\id 1CO 1 Corinthians Djambarrpuy$nu M/atjarra 23-4-98; Yurranydjil 16-11-98 (Made ready for Paratext by PAE 15-12-01) \ide UTF-8 \h 1 GORINLIL DHÄWU (CORINTHIANS) \toc3 1 Corinthians \toc2 1 gorinlil dhäwu \toc1 BOLWUŊ DJORRA' DJUY'YUNAWUY NAMBA 1 WÄŊA-GORINBUYWU YOLŊUW MALA \mt1 BOLWUŊ DJORRA' DJUY'YUNAWUY NAMBA 1 WÄŊA-GORINBUYWU YOLŊUW MALA \imt1 Dhuwal nhe dhu ŋurruŋuny nhäma \ip Dhuwandja djorra' nhanukuŋ Bolwuŋ, wukirriny ŋayi dhuwal bala yolŋuw walalaŋ Gorinlil wäŋalil, ga bulu bukmakkun yolŋuw walalaŋ bawalamirrilila wäŋalil. \ip Ga ŋunhiliyiny gan Gorindja wäŋaŋur yolŋu walal nhinan dhuwurr-yätjmirra, yakan manymak. Bala ŋayiny Bolyuny wukirrin walalaŋgun Garraywalaŋumirriwnha mala balayin wäŋalil marŋgikuŋala walalany nhaltjan walal dhu ga nhina nhanŋuwuy yan Garraywu ŋunhiliyi dhuwurr-yätjmirriwal yolŋuwal walalaŋgal malaŋur. \ip Dharrway wiripuwurruy yolŋuy walal lakaraŋal nhanukal Bolwal ŋunhi ŋayi gan dhulmu-marimirriyin ŋunhiliyi Garraywalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal, balanya nhakun gan maŋutji-ḏiy' marrtjin ga mala-wulkmaranhamin gan yolŋu walal, ga marramba' rom gan marrtjin ŋunhiliyi, ga walalnydja gan ŋunhi ŋurru-warryunayŋuynydja yolŋuy walal yakan nhakun raypirri'yurrnydja yolŋunhany walalany ŋunhiliyiny. Ga dhiyal ŋunhi märrma'ŋurnydja gali'ŋur 12-ŋurnydja ga 14-ŋurnydja ŋayi ga Bolyu lakaram ŋunhi mirithirra ŋurruŋun gämurru' djäma mala nhanŋu Dhuyu-Birrimbirrwun, ga nhaltjan dhu ga nhakun Garraywalaŋumirriy mala milkum märr-ŋamathinyawuy bukmakŋur djämaŋur mala. \ip Ga dhiyaŋ bala waluy limurr dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirriy yolŋuy walal waŋa rom-lakaram raypirri'yunmirr balanyaŋuryi mala romŋur, nhä mala ŋayi dhu ga rom mala yätjkurr maḻŋ'thun dhuwalatjan limurruŋgalaŋuwurr ŋolkurr. \c 1 \p \v 1 Dhuwandja dhäwu ŋarrakuŋ Bolwuŋ\f * \fr 1:1 \fr*\ft Paul\ft*\f* ŋunhi ŋarrany dhuwal Djesu-Christkuŋ djuy'yunawuy, ga God-Waŋarrwuŋ ŋarra dhuwal nhanukiyinguŋ djarr'yunawuynydja, ga Djutjthanitjkuŋ\f * \fr 1:1 \fr*\ft Sosthenes\ft*\f* dhuwal wiripuny ŋunhi ŋayiny balanyayi bili malthunamirryi yolŋu. \p \v 2 Dhuwandja ŋunhi Godkalaŋumirriwnha mala yolŋu'-yulŋuw ŋunhi Gorinlila\f * \fr 1:2 \fr*\ft Corinth\ft*\f* wäŋalil. Ŋayi muka ŋunhi Djesu-Christthu nhumalany djarr'yurrnydja märr nhumany dhu ŋunhi nhanŋuwuynha yan yolŋuny walal, buku-ŋal'yun dhu ga nhanukalaŋawnha yan yäkuwnydja, bitjan nhakun dhiyal napurr, ga nhuma dhiyaliyi, ga wiripuwurruy ŋunhi nhuma ŋuli ga lakaram ŋanya “Garray Djesu-Christ,” bitjan. \p \v 3 Märr limurruŋgal God-Waŋarryuny Bäpaynydja ga Garrayyuny Djesu-Christthuny dhu gurrupanna nhumalany nhanŋuwuy ŋayi ŋunhi maŋutji-wuyunawuynydja ga burrmiḏiny rom. \s1 God-Waŋarrwuŋ maŋutji-wuyunawuy, ŋunhi limurr märraŋal Djesu-Christkalaŋawurr \s2 God's blessings that we have received in Christ \sr 1 Corinthians 1.4-9 \p \v 4 Ga buku-gurrpandja ŋarra ŋuli ga dhuwal bitjanna bili yan nhumalaŋ God-Waŋarrnhany, ŋunhiŋuwuynydja ŋunhi ŋayi gurrupar nhumalaŋ mel-wuyunamirr rom nhanukalaŋawurr Djesu Christkalaŋawurr. \v 5 Ga ŋunhi nhuma waŋgany-manapanminany Christkalnydja, nhumany ŋunhi märraŋalnydja dharrwan mirithirra nhanukuŋuny, ga bitjarryi bili ŋayi gan nhumalany ŋunhi guŋga'yurryi djawarrkthunarawnydja ga dharaŋanarawnydja yuwalkkunharawnha yanan. \v 6 Bala ŋunhi dhäwuny nhanukalaŋuwuynydja Christkalaŋawuynydja maḻŋ'thurrnydja nhokalnydja yuwalkthinan yan, \v 7 märr nheny dhu ŋunhi yakan bäythi ŋula walŋamirriwnydja mundhurrwu, balanyamirriynydja ŋunhi ŋayi dhu boŋguŋ limurruŋ Garraynydja Djesu-Christtja maŋutji-gurrupanmirr. \v 8 Ga wiripuny ŋayi nhuna dhu ŋunhi ŋayaŋu ḏälkuman, ga yan bili-i-i ga dhä-dhawar'yunamirriy, märr nheny dhu ga ŋunhi ŋayaŋu ḏarrtjalknha nhina balanyamirriyyiny waluy ŋunhi limurruŋ dhu Garraynydja Djesu-Christtja gumurr-roŋiyi. \v 9 Bala limurrnydja dhu ga ŋunhi God-Waŋarrnhan yan märr-yuwalkmirriyirrnydja, ŋunhi ŋayin limurrunhany märraŋal waŋgany manaparnydja nhanukala Gäthu'mirriŋuwal nhanukalaŋuwal Djesu-Christkala limurruŋgalaŋawala Garraywal. \s1 Yolku dhika limurr dhu ga malthundja? \s2 Whom should we follow? \sr 1 Corinthians 1.10-17 \p \v 10 Yo wäwa walal ga yapa walal, waŋany ŋarra nhumalany ga dhuwal yäkukurrnydja Garraywal Djesu-Christkal. Nhininy walal gi waŋganyŋurnha yan, waŋganydhun gämurruy', waŋganydhun yan guyaŋanharay, yan walal marrtji bala yoranhamirrnydja rrambaŋin yan bukmaknha, ŋula nhakuny malaŋuw, märr ŋayi dhu ga yakan dhiyaliyi mala-wulkmaranhamirrnydja rom ŋorra nhumalaŋgal. \v 11 Bili Gilawiwalnydja\f * \fr 1:11 \fr*\ft Chloe\ft*\f* gurruṯumirriy mala ŋarrakal lakaram ŋunhi nhumany ŋuli ga dhuwaliyi ŋarrtjunmirra yan. \v 12 Ga wiripuwurrnydja nhuma ga waŋa lakaranhamirr bitjanmirra, “Ŋarrany ga malthun Bolwu” ga wiripuny ga waŋa, “Ŋarrany Yapulitjku,”\f * \fr 1:12 \fr*\ft Apollos\ft*\f* ga wiripu ga waŋa, “Ŋarrany dhu ga malthun Betaw.” \p “Ga ŋarrany ga malthun Djesu-Christku,” bitjarra. \v 13 Nhän ŋunhi ŋayiny Christtja gulk-gulkmaranhawuynha? Bili ŋarra ŋunhi nhumalaŋguny dhiŋgaŋal dharpaŋur mälakmaranhawuyŋurnydja? Ŋarrakal nhe ŋunhi yäkuy buku-ḻuptja märraŋal? \v 14 Ŋarrany ga dhuwal buku-gurrpan God-Waŋarrnha ŋunhi ŋarrany bäyŋu buku-lupmaranha ŋula yolnhany walalany nhumalany, ŋany maṉḏanhawuynha yan Giritjpitjnha\f * \fr 1:14 \fr*\ft Crispus\ft*\f* ga Gäyatjnha.\f * \fr 1:14 \fr*\ft Gaius\ft*\f* \v 15 Bäyŋun yan balaŋ dhu ŋula yol waŋganydja yolŋu lakaranhamirr ŋunhi ŋayi ŋarrakalnydja yäkuy buku-ḻupthurr. \v 16 Waŋganymirr yan ŋarrany ŋunhi buku-ḻupmaraŋal Dhepanatjku\f * \fr 1:16 \fr*\ft Stephanus\ft*\f* yan gurruṯumirriny mala. Ga bäyŋun ŋarra gi dhuwal ŋula buluny wiripuŋunhany yolŋuny guyaŋi ŋunhi ŋarrakuŋuny buku-ḻupmaranhawuy. \v 17 Bili ŋayiny ŋunhi Djesu-Christthuny ŋarrany yaka djuy'yunna buku-ḻupmaranharawnydja. Ŋany djuy'yurrnydja ŋayi ŋarrany ŋunhi dhäwuw yan lakaranharaw, ga lakaramany ŋarra ŋuli ga ŋunhi dhäwuny yaka yolŋuwalnydja djambatjthuny guyaŋanhawuyyu, ŋunhi dhu marrtji djaw'-djawyundja ganydjarrnydja Christkalaŋuwuynydja mälakmaranhawuynydja dharpawuy. \s1 Christnha dhuwal God-Waŋarrwuny ganydjarr ga djambatjtja-guyaŋanhawuy \s2 Christ is God's power and wisdom \sr 1 Corinthians 1.18-31 \p \v 18 Ŋunhiyiny ŋunhi dhäwu dharpapuy mälakmaranhawuynydja ŋunhiyiny mayali'miriwnha ŋurikiwurruŋgalnydja winya'yunawuywalnydja yolŋu'-yulŋuwal. Yurr ŋurikiwurruŋguny ŋunhi yolŋuw walalaŋ ŋunhi limurruny ŋayi ŋuli ga walŋakumany yan, ŋunhiyiny dhuwal ganydjarrnha nhanŋun God-Waŋarrwun. \v 19 Ŋunhany\x - \xo 1:19 \xo*\xt Isaiah 29.14\xt*\x* ŋunhi dhuyuŋurnydja djorra'ŋur God-Waŋarrwuny ga dhäruk waŋa bitjanna, \q1 “Ŋarrany dhu ŋunhi buwayakkuman ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ guyaŋanhawuy, \q2 ŋunhi walal ŋuli ga guyaŋanhamirr yanbi walal djambatjnha, ga baḏuwaḏuyundhi yan ŋarra dhu walalaŋ guyaŋanhawuynydja \q2 ŋunhi walal ŋuli ga guyaŋanhamirr yanbi walal marŋgimirra.” \p \v 20 Wanhan bili walal ŋunhiwurryiny ŋunhi djambatjmirrnydja yolŋu walal? Wanhan walal be gaḏamanmirrnydja God-Waŋarrwalaŋawnydja dhäwuw? Wanhan walal ŋunhiny mala ŋunhi walal ŋuli ga dhä-ŋurrkanhamirrnydja yan? Bili muka ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu milkuŋalnydja ŋunhi dhuwal dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja djambatj-guyaŋanhawuy bäyŋun bawa'mirra. \v 21 God-Waŋarrnydja ŋunhi djambatj warray mirithirr, bala ŋayi yan gumurr-ḏälkuŋala märr dhu ŋunhi yolŋuny walal yakan nhanŋu marŋgithirr walalaŋgiyingalnydja walal djambatjthu guyaŋanharay. Yurr God-Waŋarryuny ŋunhi djarr'yurrnydja waŋganynha yan dhukarrnydja, ŋunhiyin ŋunhi bawa'mirra dhäwu walŋakunharawnydja ŋurikiwurruŋguny, ŋunhi ŋayi dhu ŋula yol märr-yuwalkthirrnydja nhanŋu. \v 22 Djuw\f * \fr 1:22 \fr*\ft Jews\ft*\f* malany djäl ŋayaŋu-ganyim'thunamirriw romgu, ga Guriktja\f * \fr 1:22 \fr*\ft Greek\ft*\f* mala djäl ŋula nhaku malaŋuw gaḏamandhinyarawnha romgu. \v 23 Yurr ŋanapurrnydja ŋuli ga dhuwal dhäwu lakaram nhanukalaŋuwuynha Djesu-Christkalaŋuwuynha ŋunhi ŋanya walal dhuḻ'yurr dharpalil. Ga dharrwan ŋuli ga ŋunhi Djuw malany yolŋu walal nyinyaŋ'dhunna dhiyakuny dhäwuw, ga walalaŋgalnydja dhuwali dhäwu Djan'tayilwalnydja\f * \fr 1:23 \fr*\ft Gentiles\ft*\f* yolŋuwal walalaŋgal mayali'miriwnha. \v 24 Ga nhumalaŋguny ŋurikiwurruŋguny ŋunhi Djuw malawnydja ga Gurikkuny\f * \fr 1:24 \fr*\ft Greek\ft*\f* yolŋuw walalaŋ ŋunhi ŋayi nhumalaŋ God-Waŋarr wäthurr yäku-lakaraŋal djarr'yurr nhumalany, dhuwandja dhäwu Djesu-Christkalaŋuwuynha ŋunhi ŋayi ganydjarrnha ga djambatjnha-guyaŋanhawuy nhanŋun God-Waŋarrwun. \v 25 Bäydhi yanbi ŋayi ŋunha God-Waŋarrnydja bawa'mirr limurruŋgalnydja yolŋuwalnydja guyaŋanhawuyŋur, yurr ŋuriŋiyiny ŋunhi nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja bawa'mirriynydja guyaŋanharay ŋuli ga ŋunhi djuḻkmaraman limurruŋguny djambatj guyaŋanhawuy mala. Ga limurrnydja ŋuli ga ŋunhi guyaŋa yanbi ŋayi ŋunhi ganydjarrmiriw, ŋunhiny dhuwal ŋayiny be bala barrku mirithirr, bulu warray ganydjarr, djuḻkmaraman ga limurruŋguny ganydjarr mala. \p \v 26 Marrkapmirr walal ḻundu walal, guyaŋi yan walal gi ŋunhi nhäthinya nhuma gan ŋäthil nhinan, yorrnha ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu djarr'yurrnydja nhumalany bili walalnydja gan ŋunhi dhuwalaŋuwuyyuny yolŋuy walal nhäŋal nhumalany, ŋunhi ḻurrkun' yan nhuma gan marŋgimirrnydja nhinan ga ganydjarrmirrnydja mala, ga goŋmirrnydja mala. \v 27 Yurr ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny djarr'yurrnydja ŋunhiyin bawa'mirrinhan, märr ŋayi dhu djambatjnhany gora-gurrupanna. \v 28 Ga bäkiny ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny nyamir'yunawuynhan ḻäypuynhan, baḏuwaḏuyunarawnydja ŋurikiny ŋunhi yolŋuy walal ŋuli ga guyaŋa yanbi ŋunhiny mala ŋurruŋun. \v 29 Ga bitjarryiny ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu djäma, märr ŋayi dhu yakan yan boŋguŋ ŋula yolnydja yolŋu guḻu'-guḻukthunmirr ŋanyapinya ŋayi ŋunhalnydja nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja dhunukuŋur. \p \v 30 Yurr God-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi nhumalanhany märraŋal, bala waŋgany-manapara nhumalany nhanukala Djesu-Christkala, ga ŋayi ŋunhi Djesu-Christnha limurruŋguny djambatj-guyaŋanhawuy beŋurnydja God-Waŋarrwuŋuny. Ga nhanukalaŋuwurra limurr ŋunhi walŋathinany ga rom-dhunupayinany ga baḻanydjarratjarrayinany ga dharrpalyinany. \v 31 Ga ŋuli nhe ŋula yol yolŋu djäl guḻu'-guḻukthunminyarawnydja, gatjuy guḻu'-guḻukthurrnydja gi Garraywalaŋuwuynha yan.\fig A child giving a flower to a man|src="215_1CO.tif" size="Span" loc="AV" ref="1 Corinthians 01.31"\fig* \c 2 \s1 Dhäwu ga lakaram nhanukalaŋawuy ŋunhi ŋayi Maŋutji-dhunupayanhawuy, ŋunhi walal ŋanya dharpalil ŋal'maraŋal dhiŋganhamaraŋal \s2 The message about the crucified Christ \sr 1 Corinthians 2.1-5 \p \v 1 Yo ḻundu walal ŋarraku, ŋunhi ŋarra ŋäthilnydja marrtjin nhumalaŋgal, ŋarrany gan ŋunhi lakaraŋala yanan nhumalaŋ dhäwuny' ŋunhi Godkalaŋuwuynha yan ŋunhi dharrpalnydja ga yuwalktja ŋunhi gan ŋorran djuḻuḻ'yurr. Yurr yaka ŋarra gan ŋunhi yindiny mala dhäruk bäki ga ŋula gaḏamandhuny romdhu ŋunhi ŋarra marrtjin dhäwuny nhumalaŋ lakaraŋal ŋäthilnydja. \v 2 Ŋany yuwalktja ŋarra ŋunhi ḻiya-ŋamaŋamayunminany ŋarra dhu ŋunhiyin bili yan nhumalaŋ dhäwuny lakaram ŋanyapinyan yan Djesu-Christnhan ŋunhi ŋayi dhiŋgaŋal ŋunhiliyi dharpaŋur mälakmaranhawuyŋur.\fig Preaching Christ and his death on the cross|src="216B1CO.tif" size="Span" loc="AV" ref="1 Corinthians 02.2"\fig* \p \v 3 Ŋunhi ŋarra ŋurruŋuny marrtjin nhumalaŋgal, ŋunhiny ŋarra gan marrmarryurra ga ŋoy-wilwilyurra. \v 4 Ga ŋunhi ŋarra dhäwuny gan lakaraŋal nhumalaŋ, yakan ŋarra gan ŋunhi lakaraŋal nhumalaŋ ŋarrakiyingalnydja guyaŋanhawuyyu ga ŋula yindiynydja mala dhärukthu bäyŋun yan. Ŋany ŋuriŋiyin bili waŋganydhun ganydjarryuny Dhuyu-Birrimbirrwala yan. \v 5 Märr nhumany dhu ŋuriŋiyiny ganydjarryu Dhuyu-Birrimbirrwalnydja märr-yuwalkmirriyirra bili ŋunhiyiny dhuwal yaka munatha'wuy guyaŋanhawuy djambatj-lakaranhamirr. \s1 God-Waŋarrwu djambatj guyaŋanhawuy \s2 God's wisdom \sr 1 Corinthians 2.6-16 \p \v 6 Yo ŋarrapiny warray ŋuli ga ŋunhi djawarrkthun lakaram ŋunhiyiny dhäwuny ŋunhi djambatj-guyaŋanhawuynhany ŋurikiwurruŋguny ŋunhi walalaŋ gan bilin birrimbirrnydja ŋuthara ḏälthinan. Yurr ŋunhiyiny djambatj-guyaŋanhawuy yaka dhiyakuwuynydja wäŋawuy munatha'wuynydja ga ŋula yolkuny dhuwalaŋuwuywuny munatha'wuywuny ganydjarr-ḏilkurrumirriw, ŋunhi walal ŋuli ga buŋgawayirr nhina dhiyal wäŋaŋur, ŋunhi walalaŋguny guyaŋanhawuy marrtji winya'-winyayunna bäyŋuthirra. \v 7 Yo dhuwandja ŋunhi djambatj-guyaŋanhawuy ŋunhi ŋarrany ŋuli ga nhumalaŋ lakaram ŋunhiny gal'ŋu God-Waŋarrwun dharrpalnha guyaŋanhawuy, ŋunhi gan ŋorran djuḻuḻ'yurra bukmakkal yan yolŋu'-yulŋuwalnydja dhiyal munatha'ŋurnydja wäŋaŋur. Yurr ŋäthil yan ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnydja ḻiya-ŋamaŋamayunminany bala yan ŋayi bäkumirriyaŋala limurrunhan yolŋunhan walalany, märr limurrnha dhu ga ŋunhi guŋgurrkuŋgurrnydja nhina nhanukalnydja djeŋarray'. \v 8 Walalnydja ŋunhi dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja ŋurru-warryunayŋu mala yaka walal ŋunhi marŋgi dhiyakuny ŋunhi nhanukalaŋawnydja djambatjku guyaŋanharaw. Bili ŋunhi balaŋ walal nhakun marŋgimirrnydja, walalnydja balaŋ ŋunhi yakan ŋanya dharpalilnydja dhuḻyuna mälakmaranhawuylilnydja, ŋunhi ŋayi warray yuwalktja gal'ŋu Garray ŋurruŋuny ŋurukuny ŋunhi djeŋarra'mirriwnydja romgu. \v 9 Bili\x - \xo 2:9 \xo*\xt Isaiah 64.4\xt*\x* ŋunha ŋäthiliŋuŋurnydja dhuyuŋur djorra'ŋur ga bitjanna lakaram gam', \q1 “Yol ŋula nhanŋuny Waŋarrwuny marŋgi ḻiyaw? \q1 Ga yolthu ŋanya ŋula ŋurruṉaŋgalŋurnydja nhäŋal, \q2 yurrnha dhuwal wäŋany munathany' maḻŋ'thurr, \q2 waŋanany ŋanya gan ŋula nhakuny malaŋuw djämaw? \q1 Yurr limurrnydja ga dhuwal dharaŋan ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga Djesu-Christthu guyaŋa.” \p Yurr ŋunha ga ŋäthiliŋuynydja djorray' lakaram bitjan warray, \q1 “Nhä malany ga ŋunha God-Waŋarryuny ŋäthilmirriyam ŋayatham ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ŋuli ga märr-ŋamathirr nhanŋu mirithirr, ŋunhiyiny dharrpalnha ga ḻatjun dhika mirithirra ŋunhi bäyŋun ŋula maŋutjiy nhänha ga ŋula muḻkurrlil galkana.” \p \v 10 Yurr limurruŋgala ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny milkuŋalnydja warraŋulkuŋalnydja bukmaknha yan nhäny mala ŋunhi ŋuli ga ŋorran ḏandjaŋura nhanukal Waŋarrwala ḻiyaŋur nhanukalaŋuwurra ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrwalaŋuwurra. \v 11 Limurruŋguny dhuwal marŋgi dhuwanna bili yan birrimbirrnha limurruŋ nhaku malaŋuw bukmakku, ga balanyayi bili yan nhanŋuny ŋunhi God-Waŋarrwuny marŋgi ŋayipin yan Dhuyu-Birrimbirrnha. \v 12 Yurr ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny bilin gurrupar limurruŋgalnydja nhanŋuwuynydja ŋayi Birrimbirrnha. Ga dhiyakiyin nhakun märrwu limurrnydja ŋuli ga ŋunhi yakan biyakuny guyaŋi nhakun ŋunhi dhuwalaŋuwuyyuny munatha'wuyyuny, ga bitjandhi bili limurr dhu ga ŋunhi dharaŋandhi yan ŋunhi nhä malany manymak ŋayi gan God-Waŋarryu gurrupar. \p \v 13 Ga bukmak mala dhäruk ŋunhi limurr ŋuli ga waŋa ŋunhiyiny marŋgi-wurrupanawuy nhanukuŋ Dhuyu-Birrimbirrwuŋ, yaka yolŋuwuŋ guyaŋanhawuy. Ga dhiyaŋiyi bili yan waŋganydhu Birrimbirryu limurruny ŋuli ga ŋunhi guŋga'yundja marŋgi-gurrupandja marrtji ŋunhi ŋula nhakuny mala ŋunhi walŋamirriwnydja, märr limurrnydja muka dhu marŋgi-wurrupan ŋunhan ŋunhi wiripuwurrnhan yolŋu'-yulŋuny ŋunhi walalnydja ga ŋunha bitjandhi bili ŋayathamdhi ŋunhi walŋamirriny yuwalknha. \v 14 Ga ŋuli nhe gi ŋunhi bäyŋuny ŋayathul ŋunhiyi Dhuyu-Birrimbirrnha, ga guyaŋany nhe ŋuli ga ŋunhi yanbi ŋunhiyiny ŋunhi walŋamirrnydja mundhurr mala yanbi waliwaliŋun bawa'mirra, bili nhe ga ŋunhi dhiyaŋ warraŋulpuyyu ŋuli bitjandhiyiny nhäma. \v 15 Ga ŋunhiwurrnha bili yan yolŋuny mala ŋunhi walalany ŋuli ga Dhuyu-Birrimbirryun waṉa-gäma, walalnha dhu ga ŋunhi mala-djarr'yundja gandany' ŋula nhakuny malaŋuw bukmakkuny. Yurr bäyŋun dhu ŋunhi ŋula wiripuŋuynydja yolŋuy walalanhany mala-djarr'yun. \v 16 Bili\x - \xo 2:16 \xo*\xt Isaiah 40.13\xt*\x* ŋunha ŋäthiliŋuŋurnydja Dhuyuŋur Djorra'ŋur ga bitjanna lakaram \q1 “Yol ŋula marŋgi Garraywalaŋuwnydja guyaŋanhawuyyu? \q1 Ga yolthu ŋanya dhu ŋula waŋany, djäma gurrupandja ŋula nhakuny malaŋuw djämaw?” \p Yurr limurr warray ŋuli ga ŋunhi dharaŋandja, ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga Djesu-Christthu guyaŋa.