\id ACT - Dawawa NT [dww] -Papua New Guinea 2002 (DBL 2014) \h Apasol \toc1 Apasol Adi Voiama \toc2 Apasol \toc3 Ap \mt1 Apasol Adi Voiama \c 1 \s1 Luk e girugiruma munaḡana Tiopilas ḡarone \p \v 1 Kapore Tiopilas! Yau letama noḡone è girugirumina,\f + \fr 1:1 \ft Noḡone letanama inam Luk na gospelma. \xt Luk 1:1-4\ft kwa kitana.\f* inam matabuna Yesu aba pakane ya voivoiedina be yawai katakataina taudi vutuna è girumidina. \v 2 Yesu na noyama yai kare be yaba toitoi ya voiedina, naumeki da Mamaitua ya nawena marae. Vutudi matabudi è girumidina. \p Muriḡa da ya naḡona marae, be noḡone na apasolma vinevinedima Arua Babaue ya riuwai noḡotidina da muriḡa aba ta voiena. \v 3 Yesu ya gurina murine inam apasoldima ḡarodie ya maḡatarana raḡan toitoi da taudi ta kataie da tauna ya yawasanana. Raḡan 40 nopone namaḡa ya voivoiana be Mamaitua na waiguyauma ḡarodie ya giugiuena. \r (Lk 24:47-52) \p \v 4 Be raḡan tenaḡa tauna na apasolma mate a rawateḡeidi be ya riu vavasaḡedina, “Nam Jerusalem ko gose be koi raba da Tamaguma puyo e riupore yovoḡena maika noḡone ya riuriuna nama e voiena. Taugu uma yabanama noḡone è riuemina. \v 5 Jon banaga upae yai babataitodina, be raḡan ḡaubonaḡa taumi Arua Babaue ko babataitona.” \s1 Yesu ya naḡonaḡona marae \r (Mk 16:19-20; Lk 24:50-53) \p \v 6 Adi wairawateḡeie taudi Yesu ai taravirena, “Bada, tam yodi Israel waiguyau kwa ute munaḡedi, bo?” \v 7 Be tauna ya riuedina, “Tamaguma na rewapanae tauna inam raḡaninama ya vinena, be taumi nam ami noyama aba ima kenakenana da ko kataie. \v 8 Be Arua Babau ḡaromie e yovona raḡanine, taumi tokare rewapana ko paḡo da taumi taugu yau matamatama, Jerusalem, Judia be Samaria nopodie, be dobu matabuna.” \p \v 9 Raḡanine umanama ya riuriuna, matedie Mamaitua tauna Yesu ya kaisuḡu nawe be giyou ya suma be nam ti kita munaḡena. \v 10 Be tauna nema ya saḡa ya naḡo bakona, taudi yaḡoro gunuma a kitakita be, tautauḡoma rabui adi garama ḡavoḡavoridima, ai raḡantenaḡe diedie a raumidiredi \v 11 be a riuna, “Taumi mani-Galili aba aubainama uma dabudi ko midi be gunuma ko kitakita? Uma Yesunama yodi Mamaitua ḡaromie ya paḡo nawena marae, tauna nema koya kita be ya saḡa ya naḡonaḡona marae, nama tokare e yovo munaḡana.” \s1 Judas epaiyanama \p \v 12 Dabudine taudi oya isanama Olip, a gose be a munaḡana Jerusalemma. Uma oyanama Jerusalem diane, na madanima kilomita tenaḡa. \v 13 Be raḡanine taudi a munamunaḡana, taudi vada tenaḡa be nopone vatavatara rabui be debane vatarine a saḡana. Dabudine adi kaba mianama. Be banaga dabudine taudi Pita, Jon, Jeims, Andru, Pilip, Tomas, Batolomiu, Metiu be Jeims tauna Alpius natunama, be Saemon tauna awai isana ‘Selot’ be Judas tauna Jeims natunama. \v 14 Uma banegidima raḡan matabuna a mia be a moimoiragina. Nopodie waiwaivi ḡesaudima mate, be Meri Yesu tinanama, be Yesu tasitastinama mate. \p \v 15 Be inam raḡandie dabudine tauwai sumaḡa matabudi 120 be Pita tuatuaḡanama\f + \fr 1:15 \ft Inam dabudine ‘tuatuaḡanama’, baninama nam tuatuaḡa ḡomina, be ‘Christian brothers’.\f* nopodie ya midisuḡu be ya giuna, \v 16 “Yau bana, dokane Arua Babau Deivid ya riuena da banaga tenaḡa Yesu e boru dobiḡena. Be nama Deivid girugiruminama porane ya girumina. Be yodi uma riunama ya tubuḡana. Be uma baneginama tauna Judas. Be tauna Yesu tauvunuḡinama yai keda dokedina. \v 17 Be uma baneginama noḡone Yesu tauna ya vinena da tauna tauda mate tè noyana. \v 18 Judas Yesu borudobiḡenama aubainama mane a utena. Be uma manene doḡa ya gimeri. Be dabudine tauna debane ya beku be ya kati sari be tinaḡenama a daberarana. \v 19 Be banaga matabuna Jerusalem nopone uma varinama a vaiena, vutuna aubainama uma doḡanama adi bonae ai isana ‘Akeldamak’. Inam baninama ‘kosina doḡanama’. \v 20 Uma kauinama ya tubuḡana, baninama buka Salamo nopone ya girugirumina nama, “Na kaba mianama e kavakava be nam aitau nopone e mia”! Banaga ḡesau na noyama gabunama sibo ya paḡo” \p \v 21-22 “Vutuna aubainama tauḡoma ḡesau tà ḡoeḡoena da tauna tauda mate Yesu ya midimidisuḡu munaḡana tài matematena. Tauna aitau tauda mate tè naḡonaḡona, Jon yawai babataitona raḡanine, naumeki da Mamaitua Yesu ya nawena marae.” \p \v 23 Naumeki da banaga rabui a vinedi. Jousep awai isana Basabas be awai isaisana Jastas be Mataias. \v 24 Be dabudine a moiragina, “Bada, tam banaga matabudi nopodima kuya kataiena. Naumeki kwai kataimai da uma rabui nopodie deḡo tauna kuya vine \v 25 da tauna sibo apasol noyanama ya paḡo, baninama Judas uma noyanama ya gose pore be ya naḡona na kaba miae.”\f + \fr 1:25 \ft Judas ya guri be ya naḡona gienae, baninama giena inam gewagewa gabunama.\f* \v 26 Naumeki da taudi yeku rabui bogedie inam banegidima isedima a girumidi da koukou nopone a biridina. Yodibe banaga tenaḡa yai matapota be koukou nopone yeku tenaḡa ya paḡo da e kitana be Mataias isanama yeku bogane. Naumeki da Mataias apasol 11 nopodie ya saḡana. \c 2 \s1 Arua Babau e yovoyovona \p \v 1 Raḡanine Jius adi soima isanama Pentekost\f + \fr 2:1 \ft Gurik adi bonae “Pentekost” inam namba 50. Taudi nama awai isana, baninama Naḡopore soinama murine raḡan matabudi 50 da Pentekost soinama ai karena.\f* raḡaninama ya tavatavana, tauwai sumaḡa matabudi gabu tenaḡa ai rawateḡeidina. \v 2 Be yai raḡantenaḡe da gavasa marae be ya yovona maika kaibitibiti gugurinama, be a miamiana vadanama noponama yai moḡavuna. \v 3 Dabudine taudi yaba a kitana maika kai menanama ya daberara be tenatenaḡaḡa debediḡa ya mia naḡona. \v 4 Be matabudi Arua Babau nopodima ya moḡavu, be taudi bona da bona giudima ai karena, maika Arua Babau ya uteutedina nama. \p \v 5 Jerusalemma Jius banegidima toitoi a miamiana, Mamaitua a vivivivirena, be uma Jiusdima dobu ḡesaudie miemienidima mate a tavana. \v 6 Be raḡanine uma gavasinama a vaivaiena, naumeki taudi gabu tenaḡa a rawateḡeidi be taudi a basedina da Yesu na tauwai muriwatanama bona be bona a giugiuedina. \p \v 7 Be taudi a base kaue be a riuna, “Uma taudi Galili banegidima, \v 8 be nemanama da tauda tenaḡaḡa dà bonae dà bonae ta giugiu be tà vaivaiena? \v 9 Tauda matabuda dobu ḡesaudie be tè tavana, inam Paritia, Midia, Elam, Mesopotamia banegidima, Judia, Kapadosia, Pontus, Eisia, \v 10 Pirigia, Pampilia, Ijipt, Libia Sairin diane be Rom. \v 11 Rom banegidima taudi Jius be eteni banegidima ai rawajiusna. Be Kereti be Arebia banegidama mate tà miamia, be matabuda Mamaitua na kauama dosidima dà bonae dà bonae taudi ta giugiuedina tauda tà vaivaiedina.” \v 12 Yaḡoro taudi a base be a nuababaḡa be awai giu vivivirana, “Uma kauinama baninama aba?” \v 13 Be banaga ḡesaudima ai varevaredi be a riuna, “Uma banegidima waen a tego guratena, vutuna aubainama a buana.” \s1 Pita na rauguguyama \p \v 14 Dabudine Pita be apasol 11 a midisuḡu be Pita bonanama dosine banaga ya riuedina, “Taumi Jius be aitauḡa Jerusalemma ko miamiana, koi beavaia kaua be aba yà giuena! \v 15 Uma banegidima nam ti tego buana taumi ko noḡonoḡotina maika, baninama yodi 9 okoroki raḡanboiboi. \v 16 Ibewa, be girugiruminama porane peroveta Joel aba ya giugiuena yodi e tubutubuḡana. Joel ya giuna umanama: \q1 \v 17 ‘Mamaitua ya riuna, Raḡan damodie taugu tokare yau Aruama yà ḡini poraḡana banaga matabudi ḡarodie. \q1 Be natunatumima tautauḡomidi be waiwaividima taudi tokare tai perovetana. Be ami tautauḡomama vaudima tokare matedie yaba ta kitedina maika rauboni, be ami banagama poredima taudi rauboni ta kitedina. \q1 \v 18 Be inam ragandie yau taunoyama tautauḡomidima, be waiwaividima matabudi ḡarodie yau aruama yà ḡini poraḡa da taudi tokare tai perovetana. \q1 \v 19 Be taugu mataira gunume be dobue yà voiedina, kosina, kai be basu mate. \q1 \v 20 Suara ei kupikupina be nawaravi e sabana maika kosina be muriḡa da Bada na raḡanima dosinama waimatakanikaninama e tavana. \q1 \v 21 Aitauḡa Bada ḡarone sagu tawai baḡena, taudi tokare ei yawasanidina.’ \p \v 22 “Israel banagimima, uma riudima ko vaiedi: Nasaret Yesunama, tauna Mamaitua ḡarone be ya yovona ḡaromie. Be taumi sibo koya kataiena da Mamaitua tauna ya riuporena, baninama Mamaitua rewapana Yesu ya utena da voia dosidima be mataira ya voiedina. \v 23 Be yaḡoro taumi banaga nam waisumeḡidi koya riuedi da tauna korosie a tuparatuna. Be nama Mamaitua na ogama. \v 24 Be Mamaitua Yesu ḡarone guri tunimuyana be nuaboyanama ya kaipore be ya kawa midisuḡu munaḡena. Baninama guri nam teneteneḡina da Yesu ya kaididi. \v 25 Baninama Deivid tauna Yesu na kauama umanama ya giuena: \q1 ‘Bada raḡan matabuna ewai dokeguna è kitana, baninama tauna taugu mate da taugu nam yà vabeku. \q1 \v 26 Vutuna aubainama nuaguma ya vere be yau giuma be yau sarema mosari mate. \q1 Be avedi da taugu yà gurina, yaḡoro è kataiena da matabuna inam naumeki be yài nuaverena. \q1 \v 27 Baninama tam tokare aruiguma nam guriguridima adi gabue kwa gose, be tam nam kui aninana da am Taunoya babauma e bova. \q1 \v 28 Tam yawasana kedanama kuyai kataigu be tam taugu mate da nopoguma mosari ya moḡavuna.’ \p \v 29 “Yau bana, naumeki da guyau Deivid na kauama yà riu ḡomemina. Deivid ya guri da a dobona be na kokoagama yaḡoro yodi ḡarode e kenakenana. \v 30 Tauna peroveta, vutuna aubainama tauna ya kataiena da na damma nopone tokare Mamaitua na waiguyauma banaga tenaḡa e utena, baninama Mamaitua ya sauga wapana da nama e voiana. \v 31 Vutuna aubainama Deivid yai perovetana da Keriso e midisuḡu munaḡana, be tauna nam guriguridima adi gabue i gose be tuninama i bovana. \p \v 32 “Tauma matabumai matamata da Mamaitua uma Yesunama gurie ya kawa midisuḡuna \v 33 be na rewapanae ya kawa saḡe be kasaune yai mienina. Murine tamanama Arua Babau ya utena maika noḡone ya riuriuna nama. Be Yesu tauna tauma ḡaromaie e ḡiniḡini porena, vutuna yodi taumi ko kitakita be ko vaivaiena. \v 34 Be Deivid nam marae i naḡona, be yaḡoro umanama ya riuna, \q1 ‘Mamaitua taugu yau Badama\f + \fr 2:34 \ft Deivid na Badama inam Yesu Keriso.\f* ya riuena, Kasaugue kwa miana \q2 \v 35 naumeki da taugu am ḡaviama yà vaḡaḡaridi be kaḡamma dibune yà biridina maika guni.’ \m \v 36 Vutuna aubainama Israel banegimima matabumi ko kataie da uma Yesunama koya tupatuparatuna Mamaitua tauna vutuna ya voie da yodi tauna Bada be Tauwai yawasana.” \s1 Banaga toitoi nuedima a vitaredi be ekalesia ya tubuḡana \p \v 37 Raḡanine banaga umanama a vaivaiena, nuedima ya karati be Pita be aposels ḡesaudima a riuedina, “Tuatuaḡamaima, yodi aba ka voie?” \p \v 38 Be Pita ya paribeedi, “Tenatenaḡaḡa nuenuemima ko vitaredi be ko babataitona Yesu Keriso isane da ami gewagewama e noḡota pore be Mamaitua puyo Arua Babau e utemina. \v 39 Baninama Mamaitua ya riu vavasaḡana da nama e voiena. Vutuna aubainama uma puyonama inam taumi be ami sedama mate aubaimima, be banaga ḡesaudima madanie aitauḡa Bada dà Mamaituama e yokoedina.” \v 40 Be giu toitoi ḡesaudima mate Pita ya riuwai noḡotidi be ya duḡudina, “Mamaitua ko gose da ei yawasanimi, da nam uma damnama adi yawasanama barebaredima adi kovoḡama ko paḡo.” \p \v 41 Yodi taudi aitauḡa riunama a paḡopaḡona, taudi a babataitona. Inam raḡanine banaga sievinama 3 tausand nama adi banagama waisumeḡidima nopodie a saḡana. \v 42 Be apasol adi waikatakataima a vaivaia nonoḡedi be a raberabedina, be taudi a turituriya be moiragie matabudi awai rawateḡeidina. \p \v 43 Be matabudi nopodima naira ma vivirina ya moḡavu be mate apasol voia dosidima be mataira toitoi a voivoiedina. \v 44 Be banaga tauwai sumaḡa matabudi a rawateḡeidi be yaba matabuna ḡarodie teneteneḡinama a ragaudina, \v 45 be taudi doḡa be purapura a gimaredi da mane a paḡo be adi banagama waikaruwaḡewaḡedima a utedina. \v 46 Raḡan matabuna tempol nopone taudi awai rawateḡedina, be adi vadama nopodiḡa taudi ma nuaveredi buredi a giva be a kanikanina. \v 47 Be taudi Mamaitua a kaikai suḡu be banaga ḡesaudima nuedima a paḡopaḡona. Be raḡan matabuna Bada banaga ḡesaudima yawai yawasanidina ya saḡedina adi banagama nopodie. \c 3 \s1 Pita banaga tuera paḡopaḡonama yai yawasanina \p \v 1 Raḡan tenaḡa ravie suara 3 okoroki inam moiragi raḡaninama aubainama, Pita be Jon a saḡa a naḡonaḡona tempol nopone. \v 2 Be tempol nopone matakeda tenaḡa ya kenakenana isanama ‘Verekaua’. Be raḡan matabuna banaga dabudine tuera ya tubuḡena a kiroḡi be inam matakedanama diane ai mieni be aitauḡa tempol nopone a naḡonaḡona ḡarodie mane ya kiḡikiḡiedina. \v 3 Raḡanine Pita be Jon tempol nopone ḡaubonaḡa sibo a saḡana, be tauna ya kitedi be mane aubainama ya kiḡiedina. \p \v 4 Dabudi Pita be Jon tauna a kitadidi be Pita ya riuna, “Kwa kitamai!” \v 5 Naumeki da, tauḡoma ya kitedi be yawai noḡotana da aiyaba sibo ḡarodie ya paḡona. \v 6 Be Pita ya riuna, “Silva be gold nam ḡarogue be aiyaba ḡarogue, vutuna tam yà utemna. Nasaret Yesu Kerisonama isane: Kwa midisuḡu be kwa naḡo!” \p \v 7 Dabudine nimanama kasaune ya kaididi be ya soru waimidisuḡuna. Be inam raḡanine tauḡoma kaḡanama be kaḡa matabiwanama ai rewapana munaḡana \v 8 be tauna kaḡane ya poti be naḡo yai karena. Naumeki da taudi mate a naḡona tempol nopone, be tauna tempol noponaḡa ya naḡo be yai potipoti be Mamaitua isanama ya kaikai suḡusuḡuna. \p \v 9 Be banaga matabudi inam tauḡominama a kitana ya naḡo be Mamaitua isanama ya kaikai suḡusuḡuna. \v 10 Be banaga tauna a kitakitana a kataiḡome da tauna baneginama raḡan matabuna tempol noḡone matakeda isanama ‘Verekaua’. Dabudine ya mia be mane ya kiḡikiḡi dobidobina. Be banaga matabudi a ḡosoridi be a base da aba ḡarone ya tubuḡana. \s1 Pita na rauguguyama wairabuinama \p \v 11 Naumeki da taukiḡikiḡi Pita be Jon ya kaidididi be banaga matabudi a base kauena be a manini taudi ḡarodie gabu isanama ‘Solomon na wagapatama’.\f + \fr 3:11 \ft Uma wagapata inam maika vada dosinama, be nam garigari mate.\f* \v 12 Raḡanine Pita nama e kitedina be ya riuedina, “Israel banegimima, taumi aba ko basebase be ko kitakitamai da tauma kabe uma baneginama kè kawa naḡo ama rewapanae bo ama voteyateyama Mamaitua ḡarone? \v 13 Mamaitua, noḡone tamatamadama Eibraham, Aisik be Jeikob awai sumaḡena, tauna na taunoyama Yesu ya kawa saḡena. Uma Yesunama taumi koyai utaena waigurinama aubainama. Be avedi da Paelat ya ḡoeḡoena sibo ya riupore ya naḡona be taumi koya raukosoḡaiḡaina. \v 14 Tauna banaga babaunama be didimana vavasaḡinama be taumi nam ko ḡoeḡoena da tauna sibo ya yawasana be taumi banaga tauwai gurinama tauna aubainama Paelat koyai baḡa da ya yawasanana. \v 15 Taumi yawasana tauverauḡenama koyai gurina. Be Mamaitua gurie yai yawasanina be tauma uma kauinama na matamatama. \p \v 16 “Be uma tauḡominama matabumi ko kitakita be ko katakataiena, tauma ama waisumaḡama Yesu isane aubainama, Yesu isane yai rewapanana. Yesu uma waisumeḡinama ya utena da tauna ya yawasanana da yodi matabumi ko kitakitana. \p \v 17 “Be yodi yau banagama, taugu è kataiena da taumi ami babadama mate bua maika koya voivoiana. \v 18 Be umanama Mamaitua na giuma yai maḡatarina, baninama noḡone peroveta matabudi ḡarodie ya riuna da tokare na Kerisoma ei nuatoitoina. \v 19 Vutuna aubainama nuemima ko vitaredi be Mamaitua ḡarone ko naḡo da tauna ami gewagewama e kaiporaḡa be nuemima e subana. \v 20 Dabudine Tauwai yawasana ya vinevinena e riuporena ḡaromie. Uma tauwai yawasaninama tauna Yesu. \v 21 Tauna marae e miana, naumeki da raḡan e tava da Mamaitua yaba matabuna e rawavau munaḡedina, baninama inam nama dokane tauna na babau perovetama ḡarodie ya riuna. \v 22 Be Mousis mate ya riuna nama, ‘Bada ami Mamaituama tauna tokare nopomie peroveta tenaḡa e vinena maika taugu. Tauna raḡanine yaba matabuna e giugiuemina, taumi koi beavaiena! \v 23 Be aitau tenaḡa tauna nam ei beavaie naumeki da Mamaitua tokare tauna e tavu dobiḡe be e kawa gewagewana.’ \p \v 24 Be Pita na giuma ya kaiwatani be ya riuna, “Be peroveta ḡesaudima taudi mate a riuna da uma kauidima tokare ta tubuḡana, maika yodi uma raḡandie ta tubutubuḡana nama. Inam perovetedima taudi Samuel be ḡesaudima murine a tubutubuḡana. \v 25 Be taumi inam perovetedima adi sedama, vutuna aubainama Mamaitua boni ami dosima ḡarodie riuwai noḡota ya boruna, inam taumi mate aubaimima nama ya riuna. Be Mamaitua na riuwai noḡotama inam umanama Eibraham ḡarone ya boruna, ‘Tokare am dame peroveta tenaḡa e tubuḡana. Be taune taugu dam matabudi dobue yài aiainidina.’ \m \v 26 “Vutuna aubainama Mamaitua na taunoyama gurie ya kawakawa midisuḡu munaḡena, noḡone ya riupore yovoḡena taumi ḡaromie. Be inam taunoyanama e voiemi da ami gewagewama ko gose poredina, yodibe tauna ei aiainimina.” \c 4 \s1 Pita be Jon tauwai tarapiri babadidima\f + \fr 4:0 \ft Section heading footnote kwa kitana, \xt Luk 22:63\ft nopone.\f* ḡarodie a verauḡedina \p \v 1 Pita be Jon yaḡoro banaga ḡarodie a giugiuna maika, pirisi, Sadisi be tempol taurabedima adi badama Pita be Jon ḡarodie a tavana. \v 2 Taudi nuedima yai medina, baninama Pita be Jon banaga awai katakataidi be a riuriuedina da Yesu gurie ya midisuḡu munaḡana aubainama, tokare banaga matabudi gurie be ta midisuḡu munaḡana. \v 3 Vutuna aubainama a panidi be ravi aubainama dibure a biridina naumeki da raḡan ya tom. \v 4 Be banaga toitoi Pita na giuma a vaivaiena ai sumaḡana. Be yodi tauwai sumaḡa tautauḡoma sievinama ya tausaḡana 5 tausand. \p \v 5 Naumeki da pomainama Jius adi babadama be babada dosidima be tarawatu tauwai katakataidima ai rawateḡeidi be ai boruna Jerusalem nopone. \v 6 Banaga uma borune, Anas tauna pirisi adi badama, Kaiyapas, Jon, Alexanda be tautauḡoma ḡesaudima pirisi adi badama na dame banegidima mate. \v 7 Taudi Pita be Jon poudie ai midiridi be ai taraviredina, “Aba rewapanine bo aba isane taumi uma kauinama koya voie?” \p \v 8 Dabudine Pita noponama Arua Babau ya moḡavu be ya riuedina, “Jius babadimima be babada dosimima koi beavaia. \v 9 Tauma manaka kowai taravireviremaina, voia verenama banaga tuera paḡopaḡonama ḡarone ya tubuḡana aubainama. Taumi kowai taravireviremaina da aiyabae uma baneginama ya yawasana. \v 10 Naumeki da ka riuemi be taumi be Israel banagimima matabumi ko vaie. Nasaret Yesu Kerisonama taumi koya tupatuparatuna, tauna Mamaitua gurie ya kawa midisuḡu munaḡena, tauna isane uma baneginama yodi ya yawasana be noḡomie e midimidina. \q1 \v 11 ‘Tauna yekunama vutuna taumi vada taukerinama koya tuaḡaiena, be yekunama Mamaitua ya voie da na vadama yasinama ya tubuḡana’. \p \v 12 “Nam aitau tenaḡa tokare ei yawasanimi, baninama dobu matabuna nopone nam ai isa ima kenakenana da isane yawasana tai baḡe, ibewa da Yesu taunaḡa isane.” \p \v 13 Raḡanine Pita be Jon adi raudebatorama a kitakitana, taudi a base kauedina, baninama taudi a kataiena da Pita be Jon taudi nam giruma kaua banegidi, be taudi banaga yababa. Taudi a kataiena da uma banegidima noḡone Yesu mate naḡonaḡodima. \v 14 Be yodi taudi ta kitana be banaga waiwai yawasaninama tauna diedie mate a midimidina. Vutuna aubainama taudi nam teneteneḡina da sibo ḡarodie aba a giue. \v 15 Naumeki be Sanedrion nopone be a riupore dobiḡedi be babada taudiḡa ai tarapiri vivirana. \p \v 16 Be taudiḡa ai taravira munaḡedina, “Uma banegidima nema tà bakedi? Jerusalem banegidima matabudi a kataiena da uma banegidima mataira dosinama a voiena, be tauda nam teneteneḡina da tà boviedi. \v 17 Be uma kauinama tà riutuaḡaie da nam banaga ḡarodie e daberara, vutuna aubainama uma banegidima nuedima tà boru da nam aitau ḡarone Yesu isane ta giu munaḡa.” \v 18 Dabudine Pita be Jon a riuedi da Sanedrion nopone a saḡa munaḡa be a riu vavasaḡedina da nam sibo Yesu isane a giu bo ai katakatai rubu. \p \v 19 Be taudi a paribeedi be a riuna, “Taumiḡa ko kaivira da Mamaitua matane deḡo tauna ya vere. Mamaitua riunama ka voie bo taumi riumima ka voie? \v 20 Tauma nam teneteneḡina da aba ke kitakitana be ke vaivaiena giuenama ka gose.” \p \v 21 Naumeki da a riuwai nainairidi be a gosedi da a naḡona, baninama taudi nam ti kataiena da nema sibo a kovoḡa bakedi. Be banaga matabudi inam matairinama dosinama aubainama, Mamaitua isanama a kaikai suḡusuḡuna, \v 22 baninama uma tauḡominama tuera paḡopaḡonama tauna nama ya tubuḡena naumeki da yodi na suarama 40 be ya saḡa porena. \s1 Tauwai sumaḡa raudebatora aubainama a moimoiragina \p \v 23 Raḡanine Pita be Jon a riuriuporedina, taudi a munaḡana adi banagama tauwai sumaḡa ḡarodie be yaba matabuna pirisi adi babada be babada dosidima aba a giugiuedina, nama ai maḡataridina. \v 24 Raḡanine adi banagama nama a vaivaiena, taudi a rawateḡeidi be a moiragina Mamaitua ḡarone, “Bada dosimma, tam mara, dobu, egasi be nopodie yaba matabuna kuya voiedina. \v 25 Tauma tamamaima Deivid, tam taunoyama, tam Arua Babaue kuya voie da tauna umanama ya giuna, \q1 ‘Eteni banegidima aba aubainama ta medimedi? Inam banegidima aba aubainama taudi am kasirama ta tomtom yababe? Inam kasirinama kavakavanama. \q1 \v 26 Dobu guyaguyaudima a midi be babada dosidima a rawateḡeidi da Bada be na vinevinema tawai ḡaviedina.’ \p \v 27 “Riukaua, Herod, Pontis Paelat, eteni banegidima be Israel mate uma meagaine a rawateḡeidi be am taunoyama babauna Yesu kuya vinevinena ai ḡaviena. \v 28 Be taudi aba am rewapanae be am ḡoanama oganama kuya tarataraḡina da sibo ya tubuḡana, nama yodi a voiena. \v 29 Be Bada, yodi adi raukivigewagewama ḡaromaie kwa noḡoti be kwa voiemai da tauma am taunoyama riumma raudebatorae ka giue. \v 30 Nimamma kwai yoyo waiyawasana aubainama da mataira be voia dosidima kwai tubuḡidina am taunoyama babaunama Yesu isane.” \p \v 31 Raḡanine moiragi ya kovikovina taudi deḡo awai rawateḡeidina gabunama yai tauyoyona. Be taudi matabudi Arua Babau yai moḡavudi be taudi Mamaitua riunama ma raudebatoredi a giuena. \s1 Tauwai sumaḡa adi purapurama a dariḡedina \p \v 32 Tauwai sumaḡa banegidima matabudi nuenuedima be adi noḡotama tenaḡa. Be nam aitau tenaḡa i riuna taunaḡa na purapura, ibewa da matabudi ai sagu vivirana. \v 33 Dabudine apasol ma rewapana vavasaḡidi Bada Yesu ya guri ya midisuḡuna awai matematena. Be Mamaitua sagu dosinama matabudi ḡarodie ya riupore yovoḡena. \v 34 Be dabudine nam aitau poudie aba i maruabiena, baninama kana raḡanie aitauḡa doḡa be vada ḡarodie, a raugimaredi be mane \v 35 apasol ḡarodie a sivudina. Be aitau aba ya marumaruabiena, nama mane a utedina. \p \v 36 Maika Jousep tauna Livai damnama nopone be Saiprasma ya tubuḡana be apasol tauna awai isaisana Banabas. Isa Banabas baninama inam ‘taurau duḡu’. \v 37 Tauna doḡa yawai badena ya gimare be manenama ya verauḡena apasol ḡarodie dariḡenama aubainama. \c 5 \s1 Ananaias be Sapira \p \v 1 Tauḡoma tenaḡa isanama Ananaias, be na visarama Sapira, tauna mate adi doḡama tenaḡa ya gimare da \v 2 mane isunama tauna aubainama ya kaididi kwasena be mane isunama apasol ya utedina. Be na visarama Sapira tauna mate yai aninana. \p \v 3 Be Pita ya riuena, “Aba aubainama Seitan kuyai anine da nopomma yai moḡavu be Arua Babau ḡarone kuya kaiyovu be doḡa kuya gimagimarena manenama isudima tam aubaimma kuya rabe kwasedi? \v 4 Tam sibo doḡa kuya rabe kwasena bo doḡa kuya gimarena murine, mane sibo kuya rabe kwasena. Be aba aubainama uma kauinama nopome kuyai nuanoḡonoḡote be nama kuya voia? Tam nam banaga ḡarone ku kaiyovuna, ibewa da Mamaitua ḡarone kuya kaiyovuna.” \p \v 5 Raḡanine Ananaias nama giunama ya vaivaiedina, tauna ya beku be ya gurina. Be banaga aitauḡa inam nama kauinama a vaivaiena, taudi a naira kauana. \v 6 Raḡanine Ananaias ya gurigurina, dabudine yarayaraga a tava da a suma be a kiroḡa nawe da a dobona. \p \v 7 Suara ruvanama 3 awasnama a kovina murine, Ananaias na visarama ya tava be nam i kataiena da aba ya tubuḡa. \v 8 Pita yai taravirena, “Kwa riuegu, doḡa koya gimagimarena manenama, naumeki umanama, bo?” Be waivi ya riuna, “Ee, inam naumeki nama.” \v 9 Be Pita ya riuena, “Aba aubainama taumi koyai anina da Bada Aruinama koya raurubu? Banaga am tauḡomama a dobodobona, taudi matakedae tawai rabana da tam mate ta kiroḡa dobiḡemna.” \p \v 10 Naumeki da waivi yai raḡantenaḡe da Pita kaḡane ya beku be ya gurina. Dabudine yarayaraga a saḡa vadae, ta kitana be waivi ya gurina. Naumeki da a kiroḡa dobiḡe be na tauḡomama diane a dobona. \v 11 Be Mamaitua na damma matabudi be banaga ḡesaudima aitauḡa inam riunama a vaivaiena, taudi a naira kauana. \s1 Apasol banaga toitoi ai yawasanidina \p \v 12 Apasol mataira be voia dosidima toitoi a voiedina banaga ḡarodie. Be tauwai sumaḡa matabudi kana raḡanie Solomon na wagapatae awai rawateḡeidina, \v 13 be banaga ḡesaudima nam waisumeḡidi taudi wairawateḡei a naira be yaḡoro banaga ḡesaudima a vivivivira kauedina. \v 14 Be tautauḡoma be waiwaivi ḡesaudima mate Bada awai sumaḡena, inam damnama nopone a saḡana. \v 15 Taudi banaga sidesidedima a kiroḡa nawedi kedae da vatara be guni debedie ai kenedina. Nama a voiana, baninama Pita ya veraverauna vagurunama sibo ya taukonidina. \v 16 Patara ḡesaudima Jerusalem diane meagaidima mate a rawateḡeidi, be banaga sidesidedi be banaga nopodie arua gewegewedima miemienidima mate a tavaitedina, be matabudi ai yawasanidina. \s1 Apasol a raukivi gewegewedina \p \v 17 Dabudine pirisi adi badama be na banagama Sadisi mate taudi nopodima unura ya moḡavuna. \v 18 Taudi Apasol a panidi be dibure a biridina. \v 19 Be kupie Bada na aneama dibura matakedanama ya kaipore da yai doka dobiḡedi be ya riuedina, \v 20 “Ko naḡo, tempol nopone ko midi be uma yawasaninama vaunama, matabuna banaga ko riuedi!” \v 21 Raḡanine uma riunama a vaivaiena, taudi raḡantomtom a naḡo tempol nopone be waikatakatai ai karena. \p Pirisi adi badama be na banagama mate a tavana raḡanine, taudi boru isanama Sanedrion a voiena Israel babadidima mate. Dabudine banaga a riuporedina dibure, apasol waidokedima aubainama. \v 22 Raḡanine taudi dibure a tavatavana apasol nam ti banavidina, vutuna aubainama a munaḡa be babada ḡarodie ai maḡatara \v 23 be a riuna, “Dibura matakedanama gudugudu yaḡenama be taurabenama matakedae a midimidina. Be matakeda kè kaikaiporena raḡanine, nam aitau tenaḡa ke banavina.” \p \v 24 Raḡanine tempol taurabenama adi bada be pirisi adi babadama uma riunama a vaivaiena, taudi a nuababaḡa be nam ti kataiena aba tokare e tubuḡa. \v 25 Dabudine banaga tenaḡa ya tava be ya riuna, “Tautauḡoma dibure koya sivusivudina, taudi yodi tempol nopone ta midi be banaga tawai katakataidina.” \p \v 26 Dabudine tempol taurabedima adi badama mate a naḡo be apasol a verauḡedina. Be nam ti segeridina, baninama taudi a nairana banaga tima rauyekudi aubainama. \s1 Apasol Sanedrion noḡodie nam giu ti nairana \p \v 27 Taudi apasol a verauḡedina Sanedrion noḡodie da pirisi adi badama ei taravireviredina. \v 28 Be tauna ya riuna, “Kè riu vavasaḡemina da taumi nam sibo Yesu isane koyai katakatai. Be taumi yaḡoro koyawai katakatai da uma riunama yodi Jerusalem noponama ya moḡavuna, be ko riuriuna da uma baneginama ya gurina wavunama tauma kabe ka kiroḡi.” \p \v 29 Be Pita apasol ḡesaudima mate a riuna, “Tauda Mamaitua sibo tè voteyeteyena, be nam banaga. \v 30 Taumi Yesu kai bogane koyai gurina, be tamatamadama adi Mamaituama tauna gurie be kawa midisuḡu munaḡena. \v 31 Be Mamaitua na rewapanae Yesu ya kawa midisuḡu da tauna Bada be Tauwai yawasana ya tubuḡana, baninama taune Mamaitua ya voie da Israel banegidima adi noḡotama ta vitaredi be adi gewagewama e noḡota poredina. \v 32 Tauma be Arua Babau inam kauidima kadi matamatama. Be aitauḡa Mamaitua a vovo teyeteyena, naumeki da taudi Arua Babau ya utedina.” \s1 Gamaliel na raukurama \p \v 33 Raḡanine taudi umanama giunama a vaivaiena taudi nuedima yai medi kaua be waiguridima a ḡoena. \v 34 Be Parisi tenaḡa isanama Gamaliel, tauna tarawatu tauwai katakatainama be banaga matabudi tauna a vivivivirena. Naumeki da tauna Sanedrion nopone ya midisuḡu be ya riuedi da apasol doḡae a dobiḡedina raḡan ḡaubonaḡa. \v 35 Dabudine na banagama ya riuedina, “Israel babadimima taumi ko kita kaua da aba uma banegidima ḡarodie ko voiena. \v 36 Dokane nama tauḡoma isanama Tudas ya naḡomidisuḡu be ya riuna da tauna kabe banaga dosina, be banaga sievinama 400 nama ai muriwatanena. Be raḡanine tauna awai gurina, naumeki da tauwai muriwatana ai daberaridi be yaba matabuna ya kovina. \v 37 Be murine, Galili tauḡominama isanama Judas, tauna sensus raḡandie ya naḡomidisuḡu be banaga kourunama yai doka waigewedina. Be tauna mate ai gurina, be na tauwai muriwatanama mate ai daberaridina. \p \v 38 “Vutuna aubainama yodi yà rarau kuremina da uma tautauḡomidima ko gose poredi be ta naḡo. Baninama deḡoda adi noyama banage, tokare noyanama e bekuna, \v 39 be deḡoda Mamaituae, taumi tokare nam teneteneḡina da uma tautauḡomidima ko riutuaḡaiedi deḡoda taumi Mamaitua kowai ḡaviena.” Naumeki da inam babadidima taudi Gamaliel na raukurama a voteyeteyena. \p \v 40 Dabudine apasol ai doka saḡedi da kwapue a riḡedi, be a riu vavasaḡedina da nam Yesu isane ta giu munaḡa. Naumeki da a raukai gosedi be a naḡona. \v 41 Dabudine apasol ma nuavereveredi Sanedrion a gose porena, baninama Mamaitua ya vinedina da taudi teneteneḡinama da tai nuatoitoina Yesu isanama aubainama. \v 42 Be raḡan matabuna tempol be banaga adi vadama nopodiḡa waikatakatai nam ti gosena, be a rarau guguyana da Yesu tauna Tauwai yawasana. \c 6 \s1 Taunoya 7 a vinedina \p \v 1 Inam raḡandie, tauwai muriwatana sievinama ya moramorabana. Be Grik Jiusdima ai riusinḡaḡayana Hibru Jius ḡarodie, baninama Gurik Jiusdima adi kaiyababama a kitakita poredina, raḡanine kani a soisoiedina nopone. \v 2 Vutuna aubainama 12 apasol tauwai muriwatana ai rawateḡeidi be a riuna, \p “Nam i vere da tauma kani ka soisoi koe be Mamaitua riunama ka gose. \v 3 Vutuna aubainama, yau bana, koi kita wanawana da tautauḡoma 7, aitauḡa koya kataiedina Arua Babau be nuauyauya nopodima ya moḡavuna ko ragaudi da taudi uma noyanama ta paḡo be ta voiena. \v 4 Be tauma naumeki da ama noyama moiragi be rauguguya ka kaididina.” \p \v 5 Dabudine banaga matabudi apasol adi giuma ai anine be taudi uma banegidima a vinedina: Stepen, tauna tauḡoma noponama waisumaḡa be Arua Babau ya moḡavu; be Pilip, Porokurus, Nikanor, Timon, Pamenas be Nikolas, tauna Antiok baneginama, be tauna yai rawajiusna. \v 6 Uma tautauḡomidima apasol ḡarodie a verauḡedi be taudi aubaidima a moiragi be nimedima debedie a sivudina. \p \v 7 Naumeki da Mamaitua riunama ya daberarana. Tauwai muriwatana Jerusalem nopone sievidima ya morabana, be pirisi toitoi mate Yesu ai sumaḡena. \s1 Stepen a panina \p \v 8 Stepen tauna Mamaitua na wainuapaḡo be na rewapanama noponama ya moḡavuna. Be tauna mataira be voia dosidima banaga ḡarodie ya voiedina. \v 9 Be raḡan tenaḡa Jius sinagog nopone isanama ‘Libatine’, banegidima taudi Stepen a riuvirevirena. Dabudine Jius ḡesaudima, Sairin be Alexandria be Silisia be Eisia provins banegidima mate Stepen a riuvirevirena. \v 10 Be Arua Babau Stepen noḡota verenama ya utena da taudi nam teneteneḡina da na giuma sibo a riḡa. \p \v 11 Vutuna aubainama taudi waimoisirie banaga a ragaudi be a riuedina da sibo umanama a giuna, “Tauma kè vaiena da Stepen, Mousis be Mamaitua ya riuwai gewegewedina.” \v 12 Uma giunama debane banaga, babada dosidima be tarawatu tauwai katakataidima a kawa nuamedimedidina. Vutuna aubainama Stepen a pani be a verauḡena Sanedrion babadidima noḡodie. \v 13 Be taudi tauwai matamata kaikaiyovudima a voiedi da taudi a riuna, “Uma baneginama raḡan matabuna tempol be tarawatu e riuriu tuatuaḡaiedina. \v 14 Baninama tauma kè vaiena da tauna umanama ya riuna, ‘Uma Nasaret Yesunama tauna tokare uma gabunama e kawa gewagewana be Mousis tarawatu ya riuriuedana matabudi e vitaredina.’” \v 15 Banaga matabudi Sanedrion nopone a miamiana Stepen a kitadidi be taudi a kitana da noḡonama maika kabe anea noḡona. \c 7 \s1 Stepen Sanedrion ḡarodie ya giuna \p \v 1 Pirisi adi badama Stepen ya riuena, “Uma banegidima aba ḡarome ta giugiuena, riukaua, bo?” \v 2 Be Stepen ya paribeedina, “Tamatamaguma be tuatuaḡaguma koi beavaiegu! Mamaitua ma neneḡarina tauna tamadama Eibraham ḡarone ya maḡatarana tauna Mesopotamiama ya miamiana raḡanine. Muriḡa da ya naḡo be Haranma ya miana. \v 3 Be Mamaitua tauna ya riuena, ‘Am dobu be am banagama kwa gosedi be kwa naḡona deḡo dobunama yai kataimna dabudine!’ \v 4 Dabudine tauna dobu isanama Kaldea ya gose be ya naḡona Haranma, dabudine ya miana. Be raḡanine tamanama ya gurina, murine Mamaitua ya riuporena uma dabudine, deḡo yodi taumi ko miamiaena. \v 5 Be nam deḡo gabu ḡaubonaḡa i ute rubuna. Be Mamaitua ya saugana da wari raḡan uma dobunama tauna be na damma muriḡa e utedina. Avedi da Eibraham nam i natunana, be Mamaitua nama ya riuena. \v 6 Be Mamaitua umanama ya riuena: ‘Tokare tam am damma taudi vaḡavaḡai dobu ḡesaune be inam dobunama banegidima tai taunoyedi be ta raukivi gewegewedina modi 400 nopodie. \v 7 Be taugu uma dobunama banegidima yà kovoḡidina, baninama tam am banagama awai taunoyedina. Be raḡan muriḡa inam dobunama ta gose be taudi uma dabudine yau noyama ta voiena.’ \v 8 Naumeki da Mamaitua kopitom riuwai noḡotinama Eibraham ya utena. Vutuna aubainama raḡanine Aisik ya tubuḡana, be raḡan aniwai 8-nama nopone tamanama Eibraham Aisik ḡarone kopitom ya voiena. Be muriḡa, Aisik natunama Jeikob ḡarone kopitom ya voiena, be Jeikob natunatunama 12 ḡarodie kopitom ya voiedina. Be uma banegidima 12 taudi dede\f + \fr 7:8 \ft Israel damnama adi dedema pakanama, dabudine ai karena.\f* pakanama ai karena. \p \v 9 “Be dede pakanama banegidima taudi Jousep a nurena. Vutuna aubainama Ijipt banegidima ḡarodie a raugimarena. Be Mamaitua tauna mate, \v 10 be na wainuatoitoie ya sagu da nuauyauya dosinama ya utena be Jousep tauna adi guyauma Pero ya tatai nuavaina. Be vutuna aubainama guyau Pero ya voie da Jousep Ijipt be na vadama\f + \fr 7:10 \ft Uma vadanama inam guyau adi vadama awai isana ‘palace’. Palace inam vada dosi yababinama, be banaga toitoi ta miamiana.\f* tauna yai badedina. \p \v 11 “Naumeki da Ijipt be Kanan nopodie meiḡara dosinama ya tubuḡa be banaga ai nuatoitoi kauana be tamatamadama nam kani ti banavidina. \v 12 Raḡanine Jeikob e vaiena be Ijiptma witi ya kenakenana, naumeki da tamatamadama ya riupore nawedina dabudine. Nam airaḡan Ijiptma ti naḡonaḡo rubuna, naumeki da inam raḡanine naḡona. \v 13 Adi naḡoma wairabuine Jousep tuatuaḡanama be tasitasinama ya riuedina da tauna aitau be dabudine guyau Pero Jousep na damma ya kataiedina. \v 14 Naumeki da Jousep tuatuaḡanama be tasitasinama ya riuporedina da tamanama Jeikob na banagama mate matabudi ta verauḡedina. Be na damma sievinama matabudi 75. \v 15 Naumeki da Jeikob ya naḡona Ijiptma, dabudine tauna be tamatamadama a gurina. \v 16 Be taudi tubuḡidima a verau munaḡedi Sikemma be dabudine gubae a biridina. Uma gubanama Sikemma, boni Eibraham manee ya gimerina Hemor natunatunama ḡarodie. \p \v 17 “Muriḡa da Mamaitua na saugama ya boruboruna raḡaninama sibo ya tavana, be Mamaitua ya riuna, ‘Yodi taugu aba Eibraham è sausaugena, ḡaubonaḡa yà voiena.’ Be Ijipt nopone dà banagama Israel banegidima sievidima ya moraba kauana. \v 18 Naumeki da guyau Pero ya guri be murine tauḡoma ḡesau Ijiptma guyau ya tubuḡana be tauna Jousep nam i kataiena. \v 19 Be tauna dà dosima kadi kasirama ya tom be ya raukivi gewegewedina be ya segeridi da seda wawaidima ai poraḡa dobiḡedi da sibo a gurina. \p \v 20 “Inam raḡandie Mousis ya tubuḡana, be Bada matane tauna nam kamai gomagomana. Be tauna nawaravi rabuiteḡa tamanama na vadae a rabena. \v 21 Be muriḡa nam teneteneḡina da vadae a semo, naumeki da a dobiḡe be a nawena. Be guyau Pero natunama waivinama ya banavi be ya yosina maika kabe natuḡomina. \v 22 Be Mousis Ijipt adi katai be adi nuauyauyama matabudi ya ragaudina, be na giuma be yaba ya voivoiedina matabudi ai rewapana kauana. \p \v 23 “Raḡanine Mousis na suarama 40 a kovikovina, tauna nopone noḡota ya saḡa da na banagama, Israel banegidima, e vakitekitedina. \v 24 Be Mousis e kitana be Ijipt tauḡominama tenaḡa Israel tauḡominama ya raraukivi gewegewena. Naumeki da Mousis ya midi ḡaḡari be turanama biwanama ya paḡo be Ijipt tauḡominama ya kati gabana. \v 25 Mousis yai noḡotana, ‘Israel banegidima sibo a kataie da Mamaitua taugu ya riuporeguna taudi waiyawasanidima aubainama.’ Be taudi nam ti kataiena. \p \v 26 “Pomainama tauna e tava e kitana be Israel banegidima rabui taudiḡa awai kawa ḡasiḡasina. Dabudine tauna yai sasarana be ya riuna, ‘Ei! Turamma mate aba aubaina kowai kawa ḡasiḡasi?’ \p \v 27 “Be tauḡoma iḡara tauwai karenama tauna Mousis ya biusuriḡi be ya riuna, ‘Tam aitau ya voiem da tauma kwawai bademai be kwawai tara piriemai? \v 28 Tam maiḡo Ijipt tauḡominama kuya vunuḡi be manaka kwa ḡoeḡoena taugu kwa vunuḡigu, bo?’ \v 29 Raḡanine Mousis uma giunama ya vaivaiena, tauna naira Ijipt ya gose be ya naḡona dobu isanama Midian. Inam dabudine ware ya miamiana, be na sedama tautauḡomidima rabui ya tikedina. \p \v 30 “Modi 40 a kovina murine dobu kavakavane anea Mousis ḡarone ya maḡatarana gedara kodekoderinama menanama nopone, oya isanama Sainai diane. \v 31 Raḡanine Mousis uma matairinama ya kitakitana, tauna ya base be ya naḡona diane kita yaḡenama aubainama. Dabudine be Bada bonanama ya vaiena: \v 32 ‘Taugu tametamemima Eibraham, Aisik be Jeikob adi Mamaituama.’ Be Mousis tauna naira ya kawa gusugusu be Mamaitua kitanama ya nairana. \p \v 33 “Naumeki da Bada Mousis ya riuena, ‘Am kaḡasumama kwa kaiporaḡa, baninama gabu inam kwa midimidina, tauna doḡa babaunama. \v 34 Taugu è kitana nema Ijipt banegidima yau banagama a raukivi gewagewa bakedina. Taugu yau banagama a yakeyakei be a ḡabaḡabana è vaiedina. Be yodi è yovona yài yawasanidina. Be yodi tam kwa verau be yà riupore nawemna Ijiptma.’ \v 35 Naumeki nama Mamaitua ya voie da Mousis banaga ei dokedi be ei yawasanidina, baninama nama Mousis na giuma Mamaitua anea ya utena gedara nopodie. Be taudi Mousis a tuaḡaie be a riuena, ‘Tam aitau yai aninem da tauma kwai bademai bo kwai tara piriemai?’ \v 36 Be yaḡoro tauna Ijiptma yai doka dobiḡedi be voia dosidima be mataira Ijiptma be egasi sabasabane\f + \fr 7:36 \ft ‘Egasi sabasabana’ inam egasi ḡoma isanama, be nam egasi sabasabana.\f* ya voiedina. Be muriḡa modi 40 nopodie dobu kavakavane voia dosidima be mataira ya voiedina. \p \v 37 “Be uma Mousisnama tauna Israel banegidima ya riuedina, ‘Taumi ḡomimima ḡaromie tokare Mamaitua peroveta tenaḡa ei tubuḡina maika taugu.’ \v 38 Be raḡanine tamatamadama taudi dobu kavakavane awai rawateḡeina, Mousis ya naḡona oya Sainai debane be anea tauna ḡarone yawasana riunama ya giuena. \p \v 39 “Be tamatamadama taudi nam ti voteyeteye be a tuaḡaiena. Be taudi nopodie awai nuanoḡonoḡotana da sibo a munaḡana Ijiptma. \v 40 Be taudi Eron a riuena, ‘Kokoitau aubaimaima kwa voiedi da taudi ama mamaituama be taudi sibo ai dokemaina, baninama tauma nam ke kataiena da Mousis Ijiptma yai doka dobiḡemai be tauna aikedae ya naḡo.’ \v 41 Dabudine taudi kokoitau a voiena kitanama maika kau natunama. Be taudi a puyo be nuedima ya vere kauana, baninama nimedie yaba ai tubiḡina aubainama. \v 42 Be Mamaitua ya mia tautauriedi be ya voie da adi gewagewama yai rewapana be gewagewa banaga yai dokedi da gunuma kiporidima ta rauduneedina. Peroveta na bukae ya girugirumina nama: \q1 ‘Taumi Israel banegimima dobu kavakavane modi 40 koya miana. Be nopone taumi aitau aubainama tipa be puyo koya verauḡedi? Taugu aubaigu, bo? \q1 \v 43 Ibewa, taumi ami kokoitauma koya voiedi be ko rarau duneedina. Be taumi Molok na kapema koya keri be Repan\f + \fr 7:43 \ft ‘Molok’ be ‘Repan’ taudi kokoitau isedima.\f* na kiporama matairinama koya voie be koyai midirina. \q1 Vutuna aubainama taugu yà riuporemi be ko naḡo kwasana Babilon be murine.’ \p \v 44 “Dobu kavakavane tamatamadama taudi kape babaunama\f + \fr 7:44 \ft ‘Kape babaunama’ inam ‘tent’ bo ‘tabernacle’.\f* ḡarodie anitaparoro aubainama. Be inam kapenama babaunama tamatamadama a voiena maika Mamaitua Mousis kape aruinama yai kataiena, be ya riuena da nama sibo ya voiena. \v 45 Naumeki da tamatamadama adi raḡanie Josua mate uma kapenama a kiroḡa saḡena raḡanine eteni adi gabuma a kwayedina. Baninama Mamaitua eteni ya tavu dobiḡedina. Be kape babaunama dabudine ya kenana naumeki da Deivid na raḡanima ya tavana. \p \v 46 “Be Mamaitua Deivid ḡarone ya raukiviverena, vutuna aubainama Deivid na ḡoanama da sibo Jeikob na Mamaituama na tempolma ya voiena, \v 47 be ibewa aubainama da Solomon tempol ya kerina Mamaitua aubainama. \v 48 Be yaḡoro banaga vada ta kerikeridie Mamaitua saḡasaḡa vavasaḡinama nam e mia, maika boni peroveta ya riuriuna nama: \p \v 49 “Bada ya riuna, \q1 ‘Mara inam yau kaba miama be yau kaba waibadama be dobu inam yau kaḡamesuama, be tam vada nema maika kitanama aubaiguma kwa keri? Bo deḡo dobudine yau kaba sipere? \q1 \v 50 Taugu uma yabedima matabudi nimague è voiedina!’ \p \v 51 “Taumi banaga debabadobadomima. Taumi nuenuemima be beemima madanie be nam Mamaitua ḡarone, maika eteni banegidima. Taumi raḡan matabuna Arua Babau kowai ḡakena maika tametamemima. \v 52 Ami dosima peroveta matabudi a raukivi gewegewedina. Be aitauḡa didimana baneginama na kaba verauma a giugiuena, taudi mate ai guridina. Be uma didimana baneginama vutuna taumi yodi koya boru dobiḡe be koyai gurina. \v 53 Anea Mamaitua na tarawatuma a verauḡedina ḡaromie be taumi nam ko voteyeteyena.” \s1 Stepen a rauyekuna \p \v 54 Raḡanine umanama giudima a vaivaiena, taudi nuedima yai medi kaua be mokedima a sanadididina. \v 55 Be Stepen noponama Arua Babau ya moḡavu be marae yai kita saḡa da Mamaitua neneḡarinama be Yesu Mamaitua kasaune ya midimidina ya kitedina, \v 56 be ya riuna, “Ko kita, taugu mara ya kaiporena yà kitakitana be Banaga Natunama Mamaitua kasaune e midimidina.” \p \v 57 Dabudine taudi arasa be beedima a viri tomdi be matabudi Stepen a puri \v 58 da meagai dosine be a soru dobiḡena ḡavoe. Dabudine rauyekunama ai karena. Be tauwai matamata kaikaiyovudima adi garama tauḡoma, isanama Sol, kaḡapakane ai damdi da tauna e rabedina. \p \v 59 Be Stepen yekue a riḡariḡana raḡanine, tauna ya moiragi be ya riuna, “Bada Yesu, aruiguma kwa paḡo!” \v 60 Dabudine tuapikane ya beku be bonanama dosine ya riuna, “Bada, uma gewagewanama ḡarodie nam kwa noḡoti!” Nama ya riuriuna, naumeki da ya gurina. \c 8 \pc \v 1 Be Sol ya riuna da na rauvunuḡama ya vere kauana. \s1 Mamaitua na damma raukivi gewegewedima yai karena \p Inam raḡaninama teneḡine Jerusalemma raukivi gewagewa dosinama Mamaitua na damma ḡarodie ya tubuḡana. Be dabudi tauwai sumaḡa matabudi ai daberaridina Judia be Samaria nopodiḡa be apasol taudiḡa Jerusalem nopone a mia kwasana. \v 2 Tautauḡoma Mamaitua tauwai sumaḡenama taudi Stepen a dobo be a ḡaba guratena. \v 3 Be dabudine Sol Mamaitua na damma kawa gewegewedima yai karena. Tauna vada da vada ya naḡo be tautauḡoma be waiwaivi ya soru dobiḡedi be dibure ya biridina. \s1 Pirip Samaria nopone \p \v 4 Naumeki da tauwai sumaḡa aitauḡa a dabedaberarana dobu matabuna a naḡo be Mamaitua na giuma a rauguguya nawena. \v 5 Pirip ya dobi be ya naḡona Samaria meagainama nopone, be dabudine Yesu Tauwai yawasana na kauama ya rauguguyena. \v 6 Be tauna mataira ya voivoiedina, banaga a kitedi be na giuma ai beavaia kauena. \v 7 Baninama arua gewegewedima banaga a gosedi be ma raserasedi a dobina. Be Pirip banaga toitoi tuera be kito ragaragaudima yai yawasanidina. \v 8 Vutuna aubainama inam meagaine nuavere dosinama ya kenana. \s1 Saemon gweribarabarau \p \v 9 Noḡonenama tauḡoma isanama Saemon tauna ginauri\f + \fr 8:9 \ft ‘Ginauri’ inam magic matabuna.