\id HEB Hebrews 1 Djambarrpuyngu Maratja August 1999 Team Check with Richard Wallace 12-9-00 (Made Paratext ready by PAE 15-12-01) \ide UTF-8 \h YEBURUW (HEBREWS) \toc3 Yeburu \toc2 Yeburuw \toc1 YEBURUW \mt1 YEBURUW \imt1 Dhuwal nhe dhu ŋurruŋuny nhäma \ip Dhuwandja Yeburuny djorra' bukmakkun Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ bawalamirrilila wäŋalil. Ga ŋula yolthu yan ŋayi gan dhuwandja djorra' wukirri. Yurr ŋayi ŋunhi wukirrinyamirrnydja yolŋu nhäŋal ŋayi gan, ga marŋgi ŋayi ŋunhi wiripuny gan Garraywalaŋumirr yolŋu walal ḏiltji-bilyurra beŋuryiny yuṯaŋurnydja dhukarrŋur malthunaŋur Garraywalnydja, bala gan bilyurra roŋiyinan ŋäthiliŋulila romlil dhukarrlil. Ga wukirriny ŋayi dhuwal, yän ga bira'maram bukmaknhan walal dhu yaka ḏiltji-bilyun Djesuw, ga milkuŋal ŋayi walalaŋgal ŋunhi ŋayi dhuwal Djesuny ŋurruwuŋmirr yan mirithirr. \ip Ŋayiny ŋunhi bulu ga djuḻkmaram ŋunhi djiwarr'wuynhany yolŋuny walalany. (1.5-14) Ga djuḻkmaram ŋayi ga ŋula yolnha djawarrkmirriny yolŋuny, ga djuḻkmaram ŋayi ga Mawtjitjnha ga Djatjuwany. (2.1—4.14) \ip Ga bulu ŋayi ŋunhi dhuwurr-dhunupa yan ŋurruŋu-djirrikaymirr yolŋu, bili bäyŋu ŋayi ŋula dhuwurr-yätj rom djäma. \ip Ga ŋunhi ŋayi dhiŋgaŋalnydja limurruŋgalaŋuw dhuwurr-yätjkuny romgu, ŋunhiny ŋayi ŋayipin mundhurr-wurrupanminany, ŋunhin ḏarrtjalknha yolŋu, märr limurrnydja dhu ga ŋunhi yakan bulu mundhurryu-wurrupan ŋula nhä warrakan'nha limurruŋgalaŋaw dhuwurr-yätjkuny romgu. Ŋayiny ŋunhi dhiŋgaŋal limurruŋguny mundhurr-wurrupanmin buku-waŋganynha yan. Ŋunhi ŋayi dhiŋgaŋalnydja, ga buluyi ŋayi walŋathindhi beŋur dhiŋganhaŋurnydja, ŋunhiny ŋayi ḻapmaraŋala limurruŋ yuṯan dhukarr bukmakkun yolŋuw walalaŋ balan God-Waŋarrwala. Ga lakaram ŋayi ga ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal dhu ga buku-manapanmirr yan ga ŋayaŋu-rur'maranhamirr. \ip Ga bulu ŋayi ga dhiyaŋiyi yolŋuy ŋunhi ŋayi wukirri dhuwal djorra', yän ŋayi ga ŋayaŋu-rur'maram ŋunhiwurruny yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ga malthun yan Djesuw, ga yakan walal dhu mel-yupthun Garraywalnydja nhänhaŋur, ŋunhi walal ga nhakun waṉḏirrnydja. (12.1-3) \c 1 \s1 Djesuny dhuwal balanya nhakun dhäwun limurruŋ nhanukuŋ God-Waŋarrwuŋ \s2 Jesus is like a message to us from God \sr Yeburu 1.1-3 \p \v 1 Ŋäthilnydja baman'tja God-Waŋarrnydja gan ŋunhi waŋan yolŋuwalnydja walalaŋgal dhiyal munatha'ŋurnydja; dharrwamirr muka ga dharrwakurr dhukarrkurrnydja limurruŋgalaŋuwalnydja mala-ŋurrkanhayŋuwal walalaŋgal Djuw malawalnydja ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi djawarrkmirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal. \v 2 Yurr dhiyaŋuny bala waluy galki dhawar'yunamirriynha ŋayiny God-Waŋarrnydja waŋanan limurruŋguny nhanukalaŋuwurr Gäthu'mirriŋuwalaŋuwurra. Yo, nhanukalaŋuwurr muka ŋunhi Gäthu'mirriŋuwalaŋuwurra ŋayiny gan ŋunhi God-Waŋarryuny Bäpaynydja bokmar bukmaktja dhika nhäny malany ŋunhi marrtji ŋorra, ga bulu ŋayi waṉa-nhirrparyi ŋanya Gäthu'mirriŋunhany, ŋunhi ŋayi dhu gumurryu-märraŋuny warrpam'nha yan nhäny mala nhanukiyingalnha ŋayi. \v 3 Yurr nhanukalaŋuwurra Gäthu'mirriŋuwalaŋuwurra limurr ŋuli ga ŋunhi nhämany God-Waŋarrwuny latjuny' ŋunhi djarraṯawun' mäwilimirrnydja, bili ŋayi ŋunhi Gäthu'mirriŋuny balanyan bili yan dharaŋanan nhakun ŋayipin yan God-Waŋarrnha. Ga ŋayathamany ŋayi ga ŋunhi bukmak yan ŋula nhäny mala waŋgany manapanna, dhiyal munatha'ŋur ga ŋunha djiwarr'ŋur ga be bala ḏandjaŋur munatha'ŋur, ŋuriŋiyin nhanukiyingala ŋayi ganydjarrmirriynha dhärukthuny. Yurr ŋunhi ŋayi maḻŋ'thurrnydja dhiyalnydja munatha'ŋurnydja, yolŋukunhaminany, bala yan ŋayi rurrwuyurra yolŋuwnydja yätjkurrnydja malany. Ga buluyi ŋayi marrtjin roŋiyindhi balayi djiwarr'lilyi, ga ŋunhayin ŋayi ga nhinany dhunupa'ŋuŋura gali'ŋurnydja God-Waŋarrwala, ŋunhi ŋayiny yuwalknha galumanyaŋ. \s1 God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋu dhuwal bulun ŋayi ga djuḻkmaraman ŋunhi Djiwarr'puynhany yolŋuny walalany \s2 God's Son is greater than angels \sr Yeburu 1.4-14 \p \v 4 Yo, ŋayiny ŋunhi Gäthu'mirriŋuynydja rom-märraŋal bulun dhika yindin mirithirra ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi God-Waŋarrwalnydja dhäwu-gänhamirriwal yolŋuwal walalaŋgal. Bala ŋayi God-Waŋarryuny yäkuny ŋanya gurrupar bulun dhika ŋurruŋun, ŋunhi ga djuḻkmaraman walalaŋguny nhä mala yäku.\fig Angels and the shepherd|src="PKG54.tif" size="Span" loc="CN" ref="Yeburu 1.4"\fig* \p \v 5 Bili\x - \xo 1:5 \xo*\xt 1 Chronicles 17.13; 2 Samuel 7.14\xt*\x* bäyŋun ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnydja waŋanha ŋula ŋurikiwurruŋguny ŋunhi djiwarr'puywuny dhäwu-gänhamirriw yolŋuw walalaŋ bitjanany gam', \q1 “Nheny dhuwal ŋarrakun gäthu'mirriŋu. \q2 Dhiyaŋuny bala ŋarra nhuŋu dhuwal bäpathinan.” \p Ga yakayi ŋayi bitjanany waŋanha. \q1 “Ŋarrany dhu nhanŋu Bäpa'mirriŋun, \q2 ga ŋayiny dhu ŋarraku gäthu'mirriŋun.” \p \v 6 Yurr\x - \xo 1:6 \xo*\xt Deuteronomy 32.43\xt*\x* ŋunhi ŋayi God-Waŋarr ḻiya-ŋamaŋamayunminany djuy'yunarawnydja nhanŋuwuy ŋayi maḻamarrwuny gäthu'mirriŋuw dhipalnydja munatha'lilnydja wäŋalil ga bitjarra ŋayi ŋunhi waŋanany gam', \q1 “Bukmak ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäwu-gänhamirr yolŋu walal dhu ga buku-ŋal'yundja nhanŋun.” \p \v 7 Ga\x - \xo 1:7 \xo*\xt Psalm 104.4\xt*\x* walalaŋguny ŋunhi djiwarr'puywuny dhäwu-gänhamirriw yolŋu'-yulŋuw ŋayi God-Waŋarr waŋan bitjarra gam', \q1 “Ŋarra ŋuli ŋunhi djiwarr'puynhany dhäwu-gänhamirriny yolŋuny walalany bilmaram, \q2 märr walalnydja ŋuli ŋunhi watathirra. \q2 Ga djämamirrnydja mala ŋarraku ŋuli djambin bitjanna nhakun gurthan ŋäṉarrnha.” \p \v 8 Yurr\x - \xo 1:8 \xo*\xt Psalm 45.6-7\xt*\x* Gäthu'mirriŋuwalaŋuwuynydja nhanukiyingalaŋaw ŋayi ga God-Waŋarr bitjanna waŋa gam', \q1 “Nheny dhuwal God-Waŋarrnha, ga nhinany nhe dhu ga Buŋgawan Ŋurruḏawalaŋun bitjanna bili yan wiyinŋumirra. \q2 Ga ganydjarryuny nhokal dhu ḻuku-nhirrpulnydja dhuwurr-dhunupan romdja.” \q1 \v 9 Bili nhe ga dhuwal ŋaramurryirr dhuwurr yätjkurruwnydja romgu, \q2 ga märr-ŋamathirrnydja nhe ga dhuwal dhuwurr-manymakkun yan romguny. \q1 Bilin nhakun ŋarrany nhokalnydja God-Waŋarryu djarr'yurrnydja ga bäkumirriyaŋalnydja nhunanhan, \q2 märr nheny dhu ga nhinany ŋayaŋu-djulŋithirra djuḻkmaraman dhu ga \q2 ŋunhi ḻundu'mirriŋunhany mala nhuŋuwuy nhe. \p \v 10 Bili\x - \xo 1:10 \xo*\xt Psalm 102.25-27\xt*\x* wiripuny ŋunha ga ŋäthiliŋuynydja djorray' lakaram bitjan gam', \q1 “Ŋunhal ŋurruṉaŋgalnydja Garray nhe muka ŋunhi ḻuku-nhirrpar dhuwal munathany' wäŋa, ŋamaŋamayurr, \q2 ga bulu nhe ŋunhi bokmaryi garrwarnydja wäŋa djiwarrny'tja.” \q1 \v 11 Yurr ŋunhiyiny mala dhu ŋunhi bukmak djämapuynydja mala nhokuŋ buwayakthin ga warrwaḻkaḻyin, \q2 nhakun ŋäthiliŋu girri' ŋuli buruŋgulkthirr. \q2 Yurr nhepiny dhu ŋunhi Garray dhärrin gi biyakun bili yan gupa-ḏälnha. \q1 \v 12 Bala dhoṯkuŋuny muka dhu marrtji bukmaknha yan ŋunhi nhokuŋuny bokmanawuynydja \q2 bala dhu yan djambin wiripuŋuyin. \q1 Yurr nhepiny dhu ŋunhi bäyŋun warray djambi, \q2 biyakun bili nheny dhu gi ŋunhi nhinin yan wiyinŋumirra. \p \v 13 Bili\x - \xo 1:13 \xo*\xt Psalm 110.1\xt*\x* yaka ŋayi ŋunhi God-Waŋarr waŋanha nhanukalaŋawnydja ŋayi djiwarr'puwuny dhäwu-gänhamirriw yolŋuw walalaŋ bitjanany, \q1 “Yo dhiyala walal nhininy dhunupa'ŋuŋura gali'ŋurnydja ŋarrakalnha, \q2 ga yän bili ga bäy ŋarra dhu djuḻkmaraŋ nhuŋu miriŋuny mala, \q2 walal dhu ga nhinany nhokalnha ganydjarrŋurnydja.” \p \v 14 Yol bili mala ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäwu-gänhamirr yolŋu mala? Walalnydja ŋunhi birrimbirr yan mala, djämamirr God-Waŋarrwun, guŋga'yunarawnha yolŋuwnha walalaŋ, ŋunhi walal ŋuli ga märram walŋathinyamirriny romnha. \c 2 \s1 Dhiyaŋuny ga dhärukthu lakaram, ŋunhi limurr dhu ga yaka buthuru-djaw'yunmirr ŋurikiyiny walŋamirriwnydja romgu \s2 Warning against neglecting God's way to be saved \sr Yeburu 2.1-4 \p \v 1 Yo manymak, limurrnydja dhu ga ŋunhi ŋayathamany baṯ-bitjanna ŋunhiyiny ŋunhi yuwalktja mala dhäwu, ŋunhi limurr gan ŋäthil ŋäkul ga märraŋal, märr limurruny dhu ga yakan wiripuŋuynydja mala dhäwuy muḻkurr-djaw'yun. \v 2 Ŋunhiyiny mala dhäwu ŋunhi God-Waŋarrwalnydja dhäwu-gänhamirriy gan yolŋuy walal gurrupar limurruŋgalaŋuwalnydja ŋaḻapaḻmirriwal, ŋunhiyiny gan ŋunhi yuwalkthinan yan maḻŋ'thurrnydja. Ga ŋunhi ŋayi ŋuli ŋula yol yolŋu yakany ŋurikiyi dhärukku malthuna ga ŋänha bäykarraranhany, ŋayiny ŋuli dhä-gir'yunawuynha yan märranha, ŋunhi bili yan dharaŋana ŋunhi nhaltjan ga rom ŋunha barraŋga'yun. \v 3 Nhaltjan dhika limurr dhu walŋakunhamirrnydja beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhamirriŋurnydja romŋur, ŋuli limurr dhu ga ŋunhi ŋuyulkthirr walŋamirriwnydja romgu? Ŋayipiyi muka gan ŋunhi Garrayyu ŋurruŋuny lakaraŋal ŋunhiyiny ŋunhi walŋamirrinhany romnha, ga walalnydja ŋunhi ŋuriŋiwurruynydja ŋunhi walal gan ŋäkul nhanukalaŋuwuy dhäwu, walalnydja gan ŋunhi lakaraŋalnydja yuwalkkuŋala yan. \v 4 Ga balanyamirriyyi bili ŋayiny gan ŋunhi God-Waŋarryuny djämany yindiynha ganydjarryuny ŋayaŋu-ganyim'thunamirriynha romdhuny, märr limurrnydja dhu ga ŋunhi dharaŋana yan. Ga bitjarryi bili ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarryu gurrupar mundhurrnydja mala yolŋuwnydja walalaŋ yurr Dhuyu-Birrimbirrwalaŋuwurra, ŋunhi yolku walalaŋ ŋayi gan djälthin gurrupanaraw. \s1 Djesun dhuwal ŋayipin Walŋakunhamirrnydja limurruŋ \s2 Jesus is the Saviour \sr Yeburu 2.5-18 \p \v 5 Yaka ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu nhirrpanna ŋunhi djiwarr'wuynhany dhäwu-gänhamirriny yolŋuny walalany ŋurruŋuyinyaraw ŋurukuny bala ŋunhi yuṯawnydja wäŋaw ga romgu, ŋunhi dhu boŋguŋ yalalaŋumirriy maḻŋ'thurr. \v 6 Ŋany\x - \xo 2:6 \xo*\xt Psalm 8.4-6\xt*\x* bitjarr ŋayi ŋunhi dhiyalnydja djorra'ŋur waŋan gam', \q1 “God-Waŋarr nhä bili dhuwal yolŋuny? \q2 Nhaku nhe ŋuli ga dhuwal guyaŋa yolŋunhany walalany? \q2 Nhaku bili nhe ŋuli ga dhuwal yolŋuwnydja goŋ-ŋayathanhamirr, ga djäga ga manymakkumany? \q1 \v 7 Nheny ŋunhi yolŋunhany rulwaŋdhurr dhipal warray ŋoylil munatha'lil, \q2 yurr guwarr yan ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi djiwarr'wuywalnydja dhäwu-gänhamirriwal yolŋuwal walalaŋgal, \q2 bala nhe ŋanya ŋunhi dhaṯthurrnydja nhokiyingalnha nhe djeŋarrayny'tja ga wokthunamirriynha romdhuny, \q2 \v 8 ga nhä mala bukmaktja nhe rulwaŋdhurr ganydjarrlilnydja nhanukala.” \p Ga bitjanna ŋayi ga ŋunhi dhäruktja waŋa, ŋunhi ŋayi God-Waŋarryuny waṉa-nhirrpar yolŋunhany bukmakkun yan nhakuny malaŋuw. Bukmaktja ŋunhi nhäny mala yolŋuwala ganydjarrŋur. Yurr bäyŋun limurrnydja ŋuli gi ŋunhi biyakiyiny nhäŋu, ŋunhi yolŋuny dhuwal djägamirra nhaku malaŋuw bukmakku yan. \v 9 Yurr limurr ga dhuwal nhämany ŋanyanhan Djesunhan. God-Waŋarryuny ŋanya muka ŋunhi nhirrpar dhipal ŋoylilnydja wäŋalil, guwarr yan ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi djiwarr'wuywalnydja dhäwu-gänhamirriwal yolŋuwal walalaŋgal, märr ŋayin ŋunhi dhiŋgaŋal yolŋuwnydja walalaŋ walŋathinyaraw, bili mirithirr yan ŋayi ga God-Waŋarrnydja märr-ŋamathirr limurruŋguny bukmakku yan waŋga'-waŋganygu. Limurruŋgala dharapulŋur ŋayi ŋunhi dhäkay-ŋäkul dhiŋganhamirrnydja rom, bili mirithirr yan ŋayi ga God-Waŋarrnydja limurruŋguny mel-wuyun. Ga dhiyaŋuny bala ŋayi ga ŋunha Djesuny nhina djiwarr'ŋurnydja ŋurruŋun yan, ga guŋgurrkuŋgurrnha galumanyaŋnha, ga nhanŋun ga bukmaktja nhäny mala märr-ŋal'yundja. \v 10 Dhunupa warray ŋunhi nhanŋuny God-Waŋarrwuny, bili bukmakthi yan ŋunhi nhäny mala nhanŋuwuy yan God-Waŋarrwu, ga nhä mala bukmaktja gan ŋunhi ŋayipiyi yan bokmar nhanukiyingal ŋayi ganydjarryuny, ga ŋunha nhä mala ŋayi ga ŋayatham ŋayipiyi yan. Märr ŋunhi ŋuliwitjarryiny romgurr, dhaŋga-ḏirryunamirriwurrnydja romgurr, God-Waŋarryuny ŋanya Djesunhany mel-dhunupaŋala ŋunhi ŋayiny yuwalknha yan walŋakunhamirr, märr ŋayi dhu ŋunhi gämany dharrwanhan yolŋunhany walalany balany ŋunhi God-Waŋarrwalnydja, bala walal dhu ga yan märraman ŋunhi God-Waŋarrwuny latjuny' dhika rom djeŋarra'mirrnydja. \v 11 Bili ŋayipi muka gan ŋunhi Djesuy rurrwuyurrnydja ḏarrtjalkkuŋalnydja yolŋunhany walalany dhuwurr-yätjŋurnydja romŋur, ga limurruŋguny ga nhanŋuny Djesuwnydja waŋganynha yan Bäpa'mirriŋuny. Ga yakan nhakun ŋayi ŋuli gi ŋunhi goriny gurrpanarawnydja. \v 12 Ga\x - \xo 2:12 \xo*\xt Psalm 22.22\xt*\x* bitjanna ŋayi ŋuli ŋunhi waŋa God-Waŋarrwalnydja, \q1 “Ŋarrany dhu ga dhuwal lakaraman nhuna yäkuny yindikuman ŋarrakalaŋuwalnydja yukuyuku'mirriŋuwalnydja walalaŋgal, \q2 ŋunhi nhä nhe gan djäma manymak ŋarraku. \q1 Ga wokthunna ŋarra nhuŋu dhu ga mirithirra yan ŋunhiliyin malaŋurnydja walalaŋgalnha ŋunhi napurr dhu ga buku-ḻuŋ'maranhamirrnydja.” \p \v 13 Ga wiripuny ŋayi Djesu waŋan bitjarr, “Ŋarrany dhu ga dhuwal märr-yuwalkthirrnydja God-Waŋarrwalnha yan.” Ga wiripuny ŋayi ga dhäruk waŋa bitjan gam', “Dhuwanna ŋarra nhinan ga ŋanapurrnha rrambaŋin ŋunhiwurrnha yolŋu walal, ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu gurrupar walalany ŋarrakal goŋlil.” \p \v 14 Yo limurrnydja dhuwal ŋunhi God-Waŋarrwuny djamarrkuḻi', yolŋu yan rumbal ŋanakmirr mala ga maŋgu'mirr. Ga ŋayiny ŋunhi Djesuny bitjarryi bili marrtji dhuwalatjarryi romgurr, yolŋuny ŋayi rumbal märraŋal ŋanakmirr ga maŋgu'mirr. Bala yan ŋayi dhiŋgaŋalnha, märr ŋayi dhu buman buwayakkuman ŋunhiyiny buŋgawanhany Mokuynha, ŋunhi ŋayi ŋuli ga ganydjarr ŋayatham dhiŋganharaw. \v 15 Bala ŋayi gan ŋunhi dhawaṯmaraŋalnydja yuwalkkuŋala yanan ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi walal gan nhinan wiyinŋumirr garrpinawuy ganydjarrpuy yätjkurruwuŋ birrimbirrwuŋ, ŋunhi walal gan barrarinan dhiŋganhamirriwnha romgu. \v 16 Ga bili muka ŋayi dhuwal lakaramany warraŋulkumany bitjandja; Yaka ŋayi ŋuli gi ŋunhi guŋga'yurr ŋunha ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäwu-gänhamirriny yolŋuny walalany, ŋany ŋunhi dhuwal ŋayi ŋuli ga guŋga'yundja limurrunhan ŋunhi limurr nhanukuŋun Yipurayimguŋun\f * \fr 2:16 \fr*\ft Abraham\ft*\f* mala-bunhawuy mala. \v 17 