\fig A man setting out plants|src="218_1COR.tif" size="Span" loc="AV" ref="1 Corinthians 02.16"\fig* \c 3 \s1 Dhuwandja ga lakaram God-Waŋarrwun djämamirriny walalany \s2 Servants of God \sr 1 Corinthians 3.1-23 \p \v 1 Yo, wäwa walal ŋarraku. Ŋunhi ŋarra gan dhiyaliyiny nhumalaŋgalnydja nhinan, ga yaka ŋarra nhumalaŋgal gan ŋunhi lakaraŋal ŋuruŋuny ŋunhi djinawa'wuyyuny nhakun dhärukthu, nhakun ŋarra ŋuli ga bitjandhiyi ŋunhi waŋa ŋurikiwurruŋgala ŋunhi walalnydja ga nhinan dhaŋaŋnha ŋurikimirra walŋamirra birrimbirrmirr, bili nhumany gan ŋunhi balanyamirriynydja nhinan djamarrkuḻi' yan Djesu-Christkalnydja romŋur, munatha'wuyyu yan guyaŋanhawuyyu. \v 2 Yo, nhumany ŋunhi balanya nhakun yutjuwaḻa djamarrkuḻi' yan, bala ŋarra ŋuli ganha ŋunhi gurrupanany nhumalany ŋamun'kurrnha, bili yakan nhuma gan ŋunhi ḻukan yindimirrnydja ŋatha nhakun warrakan'tja ŋanak, ga baḏak yan nhuma ga dhuwal yaka'yun ḏälwuny ŋathaw. \v 3 Baḏak yan nhuma dhuwal djamarrkuḻi', bili yaka nhuma ŋuli gi ŋunhi yuwalkkuŋuny dharaŋul ŋunha ŋunhi djinawa'wuynydja God-Waŋarrwuny dhäwu, ga märraŋ nhuma ŋuli gi bäyŋu, bili nhuma ŋuli ga ŋunhi nhinany munatha'wuyyu yan romdhuny. Nhinany nhuma ŋuli ga dhuwal maŋutji-ḏiy'yunminyaŋura ga ŋarrtjunminyaŋura bitjanna bili yan. Dhuwaliyiny ŋunhi munatha'wuynha rom, ga ŋunhi nhuma ŋuli ga nhina bitjandhiny, ŋunhiyiny nhakun nhuma baḏak yan dhuwalaŋuwuy munatha'wuy yolŋu walal, bäyŋu nhanukalaŋumirr mala. \p \v 4 Wiripuny nhuma ŋuli ga ŋunhi lakaranhamirr bitjanmirra, “Ŋarrany dhuwal yolŋu Bolwu\f * \fr 3:4 \fr*\ft Paul\ft*\f* yan,” ga nhuma wiripuwurr ŋuli ga waŋa bitjan, “Ŋarrany dhuwal Yapulitjku\f * \fr 3:4 \fr*\ft Apollos\ft*\f* yolŋu,” bitjan. Yo, ŋunhi nhuma ŋuli ga ŋarrtjunmirrnydja bitjanmirryiny, ga waŋany nhuma ŋuli ga dhuwali bitjan yan bili nhakun ŋunhi munatha'wuynha yolŋu walal. \v 5 Yol dhuwal ŋayi Yapulitjtja yolŋu? Ga yol dhuwal ŋarrany Bolnydja yolŋu? Linyuny dhuwal djämamirr yan maṉḏa nhanŋu muka God-Waŋarrwu. Linyuny ŋuli ga djäma ŋunhi nhä malany ŋayi gan gurrupar linyalaŋgal, märr nhumany dhu märr-yuwalkthirra nhanŋuny Garraywuny. \v 6 Yo, ŋäthilnydja ŋarra gan ŋunhi lakaraŋal dhäwuny' nhumalaŋ, nhakun ŋarra gan ŋunhiyiny lämu-nhirrpara maŋutjin ŋathan ŋayaŋulila nhumalaŋgal. Ga ŋayiny Yapulitjtja yolŋu balanya yan bili nhakun ḻupmaranhamirra ŋayi ŋurikiyin ḏukitjkun, bili ŋayi ŋuli ga nhumalany marŋgikuman lakaraman, märr nhumany dhu ŋuthanna Garraywalnydja romŋur. Yurr God-Waŋarr yan dhuwal ŋayipi yan waŋgany walŋa-gurrupanamirrnydja ŋurikiyiny ŋathaw rumbalwuny ŋuthanmaranharaw. \v 7 Yo, limurrnydja dhu ga ŋunhi yakan wokthun ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi lämu-nhirrpanamirriwnydja mala ga ḻupmaranhamirriwnydja walalaŋ. Limurrnydja dhu ga wokthundja nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun, bili ŋayipi yan waŋgany ŋunhi walŋa-gurrupanamirrnydja ŋurikiyiny ŋathawnydja ŋuthanaraw. \v 8 Ŋunhiyi djäma lämu-nhirrpanamirr ga gapu-gurrupanamirrnydja balanya bili waŋganyŋur yan rrambaŋi, God-Waŋarrwuŋ yan djäma-gurrupanawuy waŋga'-waŋganygu, bala ŋayi dhu marrtji God-Waŋarryuny ŋunhalnydja nhäŋun bawalawamirriwuŋun yan yolŋuwuŋuny walalaŋguŋ djämapuynydja, bala ŋayi dhu gurrupula waŋga'-waŋganygu yan yaŋara'-bakmaraŋuny ŋunhiŋuwuynydja djämapuynydja mala, ŋunhi nhaltjarr walal gan djäma. \v 9 Yo, linyuny dhuwal Yapulitjtja yan linyu ga dhuwal djämamirr maṉḏa nhanŋu muka God-Waŋarrwu, ga nhumany dhuwali balanya nhakun God-Waŋarrwun munathan' wäŋa borumgun ŋuthanmaranharaw. Ga balanyayi bili nhumany dhuwali balanya nhakun ŋunhi buṉbun dhuḻ'yunawuynha God-Waŋarrwuŋun. \v 10 Ga mirithin yan ŋayi ŋarraku ŋunhi God-Waŋarrnydja mel-wuyurr, bala yan ŋayi ŋarrany märraŋala, bala marrtjin marŋgikuŋala ŋarrany mirithinan yan gaḏamanguŋal ŋunhi nhaltjan ŋarra dhu buṉbu dhuḻ'yun. Ga ŋarrapi muka ŋunhi ḻukuny rulwaŋdhurr ŋurikiyiny balawny'tja, ga wiripuŋuynydja yolŋuy buṉbu-ŋal'maranhamirriy ŋuli marrtji dhuḻ'yunna ŋunhiwiliyin ŋunhi ŋarra ḻuku-nhirrpar. Yurr, limurrnydja ŋunhi djämamirriynydja mala God-Waŋarrwal buṉbu-dhuḻ'yunamirriynydja mala waŋga'-waŋganydhu yan, dhuḻ'yundja marrtji limurr dhu, djämany bala ŋamathaman ga yuwalkkuman ŋunhiwiliyiny ḻukulil. \v 11 Yo, ŋunhiwiliyi bili yan waŋganylil ḻukulilnydja nhuma dhu marrtji dhuḻ'yundja bala, Djesu-Christkala yan nhanukiyingala, ŋunhiwili bili yan ŋunhi ŋayipi God-Waŋarryu bilin ḻukuny rulwaŋdhurra; bäyŋun dhu ŋunhi ŋula yolthuny yolŋuy rulwaŋdhun buluny ŋunhiwiliyiny ḻukulil God-Waŋarrwalaŋawnydja buṉbuw. \v 12 Yo, ŋunhi ŋali ŋuli Garraywalaŋumirriy yolŋuy walal djäma bawalamirrnydja ŋula nhä malany, ŋunhiyiny ŋali ga nhakun ŋal'maraman dhuḻ'yunna marrtji ŋunhiwiliyin ḻukulila. Wiripuwurruynydja ŋali ŋuli ga djäma nhanukiyingal yan God-Waŋarrwal yan guyaŋanharaynydja ga ganydjarryuny, ŋunhiyiny buwayakthinyamiriwnha ga dhawar'yunamiriwnha nhä malany, balanyan ŋunhiyiny nhakun ŋunhi bulay mel-wiḏi'mirra ga djilban. Ga wiripuny ŋali ŋuli ga djäma litjalaŋgiyingala ŋali guyaŋanharay ga ganydjarryu, ga ŋunhiyiny nhakun ŋali ga dhuḻ'yun balanya nhakun mulmun ga dharpan ga ŋula nhän mala ŋunhi dhu buwayakthin. \v 13 Yurr yalalany dhu ŋunhiyi ŋunhalnydja yolŋuynydja walal bukmakthun nhäŋun nhäthinya ŋunhi djämapuy limurruŋguŋ waŋga'-waŋganyguŋ. Bili balanyamirriynydja dhu ŋunhi Djesu-Christkalnydja waluy, God-Waŋarryuny dhu marrtji ŋunhi birrka'yurra limurruŋguŋuny djämapuynydja mala, nhärin dhu gurthaynha. \v 14 Yurr ŋunhin guṉḏan mala yakany dhu nhäri ŋunhin djeŋarran' latjun' dhikan rarralan, ŋorran dhu ga yan ŋunhin bili, bäyŋun ŋayi dhu nhäri buwayakthi ŋuriŋiyiny ŋunhi gurthaynydja. Bala ŋayi dhu God-Waŋarryuny gurrupula buku-roŋanmaraŋun latjun' mirithirra ŋurikiyiny yolŋuw ŋunhi ŋayi gan djäma nhanukiyingal God-Waŋarrwal yan guyaŋanharay ga ganydjarryu. \v 15 Ga ŋuli balaŋ dhu ŋunhi dharpany ga mulmuny mala nhäri warrpam'thurra ŋuriŋiyin gurthaynha; bukmaknha dhu marrtji ŋunhi dhawar'yurra limurruŋguŋuny yolŋuwuŋuny guyaŋanhawuy ga ganydjarrpuy, ŋunhiyiny dhu yan warrpam'thurra buwayakthi. Ga ŋuriŋiyiny dhu yolŋuy ŋunhi nhanŋu dhu djämany bili nhakun nhärin, bäyŋun ŋayi dhu ŋunhi buku-roŋanmaranhawuynydja märraŋ; bukmaknha dhu ŋunhi nhäriny, winya'yurra yan. Yurr yolŋuny dhu ŋayipiny walŋa warray gi nhini yurr waŋaran, dhäparŋ'nha ŋula nhämiriwnha. \p \v 16 Nhä nhe dhuwal? Dhuŋa yolŋuny? Yaka yan nhe yuwalktja marŋgi? … ŋunhi nhuŋu dhuwali rumbalnydja dhuyun buṉbu nhanŋuwuynha God-Waŋarrwun? Yo, yuwalk dhuwaliyi yulŋuny, bili God-Waŋarrwuny Dhuyu-Birrimbirrnydja dhuwalin nhinan ga nhokala ŋayaŋuŋurnydja. \v 17 Ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi baḏuwaḏuyun dhuwaliyi ŋunhi God-Waŋarrwu dharrpal buṉbu, ga ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny buwayakkuman nhunanhany. Bili nhumany dhuwali nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun dharrpalnha buṉbu. \v 18 Yaka nhe yänayiny ḻay-ḻaymaranhamirr! Ŋuli nhe ga guyaŋanhamirr yanbi nheny djambatjnha dhiyaŋ ŋunhi ŋula nhaliy malaŋuy munatha'wuywuny, nheny ŋathil dhu nyilŋ'maranhamirr bitjan nhakun ŋunhi ḻäy-bawa'mirr yolŋu, ga yorrnha nhakun nhe dhu ŋunhi yuwalktja djambatjthirr. \v 19 Ga ŋurikiyin ŋunhi gämurruw' ŋayiny ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarryuny lakaram dhuwalaŋuwuynhany ŋunhi munatha'wuynhany djambatj-guyaŋanhawuy nhäŋiniŋ'nha. Ga bitjandhiyin ŋayi ga ŋunhi dhuyuŋurnydja djorra'ŋur lakaram gam', God-Waŋarryuny ŋuli ŋunhi ḻirraŋun gungam, bala ŋayi ŋuli yan djaw'yunna nhä mala djambatjtja-guyaŋanhawuy, ŋunhi ŋuli ga ḻäy-ŋarr'ŋarr marrtji nhanukalaŋaw djambatjku romgu. \v 20 Ga bitjan ŋayi ga ŋunha wiripuny dhuyuŋur djorra'ŋur dhäruk waŋa gam', “Ŋayiny ŋunha Garraynydja marŋgi ŋurikiwurruŋguny ŋunhi gaḏamanmirriwnydja yolŋuw walalaŋ guyaŋanhawuywu ga dhukarrwu, bili ŋunhiyiny mala nhäŋiniŋ'nha.” \v 21-22 Bilin ḏaḏawyurra walal guḻu'-guḻukthunaŋurnydja ŋula yolkalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋurru-warryunayŋuwalnydja walalaŋgal ŋunhi walal ŋuli marrtji nhä mala djäma. Walalnydja ŋunhi Bolnydja\f * \fr 3:21-22 \fr*\ft Paul\ft*\f* ga Yapulitjtja\f * \fr 3:21-22 \fr*\ft Apollos\ft*\f* ga Betany\f * \fr 3:21-22 \fr*\ft Peter\ft*\f* bukmak muka yan nhumany dhuwal walalaŋgal ŋurrukŋur balanya bili yan nhakun walal. Märr-yuwalk yan dhuwandja, bili nhä mala ŋunhi bukmak ŋunhiyiny nhuŋun. Ga dhuwal wiripuny wäŋa munatha' ga walŋa ga dhiŋganhamirr rom, ga dhiyaŋ bala, ga yalalaŋumirriy nhuŋuwuyyi yan warrpam'. \v 23 Ga nheny dhuwal Christkuŋ, ga ŋayiny ŋunhi Christtja God-Waŋarrwuŋun. \c 4 \s1 Djäma walalaŋ Djuy'yunawuywu mala \s2 The work of the Apostles \sr 1 Corinthians 4.1-21 \p \v 1 Nhumany dhu ga ŋunhi bitjanna guyaŋa ŋanapurrunhany ŋunhi nhakun ŋanapurrnydja dhuwal djämamirr mala yan nhanŋu Djesu-Christku. Ga djämany napurruŋ dhuwal ŋunhi napurr dhu ga lakaraman yanan dhawaṯmaraman ŋunhi God-Waŋarrwuny dharrpalnydja rom malany. \v 2 Bili ŋanapurruŋ ŋunhi ŋurruŋuny djäma napurr dhu malthunayŋu yan nhanŋun God-Waŋarrwu. \v 3 Bäydhi ŋunhi nhuma dhu nhakun ŋarranhany mala-djarr'yun ga ŋula galkan balany ŋärra'lilnydja. Yurr yuwalktja ŋarrany gi dhuwal yakan ŋarranhawuynhany ŋarra mala-djarr'yunmirr.\fig Judging a man in court|src="220_1COR.tif" size="Span" loc="AV" ref="1 Corinthians 04.3"\fig* \v 4 Bili ŋarrany dhuwal rom-dhunupa yan yolŋu, yurr yuwalktja ŋarra dhuwal yaka marŋgi ŋunhi nhaltjan ŋayi ga God-Waŋarryu guyaŋa ŋarrany. Bili ŋayipin yan ŋunhi waŋganynha ŋarrakuny mala-djarr'yunamirr Garraynha. \v 5 Nhumany dhu ga ŋunhi yakan mala-djarr'yun ŋula bawalamirrinhany yolŋuny walalany, ga bäy ŋayi dhu Garray buni. Bili ŋayin dhu ŋunhi Garrayyun milkuŋuny ŋunhi nhä ga ŋorra ŋunha djuḻuḻ'yun buku-munha'ŋur, ga nhä ga ŋorra bukmakkal ŋayaŋuŋur. Bala beŋuryiny ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny buku-roŋanmaraŋun waŋga'-waŋganygu yan nhä limurr gan djäma. \p \v 6 Marrkapmirr walal ḻundu walal linyuny dhuwal ŋarrany ga Yapulitjthuny\f * \fr 4:6 \fr*\ft Apollos\ft*\f* gan marŋgi-gurrupar nhumalany märr nhumany dhu marŋgithirra linyalaŋgalaŋuwurra ŋurikiyin dhärukku djuŋunygun ŋunhi ga bitjan waŋa gam', “Romguny gi malthurra.” Walal buku-djulŋimirr gulyurra walal balanyaŋuryiny lakaranhaminyaŋur ŋunhi yanbi ŋarrany dhuwal manymak mirithirr Yapulitjkalnydja,\f * \fr 4:6 \fr*\ft Apollos\ft*\f* dhuwaliny nhakun nhuma ŋuli ga ŋunhi mala-djarr'yunmirra nhumapin bitjanmirryiny. \v 7 Nhaltjan nhuma ŋuli ga dhuwal guyaŋanhamirr nhumalanhawuynhany, yanbi nhumany ŋula yolnha yolŋu ŋunhi ŋayi marŋgin mirithirra. Ga ŋuli ŋayi dhuwali mundhurrnydja mala nhumalaŋ bilin gurrupanawuynha ga nhakun nhumany ŋuli ga wokthunmirr? \v 8 Wanhan nhuma ŋayaŋuny manygarrayinya? Nhän bili nhuma dhuwal ḻukunydja'mirra? Bilin barpuru nhumany dhuwal buŋgawayirra muka? … ga napurrnydja dhuwal ḻäypuynha mala. Ye-e-e-e wanha balaŋ nhuma dhuwal yuwalknha yan buŋgawayi, märr napurrnydja dhu bitjandhi bili yan buŋgawayirr rrambaŋin limurr. \p \v 9 Bitjan ŋarrany ŋuli ga dhuwal guyaŋa, be mak bäy napurrunhany ŋayi dhuwal ŋunhi Djuy'yunawuynhany mala nhirrpar ŋunha bala dhuḏilil, balanya nhakun yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga galkunna yan dhiŋganharawnha, märr dhu ga ŋunhi bukmakthuny yolŋuy walal napurruny nhämany bala ga gitkitthunmirra napurruŋguny. \v 10 Bili nhakun napurrnydja dhuwal ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja mala balanyan nhakun bawa'mirra mala. Ga nhumalanhan ŋayi ŋunhi Djesu-Christthuny djambatjkuŋalnydja. Napurruŋguny walal ŋuli ga ŋunhi ŋaramurryirra ga bulu napurr dhuwal ganydjarrmiriwnha mala balanya. Yurr nhumany dhuwal ganydjarr ḏilkurr mala, ga märr-ŋal'yun wala ŋuli ga nhumalaŋguny. \v 11 Ga dhiyaŋ bala nhakun waluy napurrnydja ŋuli ga dhuwal marrtji djaṉŋarrnha ŋathamiriwnha ga gapumiriwnha. Ga wiripuny napurr ŋuli ga dhuwal girri'miriwnha nhina, ŋunhin bili waŋganynha yan napurr ŋuli ga girriny' gäma barrŋbarrŋnha yan. Dhuwal napurr wäŋamiriw mala, ga yaka yan napurruny walal ŋuli gi ŋunhi manymakkuŋuny nhäŋu. \v 12 Dhuwal napurr ŋuli ga yindi mirithirr djämany goŋdhuny napurruŋgiyingal, ga ŋunhi napurruny walal ŋuli yolŋuynydja walal ŋarrtjundja, ga napurrnydja ŋuli walalaŋguny buku-roŋanmaram manymaknha yan dhäruktja. Ga ŋunhi napurr ŋuli ga ŋayaŋu-miḏikirrnydja nhina napurrnydja ŋuli ga ŋunhi nhinany ŋayaŋuny dharraḏan yan. \v 13 Ga ŋunhi napurruny ŋuli ŋula yolthu nyamir'yundja, napurrnydja ŋuli buku-roŋanmaramany yäwuluy'nha dhärukthuny, ŋayaŋu-wuyunamirriynha. Beŋur bili-i-i ga dhiyaŋun bala dhuwanna, napurrunhany walal ŋuli ga ŋunhi bitjanna guyaŋanha nhakun napurrnydja ŋula nhän nhäŋiniŋ'nha mala, nhakun dhukunnha dhuwalaŋuwuynha munatha'wuynha. \p \v 14 Yaka ŋarra ga dhuwal wukirri nhumalaŋ, märr nhuma dhu gorany, yan ŋarra ga djälthirr ŋarra dhu guŋga'yun nhumalany bitjan yan bili nhakun bäpa'mirriŋuy ga ŋäṉḏi'mirriŋuy ŋuli ga guŋga'yun walalaŋguwuy walal djamarrkuḻiny' mala. \v 15 Mak nhumalaŋ dhuwal dharrwa mirithirr marŋgikunhamirrnydja mala ŋunhi walal nhumalany gan marŋgikuŋal Djesu-Christkalaŋawuy. Yurr ŋarrapi warray ŋunhi nhumalaŋ yuwalktja bäpathin, ŋunhi ŋarra gan nhumalaŋ dhäwun lakaraŋal Djesu-Christkalaŋawuynha. \v 16 Ga nhumalaŋguny ŋarra dhuwal djäl nhuma dhu bitjanna nhakun ŋarran. \v 17 Dhiyakiyin gämurruw' ŋarra ŋunhi Dimithinhany\f * \fr 4:17 \fr*\ft Timothy\ft*\f* djuy'yurr nhumalaŋgal. Ŋayiny dhuwali balanya nhakun gäthu'mirriŋun ŋarraku. Ga märr-ŋamathirrnydja ŋarra ga nhanŋu mirithirr yan. Dhuwali ŋayi mirithirr manymak djämamirr Garraywu. Ŋayin dhu ŋunhi Dimithiynha lakaramany nhumalaŋguny ŋunhi nhaltjan ŋarra ŋuli ga malthun nhanŋu Djesu-Christku, ga nhaltjan ŋarra ŋuli ga djämamirriyam ŋunhiyi dhäwu malany nhanukalaŋawuy Djesu-Christkalaŋawuy, ŋunhi ŋarra ŋuli marrtji marŋgikumany bukmakŋur yan wäŋaŋurnydja malaŋur ŋunhi wanha ga Garraywalaŋumirr mala nhina. \p \v 18 Wiripuwurruynydja nhuma ga dhuwaliyi guyaŋa yanbi ŋarra dhu yakan marrtji dhipaliyiny nhumalaŋgal, bala nhakun nhuma ŋuli ga dhuwali wokthunmirra nhumalaŋguwuy nhuma. \v 19 Yurr ŋuli ŋayi dhu ŋunhi Garraynydja ŋarraku djälthi marrtjinyaraw dhipaliyiny, ŋarrany dhu ŋunhi marrtjin yan nhumalaŋgal. Bala ŋarra dhu maḻŋ'maraŋun nhumalaŋgal dhuwaliwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ga wokthunmirr, nhäthinya walalaŋ ganydjarr. \v 20 Bili nhanŋuny dhuwal God-Waŋarrwuny rom, yaka yan dharrwa dhäruk malany, ŋany nhanŋuny ŋunhi ganydjarrmirr warray. \v 21 Ŋunhi ŋarra dhu buniny nhumalaŋ. Nhaku nhuma djälnydja ŋunhi ŋarra nhumalaŋ dhu buniny dhiyaliyiny? Manymak ŋunhi ŋarra dhu marrtjiny nhumalaŋgal biyakuny nhakun ŋunhi gumurr-ḏäl buŋgawa, wo gurrum'thu ŋayaŋuynydja märr-ŋamathinyaray? \c 5 \s1 Marramba' rom Garraywalaŋumirriwal \s2 Immorality in the Church \sr 1 Corinthians 5.1-13 \p \v 1 Ŋämany ŋarra nhumalaŋgalaŋawuy dhuwal dhäwuny yätjkurra mirithirra bay. Ga yuwalk yan nhuma ga dhuwal nhinany yätjkurrkuman yan, djuḻkmaraman nhuma ga ŋunhi mulkurunhany Djan'tayinhany yolŋuny walalany, ŋunhi walal dhuŋamirra Garraywu. Wiripuny ŋuli ga dhuwal ḏirramuy miyalkkum dharrathir'nhan ŋäṉḏi'mirriŋuny. \v 2 Bala nhuma ŋuli ga dhuwal märr-wiḏi'yunna ḏäpthundja, wokthunmirra, ŋunhi yanbi nhuma ŋuli gi balanyapuyyiny rombuy yuwalktja ŋanak-miḏikin nhini, ga balanyaranhany yolŋuny ḏirramuny nhuma ŋuli ŋaŋ'ŋaŋ'thurra dhawaṯmaraŋun. \p \v 3-4 Ga bäydhi ŋarra ga dhuwal nhina barrkuny nhumalaŋgal rumbalnydja, yurr ŋayaŋuny ŋarraku nhumalaŋgal dhiyaliyi. Ga bilin ŋarra barpuru dhuwal mala-djarr'yurryunan, ŋunhiyiny ḏirramuny yäkukurrnydja limurruŋgalawurr Garraywalaŋawurr Djesuwalaŋawurr, ŋunhiŋuwuynydja yätjkurruwuynydja djämapuy nhakun ŋarrany barpuru dhiyaliyin nhumalaŋgala. Ga ŋunhi nhuma ŋuli ḻuŋ'maranhamirrnydja ga nhanŋuny ŋuli ganydjarr Garraywu Djesuwnydja dhiyaliyin nhumalaŋgala, ga ŋarraku birrimbirrnydja ŋuli ŋunhi ŋunhiliyin. \v 5 Nhumany dhu ŋunhi dhayuŋanna dhuwaliyi ŋunhi ḏirramunhany balan ŋunhi ŋurruŋuwala yätjkurruwal birrimbirrwal, märr nhanŋu dhu rumbalnydja buwayakthirra, ga birrimbirrnydja nhanŋu dhu ŋunhi walŋathirra ŋuriŋiyiny waluy ŋunhi ŋayi dhu Garray roŋiyin. \p \v 6 Bilin gi ḻanydjatmaranhamirrnydja! Bili muka nhe marŋgi ŋunhi ŋuli ḻurrkun'thuny ḏambakunhawuyyu ŋuthanmaramany yindikuman yan birrŋ'maraman ŋathanhany dämbanhany. \v 7 Gatjuy biyakun djalkthurra ŋunhiyiny ŋäthiliŋuny mala ḏambakunhawuy, bala nheny dhu ŋunhi bitjanna nhakun manymaknha yan ŋatha dämba, ga balanyayin nheny ŋunhi yuwalktja. Limurruŋguny ŋunhi Ḻäy-djuḻkmaranhamirr Bimbi\f * \fr 5:7 \fr*\ft Passover Lamb\ft*\f* ŋayipin yan Djesu-Christnha, ŋunhi ŋayi walŋa-gurrupanmin limurruŋ. \v 8 Go limurr buku-ḻuŋ'thunna bala märr-yiŋgathirra ŋurikiny ŋunhi limurruŋgalaŋawnydja Ḻäy-djuḻkmaranhamirriw Bimbiw, yakan ŋuriŋiyiny ŋäthiliŋuynydja burrpuyny'tja ŋayaŋuy, ŋany ŋuriŋin ŋayaŋuynydja ḏarrtjalkkunhawuyyun ga yuwalkthun. \v 9 Ŋunhiliyiny ŋunhi wiripuŋurnydja djorra'ŋur ŋarra nhumalaŋ wukirri, ga waŋany ŋarra ga ŋunhi bitjanna; nhumany dhu ga ŋunhi yakan mala-manapan dhuwurr-yätjmirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal. \v 10-11 Yurr yaka ŋarra gan ŋunhi lakaraŋal wiripuwurrunhany yolŋuny walalany