\f* meagai nopone ya voiedi be Samaria banegidima matabudi tauna a basebasena, be tauna ya seḡaseḡara munaḡena da kabe banaga dosina. \v 10 Be banaga matabudi, banaga dosidi be banaga ḡoma, tauna awai muriwatanena, be a riuriuna, “Uma tauḡominama Mamaitua na rewapanama ḡarone, be uma rewapaninama yai rewapana vavasaḡana.” \v 11 Be taudi awai muriwatanena, baninama Saemon na ginaurie raḡaninama daudaunama yawai basedina. \v 12 Be raḡanine Pirip riu veredima Mamaitua na waiguyauma be Yesu Keriso ya rarau guguyedina, dabudine tautauḡoma be waiwaivi a babataitona. \v 13 Be Saemon mate yai sumaḡa be ya babataitona. Be deḡo Pirip ya naḡonaḡona tauna yai muri watane, be mataira be voia dosidima aubaidima ya base kauedina. \p \v 14 Raḡanine apasol Jerusalemma ta vaiena be Samaria banegidima Mamaitua na giuma a paḡopaḡona, naumeki da taudi Pita be Jon a riupore nawedina ḡarodie. \v 15 Raḡanine taudi a dobidobina, naumeki da aubaidima a moiragi da sibo Arua Babau a paḡona, \v 16 baninama Arua Babau yaḡoro nam aitau tenaḡa i paḡona be taudi Yesu isane a babataito ḡomana. \v 17 Dabudine Pita be Jon nimedima debedie a biridi be banaga Arua Babau a paḡona. \p \v 18 Raḡanine Saemon e kitana be apasol nimedima banaga debedie a biridi be taudi Arua a paḡopaḡona, naumeki da tauna ḡarodie mane yai yoyo be ya riuna, \v 19 “Uma rewapaninama taugu mate ko utegu da taugu nimaguma banaga debedie yà boruboruna raḡanine taudi Arua Babau ta paḡona.” \v 20 Be Pita ya paribeena, “Tam am manema mate ko naḡo gienae, baninama tam kwa noḡonoḡoti da Mamaitua na puyoma kabe manee kwa paḡo. \v 21 Tam am gabuma uma noyanama nopone nam ima kenakenana, baninama Mamaitua matane tam nopomma nam didimanina. \v 22 Vutuna aubainama am noḡotama kwa vitaredi be inam gewagewanama kwa kuvesa pore da Bada ḡarone kwa moiragi da tauna uma noḡotidima gewegewedima nopome e noḡota poredina, be deḡoda Bada am gewagewama e noḡota poredina. \v 23 Baninama taugu yà kitakitamna da nopome ḡora ya moḡavu be gewagewa dosinama ya panimna.” \v 24 Be Saemon ya paribee be ya riuna, “Bada ḡarone aubaiguma ko moiragi da uma gewegewedima giudima koya riuriueguna nam ḡarogue ta tubuḡa.” \p \v 25 Raḡanine Pita be Jon Bada na giuma a rarau guguya kovina, taudi a munaḡana Jerusalemma. Be kedae taudi riu verenama a rauguguyedina Samaria meagaidima nopodiḡa. \s1 Pirip be Itiopia tauḡominama \p \v 26 Bada na aneama Pirip ya riuena, “Kwa midisuḡu be yavaragwae yauwanine kwa naḡo. Kwa naḡo keda Jerusalemma be Gasama naḡonaḡonama dabudi kwa dobi! Uma kedanama inam mutuyuae be banaga nam tima miamiana.” \v 27 Naumeki tauna ya midisuḡu be ya naḡo be kedae tauna Itiopia baneginama ya banavina. Uma baneginama tauna tauḡoma kaikaivainama be tauna banaga dosinama be Kandake na manema taurabenama. Kandake tauna Itiopia banegidima adi guyauma waivinama. Inam tauḡominama kaikaivainama Mamaitua rauduneenama aubainama Jerusalemma ya naḡona, \v 28 be yodi tauna ya munamunaḡana na dobue. Tauna na tureirama\f + \fr 8:28 \ft ‘Hosi’ inam tureiranama adi kaba soruma.\f* debane ya mia be peroveta Aisaia na bukama ya siesievina. \p \v 29 Be Arua Pirip ya riuena, “Kwa naḡo be noa seroitnama dianaḡa kwai naḡonaḡo.” \v 30 Dabudine Pirip ya manini ya naḡo tureira diane be e vaiena be tauḡoma peroveta Aisaia na bukama ya siesievi be Pirip tauḡoma yai taravirena, “Aba kwa siesievina kwa katakataie bo ibewa?” \v 31 Be tauḡoma ya paribeena, “Ibewa, nema yà katai bake deḡoda banaga nam aitau e giu waibategu?” Vutuna aubainama tauna Pirip ya riue da tureira debane ya saḡa be diane ya miana. \v 32 Be tauḡoma girugiruminama poranama girugiruminama ya siesievina mudu gabunama umanama ya riuna: \q1 ‘Banaga tauna ai doka nawena waigurinama aubainama maika sipu tawai doka nawedina adi kaba waiguridima gabune. \q1 Be nema sipu natunama deba vuvuḡinama ta tom be ewai nuatuḡutuḡuna, nama tauna yai nuatuḡutuḡuna. \q1 \v 33 Be banaga tauna a raukivi gewegewe be a boru yovoḡa vavasaḡena. Be raḡanine tauna ya yovoyovo vavasaḡana Mamaitua ya kaisagu be na yawasanama dobue ya kaipore be ya nawena. \q1 Be yodi nam aitau teneteneḡina da natunatunama e sievidi.’ \p \v 34 Tauḡoma kaikaivainama Pirip yai taravirena, “Kwa riuegu peroveta aitau e giugiue? Taunaḡa e giugiu munaḡe, bo aitau?” \v 35 Dabudine Pirip giu yai kare be tauḡoma kaikaivainama Aisaia na bukama ya siesievina nopone dabudine yai kare be Yesu varinama verenama ya ya giu waibatena. \p \v 36 Naumeki da taudi a naḡonaḡo da upae a tavana, be dabudine tauḡoma kaikaivainama ya riuna, “Kwa kita upa umanema. Naumeki bo ibewa da sibo è babataito?” \v 37 Be Pirip ya riuena, “Deḡoda tam nuamma tabutabune kwai sumaḡana, inam naumeki.” Be tauḡoma kaikaivainama ya paribee be ya riuna, “Taugu yàwai sumaḡana da Yesu Tauwai yawasana tauna naumeki Mamaitua Natunama.”\f + \fr 8:37 \ft Gurik baibol ḡesaudie uma versnama 37 nam ima kenakenana.\f* \v 38 Naumeki da tauḡoma kaikaivainama tureira ya riutuaḡaie da ya midi kwasana, be dabudine tauna be Pilip a naḡona upae, be Pirip tauḡoma yai babataitona. \p \v 39 Raḡanine taudi upae be a tavatava munaḡana Bada Aruinama yai raḡantenaḡe da Pirip ya nawena. Naumeki tauḡoma kaikaivainama nam Pirip i kita munaḡena, be tauna ma mosarine ya naḡona. \v 40 Naumeki da Pirip Asdod meagaine ya maḡatara be tauna meagai matabudi nopodiḡa ya babara naḡo be vari verenama ya rarau guguyena, naumeki da Seseriama ya tavana. \c 9 \s1 Sol na yawasanama ya vitarena \r (Ap 22:3-16; 26:9-20) \p \v 1 Inam raḡaninama teneḡine Sol yaḡoro nuanama yai medi kaua be ya riuna da Bada na tauwai muriwatanama ei guridina. Vutuna aubainama tauna ya naḡo pirisi adi badama ḡarone \v 2 be yai baḡana da pirisi adi badama leta sibo ya girumidina sinagog Damaskasma aubaidima da sinagog banegidima sibo Sol a sagu be Yesu na kauama tauwai muriwatanenama, tautauḡomidi be waiwaividima a banavidi da sibo a vunuḡidi, a panidi be muriḡa Sol sibo ya verauḡedina Jerusalemma. \p \v 3 Raḡanine Sol Damaskas meagainama diane ya tavatavana, yana marae yai raḡantenaḡe be \v 4 yai yana kwa vivirona be dabudine ya beku da doḡae ya ravuse da e vaiena be bona marae ya riuna, “Sol, Sol, aba aubainama kwa raraukivi gewegewegu?” \v 5 Sol yai taravirana, “Tam aitau, Bada?” be Yesu ya paribeena, “Taugu Yesu vutuna kwa raraukivi gewegeweguna. \v 6 Yodi kwa midisuḡu be kwa naḡona meagaie, be dabudine ta riuem da aba kwa voiena.” \p \v 7 Tautauḡoma Sol mate naḡonaḡodima, dabudine a midi be ai nuadau kwasana, baninama taudi bona a vaiena be nam aitau ti kitana. \v 8 Naumeki Sol ya midisuḡu munaḡa da sibo yai kitana be matanama yai kupikupi da nam aba i kita. Naumeki da nimane a kaididi nawena Damaskasma. \v 9 Be ma matapotapotana, nama ya miana raḡan rabuiteḡa be tauna nam aiyaba i kani bo i tego rubuna. \p \v 10 Damaskas nopone tauwai muriwatana tauḡoma tenaḡa isanama Ananaias ya miamiana. Be Bada ya maḡatara da ya yoko be ya riuna, “Ananaias!” Be tauna ya riuna, “Bada, taugu umanema.” \v 11 Be Bada ya riuena, “Kwa midisuḡu be kwa naḡo keda tawai isana ‘Keda-Didimana’. Be kwa naḡona Judas na vadae be dabudine Tasus tauḡominama isanama ‘Sol’ kwa wanena. Tauna dabudine e moimoiragina, \v 12 be matane rauboni ya kitana da tauḡoma isanama ‘Ananaias’ vadae ya saḡana, be nimanama debane ya biridina da tauna matapotapotanama kabe iwai kita munaḡa.” \v 13 Dabudine Ananaias ya paribee be ya riuna, “Bada, uma tauḡominama na kauama toitoi è vaiedina, da tauna voia gewegewedima toitoi ya voiedina am banagama Jerusalemma ḡarodie. \v 14 Be yodi pirisi adi babadama rewapana a ute be uma dabudine tauna ya tavana da aitauḡa tam isame tawai sumaḡana sibo ya vunuḡidi be ya panidina.” \v 15 Be Bada ya riuena, “Kwa naḡo, baninama uma tauḡominama è vinena yau noyama anivoienama, da tauna isaguma e kiroḡi be ei babarina eteni banegidima, guyaguyau be Israel banegidima ḡarodie. \v 16 Be taugu yài kataina da tauna nema ei nuatoitoi bakona, taugu isaguma aubainama.” \p \v 17 Dabudine Ananaias ya naḡo da vadae ya saḡa be nimanama Sol debane ya sivudi be ya riuna, “Tuai Sol, Bada Yesu, vutuna kedae ya maḡatarana raḡanine, tam uma dobudine kuya veraverauna, tauna ya riuporeguna ḡarome da tam kwai kita munaḡa be Arua Babau nopomma ei moḡavumna.” \v 18 Be yai raḡantenaḡe da yaba kitanama maika kabe iyana veveḡinama matane i bekubeku, dabudine be yai kita munaḡana. Naumeki da Sol ya midisuḡu be ai babataitona. \v 19 Tauna ya kanikanina, dabudine tuninama ya bagibagi munaḡana. \s1 Sol Damaskasma rauguguya yai karena \p Sol tauwai muriwatana mate Damaskasma raḡan bisanama a taumiana. \v 20 Be dabudine tauna synagog nopodie rauguguya yai karena da Yesu tauna Mamaitua Natunama. \p \v 21 Be aitauḡa dabudine tauna a vaivaiena, taudi a nuababaḡa be ai taravirana, “Uma tauḡominama vutuna kabe tauwai sumaḡa Jerusalem nopone i vunuvunuḡidi? Be uma dabudine ya tavana da tauwai sumaḡa kabe e panidi be e verauḡedi pirisi adi babadama ḡarodie.” \p \v 22 Naumeki da Sol na rauguguyama yawai rewapana be tauna Jius banegidima Damaskasma miemienidima ya tainuababaḡidina, baninama tauna yai kataidi da Yesu tauna Tauwai yawasana, be taudi nam teneteneḡidi da sibo a riuḡare munaḡe. \v 23 Raḡan toitoi muridie be Jius banegidima ai rawateḡeidi be oga a taraḡina da Sol sibo ai gurina. \v 24 Be Sol adi ogama ya vaiena. Be taudi kupi da suara meagai ganaganakukunama kededima matedie a bodabodamana da Sol sibo a vunuḡi be ai gurina. \v 25 Be kupi tenaḡa tauwai muriwatana taudi Sol siriga nopone a boru be garigari bogane gaure ai dawe dobiḡena. \s1 Sol ya naḡona Jerusalemma \p \v 26 Raḡanine Sol ya naḡona Jerusalemma be e raurubuna da Yesu tauwai muriwatanenama sibo ya rawakapudina, be taudi matabudi Sol a naire be nam ti sumaḡena da tauna tauwai muriwatana. \v 27 Be Banabas tauna Sol yai doka saḡena apasol ḡarodie be na gututuma ya riuedi da nema kedae tauna Bada Yesu ya kita be mate ai giuna. Be muriḡa tauna Damaskasma Yesu isane nam ma nairina i rauguguyana. \v 28 Dabudine taudi Sol mate Jerusalemma a miana be ma raudebatorana Bada Yesu isanama ya rarau guguyena. \v 29 Be tauna Jius banegidima Gurik bonane taugiunama mate a giu be ai saḡasaḡana. Be taudi a ḡoeḡoena da sibo Sol ai gurina. \v 30 Be raḡanine tauwai sumaḡa nama a vaivaiena, taudi Sol ai doka dobiḡena Seseriama be dabudine a riupore nawena Tasusma. \p \v 31 Naumeki da dabudine Mamaitua na damma, Judia, Galili be Samaria nopodiḡa ḡarodie suba ya kenana. Be taudi ai rewapana be a miana Mamaitua a vivivivirena. Be Mamaitua na damma sievinama ya moramorabana, baninama Arua Babau ya duḡudina. \s1 Pita Aneas yai yawasanina \p \v 32 Pita dobu matabuna ya babababara naḡona. Raḡan tenaḡa tauna ya naḡona Lidama, banaga babaudima vakitedima aubainama. \v 33 Dabudine tauna tauḡoma isanama Aneas ya banavina. Inam tauḡominama tuera ya paḡo be na kaba kenae ya kenana modi sievinama 8 a kovina. \v 34 Be Pita ya riuena, “Aneas! Yesu Keriso ewai yawasanimna. Kwa midisuḡu be am gunima kwa nokudi.” Naumeki da tauna waiḡapa ya midisuḡuna. \v 35 Be Lida be Saron banegidima matabudi Aneas a kitakitana, naumeki da nuedima a vitarena Bada ḡarone. \s1 Pita waivi gurigurinama ya kawa midisuḡuna \p \v 36 Jopa meagaine tauwai muriwatana waivinama tenaḡa isanama Tabita ya miamiana. Tauna isanama Gurik bonane a vitare da Dokas. Tauna raḡan matabuna vere ya voivoiedina, be banaga waikaruwaḡewaḡedima ya sagusagudina. \v 37 Raḡan tenaḡa tauna ya sida be ya gurina. Naumeki da banaga ḡesaudima tubuḡinama a koḡana, baninama adi vaivaima nama. Be vada vatavatara rabui nopone be debane vatarine a boruna. \v 38 Jopa tauna Lida meagainama diane. Be raḡanine tauwai muriwatana ta vaiena be Pita tauna Lidama, naumeki da taudi tautauḡoma rabui a riuporedina, be taudi Pita ai baḡa be a riuena, “Naumeki bo ibewa da tam yodi sibo kuya verauna ama meagaie” \p \v 39 Naumeki da Pita ya midisuḡu be taudi mate a naḡona. Raḡanine tauna dabudi ya tavatavana, taudi Pita ai doka saḡena debane vatarine. Be kaiyababa matabudi ma ḡabeḡabedi Pita ḡarone a tava, be kwama be gara, Dokas ya popopopodina ai kataina raḡanine, tauna ma mienina. \v 40 Dabudine Pita matabudi ya tavu dobiḡedi be tuapikane ya raupari be ya moiragina. Naumeki da tauna guri ḡarone yai tauvitare be ya riuna, “Tabita, kwa midisuḡu!” Dabudine matanama yai kita be Pita ya kitakitana raḡanine, tauna ya midisuḡu be ya miana. \v 41 Nimane ya kaididi be ya soru waimidisuḡuna. Be muriḡa Pita banaga babaudima be kaiyababa ya yokoedi da Tabita yawayawasaninama ḡarodie ya verauḡena. \p \v 42 Inam kauinama Jopa nopone banaga matabudi a vaiena, be banaga toitoi Bada ḡarone ai sumaḡana. \v 43 Be Pita Jopama ya miana raḡan toitoi Saemon mate. Saemon tauna musara kopidima taukwaridima.\f + \fr 9:43 \ft Tauna musara kopidima ya kwaridi be gara ya voivoiedina.\f* \c 10 \s1 Konilias Pita ya kokonena \p \v 1 Seseria meagainama nopone Rom tauḡoma isanama Konilias ya miamiana. Tauna iḡeiḡeridima adi debama awai isana ‘Itali Deba’ adi torima matanama. \v 2 Tauna na sedama mate yawasana verene a miana banaga Mamaitua tauwai sumaḡenama maika. Tauna banaga waikaruwaḡewaḡedima ya sagusagu kauedi be raḡan matabuna Mamaitua ḡarone ya moimoiragina. \v 3 Raḡan tenaḡa 3 okorokinama, be tauna Mamaitua na aneama matane ya kitana kabe raubonie i kitakita, be anea ya saḡa be ya riuena, “Konilias!” \p \v 4 Konilias ma nairina ya kita kwase be ya riuna, “Bada, aiyaba?” Be anea tauna ya riuena, “Am moiragi be am waisaguma waikaruwaḡawaḡa banegidima ḡarodie Mamaitua nam nuanama i koana. \v 5 Be yodi tautauḡoma ḡesaudima kwa riuporaḡa nawedina Jopama be Saemon tawai isaisana Pita tai doka verauḡena. \v 6 Tauna Saemon musara kopidima taukwaridima mate ta miamiana, tauna na vadama egasi diane.” \p \v 7 Raḡanine anea na giuma ya kovikovina, naumeki da ya naḡona. Dabudine Konilias na taunoyama rabui be na tauiḡarama tenaḡa ya riupore nawedina Pita ḡarone. Be uma tauiḡerinama na yawasanama verene ya miamiana banaga Mamaitua tauwai sumaḡenama maika. \v 8 Inam dabudine Konilias yaba matabuna ya tubutubuḡana yai varidi be ya riupore nawedina Jopama. \s1 Pita mataḡomine rauboni ya kita be ya naḡona Konilias ḡarone \r (Ap 11:5-12) \p \v 9 Pomainama suaratopu be taudi meagai diane a tavatavana maika, Pita ya naḡona vada debane\f + \fr 10:9 \ft Israel vadedima taudi debatabetabedima, banaga adi kaba waimiamiama.\f* moiragi aubainama. \v 10 Dabudine tauna kani ya karati be ya ḡoeḡoena da sibo aiyaba ya kani. Be raḡanine tauna na kanima vadae a vovo kaukauena maika, tauna yaba matane ya kitana kabe raubonie i kitakita. \v 11 Tauna e kitana be mara kedanama ya nuaporaḡa be yaba kitanama maika rupu dosinama kawa susunama matabudi 4, kawa susudie a ragaudi be awai dawe dobiḡena dobue, ya kitana. \v 12 Be inam rupunama nopone dobu museridima tabu be tabu a miamiana. Musara kaḡedima 4, musara daredaredima be kiu. \p \v 13 Dabudine bona ya riuena, “Pita, kwa midisuḡu, inam museridima kwai guridi be kwa kanidi!” \v 14 Be Pita ya paribeena, “Ibewa Bada, nam teneteneḡina! Baninama inam museridima tauma ama waiyawama be nam airaḡan taugu yaba yau waiyawama e kani rubuna.” \v 15 Dabudine bona aniwai rabuinama ya riu munaḡana, “Deḡo yabanama Mamaitua ya riuna da am waiyawama be yodi e riuriuna da nam am waiyawa, vutuna aubainama tam nam kwa riuna ‘yau waiyawa’.” \v 16 Uma kauinama raḡan rabuiteḡa nama ya tubuḡana, muriḡa be rupu a paḡo nawena marae. \p \v 17 Raḡanine Pita uma kauinama ya kitakitana, yaḡoro baninama yawai nuanoḡonoḡote be tautauḡoma Konilias ya riuriuporedina, taudi Saemon na vadama a banavi be matakedae vada noḡone a midina. \v 18 Taudi a riu rubu be ai taravira da Saemon awai isaisana Pita dobudine e miamia bo ibewa. \v 19 Pita mataḡomine rauboni ya kitakitana, baninama yaḡoro yawai nuanoḡonoḡote be Arua ya riuena, “Saemon, tautauḡoma rabuiteḡa tam konorimma a tavana, \v 20 vutuna aubainama kwa midisuḡu, kwa dobi kwa naḡo be taudi mate ko naḡona, be nam kwa noḡota bekubeku, baninama taugu è riuporedina.” \p \v 21 Pita ya dobi be tautauḡoma ya riuedi, “Taugu vutuna ko wanewaneguna, aba aubainama koya verau?” \v 22 Dabudine tautauḡoma a paribee be a riuna, “Tauma banaga iḡeiḡeridima adi torima matanama, isanama Konilias ḡarone be kè verauna. Tauna banaga didimanae be Mamaitua tauvivirenama be Jius banegidima matabudi tauna ta vivivivirena. Be anea babau ya riuena da tauna tam sibo yai doka nawem na vadae be aba sibo kuya giue da tauna ya vaiena.” \v 23 Naumeki da Pita tautauḡoma yai doka saḡedi vadae, kani ya utedi be dabudi a kenana. Be pomainama Pita ya midisuḡu be tautauḡoma mate a naḡona. Be tuatuaḡanama ḡesaudima Jopama mate a naḡona. \s1 Pita yodi Konilias na vadae \r (Ap 11:13-17) \p \v 24 Be mainokomḡo raḡanine taudi Seseriama a tavana. Be Konilias na damma be na banaga kauama ya rawateḡeidi da awai raba be Pita na banagama mate a tavana. \v 25 Raḡanine Pita vada nopone ya saḡasaḡana, Konilias ya naḡo bode da kaḡane ya beku be ya rauduneena. \v 26 Be Pita ya soru waimidisuḡu be ya riuena, “Kwa midisuḡu taugu banaga ḡoma maika tam.” \v 27 Dabudine Pita Konilias rabuina vada noponaḡa a giugiu naḡona, be banaga toitoi Pita a miamia rabena, ya banavidina. \p \v 28 Be Pita ya riuedina, “Taumi koya kataiena da Jius banegidima nam teneteneḡina da eteni banegidima mate tai rawateḡeidi bo ta vakitekitedi. Be yodi Mamaitua yai kataigu da tauna banaga matabuna nuanama e paḡopaḡona, be nam Jius taudiḡa. Vutuna aubainama taugu nam yà riuna banaga ḡesaudima kamai banabanaga. \v 29 Vutuna aubainama raḡanine tam yau riuma kuya riuporena, taugu nam nuaguma i raḡaraḡana, be naumeki da è verauna. Be yodi yài taraviremna: Aba aubainama kuya riuegu da è verau?” \p \v 30 Dabudine Konilias ya paribee be ya riuna, “Raḡan 4 a kovina taugu yau vadae è mia be suara 3 okorokinama taugu è moimoiragina. Be yai raḡantenaḡe da tauḡoma na garama waimatakanikaninama noḡogue ya midi \v 31 be ya riuna, ‘Konilias! Mamaitua am moiragima ya vaiena be am waisaguma waikaruwaḡawaḡa banegidima ḡarodie Mamaitua nuanama nam i koana. \v 32 Be yodi tautauḡoma ḡesaudima kwa riuporaḡa nawedina Jopama be Saemon tawai isaisana Pita tai doka verauḡena. Tauna Saemon musara kopidima taukwaridima mate ta miamiana, tauna na vadama egasi diane.’ \v 33 Vutuna aubainama taugu am riuma waiḡapa è riuporena be ya vere kauana da tam kuya verauna. Be yodi tauma matabumai kèi rawateḡeimaina, Mamaitua matane be kawai rabana da aba Bada ya riuriuemna kwa giue da ka vaiena.” \s1 Pita vari verenama eteni banegidima ya riuedina \p \v 34 Dabudine Pita giu yai karena, “Yodi taugu è katai kauena da Mamaitua banaga matabuna nuanama e paḡopaḡona, be nam Jius taudaḡa. \v 35 Be banaga aitauḡa dobu matabuna Mamaitua ta vivivivire be voia didimanidima ta voivoiedina, taudi Mamaitua ewai aninedina. \v 36 Taumi kaite koya kataiena da Mamaitua riu ya riuporena Israel banegidima ḡarodie da tauna suba ya voiena. Be uma riunama, vari verenama Yesu Keriso ya rauguguyena. Be Yesu banaga be yaba matabuna ewai badedina. \v 37 Be uma kauidima Judiama a tubuḡana, be taudi Galilima ai karena Jon na rauguguyama be na waibabataitoma raḡaninama murine. \v 38 Inam raḡanine Mamaitua Arua Babau be rewapana, Nasaret Yesunama ḡarone ya ḡini porena. Dabudine Yesu ya babara naḡo be voia veredima ya voivoiedina be banaga aitauḡa Diaboro yawai badedina naumeki Yesu yai yawasanidina, baninama Mamaitua tauna ḡarone. \p \v 39 “Be Yesu yaba matabuna Jius adi dobue be Jerusalem nopone ya voivoiedina, tauma adi matamatama. Be tauna vutuna Korosi bogane ai dawe be ai gurina. \v 40 Be Mamaitua raḡan aniwai rabuiteḡane gurie ya kawa midisuḡu munaḡe be ya kawa maḡatarina banaga ḡarodie da a kitana. \v 41 Be nam banaga matabudi ti kitana, be tauwai matamata aitauḡa Mamaitua noḡone ya vinevinedina, taudiḡa a kitana. Be uma banegidima Mamaitua ya vinevinedina inam tauma. Be tauna gurie ya midisuḡu munaḡa be murine tauma tauna mate kè kani be kè tegona. \v 42 Be tauna ya riu vavasaḡemaina da tauma banaga ḡarodie ka rauguguya be ka riuedi da tauma kè katai kauena da tauna banaga yawai yawasanidi be guriguridima adi taurau etarama. \v 43 Peroveta matabudi tauna a giugiuena da tauna vutuna, aitau Yesu isane tawai sumaḡana, tokare Mamaitua adi gewagewama e noḡota porena Yesu isane.” \s1 Eteni banegidima Arua Babau a paḡona \p \v 44 Raḡanine Pita yaḡoro umanama ya giugiuna, Arua Babau ya yovona taudi aitauḡa dabudi awai beavaiana ḡarodie. \v 45 Be Jius nopone aitauḡa tauwai sumaḡa banegidima Pita mate a veraverauna, taudi a base kauena baninama Mamaitua puyo Arua Babau eteni banegidima ḡarodie ya ḡini porena. \v 46 Taudi a vaie da inam dabudine eteni banegidima bona ḡesaudima nam adi kaba kataiedi a giugiuedi be Mamaitua isanama a kaikai suḡusuḡuna. \p Dabudine Pita ya riuna, \v 47 “Taugu è noḡotina da uma banegidima sibo upae tèi babataitodina be nam aitau e riutuaḡaiedi, baninama taudi kaite Arua Babau a paḡona maika tauda.” \v 48 Vutuna aubainama Pita ya riuna da taudi Yesu Keriso isane sibo ai babataitodina. Naumeki da taudi Pita ai baḡana da tauna taudi mate sibo a taumiana raḡan bisanama. \c 11 \s1 Pita na kauama Jerusalemma yai maḡataridina \r (Ap 10:9-48) \p \v 1 Apasol be tauwai sumaḡa matabudi Judia nopone ta vaiena be eteni banegidima mate Mamaitua riunama a paḡona. \v 2 Be Pita Jerusalemma ya tavana raḡanine, Jius nopodie aitauḡa tauwai sumaḡa banegidima taudi Pita mate ai saḡasaḡa \v 3 be a riuna, “Tam aba aubainama kuya naḡo eteni banegidima adi vadae be mate koya kanikani?” \p \v 4 Dabudine Pita yaba matabuna ya tubutubuḡana ya giu yaḡedi be ya riuna, \v 5 “Taugu Jopa meagaine è moimoiragi be rauboni mata ḡomae kitakitanama è kitana. Taugu marae yaba kitanama maika rupu dosinama è kitana. Be inam rupunama kawasusune a ragaudi be ai dawe dobiḡena noḡo ḡomigue. \v 6 Taugu rupu yà kitana be nopone dobu museridima tabu be tabu a miamiana, musara yosiyosi, dobira museridima, musara daredaredima be kiu. \v 7 Dabudine taugu bona è vaie be ya riuna, ‘Pita, kwa midisuḡu, kwai guridi be kwa kanidi!’ \v 8 Be taugu è paribeena, ‘Ibewa Bada, nam teneteneḡina! Baninama inam museridima tauma ama waiyawama be nam airaḡan taugu yaba yau waiyawama e kani rubuna.’ \v 9 Dabudine bona marae aniwai rabuinama ya riu munaḡana, ‘Deḡo yabanama Mamaitua ya riuna da am waiyawama be yodi e riuriuna da nam am waiyawa, vutuna aubainama tam nam kwa riuna ‘yau waiyawa’.’ \p \v 10 “Uma kauinama raḡan rabuiteḡa nama a tubuḡana, muriḡa be matabuna a paḡo nawena marae. \v 11 Naumeki be tautauḡoma rabuiteḡa inam vadane deḡo taugu è miamiae a tavana. Be taudi inam Seseriama be a riupore verauḡedina ḡarogue. \v 12 Be Arua ya riueguna, ‘Nam kwa noḡota bekubeku be taudi mate ko naḡo!’ Naumeki be taugu inam tautauḡomidima 6 mate kè naḡo be Konilias na vadae kè saḡana. \v 13 Be dabudine tauna ya riuemaina da anea ya kitana, na vadae ya midimidina be anea tauna ya riuena, ‘Tautauḡoma ḡesaudima kwa riuporaḡa nawedina Jopama, be Saemon tawai isaisana Pita tai doka verauḡena. \v 14 Tauna riu e verauḡe be inam riune tam am vadama banegidima mate ko yawasanana.’ \p \v 15 “Raḡanine taugu giu èwai karena, Arua Babau ḡarodie ya yovona maika dokane Pentekost raḡanine tauda ḡarode ya yovoyovona nama. \v 16 Dabudine Bada aba ya riuriuena è noḡotina, ‘Jon tauna upae yai babataitona be taumi tokare Arua Babaue ko babataitona.’ \v 17 Vutuna aubainama deḡoda Mamaitua eteni banegidima puyo teneḡinama ya utedina, maika tauda ya uteutedana nama, baninama Bada Yesu Tauwai yawasana tèwai sumaḡena aubainama, naumeki da taugu nam teneteneḡina da Mamaitua yài ḡake.” \p \v 18 Raḡanine Jius nopone aitauḡa tauwai sumaḡa banegidima umanama a vaivaiena, naumeki da adi waisaḡasaḡama dabudi ya kovi be Mamaitua isanama a kaisuḡu be a riuna, “Riukaua, Mamaitua eteni banegidima mate ya voiedi da ta noḡota vitara be yawasana ta paḡona.” \s1 Kuristen\f + \fr 11:19 \ft Yesu tauwai muriwatanenama taudi isedima ‘Kuristen’.\f* banegidima Antiok nopone \p \v 19 Raḡanine Stepen awai gurina, tauwai sumaḡa ḡesaudima raukivigewegewedima ai kare be toitoi a daberara be ai naḡo teḡeteḡedina Ponitia, Saipras be Antiok paratidima. Be dabudine taudi riu verenama Jius taudiḡa ai varidina. \v 20 Be ḡesaudima, Saipras be Sairin tautauḡomidima taudi a naḡona Antiokma be dabudine taudi eteni banegidima mate ḡarodie Bada Yesu varinama verenama a rauguguyena. \v 21 Be taudi Bada na rewapanae banaga sievidima toitoi ai sumaḡa be nuedima a vitarena Bada ḡarone. \p \v 22 Uma varinama Mamaitua na damma matabudi Jerusalemma a vaiena, vutuna aubainama taudi Banabas a riuporena Antiokma. \v 23 Raḡanine Antiokma ya tavatavana tauna Mamaitua na wainuapaḡoma votanama ya kita be nuanama ya vere kauana. Be tauna ya duḡudi da taudi sibo Bada mate a miana nuedima tabutabune. \v 24 Banabas tauna banaga verenama, be tauna noponama Arua Babau be waisumaḡa ya moḡavuna, vutuna aubainama tauna banaga toitoi ya verauḡedina Bada ḡarone. \p \v 25 Dabudine tauna ya naḡona Tasusma, Sol wanenama aubainama. \v 26 Be raḡanine ya banabanavina, tauna yai doka verauḡena Antiokma. Naumeki da modi tabutabunama taudi rabuidi Mamaitua na damma mate Antiokma a mia, be banaga toitoi awai katakataidina. Inam raḡanine tauwai muriwatana Antiokma ai isedina ‘Kuristen banegidima.’ \s1 Agabas na waiperovetama \p \v 27 Inam raḡandie peroveta ḡesaudima Jerusalemma be a yovona Antiokma. \v 28 Be poudie tenaḡa isanama Agabas, tauna ya midisuḡu be Arua Babaue ya riuna da tokare dobu matabuna meiḡara dosinama e tubuḡana. Naumeki da Klaudias\f + \fr 11:28 \ft ‘Klaudias’ tauna Rom adi Sisama. Na waibadama modi 41 da 54 AD.\f* na waibadama raḡanine meiḡara ya tavana. \v 29 Vutuna aubainama Kuristen matabudi Antiokma ai oga da taudi sibo tauwai sumaḡa Judiama a sagudina. Be tauwai muriwatana tenatenaḡaḡa sibo a kaigurate da sibo ai saguna. \v 30 Naumeki da nama a voiana be adi puyoma Banabas be Sol a utedi da a ragau nawedina Jerusalemma, tauwai sumaḡa babadidima ḡarodie. \c 12 \s1 Jeims ai gurina, be Pita dibure a boruna \p \v 1 Inam raḡanine nama guyau Herod tauwai sumaḡa ḡesaudima ya vunuḡidi be ya raukivi gewegewedina. \v 2 Tauna Jon tuaḡanama Jeims kwatikwatie yai gurina. \v 3 Be raḡanine Herod e kitana be Jius nuedima ya vere kauana tauna na voiama aubainama, vutuna aubainama Pita mate ya vunuḡi be ya panina. Uma kauinama Buredi-Nam-Sasanina soinama nopone ya tubuḡana. \v 4 Naumeki da Herod Pita ya pani da dibure ya boru, yodibe banaga 16 ya riupore nawedi\f + \fr 12:4 \ft Gurik nopone inam umanama: Be tauna banaga iḡeiḡeridima damdima 4, be dam tenatenaḡaḡa nopone banaga sievinama 4 Herod Pita ya riuporena ḡarodie.\f* da taudi sibo Pita a kita watanina. Be Herod na ogama ya tarataraḡina da Naḡopore soinama murine tauna sibo Pita ya dobiḡe patare da sibo ya etarena. \v 5 Naumeki da Pita dibure a rabena, be Mamaitua na damma tauna aubainama Mamaitua ḡarone a moimoiragina. \s1 Pita dibura ya dobi porena \p \v 6 Pomainama sibo Herod Pita ya dobiḡena etarenama aubainama be manakanama kupine Pita banaga iḡeiḡeridima rabui poudie ya kenakenana. Be tauna seini rabui a raupaniedina, tenaḡa kasaune be tenaḡa senine. Be inam seinidima teneḡidie isudima banaga iḡeiḡeridima nimedie a panidina. Be dibura matakedane taubodama a midimidina. \v 7 Be yai raḡantenaḡe da Bada na aneama ya raumidire be Pita na kaba kenama dobunama ya yanana. Be tauna Pita girigirinama ya riḡa da ya taiḡosori be ya riuena, “Kwa midisuḡu makai!” Naumeki be seinidima nimane a nuaporaḡana. \v 8 Dabudine anea ya riuena, “Am gara be am kaḡasumama kwa kotedi!” Be Pita nama ya voiena. Dabudine anea ya riuena, “Yodi am kwamama kwa kote be kwai muriwatanegu!” \p \v 9 Naumeki be Pita anea yai muriwatane be dibura a dobi porena. Be tauna nam i kataiena da aba anea ya voivoiana, naumeki baniḡominama vutuna ya tubutubuḡana, be tauna yai noḡotana kabe rauboni matae kitakitanama i kitakita. \v 10 Taudi taubodama noḡone be murine ai muridi be a dobina meagai kedanama matane, matakeda irama boruborune a dobi be matakeda mabine ya nuaporaḡa be anea Pita mate ḡavoe a dobi be kedaḡa a naḡonaḡo be anea yai raḡantenaḡe da Pita ya gosena. \p \v 11 Be raḡanine Pita na noḡotama ya tava munaḡana, tauna ya riuna, “Yodi è katai kauena da riukaua. Bada na aneama ya riuporena da taugu Herod na rewapanae be Jius adi ogama gewegewedie yai yawasaniguna.” \p \v 12 Naumeki da tauna na noḡotama ya yana, be ya naḡona Meri na vadae. Meri, tauna Jon tawai isaisana Mak tinanama, be banaga toitoi na vadae ai rawateḡeidi be a moimoiragina. \v 13 Naumeki da Pita matakedae ya raupewapewa be taunoya waivinama isanama Roda, tauna matakeda kaiporenama aubainama ya verauna. \v 14 Be raḡanine Pita bonanama ya vaivaiena, tauna nuanama ya vere kaua be matakeda kaiporenama nuanama ya koa be ya manini ya munaḡa be ya riuna, “Pita matakedae e midimidina”. \v 15 Be taudi a riuena, “Tam kuya bua, bo?” Be tauna ya riu raukosoḡaiḡaina, aubainama taudi a riuna, “Agunai Pita keyaunama.” \p \v 16 Be Pita yaḡoro ya rarau pewapewana. Dabudine taudi matakeda a kaipore, be Pita ta kitana be nuedima ya mosarina. \v 17 Be Pita nimane ya raukati tawedina da sibo ai nuatuḡuna. Dabudine tauna, nema Bada dibure be ya dobiḡa bakena ya gututuena. Be ya riuna, “Uma kauinama Jeims be tuatuaḡanama ḡesaudima mate koi varidi!” Naumeki da tauna ya dobi munaḡa be wari kedae ya naḡona. \p \v 18 Raḡanboiboi taubodama a nuababaḡa be nuedima ya rovo be a riuna, “Pita nema ya bako?” \v 19 Be Herod ya ḡoeḡoedina sibo Pita a nawena ḡarone, taudi nam ti banavina. Vutuna aubainama tauna taubodama yai taravireviredi, be dabudine tauna banaga ḡesaudima ya riuedi da taudi taubodama tai guridina. \s1 Herod na gurima raḡaninama \p Dabudine Herod Judia ya gose be ya naḡona Seseriama, be dabudine ya miana. \v 20 Be Herod tauna Taiya be Saidon banegidima ḡarodie nuanama yai medi kaua. Vutuna aubainama taudi adi babadama a riuporedina Herod ḡarone. Be taudi Herod na vadama taurabenama, isanama Blastas ai turane be a riuena da tauna guyau Herod ya riue da tauna sibo suba ya voiena, baninama taudi inam guyaunama na dobue kani sibo a paḡopaḡona. \v 21 Vutuna aubainama Herod raḡan ya vine da deḡo raḡanine sibo patara ḡarodie sibo ya giuna. Naumeki da tauna na waiguyauma garedima ya kotedi be na kaba miae ya mia, be na giuma yai karena. \v 22 Na giuma poune be banaga bonedima dosine a riuna, “Inam mamaitua bonanama, nam banaga ḡoma!” \p \v 23 Vutuna aubainama Bada na aneama yai raḡantenaḡe da Herod ya kati waibakoko be motamota noponama a kani rovo da ya gurina, baninama tauna nam Mamaitua i vivirena aubainama. \v 24 Be Mamaitua riunama ya moraba be ya daberarana. \p \v 25 Raḡanine Banabas be Sol adi noyama Jerusalemma awai kovina, naumeki taudi, Jon awai isaisana Mak, mate a munaḡana. \c 13 \ms1 Pol na vaḡaima debanama tenaḡa \s1 Banabas da Sol a vinedi be a riuporedi\f + \fr 13:0 \ft Uma gututunama Sapta 11:30 isunama, uma dobudine yai kare munaḡena.\f* \p \v 1 Antiokma Mamaitua na damma nopodie peroveta be tauwai katakatai a miamiana. Taudi isedima Banabas, Simeon awai isaisana Niga, Lusias tauna Sairin baneginama, Manaen tauna guyau Herod mate a moraba tenaḡana, be Sol. \v 2 Raḡanine taudi Bada awai yarage be a widiwidinana, Arua Babau ya riuedina, “Banabas be Sol aubaiguma ḡavoe ko vinedina, baninama taudi è vinedina da yau noyama ta voiena.” \v 3 Be dabudine taudi a widina be a moiragina. Murine nimedima debedie a biridi be a riuporedina. \s1 Banabas be Sol Saipras bonabonane a tavana be barau Elimas \p \v 4 Sol be Banabas taudi Arua Babau ya riuporedina aubainama, taudi rabuidi a dobi a naḡona Selusiama, be dabudine taudi kukakukae a naḡona Saiprasma. \v 5 Raḡanine taudi Salamisma a tavana, taudi Mamaitua riunama a rauguguyena Jius adi sinagogma nopodie. Be dabudine taukaisagudima Jon-Mak mate. \p \v 6 Taudi Saipras bonabonanaḡa a babara naḡona, naumeki da Paposma a tavana. Dabudine taudi Jius tauḡominama a banavina, tauna peroveta kaikaiyovunama be banaga barabaraunama isanama Bar-Yesu. \v 7 Be tauna inam primia Sergius Polas turanama. Sergius Polas tauna banaga nuanuauyauyanama be tauna Banabas be Sol ya riuedi da na vadae a saḡana, baninama tauna Mamaitua riunama vaienama ya ḡoeḡoena aubainama. \v 8 Be taubarabarau, Gurik bonane ta riuriuna Elimas, tauna taudi adi giuma ya riuriu tuatuaḡaiedina, baninama tauna ya ḡoeḡoena da primia Sol be Banabas adi giuma nam sibo yai sumaḡedi. \p \v 9 Be Sol tawai isana Pol, tauna Arua Babau noponama ya moḡavu be taubarabarau ya kitadidi \v 10 be ya riuna, “Tam Diaboro natunama, tam nopomma kaiyovu be gewagewa ya moḡavuna, tam yaba matabudi veredima kwawai ḡaviedi, be raḡan patapatanama tam Bada riunama didimanidima kwa kawakawa barebaredina. \v 11 Vutuna aubainama tam yodi Bada e kovoḡim da tam matamma e potana, be raḡan bisanama nam suara matanama kwa kita.” Inam raḡanine kupi be tadiwanawana ya ruputawa be tauna ya pomnaḡona da aitau sibo ya banavi da nimane ya kaididi be sibo yai dokena. \v 12 Raḡanine primia aba ya tubutubuḡana ya kitakitana, tauna Bada na waikatakataima ya basena aubainama yai sumaḡana. \s1 Pol be Banabas a naḡona Antiokma Pisidia provins nopone \p \v 13 Raḡanine Pol na banagama mate Papos a gosena, dabudine taudi kukae a naḡona Perga meagaine, Pampilia provins nopone. Be inam dobudine Jon ya gosedi be ya munaḡana Jerusalemma. \v 14 Be taudi Pergama be a naḡona Antiok meagaine Pisidia provins nopone. \p Be Sabat raḡanine taudi a naḡo sinagog nopone be a miana. \v 15 Dabudine sinagog babadidima tarawatu be peroveta adi bukama a sievidina, be murine taudi Banabas be Pol ai baḡedi be a riuedina, “Taumi tuatuaḡamaima, deḡoda taumi rauduḡu giunama banaga aubaidima ḡaromie teika, naumeki da ko giu!” \p \v 16 Dabudine Pol ya midisuḡu da nimanama ya kaisuḡu be giu yai karena, “Taumi Israel banegimima be aitauḡa Mamaitua kowai sumaḡena, koi beavaia. \v 17 Israel banegidima adi Mamaituama tamatamadama ya vinedi be ya voiedi da banaga damnama ya morabana, be taudi vaḡavaḡai Ijiptma a miana. Be Mamaitua na rewapanama dosi vavasaḡine tauna Ijiptma be yai doka dobiḡedina. \v 18 Be taudi modi 40 nopone, avedi da taudi Mamaitua a kawakawa nuaḡoraḡorana, be yaḡoro tauna ya rabedina dobu kavakavane. \v 19 Be muriḡa tauna dam dosidima 7 Keinan dobune ya kawa gewegewedi be adi dobuma na banagama Israel banegidima ya utedi be ai buderiena. \v 20 Uma kauidima matabudi modi 450 nopodie a tubutubuḡana. Be uma kauidima muridie Mamaitua taurau etara ya utedina naumeki da peroveta Samuel na raḡanie. \v 21 Be inam raḡanine taudi guyau a ḡoena. Vutuna aubainama Mamaitua Sol ya utedina, tauna Kis natunama, Benjiman damnama nopone. Be tauna modi 40 nopone yai guyauna. \v 22 Be Mamaitua Sol ya kaipore be e paiyanama Deivid ya vine da taudi adi guyauma. Be Mamaitua Deivid na kauama umanama ya giuena: ‘Taugu Deivid, Jese natunama è banavina. Tauna tauḡominama nuaguma e noḡonoḡotina maika, be tauna yaba matabuna yà ḡoeḡoedina tokare e voiedina.’ \p \v 23 “Naumeki da uma baneginama na dame, Tauwai yawasana Yesu ya riupore dobiḡena Israel banegidima ḡarodie, baninama noḡone ya riuriuna maika. \v 24 Muriḡa da Yesu ya tavana, noḡone Jon noḡota viravira be babataito ya rauguguyena Israel banegidima ḡarodie. \v 25 Raḡanine Jon na noyama yawai kovina tauna ya riuna: ‘Taumi ko noḡonoḡotina da taugu aitau? Agunai taumi ko noḡonoḡotina kabe taugu Tauwai yawasana, be ibewa. Tauna murigue e veraverauna e tavana, be taugu nam veregu da na kaḡasumama yà kaiporaḡa.’\f + \fr 13:25 \ft Uma giunama tauna maika dà waikaiwama: Tinaḡemma sibo è gadoi.\f* \p \v 26 “Taumi tuatuaḡaguma Eibraham natunatunama, be aitauḡa Mamaitua kowai sumaḡena, koi beavaia. Mamaitua yawasana varinama verenama uma ya riuporena tauda aubaidama. \v 27 Jerusalem taumieninama be adi babadama mate taudi Yesu a nuababaḡena. Taudi Yesu a vunuḡina, be taudi Yesu a vunuvunuḡina raḡanine, dabudine taudi peroveta adi giuma, Sabat patapatanama a siesievidina, a maḡatara. \v 28 Be avedi da nam aba gewagewanama Yesu ḡarone ti banavina, be yaḡoro taudi Paelat ai baḡa da tauna sibo Yesu yai gurina. \p \v 29 “Be raḡanine taudi kauidima matabudi peroveta a giugiuedina a voia kovina, naumeki da taudi kai bogane a kiroḡa dobiḡe be gubae\f + \fr 13:29 \ft Uma gubanama taudi guri adi kaba sivudima.\f* a boruna. \v 30 Be Mamaitua gurie ya kawa midisuḡuna. \v 31 Be taudi aitauḡa tauna mate Galilima be Jerusalemma a naḡonaḡona, taudi ḡarodie raḡan toitoi ya maḡatarana. Be inam banegidima taudi yodi tauna na matamatama, banaga ḡarodie. \p \v 32 “Be yodi tauma vari verenama kai varimina: Aba Mamaitua Tamatamadama ya riuriuedina, \v 33 tauna yodi tauda natunatudima aubaidama yai maḡatarina, baninama tauna Yesu gurie ya kawa midisuḡuna. Salamo wairabuinama nopone girugiruminama umanama: \q1 ‘Tam taugu Natuguma, be taugu tam Tamaḡomimma. \q1 Manaka taugu tam è tikam da tam taugu Natuguma.’ \m \v 34 Be mate Mamaitua umanama ya riuna: ‘Taugu yaba babau be kenakena nonoḡidima yà utemina maika boni Deivid è riuriuena nama.’ \v 35 Vutuna aubainama wari babae mate ya riuna umanama: ‘Tam nam kui aninana da am vinevinema Babaunama e bova.’ \v 36 Be Deivid na raḡanie tauna Mamaitua na ḡoanama ya voivoiedina, be murine tauna ya guri be tubuḡinama tamatamanama diedie a dobo, be ya bovana. \v 37 Be uma baneginama Mamaitua gurie ya kawakawa midisuḡuna, tauna nam i bovana. \p \v 38 “Vutuna aubainama yau bana, yodi ka rarau guguyana ḡaromie da taumi ko katai kaua da uma baneginama tauna teneteneḡinama da ami gewagewama e noḡota poredina. \v 39 Be Mousis na tarawatuma nam teneteneḡina da tokare ami gewagewama e noḡota pore be taumi e kawa didimanimi. Be aitauḡa Yesu koi sumaḡena, tauna ami gewagewama e noḡota poredina be taumi e kawa didimanimina. \v 40 Ko kita kaua da aba peroveta a riuriuedina nam ḡaromie ta tubuḡa. Peroveta umanama a riuna: \q1 \v 41 ‘Taumi waidiboḡa banegimima, ko kita, ko base be ko gurina, \q2 baninama taumi ami raḡanie taugu noya yà voiena, be uma noyanama, avedi da aitau e riuemina, be taumi tokare yaḡoro nam koi sumaḡa.’” \p \v 42 Raḡanine Pol be Banabas sinagog a dobidobi porena, banaga Pol be Banabas a riuedina da Sabat ḡesaune sibo a verau munaḡa be uma yabedima sibo ḡarodie a giu munaḡedina. \v 43 Taparoro murine Jius be eteni banegidima toitoi Pol be Banabas kedaḡa ai muriwatanedina. Be taudi aitauḡa Bada awai sumaḡena, Pol mate adi giuma ai sumaḡedina. Be Pol be Banabas banaga a riu guratedi da taudi sibo Mamaitua waimuriwatanenama a kaiguratena. \s1 Pol ya naḡona eteni banegidima ḡarodie \p \v 44 Sabat ḡesaune anikitanama meagai banegidima matabudi a rawateḡeidina, Bada riunama vaienama aubainama. \v 45 Be Jius banegidima nama ta kitana be banaga toitoi a veraverauna, dabudine taudi a unura be Pol na giuma a riutuatuaḡaie be ai varavarana. \p \v 46 Be Pol be Banabas ma raudebatoredi a paribeedina, “Tauma Mamaitua riunama kabe taumi ḡaromie ka giue doke, be anikitanama taumi ko tuatuaḡaiena, be yawasana kenakena nonoḡinama nam koma ḡoeḡoena aubainama, tauma yodi ka gosemi be ka naḡona eteni ḡarodie. \v 47 Baninama Bada umanama ya riuemaina: \q1 ‘Taugu è voiemna da tam eteni banegidima adi yanama, da tam yawasana kwa kiroḡa nawena, naumeki da dobu damone.’” \p \v 48 Raḡanine eteni nama a vaivaiena, taudi nuedima ya vere kaua be Bada riunama a kaisuḡusuḡuna. Be aitauḡa Mamaitua ya vinedi da yawasana kenakena nonoḡine ta tavana, naumeki da taudi ai sumaḡana. \v 49 Be Bada riunama ya daberara be inam dobunama yai moḡavuna. \p \v 50 Be Jius banegidima, taudi tauwai sumaḡa waiwaividima isedima dosidima, be meagai babadidima mate a kawa nuamedimedidina. Be dabudine taudi adi dobue Pol be Banabas a raukivi gewegewedi be a tavu dobiḡedina. \v 51 Vutuna aubainama Pol be Banabas popokau kaḡedie a vayasayasaidina ḡarodie,\f + \fr 13:51 \ft Popokau ya vayasayasaina, baninama deḡoda nam yawasana ta banavi, inam taudiḡa adi wavuma.\f* be a naḡona Ikoniumma. \v 52 Dabudine tauwai sumaḡa mosari be Arua Babau nopodima ya moḡavuna. \c 14 \s1 Pol be Banabas Ikonium nopone \p \v 1 Ikoniumma Pol be Banabas a naḡona Jius adi sinagogma nopone. Be dabudine adi rauguguyama yai rewapana kauana, vutuna aubainama Jius be eteni banegidima ya toi kauana ai sumaḡana. \v 2 Be Jius aitauḡa waisumaḡa nam ti ḡoeḡoena, taudi eteni banegidima a kawa nopogedegederidina tauwai sumaḡa ḡarodie. \v 3 Pol be Banabas dabudine a taumia gurata be ma debatoredi Bada Yesu isane a giugiuna. Be Bada rewapana ya utedi da taudi mataira be voia dosidima a voiedina. Dabudine banaga a kita da Bada riunama wainuapaḡopaḡonama inam riukaua. \v 4 Inam meagaine banaga taudiḡa a dariḡa munaḡedi da ḡesaudima Jius a riu sagusagudina be ḡesaudima apasol a riu sagusagudina. \p \v 5 Vutuna aubainama Jius be eteni banegidima adi babadama mate a rawateḡeidi da apasol adi kasirama a tomna da sibo a raukivi gewegewedi be a rauyekudina. \v 6 Raḡanine taudi adi kasirama a tomtomna ta vaivaiena, taudi a naḡo moisiriedi be a naḡona Listra be Derebe meagaidie, Likonia provins nopone. Be inam meagaidie be meagai diane, \v 7 dabudine vari verenama a rauguguyena. \s1 Pol Listrama a rauyekuna \p \v 8 Listra nopone tauḡoma kaḡa nuakudunama ya miamiana. Tauna nama ya tubuḡena, be nam airaḡan i babababara rubuna. \v 9 Tauna Pol na giuma ya vaivaiena. Be Pol tauna ya kitadidi be raḡanine e kitana, be nopone yawai sumaḡana da tauna sibo ya yawasanana, \v 10 naumeki da Pol bonanama dosine ya riuena, “Kaḡame kwa midisuḡu!” Be yai raḡantenaḡe da tauḡoma ya poti be naḡo yai karena. \p \v 11 Raḡanine patara Pol aba ya voivoiena nama a kitakitana, taudi Likonia bonane a yogo be a riuna, “Uma mamaituedima yodi a dobina, ai rawabanaga ḡomana kitedima maika tauda!” \v 12 Be Banabas ai isana ‘Sus’ be Pol ai isana ‘Hemes’, baninama tauna taugiugiu. \v 13 Be Sus na pirisima\f + \fr 14:13 \ft Inam pirisi tauna Sus na taurau sewasewama.\f* tauna meagai diane be kau tautauḡomidima be berana duriduridima ya verauḡedi meagai kedanama matane be na banagama mate a ḡoeḡoena da Pol be Banabas sibo a puyodina. \p \v 14 Raḡanine apasol Banabas be Pol nama a vaivaiena, taudi adi garama a sikedi\f + \fr 14:14 \ft Adi garama a sikedina, baninama taudi ai nuaboyana aubainama.