\id HEB - Dobu NT [dob] -Papua New Guinea 1985 (web version -2013) \h IBELIU \toc1 Me Ibeliu ꞌIna Leta Yesu Manuna \toc2 Ibeliu \toc3 Ib \mt1 ME IBELIU ꞌIDI LETA \mt1 YESU MANUNA \ip Me Ibeliu, nate me Yudia, taudi Yesu siemisena ga ꞌaidi sinuwaila ꞌidi gimiloina ꞌenaya. ꞌIdi leta gete Yesu ꞌina loina auwauna manuna, ga ꞌieꞌieꞌita ꞌaene loina auwauna loina kadekadelidi ꞌiewaiwai sinedi, be ꞌilobwenena be me Yudia sida tagwala ꞌaiꞌaila Yesu ꞌenaya, nadigega ꞌinapwanao lowaenei Yaubada siemisa ꞌaiꞌailena. \c 1 \s1 Yaubada Natuna manuna \p \v 1 Lowaenei ꞌeda yauna ꞌediyega Yaubada ꞌina ona palopitao ꞌiꞌebwaꞌedi, ga taudi sisimanena tubudao ꞌediya. \v 2 \x * \xo 1:2 \xt 1 Pi 1:10; Kol 1:16\x*Ta ꞌebe losalowa ꞌaboꞌada ꞌida tutaya, ꞌina onao ꞌisimanedi ꞌedaya, natuna ꞌenega. Yaubada natunana ꞌiesinuwena, be yage maiboꞌadi ꞌediya ꞌietoloina, ta lowaenei natunana maꞌiyana yage maiboꞌana simweluluidi. \v 3 \x * \xo 1:3 \xt 2 Ko 4:4; Kol 1:15; Ib 8:1-2\x*Ta Yaubada natunana tamana ꞌina maedana ꞌimaemaedanae ta tauna Yaubada ꞌilowaꞌeluna. Ta ꞌina ona waiwaina ꞌenega yage maiboꞌana galewaya ta baleꞌuya ꞌigiyagiyaidi. Ta ꞌida toꞌumalinao ꞌediyega ꞌigie ꞌesaseda, ga muliyega Yaubada Toloetana sana ꞌatainaya ꞌimiyatowa. \v 4 \x * \xo 1:4 \xt Pi 2:9\x*Tauna aniloseyao ꞌiloetana sinedi, ta esana nina Yaubada ꞌiꞌebwaꞌenaya anilose ꞌadi esanao ꞌisinabwa sinedi. \p \v 5 \x * \xo 1:5 \xt Sam 2:7; Ib 5:5\x*Manuna nigeya ꞌebweu tuta Yaubada ꞌebweu anilose ꞌena ꞌida gwae, “ꞌOyo natugu, batuwa tuga yaꞌawa natunemu.” Nai wate ꞌebweuna manuna ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu ꞌeguya ꞌida ꞌawatamana, ta tauna ꞌena yada ꞌawanatuna.” Ona nidi getedi natuna namo manuna ꞌionaedi. \p \v 6 \x * \xo 1:6 \xt Lu 2:13-14\x*Ta tuta nina ꞌina tomatuwa ꞌietunenama baleꞌuya, ꞌigwae, \p “Aniloseyao galewaya ꞌilobwenedi be tauna ꞌena sibwagobwago.” \p \v 7 \x * \xo 1:7 \xt Sam 104:4\x*Ta esi aniloseyao manudi ꞌina ona dumadumana, ꞌigwae, \p “Yaubada ꞌina aniloseyao ꞌimweluluidi, ꞌenega ꞌidi tauya ꞌatuwa yagila nadigega, ta ꞌina toguinuwao nidi ꞌatuwa ꞌawe sabelulu.” \p \v 8 \x * \xo 1:8 \xt Sam 45:6-7\x*Ta esi natunana manuna ꞌigwae, \p “ꞌOyo Yaubada ma imu loina palupaluna ꞌuda loina ataya. \v 9 Bubuna boboꞌana nuwayo ꞌiꞌewena ta toꞌumalina ꞌamu gadilulu. \p ꞌEnega ꞌimu Yaubada niꞌatu ꞌieoloimu gwausowala ꞌaiꞌaila ꞌenega, ta ꞌimu gwausowala gosemwao ꞌidi gwausowala ꞌisinabwa sinena.” \p \v 10 \x * \xo 1:10 \xt Sam 102:25-27\x*Ta ꞌebweu wate ꞌina ona natunana ꞌena ꞌigwae, \p “ꞌInapwana ye, tuta nugana ꞌena baleꞌu ꞌumweluluina ta nimamuyega galewa ꞌuguinuwena. \v 11 Yage nidi ꞌetamo sisasawala ta ꞌoyo ꞌumiyami, ta yage maiboꞌadi sikadekadeli ꞌoama ꞌatuwa, \v 12 be ꞌununumidi talaꞌapwala nadigega, be ꞌadi ꞌita ꞌiesaꞌu gelasa, ta ꞌoyo geyaꞌabo ꞌuesaꞌu gelasa ta esi ꞌumiya ataya.” \p \v 13 \x * \xo 1:13 \xt Sam 110:1\x*Onaꞌaiꞌaila, Yaubada nigeya ꞌebweu wate anilose ꞌenaya ꞌida gwae, \p “ꞌAtaiguya ꞌumiyatowa be ꞌana laba ꞌamu talauwalao yasaꞌu ebusiyedi ꞌaeyo ꞌubuninaya.” \p Ta gete yage nina natuna namo ꞌena ꞌionaena. \p \v 14 \x * \xo 1:14 \xt Sam 91:11; Gu 12:7\x*Ta aniloseyao taudi yaluyaluwa tuga ta toepilialeale, taudi Yaubada ꞌisaꞌudi be ꞌaene silemeda ꞌaboꞌada, yaisigedi ꞌabo ꞌetoseyana manuna ꞌiesinuweda. \c 2 \s1 ꞌEtoseyana nina Yaubada ꞌenega \p \v 1 ꞌEnega ꞌilobweneda be ona nidi tanonodiya tanuwaꞌiꞌisidi, ta geyaꞌabo tanuwanuwa pupuledi. \p \v 2 \x * \xo 2:2 \xt Ib 12:25\x*Lowa aniloseyao Yaubada ꞌina ona sisimanena tomota ꞌediya, ta ona nina ona ꞌaiꞌaila, ꞌenega ꞌabo tomota nigeya simulimuliye ꞌidi toꞌumalinao ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌana eꞌisa siloba. \v 3 ꞌAboꞌada wate ꞌabo ꞌetoseyana nina sinabwana taguitoyasei, bwaꞌomatana taloba, ta nigeya kapekapeyana tadedena ꞌenega. \p Ona nina ꞌetoseyana manuna ꞌida ꞌInapwana Yesu ꞌigimisimana apwesena, ꞌenega ꞌina onao ꞌana togimi nonoyao ꞌaboꞌada siꞌebwaꞌeda. \p \v 4 \x * \xo 2:4 \xt Mk 16:20\x*Ta Yaubada wate ꞌieꞌita ꞌaene ona nina ona ꞌaiꞌaila, nate weꞌiweꞌiyaya be edeedede be guinuwa waiwaidi ꞌediyega, ta wate Yaluyaluwa Tabuna ꞌina eguyai ꞌedaya ꞌenega. Ta ꞌina ꞌebwaya nidi Yaubada ꞌina nuwanuwa nadigega, ga Yaluyaluwa Tabuna yage nidi ꞌedaya ꞌieguyaiyedi. \s1 ꞌAda Toꞌetoseyana ꞌina ꞌelouya manuda \p \v 5 Niꞌatu ꞌaeonemi sena nina ꞌetamo talobai manuna, ta Yaubada aniloseyao geyaꞌabo ꞌidi loina ꞌiꞌebwaꞌebwaꞌedi sena nina ꞌenaya, \v 6 \x * \xo 2:6 \xt Sam 8:4-6\x*ta esi tomota ꞌebweu ꞌiꞌebwaꞌena, manuna Buki Tabu ꞌena ꞌisimanena, ꞌigwae, \p “Yaubada ye, to tomota tauna be ꞌenega manuna ꞌunuwanuwa? Ta yaita sana tauna tomota natuna ga ꞌuꞌitaꞌitaꞌiꞌisi? \v 7 \x * \xo 2:7 \xt 1 Ko 15:24-26\x*ꞌEnega tuta kukupana namo manuna ꞌusaꞌu ebusiyena, aniloseyao ꞌagulaudiya, ta muliyega ꞌana ꞌamayaba be ꞌana tupu sinabwana ꞌuꞌebwaꞌena. \v 8 Ta waiwai wate ꞌuꞌebwaꞌena be yage maiboꞌadi ꞌiloinedi.” \p Ta ꞌina ꞌebeloina yage maiboꞌana manuna. Ta nigeya gete tuga, ta maꞌetamo esi be yage maiboꞌadi ꞌediya ꞌida loina. \v 9 \x * \xo 2:9 \xt Pi 2:8-9\x*Ta Yesu esi niꞌatu taꞌitena, ꞌaene tuta kukupana namo ꞌena ꞌimiyaebusi aniloseyao ꞌubunidiya, ta muliyega ꞌana ꞌamayaba be ꞌana tupu sinabwana ꞌilobedi ꞌina ꞌelouya be ꞌina mwawasa ꞌediyega. Nate Yaubada ꞌina oboboma ꞌedaya, manuna Yesu mwawasa ꞌana ꞌelouya ꞌilotoona maiboꞌada manuda. \p \v 10 \x * \xo 2:10 \xt Ib 5:8-9\x*Yaubada yage maiboꞌadi ꞌimweluluidi tauna manuna, ꞌenega nuwanuwana natunao yauyaudi ꞌiꞌauꞌewedima tauna ꞌina sena esaesa ꞌenaya, ta ꞌilobwenena be Yaubada nina ꞌada Toꞌetoseyana ꞌida gieꞌesase, manuna ꞌelouya sinabwana ꞌilotoona, ta tuwa tuga ꞌieꞌalamaꞌiꞌita, ga ꞌenega ꞌina bubuna maiboꞌana ꞌesasena. \p \v 11 \x * \xo 2:11 \xt Mk 3:35\x*Yesu nina ꞌada Toꞌetoseyana ga ꞌaboꞌada wate ꞌigieꞌesaseda, ta tauna be ꞌaboꞌada Yaubada ꞌenega tamai, ꞌenega geyaꞌabo Yesu ꞌiomayamaya manuda, ta esi ꞌiꞌawaꞌawa tasineda, \v 12 \x * \xo 2:12 \xt Sam 22:22\x*manuna ꞌina ona Tamana ꞌenaya, ꞌigwae, \p “ꞌAmu esana yada simane tasigwao ꞌediya, be deliegogona solanaya yatupuyo.” \p \v 13 \x * \xo 2:13 \xt Ais 8:17-18\x*Ta wate ꞌigwae, \p “Tauna ꞌena ꞌigu emisa yasaꞌu.” \p Ta wate ꞌigwae, \p “Gogama nidi Yaubada ꞌiꞌebwaꞌeguya niꞌatu maꞌegwao ꞌamiyami.” \p \v 14 \x * \xo 2:14 \xt 1 Yo 3:8\x*Onaꞌaiꞌaila, Yesu ꞌina gogamao ꞌaboꞌada tomota maesiyoda be malalada, ꞌenega Yesu wate ꞌietomotai ga tomota oona ꞌiꞌewena ga ꞌimwawasa, be ꞌaene ꞌina mwawasega Seitani ꞌiloesawali, be Seitani ꞌina loina mwawasa manuna wate ꞌiloesawali. \v 15 Ta mwawasa ꞌana matauta be ꞌina yona waiwaina ꞌida tuta maiboꞌana ꞌediyega ꞌiꞌetoseyeda. \p \v 16 ꞌEtoseyana nina nigeya aniloseyao manudi ta esi ꞌaboꞌada Ebelaamo tubunao manuda. \v 17 \x * \xo 2:17 \xt Ib 4:15; Md 4:1-11\x*ꞌEnega Yesu ꞌietomotai ꞌaboꞌada tasinao nadigega, ga ꞌietotaliya sinabwana ma ina ꞌatenuwaꞌoleꞌole manuda, ga Yaubada ꞌina guinuwa ꞌena ꞌietapewa, ta ꞌitaliya ꞌida bubuna toꞌumalidi manudi be ꞌaene Yaubada ꞌida nuwataudi. \p \v 18 Onaꞌaiꞌaila, Yesu baleꞌuya miyamwau ta ꞌebetoo yauna ꞌilobedi, ꞌenega ꞌabo Seitani ꞌitooda, Yesu niꞌatu ꞌebetoo nidi ꞌimwalamwalatonidi, be kapekapeyana ꞌediyega ꞌiꞌetoseyeda. \c 3 \s1 Yesu Mosese ꞌiloetana sinena \p \v 1 \x * \xo 3:1 \xt Ib 4:14\x*Gosegwao, ꞌomi be ꞌaboꞌagu Yaubada ꞌiesinuweda ꞌina sena manuna, ꞌilobwenena be Yesu tanuwaꞌiꞌisi, manuna tauna ꞌida tapwalolo ꞌana tosimana be wate ꞌida totaliya sinabwana, \v 2 \x * \xo 3:2 \xt Num 12:7\x*ga ꞌietaetapewa ꞌina guinuwa nina Yaubada ꞌiꞌebwaꞌena manuna, nadigega lowa Mosese