dhuwalaŋuwuynhany ŋunhi munatha'wuynhany mala. Bili nheny balaŋ ŋunhi marrtjin ŋula wanhawala winya'yurra yolŋumiriwlila wäŋalil ŋunhi ga bäyŋun ŋula nhä mala yätjkurr rom mala wirwiryun. \v 12 Yaka nhe dhu nhina ga ḻuka ŋula nhä mala-manapan walalaŋgal. Ga nhakun dhu ŋunhi ŋarrany mala-djarr'yun ŋunha wiripunhany yolŋuny. Limurrnydja ŋathil dhu ga ŋunhi mala-djarr'yundja dhiyal yan banydji Garraywalaŋumirriny yolŋuny walalany. \v 13 God-Waŋarryun dhu ŋunhi ŋayipin mala-djarr'yurr limurruny bukmaknhany. Bili ŋunha ga dhuyuŋurnydja djorra'ŋur dhäruk waŋa bitjanna, “Djuy'yurra dhuwaliwurrunhany yolŋunhany mala nhumalaŋguwuy, ŋunhi walal ŋuli ga djäma yätjkurr yan.” \c 6 \s1 Rom-lakaram ga Garraywalaŋumirriw nhaltjan dhu ga mala-djarr'yunmirr ŋunhal ŋärra'ŋur \s2 Guidelines of how to judge Christians in court \sr 1 Corinthians 6.1-11 \p \v 1 Ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yolthu waŋganydhu yolŋuy ŋula nhä mari ŋayatham waŋganygu ŋula Garraywalaŋumirriw yolŋuw, ga yolkala nhe ŋuli ŋunhi gämany mariny nhuŋuwuy nhe ŋunha dhuwurr-yätjmirriwala yolŋuwalnydja walalaŋgal mala-djarr'yunarawnydja? … wo Godkalaŋumirriwal yan yolŋuwal walalaŋ? \v 2 Yaka yan nhe dhuwal marŋginy, ŋunhi dhu dhuwal Godkalaŋumirriy muka yolŋuy walal mala-djarr'yurr dhuwalaŋuwuynhany munatha'wuynhany yolŋuny walalany. Ga ŋuli nhakun nheny dhu ŋunhi mala-djarr'yurr dhuwal ŋunhi munatha'wuynhany yolŋuny walalany, nhämirr balaŋ nheny nhuŋuwuynydja nhe mari nyumukuṉiny'tja dhawar'maraŋ gänan nhepin yan. \p \v 3 Yaka yan nhe dhuwal marŋginy ŋunhi limurr dhu biyakiyi bili yan mala-djarr'yurr ŋunha ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäwu-gänhamirriny yolŋuny walalany? Ga ŋuli balaŋ dhu ŋunhi biyakiyiny nhakun maḻŋ'thurr, limurrnydja balaŋ gi ŋunhi biyakiyi bili muka mala-djarr'yurr nhä mala mariny walu-ŋupul yan. \v 4 Nhakun nheny ŋuli ga ŋunhi mari mala gäma balany ŋunha wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋunhi ŋayi barrku mirithirr Garraywalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal? \v 5 Dhuwandja ŋarra dhu waŋany gora-gurrupanna nhumalany? Gatjuy ŋathil walal nhumapi mala-djarr'yunmirr ga dhunupayanhamirr. Ga wanha balaŋ gi dhiyali nhumalaŋgal malaŋur ŋula waŋgany yolŋu nhini ŋunhi ŋayi gaḏaman ŋayi dhu waŋa raypirri'yun, ga buluyi buku-manapan nhumalany. \v 6 Nhakun nheny ŋuli ŋunhi waŋganydhuny gäma ŋunha wiripuŋunhany Garraywalaŋumirriny mala-djarr'yunaraw balanya Garraywalaŋumiriwwalnydja yolŋuwal? \v 7 Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi waŋganydhu yolŋuy marilil galkan romgurr waŋganynha yolŋuny, nhumany ŋuli ŋunhi bukmakthun baḏatjtjundja. Ga manymaktja nhumalaŋ nhuma dhu dhayuŋanmirra balanyarawyin yan romguny manaŋinyarawnha ga bawa'-gurrupanminyarawnha. \v 8 Ga nhumapiny ŋuli ga ŋunhi bawa'-gurrupanmirryi nhumalanhawuynhany nhuma, ga wiripuny nhuma ŋuli ga dhuwal bawa'-gurrupan ŋunha Garraywalaŋumirrinhan yolŋuny wäwa'mirriŋunhan limurruŋ. \v 9-10 Muka yaka yan nhuma dhuwal marŋginy ŋunhi dhu dhuwal dhuwurr-yätjmirriynydja mala bäyŋun dhu märraŋ ŋunhi dhawu'-nhirrpanawuynydja ŋula nhä malany manymaktja God-Waŋarrwalnydja romŋur? Bilin baḏuwaḏuyunmirrnydja nhunapinya nhe? Bäyŋun dhu ŋunhi ŋula yol yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga lakaranhamirr rommiriw, nhä mak ŋayi ŋuli ga buku-ŋal'yun wiripuŋuw goŋbuywu waŋarrwu, ga marramba'-ḏilkurrnydja mala, ga ŋuli ŋayi ŋuli ga melyu-bukuy nhäma, wo ŋunhi walal ŋuli ga märranhamirr ḏirramuny ḏirramun yan maṉḏa ga miyalktja miyalknha yan maṉḏa, wo wanaŋa-ḏumurrnydja ga manaŋa-ḏumurrnydja ga ŋänitji'-ḻukanhamirrnydja, wo ŋula yolnydja yolŋu ŋunhi ŋayi dhu ga dhä-ḏälthirr yan wo bawa'-gurrupanamirrnydja, dhiyaŋuwurruynydja dhu ŋunhi bäyŋun boŋguŋ märraŋ ŋula nhä malany manymak God-Waŋarrwalnydja romŋur. \v 11 Balanyayin nhumany mala ŋunhi ŋäthilnydja, yurrnha ŋunhi God-Waŋarrwalnydja Birrimbirryu rurrwuyurr nhunanhany ḏarrtjalkkuŋal yäkuy Djesu-Christkalnydja, bala gänaŋ'maraŋala nhanŋuwuynha yan djämawnydja God-Waŋarrwun yan. \s1 Rumbalnydja nhe dhuwali buṉbu Godkalaŋawnha Dhuyu-Birrimbirrwu \s2 Your body is the temple for the Holy Spirit \sr 1 Corinthians 6.12-20 \p \v 12 Yo. Ga wiripuny ŋayi ŋuli Garraywalaŋumirr yolŋu waŋa bitjanna, “Ŋuli ŋarra dhu ŋula nhakuny djälthirr djämaw, ŋunhiyiny manymak ŋarraku, ŋarra dhu djäman bala yan, bili ŋarra ga dhuwal nhina gaṯkaṯmiriw.” Yo, yuwalk dhuwaliyiny, yurr yakan ŋunhi bukmaktja nhuŋu manymak. Ŋarrany balaŋ gi dhuwal djäma yan ŋunhi nhaku ŋarraku ga ŋayaŋu djälthirr, yurr yakan dhu ŋunhi ŋarrakiyingalnydja djälyu malany ŋarranhany ga buluny garrpin. \p \v 13 Wiripuny ŋuli yolŋu waŋa bitjan, “God-Waŋarryu muka dhuwal djäma rumbalnydja ŋathawnydja ḻukanharaw, ga ŋathany dhuwal nhakun rumbalwun ḏälkunharaw.” Ga ŋarrany nhuŋu dhu lakaram bitjanna gam', “Yalalany dhu ŋayi God-Waŋarryuny dhuwaliyiny maṉḏany buwayakkuŋun märrma'kuŋun yan.” Yaka ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu djäma dhuwali rumbal ŋathawnydja yan maranhu-gurrupanminyaraw, ga yaka ŋayi nhuna dhuwali rumbal djäma marrambawny'tja yan. Rumbalnydja nhe dhuwali nhanŋuwuy yan dhulŋuŋu Garraywu, märr ŋayi dhu ga nhokal gärri rumbalŋur. Ga ŋayipi yan Garrayyu nhuna dhu gurrupandja bukmak ŋula nhäny mala ŋamakurrnydja dhiyakiyiny rumbalwuny nhokalaŋaw. \v 14 Bili God-Waŋarryuny boŋguŋ limurruny walŋakuŋun beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja ŋuriŋiyi bili yan waŋganydhu ganydjarryuny nhanukiyingal ŋayi, ŋuriŋiyi ganydjarryu ŋunhi ŋayi walŋakuŋal limurruŋ Garraynha Djesuny-Christnha. \p \v 15 Yaka muka yan nhuma dhuwal marŋginy muka? Dhuwaliyiny nhe dhuwal rumbalnydja nhanŋuwuy yan Djesu-Christku. Nhä nhuŋu ŋunhi dhunupa balanyarawyiny djämaw ŋunhi nhe dhu dhuwaliyi rumbalnha nhuŋuwuy nhe dhä-manapan ŋunhawal marramba'mirrwalnydja yolŋuwal? Yakan dhuwaliyiny ŋamakurr. Nhä nhuma dhuwal, dhuŋamirr yolŋuny walal? \v 16 Yaka yan nhe dhuwal marŋginy muka? Ŋunhi nhe ŋuli märramany marramba'mirrinhany yolŋuny, ŋunhiyiny nhuma, nhe ga ŋunhiyi marramba'mirr yolŋu, bilin waŋganynha yan rumbalnydja. Bili ŋunha dhuyuŋurnydja djorra'ŋur ga waŋa bitjanna gam', “Ŋunhi dhu yolŋu maṉḏa märranhamirrnydja, waŋgany-manapanmirrnydja ḏirramu ga miyalk, ŋunhiyiny maṉḏa nhakun waŋganynha yan rumbalnydja.” \v 17 Ga ŋuli ŋayi dhu yolŋu waŋgany-manapan Garraywalnydja, maṉḏany dhu ŋunhiyiny waŋganynha yan birrimbirr, ŋayi ŋunhiyi yolŋu ga Garray. \v 18 Yaka gi djäma marrambany', yänan biyakun ganarrthula ŋunhiyiny yätjkurrnydja rom. Bili bukmak ŋunhi warraŋulpuynydja yätjkurr mala ŋunhiyiny ŋapaŋur warray, yurr marrambany' ŋunhi rom yätjkurra yan, bili dhiyaŋiyiny ŋuli ŋunhi marrambayny'tja ga rumbalnhan miḏikuman. \v 19 Nhä nhe dhuwal yolŋuny, dhuŋa? Yaka nhe dhuwal marŋginy muka? Rumbalnydja nhuŋu dhuwali dharrpal, nhanŋuwuy yan buṉbuny Dhuyu-Birrimbirrwun, ŋurikiyin Dhuyu-Birrimbirrwu ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu gurrupar balanya nhakun mundhurrnha nhuŋu. Ga yakan nhe dhuwaliyi gänany nhuŋuwuynydja nhe rumbal. \p \v 20 Bilin ŋayi nhuna ŋunhi God-Waŋarryuny walŋakuŋala, nhakun ŋayi dhawaṯmaraŋala nhuna märraŋala beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhamirriŋurnydja romŋur, ŋuriŋin bili yan gulaŋ-waṉḏinyaraynydja nhanukiyingala ŋayi, ŋunhiyiny ŋayi märraŋalnydja nhuna nhanukiyingallilyaŋalnha ŋayi ŋuriŋiyin yindiynha yan romdhuny. Yo, ga yolŋuny nhe dhuwal nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun, bala nheny dhu ga ŋunhi djämany dhiyaŋiyiny rumbalyuny nhokiyingal nhe, ŋanyanhan gi yan God-Waŋarrnhan märr-ŋamathaŋuny, nhanŋun wokthunarawnydja yan ga bilin! \c 7 \s1 Märranhaminyawuy gämurru' \s2 Questions about marriage \sr 1 Corinthians 7.1-16 \p \v 1 Manymak dhuwandja ŋarra nhumalaŋ dhu lakaraman buku-bakmaraman ŋurikiyin ŋunhi nhuma ŋäthil ŋarraku djuy'yun djorra' dhä-birrka'yun ga ŋarrany ŋunhi märranhaminyawuynha rom. Yo manymak ŋunhi ŋayi dhu ga ŋula ḏirramu nhina gänany miyalkmiriwnydja. \v 2 Yurr dhiyaŋuny bala ŋuli ga dhuwal dharrwaynha yolŋuynydja walal marrambany' djäma dhiyaliyiny. Ga manymaktja dhuwal nhämirr balaŋ nhumany dhu märranhamirra yan, nhe miyalk ga nhe ḏirramu. \v 3 Ŋunhi ŋuli miyalk ga ḏirramu bili nhakun märranhamirra ŋunhiyiny maṉḏa waŋganynha yan; ŋayi dhu ḏirramu gurrupanmirr ŋanyapinya ŋayi rumbal miyalkku nhanukalaŋaw ŋayi, ga ŋayi dhu miyalk gurrupanmirr ŋanyapinya ŋayi rumbal ḏirramuw nhanukalaŋaw, märr maṉḏa dhu ga nhinany ŋunhiliyin bili yan märr-mukthunna ga märr-dharaŋanmirra. \v 4 Bili ŋunhiyiny miyalktja rumbal yakan nhanŋuwuynydja ŋayi, ŋunhiyiny ŋayi rumbalnydja dhuway'mirriŋuwnha muka nhanukalaŋaw. Ga balanyayi bili yan ḏirramuny rumbal, yaka ŋayi ŋunhi nhanŋuwuynydja, ŋany miyalkkun nhanukalaŋaw ŋayi ŋunhi rumbalnydja. Ga yakan maṉḏa dhu ga ŋunhi rumbalwuny maṉḏaŋguwuy maṉḏa buŋgawakunhamirr, ŋany yanan maṉḏa dhu ga ŋunhi dhayuŋanmirra. \v 5 Yaka maṉḏa ŋuyulkthinyamirrnydja nhumalaŋguwuy nhuma. Wiripuny maṉḏa yan waŋanhamirr barrkuwatjku ŋorranharaw, märr nhuma dhu ga barrkuwatj guyaŋa ga bukumirriyam Garraywal. Ga yän ŋula gurriri nhuma dhu barrkuwatjthirrnydja, ga buluyi nhakun waŋgany-manapanmirr maṉḏa ŋorri, yaka wiyin-märraŋuny maṉḏa nhini barrkuwatjtja; ŋayi ŋuli bäynha nhuna guwaḻ-ṉirr'maraŋ mokuyyun gandarrŋurnydja, bili nhepiny marrtjin ŋunhi yaka goli-nhirrpanmin. \v 6 Yaka ŋarra gi dhuwal rommirriyaŋuny nhumalaŋ, ŋany yan ŋarra ga lakaram guyaŋanharaw yan nhumalaŋ. \v 7 Ga gatjpu'yurrnydja ŋarra gan dhuwal ŋunhi nhumany balaŋ dhuwal bitjanan nhakun ŋarran ḻunin yan, yurr barrku-barrkuwatj limurruŋ dhuwal mundhurrnydja mala God-Waŋarrwuŋuny. \p \v 8 Yo. Dhuwandja nhumalaŋgun ḻuni'-ḻuniwnha, ga buku-gurthapuywun walalaŋ ŋarra dhu lakaram. Manymak ŋunhi nhuma dhu ga gänany nhina nhakun dhuwal ŋarra. \v 9 Ga ŋuli nhe dhu ga yakany nhunapinya nhe goli-nhirrpanmirr, gatjuynha bala wäŋalila wapmaranhamirr, manymak ŋunhi nhuŋu nhe dhu märramany, märr nhuŋu dhu ga ŋayaŋuny yakan buluny ŋar'ŋaryun. \p \v 10 Dhuwandja nhumalaŋgun ŋarra ga dhäruk-gurrupanmirr wäŋamirriwnha yolŋuw walalaŋ, yaka dhuwal ŋarrakiyinguŋuny guyaŋanhawuy, ŋany beŋur Garraywuŋ; Yakan ŋayi dhu ŋunhi miyalkthu ganarrthamany nhanŋuwuy ŋayi dhuway'mirriŋunhany; \v 11 ga ŋuli ŋayi bilin nhakun ganarrthaŋala, manymaktja nhanŋu ŋayi dhu ga gänan yan nhina, ga ŋuli bäyŋuny, ŋayiny dhu balayi dhuway'mirriŋuwal nhanukalaŋuwal roŋiyirr; ga ŋayiny dhu ḏirramuynydja yakan ŋurrkam ŋunhiyiny miyalknhany nhanŋuwuy ŋayi, ŋunhiny ŋayi ga romnha bakmaram. \p \v 12 Dhuwandja ga ŋarrapin waŋa yakan Garraynydja walalaŋgun wiripuwurruŋgun yolŋuw walalaŋ miyalkku ga ḏirramuw ŋunhi walal yaka Garraywalaŋumirr mala. Ga ŋuli ŋayi miyalk nhuŋu yakany Garraywalaŋumirr, ga djälthirr ŋayi ga ŋayi dhu ga nhina yan nhokal, nheny Garraywalaŋumirriynydja ḏirramuy yaka ŋanya ŋurrkuŋ ga rom bakmaraŋ. \v 13 Ga ŋuli nhe Garraywalaŋumirrnydja miyalk ga nhina ḏirramuwal ŋunhi ŋayi yakany Garraywalaŋumirr, ga djälthirr ŋayi ga ŋunhi ḏirramu ŋayi dhu ga nhina yan nhokal, nheny yakan ŋanya Garraywalaŋumirriynydja miyalkthu rom-ŋurrkuŋ. \v 14 Bili ŋayiny ŋunhiny Garraywalaŋumirrnydja dhuway'mirriŋu bilin nhakun dharrapalyinan ŋuriŋiyin romdhu ŋunhi ŋayi ga nhina waŋganyŋurnha miyalkkala nhanukalaŋuwal Garraywalaŋumirriwala. Ga ŋayi ŋunhi Garraywalaŋumiriw miyalk bilin dharrpalyinan ŋuriŋiyin romdhu ŋunhi ŋayi ga nhina waŋganyŋur dhuway'mirriŋuwala nhanukalaŋuwal Garraywalaŋumirriwala. Ga ŋuli balaŋ dhuwaliyi yakany yuwalk, walalnydja balaŋ ŋunhi djamarrkuḻiny' nhumalaŋ wakinŋun mala. Yurr yuwalktja walal ŋunhi nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja goŋmirra mala ga dharrpalnha. \p \v 15 Yurr ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋuriŋiyi yolŋuy, ŋunhi ŋayi yakany Garraywalaŋumirr, ganarrthamany nhanŋuwuy ŋayi Garraywalaŋumirrinhany yolŋuny, ŋunhiyiny ŋayi rom manymak, bili balanyaŋuryiny romŋur ŋayiny dhu ŋunhi Garraywalaŋumirriynydja yolŋuy miyalkthu ga ḏirramuy djäman bala yan ga mukthunna, bili yaka ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny nhumalany märranha bunhaminyarawnydja, ŋany nhinany nhuma dhu ga ŋunhi mägayaŋura yan romŋurnydja. \v 16 Bili nhen dhu mak ŋunhi Garraywalaŋumirriynha miyalkthu walŋakumany ŋunha dhuway'mirriŋunhany nhuŋuwuy nhe Garraywalaŋumiriwnhany, ga bitjandhi bili nhe mak dhu ŋunhi Garraywalaŋumirriynydja ḏirramuy walŋakumdhi yan nhuŋuwuy nhe miyalknha ŋunhi ŋayi yaka Garraywalaŋumirr, bili yaka nhe marŋgi nhä nhumalaŋ dhu ŋunhi maḻŋ'thurr. \s1 Biyak bili gi dhäruk-märraŋ God-Waŋarrnhany nhakun ŋayi nhuna yäku-lakaraŋal märraŋal \s2 Live as God called you \sr 1 Corinthians 7.17-24 \p \v 17 Dhuwandja gay'yi rom ŋunhi ŋarrapin ŋuli ga Bolyun\f * \fr 7:17 \fr*\ft Paul\ft*\f* marŋgi-gurrupan Garraywalaŋumirrinhan mala. Nhumany dhu ga ŋunhi bitjanna bili yan nhinany ŋunhi nhaltjarr ŋayi nhumalany Garrayyu ŋamaŋamayurr. \v 18 Ga ŋuli ŋayi ḏarrtjalkkunhawuyyuny ḏirramuy bilin nhakun rirrakaynydja märraŋala God-Waŋarrnhany, ga yakan ŋayi dhu ŋunhi baḏuwaḏuyun ŋunhiyi mimbuny. Ga ŋuli ŋayi ŋunhi gaḏakuynydja yan yolŋuy ŋäkul rirrakay God-Waŋarrnha, ga yakan ŋayi dhu ŋula guyaŋa ḏarrtjalkkunhaminyarawnydja. \v 19 Ga bäydhi ŋunhi ŋayi yolŋu ḏarrtjalkkunhawuy, nhä mak ŋayi gaḏaku yan, yurr mirithirrnydja ŋunhi ŋurruŋuny gämurru' ŋayi dhu ga God-Waŋarrwun dhäruktja märram. \v 20 Nhumany yanbi dhu ga ŋunhi nhinany bitjan yan bili nhakun nhe ŋanya ŋäthil rirrakay ŋäkul. \v 21 Nhä muka nhe gan ŋunhi ŋäthilnydja nhinan ḏapmaranhawuy yolŋu, ga yurrnha ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny nhuna märraŋal? Yurr bäydhin ŋunhiyiny, gatjuynha galŋarrarrayurra walal yulŋuny. Ga ŋuli nhe ga nhina baḻanydjarratjarrany gatjuy biyakiyin bili yan gi nhininy. \v 22 Ga ŋunhiyiny ŋunhi ḏapmaranhawuynydja yolŋu ŋunhi ŋanya Garrayyu märraŋal ŋunhiyiny ŋayi yolŋu baḻanydjarratjarran nhanŋuwuynha yan Garraywun yolŋu, ga ŋunhi ŋayi baḻanydjarratjarrany yolŋu ŋunhiny ŋayi ḏapmaranhawuynha yolŋu Christ-kun. \v 23 Djesu-Christkala ŋunhi maŋguy' mundhurryu-wurrupar nhunanhany, märr nheny dhu ga ŋunhi yakan buluny nhina ḏapmaranhawuy wiripuwurruŋguŋuny yolŋuwuŋ. \v 24 Yo, wäwa ga yapa walal ŋarraku, nhumany dhu ga ŋunhi ŋunhiliyin bili yan nhinany God-Waŋarrwala yan romŋurnydja, ŋunhi wanhaŋur ŋayi nhuna God-Waŋarryu märraŋal. \s1 Dhuwandja ga lakaram nhaltjan dhu ga ḻuni ga buku-gurthapuy mala nhina \s2 Instructions for how unmarried and widows should live \sr 1 Corinthians 7.25-40 \p \v 25 Yaka ŋarra marŋgi nhaltjarr ŋayi Garrayyu lakaraŋal nhumalaŋgalaŋuwuynydja ŋunhi nhuma wirrwu-wirrwuḻ ḻuni'-ḻuni mala. Yurr dhuwandja ŋarra dhu lakaramany ŋunhi nhaltjan ŋarra ga guyaŋa, ga nhumany dhu ŋarrakun yan märr-yuwalkmirriyirrnydja, bili ŋayiny gan Garrayyuny guŋga'yurr ŋarranhany nhanukiyingal ŋayi mel-wuyunaray. \p \v 26 Dhuwandja walu limurr ga marrtji gumurr ḏälkurra romgurr. Ga ŋarrany ga guyaŋa, manymaktja nhuma dhu ga dhiyaliyin bili yan nhina. \v 27 Ga ŋunhi nhuma wäŋamirrnydja mala, nhininy walal gi biyakiyin bili yan. Ga ŋuli nhuma ḻuni'-ḻuniny, yakan wäŋalil wapmaranhamirr. \v 28 Yaka ŋayi dhuwal djarrpiny', ŋuli nhuma dhu märranhamirrnydja, bäydhi ŋunhi nhe gan ḻuniny nhinan ŋäthilnydja. Yurr ŋunhiwurrnydja ŋunhi walal dhu märranhamirrnydja, walalnydja dhu ga ŋunhi maḻŋ'maram märr gumurr-ḏäl yalalaŋumirriynydja, ga ŋarrany ga yaka djälthirr nhumalaŋ nhuma dhu ga ŋayaŋu-miḏikirr nhina. \p \v 29 Marrkapmirr ḻundu walal ŋarraku, yuwalktja ŋarra ga dhuwal lakaramany ŋunhi ŋayiny dhu Garraynydja galkin bunan, bäydhi ŋunhi nhe wäŋamirr nhä mak nhe ḻuni. \v 30 Ga balanyayi bili, ŋuli nhe ga ŋäthi wo gitkitthun, wo ŋuli nhe ga girri' nhä malany wuŋuḻi'yun, wo yän nhe ga ŋurruwuykthirr nhina, \v 31 yaka ŋayi dhuwaliyiny yuwalktja gämurru', ŋunhi nhä malany manymak nhe ga buku-mangum, ga djälmirriyirr nhe ŋuli ga nhaku malaŋuw dhiyakuwuywu munatha'wuywu. Ŋany dhiyak warray limurr yuwalktja marŋgi, ŋunhi dhuwal munathany' wäŋa marrtji winya'yunna bäyŋuthirra. \p \v 32 Ga djälnydja ŋarra nhumalaŋ dhuwal, märr nhumany dhu ga yakan warwuyun. Ŋayiny ŋuli ga ŋunhi ḻuniny ḏirramu warwuyun ŋayi dhu ga märr-ŋamatham Garraynhan yan. \v 33 Ga ŋayiny ŋuli ga ŋunhi wäŋamirrnydja ḏirramu warwuyun ŋayi dhu ga djäma, märr ŋayi dhu ga märr-ŋamatham ŋunha miyalknha nhanŋuwuy ŋayi, \v 34 bala ŋayi dhu ga ŋunhi ŋayaŋuny gombunhamirra. Ga ŋayiny ŋuli ga ŋunhi ḻuniny miyalk ga wirrkuḻnydja miyalk nhänhamirr ŋanyapinya ŋayi, ga djäma ŋayi dhu ga nhanŋuwuynha yan Garraywun, bili ŋayi ga djälthirr ŋayi dhu gänaŋ'maranhamirr ŋanyapinya ŋayi rumbal ga birrimbirr. Yurr ŋayiny ŋunhi wäŋamirrnydja miyalk djäl ŋayi dhu ga ŋayaŋu-bakthun munatha'wuyyu yan ŋula nhaliy malaŋuy, bili ŋayi ga djälthirr ŋayi dhu ga djäl-ŋamatham ŋunha dhuway'mirriŋuny nhanŋuwuy. \v 35 Yän ŋarra ga dhuwal bitjandja waŋa guŋga'yun