\id ACT - Dobu NT [dob] -Papua New Guinea 1985 (web version -2013) \h GUINUWA \toc1 Yesu ꞌAna Tosimanao ꞌIdi Guinuwa \toc2 Guinuwa \toc3 Gu \mt1 YESU ꞌANA TOSIMANAO \mt1 ꞌIDI GUINUWA \ip Luke ꞌina buki ꞌeluwena gete ga ꞌiemwasalina Yesu ꞌina toololimana be ꞌina tuꞌe galewaya manudi, ga muliyega Yaluyaluwa Tabuna ꞌiebusi ga ꞌana tomuliyao ꞌigiewaiwaiyedi, ꞌenega siloguguya ta paisewa waiwaidi Yesu ꞌana esanega siguinuwedi. ꞌAina tapwalolo ꞌana toanuganao sietalauwaledi, ta tuwa tuga siewaiwai ga tomota yau wawasae Yesu tetelina siemisena ga sibapitaiso. \ip Muliyega ꞌadi talauwala sinabwana, ꞌana esana Saulo, ꞌinuwaꞌebuni ga ꞌietosimana Yesu manuna, ga ꞌisakosakowasi sena yaudi ꞌediya, ta ꞌiloguloguguya Yesu tetelina, ga ꞌana laba me Yudia ꞌidi toanuganao Paulo nina siwasegigiyena ta nuwanuwadi siloemwawasi. Ta esi me Loma Paulo siꞌetoseyena, ga siꞌauꞌewena Loma ꞌenaya sabi etala ꞌidi toloina sinabwana, Sisa, matanaya. \ip Paulo, tuta nina deliya ꞌimiyami, toekelasiyao ꞌidi letao ꞌiꞌetoladidi, nate me Epeso be me Pilipai be me Kolose ꞌidi letao, be Pilimoni ꞌina leta, be wate Timoti ꞌina leta ꞌeluwena. \c 1 \s1 Yesu ꞌionaupaupa Yaluyaluwa Tabuna manuna \p \v 1 \x * \xo 1:1 \xt Lu 1:1-4\x*Tiopilo ye, buki nina yaꞌetoladi nuganena solanaya Yesu ꞌina guinuwao be ꞌina eꞌitao, \v 2 \x * \xo 1:2 \xt Lu 24:49-51\x*tuta nina baleꞌuya ꞌimiyami ꞌana laba Yaubada ꞌiꞌauꞌewa tuꞌeyena galewaya. Yesu nina ꞌina mwawasa mulinaya, mayawasina ꞌiapwesa ꞌana tosimanao esiesinuwadi ꞌediya, ga Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwaiyega ꞌadi loina ꞌiꞌebwaꞌedi. \v 3 \x * \xo 1:3 \xt Lu 24:36-45\x*ꞌAsiyata poti soladiya ꞌiapweapwesa ꞌediya, ga ꞌebeꞌita yaudi ꞌieꞌitedi, ꞌenega ꞌina toololimana siꞌawa ꞌaiꞌailena, ta Yaubada ꞌina loina manuna ꞌieꞌitedi. \p \v 4 \x * \xo 1:4 \xt Lu 24:49; Yo 14:16-17\x*ꞌEtamo maꞌediya simiyami ta ꞌadi loina ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, “Geyaꞌabo Yelusalema wapilipilisine, ta esi Tamadai ꞌina onaupaupa nina lowa yaeonemiya manuna wayamwayamwa. \v 5 \x * \xo 1:5 \xt Md 3:11\x*Wanuwaꞌiꞌisi ꞌaene Yoni bwasiyega ꞌigiebapitaisoemi, ta ꞌasiyata nigeya yauna simiyami be ꞌomi ꞌimi bapitaiso Yaluyaluwa Tabuna ꞌenega wada loba.” \s1 Yesu ꞌituꞌe galewaya \p \v 6 ꞌEbweu tuta Yesu ma ꞌina tononoyao simiya egogona, ta sienaida ꞌenaya, sigwae, “ꞌInapwana, sawesawenaya be gete tuga ꞌaboꞌada me Isileli ꞌuanuganeda be taudamo taloina limaneda?” \p \v 7 \x * \xo 1:7 \xt Mk 13:32\x*Ta Yesu ꞌigwae, “Tamagu tauna ꞌiloiloina, ta nigeya sawesawenaya be ꞌomi wamwalatoni to tuta ꞌina loinao nidi ꞌida guinuwedi. \v 8 \x * \xo 1:8 \xt Md 28:19; Gu 2:32, 5:32; Ep 3:16\x*Ta ꞌomi esi maꞌetamo Yaluyaluwa Tabuna ꞌimamai be ꞌigiewaiwaiyemi, be manugu wada etosimana Yelusalema ꞌenaya, be Yudia ta Samelia ꞌasanao maiboꞌadi ꞌediya, be wate baleꞌu maiboꞌana ꞌediya.” \p \v 9 Niꞌatu ꞌina ona getedi ꞌilosalonidi, ga matadiyega Yesu siꞌitena ꞌituꞌe galewaya, ta pwana solanaya ꞌikwaiya. \v 10 Niꞌatu ꞌipilisinedi, ta ꞌetamo sidunedune galewaya, ga tai ꞌeluwa ma ꞌadi ꞌoama wakewakekedi selabediya sitoolo, \v 11 \x * \xo 1:11 \xt Lu 21:27; Et 1:7\x*ga sigwae, “Me Galili ye, toꞌase manuna wadunedune galewaya? Yaubada niꞌatu Yesu nina ꞌiꞌauꞌewena galewaya, ta maꞌetamo ꞌimwaꞌuta limanama, be ꞌina mwaꞌutama ꞌana ꞌita ꞌetamo nadigega ꞌina tuꞌe nina niꞌa waꞌitena.” \s1 Yudasa ꞌana lopaꞌelu \p \v 12 ꞌEnega ꞌoya ꞌana esana Olibe ꞌenega siila ga sitauya Yelusalema, nate nigeya ꞌedasola, nadigega tomota siadadana ꞌasiyata Sabate ꞌenaya. \v 13 Ga silugu ꞌidi anuwaya ga situꞌe anuwa etaninaya, taudi Pita be Yoni be Yemesa be Anidulu be Pilipi be Tomasi be Batolomiu be Madiu be mali Yemesa (tauna Alipio natuna) be Saimoni (tauna lowa togewana ꞌebeloina manuna) be Yudasa (tauna Yemesa natuna). \v 14 Maiboꞌadi getedi ꞌidi ꞌatetagwalega sisidasida Yaubada ꞌena, iine maꞌediyao, be Meli, tauna Yesu sinana, be Yesu tasinao wate maꞌediyao. \p \v 15 \x * \xo 1:15 \xt Sam 41:9\x*Boda nidi ꞌadi yau nadigega wani analedi be tuweniti, ga ꞌebweu ꞌasiyata ꞌenaya Pita gamwagamwanidiya ꞌitoolo ta ꞌieonedi, ꞌigwae, \v 16-20 \x * \xo 1:16-20 \xt Md 27:3-10; Lu 22:22\x*\x * \xo 1:16-20 \xt Sam 69:25, 109:8\x*“Tasigwao, lowa Debida ꞌina ona Yaluyaluwa Tabuna ꞌiꞌebwaꞌena Yudasa manuna, ta Buki Tabu ꞌena ꞌimiyami. Yudasa nina lowa maꞌedai taetosimana Yesu manuna, ta saꞌi ꞌida ꞌInapwana ꞌisipupuyena ga ꞌiꞌebwayaena Yesu ꞌana talauwalao nimadiya. Ta ꞌebweu wali Buki Tabu solanaya Debida ꞌina ona Yudasa manuna, gete nadigega ꞌigwae, \p ‘ꞌIna ꞌasa ꞌida wabolebole, be geyaꞌabo ꞌebweu yaita tomota ꞌenaya ꞌida miyami.’ \p Ta wate ꞌigwae, \p ‘ꞌAna lopaꞌelu tauna ꞌina paisewa ꞌida ꞌewa.’ \p ꞌEnega ꞌilobwenena be ona gete ꞌana mwalatoi ꞌaiꞌaila ꞌida apwesa.” \p Pita ꞌina ona gete nadigega manuna Yudasa niꞌatu ꞌimwawasa. Tauna lowa ꞌina guinuwa toꞌumalina ꞌana maisa ꞌenega bwaꞌa ꞌiegimwanena, ga bwaꞌa nina solanaya ꞌibeꞌu sanamwaꞌuta, ga gamwana ꞌilosabuyena, ta diyana maiboꞌana ꞌiapwesa, ga tetelina me Yelusalema maiboꞌadi sinononaya, ga ꞌenadiyega bwaꞌa nina sieesena “Akelidama,” ta ꞌana mwalatoi “Bwaꞌa lala.” \p \v 21 Ta wate Pita ꞌigwae, “ꞌEnega Yudasa ꞌana lopaꞌelu tada ꞌebese, ta ꞌilobwenena be tai nina lowa maꞌedai tamiyamiyanaya tuta maiboꞌana \v 22 Yesu ꞌina bapitaiso Yoni ꞌenega ga ꞌana laba ꞌina tuꞌe galewaya, ꞌina sakowasi maiboꞌana ꞌediya, be tai nina maꞌedai tada simana Yesu ꞌina toololimana manuna.” \v 23 ꞌEnega tai ꞌeluwa ꞌadi esanao sigilagasidi, ꞌebweu Yosepa, tauna sieesena Basaba, tauna wate sieesena Yusito, ta ꞌeluwena tai ꞌana esana Mataya. \v 24 ꞌEnega sisidasida Yaubada ꞌena, sigwae, “ꞌInapwana ye, ꞌoyo tomota maiboꞌama ꞌima nuwanuwa ꞌumwalamwalatonidi, ꞌenega ꞌimu esinuwa tai ꞌeluwa getedi ꞌediyega ꞌueꞌitae ꞌemaya \v 25 be Yudasa ꞌana lopaꞌelu, be tauna ꞌietoguinuwa be ꞌietosimana Yesu manuna, manuna Yudasa paisewa nina ꞌipilisinena ga ꞌitauya tauna ꞌina senaya.” \v 26 ꞌEnega siulaesinuwa\f + \fr 1:26 \fk ulaesinuwa: \ft ꞌEbweu esasala siesaesasalena be ꞌabo yaita ꞌinugana esinuwa ꞌida loba.\f* ga Mataya ꞌana esana ꞌinugana, ꞌenega tauna ꞌilugu Yesu ꞌana tosimanao site ilebeni nidi maꞌenao, ga maꞌediya siguinuwa. \c 2 \s1 Yaluyaluwa Tabuna ꞌina mai \p \v 1 \x * \xo 2:1 \xt 2 Loi 16:9-11\x*Ga muliyega ꞌemasula ꞌana esana Penitikosi ꞌana ꞌasiyata ꞌenaya Yesu ꞌana toemisao maiboꞌadi niꞌatu sideli egogonama, \v 2 ga anuwaya simiyamiya, ta galewega ꞌebweu dudu ꞌatuwa wediliya sinabwana sinonona, ga ꞌidi anuwa solana nigeya sawesawenaya be ꞌebweu wate toꞌase sida nono, \v 3 \x * \xo 2:3 \xt Md 3:11; Yo 3:8\x*ta ꞌebweu yage siꞌitena ꞌana ꞌita kaiwe sabesabeluluna nadigega, ga ꞌenega sabelulu nidi debadiya sitowa ꞌebweuna ꞌebweuna. \v 4 \x * \xo 2:4 \xt Yo 14:17; Gu 4:31, 10:44-46\x*ꞌEnega maiboꞌadi Yaluyaluwa Tabuna ꞌiloemaedi, ta sieꞌale ga mali ꞌenana be mali ꞌenana ꞌediyega sionaona, nate Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwaiyega. \p \v 5 Tuta gote ꞌenaya totapwalolo me Yudia mali esenega be mali esenega niꞌatu simai, ga Yelusalema ꞌena simiyami, \v 6 ga dudu nina sinononaya ta sideli egogonama, manuna maiboꞌadi taudi ꞌenadiyega ꞌebweuna ꞌebweuna ona sinonona, ꞌenega nuwadi ꞌiowana sinabwana, \v 7 ga sigwae, “Mwaꞌadega, taudi toona nidi maiboꞌadi me Galili aga? \v 8 Ta mwaꞌadega ga ꞌenega maiboꞌada tauda ꞌenadega sionaona, \v 9 ꞌenana nidi nate Palitia, be Midia, be Elama, be Mesopotemia ꞌana tomiyanao, be Yudia, be Kapadosia, be Ponito, be Esia, be \v 10 Piligia, be Pamipilia, be Itipita, be Libia senanao nidi Sailini solanaya simiyami, be taudi Lomega simai, ꞌaidi me Yudia, ta ꞌaidi nigeya me Yudia ta esi ꞌida tapwalolo ꞌena sitagwaledi maꞌediyao, \v 11 \x * \xo 2:11 \xt Et 7:9\x*be wate me Kiliti be me Alebia, ta maiboꞌada tauda ꞌenada dumadumadi be dumadumadi ꞌediyega ꞌidi ꞌawagwae Yaubada ꞌina guinuwao waiwaidi manuna sionaona.” \v 12 ꞌEnega maiboꞌadi ma idi nuwaowana taudimo ꞌediya sigwaegwae, “Toꞌase ꞌalena ga ꞌidi guinuwa gete nadigega?” \v 13 Ta saꞌi gosediyao ꞌaidi sigwae, “Nai bwasi waiwaiyega siekabaleya.” \p \v 14 Ta Pita gosenao site ilebeni maꞌenao sitoolo, ga Pita ꞌieꞌale ga ꞌediya ꞌiloguguya, ꞌigwae, “ꞌOmi me Yudia be Yelusalema ꞌana tomiyanao maiboꞌami ꞌigu ona wada nono, be wada nuwasabwalena, \v 15 ꞌaene ꞌima guinuwa gete nigeya bwasi waiwaiyega, manuna maꞌetamo gonagona, nigeya numa ekabaleya ꞌana tuta. \v 16 Ta esi yage gete lowa palopita Yoeli ꞌigimi simanena, ꞌiona, \v 17 \x * \xo 2:17 \xt Ioe 2:28-32\x*‘Yaubada ꞌina simana gete nadigega ꞌigwae, \p “Maꞌetamo tuta ꞌana ꞌebe losalowa ꞌenaya, yaluyaluwagu yada ꞌetosiwa tomota maiboꞌadi ꞌediya, be natumiyao meꞌolotodi nai mewainedi sida loguguya, be ꞌimi tubuwauyao sida ꞌenomataꞌitaꞌita, ta ꞌimi ꞌinapwanao sida madawala. \v 18 Onaꞌaiꞌaila, tuta gote ꞌena yaluyaluwagu yada siwa ꞌigu toguinuwa meꞌolotodi be mewainedi ꞌediya, be manugu sida loguguya. \v 19 Be ꞌigu guinuwao ꞌebe nuwaowana yada eꞌitaedi galewaya tomota ꞌediya, be wate edeedede bada baleꞌuya, nadigega lala be kaiwe sabelulu be bwawa, \v 20 be sinala ꞌida guguyoi, be nawalae ꞌana ꞌita ꞌida elala, be muliyega ꞌInapwana ꞌina ꞌasiyata ꞌebe matauta ꞌida apwesa. \v 21 ꞌEnega ꞌabo yaisigedi ꞌInapwana ꞌana esanega sibwabwau ꞌenaya, ꞌida ꞌetoseyedi tuga.” ’ ” \p \v 22 \x * \xo 2:22 \xt Yo 3:2\x*Pita wate ꞌieonedi, ꞌigwae, “Me Isileli ꞌomi ona gete wada nono, Yesu tauna goma Nasaleta manuna. Yesu nina matamiya Yaubada ꞌieꞌitaena ꞌaene tauna ꞌina toguinuwa nina, manuna Yesu ꞌina guinuwa waiwaidi ta ꞌebe nuwaowana, Yaubada ꞌina waiwaiyega ꞌiguinuwedi, ta wamwalamwalatonidi manuna gamwagamwanimiya ꞌiguinuwedi. \v 23 \x * \xo 2:23 \xt Gu 4:27-28\x*Yaubada lowaenei Yesu nina manuna ꞌiloina, ga toꞌase baleꞌuya ꞌida loba Yaubada ꞌigimi mwalatonina, ta ꞌomi wasipupuyena, ga ꞌimi loinega tomota toꞌumalidi kelose ꞌenaya siloemwawasina. \v 24 Ta Yaubada mwawasa ꞌina sena mwauna ꞌenega ꞌiꞌetoseyena, ga ꞌigietoolo limena, manuna nigeya sawesawenaya mwawasa ꞌina senaya ꞌimiyaataya. \v 25 \x * \xo 2:25 \xt Sam 16:8-11\x*Gete manuna lowa Debida Yesu ꞌina ona ꞌigimi simanena, ꞌigwae, \p ‘ꞌInapwana yaꞌitena mataguya ꞌimiyaataya, ta ꞌataiguya ꞌimiyami, ta ꞌigiewaiwaiyegu be geyaꞌabo yaneeneta. \v 26 ꞌEnega yagwausowala sinabwana ta yatuputupuna, be yanuwayaina ꞌaene geyaꞌabo bwalagu ꞌitoꞌutoꞌumali. \p \v 27 ꞌAboꞌagu ꞌimu tai esiesinuwagu, ꞌenega geyaꞌabo yaluyaluwagu ꞌusaꞌusaꞌu ataya tomwawasao ꞌidi ꞌasaya, nai bwalagu wate ꞌimwaulu. \p \v 28 Ta esi yawasi boboꞌana ꞌina ꞌeda ꞌueꞌitaena ꞌeguya. ꞌEnega matamuya ꞌuda giegwausowala ataegu.’ ” \p \v 29 \x * \xo 2:29 \xt 1 Kin 2:10; Gu 13:36\x*Ta Pita wate ꞌigwae, “Tasigwao, ona gete nigeya tubuda Debida manuna, manuna Debida nina tamwalatonina ꞌaene lowaenei ꞌimwawasa ga sisaꞌu ꞌaliꞌaliyena, ta gete tuga ꞌana ꞌaliꞌali nina bada ꞌimiyami. \v 30 \x * \xo 2:30 \xt Sam 132:11\x*Ta Debida nina palopita ꞌebweu, ga Yaubada ꞌina onaupaupa waiwaina ꞌenaya ꞌinuwaꞌiꞌisina ꞌaene maꞌetamo Debida tubuna ꞌebweuna Debida nina ꞌina ꞌebeloina ꞌida ꞌewa Yaubada ꞌenega. \v 31 \x * \xo 2:31 \xt Sam 16:10\x*ꞌEnega Toꞌetoseyana nina ꞌina toololimana ꞌigimi mwalatonina, ga ꞌieonena ꞌaene geyaꞌabo tomwawasao yaluyaluwadi ꞌidi ꞌasa ꞌena ꞌimiyamiya ataya, ta wate bwalana geyaꞌabo ꞌimwaumwaulu. \p \v 32 \x * \xo 2:32 \xt Gu 1:4, 8, 7:55-56; 1 Pi 3:22\x*“Gete Yesu nina niꞌatu mwawasega Yaubada ꞌigietoolo limena, ga ꞌaboꞌama maiboꞌama ꞌaꞌitena. \v 33 ꞌEnega Yaubada ꞌigituꞌeyena ga tauna ꞌatainaya ꞌimiyami, ga tauna Yaluyaluwa Tabu nina Yaubada lowa ꞌiona upaupaena, ta gete tuga niꞌatu ꞌiꞌebwaꞌema, ꞌenega guinuwa gete waꞌitaꞌitadi ta wanononodi, tauna ꞌenega simai. \p \v 34 \x * \xo 2:34 \xt Sam 110:1\x*“Manuna Debida nigeya tauna ꞌina tuꞌe galewaya manuna ꞌiona, ta Yesu esi manuna ꞌiona, ꞌigwae, ‘Yaubada niꞌatu ꞌiona ꞌigu ꞌInapwana ꞌena, \p “ꞌAtaiguya ꞌuda miyatowa \v 35 be ꞌana laba tuta nina ꞌamu talauwalao yasaꞌu ebusiyedi ꞌaeyo ꞌana ꞌebesaꞌu ꞌena.” ’ \p \v 36 “Gete manuna me Isileli maiboꞌami wada mwalatoni ꞌaiꞌaili ꞌaene Yaubada Yesu niꞌatu ꞌiꞌawa ꞌInapwanaena be tauna Toꞌetoseyana, tauna Yesu nina niꞌatu wagiekelosena.” \p \v 37 \x * \xo 2:37 \xt Gu 16:30-33\x*Tomota nidi Pita ꞌina ona gete niꞌatu sinonona, ga manuna sinuwanuwa sinabwana, ga Pita magosenao ꞌediya sienaida, sigwae, “Tasimao, niꞌatu ꞌaloegesi. Mwaꞌadega ꞌada guinuwaꞌesa?” \p \v 38 ꞌEnega Pita ꞌigwae, “ꞌImi guinuwa toꞌumalina ꞌediyega wada nuwaꞌebuni, be maiboꞌami Toꞌetoseyana Yesu ꞌana esanega ꞌada giebapitaisoemi, be ꞌimi toꞌumalinao ꞌida nuwataudi, be wate Yaluyaluwa Tabuna ꞌida ꞌebwaꞌemi. \v 39 \x * \xo 2:39 \xt Ep 2:12-13, 17\x*Manuna Yaubada ꞌina onaupaupa nina ꞌaene ꞌomi manumi, be natumiyao wate manudi, be taudi ꞌedasolaya simiyami manudi, yaisigedi taudi Yaubada ꞌibwauyedi ꞌena.” \p \v 40 Ta Pita ꞌina ona be ꞌina loguguya yauna wate ꞌediyega ꞌisimana, ga ꞌigwae, “Gosegwao, ꞌepata gete toꞌumalina ꞌenega waꞌetoseyemi.” \p \v 41 \x * \xo 2:41 \xt Gu 4:4, 5:14\x*ꞌEnega ꞌasiyata nina ꞌena ꞌaina tomota Pita ꞌina ona sinonona ga sibapitaiso, ta ꞌadi yau nadigega ꞌetoi tausani, \v 42 ga sitagwala ꞌaiꞌailedi tosimanao nidi ꞌidi eꞌitao ꞌediya, ta siegosigosiyana ꞌaiꞌailedi, ta siꞌeꞌai leleleya, ta wate sisidasida Yaubada ꞌena. \s1 Toekalesiyao ꞌidi bubuna \p \v 43 \x * \xo 2:43 \xt Gu 5:11-12\x*Ta maiboꞌadi Yaubada siꞌamayabena, ta tosimanao ꞌidi guinuwao ꞌebe nuwaowana ta edeedede yaudi siguinuwedi. \v 44 \x * \xo 2:44 \xt Gu 4:32-35\x*Ta toemisao nidi siegogonedima, ta ꞌidi gwegweyao sitagwaledi be ꞌaene tomota maiboꞌadi ꞌidi gwegwe. \v 45 Be ꞌeguma ꞌidi ꞌebeloina ꞌasaya simiyami siegimwaneyedi, be yage nidi ꞌadi maisega sieguyaiyedi taudi nigeya ꞌidi gwegwemo ꞌediya. \v 46 \x * \xo 2:46 \xt Lu 24:53\x*ꞌEnega ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya ma idi ꞌatetagwala sitapwatapwalolo Anuwa Tabu ꞌenaya, ta taudi ꞌidi anuwaya ma idi gwausowola siꞌeꞌai egogona, \v 47 \x * \xo 2:47 \xt Gu 6:7, 11:21, 24\x*ta Yaubada situputupu. Ta wate pwalu maiboꞌana toemisao nidi siꞌawa boboꞌanedi. Ga ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya Yaubada ꞌaina tomota wate ꞌiꞌetoꞌetoseyedi, ga toekalesiyao ꞌadi yau ꞌisinasinabwa. \c 3 \s1 Tolopegoi sigie boboꞌanena \p \v 1 Ga ꞌebweu tuta ꞌasuinuwanuwaya, Pita Yoni maꞌiyana silagalaga Anuwa Tabu ꞌena sabi sidasida, manuna nate sidasida ꞌana tuta. \v 2 \x * \xo 3:2 \xt Gu 14:8\x*Ta Anuwa Tabu nina ꞌana ꞌawa sieesena Kausala selabenaya, tolopegoi ꞌebweu ꞌimiyami, tauna ꞌina tuta tubuwa ꞌenega ma ina lopegoi, ꞌenega gosenao ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya simeꞌemeꞌe ꞌawa nina ꞌena be ꞌiesidasida ꞌina mani nai ꞌina gwegwe manudi, Anuwa Tabu ꞌana toluguyao ꞌediya. \v 3 Ga tolopegoi nina Pita be Yoni ꞌiꞌitedi ꞌiabe silulugu, ꞌenega lema manuna ꞌisida ꞌediya. \v 4 ꞌEnega Pita be Yoni siduneyena, ga Pita ꞌigwae, “ꞌUdunema.” \v 5 ꞌEnega tolopegoi nina ꞌiduneyedi ma ina emisa ꞌaene toꞌase ꞌiabe siꞌebwaꞌe. \p \v 6 \x * \xo 3:6 \xt Gu 3:16, 16:18\x*Ta Pita ꞌigwae, “Nigeya ꞌebweu wate ꞌigu manimo, ta oboboma nina ꞌeguya ꞌimiyami yada ꞌebwaꞌeyo. Toꞌetoseyana Yesu, tauna goma Nasaleta, ꞌana esanega yaloineyo be ꞌutoolo be ꞌutatauya.” \v 7 Ga nima ꞌatainega ꞌigietoolona, ta ꞌae tubwenao sipaꞌala, \v 8 ga ꞌilosuyaena ta ꞌitoolo, ta ꞌenega ꞌitauya, ga maꞌediya silugu Anuwa Tabu solanaya, ta tai nina ꞌilosuyasuyae ta ꞌituputupu Yaubada ꞌenaya. \p \v 9 ꞌEnega boda siꞌitena tolopegoi nina ꞌitautauya ma ina lotuputupu Yaubada ꞌena, \v 10 ga siꞌinanena ꞌaene tolopegoi nina lowa Anuwa Tabu ꞌana ꞌAwa Kausala selabenaya ꞌimiyami ta ꞌiesidasida ꞌana lema manuna, ꞌenega silosuyaedi ta sinuwaowana ꞌina boboꞌana limana manuna. \s1 Pita ꞌina loguguya \p \v 11 Tuta nina tai nina Pita be Yoni ꞌigiyaidi Anuwa Tabu papenaya, tauna sieesena Solomoni ꞌina ꞌaliupa, ga boda nidi ma idi nuwaowana sipili egogona ꞌediya. \p \v 12 Ta Pita ꞌiꞌitedi, ꞌenega boda ꞌieonedi, ꞌigwae, “Me Isileli ꞌomi, toꞌase manuna wanuwa owana ta waduneduneyema? Nigeya ꞌaene tauma ꞌima waiwaiyega nai ꞌima bubuna ꞌesasena ꞌenega, tai gete ꞌagieboboꞌanena ga ꞌitautauya, \v 13 \x * \xo 3:13 \xt Sia 3:15; Lu 23:13-25\x*ta esi Yaubada ꞌina waiwaiyega, tauna Ebelaamo be Aisake be Yekobe ꞌidi Yaubada, ta tubudao ꞌidi Yaubada, ga niꞌatu Yaubada ꞌina ꞌaliꞌei Yesu ꞌana esana ꞌigituꞌeyena, tauna lowa Pailato nuwanuwana be ꞌiliꞌami, ta ꞌomi waeyaseyaseyena, ga waꞌawa toꞌumaliyena Pailato matanaya. \v 14 Onaꞌaiꞌaila, Yesu tauna tai palupaluna ta ꞌesasena, ta waeꞌidiꞌidiyena, ga tomota ꞌadi toloemwawasa ꞌebweu nuwanuwami, ga manuna Pailato ꞌena wasidena. \v 15 \x * \xo 3:15 \xt Gu 2:32, 5:30\x*ꞌEnega yawasi boboꞌana ꞌana toꞌebwaya waloemwawasina, ta Yaubada tauna mwawasega ꞌigietoolo limena, ga maiboꞌama ꞌaꞌitena. \v 16 ꞌEnega Yesu ꞌana esanega tai gete niꞌatu ꞌiboboꞌana limana. Tai gete waꞌitena ta wamwalatoninaya, ta Yesu ꞌana esana ꞌiemisena, ꞌenega niꞌatu matamiya ꞌiboboꞌana ꞌaiꞌaila, ta ꞌiewaiwai. \p \v 17 \x * \xo 3:17 \xt Lu 23:34\x*“Tasigwao, yamwalatonimi ꞌaene ꞌimi emwagemwageyega Yesu nina waloemwawasina, nadigega ꞌimi ꞌinapwanao. \v 18 \x * \xo 3:18 \xt Lu 24:27\x*Ta wanuwaꞌiꞌisi ꞌaene Yaubada ꞌina palopitao ꞌediyega ꞌigimi simanena ꞌaene Toꞌetoseyana nina ꞌina ꞌelouyao ꞌida lobadi, ꞌenega ona nina ꞌana ꞌaiꞌaila niꞌatu ꞌiapwesa. \v 19 ꞌEnega ꞌilobwenemi be wanuwaꞌebuni be ꞌimi loegesiyao ꞌida ꞌewayauledi, be ꞌami lotoona boboꞌana wada loba ꞌInapwana tauna ꞌenega, \v 20 be wate Toꞌetoseyana nina, tauna ꞌigimi esinuwena, ꞌida etune ꞌemiya, nate Yesu. \v 21 Tauna niꞌatu galewaya ꞌitauya, be ꞌida miyami ꞌana laba yage maiboꞌadi ꞌida giepaepaludi, nadigega Yaubada ꞌina palopitao lowaenei sigimi simanena. \v 22 \x * \xo 3:22 \xt 2 Loi 18:15, 18-19\x*Lowa Mosese wate ꞌionaupaupa, ꞌigwae, \p ‘Maꞌetamo ꞌida ꞌInapwana Yaubada ꞌemiyega ꞌebweu tai ꞌida gilagasi be ꞌiepalopita manumi, \p nadigega ꞌaboꞌagu ꞌigilagasigu, be ꞌina simana maiboꞌadi wada nonodi. \v 23 Be ꞌabo yaisigedi palopita nina ꞌina ona siguitoyase Yaubada ꞌida gietoꞌumaliyedi, be ꞌida ꞌewayauledi ꞌina tomotaiyao ꞌediyega.’ \p \v 24 Ta palopitao maiboꞌadi Samuwela ꞌenega ga taudi simuliyena ꞌediya, ꞌidi onaupaupa ꞌediyega sigimi simanena guinuwa nidi gete tuga manudi. \v 25 \x * \xo 3:25 \xt Nug 22:18; Ga 3:8\x*Ta ꞌomi palopitao nidi tubumiyao. Ta wate onaoboboma nina Yaubada tubudai Ebelaamo ꞌiꞌebwaꞌena, ꞌigwae, \p ‘ꞌOyo ꞌimu susuyega maꞌetamo ꞌebeloinao maiboꞌadi baleꞌuya ꞌidi ꞌebe gwausowala.’ \p ꞌEnega onaoboboma nina ꞌomi wate manumi. \v 26 Ta Yaubada ꞌina ꞌaliꞌei Yesu mwawasega ꞌigietoolo limena, ga ꞌomi me Yudia ꞌemiya ꞌigimi etunenama, be ꞌina oboboma ꞌemiya nate ꞌaene ꞌimi loegesiyao ꞌediyega wada nuwaꞌebuni, ta mali bodao muliyega.” \c 4 \s1 Pita be Yoni ꞌidi etala \p \v 1 Ta ꞌetamo tuga sionaona pwalu ꞌediya, ta totaliyao be Anuwa Tabu ꞌana tuilala sinabwana, be wate Sadusiyao simai, \v 2 ma idi gamwasowala manuna Pita be Yoni pwaluyao sieꞌitedi ꞌaene Yesu mwawasega ꞌitoolo limana. \v 3 \x * \xo 4:3 \xt Gu 5:18\x*ꞌEnega sigiyaidi ga deliya sisaꞌu luguyedi be ꞌaene tomwa ꞌiulisi be ꞌidi etala sida guinuwe, manuna niꞌatu ꞌiboi. \v 4 \x * \xo 4:4 \xt Gu 2:41, 5:14\x*Ta saꞌi ꞌidi loguguya pwalu nidi niꞌatu sinonona ga tupwana yaudi siemisa, ꞌenega toemisa maiboꞌadi ꞌoloto ꞌadi sawasawa nadigega paibi tausani. \p \v 5 Tomwa ꞌiulisina, ga ꞌidi toloinao be ꞌidi ꞌinapwanao be loina ꞌana toeꞌitao \v 6 ta wate Anasa, tauna totaliya sinabwana ma ina susuyao be ma ina bodao, nate Kaiyapa be, Yoni be, Alekisana be, Yelusalema ꞌena sideli egogonama. \p \v 7 \x * \xo 4:7 \xt Md 10:19-20\x*ꞌEnega Pita be Yoni gamwagamwanidiya sietoolodi, ga sienaidedi, sigwae, “ꞌImi guinuwa gete yaita ꞌina waiwaiyega, nai yaita ꞌana esanega waguinuwena?” \p \v 8 Ta Pita Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwaiyega ꞌieonedi, ꞌigwae, “ꞌIma toloinao be ꞌinapwanao ye, \v 9 nai ꞌima etala batuwa ꞌalena manuna tolopegoi ꞌalemena, be ꞌaene mwaꞌadega ꞌagieboboꞌana ꞌesena? \v 10 \x * \xo 4:10 \xt Gu 3:6\x*ꞌEnega nuwanuwama ꞌomi be me Isileli maiboꞌami wada mwalatoni ꞌaene tai gete matamiya ꞌitootoolo ꞌina boboꞌana Yesu Keliso ꞌenega, tauna goma Nasaleta, kelose ꞌena waloemwawasina, ta Yaubada ꞌigietoolo limena. \v 11 \x * \xo 4:11 \xt 1 Pi 2:7\x*Yesu nina ꞌatuwa ꞌola, ta toꞌabi anuwa ꞌomi ꞌola nina waguitoyasena, ta esi niꞌatu ꞌieꞌola nugana ga ꞌola maiboꞌadi ꞌiloinedi. \v 12 \x * \xo 4:12 \xt Yo 14:6\x*Ta nigeya ꞌebweu yaita sawesawenaya be ꞌiꞌetoseyeda. Nate namo Yesu. Ta nigeya ꞌebweu wate esana baleꞌuya ꞌimiyami be ꞌenega ꞌetoseyana tada loba.” \p \v 13 Ga toloinao nidi siꞌitena Pita be Yoni ꞌidi ꞌatepatu, ta simwalatonina ꞌaene taudi tuga tomiya ꞌasa, ta ꞌebe sikulu sinabwana ꞌediya nigeya silugulugu, ꞌenega sinuwaowana ta sinuwaꞌiꞌisina ꞌaene lowa Yesu maꞌediya simiyami. \v 14 Ta wate tolopegoi nina niꞌatu ꞌiboboꞌana siꞌitena selabediya ꞌitootoolo, ꞌenega nigeya wate ꞌidi ꞌebe onamo. \v 15 \x * \xo 4:15 \xt Yo 11:47\x*Ta sietunedi ga siapwesa be ꞌaene taudimo anuwaya sida loina, ꞌenega Pita be Yoni siapwesa, ta toloinao nidi siloina, \v 16 ta sigwae, “Mwaꞌadega tada loinaꞌesa tai ꞌeluwa gete manudi, manuna Yelusalema ꞌana tomiyanao maiboꞌadi simwalamwalatoni ꞌaene weꞌiweꞌiyaya sinabwana niꞌatu siguinuwena, ta nigeya sawesawedaya taeyaseyaseye. \v 17 \x * \xo 4:17 \xt Gu 5:28-29\x*Nate namo tada too be tetela gete tada gielosaꞌu, be geyaꞌabo ꞌiꞌelelewana boda yauyaudi ꞌediya, ꞌenega tada loina paꞌala ꞌediya be geyaꞌabo wate Yesu ꞌana esanega tomota ꞌediya siemwaemwasala.” \v 18 ꞌEnega sibwauyedima, ga silugu limana ꞌediya, ga siloinedi be geyaꞌabo wate Yesu ꞌana esanega sionaona, nai sieꞌieꞌita tomota ꞌediya. \p \v 19 Ta Pita be Yoni ꞌidi loina sieꞌisena, sigwae, “Mwaꞌadega ꞌilobwenema be Yaubada matanaya tauna ꞌina ona ꞌena ꞌada ematamatana, nai ꞌomi tuga ꞌimi ona ꞌena ꞌada ematamatana? Gete manuna wada nuwanuwa. \v 20 Ta ꞌaboꞌama saꞌi nigeya sawesawemaya be ꞌima ona ꞌilosaꞌu yage nidi ꞌaꞌitedi ta ꞌanonodi manudi.” \p \v 21 ꞌEnega siꞌena paꞌalidi ga muliyega siliꞌamidi. Manuna nigeya ꞌidi loegesi silobaloba be manuna eꞌisa mwauna sida ꞌebwaꞌedi, ta sana boda maiboꞌadi Yaubada situpuna, \v 22 manuna tolopegoi nina ꞌana yakwala poti be tupwana, ta niꞌatu sigie boboꞌanena. ꞌEnega toloinao pwalu simatautedi, ga nigeya ꞌebweu toꞌase siguiguinuwe Pita be Yoni ꞌediya. \p \v 23 ꞌEnega Pita be Yoni siapwesa ga gosediyao ꞌediya sitauya, ga totaliyao sinabwadi be ꞌinapwanao ꞌidi ona sisimanedi. \v 24 Ta gosediyao sinonona maiboꞌana, ꞌenega Yaubada ꞌena siona leleleya, sigwae, “ꞌIma ꞌInapwana ye, ꞌoyo galewa ta baleꞌu, ola ta yage maiboꞌadi soladiya simiyami ꞌumweluluidi, \v 25 \x * \xo 4:25 \xt Sam 2:1-2\x*ꞌenega ꞌimu ꞌaliꞌei, nate tubuma Debida, Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwaiyega ꞌimu ona ꞌisimana apwesena, ꞌigwae, \p ‘Toꞌase ꞌalena ꞌebeloina yaudi ꞌInapwana sieetalauwale, ta wate sinuwanuwa besobeso? \v 26 ꞌEnega me baleꞌu ꞌidi kiniyao be toloinao sideli egogonama ga sigibubuna sabi losaiya ꞌInapwana be ꞌina Keliso ꞌediya.’ \p \v 27 \x * \xo 4:27 \xt Md 27:1-2\x*“Onaꞌaiꞌaila, ꞌasa gete solanaya sideli egogonama sabi losaiya ꞌimu ꞌaliꞌei ꞌesasena ta esiesinuwana, tauna Yesu ꞌenaya, taudi tolosaiyao nidi nate Elodi, be Ponitio Pailato, be me Yudia, be wate taudi nigeya me Yudia, \v 28 \x * \xo 4:28 \xt Gu 2:23\x*ga siguinuwena toꞌase nadigega ꞌoyo ꞌimu nuwena lowa ꞌuloinena be sida guinuwe. \v 29 \x * \xo 4:29 \xt Ep 6:19\x*ꞌInapwana ye, ꞌidi ꞌenapaꞌala ꞌimu toguinuwao ꞌemaya geyaꞌabo ꞌunoonodi, ta esi ꞌuda giewaiwaiyema be ma ima ꞌatepatu ꞌimu ona ꞌada simana apwese. \v 30 Ta wate ꞌimu waiwaiyega toleꞌoasao ꞌuda gieboboꞌanedi, be ꞌimu ꞌaliꞌei esiesinuwana, ꞌana esana Yesu, ꞌenega weꞌiweꞌiyayao be edeedede ꞌuda gieapwesedi.” \p \v 31 \x * \xo 4:31 \xt Gu 2:4\x*ꞌIdi sidasida gete silosalonina, ga anuwa nina ꞌena simiyamiya ꞌiloniu, ga maiboꞌadi Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwaiyega siꞌatepatu, ga Yaubada ꞌina ona siona apwesena. \s1 ꞌIdi gwegwe sieguyaiyedi ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya \p \v 32 \x * \xo 4:32 \xt Gu 2:44\x*Boda nidi Yesu siemisena, ta ꞌidi nuwanuwa maiboꞌana leleleya, ta nigeya sida egewagewana be sida gwae, “ꞌIgu yage gete, ta ꞌomi nigeya.” Ta esi ꞌidi gwegwe maiboꞌadi sitagwaledi boda maiboꞌadi ꞌidi guinuwa manudi. \v 33 Ta wate ꞌInapwana Yesu ꞌana tosimanao nidi siewaiwai wawasae ꞌina toololimana ꞌana simana manuna, ta maiboꞌadi sieobooboboma leleleya. \v 34 \x * \xo 4:34 \xt Gu 2:25\x*Ta wate maiboꞌadi ma ꞌadi masula be ma ꞌadi ꞌoama, manuna toesaesao ꞌediyega niꞌatu ꞌidi baleꞌu be ꞌidi anuwao siegimwaneyedi, \v 35 ga ꞌadi maisa maiboꞌana simeꞌedi ga siꞌebwaꞌedi Yesu ꞌana tosimanao ꞌediya, ga taudi sieguyai yaisigedi simiyamwau ꞌediya. \p \v 36 \x * \xo 4:36 \xt Gu 11:22-26, 13:2-3\x*Toesaesa ꞌebweuna ꞌediyega, ꞌana esana Yosepa, ta ꞌana esana auwauna tosimanao nidi siꞌebwaꞌena Banaba, nate ꞌana mwalatoi “Togieꞌatepatu,” tauna goma Saipilosi, ta Libai ꞌina susu ꞌebweu, \v 37 ga tauna ꞌina tanowa ꞌiegimwaneyena, ga manena ꞌimeꞌena ga ꞌiꞌebwaꞌena Yesu ꞌana tosimanao ꞌediya. \c 5 \s1 Ananayasi be Sapaila \p \v 1 Tai ꞌebweu wate mamwanena ꞌidi tanowa siegimwaneyena, ga manena simeꞌena. Tai nina ꞌana esana Ananayasi ta mwanena Sapaila. \v 2 \x * \xo 5:2 \xt Gu 4:34-35\x*Siteluwa nidi sitagwala ga ꞌaina mani sikwaiyena, ta ꞌana tupwa namo Ananayasi ꞌimeꞌena tosimanao nidi ꞌediya. \v 3 \x * \xo 5:3 \xt Yo 13:2\x*ꞌEnega Pita ꞌieonena, ꞌigwae, “Ananayasi, toꞌase manuna Seitani nuwayo ꞌiꞌewena ga tanowa ꞌana maisa tupwana ꞌukwaiyena? Nate ꞌimu kabo Yaluyaluwa Tabuna ꞌenaya. \v 4 Lowa nigeya ꞌuegimwaneye, tanowa nina ꞌoyo ꞌimu ꞌebeloina, ta wate tuta nina ꞌuegimwaneyena, mani nina ꞌoyo ꞌimu ꞌebeloina. Ta toꞌase manuna ꞌatemuya ꞌunuwanuwa ga mani nina manuna ꞌukabo? ꞌImu kabo gete nigeya tomota ꞌemaya, ta esi Yaubada ꞌenaya.” \p \v 5 Pita ꞌina ona gete Ananayasi ꞌinonona ta ꞌibeꞌu ga ꞌimwawasa. ꞌEnega tomota yaudi ale nina sinonona ga simatauta sinabwana. \v 6 Ga ꞌaina tubuwau simai ga kokowana kalekoega sinugwena ga siꞌaala apwesena ga sisaꞌu ꞌaliꞌaliyena. \p \v 7 Ta mwanena nigeya ꞌimwalamwalatoni, ꞌenega mulinaya ꞌiluguma anuwaya, \v 8 ta Pita ꞌienaidena, ꞌigwae, “Sapaila, ꞌimi tanowa nina waegimwaneyenaya, ꞌeisa ꞌana maisa waꞌewena? Nadigega mwaneyo ꞌieonemaya, aga?” \p Ta Sapaila nina ꞌigwae, “O, nadigega.” \p \v 9 ꞌEnega Pita ꞌigwae, “Mwaꞌadega ga wateluwa watagwala be watoo be ꞌaene ꞌInapwana Yaluyaluwana wakaboe? ꞌUnono, mwaneyo ꞌana tosaꞌu ꞌaliꞌaliyao siluguluguma be ꞌiabe siꞌaala apweseyo wate.” \p \v 10 Ta Sapaila nina ꞌibeꞌu manini Pita ꞌaenaya, ga ꞌimwawasa wate. ꞌEnega tubuwau nidi siluguma, ga siꞌitena niꞌatu ꞌimwawasa, ꞌenega siꞌaala apwesena ga sisaꞌu ꞌaliꞌaliyena, mwanena selabenaya. \p \v 11 ꞌEnega toekalesiyao maiboꞌadi simatauta sinabwana, ta yaisigedi ale nina sinonona simatauta wate. \s1 Edeedede yaudi siguinuwedi \p \v 12 \x * \xo 5:12 \xt Gu 14:3\x*Ta boda gamwagamwanidiya Yesu ꞌana tosimanao nidi edeedede be yage ꞌebe nuwaowana yaudi siguinuwedi. Ta maiboꞌadi ꞌidi ꞌebe deliegogona Anuwa Tabu papena, tauna sieesena Solomoni ꞌina ꞌaliupa. \p \v 13 Ta boda yaudi ꞌidi matautega nigeya silugulugu toemisao nidi ꞌediya, ta tomota maiboꞌadi toekalesiyao siꞌamayabedi sinabwana, \v 14 ga yau wawasae siemisa, ta ꞌenega silugu ꞌInapwana ꞌina bodao ꞌediya, meꞌolotodi be wate mewainedi. \v 15 ꞌEnega wate toleꞌoasao siꞌauꞌewedima ma ꞌebeꞌenodi ga sisaꞌudi Pita ꞌina ꞌebe tauyao ꞌediya, be ꞌaene Pita yauyaukwina ꞌenega ꞌida gieboboꞌanedi. \v 16 \x * \xo 5:16 \xt Mk 6:56; Gu 19:11-12\x*Wate ꞌasa nidi Yelusalema selabenaya ꞌadi tomiyanao sideli egogonama, ga ꞌidi toleꞌoasao be yaisigedi yaluyaluwa biꞌiyao sigie leꞌoasidiya simeꞌedi ga maiboꞌadi sigie boboꞌanedi. \s1 Yesu ꞌana tosimanao deliya sisaꞌudi \p \v 17 \x * \xo 5:17 \xt Gu 4:1-3\x*Ta totaliyao ꞌidi ꞌinapwana sinabwana be Sadusiyao ꞌidi boda maꞌenao sigamwasowala ta sieꞌipiꞌipiyedi, \v 18 ꞌenega sitoolo ga Yesu ꞌana tosimanao nidi sigiyaidi, ga deliya sisaꞌudi. \p \v 19 \x * \xo 5:19 \xt Gu 12:7-10\x*Ta boiboiya, ꞌInapwana ꞌina anilose ꞌebweuna deli ꞌana ꞌawa ꞌigigegena, ga ꞌiꞌauꞌewa apwesedi, \v 20 ta ꞌieonedi, ꞌigwae, “Watauya Anuwa Tabu ꞌena, be nada watoolo be tomota ꞌediya ona nidi yawasi boboꞌana manuna waloguguya.” \p \v 21 ꞌEnega anilose ꞌina ona sinononaya ta tomwa ꞌiulisina, ga Anuwa Tabu ꞌena siluguya, ga boda sieꞌitedi. \p ꞌEnega wate totaliya sinabwana ma ina bodao sideli egogonama, ga me Isileli ꞌidi ꞌinapwanao be ꞌadi toloinao maiboꞌadi sibwauyedima, ga ꞌidi ꞌaliꞌeiyao deliya ꞌaidi sietunedi be ꞌaene Yesu ꞌana tosimanao simeꞌedi, be sida etala matadiya. \v 22 ꞌEnega sitauya ga deli kakaena siꞌitena, ta siilama, \v 23 ga sigwae, “Deli gibogibodana ta paꞌalina ꞌaꞌitena, ta ꞌana tolomataꞌiꞌitao ꞌawa ꞌediya sitootoolo wate, ta tuta nina ꞌawa ꞌagigegena solana kakaena.” \p \v 24 Ta Anuwa Tabu ꞌana toꞌitaꞌiꞌita sinabwana be totaliyao sinabwadi tetela gete sinonona ga siꞌatesaꞌala sinabwana, toꞌase ꞌiabe ꞌiapwesa manuna. \p \v 25 ꞌEnega ꞌebweu tai ꞌediya ꞌimai ta ꞌieonedi, ꞌigwae, “Tomota nidi deliya wasaꞌusaꞌudiya, niꞌatu Anuwa Tabu solanaya sitootoolo, ta sieꞌieꞌita tomota ꞌediya.” \p \v 26 ꞌEnega Anuwa Tabu ꞌana toꞌitaꞌiꞌita ma ina toguinuwao siapwesa, ga tosimanao nidi sigiyaidi ga oonuwega simeꞌedi, manuna simatauta pwalu ꞌediya, ta geya nuwadi be pwalu sigamwasowaledi, ꞌabona nai gulewega siloibwaibwadi. \v 27 ꞌEnega maoonuwadi simeꞌedi ga toloinao nidi matadiya sietoolodi. Ta totaliya sinabwana ꞌienaidedi, \v 28 \x * \xo 5:28 \xt Gu 4:18-19; Md 27:25\x*ꞌigwae, “Lowa ꞌemiya ꞌaloina paꞌala ꞌaene geyaꞌabo Yesu ꞌana esanega waeꞌieꞌita ꞌediya, ta mwaꞌadega ga ꞌenega Yelusalema maiboꞌana solanaya tomota waeꞌieꞌita Yesu manuna, ꞌaene ꞌaboꞌama ꞌima loinega siloemwawasina?” \p \v 29 Ta Pita be tosimanao nidi sigwae, “ꞌIlobwenema be Yaubada ꞌina ona ꞌaematamatane, ta geyaꞌabo tomota ꞌidi ona. \v 30 Onaꞌaiꞌaila, ꞌomi Yesu kaiwe ꞌena watutu epaꞌiyena ga ꞌana laba ꞌimwawasa, ta tubudao ꞌidi Yaubada Yesu ꞌigietoolo limena, \v 31 \x * \xo 5:31 \xt Ep 1:20; Ib 12:2\x*ga ꞌigilagasina tauna ꞌatainaya ꞌaene tauna Toꞌetoseyana be Toanugana, be wate tauna togienuwaꞌebuni me Isileli manuda, be ꞌenega ꞌida toꞌumalinao ꞌinuwataudi. \v 32 \x * \xo 5:32 \xt Gu 1:8\x*ꞌEnega ꞌaboꞌama yage getedi manudi ꞌasimasimana, ta Yaluyaluwa Tabuna tosimana wate, tauna Yaubada ꞌiꞌebwaya ꞌina ona ꞌana toematamatanao ꞌediya.” \s1 Gamelieli ꞌina ona \p \v 33 Ta toloinao Yesu ꞌana tosimanao ꞌidi ona gete sinonona, ga sigamwasowala ꞌaiꞌaila, ta nuwanuwadi be siloemwawasidi. \v 34 Ta ꞌebweuna ꞌediyega, ꞌana esana Gamelieli, tauna Palisi, ta loina ꞌana toeꞌita, ta ma ꞌana ꞌamayaba tomota yaudi ꞌediya, ꞌitoolo ga ꞌiloina be ꞌaene Yesu ꞌana tosimanao nidi siꞌewa apwesedi tuta kukupana namo manuna, \v 35 ꞌenega muliyega toloinao nidi ꞌieonedi, ꞌigwae, “Me Isileli ye, waꞌitaꞌiꞌisimi be geyaꞌabo waloiloina paꞌala tai gotedi manudi. \v 36 Wada nuwaꞌiꞌisi tuta lowa Tudasi ꞌiapwesa ꞌaene tauna mali toanugana ꞌebweu, ta tomota ꞌadi yau nadigega powa analedi silugu ꞌina boda ꞌena, ta esi gabemani Tudasi nina siloemwawasina, ga ꞌana tomuliyao siꞌelelewana, ta ꞌidi boda ꞌigumwala. \p \v 37 “Ta Tudasi muliyega, tuta nina tomota maiboꞌadi sisawedi ꞌena, ꞌebweu goma Galili ꞌiapwesa, ꞌana esana Yudasa, ga ꞌaina tomota ꞌilisidima ga simuliyena, ꞌenega tauna wate ꞌiesilae, ta ꞌana tomuliyao siꞌelelewana. \p \v 38 “ꞌEnega gete tuga yaeonami ꞌaene geyaꞌabo toꞌase waloiloine tai gotedi manudi. ꞌEguma ꞌadi loina nai ꞌidi guinuwa gete tomota ꞌediyega ꞌiapwesama, maꞌetamo sida neneta, \v 39 ta esi ꞌeguma ꞌadi loina Yaubada ꞌenega ꞌiapwesama, nigeya sawesawemiya be waꞌetobodedi, manuna ꞌabo nadigega, Yaubada niꞌatu walosaiyena.” \p \v 40 \x * \xo 5:40 \xt Gu 4:18\x*ꞌEnega Gamelieli ꞌina loina simuliyena, ga tosimanao wate sibwauyedima ꞌediya, ga sisapidi, ta sigwae, “Geyaꞌabo wate Yesu ꞌana esanega waonaona tomota ꞌediya.” \p \v 41 \x * \xo 5:41 \xt Md 5:10-12; 1 Pi 4:13\x*Ta siliꞌamidi ga siapwesa, ga sitauya taudi ꞌidi boda ꞌediya ma idi gwausowala, manuna sawesawediya be ꞌelouya nidi silobadi Yesu ꞌana esana manuna. \v 42 \x * \xo 5:42 \xt Gu 17:3\x*Ga ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya sieꞌieꞌita ta siloguloguguya Anuwa Tabu solanaya, ta wate tomota ꞌidi anuwao ꞌediya, ꞌaene Yesu tauna Toꞌetoseyana nina. \c 6 \s1 Toꞌitaꞌiꞌitao site sebeni siesinuwedi \p \v 1 Tuta gote ꞌena Yesu ꞌana toemisao ꞌidi boda ꞌisinasinabwa, ga ꞌediyega toꞌena Gilisi ꞌidi bodao toꞌena Yudiao silomugiyedi, manuna ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna, ꞌabo tuta nina masula sieguyaiyedi kwabulao ꞌediya, taudi toꞌena Gilisi ꞌidi kwabulao ꞌadi masula nigeya sawesawediya, ꞌenega sibotabotana. \p \v 2 ꞌEnega Yesu ꞌana tosimanao site tuwelo toemisao maiboꞌadi sibwauyedima, ga sigwae, “Nigeya sawesawenaya Yaubada ꞌina ona ꞌana loguguya ꞌalosaꞌu be ꞌaene masula ꞌaeguyai. \v 3 ꞌEnega ꞌomi ꞌemiyega tai sebeni waesinuwedi, yaisigedi ma ꞌadi ꞌamayaba, ta sinasinapudi, ta wate ꞌabo Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwai ꞌediya, be paisewa gete masula ꞌana eguyai manuna, ꞌada ꞌebwaꞌedi. \v 4 Ta ꞌaboꞌama ꞌada etapewa sidasida manuna, ta wate Yaubada ꞌina ona ꞌana eꞌita manuna.” \p \v 5 Ta boda sigwausowala ꞌidi loina gete manuna, ꞌenega site sebeni siesinuwedi getedi, Sitibeni, tauna ꞌina emisa sinabwana Yesu ꞌena, ta Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwai ꞌena, be Pilipi be Pilokolo be Nikano be Timoni be Pamena be wate Nikola, tauna goma Anitioki ta niꞌatu me Yudia ꞌidi tapwalolo ꞌena ꞌilugu. \v 6 \x * \xo 6:6 \xt Gu 13:3\x*ꞌEnega tai getedi sigilagasidi Yesu ꞌana tosimanao matadiya, ta sigidebedi ga manudi sisidasida Yaubada ꞌenaya, ga guinuwa nina sieꞌalidi. \p \v 7 \x * \xo 6:7 \xt Gu 16:5\x*ꞌEnega Yaubada ꞌina ona ꞌiewaiwai tomota ꞌediya, ga tomuliyao ꞌadi boda ꞌisinabwa wawasae sena Yelusalema ꞌenaya, ta totaliyao yaudi wate ona nina sinonona, ga Yesu siemisena. \s1 Sitibeni sigiyaina \p \v 8 Ta Sitibeni nina ma ina waiwai, ta ma ina oboboma sinabwana, ga guinuwa ꞌebe nuwaowana ta weꞌiweꞌiyayao ꞌiguinuwedi tomota gamwagamwanidiya. \p \v 9 Ta ꞌaina tomota simai ga Sitibeni maꞌediya siegewagewana, taudi ꞌaina me Yudia ꞌidi tapwalolo sieesena “Liꞌaliꞌamina,” ta ꞌaidi Sailini ꞌenega, ta ꞌaidi Alekisanidela ꞌenega, ta ꞌaidi Silisia be Esia ꞌediyega, \v 10 \x * \xo 6:10 \xt Lu 21:15\x*ta nigeya sawesawenaya siewaiwai, manuna Sitibeni ꞌina ona sinasinapu Yaluyaluwa Tabuna ꞌenega. \p \v 11 \x * \xo 6:11 \xt Md 26:60-61\x*ꞌEnega taudi Sitibeni sisipupuyena ga ꞌaina tomota sieonedi be Sitibeni sida eꞌewa, sigwae, “Sitibeni nina ꞌina ona toꞌumalina ꞌanononaya, nate Mosese be Yaubada ꞌiꞌawa toꞌumaliyedi.” \v 12 Ta wate tomota sienuwa saꞌuyedi ga Sitibeni nina sietalauwalena, ꞌenega boda yaudi be ꞌinapwanao be wate loina ꞌana toeꞌitao simai ga sigiyaina, ga siꞌauꞌewena toloinao ꞌidi deliegogona ꞌenaya, \v 13 ta toeꞌewa kabokabo nidi sibwauyedima, ta taudi sigwae, “Tai gete, tuta yauyauna ꞌediya, Mosese ꞌina loinao be Anuwa Tabu gete wate ꞌisinalidi, \v 14 ta wate ꞌina ona ꞌanononaya ꞌigwae, ‘Yesu tauna goma Nasaleta maꞌetamo Anuwa Tabu gete ꞌida ligeiyaule, be ꞌida guinuwao nidi Mosese ꞌiꞌebwaꞌeda ꞌida saꞌugelasedi, be dumadumadi ꞌisaꞌudi.’ ” \p \v 15 Ta todeliegogona nidi maiboꞌadi Sitibeni maninina siduneyena, ꞌana ꞌita anilose maninina nadigega. \c 7 \s1 Sitibeni ꞌina onaila \p \v 1 ꞌEnega totaliya sinabwana Sitibeni ꞌienaidena, ꞌigwae, “Mwaꞌadega ꞌidi eꞌewa manuyo, ona ꞌaiꞌaila aga?” \p \v 2 \x * \xo 7:2 \xt Nug 12:1-5\x*Ta Sitibeni ꞌigwae, “Tasigwao be tamagwao, ꞌigu ona gete wada nono. Yaubada Toloetana sana lowaenei tubudai Ebelaamo ꞌena ꞌiapwesa, tuta nina Mesopotemia ꞌena ꞌimiyami, ta ꞌetamo nigeya ꞌiꞌasaꞌasa Elana ꞌenaya, \v 3 ta ꞌigwae, ‘Ebelaamo, ꞌimu ꞌasa be ꞌimu susu gete ꞌupilisinedi be ꞌutatauya mali senaya, sena nina yaeꞌitayo ꞌena.’ \p \v 4 “ꞌEnega sena Kalidia ꞌipilisinena ga ꞌiloꞌasa Elana ꞌena. Ta Ebelaamo tamana ꞌina mwawasa mulinaya Yaubada ꞌianuganena ga bada ꞌiloꞌasa, sena gete ꞌena tamiyami, \v 5 \x * \xo 7:5 \xt Nug 17:8\x*ta nigeya ꞌebweu wate bwaꞌa ꞌiꞌebwaꞌebwaꞌe Ebelaamo ꞌina ꞌebeloina, ta saꞌi Yaubada ꞌionaupaupa tuga be ꞌaene sena nina tauna Ebelaamo ma ina susuyao ꞌidi baleꞌu sida ꞌewa, ta tuta gote ꞌenaya Ebelaamo nigeya natunamo. \p \v 6 \x * \xo 7:6 \xt Nug 15:13-14; Sia 3:12\x*“Ta wate Yaubada ꞌigimi simanena ꞌaene Ebelaamo tubunao sida esugalagala mali boda ꞌidi sena ꞌenaya, be toniꞌasa nidi paisewa mwauna sida ꞌebwaꞌedi, be sida miyamwau yakwala powa analedi ꞌediya. \v 7 Ta saꞌi Yaubada ꞌigwae, ‘Maꞌetamo toniꞌasa nidi loina mwauna yada ꞌebwaꞌedi, be muliyega sena gote ꞌenega ꞌigu boda sida apwesa be sida bwagobwago ꞌeguya sena gete ꞌenaya.’ \p \v 8 \x * \xo 7:8 \xt Nug 17:9-11\x*“Ta Yaubada ꞌina ona nina ꞌana weꞌiweꞌiyaya ꞌiꞌebwaꞌena Ebelaamo bwalanaya, nate ꞌilodaba. ꞌEnega Ebelaamo Aisake ꞌienatunena, ga ꞌina ꞌasiyata nima ta ꞌetonina ꞌena ꞌilodaba, ga muliyega Aisake Yekobe ꞌienatunena, ga muliyega Yekobe natunao meꞌolotodi tuwelo ꞌienatunedi, ga site tuwelo nidi ꞌaboꞌada tubudao. \p \v 9 \x * \xo 7:9 \xt Nug 37:11, 28, 39:23, 41:37-44\x*“Ta ꞌebweuna ꞌediyega ꞌana esana Yosepa, ta tasinao site ilebeni taudi sieꞌipiꞌipiyena ga sigimwaneyena ꞌaina tomota ꞌediya, ga Yosepa nina sitauyena Itipita ꞌenaya, \v 10 ta Yaubada maꞌiyana, ga ꞌiꞌetoseyena ꞌana mwauyao ꞌediyega, ta wate sinasinapu boboꞌana ꞌiꞌebwaꞌena, ga me Itipita ꞌidi kini Pelo sinasinapu nina ꞌiꞌitalobena, ꞌenega Pelo Yosepa ꞌiemiya tuꞌeyena ga loina ꞌiꞌebwaꞌena sena Itipita maiboꞌana manuna, ta wate kini nina tauna ꞌina anuwa manuna. \p \v 11 \x * \xo 7:11 \xt Nug 41:54\x*“Ga muliyega botana sinabwana ꞌiapwesa Itipita maiboꞌana be Kenani ꞌediya, ga miyamwau ꞌaiꞌaila ꞌiapwesa, ta tubudao nidi nigeya ꞌadi masulamo. \v 12 \x * \xo 7:12 \xt Nug 42:1-5\x*Ta Yekobe tetela ꞌinonona ꞌaene masula Itipita ꞌena ꞌimiyami, ga natunao meꞌolotodi ꞌietuneꞌunudi Itipita ꞌenaya, masula manuna. \v 13 \x * \xo 7:13 \xt Nug 45:1-11\x*Ga muliyega wate sitauya limana Itipita ꞌena, ta Yosepa tasinao ꞌediya ꞌiona apwesa, ꞌigwae, ‘ꞌAboꞌagu tasimi Yosepa’, ta Pelo wate ꞌena ꞌisimanedi, ꞌigwae, ‘Tasigwao getedi.’ \p \v 14 “ꞌEnega Yosepa tamana Yekobe ma ina susuyao ꞌibwauyedima, ꞌadi yau sebeniti paibi, ga Itipita ꞌena simai. \v 15 \x * \xo 7:15 \xt Nug 46:1-7, 49:33\x*Ga nada Yekobe nina ꞌimwawasa, ta wate tubudao simwawasa, \v 16 \x * \xo 7:16 \xt Nug 33:19\x*ta kokowadi siꞌewa iledima ꞌasa Sekemi ꞌena, ga sisaꞌu ꞌaliꞌaliyedi, ꞌaliꞌali nina lowa Ebelaamo ꞌigimwanena me Sekemi, taudi Emoli natunao, ꞌediyega, ta ꞌaliꞌali nina ꞌana maisa siliba ꞌiꞌebwaꞌedi. \p \v 17 \x * \xo 7:17 \xt Sia 1:7-8\x*“Ta Yosepa ꞌina mwawasa mulinaya Yaubada ꞌina onaupaupa Ebelaamo ꞌenaya niꞌatu ꞌiloselabena, ga me Isileli Itipita solanaya niꞌatu sisusaila wawasae, \v 18 ta kini auwauna ꞌieꞌale ga ꞌiloina paꞌaledi, kini nina Yosepa nigeya ꞌimwalamwalatoni, \v 19 \x * \xo 7:19 \xt Sia 1:10-22\x*ga ꞌina susuyao ꞌikaboedi manuna tubudao nidi ꞌiloinedi ga natudiyao gidagidalidi siuledi ꞌatamanaya be sida mwawasa. \v 20 \x * \xo 7:20 \xt Sia 2:1-10\x*Ta gwama Mosese ꞌitubuwa tuta gote solanaya, tauna ꞌana ꞌita boboꞌana, ga tamana be sinana ꞌidi anuwaya siꞌitaꞌiꞌita kwaiyena ga nawalae ꞌetoi. \v 21 Ta muliyega ꞌidi anuwega sisaꞌu apwesena, ga Pelo natuna mewainena ꞌilobena, ga ꞌiꞌauꞌewena ꞌina anuwaya be ꞌaene tauna natuna, ga ꞌiꞌitaꞌiꞌisina. \p \v 22 “ꞌEnega Mosese me Itipita ꞌidi sinasinapu maiboꞌana sieꞌitena, ga ꞌimwalatonidi, ta ꞌina onao be ꞌina guinuwao ꞌediya ꞌiewaiwai wawasae. \p \v 23 \x * \xo 7:23 \xt Sia 2:11-15, 21-22\x*“Ta tuta nina ꞌana yakwala poti ꞌilobena, Mosese nina nuwanuwana be tasinao me Isileli ꞌiayausidi. \v 24 ꞌEnega ꞌina ayausa nina solanaya goma Itipita ꞌebweuna ꞌilobena goma Isileli ꞌiunu daidaisina, ꞌenega Mosese tasinana ꞌiꞌetoseyena ta goma Itipitana ꞌiloemwawasina. \v 25 Ta Mosese ꞌinuwena ꞌaene tasinao nidi niꞌatu simwalatonina ꞌaene tauna nimanega Yaubada ꞌida ꞌetoseyedi, ta saꞌi nigeya simwalamwalatoni. \p \v 26 “Ta mali ꞌasiyata ga Mosese tasinao ꞌeluwa ꞌilobedi sieꞌueꞌupwa, ta nuwanuwana be ꞌigielosaꞌudi ga ꞌigwae, ‘Gosegwao, ꞌomi susu ꞌebweuna, ta mwaꞌadega ga ꞌimi miya wagiegie toꞌumaliye?’ \p \v 27 “Ta tolosaiya nidi ꞌebweuna ꞌediyega Mosese ꞌina ona ꞌieꞌisena, ga ꞌigwae, ‘Yaita ꞌoyo ꞌutoo be ꞌuetoloina ꞌemaya? \v 28 Mwaꞌadega? Nuwanuwayo be ꞌuloemwawasigu nadigega boga goma Itipitana ꞌuloemwawasinaya?’ \p \v 29 “Ona gete Mosese ꞌinonona ga ꞌimatauta ta ꞌidena, ga ꞌietoꞌuꞌumala sena Midiani ꞌenaya, ga nada ꞌiai ga natunao meꞌolotodi ꞌeluwa ꞌienatunedi. \v 30 \x * \xo 7:30 \xt Sia 3:1-10\x*Yakwala poti mulinaya Mosese sena mwatui daitaya, ꞌoya Sainai selabenaya, ꞌiadadana, ga anilose ꞌiapwesa ꞌawe sabelulu ꞌalaꞌalasina ꞌenega, kaiwe mayawana solanega. \v 31 Ga Mosese ꞌiꞌitena, ꞌenega nuwana ꞌiowana, ga ꞌinaonao sabi ꞌitana, ta ꞌInapwana ꞌionama, \v 32 ꞌigwae, ‘ꞌAboꞌagu tubumwao, taudi Ebelaamo be Aisake be Yekobe, ꞌidi Yaubada.’ \p Ta Mosese ꞌina matautega ꞌidededela, ta geya nuwana ꞌida dune. \p \v 33 “ꞌEnega ꞌInapwana nina ꞌigwae, ‘ꞌAmu ꞌaelawa ꞌugimonidi, manuna sena nina ꞌena ꞌutootoolo nate bwaꞌa etaetabuna, be ꞌigu ona ꞌuda nono. \v 34 ꞌIgu tomotaiyao Itipita solanaya ꞌidi miyamwau yamwalamwalatoni, ta ꞌidi sida nuwaꞌoleꞌole niꞌatu yanonodi, ꞌenega yaebusima sabi ꞌetoseyedi. ꞌEnega ꞌoyo ꞌutoolo be yaetuneyo Itipita ꞌenaya, guinuwa gete manuna.’ \p \v 35 “Onaꞌaiꞌaila, Mosese nina lowa siguitoyasena, sigwae, ‘ꞌOyo sana yaita ga ꞌutoo be ꞌuetoloina ꞌemaya?’ Ta esi tauna Yaubada ꞌiesinuwena be ꞌida loinedi, ta wate ꞌida ꞌetoseyedi, anilose ꞌina lemega, tuta nina mitawaya ꞌiapwesa ꞌena. \p \v 36 \x * \xo 7:36 \xt Sia 7:3, 14:21; Num 14:33\x*“ꞌEnega Mosese guinuwa ꞌebe nuwaowana ta edeededeyao ꞌiguinuwedi, Itipita ꞌena, be wate Ola Bweyabweyalina, ta sena mwatui daita ꞌediya, tuta nina Itipitega ꞌiꞌewa apwesedima ga ꞌianuganedi sena mwatui daita mitawaya, yakwala poti ꞌediya. \p \v 37 \x * \xo 7:37 \xt 2 Loi 18:15\x*“Gete Mosese nina me Isileli ꞌieonedi ꞌigwae, ‘Yaubada maꞌetamo tasimiyao ꞌediyega ꞌebweu palopita ꞌida esinuwe manumi, nadigega lowa ꞌiesinuwegu.’ \p \v 38 \x * \xo 7:38 \xt Sia 19:3; 2 Loi 9:10\x*“Ta wate Mosese nina mitawaya tubudao maiboꞌadi maꞌenao ꞌoya Sainai ꞌena simiyamiya, ta anilose Mosese loina boboꞌana yawasida manuna ꞌiꞌebwaꞌena. \p \v 39 \x * \xo 7:39 \xt Num 14:3\x*“Ta tubudao nidi Mosese ꞌina loina siguitoyasena, ta nuwanuwadi be siila Itipita ꞌena, \v 40 \x * \xo 7:40 \xt Sia 32:1-6\x*ga Eloni sieonena, sigwae, ‘ꞌIda ꞌebe bwagobwago ꞌububudi be sianuganeda, manuna Mosese tauna lowa Itipitega ꞌianuganedama mwaꞌo nai ꞌitauya.’ \v 41 ꞌEnega ꞌidi ꞌebe bwagobwago tokwalui bulumakau sibubuna, ga ꞌenaya sitaliya, ta manuna sigwausowala sinabwana. \p \v 42 \x * \xo 7:42 \xt Emo 5:25-27\x*“ꞌEnega Yaubada ꞌiguitoyasedi be ꞌaene taudimo ꞌidi nuwanuwa sida guinuwe, nate kwadimao galewaya ꞌediya sida bwagobwago, nadigega palopitao ꞌidi buki solanaya Yaubada ꞌina ona ꞌimiyami, ꞌigwae, \p ‘ꞌOmi me Isileli yakwala poti sena mwatui daitaya wamiyami, yobaiyao waunudi ta nigeya ꞌeguya wada taliyaedi. \v 43 Ta saꞌi mali ꞌebe bwagobwago ꞌana esana Moloke ꞌenaya wataliyaedi, ta Moloke nina ꞌina anuwa waꞌaalena maꞌemi, ta wate Lipani ꞌana kwadima ꞌena wabwagobwago, ta wate yage nidi wabubudi ꞌediya wabwagobwago, ꞌenega yada ꞌausepalemi be watatauya Babiloni ꞌetaulunaya.’ ” \p \v 44 \x * \xo 7:44 \xt Sia 25:9\x*Ta Sitibeni wate ꞌigwae, “Tubudao nidi Yaubada ꞌina anuwa siꞌabina ꞌana ꞌita nadigega Yaubada Mosese ꞌieonena be ꞌida ꞌabiꞌese, ꞌigwae, ‘ꞌIgu anuwa ꞌana ꞌebeꞌita gete, be nadigega waꞌabiꞌese.’ ꞌEnega siꞌabina, ga tuta nina sena mwatui daitaya sitautauya, ta Yaubada ꞌina anuwa nina wate siꞌaala dadanena. \p \v 45 \x * \xo 7:45 \xt Yos 4:11, 18:1, 23:9\x*“Muliyega tubudao Yosuwa maꞌenao anuwa nina simeꞌena, ga tuta nina ꞌenaya tubudao toniꞌasao sipaꞌidi sena gete ꞌenega, manuna Yaubada ꞌilemedi ga siewaiwai ga ꞌidi baleꞌu gete siꞌewena, ga bada simiyana ga ꞌana laba Debida ꞌietoloina ꞌediya. \v 46 \x * \xo 7:46 \xt 2 Sam 7:1-2\x*Ta Debida nina manuna Yaubada ꞌigwausowala, tauna tubudai Yekobe ꞌina Yaubada, ta Debida Yaubada ꞌena ꞌisidasida be ꞌabo kapekapeyana ꞌaene Yaubada ꞌina anuwa auwauna ꞌida ꞌabi. \v 47 \x * \xo 7:47 \xt 1 Kin 6:1, 14\x*Ta saꞌi Debida natuna Solomoni anuwa nina ꞌiꞌabina. \v 48 \x * \xo 7:48 \xt Ais 66:1-2\x*Ta esi wanuwaꞌiꞌisi ꞌaene Yaubada Toloetana sana geyaꞌabo anuwa nina tomota nimadiyega siꞌabiꞌabi ꞌena ꞌimiyami, manuna palopita ꞌebweuna Yaubada ꞌina ona niꞌatu lowa ꞌisimanena ꞌigwae, \p \v 49 ‘Galewa ꞌigu ꞌebemi esaesa, \p ta baleꞌu ꞌaegu ꞌadi ꞌebesaꞌu. \p ꞌEnega to anuwa sana sawesawemiya be manugu waꞌabi, \p be anuwa nina ꞌena yaeyawaiꞌata? \p \v 50 Manuna yage getedi maiboꞌadi ꞌaboꞌagu yabubudi.’ \p \v 51 \x * \xo 7:51 \xt Sia 32:9\x*Ta Sitibeni ꞌieonedi wate ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila, ꞌomi debapaꞌala ꞌalemi, ꞌenega Yaubada ꞌina lodaba\f + \fr 7:51 \fk daba nai lodaba: \ft Nugana 17:10-14 ꞌena Yaubada Ebelaamo ꞌiloinena be ꞌaene tauna be natunao meꞌolotodi be tubunao meꞌolotodi ꞌidi yage bwaladi sida ꞌupwa yauledi, nate weꞌiweꞌiyaya nai ꞌebe ꞌinana sida guinuwe, ta ꞌana mwalatoi taudi Yaubada ꞌina tomotaiyao esiesinuwadi.\f* bwalamimo ꞌenaya, ta nigeya ꞌatemiya nai tenamiya, ꞌenega tuta yauyauna Yaluyaluwa Tabuna ꞌina loina waguiguitoyase, nadigega tubumiyao siguitoyasena. \v 52 \x * \xo 7:52 \xt 2 Ia 36:16\x*Onaꞌaiꞌaila, tubumiyao palopitao maiboꞌadi sibubuna geyogeyoiyedi ga siloemwawasidi, palopitao nidi taudi Topalupaluna ꞌina mai sigimi simanena, ꞌenega ꞌomi wate Topalupaluna nina wasipupuyena ga waloemwawasina. \v 53 \x * \xo 7:53 \xt Gu 7:38; Ib 2:2\x*Ta ꞌomi lowa aniloseyao Yaubada ꞌina loina siꞌebwaꞌemi, ta saꞌi nigeya wada muliyena.” \s1 Sitibeni siloibweibwena \p \v 54 Sitibeni ꞌina ona gete toloinao sinonona ga sigamwasowala sinabwana, ta siesalaꞌiꞌita ꞌidi gamwasowala manuna. \v 55 Ta esi Yaluyaluwa Tabuna Sitibeni ꞌiloemaena, ta galewa ꞌiduneduneyena ga Yaubada ma ina esaesa tuyayalina be Yesu ꞌatainaya ꞌitootoolo, ꞌiꞌitedi, \v 56 \x * \xo 7:56 \xt Kol 3:1\x*ta ꞌigwae, “Waꞌita, galewa ꞌiꞌegegena, ga Tomota Natuna\f + \fr 7:56 \fk Tomota Natuna: \ft Yesu tauna ꞌieesena The Son of Man, ꞌana mwalatoi tomota tuga. Yesu taunamo ꞌieesena Tomota Natuna, ta ꞌina eꞌitao ꞌediyega tomota simwalatonina ꞌaene tauna Toꞌetoseyana Keliso.