ꞌietaetapewaꞌesa Yaubada ꞌina anuwaya. \p \v 3 ꞌEnega Yesu tupu sinabwana ꞌilobena, ta Mosese ꞌana tupu tupwana namo tuga, ꞌatuwa nadigega anuwa boboꞌana nigeya tauna tupu sinabwana ꞌida lobena saꞌi, ta ꞌana toꞌabi esi. Ta Mosese nadigega anuwa, ta Yesu toꞌabi. \p \v 4 Onaꞌaiꞌaila, anuwa ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌadi toꞌabi simiyami, ta yage maiboꞌadi ꞌadi toguinuwa Yaubada. \p \v 5 Mosese Yaubada ꞌina anuwaya ꞌietapewa toguinuwa ꞌatuwa, ga Yaubada ꞌina onao yage nidi maꞌetamo sida apwesa manudi ꞌisimana apwesedi. \v 6 \x * \xo 3:6 \xt Ib 3:14, 10:23\x*Ta Keliso Yaubada ꞌina anuwaya ꞌietapewa nigeya toguinuwa ꞌatuwa ta esi tauna natu ꞌaiꞌailina. \p ꞌAboꞌada Yaubada ꞌina anuwa nina tuga, ꞌeguma taemisa ataya ma ida ꞌatepatu be ma ida gwausowala. \s1 Yaubada ꞌana bodao ꞌetamo taeyawaiꞌata \p \v 7 \x * \xo 3:7 \xt Sam 95:7-11\x*\x * \xo 3:7 \xt Sia 17:7; Num 20:2-5\x*ꞌEnega Yaluyaluwa Tabuna ꞌieoneda, ꞌigwae, \p “Batuwa, ꞌeguma ꞌenana wanono, \v 8 geyaꞌabo saꞌi wadebadeba paꞌala nadigega tubumiyao lowaenei mitawaya sitoogu, ta ꞌigu loina siguitoyasena. \v 9-10 Manuna yakwala poti soladiya \p ꞌigu guinuwa waiwaidi yaudi siꞌitedi, ta tubumiyao nidi ꞌidi lomugi be ꞌidi ꞌeetete ꞌediyega sitoogu ga manudi yaloꞌameꞌame, ga yagwae, ‘Tuta maiboꞌana taudi ꞌidi nuwenuwega sitautauya gesi, manuna ꞌigu ꞌeda nigeya simwalamwalatoni.’ \v 11 \x * \xo 3:11 \xt Num 14:21-23\x*ꞌEnega yagamwasowaledi ga yabaꞌedi, yagwae, ‘Geyaꞌabo wate ꞌigu ꞌebe eyawaiꞌata ꞌena silugulugu.’ ” \p \v 12 Gosegwao, waꞌitaꞌiꞌisimi be geyaꞌabo wadebadeba paꞌala nai waneeneta ꞌabona nai Yaubada mayawasina wamiyasine. \p \v 13 Ta gete tuga taumimo waelemalema ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya, be ꞌenega geyaꞌabo bubuna toꞌumalina ꞌena wakwanikwani be Yaubada ꞌenana waloguitoyase. \p \v 14 \x * \xo 3:14 \xt Ib 3:6\x*ꞌAboꞌada lowa ꞌida emisa Keliso ꞌena tasaꞌuna, ta ꞌabo ꞌida emisa nina tagiyaiꞌiꞌisi be ꞌana laba tuta ꞌana ꞌebe losalowa ꞌenaya, Keliso maꞌedai taegwausowala leleleya. \v 15 \x * \xo 3:15 \xt Sam 95:7-8\x*Nadigega Yaubada ꞌina ona ꞌigwae, “Batuwa ꞌabo ꞌina ona wanono, geyaꞌabo wadebadeba paꞌala nadigega tubumiyao lowaenei ꞌigu loina siguitoyasena.” \p \v 16 \x * \xo 3:16 \xt Num 14:1-3, 26-33\x*Yaisigedi Yaubada ꞌina ona sinononaya ta siguitoyasena? Taudi Mosese Itipita ꞌenega ꞌianuganedi ga siapwesama, aga? \p \v 17 Ta wate taudi yakwala poti soladiya ꞌidi bubuna toꞌumalidi manudi Yaubada ꞌiloꞌameꞌame, ꞌenega totoꞌumalina nidi mitawaya simwawasa. \p \v 18 Manuna taudi ꞌina ona nigeya simulimuliye, ꞌenega ꞌiona upaupaedi ga ꞌigwae, “Geyaꞌabo wate ꞌigu ꞌebe eyawaiꞌata ꞌena silugulugu.” \v 19 ꞌEnega tamwalamwalatoni ꞌaene taudi nigeya silugulugu, manuna nigeya siemiemisa. \c 4 \p \v 1 ꞌIna onaupaupa manuda ꞌetamo ꞌimiyami, ꞌaene ꞌina eyawaiꞌata tauna ꞌenega tada loba, ꞌenega ꞌilobweneda be tamatauta ꞌabona nai ꞌaimi wabebeꞌu be geyaꞌabo walobaloba. \p \v 2 Onaꞌaiꞌaila, tetela nina ꞌiꞌebwaꞌeda, taudi wate lowaenei ꞌiꞌebwaꞌedi, ta tetela nina nigeya ꞌilemelemedi, manuna sinononaya ta nigeya siemiemise. \v 3 \x * \xo 4:3 \xt Sam 95:11\x*Ta ꞌaboꞌada ꞌana toemisao talobena, ta taudi lowaenei geyaꞌabo silobaloba, manuna Yaubada ꞌiona upaupaedi, ꞌigwae, \p “Yagamwasowaledi, ꞌenega yabaꞌedi be geyaꞌabo ꞌebe eyawaiꞌata ꞌeguyega silobaloba.” \p Yaubada ꞌina eyawaiꞌata nina ꞌimiyami, manuna tuta nina baleꞌu maiboꞌana ꞌimweluluina ga ꞌigumwalaya, ta ꞌenega ꞌieyawaiꞌata. \v 4 \x * \xo 4:4 \xt Nug 2:2\x*Ta ꞌasiyata nina ꞌieyawaiꞌataya manuna niꞌatu Buki Tabu ꞌena ꞌisimanena, ꞌigwae, \p “Yaubada ꞌasiyata esebenina ꞌena ꞌina paisewa maiboꞌana ꞌenega ꞌieyawaiꞌata.” \p \v 5 ꞌEnega tanuwanuwa ona gete manuna, “Geyaꞌabo ꞌebe eyawaiꞌata ꞌeguyega silobaloba.” \p \v 6 Onaꞌaiꞌaila, ꞌebe eyawaiꞌata nina ꞌimiyami be ꞌaidi namo siloba, ta taudi tetela sigimi nonona ta loina sisinalinaya geyaꞌabo silobaloba. \v 7 \x * \xo 4:7 \xt Sam 95:7-8\x*ꞌEnega Yaubada tuta auwauna ꞌisaꞌuna be ꞌena tomota ꞌebe eyawaiꞌata siloba, ta ꞌenega mwalatoi Debida ꞌiꞌebwaꞌena ga Debida nina ꞌigwae, \p “Batuwa, ꞌabo Yaubada ꞌenana wanono geyaꞌabo saꞌi wadebadeba paꞌala.” \p \v 8 Ta ꞌebe eyawaiꞌata nina Yaubada ꞌionaenaya nigeya Yosuwa ma ꞌana bodao ꞌidi ꞌebe eyawaiꞌata manuna, ta mali ꞌebe eyawaiꞌata manuna, tuta ꞌebweu auwauna ꞌisaꞌuna be ꞌaene tomota ꞌebe eyawaiꞌata nina sida loba. \v 9 ꞌEnega Yaubada ꞌina tomota ꞌaboꞌada ꞌida ꞌebe eyawaiꞌata ꞌimiyami, ta ꞌebe eyawaiꞌata nina Sabate ꞌana eyawaiꞌata nadigega. \v 10 \x * \xo 4:10 \xt Nug 2:2\x*ꞌEnega ꞌeguma talobai, tauda ꞌida paisewega taeyawaiꞌata, nadigega Yaubada lowa ꞌina paisewega ꞌieyawaiꞌataꞌesa. \p \v 11 Ta ꞌilobweneda be tatoo waiwai be ꞌebe eyawaiꞌata nina taloba, ta geyaꞌabo ꞌebweu yaita ꞌilooguitoyasa, ꞌabona nai ꞌibebeꞌu, nadigega taudi lowaenei sibeꞌuꞌesa. \p \v 12 \x * \xo 4:12 \xt 1 Pi 1:23; Ep 6:17; Et 2:12\x*Onaꞌaiꞌaila, Yaubada ꞌina ona mayawasina ta waiwaina ꞌatuwa sisisaiya ꞌina mamatana sena luwaluwana, ta sawesawenaya ꞌibadida be solaꞌaiꞌailidaya nuwanuwa be bubuna kwaikwaiyidi simiyami. \v 13 \x * \xo 4:13 \xt Lo 14:12\x*Manuna Yaubada matanaya nigeya ꞌebweu wate yage ꞌida miya kwaiya, maiboꞌadi siloꞌatamanedi, ta tauna ꞌena maꞌetamo ꞌida guinuwa maiboꞌana tasimanedi. \s1 ꞌIda totaliya sinabwana tauna Yesu \p \v 14 \x * \xo 4:14 \xt Ib 10:23\x*ꞌIda totaliya sinabwana ta boboꞌana ꞌimiyami, tauna Yesu, Yaubada Natuna, niꞌatu manuda ꞌituꞌe galewaya, ꞌenega ꞌida emisa ꞌenaya tagiyaiꞌiꞌisi. \v 15 \x * \xo 4:15 \xt Ib 2:17\x*ꞌAidi totaliyao nigeya siꞌateꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyeda ꞌida nenetao manudi, ta Yesu esi ꞌida miyamwau ꞌinuwa sabwalenidi ta ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyeda, manuna lowa baleꞌuya Seitani ꞌina ꞌebetoo maiboꞌana ꞌilobedi nadigega ꞌaboꞌada talobaloba ꞌesedi, ta Yesu nigeya ꞌebweu wate ꞌiloeloegesi. \v 16 \x * \xo 4:16 \xt Ib 10:19\x*ꞌEnega ma ida ꞌatepatu talalaga be tasidasida ꞌada Toloina nina ꞌena, be ꞌenega ꞌida miyamwau ꞌediya ꞌida ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyeda, be wate ꞌilemeda. \c 5 \p \v 1 Totaliyao sinabwadi Yaubada ꞌiesinuwedi ga ꞌiaseyedi, be tauna matanaya sitalitaliya ꞌaboꞌada tomota ꞌida bubuna toꞌumalidi manudi. \v 2 \x * \xo 5:2 \xt Ib 4:15\x*ꞌIda totaliyao nidi sida bubuna nuwana toemwagemwageyao be toloegesiyao ꞌediya, manuna totaliyao tomota tuga, ma idi neneta. \v 3 \x * \xo 5:3 \xt 1 Loi 16:6, 24\x*ꞌEnega taudi ꞌidi toꞌumalinao manudi, ta wate tomota yaudi ꞌidi toꞌumalinao manudi, sitalitaliya Yaubada ꞌena. \p \v 4 \x * \xo 5:4 \xt Sia 28:1\x*Nigeya sawesawenaya be ꞌebweu yaita tauna ꞌina nuwenuwega ꞌietotaliya, ta Yaubada esi ꞌina esinuwega, nadigega lowa Yaubada Eloni ꞌiesinuwena ga ꞌietotaliya. \v 5 \x * \xo 5:5 \xt Sam 2:7; Ib 1:5\x*Wate nadigega Keliso nigeya tauna ꞌigilagilagasi be ꞌietotaliya, ta Yaubada ꞌiesinuwena ga ꞌieonena, ꞌigwae, \p “ꞌOyo natugu. Batuwa tuga yaꞌawa natunemu.” \p \v 6 \x * \xo 5:6 \xt Sam 110:4; Ib 7:1, 16-17\x*Ta wate ꞌina ona ꞌeluwena, ꞌigwae, “ꞌOyo ꞌuetotaliya ataya nadigega Melikisedeki.” \p \v 7 \x * \xo 5:7 \xt Lu 22:40-44\x*Lowa Yesu baleꞌuya ꞌimiyami, ma ina dedoi ꞌisidasida Tamana ꞌena, be nuwanuwana mwawasega ꞌiꞌetoseye, ꞌenega ꞌiꞌetoseyenaya manuna Yesu Tamana ꞌiꞌamayabena. \v 8 Yesu nina Yaubada natuna, ta tuwa tuga ꞌelouya ꞌilobena ga ꞌina ꞌalamaꞌiꞌitega ꞌiematamatana ꞌaiꞌaila, \v 9 ga ꞌenega ꞌina bubuna maiboꞌana palupaluna. ꞌEnega ꞌaboꞌada wate ꞌabo taematamatanei, ꞌetoseyana ataya Yesu nina