Ga dhiyakiyin ŋunhi gämurruwny'tja ŋayi ŋunhi marrtjinany räli yolŋukunhaminany, märr ŋayin dhu ga mundhurr-gurrupan nhanukal God-Waŋarrwalnydja buku-ŋal'yunna manapan. Bili ŋayiny ŋunhi Djesuny limurruŋ mirithirra manymaknha ga mel-wuyunamirra ŋurruŋu-djirrikaymirr, ŋunhi ŋayi mundhurr-gurrupanmin, bala yan ŋayi bäy-lakaraŋalnha limurruŋ dhuwurr-yätjkurrnydja rom malany. \v 18 Bala ŋayin dhu marrtji ŋunhi guŋga'yundja ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi walalany ŋuli marrtji ŋula nhaliy mala romdhu dharrwunum. Bili ŋayipiny gan ŋunhi Djesuny marrtjindhi ŋuliwitjarryiny ŋunhi dharrwununhamirriwurrnydja romgurr. \c 3 \s1 Djesuny dhuwal bulu warray yindi nhanukalnydja Mawtjitjkalnydja \s2 Jesus is greater than Moses \sr Yeburu 3.1-6 \p \v 1 Yo wäwa ga yapa walal ŋarraku, ŋunhi nhuma Garraywalalaŋumirr mala, ŋunhi ŋayi nhumalaŋ God-Waŋarrnydja wäthurr, yäku-lakaraŋalnydja gänaŋ'maraŋalnydja, ga nhumany guyaŋiny walal gi ŋanyapinyan yan Djesunhan, ŋunhi ŋayi God-Waŋarrwuŋ djuy'yunawuy, ga bulu ŋayi ŋunhi ŋurruḏawalaŋu djirrikaymirr limurruŋgalaŋaw märr-nhirrpanminyawuywu. \v 2 God-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi ŋanya nhirrparnydja ŋurikiyiny djämaw, bitjarr nhakun ŋunhi ŋayi Mawtjitjnha\f * \fr 3:2 \fr*\ft Moses\ft*\f* märraŋal nhanŋuwuy ŋayi djämaw, ga djämany ŋayi gan ŋunhi manymakkuŋal yan ga yuwalkkuŋal yan God-Waŋarrwuny. \v 3 Yo ŋayiny dhu ga ŋunhi Djesuynydja märram bulun dhika yindin mirithirra wokthunawuynydja, bulun ga djuḻkmaram ŋanyanhany Mawtjitjnhany, ga balanya bili nhakun ŋayi ŋuli ŋunhi ŋuriŋiyin bala' dhuḻ'yunamirriynha yolŋuy buluny yindiny märram wokthunawuy, ga yakan ŋuriŋiyiny ŋunhi buṉbuynydja malaŋuy. \v 4 Bukmak dhuwal buṉbuny mala dhuḻ'yunawuynydja yolŋuwuŋ warray goŋbuy, yurr ŋayiny gan ŋunhi God-Waŋarryuny dhuḻ'yurr bukmaknha yan nhä malany. \v 5 Mawtjitjthuny gan ŋunhi djäma ŋunhiliyiny ŋunhi Godkalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ yuwalkkuŋal warray ga dhunupa yan ŋayi ŋunhi manymak djämamirrnydja, ga lakaranhany ŋayi ŋuli ganha ŋunhi yuwalk yan dhunupamirriyanhany, ŋunhi nhalayak ŋayi dhu boŋguŋ God-Waŋarr waŋi ŋunha bala yalalaŋumirriy waluy. \v 6 Yurr ŋayipiny gan ŋunhi Djesu-Christthuny djäma yuwalkkuŋalnha yan, bili ŋayiny ŋunhi God-Waŋarrwun Gäthu'mirriŋu, ga ŋunhiyiny ŋunhi Godkalaŋumirrnydja yolŋu mala nhanukiyingala yan djägaŋurnydja. Ga limurrnydja dhuwal nhanŋun God-Waŋarrwun malany, ŋuli limurr dhu ga marrtjiny yan bala gulyunamiriwnydja märr-yuwalkthirrnydja marrtji bala, dhukarr-nhämany marrtji manapan ŋurikiyiny bili yan waŋganyguny, ŋunhi nhaku limurr ŋuli ga gatjpu'yun. \s1 God-Waŋarrwuny dhu yolŋu walal nhinin mägayaŋura \s2 God's people will live in rest \sr Yeburu 3.7—4.13 \p \v 7 Ga bitjanna\x - \xo 3:7 \xo*\xt Psalm 95.7-11\xt*\x* ŋayiny ga ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrnydja waŋa gam', \q1 “Ŋuli nhe dhu ŋämany God-Waŋarrnhany rirrakay waŋanhawuynydja dhiyaŋuny balaŋ \q2 \v 8 yakan nheny ŋayaŋuny dhaḻ'yunmirr, biyakuny nhakun walal ŋunhi ŋäthil ŋaḻapaḻmirr mala nhumalaŋ gan buthuru-djaw'yunmin, \q2 ga raypirri-waḏatjthin walal gan ga djäl-gänaŋumirriyin, \q2 ga birrka'yurr walal gan God-Waŋarrnha märrwu-ḻarruŋal nhanŋu ŋunhiliyi ŋunhi gapu-ranhdhakŋur wäŋaŋur. \q1 \v 9 Ga ŋunhiliyiny walal gan ŋunhi mala-ŋurrkanhawuyyuny walal birrka'yurrnydja ŋarrany mirithinan yan, \q2 ‘bäydhi walal marrtjin ŋunhi nhäŋalnydja ŋunhi nhä ŋarra marrtjin djäma walalaŋ ŋunhi wiyinŋumirrnydja 40-dhuŋgarrany,’ bitjarr ŋayi gan God-Waŋarryuny lakaraŋal. \q1 \v 10 Bala ŋarrany walalaŋ ŋunhi mirithinan yan ŋaramurryinany maḏakarritjthinan manapar ŋurikiwurruŋguny ŋunhi yolŋuw walalaŋ, \q2 bala ŋarra ŋunhi waŋanany bitjarrnha, ‘Ŋunhiny walal dhu ga bitjanna bili yan ŋapa-bilpilyunna ŋarrakuny, ga yakan walal ŋuli gi ŋunhi dhäruktja ŋarrany märraŋ.’ \q1 \v 11 Yo mirithinan yan ŋarra ŋunhi maḏakarritjthinany walalaŋ, \q2 ga dhawu'-nhirrparnydja ŋarra ŋunhi walalany bitjarrnha gam', \q2 Bäyŋun walal dhu ŋunhi ŋunhawalnydja wäŋalil gulŋiyi ŋayaŋu-ḻayyunamirrililnydja ga mägayamirrililnydja romlil, \q2 ŋunhi ŋarrany balaŋ walalany gurrupana muka.” \p \v 12 Yo, ḻundu walal ŋarraku, djägan marrtji nhumalaŋguwuy nhuma yulŋuny, märr ŋayi dhu yaka ŋula waŋganydja yolŋu ŋayaŋu-barrkuthirr ga djäl-gänaŋumirriyirrnydja, bala ŋayi dhu waṉḏirra nhakun, ḏiltjin gurrupanmirr nhanŋuny ŋurikiyiny ŋunhi walŋawnydja God-Waŋarrwu. \v 13 Ŋany biyak walal marrtji waŋanhamirrnydja bala guŋga'yunmirr ŋayaŋu-rur'maranhamirr, märr ŋayi dhu yaka muka baḏuwaḏuyun nhumalany yätjkurruynydja, nhuma ŋuli bäynha ŋayaŋu-ḏälthin, märr ŋayi ga walu nhuŋu baḏak yan ŋorra ŋänharaw Godkalaŋawnydja Dhärukku, bili bitjandhin ŋayi ga ŋunhi dhäruktja barraŋga'yun limurruŋ. \v 14 Bili limurrnydja dhuwal biliŋuwuynha waŋgany-manapanminyawuynha Djesu-Christnha, ŋuli limurr dhu ga ŋunhi ŋayathamany baṯ-bitjandja yan ŋunhiyiny ŋunhi ŋayaŋu-marrparaŋdhinyamirrnydja rom, bitjandja nhakun limurr ŋunhi ŋäthil märr-yuwalkthin. \v 15 Bitjan\x - \xo 3:15 \xo*\xt Psalm 95.7-8\xt*\x* ŋayi ga ŋunhi dhäruktja dhuyuŋurnydja djorra'ŋur waŋa gam', \q1 “Ŋuli nhe dhu ŋämany God-Waŋarrnhany dhäruk gäthurnydja, \q2 yakan ŋayaŋuny-gunganhamirr, \q2 biyakuny nhakun walal ŋunhi ŋäthil ŋaḻapaḻmirr mala nhumalaŋ gan buthuru-djaw'yunmin nhanŋu God-Waŋarrwu.” \p \v 16 Yol bili walal ŋunhi yolŋuny walal, ŋunhi walal gan ŋäkul God-Waŋarrnhany rirrakay ganarrthaŋalnydja? Ŋunhiwurr dhuwal ŋunhiyiny yolŋu walal, ŋunhi walalany gan Mawtjitjthu\f * \fr 3:16 \fr*\ft Moses\ft*\f* dhawaṯmaraŋal beŋur ŋunhi Yetjipŋur\f * \fr 3:16 \fr*\ft Egypt\ft*\f* wäŋaŋur. \v 17 Yolku walalaŋ ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarrnydja maḏakarritjthin wiyinŋumirrnydja 40-ny dhuŋgarra? Ŋurikiwurruŋ ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarrnydja maḏakarritjthin, ŋunhi walal marrtjin yätjkurr mala rom djäma bala dhä-gandarrkurr, bala walal marrtjin murrmurryurra ŋunhiliyin banydjin yan ŋunhi gapu-ranhdhakŋura wäŋaŋurnydja. \v 18 Ga ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu dhäruktja nhanŋuwuy ŋayi nhirrpar wuṉḏaŋarrkuŋalnydja bitjarrnydja gam: “Bäyŋun walal dhu ŋunhi ŋunhiwiliyiny wäŋalil gulŋiyi ŋayaŋu-ḻayyunamirrililnydja ga mägayamirrililnydja,” bitjarrnydja, ga yolku walalaŋ ŋayi gan ŋunhi bitjarryiny waŋan? Ŋurikiwurruŋdhin muka yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal gan raypirri-waḏatjthin bala buthuru-djaw'yunminan God-Waŋarrwuny. \v 19 Bala limurr ga dhuwal dhiyaŋuny bala nhäman, bili bäyŋun yan walal ŋunhi ŋunhiyiny wäŋa ŋayathanha mägayany, bili walal gan ŋunhi yaka yuwalkkuŋal märr-yuwalkthin. \c 4 \p \v 1 Yo manymak God-Waŋarryuny ŋunhi bilin gurrupara limurruŋguny ŋunhiyiny dhawu'-nhirrpanawuy, ŋunhi limurrnydja dhu märraŋun yan ŋunhiyiny ŋunhi mägayamirr rom ŋunhi ŋayi gan lakaraŋal. Limurrnydja dhu ga djägan, märr limurr dhu bäyŋu yan boŋguŋ bäythiny ŋurikiyiny ŋunhi dhawu'-nhirrpanminyawuywuny. \v 2 Ŋäkulnydja limurr gan ŋunhi manymaktja dhäwu bitjarryi bili yan nhakun walal, ŋäkul warray walal gan ŋunhi dhäwuny yurr yakan walalany ŋunhi guŋga'yurrnydja, bili walal gan ŋunhi ŋäkul ga yakan walal ŋula märraŋalnydja walalaŋgiyingal märr-nhirrpanminyaraynydja. \v 3 Limurrnydja\x - \xo 4:3 \xo*\xt Psalm 95.11\xt*\x* ŋunhi märr-yuwalkthinyamirriynydja mala märraŋala yan ŋunhiyiny ŋunhi mägayamirrnydja rom ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu dhawu'-nhirrpar. Ŋunha ŋunhi ŋäthiliŋuynydja ga djorray' lakaram bitjan gam', \q1 “God-Waŋarrnydja walalaŋ ŋunhi maḏakarritjthinan, \q2 bala yan ŋayi ŋunhi waŋanany yolŋuwnydja walalaŋ bitjarrnha, \q1 ‘Bäyŋun walal dhu ŋunhi gärriny balany ŋunhi wäŋalil ŋunhi ŋarrany \q2 balaŋ walalaŋ gurrupana mägayamirrnydja rom.’” \p Ga bitjarryiny ŋayi ŋunhi God-Waŋarr waŋan bäydhi marrtjin ŋunhi djämapuynydja nhanukuŋ ŋorranan dhawar'yunawuynha, balanyamirriy yan ŋunhi ŋurruṉaŋgalyu muka yan waluy. \v 4 Bili ŋunha ga Ŋäthiliŋuŋur Djorra'ŋur bitjan waŋa gam', “Bala ŋayi God-Waŋarrnydja ŋayaŋu-ḏaw'yurrnydja dhuwalaŋuwuynydja ŋunhi wäŋapuynydja djämapuy 7-dhun waluy, bala yan ŋayi ŋir'yunminan.” \v 5 Ga dhuwalatjandhi bili yan gämurruwurr ŋayi ga bulu waŋa bitjan gam', “Bäyŋu yan walal dhu ŋunhi balayiny wäŋalil gärri, ŋunhi ŋarrany balaŋ walalaŋ gurrupanna, ŋunhiyiny ŋunhi mägayamirrnydja rom.” \v 6 Ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋurruŋu ŋäkul manymak dhäwu, yurr bäyŋun walal ŋunhi märranhany ŋunhiyiny mägayamirrnydja rom, bili walal raypirri-waḏatjthin. Yurr ŋunhiyiny dhawu'-nhirrpanminyawuy baḏak yan ga ŋorra ŋamakuli' ga ḻapthunawuy gärrinyarawnydja ŋunhiwiliyiny wäŋalil mägayalilnydja. \v 7 Ga\x - \xo 4:7 \xo*\xt Psalm 95.7-8\xt*\x* dhä-dhuḏitjtja ŋayi God-Waŋarr waŋan yolŋuwal yäkuwal Daybitkala,\f * \fr 4:7 \fr*\ft David\ft*\f* märr ŋayi dhu buluyi ŋunhiyi dhawuny' yuṯakum, bitjarr yan nhakun ŋarra gan ŋunhi lakaraŋal ŋäthil, \q1 “Ŋuli nhe dhu ŋämany ŋanya rirrakaynydja dhiyaŋuny bala, \q2 yakan ŋayaŋuny dhaḻ'yunmirr.” \p \v 8 Ŋunhi balaŋ ŋayi Djatjuwaynydja\f * \fr 4:8 \fr*\ft Joshua\ft*\f* gurrpana ŋunhiyi mägayamirrnydja rom ŋunhi God-Waŋarryu dhawu'-nhirrpar, ŋayiny balaŋ ŋunhi God-Waŋarryuny yakan buluny lakaranha ŋula wiripuny walu ŋir'yunminyaraw. \v 9 Ga ŋunhiyiny mägayamirr rom walalaŋguny ŋunhi Godkalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ ŋorra yan baḏak, balanyayi bili yan nhakun ŋayi God-Waŋarr nhinan goŋ-dhawar'yunamirriynha waluy. \v 10 Ŋuriŋiyiny ŋunhi waluy nhanŋuny dhu ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋu walal gulŋiyin mägayamirrilila romlil, nhakun walal dhu ŋir'yunmirra djämaŋurnydja walalaŋgiyingalaŋaŋur, biyak yan bili nhakun ŋayi God-Waŋarr ŋir'yunmin nhanukiyingal ŋayi djämaŋur. \v 11 Limurrnydja dhu djämany ŋamathaman märranharawnydja ŋurikiyiny ŋunhi mägayaw, märr dhu yakan ŋula waŋganydja yolŋu galkirri bitjarr nhakun walal witjarryurr, bili walal raypirri-waḏatjdhin. \p \v 12 God-Waŋarrwuny dhuwal dhäruk walŋa warray, djäman ŋuli ga ŋunhi ŋula nhäny mala; balanyan ŋayi ŋunhi nhakun mandjawak gali'-märrma', yurr djinbulknha dhikan mirithirra. Bili ŋuriŋiyiny ŋunhi God-Waŋarrwalnydja dhärukthu ŋuli mar'wakmaraman yan dharpumany yolŋuwnydja ŋayaŋu, bala ŋayi ŋuli marrtji mala-djarr'yunna ŋunhi nhäny mala limurruŋguŋuny yolŋuwnydja guyaŋanhawuy ga djäl mala ga nhaltjan ŋayi ŋuli ga ŋunhi guyaŋa murrŋa, barrkuwatjkuman ŋuli marrtji, gänaŋ'maraman ŋuliŋurnydja Birrimbirrwal God-Waŋarrwalnydja ŋunhi guyaŋanhaŋur, bitjanna nhakun ŋuli ga ŋunhi yolŋuy gänaŋ'maram djukurrnha beŋur djinawa'ŋur ŋarakaŋur.\fig Sword (dagger)|src="LB00202C.tif" size="Span" loc="HK" ref="Yeburu 4.12"\fig* \p \v 13 Bäyŋun gi ŋunhi ŋula nhäny ŋorri djuḻuḻ'yunawuynydja nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur, bili nhä mala bukmak ŋunhi nhanukuŋuny djämapuy ŋunhiyiny warrpam'nha gaykarraŋŋura, nhäman ŋayi ga warrpam'nha. Ga bukmaknha yan limurr dhu boŋguŋ ŋunhi lakaranhamirrnydja nhanukal. \s1 Djesuny dhuwal Yuwalknha yan Ŋurruḏawalaŋu Djirrikaymirr \s2 Jesus the Great High Priest \sr Yeburu 4.14—5.10 \p \v 14 Yurr limurruŋguny ŋunhi Yuwalktja Ŋurruḏawalaŋu Djirrikaymirr ŋayipin yan Djesun, ŋunhi ŋayiny bilin marrtjinan bala gärrinan djiwarr'lila. Yo limurrnydja dhu ga ŋayathamany baṯ-bitjanna ŋunhiyiny mala märr-nhirrpanminyawuynydja ŋunhi limurr ŋuli ga dhäwu mala lakaranhamirr nhanukalaŋuwuy Djesuwalaŋuwuy ŋunhi ŋayi Gäthu'mirriŋu God-Waŋarrwu. \v 15 Ŋayipin ŋunhi yuwalktja limurruŋguny ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirr yolŋu Djesun, ga marŋgi ŋayi ga dhäkay-ŋäman ŋayi ŋuli ga limurrunhany yolŋu'-yulŋunhany, ŋunhi limurrnydja dhuwal yalŋgi warray ga ganydjarrmiriw. Ga ŋayipiny ŋunhi limurruŋgalnydja ŋurruḏawalaŋuy-djirrikaymirriy gan märraŋal balanyayi bili yan dharaŋana guwaḻ-ṉirr'maranhamirr rom, yurr bäyŋun ŋayiny ŋula nhä yätjkurr djäma. \v 16 Go walal, limurrnydja marrtjin galkithirra nhanukal God-Waŋarrwalnydja barrarinyamiriwnha yakan limurr dhu ga ŋunhi gorany ga rum'rumdhundja nhanŋu, bili ŋayiny ŋunha märr-ŋamathinyamirr warray ga maŋutji-wuyun ŋayi ŋuli ga limurruŋ. \c 5 \p \v 1 Yo, bukmak ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirr mala ŋunhi walalany ŋuli djarr'yunna beŋur wiripuwurruŋgal ŋunhi ḏirramuwurruŋgal, walalnha dhu ga ŋunhi dhärrany maŋutji-lakaranhamirrnydja ŋunha wiripuwurruŋguny yolŋu'-yulŋuw, walalaŋgun ŋunhi djäma ŋunhalnydja ŋunhi Ŋärra'ŋurnydja, mundhurr-wurrupanna dhu ga bukumirriyaman, märrliyaman manapan nhanukala God-Waŋarrwala dhuwurr-yätjnha yolŋuwnha walalaŋ. \v 2 Ga djämany nhanŋu ŋunhi ŋurikiyiny ŋurruŋu-djirrikaymirriwnydja ŋayi dhu ga djägany gurrum'thun yan ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi djäl-gänuŋumirriwnydja ga dhuŋamirriwnydja, bili ŋayipiny ŋunhiyiny ŋunhi ŋurruŋu-djirrikaymirrnydja yolŋu ga balanyayi bili muka yan ŋayaŋu-yalŋgi. \v 3 Ga dhiyakiyin ŋunhi gämurruwny'tja ŋayi dhu ga ŋunhi ŋurruŋu-djirrikaymirriynydja mundhurr-gurrupan ŋurruŋuny nhanŋuwuynydja ŋathil ŋayi dhuwurr-yätjkurruw djaw'yunaraw, ga buluny ŋunha wiripuwurruŋgun muka yolŋu'-yulŋuw dhuwurr-yätjku djaw'yunaraw. \v 4 Ga ŋayipi yan God-Waŋarryu ŋuli ga dhuwal märramany djarr'yundja Ŋurruŋu-djirrikaymirrinhany. Bäyŋun yan ŋayi dhu ŋula gänany ḻiya-ŋärra'mirriyirr nhanukiyingalnydja ŋayi djälyu, nhakun muka ŋayipi yan God-Waŋarryu ŋunhi djarryurr märraŋal ŋanyanhany Yärannhany\f * \fr 5:4 \fr*\ft Aaron\ft*\f* Ŋurruŋu-Djirrikaymirr. \p \v 5 Ga\x - \xo 5:5 \xo*\xt Psalm 2.7\xt*\x* bitjarryi bili nhanŋuny ŋunhi rom maḻŋ'thurr Djesu-Christkuny. Ŋunhi ŋayiny ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirriyin, yaka ŋunhiyiny nhanukiyingalnydja ŋayi djälyu, märr dhu ŋunhi yolŋuny walal wokthunna nhanŋu, yurr bäyŋu warray. Ŋunhiny dhuwal ŋayipi yan God-Waŋarr warralkunhamin bala yan bäkumirriyaŋala ŋanya, lakaraŋalnydja ŋayi ŋanya ŋunhi bitjarra gam', \q1 “Nheny dhuwal ŋarrakun Gäthu'mirriŋu, \q2 dhuwandja dhiyaŋuny bala ŋarrany nhuŋu Bäpathinan.” \p \v 6 Ga\x - \xo 5:6 \xo*\xt Psalm 110.4\xt*\x* wiripuŋuminy ŋayi God-Waŋarr waŋan bitjarr gam', \q1 “Nheny dhu Djirrikaymirr wiyinŋuwnha yan nhinanharaw, \q2 balanyan bili gandany nhakun ŋunhi djirrikaymirr yolŋu yäku Melkitjidik.”