nhumalany, yakayi gi nhumalaŋ gumurr-ḏälkuŋuny, ŋany djälnydja ŋarra dhuwal nhuma dhu ga manymakkum yan nhina, ga märr-ŋamathirr dhu ga Garraywun yan. \p \v 36 Ga ŋuli nhuma miyalk ga ḏirramu dhawu'-nhirrpanmin märranhaminyarawnydja, ga buluyi nhakun nhuma guyaŋan nhuma dhu yakan märranhamirr, bili nhe ga ŋunhi ḏirramuny nhänhamirr ŋunhi nhe dhuŋgarra-yindimirra, yurr ŋayaŋuny nhuŋu ŋuli ga ŋunhi gatjpu'yun yan nhe dhu märram yan ŋunhiyi miyalknha. Gatjuynha märraŋun yan ŋanya, ŋuli nhe dhuwurrmirrnydja. Ga ŋunhiyiny nhe ga yaka nhakun dhuwurr-yätjkurrnydja rom djäma. \v 37 Ga ŋuli ŋayi ḏirramu yakan gi ŋoy-ŋapu'yurr märranharaw, bilin ŋayi raypirri'yunminan ŋanyapinya, ga manymakthi yan nhanŋu ŋunhiny ŋayi dhu yakany märram miyalknha. \v 38 Ga ŋunhiny ḏirramu wäŋamirrnydja nhinany ŋayi ga ŋunhi bilin manymakkuman, yurr buluny gal'ŋu mirithirrnydja manymak ŋurikin yolŋuw ḻuniwnha. \p \v 39 Wäŋamirrnydja miyalk dhu ga nhina dhuway'mirriŋuwala yan, ga bäy ŋayi dhu dhiŋgam, ga yurrnha ŋayi dhu wiripunhany ḏirramuny märram, bäy ŋayi dhu gaṯkaṯmiriwnha ga nhina, yurr märramany ŋayi dhu ḏirramunhany ŋunhi ŋayi Garraywun malthunamirr. \v 40 Dhuwal mak ŋarra ga bitjandhiny waŋa, bili mak ŋarra ga dhuwal Godkalaŋuwnha Birrimbirrwuny dhärukkuny malthun, … nhanŋuny ŋurukuny miyalkkuny gänaŋuwnydja nhinanharaw galŋa-djulŋithinyarawnydja. \c 8 \s1 Ŋathapuy rom mundhurr-wurrupanawuy goŋbuywu waŋarrwu mala \s2 The question about food offered to idols \sr 1 Corinthians 8.1-13 \p \v 1 Ŋunhi nhuma ŋäthil wukirri djorra' ŋarraku ŋäŋ'thun ga manapan, ŋathapuy rom, ŋunhi walal ŋuli ga mundhurr-gurrupan goŋbuywu djämapuywu waŋarrwu malaŋuw. \p Yo, manymak warray limurr ga dhuwal bukmakthu yan marŋgithinyawuynydja ŋayatham ga wiripuny limurr ŋuli ŋal'maranhamirra, yurr ŋuli limurr dhu ŋunhi ŋayaŋuy märr-ŋamathinyaraynydja waŋa, ŋunhiny ŋali dhu guŋga'yunna waŋa ŋunha wiripuwurrunhan yolŋuny. \v 2 Bili yuwalktja ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga guyaŋanhamirr yanbi walal marŋgin warrpam'nha, walalnydja ŋunhi ŋunhiwurryiny yuwalktja dhuŋamirra yan. \v 3 Yurr ŋunhin ŋayi yolŋuny, ŋunhi ŋayi ŋuli ga märr-ŋamathirr nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun, ŋayiny God-Waŋarrnydja ŋurikin bili yan yolŋuw marŋgi. \p \v 4 Bäydhi ŋunhi walal ŋuli ga ŋatha mundhurr-wurrupan goŋbuywu djämapuywu waŋarrwu malaŋuw, yurr limurrnydja marŋgi ŋunhi ŋunhiyiny mala goŋbuynydja waŋarr mala bäyŋu warray gi ŋir'yurr dhiyalnydja munatha'ŋurnydja wäŋaŋur. Bili waŋgany yan dhuwal ŋayipi God-Waŋarrnydja. \v 5 Dharrwan ŋunhi ŋula nhäny mala ŋunha garrwarnydja djiwarr'ŋurnydja ŋunhi walal ŋuli ga waŋarrkum ga garraykum, yurr yuwalktja walal ŋunhi yaka warray garray mala ga waŋarr mala. \v 6 Bili waŋgany yan dhuwal limurruŋguny God-Waŋarr ŋunhi ŋayi Bäpa'mirriŋu limurruŋ, ga djämany ŋayi ŋunhi bukmak yan nhä malany, ga nhinany limurr ga dhuwal nhanŋuwuynha yan, ga Djesu-Christ dhuwal ŋayipi yan limurruŋguny Garray, ŋunhi bukmak nhä malany ŋayi djäma ga nhanukalaŋuwurra limurr ŋunhi walŋany märraŋal. \p \v 7 Bäyŋu yan ŋunhi bukmaktja marŋgi dhiyakiyiny malaŋuw. Bili yuwalktja ŋunhi dharrwan gan yolŋuny walal märr-yuwalkmirriyinany, ŋunhi dhuwaliyiny goŋbuynydja waŋarr mala walŋamirra. Ga ŋunhi walal ŋuli ŋathany ḻuka mundhurr-gurrupanawunydja ŋurikiyiny ŋunhi goŋbuywuny waŋarrwu mala, ga ŋayaŋuny walalaŋ ŋunhi yalŋgin mirithirra, bili walal ŋuli ga ŋunhi märr-wambuman ŋurikiyiny ŋathaw ḻukanharaw yäriny'kuny. \v 8 Yurr ŋuriŋiny ŋunhi ŋathaynydja malaŋuy ŋuli limurruny yaka warray galkikuŋ God-Waŋarrwalnydja. Bäydhi ŋunhi limurr dhu ŋunhiyi ŋatha yäriny'tja ḻuka, wo limurr dhu yaka ḻuka, ŋunhiny rrambaŋi yan warrpam'. \p \v 9 Ga ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋayaŋu-yalŋgimirrnydja, yaka walalany ŋayaŋu-miḏikumulnydja ŋuriŋiny romdhuny nhokiyingal nhe, bili nhuŋuny ŋunhi dhunupa warray ŋurikiyi ŋathaw ḻukanharaw yäriny'kuny. \v 10 Ga ŋuli balaŋ ŋayi dhu ŋunhi ŋuriŋiyi yolŋuy ŋayaŋu-yalŋgiy nhämany nhuna nhe dhu ga ḻuka ŋatha yäriny'tja ŋunhiliyiny ŋunhi buku-ŋal'yunamirriŋurnydja buṉbuŋur ŋurikiyi ŋunhi goŋbuywu waŋarrwu malaŋuw, bili nhakun nheny ŋunhi marŋgi, ga nhaltjanna dhu ŋunhi ŋayaŋu-yalŋginhany yolŋuny guŋga'yun muka, märr ŋayiny dhu ḻukayi ŋunhiyiny ŋatha yäriny'tja? \v 11 Bala ŋuriŋiyiny nhokal guyaŋanhawuyyuny baḏuwaḏuyurra ŋunhiyin ŋayaŋu-yalŋginhan yolŋuny ŋunhi nhanŋu muka ŋunhi wiripuny ŋayi Djesu-Christtja dhiŋgaŋal. \v 12 Ga ŋunhi nhe ŋuli bitjandhiyiny dhuwurr-yätjtja djäma ga ŋayaŋu-wutthun ŋunha Garraywalaŋumirriny yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋayaŋu-yalŋgi, ŋunhiny nhe ŋuli ga ŋayaŋu-miḏikumandja ŋanyanhan Djesu-Christnhan. \v 13 Ga ŋuli ŋarra dhu ŋunhi ŋayaŋu-wutthun ŋula waŋganynha Garraywalaŋumirriny yolŋuny, ŋuriŋiyi romdhu ŋunhi nhä ŋarra dhu ḻuka, ŋarrany dhu yakan yan ḻuka ŋunhiyiny ŋatha, märr ŋayiny dhu ŋunhi wiripuny yolŋu Garraywalaŋumirr yakan galkirri dhuwurr-yätjlilnydja romlil. \c 9 \s1 Djuy'yunawuywu djäma malany ga nhaltjan limurr dhu ga nhäma walalany ŋamatham \s2 Rights and duties of an Apostle \sr 1 Corinthians 9.1-23 \p \v 1 Muka yaka ŋarra dhuwal djuy'yunawuynydja? Ga wiripuny yanbi ŋarra nhumalany ŋuli ga ḻäy-nhäma ŋula yolnha mala, ŋula nhaku malaŋuw. Bäyŋu warray! Bili ŋarrany nhäŋal warray ŋanya Djesunhany ŋunhi Garraynhany limurruŋ ŋarrakiyingalnydja maŋutjiy, ŋunhi ŋayi bunan ŋarraku, bala ŋayi ŋarrany djuy'yurra nhumalaŋgalnha ŋarra dhu ga dhäwun lakaram nhumalaŋ nhanukalaŋuwuynha, märr nhumany dhu märr-yuwalkthirra nhanŋu ga dhuwanna nhakun nhuma. \v 2 Ga nhumalaŋgala ŋayi ŋunhi ŋarranhany djuy'yurr. Bäydhi ŋunhi ga ŋula wiripuwurruynydja yolŋu'-yulŋuy bitjandja guyaŋa yanbi ŋarra dhuwal yaka Djuy'yunawuy yolŋu. Yurr nhumalaŋguny ga dhiyaŋiyin lakaram, ŋunhi nhumany yan märr-yuwalkmirriyinan nhanŋu Garraywuny Djesuwnydja, balanyamirriy ŋunhi ŋarra gan dhäwun nhumalaŋ lakaraŋal nhanukalaŋuwuynha, bala nhumany yan ŋunhi marŋgithinan ŋarrakuny, ŋunhi ŋarrany dhuwal yuwalk yan djuy'yunawuynydja nhanukiyinguŋ yan Djesuwuŋ. \p \v 3 Ga ŋunhi ŋuli yolŋuny walal märrku-ḻarrumany ŋarraku djämawnydja, ŋarrany ŋuli ŋunhi dhunupan yan lakaranhamirra. \v 4 Yo, linyuny dhuwal ŋarrany ga Bänabatjtja Djuy'yunawuy maṉḏa, ga dhunupa yanbi ŋunhi linyalaŋguny, ŋayi dhu ga dhiyaŋuny djämay ŋurruy-märram ŋula nhäny mala. \v 5 Wiripuny ŋunhi dhunupayi yan ŋarra dhu märram Garraywalaŋumirrinhany miyalknha, märr ŋayi dhu ga malthunna ŋarraku dhuwalatjanna djämakurra, bitjan nhakun walal ŋuli ga wiripuwurruy Djuy'yunawuyyu mala gäma walalaŋguwuy walal miyalknha mala. Ga ŋuriŋiwurruy wiripuny ŋunhi walal Garraywu wäwa'mirriŋu mala, ga ŋayipi Betay\f * \fr 9:5 \fr*\ft Peter\ft*\f* ŋuli ga gämayi nhanŋuwuy ŋayi miyalknha balanyakurr djämakurr. \v 6 Muka linyuny dhu ga linyupi yan, ŋarra ga Bänabatj\f * \fr 9:6 \fr*\ft Barnabas\ft*\f* linyalaŋgiyingalaŋawnydja maranhuw galŋarrarrayun? \v 7 Marŋgi muka nhuma ŋunhi miriŋuwnydja mala, ŋunhi walal ŋuli ga djäma murruy'-murruyyun dhika buŋgawa'mirriŋuw walalaŋgiyingalaŋaw, ga bäyŋun yan walal ŋuli ŋunhi gänany nhakun walalaŋgiyingalnydja djälyu ŋatha marrtji ḻuki, ŋany ŋayipi yan ŋuli ŋunhi buŋgawa'mirriŋuy walalaŋgal gurrupandja walalany. Ga balanya bili yan gätni-djämamirriynydja mala, ŋunhi walal ŋuli ga ŋuthanmaram borum wiyika', walalnydja ŋuli ŋunhi dhäkaynydja ḻuka muka borumdja. Ga wäyin-djägamirriynydja ŋuli ŋunhi bitjandhi bili ḻuka ŋamun'kurrnydja beŋurnydja ŋunhi nanikutkuŋuny malaŋuwuŋ, ŋunhi ŋayi ŋuli ga djäga walalaŋ. \p \v 8-9 Yaka ŋarra ga dhuwal ḻiyapuynydja dhäwu nhumalaŋ lakaram, bili nhaltjan ŋayi ga ŋunhi Mawtjitjku\f * \fr 9:8-9 \fr*\ft Moses\ft*\f* rom waŋa balanya bili yan dharaŋana, bitjan muka ŋayi ga ŋunha waŋany gam', “Yaka dhä-ḏapmaraŋ bulikiny ŋunhi ŋayi ŋuli ga yindiny guṉḏany rakiy' ga dharpay warryun, bala ŋuli marrtji ŋuriŋiyi guṉḏaynydja buḻŋu'kuman ŋathanhan mala birralinhan.” Yurr nhaku ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarryu buliki'nhany mirithin lakaraŋal? \v 10 Yuwalktja ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarryuny lakaraŋal limurrunhan, bili dhuwaliyiny gan dhäruk ŋäthiliŋuŋura Dhuyuŋur djorra'ŋur ŋorran, märr dhu ŋuriŋiwurruynydja yolŋu'-yulŋuy bukmakthun yan ŋunhi walal ŋuli ga munatha' baw'maram bulikiy, ga wiripuny ŋunhiwurr bukmak yan ŋunhi walal ŋuli ga djäma ŋunhili guṉḏaŋur buḻŋu'kum marrtji ŋatha birrali dämbakum. Walalnydja muka dhu marrtji märraŋ walalaŋguwuynydja ŋatha mala, ŋunhi walal dhu marrtji gulkthurrnydja borumdja malany. \v 11 Ga ŋunhi napurr marrtjin dhäwuny nhumalaŋ lakaraŋal, ŋunhiyiny balanya nhakun walŋamirra ŋatha birrimbirrwun napurr marrtjin lämu-nhirrpar. Ga ŋuriŋiyiny ga lakaram ŋunhi napurruŋguny dhunupa warray napurr dhu märram nhumalaŋguŋuny mundhurryu-wurrupanawuy balanyayi bili yan ŋula nhä malany? Bili ŋunhiyi napurruŋguny ŋatha-ŋamakuli'yan walu. \p \v 12 Yo marrkapmirr walal, nhumany dhu ga ŋunhi nhämany ŋanapurrunhany rrambaŋiyaman yan ŋunhi dhäwu-gänhamirrinhany mala. Ŋanapurrunhany walal biyakiyi bili ŋatha gurrupulyi, bili napurruŋguny dhuwal dhunupayi yan napurr dhu ga märram nhumalaŋguŋuny ŋula nhä malany. Yurr napurrnydja yaka djäl napurr dhu ga galŋa-marimirriyamany nhumalany. Bili ŋanapurr ga nhirrpanmirr dhiyakiyin ŋunhi manymakkun dhäwuw Djesu-Christkalaŋuwuywun ŋayi dhu yaka yan gulyun. Yo, yuwalktja linyu ŋunhi yakan yan djälthirr ŋäŋ'thunarawnydja nhumalaŋ ŋula nhakuny, nhuma ŋuli bäynha wiripuyaŋun djarrpi'kuŋun guyaŋi biyakun gam', yanbi linyu ŋuli gi dhuwal dhäwuny lakaraŋ rrupiyawnha yän märranharaw, yakan nhumany biyakiyi guyaŋi. Ga dhuwandja linyu ga ḏaḏawmaranhamirra ŋula nhakuny malaŋuw bukmakkun yan, märr dhu ga ŋunhi dhäwuny manymaktja marrtjin yan bala baḻanydjarratjarran. \p \v 13 Yaka yan nhuma dhuwal marŋginy muka? Ŋunhiny dhuwal yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga God-Waŋarrwalnydja buku-ŋal'yunamirriŋur buṉbuŋur djäma, ŋunhiny walal ŋuli ga djämany ga märramany walal ŋuli ga maranhuny walalaŋguwuy beŋuryi muka ŋunhi ŋuli ga wiripuwurruy yolŋuy walal balayi mundhurr mala gäma. Ga yaka yan nhe dhuwal marŋgi ŋurikiny yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋuli ga djäma ŋunhal ŋunhi djimuku'ŋur bulaymirriŋurnydja, wiripuny ŋunhi ŋatha mala walal ŋuli ga rulwaŋdhun walalaŋguwuynha. \v 14 Ga bitjarryi bili ŋayi ŋunhi dhäruk-gurrupanmin djämamirriwnydja yolŋuw walalaŋ walal dhu ga märram yan ŋula nhäny malany, ŋunhi walal dhu ga nhakun dhäwuny manymaktja lakaram. \p \v 15 Manymak, wukirriny ŋarra ga dhuwal ga yaka ŋarra gi dhuwal ŋäŋ'thurrnydja nhumalany ŋula nhakuny. Ŋarrany ga dhuwal djälthirr ŋarra dhu ga dhäwun yan nhumalaŋ lakaramany, yaka rrupiyawnydja. Yurr ŋuli balaŋ nhuma ŋarrany gurrupul nhakun rrupiyany bili ŋarra balaŋ nhumalany ŋunhi ŋäŋ'thurr, ŋarrany balaŋ ŋunhi gi manygarran yan nhininy. Bili dhunupa warray ŋunhi ŋarrakuny ŋurikiyiny mala märranharaw, yurr yakan ŋarra nhumalany dhu ŋuyulkkumany. \v 16 Ga nhakun ŋarra dhu ga ŋunhi ḻay-ḻaymaranhamirrnydja dhäwupuynydja lakaranhawuy Djesuwalaŋuwuynydja? Bili muka nhuma dhuwal marŋgi, ŋunhi God-Waŋarryu yan dhuwal ŋarranhany djuy'yurr dhiyakuny djämaw. Ga ŋuli ŋarra dhu ŋunhi ŋuyulkthirrnydja dhäwuwnydja lakaranharaw, bala ŋayiny ŋarrany dhu ŋunhi God-Waŋarryuny yätjkurr-lakaraman. \v 17 Ga ŋuli ŋarra dhu ŋunhi dhäwu lakaram bili ŋarra ŋunhi djälthin, ŋunhiny dhu walalnydja ŋarranhany wuŋuḻi'yunna. Ga bäydhi ŋunhi ŋarra djälmiriwnydja ŋurikiyi djämaw, yurr ŋarrany dhu ŋunhi djäman yan, bili ŋarra ga ŋunhi djämany nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun ŋurikiyin ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr. \v 18 Nhä bili ŋarranhany walal ŋuli ga gurrupan djämapuynydja? Bäyŋun balaŋ ŋula nhäny, … Ŋany nhän? … dhuwanna bili yan, ŋunhi ŋarra dhu ga dhäwun yan manymaknha lakaram birrŋ'maram Djesuwalaŋuwuynha. Ŋarrany warray balaŋ nhumalany dhuwal ŋäŋ'thurr warrakan'kuny wo ŋula ŋathawnydja nhä mak rrupiyawnydja, yurr bäydhin, … yaka ŋarra djäl, ŋany djälnydja ŋarra dhuwal ŋarra dhu ga dhäwun yan lakaramany. \p \v 19 Yo! Yaka muka ŋarra dhuwal ŋula yolkuny djämamirr. Yurr ŋarrapi yan djälthin bala ŋarra dhuwal balanya nhakun ḏapmaranhawuynha yolŋu djämamirra bawalamirriwnha, märr ŋarra dhu ga ŋunhi dharrwanhan yolŋunhany walalany märram nhanŋuny Garraywuny. \v 20 Ŋunhi ŋarra ŋuli ga nhina Djuw\f * \fr 9:20 \fr*\ft Jews\ft*\f* malawalnydja mala-manapan, ga nhinany ŋarra ŋuli ga ŋunhi romdhuny walalaŋgala, märr ŋarra ŋuli ŋunhi manymaktja dhäwu walalaŋ lakaram Djesuwalaŋuwuynydja, walalnydja ŋuli ŋunhi dhunupan yan märr-yuwalkmirriyirra, bäy warray ŋunhi ŋarrapiny ŋuli gi yaka nhakun malthurr ŋurikiyiny ŋunhi Mawtjitjkalaŋuwnydja\f * \fr 9:20 \fr*\ft Moses\ft*\f* romgu. Ga ŋuliwitjandhin ŋunhi walalaŋgalaŋuwurra romgurr ŋarra ŋuli ŋunhi rälimirriyamany walalany nhanukalnydja Garraywalnydja. \v 21 Ga ŋunhi ŋarra ŋuli ga nhina Djan'tayilwalnydja\f * \fr 9:21 \fr*\ft Gentiles\ft*\f* yolŋuwal walalaŋgal, ŋarrany ŋuli ŋunhi romguny malthun walalaŋguwuyyi yan, märr ŋarra ŋuli ŋunhi dhäwuny lakaram walalnydja ŋuli yan märr-yuwalkthirra. Ga ŋunhi ŋarra ŋuli ga rommiriwnydja nhina, yakan ŋarra ŋuli ŋunhi gali'lilnydja ŋurrkuŋ God-Waŋarrwuny Rom mala, bili ŋarranhany ŋuli ga ŋunhi ŋuriŋiyin ŋunhi Djesu-Christkala romdhuny waṉa-gäma. \v 22 Ga ŋunhi ŋarra ŋuli ga nhina ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi ŋayaŋu-yalŋgimirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal ga nhinany ŋarra ŋuli ga ŋunhi bitjandhi bili yan nhina nhakun walal ŋunhiwurryi, ga ŋunhi ŋarra ŋuli manymaktja walalaŋ dhäwu lakaram walalnydja ŋuli ga märr-yuwalkmirriyirra yan. Yo ŋunhi ŋarra ŋuli ga nhina bitjandhiyiny nhakun wiripuwal wiripuwalnydja yolŋuwal walalaŋgal, ga nhinany ŋarra ŋuli ga ŋunhi bitjandhiyi bili yan nhakun walalawuy yan, märr ŋarra ŋuli ŋunhi dhäwuny walalaŋ manymaktja lakaram walalnydja ŋuli dhunupan yan bilyunna Garraywala. \v 23 Ga bitjandhiyiny ŋarra ŋuli ga ŋunhi djäma, goŋ-rulwaŋdhunmirrnydja marrtji ŋurikiyin manymakkun dhäwuwny'tja, märr dhu ga ŋunhi yolŋuny walal nhinany ŋamathaman dhika galŋa-djulŋithirra. \s1 Djämany gi mirithin nhanŋuwuynha yanan Garraywun \s2 Serve the Lord with all your strength \sr 1 Corinthians 9.24-27 \p \v 24 Yo, marŋgi muka nhuma dhuwal. Dharrwan ŋuli ga ŋunhi yolŋuny walal waṉḏirrnydja gumurrmirra, ga waṉḏirrnydja walal ŋuli ga ŋunhi mirithirra yan ŋurru-ḏakthunmirra ga, yurr waŋganydhun yan ŋuli ŋunhi djuḻkmaramany, ŋuriŋin bili yan ŋunhi ganydjarr-ḏumurruynha. Gatjuy waṉḏiny gi biyakun mirithin yan raypirri'yunmirra marrtji bala, märr nhe dhu mundhurrnydja märraman. \v 25 Ŋunhi ŋuli ga yolŋu djälthirr mirithinyarawnydja waṉḏinyaraw, ŋurruŋuny ŋathil ŋayi ŋuli ŋunhiyiny yolŋu goli-nhirrpanmirr marrtji ŋula nhäŋur malaŋuŋur bukmakŋur yan, märr ŋayi dhu ŋunhi ḻiyapuynydja girri' man'tjarrnydja märraman, ŋunhiyiny ŋunhi dhu räwakthi, bala dhu dhiŋguŋun. Ga limurrnydja ŋuli ga ŋunhi mirithirrnydja djäma ŋurikin wiripuŋuwnha märranharawnydja ŋunhi räwakthinyamiriwwun, ŋunhi dhu gi ŋorrin yan biyakun bili yan wiyinŋumirra. \v 26 Yo, balanyarawyin ŋayaŋuw ŋarrany ŋuli ga ŋunhi mirithirrnydja galŋa-ŋuṉḏurr'yun, ga djämany ga ŋunhi bili yan waŋgany, ŋunhi ŋayi Garrayyu rulwaŋdhurr ŋarraku. Yo, ŋunhi ŋayi ŋuli ga yolŋu waṉḏirr ŋunhiliyiny banydjiny yan buku-wirwiryundja, ga bäyŋun ŋayi dhu ŋunhany wäŋa ŋayathul. Ga yaka ŋuli gi dhuwal yolŋuy buŋu djäkurru'mirriynydja ŋula nhänhany bawalany biyakuny. \v 27 Ga ŋarrany ŋuli ga ŋarrakiyingalnydja ŋarra rumbalyu djäma mirithirrnydja ŋunhi bili yan waŋganynha yan Garraywun, ga yaka wiripu ga wiripu ŋula nhä malany, ŋunhi nhaltjan ŋuli ga ŋarraku dhuwal ŋayaŋu djälthirr. \c 10 \s1 Dhuwandja ga guyaŋanhamirriyam Garraywalaŋumirrinhan wiripuŋuŋurnha mala waŋarrŋur buku-ŋal'yunaŋur \s2 Warning God's people against worshipping any other gods \sr 1 Corinthians 10.1—11.1 \p \v 1 Yo, wäwa ga yapa walal, guyaŋi ŋathil walal balayi roŋiyi ŋunhi limurruŋ mala-ŋurrkanhayŋuny walalany, ŋunhi walal gan marrtjin malthurr Mawtjitjku.\f * \fr 10:1 \fr*\ft Moses\ft*\f* Limurr ŋathil dhu marŋgithirr beŋuryi walalaŋgalaŋaŋur, ŋunhi nhaltjarr walalany gan God-Waŋarryu gäŋal bukmaknha yan ŋamathaŋal. Yo, bukmak yan walal gan ŋunhi marrtjinany manymakkuŋal, ga ŋayiny marrtjin dhurrthurryurr walalany bala maŋandhuny. Ga bukmak yan walal ŋunhi buḏapthurrnydja ŋuliwitjarryiny dhukarrkurr baṉḏanygurra yan; wäŋgaŋalnydja walal marrtjin ŋuliwitjarr ŋunhi gapukurrnydja yäkukurr Miku'mirriwurra.