\id LUK - Dawawa NT [dww] -Papua New Guinea 2002 (DBL 2014) \h Luk \toc1 Luk \toc2 Luk \toc3 Lk \mt1 Luk \c 1 \s1 Luk ya girumana Tiopilas ḡarone \p \v 1 Kapore Tiopilas!\f + \fr 1:1 \ft Luk na Gospel matabuna inam leta ya girugirumina Tiopilas aubainama.\f* Banaga toitoi kaite a raurubu da voia nopode a tubutubuḡana a girumidina. \v 2 Taudi voia pakane matedie a kitakitana be beedie a vaivaiena a riuriuedina nama a girumidina. \v 3 Vutuna aubainama taugu uma voiedima è kita yaḡedi da adi didimanae yà girugirumina tam aubaimma, \v 4 baninama tam sibo kuya kataie da aba awai katakataimna inam matabudi riukaua. \s1 Jon tau babataito na kaba tubuḡama \p \v 5 Yau giuma pakanama yai karena, inam Herod tauna Judia provins guyaunama. Inam raḡandie pirisi ya miamiana isanama Sakaraias. Tauna Abia na waipirisima damnama\f + \fr 1:5 \ft Inam raḡandie pirisi damdima matabudi 24. Taparoro tenaḡa nopone dam tenaḡa a noyanoyana, be taparoro ḡesaudie dam ḡesaudie a noyanoyana. Dam 24 nopodie dam tenaḡa Abia na damma. (\xt 1 Stori 24:10, 19\ft )\f* nopone be na visarama Elisabet tauna Eron na waipirisima damnama nopone ya tubuḡana. \v 6 Sakaraias be Elisabet taudi rabuidi yawasana didimanine a mianana Mamaitua noḡone, be Mamaitua na riuvavasaḡama matabudi a voteyeteyedina, be nam aba tenaḡa ti voia waigewana. \v 7 Be taudi nam ti natunana, baninama Elisabet tauna yai kaikaipokina, be taudi rabuidi ai rawadosina. \p \v 8 Raḡan tenaḡa Sakaraias Jerusalemma tempol nopone\f + \fr 1:8 \ft Jius ḡarodie tempol inam Mamaitua na vadama, anikaba taparoro be anikaba moiragi aubainama, maika sinagog. Be tempol taunaḡa nopone a rarau puyona, nam sinagog nopone.\f* ya noyanoyana, baninama Abia na waipirisima damnama adi noyama na raḡanima. \v 9 Inam damnama nopone Sakaraias a vinena\f + \fr 1:9 \ft ‘Vine’ inam umanama: Koukou nopone yeku a biridina, be tenaḡa ḡavoḡavorina. Be aba pirisinama yeku ḡavoḡavorinama ya paḡona, naumeki tauna piupiu ya gabuna. (Wainasi)\f* da tauna Bada na tempolma nopone e saḡa be piupiu e gabuna. \v 10 Naumeki da Sakaraias tempol nopone piupiu ya gabugabuna maika, banaga ḡesaudima gabure a mia kwasa, be a moimoiragina. \p \v 11 Sakaraias tempol nopone piupiu ya gabugabuna maika, Bada na aneama piupiu oltanama diane ya maḡatarana, Sakaraias kasaunama yauwane. \v 12 Sakaraias anea ya kitakitana, tauna ya ḡosori be ya naira kauana. \v 13 Be anea ya riuena, “Sakaraias, nam kwa naira! Mamaitua am moiragima ya paribeena, da am visarama Elisabet gomana tauḡominama tokare e tikana, be tam inam gomeninama kwai isana Jon. \v 14 Inam gomeninama tam ei nuaverem be banaga toitoi tai nuaverena inam gomeninama ya tubuḡana aubainama. \v 15 Baninama Bada matane tauna tokare banaga dosinama e tubuḡana. Tauna tokare nam waen bo upa bagibagidima e tegodi, ibewa. Be tauna tinanama kapone da nokoi ya naḡona Arua Babau noponama e moḡavuna. \v 16 Tauna Israel banegidima toitoi e verauḡa munaḡedina Bada adi Mamaituama ḡarone. \v 17 Be tauna Bada na kedadokadokama be tauna Elaija na aruama be na wairewapanama maika e noyana. Be tauna dosi nuedima e vitaredi da adi sedama nuedima ta paḡona.\f + \fr 1:17 \ft Bo: Dosi nuedima e vitaredina da maika seda adi noḡotama.\f* Be banaga rawarawa ḡaiḡaidima nuedima e vitaredi da Mamaitua na nuauyauyama ta kataie be yawasana didimanine ta miana. Inam yabedima matabudi e voiedi, da banaga e vokaukauedina Bada na kaba verauma aubainama.” \p \v 18 Be Sakaraias anea ya riuena, “Nemanama yà kataie bake da tam kwa riuriu kaua? Baninama taugu yau visarama mate kaiteka kèi rawadosina.” \v 19 Dabudine anea Sakaraias ya paribee be ya riuna, “Taugu Geibriel. Taugu Mamaitua noḡone yà midimidina, tauna ya riuporeguna da uma riunama verenama yà riuriuemna, \v 20 be tam nam kui sumaḡeguna, aubainama yodi tam gumgum kwa miana naumeki da uma yabedima matabudi adi raḡan kaue ta tubuḡana.” \p \v 21 Banaga yaḡoro doḡae awai rabana da Sakaraias sibo ya dobina, be taudi a nuababaḡana aba aubainama Sakaraias tempol nopone e miamia gurata. \v 22 Tauna doḡae ya dobidobina raḡanine, nam aba i giuena, be matairaḡa ya voiena. Dabudi banaga a kataie da tauna mataḡomine rauboni ya kitana, be Sakaraias tauna naumeki da gumgum ya mianana. \p \v 23 Naumeki da tauna na noyama taparoronama ya kovikovina, tauna ya munaḡana na vadae. \v 24 Inam kauidima muridie tauna na visarama Elisabet ya boga be semoe ya miana naumeki da nawaravi 5 a kovina. Be Elisabet ya riuna, \v 25 “Bada na raukiviveree ya raunuatoiegu be yau tunimayaḡama ya kaiporena.” \s1 Anea Yesu na kaba tubuḡama ya giuena \p \v 26-27 Raḡanine Elisabet na nawaravima aniwai 6-nama murine, Mamaitua anea Geibriel ya riupore da ya naḡona matatapu isanama Meri ḡarone, tauna Jousep mate ai ḡoapaparana. Jousep tauna guyau Deivid na damma nopone. Taudi rabuidi Nasaret meagaine a mianana Galili provinsnama nopone. \v 28 Dabudine anea ya saḡa da Meri ya riuena, “Ebom tam waivima waiaiainimma, Bada ḡarome.” \p \v 29 Inam raḡanine Meri ya nuababaḡana be anea aba ya giugiuena tauna nam i kataiena, be tauna yawai nuanoḡonoḡotana da inam giudima banidima aba. \v 30 Be anea ya riuena, “Meri nam kwa naira! Tam Mamaitua kwawai nuavaina. \v 31 Tam tokare kwa boga be gomana tauḡominama kwa tikana, be inam gomeninama kwai isana Yesu. \v 32 Tauna tokare banaga dosinama be Mamaitua saḡasaḡa vavasaḡinama natunama e tubuḡana. Be Yesu guyau Deivid na dame e tubuḡana aubainama Mamaitua Deivid na waiguyauma natunama Yesu e utena. \v 33 Be tauna Israel ḡarodie ei bada nonoḡana, be na waiguyauma nam e kovi.” \p \v 34 Be Meri anea yai taravirena, “Inam nemanama? Taugu tauḡoma nam mayanama e paḡona.” \p \v 35 Be anea ya paribee be ya riuna, “Arua Babau tokare e tava ḡarome be saḡasaḡa vavasaḡinama na rewapanama vagurunama e rupumna. Inam vutuna aubainama tam tokare gomana babaunama kwa tikana, tauna Mamaitua Natunama. \v 36 Kwa noḡoti da am dame Elisabet avedi yai rawadosina be gomana tauḡominama tokare e tikana. Banaga a riuna da tauna kaikaipoki be yodi Elisabet tauna kaite na nawaravima 6 a kovina, \v 37 baninama Mamaitua aba ya riuedina tokare matabudi ta tubuḡana.” \v 38 Be Meri ya riuna, “Taugu Bada na taunoyama, be aba kuya riueguna tokare naumeki da e tubuḡana.” Naumeki da anea Meri ya gose be ya naḡona. \s1 Meri Elisabet ya vakitana \p \v 39 Inam kauinama murine Meri ya midisuḡu be ya naḡona oyae Judia provins nopone \v 40 Sakaraias na meagaie, Elisabet kitanama be waikaiwenama aubainama. \v 41 Be Elisabet Meri na waikaiwama ya vaivaiena raḡanine, tauna kapone gomana yai dagudagu be Elisabet noponama Arua Babau ya moḡavuna. \v 42 Be bonanama dosine ya riuna, “Waiwaivi nopodie tam Mamaitua yai aiaina vavasaḡemna, tam be votamma mate! \v 43 Aina, taugu kamai banabanaga be aba aubainama kitaguma kuya tava? Tam Bada tinanama be. \v 44 Taugu am waikaiwama è vaievaiena raḡanine, kapogue gomana nuanama ya vere be ya potina. \v 45 Tam Mamaitua yai aiainimna, baninama kuyai sumaḡa da Bada riunama ḡarome e tubuḡana.” \s1 Meri na kaisuḡusuḡuma sarenama \p \v 46 Meri ya riuna, \q1 “Taugu Bada yà kaisuḡu \q1 \v 47 be nuaguma ya verena, baninama Mamaitua tauwai yawasaniguma. \q1 \v 48 Taugu waivi kavakava be yaḡoro tauna ya noḡotiguna. Be yodi da nokoi ya naḡona kimta da kimta tokare ta riuna da riukaua taugu Mamaitua yai aiainiguna, \q1 \v 49 baninama Mamaitua tauna vutuna babau be wairewapana vavasaḡinama tauna aubaiguma yaba dosinama ya voiena. \q1 \v 50 Tauna na raunuatoima kimta be kimta aitauḡa tauna ta vivivivirena e utedina. \q1 \v 51 Tauna nimanama wairewapanine yaba dosidima ya voiedina be banaga raurau guyaguyaudima yai daberaridina. \q1 \v 52 Tauna banaga wairewapanidima adi waibadae ya biri dobiḡedina, be banaga wainuatoitoidima ya biri tavaitedina. \q1 \v 53 Tauna banaga kanikaniguridima vere ya utedina, be banaga waimauridima nimakavekavedima ya riuporedina. \q1 \v 54 Tauna na taunoyama Israel e saguda, e noḡotida be e raunuatoi nonoḡedana, \q1 \v 55 maika boni Eibraham be na damma ya riuedina nama.” \p \v 56 Meri Elisabet mate a miana nawaravi rabuiteḡa, be muriḡa ya munaḡana na vadae. \s1 Jon tauwai babataito na kaba tubuḡama \p \v 57 Yodi Elisabet na wainatunama raḡaninama ya tavana da gomana tauḡominama ya tubuḡana. \v 58 Elisabet na banagama be na damma inam varinama a vaie be matabudi nuedima ya vere kauana, baninama Mamaitua tauna Elisabet ya raunuatoi kauena. \p \v 59 Be gomana na raḡanima aniwai 8-nama, inam raḡanine taudi matabudi a tavana kopitom aubainama. Be taudi a ḡoeḡoena da gomana sibo tamanama isane ai isana Sakaraias. \v 60 Be tinanama ya riuna, “Ibewa! Tauna isanama Jon.” \v 61 Be taudi a riuna, “Aba aubaina? Tam am dame inam nama isanama nam ima kenakenana.” \v 62 Dabudine taudi gomana tamanama waibuae ai taravire da gomana isanama nema. \v 63 Dabudine Sakaraias anigiruma ya ḡoena da a ute be bogane umanama ya girumana, “Tauna isanama Jon”, be taudi inam isanama a basena. \v 64 Be yai raḡantenaḡe da Sakaraias ya giu munaḡa be Mamaitua isanama ya kaisuḡusuḡuna. \v 65 Be na banagama inam kauidima a kitekitedina, taudi Mamaitua na rewapanama a base be Judia provins matabuna nopone inam yabedima banaga ai giugiuedina. \v 66 Banaga matabudi aitauḡa nama giudima a vaivaiedina, taudi ai nuanoḡonoḡote be a riuna, “Uma gomeninama tokare aba e tubuḡa, baninama yodi tà kitakitana da Mamaitua tauna mate.” \s1 Sakaraias ei perovetana \p \v 67 Be Jon tamanama Sakaraias noponama Arua Babau yai moḡavu be Mamaitua riunama yawai perovetaena. \q1 \v 68 “Bada Israel Mamaituanama yà kaikai suḡusuḡuna. Tauna ya verauna na banagama kuvesidima be waiyawasanidima aubainama. \q1 \v 69 Tauna na taunoyama Deivid na dame Tauwai yawasana wairewapaninama ya riuporena tauda aubaidama, \q1 \v 70 maika boni Mamaitua peroveta ḡarodie ya giugiuna nama, \q1 \v 71 da tauna banaga aitau ta tuatuaḡaiedana bo dà ḡaviama nimedie be tauna ei yawasanidana. \q1 \v 72 Tauna e rarau nuatoina waḡawaḡadama waḡewaḡedima ḡarodie be riuwainoḡota babaunama e noḡotina \q1 \v 73 vutuna tauna tamadama Eibraham ḡarone boni ya sausaugana nama. \q1 \v 74-75 Tauna dà ḡaviama adi rewapanae be ei yawasanidana da tauda babaudama tà tubuḡa be nuadama torane be didimana mate Mamaitua tai yaragena raḡan matabuna. \q1 \v 76 Be tam yau gomanama tam tokare Mamaitua saḡasaḡa vavasaḡinama na perovetama. Baninama tam tokare kwa doka be Bada na kedama kwa sepana. \q1 \v 77 Tam banaga kwa riuedina da Mamaitua taudi ei yawasanidina, baninama yodi raḡan ya tavana da Mamaitua adi gewagewama e noḡota poredina. \q1 \v 78 Baninama Mamaitua na raunuatoima dosinama kapoyaninama marae be ḡarode yovonama ewai karena, \q1 \v 79 da yana e yovoḡena aitauḡa guri na waikupikupie ta miamiana ḡarodie. Be tauna ei dokeda be suba kedanama ei kataidana.” \p \v 80 Naumeki da gomana ya moraba da arue yai rewapanana. Be tauna dobu kavakavane ya miana naumeki da na raḡan kauama ya tavana, yodibe patara nopodie na noyama yai karena Israel banegidima ḡarodie. \c 2 \s1 Yesu na kaba tubuḡama \r (Mt 1:18-25) \p \v 1 Inam raḡandie Sisa Augastas na riuma ya boru da dobu matabuna deḡo banaga ta miamiana, nama sensus ta voiena. \v 2 Noḡone nam sensus i kenakenana, be uma raḡandie yodi sensus ai karena. Inam raḡanine Kwirinias tauna Siria provins nopone yawai primiana. \v 3 Vutuna aubainama banaga matabudi a munaḡana adi meagaie sensus aubaina. \v 4 Naumeki da Jousep mate tauna Nasaret meagainama Galili provins nopone ya gose be ya naḡona Betliemma, guyau Deivid na meagaie Judia provins nopone, baninama Jousep tauna Deivid na damma nopone. \v 5 Be Jousep na ḡoapaparama Meri ma bogana, taudi a naḡona sensus aubainama. \p \v 6 Be taudi Betliemma be gomana na kaba tubuḡama raḡaninama ya tavana, \v 7 naumeki da Meri gomana kaevounama tauḡominama ya tikana. Be barekie nam deḡo gabu i kenakenana aubainama, tauna gomana garae ya paiwi be musara adi ḡobee yai kenana. \s1 Tauyosi be anea \p \v 8 Inam kupine sipu taurabedima wapue a miana be adi sipuma a kitakita watanidina. \v 9 Be Bada na aneama ḡarodie ya dobi be Bada neneḡarinama yai yanedi be taudi a naira kauana. \v 10 Dabudine anea ya riuedina, “Nam ko naira! Taugu vari verenama yà yovoyovoḡena ḡaromie da tokare banaga matabuna tai nuaverena, \v 11 baninama manaka Deivid na meagaie Tauwai yawasana ya tubuḡana taumi aubaimima. Tauna Bada Keriso. \v 12 Taumi gomana umanama ko kitana, tauna a paiwi be musara adi ḡobee e kenakenana, be inam nama ko kataiena da inam tauna.” \p \v 13 Be yai raḡantenaḡe da anea damnama dosinama a maḡatara be inam aneanama mate Mamaitua a kaisuḡusuḡu be a riuriuna, \v 14 “Kawasaḡe be kaisuḡusuḡu Mamaitua ḡarone ta kena, baninama tauna saḡasaḡa vavasaḡinama aubainama. Be aitauḡa dobue didimanaḡa ta naḡonaḡona, Mamaitua taudi na subama e uteutedina.” \p \v 15 Raḡanine anea tauyosi a gosedi be a munamunaḡana marae, dabudine tauyosi adi banagama adi banagama a riuedina, “Tà naḡo Betliemma be Bada ya riuriuedana ya tubuḡana tà kitana.” \v 16 Naumeki da a naḡo makamakai da Jousep, Meri be gomana musara adi ḡobee ya kenakenana a banavidina. \p \v 17 Taudi inam kauinama a kitakita kovina, murine anea gomana varinama ya riuriuedina, inam dabudi ai daberarina. \v 18 Be banaga matabudi aitauḡa tauyosi adi giuma a vaivaiena, taudi a basena. \v 19 Be Meri tauna inam riudima nuane ya taudididi be yawai nuanoḡonoḡotedina. \v 20 Naumeki da tauyosi a munaḡa be Mamaitua a kawa saḡe be a kaisuḡuna yaba matabuna a kitakita be a vaivaiena aubainama. Yaba matabuna anea ya riuriuedina, nama a tubuḡana. \s1 Yesu ai isa be a verauḡena tempol nopone \p \v 21 Yodi gomana na raḡanima aniwai 8-nama, inam kopitom raḡaninama ya tavana, be dabudine taudi gomana ai isana ‘Yesu’. Inam isanama anea Meri ya riu dokena, muriḡa da Meri ya bogana. \p \v 22 Raḡanine Meri gomana tauḡominama ya tikana murine, Mousis na tarawatuma e riuriuna ruvane Meri nam waiḡapa i naḡona Mamaitua na vadae. Ibewa da ya miana da na raḡanima 40 a kovina. Be murine Jousep be Meri Yesu a tika saḡena Jerusalemma Bada waikatainama aubainama, \v 23 baninama Bada na tarawatuma umanama ya riuna, “Banaga be musara tautauḡomidima kayevoudima matabudi ko saḡedi be Bada ko utena.” \v 24 Be puyo bunebune rabui bo gabubu natunatudima rabui mate a saḡedina Bada na tarawatuma ya girugirumina nama. \s1 Simeon na kaisuḡusuḡuma sarenama \p \v 25 Inam raḡanine banaga tenaḡa Jerusalemma ya miamiana, isanama Simeon. Tauna yawasana didimanine ya mia be Mamaitua ya vivivivirena be Arua Babau tauna noponama ya moḡavu, be Israel tauwai yawasaninama ya raberabena. \v 26 Be Arua Babau Simeon ya riuena da tauna nam sibo ya guri naumeki da noḡone Bada na Kerisoma e kitana. \v 27 Naumeki da Meri be Jousep gomana Yesu a saḡena tempol nopone da tarawatu aba ya riuriuedina voiedima aubainama. Inam raḡanine Arua Simeon yai doka nawena tempol nopone. \v 28 Be dabudine Simeon nimane gomana ya tika be Mamaitua ya kaisuḡusuḡuna be umanama ya riuna, \q1 \v 29 “Naumeki Bada, yodi taugu am taunoyama nuasubae yà gurina kuya riuriueguna nama, \q1 \v 30 baninama Tauwai yawasana kuya riuriuporena, yodi matague è kitana. \q1 \v 31 Tauna dobu matabuna aubainama kuya riuporena. \v 32 Tauna dam matabudi e rawayanedi be tam ta kataiemna. Be mate tauna e voie da am banagama Israel ta kawa saḡedina.” \p \v 33 Be Simeon gomana nema ya giugiu bakena, gomana na dosima inam giudima a basedina. \v 34 Dabudine Simeon taudi yai aiainidi be gomana tinanama Meri ya riuena, “Israel banegidima toitoi adi yawasanae ta bekuna be toitoi adi yawasanae ta midisuḡuna, uma gomeninama kana taiye. Tauna Mamaitua ewai matairena aubainama banaga toitoi ta riuvirevirena \v 35 be adi wainua noḡonoḡotama tauna ei maḡataridina. Inam voiedima matabudi aubaidima tam tokare ta voiem da kwai nuaboya kauana, maika kea gamgamnama kabe nuapoume i midimidi.” \p \v 36 Be peroveta waivinama poranama isanama Hana, tauna mate dobudi tempol nopone. Tauna Panuel natunama be Aser na damma nopone. Hana na badama mate ai naḡi be a mianana modi 7 \v 37 murine tauna yai kaiyababana. Be yodi tauna na suarama 84 be kupi da suara tempol nopone ya miamiana. Be nam airaḡan tempol i gose rubuna. Tauna na noyama ya widiwidina be ya moimoiragina. \v 38 Naumeki da Simeon gomana na dosima mate a giugiuna raḡanine, Hana ya saḡa da Mamaitua ya kaisuḡusuḡu be banaga aitauḡa Jerusalem na Tauwai yawasanama a raberabena ḡarodie gomana na kauama ya giuedina. \s1 A munaḡana Nasaretma \p \v 39 Raḡanine Jousep be Meri yaba matabuna Bada na tarawatuma ya riuriuena a voia rovodina, murine taudi a munaḡana adi meagaie Nasaretma, Galili provins nopone. \v 40 Dabudine gomana ya moraba be yai rewapanana, be nuauyauya noponama ya moḡavu be Mamaitua na raukiviverema tauna ḡarone ya kenana. \s1 Gomana Yesu tempol nopone \p \v 41-42 Naumeki da Yesu na suarama 12, be na dosima mate a naḡona Jerusalemma Naḡopore soinama aubainama. Inam taudi adi vaivaima aubainama, taudi modi matabuna ta naḡonaḡona Jerusalemma, inam soinama aubainama. \p \v 43 Raḡanine inam soinama ya kovikovina murine, taudi naḡo munaḡa meagaie ai karena, be gomana Yesu ya mia kwasana Jerusalemma, be na dosima taudi nam ti kataiena. \v 44 Taudi ai noḡotana kabe na banagama mate ti naḡonaḡo naumeki da a naḡo ravina. Be ravie gomana wanenama ai karena na dosima be na banagama ḡesaudima ḡarodie. \v 45 Be taudi gomana nam ti banavina aubainama waiwanawana a munaḡana Jerusalemma. \p \v 46 Raḡan aniwai rabuiteḡane taudi gomana tempol nopone a banavina. Yesu tauna tauwai katakatai poudie ya mia be tauna taudi mate awai giuna be yawai beavaiedina. \v 47 Be banaga matabudi aitauḡa gomana a vaivaiena, na kataima be na paribeama a base kauena. \v 48 Raḡanine na dosima a banavina, nuedima yai medi be tinanama ya riuena, “Taukui, aba aubainama umanama kuya voia ḡaromaie? Tamamma rabuigu ma nuaboyamai kè wanewanemna.” \v 49 Be tauna ya riuedina, “Aba aubainama koya wanewanegu? Taumi sibo koya kataie da taugu Tamaḡomiguma na vadae yà miamiana.” \v 50 Be gomana aba ya riuriuena, taudi na giuma baninama nam ti kataiena. \p \v 51 Naumeki da tauna na dosima ya voteyeteyedi be taudi mate a naḡona Nasaretma, be tinanama inam giudima matabudi nuane ya taudididina. \v 52 Be Yesu tauna na nuauyauyama be na suarama a moraba tenaḡana, be na wainuapaḡoma Mamaitua ḡarone be banaga ḡarodie mate. \c 3 \s1 Jon tauwai babataito na giuma \r (Mt 3:1-12; Mk 1:1-8; Jn 1:19-28) \p \v 1 Raḡanine Sisa Tiberius tauna na waibadae ya miana na modima 15, be inam raḡanine Pontis Paelat tauna Judia provins primianama, be Herod tauna Galili provins na guyauma be tasinama Pilip, tauna Ituraia be Trakontis adi guyauma, be Lisanias tauna Abilene guyaunama. \v 2 Be Hanas be Kaiyapas taudi pirisi dosidima. \p Inam banegidima adi waibadama raḡanine, Jon tauna dobu kavakavane ya miamiana be Mamaitua na riuma ya yovona, Sakaraias natunama Jon ḡarone. \v 3 Jon ya naḡona upa Jodan dianama matabuna nopodie be banaga ḡarodie ya rauguguya be ya riuriuna, “Ami gewagewama ko gosedi be ko babataito da Mamaitua ami gewagewama e noḡota poredina.” \v 4 Jon yaba matabuna nema peroveta Aisaia na bukae ya girugirumidina, nama ya voiedina. Peroveta Aisaia umanama ya riuna, \q1 “Banaga dobu kavakavane e yokoyokona, \q1 ‘Bada na kedama ko sepa, keda ko kawa didimanidina Bada na kaba verauma aubainama. \q1 \v 5 Gaugauba matabudi ko ḡuruvidi be oya matabudi debedima ko keri waiwapudina. \q1 Be yawasana barebaredima ko kawa didimanidi be keda pikepikedima ko keri yaḡoyaḡotidina. \q1 \v 6 Yodibe banaga\f + \fr 3:6 \ft Bo: Banaga be musara\f* matabudi Mamaitua nema ei yawasana bakedina ta kitana.’” \p \v 7 Banaga ḡumnama a dobina Jon ḡarone babataito aubainama, be tauna ya riuedina, “Taumi maika mota sarama natunatudima! Taumi aitau ami wainua noḡonoḡotama ya voie da Mamaitua na kovoḡama ko naḡo pore, wa? \v 8 Noḡone ko munaḡa da ami yawasanama ko vitaredi be yawasana banidima veredima koi maḡataridi da banaga ta kitedina, be nam ko noḡota munaḡemi be ko riuna, ‘Tauda Eibraham natunatunama aubainama ḡarode nam tokare gewagewa aba e tubuḡa.’ Yà riuriuemina da Mamaitua sibo i ḡoena, tokare teneteneḡinama kaua yekudie seda yai tubuḡidina Eibraham aubainama. \v 9 Bada tamiyoko kaite kai bogane ya boruna, be ai kaiḡa nam banidima veredi matabudi e taraḡa poraḡa be e gabugorudina.” \p \v 10 Dabudine banaga ḡumnama a riuna, “Yodi aba tà voie?” \v 11 Be Jon ya paribeedina, “Aitauḡa ḡaromie kwama rabui, tenaḡa turamma nam waikwamana kwa utena, be kani mate nama ko voiena.” \v 12 Teks tautaminama mate a verauna babataito aubainama be ai taravirena, “Tauwai katakatai, tauma aba ka voie?” \v 13 Be Jon ya riuedina, “Teks a riuriuemina na ruvae nama ko ragauna be nam ko tausaḡe.” \v 14 Be banaga iḡeiḡeridima mate ai taravirena, “Tauma nema ka voie bako?” Be tauna ya riuedina, “Nam banaga ko raukivi gewegewedi be nam ko riu waigusudi be adi waiyabama ko paḡo avedi, taumi ami maesama inam naumeki ewai nuasubemina.” \p \v 15 Dabudine banaga matabudi Tauwai yawasana a raberabena, be awai noḡotana da kabe Jon tauna vutuna Tauwai yawasana. \v 16 Be tauna umanama ya riuedina, “Taugu upakavakavae yàwai babataitomina be banaga murigue e veraverauna, tauna banaga dosinama be wairewapana vavasaḡinama, be taugu nam veregu da na kaḡasumama yà kaipore. Tauna tokare Arua Babaue be kaie ei babataitomina. \v 17 Tauna banaga vere be gewagewa e vinevinedina maika raisi. Raisi tauna e tutu, be sive nopone e ḡini be sive mui e suve be ḡavoe e dobidobina be baninama ḡavoe e dobidobina. Muriḡa tauna banidima e ragaragaudina, be muinama kai karakaratine e gabu gorudi be ta karakara nonoḡana.” \v 18 Be giu ḡesaudima mate Jon na rauguguyae banaga ya sagudi da adi yawasanama a vitaredina. Nama tauna riu verenama ya rauguguyena. \r (Mt 14:3-5; Mk 6:17-20) \p \v 19 Jon patara nopodie guyau Herod ya riuvirevirena, baninama tasinama na visarama Herodias ya kwayana be na gewagewama ḡesaudima mate aubainama. \v 20 Vutuna aubainama Herod Jon dibure ya boru be you, na gewagewama ya taipotona. \s1 Yesu na babataitoma raḡaninama \r (Mt 3:13-17; Mk 1:9-11; Jn 1:32-34) \p \v 21 Muriḡa da Herod Jon dibure ya boruna, noḡone Jon banaga matabudi yai babataito rovodi be Yesu mate yai babataitona. Be Yesu ya moimoiragina raḡanine, mara ya nuaporaḡa \v 22 be Arua Babau ya yovona Yesu ḡarone maika kiu gabubu. Be marae bona ya dobina, “Tam taugu natuguma nuaguma kwa paḡopaḡona, be taugu yawai nuaverena tam ḡarome.” \s1 Yesu tamanama reresinama \r (Mt 1:1-17) \p \v 23 Yesu tauna na suarama 30 be patara nopodie na noyama yai karena. Banaga ai noḡotana Yesu kabe Jousep natuna, be Jousep tauna Eli natunama, \v 24 be Eli tauna Matat natunama, be Matat tauna Livai natunama, be Livai tauna Melki natunama, be Melki tauna Janai natunama, be Janai tauna Jousep natunama, \v 25 be Jousep tauna Matatias natunama, be Matatias tauna Amos natunama, be Amos tauna Naum natunama, be Naum tauna Esli natunama, be Esli tauna Nagai natunama, \v 26 be Nagai tauna Mat natunama, be Mat tauna Matatias natunama, be Matatias tauna Simei natunama, be Simei tauna Josek natunama, be Josek tauna Joda natunama, \v 27 be Joda tauna Joanan natunama, be Joanan tauna Resa natunama, be Resa tauna Serubabel natunama, be Serubabel tauna Sealtiel natunama, be Sealtiel tauna Neri natunama, \v 28 be Neri tauna Melki natunama, be Melki tauna Adi natunama, be Adi tauna Kosam natunama, be Kosam tauna Elmadam natunama, be Elmadam tauna Er natunama, \v 29 be Er tauna Josua natunama, be Josua tauna Elieser natunama, be Elieser tauna Jorim natunama, be Jorim tauna Matat natunama, be Matat tauna Livai natunama, \v 30 be Livai tauna Simeon natunama, be Simeon tauna Juda natunama, be Juda tauna Jousep natunama, be Jousep tauna Jonam natunama, be Jonam tauna Elaiakim natunama, \v 31 be Elaiakim tauna Melea natunama, be Melea tauna Mena natunama, be Mena tauna Matata natunama, be Matata tauna Natan natunama, be Natan tauna Deivid natunama, \v 32 be Deivid tauna Jese natunama, be