\f* Yaubada ꞌatainaya ꞌitootoolo, yaꞌitena.” \p \v 57 \x * \xo 7:57 \xt Gu 22:20\x*Ta Sitibeni ꞌana talauwalao sibwaubwau toitoila, ga tenadi sigibodedi be ꞌaene Sitibeni ꞌina ona geyaꞌabo sinoono, ta maiboꞌadi sipili, ga sigiyaina, \v 58 ta ꞌasega siula apwesena, ga gulewega siloibweibwena. Ta Sitibeni ꞌana toeꞌewa kabokaboyao ꞌadi ꞌoamao sialolodi be ꞌaene gulewega Sitibeni sida unu. Ta ꞌadi ꞌoamao nidi tubuwau ꞌana esana Saulo ꞌiꞌitaꞌisidi. \p \v 59 \x * \xo 7:59 \xt Lu 23:46\x*Ta tuta nina Sitibeni gulewega siloibwaibwa ta ꞌisidasida, ga ꞌigwae, “ꞌInapwana Yesu, yaluyaluwagu ꞌuꞌewenawa.” \v 60 \x * \xo 7:60 \xt Lu 23:34\x*Ga ꞌiꞌaetulasa, ta ꞌibwau, ꞌigwae, “ꞌInapwana, ꞌidi bubuna toꞌumalina gete geyaꞌabo ꞌueꞌieꞌisa ꞌediya.” Ga ꞌina ona gete mulinaya yawasina ꞌigumwala. \c 8 \p \v 1 \x * \xo 8:1 \xt Gu 11:19\x*Ta Saulo boda nidi ꞌiꞌawa boboꞌanedi, Sitibeni ꞌana loemwawasa manuna. \s1 Saulo toekalesiyao ꞌilosaiyedi \p ꞌAsiyata gote ꞌena toekalesiyao sena Yelusalema ꞌena ꞌadi talauwalao sieꞌale be silosaiyedi, ꞌenega siꞌelelewana Yudia be Samelia senanao ꞌediya, ta Yesu ꞌana tosimanao site tuwelo dimo Yelusalema ꞌena simiyami. \p \v 2 Ta ꞌaina tomota, taudi Yaubada ꞌana toꞌamayabao, Sitibeni nina sisaꞌu ꞌaliꞌaliyena ma idi dedoi sinabwana. \v 3 \x * \xo 8:3 \xt Gu 9:1-2, 26:9-11\x*Ta Saulo saꞌi toekalesiyao ꞌieꞌediluluyedi ga manudi ꞌilugulugu anuwa ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya, ta ꞌeguma toekalesiyao meꞌolotodi be mewainedi ꞌilobalobadi, ꞌigiyaidi tuga, be deliya ꞌisaꞌu luguyedi. \s1 Pilipi ꞌiloguguya sena Samelia ꞌenaya \p \v 4 Ta toekalesiyao siꞌelelewana, be ꞌabo to sena ꞌena sitautauya, tetela boboꞌana siloguguyaena tomota ꞌediya. \v 5 ꞌEnega Pilipi ꞌimwaꞌuta ꞌebweu Samelia ꞌasana ꞌenaya, ga nada Toꞌetoseyana nina tetelina ꞌiloguguyaena ꞌediya, \v 6 ga maiboꞌadi Pilipi ꞌina ona sinonona, ta ꞌina guinuwa waiwaidi siꞌitedi, \v 7 \x * \xo 8:7 \xt Md 10:1; Mk 16:17\x*ꞌeguma yaisigedi sileꞌoasa yaluyaluwa biꞌi ꞌediyega ꞌiula apwesedi ma bwaubwaudi, ta wate tokwenoyao be tolopegoiyao ꞌigieboboꞌanedi. ꞌEnega boda nidi sitagwatagwala leleleya Pilipi ꞌina loguguya ꞌenaya, \v 8 ta ꞌenega ꞌebe gwausowala sinabwana ꞌasa nina ꞌenaya. \p \v 9 Ta toniꞌasa ꞌebweuna, ꞌana esana Saimoni, tauna Pilipi ꞌina ona ꞌiemisena. Saimoni nina lowa ꞌiꞌobaꞌoba sinabwana ꞌasa nina ꞌenaya, \v 10 ga me Samelia maiboꞌadi sinuwaowana ꞌina guinuwa waiwaidi manudi, ta Saimoni tauna ꞌana esana sinabwana. ꞌEnega tomota maiboꞌadi, nai ꞌinapwanao, nai gomabesoyao, Saimoni nina siemisena, ta sigwaegwae, “Tauna Saimoni nina toewaiwai sana, Yaubada ꞌenega.” \v 11 ꞌEnega Saimoni ꞌina onao sinonodi, manuna ꞌina ꞌobega ꞌigienuwa owanedi tuta yauyauna ꞌediya. \v 12 Ta muliyega Pilipi nina ꞌiapwesama ga tetela boboꞌana, Toꞌetoseyana Yesu ꞌana esana be Yaubada ꞌina loina manudi, ꞌiloguguyaedi, ta siemisena, ga sibapitaiso, ꞌoloto be wate iine. \v 13 Ta Saimoni wate Yaubada ꞌiemisena, ga ꞌina bapitaiso mulinaya Pilipi maꞌiyana simiyami. Ta Saimoni nina Pilipi ꞌina edeededeyao be ꞌina guinuwa waiwaidi ꞌiꞌitedi, ta ꞌenega ꞌinuwaowana ꞌaiꞌaila. \p \v 14 ꞌEnega Yesu ꞌana tosimanao taudi Yelusalema ꞌena simiyami, ale sinonona ꞌaene me Samelia niꞌatu sitagwala Yaubada ꞌina ona ꞌenaya, ꞌenega Pita be Yoni sietunedima, \v 15 ga siteluwa nidi simwaꞌuta Samelia ꞌena, ga toemisa auwaudi manudi sisidasida be ꞌaene Yaluyaluwa Tabuna ꞌediya ꞌida lugu, \v 16 manuna maꞌetamo nigeya ꞌilugulugu ꞌediya. Nate namo ꞌInapwana Yesu ꞌana esanega sibapitaiso. \v 17 \x * \xo 8:17 \xt Gu 9:17, 19:6; 2 Ti 1:6\x*ꞌEnega Pita be Yoni nimadi sisaꞌudi ꞌediya ga Yaluyaluwa Tabuna ꞌediya ꞌilugu. \v 18 Ta Saimoni guinuwa gete ꞌiꞌitena ꞌaene Yesu ꞌana tosimanao nimadi sisaꞌudi tomota ꞌediya ga Yaluyaluwa Tabuna ꞌediya ꞌilugu, ꞌenega mani ꞌiꞌewena be ꞌaene Pita be Yoni ꞌida ꞌebwaꞌedi, \v 19 ta ꞌigwae, “ꞌImi waiwai nate nuwanuwagu waꞌebwaꞌegu, be ꞌenega ꞌabo nimagu yasaꞌu yaisigedi ꞌediya Yaluyaluwa Tabuna ꞌediya ꞌida lugu.” \p \v 20 Ta Pita Saimoni ꞌibaꞌena, ꞌigwae, “ꞌImu mani maꞌiyayo wada esilae ataya, manuna ꞌaene Yaubada ꞌina oboboma ꞌimu mani ꞌenega ꞌugimwane. \v 21 ꞌOyo nigeya ꞌima boda, ta esi ꞌateyo ꞌibubuna geyogeyoi Yaubada matanaya. \v 22 ꞌEnega ꞌilobweneyo be ꞌimu toꞌumalina gete ꞌenega ꞌunuwaꞌebuni, be ꞌusidasida Yaubada ꞌena, be nai ꞌimu nuwanuwa gete toꞌumalina ꞌida nuwatau, \v 23 manuna yamwalatonimu ꞌateyo ꞌibaila, eꞌipiꞌipi be bubuna toꞌumalina ꞌediyega.” \p \v 24 Ta Saimoni ꞌigwae, “Wasidasida ꞌInapwana ꞌena be yage nidi toꞌumalidi wasimanediya, geyaꞌabo ꞌeguya simeemai.” \p \v 25 ꞌEnega Pita be Yoni ꞌidi ꞌInapwana manuna sisimana apwesa, ta ꞌina ona siloguguyaena, ga muliyega siila Yelusalema ꞌenaya, ta ꞌidi tauya solanaya tetela boboꞌana sisimanena Samelia ꞌasanao ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya. \s1 Pilipi goma Idiopia ꞌebweu ꞌigie bapitaisoena \p \v 26 Ta Yaubada ꞌina anilose Pilipi ꞌieonena, “ꞌUtoolo be ꞌasuoleoleya ꞌeda nina Yelusalemega be Gasa ꞌenaya ꞌenega ꞌutatauya.” ꞌEda nina sena mwatui daita ꞌenega ꞌitautauya. \v 27 \x * \xo 8:27 \xt Ais 56:3-7\x*ꞌEnega Pilipi ꞌitoolo ga ꞌitauya, ga goma Idiopia ina waga lisilisi ꞌenega ꞌitautauya ꞌilobena, tauna tai ꞌewaꞌewana, ta ꞌana esana sinabwana, ta ꞌidi kuwini Kanidesi manuna ꞌiguiguinuwa, nate ꞌina esaesa maiboꞌadi ꞌiꞌitaꞌiꞌisidi, ta tauna niꞌatu ꞌimai Yelusalema sabi tapwalolo, \v 28 ga ꞌina waga lisilisiyega ꞌiilaila ꞌina ꞌasaya, ta waga lisilisi ꞌena ꞌigelu ta Buki Tabu ꞌisawasawa, Palopita Aisea ꞌina ꞌetoladi ꞌisawasawai. \p \v 29 \x * \xo 8:29 \xt Gu 10:19\x*ꞌEnega Yaluyaluwa Tabuna Pilipi ꞌieonena, “ꞌUlomanini be waga lisilisi ꞌena ꞌutatauya.” \v 30 ꞌEnega Pilipi ꞌipili, ga tai nina ꞌenana ꞌinonona palopita Aisea ꞌina ꞌetoladi ꞌisawasawa. Ta Pilipi ꞌigwae, “Mwaꞌadega, ona nidi ꞌusawasawadi ꞌumwalatonidiya?” \p \v 31 Ta tai nina ꞌigwae, “Nigeya, manuna nigeya wate ꞌigu toeꞌitamo.” ꞌEnega tai nina Pilipi ꞌibwauyenama wagaya, ta Pilipi ꞌigelu ga selabenaya ꞌimiyatowa ga Buki Tabu nina ꞌisawena, \v 32 \x * \xo 8:32 \xt Ais 53:7-8\x*ta sawa nina niꞌatu ꞌisawena gete nadigega ꞌigwae, \p “Tauna ꞌatuwa sipi ꞌiabe siunu, nai nadigega lami, ꞌabo unuununa ꞌana toꞌupwa matanaya ꞌitootoolo, nigeya ꞌebweu wate ꞌenana ꞌida ona apwesena. \v 33 Ta wate ꞌina etala ꞌena sikaboena, ga ꞌiomayamaya. ꞌEnega natunao tetelidi nigeya ꞌebweu yaita ꞌida simana apwesena, manuna yawasina baleꞌuya niꞌatu ꞌigumwagumwala.” \p \v 34 Ga goma Idiopia nina Pilipi ꞌieonena, “Yaita manuna palopita gete ꞌionaona? tauna manuna? nai mali tai manuna?” \p \v 35 ꞌEnega Pilipi ꞌieꞌale sawa nina ꞌana liꞌama manuna ga Yesu tetelina ꞌieꞌitaena. \p \v 36 Ga ꞌeda nina sitautauya ga bwasi siꞌita lobena, ta tai nina ꞌigwae, “Gote bwasi! Mwaꞌadega, kapekapeyana be ꞌugie bapitaisoegu, aga?” \v 37 (-) \p \v 38 ꞌEnega ꞌina toguinuwao ꞌiloinedi ga waga lisilisi sigie losaꞌuna, ga siteluwa Pilipi maꞌiyana sisuya ta siebusi bwasiya, ga Pilipi tai nina ꞌigie bapitaisoena. \v 39 ꞌEnega bwasiyega situꞌema ga Yaubada Yaluyaluwana Pilipi ꞌiꞌauꞌewena, ga tai nina nigeya Pilipi ꞌiꞌitaꞌita lima, ta ma ina gwausowala ꞌitauya ꞌina ꞌasaya. \p \v 40 \x * \xo 8:40 \xt Gu 21:8\x*Ta Pilipi saꞌi silobena ꞌasa Asota ꞌena, ga ꞌenega ꞌitautauya, ta tetela boboꞌana ꞌiloguloguguya ꞌasa ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya, ga ꞌana laba ꞌiapwesa Sisalia ꞌenaya. \c 9 \s1 Saulo ꞌinuwaꞌebuni \r (Guinuwa 22:6-16, 26:12-18) \p \v 1 \x * \xo 9:1 \xt Gu 8:3\x*Ta Saulo ꞌetamo tuga ꞌInapwana ꞌana tomuliyao ꞌediya ꞌietaetalauwala sinabwana, ꞌenega ꞌitauya totaliya sinabwana ꞌena, \v 2 nuwanuwana ꞌina letao ꞌida ꞌetoladidi be ꞌida tauyedi me Yudia ꞌidi deliegogonao Damasiko ꞌena ꞌediya, ta leta nidi ꞌediyega ꞌaene ꞌeguma Yesu ꞌina ꞌeda ꞌana tomuliyao ꞌilobadi, meꞌolotodi nai mewainedi, ꞌida giyaidi be ꞌida meꞌedi Yelusalema, sabi etalaedi. ꞌEnega leta nidi ꞌiꞌewedi ga ꞌitauya. \p \v 3 Ta Saulo ꞌitautauya ga Damasiko ꞌena ꞌiabe ꞌiapwesa, ꞌenega maedana galewega ꞌisaema, \v 4 ga ꞌibeꞌu baleꞌuya, ta ꞌebweu ꞌenana ꞌinonona, ꞌigwaegwae, “Saulo, Saulo, toꞌase manuna ꞌuetalauwalegu?” \p \v 5 \x * \xo 9:5 \xt Gu 5:39\x*Ta Saulo ꞌigwae, “ꞌInapwana yaita sana ꞌoyo?” \p Ta ꞌenana nina ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu Yesu nigu ꞌuetalauwalegu. \v 6 Ta esi ꞌutoolo be ꞌululugu ꞌasaya be nada ꞌamu emataluwa ꞌuda nono, be ꞌuda guinuwa.” \p \v 7 Ta tomota nidi Saulo maꞌenao sitautauya nuwadi ꞌiowana, ga sitoolo enono, ta ꞌenana namo sinonona, ta nigeya ꞌebweu yaita siꞌitaꞌita. \p \v 8 ꞌEnega Saulo baleꞌuyega ꞌitooloma ga nuwanuwana be matana ꞌida ꞌesasa, ta saꞌi nigeya kapekapeyana toꞌase ꞌiꞌita, manuna matana siumauma, ꞌenega Saulo siginimena ga siluguyena Damasiko ꞌenaya. \v 9 Ga nada ꞌasiyata ꞌetoi ꞌediya nigeya toꞌase ꞌida ꞌitena, ta nigeya ꞌida ꞌeꞌai, ta nigeya ꞌida numa. \p \v 10 Ta Damasiko ꞌenaya, Yesu ꞌana tomuliya ꞌebweu ꞌimiyami, ꞌana esana Ananayasi, ta ꞌina ꞌenomataꞌiteꞌitega Yaubada ꞌieonena, ꞌigwae, “Ananayasi.” Ta Ananayasi nina ꞌigwae, “O, ꞌaboꞌagu ꞌInapwana.” \p \v 11 ꞌEnega Yaubada ꞌigwae, “ꞌUtoolo be ꞌasa gamwanaya ꞌutatauya ꞌeda ꞌana esana Palupaluna ꞌenaya, be Yudasa ꞌina anuwaya ꞌebweu tai ꞌuenaide, tauna goma Tasisi ta ꞌana esana Saulo, ta tuta gete ꞌenaya ꞌisidasida, \v 12 ga ꞌebweu tai ꞌana esana Ananayasi ꞌiꞌitena, ꞌimeemai sabi gitoona, be ꞌenega matana sida ꞌesasa limana.” \p \v 13 Ta Ananayasi nina ꞌigwae, “ꞌInapwana, tai nina tetelina tomota yaudi sieonegu, ꞌaene tai toꞌumalina, ga ꞌimu toemisao Yelusalema ꞌena niꞌatu ꞌietalauwala wawasaedi, \v 14 ta wate totaliyao sinabwadi sitagwalena be gete tuga ꞌimai bada be ꞌamu bodao maiboꞌama sabi yonima, ꞌeguma ꞌamu esanega ꞌasidasidawa.” \p \v 15 \x * \xo 9:15 \xt Gu 25:23; Lo 1:5\x*Ta ꞌInapwana ꞌieonena, “Tuwa tuga, ꞌuda tauya ꞌena. Manuna Saulo nina niꞌatu yaesinuwena be teteligu ꞌida simana taudi nigeya me Yudia ꞌediya, be toloina sinabwadi matadiya be me Isileli wate ꞌediya. \v 16 \x * \xo 9:16 \xt 2 Ko 11:23-28\x*Be wate yada eꞌitae ꞌina ꞌelouyao sinabwadi ꞌida lobadi, ꞌaboꞌagu ꞌagu simana manuna.” \p \v 17 ꞌEnega Ananayasi ꞌitoolo ga ꞌitauya, ga Yudasa ꞌina anuwaya ꞌilugu, ga Saulo ꞌigidebena, ta ꞌigwae, “Tasigu Saulo, ꞌInapwana nina Yesu ꞌedaya ꞌiapwesa ꞌemuya, tauna gete ꞌietuneguma matayo ꞌadi gieꞌesasa manuna, be wate ꞌaene Yaluyaluwa Tabunega ꞌiloemaeyo.” \v 18 ꞌEnega Saulo matanega ꞌatuwa bwala sibeꞌu manini ga ꞌiꞌita limana. ꞌEnega ꞌitoolo ga ꞌibapitaiso, \v 19 ta wate masula ꞌiꞌewena ga ꞌiloepaꞌala. \s1 Saulo ꞌiloguguya Damasiko ꞌena \p ꞌEnega ꞌaina ꞌasiyata ꞌediya Saulo Yesu ꞌana tomuliyao maꞌenao simiyami Damasiko ꞌena. \v 20 Ga me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌediya Saulo nina ꞌiloguloguguya ꞌaene, “Yesu tauna Yaubada natuꞌaiꞌailina.” \v 21 \x * \xo 9:21 \xt Gu 9:1-2\x*Ta ꞌana toenonoyao sinuwaowana sinabwana, ta sigwae, “Na! ꞌIna guguya gete wada nono? Tauna lowa Yesu ꞌana tomuliyao Yelusalema ꞌena ꞌietalauwaledi. Ta wate gete ꞌina mai bada ꞌalena be ꞌaene Yesu ꞌana tomuliyao bada simiyami ꞌida giyaidi, be ꞌida yonidi be ꞌiiledi Yelusalema, totaliya sinabwadi ꞌediya. Ta mwaꞌadega ꞌina nuwaꞌebuni ꞌilobaꞌesena?” \p \v 22 \x * \xo 9:22 \xt Gu 17:3, 18:28\x*Ta Saulo ꞌina guguya gote ꞌena ꞌiewaiwai wawasae, ga me Yudia nidi Damasiko ꞌena simiyami ꞌieꞌitedi ꞌaene Yesu tauna Toꞌetoseyana nina, ta nigeya wate ꞌidi ꞌebe onamo. \s1 Saulo me Yudia ꞌidena sinedi \p \v 23 \x * \xo 9:23 \xt Gu 23:12\x*Saulo Damasiko ꞌena ꞌimiyami, ta me Yudia siloiloina be sida loemwawasi, \v 24 ta Saulo saꞌi ꞌidi loina kwaiya ꞌinonona ꞌaene ꞌasa ꞌana ꞌawao silomataꞌiꞌisidi, be ꞌabo to tuta Saulo ꞌiapweapwesa sida loemwawasi tuga. \v 25 ꞌEnega boiboiya Saulo ꞌana tomuliyao kodo sinabwana ꞌena siusena, ga ꞌasa ꞌana ꞌali etaninega sietabetabeyena ꞌetauluya, ga ꞌitauya. \s1 Saulo ꞌina mai Yelusalema \p \v 26 ꞌEnega Saulo nina ꞌiila Yelusalema ga ꞌitoo be ꞌilulugu Yesu ꞌana tomuliyao ꞌediya, ta simatautena, manuna nigeya sida emisena ꞌaene niꞌatu ꞌinuwaꞌebuni. \v 27 \x * \xo 9:27 \xt Gu 9:4\x*Ta Banaba namo Saulo ꞌilemena, ga ꞌiꞌauꞌewena Yesu ꞌana tosimanao ꞌediya, ga ꞌiemwasala ꞌaene Saulo ꞌedaya ꞌInapwana ꞌilobena ga ꞌenana ꞌinonona, ꞌenega Damasiko ꞌena ma ina ꞌatepatu Yesu manuna ꞌiloguguya. \p \v 28 ꞌEnega sitagwala Saulo ꞌena ga ꞌilugu ꞌadi boda ꞌena, ta ꞌidi guinuwa maiboꞌana Yelusalema ꞌena tauna maꞌediya simiyami. Ta Saulo nina ma ina ꞌatepatu ꞌiewaiwai ꞌInapwana Yesu ꞌana loguguya manuna. \p \v 29 Ta me Yudia taudi toꞌena Gilisi Saulo maꞌediya sionaona ta siegewagewana, ꞌenega siloiloina be mwaꞌadega sida loemwawasaꞌese. \v 30 Ta ꞌidi loina nina toekalesiyao sinonona, ga Saulo sitauyena Sisalia, ga gote ꞌenega sietunena ga ꞌitauya Tasisi. \p \v 31 Gote ꞌena toekalesiyao me Yudia be me Galili be me Samelia senadiyao ꞌediya simiya gwausowala, ta sipaꞌala, ta ma idi ꞌamayaba ꞌInapwana ꞌena, ta Yaluyaluwa Tabuna ꞌina ꞌitaꞌiꞌita ꞌenega ꞌadi boda ꞌisinabwa. \s1 Pita ꞌina sakowasi Lida be Yopa ꞌediya \p \v 32 Ta Pita ꞌisakosakowasi toekalesiyao ꞌediya, ga ꞌimai ꞌebweu ꞌasa ꞌana esana Lida ꞌenaya, \v 33 ga ꞌebweu tai tokweno ꞌilobena, ꞌana esana Inia, tauna yakwala eita ꞌina ꞌebeꞌeno ꞌena ꞌiꞌenoꞌeno, ta nigeya sawesawenaya ꞌiadadana. \v 34 \x * \xo 9:34 \xt Yo 5:8-9\x*ꞌEnega Pita ꞌieonena, ꞌigwae, “Inia, Yesu Keliso ꞌida gieboboꞌaneyo, ꞌenega ꞌutoolo be ꞌimu sita ꞌugibubudi.” ꞌEnega ꞌitoolo manini. \v 35 Ta tomota nidi Lida be Seloni ꞌadi tomiyanao siꞌitena, ga ꞌenega ꞌInapwana Yesu ꞌena sisanaila. \p \v 36 Ta ꞌasa Yopa ꞌena, Yesu ꞌana tomuliya ꞌebweu waine ꞌimiyami, ꞌana esana Tabita, ta ꞌana gibui Dokasa, ta Dokasa ꞌana gibui yobai ꞌana esana diya, ta waine nina lema be oboboma ꞌalena, \v 37 ta ꞌileꞌoasa ga ꞌimwawasa. ꞌEnega kokowana siꞌewena ga sieꞌesiwena, ga anuwa etanaya solanaya sisaꞌuna. \p \v 38 Ta ꞌasa nina Yopa, Lida ꞌenega nigeya ꞌedasola, ga toekalesiyao sinonona ꞌaene Pita ꞌasa Lida ꞌena ꞌimiyami, ꞌenega tomota ꞌeluwa sietunedi Lida ꞌenaya Pita sabi ꞌauꞌewana, ga Lida ꞌena siapwesa, ga Pita sisidena, sigwae, “ꞌInapwana, ꞌumai be tatauya manini ꞌima ꞌasaya.” \p \v 39 \x * \xo 9:39 \xt Mk 5:38-41\x*ꞌEnega Pita ꞌitoolo ga maꞌedi simai Yopa ꞌena. ꞌEnega toekalesiyao Pita siꞌauꞌewena anuwa nina solanaya. Ta kwabulao yaudi Pita sitoolo sakowasiyena ta sidedoi, ta ꞌadi ꞌoamao sieꞌitaena manuna lowa Dokasa tuta mayawasina ꞌadi ꞌoamao nidi ꞌiguinuwedi, ga ꞌiꞌebwaꞌedi, ga sigwae, “ꞌOama getedi tauna Dokasa ꞌana saisailao lowa mayawasinaya maꞌemai ꞌamiyami.” \p \v 40 Ta Pita ꞌiloinedi ga anuwega siapwesa, ta taunamo ꞌimiyami, ta ꞌiꞌaetulasa ta ꞌisidasida Yaubada ꞌena, ꞌenega ꞌisanaila ga kokowa nina ꞌieonena, ꞌigwae, “Tabita ꞌutoolo.” ꞌEnega Tabita matana ꞌiꞌesasena, ga Pita ꞌiꞌitena, ꞌenega ꞌenoꞌenoega ꞌimiyatowa. \v 41 Ta Pita nimanaya ꞌigiyaina ga ꞌigietoolona. ꞌEnega kwabulao be toekalesiyao nidi ꞌibwauyedima, ga Tabita mayawasina ꞌieꞌitaena ꞌediya. \p \v 42 Ga tetela ꞌiꞌelelewana sena Yopa maiboꞌana ꞌediya, ꞌenega tomota yaudi ꞌInapwana Yesu ꞌena siemisa. \v 43 Ta Pita Yopa ꞌena ꞌimiyaꞌamana, tai ꞌana esana Saimoni ꞌina anuwaya, tauna ꞌina paisewa yobai bwaladiyega gwegwe ꞌiguiguinuwedi. \c 10 \s1 Pita ꞌina ayausa Konilio ꞌenaya \p \v 1 Ta ꞌasa Sisalia ꞌenaya ꞌebweu tai ꞌana esana Konilio ꞌimiyami. Tauna me Loma tolosaiyao ꞌadi yau analedi ꞌidi toanugana, boda Itali ꞌenega, \v 2 ta tauna tai boboꞌana ga ma ina susuyao Yaubada siꞌamayabena, ta tuta yauna togomabeso ꞌilemelemedi ta ꞌisidasida Yaubada ꞌena. \v 3 \x * \xo 10:3 \xt Gu 9:10\x*Ta ꞌasiyata ꞌebweu ꞌena ꞌasuinuwanuwaya, Konilio nina ꞌina ꞌenomataꞌitaꞌita ꞌenega Yaubada ꞌina anilose ꞌebweu ꞌimeema ꞌenaya, ga ꞌiꞌita ꞌaiꞌailina, ta anilose nina ꞌigwae, “Konilio!” \p \v 4 \x * \xo 10:4 \xt Et 8:4\x*Ta Konilio anilose nina ꞌiduneduneyena ga ma ina matauta, ta ꞌigwae, “ꞌInapwana! Toꞌase?” \p Ta anilose ꞌigwae, “Yaubada ꞌimu sidasida be ꞌimu lema togomabeso ꞌediya ꞌimwalatonina, ga manudi ꞌinuwaꞌiꞌisimu. \v 5 ꞌEnega ꞌimu toguinuwao ꞌaidi ꞌuetunedi be sitatauya Yopa, be Saimoni tauna sieesena Pita siꞌauꞌewenama. \v 6 \x * \xo 10:6 \xt Gu 9:43\x*Ta Pita nina ꞌebweu wate Saimoni ꞌina anuwa leꞌawaya ꞌenaya ꞌimiyami, ta Saimoni nina ꞌina paisewa yobai bwaladiyega gwegwe ꞌiguiguinuwedi.” \p \v 7 Anilose nina ꞌina ona ꞌigumwala ga ꞌitauya, ꞌenega Konilio ꞌina toguinuwao ꞌediyega ꞌeluwa ꞌibwauyedi ma ina tolosaiya ꞌebweuna, tauna wate Yaubada ꞌana toꞌamayaba sinabwana. \v 8 ꞌEnega anilose ꞌina simana Konilio ꞌiemwasalina sitetoi nidi ꞌediya, ga ꞌietunedi Yopa ꞌenaya, ga sitauya. \p \v 9 Mali ꞌasiyataya ꞌasuoleoleya ꞌetamo sitautauya ga ꞌasa Yopa siloselabena, ta Pita anuwaya ꞌimiyami ga ꞌituꞌe etaninaya sabi sidasida. \v 10 ꞌIsidasida ta ma ina botana sinabwana. ꞌEtamo anuwaya masula sigibugibubu ga Pita ꞌiꞌenomataꞌitaꞌita, \v 11 ga galewa ꞌiꞌitena ꞌiꞌegegena ga ꞌebweu yage ꞌiꞌitena ꞌimwaꞌutama, ꞌana ꞌita ꞌatuwa kaleko sinabwana tupitupina ata ꞌediyega sietabe mwaꞌutenama baleꞌuya, \v 12 ta solanaya mali yobai, be mali yobai, be yobai kawakawalidi, be mali manuwa be mali manuwa. \v 13 ꞌEnega ꞌebweu ꞌenana Pita ꞌieonena, ꞌigwae, “Pita, ꞌutoolo be yobai nate ꞌuunudi be ꞌuꞌaꞌa ꞌamu masula.” \p \v 14 \x * \xo 10:14 \xt 1 Loi 11:3, 13, 20, 26\x*Ta Pita ꞌiguitoyasa, ꞌigwae, “ꞌInapwana, tuwa, manuna nigeya ꞌebweu wate yobai ꞌetoꞌetobodana getedi nadigega yada ꞌenidi.” \p \v 15 Ta ꞌenana nina ꞌiona limana, ꞌigwae, “Yaubada yobai natedi niꞌatu ꞌigieꞌesasedi, ꞌenega geyaꞌabo ꞌuꞌawaꞌawa toꞌumaliyedi.” \p \v 16 Yage gete matoi Pita ꞌena ꞌiapwesa, ga ꞌenana nina matoi nadigega ꞌieonena, ga muliyega yage nina ꞌiila galewaya. \v 17 Ta Pita ꞌinuwanuwa edaedadama ꞌaene toꞌase ꞌenomataꞌitaꞌita gete niꞌatu ꞌiꞌitena, ta tomota ꞌetoi nidi Konilio ꞌietunedima siapwesa anuwaya, manuna niꞌatu ꞌasaya simai ga Saimoni ꞌina anuwa tomota ꞌediya sienaida. \v 18 ꞌEnega silobena ga anuwa ꞌawanaya sitoolo ta sibwau, “Gosemao, Saimoni nina sieesena Pita, nate anuwaya ꞌimiyami, nai nigeya?” \p \v 19 \x * \xo 10:19 \xt Gu 11:12\x*Ta anuwa nina etaninaya Pita ma ina nuwa edaedadama ꞌimiyami, ta Yaluyaluwa Tabuna ꞌena ꞌigwae, “Pita, tai ꞌetoi siꞌebeꞌebeseyo, ta niꞌatu simai ga ꞌagalauya. \v 20 ꞌEnega ꞌutoolo be ꞌumwaꞌuta ꞌediya be maꞌemwao watatauya, ta geyaꞌabo ꞌuꞌateꞌate saꞌala, manuna ꞌaboꞌagu tomota nidi yaetunedima.” \p \v 21 ꞌEnega Pita nina ꞌimwaꞌuta ꞌediya ga ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu Pita! Toꞌase manuna wamai?” \p \v 22 Ta sigwae, “Konilio ꞌietunema, tauna ꞌima tolosaiyao ꞌadi toanugana, ta tai palupaluna ta Yaubada ꞌana toꞌamayaba, ta wate me Yudia maiboꞌadi siꞌawa tai boboꞌanena, ga ꞌana emataluwa ꞌinonona anilose ꞌenega, be ꞌaene ꞌoyo ꞌibwauyeyo tauna ꞌina anuwaya, be ꞌimu ona ꞌida nono.” \p \v 23 ꞌEnega Pita tai nidi ꞌibwauyedi, ga anuwa nina ꞌena sieꞌowaga. \p ꞌEnega tomwa ꞌiulisina ga sitoolo ga Pita maꞌediya sitauya, ta ꞌaidi gosediyao Yopa ꞌenega maꞌediyao wate sitauya. \v 24 Sitautauya ga mali ꞌasiyataya siapwesa Sisaliya. Ta gote ꞌenaya Konilio ꞌina susuyao be gosenao ꞌibwau egogonedimaya, ga ꞌina anuwaya siyamwayamwa. \p \v 25 \x * \xo 10:25 \xt Et 19:10; Md 4:10\x*ꞌEnega Pita ꞌilogedoma anuwaya ta Konilio ꞌiaapwesa, ga Pita matanaya ꞌibeꞌu sanamwaꞌuta ga ꞌibwagobwago. \p \v 26 Ta Pita Konilio ꞌigietoolona, ta ꞌigwae, “ꞌUtoolo! ꞌAboꞌagu tomotai tuga, nadigega ꞌoyo.” \p \v 27 ꞌEnega Pita be Konilio maꞌiyana sieonaona, ta silugu anuwaya, ga Pita boda anuwa solanaya ꞌiꞌitedi, \v 28 ga ꞌieonedi, “ꞌOmi ꞌaboꞌama me Yudia ꞌama loina wamwalamwalatoni ꞌaene nigeya sawesawemaya be ꞌomi nigeya me Yudia ꞌayausimi, nai maꞌemao taegosigosiyana, ta saꞌi Yaubada niꞌatu ꞌenomataꞌiteꞌitega ꞌieꞌitegu be geyaꞌabo ꞌebweu tomota yaꞌawaꞌawa toꞌumaliyei. \v 29 ꞌEnega tuta nina Konilio ꞌibwauyeguma, nigeya yaguiguitoyasa, ta esi yatagwalegu ga niꞌatu yamai. Ta toꞌase manuna ꞌubwauyeguma?” \p \v 30 ꞌEnega Konilio ꞌigwae, “Gete manuna: ꞌAsiyata ata sigumwala ꞌena ꞌasuinuwanuwaya, nadigega gete tuga sidasida ꞌana tuta, ꞌenega ꞌigu anuwaya yasidasida Yaubada ꞌena, ga ꞌebweu tai yaꞌitena mataguya ꞌitootoolo ma ꞌana ꞌoama ꞌesasena. \v 31 Ta ꞌieonegu, ‘Konilio, Yaubada ꞌimu sidasida niꞌatu ꞌinonodi, ta wate ꞌimu lema gomabeso ꞌediya ꞌinuwaꞌiꞌisidi. \v 32 ꞌEnega ꞌimu ꞌaliꞌeiyao ꞌuetunedi Yopa ꞌena be Saimoni ꞌubwauyenama, tauna sieesena Pita, ta mali Saimoni ꞌina anuwaya, Yopa ꞌena leꞌawaya, ꞌimiyami, ta mali Saimoni nina ꞌina guinuwa yobai bwaladiyega gwegwe ꞌiguiguinuwedi.’ \v 33 ꞌEnega yalomanini ga ꞌigu ꞌaliꞌeiyao nidi yaetunediwaya ga sibwauyemuma, ta ꞌutagwalemuya ga ꞌumai, ga kagutoki. ꞌEnega gete tuga maiboꞌama Yaubada matanaya ꞌadeli egogonama, be toꞌase ꞌInapwana ꞌiloinemuya ꞌuda eonama, be ꞌada nono.” \s1 Pita ꞌina ona Konilio ma ina bodao ꞌediya \p \v 34 \x * \xo 10:34 \xt Lo 2:11\x*ꞌEnega Pita ꞌieonedi, ꞌigwae, “Onaꞌaiꞌaila! Niꞌatu nuwagu ꞌisabwalena ꞌaene tomota maiboꞌadi Yaubada matanaya leleleya, ta nigeya me Yudia mamo ꞌiobobomema, \v 35 ta esi mali sena be mali sena tomoteninao, ꞌeguma siꞌamayabena be sibubuna palupalu, ꞌigwausowala manudi. \v 36 \x * \xo 10:36 \xt Ep 2:13-14\x*Ta Toꞌetoseyana Yesu, tauna maiboꞌada ꞌida ꞌInapwana, ga Yaubada ꞌina tetela boboꞌana Yesu ꞌiꞌebwaꞌena, ꞌaboꞌama me Isileli ꞌima ꞌebe gwausowala manuna. Ta ꞌomi tetela nina wamwalamwalatoni, \v 37 \x * \xo 10:37 \xt Md 3:16\x*manuna Yoni tetela nina ꞌieꞌalena Galili ꞌenega, tuta nina ꞌiloguguya, ga tomota ꞌigiebapitaisoedi ga muliyega Yesu tetelina ꞌiꞌelelewana Yudia senanao maiboꞌadi ꞌediya. \v 38 Tetela nina ꞌaene Yaubada Yesu goma Nasaleta ꞌigiewaiwaiyena Yaluyaluwa Tabuna ꞌenega, ga ꞌisakosakowasi ga tomota ꞌilemelemedi, ta ꞌabo yaisigedi Seitani be yaluyaluwa toꞌumalidi sigieleꞌoasidiya, Yesu ꞌigieboboꞌanedi, manuna Yaubada ꞌina waiwai ꞌenaya ꞌimiyami. \v 39 \x * \xo 10:39 \xt 1 Ko 15:4-7\x*Ta ꞌaboꞌama saꞌi Yesu ꞌana tosimanao, manuna ꞌina guinuwao ꞌaꞌitediya Yudia senanao maiboꞌadi ꞌediya be wate Yelusalema ꞌenaya, ga ꞌana ꞌebe losalowa kaiwe ꞌena situtu epaꞌiyena ga ꞌimwawasa, \v 40 ta ꞌasiyata ꞌetonina ꞌenaya Yaubada ꞌigietoolo limena, ga ꞌigieapwesena, \v 41 \x * \xo 10:41 \xt Lu 24:42-43\x*nigeya tomota maiboꞌadi ꞌediya, nate namo ꞌaboꞌama Yaubada ꞌiesinuwema ꞌana tosimanao, ꞌemaya, ga ꞌina toololimana mulinaya ꞌaꞌeꞌai ta ꞌanumanuma Yesu nina maꞌemai. \p \v 42 \x * \xo 10:42 \xt Gu 17:31\x*“Ga ꞌiloinema be tomota ꞌediya ꞌaloguguya ꞌaene Yaubada Yesu nina ꞌiesinuwena be ꞌaene tuta ꞌana ꞌebe losalowa ꞌena tauna bwaꞌomatana ꞌida guinuwa, tomota taudi niꞌatu simwawasa manudi, be wate ꞌaboꞌada mayawasida manuda. \p \v 43 \x * \xo 10:43 \xt Ais 53:5-6; Yel 31:34\x*“Palopitao wate lowaenei sigimi simanena ꞌaene ꞌeguma yaisigedi Yesu ꞌena siemiemisa, ꞌidi loegesiyao Yaubada ꞌida nuwataudi, Yesu tauna ꞌana esanega.” \s1 Yaluyaluwa Tabuna ꞌimwaꞌuta taudi nigeya me Yudia ꞌediya \p \v 44 Pita ꞌetamo ꞌionaona ga Yaluyaluwa Tabuna ꞌimwaꞌuta taudi sienoenono ꞌediya, \v 45-46 \x * \xo 10:45-46 \xt Gu 2:4\x*ga mali ꞌenana be mali ꞌenana ꞌediyega sionaona, ta Yaubada situputupu, ta me Yudia taudi Yesu ꞌana toemisao nidi, Pita maꞌenao Yopa ꞌenega simaiya, sinuwaowana, manuna siꞌitena Yaubada niꞌatu Yaluyaluwa Tabuna ꞌiꞌebwaya taudi nigeya me Yudia ꞌediya. \p ꞌEnega Pita ꞌieonedi, ꞌigwae, \v 47 “Gosegwao! Waꞌita! Yaluyaluwa Tabuna niꞌatu siꞌewena, nadigega lowa ꞌaboꞌada. ꞌEnega nigeya sawesawenaya ꞌidi bapitaiso bwasiyega taꞌetobode, aga?” \v 48 \x * \xo 10:48 \xt Gu 2:38; Md 28:19\x*ꞌEnega Pita nina ꞌiloina be Toꞌetoseyana Yesu ꞌana esanega sida bapitaiso, ga muliyega tomota nidi Pita sisidena be ꞌaina ꞌasiyata wate maꞌediya sida miyami, ga ꞌitagwala. \c 11 \s1 Guinuwa gete manuna Pita ꞌisimasimana \p \v 1 Ta Yesu ꞌana tosimanao, ta wate toekalesiyao, taudi Yudia ꞌana tomiyanao, niꞌatu tetela sinonona ꞌaene ꞌaidi tomota taudi nigeya me Yudia niꞌatu Yaubada ꞌina ona siemisena. \v 2 ꞌEnega tuta nina Pita ꞌituꞌe limana Yelusalema ꞌenaya, toekalesiyao taudi Mosese ꞌina loina ꞌana tomuliyao, Pita nina silomugiyena, \v 3 sigwae, “Mwaꞌadega ga ꞌenega ꞌoyo ꞌulugu taudi nigeya me Yudia ꞌidi anuwaya ga maꞌemwao waꞌeꞌai?” \p \v 4 ꞌEnega Pita ꞌilolagata ga guinuwa gete maiboꞌana ꞌiemwasalina, ꞌigwae, \v 5 “Lowa ꞌaboꞌagu Yopa ꞌena yamiyami ta yasidasida Yaubada ꞌena, ga ꞌenomataꞌitaꞌita, ꞌenega ꞌebweu yage yaꞌitena ꞌatuwa kaleko sinabwana ta tupitupinao ata ꞌediyega sietabetabe mwaꞌutenama ꞌeguya. \v 6 Yage nina yaduneduneyena, ga yobaiyao, be yobai bosasa, be mwata, be wate manuwao, kaleko nina solanaya yaꞌitedi, \v 7 ga ꞌebweu ꞌenana yanonona ꞌieonegu, ꞌigwae, ‘Pita, ꞌutoolo be ꞌamu yobai ꞌuunudi be ꞌuꞌaꞌa.’ \p \v 8 “Ta ꞌaboꞌagu yagwae, ‘ꞌInapwana, tuwa! Manuna nigeya ꞌebweu wate yage etaetabuna yada ꞌenina.’ \p \v 9 “Ta ꞌenana nina galewega ꞌiona limana, ꞌigwae, ‘Yaubada yobai natedi niꞌatu ꞌigieꞌesasedi, ꞌenega geyaꞌabo ꞌuꞌawaꞌawa toꞌumaliyedi.’ \p \v 10 “Yage nina matoi ꞌeguya ꞌiapwesama, ga ꞌenana nina wate matoi ꞌieonegu, ga muliyega maiboꞌana ꞌituꞌe ga ꞌikwaiya galewaya. \v 11 Ta gote tuta nina ꞌenaya, tai ꞌetoi siapwesa anuwa nina ꞌena yamiyami, Sisalia ꞌenega simai manugu. \p \v 12 “ꞌEnega Yaluyaluwa Tabuna ꞌieonegu, ꞌigwae, ‘ꞌUtoolo be geyaꞌabo ꞌuenuwanaluwa ta tuwa tuga taudi maꞌemwao watatauya.’ Ta gosedao site sikisi gete siꞌoayabugu, ga ꞌatauya Konilio ꞌina anuwaya, ga ꞌalugu. \p \v 13 “Ta tai nina ꞌemaya ꞌiemwasala ꞌigwae, ‘Lowa ꞌebweu anilose yaꞌitena ꞌigu anuwa solanaya ꞌitootoolo, ta ꞌigwae, “Konilio, ꞌimu ꞌaliꞌeiyao ꞌuetunedi Yopa ꞌena, be Saimoni, tauna sieesena Pita, sida ꞌauꞌewenama, \v 14 \x * \xo 11:14 \xt Gu 16:31\x*be tauna tetela ꞌida eonami, be ꞌenega ꞌomi ma imu susuyao ꞌetoseyana wada loba.” ’ \p \v 15 \x * \xo 11:15 \xt Gu 2:4\x*“ꞌEnega yalolagata ga yaonaona, ta Yaluyaluwa Tabuna ꞌediya ꞌimwaꞌutama, nadigega lowa ꞌaboꞌada ꞌedaya ꞌigimi mwaꞌutama. \p \v 16 \x * \xo 11:16 \xt Gu 1:5\x*“ꞌEnega ꞌInapwana ꞌina ona lowa yanuwaꞌiꞌisina, ꞌigwae, ‘Yoni tomota bwasiyega ꞌigiebapitaisoedi, ta ꞌomi maꞌetamo Yaluyaluwa Tabuna ꞌenega wada bapitaiso.’ \v 17 Yaubada ꞌina ꞌebwaya nina ꞌediya nadigega ꞌaboꞌada ꞌedaya, tuta nina tagimi emisa ꞌInapwana Yesu Keliso ꞌenaya. ꞌEnega ꞌaboꞌagu nigeya sawesaweguya Yaubada ꞌina guinuwa gete yaꞌetobode.” \p \v 18 \x * \xo 11:18 \xt Gu 14:27\x*Pita ꞌina ona gete sinononaya, ta nigeya ꞌidi ꞌebe onamo, ga Yaubada situpuna, sigwae, “Onaꞌaiꞌaila, Yaubada niꞌatu ꞌitagwatagwala taudi nigeya me Yudia ꞌediya, be ꞌidi nuwaꞌebuniyega yawasi ataya sida loba.” \s1 Toekalesiyao ꞌasa Anitioki ꞌena \p \v 19 Lowa toekalesiyao ꞌadi talauwalao Sitibeni siloemwawasina, ta wate sitoo be toekalesiyao maiboꞌadi sida mutudi, ꞌenega toekalesiyao nidi sidena mali ꞌasa be mali ꞌasa ꞌediya, ga ꞌaidi siapwesa Pinisia be Saipilosi be Anitioki ꞌediya, ga tetela boboꞌana sisimanena me Yudia dimo ꞌediya, ta nigeya ꞌasa nidi ꞌadi tomiyanao maiboꞌadi ꞌediya. \v 20 Ta muliyega ꞌaidi toekalesiyao, taudi me Saipilosi be me Sailini, siapwesa Anitioki ꞌenaya, ga ꞌInapwana Yesu tetelina siguguyaena me Yudia, be taudi nigeya me Yudia wate, ꞌediya, \v 21 \x * \xo 11:21 \xt Gu 2:41\x*ta ꞌInapwana ꞌigiewaiwaiyedi, ga tomota yaudi ꞌidi ona siemisena, ga sisanaila ꞌInapwana ꞌenaya. \p \v 22 \x * \xo 11:22 \xt Gu 4:36\x*Taudi nigeya me Yudia, ta niꞌatu siemisa ꞌInapwana ꞌenaya, ꞌenega tetelidi ꞌiꞌelelewana ga toekalesiyao Yelusalema ꞌena sinonona, ꞌenega Banaba sietunena be ꞌiayausidi. \v 23 \x * \xo 11:23 \xt Gu 14:22\x*Ga tuta nina Banaba ꞌimai Anitioki ꞌenaya Yaubada ꞌina oboboma toekalesiyao nidi ꞌediya ꞌiꞌitena, ga ꞌigwausowala sinabwana, ga ꞌiguguyedi be geyaꞌabo sienuenuwanaluwa, ta esi sida toolopaꞌala ma idi emisa ꞌInapwana ꞌenaya. \v 24 Manuna Banaba nina tai boboꞌana ga Yaluyaluwa Tabuna ꞌiloemaena ta ma ina emisa sinabwana ꞌInapwana ꞌenaya. ꞌEnega ꞌina loguguya ꞌenega tomota yaudi ꞌInapwana siemisena, ga toekalesiyao ꞌidi boda ꞌisinabwa. \p \v 25 ꞌEnega Banaba ꞌitauya Tasisi, ga Saulo ꞌiꞌebesena, \v 26 ga ꞌilobena, ꞌenega maꞌiyana siila Anitioki ꞌenaya. ꞌEnega yakwala ꞌebweuna solanaya silugulugu toekalesiyao nidi ꞌidi deliegogonao ꞌediya, ta tomota yaudi sieꞌieꞌitadi. ꞌAsa nina Anitioki ꞌenaya Yesu ꞌana tomuliyao tuta nina ꞌena sigimi eesedi Kelisitianiyao. \p \v 27 Tuta gote ꞌenaya ꞌaina palopitao Yelusalemega simwaꞌuta Anitioki ꞌenaya, \v 28 \x * \xo 11:28 \xt Gu 21:10\x*ta ꞌebweuna ꞌediyega, ꞌana esana Agabu, ꞌidi deliegogona ꞌena ꞌitoolo, ga Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwaiyega ꞌigimi simanena ꞌaene maꞌetamo botana sinabwana ꞌida apwesa sena yauyaudi ꞌediya, ga muliyega Sisa Kalodiu ꞌina tuta etoloina ꞌenaya botana sinabwana ꞌiapwesa. \p \v 29 \x * \xo 11:29 \xt Lo 15:26\x*Ta tuta nina Yesu ꞌana tomuliyao Agabu ꞌina simana nina sinonona, taudimo siloiloina be ꞌebweuna ꞌebweuna sida tootoo be sida ꞌebwayadaita be lema mani sida etune gosediyao nidi sena Yudia ꞌena simiyami, \v 30 ꞌenega sigimi ꞌebwayadaita ga mani silobena, ga tuta nina botana ꞌiapwesa, ꞌenega siꞌebwaꞌedi Banaba ta Saulo, ga taudi sitauyena sena Yudia ꞌenaya. \c 12 \s1 Yemesa siloemwawasina ta Pita deliya sisaꞌu luguyena \p \v 1 Tuta gote ꞌenaya Kini Elodi ꞌina loina paꞌala ꞌenega ꞌina tolosaiyao ꞌaina toekalesiyao sigiyaidi sabi gietoꞌumaliyedi. \v 2 \x * \xo 12:2 \xt Md 4:21\x*ꞌEnega Yemesa, tauna Yoni tasina, Elodi ꞌina loinega siununa sisisaiyega ga ꞌimwawasa. \p \v 3 \x * \xo 12:3 \xt Sia 23:15\x*Ta me Yudia sigwausowala Yemesa ꞌina mwawasa manuna. ꞌEnega Elodi ꞌiloina limana be Pita sida giyai. Ta wiki nina nate me Yudia ꞌidi edidigula ꞌana tutaya ta beledi daisina nigeya ꞌana ꞌebe gieseseyamo sieꞌani. \p \v 4 ꞌEnega Pita sigiyaina ga deliya sisaꞌu luguyena, ta Elodi ꞌina tolosaiyao sikisitini ꞌiloinedi be silomataꞌiꞌita ꞌaiꞌaili, ta Elodi ꞌinuwanuwa ꞌaene Ataona Sagalina mulinaya Pita nina ꞌida saꞌuapwese me Yudia ꞌediya, be ꞌina etala sida guinuwe. \v 5 \x * \xo 12:5 \xt Ep 6:18\x*ꞌEnega deliya siꞌitaꞌiꞌisina ta toekalesiyao saꞌi sisidasida waiwai Yaubada ꞌena, Pita manuna. \s1 Anilose Pita ꞌiꞌetoseyena \p \v 6 Ta Pita ꞌaina ꞌasiyata ꞌediya deliya ꞌimiyami, be mali ꞌasiyata ꞌenaya Elodi Pita ꞌida saꞌuapwese, ta boiboiya Pita tolosaiyao gamwagamwanidiya ꞌiꞌenoꞌeno, ta ꞌana ꞌebeyona seni ꞌeluwa ꞌediyega siyonina, ta wate deli ꞌawanaya tolosaiyao siꞌitaꞌiꞌisina. \v 7 \x * \xo 12:7 \xt Gu 5:19, 16:26\x*Ga Yaubada ꞌina anilose ꞌebweu manini ꞌiapwesa ga deli solana ꞌimaedana, ga anilose nina Pita lesulesuna ꞌisapina, ta ꞌilowanowanona, ga ꞌigwae, “ꞌUtoolo manini,” ga ꞌana ꞌebe yonao nimanega sibeꞌu. \v 8 Ga anilose nina ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌAmu ꞌoama ꞌuꞌote be ꞌamu ꞌaelawa ꞌulosipwa,” ga ona nina Pita ꞌiematamatanena. Ta anilose nina wate ꞌigwae, “ꞌAmu talaꞌapwalega ꞌubwabwasa be ꞌumuliyegu,” \v 9 ga ꞌiapwesa ta Pita ꞌimuliyena ta ꞌinuwena ꞌaene ꞌimadamadawala, ta nigeya ꞌimwalamwalatoni ꞌaene anilose nina ꞌina guinuwa yage ꞌaiꞌaila. \p \v 10 ꞌEnega toꞌitaꞌiꞌita ꞌebweuna sipilisinena, ta ꞌeluwena wate sipilisinena, ga ꞌawa sinabwana kainumuyega siguinuwenaya ꞌena simai, ga ꞌawa nina taunamo ꞌiꞌegegena, ga siapwesa ꞌasaya, ta ꞌeda ꞌenega sitauya, ga manini anilose nina Pita ꞌipilisinena. \p \v 11 ꞌEnega Pita ꞌinuwa sabwalena, ta ꞌigwae, “Niꞌatu yamwalatoni ꞌaiꞌailina ꞌaene ꞌInapwana ꞌina anilose ꞌietunenama, ga ꞌiꞌetoseyegu Elodi ꞌina loina ꞌenega, be geyaꞌabo me Yudia ꞌidi nuwanuwao sida guiguinuwedi.” \v 12 Pita niꞌatu nuwana ꞌisabwalena ga ꞌitauya Meli ꞌina anuwaya, tauna Yoni sinana, ta Yoni ꞌana esana ꞌeluwena Maki, ta anuwa nina solanaya tomota yaudi sideli egogonama, ga sisidasida Yaubada ꞌenaya. \p \v 13 ꞌEnega Pita anuwa ꞌana ꞌawa ꞌenaya ꞌiꞌaukeke, ta topaisewa mewainena ꞌana esana Loda ꞌimai, \v 14 ta Pita ꞌenana ꞌimwalatonina, ga ꞌigwausowala sinabwana, ga nigeya ꞌawa ꞌigigegigege, ta ꞌiila manini anuwa solanaya ga ꞌigwae, “Pita ꞌawaya ꞌitootoolo.” \p \v 15 Ta sigwae, “Uwauwayo!” \p Ta waine ꞌawana ꞌipaꞌala ꞌaene tauna Pita nina. \p ꞌEnega sigwae, “Nai Pita yaluyaluwana.” \p \v 16 Ta Pita ꞌetamo ꞌetauluya ꞌimiyami ta ꞌiꞌauꞌaukeke tuga, ꞌenega ꞌawa sigigegena, ga siꞌitena tauna, ga nuwadi ꞌiowana ꞌaiꞌaila. \p \v 17 \x * \xo 12:17 \xt Gu 12:7-8\x*Ta Pita nimanega ꞌiꞌetobodedi be sida ꞌalaenono, ta ꞌiemwasala ꞌInapwana deliyega ꞌiꞌauꞌewenama manuna, ꞌenega ꞌigwae, “Tetela gete wasimana Yemesa be gosedao wate ꞌediya.” ꞌEnega ꞌipilisinedi ga ꞌitauya mali esenaya. \p \v 18 Tomwa ꞌiulisina ga tolosaiyao nuwadi ꞌiowana, ta siꞌatesaꞌala sinabwana Pita manuna, mwaꞌadega ꞌiapwesaꞌesa. \v 19 Ta Elodi ꞌiloinedi be Pita nina sida ꞌebesei, ta nigeya sida lobena, ꞌenega toꞌitaꞌiꞌitao ꞌidi etala ꞌiguinuwena, ga ꞌadi loemwawasa ꞌiloinena. ꞌEnega Elodi nina Yudia ꞌenega ꞌimwaꞌuta Sisalia, ga nada ꞌimiyami. \s1 Elodi ꞌina mwawasa \p \v 20 Elodi nina me Taiya be me Saidoni lowa ꞌigamwasowaledi, ꞌenega Elodi ꞌina toꞌitaꞌiꞌita, ꞌana esana Bilasito, sigiegwausowalena, ga muliyega mabodadi simai Elodi ꞌena, ga nuwanuwadi be maꞌenao sida egosigosiyana limana, manuna taudi ꞌadi masula Kini nina ꞌina senega silobaloba. \p \v 21 ꞌEnega Elodi ꞌebweu ꞌasiyata ꞌiupaena be maꞌenao sida onaona, ga ꞌasiyata nina ꞌena ꞌana ꞌoama esaesa ꞌiꞌotena, ga ꞌina ꞌebemi esaesa ꞌena ꞌimiyatowa, ga boda nidi ꞌediya ꞌiona. \p \v 22 Ta boda nidi sibwaubwau, sigwae, “Gote ꞌebweu Yaubada ꞌina ona, ta nigeya tomota ꞌina ona.” \p \v 23 Tuta gote ꞌena Yaubada ꞌina anilose Elodi ꞌiununa, manuna Yaubada ꞌana tupu ꞌisaꞌubalena tauna ꞌenaya, ga ipwaipwa solana siꞌenina ga ꞌimwawasa. \p \v 24 \x * \xo 12:24 \xt Ais 55:11; Gu 19:20\x*Ta ꞌenega Yaubada ꞌina ona ꞌiewaiwai tomota yauyaudi ta sena maiboꞌadi ꞌediya. \v 25 Ta Banaba be Saulo ꞌidi guinuwa Yelusalema ꞌena silosalonina, ga ꞌenega simwaꞌuta limana Anitioki ꞌena, ta Yoni, tauna ꞌana esana ꞌeluwena Maki, siꞌauꞌewenama maꞌedi. \c 13 \s1 Banaba be Saulo ꞌidi guinuwa \p \v 1 ꞌAsa Anitioki ꞌenaya, ekalesiya ꞌidi palopitao be toeꞌitao getedi: Banaba be Simioni (tauna sibwauyena Bwalagai) be Lusiasi (tauna goma Sailini) be Maneeni (tauna kini Elodi ꞌana ꞌepata ꞌebweu) ta Saulo. \v 2 \x * \xo 13:2 \xt Gu 9:15\x*Taudi sitapwatapwalolo ma idi ꞌebotana Yaubada ꞌena ga Yaluyaluwa Tabu ꞌieonedi, ꞌigwae, “Nuwanuwagu Banaba be Saulo ꞌigu guinuwa ꞌebweuna manuna, ꞌenega wada tagwaledi guinuwa nina ꞌena.” \v 3 \x * \xo 13:3 \xt Gu 6:6\x*ꞌEnega Yaubada ꞌena sisidasida limana mabotanidi, ga sigidebedi, ga Banaba be Saulo sietunedi ꞌidi guinuwa nina manuna. \s1 ꞌIdi guinuwa sena Saipilosi ꞌenaya \p \v 4 Yaluyaluwa Tabuna niꞌatu ꞌietunedi ga simwaꞌuta Selusia, ga wagega sigelu ga situpa salu Saipilosi manuna, \v 5 \x * \xo 13:5 \xt Gu 12:12\x*ga ꞌasa ꞌana esana Salami ꞌenaya sisuya, ga nada me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌena Yaubada ꞌina ona sisimanena. ꞌEbweu ꞌidi ꞌaliꞌei maꞌedi sisakosakowasi, ꞌana esana Yoni. \p \v 6 ꞌEnega salu nina maiboꞌana sisakowasiyena, ga ꞌasa Pepose ꞌenaya siapwesa, ga nada toꞌoba, ꞌana esana Bayesu, goma Yudia, tauna palopita kabokabo ꞌebweu. \p \v 7 Ta Bayesu nina Sagiu Paulosi maꞌiyana, tauna ꞌasa ꞌana toloina ta tai sinasinapuna, ꞌenega Sagiu Paulosi Banaba be Saulo ꞌibwauyedima, ga nuwanuwana be Yaubada ꞌina ona ꞌida nono, \v 8 ta esi toꞌoba ꞌiꞌetobodedi, manuna geya nuwana be toloina nina Yesu ꞌena ꞌida emisa. Toꞌoba nina ꞌana esana ꞌana gibui Elaimasi, nate tobalau. \p \v 9 \x * \xo 13:9 \xt Gu 4:8; Yo 8:44\x*Ta Saulo, tauna ꞌana esana ꞌeluwena sibwauyena Paulo, Yaluyaluwa Tabuna ꞌiloemaena ga toꞌoba nina ꞌiduneduneye, \v 10 ta ꞌigwae, “ꞌOyo Seitani ꞌina boda ta kabo ꞌaleyo, ꞌenega guinuwa palupaluna ꞌuetalauwalena, ta ꞌInapwana ꞌina ꞌeda palupaluna tuta maiboꞌana ꞌutootoo be ꞌaene ꞌugiebokoboko. \v 11 ꞌEnega gete tuga ꞌInapwana ꞌina waiwaiyega matayo ꞌida uma tuta kukupana namo manuna, be geyaꞌabo sinala ꞌana maedana ꞌuꞌitaꞌita.” \p Tuta gote ꞌena umauma ꞌatuwa ꞌenega toꞌoba nina matana ꞌiguguyoi, ga ꞌiꞌebeꞌebesa yaita ꞌida leme be ꞌida anugane. \v 12 Ta toloina nina Sagiu Paulo ꞌina guinuwa gete ꞌiꞌitena, ga ꞌInapwana tetelina manuna nuwana ꞌiowana, ꞌenega ꞌiemisena. \s1 Sitauya Anitioki sena Pisidia solanaya \p \v 13 Ta Paulo ma ꞌana bodao Peposeyega sigelu ga situpa limana, ga Peliga ꞌena silugu, sena Pamipilia solanaya. Ta Yoni ꞌipilisinedi ga ꞌiila Yelusalema. \v 14 Ta boda nidi Peliga sipilisinena ga Anitioki ꞌenaya siapwesa, nate sena Pisidia solanaya. ꞌEnega ꞌasiyata Sabate ꞌena silugu me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌena, ga simiyatowa. \v 15 Ta toanuganao Mosese ꞌina loina ꞌana sawa, be palopitao ꞌidi ona ꞌana sawa sisawedi, ga toanuganao nidi ꞌebweu tai sietunena Paulo be Banaba ꞌediya be ꞌaene ꞌiemataluwedi, ꞌigwae, “ꞌEguma loguguya nai eꞌita ꞌemiya ꞌimiyami wada simana tomota ꞌediya.” \p \v 16 ꞌEnega Paulo ꞌitoolo ga nimana ꞌigilagasina, ta ꞌigwae, “Tasigwao me Isileli, be ꞌomi mali esenega Yaubada ꞌana toꞌamayabao, ꞌigu ona gete wada nono. \v 17 \x * \xo 13:17 \xt Sia 6:6, 12:51\x*Yaubada lowaenei me Isileli tubudao ꞌiesinuwedi, ga ꞌidi boda ꞌigiesinabwena ꞌidi esugalagala Itipita solanaya, ga ꞌina waiwai sinabwana ꞌenega ꞌianuganedi ga Itipita sipilisinena. \v 18 \x * \xo 13:18 \xt Sia 16:35\x*Ta yakwala poti ꞌediya ꞌidi nenetao ꞌieꞌalamaꞌiꞌitanedi sena mwatui daita mitawaya. \p \v 19 \x * \xo 13:19 \xt Num 7:1\x*“Ga muliyega kini sebeni ma idi bodao ꞌimutudi sena Kenani solanaya, ga sena nina me Isileli ꞌiꞌebwaꞌedi ꞌidi baleꞌu, ga simiyami nadigega yakwala powa analedi ta pipiti ꞌediya. \v 20 Ga muliyega ꞌidi toloinao ꞌiꞌebwaꞌedi ga siloinedi ꞌana laba palopita nina Samuwela ꞌiapwesa. \p \v 21 \x * \xo 13:21 \xt 1 Sam 8:5, 19\x*“ꞌEnega sisidasida be Yaubada ꞌidi kini ꞌida ꞌebwaꞌedi, ꞌenega Saulo ꞌiꞌebwaꞌedi, tauna Kisi natuna, ta ꞌina susu Beniamina ꞌenega, ga yakwala poti ꞌediya ꞌiloiloinedi. \v 22 \x * \xo 13:22 \xt 1 Sam 13:14, 16:13\x*Muliyega Yaubada Saulo ꞌieꞌidiꞌidiyena ga ꞌidi kini auwauna Debida ꞌisaꞌuna. Tauna Debida manuna Yaubada ꞌigwae, ‘Desi natuna Debida yalobena, ta yayalena, manuna ꞌigu nuwanuwao ꞌida guinuwedi.’ \v 23 \x * \xo 13:23 \xt Ais 11:1\x*Ta Debida nina ꞌina susu ꞌediyega, Yaubada me Isileli ꞌada Toꞌetoseyana Yesu ꞌigieapwesena, nadigega lowaenei ꞌigimi simanena. \p \v 24 \x * \xo 13:24 \xt Md 3:1-2\x*“Ta lowa tuta nina Yesu nigeya ꞌiapweapwesama, Yoni ꞌilooguguya me Isileli ꞌediya, be ꞌidi loegesiyao ꞌediyega sida nuwaꞌebuni be ꞌida giebapitaisoedi, \v 25 \x * \xo 13:25 \xt Yo 1:20, 27\x*ta Yoni ꞌina guinuwa ꞌana ꞌebe losalowa ꞌena ꞌigwae, ‘ꞌOmi wanuwena ꞌaene ꞌaboꞌagu yaita? ꞌAboꞌagu nigeya Toꞌetoseyana nina. Ta tauna muliguyega ꞌimeemai, Toloetana sana, ꞌenega ꞌaboꞌagu nigeya ꞌilobwelobwenegu be ꞌana ꞌaelawa yaliꞌamidi.’ \p \v 26 “Tasigwao, ꞌomi Ebelaamo ꞌina susuyao, be wate ꞌomi mali senega Yaubada ꞌana toꞌamayabao, wanono ꞌaene ꞌetoseyana tetelina gete ꞌedaya niꞌatu ꞌimai. \v 27 \x * \xo 13:27 \xt Yo 16:3\x*Ta Yelusalema ꞌana tomiyanao, be ꞌidi ꞌinapwanao, Toꞌetoseyana nina nigeya sida mwalatonina, ta wate palopitao ꞌidi simanao Sabate ꞌebweuna ꞌebweuna sisawasawa totapwalolo ꞌediya, ta esiya nigeya simwalamwalatonidi, ga ꞌenega Toꞌetoseyana nina sisipupuyena, ꞌenega palopitao ꞌidi gimisimanao lowaenei ꞌadi ꞌaiꞌaila gete tuga sigieapwesena. \v 28 \x * \xo 13:28 \xt Md 27:22-23\x*Ta nigeya ꞌebweu wate ꞌina loegesi silobaloba be ꞌenega sida loemwawasi, ta tuwa tuga Pailato sisidena be ꞌida loemwawasi. \p \v 29 \x * \xo 13:29 \xt Md 27:59-60\x*“ꞌEnega ona nidi Buki Tabu ꞌena sigimi simanena Toꞌetoseyana manuna, maiboꞌana gote me Yudia niꞌatu siguinuwedi, ga ꞌina mwawasa mulinaya ꞌana kelose ꞌenega siꞌewa mwaꞌutena ga sisaꞌuna ꞌaliꞌali ꞌenaya. \v 30 \x * \xo 13:30 \xt Gu 2:24, 1:3, 8\x*Ta Yaubada mwawasega ꞌigietoolona, \v 31 ga ꞌasiyata tupwana yauna ꞌediya ꞌiapweapwesa ꞌana toꞌoayabuyao ꞌediya, taudi lowa maꞌenao Galiliyega ga Yelusalema ꞌenaya simai. Taudi gete tuga Toꞌetoseyana nina manuna sisimasimana tomota ꞌediya. \v 32 \x * \xo 13:32 \xt Sam 2:7\x*Ta ꞌaboꞌama wate tetela boboꞌana gete ꞌaꞌebwaꞌemi, lowa Yaubada ꞌiona upaupaena tubudao ꞌediya, \v 33 ga niꞌatu ꞌigieapwesena ꞌepata auwauna ꞌaboꞌada ꞌedaya, tuta nina Yesu mwawasega ꞌigietoolona. Gete manuna Same ꞌeluwena ꞌena Yaubada ꞌina ona sigimi simanena, ꞌigwae, \p ‘ꞌOyo natugu, batuwa ꞌena yaꞌawa natunemu.’ \p \v 34 \x * \xo 13:34 \xt Ais 55:3\x*“Ta wate ꞌigietoolo limena be geyaꞌabo ꞌimwawamwawasa limana, nai ꞌimwaumwaulu, ta gete manuna ꞌigimi simanena, ꞌigwae, \p ‘Yage nidi boboꞌadi yaona obobomediya Debida ꞌenaya, maꞌetamo yada ꞌebwaꞌeyo.’ \p \v 35 \x * \xo 13:35 \xt Sam 16:10\x*“Ta wate ꞌebweu Same ꞌena ꞌigimi simanena, ꞌigwae, \p ‘Geyaꞌabo ꞌutagwatagwala be tauna ꞌamu esiesinuwana ꞌimwaumwaulu.’ \p \v 36 \x * \xo 13:36 \xt Gu 2:29\x*“Ona getedi nigeya Debida tauna manuna. Debida nina ꞌina tutaya Yaubada ꞌina nuwanuwa ꞌiguinuwedi, ga ꞌikwaiya, ga sisaꞌu ꞌaliꞌaliyena, ga tubunao maꞌediya simwaumwaulu, \v 37 ta saꞌi tai nina mwawasega Yaubada ꞌigietoolona nigeya ꞌimwaumwaulu. \v 38 \x * \xo 13:38 \xt Gu 10:43\x*ꞌEnega, tasigwao, wada mwalatoni ꞌaiꞌaili ꞌaene gete tai nina ꞌenega ꞌimi loegesiyao ꞌadi nuwatau wada loba, \v 39 \x * \xo 13:39 \xt Lo 10:4\x*be ꞌabo yaita tauna ꞌena ꞌiemisa, ꞌina loegesi ꞌediyega ꞌida liꞌami, ta Mosese ꞌina loina nigeya sawesawenaya ꞌiliꞌamimi. \p \v 40 “ꞌEnega wada ꞌitaꞌiꞌisimi be ona nina palopitao lowa manuna sionaona upaupa, geyaꞌabo ꞌomi ꞌilooꞌawasimi. Ona nina ꞌigwae, \p \v 41 \x * \xo 13:41 \xt Ib 1:5\x*‘ꞌOmi totuyeyao, ꞌigu guinuwa gete waꞌita be manuna nuwami ꞌiowana, be muliyega waesilae, manuna ꞌimi tutaya ꞌigu guinuwa nina sida simana ꞌemiya, ta esi nigeya waemiemise.’ ” \p \v 42 ꞌEnega Paulo be Banaba siapwesa, ta boda nidi sisidedi be mali Sabate ꞌena eꞌita gete ꞌediya sida simana limana. \p \v 43 Ga boda anuwa tapwaloloega sideli apwesa, ta ꞌaidi me Yudia, be ꞌaidi Yaubada ꞌana toemisao mali sena be mali sena ꞌediyega, Paulo be Banaba simuliyedi, ꞌenega Paulo be Banaba ꞌediya siloguguya be ꞌaene Yaubada ꞌina oboboma sida giyaiꞌiꞌisi. \s1 Paulo be Banaba siloguguya taudi nigeya me Yudia ꞌediya \p \v 44 ꞌEnega mali Sabate ꞌena, ꞌasa nina ꞌana tomiyanao yaudi sideli egogonama Yaubada ꞌina ona sabi nonona. \v 45 \x * \xo 13:45 \xt Gu 17:5\x*Ta saꞌi me Yudia, boda sinabwana siꞌitena, ꞌenega sieꞌipiꞌipi, ga Paulo ꞌina loguguya ꞌena sionaila, ta siꞌawa toꞌumaliyena. \v 46 \x * \xo 13:46 \xt Gu 18:6\x*ꞌEnega Paulo be Banaba ma idi ꞌatepatu siona apwesa me Yudia nidi ꞌediya, sigwae, “ꞌIlobwenena be Yaubada ꞌina ona ꞌagimisimana ꞌemiya, ta gete tuga waguitoyasena, nai ꞌomi taumi waloinemi ꞌaene nigeya sawesawemiya be yawasimi ataya wada loba, ꞌenega ꞌaguitoyasemi, be mali bodao ꞌediya ꞌada loguguya, taudi nigeya me Yudia ꞌediya. \p \v 47 \x * \xo 13:47 \xt Ais 49:6\x*“Manuna ꞌInapwana niꞌatu ꞌiemataluwema, ꞌigwae, ‘ꞌImi guinuwa niꞌatu yaꞌebwaꞌemi be ꞌaene ꞌomi taudi nigeya me Yudia ꞌidi mayale, be sena maiboꞌadi ꞌediya ꞌadi ꞌetoseyana watauye.’ ” \p \v 48 ꞌEnega taudi nigeya me Yudia Paulo be Banaba ꞌidi ona gete sinonona, ga sigwausowala sinabwana, ga Yaubada tetelina siꞌawa boboꞌanena, ga taudi yaisigedi Yaubada ꞌiesinuwedi be yawasi miyamiya atayana sida loba, taudi ona nina siemisena. \v 49 Ta Yaubada tetelina ꞌiꞌelelewana sena nina maiboꞌana solanaya. \p \v 50 Ta saꞌi me Yudia Paulo be Banaba sietalauwaledi, ga silomugiyedi iine ꞌalawatao taudi totapwalolo ꞌediya, be wate ꞌasa ꞌana ꞌinapwanao ꞌediya, ꞌenega taudi wate sietalauwala Paulo be Banaba ꞌediya, ga sipaꞌidi, ta sena nina sipilisinena. \v 51 Ta muliyega be sena nina sipilisine, ꞌaedi nedilina siloutuutu yaulena ꞌidi senaya, nate ꞌebeꞌita toniꞌasao ꞌediya, ga ꞌenega sitauya Ikoniami ꞌenaya. \v 52 Ta esi Yaubada ꞌana toemisao sigwausowala sinabwana, ta Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwai ꞌiloemaedi. \c 14 \s1 Paulo be Banaba ꞌidi loguguya Ikoniami ꞌena \p \v 1 Paulo be Banaba siapwesa Ikoniami ꞌena, ga ꞌidi guinuwa Anitioki ꞌena wate nadigega Ikoniami ꞌena siguinuwaꞌesa, nate me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌena siluguya ga sieꞌita, ta ma idi eꞌita waiwai, ꞌenega boda yaudi siemisedi, boda nidi ꞌaidi me Yudia ta ꞌaidi mali senao ꞌediyega. \v 2 \x * \xo 14:2 \xt Gu 13:45\x*Ta saꞌi ꞌaidi me Yudia eꞌita nina nigeya siemisena, ta sisinalina ga siꞌawa toꞌumaliyena, ga sitauya taudi nigeya me Yudia ꞌediya ga silomugi Paulo be Banaba manudi, ꞌenega taudi wate Paulo be Banaba sietalauwaledi. \v 3 \x * \xo 14:3 \xt Mk 16:20\x*Ta tuwa tuga, tuta dudulana Paulo be Banaba simiyana sena nina ꞌena, ta ma idi ꞌatepatu siloguloguguya ꞌInapwana manuna. Ga ꞌInapwana nina ꞌina waiwaiyega guinuwa ꞌebe nuwaowana be edeedede siguinuwedi, ga ꞌediyega ꞌInapwana nina ꞌina oboboma tetelina ꞌana ꞌaiꞌaila tauna ꞌieꞌitaena tomota ꞌediya. \p \v 4 Ta saꞌi me Ikoniami nidi siweyala, ga ꞌaidi me Yudia siꞌawa ꞌaiꞌailedi, ta ꞌaidi Yesu ꞌana tosimanao siꞌawa ꞌaiꞌailedi. \v 5 \x * \xo 14:5 \xt Gu 14:19\x*ꞌEnega taudi nigeya me Yudia, be me Yudia wate, be ꞌidi ꞌinapwanao maꞌediyao siloina leleleya be Paulo ta Banaba sida gieꞌelouyaedi, nai gulewega sida loemwawasidi. \v 6 Ta esiya alena sinonona ga sidena, ga sitauya Lakeonia ꞌasanao ꞌediya, nate Lisitila be Dabi ꞌediya, \v 7 ga nada tetela boboꞌana sisimana apwesena, ta ꞌasanao selabediya ꞌediya wate. \s1 Paulo be Banaba ꞌidi guinuwa Lisitila ꞌena \p \v 8 \x * \xo 14:8 \xt Gu 3:2\x*Lisitila ꞌena ꞌebweu tai silobena ꞌina tuta tubuwa ꞌenega ga ꞌietai, ta ꞌimiyamiya namo tuga, ta nigeya ꞌida toolo nai ꞌida adadana, manuna maꞌae lopelopegoina ꞌitubuwa. \v 9 Ga tolopegoi nina ꞌimiyatowa, ta Paulo ꞌina loguguya ꞌienoenonoena. ꞌEnega Paulo tolopegoi nina ꞌiduneyena, ga ꞌimwalatonina ꞌaene ma ina emisa Yesu ꞌena, be sawesawenaya ꞌida gieboboꞌane, \v 10 ꞌenega Paulo ꞌenana sinabwana ꞌenega ꞌibwaunao ꞌena, ꞌigwae, “ꞌUtoolo.” Ta tolopegoi nina ꞌitoolo manini ga ꞌiadadana. \p \v 11 Ta tomota maiboꞌadi Paulo ꞌina guinuwa gete siꞌitena, ga ꞌena Lakeoniyega sibwaubwau, “Yaubadao niꞌatu simwaꞌutama, ꞌadi ꞌita ꞌatuwa tomota.” \v 12 Ga pwaluyao Banaba sibwauyena Yupita, ta Paulo sibwauyena Mekiuli, manuna tauna ꞌidi toona. Esanao getedi ꞌidi yaubadao ꞌadi esanao, nate Yupita ta Mekiuli. \p \v 13 Ta ꞌidi yaubada Yupita ꞌina totaliya ꞌasa nina ꞌena ꞌimiyami, ta ꞌina Anuwa Taliya ꞌasa ꞌetaulunaya. ꞌEnega totaliya nina ꞌaina bulumakau be kaiwe senina sulasulana ꞌimeꞌedi ꞌasa ꞌana ꞌawa ꞌena, ta nuwanuwana ꞌaene pwalu maꞌenao sida taliya Paulo be Banaba ꞌediya. \p \v 14 \x * \xo 14:14 \xt Gu 17:24\x*Ta siteluwa nidi niꞌatu totaliya ꞌina nuwanuwa simwalatonina, ga geyanuwa ꞌaiꞌailidi, ꞌenega ꞌadi ꞌoamao sigisabudi ta sipili apwesa boda ꞌediya, sigwaegwae, \v 15 “Gosemao, geyaꞌabo ꞌaboꞌama ꞌemaya watalitaliya. ꞌAboꞌama tomota tuga nadigega ꞌomi, ga tetela boboꞌana gete ꞌameꞌena ꞌemiya, be ꞌaene ꞌimi ꞌebe emisa besobeso wada guitoyasedi be wada sanaila Yaubada mayawasina ꞌena, tauna galewa be baleꞌu be bwagabwaga be wate yage maiboꞌadi soladiya