\f* be a manini a naḡona patara nopodie be bonedima dosine \v 15 a riuna, “Tautauḡoma, aba aubainama umanama ko voivoia? Tauma banaga ḡoma maika taumi. Tauma vari verenama kè verauḡena ḡaromie da uma bariawidima nam banibiribiridi, ko gose poredi be ami yawasanama ko vitaredina Mamaitua miamia nonoḡinama ḡarone. Baninama tauna mara, dobu be egasi be yaba matabudi nopodie ya voiedina. \v 16 Boni tauna banaga matabudi ya gosedi be adi ḡoane nama a naḡonaḡona. \v 17 Be yaḡoro tauna yai kataimi da tauna e miamiana, baninama ḡaromie na kiviverema ya voivoiedina. Tauna kusana gunume ya utemi be ya voie da ami kanima a gogogogo kauana, be maura ya uteutemi da taumi nuemima ya vereverena.” \v 18 Uma giunama ya kovikovina, banaga ḡaubonaḡa a rautamtamḡotana. Be yaḡoro ya piripiri kauana da sibo a riutuaḡaiedina puyo aubainama. \p \v 19 Dabudine Jius banegidima ḡesaudima Antiok be Ikoniumḡa tavetavedina adi giue patara a kawa nopogedegederidina. Vutuna aubainama matabudi Pol a rauyeku be a soru dobiḡena meagai diane, baninama taudi ai noḡotana kabe i guriguri. \v 20 Be raḡanine tauwai muriwatana a midi kwavivirona, tauna ya midisuḡu be ya munaḡana meagaie. Pomainama tauna Banabas mate a naḡona Derebema. \s1 Pol be Banabas a munaḡana Antiokma Siria Provins nopone \p \v 21 Inam meagaine taudi vari verenama a rauguguye be banaga toitoi a voiedi da taudi Bada ai muriwatanena. Dabudine taudi a munaḡana Listra, Ikonium be Antiokma. \v 22 Dabudine taudi tauwai muriwatana a duḡudi be a kawa debatoredi be a riuedi da taudi adi waisumaḡe nama sibo a miana, be taudi a riuedina, “Tauda muriḡa da Mamaitua na waiguyauma nopone tà saḡana, be noḡone tauda ḡoraḡoranama tà siguena.” \v 23 Be inam meagaidie a naḡonaḡona nopodie, Pol be Banabas, Mamaitua na damma nopodie, adi babadama a vinedina. Be muriḡa taudi a moiragi, a widina be Bada ḡarone ai maḡataridina, baninama tauna vutuna awai sumaḡena. \v 24 Naumeki da taudi Pisidia provins noponaḡa a naḡonaḡo da taudi Pampilia provinsne a tavana. \v 25 Dabudine taudi Pega meagaine Mamaitua riunama a rarau guguya kovina raḡanine, taudi a dobi a naḡona Atalia meagaine. \p \v 26 Naumeki da dabudine kukakukae a munaḡa Antiokma. Inam meagaine noḡone tauwai sumaḡa taudi Banabas be Pol Mamaitua nimane a biridina, be tauna e sagudi da uma noyanama ta voiena, vutuna noyanama umanema yodi damonama. \v 27 Adi kaba tava munaḡe tauwai muriwatana matabudi a rawateḡeidi be yaba matabudi Mamaitua eteni ḡarodie ya voivoiedina ai varidina. Mamaitua yodi eteni adi kedama ya kaipore da taudi ai sumaḡana. \v 28 Naumeki da taudi inam dabudine tauwai muriwatana mate a mia watanana. \c 15 \s1 Tauwai sumaḡa adi boruma dosinama Jerusalemma \p \v 1 Tautauḡoma ḡesaudima taudi Judiaḡa a yovona Antiokma. Be dabudine tauwai sumaḡa umanama awai katakataidina, “Deḡoda taumi nam kopitom ko paḡo maika Mousis ya riuriuna nama, taumi tokare nam yawasana ko paḡo.” \v 2 Uma giudima aubaidima Pol be Banabas taudi mate ai saḡasaḡana. Vutuna aubainama tauwai sumaḡa Antiokma taudi Pol, Banabas be tauwai sumaḡa ḡesaudima a vinedi da taudi sibo a naḡona Jerusalemma. Be dabudine taudi apasol be babada uma kauinama sibo a giuena. \v 3 Naumeki da, Mamaitua na damma taudi a riupore nawedina. Be kedae Ponitia be Samaria nopodiḡa a naḡo be dabudine Pol be Banabas banaga tauwai sumaḡa a riuriuedina da eteni banegidima adi yawasanama a vitaredina. Be uma varinama aubainama tauwai sumaḡa matabudi nuedima ya verena. \p \v 4 Raḡanine taudi Jerusalemma a tavatavana, dabudine Mamaitua na damma, apasol be babada taudi Pol be Banabas adi banagama mate ai kaiwedi be a rabedina. Dabudine Pol be Banabas Jerusalem banegidima, Mamaitua yaba matabuna ya voivoiedina, a riuedina. \v 5 Dabudine Parisi nopodie tauwai sumaḡa ḡesaudima a midisuḡu be a riuna, “Tauwai sumaḡa eteni nopodie, taudi naumeki da kopitom ta paḡo be Mousis na tarawatuma ta voteyeteyena.” \p \v 6 Dabudine apasol be babada ai boru be kopitom kauinama a giu guratena. \v 7 Dabudine ai tarapiri guratana be muriḡa Pita ya midisuḡu be ya riuedina, “Yau bana! Taumi koya kataie da dokane poumie Mamaitua ya vinegu da taugu mudugue eteni banegidima vari verenama sibo a vaie be ai sumaḡana. \v 8 Be Mamaitua nopo matabudi ya kataiedina, be tauna yai kataiguna da eteni banegidima yai aninedina, baninama Arua Babau ya utedina maika tauda. \v 9 Be tauna nam i voie da taudi tabu be tauda tabu, baninama tauna nopodima ya koḡedina, adi waisumaḡama aubainama. \v 10 Vutuna aubainama taumi nam sibo tauwai sumaḡa koya kawa nuaraḡeraḡedi, baninama tamatamadama bo tauda nam teneteneḡina da uma vitanama tokare te kiroḡi. Deḡoda nama ko voiana, taumi Mamaitua ko rarau rubuna da tauna nuanama ei medina. \v 11 Ibewa nam nama, tauda tài sumaḡa da Bada Yesu na raukiviveree tè yawasanana. Be teneḡinama nama eteni banegidima.” \p \v 12 Be borue banaga matabudi ai nuatuḡutuḡu be Banabas be Pol adi giuma awai beavaiedina nema Mamaitua mataira be voia dosidima taudie eteni ḡarodie ya voivoiedina ai maḡataridina. \p \v 13 Raḡanine adi giuma awai kovina, dabudine Jeims ya riuna, “Yau bana, koi beavaiegu! \v 14 Saemon tauda kaite ya riuedana da Mamaitua na damma eteni nopodie ya vinedina. \v 15 Be peroveta adi giuma a girugirumina mate teneḡinama, umanama a girumina: \q1 \v 16 ‘Raḡan muriḡa taugu yà verau munaḡa be Deivid na kapema pupunama yà keri munaḡena. \q1 Be deḡo dobudima nuanuakotovidima, taugu yà rawa vau munaḡedina. \q1 \v 17 Nama taugu yà voie da Israel banegidima tautaugosedima be eteni matabudi taugu è vinevinedina, taudi Bada tai muriwatanena. \q1 Nama Bada ya riuna. Tauna uma yabedima ya voiedina. \q1 \v 18 Be inam kauidima yà giugiuemina, boni banaga a kataiedina.’ \m \v 19 Vutuna aubainama taugu è noḡotina umanama: Deḡoda eteni banegidima aitauḡa Bada tawai sumaḡena, naumeki da nam sibo tè tainuaraḡeraḡedi. \v 20 Be tauda sibo leta tè girumidi be tè riuedi da taudi kani raurauobedima nam ta kani be nam ta rauwaivi yabayababa. Deḡoda tai naḡina, inam naumeki adi visavisarama taudiḡa mate, be nam waiwaivi ḡesaudima mate. Be taudi nam musara gadonama kikikinama bo kosina ta kanidi, \v 21 baninama Mousis na tarawatuma boni da yodi meagai da meagai ta rauguguye be Sabat patapatanama sinagog nopodie ta siesievidina.” \s1 Eteni waiwaisumeḡidima adi letama \p \v 22 Naumeki da dabudine apasol, babada be Mamaitua na damma matabudi, nopodie taudi tautauḡoma ḡesaudima a vinedi da a riupore nawedina Antiokma Pol be Banabas mate. Taudi Judas awai isaisana Basabas, be Saelas a vinedina. Taudi rabuidi tauwai sumaḡa nopodie tauwai kedadoka. \v 23 Naumeki da apasol uma letanama taudi mate a riupore nawedina: \pi1 “Kapore eteni banegimima aitauḡa kowai sumaḡana. \mi Tauma tuatuaḡemima apasol be babada, tauma uma letanama kè girumina taumi tauwai sumaḡa Antiok, Siria be Silisiama ḡaromie. \pi1 \v 24 “Tauma kè vaiena da tauma ama damma nopone banaga ḡesaudima taudi adi giue a tainuaraḡeraḡemi be a tainuaboyemina. Be tauma nam ke riuedina da nama sibo a voia. \v 25 Vutuna aubainama tauma matabumai kèi aninana, da tautauḡoma ḡesaudima kè vinedi be taudi tauma ama banagama Banabas be Pol mate kè riuporedina ḡaromie. \v 26 Uma tautauḡomidima taudi adi yawasanama ai utaedina dà Badama Yesu Keriso aubainama. \v 27 Tauma Judas be Saelas ka riuriuporedina da aba letae kè girugirumina, taudi mududie ta giu yaḡemina. \pi1 \v 28 “Arua Babau be tauma kèi anina da nam vita debemie ka boru. Be taumi sibo uma yabediḡa koya voiedina: \v 29 Kani raurauobedima nam ko kanidi be kosina bo musara gadonama kikikinama nam ko kanidi. Be nam ko rauwaivi yabayababa. Deḡoda koi naḡina, inam naumeki ami visavisarama taudiḡa mate, be nam waiwaivi ḡesaudima mate. Deḡoda uma yabedima ko gosedina, taumi tokare naumeki. \pi1 “Ebom matabumi be ko mia kaua.” \p \v 30 Dabudine tautauḡoma a riuporedi be a dobi a naḡona Antiokma. Raḡanine taudi dabudi a dobidobina, naumeki da banaga matabudi ai rawateḡeidi be leta a utedina. \v 31 Dabudine banaga leta a sievi be nuedima ya verena duḡu giudima aubainama. \p \v 32 Judas be Saelas taudi peroveta be adi giue a duḡudi be a voiedi da ai rewapanana. \v 33 Taudi dabudine a rautapa miana, muriḡa be taudi tuatuaḡedima ai aiainidi be suba mate a riupore munaḡedina aitauḡa a riuriuporedina ḡarodie. \v 34 (-)\f + \fr 15:34 \ft Gurik baibol nopone vers 34 nam ima kenakenana. Be inam umanama: Be Saelas dabudine ya mia kwasana.\f* \v 35 Be Pol be Banabas taudi Antiokma a mia kwasa be taudi banaga ḡesaudima mate Bada na giuma awai katakatai be a rarau guguyena. \ms1 Pol na vaḡaima wairabuinama \s1 Pol be Banabas ai yamonedina \p \v 36 A mia raḡan bisanama be Pol Banabas ya riuena, “Agunai tà munaḡa meagai matabudi nopodiḡa deḡo Bada riunama tè rarau guguyedina, dabudi dà banagama tà vakitekitedi da taudi nema ta naḡonaḡo bako.” \v 37 Dabudine Banabas ya ḡoeḡoena da Jon awai isaisana Mak taudi mate sibo a naḡona. \v 38 Be Pol ya noḡoti da nam i verena da taudi Mak mate ta naḡo, baninama tauna noḡone Pampiliama ya gose poredina. Be tauna nam taudi mate ti noyana. \v 39 Dabudine taudi uma kauinama aubainama ai kawa riuriu vavasaḡa be ai daberaridina. Naumeki da Banabas Mak yai doke be kukakukae a davuna Saiprasma. \v 40 Be Pol tauna Saelas yai doke be a naḡona. Be tauwai sumaḡa a moiragi da Mamaitua Pol be Saelas e rabedina. \v 41 Taudi Siria be Silisia nopodiḡa a naḡo be Mamaitua na damma matabudi a voiedi da ai rewapanana. \c 16 \s1 Timoti, Pol be Saelas mate a naḡona \p \v 1 Tauna Debe be Listrama ya tavana. Dabudine tauwai muriwatana isanama Timoti ya miamiana. Tauna tinananama Jius baneginama be tauna tauwai sumaḡa, be tamanama tauna Gurik baneginama. \v 2 Tauwai sumaḡa matabudi Listra be Ikonium nopodie taudi a riuna da Timoti tauna banaga verenama. \v 3 Vutuna aubainama Pol ya ḡoeḡoena da Timoti mate sibo a naḡona. Inam dabudine Jius a miamiana be Pol kopitom Timoti ḡarone ya voiena, baninama Jius banegidima kadi taiye, baninama taudi matabudi a kataiena da Timoti tamanama tauna Gurik baneginama. \v 4 Muriḡa taudi meagai da meagai a naḡo be apasol be babada Jerusalem nopone abaḡa awai aninedina, nama banaga a riu nawedina da taudi yabedima nama sibo a voteyeteyedina. \v 5 Naumeki da Mamaitua na damma a voiedi da adi waisumaḡama yai rewapana be banaga raḡaninama patapatanama sievinama ya moramorabana. \s1 Mamaitua Pol ya riupore nawena Masedoniama \p \v 6 Pol na banagama mate taudi Pirigia be Galesia provins noponaḡa a naḡonaḡona, baninama Arua Babau ya riutuaḡaiedina da taudi nam Mamaitua na giuma Eisia provins nopone sibo a rauguguye. \v 7 Raḡanine taudi Misia provinsne a tavatavana, taudi a raurubu da Bitinia provinsne sibo a naḡona, be Yesu Aruinama ya riutuaḡaiedina. \v 8 Dabudine taudi Misia ai muri be a dobi a naḡona Troas meagaine. \p \v 9 Inam kupine Pol rauboni matae kitakitanama ya kitana. Tauna Masedonia baneginama ya kitana, noḡone ya midi be yawai baḡana, “Kwa verau Masedoniama be kwa sagumaina!” \v 10 Uma rauboninama murine tauma\f + \fr 16:10 \ft Uma dabudine be nokoi ya naḡona riu “tauma” yai karena, baninama dabudine Luk mate.\f* waiḡapa kè vokaukauana Masedonia naḡonama aubainama, baninama tauma kè noḡoti da Mamaitua ya yokoemaina da inam dabudine sibo vari verenama kè rauguguyena banaga ḡarodie. \s1 Lidia na yawasanama ya vitarena \p \v 11 Tauma Troas kè gose be kukakukae kè naḡona Samotres. Be pomainama kè davuna Neapolisma. \v 12 Dabudine da tauma kè naḡona Pilipi. Inam Masedonia adi meagaima dosinama be Rom banegidima adi kaba miama. Be dabudine tauma raḡan bisanama kè miana. \p \v 13 Be Sabat raḡanine tauma kè dobi kè naḡona upae meagai kedanama matane. Dabudine tauma kè noḡoti da Jius adi kaba moiragima gabunama\f + \fr 16:13 \ft Deḡo meagaidima nam sinagog, Jius doḡae awai rawateḡeidina moiragi aubainama.\f* sibo kè banavina. Tauma kè mia be waiwaivi aitauḡa dabudi awai rawateḡeina ḡarodie kè giuna. \v 14 Dabudine waivi tenaḡa isanama Lidia tauna Mamaitua taurauduneenama. Tauna Tayatira meagaine be gara gatugatunama taurau gimaredima. Be tauna uma giunama ya vaivaiedina, Bada tauna nuanama ya vitare be Pol aba ya giugiuedina yawai beavaia kauedina. \v 15 Dabudine tauna be na vadama banegidima matabudi ai babataitodina. Muriḡa tauna yai baḡamaina, “Deḡoda taumi ko noḡotina da taugu naumeki Bada yàwai sumaḡena, naumeki da ko verau be taugu mate tà miana yau vadae.” Dabudine tauna nuamaima ya riu vitarena. \s1 Pol be Saelas dibure a biridina \p \v 16 Raḡan tenaḡa tauma kè naḡona Jius adi kaba moiragima gabune. Be kedae taunoya waivinama kè banavina, tauna nopone koitiri aruinama. Be inam aruinama tauna kaua nam anikaba kataiedi tauna yawai maḡataridina. Be uma waivinama taupakinama taudi mane dosinama a paḡopaḡona na koitirima aubainama. \v 17 Uma waivinama tauma Pol mate yai muriwatanemai be bonanama dosine umanama ya riuriuna, “Uma banegidima taudi Mamaitua saḡasaḡa vavasaḡinama na taunoyama, be taudi yawasana kedanama ta riuriuemina.” \p \v 18 Uma kauinama raḡan matabuna namaḡa ya voivoiana. Be raḡan tenaḡa Pol tuninama ya tuaḡai da yai tautinamuri be koitiri aruinama ya riuena, “Yesu Keriso isane yà riuriu vavasaḡemna: Uma waivinama kwa dobi pore!” Inam dabudine arua waivi ya dobi porena. \p \v 19 Raḡanine waivi taupakinama ta kitana be adi manema anivoienama kedanama ya kovina, naumeki da taudi Pol be Saelas a vunuḡidi be a soru nawedina anikune gabune etaredima aubainama. \v 20 Taudi a verauḡedina meagaie gewagewa tauwai tarapiriedima ḡarodie a verauḡedi be a riuna, “Uma tautauḡomidima taudi Jius banegidima, da meagaima ta kawakawa gewagewana. \v 21 Baninama taudi vaivai tabudima tawai katakataidana, be tauda nam naumeki da tài aninedi be tà voiedi, baninama tauda Rom banegidama.” \p \v 22 Be dabudine patara ai rawateḡeidi da Pol be Saelas a mediedina. Be gewagewa tauwai tarapiriedima taudi Pol be Saelas adi garama a sikedi be tautauḡoma ḡesaudima a riuedi da taudi a kwapudina. \v 23 Be taudi a kwapudina raḡan ya riba kaua be dibure a sivudi be dibura taubodamenama a riue da e rabe kauedina. \v 24 Uma riunama aubainama taubodama dibura nopo vavasaḡine ya biridi be kaḡèdima kaie yai ḡavitadididina. \p \v 25 Kupi poune nama Pol be Saelas a moimoiragi be a saresarena Mamaitua ḡarone. Be dibura banegidima ḡesaudima taudi awai beavaiedina. \v 26 Yai raḡantenaḡe da yoyo dosinama ya tubuḡa be dibura vadanama matabuna ya gusu da dibura matakededima matabudi a nuaporaporaḡa be seini banaga a panipanidina matabudi a nuakuvesana. \v 27 Be dibura taubodamenama ya ḡosori da e kitana be dibura matakededima matabudi a nuaporaporaḡana, dabudine tauna yai noḡotana dibura banegidima matabudi kabe naira ti naḡonaḡo. Vutuna aubainama tauna na kwatikwatima ya soru tavaite be ya ḡoeḡoena sibo taunaḡa yai guri munaḡena. \v 28 Be Pol bonanama dosine ya riuna, “Nam kwai guri munaḡem! Tauma matabumai uma.” \p \v 29 Dabudine tauna kodam ya riuwane be ya manini naḡona vada nopodiḡa be Pol da Saelas noḡodie ma nairina ya rauduneedina. \v 30 Dabudine yai doka dobiḡedi be yai taraviredina, “Yau bana, aba yà voie be yawasana yà banavi?” \v 31 Be taudi a paribeena, “Bada Yesu kwai sumaḡe be tam kwa yawasanana. Tam be am vadama banegidima mate.” \v 32 Be Pol da Saelas Bada riunama tauna be na vadama banegidima mate a riuedina. \v 33 Be inam raḡanine kupie tauna yai dokedi da kerodima ya koḡedi be waiḡapa tauna be na sedama mate ai babataitodina. \v 34 Dabudine taubodama yai doka nawedina na vadae be adi kanima ya vokaukauena. Be tauna na sedama mate mosari nopodima ya moḡavuna, baninama taudi yodi Mamaitua tawai sumaḡena. \p \v 35 Pomainama raḡan ya tom da gewagewa tauwai tarapiriedima babadidima taudi tauwai kwapu banegidima a riuporedina dibura taubodamenama ḡarone be umanama a riuena, “Inam banegidima kwa kaiporaḡa be ta naḡona.” \v 36 Naumeki da dibura taubodamenama uma riunama Pol ya riuena, “Gewagewa tauwai tarapiriedima a riuna da taumi sibo è kaiporemi. Vutuna aubainama yodi ma nuasubemi ko naḡo!” \v 37 Be Pol tauwai kwapu ya riuedina, “Avedi da tauma Rom banegimaima be taudi nam ti katai kauemaina, be mate nam ama gewagewama ti kataie be patara nopodie a kwapu yababemai be dibure a birimaina. Be yodi taudi ta ḡoeḡoena moisirie ta kaiporemai, bo? Ibewa! Nam nama. Taudi ḡomidima sibo a verau be ai doka dobiḡemaina.” \p \v 38 Be tauwai kwapu inam giudima gewagewa tauwai tarapiriedima ḡarodie ai maḡataridina. Raḡanine taudi ta vaiena be Pol da Saelas taudi Rom banegidima, dabudine taudi a naira kauana. \v 39 Naumeki da taudi a verau da Pol be Saelas ai kaiwedi be ai baḡedi da sibo meagai a gose pore be a naḡona. Naumeki da taudi dibure be ai doka dobiḡedina. \v 40 Raḡanine Pol be Saelas dibura a dobidobi porena taudi a naḡona Lidia na vadae. Dabudine taudi tauwai sumaḡa a banavidi da a duḡudi be muriḡa taudi a naḡona. \c 17 \s1 Rauguguya be raukivigewagewa Tesalonaika nopone \p \v 1 Raḡanine taudi a babara naḡona Ampipolis be Apolonia meagaidima, a gosedi be Tesalonaikama a tavatavana, dabudine Jius adi sinagogma a kitana. \v 2 Naumeki da Pol tauna nopone ya naḡona maika noḡone na kaba voiama nama. Sabat rabuiteḡa nopodie tauna banaga mate buka poredima girugirumidima ai tarapiriedi \v 3 be ya giugiu waibatedina da Tauwai yawasana ei nuatoitoi be gurie e midisuḡu munaḡana yawai maḡataridina. Tauna umanama ya riuriuna, “Uma Yesunama taugu ḡaromie yà rarau guguyena tauna Tauwai yawasana”. \v 4 Naumeki da Jius banegidima ḡesaudima ai sumaḡa be Pol be Saelas ai muriwatanedina. Be teneḡinama nama Gurik banegidima Mamaitua taurauduneenama toitoi be waiwaivi isanaḡonaḡodima bisanama. \p \v 5 Be Jius banegidima a unurana, vutuna aubainama banaga adi yawasanama gewegewedima anikune gabune a rawateḡeidina, be taudi iḡara inam meagaine ai karena. Taudi a naḡo Jeison na vadae a saḡana. Taudi Pol be Saelas a wanewanedina da sibo a dobiḡedina banaga ḡarodie. \v 6 Be taudi a wana rereḡedina aubainama, Jeison be tauwai sumaḡa ḡesaudima a soru dobiḡedina meagai babadidima noḡodie, be bonedima dosine a riuna, “Uma tautauḡomidima taudi gewagewa dobu matabuna a voivoiedina be yodi uma a tavana. \v 7 Be Jeison ya riuedi da na vadae ya saḡedina. Be taudi Sisa na giuma a rawaḡaiḡaiedi be a riuna da banaga ḡesaunama, tauna guyau, isanama Yesu.” \p \v 8 Raḡanine taudi umanama giudima a vaivaiedina, patara be meagai babadidima ma medidi a naḡo midisuḡuna. \v 9 Dabudine babada Jeison na banagama mate a riuedi da mane bisa a ḡoeḡoedina nama ai maesa be a riuporedi da a naḡona. \s1 Pol be Saelas a naḡona Berea meagaine \p \v 10 Raḡanine kupi ya tavatavana tauwai sumaḡa Pol be Saelas a riupore nawedina Bereama. Dabudine a tavatavana, taudi Jius adi sinagogma nopone a naḡona. \v 11 Be banaga dabudi Bereama miemienidima taudi banaga veredima, nam Tesalonaika banegidima maika. Baninama taudi raḡan matabuna Mamaitua riunama nuedima tabutabune a vaivaie be a paḡopaḡona. Dabudine taudi girugiruminama poranama raḡan patapatanama a kitakita yaḡedina, da aba Pol ya riuriuedina inam riukaua bo ibewa. \v 12 Be Jius banegidima toitoi be Gurik waiwaividi be tautauḡomidima isanaḡonaḡodima toitoi matabudi ai sumaḡana. \p \v 13 Raḡanine Jius banegidima Tesalonaikama ta vaiena be Pol Mamaitua riunama Bereama ya rarau guguyena, taudi mate dabudi a naḡo be patara a kawa nopogedegederidina. \v 14 Naumeki da tauwai sumaḡa Pol waiḡapa a riupore nawena gerese, be Saelas be Timoti Bereama a mia kwasana. \v 15 Be tautauḡoma aitauḡa Pol awai dokena taudi mate a naḡona, naumeki da Aten paratinama. Be Pol na giuma a munaḡena Bereama da Saelas be Timoti ta riuedi be yaḡiyaḡina Pol murine ta naḡona. \s1 Pol Aten nopone \p \v 16 Raḡanine Pol yaḡoro Saelas be Timoti Atensma ya raberabedina, tauna yai nuaboya kauana, baninama e kitana be meagai noponama kokoitau ya moḡavuna. \v 17 Tauna Jius be Gurik tauwai sumaḡa banegidima mate sinagog nopone ai tarapirina, be raḡan patapatanama anikune gabune aitauḡa a tavatavana mate awai tarapirina. \p \v 18 Dabudine tautauḡoma nuanuauyauyedima Epikuria be Stoiki damdima, taudi Pol umanama a riu virevirena, “Inam baneginama giugiu buabuanama aba e giue?” Be banaga ḡesaudima a riuna, “Anikitanama maika tauna wari dobu mamaituedima e giugiuedina.” Nama taudi a riuna, baninama Yesu tauna gurie be ya midisuḡu munaḡana, vutuna Pol ya rarau guguyena. \p \v 19 Dabudine taudi Pol ai doka nawena Areopagas oyanama\f + \fr 17:19 \ft ‘Areopagas’ inam oya debane, be Aten banegidima nuanuauyeuyedima adi kaba waiboruma gabunama.\f* debane be a riuena, “Tauma sibo kè kataie da uma waikatakatainama vaunama aba tam kwai katakataiedi? \v 20 Tam am giuma vaiedima ditabu beamaie ta yovoyovona. Vutuna aubainama tauma ka ḡoeḡoena da am giuma pakanama sibo kè katai kauena.” \v 21 Naumeki Aten banegidima be vaḡavaḡai matabudi dabudi miemienidima taudi nam aba noyanama ti voivoiena, be taudi raḡan matabuna a miaboni be giu vaudima a giugiuedi be awai beavaiedina. \p \v 22 Dabudine Areopagas oyane adi kaba waiborue dabudine Pol ya midisuḡu be ya riuna, “Yau bana! Taugu yà kitakitana da taumi bariawa tabu be tabu ko rarau duneedina, maika kabe Mamaitua. \v 23 Taugu ami meagaiḡa è babababara naḡo raḡanine, taugu olta tenaḡa è banavina da debane umanama a girumana: \sc Uma oltanama tauna mamaitua nam katakataiena tauna aubainama\sc*. Taumi uma Mamaituanama nam ko kataiena be ko rarau duneena. Tauna vutuna yodi yà rauguguyena ḡaromie. \p \v 24 “Inam Mamaituanama, tauna dobu be nopone yaba matabuna ya voiedina. Be tauna mara be dobu ewai badedina, be tauna nam vada banaga nimedie a voivoiedina nopodie ima miamiana. \v 25 Be banaga nam teneḡina da tauna tai kani be ta rabe, baninama tauna nam aba ḡarode ima ḡoeḡoena. Ibewa! Tauna vutuna yaba matabuna e raberabedina, be tauna yawasana, yavutu be yaba matabudi e uteutedina. \v 26 Tauna tauḡoma tenaḡa pakane yai tubuḡina be taune dam matabudi dobue yai tubuḡidina, baninama ya ḡoena da banaga sibo dobu matabuna a miana. Be tauna banaga adi raḡanima ya vinedi be adi kaba miama deḡo dabudine sibo a miana mate ya vinedina. \p \v 27 “Nama Mamaitua e voivoiana, baninama tauna e ḡoeḡoena da banaga ta wane be tai suratou gurata da ta banavina. Be tauna tauda diade be nam i naḡo poredana. \v 28 Baninama taune tà yawayawasana, tà naḡonaḡo be tà miamiana. Be ami sarema taubiridima ḡesaudima taudi umanama a vatovatodina, ‘Tauda tauna natunatunama.’ \v 29 Vutuna aubainama tauda deḡoda Mamaitua Natunatunama, naumeki da tauda nam sibo tèi noḡotana Mamaitua tauna kokoitau, banaga adi nuauyauyae gold, siruva bo yekue a sarisaridina maika. \v 30 Dokane Mamaitua bua ya kita poredina, be yodi banaga dobu matabuna e riuriuedina da nuedima ta vitaredina, \v 31 baninama tauna raḡan ya vinena da airaḡan tauna dobue banaga matabudi adi voiama ruvane ei tarapiriedina. Be tauna tauḡoma tenaḡa ya vinena da tauna uma kauinama ei badena. Uma baneginama Mamaitua gurie ya kawa midisuḡu munaḡena, da matabuda sibo tè kataiena da Mamaitua uma noyanama tauna ya utena.” \p \v 32 Raḡanine taudi gurie midimidisuḡu muneḡinama a vaivaiena, dabudine ḡesaudima taudi ai kwatekwateve be ḡesaudima a riuna, “Tauma ka ḡoeḡoena uma riunama wari raḡan kwa giu munaḡe be ka vaiena.” \v 33 Naumeki da Pol ya gosedi be ya naḡona. \v 34 Be tautauḡoma bisanama na giuma ai sumaḡe be ai muriwatanena. Taudi nopodie tauḡoma tenaḡa isanama Dionisus, tauna Areopagas oyanama baneginama. Be ḡesau tauna waivinama isanama Damaris, be ḡesaudima mate. \c 18 \s1 Pol Korint nopone \p \v 1 Uma kauidima muridie Pol Aten ya gose pore be ya naḡona Korint. \v 2 Inam dabudine Jius tauḡominama isanama Akwila ya banavina, tauna Pontasma ya tubuḡana. Tauna na waivima Prisila mate maiḡo ḡoma Italima be a tavana, baninama Sisa Klaudias ya riu vavasaḡana da Jius banegidima Romma ta gosena. Be Pol ya naḡona kitedima aubainama. \v 3 Be na noyama teneḡinama maika taudi. Vutuna aubainama taudi mate a mia be parai a voivoiedina vada aubaidima. \p \v 4 Be Sabat matabudi sinagog nopone yawai tarapirina, be ya rarau rubuna da Jius be Gurik banegidima sibo nuedima a vitaredina. \v 5 Raḡanine Saelas be Timoti Masedoniama be a tavana, dabudine Pol parai voienama ya gose be raḡan matabuna Mamaitua riunaḡa ya giugiu nonoḡena, be Jius ḡarodie yawai maḡatarana da Yesu tauna naumeki Tauwai yawasana. \v 6 Be Jius taudi tauna na giuma a riu virevire be a kunurena. Vutuna aubainama tauna na garae popokau ya rawakurukuruvidi\f + \fr 18:6 \ft Popokau ya rawakurukuruvina, baninama adi gewagewama ya ute munaḡedina.