Jese tauna Obed natunama, be Obed tauna Boas natunama, be Boas tauna Salmon natunama, be Salmon tauna Nason natunama, \v 33 be Nason tauna Aminadab natunama, be Aminadab tauna Admin natunama, be Admin tauna Arni natunama, be Arni tauna Esron natunama, be Esron tauna Peres natunama, be Peres tauna Juda natunama, \v 34 be Juda tauna Jeikob natunama, be Jeikob tauna Aisik natunama, be Aisik tauna Eibraham natunama, be Eibraham tauna Tara natunama, be Tara tauna Nahor natunama, \v 35 be Nahor tauna Seruk natunama, be Seruk tauna Ragu natunama, be Ragu tauna Palek natunama, be Palek tauna Eber natunama, be Eber tauna Sala natunama, \v 36 be Sala tauna Kainam natunama, be Kainam tauna Arpaksad natunama, be Arpaksad tauna Sem natunama, be Sem tauna Noa natunama, be Noa tauna Lamek natunama, \v 37 be Lamek tauna Metusala natunama, be Metusala tauna Inok natunama, be Inok tauna Jaret natunama, be Jaret tauna Malaleel natunama, be Malaleel tauna Kainan natunama, \v 38 be Kainan tauna Enos natunama, be Enos tauna Set natunama, be Set tauna Adam natunama, be Adam tauna Mamaitua natunama. \c 4 \s1 Seitan Yesu ya raurubuna \r (Mt 4:1-11; Mk 1:12-13) \p \v 1 Yesu Arua Babau noponama ya moḡavu be Jodan ya gose porena. Arua tauna yai doke be a naḡona dobu kavakavane na raḡanima 40. \v 2 Inam dabudine Diaboro Yesu ya raurubuna. \p Inam raḡandie Yesu tauna nam aiyaba i kani rubuna, naumeki da raḡan 40 a kovikovina, Yesu tauna kani ya karatina. \v 3 Be Diaboro Yesu ya riuena, “Deḡoda tam Mamaitua Natunama, naumeki da uma yekunama kwa riue da ei rawaburedi.” \v 4 Be Yesu ya paribee be ya riuna, “Girugiruminama poranama umanama ya riuna, ‘Banaga nam buredi ḡomae e mia.’” \p \v 5 Dabudine Diaboro yai doka nawena oya daudaunama debane, be dobu matabuna na waiguyauma yai kataina. \v 6 Be Diaboro Yesu ya riuena, “Uma rewapanidima be uma yabedima waimatakanikanidima matabudi Mamaitua taugu ya uteguna. Vutuna aubainama aitau yà ḡoeḡoena nama yà utena. \v 7 Be deḡoda tam taugu kwa rauduneeguna, inam yabedima matabudi tam yà utemna.” \v 8 Be Yesu ya paribee be ya riuna, “Girugiruminama poranama umanama ya riuna, \q1 ‘Bada, am Mamaituama taunaḡa kwa raudunee, be ḡarone kwa noyana.’” \p \v 9 Dabudine Diaboro Yesu yai doka nawena Jerusalemma tempol daudaunama debane, be ya riuena, “Deḡoda tam riukaua Mamaitua Natunama, naumeki da uma dobudine kwa potina, \v 10 baninama girugiruminama poranama umanama ya riuna, \q1 ‘Mamaitua na aneama e riuporedi da tam ta rabemna. \q1 \v 11 Be nimedie ta kaisuḡum da nam yekue kaḡamma kwai tutu.’” \m \v 12 Be Yesu ya paribeena, “Girugiruminama poranama mate umanama ya riuna, ‘Bada, am Mamaituama nam kwa raurubu.’” \p \v 13 Raḡanine Diaboro na raurubuma ya kovikovina, naumeki da tauna Yesu ya taugosena raḡan ḡaubonaḡa. \s1 Yesu Galili provins nopone na noyama yai karena \r (Mt 4:12-17; Mk 1:14-15) \p \v 14 Arua Babau na wairewapanae Yesu ya munaḡana Galili provins nopone, be banaga matabudi inam dabudi tauna a giugiuena. \v 15 Be tauna taudi sinagog nopone yai katakataidi be taudi tauna isanama a kaisuḡusuḡuna. \s1 Yesu Nasaretma a tuaḡaiena \r (Mt 13:53-58; Mk 6:1-6) \p \v 16 Be Yesu ya naḡona Nasaretma deḡo ya moramorabe. Be Sabat raḡanine ya naḡona sinagog nopone maika nema Sabat matabuna ya voivoiana nama. Be tauna ya midisuḡu da girugiruminama sievinama aubainama. \v 17 Peroveta Aisaia na bukama tauna a ute be ya tapa da deḡo giruma ya riuna, \q1 \v 18 “Bada Aruinama nopogue, baninama tauna ya vineguna da riukaua yà rarau guguyena banaga waikaruwaḡewaḡedima ḡarodie. \q1 Be tauna ya riuporeguna da banaga panipanidima yà riuedi da ta kuvesidina. Be banaga matapotepotedima tai kita munaḡa. Taugu è yovona banaga adi banagama ta rarau kivi gewegewedina yài ḡakedina. \q1 \v 19 Be tauna ya riuporegu da yà giugiuna, yodi raḡan ya tavana da Bada na banagama ei yawasanidina.” \p \v 20 Dabudine Yesu buka ya gudu be taunoya ya ute munaḡe da ya miana, be sinagog nopone banaga matabudi matedima Yesu ḡarone. \v 21 Dabudi Yesu giu yai kare be ya riuedina, “Manaka inam riudima koya vaivaiedina, baninama ya tubuḡana.” \p \v 22 Be banaga matabudi Yesu isanama a kaisuḡusuḡu, be taudi Yesu na giuma veredima aubainama a basena. Be taudi a riuna, “Tauna Jousep natunama! Be nemanama da umanama e giugiu?” \v 23 Be Yesu ya riuedina, “Taugu è kataiena da uma riunama tokare ko riueguna, ‘Dogeta kwai yawasana munaḡem!’ Be mate ko riueguna, ‘Tauma kè vaiem be Kapeniamma yaba kuya voivoiedina, nama uma dabudine am meagaie kwa voiedi.’” \v 24 Be tauna ya riuna, “Taugu yà riuriu kauemina, peroveta na dobue banaga na giuma vaienama nam tima ḡoeḡoena. \v 25 Taugu yà riukauemina, peroveta Elaija na raḡanie banaga nam ti sipisipina, baninama modi 3 ½ marakapo ya karatana. Be inam raḡanine Israel nopone kaiyababa toitoi a miamiana. \v 26 Be Bada nam Elaija i riupore i naḡona inam kaiyababidima ḡarodie, ibewa be ya riupore ya naḡona kaiyababa ḡesau ḡarone. Inam kaiyababinama tauna Sarepama miemieninama dobu isanama Saidon nopone. \v 27 Be peroveta Elisa na raḡanie Israel nopone banaga toitoi sida kito ragaragaudima be inam dobudine Bada nam aitau tenaḡa i yawasanina be Naeman Siriaḡa tavatavanama taunaḡa yai yawasanina.” \p \v 28 Sinagog nopone banaga matabudi inam riunama nama a vaivaiena raḡanine, taudi nuedima yai medi kauana. \v 29 Dabudine taudi a midisuḡu da Yesu a soru dobiḡe da a nawena daki debane meagai diane. Dabudine kabe tauna dakie ta kiroḡa pore. \v 30 Be Yesu patara nopodiḡa ya dobi be ya naḡona. \s1 Yesu na rewapanama yai maḡatarina \r (Mk 1:21-28) \p \v 31 Dabudine Yesu ya dobi ya naḡona Kapeniam meagaine Galili provins nopone. Be Sabat raḡandie tauna banaga yawai katakataidina. \v 32 Be banaga na waikatakataima a basena, baninama na waikatakataima yai rewapana kauana. \p \v 33 Be sinagog nopone banaga penama kokukokunama, tauna bonanama dosine ya yogo be ya riuna, \v 34 “Ei! Nasaret Yesumma, tam aba ḡaromaie kwa ḡoeḡoe? Tam kuya verauna kwa kawa gewagewamai, bo? Taugu è kataiena tam aitau. Tam Babaumma Mamaitua ḡaronama.” \p \v 35 Be Yesu ya riutuaḡaie be ya riuna, “Kwai nuatuḡu be inam baneginama kwa dobi pore!” Dabudine penama banaga ya dobi pore be ya gosena, be nam banaga i kawa gewagewana. \v 36 Banaga matabudi a ḡosoridi be adi banagama mate a giu yabayababa be a riuna, “Uma aba giudima nama? Tauna na rewapanae penama e riuedi be ta dobidobina.” \v 37 Be inam dobunama matabuna Yesu varinama a vaiena. \s1 Yesu Saemon Pita rawanama yai yawasanina \r (Mt 8:14-15; Mk 1:29-31) \p \v 38 Yesu tauna sinagog ya gose be ya naḡona Saemon na vadae. Be inam dabudine Saemon rawanama tauna poyapoya dosinama ya paḡona be taudi Yesu ai baḡa da tauna e saguna. \v 39 Dabudine tauna diane ya midi be poyapoya ya riutuaḡaiena, be poyapoya visara ya gose porena. Be yai raḡantenaḡe da visara ya midisuḡu be taudi adi kanima ya vokaukauena. \s1 Yesu banaga toitoi yai yawasanidina \r (Mt 8:16-17; Mk 1:32-39) \p \v 40 Be ravi ya tavatavana raḡanine, banaga toitoi adi banagama sida tabu be tabu ragaragaudima a verauḡedina Yesu ḡarone, be tauna banaga tenatenaḡaḡa nimane ya taikonidi be yai yawasanidina. \v 41 Be mate penama toitoi ma yogoyogodi banaga a dobi poredi be a riuriuna, “Tam Mamaitua Natunama!” Be Yesu taudi ya riutuaḡaiedina da nam ta giu, baninama taudi a kataiena da tauna Keriso. \v 42 Raḡan ya tomna da Yesu inam dobunama ya gose pore be dobu wainuatuḡune ya naḡona. Be banaga tauna a wanewanena, be a banavina raḡanine, taudi a ḡoeḡoe da tauna nam sibo ya gose poredi. \v 43 Be Yesu taudi ya riuedina, “Taugu meagai ḡesaudie mate yà naḡo be Mamaitua na waiguyauma yà rauguguyena. Baninama Mamaitua ya riuporeguna vutuna aubainama.” \v 44 Be tauna Galili be Judia sinagog nopodiḡa ya rarau guguya naḡona. \c 5 \s1 Yesu na tauwai muriwatanama yokoedima yai karena \r (Mt 4:18-22; Mk 1:16-20) \p \v 1 Raḡan tenaḡa Yesu tauna Genesaretma yawawa\f + \fr 5:1 \ft ‘Yawawa’ inam topa dosinama maika egasi.\f* diane ya midimidina. Be banaga tauna a midi ḡuruvi be Mamaitua riunama a vaibeavaiena. \v 2 Be tauna waga rabui ya kitedina gerese a midimidina, be tauwai sagida adi wagama a gosedi da adi sagidama a koḡekoḡedina. \v 3 Yesu Saemon na wagae ya saḡa be yai baḡana da waga sibo ya tauriena topae, yodibe tauna ya mia yovo wagae be banaga yai katakataidina. \p \v 4 Raḡanine na giuma ya kovikovina, tauna Saemon ya riuena, “Waga kwa dobiḡe topa poune be ami sagidama koi dawe dobiḡedi be iyana ko konedi!” \v 5 Be Saemon ya paribeena, “Bada, tauma kupi daudaunama sagida kè raurubu rereḡa da nam aba ke kona rubuna, be tam am riuma aubainama da yà raurubu munaḡana.” \v 6 Raḡanine a rarau rubu munaḡana, iyana toitoi a konedi be sagida ḡaubonaḡa sibo a nuagigina. \v 7 Be taudi adi banagama waga ḡesaune a raumataḡuiedina da taudi sibo a verau be a sagudina. Naumeki da adi banagama a verau a sagudi da iyana waga rabui ai moḡavudina, be waga ḡaubonaḡa sibo a monuna. \p \v 8 Be Saemon Pita uma kauinama ya kitakitana tauna tuapikane ya raupari Yesu noḡone be ya riuna, “Bada, kwa gosegu be ḡavoe kwa naḡo, baninama taugu banaga gewagewaguma!” \v 9 Tauna nama ya giuna, baninama tauna na banagama mate a base be a nairana iyana toitoi a vunuḡana aubainama. \v 10 Be nama Saemon na banagama Jeims be Jon, Sebedi natunatunama. Be Yesu Saemon ya riuena, “Nam kwa naira! Yodibe nokoi ya naḡona tam banaga toitoi kwa konedina.” \v 11 Raḡanine barabarae adi wagama a sorusoru tavaitedina, taudi yaba matabuna a goseporedi be Yesu ai muriwatanina. \s1 Yesu tauḡoma kito paḡopaḡonama yai yawasanina \r (Mt 8:1-4; Mk 1:40-45) \p \v 12 Raḡan tenaḡa Yesu tauna meagai tenaḡa nopone ya miamiana be tauḡoma tenaḡa ya verauna tuninama kito ya moḡavuna. Inam tauḡominama Yesu ya kitakitana, tauna Yesu noḡone ya raupari be yai baḡana, “Bada, tam deḡoda kwa ḡoena, naumeki da kwai yawasanigu.” \v 13 Be Yesu ya riuena, “Naumeki, taugu yà ḡoeḡoena, kwa yawasana!” Dabudine Yesu nimanama yai yoyo be ya taukonina. Be yai raḡantenaḡe da sida kito tauḡoma ya gosena. \v 14 Be Yesu inam tauḡominama ya riu vavasaḡena, “Nam aitau kwa riue. Be kwa naḡo da pirisi ḡarone be tauna e kaiviramna. Be murine Mamaitua kwa tipana Mousis na tarawatuma e riuriuna nama. Inam kedane banaga tokare ta kitam be ta kataiena da tam kuya yawasana munaḡana.” \v 15 Be yaḡoro da Yesu varinama ya moraba be ya daberarana. Be banaga toitoi Yesu waibeavaienama be ei yawasanidina aubainama a tavatavana. \v 16 Be Yesu banaga ya gosedi be ya naḡona dobu wainuatoitoine moiragi aubainama. \s1 Yesu tauḡoma tuera paḡopaḡonama yai yawasanina \r (Mt 9:1-8; Mk 2:1-12) \p \v 17 Raḡan tenaḡa Yesu yawai katakataina be Parisi be tarawatu tauwai katakataidima\f + \fr 5:17 \ft Tarawatu tauwai katakataidima taudi nam Yesu na tauwai muriwatana.\f* taudi mate a mia be awai beavaiena. Inam banegidima meagai matabudi Galili provins be Judia provins nopodiḡa be Jerusalemḡa a verau be awai beavaiena. Be Bada na rewapanama Yesu ḡarone vutuna aubainama tauna sida yawai yawasanidina. \v 18 Naumeki da banaga ḡesaudima tauḡoma tuera paḡopaḡonama ratiratinama a kiroḡa verauḡe da kabe vadae ta saḡe be Yesu noḡone tai kena. \v 19 Be taudi nam teneteneḡina da vadae sibo a saḡa, baninama patara ya moraba kauana. Vutuna aubainama taudi vada debane a saḡa be vada debane gaura a voie da tauḡoma ma ratiratina ai dawe dobiḡena patara poudie Yesu noḡone. \v 20 Raḡanine Yesu adi waisumaḡama ya kitakitana, tauna ya riuna, “Tauḡoma, am gewagewama è noḡota porena.” \p \v 21 Dabudine Parisi be tarawatu tauwai katakataidima umanama wainua noḡonoḡota ai karena, “Uma aitau baneginama nama ewai diboḡa, wa? Tauna e ḡoeḡoena da Mamaitua gabunama e paḡo, bo? Mamaitua taunaḡa tokare gewagewa e noḡota poredina, be nam aitau ḡesau.” \v 22 Be Yesu taudi adi wainua noḡonoḡotama ya kataiedina aubainama yai taraviredina, “Aba aubainama taumi inam yabedima nuemie kowai nuanoḡonoḡotedi? \v 23 Aba riunama ya tekateka, ‘Am gewagewama è noḡota porena’ bo ‘Kwa midisuḡu be kwa naḡo?’ \v 24 Be yodi yài kataimi be ko kita da Banaga Natunama dobue rewapana ḡarone e kenakenana da gewagewa e noḡota poredina.” Naumeki da Yesu tauḡoma tuera paḡopaḡonama ya riuena, “Yà riuriuemna, kwa midisuḡu, am gunima kwa paḡo be kwa naḡona am vadae.” \v 25 Yai raḡantenaḡe tauḡoma noḡodie ya midisuḡu da na gunima ya paḡo be ya naḡona na vadae, Mamaitua isanama ya kaisuḡusuḡuna. \v 26 Dabudi banaga matabudi a base be taudi mate Mamaitua isanama a kaisuḡusuḡuna. Be matabudi a ḡosoridi be a riuna, “Manaka tauda kaua dosinama tè kitana.” \s1 Yesu Livai ya yokoena \r (Mt 9:9-13; Mk 2:13-17) \p \v 27 Uma kauinama murine Yesu ya dobi be ya naḡonaḡo da teks tautaminama isanama Livai ya kitana. Livai tauna na kaba noyae ya miamiana, be Yesu tauna ya riuena, “Kwai muriwatanegu!” \v 28 Naumeki da Livai ya midisuḡu be yaba matabuna ya gosedi be Yesu yai muriwatanena. \p \v 29 Dabudine Livai na vadae soi dosinama ya voiena Yesu aubaina, be teks tautamidima toitoi be banaga ḡesaudima mate dabudine a kanikanina. \v 30 Vutuna aubainama Parisi be tarawatu tauwai katakataidima taudi Yesu na tauwai muriwatanama a riusinḡaḡayedi be a riuna, “Aba aubainama taumi teks tautamidima be gewagewa banegidima mate ko kanikani be ko tegotego?” \v 31 Dabudine Yesu ya paribeedi be ya riuna, “Banaga yawayawasanidima taudi nam dogeta tima ḡoeḡoena, be banaga sidesidedima taudi dogeta ta ḡoeḡoena. \v 32 Taugu nam e yovona banaga veredima aubaidi, ibewa da banaga gewegewedima yà riuedi da adi noḡotama ta vitaredina.” \s1 Widina waitaraviraviranama \r (Mt 9:14-17; Mk 2:18-22) \p \v 33 Be taudi Yesu a riuena, “Jon na tauwai muriwatanama be Parisi adi tauwai muriwatanama matabudi kana raḡanie ta widiwidina be ta moimoiragina, be tam am tauwai muriwatanama taudi ta kanikani be ta tegotego yabayababana.” \v 34 Be Yesu ya riuedina, “Naḡivau tauḡominama\f + \fr 5:34 \ft ‘Naḡivau tauḡominama’ inam Yesu.\f* taumi mate ko miamiana raḡanine, taumi nam ko voie da naḡinaḡi kadi warema ta widina. \v 35 Be raḡan e tavana da naḡivau tauḡominama ḡavoe ta nawena, inam raḡanine taudi ta widinana.” \p \v 36 Yesu uma wainasinama mate ya riuedina, “Nam aitau gara vaunama e sika be e naḡo gara poranama mate e popo tenaḡe. Be deḡoda nama sibo i voiana, gara vaunama tokare e kawa gewagewana, be gara vaunama nam gara poranama mate tai rawateḡeidi be teneteneḡina. \v 37 Be nam aitau waen\f + \fr 5:37 \ft Waen vaunama tauna ya raupuropuro kauana, vutuna aubainama tokare koukou poranama e sura sarina.\f* vaunama waen poranama koukounama nopone e ḡini. Baninama deḡoda nama e voiana, inam tokare waen vaunama koukou e surasari be waen e rauḡinina. Be koukou ta gewagewana. \v 38 Ibewa da waen vaunama koukou vaudie ko ḡinidina. \v 39 Be aitau waen poranama ya tegotegona, waen vaunama nam ima ḡoeḡoena, baninama tauna e riuriuna, ‘Waen poranama ya vere kauana, nam waen vaunama maika.’” \c 6 \s1 Sabat waitaraviraviranama \r (Mt 12:1-8; Mk 2:23–3:6) \p \v 1 Sabat tenaḡa Yesu be na tauwai muriwatanama mate a naḡona wapue yaḡoda sipine be na tauwai muriwatanama yaḡoda a ragaudi da a vukudi be a kanikanidina. \v 2 Be Parisi ḡesaudima nama a kitakitana taudi a riuna, “Taumi Sabat raḡanine inam yabedima nam sibo koya voivoiedi, be aba aubainama taumi yodi ko voivoiedi?” \v 3 Be Yesu ya paribeedi be ya riuna, “Taumi koya kataie bo ibewa da boni Deivid na banagama mate kani ya karatidi be aba a voie? \v 4 Tauna ya naḡona Mamaitua na vadama nopone be buredi Mamaitua waikatainama ya ragaudi be na banagama mate ya utedi be a kanidina. Be tarawatu e riuriu da pirisi taudiḡa inam buredinama ta kanina be nam banaga ḡoma.” \v 5 Dabudine Yesu Parisi ya riuedina, “Banaga Natunama Sabat ewai badena.” \s1 Yesu Sabat raḡanine banaga yai yawasanina \r (Mt 12:9-14; Mk 3:1-6) \p \v 6 Sabat ḡesaune Yesu ya naḡona sinagog nopone be yawai katakataina. Be tauḡoma tenaḡa dabudine mate, tauna nimanama kasaunama tuera paḡopaḡonama. \v 7 Be Parisi be tarawatu tauwai katakataidima maida a tava be keda a wanewanena da aiyabae be Yesu sibo ai wavuna. Vutuna aubainama taudi Yesu a kitakita watanina da tauna Sabat raḡanine banaga sibo yai yawasani bo ibewa, yodibe taudi sibo a samanina. \p \v 8 Be Yesu tauna ya kataiena da taudi aba awai nuanoḡonoḡotena, be tauna tauḡoma nimanama tuera paḡopaḡonama ya riuena, “Kwa midisuḡu be patara noḡodie kwa midi!” Dabudi tauḡoma ya midisuḡu be ya midina. \v 9 Be dabudine Yesu taudi ya riuedina, “Taugu taumi yài taraviremina, dà tarawatuma aba e riuriuedana tà voie Sabat raḡanine? Yaba veredima tà voiedi bo yaba gewegewedima tà voiedi, banaga tài yawasanidi bo tà kawa gewegewedi?” \v 10 Be Yesu banaga matabudi ya kita vireviredi be tauḡoma patara noḡodie midimidinama ya riuena, “Nimamma kwai yoyo!” Be tauḡoma nama ya voiena be nimanama matabuna ya vere munaḡana. \v 11 Be taudi nuedima yai medi kaua be adi banagama mate ai giuna da aba sibo a voiena Yesu ḡarone. \s1 Yesu apasol 12 ya vinedina \r (Mt 10:1-4; Mk 3:13-19; Ap 1:13) \p \v 12 Inam kauidima muridie raḡan ḡesaune Yesu ya saḡa ya naḡona oya debane moiragi aubainama, be Mamaitua ḡarone kupi ya moiragi raḡanina. \v 13 Be raḡanboiboi tauna na tauwai muriwatanama ya riu gogonidi da ḡarone a tavana, be taudi nopodie tautauḡoma matabudi 12 ya vinedina. Be uma banegidima 12 tauna yai isedina ‘Apasol’. \v 14 Umanama banegidima ya vinedina: \li1 Saemon (yai isana ‘Pita’) \li1 be tasinama Endru, \li1 be Jeims, \li1 Jon, \li1 Pilip, \li1 Batolomiu, \li1 \v 15 Metiu, \li1 Tomas \li1 be Jeims (tauna Alpius natunama) \li1 be Saemon ḡesau tauna awai isana ‘Selot’, \li1 \v 16 be Judas (tauna Jeims natunama), \li1 be Judas Iskariot, tauna vutuna muriḡa Yesu ya boru dobiḡena. \s1 Yesu yawai katakatai be banaga yawai yawasanidina \r (Mt 4:23-25) \p \v 17 Yesu na apasolma mate a yovoyovo munaḡana raḡanine, taudi dobu wapuwapune a midina, be tauwai muriwatana toitoi be banaga toitoi Judiaḡa be Jerusalemḡa a tavana, be Taia be Saidon geresinama banegidima mate \v 18 a tavana Yesu vaienama be adi sidama ei yawasanidina aubainama. Be banaga aitauḡa penama kokukokudima, taudi mate yai yawasanidina. \v 19 Be banaga matabudi a rarau rubuna da Yesu sibo a taukonina, baninama rewapana tauna ḡarone ya dobi be banaga matabudi yawai yawasanidina. \s1 Wainuavere be wainuatoitoi giudima \r (Mt 5:1-12) \p \v 20 Yesu na tauwai muriwatanama ya kitedi be ya riuna, \q1 “Taumi nuemima e verena waikaruwaḡewaḡemima, baninama Mamaitua na waiguyauma inam taumi ḡaromima. \q1 \v 21 Taumi nuemima e verena aitauḡa yodi kani ko gurigurina, baninama tokare ko kani siauana. \q1 Taumi nuemima e verena aitauḡa yodi ko ḡabaḡabana, baninama tokare ko kwatevana. \q1 \v 22 Taumi nuemima e verena deḡoda banaga ta tuaḡaiemi, ta boru dobiḡemi, ta kunuremi be isemima ta kawa gewagewana, baninama Banaga Natunama kana taiye. \p \v 23 “Inam kauidima ta tubutubuḡana raḡanine, taumi koi nuavere be ko taukaina, baninama ami maesama dosinama marae e kenakenana. Be inam banegidima tametamedima boni nama peroveta ḡarodie a voivoiana. \q1 \v 24 “Ko kita kauana taumi aitauḡa yodi kowai guyauna, baninama taumi ami nuasubama inam naumeki koya paḡona. \q1 \v 25 Be taumi aitauḡa yodi ko kanikani siauana, ko kita kauana, baninama taumi tokare kani e karemina. \q1 Be aitauḡa yodi ko kwatekwatevana, ko kita kauana, baninama taumi tokare koi nuaboya be ko ḡabana. \q1 \v 26 Ko kita kauana deḡoda banaga matabudi taumi isemima ta kaikai suḡuna, baninama inam banegidima tametamedima nama boni peroveta kaikaiyovudima isedima a kaikai suḡusuḡudina. \s1 Am ḡaviama kwai nuapaḡoedina \r (Mt 5:38-48; 7:12a) \p \v 27 “Be taumi aitauḡa ko vaivaieguna yà riuemina, ami ḡaviama nuemima e paḡona. Be aitauḡa ta tuatuaḡaiemina, ḡarodie vere ko voiena. \v 28 Aitauḡa tawai tara tautauemina, naumeki da koi aiainidina! Be aitauḡa ta raukivi gewegewemina aubaidima ko moiragina! \v 29 Deḡoda aitau nevakaumma e riḡana, kwa gose da nevakaumma ḡesaunama mate e riḡa. Deḡoda aitau am rupuma e kaiporena, naumeki da am kwamama mate kwa utena! \v 30 Aitau aba yai baḡena, naumeki da kwa ute! Be aitau am waiyabama e paḡona, nam kwa riue be e ute munaḡem. \v 31 Taumi aba ko ḡoeḡoena banaga ḡaromie sibo a voiena, taumi nama taudi ḡarodie ko voiena! \p \v 32 “Banaga ḡesaudima tawai nuapaḡoemina, be taumi deḡoda taudiḡa koi nuapaḡoedina, inam nam i verena, tokare nam maesa ko banavi, inam banaga gewegewedima nama adi voiama. \v 33 Be banaga ḡesaudima vere ḡaromie ta voivoie, be taumi deḡoda taudiḡa vere ḡarodie ko voiena, inam nam i verena, tokare nam maesa ko banavi, inam banaga gewegewedima nama adi voiama. \v 34 Be aitauḡa aba koya utedi be taumi ko noḡonoḡotina da tai ḡare munaḡemina, inam naumeki be tokare nam maesa ko banavi! Baninama inam kauinama teneḡinama nama gewagewa banegidima ta voivoiana. \p \v 35 “Be taumi ami ḡaviama sibo koyai nuapaḡoedina, be yaba verediḡa ḡarodie ko voiedina, be banaga yaba ko utedi be nam murine ko noḡonoḡoti da ta ute munaḡemi. Deḡoda nama ko voiana, tokare ami maesama dosinama ko paḡona, be taumi Mamaitua saḡasaḡa vavasaḡinama natunatunama ko tubuḡana. Baninama avedi da banaga kanikanitokudima be gewegewedima be Mamaitua yaḡoro e rarau kiviverena ḡarodie. \v 36 Vutuna aubainama taumi ko raunuatoina maika tamemima marae e rarau nuatoina nama. \s1 Nam koi wavu \r (Mt 7:1-5) \p \v 37 “Nam turamma kwai wavu da tokare Mamaitua nam tam ei wavum. Be nam turamma kwai tara tautaue, da tam tokare Mamaitua nam ei tara tautauem. Ami banagama adi gewagewama ko noḡota poredina, be nama taumi tokare ami gewagewama Mamaitua e noḡota porena. \v 38 Ko pairu be Mamaitua e pairuemina. Tauna moḡamoḡavunama e utemina be e nuaḡiniḡinina. Vutuna aubainama ruva dosine ko rauruvana, baninama Mamaitua inam ruvanama teneḡine e ruvemina.” \p \v 39 Be Yesu tauna uma wainasinama mate ya riuedina, “Tauḡoma matapotapotanama banaga ḡesau matapotapotanama nam ei doke. Deḡoda, rabuidi dome ta bekuna. \v 40 Tauwai muriwatana nam aitau e saḡa gurata da na tauwai katakataima ei muri, be raḡanine tauna ai katakatai be ya kovina, inam raḡanine tauna na tauwai katakataima maika e tubuḡana. \p \v 41 “Aba aubainama turamḡa matane vunavuna kwa kitakita, be tam matame kaitupo nam kuma kitakita? \v 42 Tam matame kaitupo nam kuma kitakitana, be nema turamma kwa riu bake be matane vunavuna kwa kaipore, wa? Tam banaga kaikaiyovumma! Noḡone tam matame kaitupo kwa kaipore da kwai kita kaua, yodibe turamma matane vunavuna kwa kaiporena. \s1 Kai be votanama \r (Mt 7:16-20; 12:33-35) \p \v 43 “Kai verenama votanama nam gewegewedi be kai gewagewanama votanama nam veredi. \v 44 Kai votane kwa kita be kwa kataie da inam kai verena bo kai gewagewana. Nam aitau tokare damaya votanama yaguru bogane e ragau. Be nam aitau tokare mabeko votanama gedara nopone e ragau. \v 45 Inam kauinama teneḡinama nama banaga verenama, nuanama verenama aubainama, yaba veredima ewai tubuḡidina. Be banaga gewagewanama yaba gewegewediḡa ewai tubuḡidina. Baninama banegidima nopodima noḡota ya moḡavu da mududie ta giugiuna. \s1 Vada taukeridima rabui \r (Mt 7:24-27) \p \v 46 “Aba aubainama ko riuriueguna, ‘Bada, Bada’, be taugu yà riuriuemina ko vaivaiena be nam koma voivoie? \v 47 Deḡoda aitau e verau be riuguma e vaie be e voivoiena, taugu yài kataimi da tauna umanama: \v 48 Tauna maika banaga na vadama e kerikerina. Tauna dom ya keri ya yovo gurata da yeku debane tuatua yai midirina. Be raḡanine kabaita ya dobi be upa vada ya kamoḡa rereḡe be vadanama nam i dagudaguna, baninama tuatua doḡa nopone a yovo guratana, yeku debane. \v 49 Be aitau riuguma ya vaie be nam i voiena, tauna maika banaga na vadama e kerikerina, be tauna tuatua doḡa debane yai midirina. Be raḡanine kabaita vada ya kamokamoḡina, yai raḡantenaḡe da vada doḡae ya ravuse be ya gewagewana.” \c 7 \s1 Yesu Rom adi torima matanama na taunoyama yai yawasanina \r (Mt 8:5-13; Jn 4:43-54) \p \v 1 Raḡanine Yesu inam banegidima ḡarodie ya giugiu rovona, naumeki da tauna ya naḡona Kapeniamma. \v 2 