\f * \fr 5:6 \fr*\ft Melchizedek\ft*\f* \p \v 7 God-Waŋarryuny gan ŋunhi ŋayathaŋal ganydjarr walŋakunharaw nhanŋuny Djesuwnydja beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhamirriŋurnydja romŋur. Ŋunhi ŋayi gan Djesu nhinan dhiyalnydja munatha'ŋurnydja wäŋaŋur, ga bukumirriyaŋalnydja ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarrwalnydja mirithinan yan yindiynha rirrakayyuny milkarriynha manapar ŋupar. Ga bukumirriyaŋalnydja ŋayi gan ŋunhi nhanukal muka God-Waŋarrwal, ŋunhi ŋayi gan ganydjarr ŋayathaŋal nhanŋu Djesuw walŋakunharaw beŋur dhiŋganhaŋur. Ga ŋayiny ŋanya ŋunhi God-Waŋarryuny ŋäkul, bili ŋayi gan nhanŋu ŋunhi yuwalkkuŋal yan buku-ŋal'yurrnydja nhanŋu ŋayaŋuynydja nyilŋ'maranhaminyaray ga dhayuŋanminyaray. \v 8 Ga bäydhi ŋayi ŋunhi Djesuny nhanŋuwuynydja yan God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋu, yurr ŋayi ŋunhi marrtjin yan ŋuliwitjarryiny romgurr dhaŋga-ḏirryunamirriwurrnydja, märr ŋayi dhu yuwalkkum yan marŋgithirr ŋunhi nhaltjan ŋayi dhu ga dhäruk märram ŋanya God-Waŋarrnha. \v 9 Yo Djesuny ŋunhi bilin nhakun gana'yinan God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur. Bili ŋayi marrtjin ŋuliwitjarryi ŋunhi dhaŋga-ḏirryunamirriwurr romgurr, ga dhiyaŋuny bala ŋayi dhu bitjandhi bili yan walŋakumdhi ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany dhäruk-märranhamirrinhany walalany. \v 10 Yo bitjarr ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarr dhäruk-nhirrpanminany, “Nheny dhuwal ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirra, balanyan nhakun ŋunhin yolŋu yäku Melkitjidiknha.”\f * \fr 5:10 \fr*\ft Melchizedek\ft*\f* \s1 Djägamirriyam ga märr nhe dhu yaka ḏiltji-bilyun God-Waŋarrwal \s2 Warning against turning away from God \sr Yeburu 5.11—6.12 \p \v 11 Dharrwa dhuwal gämurruny' ŋarra balaŋ gi nhumalaŋ lakaraŋuny. Yurr gumurr-ḏäl dhuwal dhuwurr-lakaranharawnydja bay', bili nhuma ŋuli ga dhuwal bulnhan bala marŋgithirrnydja dhiyakiyi dhäwuwny'tja galŋa-wurkmirr dharaŋanarawnydja dhiyak gämurruwny'tja. \v 12 Balanyaraynydja nhuma balaŋ dhuwal Marŋgi-gurrupanamirra mala, yurr baḏak yan napurrnydja nhumalany dhu ga dhuwal marŋgi-wurrupan yan, ŋunhiyiny ŋunhi ŋurruŋuny mala gämurru' marŋgi-wurrupanawuy ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan God-Waŋarryu lakaraŋal. Nhumany dhuwal djäl nhuma dhu ga ŋamun'kurr yan ḻuka ga yaka nhuma dhuwal djäl ŋurukuny ŋunhi ḏälwuny ŋathaw. \v 13 Bili ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga ŋamun'kurrnydja yan ḻuka, walalnydja ŋunhi balanyan nhakun dhä-ŋaminimirra yothun, ŋunhi walal yakan marŋgi nhä ŋayi ŋunhi yuwalktja ga dhukarr ŋorra. \v 14 Yo ḏälnydja dhuwal ŋatha ŋurikiwurruŋgun bili yan ŋunhi walal biliŋuwuynha birrka'yunawuynha, girirriknha, bilin walal gan marŋgithinan wanha ŋayi dhunupa dhukarr beŋur djarrpi'ŋur. \c 6 \p \v 1 Yaka limurr dhu ga dhuwal ŋunhi bili yan dhäwu mala lakaranhamirr ŋunhi nhä limurr gan ŋurruŋu marŋgithin Djesu-Christkalaŋuwuy, ganana limurr ŋunhiyiny dhäwu mala, limurr bitjanna gumurr'yunna marrtji, marŋgithirra mirithirra yan ṉiṉ'thunna, bukmakkun yan God-Waŋarrwalaŋuwnydja dhärukku. Yakan limurr dhu ga dhuwal balayi bili ŋurruŋulil dhäwulil roŋi'-ruŋiyirr: ŋunhi limurr dhu ganarrthaman limurruŋguwuy yätjkurrnydja dhukarr, bala märr-yuwalkthirra God-Waŋarrnhan. \p \v 2 Yo, dhiyakiyi mala muka limurr gan ŋunhi ŋäthilnydja marŋgithin, ŋunhiyiny balanya nhakun ḻukun ŋurikin buṉbuw. Bilin limurr dhuwal marŋgimirra, ŋunhi limurr gan buku-ḻuppuy raypirri' märraŋal dhiyal bala ŋunhi God-Waŋarrwal romŋur, ga bulu ḻiya-ŋayatham ŋuli yolŋuny. Ga bilin limurr gan dhuwal dhäwuny ŋäkula ŋunhi dhu gi yolŋuny walal boŋguŋ buluyi walŋathi dhiŋganhaŋurnydja, ga yalalaŋumirriynydja ŋunhi dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy bala ŋayi dhu gi ŋunhi God-Waŋarryuny limurruny barrkuwatjkuŋun mala-djarr'yunarawnha. \v 3 Yo ga ŋuli ŋayi dhuwal God-Waŋarrwuny nhakun ŋayaŋu, limurrnydja dhu mukthunna marrtji bala marŋgithirrnydja nhanukalaŋaw romguny. \v 4-6 Nhaltjanna walal dhu ŋunhi ŋunhiwurrnydja buluny roŋiyirr God-Waŋarrwalnydja, ŋunhi walal gan yaka muka djäga manymakkuŋal märr-nhirrpanminyawuywuny walalaŋguwuy walal? Bili muka walal gan ŋunhi God-Waŋarrwuny rom dhäkay-birrka'yurr, ga nhinan walal gan ŋunhiliyi djarraṯawun'ŋur. Ga bili muka walal ŋunhi märraŋalnydja Dhuyu-Birrimbirrnhany walŋalilnydja walalaŋgiyingal. Ga bili walal gan ŋunhi dhäkay-birrka'yurr, ŋunhi God-Waŋarrwuny dhuwal dhäruk latju' warray mirithirr, ga bili walal gan ŋunhi dhäkay-ŋäkul nhanŋu ganydjarrnydja mala ŋunhi mäwilimirrnydja ŋunhaŋuwuynydja bala yalalaŋumirriwuynydja. Bilin walal gan ŋunhi ganarrthaŋala walalaŋguwuy walal märr-nhirrpanminyawuynydja, ga bäyŋun walal dhu ŋunhi buluny roŋiyirr balany ŋunhi God-Waŋarrwalnydja romlil, walal dhu nhakun buluyi ḻiya-gulunybunhamirr ga malthunna nhanŋu God-Waŋarrwu, ŋunhiyiny nhakun walal ga buluyi dhuḻ'yun ŋanya Garraynha dharpalil mälakmaranhawuylil, ga ŋunhi dhu nhakun yolŋuynydja walal nhäma, bala walal dhu ga ŋunhi warku'yunna ŋanyanhan God-Waŋarrwun Gäthu'mirriŋunhany. \p \v 7 Ŋuli ŋayi dhu ga yolŋuy lämu-nhirrpan maŋutji ŋatha munatha'lil, bala ŋuli waltjaṉdhuny dharyunna, bala ŋuli ŋuthandja ŋunhi dharrwan mirithirra ŋathany. Ga ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryu nhämany, bala ŋayi ŋuli mirithirra yan ŋoy-djulŋithirrnydja. \v 8 Ga ŋuli ŋayi dhu ŋuthan ŋunhiliyi ḏirriṯirriny burrpuny, ŋula nhäny wakinŋuny dharpa borummiriwnydja ŋayiny dhu God-Waŋarryuny guykthunna, bala yan dhu ga ŋunhiyiny galkunna dhuŋgur'yunarawnha. \p \v 9 Yo marrkapmirr walal ḻundu walal, bäydhi napurr ga nhumalaŋ dhuwal ḏälyuny dhärukthu waŋa. Yurr napurr ga dhuwal nhumalany märr-yuwalkthirra, ŋunhi nhuma ga dhuwaliyi djämany ŋamathaman yan, ŋunhi ŋayiny ga God-Waŋarrnydja djäman nhumalaŋgalaŋuwurr walŋakurrnydja. \v 10 Bili God-Waŋarrnydja dhuwal dhuwurr-dhunupa, Ga yakan ŋayi dhu ŋunhi momany nhokuŋ djämapuynydja. Ga nhäma ŋayi ga nhuna ŋunhi nhe ga nhanŋu märr-ŋamathirr, ga ŋuliwitjandhin ŋunhi nhanukalaŋuwurra märr-ŋamathinyawurr nheny ŋuli ga ŋunhi guŋga'yundja wiripuwurrunhan yolŋuny walal, ga baḏak yan nhe ŋuli ga dhuwaliyi guŋga'yun yan. \v 11 Ga djälthirrnydja ŋarra ga dhuwal nhumalaŋ, nhuma dhu ga djämany manymaknha yan, ŋayaŋuynydja ralpa'-ralpaynha ga yän bili-i-i ga murrmurryurr nhuma dhu, märr nhuma dhu boŋguŋ märraŋ yan ŋunhi nhaku nhuma ŋuli ga dhuwali gatjpu'yun märranharaw, bili ŋunhiyiny dhu yuwalkthin yan maḻŋ'thurrnydja. \v 12 Yaka napurr gi dhuwal djälthi nhuma dhu ga nhinany yan ŋaraka-ŋurr'yundja ḏuŋḏuŋdhirrnydja. Malthurrnydja gi romguny ŋurikiwurruŋgun ŋunhi walal gan marrtjin yan märr-nhirrpanmin djawaryunamiriwnha, bala yan walal märraŋala ŋunhiyiny ŋunhi God-Waŋarrwuŋuny dhawu'-nhirrpanawuy. \s1 God-Waŋarryu dhawu'-nhirrpar Yipurayimnha, nhanukiyingal ŋayi yäkuynydja \s2 God promises Abraham with his own name \sr Yeburu 6.13-20 \p \v 13 Ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu dhawu'-nhirrpar Yipurayimnhany,\f * \fr 6:13 \fr*\ft Abraham\ft*\f* ŋunhiyiny dhawu', ga dhawuny' ŋayi ŋunhi nhirrparnydja wuṉḏaŋarrnha yanan yäkuynydja nhanukiyingalnha ŋayi. Bili bäyŋun gi dhuwal ŋula yol wiripuny yäku dhärri buluny gal'ŋu yindiny nhakun ŋayipiny ŋunhi God-Waŋarrnydja. \v 14 Ga bitjarra ŋayi ŋunhi waŋanany gam', “Dhuwandja ŋarra nhuna gumurrkuŋalnydja, bala ŋarra nhuna dhu gurrupandja dharrwan mirithirra djamarrkuḻiny'.” \v 15 Bala ŋayiny gan ŋunhi Yipurayimdja galkunminan ŋurikiyiny dhawuw', ga märraŋal yan ŋayi ŋunhiyi yulŋuny, ŋunhi nhä ŋanya God-Waŋarryu dhawu'-nhirrpar. \v 16 Ŋunhi ŋuli yolŋuy dhawu'-nhirrpan wiripuŋuny yolŋuny, ga waŋany ŋayi ŋuli ŋunhi guykthundja yäkuynydja nhä mak bundurryuny wiripuŋuwala yolŋuwal, ŋunhi ŋayi märr yäku-ḏumurr, ga yakan nhanukiyingalnydja ŋayi yäkuy, märr ŋayi ŋuli ŋunhi dhäruk-mukmaraman, ga dhärrany ŋuli ga ŋunhi guykthunawuynydja dhäruk djambimiriwnha. \v 17 Ga bitjarryin ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny walalanhany dhawu'-nhirrpar yäkuynydja nhanukiyingala yan ŋayi, märr ŋuriŋiyiny gan maŋutji-lakaraŋal ŋunhi nhanukuŋuny dhäruk-nhirrpanminyawuy dhu ga dhärra wiyinŋumirriwnha yan djambimiriwnha. Bala ŋayi ŋunhi dhäruk-nhirrpanminyawuynydja rulwaŋdhurrnydja dhawu'lila wuṉḏaŋarrkuŋalnha nhanukiyingala ŋayi yäkulilnydja. \v 18 Yo God-Waŋarryuny ŋuli gi ŋunhi bäyŋun nyäḻyurr lakaraŋ. Ga ŋunhiyin ŋayi ŋunhi God-Waŋarrwu dhäruktja ga dhawuny' dhärran yan dhu ga wiyinŋumirra djambimiriwnha. Ga dhiyakiyin ŋunhi märrwu limurrnydja ŋunhi limurr ga God-Waŋarrwal dhunukuŋur nhina limurrnydja dhu ga nhinany ŋayaŋu-mulka'yirra, märr-bitjunmirra marrtji ŋurikin, ŋunhi ŋayi limurruny dhawu'-nhirrpar. \v 19 Ga ŋayaŋu-gatjpu'yunawuynydja limurruŋ ŋunhi balanyan nhakun baḻaŋun walŋawnydja limurruŋgalaŋaw ḏälnha mirithirra wingil'yunamiriwnha. Ga ŋuriŋiyiny ŋunhi ŋayaŋu-gatjpu'yunawuyyuny limurruŋgal ga gämany dhu limurruny balan ŋunhawala djiwarr'lila yuwalklila Ŋärra'lil. \v 20 Ga ŋayipiny ŋunhi Djesuny ŋurruŋu-djulkthurra limurruŋ, ga ŋunhayin ŋayi ga nhinany djiwarr'ŋura yuwalkŋura Ŋärra'ŋur, ŋurruḏawalaŋun djirrikaymirrnydja wiyinŋumirriwnha nhinanharaw, ga gandany ŋayi ŋunhi balanya bili yan nhakun ŋayin Melkitjidiknha.\f * \fr 6:20 \fr*\ft Melchizedek\ft*\f* \c 7 \s1 Djirrikaymirr mala beŋur yarraṯaŋur Melkitjidikkal \s2 The priestly family of Melchizedek \sr Yeburu 7.1-28 \p \v 1 Melkitjidiktja\f * \fr 7:1 \fr*\ft Melchizedek\ft*\f* dhuwal Buŋgawa Ŋurruḏawalaŋu wäŋaw yäkuw Djaylamgu\f * \fr 7:1 \fr*\ft Salem\ft*\f* ga bulu ŋayi ŋunhi Djirrikaymirr God-Waŋarrwu ŋunhi ŋayi Garrwar Mirithirr. Dhurrwaraŋur mariŋurnydja bäy ŋayi Yipurayimdhu buma'-bumar rakunyguŋal yan wiripuwurruny buŋgawany mala. Bala ŋayiny ŋunhi Melkitjidiktja gumurr'yurra nhanŋu Yipurayimguny, bala ŋayi ŋanya buku-wurrpara, bala yan ŋayiny Melkitjidiktja bukumirriyala Yipurayimguny. \v 2 Ga dhunupan yan ŋayiny ŋunhi Yipurayimdhuny\f * \fr 7:2 \fr*\ft Abraham\ft*\f* marrtjin mundhurrnha ŋanya gurrupar bukmak yan beŋur ŋunhi nhanukiyingal ŋayi girri'ŋur ga nhä mala, ga mala-wulkmaraŋalnydja ŋayi marrtjin ŋunhi mundhurrnydja mala goŋ-märrma' yan. Ga Melkitjidiktja dhuwal mayali' yäku; “Ŋurruḏawalaŋu Dhuwurr-dhunupaw romgu.”\f * \fr 7:2 \fr*\ft King of Righteousness\ft*\f* Ga wiripuny ŋayi ŋunhiyi wäŋa yäku Djaylam, ga mayaliny' ŋayi ŋunhi “Mägaya,” ŋunhi ga maŋutji-lakaram ŋanya Melkitjidiknha ŋunhi ŋayi wiripuny “Ŋurruḏawalaŋu Mägayaw romgu.” \v 3 Yaka limurr dhuwal yuwalktja marŋgi yol ŋayi ŋunhi, bili bäyŋu ga ŋunha ŋanya lakaram, yol nhanŋu bäpa'mirriŋu ga yol nhanŋu ŋäṉḏi'mirriŋu ga yolkal ŋayi mala-ŋurrkanhawuyŋur beŋur bili yan ŋurruyirr'yunaŋur ga yän bili-i-i ga dhä-dhawar'yunamirrilil. Ŋayiny ŋunhi balanyan nhakun God-Waŋarrwun Gäthu'mirriŋu ŋunhi dhu ga nhina Djirrikaymirr bitjanna bili yan wiyinŋumirra. \p \v 4 Yo! Ŋayiny nhakun ŋunhi Melkitjidiktja bulun dhika ŋurruŋun, bili ŋayiny ŋunhi limurruŋgalnydja ŋurruŋuy märi'muynydja Yipurayimdhuny mundhurr-wurrupar ŋanya Melkitjidiknhany mala-wulkmaraŋal gurrupar goŋ-märrma' ŋula nhäny malany girri', ŋunhi ŋayi gan märraŋal mariy romdhu, ga gombu'-gumbuŋal ŋayi marrtjin wiripuwurruny miriŋuny mala. \v 5 Ga walalnydja ŋunhiwurrnydja ŋunhi walal waka'-ŋurrkanhawuy Lebaywuŋuny,\f * \fr 7:5 \fr*\ft Levi\ft*\f* ŋunhi walal Djirrikaymirr mala ŋunha ga rom Mawtjitjku\f * \fr 7:5 \fr*\ft Moses\ft*\f* waŋa Ŋärra'ŋur walal dhu wapmaram marrtji ŋunhiyi mundhurr-wurrupanawuy mala yolŋu'-yulŋuwuŋ bukmakkuŋ yan mala-wulkmaranhawuynydja goŋ-märrma', yaŋara'-bakmaram yan walal dhu moluy, bäydhi walal ŋunhi yolŋu'-yulŋuny waŋganydja miṯtji nhanukiyinguŋuny Yipurayimguŋuny yan mala-ŋurrkanhawuy. \v 6 Bäydhi ŋayi ŋunhi Melkitjidiktja yaka nhakun Lebaywalnydja yarraṯaŋur. Yurr ŋayiny ŋunhi Yipurayimdhuny gurrupar warray ŋanya mundhurr mala-wulkmaranhawuy goŋ-märrma'kunhawuy yan, ŋula nhä malany girri' nhanŋuwuy ŋayi. Bala ŋayi yan Melkitjidiktja bukumirriyaŋala Yipurayimguny, ŋunhi ŋayi märraŋal rom dhawu'-nhirrpanminyawuy God-Waŋarrwuŋ. \v 7 Yo ŋayin ŋuli ga ŋunhi ŋurruwuŋmirriynha ḻukunydjay'nha yolŋuy gurrupan ŋula nhä malany manymaktja ŋurukuny ŋunhi ŋurruwuykkuny wakinŋuwnydja yolŋuw. \p \v 8 Yo walalanydja ŋuli ganha ŋunhi Djirrikaymirriynydja mala märranhany mundhurr-wurrupanawuynydja moluny mala-gulkmaranhawuynydja goŋ-märrma' yan ŋäthilmirriyanhawuy gänaŋ'maranhawuy beŋuryiny ŋunhi yolŋu'-yulŋuwuŋuny wowurrpuynydja. Yurr bukmak djirrikaymirrnydja mala ŋuli rakunydhirr. Ŋunha Ŋäthiliŋuynydja ga Djorray' lakaram ŋunhi ŋayipin Melkitjidiknha ga walŋany yan nhinan. \v 9 Ga dhiyaŋuny bala walalnha dhu ga ŋunhi Lebaywala yarraṯaŋur yolŋuy walal märram goŋ-märrmany' mundhurr-wurrupanawuynydja' yolŋu'-yulŋuwuŋuny. Ga wiripuny ga ŋunhi bitjanna barraŋga'yun gam', “Ŋunhi Yipurayimdhuny mundhurr-gurrupar goŋ-märrmany' mala-wulkmaranhawuy girri' ga ŋula nhä malany, ŋanya Melkitjidiknhany. Ga ŋayiny nhakun ŋunhi Lebayyuny bitjarryi bili yan mundhurr-gurrupar Melkitjidiknha.” \v 10 Bili ŋayiny ŋunhi Lebaynydja bäyŋu muka yan balanyamirriyyiny maḻŋ'thurr, ga ŋunhi maṉḏa gumurr-bunanhaminany Yipurayimdja ga Melkitjidiktja. Ŋayiny nhakun ŋunhi Lebaynydja ŋunhiliyin maḻŋ'thurr, nhanukalaŋuwalnha Yipurayimgalaŋuwalnha mala-ŋurrkanhawuywal. \p \v 11 Yo! Bäydhi ŋunhi Mawtjitjkuny romdja ga waŋa, ŋunhi walal dhu ga Djirrikaymirrnydja mala märranhamirr beŋur bili yan yarraṯaŋur Lebaywal. Yurr bäyŋun gi ŋunhi ŋuriŋiwurruy Djirrikaymirriynydja mala ganydjarr ŋayathul walal dhu ḏarrtjalkkum ga yäraŋukum ŋula yolnhany yolŋuny. Ga yorrnha nhakun ŋunhi wiripuny Djirrikaymirr maḻŋ'thurr yurr balanyayin bili yan ŋayi ŋunhi gandany nhakun Melkitjidiknha, ga yakan ŋayi ŋunhiyiny beŋurnydja yarraṯaŋur Yärangalnydja!