\f * \fr 10:1 \fr*\ft Red Sea\ft*\f* \v 2 Ga ŋuriŋiyi maŋandhuny ga gapuynydja nhakun walalany gan bukmaknhan ḻiya-ḻupmaraŋalnydja waŋgany-manapara Mawtjitjkala,\f * \fr 10:2 \fr*\ft Moses\ft*\f* nhakun walalnydja ŋunhi nhanŋun malthunamirra mala Mawtjitjkun. \v 3 Yo, ga bukmakthu yan walal gan ŋunhi ŋuriŋiwurruyyiny yolŋuy walal ŋathany ḻukan ŋunhiyin ŋunhi walŋamirra ŋathany. \v 4 Ga bukmakthuyi yan walal marrtjin ŋunhi walŋamirrnydja gapu ḻukandhi, ŋunhi gan dhawaṯthurr beŋura ŋunhi walŋamirriŋura guṉḏaŋurnydja, ŋunhi gan malthurr walalaŋ galki yan. Yurr ŋunhiyiny ŋunhi Guṉḏa ŋayipin yan ŋunhi Maŋutji-dhunupayanhawuynha yolŋu, Christnha. \v 5 Yurr bäydhi, God-Waŋarrnydja ŋunhi yaka warray walalaŋgal djäl-ŋamathinya märr-dharrwawalnydja yolŋuwal walalaŋgal. Ga bukmak warray walal gan ŋunhi marrtjinany God-Waŋarrwalnydja djägakurr, bala yan ŋayi walalany ŋunhi buwayakkuŋalnydja ŋunhiliyin banydjin yan nharaŋŋura wäŋaŋurnydja. \p \v 6 Ga nhä marrtjin ŋunhi ŋula nhä malany maḻŋ'thurr walalaŋgalaŋuwurr, ŋuriŋiyiny ga ŋunhi limurrunhan guyaŋanhamirriyam, märr limurrnydja dhu yakan ga djälthirr ŋurikiyiny yätjkurruwnydja, bitjarr nhakun ŋunhi walal gan ŋäthil djälthin balanyarawyi djämaw. \v 7 Yakan nhumany dhu ga ŋunhi buku-ŋal'yun ŋurikiny goŋbuywuny waŋarrwu mala, biyakuny nhakun ŋunhi walalnydja yolŋuynydja walal. Bili ŋunha djorrayny'tja ga lakaram bitjanna gam', “Yänan walal gan ŋunhi nhinanany ŋathan yan ḻukan leŋun gan ŋänitjiy'nha bala gan buŋgulnha yan djäma wiripu-wiripun.” \v 8 Yo, ga djämany walal ŋuli ganha ŋunhi marramban' yan ŋunhiliyiny buŋgulŋurnydja, bala yan ŋayiny God-Waŋarryuny dhunupan dhä-gir'yurra walalany ga dharrwan gan ŋunhi yolŋuny dhiŋgaŋal ŋula nhämunhan' 23,000-nha ŋuriŋi bili yan waŋganydhu waluy. \v 9 Ga limurrnydja yanbi dhu ga ŋunhi yaka bitjandhi birrka'yun ŋanya Christnha, yanbi ŋayiny ŋula nhän waŋarr, nhakun walal gan wiripuwurruy bitjarryi ŋanya birrka'yurr warku'yurr manapar. Ga dhiŋgaŋalnydja gan ŋunhi yolŋuny walal dharrwan mirithirra bäpiwuŋuny bunhapuy. \v 10 Wiripuwurrnydja gan ŋunhi waŋan dhä-yarrkthurra God-Waŋarrwuny morrumurrun manapar, gupa-waŋanan gan ŋanya, bala ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny djuy'yurr djiwarr'puynhan yolŋuny, bala ŋayi gan bumara walalany, ga dhunupan walal ŋunhi dhiŋga'-dhiŋgaŋala yulŋuny. Ga limurrnydja yanbi dhu ga ŋunhi yaka bitjandhiyi dhäruk-yätjirr waŋa ga gupa-waŋa ŋanya God-Waŋarrnha. \v 11 Yo. Limurrnydja ŋathil dhu marŋgithirr walalaŋgal, ŋunhi dhuwaliyiny gan maḻŋ'thurr be ŋäthil yan limurruŋgalaŋuwal mala-ŋurrkanhayŋuwal walalaŋgal; ga dhuwaliyin ŋunhi dhäwuny' dhärran ga wukirriwuynha märr dhu ga dhiyaŋiyiny dhäwuy limurrunhany raypirri'yunna beŋuryin ŋunhi yätjkurruŋura romŋur. Bili limurrnydja ga dhuwal nhina galkin yänan dhä-dhawar'yunamirriŋura waluŋur. \p \v 12 Ga ŋuli nhe yolŋu ŋunhi nhe ŋuli ga guyaŋanhamirr nhunapinya nhe bitjanmirr, “Ŋarrany dhu ga dhuwal dhärra ḏäl yan God-Waŋarrwalnydja romŋur,” bitjanmirrnydja, yurr nheny nyumukuṉiny'kunhamirra nhunapinya nhe, märr nhe dhu yakan galkirriny yätjkurrulilnydja. \v 13 Wiripuny mak nhe dhu ŋunhi gärri gumurr-ḏällila romlil, bili ŋayi ŋuli ŋula nhaliynha nhuna dharrwunuŋ yätjkurrulila. Yurr yaka ŋuli gi ŋunhi nhunapinyany waŋganynhany dharrwunuŋ; ŋany dharrwany muka yolŋu'-yulŋunhany ŋuruŋiyiny ŋunhi ŋula nhaliynydja mala. Yurr nheny dhuwali djägaŋur nhanukal warray God-Waŋarrwal, ga yakan dhu ŋunhi ŋuriŋiyiny gumurr-ḏälyuny romdhu dharrwununhamirriynydja nhunanhany galkirrinyamaram, bili balanyamirriy bili ŋunhi nhuna ŋayi ŋuli ga dharrwunumany, ŋayiny ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarryuny nhuna waŋayi muka, wiripun ŋayi ŋuli ga dhukarr milkum nhuŋuny, märr nhe dhu ŋuliwitjandhiny dhukarrkurr marrtjin djuḻkthunna bala yan, nhanukalnydja ŋurikalyiny yätjkurruwalnydja. \p \v 14 Way yolŋu walal marrkapmirr mala muka nhuma dhuwal. Gatjuy gänaŋ'maranhamirra walal wiripuŋuwalnydja waŋarrwal malaŋuwal; ŋuli nhuna dhu ŋunhi ŋula yolthu waŋa ganydjarr-gurrupan ŋurikiyiny buku-ŋal'yunaraw wiripuŋuwnydja waŋarrwu, nheny yan bilyurra ganarrthula walalany. \v 15 Be muka nhumany dhuwali muḻkurrmirr mala; nhuma dhu ga guyaŋa, ga mala-djarr'yun ŋarraku dhäruk, ŋunhi ŋarrany ŋuli ga dhuwal yuwalk yan lakaramany. \v 16 Ŋunhi limurr ŋuli buku-gurrpan ŋunhiŋuwuynydja dharrpalpuynydja maŋgu'puy, bala yan limurr ŋuli ŋunhi ḻukan, ŋunhiyiny nhakun limurr ŋuli märraman ŋanyanhan Christnhan maŋguny', bala ŋayi ŋuli ŋunhi ŋuriŋiyiny maŋguyny'tja waŋganyguman limurrunhany nhanukala Christkala. Ga ŋunhi limurr ŋuli ŋatha dharrpal märram, bala limurr ŋuli ŋunhi bakmaramany bala ḻukan, ŋunhiyiny ŋatha rumbal ŋayin Christnha; ga ŋuriŋiyiny ŋathay ŋuli ga ŋunhi limurrunhan waŋgany-manapan nhanukala, ga limurrnydja dhuwal rumbal nhanŋuwuynha yan. \v 17 Bili waŋgany yan ŋunhi ŋathany dämbany dhoyu yan, ga bukmakthun yan limurr ŋuli ŋunhi ḻukany dhä-wombunhamirrnydja, bili waŋgany yan limurr dhuwal rumbalnydja Djesu-Christnha. \p \v 18 Yo, guyaŋi ŋathil walal ŋunhi Djuw\f * \fr 10:18 \fr*\ft Jew's\ft*\f* bäpurruw rom. Ŋunhi walal ŋuli waŋganydhu malay gänha warrakan'nha rumbal, bala wutthunan, ga bathanany walal ŋuli ŋunhi rumbalnydja ŋanya ŋunhiwilin djimuku'lila bulaymirrilila, buku-gurrpanan ŋanyanhan God-Waŋarrnhan waŋganydhu yan malaynydja. Bala walal ŋuli ŋunhi dhäŋur beŋuryiny märranhany bala yan ḻukanhan, märr walal ŋuli ŋulatjanayin ŋunhi warrakan'kalaŋuwurra ḻukanhawurr waŋgany-manapanminyany God-Waŋarrwalnydja. \v 19 Ga ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli gurrupan ŋatha wiripuŋuwnydja waŋarrwu, ga ḻukany ŋayi ŋuli ŋunhi, yurr yolkalnha ŋayi ŋuli ŋunhi waŋgany-manapanmirrnydja? Ŋurikala ŋunhi goŋbuywala waŋarrwalnydja? \v 20 Yuwalktja ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋuriŋiyiny yolŋuy mundhurr-wurrupanany ŋunhi wakinŋumirrinhan birrimbirrnha malaŋuny, walalaŋgalnha ŋayi dhu ŋunhi bitjandhiny waŋgany-manapanmirrnydja, ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi ŋayi ga bitjandhiny buku-ŋal'yun goŋbuywuny waŋarrwu. Ga yakan ŋayi ŋuli gi ŋunhi yuwalktja buku-ŋal'yurr ŋurikiny bili yan waŋganyguny waŋarrwu. Ŋarrany dhuwal yaka djäl nhumalaŋ, nhuma dhu ga waŋgany-manapanmirr ŋurikalyiny ŋunhi wakinŋuwalnydja birrimbirrwal mala. \v 21 Ŋunhi nhe Garraywuny yolŋu, nheny dhu ŋunhiyiny yakan ḻuka ŋunhany ŋunhi wakinŋuwnydja birrimbirrwu ŋatha ga gapu; yaka nhuŋu ŋunhi dhunupa nhe dhu ga buku-ŋal'yun nhanukal bitjandhiny. Nheny yanbi dhu ga ŋunhi waŋgany-manapandja nhanukiyingala yan Djesu-Christkala, ga ḻuka nhe dhu ga Garraywu yan ŋatha ga gapu, ŋunhi bili yan waŋgany. Yaka yan nhe dhu ga ŋunhi buku-ŋal'yun bitjandhiny märrmawny'tja. \v 22 Bili nheny dhuwali nhanŋuwuy muka yan Garraywu yolŋuny. Garraynydja ŋunhi maŋutji-ḏiy'ḏumurr, ŋuli balaŋ nhe dhu ga mala-manapan mokuywalnydja walalaŋgal. Ga nhaltjanna limurrnydja ga guyaŋanhamirr, yanbi limurrnydja ga djuḻkmaraman ŋanyanhany Garraynhany? \p \v 23 Yo. Wiripuwurrnydja ŋuli ga ŋunhi Garraywalaŋumirr yolŋu walal waŋa bitjanna, “Ŋarrany dhu ga dhuwal djäma bawalamirr yan nhäny mala ŋarrakiyingal ŋarra djälyu.” Yo yuwalk warray dhuwaliyiny, yurr yaka ŋunhi bukmaktja nhä malany ŋamakurrnydja limurruŋ. Ga wiripuny manymak warray limurruŋ, ŋunhi limurr dhu ga djämany nhä mala, yurr yaka ŋayi ŋunhi bukmaktja guŋga'yunamirrnydja limurruŋguny Garraywalaŋumirriwnydja malaw. \v 24 Yaka gi nhuŋuwuynydja yan djäma ŋula nhä malany, ŋany guyaŋi muka gi ŋunha wiripuwurrunhany yolŋuny walalany, märr walalanhany dhu ŋunhi bitjandhi bili yan guŋga'yun. \v 25 Yo. Ŋunhi nhe dhu marrtji bala wuŋuḻi'yunarawnydja warrakan'kuny, ga märram nhe dhu warrakan' ŋanak, yakan waŋiny dhä-birrka'yurrnydja biyakuny, “Nhä dhuwandja warrakan? … dhuyu? … gänaŋ'maranhawuy rulwaŋdhunawuy ŋula yolkun waŋarrwu?” Yakan nhe dhu ŋunhi bitjandhiny dhä-birrka'yun; ŋany ḏämbu-wawu yan wuŋuḻi'yurrnydja, bala ḻukin, bili ŋunhiyiny warrakan' ŋanak manymak yan ḻukanharaw. \v 26 Bili ŋunha ŋunhi djorrayny'tja ga lakaram bitjan gam', “Dhuwandja munathany' wäŋa nhanŋuwuy yan God-Waŋarrwu, ga nhä mala dhiyal wäŋaŋur nhanŋuwuy muka warrpam', Garraywu yan.” \p \v 27 Ga ŋuli nhuna dhu ŋunhi ŋula yolthun gaḏayman nhanukiyingala ŋayi wäŋalil, ŋuriŋiyiny ŋunhi yolŋuy ŋunhi ŋayi gi yaka märr-yuwalkmirriyi Garraynha, ga ŋuli nhe ga djälthirr marrtjinyarawnydja, ga manymakthi bili nhuŋuny, nhe dhu marrtjin bala yan, ga ḻuka nhe dhu ŋunhi ŋula nhä ŋayi dhu nhuna gurrupan. Yaka nhe dhu ŋurruŋuny waŋa dhä-birrka'yundja ŋanya bitjandja, “Dhuwandja nhä ŋatha? … gänaŋ'maranhawuy ŋurukuŋ ŋunhi nhokalaŋaw waŋarrwu?” Yaka nhe dhu ŋunhi bitjandja dhä-birrka'yun ŋanya; yan bawalamirr ḻuki wawu, märr dhu ŋunhi ŋayaŋuynydja nhokal yaka muka nhunanhany yätjkurr lakaram. \v 28-29 Yurr ŋuli dhu ŋunhi ŋula yolthu nhuna waŋa bitjandja gam', “Dhuwandja dhuyun ŋatha, biliŋuwuynha mundhurr-wurrupanawuynha waŋarrwun malaŋuw,” bitjandja, nheny yakan ḻuki ŋunhiyiny ŋatha, ŋayi ŋuli bäynha ŋuriŋiyiny yolŋuy ŋunhi ŋayi nhuna waŋan, rom-nyamir'yurra nhuna. Bäydhi ŋunhi nhuŋuny manymak nhe dhu ḻuka ŋunhiyi dhuyu ŋatha, ŋany nheny dhu nhanŋun ŋayaŋuwnydja malthun. Yurr nhakun ŋayi dhu ŋunhi wiripuŋuynydja yolŋuy ŋarranhany baku-ŋayatham? \v 30 Ga ŋuli ŋarra dhu ŋunhi buku-wurrpan God-Waŋarrnha ŋarrakiyingalaŋawnydja ŋathaw, ga nhakun nheny dhu ŋunhi wiripuynydja yolŋuy ŋarranhany rom-nyamir'yun ŋurikiwuyyiny ŋathawuy ŋunhi ŋarra buku-wurrupar? \p \v 31 Ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi ŋathany ḻuka ga gapuny, ga ŋula nhäny mala ga djäma wiripu-wiripuny, biyak bili djämany marrtji bala nhanŋu wokthunarawnydja God-Waŋarrwu yan. \v 32 Nhininy gi rom-dhunupan yan ga ŋamakurrnha, märr ŋayi dhu yakan ŋula yol waŋgany yolŋu ŋayaŋu-miḏikirrnydja ŋuriŋiyiny romdhuny nhokal, bäydhi ŋayi ŋunhi Djuw\f * \fr 10:32 \fr*\ft Jews\ft*\f* malany yolŋu, nhä mak Djan'tayil\f * \fr 10:32 \fr*\ft Gentiles\ft*\f* yolŋu, nhä mak Garraywalaŋumirrnydja yolŋu. \v 33 Malthurrnydja gi ŋarrakuwuynha yan dhukarrwuny ga djämawnydja. Ŋarrany ŋuli ga ŋunhi djäma ŋunhi bili yan nhä malany ŋunhi dhu ga wiripuwurruny yolŋuny walalany ŋayaŋu-djulŋithinyamaram. Yaka ŋarra ŋuli gi djäma ŋarrakiyingalnydja ŋarra djälyu; ŋany djämany ŋarra ŋuli ga ŋunhi ŋamakurr yan ga dhunupa, märr dhu ŋunhi bukmaknhan yolŋuny ŋayiny God-Waŋarryuny walŋakuman. \c 11 \p \v 1 Ga nhumany dhu ga ŋunhi wanaŋgumany ŋarranhawuynhan yan, nhaltjarr ŋarra nhumalaŋ gan milkuŋal bili ŋarrany ŋuli ga dhuwal ŋanya muka wanaŋgumany Christnhan. \s1 Buku-ŋal'yunawuy rom malany \s2 Rules for worship \sr 1 Corinthians 11.2-16 \p \v 2 Yo dhuwandja ŋarrany ga mirithirra yan nhumalaŋgal märr-wiḏi'yundja, bili nhumany dhuwal dhäruk-märranhamirra yolŋu walal, märraŋal nhuma marrtjin ŋunhi romdja malany ŋarrakuŋ bala gan djämamirriŋala, ga bitjan bili nhuma ŋuli ga ŋunhi guyaŋa yan ŋarranhany. \v 3 Yo! Ga dhuwanna nhuma dhu ŋunhi mirithirrnydja gal'ŋu dharaŋan gam', ŋunhi ŋayipiny dhuwal Christtja ŋurruŋu bukmakkun yan yolŋuwnydja walalaŋ, balanyan bili nhakun ŋayi ŋunhi dhuway'mirriŋu ŋurruŋu miyalkkun nhanukiyingalaŋaw ŋayi. Ga ŋayiny ŋunhi God-Waŋarrnydja ŋurruŋu nhanŋun Christkun. \v 4 Ga ŋuli ŋayi dhu ga ḏirramuy ḻiya-dhurrthurryunawuyyuny bukumirriyam, nhä mak djawarrkthundja ŋayi dhu ga dhäwuny' lakaram, ŋunhiny nhakun mirithirra gora-gurrupanamirra rom. \p \v 5 Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yol miyalk bukumirriyam ga dhäwu ŋayi dhu ga lakaram ḻiya-manydjarrka'miriwyuny, ŋunhiny ŋayi gora-gurrupara ŋunha dhuway'mirriŋunhan nhanŋuwuy ŋayi. Ŋunhiyiny ŋayi miyalk balanyan bili yan nhakun ŋunhi ḻiya-räwaknha miyalk marwatmiriwnha. \v 6 Ga ŋuli ŋayi dhu ga miyalk yakany ŋanyapinya ŋayi ḻiya dhurrthurryunmirr, ga nhämirra ŋayi dhu marwattja nhanŋuwuy ŋayi gulkthunna warrpam'thunna yan. \p \v 7 Yurr ŋayiny dhu ḏirramuny bäyŋu warray muḻkurr gunganhamirr ŋula nhaliy girriy', bili ŋayi ŋunhi bokmanawuy God-Waŋarrwuŋ, balanya bili dharaŋana yan nhakun ŋayipi yan, märr ŋayi dhu ga ŋunhiyi ḏirramuny nhina ḏarrtjalknha yan ga wokthundja ŋayi dhu ga nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun. Ga miyalknhany ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu bokmar, märr ŋayi dhu ga märr-ŋal'yun ḏirramuw. \v 8 Bili ŋurruŋuny ŋayi ŋunhi Waŋarryuny bokmar ŋanya muka ḏirramuny, ga yurrnha ŋayi ŋunhi miyalknhany märraŋal beŋura ḏirramuwala dhawaṯmaraŋal, yaka ŋayi ŋunhi Waŋarryu bokmar miyalknha ŋurruŋu ga ŋanya ḏirramunhany yanbi djäma dhawaṯmaraŋal beŋura miyalkkala, bäyŋu! \v 9 Yaka ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu bokmar ḏirramunhany miyalkkuny, ŋany miyalknha muka ŋayi ŋunhi bokmarnydja nhanŋu ḏirramuw. \v 10 Ga dhiyakun ŋunhi märrwuny, ga wiripuny walalaŋ Godkalaŋuw dhäwu-gänhamirriw walalaŋ, walalnydja dhu ga ŋunhi miyalkkurruwurrnydja gunganhamirra muḻkurrnydja girriy'nha, ŋunhi walal dhu ga bukumirriyamany ga djawarrkthundja ga dhäwuny lakaram. Ga dhuwalatjandhin romgurr walalnydja dhu ga ŋunhi miyalkkurruwurrnydja milkunhamirra ŋunhi walalnydja malthunayŋun yan. \p \v 11 Yurr nhanŋuny ŋunhi Garraywuny guyaŋanhawuy balanya gam', ŋunhi yaka ŋayi dhuwal ḏirramu ḻiya-gana ga ŋayi miyalk yakayi yan ḻiya-gana, bäyŋu! \v 12 Ga yuwalk warray ŋunhi yulŋuny ŋunhi dhuwal miyalktja ŋurruŋuny dhawaṯthurr beŋur muka ḏirramuwal. Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur bukmaktja gan ŋunhi ḏirramuwurr dhawal-guyaŋanany miyalkkuŋun, bili ŋayipi muka ŋunhi God-Waŋarr yan bokmanayŋuny bukmakkuny. \v 13 Nhumany ŋäŋ'thunmirra nhumalanhawuynhany nhuma nhä ŋayi dhuwali nhakun dhunupa ga manymak, ŋunhi ŋayi dhu ga miyalktja bukumirriyam ga muḻkurrnydja ŋayi dhu ga yaka ŋula gunganhamirr girriyny'tja? \v 14 Bili dhiyaŋ ga munathay' wäŋay maŋutji-lakaram ga marŋgi-gurrupan ŋunhi ŋayi ŋula yol ḏirramu marwat-wiyindja ŋunhiny nhakun gora-gurrupanamirra rom. \v 15 Yurr walalaŋguny ŋunhi miyalkkurruwurruŋguny manymak warray mirithirr ŋunhi walal dhu ga marra-wiyindja marrtji, märr walal dhu ga muḻkurrnha gunganhamirr ŋuriŋiyin marraynha walalaŋgiyingal ŋarrmaŋdhirr. \v 16 Ga ŋuli nhe dhu ŋula yolthu ŋarrany rom-ŋurrkamany, ŋarrany nhuŋu dhu yan bitjanna waŋa; bäyŋun gi dhuwal limurruŋ ga wiripuwurruŋ Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ ŋula wiripuny ŋula rom dhärri dhuwalatjan ŋunhi buku-ŋal'yunawurrnydja romgurr. \s1 Märr-yuwalkthinyaray yan ḻuki Garraynhany rumbal ga gulaŋ \s2 Eat the Lord's Supper by faith \sr 1 Corinthians 11.17-34 \r (Mathuyu 26.26-29; Mäk 14.22-25; Luk 22.14-20) \p \v 17 Yo, wiripuny ŋarra nhumalany ŋäma dhipaliyi nhuma ŋuli ga buku-ḻuŋ'maranhamirr buku-ŋal'yunaraw, yurr ŋarrapiny nhumalaŋ ŋuli gi dhuwal yaka wokthurr dhiyakiyiny romgu. Bili romdja nhumalaŋ ŋunhi guŋga'yunamiriwnha. \v 18 Buthuru-bitjurr ŋathil walal. Wiripuny ŋarra ŋäma ŋunhi nhuma ŋuli ga buku-ḻuŋ'maranhamirrnydja, bala nhuma ŋuli ga ŋunhi barrkuwatjnha nhinany, yakan waŋganyŋurnydja. Ga yuwalktja mak balaŋ ŋarrany ŋunhi nhumalaŋgalaŋawnydja dhäwuw märr-yuwalkthinyan. \v 19 Yo, yuwalk muka nhuma ŋuli ga dhuwal mala-gulkmaranhamirrnydja, ga dhuwalatjandhin romgurr walalnydja dhu ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal nhäman dharaŋana ŋunhi yol mala yolŋu walal yuwalk gal'ŋu rom-dhunupamirr. \v 20-21 Yo, ŋunhi nhuma ŋuli waŋgany-manapanmirrnydja Garraywuny rumbalwu ga gulaŋgu ḻukanharaw, yakan ŋunhi yuwalkthuny ŋayaŋuy nhuma ŋuli ḻukiny, ga nhumany ŋuli ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋu'-yulŋuy ŋäthila marrtji djaw'-djawyunna ŋathany, bala nhuma ŋuli marrtji ḻukan, ga wiripuwurrnydja ŋuli ga baḏak yan marrya' nhina, ga nhuman ŋunhi wiripuŋuynha malay ŋuli ŋunhi ḻuka dharrwany ŋatha, bala maranhuyirra, ḻeŋun ŋuli ŋuriŋiyin gapuynha. Ŋunhiyiny yaka yuwalk Garraywu rumbal ga gulaŋ nhuma ŋuli ŋunhi bitjandhiny ḻuka. \v 22 Ŋuli nhe ŋunhi yindiny djäl ḻukanharaw balanyarawyiny ŋathaw, nheny ŋathil dhu ga ḻukany ŋunhili banydji yan wäŋaŋur nhokiyingal nhe ŋurruŋuny, ga yurrnha nhe dhu ŋunhi marrtjiny balany buku-ŋal'yunarawnydja, Garraywalaŋawnydja rumbalwu ga gulaŋgu rrambaŋiwnydja ḻukanharaw. Nhaku nhumany djäl? Walal dhu ŋunhi wiripuwurruynydja warraŋulpuyyuny yolŋuy walal yätjkurr lakaram ŋunhan ŋunhi Garraywalaŋumirrinhan yolŋuny walalany? Nhumany dhuwal djäl nhuma dhu ga gora-gurrupan yan ŋunhawurrunhany ŋunhi ŋurruwuykmirrinhany? Yaka dhuwal ŋarrany dhu ga nhumalaŋ wokthun balanyarawyiny romgu; yaka dhuwaliyiny ŋamakurr ŋunhi nhuma ga bitjandhiny ŋuli djäma. \p \v 23 Bili Garrayyu gan ŋunhi ŋarrakalnydja lakaraŋal ŋunhiyiny dhäwu, ŋunhi ŋarra gan ŋäthil lakaraŋal nhumalaŋ, ga dhuwanna ŋunhi dhäwuny' gam'. Balanyamirriy munhawu ŋunhi ŋayi Djudatjthu\f * \fr 11:23 \fr*\ft Judas\ft*\f* ŋanya gumurryu-gäŋal Garraynha Djesuny, balanyamirriynha ŋunhi, ŋayiny gan ŋunhi Garrayyuny Djesuynydja ŋathan ḻukan nhanukiyingalaŋuwala malthunamirriwal walalaŋgal. Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi märraŋal ŋathan dämban, \v 24 buku-gurrparnydja ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnhany, bala yan bakmaraŋala, ga waŋanany ŋayi ŋunhi bitjarra gam', “Ŋay', dhuwandja ŋarra rumbalnha, ŋunhi ŋarra gurrupanminan burakinyarawnha nhumalaŋgalnha dharapulŋur. Ma' ḻukin, ga guyaŋiny balayi roŋiyi ŋarrany.” \p \v 25 Ga dhäŋur ŋathaŋurnydja, bitjarryi bili ŋayi ŋunhi wiyikany' märraŋal, bala ŋayi bitjarra waŋan, “Dhiyaŋuny ga ŋarrakalnydja maŋguy' maŋutji-lakaram yuṯan rom gumurrkunhaminyawuynha. Ŋay', ŋuḻkthurra, ga guyaŋin ŋarrany.” Bitjarra ŋayi ŋunhi Djesuny waŋan. \p \v 26 Ŋunhi nhuma dhu ga bitjandja bili ḻuka Garraywuny rumbal ga gulaŋ, ŋunhiyiny nhakun nhuma dhu ga bulun lakaram burakinyawuynha ŋanya Garraynhan, ga yan bili ga gumurr-roŋiyirr ŋayi dhu räli. \p \v 27 Yo. Ga ŋuli ŋayi dhu, ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy ḻuka Garraywuny rumbal ga maŋgu' wakalkurrnydja, ga märr-yuḻkthunawurrnydja romgurr, ŋunhiyiny ŋayi dhu ga nhakun yätjkurruyaman djäma ŋunhiyin Garraywun rumbalnha ga gulaŋnha, yanbi ŋayiny Garraynydja ŋula nhän nhäŋiniŋ'nha. \v 28 Ga nhumapin dhu ŋunhi yolŋun walal waŋga'-waŋganynha yan nhänhamirrnydja nhumalaŋguwuy nhuma ŋayaŋuny, yurrnha nhuma dhu ŋunhi ḻukany ŋunhiyiny Garraywuny rumbal ga gulaŋ. \v 29 Ŋuli nhe dhu ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy ḻukany ŋunhiyiny ŋatha ga gapu guyaŋanhamiriwyuny, dharaŋanamiriwyuny nhä ga ŋunhi Garraywu rumbal maŋutji-lakaram, ŋunhiyiny nhakun nhe dhu ŋurrkanhamirra nhunapinyan nhe balan bitjanna romlil dhä-gir'yunamirrilila. \v 30 Ga dhiyaŋuny bala dharrwan ga dhuwal rerrimirrnydja yolŋu walal ga yalŋgimirrnydja nhina, ga wiripuwurrnydja nhuma bilin gan murrmurryurra, nhaliy ŋunhiyiny? … bili nhuma gan ḻukan Garraywu rumbal guyaŋanhamiriwyu ga dharaŋanamiriwyu. \v 31 Yo, limurrnydja ŋathil dhu mala-djarr'yunmirr limurrunhawuynha limurr ŋayaŋu malany, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny yaka muka limurruny dhä-gir'yundja. \v 32 Yurr bilin dhuwal ŋayi gan Garrayyuny limurrunhany mala-djarr'yurra ga raypirri'yurra marrtjin, märr ŋayi dhu ŋunhi yakan boŋguŋ limurruny mirithiny dhä-gir'yurr balanyamirriynydja ŋunhi dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy, ga ŋurrkuŋuny limurruny muŋbunuŋuny rrambaŋiyaŋuny ŋunhi dhuwurr-yätjmirrinhany yolŋuny walalany. \p \v 33 Yo, wäwa ga yapa walal. Ŋunhi nhuma ŋuli marrtji ḻuŋ'thun ḻukanharaw Garraywalaŋawnydja ŋathaw ga gapuw, yaka walal marrtji dhaŋ'thunmirrnydja, yan walal marrtji biyak bulnha ŋathil märr-nhänhamirr. \v 34 Ŋuli nhuma dhu ŋunhi mirithirrnydja marrya'yirr, nhumany ŋathil dhu ŋunhili banydji yan wäŋaŋur nhumalaŋgiyingal ḻuka, bala yurrnha nhuma dhu ŋunhi balayiny marrtji buku-ŋal'yunarawnydja, Garraywalaŋawnydja ŋathaw ḻukanharaw, märr nhuma dhu yaka muka dhä-gir'yunawuynydja märram ŋunhi nhuma dhu waŋgany-manapanmirrnydja buku-ŋal'yunarawnydja Garraywuny. Yo, ŋunhi ŋarra dhu marrtjiny guwatjmandja nhumalany, yän nhakun ŋarra dhu ŋunhiliyiny dhunupayam wiripun malany gämurru' nhumalaŋgal. \c 12 \s1 Mundhurr mala Dhuyu-Birrimbirrwuŋ gurrupanawuy \s2 The gifts of the Holy Spirit \sr 1 Corinthians 12.1-11 \p \v 1 Yo, wäwa ga yapa walal, ŋarrany ga dhuwal djälthirr nhuma dhu ga marŋgithirrnydja yuwalkkuman yan, ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga Dhuyu-Birrimbirryu ganydjarr-gurrupan Garraywalaŋumirriny yolŋuny walalany barrkuwatjku mundhurrwu malaŋuw djämaw. \p \v 2 Nhumany dhuwal marŋgi ŋunhi nhäthinya nhuma gan ŋäthilnydja nhinan, ŋunhi yaka muka yan nhuma Garraywalnydja goŋŋur. Ŋayin nhumalany gan ŋunhi ŋuriŋiyin ŋunhi ŋula yolthun bilmaraŋalnydja gäŋalnydja ŋurikalyin waŋarrwalnydja goŋbuywala djämapuywalnydja dhärukmiriwwala buku-ŋal'yunarawnydja. Ga balanyamirriyyiny ŋunhi waluy, bala nhuma gan ŋunhi wiripuwurrnydja waŋanany dhäruktja dharaŋanamiriwnha mayali'miriwnha ŋula yolkuŋun dhäruk-gurrupanawuynydja. \v 3 Yo, ŋarrany ga djälthirr nhumalaŋ nhuma dhu yuwalkkuman yan dhiyakuny gämurruw' marŋgithirr gam', Ŋuli ŋanya dhu ga ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny waṉa-gäma, ga bäyŋun ŋayi dhu ŋunhi waŋa nyamir'yundja ŋanya Djesunhany. Ga yakayi ŋayi dhu ŋunhi ŋula gänany märr-yanany waŋa bitjandja gam', “Djesuny dhuwal Garray,” bitjandja, ŋuli nhanukal gi bäyŋuny Dhuyu-Birrimbirr nhini walŋaŋurnydja nhanukal. \p \v 4 Yo, gäna'-gana ŋunhi mundhurrnydja malany ŋuli maḻŋ'thundja waŋga'-waŋganygal yan Garraywalaŋumirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal, yurr ŋurukuŋdhi bili yan waŋganyguŋ Birrimbirrwuŋuny gurrupanawuynydja ŋunhiyi mundhurrnydja malany barrkuwatjnha. \v 5 Ga bitjandhi bili ŋayi ŋuli ŋunhi djämany gurrupandhi yolŋuwalnydja walalaŋgal, wiripuŋuwnydja yolŋuw ŋayi ŋuli djäma gurrupan nhakun wiripu, ga wiripuŋuwnydja yolŋuw ŋayi ŋuli djäma gurrupan wiripu yan gäna, yurr ŋayi ŋuli ŋunhi barrkuwatjnha djämany mala gurrupan waŋga'-waŋganygal yan goŋlilnydja yolŋuwalnydja walalaŋgal, yurr ŋurukuŋdhi bili yan waŋganyguŋ Garraywuŋuny goŋ-gurrupanawuynydja, ga djämany malany ŋunhi barrkuwatjnha. \v 6 Ga balanyayi bili ŋayi ŋuli ŋunhi ganydjarrnydja gurrupan barrkuwatjthi yan ŋurikiny ŋunhi djämawnydja malaŋuw, bawalamirriwalnha yolŋuwalnydja walalaŋgal, yurr ŋuriŋiyi bili yan waŋganydhu God-Waŋarryuny ŋuli ŋunhi ganydjarrnydja gurrupan bukmakku yan waŋga'-waŋganygu yolŋuwnydja walalaŋ, ŋunhiwiliyiny djämalil malaŋulil barrkuwatjlilnydja. \p \v 7 Yo. Waŋga'-waŋganygal yan ŋayi ŋuli marrtji ŋunhi yolŋuwalnydja walalaŋgal Garraywalaŋumirriwalnydja, milkunhamirrnydja ŋanyapinya ŋayi Dhuyu-Birrimbirrnydja, bukmakkal yan ŋuliwitjandhi djämakurrnydja walalaŋgalaŋuwurr, märr walal dhu ga ŋunhiwurryi bukmaknha nhinany ŋamathaman yan. \v 8 Yo, waŋganygalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli Dhuyu-Birrimbirryu gurrupan dhäwu ŋunhin dhulmu-ganydjarrmirra, djambatjnha, ga wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli dhäwu gurrupan marŋgithinyarawnha marrtjinyaraw. \v 9 Ga wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli ŋuriŋiyi bili yan waŋganydhu Birrimbirryu mundhurr gurrupan märr-nhirrpanminyawuy yuwalknha yan ḏälnha, märr ŋayi dhu ŋunhiyiny yolŋu märr-yuwalkmirriyirra Djesu-Christkala ŋula nhakun malaŋuw djämaw yindiwnha. Ga wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli gurrupan mundhurr ḏukmaranharawnha, märr ŋayi dhu ga ŋuriŋiyiny yolŋuy ḏukmaraman ŋunha ŋunhi rerrimirrinhan yolŋuny walalany. \v 10 Ga wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli Dhuyu-Birrimbirryu mundhurr gurrupan ganydjarrnha djämawnha ŋurikin ŋunhi ŋayaŋu-ganyim'thunamirriwnha romgu, ŋunhi gi bäyŋun wiripuŋuynydja ŋula yolthuny yolŋuy ŋayathul balanyayiny ganydjarr. Ga wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli Dhuyu-Birrimbirryu marrtji dhäruknha gurrupan, bala ŋayi ŋuli ga ŋunhiyiny yolŋu waŋa dhäruktja ganydjarrmirra, ga lakaramany ŋayi ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarrwalnha yan ŋayaŋuynydja ga guyaŋanharaynydja. Ga wiripuŋunhany yolŋuny ŋayi ŋuli ŋunhi gurrupan mundhurr dharaŋanarawnha yolŋuwnha walalaŋ, märr ŋayi dhu ga ŋuriŋiyi yolŋuy ŋäma muka dharaŋan ŋunhiyi dhäruk, ga djäma malany ŋunhi ŋuli ga yuwalktja dhawaṯthun beŋura yänan Walŋamirriwuŋun Birrimbirrwuŋ gurrupanawuy, ga wiripuny ŋayi ŋuli dhäruk dharaŋandhi ŋunhi ŋula wanhaŋuwuynydja, nyäḻny'tja ŋunhi, ŋula yolkuŋuny birrimbirrwuŋ mokuywuŋuny gurrupanawuy. Ga wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli Dhuyu-Birrimbirryu dhäruk gurrupan wiripun ŋunhi mulkurun dhäruk dharaŋanamiriwnha, yurr ŋuriŋiyi bili yan Birrimbirryuny waŋganydhu ŋuli ga ŋunhi dhäruktja gurrupan wiripuŋuwalnydja yolŋuwal mayaliwny'tja lakaranharawnha ŋurikiny ŋunhi mulkuruwnydja dhärukku. \p \v 11 Yo. Dhuwaliyi mala ŋunhi mundhurrnydja ga bukmak yan ŋuli ga ŋunhi marrtjiny ŋurukuŋdhi bili yan waŋganyguŋ Dhuyu-Birrimbirrwuŋ yan wetjpuynydja gurrupanawuy, ŋunhi bili yan Birrimbirrnydja waŋgany yan nhanŋuwuy God-Waŋarrwu. Ŋayi ŋuli ga ŋunhi djämany dhiyaŋiyiny mala mundhurryuny yolŋuwalnydja walalaŋgal, yurr ŋayi ŋuli marrtji ŋunhi gurrupandja gäna'-ganan, yurr waŋga'-waŋganygal yan yolŋuwalnydja walalaŋgal bukmakkal yan. \s1 Djesu-Christku Rumbal \s2 The Body of Christ \sr 1 Corinthians 12.12-31 \p \v 12 Yo. Limurrnydja dhuwal Garraywalaŋumirrnydja mala Djesu-Christkun rumbal. Gatjuy limurr ŋathil guyaŋa dhuwal rumbal yolŋuny. Yolŋuny dhuwal rumbal waŋgany yan, yurr ŋunhiŋuwuyyi rumbalpuy waŋganybuynydja barrkuwatjnha wakany' mala, balanya nhakun waṉa, ga ḻuku maṉḏany, ga maŋutji, ga buthuru, ga bukmak ŋunhi wiripun malany. Yurr bukmak ŋunhiyi wiripuny malany waŋgany-manapanawuynydja waŋganybuynydja rumbalpuy, waŋganynha yan. Ga limurrnydja dhuwal Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal rumbal waŋganynha yänan Djesu-Christkun. \v 13 Ga balanyayi bili limurrnydja dhuwal bukmak ŋunhi ḻiya-ḻupmaranhawuynydja yolŋu walal waŋganydhi yan rumbal, nhanukalnydja Dhuyu-Birrimbirrwalnydja ganydjarryu. Wiripuwurrnydja limurr dhuwal Djuw\f * \fr 12:13 \fr*\ft Jews\ft*\f* mala, ga wiripuwurrnydja limurr dhuwal yaka Djuw mala, ga wiripuny limurr ḏapmaranhawuy yolŋu ŋula yolkun buŋgawaw, ga wiripuwurrnydja limurr dhuwal yaka yan ḏapmaranhawuy djämamirr. Yurr ŋunhiyi Walŋamirrnydja Birrimbirr waŋgany yan ŋuli ga nhina limurruŋgal waŋga'-waŋganygal yan ŋayaŋuŋurnydja, ga ŋunhi nhakun ŋali ŋuli ŋunhi buku-ḻuptja märram, bala ŋali ŋunhi rumbalnydja waŋganynha yanan. \p \v 14 Yo. Yolŋuny dhuwal rumbal yaka yan rumbalnydja waŋganydja, ŋula nhämiriwnydja. Rumbalŋurnydja dhuwal ŋula nhäny mala dharrwan mirithirra. \v 15 Ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ḻukuny waŋa bitjandja gam', “Yaka dhuwal ŋarrany rumbalpuy waka', dhuwal ŋarrany gänan, bili yaka dhuwal ŋarra goŋ,” yurr yuwalktja ŋayi dhuwali ḻukuny rumbalpuy yan muka, balanya bili nhakun ŋunhiyi goŋ. \v 16 Ga ŋuli balaŋ ŋayi dhu ŋunhi buthuruny waŋa bitjan, “Ŋarrany dhuwal yaka warray maŋutji, ga yaka ŋarra ŋunhiŋuwuy rumbalpuy,” bitjan ŋayi dhu, yurr ŋayi ŋunhi buthuruny yuwalk yan waka' ŋunhiŋuwuyyi waŋganybuy rumbalpuynydja. \v 17 Ŋuli balaŋ ŋayi ŋunhiyi rumbal maŋutjiny yan waŋganydja, ŋayiny balaŋ ganha ŋunhi buthurumiriwyuny rumbalyu bäyŋun ŋänha. Ga ŋuli balaŋ ŋayi rumbal buthuruny yan waŋganydja, yurr nhaliynha balaŋ ŋayi ganha ŋunhi ŋurruynydja nhumana? \v 18 Yo, yurr marŋgi limurr dhuwal, ŋunhi ŋayipiny God-Waŋarryuny nhirrpar barrkuwatjnha ŋunhi ŋula nhäny mala yolŋuwalnydja rumballil nhanukiyingal ŋayi yan djälyuny. \v 19 Ŋuli balaŋ ŋayi bäyŋuny ŋula nhä malany ŋunhiŋuwuyyi rumbalpuy, buthuruny balaŋ ganha yan waŋganydja dhärranha, ga ŋunhiyiny yakan yuwalk rumbal yolŋu. \v 20 Yurr yuwalktja ŋunhi yolŋuwalaŋuwuynydja rumbalpuy dharrwan mirithirra, wiripuŋuwnha wiripuŋuwnha djämawnydja barrkuwatjkun, yurr waŋganynha walalaŋ ŋunhi rumbalnydja ŋurikiwurruŋdhiny. \p \v 21 Yo, yuwalk. Yakan ŋayi dhu ŋunhi maŋutjiny waŋa goŋgalnydja bitjandja gam', “Ŋarra ga dhuwal buluny djuḻkmaram nhuna, ga ŋarrapi yan dhu dhuwal djäma bukmak ŋula nhäny mala.” Ga ŋayiny dhu muḻkurrnydja yaka waŋa ḻukuwnydja bitjan gam', “Ŋarrany dhuwal bulu warray garrwar, ga ŋarrapi yan dhu dhuwal djäma bukmak ŋula nhä malany.” Yaka yan ŋayi dhu ŋunhi bitjandhiny waŋa. \v 22 Wiripuny dhuwal rumbalpuy ŋula nhä malany yalŋgi, yurr ŋuli ŋayi dhu ŋunhi waŋganydja ŋula nhä ŋunhiyiny yalŋginy wiḏi'yun ŋuliŋuryiny rumbalŋur, ŋunhiyiny nhakun nhanŋuwuynydja rumbalwuny yakan manymak nhinanharaw balanyarawyiny gänaŋuwnydja. \v 23 Ga ŋunhiŋuwuy rumbalpuy ŋula nhä malany ŋunhi ŋayi yaka limurruŋgal ŋayaŋuŋur ŋurruŋu, yurr baḏak yan limurrnydja ŋuli ga dhuwal djägany manymakkuman yan ŋurikiyiny malaŋuw. Ga ŋunhiyiny nhä malany ŋunhi dharrpalnhany gayulpuynydja ŋayathanhawuy limurr ŋuli ga gungaman ŋula yolkalnydja nhänhaŋur. \v 24 Yurr ŋunhiyi wakany' malany limurruŋ ŋunhi manymak ŋunhi ŋula yolkuny nhänharaw, yakan limurr ŋuli gi ŋunhi djägany nhakun gunguŋuny. Yo. Yurr ŋayipi ŋunhi God-Waŋarryu waŋganyguŋalnydja rumbalnydja nhirrpar, ga ŋurukuny ŋayi ŋuli ga ŋunhi ganydjarrmiriwwuny yalŋgiwnydja djäga manymakkumdhi yan. \v 25 Bili balanyarawyi muka ŋayi ŋunhi rumbalnydja djäma, märr dhu ŋunhi bukmaktja nhäny mala ŋunhi waŋganynha yan rrambaŋin, yakan dhu barrkuwatjthirr, märr walalnydja dhu waŋganynha yan rumbal djägan dhu ga walalaŋguwuy walal ŋamathaman yan. \v 26 Ga ŋuli dhu ŋula waŋgany ŋunhiliyi rumbalŋur bakthun ŋula nhä, ŋayiny dhu ŋunhi bukmaknha rumbalnydja rirrikthunna, ŋayaŋu-yätjirra manapan. Ga ŋunhi dhu ŋula waŋganygu rumbalwu yolŋu wokthun, ŋunhiyiny nhakun dhu ga bukmaktja ŋunhi ŋula nhä malany ŋunhiŋuwuyyiny waŋganybuynydja rumbalpuy galŋa-djulŋithirra. \p \v 27 Yo. Bukmak nhuma dhuwal ŋunhi Djesu-Christkalaŋumirrnydja waŋganynha yan rumbal nhanŋuwuynha yan, yurr bukmak yan nhuma dhuwal beŋuryi waŋganyŋur wakany' malany. \v 28 Ga bitjarryin ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu nhirrparnydja nhanŋuwuynydja yolŋu'-yulŋuny Garraywalaŋumirrinhany mala ŋamathaŋal yan, bala ŋayi djämany marrtjin gurrupara waŋga'-waŋganygun yan, wiripun ga wiripun barrkuwatjnha djämany malany. Ŋurruŋuny ŋayi ŋunhi nhirrpar djuy'yunawuynha mala, ga beŋuryiny ŋayi wiripuwurrunhany nhirrpar djawarrkmirrinhan mala. Ga dhurrwaraŋur beŋuryiny ŋayi nhirrpar marŋgikunhamirrinhan walalany. Ga beŋuryiny ŋayi God-Waŋarryu ganydjarr-gurrupar wiripuwurruŋgalnydja djämaw, märr walal dhu ga djäma yindin mirithirra ŋayaŋu-ganyim'thunamirra rom. Ga wiripuwurruŋgal ŋayi gurrupar ganydjarr walŋakunharawnha yolŋuwnha walalaŋ rerriŋura. Ga wiripuwurruŋgal ŋayi goŋ-gurrupar djäma guŋga'yunarawnha, ŋurikiwurruŋgun yolŋuw gurrupuruŋuwnha walalaŋ. Ga wiripuwurrunhany ŋayi nhirrpar ŋurru-warryunayŋunhan mala, walal dhu ga waṉa-gäman yolŋunhan walalany. Ga wiripuwurruŋgalnydja ŋayi gurrupar djäma waŋanharaw mulkuruwnha dhärukku dharaŋanamiriwwun. \p \v 29 Yo, waŋga'-waŋganygal muka ŋayi ŋuli ŋunhi gurrupandja marrtji djämany mala. Yaka nhuma dhuwal bukmaktja djuy'yunawuynydja mala, ga yakayi yan nhuma dhuwal bukmak djawarrkmirrinydja mala, nhä mak marŋgikunhamirrnydja walal, bäyŋu yan. Ga yaka muka nhuma ŋuli gi dhuwal bukmakthuny djäma ŋayaŋu-ganyim'thunamirrnydja ŋunhi rom. \v 30 Ga yaka muka yan nhuma ŋuli gi ŋunhi bukmakthuny märraŋ ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrwuŋuny ganydjarr yolŋuwnydja walalaŋ walŋakunharaw rerriŋurnydja. Ga bäyŋuyi yan nhuma bukmakthu ŋuli gi lakaraŋ God-Waŋarrwu dhäruk ŋunhi wiripuŋuwurrnydja dhärukkurr mulkuruwurrnydja. Ga yakayi yan nhumalaŋgal bukmakkal ŋayi ŋuli gi ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny mayaliny' warraŋulkuŋ ŋurikiny ŋunhi dhäwuw ŋunhi ŋayi ŋäthil waŋan mulkuruwurr dhärukkurr. \p \v 31 Yo, galŋarrarrayurrnydja gi mirithiny ŋurikiyin mala mundhurrwuny ŋunhi nhä mala ŋurruŋu nhakun nhanukal God-Waŋarrwal maŋutjiŋur. Yurr bulu waŋganynha ŋarra nhumalaŋ dhu dhäwu lakaram ŋunhi mirithirr ŋurruŋun dhuwandja. \c 13 \s1 Yuwalkkuŋun yan gi märr-ŋamathiny \s2 Love truly \sr 1 Corinthians 13.1-13 \p \v 1 Wiripuny mak ŋarra ŋuli ga ŋunhi waŋa mulkuruwurra mathakurr ŋunhi wiripuŋuwnha yolŋuw walalaŋ matha dhuwalaŋuwuy ŋunhi munatha'wuy ga wiripuny Godkalaŋawnha dhäwu-gänhamirriw walalaŋ matha. Yurr ŋuli ŋayi gi bäyŋuny ŋarrakal märr-ŋamathinyawuy ŋorri ŋayaŋuŋur, ŋunhiyiny ŋarraku dhäruktja waŋaran ŋula nhämiriwnha mayali'miriwnha, balanya nhakun ŋuli ga ŋunhi banikin'ŋur rirrakay dhawaṯthun wutthu'-wutthunawuy ḏamban. \p \v 2 Mak ŋarra dhu ga wiripuny dhunupan lakaram dhärukthu dhulmu ganydjarrmirriynha, nhä mak ŋarra marŋgi bukmakkun yan, ga dharaŋana ŋarra dhu ga ŋunha ŋunhi God-Waŋarrwuny gayulpuynydja guyaŋanhawuy; nhä mak ŋarraku dhu ŋunhi märr-nhirrpanminyawuynydja ŋuthanna yindithirra ŋula nhakun wäŋawnha giṯmaranharaw bukuwnha, yurr ŋuli ŋarra dhu ga ŋunhi yakany nhakun märr-ŋamathirr wiripuŋuwnydja yolŋuw walalaŋ, ŋunhiyiny nhakun ŋarrany bäyŋun, dhäparŋ'nha, dhäruk-waŋaran balanyan yolŋu. \p \v 3 Mak ŋarra dhu wiripuny gurrupanna warrpam'nha ŋula nhäny mala ŋarrakuwuy ŋurukuwurruŋgun ŋunhi ŋurruwuykmirriwnha yolŋuw walalaŋ; nhä maka ŋarra dhu wiripuny ŋunhi rumbalnydja ŋarranhawuynha ŋarra gurrupanmirra gurthawnha nhäranharaw dhiŋganharawnha. Yurr ŋunhi ŋarra ŋuli gi bäyŋuny nhakun märr-ŋamathi wiripuŋuwnydja yolŋuw, ŋunhiyiny ŋarra bäyŋun ŋula nhämiriwnha yan. \p \v 4 Yo. Yuwalktja dhuwal märr-ŋamathinyawuynydja rom balanyan gam', Märr-ŋamathinyamirrnydja dhuwal ŋunhin yolŋu ŋayaŋu-galkunamirra, bäydhi ŋanya dhu ŋunhi ŋula yolthuny ŋayaŋu-miḏikumandja. Ga wiripuny ŋayi märr-ŋamathinyamirr yolŋu ŋoy-wuyunamirra, djägan ŋayi ŋuli ga wiripuŋuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ manymakkuman yan. Yakan ŋayi ŋuli gi ŋuriŋiyiny yolŋuy ŋunhi märr-ŋamathinyamirriynydja maŋutji-ḏiy'yurr ŋunha wiripuŋunhany yolŋuny, ga yaka ŋayi ŋuli gi ŋunhi garrwarkunhamirrnydja ŋanyapinya ŋayi, ga guyaŋanhamirr yindikunhamirrnydja; yanan ŋayi dhu ga ŋunhi nhinany ga waŋany ga manymakkuman yan. \p \v 5 Yakan ŋayi dhu ga ŋunhiyiny märr-ŋamathinyamirrnydja yolŋu gaḻyaw'yundja ga dhä-dhakaṉdhirrnydja. Ga yakan ŋayi dhu ŋunhiyiny yolŋu ḻäy-ḏälnydja ga märr-wiḏi'-ḏumurrnydja. Ga yakan ŋayi dhu ga ŋunhi märr-mäypayirrnydja. Ŋunhi ŋuli ga ŋula yolthu yolŋuy djäma yätjkurrnydja yan ŋayaŋu-yätjamany ŋanyanhany ŋunhiyiny ŋunhi märr-ŋamathinyamirrinhany yolŋuny, ga yakan ŋayiny dhu ga ŋunhi wiyin-märramany guyaŋa ŋunhiyiny. \p \v 6 Yo, märr-ŋamathinyamirrnydja yolŋu ŋuli gi ŋunhi bäyŋun yan ŋayaŋu-ŋamathi dhuwurr-yätjkurruwnydja romgu. Yurr ŋayi dhu ga ŋunhi djäl-ŋamathirrnydja ŋurikin bili yan yuwalkkun ga dhunupawnha romguny. \p \v 7 Yo, märr-ŋamathinyamirriynydja yolŋuy ŋuli ga dhuwal bitjanna bili yan galmuman ŋunha wiripuŋunhany yolŋuny, ga bitjan bili ŋayi dhu ga märr-nhirrpanmirr ga ŋayaŋu-gatjpu'yunna, ga ŋayaŋu-ḏaḏawyunamiriwnha ŋayi. \p \v 8 Yo. Dhuwal ŋunhi wiripu mala mundhurr ŋunhi ŋuli ga yolŋuy walal bäki dhiyaŋ bala balanya nhakun; Dhäwu' limurr dhu ga lakaram dhulmu-ganydjarrmirr ga waŋa limurr dhu ga mulkuruwurr dhärukkurr ga bulu marŋgithinyawuy limurruŋ dhu ga ŋorra, dhuwaliyiny mala ŋunhi yan guwarr dhawar'yurr dhu. \p \v 9-10 Bili limurruŋ dhuwal ŋunhi marŋgithinyawuy ga bulu dhulmu-ganydjarrmirr mala dhäwu, ŋunhiyiny dhäru-gulkgulk yan. Ga yalalaŋumirriynha ŋunhi dhä-dhawar'yunamirriynha, bäy ŋayi dhu boŋguŋ yuṯan wäŋa maḻŋ'thurr, bala dhu ŋunhi ŋunhiny nhä mala dhäru-gulkgulktja ŋunhi limurr ŋuli ga dhiryun nhäma ga dharaŋan dhiyaŋ bala, ŋunhiny mala dhu boŋguŋ dhawar'yurra. \p \v 11 Ŋäthilnydja ŋunhi ŋarrany yothu muka yan, waŋanany ŋarra gan ŋunhi ga guyaŋanany bitjarrnha nhakun yothuynha yan, bili märr gaŋga yan ŋarra ŋunhi ŋäthilnydja marŋgi. Yurr dhiyaŋuny bala ŋarra dhuwal yindin yolŋu, bilin ŋarra ḏaḏawyurra beŋuryiny ŋunhi yothuthinyaŋurnydja romŋur. \p \v 12 Yo, dhiyaŋuny bala ŋali ŋuli gi dhuwal yaka warrpam'thurrnydja maḻŋ'maraŋ ŋunhi God-Waŋarrwuny ŋula nhä malany, bili buku-moma yan limurr ŋuli ga ŋunhi nhämany, bitjan nhakun ŋuli ga ŋunhi yolŋuy nhäma wuŋuḻi ŋanyapinya ŋayi ganu'mirrilil gapulil. Yurr ŋunhalnydja ŋali dhu gi ŋunhi yuwalkkuŋun yan nhäŋuny ŋanya rumbalnha. Dhiyalnydja ŋunhi munatha'ŋurnydja ŋarra dhuwal märr gaŋga yan marŋgi Godkalaŋawnydja romgu, yurr ŋunhalnydja yalalaŋumirriynydja ŋarra dhu ŋunhi marŋgithiny nhanŋu warrpam'kun yan, biyak bili yan nhakun ŋayi God-Waŋarr marŋgi ŋarraku warrpam'ku yan.