be diḡona nimane a paḡo, be debanama a riḡa yabayababena. \v 31 Be taudi ai varavara ya kovikovina, gara sabasabanama a kaipore, be tauna na garama ai kote munaḡena. Yodibe ai doka nawena tuparatunama aubainama. \s1 Yesu a tuparatuna \r (Mk 15:21-31; Lk 23:26-43; Jn 19:16-27) \p \v 32 Be kedae tauḡoma tenaḡa a banavina, isanama Saemon, tauna Sairin meagainama baneginama. Dabudine tauiḡara inam tauḡominama a segeri da Yesu na korosima ya kiroḡina. \v 33 Naumeki da taudi dobu isanama ‘Golgotama’ a tavana. Riu ‘Golgota’ baninama inam ‘debagarere’. \v 34 Dabudine taudi waen be musara kavisonama mate a gwada tenaḡe, be Yesu a utena da sibo ya tegona. Be tauna ya remorubu da ei damina be tegonama ya tuaḡaiena. \v 35 Naumeki da taudi Yesu korosie a tuparatu be na garama ai kasiedina. Be aitau kasie yawai rewapanana, tauna deḡo garanama ya ḡoeḡoena, nama ya paḡona. \v 36 Be dabudine taudi a mia be Yesu a rabe be a kitakita watanina. \v 37 Be aba aubainama Yesu a tuparatuna, vutuna kai ḡaubonama bogane umanama a girumana \qc \sc Uma tauna Yesu, Jius adi guyauma\sc* \m Yodibe Yesu debane korosi bogane kainama a tutuna. \v 38 Be inam dabudine taudi banaga danedanenedima rabui mate a tuparatudina, tenaḡa Yesu kasaune be tenaḡa senine. \v 39 Be banaga aitauḡa kedaḡa a naḡonaḡona, taudi debedima a kwadiedi da Yesu ai diboḡi, \v 40 be a riuriuna, “Iyo! Tam dokane kuya riuna da tempol kwa katiwei be raḡan rabuiteḡa nopodie kwa keri munaḡena. Yodi kwai yawasana munaḡem. Deḡoda tam Mamaitua Natunama, naumeki da yodi korosi boganaḡa kwa yovo be ka kitam.” \p \v 41 Inam kauinama teneḡine pirisi adi babadama be tarawatu tauwai katakataidima, be babada ḡesaudima mate taudi Yesu ai varavara, be a riuna, \v 42 “Tauna banaga ḡesaudima yawai yawasanidina, be yodi taunaḡa nam tokare ei yawasana munaḡe! Deḡoda tauna Israel guyaunama, naumeki da korosi boganaḡa e yovo be tauma kai sumaḡena. \v 43 Tauna Mamaitua ewai sumaḡe be ya riuriuna, ‘Taugu Mamaitua Natunama.’ Yodi kabe tà kita Mamaitua tauna waiyawasaninama e ḡoeḡoe bo ibewa.” \v 44 Be banaga danedanenedima rabui Yesu mate a tupatuparatudina, taudi mate Yesu ai diboḡina. \s1 Yesu ya gurina \r (Mk 15:33-41; Lk 23:44-49; Jn 19:28-30) \p \v 45 Be suaratopu dobu yai kupikupina naumeki da ravie 3-okoroki paratinama. \v 46 Be ravie 3-okoroki nama Yesu bonanama dosine umanama ya riuna, “\it Eli, Eli, lema sabaktani?\it*” Uma giunama baninama inam umanama, “Yau Mamaituama, yau Mamaituama, aba aubainama kuya gose poregu?” \p \v 47 Be banaga ḡesaudima dabudine diane a midimidina nama a vaivaiena, taudi a riuna, “Koi beavaia! Tauna Elaija e yokoyokoena!” \v 48 Be dabudine tauḡoma tenaḡa anitaiyo ya paḡo, be ya manini ya saḡa ya naḡo da waen ḡoraḡorane yai sonom da kai isune ya pani be Yesu sibo yai tegona, \v 49 be banaga ḡesaudima a riuna, “Nakarua, kwa gose! Elaija e yovoyovona ei yawasanina tà kitana.” \p \v 50 Be Yesu bonanama dosine ya yogona, naumeki