Dobudine Rom banegidima iḡeiḡeridima matabudi 100 be taudi adi torima matanama na taunoyama, nuanama taupaḡonama ya sida kauana, be ḡaubonaḡa sibo ya guri. \v 3 Raḡanine Rom adi torima matanama Yesu varinama ya vaivaiena, dabudine tauna Jius babadidima ya riuporedina da taudi sibo Yesu ai baḡa da ya verau be na taunoyama sibo yai yawasanina. \v 4 Be taudi Yesu ḡarone a tavatavana raḡanine, tauna ai baḡa gurate be a riuna, “Tori matanama sibo kuya saguna, tauna banaga vere kaukauinama, \v 5 baninama ama banagama nuedima e paḡopaḡona, be tauna taunaḡa dà sinagogma ya kerina.” \v 6 Naumeki da Yesu taudi mate a naḡona. \p Yesu tauna kaiteka vada diane ya tavatava be Rom adi torima matanama na banagama ya riuporedi da Yesu sibo umanama a riuena, “Bada nakarua, nam aubaiguma kwa noya gurata, taugu nam veregu da yau vadae kwa saḡa. \v 7 Be yau banagaḡa è riuporedina, baninama taugu nam veregu da tam ḡarome sibo è verau. Riuḡa kwa riu be yau taunoyama e yawasanana. \v 8 Taugu è kataiena tam tokare riuḡa kwa riu be e tubuḡana, baninama taugu mate waibada dibune yà miamiana be ḡarogue banaga iḡeiḡeridima ta miamiana. Be raḡanine yau tauiḡarama tenaḡa yà riunena, ‘Kwa naḡo’, be tauna e naḡonaḡona. Be ḡesau yà riuena, ‘Kwa verau’, be tauna e veraverauna. Be yau taunoyama yà riuena, ‘Uma kwa voie’, be tauna e voivoiena.” \p \v 9 Raḡanine Yesu nama ya vaivaiena, tauna Rom adi torima matanama ya basena, be dabudine yai tautinamuri da patara awai muriwatanena ya riuedina, “Yà riuriuemina da nam airaḡan Israelma aitau na waisumaḡama dosinama umanama maika deḡo e banavi rubuna.” \v 10 Dabudine tori matanama na banagama a munaḡana vadae, be a kita da taunoya ya yawasana munaḡana. \s1 Kaiyababa natunama tauḡominama ya gurina be Yesu ya kawa midisuḡu munaḡena \p \v 11 Naumeki da Yesu ya mia raḡan ḡaubonaḡa be ya naḡona meagai isanama Nain, be na tauwai muriwatanama be patara dosinama mate a naḡona. \v 12 Raḡanine taudi meagai kedanama matane a tavatavana, dabudine patara dosinama inam meagaine kaiyababa natunama tenaḡa ḡominama gurigurinama a kiroḡi be a dobina. \v 13 Raḡanine Bada inam kaiyababa ya kitakitana, tauna ya raunuatoie be ya riuena, “Nam kwa ḡaba!” \v 14 Naumeki da Yesu maida ya tava da guri kebeninama ya taukonina, be guri taukiroḡinama dabudi a midina. Be Yesu ya riuna, “Yaraga, yà riuriuemna, kwa midisuḡu!” \v 15 Inam raḡanine tauḡoma gurigurinama ya midisuḡu be giu yai karena. Be Yesu inam tauḡominama tinanama ya ute munaḡena. \v 16 Be banaga matabudi a ḡosoridi be Mamaitua isanama a kaisuḡu be a riuna, “Peroveta dosinama poude ya maḡatarana be Mamaitua ya tavana sagudama aubainama.” \v 17 Be Yesu varinama ya daberarana Judia provins nopone be dianama mate. \s1 Yesu be Jon tauwai babataito \r (Mt 11:2-19) \p \v 18 Jon na tauwai muriwatanama inam yabedima matabudi a tubutubuḡana Jon ai varina. \v 19 Be Jon na tauwai muriwatanama rabui ya riuedi da a tava ḡarone be ya riuporedina, da taudi Yesu sibo umanama ai taravirena, “Tam vutuna Keriso a riuriuemna kuya tava bo banaga ḡesau ka rabe?” \v 20 Raḡanine Yesu ḡarone a tavana taudi a riuena, “Jon tauwai babataito ya riuporemaina da uma waitaraviranama tam kai taravirem, ‘Tam vutuna Keriso a riuriuemna kuya tava bo banaga ḡesau ka rabe?’” \p \v 21 Inam raḡanine Yesu tauna banaga toitoi adi sidama dosidie da ḡauḡaubodie yai yawasanidi be penama banaga nopodie ya tavu dobiḡedina be banaga matapotepotedima ai kita munaḡana. \v 22 Be Yesu Jon na tauwai muriwatanama ya paribeedina, “Ko munaḡa be aba koya kitakitana, be koya vaivaiena, vutuna Jon koi varina: Banaga matapotepotedima ai kitana, banaga tuera ragaragaudima a noḡona, banaga kito ragaragaudima a verena, banaga beapotepotedima ai beavaiana, banaga guriguridima a midisuḡu munaḡana, be vari verenama banaga waikaruwaḡewaḡedima ḡarodie yà rarau guguyedina. \v 23 Nuavere tauna aitau nam ḡarogue ima noḡonoḡota bekubekuna.” \p \v 24 Jon na tauwai muriwatanama a naḡona, be muridie Yesu patara nopone Jon na kauama ya giuena, “Boni dobu kavakavane koya naḡona Jon ḡarone, be aiyaba koya noḡonoḡotina sibo koya kita? Banaga na noḡotama gwaḡanama maika vagara sive ya kwadikwadiena kitanama aubainama koya naḡo, bo? \v 25 Bo aiyaba koya noḡonoḡotina sibo koya kita? Banaga gara verenama kotekotenama sibo koya kita, bo? Ibewa, banaga gara veredima kotekotedima be purapura vereveredima ḡarodie, taudi guyau na vadae miemienidima. \v 26 Bo aiyaba koya noḡonoḡotina sibo koya kita, peroveta, bo? Ee, be yà riuriuemina, taumi peroveta dosinama koya kitana, nam maika peroveta ḡesaudima. \v 27 Inam tauna vutuna girugiruminama porane umanama e riuriuna, \q1 ‘Taugu tauwai noyanoya yà riupore dokena muriḡa tam, be tauna am kedama e sepana.’ \m \v 28 Be yà riuriuemina, Waiwaivi banaga a tiketikedina nopodie nam aitau Jon e saḡapore. Be kamai banabanaga Mamaitua na waiguyauma nopone, tauna vutuna Jon ya saḡaporena.” \p \v 29 Be raḡanine banaga matabudi be teks tautaminama Jon na rauguguyama a vaivaiena, taudi matabudi a noḡotina da Mamaitua na giuma riukaua, vutuna aubainama Jon taudi yai babataitodina. \v 30 Be Parisi be tarawatu tauwai katakataidima taudi Mamaitua na ḡoanama na kedama a tuaḡaiena, aubainama Jon na waibabataitoma a tuaḡaiena. \p \v 31 Be Yesu yaḡoro ya giugiuna, “Yodi taumi kimtimima nema yài ruvaruva bakemi? Taumi aiyaba maika? \v 32 Taumi maika seda debadebae tawai digirina. Be taudi adi banagama mate tawai riu sinḡaḡayana. ‘Tauma naḡi digirinama kèi digirie be taumi nam ko bigana, be tauma guri digirinama kèi digirie be taumi nam ko ḡabana.’ Taumi raḡan matabuna nama ko riuriu tuatuaḡaina. \v 33 Be raḡanine Jon ya tavana, taumi kauinama teneḡinama koya voivoiena. Tauna ya widiwidina be waen nam i tegotegona, be taumi ko riuriuna, ‘Tauna penama ḡarone.’ \v 34 Be Banaga Natunama ya tava da e kanikani be e tegotegona da taumi ko riuriuna, ‘Ko kita, tauna banaga kanikani dobidobinama be waen tegotego dobidobinama. Be teks tautamina be gewagewa tauvoiedima taudi tauna na banagama.’ \v 35 Mamaitua na nuauyauyama natunatunama ḡarodie, tokare tà kitana deḡo tauna riukaua. Banaga tauriu sinḡaḡayena, bo taugu be Jon.” \s1 Yesu waivi na gewagewama ya noḡota porena \p \v 36 Parisi tenaḡa Yesu ya kokonena na vadae kani aubainama. Naumeki da Yesu Parisi na vadae ya naḡo be ya kena girigirina\f + \fr 7:36 \ft Jius adi kastamma ta kenagirigiri be ta kanikanina.\f* kani aubainama. \v 37 Be uma meagaine waivi na yawasanama gewagewanama ya miamiana. Be raḡanine Yesu Parisi na vadae a kanikanina, varinama tauna ya vaivaiena, naumeki da upa ḡabuḡabunama duginama maesinama dosinama ya kiroḡi verauḡena. \v 38 Be tauna ma ḡabaḡabana Yesu kaḡanama diane ya midi be matasurune Yesu kaḡanama yai butedi, be debavuvuḡine Yesu kaḡanama ya ravusidina, be kaḡanama yai suruvedi be upa ḡabuḡabunama kaḡane ya ḡinina. \p \v 39 Be Yesu taukokonenama uma kauinama nama ya kitakitana, tauna yai nuanoḡonoḡotana, “Deḡoda uma banaginama tauna riukaua peroveta, naumeki da tauna tokare sibo ya kataie da uma aba waivinama tauna e tautaukoni, be tauna sibo ya kataie da uma waivinama tauna waivi gewagewanama.” \p \v 40 Be Yesu tauna ya riuena, “Saemon, taugu yà ḡoeḡoena aba yà riuemna.” Be tauna ya riuna, “Naumeki, tauwai katakatai, kwa giu!” \v 41 “Mane taupakinama tenaḡa banaga rabui loun ya utedina. Banaga tenaḡa Denari 500 be ḡesau tauna Denari 50. \v 42 Be taudi rabuidi nam mane da mane taupakinama sibo a ute munaḡe, vutuna aubainama mane taupakinama taudi adi bukinma ya boaporena. Yodi tam kwa noḡonoḡotina deḡo tauna nuanama ya vere kaua?” \p \v 43 Be Saemon ya paribeena, “Taugu è noḡotina agunai banaga aitau 500 Denari boaboaporenama.” Be Yesu ya riuna, “Tam kuya riukauana.” \p \v 44 Dabudine Yesu yai tautinamuri waivi ḡarone be Saemon ya riuena, “Uma waivinama kuya kita? Taugu am vadae è saḡa be nam upa ku utegu da kaḡaguma sibo è koḡana, dà vaivaima e riuriuna nama, be tauna matasurune kaḡaguma ya koḡedi be debavuvuḡine kaḡaguma ya ravusidina. \v 45 Tam nam kui suruveguna waikaiwa aubainama, dà vaivaima e riuriuna nama, be tauna raḡanine è saḡasaḡana kaḡaguma waisuruvenama yai kare be nam i gosena. \v 46 Tam nam debague oeri ku ḡinina, dà vaivaima e riuriuna nama, be tauna kaḡague upa ḡabuḡabunama ya ḡinina. \v 47 Vutuna aubainama yà riuriuemna da tauna na gewagewama matabudi Mamaitua ya noḡota poredina. Vutuna aubainama taugu nuanama yà paḡopaḡo kauena. Be aitau da na gewagewama ḡaubonama Mamaitua ya noḡota porena, vutuna aubainama tauna na wainuapaḡoma ḡaubonama taugu ḡarogue.” \p \v 48 Dabudine Yesu waivi ya riuena, “Am gewagewama è noḡota poredina.” \v 49 Be banaga ḡesaudima taudime ai taraviravira munaḡedi be a riuriuna, “Uma tauna aitau, banaga adi gewagewama e noḡonoḡota poredi?” \v 50 Be Yesu waivi ya riuena, “Am waisumaḡama yai yawasanimna. Ma nuasubam kwa naḡona.” \c 8 \s1 Yesu na tauwai muriwatanama waiwaividima \p \v 1 Dabudine a miana raḡan bisanama be Yesu na apasolma 12 mate a naḡona meagai dosidie be ḡauḡaubodie da Mamaitua na waiguyauma riunama verenama ya rarau guguyena. \v 2 Be Yesu waiwaivi ḡesaudima penama be sida ragaragaudima yai yawasanidina. Inam waiwaividima taudi mate Yesu ai muriwatane be a naḡonaḡona. Taudi isedima Meri awai isana Megdalin,\f + \fr 8:2 \ft ‘Megdalin’ inam meagai isanama.\f* penama matabudi 7 tauna a dobi porena, \v 3 be Joana, tauna Kusa na visarama, be tauna guyau Herod na bisnisma taurabenama, be Susana be waiwaivi ḡesaudima mate. Inam waiwaividima adi kanie be adi manee Yesu be na tauwai muriwatanama a sagusagudina. \s1 Taukuma wainasinama \r (Mt 13:1-9; Mk 4:1-9) \p \v 4 Raḡan tenaḡa patara dosinama meagai da meagai a verau be Yesu ḡarone ai rawateḡeidina, be tauna uma wainasinama ya riuedina, \p \v 5 “Tauḡoma tenaḡa ya dobi ya naḡo da pesi yai yaraiedina. Raḡanine pesi yawai yaraiedina, ḡesaudima keda poune a ravusedina, be banaga a vagudegudedi be kiu a kanidina. \v 6 Be ḡesaudima yeku debedie a ravusedina. Be raḡanine a gogo tavana, matabudi a pokina, baninama doḡa noponama nam subasubana. \v 7 Be ḡesaudima gedara nopodie a ravusedi da gedara mate a gogo tenaḡana be gedara pesi ya yavanidi da pesi nam ti gogona. \v 8 Be ḡesaudima doḡa verenama debane a ravusedi be a gogo kauana be banidima a biridina ya toi kauana, be pesi tenaḡaḡa banidima 100.” Be Yesu bonanama dosine ya riuna, “Deḡoda beemima ta kenakenana, koi beavaia!” \p \v 9 Be tauwai muriwatana Yesu ai taravirena, “Bada, inam wainasinama baninama aba?” \v 10 Be tauna ya paribeedi be ya riuna, “Mamaitua na waiguyauma semosemodima yàwai kataimina da na waiguyauma yodi nema e veraverau bakona ko kataiena. Be banaga ḡesaudima taudi wainasi taunaḡa ta vaivaiena, \q1 aubainama taudi matedie ta kitakitana be nam tima kitakita kauena, \q1 ta vaivaiena be nam tima katakataiena. \p \v 11 “Be wainasi baninama inam umanama: Pesi inam Mamaitua riunama. \v 12 Pesi keda debane ravuravusedima, inam maika banaga Mamaitua riunama ta vaivaiena, be muriḡa Diaboro e tava be Mamaitua riunama nopodie e kaikaiporaḡana, da taudi nam tai sumaḡa be ta yawasana. \v 13 Pesi yeku debane ravuravusedima, inam maika banaga raḡanine Mamaitua riunama ta vaivaiena, taudi ma nuavereveredi inam riunama ta paḡopaḡona. Be taudi nam waramidi, vutuna aubainama raḡan ḡaubonaḡa tai sumaḡana, be raḡanine raurubu e tavatavana taudi adi waisumaḡe ta bekuna. \v 14 Be pesi gedara nopodie ravuravusedima, inam maika banaga Mamaitua riunama ta vaivaiena, be muriḡa nuaboya be waiguyau be tubuḡa na wainuaverema adi waisumaḡama ta yavayavanidina da taudi tokare nam ta bani. \v 15 Be pesi doḡa verenama debane ravuravusedima, inam maika banaga nopodima veredima be didimanidima, be raḡanine taudi giu ta vaivaiena, taudi ta kaididi be ta rabe da e votavotana.” \s1 Kodam wainasinama \r (Mk 4:21-25) \p \v 16 “Nam aitau kodam e gabu be e ruputawa bo anikaba kena dibune e boru. Tauna kodam ḡavoe ei midiri da banaga ta saḡasaḡana ta kitana. \v 17 Deḡoda yaba matabuna yodi ko ruputawedina, be tokare ta maḡatara munaḡana. Am noḡota be am kauama semosemodima mate tokare banaga matabudi ta kataiedina. \v 18 Vutuna aubainama koi beavaia kauana, baninama deḡoda aitau yau giuma ya paḡopaḡona, ḡesau debane mate tokare e utena. Be deḡoda aitau yau giuma nam i paḡona be e noḡonoḡotina da ya paḡona, be ibewa da tokare matabudi e kaiporaḡana.” \s1 Yesu tinanama be tasitasinama \r (Mt 12:46-50; Mk 3:31-35) \p \v 19 Yesu tinanama be tasitasinama taudi a verauna Yesu ḡarone be nam ḡarone ti tavana, baninama patara ya morabana. \v 20 Dabudine banaga tenaḡa Yesu ya riuena, “Tinamma be tasitasimma doḡae ta midimidi be ta ḡoeḡoena da ta kitamna.” \v 21 Be Yesu ya riuna, “Tinaguma be tasitasiguma taudi aitauḡa Mamaitua riunama ta vaivaie be ta voivoiena.” \s1 Yesu kaibitibiti ewai badena \r (Mt 8:23-27; Mk 4:35-41) \p \v 22 Raḡan tenaḡa Yesu na tauwai muriwatanama mate wagae a saḡa be ya riuedina, “Yawawa dosinama tà davu be tà naḡo noaḡo nevane.” Naumeki da a naḡona. \v 23 Taudi yawawa a davudavuna maika Yesu ya kenana, be kaibitibiti yai raḡantenaḡe da ya tavana be waga noponama upa ya moḡavu be waga ḡaubonaḡa da sibo ya monuna. \p \v 24 Be tauwai muriwatana a naḡo be Yesu a taiḡosori be a riuena, “Bada, Bada ḡaubonaḡa da tà gurina!” Be tauna ya midisuḡu be sive be rabama ya riutuaḡaiedi, da taudi ai nuatuḡutuḡu be daumora ya kenana. \v 25 Be Yesu na tauwai muriwatanama ya riuedina, “Taumi ami waisumaḡa bo ibewa?” Be taudi a ḡosoridi be a basena be adi banagama adi banagama a riuedina, “Uma baneginama aitau? Tauna sive be upa e riuedi be ta vovo teyeteyena.” \s1 Penama banaga a kokuna \r (Mt 8:28-34; Mk 5:1-20) \p \v 26 Be taudi wagae a naḡona Geresin adi dobue. Umaḡo Galili provins be noaḡo nevane. \v 27 Be Yesu kaḡanama gerese ya boruboru dobiḡena raḡanine, meagaie tauḡoma tenaḡa ya verauna Yesu ḡarone. Be tauḡominama penama bonideḡo a kokuna, be tauna ma kovakovana ya naḡonaḡona be nam vadae i miamiana. Be tauna guri adi gubae\f + \fr 8:27 \ft Israel taudi nam guri ti dobodobodina, be taudi gubae a sivusivudina, maika Yesu.\f* ya miamiana. \v 28-29 Be inam tauḡoma Yesu ya kitakitana raḡanine, tauna ya yogo be Yesu noḡone ya bekuna. Dabudine Yesu penama ya riue da tauḡoma ya dobi porena. Be tauna bonanama dosine ya riuna, “Yesu, Mamaitua saḡasaḡa vavasaḡinama Natunama, aba ḡarogue kwa ḡoeḡoe? Yàwai baḡamna da nam gewagewa ḡarogue kwa voie.” \p Raḡan toitoi penama tauḡoma yai babari be na ḡoane nama ya nawenawena. Be banaga tauna nimanama be kaḡanama a rauseini be a raberabena. Be yaḡoro tauna ya rakedi be penama tauḡoma ya nawena dobu wainuatoitoine. \p \v 30 Yesu yai taravirena, “Tam isamma nema?” Be tauna ya paribeena, “Taugu isaguma Patara”, baninama penama toitoi nopone a saḡana. \v 31 Be penama awai baḡana da Yesu nam taudi sibo ya riuedi da dom nam dibuboruborune sibo a naḡo. \p \v 32 Inam dabudine bawa netarinama oya babane a yabayabana. Be penama Yesu ai baḡa da tauna sibo yai aninedi da bawa nopodie sibo a naḡona. Be Yesu yai aininedina. \v 33 Dabudine penama banaga a dobi pore be bawa nopodie a naḡona da bawa netarinama dere boganaḡa a manini yovo da a naḡona yawawa dosine be a tonedina. \p \v 34 Bawa tauyosidima inam kauinama nama a kitakitana, taudi a manini a naḡona. Be taudi banaga matabudi ai varidina adi meagaie be meagai diane mate. \p \v 35 Dabudine banaga a dobi a naḡo da kaua aba ya tubutubuḡana sibo a kitana. Be raḡanine Yesu ḡarone a tavatavana, taudi tauḡoma penama dobidobi porenama Yesu kaḡane ya miamiana a kitana. Be tauḡoma yai gara kaua be na noḡotama verene ya miamiana, be taudi nama a kitakitana a nairana. \v 36 Be banaga aitauḡa kauinama a kitakitana, taudi banaga ḡesaudima ai varidina da tauḡoma penama kokukokunama ya yawasana munaḡana. \v 37 Dabudine Geresin banegidima Yesu ai baḡana da tauna sibo inam dobunama ya gose be ya naḡo poredina, baninama taudi a naira da a naira kauana. Naumeki da Yesu waga nopone ya saḡa be ya munaḡana. \p \v 38 Tauḡoma penama dobidobi porenama Yesu yawai baḡana da mate sibo a naḡona. Be Yesu ya riupore be umanama ya riuena, \v 39 “Kwa munaḡa am vadae da Mamaitua aba ḡarome ya voivoiena banaga kwai varidina!” Dabudine tauḡoma ya naḡo be meagai nopone banaga matabudi ya riuedina da Yesu aba tauna ḡarone ya voiena. \s1 Jaeras natunama waivinama \r (Mt 9:18-26; Mk 5:21-43) \p \v 40 Be Yesu ya tavatava munaḡana raḡanine, banaga patara tauna ai kaiwena, baninama taudi matabudi tauna a raberabena. \v 41 Dabudine tauḡoma isanama Jaeras, tauna sinagog taurabenama. Tauna ya tava be Yesu noḡone tuapikane ya raupari be yai baḡa guratena da sibo na vadae ya saḡana, \v 42 baninama natunama waivinama tenaḡa ḡominama na suarama 12 be tauna ḡaubonaḡa da e gurina. \p Be Yesu ya naḡonaḡona raḡanine, patara tauna a midimidi ḡuruḡuruvina. \v 43-44 Dabudine waivi tenaḡa Yesu murine ya tava be na garama isunama ya taukonina, baninama tauna waikosina vutuvutu ya paḡona modi 12 a kovina. Be tauna bonika na purapurama matabudi dogeta ḡarodie yawai yakaredina, be nam aitau i yawasanina. Be raḡanine Yesu na garama isunama ya tautaukonina, yai raḡantenaḡe da waikosina vutuvutu yai kavena. \p \v 45 Dabudine Yesu yai taravirana, “Aitau ya taukonigu?” Be matabudi a bovina, vutuna aubainama Pita ya riuna, “Bada, banaga a midi ḡuruvim be ta biubiu suriḡimna. Be nemanama da kwa riuriuna ‘Aitau ya taukonigu?’” \v 46 Be Yesu ya riuna, “Taugu è kataiena da aitau ya taukoniguna, baninama rewapana ya dobi poreguna.” \v 47 Raḡanine waivi mayanama ya paḡo da nam teneteneḡina da sibo yai moisiri, vutuna aubainama tauna ma tunigusugusuna Yesu noḡone ya bekuna. Be patara noḡodie waivi Yesu ya riuena da aba aubainama Yesu ya taukoni, yodi tauna ya yawasana munaḡana. \v 48 Be Yesu tauna ya riuena, “Moumou, am waisumaḡama yai yawasanimna. Ma nuasubam kwa naḡona.” \p \v 49 Yesu yaḡoro ya giugiu be sinagog taurabenama na vadae banaga miemieninama ya tava da Jaeras ya riuena, “Natumma ya gurina, tauwai katakatai nam kwai sinasina.” \v 50 Be Yesu nama ya vaivaiena, tauna Jaeras ya riuena, “Nam kwai nuaboya, kwai sumaḡa be tauna tokare e yawasanana.” \p \v 51 Be taudi Jaeras na vadae a tavana raḡanine, Yesu banaga ya riuedina da nam aitau tauna mate vadae ta saḡa. Pita, Jon, Jeims be gomana na dosima taudiḡa Yesu mate vadae a saḡana. \v 52 Be banaga matabudi gomana ai nuaboye be a ḡabeḡabena. Be Yesu ya riuedina, “Nam ko ḡaba, tauna nam i gurina, e kenakena ḡomana.” \v 53 Dabudine banaga matabudi Yesu ai kwatekwatevena, baninama taudi a kataie da gomana ya gurina. \v 54 Raḡanine ya tavutavu dobiḡedina, tauna gomana nimane ya kaididi be ya riuna, “Gomana, kwa midisuḡu!” \v 55 Dabudine gomana aruinama ya tava munaḡa be ya midisuḡuna. Be Yesu taudi ya riuedina, “Yodi kani ko ute be e kani!” \v 56 Be tauna na dosima nuedima ya mosari kauana. Be aba ya tubutubuḡana Yesu taudi ya riuedina da nam aitau sibo a riue. \c 9 \s1 Yesu apasol 12 ya riuporaḡana \r (Mt 10:5-15; Mk 6:7-13) \p \v 1 Yesu apasol 12 ya riuedi da a rawateḡeidi be tauna rewapana be waibada ya utedina, da taudi penama ta tavu dobiḡedi be banaga sidesidedima tai yawasanidina. \v 2 Yodibe ya riuporedina da taudi Mamaitua na waiguyauma ta rauguguye, be banaga sidesidedima tai yawasanidina. \v 3 Be tauna ya riuedina, “Ami naḡoe nam aba ko paḡo. Nam diḡona, nam tana, nam kani, nam mane be nam kwama ḡesaunama mate ko paḡo. \v 4 Be raḡanine ai meagaie ko saḡasaḡana taumi vada tenaḡa nopone ko miana, naumeki da ami kaba naḡoma raḡanine inam meagainama ko gosena. \v 5 Be deḡoda banaga taumi nam tai aninemi, naumeki da kaḡemima popokaudima ko rawakurukuruvidi be inam meagainama ko goseporena. Dabudine taudi ta kataie da taudi tokare Mamaitua matane inam wavunama taudime ta paḡo munaḡena.” \p \v 6 Naumeki da tauwai muriwatana meagai da meagai nopodiḡa a naḡo be vari verenama a rarau guguye, be banaga dobu matabuna awai yawasanidina. \s1 Herod na nuababaḡama \r (Mt 14:1-12; Mk 6:14-29) \p \v 7 Inam raḡanine Herod, tauna Galili provins guyaunama, be uma kauidima nama a tubutubuḡana, tauna ya vaiedi be ya nuababaḡana, baninama banaga ḡesaudima a riuriuna da Jon tauwai babataito ya guri be ya midisuḡu munaḡana. \v 8 Be banaga ḡesaudima a riuriuna da peroveta Elaija ya maḡatara munaḡana, be banaga ḡesaudima a riuriuna da bonideḡo perovetedima tenaḡa ya guri be ya midisuḡu munaḡana. \v 9 Be Herod ya riuna, “Jon gadonama è tomna, be inam yodi aitau baneginama varinama yà vaivaie?” Be tauna ya ḡoeḡoena da sibo Yesu ya kitana. \s1 Yesu tautauḡoma 5 tausand yai kanidina \r (Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Jn 6:1-14) \p \v 10 Be apasol a tavatava munaḡana raḡanine, taudi yaba matabuna a voivoiedina Yesu ai varina. Tauna wainuatuḡune yai dokedi be a naḡona meagai isanama Betsaidama. \v 11 Raḡanine patara nama a vaivaiena taudi ai muriwatanedina. Be Yesu taudi yai aninedina, be Mamaitua na waiguyauma taudi ya giuedina, be aitauḡa yawasana a ḡoeḡoena naumeki da yai yawasanidina. \p \v 12 Raviravi Yesu na apasolma 12 a tava be a riuena, “Banaga kwa riuporaḡa da ta naḡo meagaiḡa be meagai murisairine da taudi kani be ḡaravu ta banavidina, baninama uma dobunama wainuatoitoinama.” \v 13 Be Yesu ya riuedina, “Taumi koi kanidi!” Be taudi a paribeena, “Nema kai kani bakedi? Tauma buredi 5 kavakava be iyana rabui ḡaromaie, bo nema kwa noḡonoḡota bake? Tauma ka naḡo be kani ka gimara uma banegidima aubaidima, bo?” \p \v 14 Dabudine tautauḡoma a kitaruvedi da 5 tausand. Be Yesu na tauwai muriwatanama ya riuedina, “Banaga ko dariḡedi da 50 50 ta miana.” \v 15 Naumeki da taudi nama a voia be banaga matabudi a miana. \v 16 Yesu buredi 5 be iyana rabui ya ragaudi da gunume yai kitasaḡa be Mamaitua yai kaiwe da ya givedi be na tauwai muriwatanama ya utedina, be taudi a soiedi da banaga a utedina. \v 17 Be banaga matabudi a kani da a kani siauana. Be tauwai muriwatana kani kanikanigosedima a tama da posa 12 ai moḡavudina. \s1 Pita yai maḡatarana da Yesu tauna Tauwai yawasana \r (Mt 16:13-21; Mk 8:27-31) \p \v 18 Raḡan tenaḡa Yesu taunaḡa ya moimoiragi be na tauwai muriwatanama taudi tauna mate. Be tauna taudi yai taraviredina, “Banaga ta riuriu da taugu aitau?” \v 19 Be taudi a paribeena, “Banaga ḡesaudima ta riuriuna da tam kabe Jon tauwai babataito, be ḡesaudima ta riuriuna da tam kabe peroveta Elaija, be banaga ḡesaudima ta riuriuna da tam bonideḡo perovetedima guriguridima tenaḡa kabe i midimidisuḡu munaḡa.” \v 20 Be tauna ya riuedina, “Be taumi nema kowai noḡota bako, taugu aitau?” Be Pita ya paribeena, “Tam Tauwai yawasana, Mamaitua ya riupore yovoḡemna.” \p \v 21 Dabudine Yesu na tauwai muriwatanama ya riu vavasaḡedina da nam aitau sibo a riue. \v 22 Be ya riuna, “Banaga Natunama tokare ei nuatoitoina yaba toitoi ḡarodie be babada dosidima be pirisi adi babadama be tarawatu tauwai katakataidima, taudi matabudi Banaga Natunama tokare ta tuaḡaie be tai gurina. Be raḡan wairabuiteḡane Mamaitua e kawa midisuḡu munaḡena.” \s1 Yesu waimuriwatanenama ya giuena \r (Mt 16:24-28; Mk 8:27-31) \p \v 23 Be Yesu banaga matabudi ya riuedina, “Deḡoda aitau waimuriwataneguma e ḡoena, naumeki da na ḡoanama matabudi e gosedi, be raḡan matabuna na korosima e kiroḡi\f + \fr 9:23 \ft Korosi kiroḡinama inam kwai nuatoitoina, maika Yesu korosie yai nuatoitoina.\f* be ei muriwataneguna. \v 24 Tam aitau tame am yawasanama kwa kaididi be kwa raberabena, tam tokare am yawasanama kwa kawa gewagewana, be tam aitau da taugu kautaiye am yawasanama kuyai utaena, am yawasanama tokare kwa banavina. \v 25 Deḡoda aitau dobu yabedima matabudi e ragaragaudina be yaḡoro tauna na yawasanama e gewagewana, inam yabedima tauna tokare nam tai yawasani. \v 26 Deḡoda aitau, taugu e tunimayaḡegu bo riuguma e tunimayaḡena, naumeki da tokare Banaga Natunama tauna Tamanama neneḡarine be anea babau neneḡaridie e dobina, tauna mate inam baneginama e tunimayaḡena. \v 27 Be taugu riukaua yà riuriuemina, ḡesaumima yodi uma ko midimidina, taumi tokare nam ko guri, naumeki da Mamaitua na waiguyauma ko kitana.”