\id LUK - Dobu NT [dob] -Papua New Guinea 1985 (web version -2013) \h LUKE \toc1 Tetela Boboꞌana Luke ꞌIꞌetoladina \toc2 Luke \toc3 Lu \mt2 TETELA BOBOꞌANA \mt1 LUKE \mt2 ꞌIꞌETOLADINA \ip Luke nigeya goma Yudiana, tauna tuga goma Gilisi, ta wate doketa, nai tada gwae togileꞌoasa. Tuta nina Paulo ꞌisakowasi Luke ꞌina senaya, Luke Yesu tetelina ꞌinonona ga ꞌiemisena, ꞌenega Paulo ꞌiꞌoayabuna ga ꞌilemena. Muliyega Yesu tetelina ꞌiꞌetoladina ꞌaene tauna maiboꞌada ꞌada tooboboma, ꞌoloto be iine, sinabwadi be gidalidi, me Yudia ta wate taudi nigeya me Yudia. \c 1 \s1 Tetela ꞌana ꞌebe eꞌale \p \v 1 Ye ꞌinapwana Tiopilo. Niꞌatu tomota yaudi Yesu tetelina siꞌetoladina toꞌase nadigega ꞌina guinuwa ꞌedaya manuna. \v 2 Tetela nidi siꞌetoladidi toꞌase nadigega taudi toꞌawaꞌaiꞌailao sigimiꞌitena, ꞌenega siloguguya ga siemwasala ꞌemaya, \v 3 ta esi yage nidi maiboꞌadi gimitutega ga batuwa yamwalatoi ꞌaiꞌailidi, ꞌenega nuwanuwagu be ꞌaene yage nidi maiboꞌadi yada emwasala ꞌaiꞌailidi ꞌemuya, \v 4 be ꞌenega yage nidi niꞌatu ꞌunonodi ꞌaledi ꞌuda mwalatonidi be wate ꞌuda ꞌawa ꞌaiꞌailedi. \s1 Ilisabeti ꞌina ꞌeuwana \p \v 5 ꞌIgu emwasala ꞌana ꞌebe eꞌale gete nadigega: Tuta nina Yudia ꞌena Elodi ꞌietoloina, totaliya ꞌebweu ꞌana esana Sakalaya ꞌimiyami. Tauna totaliya nina Ebaya ꞌina boda ꞌediyega. Ta mwanena ꞌana esana Ilisabeti, tauna wate totaliyao ꞌidi boda ꞌebweu. \v 6 Ta siteluwa nidi Yaubada matanaya sibubuna palupaluna, manuna Yaubada ꞌina loina maiboꞌana siematamatana ꞌaiꞌailena. \v 7 Ta nigeya natudimo, manuna Ilisabeti megamegagalina ga wate niꞌatu ꞌikaiyale, ta wate mwanena niꞌatu ꞌieꞌinapwana. \p \v 8 \x * \xo 1:8 \xt Sia 30:1, 7-8\x*ꞌEnega ꞌebweu tuta ꞌenaya Sakalaya ma ina bodao taliya siguiguinuwa, ta ꞌasiyata nina ꞌena Sakalaya nina ꞌina tuta be taliya ꞌida guinuwe Yaubada matanaya. \v 9 Manuna nadigega ꞌidi bubuna, ga gosenao ꞌediyega esinuwa ꞌilobena, ꞌenega ꞌInapwana ꞌina Anuwa Tabu ꞌena ꞌilugu be ꞌaene galaꞌu\f + \fr 1:9 \fk galaꞌu: \ft ꞌEbweu yage sigabuna Anuwa Tabu solanaya, maina boboꞌana, ta dimudimu sieesena inisenisi (incense).\f* ꞌida gabu ꞌebe taliya ꞌenaya. \v 10 Tuta nina galaꞌu ꞌana gabu ꞌana tuta ta boda sinabwana anuwa ꞌatamaninaya Yaubada ꞌena sisidasida. \v 11 ꞌEnega Yaubada ꞌina anilose ꞌiapwesa Sakalaya matanaya, ga galaꞌu ꞌana ꞌebe gabu ꞌatainega ꞌitoolo. \v 12 Gote ꞌena Sakalaya ꞌiꞌitena ga nuwana ꞌiowana, ta wate ma ina matauta. \v 13 Ta anilose ꞌigwae, “Sakalaya, geyaꞌabo ꞌumatamatauta. Yaubada ꞌimu sida niꞌatu ꞌinonona, ꞌenega mwaneyo Ilisabeti natuyo meꞌolotona ꞌienatunei be ꞌueese Yoni. \v 14 ꞌEnega ꞌuda gwausowala ta wate tomota maiboꞌadi sida gwausowala gwama nina ꞌina tubuwa manuna. \v 15 \x * \xo 1:15 \xt Num 6:2-3\x*Manuna natumuna ꞌiabe ꞌana esana sinabwana Yaubada matanaya, ta geyaꞌabo oine nai bwasi waiwaidi ꞌinumanumadi, ta ꞌiabe ꞌina tubuwaꞌunu ꞌenega ꞌida maa Yaluyaluwa Tabunega. \v 16 Be ꞌenega tauna me Isileli yaudi ꞌida ꞌauꞌewa limedima ꞌidi ꞌInapwana Yaubada ꞌenaya. \v 17 \x * \xo 1:17 \xt Md 11:14, 17:11-13; Mal 4:5-6\x*Ta tauna ꞌiabe ma ina waiwai ta ma ina ꞌatepatu, be Yaubada manuna ꞌida etosimana, ta ꞌina waiwai nadigega lowa palopita Ilaitiya ꞌina waiwai. Be ꞌenega guguya ꞌenega tama ꞌida giesana iledi be natudiyao sida nuwaꞌiꞌisi limedi. Be wate taudi toleꞌoa loina ꞌida giesana iledima ꞌeda palupaluna ꞌenaya, be ꞌenega ꞌInapwana ꞌina tomotaiyao ꞌida gibubudi ꞌina mai manuna.” \p \v 18 Ga Sakalaya anilose nina ꞌieonena, ꞌigwae, “Ona gete ꞌana nono ꞌeguya kwanikwanina, manuna ꞌaboꞌagu niꞌatu yaetai sinabwa, ta mwanegu wate ꞌikaiyale.” \p \v 19 Ta anilose nina ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu Gebeliela, ta tuta yauna Yaubada matanaya yatootoolo, ta gete tuga Tauna ꞌietuneguma be ale gete boboꞌana yasimane ꞌemuya. \v 20 Ta ꞌoyo esi ꞌigu ale nina ꞌemuya nigeya ꞌuemiemise, ꞌenega ꞌiabe meyayo ꞌimwamwau be nigeya kapekapeyana ꞌuoona be ꞌana laba ꞌigu ale nina ꞌana mwalatoi ꞌaiꞌaila ꞌiapwesa be ꞌenega ona ꞌuꞌinana lima.” \p \v 21 Ta tomota maiboꞌadi ꞌetamo tuga ꞌatamanaya siyamwayamwa, ta sinuwanuwa toꞌase ꞌalena Sakalaya ꞌisoꞌisoꞌi Anuwa Tabu solanaya. \v 22 ꞌEnega Sakalaya ꞌiapwesa, ta nigeya kapekapeyana be ꞌiona ꞌediya, manuna meyana ꞌimwau. Gete ꞌenega simwalatonina ꞌaene niꞌatu Anuwa Tabu solanaya weꞌiweꞌiyaya ꞌiꞌitena. Ta nigeya sawesawenaya be ꞌiona ꞌediya, ta tuga nimanega ꞌienimasusumo. \p \v 23 Ta Sakalaya ꞌina taliya ꞌana ꞌasiyatao sigumwalaya ga ꞌiila limana ꞌina ꞌasaya. \v 24 Ta tuta gete mulinaya, mwanena Ilisabeti ꞌiꞌeuwana, ga nawalae nima soladiya nigeya ꞌida adadana ta esiya anuwaya ꞌimiyamiya \v 25 ta ꞌigwae, “Gete ꞌagu lema Yaubada ꞌenega. Lowa megagaligu ꞌenega yaomayamaya, ga gete tuga omayamaya ꞌigumwala.” \s1 Meli ꞌina enatuna ꞌalena tetelina \p \v 26 Ta niꞌatu Ilisabeti ꞌina nawalae sikisi sigumwala, ga Yaubada ꞌina anilose Gebeliela ꞌietunena ga ꞌimai sena Galili ꞌena, ꞌebweu ꞌasa ꞌana esana Nasaleta ꞌenaya, \v 27 \x * \xo 1:27 \xt Md 1:18\x*ga ꞌebweu gomagweine nuwenuwebolana ꞌena ꞌiapwesa, ꞌana esana Meli. Gomagweine nina tauna Yosepa ꞌena sisawa eyaiyena, ta tai nina Debida ꞌina susuyega. \v 28 Ta anilose nina ꞌimai ga ꞌieonena, ꞌigwae, “Kagutoki Meli. ꞌInapwana ꞌina oboboma sinabwana ꞌemuya, ta tauna maꞌiyayo.” \p \v 29 ꞌEnega Meli nuwana ꞌiowana ga ꞌinuwanuwa edaedadama, ona nina ꞌana mwalatoi manuna. \p \v 30 Ta anilose nina ꞌigwae, “Meli, geyaꞌabo ꞌumatamatauta, ta Yaubada ꞌina oboboma sinabwa wawasae ꞌemuya ꞌimiyami, \v 31 \x * \xo 1:31 \xt Md 1:21\x*be ꞌenega ꞌiabe ꞌuꞌeuwana be natuyo meꞌolotona ꞌuenatune, be ꞌana esana ꞌuda eese Yesu. \v 32 \x * \xo 1:32 \xt 2 Sam 7:16-17; Ais 9:7\x*Tauna maꞌetamo ꞌietoewaiwai be tomota sida bwauye tauna Toloetana sana Natuna, be ꞌInapwana Yaubada loina waiwaina ꞌida ꞌebwaꞌe, nadigega tubuna Debida ꞌina loina, \v 33 be ꞌenega Yekobe ꞌina bodao ꞌiloinedi, ta ꞌina loina nina geyaꞌabo ꞌigumwagumwala.” \p \v 34 \x * \xo 1:34 \xt Md 1:20\x*Ta Meli ꞌiona anilose nina ꞌenaya, ꞌigwae, “Mwaꞌadega batu saꞌi gete? Manuna ꞌaboꞌagu nigeya yaaiai!” \p \v 35 Ta anilose nina ꞌigwae, “Yaluyaluwa Tabuna ꞌiabe ꞌemuya ꞌimwaꞌutama be Yaubada ꞌida giewaiwaiyeyo be natuyo ꞌuenatune gwama ꞌesasena, tauna ꞌiabe sieese Yaubada Natuna. \v 36 Ta ꞌuda mwalatoni ꞌaene nibayo Ilisabeti ꞌikaiyale ta megagalina, ta esi ꞌiꞌeuwana, ga niꞌatu ꞌina nawalae sikisi. \v 37 Manuna yage maiboꞌana Yaubada sawesawenaya.” \p \v 38 ꞌEnega Meli ꞌigwae, “ꞌAgoꞌagu Yaubada ꞌina toguinuwa. Toꞌase ꞌimu ona ꞌeguya nadigega ꞌida apwesa tuga.” \p ꞌEnega anilose nina Meli ꞌiebesinena ga ꞌitauya. \s1 Meli ꞌina ayausa Ilisabeti ꞌenaya \p \v 39 Ta tuta gete mulinaya Meli ꞌitoolo ga Yudia ꞌoyanao ꞌituꞌetaodi ga ꞌebweu ꞌasa ꞌena ꞌiapwesa. \v 40 ꞌEnega Sakalaya ꞌina anuwaya ꞌilugu ga nibana Ilisabeti ꞌilokagutokiyena. \v 41 Ta tuta nina Ilisabeti lokagutoki nina nibana ꞌenega ꞌinonona ga gwama nina gamwanaya ꞌiloniu, ta Yaluyaluwa Tabuna Ilisabeti nina ꞌiloemaena, \v 42 ta ꞌenana sinabwanega ꞌibwau, ꞌigwae, “ꞌEniba, Yaubada ꞌiobobomemuya, nigeya ꞌebweu wate yaita waine nadigega ꞌoyo. Ta natumuna ꞌiabe ꞌuenatune gomagomabwainina. \v 43 Ta mwaꞌadega ga ꞌenega ꞌoyo ꞌigu ꞌInapwana sinana, ta ꞌumai ga ꞌuayausigu? \v 44 Ta ꞌuꞌita, ꞌimu lokagutoki yanonona, ga gwama ꞌina gwausowala ꞌenega gamwaguya ꞌiloniu sinabwana. \v 45 Ta ꞌoyo ꞌInapwana ꞌina ale ꞌana toemisa, ꞌenega ma imu gwausowala, manuna ꞌiabe ꞌana ꞌaiꞌaila ꞌiapwesa ꞌemuya.” \p \v 46 \x * \xo 1:46 \xt 1 Sam 2:1; Ais 61:10\x*Ta Meli ꞌigwae, “Tuta yauna ꞌateguyega ꞌInapwana yatuputupu, \v 47 ta yagwaugwausowala Yaubada tauna ꞌagu Toꞌetoseyana ꞌenaya. \v 48 \x * \xo 1:48 \xt Lu 11:27\x*Manuna ꞌaboꞌagu tuga ꞌina toguinuwa gomagomabesogu, ta tuwa tuga ꞌiꞌita mwaꞌutama be ꞌenega tuta simeemai ꞌediya ꞌepata auwaudi maiboꞌadi situpugu. \v 49 Manuna Yaubada tauna Toewaiwai sana guinuwa waiwaina ꞌiguinuwena manugu, ta tauna ꞌana esana ꞌesasena ta etaetabuna. \v 50 \x * \xo 1:50 \xt Sam 103:17\x*Tauna ꞌana toꞌamayabao ꞌepata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediyega ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyedi. \v 51 Ta esi taudi togagasao be tonuwatuꞌeyao nimana waiwaina ꞌenega ꞌiꞌausepaledi. \v 52 \x * \xo 1:52 \xt 1 Sam 2:7\x*Toesaesa nidi ꞌigimwaꞌutedi ꞌidi ꞌebemi esaesa ꞌediyega ta togomabeso ꞌigilagasidi. \v 53 \x * \xo 1:53 \xt Sam 107:9\x*Ta wate tobotana ꞌieꞌenidi ga gamwadi ꞌipawa, ta toesaesao maanimenimedimo ꞌietune iledi. \v 54 \x * \xo 1:54 \xt Ais 41:8-10; Mai 7:20; Nug 17:7\x*Ta tauna ꞌina onaupaupa nina tubudao ꞌediya ꞌinuwaꞌiꞌisina ꞌenega ꞌaboꞌada me Isileli ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyeda ga ꞌiꞌetoseyeda. \v 55 Onaꞌaiꞌaila, tubudao nidi taudi Ebelaamo ma ina susuyao ꞌediya ꞌionaupaupa be ꞌaene ꞌida ꞌatenuwa ꞌoleꞌole ataedi.” \p \v 56 Ta Meli ꞌina onao niꞌatu ꞌilosalonidi, ꞌenega manibana simiyana nawalae ꞌetoi, ga muliyega ꞌiila limana ꞌina ꞌasaya. \s1 Yoni togiebapitaiso ꞌina tubuwa \p \v 57 Ta tuta nina Ilisabeti ꞌienatunaya ga gwama nina meꞌolotona. \v 58 ꞌEnega ꞌina bodao ta wate gosenao Yaubada ꞌina oboboma ꞌenaya sinonona ga maiboꞌadi maꞌenao siegwausowala leleleya. \p \v 59 \x * \xo 1:59 \xt Nug 17:10-12; Lu 1:13\x*Ta gwama nina ꞌina tuta tubuwa mulinaya ga niꞌatu ꞌasiyata sebeni, ꞌenega ꞌina bodao sideli egogonama gwama nina bwalana sabi dabana\f + \fr 1:59 \fk daba nai lodaba: \ft Nugana 17:10-14 ꞌena Yaubada Ebelaamo ꞌiloinena be ꞌaene tauna be natunao meꞌolotodi be tubunao meꞌolotodi ꞌidi yage bwaladi sida ꞌupwa yauledi, nate weꞌiweꞌiyaya nai ꞌebe ꞌinana sida guinuwe, ta ꞌana mwalatoi taudi Yaubada ꞌina tomotaiyao esiesinuwadi.\f* be ꞌenega ꞌaene tamana ꞌena siewaliyesae. \v 60 Ga sinana ꞌiꞌetoboda, ꞌigwae, “Nigeya! Ta esi ꞌana esana Yoni.” \p \v 61 ꞌEnega sigwae, “Nate esana nina nigeya ꞌomi ꞌami esana!” \p \v 62 ꞌEnega enimasusuyega tamana sienaidena be ꞌaene mwaꞌadega gwama ꞌana esana sida eese. \v 63 Ga Sakalaya ꞌebe ꞌetoladi ꞌisidena ga gwama nina ꞌana esana ꞌiꞌetoladinaya, ꞌigwae, “ꞌAna esana Yoni.” ꞌEnega boda maiboꞌadi siꞌitena ga nuwadi ꞌiowana. \v 64 Ta tuta gote ꞌenaya Sakalaya meyana ꞌikapekapeyana limana, ga ꞌiona, ga Yaubada ꞌitupuna. \v 65 Ga ꞌenega gosenao nidi maiboꞌadi simatauta, ta tetela nina ꞌisakowasi Yudia ꞌoyanao ta senanao maiboꞌadi ꞌediya. \v 66 Ta tomota nidi yaisigedi sinonona sinuwa edaedadamina, ꞌenega taudimo sienaidedi, sigwae, “Gwama gete mwaꞌadega ꞌiabe ꞌina guinuwa?” Manuna siꞌitena Yaubada ꞌina waiwai ꞌenaya ꞌimiyami. \p \v 67 Ta tamanana Sakalaya Yaluyaluwa Tabuna ꞌiloemaena ga ꞌenega ꞌionaupaupa, ꞌigwae, \v 68 “ꞌInapwana tada tupu, tauna me Isileli ꞌida Yaubada, manuna niꞌatu ꞌiayausida sabi lemeda be miyamwau ꞌenega ꞌiliꞌamida. \v 69 ꞌEnega tauna Yaubada ꞌina ꞌaliꞌei Debida ꞌina susuyega ꞌida Toꞌetoseyana nina ꞌigieapwesena ꞌedaya. \v 70 Lowaenei palopitao nuganuganidi Yaubada ꞌina ona gete nadigega sigimi simanena \v 71 \x * \xo 1:71 \xt Sam 106:10\x*ꞌaene ꞌida ꞌetoseyeda ꞌada talauwalao ꞌediyega, ta wate taudi ꞌada toeꞌidiꞌidiyao ꞌediyega, \v 72 \x * \xo 1:72 \xt Nug 17:7, 22:16-17\x*ta wate lowa ꞌionaupaupa be ꞌaene gimi tubudao ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyedi, ta ꞌina onaupaupa nina geyaꞌabo ꞌinuwanuwa pupulei. \v 73 Onaupaupa gete tubuda Ebelaamo manuna Yaubada ꞌenega \v 74 be ꞌaene ꞌida liꞌamida ꞌada saiyao ꞌediyega ta ma ida ꞌatepatu ꞌenaya tada guinuwa, \v 75 ta wate ꞌaene ma ida bubuna ꞌesasena ta palupaluna ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna. \v 76 \x * \xo 1:76 \xt Md 3:3, 11:10; Ais 40:3\x*Ta ꞌoyo natugu, sida eeseyo Toloetana sana ꞌina palopita, manuna ꞌoyo ꞌiabe ꞌununugana be ꞌida ꞌInapwana ꞌina ꞌeda ꞌugibubu, \v 77 ta wate ꞌina tomotaiyao ꞌuemataluwedi be ꞌaene ꞌidi bubuna toꞌumalina ꞌadi nuwatau ꞌediyega ꞌetoseyana siloba. \v 78 \x * \xo 1:78 \xt Ais 60:1-2, 9:2; Md 4:16; Yo 8:12\x*Manuna gete, Yaubada ꞌina yala be ꞌina ꞌatenuwa ꞌoleꞌole ꞌedaya be ꞌetoseyana ꞌina maedana ꞌida gimisae ꞌedaya, \v 79 be ꞌenega taudi wate guguyoi be mwawasa senanao ꞌediya simiyami ꞌida giemaedanedi, be ꞌenega maiboꞌada ꞌida anuganeda gwausowala ꞌana ꞌeda ꞌenaya.” \p \v 80 \x * \xo 1:80 \xt Md 3:1-6\x*Ta niꞌatu gwama nina ꞌisinabwa ta yaluyaluwana wate ꞌiewaiwai. ꞌEnega tebweuna sena mwatui daitaya ꞌitauya ga nada ꞌiloꞌasa ga ꞌana laba me Isileli ꞌediya ꞌiapwesa ga ꞌiloguguya. \c 2 \s1 Yesu ꞌina tubuwa \r (Madiu 1:18-25) \p \v 1 Ta Yoni ꞌina tuta gwama ꞌenaya ꞌebweu toloina sinabwana ꞌana esana Sisa Ogusito ꞌimiyami, ta ꞌina loina ꞌisaꞌuna be ꞌaene ꞌasa ꞌebweuna ꞌebweuna tomotenidi ꞌadi esanao sida ꞌetoladidi. \v 2 Loina gete ꞌieꞌaleꞌunu tuta nina Kuwilinio ꞌina tuta etoloina Silia ꞌenaya. \v 3 ꞌEnega tomota maiboꞌadi sitauya ꞌasetamadiya be ꞌadi esanao siꞌetoladidi. \p \v 4 \x * \xo 2:4 \xt Yo 7:42\x*Yosepa wate Nasaletega ꞌitoolo nate Galili solanega ga ꞌitauya Yudiya, Debida ꞌina ꞌasa ꞌana esana Bedileema ꞌenaya, manuna Yosepa tauna ꞌebweu Debida ꞌina susu. \v 5 ꞌEnega ꞌana sawaeyai Meli maꞌiyana sitauya be ꞌaene nada ꞌadi esana siꞌetoladi, ta Meli nina ma ꞌeuwanina. \p \v 6 Ta tuta nina Bedileema ꞌena simiyami ga niꞌatu ꞌina nawalae ꞌilobena ga ꞌienatuna, \v 7 ꞌenega gwama nina ꞌoama ꞌediyega ꞌiwaduna ga yobai ꞌidi ꞌebe ꞌeꞌai ꞌenaya ꞌisaꞌuna. Manuna anuwa ꞌowaga niꞌatu ꞌimaa, ꞌenega nigeya ꞌebweu wate mwatui manudi be ꞌena silulugu. \s1 Sipi ꞌadi toꞌitaꞌiꞌitao Yesu siayausina \p \v 8 Ta sena nina ꞌenaya sipi ꞌadi toꞌitaꞌiꞌitao boiboiya siyaweyawe ta ꞌidi sipiyao silomalomata ꞌiꞌisidi, \v 9 ta ꞌInapwana ꞌina anilose ꞌiloesalutuidi ga ꞌituyayalidi ta maiboꞌadi simatauta. \p \v 10 ꞌEnega anilose nina ꞌieonedi, ꞌigwae, “Geyaꞌabo wamatamatauta, ta esi wada gwausowala, manuna ale boboꞌana yameꞌena ꞌemiya be ꞌenega ꞌiabe tomota maiboꞌadi wate ꞌidi ꞌebe gwausowala. \v 11 Ta ale nina gete, batuwa boboi nina Debida ꞌina ꞌasaya ꞌami Toꞌetoseyana niꞌatu ꞌitubuwa, tauna ꞌida ꞌInapwana Keliso. \v 12 ꞌEnega ꞌana ꞌebe ꞌinana gete, be ꞌabo gwama nina ꞌoama ꞌenega siwaduna ga yobai ꞌidi ꞌebe ꞌeꞌai ꞌena ꞌiꞌenoꞌeno walobai, tauna tuga nate gwama nina.” \p \v 13 Ta tuta nina ꞌenaya anilose wate yaudi siapwesa, ga Yaubada situputupu, \v 14 sigwaegwae, “Yaubada galewaya tada tupui, ta baleꞌuya taudi ꞌiobobomedi sida miya gwausowala.” \p \v 15 Ta niꞌatu anilose nidi siila limana galewaya, ga sipi ꞌadi toꞌitaꞌiꞌitao taudimo ꞌediya sigwae, “Bedileema ꞌena tatatauya be yage nina ꞌInapwana ꞌisimanena tada ꞌita. \v 16 ꞌEnega silomanini ga sitauya, ga Meli be Yosepa ta wate gwama nina yobai ꞌidi ꞌebe ꞌeꞌai ꞌena ꞌiꞌenoꞌeno silobena. \v 17 Gote ꞌena siꞌitena ga gwama nina tamana be sinana sieonedi toꞌase nadigega anilose ꞌina ona ꞌediya gwama nina manuna. \v 18 Ta ꞌaina tomota ale gete sinononaya ga nuwadi ꞌiowana toꞌitaꞌiꞌita sipi nidi ꞌidi ona manuna. \p \v 19 Ta Meli ona nidi maiboꞌana ꞌinuwaꞌiꞌisidi ga ꞌinuwa edaedadama manudi. \p \v 20 ꞌEnega toꞌitaꞌiꞌita sipi nidi siila ga ma idi lotuputupu Yaubada ꞌana esana sigilagasina, manuna anilose nina ꞌina simana ꞌediya ꞌana ꞌaiꞌaila sinonona ta wate siꞌitena. \p \v 21 Ta ꞌina wiki niꞌatu ꞌebweuna ꞌigumwala, ga gwama nina bwalana sidabena ga sieesena Yesu, nate esana nina nate lowa anilose Meli ꞌiꞌebwaꞌena tuta nina ꞌetamo nigeya ꞌiꞌeuꞌeuwana. \s1 Yesu siꞌauꞌewena Anuwa Tabu solanaya \p \v 22 \x * \xo 2:22 \xt 1 Loi 12:1-4; Sia 13:2, 12, 15; 1 Loi 12:8\x*Ta ꞌina ꞌegabu mulinaya Meli ꞌana gieꞌesasa ꞌana tuta ꞌilobena, ga natudina siꞌauꞌewena Yelusalema ꞌena be sida ꞌebwaya Yaubada ꞌenaya, nadigega Mosese ꞌina loina ꞌisaꞌuna be sida guinuwaꞌesa. \p \v 23 Yaubada ꞌina loina nina gete nadigega siꞌetoladina, ꞌigwae, \p “Gogama tomatuwa meꞌolotodi ꞌebweuna ꞌebweuna wada tagwaledi ꞌInapwana ꞌenaya.” \p \v 24 Ta wate taudi ꞌidi taliya Yaubada manuna sitauyedi, nadigega ꞌina loina ꞌisaꞌuna, ꞌigwae, \p “ꞌImi taliya nai buneukwaukwa ꞌeluwa nai bunebune ꞌeluwa.” \s1 Simioni ꞌina ona \p \v 25 Ta gote tuta nina ꞌenaya Yelusalema ꞌenaya ꞌebweu ꞌinapwana ꞌana esana Simioni ꞌimiyami. Tauna tai boboꞌana, ta wate Yaubada ꞌiꞌamayabena sinabwana, ta ma ina ꞌalamaꞌiꞌitana ꞌiyamwayamwa me Isileli ꞌadi Toꞌetoseyana manuna. Tai nina Yaluyaluwa Tabuna ꞌena ꞌimiyami. \v 26 ꞌEnega Yaluyaluwa Tabu nina ꞌieꞌitena be ꞌaene geyaꞌabo ꞌimwawamwawasa be ꞌana laba Toꞌetoseyana nina ꞌInapwana ꞌenega ꞌida ꞌita bemi. \p \v 27 Ta Yaluyaluwa Tabuna ꞌienuwa saꞌuyena, ga Simioni nina ꞌilugu Anuwa Tabu ꞌenaya, ta Yosepa be Meli gwama nina Yesu niꞌatu simeꞌena Anuwa Tabu ꞌenaya be manuna sida guinuwa toꞌase nadigega loina ꞌina simana. \v 28 ꞌEnega Simioni gwama nina ꞌiꞌaalena ga Yaubada ꞌena ꞌilokagutoki, ꞌigwae, \p \v 29 “ꞌInapwana ꞌimu onaupaupa ꞌeguya niꞌatu yalobena, ꞌenega gete tuga ꞌuda tagwalegu be ma igu gwausowala yada mwawasa, \v 30 \x * \xo 2:30 \xt Ais 52:10\x*manuna mataꞌaiꞌailiguyega ꞌimu Toꞌetoseyana nina yaꞌitena, \v 31 gete tauna ꞌusaꞌu apwesena maiboꞌama ꞌemaya, \v 32 \x * \xo 2:32 \xt Ais 49:6; Yo 8:12\x*ta tauna taudi nigeya me Yudia ꞌadi togiemaedana, ta ꞌaboꞌama ꞌimu tomotaiyao me Isileli ꞌima ꞌebe tupu.” \p \v 33 Ta tamana be sinana nuwadi ꞌiowana Simioni ꞌina ona nidi manudi. \v 34 \x * \xo 2:34 \xt Ais 8:14; 1 Ko 1:23; 1 Pi 2:6-8\x*ꞌEnega Simioni ꞌiona obobomedi, ga ꞌiona Meli ꞌenaya, tauna Yesu sinana, ga ꞌigwae, \p “ꞌUda ꞌita gwama gete Yaubada ꞌiesinuwena be ꞌenega maꞌetamo me Isileli yaudi ꞌigiebeꞌuyedi, ta wate yaudi ꞌigietoolodi. Ta tauna tuga ꞌiabe ꞌida eweꞌiweꞌiyaya tomota ꞌediya ta ꞌaidi sida ꞌawakabokaboe, \v 35 ta ꞌenega ꞌidi nuwanuwa kwaikwaiyidi ꞌida gieapwesedi. Ta ꞌoyo Meli ꞌiabe ꞌimu nuwamwau ꞌatuwa suna ꞌibadibadiyo.” \s1 Ana ꞌina ona \p \v 36 \x * \xo 2:36 \xt 1 Ti 5:5\x*Gote ꞌena ꞌebweu palopita mewainena ꞌimiyami, ꞌana esana Ana, tauna Panuela natuna, ta wate Aseli ꞌina susu ꞌebweu. Waine nina niꞌatu ꞌikaiyale, manuna lowaenei ꞌiai ga mamwanena simiyami nadigega yakwala sebeni. \v 37 Ta mwanenana ꞌimwawasa ga niꞌatu ꞌikwabula, ta ꞌimiyami ꞌana laba ꞌana yakwala eitipowa ꞌilobena. Ta waine nina tauna Anuwa Tabu nigeya ꞌida ebesinena ꞌasiyata be boiboi ꞌediya, ta Anuwa Tabu solanaya Yaubada ꞌiꞌamaꞌamayabe, ta ꞌisidasida ꞌebotanega. \v 38 Tuta gote ꞌenaya waine nina ꞌimai ga Yaubada ꞌena ꞌilokagutoki, ta gwama nina manuna ꞌiona me Yelusalema ꞌediya, ꞌigwae, “Gwama gete tauna ꞌada Toꞌetoseyana nina tayamwayamwena.” \s1 ꞌIdi ila Nasaleta ꞌenaya \p \v 39 \x * \xo 2:39 \xt Md 2:23\x*Ta niꞌatu guinuwa maiboꞌana silosalonidi, toꞌase nadigega Yaubada ꞌina loina, ga siila limana Galili, sana taudi me Nasaleta. \v 40 Ga gwama nina ꞌisinabwa ga ma ina waiwai, ta wate ma ina sinasinapu, manuna Yaubada gwama nina ꞌiobobomena sinabwana. \s1 Gwama nina Yesu toeꞌitao maꞌenao sionaona \p \v 41 \x * \xo 2:41 \xt Sia 12:1-14, 24-27\x*Yakwala ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya Yesu sinana be tamana situꞌetuꞌe Yelusalema, Ataona Sagalina manuna. \v 42 Ta tuta nina Yesu ꞌina yakwala tuwelo ꞌilobena ga maꞌedi situꞌe sagali nina ꞌena. \v 43 ꞌEnega tuta nina sagali ꞌigumwala ga maiboꞌadi sideli sawala ꞌidi ꞌasaya, ta gwama nina Yesu tuga Yelusalema ꞌena ꞌimiyami. Ta tamana be sinana nigeya simwalamwalatoni, \v 44 ta sinuwena ꞌaene tauna boda maꞌenao. ꞌEnega sitautauya ga ꞌana laba ꞌiboi, ga Yesu siꞌebesena ꞌidi bodao be gosediyao ꞌediya, \v 45 ta nigeya silobaloba, ꞌenega siila limana Yelusalema, ga nada siꞌebesena, \v 46 ta nigeya silobaloba ꞌana laba ꞌasiyata ꞌetoi sigumwala, ga silobena Anuwa Tabu solanaya, me Yudia ꞌidi toeꞌitao maꞌenao simiyami, ꞌienoenonoedi ta wate ꞌienaenaida ꞌediya. \v 47 Ta taudi ꞌina eꞌisao boboꞌadi ta palupaludi sinonona, ga maiboꞌadi nuwadi ꞌiowana. \v 48 Ta wate tuta nina tamana be sinana siꞌitena nuwadi ꞌiowana, ga sinana ꞌieonena, ꞌigwae, “Natugu, toꞌase manuna gete nadigega ꞌuguinuwaꞌesa, ga ꞌenega ma ima nuwamwau tamayo maꞌiyagu ꞌaꞌebeꞌebeseyo?” \p \v 49 ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “Toꞌase manuna waꞌebeꞌebesegu? Nai nigeya wamwalamwalatoni ꞌaene ꞌaboꞌagu Tamagu ꞌina anuwaya yamiyami?” \v 50 Ta tamana be sinana nigeya nuwadi ꞌisabwasabwalena ꞌina ona manuna. \p \v 51 ꞌEnega maꞌenao siila limana Nasaleta ga nada ꞌidi ona ꞌiematamatanedi. Ta esi sinana yage gete manudi ꞌinuwanuwa sinabwana. \v 52 Ga Yesu ꞌisinasinbwa ma ina sinasinapu, ꞌenega Yaubada ꞌigwausowala manuna, ta tomota wate nadigega ꞌidi gwausowala. \c 3 \s1 Yoni togiebapitaiso ꞌina guguya \r (Madiu 3:1-12; Maki 1:1-18; Yoni 1:19-28) \p \v 1 Toloina sinabwana Sisa, tauna ꞌana esana Taibilia, niꞌatu ꞌiloiloina yakwala pipitini ꞌediya, ta ꞌubuninaya Ponitio Pailato sena Yudia ꞌana toloina, ta Elodi sena Galili ꞌana toloina, ta tasina Pilipi sena Itulia be Tilakoniti ꞌadi toloina, ta Lisania sena Abiline ꞌana toloina. \v 2 Ta Anasa be Kaiyapa taudi totaliyao ꞌadi toloinao. Tuta nina gote ꞌenaya Yaubada ꞌina ona ꞌimai Sakalaya natuna Yoni ꞌenaya, tauna sena mitawa daitaya\f + \fr 3:2 \fk mitawa daita: \ft Me Yudia ꞌidi mitawa kaukau be gulegulewa daisinamo, ta pwatula gidalina, be kaiwenao wate nigeya sinabwadi. \f* ꞌimiyami. \v 3 \x * \xo 3:3 \xt Gu 13:24, 19:4\x*Gote ꞌena Yoni ꞌitoolo ga Yolidani senanao ꞌediya ꞌitauya ga tomota ꞌediya ꞌiloguguya, ꞌigwae, “ꞌImi guinuwa toꞌumalidi waguitoyasedi ta yagiebapitaisoemi be ꞌenega Yaubada ꞌimi toꞌumalinao ꞌida nuwataudi.” \v 4 \x * \xo 3:4 \xt Ais 40:3-5\x*Nadigega Buki Tabu ꞌenaya palopita Aisea ꞌigimisimanena, ꞌigwae, \p “Tobwau ꞌebweu sena mitawa daitaya ꞌenana sinabwana ꞌenega ꞌida simana apwesa be ꞌida gwae, ‘ꞌInapwana ꞌina ꞌeda wada kakali, ta wagiepaepalu. \v 5 ꞌOyao maiboꞌadi watai yauledi be siꞌabatau, ta saꞌala maiboꞌadi wasiudi. Ta wate ꞌeda bokobokodi wagiepaepaludi ta ꞌeda dakadakadi wagienono kwaikwaidi. \v 6 Be ꞌenega tomota maiboꞌadi Yaubada ꞌina ꞌetoseyana sida ꞌita.’” \p \v 7 ꞌEnega tomota yaudi sitauya Yoni ꞌenaya be ꞌaene ꞌida giebapitaisoedi, ta Yoni nina ꞌieonedi, ꞌigwae, “Tokabo ꞌomi, nadigega mwata! Ta wanuwena ꞌaene ꞌiabe Yaubada ꞌina gamwasowala ꞌenega wadedena, aga? \v 8 \x * \xo 3:8 \xt Gu 26:20; Yo 8:39\x*ꞌEnega ꞌilobwenemi be ꞌimi nuwaꞌebuni ꞌaiꞌaila wada eꞌitae ꞌimi guinuwa boboꞌadi ꞌediyega. Ta geyaꞌabo waonaona ꞌaene ꞌomi Ebelaamo tubunao ꞌenega Yaubada ꞌida ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyemi. Nigeya saꞌi! Ta waꞌita, Yaubada sawesawenaya be gulewa getedi ꞌediyega Ebelaamo tubunao ꞌimweluluidi. \v 9 \x * \xo 3:9 \xt Md 7:15-20\x*Ta ꞌabo ꞌimi bubuna nigeya boboꞌadi ꞌiabe Yaubada ꞌibwaꞌomatami, nadigega kaiwe, ꞌabo nigeya uwana boboꞌana tomota sitala yauledi be ꞌawesabelulu ꞌena siuledi be sigabudi.” \p \v 10 ꞌEnega boda nidi Yoni sienaidena, sigwae, “Toꞌase ꞌilobwenema be ꞌada guinuwe?” \v 11 Ga Yoni nina ꞌigwae, “ꞌAbo yaisigedi ꞌomi ꞌami ꞌoamao ꞌeluwa ta gosemiyao nigeya ꞌadi ꞌoamamo, ꞌebweu waꞌebwaꞌedi. Ta wate nadigega ꞌabo ꞌami masulao sinabwana, tupwana tobotanao ꞌediya wada eguyaiyedi.” \p \v 12 \x * \xo 3:12 \xt Lu 7:29\x*Ta ꞌaidi wate takisi ꞌana toꞌewao simai ꞌidi bapitaiso manuna, ga Yoni ꞌena sienaida, sigwae, “Toeꞌita, ꞌaboꞌama mwaꞌadega ꞌama loina?” \p \v 13 ꞌEnega Yoni ꞌigwae, “Takisi ꞌana loinega waꞌewaꞌewa, ta geyaꞌabo loeposeyana wasaꞌusaꞌu.” \p \v 14 Ta ꞌaidi wate tolosaiyao sienaenaida, sigwae, “Ta ꞌaboꞌama, mwaꞌadega ꞌama loina?” Ga Yoni ꞌigwae, “ꞌOmi ꞌami eꞌisao niꞌatu sawesawemiya ta esi manudi wada gwausowala, ta geyaꞌabo ꞌami eꞌisa ꞌana loeposeyana kaboega be giematautega waꞌewaꞌewa.” \p \v 15 \x * \xo 3:15 \xt Yo 3:28; Gu 1:5, 13:25\x*Ta esi tomota maiboꞌadi ma idi emisa siyamwayamwa Toꞌetoseyana nina Keliso ꞌina mai manuna, ga Yoni siꞌitena ta maiboꞌadi sienuwanaluwa ga sigwae, “Nai tauna Toꞌetoseyana nina, nai nigeya?” \p \v 16 ꞌEnega Yoni ꞌiona apwesa ꞌediya, ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu bwasiyega tuga yagie bapitaisoemi, ta esi ꞌebweu tai muliguyega ꞌimeemai be Yaluyaluwa Tabuna nadigega ꞌawe sabelulu ꞌenega ꞌigie bapitaisoemi. Tauna ꞌisinabwa sinegu, ꞌenega nigeya ꞌilobwelobwenegu be ꞌana ꞌaelawa yaliꞌami. \v 17 Ta tai gete ꞌina ꞌinawega ꞌiabe witi ꞌida sabutudi be uwana sisasagu be muliyega uwana boboꞌadi ꞌiedodo ꞌina anuwa masulaya, ta sumwasumwa nidi ꞌawe sabelulu ataya ꞌena ꞌigabudi.” \p \v 18 Ta guguya wate yauna ꞌediyega tetela boboꞌana Yoni ꞌiloguguyaena tomota ꞌediya, \v 19 \x * \xo 3:19 \xt Md 14:3-4; Mk 6:17-18\x*ta wate Yoni nina toloina ꞌana esana Elodi ꞌiꞌawa toꞌumaliyena, ꞌigwae, “Elodi, niꞌatu ꞌuloegesi. Elodiasa tauna tasiyo mwanena, ta ꞌuaina.” Ta ꞌaina wate Elodi ꞌina toꞌumalinao Yoni ꞌisimanedi. \v 20 ꞌEnega Elodi ꞌigamwasowala ga Yoni deliya ꞌisaꞌu luguyena. Gote ꞌenega Elodi nina ꞌina toꞌumalina ꞌisinabwa ꞌaiꞌaila. \s1 Yoni Yesu ꞌigie bapitaisoena \r (Madiu 3:13-17; Maki 1:9-11) \p \v 21 \x * \xo 3:21 \xt Yo 1:32-34; Md 17:5; Lu 9:35\x*Ta niꞌatu Yoni boda maiboꞌadi ꞌigie bapitaisoedi, ga muliyega Yesu wate ꞌigie bapitaisoena, ta ꞌenega Yesu Yaubada ꞌena ꞌisidasida, ga galewa ꞌiꞌegegena, \v 22 ta Yaluyaluwa Tabuna, maoona ꞌana ꞌita nadigega bunebune, ꞌimwaꞌuta Yesu ꞌenaya. ꞌEnega ꞌebweu ꞌenana galewega ꞌionama, ꞌigwae, “ꞌOyo natuꞌaiꞌailigu, manuyo yagwausowala sinabwana.” \s1 Yesu tubunao \r (Madiu 1:1-17) \p \v 23 Ta tuta nina Yesu ꞌana yakwala nadigega teti ꞌilobena, ꞌina guinuwa tomota ꞌediya ꞌieꞌalena. Ta tomota sinuwena ꞌaene tauna tamana Yosepa, ta Yosepa tamana Eli, \v 24 ta Eli tamana Madati, ta Madati tamana Libai, ta Libai tamana Meliki, ta Meliki tamana Yanai, ta Yanai tamana Yosepa, \v 25 ta Yosepa tamana Matadaya, ta Matadaya tamana Emosi, ta Emosi tamana Neumi, ta Neumi tamana Esili, ta Esili tamana Nagai, \v 26 ta Nagai tamana Maati, ta Maati tamana Matadaya, ta Matadaya tamana Semini, ta Semini tamana Yoseki, ta Yoseki tamana Yoda, \v 27 ta Yoda tamana Yoanani, ta Yoanani tamana Lisa, ta Lisa tamana Selubabela, ta Selubabela tamana Salatieli, ta Salatieli tamana Nili, \v 28 ta Nili tamana Meliki, ta Meliki tamana Adi, ta Adi tamana Kosami, ta Kosami tamana Elimadami, ta Elimadami tamana Eli, \v 29 ta Eli tamana Yosuwa, ta Yosuwa tamana Eliyesa, ta Eliyesa tamana Yolima, ta Yolima tamana Madati, ta Madati tamana Libai, \v 30 ta Libai tamana Simioni, ta Simioni tamana Yuda, ta Yuda tamana Yosepa, ta Yosepa tamana Yonami, ta Yonami tamana Ilayakimi, \v 31 ta Ilayakimi tamana Meliya, ta Meliya tamana Mena, ta Mena tamana Matata, ta Matata tamana Nedani, ta Nedani tamana Debida, \v 32 ta Debida tamana Yese, ta Yese tamana Obedi, ta Obedi tamana Boasa, ta Boasa tamana Salimoni, ta Salimoni tamana Nasoni, \v 33 ta Nasoni tamana Aminadaba, ta Aminadaba tamana Adamina, ta Adamina tamana Anai, ta Anai tamana Esiloni, ta Esiloni tamana Pelesi, ta Pelesi tamana Yuda, \v 34 ta Yuda tamana Yekobe, ta Yekobe tamana Aisake, ta Aisake tamana Ebelaamo, ta Ebelaamo tamana Tela, ta Tela tamana Naoli, \v 35 ta Naoli tamana Seluge, ta Seluge tamana Leu, ta Leu tamana Peligi, ta Peligi tamana Ibeli, ta Ibeli tamana Sila, \v 36 ta Sila tamana Keinana, ta Keinana tamana Apakisadi, ta Apakisadi tamana Semi, ta Semi tamana Noa, ta Noa tamana Lemeki, \v 37 ta Lemeki tamana Metusela, ta Metusela tamana Inoki, ta Inoki tamana Yeledi, ta Yeledi tamana Malaleli, ta Malaleli tamana Keinana, \v 38 ta Keinana tamana Inosi, ta Inosi tamana Seti, ta Seti tamana Adama, ta Adama tamana Yaubada. \c 4 \s1 Seitani Yesu ꞌitoo yogenena \r (Madiu 4:1-11; Maki 1:12-13) \p \v 1 ꞌEnega Yaluyaluwa Tabuna Yesu ꞌiloemaena ga Yolidaniyega Yesu ꞌiꞌauꞌewena ga ꞌitauyena sena mitawa daitaya.