\fig Looking in the mirror and seeing face to face|src="4601302.tif" size="Span" loc="AV" ref="1 Corinthians 13.12"\fig* \p \v 13 Ga dhuwanna mala ŋunhi yindiny mirithirrnydja gämurru' gam', märr-nhirrpanminyawuynha, ga märr-gatjpu'yunawuynha ga märr-ŋamathinyawuynha, yurr yindiny ŋunhi mirithirrnydja gämurru' djuḻkmaramany ga märr-ŋamathinyawuyyun. \c 14 \s1 Nhaltjan dhu bäki mundhurr malany ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrwuŋ gurrupanawuy God-Waŋarrwalaŋaw djämaw \s2 Using the gifts given by the Spirit \sr 1 Corinthians 14.1-25 \p \v 1 Yo. Gatjuy mirithin gi biyakun djälthiny märr-ŋamathinyarawnydja ŋunha ŋunhi wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ. Ga yuwalk yan gi ḻarruŋuny märranharaw ŋurikiny ŋunhi walŋamirriwnydja mundhurrwu malaŋuw ŋunhi ŋayi ŋuli ga Dhuyu-Birrimbirryu gurrupan nhumalaŋgal. Yurr mirithiny gi ḻarruŋ ŋurikin bili yan waŋganygun mundhurrwuny, ŋunhi nhe dhu ga lakaramany ganydjarrmirriynha dhärukthuny, nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun ŋayaŋuny ga guyaŋanhawuynydja. \v 2 Ŋunhi nhe ŋuli ga waŋa mathakurr dharaŋanamiriwwurrnydja, ŋunhiyiny nhakun nhe dhu ga waŋany nhanukiyingala yan God-Waŋarrwala, yakan yolŋuwalnydja walalaŋgal, bili yaka yan yolŋuynydja walal ŋuli gi ŋunhi dharaŋul ŋunhiyiny dhäruk malany; Ŋunhiny nhe ŋuli ga waŋany ŋunhiyin ŋunhi dharrpalnydja mala, ŋunhi ŋayipin ŋuli ga Dhuyu-Birrimbirryun dharaŋan. \v 3 Ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi djawarrkthun God-Waŋarrwalnydja yan ŋayaŋuy ga guyaŋanhawuyyu, ga ŋunhiny nhakun nhe ga guŋga'yunna ŋunha wiripuŋunhan yoluny ŋayaŋu-ḏälkuman ga ga marrparaŋguman. \v 4 Yo, ŋunhi ŋuli yolŋu waŋa mulkuruwurrnydja dhärukkurr, ŋunhiyiny ŋayi ŋuli nhakun ŋayaŋu-ḏälkunhamirrnydja ŋanyapinyan ŋayi. Ga ŋunhi nhe ŋuli ga waŋa dhäruk dharaŋanamirrnydja God-Waŋarrwalnydja yan ŋayaŋuy ga guyaŋanhawuyyu, ŋunhiyiny nhakun nhe ŋuli ga ŋayaŋu-ḏälkumany wiripuwurrunhan yolŋuny walalany Garraywalaŋumirriny ŋunhi walal ŋuli ga ŋäma nhuna dhäruk. \p \v 5 Ŋarrany dhuwal djäl nhumalaŋ, nhuma dhu ga ŋunhi bukmaknha bitjandhiny waŋa mathakurrnydja. Yurr buluny ŋarra ga dhuwal djälthirr nhumalaŋ, nhuma dhu bukmaknha yan dhawaṯmaraman lakaramany ŋunhiyiny ŋunhi God-Waŋarrwun guyaŋanhawuynydja ga ŋayaŋuny. Bili ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga waŋa dharaŋanamirriynydja dhärukthu, ga balanyarayin waŋanharay ŋayi ŋuli marrtji ŋunhi guŋga'yundja ŋunhany ŋunhi wiripuwurrunhany yolŋuny walalany, djuḻkmaraman ŋayi ga ŋunhiny yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli ga waŋa mulkuruwurra mathakurr. Yurr ŋuli ŋayi dhu ŋunhi mayaliny' maḻŋ'thun ŋula yolkalnydja yolŋuwal ŋunhiŋuwuyyiny dharaŋanamiriwwuynydja mathapuy, bala ŋayi dhu ga ŋunhi dhunupan lakaraman ŋurukuwurruŋgun ŋunhi wiripuwurruŋgun, bala ŋunhiyiny dhu nhakun bukmaknhan Garraywalaŋumirrinhany mala ŋayaŋu-ḏälkuman ŋuriŋiyiny dhärukthu. \p \v 6 Wäwa walal ga yapa walal ŋarraku, ŋuli balaŋ ŋarra ŋunhi marrtjiny nhumalaŋgal dhipaliyiny, ga waŋi ŋarra balaŋ nhumalany mulkuruwurrnydja dhärukkurr, ga nhalayak ŋarra balaŋ nhumalany ŋunhi guŋga'yurr yulŋuny? Ŋany guŋga'yurrnydja ŋarra balaŋ nhumalany dhuwal, ŋunhi balaŋ ŋayi God-Waŋarryu maŋutji-wurrupul ŋarrakalaŋawurr nhumalaŋ ŋula nhä mala, ga lakaraŋ ŋarra balaŋ nhumalaŋgal ŋunhin ŋunhi nhanukiyinguŋun yan marŋgi-gurrupanawuy, ga wiripuny ŋarra dhu ga djawarrkthunna dhäwun lakaram, ga wiripuny ŋarra dhu ga nhumalany marŋgikuman, ŋunhiyiny nhumalaŋ guŋga'yunamirrnydja. \p \v 7 Yo, ŋunhi ŋuli ga yolŋu nhakun buḻ'yun gitaynydja nhä mak wiripuŋuy rirrakayyu dharaŋanamiriwyun ga dhumbal'yunamirriynha, ga ŋayiny dhu ŋunhi wiripuny yolŋu nhakun märr-dhumbal'yunna. \v 8 Ga ŋuli dhu ŋunhi yolŋuny walal yakany nhakun marŋgikunhamirr, ga nhaltjanna walalnydja dhu ŋunhi wiripuny mala ḏirramurruwurr marŋgithirr, ŋurukuny ŋunhi miriŋuwnydja girri'-ŋamathinyaraw? \v 9 Ga balanyayi bili ŋunhi mulkuruwnydja dhärukku mayali'; ŋunhi ŋayi dhu yolŋu waŋa mulkuruwurrnydja mathakurr, nhanŋuny dhu ŋunhi ŋurikiyiny yolŋuw yakan ŋula wiripuŋuynydja yolŋuy dharaŋan dhäwuny'. Bili yänan ŋayi dhu ga ŋunhi wataywuman waŋany. \p \v 10 Dhuwandja ga dhiyalnydja munatha'ŋurnydja dharrwa dhäruk waŋa yolŋu walal, wiripu wiripu matha, yurr bukmak dhuwaliyi mala dhäruktja mayali'mirr warrpam' yan. \v 11 Yurr ŋunhi ŋayi ŋuli yolŋu waŋa ŋarraku wiripuŋuwurrnydja mathakurr, ŋuliwitjandja ŋunhi ŋarra yakan marŋgi ŋurikiyiny mathaw, ŋarrakalnydja ŋayi ŋunhiyiny yolŋu balanya nhakun mulkurun, ga ŋarra nhanukal dhu bitjandhi bili yan mulkuruyirryi. \v 12 Ga ŋuli nhuma ga mirithirrnydja djälthirr ŋurikiyiny mala mundhurrwu ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrwuŋuny mala gurrupanawuywu, yurr mirithiny gi biyakuny galŋarrarrayurrnydja ḻarruŋuny ŋurikin bili yan mundhurrwuny, ŋunhi nhe dhu ga bukmaknhan yan Garraywalaŋumirriny yolŋuny walalany ŋayaŋu-rur'maraman. \v 13 Yo, ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga mathakurrnydja waŋa, ŋayiny ŋathil dhu ŋäŋ'thun bukumirriyam Garraywal ŋuriki bala wiripuŋuw mundhurrwuny, märr ŋayi dhu ga ŋuyany' dhawaṯmaraman lakaram, ŋunhiŋuwuyyin mathapuynha waŋanhawuy. \p \v 14 Yo, ga ŋunhi ŋarra ŋuli ga ŋunhi bitjandhiny bukumirriyam wiripuŋuwurrnydja dhärukkurr mulkuruwurrnydja, ŋunhiyiny ŋuli ga bukumirriyanhawuy marrtji beŋura ŋunhi birrimbirrŋura ŋarrakal, yaka ŋarrakal guyaŋanhawuyŋur, bili muḻkurrŋurnydja ŋarrakal ŋuli gi dhuwal yaka maḻŋ'thurr ŋunhiyi dhäruk mala. \v 15 Ga nhaltjan dhika ŋarra dhu yulŋuny? Ŋarrany dhu dhuwal bukumirriyaman mulkuruwurra mathakurrnydja birrimbirryun ŋarrakiyingal ŋarra, ga wiripuny ŋarra dhu bukumirriyam ḻiyaynha ŋarrakiyingal ŋarra, ga ḏar'ṯaryun ŋarra dhu manikay mulkuruwurra mathakurr birrimbirryun ŋarrakiyingal, ga wiripuny ŋarra dhu dhuwal ḻiyay ŋarrakiyingal ŋarra ḏar'ṯaryun. \v 16 Yo, ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi bukumirriyamany buku-gurrpandja God-Waŋarrnhany nhokiyingal nhe birrimbirryuny wiripuŋuwurrnydja dhärukkurr mulkuruwurrnydja, ga ŋayiny dhu ŋunhi wiripuŋuynydja yolŋuy ŋäma nhuna, ga nhaltjanna ŋayi dhu ŋunhi yoramany nhuŋu, “Yo, yuwalk muka,” bitjandja, ŋurikiyiny bukumirriyanhawuywuny nhokalaŋaw, ŋunhi ŋayi gan bäyŋu warray nhuna dharaŋanany ŋänha? \v 17 Yo, manymak warray nhe dhu ga ŋunhi buku-ŋal'yun God-Waŋarrwuny mulkuruwurra mathakurr, yurr ŋuriŋiyi bukumirriyanharaynydja nhokal nhe dhu ŋunhi yakan guŋga'yun ŋunha wiripuŋunhany yolŋuny. \v 18 Yo, buku-gurrpandja ŋarra ga dhuwal God-Waŋarrnhan, ŋunhi ŋarrany ŋuli ga dhuwal bukumirriyam ŋuliwitjandhin ŋunhi mulkuruwurra dhärukkurrnydja, djuḻkmaraman ŋarra ga ŋunhi bukmaknhany nhumalany. \v 19 Yurr ŋunhi limurr ŋuli ḻuŋ'maranhamirrnydja waŋgany-manapanmirrnydja, ga djälnydja ŋarra dhuwal ŋarra dhu waŋany nhumalaŋ ḻurrkun' yan dhäruktja dharaŋanamirr yan, märr ŋarra dhu ŋunhi yuwalknha yan nhumalany guŋga'yundja, yakan dharrwaynydja dhärukthu dharaŋanamiriwyuny. \p \v 20 Wäwa ga yapa walal, yakan walal gi guyaŋiny biyakuny nhakun ŋunhi yothuynydja ŋuli ga guyaŋa. Ŋany nhumany yanbi dhu ŋunhi buku-dhumukthirra ŋula nhäny mala yätjkurrnydja rom, bitjan nhakun yuṯay yothuy ŋapa-raŋanmirriy, ŋunhi ŋayi dhuŋan nhaku malaŋuw yätjkurruw. Yurr guyaŋanhawuynydja mala nhumalaŋ dhu ŋunhi balanyan nhakun ŋunha ŋaḻapaḻmirriwnha mala, ŋunhi walal ŋuli ga ŋamathaman guyaŋa barrku-ḏakthunna. \p \v 21 Ŋunha\x - \xo 14:21 \xo*\xt Isaiah 28.11-12\xt*\x* ŋunhi ŋäthiliŋuŋurnydja djorra'ŋur ga dhäruktja waŋa bitjanna gam', \q1 “Ŋarrany dhu ŋunhi Garraynydja waŋa ŋarrakiyingalawnydja yolŋuw walalaŋ dhäruk-gurrupanmirrnydja ŋunha mulwu'-mulwurwala yolŋuwalnydja walalaŋgal. \q2 Yurr walalnydja dhu ŋunhi bäyŋun ŋarrany dhäruktja ŋäma dharaŋan, \q2 bäydhi ŋarra dhu ga ŋunhi mulkuruwurrnydja dhärukkurr walalaŋ waŋa.” \p \v 22 Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi yolŋuy dhunupany yan dhäwu lakaram dhawaṯmaramany ga, ŋunhiyiny walalaŋguwuynha märr-yuwalkthinyamirriwnha dharaŋanaraw ga guŋga'yunaraw, ga yakan ŋunhi guŋga'yunamirr walalaŋguny ŋunhi Garraywalaŋumiriwguny mala. \v 23 Yo, ŋuli balaŋ gi ŋunhi Garraywalaŋumirr yolŋu walal buku-ḻuŋ'maranhamirr, bala ŋuli marrtji ŋunhi yolŋuny walal bukmaknha waŋiny mulkuruwurra mathakurrnydja dharaŋanamiriwyun, ga walal balaŋ ŋunhi wiripuwurr yolŋu walal ŋunha dhä-märryuḻkmirr ga warraŋulpuy mala gulŋi'-gulŋiyi balayi ga nhalayakun walal balaŋ nhumalany ŋunhi ŋäkuny, nhä dhuwandja bawa'mirra mala muka biyakun? \v 24 Ga ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi bukmaktja waŋa dhunupany dhäwu lakaram God-Waŋarrwuny yan ŋayaŋu dhawaṯmaram, bala walalnydja dhu ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal märr-yuwalkthinyamiriwyuny mala ŋäman God-Waŋarrwuny dhäruk, bala walal dhu ŋunhi ŋayaŋuny nhänhamirra dharaŋanmirra. Bala walal dhu yan ḻiya-gulinybunhamirra ŋuriŋiyin ŋunhi nhumalaŋgala dhärukthuny. \v 25 Bala dhu ŋunhi ŋula nhäny mala ŋunhi walalaŋgal ŋuli ga ŋorra djuḻuḻ'yunawuynydja ŋayaŋuŋurnydja, dhawaṯthun dhu warraŋullila. Bala ŋayi dhu ŋunhiyiny yolŋu dhunupan nhakun nyilŋ'maranhamirra ŋanyapinya ŋayi ḻukulila nhanukala God-Waŋarrwala, buku-ŋal'yunna manapan ŋayi dhu God-Waŋarrwun, ga waŋany ŋayi dhu ga ŋunhi bitjanna, “Way, yuwalk muka dhuwal God-Waŋarrnydja, ŋayiny dhuwanna nhumalaŋgala malaŋur,” bitjanna. \s1 Buku-ŋal'yunaraw ga lakaram romgurr, yaka baḏuwaḏuyurr \s2 Orderly, not disorderly worship \sr 1 Corinthians 14.26-40 \p \v 26 Yo, wäwa ga yapa walal, balanya ŋarra gan ŋunhi dhäwuny' nhumalaŋ lakaraŋal gam', Ŋuli nhuma dhu ŋunhi buku-ḻuŋ'maranhamirrnydja buku-ŋal'yunarawnydja nhanŋuny Garraywuny, bala ŋayi dhu ŋunhi waŋganydhuny yolŋuy lakaram manikaynha nhumalaŋ ḏar'ṯaryunarawnha, ga wiripuŋuynydja yolŋuy dhu ga marŋgikuman nhumalany, ga wiripuŋuy dhu ga ŋunhi yolŋuy lakaram ŋunhiyin, ŋunhi ŋayi nhanukal God-Waŋarryu milkuŋal, dhawaṯmaraŋal, ga wiripuny dhu ga yolŋu waŋa dhärukkurr mulkuruwurra, ga wiripuŋuynydja dhu ga ŋunhi yolŋuy mayalin' lakaram ŋunhiŋuwuyyin dhärukpuy mulkuruwuynha, märr dhu dhiyaŋiyiny malaŋuy bukmakthuny guŋga'yunna ŋayaŋu-ḏälkuman ŋunha Garraywalaŋumirrinhan yolŋuny walalany. \p \v 27 Yo, ŋuli nhuma dhu ŋunhi ḻuŋ'maranhamirrnydja buku-ŋal'yunarawnydja, yaka nhuma dhu ga ŋunhi bukmaktja waŋa ŋuriŋiyiny ŋunhi dhärukthu mulkuruynydja dharaŋanmiriwyuny. Mak dhu ga ŋunhi waŋgany yan yolŋuny waŋa bitjandhiny, mak märrma', nhä mak ḻurrkun', yurr ŋunhiwurryin bilin yan ganan' ŋunhiny, yurr waŋga'-waŋganynha walal dhu ga ŋunhi waŋany, gäna'-ganan, yakan waŋganyŋurnydja rrambaŋiny. Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi bitjandhiny waŋa dharaŋanamiriwnydja yan dhäruk, bala dhunupan ŋayiny dhu ŋunhi wiripuny yolŋu rur'yunna bala lakaraman mayalin' ŋunhiŋuwuyyin dhärukpuynha. \v 28 Ga ŋuli ŋayi gi bäyŋuny ŋula yolŋu nhini balanyarawyiny lakaranharaw dhawaṯmaranharawnydja ŋuyawnydja ŋurikiyiny ŋunhi mulkuruwnydja dhärukku, ga ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga mathakurr waŋa, yakan ŋayiny dhu ga ŋunhi mirithirrnydja waŋa; ŋany waŋany ŋayi dhu ga ŋunhiyiny dhäruk dharaŋanmiriwnydja gayulnha yänan, ŋayaŋuynha nhanukiyingal ŋayi, märr dhu maṉḏapin yan marŋgi God-Waŋarrnha Bäpan ga ŋayin ŋunhiyin yolŋu. \p \v 29 Ga balanyayi bili dhuwal ŋunhi märrmawny'tja mak ḻurrkun'kuny yolŋuw walalaŋ, ŋuli walal dhu ga ŋunhi lakaram God-Waŋarrwuŋuny yan guyaŋanhawuy ga ŋayaŋu, ga nhumany dhu ga ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal yänan nhakun buthuru-bitjunna, bala yan mala-djarr'yurra marrtji ŋunhiyin dhäruknha maṉḏany. \v 30 Ga ŋuli dhu ŋula yolthu waŋganydhu yolŋuy dhäwuny' ga lakaram, bala ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny dhunupan dhäruktja milkuman ŋurukala bala ŋunhi wiripuŋuwala yolŋuwal ŋunhiliyi malaŋur, bala ŋayiny dhu ŋunhi waŋanhamirrnydja yolŋu mukthunna yan balanyamirriyyin bili, märr ŋayi dhu ŋunhi wiripun yolŋu waŋa. \v 31 Ga bukmakthun yan nhuma dhu ga ŋunhi waŋany lakaramany God-Waŋarrwuny dhäruk, yurr waŋga'-waŋganydhun; ŋayi ŋathil dhu ga waŋganydhu lakaram, ga muk, ga baṯ ŋayiny muka dhu wiripuŋuynydja yolŋuy. Ga bitjandhin ŋayi dhu ga ŋunhi marrtjiny, märr dhu ŋunhi bukmaktja yolŋu marŋgithirra ga marrparaŋdhirra. \p \v 32 Ga ŋuli ŋayi ga ŋula yolthu mundhurr ŋayatham ŋayi dhu ga dhäwu lakaram, ŋunhiyiny dhu ŋayipin marrtji ŋunhiyin yolŋu djawarrkmirra, ga bäy nhanŋun dhu walu galkithirr, bala yorrnha ŋayi dhu waŋany. \v 33 Bili ŋayi ga ŋunha God-Waŋarrnydja Bäpany djälthirr ŋayi dhu ga dhuwali romdja nhanŋu marrtji buku-ŋal'yunarawnydja baḏuwaḏuyunamiriwnha mägayawurra yan romgurrnydja. \v 34 Ga miyalkkurruwurrnydja dhu ga yaka djawarrkthun dhäwu lakaram; bili ŋunha ga rom waŋa barraŋga'yun Djuw\f * \fr 14:34 \fr*\ft Jews\ft*\f* malaw walal dhu ga mukthun yan nhina buthuru-bitjun yan. \v 35 Ŋuli ŋayi miyalk djäl marŋgithinyarawnydja ŋula nhakuny malaŋuw, ga yalalan ŋayi dhu dhä-birrka'yundja dhuway'mirriŋunhany ŋunhala wäŋaŋura, bili gora-gurrupanamirra dhuwal nhanŋuny ŋurikiyiny miyalkkuny, ŋuli ŋayi dhu ga waŋa ŋunhiliyiny malaŋurnydja. \v 36 Yaka dhuwal God-Waŋarrwuny dhäwu nhumalaŋgalnydja ŋurruyirr'yuna, ga bäyŋuyi yan ŋayi ŋunhi nhumalanhawuynhany ŋayathanha dhiyaŋiyiny dhäwuy. \p \v 37 Ŋunhi dhu ga yolŋu guyaŋanhamirr ŋanyapinya ŋayi ŋunhi ŋayi God-Waŋarrwuny djawarrkmirr ga ŋula nhä ŋayi ga walŋamirr ganydjarr ŋayatham, ŋayiny ŋathil dhu ŋuriŋiyiny yolŋuy nhäma dharaŋan dhuwali ŋunhi ŋarrakuŋ dhäruk mala wukirriwuy, bili dhuwandja ŋunhi Garraywuŋun dhäruk-gurrupanminyawuy ŋarrany ga wukirri. Bili dhuwaliyiny dhäruk nhanukiyinguŋ yan Garraywuŋun nhirrpanawuy yaka ŋarrakuŋuny. \v 38 Ga ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋula yolthuny yolŋuy baykarraramany ŋäma dhuwal ŋunhi ŋarrakuŋuny wukirriwuy, yakan walal nhanŋuny buthuru-bitjurr. \p \v 39 Yo wäwa ga yapa walal ŋarraku, mirithi yan walal gi djälthiny dhäwuwny'tja lakaranharaw Godkalaŋawnydja ŋayaŋuw ga guyaŋanhawuywu. Ga ŋunhi ŋayi dhu yolŋu waŋa wiripuŋuwurrnydja dhärukkurr mulkuruwurrnydja, yakan nheny dhu ŋanya waŋa ḏaḏawmaramany waŋanhaŋurnydja. \v 40 Yurr biyak bili djämany marrtji bala dhunupa yan ŋamakuli'wurr yan romgurrnydja. \c 15 \s1 Djesu-Christtja walŋathinan moluŋurnydja \s2 Christ rose from the dead \sr 1 Corinthians 15.1-11 \p \v 1 Yo, wäwa walal. Dhuwandja ŋarra dhu lakaraman ŋunhi yuwalknha dhäwu, guyaŋanhamirriyam nhumalany, ŋunhi bili yan dhäwuny' ŋunhi ŋarra ŋuli ganha ŋäthil