\f + \fr 9:27 \ft Inam pentekost.\f* \s1 Yesu kitanama ya boru vitarena \r (Mt 17:1-8; Mk 9:2-10) \p \v 28 Naumeki da inam giudima a kovikovina murine, raḡan aniwai 8 ne Yesu tauna Pita, Jon be Jeims yai dokedi be a naḡona oya debane moiragi aubainama. \p \v 29 Be Yesu ya moimoiragina maika, tauna noḡonama kitanama ya boru vitare be na garama ya ḡavora be ya rawakeyekeyemina. \v 30-31 Yai raḡantenaḡe da tautauḡoma rabui, Mousis be Elaija ma neneḡaridi a maḡatara be Yesu mate a giugiuna. Taudi Yesu nema Jerusalemma e guri bako be uma dobunama e naḡo porena, vutuna a giugiuena. \v 32 Be Pita na banagama mate a yadoyadona. Be a ḡosoḡosoridina raḡanine, taudi Yesu ma neneḡarina be tautauḡoma rabui, tauna mate a midimidina a kitekitedina. \v 33 Be raḡanine tautauḡomidima Yesu a gosegosena, dabudine Pita ya riuna, “Bada, ya vere kauana da tauma yodi uma dobudine. Agunai kape rabuiteḡa ka keridina, tenaḡa tam aubaimma be tenaḡa Mousis aubainama be tenaḡa Elaija aubainama.” Be Pita tauna nam i kataiena aba ya giugiuena, be tauna ya giugiu yabayababana. \p \v 34 Be Pita yaḡoro ya giugiuna maika, giyou ya dobi da vagurune ya rupu tawedina. Be raḡanine giyou ya sumasuma tawedina, taudi a naira kauana, \v 35 be giyou nopone bona ya dobi be ya riuna, “Uma tauna taugu natuguma be taugu è vinena, aubainama tauna bonanama ko vaiena!” \v 36 Bona yaḡoro ya giugiuna maika, taudi ta kitana be Yesu taunaḡa ya midimidina. Be tauwai muriwatana inam raḡanine aba taudi a kitakitana, a nuevina be nam aitau ti riuedina. \s1 Penama gomana tauḡominama ya kokuna \r (Mt 17:14-18; Mk 9:14-27) \p \v 37 Pomainama taudi oya debane be a yovoyovo munaḡana raḡanine, patara dosinama taudi ḡarodie a tavana. \v 38 Patara nopodie tauḡoma tenaḡa tauna ya rasa be ya riuna, “Tauwai katakatai, yàwai baḡamna da yau gomanama uma kwa kita, taugu natuguma tauḡominama tenaḡa ḡominama. \v 39 Penama kana raḡanie yau gomanama e vunuḡi be e kawakawa rasarasa be e kawakawa kokerina, be tauna gayane kasampuropuro ta dobidobina. Inam peneminama natuguma nam airaḡan ima gosegosena, be natuguma tuninama e kawakawa gewagewana. \v 40 Be taugu am tauwai muriwatanama èi baḡedina da taudi sibo penama a tavu dobiḡena, taudi a raurubu be nam teneteneḡina.” \p \v 41 Be Yesu ya paribeena, “Taumi banegimima beapotepotemima, nam waisumeḡimi, taumi mate tà mia ḡaḡa be ami vitama yà kiroḡa ḡaḡae? Natumma kwa verauḡe uma dabudine!” \v 42 Be gomana ya veraverauna raḡanine, penama tauna yai beku doḡae be ya kawa kokerina. Dabudine Yesu penama ya riutuaḡaie be gomana yai yawasanina, yodibe tamanama ya ute munaḡena. \v 43 Be banaga matabudi Mamaitua na rewapanama dosinama aubainama a basena. \s1 Yesu e gurina ya giu munaḡena \r (Mt 17:22-23; Mk 9:30-32) \p Yesu yaba matabuna ya voivoiedina banaga yaḡoro a basebasena maika, Yesu na tauwai muriwatanama ya riuedina, \v 44 “Koi beavaia kaua da aba yodi yà riuemina. Banaga Natunama ta boru dobiḡena banaga nimedie raukivigewegewenama aubainama.” \v 45 Be na tauwai muriwatanama inam giunama, baninama nam ti kataiena. Giu baninama semosemonama da taudi nam sibo a kataie. Be inam giunama aubainama taudi Yesu sibo ai taravirena, be a nairana. \s1 Aitau ya saḡa gurata? \r (Mt 18:1-5; Mk 9:33-37) \p \v 46 Raḡan tenaḡa Yesu na tauwai muriwatanama ai saḡasaḡana da poudie aitau ya saḡa gurata. \v 47 Be Yesu adi wainua noḡonoḡotama ya kataiena, vutuna aubainama gomana ḡaubonama ya riue da diane ya midi \v 48 be taudi ya riuedina, “Aitau uma gomeninama ḡaubonama taugu isague ewai turanena, naumeki da tauna ewai turaneguna, be aitau taugu ewai turaneguna, naumeki da tauna tauriuporeguma mate ewai turanena. Vutuna aubainama aitau taumi poumie na yawasanama ya yovona, tauna ya saḡa guratana.” \p \v 49 Be Jon ya riuna, “Bada, tauma tauḡoma kè kitana, tauna isame penama ya tavutavu dobiḡedina, be tauma kè riutuaḡaiena, baninama tauna nam tauda mate tama noyanoya tenaḡana.” \v 50 Be Yesu ya riuna, “Nam ko riutuaḡaie, baninama tauna deḡoda taumi nam ami ḡavia, naumeki da tauna taumi turemima.” \s1 Samaria banegidima Yesu a tuaḡaiena \p \v 51 Naumeki da Yesu na raḡanima maida ya tavatavana da tauna sibo ya munaḡana marae, vutuna aubainama na noḡotama ya vitare da Jerusalem naḡonama ya noḡota didina. \v 52 Be tauna tauwai noyanoya ya riupore dokedina, da taudi a naḡona Samaria meagaine da Yesu na kaba verauma aubainama sibo a vokaukauana. \v 53 Be banaga dabudine nam ti aninena, baninama tauna ya naḡonaḡona Jerusalemma.\f + \fr 9:53 \ft Jius adi ḡaviama Samaria banegidima.\f* \v 54 Be raḡanine na tauwai muriwatanama Jeims be Jon nama a kitakitana, taudi a riuna, “Bada, naumeki bo ibewa da tauma sibo kai marae kè riue be ya yovo da uma banegidima sibo ya kara gorudi, Elaija ya voiana maika?” \v 55 Be Yesu yai tauvitara be ya riutuaḡaiedina. \v 56 Naumeki da taudi a naḡona meagai ḡesaune. \s1 Yesu waimuriwatanenama na piripirima \r (Mt 8:18-22) \p \v 57 Raḡanine taudi kedaḡa a naḡonaḡona, be tauḡoma tenaḡa Yesu ya riuena, “Tam deḡo kwa naḡona, taugu yài muriwatanemna.” \v 58 Be Yesu ya paribee be ya riuna, “Inam naumeki be uma kwa noḡoti, kiudobo\f + \fr 9:58 \ft Yesu ya riuna: ‘Fox’. Tauna dobira muserinama be gaure ta miamiana maika kiudobo.\f* taudi adi gaure adi kaba miama, be kiu adi noḡie adi kaba miama, be Banaga Natunama nam deḡo na gabu kaua da tauna e sipere.” \p \v 59 Be Yesu tauḡoma ḡesaunama ya riuena, “Kwai muriwatanegu!” Be tauna ya riuna, “Bada, noḡone kwa gosegu da yà naḡo be tamaguma yà dobona.” \v 60 Be Yesu ya paribeena, “Banaga guriguridima kwa gosedi da taudiḡa adi gurima ta dobo munaḡedina, be tam kwa naḡo be Mamaitua na waiguyauma e veraverauna, vutuna kwa rauguguyena!” \p \v 61 Be banaga ḡesau Yesu ya riuena, “Bada, taugu yài muriwatanemna, be noḡone kwa gosegu da yà naḡo be yau dosima yài kaiwedina.” \v 62 Be Yesu ya riuena, “Deḡoda aitau yabiyabi\f + \fr 9:62 \ft Yesu ya riuna: ‘Plow’, baninama kuya waiplow be kuyai tautinamurine, tokare am noyama e barabarana, maika yabiyabi taupaḡonama, deḡoda ei tautinamurine, waga naḡonama baraḡa e naḡona, be am ḡoanama dobune nam kwa tava.\f* e paḡopaḡo be ei tautinamurina, tauna nam teneteneḡina da Mamaitua na waiguyauma nopone e noya.” \c 10 \s1 Yesu na tauwai muriwatanama 72\f + \fr 10:0 \ft Giruma ḡesaudima ta riuriuna da 70.\f* ya riuporaḡana \p \v 1 Uma kauinama murine Bada banaga ḡesaudima matabudi 72 ya vinedina, be tauna deḡo meagaidiḡa naḡonama ya noḡonoḡotina, nama inam banegidima ma turana ma turana ya riupore nawe dokedina inam meagaidiḡa. \v 2 Be tauna umanama ya riuedina, “Sipi taupakinama koi baḡa da tauna taunoya ḡesaudima e riuporaḡa da taumi ta sagumina, baninama inam dabudine maura ya morabana be taunoya a raubisaḡana. \v 3 Naumeki, ko naḡo! Taugu yà riuriuporemina sipu natunatudima maika musara ḡasiḡasidima nopodie. \v 4 Nam pausi ko ragau, nam tana, nam kaḡasuma ḡesaudima mate, be nam kedae banaga mate koi boruboru! \p \v 5 “Raḡanine vada nopone ko saḡana, noḡone ko riuna, ‘Suba uma vadane.’ \v 6 Be deḡoda inam dabudine suba baneginama e mianana, naumeki da ami subama tauna ḡarone e kena, be deḡoda tauna nam suba banegina, naumeki da ami subama e verau munaḡana ḡaromie. \v 7 Raḡanine deḡo meagaine koya tava be deḡo vadane koya saḡana, naumeki da vadane ko miana, be dabudi ko kani be ko tego gogonana, baninama taunoya sibo adi maesama a paḡo. Be taumi nam koi vadasaḡa! \p \v 8 “Taumi deḡo meagaie ko tava be banegidima tai aninemina, naumeki da aba ta uteutemina, vutudiḡa ko kanina! \v 9 Be banaga sidesidedima koi yawasanidi be ko riuedina da Mamaitua na waiguyauma raḡaninama e tavatavana. \v 10 Be taumi deḡo meagaine ko tava, be inam meagainama banegidima nam tai aninemi, naumeki da ko naḡo kedae be ko riuna, \v 11 ‘Tauma ami meagaima popokaunama kaḡamaima ya patipatina ḡaromie ka vava yasayasaina, be ko noḡoti da taumi tokare nam ko yawasana, baninama Mamaitua na waiguyauma raḡaninama ya tavatava be taumi koya tuaḡaiena.’ \v 12 Taugu yà riuriuemi da etara raḡanine Mamaitua inam meagainama e kovoḡa guratena, nam maika Sodom. \p \v 13 “Korasin be Betsaida meagaimima, ko kita kaua! Baninama deḡoda taugu sibo meagai Taiya be Saidon nopodie voia dosidima sibo è voiedina maika taumi ḡaromie è voiedina nama, naumeki da taudi bonika sibo noḡota viravira a paḡo, be adi gewagewama nuaboyanama a mogurena. \v 14 Etara raḡanine Mamaitua taumi e kovoḡa guratemina, nam maika Taiya be Saidon. \v 15 Be taumi Kapeniam banagimima, kowai noḡotana tokare ko naḡo marae, bo? Ibewa, Mamaitua taumi tokare banaga guriguridima adi gabue e kidipore nawemina.” \p \v 16 Be Yesu na tauwai muriwatanama umanama ya riuedina, “Aitau da taumi ami giuma e vaivaiena, naumeki da tauna taugu yau giuma e vaivaiena. Be aitau da e tuatuaḡaiemina, naumeki da tauna taugu e tuatuaḡaieguna, be aitau da taugu e tuatuaḡaieguna, naumeki da tauna tauriuporeguma e tuatuaḡaiena.” \s1 Yesu na tauwai muriwatanama 72 a tava munaḡa be Yesu yai nuaverena \r (Mt 11:25-27; 13:16-17) \p \v 17 Be raḡanine banegidima taudi 72 a tavatava munaḡana, taudi ai nuavere kaua be a riuna, “Bada, tam isame penama mate tauma a voteyeteyemaina.” \p \v 18 Be Yesu ya riuedina, “Taugu Seitan è kitana marae ya beku be ya yovona maika keama. \v 19 Taugu rewapana è utemina da ḡavia na rewapanama matabuna ko vaisubana, be mota be rikarikau debedie koi vutuḡa be ko vamutudina. Be nam aba tokare e kawa gewegewemi. \v 20 Be nam penama ta vovo teyeteyemina aubainama koi nuavere, avedi. Be taumi koi nuaverena, baninama isemima marae girugirumidima ta kenakenana aubainama.” \p \v 21 Inam raḡanine Yesu noponama Arua Babaue nuavere ya moḡavu be ya riuna, “Mamai, tam mara be dobu Badanama, yà kaisuḡumna, baninama uma kauidima kuya semodina da nuauyauya be katai banegidima ḡarodie nam kui maḡataridina. Be tam banaga koekoedima ḡarodie kuyai maḡataridina. Mamai, inam naumeki, tam am ḡoanama ruvane.” \p \v 22 “Tamaguma yaba matabuna taugu ya uteguna. Be nam aitau i kataiena da Natunama aitau, Tamanama taunaḡa ya kataiena. Be nam aitau i kataiena da Tamanama aitau, Natunama taunaḡa ya kataiena, be Natunama aitauḡa ya vinevinedina ḡarodie ewai maḡataridina da tauna Tamanama aitau.” \v 23 Be Yesu na tauwai muriwatanama ḡarodie yai tauvitare be taudiḡa ya riuedina, “Taumi uma kauinama koya kitakitana, nama banaga ta kitana, naumeki da nuedima e verena, \v 24 baninama boni peroveta toitoi be guyaguyau a ḡoeḡoena da sibo uma kauinama a kitana, maika taumi yodi ko kitakitana nama, be nam ti kitana. Taudi a ḡoeḡoena da sibo uma giunama a vaiena, maika taumi yodi ko vaivaiena nama, be nam ti vaiena.” \s1 Samaria baneginama verenama wainasinama \p \v 25 Raḡan tenaḡa tarawatu tauwai katakatainama ya verau da Yesu ya raurubu be ya riuna, “Tauwai katakatai, aba yà voie be yawasana kenakena nonoḡinama yà paḡo?” \p \v 26 Yesu ya riuena, “Tarawatu nema e riuriu bako? Tam nema kwa katakatai bake?” \v 27 Be tauḡoma ya paribeena, “Bada, am Mamaituama nuanuamma e paḡona, nuanuamma tabutabune, aruimma tabutabune, am noḡotama tabutabune be am rewapanama tabutabune. Be turamma nuanuamma e paḡona maika nema tam kwa ḡoeḡoe munaḡemna nama.” \v 28 Yesu ya riuena, “Tam kuya riu kauana, inam vutuna raḡan matabuna kwa voie be yawasana kwa paḡona.” \v 29 Be tauname ya gudutara munaḡe be Yesu ya riuena, “Naumeki, be yau banagama aitauḡa?” \p \v 30 Yesu gututue tauna ya paribeena, “Raḡan tenaḡa tauḡoma Jerusalemma be ya dobi ya naḡonaḡona Jerikoma. Be kedae banaga danedanenedima inam tauḡominama a vunuḡi da na garama a kaiporaḡa be a riḡa da ya raugurere be a gose da a naḡo porena. \v 31 Naumeki da pirisi inam kedanaḡa ya dobi ya naḡonaḡona. Be raḡanine tauna e kitana be tauḡominama ya kenakenana, naumeki da keda dianaḡa ya dobi be ya naḡo ḡomana. \v 32 Be murine Livait dobudine ya dobina. Be kauinama teneḡinama ya kita be tauna mate keda dianaḡa ya dobi be ya naḡo ḡomana. \v 33 Be Samaria tauḡominama kedanaḡa ya dobi be ya naḡonaḡo da tauḡominama ḡarone ya dobina. Be raḡanine tauḡominama nama e kitana, be ya raunuatoiena. \v 34 Naumeki da ya naḡo ḡarone ya tava be oeri be waen kerone ya ḡinidi be garae keronama ya panidina. Yodibe ya kiroḡi da na donkima ragane yai geru da yai doka nawena barekie, be dabudi ya rabena. \v 35 Naumeki da pomainama Samaria tauḡominama Denari rabui ya ragaudi be bareki taurabenama ya ute be ya riuena da inam tauḡominama sibo rabe kauena, be deḡoda mane nam teneḡina, naumeki da taugu yà tava munaḡana raḡanine tam yài maesimna.” \p \v 36 Be Yesu tauḡoma yai taravirena, “Be yodi nema kwa noḡonoḡota bake, uma banegidima rabuiteḡa be deḡo baneginama taudanedanene a vunuvunuḡina ewai turane?” \v 37 Dabudine tarawatu tauwai katakatainama ya paribee be ya riuna, “Aitau da inam tauḡominama ya sagusaguna, inam tauna vutuna turanama.” Be Yesu ya riuena, “Tam kwa naḡo be nama kwa voia watanana!” \s1 Mata be Meri \p \v 38 Yesu na tauwai muriwatanama mate a naḡonaḡona Jerusalemma be kedae meagaie a tavatavana, dabudine waivi isanama Mata, tauna Yesu ya kokone da taudi vadae a saḡana. \v 39 Be tauna tasinama isanama Meri, tauna Yesu kaḡane ya mia be na giuma yawai beavaiena. \v 40 Be Mata taunaḡa ya youyouvoa guratana, vutuna aubainama tauna Yesu ḡarone ya verau be ya riuena, “Bada, tam kuya kataie bo ibewa da tasiguma ya gosegu be tauguḡa yà youyouvoana. Kwa riue be e kaisagugu.” \p \v 41 Be Bada ya paribee be ya riuna, “O Mata, tam yaba matabudi kwawai nuaboyedi be taudi ta kawakawa nuaraḡaraḡamna. \v 42 Be yaba tenaḡa yodi Meri ya vinena, tauna vutuna ya vere kauana, be nam aitau tauna ḡarone e kaipore.” \c 11 \s1 Moiragi waikatakatainama \r (Mt 6:9-13; 7:7-11) \p \v 1 Raḡan tenaḡa Yesu gabu ḡesaune ya moimoiragina. Be ya moimoiragi kovina murine, na tauwai muriwatanama tenaḡa ya riuna, “Bada, moiragi kwai kataimai da tauma nama sibo kè moiragina, maika Jon na tauwai muriwatanama yai katakataidina nama.” \v 2 Yesu ya riuedina, “Raḡanine ko moiragina, umanama ko riu: \q1 Mamai, dobu matabuna isamma babaunama sibo a vivirena. Tam am waibadama sibo ya verau. \q1 \v 3 Ama kanima raḡan patapatanama sibo kuya utemai. \q1 \v 4 “Bada, ama gewagewama kwa noḡota poredi maika tauma ama banagama ḡaromaie gewagewa a voivoiedina ka noḡonoḡota poredina nama. \q1 Be nam raurubue kwai dokemai. \p \v 5 Dabudine Yesu ya riuedina, “Deḡoda tam aitau turamma risine kupi poune ku naḡo be ku riuena, ‘Yau tura, buredi rabuiteḡa kwa utegu, \v 6 baninama turaguma yodi vaḡaie ya tava be taugu nam ḡarogue aba da sibo è ute.’ \v 7 Be turamma vada nopone i paribeem be i riuna, ‘Nam kwa taiḡosoḡosorigu, taugu yau sedama mate matakeda kè gudu be ka kenakenana, tokare nam aiyaba yà utem.’” \v 8 Dabudine Yesu ya riuna, “Taugu yà riuriuemina da turamma nam i ḡoena da sibo ya midisuḡu be kani ya utem. Be am waibaḡa dobidobima aubainama tauna tokare e midisuḡu da kani e utemna. \p \v 9 “Vutuna aubainama yà riuriuemina, koi baḡa be e utemina, ko wane be ko banavina, ko raupewapewa be ḡaromie e kaiporena. \v 10 Baninama aitau ewai baḡana, tokare e paḡona, be aitau e wanewanena, tokare e banavina, be aitau e rarau pewapewana, tokare ḡarone e kaiporena. \p \v 11 “Nam ai gomana kani\f + \fr 11:11 \ft Gurik bonane ya riuna: Buredi. Buredi inam Jius adi kanima, maika tauda dà kanima kaire.\f* i ḡabeḡabe be tamanama yeku i utena, ibewa. \v 12 Be nam ai gomana pou i ḡabeḡabe be tamanama rikarikau i utena, ibewa. \v 13 Yodi uma ko noḡoti, avedi da taumi banaga gewegewemima be yaḡoro yaba veredima natunatumima ko uteutedina. Vutuna aubainama Tamemima marae tauna teneteneḡinama da aitauḡa Arua Babau tawai baḡena, tokare e utedina.” \s1 Yesu be penama adi guyauma \r (Mt 12:22-30; Mk 3:20-27) \p \v 14 Yesu penama ya tavu dobiḡena. Be uma peneminama banaga ya koku be ya miamiana tauna gumgum. Be inam penama tauḡoma ya gosegosena raḡanine, tauḡoma giu yai kare munaḡena, be banaga matabudi a basena. \v 15 Dabudine banaga ḡesaudima a riuna, “Yesu tauna Belsebul isane penama e tavutavu dobiḡedina. Be Belsebul tauna penama adi guyauma.” \v 16 Be banaga ḡesaudima taudi Yesu raurubunama aubainama awai baḡana da sibo mara matairinama ya voie be taudi sibo a kita be ai kawa riukaue da tauna naumeki Mamaitua ḡaronama. \p \v 17 Be Yesu ya kataie da taudi aba awai nuanoḡonoḡotena, aubainama tauna umanama ya riuedina, “Deḡo dobunama tenaḡa e dariḡa munaḡena, tokare taunaḡa e kawa gewagewa munaḡena. Be deḡo vadanama ei mia ḡinanana, tokare taunaḡa ei yamona munaḡena. \v 18 Deḡoda Seitan na banagama mate tai ḡinana munaḡedina, tauna tokare na waiguyauma e kawa gewagewa be nam ei rewapana. Umanama yà riuriuna, baninama taumi ko riuriuna da taugu kabe Belsebul isane penama è tavutavu dobiḡedi. \v 19 Be deḡoda taugu Belsebul isane, penama è tavutavu dobiḡedina, naumeki da yodi taumi Parisi ami tauwai muriwatanama taudi aitau isane penama ta tavutavu dobiḡedi? Taumi ami tauwai muriwatanama tawai maḡatarana da taumi ko kaikaiyovuna! \v 20 Be deḡoda taugu Mamaitua nimarakurakune\f + \fr 11:20 \ft ‘Mamaitua nimarakurakunama’, baninama inam Arua Babau. \xt Metiu 12:28\ft ko kitana.\f* penama yà tavutavu dobiḡedina, inam anikitanama Mamaitua na waiguyauma ḡaromie ya tavana. \v 21 Deḡoda banaga wairewapaninama ma madana na gabuma e bodabodamena, naumeki da na purapurama tokare ta kena kauana. \v 22 Be deḡoda banaga wairewapana vavasaḡinama e tava be inam baneginama e vunuḡi be na madama na kaba waisumaḡedima e ragaudina, inam raḡanine banaga wairewapana vavasaḡinama taubodama na purapurama e ragaudi be na banagama e soiedina. \p \v 23 “Deḡoda tauna aitau nam taugu mate, tauna inam taugu ewai ḡavieguna. Be mate tauna aitau nam taugu mate kama noyanoya tenaḡana, tauna inam yau noyama e kawakawa gewagewana. \s1 Penama na kaba tava munaḡama \r (Mt 12:43-45) \p \v 24 “Be penama banaga e dobidobi porena raḡanine, tauna dobu pokine e naḡo be na kaba siperema gabunama e wanena. Be deḡoda gabu nam e banavi, tauna tokare e riuna, ‘Taugu yà munaḡana yau vadae, deḡo e veraveraue dabudi.’ \v 25 Raḡanine tauna e tava munaḡa da vada kavakavanama, kawakawa verenama be waiwaisianama e kenakenana e kitana, \v 26 inam raḡanine tauna e munaḡa be penama ḡesaudima, matabudi 7 ei dokedina. Be inam penemidima a gewagewa vavasaḡana, nam maika noḡone. Be taudi matabudi inam vadanama nopone ta saḡa be banaga nopone ta miana. Inam raḡanine banaga na yawasanama e gewagewa vavasaḡana, nam maika noḡone.” \s1 Riukaua na wainuaverema \p \v 27 Raḡanine Yesu inam nama ya giugiuna maika, waivi patara nopodie bonanama dosine Yesu ya riuena, “Nuavere tauna aitau tam ya tikam be yai susumna.” \v 28 Be Yesu inam waivinama ya paribee be ya riuena, “Naumeki aba kuya riuena, be nuavere dosinama taudi aitauḡa Mamaitua riunama ta vaivaie be ta voivoiena.” \s1 Jona na matairama \r (Mt 12:38-42; Mk 8:12) \p \v 29 Be patara ya moramorabana raḡanine, Yesu ya riuna, “Taumi uma kimtimima kimta gewegewemima. Taumi matairaḡa kitanama ko ḡoeḡoena, be nam tokare mataira ko kita da Jona na matairama taunaḡa tokare ko kitana. \v 30 Jona taunaḡa yai matairana Ninive aubaidima, teneḡinama nama Banaga Natunama tokare ei matairana taumi kimtimima aubaimima. \p \v 31 “Etara raḡanine dobu Saba guyaunama waivinama taumi kimtimima mate ko midisuḡu munaḡana raḡanine, tauna tokare e riuna da taumi kimtimima sibo gienae koya naḡona, baninama boni Saba guyaunama tauna dobu damone, be ya tavana, Solomon na nuauyauyama vaienama aubainama, be yodi uma dobudine banaga tenaḡa Solomon ya saḡa porena be tauna na giuma nam komawai beavaiena. \v 32 Etara raḡanine Ninive meagainama banegidima taumi kimtimima mate ko midisuḡu munaḡana raḡanine, taudi ta riuna da taumi kimtimima sibo gienae koya naḡona, baninama boni Jona ya rarau guguyana, be Ninive banegidima a vaie be taudi noḡota vitara a paḡona, be yodi uma dobudine banaga tenaḡa Jona ya saḡa porena, be tauna na giuma nam komawai beavaiena. \s1 Tubuḡa na kodamma \r (Mt 5:15; 6:22-23) \p \v 33 “Nam aitau kodam e gabu be e semo, bo tebo dibune e boru. Ibewa, tauna kodam ḡavoe ei midiri da banaga ta saḡasaḡana ta kitana. \v 34 Matamma inam tunimma na kodamma. Deḡoda matamma verenama, naumeki da tunimma matabuna yanayananama, be deḡoda matamma e gewagewana, naumeki da tunimma matabuna ei kupikupina. \v 35 Be yodi kwa kita kaua da yana ḡarome nam ei kupikupi. \v 36 Deḡoda tam tunimma matabuna yanayananama, be nam tunimma aiyabinama ei kupikupi, naumeki da tunimma matabuna e yanana maika kabe kodam neneḡarinama ḡarome i yanayanana.” \s1 Waisumaḡa kaikaiyovudima \r (Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lk 20:45-47) \p \v 37 Raḡanine Yesu na giuma yawai kovina, Parisi tenaḡa tauna ya kokonena na vadae kani aubaina. Naumeki da Yesu ya saḡa da ya mia be ya kanikanina. \v 38 Be Parisi tauna ya basena, baninama Yesu tauna nimanama nam i koḡa be ya kanikanina. \v 39 Be Yesu Parisi ya riuena, “Taumi Parisi raḡan matabuna ami raudunema mataira kitekitedima kowai sumaḡedi be kowai muriwatanedina,\f + \fr 11:39 \ft Mataira ḡavoe inam ‘religious signs’, maika raḡan matabuna tà saḡa be taparoroe tà voivoiana.\f* be taumi nopomima gewagewa ya moḡavuna. Taumi maika keaka be tebo tauridima ko koḡekoḡedina be nopodie mira yaḡoro ta kenakenana. \v 40 Taumi koya bua kauana! Koya kataie bo ibewa da Mamaitua ḡavoe be nopoe raudunedima tauna ya voiedina? \v 41 Taumi nopomima ko koḡedi be ami yawasanama ko kawa didimanidina, yodibe yaba matabuna inam e verena. \p \v 42 “Taumi Parisi ko kita kaua! Baninama yaba matabuna koi rawadamdamdi da matabudi 10 be dam tenaḡa Mamaitua ko uteutena, be kani anitai dinidima mate.\f + \fr 11:42 \ft Jius adi kanima anitai dinidima inam yaba ḡauḡaubodima maika buta.\f* Be taumi banaga ḡesaudima ḡarodie nam komawai rabaraba kauana be Mamaitua nuemima nam ima paḡopaḡona. Taumi yaba matabudi sibo koya voiedina! \p \v 43 “Taumi Parisi, ko kita kauana! Baninama sinagog nopone gabu verediḡa ko ḡoeḡoedina, be taumi ko ḡoeḡoena da debae banaga tai kaiwemina banaga dosidima maika.” \v 44 Be Yesu uma wainasinama ya riuedina, “Taumi Parisi, gewagewa ḡaromie! Baninama taumi maika kokoaga nam waimatairidi banaga nam ti kataie be debanaḡa ta naḡo yababa be adi yawasanama ta kawakawa gewegewedina.” \p \v 45 Dabudine tarawatu tauwai katakatainama tenaḡa Yesu ya riuena, “Tauwai katakatai, uma yabedima kwa giugiuedina, tauma mate kwa biribiri dobiḡemaina.” \v 46 Be Yesu ya paribee be ya riuna, “Taumi tarawatu tauwai katakataidima, taumi mate ko kita kauana! Baninama taumi banaga vita koi kiroḡidi be ta kirokiroḡa rereḡedina, be taumi nam airaḡan koma sagusagu rubudina. \v 47 Ko kita kauana! Baninama boni taumi waḡewaḡemima peroveta ai guridina, be taumi kowai aninedina. \v 48 Taumi ko noḡonoḡotina da aba waḡewaḡemima a voivoiedina, inam naumeki, baninama taudi peroveta a vunuḡidi be taumi yodi adi kokoagama koi kitedi be kowai nuaverena. \v 49 Vutuna aubainama Mamaitua na nuauyauyae ya riuna, ‘Taugu peroveta be apasol yà riuporaḡana be ḡesaudima tai guridina, be ḡesaudima ta raukivigewegewedina.’ \p \v 50 “Raḡan pakane da yodi banaga peroveta ai guridina be kosinidima a darorona aubainama, taumi kimtimima tokare kovoḡa ko paḡona. \v 51 Peroveta matabudi Eibol ya naḡo da Sakaraias, tauna olta be tempol poudie ai guridina. Inam banegidima awai guridina kadi taiye naumeki da taumi tokare Mamaitua e kovoḡimina, baninama peroveta awai guridina taumi kowai aninedina aubainama. \p \v 52 “Taumi tarawatu tauwai katakataidima, ko kita kauana! Baninama taumi riukaua kiḡinama koya paḡo be ko semosemona, vutuna aubainama taumi nam tokare marae ko naḡo. Be banaga ḡesaudima taudi marae naḡonama ta ḡoeḡoena, be taumi ko gudugududina.” \p \v 53 Dobudine Parisi be tarawatu tauwai katakataidima nuedima yai medi be bonedima bagibagine awai sinasinana, \v 54 da Yesu aba giunama gewagewanama sibo ya vato be a vunuḡina. \c 12 \s1 Yesu na tauwai muriwatanama ya riu wainoḡotidi be ya duḡudina \r (Mt 10:26-31) \p \v 1 Raḡan ḡaubonaḡa be patara ya morabana tausand bisanama be adi banagama mate awai vaguda munaḡana. Be Yesu na tauwai muriwatanama ḡarodie giu yai kare da ya duḡudi be ya riu wainoḡotidina, “Ko rabe munaḡemi be nam Parisi adi kauama ko ruvedi. Taudi ta voivoiana kabe banaga veredi, be ibewa. Baninama taudi adi waikaikaiyovuma maika sida\f + \fr 12:1 \ft Gurik nopone inam ‘leaven’. ‘Leaven’ maika sida, baninama ewai raudavudavu be e moramorabana.