ꞌenega taloba, \v 10 manuna Yaubada Yesu ꞌiaseyena be ꞌietotaliya ataya nadigega Melikisedeki. \s1 Geyaꞌabo Yaubada taguiguitoyase \p \v 11 Yage gete manuna ona yauna simiyami, nuwanuwagu be yasimanedi ꞌemiya, ta nigeya kapekapeyana, manuna tenami tuituidi. \v 12 \x * \xo 5:12 \xt 1 Ko 3:1-3\x*Tuta gete ꞌilobwenemi be mali tomota waeꞌitadi ta nigeya sawesawemiya, manuna Yaubada tetelina ꞌana ꞌautui nigeya wamwalamwalatoni, ꞌenega ꞌetamo ꞌaeꞌieꞌitami. ꞌOmi susu namo ꞌilobwenemi manuna masula paꞌalina nigeya ꞌilobwelobwenemi. \v 13 ꞌEnega ꞌomi gogama nadigega, eꞌita palupaluna manuna nuwami nigeya ꞌisabwasabwalena ꞌaiꞌaila, ꞌenega ꞌilobwenemi be eꞌita nuwadi ꞌediyega ꞌaeꞌenimi nugana. \p \v 14 \x * \xo 5:14 \xt Lo 16:19\x*Ta ꞌabo yaisigedi ꞌidi mwalatoi ꞌimatuwa, taudi ꞌatuwa masula paꞌalina ꞌana toꞌaiyao, manuna nuwadi niꞌatu ꞌisabwalena ga sawesawediya siesinuwa toꞌase boboꞌana ta toꞌase toꞌumalina. \c 6 \p \v 1 Gimi eꞌita Keliso manuna niꞌatu wanonodi ga wamwalatonidi, ꞌenega nuwanuwagu mwalatoi auwaudi Keliso manuna yaeꞌitami be ꞌimi nuwanuwa ꞌediya waetai. Eꞌita nidi niꞌatu tanonodi ta tamwalatonidiya geyaꞌabo talolimalimadi. Yage nidi getedi: ꞌida bubuna lowa toꞌumalidi ꞌadi guitoyasa, ꞌida emisa Yaubada ꞌena, \v 2 bapitaiso ꞌana eꞌita, ta wate ꞌada toanuganao nimadi ꞌadi saꞌu debadaya, be tomwawasa ꞌidi toololimana, ta toꞌumalina ꞌana eꞌisa esilae ataya. Eꞌita getedi niꞌatu wamwalatonidi. \p \v 3 ꞌEnega ꞌabo Yaubada ꞌitatagwala, mwalatoi nuganuganidi wagiyaidi, ta ꞌadi loeposeyana wate yaeꞌitami. \p \v 4 \x * \xo 6:4 \xt Ib 10:26-29\x*Manuna yaisigedi lowa Yaubada manuna nuwadi ꞌisabwalena, ga oboboma nina galewega silotoonaya, ta Yaluyaluwa Tabuna ꞌina lema ꞌediya silotoona, \v 5 ga wate Yaubada ꞌina ona silotoona ꞌaene boboꞌana, ta ꞌina waiwai tuta ꞌimeemai manuna wate silotoona, \v 6 ta ꞌabo muliyega sibebeꞌu, nigeya sawesawenaya be tagie nuwaꞌebui limadi, manuna taudi ꞌidi bubunega Yaubada Natuna niꞌatu sigiekelose limena, ta ꞌana esana ꞌieꞌebe tuyeya. \p \v 7 Tanowa manuna tanuwanuwa. ꞌEguma ꞌiꞌusana limalimana, ꞌenega bwaꞌa ꞌigiegonitu be ewana ma ina uyawana ꞌitatabwa, nate tobagula ꞌina ꞌebe gwausowala, ta ꞌana mwalatoi ꞌaene bwaꞌa nina Yaubada ꞌiona obobomena. \v 8 Ta esi ꞌeguma bwaꞌa nina ꞌena pwatula be kwakwakwala sitatabwa, bwaꞌa nina ma ꞌana baꞌe Yaubada ꞌenega, ta tuina namo ꞌilobwenena. \p \v 9 Ta gosegwao, ꞌigu ona getedi emataluwa tuga, ta yanuwayaina obobomega ꞌaene ꞌomi Keliso ꞌina ꞌetoseyana ꞌana toꞌewao wada ewaiwai ꞌaiꞌaila. \v 10 \x * \xo 6:10 \xt Ib 10:34; 1 Ko 15:58\x*Yaubada ꞌina loina ꞌemiya palupaluna, ꞌenega ꞌimi guinuwao boboꞌadi tuta yauyauna, be ꞌimi obobomao Yaubada ꞌana esanega, ta ꞌimi lema toekalesiyao ꞌediya, geyaꞌabo ꞌinuwanuwa pupuledi. \v 11 \x * \xo 6:11 \xt Ib 3:14\x*ꞌEnega nuwanuwagu be ꞌomi ꞌebweuna ꞌebweuna waetapewa, be ꞌaene ꞌimi emisa uwana maiboꞌana tuta muliyega waloba. \v 12 Geyaꞌabo waloogwautoyasa, ta esi ꞌaboꞌama waetotowanema, manuna ma ima ꞌalamaꞌiꞌita ꞌaemiemisa be ꞌenega yage nidi Yaubada ꞌiona upaupaediya taꞌewadi. \s1 Yaubada ꞌina onaupaupa \p \v 13 \x * \xo 6:13 \xt Nug 22:16-17\x*Lowaenei Yaubada ꞌina onaupaupa Ebelaamo ꞌiꞌebwaꞌena, ta Yaubada tauna ꞌana esanega ꞌionaupaupa, manuna nigeya ꞌebweu wate esana miyamiyatuꞌena be ꞌenega ꞌionaupaupa. \v 14 Ta ꞌina onaupaupa nina gete: \p “Yalemeyo tuta yauyauna, be ꞌimu boda ꞌisusaila.” \p \v 15 Ta Ebelaamo nina ꞌiꞌalamaꞌiꞌita tuta dudulana, ga onaupaupa uwana ꞌilobena. \p \v 16 ꞌAboꞌada tomota ꞌeguma taegewagewana, tasawa tamatamana ꞌebweu esana sinabwana ꞌenega, be ꞌaene tomota siꞌawa ꞌaiꞌaileda. \v 17 Yaubada nadigega nuwanuwana sinabwana be ꞌina ona ꞌaiꞌaila ꞌaboꞌada ꞌieꞌitada ꞌaene toꞌase niꞌatu ꞌiona upaupaena ꞌedaya maꞌetamo taloba, ꞌenega tauna ꞌana esanega ꞌisawa tamatamana. \v 18 \x * \xo 6:18 \xt Num 23:19\x*ꞌEnega yage waiwaidi ꞌeluwa simiya ataya, nate Yaubada ꞌina onaupaupa ta ꞌina sawa tamatamana, ꞌenega tamwalamwalatoni ꞌaene Yaubada nigeya ꞌebweu tuta ꞌida kabo. Manuna ꞌaboꞌada niꞌatu Yaubada ꞌena tadena ga ꞌiꞌetoseyeda, ꞌenega taꞌatepatu be tada nuwayai ꞌaene ꞌina onaupaupa ꞌedaya geyaꞌabo ꞌiligeligeidi. \p \v 19 \x * \xo 6:19 \xt 1 Loi 16:2; Ib 9:3\x*ꞌIda nuwayaina nina ꞌatuwa ꞌida loomu waiwaina, be ꞌenega kaleko pitaupa talubwale be talulugu Yaubada ꞌina ꞌebemiya ꞌena. \v 20 Gote ꞌena Yesu niꞌatu manuda ꞌigimilugu, ta ꞌietotaliya sinabwana ta miyamiya atayana manuda, nadigega Melikisedeki lowaenei. \c 7 \s1 Totaliya Melikisedeki \p \v 1 \x * \xo 7:1 \xt Nug 14:17-20\x*Ta Melikisedeki nina me Salema ꞌidi kini, ta Yaubada Toloetana sana ꞌina totaliya. Lowaenei Melikisedeki nina Ebelaamo ꞌilobena, tuta nina losaiya ꞌenega ꞌiilailama. Ta Ebelaamo nina toloinao yaudi ma ꞌadi bodao niꞌatu ꞌipeꞌudi, ꞌenega Melikisedeki Ebelaamo ꞌiona obobomena. \v 2 ꞌEnega Ebelaamo ꞌina gwegweyao ꞌiweyalidi egueguyai sanau ꞌadi yau, ga egueguyai ꞌebweuna Melikisedeki ꞌiꞌebwaꞌena, ta Ebelaamo tauna naini ꞌiꞌewedi. \p Ta Melikisedeki ꞌana esana ꞌana gibui “Toloina palupaluna,” ta ꞌina sena ꞌana esana Salema, ꞌana gibui “Siwalowa,” ꞌenega tamwalamwalatoni ꞌaene Melikisedeki tauna ina loina siwasiwalowina. \p \v 3 \x * \xo 7:3 \xt Ib 7:15-17\x*Ta Melikisedeki nina nigeya tamanamo ta nigeya sinanamo, ta wate nigeya ꞌina susumo, ta ꞌina tubuwa be ꞌina mwawasa nigeya ꞌadi mwalatoimo, ta esi ꞌatuwa nadigega Yaubada natuna ꞌietotaliya ataya Yaubada ꞌenaya. \p \v 4 Onaꞌaiꞌaila, Melikisedeki nina ꞌebweu ꞌinapwana ta toloetana sana, ga Ebelaamo ꞌiloetana sinena, ta Ebelaamo ꞌina gwegwe ꞌenega tupwana ꞌiꞌebwaꞌena Melikisedeki. \v 5 \x * \xo 7:5 \xt Num 18:21\x*Ta totaliyao taudi Libai ꞌina bodao ꞌidi gwegwe tupwana siꞌewaꞌewa ꞌaboꞌada Ebelaamo tubunao ꞌedega, manuna taudi be ꞌaboꞌada susu ꞌebweuna, ta wate ma ꞌadi loina gwegwe ꞌana ꞌewa tomota ꞌediyega manuna. \v 6 Ta Melikisedeki mali susu, ta ꞌina miya loetana namo, ꞌenega gwegwe tupwana ꞌiꞌewena Ebelaamo ꞌenega. ꞌEnega wate Melikisedeki ꞌina ona oboboma Ebelaamo ꞌiꞌebwaꞌena. Ebelaamo nina tai sinabwana, manuna Yaubada ꞌina onaupaupa ꞌiꞌebwaꞌena, \v 7 ta Melikisedeki Ebelaamo ꞌiloetana sinena, manuna tuta yauna taudi ꞌadi esana sinabwadi ꞌidi ona oboboma siꞌebwaꞌebwaya tomota taudi ꞌadi esana gidalidi ꞌediya, ꞌadi lema manuna, ꞌenega wanuwaꞌiꞌisi ꞌaene Melikisedeki ꞌina ona oboboma Ebelaamo ꞌiꞌebwaꞌena. \v 8 Gete tugai Libai ꞌina bodao ꞌida gwegwe tupwana siꞌewaꞌewa, ta taudi maꞌetamo simwamwawasa, ta Melikisedeki tetelina ꞌaene tauna miyamiya atayana. \v 9 Batuwa ꞌida gwegwe ꞌana tupwa taꞌebwaꞌebwaya Libai tubunao ꞌediya, ta lowa ꞌana ꞌita ꞌatuwa Melikisedeki nina gwegwe ꞌana tupwa ꞌiꞌewena Libai ꞌenega, \v 10 manuna Libai maꞌetamo tubuna Ebelaamo solanaya, ta Ebelaamo Melikisedeki ꞌedaya ꞌilobena, ga ꞌina gwegwe ꞌana tupwa ꞌiꞌebwaꞌena. \p \v 11 Libai tubunao taudi ꞌidi guinuwa Yaubada ꞌina loinao me Isileli sieꞌitada, ta loina nina nigeya sawesawenaya ꞌigiepalu ꞌaiꞌailida, ꞌenega nuwanuwada ꞌebweu totaliya auwauna be ꞌigiepaluda. Totaliya nina nadigega Melikisedeki, ta nigeya Eloni matubunao nadigega. \v 12 ꞌEnega ꞌeguma totaliya tasaꞌu gelasedi loina wate tasaꞌu gelasedi. \p \v 13 \x * \xo 7:13 \xt Md 2:6\x*Tamwalamwalatoni ꞌaene Keliso tauna ꞌida totaliya auwauna, nigeya Libai ꞌina susu ꞌenega ꞌimeema, \v 14 ta esi Yuda ꞌina susu ꞌenega ꞌimai, taudi nigeya esinuwa silobaloba Mosese ꞌenega be sietotaliya. \p \v 15 ꞌEnega ꞌida totaliya auwauna Melikisedeki nadigega. \v 16 \x * \xo 7:16 \xt Sam 110:4\x*Nigeya Mosese ꞌina loina ꞌenega ꞌietotaliya, ta