ꞌadi tomweluluwa. \v 16 Yaubada nina lowa sena yauyaudi tomotenidiyao ꞌitagwaledi, be taudimo ꞌidi nuwanuwao, be ꞌidi bubunao sida muliyedi, \v 17 \x * \xo 14:17 \xt Lo 1:19-20\x*ta saꞌi ꞌebeꞌitao ꞌediya simiyami be ꞌaene ꞌediyega Yaubada nina sida mwalamwalatoni, ta ꞌebeꞌita nidi ꞌina obobomao ꞌediya be ꞌomi ꞌemiya, nate ꞌusana galewega be wate ꞌoelaa boboꞌana, be ꞌediyega sesoi boboꞌadi walobaloba be ꞌenega waꞌeꞌai be manuna wagwaugwausowala.” \p \v 18 Ta Paulo be Banaba tomota nidi siꞌetoboda yogenedi, ta ꞌebe losalowa ꞌena siewaiwai, ga nigeya ꞌediya sitalitaliya. \p \v 19 \x * \xo 14:19 \xt Gu 17:13\x*Ta saꞌi me Yudia Anitioki be Ikoniami ꞌediyega simai, ga silugu boda nidi Paulo ta Banaba ꞌadi toenonoyao soladiya, ga siloꞌae etuetunedi ga Paulo gulewega siloibweibwena, ta ꞌasa solanega silisi apwesena, ta ꞌidi nuwanuwa niꞌatu ꞌimwawasa. \p \v 20 Ga muliyega Yesu ꞌana tomuliyao simai ga Paulo sitoolo sakowasiyena, ta Paulo nina ꞌitoolo, ga ꞌilugu limana ꞌasaya. Ta ꞌenega tomwa ꞌiulisina ga Banaba maꞌiyana sitauya Dabi. \s1 Siila Anitioki, nate Silia solanaya \p \v 21 \x * \xo 14:21 \xt Md 28:19\x*Dabi ꞌena tetela boboꞌana siloguguyaena, ga tomota yaudi siemisena, ga simuliyena, ꞌenega Paulo be Banaba siila limana Lisitila be Ikoniami be Anitioki ꞌediya. \p \v 22 \x * \xo 14:22 \xt Gu 18:23; 2 Ti 3:12\x*Ta ꞌidi sakowasi nina ꞌena Yesu ꞌana toemisao sigiepaꞌalidi ꞌasa ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya, ta siloguguyedi be geyaꞌabo ꞌidi emisa ꞌida neeneta, ta sigwae, “Onaꞌaiꞌaila, maꞌetamo ꞌida ꞌelouyao yaudi ꞌediyega talulugu Yaubada ꞌina ꞌebeloina ꞌena.” \v 23 Ta wate ꞌasa ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya Paulo be Banaba toekalesiyao ꞌidi toanuganao siaseyedi, ta ꞌadi gilagata gete nadigega, ꞌebotanega ꞌInapwana nina siemisenaya ꞌena sisidasida, be ꞌida giewaiwaiyedi ꞌidi guinuwa nina manuna. \p \v 24 Ta Pisidia solanega simai ga Pamipili ꞌena siapwesa, \v 25 ga ꞌasa Peliga ꞌena siloguguya, ꞌenega sidolo Atalaya, \v 26 \x * \xo 14:26 \xt Gu 13:1-2\x*ga wagega sigelu, ga siila Anitioki, sena nina lowa ꞌenega ꞌidi guinuwa nina sieꞌalena, ta ꞌena wate lowa Yaubada ꞌina oboboma silobena, paisewa nina niꞌatu silosalonina manuna. \p \v 27 \x * \xo 14:27 \xt Gu 15:4, 12\x*ꞌEnega tuta nina Anitioki ꞌena siluguya, toekalesiyao sibwau egogonedima, ga yage yauyauna Yaubada ꞌiguinuwenaya manudi, ꞌidi sakowasi nina solanaya siemwasalidi, nate emisa ꞌana ꞌawa ꞌigigegena taudi nigeya me Yudia manudi, be taudi wate sida lugu. \p \v 28 ꞌEnega Paulo be Banaba Yesu ꞌana toemisao sena nina Anitioki ꞌena maꞌediyao simiyamiya tuta dudulana. \c 15 \s1 Yelusalema ꞌena siloiloina \p \v 1 \x * \xo 15:1 \xt Ga 5:2\x*ꞌEnega ꞌaidi tomota Yudia ꞌenega siebusima, ga sieꞌieꞌita toekalesiyao me Anitioki ꞌediya, sigwaegwae, “Mosese lowaenei ꞌiloinema bwalama ꞌana daba manuna. ꞌEnega ꞌeguma ꞌomi daba nina nigeya waꞌewaꞌewa, geyaꞌabo ꞌetoseyana walobaloba.” \v 2 Ta Paulo be Banaba nigeya siꞌawaꞌawa ꞌaiꞌailedi, ꞌenega maꞌediyao siegewagewana sinabwana. Ga toekalesiyao Anitioki ꞌena Paulo, be Banaba, be ꞌaina wate tomuliyao ꞌediyega, siesinuwedi be ꞌaene sida tuꞌe Yelusalema, be nuwanuwa gete manuna sida onaona, nai sida loina, Yesu ꞌana tosimanao site tuwelo be wate toanuganao maꞌediyao. \p \v 3 ꞌEnega toekalesiyao silokaiyoniyedi ga sena Pinisia ta Samelia siataonedi, ga ꞌidi sakowasi nina ꞌena ꞌasa apwesa tomoteninao ꞌidi sanaila Yaubada ꞌena sisimanena, ta Yesu ꞌana toemisao ꞌasa ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya, simana gete sinonona, ga ꞌenega sigwausowala sinabwana. \p \v 4 \x * \xo 15:4 \xt Gu 15:12\x*ꞌEnega siapwesa Yelusalema, ga toekalesiyao be Yesu ꞌana tosimanao be toanuganao siꞌauꞌewedi ꞌidi anuwaya, ga Paulo be Banaba siemwasala ꞌediya toꞌase be toꞌase ꞌidi paisewa Yaubada ꞌina waiwaiyega siguinuwedi. \p \v 5 Ta ꞌaina Yesu ꞌana toemisao Palisi bodadi ꞌediyega sitoolo, ga sigwae, “ꞌEguma ꞌasa apwesa ꞌadi tomiyanao siemiemisa, ꞌilobwenedi be daba siꞌewa be wate tada loinedi be Mosese ꞌina loinao sida muliyedi bemi, be muliyega siekalesiya ꞌaiꞌaila.” \p \v 6 ꞌEnega Yesu ꞌana tosimanao site tuwelo nidi be toanuganao deliegogona siguinuwena, ga nuwanuwa gete manuna sionaona. \v 7 \x * \xo 15:7 \xt Gu 11:4-17\x*Ga tupwana siegewagewana ꞌamana, ꞌenega Pita ꞌitoolo ga ꞌigwae, “Tasigwao, wamwalamwalatoni ꞌaene tuta lowa Yaubada ꞌedega ꞌaboꞌagu ꞌiesinuwegu, ga ꞌawaguyega taudi nigeya me Yudia tetela boboꞌana sinonona, ga siemisena. \v 8 Ta Yaubada toꞌase ꞌatedaya simiyami ꞌimwalamwalatoni, ga taudi nigeya me Yudia ꞌediya ꞌitagwala, ga Yaluyaluwa Tabuna ꞌiꞌebwaꞌedi, nadigega ꞌaboꞌada ꞌiꞌebwayaꞌeseda, \v 9 ta nigeya ꞌebweu wate weyala ꞌigieapwesena, be ꞌaene taudi dumadumadi be ꞌaboꞌada dumadumada, ta taudi siemisena nadigega ꞌaboꞌada taemisena, ga ꞌenega maiboꞌada ꞌateda ꞌigieꞌesasedi. \p \v 10 “ꞌEnega geyaꞌabo Yesu ꞌana toemisa auwaudi sena apwesa ꞌediyega ꞌadi ꞌaaꞌaala mwauna waꞌebwaꞌebwaꞌedi, ꞌabona nai Yaubada wagiegamwasowale, manuna ꞌaaꞌaala nina tubudao nigeya sawesawediya be siꞌaali, ta ꞌaboꞌada wate nigeya sawesawedaya. \v 11 \x * \xo 15:11 \xt Ga 2:16; Ep 2:8\x*Ta saꞌi ꞌida emisa ꞌaene ꞌInapwana Yesu ꞌina obobomega ꞌiꞌetoseyeda, ta taudi wate Yesu ꞌiobobomedi, ga ꞌenega wate ꞌiꞌetoseyedi.” \p \v 12 Ga maiboꞌadi simiya ꞌalaenono, ga muliyega, Banaba be Paulo siemwaemwasala edeededeyao be ꞌebe nuwaowanao Yaubada ꞌiguinuwedi sena apwesa ꞌediya ꞌidi guinuwega manudi. \p \v 13 Ta muliyega Yemesa ꞌitoolo ga ꞌigwae, “Tasigwao, ꞌigu ona gete wada nono. \v 14 Saimoni ꞌedaya ꞌisimanaya ꞌaene Yaubada niꞌatu ꞌieꞌale, ga taudi nigeya me Yudia ꞌediyega ꞌaina ꞌina tomotaiyao ꞌiesinuwedi. \v 15 Yage gete manuna lowa palopitao Yaubada ꞌina ona sigimi simanena, ꞌigwae, \p \v 16 \x * \xo 15:16 \xt Emo 9:11-12\x*‘Muliyega yada ilama be Debida ꞌina anuwa niꞌatu ꞌieligeina, yada ꞌabilima. Gete tuga ꞌimiyami besobeso ta esi yada gieboboꞌana lima. \p \v 17 Be ꞌenega tomota tupwatupwadi simiyami ꞌInapwana sida ꞌebesa, be ꞌagu esiesinuwao, taudi nigeya me Yudia ꞌediyega, taudi wate sida ꞌebesegu. \p \v 18 Gete ꞌInapwana ꞌina ona, tauna lowaenei nuwanuwa gete ꞌigieapwesena.’ ” \p \v 19 Ta Yemesa wate ꞌigwae, “ꞌIgu loina gete, taudi nigeya me Yudia Yaubada ꞌena sisanasana ila, ꞌaene geyaꞌabo ꞌadi mwau tasaꞌusaꞌu, \v 20 \x * \xo 15:20 \xt 1 Loi 17:10-16\x*ta esi ꞌidi leta tada ꞌetoladi be ꞌetoboda ata dimo tasaꞌudi nate, masula nina mali ꞌebe bwagobwago ꞌediya siꞌebwaꞌebwaya be, loelata be, yobai didimagadi esiyodi be, lala be. \v 21 Manuna lowaenei ga batuwa Mosese ꞌina loina ꞌana tologuguya ꞌasa ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya simiyami, ta wate me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌediya ꞌetoboda getedi sisawasawadi ta tomota sinonodi Sabate ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya.” \s1 Toemisao taudi nigeya me Yudia ꞌadi loina \p \v 22 ꞌEnega Yesu ꞌana tosimanao site tuwelo be toanuganao be toekalesiyao maiboꞌadi sinuwanuwa leleleya ga ꞌaidi ꞌediyega siesinuwedi be sietunedi be ꞌaene Paulo be Banaba maꞌediyao sitatauya Anitioki. Ta ꞌeluwa toekalesiyao ꞌadi toanuganao ꞌediyega siesinuwedi, natedi Yudasa, tauna sieesena Basaba, be wate Sailasa, \v 23 ga toemisao nidi taudi nigeya me Yudia ꞌidi leta siꞌewena, ta ꞌana ꞌetoladi ꞌigwae, “Kagutoki tasimao ꞌomi toekalesiyao sena apwesaya Anitioki be Silia be Silisia ꞌediya wamiyami. ꞌAboꞌama Yesu ꞌana tosimanao be toanuganao ꞌimi leta ꞌaꞌetoladinawa. \v 24 \x * \xo 15:24 \xt Gu 15:1\x*Lowa alemi ꞌanononaya ꞌaene ꞌaidi tomota ꞌemega siwai, ga mali tetela ꞌenega sigie kwanimi, nate taudimo ꞌidi nuwenuwega, ta nigeya ꞌima emataluwa ꞌediya ꞌenega. \v 25 ꞌEnega ꞌaboꞌama niꞌatu gete ꞌadeli egogonama, ga ꞌima nuwanuwa ꞌebweuna ꞌenega ꞌaina ꞌima tomotaiyao ꞌaesinuwedi, be gosedao Banaba be Paulo maꞌediyao ꞌaetunediwa ꞌemiya. \v 26 Ta Banaba be Paulo nidi taudimo sitagwaledi ga tuta yauyauna ꞌediya sitautauya ꞌebe esilae soladiya, ꞌida ꞌInapwana Yesu Keliso ꞌina guinuwa manuna. \v 27 Ta ꞌima tomotai nidi niꞌatu ꞌaesinuwedi, ꞌadi esanao Yudasa be Sailasa, be ꞌami loina sida ꞌebwaꞌemi ꞌimi leta ꞌenega, be wate taudi ꞌidi ona ꞌenega. \v 28 ꞌAmi loina nina ꞌaboꞌama, be wate Yaluyaluwa Tabuna maꞌemai, ꞌanuwena ꞌaene gete loina boboꞌana be ꞌetoboda nidi ata getedi sinabwadimo wada ꞌamayabedi, be geyaꞌabo ꞌebweu toꞌase wate manuna wanuwanuwa. \v 29 \x * \xo 15:29 \xt Gu 15:20\x*ꞌEtoboda nidi nate, toꞌase tomota sitalitaliyae mali ꞌebe bwagobwagoyao ꞌediya, geyaꞌabo waeꞌani, wate yobai malaladi ta yobai didimagadi esiyodi geyaꞌabo waeꞌenidi, ta wate geyaꞌabo waloeloelata. ꞌEguma ꞌetoboda getedi ꞌediyega waꞌitaꞌiꞌisimi, ꞌimi miya boboꞌana. Kaiyoni.” \p \v 30 ꞌEnega site ata nidi sitoolo, ga simwaꞌuta Anitioki, ta toekalesiyao nada sibwau egogonedima, ga ꞌidi leta nina siꞌebwaꞌedi. \v 31 ꞌEnega leta nina sisawena, ta ꞌina simana manuna sigwausowala sinabwana. \v 32 Ta Yudasa be Sailasa taudi sana wate palopitao, ga ꞌidi loguguya yauna ꞌediyega toekalesiyao sigiewaiwaiyedi. \p \v 33 ꞌEnega siteluwa nidi nada maꞌediyao simiyaꞌamana, ta tuta niꞌatu be sitatauya, ga toekalesiyao nidi silokagutokiyedi, ta silokaiyoniyedi, ga siila taudi ꞌadi toetuneyao ꞌediya. \v 34 (-) \v 35 Ta esi Paulo be Banaba Anitioki ꞌena simiyaila, ga ꞌInapwana ꞌina ona sieꞌieꞌita ta siloguloguguya, ta yaudi wate maꞌediyao siguinuwa. \s1 Paulo be Banaba sitauya dumaduma \p \v 36 Ta ꞌasiyata ꞌaina sigumwala ga Paulo Banaba ꞌieonena, ꞌigwae, “Gosiyagu, taila be ꞌasa nidi lowa ꞌInapwana tetelina ꞌaloguguyaena ꞌediya taayausidi wate, be tasidao nidi taꞌitadi, mwaꞌadega ꞌidi miyamiya.” \p \v 37 \x * \xo 15:37 \xt Gu 12:12, 25, 13:13; Kol 4:10\x*ꞌEnega Banaba ꞌigwae, “O boboꞌana, ta Yoni tauna taeesena Maki taꞌauꞌewa be maꞌedai tatautauya.” \p \v 38 Ta Paulo ꞌigwae, “Nai geyaꞌabo tauna ꞌiꞌoayaꞌoayabuda, manuna lowa Pamipili ꞌena ꞌipilisineda, ga ꞌiila ꞌasaya, ta geya nuwana be ꞌiꞌoayabuda ꞌida sakowasi ꞌenaya.” \p \v 39 ꞌEnega Paulo be Banaba siegewagewana sinabwana Maki manuna, ga Banaba Maki ꞌiꞌauꞌewena ga sigelu wagaya ga sidolo salu Saipilosi ꞌenaya. \p \v 40 Ta Paulo Sailasa ꞌiesinuwena be ꞌida ꞌoayabuna ꞌina sakowasi nina ꞌena. ꞌEnega toekalesiyao Yaubada ꞌena sisidasida be ꞌina obobomega siteluwa nidi ꞌida giewaiwaiyedi; ta sitauya, \v 41 ga sisakowasi Silia be Silisia ꞌasanao ꞌediya, ga Paulo toekalesiyao ꞌilemedi, ta ꞌigiewaiwaiyedi. \c 16 \s1 Timoti Paulo be Sailasa ꞌiꞌoayabudi \p \v 1 \x * \xo 16:1 \xt 2 Ti 1:5\x*Ga ꞌidi sakowasi ꞌenaya sitauya Debi be Lisitila ꞌediya, ga Lisitila ꞌena Yesu ꞌana tomuliya ꞌebweu silobena, ꞌana esana Timoti, tauna sinana waine Yudia ta Yesu ꞌana toemisa, ta tamana saꞌi goma Gilisi. \v 2 \x * \xo 16:2 \xt Pi 2:19-22\x*Ta toekalesiyao ꞌasa Lisitila be Ikoniami ꞌediya, Timoti nina siꞌawa boboꞌanena, \v 3 ga Paulo nuwanuwana be Timoti maꞌediya sisakowasi, ꞌenega ꞌibwauyena ga bwalana ꞌilodabena Mosese ꞌina loina nadigega, be ꞌaene me Yudia Timoti nina sida ꞌamayabe, manuna me Yudia sena nina Lisitila ꞌena simwalatonina ꞌaene Timoti tamana goma Gilisi. \p \v 4 \x * \xo 16:4 \xt Gu 15:23-29\x*ꞌEnega sisakosakowasi ꞌasa ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya, ga loina nina Yesu ꞌana tosimanao be toanuganao toꞌase Yelusalema ꞌena siloinenaya sisimanena ꞌasa maiboꞌadi ꞌediya, be ꞌaene loina nina sida mulimuliye. \v 5 ꞌEnega toekalesiyao ꞌidi emisa ꞌiewaiwai, ga ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya ꞌadi boda ꞌisinasinabwa. \s1 Paulo ꞌina madawalega goma Masidonia ꞌiꞌitena \p \v 6 \x * \xo 16:6 \xt Gu 18:23\x*ꞌEnega Paulo magosenao sena Piligia be Galetia soladiyega sitautauya, ta Yaluyaluwa Tabuna niꞌatu ꞌiꞌetobodedi be ꞌaene geyaꞌabo Yaubada tetelina sena Esia ꞌenaya siloguloguguyae. \v 7 Ga simai Misia ga sitoona be ꞌaene Bitinia ꞌena silulugu, ta Yesu Yaluyaluwana nigeya ꞌitagwatagwaledi. \v 8 ꞌEnega Misia sipilisinena ga sidolo Tiloasi. \p \v 9 ꞌEnega boiboiya siꞌenoꞌeno ga Paulo ꞌimadawala, ta ꞌina madawala nina ꞌaene tai ꞌebweu goma Masidonia ꞌiꞌitena, ꞌitoolo ta ꞌisidasida Paulo ꞌena, ꞌigwaegwae, “ꞌUabalama Masidonia ꞌenaya be ꞌulemema.” \p \v 10 Paulo ꞌina madawala nina ꞌenega ꞌamwalatonina ꞌaene Yaubada niꞌatu ꞌibwauyema be tetela boboꞌana ꞌada loguguyae me Masidonia ꞌediya, ꞌenega ꞌeda ꞌaꞌebesa sabi abala Masidonia. \s1 Waine ꞌana esana Lidia ꞌiemisa Yesu ꞌena \p \v 11 ꞌEnega waga ꞌalobena ga Tiloasi ꞌenega ꞌatupa, ga palupaluna Samotilesi, ga nada ꞌaꞌeno. Tomwa ꞌiulisina ga ꞌaꞌadau limana ga Niapoli ꞌena ꞌasuya, \v 12 ga Niapoli ꞌenega ꞌatauya Pilipai, tauna ꞌasa sinabwana sena Masidonia solanaya, ta ꞌasa nina solanaya me Loma toesugalagala yaudi simiyami, ga gote ꞌena ꞌamiya ila ꞌaina ꞌasiyata. \p \v 13 Ga Sabateya ꞌasega ꞌaapwesa ꞌebweu bwasi tuputupinaya, sena nina ꞌanuwena ꞌebe lotapwalolo, ga ꞌenaya ꞌamiyatowa, ta iine niꞌatu siegogonama wate maꞌemao ꞌaꞌawaꞌawagwae. \p \v 14 Ta ꞌebweu waine ꞌediyega ꞌana esana Lidia, ꞌasa Tayataila wainena, ta Yaubada ꞌana toemisa, ta ꞌina paisewa nate ꞌebweu ꞌoama esaesa ꞌana toegimwane. Ta ꞌetamo iine nidi ꞌima ona sinononoi, ga Yaubada emisa Lidia ꞌatenaya ꞌienuwa saꞌuyena, ga Paulo ꞌina loguguya ꞌiemisena, \v 15 \x * \xo 16:15 \xt Gu 16:33, 18:8\x*ga tauna ma ina susuyao ꞌagie bapitaisoedi. Ga muliyega ꞌisidema, ꞌigwae, “ꞌInapwanao, wamwalatonigu ꞌaene niꞌatu Yesu yaemisa ꞌaiꞌailena, ꞌenega kapekapeyana wamamai be waeꞌowaga ꞌigu anuwaya?” Ta ꞌigewagewanema, ga ꞌenega ꞌatauya. \s1 Paulo be Sailasa ꞌadi saꞌu deli \p \v 16 Mali ꞌasiyata ꞌena ꞌatautauya sena nina ꞌebe lotapwalolo nina ꞌena, ga ꞌaina ꞌinapwanao ꞌidi ꞌaliꞌei gomagweine ꞌalobena, tauna yaluyaluwana nabwanabwasuwana ꞌenega sawesawenaya ꞌigimi simanedi toꞌase maꞌetamo ꞌida apwesa, ta ꞌina guinuwa gete ꞌenega gomagweine nina ꞌina ꞌinapwanao mani sinabwana siꞌewaꞌewa tomota ꞌediyega. \v 17 \x * \xo 16:17 \xt Mk 1:24\x*ꞌEnega waine nina ꞌimulimuliyema, ta ꞌibwaubwau, “Gete tomota nidi Yaubada Toloetana sana ꞌina toguinuwao, ta ꞌetoseyana ꞌana ꞌeda ꞌana tosimanao.” \p \v 18 \x * \xo 16:18 \xt Mk 16:17\x*Gomagweine nina gete nadigega ꞌibwaubwau ꞌasiyata yaudi ꞌediya, ꞌenega Paulo ꞌieꞌoataꞌoata, ga ꞌisanasakowasi, ta yaluyaluwa nina ꞌieonena, ꞌigwae, “Yesu Keliso ꞌana esanega yaloineyo be gomagweine nate ꞌenega ꞌuapwesa.” Ga gote tuta nina ꞌenaya ꞌiapwesa. \p \v 19 Ta gomagweine ꞌina ꞌinapwanao sigamwasowalema, manuna ꞌidi mani sinabwana ꞌana ꞌebe loba tauna gomagweine nina, ta niꞌatu Paulo ꞌigieboboꞌanena. ꞌEnega Paulo be Sailasa sigiyaidi ga silisi dadanedi, ga sitauyedi ꞌebe egimwane ꞌena, ta siꞌauꞌewedi toloinao ꞌediya sabi etalaedi, \v 20 \x * \xo 16:20 \xt Md 10:17-18\x*ga sieonedi, sigwae, “Gete tai nidi taudi me Yudia, ta simai ꞌida ꞌasaya ga ꞌada ꞌoataꞌoata sisaꞌusaꞌu, \v 21 manuna mali bubuna sieꞌieꞌita, nate ꞌaboꞌada me Loma ꞌida ꞌetoboda, be geyaꞌabo bubuna nina taguiguinuwe.” \p \v 22 Ta pwaluyao wate gete nadigega sieꞌewedi, ꞌenega toloinao siloinedi, ga Paulo be Banaba ꞌadi ꞌoamao ꞌediyega sialolodi, ga kaiwe ꞌediyega sisapi dadanedi. \v 23 Siunu geyogeyonidi ga ꞌigumwala, ta deliya sisaꞌu luguyedi, ta deli ꞌana toꞌitaꞌiꞌita siloinena be ꞌida lomataꞌiꞌita ꞌaiꞌailidi. \v 24 ꞌEnega toꞌitaꞌiꞌita nina ꞌana loina ꞌinonona, ga ꞌisaꞌu luguyedi deli solaꞌaiꞌailinaya, ta wate ꞌaedi ꞌitalayaidi kaiwe sinabwadi ꞌediyega. \s1 Paulo be Sailasa siapwesa ta deli ꞌana toꞌitaꞌiꞌita ꞌinuwaꞌebuni \p \v 25 \x * \xo 16:25 \xt Kol 3:16\x*Ta niuniuwanaya Paulo be Sailasa sisidasida ta siwaliwali Yaubada ꞌena, ta ꞌenega tolugu deliyao maiboꞌadi sienoenonoedi, \v 26 ta mwaniꞌiniꞌi sinabwana ꞌiniuniu ga silosuyaedi, ta anuwa deli ꞌana ꞌautui ꞌiloniu, ga deli nina ꞌana ꞌawao siꞌegegedi, ta ꞌenega tolugu nidi ꞌaedi ꞌadi talayainao sieliꞌamidi taudimo. \p \v 27 Ta deli ꞌana toꞌitaꞌiꞌita ꞌenoꞌenoega ꞌilosuyaena, ga ꞌawa ꞌegeꞌegegedi niꞌatu ꞌiꞌitedi, ga ꞌina nuwena toluguyao nidi niꞌatu sidena, ꞌenega ꞌina sisisaiya ꞌiꞌewena ta ꞌaene tauna ꞌida loemwawasi. \p \v 28 Ta Paulo ꞌiꞌitenama, ga ꞌibwau, ꞌigwae, “Gosiyagu, geyaꞌabo tauyo ꞌuloeloemwawasiyo. Maiboꞌama gete ꞌamiyami.” \p \v 29 ꞌEnega toꞌitaꞌiꞌita nina ꞌina toguinuwao ꞌediya ꞌibwau be mayale simeꞌe, ga mayale ꞌiꞌewena, ta ꞌipili ga ꞌilugu ma ina dedela, manuna ꞌimatauta, ta ꞌibeꞌusana mwaꞌuta Paulo be Sailasa matadiya. \v 30 Ta muliyega ꞌitoolo ga ꞌiꞌauꞌewa apwesedi, ta ꞌigwae, “ꞌInapwanao, waeonagu toꞌase yada guinuwa be ꞌenega Yaubada ꞌida ꞌetoseyegu?” \p \v 31 Ta Paulo be Sailasa sigwae, “ꞌEguma ꞌInapwana Yesu ꞌena ꞌuemisa, ꞌiabe ꞌoyo be ꞌimu susuyao wate ꞌetoseyana waloba.” \v 32 ꞌEnega ꞌInapwana tetelina siemwasalina tauna ma ina buꞌunao ꞌediya. \p \v 33 \x * \xo 16:33 \xt Gu 16:15\x*Boiboi gote ꞌena ꞌiꞌauꞌewa apwesedi ga ꞌadi ꞌabiyama be lala sapiyega silobenaya ꞌiꞌutudi, ga tauna ma ina susuyao sibapitaiso. \v 34 ꞌEnega ꞌiꞌauꞌewedi tauna ꞌina anuwaya, ta ꞌenega ꞌadi masula ꞌigibubuna, ga siꞌeꞌai. Ga deli ꞌana toꞌitaꞌiꞌita nina ma ina susuyao sigwausowala sinabwana, ꞌina emisa auwauna Yaubada ꞌena ꞌilobenaya manuna. \p \v 35 Tomwa ꞌiulisina ga toloinao ꞌidi pilisimaniyao sietunedi deli ꞌana toꞌitaꞌiꞌita ꞌena be sida emataluwena ꞌaene, “Tai ꞌeluwa nidi deliya ꞌasaꞌu luguyediya ꞌuliꞌamidi be siapwesa.” \v 36 ꞌEnega toꞌitaꞌiꞌita nina deli solanaya ꞌilugu ga ale nina ꞌisimanena Paulo ꞌena, ꞌigwae, “Toloinao ale sietunenama ꞌaene yada liꞌamimi, ꞌenega waapwesama be ma imi gwausowala watatauya.” \p \v 37 \x * \xo 16:37 \xt Gu 22:25\x*Ta Paulo ꞌiguitoyasa, ꞌigwae, “Geyaꞌabo ꞌatautauya. Manuna nigeya ꞌebweu ꞌima loegesi etala ꞌenega silobaloba, ta bodao matadiya siunu dadanema, ga deliya sisaꞌu luguyema, ta ꞌaboꞌama saꞌi lowa ꞌaeLoma. Toꞌase manuna ꞌaene sida liꞌamima be sigieapwesema kwaiyega? Ta ꞌilobwenedi esi taudi tuga sida mai be siꞌauꞌewa apwesema.” \p \v 38 ꞌEnega pilisimani nidi siila toloinao ꞌediya, ga Paulo ꞌina ona sisimanena ꞌediya. ꞌEnega toloinao nidi siomayamaya sinabwana, manuna niꞌatu simana gete ꞌenega simwalatonina ꞌaene Paulo be Sailasa sieLoma. \v 39 ꞌEnega simai deliya, ga nuwaꞌoleꞌoleyega siona oboboma Paulo be Sailasa ꞌediya, ga deliyega siꞌauꞌewa apwesedi, ga sisidedi be sida tauya mali ꞌasaya. \p \v 40 ꞌEnega Paulo be Sailasa deliyega sitauya Lidia ꞌina anuwaya, ga toekalesiyao maꞌediyao siegosigosiyana, ta siloguguya ꞌediya, ga muliyega sitauya. \c 17 \s1 Paulo be Sailasa toꞌumalina silobena ꞌasa Tesalonaika ꞌena \p \v 1 \x * \xo 17:1 \xt 1 Te 2:1-2\x*ꞌEnega Amipipoli be Apolonia ꞌediyega sitauya ga Tesalonaika ꞌena siapwesa, ta Tesalonaika ꞌena me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌimiyami. \v 2 \x * \xo 17:2 \xt Lu 24:26-27; Gu 9:22\x*ꞌEnega Paulo ꞌidi lotapwalolo ꞌena ꞌilugu, nadigega sena yauyaudi ꞌediya ꞌiguiguinuwaꞌesa, ga nada tapwalolo ꞌetoi ꞌediya Buki Tabu ꞌenega ꞌieꞌieꞌita be maꞌediya siegewagewana, \v 3 ta Paulo nina mwalatoi ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌigwae, “Toꞌetoseyana nina ꞌilobwenena be ꞌelouya ꞌiloba be ꞌida mwawasa, be wate mwawasega ꞌida toolo limana.” Ta wate ꞌigwae, “Yesu nina yasimasimanena ꞌemiya, tauna tuga Toꞌetoseyana nina.” \p \v 4 ꞌEnega ꞌaidi siꞌawa ꞌaiꞌailena ga Paulo be Sailasa ꞌidi boda ꞌena silugu, ta Yaubada ꞌana toꞌamayabao taudi nigeya me Yudia ꞌediyega, be iine ꞌadi esanao sinabwadi ꞌediyega, yaudi wate siemisa. \p \v 5 Ta me Yudia saꞌi Paulo be Sailasa sieꞌipiꞌipiyedi ga siꞌawa toꞌumaliyedi, ga ꞌaina toadadana besobeso toꞌumalidi siloinedi ga pwalu sinabwana siegogonedima ta nuwanuwadi be silosaiyedi. ꞌEnega Yesoni ꞌina anuwa simwelena, ꞌidi nuwanuwa ꞌaene Paulo be Sailasa anuwaya simiyami, be ꞌaene sida giyaidi, \v 6 \x * \xo 17:6 \xt Gu 16:20\x*Ta siꞌebesa yogenedi, ga Yesoni ta ꞌaina toekalesiyao maꞌenao sigiyaidi, ta ꞌenega siꞌauꞌewedi ꞌasa ꞌana toloinao ꞌediya sabi etalaedi, ta sibwaubwau, sigwae, “Tai getedi sena maiboꞌadi ꞌadi togietoꞌumali niꞌatu simai bada, \v 7 \x * \xo 17:7 \xt Lu 23:2\x*ga Yesoni ꞌina anuwaya sieꞌowaga, ta ꞌidi eꞌita ꞌenega Sisa ꞌina loina sileꞌoena, manuna sionaona ꞌaene kini auwauna ꞌiapwesamaya, ꞌana esana Yesu.” \p \v 8 ꞌAsa ꞌana toloinao ta pwaluyao eꞌewa gete sinonona ga siꞌatesaꞌala, \v 9 ꞌenega siloina Yesoni magosenao ꞌediya be ꞌidi mani ꞌenega sida yotula, be wate sida miya siwalowa. ꞌEnega siyotulaya, ta siliꞌamidi ga sitauya. \s1 Paulo be Sailasa ꞌidi guinuwa sena Belia ꞌena \p \v 10 Ta boiboiya toekalesiyao Paulo ta Sailasa sietunedi be sitatauya Belia, ꞌenega sitauya, ga tuta nina siapwesa Belia, silugu me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌena, ga Yesu tetelina sieꞌieꞌita. \v 11 \x * \xo 17:11 \xt Yo 5:39\x*Lowa Tesalonaika ꞌena me Yudia geya nuwadi tetela nina, ta saꞌi me Yudia Belia ꞌena ꞌidi tagwala boboꞌana, ga tetela nina nuwadi ꞌiꞌewena, ꞌenega ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna Buki Tabu sisawasawa be ꞌaene tetela gete ꞌana ꞌaiꞌaila sida mwalamwalatoni. \v 12 \x * \xo 17:12 \xt Gu 17:4\x*ꞌEnega me Yudia yaudi siemisena, ta wate taudi nigeya me Yudia, iine taudi ꞌadi esana sinabwadi, be wate ꞌaina ꞌoloto, tupwana yaudi siemisa. \p \v 13 \x * \xo 17:13 \xt Gu 14:19\x*Ta saꞌi me Yudia Tesalonaika ꞌana tomiyanao nidi sinonona ꞌaene Paulo Yaubada tetelina niꞌatu ꞌiloguloguguya ꞌasa Belia ꞌena, ga silomaninima ga pwaluyao sienuwa saꞌuyedi be ꞌaene Paulo be Banaba sida losaiyadi. \p \v 14 ꞌEnega toekalesiyao siloina manini, ga Paulo sietunena be ꞌimwaꞌuta ꞌasa leꞌawaya ꞌena, ta Sailasa be Timoti bada maꞌediyao simiyami. \v 15 ꞌEnega ꞌaina toekalesiyao ꞌediyega Paulo siꞌoayabuna ga sitauya Ateni, ta ꞌenega Paulo loina ꞌiꞌebwaꞌedi be ꞌaene Sailasa be Timoti sida lomaninima Ateni ꞌena, ꞌenega toꞌoayabu nidi siila Belia. \s1 Paulo ꞌina miyami Ateni ꞌena \p \v 16 Ta Paulo Ateni ꞌena, Sailasa be Timoti manudi ꞌetamo ꞌiyamwayamwa, ga ꞌinuwamwau sinabwana, manuna ꞌiꞌitena me Ateni nigeya Yaubada ꞌena siemiemisa, ta ꞌidi ꞌebe emisa dumadumadi ta yau wawasae. \v 17 ꞌEnega maꞌediya siegewagewana, nuwanuwa gete manuna, me Yudia ta ꞌaidi Yaubada ꞌana toemisao wate maꞌediya sionaona, me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌena, ta wate toniꞌasa, ꞌeguma ꞌialobadi ꞌebe gimwane ꞌena, maꞌediya sionaona ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya. \p \v 18 Ta ꞌaidi tosinasinapuyao wate, taudi sieesedi Epikulo, be ꞌaidi Sitoike wate, Paulo maꞌenao sieonaona, ga ꞌaidi taudimo ꞌediya siemwaemwasala, sigwae, “Na! Kabaleya nina toꞌase ꞌioneone?” Ta ꞌaidi sigwae, “Nai mali yaubadao manudi ꞌiloguloguguya.” Manuna sinononaya Yesu ꞌina toololimana mwawasega manuna ꞌiloguloguguya. \v 19 ꞌEnega Paulo nina siꞌauꞌewena Anuwa Deliegogona ꞌana esana Aliopago ꞌena, ga sieonena, “ꞌImu eꞌita gete auwauna, \v 20 ta ꞌemaya ꞌana nono ꞌaene nuwaowana, ꞌenega ꞌana mwalatoi ꞌuda liꞌami be ꞌada nuwasabwalena.” \v 21 Ta me Ateni be ꞌowagao maiboꞌadi ꞌidi nuwanuwa mwalatoi auwaudi ꞌadi eꞌita be ꞌadi enono namo tuga manudi. \p \v 22 ꞌEnega Paulo Anuwa Deliegogona solanaya ꞌitoolo ga ꞌiloguguya ꞌediya, ꞌigwae, “Me Ateni ꞌomi, niꞌatu yamwalatonimi ꞌaene waetaetapewa ꞌimi tapwaloloyao ꞌediya, \v 23 manuna ꞌigu adadanao ꞌediya ꞌimi ꞌebe bwagobwagoyao yaudi yaꞌitedi, ta ꞌediyega ꞌebweu ꞌebe taliya ma ꞌana ꞌetoladi yaꞌita lobena, ga ꞌana ꞌetoladi gete nadigega, ꞌigwae, ‘Yaubada tauna nigeya tada mwalatonina ꞌina ꞌebe taliya gete.’ Ta Yaubada nina ꞌina ꞌebe taliya nate ꞌena wabwagobwago, ta nigeya wamwalamwalatoni, tauna manuna yasimasimana ꞌemiya. \v 24 \x * \xo 17:24 \xt Gu 7:48\x*Tauna baleꞌu maiboꞌana ta yage yauyaudi ꞌenaya simiyami ꞌadi tomweluluwa, ta galewa be baleꞌu ꞌadi ꞌInapwana. ꞌEnega nigeya anuwao tomota nimadiyega siꞌabiꞌabidi soladiya Yaubada nina ꞌida miyami. \v 25 Ta tomota ꞌaboꞌada nigeya sawesawedaya be ꞌebweu toꞌase nimadega tauna Yaubada nina taꞌebwaꞌe, ꞌabo tanuwanuwa ꞌaene nuwanuwana, ta tauna esi yawasida be yaluyaluwada be ꞌida yageyao maiboꞌadi ꞌadi Toꞌebwaya, \v 26 \x * \xo 17:26 \xt Nug 10:32, 11:9\x*ga ꞌebweuna tai ꞌana esana Adama ꞌenega mali sena be mali sena tomotenidiyao ꞌimweluluida be tomota sida ꞌelelewana baleꞌu maiboꞌana ꞌenaya, ga boda ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌidi tuta be ꞌidi sena Yaubada ꞌiloinedi. \v 27 \x * \xo 17:27 \xt Ais 55:6\x*ꞌIna nuwanuwa ꞌaene tauna sida ꞌebese, be nai maꞌetamo sida lotoona, nai sida loba. Ta saꞌi Tomweluluwa nina maiboꞌada selabedaya ꞌimiyami. \v 28 Manuna ‘Tauna tuga ꞌenega yawasida taꞌewaꞌewa, ta maꞌedai tatautauya be wate tamiyami.’ \p “Ta ꞌaina wate ꞌimi toedale Yaubada nina manuna sigwae, ‘Onaꞌaiꞌaila, ꞌaboꞌada tauna natunao.’ \p \v 29 \x * \xo 17:29 \xt Nug 1:27; Gu 19:26\x*“ꞌEnega geyaꞌabo tanuwena ꞌaene Tamadai nina ꞌatuwa tokwalui, nate tomota ꞌidi nuwenuwega be goula nai siliba nai gulewa ꞌediyega sibubuna. \p \v 30 “Tuta nidi lowa tomota Yaubada siemwagemwageyena, ꞌenega nigeya ꞌida gamwasowaledi, ta esi gete tuga sena maiboꞌadi tomotenidiyao ꞌiloineda be ꞌida loegesi ꞌediyega tada nuwaꞌebuni, \v 31 \x * \xo 17:31 \xt Yo 5:22; Gu 10:42\x*manuna ꞌida ꞌasiyata bwaꞌomatana maꞌetamo ꞌiupaena be me baleꞌu maiboꞌada ꞌada loina palupaluna ꞌida ꞌebwaꞌeda tai nina ꞌiesinuwena ꞌenega, ga tai nina mwawasega ꞌigietoolo limenaya, be ꞌenega tomota maiboꞌada tetela gete tada ꞌawaꞌaiꞌaile.” \p \v 32 Ta pwalu tomwawasa ꞌidi toloolimana tetelina sinononaya, ga ꞌaina siedagi, ta ꞌaidi sigwae, “Nuwanuwama be maꞌetamo nuwanuwa gete manuna ꞌuemwasala limana be ꞌanono.” \p \v 33 ꞌEnega Paulo boda nidi ꞌediyega ꞌiapwesa. \v 34 Ta ꞌaina tomota Paulo ꞌina ona siemisena ga ꞌina boda ꞌena silugu, ꞌebweuna tai ꞌana esana Dionisio, tauna Anuwa Deliegogona nina ꞌana toguinuwa ꞌebweu, be ꞌebweu waine ꞌana esana Damali, ta ꞌaidi wate. \c 18 \s1 Paulo ꞌina guinuwa ꞌasa Kolinita ꞌena \p \v 1 Muliyega Paulo Ateni ꞌipilisinena ga ꞌisakowasi Kolinita ꞌena, \v 2 ga goma Yudia ꞌilobena, ꞌana esana Akuila, ta ꞌina ꞌasa Ponitio, ta mamwanena Pilisila niꞌa Italiega simai, manuna Kini Kolodia me Yudia maiboꞌadi ꞌiloinedi be Lomega sida apwesa. Ga Paulo Akuila mamwanena ꞌiayausidi, \v 3 \x * \xo 18:3 \xt 1 Ko 4:12\x*ta taudi ꞌidi guinuwa yobai bwaladiyega sisaisaila yoeyoe, nadigega Paulo ꞌina guinuwa tuga. ꞌEnega ꞌieꞌowaga ꞌidi anuwaya, ga maiboꞌadi yoeyoe siguinuwedi. \v 4 Ga Sabate ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌena ꞌionaona, toluguyao maꞌenao, ga ꞌitootoodi be sida emisa, ga ꞌaidi me Yudia ta ꞌaidi wate nigeya me Yudia siemisena. \p \v 5 \x * \xo 18:5 \xt Gu 17:14-15\x*ꞌEnega tuta nina Sailasa be Timoti Masidoniyega siapwesama, Paulo maꞌetamo ꞌiloguloguguya, ta me Yudia ꞌediya ꞌisimasimana ꞌaene Toꞌetoseyana nina tauna Yesu. \v 6 \x * \xo 18:6 \xt Gu 13:46\x*ꞌEnega siegewagewana ta siꞌawa kabokabo, ta Paulo ꞌana ꞌoama ꞌiloutuutuna matadiya, nate ꞌidi loguitoyasa ꞌana ꞌebeꞌita ꞌiguinuwena, ga ꞌieonedi, “ꞌOmi maꞌetamo waesilae ꞌimi guitoyasa gete manuna, be nate taumimo ꞌimi loinega ta nigeya ꞌaboꞌagu ꞌigu loinega. ꞌEnega yaebesinemi be tetela yada tauye taudi nigeya me Yudia ꞌediya.” \p \v 7 ꞌEnega ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌenega ꞌiapwesa, ga ꞌilugu Taito Yusito ꞌina anuwaya, tauna Yaubada ꞌana toꞌamayaba ꞌebweu, ta ꞌina anuwa me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo selabenaya. \v 8 Ga anuwa tapwalolo ꞌana toanugana, ꞌana esana Kilisipo, ma ina susuyao, ꞌInapwana Yesu ꞌena siemisa, ta me Kolinita yaudi wate Paulo ꞌina loguguya sinonona, ga Yesu ꞌena siemisa, ga sibapitaiso. \p \v 9 \x * \xo 18:9 \xt 1 Ko 2:3\x*ꞌEnega boiboiya Paulo ꞌina ꞌenomataꞌiteꞌitega ꞌInapwana Yesu ꞌiꞌitena, ga Yesu ꞌigwae, “Paulo, geyaꞌabo ꞌuꞌateꞌate saꞌala, ta tuwa tuga tetela ꞌuda simasimana apwesa, be geyaꞌabo ꞌulosalosaꞌu. \v 10 Ta ꞌaboꞌagu saꞌi maꞌiyayo tamiyami, manuna ꞌasa gete ꞌena tomota yaudi sida emisegu be ꞌigu bodao taudi, ta geyaꞌabo ꞌebweu yaita sawesawenaya ꞌilosaiyeyo, nai ꞌigie toꞌumaliyeyo.” \v 11 Ta yakwala ꞌebweuna ta tupwana ꞌediya Kolinita ꞌena ꞌimiyami, ga Yaubada ꞌina ona ꞌieꞌieꞌitae. \p \v 12 Tuta muliyega Galio ꞌietoloina sinabwana sena nina Akaya ꞌenaya, ꞌenega me Yudia nidi siloina ga Paulo sitauyena sabi etala Galio nina matanaya, \v 13 ta sigwae, “Tai nina gete tomota ꞌiwasewasegigiyedi be ꞌaene mali tapwalolo Yaubada ꞌena sida guinuwa, ta gete ꞌida loinao ꞌileꞌoeleꞌoedi.” \p \v 14 \x * \xo 18:14 \xt Gu 25:18-19\x*Ga Paulo ꞌiabe be ꞌieona limadi, ta Galio saꞌi ꞌiona nugana me Yudia ꞌediya, ta ꞌigwae, “Me Yudia, ꞌomi ꞌigu ona wanonoi: ꞌEguma tai gete ꞌibubuna toꞌumalina nai loegesi ꞌiguiguinuwe, ꞌilobwenena be ꞌimi eꞌewa yada nono, \v 15 ta esi nuwanuwa gete, taumi tuga ꞌimi onaona be esanao be loinao ꞌimi ꞌasega, ꞌenega taumi tuga wada loina. ꞌAboꞌagu yaguitoyasa.” \v 16 ꞌEnega ꞌebe etala ꞌenega ꞌipaꞌidi. \p \v 17 Ta pwaluyao Sositeni sigiyaina, tauna me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌana toꞌitaꞌiꞌita, ga siunu dadanena Galio ꞌina ꞌebe etala matanaya, ta Galio nina nigeya wate manudi ꞌinuwanuwa. \s1 Paulo ꞌiila Anitioki \p \v 18 Losaiya gete mulinaya Paulo nada ꞌimiyami ꞌaina ꞌasiyata ꞌediya, ꞌenega muliyega toekalesiyao nidi ꞌilokaiyoniyedi ga wagega ꞌigelu sabi ꞌadau Silia manuna. Ta Akuila mamwanena Pilisila wate maꞌenao sigelu. Ta ꞌebweu yage, nate maꞌetamo be sigegelu Kenikilia ꞌena, Paulo ꞌina onaupaupa ꞌiguinuwena Yaubada matanaya, ta onaupaupa nina ꞌana weꞌiweꞌiyaya Paulo ꞌuyaꞌuyana sikolina. \p \v 19 \x * \xo 18:19 \xt Gu 17:17\x*ꞌIdi ꞌadau nina ꞌena nugana silugu Epeso, ga Akuila mamwanena sisuya ga simiyami, ta Paulo wate ꞌisuya ga ꞌilugu me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌena, ga ꞌitootoo be ꞌaene ꞌilisidima be Keliso ꞌena sida emisa, ta maꞌediya siꞌawaꞌawagwae. \v 20 ꞌEnega sisidena be tuta dudulana maꞌediya sida miyami, ta ꞌiguitoyasa, \v 21 \x * \xo 18:21 \xt Gu 19:1; Ye 4:15\x*ꞌigwae, “Maꞌetamo yailama, ꞌeguma Yaubada ꞌitagwalegu.” ꞌEnega me Epeso nidi ꞌilokaiyoniyedi, ta ꞌigelu limana, \v 22 ga ꞌitauya Sisalia ꞌena ꞌisuya, ga ꞌilaga Yelusalema ga toekalesiyao maꞌenao siegosigosiyana, ga muliyega ꞌitauya Anitioki. \p \v 23 Anitioki ꞌena ꞌimiyaꞌamana, ga muliyega ꞌitoolo ga Galetia be Piligia ꞌasanao ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya ꞌisakosakowasi, ta Yesu ꞌana toemisao ꞌigiepaꞌalidi. \s1 Apolosa ꞌiloguguya Epeso be Kolinita ꞌediya \p \v 24 \x * \xo 18:24 \xt 1 Ko 3:5\x*Tuta nina ꞌena, ꞌebweu goma Yudia ꞌana esana Apolosa, ta ꞌasa Alekisanidela taina, ꞌimai Epeso, tauna loguguya ꞌalena, ta Buki Tabu ꞌimwalatoi ꞌaiꞌailina. \v 25 \x * \xo 18:25 \xt Gu 19:3\x*Ta wate eꞌitao Yaubada ꞌina ꞌeda manuna ꞌimwalatonidi, ga ꞌietaetapewa Yesu tetelina ꞌieꞌieꞌita. ꞌIna eꞌita nina ꞌaiꞌaila, ta esi tupwana namo, manuna toꞌase Yoni ꞌiloguguyaena ꞌina bapitaiso manuna Apolosa nina ꞌimwalamwalatoni, ta Yesu tetelina ꞌana ꞌebe losalowa nigeya ꞌimwalamwalatoni. \p \v 26 ꞌEnega tuta nina Epeso ꞌena ꞌiapwesama ꞌilugu me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌena, ga ma ina waiwai ꞌiloguguya. Ta Akuila be Pilisila ꞌina loguguya sinonona ꞌaene ꞌina mwalatoi tupwana namo tuga, ꞌenega siꞌauꞌewena, ga Yaubada ꞌina ꞌeda maiboꞌana sieꞌitena. \p \v 27 Muliyega Apolosa nuwanuwana be ꞌiabala Akaya, ga toekalesiyao silemena, ga Yesu ꞌana toemisao Akaya ꞌena ꞌidi leta siꞌetoladina, ga Apolosa siꞌebwaꞌena be ꞌabo to tuta Akaya ꞌena ꞌida apwesa ꞌidi leta ꞌida ꞌebwaꞌedi be sida ꞌauꞌewena ꞌidi anuwaya. \p ꞌEnega Apolosa ꞌiabala ga ꞌilugu Akaya ꞌena, ga taudi me Akaya, lowa Yaubada ꞌina obobomega Yesu siemisenaya, ta Apolosa nina ꞌina loguguyega ꞌilemedi sinabwana, \v 28 \x * \xo 18:28 \xt Gu 9:22\x*ta ꞌina eꞌita me Yudia ꞌidi eꞌita ꞌiewaiwai sinena, manuna Buki Tabu ꞌenega ꞌieꞌitedi ꞌaene Toꞌetoseyana nina tauna tuga Yesu. \c 19 \s1 Paulo ꞌina guinuwa Epeso ꞌena \p \v 1 \x * \xo 19:1 \xt 1 Ko 3:6; Gu 2:38, 8:15-16\x*Apolosa ꞌetamo Kolinita ꞌena ꞌimiyami, ga Paulo ꞌisakowasi senao ꞌaina mitawaya ꞌediyega, ga Epeso ꞌenaya ꞌimai leꞌawaya. Gote ꞌena ꞌaina Yesu ꞌana tomuliyao ꞌialobedi, \v 2 ga ꞌienaidedi, “Gosegwao, tuta nina Yesu wagimi emisena, Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwai walotoona nai nigeya?” \p Ta sieonena sigwae, “Nigeya. Nigeya ꞌamwalamwalatoni ꞌaene Yaluyaluwa Tabuna ꞌimiyami.” \p \v 3 ꞌEnega Paulo ꞌigwae, “To bapitaiso sana ꞌenega wabapitaiso?” \p Ta sigwae, “Yoni ꞌina bapitaisoega.” \p \v 4 \x * \xo 19:4 \xt Md 3:11\x*Ta Paulo ꞌieonedi, “Yoni ꞌina giebapitaiso nate nuwaꞌebuni bubuna toꞌumalina ꞌenega manuna, ta ꞌiemataluwemi be ꞌaene wada emise tauna ꞌetamo mulinega ꞌimeemai, nate Yesu.” \v 5 Gete me Epeso nidi sinonona, ga sinuwa sabwalena ꞌaiꞌaila, ꞌenega ꞌInapwana Yesu ꞌana esanega sibapitaiso, \v 6 ga Paulo ꞌigidebedi ga Yaluyaluwa Tabuna ꞌilugu ꞌediya, ta ꞌina waiwaiyega mali ꞌenana be mali ꞌenana ꞌediyega siona apwesa, ta Yaubada manuna siloguguya. \v 7 Ta maiboꞌadi ꞌadi yau nadigega site tuwelo. \p \v 8 Ga nawalae ꞌetoi ꞌediya me Yudia ꞌidi anuwa tapwalolo solanaya Paulo nina ꞌilugulugu, ta Yaubada ꞌina etoloina manuna ma ina ꞌatepatu ꞌionaona, ta ꞌiegewagewana ta ꞌiꞌiꞌiꞌimidi. \v 9 \x * \xo 19:9 \xt Gu 19:23\x*Ta saꞌi ꞌaidi deba paꞌapaꞌalidi ga nigeya siemiemisa, ta Yesu ꞌina ꞌeda nina siꞌawa toꞌumaliyena toegogona nidi matadiya. ꞌEnega Paulo ꞌitoolo ga ꞌana tomuliyao maꞌenao siapwesa, ga silugu Tilano ꞌina anuwa ꞌebe sikulu ꞌenaya, ga nada ꞌasiyata ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya Paulo ꞌiloguloguguya. \p \v 10 ꞌIna guinuwa nina gete nadigega tuga ꞌipaipaisewa yakwala ꞌeluwa ꞌediya. ꞌEnega sena Esia ꞌana tomiyanao maiboꞌadi, taudi me Yudia be taudi nigeya me Yudia, ꞌInapwana tetelina sinonona. \s1 Sikiba natunao \p \v 11 \x * \xo 19:11 \xt Gu 14:3\x*Ta Yaubada yage ꞌebe nuwaowanao ꞌigieapwesedi Paulo ꞌina guinuwega, \v 12 \x * \xo 19:12 \xt Gu 5:15\x*ga ꞌana ꞌamweyai ꞌana ꞌebe talaꞌiꞌilao be ꞌana ꞌoamao siꞌewedi ta toleꞌoasao ꞌediya sigiepaꞌiyedi, ga ꞌadi leꞌoasa sigumwagumwala, ta wate yaluyaluwa biꞌiyao siula apwesedi. \p \v 13-14 Ta ꞌaina me Yudia ꞌidi toꞌobao nada simiyami ga taudi sisakosakowasi ta ꞌoba ꞌenega sigilegileꞌoasa. \p ꞌEnega ꞌaina ꞌediyega Paulo ꞌina guinuwa alena sinonona, taudi totaliya sinabwana, ꞌana esana Sikiba, natunao meꞌolotodi site sebeni. ꞌEnega site sebeni nidi sitoona ꞌaene ꞌInapwana Yesu ꞌana esanega yaluyaluwa biꞌi toleꞌoasao ꞌediyega sida ula apwesedi, ta ꞌebweu kabaleya sieonena, sigwae, “Yesu nina, Paulo ꞌiguguyae, tauna ꞌana esanega ꞌaloineyo be tai ꞌupilisine be ꞌutatauya.” \p \v 15 \x * \xo 19:15 \xt Mk 1:24\x*Ta yaluyaluwa biꞌi nina ꞌieonedi, “Yesu ta Paulo yamwalamwalatonidi, ta yaisigedi sana ꞌomi?” \v 16 ꞌEnega tai nina ꞌigiekabaleyena, ta ꞌenega tai ꞌilosuyaena, ga toꞌoba nidi ꞌilosaiyedi, ga ꞌadi ꞌoamao ꞌisabuyauledi ta ꞌiunudi, ga bwala daisidi anuwega sidena. \p \v 17 Ta ale gete Epeso ꞌana tomiyanao maiboꞌadi sinonona ga simatauta, taudi me Yudia be taudi nigeya me Yudia, ta ꞌInapwana Yesu ꞌana esana siꞌawa waiwaiyena. \p \v 18 Ta toemisa auwaudi yaudi simai ga bodao matadiya ꞌidi bubuna guguyoi sisimanedi, ꞌaene taudi wate siꞌobaꞌoba. \v 19 \x * \xo 19:19 \xt 2 Loi 18:10-12\x*Ta ꞌidi ꞌobao bukidi siegogonedima ga boda matadiya sigabu yauledi, ta buki nidi ꞌadi maisa sisawa egogonedi, ga pipiti tausani kina nadigega. \p \v 20 Gote ꞌenega Yaubada ꞌina ona ꞌitabwa sinabwana, ta ꞌiewaiwai tomota yaudi ꞌediya. \s1 Me Epeso silosaiya \p \v 21 \x * \xo 19:21 \xt Lo 1:13\x*Muliyega Yaluyaluwa Tabuna Paulo ꞌienuwa saꞌuyena ꞌaene Masidonia be Akaya ꞌediyega ꞌida tauya, be Yelusalema ꞌena ꞌida apwesa, ga ꞌigwae, “Yanuganugana Yelusalema, ta yanuwena muliyega yatatauya Loma.” \p \v 22 ꞌEnega tauna ꞌimiyami Esia tuta kukupana namo ꞌena, ta ꞌana tolemao nidi Timoti be Elasito ꞌietune nuganedi ga sitauya Masidonia. \p \v 23 Ta tuta gote ꞌena egewagewana sinabwana ꞌiapwesa Yesu ꞌina ꞌedaꞌeda manuna, ga gete nadigega ꞌiapwesaꞌesa. \v 24 Tai ꞌebweu ꞌana esana Dimitilo, tauna dayagi ꞌana toguinuwa siliba ꞌenega, ta me Epeso ꞌidi yaubada mewainena ꞌana esana Dayana ꞌina anuwa tapwalolo maꞌamaꞌayauna gidalidi ꞌidayagidi, ta ꞌiegiegimwaneyedi tomota ꞌediya, ga ꞌina esaesa sinabwana ꞌediyega ꞌilobaloba, ta tomota yaudi wate dayagi nidi siguiguinuwedi nadigega. \v 25 Ga Dimitilo ꞌina topaisewao ꞌibwau egogonedima, ta ꞌaidi wate ꞌidi guinuwa tauna nadigega, ga ꞌieonedi, ꞌigwae, “Gosegwao, wanuwaꞌiꞌisi ꞌaene paisewa gete ꞌenega ꞌida esaesa talobaloba, \v 26 \x * \xo 19:26 \xt Gu 17:29\x*ta Paulo saꞌi niꞌatu tomota yaudi ꞌiꞌiꞌimidi ga ꞌigienuwa ꞌebuniyedi, ta ꞌionaona ꞌaene yaubadao tomota nimadiyega siꞌabidi nigeya Yaubada ꞌaiꞌailao, ta gete nigeya Epeso namo ꞌenaya, ta saꞌi sena yaudi Esia soladiya wate, ga ꞌomi niꞌatu wanonona ta waꞌitena Paulo nina ꞌina guinuwa, aga? \p \v 27 “Gete ꞌenega yamatauta ꞌetamo nai tomota geyaꞌabo ꞌida gwegweyao sigimwagimwanedi, ta ꞌetamo nai wate ꞌida yaubada sinabwana Dayana ꞌana ꞌamayaba, be ꞌina anuwa tapwalolo sieyage besobesoe. Manuna me Esia be me baleꞌu maiboꞌada Dayana ꞌana tobwagobwagoyao.” \p \v 28 Ta boda nidi Dimitilo ꞌina ona sinononaya, ga Paulo ꞌina guinuwa manuna sigamwasowala sinabwana, ga sibwaubwau, “ꞌAboꞌada me Epeso ꞌida yaubada Dayana toloetana ꞌaiꞌaila.” \p \v 29 \x * \xo 19:29 \xt Gu 27:2\x*ꞌEnega tomota yauyaudi sipili egogonama, ta sibwaubwau ga galala besobeso siguinuwena, ga me Masidonia ꞌeluwa sigiyaidi, taudi Paulo ꞌina sakowasi ꞌediya ꞌana toꞌoayabuyao, ꞌadi esanao Geyo ta Alisitako, ga sipiliyedi Anuwa Deliegogona ꞌenaya. \p \v 30 Ta Paulo nuwanuwana be togalala nidi ꞌediya ꞌitatauya, ta toekalesiyao siꞌetobodena, \v 31 ta ꞌaidi wate gosenao me Esia ꞌinapwanao ona sietunena ga Paulo sisidena be ꞌaene geyaꞌabo ꞌida lugulugu Anuwa Deliegogona nina ꞌena. \p \v 32 Ta pwalu nidi ꞌatuwa siekabaleya ga sibwaubwau, ta maiboꞌadi ꞌidi bwau dumadumadi, ga galala nina ꞌalena yaudi nigeya simwalamwalatoni. \p \v 33 Ta me Yudia ꞌebweu tai Alekisana siloꞌae etuetunena be ꞌida laga nuganaya be ꞌida ona. ꞌEnega ꞌitoolo nuganaya, ga ꞌaidi tomota ꞌidi nuwanuwao sibwau apwesena ꞌenaya, ꞌenega nimanega ꞌieonedi ꞌaene galala sida losaꞌu, be me Yudia ꞌidi ona ꞌida simana apwese. \v 34 Ta pwalu siꞌinanena ꞌaene tauna goma Yudiana, ꞌenega sibwau toitoila, ta ꞌidi galala tuta dudulana nigeya silosalosaꞌu, ta sibwaubwau leleleya, sigwaegwae, “ꞌAboꞌada me Epeso ꞌida yaubada Dayana toloetana ꞌaiꞌaila.” \p \v 35 ꞌEnega ꞌasa ꞌana toanugana ꞌimai, ga galala ꞌigie losaꞌuyena, ta ꞌieonedi, ꞌigwae, “Me Epeso ye, maiboꞌada tamwalamwalatoni ꞌaene Dayana toloetana sana ꞌina anuwa tapwalolo ta ꞌina gulewa tabu galewega ꞌibeꞌumaya, ꞌadi toꞌitaꞌiꞌitao ꞌaboꞌada. \v 36 Be geyaꞌabo wate yaita ꞌisinasinalida ꞌida tapwalolo gete manuna. ꞌEnega ꞌilobwenemi be wamiya ꞌalaenonomo, ta geyaꞌabo waegalagalala besobeso niꞌa nadigega. \p \v 37 “Ta waꞌita tai getedi waꞌauꞌewedimaya, taudi nigeya ꞌida anuwa tabu ꞌenega sida ꞌipwala, nai ꞌida yaubada mewainena nina sida ꞌawa toꞌumaliyena, aga? \p \v 38 “ꞌEnega ꞌabo Dimitilo magosenao nuwanuwadi be yaita sietalae, boboꞌana, ꞌebe etala be toloinao simiyami, be sawesawediya ꞌimi etala sida nono, be sida nuwanuwa manumi. \v 39 Be ꞌeguma wate mali yage manuna wada etala, deliegogona sinabwana ꞌena yage nina manuna tada loina. \p \v 40 “Ta niꞌa ꞌimi galala besobeso manuna ꞌana ꞌita ꞌiabe loina taloba, manuna nigeya ꞌida ꞌalemo.” \p \v 41 Ta niꞌatu ꞌina ona ꞌilosaloninaya, ga pwaluyao ꞌietunedi, ga sideli sawala ꞌidi anuwaya. \c 20 \s1 Paulo ꞌina sakowasi Masidonia be Gilisi ꞌediya \p \v 1 Ta niꞌatu galala ꞌigumwalaya, ga Paulo toekalesiyao ꞌibwauyedima ga ꞌiguguyedi, ꞌenega ꞌilokaiyoniyedi, ga ꞌitauya Masidonia. \v 2 Ta Masidonia senanao ꞌediya ꞌisakowasi, ta ꞌiloguguya toekalesiyao ꞌediya, ga ꞌigiepaꞌalidi, ga muliyega sena Gilisi ꞌena ꞌiapwesa, \v 3 \x * \xo 20:3 \xt Gu 20:19\x*ga nada nawalae ꞌetoi ꞌimiyami, ga ꞌiabe wagega ꞌitutupa, Silia manuna, ta ꞌaina onaona ꞌinonona ꞌaene me Yudia siloiloina manuna sabi giyaina, ga ꞌenega ꞌina ꞌeda ꞌisaꞌu gelasena be ꞌaene Masidonia solanega ꞌida ila. \p \v 4 \x * \xo 20:4 \xt Gu 19:29, 21:29; Ep 6:21\x*Ta ꞌaina tomota maꞌenao sitauya, ꞌebweuna goma Belia, tauna Pilo natuna ꞌana esana Sopeta, be siteluwa me Tesalonaika, taudi Alisitako ta Sikanido, be goma Dabi ꞌana esana Gayo, be Timoti wate, ta me Esia siteluwa, ꞌadi esanao Tikiko be Tilopimo. \p \v 5 Taudi getedi sitauya nugana wagega ga Tiloasi ꞌena siyamwayamwana. \v 6 Ta ꞌaboꞌama Pilipai ꞌena ꞌamiyami ꞌana laba pwalawa daisinamo ꞌemasulina ꞌaguinuwena ga muliyega ꞌaboꞌama wate ꞌagelu, ta ꞌasiyata nima soladiya ꞌapilipili, ga muliyega ꞌalugu Tiloasi, ga gosemao nidi ꞌalobedi, ga ꞌasiyata sebeni wate ꞌamiyami. \s1 Paulo ꞌina guinuwa Tiloasi ꞌena \p \v 7 Wiki ꞌana gimi ꞌasiyata ꞌena maiboꞌama ꞌadeli egogona beledi gitogitomwana ꞌana ꞌebe nuwaꞌiꞌita sabi guinuwena, ga Paulo ꞌiloguguya, manuna mali ꞌasiyataya ꞌina tuta tauya. Ta ꞌina ona guguya nina ꞌiloedudulina ga ꞌana laba niuniuwanaya, ta tuwa tuga ꞌetamo ꞌiloguloguguya. \v 8 Ta anuwa ꞌana tuꞌe nadigega anuwa ꞌetoi, ta ꞌetonina ꞌena ꞌadeli tuꞌe, ta mayale yaudi ꞌagabudi. \p \v 9 Ta tubuwau ꞌebweu, ꞌana esana Yutiko, anuwa ꞌana ꞌawa pita ꞌena ꞌimiyatowa, ta mataꞌenoꞌenoega ꞌieꞌetoyogala. Ta Paulo ꞌetamo ꞌionaona, ga Yutiko nina ꞌiꞌenomwataiya, ga pita ꞌana ꞌawa ꞌenega ꞌibeꞌu baleꞌuya, ta simwaꞌuta ga sigilagasina, ta siꞌitena niꞌatu ꞌimwawasa. \p \v 10 Ta Paulo ꞌimwaꞌuta ta ꞌena ꞌikopu sanamwaꞌuta, ga ꞌiꞌatubwailina ta ꞌiona, “Geyaꞌabo waꞌateꞌate saꞌala. Yawasina ꞌimiyami.” \v 11-12 Ta tubuwau nina siꞌauꞌewa tuꞌeyena mayawasina, ta manuna sigwausowala sinabwana. \p ꞌEnega Paulo ꞌituꞌe limana ga beledi ꞌigitomwena ga siꞌeꞌai, ta ꞌenega maꞌenao siꞌawaꞌawagwae ga ꞌana laba tomwa ꞌiulisina, ꞌenega ꞌitoolo ga ꞌipilisinedi. \s1 Tiloasi ꞌenega ꞌaꞌadau Milito manuna \p \v 13 Ta ꞌaboꞌama wagega ꞌagelu ga ꞌaꞌadau Asosi be ꞌaene gote ꞌena Paulo ꞌada usa, manuna ꞌisimana ꞌemaya, ꞌigwae, “Wagega watatauya, ta ꞌaboꞌagu ꞌaeguyega yatatauya Asosi, be gote ꞌena wausagu.” \p \v 14 Ta niꞌatu Asosi ꞌena ꞌaapwesa ga ꞌaelobaloba, ꞌenega ꞌausena ta ꞌaꞌadau limana, ga Mitiline ꞌena ꞌalugu. \v 15 Ta Mitiline ꞌapilisinena, ga tomwa ꞌiulisina Kiyo matanaya ꞌapilipili, ta tomwa wate ꞌiulisina ga Samo ꞌena ꞌalugu, ta ꞌasiyata wate ꞌebweuna ga Milito ꞌena ꞌalugu. \v 16 Paulo niꞌatu ꞌieonema be ꞌaene Epeso ꞌada pilisine, be ꞌaene geyaꞌabo wate tuta ꞌida mudamudali Esia senanao ꞌediya, manuna nuwanuwana be ꞌida lomanini ꞌabo kapekapeyana Yelusalema ꞌida loba Penitikosi ꞌemasulina ꞌana ꞌasiyata ꞌena. \s1 Paulo ꞌina ona lokaiyoni me Epeso ꞌediya \p \v 17 Ta Milito ꞌenega ꞌisaꞌuale Epeso ekalesiya ꞌana toanuganao ꞌediya be sida mai. \v 18 Ta niꞌatu ꞌena simai ga Paulo ꞌieonedi, ꞌigwae, “ꞌOmi wamwalamwalatoni ꞌigu bubuna tuta nina tamiyami maꞌegwao, Esia ꞌena igu maiꞌunu ꞌenega ga batuwa, \v 19 nate ꞌInapwana manuna yaguiguinuwa maoonuwagu be ma igu dedoi be ꞌelouyao wate yalobediya me Yudia ꞌidi loinega, \v 20 ta saꞌi nigeya ꞌebweu toꞌase ꞌInapwana tetelina boboꞌana ꞌana simana yaegagalena, ta esiya maiboꞌana yaeꞌitemi ꞌimi tapwalolo ꞌediya, be wate ꞌimi anuwa ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya, \v 21 ta ꞌigu eꞌita ꞌemiya leleleya tuga, ꞌomi me Yudia, be ꞌomi mali sena tomoteninao, maiboꞌami yaloguguya ꞌemiya be ꞌaene ꞌimi bubuna toꞌumalidi ꞌediyega wada sanaila Yaubada ꞌena, be ꞌInapwana Yesu wada emise. \p \v 22 \x * \xo 20:22 \xt Gu 19:21\x*“Ta gete tuga Yaluyaluwa Tabuna ꞌina loinega yatautauya Yelusalema, ta nigeya tamwalamwalatoni toꞌase nai ꞌiabe nada ꞌeguya ꞌiapwesa. \v 23 \x * \xo 20:23 \xt Gu 21:11\x*Nate namo ꞌasa ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya, Yaluyaluwa Tabuna ꞌisimasimana ꞌeguya ꞌaene maꞌetamo Yelusalema ꞌena yona be ꞌelouya yalobadi. \p \v 24 \x * \xo 20:24 \xt 2 Ti 4:7\x*“Ta nigeya saꞌi yawasigu manuna yada nuwanuwa be yaegagalena. Nate namo ꞌigu ꞌeda, nai ꞌigu paisewa nina, ꞌInapwana Yesu ꞌiꞌebwaꞌeguya manuna yanuwanuwa be ꞌaene yada losaloni, nate ꞌada oboboma Yaubada ꞌenega ꞌana simana. \p \v 25 “Wanuwaꞌiꞌisi lowa tuta yauna ꞌediya yasakosakowasi ꞌemiya ta Yaubada ꞌina etoloina tetelina manuna yaloguloguguya, ta gete wanono, maꞌetamo geyaꞌabo wate waꞌitaꞌita limagu. \v 26-27 ꞌEnega gete tuga yasimana ꞌemiya ꞌaene Yaubada ꞌina loinao maiboꞌadi niꞌatu yaꞌebwaꞌemi, ta nigeya ꞌebweu yakwaikwaiye. ꞌEnega ꞌeguma ꞌaimi ꞌemiyega waesilae ataya nate ꞌaboꞌagu nigeya ꞌigu loegesiyega, ta taumimo esi ꞌimi loegesi. \p \v 28 \x * \xo 20:28 \xt 1 Pi 5:2\x*“ꞌEnega toanuganao ꞌomi, taumimo waꞌitaꞌiꞌisimi be ꞌimi sipiyao wate waꞌitaꞌiꞌisidi, manuna Yaluyaluwa Tabuna ꞌimi paisewa nina ꞌiꞌebwaꞌemi be toekalesiyao nidi walomataꞌiꞌisidi, manuna ꞌida ꞌInapwana Yesu tomotai nidi tauna lalanega ꞌigimwanedi. \p \v 29 \x * \xo 20:29 \xt Md 7:15\x*“Yamwalamwalatoni wate ꞌiabe ꞌigu tauya mulinaya toeꞌita toꞌumalidi, ꞌatuwa kedewa bosasa, simamai be ꞌimi sipiyao sida gietoꞌumaliyedi. \v 30 Ta wate ꞌomi ꞌiabe ꞌemiyega ꞌaidi sida eꞌale be sieꞌita kabokabo ꞌemiya be ꞌaina tomota sida lisidi taudi ꞌidi bodao ꞌediya. \v 31 ꞌEnega walomataꞌiꞌita be wate ꞌigu loguguya wanuwaꞌiꞌisi, ꞌaene yakwala ꞌetoi soladiya nigeya yada eyawaiꞌata, ꞌasiyata be boiboi ꞌediya, ta esi ma mataselugu yaloguloguguya ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌenaya. \p \v 32 \x * \xo 20:32 \xt Kol 1:12, 2:7\x*“Wate yaemataluwemi tuta simeemai manudi, ꞌaene Yaubada tauna ꞌida ꞌitaꞌiꞌisimi, ta wate tauna ꞌina oboboma tetelina sawesawenaya be ꞌigiepaꞌalimi, be ꞌenega ꞌina bodao, taudi ꞌigieꞌesasediya ꞌediya, ꞌomi wate walulugu. \p \v 33 “Lowa ꞌaboꞌagu maꞌemiya tamiyami, nigeya yayatoyatoꞌaiyedi ꞌimi esaesao, nai mani, nai ꞌoama boboꞌadi, \v 34 \x * \xo 20:34 \xt Gu 18:3\x*ta esi niꞌatu wamwalatonigu ꞌaene taugu ꞌigu paisewega ꞌagu ꞌeꞌai be gwegwe yalobedi, ga ꞌigu ꞌaliꞌeiyao wate yalemedi. \v 35 ꞌIgu bubuna getedi ꞌediyega yaeꞌitemi ꞌaene ꞌilobweneda be tauda ꞌida paisewega tonenetao tada lemedi. Nadigega wate ꞌInapwana Yesu ꞌina ona wanuwayaina, nate ꞌigwae, ‘ꞌEwadaita nigeya gwausowalinamo, ta ꞌebwaya esiya ꞌana gwausowala sinabwa wawasae.’ ” \p \v 36 Paulo ꞌina ona gete ꞌigumwalaya ga ꞌiꞌaetulasa, ga maꞌenao sisidasida Yaubada ꞌena. \v 37 Ta maiboꞌadi sidedoi, ga Paulo siꞌatubwailina, \v 38 \x * \xo 20:38 \xt Gu 20:25\x*ta sinuwamwau sinabwana manuna ꞌieonedi, ꞌigwae, “Maꞌetamo geyaꞌabo waꞌitaꞌita limagu.” ꞌEnega sidoloena wagaya, ga siegeluna. \c 21 \s1 Paulo ꞌina tauya Yelusalema \p \v 1 Ta Paulo maꞌema, gosemao nidi ꞌalokaiyoniyedi, ga ꞌaꞌadau palupaluna ga Kosa ꞌena ꞌalugu. Tomwa ꞌiulisina ꞌaꞌadau limana ga Lodi ꞌena ꞌalugu, ga mali ꞌasiyataya ꞌalugu Patala. \v 2 Ga Patala ꞌenaya waga ꞌalobena sabi abala Pinisia, ga waga nina ꞌena ꞌagelubala ga ꞌapilipili bwagabwagaya. \v 3 Ta niꞌatu Saipilosi ꞌaapwesa, ta ꞌenega gegeumimega ꞌapilisi ataya, ta Silia manuna ꞌapilipili, ga Taiya ꞌena ꞌalugu be ꞌaene waga ꞌana eusana ꞌaina sida talasiwadi. \v 4 Ta ꞌaina Yesu ꞌana toemisao ꞌalobedi ga maꞌemao ꞌamiyami ꞌasiyata sebeni, ta Yaluyaluwa Tabuna mwalatoi gosemao nidi ꞌiꞌebwaꞌedi, ꞌenega Paulo sieonena, sigwae, “Geyaꞌabo ꞌulagalaga Yelusalema.” \p \v 5 Ta ꞌenega ꞌima ꞌasiyatao nada sigumwala ta ꞌatoolo ga ꞌadolo wagaya, ta yaudi mamwanediyao be manatudiyao sidoloema ꞌasa tautaulunaya, ga leꞌawaya ꞌaema ꞌatulasa ta Yaubada ꞌena ꞌasidasida. ꞌEnega ꞌalokaiyoniyedi, \v 6 ga ꞌagelu wagaya, ta taudi siila ꞌasaya. \p \v 7 Ta Taiya ꞌapilisinena ga ꞌaꞌadau limana, ga Tolimei ꞌena ꞌalugu, ga ꞌasuya, ta ꞌenega toekalesiyao ꞌalobedi ga ꞌalokagutokiyedi, ta ꞌasiyata ꞌebweuna maꞌemao ꞌamiyana. \v 8 \x * \xo 21:8 \xt Gu 8:5, 40\x*Ga tomwa ꞌiulisina ga ꞌatauya Sisalia, ta Pilipi, tauna tologuguya site sebeni ꞌediyega, ꞌina anuwaya ꞌalugu, ga maꞌemai ꞌamiyamiyana. \v 9 \x * \xo 21:9 \xt Gu 2:17\x*Ta Pilipi natunao site ata mewainedi, ta nigeya siaiai, ta ꞌidi guinuwa Yaubada ꞌina nuwena sisimasimana tomota ꞌediya. \p \v 10 \x * \xo 21:10 \xt Gu 11:28\x*Ta ꞌaina ꞌasiyata ꞌediya ꞌamiyami, ga ꞌebweu palopita, ꞌana esana Agabu, Yudiaega ꞌimwaꞌutama, \v 11 \x * \xo 21:11 \xt Gu 21:33\x*ta ꞌemaya ꞌimai, ga Paulo ꞌana gadiwana ꞌiꞌewena, ta ꞌaena be nimana tauna ꞌiyonidi, ta ꞌigwae, “Yaluyaluwa Tabuna ꞌiona nadigega: Toni gadiwana gete me Yudia Yelusalema ꞌena sida yonina, be sida ꞌebwayae taudi nigeya me Yudia ꞌediya.” \v 12 ꞌAboꞌama be ꞌasa nina ꞌana tomiyanao ona gete ꞌanonona ga Paulo ꞌasidena, ꞌagwae, “Geyaꞌabo ꞌutuꞌetuꞌe Yelusalema.” \p \v 13 \x * \xo 21:13 \xt Gu 20:24\x*Ta Paulo ꞌieonedi, “Geyaꞌabo wadedoi be wagiegie ꞌatesaꞌaligu. Niꞌatu yatagwalegu be sida saꞌugu deliya, nai sida loemwawasigu Yelusalema ꞌena, ꞌInapwana Yesu manuna.” \p \v 14 Ta ꞌaꞌetoboda yogenena ga ꞌalosaꞌu, ta ꞌagwae, “Boboꞌana nate, toꞌase ꞌInapwana ꞌina nuwanuwa nadigega ꞌida guinuwei.” \p \v 15 ꞌAsiyatao nidi sigumwala, ga ꞌima gwegwe ꞌagibubuna, ta ꞌatuꞌe Yelusalema. \v 16 Ta ꞌaidi Yesu ꞌana toemisao Sisalia ꞌenega maꞌemao ꞌatauya, ga simeꞌema Nesoni goma Saipilosi ꞌina anuwaya, tauna Yesu ꞌana togimiemisa ꞌebweu, be ꞌaene ꞌenaya ꞌada miyami. \s1 Paulo be Yemesa sielobaloba \p \v 17 Ta niꞌatu Yelusalema ꞌena ꞌamai, ga totapwaloloyao silokagutokiyema ma idi gwausowala. \v 18 Ta tomwa ꞌiulisina ga Paulo maꞌemai ꞌatauya Yemesa ꞌina anuwaya, ga nada toekelesiyao ꞌidi toanuganao ꞌalobedi. \v 19 \x * \xo 21:19 \xt Gu 15:12\x*Ta Paulo niꞌatu ꞌiona obobomedi, ga ꞌina loguguya be Yaubada ꞌina guinuwa taudi nigeya me Yudia soladiya manudi ꞌiemwaemwasala ꞌediya. \v 20 Ta maiboꞌadi sinonona ga Yaubada situpuna, ta sieonena, sigwae, “Tasimai, ꞌuꞌita tausani yauna niꞌatu Yesu ꞌena siemisa, ta yaudi toemisa nidi me Yudia, ga Mosese ꞌina loina simulimuliye, \v 21 ga aleyo sinonona ꞌaene ꞌoyo me Yudia taudi mali senao ꞌadi tomiyanao ꞌueꞌieꞌitadi be ꞌaene Mosese ꞌina loina sida guitoyasa, ta ꞌueoeonadi ꞌaene geyaꞌabo natudiyao meꞌolotodi sida lodalodabadi be tubudao ꞌidi bubuna geyaꞌabo sida mulimuliye. \v 22 ꞌIabe sinono ꞌaene niꞌatu ꞌumai saba, be sigamwasowaleyo, ꞌenega toꞌase tada guinuwa? \p \v 23 “ꞌIma nuwanuwa gete nadigega: ꞌOloto site ata ꞌima boda ꞌenega niꞌatu Yaubada ꞌena sionaupaupa. \v 24 ꞌEnega ꞌoyo maꞌediya wagieꞌesasemi be watauya Anuwa Tabu ꞌena, be ꞌaene ꞌuyaꞌuyadi sida sui be sida taliya Yaubada ꞌena, be ꞌimi guinuwa nina ꞌana maisa maiboꞌana ꞌoyo ꞌuemaisi, be gete ꞌenega tomota maiboꞌadi sida mwalatoniyo ꞌaene Mosese ꞌina loina ꞌumulimuliye, ta ꞌawatoꞌumalina nidi manuyo sinonodiya, maiboꞌadi ona besobeso. \p \v 25 \x * \xo 21:25 \xt Gu 15:28-29\x*“Ta Yesu ꞌana toemisao, taudi nigeya me Yudia, niꞌatu ꞌidi leta ꞌaetunena, be ꞌaene toꞌase nadigega tomota sitalitaliyaedi mali ꞌebe emisao ꞌediya geyaꞌabo sieꞌani, ta wate yobai malaladi be yobai didimagadi geyaꞌabo sieꞌani, ta wate geyaꞌabo siloeloelata.” \p \v 26 \x * \xo 21:26 \xt 1 Ko 9:20\x*ꞌEnega Paulo ꞌidi ona ꞌinonona, ga mali ꞌasiyataya site ata nidi maꞌenao sitauya ga sigieꞌesasedi, ga Anuwa Tabu ꞌena silugu, ga Paulo totaliya ꞌieonena, ꞌigwae, “ꞌAboꞌama niꞌatu ꞌaonaupaupa Yaubada ꞌena, ta ꞌasiyata sebeni ꞌima ꞌesasa manuna silosalowa, be ꞌenega ꞌailama be yada taliya manuma.” \s1 Paulo sigiyaina \p \v 27 Ta ꞌidi ꞌasiyatao esebeni ꞌiabe sigugumwala, ꞌenega me Yudia, taudi lowa sena Esia ꞌenega simai, Paulo siꞌitena Anuwa Tabu solanaya, ga bodao sienuwa saꞌuyedi, ga Paulo sigamwasowalena, ga sigiyaina, \v 28 ta sibwaubwau, sigwaegwae, “Me Isileli ye, wamai be waꞌita tai getei, tauna tomota esena yaudi ꞌediya ꞌieꞌita gesiyedi, be ꞌaene ꞌida boda, be ꞌida loinao be ꞌida Anuwa Tabu sida sinalidi, ta wate Anuwa Tabu gete ꞌigie yage besobesoena, manuna mali tomota, taudi nigeya me Yudia, ꞌimeꞌedi solanaya.” \v 29 ꞌIdi ona gete manuna lowa goma Epeso, ꞌana esana Tilopimo, Paulo maꞌiyana ꞌasaya siꞌitena, ga sinuwena ꞌaene Paulo Tilopimo nina ꞌimeꞌena Anuwa Tabu solanaya. \p \v 30 Gete manuna me Yelusalema maiboꞌadi sigamwasowala, ga sipili egogonama, ga Paulo sigiyaina, ga Anuwa Tabuyega silisi apwesena, ga ꞌana ꞌawa sigibodedi, \v 31 ta sitootoo sabi loemwawasina. ꞌEnega boda saiya ꞌana toloina ale ꞌinonona ꞌaene me Yelusalema maiboꞌadi sigalagalala besobeso. \v 32 ꞌEnega ꞌilomanini, ga tolosaiyao ma idi toanuganao ꞌiꞌewedi, ta pwalu ꞌediya sipili mwaꞌuta. Ta tuta nina pwalu tolosaiyao ma ꞌadi toloina simeemai siꞌitedi, ga Paulo ꞌana unuwa silosaꞌuna. \p \v 33 \x * \xo 21:33 \xt Gu 21:11\x*ꞌEnega boda saiya ꞌana toloina nina ꞌidoloma ga Paulo ꞌigiyaina, ta ꞌenega ꞌiloina ga balae kainumu ꞌeluwa ꞌediyega siyonina, ga ꞌienaida pwalu ꞌediya, ꞌigwae, “Yaita tauna? Ta toꞌase ꞌiguinuwena?” \p \v 34 Ta boda sibwau, ꞌidi onao dumadumadi be dumadumadi, ta nigeya sawesawenaya be ꞌinono ꞌaiꞌaili, bwau toitoila manuna, ga ꞌiloina ꞌaene tolosaiyao ꞌidi anuwaya sida meꞌe. \p \v 35-36 \x * \xo 21:35-36 \xt Gu 22:22; Lu 23:18\x*ꞌEnega sitauyena, ta pwalu sigamwasowala wawasae ga simulimuliyedima, ta sibwaubwau, “Waloemwawasi namo tuga.” ꞌEnega tolosaiyao Paulo siꞌaalena waisana ꞌenega ga anuwaya, tomota ꞌidi gewana manuna. \s1 Paulo ꞌina ona pwalu ꞌediya \p \v 37 Ta ꞌiabe siꞌauꞌewenama anuwaya, ga Paulo boda saiya ꞌana toloina ꞌisidena, ꞌigwae, “Kapekapeyana ona ꞌebweuna ꞌemuya yaonei?” \p Ta toloina nina ꞌilosuyaena, ga ꞌigwae, “Na! Tumada! ꞌEna Gilisi ꞌumwalamwalatoni. \v 38 ꞌIgu nuwanuwa ꞌoyo goma Itipita nina, tauna lowa ꞌimai ga toloemwawasa powa tausani ꞌiegogonedi losaiya manuna, ga ꞌianuganedi mitawa daitaya.” \p \v 39 Ta Paulo ꞌigwae, “Nigeya. ꞌAboꞌagu goma Yudiagu, ta ꞌigu ꞌasa Tasisi, sena Silisia solanaya, ꞌasa nina ꞌasa sinabwana. Ta sawesawenaya ꞌutagwalegu be tomota ꞌediya yada ona?” \p \v 40 Ta ꞌenega ꞌitagwalena, ga Paulo waisanaya ꞌitoolo, ga nimana ꞌigilagasina be sida ꞌalaenono, ta ꞌenega maiboꞌadi simiya ꞌalaenono, ga Paulo ꞌena Ibeliuyega ꞌieonedi, ꞌigwae, \c 22 \p \v 1 “Tasigwao be tamagwao, waenono be matamiya yada eyaseyase eꞌewa gete manuna.” \p \v 2 Ta sinonona ꞌena Ibeliuyega ꞌionaona, ꞌenega siꞌalaenono ꞌaiꞌaila, ta ꞌieonedi: \v 3 \x * \xo 22:3 \xt Gu 5:34\x*ꞌAboꞌagu goma Yudiagu, Tasisi, Silisia ꞌasana, ꞌena yatubuwa, ta bada Yelusalema ꞌenaya yasikulu, ꞌigu toeꞌita ꞌana esana Gamelieli, ta ꞌieꞌitegu tubudao ꞌidi loina paꞌalina ꞌenega, ga Yaubada ꞌina guinuwa ꞌena yatagwala ꞌaiꞌailegu, nadigega gete tuga ꞌomi ꞌimi tagwala. \p \v 4 \x * \xo 22:4 \xt Gu 8:3, 22:19\x*Ta emisa auwauna gete ꞌana tomuliyao yaetalauwaledi, ga meꞌolotodi be mewainedi deliya yasaꞌu luguyedi, ta ꞌaidi yaloemwawasidi. \v 5 Totaliya sinabwana ta ꞌimi ꞌinapwanao maiboꞌadi ꞌigu guinuwa gete simwalamwalatoni, manuna taudi leta siꞌebwaꞌeguya toloinao me Yudia Damasiko ꞌena manudi, be ꞌaene yada tauya be ꞌediyega tagwala yada ꞌewanugana, ta ꞌenega toemisao yada giyaidi be yameꞌedi Yelusalema, be sida gieꞌelouyaedi. \p \v 6 Ta ꞌasuoleoleya ꞌetamo yatautauya, ga Damasiko ꞌiabe ꞌena yaapwesa, ta maedana sinabwana galewega ꞌiapwesa manini, ga ꞌisae sakowasiyegu. \p \v 7 ꞌEnega baleꞌuya yabeꞌu, ta ꞌenana ꞌebweu yanonona, ꞌieonegu, ꞌigwae, “Saulo, Saulo, toꞌase manuna ꞌuetalauwalegu?” \p \v 8 Ta yaenaida, “ꞌInapwana, yaita sana ꞌoyo?” Ta ꞌieonegu, “ꞌAboꞌagu Yesu goma Nasaleta, ꞌuetalauwalegu.” \p \v 9 Ta taudi tuta gote ꞌena maꞌegwao maedana nina siꞌitena, ta tauna ꞌieoneguya ꞌenana nigeya sinoono. \p \v 10 Ta yaona, “ꞌInapwana, toꞌase yada guinuwa?” \p Ta ꞌieonegu, “ꞌUtoolo, ta Damasiko ꞌena ꞌutatauya, be gote ꞌena ꞌamu loina ꞌuda nono.” \p \v 11 Ta maedana ꞌina waiwaiyega matagu ꞌigie toꞌumaliyena, ga nigeya sawesawenaya be yaꞌiꞌita, ꞌenega taudi maꞌegwao siginimegu, ga ꞌatauya Damasiko ꞌenaya. \p \v 12 Ta Damasiko ꞌena ꞌebweu tai ꞌana esana Ananayasi ꞌimiyami, tauna Yaubada ꞌana toemisa ꞌaiꞌaila, ta Mosese ꞌina loina ꞌana tomuliya, ta me Yudia sena nina ꞌana tomiyanao siꞌawa boboꞌanena. \v 13 Ga Ananayasi nina ꞌimai, ga selabeguya ꞌitoolo, ta ꞌieonegu, “Tasigu Saulo, matayo sida ꞌesasadi.” Ga gote ꞌena matagu siboboꞌana limana, ga tai nina yaꞌitena. \p \v 14 Ta ꞌieonegu, “Tubudao ꞌidi Yaubada ꞌiesinuwemu be ꞌina nuwena ꞌuda mwalatoni, be Topalupalu nina ꞌuda ꞌita, be ꞌenana ꞌuda nono, \v 15 be tauna manuna ꞌuda etosimana, be wate toꞌase ꞌuꞌitenaya ta ꞌunonona manuna, tomota yauyaudi ꞌuda eonadi. \v 16 Ta toꞌase sana ꞌuyamwayamwa? ꞌUtoolo be ꞌana esana ꞌubwauye, be ꞌenega ꞌubapitaiso be ꞌaene ꞌimu toꞌumalinao ꞌuda ꞌutuyauledi.” \p \v 17 Ta muliyega yaila Yelusalema, ga Anuwa Tabu ꞌena yasidasida, ta ꞌatuwa yamadawala, \v 18 ga ꞌInapwana nina yaꞌitena, ꞌionaona ꞌeguya, ꞌigwae, “ꞌUlomanini be Yelusalema ꞌuda ebesine, manuna ꞌiabe ꞌimu simana manugu geyaꞌabo sinoonoyo?” \p \v 19 \x * \xo 22:19 \xt Gu 8:3\x*Ga yaeonena, “ꞌInapwana, taudi saꞌi niꞌatu simwalamwalatonigu ꞌaene ꞌidi anuwa tapwalolo ꞌebweuna ꞌebweuna ꞌediya ꞌamu toemisao yaunu dadanedi, ta deliya yasaꞌudi. \v 20 \x * \xo 22:20 \xt Gu 7:58\x*Ta tuta nina ꞌamu tosimana Sitibeni siloemwawasina, ꞌaboꞌagu wate selabenaya yatootoolo, ta ꞌidi guinuwa nina ꞌena yatagwala, ta wate tounuwa nidi ꞌadi ꞌoamao yaꞌitaꞌiꞌisidi.” \p \v 21 \x * \xo 22:21 \xt Gu 9:15\x*ꞌEnega ꞌInapwana nina ꞌieonegu, “Gete ꞌenega ꞌuapwesa be ꞌiabe yaetuneyo be ꞌutatauya ꞌasa ꞌedasolaya, taudi nigeya me Yudia ꞌediya.” \s1 Paulo ꞌiona boda saiya ꞌana toloina ꞌenaya \p \v 22 \x * \xo 22:22 \xt Gu 21:36\x*Paulo ꞌina ona maiboꞌana gete sinono ꞌaiꞌailina, ga ꞌana laba taudi nigeya me Yudia manudi ꞌiona, ta ꞌenega silolagata ga ꞌenadi sinabwanega sibwaubwau, “Tai gete ꞌilobwenena baleꞌuyega tada ꞌewayaule, be geyaꞌabo ꞌida miyami.” \v 23 Ta nadigega sibwaubwau, ta ꞌidi gamwasowala manuna, ga ꞌadi ꞌoamao siulaula tuꞌeyedi, ta kaukau wate sieueula tuꞌeyedi. \p \v 24 Ta ꞌenega boda saiya ꞌana toloina ꞌina tolosaiyao ꞌiloinedi, ꞌigwae, “Tai nate watauye anuwaya, be sapi yauna waꞌebwaꞌe, be ꞌana laba ꞌisimana apwesa toꞌase tomota ꞌidi gamwasowala ꞌenaya ꞌalena.” \p \v 25 \x * \xo 22:25 \xt Gu 16:38\x*ꞌEnega sitauyena anuwaya ga siyonina sabi sapina, ta tolosaiyao ꞌidi toanugana selabenaya ꞌitoolo, ꞌenega Paulo toanugana nina ꞌieonena, “ꞌAboꞌagu niꞌatu yaeLoma, ta nigeya ꞌebweu loina ꞌimiyami be wada sapigu, manuna nigeya ꞌebweu toꞌase ꞌigu loegesi walobaloba etala ꞌenega.” \p \v 26 Ta toanugana nina Paulo ꞌina ona ꞌinonona, ꞌenega ꞌilomanini ga ꞌitauya ꞌidi boda saiya ꞌana toloina ꞌena, ga ꞌieonena, “Toꞌase ꞌaene ꞌuda guinuwe? Tai gete tauna goma Lomana!” \p \v 27 Ga toloina nina ꞌimai ga Paulo ꞌieonena, “ꞌUona ꞌaiꞌaila, ꞌoyo ꞌueLomaya?” \p Ta Paulo ꞌigwae, “O, nadigega.” \p \v 28 ꞌEnega toloina nina ꞌiona, “ꞌAboꞌagu mani sinabwana ꞌenega ꞌigu eLoma manuna yagimwanena.” \p Ta Paulo ꞌiona, “Tamagu ꞌieLoma ga ꞌenega ꞌaboꞌagu yatubuwa goma Lomagu.” \p \v 29 Ga taudi ꞌaene sisapi silosaꞌu, ga toloina nina niꞌatu ꞌimwalatonina ꞌaene Paulo goma Lomana ga ꞌimatauta, manuna tauna Paulo niꞌa ꞌiyonina. \s1 Paulo ꞌina etala me Yudia ꞌidi toloinao matadiya \p \v 30 Ta tomwa ꞌiulisina ga boda saiya ꞌana toloina nina ꞌinuwanuwa be ꞌaene ꞌale ꞌaiꞌaila sida ꞌebese, toꞌase manuna me Yudia Paulo sieꞌewena, ꞌenega Paulo ꞌigieapwesena, ta ꞌiloina ꞌaene totaliya sinabwadi be me Yudia ꞌidi toloinao maiboꞌadi sida mai, ta ꞌenega toloina nina Paulo ꞌiꞌauꞌewenama ga matadiya ꞌietoolona. \c 23 \p \v 1 ꞌEnega Paulo me Yudia ꞌidi toloinao nidi ꞌiduneduneyedi, ta ꞌieonedi, “ꞌInapwanao be tasigwao, lowaenei ga batuwa toꞌase yanuwena ꞌaene Yaubada ꞌina loina yamuliya ꞌaiꞌailena.” \p \v 2 Ta Ananayasi, tauna totaliya sinabwana, ga taudi Paulo selabenaya sitootoolo ꞌieonedi be Paulo ꞌawana sida sapi. \p \v 3 Ga Paulo ꞌieona limena, ꞌigwae, “Yaubada ꞌida sapiyo wate, manuna ꞌoyo tuga ꞌamu ꞌita boboꞌana, ta solamuya saꞌi toꞌumali yaita! ꞌAene nate ꞌena ꞌumiyatowa be ꞌuloinegu Mosese ꞌina loinega, ta ꞌoyo esiya loina nina ꞌuleꞌoena, manuna ꞌuona ꞌaene sida sapigu?” \p \v 4 Ta taudi sitootoolo Paulo selabenaya sigwae, “Mwaꞌadega ga Yaubada ꞌina totaliya sinabwana ꞌena ꞌuonaona oopaꞌala, aga?” \p \v 5 \x * \xo 23:5 \xt Sia 22:28\x*Ta Paulo ꞌigwae, “Kagutoki tasigwao! Nigeya yamwalamwalatoni ꞌaene tauna totaliya sinabwana. Onaꞌaiꞌaila, Buki Tabu ꞌina simana nadigega ꞌigwae, ‘Geyaꞌabo ꞌimi toloina ꞌena ꞌuonaona oopaꞌala.’ ” \p \v 6 \x * \xo 23:6 \xt Gu 24:15, 21\x*Gete tuga Paulo ꞌiꞌitena ꞌaene todeli egogonao nidi boda ꞌeluwa ꞌediyega, ꞌebweu Sadusiyao, ta ꞌebweu Palisiyao, ga ꞌediya ꞌibwau apwesa, ꞌigwae, “Tasigwao, ꞌaboꞌagu ꞌebweu Palisi ꞌidi boda, manuna tamagu tauna wate Palisi ꞌidi boda, ta ꞌigu etala gete ꞌalena manuna yaemisa ꞌaene tokwaiya mwawasega sida toololimana.” \v 7 Ta Paulo ꞌina ona gete manuna Palisiyao be Sadusiyao siegewagewana, ga deliegogona siweyalina. \v 8 \x * \xo 23:8 \xt Md 22:23\x*Manuna Sadusiyao sigwae tomwawasa nigeya sawesawenaya be sitoolo limana, ta wate siona ꞌaene aniloseyao nai yaluyaluwao nigeya ꞌebweu wate ꞌimiyami, ta saꞌi Palisiyao siemisa ꞌaene tokwaiya sida toololimana ta wate aniloseyao be yaluyaluwao simiyami. \p \v 9 Ta egalagalala sinabwana ꞌiapwesa, ga ꞌaidi Palisi ꞌidi loina ꞌana toeꞌitao sitoolo, ga siona waiwai, sigwae, “Tai gete nigeya ꞌebweu ꞌina toꞌumalina ꞌaꞌitaꞌita loba. Ta nai ꞌina nuwanuwa gete yaluyaluwa nai anilose ꞌenega ꞌilobena.” \p \v 10 Ta niꞌatu sieꞌueꞌupwa sinabwana, ga boda saiya ꞌana toloina pwaluyao ꞌimatautedi, ꞌabona nai Paulo sigiyai be sigietoꞌumaliye, ga tolosaiyao ꞌiloinedi ga sidolo ga Paulo gamwagamwanidiyega simeꞌena anuwaya. \p \v 11 \x * \xo 23:11 \xt Gu 28:16, 23\x*Ta boiboiya ꞌInapwana Paulo selabenaya ꞌitoolo, ta ꞌieonena, “Paulo, ꞌuda ꞌatepatu. Niꞌatu ꞌusimanegu Yelusalema ꞌena, be nadigega wate ꞌiabe Loma ꞌena ꞌuda simanaꞌesa.” \s1 Loina kwaiya Paulo ꞌana loemwawasa manuna \p \v 12-13 Ta niꞌatu tomwa ꞌiulisina, ga me Yudia site poti siloina leleleya, ta sionaupaupa ꞌaene geyaꞌabo siꞌeꞌai nai sinumanuma be ꞌana laba Paulo siloemwawasi bemi. \p \v 14 Ta site poti nidi sitauya totaliya sinabwadi be ꞌinapwanao ꞌediya, ta siona, “ꞌAboꞌama niꞌatu ꞌaonaupaupa be ꞌaene geyaꞌabo ꞌebweu ꞌeꞌai ꞌalotolotoo ꞌana laba Paulo ꞌaloemwawasi bemi. \v 15 \x * \xo 23:15 \xt Gu 25:3\x*ꞌEnega ꞌomi be ꞌinapwanao maꞌemiyao watauya boda saiya ꞌana toloina ꞌena, be wakaboei be Paulo ꞌida ꞌauꞌewa mwaꞌuta limenama be ꞌaene ꞌina loegesi sabi ꞌebesa ꞌaiꞌailina. Be ꞌenega ꞌaboꞌama ꞌagibubuna, be ꞌabo tuta nina ꞌedaya simeemai, ꞌenega ꞌaloemwawasi.” \p \v 16 Ta Paulo ꞌina ꞌaliꞌei, tauna waana, toloemwawasa nidi ꞌidi sipupu ꞌalena ꞌinonona, ga anuwaya ꞌilugu, ga Paulo ꞌena ꞌisimana. \v 17 Ga Paulo tolosaiyao ꞌidi toanugana ꞌebweu ꞌibwauyenama, ta ꞌieonena, “Tubuwau gete ꞌuda tauyena boda saiya ꞌana toloina ꞌena, be toꞌase ꞌina nuwanuwa ꞌida simana ꞌenaya.” \v 18 Ta ꞌiꞌauꞌewena toloina nina ꞌenaya, ta ꞌieonena, “Paulo deliya ꞌimiyami ꞌibwauyeguya ga ꞌieonegu ꞌaene tubuwau nina gete yaꞌauꞌewenama, be toꞌase ꞌina nuwanuwa ꞌida simana ꞌemuya.” \p \v 19 ꞌEnega toloina nina tubuwau ꞌiginimena ga sianao tupwana, ga taudimo, ta ꞌenega ꞌienaidena, ꞌigwae, “Toꞌase ꞌaene ꞌeguya ꞌuda simane?” \v 20 Ga tubuwau nina ꞌiona, “Me Yudia siloina be sida sideyo ꞌaene gibwaꞌi Paulo ꞌuda ꞌewamwaꞌute ꞌidi ꞌebe deliegogona ꞌena, be ꞌaene ꞌina loegesi sida ꞌebesa ꞌaiꞌaili. \v 21 Ta ꞌidi sida geyaꞌabo ꞌunoono, manuna nadigega site poti siꞌenokwaiyaya ꞌedaya Paulo manuna, ta niꞌatu sionaupaupa ꞌaene geyaꞌabo sida ꞌeꞌai nai sida numanuma ꞌana laba Paulo siloemwawasi bemi, be siyamwayamwana namo tagwala ꞌemuyega sida loba Paulo manuna.” \p \v 22 ꞌEnega toloina nina ꞌigwae, “Kagutoki ꞌoyo, ꞌuda tauya, ta geyaꞌabo ꞌebweu yaita ꞌena ꞌusimasimana ꞌaene niꞌatu ꞌidi nuwanuwakwaiya ꞌusimanena ꞌeguya.” \s1 Paulo sietunena Sisalia ꞌena gabana Pilikesa ꞌenaya \p \v 23 ꞌEnega boda saiya ꞌana toloina nina tolosaiya ꞌadi toanuganao ꞌeluwa ꞌibwauyedi, ga ꞌiloinedi, “Batuwa guguyoiya, tolosaiya tu analedi, be togelu osi site sebeniti be toꞌaalagita tu analedi wate wada egogonedi, be sida tauyemi Sisalia ꞌena. \v 24 Ta osi ꞌaina wate waꞌewadi be ꞌenega Paulo ꞌigegelu, be ma ina boboꞌana wada tauye gabana Pilikesa ꞌenaya.” \p \v 25 Ta wate leta ꞌiꞌetoladina gete nadigega, ꞌigwae, \v 26 “Kagutoki ꞌoyo gabana toloetana sayo Pilikesa ꞌemuya, ꞌaboꞌagu Kalodiu Lisiasi ꞌeguyega. \v 27 \x * \xo 23:27 \xt Gu 21:30-33, 22:25-27\x*Tai gete me Yudia sigiyaina be ꞌiabe siloemwawasi, ta alena yanonona ꞌaene tauna goma Lomana, ga tolosaiyao maꞌegwao ꞌatauya ꞌediya, ga nimadiyega ꞌaꞌetoseyena. \v 28 \x * \xo 23:28 \xt Gu 22:30\x*Ta nuwanuwagu ꞌidi eꞌewa nina ꞌalena yada mwalatoni, ꞌenega ꞌidi deliegogona ꞌenaya yameꞌena, \v 29 ta yalobena ꞌidi eꞌewa ꞌalena nate sionaona taudi tuga ꞌidi tapwalolo ꞌana loina manuna, ta ꞌidi eꞌewa nina nigeya loemwawasa nai saꞌu deli ꞌilobwelobwene. \v 30 \x * \xo 23:30 \xt Gu 23:12-13\x*Ga niꞌatu emataluwa yanonona ꞌidi loina kwaiya Paulo ꞌana loemwawasa manuna, ꞌenega yalomanini ga yaetunenawa ꞌemuya, ta ꞌana toeꞌewa wate yaeonedi be siwawa ꞌemuya, be nada sida simana toꞌase ꞌidi eꞌewa ꞌalena tai gete manuna.” \p \v 31 Tolosaiyao ꞌadi loina nadigega simuliyena, ga Paulo boiboi nina ꞌena siꞌauꞌewena Anitipatili ꞌena. \v 32 Ta tomwa ꞌiulisina, ga ꞌaidi tolosaiyao nidi siila ꞌidi senaya, ta togelu osi dimo Paulo sitauyena \v 33 Sisalia, ga gabana ꞌina leta siꞌebwaꞌena, ta wate siꞌauꞌewenama gabana matanaya. \p \v 34 Ta gabana ꞌina leta ꞌisawa egumwalina, ga Paulo ꞌena ꞌienaida, “Mwaꞌo ꞌimu ꞌasa?” \p Ta Paulo ꞌigwae, “ꞌIgu ꞌasa Silisia solanaya.” \p \v 35 ꞌEnega gabana ꞌigwae, “ꞌAmu toeꞌewao simamai bemi be ꞌenega ꞌimi etala yada guinuwe.” Ga tolosaiyao ꞌiloinedi be Paulo nina sida lomataꞌiꞌisi anuwa esaesa nina, lowa Elodi ꞌina anuwa, ꞌenaya. \c 24 \s1 Paulo ꞌina etala Pilikesa matanaya \p \v 1 Ta ꞌasiyata nima sigumwala ga Ananayasi, tauna totaliya sinabwana, be ꞌaidi me Yudia ꞌidi ꞌinapwanao, ta wate ꞌebweu tai, tauna ona ꞌalena, ꞌana esana Telitulo, ga tauna maꞌenao simwaꞌutama, ga gabana Pilikesa ꞌena ꞌidi eꞌewa Paulo manuna simeꞌena. \v 2 ꞌEnega Paulo siꞌauꞌewa apwesenama, ga Telitulo ꞌitoolo, ga eꞌewa Paulo manuna ꞌisimanedi, ꞌigwaegwae, “Kamatoki ꞌoyo toloetana Pilikesa, ꞌemuya. ꞌAgwausowala manuna ꞌoyo ꞌimu loina boboꞌana ꞌenega bubuna toꞌumalina niꞌatu sipalupalu ꞌebeloina gete solanaya, ga gete tuga ꞌamiyamiya siwalowa, \v 3 ta manuna ꞌagwausowala sinabwana tuta yauyauna, be sena maiboꞌadi ꞌediya. \v 4 Ta geya nuwagu wate ꞌigu ona ꞌemuya yagiegie duduli, ta esi yasideyo ma imu oboboma ꞌuda enonoegu be ꞌima ona kukupana tuga yada simanedi, tai gete manuna. \p \v 5 \x * \xo 24:5 \xt Gu 17:6\x*“Onaꞌaiꞌaila, tai gete ꞌaꞌitalobena tobubuna geyogeyoi, be me Yudia ꞌadi togieloegesi sena yauyaudi ꞌediya, ta boda Nasaleta ꞌidi toꞌaala doe. \v 6 \x * \xo 24:6 \xt Gu 21:28-30\x*Tauna wate ꞌitoona ꞌaene ꞌima Anuwa Tabu ꞌida gietoꞌumaliye, ta ꞌagiyaina be ꞌaene ꞌada loine tauma ꞌima loinega. \v 7 Ta Lisiasi, tauna boda saiya ꞌana toloina ꞌimai, ga nimamega ꞌiꞌoayema, \v 8 ta ꞌiloina ꞌaene ꞌana toeꞌewao ꞌamama ꞌemuya be ꞌaetala. ꞌEnega ꞌabo tauyo ꞌuenaidena, ꞌina toꞌumalina ꞌuda ꞌitaloba, nadigega niꞌa yasimanena.” \p \v 9 Ta me Yudia wate eꞌewa nina siꞌawa ꞌaiꞌailena. \p \v 10 Ta ꞌenega gabana nimanega Paulo ꞌieonena be ꞌida ona. ꞌEnega Paulo ꞌilolagata, ꞌigwae, “Yamwalatonina ꞌoyo ꞌebeloina gete ꞌena yakwala yauna ꞌuloiloina, ꞌenega ma igu gwausowala be matamuya yada onaila ꞌagu eꞌewa gete manuna. \p \v 11 “ꞌEguma tomota ꞌuenaidedi, sisimana ꞌemuya ꞌaene ꞌasiyata tuwelo namo sigumwala ꞌediya, tuta nina yatuꞌe Yelusalema ꞌena sabi lotapwalolo, \v 12 ta nigeya wate siꞌitaꞌitagu tomota maꞌegwao ꞌaegewagewana, nai boda yaloiloinedi be sida muliyegu, Anuwa Tabu ꞌenaya, nai anuwa tapwalolo ꞌediya, nai Yelusalema ꞌasana solanaya. \v 13 Ta yage nidi niꞌa ꞌediyega sieꞌewegu nigeya sawesawediya be ꞌemuya siꞌawa ꞌaiꞌailedi. \p \v 14 \x * \xo 24:14 \xt Gu 26:22\x*“Ta ꞌidi ona ꞌebweuna namo yaꞌawa ꞌaiꞌailena, nate ꞌEda nina sieesena Weyala ꞌenega yalotapwalolo, tubumao ꞌidi Yaubada ꞌena, ta wate Mosese ꞌina loinao be palopitao ꞌidi ꞌetoladiyao maiboꞌadi yaemisedi, \v 15 \x * \xo 24:15 \xt Yo 5:28-29\x*ta wate yaemisa ꞌaene Yaubada tokwaiyao ꞌigietoolo limedi, toboboꞌadi be totoꞌumalidi, nadigega taudi wate ꞌidi emisa. \p \v 16 “ꞌEnega tuta maiboꞌana ꞌediya yatootoo waiwai ꞌaene yada bubuna palupalu, Yaubada matanaya, be wate tomota ꞌediya. \p \v 17 \x * \xo 24:17 \xt Lo 15:25-26\x*“Ta yakwala yauna niꞌatu sigumwala ꞌenega yaila Yelusalema ga ꞌebwayadaita yameꞌena ꞌigu boda ꞌediya, ta wate taliya Yaubada manuna. \v 18 \x * \xo 24:18 \xt Gu 21:26-27\x*ꞌEnega niꞌatu yagieꞌesasegu, ga taliya nina yaguinuwena Anuwa Tabu solanaya, ta nigeya boda maꞌegwao, ga nigeya galala, \v 19 ta saꞌi ꞌaina tomota siꞌitegu, taudi Esia ꞌana tomiyanao, be ꞌilobwenena taudi matamuya gete sida mai, ꞌabo nuwanuwadi be sieꞌewagu, ta nigeya simeemai. \p \v 20 “ꞌEnega taudi niꞌatu simai gete matamuya, ꞌilobwenedi be toꞌase ꞌigu loegesi siꞌitalobena, tuta nina ꞌidi toloinao sietalaeguya, sida simana ꞌemuya. \p \v 21 \x * \xo 24:21 \xt Gu 23:6\x*“Ta ꞌebweuna namo ona yabwau apwesena, tuta nina gamwagamwanidiya yatootoolo, ga manuna sieꞌewegu, nate onaꞌaiꞌaila. Ta ꞌigu ona nina ꞌaene ‘Batuwa matamiya yaetala manuna yaemisa ꞌaene tokwaiyao sida toololimana.’ ” \p \v 22 Ta ꞌeda nina manuna Paulo ꞌionaona, Pilikesa wate ꞌimwalatoi ꞌaiꞌailina, ga ꞌiupaila, ꞌigwae, “Tuta ꞌabo boda saiya ꞌana toloina Lisiasi ꞌimwaꞌutama, ꞌenega ꞌimi etala manuna yada esinuwa, nai Paulo palupaluna nai nigeya.” \p \v 23 \x * \xo 24:23 \xt Gu 27:3\x*ꞌEnega Pilikesa tolosaiyao ꞌadi toanugana ꞌieonena, “Tai gete waile deliya, ta geyaꞌabo waloiloina paꞌale, ta ꞌabo gosenao nuwanuwadi be simeemai ꞌana lema sabi ꞌebwaꞌena, geyaꞌabo waꞌetoꞌetobodedi.” \s1 Paulo deliya \p \v 24 Ta ꞌasiyata ꞌaina sigumwala ga Pilikesa mwanena Dalusila maꞌiyana simai, ta tauna waine Yudia, ga Pilikesa nina Paulo ꞌibwauyenama, ga ꞌina guguya sinonona, emisa Yesu Keliso ꞌena manuna. \v 25 Ta Pilikesa ꞌatena ꞌisaꞌala, tuta nina Paulo ꞌina guguya ꞌinonona, bubuna palupaluna, be ꞌatepaꞌala, be bwaꞌomatana ꞌimeemai manudi, ga Pilikesa ꞌigwae, “Tuwa! Ta ꞌuila, be ꞌabo to tuta kapekapeyana ꞌeguya ꞌenega yada bwauyeyo wate.” \v 26 Ta Pilikesa nuwanuwana mani ꞌida loba Paulo ꞌenega ꞌana liꞌama manuna, ga gote ꞌalena ꞌibwaubwau limalimanena ta maꞌiyana siꞌawaꞌawagwae, \v 27 ga ꞌana laba yakwala ꞌeluwa sigumwala, ga Posiu Pesito niꞌatu Pilikesa ꞌilopaꞌeluna. Ta Pilikesa nuwanuwana me Yudia tauna sida ꞌawaboboꞌane, ꞌenega ꞌiloina be Paulo deliya tuga ꞌida miyami. \c 25 \s1 Paulo ꞌisida be Sisa ꞌena ꞌida etala \p \v 1 Pesito nina ꞌimai Sisalia, ga ꞌieꞌale ꞌina etoloina, ga ꞌasiyata ꞌetoi sigumwala ta ꞌituꞌe Yelusalema. \v 2 Ta totaliya sinabwadi be me Yudia ꞌidi ꞌinapwanao simai, ga ꞌidi eꞌewa Paulo manuna sisimanena, \v 3 \x * \xo 25:3 \xt Gu 23:15\x*ga Pesito ꞌena sisidasida waiwai sigwae, “Kapekapeyana be Paulo ꞌuetunenama Yelusalema, be bada ꞌaetala?” Ta ꞌidi nuwanuwa ꞌaiꞌaila nate, ꞌaene Paulo sida loemwawasi ꞌedaya, tuta nina ꞌabo ꞌimeemai. \p \v 4 Ta Pesito ꞌieona limedi, ꞌigwae, “Geyaꞌabo yatagwatagwala, ta esiya Paulo Sisalia deliya tuga ꞌida miyami, be ꞌiabe ꞌaboꞌagu yaiila Sisalia, \v 5 ta ꞌabo nuwanuwami, ꞌenega ꞌimi toloinao maꞌegwao ꞌamwaꞌuta, be toꞌase ꞌimi eꞌewa Paulo manuna nada wada etala.” \p \v 6 Ta wiki ꞌebweuna ta tupwana namo ꞌediya ꞌimiyami, ta ꞌenega ꞌimwaꞌuta Sisalia, ta tomwa ꞌiulisinaya, ga etala ꞌana ꞌebemi ꞌena ꞌimiyatowa, ta ꞌiloina be Paulo sida meꞌena. \v 7 \x * \xo 25:7 \xt Gu 24:5-6, 13\x*ꞌEnega Paulo ꞌimai, ga me Yudia nidi taudi Yelusalemega simwaꞌutamaya, sitoolo sakowasiyena, ta ꞌenega ꞌidi eꞌewa Paulo manuna sisimanedi, ma idi gamwasowala, ta yauna ꞌidi simana nidi nigeya ꞌadi ꞌaiꞌailamo. \p \v 8 Ta Paulo ꞌidi ona ꞌiula bodebodedi, ꞌigwae, “ꞌAboꞌagu nigeya me Yudia ꞌidi loina, nai Anuwa Tabu ꞌana loina, nai Sisa ꞌina loina yaleꞌoaleꞌoa.” \p \v 9 \x * \xo 25:9 \xt Gu 24:27\x*Ta Pesito saꞌi nuwanuwana be me Yudia ꞌida giegwausowalidi, ꞌenega Paulo ꞌieona limena, ꞌigwae, “Mwaꞌadega, nuwanuwayo be Yelusalema ꞌena ꞌututuꞌe, be ꞌamu eꞌewao gete manudi waetala mataguya?” \p \v 10 Ta Paulo ꞌigwae, “Geya nuwagu ꞌigu etala manuna me Yudia siloinegu, manuna nigeya ꞌebweuna toꞌase ꞌediya yagiegie loegesiye, ta gete niꞌatu ꞌumwalatonina. Ta esiya me Loma ꞌimi ꞌebe etala ꞌenaya yatootoolo, ta gete ꞌilobwenegu. \v 11 ꞌEguma nadigega ꞌaene ꞌaboꞌagu toleꞌoa loina be ꞌenega loegesi gete manuna ꞌilobwenena yada mwawasa, boboꞌana. Mwawasa nigeya yamatamatautei. Ta ꞌabo nigeya ꞌebweu ꞌigu toꞌumalina walobaloba ꞌidi eꞌewa ꞌediyega, nigeya ꞌilobwelobwene be ꞌuda ꞌebwayaegu ꞌediya, ta esi kini sinabwana, tauna Sisa, ꞌina etala nuwanuwagu.” \p \v 12 ꞌEnega Pesito nina ꞌiapwesa ga ꞌina tosinasinapuyao maꞌenao siꞌawagwae, ga ꞌiilama ma ina eꞌisa, ta ꞌigwae, “Boboꞌana, nuwanuwayo kini ꞌina etala, ꞌenega kini Sisa ꞌina etala ꞌena yada etuneyo.” \s1 Kini Agalipa mamwanena siapwesama \p \v 13 ꞌAsiyata ꞌaina sigumwalaya, ga kini Agalipa mwanena Belinisi maꞌiyana Sisalia ꞌena siapwesa, sabi ona lokagutoki Pesito ꞌenaya. \v 14 Ga ꞌidi miyami ꞌasiyata yauna ꞌenaya, Pesito kini Agalipa ꞌena Paulo ꞌana eꞌewao ꞌisimanedi, ꞌigwaegwae, “Tai ꞌebweu gotei deliya Pilikesa ꞌipilisinena. \v 15 Tauna tai nina manuna, lowa Yelusalema ꞌenaya yamiyami, ta me Yudia ꞌidi totaliya sinabwadi be ꞌinapwanao ꞌeguya sisimanena, ta sisidegu ꞌaene yada loine ꞌina toꞌumalina manuna. \v 16 Ga yaeonedi yagwae, ‘Nigeya me Loma ꞌima bubuna nadigega ꞌaene tomota ꞌemiya ꞌatagwala ꞌimi loinao manudi, ta esi ꞌilobwenena be nugana etala tada guinuwa be ꞌimi eꞌewao be tauna ꞌina eyaseyase wada simana apwesedi.’ \p \v 17 “ꞌEnega sideli egogonama gete ꞌena, ta nigeya yasoꞌisoꞌi, ga tomwa ꞌiulisina ga ꞌebemi etala ꞌena yamiyatowa, ta yaona, ga tai nina siꞌauꞌewenama. \v 18 \x * \xo 25:18 \xt Gu 23:29\x*Ta ꞌana toeꞌewao nidi sitoolo, ta ꞌigu nuwanuwa ꞌiabe toꞌase ꞌebweu ꞌina toꞌumalina manuna sisimana. Ta nigeya saꞌi, \v 19 ta taudi namo ꞌidi tapwalolo manuna sionaona, be ꞌebweu tai niꞌatu ꞌimwawasa, ꞌana esana Yesu, ta Paulo ꞌisimasimana ꞌaene Yesu nina mayawasina ꞌimiyami. \v 20 Ga ꞌaboꞌagu yaenuwanaluwa, mwaꞌadega be yage gete manuna yada loinaꞌesa, ꞌenega Paulo nina yaenaidena ꞌabo sawesawenaya ꞌitutuꞌe Yelusalema be nada sida etala. \p \v 21 \x * \xo 25:21 \xt Gu 25:11-12\x*“Ga Paulo nina ꞌiguitoyasa, ta Sisa ꞌina etala manuna ꞌisida. ꞌEnega yatagwalena ta deliya ꞌida miyami bemi, ꞌana laba ꞌeda ꞌaloba be yaetune Sisa ꞌena.” \p \v 22 Ga Agalipa Pesito ꞌieonena, “ꞌAboꞌagu wate nuwanuwagu be tai nina ina ona yada nono.” \p Ta Pesito ꞌigwae, “Boboꞌana, gibwaꞌi yabwauyenama be ꞌioona.” \p \v 23 \x * \xo 25:23 \xt Md 10:18\x*ꞌEnega tomwa ꞌiulisina ga Agalipa be Belinisi simai, ma ꞌadi ꞌoama esaesa, ga anuwa ꞌebe deliegogona ꞌena silugu, ta boda saiya ꞌana toloinao be ꞌasa nina ꞌana ꞌinapwanao siaesotedi ma idi ꞌamayaba. Ta Pesito ꞌiloina ga Paulo siꞌauꞌewa luguyena. \p \v 24 \x * \xo 25:24 \xt Gu 22:22\x*ꞌEnega Pesito nina ꞌiona, “ꞌOyo kini Agalipa, be ꞌomi waegogonama maiboꞌami, tai gete waꞌitai. Tauna manuna me Yudia maiboꞌadi Yelusalema ꞌenega, be wate sena gete ꞌenega, sisidegu ta siona waiwai ꞌeguya, sigwae, ‘Tai nate mwawasa namo tuga ꞌilobwenena.’ \v 25 Ta nigeya ꞌebweu ꞌina loegesi yalobaloba be manuna ꞌida mwawasa, ta tauna nuwanuwana be ꞌida kini sinabwana Sisa ꞌena ꞌida etala, ꞌenega yaloina be yada etunena Sisa nina ꞌenaya. \p \v 26 “Ta nigeya ꞌebweu ꞌina loegesi manuna, be ꞌida ꞌinapwana Sisa ꞌena yada ꞌetoladi. Gete ꞌenega yaꞌauꞌewenama matamuya kini Agalipa, be ꞌomi wate maiboꞌami, be ꞌenega ꞌaene etala gete mulinaya ꞌina loegesi ꞌebweu taloba, be manuna yaꞌetoladi Sisa ꞌenaya. \v 27 Manuna nigeya ꞌana ꞌita boboꞌana ꞌabo tomiya yoniyonina ꞌebweu taetune, ta nigeya ꞌebweu toꞌase eꞌewa manuna taeꞌitae.” \c 26 \s1 Paulo ꞌietosimana Kini Agalipa matanaya \p \v 1 Ta Agalipa Paulo ꞌieonena, ꞌigwae, “Boboꞌana Paulo, tauyo manuyo ꞌuda ona.” \p Ga Paulo nimana ꞌigilagasina, ta ꞌieonena gete nadigega, ꞌigwae, \v 2 “Kini Agalipa ye, batuwa yagwausowala sinabwana manuna ꞌoyo matamuya yatoolo, be ꞌigu eyaseyase me Yudia ꞌidi eꞌewao ꞌeguya manudi yada ona, \v 3 manuna me Yudia ꞌima bubuna be ꞌima egewagewanao ꞌumwalamwalatonidi. ꞌEnega yasideyo, ma imu ꞌalamaꞌiꞌita ꞌigu ona ꞌuda nono. \p \v 4 \x * \xo 26:4 \xt Gu 22:3; Pi 3:5-6\x*“Me Yudia maiboꞌadi simwalamwalatonigu ꞌaene ꞌigu bubuna, ꞌigu tuta gwamega yaeꞌalena taugu tuga ꞌigu ꞌasaya, ga muliyega Yelusalema ꞌenaya, \v 5 ta tuta dudulana ꞌenega simwalamwalatonigu ꞌaene ꞌaboꞌama boda Palisi, ta Palisiyao ꞌima loina waiwaina yamuliya ꞌaiꞌailina, be ꞌabo ꞌuenaidedi ta nuwanuwadi sieꞌisa, ꞌiabe siꞌawa ꞌaiꞌaila. \p \v 6 \x * \xo 26:6 \xt Gu 28:20\x*“Ta gete ꞌigu etala ꞌalena matamuya, nate Yaubada ꞌina onaupaupa tubumao ꞌediya yaemisena, \v 7 ta tauna manuna ꞌima susu site tuwelo sinuwayaina be sida loba, ga ma idi yaleyale Yaubada ꞌena silotalotapwalolo, ꞌasiyata be boiboi ꞌediya. Ga nuwayaina gete manuna me Yudia sieꞌewegu. \v 8 Ta mwaꞌadega ga ꞌimi nuwanuwa ꞌaene nigeya kapekapeyana be Yaubada tokwaiya ꞌigietoolo limadi, aga? \p \v 9 “Onaꞌaiꞌaila, ꞌaboꞌagu lowa ꞌigu nuwena ꞌaene yage yauna yada toodi, be Yesu goma Nasaleta ꞌana esana yada gielosaꞌuye. \v 10 \x * \xo 26:10 \xt Gu 8:3\x*Gete manuna Yelusalema ꞌena toekalesiyao yaudi deliya yasaꞌu luguyedi, nadigega totaliya sinabwadi siloinegu, be ꞌeguma sida loemwawasidi, ꞌaboꞌagu wate yatagwatagwala. \v 11 \x * \xo 26:11 \xt Gu 9:1-2\x*Ta wate anuwa tapwalolo ꞌediya yagiegie ꞌelouyadi ta yagewagewanedi be Yesu sida guitoyase, ta yagamwasowala ꞌaiꞌailedi, ga yamutudi mali ꞌasao ꞌediya. \p \v 12 “ꞌEnega totaliyao sinabwadi siloinegu be Damasiko ꞌena yatatauya. \v 13 Ta Kini ꞌuda ꞌita, ꞌasiyata nina yatautauya Damasiko, ꞌasuoleoleya ga galewega maedana sinabwa wawasae ꞌisaema, ta nigeya nadigega sinala maedanina, ga yaꞌitena magosegwao ꞌisae sakowasiyema. \p \v 14 “Ga maiboꞌama ꞌabeꞌu sanamwaꞌuta baleꞌuya, ta ꞌenana ꞌebweu yanonona ꞌena Ibeliuyega ꞌieonegu, ꞌigwae, ‘Saulo, Saulo, toꞌase manuna ꞌuetalauwalegu? ꞌAna ꞌita ꞌatuwa sikwa ꞌuꞌonena, ta ꞌutootoo be ꞌuꞌausepale be tauyo ꞌuliꞌamiyo, ta saꞌi ꞌaeyo ꞌidididi be ꞌigiegieꞌelouya wawasaeyo.’ \p \v 15 “Ta yagwae, ‘ꞌInapwana, yaita sana ꞌoyo?’ \p “Ta ꞌInapwana nina ꞌigwae, ‘ꞌAboꞌagu Yesu nigu ꞌuetalauwalegu. \v 16 ꞌUtooloma. Niꞌatu ꞌemuya yaapwesa be ꞌaene yaloineyo, be ꞌigu apwesa batuwa manuna be wate ꞌigu apwesa maꞌetamo manudi, ꞌuda etosimana. \v 17 Be ꞌabo me Yudia nai taudi nigeya me Yudia sitoo be sigieꞌelouyaeyo, yada ꞌetoseyeyo nimadiyega. \v 18 \x * \xo 26:18 \xt Kol 1:13; 1 Pi 2:9\x*Manuna taudi nigeya me Yudia ꞌediya yaetuetuneyo, be matadi ꞌuda gieꞌesasedi, be guguyoi ꞌenega sida sanaila maedana ꞌena, ta wate Seitani ꞌina waiwai ꞌenega sida apwesama, be Yaubada ꞌidi toꞌumalinao ꞌida nuwataudi, be sida lugu taudi siemiseguya ꞌediya, nate taudi ꞌeguyega siꞌesasa ꞌediya.’ \p \v 19 “Kini Agalipa, gete manuna eꞌita nina galewega nigeya yaguiguitoyasa, \v 20 \x * \xo 26:20 \xt Gu 9:22, 28, 22:21\x*ta esiya Damasiko ꞌenaya yagimi simanena, ga muliyega Yelusalema wate ꞌena, ta Yudia senanao maiboꞌadi ꞌediya, ta taudi nigeya me Yudia wate ꞌediya yasimana, be ꞌaene ꞌidi bubuna toꞌumalina ꞌediyega sida sanaila Yaubada ꞌenaya, be ꞌidi bubuna boboꞌana ꞌediyega ꞌidi nuwaꞌebuni sida eꞌitae. \p \v 21 \x * \xo 26:21 \xt Gu 21:30-31\x*“ꞌIgu guinuwa gete manuna me Yudia sigiyaigu Anuwa Tabu ꞌenaya, ta ꞌaene sida loemwawasigu. \v 22 Ta tuta gote ꞌenega ga ꞌana laba batuwa Yaubada ꞌilemelemegu, ga batuwa yatoolo ta yasimasimana, ꞌomi toloinao be tomota maiboꞌami ꞌemiya, nigeya mali yage manuna, ta tauna tuga palopitao be Mosese sigimi simanena, \v 23 \x * \xo 26:23 \xt Lu 24:46-47\x*nate ꞌaene Toꞌetoseyana nina ꞌelouya ꞌida loba be mwawasa ꞌenega ꞌida gimitoolo, be maedana ꞌida lelewane me Yudia be taudi nigeya me Yudia ꞌediya.” \s1 Pesito Paulo ꞌiꞌawa kabaleyaena \p \v 24 Ta Paulo gete nadigega ꞌiemwaemwasala ga Pesito ꞌionatoila, ꞌigwae, “Na, Paulo kabakabaleyayo! Nai sikulu wawasae ꞌigiekabaleyemu.” \p \v 25 Ta Paulo ꞌigwae, “ꞌInapwana Pesito, nigeya yaekaekabaleya, ta esi toꞌase yasimasimanedi, nate ona ꞌaiꞌaila ta palupaluna, \v 26 \x * \xo 26:26 \xt Yo 18:20\x*ta yage getedi Kini Agalipa ꞌimwalamwalatonidi, be matanaya gete yaonaona nigeya ma igu omayamaya, ta yamwalamwalatoni yage getedi nigeya ꞌebweu ꞌikwaikwaiya, manuna gete nigeya guinuwa maꞌula. \v 27 Mwaꞌadega ꞌoyo Kini Agalipa, palopitao ꞌidi onao ꞌuemiemisedi, aga? Niꞌatu yamwalatonina ꞌuemisedi.” \p \v 28 Ga Agalipa Paulo ꞌieonena, “ꞌUnuwena ꞌaene tuta kukupana namo ꞌena ꞌugie toekalesiyaegu!” \p \v 29 Ta Paulo ꞌionalimana, “Nai tuta kukupana, nai tuta dudulana ꞌena, ꞌoyo be taudi wate gete ꞌeguya sienoenono ꞌeguma maꞌemwao walowaꞌelugu, nate ꞌebe gwausowala. Nate namo geya nuwagu be balae getedi nimaguya simiyami walobalobadi.” \p \v 30 ꞌEnega Kini be mwanena Belinisi be gabana be tomiyatowa maiboꞌadi sitoolo ga siapwesa, \v 31 \x * \xo 26:31 \xt Gu 25:25\x*ta sieonaona taudimo, sigwae, “Tai gete nigeya ꞌebweu toꞌase ꞌina loegesi be manuna mwawasa nai saꞌudeli ꞌilobwelobwene.” \p \v 32 ꞌEnega Kini Agalipa Pesito ꞌieonena, ꞌigwae, “Tai gete ꞌabo nigeya Sisa ꞌina etala manuna ꞌisidasida, sawesawenaya be taꞌetoliꞌami.” \c 27 \s1 Paulo ꞌina ꞌadau Loma manuna \p \v 1 Ta niꞌatu siloina ꞌaene Itali ꞌena ꞌada tauya, ꞌenega Paulo be ꞌaina yoniyonidi wate maꞌenao siꞌebwayaedi Sisa ꞌina tolosaiyao ꞌadi toanugana ꞌenaya, ꞌana esana Yuliasi, be ꞌima ꞌadau ꞌena ꞌiꞌitaꞌiꞌisidi. \p \v 2 Ga Adilamitio ꞌenega wagega ꞌagelu, tauna waga nina ꞌiabe ꞌipipili Esia leꞌawina ꞌasanao ꞌediya, ga ꞌatupa, Alisitako maꞌemai, tauna goma Masidoniana, sena Tesalonaika ꞌenega. \v 3 \x * \xo 27:3 \xt Gu 24:23\x*Ta tomwa ꞌiulisina ga Saidoni ꞌena ꞌalugu, ta Yuliasi Paulo ꞌiꞌatenuwa ꞌoleꞌoleyena ga ꞌitagwalena ga ꞌitauya gosenao ꞌediya, be sida ꞌitaꞌiꞌisina. \v 4 Ta Saidoniyega ꞌatupa limana ga Saipilosi gwaunega ꞌapili sakowasi, manuna Saipilosi matanega yagila ꞌilodebedebema. \v 5 Ta niꞌatu Silisia be Pamipili olanao ꞌapilisinedi, ga Maila ꞌalugu, sena Lisia ꞌenaya. \p \v 6 Gote ꞌena tolosaiyao ꞌadi toanugana nina ꞌebweu Alekisanidela wagana ꞌilobena, ꞌiabe ꞌitutupa Itali manuna, ga ꞌena ꞌagelubala. \v 7 Ta ꞌasiyata yauna ꞌima ꞌadau mwauna, ga Nidasi ꞌaloselabena, ta nigeya sawesawenaya be Nidasi matanega ꞌapalumo, manuna yagila sinabwana matamega, ꞌenega ꞌamwaꞌuta Kiliti be Salimone gamwagamwanidiyega ꞌasola, ga Kiliti gwaunega ꞌasakowasi. \v 8 Ta dabalega ꞌatupa, ta yagila nina tuga ꞌiꞌewaꞌewaema ga ꞌamai gomwagomwa ꞌebweu ꞌana esana Gomwagomwa Siwalowa ꞌena, ꞌasa Lasia leꞌawinaya. \p \v 9 Ta tuta dudulana niꞌatu ꞌamudalina, ga ꞌEbotana ꞌana tuta ꞌigumwala, ga yagila ꞌana tuta toꞌumalina niꞌatu ꞌieꞌale, ꞌenega Paulo ꞌiemataluwedi, \v 10 ꞌigwae, “ꞌInapwanao, ꞌilobwenena be tada eyawaiꞌata gomwagomwa gete ꞌena. Geyaꞌabo tatootoo be taꞌadaꞌadau limana, ꞌabona nai taesilae, be gwegwe be waga tamudalidi, be nai ꞌaboꞌada watei tamwamwawasa.” \p \v 11 Ta tolosaiyao ꞌadi toanugana toniwaga be waga ꞌana topwalowa ꞌenadi ꞌinonodi, ta nigeya Paulo ꞌina ona manuna ꞌinuwanuwa. \v 12 Ta gomwagomwa nina nigeya ꞌilobwelobwene bolimana ꞌana tutaya, ta yaudi siona, “Tatoo tuga, be ꞌabo kapekapeyana Pinikisa ꞌena talulugu, manuna tauna gomwagomwa boboꞌana, be ꞌenaya taeyawaiꞌata.” Ta Pinikisa nina gomwagomwana salu Kiliti ꞌenaya, ta ꞌawana yalasi be yaalata ꞌiloꞌawasidi. \s1 Wediliya silobena \p \v 13 Ta niꞌatu yalasi gidalina ꞌitowama, ga sinuwena ꞌaene ꞌiabe siꞌadau boboꞌana be Pinikisa sida lugu, ꞌenega loomu sikwalina ga Kiliti selabenega sipili dabalega. \v 14 Ta tuta gidalina ga yagila tosinabwa sana, ꞌana esana Lagasai, ꞌitowadoloma, \v 15 ga waga nigeya sawesawenaya be ꞌisasasa, manuna yagila matamega ꞌitowatowama, ꞌenega tuga ꞌadamomo, \v 16 ta salu gidalina ꞌana esana Kiloda gwaunega ꞌatupatupa, ta ꞌaewaiwai ga waga ꞌebe talaesuya ꞌalisi tuꞌeyena, \v 17 ta balae siꞌewedi ga waga sididina, ta simatauta, nai kaukau ꞌana esana Silitisa ꞌena situtula, ga ꞌenega naya sipelena ta ꞌadoedoema tuga. \p \v 18 Ta wediliya sinabwana waga ꞌiꞌauꞌau bunibuni wawasae, ta tomwa ꞌiulisina ga waga ꞌana eusana sieula mwaꞌutedi. \v 19 Ta ꞌasiyata ꞌetonina ꞌena waga ꞌana gwegweyao siꞌewedi ga sieula mwaꞌutedi. \p \v 20 Ta ꞌasiyata yauna ꞌediya nigeya sinala nai kwadima ꞌada ꞌitedi, ta wediliya sinabwana ꞌimutumutuma, ꞌenega ꞌamwalatonina ꞌaene ꞌiabe ꞌamwamwawasa. \p \v 21 \x * \xo 27:21 \xt Gu 27:9-10\x*Ta niꞌatu ꞌasiyata yauna waga ꞌana togeluyao nigeya siꞌeꞌai, ga Paulo gamwagamwanidiya ꞌitoolo, ta ꞌigwae, “Tasigwao, ꞌabo ꞌigu ona wada nononaya, be geyaꞌabo Kilitiyega tada gelugeluma, geyaꞌabo saꞌi mwau be esilae gete tada lobaloba. \v 22 Ta gete yaguguyami, wada ꞌatepatu, geyaꞌabo ꞌebweu ꞌemiyega ꞌimwamwawasa, ta waga namo esiya ꞌiabe ꞌidadamana, \v 23 \x * \xo 27:23 \xt Gu 23:11\x*manuna guluwanai ꞌigu Yaubada nina, tauna yaemisena, ꞌina anilose ꞌimai ga selabeguya ꞌitoolo, \v 24 ta ꞌieonegu, ‘Paulo, geyaꞌabo ꞌumatamatauta; ꞌiabe Sisa matanaya ꞌuda toolo, manuna ꞌimu sidasida ꞌenega waga ꞌana togeluyao maiboꞌadi maꞌemwao Yaubada ꞌida ꞌetoseyemi.’ \v 25 ꞌEnega tasigwao, geyaꞌabo wamatamatauta, manuna Yaubada yaemisena be ꞌiabe ꞌida guinuwa nadigega tuga ꞌieꞌitegu. \v 26 \x * \xo 27:26 \xt Gu 28:1\x*Ta ꞌiabe salu ꞌebweu ꞌena tatutula.” \s1 Waga ꞌitula \p \v 27 Wiki ꞌeluwa sigumwala, ꞌetamo saꞌi Edilia bwagabwaganaya ꞌadoedoe dadanema, ta niuniuwanaya waga ꞌana topaisewao sinuwena ꞌaene dabala ꞌaloseloselabe. \v 28 ꞌEnega niꞌu siulatootoona ga silobena ꞌana mwaꞌuta nadigega tuweniti lowa ꞌana dudula. Ta tupwana ꞌadoenao ga wate siulatoona ga silobena niꞌu ꞌana mwaꞌuta nadigega pipitini lowa. \v 29 Ta simatauta geyaꞌabo be gulewa ꞌena ꞌatutula, ga waga kuliginega loomu ata siuledi, ta sisidasida tomwa manuna be ꞌida ulisi manini. \p \v 30 Ta ꞌaina waga nina ꞌana topaisewao nuwanuwadi be wagega sida dena, ga waga ꞌebe talaesuya sipelena niꞌuya, ta sikabo ꞌaene loomu wate sida ule waga matanega. \v 31 Ga Paulo tolosaiyao ma ꞌadi toanugana ꞌieonedi, “ꞌAbo tomota gotedi wagega sidedena, geyaꞌabo saꞌi taboboboꞌana.” \v 32 ꞌEnega tolosaiyao nidi waga ꞌebe talaesuya ꞌana balaeyao siꞌupwa yauledi ga ꞌidoena. \p \v 33 Ta niꞌatu tomwa ꞌiabe be ꞌiulisi, ga Paulo ꞌieonedi be sida ꞌeꞌai, ꞌigwae, “Niꞌatu ꞌasiyata potini ꞌatesaꞌala manuna ga nigeya wate ꞌeꞌai wada lotoona. \v 34 \x * \xo 27:34 \xt Gu 27:22\x*ꞌEnega ꞌilobweneda be tada loepaꞌala, manuna geyaꞌabo saꞌi ꞌebweu ꞌiesiesilae.” \p \v 35 Ta niꞌatu ꞌiona ga beledi ꞌiꞌewena ta manuna ꞌilokagutoki Yaubada ꞌena, maiboꞌama matamaya, ga ꞌigitomwena, ga tauna ꞌigimiꞌai. \v 36 Ta ꞌenega maiboꞌama nuwama ꞌiboboꞌana, ga ꞌaꞌeꞌai watei. \v 37 Ta ꞌama yau waga nina ꞌena ꞌagelu nate tu analedi be sebeniti sikisi. \v 38 Ga niꞌatu gamwama ꞌipawa, ga witi waga solanega siulena niꞌuya, be ꞌaene waga ꞌida kapekapeyana. \p \v 39 Ta tomwa niꞌatu ꞌiulisina ga dabala siꞌitena, ta nigeya siꞌinaꞌinane to ꞌasa, ta gomwagomwa makaukauna siꞌitalobena, ꞌenega sinuwanuwa ꞌabo kapekapeyana waga nina silagaei dabalaya. \v 40 ꞌEnega loomu siꞌupwa yauledi ga niꞌuya sigisinedi, ta wate pwalowa ꞌana balaeyao siliꞌamidi be sipwapwalowa, ta naya nuganaya silisi tuꞌeyena be situtupa dabala nina manuna. \p \v 41 Ta malolo ꞌiꞌausepalema ga waga ꞌaetulaena kaukau lodabadabalina ꞌena, ga waga ꞌubusuna ꞌitula ta nigeya sawesawenaya be ꞌiloniu, ta kuligina lisu ꞌidi lasapeꞌopeꞌoega ꞌiepisalina. \v 42 Ta ꞌenega tolosaiyao sinuwanuwa ga ꞌaene yoniyonidi sida loemwawasidi, ꞌabona nai ꞌaidi sida tubeꞌoyaꞌa dabalaya be sidedena. \v 43 Ta ꞌadi toanugana nina nuwanuwana be Paulo ꞌiꞌetoseyei, ꞌenega ꞌiꞌetobodedi, ꞌaene geyaꞌabo siloeloemwawasidi. Ta esiya ꞌiloinedi taudi sawesawediya be situtube sida ꞌatui nugana be dabala manuna sida tube, \v 44 \x * \xo 27:44 \xt Gu 27:22-25\x*be ꞌenega tupwa mamo waga senasenamidiyega ꞌatubelaga. ꞌEnega maiboꞌama niꞌatu ma ima boboꞌana ꞌatubeꞌoyaꞌa dabalaya. \c 28 \s1 ꞌIma miya Melita ꞌena \p \v 1 ꞌEnega ꞌagayoꞌoyaꞌa bwaꞌa yadayadanaya, ga salu nina ꞌana tomiyanao sisimana ꞌemaya ꞌaene salu nina ꞌana esana Melita. \v 2 Ta me salu nidi siobobomema sinabwana, ga kaiwe simuꞌena, ta maiboꞌama sibwauyema ga ꞌasiyasiyata, manuna ꞌiꞌusaꞌusana, ta gogai wate. \p \v 3 Ta Paulo kaiwe ꞌielaganinama, ga kaiwe ꞌena ꞌisaꞌubaledi, ta yaiyai manuna ga mwata bolausa ꞌiapwesama, ga Paulo nimana ꞌigoꞌina. \p \v 4 Ta niꞌatu me salu siꞌitena Paulo nimanaya mwata ꞌitabetabe, ga sieonaona taudimo, sigwae, “Onaꞌaiꞌaila, tai gote toloemwawasa, be nigeya sawesawenaya loinega taunamo ꞌiꞌetoseyei. ꞌAnabwaꞌayoi damanega ꞌidenama dabalaya, ta wada ꞌita mwata ꞌigoꞌina.” \p \v 5 \x * \xo 28:5 \xt Mk 16:18\x*Ta Paulo mwata nina ꞌiꞌausepalena ꞌawesabelulu solanaya, ta nigeya ꞌelouya ꞌilotolotoo. \v 6 \x * \xo 28:6 \xt Gu 14:11\x*Ta me salu nidi Paulo siduneduneyei ta sinuwena ꞌaene nimana ꞌida seseya, nai ꞌida tai be ꞌida mwawasa, ta siyamwayamwana ga Paulo nigeya wate ꞌebweu toꞌase ꞌiꞌewaꞌewa, ꞌenega ꞌidi nuwanuwa sisaꞌu gelasena, ta sigwae, “Tai nina ꞌebweu yaubada.” \p \v 7 Salu nina ꞌana ꞌinapwana ꞌana esana Pubiliasi, ta ꞌina ꞌasa sena nina ꞌena ꞌalugu selabenaya, ga Pubiliasi nina ꞌiꞌauꞌewema, ga ꞌasiyata ꞌetoi ꞌediya ꞌiꞌitaꞌiꞌisi ꞌaiꞌailima. \p \v 8 Ta tuta nina ꞌena Pubiliasi tamana anuwaya ꞌiꞌenoꞌeno ma ina leꞌoasa, ta ꞌina leꞌoasa yaiyai be gamwapilipili. ꞌEnega Paulo ꞌilugu ꞌena, ga manuna ꞌisidasida Yaubada ꞌena, ta oona ꞌigitoona ga ꞌigieboboꞌanena. \p \v 9 ꞌEnega me salu maiboꞌadi taudi ma idi leꞌoasa simai Paulo ꞌenaya, ga taudi wate ꞌigieboboꞌanedi. \v 10 ꞌEnega oboboma yauna siꞌebwaꞌema, ga ꞌima tuta gelu ꞌena, ꞌama ꞌabwaga sawesawemaya sieusena. \s1 Melitega ga Loma \p \v 11 Ta nawalae ꞌetoi sigumwala ga Melitega ꞌagelu Loma manuna, ta ꞌima waga Alekisanidela wagana, matanaya ꞌana dayagi didiluwaluwa meꞌolotodi, ta waga nina, lowa nawalae gogai nidi ꞌediya, salu nina ꞌena ꞌiyamwayamwana, ga ꞌana laba yagila sinabwana ꞌilosaꞌu. \p \v 12 ꞌEnega ꞌatupa ga Sailakiusa ꞌena ꞌaulita, ga ꞌasiyata ꞌetoi ꞌamiyami. \v 13 Gote ꞌena ꞌasakowasi Legiami ga ꞌaulita. ꞌIulisina ga yalasi ꞌitowama, ꞌenega ꞌatupa limana, ta ꞌapilipili, ga ꞌasiyata ꞌeluwa namo ga ꞌalugu Putioli. \p \v 14 Putioli ꞌena ꞌaina toekalesiyao ꞌalobedi, ga sibwauyema ꞌidi anuwaya, ga ꞌediya ꞌamiyami ꞌasiyata sebeni ꞌediya. Ga gote ꞌenega ꞌatauya Loma manuna. \p \v 15 Ta toekalesiyao nidi Loma ꞌena alema sinononaya, ga simai ꞌedaya siaesotema sena ꞌEbegimwane, ꞌana esana Apio be Anuwa ꞌOwaga ꞌetoi ꞌediya. Ga tuta nina Paulo gosemao nidi ꞌilobedi, Yaubada ꞌena ꞌilokagutoki, ta ꞌiꞌatepatu. \v 16 Gote ꞌenega ꞌatauya ga Loma ꞌena ꞌaapwesa, ta tolosaiyao Paulo sitagwalena be ꞌida miya dumaduma, be ꞌana toꞌitaꞌiꞌita tolosaiya ꞌebweuna namo tuga. \s1 Paulo ꞌina guinuwa Loma ꞌena \p \v 17 Ta ꞌasiyata ꞌetoi sigumwala, ga Paulo me Yudia ꞌidi toanuganao ꞌibwau egogonedima, ga ꞌieonedi, “Tasigwao, ꞌaboꞌagu nigeya ꞌebweu toꞌase toꞌumalina ꞌida bodao ꞌediya yaguiguinuwe, nai ꞌida bubuna tubudao ꞌediyega yaleꞌoaleꞌoai, ta wada ꞌita, Yelusalema ꞌena siꞌebwayaegu me Loma ꞌediya ga deliya sisaꞌugu. \v 18 \x * \xo 28:18 \xt Gu 26:32\x*Ta ꞌigu etala mulinaya me Loma nidi nuwanuwadi be sida liꞌamigu, manuna nigeya ꞌebweu ꞌigu toꞌumalina silobaloba, be ꞌaene manuna sida loemwawasigu, \v 19 ta me Yudia sigewana gabana ꞌena ꞌaene geyaꞌabo siliꞌaliꞌamigu. Gete ꞌalena yasida Sisa ꞌina etala manuna; ta nigeya ꞌaene ꞌida bodao yaeꞌewadi, \v 20 \x * \xo 28:20 \xt Gu 26:6\x*Ta esi taudi ꞌidi eꞌewa ꞌeguya manuna yabwauyemima be taꞌawagwae. Onaꞌaiꞌaila, ꞌaboꞌada me Isileli taemiemisa ꞌaene ꞌada ꞌetoseyana Yaubada ꞌenega ꞌida apwesa, ga emisa gete manuna deliya sisaꞌu luguyegu.” \p \v 21 Ta me Yudia nidi sigwae, “ꞌAboꞌama nigeya ꞌebweu Yudiaega leta manuyo ꞌalobaloba, nai gosedao bada simeemai nigeya sisimasimaneyo ꞌaene ꞌoyo toꞌumaliyo. \v 22 Ta esiya nuwanuwama ꞌada nono ꞌemuyega toꞌase ꞌimu nuwanuwa nidi, manuna sena yauyaudi tomoteninao ꞌimu boda ekalesiya siꞌawa toꞌumaliyena.” \p \v 23 ꞌEnega ꞌasiyata siupaena, ga boda yaudi siegogonama Paulo ꞌina anuwaya, ga gonegonega ga ꞌana laba ꞌiboi, ꞌediya ꞌiloguguya, Yaubada ꞌina etoloina manuna, ta Mosese ꞌina loina ꞌenega, be palopitao ꞌidi onao ꞌediyega, ꞌieꞌitedi Yesu manuna, ta ꞌitoona be ꞌaene ꞌida gienuwa sabwalenidi. \v 24 ꞌEnega ꞌaidi siemisena ta ꞌaidi sipaꞌala. \v 25 Manuna ꞌidi nuwanuwao dumadumana be dumadumana, ꞌenega sideli sawala. \p Ta Paulo ꞌina ona ꞌana ꞌebe losalowa ꞌediya ꞌigwae, “Yaluyaluwa Tabuna ꞌina ona tubumiyao manudi ona ꞌaiꞌaila, nate palopita Aisea ꞌawanega ꞌionaedi. \p \v 26 \x * \xo 28:26 \xt Ais 6:9-10\x*‘ꞌUtatauya be tomota nidi ꞌueonadi: Maꞌetamo waenoenono, ta geyaꞌabo nuwami ꞌisabwasabwalena. Be wate wadunedune tuga, ta geyaꞌabo saꞌi waꞌitaꞌita. \v 27 Manuna tomota getedi ꞌidi nuwanuwao siꞌelokwani, ga tenadi situi, ta wate matadi sikebo. ꞌAbona nai matadiyega siꞌita ta tenadiyega sinono, be sinuwa sabwalena, be ꞌeguya sida sanaila, be yagie boboꞌanedi.’ ” \p \v 28 \x * \xo 28:28 \xt Gu 13:46\x*ꞌEnega Paulo ona nina wate ꞌiloeposeyanena, ꞌigwae, “ꞌEnega wada mwalatoni ꞌaene Yaubada ꞌina simana ꞌada ꞌetoseyana, manuna niꞌatu ꞌietunena taudi nigeya me Yudia ꞌediya, be taudi saꞌi sida nono.” \v 29 (-) \v 30 ꞌEnega Paulo ꞌina anuwa gote ꞌilowagena ꞌena ꞌimiyami yakwala ꞌeluwa ꞌediya, ta tomota yaudi ꞌina anuwaya silugulugu be maꞌenao siegosigosiyana, \v 31 ta Yaubada ꞌina loina manuna ꞌiloguguyedi ta ꞌieꞌieꞌitedi ꞌInapwana Yesu Keliso manuna, ta nigeya ꞌebweu yaita ꞌitoo be ꞌina loguguya ꞌiꞌetobode.