\f* be ya riuedina, “Deḡoda yawasana nam ko banavi, inam taumiḡa ami wavuma. Be wavumima taumiḡa ko paḡo munaḡena be nam taugu yau wavu. Yodi be nokoi ya naḡona taugu yà naḡona eteni ḡarodie.” \p \v 7 Naumeki da Pol sinagog ya dobi pore be ya naḡona Taitos Jastas na vadae sinagog diane. Inam baneginama tauna Mamaitua taurauduneenama. \v 8 Krispas sinagog tauwai badenama be na vadama banegidima matabudi Bada ai sumaḡena. Be Korint banegidima toitoi nama a vaivaiena, taudi mate ai sumaḡa be a babataitona. \p \v 9 Kupi tenaḡa Pol Bada ya kitana, be Bada umanama ya riuena, “Nam kwa naira, tam naumeki da kwa giugiuna, nam kwai nuatuḡutuḡu, \v 10 baninama taugu tam mate, be nam aitau tokare e midisuḡu be e raukivi gewegewem. Baninama yau banagama toitoi uma meagaine ta miamiana.” \v 11 Naumeki da Pol modi tenaḡa be nawaravi 6 dabudi ya mia be Mamaitua riunama banaga yawai katakataidina. \p \v 12 Galio tauna Akaia provins nopone yawai primiana raḡanine, dabudine Jius banegidima a rawateḡeidi da Pol a vunuḡi be a verauḡena etara aubainama. \v 13 Taudi Pol ai wavu be a riuna, “Uma tauḡominama tauna banaga nuedima ya riu vitaredi da taudi Mamaitua a rarau dunee be isanama a kaikai suḡuna. Be tauma ama tarawatuma nam nama ima kenakenana.” \v 14 Dabudine Pol ḡaubonaḡa sibo giu yai karena be Galio Jius ya riuedina, “Taumi Jius koi beavaia! Deḡoda uma baneginama gewagewa i voiena, naumeki da taugu sibo bonemima è paḡona. \v 15 Be uma kauinama tauna ya voiena, inam taumi ami waikatakataima na ruvae be ami tarawatuma isedie. Vutuna aubainama uma kauidima taumiḡa koi tarapiriedi be nam taugu yau noyama dabudi ima kenakenana.” \v 16 Vutuna aubainama tauna anietara vadane be ya tavu dobiḡedina. \v 17 Dabudine Jius banegidima matabudi sinagog tauwai badenama Sostenes a vunuḡi be Galio noḡone a riḡa yabayababena. Be Galio nam aba i riuena. \p Pol ya munaḡana Antiokma. \v 18 Be tauna Korintma ya mia guratana. Muriḡa na banagama yai kaiwedi be kukakukae, Prisila be Akwila mate a naḡona Siriama. Muriḡa da ya geruna tauna Kenkeriama debanama a maku porena, na saugama\f + \fr 18:18 \ft Raḡanine banaga Mamaitua ḡarone a sausaugana, taudi debedima nam ti tomtomna. Be raḡanine sauga ya kovikovina, naumeki da debedima a makumaku poredina.\f* Mamaitua ḡarone aubainama. \v 19 Taudi Epesesma a tava be dabudine Pol Prisila be Akwila ya gosedi be ya naḡona sinagog nopone be Jius banegidima mate ai tarapirina. \v 20 Dabudine Jius banegidima tauna ai baḡana da mate a taumia gurata be tokare sibo ya naḡona. Be tauna ya tuaḡaina. \v 21 Naumeki da yai kaiwedi be ya riuedina, “Deḡoda Mamaitua e ḡoeguna, naumeki da tokare yà verau munaḡana.” Be dabudine tauna Epeses ya gose be kukakukae ya naḡona. \v 22 Raḡanine tauna Seseriama ya tavana, tauna ya saḡana Jerusalemma Mamaitua na damma waikaiwedima aubainama, be muriḡa tauna ya dobi ya naḡona Antiokma. \ms1 Pol na vaḡaima wairabuiteḡanama \s1 Apolos ya naḡona Epesesma \p \v 23 Pol dabudine Antiokma ya taumia guratana. Muriḡa uma dobunama ya gose be tauna ya babara naḡona meagai da meagai, Galesia be Pirigia provinsdima nopodiḡa, be tauwai muriwatana matabudi ya voiedi da taudi ai rewapanana. \p \v 24 Inam raḡanine Jius tauḡominama tenaḡa isanama Apolos, ya verauna Epeses meagaine. Tauna Alexandriama ya tubuḡana, be tauna taugiuyaḡayaḡa be girugiruminama poranama tauna ya katai kauena. \v 25 Be tauna Bada Yesu na yawasanama kedanama a giu kauena. Be na giuma vaiedima ai rewapana vavasaḡana. Avedi da tauna Jon na babataitoma taunaḡa ya kataiena, be yaḡoro Yesu na kauama ya giu yaḡeyaḡedina. \v 26 Tauna ma raudebatorana sinagog nopone ya giuna. Raḡanine Prisila be Akwila tauna na giuma ta vaiena be taudi a riue be ai doka nawena adi vadae. Be dabudine taudi Mamaitua na yawasanama kedanama Apolos a giu yaḡena. \p \v 27 Raḡanine Apolos Akaia naḡonama ya waitaina, naumeki tauwai sumaḡa Epesesma taudi leta a girumina Akaiama tauwai sumaḡa ḡarodie da raḡanine Apolos dabudine e tavana inam taudi nimedie. Apolos na kaba tavama raḡanine, tauna tauwai sumaḡa ya sagu kauedina, waikatakatai puyonama tauna ḡarone aubainama. \v 28 Be na giuma wairewapana vavasaḡidie Jius banegidima adi giuma patara nopodie ya riḡedina, be tauna girugiruminama porane ḡarodie yai maḡatarana da Yesu tauna naumeki Tauwai yawasana. \c 19 \s1 Pol be Jon tauwai babataito na tauwai muriwatanama \p \v 1 Raḡanine Apolos tauna Korintma ya miamiana maika, Pol tauna oya tauridiḡa kedanama ya paḡona, naumeki da Epesesma ya dobina. Dabudine tauwai muriwatana ḡesaudima ya banavidi \v 2 be yai taraviredina, “Taumi koyawai sumaḡana raḡanine, Arua Babau koya paḡo bo ibewa?” Be taudi a paribeena, “Ibewa, tauma nam airaḡan deḡo Arua Babau riunama ke vaia rubuna.” \v 3 Naumeki da Pol ya riuna, “Be taumi aba babataitonama koya paḡo?” Be taudi a paribeena, “Jon na waibabataitoma.” \v 4 Dabudine Pol ya riuna, “Jon na waibabataitoma inam taudi aitauḡa adi noḡotama ta vitavitaredina aubaidima. Tauna banaga ya riuedina da, banaga murine e veraverauna, tauna tai sumaḡena, inam tauna Yesu.” \p \v 5 Taudi umanama giunama a vaivaiena, taudi Bada Yesu isane a babataitona. \v 6 Raḡanine Pol nimanama debedie ya biribiridina, dabudine Arua Babau ḡarodie ya yovona. Naumeki da taudi bona tabu be tabu giuedima ai kare be awai perovetana. \v 7 Inam tautauḡomidima sievinama 12 nama. \p \v 8 Pol nawaravi rabuiteḡa nopodie tauna ya naḡona sinagog nopone, be Mamaitua na waiguyauma banaga ḡarodie ma raudebatorana yawai maḡataridi be nuedima ya riuriu vitaredina. \v 9 Be banaga ḡesaudima taudi a raukosoḡaiḡai be nam ti sumaḡana. Be patara noḡodie riu gewegewedie Bada na yawasana kedanama a riuedina. Vutuna aubainama Pol taudi ya gosedi be tauwai sumaḡa ḡesaudima ya ragaudi ḡarone, be raḡan matabuna Tiranus na waikatakataima vadane awai tarapirina. \v 10 Uma kauinama nama ya kena nonoḡana da modi rabui a kovina, vutuna aubainama Jius banegidima matabudi be Gurik aitauḡa Eisia provins nopone miemienidima matabudi Bada riunama a vaiena. \s1 Banaga ginauri bukedima a gabu gorudina \p \v 11 Be Epeses nopone Mamaitua rewapana Pol ya ute da tauna mataira dosi vavasaḡidima ya voiedina. \v 12 Banaga taudi Pol na agesi be na garama a ragaudina, be banaga sidesidedima debedie a biridi da a yawasana be arua gewegewedima taudi a dobi poredina. \p \v 13 Be Jius banegidima ḡesaudima taudi ginauri tauvoienama a babaranaḡo be a rarau rubuna da arua gewegewedima banaga a kokukokudina ḡarodie sibo Yesu isane a tavu dobiḡedina. Taudi umanama a riuna, “Yà riuriu vavasaḡemna da Yesu, vutuna Pol e rarau guguyena, tauna isane inam baneginama kwa dobi pore.” \v 14 Naumeki da Jius pirisidima adi badama isanama Skeva, tauna na sedama tautauḡomidima matabudi 7, taudi umanama kauidima a rarau rubudina. \v 15 Be arua gewagewanama ya riuna, “Taugu Yesu be Pol è kataiedina, be taumi aitau?” \v 16 Dabudine banaga arua gewagewanama kokukokunama ya raupoti, ya vunuḡidi da ya riḡa yabayababedi be taudi ma kovekovedi be ma kosikosinidi naira a manini dobina. \p \v 17 Jius be Gurik banegidima matabudi Epesesma miemienidima uma kauinama a vaie be taudi matabudi a naira kaua be Bada Yesu isanama a kaisuḡusuḡuna. \v 18 Be banaga toitoi aitauḡa awai sumaḡana, taudi a verau be adi voiama gewegewedima patara matedie a riu kuvekuvesidina. \v 19 Be banaga toitoi aitauḡa ginauri voivoiedima taudi matabudi adi ginaurima moiragidima bukedima a rawateḡeidi be patara matedie a gabu gorudina. Be raḡanine taudi buka maesidima a sievidi, da mane sievinama ya saḡa vavasaḡana, siruva 50 tausand nama. \v 20 Umanama kauidie Bada riunama yai rewapana, ya moraba be ya daberarana. \p \v 21 Inam kauidima muridie Pol Jerusalem naḡonama yai nuanoḡonoḡotena da tauna Masedonia be Akaia nopodiḡa sibo ya naḡona. Be tauna ya riuna, “Taugu yà naḡona Jerusalemma, be muriḡa yà naḡona Romma.” \v 22 Naumeki da tauna tausagunama rabui, Timoti be Erastas ya riupore nawe dokedina Masedoniama. Be Pol tauna dabudi Eisia provins nopone ya taumia guratana. \s1 Iḡara Epeses nopone ya tubuḡana \p \v 23 Naumeki da inam raḡanine banaga ḡesaudima a medina Bada na yawasanama kedama aubainama, be taudi waikawa riuriu dosinama ai tubuḡina. \v 24 Tauḡoma tenaḡa isanama Demetrias, tauna na noyama inam siruvae purapura ya voivoiedina. Tauna siruvae tempol ḡauḡaubodima ya voivoiedina, kitedima kokoitau waivinama isanama Aretemis na tempolma maika. Uma vadedima ḡauḡaubodima banaga a gimara da a ragaudi be a naḡonaḡona. Tauna noya toitoi banaga ya utedi da taudi siruvae yaba tabu be tabu a voivoiedi be yabedie a rarau manena. \p \v 25 Naumeki da Demetrias tauna na taunoyama be tausagudima ḡesaudima mate, matabudi ya rawateḡeidi be ya riuedina, “Yau bana, koya kataiena da tauda uma noyane, mane dosinama dà kaba paḡoma. \v 26 Be taumi koya kita be koya vaiena da uma baneginama Pol banaga toitoi nuedima ya riu vitaredina, baninama tauna ya riuna da mamaitua banaga nimedie voivoiedima inam taudi nam Mamaitua. Uma kauinama nam Epeses taunaḡa nopone i giuena, be Eisia provinsnama matabuna nopone nama ya giugiuna. \v 27 Uma giunama sabine yodi dà manema anipaḡonama kedanama ewai kavena. Be ḡesau inam umanama: Banaga tokare Aretemis na vadama ta noḡota tuatuaḡaiena be Aretemis ḡominama tauna Eisia be dobu matabuna nopone isanama dosinama banaga a rarau duneena, be yodi Pol e kawakawa kerebuna.” \p \v 28 Raḡanine na banagama nama a vaivaiena, taudi nuedima yai medi kaua be ma yogoyogodi a riuna: “Epeses Aretemisnama tauna saḡasaḡa vavasaḡinama.” \v 29 Dabudine meagai banegidima a tava yabayababa be kedae taudi Gaiyas be Aristakas mate a soru waimaninidi be a naḡona aniwai boru gabune, be nuedima ya raḡaraḡana. Taudi rabuidi Masedonia banegidima be Pol na varoroma. \v 30 Pol ya ḡoeḡoena sibo ya naḡona patara nopodie be tauwai muriwatana nam ti aninena. \v 31 Be mate provins babadidima dosidima aitauḡa tauna na banagama riu a riuporena ḡarone da tauna nam sibo ya naḡo aniwai boru gabune. \p \v 32 Dabudine banaga matabudi a nuababaḡa be banaga ḡesaudima wari yaba a yogoyogoena, be ḡesaudima wari yaba a yogoyogoena. Be banaga toitoi nam ti kataiena aba aubainama inam dabudine a tava. \v 33 Be Judia banegidima Alexanda a biusuriḡa nawena, patara noḡodie ai midiri da tauna aubaidima sibo ya giuna. Be Alexanda nimanama ya kaisuḡu da Jius adi gudutarama sibo banaga ḡarodie ya voiena, \v 34 be banaga ta kitana be tauna Jius baneginama, naumeki da banaga matabudi suara awas rabuinama nopodie a yogotenaḡa be a riuriuna, “Epeses Aretemisnama tauna saḡasaḡa vavasaḡinama!” \p \v 35 Dabudine meagai tauwai badenama ya riutuaḡaiedi be umanama ya riuna, “Banaga dobu matabuna a kataiena da tauda Epeses banegidama, tauda Aretemis\f + \fr 19:35 \ft ‘Aretemis’ tauna kokoitau waivinama.\f* na tempolma be yeku Aretemis maika kitanama marae be kurukuruvinama mate taurabedima. \v 36 Nam aitau tokare uma giunama e riutuaḡaie be teneteneḡina, vutuna aubainama taumi matabumi koi nuatuḡutuḡu be nam ko voia yabayababa. \v 37 Taumi uma tautauḡomidima rabui koya saḡe yababedina. Taudi nam aba da kaba raudunema vadane ti danene bo riu gewegewedie da mamaituama waivinama ti riuena. \v 38 Deḡoda Demetrias be na taunoyama uma banegidima sibo ti wavudina, tauda babada ta miamiana da taudi ta etaredi be dabudine tai kawa wavuwavuna. \v 39 Be deḡoda taumi giu ḡesaudima ḡaromie tima kenana, naumeki da tokare boru dosine ko giuedina. \v 40 Aba da manaka ya tubutubuḡana inam aninaira, tauda tokare uma kauinama aubainama tai wavudana. Be nam deḡo dà giuma verena da tokare tà gudutara. Be tauda nam dà giuma baniboruboruna da tokare tà riuedi.” \v 41 Uma giudima ya giugiu koviedina, tauna boru yai yamonedina. \c 20 \s1 Pol Epeses ya gose be ya naḡona Troasma \p \v 1 Raḡanine iḡara ya kovikovina, dabudine Pol tauwai sumaḡa ya rawateḡeidi be ya duḡudina. Naumeki da yai kaiwedi be ya gosedi da ya naḡona Masedoniama. \v 2 Inam dobudima tauna ya naḡo rovoedi be banaga ya duḡuduḡudina. Naumeki da Grisma\f + \fr 20:2 \ft ‘Gris’ inam Gurik banegidima adi dobuma.\f* ya tavana. \v 3 Dabudine nawaravi rabuiteḡa ya mianana, be tauna ya ḡoeḡoena sibo ya naḡona Siriama. Be Jius banegidima tauna kana kasirama a tomtomna, vutuna aubainama Pol ya munaḡana Masedoniama. \p \v 4 Inam vaḡaine banaga bisanama Pol mate ai varorona. Taudi isedima Sopata, tauna Berea banaginama Pirus natunama, Aristakas be Sekundas, taudi Tesalonaika banegidima, Gaiyas tauna Debe baneginama, be Timoti, Taikikas be Tropimas, taudi Eisia banegidima. \v 5 Uma banegidima matabudi taudi a doka be Troasma a raberabemaina. \v 6 Be Buredi-Nam-Sasanina soinama murine tauma kukakukae kè davuna Pilipi. Be raḡan 5 muridie kèi rawateḡeimaina banaga ḡesaudima mate Troasma. Dabudine tauma raḡan 7 kè miana. \s1 Eutikas gurie a kawa midisuḡu munaḡena. \p \v 7 Raḡan Sande tauma kèi rawateḡeimaina turiya aubainama. Pol ḡarodie ya rarau guguyana, be tauna pomainama na naḡoma aubainama, tauna ya giuna da nubautua. \v 8 Tauma vada vatavatara rabuiteḡa, be vatara aniwai rabuiteḡane tauma kèi rawateḡeimaina. Be inam dabudine kodam toitoi a karakaratana. \v 9 Be tauḡoma tenaḡa yaraginama isanama Eutikas tauna windoe ya miamiana, be tauna matanama ya yadoyadona kena aubainama. Be Pol tauna yaḡoro ya giugiuna. Be raḡanine tauḡominama ya kenakena nuakoana, tauna windoe be ya kuruva dobi da doḡae ya ravusena. Be raḡanine ta kaisuḡu kabe da tauna kaite ya gurina. \v 10 Pol ya dobi da nimane ya tika be banaga ya riuedina, “Koi nuatuḡu, tauna yawayawasaninama.” \v 11 Naumeki da tauna ya saḡa ya munaḡana vada nopone. Dabudine taudi a turiya be murine Pol ya giu watanana da raḡan ya tomna. Naumeki da tauna ya naḡona. \v 12 Dabudine banaga tauḡoma yaraginama ai doka nawena vadae yawayawasaninama, be taudi nuedima ya vere kauana. \s1 Pol ya naḡona Miletma \p \v 13 Tauma kè doka be kè naḡona wagae. Be kukakukae kè naḡona Asosma. Be tauma Pol sibo kèi geruna, be baninama tauna kaḡanaḡa naḡonama ya ḡoena aubainama, tauna ya riuemaina da tauna Asosma kai geruna. \v 14 Raḡanine tauna Asosma ya banavimaina, naumeki da kèi geru be kè verauna Mitilenema. \v 15 Be pomainama tauma kukakukae kè naḡona Kiosma. Be mainokomḡo tauma Samosma kè ḡotana be mainokommai raḡanine tauma Miletma kè tavana, \v 16 baninama Pol tauna ya ḡoeḡoena da tauma sibo Epesesma kè naḡona, be Pentekost raḡaninama maida aubainama, tauna nam ei kabikabikoa be yawai paparanana da Jerusalemma e saḡa makaina, muriḡa da Pentekost. \s1 Pol Epeses babadidima yai kaiwedina \p \v 17 Tauma Miletma be Pol riu ya riuporena Epesesma Mamaitua na damma babadidima ḡarodie da taudi sibo a verauna. \p \v 18 Raḡanine taudi a tavatavana tauna ya riuedina, “Taumi koya kataiena taugu pakane uma dabudine è tavana Eisia provins nopone be nema taumi mate raḡan matabuna tè mia bakona \v 19 be Bada èi yaragena. Taugu voyaḡote be ma matasurugu Bada èi yaragena, avedi da Jius a rarau rubuguna, baninama Jius banegidima yau kasirama a tomtomna. \v 20 Taumi koya kataiena da taugu nam ai giu tenaḡa e kaididi kwasena. Ibewa da giu matabudi anisagumima è rauguguya rovoedina ḡaromie. Taugu patare be vada da vada èi katakataimina. \v 21 Taugu Jius be Gurik banegidima è riuedina da taudi matabudi nuedima ta vitaredi Mamaitua ḡarone, be tai sumaḡana tauda da Badama Yesu Tauwai yawasana ḡarone. \p \v 22 “Be taugu yodi Arua e sorusoruguna da yà naḡona Jerusalemma. Be dabudine nam e kataiena da aba ḡarogue e tubuḡa. \v 23 Be taugu è kataiena da taudi ta panigu be ta raukivi gewegeweguna, baninama nama meagai matabuna Arua Babau ya riuriueguna. \v 24 Be inam naumeki, taugu nam guri ama nainairena, be tenaḡa, yau yawasanama kedanama be yau noyama Bada Yesu ya uteuteguna, yà raudamoedina. Uma noyanama inam Mamaitua na raukiviverema varinama verenama taugu yàwai matematena. \p \v 25 “Be yodi taugu è kataiena da taumi matabumi ḡaromiḡa è naḡo be Mamaitua na waiguyauma è rarau guguyena, nam aitau tenaḡa tokare e kita munaḡegu. \v 26 Vutuna aubainama taugu yà riuriuemina: Deḡoda tam aitau nam yawasana kwa banavi, inam nam teneḡinama da taugu koi wavugu, \v 27 baninama taugu Mamaitua na ḡoanama matabudi è riuemina, be nam aba riunama e kaididi kwasena. \p \v 28 “Vutuna aubainama yodi ko kita kaua munaḡemi be banaga matabuna Mamaitua na dame. Uma banegidima matabudi tauna natunama kosinine ya gimeridina. Be Arua Babau ya vinemi da taumi Mamaitua na yosima taukita watanidima. \v 29 Taugu è kataiena da raḡanine taugu yà gosemina tokare tabei ta saḡa nopomie be yosi ta kawa gewegewedina. \v 30 Be mate taumi ḡomimima poumie tokare tautauḡoma ḡesaudima ta midisuḡu be Mamaitua riunama ta vitaredi da tauwai muriwatana tai doka godabarimi be taumi taudi koi muriwatanedina. \v 31 Vutuna aubainama ko kita kaua be ko noḡoti da taugu modi rabuiteḡa nopodie kupi da suara raḡan patapatanama taugu ma matasurugu yawasana kedanama èwai kataimina. \p \v 32 “Yodi yà rarau kaigosemina Mamaitua nimane be riunama na wainuapaḡopaḡoma, vutuna e voiemi da koi rewapana be yawasana kenakena nonoḡinama e utemina. Taumi babau banegimima matabumi. \p \v 33 “Taugu nam aitau ḡarone gold bo siruva bo gara ei kwinena. \v 34 Taumi matabumi koya kataiena da nimaguma uma, taugu yau ḡoana be yau varoroma adi ḡoanama è voiedina. \v 35 Be yaba matabudi è voivoiedie taumi èi kataimi da umanama noyedima dosidie taumi banaga gwaḡegwaḡedima sibo koya sagudina. Ko noḡoti da Bada Yesu tauna umanama ya riuna: ‘Waiuta na wainuaverema dosi vavasaḡinama, nam paḡo na wainuaverema maika.’” \p \v 36 Raḡanine tauna nama ya riuriuna, tauna tuapikane ya raupari be matabudi a moiragina. \v 37 Dabudine matabudi a ḡaba be Pol a tika be ai suruvena. \v 38 Aba ya kawa nuaboyedina inam uma riudima, taudi noḡonama nam ta kita munaḡe. Naumeki da taudi Pol mate a naḡo tenaḡana wagae. Be dabudine Pol ya gosedi be ya naḡona. \c 21 \s1 Pol ya munaḡana Jerusalemma \p \v 1 Raḡanine tauma kè gosedina, tauma kukakukae kè naḡona Kosma. Be pomainama tauma kè naḡona Rodus, dabudine da kè naḡona Patarama. \v 2 Dabudine tauma waga kè banavina tauna ya nanaḡona Poitia, naumeki da tauma wagane kè geruna. \v 3 Tauma Saipras kè kitakitana senimaima yauwanine kè gose be tauma kè naḡo ḡomana Siria provins nopone be Taiama kè ḡotana, baninama dabudine waga taragai yai dobidina. \v 4 Naumeki da inam waganama kè dobi pore be dabudine tauwai muriwatana ḡesaudima kè banavidi da taudi mate dabudi raḡan 7 kè miana. Uma tauwai muriwatanidima Arue Pol a riuena da tauna nam sibo ya saḡa ya naḡo Jerusalemma. \v 5 Be tauma ama naḡoma raḡaninama ya tavatavana, naumeki da tauma meagai kè gose be ama vaḡaima kèi kare munaḡena. Be tauwai muriwatana, adi visavisarama be adi sedama matabudi meagai kè gosedi da kè dobi be kè naḡo tenaḡana gerese. Be dabudine tauma tuapikamaie kè raupari be kè moiragina. \v 6 Be murine kèi kaiwedi da tauma wagae kè saḡana, be taudi a munaḡana meagaie. \p \v 7 Be Taiama dabudine ama vaḡaima kèi kare munaḡena, naumeki da Petolemaisma kè ḡotana. Dabudine tauwai sumaḡa kèi kaiwedi be taudi mate kè miana raḡan tenaḡa. \v 8 Pomainama kè midisuḡu munaḡana, naumeki da Seseriama kè tavana. Be Pilip tauna vari verenama taurauguguyenama na vadae kè miana. Tauna tenaḡa tauwai kaisagu 7 nopodie. \v 9 Tauna natunatunama guguinidima matabudi 4 taudi Mamaitua riunama a giugiuena maika peroveta. \p \v 10 Tauma dabudi kè mianana raḡan bisanama, be peroveta isanama Agabas tauna Judiama be ya yovona. \v 11 Naumeki da ḡaromaie ya verau be Pol na boretaima ya paḡo be taunaḡa nimanama be kaḡanama boretaine ya panidi be ya riuna, “Arua Babau ya riuna umanama, ‘Jius banegidima Jerusalemma uma boretainama tamanama umanama ta pani be eteni nimedie ta boruna.’” \v 12 Tauma umanama kè vaivaiena, naumeki da dobunama banegidima be tauma Pol kèi baḡa guratena da nam sibo ya saḡa ya naḡo Jerusalemma. \p \v 13 Be Pol ya paribeedi be ya riuna, “Aba aubainama taumi ko ḡabaḡaba be taugu kowai nuaboyagu? Taugu è vokaukauana da Jerusalem nopone ta panigu bo tai guriguna, Bada Yesu isanama aubainama.” \v 14 Raḡanine tauma nam teneteneḡina da ke riutuaḡaie, naumeki da tauma kèi nuatuḡutuḡu be kè riuna, “Naumeki, Bada na ḡoanama nama e tubuḡana.” \v 15 Uma kauidima muridie tauma kè vokaukaua be kè saḡa, kè naḡona Jerusalemma. \v 16 Tauwai sumaḡa ḡesaudima Seseriama mate kèi varorona, naumeki da Manason na vadae a saḡemaina da dabudine sibo kè miana. Manason tauna Saipras tauḡominama be tauna tauwai muriwatana poranama. \s1 Pol Jerusalemma ya tavana \p \v 17 Raḡanine tauma Jerusalemma kè tavatavana, tauwai sumaḡa ma nuaveredi ai doka nawemaina adi vadae. \v 18 Be pomainama Pol be tauma ḡesaumaima kè naḡona Jeims kitanama aubainama. Be Mamaitua na damma babadidima matabudi mate dabudi a tavana. \v 19 Pol matabudi yai kaiwedi be na noyae yaba matabudi Mamaitua eteni ḡarodie ya voivoiedina yai maḡataridina. \p \v 20 Be taudi umanama riunama a vaivaiena raḡanine, taudi Mamaitua isanama a kaisuḡusuḡuna. Be dabudi taudi Pol a riuena, “Tuai, yodi kwa kita Jius banegidima sievinama tausand toitoi ai sumaḡana. Be matabudi taudi yaḡoro tarawatu mudurabidima. \v 21 Be yodi banaga ḡesaudima taudi umanama a riuena, ‘Tam Jius matabudi eteni nopodie miemienidima kabe kuwai katakataidi be Mousis na tarawatuma kabe ti gosegose. Tam kabe ku riuedina da adi sedama nam kopitom ta paḡo bo nam Mousis na tarawatuma na vaivaie ta mia.’ \v 22 Yodi aba tà voie? Taudi tokare ta vaie da tam kuya tavana. \p \v 23 “Vutuna aubainama tauma aba ka riuemna kwa voiena. Uma dabudine tautauḡoma 4 taudi sauga a voiena Mamaitua ḡarone. \v 24 Inam tautauḡomidima kwa ragaudi be taudi mate nopomima ko kawa vere munaḡena.\f + \fr 21:24 \ft Pol puyo ei maesina, be dabudine ta kita be tai sumaḡa da tauna Mousis na tarawatuma yaḡoro ewai muriwatanena, baninama tauna Jius baneginama aubainama.\f* Be tam adi puyoma kwa gimara be tokare taudi debedima ta makudina. Dabudine banaga matabudi ta kita da uma giudima matabudi inam nam riukaua. Be yaḡoro tam tarawatu kwawai muriwatanena. \p \v 25 “Be eteni nopodie aitauḡa awai sumaḡana, tauma adi letama kè girumidi da taudi kani raurauobedima nam ta kanidi be kosina bo musara gadonama kikikinama nam ta kanidi. Be nam ta rauwaivi yabayababa. Deḡoda tai naḡina, inam naumeki adi visavisarama taudiḡa mate, be nam waiwaivi ḡesaudima mate.” \v 26 Dabudine pomainama Pol inam tautauḡomidima ya ragaudi be tauna taudi mate nopodima a kawa vere munaḡedina. Dabudine taudi a naḡona tempol nopone be Pol pirisi ya riuedina da yodi sauga adi raḡanima a kovina, be raḡan 7 muridie taudi tenatenaḡaḡa nopokawa vere puyodima ta verauḡedina. \s1 Pol tempol nopone a vunuḡina \p \v 27 Raḡan 7 ḡaubonaḡa sibo a kovina, Jius banegidima ḡesaudima Eisiama miemienidima, taudi Pol tempol nopone a kita be taudi banaga matabudi a kawa nopogedegederidi da tauna a vunuḡina. \v 28 Be taudi bonedima dosine a riuna, “Yau bana, ko sagumai! Uma tauḡominama vutuna dobu matabuna banaga matabudi yawai katakataidina, be giu gewegewedie dà banagama, dà tarawatuma be dà tempolma ya riuriuedana. Be tauna eteni banegidima mate ya saḡedina dà tempolma nopone be ya voie da inam babau gabunama ya kawa miramirana.” \v 29 Taudi nama a riuna, baninama dokane taudi Pol a kitana, Tropimas mate meagaiḡa a naḡonaḡona. Be taudi a noḡotina da Pol kabe Tropimas iwai doka nawe tempol nopone. \p \v 30 Naumeki da meagai banegidima tabutabudima a kawa nopogedegederidi be a maninitava yabayababa be dabudine Pol tempol nopone a vunuḡi be a soru dobiḡena. Be yai raḡantenaḡe da taudi matakeda a gududina. \v 31 Raḡanine waigurinama awai taina, dabudine Rom adi torima matanama e vaiena be Jerusalemma iḡara a ḡaḡaḡaḡarina. \v 32 Dabudine tauna waiḡapa tauiḡara be adi babadama a dobi be a manini a naḡona patara nopodie. Be patara ta kitana be tauiḡara adi babadama mate a yovoyovona, dabudine taudi Pol riḡanama a gosena. \v 33 Naumeki da tauiḡara adi torima matanama Pol ya vunuḡi be na tauiḡarama ya riuedina da taudi seini rabui mate Pol sibo a panina. Dabudine tauna banaga yai taraviredina, “Uma baneginama aitau, be aba ya voie?” \v 34 Dabudine banaga ḡesaudima wari yaba a yogoyogoena, be ḡesaudima wari yaba a yogoyogoena. Be tori matanama nam aba i banavina, aubainama na tauiḡarama ya riuedi da taudi sibo Pol ai doka nawena adi kaba miae. \v 35 Raḡanine Pol wawane ya tavatavana, dabudine iḡara ya moraba vavasaḡana aubainama, tauiḡara Pol a kiroḡa ḡomena gemodie, \v 36 baninama patara taudi ai muriwatanedi be bonedima dosine a riuriuna, “Koi guri!” \s1 Pol ya gudutara munaḡena \p \v 37 Dabudine tauiḡara ḡaubonaḡa Pol sibo a nawena vadae, be tauna tori matanama yai baḡana, “Naumeki bo ibewa da aba ḡarome yà giue?” Be tauna ya paribeena, “Tam Gurik bonane giunama kuya kataie, bo? \v 38 Taugu è noḡotina da tam kabe Ijipt banegim, tauna maiḡone iḡara yai tubuḡi be banaga 4 tausand yai doka nawedina dobu kavakavane.” \v 39 Be Pol ya riuna, “Ibewa! Taugu Jius banegiguma be yau meagaima isanama dosinama Tasus, Silisia provins nopone. Be yàwai baḡamna da sibo kuyai aninegu be banaga ḡarodie sibo è giu.” \v 40 Be tori matanama tauna yai anine da na ḡoanama sibo ya voiena. Naumeki da Pol wawane ya midi be nimanama ya kaisuḡuna da patara sibo ai beavaiena. Raḡanine taudi matabudi awai nuatuḡutuḡu rovona, dabudine tauna Hibru bonane ya riuedina, \c 22 \p \v 1 “Yau banagama be tamatamaguma, yau gudutarama yodi koi beavaie.” \v 2 Raḡanine taudi ta vaiena be Hibru bonane ya giugiuna, naumeki da taudi matabudi ai nuatuḡu vavasaḡana. Dabudine Pol ya riuna, \v 3 “Taugu Jius banegiguma be Tasusma è tubuḡana Silisia provins nopone, be uma dabudine è morabana. Taugu Gamaliel na waibadama dibune, be tauna tamatamadama adi tarawatue yai katakatai kaueguna. Be taugu maika taumi, Mamaitua mudurabiguma. \v 4 Taugu Yesu tauwai muriwatanedima è raraukivi gewegewedi be èwai guridina. Taugu tautauḡoma be waiwaivi è vunuḡidi be dibure è biribiridina. \v 5 Be pirisi saḡasaḡa vavasaḡinama be meagai babadidima taudi a kataieguna da uma yabedima yà riuriuemina inam riukaua. Be taudi leta a uteguna, adi banagama Damaskasma miemienidima aubaidima da taudi a sagugu da tauwai sumaḡa dabudi sibo kè vunuḡidi, yodibe kè panidi be sibo è verauḡedina Jerusalemma, kovoḡidima aubainama. \p \v 6 “Dabudine taugu è naḡonaḡona Damaskasma be suaratopu nama yana marae waimatakanikaninama yai raḡantenaḡe be yai yana kwa viviroguna. \v 7 Be dabudine è beku da doḡae è ravusegu da yà vaiena be bona marae ya riueguna, ‘Sol, Sol, aba aubainama kwa raraukivi gewegewegu?’ \v 8 Be taugu èi taravirena, ‘Tam aitau, Bada?’ Be tauna ya riuna, ‘Taugu Nasaret Yesunama, vutuna kwa raraukivi gewegeweguna.’ \v 9 Be aitauḡa mate kewai varorona, taudi yana a kitana, be banaga aitau mate kewai giuna bonanama nam ti kataiena. \v 10 Be taugu è riuna, ‘Bada, aba yà voie?’ Be tauna ya riuna, ‘Kwa midisuḡu be kwa naḡona Damaskasma, be dabudine ta riuem da aba yau ḡoanama kwa voiena.’ \p \v 11 “Naumeki da yau varoroma nimague a kaididi be ai doka naweguna Damaskasma, baninama yana yai matakanikani vavasaḡana aubainama mataguma yai kupikupi da nam aba e kitana. \v 12 Dabudine tauḡoma isanama Ananaias ya saḡana ḡarogue. Tauna tarawatu tauvoteyeteyedima be Jius banegidima matabudi dabudi miemienidima tauna a vivivivirena. \v 13 Tauna diague ya midi be ya riueguna, ‘Tuai Sol, yodi kwai kita munaḡana!’ Be yai raḡantenaḡe da taugu Ananaias è kitana. \v 14 Dabudine tauna ya riueguna, ‘Tamatamadama adi Mamaituama ya vinem da na ḡoanama kwa kataie be Banaga Didimaninama kwa kita be giu mudune kwa vaiena. \v 15 Baninama tam tokare tauna na matamatama banaga matabudi ḡarodie. Be tam yaba kuya kitekitedi be kuya vaivaiedina, taudi kwa riuedina. \v 16 Be yodi nam kwai raba! Kwa midisuḡu be kwa babataito. Be Yesu kwai baḡa da am gewagewama e koḡa poredina.’ \p \v 17 “Taugu Jerusalemma è tava munaḡa be tempol nopone è moimoiragina raḡanine, taugu mata ḡomigue rauboni è kitana. \v 18 Dabudine Bada è kita be ya riueguna, ‘Waiḡapa Jerusalem kwa gose makaie, baninama taudi tokare taugu kwa giueguna nam tai aninem.’ \v 19 Be taugu è paribeena, ‘Be Bada, taudi boni a kataiena da taugu tauwai sumaḡemma sinagog nopodie è riḡedi be dibure è biridina. \v 20 Be am matamatama Stepen taudi awai gurina raḡanine, taugu mate dabudi è midi be inam kauinama èwai aninena. Be aitauḡa Stepen tauwai gurinama adi garama è raberabedina, be yodi nam nama.’ \v 21 Dabudine Bada ya riueguna, ‘Kwa naḡo! Taugu yà riuporemna madanie eteni ḡarodie.’” \s1 Pol tauna Rom baneginama \p \v 22 Patara awai beavaie be raḡanine Pol nama ya riuriuna, dabudine taudi a yogo be a riuna, “Ko naweteḡe be koi guri!” \v 23 Dabudine taudi ma yogoyogodi adi garama ai poraḡa be popokau gunume ai yaraiedina. \p \v 24 Vutuna aubainama tori matanama na tauiraḡama ya riuedi da taudi sibo Pol a saḡena vada nopone, be dabudine tauna sibo a kwapu be ai taravirevire da aba aubainama banaga tauna nama a rarau yogoe. \v 25 Dabudine taudi Pol a panina kwapunama aubainama. Inam raḡanine Pol tauiḡara adi badama ya riuena, “Taumi ami tarawatuma nama e riuriuemi da Rom baneginama nam ko etare be ko kwapu yababe, bo?” \p \v 26 Be tauiḡara adi badama inam riunama ya vaivaiena, tauna ya naḡo tori matanama ḡarone be ya riuena, “Tam aba kwai tubuḡi? Uma Rom baneginama!” \v 27 Dabudine tori matanama ya naḡo be Pol yai taravirena, “Tam riukaua Rom banegim, bo?” Dabudine Pol ya riuna, “Ee, riukaua.” \v 28 Be tori matanama ya riuna, “Taugu mane dosinama è boru da èi rawa-Romna.” Be Pol ya riuna, “Be taugu naumeki vutuna Rom ḡomiguma.” \v 29 Be taudi aitauḡa ḡaubonaḡa sibo ai taravirevirena, naumeki da inam raḡanine taudi a raukai gosena. Be tori matanama tauna ya naira kauana, baninama tauna Rom baneginama ya panina aubainama. \s1 Pol Sanedrion noḡodie \p \v 30 Pomainama tori matanama ya ḡoeḡoena sibo ya katai kauena da aba aubainama Jius banegidima Pol awai wavu. Vutuna aubainama tauna Pol ya kaipore be pirisi adi babadama be Sanedrion ya rawateḡeidina boru aubainama. Yodibe Pol ya riue ya dobi da noḡodie ya midina. \c 23 \pc \v 1 Pol Sanedrion babadidima ya kitadididi be ya riuna, “Yau bana, taugu raḡan matabuna aninoḡotinama Mamaitua matane è mia kauana.” \p \v 2 Dabudine pirisi saḡasaḡa vavasaḡinama Ananaias aitauḡa Pol diane midimididima tenaḡa ya riuena da Pol mudunama sibo nimanama tabane ya riḡana. \v 3 Dabudine Pol pirisi saḡasaḡa vavasaḡinama ya riuena, “Mamaitua tam tokare e riḡamna, tam banaga kaikaiyovumma. Tam yodi taugu kwai tarapirieguna tarawatu ruvane, be tam mate tarawatu kwawai kati kotovina, baninama tam kuya riuedina da ta riḡaguna.” \v 4 Be aitauḡa dabudi a midimidina Pol a riuena, “Tam Mamaitua na pirisima saḡasaḡa vavasaḡinama kwa ḡasiḡasie, bo?” \v 5 Be Pol ya riuna, “Yau bana, baninama taugu nam e kataiena da tauna gode pirisi saḡasaḡa vavasaḡinama. Be taugu è kataiena da girugiruminama poranama nopone a girumina umanama: ‘Nam giu gewagewane am banagama adi badama kwa riue.’” \p \v 6 Be Pol e kitedina be banaga ḡesaudima Sadisi be ḡesaudima Parisi, vutuna aubainama tauna bonanama dosine Sanedrion nopone ya riuna, “Yau bana, taugu Parisi tenaḡa be Parisi damnama nopone. Taugu yàwai sumaḡana da banaga guriguridima gurie ta midisuḡu munaḡana, be uma waisumeḡinama aubainama taumi ko etaetareguna.” \p \v 7 Raḡanine nama ya riuriuna, naumeki da Parisi be Sadisi waiḡinana ai kare munaḡena. Dabudine borue ai daberaridi be dam rabui a tubuḡana. \v 8 Baninama Sadisi a riuriuna da banaga nam tokare gurie ta midisuḡu munaḡa, be nam deḡo anea bo arua. Be Parisi a riuriuna da uma yabedima matabudi inam ta kenakenana. \v 9 Dabudine banaga yogo yabayababa ai karena. Be tarawatu tauwai katakataidima Parisi damnama nopone taudi Pol murine a midi be a riuna, “Tauma uma baneginama ḡarone nam aba gewagewanama ke banavina, agunai riukaua da tauna anea bo arua ḡarone ya giuna.” \v 10 Naumeki da waiḡinana dabudine ya moramoraba guratana, be tori matanama nuanama ya rovona deḡoda Pol tima sika waiyamoni. Vutuna aubainama tauna na tauiḡarama ya riuedina da taudi a dobi a naḡo be ḡarodie Pol a soru wiriti da adi vadae a nawena. \p \v 11 Inam kupine Bada Pol diane ya midi be ya riuna, “Nam kwa naira! Nema uma dabudine Jerusalemma kwawai matemateguna, nama tokare Rom nopone kwai matemateguna.” \s1 Pol kana kasirama a tomtomna sibo ai gurina \p \v 12 Pomainama raḡanboiboi Jius banegidima ḡesaudima Pol kana kasirama a tom be taudi a saugawapa munaḡedina da nam aba ta kani bo ta tego naumeki da taudi Pol tai gurina. \v 13 Uma saugawapanama nopone banaga sievidima 40 be ḡesaudima mate. \v 14 Taudi a naḡo pirisi adi babadama be meagai babadidima ḡarodie be a riuna, “Tauma kè saugawapana da nam aba ka tego bo ka kani naumeki da Pol kai gurina. \v 15 Vutuna aubainama yodi taumi Sanedrion mate tori matanama koi baḡa da tauna sibo Pol ya riuporena ḡaromie. Ko kaiyovue da ko riuna kabe taumi Pol na giuma pakanama ko katai kaue. Be raḡanine e yovoyovoḡena tauma kedae kai gurina.” \p \v 16 Be Pol ḡavunama e vaiena be Jius banegidima ḡesaudima Pol kana kasirama a tomtomna, naumeki da ya naḡo deḡo Pol ya miamiae be yaba matabuna a giugiuedina yai varina. \v 17 Dabudine Pol tauiḡara adi badama tenaḡa ya yokoe be ya riuena, “Uma yaraginama kwai doka nawe tori matanama ḡarone. Be tauna aba e riuena.” \p \v 18 Naumeki inam yaraginama yai doka nawena tori matanama ḡarone be ya riuena, “Dibura tauḡominama Pol ya yokoegu be yai baḡagu da uma yaraginama è saḡena ḡarome, baninama tauna am riuma ḡarone aubainama.” \v 19 Dabudine tori matanama yaraginama nimane ya kaididi be yai doka nawe ḡavoe be yai taravirena, “Aba riuna, be kwa riuegu!” \v 20 Naumeki da tauna ya riuna, “Jius banegidima taudi Pol kana kasirama a tomna da pomai tai baḡam da tam Pol kabe kwa nawe Sanedrion ḡarodie, na giuma pakanama katai kauenama aubainama. Be inam matabuna kaiyovu, \v 21 baninama taudi banaga 40 be ḡesaudima mate a saugawapa da nam aba ta tego bo ta kani naumeki da Pol tai gurina. Be yodi taudi tabodabodama be tam bonamma ta raberabena. Vutuna aubainama tam nam Pol kwa riupore!” \p \v 22 Naumeki da tori matanama yaraga ya riupore be ya riuena, “Nam aitau kwa riue da uma giunama tam taugu kuya riueguna, kuya vaie?” \s1 Pol a nawena Seseriama \p \v 23 Naumeki da uma kauinama murine tori matanama tauiḡara babadidima rabui ya yokoedi be ya riuedina, “Taumi tauiḡara matabudi 200, hosi taugerunama 70 be kea banegidima 200 ko ragau wainonoḡa da mateḡa 9 okoroki kupie ko naḡona Seseriama. \v 24 Be hosi ko paḡo da Pol debane koi geru be ko bobodi kauena naumeki da primia Filiks ḡarone.” \v 25 Be dabudine primia na letama ya girumi be umanama ya riuna: \pi1 \v 26 “Taugu Klaudias Lisias, tam primia saḡasaḡa vavasaḡimma Filiks, yàwai kaiwemna! \mi \v 27 Jius banegidima uma tauḡomina a vunuḡi be ḡaubonaḡa sibo ai gurina, be taugu yau tauiḡarama mate kè dobi be kè kwayedina, baninama taugu è vaiena da tauna Rom baneginama aubainama. \v 28 Be taugu è ḡoeḡoena sibo è kataiena da aba aubainama taudi tauna awai wavu, vutuna aubainama taugu Pol è saḡena Sanedrion noḡodie. \v 29 Taugu è banavina da taudi adi voiama be adi tarawatuma aubainama Pol tawai wavuna, be nam aiyaba i voiena da sibo ya dibura bo ya guri. \v 30 Be raḡanine taugu kana kasirama a tomtomna yà vaiena be waiḡapa è riupore makaiena ḡarome, be tauwai wavunama mate è riuedina da taudi tam ta riuemna da aba aubainama taudi Pol tawai wavu.” \p \v 31 Naumeki da tauiḡara adi tori matanama aba ya riuriuedina taudi nama a voiedina. Taudi Pol kupie ai dokena naumeki da Antipatrisma. \v 32 Be pomainama a munaḡana adi gabue be hosi taugerunama taudiḡa Pol mate a naḡona. \v 33 Raḡanine taudi Seseriama a tavatavana, taudi leta primia a utena, be Pol tauna ḡarone a gosena. \v 34 Dabudine primia leta ya sievi be tauna Pol yai taravire da tauna ai dobu banegina. Dabudine e vaiena be tauna Silisia provins baneginama, \v 35 be ya riuena, “Tam tauwai wavumma ta tava, yodibe taugu am giuma yài beavaiena.” Dabudine tauna ya riuna da Pol Herod na vadae taubodama ta rabena. \c 24 \s1 Pol Filiks ḡarone ya etarana \p \v 1 Raḡan 5 muridie pirisi adi badama Ananaias be meagai babadidima ḡesaudima be giu taukai viranama isanama Tetulas a dobi a naḡona Seseriama. Dabudine taudi adi waiwavuma primia Filiks ḡarone ai maḡataridina. \v 2 Dabudi Pol a yokosaḡe vadae be Tetulas na waiwavuma yai karena Filiks noḡone be ya riuna, \p “Tauma am subae kèi nuaverevere guratana raḡan matabuna tam am waibadae, be yaba matabudi veredima a tubutubuḡana uma dobunama aniwai verenama aubainama. \v 3 Tauma uma kauidima kawai aninedina dobu matabuna be raḡan matabudi. Be nuamaima tabutabune tam primia Filiks kawai nuavereverena ḡarome. \v 4 Taugu nam ama ḡoeḡoena da tam am suarama yài yakare, vutuna aubainama yàwai baḡamna da kivimma sibo ya vere da ama giuma sibo kuya vaiena. \v 5 Tauma uma baneginama kè banavina da tauna gewagewa tauwai tubuḡinama, tauna dobu matabuna nopodie Jius banegidima e kawakawa nuaḡoreḡoredi be iḡara tawai tubuḡidina. Tauna Nasaretma raudune-kaikaiyovu-damnama\f + \fr 24:5 \ft ‘Raudune-kaikaiyovu-damnama’ inam sect.\f* adi badama. \v 6 Be tauna tempol mate ya kawa miramirana, vutuna aubainama tauma kè vunuḡina.\f + \fr 24:6 \ft Gurik baibol ḡesaudima 6b-8a mate ta kenakenana. Inam versedima taudi umanama: 6b Tauma ka ḡoeḡoena ma tarawatuma na ruvae sibo ke etarena. 7 Be tori matanama tauna isanama Lisias, tauna na tauiḡarama mate a tava be tauma a rawabakobakokomai be nimamaie a kwayamaina. 8a Be Lisias ya riuna, “Aitauḡa Pol tauwai wavunama, taudi tam Filiks noḡome ta tava da ta midimidi be tam Pol kwai etarena”.\f* \v 7-8 Be tamḡa kwai taravirevire da dabudi riukaua kwa banavi da tauna aba aubainama kè vunuḡi.” \v 9 Be Jius banegidima dabudine turedima a kaisagu be a riuna, “Uma giudima matabudi riukaua.” \s1 Pol na gudutarama Filiks ḡarone \p \v 10 Naumeki da primia nimanama ya kaisuḡu da Pol sibo ya giuna. Be Pol ya riuna, “Taugu è kataiena da tam modi da modi tam uma dobunama banegidima adi tauwai tarapirima, vutuna aubainama taugu nuaguma vereverene yau gudutarama tam noḡome yà voiena. \v 11 Tokare kwa banavina da riukaua da taugu yodi raḡan 12 a kovina, è saḡa è naḡona Jerusalemma, raudune aubainama. \v 12 Be tauwai wavuguma nam ti kitagu da taugu aitau mate tempol nopone kèi kawa riuriu, bo aitau banegidima è kawa nopogedegederidina sinagog bo meagai nopodie. \v 13 Be taudi nam teneteneḡina da awai wavuguna, inam wavunama banidima yodi tai maḡataridi. \p \v 14 “Be uma yàwai maḡatarimina da tamatamamaima adi Mamaituama taugu yàwai taunoyena, be yau waitau noyama yawasana kedanama taudi tawai isana raudune-kaiyovu. Taugu yaba matabudi tarawatu be peroveta a girugirumidina nopodie yàwai sumaḡedina. \v 15 Be taugu Mamaitua yàwai sumaḡena maika taudi, da tokare banaga veredi be gewegewedima matabudi tokare gurie ta midisuḡu munaḡana. \v 16 Vutuna aubainama taugu raḡan patapatanama yà rarau rubuna da yau noḡotama Mamaitua be banaga ḡarodie e vere kauana. \p \v 17 “Be modi toitoi muridie, taugu yodi Jerusalemma è tavana da yau banagama waikaruwaḡewaḡedima yà sagudina, be taugu puyo Mamaitua ḡarone yà voiena. \v 18 Taugu tempol nopone yau waikaiwama puyonama è voivoie be tauwai wavuguma a banaviguna. Be taugu nam banaga e kawakawa nuaḡoreḡoredi bo iḡara ewai tubuḡidina. \v 19 Raḡanine yau puyoma è voivoiedina, dabudine Jius banegidima Eisia provins nopone miemienidima, taudi a kitakitaguna. Be dabudine aba gewagewanama e voiena, naumeki da taudi sibo yodi uma dobudine a dobi be ai wavuguna. \v 20 Be uma banegidima kaua ta midimidina kwai taraviredi taudi aba gewagewanama ḡarogue a banavi, taugu sanedrion noḡodie è midimidina raḡanine. \v 21 Agunai taugu uma riunama ḡarodie è vatona, aubainama tawai wavuguna: ‘Taugu yàwai sumaḡana da banaga guriguridima tokare gurie ta midisuḡu munaḡana, be uma waisumeḡinama aubainama, taumi ko etaetareguna.’” \p \v 22 Be Filiks Pol na kaba waisumaḡama kedanama ya kataiena, aubainama tauna etara na raḡanima ya taurie be ya riuna, “Raḡanine tori matanama Lisias tauna e dobi, yodibe ami etarama taugu yài kare munaḡena.” \v 23 Dabudine Filiks tori matanama ya riuena da tauna Pol dibure sibo ya boru be ya riuena, “Kwa voie da tauna nuanama e verena. Deḡoda na banagama vakitanama bo na waiyabama ta verauḡena, nam kwai ḡakedi!” \s1 Pol Filiks be Drusila noḡodie \p \v 24 Naumeki da raḡan bisanama be Filiks na visarama Drusila mate a tavana, be na visarama tauna Jius baneginama. Tauna Pol na riuma ya riuporena. Baninama tauna ya ḡoeḡoena sibo waisumaḡa Yesu Tauwai yawasana ḡarone kedanama Pol ya giue be sibo ya vaiena. \v 25 Naumeki da Pol giu yai kare da ya giugiuna. Be raḡanine tauna didimana, rabe munaḡa be raḡan damonama na waitarapirima ya giugiuedina, dabudine Filiks ya naira be ya riuna, “Yodi naumeki, kwa naḡo be wari raḡan yau raḡanima yà paḡo kauena, tokare yà riu munaḡem da kwa verau be tai giuna.” \v 26 Be raḡanine Filiks giu ya vaivaiena maika, tauna nopone umanama yawai nuanoḡonoḡotana, “Pol agunai yà gwaya da mane e utegu be dibura e dobi porena.” Vutuna aubainama tauna raḡan matabuna Pol mate awai giuna. \p \v 27 Be raḡanine modi rabui a kovina, naumeki da Filiks e paiyanama tauḡoma isanama Porikius Festas ya saḡana. Be Filiks tauna Jius banegidima anitai nuavereveredima aubainama Pol dibure ya goseporena. \c 25 \s1 Pol Festas noḡone ai wavuna \p \v 1 Festas Seseriama ya tava be raḡan rabuiteḡa muridie tauna ya saḡa be ya naḡona Jerusalemma. \v 2 Be dabudine pirisi adi babada be Jius babadidima taudi Festas ḡarone a verau be adi waiwavuma Pol ḡarone ai maḡatarina. \v 3 Naumeki da taudi Festas ai baḡana da adi ḡoanama sibo ya voiena, da Pol sibo ya saḡena Jerusalemma. Nama a riuna, baninama taudi sibo a ḡoeḡoena da kedae a bodama be Pol sibo ai gurina. \v 4 Be Festas ya riuna, “Ibewa, Pol tauna Seseriama e miana be taugu raḡan ḡaubonaḡa be yà dobi yà naḡona, \v 5 be taumi ami babadama ti ḡoena, naumeki taudi mate sibo kè naḡo be nove dabudine adi waiwavuma inam tauḡominama ḡarone sibo a voiena, deḡoda tauna aba ima voivoia waigewa.” \p \v 6 Festas dobudine ya miana raḡan 8 bo 10 nama, be muridie ya dobi be ya naḡona Seseriama. Be pomainama tauna etara yai kare be na tauiḡarama ya riuedina da Pol sibo a verauḡena ḡarone. \v 7 Be raḡanine Pol ya tavatavana, dabudine Jius banegidima aitauḡa Jerusalemma yovoyovodima Pol a midi kwaviviro be ai wavu vavasaḡena. Be inam waiwavudima nam banibiribiridi. \v 8 Dabudine Pol ya gudutara munaḡe be ya riuna, “Taugu nam aba gewagewanama e voiena Jius adi tarawatuma ḡarone, be tempol ḡarone bo Sisa ḡarone.” \p \v 9 Be Festas ya ḡoeḡoena sibo Jius adi ḡoanama ya voiena. Vutuna aubainama tauna Pol yai taravirena, “Tam Jerusalem naḡonama kwa ḡoeḡoe bo ibewa? Be dabudine sibo uma kauidima è etaremna.” \v 10 Be Pol ya paribeena, “Uma vadane yodi yà midimidina, vutuna tauna Sisa na vadama anietara aubainama. Be uma gabunama vutuna anietara gabunama be dabudine taugu kwa etareguna. Tam kuya katai kaueguna da taugu nam aba gewagewanama Jius ḡarodie e voiena. \v 11 Deḡoda aiyaba gewagewa vavasaḡinama e voie be waiguriguma ti ḡoena, naumeki da sibo ai guriguna. Be deḡoda uma yabedima matabudi tawai wavuguna kaiyovu, naumeki da nam aitau e riuporegu da noa banegidima ḡarodie be tai gurigu. Taugu yà ḡoeḡoena Sisa e etareguna.” \p \v 12 Dabudine Festas na banagama mate oga a taraḡi be ya paribeena umanama, “Tam Sisa kuya ḡoena e etaremna aubainama, naumeki da kwa naḡona meagai dosinama Romma, Sisa ḡarone.” \s1 Festas be Agripa \p \v 13 Raḡan bisanama muridie guyau Agripa be Benis\f + \fr 25:13 \ft Agripa isa ḡominama inam ‘Herod Agripa II’, be Benis tauna nuvunama. Be tamedima \xt Apasol 12:1\ft nopone.