esi yawasina miyamiya atayana ta waiwaina ꞌenega. \v 17 Tauna Yesu manuna Buki Tabu ꞌigwae, \p “ꞌOyo ꞌuetotaliya ataya, nadigega Melikisedeki.” \p \v 18-19 \x * \xo 7:18-19 \xt Ga 2:16; Lo 8:3-4\x*Onaꞌaiꞌaila, Mosese ꞌina loinao nigeya sawesawediya be ꞌebweu toꞌase sigiepalu ꞌaiꞌaili. ꞌEnega gimi loina tapilisinena, manuna nenetana, ta ꞌenega emisa auwauna ta boboꞌana ꞌiapwesama, be emisa nina ꞌenega Yaubada taloselabe. \v 20 \x * \xo 7:20 \xt Sam 110:1\x*Ta ꞌaboꞌada ꞌida emisa Keliso ꞌena ꞌimiyami. Ta Yaubada Keliso nina lowa ꞌiona obobomena. \v 21 Gimi totaliyao nigeya Yaubada ꞌina ona oboboma silobaloba. Ta Yesu namo manuna ꞌigwae, \p “ꞌInapwana niꞌatu ꞌiona upaupa be ꞌoyo ꞌuetotaliya ataya, ta onaupaupa gete geyaꞌabo ꞌiligeligei.” \p \v 22 \x * \xo 7:22 \xt Ib 8:6\x*ꞌEnega Yesu ꞌina loina auwauna tamwalatoi ꞌaiꞌailina ꞌaene loina kadekadelina ꞌiboboꞌana sinena. \p \v 23 Lowa gimi totaliyao mali ꞌepata be mali ꞌepata ꞌediya ma ꞌadi boda be ꞌaidi simwawamwawasa, ta auwaudi sieelopaꞌeludi. \v 24 Ta Yesu tauna ꞌida totaliya ataya, ꞌenega nigeya ꞌana lopaꞌelumo. \v 25 \x * \xo 7:25 \xt Lo 8:34; 1 Yo 2:1\x*Ta Yesu nina tuta maiboꞌana sawesawenaya ꞌiꞌetoseyeda, ꞌeguma ꞌana emisega talulugu Yaubada matanaya, manuna Yesu miyamiya atayana, ta tuta yauna manuda ꞌisidasida Yaubada ꞌena. \p \v 26 \x * \xo 7:26 \xt Ib 4:15\x*Onaꞌaiꞌaila, Yesu nina sawesawenaya be ꞌietotaliya manuda, manuna tauna adelina maiboꞌana boboꞌana tuga, ta nigeya nadigega totoꞌumalida ꞌaboꞌada, ꞌenega Yaubada Yesu nina ꞌigilagasina, ga galewa ꞌana tomiyanao ꞌiloetana sinedi. \p \v 27 \x * \xo 7:27 \xt Ib 10:10; Ep 5:2\x*Ta gimi totaliyao ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna Yaubada ꞌena sitalitaliya, taudi ꞌidi toꞌumalinao, ta tomota wate ꞌidi toꞌumalinao manudi. Ta Yesu maꞌebweuna namo oona ꞌitagwalena ga ꞌitaliyaena Yaubada ꞌena manuda. \p \v 28 \x * \xo 7:28 \xt Ib 5:1-2, 9\x*ꞌEpata nuganuganidi ꞌediya Mosese ꞌina loinega tomota mayaluyaluwa nenetadi sietotaliya sinabwana, ta muliyega Yaubada ꞌina onaupaupa ꞌenega Natuna tauna adelina palupaluna ꞌietotaliya ataya. \c 8 \s1 Loina auwauna niꞌatu ꞌiapwesama \p \v 1 \x * \xo 8:1 \xt Ib 1:3, 10:12\x*ꞌIgu ona maiboꞌana ꞌalena gete ꞌaene ꞌida totaliya sinabwana, ta gete tuga Toloetana sana galewaya ꞌina ꞌebemi esaesa ꞌatainaya ꞌimiyami. \v 2 Ta tauna ꞌietoguinuwa Yaubada ꞌina anuwa ꞌaiꞌaila ꞌena. Anuwa nina tomota nigeya siꞌabiꞌabi, ta esi ꞌInapwana tauna ꞌiꞌabina. \p \v 3 Baleꞌu ꞌana totaliyao maiboꞌadi ꞌidi paisewa nate oboboma be taliya siꞌebwaꞌebwaya Yaubada ꞌena, ꞌenega ꞌida totaliya nina auwauna ꞌilobwenena be tauna wate ꞌebweu oboboma ꞌida ꞌebwaya Yaubada ꞌena. \v 4 Ta tauna ꞌeguma baleꞌuya ꞌimiyami geyaꞌabo ꞌieetotaliya, manuna totaliya yaudi simiyami, ta tuta maiboꞌana sitalitaliya, nadigega Mosese ꞌina loina ꞌisimanaꞌesa be ꞌaene oboboma sida ꞌebwaya Yaubada ꞌena. \p \v 5 \x * \xo 8:5 \xt Sia 25:40; Kol 2:17\x*Ta ꞌidi ꞌebe taliya nina Anuwa Tabu solanaya. Ta Anuwa Tabu nina baleꞌuya ꞌebeꞌita nai maꞌamaꞌayau tuga, ta Anuwa Tabu ꞌaiꞌailina galewaya ꞌimiyami. Manuna lowaenei muliyega be Mosese gimi Anuwa Tabu ꞌiꞌabiya, ta Yaubada ꞌiemataluwena, ꞌigwae, “Mosese, ꞌunuwaꞌiꞌisi anuwa nina ꞌana ꞌita maiboꞌana niꞌatu ꞌoyaya yaeꞌitemu, maiboꞌana ꞌuetotowane be ꞌigu Anuwa Tabu nina ꞌuꞌabi.” \p \v 6 \x * \xo 8:6 \xt Ib 7:22, 9:15\x*Ta gete tuga Keliso ꞌina guinuwa, guinuwa kadekadelidi ꞌiboboꞌana sinedi, nadigega wate ꞌina loina gimi loina ꞌiboboꞌana sinena, manuna ꞌina loina nina onaupaupa auwauna ꞌenega ꞌiapwesama. Ta onaupaupa nina gimi onaupaupa ꞌiboboꞌana sinena. \p \v 7 ꞌEguma loina kadekadelina maiboꞌana tomota ꞌida lemediya, geyaꞌabo tada nuwanuwa loina auwauna manuna. Ta nigeya ꞌilemelemedi, ꞌenega auwauna nuwanuwada. \v 8 \x * \xo 8:8 \xt Yel 31:31-34\x*Lowaenei Yaubada ꞌimwalatonina ꞌaene me Isileli ꞌidi bubuna nigeya boboꞌana, ꞌenega manudi ꞌigwae, \p “Maꞌetamo loina auwauna yasaꞌu me Isileli be me Yuda manudi. \v 9 Nigeya nadigega loina nina yasaꞌuna tubudiyao manudi, tuta nina lowa yaanuganedi ga Itipita ꞌenega siapwesa ga sitauya taudi ꞌidi senaya. Manuna loina nina yasaꞌunaya sileꞌoena, ꞌenega nimagu ꞌediyega yalisi ꞌewena.’ \v 10 ꞌInapwana wate ꞌiona, ꞌigwae, ‘Maꞌetamo ꞌigu loina auwaudi me Isileli nuwadiya yasaꞌudi ta ꞌatediya yaꞌetoladidi, be ꞌenega ꞌaboꞌagu ꞌidi Yaubada ta taudi ꞌigu tomotaiyao. \v 11 \x * \xo 8:11 \xt 1 Yo 2:27\x*ꞌEnega nigeya sawesawenaya be tasidiyao sieꞌitadi, nai sigwae, “Yaubada wada mwalatoni,” manuna maiboꞌadi niꞌatu simwalamwalatonigu, taudi ma ꞌadi esana sinabwadi be wate taudi togomabeso. \v 12 Ta yada ꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyedi, be ꞌidi bubuna toꞌumalidi yanuwataudi be yanuwa pupuledi.” \p \v 13 Yaubada loina auwauna ꞌisaꞌuna manuna loina kadekadelina niꞌatu ꞌineneta, ga ꞌiabe be ꞌisasawala. \c 9 \s1 Anuwa Tabu manuna \p \v 1 Gimi loina nina solanaya loina yauna simiyami tapwalolo manuna, ta wate anuwa tapwalolo baleꞌuya manuna. \v 2 \x * \xo 9:2 \xt Sia 25:23, 30-31, 37\x*Ta anuwa nina yobai bwaladiyega siguinuwena, ga kaleko ꞌenega sipitaupa luwena, ga pitaupa sinabwana sieesena Anuwa Tabu, ta pitaupa gidalina nate solaꞌaiꞌailinaya sieesena Sena Tabu Wawasae. Pitaupa nina sinabwana solanaya mayale ꞌadi ꞌebesaꞌu ta ꞌebweu tebeli, ta tebeli nina ꞌenaya pwalawa sisaꞌusaꞌu Yaubada matanaya. \p \v 3-4 \x * \xo 9:3-4 \xt Sia 37:1-29\x*Ta Sena Tabu Wawasae solanaya ꞌebe gabu ꞌimiyami galaꞌu manuna, nate goula ꞌenega siguinuwena, ta wate loina ꞌana dedewaga ꞌimiyami, nate goula ꞌenega siguinuwena, ta dedewaga nina solanaya gaeba goula ꞌimiyami, ta gaeba solanaya tubudao ꞌadi masula ꞌana esana mana, tupwana ꞌimiyami. Be wate dedewaga nina solanaya Eloni ꞌina ꞌetoguna, nate lowa ꞌitabwaya, be wate gulewa nidi Yaubada ꞌina loinao ꞌediya ꞌiꞌetoladidi simiyami. \v 5 Ta dedewaga nina etaninaya ꞌeluwa anilose namanamalidi siguinuwedi ga dedewaga nina sieyauyaukwina, nate Yaubada ꞌina ꞌebemiya tomota ꞌidi toꞌumalinao ꞌadi nuwatau manudi. Ta esi geyaꞌabo tanuwanuwa wawasae gwegwe nidi manudi. \p \v 6 \x * \xo 9:6 \xt Num 18:2-3\x*ꞌAbo gwegwe maiboꞌana sigibubudi, ꞌenega totaliyao silugulugu Anuwa Tabu solanaya ta ꞌidi guinuwa siguiguinuwa; \v 7 \x * \xo 9:7 \xt Sia 30:10\x*ta esi Sena Tabu Wawasae nina totaliya sinabwana namo ꞌena ꞌida lugu, ta yakwala ꞌebweu solanaya maꞌebweuna namo. Ta tuta nina ꞌilugulugu lala ꞌiꞌewa ta lala nina ꞌiloseuseuli, be ꞌenega ꞌitalitaliya Yaubada ꞌenaya ꞌina bubuna toꞌumalidi manudi, ta wate tomota maiboꞌadi ꞌidi toꞌumalinao manudi. \p \v 8-9 \x * \xo 9:8-9 \xt Ib 10:19-20\x*\x * \xo 9:8-9 \xt Ib 10:1-2\x*Gete ꞌebeꞌita tomota auwauda ꞌedaya, Yaluyaluwa Tabuna ꞌenega, be ꞌenega tada mwalatoni ꞌaene ꞌabo guinuwa nina kadekadelina ꞌetamo taguiguinuwe, nigeya sawesawedaya be talulugu Sena Tabu Wawasae solanaya. Manuna obobomao be ꞌebwayadaitao nidi loina kadekadelina ꞌenega sitalitaliya Yaubada ꞌena, ta esi nigeya sawesawediya be tomota nidi ꞌatedi sigieꞌesasedi, ta bwaladimo sigieꞌesasedi, \v 10 ꞌeguma loinao nidi tomota simulimuliyedi masula be bwasi be mali esiwe be mali esiwe manudi. Manuna lowa loina nina kadekadelina Yaubada ꞌisaꞌuna ga ꞌimiyami ꞌana laba Keliso ꞌiapwesa be loina ꞌisaꞌu gelase. \v 11 Manuna Keliso ꞌina taliya ꞌenega miya boboꞌana wawasae ꞌiꞌebwaꞌeda, ga mali Anuwa Tabu ꞌena ꞌilugu, ta anuwa nina sinabwana ta boboꞌana. Manuna tomota nigeya siꞌabiꞌabi sena gete baleꞌu ꞌenaya. \v 12 \x * \xo 9:12 \xt Ep 1:7-8\x*ꞌEnega Yesu Sena Tabu Wawasae ꞌena ꞌilugu