da tauname aruinama ya raukaigosena. \v 51 Inam kauinama ya tubutubuḡana raḡanine, gara tempol nopone matakeda waisaurinama, ya nuasika poraḡa da ma nevana a kenana. Be doḡa ya gusu be yeku a nuasenana. \v 52 Be inam raḡanine kokoaga gayedima a nuaporaḡa be banaga babaudima guriguridima toitoi a midisuḡu munaḡana. \v 53 Be tauna na kaba midisuḡu munaḡama murine, taudi kokoaga a dobi pore be a naḡona meagai babaune, be banaga toitoi ḡarodie a maḡatarana. \p \v 54 Be tori matanama na tauiḡarama mate Yesu a rabe be a kitakita watanina, taudi yoyo be yaba matabudi a tubutubuḡana, nama a kitekitedina, taudi a naira kaua be a riuna, “Uma tauna inam riukaua Mamaitua Natunama!” \p \v 55 Be dabudine waiwaivi mate, taudi madanie a midi be awai kitana. Inam waiwaividima taudi Galilima Yesu waimuriwatanenama ai karena, be aba tauna ya ḡoeḡoena nama a sagusaguna. \v 56 Be inam waiwaividima matabudi nopodie inam Meri Magdalin, Meri Jeims be Jousep tinedima, be Sebedi natunatunama tinedima. \s1 Yesu ai kokoagina \r (Mk 15:42-47; Lk 23:50-56; Jn 19:38-42) \p \v 57 Be ravi ya tavatavana paratine, waiguyau baneginama Arimatia meagaine be ya tavana, isanama Jousep. Inam baneginama tauna mate Yesu tauwai muriwatanenama. \v 58 Tauna ya naḡo Paelat ḡarone be yai baḡana da Yesu tubuḡinama sibo ya paḡona. Naumeki da Paelat na tauiḡarama ya riuedi, da Yesu tubuḡinama Jousep a utena. \v 59 Naumeki da Jousep Yesu tubuḡinama ya paḡo, be gara ḡavoḡavoridie ya sumana. \v 60 Be Jousep tauname na kokoagama vaunama yeku vasivasi wainonoḡinama nopone, Yesu tubuḡinama ya boruna. Yodibe yeku dosinama yai rawakui da kokoaga matakedanama yai miditom, be ya naḡona. \v 61 Be Meri Magdalin be Meri ḡesaunama taudi kokoaga noḡone noaḡo a miamiana. \s1 Kokoaga taurabenama \p \v 62 Raḡan ya tom da pomainama Sabat raḡanine, be pirisi adi babadama be Parisi a naḡo Paelat ḡarone be a riuna, \v 63 “Bada, tauma yaḡoro ka noḡonoḡotina da uma baneginama kaikaiyovunama dokane yawai yawasanana umanama ya riuna, ‘Taugu tokare raḡan aniwai rabuiteḡane yà midisuḡu munaḡana.’ \v 64 Vutuna aubainama kawai baḡamna da kokoaga kwa gudu kaue be taubodama kokoaga ta rabena naumeki da raḡan wairabuiteḡanama e kovina. Deḡoda na tauwai muriwatanama ta tava be tubuḡinama ta danene, be ta naḡo da banaga ta riuedina, ‘Yesu kaite ya midisuḡu munaḡana.’ Deḡoda inam nama e tubuḡana, naumeki da inam kaiyovunama tokare kaiyovu dokanama ei moraba guratena.” \p \v 65 Dabudine Paelat taudi ya riuedina, “Naumeki, tauiḡara yà riuporedi da taumi mate ko naḡo be kokoaga ta rabena, be ami noḡotama ruvane nama ko gudu waikaikaina.” \v 66 Naumeki da taudi a naḡo da kokoaga a gudu waikaikai ya kovi, yodibe tauiḡara kokoaga matakedanama a midi ḡaḡari be kokoaga a rabena. \c 28 \s1 Yesu ya midisuḡu munaḡana \r (Mk 16:1-11; Lk 24:1-12; Jn 20:1-18) \p \v 1 Sabat raḡaninama murine, pomainama Sande raḡantomtom, Meri Magdalin be Meri ḡesau mate a naḡona kokoaga