\id MAT - Dobu NT [dob] -Papua New Guinea 1985 (web version -2013) \h MADIU \toc1 Tetela Boboꞌana Madiu ꞌIꞌetoladina \toc2 Madiu \toc3 Md \mt2 TETELA BOBOꞌANA \mt1 MADIU \mt2 ꞌIꞌETOLADINA \ip Yesu ꞌina tononoyao site tuwelo ꞌebweuna ꞌediyega ꞌana esana Madiu, ta ꞌana esana ꞌeluwena Libai. Tauna goma Yudiana, ta saꞌi me Loma ꞌilemedi ga takisi me Yudia ꞌediyega ꞌiegogonedi me Loma manudi. Gete ꞌenega me Yudia Madiu sieꞌipiꞌipiyena ta Yesu Madiu ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyena, ꞌenega ꞌibwauyena, ga ꞌimuliyena; ta muliyega Yesu tetelina ꞌiꞌetoladina ga ꞌisimanena ꞌaene tauna tuga Mesaiya nina. Mesaiya ꞌana gibui ꞌena Gilisi nate Keliso, ta ꞌana mwalatoi Toꞌetoseyana. Tauna Mesaiya nina me Yudia siyamwayamwa be to tuta ꞌimama be ꞌiꞌetoseyedi. \ip Yaubada ꞌina loina ꞌana mwalatoi wate buki gete solanaya. \c 1 \s1 Yesu Keliso tubunao \r (Luke 3:23-38) \p \v 1 ꞌEtoladi gete Toꞌetoseyana Yesu gimi tubunao manudi. Yesu tubuna auwauna Debida, ta gimi tubuna Ebelaamo. \v 2 Manuna gete nadigega: Ebelaamo nina natuna Aisake, ta Aisake natuna Yekobe, ta Yekobe natunao Yuda matasinao. \v 3 Yuda nina natunao Pelesi be Dela ta sinadiya Temali, Pelesi natuna Esiloni, ta Esiloni natuna Elama, \v 4 ta Elama natuna Aminadaba, ta Aminadaba natuna Nasoni, ta Nasoni natuna Salimoni, \v 5 ta Salimoni mwanena Leabi ta natudi Boasa, ta Boasa mwanena Ludi, ta Boasa be Ludi natudiya Obedi, ta Obedi natuna Yese. \p \v 6 Yese natuna Debida, tauna kini, ta Debida nina Ulaya mwanena ꞌiagina ga ꞌiaina, ta natudiya Solomoni. \v 7 Solomoni natuna Leobouma, ta Leobouma natuna Ebaya, ta Ebaya natuna Esa. \v 8 Esa natuna Yosepata, ta Yosepata natuna Yolama, ta Yolama natuna Usaya. \v 9 Usaya natuna Yotama, ta Yotama natuna Easi, ta Easi natuna Esekaya. \v 10 Esekaya natuna Manase, ta Manase natuna Amoni, ta Amoni natuna Yosaya. \v 11 Yosaya natunao Yekonaya matasinao, ta ꞌidi tutaya me Babiloni simai ga me Yudia sigiyaidi ga siꞌauꞌewedi ꞌidi sena Babiloni ꞌenaya. \p \v 12 Tuta nina Babiloni ꞌena simiyamiya, Yekonaya natuna Sialitieli, ta Sialitieli natuna Selubabela. \v 13 Selubabela natuna Ebiyuda, ta Ebiyuda natuna Ilayakimi, ta Ilayakimi natuna Esoli. \v 14 Esoli natuna Sadoka, ta Sadoka natuna Ekimi, ta Ekimi natuna Eliyuda. \v 15 Eliyuda natuna Eliyesa, ta Eliyesa natuna Madani, ta Madani natuna Yekobe. \p \v 16 Yekobe natuna Yosepa, tauna Meli mwanena, ta Meli natuna Yesu, ta Yesu nina sieesena Toꞌetoseyana. \p \v 17 Yesu tubunao nidi ꞌadi esanao ꞌadi yau potitu. Manuna Ebelaamo ꞌabo ꞌenega tasasawa be Debida ꞌenaya nate ꞌadi yau potini. Ta ꞌenega ꞌeguma Debida ꞌenega tasasawa ga tuta nina me Babiloni me Yudia sitauyedi Babiloni ꞌenaya, nate ꞌadi yau potini. Ta ꞌidi tuta Babiloni ꞌenaya ꞌenega be Yesu ꞌina tuta ꞌenaya ꞌadi yau wate potini. \s1 Toꞌetoseyana Yesu ꞌina tubuwa \r (Luke 2:1-7) \p \v 18 \x * \xo 1:18 \xt Lu 1:27, 35\x*Gete nadigega Toꞌetoseyana Yesu ꞌina tubuwa. Yesu sinana Meli sisawa eyaiyena Yosepa ꞌenaya, ta maꞌetamo nigeya simiyamiya luwa ta Meli ꞌiꞌeuwana ta ꞌina ꞌeuwana nina Yaluyaluwa Tabuna ꞌenega. \v 19 ꞌEnega Yosepa nina ꞌinuwamwau Meli ꞌina ꞌeuwana manuna. Ta Yosepa tai boboꞌana, ꞌenega geya nuwana be Meli ꞌigie omayamayae, ta nuwanuwa kwaiyega ꞌaene esi ꞌida eꞌidiꞌidiye. \p \v 20 Ta Yosepa ꞌina nuwanuwa maꞌetamo ꞌipaipaisewa, ꞌenega ꞌina tuta ꞌenoya madawalega Yaubada ꞌina anilose ꞌebweu ꞌieonena, ꞌigwae, “Yosepa, ꞌoyo Debida tubuna, geyaꞌabo ꞌunuwanuwa mwau Meli ꞌina ꞌeuwana manuna, nate Yaluyaluwa Tabuna ꞌenega, ꞌenega tuwa tuga ꞌuda ꞌauꞌewa mwaneyo. \v 21 \x * \xo 1:21 \xt Lu 1:31\x*Be maꞌetamo natuna meꞌolotona ꞌienatune, be ꞌana esana ꞌueese Yesu, manuna tauna ꞌina tomotaiyao ꞌidi loegesiyao ꞌediyega ꞌida ꞌetoseyedi.” \p \v 22 Yage getedi niꞌatu siapwesa manuna lowaenei palopita ꞌebweu Yaubada ꞌina ona ꞌigimisimanena ga Buki Tabu ꞌena ꞌiꞌetoladina, ꞌigwae, \p \v 23 \x * \xo 1:23 \xt Ais 7:14\x*“Gomagweine nuwenuwebolana ꞌida ꞌeuwana be natuna meꞌolotona ꞌienatune, ta ꞌana esana sida eese Imanueli.” \p (Ta esana nina ꞌana gibui “Yaubada maꞌedai.”) \p \v 24 ꞌEnega Yosepa ꞌenoꞌenoega ꞌitoolo ga anilose nina ꞌina ona ꞌiematamatanena, ga Meli ꞌiaina, \v 25 ta nigeya bwalana ꞌigitogitoo ga ꞌana laba ꞌienatuna ga Yosepa gwama nina ꞌieesena Yesu. \c 2 \s1 Tosinasinapuyao ꞌidi ayausa gwama Yesu ꞌenaya \p \v 1 Tuta nina Yesu ꞌitubuwa Bedileema ꞌenaya, Elodi tauna ꞌiloiloina Yudia solanaya. Ta tuta nina ꞌenaya ꞌaidi tosinasinapuyao sena bomatuyega simai ga me Yelusalema ꞌediya sienaida, \v 2 sigwae, “Mwaꞌo me Yudia ꞌidi kini auwauna nina? ꞌAmwalatonina niꞌatu ꞌitubuwa, manuna ꞌina kwadima ꞌaꞌitenaya sena bomatuyega ꞌisaetuꞌema, ꞌenega ꞌamai sabi bwagobwago ꞌenaya.” \p \v 3 ꞌIdi ona gete Kini Elodi ꞌinonona ga ꞌiꞌatesaꞌala ta wate me Yelusalema yaudi siꞌatesaꞌala ona gete manuna. \v 4 ꞌEnega Elodi me Yudia ꞌidi totaliyao sinabwadi be loina ꞌana toeꞌitao ꞌibwau egogonedima ga ꞌediya ꞌienaida, ꞌigwae, “Mane ꞌena Toꞌetoseyana nina ꞌitubuwa?” \p \v 5 \x * \xo 2:5 \xt Yo 7:42\x*Ga sigwae, “Bedileema ꞌenaya, nate Yudia solanaya. Nadigega palopita ꞌina simana Buki Tabu solanaya, ꞌigwae, \p \v 6 \x * \xo 2:6 \xt Mai 5:2\x*‘Bedileema solanega maꞌetamo me Isileli ꞌidi toloina ꞌida apwesama. Gete manuna Bedileema ꞌasa esaesa ta sinabwana Yudia ꞌasanao maiboꞌadi ꞌediyega.’” \p \v 7 ꞌEnega Elodi tosinasinapuyao nidi ꞌibwau maꞌuledi, ga ꞌenega ꞌienaidedi to tutaya kwadima nina ꞌiapwesaꞌunu. \v 8 ꞌEnega Elodi ꞌidi eꞌisa ꞌinonona ga ꞌiloinedi, ꞌigwae, “Watauya Bedileema ꞌenaya be gwama nina waꞌebesa ꞌaiꞌaili, be ꞌenega ꞌabo walobenaya wailama be waemataluwegu, be ꞌenega ꞌaboꞌagu wate yada tauya be yada bwagobwago ꞌenaya.” \p \v 9 Gote ꞌenega siapwesa ga sitauya, ta kwadima nina lowa sena bomatu ꞌena siꞌiteꞌitena matadiya ꞌisaeya, tauna simuliyena ga sena nina kwadima ꞌisaemasinaya ꞌena sitauya ga gwama nina silobena ꞌimiyami, \v 10 ta kwadima nina manuna sigwausowala sinabwa wawasae. \v 11 \x * \xo 2:11 \xt Ais 60:6\x*ꞌEnega silugu anuwaya ga gwama sinana Meli maꞌiyana siꞌitedi, ta sibwagobwago gwama nina ꞌenaya. ꞌEnega oboboma nidi simeꞌediya siꞌewedi gace gwama nina ꞌena sisaꞌudi, nate goula be inisenisi be wate mulo. \p \v 12 Ta muliyega madawalega Yaubada ꞌiemataluwedi be ꞌaene geyaꞌabo Elodi ꞌenaya siilaila, ꞌenega sitoolo ga mali ꞌedega sitauya ꞌidi ꞌasaya. \s1 Yosepa be gwama nina masinana sidena Itipita ꞌena \p \v 13 Tuta muliyega ꞌebweu anilose madawalega Yosepa ꞌenaya ꞌiapwesa ga ꞌiemataluwena, ꞌigwae, “ꞌUtoolo be gwama masinana ꞌuꞌauꞌewadi be wadedena sena Itipita ꞌena be nada wamimi be ꞌana laba yaemataluweyo, ta ꞌenega waila limanama. ꞌImi dena gete ꞌalena, manuna Elodi ꞌiabe gwama nate ꞌiꞌebese be ꞌaene ꞌiloemwawasi.” \p \v 14 ꞌEnega boiboi nina ꞌenaya Yosepa ꞌitoolo ga gwama masinana ꞌiꞌauꞌewedi ga sitauya Itipita. \v 15 \x * \xo 2:15 \xt Osi 11:1\x*Ta ꞌenega Itipita ꞌena simiyami ga ꞌana laba Elodi ꞌimwawasa. ꞌIdi miya sugalagala nina be ꞌaene Yaubada ꞌina ona ꞌida apwesa, tauna ꞌebweu palopita ꞌigimisimanena, ꞌigwae, \p “Itipita ꞌenega natugu yabwauyenama.” \p \v 16 Ta tuta nina Elodi tosinasinapuyao ꞌiyamwa yogenediya, manuna nigeya siilailama. ꞌIdi kabo manuna ꞌigamwasowala sinabwana, ꞌenega ꞌina loina ꞌisaꞌuna be tolosaiyao ꞌietunedi Bedileema be ꞌasanao ꞌediya, be ꞌaene gogama meꞌolotodi taudi ꞌadi yakwala ꞌeluwa ꞌenega ꞌimwaꞌutama sida loemwawasidi. Gogama nidi gete nadigega ꞌadi loina Elodi ꞌisaꞌuna, manuna tosinasinapuyao ꞌidi ona ꞌenega niꞌatu ꞌisinapuna to tutaya gwama nina ꞌitutubuwa. \p \v 17 ꞌEnega tuta nina ꞌiapwesa toꞌase palopita Yelemaiya lowa ꞌigimisimanena, ꞌigwae, \p \v 18 \x * \xo 2:18 \xt Yel 31:15; Nug 35:19\x*“Doonaona Lamaꞌa ꞌenega tanonono. \p ꞌElouya ta mataselu sidoonaonaedi. \p Letiyeli ma ina susuyao sidedoi, \p ta ꞌidi dedoi ꞌenega geyaꞌabo sigwaugwausowala, \p natudiyao ꞌidi mwawasa manuna.” \s1 Siila Nasaleta ꞌenaya \p \v 19 ꞌEnega Elodi ꞌina mwawasa mulinaya Yaubada ꞌina anilose ꞌiapwesa Yosepa ꞌena, tuta nina Itipita ꞌena maꞌetamo ꞌimiyami, ta madawalega ꞌieonena, \v 20 ꞌigwae, “Yosepa ꞌutoolo be gwama masinana ꞌuꞌauꞌewadi be waila Isileli ꞌenaya, manuna gwama ꞌana talauwala niꞌatu ꞌimwawasa.” \p \v 21 ꞌEnega Yosepa ꞌitoolo ga gwama masinana ꞌiꞌauꞌewedi ga siila Isileli. \p \v 22 Ta tuta nina siilama ga Yosepa ale ꞌinonona ꞌaene Elodi natuna Alekeleo ꞌielopaꞌeluna ga ꞌietoloina sena Yudia ꞌenaya, ꞌenega Yosepa ꞌimatauta ga geya nuwana be ꞌitatauya Yudia ꞌenaya, ta madawalega mwalatoi Yaubada ꞌiꞌebwaꞌena ga ꞌisakowasi ga ꞌitauya sena Galili ꞌenaya. \v 23 \x * \xo 2:23 \xt Lu 2:39; Yo 1:45-46\x*ꞌEnega Nasaleta ꞌena ꞌiloꞌasa. Gete ꞌenega palopitao ꞌidi gimisimana ꞌiapwesa, sigwae, \p “Tauna sida eese goma Nasaleta.” \c 3 \s1 Yoni togiebapitaiso \r (Maki 1:1-8; Luke 3:1-9, 15-17; Yoni 1:19-28) \p \v 1 Tuta gote ꞌenaya Yoni togiebapitaiso ꞌiapwesa sena mitawa daitaya\f + \fr 3:1 \fk mitawa daita: \ft Me Yudia ꞌidi mitawa kaukau be gulegulewa daisinamo, ta pwatula gidalina, be kaiwenao wate nigeya sinabwadi. \f* sena Yudia solanaya ga ꞌiloguguya, ꞌigwaegwae, \v 2 \x * \xo 3:2 \xt Ais 40:3\x*“ꞌImi bubuna toꞌumalina ꞌediyega wada nuwaꞌebuni manuna Yaubada ꞌiabe be ꞌedaya ꞌietoloina.” \p \v 3 Palopita Aisea lowaenei gete Yoni nina manuna ꞌisimana, ꞌigwae, \p “Tobwau ꞌebweu sena mitawa daitaya ꞌenana sinabwana ꞌenega ꞌida simana apwesa be ꞌida gwae, ‘ꞌInapwana ꞌina eda wada kakali ta wagiepaepalu.’” \p \v 4 Ta Yoni ꞌana ꞌoama yobai kameli unuununa tuga, ta ꞌana gadiwana kameli bwalana, ta ꞌana masulao bilolo be muꞌawa tuga. \p \v 5 Ta Yoni nina sena mitawa daitaya ꞌiloguloguguya ta me Yelusalema be Yudia ꞌana tomiyanao be bwasi Yolidani tupitupinega ꞌana tomiyanao yauyaudi sidelima Yoni ꞌenaya, \v 6 ga ꞌidi bubuna toꞌumalina sisimanedi, ta ꞌenega ꞌigiebapitaisoedi bwasi Yolidani ꞌenaya. \p \v 7 Ta Palisiyao\f + \fr 3:7 \fk Palisiyao: \ft Boda getedi taudi Mosese ꞌina loinao ꞌadi muliya ꞌenaya sietapewa sinabwana, ga sinuwena ꞌaene taudimo totapwalolo ꞌaiꞌaila.\f* be Sadusiyao\f + \fr 3:7 \fk Sadusyiyao: \ft Boda getedi toesaesao ta tolonao Anuwa Tabu be tapwalolo ꞌediya, ta esi nigeya siemiemisa ꞌaene tomota mayaluyaluwadi be toololimana be aniloseyao.\f* yaudi wate simai sabi bapitaiso, ga Yoni ꞌiꞌitedi ga ꞌieonedi, ꞌigwae, “Tokabo ꞌomi nadigega mwata! Ta wanuwena ꞌaene ꞌiabe Yaubada ꞌina gamwasowala ꞌenega wadedena, aga? \v 8 \x * \xo 3:8 \xt Gu 26:20\x*ꞌEnega ꞌilobwenemi be ꞌimi nuwaꞌebuni ꞌaiꞌaila wada eꞌitaedi ꞌimi guinuwa boboꞌadi ꞌediyega. \v 9 \x * \xo 3:9 \xt Yo 8:33-40; Lo 4:12\x*Ta geyaꞌabo wanuwanuwa laga manuna ꞌaene ꞌomi Ebelaamo tubunao, ꞌenega Yaubada ꞌida ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyemi. Nigeya saꞌi! Ta waꞌita Yaubada sawesawenaya be gulewa getedi ꞌediyega Ebelaamo tubunao ꞌimweluluidi. \v 10 Ta ꞌabo ꞌimi bubuna nigeya boboꞌadi ꞌiabe Yaubada ꞌibwaꞌomatami, nadigega kaiwe, ꞌabo nigeya uwana boboꞌana tomota sitala yauledi be ꞌawesabelulu ꞌena siuledi be sigabudi. \p \v 11 \x * \xo 3:11 \xt Yo 1:33; Gu 1:5\x*“ꞌEguma wanuwaꞌebuni ꞌaboꞌagu bwasiyega yada giebapitaisoemi, ta saꞌi maꞌetamo ꞌebweu tai muliguyega ꞌimeemai, tauna ꞌisinabwa sinegu, ta nigeya ꞌilobwelobwenegu be manuna ꞌana ꞌaelawa yaꞌaali. Ta tai nina ꞌiabe ꞌimama be Yaluyaluwa Tabuna, nadigega ꞌawesabelulu, ꞌenega ꞌida giebapitaisoemi. \v 12 Ta tai gete ꞌina inawega ꞌiabe witi ꞌida sabutudi be uwana sisasagu be muliyega uwana boboꞌadi ꞌiedodo ꞌina anuwa masulaya, ta sumwasumwa nidi ꞌawesabelulu ataya ꞌena ꞌigabudi.” \s1 Yoni Yesu ꞌigie bapitaisoena \r (Maki 1:9-11; Luke 3:21-22) \p \v 13 Tuta gote ꞌenaya Yesu sena Galili ꞌipilisinena ga ꞌimai Yolidani, Yoni ꞌenaya, sabi bapitaiso. \v 14 ꞌEnega Yoni nuwanuwana Yesu maꞌiyana sida saꞌugelasa, ga ꞌigwae, “ꞌIlobwenena be ꞌoyo ꞌugie bapitaisoegu, ta mwaꞌadega ga ꞌenega ꞌumai be ꞌaene ꞌaboꞌagu yada giebapitaisoeyo?” \p \v 15 Ta Yesu Yoni ꞌina ona ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Nigeya. Esi gete nadigega. ꞌOyo ꞌuda giebapitaisoegu. Manuna gete ꞌenega loina maiboꞌadi boboꞌadi tada muliyedi.” \p \v 16 ꞌEnega Yoni ꞌitagwala ga Yesu ꞌigiebapitaisoena. Ta ꞌenega Yesu bwasiyega ꞌigayoꞌoyaꞌama, ta galewa ꞌiꞌegegena ta Yesu Yaubada Yaluyaluwana ꞌiꞌitena ꞌana ꞌita ꞌatuwa bunebune ꞌimwaꞌutama ga ꞌena ꞌitowa. \v 17 \x * \xo 3:17 \xt Md 12:18, 17:5\x*Ta saꞌi ꞌebweu ꞌenana galewega ꞌionama ꞌigwae, “Nate natuꞌaiꞌailigu. Tauna manuna yagwausowala sinabwana.” \c 4 \s1 Yesu ꞌana toona Seitani ꞌenega \r (Maki 1:12-13; Luke 4:1-13) \p \v 1 \x * \xo 4:1 \xt Ib 2:18, 4:15\x*Gete ꞌenega Yaubada Yaluyaluwana Yesu ꞌiꞌauꞌewena ga ꞌitauyena sena mitawa daitaya be ꞌenega ꞌana toona Seitani ꞌenega ꞌida loba. \v 2 Ga ꞌasiyata poti solanaya nigeya ꞌiꞌeꞌai, ga ꞌenega ꞌibotana sinabwana. \p \v 3 Ta totoona nina ꞌiapwesama ga ꞌigwae, “ꞌEguma ꞌoyo Yaubada natuna, gulewa getedi ꞌuloinedi be sida emasula.” \p \v 4 \x * \xo 4:4 \xt 2 Loi 8:3\x*Ta Yesu ꞌigwae, “Buki Tabu solanaya loina ꞌimiyami ꞌaene, \p ‘Tomota yawasidi nigeya masula namo ꞌenega, \p ta esi Yaubada ꞌina onao maiboꞌadi ꞌediyega.’” \p \v 5 ꞌEnega Seitani Yesu ꞌiꞌauꞌewena ga ꞌitauyena Yelusalema, ga Anuwa Tabu tabwana ꞌaiꞌailaya ꞌituꞌeyena, \v 6 \x * \xo 4:6 \xt Sam 91:11, 12\x*ga ꞌena ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌEguma ꞌoyo Yaubada Natuna, gete ꞌenega ꞌusosobu, ta geyaꞌabo ꞌuesiesilae. Manuna Buki Tabu niꞌatu ꞌisimana, ꞌigwae, \p ‘Yaubada ꞌina aniloseyao ꞌida loinedi be siꞌitaꞌiꞌisiyo’, \p be wate ꞌigwae, \p ‘Nimadiyega sida ꞌaaliyo, be ꞌenega geyaꞌabo ꞌaeyo siesiesilae gulewa ꞌediya.’” \p \v 7 \x * \xo 4:7 \xt 2 Loi 6:16\x*Ga Yesu wate ꞌigwae, “ꞌEbweu wate ona Buki Tabu ꞌena ꞌimiyami, ꞌigwae, \p ‘Geyaꞌabo ꞌimu ꞌInapwana Yaubada ꞌutootoo.’” \p \v 8 Ta Seitani Yesu ꞌiꞌauꞌewena ꞌoya sinabwana etaninaya ga gote ꞌena ꞌebeloina esaesa baleꞌuya maiboꞌadi Yesu ꞌieꞌitena \v 9 ta wate ꞌitoo limena, ꞌigwae, “Sena gote maiboꞌadi yada ꞌebwaꞌeyo. ꞌEguma ꞌubeꞌu sanamwaꞌuta be ꞌeguya ꞌubwabwago, ꞌenega ꞌebeloina nidi yada ꞌebwaꞌeyo.” \p \v 10 \x * \xo 4:10 \xt 2 Loi 6:13\x*ꞌEnega Yesu ꞌiꞌenapaꞌalina, ꞌigwae, “Seitani, ꞌupilisinegu! Buki Tabu solanaya loina ꞌimiyami ꞌaene, \p ‘ꞌImu ꞌInapwana Yaubada namo ꞌena ꞌuda bwagobwago be taunamo ꞌina ona ꞌuda ematamatanedi.’” \p \v 11 \x * \xo 4:11 \xt Ib 1:14\x*ꞌEnega Seitani Yesu ꞌipilisinena, ga muliyega aniloseyao siapwesa ga silemena. \s1 Yesu ꞌina guinuwa ꞌieꞌale sena Galili ꞌena \r (Maki 1:14-15; Luke 4:14-15) \p \v 12 Ta muliyega Yesu ale ꞌinonona ꞌaene Yoni deliya sisaꞌuna, ꞌenega ꞌiila ga ꞌitauya Galili ꞌenaya. \v 13 ꞌEnega Nasaleta ꞌipilisinena ga ꞌiloꞌasa Kapaneumi leꞌawinaya, nate susu Sebuloni be Napitalai ꞌidi bwaꞌa. \v 14 Yage gete manuna palopita Aisea lowaenei ꞌigimisimana ga Buki Tabu ꞌena ꞌiꞌetoladina, ꞌigwae, \p \v 15 \x * \xo 4:15 \xt Ais 9:1-2\x*“Sebuloni be Napitalai ꞌidi ꞌasao nate ola be bwasi Yolidani gamwagamwanidiya, taudi nigeya me Yudia ꞌidi sena, ꞌana esana Galili. \p \v 16 Taudi guguyoi ꞌina sena ꞌena simiyami, ta esi gete tuga maedana sinabwana niꞌatu siꞌitena. \p Manuna lowa mwawasa ꞌina sena toꞌumalina ꞌena simiyana, \p ta gete tuga maedana niꞌatu ꞌediya ꞌisae.” \p \v 17 Tuta gote ꞌenega Yesu ꞌina guguya ꞌieꞌale ga ꞌigwae, “ꞌImi guinuwa toꞌumalidi ꞌediyega wada nuwaꞌebuni, manuna ꞌiabe be Yaubada ꞌietoloina ꞌedaya.” \s1 Togomana ata Yesu ꞌibwauyedima \r (Maki 1:16-20; Luke 5:1-11) \p \v 18 ꞌEnega ꞌebweu tuta Yesu ola Galili leꞌawinaya ꞌiwadawadaꞌe ga togomana siteluwa matasina ꞌiꞌitedi ꞌidi gomana siyauyauye, ꞌebweu Saimoni, tauna watece sieesena Pita, ta tasina ꞌana esana Anidulu. \v 19 ꞌEnega ꞌibwauyedi, ga ꞌigwae, “Wamuliyegu be tomota wada ꞌonadi.” \v 20 Gote ꞌena ꞌidi gomana sipilisinena ga Yesu simuliyena. \p \v 21 ꞌEnega wate ꞌiawadawadaꞌe ga togomana sitetoi wagaya ꞌidi gomana sigibugibubudi ꞌiꞌita lobedi, taudi Yemesa be Yoni be tamadiya, tauna ꞌana esana Sebedi. ꞌEnega Yesu Yemesa nina matasina ꞌibwauyedima, \v 22 ta sitoolo ga waga be tamadiya sipilisinena, ta Yesu simuliyena. \s1 Yesu tomota yaudi ꞌilemedi \r (Luke 6:17-19) \p \v 23 Yesu Galili maiboꞌana ꞌiasakowasiyena, ta ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌediya ꞌiloguguya, ta tetela boboꞌana Yaubada ꞌina loina manuna ꞌisimasimane, ta wate tomota ꞌadi leꞌoasao ꞌediyega ꞌigieboboꞌanedi maiboꞌadi. \v 24 ꞌEnega Yesu tetelina ꞌiꞌelelewana Silia ꞌasanao maiboꞌadi ꞌediya, ꞌenega toleꞌoasao yaudi simeꞌemeꞌedi ꞌenaya, taudi sileꞌoasa sinabwana ta oodi siꞌeloꞌelouya, be taudi yaluyaluwa biꞌi sigie kabaleyedi be taudi ꞌadi leꞌoasa lobwebwai, be wate tokweno, ga Yesu ꞌigieboboꞌanedi maiboꞌadi. \p \v 25 Gete manuna boda sinabwana Yesu simuliyena. Galiliyega be Dekapoliyega be Yelusalemega be Yudiaega be wate Yolidani mali esenega. \c 5 \s1 Yesu ꞌina eꞌita ꞌoyaya \r (Luke 6:20-23) \p \v 1 Yesu pwalu sinabwana ꞌiꞌitedi, ꞌenega ꞌipilisinedi ga ꞌituꞌe ꞌoyaya ga gote ꞌena ꞌimiyatowa, ta ꞌina tononoyao wate situꞌema, \v 2 ꞌenega Yesu ꞌieꞌale ga ꞌieꞌita ꞌediya, ꞌigwaegwae: \p \v 3 ꞌOmi ma imi nuwamwaꞌuta wagwausowala, manuna Yaubada nimanaya wamiyami. \p \v 4 \x * \xo 5:4 \xt Et 7:17\x*ꞌOmi todedoi wate wada gwausowala, manuna Yaubada ꞌida giegwausowalimi. \p \v 5 \x * \xo 5:5 \xt Ep 4:2\x*ꞌOmi ꞌimi bubuna nuwana wada gwausowala manuna maꞌetamo Yaubada baleꞌu maiboꞌana ꞌiꞌebwaꞌemi. \p \v 6 Ta ꞌabo ꞌomi bubuna boboꞌana nuwanuwami sinabwana, wada gwausowala, manuna bubuna boboꞌana ꞌatemiya ꞌida sinabwa. \p \v 7 \x * \xo 5:7 \xt Ye 2:12-13\x*Ta ꞌomi toꞌatenuwa ꞌoleꞌole wada gwausowala, manuna Yaubada wate ꞌida ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyemi. \p \v 8 \x * \xo 5:8 \xt 1 Yo 3:2-3\x*ꞌOmi toꞌateꞌesasa wada gwausowala, manuna maꞌetamo Yaubada waꞌita. \p \v 9 ꞌOmi togienuwa siwalowao wada gwausowala, manuna Yaubada ꞌida ꞌawanatunemi. \p \v 10 \x * \xo 5:10 \xt 1 Pi 3:14\x*ꞌEguma ꞌomi ꞌimi guinuwa boboꞌana manudi tomota sietalauwalemi, wada gwausowala manuna Yaubada nimanaya wamiyami. \p \v 11 \x * \xo 5:11 \xt 1 Pi 4:14\x*Ta ꞌeguma manugu tomota siloꞌaegilemi be sietalauwalemi be ꞌidi kaboega siꞌawaꞌawa toꞌumaliyemi, wada gwausowala tuga. \v 12 \x * \xo 5:12 \xt Ye 1:2\x*Onaꞌaiꞌaila ꞌilobwenemi be wada gwausowala sinabwana, manuna maꞌetamo ꞌami pali boboꞌana galewaya wada loba. Ta ꞌomi nadigega Yaubada ꞌina palopitao lowaenei. Manuna taudi wate ꞌidi miyamwau silobena tomota ꞌediyega. \s1 Ola be mayale manudi \r (Maki 9:50; Luke 14:34-35) \p \v 13 ꞌOmi nadigega ola me baleꞌu manudi. Ta wanuwaꞌiꞌisi ꞌeguma ola ꞌina waiwai ꞌigugumwala nigeya sawesawenaya be ꞌiboboꞌana limana, ꞌenega taguitoyasei be tasiwayaule ꞌeda ꞌenaya. \p \v 14-15 \x * \xo 5:14-15 \xt Yo 8:12\x*\x * \xo 5:14-15 \xt Mk 4:21\x*Ta wate ꞌomi ꞌatuwa mayale me baleꞌu manudi. ꞌEguma mayale taloeꞌabiya geyaꞌabo ꞌule ꞌenega taꞌauꞌaukabobo, ta esi ꞌebesaꞌu etaninaya tasaꞌu be anuwa maiboꞌana ꞌida maedana. Wate nadigega ꞌeguma ꞌoya debanaya taloꞌasa, nigeya kapekapeyana be ꞌasa nina takwaiye. \v 16 \x * \xo 5:16 \xt Ep 5:8-9; Yo 3:21; 1 Pi 2:12\x*ꞌOmi wate nadigega, ꞌilobwenemi be ꞌimi maedana wada giesae tomota ꞌediya, be ꞌenega ꞌimi guinuwa boboꞌana sida ꞌita, ta Tamami galewaya sida tupui. \s1 Loina manuna \p \v 17 \x * \xo 5:17 \xt Lo 3:31\x*Geyaꞌabo wanuwanuwa ꞌaene ꞌaboꞌagu yamai be Mosese ꞌina loinao nai palopitao ꞌidi eꞌitao yaꞌewa yauledi. Ta esi yamai be ꞌaene loina nidi yagieapwesa ꞌaiꞌailidi. \v 18 \x * \xo 5:18 \xt Lu 21:33\x*Onaꞌaiꞌaila loina getedi maꞌetamo sida apwesa ta geyaꞌabo ꞌebweu toꞌase gidala kwakwayona ꞌisawasawala be ꞌana laba galewa ta baleꞌu sisasawala. \v 19 \x * \xo 5:19 \xt Ye 2:10\x*Ta ꞌeguma yaita loina nidi ꞌebweuna ꞌediyega gidala kwakwayona ꞌiguitoyase be tomota wate nadigega ꞌieꞌitadi, tauna Yaubada ꞌina ꞌebeloina solanaya toloꞌubuna ꞌaiꞌaila, ta esi ꞌeguma loina nidi ꞌuematamatanedi be ꞌueꞌitaedi, ꞌamu esana ꞌida sinabwa Yaubada ꞌina ꞌebeloina solanaya. \p \v 20 \x * \xo 5:20 \xt Md 23:3; 2 Ti 3:5\x*Wate yaeonami ꞌaene ꞌilobwenemi be ꞌimi bubuna taudi Palisiyao be loina ꞌana toeꞌitao ꞌidi bubuna ꞌida boboꞌana sinedi. Ta ꞌeguma nigeya, geyaꞌabo Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌena walugulugu. \s1 Gamwasowala manuna \p \v 21 \x * \xo 5:21 \xt Sia 20:13\x*Gimiloina tubudao ꞌediya wamwalamwalatoni, ꞌigwae: \p “Geyaꞌabo loemwawasa, be ꞌeguma yaita ꞌiloemwawasa loina ꞌida loba.” \p \v 22 \x * \xo 5:22 \xt Ye 3:6; 1 Yo 3:15\x*Ta ꞌaboꞌagu yaloinemi ꞌabo yaita tasina ꞌigamwasowale, loina ꞌida loba. Ta ꞌeguma ꞌiꞌawa toꞌumaliye, loina ꞌida loba toloinao ꞌediyega. Ta wate ꞌeguma ꞌiꞌawa uwauwae, maꞌetamo ꞌilulugu ꞌasagabugabu ꞌenaya. \p \v 23 \x * \xo 5:23 \xt Mk 11:25\x*ꞌEnega ꞌeguma ꞌimu oboboma ꞌumeꞌemeꞌei be ꞌaene ꞌuda taliya Yaubada ꞌena ta ꞌabo bada ꞌunuwena ꞌaene ꞌebweu tasiyo ma ina nuwamwau ꞌoyo ꞌimu bubuna manuna, \v 24 ꞌilobweneyo be ꞌimu oboboma ꞌusaꞌu ꞌebe taliya selabenaya be ꞌuila tasiyo ꞌenaya, be ꞌutoo be maꞌiyayo waegosigosiyana limana, ta muliyega ꞌuilama be ꞌimu oboboma nina Yaubada ꞌenaya ꞌutaliyae. \p \v 25 Ta ꞌeguma ꞌebweu tai ꞌieꞌewayo be ꞌitauyeyo sabi etalaeyo, ꞌilobweneyo be nugana loegesi nina ꞌugiepaepalu maniniye maꞌiyayo. Ta ꞌeguma nigeya, ꞌamu toeꞌewa nina ꞌida tauyeyo toloina ꞌenaya be ꞌamu loina ꞌuloba, nate sisaꞌuyo deliya, \v 26 ta geyaꞌabo saꞌi ꞌuapweapwesa be ꞌana laba ꞌimu lowaga maiboꞌana ꞌuyotula egumwalidi! \s1 Yalakwaiya manuna \p \v 27 \x * \xo 5:27 \xt Sia 20:14\x*Gimiloina niꞌatu wamwalamwalatoni, ꞌigwae, \p “Geyaꞌabo loelata.” \p \v 28 Ta ꞌaboꞌagu yaloinemi ꞌaene ꞌeguma to tai waine ꞌena ꞌiyalakwaiya, tauna ꞌatenaya niꞌatu ꞌiloegesi. \p \v 29 ꞌEnega ꞌeguma mataꞌataiyo ꞌina duneyega ꞌigiebeꞌuyeyo, ꞌilobwenena be ꞌuiwa yaule. ꞌElouya nigeya sinabwana ꞌeguma welawelaꞌayo ꞌebweuna namo ꞌuloseye, ta esi ꞌelouya sinabwana ꞌeguma matayo manuna Yaubada ooyo maiboꞌana ꞌiula mwaꞌute ꞌasagabugabu ꞌenaya. \p \v 30 Nadigega wate ꞌeguma nimaꞌataiyo ꞌina guinuwega ꞌigiebeꞌuyeyo, ꞌilobwenena be ꞌuꞌupwa yaule. ꞌElouya nigeya sinabwana ꞌeguma welawelaꞌayo ꞌebweuna namo ꞌuloseye, ta esi ꞌelouya sinabwana ꞌeguma nimayo manuna Yaubada ooyo maiboꞌana ꞌiula mwaꞌute ꞌasagabugabu ꞌenaya. \s1 Saꞌila manuna \r (Madiu 19:9; Maki 10:11-12; Luke 16:18) \p \v 31 \x * \xo 5:31 \xt 2 Loi 24:1\x*Gimiloina wate ꞌigwae, \p “ꞌEguma tai ꞌebweu nuwanuwana be mwanena ꞌisaꞌilei, ꞌina leta tai nina ꞌida ꞌetoladi be mwanenana ꞌiꞌebwaꞌe ta ꞌenega ꞌisasaꞌila.” \p \v 32 Ta ꞌaboꞌagu yaloinemi ꞌaene, “ꞌEguma tai mwanena nigeya ꞌiloeloegesi, ta tai tuga ꞌisasaꞌila be ꞌiaibala mali waine ꞌena, tai nina gimimwanena ꞌigieloelatena ꞌabo waine nina ꞌiaibala mali tai ꞌenaya, ta gete tai nina ꞌeguma ꞌiai waine saꞌisaꞌilina ꞌenaya, tai nina wate toloelata. \s1 Sawatamatamana manuna \p \v 33 \x * \xo 5:33 \xt Sia 20:7\x*Wate gimiloina wamwalamwalatoni ꞌigwae, \p “ꞌEguma wasawa tamatamana, geyaꞌabo ꞌimi ona \p nidi waleꞌoaleꞌoadi, \p ta esi Yaubada manuna waguinuwedi.” \p \v 34 \x * \xo 5:34 \xt Ye 5:12\x*Ta ꞌaboꞌagu ꞌimi sawatamatamana maiboꞌadi yaꞌetobodedi. ꞌEnega geyaꞌabo galewa manuna wasawasawa tamatamana, manuna Yaubada ꞌina ꞌebemiya. \v 35 Wate geyaꞌabo baleꞌu manuna wasawasawa tamatamana, manuna ꞌaena ꞌana ꞌebesaꞌu. Wate geyaꞌabo Yelusalema manuna wasawasawa tamatamana, manuna toloina sinabwana ꞌina ꞌasa. \v 36 Wate geyaꞌabo debayo manuna ꞌusawasawa tamatamana, manuna nigeya sawesawemuya be ꞌuyaꞌuyayo ꞌebweuna ꞌuloine be ꞌiwakeke nai ꞌigai, aga? \v 37 Ta esi ꞌeguma ona ꞌaiꞌaila, ꞌugwae, “Tamo”, ta ꞌeguma nigeya ona ꞌaiꞌaila, ꞌugwae, “Nigeya.” Manuna ꞌeguma ona yauna, nate Seitani ꞌenega. \s1 Geyaꞌabo toꞌumalina waeꞌieꞌisa \r (Luke 6:29-30) \p \v 38 \x * \xo 5:38 \xt Sia 21:24\x*Gimiloina niꞌatu wamwalamwalatoni, ꞌigwae, \p “Mata ꞌebweu ꞌana eꞌisa mata ꞌebweuna, ta sala ꞌana eꞌisa wate sala ꞌebweuna.” \p \v 39 \x * \xo 5:39 \xt Lo 12:19\x*Ta ꞌaboꞌagu yaloinemi ꞌaene geyaꞌabo eꞌisa, ta esi ꞌeguma yaita ꞌaseꞌase ꞌataiyo ꞌisapi, geyaꞌabo