maꞌebweuna ga lala ꞌenega ꞌiguinuwa, ta lala nina nigeya yobai laladi, goti nai bulumakau gidalidi laladi, ta esi tauna lalana ga ꞌenega ꞌada gieꞌesasa ataya talobena. \p \v 13 \x * \xo 9:13 \xt 1 Loi 16:3; Num 19:17-18; Ib 10:4\x*ꞌEguma yage baibailina tagitoona ga bwalada tagiegie bailina be goti lalana nai bulumakau lalana ꞌediyega taloseuseulida, nai bulumakau mewainena tagabu be ꞌenega tataliya Yaubada ꞌenaya, nate ꞌebe gieꞌesasa bwalada manuna. \v 14 \x * \xo 9:14 \xt 1 Pi 1:18-19; 1 Yo 1:7\x*Ta esi Keliso lalana ꞌebe gieꞌesasa boboꞌana wawasae, manuna ꞌateda ꞌigieꞌesasedi be ꞌaene guinuwa besobeso taguitoyasedi, ta Yaubada nina mayawasina ꞌina guinuwao taguinuwedi. Manuna Yaluyaluwa Tabuna miyamiya atayana Keliso ꞌigiewaiwaiyena, ga tauna ma ina bubuna maiboꞌana palupaluna ta nigeya ꞌebweu wate toꞌumalina ꞌenaya, ꞌenega tauna ꞌitaliyaena Yaubada ꞌenaya, nate ꞌimwawasa ꞌaboꞌada ꞌida ꞌesasa manuna. \v 15 \x * \xo 9:15 \xt 1 Ti 2:5; Ib 8:6\x*Onaꞌaiꞌaila, Keliso nina loina auwauna ꞌimeꞌena ga ꞌenega tamai be Yaubada maꞌedai taegosigosiyana, manuna ꞌabo ꞌiesinuweda yawasida ataya ꞌiona upaupaenaya ꞌiꞌebwaꞌeda. Manuna ꞌaboꞌada gimi loina taleꞌoena, ꞌenega ꞌilobwenena be tada mwawasa, ta Keliso manuda niꞌatu ꞌimwawasa sabi ꞌetoseyeda. \p \v 16 Wamwalamwalatoni ꞌaene ꞌabo yaita tokwaiya loina lowa ꞌisaꞌunaya, nai ꞌiꞌetoladinaya, ꞌina gwegwe maiboꞌana ꞌadi eguyai manudi, be muliyega ꞌimwamwawasa, be loina nina ꞌina susuyao sida muliye. \v 17 Ta ꞌabo ꞌetamo mayawasina, geyaꞌabo loina nina simulimuliye. Nate namo ꞌabo ꞌimwamwawasa, ꞌenega loina nina ꞌiewaiwai be sida muliye. \p \v 18 Nadigega wate gimi loina Mosese ꞌenega, nugana ꞌaidi yobai siloemwawasidi, ga laladiyega buki be tomota maiboꞌadi Mosese ꞌiloseuseulidi, ga ꞌenega muliyega loina nina ꞌiewaiwai. \p \v 19 \x * \xo 9:19 \xt Sia 24:6-8\x*Manuna loina maiboꞌadi ꞌisimanedi tomota ꞌediya, ga ꞌenega bulumakau gidalidi be goti laladi bwasi maꞌiyana ꞌinekwasinaya ꞌiꞌewena, ga sipi ꞌuyaꞌuyana bweyabweyalina ꞌiꞌewena ta kaiwe ꞌana esana isopa matanaya ꞌibadiyena ga lala be bwasi solanaya ꞌiepwasena, ga ꞌenega buki be tomota ꞌiloseuseulidi, \v 20 ta Mosese ꞌigwae, “Loina nina Yaubada ꞌisaꞌuna manumi, ꞌana weꞌiweꞌiyaya lala gete.” \v 21 Wate nadigega Anuwa Tapwalolo be gaebayao Anuwa Tapwalolo nina ꞌenaya lalega ꞌiloseuseulidi. \v 22 \x * \xo 9:22 \xt 1 Loi 17:11\x*Manuna Mosese ꞌina loina ꞌediya ꞌaene yage yaudi lalega sida ꞌesasa. Ta bubuna toꞌumalina ꞌina ꞌesasa wate lala ꞌenega, be ꞌabo nigeya lala ꞌidaudau, nigeya ꞌebweu wate ꞌeda ꞌimiyami ꞌesasa manuna. \p \v 23 Anuwa Tabu ꞌana gwegweyao galewaya simiyami, ta ꞌadi maꞌamaꞌayau baleꞌuya Mosese ꞌiguinuwedi, ga ꞌilobwenena be lala ꞌana guinuwega ꞌitataliya Yaubada ꞌenaya be ꞌigieꞌesasedi, ta esi yage nidi galewaya ꞌadi gieꞌesasa taliya boboꞌana wawasae ꞌenega, nate Keliso lalanega. \v 24 \x * \xo 9:24 \xt 1 Yo 2:1\x*Ta Keliso nigeya ꞌilugulugu Anuwa Tabu ꞌabiꞌabina ꞌenaya, nate Anuwa ꞌaiꞌaila ꞌana maꞌamaꞌayau tuga, ta esi galewaya ꞌilugu ga Yaubada matanaya ꞌimiyami be ꞌilemalema manuda. \p \v 25 Keliso nina geyaꞌabo tuta yauna tauna bwalana ꞌiꞌebwaꞌebwaya nai ꞌitalitaliya Yaubada ꞌenaya, nadigega yakwala ꞌebweuna ꞌebweuna Sena Tabu Wawasaena solanaya totaliya sinabwana ꞌilugulugu be lalega ꞌitalitaliya, ta lala nina nigeya tauna lalana. \v 26 Onaꞌaiꞌaila, ꞌeguma Keliso ꞌina guinuwa taudi totaliyao sinabwadi nadigega, ꞌida mwawasa limalimana baleꞌu ꞌana mweluluwa ꞌenega ga batuwa. Ta esi maꞌebweuna namo tuga, tuta ꞌana ꞌebe losalowa gete ꞌenaya, bwalana tauna ꞌitaliyaena, bubuna toꞌumalidi ꞌadi nuwatau manuna. \p \v 27 \x * \xo 9:27 \xt Nug 3:19\x*Tomota ꞌaboꞌada ꞌada loina ꞌimiyami ꞌaene maꞌebweuna tamwamwawasa be muliyega bwaꞌomatana. \v 28 \x * \xo 9:28 \xt Ib 10:10; 1 Pi 2:24; Pi 3:20\x*Wate nadigega Keliso ꞌina mwawasega tauna ꞌitaliyaena maꞌebweuna namo, be yauyauda ꞌida bubuna toꞌumalidi ꞌiꞌewa yauledi, ta maꞌetamo ꞌiila limanama, be nigeya ꞌaene bubuna toꞌumalidi ꞌiꞌewayaula limadi, ta esi sabi ꞌetoseyeda ꞌabo ma ida nuwaꞌewa tayamwayamwa. \c 10 \p \v 1 \x * \xo 10:1 \xt Kol 2:17\x*Maꞌetamo be ꞌebe gwausowala ꞌaiꞌaila ꞌedaya ꞌiapwesama, ta Mosese ꞌina loina ꞌatuwa maꞌamaꞌayau namo ta nigeya ꞌebe gwausowala ꞌaiꞌaila. Mosese ꞌina loina nina ꞌaene yakwala be yakwala yobai siunuunudi be Yaubada ꞌenaya sitalitaliyaedi, ta guinuwa nidi nigeya sawesawenaya be ꞌigiepaepaluyedi. \v 2 Manuna ꞌeguma guinuwa nina sawesawenaya be ꞌigieꞌesasedi, maꞌebweuna namo sida guinuwei be ꞌadi lotoona ꞌida boboꞌana ataya, be ꞌenega geyaꞌabo yakwala ꞌebweuna ꞌebweuna siguiguinuwa limalimana, aga? \v 3 Nigeya! Ta esi taliya nidi yakwala ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌigie nuwaꞌiꞌisidi namo tuga, ꞌidi bubuna toꞌumalidi manudi, ꞌenega ꞌadi lotoona geyaꞌabo ꞌibooboꞌana. \v 4 Manuna bulumakau be goti laladi nigeya sawesawenaya be toꞌumalina sigieꞌesasa. \p \v 5 \x * \xo 10:5 \xt Sam 40:6-8\x*ꞌEnega tuta nina Keliso baleꞌuya ꞌimaiya, Keliso nina Yaubada ꞌena ꞌigwae, \p “Taliyao be ꞌebwayadaitao geya nuwayo, ꞌenega \p oogu ꞌuꞌebwaꞌeguya ꞌimu guinuwa manuna. \v 6 Geya nuwayo yobai gabugabudi ꞌabo tomota sitaliyaedi ꞌidi bubuna toꞌumalina manudi. \v 7 ꞌEnega yatagwalegu ꞌoyo Yaubada ꞌemuya, ga niꞌatu yamai be ꞌimu nuwanuwa yada guinuwe, nadigega lowa manugu Buki nunumina ꞌena siꞌetoladina.” \p \v 8 ꞌIna ona nina wanuwaꞌiꞌisi, ꞌigwae, “Geya nuwayo taliyao nai ꞌebwayadaitao, nai yobai nidi sigabugabudi, nai toꞌase sitaliyae ꞌidi bubuna toꞌumalidi manudi, manuna geyaꞌabo ꞌugwaugwausowala guinuwa nidi Mosese ꞌina loinega manudi.” \v 9 ꞌEnega wate ꞌigwae, “Niꞌatu yatagwalegu ꞌemuya be ꞌimu nuwanuwa yada guinuwe.” ꞌIna ona gete ꞌaene gimiloina ꞌiꞌewa yaulenaya ta auwauna ꞌisaꞌuna. \v 10 \x * \xo 10:10 \xt Ib 9:12\x*Ta Yaubada ꞌina nuwanuwa be Yesu Keliso bwalana ꞌitaliyae sabi gieꞌesaseda ꞌina mwawasa maꞌebweuna namo ꞌenega. \v 11 Ta totaliyao maiboꞌadi Anuwa Tabu ꞌena sitootoolo be ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌidi taliyao nidi siꞌebwaꞌebwaya Yaubada ꞌena, ta esi taliyao nidi nigeya sawesawenaya be bubuna toꞌumalidi siꞌewa yauledi. \p \v 12 \x * \xo 10:12 \xt Ib 1:3\x*Ta Keliso esi maꞌebweuna ꞌitaliya bubuna toꞌumalina manuna, ga ꞌina taliya nina tuta maiboꞌana ꞌediya sawesawenaya, ga ꞌina taliya mulinaya Yaubada ꞌatainaya ꞌimiyatowa, \v 13 \x * \xo 10:13 \xt Ib 1:13\x*ta ꞌiyamwayamwa be to tuta ꞌana talauwalao Yaubada ꞌida saꞌu mwaꞌutedi ꞌaena ꞌubuninaya. \v 14 Manuna ꞌina taliya ꞌebweuna namo, ta sawesawenaya be tuta maiboꞌana ꞌediya ꞌigieꞌesaseda be ꞌigie boboꞌaneda. \v 15 \x * \xo 10:15 \xt Yel 31:33-34\x*ꞌEsasa gete manuna Yaluyaluwa Tabuna wate Buki Tabu ꞌena ꞌieꞌiteda ꞌInapwana ꞌina ona, nate lowaenei manuda ꞌisimana, \v 16 ꞌigwae, “Maꞌetamo loina auwauna yaꞌebwaꞌedi be ꞌadi loina nidi nuwadiya yasaꞌudi be ꞌatediya yaꞌetoladidi.” \v 17 Ta wate ꞌigwae, \p “ꞌIdi toꞌumalinao be ꞌidi loegesiyao yada nuwapupuledi.” \p \v 18 Nate manuna geyaꞌabo wate tatalitaliya ꞌida bubuna toꞌumalidi manudi, manuna niꞌatu Yaubada ꞌinuwataudi. \s1 ꞌAboꞌada tada lemelemeda \p \v 19 \x * \xo 10:19 \xt Ib 4:16\x*Gosegwao, Yesu lalana manuda niꞌatu ꞌidau, ꞌenega ma ida ꞌatepatu talulugu Yaubada ꞌina Sena Tabu Wawasae ꞌenaya, \v 20 \x * \xo 10:20 \xt Md 27:51-52\x*gete ꞌeda auwauna yawasida manuna. Lowa Yaubada ꞌina Sena Tabu kaleko ꞌenega sipitaupenaya, ta Yesu ꞌigigegena tauna oona ꞌina mwawasa ꞌenega, be kapekapeyana talulugu Yaubada ꞌena. \v 21 Ta wate ꞌida totaliya nina Toloetana sana ga