\f* ewai raudavudavuna. \v 2 Be raḡan e veraverauna e tavana, inam raḡanine uma yabedima rupurupudima tokare ta maḡatarana, be yaba semosemodima tokare banaga matabudi ta kataiedina. \v 3 Be aiyaba kupie ko giuedina, tokare banaga matabudi yanae ta vaiedina, be aiyaba turemima mate waimoisirie koi kasavena, tokare patare ta giue be banaga matabudi ta vaiena. \p \v 4 “Yau bana, taugu yà riuriuemina, banaga tubuḡa taunaḡa tauwai gurinama nam ko nairedi, tokare nam aba ḡesau ta voie. \v 5 Taugu yà riuriuemina da aitau ko nairena. Mamaitua ko nairena, baninama ko gurina murine, tauna deḡoda e ḡoena, tauna rewapana ḡarone da tokare gienae e poraḡa nawemina. Vutuna aubainama yà riuriuemina da tauna taunaḡa ko naire! \p \v 6 “Kiu ḡauḡaubodima matabudi 5 maesidima 20 Toea. Be nam ai kiu tenaḡa Mamaitua nuanama i koana. \v 7 Avedi debavuvuḡimima be inam matabudi Mamaitua ya sievidina. Vutuna aubainama nam ko naira, taumi noḡotimima ya moraba kauana, nam kiu ḡauḡaubodima maika. \s1 Yesu na matamatama \r (Mt 10:19-20, 32-33; 12:32) \p \v 8 “Be yà riuriuemina da aitau taugu ei maḡatariguna banaga matedie, naumeki da taugu tauna Mamaitua na aneama matedie yai maḡatarina. \v 9 Be aitau taugu e bovieguna banaga matedie, naumeki taugu tauna Mamaitua na aneama matedie yà boviena. \v 10 Deḡoda aitau Banaga Natunama ḡarone e riu viravirana, naumeki da taugu tokare yà noḡota porena, deḡoda tauna noḡotaporaḡa e ḡoena. Be deḡoda aitau Arua Babau ḡarone ei diboḡana, avedi da tauna noḡotaporaḡa e ḡoeḡoena, be taugu tokare nam yà noḡota pore. \p \v 11 “Taumi taugu kowai sumaḡeguna aubainama, deḡoda banaga ta verauḡemina sinagog nopone etaremima aubainama, nam ko naira bo ko riuna, ‘Nema tà gudutara bako?’ \v 12 baninama inam raḡanine tokare Arua Babau tauna giu e utemi be nama ko giuna.” \s1 Waiguyau baneginama buabuanama wainasinama \p \v 13 Banaga tenaḡa patara nopodie Yesu ya riuena, “Tauwai katakatai, tuaḡaguma kwa riue da tauna dosi gagasidima e soiedi da tauna be taugu.” \v 14 Be Yesu ya riuena, “Badam, tam aitau ya riuem da taugu ami purapurama soienama yài tarapiriedi?” \v 15 Be Yesu taudi ya riuedina, “Ko kita kaua da ḡaromie nam purapura matabudi koi gogo, baninama taumi nam teneteneḡina da inam purepuredie yawasana ko banavi!” \p \v 16 Dabudine Yesu uma wainasinama ya riuedina, “Raḡan tenaḡa purapura baneginama na sipima ya maurana. \v 17 Be inam baneginama tauna ya noḡota munaḡena, ‘Taugu yodi aba yà voie? Taugu yau gabuma nam teneteneḡina da yau maurama yài damdi.’ \v 18 Dabudine tauna ya riuna, ‘Taugu è kataiena yodi aba yà voiena. Yau kanima vadedima yà kati weidi be vada dosidiḡa yà keridi. Be dabudine yau maurama be yau purapura matabudi yài damdina. \v 19 Be dabudine taugu yà riu munaḡeguna, Ya vere kauana, yodi aba yài nuaboye? Taugu yabedima veredima matabudi è ḡoeḡoedina yodi è ragaudina modi toitoi ruvedima. Yodi taugu yà sipere, yà kani, yà tego be yài nuaverena.’ \p \v 20 “Be Mamaitua ya riuena, ‘Tam bua! Manaka kupine am yawasanama yà kaiporena, be aubaimma kuya vovo kaukauana tokare aitau e ragaudi?’ \p \v 21 “Inam kauinama teneḡinama nama tauna aitau dobue maurama ewai damna ḡarone e tubuḡana, be tauna nam Mamaitua ḡarone na maurama imawai damna, ibewa.” \s1 Nam koi nuaboya \r (Mt 6:19-21, 25-34) \p \v 22 Be Yesu na tauwai muriwatanama ya riuedina, “Taugu yà riuriuemina da nam tubuḡimima na yawasanama aubainama koi nuaboya, aba sibo koya kani bo aba sibo koya kote tunimima aubainama. \v 23 Baninama yawasana noḡotinama inam ya moraba vavasaḡana, nam maika kani, be tunimima noḡotinama inam ya moraba vavasaḡana, nam maika gara. \v 24 Kiu gayogayo ko kitedi! Taudi nam tima sipisipina, be nam kani timawai damna. Be yaḡoro Mamaitua ewai kanidina. Be taumi noḡotimima inam ya moraba vavasaḡana, nam maika kiu. \v 25 Tam aitau da inam yabedima kwawai nuaboyedina, tokare kwa mia watana, bo? \v 26 Be taumi deḡoda inam yabedima ḡauḡaubodima nam teneteneḡina da ko voiedi, naumeki da yaba ḡesaudima mate nam koi nuaboyedi! \p \v 27 “Nanari dobire ta gogogogona ko kitedi. Taudi nam tima noyanoyana be gara nam tima voivoiedina. Be yà riuriuemina, avedi da guyau Solomon na garama veredima waimatakanikanidima, be nam ai gara tenaḡa i vere vavasaḡana nanari maika. \v 28 Be yodi berana ta gogo be Mamaitua ewai garedina ko kitekitedina, be pomai kaie ta gabu gorudina. Teneḡinama nama Mamaitua tokare teneteneḡinama da taumi ei garemina! Taumi ami waisumaḡama ya ḡaubo kauana! \v 29 Be mate kani be tego nam koi nuaboyedi! \v 30 Dobu banegidima nam waiwaisumeḡidi inam yabedima tawai nuaboyedina. Taumi Tamemima marae ya kataie da inam yabedima ko ḡoeḡoedina. \v 31 Be taumi noḡone Mamaitua na waiguyauma ko wane dokena. Yodibe tauna inam yabedima matabudi e utemina. \p \v 32 “Taumi inam taugu yau yosima damnama ḡaubonama, nam koi nuaboya, baninama Tamemima tokare na waiguyauma e utemina. \v 33 Ami purapurama ko raugimaredi be mane banaga waikaruwaḡewaḡedima ko utedina. Deḡoda nama ko voiana, tokare marae ami waiguyauma verevavasaḡinama ko paḡona, be inam waiguyaunama nam airaḡan e kovi. Be nam aitau ami waiguyauma e danene bo kwarikwari ta kanidi. \v 34 Baninama taumi ami waiguyauma vere vavasaḡidima deḡo ta kenakenana, taumi ami noḡotama be nuemima tabutabunama inam dabudine ta kenakenana. \s1 Ko vokaukaua be koi rabana Yesu aubainama \r (Mt 24:45-51) \p \v 35 “Raḡan matabuna ko vokaukaua wainonoḡa da ami kodamma ko gabudi be koi rabana, \v 36 maika taunoya adi badama soie\f + \fr 12:36 \ft Yesu ya riuna: ‘Wainaḡi soinama’, baninama Israel nopone wainaḡi soinama ya dau kauana, be nam aitau I kataiena da airaḡan soi e kovi.\f* ya naḡo be ta raberabena da e verau munaḡana, be raḡanine e tava munaḡa be e raupewapewana taudi waiḡapa ta dobi be matakeda ta kaiporena. \v 37 Raḡanine Bada e verau munaḡa be na taunoyama a vokaukaua be tauna a raberabena e kitedina, inam raḡanine nuavere dosinama taunoya ḡarodie. Taugu yà riuriu kauemina inam raḡanine Bada na taunoyama e riuedi da taudi ta mia be tauna na taunoyama adi kanima e soiena. \v 38 Inam raḡanine, taunoya avedi da kenavauvaue bo nobautuae, taudi yaḡoro a vokaukaua be tawai rabana. Be Bada e verau munaḡa da e kitana be na taunoyama a vokaukauana be awai rabana, inam raḡanine naumeki da nuavere dosinama taudi ḡarodie. \p \v 39 “Uma ko noḡoti, deḡoda vada taupakinama sibo taudanene na kaba tavama raḡaninama i kataiena, naumeki da tauna tokare na gaburama ya bodame be baneginama nam na vadae ya saḡa be ya danene. \v 40 Be taumi mate nama ko vokaukauana, baninama Banaga Natunama na verauma raḡaninama taumi nam koma noḡonoḡotina da tauna e tava, inam raḡanine tauna e tavana.” \p \v 41 Be Pita yai taravira be ya riuna, “Bada, uma wainasinama taumaḡa aubaimaima kuya giue bo banaga ḡesaudima mate?” \v 42 Be Yesu ya paribeena, “Aba è riuriuemina, yodi nema ko noḡonoḡota bake? Aba taunoyanama waisumeḡina be nuanuauyauyanama, da bada inam taunoyanama e vine be tauna na banagama ei badedi be adi kanima e soiena? \v 43 Raḡanine Bada e verau munaḡa be na taunoyama inam noyanama e voivoiena e kitana, naumeki da nuavere dosinama inam taunoyanama ḡarone. \v 44 Yà riuriu kauemina da tokare Bada inam taunoyanama e vine da Bada na purapurama matabudi ei badedina. \v 45 Be deḡoda taunoya tauname e riu munaḡe be e riuna, ‘Yau Badama bonika deḡo ya naḡona be nam ima veraverau munaḡana.’ Inam raḡanine tauna na banagama ḡesaudima riḡedima ei karena, dabudine tauna e kanikani be e tegotego koakoa be e tego buana. \v 46 Inam raḡanine taunoya e miamia nuababaḡa be Bada e verauna raḡanine, tauna e dourakaraka be banaga nam waiwaisumeḡidi ḡarodie e boru nawena. \v 47 Be taunoya Bada na ḡoanama ya kataiena, be nam i vokaukauana bo Bada na ḡoanama nam i voivoiena, naumeki da tauna tokare kovoḡa dosinama e paḡona. \p \v 48 “Be deḡoda taunoya aitau Bada na ḡoanama nam i kataiena be aba ya voia waigewana, tauna tokare kovoḡa ḡaubonama e paḡona. Deḡoda Mamaitua banaga yaba toitoi ya uteutena, tauna tokare inam baneginama ḡarone yaba toitoi e ragaudina. Be Mamaitua banaga aitau yaba toitoi nimane ya biridi be e raberabedina, naumeki da inam baneginama yaba toitoi Mamaitua e ute munaḡena. \s1 Yesu kana taiye dariḡa e tubuḡana \r (Mt 10:34-36) \p \v 49 “Taugu è yovona kai karakaratinama dobue è yovoḡena, be yà noḡonoḡotina da kainama kaiteka e karatina. \v 50 Taugu tokare babataito\f + \fr 12:50 \ft Uma babataitonama, baninama Yesu ya gurigurina ya giuena.\f* bagibaginama yà paḡona, be ma nuaboyagu naumeki da yà raudamoena. \v 51 Taumi ko noḡonoḡoti da taugu dobue è yovona suba è yovoḡe, bo? Ibewa, nam suba be dariḡa. \v 52 Yodi be nokoi e naḡona vada tenaḡa nopone banaga 5 tai kawa dariḡa munaḡana. Banaga rabuiteḡa rabui mate tai saḡasaḡana, be banaga rabui rabuiteḡa mate tai saḡasaḡana. \v 53 Tametamedima, natunatudima tautauḡomidima mate tai saḡasaḡana, be natunatudima tautauḡomidima, tametamedima mate tai saḡasaḡana, be tinetinedima, natunatudima waiwaividima mate tai saḡasaḡana, be natunatudima waiwaividima, tinetinedima mate tai saḡasaḡana. Be rawanama visara mate tai saḡasaḡana, be visara rawanama mate tai saḡasaḡana.” \s1 Yodi raḡanine matairidima \r (Mt 16:2-3) \p \v 54 Be Yesu banaga ya riuedina, “Taumi giyou ko kita be egasiḡa e naḡonaḡona, inam raḡanine ko riuriuna, ‘Yodi kusana e ḡoḡona’, be nama e tubutubuḡana. \v 55 Be deḡoda sive oyaḡa e yovoyovona, inam ko riuriuna, ‘Yodi komra e tomna’, be nama e tubutubuḡana. \v 56 Taumi banaga kaikaiyovumima! Taumi mataira gunume be dobue kitawairuvedima koya kataiena. Be aba aubaina yodi raḡandima matairidima kitawairuvedima nam koma siasiava kauedi? \s1 Am gewagewama kwa kawa didimani dokena \r (Mt 5:25-26) \p \v 57 “Taumi koi tarapiri munaḡemi da deḡo tauna didimana be riukaua. \v 58 Deḡoda banaga tam e panim be e nawemna etara aubainama, naumeki da kedae kwa raurubu da am gewagewama kwa kawa didimana dokena. Inam raḡanine nam etara tauwai badenama e riuem be dibure kwa naḡo. \v 59 Taugu yà riuriuemna da tam tokare nam dibura kwa dobi pore naumeki da Toea damonama kwa kaiḡavutina.” \c 13 \s1 Nuenuemima nam ko vitaredi, tokare ko gurina \p \v 1 Inam raḡanine banaga aitauḡa dabudi a tavatavana, taudi Yesu ḡarone ai maḡatarana da Galili provins banegidima ḡesaudima taudi musare Mamaitua ḡarone a rarau puyona maika, Paelat na tauiḡarama inam banegidima ai guridina. \v 2 Be Yesu ya riuedina, “Taumi ko noḡonoḡotina da inam banegidima nama ai nuatoitoi be a gurina adi gewagewama ya moraba kaua, nam banaga ḡesaudima maika, bo? \v 3 Ibewa, nam nama. Yà riuriuemina da nuemima nam ko vitaredi, taumi matabumi tokare nama ko gurina. \v 4 Bo banaga matabudi 18 ko noḡotidi, taudi raḡanine Siloamma be vada debedie ya beku be yai guridina. Taumi ko noḡonoḡotina da noa banegidima nama a gurina adi gewagewama ya moraba kaua, nam maika banaga ḡesaudima Jerusalemma nama, bo? \v 5 Ibewa, nam nama. Yà riuriuemina da nuemima nam ko vitaredi, taumi matabumi tokare nama ko gurina.” \s1 Damaya nam votavotana wainasinama \p \v 6 Dabudine Yesu uma wainasinama ya riuedina, “Tauḡoma tenaḡa na sipie damaya ya midimidina. Be inam tauḡominama ya naḡona damaya banidima aubaidima, be nam i banavidina. \v 7 Vutuna aubainama tauna sipi taurabenama ya riuena, ‘Taugu modi rabuiteḡa nopodie èi veraverauna damaya banidima wanedima aubainama, be nam airaḡan banidima e banavidina. Vutuna aubainama kwa taraḡa pore! Aba aubainama doḡa ewai yakare?’ \p \v 8 “Be sipi taurabenama ya riuna, ‘Bada, kwa gosepore da modi tenaḡa nopone taugu yà keri dobona. \v 9 Be deḡoda modi ḡesau nopone e banina, inam naumeki. Be ibewa, naumeki da kwa taraḡa porena.’” \s1 Yesu Sabat raḡanine waivi yai yawasanina \p \v 10 Sabat raḡanine Yesu sinagog tenaḡa nopone yawai katakataina. \v 11 Be inam dabudine waivi tenaḡa nopone penama ya saḡa be ya voie da tauna ya sida kauana modi 18 a kovina, be nam teneteneḡina da sibo ya didimana munaḡa. \v 12 Raḡanine Yesu inam waivinama ya kitakitana, tauna ya riue da ḡarone ya tava be ya riuena, “Waivi, yodi am sidama ya kovina.” \v 13 Naumeki da Yesu nimanama waivi debane ya boru be yai raḡantenaḡe da waivi ya didimana munaḡa be Mamaitua isanama ya kaisuḡuna. \p \v 14 Be sinagog taurabenama nuanama yai medi kauana, baninama Yesu tauna Sabat raḡanine banaga yai yawasanina. Dabudine sinagog taurabenama banaga ya riuedina, “Raḡan matabudi 6 ta kenakenana, inam noya na raḡanima. Inam raḡandie ko verauna waiyawasana aubainama be nam Sabat raḡanine!” \p \v 15 Be Yesu tauna ya paribee be ya riuna, “Taumi kaikaiyovumima! Matabumi Sabat raḡandie ami yosima nam komawai kanidi, bo?\f + \fr 13:15 \ft Bo: Taumi matabumi Sabat raḡandie ami oks bo donki ko kuvesidi be upae ko nawedi be kowai tegodina.\f* \v 16 Be uma waivinama Eibraham natunama, be Seitan ya pani be ya rabena modi 18 a kovina. Be yodi aba aubainama Sabat raḡanine nam sibo èi yawasani?” \v 17 Inam nama ya riuriuna raḡanine, na ḡaviama banegidima debedima ya suba kauana. Be banaga ḡesaudima nuedima ya vere kauana, baninama tauna yaba matabudi veredima ya voivoiedina aubainama. \s1 Yauḡana pesinama be yist wainasinama \r (Mt 13:31-32; Mk 4:30-32) \p \v 18 Yesu ya riuna, “Mamaitua na waiguyauma nema maika kitana? Nema yài tarapata bake da taumi ko kataie? \v 19 Inam maika pesi ḡaubonama\f + \fr 13:19 \ft Gurik bonane ya riuna: Gaga pesinama. Be inam gaga ḡesau, tauna kai, nam taitai.\f* banaga ya paḡo be na sipie ya kuma be ya gogo ya moraba da kai dosinama ya tubuḡana. Be kiu a verau be ragane a rarau noḡina.” \p \v 20 Be Yesu ya riu munaḡana, “Mamaitua na waiguyauma nema maika kitana? Nema yài tarapata bake da taumi ko kataie? \v 21 Inam maika yist waivi ya paḡo, parawa toitoi nopodie ya biridi, da ya gwada be parawa ya sasanana.” \s1 Matakeda ḡuririnama \r (Mt 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Yesu tauna Jerusalemma ya naḡonaḡona, be kedae meagaiḡa banaga yawai katakataidina. \v 23 Be banaga tenaḡa Yesu yai taravirena, “Bada, inam riukaua da banaga raubisaḡa tokare ta yawasana, bo?” \p Be Bada ya riuedina, \v 24 “Ko kaivavasaḡe da matakeda ḡuririne ko sonaḡana, baninama banaga toitoi ta rarau rubuna da ta sonaḡana, be tokare nam teneteneḡina. \v 25 Baninama raḡanine vada taupakinama e midisuḡu be matakeda e guduna, dabudine taumi doḡae ko midi be matakedae ko raupewapewa be ko riuna, ‘Bada, matakeda aubaimaima kwa kaipore.’ Be tauna tokare umanama e paribeemina, ‘Taugu nam taumi e kataiemina. Taumi aikedae be koya tava?’ \v 26 Dabudine taumi ko riuna, ‘Bada, tauma tam mate tè kanikani be tè tegotegona, be ama meagaiḡa kuyawai katakatai naḡona.’ \v 27 Be tauna e riu munaḡemina, ‘Kaite naumeki è riuemina. Taugu nam taumi e kataiemina. Taumi aikedae be koya tava? Ko naḡo ḡavoe! Taumi nam uma dabudine ko saḡa, gewagewa tauvoienama.’ \p \v 28 “Dabudine taumi ko ḡaba gurata be gadigadimima ko sanadididina. Be dabudine taumi tokare Eibraham, Aisik, Jeikob be peroveta matabudi Mamaitua na waiguyauma nopone ta soisoina ko kitedina, be taumi tokare Mamaitua ei poraḡa dobiḡemina. \v 29 Be Banaga dobu matabuna nopone tokare ta verauna, Mamaitua na waiguyauma nopone ta mia be Mamaitua na soima ta kanina. \v 30 Naumeki da yodi ko kita, aitauḡa yodi ta dokadokana, taudi tokare tai murina, be aitauḡa yodi tawai murina, taudi tokare ta dokana.” \s1 Yesu Jerusalem ewai nuaboyena \r (Mt 23:37-39) \p \v 31 Inam raḡaninama teneḡine Parisi a verau Yesu ḡarone be a riuena, “Tam uma dobunama kwa dobi pore be kwa naḡona wari kedae, baninama guyau Herod e ḡoeḡoena ei gurimna.” \v 32 Be Yesu umanama ya paribeedina, “Ko naḡo be inam dakonama ko riuena, taugu manaka be pomai penama banaga nopodie yai dobidina, be banaga sidesidedima yai yawasanidina, be mainokomḡo yau raḡanima e kovina. \v 33 Be yodi taugu naumeki da yau noyama yà voiedina, manaka, pomai, be mainokomḡo mate, baninama nam i verena da peroveta wari kedae e guri, ibewa da Jerusalemḡa nopone. \p \v 34 “O Jerusalem, Jerusalem! Taumi peroveta kowai guridina. Mamaitua banaga e riuriu poraḡana ḡaromie, be taumi ko rarau yekudina! Raḡan ya toi kauana taugu è raurubu da è rawateḡeteḡeimina kamkam natunatunama mapenama dibune e rawarawa teḡeidina maika, be taumi nam ko ḡoena. \v 35 Vutuna aubainama Mamaitua ami tempolma e gosena. Be taugu yà riuriuemina taumi nam ko kita munaḡegu, naumeki da raḡan e veraverauna e tavana, inam raḡanine taumi tokare umanama ko riuna, ‘Isanama tà kaisuḡu, tauna vutuna Bada isane e veraverauna!’” \c 14 \s1 Yesu Parisi na vadae tauḡoma yai yawasanina \p \v 1 Sabat tenaḡa Yesu ya naḡona Parisi dosinama na vadae kani aubainama, be banaga tauna a kitakita watanina, \v 2 baninama Yesu noḡonama yauwanine tauḡoma kaḡanama be nimanama sasasanidima ya miamiana. \v 3 Be Yesu Parisi be tarawatu tauwai katakataidima yai taraviredina, “Inam naumeki bo ibewa da Sabat raḡanine banaga tài yawasanina?” \v 4 Be taudi nam aba ti riuena. Naumeki da Yesu inam tauḡominama ya taukoni da yai yawasani be ya riupore nawena. \v 5 Dabudine Yesu inam banegidima ya riuedina, “Tam aitau tenaḡa natum bo am kauma kaikaivainama Sabat raḡanine dome i kuruvana, tam Sabat raḡanine aubainama tokare nam kuya soru tavaite, bo?” \v 6 Be taudi nam teneteneḡina da tauna sibo a paribee. \s1 Ḡaubomunaḡa waikatakatainama \p \v 7 Raḡanine Yesu e kitana be ware gabu verediḡa a vinevinedina, tauna uma wainasinama ya riuedina, \v 8 “Raḡanine aitau soie e kokonemna, nam kwa naḡo be guni poune kwa mia! Baninama deḡoda banaga ḡesaunama ya kokonena ya saḡa vavasaḡana nam maika tam e veraverauna e tavana. \v 9 Inam raḡanine taupaka tokare tam e riuemna, ‘Kwa naḡo ḡavoe, inam banaga dosinama na gabuma.’ Dabudine tam kwa tunimayaḡa be doḡae kwa dobina. \p \v 10 “Vutuna aubainama raḡanine aitau soie e kokonemna, naumeki da kwa naḡo be doḡae kwa miana! Be taukokonemma e riuemna, ‘Yau tura, kwa saḡa guni poune kwa mia!’ Inam raḡanine tam tokare ta kawa saḡemna. \v 11 Baninama aitauḡa ta kawakawa saḡe munaḡedina, taudi tokare e biri dobiḡedina. Be aitauḡa ta biribiri dobiḡa munaḡedina, taudi tokare e kawa saḡedina.” \p \v 12 Dabudine Yesu taupaka ya riuena, “Tam kani kwa vokaukauena raḡanine, nam am banagama bo tuatuaḡamma, am damma bo am banagama waiguyaudima kwa kokonedi, avedi, baninama taudi tokare tam ta kokonaḡaremna. \v 13 Be tam kani kwa vokaukauena raḡanine, banaga waikaruwaḡewaḡedima be nuakududima be tuera ragaragaudima be matapotepotedima, taudi kwa kokonedina. \v 14 Inam raḡanine tam nuavere dosinama kwa paḡona, baninama taudi nam aba ḡarodie da ta kokonaḡarem. Be didimana banegidima guriguridima ta midimidisuḡu munaḡana raḡanine, Mamaitua tam ei maesimna.” \s1 Soi dosinama wainasinama \r (Mt 22:1-10) \p \v 15 Dabudine tauḡoma tenaḡa Yesu mate a mia da a kanikanina, nama giunama e vaiena be tauna Yesu ya riuena, “Nuavere taudi aitauḡa Mamaitua na waiguyauma nopone ta mia tenaḡa be ta kanina.” \p \v 16 Be Yesu tauna ya riuena, “Raḡan tenaḡa banaga tenaḡa ya soisoina, be soinama nopone banaga toitoi ya kokonedina. \v 17 Raḡanine soi ya vokaukaue ya kovina, da na taunoyama ya riupore da na warema riuedima aubainama. Be taunoya ware ya riuedina, ‘Ko verau! Yaba matabudi kè vokaukaua rovodina.’ \v 18 Be ware matabudi a raugudutaraḡa da kabe adi noyama ti kenakena. Ware dokadokanama ya riuna, ‘O ebom, taugu yodi ḡoma yau doḡama è gimeri be yà naḡonaḡona kitanama aubainama. Tokare nam yà verau!’ \v 19 Be ḡesaunama ya riuna, ‘O ebom, taugu yau kauma kaikaivaidima 10 è gimara be yodi yà naḡonaḡona yà raurubudina, aubainama da nam yà verau.’ \v 20 Be waiḡesaunama ya riuna, ‘O ebom, taugu yodi ḡoma èi naḡina, vutuna aubainama da nam yà verau.’ \p \v 21 “Dabudine taunoya ya munaḡa be riudima matabudi na badama ḡarone yai maḡataridina. Naumeki be na badama nuanama yai medi kaua be na taunoyama ya riuena, ‘Kwa naḡo makai meagai dosinama nopone keda dosidie be kedasoraḡa be banaga waikaruwaḡewaḡedima be banaga tunidima nuakududima be tuera ragaragaudima be matapotepotedima taudi kwai doka verauḡedina.’ \v 22 Naumeki da, taunoya yaba matabudi ya voia kovidi be ya riuna, ‘Bada yaba matabuna kuya riuriueguna è voiedina, be yaḡoro gabu e kenakenana.’ \v 23 Be bada na taunoyama ya riuena, ‘Kwa naḡo diadiaḡa be banaga kwa segeridi be ta verau da yau vadama tai moḡavuna!’ \v 24 Taugu yà riuriuemina da taudi aitauḡa noḡone è kokonedi be a gudugudu tarana nam aitau tenaḡa yau soima kaninama e sanarubu.” \s1 Yesu waimuriwatanenama na giuma \r (Mt 10:37-38) \p \v 25 Inam raḡanine patara dosinama Yesu mate a naḡonaḡona. Be tauna yai tautinamuri ḡarodie be ya riuedina, \v 26 “Deḡoda aitau waimuriwataneguma e ḡoena, inam naumeki, be deḡoda tamanama, tinanama, na waivima, natunatunama, tuatuaḡanama, tasitasinama, nuvunuvunama bo tauname na yawasanama ei nuapaḡo guratedina, nam maika taugu, tauna nam teneteneḡina da taugu yau tauwai muriwatana. \v 27 Be deḡoda aitau nam na korosima e kiroḡi\f + \fr 14:27 \ft Korosi kiroḡinama inam kwai nuatoitoina, maika Yesu korosie yai nuatoitoina.\f* be ei muriwatanegu, tauna nam teneteneḡina da taugu yau tauwai muriwatana. \p \v 28 “Deḡoda tam aitau vada dosinama kerinama kwai nuanoḡonoḡotena, noḡone tam kwa mia be kwa kita da mane teneteneḡinama, naumeki da vada kwa kerina. \v 29 Baninama deḡoda vada pakanama kerinama kwai karena be nam teneteneḡina da kwai kovi, inam raḡanine banaga matabuna tokare vada ta kita be ta kwatevem \v 30 be ta riuna, ‘Uma baneginama vada kerinama yai karena, be nam teneteneḡina da ei kovi.’ \p \v 31 “Bo deḡoda guyau tenaḡa, na tauiḡarama 10 tausand mate muriḡa da ta naḡona iḡara aubainama, tauna noḡone e mia be ei nuanoḡonoḡota da tauna teneteneḡina bo ibewa da guyau ḡesau na tauiḡarama 20 tausand mate tai iḡara. \v 32 Be deḡoda e noḡoti be nam teneteneḡina, naumeki da taudi madanie be banaga e riuporedina guyau ḡesau ḡarone suba waibaḡenama aubainama. \v 33 Inam kauinama teneḡinama nama tam aitau am ḡoanama matabudi nam kwa gosaḡa, tam nam teneteneḡim da yau tauwai muriwatana. \r (Mt 5:13; Mk 9:50) \p \v 34 “Buta inam yaba verenama. Be deḡoda buta dininama e gewagewana,\f + \fr 14:34 \ft Anikunee banaga ḡesaudima mane dosinama paḡonama a ḡoena aubainama, buta gimori mate ai rawateḡeidina, vutuna aubainama buta ya gewagewana. Deḡoda tauda tà ḡoena maika buta verenama, naumeki da tauda dà yawasanama nam tài mira.\f* tokare nema kwa voia bake da e dini munaḡa? \v 35 Inam butanama nam sipi bo mui waidamnama mate tai rawateḡei be teneteneḡina,\f + \fr 14:35 \ft Jius banegidima buta sipie ta boruboruna, sipi ta gogo kauana aubainama. Be mui waidamne mate ta boruboruna da mui e bova kaua da muriḡa sipie ta boruna aubainama.\f* ibewa, inam butanama nam na noyama aba, tokare banaga ta pore kaiyatina. Deḡoda beemima ta kenakenana, naumeki da koi beavaia kauana.” \c 15 \s1 Sipu kwakokwakonama wainasinama \r (Mt 18:12-14) \p \v 1 Dabudine teks tautamina be gewagewa banegidima ḡesaudima mate Yesu waibeavaienama a tavana. \v 2 Be Parisi be tarawatu tauwai katakataidima momodu ai kare be a riuna, “Uma baneginama ko kita, tauna banaga gewegewedima ei aninedi be mate ta kanikanina.” \p \v 3 Vutuna aubainama Yesu uma wainasinama ya riuedina, \v 4 “Deḡoda tam aitau am sipuma 100 be tenaḡa i kwakona, tam tokare aba sibo kuya voie? Tam tokare sipu 99 gabu verene kwa gosaḡa be kwa naḡo da tenaḡa kwa wanena, be kwa banavi da naumeki. \v 5 Be kwa banavina raḡanine, tam ma nuavereverem ragame kwa boru \v 6 be kwa kiroḡa nawe munaḡena am vadae. Be dabudine am banagama kwa riu gogonidi be kwa riuedina, ‘Tài nuavere tenaḡana, baninama yau sipuma ya kwako be è banavi munaḡena.’ \v 7 Yà riuriuemina da uma kauinama teneḡinama nama marae, deḡoda banaga gewagewanama tenaḡa na noḡotama e vitarena, tauna debane tokare nuavere dosinama e tubuḡana. Be nam banaga 99 maika, taudi noḡota vitara nam tima ḡoeḡoena, baninama taudi ta noḡonoḡotina da kabe banaga didimanidi. \s1 Sirin taitaikuruvinama wainasinama \p \v 8 “Bo waivi tenaḡa ḡarone sirin matabudi 10. Be deḡoda tenaḡa i taikuruvina, tauna tokare aba sibo ya voie? Tauna kodam ya gabu, be vada ya rauḡiriḡiri be yai wanawana kauana, ya banavi da naumeki. \v 9 Be ya banavina raḡanine, na banagama ya riu gogonidi be ya riuedina, ‘Tài nuavere tenaḡana, baninama yau sirinma taitaikuruvinama è banava munaḡena.’ \v 10 Yà riuriuemina da uma kauinama teneḡinama nama deḡoda gewagewa baneginama tenaḡa na noḡotama e vitaredina, tokare Mamaitua na aneama tai nuavere kauana.” \s1 Tauḡoma kwakokwakonama wainasinama \p \v 11 Yesu na giuma ya kaiwatani be ya riuna, “Tauḡoma tenaḡa be natunatunama tautauḡomidima rabui. \v 12 Be tauḡoma natunama tautasinama tauna tamanama ya riuena, ‘Mamai, taugu yau sikerema kwa utegu.’ Naumeki da tamanama mane ya sikeredi da tauna na sikerema ya utena. \p \v 13 “Naumeki da raḡan ḡaubonaḡa be gomana tautasinama na sikerema ya ragaudi be ya naḡona wari dobue. Be dabudine bua na miae ya mia be na sikerema matabuna yai yakaredina. \v 14 Raḡanine na sikerema matabuna yai kovina murine, inam dobunama meiḡara raḡaninama ya tavana, be tauna wainuatoitoi yai karena. \v 15 Vutuna aubainama tauna ya naḡona inam dobunama baneginama ḡarone noya aubainama. Naumeki da dobunama baneginama tauna ya riupore nawena na bawama rabedima aubainama. \v 16 Dabudine tauḡoma kani ya karati be bawa adi kanima sibo ya kanina, be yosi taupakinama nam i aninena. \p \v 17 “Inam raḡanine tauḡoma noḡota debane ya saḡasaḡana, be tauna ya riuna, ‘Tamaguma ḡarone taunoya toitoi be taudi ḡarodie kani ya toi vavasaḡana, be nam tima kanikani rovodina, be taugu uma dabudi yà miamia kanigurina. \v 18 Taugu yà midisuḡu be yà munaḡana tamaguma ḡarone be yà riuena: Mamai, taugu gewagewa è voiena Mamaitua ḡarone be tam ḡarome. \v 19 Taugu nam teneteneḡigu da ta riueguna tam natum; be kwa voiegu da maika am taunoyama tenaḡa.’ \p \v 20 “Dabudine tauḡoma ya midisuḡu be ya munaḡana tamanama ḡarone. Tauna yaḡoro madanie be tamanama yawai kita da gomana ya kita be nuanama yai poya kauana. Naumeki da tauna ya manini natunama ḡarone da natunama ya tika be yai suruvena. \v 21 Be natunama tamanama ya riuena, ‘Mamai, taugu gewagewa è voiena Mamaitua ḡarone, be tam ḡarome. Taugu nam teneteneḡigu da ta riueguna tam natum.’ \p \v 22 “Be tamanama na taunoyama ya riuedina, ‘Waiḡapa ko naḡo be gara verenama ko paḡo be natuguma koi garana. Be rin nimane ko boru be kaḡasuma kaḡane ko boruna. \v 23 Kau natunama momomoninama koi guri da tà soi be tài nuaverena. \v 24 Baninama uma natuguma tauna ya gurina, be yodi ya yawasana munaḡana, tauna ya kwakona, be yodi è banavi munaḡena.’ Naumeki da soi ai karena. \p \v 25 “Inam raḡanine gomana tautuaḡa tauna yaḡoro sipie. Be tauna ya munamunaḡana vadae. Be tauna vada diane ya tava da e vaiena be banaga a saresare be a bigabigana. \v 26 Naumeki da taunoya tenaḡa ya yokoe be yai taravirena, ‘Aba e tubutubuḡa?’ \v 27 Be taunoya ya riuna, ‘Tasimma ya tava munaḡana, aubainama tamamma kau natunama momomoninama yai gurina. Baninama natunama ya banavi munaḡena aubainama, be nam aba gewagewanama i banavina.’ \p \v 28 “Dabudine gomana tautuaḡa nuanama yai medi kaua be nam vadae naḡonama i ḡoena. Vutuna aubainama tamanama ya dobi be ya riuwai nuabigabigana. \v 29 Be tauna tamanama ya riuena, ‘Kwa kita, taugu suara toitoi aubaimma è noya guratana be nam airaḡan, am riuma è rawaḡaiḡaiena. Be taugu nam airaḡan musara ḡaubonama\f + \fr 15:29 \ft Gurik bonane ya riuna: ‘Goat ḡaubonama’\f* ku ute rubugu da yau banagama mate kei nuaverena, \v 30 be natumma inam am mane be yaba matabuna yai yakaredina toretore waiwaividima ḡarodie. Be yodi ya tavatava munaḡana tam kau natunama momomoninama tauna aubainama kuyai gurina.’ \p \v 31 “Be tamanama ya riuna, ‘Taukui, tam raḡan matabuna taugu mate tà miamiana, be yaba matabuna taugu ḡaroguma, inam tam ḡaromma. \v 32 Be yodi inam ya verena da tauda tà soi be tài nuaverena, baninama tasimma ya guri, be yodi ya yawasana munaḡana. Tauna ya kwakona, be yodi è banava munaḡena.” \c 16 \s1 Stoa taurabenama kaikaiyovunama wainasinama \p \v 1 Yesu na tauwai muriwatanama ya riuedina, “Stoa taupakinama ḡarone stoa taurabenama ya miamiana. Be banaga stoa taupakinama a riuena da tauna na stoama taurabenama mane ya danedanenedina. \v 2 Dabudine stoa taupakinama yodi stoa taurabenama ya yokoe be ya riuena, ‘Inam aba giunama ḡarome è vaie? Am noyama kuya voivoiena yà kita. Tam nam airaḡan yau stoama kwa rabe munaḡe.’ \p \v 3 “Be stoa taurabenama taunaḡa ya riu munaḡena, ‘Aba yodi yà voie, bada yau noyama ya kaiporena aubainama? Taugu nam wairewapanigu da noya dosinama yà voiedi, be banaga kiḡiedima taugu è tunimayaḡana. \v 4 Yodi è kataiena aba yà voie da banaga ḡesaudima ta rabeguna yau noyama e kovikovina raḡanine.’ \p \v 5 “Naumeki da stoa taurabenama banaga aitauḡa stoe awai bukinna banegidima ya riuedi da ḡarone a tavana. Be dokadokanama ya riuena, ‘Am bukinma bisa yau badama ḡarone?’ \v 6 Be tauna ya paribeena, ‘Oeri duramdima 100.’ Be stoa taurabenama ya riuena, ‘Am bukinma pepanama kwa paḡo, be kwa girumina 50.’ \v 7 Be murine ḡesau ya riuena, ‘Tam, am bukinma bisa yau badama ḡarone?’ Be tauna ya riuna, ‘Wit begidima 1 tausand.’ Be stoa taurabenama ya riuena, ‘Am bukinma pepanama kwa paḡo be kwa girumina 800.’ \p \v 8 “Be stoa taupakinama tauna na stoama taurabenama kaikaiyovunama ya basena, baninama stoa taurabenama na nuauyauyae na yawasanama kedanama ya voivoiena aubainama.” Be Yesu ya riuna, “Uma dobunama natunatunama mane mate waitureninama a katai kauena, nam yana natunatunama maika, \v 9 vutuna aubainama yà riuriuemina, banaga ḡesaudima manee gewagewa ta voivoiedina, be taumi ami manee banaga ko sagudi da bada ta banavina. Inam taudi taumi ami banagama, be tokare mane e kovina raḡanine, taumi marae tai aninemina. \p \v 10 “Deḡoda tam yaba ḡauḡaubodie be vere kwa voiedina, naumeki da tam teneteneḡinama tokare yaba dosidie vere kwa voiedina. Be deḡoda tam yaba ḡauḡaubodie nam vere kwa voiedi, naumeki da tam tokare nam teneteneḡina da yaba dosidie vere kwa voiedi. \v 11 Deḡoda taumi dobu yabedima nam ko rabe kauedi, naumeki da taumi tokare Mamaitua nam ei sumaḡemi be mara yabedima e utemi. \v 12 Be deḡoda taumi banaga ḡesaudima adi purapurama nam ko rabe kauedi, naumeki da taumi tokare Mamaitua nam ei sumaḡemi be purapura e utemi. \p \v 13 “Nam ai taunoya teneteneḡina da babada rabui ḡarodie ei yaraga. Deḡoda e ḡoena, naumeki da noḡone badanama e tuaḡaie be murine badanama e ḡoena, bo noḡone badanama e ḡoena, murine badanama e tuaḡaiena. Taumi nam mane be Mamaitua ḡarodie koi yaraga tenaḡa!” \s1 Mousis na tarawatuma be Yesu riunama \r (Mt 11:12-13; 5:18, 31-32; Mk 10:11-12) \p \v 14 Raḡanine Parisi uma riudima a vaivaiedina, taudi Yesu ai kwatekwatevena, baninama mane nuedima ya paḡona aubainama. \v 15 Be Yesu taudi ya riuedina, “Taumi banaga matedie ko voivoia munaḡemina da kabe veremi, be Mamaitua taumi nuemima noponama ya kataiena. Yaba banaga e noḡonoḡotina da kabe yaba dosidi, be inam yabedima Mamaitua matane a gewagewa vavasaḡana. \p \v 16 “Noḡone taumi Mousis na tarawatuma be peroveta adi girumama ḡaromie a kenakenana. Raḡanine Jon tauwai babataito ya tavatavana, dabudine taudi adi raḡanima ya kovina. Be dabudine vari verenama Mamaitua na waiguyauma riunama yà rarau guguyena. Be banaga matabudi ta rarau rubuna da Mamaitua na waiguyauma nopone sibo a saḡana. \v 17 Mara be dobu teneteneḡinama da ta samoana, be Mamaitua na tarawatuma, avedi da ḡauboḡominama be tokare nam e samoa. \p \v 18 “Aitau na visarama e gose be waivi ḡesaunama e naḡina, tauna na waivima debane mui e poreporena. Be deḡo tauḡominama na waivima e tuaḡaie be e gosena, be wari tauḡoma inam waivinama e naḡina, tauna turanama debane mui e poreporena.” \s1 Purapura baneginama be Lasares \p \v 19 Be Yesu ya riuna, “Raḡan tenaḡa purapura baneginama tauna na garama waimatakanikanidima ya kotekotedina maesidima dosidima. Be vada maesadonanama nopone ya miamiana. Be dabudine na purapurama damnama a kenakenana. Be tauna raḡan matabuna yawai nuaverena. \v 20 Be na vadama matakedane taukiḡikiḡi wainuatoitoinama ya kenakenana, tauna isanama Lasares. Be tauna tuninama kerokero ya moḡavuna. \v 21 Be Lasares tauna ya kena be yawai noḡotana da purapura baneginama na kanima kurekuredima sibo ya kanidina. Be daḡadaḡasi a tavana da keronama a remoremodina. \v 22 Naumeki da raḡan tenaḡa Lasares ya guri be anea a kiroḡa nawe da Eibraham diane ya miana. Murine purapura baneginama ya guri be a dobona. \v 23 Be banaga guriguridima aruidima adi gabue tauna ma tunimuyana ya miamiana. Be ei kitasaḡana be madanie Eibraham be diane Lasares ya miamiana ya kitedina. \p \v 24 “Dabudine ya yokona, ‘Mamai Eibraham, kwa raunuatoiegu be Lasares kwa riupore da upa nimarakurakune ei buta be e yovo da menaguma ei subana, baninama taugu yàwai nuatoitoina uma kai menamenane.’ \p \v 25 “Be Eibraham ya riuna, ‘Natuguma, tam am raḡanie kwa noḡoti! Yaba matabudi vereveredima tam ḡarome, be Lasares tauna yaba matabuna ya marumaruabiedina. Vutuna aubainama yodi Lasares nuanuanama e subasubana, be tam kwawai nuatoitoina. \v 26 Be yaba ḡesaudima mate inam, tam be tauma poude siḡuḡu dosinama e kenakenana. Vutuna aubainama banaga ḡarome veraunama ta ḡoeḡoena be nam teneteneḡina. Be kauinama teneḡinama nama banaga tauma ḡaromaie veraunama ta ḡoeḡoena be nam teneteneḡina.’ \p \v 27 “Naumeki da purapura baneginama ya riuna, ‘Inam naumeki mamai, be yàwai baḡamna da Lasares kwa riupore nawena tamaguma na vadae \v 28 da tasitasiguma 5 nuedima e boru da taudi nam uma tunimuya dosi kaukauinama gabune ta verau, maika taugu.’ \p \v 29 “Be Eibraham ya riuna, ‘Tasitasimma taudi Mousis be peroveta riudima ḡarodie da tai beavaiedina.’ \p \v 30 “Be purapura baneginama ya riuna, ‘Ibewa mamai Eibraham, inam nam teneteneḡina, be deḡoda banaga gurigurinama sibo i midisuḡu munaḡa be i naḡona ḡarodie, inam raḡanine taudi tokare adi noḡotama a vitaredina.’ \p \v 31 “Be Eibraham ya riuna, ‘Deḡoda taudi Mousis be peroveta adi giuma nam tai beavaiedi, naumeki da tokare banaga gurigurinama sibo i midisuḡu munaḡana, taudi yaḡoro nam ai sumaḡe.’” \c 17 \s1 Gewagewa be waisumaḡa \r (Mt 18:6-7, 21-22; Mk 9:42) \p \v 1 Yesu na tauwai muriwatanama ya riuedina: “Raḡan matabuna yaba ḡesaudima banaga ta raurubudi da gewagewa ta voivoiedina. Be taumi aitauḡa ami banagama raurubue ko biridi be gewagewa ta voivoiedina, ko kita kauana. \v 2 Deḡoda tam aitau yau banagama bo yau sedama gewagewae kwa biri nawedina, ya verena da tam gadome sibo yeku dosinama a pani be egasie sibo a pore nawemna. Be nam i verena da Mamaitua tokare kovoḡa dosinama e utem. \v 3 Vutuna aubainama aba ko voivoiena, ko kita kauana. Deḡoda tauwai sumaḡa ḡesau gewagewa e voivoiena, naumeki da kwa riutuaḡaiena. Be deḡoda tauna na noḡotama e vitarena, naumeki da na gewagewama kwa noḡota porena. \v 4 Be deḡoda ḡarome gewagewa 7 ya voiedina raḡan tenaḡa nopone, be e noḡota vitara be raḡan 7 e verau ḡarome be e riuna, ‘Ebom, taugu gewagewa ḡarome è voiedina’, naumeki da na gewagewama kwa noḡota poredina.” \p \v 5 Be apasol Bada a riuena, “Ama waisumaḡama kwai morebi!” \v 6 Be Bada ya paribeedi be ya riuna, “Deḡoda taumi ami waisumaḡama ḡaubonama yauḡana pesinama maika, inam teneteneḡinama da tokare uma kainama mobiri ko riuena, ‘Kwa nuakamoḡa ma waramim be egasie kwa pore nawem!’ Be tauna tokare e voteyeteyemina. \s1 Taunoya adi noyama \p \v 7 “Deḡoda tam aitau sibo ḡarome taunoya be tauna ya suasuata bo sipu ya raberabedina. Be raḡanine na noyama yai kovi be ya tavana vadae, tam tokare umanama kuya riu bo ibewa, ‘Yodi kwa mia be kwa kani’? \v 8 Ibewa, tam agunai tokare umanama kuya riuna, ‘Taunoya, yau kanima kwa raubuka’, be muriḡa sibo kuya riuna, ‘Yau kanima kwa vokaukaue be yà kanina. Be raḡanine taugu yà kani be yà tego rovona, murine tam kwa mia da kwa kani be kwa tegona.’ \v 9 Inam raḡanine bada bonanama na taunoyama ya voteyeteyena aubainama, tokare ei kaiwe bo ibewa? Ibewa! \v 10 Inam nama taumi, raḡanine yaba matabuna Mamaitua e riuriuemi be ko voivoiedina, naumeki da taumi umanama ko riuna, ‘Tauma taunoya yababa. Naumeki da ama noyama kè voiena.’” \s1 Yesu tautauḡoma 10 yai yawasanidina \p \v 11 Yesu ya nanaḡona Jerusalemma maika, tauna Samaria be Galili provins poudiḡa ya naḡonaḡona. \v 12 Be raḡanine meagaie ya tavatavana, dabudi tautauḡoma kito ragaragaudima matabudi 10 Yesu ḡarone a tavana da ḡavoe a midi be bonedima dosine a yokona, \v 13 “Yesu, Bada, kwa raunuatoiemai!” \p \v 14 Yesu ya kitedi be ya riuedina, “Ko naḡo pirisi ḡarodie be koi kataiemina!”\f + \fr 17:14 \ft Raḡanine uma sidanama banaga ya paḡona, tauna nam teneteneḡina da banaga ḡesaudima mate ta mia. Be raḡanine sida a verena, noḡone pirisi e kita dokedi be ei aninedina da taudi banaga mate ta miana.\f* Naumeki da taudi pirisi ḡarodie a naḡonaḡona maika, taudi kedae a vere munaḡana. \v 15 Dabudine tauḡoma tenaḡa ya kita munaḡe da tauna ya yawasanana, naumeki da ya munaḡa be bonanama dosine Mamaitua isanama ya kaisuḡusuḡuna. \v 16 Be inam tauḡominama Yesu kaḡapakane noḡone ya beku da ya raudunee be yai kaiwena. Be inam tauḡominama, tauna Samaria baneginama. \p \v 17 Be dabudine Yesu ya riuna, “Banaga matabudi 10 a yawasanana, be banaga ḡesaudima 9 deḡo? \v 18 Aba aubainama uma madani baneginama taunaḡa Mamaitua waikaiwenama ya tava, be ḡesaudima ibewa?” \v 19 Be Yesu inam tauḡominama ya riuena, “Kwa midisuḡu be kwa naḡo, am waisumaḡama yai yawasanimna.” \s1 Mamaitua na waiguyauma be Banaga Natunama na raḡanima\f + \fr 17:20 \ft ‘Banaga Natunama na raḡanima’ inam raḡanine Bada Yesu e verau munaḡana.\f* \r (Mt 24:23-28, 37-41) \p \v 20 Be Parisi Yesu ai taravirena, “Airaḡan Mamaitua na waiguyauma e verau?” Be Yesu umanama ya paribeedina, “Mamaitua na waiguyauma nam aiyaba maika e verau be tokare ko kita, \v 21 be nam aitau e riuna, ‘Ko kita, umanema’ bo ‘Ko kita noanema.’ Baninama Mamaitua na waiguyauma inam nopomie.”\f + \fr 17:21 \ft ‘Mamaitua na waiguyauma nopomie’ bo ‘poumie’.\f* \p \v 22 Dabudine na tauwai muriwatanama ya riuedina, “Raḡan e veraverauna e tavana raḡanine, taumi koya ḡoeḡoe guratena da Banaga Natunama na raḡanima sibo koya kitana, be tokare nam ko kita. \v 23 Inam raḡandie banaga tokare ta riuemina, ‘Ko kita, Keriso umanema!’ bo ‘Ko kita, Keriso noanema!’ Be nam ko naḡo bo koi muriwatanedi! \v 24 Banaga Natunama na raḡanima ei raḡantenaḡe be keama maika e kidi be gunuma matabuna e yana porena. \v 25 Be noḡone tauna ei nuatoitoi guratana be uma kimtinama banegidima tauna ta tuaḡaiena. \p \v 26 “Banaga Natunama na raḡanima inam Noa na raḡanie maika: \v 27 Banaga a kanikani, a tegotego, awai naḡi be awai naḡidina. Nama a voivoia be Noa waga ak nopone ya saḡana, be kabaita ya tubuḡa da banaga matabudi yai guridina. \p \v 28 “Bo Banaga Natunama na raḡanima inam Lot na raḡanie maika: Banaga a kanikani, a tegotego, a gimagimara, awai kawa gimagimara, a kumakuma be a vadavada kerina. \v 29 Inam raḡanine Lot Sodom ya gosena, be kai menanama be yeku monamonaunidima isedima salfa marae a kuruva dobi be banaga matabudi ai guri rovodina. \v 30 Inam kauidima teneḡidima nama banaga tokare ta voivoiedi be Banaga Natunama e maḡatarana. \v 31 Inam raḡanine aitau da vada debane kuya miamia be am purapurama vada nopone, nam kwa naḡo be kwa ragau. Be aitau da sipie, nam vadae yaba kuya gosagosaḡana kwa noḡotidi! \v 32 Lot na visarama ḡarone aba ya tubuḡana ko noḡoti! \v 33 Aitau na yawasanama dobue e raberabena, tokare na yawasanama ḡarogue e kawa gewagewana. Be aitau na yawasanama ewai utaena, naumeki da yawasana ḡarogue ya banavina. \v 34 Yà riuriuemina, inam kupine gunie banaga rabui ta kenakena be tenaḡa tokare ta nawena, be ḡesau e kena kwasana. \v 35 Banaga rabui ta rarau riti be tenaḡa e kaiporena be ḡesau e mia kwasana.” \v 36 (-)\f + \fr 17:36 \ft Vers 36 inam banaga muriḡa baibol nopone a boru saḡena, noḡone nam i kenakenana. Vers 36 inam umanama: Banaga rabui sipie, be tenaḡa yà kaipore be ḡesau e mia kwasana.\f* \p \v 37 Be na tauwai muriwatanama ai taravirena, “Bada, uma kauidima deḡo dabudi ta tubuḡa?” Be tauna ya riuedina, “Deḡo musara gurinama e kenakenana, dabudine naboduba\f + \fr 17:37 \ft ‘Naboduba’ inam maika kiu isanama ‘vulture’. Taudi musara deḡo e gurina be waiḡapa ta tavana. Be matabudi a kataiena da musara deḡo dabudi e kenakenana.\f* ta rawateḡeidina.” \c 18 \s1 Kaiyababa be tauwai tarapiri wainasinama \p \v 1 Naumeki be Yesu na tauwai muriwatanama wainasi ya riuedi be yai katakataidi da taudi raḡan matabuna sibo a moimoiragina, be nam a tunituaḡai. \v 2 Tauna uma wainasinama ya riuedina, “Meagai tenaḡa nopone tauwai tarapiri ya miamiana. Tauna Mamaitua nam i nainaire be banaga nam i viviviviredina. \v 3 Be inam meagaine kaiyababa mate ya miamiana. Tauna tauwai tarapiri ḡarone ya verau be yawai baḡana, ‘Kwa kaisagugu, baninama tauwai wavuguma raḡan matabuna ewai ḡavieguna.’ \v 4 Be kaiyababa raḡan bisanama tauwai tarapiri yai baḡana be nam i sagu rubuna. Be raḡan tenaḡa tauwai tarapiri tauname ya riu munaḡena, ‘Avedi taugu Mamaitua nam ama nainairena bo banaga nam ama viviviviredina, \v 5 be uma kaiyababinama e riuriu ḡasakirieguna, vutuna aubainama naumeki da yà kaisaguna, muriḡa be waiveraverau e kawa nuaḡaroguna.’” \p \v 6 Be Bada ya riuna, “Tauwai tarapiri gewagewanama nema ya riu bakona, taumi koya vaie? \v 7 Taumi ko noḡonoḡotina Mamaitua na vinevinema banegidima kupi da suara sagu ta ḡabeḡabena, nam adi nuaboyae e sagudi, bo? Bo tokare nuatauḡa e sagudi, bo? \v 8 Ibewa! Tauna waiḡapa adi nuaboyae e sagudina. Be raḡanine Banaga Natunama e tava munaḡana dobue, tauna tokare banaga waisumeḡidima e banavidi bo ibewa?” \s1 Parisi be teks tautaminama wainasinama \p \v 9 Banaga aitauḡa ta noḡonoḡotina da taudi kabe banaga veredi, be banaga ḡesaudima ta kitakita tuaḡaiedina. Vutuna aubainama Yesu uma wainasinama inam banegidima ya riuedina: \v 10 “Raḡan tenaḡa banaga rabui a saḡa a naḡona tempol nopone moiragi aubainama, tenaḡa Parisi be ḡesau teks tautaminama. \v 11 Be Parisi taunaḡa ya miditeḡa be tauname aubainama ya moiragi be ya riuna, ‘O Mamaitua, yàwai kaiwemna da taugu nam ama noḡonoḡota munaḡegu be ama danedanenena, be taugu yau visarama debane nam mui ama poreporena, banaga ḡesaudima maika. Yàwai kaiwemna da taugu nam noa baneginama teks tautaminama maika. \v 12 Taugu wiki tenaḡa nopone raḡan rabui yà widiwidinana be yau purapurama yà rawadamdamdi da matabudi 10 be tenaḡa tam yà uteutemna.’ \p \v 13 “Be teks tautaminama tauna noa madanie ya midimidina nam ḡaubonaḡa noḡonama i tausuḡuna marae. Tauna nimane nuakadanama ya rauriḡa be ya riuna, ‘O Mamaitua, kwa raunuatoiegu, taugu gewagewa banegiguma.’ \v 14 Taugu yà riuriuemina, Mamaitua teks tautaminama ya kawa didimani be ya naḡona na vadae, be Parisi ibewa. Baninama banaga aitau tauname e kawakawa saḡe munaḡena, tokare Mamaitua tauna e boru dobiḡena. Be banaga aitau tauname e boruboru dobiḡa munaḡena, tokare Mamaitua tauna e kawa saḡena.” \s1 Yesu be seda ḡauḡaubodima \r (Mt 19:13-15; Mk 10:13-16) \p \v 15 Banaga ḡesaudima Yesu ḡarone adi sedama a veraverauḡedina da sibo yai aiainidina. Be na tauwai muriwatanama nama a kitekitedina, taudi a riutuaḡaiedina. \v 16 Be Yesu seda ya riuedi da ḡarone be ya riuna, “Seda ko gosedi da ḡarogue ta verauna, be nam koi ḡakedi, baninama Mamaitua na waiguyauma inam banaga maika umanama sededima aubaidima. \v 17 Uma ko noḡoti, aitau da nam Mamaitua na waiguyauma e paḡo gomana ḡaubonama maika, naumeki da tauna inam waiguyaunama nopone nam e saḡa.” \s1 Purapura baneginama \r (Mt 19:16-30; Mk 10:17-31) \p \v 18 Jius adi badama tenaḡa Yesu yai taravirena, “Tauwai katakatai veremma, aba yà voie da yawasana kenakena nonoḡinama yà paḡo?” \v 19 Be Yesu ya riuena, “Aba aubainama kwawai isaguna vere? Nam aitau verena be Mamaitua taunaḡa. \v 20 Tam riuvavasaḡa kuya kataiedi bo ibewa? Nam monaḡemma debane mui kwa pore, nam kwa vunuḡa, nam kwa danene, nam kwa kaiyovu, tamam be tinamma kwa viviredi!” \p \v 21 Be tauḡoma ya paribee be ya riuna, “Raḡanine taugu vaugue da yodi uma riudima matabudi è vovo teyeteyedina.” \v 22 Be Yesu nama riunama ya vaivaiena, tauna ya riuna, “Yaḡoro yaba tenaḡa tam kwa gosegosena. Tam yaba matabudi ḡarome kwa gimaredi be mane banaga waikaruwaḡewaḡedima kwa utedina, be tam marae kwai purapurana. Yodibe tam taugu kwai muriwataneguna!” \v 23 Be raḡanine tauḡoma uma riunama ya vaivaiena, tauna yai nuaboya kauana, baninama tauna yai purapura kauana aubainama. \p \v 24 Yesu inam tauḡominama ya kita be ya riuna, “Purapura banegidima taudi Mamaitua na waiguyauma nopone saḡanama ḡarodie ya piripiri kauana. \v 25 Kamel ya bagibagi kauana da seyau gavogavone e sonaḡana, be nama purapura baneginama tauna Mamaitua na waiguyauma nopone saḡanama ya bagibagi da bagibagi kauana.” \p \v 26 Be banaga aitauḡa nama a vaivaiena ai taravirana, “Tauma kè noḡoti da purapura banegidima kabe ta naḡona marae. Be yodi deḡoda purapura banegidima nam ta yawasana, naumeki da nam aitau tokare e yawasana, bo?” \v 27 Be Yesu ya paribeedina, “Aiyaba banaga ḡarodie nam teneteneḡina, Mamaitua ḡarone inam teneteneḡinama.” \v 28 Dabudine Pita ya riuna, “Aiyo! Tauma yaba matabudi kè gosedina tam waimuriwatanemma aubainama.” \p \v 29 Dabudine Yesu ya riuedina, “Yà riuriu kauemina, aitau da na meagaima bo na dosima bo tuatuaḡanama bo na visarama bo na sedama ya gosedina Mamaitua na waiguyauma aubainama, \v 30 naumeki da tauna yawasana veredima toitoi yodi raḡandie e banavidina. Be mate tokare yawasana kenakena nonoḡinama e veraverauna e paḡona.” \s1 Yesu nema ya guri bakona raḡan wairabuiteḡanama ya giu munaḡena \r (Mt 20:17-19; Mk 10:32-34; Lk 9:22, 44) \p \v 31 Yesu na tauwai muriwatanama 12 yai doka nawedi ḡavoe be ya riuedina, “Tauda tà saḡa tà naḡonaḡona Jerusalemma be dabudine yaba matabudi Banaga Natunama ḡarone ta tubuḡana, nema boni peroveta a girugirumina nama: \v 32 Jius taudi Banaga Natunama eteni banegidima nimedie ta boruna. Be taudi tai varevare, ta ḡasie, ta kaviso \v 33 be dabudine ta kwapu be tai gurina. Be raḡan wairabuiteḡane tauna e midisuḡu munaḡana.” \p \v 34 Be tauwai muriwatana uma yabedima Yesu ya giugiuedina banidima taudi nam ti kataiedina. Be uma riudima semosemodima, vutuna aubainama taudi nam ti kataiedina. \s1 Yesu banaga matapotapotanama yai yawasanina \r (Mt 20:29-34; Mk 10:46-52) \p \v 35 Raḡanine Yesu Jeriko meagainama diane ya tavatavana, dabudine tauḡoma matapotapotanama keda diane ya mia be mane ya kiḡikiḡiena. \v 36 Be raḡanine e vaiena be banaga patara dianaḡa a naḡonaḡona, naumeki da tauna yai taravirana, “Aba e tubutubuḡa?” \v 37 Taudi a riuena, “Yesu Nasaretma ya verau be e naḡonaḡona.” \v 38 Dabudine tauna ya yoko be ya riuna, “Yesu, Deivid natunama, kwa raunuatoiegu!” \v 39 Be aitauḡa a dokadokana a riutuaḡaie be a riuna, “Kwai nuatuḡu!” Be tauna ya rasa guratana, “Yesu, Deivid natunama, kwa raunuatoiegu!” \p \v 40 Dabudine Yesu ya midi kwasa be banaga ya riuedi da tauḡoma matapotapotanama sibo a verauḡena ḡarone. Be raḡanine tauḡoma maida ya tavatavana, Yesu tauna yai taravirena, \v 41 “Aba kwa ḡoeḡoena yà voie aubaimma?” Be tauna ya riuna, “Bada, taugu yà ḡoeḡoena sibo èi kitana.” \v 42 Be Yesu ya riuena, “Kwai kita! Am waisumaḡama yai yawasanimna.” \v 43 Be yai raḡantenaḡe da tauḡoma matanama yai kitana. Dabudine tauna Yesu yai muriwatane be Mamaitua isanama ya kaisuḡuna. Inam raḡanine banaga matabudi nama a kitakitana, taudi mate Mamaitua isanama a kaisuḡusuḡuna. \c 19 \s1 Yesu be Sakias \p \v 1 Be Yesu Jerikoma ya tava be ya naḡonaḡona. \v 2 Be dabudi banaga tenaḡa isanama Sakias, tauna teks tautaminama banegidima adi badama, be tauna purapura baneginama. \v 3 Tauna ya ḡoeḡoena Yesu sibo ya kitana, tauna nema maika kitana, be nam Yesu i kitana, baninama tauna banaga tuponama be patara ya moraba kauana aubainama. \v 4 Vutuna aubainama tauna ya manini doka be kai damaya ya saḡaina Yesu kitanama aubainama, baninama Yesu inam kedanaḡa ya veraverauna aubainama. \p \v 5 Raḡanine Yesu deḡo Sakias ya miamiae dabudi ya tavatavana, tauna ya midi kwasa da ya kitasaḡe be ya riuna, “Sakias, kwa yovo makai! Taugu manaka tam am vadae yà miana.” \p \v 6 Naumeki da Sakias ya dobi makai be ma nuavereverena Yesu yai kaiwena. \v 7 Banaga matabudi umanama kauinama a kitakitana raḡanine, taudi a momodu be a riuna, “Uma baneginama yodi gewagewa baneginama ḡarone e miana.” \p \v 8 Dabudine Sakias ya midisuḡu be Bada ya riuena, “Bada, yau purapurama nevedima banaga waikaruwaḡewaḡedima ya utedina. Be deḡoda aitau ḡarone kaiyovue yaba tenaḡa è paḡopaḡona, naumeki da debane rabui be rabui yà taipoto be yà ute munaḡena.” \v 9 Naumeki da Yesu tauna ya riuena, “Manaka kuvesa uma vadane ya saḡana, baninama Sakias tauna yodi ewai maḡatara munaḡena da tauna Eibraham natunama. \v 10 Banaga Natunama ya verauna, baninama tauna banaga kwakokwakodima e wanedi be ei yawasanidina.” \s1 Taunoya mane a ragaudina wainasinama \r (Mt 25:14-30) \p \v 11 Dabudine banaga awai beavaia be awai noḡotana da Mamaitua na waiguyauma kabe vutuna i tavatava, baninama Yesu kaiteka Jerusalem diane ya tavana aubainama. Vutuna aubainama Yesu wainasi ḡesaunama ya riuedina adi noḡotama kawa didimaninama aubainama. \v 12 Naumeki da Yesu ya riuna, “Guyau tenaḡa natunama ya naḡo wari dobue be waiguyau ya paḡona, yodibe ya munaḡana. \v 13 Vutuna aubainama guyau na taunoyama matabudi 10 ya riuedi be mane isanama Mina\f + \fr 19:13 \ft Mina inam Gurik banegidima adi manema isanama.