\f + \fr 4:1 \fk mitawa daita: \ft Me Yudia ꞌidi mitawa kaukau be gulegulewa daisinamo, ta pwatula gidalina, be kaiwenao wate nigeya sinabwadi. \f* \v 2 Ga ꞌasiyata poti ꞌediya Seitani ꞌitoowaiwai be ꞌaene Yesu ꞌigiebeꞌu, ta ꞌasiyata nidi ꞌediya Yesu nigeya ꞌiꞌeꞌai, ga ꞌenega ꞌibotana sinabwana. \v 3 Ta Seitani nina Yesu ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌEguma ꞌoyo Yaubada natuna, gulewa getedi ꞌuloinedi be sida emasula.” \v 4 \x * \xo 4:4 \xt 2 Loi 8:3\x*Ta Yesu ꞌigwae, “Buki Tabu solanaya loina ꞌimiyami ꞌaene ‘Tomota yawasidi nigeya masula namo ꞌenega sida lobena.’” \p \v 5 \x * \xo 4:5 \xt Yo 12:31, 14:30\x*ꞌEnega Seitani Yesu ꞌiꞌauꞌewa tuꞌeyena ga baleꞌu ꞌina ꞌebe loinao maiboꞌadi ꞌieꞌitena tuta nina gote ꞌenaya, ga ꞌigwae, \v 6-7 “Gete ꞌebeloina esaesa maiboꞌadi yaꞌebwaꞌeyo ꞌabo ꞌeguya ꞌubwagobwago. Manuna maiboꞌana tuga ꞌigu ꞌebeloina. Ta ꞌabo yaita ꞌena nuwanuwagu be yaꞌebwaꞌe, yada ꞌebwaya tuga.” \v 8 \x * \xo 4:8 \xt 2 Loi 6:13\x*Ta Yesu ꞌigwae, “Buki Tabu solanaya loina ꞌimiyami, ꞌigwae, ‘ꞌImu ꞌInapwana Yaubada namo ꞌenaya ꞌuda bwagobwago be taunamo ꞌina ona ꞌuda ematamatanedi.’ \p \v 9 \x * \xo 4:9 \xt Sam 91:11-12\x*ꞌEnega Seitani Yesu ꞌiꞌauꞌewena ga ꞌitauyena Yelusalema ga Anuwa Tabu tabwana ꞌaiꞌailaya ꞌituꞌeyena ga ꞌena ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌEguma ꞌoyo Yaubada Natuna, gete ꞌenega ꞌusosobu ta geyaꞌabo ꞌuesiesilae, \v 10 manuna Buki Tabu niꞌatu ꞌisimana, ꞌigwae, ‘Yaubada ꞌina aniloseyao ꞌida loinedi be siꞌitaꞌiꞌisiyo.’ \v 11 Ta ꞌebweu wate ꞌina ona ꞌigwae, ‘ꞌIna aniloseyao sida ꞌaaliyo be ꞌenega geyaꞌabo ꞌaeyo siesiesilae gulewa ꞌediya.’ \v 12 \x * \xo 4:12 \xt 2 Loi 6:16; 1 Ko 10:9\x*Ta Yesu ona nina ꞌieꞌisena ꞌigwae, “ꞌEbweu wate ona Buki Tabu ꞌena ꞌimiyami, ꞌigwae, ‘Geyaꞌabo ꞌimu ꞌInapwana Yaubada ꞌutootoo.’ \p \v 13 \x * \xo 4:13 \xt Ib 2:18, 4:15\x*Ta niꞌatu Seitani ꞌina toona maiboꞌana Yesu ꞌenaya ꞌilosalonina, ga ꞌiebesinena be mali tuta ꞌida ilama. \s1 Yesu ꞌina guinuwa Galili ꞌena ꞌieꞌalena \r (Madiu 4:12-17, 13:53-58; Maki 1:14-15, 6:1-6) \p \v 14 ꞌEnega Yesu Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwaiyega ꞌiila limana Galili. Ga gote ꞌena Yesu tetelina ꞌiꞌelelewana Galili senanao ꞌediya, \v 15 manuna me Galili nidi ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌediya ꞌiloguloguguya, ga ꞌenega maiboꞌadi siꞌawa boboꞌanena. \v 16 Ga muliyega Yesu ꞌimai Nasaleta ꞌenaya, tauna gote ꞌina ꞌasa ꞌaiꞌaila. Ga ꞌebweu Sabate ꞌena Yesu ꞌilugu anuwa tapwaloloya, ꞌina bubuna nadigega. ꞌEnega ꞌitoolo be Buki Tabu ꞌida sawa, \v 17 ꞌenega palopita Aisea ꞌina ꞌetoladi siꞌebwaꞌena, ga ꞌineyasina ga sawa nina ꞌilobena, ꞌigwae, \p \v 18 \x * \xo 4:18 \xt Ais 61:1-2\x*“ꞌInapwana Yaluyaluwana ꞌeguya ꞌimiyami. \p Tauna ꞌiesinuwegu be togomabeso ꞌediya tetela boboꞌana yaguguyae. \p Ta yoniyonidi wate ꞌediya ꞌietunegu be ꞌadi liꞌama manuna yada simane. \p Ta tomatakebokebo wate ꞌidi ꞌesasa limana manuna yasimane. \p Ta wate ꞌietunegu be tomiyamwau ꞌadi talauwalao nimadiyega yaꞌetoliꞌamidi. \p \v 19 Ta yasimane yakwala nina maꞌetamo ꞌInapwana ꞌida ꞌetoseyemi.” \p \v 20 Ta Yesu niꞌatu ꞌetoladi nidi ꞌisawedi ga ꞌinunumina, ꞌenega buki ꞌana toꞌitaꞌiꞌita ꞌiꞌebwaya limena, ga ꞌimiyatowa. Ta toenonoyao maiboꞌadi nuwadi ꞌiꞌewena, ꞌenega simiyami ta siduneduneye. \p \v 21 ꞌEnega ꞌieonedi, ꞌigwae, “Ona gete niꞌatu yasawena ga wanonona, lowa sigimi simanena, ta gete tuga niꞌatu ꞌiapwesa saba.” \p \v 22 Ga taudi nuwadi ꞌiowana ꞌaiꞌaila, ꞌenega ꞌina onao boboꞌadi manudi situpuna sinabwana, sigwae, “Tai gete Yosepa natuna, aga? Ta mwaꞌadega saꞌi?” \p \v 23 ꞌEnega ꞌieonedi, ꞌigwae, “Niꞌatu yamwalatonimi manuna ꞌiabe onasemalimali gete ꞌenega waeonagu be wagwae, ‘ꞌOyo togileꞌoasa saꞌi, ꞌenega tauyo ꞌuda gieboboꞌaneyo.’ Ta wate ꞌiabe ꞌimi ona ꞌebweu ꞌenega waeonagu be wagwae, ‘Guinuwa nidi waiwaidi ꞌasa Kapaneumi ꞌenaya ꞌuguinuwediya, nadigega wate ꞌuda guinuwaꞌesedi bada ꞌida ꞌasa gete ꞌenaya.’ \v 24 Ta yaeona ꞌaiꞌailimi ꞌaene nigeya ꞌebweu palopita ꞌina bodao ꞌediyega ꞌana ꞌamayaba ꞌida lobena. \v 25 \x * \xo 4:25 \xt 1 Kin 17:1-24, 18:1\x*Ta wanuwaꞌiꞌisi ꞌaene lowa palopita Ilaitiya ꞌina tutaya kwabulao yaudi Isileli ꞌena simiyami, ta Yaubada nigeya Isileli wainena ꞌiesiesinuwe be Ilaitiya ꞌiꞌitaꞌiꞌisi tuta nina botana sinabwana, manuna yakwala ꞌetoi ta tupwana ꞌediya nigeya ꞌusana, \v 26 ta esiya ꞌebweu kwabula Salepati ꞌenega Yaubada ꞌiesinuwena Ilaitiya ꞌana ꞌitaꞌiꞌita manuna, nate Saidoni sena nina, ta Yaubada Ilaitiya ꞌietunena kwabula nina ꞌina ꞌasaya ga ꞌiꞌitaꞌiꞌisina. \v 27 \x * \xo 4:27 \xt 2 Kin 5:1-14\x*Ta palopita Ilaisa wate ꞌina tutaya tolepelo yaudi Isileli ꞌenaya simiyami, ta nigeya ꞌebweu yaita ꞌediyega ꞌigiegie boboꞌane, ta esi ꞌebweu namo goma Silia ꞌigie boboꞌanena, ꞌana esana Naamani.” \p \v 28 Yesu ꞌina ona gete ꞌediyega taudi totapwalolo nidi ꞌigie gamwasowalidi, \v 29 ꞌenega sitoolo ga Yesu sigiyaina ta ꞌasega siꞌauꞌewa apwesena ga sitauyena ꞌidi ꞌasa ꞌoyana ꞌenaya, ga ꞌoya debanaya sisaꞌuna be ꞌaene siasepala mwaꞌute babagaya. \v 30 Ta tauna boda nidi ꞌiaweyalidi ga ꞌitauya. \s1 Yesu ꞌebweu tai ꞌigie boboꞌanena yaluyaluwa biꞌi ꞌenega \r (Maki 1:21-28) \p \v 31 Ga muliyega ꞌimwaꞌuta Kapaneumi ꞌena, nate Galili senanaya ga nada Sabateya tomota ꞌieꞌitedi. \v 32 Ta tomota maiboꞌadi nuwadi ꞌiowana manuna ꞌina eꞌita maiboꞌana palupaluna ta waiwaina. \p \v 33 \x * \xo 4:33 \xt Md 8:28-29; Yo 6:69; Lu 8:28\x*Ta anuwa tapwalolo nina ꞌenaya ꞌebweu tai ꞌimiyami, ta tai nina ꞌenaya yaluyaluwa biꞌi lowa ꞌilugu ga ꞌimiyami, ꞌenega tai nina ꞌenana sinabwanega ꞌibwau, ꞌigwae, \v 34 “Ya! Yesu, ꞌoyo goma Nasaleta, toꞌase ꞌalena ga ꞌumai ꞌemaya? Nuwanuwayo be ꞌaene ꞌuda peꞌuma, aga? Ta ꞌoyo saꞌi niꞌatu yamwalatonimu, ꞌoyo tuga Yaubada Natuna.” \p \v 35 Ta Yesu ꞌiloinena, ꞌigwae, “ꞌUlosaꞌu, be tai nate ꞌenega ꞌuapwesama.” Ga palupaluna boda matadiya yaluyaluwa biꞌi nina tai ꞌiulaena baleꞌuya ta ꞌenega yaluyaluwa biꞌi ꞌiapwesa, ta nigeya ꞌebweu esilae tai nina ꞌilobaloba. \v 36 ꞌEnega maiboꞌadi silosuyaedi ga taudimo sienaidedi, sigwae, “Mwaꞌadega sana gete? Ga ona namo ꞌina waiwai ꞌenega yaluyaluwa biꞌi ꞌiloinedi ga siapwesa.” \v 37 Gote ꞌena Yesu tetelina silelewanena Galili senanao ꞌediya. \s1 Yesu toleꞌoasa yaudi ꞌigie boboꞌanedi \r (Madiu 8:14-17; Maki 1:29-34) \p \v 38 ꞌEnega Yesu anuwa tapwalolo nina ꞌenega ꞌiapwesa ga Saimoni ꞌina anuwaya ꞌilugu. Ga Saimoni lawana ooyaiyaiyega ꞌileꞌoasa, ꞌenega Yesu sisidena be ꞌida gieboboꞌane. \v 39 ꞌEnega Yesu ꞌilugu ga ꞌina ꞌebeꞌeno selabenaya ꞌitoolo, ta leꞌoasa nina ꞌiloinena ga ꞌina leꞌoasa ꞌisaligogo, ꞌenega waine nina ꞌitoolo ga ꞌadi masula ꞌigibubuna. \p \v 40 Ta niꞌatu sinala ꞌisuguwa ga tomota ꞌidi toleꞌoasao ꞌadi leꞌoasao dumadumadi be dumadumadi siꞌauꞌewedima Yesu ꞌenaya, ga maiboꞌadi ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌigitoodi ga siboboꞌana. \v 41 \x * \xo 4:41 \xt Md 8:29; Mk 3:11-12\x*Ta wate yaudi ꞌediyega yaluyaluwa biꞌi siapweapwesa ta sibwaubwau, sigwae, “Onaꞌaiꞌaila saꞌi, ꞌoyo Yaubada Natuna!” Ga Yesu ꞌiꞌetobodedi be geyaꞌabo nadigega sionaonaꞌesa, manuna niꞌatu simwalatonina ꞌaene tauna Toꞌetoseyana nina Yaubada ꞌenega. \s1 Yesu ꞌiloguguya sakowasi \r (Maki 1:35-39) \p \v 42 Ta niꞌatu tomwa ꞌiulisina ga Yesu ꞌasa nina ꞌipilisinena ga tebweuna mwatui daitaya ꞌitauya. Ta tomota yaudi sieꞌale be ꞌaene Yesu siꞌebese, ta tuta nina silobena sieonena, sigwae, “Geyaꞌabo ꞌutautauya. Bada tuga tamiyami.” \v 43 ꞌEnega ꞌieonedi, ꞌigwae, “ꞌAina wate ꞌasa ꞌediya yatatauya be Yaubada ꞌina loina tetelina yada loguguyae. Gete tetela nina manuna ga Yaubada ꞌietuneguma.” \v 44 ꞌEnega ꞌiapwesa ga ꞌitauya Yudia senanao maiboꞌadi ꞌediya, ga ꞌidi anuwa tapwaloloyao soladiya ꞌiloguguya sakowasi. \c 5 \s1 Yesu ꞌina tononoyao ꞌibwauyedi \r (Madiu 4:18-22; Maki 1:16-20) \p \v 1 ꞌEbweu tuta Yesu ꞌitootoolo ola Genesaleta tupitupinaya ta boda simai ga sitoolo pogipogina be ꞌaene Yaubada ꞌina ona Yesu ꞌenega sida nono. \v 2 Gote ꞌenaya togomana ꞌidi waga ꞌeluwa ꞌiꞌitedi selabenaya silisidi dabalaya, ta togomana nidi niꞌatu sisuya ga ꞌidi gomana siꞌutuꞌutudi. \v 3 ꞌEnega Yesu waga ꞌebweu ꞌena ꞌigelu, nate Saimoni ꞌina waga, ga Saimoni ꞌieonena be tupwana ꞌitaladolo, ga ꞌenega ꞌitaladolo niꞌuya ga waga nina ꞌena Yesu ꞌimiyatowa ta ꞌieꞌita boda ꞌediya. \p \v 4 \x * \xo 5:4 \xt Yo 21:2-6\x*Ta niꞌatu ꞌina eꞌita ꞌigumwala ga Saimoni ꞌieonena, ꞌigwae, “Saimoni, tupwana ꞌutaladolo niꞌuya be ꞌimu gomana ꞌuyauye.” \p \v 5 Ta Saimoni ꞌigwae, “ꞌInapwana, boiboiya saꞌi ꞌagomana masalina ta nigeya ꞌebweu wate iyana ꞌaꞌonaꞌona. Ta tuwa tuga ꞌimu ona manuna ꞌenega gomana yayauye.” \p \v 6 Siyauyena ga iyana yau wawasae siꞌonedi ga gomana nina abe ꞌiꞌesaꞌesabu. \v 7 ꞌEnega gosediyao mali wagega siloꞌuyoedi be ꞌaene simama be silemedi. ꞌEnega taudi ꞌidi wagega simai ga waga ꞌeluwa siloemaedi ga abe sidamadamana. \v 8 Gote ꞌena Saimoni Pita iyana ꞌana yau ꞌiꞌitedi ga Yesu ꞌaenaya ꞌibwagobwago, ta Pita ꞌigwae, “ꞌInapwana ꞌuda pilisinegu, manuna ꞌaboꞌagu totoꞌumaligu.” \v 9 Ona gete ꞌiꞌinanena manuna magosenao nuwadi ꞌiowana ꞌaiꞌaila iyana nidi siꞌonedi manudi, \v 10 ta wate nadigega Saimoni gosenao nidi Yemesa be Yoni, taudi Sebedi natunao. ꞌEnega Yesu Pita ꞌieonena, ꞌigwae, “Geyaꞌabo ꞌuꞌateꞌate saꞌala. Ta esi gete ꞌenega be tomota nadigega ꞌuda ꞌonaꞌesedi.” \p \v 11 ꞌEnega maiboꞌadi silaga dabalaya ga yage yauyauna siebesinedi ga Yesu simuliyena. \s1 Yesu ꞌebweu tolepelo ꞌigie boboꞌanena \r (Madiu 8:1-4; Maki 1:40-45) \p \v 12 Ta mali tutaya Yesu wate ꞌebweu ꞌasa ꞌena ꞌimiyami. Sena nina ꞌenaya ꞌebweu tai bwalana maiboꞌana lepelo ꞌiꞌewena. ꞌEnega tai nina Yesu ꞌiꞌitalobena ga ꞌibwago sanamwaꞌuta baleꞌuya ga ꞌisidena, ꞌigwae, “ꞌInapwana, ꞌeguma ꞌimu nuwanuwa nadigega, kapekapeyana be ꞌugie boboꞌanegu.” \v 13 Ta Yesu nimanega tai bwalana ꞌigitoona ta ꞌigwae, “O, boboꞌana! ꞌUda ꞌesasa.” Ga tai nina ꞌana lepelo ꞌigumwala manini. \v 14 \x * \xo 5:14 \xt 1 Loi 14:1-4; Lu 17:12-14\x*ꞌEnega Yesu tai nina ꞌiemataluwena, ꞌigwae, “ꞌUtatauya ta geyaꞌabo ꞌebweu yaita wate ꞌena ꞌusimasimanegu ta esi ꞌutatauya totaliya ꞌenaya be ꞌiꞌitayo, be ꞌenega ꞌimu taliya ꞌuꞌebwaya Yaubada ꞌena, toꞌase nadigega ꞌada loina Mosese ꞌenega, be ꞌenega tomota sida mwalatoniyo ꞌaene niꞌatu ꞌuꞌesasemu.” \p \v 15 Ta esi gote ꞌenega ga Yesu tetelina ꞌisinabwa ꞌaiꞌaila ga pwalu yaudi sidelima be ꞌaene Yesu ꞌina ona sida nono, ta wate ꞌadi leꞌoasao ꞌaene ꞌida gieboboꞌanedi, \v 16 \x * \xo 5:16 \xt Mk 1:35\x*ta esi tuta yauyauna boda ꞌediyega ꞌitautauya dumaduma be ꞌisidasida Yaubada ꞌenaya. \s1 Yesu ꞌebweu tokweno ꞌigieboboꞌanena \r (Madiu 9:1-8; Maki 2:1-12) \p \v 17 ꞌEbweu ꞌasiyata ꞌenaya Yesu boda ꞌieꞌieꞌitadi. Ta ꞌaidi Palisiyao be loina ꞌana toeꞌitao taudi simai Galili be Yudia be Yelusalema ꞌasanao ꞌediyega ga boda maꞌediyao simiyami ta sienoenono. Tuta gote ꞌena Yaubada ꞌina waiwaiyega Yesu toleꞌoasao ꞌigiegie boboꞌanedi. \p \v 18 ꞌEnega boda ꞌebweu tokweno ꞌina ꞌebe ꞌenoega siꞌaalinama ga sitoona be ꞌaene siluguye anuwaya be Yesu matanaya sisaꞌu. \v 19 Ta nigeya sawesawediya, manuna pwalu sinabwa wawasae. ꞌEnega tokweno nina siꞌaala tuꞌeyena anuwa etaninaya ga ꞌana ꞌatowa siꞌewa yaulena ta ꞌenega tokweno nina ma ꞌebe ꞌenona sietabetabeyena boda nidi gamwagamwanidiya, ga Yesu matanaya sisaꞌuna. \v 20 \x * \xo 5:20 \xt Md 8:13\x*Ga Yesu tomotai nidi ꞌidi emisa ꞌimwalatoninaya ga tai nina ꞌieonena, ꞌigwae, “Gosiyagu, ꞌimu bubuna toꞌumalidi ꞌadi nuwatau niꞌatu ꞌulobedi.” \p \v 21 Ta saꞌi, loina ꞌana toeꞌitao be Palisiyao Yesu ꞌina ona niꞌatu sinonona ga taudimo ꞌediya sienaenaida, sigwae, “Yesu gete mwaꞌadega ga Yaubada ꞌena ꞌioopaꞌala? Manuna nigeya ꞌebweu yaita sawesawenaya be tomota ꞌidi bubuna toꞌumalina ꞌida nuwataudi, nate namo Yaubada sawesawenaya.” \p \v 22 ꞌIdi nuwanuwa Yesu niꞌatu ꞌimwalatonina, ꞌenega ꞌieonedi, “Toꞌase manuna ꞌatemiya nate nadigega wanuwanuwaꞌesa? \v 23 Ta toꞌase wanuwena yada onae tai gete ꞌenaya be ꞌaene yada gwae, ‘ꞌImu bubuna toꞌumalina niꞌatu yanuwataudi,’ nai yada gwae, ‘ꞌUtoolo be ꞌutatauya’? \v 24 Ta wada mwalatoni ꞌaene ꞌaboꞌagu Tomota Natuna\f + \fr 5:24 \fk Tomota Natuna: \ft Yesu tauna ꞌieesena The Son of Man, ꞌana mwalatoi tomota tuga. Yesu taunamo ꞌieesena Tomota Natuna, ta ꞌina eꞌitao ꞌediyega tomota simwalatonina ꞌaene tauna Toꞌetoseyana Keliso. \f* ma igu loina baleꞌuya be tomota ꞌidi bubuna toꞌumalina yanuwataudi.” ꞌEnega tokweno nina ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu gete yaeonayo, ‘ꞌUtoolo be ꞌimu ꞌebeꞌeno ꞌuꞌaala be ꞌutatauya ꞌimu ꞌasaya.’ \p \v 25 Ta ꞌilomanini ga boda matadiyega ꞌitoolo ga ꞌina ꞌebeꞌeno ꞌiꞌaalena ga ꞌitauya ꞌina ꞌasaya ta ma ina gwausowala Yaubada ꞌituputupu. \v 26 Gote ꞌena boda maiboꞌadi nuwadi ꞌiowana sinabwana, ga ma idi ꞌamayaba Yaubada situpuna, ga siona, “Niꞌa ꞌebweu ꞌebe nuwaowana taꞌitena.” \s1 Yesu Libai ꞌibwauyena \r (Madiu 9:9-13; Maki 2:13-17) \p \v 27 Ta muliyega Yesu ꞌiapwesa ga ꞌebweu takisi ꞌana toꞌewa ꞌana esana Libai ꞌiꞌitena ꞌina anuwa ꞌebe paisewa ꞌena ꞌimiyami ta ꞌieonena, ꞌigwae, “Libai, ꞌumuliyegu.” \v 28 ꞌEnega Libai nina ꞌitoolo ta yage yauna ꞌipilisinedi ga Yesu ꞌimuliyena. \p \v 29 ꞌEnega Libai nina ꞌemasula sinabwana Yesu manuna ꞌiguinuwena, ga boda sinabwana simai Libai ꞌina anuwaya ꞌeꞌai nina manuna, ta takisi ꞌana toꞌewao yaudi wate maꞌediyao. \v 30 Gote ꞌena Palisiyao be ꞌidi loina ꞌana toeꞌitao silomugi Yesu ꞌina tononoyao ꞌediya, sigwae, “Toꞌase ꞌalena ga takisi ꞌana toꞌewao be wate totoꞌumalidi ꞌaina maꞌemiyao waꞌeꞌai egogona?” \p \v 31 Ga Yesu ꞌidi ona nina ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Taudi boboꞌadi geya nuwadi togileꞌoasa, ta toleꞌoasa esiya nuwanuwadi togileꞌoasa. \v 32 ꞌAboꞌagu yamaiya nigeya topalupaludi manudi, ta esi toloegesiyao sabi lemedi, be ꞌaene nuwa ꞌebuniyega sida boboꞌana.” \s1 Yesu ꞌina ona ꞌebotana manuna \r (Madiu 9:14-17; Maki 2:18-22) \p \v 33 Ta muliyega ꞌaidi tomotai Yesu sieonena, sigwae, “Yoni ꞌina tononoyao tuta yauna mabotanidi sisidasida Yaubada ꞌenaya, nadigega wate Palisiyao ꞌidi tononoyao ꞌidi guinuwa, ta mwaꞌadega ga ꞌenega ꞌoyo ꞌimu tononoyao nigeya sida edidigula, ta tuga siꞌeꞌa ta sinumanuma besobeso.” \v 34 ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “Mwaꞌadega, ꞌilobwenena be ai ꞌana toyoꞌoyao siedidigula ꞌabo toai meꞌolotona maꞌediya siegwausowala? Nai nigeya, aga? \v 35 Ta wanuwaꞌiꞌisi ꞌaene tuta ꞌimeema be toai nina ꞌipilisinedi ꞌenega esi sinuwamwau be siedidigula, ta siꞌebotana.” \p \v 36 Ta wate ꞌebweu onasemalimali ꞌiemwasalina ꞌediya, ꞌigwae, “Nigeya sawesawenaya ꞌoama auwaunega senasenamina taꞌewa be ꞌoama kadekadelina ꞌenaya tabwabwadae. Nigeya! Ta ꞌeguma nadigega, niꞌatu ꞌoama auwaunana tagie toꞌumaliyena, ta wate auwaunana senasenamina ꞌoama kadekadelina nigeya ꞌilobwelobwena. \v 37 Ta wate nigeya ꞌebweu yaita bwasi waiwaina nadigega oine auwauna ꞌida siwena ꞌebesiwa kadekadelidi ꞌediya, ꞌabona nai siꞌalasabudi be bwasi ta ꞌebesiwa ꞌadi mudala. \v 38 Ta esi tada siwa ꞌebesiwa auwau daisidimo ꞌediya. \v 39 Ta ꞌabo yaita oine kadekadelina ꞌinumai ꞌiabe ꞌiona ꞌaene geya nuwana auwauna, manuna ꞌaene ‘Oine kadekadelina esiya boboꞌana wawasae.’” \c 6 \s1 Yesu ꞌina tononoyao ꞌasiyata Sabate ꞌenaya witi sigitagena \r (Madiu 12:1-8; Maki 2:23-28) \p \v 1 \x * \xo 6:1 \xt 2 Loi 23:25\x*Sabate ꞌebweuna ꞌenaya Yesu ma ina tononoyao bagula solanega sitauya, ga ꞌina tononoyao nidi witi atuna siꞌegitagedi ga siꞌetupiyepiyedi ga siꞌenidi. \v 2 \x * \xo 6:2 \xt Sia 20:10\x*Ta ꞌaidi Palisiyao siꞌitediya, ga sigwae, “Mwaꞌadega ga ꞌenega Sabate ꞌana loina waleꞌoaleꞌoa?” \p \v 3 \x * \xo 6:3 \xt 1 Sam 21:3-6\x*ꞌEnega Yesu Palisiyao ꞌidi ona ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Buki Tabu ꞌena siꞌetoladina Debida manuna be ꞌeguma wasawai wada mwalatoni ꞌaene tauna magosenao sibotana ga \v 4 Yaubada ꞌina anuwa ꞌena ꞌilugu ta beledi etaetabuna ꞌiꞌewena ga siꞌenina. Beledi nina ma ꞌana loina ꞌaene totaliya dimo ꞌadi tagwala be sida ꞌani. Ta sibotana ꞌenega tuwa tuga siꞌenina.” \v 5 ꞌEnega Yesu wate ꞌieonedi, ꞌigwae, “Sabate ꞌana ꞌInapwana ꞌaboꞌagu tuga.” \s1 Yesu nimameyomeyona ꞌigie boboꞌanena \r (Madiu 12:9-14; Maki 3:1-6) \p \v 6 Ta ꞌebweu wate Sabate ꞌenaya Yesu ꞌilugu ꞌebweu anuwa tapwalolo ꞌenaya ga ꞌieꞌita. Anuwa nina ꞌenaya ꞌebweu tai ꞌimiyami nimaꞌataina meyomeyona. \v 7 \x * \xo 6:7 \xt Lu 14:1-5\x*Ta wate ꞌaidi loina ꞌana toeꞌitao be Palisiyao simiyami, ta Yesu silomataꞌiꞌisi be ꞌabo tai nina ꞌigieboboꞌane Sabate ꞌenaya, maꞌetamo ꞌenega sida eꞌewa toloina matanaya. \p \v 8 Ta Yesu niꞌatu saꞌi ꞌidi nuwanuwa ꞌimwalatonina, ꞌenega tai nina ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌUtoolo be ꞌulagama.” Ga tai nina ꞌitoolo ga ꞌilaga. \v 9 \x * \xo 6:9 \xt Yo 7:23\x*ꞌEnega Yesu Palisiyao magosediyao ꞌieonedi, ꞌigwae, “Gete ꞌigu enaida ꞌemiya: To guinuwa boboꞌana ꞌedaya? Sabate ꞌena talelema, nai tagie ꞌelouya? Taꞌetoseyana nai taloemwawasa?” \p \v 10 Gote ꞌena maiboꞌadi ꞌidune masimasiyedi ga ꞌenega tai nina ꞌieonena, ꞌigwae, “Nimayo ꞌuyasitoto.” Ga tai nimana ꞌiyasitotona ga ꞌiboboꞌana. \v 11 \x * \xo 6:11 \xt Lu 11:53-54\x*Gote ꞌena Palisiyao magosediyao ꞌigiegamwasowala ꞌaiꞌailidi ga taudimo ꞌediya sigwae, “Tai gete mwaꞌadega tagie losaꞌuꞌese?” \s1 Yesu ꞌina tosimanao ꞌiesinuwedi \r (Madiu 10:1-4; Maki 3:13-19) \p \v 12 Tuta gote ꞌenaya Yesu ꞌituꞌe ꞌoyaya ga nada boiboi maiboꞌana Yaubada ꞌena ꞌisidasida. \v 13 ꞌEnega tomwa ꞌiulisina ga ꞌina tononoyao ꞌibwauyedi ga ꞌediyega site tuwelo ꞌiesinuwedi ga ꞌieesedi tosimanao. \p \v 14 \x * \xo 6:14 \xt Yo 6:70-71\x*Tosimanao nidi ꞌadi esanao getedi: Saimoni, tauna wate ꞌieesena Pita, ta tasina Anidulu, ta wate Yemesa be, Yoni be, Pilipi be, Batolomiu be, \v 15 Madiu be, Tomasi be mali Yemesa tauna Alipio natuna, ta wate mali Saimoni, tauna togewana ꞌebeloina manuna, \v 16 be wate Yudasa tauna Yemesa natuna, ta wate Yudasa Isikaliota, tauna maꞌetamo Yesu ꞌida telesipupuye. \s1 Yesu toleꞌoasa yaudi ꞌigie boboꞌanedi \r (Madiu 4:23-25) \p \v 17 Ga ꞌina tosimanao nidi ta wate ꞌana tomuliyao yaudi, maiboꞌadi maꞌenao ꞌoyega siebusima ga ꞌabatau ꞌena sitoolo. ꞌAbatau nina ꞌenaya boda sinabwana simiyami, taudi simai Yudia be Yelusalema be wate Taiya ta Saidoni senadi leꞌawidi ꞌediyega. \p \v 18 Taudi simai ꞌaene Yesu ꞌina onao sida nonodi ta wate ꞌaene ꞌadi leꞌoasao ꞌida gieboboꞌanedi. Ta wate taudi yaluyaluwa biꞌi silugu ꞌediya nuwanuwadi be yaluyaluwa nidi ꞌediyega ꞌida ula apwesedi. \v 19 \x * \xo 6:19 \xt Lu 8:46\x*Boda nidi maiboꞌadi nuwanuwadi be Yesu sida gitoo be ꞌenega ꞌadi leꞌoasa sigugumwala, manuna siꞌitena Yesu ꞌena waiwai ꞌimiyami. \s1 Nuwamwau ꞌana eꞌisa gwausowala \r (Madiu 5:1-12) \p \v 20 \x * \xo 6:20 \xt Ais 66:2\x*ꞌEnega Yesu ꞌina tononoyao nidi ꞌiduneyedi ga ꞌieonedi, ꞌigwae, “ꞌAbo ꞌomi gomagomabesomi, wada gwausowala manuna Yaubada nimanaya wamiyami. \v 21 \x * \xo 6:21 \xt Ais 61:3; Et 7:16-17\x*Ta ꞌomi ꞌabo wabotana wada gwausowala, manuna maꞌetamo gamwami ꞌipapawa. Ta wate ꞌomi ꞌabo wadedoi, wada gwausowala manuna maꞌetamo waedagi. \p \v 22 \x * \xo 6:22 \xt Yo 16:2; 1 Pi 4:14\x*ꞌAboꞌagu Tomota Natuna ta wada gwausowala ꞌeguma manugu tomota sietalauwalemi, nai siguitoyasemi, nai siloꞌaegilemi nai siꞌawa toꞌumaliyemi. \v 23 Tuta gete ꞌediya ꞌabo mwau nidi siapwesa, manudi wada gwausowala be watoolo be walausa, manuna ꞌami pali boboꞌana galewaya ꞌimiyami. Ta wada nuwaꞌiꞌisi ꞌaene gete tuga toꞌawa toꞌumali nidi tubudiyao lowa palopitao siꞌawa toꞌumaliyedi, nadigega wate ꞌomi tuta gete ꞌenaya siꞌawaꞌawa toꞌumaliyemi. \p \v 24 \x * \xo 6:24 \xt Ye 5:1-6\x*Ta ꞌabo ꞌomi niꞌatu waeesaesa nuwaꞌoleꞌolemi, manuna ꞌimi esaesa niꞌatu walobena, ta maꞌetamo nigeya. \v 25 Ta yaisigedi ꞌomi gete tuga niꞌatu gamwami ꞌipawa, maꞌetamo wada nuwamwau manuna ꞌiabe botana sinabwana waloba. Ta wate ꞌabo gete tuga waedaedagi, maꞌetamo ma imi nuwamwau wadedoi. \p \v 26 Ta tuta nidi ꞌediya ꞌeguma tomota yaudi siꞌawa boboꞌanemi, wada nuwaila be wada nuwamwau, manuna lowa taudi tubudiyao wate nadigega palopita kabokabo siꞌawa boboꞌanedi. \s1 ꞌAmi talauwalao wada obobomedi \r (Madiu 5:38-48, 7:12) \p \v 27 \x * \xo 6:27 \xt 1 Pi 3:9\x*Ta eꞌita gete wada nono be ꞌami talauwalao wada obobomedi, ta taudi siguitoyasemi wada lemedi, \v 28 ta wate taudi siꞌawaꞌawa toꞌumaliyemi wada ꞌawa obobomedi, ta taudi sietalauwalemi manudi wada sidasida be Yaubada ꞌida lemedi. \v 29 Ta ꞌabo yaita ꞌaseꞌaseyo ꞌisapi, geyaꞌabo nimana ꞌueꞌisaile ta esi mali ꞌaseꞌase wate ꞌutagwale be ꞌisapi. Ta ꞌeguma yaita ꞌimu sita ꞌiꞌewena, ꞌamu ꞌoama wate ꞌuda tagwale ꞌenaya. \v 30 Ta wate ꞌeguma yaita ꞌemuya ꞌisisida ꞌebweu yage manuna, yage nina ꞌuda ꞌebwaꞌe. Ta ꞌabo yaita ꞌimu gwegwe ꞌiꞌewena ga ꞌena ꞌimiyami, geyaꞌabo manuna ꞌuonaona limalimana. \p \v 31 Ta ꞌabo toꞌase nuwanuwami be tomota ꞌemiya siguinuwei, ꞌomi wate nadigega ꞌediya wada guinuwaꞌesa. \p \v 32 Ta ꞌabo ꞌaina tomota siobobomemi be taudimo waobobomedi, nigeya ꞌebweu ꞌana boboꞌanamo ꞌemiya, manuna totoꞌumalidi wate gosediyao siobobomedi, ꞌenega taudi be ꞌomi tuga ꞌimi bubuna leleleya. \v 33 \x * \xo 6:33 \xt Lu 14:12-14\x*Ta wate nadigega ꞌabo ꞌaina tomota silememi be taudimo walemedi, nigeya ꞌebweu wate ꞌana boboꞌanamo ꞌemiya, manuna totoꞌumalidi wate gosediyao silemedi. Ta ꞌidi bubuna tuga nadigega ꞌomi ꞌimi bubuna. \p \v 34 Ta ꞌeguma oboboma waꞌebwaya taudi namo wanuwena be ꞌaene ꞌemiya sida eꞌisa limana, toꞌase guinuwa nina ꞌana boboꞌana ꞌemiya? Guinuwa nidi nadigega taudi totoꞌumalidi siguiguinuwedi gosediyao ꞌediya be ꞌaene ꞌidi ꞌebwaya nina ꞌana eꞌisa sida lobalima. \v 35 Ta ꞌomi esi ꞌilobwenemi be ꞌami talauwalao wada yaledi be wada obobomedi be wada ꞌebwaya ꞌediya, ta geyaꞌabo eꞌisa manuna wayamwayamwa. Ta maꞌetamo ꞌami eꞌisa sinabwana wada loba, be ꞌenega ꞌomi Toloetana sana natunao. Manuna tauna totoꞌumalidi ta wate tooopaꞌalao ꞌiobobomedi. \v 36 \x * \xo 6:36 \xt Ep 4:32; Sia 34:6-7\x*ꞌEnega ꞌomi wate wada ꞌatenuwaꞌoleꞌole tuga, nadigega Tamami ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleꞌesemi. \s1 Geyaꞌabo gosemiyao waꞌawaꞌawa toꞌumaliyedi \r (Madiu 7:1-5) \p \v 37 \x * \xo 6:37 \xt Ye 2:13\x*Ta geyaꞌabo tomota waꞌawaꞌawa toꞌumaliyedi ꞌabona nai Yaubada wate ꞌiꞌawa toꞌumaliyemi. Ta wate geyaꞌabo gosemiyao waeꞌewadi, be ꞌenega ꞌomi geyaꞌabo eꞌewa walobaloba. Ta esi gosemiyao ꞌidi bubuna wada nuwataudi be ꞌenega Yaubada ꞌomi ꞌimi bubuna ꞌida nuwataudi. \p \v 38 \x * \xo 6:38 \xt Ona 19:17\x*Ta wate ma imi ꞌatetagwala tomota wada obobomedi, be ꞌenega Yaubada ꞌida obobomemi, be ꞌina oboboma nina sinabwa wawasae ꞌemiya ꞌida ꞌetosiwa. Manuna toꞌase ꞌimi guinuwa tomota ꞌediya, Yaubada wate nadigega ꞌida guinuwa ꞌemiya.” \p \v 39 ꞌEnega onasemalimali getedi ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, “Mwaꞌadega? Sawesawenaya be ꞌebweu tomatakebokebo gosiyana matakebokebona ꞌianugane? Nai nigeya, aga? ꞌEguma nadigega ꞌiguinuwaꞌesa ꞌiabe siteluwa nidi gaula ꞌena sibebeꞌu. \v 40 \x * \xo 6:40 \xt Yo 13:16\x*Wate nadigega ꞌabo ꞌebweu tonono, nigeya sawesawenaya be ꞌina toeꞌita ꞌina mwalatoi ꞌimwalatoi sine. Nate namo ꞌabo ꞌina mwalatoi ꞌisinabwa ta esi ꞌenega siteluwa nidi ꞌidi mwalatoi leleleya. \p \v 41 Nigeya ꞌilobwelobweneyo be tasiyo manuna ꞌuona ꞌabo matanaya kaiwe senasenamina ꞌimiyami, manuna ꞌoyo wate matamuya kegabugabu ꞌimiyami ta nigeya ꞌuꞌitaꞌita. \v 42 ꞌEnega geyaꞌabo tasiyo ꞌueonai be ꞌugwae, ‘Tasigu, ꞌilobwenegu be ꞌaene kaiwe senasenamina matamuyega yaꞌewayaule,’ manuna ꞌoyo wate kegabugabu sinabwana matamuya ꞌimiyami nigeya ꞌuꞌitaꞌita. Onaꞌaiꞌaila ꞌoyo ꞌebweu tokabo, aga? Ta esi kegabugabu matamuyega ꞌuda gimi ꞌewayaule, be ꞌenega ꞌudune ꞌaiꞌaila ta muliyega tasimuna matanega kaiwe senasenamina ꞌuꞌewayaule. \s1 Tomota ꞌidi bubuna nadigega kaiwe uwana \r (Madiu 7:16-20, 12:33-35) \p \v 43 “Kaiwe boboꞌana nigeya sawesawenaya be uwana toꞌumalina ꞌiuwae. Nadigega wate kaiwe toꞌumalina nigeya sawesawenaya be uwana boboꞌana ꞌiuwae. \v 44 ꞌEnega kaiwe ꞌebweuna ꞌebweuna uwadi ꞌediyega tamwalamwalatonidi ꞌaene kaiwe nidi boboꞌadi nai toꞌumalidi. Onaꞌaiꞌaila, nigeya sawesawenaya be kwakwakwala ꞌediyega damaya\f + \fr 6:44 \fk damaya: \ft Me Yudia ꞌidi kaiwe uwana ꞌana esana pigi (fig), ꞌana ꞌita damaya uwana nadigega.\f* uwana taloba. Wate nadigega nigeya sawesawenaya be buyubuyuwa ꞌenega sibweya\f + \fr 6:44 \fk sibweya: \ft Me Yudia ꞌidi kaiwe uwana ꞌana esana oine (grape), ꞌana ꞌita nadigega sibweya uwana.