Yaubada ꞌina anuwa manuna ꞌiguiguinuwa. \v 22 \x * \xo 10:22 \xt 1 Yo 1:7; Ep 5:26\x*ꞌEnega Yaubada tada loselabe ma ida ꞌatetagwala be ma ida emisa ꞌaiꞌaila be ꞌenega ooda tada gieꞌesasedi bwasi boboꞌana ꞌenega, ta wate ꞌida nuwanuwa sida ꞌesasa, manuna Yesu ꞌina loseuseula ꞌenega ꞌida nuwanuwa toꞌumalidi ꞌigieꞌesasedi. \v 23 \x * \xo 10:23 \xt Ib 4:14\x*ꞌEnega tatoolo paꞌala be ꞌida emisa Yesu ꞌena tada giyagiyai, be tasimana apwesa tomota ꞌediya, manuna Toonaupaupa nina nigeya ꞌida kabo ta esi ꞌina onao nidi nadigega ꞌiguiguinuwa ꞌesedi. \p \v 24 ꞌIlobweneda wate be tauda tada elemalema be tada eobooboboma ꞌaiꞌaila be wate paisewa boboꞌadi tada guinuwedi. \v 25 ꞌAidi gosedao tapwalolo ꞌana deliegogona sinuwa pupulena, ta geyaꞌabo ꞌomi nadigega, ta esi tuta maiboꞌana wada giepaꞌalimi, be ꞌabo to tuta wamwalatonina ꞌaene Yesu ꞌina ilalimanama selabenaya wada elemalema ꞌaiꞌaila, ꞌimi deliegogona ꞌediya. \v 26 \x * \xo 10:26 \xt Ib 6:4-8\x*Be ꞌabo tanuwa sabwaleni toꞌase Yaubada ꞌana tetela ꞌaiꞌaila, be muliyega tatagwaleda bubuna toꞌumalina ꞌenaya, nigeya ꞌebweu wate taliya ꞌimiyami sabi gieꞌesaseda, \v 27 ta esi bwaꞌomatana taloba, nate ꞌawe sabeluluyega ꞌigabu egumwalida. Gete Yaubada ꞌibubuna ꞌana talauwalao manudi. \p \v 28 \x * \xo 10:28 \xt 2 Loi 17:6\x*Lowaenei ꞌabo ꞌebweu yaita Mosese ꞌina loinao ꞌileꞌoadi, be tosimana ꞌeluwa nai ꞌetoi ꞌina bubuna sisimana apwesei, ꞌetamo geyaꞌabo siꞌateꞌatenuwa ꞌoleꞌoleye ta esi siloemwawasi namo tuga. \v 29 \x * \xo 10:29 \xt Md 26:27-28\x*ꞌEnega ꞌabo yaita Yaubada Natuna ꞌieꞌidiꞌidiye, be lala nina ꞌigieꞌesasedaya ꞌiꞌawa toꞌumaliye, be wate ꞌada tolema Yaluyaluwa Tabuna ꞌigiegamwasowali, ꞌana eꞌisa ꞌelouya sinabwa wawasae ꞌida loba Yaubada ꞌenega. \v 30 \x * \xo 10:30 \xt 2 Loi 32:35-36; Lo 12:19\x*Ta niꞌatu tamwalatonina yaita ꞌada Toloina sinabwana tauna ꞌieoneda, ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu Toloina nigu ꞌenega totoꞌumalidi yada eꞌisadi ꞌelouya ꞌenega.” \p Ta wate ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu ꞌimi ꞌInapwana, be ꞌigu tomotaiyao ꞌomi yada loinemi.” \v 31 Ta ꞌenega Yaubada nina mayawasina be tada mataute, ꞌabona nai ꞌiloineda. \p \v 32 Gosegwao, lowa maedana ꞌina gimimai ꞌemiya wanuwaꞌiꞌisi tuta nina ꞌimi miyamwau ꞌediyega waeꞌalamaꞌiꞌitana, \v 33 nate ꞌaina tuta tomota sigie omayamayaemi ta sigie ꞌelouyaemi ta ꞌaina tuta gosemiyao maꞌemiyao waꞌelouya leleleya. \v 34 \x * \xo 10:34 \xt Md 6:20\x*Ta wate ꞌaidi deliya sisaꞌudi ga manudi waꞌate uyauya ga walemedi. Ta wate tuta nina tomota ꞌimi yageyao ꞌediya siꞌanawala, wagwausowala ꞌaiꞌaila, manuna wamwalatonina ꞌaene galewaya ꞌimi yageyao boboꞌana wawasae ta miyamiya atayadi simiyami. \p \v 35 ꞌEnega ꞌimi emisa nina wagiepaꞌali be geyaꞌabo waguiguitoyase, manuna maꞌetamo ꞌimi emisa nina ꞌana pali boboꞌana wawasae waloba. \v 36 \x * \xo 10:36 \xt Ib 6:12\x*Ta ꞌilobwenemi be watoolo paꞌala be Yaubada ꞌina nuwanuwa wada guinuwe, be toꞌase ꞌiona upaupaena wada ꞌewa. \p \v 37 \x * \xo 10:37 \xt Ib 2:3-4\x*\x * \xo 10:37 \xt Et 22:20\x*Manuna tuta gidalina namo tauna Tomai nina ꞌida apwesa, ta geyaꞌabo wate ꞌisoꞌisoꞌi. \v 38 \x * \xo 10:38 \xt Lo 1:17\x*ꞌEnega yaisigedi topalupaludi ꞌidi emisega yawasidi boboꞌana sida loba, ta ꞌabo ꞌidi ꞌatesaꞌalega sisanaila, Yaubada geya nuwana tomotai nidi. \v 39 Ta ꞌaboꞌada geyaꞌabo tasanasanaila, manuna nate ꞌebe esilae. Tuwa tuga ma ida emisa be ꞌenega yaluyaluwada simiya boboꞌana. \c 11 \s1 Emisa manuna \p \v 1 \x * \xo 11:1 \xt 2 Ko 5:6-7\x*ꞌAbo toꞌase boboꞌana tanuwayaina ꞌaene maꞌetamo talobai, ꞌanabwaꞌayoi gete tuga geyaꞌabo taꞌitaꞌita, nate emisa ꞌaiꞌaila. \v 2 Tubudao lowaenei tanuwaꞌiꞌisidi taudi ꞌidi emisa ꞌenega Yaubada ꞌiꞌawa boboꞌanedi. \v 3 \x * \xo 11:3 \xt Nug 1:1\x*ꞌAboꞌada wate ꞌida emisa ꞌenega tamwalamwalatoni ꞌaene Yaubada ꞌina ona ꞌenega baleꞌu maiboꞌana ꞌimweluluina, ꞌaene yage nidi nigeya tada ꞌitedi ꞌediyega yage nidi taꞌitaꞌitadi ꞌimweluluidi. \v 4 \x * \xo 11:4 \xt Nug 4:3-5\x*ꞌEnega Ebeli wate ma ina emisa ꞌitaliya Yaubada ꞌenaya, ꞌenega ꞌina taliya nina Keni ꞌina taliya ꞌiboboꞌana sinena, ta Yaubada ꞌigwausowala Ebeli ꞌina taliya manuna ga ꞌiꞌawa palupaluyena. Ebeli nina niꞌatu baleꞌu ꞌipilisinena ta esi ꞌina emisa ꞌenega ꞌieꞌieꞌita ꞌedaya. \v 5 \x * \xo 11:5 \xt Nug 5:24\x*Inoki wate ꞌina emisega nigeya ꞌimwawamwawasa ta esi mayawasina Yaubada ꞌiꞌewena galewaya, manuna Yaubada ꞌigimi simanena ꞌaene, “Inoki nina tauna manuna yagwaugwausowala.” \p \v 6 Onaꞌaiꞌaila, ꞌeguma geyaꞌabo taemiemisa Yaubada ꞌenaya, geyaꞌabo manuda ꞌigwaugwausowala. Manuna ꞌabo nuwanuwada be Yaubada ꞌena tatatauya, taemisa nugana ꞌaene Yaubada nina ꞌimiyami ta ꞌana toꞌebesao ꞌadi tooboboma, be muliyega sawesawenaya tatatauya ꞌena. \p \v 7 \x * \xo 11:7 \xt Nug 6:13-22\x*Noa wate Yaubada ꞌieꞌitena ꞌaene toꞌase ꞌiabe ꞌiapwesa ꞌediya, ꞌenega Noa nina ꞌina emisega ꞌina waga ꞌana esana aki ꞌitalena be ꞌenega tauna ma ina susuyao ꞌiꞌetoseyedi. Gote ꞌena ꞌieꞌitaena ꞌaene tomota maiboꞌadi totoꞌumalidi, ta tauna tai palupaluna ꞌina emisa manuna. \p \v 8 \x * \xo 11:8 \xt Nug 12:1-5\x*Ebelaamo wate ꞌina emisega Yaubada ꞌina bwau ꞌimuliyena be ꞌaene ꞌina ꞌasa ꞌida pilisine ta ꞌina ꞌasa auwauna mali esenaya ꞌida loba, ꞌenega ꞌitoolo ga ꞌitauya ta nigeya ꞌimwalamwalatoni to sena ꞌenaya ꞌitautauya. \v 9 Ta wate ꞌina emisega sena onaonaupaupana nina ꞌena ma ina susuyao Aisake be Yekobe simiyaya ꞌatuwa ꞌowagao nadigega, ga ꞌidi anuwa yobai bwaladi ꞌenega siꞌabidi ꞌasa nina Yaubada ꞌiona upaupaena ꞌaene Ebelaamo ꞌena ꞌida loꞌasa, be muliyega tubunao wate ꞌidi ꞌasa. \v 10 Ta esi Ebelaamo ꞌinuwayaina ꞌaene ꞌasa nina ꞌana ꞌautui paꞌalina ꞌena ꞌilulugu, nate Yaubada ꞌimweluluina, nai ꞌiꞌabina. \p \v 11 \x * \xo 11:11 \xt Nug 15:6\x*Sela wate ꞌanabwaꞌayoi ꞌikaiyale ta ꞌina emisega bwalana ꞌiewaiwai ga ꞌiꞌeuwana, manuna Yaubada ꞌina onaupaupa nina ꞌiemisena. \p \v 12 \x * \xo 11:12 \xt Nug 15:5\x*Onaꞌaiꞌaila, Ebelaamo nina ꞌieꞌinapwana wawasae, ga selabenaya be ꞌimwamwawasa, ta esi boda sinabwana ꞌisusaila ꞌenega, ga ꞌadi yau ꞌatuwa galewa kwadiminao, ta wate kaukau leꞌawaya ꞌana yau nadigega. \p \v 13 Gimi tomotai nidi ma idi emisa ta esi simwawasa ga onaupaupa nidi uwadi geyaꞌabo silobaloba, ta tuwa tuga ꞌedasolega siꞌitena ga silokagutoki manuna, ta wate taudimo siꞌawa ꞌowagaedi ꞌatuwa toesugalagalao sena gete baleꞌu ꞌenaya. \p \v 14 Onaꞌaiꞌaila, ꞌabo taꞌawa ꞌowagaeda, nate ꞌatuwa tasimana apwesa ꞌaene ꞌida ꞌasa ꞌaiꞌaila taꞌebeꞌebese. \v 15 Ta gimi ꞌinapwanao nidi ꞌidi ꞌasa sipilisinena, ta ꞌeguma nuwanuwadi be siila, ꞌenega ꞌeda sida ꞌebese be siila, \v 16 ta esi nigeya siilaila, manuna nuwanuwadi ꞌasa boboꞌana wawasae, nate galewaya. ꞌEnega geyaꞌabo Yaubada ꞌiomayamayaedi ta esi ꞌaene tauna ꞌidi Yaubada, ga ꞌidi ꞌasa ꞌigibubuna. \p \v 17-18 \x * \xo 11:17-18 \xt Nug 22:9-12\x*Ebelaamo wate ma ina emisa tuta nina ꞌebe toona ꞌilobena Yaubada ꞌenega ga ꞌaene natu ꞌaiꞌailina Aisake ꞌitaliyae Yaubada ꞌenaya. Lowa Yaubada ꞌina onaupaupao ꞌiꞌebwaꞌedi Ebelaamo nina ꞌenaya, ta wate ꞌigwae, “Aisake ꞌenega ꞌimu boda ꞌida apwesa,” ꞌenega Ebelaamo natunana ꞌitagwalena be ꞌida loemwawasi, \v 19 manuna Ebelaamo ꞌimwalatonina ꞌaene Yaubada sawesawenaya be tomwawasao ꞌigietoolodi, ꞌenega ꞌana ꞌita ꞌatuwa natunana mwawasega ꞌiila limanenama. \p \v 20 \x * \xo 11:20 \xt Nug 27:27-29, 39-40\x*Aisake wate ꞌina emisega natunao Yekobe be Iso ꞌadi oboboma be ꞌadi lema tuta ꞌimeemai manuna ꞌisimanena. \p \v 21 \x * \xo 11:21 \xt Nug 48:15-16\x*Yekobe wate