kivunama aubainama. \v 2 Inam raḡanine anea ya yovoyovona, yoyo dosinama ya tubuḡana. Be anea ya naḡo kokoagae be yeku dosinama kokoaga matakedanama waimiditomnama yai rawakui ḡavoe ya naḡo, be tauna yekunama debane ya miana. \v 3 Be anea kitanama maika keama, be na garama ḡavoḡavora tunutununama. \v 4 Dabudine tauiḡara taudi a naira kauana, be naira ya kawa gusugusudi be a guri gidavana. \p \v 5 Naumeki da anea waiwaivi ya riuedina, “Nam ko naira! Taugu è kataiena da taumi Yesu a tuparatuna, vutuna ko wanewanena. \v 6 Tauna nam uma dabudine. Tauna kaite ya midisuḡu munaḡana, boni ya riuriuna maika. Ko verau be na kaba kenama gabunama ko kita. \v 7 Be waiḡapa ko naḡo da na tauwai muriwatanama umanama ko riuedina, ‘Yesu ya guri be ya midisuḡu munaḡana, be yodi ya doka be e naḡonaḡona Galilima, be dabudine taumi tokare tauna ko kitana.’ Inam vutunaḡa è riuemina.” \p \v 8 Naumeki da waiwaivi kokoaga a gosena, nopodima naira be mosari ya moḡavuna, be a manini a naḡona tauwai muriwatanama riuedima aubainama. \v 9 Taudi a naḡonaḡo be Yesu yai raḡantenaḡe da ḡarodie ya tava be ya riuna, “Ebom.” Be waiwaivi tauna ḡarone a naḡo da tuapikedie a raupari, be kaḡanama a kaididi be a rauduneena. \v 10 Dabudine Yesu taudi ya riuedina, “Nam ko naira! Ko naḡo be tasitasiguma ko riuedi da ta naḡona Galilima. Be dabudine taudi taugu ta kitaguna.” \s1 Tauiḡara pirisi adi babadama ai varidina \p \v 11 Naumeki da waiwaivi keda a naḡonaḡona maika, tauiḡara a naḡona meagaie pirisi adi babadama ḡarodie, be yaba matabudi a tubutubuḡana ai varidina. \v 12 Dabudine pirisi adi babadama be babada ḡesaudima mate ai boru be adi ogama a taraḡina. Yodibe tauiḡara mane dosinama a utedi \v 13 be a riuedina, “Ko naḡo be banaga umanama koi varidina, ‘Tauma kupie kè kena nuakoa, be debamaie Yesu na tauwai muriwatanama a tava be Yesu tubuḡinama a danenena.’ \v 14 Be deḡoda gabeman uma giunama ima vaie, tokare tauma ka gwayedi da nam aba gewagewanama ko banavi.” \v 15 Naumeki da tauiḡara mane a ragaudi be aba pirisi be babada ḡesaudima a riuriuedina nama a voiedina. Be inam gututunama Jius nopone ya daberarana, naumeki da yodi. \s1 Yesu na tauwai muriwatanama ya riupore nawedina dobu matabuna nopodie \p \v 16 Inam raḡanine tauwai muriwatana matabudi 11 a naḡona Galilima. Dabudine taudi a naḡona oyae deḡo Yesu dokane ya riuriuedina dabudine. \v 17 Be raḡanine taudi Yesu a kitakitana, dabudine a rauduneena, be ḡesaudima taudi a noḡota bekubekuna. \v 18 Naumeki da Yesu taudi ḡarodie ya tava be ya riuna, “Rewapana marae, be dobue matabudi Mamaitua taugu ya uteguna. \v 19 Vutuna aubainama ko naḡo be banaga dobu matabuna nopone ko voiedi da yau tauwai muriwatanama ta tubuḡana. Be koi babataitodina Tamanama, Natunama be Arua Babau isedie. \v 20 Be aba è riuriu vavasaḡemina, yabedima matabudi taudi koi katakataidi da ta voteyeteyedina. Be yà riuriu kauemina da taugu raḡan matabuna taumi mate, naumeki da raḡan damone.”