\f * \fr 7:11 \fr*\ft Aaron\ft*\f* \v 12 Bili ŋuli ŋayi dhu ŋunhi romdja bilyun wiripuŋuyirrnydja walalaŋguny Djirrikaymirriwnydja walalaŋ, nhaltjanna walal ŋuli ganha ŋunhi djarr'yunminya märranhaminya romgurr yan, ga ŋayiny dhu ŋunhi Mawtjitjkuny Rom Ŋärra'ŋurnydja bitjandhi bili yan bilyundhi yuṯathirryi. \p \v 13 Yo! Nhanukalaŋawuy muka limurr ga dhuwal waŋanhamirrnydja, limurruŋgalaŋuwuy Garraywalaŋuwuy, ŋunhi ŋayiny beŋur warray bäpurruŋur, ŋunhi gan bäyŋun balanyayi Djirrikaymirr djäma ŋunhili Ŋärra'ŋur. \v 14 Ga bukmaknha nhanŋuny ŋunhi marŋgi, ŋunhi ŋayiny beŋur warray yarraṯaŋur Djudawal.\f * \fr 7:14 \fr*\ft Judah\ft*\f* Bili ŋayiny ŋunhi Mawtjitjthuny\f * \fr 7:14 \fr*\ft Moses\ft*\f* bäyŋu warray ŋäthilnydja dhunapamirriyanha lakaranha Djudawalnydja bäpurruwal, ŋunhi walalnha dhu Djirrikaymirrnydja mala.\fig Altar of burnt offering|src="HK00256C.tif" size="Span" loc="HK" ref="Yeburu 7.13"\fig* \p \v 15 Ga bukmak dhuwal gämurruny' marrtji dhunupayirra, mayaliny' marrtji maḻŋ'thunna. Ŋunhi balanyayiny yolŋu nhakun ŋayiny Melkitjidiktja,\f * \fr 7:15 \fr*\ft Melchizedek\ft*\f* ŋunhi ŋayiny bäkumirriyanhawuynha, bilin Djirrikaymirra yan. \v 16 Ga yaka ŋanya ŋunhi märranha dhunupamirriyanha ŋuliwitjarrnydja romgurr Djirrikaykurrnydja, ŋany märraŋalnydja ŋanya ŋunhi, bili nhanŋuny ŋunhi walŋa dhawar'yunamiriwnha wiyinŋumirriwnha yan. \v 17 Bili ŋunha ga Ŋäthiliŋuynydja Dhuyu-Djorray' bitjan lakaram nhanukalaŋawuy gam', \q1 “Nheny dhu dhuwal Djirrikaymirr gupa-ḏälwun yan nhinanharaw, balanyan bili yan nhakun Melkitjidiknha.” \p \v 18 Ga dhuwalatjandhin romgurr ŋayiny ŋunhi Ŋäthiliŋuny Rom nhakun ŋurrkanhawuynha, bili ŋayi ŋunhi yalŋgin ga buruŋgulknha. \v 19 Ga bäyŋun ŋayi dhu ŋunhi ŋuriŋiyiny ŋäthiliŋuynydja Mawtjitjkalnydja romdhu ḏarrtjalkkumany ga yäraŋukumany ŋula yolnhany yolŋuny. Ga dhiyaŋuny bala dhuwal bulun dhika manymaknha limurruŋ rom-gurrupanawuy ga dhärra, ŋunhi limurr dhu ŋuriŋiyi gatjpu'yunaray galkithirra mirithirra yanan God-Waŋarrwalnydja. \v 20-21 Ga\x - \xo 7:20-21 \xo*\xt Psalm 110.4\xt*\x* God-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi dhawu'-nhirrparnydja dhiyakuny Djirrikaymirriw maḻŋ'thunaraw. Bili bäyŋu ŋayi ŋunhi ŋäthilnydja bitjarryi dhawu'-nhirrpar wiripuwurrunhany djirrikaymirriny mala, märr walal dhu ga djäma. Ga bitjarr ŋayi ŋunhi dhawu'-nhirrparnydja gam', \q1 “Ŋarrany dhuwal Waŋarr ga dhuwal ŋarra ga dhawu'-nhirrpandja, \q2 ŋunhi nheny dhu Djirrikaymirra, gupa-ḏälwun yan nhinanharaw! \q1 Dhuwandja ŋarra ga nhirrpandja yakaŋuwnha bilyunarawnydja!” \p \v 22 Ga dhiyaŋuny ga maŋutji-lakaram, ŋunhi Djesun limurruŋguny yuwalktja gal'ŋu yuṯany mel-wiḏi'mirrnydja wäwun, ŋunhi ŋamakulin' yan mirithirra gumurrkunhaminyawuy rom. \v 23 Ŋäthilnydja gan ŋunhi nhinan dharrwa mirithirr djirrikaymirr mala, yurr bukmak walal ŋunhi dhiŋga'-dhiŋgaŋal yulŋuny bili walal ŋunhi yolŋu mala balanya. \v 24 Yurr ŋayiny dhu ŋunhi Djesuny bäyŋun dhiŋgam. Ga nhinany ŋayi ga ŋunha Ŋurruŋun-Djirrikaymirra bitjanna bili yan wiyinŋumirra. \v 25 Ga bitjanna bili yan ŋayi dhu ga ŋunhi walŋakumany ŋunhiwurrunhany yolŋu'-yulŋuny ŋunhi walalany ŋayi ŋuli ga Djesuy waṉa-gama bala God-Waŋarrwal, bili ŋunhayin ŋayi walŋan ga nhinany Djiwarr'ŋura God-Waŋarrwala Dhunukuŋurnydja, waŋan ga bukumirriyaman manapan walalaŋgun ŋurikiwurruŋgun. \p \v 26 Djesun dhuwal ŋayipin yuwalktja dhunupany ga ganany' ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirr, ŋunhi ŋayi dhu limurruny yuwalktja guŋga'yun. Bili ŋayipin ŋunhi dharrpalnydja ga dhukunmiriwnydja balanyany garrkuḻuktja, yaka balanya nhakun dhuwal limurr dhuwurr-yätj mala, Ga nhä malany ŋunha djiwarr'ŋur ga nhina, nhanŋuny walal ga ŋunha Djesuwnydja mirithirra dhika märr-ŋal'yun, djuḻkmaraman ŋayi ga ŋunhi walalanhany. \v 27 Ŋuriŋiyi wiripuŋuynydja ŋurruḏawalaŋuy-djirrkaymirriynydja walal ŋuli ganha bitjana bili walu-ŋupana warrakan'nha bunha gulaŋ-waṉḏinyamaranha, dhurrthurryunaraw yolŋu'-yulŋuwnha dhuwurr-yätjkurruw. Ŋurruŋuny ŋayi ŋuli djäma ŋunhiyi dhurrthurryunawuy nhanŋuwuy ŋayi dhuwurr-yätjkurruwuy, märr ŋayi dhu God-Waŋarryu bäy-lakaram nhanŋu ŋathil ŋurikiyi yolŋuw yätjkurr. Ga dhäŋur beŋuryiny, ŋayi ŋuli djäma ŋunhiyi bili dhurrthurryunamirr ŋurukin wiripuŋuwnha yolŋuw walalaŋ bäy-lakaranharaw yätjkurruw. Ga yakan buluny ŋayiny dhu Djesuny dhiŋgam. Waŋganymirr yan ŋayi dhiŋgaŋalnydja, ga walŋa-gurrupanminany ŋanyapinya ŋayi maŋguny', ga ŋunhiyin bili yan ganan', bili ŋuliwitjandhi nhanukalaŋuwurr gulaŋ-waṉḏinyawurr ŋayi buwayakkuŋala ŋilimurruŋ yätjkurrnydja malany. \p \v 28 Ŋayiny gan ŋunhi Mawtjitjkalnydja Romdhu Maḏayin'thu waṉa-nhirrpar ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirriny mala, ŋunhi walal ŋayaŋu-yalŋgimirr ga dhukunmirr mala. Yurr nhanŋuny ŋunhi God-Waŋarrwuny dhawu'-nhirrpanawuy maḻŋ'thurr ŋapa-ŋupara nhanŋuny Mawtjitjkuŋuny Rom, ga ŋunhiyin ŋunhi nhanŋuwuynydja Gäthu'mirriŋu God-Waŋarrwuny, ŋunhi ŋayiny waṉa-nhirrpanawuynha Ŋurruŋu-Djirrikaymirr, ŋunhi yuwalktja gal'ŋu garrkuḻuk ga dhunupa, ga nhinany ŋayi dhu bitjanna bili yan wiyinŋumirra ga gupa-ḏälnha. \c 8 \s1 Djesun dhuwal limurruŋguny Ŋurruŋu-Djirrikaymirr \s2 Jesus is our High Priest \sr Yeburu 8.1-13 \p \v 1 Dhuwal ŋanapurr gan ŋunhi nhumalaŋgal lakaraŋalnydja ŋunhany ŋunhi djinawany' dhäwu gam', limurruŋguny ŋunhi ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirr yolŋu bilin ga nhinan God-Waŋarrwala dhunupa'ŋuŋura gali'ŋurnydja ŋunhan djiwarr'ŋura nhanukiyingala ŋayi djiwarr'puyyun galumanyaŋdhu. \v 2 Ga waṉa-nhirrpanawuynydja ŋayi ŋunhi ŋurukun bala yuwalkkun yan Ŋärrawny'tja djämaw ŋunhi God-Waŋarrwuŋun dhanuŋdhunawuy, yakan ŋula yolkuŋ munatha'wuywuŋ yolŋuwuŋ djämapuy. \p \v 3 Yo bukmak dhuwal ŋunhi ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirrnydja yolŋu walal God-Waŋarrwuŋ yan maŋutji dhunupayanhawuy, ŋunhi walal dhu ga mundhurr-wurrupan God-Waŋarrnha ŋula nhä mala balanya nhakun ŋatha, ga warrakan' ga wiripun wiripun mala. Ga djämany nhanŋu ŋunhi limurruŋgalaŋawnydja ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirriwnydja ŋayi dhu ga mundhurr-wurrupan ŋula nhä malany limurruŋgalaŋaw yätjkurruw. \v 4 Ga ŋunhi balaŋ ŋayi ganha dhiyalnydja yan banydjiny nhinanha munatha'ŋurnydja wäŋaŋur, ŋayiny balaŋ ŋunhi yakan djirrikaymirriyinya. Bili ŋunhi wiripuwurruynydja gan djirrikaymirriy walal bitjarryi yan bili gurrupar mundhurr God-Waŋarrwu, ŋunhiny walal gan Mawtjitjkalaŋuwnha\f * \fr 8:4 \fr*\ft Moses\ft*\f* romguny yan malthurr. \v 5 Ga djämany mala walal ŋuli ga ŋunhi djäma dhiyalnydja munatha'ŋurnydja ŋunhiyiny yän nhakun wuŋuḻi, yurr bäkumirriyamany ŋayi ga ŋuriŋiyi ŋunhan bala djiwarr'nha wäŋa. Bili ŋunhi ŋayi marrtjin Mawtjitj girri'-ŋamathinany ŋurikiyiny Ŋärrawny'tja warkthunaraw, bala ŋayi God-Waŋarrnydja waŋanany nhanukal ḏälyun dhärukthuny bitjarrnha, “Djämany marrtji ŋamathaŋ yan, nhirrpulnydja marrtji romgu yan malthurrnydja, biyak yan bili nhakun ŋarra nhokal gan milkuŋal ŋunhal ŋunhi bukuŋur.” \v 6 Yurr ŋayiny ŋunhi Djesuny djirrikaymirryin, ga bulun nhanŋuny ŋunhi djäma djuḻkmaraŋala gan ŋunhi wiripuwurruŋguny dhuwalaŋuwuywuny munatha'wuywuny djirrikaymirriw mala. Ga djämany ŋayi ŋunhi yuṯan yan romdja. Yo nhanukuŋuny ŋunhi God-Waŋarrwuŋuny gumurrkunhaminyawuynydja rom, bulun dhika gänaŋ'thunna gan ga yindin yan, ga latjun' mirithirra. \v 7 Ga ŋuli balaŋ ŋayi ŋunhi ŋurruŋuny gumurrkunhaminyawuy rom yakany miḏikinya, ŋayiny balaŋ ŋunhi yakan wiripuynydja romdhu ŋapa ŋupana. \v 8 Yurr\x - \xo 8:8 \xo*\xt Jeremiah 31.31-34\xt*\x* ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny maḻŋ'maraŋalnydja ŋunhiyiny ŋunhi ŋurruŋunhany gumurrkunhaminyawuynha romnha ŋunhiyiny yaka warray gana', \q2 bala ŋayi bitjarra waŋanany gam', \q1 “Waluny ga dhuwal marrtjin ŋunhi ŋarra dhu djämany wiripun dhukarrnydja ŋurikiyiny ŋunhi yuṯawnydja romgu, \q2 nhumalaŋguny ŋurikiwurruŋguny Djuw\f * \fr 8:8 \fr*\ft Jews\ft*\f* malawnydja ŋunhi nhuma ga nhina Yitjural\f * \fr 8:8 \fr*\ft Israel\ft*\f* ga Djudaŋur\f * \fr 8:8 \fr*\ft Judah\ft*\f* wäŋaŋur. \q1 \v 9 Yurr dhuwaliyiny dhu ŋunhi yuṯany gumurrkunhaminyawuy rom \q2 yakan balanyany nhakun ŋunhi ŋarra mala-ŋurrkanhaywuywal walalaŋgalaŋuwal djäma. \q2 Bili balanyamirriynydja ŋarra muka walalany gan ŋunhi ŋurru-warryurrnydja dhawaṯmaraŋalnydja beŋurnydja ŋunhi Yetjipŋurnydja\f * \fr 8:9 \fr*\ft Egypt\ft*\f* makarrŋur wäŋaŋur. \q1 Yurr walalnydja ŋunhi yaka warray ŋarranhany dhäruktja märranha, \q2 buthurun walal gunganhamin ŋarrakuny. \q1 Bala yan ŋarrany walalaŋ ḏiltji-bilyurra ga ganarrthaŋala walalany.\fig Tabernacle or tent meeting|src="LB00259C.tif" size="Span" loc="HK" ref="Yeburu 8.9"\fig* \q1 \v 10 Ga dhuwandja ŋarra dhu dhiyaŋuny bala nhirrpanna ŋarrakuwuy ŋarra yuṯan gumurrkunhaminyarawnydja rom nhumalaŋguny Yitjuralpuyŋuwnydja\f * \fr 8:10 \fr*\ft Israel\ft*\f* yolŋuw walalaŋ dhuwanna gam', \q1 Ŋarrany dhu dhuwal nhirrpanna ŋarrakuwuy dhawuny' ŋunhan ŋayaŋulila walalaŋgal, \q2 ga ḻiyaŋurnydja walalaŋgal dhu ga ŋunhi dhärran yan dhäruktja ŋarra. \q1 Ŋarrany dhu walalaŋgun God-Waŋarr, \q2 ga walalnydja dhu ŋunhi ŋarrakun yolŋu walal. \q1 \v 11 Bäyŋu nhakun walal dhu ga ŋunhi buluny waŋanhamirr ga marŋgi-gurrupanmirrnydja bitjanmirrnydja, \q2 ‘Way ŋathil walal marŋgithi Garraywu,’ bitjanmirrnydja bäyŋun, \q2 bili bukmaknha yan walal dhu ŋunhi marŋgin ŋarrakuny beŋur yumurrkuwal ga ŋaḻapaḻmirriwal ŋurrkam. \q1 \v 12 Ŋarrany dhu ŋunhi bäy-lakaraman walalaŋ dhuwurr-yätjpuynydja djämapuy, \q2 bala ŋarra dhu yan moman ŋunhiyiny yätjkurrnydja mala walalaŋ.” \p \v 13 Ŋunhi ŋayi bäkumirriyaŋal ŋunhiyiny yuṯany gumurrkunhaminyawuy rom, ŋunhiny ŋayi dharapul djaw'yurr ŋunhan ŋäthiliŋunhan. Yo ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋula nhä ŋäthiliŋuyirrnydja buruŋgulkthirrnydja, ŋunhiny dhu winya'yunna yan buwayakthirra dhu. \c 9 \s1 Djiwarr'ŋur Ŋärra' \s2 The heavenly tent \sr Yeburu 9.1-22 \p \v 1 Ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu ŋurruŋuny gumurrkunhaminyawuy rom djäma Djuw malawalnydja, ŋunhiliyiny ŋayi gan dhuwurr-lakaraŋal ŋunhi nhaltjan walal nhanŋu dhu ga buku-ŋal'yun, ga nhäthinya wäŋa nhanŋu dhu ga dhärra buku-ŋal'yunaraw. \v 2 Yurr wäŋany nhanŋu gan ŋunhi dhärranany balanya nhakun yindi wiṉiṉ, ga djämany walal ŋunhi wiṉiṉnhany buṉbukuŋal, bala walal ŋunha ṉapuŋgany' gungaŋala manymakthun manydjarrkayny'tja, bala ŋayi ŋunhi märrma'yinan dhaḻakarrnydja. Ga ŋunhiliyi gan ŋärra'ŋurnydja dhärran djimuku' ŋäṉarr-gurthamirr, ga ŋunha gali'ŋurnydja gan dhärran bala'palan, ŋunhi walal ŋuli ganha dämban mala 12-nha rulwaŋdhuna ŋunhiwiliyi mundhurr-gurrupanan God-Waŋarrwun ga dhuwandja wäŋa dhuyun.\fig Interior of tabernacle showing furnishings|src="BK00278C.tif" size="Span" loc="HK" ref="Yeburu 9.1-2"\fig* \p \v 3 Ga ŋurikiyi ḏiltji-ḏuwaṯtja manydjarrkaw, ŋunha galiny' djinawany' mirithirrnydja, dhuyun mirithirra gan dhärran ṉuŋgaṯnha wäŋa. \p \v 4 Ga ŋunhiliyi ṉuŋgaṯŋurnydja wäŋaŋur gan dhärran djimuku' bulaymirr, ŋunhi walal ŋuli ganha wiyikan' buŋgan bäw'nha dhuŋgur'yuna ŋunhiliyi djimuku'ŋur yurr ŋapaŋura. Ga wiripu gan dhärran bathi ṉuŋgaṯ, bulaymirr gumurrkunhaminyawuynha bathi, ga ŋunhiliyiny gan bathiŋurnydja gärrin ḏämbumiriw girri' ṉuŋgaṯ mala. Waŋganydja ŋunhi banikin' bulaymirryi bili yan, ŋunhi gan ŋunhiliyiny maḏayin'nha ŋatha ŋorran yäku mana, ga waŋganydja dhoṉa Yärangu gaṉdji'yunminyawuy, ŋunhi ŋäthil yan gan ŋuliŋuryiny dhawaṯthurr ḏukitjtja, ga märrman' guṉḏan bilkpilknha maṉḏany, ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu ŋunhiwiliyin guṉḏalil gumurrkunhaminyawuynydja romdja nhirrpar 10-tja. \v 5 Garrwarnydja ŋunhalnydja ŋapaŋurnydja bathiŋur, yäkuŋur mel-wuyunawuyŋur nhinanhawuyŋur gan märrman' yolŋun maṉḏa djiwarr'puynha wuŋuḻin' dhärran, ŋunhi maṉḏa dharrpalnha maṉḏa, yurr maṉḏa gan ŋunhi binbarrnydja ŋayathanhamin ga beŋuryin gan maṉḏaŋgalnha ŋunhi djeŋarrany' dhawaṯthurr. Yo, dharrwa warray ŋarra balaŋ ganha ŋunhi lakaranhany ŋunhiŋuwuynydja God-Waŋarrwalaŋuwuynydja buṉbupuy, yurr dhuwaliyin bili yan; yakan ŋarra dhu bukmaktja lakaram. \p \v 6 Ga dhuwalyin ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu dhukarrnydja gurrupar djämawnydja ŋurikiny djirrikaymirriwnydja yolŋuw walalaŋ. Bitjanna bili walu-ŋupana walal ŋuli ganha ŋunhi marrtjinyany ŋunhiwiliyiny ŋärra'lilnydja, yurr warraŋullil yan, djämawnydja God-Waŋarrwuny. \v 7 Yurr bitjana bili dhuŋgarra ŋupanna waŋganydhu yan waluynydja, ŋayiny ŋuli ŋunhiyiny ŋurruḏawalaŋuny-djirrikaymirrnydja yolŋu marrtjinya gulŋiyinyany ŋunhiwiliyiny ṉuŋgaṯlilnydja wäŋalil. Ga ŋunhiyiny nhakun ŋayi ŋuli gänha maŋgun' warrakan'nhan mundhurr-gurrupanarawnha God-Waŋarrwun, ŋurruŋuny nhanŋuwuy ŋayi ŋurikiyi ŋurruḏawalaŋuw-djirrikaymirriw yätjkurruw bay-lakaranharaw, ga beŋuryiny wiripuwurruŋgun yolŋuw walalaŋ dhuwurr-yätjkurruw mala bäy-lakaranharaw ŋunhi walal ŋuli ganha djäma buku-wawu. \p \v 8 Ga ŋayiny ga ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny bukmakkuman lakaram bitjanna gam', “Bäyŋun dhu ŋunhi ŋula yol yolŋu gärri balany ŋunhi ṉuŋgaṯlilnydja wäŋalil, bili baḏak yan ŋayi ga dhuwal buku-ŋal'yunamirrnydja buṉbu dhärra wiṉiṉ yan.” \v 9 Yo. Ŋunhayiny mala ŋayi God-Waŋarryu gurrupar ŋäthil yan, yurr ŋunhiyiny wuŋuḻi yan balanya, mayali'mirr mala rom, ŋunhi ŋayi ga dhuwanna walu bäkumirriyam dhiyaŋun bala. Ŋunhi ŋuli ŋula yol yolŋu marrtji bala buku-ŋal'yunaraw nhanŋu God-Waŋarrwuny, yurr ŋayaŋuny nhanŋu dhu ŋunhi bäyŋun ḏarrtjalkkum ga yäraŋukum ŋuriŋiyiny ŋunhi mundhurryu malaŋuy ŋathaynydja ga warrakan'kalnydja maŋgu'-waṉḏinyaray. \v 10 Bili ŋunhiyiny mala munatha'wuy balanya nhakun ŋathany ga gapuny ga wukiṉḏiny' rom, ga buku-ḻuptja rom. Ŋunhiyiny dhu warraŋul yan dhuwal rumbal ḏarrtjalkkum ga yäraŋukum, yakan ŋunha djinawany' ŋayaŋuny yolŋunhany walalany. Dhuwaliyiny romnha ŋayi God-Waŋarryu gurrupar ŋäthil. Dhiyaŋ bala dhu ga dhärra nhakun guwarr, ga yan bili-i-i ga balanyamirriynha ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryu gurrupula yuṯan rom. \p \v 11 Yurr ŋayi ŋunhi Djesu-Christtja