tuta nina ꞌiabe ꞌimwamwawasa ꞌina guna ꞌilemena ga ꞌitoolo ta ꞌibwagobwago Yaubada ꞌenaya, ga ꞌina emisega Yosepa natunao ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌadi obobomao ꞌisimanena. \p \v 22 \x * \xo 11:22 \xt Nug 50:24-25\x*Yosepa wate ꞌana yakwala ꞌebe losalowa ꞌenaya ꞌina emisega me Isileli ꞌidi apwesa Itipita ꞌenega ꞌigimi simanena ga loina ꞌisaꞌuna ꞌana saꞌuꞌaliꞌali manuna. \p \v 23 \x * \xo 11:23 \xt Sia 1:22, 2:1-2\x*Mosese tuta nina ꞌitubuwa, tamana be sinana ꞌidi emisega sisaꞌu kwaiyena nawalae ꞌetoi soladiya, manuna ꞌana ꞌita gwama gomabwaina, ta wate kini Pelo ꞌina loina paꞌalina nigeya simatamataute. \p \v 24 \x * \xo 11:24 \xt Sia 2:10\x*Mosese wate tuta nina ꞌietai, ꞌina emisega geya nuwana be tomota sida gwae, “Mosese nina Pelo tubuna,” manuna Pelo natuna mewainena Mosese ꞌiꞌewena ga ꞌiꞌawa natunena. \v 25 ꞌEnega Mosese nina geya nuwana be tuta kukupana ꞌenaya ꞌida gwausowala bubuna toꞌumalina manuna, ta esi nuwanuwana be Yaubada ꞌina tomotaiyao maꞌenao sida miyamwau. \v 26 Manuna geya nuwana esaesa baleꞌu nidi Itipita solanaya, ta esi ꞌelouya Keliso manuna ꞌiesinuwena, manuna ꞌimwalatonina ꞌaene maꞌetamo pali boboꞌana ꞌilobai. \v 27 \x * \xo 11:27 \xt Sia 12:51\x*ꞌEnega ꞌina emisega Itipita ꞌipilisinena ga nigeya kini Pelo ꞌina gamwasowala ꞌimatamataute, ta esi ꞌiꞌatepatu ꞌaene ꞌiꞌitena Yaubada matanaya ꞌimiyami, nigeya ꞌina ꞌita matanega ta esi ꞌina emisega. \v 28 \x * \xo 11:28 \xt Sia 12:21-23\x*Ta wate ꞌina emisega Ataona Sagalina ꞌiguinuwena ga lalega ꞌidi anuwao siloseuseulidi, be geyaꞌabo tomatuwao ꞌadi toloemwawasa ꞌediya ꞌilugulugu be ꞌiunuunudi. \p \v 29 \x * \xo 11:29 \xt Sia 14:21-31\x*Boda nidi ꞌidi emisega Ola Bweyabweyalina siabalena ꞌatuwa bwaꞌa yadayadana ꞌenega sitautauya, ta me Itipita simuliyama ga ꞌaene sida abala wate ga nigeya sawesawediya, ta maiboꞌadi sidalala. \p \v 30 \x * \xo 11:30 \xt Yos 6:12-21\x*Ta wate tuta nina taudi ꞌasa Yeliko sisakowasiyena mabodadi ꞌasiyata sebeni ꞌediya, ꞌidi emisa manuna ꞌasa nina ꞌana ꞌali sinabwana ꞌibeꞌuya, \v 31 \x * \xo 11:31 \xt Yos 2:1-21, 6:25\x*ga silugu ga toniꞌasa siunudi, manuna taudi tologwautoyasa. Ta tosogala ꞌana esana Leabi nigeya siunuunu, manuna waine nina ma ina emisa, manuna tuta nina Yosuwa ꞌina tolosaiyao ꞌeluwa ꞌasa nina ꞌenaya siluguya, Leabi nina ꞌilemedi. \v 32 Toemisao yaudi wate nadigega Gidioni be Balaki, Samisoni, Yepita, Debida, Samuwela be palopitao wate. Nigeya sawesawedaya be tasawa egumwalidi. \v 33 \x * \xo 11:33 \xt Dan 6:22\x*Manuna ꞌidi emisega siewaiwai ꞌadi talauwalao ꞌediyega, be wate ꞌidi tomotaiyao siloina palupaluyedi, be wate Yaubada ꞌina onaupaupa uwana silobedi, be wate laiyoni bosasa sigienuwa siwaloidi, be wate \v 34 \x * \xo 11:34 \xt Dan 3:23-27\x*ꞌawe sabesabelulu sinabwadi sikweudi, be wate saiya ꞌenega siꞌetoseyedi, manuna ꞌidi tuta sineneta ꞌena ta tuga siewaiwai, ta wate saiya ꞌenaya siewaiwai wawasae, be ꞌadi tolosaiyao yau wawasae sipaꞌipaꞌi lelewanedi. \v 35 \x * \xo 11:35 \xt 1 Kin 17:17-24; 2 Kin 4:18-37\x*ꞌAina iine wate ꞌidi tokwaiyao mwawasega sitoolo limana. Ta wate ꞌaidi toemisao ꞌadi talauwalao ꞌediyega ꞌelouya silobena, manuna sitoodi ꞌaene sigiesana iledima be emisa silosaꞌu, ta sitoo yogenedi, manuna ꞌidi emisa paꞌalina ꞌaene maꞌetamo mwawasega sitoolo limana be yawasidi boboꞌana siꞌewa. \v 36 \x * \xo 11:36 \xt Yel 20:2, 37:15-16\x*ꞌAidi wate ꞌadi talauwalao situyetuyeyedi ta balaeyega siunuunudi, ta wate deliya sisaꞌu luguyedi ga siyonidi. \v 37 ꞌAidi wate gulewa sinabwadi ꞌediyega siloibwaibwadi, ta ꞌaidi siꞌupwa luwedi, ta ꞌaidi sisisaiya ꞌediyega siloemwawasidi, ta ꞌaidi sipi ta goti bwaladi ꞌenega siꞌoamaꞌoama ta ma idi miyamwau ꞌatuwa tonanaewao, manuna tomota sigie toꞌumaliyedi. \v 38 Ta esi toemisao nidi me baleꞌu siboboꞌana sinedi, ꞌenega sena ꞌubuꞌubula be ꞌoya ꞌediya silopilopili dadana, ta wate gaula be duluwa ꞌediya siꞌenoꞌeno dadana. \v 39 Ga toemisao nidi tetelidi boboꞌana niꞌatu tanonodi ta esi Yaubada ꞌina onaupaupa uwa ꞌaiꞌailina nigeya silobaloba, tuta gote ꞌenaya, \v 40 manuna ꞌebe gwausowala manuda Yaubada ꞌigimi simanena, be ꞌaene taudi maꞌetamo maꞌedao tada miya boboꞌana. \c 12 \s1 Toolopaꞌala manuna \p \v 1 \x * \xo 12:1 \xt 1 Ko 9:24-25\x*Ga ꞌenega toemisao yaudi galewega siduneduneyeda, be ꞌilobweneda yage mwaudi ꞌedega tada gisinedi, be ꞌenega tada pili waiwai epili nina ꞌana ꞌeda ꞌenega, ta wate bubuna toꞌumalina nidi sigiyagiyaida tada gisinedi. \v 2 \x * \xo 12:2 \xt Ib 1:3, 3:1\x*Ta wate Yesu ꞌenaya tada sanalaga ataya, manuna Yesu nina ꞌida emisa ꞌana ꞌebe eꞌale ta ꞌana ꞌebe losalowa. Tuta nina Yesu baleꞌuya ꞌimiyami ꞌimwalatonina ꞌaene maꞌetamo ꞌebe gwausowala sinabwana ꞌilobai, ꞌenega kelose ꞌina ꞌelouya ꞌiꞌalamaꞌiꞌitanena, omayamaya wate nigeya manuna ꞌinuwanuwa, ga ꞌebe losalowa ꞌenaya ꞌituꞌe galewaya ga Yaubada ꞌatainega ꞌimiyatowa. \p \v 3 \x * \xo 12:3 \xt Md 27:28-44\x*Yesu nina wanuwaꞌiꞌisi ꞌaene ꞌiꞌalamaꞌiꞌita sinabwana totoꞌumalidi ꞌidi etalauwala ꞌenega, be ꞌenega ꞌomi wate nadigega ꞌaene geyaꞌabo waloꞌameꞌame, nai waneeneta. \v 4 Ta ꞌomi tuta nina bubuna toꞌumalina walosaiyena ꞌimi miyamwau gidalina tuga, ta tomota nigeya siloeloemwawasimi Yesu nadigega. \v 5 \x * \xo 12:5 \xt Ona 3:11-12\x*Nai guguya wanuwa pupulena, guguya nina ꞌena ꞌiꞌawa natunemi, ꞌigwae, “Natugu, ꞌabo tuta nina ꞌInapwana ꞌiemata sabuyeyo sabi giepaepaluyeyo, gete manuna ꞌuda nuwanuwa ta geyaꞌabo wate ꞌuneeneta. \v 6 \x * \xo 12:6 \xt Et 3:19\x*Manuna ꞌabo yaita Yaubada ꞌiꞌawa natunena ta ꞌiobobomena, ꞌilobwenena be sapi ꞌida loba ꞌina loegesiyao manudi be ꞌenega ꞌida boboꞌana limana.” \v 7 \x * \xo 12:7 \xt 2 Loi 8:5\x*ꞌEnega ꞌilobwenemi be sapi Yaubada ꞌenega manuna wada ꞌalamaꞌiꞌita, manuna tama maiboꞌadi natudiyao sisapidi sabi giepaepaluyedi. \v 8 ꞌEnega Yaubada wate maiboꞌada ꞌisapida, ta ꞌabo yaita ꞌoyo Yaubada geyaꞌabo ꞌisapisapiyo nate manuna ꞌoyo nigeya natu ꞌaiꞌailina, ta ꞌaene ꞌoyo ꞌebweu pesiyeda. \v 9 Wanuwaꞌiꞌisi ꞌabo tamadao baleꞌuya sisapida ꞌenega taꞌamayabedi, ta ꞌilobweneda be yaluyaluwada tamadi galewaya tada ꞌamayabe be ꞌenega yawasida boboꞌana ꞌiꞌebwaꞌeda. \v 10 Manuna tamadao baleꞌuya taudimo ꞌidi nuwanuwa ꞌediyega sisapida ta sigiepaepaluyeda tuta kukupana namo manuna, ta Yaubada esi ꞌisapisapida ꞌada lema manuna be ꞌaene ꞌigieꞌesaseda be tada bubuna boboꞌana tauna ꞌina bubuna nadigega. \v 11 Onaꞌaiꞌaila, tuta nina ꞌabo ꞌinapwana ꞌebweu ꞌisapida taꞌelouya sinabwana ta geyaꞌabo tagwaugwausowala, ta esi ꞌabo ꞌigiepaepaluyeda ꞌetamo uwana boboꞌana taloba, nate bubuna palupaluna be miya siwalowa. \v 12 ꞌEnega ꞌimi neneta wada pilisine be waewaiwai, \v 13 be ꞌimi ꞌeda wada giepaepaluyedi, be ꞌabo tolopegoi sitautauya, geyaꞌabo ꞌena sibeꞌubeꞌu ta esi ꞌidi lopegoi nidi sida boboꞌana be taudi wate sida ewaiwai. \v 14 \x * \xo 12:14 \xt Lo 12:18\x*Wada toowaiwai be wada miya siwalowa tomota maꞌemiyao, ta wate wada toowaiwai be ꞌimi bubuna ꞌida boboꞌana maiboꞌana, manuna ꞌabo yaita nigeya ꞌina bubuna boboꞌana geyaꞌabo saꞌi ꞌInapwana ꞌiꞌitaꞌita. \v 15 \x * \xo 12:15 \xt Ep 4:31\x*Waꞌitaꞌiꞌisimi ꞌabona nai ꞌemiyega yaita Yaubada ꞌina oboboma geyaꞌabo ꞌilobaloba. Ta geyaꞌabo ꞌebweu yaita ꞌemiyega ꞌieꞌale be ꞌibubuna toꞌumalina, ꞌabona nai yaudi simuliye. \p \v 16 \x * \xo 12:16 \xt Nug 25:33-34\x*Geyaꞌabo waloeloelata, ta wate geyaꞌabo Yaubada ꞌina oboboma waguiguitoyase, nadigega Iso lowa Yaubada ꞌina onaupaupa tauna manuna ta ꞌipelena tasina ꞌenaya, ꞌana maisa ꞌeꞌai ꞌebweuna namo. \v 17 \x * \xo 12:17 \xt Nug 27:32-40\x*Ta wanuwaꞌiꞌisi ꞌaene tuta muliyega Iso onaupaupa nina ꞌinuwena, ga manuna ꞌidedoi, ta nigeya sawesawenaya be sisaꞌu gelasa limana, manuna niꞌatu tasina ꞌiꞌewena. \p \v 18 \x * \xo 12:18 \xt Sia 19:12-13, 16-20, 20:18-21\x*Gete tuga wamai Yaubada ꞌina senaya, nigeya nadigega lowa Mosese be me Isileli maꞌenao sitauya ga silotoona ꞌoya Sainai ꞌenaya, manuna ꞌawe sabelulu be guguyoi sinabwana be umauma be kwau sinabwana \v 19 be yoguli ꞌenana be ꞌatuwa tai ꞌenana ꞌoya nina ꞌenaya, ꞌenega me Isileli simatauta sinabwana, ta sisidasida be ꞌaene geyaꞌabo ꞌenana nina sida noono lima, \v 20 manuna loina nina sinonona ꞌigiematautedi ꞌaene, “Geyaꞌabo ꞌebweu toꞌase ꞌoya gete ꞌigitogitoo, ta ꞌaene ꞌabo ꞌebweu yobai ꞌimama ꞌoya nina ꞌenaya, gulewega sida loibwaibwa be ꞌida mwawasa.” \v 21 Onaꞌaiꞌaila, ꞌoya nina ꞌebe matauta sinabwana, ga Mosese tauna wate ꞌimatauta, ga ꞌisimana, ꞌigwae, “ꞌIgu matauta ꞌenega niꞌatu yadededela.” \p \v 22 \x * \xo 12:22 \xt Et 21:2, 5:11\x*Ta ꞌomi esiya niꞌatu wamai Sayoni ꞌoyana ꞌenaya, nate Yaubada tauna mayawasina ꞌina ꞌasa, Yelusalema nina galewaya ꞌena, aniloseyao yau wawasae simiyami ta sigwaugwausowala ꞌatuwa sagali ꞌenaya, \v 23 \x * \xo 12:23 \xt Lu 10:20\x*ta wate wamai tomota nidi Yaubada ꞌiꞌawa natunedi ga ꞌadi esanao galewaya ꞌiꞌetoladidi ꞌediya, ta wate tauna ꞌaboꞌada be yage maiboꞌana ꞌada toloina, nate Yaubada ꞌena, ta wate taudi yaluyaluwadi Yaubada ꞌigiepaepaluyedi ꞌediya, \v 24 \x * \xo 12:24 \xt Ib 8:6; Nug 4:10\x*ta wate Yesu ꞌena, tauna loina auwauna ꞌana toꞌebwaya nina ga lalana ꞌana loseuseula ꞌenega ꞌiꞌetoseyeda, ta nigeya nadigega Ebeli lalana, manuna nate ꞌebe esilae. \p \v 25 \x * \xo 12:25 \xt Ib 2:1-3, 10:28-29\x*ꞌEnega waꞌitaꞌiꞌisimi be tauna galewega ꞌionaona ꞌedaya geyaꞌabo ꞌenana waguiguitoyase. Manuna lowa tomota ꞌaidi baleꞌuya Mosese ꞌina guguya ꞌediya siguitoyasena ga mwau silobena. Ta gete tuga Yaubada galewega ꞌiloguloguguya ꞌedaya, ꞌenega ꞌabo ꞌenana taguitoyasei mwau sinabwa wawasae taloba. \p \v 26 \x * \xo 12:26 \xt Sia 19:18\x*Manuna ꞌenanana lowa baleꞌu ꞌigie loniuyena, ta gete tuga niꞌatu ꞌionaupaupa ꞌaene, “ꞌEtamo baleꞌu be galewa wate yada gieloniuyedi maꞌebweuna tuga.” \v 27 Gete nadigega ꞌieonaꞌesa manuna yage mwelumweluluidi ꞌida gieloniuyedi, be ꞌenega yage nidi nigeya sipaꞌapaꞌala sida beꞌu, be yage paꞌalidi sida toolo ataya. \v 28 Gete ꞌida sena auwauna ꞌena talugulugu, waiwaina ta miyamiya atayana, ꞌenega ꞌilobweneda be Yaubada ꞌenaya tada lokagutoki, be tada lotapwalolo toꞌase ꞌina nuwanuwa ꞌana lobwene nadigega, be wate tada ꞌamayabei ma ida matauta, \v 29 \x * \xo 12:29 \xt 2 Loi 4:24\x*manuna ꞌida Yaubada nina ꞌawe sabelulu ꞌatuwa. \c 13 \s1 Bubuna boboꞌana \p \v 1 \x * \xo 13:1 \xt Yo 13:34\x*ꞌEnega wada eobooboboma taumimo ꞌemiya. \v 2 \x * \xo 13:2 \xt 1 Pi 4:9\x*Ta wate ꞌowagao wada bwauyedi ꞌemiya, nadigega lowaenei ꞌaina tomota ꞌowagao siꞌitaꞌiꞌisidi ta esi ꞌowagao nidi taudi aniloseyao, ta toniꞌasao nidi nigeya simwalamwalatonidi. \v 3 \x * \xo 13:3 \xt Md 25:36\x*Wate gosemiyao wada nuwaꞌiꞌisidi taudi deliya simiyami, be wada lemedi ꞌatuwa ꞌomi nadigega deliya maꞌemiyao wamiyami. Ta wate gosemiyao taudi simiyamwau wada nuwaꞌiꞌisidi be wada lemedi, manuna ꞌomi tomota tuga, taudi nadigega! \v 4 Maiboꞌami ai ꞌana loina wada ꞌamayabe be geyaꞌabo waloeloelata, manuna toloelatao be toloyaweyao ꞌetamo Yaubada ꞌiliunedi. \v 5 \x * \xo 13:5 \xt Yos 1:5; 1 Ti 6:8-10\x*Geyaꞌabo esaesa baleꞌu nuwami ꞌiꞌewaꞌewa, ta esi wada gwausowala toꞌase niꞌatu walobalobadi manudi, ta geyaꞌabo mali yage be mali yage manudi waetaetapewa, manuna Yaubada ꞌigwae, “Geyaꞌabo yanuwanuwa pupuleyo nai yapilipili sineyo. Nigeya!” \v 6 \x * \xo 13:6 \xt Sam 118:6\x*ꞌEnega ma ida ꞌatepatu ꞌaiꞌaila tada gwae, “ꞌInapwana tauna ꞌagu tolema nina, ꞌenega geyaꞌabo yamatamatauta toꞌase nai ꞌabo tomota siloina toꞌumalina ꞌeguya.” \v 7 ꞌAmi toanuganao wanuwaꞌiꞌisidi, manuna lowa Yaubada ꞌina ona siꞌebwaya ꞌemiya, ta wate wada nuwaꞌiꞌisi ꞌaene ꞌidi emisa uwana boboꞌana taudi silobena, ꞌenega wada etotowanedi. \p \v 8 \x * \xo 13:8 \xt Et 1:17-18\x*Yesu Keliso ꞌina bubuna ꞌenega lowaenei ga batuwa be tuta ꞌimeemai ꞌediya nigeya ꞌida giedumedumena. \v 9 \x * \xo 13:9 \xt Lo 14:17; 1 Ko 8:8\x*ꞌEnega geyaꞌabo loina auwaudi ta dumadumadi wanoonodi, manuna ꞌateda ꞌiewaiwai Yaubada ꞌina oboboma namo ꞌenega ta nigeya masula ꞌediyega. Loina masula manuna geyaꞌabo saꞌi ꞌana tomuliyao ꞌilemelemedi. \v 10 Ta ꞌaboꞌada ma ida ꞌebe taliya, ta esi Anuwa Tabu baleꞌuya ꞌana totaliyao nigeya sawesawenaya be sida ꞌeꞌai ꞌebe taliya nina ꞌenaya. \v 11 \x * \xo 13:11 \xt 1 Loi 16:27\x*Onaꞌaiꞌaila, ꞌidi totaliya sinabwana yobai laladi ꞌimeꞌemeꞌei Sena Tabu Wawasae solanaya, be bubuna toꞌumalina manuna ꞌitalitaliya Yaubada ꞌenaya, be ꞌenega muliyega yobai nidi bwaladi sigabu yauledi sena mwaulu ꞌenaya. \v 12 \x * \xo 13:12 \xt Yo 19:17\x*ꞌEnega Yesu wate ꞌasa ꞌana ꞌawa ꞌetaulunaya ꞌelouya ꞌilobena be ꞌaene lalanega ꞌigieꞌesaseda. \p \v 13 \x * \xo 13:13 \xt 1 Pi 4:1, 14\x*ꞌAboꞌada wate tada tauya ꞌetauluya Yesu ꞌenaya, be ꞌebe omayamaya tada loba tauna nadigega. \p \v 14 \x * \xo 13:14 \xt Ib 11:16\x*Manuna bada baleꞌuya nigeya ꞌebweu ꞌida ꞌasa miyamiya atayana ꞌimiyami, ꞌenega ꞌilobweneda be ꞌasa miyamiya atayana tuta ꞌimeemai manuna tada ꞌebese. \p \v 15 \x * \xo 13:15 \xt Sam 50:14, 23\x*ꞌEnega Yesu ꞌilemelemeda be tuta yauna ꞌediya Yaubada tada tuputupu. Gete ꞌida taliya nonowana, ꞌeguma tauna ꞌana esana taꞌawaꞌawa sinabwae. \p \v 16 \x * \xo 13:16 \xt Pi 4:18\x*ꞌEbweu taliya wate Yaubada nuwanuwana sinabwana, nate oboboma tomota manudi ma ida ꞌatenuwaꞌoleꞌole. \p \v 17 \x * \xo 13:17 \xt 1 Te 5:12\x*ꞌImi toanuganao ꞌediya wada ematamatana be watagwalemi ꞌidi loinao ꞌediya, manuna yaluyaluwami siꞌitaꞌiꞌisidi, be ꞌenega tuta ꞌimeema ꞌenaya ꞌimi bubuna manuna sida emwasala Yaubada ꞌenaya. ꞌEnega ꞌilobwenemi be wada too be tetelimi manuna ma idi gwausowala Yaubada ꞌenaya sida simanemi, ta esi geyaꞌabo ma idi omayamaya, ꞌabona nai loina mwauna waloba. \p \v 18 Nuwanuwama wate be ꞌaboꞌama ꞌima guinuwa manuna wada sidasida Yaubada ꞌenaya. Gete tuga ꞌanuwena ꞌaene ꞌima bubuna boboꞌana, ta nuwanuwama be bubuna boboꞌana nina ꞌenaya ꞌada toolo ataya. \v 19 \x * \xo 13:19 \xt Lo 15:30\x*Ta ꞌateguyega yaꞌawaꞌawanoi ꞌemiya be ꞌimi sidesidega ꞌigu ꞌeda ꞌida boboꞌana be ꞌemiya yada ila maniniwa. \s1 Lokaiyoni \p \v 20 \x * \xo 13:20 \xt Yo 10:11, 18; 1 Te 5:23\x*Yaubada miya siwalowa ꞌana toꞌebwaya, ta tauna wate ꞌida ꞌInapwana Yesu mwawasega ꞌigietoolo limena, ta Yesu nina ꞌina toekalesiyao ꞌaboꞌada ꞌada toꞌitaꞌiꞌita ꞌaiꞌaila, ta tauna lalanega ꞌada loina boboꞌana ta miyamiya atayana ꞌiꞌebwaꞌeda. \p \v 21 \x * \xo 13:21 \xt 1 Pi 5:10; Pi 2:13\x*Ga Yaubada yage yauyauna boboꞌadi ꞌiꞌebwaꞌemi, be ꞌediyega ꞌina nuwena wada muliya ꞌaiꞌaili, be ꞌenega Yesu Keliso ꞌina guinuwega Yaubada ꞌida gieboboꞌanemi toꞌase nadigega ꞌina nuwanuwa, be manumi ꞌida gwausowala. ꞌEnega Keliso nina tada tupu atae. \p Eimeni. \p \v 22 Gosegwao, ꞌimi leta gete kukupana tuga ta yasida ꞌemiya be ma imi ꞌalamaꞌiꞌita ꞌigu loguguya gete wada nono. \p \v 23 Nuwanuwagu wate be gosedai Timoti tetelina wada nono, manuna niꞌatu deliyega siliꞌamina, ꞌenega ꞌabo ꞌilomaninima ꞌetamo maꞌiyagu ꞌawawai ꞌemiya. \p \v 24 ꞌIma oboboma yaetuetunenawa ꞌami toanugano be toekalesiyao be maiboꞌami ꞌemiya. Ta me Itali wate ꞌidi oboboma sietuetunenawa yauyaumi ꞌemiya. \p \v 25 Yaubada ꞌina oboboma yaumi ꞌemiya \cls Eimeni.