\f* uwana taloba. \v 45 \x * \xo 6:45 \xt Ye 3:10-12; Md 12:35\x*Nadigega tai ꞌina bubuna, ꞌabo tai ꞌina nuwanuwa boboꞌana ꞌina bubuna maiboꞌana boboꞌana. Ta ꞌabo tai ꞌina nuwanuwa toꞌumalidi, ꞌina bubuna maiboꞌana toꞌumalina. Manuna nuwanuwao nidi toꞌase nadigega ꞌatemiya simiyami tuta yauyauna ꞌawamiyega siapweapwesa. \s1 Toꞌabi anuwao ꞌeluwa \r (Madiu 7:24-27) \p \v 46 \x * \xo 6:46 \xt Md 7:21\x*“Ta toꞌase manuna waꞌawa ꞌInapwanaegu, ta ꞌigu ona nigeya wada ematamatanedi. \v 47 \x * \xo 6:47 \xt Ye 1:22\x*Ta ꞌabo yaita ꞌoyo ꞌumama ꞌeguya be ꞌigu ona ꞌunonodi be ꞌuguinuwedi, ꞌoyo ꞌimu bubuna nadigega ꞌebweu toꞌabi anuwa yaeꞌita ꞌemiya. \v 48 Toꞌabi anuwa nina nugana ꞌina ꞌautui paꞌalina ꞌilobena, gulewa daisinamo ꞌenaya, ga ꞌina anuwa ꞌena ꞌiꞌabina. ꞌEnega tuta nina ꞌusana sinabwana ꞌimwaꞌuta ga muluwa ꞌidau, ꞌidau ga anuwa nina ꞌiununa ta nigeya ꞌigiegie toꞌumaliye, manuna ꞌautui boboꞌana ꞌena ꞌiꞌabi. \v 49 Ta esiya ꞌabo yaita ꞌoyo ꞌigu ona ꞌunono namo ta nigeya ꞌuematamatane, ꞌoyo tuga ꞌatuwa toꞌabi anuwa nina kaukau daisinamo ꞌena ꞌiꞌabina. Ta tuta nina muluwa ꞌiapwesa, anuwa nina ꞌiununa ga ꞌiꞌebuiyena ta ꞌieligeiya toilina.” \c 7 \s1 Yesu tolosaiyao ꞌidi toloina ꞌina ꞌaliꞌei ꞌigie boboꞌanena \r (Madiu 8:5-13) \p \v 1 Ta Yesu ꞌina ona tomota ꞌediya niꞌatu ꞌigumwala, ga ꞌenega ꞌiapwesa ga ꞌitauya Kapaneumi ꞌenaya. \v 2 ꞌAsa nina ꞌenaya, tolosaiyao taudi me Loma ꞌadi toanugana ꞌebweu, ma ina ꞌaliꞌei simiyami. Ta ꞌina ꞌaliꞌei nina ꞌioboboma ꞌaiꞌailena, ta tuta gete ꞌenaya ꞌileꞌoasa sinabwana, ta ꞌiabe ꞌimwamwawasa. \p \v 3 Ta toloina nina Yesu ꞌina mai alena ꞌinonona, ga me Yudia ꞌidi ꞌinapwanao ꞌaidi ꞌietunedi Yesu ꞌena, be sisisida be ꞌaene Yesu ꞌida mai, be ꞌina ꞌaliꞌei nina ꞌida gieboboꞌane. \v 4 Ta ꞌinapwanao nidi niꞌatu simai Yesu ꞌena ga siꞌawanoi, sigwae, “ꞌInapwana, nuwanuwama ꞌuma be tatatauya be gosemai ꞌina ꞌaliꞌei ꞌebweuna ꞌileꞌoasa ꞌuda gieboboꞌane, \v 5 manuna tauna tai boboꞌana, ta wate maiboꞌada me Yudia ꞌiobobomeda, ga ꞌida anuwa tapwalolo ꞌiꞌabina.” \p \v 6 ꞌEnega Yesu ꞌitagwala ga maꞌedi sitauya. Sitauya ga sena nina selabenaya siapwesa, ga toloina nina gosenao ꞌaidi wate ꞌietunedi Yesu sabi ꞌetobode. Ta simai Yesu ꞌenaya ga sigwae, “ꞌInapwana ꞌima toanugana ꞌigwae ꞌaene ꞌoyo tai sinabwayo ꞌenega nigeya ꞌilobwelobwene be ꞌululugu ꞌina anuwaya. \v 7 Ta wate nigeya ꞌilobwelobweneyo be tauna maꞌiyayo ꞌedaya waelobaloba. Ta esi nuwanuwana ꞌaene ꞌuda onamo be ꞌenega ꞌina ꞌaliꞌei ꞌida boboꞌana. \v 8 Ta wate ꞌenana gete nadigega ꞌigwae, ‘ꞌAboꞌagu loina yamwalamwalatoni, ta ꞌagu toloinao ꞌidi ona ꞌana toematamatana, ta wate ꞌigu tolosaiyao yaloiloinedi, ta ꞌeguma ꞌebweuna yaeonai “ꞌUtauya”, ꞌitatauya tuga; ta ꞌabo ꞌebweu wate ꞌena yagwae “ꞌUmai,” wate ꞌimama, ta ꞌabo ꞌigu topaisewa ꞌebweu yaeona be yagwae, “Gete ꞌuguinuwe”, ꞌida guinuwa tuga.’” \p \v 9 Gete ona nidi Yesu ꞌinonodiya ga nuwana ꞌiowana ꞌaiꞌaila, ta ꞌiasakowasi ga boda nidi simulimuliye ꞌieonedi, ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila, nigeya ꞌebweu yaita wate yalobaloba me Isileli ꞌemiyega ꞌina emisa tai gete nadigega.” \p \v 10 \x * \xo 7:10 \xt Yo 4:51\x*ꞌEnega toepilialeale nidi siila limana toloina nina ꞌina anuwaya, ga nada ꞌaliꞌei nina silobena, niꞌatu ꞌiboboꞌana. \s1 Kwabula ꞌebweuna natuna meꞌolotona mwawasega ꞌigietoolo limena \p \v 11 Ta nigeya tuta dudulana mulinaya, Yesu ꞌitauya ꞌebweu ꞌasa ꞌenaya, ꞌana esana Neini. Ta ꞌina tononoyao be wate boda sinabwana siꞌoayabuna. \v 12 ꞌImai ꞌasa selabenaya ga tomwawasa ma ꞌana toꞌaalao ꞌilobedi siapweapwesama ꞌasa nina ꞌenega. Tomwawasa nina kwabula natuna, ꞌebweunamo tuga. ꞌEnega kwabula nina boda sinabwana maꞌenao sitautauya sabi saꞌu ꞌaliꞌali. \p \v 13 \x * \xo 7:13 \xt Lu 8:41-42, 49-55\x*Gote ꞌena Yesu kwabula nina ꞌiꞌitena ga ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyena ga ꞌieonena, “Geyaꞌabo ꞌudedo.” \v 14 ꞌEnega ꞌinao ga tomwawasa nina ꞌana wadu ꞌigitoona ta toꞌaala nidi sitoolo enono. Ga Yesu ꞌigwae, “Tubuwau, ꞌutoolo.” \v 15 \x * \xo 7:15 \xt 1 Kin 17:21-24\x*Ta tubuwau nina ꞌitoolo ga ꞌiona. ꞌEnega Yesu tubuwau nina ꞌiꞌauꞌewena, ga sinana ꞌiꞌebwaꞌena. \p \v 16 Gote ꞌena tomotai nidi simatauta ga Yaubada situpuna, sigwae, “Palopita sinabwana niꞌatu gete ꞌiapwesama. Gete Yaubada ꞌina ayausa ꞌaboꞌada ꞌina tomotaiyao ꞌedaya.” \v 17 Gote ꞌena Yesu alena silelewanena Yudia maiboꞌana ta wate ꞌasa nidi selabenaya maiboꞌadi ꞌediya. \s1 Yoni togiebapitaiso ꞌina ꞌebesa Yesu manuna \r (Madiu 11:2-6) \p \v 18 Ta muliyega Yoni ꞌana tomuliyao ale gete sisimanena ꞌidi ꞌenaꞌi ꞌena. \v 19 ꞌEnega ꞌina tononoyao ꞌeluwa ꞌibwauyedi ga ꞌieonedi, ꞌigwae, “Watauya be ꞌinapwana nina waenaide, nai tauna Toꞌetosena nina manuna yaonaona, nai mali tai wate tada yamwa?” \p \v 20 Ta niꞌatu simai Yesu ꞌenaya ga sieonena, sigwae, “Yoni togiebapitaiso ꞌietunema ga ꞌamai sabi enaideyo, nai ꞌoyo Toꞌetoseyana niyo, nai mali tai wate ꞌayamwa?” \p \v 21 Tuta gete ꞌenaya Yesu ꞌetamo tuga toleꞌoasao ꞌadi leꞌoasao, be ꞌadi muyao, be yaluyaluwa biꞌi ꞌediyega ꞌigiegie boboꞌanedi, ta wate tomatakebokebo matadi ꞌigie ꞌesasedi. \v 22 \x * \xo 7:22 \xt Ais 35:5-6; Md 15:30-31; Mk 7:32-37; Lu 5:12-13, 7:12-16\x*ꞌEnega muliyega siteluwa nidi ꞌidi enaida Yesu ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Waila be Yoni ꞌena waemwasala yage nidi ꞌeguyega niꞌatu wanonodiya ta waꞌitedi, nate: tomatakebokebo matadi niꞌatu siꞌesasediya, tolopegoi niꞌatu siboboꞌana ga sitautauya, tolepelo bwaladi siboboꞌana limana, totenatui niꞌatu ona sinoono, tomwawasa sitoolo limana, ta wate togomabeso tetela boboꞌana niꞌatu sinonona. \v 23 ꞌEnega watauya be Yoni waeona be geyaꞌabo manugu ꞌienuenuwanaluwa, manuna ꞌabo yaita ꞌina emisa manugu nigeya ꞌineeneta, tauna ꞌida gwausowala.” \s1 Yesu ꞌina simana Yoni manuna \r (Madiu 11:7-19) \p \v 24 Yoni ꞌina tononoyao nidi siila, ta Yesu ꞌilolagata ga boda ꞌediya Yoni manuna ꞌisimana, ꞌigwae, “Lowa maiboꞌami sena mwatui daitaya watauya Yoni sabi nonona, ta toꞌase nuwanuwami be ꞌaene waꞌita? Nai nuwanuwami ꞌaene ꞌebweu pwatula sinabwana yagila ꞌiniuniuye waꞌita? \v 25 Nai ꞌebweu tai ma ꞌana ꞌoama esaesa sabi ꞌitana? Nai nigeya, manuna taudi ma ꞌadi ꞌoama esaesa toloina sinabwadi ꞌidi senaya simiyami ma idi gwausowala. \v 26 Ta toꞌase sana manuna ga watauya sena mwatui daitaya? Nai wanuwena ꞌaene ꞌiabe palopita ꞌebweu waꞌita, aga? Onaꞌaiꞌaila, tai nina waꞌitenaya palopitao ꞌisinabwa sinedi. \v 27 \x * \xo 7:27 \xt Mal 3:1; Lu 3:2-6\x*Yoni nina manuna lowa Yaubada ꞌina ona Buki Tabu ꞌena gete nadigega ꞌigimi simanena, ꞌigwae, ‘Gete ꞌigu toepilialeale yada etune matamuya ꞌitatauya be ꞌimu ꞌeda ꞌikakali.’ \v 28 ꞌEnega Yesu wate ꞌiona ga ꞌigwae, “Yoni tauna me baleꞌu maiboꞌadi ꞌisinabwa sinedi, ta maiboꞌadi taudi Yaubada ꞌina ꞌebeloina solanaya Yoni sisinabwa sinena.” \p \v 29 \x * \xo 7:29 \xt Md 21:32\x*ꞌEnega pwalu nidi ta wate takisi ꞌana toꞌewao Yesu ꞌina ona getedi sinonona ga Yaubada situpuna, manuna taudi lowa Yoni ꞌigie bapitaisoedi. \v 30 Ta esi Palisiyao be loina ꞌana tomwalatoiyao Yaubada ꞌina nuwanuwa siguitoyasena, ꞌenega geya nuwadi be Yoni ꞌigie bapitaisoedi. \v 31 ꞌEnega Yesu ꞌiona, “ꞌOmi ꞌepata gete mwaꞌadega yada loesawaꞌiꞌiꞌesa ꞌimi bubuna manuna?” \v 32 Nai yada gwae, ꞌomi ꞌatuwa nadigega gogama ꞌebe gimwane solanaya siesaesasala ta gosediyao ꞌediya sibwaubwau, sigwaegwae, ‘Gosemao, mwaꞌadega saꞌi ꞌaꞌabiꞌabi sinaa ta nigeya wada lausa, ta wate ꞌaꞌewaꞌewabamu ta nigeya wada dedoi.’ \v 33 Loesawaꞌiꞌi gete ꞌana mwalatoi ꞌaene, Yoni togiebapitaiso nina ꞌimai ga beledi nigeya ꞌiꞌeꞌai ta oine nigeya ꞌinumanuma, ta ꞌenega waona ꞌaene yaluyaluwa biꞌi Yoni ꞌigie kabaleyena? \v 34 \x * \xo 7:34 \xt Lu 5:30\x*Ta esi ꞌaboꞌagu Tomota Natuna yamai be yaꞌeꞌai ta yanumanuma, ta wate manugu walomugi, wagwaegwae, ‘Tai getei toꞌai ta tonuma diidiga, ta wate takisi ꞌana toꞌewao be ꞌaidi wate totoꞌumalidi ꞌiegosigosiyanedi.’ \v 35 Ta taudi tomwalatoi ꞌaiꞌaila maꞌetamo ꞌidi guinuwa boboꞌadi ꞌediyega mwalatoi ꞌaiꞌaila ꞌiapweapwesa.” \s1 Totoꞌumalina ꞌebweu Yesu ꞌaena ꞌibunamina \p \v 36 ꞌEbweu tuta Palisi ꞌebweu, ꞌana esana Saimoni, Yesu ꞌibwauyena be maꞌiyana siꞌaꞌa. ꞌEnega Yesu ꞌilugu Palisi nina ꞌina anuwaya ga ꞌimiyatowa sabi ꞌeꞌai. \v 37 Ta ꞌasa gote ꞌenaya ꞌebweu waine totoꞌumalina ꞌimiyami. Waine nina niꞌatu ꞌimwalamwalatoni ꞌaene Palisi ꞌina anuwaya Yesu ꞌiꞌeꞌai. ꞌEnega bunama boboꞌana ma ꞌana atu boboꞌana wawasae ꞌimeꞌena, \v 38 ga Yesu deinaya ꞌitoolo ga ꞌidedoi ga mataselunega Yesu ꞌaena ꞌiepwasena, ga ꞌuyaꞌuyanega ꞌaena ꞌiloꞌiꞌilidi, manuna waine nina ꞌuyaꞌuyana dudulana, ta wate Yesu ꞌaena ꞌiꞌawamuidi ga bunama nina ꞌisiwena Yesu ꞌaenaya. \v 39 ꞌEnega Palisi nina taunamo ꞌena ꞌinuwanuwa kwaiya ꞌigwae, “Tai gete, ꞌeguma tauna palopita, ꞌida mwalatoni waine gete ꞌigitogitoona tauna totoꞌumalina.” \p \v 40 Ta Yesu ꞌilolagata ga ꞌigwae, “Saimoni, nuwanuwagu be ꞌebweu yage yasimane ꞌemuya.” Ga Saimoni ꞌigwae, “ꞌInapwana, to yage? ꞌUda eoneguma.” \p \v 41 ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “ꞌEbweu toesaesa ta tomota ꞌeluwa ꞌigie lowagedi, ꞌebweuna ꞌina lowaga nadigega paibi analedi kina, ta ꞌebweu nadigega pipiti kina. \v 42 Ta siteluwa nidi nigeya sawesawediya be siyoyotula, ꞌenega toesaesa nina siteluwa nidi ꞌidi lowaga ꞌinuwataudi. ꞌEnega yaenaideyo, siteluwa nidi ꞌediyega yaita ꞌidi ꞌinapwana nina ꞌilokagutokiyena?” \p \v 43 ꞌEnega Saimoni Yesu ꞌina ona ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Nai tai nina tauna ꞌina lowaga sinabwana ꞌilokagutoki.” \p Ga Yesu ꞌigwae, “O, onaꞌaiꞌaila.” \v 44 \x * \xo 7:44 \xt Nug 18:4\x*ꞌEnega ꞌisanaila waine nina ꞌenaya, ga ꞌigwae, “Saimoni, waine gete ꞌina guinuwa manugu ꞌuꞌitena, nigeya nadigega ꞌoyo. Manuna ꞌimu anuwaya yaluguma ta bwasi ꞌaegu ꞌana ꞌutu manuna nigeya ꞌuꞌebwaꞌebwaꞌegu, ta esi waine gete mataselunega ꞌaegu ꞌiꞌutudi ga ꞌuyaꞌuyanega ꞌiloꞌiꞌilidi. \v 45 Ta wate ꞌoyo aesota ꞌana ꞌawamui nigeya ꞌuguiguinuwe ꞌeguya, ta tauna esi ꞌigu maiꞌunuyega ꞌaegu ꞌiꞌawaꞌawamuidi. \v 46 Nigeya wate bunamega ꞌueoeoloigu, ta tauna esiya ꞌina bunamega ꞌaegu ꞌieoloidi. \v 47 Tauna ꞌina toꞌumalinao yaudi niꞌatu yanuwataudi, ꞌenega ꞌiobobomegu sinabwana, ta esi ꞌabo yaita ꞌina toꞌumalina gidalina be yanuwatau, ꞌina oboboma ꞌeguya wate gidalina.” \p \v 48 \x * \xo 7:48 \xt Md 9:2-6\x*ꞌEnega Yesu waine nina ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌImu toꞌumalinao niꞌatu yanuwataudi.” \p \v 49 Ta tomotai nidi taudi maꞌenao siꞌeꞌa, Yesu ꞌina ona sinonona ga taudimo ꞌediya silomugi, sigwae, “Yaita sana gete be ꞌaene toꞌumalinao ꞌinuwataudi?” \p \v 50 Ga Yesu esi waine nina ꞌena ꞌigwae, “ꞌImu emisa ꞌenega niꞌatu ꞌetoseyana ꞌulobena, ꞌenega ma imu gwausowala ꞌutauya.” \c 8 \s1 Iine ꞌaidi Yesu ꞌina lema ꞌediya sieꞌisena \p \v 1 \x * \xo 8:1 \xt Lu 24:10\x*Ga muliyega Yesu ꞌitoolo ga ꞌitauya ꞌasa sinabwadi be gidalidi ꞌediya, Yaubada ꞌina loina ꞌana tetela boboꞌana sabi loguguyaena, ta ꞌina tononoyao nidi site tuwelo maꞌenao. \v 2 Ta wate ꞌaina iine maꞌediyao, nate taudi lowa ꞌediyega yaluyaluwa biꞌi Yesu ꞌiula apwesedi ta wate ꞌadi leꞌoasao ꞌigie boboꞌanedi. Iine nidi nate Meli Magidala, tauna lowa ꞌenega yaluyaluwa biꞌi sebeni Yesu ꞌiula apwesedi, \v 3 ta wate Yoana, tauna Kusa mwanena, Kusa nina Elodi ꞌina toguinuwa, ta wate Susana be wate ꞌaidi iine maꞌediyao. Iine nidi taudi ꞌidi gwegweyega Yesu magosenao siꞌitaꞌiꞌisidi. \s1 Atu ꞌana onasemalimali \r (Madiu 13:1-9; Maki 4:1-9) \p \v 4 Tomota yaudi ꞌasa yauna ꞌediyega simai ga siegogonama Yesu ꞌenaya, ga Yesu ona semalimaliyega ꞌieꞌitedi, ꞌigwae, \v 5 “Tobagula ꞌebweu ꞌina bagulaya ꞌitauya ga witi atuna ꞌilelewanedi, ga ꞌaina atuna ꞌedaya sibeꞌu ga tomota siaebaebatudi, ta wate manuwa siꞌitedi ga simwaꞌutama ga siꞌenidi. \v 6 Ta ꞌaina atuna bwaꞌa logulegulewana ꞌenaya sibeꞌu ga sitabwa ga muliyega siꞌoapelu, manuna bwaꞌa nina nigeya gonitunamo. \v 7 Ta ꞌaina atuna kwakwakwala ꞌediya sibeꞌu ga sitabwa enoenowa ta esi kwakwakwala ꞌiewaiwai ga ꞌididi emwawasidi. \v 8 Ta ꞌaina atuna bwaꞌa boboꞌana ꞌenaya sibeꞌu ga sitabwama ga sisinabwa ga siuwa, ta ꞌediyega sesoi boboꞌana silobena, manuna atu nidi ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediyega analedi silobedi.” \p ꞌEnega Yesu boda ꞌieonedi, ꞌigwae, “ꞌEguma matenami ona gete wada nono.” \s1 Atu ꞌana onasemalimali ꞌana liꞌama \r (Madiu 13:10-23; Maki 4:10-20) \p \v 9 Ta muliyega ꞌina tononoyao Yesu sienaidena, sigwae, “ꞌImu ona semalimali nidi toꞌase ꞌadi mwalatoi?” \p \v 10 \x * \xo 8:10 \xt Lu 10:21\x*Ga tauna ꞌigwae, “ꞌOmi niꞌatu Yaubada ꞌemiya ꞌitagwala be ꞌina loina solaꞌaiꞌailidi ꞌana tomwalatoiyao, ta esi tomota yaudi onasemalimali sinono ta ꞌana nuwasabwalena nigeya, ta wate ꞌana mwalatoi siꞌebeꞌebese ta geyaꞌabo silobaloba. \v 11 \x * \xo 8:11 \xt 1 Pi 1:23\x*Ta ona semalimali nina ꞌana liꞌama gete nadigega: Atu nina nate Yaubada ꞌina ona. \v 12 Ta atu nidi ꞌedaya sibeꞌu taudi nate tomota nidi ona sinono namo, ta Seitani ꞌimai ga ꞌatediyega ona nina ꞌiꞌewa yaulena, ꞌenega geyaꞌabo siemiemisa be ꞌaene Yaubada ꞌiꞌetoseyedi. \v 13 Ta atu nidi sibeꞌu bwaꞌa logulegulewana ꞌenaya, tomotai nidi taudi nate Yaubada ꞌina ona manuna sigwausowala, ta nigeya lamudi ꞌipaꞌapaꞌala manuna ꞌidi emisa nigeya sinabwana, be ꞌabo ꞌebetoo ꞌediya ꞌiapwesa ꞌiabe sibebeꞌu. \v 14 \x * \xo 8:14 \xt Lu 18:18, 22-24\x*Ta atu nidi kwakwakwala ꞌediya sibeꞌuya tomotai nidi taudi ona nina sinono, ta ꞌidi nuwanuwa maiboꞌana ꞌitautauya esaesao be baleꞌu gwausowalinao ta wate yage yauna ꞌediya, ta ꞌenega Yaubada ꞌina ona ꞌediya nigeya uwana ꞌida apwesa. \v 15 \x * \xo 8:15 \xt Yo 6:28-29; Ye 1:22\x*Ta atu nidi bwaꞌa boboꞌana ꞌena sibeꞌuya, taudi nate ma idi ꞌatetagwala ona nina sinonona, ꞌenega sieꞌalamaꞌiꞌitana, ga Yaubada ꞌina ona ꞌediya ꞌiuwa ꞌaiꞌaila.” \s1 Mayale ꞌana ona semalimali \r (Maki 4:21-25) \p \v 16 Ta Yesu wate ꞌediya ꞌigwae, “Nigeya ꞌebweu yaita mayale loeloeꞌabina ꞌisaꞌusaꞌu kwaiye ꞌule nai sita ꞌediyega, ta esi ꞌatamanaya ꞌisaꞌu be ꞌenega anuwa ꞌana tomiyanao ꞌimaedanidi. \v 17 ꞌEnega ꞌeguma to yage ꞌatemiya wakwaiyedi, maꞌetamo maedana nina ꞌigieapwese. Ta toꞌase saꞌusaꞌukwaiyina, maꞌetamo yage nidi ꞌiloapwese ꞌatamanaya. \p \v 18 \x * \xo 8:18 \xt Md 25:20-29\x*ꞌEnega wanuwaꞌiꞌisi be ona waenono ꞌaiꞌaila. Manuna ꞌeguma yaita ꞌenaya Yaubada ꞌina gwegwe ꞌimiyami ꞌiabe gwegwe nina ꞌiloeposeyane. Ta yaita ꞌenaya nigeya Yaubada ꞌina gwegwe ꞌimiyami, ta taunamo ꞌinuwena ꞌaene Yaubada ꞌina gwegwe ꞌena ꞌimiyami, ꞌiabe Yaubada gwegwe nidi ꞌenega ꞌiꞌewa yauledi. \s1 Yesu sinana be tasinao siꞌebesena \r (Madiu 12:46-50; Maki 3:31-35) \p \v 19 Ga muliyega Yesu sinana be tasinao simai sabi ꞌitana, ta pwalu sinabwa wawasae, ꞌenega nigeya sawesawenaya be silulugu Yesu ꞌenaya. \v 20 Ta ona namo sietunena, sigwae, “ꞌInapwana, sinayo be tasimwao waꞌita apwesa ꞌatamanaya sitootoolo, ta nuwanuwadi ꞌoyo.” \p \v 21 ꞌEnega Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Nigeya taudimo, ta esi ꞌeguma yaisigedi Yaubada ꞌina ona sinono be siematamatane taudi sinagwao nai tasigwao.” \s1 Yesu yagila be lisu ꞌibaꞌedi \r (Madiu 8:23-27; Maki 4:35-41) \p \v 22 ꞌEbweu tuta Yesu ma ina tononoyao sigelu ga ꞌediya ꞌisimana, ꞌigwae, “Taabala mali esenaya.” ꞌEnega situpa, \v 23 ga sipilipili ta Yesu ꞌiꞌenoꞌeno ga ꞌiꞌeno mwataya. ꞌEnega wediliya sinabwana ꞌitowama ga lisu sinabwana sisiwasiwa taona wagaya ta selabenaya be sidadamana. \v 24 ꞌEnega tomotai nidi Yesu silowanowanona ga sigwae, “ꞌInapwana ꞌutoolo, ꞌiabe tadadamana!” ꞌEnega Yesu ꞌitoolo ga yagila be lisu ꞌibaꞌedi, ꞌigwae, “Walosaꞌu!” ꞌEnega silosaꞌu ga ꞌisiwalowa. \p \v 25 \x * \xo 8:25 \xt Mk 9:20-24\x*Ga Yesu ꞌina tononoyao ꞌieonedi, ꞌigwae, “Mwaꞌadega? Nai nigeya waemiemisegu, aga?” Ta taudi siomayamaya ta wate nuwadi ꞌiowana, ga taudimo ꞌediya sigwae, “To tai sana gete? Ga yagila be lisu ꞌiloinedi ga ꞌenana siematamatanena!” \s1 ꞌEbweu tai solanega yaluyaluwa biꞌi yaudi siapwesa \r (Madiu 8:28-34; Maki 5:1-20) \p \v 26 Ta niꞌatu Galili mali senaya siabala ga silugu me Gelasine ꞌidi leꞌawaya. \v 27 ꞌEnega Yesu ꞌisuya dabalaya ta ꞌebweu tomiyaꞌasa ꞌiapwesama. Tai nina lowa solanaya yaluyaluwa biꞌi silugu ga ꞌena simiyami. Ta tai nina tuta dudulana ꞌoama nigeya ꞌida ꞌotena, ta anuwa ꞌediya nigeya ꞌida miyana, ta esiya ꞌina ꞌebemiya ꞌaliꞌali duluina ꞌediya. \p \v 28 \x * \xo 8:28 \xt Lu 4:34\x*ꞌEnega tai nina Yesu ꞌiꞌitena, ga ꞌibwau ta ꞌibeꞌusana mwaꞌuta, ga ꞌibwautoila, ꞌigwae, “Yesu ye, ꞌoyo Yaubada Toꞌewaiwai sana Natuna, toꞌase ꞌutootoo be ꞌaene ꞌuguinuwe ꞌeguya? Tuwa! Geyaꞌabo ꞌuda giegie ꞌelouyaegu.” \v 29 Ona gete ꞌiꞌinanena manuna Yesu niꞌatu ꞌieonena, ꞌigwae, “Yaluyaluwa biꞌi niyo, tai gete ꞌenega ꞌuapwesama.” \p Ta wada nuwaꞌiꞌisi ꞌaene tai nina lowa tuta yauna yaluyaluwa nina ꞌigiegie kabaleyae, ꞌenega sigiyaina ga nimana be ꞌaena siyoniyonidi malakwa kainumu ꞌediyega, ta tuga kainumu nidi ꞌilasalasadi ta wate yaluyaluwa nina tai nina ꞌitauyena sena mwatui daitaya. \p \v 30 ꞌEnega Yesu tai nina ꞌienaidena, ꞌigwae, “Mwaꞌadega ꞌamu esana?” Ga tauna ꞌigwae, “ꞌAgu esana Tomoyauyau”, manuna yaluyaluwa biꞌi yaudi niꞌatu silugu solanaya ga simiyami. \b \p \v 31 Ta yaluyaluwa nidi ꞌenadi Yesu ꞌenaya sisida waiwai sigwae, “Geyaꞌabo ꞌuulaula mwaꞌutema gaula ꞌebe esilae ꞌenaya, \v 32 ta esi ꞌuda etunema be ꞌalulugu bawe mabodadi gotedi siduwaduwala ꞌoyaya ꞌediya.” ꞌEnega Yesu ꞌitagwala, \v 33 ga siapwesa tai nina ꞌenega ga bawe ꞌediya silugu. Gote ꞌena bawe nidi siekabaleya ga maiboꞌadi sipili bulibuliyasu, ga babagega sibeꞌu ga olaya sidamana. \p \v 34 Ta bawe ꞌadi toꞌitaꞌiꞌitao bawe nidi ꞌidi esilae siꞌitena ga simatauta, ꞌenega sidena ga sitauya ꞌasaya ga ale nina toꞌase nadigega siꞌitena sisimanedi ꞌasa sinabwana be ꞌasa gidalidi tomotenidi ꞌediya. \v 35 ꞌEnega tomotai nidi simai be ꞌaene taudi matadiyega sida ꞌita toꞌase ꞌiapwesa. ꞌEnega Yesu ꞌena simai ga tai nina siꞌitena lowa yaluyaluwa biꞌi solanaya simiyami niꞌatu ꞌiboboꞌana ga ꞌoama ꞌiꞌotena ta Yesu ꞌaena selabenaya ꞌimiyatowa. Gote ꞌena maiboꞌadi simatauta. \p \v 36 Ta toepilialeale nidi tomotai ꞌediya siemwasala mwaꞌadega tai nina ꞌiboboꞌanaꞌesa. \v 37 ꞌEnega me Gelasine maiboꞌadi simatauta sinabwana ga Yesu sieꞌidiꞌidiyena be ꞌaene ꞌida ebesinedi. ꞌEnega Yesu wagaya ꞌidolo sabi gelu be sitatauya. \p \v 38 Ta tai nina niꞌa ꞌigie boboꞌanena Yesu ꞌena ꞌisida, ꞌigwae, “Sawesawenaya yamuliyeyo?” ꞌEnega Yesu ꞌieonena, \v 39 “Nigeya. Ta esi ꞌuila be ꞌutauya ꞌasaya be toꞌase nadigega Yaubada ꞌemuya ꞌiguinuwena ꞌuda simana dadane.” ꞌEnega tai nina ꞌitauya ꞌasa nina solanega ga Yesu ꞌina guinuwa waiwaina ꞌietetela tomiyaꞌasa maiboꞌadi ꞌediya. \s1 Yailo natuna ꞌileꞌoasa \r (Madiu 9:18-19; Maki 5:21-24) \p \v 40 Ta Yesu ma ina tononoyao siabala limana, ga boda sinabwana ma idi gwausowala siaesotena, manuna tauna tuga manuna siyamwayamwa. \p \v 41 ꞌEnega ꞌebweu tai ꞌiluapwesama, ꞌana esana Yailo, tauna ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌana toꞌitaꞌiꞌita. ꞌImai ga Yesu ꞌaenaya ꞌibwago sanamwaꞌuta ta ꞌigwae, “ꞌInapwana tatauya ꞌigu anuwaya, \v 42 be natugu ꞌileꞌoasa sinabwana ꞌugie boboꞌane. Tauna tuga ꞌebweuna namo natuguna, ꞌana yakwala tuwelo, anuwaya ꞌiꞌenoꞌeno, tuta gidalina be ꞌimwamwawasa.” ꞌEnega maꞌiyana sitauya. \s1 Waine ꞌebweuna Yesu ꞌana ꞌoama ꞌigitoona \r (Madiu 9:20-22; Maki 5:25-34) \p Ta niꞌatu Yailo maꞌiyana ꞌedaya sitautauya ta boda sinabwana simuliyedi, ta siegigigila. \p \v 43 Ta boda nidi soladiya ꞌebweu waine maꞌedi, ma ꞌana leꞌoasa. Leꞌoasa nina nate lalana ꞌidaudau yakwala tuwelo ꞌediya, ta tuga ꞌetamo ꞌidaudau. Tuta yauna togileꞌoasa sitootoo be ꞌaene sigie boboꞌane, ta nigeya sawesawediya. \p \v 44 ꞌEnega waine nina Yesu mulinega ꞌimai ga ꞌana ꞌoama tupitupina ꞌigitoona, ga lalana ꞌina dau ꞌiyapasa manini. \p \v 45 ꞌEnega Yesu ꞌilosuyaena, ꞌigwae, “Eei! Yaita ꞌigitoogu?” Ga maiboꞌadi sieyaseyaseya, ta esi Pita ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌInapwana, nai boda nidi siegigigila ga siesetupedi ꞌemuya.” \p \v 46 \x * \xo 8:46 \xt Lu 6:19\x*Ta Yesu ꞌigwae, “Nigeya! ꞌEbweu yaita nai ꞌagu ꞌoama ꞌigitoona, manuna yalotoona ꞌaene ꞌeguyega waiwai ꞌiapwesa ga togitoona nina ꞌena ꞌiabala.” \p \v 47 Ta waine nina ꞌimwalatonina ꞌaene Yesu niꞌatu ꞌina guinuwa ꞌisinapuna, ꞌenega ꞌimai ga ma ina dedela ꞌibeꞌu sanamwaꞌuta Yesu ꞌaenaya, ga boda matadiya ꞌina gitoona ꞌalena ꞌisimana apwesena, ꞌigwae, “ꞌInapwana, nuwanuwagu be yaboboꞌana, ꞌenega ꞌamu ꞌoama yagitoona, ga yaboboꞌana manini.” \p \v 48 Ta Yesu waine nina ꞌieonena, ꞌigwae, “Natugu, ꞌimu emisa ꞌenega niꞌatu ꞌuboboꞌana. ꞌUtoolo be ma imu gwausowala ꞌutatauya.” \s1 Yailo natuna mwawasega Yesu ꞌigie toolona \r (Madiu 9:23-26; Maki 5:35-43) \p \v 49 Tuta nina Yesu ꞌionaona waine ꞌenaya Yailo anuwega ꞌina toguinuwa ꞌebweuna ale ꞌimeꞌena Yailo nina ꞌena, ꞌigwae, “ꞌEnaꞌi, natuyo niꞌatu yawasina ꞌigumwala, ta geyaꞌabo toeꞌita nina ꞌina tuta ꞌumudamudali.” \p \v 50 Ale gete Yesu ꞌinonona ga Yailo ꞌieonena, ꞌigwae, “Geyaꞌabo ꞌuꞌateꞌate saꞌala. Ta esi ꞌuemisegu ꞌaene natuyo ꞌiabe ꞌiboboꞌana.” \v 51 ꞌEnega sitauya ga ꞌasaya siapwesa, ga Yesu boda maiboꞌadi ꞌiꞌetobodedi be geyaꞌabo anuwa nina ꞌena silugulugu, nate namo nuwanuwana Pita, be Yoni, be Yemesa, ta wate gwama nina tamana be sinana maꞌenao silulugu. \p \v 52 Ta boda anuwaya ꞌetamo tuga sidedoi ta wate siꞌewabamu gwama manuna. ꞌEnega Yesu ꞌiꞌetobodedi, ꞌigwae, “Tuwa! Dedoi walosaꞌu. Manuna gwama nigeya ꞌimwawamwawasa, ta esi ꞌiꞌeno mwataya tuga.” \p \v 53 Ta maiboꞌadi Yesu siedagiyena manuna simwalatonina ꞌaene gwama nina niꞌatu ꞌimwawasa. \p \v 54 ꞌEnega Yesu gwama nimanaya ꞌigiyaina ta ꞌieonena, ꞌigwae, “Negeyo, ꞌutoolo.” \v 55 Ta gwama palupaluna yawasina ꞌiilama ga ꞌitoolo. Ga Yesu gwama nina sinana be tamana ꞌediya ꞌigwae, “Masula waꞌebwaꞌe be ꞌiꞌaꞌa.” \v 56 \x * \xo 8:56 \xt Md 8:4\x*Gote ꞌena tamana be sinana nuwadi ꞌiowana ꞌaiꞌaila. Ta Yesu wate ꞌiemataluwedi, ꞌigwae, “Geyaꞌabo ꞌebweu yaita ꞌena wasimasimana ꞌigu guinuwa gete manuna.” \c 9 \s1 Yesu ꞌina tononoyao ꞌietunedi sabi paisewa \r (Madiu 10:5-15; Maki 6:7-13) \p \v 1 Ta Yesu ꞌina topaisewao site tuwelo ꞌibwau egogonedima ga ꞌadi loina be waiwai ꞌiꞌebwaꞌedi be ꞌenega sawesawediya yaluyaluwa biꞌi tomota ꞌediyega sida ula apwesedi, ta wate ꞌadi leꞌoasao sida gieboboꞌanedi. \v 2 ꞌEnega ꞌietunedi be ꞌaene Yaubada ꞌina etoloina tomotai ꞌediya sida loguguyae, ta wate leꞌoasao sida gieboboꞌanedi. \v 3 \x * \xo 9:3 \xt Lu 10:4-11; Gu 13:51\x*Ta wate ꞌina guguya ꞌena ꞌiloinedi, ꞌigwae, “Geyaꞌabo ꞌebweu toꞌase waꞌewaꞌewa. Geyaꞌabo ꞌetoguna nai tana nai masula nai mani, nai ꞌami ꞌoama ꞌeluwena. \v 4 Ta ꞌabo to anuwa ꞌena sibwauyemi be walulugu, anuwa nina ꞌena waeꞌowaga be ꞌana laba sena nina wapilisine. \v 5 Ta ꞌeguma to ꞌasa ꞌena nigeya siꞌauꞌauꞌewami ꞌidi anuwa ꞌediya, ꞌasa nina nedilina ꞌaemiyega waloutuutu yauledi ta wapilisinedi be ꞌenega waeꞌitadi ꞌaene ꞌiabe mwau ꞌediya ꞌiapwesa.” \p \v 6 Ta ꞌenega tononoyao nidi sitauya ga sena maiboꞌadi ꞌediya sisakowasi ga tetela boboꞌana siloguguyaena, ta wate toleꞌoasao sena ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya sigie boboꞌanedi. \s1 Elodi nuwana ꞌiowana Yesu manuna \r (Madiu 14:1-12; Maki 6:14-29) \p \v 7 \x * \xo 9:7 \xt 1 Kin 17:17-24\x*Gote ꞌena Elodi, tauna Galili ꞌana toloina, yage getedi siapweapwesa aledi ꞌinonodi ga nuwana ꞌiowana sinabwana manuna ꞌaidi tomota sigwae, “Yoni togiebapitaiso ꞌaene niꞌatu mwawasega ꞌitoolo limana,” \v 8 ta ꞌaidi sigwae, “Nigeya, Ilaitiya ꞌiapwesama,” ta wate ꞌaidi sigwae, ꞌaene “Tauna ꞌebweu palopita lowaenei ꞌimwawasa ga gete tuga ꞌitoolo limanama.” \v 9 \x * \xo 9:9 \xt Mk 6:27\x*ꞌEnega Elodi wate ꞌigwae, “Yoni niꞌatu ꞌaboꞌagu ꞌigu loinega ga ꞌotona siꞌupwena. Ta to tai sana gete sionaonae.” Gote ꞌena Elodi ꞌitoo waiwai be ꞌaene Yesu ꞌida loba. \s1 Yesu tomota yaudi ꞌieꞌenidi \r (Madiu 14:13-21; Maki 6:30-44; Yoni 6:1-14) \p \v 10 Ta niꞌatu Yesu ꞌina toguinuwao nidi ꞌidi sakowasiyega siilama ga ꞌidi guinuwa maiboꞌana siemwasalina Yesu ꞌenaya. Ga muliyega ꞌidi ꞌinapwana nina ꞌiꞌauꞌewedi ga maꞌenao sitauya ꞌebweu ꞌasa, ꞌana esana Beteseida ꞌenaya, be ꞌaene taudimo nada sida miyami. \v 11 Ta nigeya sawesawediya, manuna boda ale sinonona, ga wate Yesu nina simuliyena ga simai ꞌenaya. ꞌEnega Yesu ꞌediya ꞌitagwala ga Yaubada ꞌina loina manuna ꞌieꞌitedi, ta wate ꞌadi leꞌoasao ꞌigie boboꞌanedi. \p \v 12 Simiyami ga sinala ꞌisuguwa, ta site tuwelo nidi simai ga Yesu sieonena, sigwae, “ꞌInapwana, boda getedi ꞌuda etunedi be siila ꞌasa selabedaya ꞌediya, be nada masula be ꞌebeꞌeno siꞌebesa, be ꞌenega ꞌediya sieyawaiꞌata. Manuna bada saꞌi sena mwatui daita.” \p \v 13 ꞌEnega Yesu ꞌediya ꞌigwae, “Mwaꞌadega, ꞌomi geyaꞌabo waeꞌenidi, aga?” \p Ta taudi sigwae, “Mwaꞌadega sana batu ꞌaꞌeꞌaiꞌesedi? Manuna ꞌama masula nigeya yauna. Beledi nima ta iyana ꞌeluwa situpwa. Nai nuwanuwayo ꞌaene ꞌatatauya be boda nidi ꞌadi masula ꞌagimwane, aga?” \p \v 14 Ta boda nidi ꞌediyega tai dimo ꞌadi yau nadigega paibi tausani. ꞌEnega Yesu ꞌina tononoyao ꞌieonedi, ꞌigwae, “Tomotai nidi waweyalidi be ꞌidi boda ꞌediya wasaꞌudi, nadigega tomotai pipiti boda ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya, be nadigega simiyatowaꞌesa.” \v 15 Ta ꞌina loina nina maiboꞌana nadigega siguinuwena, ga simiyatowa ꞌidi boda ꞌediya. \p \v 16 ꞌEnega Yesu beledi nima ta wate iyana ꞌeluwa ꞌiꞌewedi, ga galewaya ꞌiꞌitatuꞌe, ga masula nidi manudi ꞌiona oboboma. Ta muliyega ꞌigitomwedi ga ꞌina tononoyao ꞌiꞌebwaꞌedi be sida eguyaiye tomota ꞌediya. \v 17 ꞌEnega maiboꞌadi siꞌai ga gamwadi ꞌipawa, ta masula tupwatupwadi siegogonedi, ga kodo tuwelo siloemaedi. \s1 Pita ꞌina simana ꞌaene Yesu tauna Toꞌetoseyana nina \r (Madiu 16:13-19; Maki 8:27-29) \p \v 18 ꞌEnega Yesu ma ina tononoyao sitauya, ga muliyega Yesu tebweuna ꞌimiyami, ga Yaubada ꞌena ꞌisidasida. Ta ꞌina sidasida ꞌigumwalaya ga ꞌina tononoyao ꞌienaida ꞌediya, ꞌigwae, “Mwaꞌadega tomota ꞌidi ona manugu, ꞌaene ꞌaboꞌagu yaita?” \p \v 19 \x * \xo 9:19 \xt Mk 6:14-16\x*Ta tonono nidi sigwae, “Tomota ꞌaidi siona ꞌaene ꞌoyo Yoni togiebapitaiso, ta ꞌaidi sigwae ꞌaene ꞌoyo Ilaitiya, ta ꞌaidi sigwae ꞌaene ꞌoyo ꞌebweu gimipalopita mwawasega ꞌutoolo limanama.” \p \v 20 \x * \xo 9:20 \xt Yo 6:68-69\x*ꞌEnega wate ꞌienaidedi, ꞌigwae, “Ta ꞌomi mwaꞌadega ꞌimi nuwanuwa ꞌaene ꞌaboꞌagu yaita?” \p Ga Pita ꞌigwae, “ꞌOyo Toꞌetoseyana, Yaubada ꞌenega.” \p \v 21 Gote