bunanany, bili ŋayi ŋunhi Ŋurruŋuḏawalaŋu-Djirrikaymirr yolŋu, ŋurukun ŋunhi ŋamakurruwnha romgu malaŋuw. Ga ŋunhayin ŋayi ga nhinany latju'ŋura dhikan Ŋärra'ŋurnydja dharrpalŋura, ŋunhi yakan yolŋuwuŋ goŋbuy djämapuy nhakun dhuwalaŋuwuy munatha'wuy. \p \v 12 Yo. Ga ŋayiny ŋunhi Djesu-Christtja marrtjinany balayi djiwarr'lilnydja buku-waŋgany yan, bala ŋayi gärrinan ŋunhiwiliyiny ŋunhi God-Waŋarrwalnydja Ṉuŋgaṯlilnydja Wäŋalil, yurr yaka ŋayi ŋunhi Djesu-Christtja gärrin gulaŋdhu warrakan'kalnydja, buliki'walnydja ga nanikutkalnydja maŋguy'; ŋunhiyiny ŋayiny gulŋiyin nhanukiyingal warray ŋayi maŋgu'-waṉḏinyaray. Ga ŋuliwitjarryin ŋunhi nhanukiyingalaŋuwurra maŋgu'-waṉḏinyawurrnydja ŋayi walŋakuŋalnydja limurrunhany, märr limurrnydja dhu ga nhina ŋunhiliyiny ŋunhi walŋathinyamirriŋurnydja romŋur wiyinŋumirra yan dhawar'yunamiriwnha. \p \v 13 Ga ŋuriŋiwurruynydja wiripuwurruynydja djirrikaymirriy walal ŋuli ganha märranha nanikutku ga bulikiw'nha gulaŋ, ga ŋunhi walal ŋuli bunhany rumbalnydja ŋunhiyi bulikinhany, bala walal ŋuli marrtjinya ganuny' wapmaranhan. Ga ŋunhi walal ŋuli maŋgu'nhany warrakan'ku ga ŋurrŋgitj'tja bikpikthunan yolŋuwalnha walalaŋgal rumballil, ŋurikiwurruŋgala ŋunhi walal ŋuli ganha dhuḏi-yarrkyarrkthuna, gänaŋ'thuna God-Waŋarrwal ŋula nhaliy malaŋuy romdhu. Bala walal ŋuli yurrnha nhakun rom-ŋamathinyany ŋuriŋiyiny maŋguy'nha warrakan'kala, ga ŋurrŋgitjthun. Ga dhäŋur beŋuryiny bala walal ŋuli marrtjinyan buku-ŋal'yunan God-Waŋarrwun. Bili walal gan ŋunhi malthurrnydja ŋurikin bili yan walalaŋgiyingalaŋawnha romguny. \p \v 14 Yurr Djesu-Christkalnydja maŋguy' ga, djuḻkmaraman warrakan'kuny gulaŋ, bili ŋunhiyiny ḏarrtjalknha yan ŋula nhämiriwnha. Ga ŋuriŋin Walŋa-wiyinŋumirriynha Birrimbirryu ŋayi gurrupanminany ŋanyapinya ŋayi dhiŋganharawnydja limurruŋgalnydja dharapulŋur, bili ŋayaŋuny limurruŋ dhuwal bilin yäraŋun ga ḏarrtjalkkunhawuynha nhanukala Djesu-Christkala maŋgu'-waṉḏinyaraynydja. Yakan limurr dhu ga buluny djäma ŋula nhäny mala ŋunhi ganydjarrmiriwnydja rom ŋunhi limurruny dhu ga balan mel-warryun dhiŋganhamirrilila romlil; limurrnydja dhu ga yuwalkkuman yan djämany ŋurikiyiny ŋunhi walŋa-ḏikṯikkuny God-Waŋarrwu. \p \v 15 Ga dhiyakiyin ŋunhi ŋayaŋuwnydja ŋayipiny ŋunhi Djesuny Muṉuṉukunhamirra yolŋu ŋurikiyiny ŋunhi yuṯawnydja gumurrkunhaminyawuywu romgu; märr dhu walalnydja märraman yan ŋunhiyiny walŋa-wiyinŋumirrnydja rom ŋunhi dhawu'-nhirrpanawuynydja yurr romgurr yulŋuny. Ga ŋuriŋiwurruynydja ŋunhi ŋayi God-Waŋarr wäthurr walalaŋ, nhanukiyingallilyaŋal ŋayi, bili ŋuliwitjanna dhiŋganhawurrnydja Garraywalaŋuwurra ŋunhi ŋayi walalany buluyi nhakun roŋanmaraŋal beŋur ŋunhi yätjkurruŋurnydja romŋur malaŋuŋur, ŋunhi walal gan bakmaraŋal muka ŋunhiyiny ŋunhi ŋäthiliŋuny gumurrkunhaminyawuy rom mala. \p \v 16 Yorrnha ŋayi ŋuli yolŋu ŋunhi dhiŋgamany, ŋurruŋuny ŋathil ŋayi dhu ŋanyapinya ŋayi ŋayaŋu-lakaranhamirr ŋuruk ŋunhi girriw' malaŋuw nhanukalaŋaw ḏämbu-monhawuywu yolnha ŋayi dhu bäkumirriyam ŋurikiyi märranharaw. \v 17 Ga yaka ŋayi dhu ŋunhi yänayiny märram ŋunhiyiny dhä-buŋgandja girri' ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhiyi yolŋu girri'-waṯaŋuny baḏaktja yan walŋany ga nhina, yalalan ŋayi dhu ŋunhi märramany dhä-duḏitjnha gupaŋura nhanukal. \p \v 18 Ŋunhalnydja ŋunhi ŋurruŋuŋurnydja romŋur gumurrkunhaminyawuyŋur warrakan'kalnydja maŋgu'-waṉḏinyaray ŋuli maŋutji-lakaranha, ŋunhi ŋuli warrakan'tja dhiŋganhan yan. \v 19 Ŋurruŋuny ŋayi Mawtjitjthu\f * \fr 9:19 \fr*\ft Moses\ft*\f* rom-lakaraŋal gan bukmak yan dhäruk-gurrupanminyawuy rom mala yolŋuwal walalaŋgal Djuw\f * \fr 9:19 \fr*\ft Jews\ft*\f* malawal. Bala ŋayi ŋuli bulikinhany ga nanikutnhany maŋguny' märranhan, ga maŋutji-manapanany ŋayi ŋuli ŋunhi gapulila. Ga beŋuryiny ŋayi ŋuli ŋunhi bikpikthunan maŋguny' ŋunhawala ŋunhi God-Waŋarrwala Rommirrilil Djorra'lilnydja, ga bulu yolŋuwalnydja walalaŋgal muka, yurr bikpikthunany ŋayi ŋuli ŋunhi man'tjarryuny yäkuy “hyssop-thu,” ga wiripuny bimbiwal bulkay' yurr miku'mirriynha. \p \v 20 Bala ŋayi Mawtjitjtja bitjarra waŋan, “Dhuwanna ŋunhi maŋguny' ŋunhi ŋayi dhu ḏälkuman ŋunhiyin gumurrkunhaminyawuynha rom ŋunhi ŋayi God-Waŋarr dhäruk-nhirrpanmin nhumalaŋ malthunarawnha yanan.” \v 21 Ga bitjarryi bili ŋayi Mawtjitjthu ŋunhiyi maŋgu' bikpikthurryi ŋulatjarryiny ŋunhi dhuyukurrnydja buṉbukurr ga bukmaklil yan ŋunhi nhä mala marrtjin dhärra'-dharran ŋunhiliyi djinawa' Ŋärra'ŋur. \v 22 Ŋunha ga romdja barraŋga'yun ŋunhi dhu bukmak yan nhäny mala maŋguy' yurr'yun ŋunhiyiny dhu ḏarrtjalkthirra, ga ŋuli ŋayi dhu yakany maŋgu' waṉḏirr, ŋayiny dhu ŋunhi bäyŋun yan bäy-lakaranhamirrnydja rom maḻŋ'thun. \s1 Ŋayin ŋunhi Djesu-Christthun yolŋuy djaw'yurr dhuwurr-yätjtja yolŋuwnydja walalaŋ nhanukiyingala ŋayi mundhurr-wurrupanminyaraynydja \s2 Christ's sacrifice takes away people's sins \sr Yeburu 9.23-28 \p \v 23 Ŋunhiyiny ŋunhi rom ga buŋgul mala Mawtjitjkuŋuny gurrupanawuy, ŋunhiyiny wuŋuḻi ŋayi ŋurukuwuy djiwarr'puywu wäŋaw. Bala gan ŋunhi girriny mala yäraŋukuŋala buŋgulkurra yan romgurr. Yurr ŋunhalnydja bala ŋunhi yuwalkŋurnydja Ŋärra'ŋur djiwarr'ŋurnydja ŋunhiny mala dhu ŋunhi yäraŋuyam ŋurikiwuyyin banydjin djiwarr'puyyun yan dharrpalyu mala, ŋunhi bulun ŋayi dhika mirithirra ŋamakurra mundhurr-gurrupanminyawuy. \v 24 Djesu-Christtja yaka warray gärrinya ŋunhiwiliyi munatha'wuylilnydja ṉuŋgaṯlil wäŋalil, ŋunhi goŋbuynydja djämapuy buṉbu. Ŋunhiyiny wuŋuḻi yan, yän ga maŋutji-lakaram ŋunhiyi yuwalknhan buṉbuny God-Waŋarrwun. Djesu-Christtja ŋunhi marrtjin bala guliyinan ŋunhawala yanan djiwarr'lila, yuwalklila yan Ŋärra'lil. Ga dhiyaŋuny bala ŋayi ga ŋunha dhärrany galkin yanan God-Waŋarrwalnha dhunukuŋurnydja, waŋan ŋayi ga ŋanya God-Waŋarrnhan limurruŋgun guŋga'yunaraw. \p \v 25 Yo. Ŋayiny ŋuli ŋunhi Djuw-ny yolŋu ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirr gärrinya ŋunhiwiliyiny ŋunhi Ṉuŋgaṯlilnydja Ŋärra'lil dhuŋgarra-mandhinya goŋ-maŋgu'mirr yan, yurr marrtjinyany ŋayi ŋuli gärrinyany warrakan'kal warray maŋguy', yaka nhanukiyingalnydja ŋayi gulaŋdhu. Yurr Djesu-Christtja ŋunhi yaka warray gulŋiyinya dharrwamirr ŋunhawalnydja ŋunhi Ŋärra'lil djiwarrlilny'tja ŋunhi mundhurr-gurrupanarawnydja. \p \v 26 Ŋunhi balaŋ ŋayiny Djesu-Christtja ganha marrtjinya ga walŋa-gurrupanminya bitjanany bili dhuŋgarra-mandhinyany, ŋayiny balaŋ ganha ŋunhi ŋayaŋu-miḏikinyany dharrwamirra dhika dhäŋurnydja beŋur bili yan ŋurruyirr'yunaŋur ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu dhuwal wäŋany djäma. Yurr bäyŋu warray ŋayiny ŋunhi bitjarryi dharrwamirrnydja dhiŋgaŋal. Djesuny ŋunhi maḻŋ'thurr dhiyal munatha'ŋurnydja dhuḏi-yapalan galkin yanan dhawar'yunamirriynha waluy, ga dhiŋgaŋalnydja ŋayi ŋunhi buku-waŋgany yan, ga bilin, ga ŋuliwitjarryin ŋayi ŋunhi märr-dhunupany gurrupanmin ŋanyapinya ŋayi burakinyarawnydja, märr ŋayi dhu ŋunhi buku-waŋgany yan buwayakkumany dhuwurr-yätjkurrnydja rom. \p \v 27 Yo, limurrnydja dhu ŋunhi yolŋuny walal dhiŋgam waŋganymirr yan, ga dhäŋur dhiŋganhaŋurnydja bala limurr dhu ŋunhi waŋga'-waŋgany yan yolŋuny walal dhärriny gumurrŋurnydja nhanukal God-Waŋarrwalnydja mala-djarr'yunarawnydja. \v 28 Djesu-Christtja ŋunhi rakunydhin waŋganymirr yan buku-waŋgany, djaw'yunarawnydja dhuwurr-yätjkurruwnydja ŋunhi dharrwawnydja yolŋuwalaŋuw walalaŋ. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi roŋiyiny räliny, ŋunhiny ŋayi ga marrtji yakan bulu dhuwurr-yätjku djaw'yunaraw. Ŋunhiny ŋayi ga marrtjiny ŋurikiwurruŋgun bili yan walŋakunharawnydja ŋunhi walal ga galkunna nhanŋun. \c 10 \s1 Ŋäthiliŋuny dhuwal rom wuŋuḻi' yan ganydjarrmiriwnha, ga yuṯany dhuwal rom yuwalknha yan rumbalnha \s2 The old law is just a powerless copy, the new law is the true reality \sr Yeburu 10.1-18 \p \v 1 Yo ŋunhiyiny ŋunhi Djuw\f * \fr 10:1 \fr*\ft Jews\ft*\f* malawnydja rom, yaka ŋunhiyiny gana' wuŋuḻi yan balanya gan ŋorran, bäyŋu gan ŋamathaŋal maḻŋ'thurr ŋunhiyiny nhä malany ŋamakurrnydja, ŋunhi ŋayi dhu yalalaŋumirriynydja yuwalkkuŋun yan warraŋulthin maḻŋ'thurr. Yo bili dhuŋgarra-mandhin gan walalnydja ŋunhi djirrikaymirriynydja walal mundhurryu-gurrupar. Ga nhaltjanna ŋayi dhu ŋunhi buluny nhakun ŋuriŋiyiny ŋäthiliŋuynydja romdhu dhuwurr-dhunupayam ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ga marrtji galkithirr nhanukal God-Waŋarrwal? \v 2 Ga ŋuli walal balaŋ ŋunhi ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga buku-ŋal'yun God-Waŋarrwu yuwalkkunhawuynydja be ŋayaŋu-ḏarrtjalkkunhawuy dhuwurr-yätjŋurnydja romŋur, walalnydja balaŋ ganha ŋunhi yakan buluny buku-goranhany, bala walal balaŋ ŋunhi ḏaḏawyunan buluŋuŋurnydja mundhurr gurrupanaŋur God-Waŋarrwalnydja. \v 3 Yurr walalnydja ŋuli ganha ŋunhi baḏak yan warrakan'nhany maŋgu'-waṉḏinyamaranha bitjanan bili yan dhuŋgarra ŋupanan. Ga ŋuriŋiyiny gan ŋunhi maŋutji-lakaraŋal ŋunhi yolŋuny walal gan baḏak yan nhinan dhuwurr-yätjmirr nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur. \v 4 Yo! Bili ŋunhi buliki'walnydja ga nanikutkalnydja maŋguy' ŋuli bäyŋun yan buwayakkunha ŋula yolkuny yolŋuw rom-bakmaranhawuynydja. \v 5 Ga\x - \xo 10:5 \xo*\xt Psalm 40.6-8\xt*\x* dhiyakiyin ŋunhi gämurruw' ŋayiny gan ŋunhi Djesu-Christtja ḻiya-ŋamaŋamayunminany marrtjinyarawnydja räliny dhipalnydja munatha'lilnydja, bala ŋayi waŋanany God-Waŋarrwalnydja bitjarra, \q1 “Yaka dhuwal nheny djäl balanyarawnydja mundhurrwu ŋunhi ŋuli ga yolŋuy walal gäma nhakun warrakan' ga ŋula nhä ŋatha mundhurrwu-gurrupanaraw nhuŋuny. \q2 Bala yan nhe gurruparnydja ŋarranhany rumbalnha, märr ŋarrany dhu ŋunhi nhunanhany dhäruktja märraman.” \q1 \v 6 Yaka nheny ŋuli gi dhuwal ŋayaŋu-ŋamathi bathanawuywuny warrakan'ku \q2 ŋunhi ŋuli ga bärŋŋur nhära nhä mak mundhurr-wurrupanawuywuny dhuwurr-yätjkurruwnydja djaw'yunaraw. \q1 \v 7 Bala ŋarrany ŋunhi waŋan bitjarra, “Dhuwanna ŋarra God-Waŋarr, \q2 ŋunhi ŋarra dhu ga dhuwal djämany nhokalaŋuwurra yan djälkurrnydja, \q2 bitjan yan bili nhakun ga ŋunhi Rommirriŋur djorra'ŋur lakaram ŋarrany.” \p \v 8 Yo bitjarr ŋayi ŋunhi ŋurruŋuny waŋan, “Yaka nheny ŋunhi djälthinya ŋula warrakan'kuny mundhurrwu, nhä mak ŋula nhakuny ŋathawnydja mundhurrwu, nhä mak bathanawuywuny warrakan'ku, nhä mak ŋula nhakuny wiripuŋuwnydja mundhurrwu malaŋuw walal dhu ga gurrupan nhuna ŋurikiyi dhuwurr-yätjkurruwnydja romgu djaw'yunaraw.” Yo bitjarryin ŋayi ŋunhi waŋanany, bäydhi nhakun walal gan ŋunhi ŋurikiyiny bili yan romguny Mawtjitjkalaŋuwnydja\f * \fr 10:8 \fr*\ft Moses\ft*\f* malthurr. \v 9 Bala ŋayi Djesu-Christtja dhurrwaraŋur beŋuryiny waŋanan bitjarra, “Dhuwanna ŋarra God-Waŋarr, ŋarra dhu ga dhuwal djämany nhokalaŋuwurra yan djälkurrnydja.” Bala ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu ŋäthiliŋuny rom yarrkmaraŋala, ga ŋunhiwiliyiny dharapullil ŋayi nhirrpar yuṯan dhukarr. \v 10 Ga ŋunhi nhakun ŋayi Djesu-Christthu dhäruktja märraŋal God-Waŋarrnhany, nhäthinya God-Waŋarrwu ŋayaŋu nhanŋu, bala bilin nhakun dhuwal limurrnydja rurrwuyunawuynha ḏarrtjalkkunhawuynha limurruŋgalaŋaŋurnydja dhuwurr-yätjkurruŋurnydja romŋur, ŋulatjarryin romgurrnydja ŋunhi ŋayipin dhayuŋanmin nhanŋuwuynha rumbal burakinyarawnydja ŋunhin bilin waŋganymirra yan bukmakkun. \v 11 Yo walalnydja gan ŋunhi djirrikaymirriynydja yolŋuy walal bitjarr bili yan mundhurryu-gurrupar warrakan' God-Waŋarrwuny, bili walal gan ŋunhi yolŋuny walal dhuwurr-yätjtjinan yan walu ŋupara, bala gan ŋunhi ŋuriŋiyiny ŋunhi warrakan'kalnydja mundhurryu-gurrupanaray bäyŋun buwayakkuŋal yätjkurrnydja mala rom.\fig High priest in full regalia|src="LB00266C.tif" size="Span" loc="HK" ref="Yeburu 10.11"\fig* \v 12 Bala yan ŋayi Djesu-Christtja gurrupanminan nhanŋuwuynydja rumbal rakunydhinyarawnha, ŋunhi bili yan buku-waŋgany. Ga dhurrwaraŋur beŋuryiny ŋayi marrtjinan bala nhinanan galkin yanan God-Waŋarrwalnha dhunupa'ŋuŋura gali'ŋurnydja. \v 13 Ga nhinan ŋayi ga ŋunha galkunna God-Waŋarrwun, bäy ŋayi dhu boŋguŋ walalany djalkthurr ŋunhi miriŋuny walalany wakinŋukuŋun. \v 14 Yo ŋunhi bili ŋayi ŋunhi burakinany waŋganymirr yan buku-waŋgany, ga ŋulatjarryin ŋayi ŋunhi bukmaknhany yolŋuny walalany ŋayaŋuny ḏarrtjalkkuŋal, ŋunhiwurrunhany ŋunhi walal ŋuli marrtji dhayuŋanmirr yäraŋukunhaminyaraw ŋuruŋ ŋunhi nhanukal maŋguy'. \v 15 Ga bitjandhi bili yan ŋayiny ŋuli marrtji ŋunhi Dhuyuy-Birrimbirryuny lakaramdhi limurruŋgal marŋgikum limurrunhany. Ŋurruŋuny ŋayi ga bitjan lakaram gam', \q1 \v 16 “Ŋuli ŋayi dhu ŋunhiyiny walu buni, \q2 ga dhuwanna ŋunhi gumurrkunhaminyawuynydja rom ŋarra ga dhawu' nhirrpanna yolŋuwnydja walalaŋ ŋarrakalaŋaw. \q1 Ŋarrany dhu ŋunhi romdja mala ŋarrakuwuy nhirrpandja ŋunhan ŋayaŋulila walalaŋgal ga gänayi ŋarra dhu wukirri muḻkurrlilnydja walalaŋgal, \q2 bala walal dhu ga malthunna dhärukkuny ŋarrakalaŋaw.” \p \v 17 Ga buluny ŋayi waŋa bitjanna, “Bäyŋun buluny ŋarra dhu guyaŋa ŋula nhäny mala ŋunhi dhuwurr-yätjtja rom walalaŋ wiyin märramany, yänan ŋarra dhu ŋunhi buku-dhumukthirra.” \v 18 Yo bilin ŋayi gan ŋunhi yolŋuwnydja walalaŋ bäy-lakaraŋala yätjkurruwuynydja djämapuy, yakan walal dhu ga buluny yolŋuynydja walal gäma warrakan'nhany mundhurrwu-gurrupanaraw God-Waŋarrwuny ŋula nhakuny ŋunhi dhuwurr-yätjkuny djaw'yunaraw. \s1 Limurr marrtjin galkithirra God-Waŋarrwala \s2 Let us come near to God \sr Yeburu 10.19-39 \p \v 19 Yo yolŋu walal marrkapmirr walal, dhiyakiyin ŋunhi märrwu limurrnydja dhu ga ŋunhi marrtjiny baḻanydjarratjarran yan balany ŋunhi nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja Ṉuŋgaṯlil Wäŋalil, bili ŋuliwitjandhin ŋunhi Djesuwalaŋuwurra burakinyawurr. \v 20 Ŋunhi ŋayi ḻapmaraŋala limurruŋguny yuṯan dhukarrnydja walŋamirra ŋuliwitjarra ŋunhi manydjarrka'kurra ŋunhi ŋayi yarrar'yurr märrma'thinan, ŋunhi ga ŋuriŋiyiny maŋutji-lakaram rumbalnhan nhanŋu. \p \v 21 Bili ŋayi ŋunhi Djesu-Christnha limurruŋguny Ŋurruŋu-Djirrikaymirr ŋunhi ŋayin ŋuli ga God-Waŋarrwalaŋawnydja Ŋärraw' djäga. \v 22 Go limurrnydja marrtjin galkithirra nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja rum'rumdhunamiriwnha märr-nhirrpanminyaraynha yan limurruŋgiyingal. Bili ŋayi ŋunhi limurruŋ ŋayaŋuny rurrwuyurra ḏarrtjalkkuŋala nhanukiyingala ŋayi maŋguyny'tja, märr limurrnydja dhu ga dhärrany ŋoynydja-ḏälnha, ga bitjarryi bili ŋayi ŋunhi limurruny rumbalnydja rurrwuyurr ŋuriŋiyin ŋunhi gapuynydja garrkuḻukthun. \v 23 Go limurrnydja ŋayathamany baṯ-bitjanna ŋunhiyiny ŋunhi ŋayaŋu-gatjpu'yunawuynydja ŋunhi limurr ŋuli marrtji lakaranhamirr, bili limurrnydja ŋuli ga dhuwal märr-yuwalkthirrnydja nhanukal muka God-Waŋarrwal ŋunhi ŋayiny dhu djäman yan ŋunhi nhäny mala ŋayi ŋuli limurruny dhawu'-nhirrpan. Bili ŋayiny ŋunhi yuwalk yan märr-yuwalk. \v 24 Limurr yuwalkkuman djägany limurruŋguwuy limurr märr-yuwalknha yan, guŋga'yunmirrnydja ga bala-räli'yunmirra yan, märr limurr dhu ga ŋunhi rrambaŋin märr-ŋamathirr wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, ga djämany marrtji dhu manymaknha yanan. \v 25 Go limurr yakan djawaryundja buku-manapanminyaŋurnydja, ga yaka limurr dhu ḏaḏawyun buku-ŋal'yunaŋurnydja nhanukal; marrtjin limurr dhu ga yan gulyunamiriwnha. Wiripuwurrnydja ŋunhi Garraywalaŋumirr yolŋu walal ŋuli gi yakan waŋgany manapul wiripuŋuwalnydja Garraywalaŋumirriwal walalaŋgal. Bitjan bili limurr dhu ga marrtji bala ganydjarr-gurrupanmirrnydja guŋga'yunmirrnydja bala-räli'yunmirr yan, ga ŋayaŋu-rur'maranhamirr limurruŋgiyingal dhärukthuny, bili limurr ŋuli ga bilin nhakun nhäman ŋunhi Garraywuny dhuwal mala-djarr'yunamirrnydja walu marrtji galkithirra. \p \v 26 Bäyŋun gi dhuwal buluny ŋula ŋorri wiripuny mundhurr yätjkurruwnydja limurruŋgalaŋaw djaw'yunaraw, ŋuli limurr dhu ga dhuwal bitjandja bili yan yätjkurrnydja rom djäma, dhurrwaraŋur beŋurnydja ŋunhi limurr gan bilin nhakun marŋgithinan yuwalkkuny mala dhäwuw. \v 27 Yo, ŋunhiwurrnydja ŋunhi yolŋu walal miriŋun God-Waŋarrwuny, ga galkunna yan walal ga ŋunhi ŋayaŋu-barrarirra manapan mala-djarr'yunarawnha ŋunhi ŋayi dhu boŋguŋ walalany djuy'yurrnydja ŋunhawalnha ŋunhi dhawar'yunamiriwlila ga barrarinyamirrilila gurthalilnydja ŋunhi ŋayi ga nhära ŋunhayi ŋatŋatthun. \v 28 Ŋunhi ŋayi ŋuli ŋula yolthu yolŋuy rom ŋunhiyi Mawtjitjku\f * \fr 10:28 \fr*\ft Moses\ft*\f* bakmaranhany, maŋutjimarany nhakun märrma'walnydja yolŋuwal nhä mak ŋula ḻurrkun'kal yolŋuwal, ŋanyanhany ŋuli ŋunhiyiny yolŋuny dhunupan bunhan dhiŋganhamaranhan yan, bäyŋun nhanŋu ŋuli ŋunhi wiripuny yolŋu maŋutji-wuyuna ga walŋakunha ŋanya. \v 29 Ga nhaltjanna dhu ŋunhi ŋurikiyiny yolŋuw maḻŋ'thun ŋunhi ŋayi ŋuli ga nyamir'yun God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋuny, ga nhäŋiniŋ lakaram ŋayi ŋuli ga Djesuw maŋgu' ŋunhi gumurrkunhaminyawuy rom, ŋunhi ŋanya ŋuriŋiyi muka maŋguy' rurrwuyurrnydja yätjkurruŋurnydja romŋur? Ga wiripuny ŋayi ŋuli ga warku'yun ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrnha ŋunhi ŋayi Mel-wuyunamirr muka. Guyaŋi ŋathil, nhäthinyan nhanŋuny dhu ŋunhi balanyarawyiny yolŋuw dhä-gir'yunawuy maḻŋ'thurr, yindin muka mirithirra? … bili ŋurikiyi muka ŋayi gan ŋunhi ḻarruŋalnydja. \v 30 Limurrnydja dhuwal bili marŋgi ŋunhi ŋayi God-Waŋarr waŋan bitjarr gam', “Dhunupa dhuwal ŋarrakuny ŋunhi ŋarra dhu boŋguŋ buku-roŋanmaraŋuny nhanŋuny balanyayi bili yan,” ga wiripuny ŋayi bitjarr waŋan gam', “Garrayyuny dhu ŋunhi mala-djarr'yurra nhanŋuwuynydja yolŋuny walalany.” \v 31 Way! Walal mirithirra dhuwal ŋoy-gärrinyamirra romdja bay' ŋuli balaŋ ŋayi nhuna dhu ŋuriŋiyi walŋaynydja God-Waŋarryu maḻŋ'maram nhuna ŋunhiliny bili yan yätjkurruŋurnydja romŋur nhokiyingal nhe. \v 32 Guyaŋi ŋathil balayi roŋiyi, ŋunhi nhuma ŋurruŋu märraŋal djarraṯawun' God-Waŋarrwu. Balanyamirriynha ŋunhi nhuma marrtjin burakinany dharrwamirra yan dhika, ga nhinanany nhuma gan ŋunhi galŋa-miḏikinan yan. Yurr nhumany gan ŋunhi bitjarr bili yan marrtjin bala gulyunamiriw. \v 33 Yolŋuynydja walal ŋuli ga nhumalany dhuwal warku'yuna, nyamir'yuna, ga wiripuny walal ŋuli nhumalany yätjkurr-lakaranhanhan, ga bunhan ganha nhumalany ŋayaŋu-miḏikumanan. Wiripuny nhuma ŋuli märranha muka ŋunhiyi gumurr-ḏäl mala rom ga ŋayaŋu-wutthunamirr rrambaŋin nhuma ŋunha wiripuwurruynha Garraywalaŋumirriy mala. \v 34 Wiripuny nhuma ŋuli ŋayaŋu-wuyuna ŋurikiwurruŋ yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ŋuli ganha gulŋiyinya dharruŋguŋur, nhumany ŋuli marrtjinya guŋga'yunarawnha ga djägawnha walalaŋ. Ga ŋunhi walal ŋuli girriny' nhuŋu ga ŋula nhäny mala djaw'-djawyuna, nhumany ŋuli yakan warwuyunany, yanan nhumany gan ŋunhi ŋayaŋu-djulŋithinan nhinan, bili nhuma marŋgi ŋunhi ŋunhany djiwarr'ŋurnydja ga ŋorra bulun dhika dhaŋaŋnha mirithirra nhumalaŋguny nhä mala dhawar'yunamiriwnha. \v 35 Gatjuy mukthurr gi yan marrtjiny ŋoy-ḏälthi, ga yaka ŋurrkuŋuny nhuŋuwuy nhe märr-nhirrpanminyawuynydja, bili ŋayiny dhu boŋguŋ Garrayyuny nhuŋuny gurrupulyi buku-roŋanmaraŋdhi ŋunhiŋuwuyyiny mala yindin mirithirra. \v 36 Gatjuy nhininy gi ŋayaŋuynydja-galkunminyaraynha yan, märr nheny marŋgi, ŋunhi nhaltjan nhe dhu marrtji djäma God-Waŋarrwalaŋuwurr yan ŋayaŋuwurrnydja. Bala nhe dhu boŋguŋ märraŋun nhanukuŋuny God-Waŋarrwuŋuny, ŋunhi nhä ŋayi nhuna dhawu'-nhirrpar. \v 37 Bili\x - \xo 10:37 \xo*\xt Habakkuk 2.3-4\xt*\x* ŋunha ga Dhuyuŋurnydja Djorra'ŋur dhäruk waŋa bitjan, \q1 “Galki ŋayi dhu dhika Garraynydja bunan; \q2 märr gurririn yan ŋayi dhu galkundja yakan wiyindja.” \q1 \v 38 Ga ŋarrakuny yolŋu walal ŋunhi ŋayaŋu-dhunupamirrnydja dhu ga märr-yuwalkthirrnydja ŋarrakuwuynha yan, \q2 bala yan walal dhu walŋathirra. \q2 Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi waŋganydja ŋula yol yolŋu ḏiltji-gurrupanmirrnydja ŋarraku, \q2 ŋarrany dhu ŋunhi nhanukal yakan ŋayaŋu-ŋamathirr. \p \v 39 Limurrnydja dhuwal yaka balanyany yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ḏiltji-gurrupanmirrnydja bala yan winya'yundja muŋbunuman. Limurrnydja dhuwandja yolŋu walal märr-yuwalkthinyamirra mala, märr limurrnydja dhu boŋguŋ walŋa muka yulŋuny. \c 11 \s1 Märr-nhirrpanminyawuyyu limurr ŋuli dhuwal galkithirr God-Waŋarrwalnydja \s2 We come to God by faith \sr Yeburu 11.1-40 \p \v 1 Nhä dhuwal märr-yuwalkthinyawuynydja? Märr-yuwalkthinyawuynydja dhuwal balanya gam', ŋunhi limurr dhu ga yuwalkkumany yan märr-yuwalkthirr God-Waŋarrwalaŋawnydja dhärukku, dhukarr nhämany ga manapan ŋurikiyiny märranharaw ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu dhawu'-nhirrpar limurruny, ga yan bili ga märraŋ limurr dhu boŋguŋ ŋunhiyi, balanyayin ŋunhi märr-yuwalkthinyawuynydja. Ga ŋuli ŋarra dhu ŋunhi waŋa bitjandja gam', “Bäydhi mak ŋunhi ŋarra gi dhuwal yakany nhäŋu, yurr ŋarra ga dhuwal märr-yuwalkthirr yan ŋunhi nhä ŋayi God-Waŋarryu ŋarrany dhawu'-nhirrpar ŋunhiyin ŋarra dhu boŋguŋ märraŋuny.” \p \v 2 Ŋäthilnydja ŋunhi baman'tja ŋayipiny gan ŋunhi God-Waŋarrnydja walalaŋ wokthurra ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ limurruŋgalaŋuwnydja mala-ŋurrkanhayŋuw walalaŋ, bili walal gan ŋunhi yuwalkkuŋal yan märr-yuwalkthinany ga märr-nhirrpanminany nhanukal. \v 3 Ga ŋäthilnydja ŋunhi ŋurruyirr'yunamirriynydja waluy ŋayiny dhuwandja wäŋa bäyŋu muka yan, balanyamirriyiny ŋunhi bäyŋu yan ŋula nhäny maḻŋ'thuna. Yo, ga ŋuriŋiyin ŋunhi märr-yuwalkthinyaraynha limurruŋgiyingal limurr ŋuli ŋunhi marŋgithirrnydja ga dharaŋandja ŋunhi dhuwandja gan wäŋa maḻŋ'thurr God-Waŋarrwuŋuny dhärukpuy yan waŋanhawuy. Bala limurr ŋuli ga ŋunhi nhäman dhiyaŋuny bala maŋutjiynha limurruŋgiyingal limurr, nhä mala gan ŋunhi ŋäthil maḻŋ'thurr nhänhamiriw. Ga waŋganydhun yan limurr ŋuli ga ŋunhi marŋgithirrnydja ŋuriŋin bili yan märr-yuwalkthinyaraynha. \v 4 Waybulyuny\f * \fr 11:4 \fr*\ft Abel\ft*\f* gan ŋunhi ŋayathaŋal märr-nhirrpanminyawuy, bala yan ŋayi mundhurr-wurrupara God-Waŋarrwuny manymaknha mirithirra, ŋunhi God-Waŋarrnydja nhanukal mirithinan yan ŋayaŋu-ŋamathinany. Ga nhanukuŋuny ŋayi Gayinguŋuny\f * \fr 11:4 \fr*\ft Cain\ft*\f* mundhurr-wurrupanawuy djuḻkmaraŋala Waybulwalnydja mundhurr-gurrupanaray. Ga bäydhi ŋayi ŋunhi dhiyaŋuny bala Waybulnydja rakunynha, yurr märr-nhirrpanminyawuynydja nhanŋu baḏak yan walŋa. \v 5 Ga wiripuny yolŋu yäku Yenuk\f * \fr 11:5 \fr*\ft Enoch\ft*\f* ŋunhi ŋayi gan ŋayathaŋal märr-nhirrpanminyawuy, ga bäyŋun ŋayi ŋunhi rakunydhinany. God-Waŋarrnha ŋayi gan ŋunhi mirithin yan ŋayaŋu-manymakkuŋal, bala ŋayi yanan God-Waŋarryuny walŋan ŋanya märraŋal balan Djiwarr'lila. Ga bäyŋun walal rumbalnydja ŋanya maḻŋ'maraŋal. \v 6 Yo, bäyŋun dhu ŋula yolthu yolŋuy God-Waŋarrnhany ŋayaŋu-manymakkum, ŋunhi ŋayi ga yakany nhakun märr-yuwalkthirr. Limurr märr-yuwalkthirra God-Waŋarrnhany ŋunhi ŋayiny yuwalk yan, ga ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga yuwalkkuman yan ḻarrum nhanŋu, ŋayiny walalany dhu God-Waŋarryuny yuwalkkuman yan yaŋara'-bakmaram ŋunhiŋuwuyyiny. \v 7 Ga ŋayi wiripuny Naway\f * \fr 11:7 \fr*\ft Noah\ft*\f* gan ŋayathaŋal märr-nhirrpanminyawuy, yurr märrkurr barrarikurr nhanukiyingal ŋayi, bala ŋanya ŋayi yan God-Waŋarryuny ŋäthila marŋgi-gurruparnydja nhä dhu ŋunhi maḻŋ'thun walalaŋ yalalaŋumirr. Bala ŋayi ŋanya ŋunhi dhäruktja-märraŋalnha yan, bala yan ŋayi dhuḻ'yurra marthaŋaynha, ŋunhi walŋakuŋalnha ŋanyapinya ŋayi ga galkipuynhan gurruṯumirriny mala nhanŋu. Ga yurrnha dhuwal wäŋany munathany' buku-ḻupthurra gapuynha yindiynha, ga ŋuliwitjarryin ŋunhi romgurr ŋayi God-Waŋarryuny dhä-gir'yurrnydja yolŋunhany walalany dhuwalaŋuwuynhany munatha'wuynhany mala. Ga nhanŋuwuynydja Nawawnydja ŋayi gurrupar ŋamakulin' mirithirra rom walŋakunhamirra, ŋunhi ga maŋutji-lakaram bukmakkun ŋurikiwurruŋgun yolŋuw walalaŋ, ŋunhi walal ŋuli ga ŋayaŋu-manymakkum ŋanya God-Waŋarrnha. \v 8 Ga ŋayiny gan Yipurayimdhuny märr-nhirrpanminyawuy ŋayathaŋal, bala yan ŋayi dhäruktja-märraŋalnha God-Waŋarrnhany. Nhanŋuny ŋayi Yipurayimguny\f * \fr 11:8 \fr*\ft Abraham\ft*\f* God-Waŋarryu dhärukthu yan waŋganydhu lakaraŋal wäŋa yirralka, ŋayi dhu märraman nhanŋuwuynha ŋayi, yurr romgurr yulŋuny. Bala yan ŋayiny Yipurayimdhuny ganarrthaŋala nhanŋuwuynydja ŋayi ŋunhi nininyŋuny wäŋa bala yan marrtjinan balayin wäŋalil yuṯalila ŋunhi bäyŋu yan ŋayi nhänha maŋutjiy nhanukiyingal ŋayi. \v 9 Yo nhinany ŋayi gan Yipurayimdja märr-nhirrpanminyawuyyu ŋunhiliyiny mulkuruŋurnydja wäŋaŋur ŋunhi ŋanya God-Waŋarryu dhawu'-nhirrpar, yurr nhinanany ŋayi gan ŋunhi balanya nhakun mulkurun yolŋu yurr wiṉiṉŋur yan, ga maṉḏa wiripuny Yitjak\f * \fr 11:9 \fr*\ft Isaac\ft*\f* ga Djaykup\f * \fr 11:9 \fr*\ft Jacob\ft*\f* bitjarryi bili gan nhinan ŋunhiliyi, ga yalalaŋumirriynydja maṉḏany muka märraŋal ŋunhiyi bili yan dhawu' gumurrkunhaminyawuy rom, balanya bili yan nhakun nhanŋu Yipurayimgu. \v 10 Bili yuwalktja ŋayiny gan ŋunhi Yipurayimdja galkurrnydja ŋurukun bala yindiwnha wäŋaw bala'-dharrwamirriwnha, ŋunhi dhu ga dhärran yan bitjanna bili dhawar'yunamiriwnha, ŋunhi nhanukiyinguŋun yan yuṯuŋgurr-nhirrpanawuynydja ga djämapuynydja dhanuŋdhunawuynydja God-Waŋarrwuŋun. \p \v 11 Bäydhi ŋayi ŋunhi Djärany\f * \fr 11:11 \fr*\ft Sarah\ft*\f* worruŋu balanya miyalk djamarrkuḻiwny'tja märranharaw. Yurr ŋayiny gan ŋunhi Yipurayimdhuny baḏak yan ŋayathaŋal märr-nhirrpanminyawuynydja, ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryu djäman yan, nhaltjarr ŋayi ŋanya dhawu'mirriyaŋal ŋäthil, ŋayi dhu yothumirriyirr yan. Ga yuwalknha yan ŋayi ŋunhi gäŋalnydja ḏirramun yothuny. \v 12 Ga ŋayiny ŋunhi dhuway'mirriŋuny nhanŋu Yipurayimdja worruŋun balanyan ganydjarrmiriwnha, märr-ŋay'ŋay'mirra rumbal, galki dhiŋganharawnha. Yurr nhanukalaŋawurra yarraṯaŋur ŋunhi dhawaṯthurr mirithirra dharrwan waka'-ŋurrkanhawuynydja, balanyan malany nhakun ganyun malany dharrwan mirithirra ŋunha garrwarnydja wäŋaŋur, ga wiripuny balanyan nhakun munathan' malany raŋikurra ŋuli marrtji ŋorra. \v 13 Ga bukmaknha ŋunhi yolŋu'-yulŋuny murrmurryurrnydja dhiŋga'-dhiŋgaŋalnydja ŋunhiliyin banydjin yan. Yurr märr-nhirrpanminyawuynydja walal gan baḏak yan ŋayathaŋal, bäydhi ŋunhi walal bäyŋuny märraŋal ŋunhiyiny ŋunhi rom dhawu'-nhirrpanminyawuynydja. Yurr mirithin yan walal gan ŋunhi ŋoy-djulŋithinany dhukarr-nhäŋalnydja manapar, ŋurikiyiny romgu. Ga yuwalknha yan walal gan ŋunhi nhänhaminany balanyan nhakun mulkurun yolŋu walal, nhinan gan nhakun wiripuŋumin wäŋaŋur. \v 14 Ŋuli dhu ga ŋunhi bitjandhiny yolŋu walal waŋa dhäruk, ŋuriŋiyiny ga maŋutji-lakaram nhakun walal ga ŋunhi yuwalknha yan ḻarrumany yirralkawnydja walalaŋgiyingalaŋaw. \v 15 Ga ŋuli balaŋ walal ganha lakaranhaminya walalaŋgiyingalawuy ŋurikiwuyyi wäŋapuy ŋunhi walal ganarrthaŋal, walalnydja balaŋ ŋunhi bondi yan muka roŋiyinya balayiny ŋunhi wäŋalil yirralkalilnydja walalaŋgiyingal. \v 16 Yurr walal gan ŋunhi ḻarruŋalnydja ŋurukun bala wiripuŋuwnha wäŋaw djiwarr'puywun ŋunhi ŋamakuliw'nha. Bala ŋayiny gan ŋunhi God-Waŋarrnydja yakan nhakun goran walalaŋgal, ŋunhi walal gan bitjarrnydja waŋan, “Dhuwandja ŋanapurruŋgun God-Waŋarr.” Ga wäŋa ŋayi walalaŋ dhanuŋdhirr yindi mirithirr bala' dharrwamirr. \p \v 17-18 Ga ŋayiny ŋunhi Yitjaktja\f * \fr 11:17-18 \fr*\ft Isaac\ft*\f* dhawu'-nhirrpanawuy yothu ḏirramu nhanŋu Yipurayimgu, yurr ŋunhin bili yan waŋganynha ŋunhi ŋayin dhu mala-buma wiripuwurrunhany nhanukalnydja yarraṯaŋur. Yurr ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu birrka'yurrnydja waŋanany ŋanya Yipurayimnhany, ŋayiny yan nhanukal märr-nhirrpanminan, bala yan ŋayi gan guyaŋanan dhayuŋanarawnha gäthu'mirriŋuwnydja nhanukalaŋaw Yitjakkuny mundhurr-wurrupanarawnha \v 19 bili ŋayi gan Yipurayimdhu yuwalkkuŋal yan märr-yuwalkthin God-Waŋarrwal ŋunhi ŋayi gan ganydjarr ŋayathaŋal rur'maranharaw yolŋuw walalaŋ beŋur dhiŋganhaŋur. Ŋunhiyiny nhakun mayali' balanya bili yan nhakun balaŋ ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny rur'maranha yan walŋakunha Yitjaknhany beŋur dhiŋganhaŋurnydja. \p \v 20 Yitjakthuny\f * \fr 11:20 \fr*\ft Isaac\ft*\f* gan ŋunhi ŋayathaŋal märr-nhirrpanminyawuy, ga dhawu'-nhirrpar ŋayi nhä malany manymak ŋayi dhu gurrupan maṉḏaŋ yalalaŋumirriw dhä-dhuḏitjku Djaykupku\f * \fr 11:20 \fr*\ft Jacob\ft*\f* ga Yetjuw.