nimana ꞌueꞌisaile, ta esi gegeumiyo wate ꞌutagwale be ꞌisapi. \v 40 \x * \xo 5:40 \xt 1 Ko 6:7\x*Ta wate ꞌeguma yaita etala ꞌenega ꞌamu ꞌoama ꞌiꞌewa, ꞌimu sita wate ꞌuꞌebwaꞌe. \p \v 41 Wate ꞌeguma yaita ꞌiloineyo be ꞌina gwegwe ꞌuꞌaali ꞌebweu ꞌasa ꞌenega be ꞌebweu ꞌasa ꞌenaya, ꞌilobweneyo be ꞌuda pasima be ꞌasa ꞌeluwena wate ꞌena ꞌuda tauye. \p \v 42 Ta wate ꞌabo yaita ꞌemuya ꞌisisida ꞌebweu yage manuna, yage nina ꞌuda ꞌebwaꞌe, ta geyaꞌabo ꞌimu gwegwe ꞌuegaegagale. \s1 Oboboma ꞌada talauwalao ꞌediya \r (Luke 6:27-28, 32-36) \p \v 43 \x * \xo 5:43 \xt 1 Loi 19:18\x*Gimiloina niꞌatu wamwalamwalatoni ꞌigwae: \p “Gosemiyao waobobomedi, ta esi ꞌami saiyao waetalauwaledi.” \p \v 44 \x * \xo 5:44 \xt Gu 7:60; Lo 12:14, 20\x*Ta ꞌaboꞌagu yaloinemi ꞌami talauwalao waobobomedi, be taudi sigie ꞌelouyaemi manudi wasisida be Yaubada ꞌida lemedi. \v 45 \x * \xo 5:45 \xt Ep 5:1\x*Gete ꞌenega tamada galewaya ꞌida ꞌawanatunemi, manuna tauna oboboma ꞌalena, be tauna ꞌina sinala ꞌisaesae totoꞌumalidi be wate toboboꞌadi ꞌediya, ta wate ꞌina ꞌusana ꞌitagwatagwale topalupaludi be wate taudi nigeya topalupaludi ꞌediya. \p \v 46 Ta ꞌeguma gosemiyao dimo waobobomedi, nigeya sawesawenaya be pali Yaubada ꞌenega waloba, manuna totoꞌumalidi, nadigega takisi ꞌana toꞌewao, ꞌidi oboboma nadigega ꞌomi ꞌimi oboboma, gosediyao dimo siobobomedi. \p \v 47 Wate ꞌeguma tasimiyao dimo waegosigosiyanedi nigeya ꞌimi bubuna mali tomota ꞌidi bubuna ꞌida boboꞌana sinedi, manuna taudi nigeya me Yudia gosediyao dimo siegosigosiyanedi, ꞌenega taudi be ꞌomi tuga ꞌimi bubuna leleleya. \p \v 48 \x * \xo 5:48 \xt 1 Pi 1:16\x*Ta ꞌomi ꞌilobwenemi be adelimi boboꞌana maiboꞌana, nadigega Tamami galewaya. \c 6 \s1 ꞌEbwayadaita manuna \p \v 1 \x * \xo 6:1 \xt Md 23:5\x*Yesu wate ꞌigwae: ꞌAbo tuta nina nuwanuwami be waꞌebwayadaita taudi gomagomabesodi ꞌediya, geyaꞌabo tomota matadiya waguiguinuwe. ꞌEguma nadigega waguiguinuwaꞌesa, geyaꞌabo tupu nai eꞌisa walobaloba Tamami galewaya ꞌenega. \p \v 2 \x * \xo 6:2 \xt Md 25:37-40\x*ꞌEnega tuta nina waꞌebwayadaita gomagomabesodi ꞌediya, geyaꞌabo yoguli wamuꞌemuꞌe, nadigega tokaboyao taudi anuwa tapwalolo nai ꞌasa ꞌediya ꞌidi ꞌebwayadaita mulinaya yoguli simuꞌedi be ꞌaene tomota sida tupudi. Onaꞌaiꞌaila ꞌadi eꞌisa tuta gete namo ꞌenaya silobaloba, ta esi tuta ꞌimeemai geyaꞌabo eꞌisa silobaloba. \v 3 Ta ꞌomi saꞌi tuta nina waꞌebwaꞌebwaya daita wada ꞌebwaya kwaiya, \v 4 \x * \xo 6:4 \xt Kol 3:23-24\x*be ꞌenega geyaꞌabo tomota siꞌitaꞌita, ta Tamami namo ꞌimi ꞌebwayadaita kwaiya ꞌiꞌita be muliyega eꞌisa boboꞌana ꞌiꞌebwaꞌemi. \s1 Sidasida manuna \r (Luke 11:2-4) \p \v 5 \x * \xo 6:5 \xt Lu 18:10-14\x*ꞌImi sidasida wate nadigega, ꞌeguma wasisida Yaubada ꞌenaya geyaꞌabo tokabokabo nadigega wasidasida, manuna taudi nuwanuwadi be tomota matadiya tapwalolo solanaya nai ꞌasa ꞌediya sitoolo be sisidasida. Onaꞌaiꞌaila ꞌadi tupu tuta gete namo silobaloba, ta tuta ꞌimeemai nigeya. \v 6 Ta ꞌoyo ꞌeguma ꞌusisida, ꞌulugu nugana ꞌimu anuwa solanaya be ꞌawa ꞌugibode ta ꞌenega ꞌusidasida kwaiya Tamayo ꞌenaya, be taunamo ꞌiꞌitayo be muliyega eꞌisa boboꞌana ꞌida ꞌebwaꞌeyo. \p \v 7 Ta wate ꞌimi sidasida ꞌediyega geyaꞌabo waonaona limalimana nadigega taudi tomiya guguyoi siꞌobaꞌoba. Taudi ꞌidi emisa ꞌaene ona yauna ꞌediyega eꞌisa boboꞌana sida loba. \v 8 \x * \xo 6:8 \xt Md 6:32\x*Geyaꞌabo ꞌomi taudi nadigega, manuna ꞌomi Tamami ꞌimiyami, ta tauna ꞌami mwauyao ꞌigimi mwalatonidi ta muliyega manudi wasidasida. \p \v 9 ꞌEnega tuta sidasida ꞌediya gete nadigega wada sidasida: \p “Tamama galewaya ꞌamu esana ꞌaꞌamayabei, \p ta ꞌasideyo be ꞌoyo ꞌuda loinema, \p \v 10 be ꞌenega ꞌimu nuwena ꞌada guinuwe nadigega taudi me galewa siguiguinuwaꞌesa. \p \v 11 ꞌAma masula ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌenaya ꞌuda ꞌebwaꞌema. \p \v 12 \x * \xo 6:12 \xt Md 18:21-22\x*Ta ꞌima bubuna toꞌumalina ꞌuda nuwataudi, \p nadigega ꞌaboꞌama wate gosemao ꞌidi bubuna toꞌumalina ꞌemaya ꞌanuwataudi. \p \v 13 \x * \xo 6:13 \xt Lu 22:40; Yo 17:15; 2 Te 3:3\x*Ta geyaꞌabo ꞌutootooma, ta esi tauna totoꞌumalina nina ꞌenega ꞌuda ꞌetoseyema.” \p \v 14 ꞌEguma ꞌomi gosemiyao ꞌidi loegesiyao ꞌemiya wanuwataudi, Tamami galewaya wate ꞌimi loegesiyao ꞌinuwataudi. \v 15 \x * \xo 6:15 \xt Mk 11:25-26\x*Ta esi ꞌeguma gosemiyao ꞌidi loegesiyao ꞌemiya geyaꞌabo wanuwanuwataudi, Tamami wate ꞌomi ꞌimi loegesiyao geyaꞌabo ꞌinuwanuwataudi. \s1 Edidigula manuna \p \v 16 \x * \xo 6:16 \xt Ais 58:5-9\x*Wate ꞌabo tuta nina ꞌena tapwalolo manuna ꞌeꞌai ꞌenega waedidigula, geyaꞌabo maninimi watuetue goegowa ꞌatuwa tonuwamwau. Gete tokabo ꞌidi guinuwa nadigega, manuna taudi ꞌadi ꞌita sigie toꞌumaliyedi be ꞌaene ꞌidi edidigula tomota sida mwalatoni. Onaꞌaiꞌaila ꞌadi tupu tuta gete namo silobaloba, ta maꞌetamo nigeya. \v 17 Ta ꞌomi tuta nina ꞌeꞌai ꞌenega waedidigula tapwalolo manuna, waꞌatu maninisa be wasinate, \v 18 ꞌenega tomota ꞌimi edidigula geyaꞌabo simwalamwalatoni, ta Tamami namo toꞌase ꞌatemiya ꞌimiyami ꞌimwalamwalatoni, be ꞌana eꞌisa boboꞌana ꞌiꞌebwaꞌemi. \s1 Pali galewaya manuna \r (Luke 12:33-34) \p \v 19 \x * \xo 6:19 \xt Ye 5:1-6; 1 Ti 6:9-10\x*Geyaꞌabo ꞌimi esaesa baleꞌuya waegoegogonedi, manuna manumanuwa be mwaulu esaesa baleꞌuya sigie toꞌumaliyedi ta wate toꞌipwala silugulugu ꞌimi anuwa ꞌediya sabi ꞌipwalidi, \v 20 \x * \xo 6:20 \xt Lu 18:22; Kol 3:1-2\x*ta esi ꞌilobwenemi be ꞌimi esaesa galewaya manuna waetapewa. Manuna galewaya nigeya wate manumanuwa nai mwaulu be ꞌida gwegwe sigie toꞌumaliyedi ta wate nigeya toꞌipwala. \v 21 Ta to sena ꞌenaya ꞌimi esaesa ꞌimiyami, nate sena nina ꞌena ꞌimi nuwanuwa sida pili. \s1 Ooda ꞌana maedana \r (Luke 11:34-36) \p \v 22 Matada ꞌatuwa ooda ꞌana mayale. ꞌEnega ꞌeguma matada ꞌesasedi ooda maiboꞌana maemaedanina, \v 23 ta ꞌabo matada sitoꞌumali ooda wate maiboꞌana siguguyoi, ta ꞌabo mayale nina ꞌedaya ꞌikweu, ꞌetamo guguyoi ꞌubwaꞌubwa ꞌiꞌali sakowasiyeda. \s1 ꞌAda toloina ꞌebweuna namo \r (Luke 16:13) \p \v 24 Toguinuwa nigeya sawesawenaya be ꞌietopaisewa ꞌenaꞌiyao ꞌeluwa ꞌediya, ta ꞌebweuna ꞌida guitoyasei ta esi ꞌebweuna namo manuna ꞌida paisewa, be ꞌenega ꞌebweuna ꞌiꞌawaboboꞌane ta ꞌebweuna ꞌiꞌawatoꞌumaliye. ꞌEnega nigeya sawesawenaya be Yaubada ꞌina guinuwa be esaesa baleꞌu tagiluwedi. \s1 Geyaꞌabo ꞌatesaꞌala \r (Luke 12:22-34) \p \v 25 \x * \xo 6:25 \xt Pi 4:6; Ib 13:5; 1 Pi 5:7\x*ꞌEnega yaeonami ꞌaene geyaꞌabo ꞌimi miya baleꞌu manuna wanuwanuwa sinabwana, ꞌami ꞌeꞌai be ꞌami bwasi be ꞌami ꞌoama manudi. Manuna yawasida yage sinabwana ꞌedaya, ta gwegwe nidi bwala manudi nigeya yage sinabwana. \b \p \v 26 \x * \xo 6:26 \xt Lu 12:6-7\x*Gete ꞌebweu ꞌebeꞌita yaꞌebwaꞌemi manuwao ꞌediya, tuta yauna nigeya sida dauna, nai sida sesoi, ta wate nigeya ꞌidi anuwa masulamo. Manuwao nidi yage gidalidi ta tuwa tuga Tamadai galewaya tuta yauna ꞌadi masula ꞌiꞌebwaꞌebwaꞌedi. Ta esi wada nuwaꞌiꞌisi ꞌaene ꞌomi sinabwami Yaubada ꞌenaya, ꞌenega sawesawenaya be ꞌieꞌenimi. \v 27 Ta ꞌeisa ꞌemiyega ꞌina nuwenuwega ꞌina tuta baleꞌuya ꞌigieduduli? Nigeya, aga? \p \v 28 ꞌEnega toꞌase manuna wanuwanuwa sinabwana ꞌami ꞌoama manudi? Ta ꞌebweuna wate gete ꞌebeꞌita, seninao ꞌidi tabwa ꞌasaya manuna wada nuwaedaedadami. Tuta yauna nigeya sida paisewa, ta wate nigeya ꞌadi ꞌoama sida guinuwedi. \v 29 \x * \xo 6:29 \xt 1 Kin 10:23\x*Ta onaꞌaiꞌaila, Solomoni ꞌana ꞌoamao be ꞌana iyaiyalao ꞌadi ꞌita boboꞌadi, ta senina ꞌadi ꞌita esi boboꞌana wawasae. \v 30 ꞌEnega wanuwanuwa Yaubada ꞌina ꞌitaꞌiꞌita ꞌemiya manuna. Tauna pwatula ꞌieiyalidi senina boboꞌadi ꞌediyega; batuwa sisenina ta gibwaꞌi siꞌoapelu be sigabudi, ta ꞌomi pwatula waboboꞌana sinedi, ꞌenega onaꞌaiꞌaila, ꞌami ꞌoamao ꞌida ꞌebwaꞌemi. ꞌEnega geyaꞌabo ꞌimi emisa Yaubada ꞌena ꞌineeneta. \b \p \v 31 ꞌEnega geyaꞌabo wanuwanuwa sinabwana be ꞌaene wagwaegwae, “Toꞌase ꞌada ꞌani?” nai “Toꞌase ꞌada numa?” nai “Toꞌase ꞌada ꞌote?” \v 32 Ona getedi nadigega taudi ꞌetamo guguyoi ꞌenaya simiyami ꞌidi ona. Ta toꞌase ꞌimi nuwanuwa Tamami galewaya niꞌatu ꞌisinapudi, nadigega ꞌami masula be ꞌami bwasi be wate ꞌami ꞌoama, be ꞌiꞌebwaꞌemi tuga. \p \v 33 \x * \xo 6:33 \xt Sam 37:4, 25; Lu 18:29-30\x*ꞌEnega ꞌilobwenemi be nugana Yaubada ꞌina loina ta ꞌina ꞌeda palupaluna wada ꞌebese be wada muliye, be ꞌenega ꞌami masula ta ꞌami ꞌoama wate ꞌiꞌebwaꞌemi. \p \v 34 ꞌEnega geyaꞌabo wanuwanuwa sinabwana gibwaꞌi manuna. Nate namo batuwa namo manuna wada nuwanuwa. ꞌEnega ꞌasiyata simeema ꞌadi mwau geyaꞌabo ꞌasiyata batuwa ꞌana mwau maꞌiyana taloeloepopoe, ta esi ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna taudi saꞌi ꞌadi mwau manudi tada nuwanuwa ꞌadi ꞌasiyata nidi ꞌediya. \c 7 \s1 ꞌAwa toꞌumali \r (Luke 6:37-38, 41-42) \p \v 1 \x * \xo 7:1 \xt Lo 2:1; Ye 4:11-12\x*Geyaꞌabo tomota waꞌawaꞌawa toꞌumaliyedi ꞌabona nai Yaubada wate ꞌiꞌawa toꞌumaliyemi. \v 2 Manuna to yage ꞌediyega tomota waꞌawa toꞌumaliyedi ꞌiabe ꞌediyega Yaubada ꞌiꞌawa toꞌumaliyemi, ta wate mwaꞌadega wabubunaꞌesa tomota ꞌediya Yaubada nadigega ꞌida bubuna ꞌemiya. \p \v 3 Ta nigeya ꞌilobwelobweneyo be tasiyo manuna ꞌuona ꞌaene matanaya kaiwe senasenamina ꞌimiyami, manuna ꞌoyo wate matamuya kegabugabu ꞌimiyami, ta nigeya ꞌuꞌitaꞌita. \v 4 ꞌEnega geyaꞌabo tasiyo ꞌueonai ꞌaene kaiwe senasenamina matanega ꞌuda ꞌewayaule, manuna ꞌoyo wate matamuya kegabugabu ꞌimiyami. \v 5 Onaꞌaiꞌaila ꞌoyo ꞌebweu tokabo, aga? Ta esi kegabugabu matamuyega ꞌuda gimiꞌewa yaule, be ꞌenega ꞌudune ꞌaiꞌaila ta muliyega tasimuna matanega kaiwe senasenamina ꞌuꞌewayaule. \p \v 6 Geyaꞌabo Yaubada ꞌina yageyao ꞌuꞌebwaꞌebwaya kedewa ꞌediya, ꞌabona nai siguitoyasedi ta sigoꞌiyo. Nigeya sawesawenaya be wate ꞌimi bagi bawe waꞌebwaꞌebwaꞌedi ꞌabona nai siabaibailidi. \s1 Sidasida manuna \r (Luke 11:9-13) \p \v 7 \x * \xo 7:7 \xt Mk 11:24; Yo 14:13-14\x*Wada sidasida, be Yaubada ꞌida ꞌebwaꞌemi. Wate wada ꞌebesa be ꞌenega wada loba. Ta wada ꞌaukeke be ꞌenega ꞌali ꞌida gigege. \v 8 \x * \xo 7:8 \xt Ye 1:5; 1 Yo 5:14-15\x*Onaꞌaiꞌaila ꞌeguma tasisida, Yaubada ꞌiꞌebwaya ꞌedaya, be ꞌeguma taꞌebesa maꞌetamo taloloba, ta wate ꞌeguma taꞌaukeke ꞌenega ꞌali ꞌida gigege manuda. \p \v 9 Ta mwaꞌadega ꞌomi gogama tamadiyao, ꞌeguma natumiyao masula manuna sisisida, gulewa waꞌebwaꞌedi? \v 10 Nai ꞌabo iyana manuna sisisida mwata waꞌebwaꞌedi? Nigeya saꞌi! \v 11 \x * \xo 7:11 \xt Ye 1:17\x*Onaꞌaiꞌaila ꞌomi totoꞌumalimi, ta ꞌimi ꞌebwaya natumiyao ꞌediya niꞌatu wamwalamwalatoni, ꞌaene yage boboꞌadimo waꞌebwaꞌebwaꞌedi. Nadigega wate Tamami galewaya, ꞌabo wasisida ꞌenaya, ꞌimwalatonina toꞌase boboꞌana ꞌilobwenemi be ꞌida ꞌebwaꞌemi. \p \v 12 \x * \xo 7:12 \xt Lu 6:31; Lo 13:8-10\x*Ta ꞌabo toꞌase nuwanuwami be tomota ꞌemiya siguinuwei ꞌomi wate nadigega ꞌediya wada guinuwaꞌesa, manuna getei Mosese be palopitao ꞌidi loina ꞌana bwagila. \s1 ꞌAwa gidalina \r (Luke 13:24) \p \v 13 ꞌAwa gidalina ꞌenega walulugu ta geyaꞌabo ꞌawa sinabwana ꞌenega, nate ꞌebe esilae ꞌana ꞌeda. ꞌEda nina sinabwana ga ꞌana tauya kapekapeyana, ta ꞌenega tomota yaudi ꞌena sitautauya. \v 14 \x * \xo 7:14 \xt Yo 10:9; Gu 14:22\x*Ta yawasi boboꞌana ꞌana ꞌeda ꞌana tauya mwauna ta ꞌana ꞌawa gidalina tuga, ꞌenega tomota puꞌepuꞌedimo silugu. \s1 Kaiwe ta uwana \r (Luke 6:43-44) \p \v 15 \x * \xo 7:15 \xt Gu 20:29; 2 Pi 2:1\x*Tosimana kabokabodi ꞌediyega waꞌitaꞌiꞌisimi. Manuna ꞌaidi maꞌetamo ꞌemiya simamai, ꞌadi ꞌita ꞌatuwa sipi panapanaisidi, ta soladiya esiya ꞌatuwa kedewa bosasa. \v 16 \x * \xo 7:16 \xt Ye 3:12\x*Ta ꞌidi guinuwao ꞌediyega maꞌetamo wamwalatonidi, manuna kwakwakwala nigeya sawesawenaya be uwana ꞌiesibweya.\f + \fr 7:16 \fk sibweya: \ft Me Yudia ꞌidi kaiwe uwana ꞌana esana oine (grape), ꞌana ꞌita nadigega sibweya uwana.\f* Buyubuyuwa wate nadigega nigeya sawesawenaya be uwana ꞌiedamaya.\f + \fr 7:16 \fk damaya: \ft Me Yudia ꞌidikaiwe uwana ꞌana esana pigi (fig), ꞌana ꞌita damaya uwana nadigega.\f* \v 17 Manuna kaiwe boboꞌadi uwadi boboꞌana, ta kaiwe toꞌumalidi uwadi wate toꞌumalidi. \v 18 Onaꞌaiꞌaila, kaiwe boboꞌadi nigeya sawesawediya be uwadi toꞌumalina siuwaedi. Kaiwe toꞌumalidi wate nadigega nigeya sawesawediya be uwadi boboꞌana siuwaedi. \v 19 \x * \xo 7:19 \xt Yo 15:6\x*ꞌEnega ꞌabo kaiwe nigeya sida uwa boboꞌana tatala yauledi be tagabudi. \v 20 Nadigega wate tosimana kabokabodi ꞌidi guinuwa ꞌediyega sawesawenaya wamwalatonidi. \s1 Tokaboyao \r (Luke 13:25-27) \p \v 21 \x * \xo 7:21 \xt Lu 6:46; Ye 1:22, 25\x*Yaudi ꞌeguya siꞌawaꞌawa ꞌinapwana ta maꞌetamo geyaꞌabo silugulugu Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌenaya, nate namo taudi Tamagu galewaya ꞌana toematamatanao. \v 22 Tuta ꞌimeemai ꞌenaya tomota yaudi ꞌetamo ꞌeguya sida gwae, “ꞌInapwana, ꞌapaisewa manuyo ta ꞌamu esanega ꞌaloguloguguya ta yaluyaluwa biꞌi tomota ꞌediyega ꞌaula apwesedi, ta wate guinuwa ꞌebe nuwaowanao ꞌaguinuwedi.” \p \v 23 \x * \xo 7:23 \xt 2 Ti 2:19\x*ꞌEnega ꞌediya yada ona, “Nigeya yamwalamwalatonimi yaisigedi ꞌomi. Waila ta geyaꞌabo waluguluguma, manuna ꞌomi totoꞌumalimi.” \s1 Anuwa ꞌana ꞌautui \r (Luke 6:47-49) \p \v 24 ꞌIgu ona getedi ꞌabo yaita ꞌinonodi be ꞌiematamatanedi tauna ꞌatuwa ꞌebweu toꞌabi anuwa sinasinapuna, ꞌina ꞌautui gulewa ꞌena ꞌiꞌabina, \v 25 ga muliyega ꞌusana ꞌimwaꞌuta ga muluwa ꞌidau ta wate yagila sinabwana ꞌitowa ga ꞌina anuwa nina nigeya ꞌibeꞌubeꞌu, manuna ꞌina ꞌautui gulewa ꞌena ꞌiꞌabina. \b \p \v 26 Ta ꞌabo yaita ꞌigu ona getedi ꞌinonodiya ta geyaꞌabo ꞌiematamatanedi, tauna ꞌatuwa toꞌabi anuwa uwauwana ꞌina anuwa kaukau ꞌena ꞌiꞌabina, \v 27 ꞌenega ꞌusana sinabwana ꞌimwaꞌuta ga muluwa ꞌidau ta wate yagila sinabwana ꞌitowa ga anuwa nina ꞌiebuiyena ta ꞌieligeya toilina. \p \v 28 \x * \xo 7:28 \xt Lu 4:32; Yo 7:46\x*Tuta nina eꞌita getedi Yesu ꞌilosalonidi ga boda nidi nuwadi ꞌiowana, \v 29 ta sigwae, “Eꞌita gete palupaluna ta waiwaina, ta ꞌida loina ꞌana toeꞌitao ꞌidi eꞌita nenetana.” \c 8 \s1 Yesu tolopelo ꞌebweu ꞌigie boboꞌanena \r (Maki 1:40-45; Luke 5:12-16) \p \v 1 ꞌEnega ꞌoyega ꞌimwaꞌutama ga boda sinabwana simuliyena. \v 2 Ta ꞌebweu ꞌediyega ma ꞌana lepelo ꞌimai Yesu ꞌenaya ga ꞌiꞌaetulasa, ta ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌInapwana, ꞌeguma ꞌimu nuwanuwa nadigega, kapekapeyana be ꞌugie boboꞌanegu?” \v 3 ꞌEnega Yesu nimanega tai bwalana ꞌigitoona, ta ꞌigwae, “O, boboꞌana! ꞌUda ꞌesasa.” Ga tai nina ꞌana lepelo ꞌigumwala manini, ga ꞌiꞌesasena. \v 4 \x * \xo 8:4 \xt 1 Loi 14:1-4; Mk 7:36\x*ꞌEnega Yesu ꞌieonena, “ꞌUtatauya ta geyaꞌabo ꞌebweu yaita wate ꞌenaya ꞌusimasimanegu, ta esi palupaluna ꞌutatauya totaliya ꞌenaya be ꞌiꞌitayo be ꞌenega ꞌutaliya Yaubada ꞌenaya toꞌase nadigega ꞌada loina Mosese ꞌenega, be ꞌenega tomota simwalatoniyo ꞌaene niꞌatu ꞌuꞌesasemu.” \s1 Tolosaiya ꞌadi toanugana ꞌina ꞌaliꞌei ꞌana gieboboꞌana \r (Luke 7:1-10; Yoni 4:43-54) \p \v 5 ꞌEnega Yesu ꞌimai ꞌasa Kapaneumi ꞌena, ta tolosaiyao taudi me Loma ꞌadi toanugana ꞌebweu ꞌimai ga ꞌisida Yesu ꞌenaya, \v 6 ꞌigwae, “ꞌInapwana, ꞌigu ꞌaliꞌei ꞌebweu ꞌileꞌoasa ga anuwaya ma ina ꞌelouya sinabwana ꞌiꞌenoꞌeno, ta nigeya sawesawenaya be ꞌiloniu.” \p \v 7 ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “ꞌIabe yawawa be yagieboboꞌane.” \p \v 8 Ta tai nina Yesu ꞌina ona ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “ꞌInapwana, nigeya ꞌilobwelobweneyo be ꞌigu anuwaya ꞌululugu, ta esi ꞌuda onamo be ꞌenega ꞌigu ꞌaliꞌei ꞌida boboꞌana. \v 9 Manuna ꞌaboꞌagu loina yamwalamwalatoni, ta ꞌagu toloinao ꞌidi ona ꞌana toematamatana, ta wate ꞌigu tolosaiyao yaloiloinedi, ta ꞌabo ꞌebweu ꞌenaya yagwae, ‘ꞌUtauya,’ ꞌitatauya tuga; ta ꞌabo ꞌebweu wate ꞌena yagwae, ‘ꞌUmai,’ wate ꞌimama; ta ꞌabo ꞌigu topaisewa ꞌebweu yaeona be yagwae, ‘Gete ꞌuguinuwe,’ ꞌida guinuwa tuga.” \p \v 10 \x * \xo 8:10 \xt Md 15:28\x*ꞌIna simana gete ꞌenega Yesu ꞌigwausowala sinabwana, ꞌenega ꞌiasakowasi ga boda nidi simulimuliye ꞌieonedi, ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila, nigeya ꞌebweu yaita yalobaloba me Isileli ꞌemiyega ꞌina emisa tai gete nadigega, \v 11 \x * \xo 8:11 \xt Lu 13:28-29\x*ta yasimana ꞌemiya ꞌaene yau wawasae maꞌetamo sena yaalata be bomatu ꞌediyega sidelima be Ebelaamo be Aisake be Yekobe maꞌediyao siꞌeꞌai egogona Yaubada ꞌina ꞌebeloina solanaya, \v 12 \x * \xo 8:12 \xt Md 25:30\x*ta esiya ꞌomi ꞌaene Yaubada natunao ꞌiula apwesemi guguyoi solanaya be nada wadedoi be waesalaꞌiꞌita ꞌelouya ꞌenega.” \p \v 13 ꞌEnega Yesu tolosaiya ꞌadi toanugana nina ꞌieonena, “Boboꞌana, ꞌuila. ꞌImu ꞌaliꞌei ꞌiabe ꞌiboboꞌana, nadigega ꞌimu emisa.” Tuta gote ꞌenaya toleꞌoasa nina ꞌina waiwai ꞌilobena. \s1 Tomota yaudi Yesu ꞌigie boboꞌanedi \r (Maki 1:29-34; Luke 4:38-41) \p \v 14 ꞌEnega Yesu Pita ꞌina anuwaya ꞌilugu, ga Pita lawana ꞌiꞌitena ꞌileꞌoasa, bwalana ꞌiyaiyai, \v 15 ꞌenega ꞌinao ga nimanaya ꞌiꞌabi, ta ꞌina leꞌoasa ꞌisaligogo, ga ꞌitoolo ga ꞌeꞌai ꞌigibubuna Yesu manuna. \p \v 16 ꞌEnega boiꞌunuya toniꞌasao ꞌaina tomota simeꞌedi, taudi yaluyaluwa biꞌi ꞌediya simiyami, ꞌenega Yesu yaluyaluwa nidi ꞌina onega ꞌiula apwesedi ta wate toleꞌoasao maiboꞌadi ꞌigieboboꞌanedi. \p \v 17 \x * \xo 8:17 \xt Ais 53:4\x*Yage getedi niꞌatu siapwesa ga ꞌenega palopita Aisea ꞌina gimisimana ꞌiapwesa, nadigega Buki Tabu ꞌena ꞌisimana, ꞌigwae, \p “Tauna ꞌida ꞌelouya ta ꞌada leꞌoasao ꞌana toꞌewayaula.” \s1 Tomota ꞌaene Yesu simuliye ga nigeya \r (Luke 9:57-62) \p \v 18 Tuta gote ꞌenaya Yesu niꞌatu pwalu sinabwana ꞌiꞌitedi simiya sakowasiyena, ꞌenega ꞌina tononoyao ꞌiloinedi be ꞌaene wagega sida abala mali senaya. \v 19 ꞌEnega ꞌebweu loina ꞌana toeꞌita ꞌimai ga Yesu ꞌieonena, ꞌigwae, “Toeꞌita, nuwanuwagu be yamuliyeyo. To sena ꞌena ꞌutautauya ꞌaboꞌagu yada muliyeyo.” \v 20 \x * \xo 8:20 \xt 2 Ko 8:9\x*Ta Yesu tai nina ꞌieonena, ꞌigwae, “Kedewa mitawa ma idi gaula, ta wate manuwa ma idi newa, ta ꞌaboꞌagu Tomota Natuna\f + \fr 8:20 \fk Tomota Natuna: \ft Yesu tauna ꞌieesena The Son of Man, ꞌana mwalatoi tomota tuga. Yesu taunamo ꞌieesena Tomota Natuna, ta ꞌina eꞌitao ꞌitao ꞌediyega tomota simwalatonina ꞌaene tauna Toꞌetoseylana Keliso. \f* nigeya ꞌigu ꞌebe ꞌenomo.” \p \v 21 ꞌEnega ꞌebweu wate tomuliya ꞌimai ga Yesu ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌInapwana, ꞌuda tagwalegu be nugana yaila be tamagu yayamwa ꞌina mwawasa manuna, be yada saꞌuꞌaliꞌaliye, ta muliyega yamuliyeyo.” \v 22 Ta Yesu ꞌigwae, “Tuwa! Nada tamayo, ta esi ꞌumuliyegu, ta taudi tomwawasa ꞌidi tomwawasao sida saꞌu ꞌaliꞌaliyedi.” \s1 Yesu wediliya ꞌigie siwalowina \r (Maki 4:35-41; Luke 8:22-25) \p \v 23 ꞌEnega Yesu ma ina tononoyao sigelu wagaya, \v 24 ga tuta nina siabaabala mali esenaya ta Yesu waga ꞌawaꞌawainaya ꞌiꞌeno mwataya, ta muliyega wediliya sinabwana ꞌitowama ga lisu ꞌisiwasiwa taonama wagaya ga selabenaya be sidadamana. \v 25 ꞌEnega Yesu silowanowanona ga sigwae, “ꞌInapwana, ꞌuꞌetoseyeda ꞌabona nai tadadamana.” \p \v 26 \x * \xo 8:26 \xt Md 14:31; Sam 89:9\x*Ta ꞌieonedi, “Toꞌase manuna wamatauta? Mwaꞌadega nigeya ꞌimi emisamo, aga?” ꞌEnega ꞌitoolo ga yagila be lisu ꞌibaꞌedi, ꞌigwae, “Walosaꞌu!”, ga bwagabwaga maiboꞌana ꞌisiwalowa. \p \v 27 ꞌEnega tomotai nidi sinuwa owana ga sigwae, “To tai sana gete, ga yagila be lisu ꞌenana siematamatanena?” \s1 Yesu yaluyaluwa biꞌi ꞌiula apwesedi. \r (Maki 5:1-20; Luke 8:26-39) \p \v 28 ꞌEnega niꞌatu siabala ga silugu me Gadala ꞌidi senaya, ga tai ꞌeluwa yaluyaluwa biꞌi sigie kabaleyaediya, ga ꞌaliꞌali duluina ꞌenega siapwesama. Ta ꞌidi bubuna gadilulu ꞌenega nigeya sawesawenaya be ꞌebweu yaita ꞌidi sena nina ꞌenega ꞌitatauya. \v 29 \x * \xo 8:29 \xt Lu 4:34, 41; Kol 2:15\x*Siteluwa nidi Yesu siꞌitena ga simagana, sigwae, “Ee! ꞌOyo Yaubada Natuna, toꞌase ꞌutootoo be ꞌaene ꞌuguinuwe ꞌemaya? ꞌAene gete tuga ꞌumai sabi gieꞌelouyaema ta muliyega be bwaꞌomatana?” \p \v 30 Ta selabediya bawe yaudi siduwaduwala, ta ꞌadi toꞌitaꞌiꞌitao siꞌitaꞌiꞌisidi. \v 31 ꞌEnega yaluyaluwa biꞌi nidi Yesu ꞌena sisida, sigwae, “ꞌAbo ꞌuula apwesema, kapekapeyana be bawe nidi gotedi ꞌediya ꞌuda etunema?” \p \v 32 ꞌEnega ꞌieonedi, “Waapwesa.” Ga tai nidi ꞌeluwa ꞌediyega yaluyaluwa biꞌi nidi silosuya apwesedi ga sitauya manini ga bawe ꞌediya silugu, ga ꞌenega bawe nidi maiboꞌadi sipili bulibuliyasu ga babagega sibeꞌu ta olaya sidamana. \p \v 33 ꞌEnega bawe ꞌadi toꞌitaꞌiꞌitao nidi ꞌidi matauta manuna sidena ga sitauya ꞌidi ꞌasaya, ga yage nidi siꞌitedi maiboꞌana sisimanedi toniꞌasao ꞌediya, toꞌase nadigega toekabaleya ꞌediya ꞌiapwesa. \v 34 ꞌEnega toniꞌasao maiboꞌadi siapwesama Yesu sabi ꞌitana, ga tuta nina silobena sieꞌidiꞌidiyena be ꞌaene ꞌidi sena ꞌida pilisine. \c 9 \s1 Yesu tokweno ꞌebweu ꞌigie boboꞌanena \r (Maki 2:1-12; Luke 5:17-26) \p \v 1 ꞌEnega Yesu wagaya ꞌigelu ga siabala limana ꞌina ꞌasaya. \v 2 \x * \xo 9:2 \xt Lu 7:48-49\x*ꞌEnega ꞌebweu tokweno boda siꞌaalina ꞌina ꞌebeꞌeno ꞌenega ga simeꞌena Yesu ꞌenaya. Boda nidi ꞌidi emisa Yesu ꞌimwalatonina ga tokweno nina ꞌieonena, ꞌigwae, “Natugu, ꞌuda gwausowala, ꞌimu bubuna toꞌumalidi ꞌadi nuwatau niꞌatu ꞌulobedi.” \p \v 3 Ta ꞌaina loina ꞌana toeꞌitao Yesu ꞌina ona sinonona ga taudimo ꞌediya sieonaona, sigwae, “Yesu gete ꞌionaona oopaꞌala Yaubada ꞌenaya.” \p \v 4 ꞌIdi nuwanuwa Yesu niꞌatu ꞌimwalatonina ga ꞌieonedi, ꞌigwae, “Toꞌase manuna ꞌatemiyega wanuwanuwa toꞌumalina? \v 5 Ta toꞌase wanuwena yada onae tai gete ꞌenaya be ꞌaene yada gwae, ‘ꞌImu bubuna toꞌumalina niꞌatu yanuwataudi’, nai yada gwae, ‘ꞌUtoolo be ꞌutatauya’? \v 6 \x * \xo 9:6 \xt Yo 17:2, 5:8\x*Ta wada mwalatoni ꞌaene ꞌaboꞌagu Tomota Natuna ma igu loina baleꞌuya be tomota ꞌidi bubuna toꞌumalina yanuwataudi.” ꞌEnega tokweno nina ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌUtoolo be ꞌimu ꞌebeꞌeno ꞌuꞌaala be ꞌutatauya ꞌimu ꞌasaya.” \p \v 7 ꞌEnega tokweno nina ꞌitoolo ga ꞌitauya ꞌina ꞌasaya. \p \v 8 Ta boda nidi guinuwa gete siꞌitena ga ma idi ꞌamayaba Yaubada situpuna, manuna sana tauna Yesu ꞌana Togiewaiwai. \s1 Yesu Madiu ꞌibwauyena \r (Maki 2:13-17; Luke 5:27-32) \p \v 9 ꞌEnega Yesu sena gete ꞌipilisinena ga ꞌitauya, ga tai ꞌebweuna ꞌiꞌitena, ꞌana esana Madiu, takisi ꞌana anuwa ꞌebe paisewa solanaya ꞌimiyami, ꞌenega ꞌieonena, ꞌigwae, “Madiu, ꞌumuliyegu.” ꞌEnega Madiu ꞌitoolo ga Yesu ꞌimuliyena. \p \v 10 Muliyega anuwa ꞌebweu ꞌena Yesu ꞌilugu sabi ꞌeꞌai, ga takisi ꞌana toꞌewao be wate ꞌaidi totoꞌumalidi simai, ga Yesu ma ina tononoyao maꞌediyao simiyatowa. \p \v 11 \x * \xo 9:11 \xt Lu 15:2, 19:7\x*ꞌEnega ꞌaidi Palisiyao siꞌitena ga Yesu ꞌina tononoyao ꞌediya sienaida, sigwae, “Toꞌase manuna ꞌimi toeꞌita takisi ꞌana toꞌewao ta wate totoꞌumalidi ꞌaina maꞌenao siꞌeꞌai egogona?” \p \v 12 Ta Yesu ona gete ꞌinonona ga ꞌieonedi, “Taudi boboꞌadi geya nuwadi togileꞌoasa, ta toleꞌoasao esiya nuwanuwadi togileꞌoasa. \v 13 \x * \xo 9:13 \xt Md 12:7; 1 Ti 1:15\x*ꞌEnega ꞌilobwenemi be Yaubada ꞌina ona wanuwa sabwaleni Buki Tabu ꞌena ꞌigwae: \p ‘Nuwanuwagu ꞌatenuwaꞌoleꞌole, ta geya nuwagu taliya.’ \p Gete yamaiya nigeya topalupaludi manudi, ta esi totoꞌumalidi sabi lemedi.” \s1 Yesu ꞌina ona ꞌebotana manuna \r (Maki 2:18-22; Luke 5:17-26) \p \v 14 \x * \xo 9:14 \xt Lu 18:11-12\x*ꞌEnega Yoni ꞌina tononoyao simai ga Yesu sieonena, sigwae, “ꞌAboꞌama ta Palisiyao ꞌima tapwalolo manudi ꞌeꞌai ꞌenega ꞌaedidigula, ta mwaꞌadega ga ꞌenega ꞌoyo ꞌimu tononoyao nigeya siediedidigula?” \p \v 15 \x * \xo 9:15 \xt Yo 3:29\x*ꞌEnega Yesu onasemalimali ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, “Mwaꞌadega, kapekapeyana be ai ꞌana toyoꞌoyao sinuwamwau ꞌabo toai meꞌolotona maꞌediya sigwaugwausowala? Nai nigeya aga? Ta wanuwaꞌiꞌisi ꞌaene tuta ꞌimeemai be toai nina ꞌipilisinedi ꞌenega esi sinuwamwau be siedidigula, ta siꞌebotana.” \p \v 16 \x * \xo 9:16 \xt 1 Ko 10:21; 2 Ko 6:16\x*Ta ꞌebweu wate onasemalimali ꞌieonedi, ꞌigwae, “Nigeya sawesawenaya be kaleko auwauna senasenaminega ꞌoama kadekadelina tabwabwada, ꞌabona nai esabu nina ꞌiesabu toili. \v 17 Ta nigeya wate sawesawenaya be bwasi auwauna ta waiwaina tasiwa bwala ꞌebesiwa kadekadelina ꞌenaya. ꞌAbo gete nadigega taguinuwaꞌesei, bwasi ꞌina seseya ꞌenega bwala nina ꞌiesabu be bwasi ꞌitasiwa, ta ꞌenega ꞌebesiwa nina ꞌitoꞌumali. Ta ꞌilobwenena be bwasi auwauna ta waiwaina tasiwa ꞌebesiwa auwauna solanaya, be ꞌenega maiboꞌana boboꞌana.” \s1 Yesu iine ꞌeluwa ꞌigie boboꞌanedi \r (Maki 5:21-43; Luke 8:40-56) \p \v 18 ꞌEtamo Yesu ꞌionaona ta ꞌebweu toloina ꞌimai ga Yesu matanaya ꞌiꞌaetulasa, ta ꞌigwae, “ꞌInapwana, natugu mewainena niꞌa ꞌimwawasa, ta nuwanuwagu ꞌumama be oona ꞌuda gitoo be ꞌida toolo limana.” \p \v 19 Ta Yesu ꞌitoolo ga ma ina tononoyao toloina nina simuliyena, \v 20 \x * \xo 9:20 \xt Md 14:36\x*ta sitautauya, ga waine ꞌebweu lalana ꞌidaudau yakwala tuwelo ꞌediya mulidiyega ꞌimai ga Yesu ꞌana ꞌoama tupitupina ꞌigitoona, \v 21 manuna ꞌina nuwanuwa ꞌatenaya ꞌigwae, “ꞌEguma tuga Yesu ꞌana ꞌoama namo yagitoo yada boboꞌana.” \p \v 22 \x * \xo 9:22 \xt Mk 10:52; Lu 17:19\x*Ta Yesu ꞌisanaila ga waine nina ꞌiꞌitena, ta ꞌigwae, “Kagutoki natugu, ꞌimu emisa ꞌenega niꞌatu ꞌuboboꞌana.” Ta tuta gote ꞌenaya waine nina ꞌiboboꞌana. \p \v 23 ꞌEnega Yesu ꞌitauya ga toloina nina ꞌina anuwaya ꞌiapwesa ga ꞌiꞌitena todedoi sidedoi ta lololi ꞌana tomuꞌeyao lololi simuꞌemuꞌe, ga ꞌenadi ꞌisinabwa wawasae. \v 24 \x * \xo 9:24 \xt Yo 11:11\x*ꞌEnega Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Waapwesa! Gwama gete nigeya ꞌimwawamwawasa ta ꞌiꞌeno mwataya tuga.” Ta siedagiyena. \p \v 25 ꞌEnega boda nidi siapwesa ga Yesu ꞌilugu ga gwama nina nimanaya ꞌigiyaina ga mayawasina ꞌitoolo. \v 26 Muliyega ale gete ꞌiꞌelelewana sena maiboꞌana ꞌediya. \s1 Yesu tomata kebokebo ꞌeluwa ꞌigie boboꞌanedi. \p \v 27 \x * \xo 9:27 \xt Md 1:1\x*Sena gote ꞌenega Yesu ꞌitautauya ta tomata kebokebo ꞌeluwa simulimuliyei ta sibwaubwau ꞌenadi sinabwana ꞌenega sigwaegwae, “Debida tubuna ye, ꞌuda ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyema!” \v 28 ꞌEnega anuwaya ꞌilugu ga tomata kebokebo nidi simai ꞌenaya ga Yesu ꞌieonedi, “Mwaꞌadega waemisegu ꞌaene sawesaweguya matami yagieꞌesasedi?” \p Ga taudi sigwae, “ꞌInapwana, sawesawemuya.” \p \v 29 \x * \xo 9:29 \xt Md 8:13, 15:28\x*ꞌEnega matadi ꞌigitoodi ta ꞌieonedi, “ꞌImi emisa ꞌediyega matami sida ꞌesasa”, \v 30 ga matadi siꞌesasena. Ta Yesu loina paꞌalina ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, “Geyaꞌabo yaita ꞌena wasimasimanegu.” \p \v 31 ꞌEnega sitauya ga Yesu ꞌina loina sileꞌoena ta ꞌina guinuwa ꞌediya sisimana dadanena sena yauyauna ꞌediya. \s1 Yesu kabaleya ꞌebweu ꞌigie boboꞌanena \p \v 32 \x * \xo 9:32 \xt Md 12:22\x*Ta Yesu ma ina tononoyao niꞌatu sitautauya ta, ꞌebweu tai yaluyaluwa biꞌiyao meyana sigibuninaya siꞌauꞌewenama Yesu ꞌena. \v 33 Ta ꞌenega Yesu yaluyaluwa biꞌi ꞌiula apwesena, ga tai nina ꞌiboboꞌana ga ꞌionaona. Ta pwalu ma idi gwausowala Yesu siꞌawa boboꞌanena, ta sigwae, “Nigeya ꞌebweu yaita ꞌina guinuwa gete nadigega tada ꞌitena Isileli solanaya.” \p \v 34 \x * \xo 9:34 \xt Md 12:24; Mk 3:22\x*Ta saꞌi Palisiyao silolagata ga sigwae, “Yaluyaluwa biꞌi ꞌidi ꞌinapwana ꞌina waiwaiyega Yesu yaluyaluwa biꞌi ꞌiulaula apwesedi, ta nigeya Yaubada ꞌina waiwaiyega.” \s1 Yesu tomota ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyedi \p \v 35 ꞌEnega Yesu ꞌasa sinabwadi be gidalidi ꞌediya ꞌisakowasi, ta ꞌidi anuwa tapwaloloyao ꞌediya ꞌieꞌita ta ꞌiloguguya Yaubada ꞌina loina tetelina manuna, ta wate leꞌoasa yaudi ꞌediyega tomota ꞌigieboboꞌanedi. \p \v 36 \x * \xo 9:36 \xt Md 14:14; Mk 6:34\x*Ta pwalu ꞌiꞌitedi ga ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyedi, manuna ꞌadi mwauyao ꞌediyega nigeya ꞌadi tolemamo, ꞌatuwa sipi kwanikwanidi nigeya ꞌadi toꞌitaꞌiꞌitamo. \v 37 \x * \xo 9:37 \xt Lu 10:2; Yo 4:35\x*Ga ꞌina tononoyao ꞌieonedi, “Sesoi boboꞌana ta tosesoi ꞌomi puꞌepuꞌemimo, \v 38 ꞌenega Tonibagula ꞌenaya wasisida be topaisewao ꞌida etunedi ꞌina bagulaya sabi sesoi.” \c 10 \s1 Yesu ꞌina tononoyao ꞌadi esanao \r (Maki 3:13-19; Luke 6:12-16) \p \v 1 \x * \xo 10:1 \xt Mk 6:7; Lu 9:1\x*Yesu ꞌina tononoyao site tuwelo ꞌibwauyedi ga loina be waiwai ꞌiꞌebwaꞌedi be ꞌenega sawesawediya yaluyaluwa biꞌi tomota ꞌediyega sida ula apwesedi be leꞌoasa be neneta tomota ꞌediyega sida gieboboꞌanedi. \v 2 Tonono nidi ꞌadi esanao getedi: Nugana Saimoni, tauna sieesena Pita, ta tasina Anidulu, be Yemesa ta tasina Yoni, taudi tamadiya Sebedi, \v 3 be Pilipi be Batolomiu be Tomasi be Madiu, tauna takisi ꞌana toꞌewa, ta wate mali Yemesa tauna Alipio natuna, be Tadiasi, \v 4 ta wate mali Saimoni, tauna togewana sinabwana ꞌebeloina manuna, be Yudasa Isikaliota, tauna maꞌetamo Yesu ꞌida sipupuye. \s1 Yesu ꞌina tononoyao ꞌidi paisewa \r (Maki 6:7-13; Luke 9:1-6) \p \v 5 Yesu site tuwelo nidi ꞌiloinedi ga ꞌietunedi, ꞌigwae, “Geyaꞌabo taudi nigeya me Yudia ꞌediya watautauya, ta wate geyaꞌabo Samelia ꞌasanao ꞌediya walugulugu, \v 6 \x * \xo 10:6 \xt Yel 50:6; Md 15:24\x*ta esi sipi kwanikwanidi ꞌediya watatauya, taudi nate ꞌida bodao me Isileli, \v 7 be ꞌediya wasimana apwesa ꞌaene Yaubada ꞌina loina niꞌatu ꞌimai saba. \v 8 Toleꞌoasao wagieboboꞌanedi be tomwawasa wagietoolodi be tolepeloyao wagieꞌesasedi, ta wate yaluyaluwa biꞌi tomota ꞌediyega waula apwesedi. Yaubada ꞌina oboboma niꞌatu ꞌiꞌebwaya daisimi, ꞌenega ꞌomi wate ꞌilobwenemi be wada ꞌebwayadaita tomota ꞌediya. \p \v 9 “Ta ꞌimi sakowasi ꞌenaya geyaꞌabo ꞌeisa mani ꞌimi tana ꞌediya wausausa ꞌabwaga manuna. \v 10 \x * \xo 10:10 \xt 1 Ko 9:14; 1 Ti 5:18\x*Geyaꞌabo wate tana waꞌewaꞌewa. Geyaꞌabo watei ꞌami ꞌoama ꞌeluwena, nai ꞌami ꞌaelawa ꞌeluwena, nai ꞌimi ꞌetoguna ꞌeluwena waꞌewaꞌewadi, manuna topaisewa ꞌana masula sawesawenaya be ꞌiloba. \p \v 11 “Ta ꞌeguma ꞌasa sinabwana nai gidalina ꞌena walulugu, waꞌebesa nugana yaita ꞌina bubuna boboꞌana, ꞌenega ꞌenaya waeꞌowaga ꞌana laba sena nina wapilisine. \v 12 Ta ꞌabo ꞌebweu anuwa ꞌena walulugu, nugana wada lokagutoki ꞌediya, \v 13 ta ꞌabo susu nidi ꞌidi bubuna boboꞌana waenima lotunedi be waona obobomedi, ta ꞌabo ꞌidi bubuna toꞌumalina geyaꞌabo ꞌimi enimalotuna be ꞌimi onaoboboma ꞌediya wamudamudali. \p \v 14 \x * \xo 10:14 \xt Gu 13:51, 18:6\x*“Ta ꞌabo nigeya ꞌebweu yaita ꞌiꞌauꞌauꞌewami ꞌina anuwaya, nai ꞌimi ona nigeya ꞌinoonoi, ꞌasa nina ꞌenega waapwesa be ꞌaemiyega nedila waloutuutu yauledi ꞌidi senaya, nate ꞌebeꞌita toniꞌasao ꞌediya, be muliyega ꞌasa nina wapilisine. \v 15 \x * \xo 10:15 \xt Nug 19:24-28; Yu 1:7\x*Onaꞌaiꞌaila, maꞌetamo bwaꞌomatana ꞌana tuta ꞌenaya, taudi ꞌasa nidi siguitoyasemi loina sinabwa wawasae siloba, ta nigeya nadigega me Sodoma be me Gomola ꞌadi loina. \s1 ꞌElouya matadiya manuna \r (Maki 13:9-13; Luke 21:12-17) \p \v 16 \x * \xo 10:16 \xt Yo 10:12; Gu 20:29\x*“Wanuwaꞌiꞌisi ꞌaene ꞌaboꞌagu yaetuetunemi ꞌomi nadigega sipi panapanaisimi watautauya kedewa bosasa gamwagamwanidiya, ꞌenega ꞌilobwenemi be wada nuwasinapu mwata ꞌatuwa, ta esi wada bubuna nuwana bunebune ꞌatuwa. \p \v 17 “ꞌEnega waꞌitaꞌiꞌisimi, manuna tomota ꞌetamo sitauyemi etala manuna, be anuwa tapwalolo ꞌediya ꞌetamo sisapisapimi, \v 18 \x * \xo 10:18 \xt Gu 25:23\x*be siꞌauꞌewami be sitauyemi toloinao ta kiniyao matadiya be sieꞌewami manuna ꞌomi ꞌaene ꞌigu bodao, ta teteligu ꞌediya wada simane, be wate sena apwesa tomoteninao ꞌimi simana sida nono. \p \v 19 “Ta ꞌabo matadiya sietoolomi geyaꞌabo waꞌateꞌatesaꞌala be ꞌaene mwaꞌadega wada onaꞌesa, manuna ꞌetamo tuta nina ꞌena Yaubada ꞌimi ona ꞌiꞌebwaꞌemi, \v 20 \x * \xo 10:20 \xt Yo 14:26\x*ta nigeya ꞌaene ꞌomi waonaona ta Yaubada yaluyaluwana ꞌemiyega ꞌionaona. \p \v 21 “Ta wate tuta simeemai ꞌediya tomota ꞌidi susu solanaya losaiya ꞌida apwesa manugu, nate tai tasina ꞌisipupuyei be siloemwawasi. Nadigega wate tamana natuna ꞌida sipupuyei be siloemwawasi. Wate gogama sinadiyao be tamadiyao sida etalauwaledi be siloemwawasidi. \v 22 \x * \xo 10:22 \xt Md 24:9, 13; Yo 15:18-21\x*Ta tomota maiboꞌadi sida etalauwalemi manuna ꞌomi ꞌaene ꞌagu toemisao. Ta ꞌabo yaisigedi sieꞌalamaꞌiꞌita be sitoolopaꞌala ga ꞌana laba tuta ꞌana ꞌebe losalowa ꞌenaya, gwausowala ataya sida loba. \p \v 23 “Ta ꞌeguma ꞌebweu sena ꞌena siunuunumi wadedena mali ꞌasa ꞌenaya. Onaꞌaiꞌaila, maꞌetamo geyaꞌabo ꞌasa maiboꞌana Isileli solanaya waguiguinuwa egumwali ta ꞌaboꞌagu Tomota Natuna\f + \fr 10:23 \fk Tomota Natuna: \ft Yesu tauna ꞌieesena The Son of Man, ꞌana mwalatoi tomota tuga. Yesu taunamo ꞌieesena Tomota Natuna, ta ꞌina eꞌitao ꞌediyega tomota simwalatonina ꞌaene tauna Toꞌetoseyana Keliso. \f* yailama. \p \v 24 \x * \xo 10:24 \xt Yo 13:16\x*“Tomuliya nigeya sawesawenaya be ꞌina toeꞌita ꞌisinabwasine. Nadigega wate topaisewa nigeya sawesawenaya be ꞌina ꞌinapwana ꞌiloine. \v 25 \x * \xo 10:25 \xt Md 12:24\x*Ta esi boboꞌana ꞌeguma ꞌaene ꞌomi ꞌagu tomuliyao ta ꞌaboꞌagu taeleleleya. Manuna ꞌaboꞌagu tonianuwa, ta ꞌabo niꞌatu sieesegu Bielisibubi,\f + \fr 10:25 \fk Bielisibubi: \ft Yaluyaluwa biꞌiyao ꞌidi ꞌinapwana, ꞌebe matauta ta toꞌumalina, tauna Seitani ꞌana tolema, nai Seitani tauna. Lowa me Ekiloni sibwagobwago ꞌenaya.\f* ꞌomi ꞌigu bodao ꞌetamo siꞌawatoꞌumali wawasaemi. \s1 Matauta manuna \r (Luke 12:2-9) \p \v 26 \x * \xo 10:26 \xt Mk 4:22\x*“ꞌEnega geyaꞌabo wamatamatautedi, manuna yage nidi kwaikwaiyidi maꞌetamo Yaubada ꞌigieapwesedi be sida lomatanaꞌi. \v 27 ꞌEnega toꞌase guguyoi ꞌena yasimanedi ꞌemiya, ꞌasiyataya wada simanedi tomota yaudi ꞌediya ta toꞌase yaeꞌawa sayasayaena ꞌemiya wada simana apwesedi ꞌimi bwaima etanidiyega. \p \v 28 \x * \xo 10:28 \xt Ye 4:12\x*“Ta taudi oomi siloeloemwawasi geyaꞌabo wamatamatautedi, manuna taudi oomi namo sawesawenaya be siloemwawasi, ta yaluyaluwami geyaꞌabo. Ta esi Yaubada wada mataute, manuna tauna sawesawenaya be ꞌasagabugabu ꞌenaya oomi ta yaluyaluwami ꞌiloemwawasa luwedi. \p \v 29 “ꞌEbeꞌita gete, ꞌabo bedinegwa ꞌeluwa tagimwanedi ꞌadi maisa toea ꞌebweuna namo, ta esi Yaubada ꞌiꞌitaꞌiꞌisidi, be ꞌabo ꞌebweuna ꞌimwamwawasa nate Tamamina ꞌina nuwanuwa ꞌenega. \v 30 Ta ꞌanabwaꞌayoi nigeya sawesawenaya be ꞌuyaꞌuya wasawa ꞌebweu deba ꞌenaya, Yaubada ꞌadi yau ꞌimwalamwalatonidi. \v 31 \x * \xo 10:31 \xt Md 6:26\x*ꞌEnega geyaꞌabo waꞌateꞌate saꞌala, manuna ꞌomi Yaubada ꞌina yage sinabwana, ta bedinegwa nigeya yage sinabwana. \p \v 32 “ꞌAbo yaisigedi manugu sisisimana tomota matadiya, ꞌetamo galewaya ꞌaboꞌagu wate manudi yada simana Tamagu matanaya. \v 33 \x * \xo 10:33 \xt Mk 8:38; 2 Ti 2:12\x*Ta ꞌabo yaisigedi sieyaseyaseyegu tomota matadiya, ꞌaboꞌagu wate maꞌetamo galewaya Tamagu matanaya yaeyaseyaseyedi. \s1 Nigeya egosigosiyana yameꞌemeꞌe ta losaiya esi \r (Luke 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 “Geyaꞌabo wanuwena ꞌaene ꞌigu mai baleꞌuya ꞌenega nuwasiwalowa waloba. Nigeya saꞌi, ta losaiya esiya. \v 35 ꞌIgu mai manuna tai tamana ꞌida etalauwale, ta wate waine sinana ꞌida etalauwale, ta waine lawana ꞌida etalauwale, \v 36 ta tai ꞌina susu sida etalauwale. \p \v 37 “Ta ꞌabo yaita tamana be sinana ꞌiobobomedi sinabwana ta ꞌaboꞌagu gidalina, tauna nigeya sawesawenaya be ꞌimuliyegu. Ta ꞌabo yaita wate natuna meꞌolotona nai mewainena ꞌiobobome sinabwana ta ꞌaboꞌagu gidalina, tauna nigeya sawesawenaya be ꞌimuliyegu. \v 38 \x * \xo 10:38 \xt Md 16:24-25; Mk 8:34-35; Yo 12:25\x*Ta ꞌabo yaita yawasina nigeya ꞌitagwatagwalei be ꞌimwamwawasa kelose ꞌenaya, nadigega ꞌaboꞌagu, tauna nigeya sawesawenaya be ꞌimuliyegu. \v 39 Ta ꞌabo yaita tauna yawasina manuna ꞌiguiguinuwa, maꞌetamo ꞌida loseye; ta ꞌabo yaita yawasina ꞌiloseye manugu, maꞌetamo yawasi boboꞌana ꞌilobalima. \s1 Pali manudi \r (Maki 9:41) \p \v 40 \x * \xo 10:40 \xt Mk 9:37; Ga 4:14\x*“Ta ꞌomi ꞌabo yaita ꞌiꞌauꞌewami, ꞌaboꞌagu be ꞌagu Toetune wate ꞌiꞌauꞌewema. \v 41 Be ꞌabo ꞌoyo palopita ꞌuꞌauꞌewa ꞌina epalopita manuna, maꞌetamo palopita ꞌana pali ꞌuda loba. Ta ꞌabo ꞌoyo tai boboꞌana ꞌuꞌauꞌewa ꞌina etai boboꞌana manuna, maꞌetamo tai boboꞌana ꞌana pali ꞌuda loba. \v 42 \x * \xo 10:42 \xt Md 25:40\x*Ta ꞌabo ꞌoyo bwasi gonitu ꞌagu toemisa auwauna ꞌebweu ꞌena ꞌuꞌebwaya, yaeonayo maꞌetamo ꞌamu pali boboꞌana ꞌuloba.” \c 11 \p \v 1 Yesu ꞌina loguguya ꞌina tononoyao site tuwelo ꞌediya ꞌilosaloninaya ta ꞌenega sena nina ꞌipilisinena ga ꞌisakowasi ꞌasa nidi ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya, ꞌieꞌieꞌita ta ꞌiloguloguguya. \s1 Yoni togiebapitaiso Yesu tetelina ꞌinonona \r (Luke 7:18-35) \p \v 2 Tuta gote ꞌenaya Yoni togiebapitaiso niꞌatu deliya sisaꞌuna ga Toꞌetoseyana nina ꞌina guinuwa tetelina ꞌinonona ga ꞌenega ꞌaina ꞌana tomuliyao ꞌietunedi ga sitauya Yesu ꞌenaya \v 3 \x * \xo 11:3 \xt Mal 3:1\x*ga sienaidena, sigwae, “Mwaꞌadega ꞌoyo Toꞌetoseyana nina manuyo ꞌayamwayamwa nai mali tai wate ꞌada yamwa?” \p \v 4 ꞌEnega ꞌidi ona Yesu ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Waila be Yoni ꞌena waemwasala yage nidi ꞌeguyega niꞌatu wanonodiya ta waꞌitedi, nate, \v 5 \x * \xo 11:5 \xt Md 8:2-4, 9:1-8, 23-26, 27-30, 32-33\x*tomata kebokebo matadi niꞌatu siꞌesasediya, tolopegoi niꞌatu siboboꞌana ga sitautauya, tolepelo bwaladi siboboꞌana limana, totenatui niꞌatu ona sinoono, tomwawasa sitoolo limana, ta wate togomabeso tetela boboꞌana niꞌatu sinonona. \v 6 ꞌEnega watauya be Yoni waeona be geyaꞌabo manugu ꞌienuenuwanaluwa, manuna ꞌabo yaita ꞌina emisa manugu nigeya ꞌineeneta, tauna ꞌida gwausowala.” \p \v 7 ꞌEnega Yoni ꞌana tomuliyao nidi siila ta Yesu ꞌilolagata ga boda ꞌediya Yoni manuna ꞌisimana, ꞌigwae, “Lowa maiboꞌami sena mwatui daitaya watauya Yoni sabi nonona, ta toꞌase nuwanuwami be ꞌaene waꞌita? Nai nuwanuwami ꞌaene ꞌebweu pwatula sinabwana yagila ꞌiniuniuye waꞌita? \v 8 Nai ꞌebweu tai ma ꞌana ꞌoama esaesa sabi ꞌitana? Nai nigeya, manuna taudi ma ꞌadi ꞌoama esaesa toloina sinabwadi ꞌidi senaya simiyami. \p \v 9 “Ta toꞌase sana manuna ga watauya sena mwatui daitaya? Nai wanuwena ꞌaene ꞌiabe palopita ꞌebweu waꞌita, aga? Onaꞌaiꞌaila, tai nina waꞌitenaya palopitao ꞌisinabwa sinedi. \v 10 \x * \xo 11:10 \xt Mal 1:3; Mk 1:2; Yo 3:28\x*Yoni nina manuna lowa Yaubada ꞌina ona Buki Tabu ꞌena gete nadigega ꞌigimisimanena, ꞌigwae, ‘Gete ꞌigu toepilialeale yada etune matamuya ꞌitatauya be ꞌimu ꞌeda ꞌikakali.’ ”. \p \v 11 ꞌEnega Yesu wate ꞌiona ga ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila, Yoni togiebapitaiso tauna me baleꞌu maiboꞌadi ꞌisinabwa sinedi, ta maiboꞌadi taudi Yaubada ꞌina ꞌebeloina solanaya Yoni sisinabwa sinena. \p \v 12 “Tuta Yoni ꞌina giebapitaiso ꞌenega ga batuwa, tomota sitootoo waiwai be ꞌaene Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌenaya silulugu ta toewaiwai nidi taudi ꞌidi waiwaiyega silugu. \v 13 Lowa palopitao maiboꞌadi ꞌidi onao be Mosese ꞌina loinao ꞌediyega onaupaupa siapweapwesa ga ꞌana laba Yoni ꞌimai. \v 14 \x * \xo 11:14 \xt Md 17:10-13\x*Ta ꞌabo nuwanuwami be wanuwa sabwalena Yoni manuna, wada mwalatoni ꞌaene tauna Ilaitiya tuga manuna wayamwayamwa. \v 15 ꞌEnega ꞌabo yaita matenana ona getedi ꞌida nonodi. \p \v 16 “ꞌOmi ꞌepata gete mwaꞌadega yada loesawaꞌiꞌiꞌesa manumi? Nai yada gwae ꞌomi ꞌatuwa nadigega gogama ꞌebe gimwane solanaya siesaesasala ta gosediyao ꞌediya sibwaubwau, sigwaegwae, \p \v 17 ‘Gosemao mwaꞌadega saꞌi ꞌaꞌabiꞌabi sinaa, \p ta nigeya wada lausa! \p Ta wate ꞌaꞌewaꞌewabamu, \p ta nigeya wada dedoi!’ ” \p \v 18 \x * \xo 11:18 \xt Md 3:4\x*“Loesawaꞌiꞌi gete ꞌana mwalatoi ꞌaene Yoni ꞌimai ga nigeya ꞌiꞌeꞌai ta nigeya ꞌinumanuma, ta ꞌenega waona ꞌaene ‘Yaluyaluwa biꞌi Yoni ꞌigie kabaleyena.’ \v 19 \x * \xo 11:19 \xt Lu 15:1-2\x*Ta ꞌaboꞌagu Tomota Natuna yamai be yaꞌeꞌai ta yanumanuma ta wate manugu walomugi, wagwaegwae, ‘Tai getei toꞌai ta tonuma diidiga, ta wate takisi ꞌana toꞌewao be ꞌaidi wate totoꞌumalidi ꞌiegosigosiyanedi.’ \p “Ta taudi tomwalatoi ꞌaiꞌaila maꞌetamo ꞌidi guinuwa boboꞌadi ꞌediyega mwalatoi ꞌaiꞌaila ꞌiapweapwesa.” \s1 ꞌAina ꞌasa toꞌumalidi ꞌetamo bwaꞌomatana siloba \r (Luke 10:13-15) \p \v 20 ꞌEnega Yesu ꞌasa nidi ꞌina guinuwa waiwaidi siꞌitediya ta nigeya sinuwanuwa ꞌebuni ꞌidi loegesiyao ꞌediyega, taudi manudi ꞌilolagata ga ꞌibaꞌedi, ꞌigwae, \v 21 “ꞌOmi me Kolesini be me Beteseida nuwaꞌoleꞌolemi saꞌi. Manuna ꞌebe nuwaowana nidi niꞌatu yaguinuwedi ꞌemiya, ta esi nigeya wanuwanuwa ꞌebuni, ta esi ꞌeguma me Taiya be me Saidoni ꞌediya yada guinuwenaya, nai lowaenei sida nuwaꞌebuni, be kumata ꞌadi ꞌoamao sida ꞌotedi be kwausa ꞌediyega sida kwausidi, be sieꞌitaedi ꞌaene ꞌidi bubuna toꞌumalina ꞌediyega niꞌatu sinuwaꞌebuni. \v 22 \x * \xo 11:22 \xt Emo 1:9-10\x*Ta esi ꞌomi nigeya ꞌaiꞌaila, ꞌenega bwaꞌomatana ꞌana ꞌasiyata ꞌenaya Yaubada ꞌiabe me Taiya be me Saidoni ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyedi, ta ꞌomi geyaꞌabo. \p \v 23 \x * \xo 11:23 \xt Nug 19:24-28; Yu 1:7\x*“Ta me Kapaneumi ꞌomi mwaꞌadega? ꞌAene taumi wagituꞌeyemi galewaya, aga? Geyaꞌabo saꞌi! Ta esi ꞌiabe tomwawasa ꞌidi ꞌasa ꞌubuninaya sida ulamwaꞌutemi. Manuna ꞌebe nuwaowana nidi niꞌatu yaguinuwedi ꞌemiya ta saꞌi nigeya wanuwanuwa ꞌebuni, ta esi ꞌeguma me Sodoma ꞌediya yada guinuwenaya, nai lowaenei sida nuwaꞌebuni, ꞌenega Yaubada geyaꞌabo ꞌida peꞌupeꞌudi, ta batuwa ꞌidi ꞌasa ꞌida miyami. \v 24 \x * \xo 11:24 \xt Md 10:15\x*ꞌEnega bwaꞌomatana ꞌana ꞌasiyata ꞌenaya Yaubada ꞌiabe me Sodoma ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyedi, ta ꞌomi geyaꞌabo.” \s1 Eyawaiꞌata Yesu ꞌenega \r (Luke 10:21-22) \p \v 25 \x * \xo 11:25 \xt 1 Ko 1:26-29\x*Tuta gote ꞌenaya Yesu ꞌigwae, “Kagutoki Tamagu, ꞌoyo galewa ta baleꞌu ꞌadi toloina, mwalatoi gete ꞌukwaiyena tosinasinapuyao be tomwalatoiyao ꞌediyega, ta esi gogama gidalidi ꞌediya ꞌueꞌitaena. \v 26 Onaꞌaiꞌaila Tamagu, ꞌimu nuwanuwa gete boboꞌana.” \p \v 27 \x * \xo 11:27 \xt Md 28:18; Yo 1:18, 3:35\x*Ta wate ꞌigwae, “Yage yauyauna niꞌatu Tamagu nimaguya ꞌisaꞌudi, ta Tamaguna tebweuna ꞌimwalatonigu, ta ꞌaboꞌagu wate Tamagu tebweugu yamwalatonina, ta wate yaisigedi taudi ꞌabo nuwanuwagu be Tamagu yaeꞌitae ꞌediya, taudi wate sida mwalatoni. \p \v 28 “Ta ꞌenega ꞌomi ꞌimi paisewa mwauna, wada mai ꞌeguya, be yada gieyawaiꞌatemi. \v 29 Ta ꞌomi wada etotowanegu be maꞌegwao tada paisewa, be ꞌenega yaluyaluwami ꞌidi eyawaiꞌata sida loba, manuna ꞌaboꞌagu ꞌigu bubuna menuna ta tonuwamwaꞌuta. \v 30 \x * \xo 11:30 \xt 1 Yo 5:3\x*ꞌEnega paisewa nidi be ꞌaaꞌaala nidi yaꞌebwaꞌemi, kapekapeyadi.” \c 12 \s1 Yesu tauna Sabate ꞌana ꞌinapwana \r (Maki 2:23-28; Luke 6:1-5) \p \v 1 \x * \xo 12:1 \xt 2 Loi 23:25\x*Sabateya Yesu ma ina tononoyao bagula solanega sitauya, ga tonono nidi sibotana, ꞌenega witi atuna siꞌegitagedi, ga siꞌenidi. \v 2 Ta tuta nina Palisiyao siꞌitediya, Yesu sieonena, sigwae, “ꞌInapwana, mwaꞌadega ga ꞌenega ꞌimu tononoyao Sabate ꞌana loina sileꞌoaleꞌoa?” \p \v 3 \x * \xo 12:3 \xt 1 Sam 21:1-6\x*ꞌEnega Yesu ꞌidi ona ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Buki Tabu ꞌena siꞌetoladina Debida manuna be ꞌeguma wasawai, wada mwalatoni ꞌaene tauna magosenao sibotana, \v 4 ga Yaubada ꞌina anuwaya ꞌilugu ga beledi etaetabuna ꞌiꞌewena ga siꞌenina. Beledi nina ma ꞌana loina, ꞌaene totaliya dimo ꞌadi tagwala be sida ꞌeꞌani. Ta nigeya sawesawenaya be Debida magosenao beledi nina siꞌaꞌani, ta sibotana ꞌenega tuwa tuga siꞌenina. \v 5 \x * \xo 12:5 \xt Num 28:9-10\x*Buki Tabu solanaya loina wate ꞌimiyami ꞌaene Anuwa Tabu ꞌana totaliyao Sabate ꞌana loina sida leꞌoa, ta nate nigeya loegesi. \b \p \v 6 “Onaꞌaiꞌaila Anuwa Tabu yage sinabwana, ta esi ꞌebweu yage sinabwa wawasae gete, \v 7 \x * \xo 12:7 \xt Osi 6:6; Md 9:13\x*Yaubada ꞌina ona ꞌaene ‘Taliya geya nuwagu ta ꞌatenuwaꞌoleꞌole esiya.’ ꞌEguma ona gete ꞌana mwalatoi wamwalamwalatoni, geyaꞌabo ꞌigu tononoyao waꞌawaꞌawa toꞌumaliyedi, manuna nigeya siloeloegesi. \v 8 Manuna ꞌaboꞌagu Tomota Natuna ta Sabate ꞌana ꞌinapwana.” \s1 Yesu tai nimameyomeyo ꞌigie boboꞌanena \r (Maki 3:1-6; Luke 6:6-11) \p \v 9 Gote ꞌenega Yesu ꞌitauya ga ꞌidi Anuwa Tapwalolo ꞌena ꞌilugu. \v 10 Ga nada ꞌebweu tai manima meyomeyona ꞌilobena. ꞌEnega Palisiyao Yesu ꞌena sienaida, sigwae, “ꞌInapwana, mwaꞌadega, kapekapeyana be Sabate ꞌenaya toleꞌoasa tagie boboꞌanedi?” Ta ꞌidi enaida gete ꞌalena be ꞌaene Yesu ꞌeguma ꞌionagesi, maꞌetamo ꞌenega sida eꞌewa toloina matanaya. \p \v 11 Ta ꞌidi ona Yesu ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Mwaꞌadega ꞌomi ꞌabo ꞌebweu ma ina sipi ꞌebweuna namo, ta ꞌasiyata Sabate ꞌena gaula solanaya ꞌibebeꞌu, ꞌilobwenena be ꞌilisi tuꞌeyei? \v 12 Onaꞌaiꞌaila sipi yage gidalina, ta tomota esiya yage sinabwana. ꞌEnega kapekapeyana be guinuwa boboꞌadi Sabateya taguinuwedi.” \p \v 13 ꞌEnega Yesu tai nina ꞌieonena, ꞌigwae, “Nimayo ꞌuyasitoto.” Ga tai nina nimana ꞌiyasitotona ga ꞌiboboꞌana limana, nadigega mali nimana. \p \v 14 ꞌEnega Palisiyao ma idi gamwasowala siapwesa ga taudimo siloina mwaꞌadega Yesu sida loemwawasaꞌese. \s1 Yaubada ꞌina toguinuwa \p \v 15 Ta ꞌidi loinakwaiya nina Yesu niꞌatu ꞌimwalatonina, ꞌenega sena gote ꞌipilisinena ga ꞌitauya mali senaya, ta tomota yaudi simuliyena, ga gote ꞌena toleꞌoasa maiboꞌadi ꞌigieboboꞌanedi, \v 16 ta wate ꞌiloinedi be ꞌaene geyaꞌabo sisimasimana dadane tomota ꞌediya. \v 17 ꞌIna guinuwa nina gete lowa palopita Aisea Yaubada ꞌina ona ꞌigimisimanena, ꞌigwae, \p \v 18 \x * \xo 12:18 \xt Ais 42:1-4\x*\x * \xo 12:18 \xt Md 3:17\x*“Waꞌita ꞌigu toguinuwa gete esiesinuwana \p ta ꞌateguyega yaobobomena ma igu gwausowala. \p Yaluyaluwagu yada saꞌu ꞌenaya \p be loina palupaludi ꞌida simanedi taudi nigeya me Yudia ꞌediya. \p \v 19 \x * \xo 12:19 \xt 2 Ti 2:24\x*Tauna ꞌiabe geyaꞌabo ꞌiegewagewana nai ꞌiebwaubwau, \p nai ꞌasa solanaya ꞌionaona toila. \p \v 20 Guna lasalasana geyaꞌabo ꞌiguiguitoyase. \p Ta wate wenukwa butabutana geyaꞌabo ꞌiuleule, \p ga ꞌana laba tauna ꞌenega loina palupaluna ꞌiewaiwai, \p \v 21 be wate tauna ꞌana esanega taudi nigeya me Yudia sida emisa.” \s1 Yesu ta Bielisibubi \r (Maki 3:20-30; Luke 11:14-23, 12:10) \p \v 22 ꞌEbweuna tai, lowa yaluyaluwa biꞌi ꞌidi guinuwega matana sikebona, ta wate meyana ꞌilido, ꞌenega simeꞌena Yesu ꞌena ga ꞌigieboboꞌanena, ga muliyega tai nina ꞌieꞌale be ꞌiona ta ꞌiꞌita. \v 23 \x * \xo 12:23 \xt Yo 7:31\x*ꞌEnega tomota yaudi nuwadi ꞌiowana ga sigwae, “Tai gete Toꞌetoseyana, Debida ꞌina susuyega, nai?” \p \v 24 \x * \xo 12:24 \xt Md 9:34\x*Ta saꞌi Palisiyao guinuwa gete alena sinonona ga sigwae, “Nigeya, ta esi yaluyaluwa biꞌi ꞌidi ꞌinapwana ꞌana esana Bielisibubi ꞌina waiwaiyega yaluyaluwa biꞌi ꞌiula apwesedi.” \p \v 25 Ta Yesu ꞌidi nuwanuwa niꞌatu ꞌimwalatonina ga ꞌieonedi, ꞌigwae, “Bielisibubi tauna gosenao geyaꞌabo ꞌiulaula apwesedi.” Ta wate ꞌigwae, “ꞌEguma ꞌebweu ꞌebeloina ꞌenaya tomotai siweweyala be taudimo silosalosaiya, maꞌetamo ꞌebeloina nina ꞌineneta be ꞌibebeꞌu. ꞌAsa nai susu wate nadigega, ꞌabo soladiya weyala ꞌiapwesa, maꞌetamo sineneta be sibebeꞌu. \v 26 Seitani wate nadigega, ꞌabo ma ina bodao taudimo silosaiya ꞌiabe ꞌina ꞌebeloina nina ꞌibebeꞌu. \v 27 Niꞌatu waona ꞌaene ꞌaboꞌagu Bielisibubi ꞌina waiwaiyega yaluyaluwa biꞌi yaula apwesedi, ta yaita sana ꞌina waiwaiyega ꞌomi waulaula apwesedi? Bielisibubi ꞌenega, nai Yaubada ꞌenega? Gete manuna wanuwanuwa be wada mwalatoni ꞌaene yaita ꞌaboꞌagu. \p \v 28 \x * \xo 12:28 \xt Gu 10:38\x*“Ta ꞌaboꞌagu esi Yaubada Yaluyaluwana ꞌina waiwaiyega yaluyaluwa biꞌi yaulaula apwesedi, ꞌenega wada mwalatoni ꞌaene Yaubada ꞌina loina niꞌatu ꞌiapwesama ꞌemiya. \p \v 29 \x * \xo 12:29 \xt 1 Yo 3:8\x*“ꞌEbeꞌita gete tai waiwaina nadigega Seitani ꞌina anuwaya. Nigeya sawesawenaya ꞌebweu yaita ꞌilulugu be ꞌina gwegwe ꞌiloꞌewadi, ta esi ꞌeguma ꞌebweu tai balaeyega toewaiwai nina nimana be ꞌaena ꞌiyona nuganedi ta ꞌenega muliyega sawesawenaya ꞌilulugu ꞌina anuwaya be gwegwe nidi ꞌiloꞌewadi. \p \v 30 “ꞌEguma yaisigedi taudi nigeya ꞌagu tolemao, taudi ꞌagu talauwalao. Ta wate yaisigedi taudi nigeya maꞌegwao ꞌada paisewa egogonaya, taudi ꞌigu paisewa sigiegie toꞌumaliye. \v 31 \x * \xo 12:31 \xt Ib 6:4-6\x*ꞌEnega gete yaeona ꞌaiꞌailimi ꞌaene tomota ꞌidi loegesiyao be ꞌidi ona toꞌumalina maiboꞌana Yaubada ꞌida nuwataudi. Nate namo ꞌeguma Yaluyaluwa Tabuna siꞌawa toꞌumaliyei, geyaꞌabo saꞌi Yaubada ꞌinuwanuwatau. \p \v 32 “ꞌAboꞌagu Tomota Natuna be ꞌeguma yaita ꞌiꞌawa toꞌumaliyegu Yaubada ꞌiabe ona nina ꞌida nuwatau, ta ꞌabo yaita Yaluyaluwa Tabuna ꞌiꞌawa toꞌumaliyei geyaꞌabo saꞌi Yaubada ꞌinuwanuwatau tuta gete ꞌenaya be tuta simeemai ꞌediya.” \s1 Kaiwe uwadi \r (Luke 6:43-45) \p \v 33 Yesu wate ꞌieonedi, “Kaiwe ꞌeguma boboꞌana, uwana wate boboꞌana. Ta ꞌeguma kaiwe toꞌumalina, uwana wate toꞌumalina. Manuna kaiwe ꞌebweuna ꞌebweuna uwadi ꞌediyega tamwalamwalatonidi ꞌaene kaiwe nidi boboꞌadi nai toꞌumalidi. \p \v 34 \x * \xo 12:34 \xt Md 15:18\x*“ꞌOmi saꞌi mwata natunao, ꞌenega nigeya sawesawenaya be ona boboꞌadi waꞌinanadi, manuna maiboꞌami totoꞌumalimi, ta wate ꞌimi nuwanuwao toꞌase nadigega ꞌatemiya simiyami, tuta yauyauna ꞌawamiyega siapweapwesa. \v 35 Manuna tai boboꞌana ꞌatenega yage boboꞌadi ꞌibubu, ta esi tai toꞌumalina ꞌatenega yage toꞌumalidi ꞌibubudi. \p \v 36 “ꞌEnega yaeonami ꞌaene ꞌasiyata bwaꞌomatana ꞌenaya ꞌomi ꞌimi ona besobeso maiboꞌadi manudi Yaubada ꞌida enaidemi be ꞌalena wada simana apwesedi. \v 37 ꞌImu onao tuga ꞌediyega Yaubada ꞌida ꞌawa boboꞌaneyo nai ꞌida ꞌawa toꞌumaliyeyo.” \s1 Weꞌiweꞌiyaya manuna \r (Maki 8:11-12; Luke 11:29-32) \p \v 38 \x * \xo 12:38 \xt Yo 6:30; 1 Ko 1:22\x*ꞌEnega loina ꞌana toeꞌitao be ꞌaina Palisiyao Yesu sieonena, sigwae, “Toeꞌita, nuwanuwama be weꞌiweꞌiyaya ꞌebweuna ꞌuguinuwe be ꞌaꞌita.” \p \v 39 Ta Yesu ꞌieonedi, “ꞌEpata gete ꞌomi toꞌumalimi ta sogala ꞌalemi, nate ꞌalena weꞌiweꞌiyaya waꞌebeꞌebese be ꞌaene ꞌediyega wada mwalatoi ꞌaiꞌailigu ꞌaene Yaubada ꞌenega yamai, ta geyaꞌabo saꞌi weꞌiweꞌiyaya nidi waꞌitaꞌita. Nate namo palopita Yona manuna wanuwaꞌiꞌisi, tauna tuga weꞌiweꞌiyaya manumi, \v 40 \x * \xo 12:40 \xt Ion 1:17\x*manuna tauna Yona nina ꞌasiyata ꞌetoi be boiboi ꞌetoi ꞌediya iyana sinabwana gamwanaya ꞌimiyami, ta ꞌaboꞌagu Tomota Natuna wate nadigega ꞌasiyata ꞌetoi be boiboi ꞌetoi ꞌediya baleꞌu solanaya yada miyami. \p \v 41 \x * \xo 12:41 \xt Ion 3:5\x*“Maꞌetamo ꞌasiyata bwaꞌomatana ꞌenaya ꞌiabe me Ninibe sida toolo be ꞌepata nimi gete sida eꞌewami, manuna Yona ꞌediya ꞌiloguguyaya ga ꞌidi bubuna toꞌumalina ꞌediyega sisanaila, ta ꞌomi gete tuga loguguya boboꞌana wawasae niꞌatu wanonodi ta nigeya wada sanaila. \v 42 \x * \xo 12:42 \xt 1 Kin 10:1-10\x*Wate nadigega kuwini nina yalasi ꞌenega ꞌimai Solomoni ꞌina ona sinasinapudi sabi nonodi, ta ꞌasiyata bwaꞌomatana ꞌenaya ꞌida toolo be ꞌomi ꞌepata nimi gete ꞌida eꞌewami, manuna tauna ꞌedasolega ꞌimai Solomoni ꞌina ona sinasinapu sabi nonona. Ta gete tuga ona sinasinapu wawasae wanonodi ta ꞌomi geya nuwami wanonodi. \s1 Yaluyaluwa biꞌi ꞌiila limana tai solanaya \r (Luke 11:24-26) \p \v 43 “ꞌEguma yaluyaluwa biꞌi tai ꞌebweuna ꞌenega ꞌiapwesa, tai ꞌida boboꞌana, ta yaluyaluwa biꞌi nina ꞌiabe tuga ꞌatamanaya ꞌiadadana besobeso be ꞌina ꞌebe eyawaiꞌata ꞌiꞌebeꞌebese ta geyaꞌabo ꞌilobaloba. \v 44 ꞌEnega yaluyaluwa nina taunamo ꞌena ꞌigwae, ‘Nai ꞌana ꞌita yaila limana ꞌigu gimiꞌebemiya ꞌena.’ ꞌEnega ꞌiila ga ꞌebemiya nina ꞌilobena kakaena ta siyasiyayonina ta gibugibubuna. \v 45 \x * \xo 12:45 \xt 2 Pi 2:20\x*ꞌEnega ꞌitauya ga yaluyaluwa site sebeni totoꞌumali ꞌaiꞌailidi wate ꞌiꞌauꞌewedima ga maꞌenao silugu ꞌebemiya nina ꞌenaya, ga nada maꞌenao simiyana. ꞌEnega tai nina ꞌina miya sigietoꞌumali ꞌaiꞌailena, lowa nigeya nadigega. ꞌOmi ꞌepata gete wate nadigega toꞌumalimi ta ꞌimi ꞌebe losalowa ꞌida toꞌumali wawasae.” \s1 Yesu sinana be tasinao \r (Maki 3:31-35; Luke 8:19-21) \p \v 46 \x * \xo 12:46 \xt Md 13:55\x*Yesu ꞌetamo boda ꞌediya ꞌionaona ta sinana be tasinao simai ga ꞌatamanaya sitoolo ta siꞌebeꞌebesa mwaꞌadega be ꞌena sida ona. \v 47 ꞌEnega ꞌebweu tai aledi ꞌimeꞌena Yesu ꞌena. \v 48 Ga Yesu tai nina ꞌina ona ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Yaita sana sinagu ta yaisigedi tasigwao?” \v 49 ꞌEnega ꞌana tomuliyao ꞌediya ꞌienimasusuya ta ꞌigwae, “Gete taudi sinagu be tasigwao. \v 50 \x * \xo 12:50 \xt Yo 15:14\x*Manuna ꞌeguma yaisigedi Tamagu galewaya ꞌina nuwanuwa simulimuliye, taudi tasigwao nai nuugwao nai sinagwao.” \c 13 \s1 Witi atuna ꞌadi tolelewana \r (Maki 4:1-9; Luke 8:4-8) \p \v 1 Gote ꞌasiyata nina ꞌenaya Yesu anuwa nina ꞌenega ꞌiapwesa ga ꞌidolo leꞌawaya ga ꞌimiyatowa. \v 2 ꞌEnega boda sinabwana siegogonama ꞌenaya, ga ꞌebweu waga ꞌidoedoe ꞌenaya ꞌigelu ga ꞌimiyatowa, ta pwalu leꞌawaya sitootoolo. \v 3 Ga eꞌita yaudi ꞌiꞌebwaꞌedi onasemalimaliyega, ꞌigwae, “Tobagula ꞌebweu ꞌina bagulaya ꞌitauya, ga witi atuna ꞌilelewanedi, \v 4 ga ꞌaina atuna ꞌedaya sibeꞌu, ꞌenega manuwa siꞌitedi, ga simwaꞌuta ga siꞌenidi. \v 5 Ta ꞌaina atuna bwaꞌa logulegulewana ꞌenaya sibeꞌu, ta muliyega sitabwa manini, manuna bwaꞌa gidalina tuga, \v 6 ꞌenega ala ꞌitudimwedi ga siꞌoapelu, manuna lamudi nigeya bwaꞌa gonituna silobaloba. \p \v 7 “Ta ꞌaina atuna kwakwakwala ꞌediya sibeꞌu ga sitabwa enoenowa, ta kwakwakwala ꞌiewaiwai ga ꞌididi emwawasidi. \v 8 Ta ꞌaina atuna bwaꞌa boboꞌana ꞌenaya sibeꞌu, ga sitabwama ga sisinabwa ga siuwa, ꞌenega ꞌaina atuna uwadi ꞌadi yau analedi, ta ꞌaina sikisiti, be wate ꞌaina teti. \p \v 9 “ꞌEguma matenami ona gete wada nono.” \s1 Onasemalimali ꞌina apwesa ꞌalena. \r (Maki 4:10-12; Luke 8:9-10) \p \v 10 ꞌEnega ꞌina tononoyao siapwesama ga Yesu sieonena, sigwae, “Toꞌase manuna onasemalimaliyega boda nidi ꞌediya ꞌueꞌieꞌita?” \p \v 11 \x * \xo 13:11 \xt 1 Ko 2:10\x*ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “ꞌOmi niꞌatu Yaubada ꞌemiya ꞌitagwala be ꞌina loina solaꞌaiꞌailidi ꞌana tomwalatoiyao, ta boda getedi nigeya. \v 12 \x * \xo 13:12 \xt Md 25:29; Lu 8:18\x*ꞌEguma yaisigedi nadigega ma idi mwalatoi, ꞌiabe loeposeyana sinabwa wawasae siloba, ta esi ꞌeguma yaisigedi nigeya ꞌidi mwalatoimo ta toꞌase nai ꞌediya simiyami ꞌiabe maiboꞌana siloseyedi. \v 13 Gete ꞌalena ꞌenega onasemalimaliyega yaeꞌieꞌita ꞌediya, manuna ꞌidi dune ꞌediyega nigeya sida ꞌita ꞌaiꞌaila, ta wate ꞌidi nono ꞌediyega nigeya sida nuwasabwalena. \v 14 \x * \xo 13:14 \xt Ais 6:9-10; Yo 12:40\x*Tomota getedi manudi lowa Aisea ꞌigimisimana, ꞌigwae, \p ‘Maꞌetamo waenoenono ta geyaꞌabo nuwami ꞌisabwasabwalena. \p Be wate wadunedune tuga, ta geyaꞌabo saꞌi waꞌitaꞌita. \p \v 15 Manuna tomota getedi ꞌidi nuwanuwao \p siꞌelokwani, ga tenadi ꞌitui, \p ta wate matadi ꞌikebo. \p ꞌAbona nai matadiyega siꞌita, \p ta tenadiyega sinono be sinuwa sabwalena, \p be ꞌeguya sida sanaila, \p be yagie boboꞌanedi.’ \p \v 16 “Ta ꞌomi ma imi gwausowala, manuna matamiyega waꞌitaꞌita ta tenamiyega wanonono. \v 17 \x * \xo 13:17 \xt 1 Pi 1:10-12\x*Onaꞌaiꞌaila, yage getedi waꞌitaꞌitadi ta wanononodi lowa palopitao be topalupaluyao nuwanuwadi sinabwana be sida ꞌitadi nai sida nonodi, ta nigeya silobalobadi. \s1 Atu ꞌana onasemalimali ꞌana liꞌama \r (Maki 4:13-20; Luke 8:11-15) \p \v 18 “ꞌEnega atu ꞌana ꞌelelewana ꞌana mwalatoi wada nono. \v 19 ꞌEguma yaita Yaubada ꞌina loina tetelina ꞌinono namo, ta nigeya ꞌinuwanuwa sabwaleni, maꞌetamo togietoꞌumali nina ꞌimamai be ona nidi tai ꞌatenega ꞌiꞌewayauledi. Nate atu nidi sibeꞌubeꞌu ꞌedaya ꞌadi mwalatoi. \p \v 20 “Ta wate atu nidi bwaꞌa logulegulewana ꞌenaya sibeꞌubeꞌu taudi tetela boboꞌana sinonoi ta ma idi gwausowala sitatagwala, \v 21 \x * \xo 13:21 \xt Kol 2:7\x*ta nigeya lamudi ꞌipaꞌapaꞌala, ꞌenega tuta gidalina namo ꞌenaya sida miyami, be ꞌabo to tuta ꞌenaya tetela boboꞌana ꞌana emisa manuna mwau nai etalauwala silobai, sibeꞌu manini. \p \v 22 \x * \xo 13:22 \xt Lu 12:16-21; 1 Ti 6:9-10\x*“Ta atu nidi kwakwakwala ꞌediya sibeꞌuya taudi tetela boboꞌana sinonona, ta ꞌidi nuwanuwa baleꞌu be esaesa ꞌana nuwanuwao ꞌediyega tetela boboꞌana siloemwawasina, ꞌenega nigeya sawesawenaya be siuuwa. \p \v 23 “Ta atuna nidi bwaꞌa boboꞌana ꞌenaya sibeꞌuya taudi tetela boboꞌana sinonona ga ꞌana mwalatoi ꞌediya ꞌimiyami ga uwadi boboꞌadi sisaꞌudi. ꞌAina uwadiyao analedi, ta ꞌaina sikisiti, ta ꞌaina teti.” \s1 Onasemalimali witi ta pwatula manudi. \p \v 24 ꞌEnega onasemalimali ꞌebweu wate Yesu ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, “Yaubada ꞌina loina ꞌatuwa nadigega ꞌebweu tai witi atuna boboꞌadi ꞌina bagulaya ꞌilelewanedi. \v 25 ꞌEnega boiboiya siꞌeno mwataya, ta ꞌana talauwala ꞌebweu ꞌimai bagulaya ga pwatula ꞌana ꞌita ꞌatuwa witi wate ꞌilelewanedi witi ꞌaiꞌaila soladiya, ga muliyega ꞌitauya. \v 26 ꞌEnega maiboꞌadi sitabwama ga siuwa ga pwatula nidi topaisewao siꞌita lobedi. \v 27 ꞌEnega ꞌinapwana nina ꞌina topaisewao simai ga sieonena, ‘ꞌInapwana, atuna boboꞌana ꞌimu bagulaya lowa ꞌulelewanedi, ta mwaꞌadega ga ꞌenega pwatula maꞌediyao sitabwa leleleyama?’ \p \v 28 “Ta tonibagula ꞌigwae, ‘Nai ꞌagu talauwala ꞌebweu ꞌilelewanedi.’ \p “ꞌEnega ꞌina toguinuwao siona, ‘Mwaꞌadega? Kapekapeyana be pwatula nidi ꞌadabu yauledi?’ \p \v 29 “Ta ꞌinapwana nina ꞌigwae, ‘Tuwa! Wasaꞌu be sitabwa leleleyama, manuna ꞌeguma watoo be pwatula wadabu yauledi, nai ꞌaina witi wate maꞌediyao wadabu egogonedi. \v 30 \x * \xo 13:30 \xt Md 3:12\x*Ta tuta sesoi esiya ꞌenaya topaisewao yada eonadi be pwatula siegogone nuganedi be sibwagilidi ta ꞌenega sigabu yauledi, ta witi siegogonedi be ꞌigu anuwa masulaya siedododi.” \s1 Atuna gidalina be ꞌebe gieseseya ꞌadi onasemalimali \r (Maki 4:30-32; Luke 13:18-21) \p \v 31 ꞌEbweu wate onasemalimali ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, “Yaubada ꞌina etoloina ꞌatuwa nadigega beno atuna ꞌebweuna tai ꞌiꞌewena ga bagulaya ꞌiasona. \v 32 Beno atuna gidalina tuga ta ꞌina tabwa mulinaya ꞌiekaiwe be ꞌenega manuwao simama be nalinao ꞌediya ꞌidi newa siꞌabidi.” \p \v 33 ꞌEbweu wate onasemalimali ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, “Yaubada ꞌina etoloina ꞌatuwa nadigega pwalawa ꞌana ꞌebe gieseseya. Gidalina tuga waine ꞌiꞌewena ga pwalawa sinabwana maꞌiyana ꞌiꞌeinisina, ꞌenega maiboꞌana ꞌiseseya.” \s1 Onasemalimali ꞌina apwesa ꞌalena \r (Maki 4:33-34) \p \v 34 Yesu ꞌina ona getedi maiboꞌadi onasemalimali ꞌediyega pwalu ꞌieꞌitedi, manuna tauna tuta yauna onasemalimaliyega ꞌieꞌieꞌita tomota ꞌediya. \v 35 \x * \xo 13:35 \xt Sam 78:2\x*Gete ꞌenega palopita ꞌina onaupaupa ꞌiapwesa, nate lowaenei ꞌigimisimanena, ꞌigwae, \p “Onasemalimaliyega yada simana be toꞌase Yaubada ꞌikwaiyena baleꞌu ꞌana mweluluwaꞌunu ꞌenega yada onaei.” \s1 Tolelewana ꞌina guinuwa ꞌana mwalatoi \p \v 36 ꞌEnega Yesu pwalu ꞌipilisinedi ga ꞌilugu anuwaya, ta ꞌina tononoyao simai ga ꞌena sigwae, “Onasemalimali pwatula bagulaya ꞌana mwalatoi ꞌuda liꞌami be ꞌada nuwa sabwaleni.” \p \v 37 ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “Witi atuna ꞌana tolelewana nate Tomota Natuna,\f + \fr 13:37 \fk Tomota Natuna: \ft Yesu tauna ꞌieesena The Son of Man, ꞌana mwalatoi tomota tuga. Yesu taunamo ꞌieesena Tomota Natuna, ta ꞌinaꞌitao eꞌediyega tomota simwalatonina ꞌaene tauna Toꞌetoseyana lKeiso. \f* \v 38 \x * \xo 13:38 \xt 1 Ko 3:9\x*ta bagula nate baleꞌu maiboꞌana, ta witi nate taudi Yaubada ꞌina loina ꞌana tomuliyao, ta pwatula nate taudi toꞌumalina ꞌana toguinuwao, \v 39 ta pwatula ꞌana tolelewana nate tauna Seitani, ta tuta sesoi nate tuta ꞌana ꞌebe losalowa, ta tosesoi taudi aniloseyao, \v 40 be tuta ꞌana ꞌebe losalowa ꞌenaya totoꞌumalidi taudi ꞌatuwa pwatula sida egogonedi be sida gabu yauledi. \v 41 \x * \xo 13:41 \xt Md 25:31-46\x*Ta Tomota Natuna ꞌina aniloseyao ꞌida etunedi be toꞌumalina ꞌana toeꞌitao be ꞌana toguinuwao sida egogonedima be ꞌina ꞌebeloina ꞌenega \v 42 sida ula apwesedi kaiwe ꞌalaꞌalasina solanaya, nate sena nina ꞌenaya tomota sida dedoi be sida esalaꞌiꞌita ꞌelouya ꞌenega. \p \v 43 \x * \xo 13:43 \xt Dan 12:3\x*“Be muliyega topalupaluyao Tamadi ꞌina ꞌebeloina solanaya sida tuyayala, sinala nadigega. \p “ꞌEguma yaita matenana ꞌida nono. \s1 Onasemalimali ꞌetoi wate \p \v 44 “Yaubada ꞌina loina ꞌatuwa nadigega esaesa sinabwana, lowa ꞌebweu bwaꞌa ꞌenaya sikwaiyena ta ꞌebweu tai ꞌilobena, ga ꞌikwaiya limena, ꞌenega ma ina gwausowala ꞌitauya ga ꞌina gwegweyao maiboꞌadi ꞌiegimwaneyedi, ga ꞌadi maisa ꞌiꞌewena ga bwaꞌa nina ꞌigimwanena. \p \v 45 “Ta wate Yaubada ꞌina loina ꞌatuwa nadigega toꞌune ꞌebweuna mwali boboꞌana nuwanuwana. \v 46 ꞌEnega ꞌebweu mwali boboꞌana wawasae ꞌilobena ga ꞌenega tauna ꞌina bagi maiboꞌadi ꞌipeledi be ꞌaene mwali nina boboꞌana wawasae ꞌida ꞌewa. \p \v 47 “Ta wate Yaubada ꞌina loina ꞌatuwa nadigega gomana tomota siyauyena olaya, ga mali iyana be mali iyana siꞌonedi, \v 48 ga gomana nina ꞌimaa geyogeyoi ta silisina dabalaya, ga simiyatowa, ta iyana maiboꞌadi siweyalidi, be iyana boboꞌadi gaeba ꞌediya sisaꞌudi ta iyana toꞌumalidi siuledi. \v 49 Nadigega wate, tuta ꞌana ꞌebe losalowa ꞌenaya, aniloseyao sida ma be totoꞌumalidi sida weyalidi toboboꞌadi ꞌediyega, \v 50 be sida ula apwesedi kaiwe ꞌalaꞌalasina solanaya, be ꞌena sida dedoi ta siesalaꞌiꞌita ꞌelouya ꞌenega.” \s1 Gwegwe esaesa auwaudi ta kadekadelidi \p \v 51 ꞌEnega Yesu ꞌienaidedi, ꞌigwae, “Mwaꞌadega onasemalimali getedi maiboꞌadi wamwalatonidiya?” Ta sinono ga silotamo, sigwae, “O!” \v 52 ꞌEnega ꞌieonedi, “Gete tuga wada mwalatoni ꞌaene loina ꞌana toeꞌitao ꞌeguma niꞌatu Yaubada ꞌina loina sipanaita ꞌaiꞌailena, taudi ꞌatuwa nadigega ꞌebweu tonianuwa ꞌina gwegwe kadekadelidi ta auwaudi soladiya esaesa ꞌimiyami.” \s1 Me Nasaleta Yesu siguitoyasena \r (Maki 6:1-6; Luke 4:16-30) \p \v 53 \x * \xo 13:53 \xt Yo 7:15\x*Yesu ꞌina onasemalimali getedi ꞌilosalonidi, ga sena gote ꞌipilisinena, \v 54 ga ꞌiila ꞌina ꞌasaya, ta ꞌidi Anuwa Tapwalolo ꞌena ꞌilugu ga ꞌieꞌitedi, ta tomota nuwadi ꞌiowana ga sigwae, “Tai gete mane ꞌenega ꞌina sinasinapu be ꞌina guinuwa waiwaidi ꞌiꞌewaꞌewa?” \p \v 55 \x * \xo 13:55 \xt Yo 6:42\x*Ta wate sigwae, “Nai tai gete toꞌabiꞌabi tuga natuna? Ta sinana Meli, ta tasinao Yemesa be Yosepa be Saimoni be Yudasa, \v 56 ta wate nuunao maꞌedao tamiyami. Ta mwaꞌadega sana ga tai gete nadigega ꞌisinasinapuꞌesa?” \p \v 57 ꞌEnega siguitoyasena. Ta Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Palopitao ꞌadi ꞌamayaba silobaloba mali ꞌasa ꞌediya. Ta taudi ꞌidi ꞌasaya nai ꞌidi anuwaya nigeya ꞌadi ꞌamayabamo.” \v 58 ꞌEnega Yesu nada ꞌina guinuwa waiwaidi nigeya yaudi ꞌiguiguinuwedi, manuna nigeya sida emisena. \c 14 \s1 Yoni togiebapitaiso ꞌina mwawasa \r (Maki 6:14-29; Luke 9:7-9) \p \v 1 Tuta gote ꞌenaya Elodi, tauna Galili ꞌana toloina, Yesu ꞌina guinuwa alena ꞌinonona, \v 2 ga ꞌina toguinuwao ꞌieonedi, ꞌigwae, “Nate tai nina tauna Yoni togiebapitaiso, niꞌatu ꞌaene mwawasega ꞌitoolo limana ga ꞌenega ma ina waiwai ꞌiguiguinuwa.” \p \v 3 Manuna lowa Elodi Yoni ꞌigiyaina ga ꞌiyonina ta deliya ꞌisaꞌuna. Ta Yoni ꞌana giyai ꞌalena nate ꞌebweu waine ꞌana esana Elodiasa, nate Elodi tasina Pilipi mwanena, \v 4 ta Elodi ꞌiagina ga ꞌiaina, ta Yoni Elodi ꞌieonena, ꞌigwae, “Gote nigeya bubuna boboꞌana manuna tasiyo mwanena ꞌuaina.” \v 5 Nate ꞌalena ꞌenega Elodi nuwanuwana be Yoni ꞌiloemwawasi, ta esi tomota yaudi Yoni siꞌawa palopitaena, ꞌenega Elodi ꞌimatauta ga nigeya Yoni ꞌiloeloemwawasi. \p \v 6 Muliyega Elodi ꞌina ꞌasiyata tubuwa ꞌana ꞌebe nuwaꞌiꞌita sagalina ꞌenaya boda siegogona, ga Elodiasa natuna mewainena boda matadiya ꞌilausa ga Elodi ꞌigiegwausowalina. \v 7 ꞌEnega Elodi gomagweine nina ꞌena ꞌiona oboboma be ꞌaene ꞌabo toꞌase nuwanuwana ꞌida ꞌebwaꞌe tuga, ta wate ꞌisawa tamatamana. \v 8 ꞌEnega sinana ꞌiona gomagweine ꞌenaya ga ꞌenega gomagweine nina Elodi ꞌieonena, ꞌigwae, “Nuwanuwagu Yoni togiebapitaiso bulubuluna gaeba ꞌenaya ꞌusaꞌu be ꞌuꞌebwaꞌegu.” \p \v 9 ꞌEnega Elodi ꞌinuwamwau sinabwana, ta tuwa tuga ꞌina sawatamatamana ꞌinuwaꞌiꞌisina, ta boda niꞌatu ꞌina ona sinonona, ꞌenega ꞌitagwala, \v 10 ta ꞌina toguinuwao deliya ꞌietunedi, ga Yoni ꞌotona siꞌupwena, \v 11 ta bulubuluna gaebaya siusena ga simeꞌena, ga gomagweine siꞌebwaꞌena. Ta gomagweine nina ꞌiꞌewena ga ꞌitauyena sinana ꞌenaya. \v 12 Ta Yoni ꞌana tomuliyao simai ga Yoni kokowana siꞌewena, ga sisaꞌu ꞌaliꞌaliyena, ta muliyega sitauya Yesu ꞌena, ga yage gete sisimanena. \s1 Pwalu sinabwana Yesu ꞌieꞌenidi \r (Maki 6:30-44; Luke 9:10-17; Yoni 6:1-14) \p \v 13 Ta Yesu yage gete ꞌinonona, ꞌenega ꞌiapwesa ga waga ꞌigeluna ga ꞌitauya sena mwatui daitaya. Ta boda Yesu ꞌina tauya alena sinonona, ꞌenega ꞌidi ꞌasa ꞌediyega siapwesa ga ꞌedega sitauya Yesu ꞌenaya. \p \v 14 \x * \xo 14:14 \xt Md 9:36, 15:32\x*Ta tuta nina Yesu wagega ꞌisuya dabalaya pwalu sinabwana ꞌiꞌitedi, ga ꞌina nuwaꞌoleꞌoleyega toleꞌoasao ꞌigieboboꞌanedi. \p \v 15 Ta ꞌasuinuwanuwaya ꞌina tononoyao simai ga Yesu sieonena, sigwae, “ꞌInapwana, sena gete mwatui daita ta ꞌiabe ꞌiguguyoi. ꞌEnega boda getedi ꞌuda etunedi be sida ila, be ꞌadi masula sida gimwane ꞌasa selabediya ꞌediya.” \p \v 16 Ta Yesu ꞌigwae, “Geyaꞌabo sitautauya, ta ꞌomi esi masula waꞌebwaꞌedi be siꞌaꞌa.” \p \v 17 ꞌEnega sigwae, “Ya! ꞌAma masula nigeya yauna, nate namo beledi nima ta iyana ꞌeluwa.” \p \v 18 Ta Yesu ꞌigwae, “Beledi be iyana nidi waꞌebwaꞌegu.” \p \v 19 ꞌEnega pwalu ꞌiloinedi ga pwatulaya simiyatowa, ga beledi nima ta iyana ꞌeluwa ꞌiꞌewedi, ta ꞌiꞌitatuꞌe galewaya, ga masula nidi manudi ꞌiona oboboma, ga muliyega beledi ꞌigitomwedi, ga ꞌina tononoyao ꞌiꞌebwaꞌedi ga taudi tomota ꞌediya sieguyaiyedi. \v 20 ꞌEnega maiboꞌadi siꞌai ga gamwadi ꞌipawa, ta masula tupwatupwadi siegogonedi, ga kodo tuwelo siloemaedi. \v 21 \x * \xo 14:21 \xt Md 15:38\x*Toꞌeꞌai nidi tai dimo ꞌadi yau paibi tausani nadigega, ta wate iine be gogama yaudi nigeya sisawasawadi. \s1 Yesu ola debanega ꞌitauya \r (Maki 6:45-52; Yoni 6:15-21) \p \v 22 ꞌEnega ꞌina tononoyao ꞌiloinedi be wagaya sigelu be ꞌaene sinugana mali esenaya, ta tauna ꞌaene tomota maiboꞌadi ꞌiemataluwedi be siila ꞌidi ꞌasaya. \v 23 \x * \xo 14:23 \xt Lu 6:12, 9:28\x*ꞌEnega sigelu, ta Yesu pwalu ꞌietunediya, ta muliyega tauna tebweuna ꞌoyaya ꞌituꞌe sabi sidasida Yaubada ꞌena. ꞌEnega niꞌatu ꞌiboi, ta Yesu tebweuna namo ꞌimiyami. \p \v 24 Ta tonono nidi ꞌidi waga niꞌatu sineyena ga sidolo bwagabwagaya, ga lisu sinabwana silobena ga ꞌidi waga ꞌilobunibuni, ta wate yagila matadiyega ꞌimeema. \p \v 25 Ta tomwa uliulitaya Yesu ola debanega ꞌitauyama, ga ꞌina tononoyao nidi selabediya ꞌiapwesa. \v 26 \x * \xo 14:26 \xt Lu 24:36-37\x*Gote ꞌena ꞌina tononoyao Yesu siꞌitena ola debanega ꞌimeemai, ga simatauta sinabwana, ꞌenega sinanala, ꞌidi nuwanuwa ꞌaene welabana siꞌitena. \p \v 27 Ta Yesu ꞌieonedi, “Geyaꞌabo wamatamatauta. ꞌAboꞌagu tuga, ꞌimi ꞌinapwana.” \p \v 28 ꞌEnega Pita ꞌiona, ꞌigwae, “ꞌInapwana, ꞌeguma onaꞌaiꞌaila ꞌoyo, ꞌueonagu be ola debanega yawawa ꞌemuya.” \p \v 29 Ta Yesu ꞌigwae, “ꞌUmai.” \p ꞌEnega Pita wagega ꞌimwaꞌuta ga ola debanaya ꞌitautauya Yesu ꞌenaya. \v 30 Tuta nina ꞌitautauya yagila sinabwana ꞌiꞌitena, ga ꞌimatauta, ta olaya ꞌidalala, ga ꞌibwau, “ꞌInapwana, ꞌulemegu!” \v 31 Ta Yesu ꞌilomanini ga Pita ꞌigiyaina ta ꞌigwae, “Toemisa gidaliyo, toꞌase manuna ꞌuenuwanaluwa?” \v 32 ꞌEnega siteluwa wagaya sigelu, ta yagila ꞌipela. \p \v 33 \x * \xo 14:33 \xt Md 27:54\x*Ga taudi waga ꞌana tomiyanao sibwagobwago Yesu ꞌena, ta sigwae, “Onaꞌaiꞌaila, ꞌoyo Yaubada Natuna.” \s1 Toleꞌoasao ꞌigieboboꞌanedi sena Genesaleta ꞌena \r (Maki 6:55-56) \p \v 34 ꞌEnega siabala sena Genesaleta ꞌenaya ga sisuya dabalaya. \v 35 Ta sena nina ꞌana tomiyanao Yesu siꞌinanena, ꞌenega ale silelewanena ꞌidi ꞌasa maiboꞌana ꞌediya ga ꞌidi toleꞌoasao maiboꞌadi simeꞌedi Yesu ꞌenaya, \v 36 \x * \xo 14:36 \xt Md 9:20-21\x*ta sisidena, sigwae, “ꞌInapwana, kapekapeyana be toleꞌoasao getedi ꞌamu ꞌoama tupitupinamo sida gitoo?” Ga Yesu ꞌitagwala. ꞌEnega taudi ꞌana ꞌoama sigitoona siboboꞌana. \c 15 \s1 Me Yudia tubudiyao ꞌidi bubuna \r (Maki 7:1-23) \p \v 1 Muliyega Palisiyao be loina ꞌana toeꞌitao Yelusalemega simai Yesu ꞌena, ga sieonena, sigwae, \v 2 “Toꞌase manuna ꞌimu tononoyao ꞌabo ꞌeꞌai mulinaya nigeya nimadi sida ꞌutudi, nate tubudao ꞌidi loina sileꞌoaleꞌoa?” \p \v 3 Ta ꞌieonedi, “ꞌOmi wate Yaubada ꞌina loina waleꞌoaleꞌoa, manuna tubumiyao ꞌidi bubuna wamulimuliyedi. \v 4 \x * \xo 15:4 \xt Sia 20:12\x*Yaubada ꞌina loina ꞌeluwa getedi: ꞌebweuna ꞌigwae, ‘Tamayo be sinayo ꞌuda ꞌamayabedi’, ta ꞌeluwena wate ꞌigwae, ‘ꞌEguma yaita tamana nai sinana ꞌiꞌawa toꞌumaliyedi, ꞌilobwenena be waloemwawasi.’ \v 5 Ta ꞌomi ꞌimi eꞌita kabokabo, wagwae, ‘ꞌEguma yaita tamana be sinana ꞌieonadi, ꞌigwae, “ꞌIgu gwegweyao niꞌatu yatagwaledi Yaubada ꞌenaya, ꞌenega nigeya sawesaweguya be yalememi” ’, ꞌenega ꞌimi nuwanuwa ꞌaene tai nina ꞌina lema nai ꞌina ꞌamayaba tamana ꞌenaya nigeya yage sinabwana. \v 6 Tubumiyao ꞌidi loina gete ꞌenega Yaubada ꞌina loina waeyage besobesoena. \p \v 7 \x * \xo 15:7 \xt Ais 29:13\x*“Onaꞌaiꞌaila ꞌomi tokabokabo. Lowaenei Aisea palopita manumi ꞌionaupaupa ꞌaiꞌaila, tuta nina Yaubada ꞌina ona ꞌisimanena, ꞌigwae, \p \v 8 ‘Tomota getedi ꞌawadiyega siꞌamaꞌamayabegu ta ꞌatediyega nigeya, \p \v 9 ta wate ꞌeguya sitapwalolo besobeso, \p manuna ꞌidi eꞌitao ꞌaboꞌagu nigeya ꞌeguyega, \p ta esi tomota tuga ꞌidi nuwenuwega.’” \p \v 10 ꞌEnega tomota ꞌibwauyedima ga ꞌieonedi, “Ona gete wanono be wada mwalatoni ꞌaene \v 11 \x * \xo 15:11 \xt Md 12:34\x*masula nidi ꞌawadega silugulugu nigeya sawesawenaya be sigiegie bailida ta esi ona nidi ꞌawadega siapweapwesama taudi esiya sigiebailida.” \p \v 12 ꞌEnega ꞌina tononoyao Yesu ꞌena simai ga sieonena, “ꞌInapwana, ꞌunonona ꞌaene Palisiyao ꞌimu ona gete manuna niꞌatu sinuwa mwau.” \p \v 13 Ta Yesu ꞌigwae, “Kaiwe nidi Tamagu nigeya ꞌiasoasodi, maꞌetamo ꞌidabu yauledi. \v 14 \x * \xo 15:14 \xt Md 23:16\x*Ta tuwa tuga, Palisiyao nidi sida miyami ꞌana laba sibebeꞌu, manuna taudi toanuganao matakebokebodi, be ꞌeguma gosediyao matakebokebodi sianuganedi, ꞌiabe maiboꞌadi gaulaya sibebeꞌu.” \p \v 15 ꞌEnega Pita ꞌilolagata ga ꞌigwae, “Onasemalimali gete ꞌana mwalatoi ꞌuda liꞌami ꞌemaya.” \p \v 16 Ta Yesu ꞌigwae, “Nai ꞌomi wate ꞌetamo nuwami nigeya ꞌisabwasabwalena, \v 17 ꞌenega nigeya wamwalamwalatoni ꞌaene toꞌase ꞌawadega ꞌilugulugu gamwadaya ꞌitatauya, be muliyega ꞌitatauya sumwana ꞌenaya. \v 18 Ta esi toꞌase tomota ꞌawadiyega siapweapwesama nate ꞌatediyega simeema ta sigiegie bailidi, \v 19 \x * \xo 15:19 \xt Ga 5:19-21\x*nate nuwanuwa toꞌumalidi be loemwawasa be loelata be sogala be ꞌipwala be onakabokabo be sinala be. \v 20 Yage getedi ꞌediyega tomota ꞌigiegie bailidi, ta ꞌabo nimada geyaꞌabo taꞌutuꞌutudi tuta ꞌeꞌai ꞌenaya, nate yaluyaluwada geyaꞌabo ꞌigiegie baili.” \s1 Kenani wainena ꞌina emisa \r (Maki 7:24-30) \p \v 21 ꞌEnega Yesu sena nina ꞌipilisinena ga ꞌitauya Taiya be Saidoni senadiyao ꞌediya. \v 22 Ta sena nina ꞌenega Kenani wainena ꞌebweu ꞌiapwesa ga Yesu ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌInapwana, ꞌoyo Debida ꞌina susu, ꞌuda ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyegu, manuna natugu mewainena niꞌatu yaluyaluwa biꞌi ꞌigiekabaleyena,” \v 23 Ta Yesu waine nina ꞌina bwau nigeya ꞌieꞌieꞌisa, ꞌenega ꞌina tononoyao simai ga Yesu sisidena, sigwae, “Waine nina ꞌueꞌidiꞌidiye be ꞌitatauya, manuna ꞌibwaubwau wawasae.” \p \v 24 Ta Yesu ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu yamai sipi kwanikwanidi Isileli namo ꞌina ꞌebeloina solanaya manudi.” \p \v 25 Ta esi waine nina ꞌimai ga Yesu matanaya ꞌiꞌaetulasa, ta ꞌigwae, “ꞌInapwana ꞌuda lemegu.” \p \v 26 Ta Yesu ꞌiona, “Nigeya sawesawenaya be gogama ꞌadi masula yaꞌebwaya kedewa ꞌediya.” \p \v 27 Ta waine nina ꞌigwae, “ꞌInapwana, nate onaꞌaiꞌaila. Ta mwaꞌadega masula mugumuguna ꞌabo sibebeꞌu ꞌinapwana ꞌina ꞌebe ꞌeꞌai ꞌenega, sawesawenaya be ꞌina kedewao siꞌaꞌani?” \p \v 28 \x * \xo 15:28 \xt Md 8:10, 13\x*ꞌEnega Yesu waine ꞌina ona nina ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Waine, ꞌoyo saꞌi toemisa ꞌaiꞌaila. ꞌEnega gete tuga ꞌimu emisa nina uwana ꞌida apwesa.” Ta tuta gote ꞌenaya waine nina natuna ꞌiboboꞌana limana. \s1 Toleꞌoasao yaudi ꞌigieboboꞌanedi \p \v 29 ꞌEnega Yesu sena nina ꞌipilisinena ga ꞌiawadawadaꞌe Galili olana leꞌawinega, ga ꞌoyaya ꞌituꞌe, ga nada ꞌimiyatowa. \v 30 Ta boda sinabwana silagama ga ꞌidi toleꞌoasao simeꞌedi, taudi tolopegoi be, taudi esilae ꞌediyega sinenetaya