ꞌena Yesu ꞌina tononoyao ꞌiloina paꞌaledi be geyaꞌabo sisimasimane tomota ꞌediya. \v 22 ꞌEnega wate ꞌieonedi, ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu Tomota Natuna be maꞌetamo ꞌelouya sinabwana yaloba. Manuna ꞌInapwanao be totaliyao sinabwadi ta wate loina ꞌana toeꞌitao ꞌiabe sieꞌidiꞌidiyegu be siloemwawasigu, ta ꞌasiyata ꞌetonina ꞌenaya Yaubada ꞌida gietoolo limagu.” \s1 Yesu ꞌana muliya manuna \r (Madiu 16:20-28; Maki 8:30, 9:1) \p \v 23 \x * \xo 9:23 \xt Md 10:38-39\x*ꞌEnega muliyega maiboꞌadi ꞌediya ꞌigwae, “ꞌEguma yaita ꞌoyo nuwanuwayo be ꞌumuliyegu, geyaꞌabo tauyo manuyo ꞌunuwanuwa. Ta esi tauyo ꞌamu kelose ꞌuꞌaali ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna, be ꞌenega ꞌumuliyegu. \v 24 Ta ꞌeguma yaita yawasi ꞌiegagale, maꞌetamo yawasi nina ꞌiloseye. Ta ꞌeguma yaita yawasina manugu ꞌitagwale be ꞌimwamwawasa, tauna ꞌiabe yawasina boboꞌana ꞌiloba. \v 25 ꞌEguma ꞌida esaesao sinabwa wawasae talobadi nate yage besobeso, ta esi yage sinabwana nate yawasida boboꞌana. Manuna ꞌeguma yawasida boboꞌana taloseyedi, nate mwau wawasae. \p \v 26 \x * \xo 9:26 \xt Lu 12:9\x*“ꞌAboꞌagu Tomota Natuna, ta ꞌabo yaita ꞌoyo manugu ꞌuomayamaya ta wate ꞌigu eꞌita manuna ꞌuomayamaya be ꞌueyaseyaseyegu, maꞌetamo yada eyaseyaseyeyo tuta nina ꞌabo ma ꞌagu tupu yailama, ta wate Tamagu be ꞌina aniloseyao ma idi esaesa maꞌegwao. \v 27 Yaona ꞌaiꞌaila ꞌemiya ꞌaene tomota ꞌaimi geyaꞌabo wamwawamwawasa ga ꞌana laba Yaubada ꞌina loina mamata ꞌiteꞌitemiya ꞌiapwesama bemi. \s1 Yesu ꞌana ꞌita ꞌidumaduma \r (Madiu 17:1-8; Maki 9:2-8) \p \v 28 \x * \xo 9:28 \xt 2 Pi 1:17-18\x*Ona nidi getedi sigumwala ga nadigega wiki ꞌebweuna mulinaya, ga Pita be Yoni ta wate Yemesa Yesu ꞌiꞌauꞌewedi ga maꞌenao situꞌe ꞌebweu ꞌoya ꞌena sabi sidasida Yaubada ꞌenaya. \v 29 Ta ꞌetamo tuga Yesu ꞌisidasida ga maninina ꞌana ꞌita maiboꞌana ꞌidumaduma, ta wate ꞌana ꞌoama ꞌana ꞌita wakewakeke ꞌaiꞌailina. \v 30 \x * \xo 9:30 \xt Lu 13:33\x*Gote ꞌena tai ꞌeluwa siapwesa, ga Yesu maꞌediya siꞌawaꞌawagwae, taudi nate Mosese be Ilaitiya. \v 31 Taudi wate ꞌediyega maedana ꞌisaesae, ta Yesu maꞌediya sieonaona Yesu nina ꞌina mwawasa ꞌetamo Yelusalema ꞌenaya manuna. \p \v 32 Ta Pita magosenao niꞌatu siꞌeno mwataya, ta muliyega siꞌenotoolo, ga maedana sinabwana siꞌitena ꞌisae Yesu magosenao ꞌediya. \v 33 Ga muliyega be siteluwa nidi Yesu sipilisine, ta Pita ꞌilolagata ga ꞌigwae, “ꞌInapwana, boboꞌana ꞌeguma tai nidi siteluwa maꞌedao bada tada miyami, be ꞌenega ꞌimi yoeyoe ꞌetoi ꞌaꞌabidi, ꞌebweuna ꞌoyo manuyo, ta ꞌebweuna Mosese manuna, ta wate ꞌebweuna Ilaitiya manuna.” Nate Pita ꞌionaona besobeso tuga. \p \v 34 Pita ꞌina ona maꞌetamo nigeya ꞌilosalosaloni, ta etanidiya pwana ꞌimwaꞌutama ga ꞌitala kabobodi, ꞌenega tonono nidi simatauta. \v 35 \x * \xo 9:35 \xt Md 12:17-18; Lu 3:22\x*Ta pwana ꞌenega ꞌebweu ꞌenana sinonona, ꞌigwae, “Gete Natugu boboꞌaiꞌailina, ꞌina onao wada nonodi.” \v 36 Ta niꞌatu ꞌenana nina ꞌigumwala, ga Yesu tebweuna siꞌitena ꞌitootoolo. Tuta nina gote ꞌenaya toꞌase nadigega matadiyega siꞌitena nigeya ꞌebweu wate yaita ꞌena sisimasimane, ta sikwaiyena. \s1 Yesu gwama ꞌigie boboꞌanena \r (Madiu 17:14-18; Maki 9:14-27) \p \v 37 Niꞌatu tomwa ꞌiulisina ga Yesu ma ina tononoyao ꞌoyega simwaꞌuta ꞌasaya ga boda sinabwana maꞌediyao sielobaloba. \v 38 Ta ꞌebweu tai boda nidi ꞌediyega Yesu ꞌiꞌitena ga ꞌibwau, ꞌigwae, “Toeꞌita, nuwanuwagu be natugu ꞌuda gieboboꞌane, tauna natugu ꞌebweuna namo tuga. \v 39 Ta tuta yauna ꞌabo yaluyaluwa biꞌi gwama nina ꞌigiyai, natuguna ꞌibwaubwau sinabwana ta ꞌana lobwebwai manuna ꞌitatai ta ꞌawanega busobuso siapweapwesa. Tuta yauyauna nadigega ꞌigiegie ꞌelouyae. \v 40 Ta ꞌimu tonono nidi niꞌatu yasidedi be ꞌaene yaluyaluwa biꞌi nina siula apwese, ta nigeya sawesawediya.” \p \v 41 ꞌEnega Yesu ꞌediya ꞌigwae, “ꞌOmi sana mwaꞌadega? Ga debami paꞌala yaita! Nai nigeya waemiemisegu, aga? Niꞌatu ꞌimi debapaꞌala ꞌenega yaloꞌameꞌame.” ꞌEnega tai nina ꞌieonena, ꞌigwae, “Natumuna ꞌumeꞌe ꞌeguya.” \v 42 Ta niꞌatu gwama nina ꞌimai Yesu ꞌena, ga yaluyaluwa biꞌi gwama nina ꞌiula mwaꞌutena baleꞌuya ga ꞌitaiya. ꞌEnega Yesu ꞌiloina ga yaluyaluwa nina ꞌiapwesa ga gwama ꞌiboboꞌana. Ga muliyega Yesu gwama nina ꞌiꞌauꞌewena tamana ꞌena. \s1 Yesu ꞌionalimana ꞌina mwawasa manuna \r (Madiu 17:22-23; Maki 9:30-32) \p \v 43 Tuta gote ꞌenaya tomota maiboꞌadi Yaubada ꞌina waiwai niꞌatu siꞌitenaya, ꞌenega nuwadi ꞌiowana sinabwana. \p Ta tomotai nidi ꞌetamo sinuwanuwa owana, ta Yesu ꞌina tononoyao ꞌieonedi, \v 44 \x * \xo 9:44 \xt Lu 9:22\x*ꞌigwae, “ꞌIgu ona gete ꞌiabe yasimane ꞌemiya wada nuwaꞌiꞌita ꞌaiꞌaili, nate Tomota Natuna\f + \fr 9:44 \fk Tomota Natuna: \ft Yesu tauna ꞌieesena The Son of Man, ꞌana mwalatoi tomota tuga. Yesu taunamo ꞌieesena Tomota Natuna, ta ꞌina eꞌitao ꞌediyega tomota simwalatonina ꞌaene tauna Toꞌetoseyana Keliso. \f* ꞌiabe sisipupuye be ꞌana talauwalao ꞌediya siꞌeꞌebwayae.” \p \v 45 Gote ꞌena ꞌigiekwani ꞌaiꞌailidi, ꞌenega nigeya sawesawenaya be yage gete manudi nuwadi ꞌisabwalena, ta Yesu ꞌena nigeya sienaenaida be ꞌaene ꞌida giemaedana ꞌediya, manuna simatauta. \s1 Tonugana taudi tomuliya \r (Madiu 18:1-5; Maki 9:33-37) \p \v 46 \x * \xo 9:46 \xt Lu 22:24-27, 14:11\x*ꞌEnega muliyega tonono nidi siegewagewana ꞌaene yaita ꞌediyega ꞌadi toanugana. \p \v 47 Ta Yesu saꞌi niꞌatu ꞌidi nuwanuwa ꞌimwalatonina. ꞌEnega ꞌebweu gwama ꞌiꞌauꞌewenama ga selabenaya ꞌietoolona, ta ꞌieonedi, ꞌigwae, \v 48 “Gwama gete waꞌita. ꞌAbo yaita ꞌoyo gwama gete nadigega manugu ꞌuobobome, ꞌoyo nate niꞌatu ꞌuobobomegu, ta wate ꞌagu Toetune nina niꞌatu ꞌuobobomena. ꞌEnega ꞌabo yaita ꞌemiyega ꞌana esana nigeya sinabwana tauna ꞌiloetana sinemi.” \s1 ꞌAbo yaita tauna nigeya ꞌietaetalauwaleda tauna ꞌilemelemeda \r (Maki 9:38-40) \p \v 49 Ta Yoni ꞌilolagata ga ꞌigwae, “ꞌInapwana, ꞌebweu tai ꞌaꞌitena ta ꞌamu esanega yaluyaluwa biꞌi ꞌiulaula apwesedi. ꞌEnega ꞌaꞌetobodena, manuna tai nina nigeya ꞌida boda.” \p \v 50 Ta Yesu ꞌigwae, “Geyaꞌabo waꞌetoꞌetobode! Manuna ꞌabo yaita tauna nigeya ꞌietaetalauwalemi, tauna ꞌami tolema.” \s1 Me Samelia ꞌaidi Yesu sieꞌidiꞌidiyena \p \v 51 \x * \xo 9:51 \xt Lu 17:11\x*Niꞌatu ꞌasiyata ꞌiloselabena be Yesu ꞌiila limana galewaya, ꞌenega ꞌina nuwanuwa ꞌisaꞌuna be ꞌaene ꞌitatauya Yelusalema. ꞌEnega ꞌitoolo ga ma ina tononoyao sitauya. \v 52 Sitautauya ta Yesu ꞌina tononoyao ꞌaidi ꞌietune nuganedi, me Samelia ꞌidi ꞌasaya, be ꞌaene ꞌebe eyawaiꞌata manudi sigibubu. \v 53 Ta esi tomiyaꞌasa nidi nigeya ꞌediya sitagwatagwala, manuna sinuwena Yesu nigeya ꞌidi ꞌasa ꞌena ꞌitautauya ta esiya ꞌitautauya Yelusalema. \p \v 54 Ta Yemesa be Yoni ona gete sinonona, ga Yesu ꞌena sigwae, “ꞌInapwana, mwaꞌadega? Sawesawenaya taloina be kaiwe sabesabeluluna galewega ꞌimwaꞌutama be ꞌiꞌala egumwalidi?” \p \v 55 Ta Yesu ꞌigwae, “Tuwa! Geyaꞌabo nadigega.” \v 56 Ga ꞌenega mali ꞌasaya silaga. \s1 Tomota sitetoi nuwanuwadi be ꞌaene Yesu simuliye \r (Madiu 8:19-22) \p \v 57 Ta niꞌatu sitautauya, ga ꞌebweu tai ꞌimai ga Yesu ꞌena ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu nuwanuwagu be yamuliyeyo. To sena ꞌena ꞌutautauya, ꞌaboꞌagu yada muliyeyo.” \v 58 ꞌEnega Yesu tai nina ꞌieonena, ꞌigwae, “Kedewa bomitawa ma idi gaula ta wate manuwa ma idi newa, ta ꞌaboꞌagu Tomota Natuna nigeya ꞌigu ꞌebe ꞌenomo.” \b \p \v 59 \x * \xo 9:59 \xt Lu 14:26, 33\x*ꞌEnega ꞌeluwena wate ꞌimai ga Yesu tai nina ꞌena ꞌigwae, “ꞌUmuliyegu.” Ta tauna ꞌiona, “ꞌInapwana, ꞌuda tagwalegu be nugana yaila be tamagu yayamwa ꞌina mwawasa manuna be yada saꞌu ꞌaliꞌaliye ta muliyega yamuliyeyo.” \v 60 Ta Yesu ꞌigwae, “Tuwa nada tamayo, ta taudi tomwawasa ꞌidi tomwawasao sida saꞌuꞌaliꞌaliyedi. Ta ꞌoyo esiya ꞌimu paisewa ꞌaene ꞌuda etosimana Yaubada ꞌina etoloina manuna.” \p \v 61 Ta ꞌetonina wate ꞌimai, ga ꞌigwae, “ꞌInapwana, boboꞌana be yamuliyeyo, ta ꞌuda tagwalegu be nugana yada ila be ꞌigu susuyao ꞌediya yada lokaiyoni ta muliyega yamuliyeyo.” \v 62 \x * \xo 9:62 \xt Pi 3:13\x*ꞌEnega Yesu wate ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌEguma yaita ꞌoyo nuwanuwayo be ꞌupaisewa ta ma imu enuwanaluwa, nigeya ꞌilobwelobweneyo be Yaubada ꞌina ꞌebeloina manuna ꞌupaisewa.” \c 10 \s1 Tomuliyao yaudi ꞌietunedi \p \v 1 \x * \xo 10:1 \xt Mk 6:7\x*Tuta gete mulinaya, Yesu ꞌaina wate ꞌana tomuliyao ꞌiesinuwedi, sebeniti ꞌadi yau, ga ꞌeluwa ꞌeluwa ꞌietune nuganedi ꞌaina ꞌasa ꞌediya be toniꞌasa sigibubudi Yesu ꞌina mai ꞌediya manuna. \p \v 2 \x * \xo 10:2 \xt Yo 4:35\x*Ta ꞌieonedi, ꞌigwae, “Sesoi boboꞌana ta tosesoi ꞌomi puꞌepuꞌemimo, ꞌenega Tonibagula ꞌenaya wasisida be topaisewao ꞌida etunedi ꞌina bagulaya sabi sesoi. \v 3 Ta wada nuwaꞌiꞌisi ꞌaene ꞌaboꞌagu yaetuetunemi ꞌomi nadigega sipi panapanaisimi watautauya kedewa bosasa gamwagamwanidiya. \p \v 4 \x * \xo 10:4 \xt Md 10:7-14\x*“Geyaꞌabo mani waꞌewaꞌewa, nai masula makwalisidi, nai ꞌami ꞌaelawa waꞌewaꞌewadi. Ta ꞌabo ꞌedaya watautauya geyaꞌabo tomota ꞌediya waꞌawaꞌawagwae liya. \p \v 5 “Ta ꞌabo ꞌebweu anuwa ꞌenaya walulugu, nugana wada ona, wagwae, “Nuwasiwalowa ꞌemiya.” \v 6 Ta ꞌeguma nuwasiwalowa ꞌana toguinuwao simiyami, ꞌimi oboboma ꞌediya ꞌida miyaataya. Ta ꞌeguma nigeya, oboboma nina ꞌida ila limanawa ꞌemiya. \p \v 7 \x * \xo 10:7 \xt 1 Ko 9:6-7; 1 Ti 5:18\x*“Ta ꞌabo anuwa nina gete ꞌenaya wamiyami, be toꞌase ꞌami masula nai ꞌami bwasi matamiya sisaꞌu, wada ꞌani, manuna topaisewao ꞌilobwenedi be ꞌadi niyaula siloba. Ta geyaꞌabo watautauya mali anuwa ꞌediya, ta esi anuwa nina ꞌena wagimilugu ꞌena tuga wada miyami. \p \v 8 “Ta ꞌabo to ꞌasa ꞌenaya siaesotemi be ꞌediya walulugu, be toꞌase matamiya sisaꞌu apwese, wada ꞌani tuga. \v 9 Ta wate ꞌasa nina ꞌena wamiyami ꞌidi toleꞌoasao wada gieboboꞌanedi, ta wate toniꞌasao waeonadi, wagwae, ‘Yaubada ꞌina loina selabenaya be ꞌiapwesa ꞌemiya.’ \v 10 \x * \xo 10:10 \xt Gu 13:50-51\x*Ta ꞌabo to ꞌasa ꞌenaya waapwesa be sieꞌidiꞌidiyemi, mwaumwauya ꞌeda ꞌediya waaila ta waeonadi, wagwae, \v 11 ‘Waꞌita, ꞌimi ꞌasa nedilina ꞌaemega ꞌaloutuutu yaule, be wada mwalatoni ꞌaene niꞌatu Yaubada ꞌina loina selabemiya ꞌimiyami.’ \v 12 \x * \xo 10:12 \xt Nug 19:24-25, 27-28\x*Onaꞌaiꞌaila, maꞌetamo bwaꞌomatana ꞌana tuta ꞌenaya, taudi ꞌasa nidi siguitoyasemi loina sinabwa wawasae siloba, ta nigeya nadigega me Sodoma ꞌadi loina.” \s1 ꞌAina sena ꞌediya nigeya Yesu siemiemise \r (Madiu 11:20-24) \p \v 13 \x * \xo 10:13 \xt Ioe 3:4-8; Emo 1:9-10; Sak 9:3-4\x*ꞌEnega sena nidi ꞌana tomiyanao ꞌieonedi, ꞌigwae, “Me Kolesini be me Beteseida nuwaꞌoleꞌolemi saꞌi. Manuna ꞌebe nuwaowana nidi niꞌatu yaguinuwedi ꞌemiya ta esi nigeya wanuwanuwaꞌebuni, ta esi ꞌeguma me Taiya be me Saidoni ꞌediya yada guinuwenaya nai lowaenei niꞌatu sida nuwaꞌebuni, be kumata ꞌadi ꞌoamao sida ꞌotedi be kwausa ꞌediyega sida kwausidi, be sieꞌitaedi ꞌaene ꞌidi bubuna toꞌumalina ꞌediyega niꞌatu sinuwaꞌebuni. \v 14 Ta esi ꞌomi nigeya ꞌaiꞌaila, ꞌenega bwaꞌomatana ꞌana ꞌasiyata ꞌenaya Yaubada ꞌiabe me Taiya be me Saidoni ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyedi, ta ꞌomi geyaꞌabo. \v 15 \x * \xo 10:15 \xt Ais 14:13-15\x*Ta me Kapaneumi ꞌomi mwaꞌadega, ꞌaene wagituꞌeyemi galewaya, aga? Geyaꞌabo saꞌi! Ta esi tomwawasa ꞌidi ꞌasa ꞌubuninaya sida ulamwaꞌutemi.” \p \v 16 \x * \xo 10:16 \xt Yo 5:23\x*ꞌEnega ꞌana tomuliyao nidi ꞌediya ꞌigwae, “ꞌEguma yaita ꞌimi ona ꞌinonodi, nate ꞌaboꞌagu ꞌigu ona ꞌinonona. Ta ꞌabo yaita ꞌiguitoyasemi ꞌaboꞌagu wate ꞌiguitoyasegu, ta wate ꞌagu Toetune nina ꞌiguitoyasena.” \s1 Tomuliyao nidi yaudi niꞌatu ꞌidi paisewa ꞌenega siilama \p \v 17 Ta niꞌatu ꞌana tomuliyao site sebeniti ꞌidi paisewega siilama ga ma idi gwausowala Yesu ꞌena siemwasala, sigwae, “ꞌInapwana, ꞌada simana ꞌemuya ꞌaene yaluyaluwa biꞌiyao niꞌatu ꞌamu esanega ꞌaloiloinedi ga siapwesa.” \v 18 \x * \xo 10:18 \xt Ais 14:12; Et 12:8-9\x*Ta Yesu ꞌediya ꞌigwae, “Seitani yaꞌitena galewega ꞌimwaꞌumwaꞌuta ꞌatuwa nadigega namala ꞌina pili. \v 19 \x * \xo 10:19 \xt Sam 91:13\x*ꞌEnega wada nuwaꞌiꞌisi ꞌaene niꞌatu yagie waiwaiyemi be ꞌenega sawesawemiya waewaiwai ꞌada talauwala nina ꞌina guinuwa maiboꞌadi ꞌediya, be ꞌenega ꞌabo mwata nai ganiyeya waayaidi, geyaꞌabo wamatamatauta manuna geyaꞌabo sigiegie toꞌumaliyemi.” \v 20 \x * \xo 10:20 \xt Et 3:5, 20:12\x*ꞌEnega wate ꞌediya ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila, ꞌimi guinuwa yaluyaluwa toꞌumalidi ꞌediya waiwaina ga manuna wagwausowala, ta nate nigeya yage sinabwana, ta esi ꞌimi ꞌebe gwausowala sinabwana ꞌeguma ꞌami esanao niꞌatu galewaya siꞌetoladidi.” \s1 Yesu ꞌina gwausowala \r (Madiu 11:25-27, 13:16-17) \p \v 21 \x * \xo 10:21 \xt Lu 8:9-10\x*Gote tuta nina ꞌenaya Yaluyaluwa Tabuna Yesu ꞌigiegwausowalena ga ꞌigwae, “Kagutoki Tamagu, ꞌoyo galewa be baleꞌu ꞌadi toloina, mwalatoi gete ꞌukwaiyena tosinasinapuyao be tomwalatoiyao ꞌediyega ta esi gogama gidalidi ꞌediya ꞌueꞌitaena. Onaꞌaiꞌaila Tamagu, ꞌimu nuwanuwa gete boboꞌana.” \v 22 \x * \xo 10:22 \xt Yo 3:35\x*ꞌEnega wate ꞌigwae, “Yage yauyauna niꞌatu Tamagu nimaguya ꞌisaꞌudi, ta Tamagu tebweuna ꞌimwalatonigu, ta ꞌaboꞌagu wate Tamagu tebweugu yamwalatonina, ta wate yaisigedi taudi ꞌabo nuwanuwagu be Tamagu yaeꞌitae ꞌediya, taudi wate sida mwalatoni.” \p \v 23 ꞌEnega Yesu ꞌisanaila ꞌina tononoyao ꞌediya ga ꞌieonedi, ꞌigwae, “ꞌOmi ma imi gwausowala manuna yage getedi matamiyega waꞌitaꞌita. \v 24 \x * \xo 10:24 \xt 1 Pi 1:10\x*Yaonaꞌaiꞌaila, lowa palopitao ta toloinao yaudi nuwanuwadi be yage getedi sida ꞌitadi, ta wate ona nidi niꞌatu wanonodi taudi nuwanuwadi be ꞌaene sinonodi, ta nigeya silobalobadi.” \s1 Ona semalimali goma Samelia ꞌebweuna manuna \p \v 25 \x * \xo 10:25 \xt Md 22:34-40\x*Ta ꞌebweu loina ꞌana toanugana ꞌimai ga Yesu ꞌena ꞌienaida sabi toona, ꞌigwae, “ꞌInapwana toꞌase yada guinuwe be yawasigu ataya yada loba?” \v 26 ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “Loina nidi Mosese ꞌiꞌetoladidi Buki Tabu ꞌenaya, niꞌatu ꞌumwalatonidiya ga?” \v 27 \x * \xo 10:27 \xt 2 Loi 6:5\x*Ga tai nina ꞌigwae, “O, loina gete nadigega, ‘ꞌImu ꞌInapwana Yaubada ꞌuda obobome ꞌateyo be yaluyaluwayo be ꞌimu waiwai be ꞌimu nuwananuwa maiboꞌadi ꞌediyega. Ta wate gosemwao ꞌuda obobomedi nadigega tauyo ꞌamu oboboma.’ \v 28 \x * \xo 10:28 \xt Lo 10:5\x*ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “Nate ꞌuona ꞌaiꞌaila. ꞌEnega nadigega ꞌuda guinuwaꞌesa be yawasiyo ataya ꞌuloba.” \p \v 29 Ta tai nina ꞌinuwena ꞌaene tauna topalupaluna, ꞌenega Yesu wate ꞌena ꞌienaida limana, “Yaita sana gosiyagu?” \p \v 30 ꞌEnega Yesu onasemalimaliyega tai nina ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌEbweu tai Yelusalemega ꞌitoolo ga ꞌitautauya Yeliko, ta ꞌedaya toꞌipwala ꞌilobedi, ga sigiyaina. ꞌAna ꞌoamao sisabu yauyauledi ga siunu geyogeyonina ta abe ꞌimwamwawasa ga siebesinena ta sitauya. \p \v 31 ꞌIꞌenoꞌeno ta ꞌebweu totaliya ꞌiapwesa, ga toesilae nina ꞌiꞌitena ga ꞌinao, ga ꞌeda tupitupinega ꞌitautauya. \v 32 Ta wate nadigega totaliyao ꞌadi tolema ꞌebweu ꞌiapwesa, ga tai nina ꞌiꞌitena, ga wate ꞌiduneyenamoya ta ꞌipilisinena. \p \v 33 \x * \xo 10:33 \xt Yo 4:9\x*Ta muliyega ꞌebweu goma Samelia ꞌiapwesama ga tai nina ꞌiꞌitena ta ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyena, \v 34 ꞌenega selabenaya ꞌinao ga bunama be oine ꞌisaꞌu apwesedi ga ꞌana ꞌabiyama ꞌediya ꞌisiwedi ta ꞌipaimidi, ga muliyega ꞌina yobai ꞌena ꞌiusena ta maꞌiyana sitauya ꞌebweu anuwa ꞌowaga ꞌenaya ga nada ꞌiꞌitaꞌiꞌisina. \v 35 Tomwa ꞌiulisina, ga kina ꞌeluwa ꞌiꞌewedi ga anuwa nina ꞌana toꞌitaꞌiꞌita ꞌiꞌebwaꞌena, ta ꞌieonena, ‘Toesilae gete ꞌuꞌitaꞌiꞌisi manugu, ta ꞌeguma ꞌeisa wate mani ꞌusaꞌuna manuna, ꞌiabe ꞌabo yailama yayotula ꞌemuya.’ ” \p \v 36 ꞌEnega Yesu tai nina ꞌienaidena, ꞌigwae, “Sitetoi nidi gete ꞌediyega yaita toesilae nina gosiyana?” \v 37 Ga tai nina ꞌigwae, “Tauna ꞌana tooboboma nina.” ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “Nate onaꞌaiꞌaila, ꞌenega ꞌutauya be nadigega ꞌuguinuwaꞌesa.” \s1 Yesu ꞌina ayausa Meli be Malida ꞌediya \p \v 38 \x * \xo 10:38 \xt Yo 11:1-2\x*Ta niꞌatu Yesu ma ina tononoyao sitauya ga siapwesa ꞌebweu sena ꞌenaya, ga waine ꞌebweu, ꞌana esana Malida ꞌiꞌauꞌewena tauna ꞌina anuwaya. \v 39 Ta waine nina tasina wate ꞌimiyami, ꞌana esana Meli, ga Meli nina ꞌimai ga Yesu selabenaya ꞌimiyatowa, be ꞌina ona sabi enonoedi. \v 40 Ta Malida ꞌigimagimasula, ma ina paisewa yauna. ꞌEnega Malida ꞌimai Yesu ꞌena ga ꞌigwae, “ꞌInapwana, mwaꞌadega ga tasigu maꞌiyayo wamiyami ta nigeya ꞌida lemegu? Sawesawenaya ꞌueona be ꞌilemegu, aga?” \p \v 41 \x * \xo 10:41 \xt Yo 6:27\x*Ta Yesu ꞌigwae, “Malida, mwaꞌadega ga yage yaudi manudi ꞌunuwanuwa, \v 42 ta esi ꞌebweuna namo yage sinabwana manuna ꞌuda nuwanuwa, nadigega tasiyo Meli ꞌina esinuwa. Meli nuwanuwana be ꞌigu ona ꞌida nonodi, ꞌenega geyaꞌabo ꞌebweu yaita ꞌiꞌetoꞌetobodei.” \c 11 \s1 Yesu ꞌina eꞌita sidasida manuna \r (Madiu 6:9-13, 7:7-11) \p \v 1 ꞌEbweu tuta Yesu tebweuna sena ꞌebweuna ꞌena ꞌisidasida. ꞌIna sidasida mulinaya ꞌina tononoyao sieonena, sigwae, “ꞌInapwana, sidasida ꞌueꞌitama, nadigega Yoni ꞌina tononoyao sidasida ꞌieꞌitaꞌesedi.” \v 2 ꞌEnega Yesu ꞌediya ꞌigwae, “Gete nadigega wasidasidaꞌesa, wagwae: \p Tamama, ꞌamu esana ꞌaꞌamayabei, ta ꞌasideyo be ꞌoyo ꞌuda loinema. \v 3 ꞌAma masula ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌenaya ꞌuda ꞌebwaꞌebwaꞌema. \v 4 Ta ꞌima bubuna toꞌumalina ꞌuda nuwataudi, manuna gosemao ꞌidi toꞌumalina ꞌemaya ꞌanuwataudi. Ta esi geyaꞌabo ꞌutootooma. \p \v 5 Ta Yesu wate ꞌediya ꞌiona, “Sidasida nina ꞌana mwalatoi gete nadigega. ꞌEguma yaita ꞌoyo ꞌebweu ꞌamu ꞌowaga niuniuwanaya ꞌimamai ꞌemuya ta nigeya ꞌebweu toꞌase ꞌemuya be ꞌuꞌebwaꞌe ꞌina loepaꞌala manuna, ꞌenega ꞌilobweneyo be gosiyayo ꞌena ꞌutatauya be ꞌuꞌawanoi, ꞌugwae, ‘Gosiyagu, sawesawenaya ꞌulemegu be beledi ꞌetoi ꞌuꞌebwaꞌegu, \v 6 manuna ꞌebweu gosiyagu auwauna ꞌedasolega ꞌimai, ta nigeya ꞌebweu toꞌase ꞌeguya be ꞌenega ꞌida loepaꞌala.’ \v 7 Be ꞌabo tai nina anuwa solanega ꞌimu ona ꞌieꞌisenawa be ꞌigwae, ‘Gosiyagu, geyaꞌabo ꞌoataꞌoata ꞌusaꞌusaꞌu, manuna manatugwao niꞌatu ꞌaꞌenoꞌeno, ta wate ꞌali yagibodena, ꞌenega nigeya sawesaweguya be yalemeyo.’ \v 8 \x * \xo 11:8 \xt Lu 18:5\x*Ta ꞌabo ꞌiegagala ꞌemuya, tuga ꞌuda gewana, be ꞌenega ꞌida ꞌenotoolo be toꞌase ꞌimu sida nadigega ꞌida ꞌebwaꞌeyo. \v 9 \x * \xo 11:9 \xt Yo 14:13-16\x*ꞌEnega yaemataluwemi, wada sidasida be Yaubada ꞌida ꞌebwaꞌemi. Wate wada ꞌebesa be ꞌenega wada loba, ta wada ꞌaukeke be ꞌenega ꞌali ꞌida gigege manumi. \v 10 Onaꞌaiꞌaila ꞌeguma tasisida, Yaubada ꞌiꞌebwaya ꞌedaya, be ꞌeguma taꞌebesa maꞌetamo taloloba, be wate ꞌeguma taꞌaukeke ꞌenega ꞌali ꞌida gigege. \b \p \v 11 “Ta mwaꞌadega ꞌomi gogama tamadiyao, ꞌeguma natumiyao iyana manuna sisisida, mwata waꞌebwaꞌedi? \v 12 Nai ꞌabo wate pou manuna sisisida, ganiyeya waꞌebwaꞌedi? Nigeya saꞌi! \v 13 Onaꞌaiꞌaila ꞌomi totoꞌumalimi, ta ꞌimi ꞌebwaya natumiyao ꞌediya niꞌatu wamwalamwalatoni ꞌaene yage boboꞌadimo waꞌebwaꞌebwaꞌedi. Nadigega wate Tamami galewaya ꞌina ꞌebwaya ꞌemiya boboꞌana wawasae, be ꞌabo wasisida ꞌenaya Yaluyaluwa Tabuna ꞌida ꞌebwaꞌemi.” \s1 Yaita ꞌina waiwaiyega Yesu yaluyaluwa biꞌiyao ꞌiula apwesedi \r (Madiu 12:22-30; Maki 3:20-27) \p \v 14 \x * \xo 11:14 \xt Md 9:32-34\x*Ta tuta nina Yesu ꞌebweu tai ꞌilobena, tauna yaluyaluwa biꞌi ꞌina guinuwega meyana ꞌilido ga nigeya ꞌida ona, ꞌenega Yesu yaluyaluwa biꞌi ꞌiula apwesena, ta ꞌenega tai nina ꞌiboboꞌana ga ꞌiona. Gote ꞌena tomota siꞌitenaya ga nuwadi ꞌiowana. \v 15 ꞌEnega ꞌaidi sigwae, “Yaluyaluwa biꞌi ꞌidi ꞌinapwana nina, Bielisibubi,\f + \fr 11:15 \fk Bielisibubi: \ft Yaluyaluwa biꞌiyao ꞌidi ꞌinapwana, ꞌebe matauta ta toꞌumalina, tauna Seitani ꞌana tolema, nai Seitani tauna. Lowa me Ekiloni sibwagobwago ꞌenaya.\f* ꞌina waiwaiyega Yesu yaluyaluwa biꞌi ꞌiula apwesedi.” \v 16 \x * \xo 11:16 \xt Md 12:38, 16:1\x*Ta ꞌaidi wate Yesu sitoona be ꞌaene weꞌiweꞌiyaya ꞌebweu ꞌida guinuwe manudi, be sida ꞌawaꞌaiꞌaile ꞌaene ꞌina waiwai Yaubada ꞌenega ꞌimai. \p \v 17 Ta Yesu boda nidi ꞌidi nuwanuwa niꞌatu ꞌimwalatonina, ga ꞌieonedi, ꞌigwae, “Bielisibubi tauna gosenao geyaꞌabo ꞌipaꞌipaꞌidi.” Ta wate ꞌigwae, “ꞌEguma ꞌebweu ꞌebeloina ꞌenaya tomotai siweweyala be taudimo silosalosaiya, maꞌetamo ꞌebeloina nina ꞌineneta be ꞌibebeꞌu. Ta wate nadigega ꞌeguma ꞌebweu susu taudimo silosalosaiya maꞌetamo ꞌidi miya ꞌitoꞌumali. \v 18 Seitani wate nadigega ꞌeguma ma ina bodao taudimo silosaiya, ꞌiabe ꞌina ꞌebeloina nina ꞌibebeꞌu. Ta mwaꞌadega ga waona ꞌaene Bielisibubi ꞌina waiwaiyega yaluyaluwa biꞌi yaulaula apwesedi, \v 19 ta yaita sana ꞌina waiwaiyega ꞌomi yaluyaluwa biꞌi waula apwesedi? Bielisibubi ꞌenega, nai Yaubada ꞌenega? Gete manuna wanuwanuwa be wada mwalatoni ꞌaene yaita ꞌaboꞌagu. \v 20 Ta ꞌaboꞌagu esi Yaubada ꞌina waiwaiyega yaluyaluwa biꞌi yaula apwesedi, ꞌenega wada mwalatoni ꞌaene Yaubada ꞌina loina niꞌatu ꞌiapwesama ꞌemiya. \p \v 21 “Seitani nina tauna ꞌatuwa ꞌebweu tai waiwaina ta ma ina gwegwe saiya, ꞌina anuwa sinabwana ꞌiꞌitaꞌitaꞌiꞌisi be ꞌaene geyaꞌabo ꞌebweu yaita ꞌina gwegwe ꞌigiegie toꞌumaliye. \v 22 \x * \xo 11:22 \xt Kol 2:15\x*Ta ꞌabo ꞌebweu tai waiwai wawasae ꞌiapwesama, ꞌiabe tai nina ꞌipaꞌi be ꞌina gwegwe saiya nimanega ꞌiꞌewadi, ta ꞌina gwegweyao maiboꞌadi ꞌiꞌewadi be gosenao ꞌiꞌebwaꞌedi. \p \v 23 “ꞌEguma yaisigedi taudi nigeya ꞌagu tolemao, taudi ꞌagu talauwalao. Ta wate yaisigedi taudi nigeya maꞌegwao ꞌada paisewa egogonaya, taudi ꞌigu paisewa sigiegie toꞌumaliye. \s1 Yaluyaluwa biꞌi ꞌiila limana tai solanaya \r (Madiu 12:43-45) \p \v 24 “Ta ꞌabo yaluyaluwa biꞌi tai ꞌebweuna ꞌenega ꞌiapwesa, tai ꞌida boboꞌana, ta yaluyaluwa biꞌi nina ꞌiabe tuga ꞌatamanaya ꞌiadadana besobeso be ꞌina ꞌebe eyawaiꞌata ꞌiꞌebeꞌebese, ta geyaꞌabo ꞌilobaloba. ꞌEnega yaluyaluwa nina taunamo ꞌena ꞌigwae, ‘Nai ꞌana ꞌita yaila limana ꞌigu gimi ꞌebemiya ꞌena. \v 25 ꞌEnega ꞌiila ga ꞌebemiya nina ꞌilobena ꞌesasena ta gibugibubuna, \v 26 ꞌenega ꞌitauya ga yaluyaluwa site sebeni toꞌumali ꞌaiꞌailidi wate ꞌiꞌauꞌewedima ga maꞌenao silugu ꞌebemiya nina ꞌenaya, ga nada maꞌenao simiyana, ꞌenega tai nina ꞌina miya sigietoꞌumali ꞌaiꞌailena, lowa nigeya nadigega. \p \v 27 Nadigega Yesu ꞌionaꞌesa boda ꞌediya, ta ꞌebweu waine ꞌediyega ꞌenana sinabwanega ꞌibwau ga Yesu ꞌena ꞌigwae, “ꞌInapwana, waine nina tauna gamwanega ꞌienatunemu ta wate susunega ꞌususu, tauna togwausowala ꞌaiꞌaila.” \v 28 \x * \xo 11:28 \xt Lu 8:21; Et 1:3\x*Ta Yesu wate ꞌigwae, “Taudi esi ꞌabo Yaubada ꞌina ona sinonona ga ꞌenana siematamatanena, taudi togwausowala ꞌaiꞌaila.” \s1 Yona tauna ꞌebweu ꞌebeꞌita ꞌedaya \r (Madiu 12:38-42) \p \v 29 Ta niꞌatu boda nidi Yesu sitoolo ꞌoabuꞌoabuyena, ga ꞌilolagata ga ꞌediya ꞌigwae, “ꞌEpata gete ꞌomi toꞌumalimi! Nate ꞌalena weꞌiweꞌiyaya waꞌebeꞌebese, ta geyaꞌabo saꞌi weꞌiweꞌiyaya nidi waꞌitaꞌita. Nate namo Yona manuna wanuwaꞌiꞌisi, tauna tuga weꞌiweꞌiyaya manumi. \v 30 \x * \xo 11:30 \xt Ion 3:4-10\x*Manuna Yona ꞌina guinuwa ꞌenega me Ninibe simwalatonina ꞌaene tauna Yaubada ꞌenega ꞌimai. Nadigega wate ꞌaboꞌagu Tomota Natuna ꞌigu guinuwa ꞌediyega ꞌomi ꞌepata gete wada mwalatonigu ꞌaene Yaubada ꞌenega yamai. \p \v 31 \x * \xo 11:31 \xt 1 Kin 10:1-10\x*“Onaꞌaiꞌaila, ꞌasiyata bwaꞌomatana ꞌenaya me Siba ꞌidi kuwini ꞌida toolo be ꞌomi ꞌepata nimi gete ꞌieꞌewami, manuna waine nina ꞌedasolega ꞌimai Solomoni ꞌina ona sinasinapu sabi nonona, ta gete tuga ona sinasinapu wawasae wanonodi, ta ꞌomi geya nuwami wanonodi. \p \v 32 “Wate nadigega ꞌasiyata bwaꞌomatana ꞌenaya me Ninibe sida toolo be ꞌepata nimi gete sida eꞌewami manuna Yona ꞌediya ꞌiloguguya ga ꞌidi bubuna toꞌumalina ꞌediyega sisanaila, ta ꞌomi gete tuga loguguya boboꞌana wawasae niꞌatu wanonodi, ta nigeya wada sanaila. \s1 Mayale onasemalimalina \r (Madiu 5:15, 6:22-23) \p \v 33 \x * \xo 11:33 \xt Lu 8:16\x*“Nigeya ꞌebweu wate yaita mayale ꞌida loeꞌabi be ꞌida saꞌukwaiye gaulaya, nai gaeba ꞌagalaunaya, ta esiya ꞌebesaꞌu etaninaya ꞌida saꞌu be ꞌenega taudi anuwa ꞌana toluguyao ꞌida maedanidi. \p \v 34 “Manuna matayo bwalayo ꞌana mayale nadigega, be ꞌabo matayo ꞌesasena bwalayo maiboꞌana maemaedanina. Ta ꞌabo matayo toꞌumalina bwalayo wate maiboꞌana ꞌiguguyoi. \v 35 ꞌEnega ꞌuꞌitaꞌiꞌisiyo ꞌabona nai ꞌimu mayale ꞌiguguyoi. \v 36 Ta ꞌabo bwalayo maiboꞌana maedana ꞌena ꞌimiyami, ta nigeya ꞌebweu wate guguyoi ꞌenaya, maiboꞌana tuga maemaedanina, ꞌatuwa nadigega mayale sinabwana ꞌina maedana.” \s1 Palisiyao be loina ꞌadi toanuganao Yesu ꞌiꞌenapaꞌalidi \r (Madiu 23:1-36; Maki 12:38-40) \p \v 37 \x * \xo 11:37 \xt Lu 14:1\x*Ta Yesu niꞌatu ꞌina ona ꞌigumwala, ga ꞌebweu Palisi Yesu ꞌibwauyena be maꞌiyana siꞌaꞌa. ꞌEnega ꞌilugu ga ꞌimiyatowa ꞌebe ꞌeꞌai ꞌenaya. \v 38 \x * \xo 11:38 \xt Md 15:1-2\x*Ta Palisi nina nuwana ꞌiowana manuna Yesu ꞌiꞌitena nimana nigeya ꞌiꞌutuꞌutudi ta ꞌiꞌeꞌai. \v 39 Ta Yesu niꞌatu Palisi nina ꞌina nuwanuwa ꞌimwalatonina, ꞌenega ꞌena ꞌigwae, “ꞌOmi Palisiyao ꞌatuwa nadigega keiga be gaeba, manuna gwaumimo waꞌutuꞌutudi, ta solami ꞌimaa ꞌaiꞌaila ꞌanawala be bubuna toꞌumalidi ꞌediyega. \v 40 Waeuwauwa! Manuna nigeya wamwalamwalatoni ꞌaene gwaumi be solami ꞌadi tobubu Yaubada, \v 41 ta ꞌilobwenemi be ꞌatemi loꞌebwaꞌebwaya ꞌenega wada gieꞌesasadi be ꞌenega wada ꞌesasa ꞌaiꞌaila. \p \v 42 “Ta ꞌomi Palisiyao saꞌi nuwaꞌoleꞌolemi! Onaꞌaiꞌaila ꞌimi ꞌebwayadaita boboꞌana, manuna ꞌebwayadaita nina ꞌana loina maiboꞌana waꞌitaꞌiꞌita ꞌaiꞌailina, ꞌimi gwegwe sinabwadi be gidalidi ꞌediyega tupwana Yaubada waꞌebwaꞌebwaꞌe, nadigega mali pai be mali pai ꞌediyega. Ta esiya loina ꞌeluwa sinabwadi wanuwa pupuledi, nate Yaubada ꞌana oboboma ta loina palupalu. ꞌIlobwenemi be yage gete sinabwadi wada guinuwedi, ta wate geyaꞌabo yage gidalidi wanuwanuwa pupuledi. \b \p \v 43 “ꞌOmi Palisiyao nuwaꞌoleꞌolemi, manuna anuwa tapwalolo ꞌediya nuwanuwami be ꞌaene ꞌebemiya boboꞌadi ꞌediya wada miyatowa, ta wate nuwanuwami be ꞌaene tuta nina ꞌabo watautauya ꞌasaya tomota maiboꞌadi sida ꞌamayabemi. \p \v 44 “Onaꞌaiꞌaila saꞌi nuwaꞌoleꞌolemi, manuna ꞌatemi ꞌatuwa nadigega ꞌaliꞌali mapwatulidi, tomota ꞌediyega sitautauya ta nigeya simwalamwalatoni ꞌaene ꞌaliꞌali.” \p \v 45 Ta ꞌebweuna loina ꞌana toanugana Yesu ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌInapwana, ꞌimu onao gete ꞌediyega ꞌusinalima, aga?” \p \v 46 Ga Yesu ꞌena ꞌigwae, “ꞌOmi wate loina ꞌana toanuganao nuwaꞌoleꞌolemi, manuna tomota ꞌaaꞌaala mwaudi waꞌebwaꞌebwaꞌedi ta ꞌomi nigeya saꞌi wada tagwala be ꞌaaꞌaala nidi ꞌediyega wada lemedi. \p \v 47 “Nuwaꞌoleꞌolemi saꞌi, manuna wate palopita nidi tubumiyao siloemwawasidi ta ꞌomi ꞌadi ꞌaliꞌali ꞌediya ꞌadi ꞌebe nuwaꞌiꞌita waꞌabidi. \v 48 Yage gete ꞌenega tubumiyao ꞌidi loina waꞌawa boboꞌanena, be ꞌaene taudi palopitao siloemwawasidi, ta ꞌomi ꞌadi ꞌaliꞌali ꞌediya ꞌadi ꞌebe nuwaꞌiꞌita waꞌabidi. \v 49 Yage getedi manudi Yaubada ꞌina sinasinapu ꞌisaꞌuna, ꞌigwae, ‘ꞌEtamo ꞌaidi palopitao be ꞌigu tosimanao yaetunediwa, be ꞌaidi waloemwawasidi ta ꞌaidi wapaꞌidi.’ \v 50 \x * \xo 11:50 \xt Nug 4:8; 2 Ia 24:20-21\x*ꞌEnega ꞌepata getemi ꞌiabe eꞌisa maiboꞌana waloba palopitao nidi loeloemwawasidi gabula ꞌana ꞌebe eꞌale ꞌenega ga batuwa manudi, \v 51 nate Ebeli siloemwawasina ga ꞌenega siloeloemwawasa ga ꞌana laba Sakalaya ꞌina tuta ꞌenaya siloemwawasina Anuwa Tabu ta ꞌebe taliya gamwagamwanidiya. Onaꞌaiꞌaila, loemwawasa nidi maiboꞌadi ꞌadi eꞌisa ꞌepata getemi waloba. \p \v 52 “Ta ꞌomi loina ꞌana toanuganao saꞌi nuwaꞌoleꞌolemi, manuna sinasinapu ꞌana ꞌawa waꞌetobodena, ꞌenega ꞌomi nigeya sawesawenaya be walulugu, ta wate taudi nuwanuwadi be ꞌaene silulugu waꞌetobodedi.” \p \v 53 \x * \xo 11:53 \xt Lu 6:11, 19:47, 20:19, 22:2\x*Ta niꞌatu sena nina gote Yesu ꞌipilisinena, ga muliyega loina ꞌana toeꞌitao be Palisiyao sitootoo enaida yauna ꞌediyega \v 54 be ꞌaene mwaꞌadega be ꞌina onagesi sida loba be ꞌenega sida eꞌewa. \c 12 \s1 Guguya \r (Madiu 10:26-31) \p \v 1 \x * \xo 12:1 \xt Md 16:12\x*Pwalu sinabwa wawasae sideli egogonama ga siegigigila, ta Yesu ꞌiona nugana ꞌina tononoyao ꞌediya, ꞌigwae, “Wada ꞌitaꞌiꞌisimi ta Palisiyao ꞌidi guinuwa kabokabo geyaꞌabo waguiguinuwedi, manuna ꞌidi guinuwa ꞌatuwa nadigega pwalawa ꞌana ꞌebe gieseseya. ꞌEbe gieseseya nina ꞌabo toꞌase nadigega gidalina ꞌiabe ꞌigiesinabwa, \v 2 ta yage nidi kwaikwaiyidi maꞌetamo Yaubada ꞌigieapwesedi be sida matanaꞌi. \v 3 Ta wate toꞌase guguyoi ꞌena waonaena ꞌiabe ꞌasiyata ꞌediya tomota sinono. Ta toꞌase nai manuna waeꞌawa sayasaya anuwa solanaya ꞌiabe tomota maiboꞌadi ꞌediya sisimana apwesedi. \p \v 4 “Ta gosegwao yaemataluwemi, taudi bwalami siloeloemwawasi, geyaꞌabo wamatamatautedi, manuna taudi oomi namo sawesawenaya be siloemwawasi ta yaluyaluwami geyaꞌabo. \v 5 \x * \xo 12:5 \xt Ye 4:12\x*Ta esiya Yaubada wada mataute, manuna tauna ma ina loina be ꞌiloemwawasa nuganemi, ta muliyega ꞌida ulamwaꞌutemi ꞌasa gabugabu ꞌenaya. Onaꞌaiꞌaila, Taunamo wada mataute! \p \v 6 \x * \xo 12:6 \xt Lu 12:24\x*“ꞌEisa nadigega bedinegwa ꞌadi maisa? Nigeya sinabwana, nadigega toea ꞌeluwa namo ta manuwa nima ꞌadi yau. Ta tuga Yaubada geyaꞌabo wate ꞌebweuna ꞌediyega ꞌinuwanuwa pupule. \v 7 Ta ꞌanabwaꞌayoi nigeya sawesawenaya be ꞌuyaꞌuya wasawa ꞌebweu deba ꞌenaya, Yaubada ꞌadi yau ꞌimwalamwalatonidi. ꞌEnega geyaꞌabo waꞌateꞌate saꞌala, manuna ꞌomi Yaubada ꞌina yage sinabwana, ta bedinegwa nigeya yage sinabwana. \s1 Yesu ꞌana emisa be ꞌana eyaseyase manudi \r (Madiu 10:32-33, 12:32, 10:19-20) \p \v 8 “Ta gete wate wada mwalatoi ꞌaiꞌaili: ꞌEguma yaisigedi manugu tomotai matadiya sida simana, ꞌaboꞌagu Tomota Natuna yada simana Tamagu ꞌina aniloseyao matadiya. \v 9 \x * \xo 12:9 \xt Lu 9:26\x*Ta ꞌabo yaisigedi sieyaseyaseyegu tomota matadiya, ꞌaboꞌagu wate maꞌetamo Yaubada ꞌina aniloseyao matadiya yaeyaseyaseyedi. \v 10 \x * \xo 12:10 \xt Md 12:23-25, 28, 31\x*ꞌAboꞌagu Tomota Natuna, be ꞌabo yaita ꞌiꞌawa toꞌumaliyegu, Yaubada ꞌiabe ona nina ꞌida nuwatau. Ta ꞌabo yaita Yaluyaluwa Tabuna ꞌiꞌawa toꞌumaliyei, geyaꞌabo saꞌi Yaubada ꞌinuwanuwatau. \p \v 11 \x * \xo 12:11 \xt Lu 21:12-15\x*“Ta ꞌabo tomota siꞌauꞌewami anuwa tapwalolo ꞌediya sabi etalaemi ꞌinapwanao be toloinao matadiya, geyaꞌabo waꞌateꞌate saꞌala nai wanuwanuwa mwaꞌadega ꞌidi enaida waeꞌisaꞌesa, \v 12 manuna ꞌetamo tuta nina nate ꞌena Yaluyaluwa Tabuna maꞌemi, be tauna ꞌiabe ꞌieꞌitami toꞌase waonae.” \s1 Onasemalimali esaesao manudi \p \v 13 Ta boda nidi ꞌediyega ꞌebweu ꞌenana ꞌiapwesa, ꞌigwae, “Toeꞌita, tasigu ꞌuda eona be tupwana ꞌebeloina ꞌida ꞌebwaꞌegu, lowa tamamai ꞌiaseyena.” \p \v 14 Ta Yesu tai nina ꞌina ona ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Tai, ꞌaboꞌagu nigeya sawesaweguya be yaetoloina ꞌami egueguyai manuna.” \v 15 \x * \xo 12:15 \xt 1 Ti 6:9-10\x*Ta wate ꞌina ona nina ꞌitubwena ga boda maiboꞌadi ꞌediya ꞌigwae, “Wada ꞌitaꞌiꞌisimi be geyaꞌabo esaesa nuwami ꞌiꞌewaꞌewa, manuna nigeya sawesawenaya be esaesa ꞌenega yawasimi boboꞌana waloba.” \p \v 16 \x * \xo 12:16 \xt 1 Ti 6:17\x*ꞌEnega ꞌebeꞌita ꞌiꞌebwaꞌedi onasemalimaliyega, ꞌigwae, “ꞌEbweu toesaesa ꞌina bagulao sinabwadi ta yaudi ga sesoi sinabwana ꞌediyega ꞌilobena. \v 17 ꞌEnega tai nina taunamo ꞌinuwa edaedadama, ga ꞌigwae, ‘Sesoi sinabwana ta ꞌigu anuwa masula nigeya sawesawediya. ꞌEnega toꞌase yaguinuwe? \v 18 Nai gete nadigega, anuwa masula kadekadelidi yaligeya yauyauledi be auwaudi ta sinabwadi yaꞌabidi be ꞌenega masula ta wate ꞌigu gwegweyao maiboꞌadi ꞌediya yasaꞌudi, \v 19 \x * \xo 12:19 \xt Ye 4:13-15\x*be muliyega ma igu gwausowala sawesaweguya be yaona, yagwae, “ꞌEbweu toesaesa ꞌaboꞌagu. Niꞌatu yagibubuna ataya ta ꞌigu esaesao maiboꞌana sawesaweguya yakwala ꞌeisa simeemai manudi. ꞌEnega paisewa ꞌenega yada eyawaiꞌata ta esi gwausowala namo, manuna niꞌatu ꞌagu ꞌeꞌai be ꞌagu bwasi maiboꞌana sawesaweguya.” \v 20 Ta Yaubada tai nina ꞌena ꞌigwae, ‘Tai, uwauwayo! Boiboi gete yawasiyo ꞌilosaꞌu, ta gwegwe nidi ꞌusaꞌudiya, yaita sana manuna?’ ” \p \v 21 \x * \xo 12:21 \xt Md 6:19-21\x*Ta Yesu ꞌina ona ꞌana ꞌebe losalowa ꞌena ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila, ꞌeguma yaita esaesa manuna ꞌipaisewa be ꞌimiya esaesa gwegwe baleꞌuya ꞌediyega ta nigeya galewa ꞌana esaesa ꞌediyega, tauna uwauwana!” \s1 ꞌAtesaꞌala manuna \r (Madiu 6:25-34; Madiu 6:19-21) \p \v 22 ꞌEnega ꞌina tononoyao ꞌediya ꞌigwae, “Geyaꞌabo ꞌimi miya baleꞌu manuna wanuwanuwa sinabwana, ꞌami ꞌeꞌai be ꞌami ꞌoama manudi. \v 23 Manuna yawasida yage sinabwana maiboꞌada ꞌedaya, ta gwegwe nidi bwala manudi nigeya yage sinabwana. \p \v 24 \x * \xo 12:24 \xt Sam 147:9; Lu 12:7\x*“Gete ꞌebweu ꞌebeꞌita yaꞌebwaꞌemi kaokao manuna, tuta yauna nigeya sida dauna, nai sida sesoi, ta wate nigeya ꞌidi anuwa masulamo. Kaokao nidi yage gidalidi ta tuwa tuga Yaubada tuta yauna ꞌadi masula ꞌiꞌebwaꞌebwaꞌedi; ta esi wada nuwaꞌiꞌisi ꞌaene ꞌomi sinabwami Yaubada ꞌenaya, ꞌenega sawesawenaya be ꞌieꞌenimi. \v 25 Ta ꞌeisa ꞌemiyega ꞌina nuwenuwega ꞌina tuta baleꞌuya ꞌigieduduli? Nigeya, aga? \v 26 Ta onaꞌaiꞌaila, ꞌatesaꞌala nigeya wate ꞌina lema ꞌedaya yage gidalina manuna, ta toꞌase ꞌalena waꞌateꞌate saꞌala yage sinabwadi manudi. \p \v 27 \x * \xo 12:27 \xt 1 Kin 10:23-25\x*“Ta ꞌebweuna wate gete ꞌebeꞌita, seninao ꞌidi tabwa manuna wada nuwa edaedadama. Tuta yauna nigeya sida paisewa, ta wate nigeya ꞌadi ꞌoama sida guinuwedi. Ta onaꞌaiꞌaila, Solomoni ꞌana ꞌoamao be ꞌana iyaiyalao ꞌadi ꞌita boboꞌadi, ta esi senina ꞌadi ꞌita boboꞌana wawasae. \v 28 ꞌEnega wanuwanuwa Yaubada ꞌina ꞌitaꞌiꞌita ꞌemiya manuna. Tauna pwatula ꞌieiyalidi senina boboꞌadi ꞌediyega; batuwa sisenina ta gibwaꞌi siꞌoapelu be sigabudi, ta ꞌomi pwatula waboboꞌana sinedi, ꞌenega onaꞌaiꞌaila ꞌami ꞌoamao ꞌida ꞌebwaꞌemi. ꞌEnega geyaꞌabo ꞌimi emisa Yaubada ꞌena ꞌineeneta. \p \v 29 “Ta wate geyaꞌabo wanuwanuwa sinabwana nai waꞌateꞌate saꞌala masula be bwasi manudi. \v 30 Me baleꞌu maiboꞌadi yage getedi manudi sinuwanuwa, ta toꞌase ꞌimi nuwanuwa Yaubada niꞌatu ꞌisinapudi, nadigega ꞌami masula be ꞌami bwasi be wate ꞌami ꞌoama. \v 31 Ta ꞌilobwenemi be nugana Yaubada ꞌina loina ꞌena wada tagwalemi, be ꞌenega ꞌami masula be ꞌami ꞌoama wate ꞌiꞌebwaꞌemi. \v 32 \x * \xo 12:32 \xt Yo 10:11, 27, 28\x*Ta ꞌomi onaꞌaiꞌaila Yaubada ꞌina sipiyao, ꞌenega geyaꞌabo wamatamatauta, manuna niꞌatu ꞌiesinuwemi be ꞌina ꞌebeloina ꞌena walulugu. \p \v 33 “ꞌEnega ꞌimi gwegweyao wada egimwaneyedi be mani nidi wada eguyaiyedi togomabeso ꞌediya, be ꞌenega galewaya ꞌimi esaesa ꞌida miyaataya. Esaesa nina galewaya ꞌimiyami nigeya wate ꞌina ꞌebe gumwalamo, manuna nigeya ꞌebweu wate toꞌipwala sena nina ꞌena, ta wate nigeya manumanuwa. \v 34 Ta wada nuwaꞌiꞌisi to sena ꞌena ꞌimi esaesa ꞌimiyami nate ꞌena ꞌimi nuwanuwa sida pili. \s1 ꞌInapwana ꞌina ꞌaliꞌeiyao ꞌaidi boboꞌadi ta ꞌaidi toꞌumalidi \r (Madiu 24:45-51) \p \v 35 \x * \xo 12:35 \xt Md 25:1-13; Mk 13:32-37\x*“ꞌEnega wada gibubuna ꞌaiꞌaila be ꞌami ꞌoamao wada ꞌote ꞌaiꞌailidi, ta wate ma imi mayale maemaedanidi ta wayamwayamwa, \v 36 ꞌatuwa nadigega ꞌaliꞌeiyao ꞌidi ꞌinapwana siyamwayamwai ꞌina ilama ai masulina ꞌenega manuna. Ta ꞌabo to tuta ꞌena ꞌiapwesama be ꞌawa ꞌena ꞌiꞌaukeke, palupaluna tuga ꞌawa nina sigigege be ꞌilulugu. \v 37 Ta ꞌabo matadi paꞌalina be sigibugibubudi ta siyamwayamwa be ꞌilobadi, ꞌiabe sida gwausowala sinabwana. Onaꞌaiꞌaila ꞌidi ꞌinapwana nina ꞌiabe ꞌina ꞌaliꞌeiyao nidi ꞌadi ꞌoama ꞌiꞌote, ta ꞌaliꞌeiyao nidi simiyatowa ta tauna manudi ꞌida etopaisewa. \v 38 Ta wate ꞌabo ꞌina tuta ilama ꞌenaya ꞌisoꞌisoꞌi be niuniuwanaya nai tomwa uliulitaya ꞌiapwesama be tuga nadigega ꞌidi miya nina ta ꞌilobadi, ꞌiabe wate sigwausowala sinabwana. \p \v 39 “Ta wate yage ꞌebweuna gete wada nuwaꞌiꞌisi, ꞌeguma tonianuwa ꞌimwalatonina to tuta ꞌena toꞌipwala ꞌilugulugu ꞌina anuwaya, ꞌida gibubuna ꞌaiꞌaila ta ꞌida yaweyawe be geyaꞌabo ꞌina anuwa ꞌibwalebwale. \v 40 ꞌEnega ꞌomi wate wada gibubuna ꞌaiꞌaila be ꞌigu tuta ilama manuna wada yamwagu, manuna ꞌaboꞌagu Tomota Natuna ꞌigu ilama ꞌana tuta nigeya wamwalamwalatoni.” \p \v 41 ꞌEnega Pita ꞌigwae, “ꞌInapwana nate ꞌaboꞌama manuma ꞌuonaona, nai tomota maiboꞌadi manudi?” \p \v 42 \x * \xo 12:42 \xt Md 25:19-21\x*ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “Toguinuwa boboꞌadi ta sinasinapudi ꞌidi bubuna gete nadigega, ꞌabo yaita tauna ꞌina ꞌinapwana ꞌiesinuwena be anuwa ꞌida ꞌitaꞌiꞌisi, be gosenao ꞌadi masula ꞌiꞌebwaꞌedi ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya, \v 43 maꞌetamo ꞌabo ꞌinapwana nina ꞌiila limanama be ꞌina toguinuwa nina ꞌilobai ꞌiguiguinuwa palupalu, ꞌiabe manuna ꞌigwausowala be ꞌena ꞌida gwae, \v 44 ‘ꞌImu guinuwa maiboꞌana boboꞌana, ꞌenega yage maiboꞌadi ꞌadi loina yaꞌebwaꞌeyo be ꞌuloina.’ \v 45 Ta esi ꞌabo toguinuwa nina taunamo ꞌena ꞌiona, ꞌigwae, ‘ꞌIgu ꞌinapwana ꞌetamo ꞌisoꞌisoꞌi, ꞌenega taugu ꞌigu nuwanuwa yaguinuwedi.’ ꞌEnega gosenao nidi meꞌolotodi be mewainedi ꞌimutumutudi, ta wate nigeya masula ꞌida ꞌebwaꞌediya, ta taunamo ꞌiꞌeꞌai ta ꞌinumanuma, ga ꞌinuma kabaleya. \v 46 Ta muliyega ꞌabo ꞌinapwana nina ꞌiaesalutuinama, be ina ꞌaliꞌei ꞌina guinuwa toꞌumalina ꞌiꞌitalobai, ꞌiabe anuwega ꞌipaꞌi, be ꞌenega eꞌisa toꞌumalina ꞌiloba, taudi tologuitoyasa ꞌidi senaya. \p \v 47 \x * \xo 12:47 \xt Ye 4:17\x*“Ta ꞌeguma yaita ꞌina ꞌinapwana ꞌina nuwanuwa ꞌimwalamwalatoni ta tuga nigeya ꞌiguiguinuwe, ꞌiabe loina toꞌumalina ꞌiloba. \v 48 Ta ꞌabo yaita ꞌina ꞌinapwana ꞌina nuwanuwa nigeya ꞌimwalamwalatoni, ta ꞌiguinuwa gesi, ꞌiabe ꞌana loina ꞌiloba, ta nigeya sinabwana. Ta wate nadigega ꞌabo ꞌaliꞌei ꞌana egueguyai sinabwana, ꞌilobwenena be ꞌina ꞌinapwana manuna ꞌida paisewa sinabwana; ta ꞌeguma ꞌana egueguyai sinabwa wawasae ꞌida paisewa sinabwa wawasae. \s1 Yesu manuna weyala ꞌiapwesa \r (Madiu 10:34-36) \p \v 49 “Ta ꞌaboꞌagu niꞌatu yamai ꞌaene kaiwe yamuꞌe bada baleꞌuya, ta nuwanuwagu ꞌilomanini be ꞌiꞌaꞌalata. \v 50 \x * \xo 12:50 \xt Lu 9:22, 2:34\x*Ta esi tuta gidalina be bapitaiso toꞌumalina yaloba, ꞌenega ma igu ꞌatesaꞌala be ꞌana laba bapitaiso nina ꞌeguya siguinuwe. \p \v 51 “Ta mwaꞌadega? Nai wanuwena ꞌaene ꞌigu mai baleꞌuya ꞌenega nuwasiwalowa waloba? Nigeya saꞌi. Ta esiya ꞌiabe eꞌupwa be weyala ꞌemiya siapwesa. \v 52 Tuta nina gete ꞌediyega be tuta simeemai ꞌediya ꞌiabe susu soladiya weyala siapwesa. Susu nidi soladiya ꞌeguma nadigega tomota ꞌadi yau nima, ꞌiabe soladiyega sitetoi silosaiya siteluwa ꞌediya. \v 53 Ta wate ꞌabo tama natuna meꞌolotona ꞌena ꞌilosaiya ꞌiabe wate natunana tamana ꞌena ꞌilosaiya. Nadigega wate sina ꞌabo ꞌilosaiya natuna mewainena ꞌena, ꞌiabe wate tauna sinana ꞌilosaiye. Ta wate ꞌabo waine ꞌilosaiya lawana mewainena ꞌenaya, ꞌiabe lawanana ꞌena ꞌieꞌupwa limana.” \s1 Weꞌiweꞌiyaya ꞌadi mwalatoi manuna \r (Madiu 16:2-3, 5:25-26) \p \v 54 Ta Yesu wate tomota nidi ꞌediya ꞌiona, “Tuta nina ꞌabo yalowa gaigaidi waꞌitadi wanuwena ꞌaene ꞌiabe ꞌiꞌuꞌusana, nate onaꞌaiꞌaila. \v 55 Ta ꞌabo sena yalasi ꞌenega yagila ꞌitowatowama, nate ꞌenega niꞌatu wamwalamwalatoni ꞌaene selabenaya be ala ꞌiapwesa, ta toꞌase wanuwena nadigega ꞌida apwesa. \v 56 Onaꞌaiꞌaila ꞌomi toguinuwa kabokabo, manuna baleꞌu ꞌadi weꞌiweꞌiyayao niꞌatu wasinapudi ta esi Yaubada ꞌina weꞌiweꞌiyayao nigeya wada nuwa sabwalenidi tuta auwauna gote manudi. \p \v 57 “Ta toꞌase ꞌalena ga nigeya waesiesinuwa ꞌaiꞌaila be ꞌeda palupaluna ꞌenega watautauya? \p \v 58 “Ta ꞌabo ꞌamu talauwala ꞌimama be ꞌiꞌauꞌewayo sabi etalaeyo, ꞌilobwenena be tuta nina ꞌedaya watautauya ꞌutoo be toꞌumalina nina niꞌatu ꞌuguinuwena ꞌugiepaepalu, be ꞌenega geyaꞌabo ꞌamu toetala nina ꞌiꞌauꞌauꞌewayo toloina ꞌenaya, ꞌabona nai toloina nina tolosaiyao ꞌiloinedi be deliya sisaꞌuyo. \v 59 Ta geyaꞌabo saꞌi ꞌuapweapwesa be ꞌana laba ꞌimu lowaga maiboꞌana ꞌuyotula egumwalidi!” \c 13 \s1 Nuwaꞌebuni \p \v 1 Tuta nina ꞌenaya ꞌaidi tomota simai ga Yesu ꞌena siemwasala, me Galili manudi, sigwae, “ꞌInapwana, me Galili ꞌaidi sitalitaliya Yaubada ꞌena, ta Pailato ꞌina tolosaiyao ꞌiloinedi ga tomotai nidi siloemwawasidi.” \p \v 2 ꞌEnega Yesu ꞌieonedi, “Ta wanuwena ꞌaene taudi totoꞌumalidi sinabwana, ꞌenega siloemwawasidi, aga? Nigeya! Me Galili maiboꞌadi ꞌidi toꞌumalinao tuga nadigega. \p \v 3 “Ta ꞌomi wate maꞌetamo wamwamwawasa ꞌatuwa taudi nadigega, ꞌabo ꞌimi bubuna toꞌumalina ꞌediyega nigeya wanuwanuwa ꞌebuni. \b \p \v 4 “Ta mwaꞌadega ꞌimi nuwanuwa taudi me Sailoma site eitini nidi manudi, tuta nina anuwa nina sinabwana ꞌibeꞌu ga ꞌiloemwawasidi, ꞌaene taudi ꞌidi bubuna toꞌumalina sinabwa wawasae me Yelusalema maiboꞌadi ꞌediyega, ga ꞌenega esilae nina silobenaya? \v 5 \x * \xo 13:5 \xt Yo 8:24\x*Nigeya saꞌi! Ta esi ꞌomi ꞌabo nigeya ꞌimi bubunao ꞌediyega wanuwanuwa ꞌebuni, maꞌetamo wamwamwawasa site eitini nidi nadigega.” \s1 Kaiwe nina nigeya uwanamo \p \v 6 Ga muliyega ꞌebweu wate onasemalimali ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, “ꞌEbweu tai ꞌina bagulaya kaiwe ꞌatuwa damaya ꞌiasona. Ta tuta yauna ꞌimeemai kaiwe nina ꞌenaya be uwana sabi gitagana, ta nigeya ꞌebweu tuta uwana ꞌida lobena. \v 7 ꞌEnega ꞌina bagula nina ꞌana toꞌitaꞌiꞌita ꞌieonena, ꞌigwae, ‘Niꞌatu ꞌumwalamwalatoni ꞌaene yakwala ꞌetoi ꞌediya yameemai bada damaya nina uwana sabi gitagana, ta uwana nigeya ꞌebweu yada lobena. Gete tuga ꞌutala yaulei, manuna bwaꞌa boboꞌana ꞌimudamudali.’ \v 8 Ta toꞌitaꞌiꞌita nina ꞌina ꞌinapwana ꞌieonena, ꞌigwae, ‘ꞌEnaꞌi ye, tuwa! Geyaꞌabo yatalatala yaulei, ta esi ꞌina toꞌumalina yalobai ta egabu ꞌena yasaꞌu be mali yakwala ꞌena taꞌita, \v 9 be ꞌabo ꞌiuwa, tuwa tuga ꞌitootoolo, ta ꞌabo nigeya uwanamo, ꞌenega ꞌutala yaule.’” \s1 Sabateya Yesu waine ꞌigieboboꞌanena \p \v 10 \x * \xo 13:10 \xt Lu 6:1-6, 14:1-6\x*ꞌEbweu Sabate ꞌenaya Yesu anuwa tapwalolo ꞌena ꞌilugu ga ꞌieꞌieꞌita. \v 11 Ta ꞌebweu waine ꞌimiyami, ta yakwala eitini solanaya yaluyaluwa biꞌi ꞌenaya ꞌimiyami, ꞌenega ꞌileꞌoasa, ta ꞌina tauya tuga ꞌiaꞌopuꞌopumo, ta nigeya sawesawenaya ꞌinuwayata be ꞌitauya palupalu. \v 12 Ta tuta nina Yesu waine nina ꞌiꞌitena ga ꞌibwauyena, “Waine ꞌumai.” ꞌImai ga ꞌieonena, “Kaiyale, ꞌamu leꞌoasa niꞌatu ꞌigumwala.” \v 13 ꞌEnega nimana ꞌisaꞌuna waine nina ꞌenaya ga ꞌenega ꞌinuwayata ga Yaubada ꞌitupuna. \p \v 14 Gote ꞌena anuwa tapwalolo nina ꞌana toꞌitaꞌiꞌita Yesu ꞌina guinuwa ꞌiꞌitena, ga ꞌigamwasowala manuna Sabateya leꞌoasa ꞌigie boboꞌanena, ꞌenega tai nina ꞌilolagata boda ꞌediya ꞌisimana, ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila, loina tamwalamwalatoni ꞌaene ꞌasiyata sikisi ꞌediya ꞌida guinuwao taguinuwedi. Gete nigeya ꞌana ꞌita boboꞌana be Sabateya toleꞌoasao simeema be ꞌadi leꞌoasao sabi gieboboꞌanedi.” \p \v 15 Ta Yesu niꞌatu ꞌinonona, ga maiboꞌadi ꞌediya ꞌigwae, “Kabokabomi, manuna ꞌomi ꞌimi bubuna Sabate ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya ꞌimi yobaiyao maiboꞌadi ꞌadi ꞌaliyega waliꞌaliꞌamidi ta siapweapwesa ꞌatamanaya ꞌadi bwasi sabi numa. \v 16 Ta mwaꞌadega waine nina wanuwena ꞌaene nigeya sawesawenaya be ꞌina miyamwau ꞌenega yaliꞌami be ꞌetoseyana ꞌiloba, nadigega ꞌimi yobaiyao nidi. Manuna waine gete Ebelaamo ꞌina boda ꞌebweu, ta esi Seitani yakwala eitini ꞌediya ꞌigiyaina.” \p \v 17 Yesu ꞌina ona gete ꞌenega tolomugi nidi ꞌigie omayamayaedi, ta esi tomota yau wawasae sigwausowala sinabwana Yesu ꞌina guinuwa waiwaidi manudi. \s1 Yesu ꞌiona semalimali Yaubada ꞌina etoloina manuna \r (Madiu 13:31-33; Maki 4:30-32) \p \v 18 ꞌEnega boda nidi ꞌediya wate ꞌigwae, “Mwaꞌadega Yaubada ꞌina etoloina yada giemaedanaꞌese ꞌemiya. Nai gete nadigega ꞌebweu kaiwe ꞌenega yada loesawaꞌiꞌi. \v 19 Tai ꞌebweuna beno atuna ꞌiꞌewena ga ꞌatamanaya ꞌiasona, ta ꞌitabwa ga ꞌisinabwa, ta muliyega manuwa simai ga ꞌidi newa nalinao nidi ꞌediya siꞌabidi.” \p \v 20 ꞌEnega wate ꞌieona limedi, ꞌigwae, “Onasemalimali gete, mwaꞌadega yada giemaedanaꞌese be ꞌenega Yaubada ꞌina etoloina wada mwalatoni? \v 21 Nai gete nadigega: Waine ꞌebweu pwalawa ꞌana ꞌebe gieseseya gidalina tuga ꞌiꞌewena ga pwalawa sinabwana maꞌiyana ꞌiꞌeinisina, ꞌenega pwalawa maiboꞌana ꞌiseseya.” \s1 ꞌAwa gilelena \r (Madiu 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Tuta nina Yesu ꞌitautauya Yelusalema, ga ꞌedaya ꞌaina ꞌasa sinabwadi be gidalidi ꞌediya ꞌiapwesa, ga ꞌediya ꞌieꞌieꞌita ta ꞌiloguloguguya. \v 23 ꞌEnega ꞌebweu tai Yesu ꞌienaidena, ꞌigwae, “ꞌInapwana, mwaꞌadega? Nai ꞌiabe tomota puꞌepuꞌedimo ꞌetoseyana siloba, aga?” Ga Yesu ꞌigwae, \v 24 “O nadigega, ta esi wada toowaiwai be walulugu ꞌawa nina gidalina ꞌenega. Manuna yaudi sitoo be ꞌaene silulugu ta sisoꞌiyoge. \v 25 \x * \xo 13:25 \xt Lu 6:46\x*Ta ꞌiabe wate tonianuwa nina ꞌawa ꞌigibode, be ꞌomi ꞌatamanaya watootoolo, ta ꞌali nina ꞌena waꞌauꞌaukeke, be wasisida, wagwae, ‘ꞌInapwana, ꞌali ꞌugigege be ꞌaluguwa.’ Ta ꞌiabe ꞌinapwana nina ꞌimi ona ꞌieꞌisa be ꞌemiya ꞌigwae, ‘Mane ꞌenega wamai? Nigeya yamwalamwalatonimi.’ \v 26 Be ꞌenega ꞌomi waeꞌisa be wagwae, ‘ꞌAboꞌama lowa maꞌemwao taꞌeꞌai, tanumanuma, ta wate ꞌima ꞌasaya ꞌemaya ꞌueꞌieꞌita.’ \v 27 Ta ꞌenega ꞌiabe ꞌInapwana nina ꞌieonami be ꞌida gwae, ‘Onaꞌaiꞌaila, nigeya yamwalamwalatonimi. Mane ꞌenega wamai? Waila ta geyaꞌabo waluguluguma, manuna ꞌomi totoꞌumalimi.’ \v 28 \x * \xo 13:28 \xt Md 8:11-12\x*Be ꞌenega ꞌetamo ꞌabo Ebelaamo be Aisake be Yekobe be wate palopitao maiboꞌadi maꞌediyao waꞌitadi Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌena simiyami ta ꞌomi ma imi dedoi ta ma imi esalaꞌiꞌita tuta nina ꞌena ꞌabo ꞌetauluya wamiyami. \v 29 Ta sena maiboꞌana ꞌediyega tomota simama be ꞌidi ꞌebemiya boboꞌadi siꞌewadi Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌenaya. \v 30 ꞌEnega ꞌabo yaisigedi gete tuga sinuganugana maꞌetamo sida muliya, ta yaisigedi taudi gete tuga simulimuliya maꞌetamo sida nugana.” \s1 Yesu ꞌina nuwamwau Yelusalema manuna \r (Madiu 23:37-39) \p \v 31 Tuta gote ꞌena ꞌaidi Palisiyao simai ga Yesu sieonena, sigwae, “Gete tuga ꞌulomanini be ꞌudedena, ꞌabona nai Elodi ꞌiloemwawasiyo!” \p \v 32 ꞌEnega Yesu ꞌediya ꞌiona, “Watauya be bosasa nina waeona ꞌaene gete tuga yaluyaluwa biꞌi tomota ꞌediyega yaula apwesedi, ta toleꞌoasao yagie boboꞌanedi, ta wate gibwaꞌi nadigega, be elaya ꞌigu guinuwa maiboꞌana yalosaloni. \p \v 33 “Ta ꞌaboꞌagu ꞌetamo yatautauya Yelusalema, batuwa be gibwaꞌi be elaya yaapwesa, be nada yamwamwawasa, manuna palopitao maiboꞌama ꞌima ꞌebe mwawasa Yelusalema.” \p ꞌEnega Yesu nuwana ꞌimwau ga Yelusalema manuna ꞌidedoi, ꞌigwae, \v 34 \x * \xo 13:34 \xt 2 Ia 25:18-19\x*“Yelusalema ye, mwaꞌadega ga palopitao ꞌuloemwawasidi, ta wate Yaubada ꞌina toepilialealeyao gulewega ꞌuloibweibwedi? Tuta yauna nuwanuwagu be ꞌimu tomotaiyao yabwau egogonedima ꞌatuwa kakaleko natunao papenega ꞌiꞌaubodebodedi, ta saꞌi siguitoyasegu! \v 35 ꞌEnega Yaubada ꞌiabe ꞌipilisineyo, ta yaeonayo ꞌaene geyaꞌabo wate ꞌuꞌitaꞌita limagu be ꞌana laba ꞌimu tomotaiyao sitatagwala ꞌeguya be sida gwae, ‘Tauna Yaubada ꞌana esanega ꞌimeemai tada tupu.’ \c 14 \s1 Sabate ꞌana loina \p \v 1 Sabate ꞌebweuna ꞌenaya Yesu ꞌitauya sabi ꞌeꞌai Palisiyao ꞌidi ꞌinapwana ꞌebweu ꞌina anuwaya. Anuwa nina ꞌena ꞌilugulugu ta boda siduneduneye, \v 2 manuna sena nina ꞌenaya ꞌebweu toleꞌoasa ꞌimiyami, bwalana maiboꞌana siꞌeloseseya. \v 3 \x * \xo 14:3 \xt Lu 13:10-16\x*ꞌEnega Yesu toleꞌoasa nina manuna ꞌienaida loina ꞌana tosinasinapuyao be Palisiyao ꞌediya, ꞌigwae, “Mwaꞌadega? Wanuwena ꞌaene boboꞌana ꞌabo toleꞌoasa ꞌasiyata Sabate ꞌenaya tagieboboꞌane, nai nigeya?” \v 4 Ga ꞌina ona nina nigeya sieꞌieꞌisa, ga muliyega Yesu toleꞌoasa nina nimana ꞌigiyaina, ga ꞌana leꞌoasa ꞌigie boboꞌanena. ꞌEnega ꞌietunena ga ꞌitauya ꞌina ꞌasaya. \v 5 ꞌEnega Yesu ꞌiasakowasi ꞌediya ga ꞌigwae, “ꞌAbo yaisigei ꞌomi ma imi yobaiyao nadigega ase be bulumakau ta ꞌebweuna yobai nina ꞌasiyata Sabate ꞌena ꞌibebeꞌu gaulaya, mwaꞌadega, ꞌilobwenena be walisi tuꞌeyei?” \v 6 Ta taudi tuga nigeya ꞌebweu wate ꞌidi eꞌisamo. \s1 Geyaꞌabo ꞌebemiya boboꞌadi waesiesinuwedi \p \v 7 \x * \xo 14:7 \xt Md 23:2-3, 6\x*ꞌEꞌai nina solanaya Yesu tomota ꞌaidi ꞌiꞌitedi, ꞌebemiya boboꞌana ꞌena simiyatowa, ꞌenega ꞌebweu onasemalimali ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, \v 8 “ꞌAbo yaita ꞌina anuwaya ꞌibwauyeyo ai sagalina manuna, geyaꞌabo toai ꞌatainaya ꞌumiyamiyatowa, manuna nai ꞌebweu tai sinabwana ꞌeguma ꞌimama, \v 9 tonisagali nina ꞌieonayo be ꞌutatauya tupitupiya, ta ꞌimu ꞌebemiya nina ꞌenaya tai auwauna nina ꞌida miyatowa. Ta ꞌoyo ꞌiabe ma imu omayamaya tupiya ꞌuaila. \v 10 ꞌEnega ꞌabo sibwauyeyo be ꞌululugu ꞌediya, ꞌebemiya tupiya ꞌuesinuwe be ꞌena ꞌumiyatowa, be ꞌenega tuta nina ꞌabo tonisagali ꞌimama be ꞌiꞌitayo ꞌiabe ꞌemuya ꞌida ona, ꞌigwae, ‘Gosiyagu, ꞌumiyalaga gamwagamwanaya,’ be ꞌenega ꞌulalaga ma imu gwausowala, ta wate ma ꞌamu tupu tomota matadiya. \v 11 \x * \xo 14:11 \xt Lu 18:9-14\x*Gete ꞌenega tamwalatoni ꞌaene yaita tauna ꞌigituꞌeye ꞌetamo ꞌiebusi; ta ꞌabo yaita tauna ꞌigimwaꞌute ꞌiabe ꞌitutuꞌe.” \p \v 12 \x * \xo 14:12 \xt Lu 6:32-35\x*ꞌEnega Yesu Palisi nina ꞌibwauyena ga ꞌena ꞌigwae, “ꞌAbo ꞌemasula nai ꞌeꞌai gidalina ꞌuguinuwe, geyaꞌabo gosemwao nai tasimwao nai ꞌimu buꞌunao nai toesaesao ꞌubwaubwauyedi ꞌeꞌai nina ꞌenaya, manuna taudi maꞌetamo sibwauyeyo sabi eꞌisa ꞌemuya. \v 13 Ta esiya ꞌabo ꞌemasula ꞌuguinuwe, taudi gomagomabesodi be bwalobwalogodi be tolopegoi be wate tomatakebokebo ꞌuda bwauyedi, \v 14 be ꞌenega ꞌawaboboꞌana ꞌaiꞌaila ꞌuloba, manuna gete taudi nigeya sawesawediya be ꞌimu oboboma nina sieꞌisa. Ta esi Yaubada ꞌenega ꞌamu eꞌisa ꞌuda loba, tuta nina ꞌabo toboboꞌadi mwawasega ꞌigietoolodi.” \s1 ꞌInapwana ꞌebweu ꞌemasula sinabwana ꞌiguinuwena \r (Madiu 22:1-10) \p \v 15 \x * \xo 14:15 \xt Et 19:9\x*Ga niꞌatu maꞌenao siꞌeꞌai ta ꞌebweuna ꞌediyega ona gete ꞌinonona ga Yesu ꞌieonena, ꞌigwae, “O nadigega! ꞌAbo yaisigedi silulugu Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌenaya be siꞌaꞌa, sida gwausowala sinabwana.” \p \v 16 ꞌEnega Yesu tai nina ꞌina ona ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “ꞌEbweu tai ꞌemasula sinabwana ꞌiguinuwena ga tomotai yaudi ꞌibwauyedi. \v 17 Ta niꞌatu masula ꞌigibubuna ga ꞌina ꞌaliꞌei ꞌietunena tomotai nidi ꞌediya ga ꞌieonedi, ‘Niꞌatu masula sigibubuna, ꞌenega wamai be tatatauya be ꞌeꞌai nina wada ꞌai.’ \p \v 18 “Ta maiboꞌadi geya nuwadi, ꞌenega mali ona be mali ona siꞌebwaꞌena. ꞌEbweuna ꞌigwae, ‘Niꞌatu tanowa auwauna yagimwanena, ꞌenega nai yatatauya be yayausi. Ta kagutoki sinabwana, nai geyaꞌabo yaweewa.’ \v 19 Ta ꞌebweuna wate ꞌigwae, ‘Kagutoki sinabwana, nai ꞌaboꞌagu wate geyaꞌabo yaweewa, manuna bulumakau sanau ta wate ꞌebe gesowa nima niꞌatu yagimwanedi, ꞌenega yatautauya be ꞌaene yada eguinuwaedi, be yada epaisewa toodi.’ \v 20 \x * \xo 14:20 \xt 1 Ko 7:33\x*Ta wate ꞌebweu ꞌigwae, ‘ꞌAboꞌagu auwaugu yaai, ꞌenega nai geyaꞌabo yaweewai.’ \p \v 21 “ꞌEnega ꞌaliꞌei nina ꞌiila ga ꞌina ꞌinapwana ꞌenaya ꞌisimana, ꞌigwae, ‘Maiboꞌadi geya nuwadi.’ Ga tonianuwa nina ꞌigamwasowala, ꞌenega ꞌina ꞌaliꞌei nina ꞌena ꞌiona, ‘ꞌUtauya manini ꞌasa sinabwana ꞌedanao maiboꞌadi ꞌediya be ꞌeguma ꞌeisa tomotai ꞌulobadi, ꞌanabwaꞌayoi nanaewadi nai nenetadi nai matakebokebodi nai bwalobwalogodi, tuga maiboꞌadi ꞌuꞌauꞌewedima be sida ꞌa.’ \p \v 22 “Ga ꞌaliꞌei nina ꞌiguinuwa nadigega, ta muliyega ꞌimai ga ꞌiona, ‘Niꞌatu tomota nidi yabwauyedima ta esi ꞌimu anuwa nina nigeya siloeloemaa.’ \v 23 ꞌEnega ꞌinapwana nina wate ꞌigwae, ‘ꞌEda maiboꞌadi ꞌediya ꞌuda tauya be tomotai ꞌueonadi be simama, be ꞌenega ꞌigu anuwa sida loemaa. \v 24 Ta esi tomotai nidi yagimi bwauyedi geyaꞌabo ꞌebweu ꞌediyega ꞌagu masula ꞌilotolotoo.’” \s1 Mwaꞌadega Yesu ꞌana muliya \r (Madiu 10:37-38) \p \v 25 \x * \xo 14:25 \xt Lu 18:28-30\x*Ta niꞌatu pwalu sinabwadi maꞌenao sitautauya, ga ꞌenega Yesu ꞌisanaila ga boda nidi ꞌieonedi, \v 26 “Yaita ꞌabo nuwanuwana be ꞌimuliyegu, nugana ꞌida yalaꞌaiꞌailigu ta tamana be sinana be mwanena be natunao be tasinao be nuunao ta wate tauna tuga manuna ꞌida guitoyasedi. Ta ꞌeguma nigeya, tauna nigeya ꞌagu tomuliya. \v 27 \x * \xo 14:27 \xt Lu 9:23\x*Ta ꞌabo yaita yawasina nigeya ꞌitagwatagwalei be ꞌimwamwawasa kelose ꞌenaya nadigega ꞌaboꞌagu, tauna nigeya sawesawenaya be ꞌimuliyegu. \v 28 Nadigega tuga ꞌabo yaita nuwanuwana be anuwa sinabwana ꞌiꞌabi, nugana yage maiboꞌadi ꞌida gibubudi ꞌabi nina manuna, \v 29 ꞌabona nai ꞌola namo ꞌietoolodi be geyaꞌabo anuwa maiboꞌana ꞌilosalosaloni. Gete ꞌenega ꞌiabe tomota siꞌita be tai nina situyeye \v 30 be sida gwae, ‘Tai gete ꞌatuwa waiwaina ga ꞌola ꞌietoolodi ta nigeya anuwa nina maiboꞌana ꞌiꞌabiꞌabi.’ \v 31 Ta wate ꞌeguma ꞌebweu kini niꞌatu ma ina tolosaiyao teni tausani sitautauya sabi losaiya wate mali kini ma ina bodao tuweniti tausani ꞌadi yau ꞌediya, mwaꞌadega kini nina ꞌiabe ꞌinuwanuwaꞌesa? Nai nugana ꞌida miyatowa ta ꞌida nuwanuwa be ꞌaene sawesawediya siewaiwai ꞌadi talauwalao nidi ꞌediya, nai nigeya? \v 32 Ta ꞌeguma nigeya, ꞌina toepilialealeyao nidi ꞌietuetunedi be sipilipili bodedi, ꞌabo mali kini nina ma ina boda ꞌetamo ꞌedasolaya simiyami, be ꞌenega maꞌediyao sida eonaona nuwasiwalowa manuna.” \p \v 33 \x * \xo 14:33 \xt Md 5:27-28\x*ꞌEnega Yesu ꞌina emataluwa ꞌilosalonina, ga ꞌediya ꞌigwae, “Gete nadigega wate ꞌagu muliya ꞌana ꞌeda. ꞌEguma yaita ꞌoyo nuwanuwayo be ꞌumuliyegu, nugana ꞌimu ꞌebeloina maiboꞌana ꞌuda pilisinedi. \s1 Ola yage boboꞌana \r (Madiu 5:13; Maki 9:50) \p \v 34 “Ola yage boboꞌana. Ta ꞌeguma ꞌina waiwai ꞌigugumwala, nigeya sawesawenaya be ꞌiboboꞌana limana. \v 35 Nigeya wate ꞌilobwelobwene be bwaꞌa ꞌigieboboꞌane, ta esi tada guitoyase namo. \p “ꞌEguma matenami ona gete wada nono.” \c 15 \s1 Sipi loseloseyena onasemalimalina \r (Madiu 18:12-14) \p \v 1 \x * \xo 15:1 \xt Lu 5:29-30\x*ꞌEbweu tuta takisi ꞌana toꞌewao ta wate ꞌaidi totoꞌumalidi simai Yesu sabi enonoena. \v 2 ꞌEnega Palisiyao be loina ꞌana toeꞌitao silomugi, sigwae, “Tai gete totoꞌumalidi ꞌiegosigosiyanedi ta wate maꞌenao siꞌeꞌai.” \v 3 ꞌEnega ꞌidi ona nina Yesu ꞌieꞌisena onasemalimaliyega, ꞌigwae, \v 4 “Mwaꞌadega ꞌabo ꞌebweu ꞌemiyega ꞌina sipi ꞌadi yau analedi, ta ꞌebweuna ꞌikwakwani, sawesawenaya be nainiti naini nidi mitawaya ꞌiebesinedi be sipi nina loseloseyena ꞌida ꞌebese ꞌana laba ꞌiloba. \v 5 Ta ꞌabo ꞌilobai ꞌiabe ma ina gwausowala ꞌaalanaya ꞌisaꞌui be ꞌiila ꞌasaya, \v 6 \x * \xo 15:6 \xt Lu 19:10\x*be ꞌenega gosenao ꞌibwau egogonedi be ꞌieonadi, ꞌigwae, ‘Sipi nina loseloseyena niꞌatu yalobena, ꞌenega manuna tada egwausowala.’ \v 7 ꞌEnega nadigega wate ꞌabo ꞌebweu totoꞌumalina ꞌinuwaꞌebuni, me galewa manuna sida gwausowala sinabwana, ta esi toboboꞌadi site nainiti naini nidi manudi ꞌidi gwausowala tupwana namo. \s1 Kina loseloseyena onasemalimalina \p \v 8 Nadigega ꞌabo wate waine nina ꞌina kina ꞌadi yau sanau ta ꞌebweuna ꞌiloseye, ꞌenega toꞌase ꞌida guinuwe be kina nina ꞌiloba? Nai mayale ꞌiloeꞌabi be anuwa maiboꞌana ꞌisiyayoni be ꞌiꞌebese ꞌaiꞌaila ꞌana laba ꞌiloba. \v 9 Ta ꞌabo ꞌilobai gosenao ꞌibwau egogonedima be ꞌediya ꞌigwae, ‘ꞌIgu kina nina yaloseyenaya niꞌatu yalobena, ꞌenega manuna tada egwausowala.’ \v 10 Nadigega wate ꞌabo ꞌebweu totoꞌumalina ꞌinuwaꞌebuni, ꞌiabe Yaubada ꞌina aniloseyao manuna sigwausowala sinabwana.” \s1 ꞌEbweu ꞌinapwana natuna ꞌiloseyena \p \v 11 Ta Yesu wate ꞌiona semalimaliyedi, ꞌigwae, “ꞌEbweu ꞌinapwana natunao meꞌolotodi ꞌeluwa maꞌenao simiyami, \v 12 ga megwamana tamana ꞌieonena, ꞌigwae, ‘Tamagu, nuwanuwagu be gete tuga ꞌagu egueguyai ꞌuda ꞌebwaꞌegu.’ ꞌEnega ꞌinapwana nina gwegwe maiboꞌana ꞌieguyaiyena natunao nidi ꞌediya. \v 13 \x * \xo 15:13 \xt Ona 29:3\x*ꞌEnega ꞌasiyata ꞌaina sigumwala ga megwamana nina ꞌina gwegwe ꞌiegimwaneyedi, ga ꞌana eꞌisa mani ꞌiꞌewena, ꞌenega sena nina ꞌipilisinena, ga sena ꞌedasolaya ꞌitauya ga nada gwausowala besobesoega ꞌina mani ꞌiloegumwalina. \p \v 14 “Ta niꞌatu ꞌina mani maiboꞌana ꞌigumwala ga kakaena ꞌimiyami, ga tuta gote ꞌenaya botana sinabwana sena nina ꞌena ꞌiapwesa. \v 15 ꞌEnega tai nina ꞌina paisewa ꞌiꞌebesa ga ꞌebweu ꞌasa ꞌana ꞌinapwana ꞌilobena, ga ꞌietunena be ꞌina baweyao ꞌiꞌitaꞌiꞌisidi. \v 16 \x * \xo 15:16 \xt Ona 23:21\x*Ta tai nina nuwanuwana be bawe ꞌadi masulega ꞌida ꞌa, manuna nigeya ꞌana masulamo. \v 17 Tuta gote ꞌenaya nuwana ꞌisabwalena, ga taunamo ꞌena ꞌigwae, ‘Onaꞌaiꞌaila, tamagu ꞌina topaisewao ma ꞌadi masula sinabwana, ta ꞌaboꞌagu bada saꞌi botana ꞌiunuunugu. \v 18 ꞌEnega yatoolo be yatatauya tamagu ꞌena be ꞌena yada gwae, “Tamagu, niꞌatu yatoꞌumalina Yaubada ꞌenaya ta wate ꞌoyo ꞌemuya. \v 19 ꞌEnega nigeya ꞌilobwelobwenegu be ꞌuda ꞌawanatunegu, ta esi ꞌuda eesegu ꞌimu ꞌaliꞌei ꞌatuwa.” ’ \p \v 20 “Gete nadigega ꞌinuwanuwaꞌesa, ga ꞌenega ꞌitoolo ga tamana manuna ꞌitauya, ga ꞌedasolega tamana ꞌiꞌitenama ꞌimeema ga ma ina ꞌatenuwaꞌoleꞌole ꞌipili ꞌenaya ga ꞌiatubwalina ga maꞌiyana siededoi. \p \v 21 “ꞌEnega natunana tamana ꞌieonena, ꞌigwae, ‘Tamagu, niꞌatu yatoꞌumalina Yaubada ꞌenaya ta wate ꞌoyo ꞌemuya, ꞌenega nigeya ꞌilobwelobwenegu be ꞌuꞌawa natunegu.’ \v 22 Ta esi tamanana ꞌina ꞌaliꞌeiyao ꞌibwauyedi ga ꞌediya ꞌigwae, ‘Walomanini be ꞌoama boboꞌaiꞌailina wameꞌe be natugu waeꞌote, ta wate nimapasapasa wameꞌe be nimanaya wasaꞌu, ta wate ꞌaelawa ꞌaenaya wasaꞌu, \v 23 be muliyega watatauya be bulumakau mwaneyauna ta momonanina waununama be masula sinabwana taguinuwe, be ꞌenega ma ida gwausowala tauna maꞌedai tada ꞌemasula. \v 24 \x * \xo 15:24 \xt Kol 2:13\x*Manuna natugu gete lowa ꞌimwawasaya, ta batuwa mayawasina taloba limena.’ ꞌEnega sieꞌale be silosagali ma idi gwausowala. \p \v 25 “Ta saꞌi natuna mesinabwana ꞌetamo bagulaya ꞌipaipaisewa, ta tuta nina ꞌasa selabenaya ꞌilogelogedo, wali be lausa ꞌinonodi. \v 26 ꞌEnega ꞌebweu ꞌidi ꞌaliꞌei ꞌibwauyena ga ꞌienaidena, ꞌigwae, ‘Toꞌase ꞌalena ꞌenega siegwaegwausowala?’ \v 27 Ta ꞌaliꞌei nina ꞌigwae, ‘Tasiyo niꞌatu ꞌiilama ga tamayo bulumakau mwaneyauna ta momonanina ꞌiununa ga maꞌemai ꞌaegwaegwausowala, manuna natunana ma ina boboꞌana ꞌiloba limena.’ \v 28 \x * \xo 15:28 \xt Ion 3:10, 4:1\x*Ona gete ꞌinonona ga ꞌigamwasowala sinabwana, ꞌenega geya nuwana be anuwaya ꞌilulugu. \p “ꞌEnega tamana ꞌiapwesa ga natunana mesinabwana ꞌieonena ꞌaene maꞌiyana sida lugu anuwaya. \v 29 Ta esi tai nina ꞌiguitoyasa, manuna ꞌigamwasowala sinabwana, ꞌenega tamana ꞌena ꞌigwae, ‘Tamagu, ꞌeisa yakwala ꞌediya niꞌatu manuyo yapaipaisewa ga ꞌimu eyowanao maiboꞌadi yaguinuwedi, ta nigeya ꞌebweu tuta ꞌuda obobomegu. Nigeya ꞌebweu wate yobai ꞌuꞌebwaꞌebwaꞌegu be magosegwao ꞌada gimasula be ꞌada egwausowala. Nigeya ꞌaiꞌaila! \v 30 Ta natumuna gete ꞌimu gwegwe maiboꞌana ꞌimudalidi tosogala ꞌediya, ta toꞌase manuna ꞌuobobomena, ga bulumakau mwaneyauna ta momonanina ꞌuununa manuna?’ \p \v 31 “Ta ꞌenega ꞌinapwana nina natuna ꞌena ꞌigwae, ‘Natugu, ꞌuda mwalatoni ꞌaene ꞌoyo tuta maiboꞌana selabeguya ꞌumiyami, ga toꞌase nadigega ꞌigu ꞌebeloinao, maiboꞌana nimamuya simiyami, \v 32 \x * \xo 15:32 \xt Isi 33:11\x*ta esi tasiyo gete ꞌimwawasaya, ta gete tuga mayawasina taloba limena, ꞌenega ꞌilobweneda be batuwa maꞌedai tada egwausowala.’ (v 33) Tetela gete ꞌenega Yesu Palisiyao be loina ꞌana toeꞌitao ꞌiona semalimaliyedi. \c 16 \s1 ꞌEbweu toꞌitaꞌiꞌita toꞌumalina \p \v 1 Yesu wate onasemalimali ꞌebweuna ꞌina tononoyao ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, “Toesaesa ꞌebweuna ma ina toꞌitaꞌiꞌita ꞌina gwegweyao manudi maꞌiyana simiyami. Ga ꞌebweu tuta ꞌena ꞌaina tomota ale simeꞌena ꞌinapwana nina ꞌenaya, sigwae, ‘ꞌInapwana, ꞌimu toꞌitaꞌiꞌita nina ꞌimu gwegweyao ꞌediyega ꞌiguiguinuwa besobeso.’ \v 2 ꞌEnega toesaesa nina ꞌina toꞌitaꞌiꞌita ꞌibwauyenama ga ꞌieonena, ꞌigwae, ‘ꞌAina simana toꞌumalina manuyo yanonona, ꞌenega gete tuga ꞌigu gwegwe ꞌadi pwepwaiyao ꞌuꞌebwaya limagu ta ꞌeguyega ꞌuda apwesa.’ \p \v 3 “ꞌEnega toꞌitaꞌiꞌita nina ꞌinuwanuwa, ꞌigwae, ‘Mwaꞌadega batu yaguinuwaꞌesa, manuna niꞌatu ꞌigu ꞌinapwana ꞌieꞌidiꞌidiyegu? Manuna nigeya kapekapeyana be yababagula, ta wate omayamaya ꞌabo yatautauya tomota ꞌediya be masula manuna yaesidasida.’ \v 4 ꞌInuwanuwa ga ꞌebweu ꞌeda ꞌinuwalobena, ꞌigwae, ‘O, gete nadigega yaguinuwaꞌesa be ꞌenega gosegwao yaudi yalobadi, ꞌabo paisewa gete ꞌenega yaapwesa.’ \v 5 ꞌEnega toꞌitaꞌiꞌita nina tolowagao maiboꞌadi ꞌibwauyedi, ga ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya ꞌienaida. Gimitai ꞌena ꞌigwae, ‘ꞌEisa ꞌimu lowaga bada?’ \v 6 Ta ꞌiona, ‘Bunama ꞌadi yau analedi yalowagedi.’ ꞌEnega toꞌitaꞌiꞌita nina ꞌigwae, ‘Pwepwai gete ꞌena ꞌimu lowaga nina ꞌuꞌetoladi be pipiti namo ꞌusaꞌu.’ \v 7 Ga ꞌebweu wate ꞌilugu ga ꞌienaidena, ꞌigwae, ‘Ta ꞌoyo ꞌeisa ꞌimu lowaga?’ Ta ꞌigwae, ‘Masula ꞌadi yau analedi yalowagedi.’ ꞌEnega tauna wate ꞌigwae, ‘Pwepwai gete ꞌena ꞌimu lowaga nina ꞌuꞌetoladi be eiti namo ꞌusaꞌu.’ Ta maiboꞌadi nadigega ꞌidi lowagao sisaꞌu mwaꞌutedi. \p \v 8 “ꞌEnega ꞌina ꞌinapwana nina ꞌina guinuwa gete alena ꞌinonona, ga ꞌitupuna, ꞌina sinasinapu manuna. Onasemalimali gete ꞌenega ꞌieꞌita ꞌaiꞌaila ꞌaene, me baleꞌu siewaiwai ꞌidi esaesa ꞌana guinuwa manuna, ta Yaubada ꞌina bodao ꞌidi paisewao maedana manuna nigeya siewaiwai.” \p \v 9 \x * \xo 16:9 \xt Lu 12:33\x*ꞌEnega Yesu wate ꞌieonedi, “Baleꞌu esaesanao toꞌumalidi, ta ꞌabo esaesa nidi ꞌediyega gosemiyao waobobomedi maꞌetamo taudi siaesotami ꞌebemiya ataya ꞌenaya, tuta nina esaesa nidi sigugumwala. \p \v 10 \x * \xo 16:10 \xt Md 25:21\x*“Manuna ꞌeguma yaita yage gidalina ꞌena ꞌiematamatana wate yage sinabwadi ꞌediya ꞌiematamatana. Ta ꞌabo gidalidi ꞌediya ꞌikabo wate yage sinabwadi ꞌediya ꞌikabo. \v 11 ꞌEnega ꞌomi wate ꞌabo nigeya baleꞌu esaesanao manudi waguiguinuwa ꞌaiꞌaila, ꞌiabe Yaubada geyaꞌabo wate esaesa ꞌaiꞌaila ꞌiꞌebwaꞌebwaꞌemi. \v 12 Ta ꞌabo wate gosemiyao ꞌidi esaesa manudi nigeya waguiguinuwa ꞌaiꞌaila, geyaꞌabo wate Yaubada ꞌimi esaesa nina ꞌiꞌebwaꞌebwaꞌemi. \p \v 13 \x * \xo 16:13 \xt Md 6:24\x*“ꞌEnega toguinuwa nigeya sawesawenaya be ꞌietopaisewa ꞌenaꞌiyao ꞌeluwa ꞌediya, ta ꞌebweuna ꞌida guitoyasei ta esi ꞌebweuna namo manuna ꞌida paisewa, be ꞌenega ꞌebweuna ꞌiꞌawa boboꞌane ta ꞌebweuna ꞌiꞌawa toꞌumaliye. ꞌEnega nigeya sawesawenaya be Yaubada ꞌina guinuwa be esaesa baleꞌu tagiluwedi.” \s1 Palisiyao ꞌidi bubuna \r (Madiu 11:12-13, 5:31-32; Maki 10:11-12) \p \v 14 \x * \xo 16:14 \xt Md 23:27-28\x*Tuta nina Palisiyao ona nina sinonona ga Yesu situyeyena, manuna taudi mani nuwanuwadi sinabwana. \v 15 \x * \xo 16:15 \xt Lu 18:9-14\x*ꞌEnega Yesu Palisiyao nidi ꞌediya ꞌigwae, “ꞌOmi wanuwena ꞌaene ꞌimi bubuna boboꞌana tomota matadiya, ta esi toꞌumalina maiboꞌana ꞌatemiya Yaubada ꞌimwalamwalatonidi, manuna yage nidi tomota nuwadi siꞌewedi, Yaubada ꞌenaya yage besobeso. \v 16 Ta onaꞌaiꞌaila, Mosese be palopitao ꞌidi loinao ꞌemiya simiyami ꞌana laba Yoni togiebapitaiso ꞌimai, ta tuta gote ꞌenega ga batuwa tetela boboꞌana Yaubada ꞌina loina manuna ꞌetamo ꞌasimasimanedi, ta ꞌebeloina nina manuna tomota yaudi ma idi waiwai sitootoo ta silugulugu. \v 17 \x * \xo 16:17 \xt Md 5:18\x*Galewa be baleꞌu ꞌidi sawala kapekapeyana, ta Mosese ꞌina loinao ꞌanabwaꞌayoi gidala sedaidi, geyaꞌabo saꞌi sigumwagumwala.” \p \v 18 \x * \xo 16:18 \xt 1 Ko 7:10-11\x*Ta Yesu wate ꞌediya ꞌigwae, “ꞌAbo yaita tai mwanena ꞌisaꞌile be ꞌiaibala mali waine ꞌena, tauna niꞌatu ꞌiloelata. Ta wate ꞌeguma waine saꞌisaꞌilina ꞌiai limana mali tai ꞌena, tai nina tauna wate niꞌatu ꞌiloelata.” \s1 Toesaesa ꞌebweu ta Lasalo \p \v 19 Ta Yesu wate ꞌieonedi, ꞌigwae, “ꞌEbweu tuta ꞌena toesaesa ꞌebweuna ta Lasalo simiyami. Toesaesa nina ꞌana ꞌoamao boboꞌaiꞌailidi ta wate ꞌana masulao maiboꞌadi boboꞌadi, ꞌenega ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya ma ina gwausowala. \v 20 Ta Lasalo gomagomabesona ta lobonubonuna, ꞌenega Lasalo nina toesaesa ꞌina anuwa mataꞌawaninaya ꞌimiyami, \v 21 be toesaesa nina ꞌana masula mugumugunega tupwana ꞌida loepaꞌala. Ta Lasalo nina tuta yauna bonunao kedewa siloyamoyamosidi. \v 22 Ga tuta nina Lasalo ꞌimwawasa aniloseyao siꞌauꞌewena ga Ebelaamo selabenaya sisaꞌuna topalupaludi ꞌidi senaya. ꞌEnega muliyega wate toesaesa nina ꞌimwawasa ga sisaꞌu ꞌaliꞌaliyena, \v 23 ta muliyega ma ina ꞌelouya sinabwana tomwawasa ꞌidi sena ꞌenega ꞌiꞌitatuꞌe ga Lasalo ꞌiꞌitena Ebelaamo maꞌiyana simiyami. \v 24 ꞌEnega ꞌibwautoila ga ꞌigwae, ‘Tamagu ye! ꞌUda ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyegu be Lasalo ꞌuda etunenama be bwasi gonitu nimanega meyagu ꞌida giegonitu, manuna gete tuga yaꞌeloꞌelouya sinabwana kaiwe sabelulu ꞌenaya.’ \p \v 25 “Ta Ebelaamo ꞌieonena, ꞌigwae, ‘Natugu, ꞌuda mwalatoni ꞌaene lowa yawasiyo maiboꞌana gwausowala daisinamo, ta esi Lasalo nigeya ꞌebweu ꞌebe gwausowala ꞌilobaloba. ꞌEnega gete tuga tauna ma ina gwausowala, ta ꞌoyo ꞌuꞌeloꞌelouya. \v 26 Ta wate ꞌuda mwalatoni ꞌaene gamwagamwanidaya saꞌala sinabwana ꞌimiyami ga ꞌenega ꞌiweyalida, ꞌenega nigeya sawesawemaya be gete ꞌenega ꞌaabalawa ꞌemiya. ꞌOmi wate, nigeya sawesawemiya be waabalama ꞌemaya.’ \p \v 27 “Ta toesaesa nina ꞌigwae, ‘O boboꞌana, ta nate namo nuwanuwagu be Lasalo ꞌuda etune ꞌigu bodao ꞌediya, \v 28 be tasigwao site nima ꞌida emataluwedi, ꞌabona nai taudi wate simama ꞌelouya ꞌina sena gete ꞌenaya.’ \v 29 ꞌEnega Ebelaamo tai nina ꞌieonena, ꞌigwae, ‘Niꞌatu tasimwao nidi ꞌadi toemataluwa simiyami, taudi nate Mosese be palopitao ꞌidi ona nidi Buki Tabu ꞌenaya. Ona gete solanaya sawesawenaya be tasimwao nidi sida enonoꞌaiꞌaila.’ \v 30 Ta esi toesaesa nina ꞌiona, ‘Tamagu, natei nigeya sawesawenaya. Ta ꞌabo yaita mwawasega ꞌitoolo limana be ꞌitatauya ꞌediya, be tauna siꞌitai, ꞌenega sida nuwaꞌebuni ꞌaiꞌaila.’ \v 31 \x * \xo 16:31 \xt Yo 11:45-48\x*Ta Ebelaamo wate ꞌigwae, ‘ꞌEguma Mosese be palopitao ꞌidi ona nigeya siemiemisedi, geyaꞌabo saꞌi ꞌebweu wate yaita siemiemise, ꞌanabwaꞌayoi ꞌabo ꞌebweu tomwawasa ꞌitoolo limana be ꞌitatauya ꞌediya.’ \c 17 \s1 Toꞌumalina ꞌana eꞌita \r (Madiu 18:6-7; Maki 9:42) \p \v 1 ꞌEnega Yesu ꞌina tononoyao ꞌieonedi, ꞌigwae, “Tomota ꞌaidi ꞌiabe ꞌebetoo yaudi siguinuwedi ꞌemiya be ꞌaene sida giebeꞌuyemi, ta ꞌabo yaisigedi taudi ꞌebe toona nidi siguinuwedi nuwaꞌoleꞌoledi saꞌi! \v 2 ꞌEnega ꞌabo yaita togiebeꞌu nina, ꞌilobwenena be gulewa sinabwana sida losipwa ꞌotonaya be niꞌu gaigaiya sida ulamwaꞌute be ꞌenega geyaꞌabo gogama simulimuliye. \s1 Nuwatau manuna \r (Madiu 18:21-22) \p \v 3 \x * \xo 17:3 \xt Md 18:15\x*“ꞌEnega wada ꞌitaꞌiꞌisimi, be ꞌabo tasiyo ꞌemuya ꞌiguinuwa toꞌumalina, ꞌutoo be maꞌiyayo wada giepaepalu, be ꞌabo niꞌatu ma ina nuwa boboꞌana ꞌuda nuwatau. \v 4 Ta ꞌabo tasimuna ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌenaya be masebeni ꞌiguinuwa toꞌumalina ꞌemuya, be tuta ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌenaya ꞌisidasida ꞌemuya sabi nuwatauna, ꞌilobweneyo be maiboꞌana ꞌuda nuwataudi.” \s1 Emisa manuna \p \v 5 \x * \xo 17:5 \xt Mk 9:24\x*ꞌEnega Yesu ꞌana tosimanao nidi sieonena, sigwae, “ꞌIma emisa ꞌuda giewaiwaiye.” \p \v 6 \x * \xo 17:6 \xt Md 17:20\x*Ta ꞌinapwana nina ꞌigwae, “ꞌEguma ꞌimi emisa ꞌana waiwai nadigega beno atuna, sawesawemiya be kaiwe gete sinabwana ꞌena wada ona be wagwae, ‘ꞌUetodabuyo be olaya tauyo ꞌuasoyo,’ ꞌimi ona nina ꞌiematamatane.” \s1 Toguinuwao ꞌidi paisewao \p \v 7 Ta wate ꞌediya ꞌigwae, “ꞌAbo ꞌebweu yaita ꞌoyo ma imu ꞌaliꞌei, tauna bwaꞌa ꞌana totai nai yobai ꞌana toꞌitaꞌiꞌita, ta tuta nina ꞌabo ꞌaliꞌei nina paisewega ꞌiapwesama, nigeya sawesawenaya be ꞌuloina ꞌaene tauna ꞌigimiꞌai, \v 8 ta esi ꞌuda gwae, ‘ꞌAgu masula ꞌugibubu be ꞌuꞌitaꞌiꞌisigu ta yaꞌaꞌa, be ꞌenega ꞌoyo muliyega ꞌuꞌaꞌai ta ꞌununuma.’ \v 9 ꞌEnega ꞌaliꞌei nina ꞌina paisewa manuna ꞌana lokagutoki nigeya ꞌida lobena ꞌina ꞌinapwana ꞌenega, manuna tauna tuga ꞌina paisewa. \v 10 Ta ꞌomi wate nadigega, ꞌabo tuta nina yage maiboꞌana waguinuwedi, toꞌase nadigega yaemataluwemi, wada gwae, ‘O, ꞌaboꞌama toguinuwa tuga, ꞌenega toꞌase nadigega ꞌama emataluwa ga nadigega ꞌaguinuwena, nate esi ꞌama lobwene ꞌaiꞌaila.’ \s1 Tolepelo sanau ꞌigie boboꞌanedi \p \v 11 Ta Yesu niꞌatu Yelusalema manuna ꞌitautauya ta Samelia be Galili gamwagamwanidiya ꞌilogelogedo. \v 12 \x * \xo 17:12 \xt 1 Loi 13:45-46\x*Ga ꞌebweu ꞌasa ꞌenaya ꞌimai ga tolepelo site sanau ꞌilobedi, ꞌenega ꞌina ꞌeda ꞌenega siasiꞌi, \v 13 ta sibwaubwau ꞌenadi sinabwana ꞌenega, sigwae. “ꞌInapwana Yesu, ꞌuda ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyema.” \v 14 \x * \xo 17:14 \xt 1 Loi 14:1-4; Lu 5:14\x*ꞌEnega ꞌisanaila ga ꞌieonedi, “Watatauya be totaliyao ꞌediya wada eꞌitaemi.” Ta niꞌatu sitautauya ꞌedaya ga ꞌadi lepelo ꞌigumwala, \v 15 ta ꞌebweuna tai ꞌediyega tauna goma Sameliana ꞌiꞌitena ꞌaene niꞌatu ꞌiboboꞌana, ꞌenega ꞌiila limana ga ꞌenana sinabwanega Yaubada ꞌitupuna, \v 16 \x * \xo 17:16 \xt Yo 4:9\x*ga Yesu ꞌaenaya ꞌibeꞌu sanamwaꞌuta ga ꞌena ꞌilokagutoki. \v 17 ꞌEnega Yesu tai nina ꞌieonena, “Niꞌa wate sanau yagie boboꞌanemi, ta mwaꞌo site naini nidi? \v 18 Mwaꞌadega nigeya siilailama be Yaubada ꞌena silokalokagutoki? Ta ꞌoyo toꞌuꞌumala nigeya Yudia ꞌenega, ta ꞌumai sabi lokagutoki. \v 19 ꞌEnega ꞌimu emisega ꞌetoseyana ꞌulobena. Boboꞌana, ꞌutoolo be ꞌutatauya.” \s1 Yaubada ꞌina loina tuta ꞌimeema ꞌena manuna \r (Madiu 24:23-28, 37-41) \p \v 20 \x * \xo 17:20 \xt Yo 3:3, 18:36\x*Palisiyao ꞌaidi simai ga Yesu sienaidena to tuta nadigega ꞌena Yaubada ꞌina loina ꞌida apwesama. ꞌEnega Yesu ꞌidi enaida ꞌieꞌisena gete nadigega, ꞌigwae, “Nigeya sawesawenaya be tomota matadiyega Yaubada ꞌina loina ꞌimeema siꞌita. \v 21 Ta wate nigeya sawesawediya be sida gwae, ‘Waꞌita gete’, nai ‘Gote’, manuna niꞌatu Yaubada ꞌina loina ꞌemiya ꞌimiyami.” \p \v 22 \x * \xo 17:22 \xt Lu 21:7-8\x*ꞌEnega ꞌina tononoyao ꞌieonedi, ꞌigwae, “Maꞌetamo yapilisinemi, be muliguyega nuwanuwami sinabwana be ꞌaboꞌagu Tomota Natuna maꞌemi tada miyami ꞌasiyata ꞌebweuna namo manuna, ta esi geyaꞌabo waꞌitaꞌitagu. \v 23 Ta ꞌabo tomota sigwae, ‘Keliso gote’, nai ‘Gete’, geyaꞌabo wamulimuliyedi. \v 24 Manuna tuta nina ꞌabo yamamai, galewa ꞌana ꞌita ꞌatuwa maedana daisina, nadigega namala sinabwana ꞌina giweyala ꞌana ꞌita. \p \v 25 “Ta muliyega be yage nidi siapwesa, nugana ꞌepata getedi sida guitoyasegu, be ꞌediyega ꞌelouya yada lobadi. \p \v 26 “ꞌIgu mai limana ꞌana tuta Noa ꞌina tuta nadigega. \v 27 Manuna Noa ꞌina tutaya tomota siꞌeꞌai ta sinumanuma ta wate meꞌolotodi be mewainedi siaiai ga ꞌana laba Noa ꞌina wagaya ꞌigelu ga muluwa ꞌiapwesa ga ꞌenega tomota maiboꞌadi ꞌipeꞌudi, ta ꞌaboꞌagu Tomota Natuna ꞌigu ila limanama nadigega. \p \v 28 “Ta wate ꞌiabe Loti ꞌina tuta nadigega, tuta nina tomota maiboꞌadi siꞌeꞌai ta sinumanuma, ta wate sigimwagimwane be siegiegimwane, ta wate sibagubagula ta siꞌabiꞌabi anuwa, \v 29 ga ꞌana laba Loti Sodoma ꞌipilisinena, ꞌenega kaiwe sabelulu be gulewa yaiyaidi galewega sisaguma nadigega ꞌusana, ga tomota maiboꞌadi ꞌiloemwawasidi. \p \v 30 “Yage nidi siapwesa ꞌediya, ꞌiabe wate nadigega tomota ꞌediya sida apwesaꞌesa, ꞌabo tuta nina ꞌaboꞌagu Tomota Natuna yaila limanama. \p \v 31 \x * \xo 17:31 \xt Mk 13:15-16\x*“Ta ꞌasiyata nina ꞌena ꞌeguma yaita bwaimaya ꞌimiyami, geyaꞌabo wate anuwaya ꞌilugulugu be ꞌaene ꞌida logwegwe. Nai ꞌabo yaita bagulaya ꞌipaipaisewa geyaꞌabo wate ꞌasa manuna ꞌipilipili. \p \v 32 “Ta esi wada nuwaꞌiꞌisi toꞌase nadigega ꞌiapwesa Loti mwanena ꞌenaya. \p \v 33 “Manuna ꞌabo yaita tauna yawasina manuna ꞌietapewa, ꞌiabe yawasina nina ꞌiloseye; ta ꞌabo yaita yawasina ꞌitatagwala be ꞌiloseye, maꞌetamo ꞌida lobalima. \p \v 34 “Ta yaeona ꞌaiꞌailimi ꞌaene boiboi nina gote ꞌena tai ꞌeluwa ꞌebeꞌeno ꞌebweuna ꞌena siꞌeꞌeno, be ꞌebweuna yaꞌauꞌewa ta ꞌebweuna ꞌimiyami. \v 35 Wate nadigega iine ꞌeluwa siꞌetaꞌetagowa, ꞌebweu yaꞌauꞌewa ta ꞌebweuna ꞌimiyami.” \v 36 (-) \p \v 37 ꞌEnega ꞌina tononoyao nidi sienaidena, sigwae, “ꞌInapwana, mwaꞌo?” \p Ga Yesu ꞌieonedi, “Mane ꞌena kokowa ꞌimiyami nate ꞌena kaokao sida egogonama.” \c 18 \s1 Kwabula ꞌebweu ꞌina sidasida toloina ꞌebweuna ꞌenaya \p \v 1 \x * \xo 18:1 \xt Kol 4:2\x*ꞌEnega ꞌebweu ona semalimali Yesu ꞌiꞌebwaꞌedi be ꞌaene geyaꞌabo sidasida ꞌenega sineeneta. \v 2 Gete nadigega ꞌigwae, “ꞌEbweu ꞌasa ꞌenaya toloina ꞌebweu sinabwana ꞌimiyami, tauna Yaubada nigeya ꞌida matautena ta wate tomota nigeya ꞌida ꞌamayabedi. \v 3 Ta sena nina ꞌenaya wate ꞌebweu kwabula ꞌimiyami, ꞌenega tuta yauyauna kwabula nina ꞌiapweapwesa toloina nina ꞌena ta ꞌisidasida ꞌana lema manuna, ꞌigwae, ‘ꞌInapwana, ꞌagu talauwala ꞌenega ꞌuda ꞌetoseyegu.’ \p \v 4 \x * \xo 18:4 \xt Lu 11:5-9\x*“Tuta ꞌebweuna ꞌebweuna nadigega ꞌina guinuwa, ta toloina nina geya nuwana be ꞌileme. Ga ꞌebweu tuta ꞌenaya toloina nina ꞌieꞌoataꞌoata, ꞌenega taunamo ꞌena ꞌigwae, ‘Tuwa tuga Yaubada nigeya yamatamataute ta wate tomota nigeya yada ꞌamayabedi, \v 5 ta esi kwabula gete ꞌina mai limalimana ꞌeguya manuna yada leme ꞌana talauwala ꞌenega, ꞌabona nai wate ꞌagu ꞌoataꞌoata ꞌisaꞌu.’” \p \v 6 ꞌEnega Yesu wate ꞌieonedi, ꞌigwae, “ꞌInapwana gete ꞌina ona manuna wada nuwanuwa. Onaꞌaiꞌaila tauna tai toꞌumalina ta esi kwabula ꞌilemena. \v 7 \x * \xo 18:7 \xt Et 6:9-11\x*Wate nadigega Yaubada ꞌiabe ꞌina tomotaiyao esiesinuwadi ꞌilemedi tuta nina ꞌabo siꞌawaꞌawanoi limalimana ꞌenaya, ꞌasiyata be boiboi ꞌediya, \v 8 ta ꞌina lema nina palupaluna tuga ꞌida guinuwe ꞌediya. \p “Ta mwaꞌadega ꞌomi wanuwena ꞌabo tuta nina ꞌaboꞌagu Tomota Natuna yailama baleꞌu gete ꞌena, ꞌeisa tomota ma idi emisa yalobadi sitoolo paꞌala?” \s1 Palisi be takisi ꞌana toꞌewa ꞌidi sidasida \p \v 9 \x * \xo 18:9 \xt Lu 16:15\x*Tomota ꞌaidi sinuwena ꞌaene taudi palupaludi ta mali tomota nigeya, ꞌenega Yesu ꞌiona semalimaliyedi gete nadigega, \v 10 ꞌigwae, “ꞌEbweu tuta ꞌenaya tomota siteluwa silugu Anuwa Tabu ꞌena sabi sidasida Yaubada ꞌenaya. ꞌEbweuna Palisi ta ꞌebweuna takisi ꞌana toꞌewa. \v 11 \x * \xo 18:11 \xt Md 23:23, 28\x*ꞌEnega Palisi nina ꞌitoolo ga ꞌisidasida, ꞌigwae, ‘Yaubada ye, yalokagutoki ꞌemuya manuna ꞌaboꞌagu nigeya nadigega gosegwao ꞌidi bubuna, manuna taudi toꞌipwala diidiga be kabokabodi be loeloelatadi, ta wate ꞌaboꞌagu nigeya nadigega takisi ꞌana toꞌewa gote, \v 12 manuna wiki ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌasiyata ꞌeluwa ꞌediya ꞌeꞌai ꞌenega yaedidigula, ta wate ꞌigu gwegweyao maiboꞌana ꞌenega tupwa yaꞌebwaꞌebwaya daite ꞌemuya.’ \p \v 13 “Ta esi takisi ꞌana toꞌewa nina maꞌalenega ꞌitoolo ga ma ina omayamaya lumalumana ꞌitutuna, ta ꞌikopu sanamwaꞌuta ga ꞌisidasida, ꞌigwae, ‘Yaubada ye, niꞌatu ꞌumwalatonigu ꞌaene ꞌaboꞌagu totoꞌumaligu, ꞌenega ꞌuda ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyegu!’ \p \v 14 ꞌEnega Yesu wate ꞌediya ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila, tai gete ꞌina sidasida nina manuna ꞌana ꞌawaboboꞌana ꞌilobena Yaubada ꞌenega, ta esi Palisi nina nigeya. Manuna ꞌabo yaita tauna ꞌigituꞌeye ꞌiabe sida gimwaꞌute, ta ꞌabo yaita tauna ꞌigimwaꞌute sida gituꞌeye.” \s1 Gogama Yesu ꞌiona obobomedi \r (Madiu 19:13-15; Maki 10:13-16) \p \v 15 ꞌAina tomota natudiyao gidalidi simeꞌedi be ꞌaene Yesu ꞌida gitoodi, ta ꞌina tononoyao tomotai nidi siꞌitedi ga siꞌetobodedi. \p \v 16 Ta Yesu ꞌibwau egogonedi ga ꞌigwae, “Geyaꞌabo gogama waꞌetoꞌetobodedi ta esi wada tagwaledi be ꞌeguya sida mai. Manuna gogama getedi nadigega Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌilobwene ꞌaiꞌailidi. \v 17 Manuna ꞌabo yaisigedi taudi geyaꞌabo gogama getedi nadigega ꞌidi emisa, geyaꞌabo saꞌi Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌena silugulugu.” \s1 Esaesa manuna \r (Madiu 19:16-30; Maki 10:17-31) \p \v 18 Me Yudia ꞌidi toanugana ꞌebweu ꞌimai ga Yesu ꞌienaidena, ꞌigwae, “ꞌInapwana, yamwalamwalatoni ꞌaene ꞌoyo toeꞌita boboꞌana, ꞌenega toꞌase yada guinuwe be ꞌenega yawasigu ataya yada loba?” \p \v 19 Ga Yesu tai nina ꞌieonena, “Mwaꞌadega ga ꞌenega ꞌuꞌawa boboꞌanegu? Manuna nigeya ꞌebweu yaita boboꞌana, nate namo Yaubada. \v 20 \x * \xo 18:20 \xt Sia 20:12-16\x*Ta Yaubada ꞌina loinao niꞌatu ꞌumwalamwalatonidi, nate ꞌaene: \p Geyaꞌabo loelata, \p Geyaꞌabo loemwawasa, \p Geyaꞌabo ꞌipwala, \p Geyaꞌabo simana kabokabo, \p Ta wate tamayo be sinayo ꞌuda ꞌamayabedi.” \p \v 21 Ga tai nina ꞌigwae, “ꞌIgu tuta gwamega ga batuwa loina nidi getedi yamuliya ꞌaiꞌailedi.” \p \v 22 \x * \xo 18:22 \xt Lu 12:33\x*ꞌIna ona gete nadigega Yesu ꞌinonona, ꞌenega ꞌigwae, “ꞌEbweuna yage namo ꞌilogegesemu, nate ꞌaene ꞌimu gwegweyao maiboꞌana ꞌuda egimwaneyedi be ꞌadi maisa togomabeso ꞌediya ꞌueguyaiyedi, ta ꞌenega ꞌumamai be ꞌumuliyegu be ꞌenega maꞌetamo ꞌimu esaesa galewaya ꞌuda loba.” \p \v 23 Ona gete tai nina ꞌinonona ta ꞌina esaesa sinabwana ꞌiegagalena, ꞌenega nuwana ꞌimwau ꞌaiꞌaila. \p \v 24 Ta ꞌina nuwamwau nina niꞌatu Yesu ꞌimwalatonina, ꞌenega tomota ꞌediya ꞌigwae, “ꞌAbo yaisigedi taudi ma idi esaesa sinabwana ꞌidi lugu Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌenaya mwau wawasae. \v 25 Onaꞌaiꞌaila, kameli tauna yobai sinabwana, ꞌenega tupwana mwauna be siyaluma ꞌana lobwalena ꞌenega ꞌilulugu, ta esi toesaesao ꞌidi lugu Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌenaya mwau wawasae.” \p \v 26 Boda nidi Yesu maꞌenao simiyami ona nina sinonona, ga sienaidena, sigwae, “ꞌAbo gete nadigega, yaita sana sawesawenaya be ꞌebe gwausowala ꞌiloba?” \v 27 ꞌEnega ꞌediya ꞌigwae, “Toꞌase tomota ꞌediya nigeya kapekapeyana, Yaubada ꞌena yage nidi kapekapeyadi.” \p \v 28 ꞌEnega Pita Yesu ꞌieonena, “ꞌInapwana, ta ꞌaboꞌama mwaꞌadega? Manuna niꞌatu ꞌima ꞌasao ꞌapilisinedi ga ꞌamuliyemu.” \v 29 Ta Yesu maiboꞌadi ꞌieonedi, ꞌigwae, “Yasimana palupalu ꞌemiya, ꞌabo yaisigedi ꞌomi ꞌimi ꞌasa nai mwanemiyao nai tasimiyao nai tamamiyao nai sinamiyao nai natumiyao wapilisinedi be Yaubada ꞌina loina ꞌena watagwalemi, \v 30 tuta gete ꞌena eꞌisa sinabwana waloba, ta wate tuta ꞌimeemai ꞌenaya yawasimi ataya waꞌewa.” \s1 Yesu ꞌina ona mwawasa manuna \r (Madiu 20:17-19; Maki 10:32-34) \p \v 31 Yesu site tuwelo nidi ꞌibwau egogonedi ga ꞌiailedi maꞌalenaya ga ꞌieonedi, “Gete tuga tatuꞌetuꞌe Yelusalema be yage nina maiboꞌana palopitao lowaenei siꞌetoladina ꞌaboꞌagu Tomota Natuna manugu ꞌiabe siapwesa be waꞌitadi. \v 32 Nugana sida ꞌebwayaegu taudi nigeya me Yudia ꞌediya, be sida tuyeyegu be sigie omayamayaegu be sigiwaligu, \v 33 ta wate balaeyega sisapigu, ta ꞌenega siloemwawasigu, ta ꞌasiyata ꞌetonina ꞌenaya mwawasega yatoolo limana.” \p \v 34 Ta ꞌina tononoyao nidi nigeya ꞌebweu wate ꞌina ona nina ꞌana nuwasabwalena ꞌediya ꞌilugulugu. \s1 Yesu ꞌebweu tomatakebokebo ꞌigie boboꞌanena \r (Madiu 20:29-34; Maki 10:46-52) \p \v 35 Ta niꞌatu Yesu Yeliko ꞌena ꞌialogedo, ga ꞌebweu tomatakabokebo ꞌedaya ꞌimiyami ta ꞌiesidasida mani be gwegwe manudi. \v 36 Yesu ma ꞌana bodao ꞌenadi ꞌinonona ta ꞌilosuyaena ga ꞌigwae, “Yaisigedi natedi?” \v 37 \x * \xo 18:37 \xt Md 2:23\x*ꞌEnega sigwae, “Yesu goma Nasaleta ꞌitautauya.” \p \v 38 \x * \xo 18:38 \xt Md 1:1\x*ꞌEnega tomatakebokebo nina ꞌibwau toila ga ꞌigwae, “Yesu ye, ꞌoyo Debida ꞌina susu, ꞌuda ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyegu!” \p \v 39 Ga taudi tomota nidi sinuganama tai nina siꞌetobodena, sigwae, “ꞌUlosaꞌu! Tuwa bwau!” \p Ta tuga ꞌibwau toitoila ta ꞌigwae, “Debida tubuna ye, ꞌuda ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyegu.” \p \v 40 ꞌEnega Yesu ꞌitoolo ga ꞌieonedi be tai nina sida bwauyenama. \p Ta niꞌatu ꞌimai ga ꞌienaidena, ꞌigwae, \v 41 “Toꞌase nuwanuwayo be yaguinuwe ꞌemuya?” \p ꞌEnega ꞌigwae, “ꞌInapwana, kapekapeyana be matagu ꞌuda gieꞌesasedi?” \p \v 42 Ta Yesu ꞌigwae, “Gete tuga matayo ꞌida ꞌesasa, manuna niꞌatu ꞌimu emisa ꞌenega ꞌuboboꞌana.” \p \v 43 Gote ꞌena matana ꞌiꞌesasedi ga ma ina lokagutoki Yaubada ꞌenaya Yesu ꞌimuliyena. Ta boda nidi siꞌitenaya, ga maiboꞌadi Yaubada situpuna. \c 19 \s1 Sakiusa manuna \p \v 1 Ta niꞌatu Yesu Yeliko ꞌena ꞌilugu, ga ꞌasa nina solanega ꞌitautauya. \v 2 Sena nina ꞌenaya ꞌebweu takisi ꞌadi toꞌewao ꞌadi toanugana ꞌimiyami, ꞌana esana Sakiusa, tauna toesaesa ꞌebweu. \v 3 Ta tuta nina Yesu ꞌitautauya, Sakiusa nuwanuwana be Yesu ꞌida ꞌita ꞌaene yaita tauna, ta esi nigeya sawesawenaya be ꞌiꞌita, manuna tauna tai kukupana tuga, ta wate boda sinabwana. \v 4 ꞌEnega ꞌipili nugana ga kaiwe ꞌebweu ꞌimwelena, ꞌana esana sikamole, be gote ꞌenega Yesu ꞌiꞌita, tuta nina ꞌabo sena nina ꞌena ꞌialogedo. \p \v 5 Ta tuta nina Yesu ꞌimai sena nina ꞌenaya, ꞌiꞌitatuꞌe ga Sakiusa ꞌiꞌitena, ꞌenega ꞌieonena, ꞌigwae, “Sakiusa, ꞌuebusi maninima, manuna batuwa ꞌoyo be ꞌaboꞌagu ꞌimu anuwaya tada miyami.” \p \v 6 Sakiusa ꞌilomanini ga ꞌiebusi, ga ma ina gwausowala Yesu maꞌiyana sielobaloba. \p \v 7 Gote ꞌena tomotai nidi yage gete siꞌitena, ga silomugi, sigwae, “Mwaꞌadega ga Yesu ꞌilugu totoꞌumalina ꞌina anuwaya?” \p \v 8 \x * \xo 19:8 \xt Sia 22:1\x*Ta Sakiusa nina ꞌitoolo ga Yesu ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌInapwana, batuwa ꞌenega ꞌigu gwegwe maiboꞌana yada ꞌupwaluwe be ꞌana tupwa maiboꞌana togomabeso yada ꞌebwaꞌedi. Ta wate ꞌabo yaita ꞌenega lowa yaꞌewagesi, yada yotuli ta ꞌana loeposeyana ata nadigega yaꞌebwaꞌe.” \p \v 9 \x * \xo 19:9 \xt Gu 16:31\x*ꞌEnega Yesu ꞌieonena, “Gete tuga anuwa gete ꞌenaya ꞌetoseyana ꞌiapwesama, manuna tai gete tauna ꞌebweu Ebelaamo ꞌina boda. \v 10 \x * \xo 19:10 \xt 1 Ti 1:15\x*Onaꞌaiꞌaila ꞌaboꞌagu Tomota Natuna, ta yamai be kwanikwanidi yada ꞌebesedi be yaꞌetoseyedi, nadigega tai gete.” \s1 Onasemalimali egueguyai manuna \r (Madiu 25:14-30) \p \v 11 Ta niꞌatu be Yelusalema ꞌena silogedo, ꞌenega boda nidi taudi sinuwena ꞌaene Yaubada ꞌina loina selabenaya be ꞌieꞌale, ꞌenega onasemalimali gete ꞌiꞌebwaꞌedi, \v 12 ꞌigwae, “ꞌEbweu ꞌinapwana niꞌatu ꞌigibubuna be ꞌitatauya sena ꞌedasola ꞌenaya be ꞌaene nada ꞌietoloina, be ꞌenega muliyega ꞌiila limanama. \v 13 Ta muliyega be ꞌitatauya, ꞌina toguinuwao sanau ꞌibwau egogonedima ga ꞌadi egueguyai kina ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌiꞌebwaꞌedi ga ꞌieonedi, ‘ꞌAmi egueguyai gete wada epaisewadi be ꞌana loeposeyana wada loba, ꞌana laba yaila limanama.’ \p \v 14 “Ga muliyega ꞌinapwana nina ꞌina tomotaiyao ꞌaidi siguitoyasena, geya nuwadi be ꞌediya ꞌida etoloina, ꞌenega ale sietunena, sigwae, ‘Tai nina nate geya nuwama be ꞌemaya ꞌietoloina.’ \p \v 15 “Ta ꞌinapwana nina tuwa tuga ꞌietoloina, ga tuta nina ꞌiila limanama, ga ꞌina toguinuwao nidi ꞌibwau egogonedima be ꞌaene nuwanuwana be ꞌida mwalatoi ꞌeisa ꞌadi egueguyai nidi ꞌediyega loeposeyana silobedi. \p \v 16 “Ga tai ꞌebweu ꞌinugana ga ꞌina ꞌinapwana matanaya ꞌitoolo ta ꞌieonena, ꞌigwae, ‘ꞌEnaꞌi, ꞌimu kina nina ꞌebweuna lowa ꞌuꞌebwaꞌebwaꞌeguya gete ꞌana loeposeyana sanau yalobedi.’ \p \v 17 \x * \xo 19:17 \xt Lu 16:10-11\x*“ꞌEnega ꞌinapwana nina ꞌigwae, ‘Onaꞌaiꞌaila, ꞌoyo togwaunuwa ꞌaiꞌaila, manuna yage gidalina ta ꞌugiesinabwena, ꞌenega ꞌamu eꞌisa yaꞌebwaꞌeyo, nate ꞌasa sanau ꞌediya ꞌuda etoloina.’ \p \v 18 “Ga tai ꞌeluwena wate ꞌimai ga ꞌigwae, ‘ꞌInapwana, ꞌimu kina nina ꞌebweuna lowa ꞌuꞌebwaꞌebwaꞌeguya gete ꞌana loeposeyana nima yalobedi.’ \p \v 19 “ꞌEnega tauna wate ꞌieonena, ꞌigwae, ‘ꞌAsa nima ꞌediya ꞌuda etoloina.’ \p \v 20 “Ta ꞌetonina wate ꞌimai ga ꞌigwae, ‘ꞌInapwana, ꞌimu kina gete, kaleko ꞌenega yanugwena ga yasaꞌububu ꞌaiꞌailina. \v 21 Manuna yamatautemu ꞌabona nai ꞌikwakwaiya. Ta onaꞌaiꞌaila, yamatautemuya manuna ꞌoyo tai paꞌaliyo ta ꞌimu esaesa ꞌuꞌewaꞌewa mali tomota ꞌidi paisewa ꞌediyega. ꞌEnega ꞌimu kina gete ꞌuꞌewalima.’ \p \v 22 “Ga ꞌinapwana nina ꞌigwae, ‘Onaꞌaiꞌaila, ꞌoyo toguinuwa toꞌumaliyo. Tauyo saꞌi ꞌimu onega ꞌamu loina yaꞌebwaꞌeyo. Manuna niꞌatu ꞌumwalatonigu ꞌaene ꞌaboꞌagu tai paꞌaligu, ta ꞌigu esaesa yaꞌewaꞌewa mali tomota ꞌidi paisewa ꞌediyega, \v 23 ta toꞌase ꞌalena ga ꞌenega nigeya ꞌigu mani nina banika ꞌena ꞌusaꞌusaꞌu be ꞌenega tuta nina yailama ma ꞌana loeposeyana yalobai?’ \p \v 24 “ꞌEnega taudi ꞌinapwana nina selabenaya sitootoolo ꞌieonedi, ꞌigwae, ‘ꞌIgu kina nina ꞌenega waꞌewa be tai nina tauna loeposeyana sinabwana ꞌilobena ꞌenaya waꞌebwaꞌe.’ \p \v 25 “Ga taudi sigwae, ‘ꞌInapwana, geyaꞌabo ꞌaꞌebwaꞌebwaꞌe, manuna tauna niꞌatu kina sanau ꞌiꞌewedi ga sawesawenaya.’ \p \v 26 “Ta ꞌinapwana nina wate ꞌediya ꞌigwae, ‘Tuwa tuga, wada ꞌebwaꞌe, manuna ꞌabo yaita ꞌana egueguyai ꞌiloeposeyanei, ꞌana loeposeyana wate ꞌida loba, ta ꞌeguma yaita nigeya ꞌiloeloeposeyane, toꞌase ꞌenaya ꞌimiyami ꞌenega maꞌetamo sida ꞌewayaule. \v 27 ꞌEnega gete tuga ꞌagu talauwalao nidi, taudi siguitoyasegu be ꞌaene geya nuwadi be ꞌediya yaetoloina, wada ꞌauꞌewedima be mataguya waloemwawasidi.’ ” \s1 Yesu ꞌina lugu Yelusalema ꞌena \r (Madiu 21:1-11; Maki 11:1-11; Yoni 12:12-19) \p \v 28 Yesu ꞌina ona gete ꞌilosalonina ga ꞌitoolo ga ma ina tononoyao situꞌetuꞌe Yelusalema manuna, \v 29 ta ꞌidi tauya ꞌenaya Betipegi be Betani selabediya silogelogedo, nate Olibe ꞌoyana ꞌagalaunaya, ꞌenega ꞌina tononoyao ꞌeluwa ꞌigimi etunedi sena nidi ꞌediya ma ꞌadi emataluwa, \v 30 ꞌigwae, “ꞌAsa nina gote matadaya ꞌena watatauya be gote ꞌena ꞌiabe ꞌebweu yobai waꞌitaloba, nate ase mwaneyauna, tauna nigeya tomota sida gelutoona, yobai nina waliꞌami be wameꞌe. \v 31 Ta ꞌabo yaita ꞌigwae, ‘Toꞌase manuna nate yobai nina waliꞌaliꞌami?’ tai nina waeona, wagwae, ‘ꞌInapwana nuwanuwana.’ ” \p \v 32 ꞌEnega taudi sitauya ga yage maiboꞌadi silobedi nadigega Yesu ꞌieonaꞌesedi. \v 33 Ta tuta nina ase nina siliꞌaliꞌami ta toniyobai nidi sieonedi, sigwae, “Mwaꞌadega ga ꞌima yobai waliꞌaliꞌami?” \v 34 Ga sigwae, “ꞌInapwana nuwanuwana.” \p \v 35 Ta yobai nina siꞌewena ga sitauyena Yesu ꞌena, ga ꞌadi ꞌoamega gwauna siloesona, ꞌenega Yesu ꞌigelutuꞌe, \v 36 ga ꞌitautauya ta tomota yaudi ꞌadi ꞌoamao ꞌedaya siesodi. \p \v 37 Ga niꞌatu simai Yelusalema selabenaya ga simwaꞌumwaꞌuta Olibe ꞌedana ꞌenaya ga ꞌana tomuliyao nidi mabodadi ma idi gwausowala Yaubada situpuna, manuna niꞌatu ꞌina guinuwa waiwaidi siꞌitedi, \v 38 \x * \xo 19:38 \xt Sam 118:26\x*sigwae, “Kamatoki ꞌInapwana, Yaubada ꞌana esanega ꞌumai be ꞌenega gwausowala be tupu galewaya sida sinabwa ꞌaiꞌaila.” \p \v 39 \x * \xo 19:39 \xt Md 21:14-16\x*ꞌEnega Palisiyao ꞌaidi boda nidi ꞌediyega Yesu sieonena, sigwae, “ꞌInapwana ꞌamu tomuliyao nidi ꞌueonadi be silosaꞌu.” \p \v 40 Ta Yesu ꞌigwae, “Geyaꞌabo yaꞌetoꞌetobodedi, manuna ꞌabo taudi siꞌalaenono gulewa ꞌenadi ꞌisaꞌu be sibwabwau.” \s1 Yesu ꞌidedoi Yelusalema manuna \p \v 41 \x * \xo 19:41 \xt Lu 13:34-35\x*Niꞌatu Yesu ꞌilogedo Yelusalema selabenaya ta ꞌasa nina sinabwana ꞌiꞌitena ga nuwana ꞌimwau ga ꞌidedoi, ꞌigwae, \v 42 “Yelusalema ye, ꞌiabe tomotenimwao nuwaꞌoleꞌoledi saꞌi, manuna tuta gete ꞌenaya ꞌadi ꞌetoseyana nina nigeya simwalamwalatoni. \v 43 Ta esi tuta ꞌimeemai ꞌediya ꞌadi talauwalao simama be sipeꞌudi, manuna ꞌiabe ꞌimu sena maiboꞌana siꞌali sakowasiye ta maiboꞌadi siluguwa be tomotenimwao siloegumwalidi, \v 44 ta wate anuwa maiboꞌana siligei yauyauledi. \p “Yage nidi getedi maꞌetamo ꞌemuya siapwesa, manuna natumwao nidi nigeya Yaubada ꞌana etuetune nina manuna sigwaugwausowala.” \s1 Yesu toegimwaneyao Anuwa Tabuyega ꞌipaꞌidi \r (Madiu 21:12-17; Maki 11:15-19; Yoni 2:13-22) \p \v 45 ꞌEnega ꞌitauya ga ꞌilugu Anuwa Tabu solanaya ta toegimwane solanega ꞌipaꞌidi, ta ꞌieonedi, \v 46 ꞌigwae, “Buki Tabu ꞌenaya Yaubada ꞌina ona siꞌetoladina ꞌigwae, \p ‘ꞌIgu anuwa ꞌaene anuwa ꞌebe sidasida, ta ꞌomi wagibunina ga ꞌaene ꞌimi ꞌebe ꞌipwala.’ \p \v 47 Ta ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna Anuwa Tabu nina ꞌenaya ꞌieꞌieꞌita, ta totaliya sinabwadi be loina ꞌana toeꞌitao be wate toanuganao sitootoo be ꞌaene Yesu sida loemwawasi, \v 48 \x * \xo 19:48 \xt Md 21:46\x*ta nigeya sawesawediya, manuna Yesu ꞌina eꞌitao tomota yau wawasae nuwadi ꞌiꞌewena. \c 20 \s1 Yesu ꞌana loina manuna \r (Madiu 21:23-27; Maki 11:27-33) \p \v 1 ꞌEbweu tuta ꞌenaya, Yesu ꞌieꞌieꞌita Anuwa Tabu ꞌenaya, nate Tetela Boboꞌana ꞌisimasimana tomota ꞌediya, ta totaliyao be loina ꞌana toeꞌitao be wate ꞌinapwanao simai ga Yesu sienaidena, \v 2 sigwae, “Tai, yaita ꞌina loinega ga gete nadigega ꞌuguiguinuwaꞌesa?” \p \v 3 Ta Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Nugana yagimi enaida ꞌemiya. \v 4 Yaita ꞌina loinega ga Yoni togiebapitaiso ꞌiguiguinuwa? Yaubada, nai ꞌebweu tomota?” \p \v 5 ꞌEnega taudimo ꞌediya sienuenuwana, sigwae, “ꞌIna ona mwaꞌadega tada eꞌisaꞌese? Manuna ꞌabo tagwae, ‘Yaubada ꞌenega’, ꞌiabe ꞌieona limada be ꞌigwae, ‘Ta! Toꞌase sana manuna ga Yoni nigeya waemiemise?’ \v 6 Ta ꞌabo tagwae, ‘Tomota ꞌenega’, nate be boda gulewega siloibwaibwada, manuna tomota yaudi Yoni siemisena ꞌaene tauna ꞌebweu palopita.” \p \v 7 ꞌEnega ꞌina enaida nigeya sieꞌieꞌisa ꞌaiꞌaili, ta esi sigwae, “Nigeya ꞌamwalamwalatoni.” \p \v 8 Ta Yesu wate ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu geyaꞌabo wate ꞌemiya yasimasimana apwesa yaita ꞌina loinega ga gete nadigega yaguiguinuwaꞌesa.” \s1 ꞌInapwana ꞌina bagula ꞌana topaisewao onasemalimalina \r (Madiu 21:33-46; Maki 12:1-12) \p \v 9 ꞌEnega Yesu tomota nidi ꞌiona semalimaliyedi, ꞌigwae, “ꞌEbweu tai ꞌina bagula ꞌiasona oine daisinamo, ga ꞌina toguinuwao ꞌiloinedi be siꞌitaꞌiꞌisi, ta tauna ꞌitauya mali senaya ga nada ꞌimiyami. \p \v 10 “Ta sesoi ꞌana tutaya ꞌinapwana nina ꞌina ꞌaliꞌei ꞌebweuna ꞌietune ilena be ꞌaene oine uwana bagula ꞌana toꞌitaꞌiꞌitao ꞌediyega ꞌida meꞌedi. ꞌItautauya ga nigeya siꞌebwaꞌebwaꞌe, ta esi sisapina ga maꞌanimenimenamo sietunena ga ꞌiila. \p \v 11 “ꞌEnega ꞌinapwana nina ꞌina ꞌaliꞌei ꞌeluwena wate ꞌietunena ꞌediya ga siununa ga wate sigie omayamayena ta maꞌanimenimenamo sietunena ga ꞌiila. \p \v 12 “Ta wate ꞌetonina ꞌietunena ꞌediya ga wate siunu geyogeyonina ga sipaꞌina. \p \v 13 “ꞌEnega tonibagula nina ꞌinuwanuwa, ꞌigwae, ‘To ꞌeda wate yada guinuwe? Nai taugu tuga natuꞌaiꞌailigu yaetune be ꞌenega sida ꞌamayabe manuna tauna sana natugu.’ \p \v 14 “Ta tuta nina toguinuwao nidi ꞌinapwana natuna siꞌitena ꞌimeema taudimo ꞌediya sigwae, ‘Gosemao, tai gote ꞌimeema, tauna ꞌinapwana nina natuna ꞌebweuna namo tuga, ꞌenega batuwa nina taloemwawasi be ꞌaboꞌada bagula taloine.’ \p \v 15 “ꞌEnega sigiyaina ga bagulega siula apwesena ꞌetauluya, ga nada siloemwawasina.” \p Ga niꞌatu Yesu ꞌina emwasala ꞌigumwala ga ꞌienaida ꞌediya, ꞌigwae, “Toꞌase ꞌiabe ꞌinapwana nina ꞌina toꞌitaꞌiꞌitao nidi ꞌediya ꞌiguinuwe? \p \v 16 “Onaꞌaiꞌaila ꞌinapwana nina ꞌimama be toguinuwa nidi ꞌiloemwawasidi, be ꞌenega bagula nina mali toꞌitaꞌiꞌitao ꞌiꞌebwaꞌedi.” \p ꞌInapwanao nidi Yesu ꞌina ona gete nadigega sinonona ga sigwae, “Onaꞌaiꞌaila, ꞌaboꞌada geyaꞌabo wate nadigega!” \p \v 17 \x * \xo 20:17 \xt Sam 118:22\x*Ta Yesu ꞌiduneyedi ta wate ꞌediya ꞌigwae, “Mwaꞌadega ꞌana mwalatoi Buki Tabu ꞌina simana gete, ꞌigwae, \p ‘ꞌOla nina lowa toꞌabi anuwa siguitoyasena, ta gete tugai niꞌatu sietoolona be ꞌieꞌola nugana, be ꞌola maiboꞌadi ꞌiloinedi.’ \p \v 18 \x * \xo 20:18 \xt Ais 8:14-15\x*“ꞌEguma yaita ꞌibebeꞌu ꞌola gete ꞌena, ꞌiabe luluna ꞌilasadi, ta ꞌeguma ꞌola nina ꞌibebeꞌu ꞌebweu yaita etaninaya ꞌiabe oona ꞌiꞌauideide namo.” \p \v 19 \x * \xo 20:19 \xt Lu 19:47-48\x*Gote ꞌena totaliyao be loina ꞌana toeꞌitao ꞌaina ꞌedaꞌeda siꞌebesena be ꞌaene Yesu sida giyai, manuna simwalatonina ꞌaene taudi tuga manudi ꞌiona semalimali, ta esi nigeya sigiyagiyai manuna pwalu ꞌediya simatauta. \s1 Takisi Sisa manuna \r (Madiu 22:15-22; Maki 12:13-17) \p \v 20 ꞌEnega tuta yauna Yesu siloomataꞌiꞌisi be ꞌaene toꞌase ꞌina loegesi siloba, be ꞌenega sisimana toloina ꞌenaya be ꞌietalae, ꞌenega tomota ꞌaidi sietunedi Yesu ꞌenaya be enaidega sikaboe be ꞌaene ꞌina loegesi siloba. \v 21 ꞌEnega tomota nidi simai ga Yesu sieonena, sigwae, “ꞌInapwana, onaꞌaiꞌaila ꞌoyo ꞌimu onao be ꞌimu eꞌitao maiboꞌana palupaludi, ta wate ꞌamwalatonimu ꞌaene nigeya ꞌebweu tomota ꞌuda matautena, ta esi Yaubada ꞌina nuwanuwa ꞌana toeꞌita ꞌaiꞌaila ꞌoyo. \v 22 ꞌEnega mwaꞌadega, sawesawenaya be Kini Sisa manuna takisi tasaꞌu, nai nigeya?” \p \v 23 Ta Yesu niꞌatu ꞌidi kabo nina ꞌimwalatonina, ꞌenega ꞌieonedi, \v 24 ꞌigwae, “Abaga mani nina wameꞌe be yaꞌita.” ꞌEnega siꞌebwaꞌena ga ꞌieonedi, ꞌigwae, “Wada eonagu yaita gete ꞌana maꞌamaꞌayau ta ꞌana esana mani nina ꞌena?” \p Ga taudi sigwae, “Kini Sisa.” \p \v 25 ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “O, nadigega, ꞌenega ꞌeguma Kini ꞌina yage waꞌebwaya Kini ꞌenaya, ta ꞌeguma Yaubada ꞌina yage Yaubada waꞌebwaꞌe.” \p \v 26 Yesu ꞌina ona gete pwalu matadiya maiboꞌana palupaluna, ta nigeya ꞌebweu wate onagesi ꞌenega silobaloba, ta ma idi nuwaowana simiya ꞌalaenono. \s1 Tomwawasa ꞌidi toolo limana \r (Madiu 22:23-33; Maki 12:18-27) \p \v 27 ꞌEnega wate ꞌaina Sadusiyao, taudi nigeya siemiemisa tomwawasa ꞌidi toolo limana manuna, simai ga Yesu ꞌena sienaida, sigwae, \v 28 \x * \xo 20:28 \xt 2 Loi 25:5\x*“ꞌInapwana, loina gete nadigega Mosese ꞌiꞌetoladina manuda, ꞌigwae, ‘ꞌAbo ꞌebweu tai ꞌiai be nigeya natunamo ta ꞌimwamwawasa, tai nina tasina kwabulinana maꞌiyana sida ai be ꞌenega ꞌabo waine ꞌienatuna, natunao tokwaiya nina ꞌana lopaꞌeluyao.’” \p \v 29 ꞌEnega ꞌebeꞌita siꞌebwaꞌena, sigwae, “ꞌEbweu tai matasinao simiyami ꞌadi yau site sebeni, ga ꞌadi tomatuwa nina ꞌiai ga muliyega nigeya natunamo, ta tai nina ꞌimwawasa. \v 30 ꞌEnega tasina selabenega kwabula nina ꞌiꞌewena ga wate simiyamiyana ta nigeya natunamo, ta tai nina ꞌimwawasa. \v 31 ꞌEnega wate tasina selabenega kwabula nina ꞌiaina, ga wate nadigega nigeya natunamo, ta ꞌimwawasa. Ta nadigega tuga tasinao maiboꞌadi kwabula nina siaiai ta simwawamwawasa, ta nigeya natudimo, \v 32 ga muliyega waine wate ꞌimwawasa. \p \v 33 “Ta toꞌase ꞌunuwena tomota gete manudi to tai waine nina mwaneꞌaiꞌailina, tuta nina ꞌabo mwawasega sitoolo limana? Manuna site sebeni nidi niꞌatu siaina.” \p \v 34 ꞌEnega Yesu ꞌidi ona ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Wada nuwaꞌiꞌisi ꞌaene tuta gete ꞌena waine be tai siaiai, \v 35 ta esi tuta ꞌimeema ꞌenaya ꞌabo waine be tai sawesawediya be mwawasega sitoolo limana geyaꞌabo wate siaiai limana. \v 36 Manuna ꞌiabe taudi nadigega aniloseyao, be geyaꞌabo wate simwawamwawasa limana, ta esi Yaubada ꞌida ꞌawanatunedi manuna mwawasega sitoolo limana. \p \v 37 \x * \xo 20:37 \xt Sia 3:6\x*“Ta Mosese lowaenei ꞌieꞌita ꞌaiꞌailida tomwawasa ꞌidi toolo limana manuna. Tuta nina Mosese mitawaya ꞌitautauya ta Yaubada kaiwe sabelulu ꞌenega ꞌieonena, ꞌigwae, ‘ꞌAboꞌagu Ebelaamo be Aisake be Yekobe ꞌidi Yaubada’. \v 38 Gete ꞌana mwalatoi ꞌaene nigeya tomwawasa ꞌidi Yaubada ta esi taudi mayawasidi ꞌidi Yaubada, manuna ꞌinapwanao nidi Yaubada ꞌina senaya gete tuga mayawasidi simiyami.” \p \v 39-40 Gote ꞌena loina ꞌana toeꞌitao simatauta ga ꞌaidi sigwae, “Toeꞌita, ꞌimu eꞌisa boboꞌana wawasae,” ꞌenega nigeya ꞌebweu wate enaida siꞌebwaꞌebwaꞌe. \s1 Toꞌetoseyana nina tauna Debida ꞌina susu \r (Madiu 22:41-46; Maki 12:35-37) \p \v 41 ꞌEnega Yesu wate ꞌienaida ꞌediya ꞌigwae, “Mwaꞌadega ga ꞌenega ꞌaina tomota sigwae ꞌaene Debida ꞌina susuyega Toꞌetoseyana Keliso ꞌiapwesa, \v 42 \x * \xo 20:42 \xt Sam 110:1\x*manuna Same ꞌenaya Debida ꞌigwae, \p ‘Yaubada ꞌiona ꞌigu ꞌInapwana ꞌenaya, ꞌigwae: ꞌAtaiguya ꞌumiyatowa, \v 43 be ꞌana laba ꞌamu talauwalao yasaꞌu mwaꞌutedi ꞌaeyo ꞌadi ꞌebesaꞌu manuna.’ \p \v 44 “Debida nina ꞌina ꞌInapwana Keliso, ꞌenega mwaꞌadega sana ga Debida ꞌina susuyega muliyega Keliso ꞌiapwesama?” \s1 Loina ꞌana toeꞌitao ꞌidi bubuna \r (Madiu 23:1-36; Maki 12:38-40) \p \v 45 ꞌEnega boda maiboꞌadi sienoenono, ta Yesu ꞌina tononoyao ꞌieonedi, ꞌigwae, \v 46 “Tasigwao, geyaꞌabo loina ꞌana toeꞌitao ꞌidi bubuna wamulimuliye. Manuna taudi adelidi tuga nadigega tuta yauna nuwanuwadi be ꞌadi ꞌoamao duduladi siꞌotedi be tomota gamwagamwanidiya sisakosakowasi be ꞌaene sida ꞌamayabedi. Ta wate nuwanuwadi ꞌidi ꞌebemiya boboꞌadi Anuwa Tapwalolo ꞌediya, be wate sagali ꞌadi tutaya nuwanuwadi be bwaimaya sida miyatowa. \v 47 Ta wate tuta yauna tomota matadiya Yaubada ꞌena sisidasida dudulana, ta esi ꞌidi sida nina nigeya boboꞌana, manuna ꞌatediya sinuwanuwa mwaꞌadega ꞌiabe kwabulao sikaboꞌesedi be ꞌidi gwegweyao siꞌewadi. ꞌEnega maꞌetamo Yaubada eꞌisa toꞌumalina ꞌiꞌebwaꞌedi.” \c 21 \s1 Kwabula ꞌebweu ꞌina ꞌebwayadaita \r (Maki 12:41-44) \p \v 1 Yesu ꞌidunedune ga toesaesao ꞌidi ꞌebwayadaita mani ꞌebwayadaita ꞌana ꞌebesaꞌu ꞌenaya sisaꞌusaꞌudi. \p \v 2 ꞌIdunedune ga ꞌebweu kwabula gomagomabesona ꞌiꞌitena, ꞌilaga ga ꞌina ꞌebwayadaita toea ꞌeluwa namo ꞌisaꞌudi. \p \v 3 \x * \xo 21:3 \xt 2 Ko 8:12\x*ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila, maiboꞌadi ꞌediyega kwabula gote ꞌina ꞌebwayadaita ꞌisinabwa wawasae, \v 4 manuna maiboꞌadi ꞌidi tupwa sinabwana ꞌimiyami, ta kwabula gote gomagomabesona ta ꞌina mani maiboꞌana ꞌisaꞌuna, ga nigeya ꞌebweu wate ꞌina tupwa ꞌimiyami be ꞌenega ꞌana masula ꞌida gimwane.” \s1 Tuta mwau ꞌiabe ꞌiapwesa \r (Madiu 24:1-14; Maki 13:1-13) \p \v 5 Ta Yesu ꞌina tononoyao ꞌaidi Anuwa Tabu ꞌana ꞌita boboꞌana siꞌitena ga Yesu ꞌena sieꞌitena ta sigwae, “ꞌInapwana, Anuwa Tabu nina ꞌana iyalao ꞌadi ꞌita boboꞌana wawasae, manuna gulewa sinabwadi ꞌediyega siꞌabina, ta wate tomota ꞌidi ꞌebwayadaitao boboꞌadi ꞌediyega sieiyalina.” \p Ta Yesu ꞌediya ꞌigwae, \v 6 \x * \xo 21:6 \xt Lu 19:43-44\x*“Anuwa nina batuwa waꞌitaꞌita, ta tuta ꞌimeemai ꞌenaya maiboꞌana siligeya yaule be geyaꞌabo wate ꞌebweu tupwa waꞌitaꞌita lima.” \p \v 7 ꞌEnega Yesu ꞌena sienaida, sigwae, “Toeꞌita ꞌueonama to tuta ꞌena Anuwa Tabu nina siligei, ta to weꞌiweꞌiyaya ꞌadi ꞌita ꞌediyega ꞌada mwalatoni ꞌaene yage nidi ꞌuonaediya ꞌiabe siapwesama?” \p \v 8 Ga Yesu ꞌediya ꞌigwae, “Waꞌitaꞌiꞌisimi ꞌabona nai tomota ꞌaidi sikaboemi, manuna maꞌetamo tomota yaudi ꞌagu esanega simama be ꞌaene sianugana gesiyemi be ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌida gwae, ‘ꞌAboꞌagu Toꞌetoseyana nina,’ nai ꞌaina wate sida gwae, ‘Toꞌetoseyana ꞌina tuta niꞌatu ꞌiapwesama.’ Ta esi geyaꞌabo wamulimuliyedi. \p \v 9 “Ta ꞌeguma wate losaiya aledi wanonodi, geyaꞌabo waꞌateꞌate saꞌala, manuna yage getedi sida apwesa nugana ta baleꞌu ꞌana ꞌebe losalowa ꞌana tuta maꞌetamo.” \p \v 10 Ta wate ꞌieonedi, “Maꞌetamo mali boda mali boda ꞌediya sida losaiya. Ta wate mali ꞌebeloina mali ꞌebeloina ꞌediya sida losaiya. \p \v 11 “Ta tuta nina ꞌenaya mwaniꞌiniꞌi sena yaudi ꞌediya, be botana sinabwadi, be wate ꞌelouya sinabwadi, ta wate ꞌiabe ꞌebe nuwaowana ta ꞌebe matauta galewega siapwesama. \p \v 12 \x * \xo 21:12 \xt Lu 12:11-12\x*“Ta muliyega be yage nidi getedi siapwesa, nugana ꞌami talauwalao sida giyaimi be sigie ꞌelouyami, ta wate anuwa tapwalolo ꞌediya sietalaemi be ꞌenega deliya sisaꞌumi. Ta wate kiniyao be toloinao matadiya siꞌauꞌewami be sietalaemi manuna ꞌomi ꞌaene ꞌigu bodao. \v 13 ꞌImi etala nidi ꞌediya teteligu wada simane ꞌediya. \v 14 Ta geyaꞌabo wanuwanuwa wawasae, ꞌabo tuta nina watoo be ꞌediya waonaona, \v 15 manuna ꞌaboꞌagu ꞌetamo ona palupaludi ta mwalatoi yaꞌebwaꞌemi, be ꞌenega ꞌami talauwalao geyaꞌabo siꞌawaꞌawa kabokaboemi. \p \v 16 “Tuta nina ꞌenaya wate tamamiyao be sinamiyao be tasimiyao be ꞌimi buꞌunao be wate gosemiyao sida sipupuyemi, be ꞌaimi ꞌemiyega siloemwawasidi, \v 17 be tomota maiboꞌadi sida etalauwalemi manuna ꞌomi ꞌaene ꞌagu toemisao. \v 18 Ta esi geyaꞌabo ꞌebweu toꞌesimi sigiegie toꞌumaliye, \v 19 ta ꞌomi wada toolopaꞌala be ꞌenega yawasimi ataya wada loba. \s1 Yelusalema ꞌana gietoꞌumali \r (Madiu 24:15-21; Maki 13:14-19) \p \v 20 \x * \xo 21:20 \xt Lu 19:41-44\x*Ta ꞌeguma to tuta ꞌena Yelusalema waꞌita be tolosaiyao simiya sakowasiyei wada mwalatoni ꞌaene niꞌatu be Yelusalema nina sipeꞌu. \v 21 ꞌEnega Yudia ꞌana tomiyanao ꞌilobwenedi be ꞌoya ꞌediya sidedena. Ta wate Yelusalema ꞌana tomiyanao ꞌilobwenedi be ꞌasega siapwesa. Wate nadigega taudi bagulaya sipaipaisewa geyaꞌabo ꞌasaya silugulugu limana. \v 22 \x * \xo 21:22 \xt Dan 9:25-26\x*ꞌAsiyata getedi ꞌediya Yaubada ꞌina bwaꞌomatana ꞌida apwesa tomota ꞌediya, be ꞌenega Buki Tabu ꞌina gimisimana maiboꞌana ꞌida apwesa. \p \v 23 “Tuta gote ꞌenaya toꞌeuwanao be toesusuyao sienuwaꞌoleꞌole, manuna tuta mwauna me baleꞌu manudi, be gote ꞌena ꞌiabe Yaubada ꞌina gamwasowalega me Yudia ꞌigieꞌelouya ꞌaiꞌailidi. \v 24 \x * \xo 21:24 \xt Lo 11:25; Dan 8:13; Ais 63:18-19\x*Gote ꞌena tolosaiyao ꞌaina tomota siloemwawasidi, ta ꞌaidi sigiyaidi be mali sena be mali sena ꞌediya sitauyedi, ta tolosaiyao nidi taudi nigeya me Yudia maꞌetamo siewaiwai be Yelusalema maiboꞌana siloine, be ꞌena sida sakosakowasi ꞌana laba tolosaiyao nidi ꞌidi loina ꞌilosaꞌu. \s1 Yesu ꞌina ꞌila limanama \r (Madiu 24:29-31; Maki 13:24-27) \p \v 25 \x * \xo 21:25 \xt Ais 13:6-13; Ioe 2:1-2; Et 6:12-14\x*“Ta wate muliyega ꞌebe nuwaowana siapwesama sinala be nawalae be kwadima ꞌediyega, be tomiya baleꞌu maiboꞌadi ꞌidi matautega sitatai manuna lisu weiyawanidi sidudu tuꞌema, \v 26 ta ꞌenega ma idi matauta sinabwana siyamwayamwa ꞌaene to yage nai wate toꞌumalina ꞌiabe baleꞌuya ꞌida apwesa, manuna yage yauyaudi galewaya simiyami ꞌidi waiwai sida neneta. \v 27 \x * \xo 21:27 \xt Md 16:27\x*ꞌAboꞌagu Tomota Natuna, be tuta gote ꞌena me baleꞌu maiboꞌadi siꞌitagu pwanega yamwaꞌumwaꞌutama ma igu waiwai ta ma igu esaesa sinabwana. \v 28 Ta ꞌeguma weꞌiweꞌiyaya nidi getedi sieꞌaleꞌunu be waꞌitadi, wada ꞌatepatu tuga be waꞌitatuꞌe, manuna ꞌami ꞌetoseyana niꞌatu ꞌimeema.” \s1 Saido ꞌana ona semalimali \r (Madiu 24:32-35; Maki 13:28-31) \p \v 29 ꞌEnega Yesu wate ꞌebweu ona semalimali ꞌieonedi, ꞌigwae, “Kaiwe nina saido\f + \fr 21:29 \fk saido: \ft ꞌEbeꞌita gete me Yudia ꞌidi kaiwe ꞌana esana pigi (fig), uwana tupwana nadigega damaya uwana, ta esi yawadi sisagusagu nadigega saido.