\f* a tavana Seseriama, Festas waikaiwenama aubainama. \v 14 Dabudine a mia guratana be inam raḡanine Festas, Pol na kauama guyau yai varie be ya riuna, “Raḡanine Filiks ya naḡonaḡona, tauna tauḡoma tenaḡana dibure ya gose porena. \v 15 Be taugu raḡanine Jerusalem è naḡonaḡona, dabudine pirisi adi babada be Jius babadidima taudi tauna awai wavu be a ḡoeḡoena da sibo ai gurina. \v 16 Be taugu è riuedina: Tauma Rom banegimaima nam nama ama vaivai da banaga tauwai wavunama nimedie ka boru yababe. Tauna awai wavuna aubainama, noḡone tauwai wavunama noḡodie na gudutaraḡama e voia dokena. \p \v 17 “Be raḡanine taudi uma dabudine a dobina, taugu nam e taivareḡana, naumeki da pomainama taugu etara èi karena. Vutuna aubainama yau taunoyama è riuedi da taudi sibo Pol a saḡena ḡarogue. \v 18 Be raḡanine tauwai wavunama a midisuḡuna giu aubainama, be taugu èi noḡotana kabe aba gewagewanama Pol ḡarone ta giu, be nam aba ti giuena. \v 19 Be taudi adi waiwavuma inam taudiḡa adi raudunema debane a giugiuna, be ḡesaunama banaga isanama Yesu tauna ya gurina, be Pol e riuriuna da tauna ya yawasanana. \v 20 Taugu uma kauidima è nuababaḡedina. Vutuna aubainama taugu èi taravirena da tauna sibo ya naḡona Jerusalemma be dabudi sibo a etarena. \v 21 Be Pol ya riuna da tauna e ḡoeḡoena Sisa e etarena uma kauidima aubaidima. Vutuna aubainama taugu uma dabudine è raberabena da sibo e riuporena Sisa ḡarone.” \p \v 22 Dabudine Agripa Festas ya riuena, “Taugu mate yà ḡoeḡoena uma baneginama na giuma yà vaiena.” Be Festas ya paribeena, “Tam pomai tauna kwai beavaiena.” \s1 Pol guyau Agripa noḡone \p \v 23 Pomainama Agripa be Benis a saḡana kitedima yai mata veraverau vavasaḡana, be iḡara babadidima dosidima be meagai babadidima mate. Matabudi a saḡana anikaba etara gabune. Be raḡanine Festas ya riuriuna, na taunoyama Pol ai doka saḡena. \v 24 Be Festas ya riuna, “Guyau Agripa be taumi matabumi aitauḡa yodi uma dabudine, uma tauḡominama ko kita! Jius matabudi raḡan matabuna Jerusalemma be uma dabudi Seseriama awai baḡaguna da sibo uma tauḡominama nam ya mia. \v 25 Be taugu è banavina da tauna nam aba gewagewanama i voiena da tauna sibo ya guri. Be Pol ya riuna da tauna e ḡoeḡoena Sisa e etarena. Vutuna aubainama taugu èi nuanoḡonoḡota da sibo è riuporena Romma. \v 26 Be taugu nam e katai kauena aba giunama sibo è girumi Sisa ḡarone. Vutuna aubainama taugu è saḡena taumi matabumi ḡaromie be mate tam guyau Agripa ḡarome. Be tài taravirevire da muriḡa taugu aba sibo è kataie, yodibe sibo è girumana. \v 27 Baninama taugu è noḡotina umanama: Deḡoda banaga nam aba gewagewanama i voiena, inam nam i verena da yà riupore yababe, be tauna e naḡo Sisa ḡarone etara aubainama.” \c 26 \s1 Pol tauna Festas be Agripa noḡodie ya gudutarana \p \v 1 Dabudine Agripa Pol ya riuena, “Tam yodi tamḡa aubaimma kwa giuna.” Dabudine Pol nimanama ya kaisuḡu be na gudutarama yai karena, \v 2 “Guyau Agripa, taugu nuaguma ya verena da manaka taugu tam noḡome yà midi be Jius adi waiwavuma aubainama taugu yà gudutara munaḡeguna. \v 3 Taugu nuaguma ya verena, baninama tam Jius adi vaivaima be adi waiḡinanama kuya katai kauedina. Vutuna aubainama taugu yàwai baḡamna da tam kwai beavaia kaueguna. \p \v 4 “Jius matabudi a katai kaueguna yau yawasanama nema è mia bakona gomana ḡaubogue da yodi. Pakane yau damma nopodie è miamiana, be muriḡa è naḡona Jerusalemma è miana. \v 5 Inam raḡanine taugu Jerusalemma è miamiana, taudi a kataiegu da taugu Parisi. Be Parisi adi tarawatuma ya bagibagi kauana. Be deḡoda Jius taudi tima ḡoe, naumeki da taudi ta riuemna da yau giuma inam riukaua. \v 6 Be yodi taumi ko etaetareguna, baninama taugu nopoguma e riuriuna da Mamaitua yaba matabudi e voivoiedina tamatamadama ḡarodie ya sausaugana nama. \v 7 Uma sauginama tauda dà damma sievinama 12 nopodima ya riuriuna da sibo ya tubuḡa be a kitana. Vutuna aubainama taudi kupi da suara awai taunoyana Mamaitua ḡarone. Be guyau, taugu yau waisumaḡama inam sauginama ḡarone, vutuna aubainama Jius banegidima tawai wavuguna. \v 8 Aba aubainama taumi ko noḡonoḡota bekubeku da Mamaitua nam teneteneḡina da banaga guriguridima e kawa midisuḡu munaḡedi? \p \v 9 “Taugu mate dokane nama è noḡoti da Nasaret Yesunama isanama waiḡavienama ya vere kauana. \v 10 Be inam kauinama nama Jerusalemma è voiana. Taugu pirisi adi babadama isedie tauwai sumaḡa è vunuḡidi be dibure è biridina. Be raḡanine taudi waiguridima aubainama, taugu raḡan matabuna èwai aninedina. \v 11 Taugu raḡan matabudi è naḡo sinagog nopodiḡa be tauwai sumaḡa è kovoḡidi be è segeridi da taudi Yesu a kunukunurena. Taugu nuaguma yai medi kauana ḡarodie aubainama è naḡona wari dobue, meagai dosidie da sibo è banavidi be è kovoḡidina. \p \v 12 “Raḡan tenaḡa taugu è naḡonaḡona Damaskasma, pirisi adi babadama isedie be adi wairewapanae. \v 13 Be suaratopunama be taugu marae yana waimatakanikani vavasaḡinama è kitana, nam maika suara. Be taugu yau varoroma mate yai yana kwa viviromaina. \v 14 Dabudine tauma matabumai kè beku da doḡae kè ravusemaina be taugu bona è vaie be Hibru bonane ya riueguna, ‘Sol, Sol, aba aubainama kwa raraukivi gewegewegu? Tam nam teneteneḡina da taugu kwai iḡara ḡaregu.’ \v 15 Be taugu èi taravirena, ‘Tam aitau, Bada?’ Be tauna ya riuna, ‘Taugu Yesu, vutuna kwa raraukivi gewegeweguna. \v 16 Be yodi kwa midisuḡu! Taugu è maḡatarana ḡarome, baninama taugu è vinemna da tam yau taunoyama be aba matame kuya kitakitana kwai matematena, be mate yaba ḡesaudima muriḡa yài kataimna. \v 17 Taugu yà riuporemna Jius be eteni banegidima ḡarodie, be taugu ya midi ḡaḡarimna. Tam yà riuporemna \v 18 da matedima kwa rawakaya da taudi tadiwanawana ta gose be nuedima ta vitaredina yanae; inam baninama Seitan na rewapanama ta gose be nuedima ta vitaredina Mamaitua ḡarone. Baninama deḡoda taudi taugu tai sumaḡeguna, naumeki da Mamaitua adi gewagewama e noḡota poredi be tokare marae adi buderima e utedina, Mamaitua na banagama vinevinedima mate.’ \p \v 19 “Vutuna aubainama guyau, taugu mara kauidima a maḡamaḡatarana nam e rawaḡaiḡaiedina, \v 20 be taugu noḡone Damaskasma è rauguguyana, muriḡa Jerusalem, Judia dobunama matabuna be eteni mate ḡarodie da taudi sibo nuedima a vitaredina Mamaitua ḡarone. Be taudi adi voiama veredie sibo ai maḡatara da taudi nuedima a vitaredina. \v 21 Baninama uma kauidima aubaidima Jius banegidima tempol nopone a vunuḡigu be a ḡoeḡoena sibo ai guriguna. \v 22 Be Mamaitua ya kaisaguguna naumeki da yodi, vutuna aubainama taugu yodi umanema yà midimidi be banaga dosidi be banaga ḡoma ḡarodie yà rarau guguyana. Be taugu yaba matabuna yà giugiuena, inam matabuna peroveta be Mousis mudugabudima a riuna da sibo aba ya tubuḡana. \v 23 Be tauda da raḡanine uma kauidima kaite a tubuḡana, Tauwai yawasana yai nuatoitoi be tauna vutuna gurie ya midisuḡu doka be yana ya rauguguyena na banagama be eteni ḡarodie.” \p \v 24 Inam dabudine Pol yaḡoro ya gudugudutarana, be Festas bonanama dosine ya riuna, “Pol, tam kuya buana! Am kataima dosinama ya rawabuamna!” \v 25 Be Pol ya riuna, “Ibewa, bada Festas! Taugu nam e buana. Yaba matabuna yà giugiuedina inam riukaua be yà giugiu kauana. \v 26 Be guyau uma kauidima matabudi tauna ya kataiedina, vutuna aubainama taugu yà giu ḡomena be nam yà naira. Be taugu yà noḡonoḡotadidina da uma kauidima matabudi guyau ya kataiedina, baninama nam ai kaua moisirie i tubuḡana. \v 27 Guyau Agripa, tam peroveta kwai sumaḡedi bo ibewa? Taugu è kataiena tam kwawai sumaḡedina.” \p \v 28 Dabudine Agripa Pol ya riuena, “Tam kwa voivoieguna ḡaubonaḡa da taugu yài rawa-Kuristenna.” \v 29 Be Pol ya riuna, “Taugu yà moimoiragina Mamaitua ḡarone da raḡan ḡaubonaḡa bo tokare, nam tamḡa be matabumi aitauḡa uma dabudine manaka kowai beavaieguna, taumi tokare taugu maika ko tubuḡana, be nam uma seininama tunigue mate.” \p \v 30 Dabudine guyau, primia, Benis be aitauḡa dabudi mate a miamiana, matabudi a midisuḡuna. \v 31 Taudi anietara gabunama a gose pore be adi banagama mate a giu be a riuna, “Uma baneginama nam aba gewagewanama i voiena da sibo ai guri bo a pani.” \v 32 Be Agripa Festas ya riuena, “Tauda uma baneginama sibo tè kaipore da ya naḡona, be nam nama tà voie, baninama tauna e ḡoeḡoena da Sisa sibo ya etarena.” \c 27 \s1 Pol e naḡonaḡona Romma \p \v 1 Raḡanine taudi a riuna da tauma sibo kè naḡona Italima, taudi Pol be dibura banegidima ḡesaudima iḡara banegidima adi badama isanama Julias nimane a biridina. Julias tauna iḡeiḡeridima adi debama awai isana ‘Augastas Deba’ adi badama. \v 2 Tauma Adramitium banegidima adi wagama, ḡaubonaḡa sibo ya naḡona geresa meagaidima, matabudi Eisia provinsnama nopodiḡa, be tauma kè geru da kè naḡona. Be Aristakas tauna Tesalonaika baneginama Masedonia provins nopone, tauna mate kè naḡona. \p \v 3 Pomainama tauma Saidonma kè ḡotana. Be Julias tauna kivinama ya vere kauana Pol ḡarone aubainama, yai anine da Pol na banagama ḡarodie sibo ya naḡona, da taudi sibo tauna a rabena. \v 4 Naumeki da dobunama kè gose be kukakukae kè naḡona Saipras bonabona taurinaḡa, baninama sive dosinama ya miditommaina aubainama. \v 5 Raḡanine tauma Silisia be Pampilia egasidima kè davudavuna, naumeki da tauma Mirama kè ḡotana Lisia provins nopone. \v 6 Dabudine tauiḡara adi badama tauna Alexandria waganama ya banavina, tauna ya naḡonaḡona Italima. Vutuna aubainama tauma wagane yai gerumaina. \p \v 7 Raḡan toitoi nopodie tauma mamareḡa kè naḡonaḡona, be Knidusma tavanama ḡaromaie ya piripiri kauana. Tauma deḡo yauwanine kè naḡonaḡona, sive nam i aninemaina. Vutuna aubainama tauma Kret noḡonaḡa kè naḡona Salmone dianaḡa. \v 8 Tauma geresaḡa kè naḡona ya bagibagi kauana, naumeki da dobu isanama Wopu-Waimatakanikaninama. Uma dobunama inam Lasea meagainama diane. \v 9 Raḡaninama toitoi kaite ai kovidina be widina raḡaninama mate ya kovina. Vutuna aubainama uma vaḡainama yai nuanainairana be Pol nuedima ya boru \v 10 be ya riuna, “Yau bana! Taugu è kitana tauda dà vaḡaima tokare e gewagewana, be waga, taragai be tauda dà yawasanama mate ta kawa gewegewedina.” \v 11 Be tauiḡara adi badama tauna Pol aba ya giugiuena ya vaia tuaḡaie be yabiyabi taupaḡona be waga taupakinama adi giuma yai muriwatanedina. \v 12 Be uma dobunama nam teneteneḡina da waga sibo ya midi, baninama sive ya moraba kauana. Vutuna aubainama banaga toitoi a riuna da uma dobunama kè gose be tauma sibo kè naḡo ḡomana Piniksma, be dabudine tauma kè mia da sive raḡaninama sibo ya kovina. Piniks inam meagai Kret bonabonane, be dabudine waga adi kaba midima. Piniks inam suara na kaba yovoma yauwanine. \s1 Kaibitibiti yai karena \p \v 13 Raḡanine sive ḡaubonama ya manimaninina taudi ai noḡotana yodi kabe raḡan verenama naḡo aubainama. Vutuna aubainama anika a soru tavaite be kukakukae Kret geresinaḡa a naḡona. \v 14 Naumeki da a naḡo nam dauna be kaibitibiti Kret yauwanine yai karena. \v 15 Be kaibitibiti waga ya paḡo be tauma nam teneteneḡina da sive matane sibo kè naḡo. Vutuna aubainama yabiyabi kè gose be sive taunaḡa waga ya suve be ya nawena. \p \v 16 Be raḡanine tauma bonabona isanama Klauda kewai murina, inam raḡanine taudi ḡarodie ya bagibagi kauana da dingi sibo a soru tavaite. \v 17 Be raḡanine a sorusoru tavaitena taudi waga bogane a panina.\f + \fr 27:17 \ft Uma riunama baninama ḡesau inam: Waga dosinama a pani kwavivirona, baninama ima nuabida nairinama.\f* Be muriḡa taudi a nairana deḡoda waga Sirtis kiredima debedie ima raukaisaḡa. Vutuna aubainama taudi kuka dosinama a kaipore be taudi a tenam naḡona. \p \v 18 Kaibitibiti ya moramoraba guratana aubainama, pomainama taragai waga nopone be ai poraḡa dobiḡedina. \v 19 Be raḡan aniwai rabuiteḡane taudi waga purepuredima ai poraḡa dobiḡedina. \v 20 Be inam raḡandima toitoi nopodie tauma nam suara bo kipora ke kita rubudina, be kaibitibiti ya moramoraba vavasaḡana, naumeki da tauma ama noḡotama ya kovina da nam tokare ka yawasana. \p \v 21 Banaga raḡaninama daudaunama wagae a miamia watanana, be nam ti kani rubuna, dabudine Pol noḡodie ya midisuḡu be ya riuna, “Yau bana! Taumi taugu riuguma sibo koya paḡona, taugu è riuemina da tauda nam sibo Kret tè gose. Inam raḡanine tokare nam gewagewa te banavi bo taragai te kawa gewegewedi. \v 22 Be yodi yà riuriuemina da taumi debemima e torana, baninama nam aitau tokare kwa guri, be waga taunaḡa tokare e kawa gewagewana. \v 23 Baninama kupie Mamaitua, vutuna ḡaronama taugu be yawai yaragena, tauna na aneama diague ya midi \v 24 be ya riueguna, ‘Pol, nam kwa naira! Tam tokare Sisa noḡone kwa midina, be Mamaitua aitauḡa tam mate ko naḡonaḡona adi yawasanama yà utemna.’ \v 25 Vutuna aubainama yau bana, debemima e torana, baninama taugu Mamaitua yàwai sumaḡena da yaba matabudi ya riuriueguna, nama ta tubuḡana. \v 26 Be tauda tokare wari bonabonae kirae tà raukaisaḡana.” \s1 Waga kirae ya raukaisaḡana \p \v 27 Kupi aniwai 14 nama tauma yaḡoro Adria egasine kè tenatenamna. Be kupi poune nama waga banegidima awai noḡotana kabe gerese kè tavatava. \v 28 Vutuna aubainama taudi yeku tai panipaninama a taikuruvi, be upa a ruva da doḡa na madanima 36 mitas. Be a naḡo ḡaubonaḡa be a ruva munaḡe da doḡa na madanima 27 mitas. \v 29 Dabudine ta kitana be doḡa maida maida ya tavatavana, aubainama taudi a nairana, deḡoda kira debedie tima raukaisaḡa. Vutuna aubainama taudi anika 4 waga murine a taikuruvidi be a moimoiragina da raḡan sibo ya tomna. \v 30 Dabudine waga banegidima taudi dingi a boru dobiḡena da taudi sibo naira a naḡona. Vutuna aubainama taudi awai kaikaiyovuna kabe taudi waga isune anika ḡesaudima kabe ta biridi. \v 31 Dabudine Pol tauiḡara be adi badama ya riuedina, “Deḡoda noa banegidima nam wagae ta mia, taumi nam tokare ko yawasana.” \v 32 Dabudine tauiḡara dingi barawinama a douraka be topae ya ravusena. \p \v 33 Naumeki da raḡan ya tomtomna Pol banaga matabudi ya riuedina da sibo a kani. Tauna ya riuna, “Taumi naira ya kauemi da raḡan 14 a kovina taumi nam aiyaba ko kani rubuna. \v 34 Yodi yà riuriu vavasaḡemina da kani ko kani, aniyawasana aubainama. Nam aitau tokare gewagewa ḡaubonama ko banavi rubu.” \v 35 Umanama ya giugiu kovina, naumeki da buredi ya paḡo be matabudi noḡodie Mamaitua yai kaiwe be ya giva da kaninama yai karena. \v 36 Dabudine banaga matabudi nuedima ya tora be taudi mate a kanina. \v 37 Be inam dabudine banaga matabumai sievimaima 276. \v 38 Raḡanine taudi matabudi a kani siauana, murine witi baikidima topae ai poraḡa be waga a taitekana. \p \v 39 Naumeki da raḡan ya tompore be taudi dobu a kita nuababaḡena, be taudi bei ḡaubonama ma gimorina a kitana. Dabudine taudi a ḡoeḡoena sibo a raurubu da waga gerese a tavaitena. \v 40 Taudi anika taidima a dourakedi da egasie a gosaḡa be yabiyabi taidima mate a dourakedi be kuka ḡaubonama waga noḡone a kaisuḡu da sive matane ai midirina. Naumeki da taudi geresa aubainama a naḡona. \v 41 Be waga kira ya riḡedi da debane ya raukaisaḡana be waga noḡonama ya rausane da nam i dagudagu munaḡana. Be waga murinama rabama yai mia mutuna. \p \v 42 Dabudine tauiraḡa adi ogama a taraḡi da dibura banegidima matabudi sibo ai guridina, baninama taudi tima yakanaḡo be naira tima naḡo aubainama. \v 43 Be tauiḡara adi badama tauna nam Pol waigurinama i ḡoena. Vutuna aubainama inam oganama a tarataraḡina ya riutuaḡaiedina. Taudi aitauḡa yakeyakedima ya riuedi da taudi sibo a poti doka da a yaka naḡona gerese. \v 44 Be banaga ḡesaudima yaka nam katakataidi taudi waga debane kaitupo a ragaudi be kaitupo debedie a tenam naḡona gerese. Umanama kauine banaga matabudi gerese a tava rovo be a yawasanana. \c 28 \s1 Taudi Malta bonabonane \p \v 1 Tauma matabumai yawayawasanimaima gerese kè tavana raḡanine, dabudi tauma kè kataie da uma bonabonanama isanama Malta. \v 2 Dabudi bonabona banegidima kividima ya vere kauana. Taudi a yokoemai ḡarodie be kai a suvena, baninama kusana be tururu aubainama. \p \v 3 Pol kai pokidima ya ragaudi be kai matane ya biribiridi be kai poyanama sarama ya kara waidobi be Pol nimanama ya kaputina. \v 4 Raḡanine bonabona banegidima ta kitana be Pol nimane mota ya dawedawena, taudiḡa adi banagama mate ai giu vivivira be a riuna, “Uma tauḡominama agunai banaga tauwai guridima. Tauna egasie nam i gurina aubainama, yodi Dike\f + \fr 28:4 \ft Dike inam Gurik banegidima adi bariawama waivinama. Tauna biwa taupaḡonama.\f* biwa e paḡopaḡona da ei gurina.” \v 5 Pol nimane sarama ya rawapairi be kai matane ya naḡona. Be mota nam Pol nema i bakena. \v 6 Dabudine banaga awai rabana kabe tauna nimanama e sasana bo e beku be e guri, be ai raba rereḡa be a kita da Pol ḡarone nam aba i tubuḡana. Vutuna aubainama taudi nuedima a vitare be a riuna, “Tauna agunai mamaitua.” \p \v 7 Deḡo kè miamiana diedie bonabona kana badama isanama Publias, tauna na dobuma. Tauna ya riuemai da na vadae kè miana. Be tauma dabudine kè miana raḡan rabuiteḡa, be tauna kivinama ya vere kaua be ya rabe kauemaina. \v 8 Be tamanama tauna ya sida kaua be vadae ya kenakenana. Tauna poyapoya be dibukosina ya paḡona. Dabudine Pol ya naḡona kitanama aubainama, naumeki da ya moiragi be nimanama tauna debane ya biridi be yai yawasanina. \v 9 Raḡanine umanama kauinama ya tubutubuḡana, inam bonabonane banaga sidesidedima matabudi a tava be a yawasanana. \v 10 Be taudi puyo toitoi a utemaina, be tauma aba kè ḡoeḡoedina matabudi wagae a biridina vaḡai aubainama. \s1 Maltama be a naḡona Romma \p \v 11 Nawaravi rabuiteḡa muridie tauma Alexandria waganama isanama Dioskuros\f + \fr 28:11 \ft ‘Dioskuros’ inam baribariawa rabui isedima, taudi raḡaraḡa.\f* ragane kè geruna. Uma waganama tauna kaibitibiti raḡaninama aubainama bonabonae ya midi watanana naumeki da kaibitibiti ya kovina. \v 12 Tauma Sirakusma kè ḡota be dabudine kè miana raḡan rabuiteḡa. \v 13 Dabudine kè kwavivirona da Regiumma kè tavana. Be pomainama sive egasie be ya tavana, vutuna aubainama mainokomḡonama tauma Puteolima kè tavana. \v 14 Inam dabudine tauma tauwai sumaḡa ḡesaudima kè banavidina, be taudi ai baḡamaina da taudi mate kè miana raḡan matabudi 7. Be muriḡa tauma kè naḡona Romma. \p \v 15 Tauwai sumaḡa ama kaba verauma riunama a vaiena, aubainama taudi meagai Porum-Api be Tres-Tabene paratinama a yovona verau bodebodemaima aubainama. Be raḡanine Pol taudi ya kitekitedina tauna Mamaitua yai kaiwe be debanama ya torana. \p \v 16 Be raḡanine tauma Romma kè tavana, taudi Pol ai anine da taunaḡa e miana tauiḡara tenaḡa mate da tauna Pol e kita watanina. \s1 Pol Romma ya rarau guguyana \p \v 17 Raḡan rabuiteḡa muridie Pol Jius babadidima matabudi ya riuedina da sibo a rawateḡeidina. Be raḡanine taudi awai rawateḡeidina, dabudine Pol ya riuedina, “Yau bana! Taugu nam aba gewagewanama banaga, bo tamatamadama adi vaivaima ḡarodie e kawa gewegewedina. Be yaḡoro taudi Jerusalemma a vunuḡigu be Rom banegidima nimedie a boruguna. \v 18 Taudi a ḡoeḡoena sibo a raukai gosegu be è naḡona, baninama taudi nam aiyaba gewagewanama ḡarogue ti banavina da sibo taugu è guri. \v 19 Be Jius banegidima taudi a riu raukosoḡaiḡaina. Vutuna aubainama taugu è riuna da Sisa e etareguna, be nam taugu yau banagama Jius tokare yai wavudi. \v 20 Uma kauinama noḡotine taumi èi baḡemi be koya tavana da yà riuriuemina. Be taugu, yaba Israel banegidima tawai rabena, vutuna è rarau guguyena aubainama seinie a paniguna.” \v 21 Be taudi a paribee be a riuna, “Nam aitau Judiaḡa leta i riupore ḡaromaie be tam i giuemna. Bo ama banagama aitauḡa a yovoyovona nam aba gewagewanama ḡarome ti vato bo ti riuemaina. \v 22 Be tauma ka ḡoeḡoena da tam am noḡotama kwa giuedi be tauma ka vaiedina, baninama tauma kè kataiena da banaga dobu matabuna inam raudune kedanama vaunama ta riuriu tuatuaḡaiena.” \p \v 23 Naumeki da taudi raḡan a vine da airaḡan sibo ai rawateḡei munaḡedina. Inam raḡanine banaga toitoi a tavana deḡo Pol na kaba miae. Inam raḡaninama tabutabunama, raḡanboiboi da ya naḡo ravi ya tavana, Pol Mamaitua na waiguyauma ya giu kauedi be yaba matabudi yai maḡataridina. Be tauna Mousis na tarawatue be peroveta adi giue ya rarau rubuna da Jius banegidima sibo nuedima a vitaredi be Yesu ai sumaḡena. \v 24 Dabudine banaga ḡesaudima Pol aba ya giugiuena, naumeki da taudi ai sumaḡana, be banaga ḡesaudima nam ti sumaḡena, \v 25 aubainama taudi Pol na giuma damonama yawai kovina raḡanine, taudi a riu viravira be a naḡona. Pol na giuma damonama umanama, “Arua Babau riukaua ya giuena tametamemima\f + \fr 28:25 \ft Tametamedima inam ‘forefathers’.\f* ḡarodie, raḡanine peroveta Aisaia Arua Babau isane ya riuna: \q1 \v 26 ‘Kwa naḡo uma banegidima ḡarodie be kwa riuedina: \q1 Taumi tokare ko vaivaiena be nam ko kataie, \q1 taumi ko kitakitana be nam ko kita kaue. \q1 \v 27 Uma banegidima nuedima ya guduna. Be taudi beedima nam timawai beavaia kauana, be taudi ai matapotana. \q1 Taudi nama a voiana da nam aba matedie ta kita, bo beedie ta vaie, bo nuedie ta kataie \q1 da taudi nuedima ta vitaredi be taugu yài yawasanidi.’ \m \v 28-29 Vutuna aubainama taugu yà ḡoeḡoemina da ko kataiena, yodi Mamaitua uma vari verenama yawasana aubainama ya riuporena eteni ḡarodie be taudi ta vaiena.”\f + \fr 28:28-29 \ft Pol uma yabedima ya giugiuedina murine, Jius banegidima Pol na vadama a dobi pore be adi banagama adi banagama mate ai kawa riuriuna.\f* \p \v 30 Pol dabudine ya miana modi rabui nopodie vada waiwai maesinama nopone. Be banaga matabudi aitauḡa ḡarone a veraverauna vakitakitanama aubainama, naumeki da tauna yawai aninedina. \v 31 Be ma raudebatorana tauna Mamaitua na waiguyauma ya rauguguye, be banaga toitoi Bada Yesu Tauwai yawasana na kauama matabudi yai katakataidina. Be nam aitau i riutuaḡaiena.