\f* matabudi 10 ya utedi be ya riuedina, ‘Mane ko noyedi da ta toina, muriḡa da yà tava munaḡana.’ \v 14 Be na dobuma banegidima tauna a tuaḡaie be riu murine a riupore be Sisa a riuena, ‘Tauma inam baneginama nam kama ḡoeḡoena ḡaromaie ei bada.’ \p \v 15 “Be tauna yaḡoro na waibadama ya paḡo be ya munaḡana na dobue. Dabudine na taunoyama aitauḡa mane ya uteutedina ya riuedi da ḡarone a tavana, baninama tauna ya ḡoeḡoena da sibo ya kataiena, da tenaḡaḡa mane bisa a voiedi. \v 16 Naumeki da taunoya dokadokanama ya tava be ya riuna, ‘Bada, mane kuya uteuteguna anitai potonama mate debane matabudi 10.’ \v 17 Be na Badama ya paribeena, ‘Ya vere kauana, tam taunoya veremma. Baninama tam mane ḡaubonama be kuya noya kauena, vutuna aubainama rewapana yà uteutemna da tam meagai 10 kwai badedina.’ \p \v 18 “Naumeki da taunoya wairabuinama ya verau be ya riuna, ‘Bada, mane kuya uteuteguna anitai potonama mate debane matabudi 5.’ \v 19 Be na badama ya paribeena, ‘Tam yodi rewapana yà uteutemna da meagai 5 kwai badedina.’ \p \v 20 “Naumeki da taunoya ḡesau ya verau be ya riuna, ‘Bada, am manema garae è suma be è semosemona umanema, \v 21 baninama tam banaga ḡasiḡasimma aubainama è nairemna. Yaba nam tam ḡarom be kwa ragaragaudina, tam nam kusipina be kwa ragaragaudina.’ \p \v 22 “Bada na taunoyama ya riuena, ‘Tam taunoya gewagewamma, tam aba kuya riuriueguna, nama tam yà etaremna. Tam kwa noḡonoḡotina da taugu kabe banaga gewagewagu be yaba taugu nam ḡarogu be yà ragaragaudina, be taugu nam e sipina be yà ragaragaudina. \v 23 Be aba aubainama yau manema nam banike ku boru? Taugu yodi è tava munaḡana, yau manema anitai potonama mate sibo è paḡona.’ \p \v 24 “Dabudine tauna banaga aitauḡa diane a midimidina ya riuedina, ‘Inam taunoyanama gewagewanama ḡarone mane ko paḡo be ko naḡo da taunoya aitau ḡarone mane 10, tauna ko utena!’ \v 25 Be banaga Bada a riuena, ‘Bada, tauna kaite mane 10 ya ragaudina!’ \p \v 26 “Be tauna ya paribeedina, ‘Yà riuriuemina, aitau yaba\f + \fr 19:26 \ft ‘Yaba’ inam puyo Mamaitua ya uteutedana.\f* ḡarone e taipotona, naumeki tauna yaba ḡesaudima mate yà utena, be aitau da ḡarone yaba nam i taipotona, naumeki da tauna avedi da ḡaubonama ḡarone, be taugu yaḡoro yà kaiporedina. \v 27 Be yodi aitauḡa yau ḡaviama nam ti ḡoeḡoena da taugu sibo ḡarodie èi bada, ko verauḡedi uma dabudi be noḡogue koi guridina!’” \s1 Yesu Jerusalem nopone e saḡana \r (Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Jn 12:12-19) \p \v 28 Be Yesu nama ya giugiuna murine, tauna ya doka ḡome be ya saḡa ya naḡona Jerusalemma. \v 29 Tauna oya Olip, diane meagai Betpage be Betanima ya tavatavana, dabudine na tauwai muriwatanama rabui ya riuporedi \v 30 be ya riuna, “Ko naḡo noḡomie meagaine. Be raḡanine meagaie ko saḡasaḡa, dabudi ko kitana donki natunama a nigorina. Inam donkinama natunama nam aitau i geru rubuena, vutuna ko kuvesi be ko verauḡena! \v 31 Be deḡoda aitau ei taraviremina, ‘Aba aubainama ko kuvekuvesi?’, naumeki da ko riuena, ‘Bada e ḡoeḡoena.’” \p \v 32 Naumeki da taudi a naḡo be aba Yesu ya riuriuedina, nama a banavidina. \v 33 Raḡanine taudi donki natunama a kuvekuvesina, taupaka ya riuedina, “Aba aubainama ko kuvekuvesi?” \v 34 Be taudi a riuna, “Bada e ḡoeḡoena.” \v 35 Taudi ai doka nawe Yesu ḡarone be adi garama donki debane a yesidi be Yesu a boru tavaitena donki debane. \p \v 36 Be raḡanine tauna kedaḡa ya naḡonaḡona, banaga adi garama kedaḡa a yesidina. \v 37 Raḡanine tauna oya Olip isune ya tavatavana, na tauwai muriwatanama matabudi bonedima dosine Mamaitua isanama kaisuḡusuḡunama ai karena, baninama mataira matabudi a kitekitedina aubainama. \v 38 Be taudi a riuna, \q1 “Guyau isanama tà kaisuḡu, tauna Bada isane e veraverauna!” \p \v 39 Dabudine Parisi ḡesaudima patara nopone Yesu a riuena, “Tauwai katakatai, am tauwai muriwatanama kwa riutuaḡaiedi!” \v 40 Be Yesu ya riuna, “Yà riuriuemina, deḡoda taudi tai nuatuḡuna, naumeki da yeku tokare ta yogona.” \s1 Yesu ya ḡabana Jerusalem aubainama \p \v 41 Be raḡanine Jerusalem diane ya tava be meagainama ya kitakitana, Yesu ya ḡabana Jerusalem aubainama \v 42 be ya riuna, “Taumi manaka sibo suba koya paḡona, be yodi ya semona aubainama, taumi nam ko kita. \v 43 Tokare raḡan e tavana da ami ḡaviama ta verau be ta babavivirimi be ta vaḡuruvimina. \v 44 Be taudi tokare taumi be ami sedama mate tai miagudemina. Be ami ḡaviama tokare nam aiyaba ta taugose. Uma yabedima ḡaromie ta voiedina, baninama taumi Mamaitua na kaba verauma mayanama nam ko paḡona.” \s1 Yesu taukune tempol nopone ya tavu dobiḡedina \r (Mt 21:12-17; Mk 11:15-19; Jn 2:13-22) \p \v 45 Dabudine Yesu ya naḡona tempol nopone be banaga a kunekunena ya tavu dobiḡedi \v 46 be ya riuedina, “Girugiruminama porane umanama ya riuna, ‘Taugu yau vadama inam moiragi kana vadama’ be taumi ko voivoiena da kabe anidanene gabuna. \p \v 47 Be raḡan matabuna tauna tempol nopone yawai katakataina. Be pirisi adi babadama be tarawatu tauwai katakataidima be babada ḡesaudima mate a rawateḡeidi be a rarau rubuna da sibo Yesu ai gurina. \v 48 Be taudi nam deḡo aniwai gurinama kedanama ti banavina da sibo ai guri, baninama banaga matabudi tauna na giuma nuedima ya paḡo be yaḡoro awai beavaiena. \c 20 \s1 Aitau waibada Yesu ya ute? \r (Mt 21:23-27; Mk 11:27-33) \p \v 1 Raḡan tenaḡa Yesu tempol nopone banaga yawai katakataidi be vari verenama ya rarau guguyena, be pirisi adi babadama be tarawatu tauwai katakataidima be babada ḡesaudima mate a rawateḡeidi be a saḡana Yesu ḡarone, \v 2 be a riuena, “Kwa riuemai, tam aba waibadana be uma yabedima kwa voivoiedi,\f + \fr 20:2 \ft Pirisi nuedima yai medina, baninama Yesu tempol nopone banaga a kunekune be ya tavu dobiḡedina aubainama.\f* bo aitau uma waibadanama ya utem?” \p \v 3 Yesu ya paribeedina, “Be taugu mate taumi yai taraviremina, ko riuegu, \v 4 Jon na waibadama aitau ya ute be yawai babataito, Mamaitua bo banaga?” \p \v 5 Dabudine taudiḡa ai saḡasaḡa be a riuna, “Deḡoda tà riuna, ‘Mamaitua ḡarone’, tauna tokare ei taraviredana, Be aba aubainama nam Jon koi sumaḡe? \v 6 Be deḡoda tà riuna, ‘Banage’, tokare banaga matabudi yekue ta kati gabadana, baninama banaga matabudi ta noḡonoḡotina da Jon tauna Mamaitua na perovetama.” \v 7 Vutuna aubainama taudi a riuna, “Tauma nam ke kataiena Jon waibada aikedae ya paḡo.” \v 8 Be Yesu ya riuedina, “Naumeki, taugu mate nam yà riuemi da taugu aba waibadane uma yabedima yà voivoiedi.” \s1 Gureipi sipinama taurabenama wainasinama \r (Mt 21:33-46; Mk 12:1-12) \p \v 9 Yesu banaga uma wainasinama ya riuedina, “Raḡan tenaḡa banaga sipi ya voie be gureipi ya kumedina. Be banaga ḡesaudima ḡarodie sipi ya gosepore da taudi a rabena, be tauna ya naḡona wari kedae be ya mia guratana. \v 10 Be gureipi taminama na raḡanie, tauna na taunoyama tenaḡa ya riuporena sipi taurabenama ḡarodie da na badama na dariḡama sibo ya paḡona. Be sipi taurabenama taunoya a riḡa be nimakavakavanama a riupore munaḡena. \v 11 Dabudine bada na taunoyama ḡesau ya riuporena, be sipi taurabenama inam taunoyanama mate a riḡa be yaba ḡesaudima mate a voie da tauna a kawa tunimayaḡi be nimakavakavanama a riupore munaḡena. \v 12 Naumeki be bada na taunoyama wairabuiteḡanama ya riuporena. Be tauna mate a vunuḡi da ai kero be a rubu dobiḡena. \p \v 13 “Dabudine gureipi sipinama taupakinama ya riuna, ‘Yodi aba yà voie? Agunai natuguma tauḡominama, nuaguma e paḡopaḡo kauena, tauna yà riupore be taudi ta kita be dabudine ta vivirena.’ \v 14 Be raḡanine sipi taurabedima tauna a kitakitana, ai giu vivivirana, ‘Tauna tokare tamanama na buderima e paḡona, aubainama tà vunuḡi be tauda tài buderiena.’ \v 15 Naumeki da tauna sipie be a pore dobiḡe be ai gurina. \p “Be yodi taumi aba ko noḡonoḡoti, sipi taupakinama aba e voie sipi taurabedima ḡarodie? \v 16 Tauna tokare e yovo be sipi taurabedima ei guridi be gureipi sipinama waria e utedina.” \p Be raḡanine banaga Yesu nama ya riuriuna a vaivaiena, taudi a riuna, “Uma riunama tokare nam e tubuḡa!” \v 17 Be Yesu ya kitadididi be yai taraviredina, “Deḡoda taugu ama kaikaiyovu, naumeki girugiruminama poranama nopone riu uma ya girugirumina, baninama aba, \q1 ‘Vada taukerinama taudi yekue vada a kerikerina, \q1 be yeku tenaḡa a pore kaiyatina, baninama taudi ai noḡotana kabe inam yeku gewagewana. \q1 Be Mamaitua inam yekunama porepore kaiyatinama ya paḡo be ya voie da na vadama yasinama ya tubuḡana.’ \m \v 18 Be banaga matabudi ta beku be uma yekunama debane ta ravusedina, taudi tokare tai mia gorugorudina. Be yekunama banaga aitau debedie e ravusena, taudi tokare ei mia mutumutudina.”\f + \fr 20:18 \ft Yeku tauna Yesu. Be aitau Yesu e tuaḡaiena, taunaḡa tokare e vunuḡa munaḡena, be guri murine Yesu tokare aruinama e doumutuna.\f* \p \v 19 Dabudine pirisi adi babadama be tarawatu tauwai katakataidima a ḡoeḡoena waiḡapa sibo Yesu a vunuḡina, baninama mayedima a paḡo da tauna taudi yawai nasiedina. Be taudi banaga a nairedina. \s1 Teks waitaraviranama \r (Mt 22:15-22; Mk 12:13-17) \p \v 20 Be taudi Yesu a kitakita watanina, be taukita wataninama banegidima a riuporaḡana. Taudi a voivoiana da maika kabe banaga veredi be a raurubuna da sibo Yesu a kaiyovue da aba sibo ya vato waigewana, yodibe babada dosidima ḡarodie a nawena etarenama aubainama. \v 21 Dabudine taukita wataninama Yesu ai taravirena, “Tauwai katakatai, tauma kè kataiena da tam raḡan matabuna kwa giugiu be kwawai katakataina matabuna riukaua. Be tam banaga nam kuma nainairedi, be Mamaitua na kauama matabuna kwa giugiuena inam riukaua. \v 22 Kwa riuemai, inam naumeki bo ibewa da tauma Sisa ḡarone kai teks?” \p \v 23 Be Yesu ya kataiena da taudi a ḡoeḡoena da sibo a kaiyovuena, be Yesu ya riuedina, \v 24 “Sirin koi kataigu! Aitau noḡona be isanama sirin bogane ta kenakena?” Be taudi a paribeena, “Sisa noḡonama be isanama ta kenakenana.” \p \v 25 Dabudine Yesu ya riuedina, “Naumeki da Sisa ḡaronama Sisa ko utena, be Mamaitua ḡaronama Mamaitua ko utena!” \v 26 Inam raḡanine taudi nam teneteneḡina da Yesu sibo a kaiyovue be aba ya vato waigewa. Be taudi dabudine na giuma a base be ai nuatuḡutuḡuna. \s1 Midisuḡu munaḡa waitaraviranama \r (Mt 22:23-33; Mk 12:18-27) \p \v 27 Jius nopodie dam ḡaubonama isanama Sadisi. Taudi a riuriuna da banaga e guri be nam tokare e midisuḡu munaḡa. Taudi a verau Yesu ḡarone be ai taravirena, \v 28 “Tauwai katakatai, Mousis ya giruma be ya riuna, deḡoda tauḡoma ya guri be na visarama e goseporena nam waisedasedana, naumeki da tasinama tuaḡanama kaiyababinama sibo ya naḡi be seda yai tubuḡana tuaḡanama aubainama. \v 29 Deḡoda tautauḡoma 7 dam tenaḡa nopone be dokadokanama waivi ya naḡi da nam ti natuna be tauḡoma ya gurina, \v 30 naumeki da tauḡoma wairabuinama \v 31 inam kaiyababinama ya naḡina. Be namaḡa da tauḡoma aniwai 7-nama ḡarone ya dobina. Be yaḡoro nam ti natunana. \v 32 Muriḡa waivinama mate ya gurina. \v 33 Yodi nemanama? Midisuḡu munaḡa na raḡanie uma waivinama tautauḡoma 7 a naḡinaḡina, tokare aitau na waivi?” \p \v 34 Be Yesu ya riuedina, “Banaga uma raḡandie ta miamiana, naumeki taudi tawai naḡina. \v 35 Be Mamaitua na banagama gurie ta midisuḡu munaḡana raḡanine, taudi Mamaitua na dobuma ḡesaune ta mia nonoḡana, be inam raḡanine taudi nam tai naḡi. \v 36 Be nam ta guri munaḡa, ibewa, be taudi ta miana maika anea. Taudi Mamaitua na sedama, baninama taudi gurie be a midisuḡu munaḡana aubainama. \p \v 37 “Be taumi Mousis na gututuma gedara kodekoderinama ko noḡoti. Inam dabudine Mousis mate yai kataidana da banaga gurie be ta midisuḡu munaḡana, baninama Mamaitua umanama Mousis ya riuena, ‘Taugu Eibraham, Aisik be Jeikob adi Mamaituama.’\f + \fr 20:37 \ft (Exodus 3:6) Eibraham, Aisik be Jeikob taudi a gurina, be aruidima yawayawasanidima marae.\f* \m \v 38 Dabudine tà kataie da Mamaitua nam banaga guriguridima adi Mamaitua, ibewa da tauna banaga yawayawasanidima adi Mamaituama. Baninama taune yaba matabudi ta yawayawasanana.” \p \v 39 Dabudi tarawatu tauwai katakataidima ḡesaudima Yesu a riunena, “Tauwai katakatai, tam kuya giu kauana.” \v 40 Inam raḡanine nam aitau teneteneḡina da sibo ai taravira munaḡe, matabudi a nairana. \s1 Keriso tauna aitau natuna? \r (Mt 22:41-46; Mk 12:35-37) \p \v 41 Be yodi Yesu yai taraviredina, “Nemanama da tarawatu tauwai katakataidima ta riuriuna da Keriso tauna kabe guyau Deivid natuna? \v 42 Be buka Salamo nopone Deivid tauna ya riuna, \q1 ‘Bada yau Badama ya riuena, Kasaugue kwa mia. \q1 \v 43 Be taugu am ḡaviama yà vaḡaḡaridi be kaḡamma dibune yà biridina maika guni.’ \m \v 44 Be yodi tà kita da Deivid Keriso ya riuena ‘Yau Badama’, be yodi nemanama da Keriso Deivid natuna?” \s1 Yesu tarawatu tauwai katakataidima nuedima ya boruna \r (Mt 23:1-36; Mk 12:38-40) \p \v 45 Dabudine banaga matabudi awai beavaia be Yesu na tauwai muriwatanama ya riuedina, \v 46 “Koi kita kauana tarawatu tauwai katakataidima ḡarodie. Taudi gara veredima ta kotedi be ta rarau guyaguyau naḡona, be adi ḡoanama banaga debae taudi tai kaiwedina, be sinagog nopodie bo soi nopodie taudi gabu verediḡa ragaudima ta ḡoeḡoedina. \v 47 Be taudi kaiyababa waikaruwaḡewaḡedima adi vadama ta danedanenedi be moiragi daudaudima kaikaiyovudima ta voivoiedina da banaga kabe ta kitedi be ta basedi. Inam nama banegidima taudi tokare kovoḡa dosinama ta banavina.” \c 21 \s1 Kaiyababa na puyoma \r (Mk 12:41-44) \p \v 1 Be Yesu yawai kita be mane banegidima ya kitekitedina tempol nopone mane a boruboruna. \v 2 Be tauna kaiyababa waikaruwaḡawaḡanama mate ya kitana, penipeni dubedima rabui ya biridina. \v 3 Dabudine Yesu ya riuna, “Yà riuriuemina da uma kaiyababinama waikaruwaḡawaḡanama tauna na puyoma ya moraba kauana, nam maika banaga ḡesaudima nama. \v 4 Baninama taudi ḡesaudima mane ai maurena, be tautaugosedima a raupuyoedina. Be kaiyababa tauna na manema ḡaubonama sibo na kanima ya gimarana, be matabuna ya raupuyoena.” \s1 Yesu tempol kawa gewagewanama be raḡan damodima adi matairama ya giuedina \r (Mt 24:1-14; Mk 13:1-13) \p \v 5 Yesu na tauwai muriwatanama ḡesaudima a riuna da tempol kitanama ya vere vavasaḡana, baninama banaga tempol yeku waimatakanikanidie ai siana, be puyo veredima mate a raupuyoedina Mamaitua ḡarone. Be Yesu ya riuna, \v 6 “Yodi uma yabedima matabudi ko kitekitedina, be raḡan e tavana uma yabedima matabudi tai kavena. Nam ai yeku tenaḡa tokare na gabue e kena.” \p \v 7 Be taudi ai taravirena, “Tauwai katakatai, airaḡan uma kauidima ta tubuḡa be aba matairidima ka kitedi be ka kataie?” \v 8 Be Yesu ya riuna, “Ko kita kaua da nam aitau ei kedadoka waigewemi, baninama banaga toitoi tokare isague ta tava be ta riuna, ‘Taugu vutuna Keriso, be raḡan damonama ya tavana.’ Be nam koi muriwatanedi! \v 9 Be raḡanine ḡavia bo iḡara riudima ko vaiedina, nam ko naira! Inam yabedima matabudi ta tubuḡa dokana, be raḡan damonama tokare nam e tava makai.” \v 10 Be na giuma ya kaiwatani be ya riuna, “Tokare dobu turanama dobu mate, be waiguyau turanama waiguyau mate tai kawa ḡasiḡasina. \v 11 Be dobu ḡesaudie yoyo dosidima ta tubuḡana, be meiḡara be guriguri raḡandima ta tavana. Be yaba wainua nainairidima be mataira dosidima gunume ta tubuḡana. \p \v 12 “Muriḡa da uma kauidima ta tubuḡana noḡone, banaga taumi ta vunuḡimi be ta raukivi gewegewemina. Be etare ta biri nawemina, sinagog banegidima be guyaguyau be babada dosidima noḡodie, da taumiḡa ko gudutaraḡa munaḡemina. Be dabudine taumi dibure ta biri nawemina, baninama taumi taugu kowai sumaḡeguna aubainama. \v 13 Inam kauidima ta tubutubuḡana raḡanine, taumi taugu aubaiguma koi matamatana. \v 14 Be taumi nema sibo koya giu bakona, nam yodi koi nuaboye. \v 15 Baninama taugu tokare giu be nuauyauya yà utemi da ami ḡaviama nam teneteneḡina da ami giuma ta riḡa bo ta mediemi. \v 16 Taumi ami dosiḡomama, tuatuaḡemima, ami damma be ami banagama taudi tokare ta biri dobiḡemina. Be ḡesaumima tokare taudi tai gurimina. \v 17 Be banaga matabudi ta tuaḡaiemina, baninama taumi taugu kowai sumaḡeguna aubainama. \v 18 Be taumi deba vuvuḡimima nam tenaḡa tokare e beku waiyakare, vutuna aubainama nam koi nuaboya. \v 19 Ko midi bagibaginaḡa da aruimima koi yawasanina. \s1 Yesu Jerusalem nema e gewagewa bakona ya giuena \r (Mt 24:15-21; Mk 13:14-19) \p \v 20 “Taumi ko kitakita be iḡara banegidima Jerusalem ta midi kwa vivirona, inam raḡanine ko kataie da ḡaubonaḡa Jerusalem ta kawa gewagewana. \v 21 Dabudine aitauḡa Judiama, taudi sibo a naḡona oyae. Be aitauḡa Jerusalem nopone, taudi sibo a dobi a naḡona. Be aitauḡa Jerusalem diane miemienidima, taudi nam sibo a saḡa Jerusalem nopone. \v 22 Baninama inam biwa raḡaninama e tavana, boni peroveta a girugirumina, ruvane nama e tubuḡana. \v 23 Inam raḡandie tokare waiwaivi bogebogedima be waitatau vaudima ḡarodie e gewagewa kauana, baninama inam raḡanine tokare wainuatoitoi dosinama e tubuḡana dabudine, baninama Mamaitua nuanama yai medi kauana banegidima ḡarodie aubainama. \v 24 Dabudine banaga ḡesaudima tai guridina, be ḡesaudima ta ragaudi be dobu matabuna nopodie dibure ta biri nawedina. Be eteni banegidima taudi Jerusalem ta vagudagudana, naumeki da adi raḡanima boruborune e kovina. \s1 Yesu na kaba yovoma raḡaninama \r (Mt 24:29-31; Mk 13:24-27) \p \v 25 “Be inam raḡandie mataira ta tubuḡana suara, nawaravi be kipora bogedie. Be dobu matabuna tokare wainuatoitoi dosinama ta banavina, be banaga matabudi egasi\f + \fr 21:25 \ft Baibol nopone raḡanine ḡesaudie riu ‘egasi’ inam nam egasi ḡoma, be inam banaga dobu matabuna.\f* gavasinama be rabaminama e rawanapedina. \v 26 Inam raḡanine banaga tokare naira e kawa raugureredina, baninama taudi ta nainaira kauana da aiyabaḡa ḡesaudima gewegewedima dobue ta tubuḡana. Be rewapana matabudi gunume ta rawadaberaridina. \v 27 Yodibe Banaga Natunama ma giyouna e yovona, rewapana be neneraḡinama dosinama mate, be banaga matabudi tokare ta kitana. \v 28 Be inam yabedima matabudi ta tubuḡana raḡanine nam ko naira, be taumi ko tausuḡumi be koi nuaverena, baninama raḡan ya tavana, da taugu yà yovoyovona yài yawasanimina aubainama.” \s1 Damaya kainama na waikatakataima \r (Mt 24:32-35; Mk 13:28-31) \p \v 29 Dabudine Yesu uma wainasinama ya riuedina, “Damaya kainama be kai ḡesaudima mate ko noḡotidi! \v 30 Taumi kai ta kinikinina raḡanine ko kitedi be ko kataikataiena da inam bodu raḡaninama e tavatavana. \v 31 Be inam kauinama teneḡinama nama raḡanine inam kauidima ta tubutubuḡana ko kitekitedina, dabudine ko kataie da Mamaitua na waiguyauma raḡaninama e tavatavana. \v 32 Taugu yà riuriu kauemina, da uma kimtinama nam ei kave be inam kauidima matabudi Jerusalemma ta tubuḡana. \v 33 Mara be dobu tokare tai kavena be taugu riuguma nam airaḡan ei kave! \s1 Nam ko mia nuababaḡa! \p \v 34 “Ko kita kauemi da kanidobidobi be tegobua bo dobu yawasanidima nuaboyedima nam ta taimatakoekoemi, deḡoda raḡan damonama ei raḡantenaḡe be ei ḡosorimina. \v 35 Baninama inam raḡaninama tokare banaga matabudi dobue e kamotidina maika kwaro! \v 36 Vutuna aubainama taumi koi neneḡana be raḡan matabuna ko moiragi da taumi tokare teneteneḡinama da uma kauidima ta tubutubuḡana, nopodiḡa ko naḡo be Banaga Natunama noḡone ko midina, be nam tokare ko tunimayaḡa.” \p \v 37 Yesu suare tempol nopone yawai katakataina, be kupie ya dobi be ya naḡonaḡona oya Olip debane, kena aubainama. \v 38 Be banaga matabudi raḡantomtom a naḡona tempol nopone tauna waibeavaienama aubainama. \c 22 \s1 Judas Yesu kana ḡaviama nimedie ya boru dobiḡena \r (Mt 26:1-5; Mk 14:1-2; Jn 11:45-53) \p \v 1 Buredi-Nam-Sasasanina soinama raḡaninama ya tavatavana, isanama ‘Naḡopore soinama’. \v 2 Pirisi adi babadama be tarawatu tauwai katakataidima, taudi Yesu waigurinama kedanama a wanewanena nema sibo ai guri bakena, be taudi banaga a nairedina. \p \v 3 Be Judas, tawai isana ‘Iskariot’, tauna nopone Seitan ya saḡana. Tauna tenaḡa tauwai muriwatana 12 nopodie. \v 4 Vutuna aubainama tauna ya naḡona pirisi adi babadama be babada ḡesaudima mate ai tarapiri da nema sibo tauna Yesu ya boru dobiḡa bakena ḡarodie. \v 5 Be taudi nuedima ya vere kaua be ai aninana da Judas sibo mane a utena. \v 6 Naumeki da Judas mate yai aninana da tauna inam noyanama e voiena. Be keda ya wanewanena da patara matakoedie sibo Yesu ya boru dobiḡena. \s1 Naḡopore soinama \r (Mt 26:17-25; Mk 14:12-21; Jn 13:21-30) \p \v 7 Buredi-Nam-Sasasanina soinama raḡaninama ya tavana. Be inam raḡanine dam matabudi adi sipuma tenaḡaḡa ai guridina Naḡopore soinama aubainama. \p \v 8 Dabudine Yesu tauna Pita be Jon ya riuporedi be ya riuna, “Ko naḡo be Naḡopore soinama ko vokaukaue be tà kanina.” \v 9 Be taudi ai taravirena, “Deḡo dabudi kwa ḡoeḡoemaina soi ka vokaukaue?” \v 10 Be tauna ya riuedina, “Taumi ko naḡo be raḡanine meagaie ko tavatavana, dabudine banaga ko banavina upa duginama e kirokiroḡina. Inam baneginama koi muriwatane da na vadae ko tavana. \v 11 Be vada taupakinama ko riuena, ‘Tauwai katakatai umanama ya riuemna: Deḡo ware adi gabu da taugu be yau tauwai muriwatanama mate Naḡopore soinama ka kani?’ \v 12 Be tauna vada vatavatara rabui nopone be debane vatarine dabudine gabu dosinama be yaba matabuna kawakawa nonoḡidima tauna ei kataimina. Be inam dobudine kani ko vokaukauena.” \v 13 Dabudine taudi a naḡo be Yesu ya riuriuedina yabedima nama a banavidina, naumeki da Naḡopore soinama taudi a vokaukauena. \s1 Bada na soima \r (Mt 26:26-30; Mk 14:22-26; 1Ko 11:23-25) \p \v 14 Naumeki da soi na raḡanima ya tavatavana, Yesu na apasolma mate a miana kani aubainama. \v 15 Dabudine tauna ya riuedina, “Nuaguma ya poyapoya vavasaḡena da uma Naḡopore soinama taumi mate sibo tè kanina, be muriḡa da taugu yài nuatoitoina. \v 16 Baninama yà riuriuemina da taugu Naḡopore soinama nam airaḡan yà kani munaḡe naumeki da uma soinama baninama e maḡatarana Mamaitua na waiguyauma nopone.” \p \v 17 Be ya giugiuna murine Yesu keyaka ya paḡo, yai kaiwa be ya riuna, “Uma ko paḡo be ko soiena! \v 18 Baninama yà riuriuemina da yodi be nokoi ya naḡona taugu nam waen yà tego munaḡe naumeki da Mamaitua na waiguyauma e tavana.” \p \v 19 Be tauna buredi ya paḡo, yai kaiwa, ya giva da ya utedi be ya riuna, “Uma taugu tubuḡiguma yà uteutemina. Yodi be nokoi e naḡona uma ko voiena taugu aninoḡotiguma aubainama.” \v 20 Be kani murine keyaka ya paḡo be ya riuna, “Uma keyekinama inam waianina vaunama, baninama kosiniguma e rauḡinina taumi aubaimima. \p \v 21 “Be banaga aitau tokare e boru dobiḡeguna, be tauborudobiḡeguma tauna mate yodi uma dabudine tà miamiana. \v 22 Banaga Natunama tokare e gurina, inam naumeki. Be aitau da ya boruboru dobiḡena, tauna tokare gewagewa dosinama e banavina.” \v 23 Dabudine apasol taudiḡa ai taraviravira munaḡedina, da aitau uma kauinama e voie. \s1 Aitau ya saḡa gurata? \p \v 24 Dabudine apasol waisaḡasaḡa ai karena, da aitau poudie ya saḡa gurata. \v 25 Be Yesu ya riuedina, “Dobu guyaguyaudima adi banagama ḡarodie awai badabadana, be banaga a riuedi be taudi awai isedina ‘Raukivivere banegimima’. \v 26 Be taumi nam sibo nama! Banaga dosinama nopomie tauna sibo maika gomana, be ami badama tauna sibo maika taunoya. \v 27 Aba taumi ko noḡonoḡoti, aitau ya saḡa gurata? Banaga e mia be e kanikanina, bo kani tausoienama? Banaga e mia be e kanikanina, tauna ya saḡa guratana! Be taugu poumie maika taunoya. \v 28 Taumi banagimima taugu yau wainuatoitoie koya riu vaivaiteguna. \v 29 Vutuna aubainama taugu rewapana yà uteutemina da taumi koi badana, taugu yau waiguyauma, Tamaguma ya uteuteguna nopone. \v 30 Dabudine taumi tokare ko kani be ko tegona yau waiguyauma nopone. Be taumi waibadae ko mia be Israel damnama 12 taumi tokare ko etaredina.” \s1 Yesu ya riuna da tokare Pita tauna e boviena \r (Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Jn 13:36-38) \p \v 31 Be Bada ya riuna, “O Saemon! Seitan Mamaitua yai baḡana da matabumi e raurubumi be e dariḡemina maika banaga raisi banidima be muidima ta daridariḡedina nama, taumi veree be e nawemina gewagewae. \v 32 Be taugu aubaimma è moiragina da am waisumaḡama nam e beku, be raḡanine am noḡotama e verau munaḡana ḡarogue, naumeki da tam am banagama kwa voiedi da tai rewapanana.” \p \v 33 Be Pita ya riuna, “Bada, taugu è vokaukauana da tam mate tà naḡona dibure be tam mate tà gurina.” \v 34 Be Yesu ya riuna, “Yà riuriuemna Pita, tam manaka raḡan rabuiteḡa kwa bovieguna da tam nam ku kataieguna, muriḡa da kamkam e riuna.” \p \v 35 Dabudine Yesu yai taraviredina, “Boni taugu è riuporemina, be nam mane, nam tana be nam kaḡasuma mate, inam raḡanine taumi aba koya maruabie bo ibewa?” Be taudi a riuna, “Ibewa!” \v 36 Dabudine ya riuedina, “Be yodi na tabu, aitau ḡarone mane bo tana da e paḡona. Be aitau ḡarone kwatikwati ibewa, naumeki da tauna na rupue kwatikwati e gimerina, \v 37 baninama girugiruminama poranama nopone a girumina taugu aubaiguma, ‘Taudi tauna a voiena maika kabe tauvunuvunuḡa.’” \m \v 38 Be apasol a riuna, “Bada, uma kwa kita, kwatikwati rabui.” Be tauna ya riuna, “Inam nakarua!” \s1 Yesu oya Olip debane ya moimoiragina \r (Mt 26:36-46; Mk 14:32-42) \p \v 39 Yesu vada ya dobi pore be na kaba naḡoe ya naḡona oya Olip debane. Be na tauwai muriwatanama mate ai muriwatanena. \v 40 Be raḡanine taudi Yesu ḡarone a tavatavana, tauna ya riuedina, “Ko moiragi da nam raurubue ko beku!” \p \v 41 Dabudine na tauwai muriwatanama ya gosedi be ya naḡo da yeku ruburubunama ruvane nama, be tuapikane doḡae ya raupari da ya moiragi \v 42 be ya riuna, “Mamai, taugu nam ama ḡoeḡoena ḡoraḡoranama yà sigue, be naumeki da tam am ḡoanama yà voiena, be nam taugu yau ḡoana.” \v 43 Dabudine anea marae ya yovo be ya kawa rewapanina. \v 44 Yesu na nuaboyama ya moramoraba guratana, vutuna aubainama tauna ya moiragi gurata, be poya kosina maika a tositosina doḡae. \v 45 Dabudine ya midisuḡu munaḡa be ya naḡona na tauwai muriwatanama ḡarodie da e kitana be taudi matabudi ai nuaboya kaua be a kenakenana. \v 46 Be tauna ya riuedina, “Aba aubainama ko kenakena? Ko midisuḡu be ko moiragi da taumi nam raurubue ko beku!” \s1 Banaga Yesu a vunuḡina \r (Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Jn 18:3-11) \p \v 47 Yesu tauna yaḡoro ya giugiu be banaga toitoi a tavana, be apasol 12 nopodie apasol tenaḡa isanama Judas, tauna inam banegidima yai dokedokedina, be Judas tauna ya saḡa da Yesu yai suruvena. \v 48 Be Yesu ya riuena, “Judas, tam Banaga Natunama waisuruvae kwa boruboru dobiḡe, bo?” \p \v 49 Be raḡanine Yesu na tauwai muriwatanama nama kauinama a kitakitana, taudi a riuna, “Bada, kwa ḡoeḡoemaina tauma ama kwatikwatima ka kwadiedi, bo?” \v 50 Naumeki da tauḡoma tenaḡa kwatikwati ya kwadie be pirisi adi badama na taunoyama beanama kasaunama yai miarakana. \p \v 51 Be Yesu ya riuna, “Avedi! Ko gose pore!” Dabudine Yesu inam tauḡominama beanama ya taukoni be yai yawasanina. \v 52 Be Yesu pirisi adi babadama, tempol babadidima be banaga adi babadama ḡesaudima mate ya riuedina, “Taumi kwapu be kwatikwati koya kiroḡa be koya verauna taudanedanene ko vunuḡi, bo? \v 53 Taugu raḡan matabuna taumi mate tempol nopone tè miamiana, be dabudine taumi nam ko vunuḡiguna. Be naumeki da yodi taumi ami raḡanima. Yodi tadiwanawana\f + \fr 22:53 \ft Baibol nopone ‘tadiwanawana’ e giugiuena, inam baninama penama bo Seitan adi rewapanama.\f* na waibadama raḡaninama.” \s1 Pita Yesu e boviena \r (Mt 26:57-58, 69-75; Mk 14:53-54, 66-72; Jn 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Dabudine taudi Yesu a pani be a nawena pirisi adi badama na vadae. Be Pita muriḡa yai muriwatanedina. \v 55 Be inam banegidima taudi pirisi na vadama diane anikaba etare, dabudi kai a dena be diane a miamiana, be dabudine Pita mate diedie ya miamiana. \v 56 Be taunoya waivinama tenaḡa e kitana be Pita kai diane ya miamiana, dabudine ya kita yaḡeyaḡe be ya riuna, “Kaua tauḡominama mate Yesu murinaḡa ya naḡonaḡona!” \p \v 57 Dabudine tauna ya bovi be ya riuna, “Ibewa! Taugu Yesu nam e kataiena!” \v 58 Be a mia da raḡan ḡaubonaḡa be banaga ḡesau e kitana be ya riuna, “Tam mate Yesu turanama!” Be Pita ya riuna, “Ei, nam taugu!” \v 59 Naumeki da a taumia raḡan ḡaubonaḡa be tauḡoma ḡesau ya riu gurata be ya riuna, “Ee, riukaua inam tauna mate Yesu yawai muriwatanena, baninama tauna Galili provins baneginama!” \v 60 Be Pita ya riuna, “Ei badam, tam aba kwa giugiuena taugu nam e kataiena.” Be Pita yaḡoro nama ya giugiu be kamkam ya riuna. \p \v 61 Dabudine Bada yai tautinamuri be Pita ya kitadidina. Inam raḡanine Pita Yesu na giuma uma ya noḡotina, ‘Tam raḡan rabuiteḡa kwa bovieguna da tam nam taugu ku kataieguna, muriḡa da kamkam e riuna.’ \v 62 Be dabudine Pita ya dobi doḡae be ya ḡaba da ya ḡaba guratana. \s1 Yesu a nawena tauwai tarapiri babadidima\f + \fr 22:63 \ft Tauwai tarapiri babadidima inam banaga adi babadama, tarawatu tauwai katakataidima be pirisi adi babadama tauna boru yawai badena.\f* ḡarodie \r (Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Jn 18:19-24) \p \v 63 Be banaga aitauḡa Yesu taukita wataninama taudi Yesu waivarevarenama be riḡanama ai karena. \v 64 Taudi Yesu matanama a suma be a riuriuena, “Kwai peroveta da aitau kabe ya riḡam.” \v 65 Be taudi ḡasi gewegewedima toitoi mate tauna a riuriuena. \p \v 66 Raḡantomtom babada a rawateḡeidina, taudi inam pirisi adi babadama, tarawatu tauwai katakataidima be banaga adi babadama. Yodibe Yesu ai doka verauḡena ḡarodie. \v 67 Yodibe taudi Yesu ai taravirena, “Kwa riuemai, tam Keriso, bo?” Be tauna ya paribeedi be ya riuna, “Deḡoda taugu yà riuemina, taumi tokare nam koi sumaḡegu, \v 68 be deḡoda taugu taumi sibo èi taraviremina, taumi nam tokare koya paribeegu. \v 69 Be yodi da nokoi ya naḡona Banaga Natunama Mamaitua wairewapana vavasaḡinama nimanama kasaune e miana.” \p \v 70 Dabudine taudi matabudi ai taravirena, “Tam Mamaitua Natuna, bo?” Be tauna ya riuedina, “Taumi aba ko vatovatona, vutuna taugu.” \v 71 Be taudi a riuna, “Tauma yodi nam matamata ḡesaudima kama ḡoeḡoedina, baninama tauma matabumai kè vaiena tauna aba ya vatona.” \c 23 \s1 Yesu a nawena Paelat be Herod ḡarodie \r (Mt 27:1-2, 11-14; Mk 15:1-5; Jn 18:28-38) \p \v 1 Dabudine banaga matabudi borue a midisuḡu be Yesu a nawena Paelat ḡarone. \v 2 Be dabudi taudi waiwavunama ai karena be a riuna, “Tauma kè vaie da uma baneginama tauna banaga yawai doka waigewedi, be ya riuna da nam sibo Sisa ḡarone ai teks, be mate tauna ya riuna da taunaḡa guyau be Keriso.” \p \v 3 Vutuna aubainama Paelat Yesu yai taravirena, “Tam Jius adi guyau, bo?” Be tauna ya riuna, “Vutuna kwa vatovatona.” \v 4 Be Paelat, pirisi adi babadama be patara ya riuedina, “Taugu nam aba gewagewanama uma baneginama ḡarone e banavina.” \v 5 Be taudi a riu vavasaḡana, “Tauna Jius nopone na waikatakataima, aubainama banaga nuedima ya sorusoru viviridina. Tauna Galili nopone waikatakatai yai karena da uma dobudine ya tavana.” \p \v 6 Raḡanine Paelat e vaiena be banaga Galili provins a vatovatona, dabudine tauna yai taravidedina, “Tauna Galili provins banegina, bo?” \v 7 Be dabudine e vaiena be Yesu Herod na waiguyauma\f + \fr 23:7 \ft Herod na waiguyauma inam Galili provins nopone be Paelat na waiguyauma inam Judia provins nopone.\f* nopone, naumeki da tauna ya riuporena Herod ḡarone. Baninama inam raḡanine tauna Jerusalemma ya miamiana aubainama. \p \v 8 Raḡanine Herod Yesu ya kitakitana, tauna nuanama ya vere kauana, baninama tauna bonideḡo be ya ḡoeḡoena sibo Yesu ya kitana. Baninama Yesu yaba toitoi yawai tubuḡidina ya vaiena, vutuna aubainama Herod yawai noḡotana Yesu sibo mataira ya voie be tauna ya kitana. \v 9 Be Herod giu toitoi Yesu yai taravirevirena, be Yesu nam i paribeena. \v 10 Dabudine pirisi adi babadama be tarawatu tauwai katakataidima a midisuḡu be Yesu ai wavu vavasaḡena. \v 11 Be Herod na tauiḡarama mate Yesu ai varavara be a raukivi gewagewa kauena. Be Herod gara waimata kanikaninama Yesu yai kote be ya riupore nawe munaḡena Paelat ḡarone. \v 12 Inam raḡanine Paelat be Herod ai turana kauana. Be noḡone taudi awai mia taurina. \s1 Paelat ya riuna da Yesu e gurina \r (Mt 27:15-26; Mk 15:6-15; Jn 18:39–19:16) \p \v 13 Paelat, pirisi adi babadama, babada ḡesaudima be banaga ya rawateḡeidi \v 14 be ya riuedina, “Taumi uma baneginama koya verauḡe ḡarogue be koya riuna da tauna banaga ya sorusoru viviridina, be taugu noḡomie è etare be è banavi da taumi ami waiwavuma matabudi nam banidi. \v 15 Be teneḡinama Herod nama, be ya riupore munaḡena ḡarode, baninama tauna nam aiyaba i banavina da Yesu sibo ai guri. \v 16 Vutuna aubainama taugu yodi tauna yà kovoḡi be yà riupore da e naḡona.” \v 17 (-)\f + \fr 23:17 \ft Vers 17 inam banaga muriḡa baibol nopone a boru saḡena, noḡone nam i kenakenana. Vers 17 inam umanama: Soi matabuna nopodie Paelat dibura banegidima tenaḡaḡa e kaikaiporaḡana.\f* \p \v 18 Be banaga matabudi a rauyogo tenaḡa be a riuna, “Koi guri, be Barabas ko kaiporena tauma ama ḡoanama!” \v 19 Be Barabas tauna dibure a boruna, baninama tauna meagai nopone iḡara dosinama yai kare, be banaga yai gurina. \v 20 Be Paelat banaga ya riu munaḡedina, baninama tauna ya ḡoeḡoena Yesu sibo ya kaiporena aubainama. \v 21 Be taudi Paelat a rauyogoe be a riuriuna, “Kwa tuparatu, kwa tuparatu!” \v 22 Be Paelat raḡan wairabuiteḡanama ya riu munaḡedina, “Be uma baneginama aba gewagewanama ya voie? Taugu nam aba e banavina da yài guri! Taugu yà kovoḡi be yà riupore be e naḡona.” \p \v 23 Be taudi a mia rasarasa be a ḡoeḡoena sibo Yesu a tuparatuna korosie. Be taudi yaḡoro a rasarasana. \v 24 Dabudine Paelat nuanama ya vitare da banaga adi ḡoanama nama e voiena. \v 25 Be tauḡoma meagai nopone iḡara yai kare be banaga yawai gurina, tauna dibure be Paelat ya riupore da ya naḡona, banaga adi ḡoanama ruvane. Be tauna Yesu taudi nimedie ya boru da adi ḡoanama nama a voiena. \s1 Yesu a tuparatuna korosie \r (Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Jn 19:17-27) \p \v 26 Dabudine Yesu ai doka dobiḡe da a nawenawe, be kedae tauḡoma tenaḡa a banavina isanama Saemon, tauna Sairin meagainama tauḡominama. Tauna sipie be ya munamunaḡana meagaie. Naumeki da tauna a vunuḡi be korosi ai kiroḡina, be tauna Yesu ya sagu da korosi ya kiroḡina. \v 27 Be patara dosinama tauna murinaḡa a naḡonaḡona, be nopodie waiwaivi mate, be taudi Yesu ai nuaboye be a ḡabaḡabana. \v 28 Dabudine Yesu yai tautinamuri be ya riuedina, “Taumi Jerusalem waiwaivimima nam ko ḡabegu, be taumi be ami sedama mate ko ḡaba munaḡemina! \v 29 Baninama raḡan ta tavana da taumi ko riuna, ‘Nuavere dosinama waiwaivi kaikaipokidima ḡarodie be aitauḡa nam ti bogana be susudie nam seda ti susurubudina.’ \v 30 Inam raḡanine banaga oya ta riuedina, ‘Debamaie ko beku da ko dobotawamai!’ Be oya ḡauḡaubodima ta riuedina, ‘Ko ruputawamai!’ \v 31 Deḡoda taugu kai gidegideviguma ḡarogue nama banaga ta voivoiana, naumeki da banaga maika kai pokidima ḡarodie tokare aba e tubuḡa?” \p \v 32 Be tauiḡaiḡara banaga gewegewedima rabui mate ai doka tenaḡedina waiguridima aubainama. \p \v 33 Raḡanine taudi dobu isanama ‘Debagarere’ dabudi a tavatavana, taudi korosie Yesu a tutuna, be banaga gewegewedima rabui mate. Tenaḡa Yesu kasaunama yauwane be tenaḡa seninama yauwane. \p \v 34 Be Yesu ya riuna, “Mamai kwa noḡota poredi, baninama taudi nam ti kataiena aba ta voivoiena!” Be tauiḡara Yesu na garama a kasiedina. \v 35 Be banaga patara dabudine a midi be yaba matabuna a kitekitedina. Be babada Yesu ai kwatekwateve be a riuriuna, “Banaga ḡesaudima yai yawasanidina, be yodi taunaḡa ei yawasana munaḡe deḡoda tauna Keriso, Mamaitua na vinevinema!” \v 36 Be tauiḡaiḡara mate waikwatekwatevenama, aubainama taudi waen wairurunama ai tego be a riuna, \v 37 “Deḡoda tam Jius adi guyauma, naumeki da kwai yawasana munaḡem!” \p \v 38 Be kai ḡaubonama bogane a girumana raḡan rabuiteḡa, Gurik bonane, Letin bonane be Hibru bonane be a riuna: \qc \sc Uma tauna Jius adi guyauma\sc* \m be korosi bogane a tutuna Yesu debane. \p \v 39 Be gewagewa tauḡominama tenaḡa dabudi ya dawedawena yai diboḡi be ya riuna, “Tam Keriso da kwai yawasanim be kwai yawasanimai!” \v 40 Be gewagewa baneginama ḡesaunama turanama ya riutuaḡaie be ya riuna, “Tam wainuatoitoi teneḡinama kwa paḡopaḡona maika Yesu, vutuna aubainama tam Mamaitua sibo kuya vivirena nam kuyai diboḡi, \v 41 baninama tauda tà gurina dà gewagewama aubaidima inam naumeki, be tauna nam aba gewagewanama i voiena da sibo ya guri.” \v 42 Be dabudine ya riuna, “Yesu tam am waiguyauma nopone kwa saḡasaḡana raḡanine, kwa noḡotiguna.” \v 43 Be Yesu ya riuena, “Yà riuriu kauemna da tam manaka taugu mate paradaisie\f + \fr 23:43 \ft ‘Paradaisi’ inam banaga aitauḡa Yesu tawai sumaḡe be ta gurigurina, dobudine ta naḡona.\f* tà miana.” \s1 Yesu ya gurina \r (Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Jn 19:28-30) \p \v 44-45 Naumeki be suaratopunama suara ya duba be dobu matabuna yai kupikupina, be nama ya kenana da ravie nama be dobu ya yana munaḡa. Inam raḡanine gara tempol nopone matakeda awai saurina poune ya nuasika poraḡa\f + \fr 23:44-45 \ft Gara ya nuasikana, vutuna aubainama tauda yodi nam tempol bo pirisi bo musara tà raupuyo Mamaitua ḡarone. Baninama Yesu ya gurina, be yabedima matabudi a kovina. Be yodi tauda didimaninama Mamaitua ḡarone tà naḡo ḡomana.\f* da ma nevana a kenana. \v 46 Be Yesu bonanama dosine ya riuna, “Mamai, aruiguma nimame yà boruboruna!” Tauna nama ya riuriuna, naumeki da ya gurina. \p \v 47 Dabudine Rom adi badama aba a tubutubuḡana nama ya kitakitana, tauna Mamaitua isanama ya kaisuḡu be ya riuna, “Naumeki riukaua, uma tauna inam didimana baneginama.” \v 48 Be banaga matabudi a veraverauna Yesu tuparatunama kitanama aubainama, raḡanine aba ya tubutubuḡana nama a kitekitedina, taudi ai nuaboya kaua be nimedima nuakadedie a biridi be a munaḡana. \v 49 Dabudi Yesu na banagama matabudi be waiwaivi Galilima be awai muriwatanena, taudi mate ḡavoe a midi be yaba matabudi a tubutubuḡana a kitekitedina. \s1 Yesu waikokoaginama \r (Mt 27:57-61; Mk 15:24-47; Jn 19:38-42) \p \v 50 Dabudine tauḡoma tenaḡa isanama Jousep. Tauna tenaḡa tauwai tarapiri badanama, be tauna na yawasanama verenama be didimaninama. Be tauna \v 51 Mamaitua na waiguyauma ya raberabena da sibo ya tavana. Be inam baneginama tauna na banagama yaba matabudi a giugiuedi be a voivoiedina tauna nam i aninedina. Tauna Jius meagaine, isanama Arimatiama, be ya verauna. \v 52 Naumeki be tauna ya naḡona Paelat ḡarone be Yesu tubuḡinama aubainama yai baḡana. \v 53 Yodibe ya kiroḡa dobiḡe da garae ya suma be kokoaga guba voivoienama nopone ya boruna, noḡone nam aitau inam kokoagine ti boru rubuna. \p \v 54 Inam raḡaninama vokaukaua na raḡanima, be Sabat raḡaninama ḡaubonaḡa e tava. \v 55 Be dabudine waiwaivi aitauḡa Yesu Galili provins nopone ai muriwatane be a veraverauna, taudi Jousep ai muriwatane da kokoagae be nema Yesu tubuḡinama e boru bakena, vutuna kitanama aubainama. \v 56 Dabudine waiwaivi a munaḡana vadae da upa be bunama ḡabuḡabudima a vokaukauedina Yesu tubuḡinama aubainama. Be Sabat raḡanine taudi a siperena, adi tarawatuma e riuriuna nama. \c 24 \s1 Yesu e midisuḡu munaḡana \r (Mt 28:1-10; Mk 16:1-8; Jn 20:1-10) \p \v 1 Sande raḡantomtom waiwaivi upa be bunama ḡabuḡabudima voivoia wainonoḡidima a kiroḡa be a naḡona kokoagae.\f + \fr 24:1 \ft Uma kokoaginama inam guba nopone.\f* \v 2 Be taudi kokoagae a tavatavana, ta kitana be kokoaga matakedanama yeku waimiditomnama ya rawakui da ḡavoe ya naḡona. \v 3 Naumeki da taudi kokoaga nopone a saḡana, be Bada Yesu tubuḡinama nam dabudine. \v 4 Be taudi uma kauinama awai riu nuababaḡe be tautauḡoma rabui, adi garama waimatakanikanidima, ai raḡantenaḡe da diedie a maḡatarana. \v 5 Dabudine waiwaivi a naira kaua be noḡodima doḡae ya yovona, be tautauḡoma rabui a riuna, “Aba aubainama taumi banaga yawayawasaninama banaga guriguridima nopodie ko wanewane? \v 6 Tauna nam uma dobudi. Ya midisuḡu munaḡana. Tauna boni taumi mate Galilima be nema ya riuriu bakemina, vutuna ko noḡoti! \v 7 Tauna umanama ya riuna, ‘Mamaitua ya ḡoena da Banaga Natunama banaga gewegewedima nimedie ta boru nawe da korosie ta tuparatuna. Be tauna raḡan wairabuiteḡane e midisuḡu munaḡana.’” \p \v 8 Dabudine waiwaivi riunama a noḡotina \v 9 be kokoaga a gose pore da a munaḡana apasol 11 be tauwai muriwatana ḡesaudima mate ḡarodie. Be waiwaivi yaba matabudi tauwai muriwatana a riuedina. \v 10 Inam waiwaividima taudi Meri Magdalin, Joana be Meri tauna Jeims tinanama. Taudi be waiwaivi ḡesaudima mate uma kauidima apasol a riuedina. \v 11 Be apasol ai noḡotana waiwaivi adi riuma kabe kaiyovu aubainama, taudi nam ti sumaḡedina. \v 12 Dabudine Pita ya midisuḡu, ya manini be kokoagae ya naḡona. Be tauna ya raudune yovo da garaḡa ya kitedina be nam aba ḡesau. Naumeki da ya munaḡana vadae, be ya nuababaḡana aba ya tubuḡa. \s1 Tautauḡoma rabui Emausma a naḡonaḡo be Yesu ya maḡatarana \r (Mk 16:12-13) \p \v 13 Inam raḡaninama teneḡine tautauḡoma rabui taudi a naḡonaḡona meagaie, uma meagainama isanama Emaus. Be inam meagaine da Jerusalem na madanima inam 10 kilomita. \v 14 Be taudi ma turana yaba matabudi Jerusalemma a tubutubuḡana awai giugiuedina. \v 15 Dabudine taudiḡa awai giugiu naḡo be Yesu ya tava da taudi mate a naḡonaḡona. \v 16 Be taudi Yesu a kitana be nam ti kataiena da tauna aitau. \p \v 17 Be Yesu ya riuedina, “Taumi aba kowai giugiu naḡoe?” Naumeki da taudi ma nuaboyedi a midi kwasa \v 18 be tauḡoma tenaḡa isanama Kleopas, tauna Yesu ya riuena, “Tamḡa Jerusalem nopone nam ku kataie da aba a tubuḡa uma raḡandie?” \v 19 Be Yesu ya riuna, “Aba yabedi?” Be taudi a paribeena, “Yaba matabuna Nasaret Yesunama ḡarone a tubutubuḡana, vutuna ka giugiuedina. Tauna peroveta be na giuma be na voiama matabudi ai rewapana kauana yai maḡataridina, Mamaitua be banaga matedie. \v 20 Pirisi adi babadama be tauma ama babadama ai utaena Rom ḡarodie da korosie a tuparatu be ya gurina. \v 21 Be tauma kè noḡotana da tauna kabe Israel damnama ei yawasanidi, be uma kauidima a tubuḡana yodi raḡan rabuiteḡa a kovina. \v 22 Be manaka waiwaivi ḡesaudima ḡaromaie a riuwai nuababaḡimaina, baninama taudi raḡan tomtom a naḡona kokoagae \v 23 be Yesu tubuḡinama nam ti banavina. Be taudi a verau munaḡa be a riuna da anea ḡarodie a maḡatara be a riuna da Yesu ya yawasanana. \v 24 Naumeki da tauma ama banagama ḡesaudima a naḡo kokoagae a tavana, be aba waiwaivi a riuriuena nama a kitana. Taudi Yesu nam ti kitana.” \p \v 25 Dabudine Yesu taudi ya riuedina, “Taumi buebuemima. Aba aubainama peroveta a riuriuna taumi nam koi sumaḡedi? \v 26 Keriso tauna uma yabedie ei nuatoitoina muriḡa be e naḡona na neneḡarae.” \v 27 Be dabudine Yesu peroveta adi giuma girugiruminama poranama nopone, matabudi tauna na kauama a giugiuena, taudi ya giu waibatedina. Tauna Mousis na bukae giu yai karena da peroveta ḡesaudima ḡarodie ya tavana. \p \v 28 Be taudi meagai diane a tavatavana raḡanine, Yesu ya voie da kabe i dokadoka. \v 29 Be taudi a riu vavasaḡena, “Suara ya kovina, kaiteka kupi, tauma mate tà miana!” Naumeki da tauna adi vadae ya saḡa be dabudi a miana. \v 30 Be raḡanine kani aubainama dabudi Yesu buredi ya paḡo, da Mamaitua yai kaiwe, yodibe ya giva da ya utedina. \v 31 Be dabudine taudi matedima ya kaya be Yesu a kataiena, be inam dabudine yai raḡantenaḡe da tauna ya samoana. \p \v 32 Inam dabudine taudiḡa ai giugiu be a riuna, “Kwa noḡonoḡoti bo ibewa raḡanine kedae girugirumidima poranama ya giuedi be nuadama kai maika ya karatina.” \v 33 Inam raḡaninama teneḡine taudi a midisuḡu be a naḡona Jerusalemma apasol 11 be ḡesaudima mate ḡarodie. \v 34 Be taudi raḡanine Jerusalemma vadae a saḡasaḡana, dabudine tauwai muriwatana inam banegidima rabui a riuedina, “Bada riukaua ya midisuḡuna, tauna Saemon ḡarone ya maḡatarana.” \v 35 Dabudine tautauḡomidima rabui aba kedae ḡarodie ya tubutubuḡana tauwai muriwatana ai varidina. Be mate taudi ai varidina da Yesu buredi ya givagivana raḡanine, taudi a kataiena da tauna aitau. \s1 Yesu na tauwai muriwatanama ḡarodie ya maḡatarana \r (Mt 28:16-20; Mk 16:14-18; Jn 20:19-23; Ap 1:6-8) \p \v 36 Taudi inam kauinama yaḡoro a giugiue be Yesu tauna ḡominama poudie ya raumidire be ya riuedina, “Suba ḡaromie e kenana.” \v 37 Be taudi a ḡosoridi be naira nopodima ya moḡavuna, baninama taudi ai noḡotana kabe ḡaḡarua ti kitakita. \v 38 Be tauna ya riuedina, “Taumi aba aubainama ko nainaira be nopomima e vovo raḡaraḡa? \v 39 Nimagu be kaḡaguma ko kitedi be ko kataie da inam taugu. Be ko taukonigu da ko kataiegu da taugu nam ḡaḡarua, baninama ḡaḡarua taudi nam visiḡodi bo turiḡidi taugu maika.” \v 40 Yesu nama ya riuriuna, naumeki da tauna nimana be kaḡanama yai kataidina. \p \v 41 Inam raḡanine taudi nuedima ya vere kaua be a mosamosari koena be nam ti sumaḡena. Vutuna aubainama tauna ya riuedina, “Kani ḡaromie e kenakena bo ibewa da taugu yà kani?” \v 42 Be taudi iyana gabugabunama nevanama a utena. \v 43 Be tauna ya paḡo be matedie ya kanina. \p \v 44 Dabudine Yesu ya riuedina, “Dokane taugu taumi mate raḡanine be è riuemina da yaba matabudi Mousis na tarawatuma, peroveta be Salamo nopodie a girugirumidina taugu aubaiguma, nama yodi ta tubutubuḡana.” \v 45 Dabudine Yesu taudi noḡota ya sagudi da taudi girugiruminama poranama a noḡoti be a kataiena, \v 46 be ya riuedina, “Girugiruminama porane umanama a girumina: Keriso ei nuatoitoi be raḡan wairabuiteḡane guriguridima nopodie tauna e midisuḡu munaḡana. \v 47 Be tauna na rewapanae noḡota vitara be noḡota poraḡa dobu matabudi nopodie ta rauguguyedina. Be rauguguya inam Jerusalemma tai karena. \v 48 Be taumi inam kauidima matabudi adi matamatama. \v 49 Taugu Tamaguma aba ya riuriueguna,\f + \fr 24:49 \ft Baninama, inam da tauna Arua Babau e riuporena.\f* tokare yà riuporena taumi ḡaromie. Be taumi Jerusalem meagaine ko miana, naumeki da Mamaitua na rewapanama ko paḡona.” \s1 Yesu e naḡonaḡona marae \r (Mk 16:19-20; Ap 1:9-11) \p \v 50 Naumeki da Yesu na tauwai muriwatanama Jerusalem meagaine be yai doka nawedina Betenima. Dabudine tauna nimanama ya kaisuḡudi be na tauwai muriwatanama yai aiainidina. \v 51 Be tauna yawai aiainidina maika, Mamaitua tauna ya nawena marae. \v 52 Be tauwai muriwatana tauna a raudunee be nuedima ya vere vavasaḡana, be ma mosaridi a munaḡana Jerusalemma. \v 53 Be raḡan matabuna taudi tempol nopone a mia be Mamaitua isanama a kaikai suḡusuḡuna.