be, tomata kebokeboyao be, toekabaleyao be ꞌaidi toleꞌoasao wate Yesu selabenaya sisaꞌudi ga ꞌigieboboꞌanedi. \v 31 ꞌEnega pwalu nidi siꞌitedi toekabaleya sionaona be sinonono, be taudi esilae ꞌediyega sinenetaya siboboꞌana limana, be tolopegoi sitautauya palupalu, be tomata kebokebo matadi siꞌesasedi. ꞌEnega boda nidi sinuwa owana, ga me Isileli ꞌidi Yaubada nina situpuna. \s1 Yesu pwalu ꞌieꞌenidi \r (Maki 8:1-10) \p \v 32 \x * \xo 15:32 \xt Md 14:14\x*ꞌEnega Yesu ꞌina tononoyao ꞌibwauyedima ga ꞌieonedi, “Boda getedi yaꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyedi, manuna niꞌatu ꞌasiyata ꞌetoi bada maꞌegwao ꞌamiyami ta nigeya ꞌadi masulamo, ta geya nuwagu be mabotanidi yaetune iledi ꞌabona nai ꞌedaya sitatai.” \p \v 33 Ta ꞌina tononoyao sieonena, sigwae, “Sena getei mwatui daita, ta mwaꞌadega pwalu sinabwana getei ꞌadi masula talobaꞌese?” \p \v 34 ꞌEnega Yesu ꞌienaidedi, ꞌigwae, “ꞌEisa ꞌami belediyao simiyami?” Ga sigwae, “Beledi sebeni ta ꞌaina iyana gidalidi.” \p \v 35 ꞌEnega boda ꞌiloinedi ga baleꞌuya simiyatowa. \v 36 Ga beledi sebeni be iyana nidi ꞌiꞌewedi ga manudi ꞌiona lokagutoki Yaubada ꞌena ga ꞌigitomwedi, ta ꞌiꞌebwaꞌedi ꞌina tononoyao ꞌediya, ga taudi sieguyaiyedi boda nidi ꞌediya. \p \v 37 Ta maiboꞌadi siꞌai ga gamwadi ꞌipawa, ga muliyega masula tupwatupwadi siegogonedi ga kodo sebeni siloemaedi. \v 38 Toꞌeꞌai nidi tai dimo ꞌadi yau powa tausani, ta wate iine be gogama yaudi nigeya sisawasawadi. \p \v 39 Muliyega pwalu ꞌietunedi ga siila limana, ta Yesu wagaya ꞌigelu, ga Magadani senanaya ꞌitauya. \c 16 \s1 Weꞌiweꞌiyaya manudi \r (Madiu 12:38-41; Maki 8:11-13; Luke 12:54-56) \p \v 1 \x * \xo 16:1 \xt Md 12:38; Yo 6:30\x*ꞌEbweu tuta ꞌenaya ꞌaidi Palisiyao be Sadusiyao simai ga Yesu sienaidena, sabi toona, ga sieonena, “Kapekapeyana be weꞌiweꞌiyaya ꞌebweu ꞌuda guinuwe be ꞌada ꞌawaꞌaiꞌaile ꞌaene ꞌimu waiwai Yaubada ꞌenega ꞌimai?” \p \v 2 Ga Yesu ꞌiona, “ꞌOmi ꞌabo sinala waꞌita ꞌisugusuguwa be galewa ꞌebwaga ꞌenega ꞌibweyalina, niꞌatu wamwalatonina ꞌaene ꞌiabe mali ꞌasiyata ꞌenaya ꞌoelaa boboꞌana. \v 3 Ta ꞌabo gonagonaya galewa bweyabweyalina ta gaigaina waꞌitai, nate wasinapu ꞌaene kwau ꞌimeema. Ga nate onaꞌaiꞌaila weꞌiweꞌiyaya nidi ꞌoelaa manudi ꞌadi mwalatoi niꞌatu wamwalamwalatonidi, ta esi weꞌiweꞌiyaya gete tuta nidi manudi nigeya wamwalamwalatonidi. \v 4 \x * \xo 16:4 \xt Ion 1:17\x*ꞌEpata gete ꞌomi toꞌumalimi ta sogala ꞌalemi, nate ꞌalena weꞌiweꞌiyaya waꞌebeꞌebese be ꞌaene ꞌediyega wada mwalatoi ꞌaiꞌailigu ꞌaene Yaubada ꞌenega yamai, ta geyaꞌabo saꞌi weꞌiweꞌiyaya nidi waꞌitaꞌita. Nate namo Yona manuna wanuwaꞌiꞌisi, tauna tuga weꞌiweꞌiyaya manumi.” ꞌEnega Yesu ꞌipilisinedi ga ꞌitauya. \s1 Palisiyao be Sadusiyao ꞌidi ꞌebe gieseseya beledi manuna \r (Maki 8:14-21) \p \v 5 ꞌEnega mali esenaya siabala, ta ꞌina tonono nidi ꞌadi ꞌabwaga nigeya siꞌewaꞌewadi, manuna sinuwa pupuledi. \v 6 \x * \xo 16:6 \xt Lu 12:1\x*Ga nada Yesu ꞌieonedi, “Palisiyao be Sadusiyao ꞌadi beledi ꞌana ꞌebe gieseseya ꞌenega waꞌitaꞌiꞌisimi.” \p \v 7 ꞌEnega tonono nidi taudimo ꞌediya sigwae, “Nai Yesu ꞌina ona ꞌalena getei manuna ꞌada ꞌabwaga tanuwa pupulena.” \p \v 8 Ta Yesu ꞌidi nuwanuwa niꞌatu ꞌimwalatonina, ꞌenega ꞌieonedi, “Toꞌase manuna waonaona ꞌaene nigeya ꞌami ꞌabwagamo? Nate nigeya manuna yaonaona. Nigeya waemiemisa ꞌaiꞌaila, aga? \v 9 \x * \xo 16:9 \xt Md 14:17-21\x*Nigeya sana wanuwa sabwalena tuta nina beledi nima ꞌediyega tomota paibi tausani yaeꞌenidiya, ta masula ꞌana tupwa maiboꞌana waegogonedi, \v 10 \x * \xo 16:10 \xt Md 15:34-38\x*ga ꞌenega kodo yaudi waloemaedi? Tomota wate powa tausani beledi sebeni ꞌediyega yaeꞌenidiya ta ꞌana tupwa maiboꞌana waegogonedi ga kodo yauna ꞌediyega waloemaedi? \v 11 ꞌEnega toꞌase manuna ga nigeya wanuwanuwa sabwalena ꞌaene nigeya masula manuna yaonaona? Ta esi Palisiyao be Sadusiyao ꞌidi ꞌebe gieseseya ꞌenega waꞌitaꞌiꞌisimi.” \p \v 12 Gote ꞌena nuwadi ꞌisabwalena ꞌaene nigeya beledi ꞌaiꞌaila ꞌana ꞌebe gieseseya manuna ꞌionaona, ta esi Palisiyao be Sadusiyao ꞌidi eꞌitao ꞌediyega sida ꞌitaꞌiꞌisidi. \s1 Pita ꞌina simana Yesu manuna \r (Maki 8:27-30; Luke 9:18-21) \p \v 13 ꞌEnega Yesu ꞌimai Sisalia Pilipai senanaya ga ꞌienaida ꞌina tononoyao ꞌediya, ꞌigwae, “Mwaꞌadega tomota ꞌidi ona ꞌaboꞌagu Tomota Natuna manugu, ꞌaene ꞌaboꞌagu yaita?” \p \v 14 \x * \xo 16:14 \xt Mk 6:14-15\x*ꞌEnega sigwae, “ꞌAina tomota siona ꞌaene ꞌoyo Yoni togiebapitaiso, ta ꞌaina tomota siona ꞌaene ꞌoyo Ilaitiya, ta ꞌaina siona ꞌaene ꞌoyo Yelemaiya nai gimipalopita ꞌebweu tuga.” \p \v 15 Ga Yesu ꞌienaidedi, ꞌigwae, “Ta ꞌomi mwaꞌadega ꞌimi nuwanuwa ꞌaene ꞌaboꞌagu yaita?” \p \v 16 \x * \xo 16:16 \xt Yo 6:69\x*ꞌEnega Saimoni Pita ꞌilolagata ga ꞌigwae, “ꞌOyo Toꞌetoseyana Yaubada mayawasina natuna.” \p \v 17 \x * \xo 16:17 \xt Md 17:5\x*Ta Yesu Pita ꞌieonena, ꞌigwae, “Saimoni, Yona natuna, ꞌoyo onaꞌaiꞌaila togwausowala ꞌebweu, manuna ꞌimu mwalatoi gete nigeya tomota ꞌediyega, ta esi Tamagu galewaya ꞌina mwalatoiyega ꞌiꞌebwaꞌemu. \v 18 \x * \xo 16:18 \xt 1 Ko 3:11; Gu 4:10-12; Ep 2:20\x*Ta wate yaeonayo ꞌaene ꞌamu esana Pita, ta ꞌoyo gulewa, be ꞌemuya ꞌigu ekalesiya yada ꞌabi, be ꞌenega geyaꞌabo bubuna toꞌumalina ꞌiewaiwai ꞌigu ekalesiya nina ꞌena. \v 19 \x * \xo 16:19 \xt Yo 20:23\x*Ta wate ꞌebeloina galewaya ꞌana ꞌebe gigege yaꞌebwaꞌeyo, be toꞌase baleꞌuya ꞌugibode, galewaya wate sigibode, ta wate ꞌabo toꞌase baleꞌuya ꞌugigege, galewaya wate sigigege.” \p \v 20 Gote ꞌena Yesu ꞌina tononoyao ꞌiloina paꞌaledi, ꞌigwae, “Geyaꞌabo ꞌebweu yaita ꞌena wasimasimanegu ꞌaene ꞌaboꞌagu Toꞌetoseyana nina.” \s1 Yesu ꞌina mwawasa maꞌetamo manuna ꞌigimisimana \r (Maki 8:31–9:1; Luke 9:22-27) \p \v 21 Tuta gote ꞌenaya Yesu ꞌieꞌale ga ꞌina tononoyao ꞌieꞌitedi, ꞌigwae, “ꞌIlobwenena be yatatauya Yelusalema be nada ꞌelouya yaudi yada lobadi, ꞌinapwanao be totaliyao sinabwadi be loina ꞌana toeꞌitao ꞌediyega, be gote ꞌena siloemwawasigu, ta ꞌasiyata ꞌetonina ꞌenaya Yaubada ꞌida gietoolo limagu.” \p \v 22 ꞌEnega Pita Yesu maꞌalenaya ꞌitauyena, ga ꞌiꞌenapaꞌalina, ꞌigwae, “ꞌInapwana, yage gete geyaꞌabo ꞌemuya ꞌiapweapwesa!” \p \v 23 Ta Yesu ꞌiasakowasi ga ꞌiona Pita ꞌenaya, ꞌigwae, “ꞌOyo Seitani, gete tuga ꞌupilisinegu! Geyaꞌabo ꞌuꞌetoꞌetobodegu! ꞌImu nuwanuwa tomota ꞌidi nuwanuwa, ta nigeya Yaubada ꞌina nuwanuwa nadigega.” \p \v 24 \x * \xo 16:24 \xt Lu 14:27\x*Muliyega Yesu ꞌina tononoyao ꞌieonedi, ꞌigwae, “Yaita ꞌeguma nuwanuwana be ꞌimuliyegu, ꞌilobwenena be tauna ꞌina nuwanuwa ꞌida guitoyase, be tauna ꞌana kelose ꞌiꞌaali, be ꞌenega ꞌimwamwawasa, nate nadigega ꞌagu muliya nina ꞌana ꞌeda. \p \v 25 “Ta ꞌeguma yaita yawasina ꞌiegagale, maꞌetamo yawasi nina ꞌiloseye. Ta ꞌeguma yaita yawasina manugu ꞌitagwale be ꞌimwamwawasa, tauna ꞌiabe yawasina boboꞌana ꞌiloba. \p \v 26 “ꞌEguma ꞌida esaesao baleꞌuya sinabwa wawasae talobadi, nate yage besobeso, ta esi yage sinabwana nate yawasida boboꞌana. Manuna ꞌeguma yawasida boboꞌana taloseyedi, nigeya ꞌebweu wate ꞌana lopaꞌelu ꞌimiyami. \p \v 27 \x * \xo 16:27 \xt Lo 2:6; Et 22:12\x*“Maꞌetamo ꞌaboꞌagu Tomota Natuna yaila limanama, be Tamagu ꞌina esaesa tuyatuyayalina ꞌenega yailama, ta wate aniloseyao maꞌegwao, be tomota ꞌidi guinuwao ꞌadi eꞌisa yaꞌebwaꞌedi. \p \v 28 “Yaona ꞌaiꞌaila ꞌemiya ꞌaene tomota ꞌaimi geyaꞌabo wamwawamwawasa ꞌana laba ꞌaboꞌagu, Tomota Natuna, yailama sabi loina be ꞌena waꞌita limagu.” \c 17 \s1 Yesu ꞌana ꞌita ꞌidumaduma \r (Maki 9:2-13; Luke 9:28-36) \p \v 1 ꞌAsiyata sikisi mulinaya Yesu ꞌina tononoyao ꞌetoi ꞌiꞌauꞌewedi, ga maꞌenao situꞌe ꞌoya ꞌebweu kesolana ꞌena. Tonono nidi taudi Pita be Yemesa matasina Yoni. \v 2 \x * \xo 17:2 \xt 2 Pi 1:16-18\x*Tuta nina ꞌidi miya ꞌoyaya Yesu maninina siꞌitena tuyayalina ꞌatuwa sinala ꞌana ꞌita, ta ꞌana ꞌoama ꞌiwakeke ꞌatuwa maedana ꞌisaesae. \v 3 Ta wate Mosese be Ilaitiya siapwesama ga Yesu nina maꞌedi siꞌawaꞌawagwae. \p \v 4 ꞌEnega Pita ꞌilolagata ga Yesu ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌInapwana, ꞌida miya gete nadigega boboꞌana, ꞌenega ꞌilobwenena be ꞌeguma ꞌutatagwala yoeyoe ꞌetoi yaꞌabidi be ꞌebweu ꞌoyo manuyo, ta ꞌebweu Mosese manuna, ta ꞌebweu Ilaitiya manuna.” \p \v 5 \x * \xo 17:5 \xt Md 3:17\x*Pita ꞌina ona maꞌetamo nigeya ꞌilosalosaloni ta pwana maedanina ꞌitalaekabobodi, ta pwana ꞌenega ꞌenana ꞌebweu sinonona, ꞌigwae, “Gete natugu boboꞌaiꞌailina, tauna manuna yagwausowala sinabwana, ꞌenega ꞌina onao wada nonodi.” \p \v 6 Ta tonono nidi ona nina sinonona ga ma idi matauta sibeꞌu sanamwaꞌuta, \v 7 ga Yesu ꞌimai ga ꞌigitoodi, ꞌigwae, “Watoolo. Geyaꞌabo wamatamatauta.” \v 8 ꞌEnega sisanatuꞌe ga Yesu tebweuna namo ꞌitootoolo siꞌitena. \p \v 9 ꞌEnega ꞌoyega siebuebusima ga Yesu ꞌiloinedi, ꞌigwae, “Yage nidi niꞌa waꞌitedi geyaꞌabo tomota ꞌediya wasimasimanedi ga ꞌana laba ꞌaboꞌagu Tomota Natuna mwawasega yatoolo limana.” \p \v 10 \x * \xo 17:10 \xt Mal 4:5\x*Ga Yesu ꞌina tononoyao ꞌena sienaida, sigwae, “Toꞌase manuna loina ꞌana toeꞌitao siona ꞌaene Ilaitiya ꞌigimi nuganama, be muliyega Toꞌetoseyana nina ꞌimama?” \p \v 11 Ta Yesu ꞌigwae, “O nadigega, Ilaitiya ꞌaene ꞌida giminuganama be ꞌenega yage maiboꞌadi ꞌida giepaepaludi. \v 12 \x * \xo 17:12 \xt Md 11:14\x*Ta saꞌi Ilaitiya nina niꞌatu ꞌimai saba, ta tomota nigeya siꞌinaꞌinana ta esi siguinuwa besobeso ꞌenaya toꞌase ꞌidi nuwena nadigega, ꞌiabe wate ꞌaboꞌagu Tomota Natuna nadigega ꞌeguya sibubunaꞌesa.” \v 13 \x * \xo 17:13 \xt Lu 1:17\x*ꞌEnega tonono nidi gote ꞌena sinuwena ꞌaene Yesu Yoni togiebapitaiso manuna ꞌionaona. \s1 ꞌEbweu gwama ꞌana leꞌoasa lobwebwai Yesu ꞌigieboboꞌanena \r (Maki 9:14-29; Luke 9:37-43) \p \v 14 ꞌEnega Yesu ma ina tononoyao simwaꞌuta boda ꞌediya, ta ꞌebweu tai ꞌimai ga ꞌiꞌaetulasa Yesu matanaya, \v 15 ta ꞌigwae, “ꞌInapwana, natugu ꞌuda ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyei be ꞌuda gieboboꞌane, manuna tuta yauna ꞌana lobwebwai manuna ꞌitaitai, ta bwalana siuyauya sinabwana, ta ꞌaina tuta ꞌediya ꞌawesabelulu ꞌenaya ꞌibeꞌubeꞌu, ta ꞌaina tuta bwasi niꞌu ꞌediya ꞌibeꞌubeꞌu. \v 16 Ta ꞌimu tononoyao ꞌediya yameꞌena, ta nigeya sawesawediya be sigieboboꞌane.” \p \v 17 ꞌEnega Yesu ꞌieonedi, “ꞌOmi sana mwaꞌadega? Ga debami paꞌala yaita! Nai nigeya waemiemisegu, aga? Niꞌatu ꞌimi debapaꞌala ꞌenega yaloꞌameꞌame. Baga, gwama nina wameꞌe ꞌeguya be yaꞌita.” \p \v 18 ꞌEnega Yesu yaluyaluwa biꞌi ꞌiloinena ga lobwebwai gwama nina ꞌenega ꞌiapwesa ga ꞌiboboꞌana limana. \p \v 19 Muliyega Yesu ꞌina tononoyao simai ga taudimo Yesu maꞌenao, ta sieonena, sigwae, “ꞌInapwana, mwaꞌadega ꞌaboꞌama ga nigeya sawesawemaya be yaluyaluwa biꞌi ꞌaula apwese.” \p \v 20 \x * \xo 17:20 \xt Mk 11:23\x*Ga Yesu ꞌigwae, “Manuna ꞌimi emisa nenetana. Yaonaꞌaiꞌaila ꞌeguma ꞌimi emisa ꞌana waiwai beno atuna nadigega, maꞌetamo ꞌoya gote ꞌena wagwae, ‘Gete ꞌenega ꞌumiya dolo’, ꞌiabe ꞌida ematamatana tuga. Nadigega wate yage maiboꞌana sawesawemiya be waguinuwedi.” \v 21 (-) \s1 Yesu ꞌina mwawasa manuna ꞌiona limana \r (Maki 9:30-32; Luke 9:43-45) \p \v 22 \x * \xo 17:22 \xt Md 16:21\x*Muliyega Galili ꞌena simiyami, ga Yesu ꞌiemataluwedi, ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu Tomota Natuna, ta maꞌetamo ꞌagu tosipupu ꞌida ꞌebwayaegu ꞌagu talauwalao ꞌediya \v 23 be siloemwawasigu, be ꞌasiyata ꞌetonina ꞌenaya Yaubada ꞌigietoolo limagu.” Yesu ꞌina simana gete manuna sinuwamwau ꞌaiꞌaila. \s1 ꞌIdi takisi Anuwa Tabu manuna \p \v 24 \x * \xo 17:24 \xt Sia 30:13\x*Muliyega sitauya Kapaneumi ꞌenaya, ta takisi Anuwa Tabu manuna ꞌana toegogonao simai ga Pita ꞌena sigwae, “Mwaꞌadega, sawesawenaya be ꞌimu toeꞌita nina ꞌitakisi, nai nigeya?” \v 25 Ta Pita ꞌigwae, “O, ꞌiabe ꞌina takisi ꞌisaꞌu.” \p ꞌEnega Pita ꞌiilama anuwaya, ta Yesu Pita ꞌieonena, ꞌigwae, “Saimoni, toꞌase ꞌimu nuwena toloinao baleꞌuya manudi, yaisigedi ꞌediyega takisi siꞌewaꞌewa? taudi natudiyao ꞌediyega? nai mali tomota ꞌediyega?” \p \v 26 ꞌEnega Pita ꞌigwae, “Mali tomota ꞌediyega.” \p Ga Yesu wate ꞌiona limana, ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila! Ta esi taudi natudiyao nigeya ꞌadi mwaumo. \v 27 Ta geyaꞌabo taloogwautoyasa, ꞌabona nai ꞌedaya sinuwamwau. ꞌEnega gete tuga bani ꞌuꞌewa be ꞌudolo leꞌawaya be ꞌabo gimiiyana ꞌulisi, ꞌawana ꞌugigege be solanega mani ꞌuꞌewenama be ꞌuꞌebwaꞌedi, nate ꞌoyo be ꞌaboꞌagu ꞌida takisi, sawesawedaya.” \c 18 \s1 Yaisigedi taudi toloetana Yaubada matanaya? \r (Maki 9:33-48; Luke 9:46-48, 17:1-2) \p \v 1 \x * \xo 18:1 \xt Lu 22:24\x*Tuta gete ꞌenaya Yesu ꞌina tononoyao simai ga sieonena, sigwae, “ꞌInapwana, yaita toloetana Yaubada ꞌina loina solanaya?” \p \v 2 ꞌEnega Yesu gwama ꞌebweuna ꞌibwauyenama, ga gwama nina gamwagamwanidiya ꞌietoolona, \v 3-4 \x * \xo 18:3-4 \xt Md 19:14\x*\x * \xo 18:3-4 \xt Mk 10:43-44\x*ta ꞌieonedi, “Yaonaꞌaiꞌaila yaisigedi ꞌomi ꞌeguma ꞌimi nuwamwaꞌuta gwama gete nadigega, ꞌomi toloetana Yaubada ꞌina loina solanaya, ta ꞌabo nigeya wanuwanuwaꞌebuni be gogama gidalidi nadigega, geyaꞌabo saꞌi walugulugu ꞌina ꞌebeloina ꞌenaya. \p \v 5 \x * \xo 18:5 \xt Yo 13:20\x*“ꞌEnega ꞌeguma ꞌebweu tomota gwama gete nadigega ꞌiꞌauꞌewa manugu, tauna ꞌaboꞌagu wate ꞌiꞌauꞌewegu. \v 6 Ta esi ꞌeguma yaita ꞌitoo be ꞌagu toemisao gogama getedi ꞌediyega ꞌebweuna ꞌigie beꞌuyei, tai nina nai waine nina ꞌilobwenena be gulewa sinabwana ꞌotonaya silosipwa be magulewana siula mwaꞌute niꞌuya be ꞌidalala. \p \v 7 “ꞌOmi me baleꞌu nuwaꞌoleꞌolemi saꞌi, manuna ꞌebe beꞌu yaudi simiyami. Onaꞌaiꞌaila ꞌilobwenena be ꞌebe beꞌuyao baleꞌuya sida miyami, ta esi ꞌeguma tai ꞌitoo be gosenao ꞌigie beꞌuyedi, maꞌetamo tai nina ꞌitoꞌumali ꞌaiꞌaila. \p \v 8 “Ta ꞌeguma nimayo nai ꞌaeyo ꞌigie beꞌuyeyo ꞌilobwenena be ꞌuꞌupwa yauledi. Nigeya ꞌana toꞌumalinamo ꞌeguma manima ꞌupwaꞌupwayo nai ma imu lopegoi ta yawasiyo boboꞌana ꞌuloba. Ta esi toꞌumali wawasae ꞌemuya ꞌeguma manima luwaluwayo be maꞌae luwaluwayo siula mwaꞌuteyo kaiwe ꞌalaꞌalata atayana ꞌenaya. \p \v 9 “Matayo wate nadigega ꞌeguma ꞌigie beꞌuyeyo ꞌuꞌiwa yaule tuga, manuna nigeya ꞌana toꞌumalinamo ꞌeguma mamata ꞌebweꞌebweuyo ta yawasiyo boboꞌana ꞌuloba. Ta esi toꞌumali wawasae ꞌemuya ꞌeguma mamata luwaluwayo siula mwaꞌuteyo ꞌasagabugabu ꞌenaya. \s1 Gogama geyaꞌabo waeꞌidiꞌidiyedi \r (Luke 15:3-7) \p \v 10 “Gogama gete nadigega geyaꞌabo ꞌebweuna ꞌediyega waeꞌidiꞌidiye. Onaꞌaiꞌaila, gogama nidi ꞌidi aniloseyao tuta maiboꞌana galewaya Tamagu matanaya simiyami, ta siduneduneye. \v 11 \x * \xo 18:11 \xt Lu 19:10\x*(-) \p \v 12 “Ta mwaꞌadega ꞌeguma tai ꞌina sipiyao ꞌadi yau analedi, ta ꞌebweuna ꞌediyega ꞌitauyagesi be ꞌikwakwani, ꞌiabe nainiti naini nidi ꞌoyaya ꞌiasaꞌudi be kwanikwanina nina ꞌiꞌebesei, aga? \v 13 Ta ꞌabo ꞌiloba limai, onaꞌaiꞌaila ꞌiabe ꞌina gwausowala sinabwa wawasae. Ta esi site nainiti naini nidi boboꞌadi nigeya manudi ꞌigwaugwausowala wawasae. \v 14 ꞌEnega gete tugai wada mwalatoni ꞌaene Tamagu galewaya geya nuwana be gogama getedi ꞌediyega ꞌebweu yaita ꞌiesiesilae. \s1 Tasidai ꞌina loegesi manuna. \r (Luke 17:3) \p \v 15 \x * \xo 18:15 \xt Lu 17:3; Ga 6:1\x*“Ta ꞌeguma tasiyo toꞌumalina ꞌiguinuwe ꞌemuya, ꞌutoo be wateluwa namo ꞌina toꞌumalina nina wagiepaepalu, be ꞌeguma ꞌenayo ꞌinono, boboꞌana, nate niꞌatu waegosigosiyana limana. \v 16 \x * \xo 18:16 \xt Yo 8:17\x*Ta ꞌeguma geya nuwana be ꞌenayo ꞌinonoi, tomota ꞌebweuna nai ꞌeluwa wate ꞌuꞌewadi be maꞌemiyao tasimuna ꞌenaya waona be ꞌina toꞌumalina ꞌana ꞌaiꞌaila ꞌida nuwasabwaleni. \v 17 Ta ꞌeguma tuga geya nuwana be ꞌinonomi waona apwesa toekalesiyao ꞌediya, be ꞌeguma geya nuwana wate toekalesiyao ꞌidi ona ꞌinonodi, wada guitoyase tuga be ꞌimiya apwesa nadigega takisi ꞌana toegogonao. \p \v 18 \x * \xo 18:18 \xt Yo 20:23\x*“Yaonaꞌaiꞌaila toꞌase ꞌabo baleꞌuya wayonidi, yage nidi galewaya ꞌiabe wate siyonidi. Ta wate toꞌase ꞌabo baleꞌuya waliꞌamidi ꞌiabe yage nidi wate galewaya siliꞌamidi. \p \v 19 \x * \xo 18:19 \xt Yo 15:7\x*“Gete tuga yaeonami ꞌaene ꞌeguma yaisigedi siteluwa ꞌemiyega baleꞌuya sitatagwala ꞌebweu yage manuna be manuna sisidasida Tamagu galewaya ꞌenaya, ꞌida guinuwa tuga. \v 20 Manuna ꞌeguma ꞌebweu sena ꞌenaya ꞌeluwa nai ꞌetoi tomota ꞌagu esanega simiya egogona, ꞌaboꞌagu wate gamwagamwanidiya yamiyami.” \s1 Nuwatau manuna \p \v 21 ꞌEnega Pita ꞌimai ga Yesu ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌInapwana, ꞌeguma tasigu tuta yauna ꞌeguya toꞌumalina ꞌiguiguinuwei, maꞌeisa sawesawenaya be ꞌina toꞌumalina nina yanuwataudi, masebeni, nai ꞌeisa?” \p \v 22 Ga Yesu ꞌiona, “Nigeya masebeni namo, ta esi tomoyauyau. \v 23 Manuna Yaubada ꞌina loina ꞌatuwa kini ꞌebweuna, tauna nuwanuwana be ꞌina toguinuwao ꞌidi lowaga siyotuli ꞌenaya. \v 24 ꞌEnega ꞌieꞌale ga tai ꞌebweuna simeꞌena ꞌina lowaga teni tausani kina, \v 25 ta nigeya sawesawenaya ꞌiyotuli, ꞌenega ꞌinapwana nina ꞌiloina be ꞌaene tai nina mwanena be natudiyao be ꞌidi gwegweyao maiboꞌadi siegimwanedi, be ꞌadi maisa toloina nina ꞌida ꞌewa toguinuwa nina ꞌina lowaga manuna. \v 26 Ta toguinuwa nina ma ina nuwamwau ꞌiꞌaetulasa ga ꞌisidasida ꞌenaya, ꞌigwae, ‘ꞌInapwana ꞌuda ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyegu be maꞌetamo ꞌigu lowaga maiboꞌana yada yotuli.’ \v 27 ꞌEnega ꞌinapwana ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyena ga ꞌina lowaga maiboꞌana ꞌinuwatauna, ta ꞌenega toguinuwa nina ꞌiapwesa. \p \v 28 “ꞌIapwesa ga gosiyana ꞌebweuna ꞌilobena, ta gosiyanana ꞌina lowaga toea analedi namo, ga gosiyana ꞌotonaya ꞌigiyaina ga ꞌididigena, ꞌigwae, ‘Gete tuga ꞌimu lowaga ꞌeguya ꞌuyotuli!’ \v 29 ꞌEnega gosiyanana ꞌiꞌaetulasa ga ꞌenaya ꞌisida, ꞌigwae, ‘ꞌUda ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyegu tuga be maꞌetamo ꞌimu lowaga maiboꞌana yada yotuli.’ \v 30 Ta gosiyana ꞌenana nigeya ꞌinoono ta deliya ꞌisaꞌuna be ꞌaene nada ꞌida miyami be ꞌana laba ꞌina lowaga maiboꞌana ꞌiyotuli. \p \v 31 “Ta toguinuwao nidi gosediyao yage nina siꞌitena, ꞌenega sinuwamwau sinabwana, ꞌenega sitauya ꞌidi ꞌinapwana ꞌenaya ga siteluwa nidi sisimanedi. \v 32 ꞌEnega ꞌinapwana nina ꞌina toguinuwa ꞌibwauyenama ga ꞌieonena, ꞌigwae, ‘ꞌOyo toguinuwa toꞌumaliyo, manuna ꞌimu sida ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyega ꞌimu lowaga maiboꞌana yanuwataudi, \v 33 ꞌenega ꞌoyo wate ꞌilobwenemu be gosiyamuna ꞌuda ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleye be ꞌina lowaga wate ꞌuda nuwatau.’ \p \v 34 “ꞌEnega ꞌinapwana nina ꞌigamwasowala ꞌaiꞌaila ga deli ꞌana toꞌitaꞌiꞌitao ꞌiloinedi ga toguinuwa nina deliya sisaꞌuna be ꞌaene nada ꞌida miyami be ꞌana laba ꞌina lowaga maiboꞌana ꞌida yotula egumwalidi.” \p \v 35 \x * \xo 18:35 \xt Md 6:15; Ep 4:32; Kol 3:13\x*ꞌEnega Yesu ꞌina ona ꞌilosalonina, ꞌigwae, “Tamagu galewaya wate ꞌemiya ꞌida guinuwa nadigega, ꞌeguma tasimiyao geyaꞌabo waꞌateꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyedi be ꞌidi loegesiyao wanuwanuwataudi.” \c 19 \s1 Saꞌila manuna \r (Maki 10:1-12) \p \v 1 Yesu ꞌina eꞌita nidi ꞌilosalonidi ga sena Galili ꞌipilisinena ga Yudia ꞌina senaya ꞌilugu, nate bwasi Yolidani mali esenaya. \v 2 Ta boda wate sinabwana Yesu simuliyena ga nada ꞌidi toleꞌoasao ꞌigieboboꞌanedi. \p \v 3 ꞌEnega Palisiyao simai ga nuwanuwadi be Yesu sitoo, ꞌenega ꞌena sienaida, sigwae, “ꞌInapwana, kapekapeyana be ꞌaina loegesi manudi tai mwanena ꞌisaꞌilei?” \p \v 4 \x * \xo 19:4 \xt Nug 1:27\x*Ta Yesu ꞌigwae, “Buki Tabu ꞌena ꞌetoꞌetoladina niꞌatu wamwalatonina ꞌaene tuta ꞌana ꞌebe eꞌale ꞌenaya Tomweluluwa nina tomota ꞌeluwa ꞌimweluluidi, meꞌolotona ta mewainena, \v 5 \x * \xo 19:5 \xt Nug 2:24; Ep 5:31\x*ga ꞌigwae, ‘Gete ꞌalena ꞌenega tai tamana be sinana ꞌida pilisinedi be mwanena maꞌiyana simiyaluwa, be siteluwa nidi oodi ꞌebweuna tuga.’ \v 6 Lowa siteluwa nidi simiya dumaduma ta gete tuga niꞌatu sieꞌebweu. Yaubada niꞌatu ꞌiemiya luwedi ꞌenega geyaꞌabo ꞌebweu yaita ꞌiemiya dumedumedi.” \p \v 7 \x * \xo 19:7 \xt 2 Loi 24:1-4\x*ꞌEnega siona, sigwae, “Toꞌase manuna Mosese ꞌiloina ꞌaene tai sawesawenaya be pwepwai ꞌena ꞌina guitoyasa ꞌisimane be mwanena ꞌiꞌebwaꞌe be ꞌenega ꞌisaꞌile?” \p \v 8 Ta Yesu ꞌigwae, “Nate ꞌimi debapaꞌala ꞌenega Mosese ꞌitagwala ꞌemiya be mwanemiyao nadigega wasaꞌilaꞌesedi, ta esi gimi tutaya nigeya wate tagwala saꞌila manuna ꞌimiyami. \v 9 \x * \xo 19:9 \xt Md 5:32\x*Ta yaeonami ꞌaene ꞌeguma tai ꞌebweu mwanena nigeya ꞌiloeloegesi ta tai tuga ꞌisasaꞌila be ꞌiaibala mali waine ꞌena, nate ꞌina loelata.” \p \v 10 \x * \xo 19:10 \xt 1 Ko 7:1-2, 7-9\x*ꞌEnega ꞌina tononoyao sieonena, sigwae, “ꞌEguma tai mamwanena ꞌadi loina gete nadigega ꞌilobwenena be geyaꞌabo tai be waine siaiai.” \p \v 11 Ta Yesu ꞌigwae, “Eꞌita gete nigeya tomota maiboꞌadi manudi, ta ꞌeguma Yaubada mwalatoi ꞌiꞌebwaya ꞌaina tomota namo ꞌediya sida mwalatoni \v 12 ꞌaene ꞌaina ꞌoloto ꞌidi tubuwaꞌunu ꞌenega nigeya sawesawenaya be siai, ta ꞌaina ꞌoloto siꞌewedi ꞌenega nigeya sawesawediya be siai, ta wate ꞌaidi ꞌoloto Yaubada ꞌina loina manuna taudimo siꞌetobodedi be geyaꞌabo siaiai. ꞌEguma yaita ona gete sawesawenaya be ꞌimwalatoni, ma ina mwalatoi ꞌida nuwasabwaleni.” \s1 Yesu gogama ꞌiona obobomedi \r (Maki 10:13-16; Luke 18:15-17) \p \v 13 ꞌEnega tomota gogama simeꞌedi Yesu ꞌenaya be ꞌaene ꞌida gitoodi be manudi ꞌida sidasida Yaubada ꞌena. Ta ꞌina tononoyao esi gogama nidi siꞌetobodedi. \v 14 \x * \xo 19:14 \xt Md 18:2-3\x*Ta Yesu ꞌigwae, “Geyaꞌabo gogama waꞌetoꞌetobodedi ta esi wada tagwaledi be ꞌeguya sida mai, manuna gogama getedi nadigega Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌilobwene ꞌaiꞌailedi.” \v 15 ꞌEnega Yesu gogama nidi ꞌigitoodi ga muliyega ꞌipilisinedi. \s1 Toesaesa ꞌebweu Yesu ꞌiguitoyasena \r (Maki 10:17-31; Luke 18:18-30) \p \v 16 Muliyega ꞌebweu tai Yesu ꞌena ꞌimai ga ꞌigwae, “Toeꞌita, to guinuwa boboꞌana yada guinuwe be ꞌenega yawasigu ataya yada loba?” \p \v 17 Ta Yesu ꞌigwae, “Toꞌase manuna guinuwa boboꞌadi manuna ꞌuenaida ꞌeguya? Manuna ꞌebweuna namo toboboꞌana ꞌimiyami, ꞌenega ꞌabo nuwanuwayo be yawasiyo ataya ꞌuloba ꞌilobweneyo be tauna ꞌina loinao ꞌumuliyedi.” \p \v 18 \x * \xo 19:18 \xt Sia 20:12-16; Lo 13:9\x*Ga tai nina ꞌienaida, ꞌigwae, “To loina?” \p Ta Yesu ꞌigwae, “Geyaꞌabo loemwawasa; geyaꞌabo loelata; geyaꞌabo ꞌipwala; geyaꞌabo simana kabokabo; \v 19 ta tamayo be sinayo ꞌuda ꞌamayabedi; be wate gosemwao ꞌuda obobomedi nadigega tauyo ꞌamu oboboma.” \p \v 20 Ga tubuwao nina ꞌigwae, “Loina getedi maiboꞌadi yamuliya ꞌaiꞌailedi, ta toꞌase wate yada guinuwe?” \p \v 21 \x * \xo 19:21 \xt Md 6:20; Gu 2:45\x*\x * \xo 19:21 \xt Md 13:22\x*Ta Yesu ꞌigwae, “ꞌEguma nuwanuwayo be adeliyo maiboꞌana boboꞌana, ꞌuila ꞌimu ꞌasaya be ꞌimu gwegwe maiboꞌadi ꞌuegimwaneyedi be ꞌadi maisa ꞌueguyaiyedi togomabeso ꞌediya, ta ꞌenega ꞌumama be ꞌumuliyegu, be ꞌenega maꞌetamo esaesa galewaya ꞌuloba.” \p \v 22 Tai nina Yesu ꞌina ona gete ꞌinonona ga ma ina nuwamwau ꞌiila. Tauna ꞌana yakwala nigeya yauna ta ꞌina gwegwe yau wawasae ꞌiegagaledi. \p \v 23 ꞌEnega Yesu ꞌina tononoyao ꞌieonedi, “Onaꞌaiꞌaila, toesaesao ꞌidi lugu Yaubada ꞌina ꞌebeloina solanaya mwauna. \v 24 Ta wate yaeonami ꞌaene yobai kameli ꞌina lugu siyaluma ꞌana lobwalena ꞌenega mwauna, ta esi toesaesao ꞌidi lugu Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌenaya mwau wawasae.” \p \v 25 Yesu ꞌina tononoyao ꞌina ona gete sinonona ga nuwadi ꞌiowana wawasae, ta sigwae, “ꞌEguma gete nadigega, yaita sana sawesawenaya be ꞌebe gwausowala ꞌiloba?” \p \v 26 Ga Yesu ꞌiduneyedi ta ꞌigwae, “Yage gete mwau wawasae tomota ꞌediya, ta esi Yaubada ꞌenaya yage maiboꞌana kapekapeyadi.” \p \v 27 \x * \xo 19:27 \xt Md 4:18-20\x*ꞌEnega Pita ꞌilolagata ga ꞌigwae, “ꞌInapwana, ꞌaboꞌama mwaꞌadega? Manuna ꞌima gwegweyao maiboꞌadi niꞌatu ꞌapilisinedi ta ꞌamuliyemu.” \p \v 28 \x * \xo 19:28 \xt Et 3:21\x*Ta Yesu ꞌieonedi, “Onaꞌaiꞌaila, maꞌetamo baleꞌu ꞌana gieauwau ꞌenaya ꞌaboꞌagu Tomota Natuna ꞌigu ꞌebemi esaesa ꞌena yada miyatowa, ta wate ꞌomi ꞌigu tononoyao wate tuwelo ꞌimi ꞌebemiya tuwelo ꞌediya wate wamiyatowa be me Isileli ꞌidi susuyao tuwelo wada loinedi. \v 29 Be ꞌeguma yaisigedi ꞌomi ꞌimi anuwao nai tasimiyao nai nuumiyao nai tamamiyao be sinamiyao nai natumiyao nai ꞌimi tanowayao wapilisinedi, maꞌetamo yage nidi wapilisinediya ꞌadi lopaꞌelu ma ꞌadi loeposeyana analedi wada lobadi, yawasimi ataya maꞌiyana. \v 30 Ta gete tuga tonuganao yaudi maꞌetamo sida muliya, ta taudi simulimuliya maꞌetamo sida nugana. \c 20 \s1 Bagula ꞌana toguinuwao onasemalimalidi \p \v 1 “Yaubada ꞌina loina ꞌatuwa tai ꞌebweuna ma ina bagula. Tai nina gonamapumapuya\f + \fr 20:1 \fk gonamapumapuya: \ft Gonagona gidalina.