\f* ta wate ꞌaina kaiweyao ꞌabo waꞌitadi \v 30 be yawadi auwaudi ꞌigalugalu, wamwalatonina ꞌaene losiye ꞌana tuta ꞌiloseloselabe. \v 31 Nadigega wate ꞌabo weꞌiweꞌiyaya nidi waꞌitalobadi wada mwalatoni ꞌaene niꞌatu be Yaubada ꞌina loina ꞌiapwesama. \v 32 Onaꞌaiꞌaila, ꞌepata gete geyaꞌabo wagumwagumwala be ꞌana laba yage getedi sida apwesa. \v 33 Maꞌetamo galewa be baleꞌu sisasawala ta ꞌigu onao geyaꞌabo saꞌi sisawasawala. \s1 Wada ꞌitaꞌiꞌisi be wada gibubu \p \v 34 \x * \xo 21:34 \xt Lo 13:10-14\x*“Ta wada ꞌitaꞌiꞌisimi be geyaꞌabo ꞌemasula be bwasi waiwaidi ꞌadi numa ꞌediya watautauya wawasae, ta wate geyaꞌabo ꞌimi miya baleꞌuya manuna wanuwanuwa wawasae, ꞌabona nai ꞌasiyata nina ꞌena Yaubada ꞌiloesalutuimi be nadigega gomana ꞌenega ꞌiꞌonami. \v 35 Manuna ꞌasiyata nina ꞌenaya me baleꞌu maiboꞌadi ꞌiloesalutuidi ꞌina bwaꞌomatana nina ꞌenega. \p \v 36 “ꞌEnega wada gibubuna ataya be tuta yauna wada sidasida be ꞌaene ma imi ꞌatepatu yage getedi ꞌediyega wada ewaiwai be ꞌenega wada toolo ꞌaboꞌagu Tomota Natuna mataguya.” \p \v 37 Tuta gote ꞌediya Yesu Anuwa Tabu ꞌena ꞌieꞌieꞌita, ta ꞌasuinuwanuwaya ꞌiilaila Olibe ꞌoyana ꞌenaya ta ꞌiꞌenoꞌeno, \v 38 ta tomota gonagona ꞌebweuna ꞌebweuna sitautauya Anuwa Tabu ꞌenaya Yesu sabi enonoena. \c 22 \s1 Yudasa nuwanuwana be Yesu ꞌitelesipupuye \r (Madiu 26:1-5, 14-16; Maki 14:1-2, 10-11; Yoni 11:45-53) \p \v 1 \x * \xo 22:1 \xt Sia 12:21-27\x*Ta niꞌatu Ataona Sagalina ꞌana tuta ꞌiloselabena be pwalawa daisina nigeya ꞌana ꞌebe gieseseyamo siꞌaꞌani. \v 2 Tuta nina ꞌena totaliyao sinabwadi be loina ꞌana toeꞌitao sinuwanuwa edaedadama mwaꞌadega be Yesu sigiyai ꞌana loemwawasa manuna, ta nigeya sawesawediya manuna pwalu sinabwana simatautedi. \p \v 3 \x * \xo 22:3 \xt Yo 13:2\x*Gote ꞌena Seitani Yudasa ꞌena ꞌilugu, tauna ꞌana esana ꞌeluwena Isikaliota, ta wate tauna Yesu ꞌina tonono ꞌebweu site tuwelo ꞌediyega. \v 4 ꞌEnega Yudasa nina ꞌitauya totaliya sinabwadi be Anuwa Tabu ꞌana toꞌitaꞌiꞌitao ꞌediya ga maꞌedi siꞌawagwae be ꞌaene mwaꞌadega Yesu ꞌitelesipupuꞌese be sigiyai. \v 5 ꞌEnega Yudasa ꞌina ona manuna sigwausowala ga ꞌena sionaupaupa be ꞌaene ꞌana maisa siꞌebwaꞌe. \v 6 Ta Yudasa wate ꞌediya ꞌitagwala, ꞌenega tuta boboꞌana ꞌiyamwena be ꞌaene Yesu ꞌediya ꞌida telesipupuye be sigiyai, ta geyaꞌabo tomota matadiya. \s1 Ataona masulina \r (Madiu 26:17-25; Maki 14:12-21; Yoni 13:21-30) \p \v 7 ꞌEnega niꞌatu Ataona Sagalina ꞌana ꞌasiyata ꞌimai be pwalawa nigeya gieseseinamo siꞌaꞌani, ta wate lamiyao siunudi Ataona ꞌana ꞌebe nuwaꞌiꞌita manuna. \v 8 ꞌEnega Yesu ꞌina tononoyao Yoni ta Pita ꞌadi emataluwa ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, “Watatauya be Ataona masulina manuda wagibubu.” \p \v 9 Ga taudi sigwae, “Mane ꞌena nuwanuwayo be ꞌagibubu?” \p \v 10 ꞌEnega ꞌediya ꞌigwae, “Watatauya be Yelusalema ꞌena waapwesa ta ꞌabo tai ꞌebweuna ma ina ꞌebe gobwasi ꞌiꞌaalina waloba, tai nina wamuliye, be ꞌabo anuwaya ꞌilugulugu ꞌomi wate anuwa nina ꞌena walulugu, \v 11 be tonianuwa waeona, wagwae, ‘ꞌIma toeꞌita gete nadigega ꞌionaꞌesa, ꞌigwae, “To sena ꞌutagwale be ꞌena ma igu tononoyao Ataona masulina ꞌaꞌaꞌani?” ’ \v 12 Be ꞌenega ꞌiabe sena sinabwana etanaya ta gibugibubunaya ꞌieꞌitami, tauna ꞌena Ataona masulina wagibubu manuda.” \p \v 13 ꞌEnega tonono nidi sitauya ga toꞌase nadigega Yesu ꞌisimanena ꞌediya yage nidi maiboꞌadi silobedi, ga anuwa nina ꞌena Ataona masulina sigibubuna manudi. \s1 ꞌInapwana ꞌina ꞌeꞌai \r (Madiu 26:26-30; Maki 14:22-26; 1 Kolinita 11:23-25) \p \v 14 Ta niꞌatu ꞌeꞌai sigibubuna Yesu ma ꞌana tosimanao simiya egogonama ga maꞌenao siꞌeꞌai, \v 15 ga ꞌidi ꞌeꞌai solanaya Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Nuwanuwagu sinabwana be ꞌomi maꞌegwao Ataona masulina gete tada ꞌani be ꞌenega muliyega ꞌigu ꞌelouyao yalobadi. \v 16 Ta onaꞌaiꞌaila, ꞌigu ꞌeꞌai gete ꞌana ꞌebe losalowa, be geyaꞌabo wate Ataona masulina yalotolotoo lima ꞌana laba ꞌana mwalatoi ꞌaiꞌaila ꞌida apwesa Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌenaya.” \p \v 17 ꞌEnega oine makeigana ꞌiꞌewena ga manuna ꞌilokagutoki Yaubada ꞌena ga muliyega ꞌieonedi, ꞌigwae, “Keiga gete waꞌewa be ꞌebweuna ꞌebweuna maiboꞌami wanunuma. \v 18 Ta yaeonami tuta gete be mulinaya oine gete geyaꞌabo ꞌenega yanumanuma limana ga ꞌana laba Yaubada ꞌina loina ꞌiapwesa.” \p \v 19-20 \x * \xo 22:19-20 \xt Yel 31:31-34\x*ꞌEnega beledi ꞌiꞌewena ga manuna ilokagutoki Yaubada ꞌenaya ga muliyega ꞌigitomwena ga ꞌediya ꞌieguyai ta ꞌieonedi, “Oogu gete, \v 21 \x * \xo 22:21 \xt Sam 41:9; Yo 13:21-22\x*ta waꞌita tai nina tauna ꞌiabe ꞌitelesipupuyegu maꞌiyagu gete tuga ꞌaꞌeꞌai. \v 22 \x * \xo 22:22 \xt Gu 2:23\x*ꞌAboꞌagu Tomota Natuna maꞌetamo yatatauya ꞌeda nina lowa Yaubada ꞌiloinena, ta esi ꞌagu tosipupu nina nuwaꞌoleꞌolena saꞌi!” \p \v 23 ꞌEnega ꞌina tononoyao nidi taudimo ꞌediya sienaida, sigwae, “Yaita sana be gote nadigega ꞌida guinuwaꞌesa?” \s1 Toanugana be ꞌaliꞌei manudi \p \v 24 ꞌEnega tonono nidi ꞌediyega egewagewana ꞌiapwesa ꞌaene yaita ꞌida loetana maiboꞌadi ꞌediyega. \v 25 \x * \xo 22:25 \xt Md 20:25-28\x*ꞌEnega Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Baleꞌuya kiniyao ꞌidi tomotaiyao ꞌediya siloiloina, ga toguinuwao nidi ꞌidi toloinao siꞌawa boboꞌanedi, \v 26 \x * \xo 22:26 \xt 1 Pi 5:1-5\x*ta ꞌomi geyaꞌabo nadigega taudi, ta esi yaita tauna ꞌemiyega ꞌiloetana ꞌida loꞌubuna be tauna ꞌatuwa ꞌimi ꞌaliꞌei, ta wate ꞌimi toanuganao sida etoguinuwa manumi. \p \v 27 \x * \xo 22:27 \xt Yo 13:12-15\x*“Ta toꞌase wanuwena, ꞌaene yaita toloetana ꞌabo tai ꞌebweuna ꞌimiyatowa be ꞌiꞌeꞌai ta ꞌebweuna manuna ꞌietaetapewa? Nai tauna toꞌai, aga? Ta ꞌaboꞌagu yanuwena nai toetapewa nigu, manuna waꞌita ꞌaboꞌagu gete tuga gamwagamwanimiya manumi yaetaetapewa ga ꞌaboꞌagu ꞌatuwa ꞌimi ꞌaliꞌei. \p \v 28 \x * \xo 22:28 \xt 2 Ti 2:12\x*“Onaꞌaiꞌaila, ꞌomi ꞌigu tuta mwau ꞌediyega watoolo paꞌala ga gete tuga ꞌomi maꞌegwao tamiyami. \v 29 ꞌEnega toꞌase nadigega Tamagu ꞌigu ꞌebeloina ꞌiꞌebwaꞌegu ꞌomi wate nadigega yada ꞌebwayaꞌesemi, \v 30 \x * \xo 22:30 \xt Md 19:28\x*be ꞌenega ꞌomi ꞌigu ꞌebeloina ꞌenaya maꞌegwao tada ꞌeꞌai be tanunuma, be wate ꞌebemi esaesa ꞌediya wamiyatowa be me Isileli ꞌidi susuyao tuwelo wada loinedi.” \s1 Pita ꞌina eyaseyase Yesu ꞌisimana apwesena \r (Madiu 26:31-35; Maki 14:27-31; Yoni 13:36-38) \p \v 31 \x * \xo 22:31 \xt Yob 1:6-12, 2:1-6\x*ꞌEnega wate Yesu ꞌigwae, “Saimoni, ꞌuda enono, Seitani niꞌatu tagwala ꞌiꞌewena be maiboꞌami ꞌida toomi, nadigega tuga tobagula ꞌina witiyao ꞌiꞌaututu toodi, \v 32 \x * \xo 22:32 \xt Yo 17:9, 11, 15, 21:15-17\x*ta geyaꞌabo ꞌebe toona nina ꞌena ꞌuneeneta ꞌaiꞌaila, manuna niꞌatu manuyo yasida waiwai ꞌimu toolopaꞌala manuna. Be ꞌenega ꞌabo to tuta ꞌusanaila ꞌeda boboꞌana ꞌenaya, tasimwao wate ꞌugie waiwaiyedi.” \p \v 33 ꞌEnega Pita ꞌiona, ꞌigwae, “ꞌInapwana, niꞌatu yapasima manuyo be ꞌabo deliya sisaꞌu luguyeyo, ꞌaboꞌagu wate maꞌiyayo, ta ꞌabo wate siloemwawasiyo, ꞌaboꞌagu wate nadigega sida loemwawasigu.” \p \v 34 Ta Yesu ꞌieonena, “Pita, yaona ꞌaiꞌaila ꞌemuya, batuwa muliyega be kakaleko ꞌigwagwane, ta ꞌoyo ꞌuda gimi eyaseyaseyegu matoi.” \p \v 35 \x * \xo 22:35 \xt Lu 9:3\x*ꞌEnega Yesu maiboꞌadi ꞌieonedi, ꞌigwae, “Lowa yaetune apwesemi ga yaeonemi, ꞌenega nigeya ꞌimi mani ꞌana ꞌebeusa nai ꞌimi tana nai ꞌami ꞌaelawa waꞌewaꞌewadi, ta mwaꞌadega tuta nina ꞌena mwau walobenaya?” \p Ga taudi sigwae, “Nigeya ꞌebweu wate toꞌase.” \p \v 36 ꞌEnega Yesu wate ꞌieonedi, “Gete tuga be ꞌimi mani ma ꞌana ꞌebeusa be ꞌimi tana wate waꞌewadi. Ta ꞌabo yaita ꞌemiyega nigeya ꞌina sisisaiyamo, ꞌana talaꞌapwala ꞌida egimwaneye be ꞌana maisa ꞌenega ꞌina sisisaiya ꞌigimwane. \p \v 37 \x * \xo 22:37 \xt Ais 53:12; Lu 23:32-33\x*“Manuna tuta niꞌatu ꞌimai saba, be ꞌenega Buki Tabu ꞌena lowa ꞌebweu ona manugu siꞌetoladinaya, ꞌida apwesa ꞌaiꞌaila, ꞌigwae, \p ‘Sietalaena ꞌatuwa nadigega ꞌebweu toleꞌoa loina’. \p Be wate ona yauna manugu siapwesa ꞌaiꞌaila.” \p \v 38 Ga taudi ꞌina ona sieꞌisena, sigwae, “ꞌInapwana ꞌima sisisaiyao ꞌeluwa gete.” \p Ta Yesu ꞌigwae, “Nate sawesawenaya.” \s1 Yesu ꞌisidasida Yaubada ꞌenaya \r (Madiu 26:36-46; Maki 14:32-42) \p \v 39 ꞌEnega Yesu ꞌasa sinabwana ꞌiebesinena ga ma ina tononoyao siila limana ꞌOya Olibe ꞌenaya. Tuta yauna nadigega ꞌidi guinuwa. \v 40 Sena nina ꞌena simai ga Yesu ꞌina tononoyao ꞌieonedi, “Wada sidasida Yaubada ꞌena be ꞌenega geyaꞌabo Seitani ꞌitootoomi.” \v 41 Ga muliyega ꞌina tononoyao nidi ꞌediyega ꞌiadumaduma ga taunamo nada ꞌiꞌaetulasa ga ꞌisidasida Tamana ꞌenaya, \v 42 ꞌigwae, “Tamagu ye, ꞌabo nuwanuwayo, ꞌelouya keigana gete ꞌeguyega ꞌuda ꞌewayaule. Ta geyaꞌabo ꞌaboꞌagu ꞌigu nuwena ꞌenega, ta ꞌoyo esi ꞌimu nuwena ꞌenega ꞌuda guinuwa.” \p \v 43 ꞌEnega anilose galewega ꞌiapwesa ga Yesu ꞌigie ꞌatepatuyena, \v 44 ta nuwana ꞌimwau wawasae, ꞌenega ꞌisida waiwai ga ꞌana amweyai sipesupesu baleꞌuya, ꞌatuwa nadigega lala ꞌidaudau. \p \v 45 Yesu ꞌina sidasida ꞌilosalonina ꞌenega ꞌitoolo ga ꞌiila limana ꞌina tononoyao ꞌediya, ta nuwamwau ꞌenega niꞌatu siꞌeno mwataya, \v 46 ꞌenega ꞌieonedi, ꞌigwae, “Geyaꞌabo waꞌenoꞌeno, ta watoolo be wasidasida be geyaꞌabo Seitani ꞌitootoomi.” \s1 Yesu sigiyaina \r (Madiu 26:47-56; Maki 14:43-50; Yoni 18:3-11) \p \v 47 Yesu ꞌetamo ꞌionaona ta boda siapwesama, ta Yudasa maꞌediya, tauna Yesu ꞌina tonono ꞌebweu, ga boda nidi ꞌianuganedima. Yudasa nina ꞌimai Yesu selabenaya be ꞌaene ꞌiꞌatubwaili, \v 48 ꞌenega Yesu Yudasa nina ꞌieonena, ꞌigwae, “Yudasa, nigeya ꞌuomayamaya ta ꞌumai ga ꞌaboꞌagu Tomota Natuna ꞌatubwailega ꞌutelesipupuyegu!” \p \v 49 Ta Yesu ꞌina tononoyao nidi niꞌatu simwalatonina toꞌase ꞌiabe ꞌiapwesa, ꞌenega sigwae, “ꞌInapwana, mwaꞌadega, taunudi?” \v 50 ꞌEnega ꞌebweuna ꞌina tonono nina ꞌina sisisaiya ꞌigilagasina ga totaliya sinabwana ꞌina toguinuwa tena ꞌataina ꞌiꞌupwa yaulena. \p \v 51 Ga Yesu ꞌiona, “Walosaꞌu! Geyaꞌabo nadigega!” Ga muliyega Yesu tai nina tenana ꞌigitoona ga ꞌigie boboꞌanena. \p \v 52 Yesu ꞌana togiyainao nidi taudi totaliyao sinabwadi be Anuwa Tabu ꞌana toꞌitaꞌiꞌitao be ꞌinapwanao simai, ga Yesu ꞌieonedi ꞌigwae, “Sana ꞌaboꞌagu toꞌipwala, ga ꞌenega ma imi sisisaiya be ma imi wapasi wamai sabi giyaigu! \v 53 \x * \xo 22:53 \xt Lu 19:47-48\x*Ta toꞌase ꞌalena ga ꞌenega nigeya wagiyagiyaigu ꞌasiyata nidi yaudi gamwagamwanimiya yamiyami Anuwa Tabu solanaya, ta yaeꞌieꞌita tomota ꞌediya? Ga gete tuga ꞌaene watoo be wagiyaigu manuna loina guguyoi ꞌina tuta niꞌatu ꞌimai saba.” \s1 Pita matoi Yesu ꞌieyaseyaseyena \r (Madiu 26:57-58, 69-75; Maki 14:53-54, 66-72; Yoni 18:12-18, 25-27) \p \v 54 ꞌEnega Yesu sigiyaina ga siꞌauꞌewena totaliyao ꞌidi ꞌinapwana ꞌina anuwaya. Ta Pita ꞌedasolega ꞌimuliyedi. \p \v 55 Anuwa nina ꞌana ꞌali solanaya toguinuwao kaiwe simuꞌena ga maiboꞌadi sisiyasiyata. Pita ꞌiꞌitedi ga ꞌediya wate ꞌilugu. \v 56 ꞌEnega topaisewa ꞌebweu mewainena Pita ꞌiduneduneyena ga ꞌigwae, “Tai gete lowa Yesu maꞌiyana yaꞌitedi.” \v 57 Ta Pita ꞌieyaseyase, ꞌigwae, “Waine, nigeya yamwalamwalatoni yaita tauna manuna ꞌuonaona.” \p \v 58 Muliyega ꞌebweu wate tai Pita ꞌiduneduneyena ga ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌOyo ꞌebweu ꞌana tomuliya nina.” \p Ga Pita ꞌigwae, “Iyaa! ꞌAboꞌagu nigeya!” \p \v 59 Ta niꞌatu tupwana simiyaꞌamana, ga tai ꞌebweu wate ꞌenana waiwaina ꞌenega gosenao ꞌieonedi, ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila, tai gete Yesu ꞌana tomuliya ꞌebweu, manuna sana tauna goma Galili.” \p \v 60 Ta Pita ꞌigwae, “Gosiyagu, tai nina manuna ꞌuonaona nigeya yamwalamwalatoni.” ꞌEtamo ꞌionaona ta kakaleko meꞌolotona ꞌigwane. \p \v 61 \x * \xo 22:61 \xt Lu 22:34\x*ꞌEnega Yesu ꞌisanaila ga Pita ꞌiduneyena, ga gote ꞌena Pita ꞌinuwaꞌiꞌisina ꞌinapwana nina ꞌina ona tuta nina ꞌigwae, “Batuwa, muliyega be kakaleko ꞌigwagwane ta ꞌoyo ꞌuda gimi eyaseyaseyasegu matoi.” \v 62 ꞌEnega Pita nuwana ꞌimwau sinabwana ga ꞌiapwesa ꞌatamanaya ga ꞌidedoi. \s1 Yesu ꞌina etala me Yudia ꞌidi ꞌinapwanao matadiya \r (Madiu 26:54-68; Maki 14:55-65; Yoni 18:19-24) \p \v 63 ꞌEnega Yesu ꞌana toꞌitaꞌiꞌitao taudi Yesu situyeyena ga sisapina. \v 64 Ta wate matana sipaimina be geyaꞌabo ꞌidunedune, ga sisapisapiya ta sienaenaide, sigwae, “ꞌUeonama yaita ꞌisapimu? Manuna ꞌuona ꞌaene ꞌoyo palopita.” \v 65 Ga wate ꞌaina ona toꞌumalidi ꞌediyega sieliyena ga ꞌana laba \v 66 tomwa ꞌiulisina, ta ꞌenega me Yudia ꞌidi ꞌinapwanao, nate totaliyao sinabwadi be loina ꞌana toeꞌitao sideli egogona, ga Yesu simeꞌena, ga gamwagamwanidiya sietoolona, \v 67 \x * \xo 22:67 \xt Yo 10:24-26\x*ta sienaidena, sigwae, “ꞌUsimana palupalu ꞌemaya mwaꞌadega ꞌoyo Toꞌetoseyana niyo, nai nigeya?” \p ꞌEnega Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Nigeya waemiemisegu, ꞌenega geyaꞌabo yasimasimana ꞌemiya, \v 68 manuna ꞌabo enaida yaꞌebwaꞌemi geyaꞌabo waeꞌieꞌisadi. \v 69 \x * \xo 22:69 \xt Gu 7:56\x*Ta wada mwalatoni ꞌaene tuta gete ꞌenega be muliyega ꞌaboꞌagu Tomota Natuna yada miyami Yaubada Toewaiwai sana ꞌatainaya.” \p \v 70 ꞌEnega maiboꞌadi sigwae, “Aga, tumada! ꞌOyo Yaubada natuna?” ꞌEnega ꞌidi ona ꞌieꞌisena, ꞌigwae, “Niꞌatu waona saba.” \p \v 71 ꞌEnega taudi siona, “Niꞌatu ꞌina onagesi taloba sabena, ꞌenega geyaꞌabo wate ꞌana toeꞌewao manudi tanuwanuwa, manuna niꞌatu ꞌikabo ꞌaene tauna Yaubada natuna.” \c 23 \s1 Yesu ꞌina etala Pailato matanaya \r (Madiu 27:1-2, 11-14; Maki 15:1-5; Yoni 18:28-38) \p \v 1 ꞌEnega maiboꞌadi sitoolo ga Yesu siꞌauꞌewena ga sitauyena toloina sinabwana ꞌana esana Pailato ꞌenaya, sabi etalaena. \p \v 2 \x * \xo 23:2 \xt Lu 20:20-26\x*Sitauyena Pailato nina ꞌena ga Yesu manuna sisimana kabokabo, sigwae, “Tai gete ꞌina eꞌita ꞌanonodi be ꞌaene ꞌaboꞌama me Yudia ꞌiagesiyema, nate ꞌigwae, ‘Geyaꞌabo kini Sisa ꞌana takisi wasaꞌusaꞌu, manuna ꞌaboꞌagu kini nina, ta Toꞌetoseyana nigu.’” \p \v 3 ꞌEnega Pailato Yesu ꞌienaidena, ꞌigwae, “ꞌUda simana, ꞌoyo me Yudia ꞌidi kini, aga?” \p Ga ꞌieonena, ꞌigwae, “Niꞌatu nate ꞌuona saba.” \p \v 4 Ga muliyega Pailato totaliyao be bodao ꞌieonedi, ꞌigwae, “Tai gete nigeya ꞌebweu ꞌina toꞌumalina yalobaloba.” \p \v 5 Ta taudi tuga sieꞌewa ꞌiꞌisina, sigwae, “ꞌIkabokaboeyo nate, manuna niꞌatu ꞌalobena tomota ꞌikabokaboedi be ꞌaene gabemaniyao ꞌediyega ꞌiweyalidi. Manuna niꞌatu Galili ꞌena ꞌina kabo ꞌieꞌalena ga Yudia senanao maiboꞌadi ꞌiloegumwalidi ga niꞌatu ꞌiapwesama sena gete ꞌena.” \s1 Yesu ꞌina etala Elodi matanaya \p \v 6 ꞌIdi ona gete Pailato ꞌinonona ga ꞌieonedi, “Mwaꞌadega tauna goma Galili, aga?” \p \v 7 Ga taudi siona, “O, nadigega.” \p ꞌEnega Pailato ꞌieonedi, ꞌigwae, “Galili nate Elodi ꞌina ꞌebeloina, ꞌenega Yesu watauye Elodi ꞌenaya be tauna ꞌiloine, manuna gete tuga Elodi bada Yelusalema ꞌena ꞌimiyami.” \p \v 8 \x * \xo 23:8 \xt Lu 9:9\x*Sitauyena Elodi ꞌenaya, ga tuta nina Elodi Yesu ꞌiꞌitena ꞌigwausowala sinabwana, manuna tuta dudulana Elodi nina nuwanuwana be Yesu ꞌiꞌita, manuna tetelina ꞌinononaya, ꞌenega ꞌina guinuwa waiwaidi nuwanuwana be ꞌiꞌitadi. \v 9 ꞌEnega Elodi Yesu ꞌienaida wawasaena, ta nigeya ꞌebweu wate ꞌieꞌieꞌisa. \p \v 10 Ga totaliyao sinabwadi be loina ꞌana toeꞌitao silaga Elodi ꞌenaya ga Yesu sieꞌewa ꞌiꞌisina. \v 11 Ta ꞌenega Elodi ma ina tolosaiyao Yesu situyeyena ta siꞌawa toꞌumaliyena. Ga muliyega kini ꞌana ꞌoama sieꞌotena ga sietune limena Pailato ꞌenaya. \v 12 ꞌAsiyata nina ꞌena Elodi be Pailato ꞌidi egamwagamwagu tuta dudulana ꞌenega siegosigosiyana. \s1 Yesu ꞌina mwawasa manuna \r (Madiu 27:15-26; Maki 15:6-15; Yoni 18:39–19:16) \p \v 13 ꞌEnega Pailato totaliya sinabwadi be ꞌinapwanao be ꞌaina me Yudia nidi ꞌibwau egogonedima, \v 14 ga ꞌieonedi, ꞌigwae, “Tai gete ꞌeguya wameꞌena ga wasimanena ꞌaene tomota ꞌiagesiyedi, ta niꞌatu matamiya yaetalaena ta nigeya ꞌebweu ꞌina toꞌumalina yalobaloba ꞌimi eꞌewao nidi ꞌediyega. \v 15 Elodi wate nigeya ꞌebweu toꞌumalina ꞌenaya ꞌilobaloba, ꞌenega ꞌedaya ꞌietune ilenama. ꞌEnega nigeya wate loemwawasa ꞌilobwelobwene, \v 16 ta esi sapi namo ꞌida loba ta ꞌenega yatagwale be ꞌitatauya.” \v 17 (-) \p \v 18 ꞌEnega boda nidi sibwau leleleya, sigwae, “Tauna ꞌimwamwawasa, ta esi Balaba ꞌuda ꞌetoliꞌami manuma.” \v 19 Balaba nina loemwawasa manuna deliya sisaꞌunaya, manuna sena nina ꞌena lowa Balaba magosenao me Loma silosaiyedi, ga ꞌaina tomota ꞌiloemwawasidi. \p \v 20 Ta Pailato nuwanuwana be Yesu ꞌiꞌetoliꞌami, ꞌenega pwalu wate ꞌienaidedi, \v 21 ta taudi saꞌi sibwau toitoila, sigwae, “Kelose ꞌena tada tutuepaꞌiye!” \p \v 22 Pailato ꞌina ona ꞌetonina ꞌenaya ꞌieonedi, ꞌigwae, “Toꞌase sana ꞌina loegesi ga ꞌenega ꞌaene mwawasa ꞌiloba? Manuna nigeya ꞌebweu wate toꞌumalina ꞌena yalobaloba. Ta esi sapi namo ꞌilobwenena be muliyega yaꞌetoliꞌami.” \p \v 23 Ta boda nidi saꞌi ꞌetamo sibwaubwau toitoila, sigwaegwae, “Kelose ꞌenaya tada tutuepaꞌiye!” Ga boda nidi ꞌidi ona ꞌiewaiwai, \v 24 ꞌenega Pailato ꞌediya ꞌitagwala be Yesu sida giekeloseye. \v 25 Ta tai nina nuwanuwadi be ꞌaene ꞌiꞌetoliꞌami manudi, ꞌiꞌetoliꞌamina, tauna toloemwawasa nina deliya sisaꞌunaya, lowa tuta nina tauna me Loma ꞌidi toanuganao ꞌilosaiya ꞌediya. ꞌEnega Pailato nina pwalu nimadiya Yesu ꞌisaꞌuna, be ꞌidi nuwanuwa nina sida losaloni. \s1 Yesu kelose ꞌena situtu epaꞌiyena \r (Madiu 27:32-44; Maki 15:21-32; Yoni 19:17-27) \p \v 26 Niꞌatu Yesu siꞌauꞌewena ga sitautauya, ta ꞌedaya ꞌebweu tai ꞌana esana Saimoni silobena, tauna goma Sailini, mitawega ꞌiapwesama ga ꞌitautauya ꞌasaya. ꞌEnega tolosaiyao nidi Saimoni nina sididigena ga Yesu ꞌana kelose ꞌiꞌaalena ga ꞌimuliya. \p \v 27 Ga boda sinabwana Yesu simuliyena, ta wate iine yaudi simulimuliya ta sidedoi ma idi nuwamwau Yesu manuna. \v 28 Ta Yesu ꞌisanaila ga iine nidi ꞌieonedi, “ꞌOmi Yelusalema iinediyao, geyaꞌabo manugu wadedo, ta ꞌomi taumi manumi be natumiyao manudi wada dedoi, \v 29 manuna tuta ꞌimeemai ꞌenaya mwau ꞌiapwesa be yaisigedi ꞌomi megagalimi nai nigeya natumimo ꞌiabe boboꞌana waloba. \v 30 \x * \xo 23:30 \xt Osi 10:8; Et 6:16\x*Manuna tuta nidi ꞌediya ꞌiabe tomota ꞌoya ꞌediya sioona be sigwae, ‘ꞌOya wabeꞌuma be wasiuma!’ \v 31 Onaꞌaiꞌaila, ꞌaboꞌagu ꞌiabe yaesilae, ta ꞌomi maꞌetamo waesilae geyogeyoi. Manuna ꞌaboꞌagu ꞌatuwa kaiwe mamaꞌigu, ta ꞌomi tuga ꞌatuwa kaiwe mwawamwawasidi.” \p \v 32 Ta totoꞌumalidi ꞌeluwa wate siꞌauꞌewedi be Yesu maꞌenao sida loemwawasidi. \v 33 ꞌEnega ꞌebweu sena ꞌena siapwesa, ꞌana esana Bulubulu, ga sena nina ꞌenaya kelose baleꞌuya sisaꞌunaya ta Yesu situtu epaꞌiyena ga sietoolona, ta totoꞌumalina nidi siteluwa wate ꞌadi kelose ꞌediya situtu epaꞌiyedi, ga ꞌebweuna Yesu ꞌatainega ta ꞌeluwena Yesu gegeuminega sietoolodi. \p \v 34 \x * \xo 23:34 \xt Sam 22:18; Md 5:44\x*ꞌEnega Yesu ꞌigwae, “Tamagu ye, ꞌidi guinuwa gete ꞌuda nuwataudi, manuna nigeya simwalamwalatoni toꞌase siguiguinuwa.” Ta tolosaiyao nidi Yesu ꞌana ꞌoama siꞌewena, ga ꞌenega siesaesasala, ꞌatuwa nadigega siulaesinuwa, be ꞌenega ꞌabo yaisigedi sinunugana ꞌoama nidi siꞌewadi. \p \v 35 \x * \xo 23:35 \xt Sam 22:7-8\x*Gote ꞌena tomota siyoꞌoyoꞌo, ta me Yudia ꞌadi toanuganao Yesu situyetuyeyena, sigwaegwae, “Mali tomota ꞌiꞌetoseyedi ta abaga gete tuga tauna ꞌida ꞌetoseye, ꞌabo tauna Toꞌetoseyana Keliso, Yaubada ꞌenega.” \p \v 36 \x * \xo 23:36 \xt Sam 69:21\x*Tolosaiyao nidi wate Yesu situyeyena, ga oine dalelena simeꞌena ga sieꞌetotuꞌeyena, \v 37 ta sigwae, “ꞌAbo ꞌoyo me Yudia ꞌidi toloina, ꞌuda ꞌetoseyeyo tauyo.” \v 38 Ta wate ꞌana kelose debanaya ꞌina mwawasa ꞌalena siꞌetoladina, ꞌigwae, “Tai gete me Yudia ꞌadi toloina.” \p \v 39 Kelose nidi ꞌediyega ꞌebweu totoꞌumalina Yesu ꞌiꞌena paꞌalina, ꞌigwae, “Toꞌase manuna ꞌoyo Toꞌetoseyana, ta nigeya ꞌuꞌetoꞌetoseyeda?” \p \v 40 Ta totoꞌumalina ꞌeluwena gosiyanana ꞌiꞌena paꞌalina, ꞌigwae, “Mwaꞌadega Yaubada nigeya ꞌumatamataute? Ta ꞌunono tatetoi ꞌada loina ꞌebweuna tuga siꞌebwaꞌeda, \v 41 ta loina nina ꞌoyo be ꞌaboꞌagu ꞌilobweneda, manuna ꞌaboꞌada totoꞌumalida, ta tai gete nigeya ꞌebweu ꞌina loegesimo.” \p \v 42 ꞌEnega tai nina Yesu ꞌieonena, “Yesu, maꞌetamo ꞌimu etoloina ꞌana tutaya, kapekapeyana be ꞌuda nuwaꞌiꞌisigu?” \v 43 Ta Yesu ꞌigwae, “Yaona ꞌaiꞌaila ꞌemuya, ꞌoyo ta ꞌaboꞌagu ꞌiabe sena boboꞌana ꞌena tada miyami.” \s1 Yesu ꞌina mwawasa \r (Madiu 27:45-56; Maki 15:33-41; Yoni 19:28-30) \p \v 44 \x * \xo 23:44 \xt Lu 18:31; Emo 8:9\x*Ta niꞌatu ꞌasuoleole ga sinala ꞌiguguyoi, ꞌenega sena maiboꞌana ꞌiguguyoi ga ꞌana laba ꞌasuinuwanuwaya ꞌasa ꞌimaedana limana. \v 45 \x * \xo 23:45 \xt Ib 9:2-3, 6-8\x*Ta kaleko nina ꞌenega Anuwa Tabu sipitaupena, tuta nina ꞌena ꞌiesabuluwena. \v 46 \x * \xo 23:46 \xt Sam 31:5\x*ꞌEnega Yesu ꞌenana sinabwanega ꞌibwau, ꞌigwae, “Tamagu ye, yaluyaluwagu nimamuya yasaꞌusaꞌu.” ꞌIna ona gete ꞌiꞌinanena ꞌenega yawasina ꞌigumwala. \p \v 47 Gote ꞌena tolosaiyao ꞌadi toanugana ꞌiꞌitena ꞌaene Yesu yawasina ꞌigumwala, ꞌenega Yaubada ꞌitupuna, ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila, tai gete tai boboꞌana.” \p \v 48 Ta wate toyoꞌo maiboꞌadi sena nina ꞌena siegogonaya Yesu siꞌitena ꞌaene niꞌatu ꞌimwawasa, ꞌenega ma idi nuwamwau siila ꞌidi ꞌasaya. \v 49 Ta Yesu gosenao be wate iine nidi lowa Galiliyega simuliyenamaya, taudi ꞌedasolaya sitootoolo ta Yesu ꞌina mwawasa sidunedune. \s1 Yesu ꞌana saꞌuꞌaliꞌali \r (Madiu 27:57-61; Maki 15:42-47; Yoni 19:38-42) \p \v 50-51 ꞌEbweu tai ꞌana esana Yosepa, Yudia taina, ꞌina ꞌasa gidalina Alimatia, tauna tai boboꞌana ta ma ꞌana emisa. Tai nina ꞌebweu me Yudia ꞌidi toanugana, ta ꞌiyamwayamwa be to tuta Yaubada ꞌida etoloina me Yudia ꞌediya. Lowa tuta nina toanuganao nuwanuwadi be Yesu sida loemwawasi, ta Yosepa nina geya nuwana. \v 52 Tai nina Pailato ꞌenaya ꞌitauya, ga Yesu kokowana ꞌisidena be ꞌaene ꞌida saꞌuꞌaliꞌaliye. \v 53 ꞌEnega Pailato ꞌitagwala, ga Yosepa Yesu kokowana kelose ꞌenega ꞌiꞌewa mwaꞌutenama, ga ꞌiwaduna kaleko wakewakekena ꞌenega, ga muliyega ꞌisaꞌu ꞌaliꞌaliyena. ꞌAliꞌali nina sibwalena ꞌatuwa duluwa gulewa solanaya, ta nigeya ꞌebweu tuta kokowa ꞌena sida saꞌuna. \p \v 54 ꞌAsiyata gote ꞌena me Yudia ꞌidi tuta gibubuna ꞌidi Sabate manuna. \v 55 Ta iine nidi taudi Galiliyega Yesu simulimuliyenamaya sitauya ga Yesu ꞌana ꞌaliꞌali siꞌitena, ta wate kokowana ꞌana ꞌebesaꞌu siꞌitena. \v 56 ꞌEnega siila limana ꞌasaya ga bunama boboꞌana sigibubuna Yesu bwalana ꞌana eolowa manuna, ga ꞌasiyata mulinaya sieyawaiꞌata, manuna Sabate ꞌina loina. \c 24 \s1 Yesu ꞌina toololimana \r (Madiu 28:1-10; Maki 16:1-8; Yoni 20:1-10) \p \v 1 ꞌEnega wate tomwa ꞌiulisina, nate wiki ꞌana ꞌasiyata nugana gonagonaya, ga iine nidi bunama nina sigibubunaya siꞌewena ga simeꞌena ꞌaliꞌaliya. \v 2 Simai ga ꞌaliꞌali siꞌitena ꞌawana ꞌana ꞌauboda gulewa niꞌatu sipuli ilena. \v 3 ꞌEnega ꞌaliꞌali nina solanaya silugu, ta ꞌinapwana Yesu kokowana nigeya siꞌitaꞌita. \p \v 4 ꞌEnega ꞌaliꞌali nina ꞌenaya ma idi enuwanaluwa simiyami ta sidunedune, ga tuta gidalina ꞌenaya tai ꞌeluwa ma ꞌadi ꞌoama wakewakekedi ta maemaedanidi siapwesa, ga selabediya sitoolo. \p \v 5 Iine tai nidi siꞌitedi ga simatauta, ꞌenega sibeꞌu sanamwaꞌuta baleꞌuya, ta ꞌoloto nidi iine ꞌediya sigwae, “Toꞌase manuna tomwawasa ꞌidi senaya tai mayawasina waꞌebeꞌebese? \v 6 \x * \xo 24:6 \xt Lu 9:22, 18:31-33\x*Tauna nigeya bada, ta ꞌina ona nina ꞌemiya wada nuwaꞌiꞌisi lowa Galili ꞌena maꞌemi wamiyamiya, tuta nina ꞌigwae, \v 7 ‘ꞌAboꞌagu Tomota Natuna sida ꞌebwayaegu totoꞌumalidi ꞌediya, ꞌenega kelose ꞌenaya sida tutu epaꞌiyegu, ta ꞌasiyata ꞌetonina ꞌenaya mwawasega yada toololimana.’” \p \v 8 Iine nidi ona gete sinuwaꞌiꞌisina, \v 9 ꞌenega ꞌaliꞌali sipilisinena ga sitauya Yesu ꞌina toguinuwao site ilebeni magosediyao ꞌediya, ga sisimana toꞌase nadigega ꞌaliꞌaliya ꞌediya ꞌiapwesa. \p \v 10 \x * \xo 24:10 \xt Lu 8:2-3\x*Toemwasala nidi taudi Meli Magidala be Yowana be mali Meli, tauna Yemesa sinana, ta wate ꞌaidi iine maꞌediyao, Yesu ꞌina toololimana manuna ꞌina toguinuwao nidi sieonedi, \v 11 ta tai nidi iine ꞌidi ona nigeya siemiemise, ꞌidi nuwanuwa ꞌaene tuga situyetuyeya. \v 12 (-) \s1 Tomota siteluwa ꞌidi elobaloba Yesu maꞌedi \r (Maki 16:12-13) \p \v 13 ꞌAsiyata nina ꞌenaya Yesu ꞌana tomuliyao ꞌeluwa sitautauya ꞌebweu ꞌasa ꞌenaya, ꞌana esana Emeusa. ꞌAsa nina ꞌana ꞌedasola Yelusalema ꞌenega nadigega ꞌabo gonagonega tatoolo be gonagona nina ꞌana gamwagamwana ꞌenaya taapwesa. \v 14 Siteluwa nidi sitautauya ta sionaona yage nidi Yesu ꞌena siapwesa manudi. \v 15 Sitautauya ta siꞌawaꞌawagwae liya, ꞌenega Yesu ꞌediya ꞌiapwesa ga maꞌedi sitautauya. \v 16 Yesu nina niꞌatu siꞌitena, ta esi nigeya siꞌinaꞌinane. \p \v 17 ꞌEnega siteluwa nidi ꞌieonedi, ꞌigwae, “To yage manuna waꞌawaꞌawagwae liya?” \p Ga taudi ma idi nuwamwau sitoolo enono. \v 18 Ga gosiyanana ꞌana esana Kaliopasa ꞌiona limana ga Yesu ꞌena ꞌigwae, “Na ꞌoyo tebweumumo Yelusalema ꞌenaya nigeya ꞌumwalamwalatoni toꞌase ꞌiapwesa ꞌasiyata ꞌetoi sigumwala ꞌediya, aga?” \p \v 19 \x * \xo 24:19 \xt Gu 13:27\x*ꞌEnega Yesu ꞌieonedi, “To yage sana?” \p Ga taudi sigwae, “Yage nidi Yesu goma Nasaleta ꞌenaya siapwesa. Tai getei tauna palopita, ta wate Yaubada be tomota matadiya ꞌina onao be ꞌina guinuwao waiwaidi. \v 20 Ta ꞌima totaliya sinabwadi be ꞌima toanuganao tai nina sietalaena ꞌina mwawasa manuna ga muliyega tolosaiyao situtu epaꞌiyena kelose ꞌenaya, \v 21 \x * \xo 24:21 \xt Lu 1:68, 2:25; Gu 1:6\x*ta ꞌaemisena ꞌaene tauna ꞌiabe ꞌaboꞌama me Isileli ꞌiꞌetoseyema. Yage getedi ꞌasiyata ꞌeluwa sigumwala ꞌediya siapwesa, ta batuwa ꞌasiyata ꞌetonina. \v 22 \x * \xo 24:22 \xt Lu 24:1-11\x*Ta ꞌaina iine ꞌemega nuwama sigieowanina, manuna niꞌa gonamapumapuya sitauya ꞌaliꞌaliya \v 23 ga Yesu nina kokowana nigeya siꞌitaꞌita, ta siilama ga toꞌase nadigega anilose ꞌidi eꞌita ꞌediya ga sisimana ꞌemaya ꞌaene niꞌatu ꞌitoolo limana. \v 24 Wate nadigega ꞌaidi ꞌemega sitauya ꞌaliꞌali nina ꞌenaya ga silobena nadigega iine nidi ꞌidi simana, ta Yesu nina nigeya siꞌitaꞌita.” \p \v 25 ꞌEnega Yesu ꞌediya ꞌigwae, “Kwanikwanimi, manuna nigeya gimi palopitao ꞌidi onao wada emisedi. \v 26 Toꞌetoseyana nina ꞌilobwene ꞌaiꞌailina be ꞌelouya nidi ꞌida lobadi be ꞌenega muliyega ꞌana esana ꞌisinabwa.” \v 27 \x * \xo 24:27 \xt Ais 53:12; Sam 22:1, 7-8, 16-18; 69:21\x*ꞌEnega ꞌieꞌale be ꞌediya ꞌiliꞌama toꞌase nadigega Buki Tabu ꞌina simana Toꞌetoseyana nina manuna. Mosese be palopitao ꞌidi bukiyao ꞌediyega ꞌieꞌale ga Buki Tabu maiboꞌana ꞌiloegumwalina, be ꞌenega mwalatoi sida loba. \p \v 28 Ta sena nina ꞌena sitautauya niꞌatu be selabenaya siapwesa ga Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Wamiyamiya ta yatatauya.” \v 29 Ga taudi sigwae, “Nigeya! Geyaꞌabo ꞌutautauya, bada taꞌeꞌeno, manuna niꞌatu ꞌiboi.” ꞌEnega ꞌitagwala ga ꞌilugu ꞌidi anuwaya. \p \v 30 ꞌIdi tuta ꞌeꞌai ꞌenaya, Yesu beledi ꞌiꞌewena ga manuna ꞌiona oboboma, ga muliyega ꞌigitomwena ga ꞌiꞌebwaꞌedi. \v 31 \x * \xo 24:31 \xt Lu 24:16\x*Gote ꞌena nuwadi ꞌisabwalena ga Yesu nina siꞌinanena, ta ꞌediyega ꞌikwaiya. \p \v 32 ꞌEnega siteluwa nidi taudimo ꞌediya sionaona, sigwae, “Onaꞌaiꞌaila tuta nina ꞌedaya tameema, ta ꞌiliꞌaliꞌama Buki manuna, ꞌada lotoona sidumaduma wawasae ꞌatuwa kaiwe ꞌatedaya ꞌisabesabelulu.” \v 33 ꞌEnega sitoolo manini ga sitauya Yelusalema, ga nada gosediyao silobedi site ilebeni magosediyao simiya egogona, \v 34 ta taudi Yesu manuna sionaona, sigwae, “Saimoni niꞌatu ꞌInapwana ꞌiꞌitena, mwawasega ꞌitoolo limana.” \p \v 35 ꞌEnega siteluwa nidi silolagata ga wate siemwasala toꞌase nadigega ꞌedaya ꞌiapwesa, ta wate ꞌina gitomwa beledi ꞌenega siꞌinanena, siemwasalina. \s1 Yesu ꞌiapwesa ꞌina tononoyao nidi ꞌediya \r (Madiu 28:16-20; Maki 16:14-18; Yoni 20:19-23; Guinuwa 1:6-8) \p \v 36 ꞌEtamo gosediyao ꞌediya siemwaemwasala ta Yesu nina ꞌiapwesa ga gamwagamwanidiya ꞌitoolo, \v 37 ga siꞌitena ta simatauta, ꞌidi nuwanuwa ꞌebweu yaluyaluwa biꞌi. ꞌEnega Yesu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Geyaꞌabo wamatamatauta! \v 38 Ta geyaꞌabo wate waenuenuwanaluwa. ꞌAboꞌagu tuga. \v 39 Ta esi nimagu be ꞌaegu wada ꞌitadi ta wagitoogu, manuna yaluyaluwa biꞌi nigeya bwalanamo, ta wate nigeya lulunamo.” \v 40 (-) \p \v 41 Gote ꞌena sigwausowala, ta esi tupwana ma idi enuwanaluwa manuna nigeya siemiemisa ꞌaiꞌaila. Ta ꞌieonedi, “Masula ꞌeisa, waꞌebwaꞌegu be yaꞌaꞌa?” \v 42 Ta iyana tupwana mesomesona siꞌebwaꞌena, \v 43 ga matadiya ꞌiꞌenina. \p \v 44 Ta ꞌieonedi, ꞌigwae, “Ona nidi niꞌatu yaemwasalidi ꞌemiya tuta nina ꞌaboꞌagu maꞌemi, maiboꞌana manugu siꞌetoladina Mosese ꞌina buki ꞌenaya be palopitao ꞌidi buki ꞌediya ta wate wali Same ꞌediya, be ꞌenega ꞌigu simana nina ꞌana mwalatoi ꞌaiꞌaila ꞌida apwesa.” \v 45 \x * \xo 24:45 \xt Lu 24:27\x*Gote ꞌena nuwadi ꞌigiesabwalenina ga Buki Tabu simwalatonina. \p \v 46 Ga ꞌediya ꞌigwae, “Gete nadigega siꞌetoladiꞌesena, ꞌigwae, Toꞌetoseyana nina ꞌelouya be mwawasa ꞌida loba, be ꞌenega ꞌasiyata ꞌetonina ꞌena mwawasega ꞌida toololimana, \v 47 be ꞌenega ꞌana esanega tetela boboꞌana, nuwaꞌebuni be toꞌumalina ꞌana nuwatau manudi sida guguyae. ꞌIdi guguya nina sida eꞌale Yelusalema ꞌenega be ꞌida sakowasi baleꞌu maiboꞌana ꞌenaya. \v 48 Yage getedi ꞌomi tuga ꞌadi tosimanao. \v 49 \x * \xo 24:49 \xt Yo 15:26, 16:7\x*Ta esi ꞌaboꞌagu ꞌiabe Tamagu ꞌina onaupaupa nina nate yaluyaluwana yada etunenama ꞌemiya be ꞌida giewaiwaiyemi, ꞌenega Yelusalema ꞌena wada yamwayamwa manuna.” \s1 Yesu ꞌina tuꞌe galewaya \r (Maki 16:19-20; Guinuwa 1:9-11) \p \v 50 ꞌEnega ꞌina ona ꞌilosalonina, ga muliyega ꞌiꞌauꞌewedi ga sitauya Betani ꞌenaya, ga nada nimana ꞌiasitotoona ꞌediya ga ꞌiona obobomedi. \v 51 ꞌIna ona oboboma nina ꞌenaya, ꞌaena ꞌiꞌewena ga ꞌituꞌe galewaya. \v 52 \x * \xo 24:52 \xt Yo 14:28\x*Taudi ꞌina ꞌebetuꞌe nina ꞌena ma idi ꞌamayaba sibwagobwago, ga muliyega ma idi gwausowala sinabwana siila limana Yelusalema. \v 53 Siila ga Anuwa Tabu solanaya tuta yauyauna Yaubada situputupu.