\f * \fr 11:20 \fr*\ft Esau\ft*\f* \v 21 Ga yalalaŋumirriynydja ŋunhi marrtjin waluny nhanŋu Djaykupkuny galkithin dhiŋganharawnydja, bala yan ŋayi dharpan märraŋal ŋunhi ŋayi ŋuli ganha gaṉdji'yunminya ŋuriŋiyi, ga ŋaṉḏarr'maranhamin ŋayi ŋunhiwiliyi bala yan buku-ŋal'yurra God-Waŋarrwala. Ga ŋuriŋi nhanukal märr-nhirrpanminyawuyyu, ŋayi bukumirriyaŋala God-Waŋarrwala ŋäŋ'thurra ŋanya gan, märr ŋayi dhu gurrupana nhä malany ŋunhi manymaktja bukmakku yan nhanukalaŋaw Djawutjipkalaŋawnydja\f * \fr 11:21 \fr*\ft Joseph\ft*\f* gäthu'mirriŋuw walalaŋ. \v 22 Ga Djawutjipthu gan märr-nhirrpanminyawuy ŋayathaŋal, ga yorrnha ŋayi dhiŋgaŋalnydja, ga märr-yuwalkthin ŋayi gan ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryu Yitjuralnha\f * \fr 11:22 \fr*\ft Israel\ft*\f* bäpurruny gäma dhawaṯmaram beŋur ŋunhi Yetjipŋur\f * \fr 11:22 \fr*\ft Egypt\ft*\f* wäŋaŋur. Ga ŋäthil yan ŋayi lakaraŋalnydja walalaŋgal, ŋunhi walal dhu bundurrnydja ŋanya gäma balayin ŋunhi dhawu'-nhirrpanminyawuylila yirralkalil. \p \v 23 Ga bitjarryi bili nhanukalnydja Mawtjitjkalnydja\f * \fr 11:23 \fr*\ft Moses\ft*\f* Bäpa'mirriŋuy ga Ŋäṉḏi'mirriŋuy gan ŋayathaŋalyi märr-nhirrpanminyawuy, bala maṉḏa ŋunhi yurrnha djuḻuḻ'maraŋalnydja ŋanya, ga bäy nhanŋu ḻurrkun' ŋaḻindi djuḻkthurr. Bili maṉḏa ŋunhi nhäŋalnydja ŋanya Mawtjitjnhany buku-latju' balanya yothu, bala maṉḏa gan ŋunhi yakan barrarinany ga yakayi maṉḏa gan dhärukkuny nhanŋu malthunna ŋurikiyiny ŋunhi buŋgawaw Yetjippuywuny. \v 24 Bala beŋuryiny ŋayiny ŋunhi Mawtjitjtja marrtjin ŋuthara yindithinan, ga nhanukal märr-nhirrpanminyawuyyu yan ŋanya gänaŋ'maraŋal beŋurnydja ŋunhi ŋayi gan dhärran gaminyarr'mirriŋu Buŋgawaw yäkuw Berawwu.\f * \fr 11:24 \fr*\ft Pharaoh\ft*\f* \v 25 Bili ŋayi gan ŋunhi nhäŋala Mawtjitjthuny\f * \fr 11:25 \fr*\ft Moses\ft*\f* yolŋunhany walalany Yitjuralnhany\f * \fr 11:25 \fr*\ft Israel\ft*\f* bäpurruny walal gan ŋayaŋu-miḏikin gupa-raki'mirr nhinan, bala yan ŋayi marrtjinan bala mala-manapara walalaŋgal, märr walal marrtjin rrambaŋin ŋayaŋu-miḏikinany, bala yan ŋayi ŋunhi ŋapa-bilyurra dhuwurr-yätjkuny romgu malaŋuw dhuwalaŋuwuywuny munatha'wuywuny ŋunhi ŋayi ŋuli ga gumurr-gäma yurr märr gurruri yan. \v 26 Ŋayiny ŋunhi Mawtjitjtja ŋäthil yan marŋgithin ŋunhi nhä malany mulwaṯ gan ŋorran ŋurukuwuyyi wäŋapuy Yetjippuy,\f * \fr 11:26 \fr*\ft Egypt\ft*\f* ga yakan ŋunhiyiny mirithirr mel-wiḏi'mirr nhanukalnydja, balanyany nhakun ŋayiny ŋunhi Maŋutji-dhunupayanhawuynha, yurr ŋunhiyiny dhu nhanŋuny mulwaṯ märram ŋuruŋiyin ŋunhi ŋayi ŋurruŋuny marrtjin ŋuliwitjarryi ŋunhi ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurr romgurr, ga ŋayiny gan ŋunhi Mawtjitjtja mirithinan yan dhukarr-nhäŋal ŋurikiyiny mundhurrwu märranharaw. \p \v 27 Ga ŋayiny ŋunhi Mawtjitjthuny ganarrthaŋala Yetjiptja wäŋa, bili ŋayi gan ŋunhi märr-nhirrpanmin nhanukal God-Waŋarrwal, ga bulu nhakun ŋayi ŋunhi mel-ŋal'yurr nhanukal ŋunhi nhänhamiriwal Waŋarrwal, ŋurikin märrwu ŋunhi ŋayi gan bäyŋun nhakun Mawtjitjtja barrarin nhanŋuny ŋurikiyiny Buŋgawawnydja yäkuw Berawwuny, ŋunhi ŋayi gan ŋayan'mirr nhinan nhanŋu. \v 28 Ga ŋuriŋiyi ŋunhi märr-nhirrpanminyaray nhanukal Mawtjitjkal, ganydjarr-wurruparnydja ŋanya ŋayi dhu djäma ŋunhiyin ŋunhi Ḻäy-djuḻkmaranhamirra\f * \fr 11:28 \fr*\ft Passover\ft*\f* ŋatha, ga beŋuryiny ŋayi marrtjin maŋguy'nha warrakan'kala biḏi'yurr dhurrwaran mala märr ŋayi dhu ŋunhi maḻamarrnydja ḏirramuny gäthu'mirriŋu mala ŋurikiyi Yitjuralwuny\f * \fr 11:28 \fr*\ft Israel\ft*\f* bäpurruw yakan rakunydhirr ŋuriŋiyiny buwayakkunhamirriynydja djiwarr'puyyuny yolŋuy. \v 29 Ga ŋuriŋiyi bili yan walalaŋgal märr-nhirrpanminyawuyyu, walalnydja ŋunhi Yitjuralnydja bäpurru yolŋu'-yulŋu buḏapthurr ŋurukuny ŋunhi yindiwnydja gapuw yäku “Miku Gapu,” yurr gapuny walalaŋ ŋunhi baṉawarr'yurra, bala walal gan ŋunhi marrtjinany baṉḏanygurra buḏapthurrnydja. Yurr ŋunhi walal wäŋa-Yetjippuynydja miriŋu mala birrka'yurr buḏapthurr, ŋayiny ŋunhi gapuynydja walalany ḻupmaraŋala warrpam'thurra yan, bala walal yan murrmurryurra ŋunhilin banydjin yan gapuŋura. \v 30 Ŋayiny gan ŋunhi God-Waŋarrwalnydja yolŋu'-yulŋuy ŋayathaŋal märr-nhirrpanminyawuy, bili ŋunhi nhakun walal gan marrtjinany ḻiw'maraŋalnydja buku-7-mirr ŋunhiyi buṉbu-dharrwamirrnydja wäŋa yäku Djarikawnydja,\f * \fr 11:30 \fr*\ft Jericho\ft*\f* bala yan ŋayi ŋunhi guṉḏany mala ŋapa-ŋal'-ŋalmaranhawuynydja ḻoḻuny marrtjin buku-yapthurra burrul'yurra. \v 31 Ga waŋgany miyalk yäku Rayap\f * \fr 11:31 \fr*\ft Rahab\ft*\f* gan nhinan ŋunhili, yurr ŋayi ŋunhi marramba'-ḏumurr balanya miyalktja, rrupiyaw ŋayi ŋuli ganha gurrupanminya ḏirramuwurruŋgal. Yurr ŋayathaŋal ŋayi gan märr-nhirrpanminyawuynydja. Ga ŋunhi ŋayi Djatjuwaynydja\f * \fr 11:31 \fr*\ft Joshua\ft*\f* mil'ŋunhany maṉḏany djuy'yurr balayiny wäŋalil Djerikawlilnydja, ŋayiny ŋunhi ŋuriŋiyiny miyalkthuny Rayapthuny yan galkara maṉḏany wäŋalila nhanukiyingal ŋayi, djuḻuḻ'maraŋala maṉḏany wiripuwurruŋgalnydja miriŋuwal Djerikawpuyŋuwalnydja malaŋuwal. Ga yakan walal ŋunhi ŋunhiyiny miyalknhany bunha rakunygunhany, nhakun ŋunhi wiripuwurruny yolŋuny walalany wäŋa-ŋunhiŋuwuyyiny raypirri-waḏatjmirrinhany. \p \v 32 Nhaltjanna ŋarra dhu buluny lakaram? Bäyŋun dhuwal buluŋuwnydja dhäwuw-lakaranharaw ga walu ŋorra, ŋunha wiripuwurruŋgalawuynydja; balanya nhakun Gidiyin,\f * \fr 11:32 \fr*\ft Gideon\ft*\f* Barak,\f * \fr 11:32 \fr*\ft Barak\ft*\f* Djämtjin,\f * \fr 11:32 \fr*\ft Samson\ft*\f* Djiptha,\f * \fr 11:32 \fr*\ft Jepthah\ft*\f* Daybit,\f * \fr 11:32 \fr*\ft David\ft*\f* Djamiyul,\f * \fr 11:32 \fr*\ft Samuel\ft*\f* ga wiripuwurr ŋunhi djawarrkmirr mala. \v 33 Walalaŋgalnydja ŋunhi märr-nhirrpanminyawuyyu gan guŋga'yurr, ŋunhi walalany walal gan djuḻkmaraŋal miriŋunhany mala, bala walal gan wäŋan mala yirralkan märraŋal, bili walal gan ŋunhi djämany rom-dhunupaynha yan romdhuny. Bala ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny dhawu'-nhirrpara marrtjin walalany. Walal marrtjin dhurrwaran dhaḻ'yurr maḏakarritjnhany warrakan'nha yäkuny läyin-nhan. \v 34 Ga bulu walal mukmaraŋal marrtjin yindin mirithirra gurtha malany, ga wiripuny walal gan walŋathin beŋur ŋunhi yikiŋur galiwaŋŋur ŋunhi walalaŋgal gan miriŋuy mala gäŋal bunharaw. Ga bäydhi walal ŋunhi yalŋgimirrnydja mala, ganydjarrmiriwnydja balanya, yurr ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny walalaŋ gurrupar ganydjarrnha walal dhu ŋupanna yan ŋunhi mulkurunhany miriŋuny mala barrkulila. \p \v 35 Ga wiripuwurruynydja miyalkkurruwurruy nhäŋala walalaŋguwuynydja walal gurruṯumirriny mala walŋathinyawuynha beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja. Ga dharrwan ŋunhi mirithirra dhuwalawurryiny ŋunhi yolŋu walal gan murrmurryurr miḏikumara dhika, bili walal gan ŋunhi yaka djälthin dhawaṯthunaraw beŋur ŋunhi dharruŋguŋurnydja. Bili walal ŋunhi mirithin yan marŋgithin ŋunhi walal dhu manymak mirithirr walŋa märraŋ mundhurrnha yalalaŋumirriynydja ŋunhi dhu rakunyŋurnydja yolŋu walal rur'yurr walŋathiny. \v 36 Wiripuwurrunhany walal gan warku'yurra dhika, bala gan burriṯiŋuynha bartjunmaraŋala rakiy'nha, ga wiripuwurrunhany walal gan rranhdhiŋdhun garrwi'-garrwiyurr ḏälkuŋalnha yan bala gan dharruŋgulila galkar. \v 37 Ga wiripuwurrunhany walal gan guṉḏaynha wirri'-wirriwyurr dhä-murrkay'wun yan. Wiripuwurrunhany gan garrkatjiynha mitthurr märrma'kuŋala yan, ga wiripuwurrnydja gan dhiŋgaŋal yikipuynha. Ga ŋunha wiripuwurruynydja gan bäyŋun gäŋal girri' ŋamakuli', ŋany bimbiwnha yan ga nanikutkun bulka, walalnydja ŋunhi ŋurruwuyk mirithirr ga djägapuynydja walal ŋunhi miḏikumanawuynha, bunhapuynha mala balanyan. \v 38 Dhuwandja wäŋa munathany' bäyŋun walalaŋ gan ŋurikiwurruŋdhiny gumurr-ŋamathinya, ŋamuŋala walalany gan, bitjarra bili walal gan ŋunhi waṉḏinan bitjarr nhakun manaŋa-ḏilkurra yolŋu walal, djuḻuḻ'yurra marrtjin wäŋaraŋal, buku-bukukurra ga ŋunha mathirrakurra, wiripuny ŋulawitjarra bala wäŋaraŋal ḏiltjikurra gäwarrkakurra, wiripuny gan warrakan'kun mala ŋarŋga' wäŋaraŋal. \p \v 39 Yo ŋayiny gan ŋunhi God-Waŋarrnydja mirithinan yan wokthurrnydja ŋurikiwurruŋdhiny yolŋuw walalaŋ, bili walal gan ŋunhi yuwalkkuŋal yan märr-yuwalkthinany nhanŋu. Yurr yakan ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu walalaŋ bukmaktja nhakun gurrupanna ŋunhiyiny ŋunhi nhä mala ŋayi gan dhawu'-nhirrpar walalany. \v 40 Ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny wiripuyaŋala djämany manymaknha yan mirithirra, ga bitjarrnha ŋayi ŋunhi ḻiya-ŋamaŋamayunminany gam', Yo, ŋunhiwurryiny yolŋu walal ŋunhi walal gan ŋäthil märr-yuwalkthin God-Waŋarrnha, galkunna walalnydja ga limurruŋgun, märr limurr dhu rrambaŋin yan bukmaknha gulŋiyiny ŋunhiwiliyiny yuṯalilnydja wäŋalil, ga nhininy galkin yanan nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja wiyinŋumirra. \c 12 \s1 God-Waŋarryuny Bäpaynydja limurrunhany ŋuli ga gumurr-ḏälyu warray romdhu raypirri'yun, märr limurrnydja dhu ga dhärra ḏäl yan ga walŋa \s2 God the Father disciplines us through hard experiences, so we will be strong and live \sr Yeburu 12.1-11 \p \v 1 Guyaŋi ŋathil walal ŋunhiwurruny yolŋuny mala, ŋunhi walal gan mirithin yan yuwalkkuŋal märr-yuwalkthin, bala walal gan ŋunhi yuwalkkuŋala yan milkuŋalnydja God-Waŋarrwuny romdja malany walalaŋgiyingal walŋaynydja. Ga ŋunhayin walal ŋunhi yulŋuny dhärrany ga bulun dhika dharrwan mirithirra, ḻiw'maraman walal ga limurrunhany. Limurrnydja djalkthunna nhä malany bukmak yan ŋunhi limurruny ŋuli ga baku-ŋayatham ga bulnha'maram balanyaray mala nhakun dhuwurr-yätjkurruy romdhu, ŋunhi limurruny ŋuli yakan ŋayi ganurr. Mirithirr yan limurr dhu ga galŋarrarrayundja ŋuliwitjandhi bili yan dhukarrnydja ŋunhi ŋayi limurruŋ ŋäthilmirriyaŋal rulwaŋdhurr. \p \v 2 Go limurrnydja nhämany ga ŋanyanhawuynhan yan Djesunhan, ŋunhi ŋayi gurrupar limurruŋ märr-nhirrpanminyawuy beŋur bili ŋurruyirr'yunaŋur ga dhä-dhawar'yunamirrilil, ga ŋayipiyi yan dhu dhawurrkpunuŋuny. Yo, Djesuny ŋunhi yaka warray gandarrŋur gulyunna, bäyŋu ŋayiny goran ŋuriŋiny ŋunhi ŋayi dhiŋgaŋal dharpaŋur mälakmaranhawuyŋur, bili ŋayi gan ŋunhi guyaŋanany ŋunhan bala ḻirraŋun, ŋunhi ŋayi dhu ga nhinany ŋayaŋu-djulŋithirra ga goŋmirriyirra mirithirra. Ga dhiyaŋuny bala ŋayi ga ŋunha nhina galkin yänan God-Waŋarrwalnha nhinanhawuyŋurnydja dhunupa'ŋuŋura gali'ŋurnydja. \p \v 3 Yo Guyaŋiny walal gi ŋanyapinyan yan Djesunhan, ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan marrtjin balayi dhuwalatjarryi ŋunhi dhukarrkurr ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurr; ga gatjuy guyaŋin ŋanya, märr nheny dhu yakan djawaryun ga ḏaḏawyun ŋula ganḏarrŋurnydja. \v 4 Nhumalanhany gan ŋunhi bitjarryi bili yan ŋayaŋu-miḏikumaryi ŋuriŋiyiny ŋunhi yätjkurruynydja mala romdhu, yurr bäyŋu muka yan ŋayi nhumalany murrkay'kunhany bunha. Baḏak yan gi bala marrtjiny, märr nhumalany dhu yakan yätjkurruynydja romdhu baku-ŋayatham. \v 5 Yaka moŋuny ŋunhany ŋunhi ŋayaŋu-rur'maranhamirrnydja dhäruk ŋunhi\x - \xo 12:5 \xo*\xt Job 5.17; Proverbs 3.11-12\xt*\x* ŋayi gan God-Waŋarr waŋan limurruŋ nhanukalaŋaw djamarrkuḻiw' mala, bitjarr gam', \q1 “Gäthu ŋarraku, ŋuli ŋayi nhuna dhu Garrayyuny dhä-gir'yun, \q2 yakan ŋanya dhäruktja bäykarraraŋuny ŋäku. \q1 Ga ŋuli ŋayi nhuna dhu dhunupayamany, \q2 nheny yakan ŋayaŋu-miḏikiny. \q1 \v 6 Yo Garrayyuny ŋuli marrtji dhunupayam ŋunhiwurrunhan yolŋuny walalany ŋunhi ŋayi ŋuli ga märr-ŋamathirr walalaŋ mirithirr, \q2 ga raypirri'yundja ŋayi ŋuli ŋunhiwurrunhan, ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋarraku'yunmirr walalany.” \p \v 7 Yo. Ŋuli ŋayi nhuna dhu raypirri'yundja dhunupayamany, nheny yanan nhirrpanmirra nhanŋu, bili bitjandhin ŋayi ŋuli ga ŋunhi Garrayyuny nhanŋuwuynydja djamarrkuḻiny' raypirri'yun. Ŋäṉḏi'mirriŋuynydja ga Bäpa'mirriŋuynydja ŋuli ga dhuwal raypirri'yun muka djamarrkuḻi'nhany walalaŋguwuy. \v 8 Yo, God-Waŋarryuny ŋuli ga dhuwal raypirri'yun bukmaknha yan ŋunhi nhanŋuwuy gäthu'mirriŋunhany walalany. Ŋuli ŋayi nhuna dhu God-Waŋarryu yakany raypirri'yun, dhä-gir'yun yätjkurruŋurnydja, ŋunhiyiny nhakun nhe yakan nhanŋu gäthu'mirriŋu, ŋunhiny nhe wakinŋun balanyan goŋ-gänan. \p \v 9 Ŋayiny ŋuli ŋunhi munatha'wuyyuny bäpa'mirriŋuy raypirri'yun muka limurrunhany, dhä-gir'yun manapan gulmaram muka limurruny, ga yanan ŋaliny ŋuli märr-ŋal'yunna nhanŋu, dhäruktja ŋanya ga märramany. Ga ŋunhi ŋayi dhu limurruŋgal yuwalkthuny bäpa'mirriŋuy djiwarr'puyyuny limurruny raypirri'yun limurrnydja dhu yanan ŋayaŋuynydja manymakthun dhayuŋanmirrnydja nhanukal, märr yalalaŋumirrnydja limurr dhu ga walŋan yan nhina ŋunhalnydja nhanukalnydja. \v 10 Yo, limurruŋguny dhuwal bäpa'mirriŋu yolŋuny ŋunhi dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja, ŋunhiny märr-gurririŋuw yan, ŋayiny ŋuli litjalany raypirri'yun nhanukiyingal warray guyaŋanharay. Yurr ŋayiny ŋunha God-Waŋarrnydja Bäpany marŋgi warrpam'kun yan, yuwalkkuman yan ŋayi ŋuli ga limurruny guŋga'yundja, ga ŋuriŋiyin nhanukalnha raypirriyny'tja dhu yuwalknha limurrunhany bilmaramany, rom-ŋamathamany, märr limurrnydja dhu ga nhina ḏarrtjalknha, ŋula nhämiriwnha yan, balanyan nhakun ŋayipin yan God-Waŋarrnha Bäpan. \v 11 Ga ŋunhi ŋali ŋuli dhä-gir'yunawuynydja märram, bala ŋali ŋuli ga galŋa-miḏikirra nhinany, bäyŋun ŋali ŋuli gi galŋa-djulŋithiny. Yurr dhäŋur beŋuryiny, ŋunhi limurr ŋuli bilin marŋgithirra ŋuriŋiyin God-Waŋarrwala raypirriy', bilin nhakun limurr ḏaḏawyurra beŋurnydja ŋunhi yätjkurruŋurnydja malaŋuŋur, bala limurr dhu ga ŋunhi nhinany rom-dhunupan yan ga mägayan. \s1 Djägamirriyaman ga märr nhe dhu yaka ḏiltji-bilyun God-Waŋarrwal \s2 Warning against turning away from God \sr Yeburu 12.12-29 \p \v 12 Yo yaka walal biyak märr-djawaryurrnydja. Ma', gatjuy biyakun rur'yurra, bala ḏälthin, ga bun'kumuny gurrkurr-ḏälthin marrmarryunaŋurnydja. \v 13 Marrtjiny gi ŋuliwiyakun bili yan dhunupawurra dhukarrkurrnydja, märr ŋayi dhu ŋunhi yalŋginy yolŋu yakan barryaḻ'yun ga galkirriny, yanan ŋayi dhu ŋunhi ḏälthirra. \p \v 14 Yo, birrka'yurrnydja walal gi nhininy mägayaŋurnha yan romŋurnydja, Ḻundukunhamirra walal bala-räli'yunmirra nhumalanhawuynha nhuma, ga nhininy walal gi ŋamathaŋun yan ŋayaŋu-ḏarrtjalknha. Ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yol yolŋu yakany bitjandhi nhina ŋayiny dhu ŋunhi bäyŋun nhäma God-Waŋarrnhany. \v 15 Djägany nhumalaŋguwuy nhuma gi mirithin yan, märr nhuma dhu yaka muka yan baḏatjtjundja ŋunhi God-Waŋarrwuny maŋutji-wuyunamirrnydja rom. Djäga nhumalaŋguwuy nhuma manymakkuŋ yan, märr ŋayi dhu yakayi yan ŋula yol waŋganydja yolŋu dhiyaliyiny malaŋurnydja nhumalaŋgal ga ŋanak-miḏikirrnydja ga nhina, ŋayi ŋuli bäynha bukmaknha gi biyakiyi ŋayaŋu-miḏiki nhini. \v 16 Yo djägan nhumalaŋguwuy nhuma märr ŋayi dhu yaka yan ŋula yol waŋganydja marramba'-ḏumurruyirrnydja nhä mak rommiriwyirrnydja yolŋu, bala moman dhu ŋanyanhany God-Waŋarrnhany, bitjan nhakun yolŋu yäku Yetju\f * \fr 12:16 \fr*\ft Esau\ft*\f* ŋunhi ŋayi ŋayaŋuy buku-warrwarryunaray gurrupar nhanŋuwuy ŋayi dhawu'-nhirrpanawuy rom, ŋunhi ŋanya gan ŋuriŋiyiny ŋurruwuŋmirriyaŋal bukmakkun yan nhaku malaŋuw bili ŋayi ŋunhi maḻamarr, ga buku-djuḻkmaraŋalnydja ŋayi ŋunhi dhawu'-nhirrpanawuynydja rom nhanŋuwuy ŋayi ŋathaynha yan waŋganydhun. \v 17 Nhuma marŋgi dhurrwaraŋur beŋuryiny bala ŋayi yorrnha wanha djälthinany ŋurikiyiny dhawu'-nhirrpanawuywuny märranharaw, yurr bäyŋun. Ga ŋäthinany ŋayi ŋunhi mirithinan yan bäpa'mirriŋunhany nhanŋuwuy ŋayi ŋäŋ'thurrnydja gan gurrupanarawnydja nhanŋu, yurr dhuḏitjnha. Bäyŋun nhanŋu gan ŋunhi dhukarr ŋula ŋorran buluŋuwnydja roŋanmaranharaw ŋurikiyiny. Yurr ŋayiny ŋunhi bäpa'mirriŋuny nhanŋu ŋuyulkthinan. \p \v 18 Yo, nhumany dhuwal dhiyaŋuny bala barpuru bäyŋun marrtji balanyalilnydja wäŋalil nhakun ŋunha Djäniyalilnydja\f * \fr 12:18 \fr*\ft Sinai\ft*\f* ŋunhi nhuma dhu ga nhäma melyu nhumalaŋgiyingal nhuma ga ŋayatham nhuma dhu ga goŋdhu nhumalaŋgiyingal nhuma, bäyŋun ŋunhiyiny gurthany ŋäṉarrnydja ŋunhi gan ŋatŋatthurr ga wiripuny ŋawulul' ŋunhi marrtjin buŋbulyurr ŋunhili buku'ŋur ga wiripuny ŋonuŋ mirithirr maŋan ŋoy-gurrŋan ŋunhi gan gorruŋal. \v 19 Yo ga ŋunhi walal Yitjuralpuyyuny\f * \fr 12:19 \fr*\ft Israel\ft*\f* yolŋuy walal ŋäkul yiḏakiny ḏopthunawuynydja yindiny mirithirrnydja bala beŋuryiny walal ŋäkul rirrakaynha waŋanhawuynha, bala walal gan ŋunhi mirithinan yan waŋanany gulmaranharawnha ŋuriki rirrakaywuny, \v 20 bili walal gan ŋunhi gumurr-ḏälnha maḻŋ'maraŋal dhärukkuny märranharaw ŋuriki dhäruk-gurrupanminyarawnydja. Ga ŋunhi ŋayi ŋuli ŋula warrakan' marrtjinya galkithinya balayi bukulil, walalnydja ŋuli ŋunhi wutthunan yan ŋunhiyi warrakan'nhany dhiŋganhamaranhan. \v 21 Ga wäŋany gan ŋunhi dhärranany barrari-wapthurra, ŋunhi ŋayiny Mawtjitjtja\f * \fr 12:21 \fr*\ft Moses\ft*\f* marrtjin marrmarryurra barrariynydja nhanukiyingal ŋayi. \p \v 22 Yurr dhiyaŋuny bala nhumany dhuwal marrtjin ŋunhawalnha bukulil yäkulil Djäyanlila\f * \fr 12:22 \fr*\ft Zion\ft*\f* ŋunhi djiwarr'puynha Djurutjalam.\f * \fr 12:22 \fr*\ft Jerusalem\ft*\f* Dhuwandja ŋunhi wäŋa nhanŋuwuynha yan Walŋawnha God-Waŋarrwu, ŋunhi ga dharrwan mirithirra djiwarr'puynydja dhäwu-gänhamirr yolŋu mala ga nhinany ŋoy-djulŋithirra ŋunhiliyiny. \v 23 Ga God-Waŋarrwuny yolŋu walal ŋunhi ŋunhayin bukmaknha ḻuŋ'thunna marrtji ŋoy-djulŋithirra, balanyany nhakun ŋunhi ŋurruŋu walkurpuy maḻamarr malany God-Waŋarrwu gäthu'mirriŋu walal, ŋunhiwurrnydja ŋunhi walal ga yäkuny bilin dhärran djorra'ŋura ŋunhan djiwarr'ŋura. Ga nhumany dhuwal marrtjin galkithin nhanukala God-Waŋarrwala, ŋunhi ŋayipin waŋganynha mala-djarr'yunamirrnydja bukmakkun yan yolŋuwnydja walalaŋ, ga ŋunhayiny ga ŋunhi wäŋaŋur nhina birrimbirrnha mala ŋunhiwurrnha ŋunhi dhuwurr manymakmirra mala yolŋu'-yulŋu, ŋunhi ŋayi walalany ŋäthil ŋayaŋu-ḏarrtjalkkuŋal. \p \v 24 Yo, marrtjinany nhuma dhuwal galkithinany nhanukiyingala yan Djesuwala, ŋurikalyin ŋunhi ŋayi Muṉuṉukunhamirra ŋurikin ŋunhi yuṯawnha gumurrkunhaminyawuywu romgu; bili nhanŋuwuynha ŋunhi maŋguny' waṉḏin limurruŋgalnydja dharapulŋur, ŋunhi ŋayi ga djuḻkmaraman nhanŋuny Waybulwuny\f * \fr 12:24 \fr*\ft Abel\ft*\f* maŋgu'. \p \v 25 Yo nhumany dhu ga ŋunhi dhäruktja märraman ŋunhiyinhany ŋunhi ŋayi ŋuli ga waŋa nhokal. Walalnydja ŋunhi Yitjuralpuynydja\f * \fr 12:25 \fr*\ft Israel\ft*\f* yolŋu walal bäyŋu ŋula waṉḏinya winya'yuna ŋunhi walal ŋuli ŋuyulkthinyany nhanŋu dhäruk-märranharawnydja ŋunhi ŋayi gan waŋan walalaŋ beŋuryi bukuŋur Djäniyaŋur.\f * \fr 12:25 \fr*\ft Sinai\ft*\f* Ga dhiyaŋuny bala nhumany ga dhuwal guyaŋa yanbi nhuma balaŋ dhuwal ŋula winya'yurr nhanukalaŋaŋur, ŋunhi balaŋ nhuma ŋula dhärukkuny nhanŋu ŋuyulkthi ŋurikiyiny ŋunhi ŋayi ŋuli ga waŋa beŋur djiwarr'ŋur? \v 26 Yo, wäŋanhany ŋayi gan dhuwandja munatha'nhany marrmarrmaraŋal rirrakayyuny nhanukiyingal ŋayi, balanyamirriyinynydja ŋunhi waluy, ŋunhi ŋayi God-Waŋarr gan ŋurruŋu waŋan, ga dhiyak bala nhakun waluw ŋayi waŋan dhawu'-nhirrpar ŋayi dhu buluyi boŋguŋ rurr'rurryurr dhuwal wäŋany, yaka yan dhuwandja bili munatha'nhany wäŋany ŋany wiripuny ŋunha djiwarr'nhany wäŋany ŋayi dhu biyakiyi bili yan rurr'rurryurryi. \p \v 27 Ga dhuwaliyi ŋunhi dhäruk ŋunhi ŋayi waŋan bitjarr gam' “buluyi waŋganymirr,” bitjarr, ŋunhiyiny ŋayi ga bitjanna waŋany gam', “ŋunhi bukmak nhäny malany” nhanukuŋuny bokmanawuy, ŋunhiyiny mala dhu ŋunhi warrpam'nha ḻarryurra, winya'yurra dhu. Ga ŋunhin bili yan ŋunhi nhä mala wingil'yunamiriwnha dhu gi ḏälnydja yan dhärri biyakuny bili. \v 28 Yo, limurrnydja dhu ga mirithirra yan buku-wurrpandja ŋunhi limurr märraŋal God-Waŋarrwu rom ŋunhi wingil'yunamiriwnha. Ga ŋunhiliyin limurr dhu ga ŋunhi romŋur buku-ŋal'yundja nhanŋu God-Waŋarrwuny wokthundja manapan, märr-barrarirra ŋayaŋuynydja märr-ŋal'yunaraynha, \v 29 bili ŋayiny ŋunha God-Waŋarr limurruŋguny Waŋarr balanya nhakun gurthan ŋunhi ŋayi ŋuli ga bathanna nhä malany buwayakkuman yan. \c 13 \s1 Nhininy gi ŋamathaŋ yan ŋuriŋi bili ganydjarryuny nhanukiyingal God-Waŋarrwal \s2 By God's power, live a good life \sr Yeburu 13.1-19 \p \v 1 Nhumany dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal bitjan bili yan märr-ŋamathinyamirr nhumalaŋguwuy nhuma bala-räli'yunmirra, bili limurrnydja dhuwal balanyan nhakun wäwa'manydjiwurra ga yapa'manydjiwurra nhanukalnydja Garraywalnydja. \p \v 2 Ŋunhi dhu mulkuruny yolŋu marrtji nhumalaŋgalnydja wäŋalil, nhumany märraŋ muka ŋanya nhumalaŋgiyingal wäŋalilnydja, ga djäga nhanŋu gi manymakkuŋ ŋurikiyiny yolŋuw, bili wiripuwurruynydja gan ŋunhi bitjarryi djäga Godkalaŋuwnha dhäwu-gänhamirriw yolŋuw walalaŋ, ga yakan walal ŋunhi marŋginy ŋurikiyi yolŋuwnydja, ŋunhi ŋayiny djiwarr'puynha yolŋu. \v 3 Ga guyaŋi walalany gi ŋunhany ŋunhi yolŋuny Garraywalaŋumirriny ŋunhi walal ga gärri dharruŋguŋur, biyakun marrparaŋguŋun walalany. Ga yaka yan meṉguŋ ŋunhiyiny yolŋuny, ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋayaŋu-yätjirr nhina, biyakun guyaŋanhamirrnydja nhakun nheny ga marrtji ŋuliwitjandhi ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurr romgurr. \p \v 4 Yo ŋunhi ŋuli ḏirramu ga miyalk märranhamirrnydja, bala maṉḏa ŋuli märr-ŋal'yunmirra maṉḏaŋguwuy maṉḏa. Ga djäga maṉḏa dhu ga maṉḏaŋguwuy maṉḏa ŋamathaman yan bitjanna yan bili, bili ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny dhä-gir'yunna bawalamirrinhan yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli ga marrambany' djäma, ga gupa-wakalmirriyam ŋayi ŋuli ga nhanŋuwuy ḏirramuny nhä mak miyalknha. \p \v 5 Yaka gi märryu-ḏapmaraŋ rrupiyanhany; yanan gi biyakun nhininy mukthurra ŋuriŋin bili yan nhä malany nhe ga ŋayatham. Bili Garraynydja ga waŋa bitjan gam', “Ŋarra dhu yaka nhumalany ganan gänaŋulilnydja. Ga yaka nhuma dhu ga nhina goŋ-gänany.” \p \v 6 Bala\x - \xo 13:6 \xo*\xt Psalm 118.6\xt*\x* limurr dhu ga ŋunhi ŋayaŋuy-mulkay'nha waŋa bitjandja gam, \q1 “Garray dhuwal ŋayipin ŋarrakuny guŋga'yunamirr. \q2 Ga nhakun ŋula ŋarra dhu barrarirrnydja, \q2 ŋuli balaŋ ŋarrany dhu yolŋuynydja walal buma.” \p \v 7 Guyaŋi walal ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋurru-warryunayŋunhany mala ŋunhi walal gan marŋgikuŋal nhumalany ŋäthil, God-Waŋarrwu dhäruk lakaraŋal. Walalnydja gan ŋunhi bitjarryi malthurr God-Waŋarrwu yan, ga yan bili-i-i ga dhiŋga'-dhiŋgaŋal walal, ga nhumany biyakiyi bili malthurr walalaŋ dhukarrwu. \v 8 Bili ŋayipiny ŋunhi Djesu-Christtja djambimiriwnha, barpuru ga gäthur ga biyakun bili yan. \v 9 Ŋayathulnydja gi baṯ-biyakun ŋunhiyiny yuwalknhany romnha. Yakan buthuru-bitjurr ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ga lakaram wiripu ga wiripu dhäwu, bilmaram ga nhumalany. Wiripuny mak walal dhu waŋa nhumalany bitjana, “Ŋay', Ḻukin, dhuwanna ŋathan. Dhiyaŋiyiny ŋathay dhuyuynydja nhumalany dhu ga ganydjarr-gurrupana.” Bitjanna mak walal dhu ga waŋany, yurr ŋayipin ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarryun ganydjarrnydja gurrupan limurruŋguny ŋayaŋuw, yakan ŋula ŋathaynydja. Mirithirr yan ŋayi ga God-Waŋarrnydja märr-ŋamathirr limurruŋ. Ga ŋayin limurruny dhu ga ŋunhi maranhu-gurrupandja ŋayaŋuny ŋunha, märr limurrnydja dhu ga nhina ŋamathaman yan. \v 10 Yurr ŋunha ga limurruŋguny dhärra wäŋa mundhurr-gurrupanaraw, ŋunhi walalaŋguny ŋäthiliŋuwnydja djirrikaymirriw mala, ŋunhi walal ŋuli ga djäma ŋunhiliyi buku-ŋal'yunamirriŋur buṉbuŋur, ga bäyŋun walalaŋ ŋunhi dhunupany walal dhu buluny ḻuka ŋatha ŋunhiliyiny wäŋaŋur, bili ŋunhiny dhar'yunawuynha bilin. \p \v 11 Ga ŋunhi ŋayi ŋuli Ŋurruḏawalaŋuy-djirrikaymirriy mundhurr-gurrupanna dhuwurr-yätjkuny djaw'yunaraw ŋuriŋiyiny ŋunhi warrakan'kalnydja maŋguy' ŋunhala djinawan' Ṉuŋgaṯŋura wäŋaŋur, bala beŋuryiny ŋayi ŋuli yan bathanan ŋunhiyi warrakan'tja mala ŋunhala warraŋulnha wäŋaŋura. \v 12 Yurr ŋayipiny ŋunhi Djesuny dhiŋgaŋal ŋunhala warraŋulnha ŋunhi dhurrwaraŋura wäŋaŋurnydja, märr dhu nhanukalnydja maŋguy' ḏarrtjalkkuman bukmaknhan yolŋunhany walalany. \v 13 Yo ga dhiyakun märrwuny ŋunhi limurrnydja dhu beŋurnydja ŋunhi djinawa'ŋurnydja wäŋaŋur marrtjiny balan warraŋullila wäŋalilnydja nhanukala Djesuwala, märr limurr dhu dhäkay-ŋämany nhanŋuny ŋunhin goranhamirra rom. \v 14 Bili dhiyalnydja munatha'ŋurnydja wäŋaŋur bäyŋu limurruŋ ga dhärra wäŋa balanya buṉbu-dharrwamirr ŋunhi dhu ga dhärran bitjanna bili, yurr galkun warray limurr ga balanyarawyiny yindiwnydja wäŋaw. \p \v 15 Limurruŋ mundhurr-gurrupanawuynydja dhuwal, ŋunhi limurr dhu ga bitjan bili yan märr-yiŋgathirrnydja ga gurrupan nhanŋu wokthunawuynydja limurruŋgal dhurrwaraynydja God-Waŋarrwuny yäkuy Djesuwalnha yan, ŋunhi ŋayiny limurruŋ Garray. \v 16 Ga biyak bili yan walal gi guŋga'yunmirrnydja, ga gurrupanmirrnydja marrtji bala-räli'yunmirra yan ŋunhi ŋula nhäny mala nhumalaŋguwuy nhuma, bili balanyarawyi muka ŋayiny God-Waŋarrnydja ga djälthirr. Ŋunhi limurr dhu ga yuwalktja märr-ŋamathinyamirr bala-räli'yunmirrnydja ŋunhiyiny nhakun limurr ga mundhurr gurrupanmirra, ga ŋuriŋiyiny ga ŋayaŋu-ŋamathaman ŋanyanhan God-Waŋarrnhan. \p \v 17 Dhäruk-märraŋ gi nhumalaŋguwuy nhuma ŋurru-warryunayŋunhany mala, bala djäman yan ŋunhi nhaltjan walal dhu waŋa nhumalaŋ. Ŋunha walal ga djäga nhumalaŋ, ga lakaranhamirr yan walal dhu God-Waŋarrwalnydja ŋunhiŋuwuyyiny ŋunhi nhaltjarr walal gan djäga nhumalaŋ. Ga yakan walalany ŋula ŋayaŋu-miḏikumulnydja ŋunhi walal dhu ga djämany walalaŋguwuy walal djämany mala, yanan walalany marrtji bala ŋayaŋu ŋamathaŋun, walal ŋuli bäynha nhumalanhany yakan guŋga'yurr. \p \v 18 Bukumirriyaŋ ŋanapurruŋ gi walal biyak bili, dhuwal ŋayaŋuny ŋanapurruŋ baḻanydjarratjarran, bili napurr ŋuli ga dhuwal mirithirr yan birrka'yundja bitjandja bili dhunupawnha yan nhinanharawnydja. \v 19 Dhuwal ŋarra ga mirithirrnydja nhakun märrliyanhamirrnydja nhumalaŋgal märr ŋarra dhu buluyi nhakun gurul'yurr nhumalany. \s1 Dhawurrpunuman ga bukumirriyam \s2 Closing prayer \sr Yeburu 13.20-25 \p \v 20 God-Waŋarryun ŋuli ga dhuwal gurrupan mägayany rom, ga Garraynhany ŋayi limurruŋ Djesu-Christnhany rur'maraŋal beŋur ŋunhi dhiŋganhamirriŋur romŋur. Ga dhiyaŋuny bala ŋayiny Djesuny dhuwal balanyan nhakun Buŋgawan Warrakan'-Djägamirra ŋunhi ŋayi maŋgun' gurrupanmin, bala yan djäman ŋunhi dharrpalnydja ga wiyinŋumirrnydja rom gumurrkunhaminyawuynydja, yurr nhanukalaŋumirriwnha yan yolŋuwnydja walalaŋ. \v 21 Dhuwal ŋarra ga bukumirriyamany märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny nhumalany djäman girri'-ŋamathaman, märr nhumany dhu dhäruktja-märraman yan ŋanya, ga bitjanna bili yan dhu ga djälthirrnydja dhunupawnha yan djämawnydja. Ga wiripuny ŋarra ga bukumirriyamdhi märr ŋayi dhu Djesuynydja nhumalany guŋga'yunna märr nhumany dhu djämany ŋunhin bili yan ŋunhi dhu ga ŋanyapinyan yan God-Waŋarrnha ŋayaŋu-ŋamathamany. Ga wokthunamirrnydja rom dhu marrtji nhanŋuwuynha yan Djesu-Christkun bitjanna bili ga bitjanna bili! Yo, yo. \p \v 22 Yo, ḻundu walal ŋarraku. Dhuwal ŋarra dhumbuḻ' yan djorrany' nhumalaŋ wukirri, yan nhumalany ga ŋayaŋu-rur'maram. Yo marrkapmirr walal buku-djulŋimirr, mirithirr ŋarra ga dhuwal waŋany nhumalany, märr nhuma dhu yuwalkkuman yan märramany ŋunhi dhäruktja mala ŋunhi nhaltjarr ŋarra gan waŋan nhumalaŋ. \p \v 23 Bilin mak nhuma dhuwali dhiyaŋuny bala marŋgin, ŋunhi limurruŋ ḻunduny Dimithiny\f * \fr 13:23 \fr*\ft Timothy\ft*\f* bilin dhawaṯthunna beŋurnydja ŋunhi dharruŋguŋurnydja. Ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋarrakalnydja marrtji, ŋunhiny linyu dhu rrambaŋin gurul'yurrnydja nhumalany dhipaliyiny. \p \v 24 Buku-djulŋimirr gurrupul ŋarrakuŋ märr-ŋamathinyawuynydja ŋurikiwurruŋguny ŋunhi ŋurru-warryunayŋuwnydja yolŋuw walalaŋ, ga nhumalaŋ wiripuny bukmakku yan Garraywalaŋumirriw mala yolŋu'-yulŋuw. Ga walal dhuwal ŋunhi Garraywu malthunamirr mala ŋurukuwuy ŋunhi wäŋa Yitiliwuyyu\f * \fr 13:24 \fr*\ft Italy\ft*\f* walal ga bitjandhi bili yan djuy'yundhi walalaŋguwuy märr-ŋamathinyawuy nhumalaŋ. \v 25 Ga wiripuny ŋarra ga dhuwal bukumirriyam, märr ŋayi dhu God-Waŋarrnydja nhumalaŋ mel-wuyunna nhumalaŋ bukmakkun yan.