\f* ꞌitoolo ga ꞌitauya ꞌasaya ga ꞌaina toguinuwao ꞌibwauyedima sabi paisewa ꞌina bagulaya. \v 2 ꞌEnega loina ꞌisaꞌuna be ꞌaene ꞌasiyata ꞌebweuna paisewa ꞌana maisa kina ꞌebweuna, ga sitagwala. ꞌEnega ꞌietunediya ga sitauya ꞌina bagulaya sabi paisewa. \p \v 3 “Ga sinala ꞌisaetuꞌema ga tai nina ꞌitauya limana ꞌasa nina ꞌena, ga tomota ꞌaidi wate ꞌilobedi simiyamiya daidaita. \v 4 ꞌEnega ꞌibwauyedima ga ꞌigwae, ‘ꞌOmi wate watauya ꞌigu bagulaya be wapaisewa, be ꞌimi paisewa ꞌana maisa palupaluna yada ꞌebwaꞌemi.’ ꞌEnega sitauya bagulaya. \p \v 5 “ꞌEnega ꞌasuoleoleya ta ꞌasuinuwanuwaya wate ꞌitauya limana ꞌasa nina ꞌena, ga nada tomota ꞌaidi ꞌilobedi ga ꞌibwauyedi ga wate ꞌietunedi ga sitauya ꞌina bagulaya. \p \v 6 “Ta ꞌasuinuwanuwa ꞌaiꞌailaya wate ꞌiapwesa limana ga ꞌitauya ꞌasaya ga tomota wate ꞌaidi ꞌilobedi ga ꞌienaidedi, ꞌigwae, ‘Toꞌase manuna ꞌasiyata maiboꞌana wamiyamiya daidaita?’ \p \v 7 “Ta sigwae, ‘Manuna nigeya ꞌebweu yaita ꞌibwaubwauyema sabi paisewa.’ \p Ga tai nina ꞌigwae, ‘ꞌOmi wate watauya ꞌigu bagulaya be wapaisewa.’ \p \v 8 “ꞌEnega boiꞌunu ꞌenaya toni bagula nina ꞌina paisewa ꞌana toꞌitaꞌiꞌita ꞌieonena, ꞌigwae, ‘Toguinuwao maiboꞌadi ꞌubwauyedima be ꞌadi maisa ꞌuꞌebwaꞌedi, taudi tomai auwau ꞌediyega ꞌueꞌale be ꞌadi maisa ꞌuꞌebwaꞌedi be ꞌana laba taudi ꞌasiyata maiboꞌana ꞌena sipaisewaya ꞌadi maisa ꞌebe losalowa ꞌenaya ꞌuꞌebwaꞌedi.’ \v 9 ꞌEnega taudi ꞌasuinuwanuwa namo ꞌenaya sipaisewaya simai ga ꞌadi maisa kina ꞌebweuna ꞌebweuna siꞌewa. \v 10 Muliyega maiboꞌadi wate topaisewa nidi simai ga ꞌadi maisa kina ꞌebweuna ꞌebweuna siꞌewena. Ta togimi paisewa wate, taudi ꞌasiyata maiboꞌana ꞌena sipaisewaya simai ga sinuwena ꞌaene ꞌiabe maisa ma ꞌana loeposeyana siꞌeꞌewa, ta nigeya, taudi wate kina ꞌebweuna namo siꞌewena. \v 11 ꞌEnega ꞌidi kina siꞌewedi ta tonibagula ꞌena silomugi, \v 12 ga sigwae, ‘Tomota tomai auwau ꞌidi paisewa tuta kukupana namo, ta ꞌaboꞌama ꞌasiyata maiboꞌana ala solanaya ꞌapaisewa, ta ꞌana maisa ꞌatuwa maiboꞌama ꞌima paisewa leleleya.’ \p \v 13 “Ta ꞌInapwana ꞌebweuna ꞌediyega ꞌieonena, ꞌigwae, ‘Gosiyagu, nigeya wate yaloina gesi ꞌemuya, manuna ꞌida gimiloina ꞌaene kina ꞌebweuna namo ꞌuꞌewa. \v 14 ꞌImu kina gete ꞌuꞌewa be ꞌutatauya. Ta ꞌaboꞌagu ꞌigu loina ꞌaene tomota tomai auwau ꞌadi maisa yaꞌebwaꞌedi ꞌoyo nadigega ꞌamu maisa. \v 15 Maisa gete ꞌaboꞌagu ꞌigu ꞌebeloina. Geyaꞌabo ꞌomi waloiloina. Geyaꞌabo ꞌigu oboboma tomota ꞌediya manuna waeꞌipiꞌipi.’ \v 16 ꞌEnega taudi simulimuliya maꞌetamo sida nugana ta taudi sinuganugana maꞌetamo simuliya.” \s1 Yesu ꞌina mwawasa ꞌetamo manuna ꞌionaupaupa limana \r (Maki 10:32-34; Luke 18:31-34) \p \v 17 \x * \xo 20:17 \xt Md 16:21, 17:22-23\x*ꞌEtamo Yesu Yelusalema manuna ꞌituꞌetuꞌe ga ꞌina tononoyao site tuwelo ꞌiꞌauꞌewedi ꞌeda tupitupinaya ga taudimo, ta ꞌieonedi, \v 18 ꞌigwae, “Gete tuga tatuꞌetuꞌe Yelusalema. ꞌAboꞌagu Tomota Natuna ta ꞌagu tosipupu nina ꞌida telesipupuyegu totaliyao sinabwadi be loina ꞌana toeꞌitao ꞌediya be ꞌigu mwawasa manuna sida loina, \v 19 be muliyega sida ꞌebwayaegu taudi nigeya me Yudia ꞌediya be sida tuyeyegu be balaeyega sisapigu, be kelose ꞌenaya situtu epaꞌiyegu, be ꞌasiyata ꞌetonina ꞌenaya Yaubada ꞌida gietoolo limagu.” \s1 Yemesa be Yoni sinadiya ꞌina sida Yesu ꞌena \r (Maki 10:35-45) \p \v 20 Muliyega Sebedi mwanena manatunao simai ga sinadina Yesu ꞌenaya ꞌiꞌaetulasaya ta ꞌisida ꞌenaya. \v 21 Ga Yesu ꞌigwae, “Toꞌase nuwanuwayo?” Ta waine nina ꞌigwae, “Nuwanuwagu be natugwao ꞌediya ꞌuda tagwala be ꞌabo tuta nina ꞌuetoloina, sawesawenaya be selabemuya sida miyatowa, ꞌebweuna ꞌataimuya ta ꞌebweuna gegeumimuya.” \p \v 22 \x * \xo 20:22 \xt Md 26:39\x*ꞌEnega Yesu tai nidi ꞌieonedi, “ꞌOmi ꞌimi sida gete ꞌana mwalatoi nigeya wamwalamwalatoni. Mwaꞌadega, ꞌelouya keigana ꞌenega yanunuma kapekapeyana be ꞌomi wate ꞌenega wanunuma?” \p Ta sigwae, “Sawesawemaya.” \p \v 23 Ta Yesu ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila, keiga nina ꞌenega yanunuma ꞌomi wate ꞌenega wanunuma, ta esi nigeya sawesaweguya be yaesinuwa yaisigedi maꞌetamo ꞌigu etoloina ꞌenaya ꞌataiguya be gegeumiguya sida miyatowa, manuna gete Tamagu tauna saꞌi ꞌina ꞌebeloina be ꞌiesinuwa.” \p \v 24 Ta tononoyao site sanau Yemesa be Yoni ꞌidi sida sinonona ga sigamwasowaledi. \v 25 \x * \xo 20:25 \xt Lu 22:25-26\x*ꞌEnega Yesu maiboꞌadi ꞌibwau egogonedima ga ꞌieonedi, “ꞌOmi wamwalatonina ꞌaene ꞌinapwanao baleꞌuya ꞌidi tomotaiyao siloiloina paꞌaledi, \v 26 ta ꞌomi geyaꞌabo wate nadigega taudi waguiguinuwaꞌesa. Ta ꞌeguma yaita ꞌoyo nuwanuwayo be ꞌemiyega ꞌuetoloina ꞌilobweneyo be gosemwao manudi ꞌuda etoguinuwa. \p \v 27 “Ta wate ꞌeguma yaita ꞌoyo nuwanuwayo be ꞌemiyega ꞌuetoanugana ꞌilobweneyo be gosemwao manudi ꞌuda etopaisewa. \v 28 \x * \xo 20:28 \xt Lu 22:27; Pi 2:7\x*Wate nadigega ꞌaboꞌagu Tomota Natuna yamai baleꞌuya nigeya ꞌaene tomota manugu siguinuwa, ta esi sabi guinuwa tomota manudi, ta wate yatagwalegu be yamwamwawasa tomota maiboꞌami ꞌami etoliꞌama manuna.” \s1 Tomatakebo siteluwa Yesu ꞌigieboboꞌanedi \r (Maki 10:46-52; Luke 18:35-43) \p \v 29 ꞌEnega Yeliko sipilisinena ta boda sinabwana Yesu simuliyena. \v 30 \x * \xo 20:30 \xt Md 9:27\x*Ta tomata kebokebo siteluwa ꞌeda tupitupinaya simiyatowaya Yesu ꞌina sakowasi alena sinonona, ꞌenega Yesu ꞌena sibwau, “Debida tubuna ye, ꞌuda ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyema.” \p \v 31 Ta pwalu siteluwa nidi ꞌenadi sinonona ga siꞌetobodedi, sigwae, “Walosaꞌu! Tuwa bwau!” Ta ꞌenega siteluwa nidi sibwau toitoila, sigwae, “ꞌInapwana, Debida tubuna ye, ꞌuda ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyema.” \p \v 32 ꞌEnega Yesu ꞌitoolo ga ꞌibwauyedima ta ꞌigwae, “Toꞌase nuwanuwami be manumi yada guinuwe?” \p \v 33 Ta sigwae, “ꞌInapwana, kapekapeyana be matama ꞌuda gieꞌesasedi?” \p \v 34 Ta Yesu ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌeleyedi ga matadi ꞌigitoodi, ga siꞌesasedi, ta ꞌenega Yesu wate simuliyena. \c 21 \s1 Yesu ꞌina lugu Yelusalema ꞌenaya \r (Maki 11:1-11; Luke 19:28-38; Yoni 12:12-19) \p \v 1 ꞌEnega situꞌetuꞌe Yelusalema manuna ga Betipegi selabenaya silogelogedo, nate ꞌoya Olibe ꞌagalaunaya, ta Yelusalema nuganidiya tupwana ꞌedasola. ꞌEnega Yesu ꞌina tononoyao ꞌeluwa ꞌietune nuganedi, \v 2 ꞌigwae, “Watauya ꞌasa gote matamiya ꞌenaya be yobai ase waꞌitaloba, kaiwe ꞌena silosipwena, ta natuna meꞌolotona maꞌiyana simiyami, waliꞌamidi be wameꞌedi ꞌeguya. \v 3 ꞌEguma yaita ꞌienaidemi ꞌimi guinuwa nina manuna, wagwae, ‘ꞌInapwana nuwanuwana,’ be ꞌenega ꞌitagwaledi ꞌemiya.” \p \v 4 Yage getedi ꞌiapwesa manuna lowa palopita ꞌigimisimanena, ꞌigwae, \p \v 5 \x * \xo 21:5 \xt Sak 9:9\x*“Sayoni tomoteninao waeonadi, wagwae, \p ‘Waꞌita ꞌimi toloina sinabwana ꞌimeemai ꞌemiya, \p Tauna tonuwamwaꞌuta sana, ta ase ꞌigeluna, \p Ta ase nina meꞌolotona ta mwaneyauna.’” \p \v 6 ꞌEnega Yesu ꞌina ona ꞌina tonono nidi simuliyena ga sitauya, \v 7 ga ase manatuna silobedi ga simeꞌedi, ga ꞌadi ꞌoamao ase gwaudiya siloesodi, ta Yesu ꞌigelutuꞌe. \v 8 Ta boda yaudi wate ꞌadi ꞌoamao ꞌedaya siesodi, ta ꞌaidi kaiwe nalidi mayawadi siguledi, ꞌeda ꞌana eiyala manuna. \v 9 \x * \xo 21:9 \xt Sam 118:26\x*Ta ꞌaina boda Yesu sianuganena, ta ꞌaina boda siamuliya, ga maiboꞌadi silotuputupu ta sibwaubwau, sigwae, “Kamatoki Debida tubuna ye, ꞌInapwana ꞌana esanega ꞌumai sabi ꞌetoseyema, ꞌenega tauna Toloetana sana ꞌatuputupu.” \p \v 10 ꞌEnega Yelusalema ꞌena silugu ga tomota maiboꞌadi ꞌigieloniuyedi, ta sigwae, “Yaita sana gote?” \v 11 Ta ꞌana ꞌoayabuyao tomota nidi ꞌidi ona sieꞌisena, sigwae, “Gete palopita, goma Nasaleta, ꞌana esana Yesu, ta Galili ꞌina ꞌebeloina ꞌenega ꞌimai.” \s1 Anuwa Tabu Yesu ꞌigieꞌesasena \r (Maki 11:15-19; Luke 19:45-48; Yoni 2:13-22) \p \v 12 ꞌEnega Yesu Yaubada ꞌina Anuwa Tabu ꞌena ꞌilugu ga togimwaneyao be toegimwaneyao maiboꞌadi ꞌipaꞌi apwesedi, ta mani ꞌana toesaꞌu gelasao ꞌidi tebeli ꞌiꞌaubuiyedi, ta bunebune ꞌadi toegimwaneyao ꞌidi ꞌebemiya wate ꞌiꞌaubuiyedi, \v 13 \x * \xo 21:13 \xt Ais 56:7\x*ta ꞌieonedi, ꞌigwae, “Buki Tabu ꞌenaya Yaubada ꞌina ona siꞌetoladina, ꞌigwae, \p ‘ꞌIgu anuwa sida eese anuwa ꞌebe sidasida,’ \p ta ꞌomi wagibunina ga ꞌaene ꞌimi ꞌebe ꞌipwala.” \p \v 14 ꞌEnega tomata kebokebo be tolopegoi Yesu ꞌena simai Anuwa Tabu solanaya ga maiboꞌadi ꞌigieboboꞌanedi. \v 15 Ta totaliya sinabwadi be loina ꞌana toeꞌitao Yesu ꞌina guinuwa waiwaidi siꞌitedi, ta wate gogama sinonodi Anuwa Tabu solanaya sibwaubwau, sigwaegwae, “Debida tubuna ye, ꞌuꞌetoseyema.” \v 16 \x * \xo 21:16 \xt Sam 8:2\x*ꞌEnega ꞌinapwanao nidi Yesu sigamwasowalena ta sigwae, “Gogama getedi ꞌidi ona ꞌunononaya?” \p Ta Yesu ꞌigwae, “O, niꞌatu yanonona. Ta mwaꞌadega Buki Tabu ꞌena wasawena, ꞌigwae, \p ‘Gogama gidalidi ꞌawadiyega ꞌamu tupu ꞌaiꞌaila ꞌuloba.’” \p \v 17 ꞌEnega Yesu ꞌipilisinedi ga Yelusalemega ꞌiapwesa ta Betani ꞌena ꞌilugu ga nada ꞌiꞌeno. \s1 Yesu ꞌebweu kaiwe ꞌibaꞌena \r (Maki 11:12-14, 20-24) \p \v 18 Tomwa ꞌiulisina ga Yesu ꞌitoolo ga ꞌiilaila limana Yelusalema, ga ma ꞌana botana, \v 19 ta ꞌedaya kaiwe ꞌana ꞌita ꞌatuwa damaya ꞌiꞌita lobena, ꞌenega ꞌinao selabenaya ta nigeya ꞌebweu uwana ꞌiꞌitaꞌita loba, manuna yawa daisinamo. ꞌEnega Yesu kaiwe nina ꞌibaꞌena, ꞌigwae, “Maꞌetamo geyaꞌabo wate ꞌuuwauwa limana.” Ta ꞌenega kaiwe nina ꞌiꞌoapelu manini. \p \v 20 Ta Yesu ꞌina tononoyao siꞌitena ga nuwadi ꞌiowana, ta sigwae, “Mwaꞌadega ga ꞌenega kaiwe nina ꞌiꞌoapelu manini?” \p \v 21 \x * \xo 21:21 \xt Lu 17:6\x*Ta Yesu ꞌieonedi, “Yaona ꞌaiꞌaila ꞌemiya, ꞌeguma ma imi emisa ta nigeya ma imi enuwanaluwa, yage gete kaiwe ꞌena yaguinuwenaya ꞌomi wate nadigega wada guinuwaꞌesa, be ꞌabo ꞌoya gote waloine be wagwae, ‘ꞌUmiya dolo olaya’, ꞌida guinuwa nadigega. \v 22 \x * \xo 21:22 \xt Md 7:7; Yo 14:13-14\x*Be ꞌabo ma imi emisa Yaubada ꞌena wasisida, maꞌetamo waloloba.” \s1 Yesu ꞌana loina manuna \r (Maki 11:27-33; Luke 20:1-8) \p \v 23 \x * \xo 21:23 \xt Yo 2:18\x*ꞌEnega Anuwa Tabu ꞌena ꞌilugu ga ꞌieꞌieꞌita, ta totaliyao sinabwadi be ꞌinapwanao simai ga Yesu sienaidena, sigwae, “Tai, yaita ꞌina loinega ga gete nadigega ꞌuguiguinuwaꞌesa?” \p \v 24 Ta Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Nugana yagimi enaida ꞌemiya, be ꞌeguma waeꞌisa, ꞌaboꞌagu wate yaeonami ꞌagu loina manuna. \v 25 ꞌIgu enaida gete: Yaita ꞌina loinega ga Yoni togiebapitaiso ꞌiguiguinuwa? Yaubada, nai ꞌebweu tomota?” \p ꞌEnega taudimo ꞌediya siegewagewana, sigwae, “ꞌIna ona mwaꞌadega taeꞌisaꞌese? Manuna ꞌabo tagwae, ‘Yaubada ꞌenega’ ꞌiabe ꞌieona limada be ꞌigwae, ‘Ta! Toꞌase sana manuna ga Yoni nigeya waemiemise?’ \v 26 \x * \xo 21:26 \xt Md 21:46\x*Ta ꞌeguma tagwae, ‘Tomota ꞌenega’, nate be boda sigamwasowaleda manuna maiboꞌadi Yoni siꞌawa palopitaena.” \v 27 ꞌEnega Yesu ꞌina enaida nigeya sieꞌieꞌisa ꞌaiꞌaili, ta esi sigwae, “Nigeya ꞌamwalamwalatoni.” \p Ta Yesu wate ꞌieonedi, ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu geyaꞌabo wate ꞌemiya yasimasimana apwesa yaita ꞌina loinega ga gete nadigega yaguiguinuwa.” \s1 Tai natunao ꞌeluwa \p \v 28 ꞌEnega Yesu wate ꞌieonedi, “Mwaꞌadega ꞌeguma tai natunao meꞌolotodi ꞌeluwa be tamadina tomatuwa ꞌenaya ꞌiona, ꞌigwae, ‘Natugu batuwa ꞌutatauya bagulaya be ꞌupaisewa,’ \v 29 ga ꞌiguitoyasa, ta muliyega ꞌinuwaꞌebuni ga ꞌitauya ga ꞌipaisewa. \v 30 Tai nina natuna megwamana wate nadigega ꞌieonena, ꞌigwae, ‘Natugu batuwa ꞌutatauya bagulaya be ꞌupaisewa’, ga natunana ꞌigwae, ‘O, boboꞌana, ꞌiabe yatatauya’, ta esi nigeya ꞌida tauya. \v 31 ꞌEnega siteluwa nidi getedi ꞌediyega yaita tamana ꞌina ona ꞌimuliyena?” \p Ta sigwae, “Tomatuwa.” \p ꞌEnega Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “O, onaꞌaiꞌaila totoꞌumalidi taudi takisi ꞌana toꞌewao be tosogalao wate nadigega sida gimilugu Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌenaya, ta ꞌomi mulidiyega. \v 32 \x * \xo 21:32 \xt Lu 7:29-30\x*Manuna lowa Yoni ꞌeda palupaluna ꞌieꞌitemi ta ꞌomi nigeya waemiemise, ta esi takisi ꞌana toꞌewao siemisena. Ta matamiyega wate waꞌitena sinuwanuwa ꞌebuni, ta ꞌomi saꞌi nigeya wada nuwaꞌebuni nai wada emisena, aga?” \s1 Onasemalimali bagula ꞌana toꞌitaꞌiꞌitao manudi \r (Maki 12:1-12; Luke 20:9-19) \p \v 33 Ta Yesu wate ꞌieonedi, ꞌigwae, “ꞌEbweu onasemalimali wate wada nono tobagula manuna. Tobagula nina oine daisinamo ꞌiasodi ꞌina bagulaya ta ꞌali ꞌiguinuwena ta oine ꞌana ꞌebe bibi wate ꞌiguinuwena, ga anuwa bagula solanaya ꞌiꞌabina, ꞌenega ꞌina toguinuwao ꞌiloinedi be siꞌitaꞌiꞌisi, ta tauna ꞌitauya mali esenaya. \p \v 34 “Ta sesoi ꞌana tutaya ꞌinapwana nina ꞌina ꞌaliꞌeiyao ꞌaina wate ꞌietune iledi ꞌina bagulaya oine uwana sabi ꞌewadi bagula ꞌana toꞌitaꞌiꞌitao ꞌediyega. \v 35 Ga tuta nina sitauyaya toꞌitaꞌiꞌitao ꞌaliꞌeiyao nidi sigiyaidi ga ꞌebweuna sisapina ta ꞌeluwena siloemwawasina ta ꞌetonina gulewega siloibweibwena. \p \v 36 “Muliyega tobagula nina ꞌaina wate ꞌina ꞌaliꞌeiyao tupwana yaudi ꞌietunedi, ta taudi wate nadigega siguinuwaꞌesedi. \v 37 Ta ꞌebe losalowa ꞌenaya natuna meꞌolotona ꞌietunena ꞌediya ta ꞌigwae, ‘Tauna sana natugu ꞌenega sida ꞌamayabe.’ \p \v 38 “Ta natunana ꞌiapwesa ꞌediya ga toꞌitaꞌiꞌitao nidi taudimo ꞌediya sigwae, ‘Gosemao, tai gote ꞌimeema, tauna ꞌinapwana nina natuna ꞌebweuna namo tuga, ꞌenega batuwa nina taloemwawasi be ꞌaboꞌada bagula taloine.’ \v 39 \x * \xo 21:39 \xt Ib 13:12\x*ꞌEnega sigiyaina ga bagulega siula apwesena ꞌetauluya ga siloemwawasina. \v 40 ꞌEnega ꞌabo tuta nina tonibagula ꞌiilama, toꞌase ꞌina toꞌitaꞌiꞌitao nidi ꞌediya ꞌida guinuwe?” \p \v 41 Ta sigwae, “Toloemwawasa nidi ꞌiabe ꞌigietoꞌumali ꞌaiꞌailedi, be bagula ꞌida tagwale toꞌitaꞌiꞌtao boboꞌadi ꞌediya, be taudi bagula uwana sida ꞌebwaya tonibagula nina ꞌenaya.” \p \v 42 \x * \xo 21:42 \xt Sam 118:22-23; 1 Pi 2:6-8\x*ꞌEnega Yesu wate onasemalimali Buki Tabu ꞌenega ꞌisimanena, ꞌigwae, “Nai Buki Tabu ꞌina simana nigeya wanuwanuwaꞌiꞌisi, ꞌigwae, \p ‘ꞌOla nina lowa toꞌabi anuwa siguitoyasena, \p ta gete tugai niꞌatu sietoolona be ꞌieꞌola nugana, \p be ꞌola maiboꞌadi ꞌiloinedi. \p Nate ꞌInapwana ꞌina guinuwa ꞌebe nuwaowana ꞌedaya.’ \p \v 43 ꞌEnega yaeonami ꞌaene Yaubada ꞌina loina ꞌemiyega ꞌida ꞌewayaule, ta ꞌida ꞌebwaya mali boda ꞌediya, be taudi ꞌediyega uwana boboꞌana ꞌida apwesa. \v 44 ꞌEguma yaita ꞌibebeꞌu ꞌola gete ꞌena, ꞌiabe luluna ꞌilasadi, ta ꞌeguma ꞌola nina ꞌibebeꞌu ꞌebweu yaita etaninaya ꞌiabe oona ꞌiꞌauideide namo.” \p \v 45 Yesu ꞌina onasemalimali getedi totaliyao sinabwadi be Palisiyao sinonodi ga simwalatonina ꞌaene taudi manudi ꞌionaona semalimali, \v 46 ꞌenega ꞌaina ꞌedaꞌeda siꞌebesena be ꞌaene Yesu sida giyai, ta esi nigeya kapekapeyana be sigiyai, manuna pwalu ꞌediya simatauta, manuna boda nidi Yesu siꞌawa palopitaena. \c 22 \s1 Onasemalimali ai masulina manuna \r (Luke 14:15-24) \p \v 1 ꞌEbweu wate onasemalimali Yesu ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, \v 2 “Yaubada ꞌina loina ꞌatuwa kini ꞌebweuna ꞌemasula ꞌiguinuwena natuna meꞌolotona ꞌina ai manuna. \v 3 ꞌEnega ꞌina toguinuwao ꞌietunedi be yaisigedi taudi ꞌiemataluwediya sida bwauyedima ꞌemasula ꞌenaya, ga sitauya sabi bwauyedima ta tomotai nidi kini ꞌina bwau siguitoyasena. \p \v 4 “ꞌEnega ꞌaina wate ꞌina toguinuwao ꞌietunedi be taudi ꞌiemataluwediya sida eonadi wate ꞌaene ‘ꞌInapwana ꞌina ꞌemasula niꞌatu ꞌigibubuna. ꞌIna bulumakau sinabwadi ta ꞌina bulumakau mwaneyaudi niꞌatu ꞌiunudi be masula maiboꞌana ꞌigibubuna. Wada ma be tatatauya natunana ꞌina ai masulina wada ꞌani.’ \v 5 Ta taudi nigeya simeema, ꞌenega ꞌaidi sipili kwaiya ga mali sena be mali sena ꞌediya sitauya. ꞌEbweu tai ꞌina bagulaya ꞌitauya, ꞌebweu tai ꞌina paisewa ꞌena ꞌitauya, \v 6 ta ꞌaidi wate ꞌinapwana ꞌina toguinuwao sigiyaidi ga sigie omayamayaedi ta siloemwawasidi. \p \v 7 “ꞌEnega kini nina ꞌigamwasowala ꞌaiꞌaila ga ꞌina tolosaiyao ꞌietunedi ga toloemwawasa nidi simutudi ta ꞌidi ꞌasa sigabuna. \p \v 8 “Ta kini nina ꞌina toguinuwao ꞌediya ꞌigwae, ‘Ai masulina niꞌatu gibugibubuna ta esi taudi yaemataluwediya nigeya sawesawenaya be simama. \v 9 ꞌEnega ꞌeda ꞌediya wasakowasi be yaisigedi walobadi waꞌauꞌewedima be ai masulina siꞌaꞌani.’ \v 10 ꞌEnega siapwesa ꞌedaya ga tomota yauyaudi siegogonedima, ꞌaidi totoꞌumalidi be ꞌaidi toboboꞌadi ga ꞌenega ai ꞌana anuwa nina siloemaena. \p \v 11 “Tuta nina kini ꞌimai ꞌowagao sabi ꞌitadi ga tai ꞌebweuna ꞌiꞌita lobena, tauna nigeya ai ꞌoamana ꞌiꞌoteꞌote, \v 12 ꞌenega ꞌienaidena, ꞌigwae, ‘Gosiyagu, mwaꞌadega ai ꞌoamana nigeya ꞌuꞌoteꞌote, ta toꞌesega ꞌuluguma?’ Ta tai nina nigeya sawesawenaya be enaida gete ꞌieꞌisa. \v 13 \x * \xo 22:13 \xt Lu 13:28\x*ꞌEnega kini nina ꞌina toguinuwao ꞌieonedi, ‘Tai gote wagiyai be nimana be ꞌaena wayonidi be waula apwese sena guguyoi ꞌenaya, be gote ꞌena tomota sidedoi ta siesalaꞌiꞌita ꞌelouya ꞌenega. \p \v 14 “Manuna tomota yaudi Yaubada ꞌina emataluwa silobena, ta puꞌepuꞌedimo ꞌiesinuwedi.” \s1 Takisi Kini Sisa manuna \r (Maki 12:13-17; Luke 20:20-26) \p \v 15 Ta Palisiyao taudimo sideli egogonama ga siloina mwaꞌadega be enaidega sikaboe be Yesu ꞌina loegesi siloba. \v 16 ꞌEnega loina silobena, ta ꞌadi tomuliyayao be Elodi ꞌina bodao maꞌediyao sietunedi Yesu ꞌena ga sigwae, “ꞌInapwana niꞌatu ꞌamwalatonimu ꞌaene ꞌoyo toeꞌita ꞌaiꞌaila be Yaubada ꞌina nuwanuwa ꞌueꞌita ꞌaiꞌaila, ta wate tomota ꞌidi waiwai manuna nigeya ꞌumatamatauta, ta tuga ona ꞌaiꞌaila ꞌusimana leleleya tomota maiboꞌadi ꞌediya. \v 17 ꞌEnega gete tuga ꞌuda eonama, mwaꞌadega sawesawenaya be Kini Sisa manuna takisi tasaꞌu, nai nigeya?” \p \v 18 Ta Yesu ꞌidi nuwanuwa toꞌumalina ꞌimwalatonina, ꞌenega ꞌiona, igwae, “ꞌOmi tokabo! Toꞌase manuna watootoogu? \v 19 Ta baga mani nina takisi manuna waeꞌitagu.” ꞌEnega mani ꞌebweuna siꞌebwaꞌena. \v 20 Ga Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Wada eonagu, mani gete ꞌena yaita ꞌana maꞌamaꞌayau ta ꞌana esana?” \p \v 21 \x * \xo 22:21 \xt Lo 13:7\x*Ta sigwae, “Kini Sisa.” \p ꞌEnega Yesu ꞌieonedi, “O, nadigega. ꞌEnega ꞌeguma Kini ꞌina yage waꞌebwaya Kini ꞌenaya, ta ꞌeguma Yaubada ꞌina yage Yaubada waꞌebwaꞌe.” \p \v 22 Yesu ꞌina ona sinasinapu wawasae sinonona ga nigeya ꞌidi ꞌebe onamo, ꞌenega sipilisinena ga sitauya. \s1 Tomwawasa ꞌidi toololimana \r (Maki 12:18-27; Luke 20:27-40) \p \v 23 \x * \xo 22:23 \xt Gu 23:8\x*Gote ꞌasiyata nina ꞌenaya ꞌaina Sadusiyao, taudi nigeya siemiemisa tomwawasa ꞌidi toololimana manuna, simai ga Yesu ꞌena sienaida, \v 24 \x * \xo 22:24 \xt 2 Loi 25:5\x*sigwae, “ꞌInapwana, Mosese ꞌina loina ꞌigwae, ‘ꞌEguma tai mamwanena ta nigeya natudimo be tai nina ꞌimwamwawasa, tai nina tasina kwabulinana maꞌiyana sida ai, be ꞌenega ꞌabo waine ꞌienatuna, natunao tokwaiya nina ꞌana lopaꞌeluyao.’ \v 25 ꞌEbweu tai matasinao sikisi maꞌemao ꞌamiyami, ta tai nina ꞌiai ga ꞌimwawasa, ta nigeya natunamo, ta tokwaiya nina tasina selabenega kwabulina maꞌiyana siai, \v 26 ta tasinana wate ꞌimwawasa, ta tauna wate nigeya natunamo. Ta nadigega tuga tasinao maiboꞌadi kwabula nina siaiai, \v 27 ta mulidiyega waine wate ꞌimwawasa. \v 28 ꞌEnega toololimana ꞌana tutaya waine nina to tai batu mwaneꞌaiꞌailina? Manuna maiboꞌadi niꞌatu siaina.” \p \v 29 Ta Yesu enaida gete ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Gete ꞌimi loegesi, manuna Buki Tabu nigeya wamwalamwalatoni, ta wate Yaubada ꞌina waiwai nigeya wamwalamwalatoni. \v 30 Toololimana ꞌana tutaya tomota geyaꞌabo siaiai ta esi ꞌidi miya aniloseyao galewaya nadigega. \v 31 Ta Yaubada ꞌina ona ꞌemiya toololimana manuna Buki Tabu ꞌena ꞌigwae, \v 32 \x * \xo 22:32 \xt Sia 3:6\x*‘ꞌAboꞌagu Ebelaamo ꞌina Yaubada ta Aisake ꞌina Yaubada ta Yekobe ꞌina Yaubada.’ Yaubada nigeya tomota mwawamwawasidi ꞌidi Yaubada, ta esi tomota mayawasidi ꞌidi Yaubada, ꞌenega ꞌinapwanao nidi mayawasidi gete tuga simiyami.” \p \v 33 Yesu ꞌina ona gete tomota yaudi sinonona ma idi gwausowala ꞌina eꞌita waiwaina manuna. \s1 Loina sinabwana \r (Maki 12:28-34; Luke 10:25-28) \p \v 34 ꞌEnega Palisiyao niꞌatu sinonona ꞌaene Yesu Sadusiyao ꞌidi enaida ꞌieꞌisena ta nigeya ꞌebweu wate ꞌidi ꞌebe onamo, ꞌenega Palisiyao nidi Yesu ꞌenaya simai, \v 35 ga ꞌediyega ꞌebweu loina ꞌana tosinasinapu Yesu ꞌena ꞌienaida sabi toona, ꞌigwae, \v 36 “Toeꞌita, loina maiboꞌadi ꞌediyega to loina sinabwana?” \p \v 37 \x * \xo 22:37 \xt 2 Loi 6:5\x*Ta Yesu ꞌigwae, “ꞌImu ꞌInapwana Yaubada ꞌuda obobome ꞌateyo be yaluyaluwayo be ꞌimu nuwanuwa maiboꞌadi ꞌediyega.’ \v 38 Gete gimiloina ta sinabwana. \v 39 \x * \xo 22:39 \xt 1 Loi 19:18; Lo 13:9-10; Ga 5:14\x*Ta ꞌebweu wate loina sinabwana gete nadigega ꞌigwae, ‘Gosemwao ꞌuda obobomedi, nadigega tauyo ꞌamu oboboma.’ \p \v 40 “Loina ꞌeluwa getedi, loina maiboꞌadi be palopitao ꞌidi ona maiboꞌadi ꞌadi ꞌautui.” \s1 Toꞌetoseyana nina tauna Debida ꞌina susu \r (Maki 12:35-37; Luke 20:41-44) \p \v 41 Tuta nina Palisiyao sideli egogonama ga Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Mwaꞌadega Toꞌetoseyana nina Keliso, yaita ꞌina susuyega ꞌiapwesa?” \p \v 42 Ta sigwae, “Debida.” \p \v 43 ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “Mwaꞌadega ga ꞌenega lowa Yaluyaluwa Tabuna Debida ꞌigiesinapuna ga Debida Toꞌetoseyana nina ꞌiꞌawa ꞌinapwanaena, ꞌigwae, \p \v 44 \x * \xo 22:44 \xt Sam 110:1; Gu 2:34-35\x*‘Yaubada ꞌiona ꞌigu ꞌInapwana ꞌenaya, ꞌigwae: \p ꞌAtaiguya ꞌumiyatowa be ꞌana laba ꞌamu talauwalao yasaꞌu mwaꞌutedi ꞌaeyo ꞌubuninaya.’ \p \v 45 ꞌEguma Debida ꞌina ꞌinapwana Toꞌetoseyana nina, mwaꞌadega sana ga Debida ꞌina susuyega muliyega Toꞌetoseyana ꞌiapwesama?” \p \v 46 Yesu ꞌina enaida gete nigeya ꞌebweu wate yaita sawesawenaya be ꞌieꞌisa, ga tuta muliyega Yesu simatautena ꞌenega, nigeya ꞌebweu yaita ꞌitootoo be ꞌienaida limana Yesu ꞌenaya. \c 23 \s1 Loina ꞌana toeꞌitao be Palisiyao Yesu ꞌiꞌenapaꞌalidi \r (Maki 12:38-40; Luke 11:37-52, 20:45-47) \p \v 1 ꞌEnega Yesu boda be ꞌina tononoyao ꞌediya ꞌiona, ꞌigwae, \v 2 “Lowaenei Mosese me Isileli ꞌiloiloinedi ta batuwa loina ꞌana toeꞌitao be Palisiyao nadigega siloiloinaꞌesemi. \v 3 ꞌEnega toꞌase nadigega sieꞌitami wada muliyedi, ta esi ꞌidi guinuwao geyaꞌabo waetoetotowanedi, manuna taudi sieꞌitamo ta nigeya ꞌidi eꞌita nidi sida guinuwedi. \p \v 4 “Taudi ꞌaaꞌaala mwaudi tomota siꞌebwaꞌebwaꞌedi, ta taudi nigeya saꞌi sida tagwala be ꞌaaꞌaala nidi ꞌediyega sida lemedi. \p \v 5 \x * \xo 23:5 \xt Md 6:1; Sia 13:9\x*“ꞌIdi guinuwa maiboꞌana siguiguinuwedi be ꞌaene tomota siꞌitadi be situpudi, nate onao Buki Tabu ꞌenega ꞌetoꞌetoladidi debadiya be nimadiya sigiepaꞌiyedi, ta ꞌadi ꞌoamao duduladi siꞌoteꞌotedi, \v 6 ta sagali ꞌadi tutaya nuwanuwadi be bwaimaya sida miyatowa, be wate anuwa tapwalolo ꞌediya ꞌebemiya boboꞌadi nuwanuwadi, \v 7 be ꞌeguma ꞌebe gimwane ꞌena sitatauya, nuwanuwadi be tomota yaudi sida lokagutokiyedi nai sida ꞌawa toeꞌitaedi. \v 8 Ta ꞌomi ꞌetamo geyaꞌabo tomota siꞌawaꞌawa toeꞌitaemi, manuna ꞌimi toeꞌita ꞌebweuna namo, ta maiboꞌami waeleleleya. \p \v 9 “Wate geyaꞌabo ꞌebweu yaita baleꞌuya ꞌena waꞌawaꞌawa tamana, manuna Tamami ꞌebweuna namo galewaya ꞌimiyami. \v 10 Geyaꞌabo wate tomota siꞌawaꞌawa ꞌinapwanaemi, manuna Keliso tauna tebweunamo ꞌimi ꞌInapwana. \v 11 \x * \xo 23:11 \xt Mk 9:35; Lu 22:26\x*Ta ꞌabo yaita ꞌemiyega ꞌietoanugana ꞌida eꞌaliꞌei ꞌemiya; \v 12 \x * \xo 23:12 \xt Ona 29:23; Lu 18:14\x*be ꞌabo yaita ꞌemiyega ꞌinuwatuꞌe ꞌiabe ꞌiebusi, ta ꞌabo yaita ꞌinuwamwaꞌuta ꞌiabe ꞌitutuꞌe. \p \v 13 “ꞌOmi loina ꞌana toeꞌitao be Palisiyao nuwaꞌoleꞌolemi saꞌi, manuna ꞌimi kaboega tomota waꞌetobodedi be ꞌenega Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌena geyaꞌabo silugulugu. ꞌOmi geyaꞌabo walugulugu, ta tomota wate yaisigedi nuwanuwadi be silulugu waegagaledi. \v 14 (-) \p \v 15 “ꞌOmi loina ꞌana toeꞌitao be Palisiyao nuwaꞌoleꞌolemi saꞌi, manuna ꞌebweu wate gete ꞌimi loegesi. Tuta yauna waꞌadaꞌadau sakowasi ꞌasa yaudi ꞌediya be ꞌaene ꞌami tomuliya ꞌebweu wada loba, be muliyega tomotai nina waeꞌita be nadigega ꞌomi waguiguinuwa Seitani ꞌenaya, tauna nadigega ꞌida guinuwa, ta ꞌida guinuwa wawasae. \p \v 16 “Nuwaꞌoleꞌolemi saꞌi, manuna ꞌomi toanuganao matakebokebomi, wagwae, ‘ꞌEguma yaita Anuwa Tabu ꞌana esanega ꞌisawa tamatamana nate nigeya ꞌebweu toꞌase, ta esi ꞌeguma yaita goula nidi Anuwa Tabu solanaya ꞌediyega ꞌisawa tamatamana nate yage sinabwana, ꞌenega ꞌilobwenena be yage nina ꞌida guinuwe.’ \v 17 Onaꞌaiꞌaila, ꞌomi uwauwami ta matakebokebomi! Toꞌase ꞌiloetana sana? Anuwa Tabu ꞌana goula? nai Anuwa Tabu? tauna ꞌenega goula ꞌietabuna. \p \v 18 “Ta wate wagwae ꞌaene ‘ꞌEguma yaita ꞌebe taliya ꞌana esanega ꞌisawa tamatamana, nate nigeya ꞌebweu toꞌase, ta esi ꞌeguma ꞌisawa tamatamana ꞌebwayadaita nina ꞌebe taliya ꞌenaya nate yage sinabwana, ꞌenega toꞌase ꞌiona upaupaena ꞌilobwenena be ꞌida guinuwe.’ \v 19 ꞌOmi uwauwami! Toꞌase sinabwana? ꞌEbwayadaita nina? nai ꞌebe taliya? tauna ꞌenega ꞌebwayadaita ꞌigietabuna. \p \v 20 “ꞌEnega ꞌabo yaita ꞌebe taliya ꞌana esanega ꞌisawa tamatamana, tauna wate yage maiboꞌana ꞌebe taliya ꞌenaya ꞌediyega ꞌisawa tamatamana. \v 21 Ta wate ꞌabo yaita Anuwa Tabu ꞌana esanega ꞌisawa tamatamana, tauna wate Anuwa Tabu ꞌana tomiya ꞌana esanega ꞌisawa tamatamana. \v 22 \x * \xo 23:22 \xt Md 5:34\x*Ta ꞌabo yaita galewa ꞌana esanega ꞌisawa tamatamana, tauna Yaubada be wate ꞌina ꞌebemiya ꞌadi esanega ꞌisawa tamatamana. \p \v 23 “ꞌOmi loina ꞌana toeꞌitao be Palisiyao nuwaꞌoleꞌolemi saꞌi, manuna ꞌomi tokabo. Onaꞌaiꞌaila ꞌimi ꞌebwayadaita boboꞌana, manuna ꞌimi ꞌebwayadaitao nidi ꞌimi yage maiboꞌadi ꞌediyega, gwegwe sinabwadi ta wate yage gidalidi nadigega mali pai be mali pai ꞌediyega, ta esi loina ꞌetoi sinabwadi wanuwa pupuledi, nate bubuna palupaluna be nuwaꞌoleꞌole be emisa. ꞌIlobwenemi be yage gete sinabwadi wada guinuwedi, ta wate geyaꞌabo yage gidalidi wanuwanuwa pupuledi. \v 24 Ta ꞌomi toanuganao matakebokebomi, ꞌami kwayai ꞌenega manumanuwa waꞌewaꞌewa yauledi, ta esi yobai sinabwana, kameli ꞌatuwa, watonetonedi. \p \v 25 “ꞌOmi loina ꞌana toeꞌitao be Palisiyao nuwaꞌoleꞌolemi saꞌi, manuna ꞌimi kaboega keiga be gaeba apwesaya wagieꞌesasedi ta esi soladi baibailidi, nate ꞌipwala be bubuna toꞌumalidi siloemaedi. \v 26 ꞌOmi Palisiyao matakebokebomi, ꞌimi keiga be ꞌimi gaeba soladi wagieꞌesasa nuganedi, ta ꞌenega apwesaya wate siꞌesasadi. \p \v 27 “ꞌOmi loina ꞌana toeꞌitao be Palisiyao nuwaꞌoleꞌolemi manuna ꞌomi tokabo, ꞌatuwa nadigega ꞌaliꞌali wakewakekedi ta ꞌesasedi, etanaya ꞌadi ꞌita kausala wawasae, ta esi soladiya tomota luludi ta yage baibailidi simiyami. \v 28 \x * \xo 23:28 \xt Lu 16:15\x*ꞌOmi ꞌami ꞌita tomota matadiya ꞌaene toanuganao boboꞌami, ta solamiya kabo be toꞌumalina yauna simiyami. \p \v 29 “ꞌOmi loina ꞌana toeꞌitao be Palisiyao nuwaꞌoleꞌolemi ta tokabo, manuna gimi palopitao ꞌadi ꞌaliꞌali ꞌediya ꞌadi ꞌebe nuwaꞌiꞌita waꞌabidi ta wate topalupaludi lowaenei ꞌadi ꞌebe nuwaꞌiꞌitao wagibubudi, \v 30 ta wagwae, ‘ꞌEguma lowaenei tamiyami tubudao ꞌidi tutaya, geyaꞌabo talemelemedi palopitao ꞌadi loemwawasa manuna.’ \v 31 \x * \xo 23:31 \xt Gu 7:52\x*ꞌImi ona gete ꞌenega wasimana ꞌaene palopitao ꞌadi toloemwawasao tubudiyao ꞌomi. \v 32 ꞌEnega taudi ꞌidi guinuwa nidi ꞌiabe walosaloni. \v 33 \x * \xo 23:33 \xt Md 3:7\x*ꞌOmi mwata natunao, ta nigeya sawesawenaya be ꞌasagabugabu ꞌenega wadedena. \v 34 \x * \xo 23:34 \xt 1 Te 2:15\x*ꞌEnega palopitao be tomwalatoiyao be loina ꞌana toeꞌitao yaetunediwa be ꞌenega ꞌaidi wada loemwawasidi, nai kelose ꞌediya wada tutu epaꞌiyedi, be ꞌaidi ꞌimi anuwa tapwalolo ꞌediya balaeyega wada unudi, be ꞌasa ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediyega wada paꞌidi. \v 35 \x * \xo 23:35 \xt Nug 4:8; Ib 11:4\x*Ta ꞌana ꞌebe losalowa ꞌenaya topalupaludi ꞌadi loemwawasa ꞌana eꞌisa maiboꞌana ꞌomi wada loba. Gimi tai Ebeli tauna topalupaluna siloemwawasina ga ꞌenega siloeloemwawasa ga ꞌana laba Balakaya natuna Sakalaya wate siloemwawasina Anuwa Tabu ta ꞌebe taliya gamwagamwanidiya. \v 36 Onaꞌaiꞌaila, loemwawasa nidi maiboꞌadi ꞌadi eꞌisa ꞌepata getemi waloba. \s1 Yesu ꞌidedoi Yelusalema manuna \r (Luke 13:34-35) \p \v 37 \x * \xo 23:37 \xt Gu 7:59\x*“Yelusalema ye! Mwaꞌadega ga palopitao ꞌuloemwawasidi ta wate Yaubada ꞌina toepilialealeyao gulewega ꞌuloibweibwedi. Tuta yauna nuwanuwagu be ꞌimu tomotaiyao yabwau egogonedima ꞌatuwa kakaleko natunao papenega ꞌiꞌaubodebodedi, ta saꞌi siguitoyasegu. \v 38 ꞌEnega Yaubada ꞌiabe ꞌipilisineyo be ma imu toꞌumalina tuga ꞌuda miyami. \v 39 \x * \xo 23:39 \xt Sam 118:26\x*Ta yaeonayo ꞌaene geyaꞌabo wate ꞌuꞌitaꞌita limagu be ꞌana laba ꞌimu tomotaiyao sitatagwala ꞌeguya be sida gwae, ‘Tauna Yaubada ꞌana esanega ꞌimeemai tada tupu.’” \c 24 \s1 Tuta mwauna maꞌetamo ꞌiapwesama \r (Maki 13:1-13; Luke 21:5-19) \p \v 1 ꞌEnega Yesu Anuwa Tabu selabenaya be ꞌipilisinei ta ꞌina tononoyao simai ga Anuwa Tabu ꞌana anuwao Yesu ꞌena sieꞌitena. \v 2 \x * \xo 24:2 \xt Lu 19:44\x*Ta Yesu ꞌigwae, “Anuwa nidi maiboꞌadi waꞌitaꞌitadi, yaonaꞌaiꞌaila maꞌetamo maiboꞌadi siligeya yauledi be geyaꞌabo wate ꞌebweu tupwa waꞌitaꞌita lima.” \p \v 3 Muliyega ꞌitauya Olibe ꞌoyana ꞌena ga ꞌimiyatowaya, ta ꞌina tononoyao ꞌena simai ga taudimo simiyamiya ta ꞌenega sienaidena, sigwae, “ꞌInapwana, ꞌueonama to tuta ꞌena Anuwa Tabu nidi siligeidi, be ꞌimu tuta ilama, be tuta ꞌana ꞌebe losalowa manuna ꞌadi weꞌiweꞌiyaya ꞌueꞌitama be ꞌada mwalatoni.” \p \v 4 ꞌEnega Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Waꞌitaꞌiꞌisimi ꞌabona nai tomota ꞌaidi sikaboemi. \v 5 \x * \xo 24:5 \xt Md 24:23-24; 1 Yo 2:18\x*Manuna maꞌetamo tomota yaudi ꞌagu esanega simama be ꞌaene sianugana gesiyemi be ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌida gwae, ‘ꞌAboꞌagu Toꞌetoseyana nina’, be tomota yaudi sida muliyedi. \v 6 Wate ale ꞌetamo wanonodi saiyao selabemiya ta ꞌedasolaya manudi, ta geyaꞌabo waꞌateꞌate saꞌala, manuna yage getedi sida apwesa nugana ta esi baleꞌu ꞌana ꞌebe losalowa ꞌana tuta maꞌetamo. \v 7 Manuna ꞌetamo mali boda mali boda ꞌediya sida losaiya, ta wate mali ꞌebeloina mali ꞌebeloina ꞌediya sida losaiya, be botana sinabwadi ta mwaniꞌiniꞌi siapwesa sena yaudi ꞌediya. \v 8 Ta yage getedi tuta mwaudi ꞌadi ꞌebe eꞌale tuga. \p \v 9 \x * \xo 24:9 \xt Md 10:22; Yo 16:2\x*“ꞌOmi ꞌiabe tomota sigiyaimi be sigieꞌelouyami nai siloemwawasimi, be sena maiboꞌadi tomoteninao sida etalauwalemi manuna ꞌomi ꞌaene ꞌagu toemisao; \v 10 be mwau nidi manudi ꞌetamo yaumi waneeneta be taumimo gosemiyao wasipupuyedi nai waetalauwalaedi. \v 11 \x * \xo 24:11 \xt 1 Yo 4:1\x*Wate palopita kabokaboyao sida apwesama be yaumi sida anugana gesiyemi. \v 12 Be wate bubuna toꞌumalina ꞌina sinabwa ꞌenega tomota yaudi ꞌidi oboboma ꞌatediyega ꞌida neneta. \v 13 Ta ꞌabo yaita ꞌieꞌalamaꞌiꞌita be ꞌitoolopaꞌala be ꞌana laba tuta ꞌana ꞌebe losalowa ꞌenaya gwausowala ataya ꞌida loba. \p \v 14 \x * \xo 24:14 \xt Md 28:19\x*“Ta Yaubada ꞌina loina tetelina ꞌida ꞌelelewana nugana sena maiboꞌana ꞌediya, be muliyega tuta ꞌana ꞌebe losalowa ꞌida apwesa. \s1 Mwau sinabwana \r (Maki 13:14-23; Luke 21:20-24) \p \v 15 \x * \xo 24:15 \xt Dan 11:31\x*“Maꞌetamo weꞌiweꞌiyaya nina palopita Daniela niꞌatu ꞌigimisimanena ꞌida apwesa, nate yage toꞌumali wawasae ta gadilulu sena tabu ꞌena ꞌida toolo. (ꞌAbo yaita ona gete ꞌisawai ꞌida nuwasabwalena.) \v 16 Tuta gote ꞌenaya Yudia ꞌana tomiyanao ꞌilobwenedi be ꞌoya ꞌediya sidedena. \v 17 Be ꞌeguma yaita bwaimaya ꞌimiyami ꞌida dena manini, ta geyaꞌabo ꞌilugulugu limana ꞌina anuwaya ꞌina gwegwe sabi ꞌewadi. \v 18 Ta ꞌabo yaita bagulaya ꞌipaipaisewa geyaꞌabo ꞌiilaila ꞌana ꞌoama mali esenaya ꞌisaꞌunaya manuna. \p \v 19 “Ta tuta gote ꞌenaya toꞌeuwanao be toesusuyao sienuwaꞌoleꞌole. \v 20 ꞌEnega wada sidasida be tuta boboꞌana Yaubada ꞌida ꞌebwaꞌemi ꞌimi tuta dena ꞌenaya, ta geyaꞌabo gogai ꞌana tutaya, nai Sabate ꞌena. \p \v 21 \x * \xo 24:21 \xt Dan 12:1\x*“Onaꞌaiꞌaila tuta gote mwau wawasae, manuna baleꞌu ꞌana mweluluwaꞌunu ꞌenega ga batuwa nigeya ꞌebweu wate mwau gete nadigega, ta muliyega mwau gete geyaꞌabo wate ꞌiapweapwesa limana. \v 22 Mwau gote ꞌana ꞌasiyatao ꞌeguma Yaubada geyaꞌabo ꞌigiegie kukupai, ꞌiabe tomota maiboꞌadi simwamwawasa, ta esi Yaubada ꞌasiyata nidi ꞌida giekukupa, nate ꞌina boda esiesinuwadi manudi. \p \v 23 “ꞌEnega ꞌabo yaita ꞌieonami be ꞌigwae, ‘Keliso gete’, nai ‘Gote’, geyaꞌabo waeemisedi. \v 24 \x * \xo 24:24 \xt 2 Te 2:9; Et 13:13\x*Manuna Keliso kabokabo be palopitao kabokabo ꞌiabe siapwesa be weꞌiweꞌiyaya waiwaidi tomota ꞌediya sida eꞌitaedi be ꞌediyega ꞌabo sawesawediya Yaubada ꞌina bodao esiesinuwadi wate sikwakwani. \v 25 Ta ꞌomi yage gete manuna niꞌatu yagimisimana ꞌemiya. \p \v 26 “ꞌEnega ꞌeguma sieonami, sigwae, ‘Keliso sena mwatui daitaya ꞌimiyami’, geyaꞌabo mitawa gote ꞌena watautauya. Be ꞌeguma sigwae, ‘Keliso anuwa solaꞌaiꞌailinaya ꞌimiyami’, geyaꞌabo waeemisedi. \v 27 ꞌAboꞌagu Tomota Natuna, be ꞌigu mai limana ꞌana ꞌita ꞌatuwa namala sinabwana bomatuyega ꞌituyayala ga ꞌana laba ꞌebwagaya. \p \v 28 “Mane ꞌena kokowa ꞌimiyami nate ꞌena kaokao sida egogonama. \s1 Yesu ꞌina ila limanama \r (Maki 13:24-27; Luke 21:25-28) \p \v 29 \x * \xo 24:29 \xt 2 Pi 3:10; Et 6:12-13\x*“Ta tuta mwau nina ꞌigugumwala be muliyega sinala ꞌiguguyoi, be wate nawalae ꞌina maedana ꞌikwekweu, be kwadimao galewega sibebeꞌu, be yage yauyaudi galewaya simiyami ꞌidi waiwai sida neneta. \v 30 \x * \xo 24:30 \xt Et 1:7; Md 26:64\x*ꞌAboꞌagu Tomota Natuna, be tuta gote ꞌena ꞌigu weꞌiweꞌiyaya galewaya ꞌiapwesama, ta boda maiboꞌadi baleꞌuya siꞌitagu pwana debanega ma igu waiwai ta ma igu esaesa sinabwana yameema, be sida doonaona. \v 31 \x * \xo 24:31 \xt 1 Ko 15:52; 1 Te 4:16\x*Ta wate yoguli sida muꞌe be ꞌigu aniloseyao yaetunedi be ꞌigu boda esiesinuwadi siegogonedima baleꞌu maiboꞌana ta yagila maiboꞌadi ꞌidi sena ꞌediyega. \s1 ꞌEbeꞌita saido ꞌenega \r (Maki 13:28-31; Luke 21:29-33) \p \v 32 “ꞌEbeꞌita saido\f + \fr 24:32 \fk saido: \ft ꞌEbeꞌita gete me Yudia ꞌidi kaiwe ꞌana esana pigi (fig), uwana tupwana nadigega damaya uwana, ta esi yawadi sisagusagu nadigega saido.\f* ꞌenega yada eꞌitami ꞌaene ꞌeguma saido yawadi auwaudi ꞌigalugalu wamwalatonina ꞌaene losiye ꞌana tuta ꞌiloseloselabe. \v 33 Ta wate ꞌabo weꞌiweꞌiyaya nidi getedi waꞌita lobadi niꞌatu wamwalamwalatoni ꞌaene ꞌigu tuta ila limanama niꞌatu ꞌiloseloselabena. \v 34 Onaꞌaiꞌaila, ꞌepata gete geyaꞌabo wagumwagumwala be ꞌana laba yage nidi maiboꞌadi sida apwesa. \v 35 Maꞌetamo galewa ta baleꞌu sisasawala, ta ꞌigu onao geyaꞌabo saꞌi sisawasawala. \s1 Tuta gote nigeya ꞌebweu yaita ꞌimwalamwalatoni \r (Maki 13:32-37; Luke 17:26-30, 34-36) \p \v 36 \x * \xo 24:36 \xt Gu 1:7; 1 Te 5:1-2\x*“Nigeya ꞌebweu yaita ꞌimwalamwalatoni to tuta, nai to ꞌasiyata ꞌena yaila limanama, ta wate aniloseyao galewaya nigeya simwalamwalatoni. ꞌAboꞌagu wate nigeya yamwalamwalatoni. Ta tamagu tebweuna namo ꞌimwalamwalatoni. \v 37 \x * \xo 24:37 \xt Nug 6:5-8\x*Tuta gete, Noa ꞌina tuta nadigega. \v 38 Manuna Noa ꞌina tutaya tomota siꞌeꞌai ta sinumanuma ta sisawasawaeyai, ta wate siaiai, ga ꞌana laba Noa ꞌina wagaya ꞌigelu; \v 39 \x * \xo 24:39 \xt Nug 7:6-23\x*ta muluwa ꞌiloesalutuidi, ga ꞌenega tomota maiboꞌadi sidalala; ta ꞌaboꞌagu Tomota Natuna ꞌigu ila limanama nadigega. \p \v 40 “Tuta gote ꞌena ꞌeguma tai ꞌeluwa bagulaya, ꞌebweu yaꞌauꞌewa ta ꞌebweuna ꞌimiyami. \v 41 Wate ꞌabo iine siteluwa siꞌetaꞌetagowa, ꞌebweu yaꞌauꞌewa ta ꞌebweuna ꞌimiyami. \v 42 \x * \xo 24:42 \xt Md 25:13\x*ꞌEnega walomataꞌiꞌita ꞌaiꞌaila, manuna ꞌigu ila limanama ꞌana tuta nigeya wamwalamwalatoni. \v 43 \x * \xo 24:43 \xt Et 3:3\x*Ta wanuwaꞌiꞌisi ꞌaene ꞌabo yaita tonianuwa ꞌida mwalatonina to tuta boiboi solanaya toꞌipwala ꞌilugulugu ꞌina anuwaya, ꞌida gibubuna ꞌaiꞌaila ta ꞌida yaweyawe be geyaꞌabo ꞌina anuwa ꞌibwalebwale. \v 44 ꞌEnega ꞌomi wate wada gibubuna ꞌaiꞌaila be ꞌigu tuta ilama manuna wada yamwagu, manuna ꞌaboꞌagu Tomota Natuna ꞌigu ilama ꞌana tuta nigeya wamwalamwalatoni. \s1 Toguinuwao boboꞌadi ta toꞌumalidi \r (Luke 12:41-48) \p \v 45 “Toguinuwa boboꞌadi ta sinasinapudi ꞌidi bubuna gete nadigega: ꞌAbo yaita tauna ꞌina ꞌinapwana ꞌiesinuwena be anuwa ꞌida ꞌitaꞌiꞌisi be gosenao ꞌadi masula ꞌiꞌebwaꞌedi ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya, \v 46 maꞌetamo ꞌabo ꞌinapwana nina ꞌiila limanama be ꞌina toguinuwa nina ꞌilobai ꞌiguiguinuwa palupaluna, ꞌiabe manuna ꞌigwausowala be ꞌena ꞌida gwae, \v 47 \x * \xo 24:47 \xt Md 25:21, 23\x*‘ꞌImu guinuwa boboꞌana manudi yagwausowala, ꞌenega yage maiboꞌadi ꞌadi loina yaꞌebwaꞌeyo be ꞌuloine.’ \p \v 48 “Ta esi ꞌeguma toguinuwa ꞌibubuna toꞌumalina be taunamo ꞌena ꞌiona, ‘ꞌIgu ꞌinapwana ꞌetamo ꞌisoꞌisoꞌi,’ \v 49 ta ꞌieꞌale be gosenao ꞌisapi dadanedi, be ꞌiꞌeꞌai diidiga, nai ꞌinumanuma diidiga toekabaleyao maꞌenao, \v 50 be ꞌenega ꞌina ꞌinapwana ꞌabo ꞌiaesalutuinama be ꞌina guinuwa toꞌumalina ꞌiꞌitalobai, \v 51 ꞌiabe anuwega ꞌipaꞌi be eꞌisa toꞌumalina ꞌiꞌebwaꞌe tokaboyao ꞌidi senaya, sena gote ꞌena sidedoi be siesalaꞌiꞌita ꞌelouya ꞌenega. \c 25 \s1 Ona semalimali gomagweine sanau manudi \p \v 1 \x * \xo 25:1 \xt Lu 12:35\x*Ta Yesu ꞌieonedi wate, ꞌigwae, “Yaubada ꞌina loina gete nadigega: Gomagweine site sanau ꞌidi mayale siꞌewedi ga sitauya toai meꞌolotona sabi aesotena ꞌina ai sagalina ꞌina mai ꞌena manuna. \v 2 ꞌEdiyega site nima uwauwadi ta site nima sinasinapudi. \v 3 Touwauwao nidi ꞌidi mayale nigeya ꞌana bwasi ꞌana loeposeyana siꞌewaꞌewa, \v 4 ta esi taudi tosinasinapu nidi ma idi bwasi ꞌana loeposeyana siꞌewedi ꞌidi mayaleyao maꞌediyao. \p \v 5 “Ta toai meꞌolotona ꞌisoꞌisoꞌi, ꞌenega maiboꞌadi siyamwayamwana ga siꞌeno mwataya. \v 6 ꞌEnega niuniuwanaya ꞌebweu tomota ꞌibwau, ꞌigwae, ‘Toai nina niꞌatu gete ꞌimeema. Watoolo be taaesota.’ \v 7 ꞌEnega gomagweine nidi maiboꞌadi sitoolo ga ꞌidi mayale sigibubudi. \v 8 ꞌEnega gomagweine nidi uwauwadi gosediyao ꞌediya sisida, sigwae, ‘Gosemao, mayale ꞌana bwasi tupwana wada ꞌebwaꞌema, manuna ꞌima mayale niꞌatu be sikwekweu.’ \p \v 9 “Ta tosinasinapu nidi sigwae, ‘Nai nigeya ꞌima bwasi sawesawenaya be tupwana ꞌaꞌebwaꞌemi, ꞌenega ꞌomi watatauya toegimwaneyao ꞌediya be ꞌimi mayale ꞌadi bwasi wagimwanedi.’ \p \v 10 “ꞌEnega sitauya sabi gimwane, ta toai ꞌiapwesama ga taudi niꞌatu sigibubunaya maꞌenao silugu ai masulina manuna, ga ꞌawa sigibodena. \v 11 \x * \xo 25:11 \xt Lu 13:25-27\x*Muliyega gosediyao gimwaneyega siilama ga sigwae, ‘ꞌInapwana, ꞌawa ꞌugigege be ꞌada luguwa.’ \v 12 Ta ꞌidi ona ꞌieꞌisena, ꞌigwae, ‘ꞌOmi mali boda, nigeya yamwalamwalatonimi.’ \p \v 13 \x * \xo 25:13 \xt Lu 12:40\x*“ꞌEnega ꞌilobwenemi be walomataꞌiꞌita, manuna ꞌasiyata nina, nai tuta nina yailailama nigeya wamwalamwalatoni. \s1 ꞌInapwana ꞌina ꞌebwaya ꞌina toguinuwao ꞌediya \r (Luke 19:11-27) \p \v 14 “Yaubada ꞌina loina wate nadigega ꞌeguma ꞌebweu ꞌinapwana ꞌiabe ꞌitatauya mali esenaya, ta ꞌina toguinuwao ꞌibwauyedima ta ꞌiloinedi be ꞌaene ꞌina ꞌebeloina sida ꞌitaꞌiꞌisi. \v 15 \x * \xo 25:15 \xt Lo 12:6\x*Ga ꞌebweu ꞌina mani ꞌina toguinuwa ꞌiꞌebwaꞌena ꞌana yau paibi analedi kina, ta tai ꞌeluwena tu analedi kina, ta tai ꞌetonina analedi kina, manuna ꞌina ꞌebwaya ꞌediya taudi ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌidi waiwai nadigega, ga muliyega ꞌinapwana nina ꞌipilisinedi ga ꞌitauya. \p \v 16 “ꞌEnega tai nina tauna ma ina paibi analedi kina ꞌina ꞌinapwana ꞌina mani nina ꞌiꞌewedi ga ꞌediyega ꞌiepaisewaedi ga ꞌadi loeposeyana paibi analedi wate ꞌilobedi. \v 17 Tai ꞌeluwena wate nadigega ꞌina tu analedi kina nidi ꞌiepaisewaedi ga ꞌediyega ꞌina ꞌinapwana ꞌina mani ꞌana loeposeyana tu analedi wate ꞌilobena. \v 18 Ta tai ꞌetonina, tauna ma ina analedi kina, ꞌiꞌewedi ga baleꞌu ꞌitaina ga ꞌina ꞌinapwana ꞌina mani nina ꞌikwaiyena baleꞌu solanaya. \p \v 19 “ꞌEnega tuta dudulana mulinaya ꞌidi ꞌinapwana ꞌiilama ga ꞌienaidedi ꞌidi guinuwa ꞌadi eꞌisa manudi. \v 20 ꞌEnega tai nina ma ina paibi analedi kina ꞌimai ga ꞌana loeposeyana paibi analedi kina wate ꞌimeꞌedi ga ꞌigwae, ‘ꞌInapwana, paibi analedi kina ꞌuꞌebwaꞌeguya ga ꞌana loeposeyana paibi analedi kina wate yalobena, ga gete.’ \p \v 21 \x * \xo 25:21 \xt Lu 16:10\x*“Ta ꞌinapwana nina ꞌigwae, ‘Boboꞌana, ꞌoyo togwaunuwa ꞌaiꞌaila ta palupaluna. Niꞌatu ꞌuetapewa yage gidalidi ꞌediyega, ꞌenega ꞌamu loina yage sinabwadi manudi yaꞌebwaꞌeyo, be wate ꞌigu ꞌebe gwausowala gete ꞌena ꞌuda miyami.’ \p \v 22 “Muliyega tai ꞌeluwena ma ina tu analedi kina ꞌiapwesama ga ꞌana loeposeyana tu analedi kina wate ꞌimeꞌedi ta ꞌigwae, ‘ꞌInapwana, tu analedi kina ꞌuꞌebwaꞌeguya ga ꞌana loeposeyana tu analedi kina wate yalobena, ga gete.’ \p \v 23 “ꞌEnega ꞌinapwana nina ꞌigwae, ‘Boboꞌana, ꞌoyo togwaunuwa ꞌaiꞌaila ta palupaluna. Niꞌatu ꞌuetapewa yage gidalidi ꞌediyega, ꞌenega ꞌamu loina yage sinabwadi manudi yaꞌebwaꞌeyo be ꞌoyo wate ꞌigu ꞌebe gwausowala gete ꞌena ꞌuda miyami.’ \p \v 24 “ꞌEnega tai ꞌetonina ma ina analedi kina ꞌimai ta ꞌigwae, ‘ꞌInapwana, yamwalatonimuya ꞌaene ꞌoyo tai paꞌaliyo ta ꞌimu esaesa ꞌuꞌewaꞌewa mali tomota ꞌidi paisewa ꞌediyega, \v 25 ꞌenega yamatautemu ga ꞌimu analedi kina nina baleꞌu solanaya yakwaiyena, ga ꞌimu mani gete.’ \p \v 26 “Ta ꞌinapwana ꞌiꞌenapaꞌalina, ꞌigwae, ‘Toguinuwa toꞌumaliyo ta logwautoyasa ꞌaleyo, ꞌumwalatonigu ꞌaene ꞌigu esaesa yaꞌewaꞌewa mali tomota ꞌidi paisewa ꞌediyega, \v 27 ꞌenega ꞌilobwenemu be ꞌigu mani nina banika ꞌena ꞌusaꞌu, be ꞌenega tuta nina yailama ma ꞌana loeposeyana yalobai!’ \v 28 Ga ꞌina ꞌaliꞌeiyao ꞌediya ꞌigwae, ‘ꞌIgu analedi kina ꞌenega waꞌewadi be tai nina tauna loeposeyana sinabwana ꞌilobena ꞌenaya waꞌebwaꞌe.’ \v 29 \x * \xo 25:29 \xt Mk 4:25\x*Manuna ꞌabo yaita ꞌana egueguyai ꞌiloeposeyanei, ꞌana loeposeyana wate ꞌida loba, be ꞌida sinabwa; ta ꞌeguma yaita nigeya ꞌiloeloeposeyane, toꞌase ꞌenaya ꞌimiyami ꞌenega maꞌetamo sida ꞌewayaule. \v 30 ꞌEnega ꞌina ꞌaliꞌeiyao ꞌiloinedi be toguinuwa toꞌumalina nina siula apwese ꞌatamanaya sena guguyoi ꞌenaya, be nada tomota ma idi ꞌelouya sidedoi ta siesalaꞌiꞌita maꞌenao. \s1 Yesu me baleꞌu maiboꞌadi maꞌetamo ꞌiloinedi \p \v 31 \x * \xo 25:31 \xt Md 16:27\x*“ꞌAboꞌagu Tomota Natuna, be maꞌetamo ma igu esaesa tuyayalina be ma igu aniloseyao ꞌamama be ꞌenega ꞌigu ꞌebemi esaesa ꞌena yamiyatowa sabi loina, \v 32 be ꞌebeloina baleꞌuya maiboꞌadi mataguya sida egogonedima be yaweyalidi ꞌatuwa sipi ꞌadi toꞌitaꞌiꞌita ꞌiweyalidi gota ꞌediyega, \v 33 be sipi yasaꞌu dumedumedi ꞌataiguya ta gota gegeumiguya, \v 34 \x * \xo 25:34 \xt Lu 12:32\x*be ꞌenega toloina ꞌaboꞌagu taudi ꞌataiguya yada eonadi be yada gwae, ‘ꞌOmi Tamagu ꞌina obobomega wada gwausowala, wamai be ꞌimi ꞌebeloina nina baleꞌu ꞌana mweluluwaꞌunu ꞌenega ꞌigibubunaya manumi wada ꞌewa. \v 35 Manuna ꞌomi lowa yabotanaya ta waeꞌenigu, ta wate tonaꞌagu ꞌiyapasaya ta bwasi waꞌebwaꞌegu, wate yaetoꞌuꞌumala ꞌimi ꞌasaya ta wabwauyeguya ꞌimi anuwaya, \v 36 ta wate nigeya ꞌagu ꞌoamamo ta waeꞌoamegu, ta wate yaleꞌoasaya ta waayausigu, wate deliya yamiyamiya ta waayausigu.’ \p \v 37 “ꞌEnega topalupalu nidi ꞌeguya sida gwae, ‘ꞌInapwana, to tuta sana ꞌaꞌitemu ma ꞌamu botana ta ꞌaeꞌenimu? nai tonaꞌayo ꞌiyapasa ta bwasi ꞌaꞌebwaꞌemu? \v 38 nai ꞌuetoꞌuꞌumala ꞌima ꞌasaya ta ꞌabwauyemu ꞌima anuwaya? nai nigeya ꞌamu ꞌoamamo ta ꞌaeꞌoamemu? \v 39 nai ma ꞌamu leꞌoasa nai deliya ꞌumiyamiya ta ꞌaayausimu?’ \p \v 40 \x * \xo 25:40 \xt Ona 19:17; Ib 6:10\x*“ꞌEnega yada ona ꞌediya be yada gwae, ‘Onaꞌaiꞌaila, ꞌeguma yaita ꞌoyo gosegwao gidalidi ꞌebweuna ꞌulemei, nate ꞌena ꞌaboꞌagu wate ꞌulemegu.’ \p \v 41 \x * \xo 25:41 \xt Et 12:7, 20:10; Md 7:23\x*“Ta taudi gegeumiguya simiyami yaeonadi, ‘ꞌOmi totoꞌumalimi wapilisinegu be watatauya kaiwe sabesabelulu atayana ꞌenaya, tauna Yaubada ꞌigibubuna Seitani ma ina bodao manudi, \v 42 manuna lowa ma ꞌagu botana ta nigeya wada eꞌenigu, wate tonaꞌagu ꞌiyapasaya ta nigeya ꞌebweu wate bwasi wada ꞌebwaꞌegu, \v 43 ta yamiya toꞌuꞌumala ꞌimi ꞌasaya ta nigeya wada bwauyegu ꞌimi anuwaya, be nigeya ꞌagu ꞌoamamo ta nigeya wada eꞌoamegu, wate yaleꞌoasaya ta wate deliya yamiyami ta nigeya wada ayausigu.’ \p \v 44 “Muliyega taudi ona gete sida eꞌisa be sida gwae, ‘ꞌInapwana, to tuta ꞌaꞌitemu ma ꞌamu botana, nai tonaꞌayo ꞌiyapasa, nai ꞌuetoꞌuꞌumala, nai nigeya ꞌamu ꞌoamamo, nai ꞌuleꞌoasa, nai deliya ꞌumiyami, ta nigeya ꞌalemelemeyo?’ \p \v 45 “Be yada eonadi, ‘Onaꞌaiꞌaila, tuta nidi ꞌediya ꞌabo tomota gidalidi getedi ꞌebweuna nigeya walemelemei, nate ꞌena nigeya walemelemegu.’ \v 46 ꞌEnega taudi sida tauya ꞌelouya ataya ꞌenaya, ta topalupaludi esi yawasi ataya sida loba.” \c 26 \s1 ꞌInapwanao nuwanuwadi be Yesu siloemwawasi \r (Maki 14:1-2; Luke 22:1-2; Yoni 11:45-53) \p \v 1 Yesu ꞌina ona getedi ꞌilosalonidi, ga ꞌina tononoyao ꞌieonedi, \v 2 \x * \xo 26:2 \xt Sia 12:1-27; Md 20:18\x*ꞌigwae, “Wamwalatonina ꞌasiyata ꞌeluwa be Ataona Sagalina taguinuwe, be ꞌenega ꞌagu tosipupu ꞌida ꞌebwayaegu ꞌagu talauwalao ꞌediya, be kelose ꞌena sida loemwawasigu, Tomota Natuna ꞌaboꞌagu.” \p \v 3 ꞌEnega totaliyao sinabwadi be me Isileli ꞌidi ꞌinapwanao sideli egogonama Kaiyapa ꞌina anuwa sinabwana ꞌenaya, tauna totaliyao ꞌidi ꞌinapwana sinabwana. \v 4 ꞌEnega ꞌinapwanao nidi taudimo siloina be ꞌaene kaboega Yesu sida giyai be sida loemwawasi, \v 5 ta sigwae, “Geyaꞌabo sagali solanaya Yesu tagiyagiyai, ꞌabona nai tomota sigamwasowaleda be silosaiya ꞌedaya.” \s1 Waine Yesu ꞌieoloina ꞌasa Betani ꞌenaya \r (Maki 14:3-9; Yoni 12:1-8) \p \v 6 Tuta nina Yesu Betani ꞌena ꞌimiyami, Saimoni ꞌina anuwaya. Tauna lowa tolepelo ꞌebweu. \v 7 ꞌEnega ꞌebweu waine ma ina bunama ꞌimai, ta bunama nina ꞌana maisa sinabwana, ta botolo boboꞌana wawasae ꞌenaya ꞌisiwena. Yesu ꞌetamo anuwaya ꞌiꞌeꞌai, ta waine nina ꞌimai ga bunama nina Yesu debanaya ꞌisiwena. \p \v 8 Ta Yesu ꞌina tononoyao siꞌitena ga waine silomugiyena, sigwae, “Toꞌase manuna bunama ꞌimudalina? \v 9 ꞌIlobwenena be bunama nina ꞌigimwaneye be maisa sinabwana ꞌiꞌewa be ꞌieguyaiye togomabeso ꞌediya.” \p \v 10 Ta Yesu ꞌidi ona nina ꞌimwalatonina ga ꞌieonedi, ꞌigwae, “Geyaꞌabo waine gete walomulomugiyei, manuna ꞌina lema gete ꞌeguya boboꞌana wawasae. \v 11 Togomabeso nidi waoneonediya tuta maiboꞌana selabemiya simiyami, ta ꞌaboꞌagu esi nigeya tuta dudulana maꞌemi tamiyami. \v 12 \x * \xo 26:12 \xt Yo 19:40\x*Waine gete niꞌatu ꞌieoloigu bwalagu ꞌana saꞌuꞌaliꞌali manuna. \v 13 Ta onaꞌaiꞌaila, maꞌetamo teteligu ꞌana loguguya tomota sinoonoi baleꞌu maiboꞌana ꞌenaya, ta waine gete ꞌina guinuwa ꞌeguya tetelina sida emwasali wate.” \s1 Yudasa ꞌitagwala be Yesu ꞌida telesipupuye \r (Maki 14:10-11; Luke 22:3-6) \p \v 14 Ta Yesu ꞌina tonono ꞌebweu ꞌana esana Yudasa Isikaliota ꞌitauya totaliyao sinabwadi ꞌediya, \v 15 ga ꞌieonedi, ꞌigwae, “ꞌEisa maisa waꞌebwaꞌegu ꞌabo Yesu ꞌemiya yatelesipupuye?” ꞌEnega mani siliba ꞌana yau teti siꞌebwaꞌena. \v 16 ꞌEnega Yudasa tuta boboꞌana ꞌiyamwena be ꞌaene Yesu ꞌediya ꞌida telesipupuye be sigiyai. \s1 Ataona masulina siguinuwena \r (Maki 14:12-21; Luke 22:7-14, 21-23; Yoni 13:21-30) \p \v 17 \x * \xo 26:17 \xt Sia 12:14-20\x*Ataona masulina beledi daisina, nigeya gieseseinamo sieꞌani. Ga Ataona masulina ꞌana ꞌasiyata nugana ꞌena Yesu ꞌina tononoyao ꞌaidi ꞌenaya simai ga sigwae, “ꞌInapwana, mane ꞌena nuwanuwayo be Ataona masulina manuyo ꞌagibubu?” \v 18 ꞌEnega Yesu ꞌiona, “Watauya Yelusalema be ꞌigu sida ꞌebweu tai ꞌena wasimane, wagwae, ‘ꞌIma toeꞌita ꞌina ona gete nadigega ꞌaene “ꞌIgu tuta niꞌatu ꞌiapwesama ta nuwanuwagu be ꞌimu anuwaya Ataona masulina ma igu tononoyao ꞌaꞌaꞌani.” ’ ” \v 19 Ga tonono nidi Yesu ꞌina ona nina siematamatanena ga tai nina ꞌina anuwaya Ataona masulina sigibubuna. \p \v 20 ꞌEnega ꞌasuinuwanuwaya Yesu ma ina tononoyao site tuwelo nidi silugu ga masula nina siꞌenina. \v 21 Ta ꞌidi ꞌeꞌai solanaya Yesu ꞌigwae, “Gosegwao, yaona ꞌaiꞌaila ꞌaene ꞌebweu ꞌemiyega ꞌiabe ꞌitelesipupuyegu.” \v 22 Ta Yesu ꞌina ona gete manuna sinuwamwau ꞌaiꞌaila, ga ꞌebweuna ꞌebweuna Yesu ꞌena ꞌienaida, ꞌigwae, “ꞌInapwana, yaita tauna? Nai ꞌaboꞌagu?” \p \v 23 \x * \xo 26:23 \xt Sam 41:9\x*Ta Yesu ꞌieonedi, “Tai nina tauna maꞌiyagu gaeba ꞌebweuna ꞌenega ꞌaꞌeꞌai, tauna ꞌiabe ꞌitelesipupuyegu. \v 24 ꞌAboꞌagu Tomota Natuna maꞌetamo yatatauya ꞌeda nina lowa Buki Tabu ꞌena ꞌigimisimanena, ta esi ꞌagu tosipupu nina nuwaꞌoleꞌolena saꞌi, ta boboꞌana ꞌabo lowa sinana geyaꞌabo ꞌida enaenatune.” \p \v 25 ꞌEnega ꞌana totelesipupu Yudasa ꞌieonena, “ꞌInapwana, to tai tauna? Nai ꞌaboꞌagu?” Ga Yesu ꞌigwae, “Niꞌatu ꞌuona saba.” \s1 ꞌInapwana ꞌina ꞌeꞌai \r (Maki 14:22-26; Luke 22:15-20; 1 Kolinita 11:23-25) \p \v 26 \x * \xo 26:26 \xt Yo 6:54-56\x*ꞌEtamo siꞌeꞌai ta Yesu masula ꞌiꞌewena ga manuna ꞌiona oboboma ta ꞌigitomwena ga ꞌina tononoyao ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, “Gete oogu waꞌewa be waꞌaꞌani.” \p \v 27 \x * \xo 26:27 \xt Sia 24:8; 1 Ko 10:16\x*Ta oine makeigana wate ꞌiꞌewena ga manuna ꞌilokagutoki Yaubada ꞌena ga ꞌiꞌebwaꞌedi, ta ꞌigwae, “Maiboꞌami wanunuma. \v 28 Gete lalagu, loina auwauna manuna, ꞌidaudau tomota yaumi ꞌimi toꞌumalinao ꞌadi ꞌebe nuwatau manuna. \v 29 Ta yaeonami tuta gete be mulinaya oine gete geyaꞌabo ꞌenega yanumanuma limana ga ꞌana laba ꞌomi maꞌegwao oine auwauna tanunuma Tamagu ꞌina senaya.” \p \v 30 ꞌEnega wali ꞌebweuna siwaliyena ga siapwesa ta situꞌe ꞌOya Olibe ꞌenaya. \s1 Yesu ꞌisimana apwesa ꞌaene Pita ꞌida eyaseyaseye \r (Maki 14:27-31; Luke 22:31-34; Yoni 13:36-38) \p \v 31 \x * \xo 26:31 \xt Yo 16:32; Sak 13:7\x*Ta Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Batuwa boiboiya maiboꞌami wada denasinegu, nadigega Buki Tabu ꞌina simana, ꞌigwae, \p ‘Toꞌitaꞌiꞌita sipi yaloemwawasi be sipi maiboꞌadi sida ꞌelelewana.’ \p \v 32 \x * \xo 26:32 \xt Md 28:7\x*Ta ꞌigu toololimana mulinaya Galili ꞌena yatatauya be ꞌomi muliguyega wawawai.” \p \v 33 ꞌEnega Pita ꞌilolagata ga ꞌigwae, “ꞌIabe maiboꞌadi sidena sineyo ta tebweugu maꞌiyayo.” \p \v 34 \x * \xo 26:34 \xt Md 26:69-75\x*Ta Yesu Pita ꞌieonena, “Yaona ꞌaiꞌaila boiboi batuwa, muliyega be kakaleko ꞌigwagwane ta ꞌoyo matoi ꞌueyaseyaseyegu.” \p \v 35 Ta Pita ꞌigwae, “ꞌInapwana, geyaꞌabo saꞌi yaeyaseyaseyeyo! ꞌEguma siloemwawasiyo ꞌaboꞌagu wate maꞌiyayo siloemwawasida.” \p Tomuliyao maiboꞌadi wate nadigega sionaona. \s1 Sena Gedesemani ꞌena Yesu ꞌisidasida Tamana ꞌena \r (Maki 14:32-42; Luke 22:39-46) \p \v 36 ꞌEnega Yesu ꞌina tononoyao maꞌenao sitauya ꞌebweu sena ꞌana esana Gedesemani ꞌena, ta ꞌieonedi, ꞌigwae, “Gete ꞌena wamiyami, ta ꞌaboꞌagu yaalaga be yasisida Yaubada ꞌena.” \v 37 Ta site toi ꞌiꞌauꞌewedi, Pita be Sebedi natunao ꞌeluwa. ꞌEnega Yesu ma ina ꞌateuyauya ta ma ina nuwamwau ꞌieonedi, \v 38 \x * \xo 26:38 \xt Yo 12:27\x*ꞌigwae, “ꞌAtegu ꞌiuyauya sinabwana, nai ꞌiabe yamwamwawasa, ꞌenega bada wamiyami ta walomataꞌiꞌita, be ꞌenega walemegu.” \p \v 39 \x * \xo 26:39 \xt Ib 5:7-8\x*Ta Yesu ꞌialaga tupwana ga baleꞌuya ꞌibeꞌu sanamwaꞌuta ta ꞌisidasida, ꞌigwae, “Tamagu ye, ꞌeguma kapekapeyana ꞌelouya keigana gete ꞌeguyega ꞌuꞌewayaulei, ta geyaꞌabo ꞌaboꞌagu ꞌigu nuwena ꞌenega, ta ꞌoyo esi ꞌimu nuwena ꞌenega ꞌuda guinuwa.” \p \v 40 ꞌEnega ꞌiila ga ꞌina tononoyao site toi nidi ꞌilobedi niꞌatu siꞌeno mwataya, ga Pita ꞌilowanowanona ga ꞌigwae, “Pita, nigeya sawesawemuya be ꞌumatapaꞌala be ꞌulemegu tuta gidalina namo manuna, aga?” \v 41 Ga wate ꞌieonedi maiboꞌadi, ꞌigwae, “ꞌIlobwenemi be wamatapaꞌala be wasidasida, be ꞌenega geyaꞌabo Seitani ꞌitootoomi. Onaꞌaiꞌaila yaluyaluwami nuwanuwana, ta tuga manuna oomi sitaba.” \p \v 42 \x * \xo 26:42 \xt Ib 4:15\x*ꞌEnega Yesu ꞌilaga limana ga ꞌisidasida, ꞌigwae, “Tamagu, keiga gete geya nuwagu be ꞌenega yanunuma, ta ꞌabo ꞌimu nuwena nadigega, ta nigeya ꞌebweu wate ꞌeda ꞌimiyami, boboꞌana yanunuma tuga.” \p \v 43 Ta Yesu wate ꞌiila ꞌina tononoyao ꞌediya ga ꞌilobedi wate siꞌeno mwataya, manuna matadi niꞌatu siꞌenoꞌeno. \v 44 ꞌEnega wate ꞌipilisinedi ga ꞌina sidasida ꞌetonina ꞌenaya ꞌina sidasida ꞌeluwena nadigega. \p \v 45 Ta ꞌiila limanama ga ꞌina tononoyao ꞌilowanowanodi, ga ꞌigwae, “Mwaꞌadega, maꞌetamo waꞌenoꞌeno ta waeyaeyawaiꞌata, aga? Ta waꞌita ꞌaboꞌagu Tomota Natuna ꞌigu tuta niꞌatu ꞌiapwesa be sida sipupuyegu totoꞌumalidi ꞌediya. \v 46 Watoolo be tatatauya, manuna ꞌagu totelesipupu nina niꞌatu gete ꞌimeema.” \s1 Yesu sigiyaina \r (Maki 14:43-50; Luke 22:47-53; Yoni 18:3-12) \p \v 47 Yesu ꞌetamo ꞌionaona ta ꞌebweu ꞌina tonono, Yudasa, tolosaiyao maꞌenao siapwesa. Totaliyao sinabwadi be me Isileli ꞌidi ꞌinapwanao tolosaiyao nidi sietunedi Yudasa maꞌedi, Yesu sabi giyaina, ta boda nidi ma idi sisisaiyao be wepasiyao wate simai. \v 48 Ta Yudasa weꞌiweꞌiyaya niꞌatu ꞌediya ꞌisimanena, ꞌigwae, “ꞌAbo yaita yaꞌatubwaili, nate tauna Yesu, be wagiyai.” \v 49 ꞌEnega ꞌitauya palupaluna Yesu ꞌena ga ꞌilokagutokiyena ta ꞌiꞌatubwailina. \v 50 Ta Yesu ꞌigwae, “Gosiyagu, toꞌase manuna ꞌumai?” ꞌEnega boda nidi siapwesama ga Yesu sigiyaina. \p \v 51 \x * \xo 26:51 \xt Yo 18:26\x*Ta Yesu ꞌina bodao ꞌebweuna ꞌediyega ꞌina sisisaiya ꞌilisilolona ga totaliya sinabwana ꞌina toguinuwa tenana ꞌiupwa yaulena. \p \v 52 Ta Yesu tai nina ꞌieonena, “Tuwa! ꞌImu sisisaiya ꞌusaꞌuile ꞌina senaya, manuna tolosaiyao taudi losaiya ꞌenega simwamwawasa. \v 53 ꞌUda mwalatoni ꞌaene ꞌabo nuwanuwagu Tamagu ꞌena yasisida ꞌagu lema manuna, ꞌiabe gete tuga aniloseyao mabodadi tomoyauyau ꞌietunedima. \v 54 Ta nigeya! ꞌEda gete ꞌenega Buki Tabu ꞌina simanao manugu sida apwesa.” \p \v 55 Gote ꞌena Yesu boda ꞌieonedi, ꞌigwae, “Sana ꞌaboꞌagu toꞌipwala, ga ꞌenega ma imi sisisaiya be ma imi wepasi wamai sabi giyaigu! Ta toꞌase ꞌalena ga ꞌenega nigeya wagiyagiyaigu ꞌasiyata nidi yaudi Anuwa Tabu ꞌena yamiyami ta yaeꞌieꞌita tomota ꞌediya? \v 56 \x * \xo 26:56 \xt Md 26:31; Yo 16:32\x*Ta yage getedi sida apwesa be ꞌenega palopitao ꞌidi gimisimana Buki Tabu solanaya sida apwesa.” ꞌEnega Yesu ꞌina tononoyao maiboꞌadi sidena sinena. \s1 Yesu ꞌina etala ꞌinapwanao matadiya \r (Maki 14:53-65; Luke 22:54-55, 63-71; Yoni 18:12-14, 19-24) \p \v 57 Boda nidi niꞌatu Yesu sigiyaina ga siꞌauꞌewena totaliyao ꞌidi ꞌinapwana, ꞌana esana Kaiyapa, ꞌenaya. Ta Kaiyapa ꞌina anuwaya loina ꞌana toeꞌitao be ꞌinapwanao niꞌatu sideli egogonama ga simiyami. \v 58 Ta Pita ꞌedasolega Yesu ꞌimuliyena ga ꞌimai totaliya sinabwana ꞌina ꞌasaya, ga ꞌilugu anuwaya ta toꞌitaꞌiꞌitao maꞌediya simiyatowa be ꞌaene Pita nina Yesu ꞌana loina ꞌida nono. \p \v 59 Ta totaliya sinabwadi be ꞌinapwanao nidi nuwanuwadi Yesu ꞌana toeꞌewa kabokabo sida loba be ꞌidi eꞌewa ꞌenega Yesu sida loemwawasi. \v 60 \x * \xo 26:60 \xt Yo 2:19-20\x*ꞌEnega toeꞌewa kabokabo yaudi simai, ta esi ꞌidi eꞌewa nigeya palupaludi. Ta muliyega ꞌeluwa tai simai \v 61 ga sigwae, “Yesu lowa ꞌiona, ꞌigwae, ‘Sawesaweguya be Yaubada ꞌina anuwa yalige yaulei, be ꞌasiyata ꞌetoi ꞌediya yada ꞌabilima.’” \p \v 62 ꞌEnega totaliyao ꞌidi ꞌinapwana sinabwana ꞌitoolo, ga ꞌigwae, “Nigeya ꞌimu eꞌisamo, aga? Tomota gotedi ꞌidi eꞌewa ꞌemuya niꞌatu ꞌunononaya?” \p \v 63 \x * \xo 26:63 \xt Ais 53:7\x*Ta Yesu tuga ꞌiꞌalaenono. \p ꞌEnega totaliya sinabwana Yesu ꞌieonena, “ꞌUona ꞌaiꞌaila Yaubada matanaya, mwaꞌadega ꞌoyo Toꞌetoseyana niyo, ta Yaubada natuna, nai nigeya?” \p \v 64 \x * \xo 26:64 \xt Dan 7:13; Md 24:30\x*Ta Yesu ꞌigwae, “Niꞌatu nate ꞌuona saba, ta wate yaeonami ꞌaene ꞌaboꞌagu Tomota Natuna be maꞌetamo waꞌitagu Toewaiwai sana ꞌatainaya yamiyami be wate galewa pwananao debadiyega yamama.” \p \v 65 \x * \xo 26:65 \xt Yo 10:33, 19:7; 1 Loi 24:16\x*ꞌEnega totaliya sinabwana nina ꞌigamwasowala ꞌaiꞌaila ga taunamo ꞌana ꞌoama ꞌisabuna ta ꞌigwae, “ꞌIna ona toꞌumalina wanononaya? Onaꞌaiꞌaila, tai gete Yaubada ꞌisinalina. Tuwa! Geyaꞌabo wate toeꞌewao sionaona ꞌina loegesiyao manudi. \v 66 Mwaꞌadega ꞌimi nuwanuwa Yesu manuna?” \p Ga taudi sigwae, “ꞌIlobwenena be ꞌimwamwawasa.” \p \v 67 \x * \xo 26:67 \xt Ais 53:5\x*ꞌEnega maninina sigiwalina ta siunu dadanena, ta wate ꞌaidi sisapina, \v 68 ta sigwae, “ꞌEguma ꞌoyo Toꞌetoseyana nina ꞌuona apwesa ꞌemaya ꞌaene yaita tauna ꞌisapimu? Manuna ꞌuona ꞌaene ꞌoyo palopita.” \s1 Pita Yesu ꞌieyaseyaseyena \r (Maki 14:66-72; Luke 22:56-62; Yoni 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Ta Pita maꞌetamo ꞌetauluya ꞌimiyami ga toguinuwa gomagweine ꞌebweuna ꞌiapwesama ga ꞌienaidena, ꞌigwae, “Lowa goma Galili Yesu nina ꞌoyo maꞌiyayo wamiyami, aga?” \v 70 Ta tomota yaudi matadiya Pita ꞌieyaseyase, ꞌigwae, “Yage nina ꞌuonaonae nigeya yamwalamwalatoni.” \p \v 71 ꞌEnega Pita ꞌidena ga tupwana ꞌiaapwesa. Ta ꞌebweu wate gomagweine Pita ꞌiꞌitena ga tomiya nidi ꞌediya ꞌigwae, “Tai gote lowa Yesu goma Nasaleta maꞌiyana.” \p \v 72 Wate Pita ꞌieyaseyase ta ꞌisawa tamatamana ga ꞌigwae, “ꞌInapwana ꞌimwalatonina ꞌaene tai nina ꞌaboꞌagu nigeya yamwalamwalatoni.” \p \v 73 Tuta kukupana namo mulinaya toyoꞌo nidi Pita ꞌenaya simai, ta sigwae, “Onaꞌaiꞌaila ꞌukabo! ꞌOyo Yesu ꞌina boda ꞌebweu, manuna ꞌimu lewa ꞌatuwa me Galili ꞌenadi.” \p \v 74 ꞌEnega Pita ꞌisawa tamatamana ta ona toꞌumalina ꞌenega ꞌibwautuꞌe, ꞌigwae, “Tamada! Tai nate nigeya yamwalamwalatoni.” Ta tuta gote ꞌena kakaleko ꞌigwane. \p \v 75 \x * \xo 26:75 \xt Md 26:34\x*ꞌEnega Pita Yesu ꞌina ona ꞌinuwaꞌiꞌisina ꞌaene “Muliyega be kakaleko ꞌigwagwane ta ꞌoyo matoi ꞌueyaseyaseyegu.” ꞌEnega Pita nuwana ꞌimwau sinabwana ga ꞌiapwesa ꞌatamanaya ga ꞌidedoi. \c 27 \s1 Yesu ꞌina etala Pailato matanaya \r (Maki 15:1; Luke 23:1-2; Yoni 18:28-32) \p \v 1 Tomwa ꞌiulisina ga totaliyao sinabwadi be ꞌinapwanao maiboꞌadi siloiloina be ꞌaene Yesu siloemwawasi. \v 2 ꞌEnega Yesu nimana siyonidi ga sitauyena toloina sinabwana Pailato ꞌenaya be ꞌaene Pailato nina ꞌida loine. \s1 Yudasa ꞌina mwawasa \r (Guinuwa 1:18-19) \p \v 3 \x * \xo 27:3 \xt Md 26:14-15\x*Ta Yudasa nina ꞌimwalatonina ꞌaene Yesu ꞌiabe siloemwawasi, ꞌenega ꞌinuwaꞌebuni ga ꞌina mani gulewa teti ꞌiiledi totaliyao be ꞌinapwanao ꞌediya, \v 4 ta ꞌigwae, “Niꞌatu yaloegesi, manuna tai boboꞌana ꞌemiya yasipupuyenaya.” Ta sigwae, “Nate nigeya ꞌebweu toꞌase ꞌemaya ta ꞌoyo tuga manuna ꞌuda nuwanuwa.” \p \v 5 ꞌEnega mani teti nidi ꞌiula mwaꞌutedi Anuwa Tabu solanaya, ta ꞌiapwesa ga ꞌitauya, ga balaeyega ꞌotona tauna ꞌididimagena ga ꞌimwawasa. \p \v 6 Ta totaliyao nidi mani nidi siegogonedi ga sigwae, “Nigeya sawesawenaya be Yaubada ꞌana ꞌebwayadaita ꞌena tasaꞌui, manuna mani gete tomota ꞌana loemwawasa ꞌana eꞌisa.” \v 7 ꞌEnega taudimo siloina ga mani nina ꞌenega ꞌebweu toꞌabiꞌule ꞌina baleꞌu ꞌebweuna sigimwanena, be ꞌaene bwaꞌa nina ꞌowagao ꞌadi ꞌaliꞌali. \p \v 8 ꞌEnega bwaꞌa nina sieesena ‘Lala baleꞌuna’, ga esana nina maꞌetamo ꞌimiyami. \v 9 \x * \xo 27:9 \xt Sak 11:12-13\x*Gote ꞌenega palopita Yelemaiya ꞌina onaupaupa ꞌiapwesa, manuna lowa Buki Tabu ꞌena ꞌina ona siꞌetoladina ꞌaene, \p “Ga me Isileli tauna ꞌana maisa sibwauyena, \p nate gulewa siliba ꞌadi yau teti, \p ga mani nidi siꞌewedi, \p \v 10 ga ꞌenega toꞌabiꞌule ꞌina baleꞌu siemaisina, nadigega ꞌida ꞌInapwana ꞌiemataluwegu.” \s1 Pailato Yesu ꞌienaidena \r (Maki 15:2-5; Luke 23:3-5; Yoni 18:33-38) \p \v 11 ꞌEnega Yesu Pailato matanaya sietoolona, tauna toloina sinabwana, ga Pailato nina Yesu ꞌienaidena, ꞌigwae, “ꞌUda simana, ꞌoyo me Yudia ꞌidi kini, aga?” \p Ta Yesu ꞌigwae, “Niꞌatu nate ꞌuona saba.” \p \v 12 \x * \xo 27:12 \xt Md 26:63; Ais 53:7\x*ꞌEnega totaliyao sinabwadi be ꞌinapwanao Yesu sieꞌewena Pailato matanaya, ta Yesu nigeya ꞌebweu toꞌase ꞌieꞌieꞌisa. \p \v 13 Ta Pailato ꞌigwae, “Mwaꞌadega, simana getedi ꞌamu eꞌewa manuna ꞌunononaya?” \v 14 Ta Yesu nigeya wate ꞌieꞌieꞌisa, ta tuga ꞌiꞌala enonomo. ꞌEnega Pailato nina nuwana ꞌiowana sinabwana. \s1 Pailato ꞌiloina be Yesu sida loemwawasi \r (Maki 15:6-15; Luke 23:13-25; Yoni 18:39–19:16) \p \v 15 Yakwala ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya, Ataona masulina ꞌenaya, toloina nina ꞌina bubuna nate deliyega ꞌebweu tai ꞌiliꞌami be ꞌiapwesa, ꞌeguma yaita pwalu siesinuwe. \v 16 Ta tuta gote ꞌena ꞌebweu tai deliya ꞌimiyami, ꞌana esana Balaba, tomota maiboꞌadi simwalatonina ꞌaene tauna totoꞌumalina sinabwana. \v 17 ꞌEnega tomota siegogonama Pailato ꞌenaya, ta Pailato ꞌieonedi, ꞌigwae, “To tai nuwanuwami be manumi yaliꞌami? Balaba? nai Yesu, tauna sieesena Toꞌetoseyana?” \v 18 \x * \xo 27:18 \xt Yo 11:47-48, 12:19\x*Manuna Pailato ꞌimwalatonina ꞌaene eꞌipiꞌipiyega Yesu siwasegigiyena sabi loemwawasina. \v 19 Ta wate tuta nina ꞌetamo Pailato etala ꞌiguiguinuwe, ta mwanena ale ꞌietunenama ga ꞌigwae, “Geyaꞌabo wate toꞌase ꞌuloiloine tai palupaluna gete manuna, manuna niꞌa yamadawalena ga ꞌebe matauta sinabwana ꞌeguya.” \v 20 Ta esi totaliyao sinabwadi be ꞌinapwanao tomota siloaꞌetuꞌetunedi be ꞌaene sisisida Pailato ꞌena be Balaba ꞌiliꞌami ꞌediya ta Yesu sida loemwawasi. \p \v 21 \x * \xo 27:21 \xt Gu 3:14\x*ꞌEnega toloina nina ꞌienaida limedi, ꞌigwae, “Siteluwa ꞌediyega yaita nuwanuwami be manumi yaliꞌami?” \p ꞌEnega sigwae, “Balaba.” \p \v 22 Ta Pailato ꞌigwae, “Ta mwaꞌadega yada loinaꞌesa Yesu, tauna sieesena Toꞌetoseyana?” \p ꞌEnega maiboꞌadi sigwae, “Kelose ꞌena tada tutuepaꞌiye!” \p \v 23 Ta Pailato ꞌieonedi, “Toꞌase sana ꞌina loegesi, ga ꞌenega ꞌaene mwawasa ꞌiloba?” \p Ta sibwau toitoila, sigwae, “Kelose ꞌenaya tada tutuepaꞌiye!” \p \v 24 ꞌEnega Pailato ꞌimwalatonina ꞌaene nigeya ꞌina waiwaimo, ta pwalu siegewagewana ꞌana ꞌita ꞌaene ꞌiabe sieꞌale be silosaiya. ꞌEnega bwasiyega nimana ꞌiꞌutudi boda nidi matadiya ta ꞌigwae, “Geyaꞌabo wate toꞌase yaloiloina tai boboꞌana gete ꞌina mwawasa manuna, ta ꞌomi namo wada loina.” \p \v 25 Ta boda maiboꞌadi sigwae, “Boboꞌana! ꞌAboꞌama ꞌada loine, ta ꞌana eꞌisa ꞌada loba, ꞌaboꞌama, ta ꞌepata simeemai ꞌediya wate.” \p \v 26 ꞌEnega Pailato ꞌidi ona ꞌinononaya, ta Balaba ꞌiliꞌamina, ta wate ꞌina tolosaiyao ꞌiloinedi be Yesu balaeyega sida sapi, be muliyega sida tutuepaꞌiye kelose ꞌenaya. \s1 Tolosaiyao Yesu situyeyena \r (Maki 15:16-20; Yoni 19:2-3) \p \v 27 ꞌEnega toloina nina ꞌina tolosaiyao Yesu sisapina ta siluguyena ꞌidi anuwa sinabwana solanaya, ga ꞌidi boda maiboꞌadi sibwau egogonedima Yesu ꞌenaya, \v 28 ga ꞌana ꞌoamao sialolodi, ta ꞌoama esaesa ꞌenega sieꞌoamena sabi tuyeyena, \v 29 ga ꞌana peyaula kwakwakwala ꞌediyega siguinuwena ga debanaya sisaꞌuna, ta ꞌetoguna nima ꞌataina ꞌenaya sisaꞌuna, ta wate matanaya siꞌaetulasa ta situyeyena, sigwaegwae, “Kamatoki, ꞌoyo me Yudia ꞌidi kini ye!” \v 30 \x * \xo 27:30 \xt Ais 50:6\x*Ta wate sigiwalina, ga ꞌina ꞌetoguna siꞌewena ga ꞌenega debana sisapina. \p \v 31 ꞌEnega ꞌidi tuyeya ꞌigumwala, ga ꞌoama esaesa ꞌenega sialolona, ta tauna ꞌana ꞌoamega sieꞌote limena ga siꞌauꞌewena sabi giekelosena. \s1 Yesu situtu epaꞌiyena kelose ꞌenaya \r (Maki 15:21-32; Luke 23:26-43; Yoni 19:17-27) \p \v 32 Ta Yesu siapwesena ga sitauyena, ta ꞌedaya goma Sailini ꞌebweu, ꞌana esana Saimoni, sialobena ga sididigena be ꞌaene Yesu ꞌana kelose ꞌida ꞌaali. \v 33 Ga Saimoni nina ꞌiꞌaalina ga ꞌana laba siapwesa sena Goligota ꞌenaya. (Goligota ꞌana mwalatoi nate “Bulubulu ꞌasana.”) \v 34 \x * \xo 27:34 \xt Sam 69:21\x*Ga oine be ꞌapasiꞌuma siꞌeinisena ga siꞌebwaꞌena be ꞌaene geyaꞌabo uya ꞌilotolotoo sinabwana, ta Yesu oine nina ꞌilotoonamoya ta ꞌiguitoyasena. \p \v 35 \x * \xo 27:35 \xt Sam 22:18\x*ꞌEnega kelose baleꞌuya sisaꞌunaya ta Yesu ꞌenaya situtu epaꞌiyena ga sietoolona, ga muliyega toguinuwa nidi Yesu ꞌana ꞌoamao siꞌewedi ga sieguyaiyedi taudimo ꞌediya, ta ꞌidi eguyai esasala ulaesinuwa ꞌenega, be ꞌabo yaita ꞌinugana tauna ꞌana ꞌoama ꞌida ꞌewa. \v 36 Ga muliyega simiyatowa sabi lomataꞌiꞌita. \v 37 Ta wate ꞌana kelose dabanaya siꞌetoladina, “Yesu tauna me Yudia ꞌadi toloina.” Nate ꞌina mwawasa ꞌalena. \p \v 38 \x * \xo 27:38 \xt Ais 53:12\x*Ta wate toꞌipwala ꞌeluwa sigiekeloseyedi, ꞌebweu Yesu ꞌatainaya ta ꞌebweu gegeuminaya. \p \v 39 \x * \xo 27:39 \xt Sam 22:7; Yo 2:19\x*Ta tomota ꞌaina ꞌedega Yesu kelose ꞌena situyeyena ta siedagiyena, \v 40 sigwae, “Nuwaꞌoleꞌoleyo! ꞌUona ꞌaene sawesawemuya Anuwa Tabu ꞌuligei be ꞌasiyata ꞌetoi soladiya ꞌuꞌabilima. Baga ꞌuda ꞌetoseyeyo tauyo be keloseyega ꞌuebusima, ꞌeguma ꞌoyo Yaubada natuna.” \p \v 41 Wate nadigega totaliyao sinabwadi be loina ꞌana toeꞌitao be ꞌinapwanao Yesu siꞌeetetena, ga sigwae, \v 42 “Mali tomota ꞌiꞌetoseyedi, ta tauna ꞌida ꞌetoseye! Tauna ꞌaene sena Isileli ꞌana toloina, abaga keloseyega ꞌiebusima be ꞌenega taemisei. \v 43 \x * \xo 27:43 \xt Sam 22:8; Yo 5:18\x*Tauna ꞌaene Yaubada ꞌana toemisa, ta ꞌigwae, ‘ꞌAboꞌagu Yaubada natuna.’ ꞌEnega ꞌeguma Yaubada nuwanuwana tauna ꞌida ꞌetoseye, aga?” \p \v 44 Ta toꞌipwala nidi Yesu maꞌenao sigie kelosediya, taudi ꞌadi keloseyega sibwaꞌonao ga taudi wate nadigega Yesu sibaꞌena. \s1 Yesu ꞌina mwawasa \r (Maki 15:33-41; Luke 23:44-49; Yoni 19:28-30) \p \v 45 ꞌAsuoleoleyega ga ꞌasuinuwanuwaya ꞌasa maiboꞌana ꞌiguguyoi, \v 46 \x * \xo 27:46 \xt Sam 22:1\x*ga ꞌasuinuwanuwaya Yesu ꞌenana sinabwanega ꞌibwau ga ꞌigwae, Ol “Eli eli lama sabakitani!” Ta ꞌana gibui ꞌaene “ꞌIgu Yaubada, ꞌigu Yaubada, toꞌase manuna ꞌupilisinegu?” \p \v 47 Ta ꞌaina tomota selabenaya sitootoolo ꞌina bwau sinonona, ta sigwae, “Wanono! Tai gete Ilaitiya ꞌibwaubwauye.” \v 48 ꞌEnega ꞌebweuna ꞌediyega ꞌipili ga balou ꞌiꞌewena ga oine dalelena ꞌena ꞌietupaꞌutuina, ꞌenega ꞌebweu kaiwe ꞌena matana ꞌibadiyena ga ꞌieꞌetotuꞌeyena Yesu ꞌawanaya ga ꞌisokukuna. \v 49 Ta tai nina gosenao sigwae, “Tuga tayamwayamwa, nai ꞌiabe Ilaitiya ꞌimama be ꞌiꞌetoseye.” \p \v 50 Ta Yesu ꞌenana sinabwanega ꞌibwau limana, ga yawasina ꞌigumwala. \v 51 \x * \xo 27:51 \xt Sia 26:31-33; Ib 10:19-20\x*Ta kaleko nina Anuwa Tabu ꞌana pitaupa ꞌiesabuluwena etanega ga ꞌimwaꞌuta ꞌubunaya, ta mwaniꞌiniꞌi ꞌidedela, ga gulewa sinabwadi siepisalidi. \v 52 Ta wate ꞌaliꞌali ꞌawadi siꞌegegedi ga toemisao yaudi lowa simwawasaya kokowadi sitoolo limana, \v 53 ga Yesu ꞌina toolo limana mulinaya taudi wate ꞌaliꞌali ꞌediyega siapwesama, ga Yelusalema ꞌena silugu, ga tomota yaudi ꞌediya siapwesa. \p \v 54 Ta tolosaiyao nidi ma idi toanugana maꞌetamo Yesu siꞌitaꞌitaꞌiꞌisi, ga mwaniꞌiniꞌi be yage maiboꞌana siapwesaya siꞌitedi, ga simatauta sinabwana, ta sigwae, “Onaꞌaiꞌaila, tai gete Yaubada natuna.” \s1 Yesu ꞌana saꞌuꞌaliꞌali \r (Maki 15:42-47; Luke 23:50-56; Yoni 19:38-42) \p \v 55 \x * \xo 27:55 \xt Lu 8:2-3\x*ꞌAina iine wate ꞌedasolega sidunedune, taudi lowa Galiliyega Yesu simuliyenamaya ta ꞌana masula siguiguinuwe, \v 56 ꞌebweuna ꞌana esana Meli Magidala, ta ꞌina waliyesa, tauna Yemesa be Yosepa sinadiya, ta wate Sebedi natunao sinadiya. \p \v 57 Ta ꞌasuinuwanuwaya ꞌebweu goma Alimatia ꞌimai Pailato ꞌenaya, tauna toesaesa, ta wate Yesu tauna ꞌana tomuliya ꞌebweu, ꞌana esana Yosepa. \v 58 \x * \xo 27:58 \xt 2 Loi 21:22-23\x*Ga Pailato ꞌenaya Yesu kokowana ꞌisidena, ta Pailato ꞌitagwala be ꞌida ꞌewa. \v 59 \x * \xo 27:59 \xt Ais 53:9\x*ꞌEnega Yosepa ma ina ꞌaliꞌeiyao Yesu kokowana siꞌewena, ga ꞌoama wakewakekena ta ꞌesasena ꞌenega siwaduna, \v 60 ga Yosepa nina ꞌana ꞌaliꞌali auwauna ꞌena sisaꞌuna, ta ꞌaliꞌali nina sitainaya ꞌatuwa duluwa gulewa solanaya. Ta ꞌenega gulewa sinabwana ta pulipulina ꞌenega ꞌaliꞌali ꞌawana sisaꞌu bodena, ga muliyega Yosepa ꞌitauya. \p \v 61 Ta Meli Magidala ma ina waliyesa ꞌaliꞌali selabenaya simiyatowa ga sieꞌasiyedi. \s1 ꞌAliꞌali siꞌitaꞌiꞌisina \p \v 62 \x * \xo 27:62 \xt Md 16:21; Yo 2:19-21\x*Ta Yesu sigiekeloseyena me Yudia ꞌidi ꞌasiyata gibubu ꞌenaya, ꞌenega tomwa ꞌiulisina ga ꞌidi ꞌasiyata Sabate ꞌenaya totaliya sinabwadi be Palisiyao mabodadi sitauya Pailato ꞌenaya, \v 63 ta sigwae, “ꞌInapwana, tokabo nina lowa mayawasina ꞌimiyami ꞌina ona ꞌanuwaꞌiꞌisina ꞌigwae, ‘ꞌAsiyata ꞌetoi beo mwawasega yada toolo limana.’ \v 64 ꞌEnega ꞌab kapekapeyana ꞌuloina be ꞌaliꞌali ꞌana toꞌitaꞌiꞌitao siꞌitaꞌiꞌita ꞌaiꞌaili be ꞌana laba ꞌasiyata ꞌetoi, ꞌabona nai ꞌina tononoyao simamai be Yesu kokowana siyai be sidene, be tomota sikaboedi ꞌaene ‘Mwawasega niꞌatu ꞌitoolo limana’, be ꞌenega kabo mulimuliyana kabo nuganuganina ꞌida toꞌumalisine.” \p \v 65 Ta Pailato ꞌieonedi, ꞌigwae, “ꞌImi toꞌitaꞌiꞌitao tolosaiyao simiyami, watauyedi be ꞌaliꞌali silomataꞌiꞌita ꞌaiꞌaili.” \v 66 ꞌEnega sitauya ga ꞌaliꞌali ꞌawana ꞌana ꞌauboda gulewa nina wate sibwadena, ta nada toꞌitaꞌiꞌitao sietoolodi. \c 28 \s1 Yesu mwawasega ꞌitoolo limana \r (Maki 16:1-8; Luke 24:1-12; Yoni 20:1-10) \p \v 1 Sabate mulinaya niꞌatu be tomwa ꞌiulisi wiki auwauna ꞌana ꞌasiyata nugana ꞌena, Meli Magidala ma ina waliyesa simai ꞌaliꞌaliya sabi ayausa. \v 2 Ta mwaniꞌiniꞌi sinabwana ꞌidedela, nate ꞌInapwana ꞌina anilose ꞌebweu galewega ꞌiebusima ga gulewa ꞌaliꞌali ꞌawanega ꞌipuli ilena ga ꞌena ꞌimiyatowa. \v 3 Anilose nina ꞌana ꞌita namala nadigega, ta ꞌana ꞌoama wakewakeke ꞌaiꞌailina. \p \v 4 Ta ꞌaliꞌali ꞌana toꞌitaꞌiꞌitao anilose siꞌitena ga simatauta sinabwana, ꞌenega sitai, ga sibeꞌu baleꞌuya kokowa ꞌatuwa. \v 5 Ta anilose nina iine nidi ꞌieonedi, ꞌigwae, “Geyaꞌabo wamatamatauta. Yamwalamwalatoni ꞌomi Yesu tauna niꞌatu siloemwawasina waꞌebeꞌebese. \v 6 \x * \xo 28:6 \xt Md 16:21\x*Tauna nigeya bada, manuna niꞌatu mwawasega ꞌitoolo limana, nadigega lowa ꞌieonemi. Wamai be ꞌina ꞌebeꞌeno kakaena waꞌita, \v 7 \x * \xo 28:7 \xt Md 26:32\x*be muliyega watauya manini be ꞌina tononoyao waeonadi ꞌaene Yesu mwawasega niꞌatu ꞌitoolo limana, be ꞌiabe ꞌinuganugana Galili ꞌena, ta ꞌomi wamuliye be gote ꞌena waꞌita. Nate namo.” \p \v 8 ꞌEnega iine nidi ma idi matauta ta wate ma idi gwausowala ꞌaliꞌali sipilisinena ga sipili manini be ꞌaene Yesu ꞌina tononoyao ꞌediya yage gete sida simana. \v 9 Ta Yesu ꞌedaya ꞌilobedi ga ꞌilokagutokiyedi, ta simai ga ꞌaena sigitoodi ta sibwagobwago ꞌenaya. \v 10 \x * \xo 28:10 \xt Ib 2:11\x*ꞌEnega Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Geyaꞌabo wamatamatauta, ta esi watauya be gosegwao waemataluwedi be sitatauya Galili ꞌena, be nada sida ꞌitagu.” \s1 Toꞌitaꞌiꞌitao ꞌidi simana \p \v 11 Iine nidi maꞌetamo ꞌedaya sitautauya ta ꞌaliꞌali ꞌana toꞌitaꞌiꞌitao ꞌaidi sitauya ꞌasa Yelusalema ꞌenaya, ga toꞌase siapwesa nadigega sisimanena totaliyao sinabwadi ꞌediya. \v 12 ꞌEnega totaliyao nidi ta ꞌinapwanao maꞌediyao sideli egogona ga siloina, ga mani toꞌitaꞌiꞌitao nidi siꞌebwaꞌedi \v 13 \x * \xo 28:13 \xt Md 27:64\x*be ꞌaene tomota ꞌediya sida simana dadana be ꞌaene sida gwae, “Boiboiya ꞌaꞌenoꞌeno ta Yesu ꞌina tononoyao simai ga kokowana siꞌipwalina.” \v 14 Wate sieonedi, sigwae, “ꞌEguma toloina sinabwana ale gete ꞌinonoi ꞌetamo ꞌakaboe be ꞌenega geyaꞌabo ꞌigamwagamwasowala ꞌemiya.” \p \v 15 ꞌEnega ꞌidi mani siꞌewena ga totaliyao be ꞌinapwanao ꞌidi nuwanuwa nina siematamatanena. Ta ꞌidi emwasala gete ꞌiꞌelelewana me Yudia ꞌediya, ga batuwa wate nadigega sionaona. \s1 Yesu ꞌina tononoyao ꞌidi paisewa ꞌiꞌebwaꞌedi \r (Maki 16:14-18; Luke 24:36-49; Yoni 20:19-23; Guinuwa 1:9-11) \p \v 16 ꞌEnega Yesu ꞌina tononoyao site ilebeni sitauya Galili ga situꞌe ꞌoya nina Yesu ꞌisimanena ꞌenaya, \v 17 ga Yesu siꞌitena ga ꞌena sibwagobwago. Ta ꞌaidi ꞌediyega ꞌetamo ma idi enuwanaluwa. \v 18 \x * \xo 28:18 \xt Md 11:27; Yo 13:3; Ep 1:21-22\x*ꞌEnega Yesu ꞌimai ꞌediya ta ꞌieonedi, ꞌigwae, “Tamagu loina maiboꞌana galewaya ta baleꞌuya niꞌatu ꞌiꞌebwaꞌegu. \v 19 \x * \xo 28:19 \xt Gu 1:8\x*ꞌEnega watatauya be sena maiboꞌadi ꞌediya waloguguya, be ꞌenega tomota sida emisegu, be wate wagiebapitaisoedi Tamagu ꞌana esanega be Natuna ꞌaboꞌagu ꞌagu esanega be wate Yaluyaluwa Tabuna ꞌana esanega. \v 20 \x * \xo 28:20 \xt Yo 14:23; Ib 13:8\x*Ta loina maiboꞌana niꞌatu yaꞌebwaꞌemi waeꞌitadi be taudi wate sida muliyedi. Onaꞌaiꞌaila, ꞌaboꞌagu maꞌemiya yada miyami tuta yauyauna, batuwa ga ꞌana laba baleꞌu ꞌana ꞌebe losalowa ꞌenaya.”