lakaranha nhumalaŋ. Bili muka nhuma ŋunhi märraŋalnydja, bala nhuma gan ŋunhi dhärranany dhiyaliyin. \v 2 Ga dhiyaŋiyin nhe dhu ga ŋunhi manymakthun dhäwuy walŋany nhina, ŋuli balaŋ nhe dhu ga ŋunhi ŋayathamany baṯ-bitjandja yan wiyinŋumirrnydja. Ga ŋuli nhe ŋunhi yakany yuwalkkuŋal märr-yuwalkthin, nheny dhu ŋunhiyiny yakan walŋathirr ŋuriŋiyiny dhäwuy. \p \v 3 Yo, dhuwandja dhäwu ŋunhiyin ŋarra dhu lakaraman nhumalaŋgal, ŋunhiyiny ŋurruŋuny ga dharrpalnydja. Yurr yaka dhuwal ŋarrakiyinguŋuny ḻiyapuynydja maḻŋ'maranhawuy; yan ŋarrany gan dhuwaliyi dhäwu märraŋal ŋurukuwurruŋguŋ ŋunhi wiripuwurruŋguŋ. Ga balanya ŋunhi dhäwuny' gam', Djesu-Christtja ŋunhi dhiŋgaŋal limurruŋgalnydja dharapulŋur, bili limurruŋgal muka yätjkurruynydja, bitjan yan nhakun ŋunha djorray' ga ŋäthiliŋuy ŋanya lakaram dhiŋganhawuy. \p \v 4 Bala walal ŋanya ŋunhi rulwaŋdhurrnydja molulila, ga ŋorranany ŋayi ŋunhiliyiny moluŋurnydja märrma' munhany, bala wiripuŋuynydja waluy ŋanya ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny walŋakuŋala beŋuryiny ŋunhi moluŋurnydja. Yuwalk ŋunhi dhuwaliyiny bitjarryiny maḻŋ'thurr, bitjarr yan bili nhakun ŋunha djorray' ŋanya ga ŋäthiliŋuy lakaram ŋäthilmirriyaŋal. \v 5 Ga dhäŋur beŋuryiny, bala ŋayi milkunhamin ŋanyapinya ŋayi Betawala,\f * \fr 15:5 \fr*\ft Peter\ft*\f* ga dhäŋur beŋuryiny nhakun buluny ŋayi maḻŋ'maranhamin ŋanyapinya ŋayi nhanukiyingalaŋuwala djuy'yunawuywalnydja walalaŋgal, ŋurikiwurruŋgala ŋunhi 12-gala yolŋuwal walalaŋgal. \v 6 Ga dhäŋur beŋuryiny nhakun, dharrwan mirithirra nhanŋu malthunamirrnydja walal ḻuŋ'thurrnydja marrtjin waŋgany-manapanminan waŋganylila yänan, ŋunhi djuḻkmaraŋalnha 500-nhany nambany, ga bukmakthun yan ŋanya walal ŋunhi nhäŋalnydja Garraynhany Djesunhany. Ga wiripuny mala dhuwal baḏak yan ga walŋa nhina beŋuryiny ŋunhi malaŋur, yurr wiripuwurrnydja ŋunhi märr-ḻurrkun'tja bilin murrmurryurra. \v 7 Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayiny muka ŋanya nhäŋal Djayimdhuny,\f * \fr 15:7 \fr*\ft James\ft*\f* ga buluny ŋanya nhäŋal ŋuriŋiwurruynha ŋunhi djuy'yunawuyyun mala nhanukal. \p \v 8 Ga ŋarrakalnydja ŋayi ŋunhi Bolgalnydja\f * \fr 15:8 \fr*\ft Paul\ft*\f* milkunhamin dhä-dhuḏitjnha, bitjarr nhakun yothu ŋuli ŋunhi dhawal-guyaŋa dhä-dhuḏitj. \v 9 Yuwalk warray ŋarra dhuwal djuy'yunawuynydja yolŋu, yurr ḻäypuy balanya, bili ŋarra muka gan ŋunhi Garraywalaŋumirrinhany yolŋuny walalany bumar ŋayaŋu-miḏikumarnydja. \v 10 Bili God-Waŋarrwal maŋutji-wuyunaray ŋarrany dhuwal djuy'yunawuynha yolŋu, ga bäyŋun nhanŋu ŋunhi God-Waŋarrwu bäythinany ŋunhiyi manymaktja maŋutji-wuyunamirrnydja rom. Yurr ŋarra warray gan ŋunhi mirithinany djäma murruy'-murruyyurrnydja, djuḻkmaraman ga ŋunha wiripuwurrunhany djuy'yunawuynha mala. Ga nhanŋuwuy yan ŋunhi God-Waŋarrwu maŋutji-wuyunawuynydja gan djämany ŋarrakalaŋuwurrnydja, yakan gänany ŋarrapiny. \p \v 11 Bili muka nhuma gan ŋunhi ŋäkula dhäwuny ŋarrakuŋ ga bulu wiripuwurruŋguŋ, ga dhuwal napurr gan ŋunhi lakaraŋalnydja gam', “Djesuny dhuwal Walŋan.” Ga dhuwaliyi bili muka nhuma gan ŋunhi dhäwuny märr-yuwalkmirriyin. \s1 Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal dhu ŋunhi walŋathiyi moluŋurnydja \s2 The resurrection of Christians \sr 1 Corinthians 15.12-34 \p \v 12 Yo, bili muka ŋanapurr gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋ ŋäthil yan bitjarrnydja gam', “Djesu-Christtja walŋathinan beŋurnydja ŋunhi moluŋurnydja,” bitjarrnydja, bala nhuma gan ŋunhi bilin märr-yuwalkmirriyinan. Ga nhaku nhuma ŋuli ga ŋunhi wiripuwurrnydja waŋa bitjandja, “Ŋunhi ŋuli yolŋuny dhiŋgam, bala ŋayi dhu ga ŋunhi ŋorran moluŋurnydja wiyinŋumirra, yakan ŋayi dhu ŋunhi rur'yundja beŋurnydja dhiŋganhaŋurnydja,” bitjandja? \p \v 13 Ga ŋuli balaŋ dhuwaliyi yuwalktja yan, ŋunhiyiny mayali', nhakun ŋayiny balaŋ ŋunhi \v 14 Djesu-Christtja bäyŋun walŋathinya rakunyŋurnydja, ga dhäwuny' ŋunhi napurruŋguŋuny lakaranhawuy ŋula nhän mayali'miriwnha nhäŋiniŋ'nha. Ga bäyŋun nhumalaŋguny gi ŋunhi ŋorri ŋula nhä ŋunhiliyiny dhäwuŋur nhakun märr-yuwalkthinyarawnydja. \v 15 Ga buluny dhuwanna gam', ŋuli ŋayi ŋunhi wiripuwurruŋguŋuny dhäwu dhunupany, ga napurrnydja dhuwal nyäḻ-ḏilkurra God-Waŋarrwalaŋawuynydja dhäwuw. Bili ŋanapurr muka gan ŋunhi God-Waŋarrnhany lakaraŋal ŋunhi ŋayi Djesu-Christnha walŋakuŋal beŋur dhiŋganhaŋur. Yurr ŋuli dhuwaliyi yuwalktja dhäwu ŋunhi dhu dhiŋganhawuynhany bäyŋuny nhakun rakunyŋurnydja walŋakuŋ, ga ŋunhiny ŋayiny bäyŋuyi yan God-Waŋarryuny walŋakunha Christnhany dhiŋganhaŋur. \p \v 16 Yo, ŋuli dhu ŋunhi rakunymirrnydja yaka walŋathirr, ŋayiny balaŋ ŋunhi Djesu-Christtja yakayi walŋathinya. \v 17 Ga ŋuli ŋayi ŋunhi Djesu-Christtja yaka walŋathinya beŋur dhiŋganhaŋur, ŋunhiny nhumalaŋ märr-nhirrpanminyawuynydja ŋula nhän nhäŋiniŋ'nha, balanya nhakun bawa'mirriy yolŋuy ŋuli maŋutji-djurthirr. Ga baḏak yan nhe ga ŋunhi nhinany garrpinamirriŋur yan romŋurnydja. \v 18 Ga balanya bili, ŋunhi ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ Garraywalaŋumirriwnydja mala ŋunhi walal marrtjin ŋäthil murrmurryurr, walalnydja marrtjin ŋunhi murrmurryurr gupa-ḏälnha yan. \p \v 19 Ga ŋuli limurruŋ ŋunhi märr-gatjpu'yunawuy Djesu-Christkalnydja, dhiyakuny bili yan munathawny'tja wäŋaw, ga yakan ŋula wiripuŋuwnydja wäŋaw yalalaŋumirriwnydja, ga ŋunhiny ŋali yolŋu yuwalknha yan gumurr-djararrknha. \p \v 20 Yo, dhuwandja yuwalknha yan. Djesu-Christtja ŋunhi walŋathin moluŋurnydja yuwalk muka yan, walŋan ŋayi ga ŋunha nhinany djiwarr'ŋurnydja; ŋunhi ŋayi rur'yurrnydja, bala ŋayi dhämirriyaŋala limurruŋguny, märr dhu ŋunhany ŋunhi dhiŋganhawuynydja yolŋu walal moluŋurnydja walŋathirrnydja marrtji bitjandhi bili yan, goyurr-ŋupan ŋanyanhan. \p \v 21 Yo, dhiŋganhamirrnydja ŋunhi rom maḻŋ'thurr ŋuliwitjarryi nhanukalaŋuwurr waŋganygalaŋuwurr yan yolŋuwalaŋuwurrnydja dhiyalnydja ŋunhi munatha'ŋurnydja, ga bitjarryi bili ŋayi ŋunhi waŋganygalaŋuwurryi yan yolŋuwalaŋuwurr walŋathinyamirrnydja rom maḻŋ'thurr, märr dhu ŋunhi yolŋuny walal walŋathirra moluŋurnydja. \v 22 Yo, ŋunhiyiny yolŋu Yadamdja\f * \fr 15:22 \fr*\ft Adam\ft*\f* dhiŋgaŋal, bala yan bukmaknha limurrnydja ŋunhi dhiŋgaŋalyi nhanukalaŋuwurr Yadamgalaŋuwurr. Yurr ŋayiny ŋunhi Djesu-Christtja walŋathin moluŋurnydja, ga bitjandhi bili limurrnydja dhu ŋunhi walŋathirryi dhiŋganhaŋur ŋuliwitjandhin nhanukalaŋuwurra Christkalaŋuwurra walŋathinyawurr. \v 23 Yurr yaka ŋunhi limurruŋguny walu waŋganygurrnydja Djesu-Christkuny; ŋayi ŋathil ŋunhi ŋurruŋuny walŋathin beŋur moluŋurnydja, ga limurrnydja dhu ŋunhi nhanŋuny yolŋu walal, walŋathirr ŋuliwitjandhin ŋanyanhan munguyun, balanyamirriynha ŋunhi ŋayi dhu roŋiyin rälin. \p \v 24 Yo, ŋayiny dhu ŋunhi Djesuynydja djuḻkmaraŋun ŋunhi ganydjarr-ḏilkurrunhany waŋarrnha malaŋuny ga nhä mala ganydjarr dhiyakuwuy munatha'wuy ga ŋurruḏawalaŋuw malaŋuw ŋunhi walal ŋuli ga buŋgawayirr dhiyal. Bala ŋayi dhu ŋunhi dhawar'yunamirrnydja walu bunin. Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi ŋayi dhu dhawar'maraŋuny warrpam'thurrnydja, bala ŋayi dhu Garrayyuny Djesuynydja gumurryu-wurrupula ŋunhi God-Waŋarrwuny rom nhanukiyingala yan God-Waŋarrwala Bäpawala, märr dhu ŋayipin ŋunhi waŋganynha yan ŋurruŋuny bukmakkun yan. \v 25 Bili ŋayipin dhu ga ŋunhi nhina Djesu-Christnha ŋurruŋuny, ga yan bili ga bukmakkum yan ŋayi dhu God-Waŋarryu djuḻkmaramany ŋunhiwurrunhany ŋunhi walal nhanŋu miriŋu mala; bala walal dhu marrtji ŋorriny bukmaknha Garraywala yan ŋoyŋura ganydjarrŋurnydja. \v 26 Ga dhurrwara-ḏaw'yurrnydja ŋayi dhu djuḻkmaraŋ ŋanyanhan ŋunhi miriŋunhan nhanŋuwuy ŋayi dhiŋganhamirrinhan romnha. \p \v 27 Bili ŋunha ga ŋäthiliŋuynydja djorray' lakaram bitjanna, ŋunhi dhu bukmaktja ŋula nhä malany ŋayi dhu rulwaŋdhurrnydja ḻukulila nhanukiyingal, ga ŋayipin yan God-Waŋarrnha bäyŋuny, bili ŋayi muka ŋunhi God-Waŋarryu gan rulwaŋdhurr bukmaktja nhä malany nhanukalnydja Christkalnydja ganydjarrlil. \v 28 Ga ŋuli dhu marrtji ŋunhi ŋula nhäny mala bukmaknha ŋorri nhanukala Djesu-Christkala ganydjarrŋur, bala dhu ŋunhi ŋayipiny Gäthu'mirriŋuny ŋanyapinya ŋayi ḻukulila nhanukal nhirrpanmirr God-Waŋarrwalnydja, märr dhu ŋayipiny God-Waŋarrnydja ga nhina mirithirra ŋurruŋun bukmakkun yan ŋula nhakuny malaŋuw, bitjanna bili dhu. \p \v 29 Gatjuy guyaŋi ŋathil walal ŋunhawurruny ŋunhi yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ga buku-ḻup märram dhiŋganhawuywu mala dharapul-djaw'yun. Ga nhaku walal ŋuli ga ŋunhi bitjandhiny djäma? Ga nhaliy ŋunhi gämurruyny'tja walal ŋuli ga ŋunhi buku-ḻuptja märram rakunymirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal dharapulŋur, ŋunhi walal ŋuli ga märr-yuḻkthun muka, ŋunhi yanbi gi dhuwal bäyŋun bulu walŋa ŋorri yalalaŋumirriwnydja dhäŋur dhiŋganhaŋurnydja? \p \v 30 Ga nhaku nhuma ŋuli ga ŋunhi guyaŋa, bitjandja, yanbi ŋarrany ŋuli gi dhuwal yakan barrari dhiŋganhamirriwnydja romgu? \v 31 Wäwa walal ŋarraku, ŋarrany ŋuli ga dhuwal marrtji warray dhiŋganhamirriwurr romgurr, bitjan bili walu-ŋupan. Dhuwal ŋarra ga ŋunhi lakaramany nhumalaŋ bitjandhiny, bili ŋarra ga dhuwal warwuyunna nhumalaŋ. Ga bulu ŋali dhuwal waŋganynha nhakun rrambaŋin, waŋgany manapanna ga Djesu-Christkala, ŋunhi limurruŋgalaŋuwala Garraywal. \v 32 Ga ŋuli dhu gi ŋunhi rakunymirrnydja yolŋu walal bäyŋuny walŋathi, ga nhäpuynha ŋarrany gan ŋunhi mari märraŋal yindiny ŋayaŋu-wutthunamirrnydja rom ŋunhalnydja ŋunhi Yipatjatjtja\f * \fr 15:32 \fr*\ft Ephesus\ft*\f* wäŋaŋur? Ga ŋuli ŋayi ga ŋunhi bäyŋuny yan yuwalktja walŋathinyamirr rom ŋorri yalalaŋumirriwnydja, bäydhin, go limurr ḻukan marrtji maranhu-wurrupanmirra ḏaynha dhiŋgu'-dhiŋguŋ goḏarrny'tja. \p \v 33 Yaka walal ḻay-ḻaymaranhamirrnydja, ŋuli nhe dhu ga mala-manapan dhuwurr-yätjmirriwalnydja yolŋuwal, nhe ŋuli bäynha ŋunhi biyak nhakun walalnha. \v 34 Gatjuy bulu ŋathil walal guyaŋi ŋamathaŋ ŋini, ga ḏaḏawyurra walal yätjkurruŋurnydja romŋur. Yo wiripuwurrnydja dhuwaliyi yolŋu walal yaka yan marŋgi God-Waŋarrwu, ga ŋunhiny goramirra nhakun rom. \s1 Limurrnydja dhu yuṯan rumbal yalalaŋumirrnydja \s2 Later on we will have new bodies \sr 1 Corinthians 15.35-58 \p \v 35 Wiripuny nhuma dhu ŋunhi dhä-birrka'yun bitjan gam', “Nhäthayi ŋuli dhuwal dhiŋganhawuynha yolŋuny walalany walŋakuŋ rakunyŋur? Ga nhäthinyan walalaŋ dhu ŋunhi rumbalnydja?” \p \v 36 Nhä nhuma dhuwal? … ḻiya-dhumukmirr? Ŋunhi nhe ŋuli yuṯany maŋutji ŋatha dholkum munatha'lilnydja, ŋurruŋuny ŋathil ŋayi dhu ŋunhiyi maŋutji dhiŋgam, bala beŋuryiny dhäŋur dhiŋganhaŋurnydja, ŋayi dhu dhawaṯthunna walŋathirra, yuṯan ḏukitj. \v 37 Yo, ŋunhiyiny nhe ŋuli dholkumany maŋutji yan waŋgany, mak ŋula nhä borum maŋutji ŋatha, yurr beŋuryiny dhu ŋunhi maŋutjiŋur maḻŋ'thundja wiripun rumbalnydja, ŋunhi ŋayi dhu marrtji ŋuthandja bala. \v 38 God-Waŋarryun ŋuli ŋunhi rumbalnydja mala gurrupan yurr bawalamirr, ŋunhi nhaku ŋayi ŋuli ga djälthirr. \p \v 39 Ga balanyayi bili ŋunhi nhä mala bukmak walŋa ŋali ga nhina, balanya nhakun yolŋu ga warrakan' ga guya, yurr bukmakku ŋanaktja mala limurruŋ ga rumbalnydja mala ŋunhi barrkuwatjnha. \p \v 40 Bukmak nhä mala marrtji dhärra'-dharra dhuwal ŋunhi garrwar djiwarr'ŋur, ŋunhiny warrpam' rumbalmirr. Ga bukmak nhä mala ŋunhi dhuwal munatha'ŋur rumbal, ŋunhiny dhiyak banydji yan munathaw' wäŋaw, ga bukmaknha ŋunhi rumbalnydja mala barrkuwatjnha nhanŋu djiwarr'puywu wäŋaw gäna rumbal ga dhiyak munathaw' wäŋaw gäna yan rumbal. \v 41 Ŋayiny ŋunhi waluwnydja rumbal yaka balanya nhakun ŋaḻindiwnydja, ga ŋayi ŋunhi ŋaḻindiw rumbal yaka balanya nhakun ganyuwnydja mala, ga ganyu mala ŋunhi ga gäna'-gana yan rumbal. \p \v 42 Yo biyakiyin dhu ŋunhi limurruŋguny yolŋuwnydja walalaŋ rumbal, ŋunhi limurr dhu walŋathiny beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja. Dhuwandja ŋunhi rumbalnydja mala limurruŋ dhu balayi munatha'yi, yurr dhipuŋurnydja dhu ŋunhi moluŋurnydja wiripun rumbal rur'yurr yuṯan, ŋunhi ŋayi dhu bäyŋun yan buwayakthi. \v 43 Dhuwal yalŋginy rumbal mala dhu barrpa'thin, bala beŋuryiny dhu boŋguŋ ŋamathin dhika, ga ḏälthin. \v 44 Ga dholkum warray walal dhu dhuwaliyi ŋunhi rumbal munatha'wuynydja, balan dhu rulwaŋdhun munatha'lila, yurr rur'yundja ŋayi dhu ŋunhi wiripun walŋamirra djiwarr'puynha rumbal. Bili dhuwandja limurr ga ŋunhi nhina dhiyalnydja munatha'wuyyu rumbalyu, ga balanyayi bili yan ga djiwarr'puynydja rumbal walŋamirrnydja ŋorrayi.\fig A man wallking and a person ascending|src="236_1COR.tif" size="Span" loc="AV" ref="1 Corinthians 15.44"\fig* \p \v 45 Bili djorray' ga ŋunha lakaram bitjan, “Ŋäthilnydja ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu waŋganynha yolŋuny djäma yolŋukuŋal yäkuny Yadamnha\f * \fr 15:45 \fr*\ft Adam\ft*\f* muka, yurr ŋayi gan walŋany ŋayathaŋal dhiyal munatha'ŋur.” Ga dhuḏiŋuny Yadam ŋunhin ŋunhi ŋayi Dhuyu Birrimbirrnha walŋa-gurrupanamirra. \p \v 46 Ga ŋayi ŋathil ŋuli ŋunhi ŋurruŋuny maḻŋ'thun munatha'wuy rumbal, ga yurrnha nhakun ŋayiny dhu ŋunhi djiwarr'puynydja walŋamirrnydja maḻŋ'thun dhuḏi-yapalan. \v 47 Ga ŋurruŋuny ŋunhi yolŋu yäku Yadamdja ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu ŋamaŋamayurr rumbal yolŋukuŋal dhipuŋur munatha'ŋur, ga ŋayiny ŋunhi wiripuny Yadam, beŋura yarrupthurr djiwarr'ŋura räli. \v 48 Yo, munatha'wuynydja dhuwal yolŋu rumbal dhuwalaŋuwuy yan maḻŋ'thunawuy munatha'wuy. Ga walalaŋgun dhuwal ŋurikiwurruŋgun yolŋuw walalaŋ rumbal djiwarr'puynydja, balanya nhakun ŋayi ŋunhi ŋayi marrtjin räli beŋura djiwarr'ŋura. \v 49 Yo, ga dhuwal limurr ga dhiyalnydja nhina rumbal dharaŋana yan nhakun munatha', balanya nhakun ŋayi ŋunhiyi munatha'wuy yolŋu Yadam. Ga ŋunhalnydja yalalaŋumirrnydja limurrnydja dhu rumbal djiwarr'puynha ga yan nhina, balanyan nhakun ŋunhiyin dharaŋanan djiwarr'puynha yolŋu. \p \v 50 Märr-yuwalknha ŋarra nhumalaŋ ga dhuwandja lakaram, wäwa ga yapa walal. Dhuwandja ŋunhi rumbal dhuwalaŋuwuy banydji yan munatha'wuy. Yakan ŋayi dhu ga ŋunhi ŋarakamirrnydja ga gulaŋmirrnydja rumbal nhini ŋunhalnydja ŋunhi God-Waŋarrwalnydja romŋur, bili yakan dhu marrtji ŋunhi ŋula nhäny mala ŋorra buwayakkunhamirrnydja yalalany ŋunhalnydja djiwarr'ŋurnydja, bili ŋunhaliyiny dhu ŋunhi ŋula nhä malany walŋan yan warrpam'nha bitjanna bili dhu, yakan dhu buwayakthirr. \v 51-52 Yo ŋäkun walal dhuwandja ŋunhi yuwalktja ga dharrpalnydja dhäwu, ŋarra dhu lakaraman nhumalaŋgal. Yaka limurr dhu ŋunhi bukmaktja dhiŋgu'-dhiŋguŋ. Ga balanyamirriynha bäy ŋayi dhu dhuḏiŋun yiḏaki ḏopthurr, bala limurr dhu yan bukmaknha yan Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal rumbalnydja djambin, wiripuŋuyin dhika, bondin yan dhika bitjan nhakun ŋali ŋuli ŋunhi maŋutji-ḏaŋga'-ḏaŋgawapthun. Ga bäyŋun limurr dhu ŋunhi buluny dhiŋguŋ, ga djambiny limurr dhu ŋunhi bukmaknha rumbalnydja yakaŋuwnha buluŋuw dhiŋganharaw. \v 53 Limurruŋ dhu barrpany' dhiŋganhawuynydja rumbal djambin dhika wiripuŋuyin, ŋunhi dhu bäyŋun bulu dhiŋguŋ ga barrpa'yi. \v 54 Dhuwandja dhiyaŋuny bala limurr ga rumbal ŋayatham yalŋgi ga dhiŋganhamirr. Yurr yalalaŋumirriynydja limurr dhu märraŋ wiripun rumbal ŋunhi dhu bäyŋun dhiŋguŋ. Bala yan ŋayi dhu ŋunhi ŋäthiliŋuŋurnydja gali'ŋur dhuyuŋur-djorra'ŋur dhäruktja rumbalthin, ŋunhi ŋayi ga waŋa bitjan gam', \q1 “Dhiŋganhamirrnydja rom dhuwal bilin buwayakthinan, \q2 bili ŋanya djuḻkmaraŋala. \q1 \v 55 Dhiŋganhamirr rom, wanhan dhika nhuŋu ganydjarrnydja. \q1 Dhiŋganhamirr rom wanha nhuŋu ḏimirrnydja, \q2 ŋunhi nhe ŋuli ganha \q1 yolŋuny walalany ŋayaŋu-miḏikumana?” \p \v 56 Dhiŋganhamirriwnydja romgu ŋuli ga dhuwal ganydjarr-gurrupan dhuwurr-yätjthu romdhu, ga ŋayiny ŋuli ga dhuwurr-yätjthuny ganydjarr märram Mawtjitjkalaŋaŋura Romŋur. \v 57 Yurr limurrnydja ga dhuwal buku-wurrpan God-Waŋarrnhan, ŋunhi ŋayi dhayuŋar Garraynha Djesu-Christnha, märr limurrnydja dhu ganydjarrnha märram ŋurukun ŋunhi dhuwurr-yätjkun romgu djuḻkmaranharaw. \v 58 Marrkapmirr ḻundu walal ŋarraku, dhärriny walal gi wuṉḏaŋarrnha yan, yakan nhumalany dhu ŋunhi wingil'maram ŋula nhaliynydja. Biyak bili gi ḻay-ḻayyurrnydja ŋunhilin bili yan djämaŋurnydja nhanukala Garraywala, bili nhe marŋgi ŋunhi nhanŋuny Garraywuny djäma yaka warray waliwaliŋu. \c 16 \s1 Dhulŋuŋu mundhurr God-Waŋarrwu rrupiya \s2 A collection for God's people \sr 1 Corinthians 16.1-4 \p \v 1 Yo dhuwandja ŋarra nhumalaŋ dhu buku-roŋanmaraman ŋunhiŋuwuynha ŋunhi nhaltjan nhuma dhu ga rrupiyan märram guŋga'yunaraw Garraywalaŋumirriwnha yolŋuw walalaŋ wäŋa Djudiyapuywun\f * \fr 16:1 \fr*\ft Judea\ft*\f* mala. Ga djämany nhuma dhu ga ŋunhi bitjan bili yan nhakun nhaltjan ŋarra ŋunhi lakaram Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ wäŋa Galatjiyapuywu\f * \fr 16:1 \fr*\ft Galatia\ft*\f* walalaŋ. \v 2 Ga bitjan nhuma dhu ga ŋunhi gam', Nhumany dhu ga ŋunhi bitjan bili yan gänaŋ'maram rrupiyany baḏatjtjunamiriwnha nhanŋuny God-Waŋarrwuny, balanyamirriynydja ŋunhi nhuma dhu ḻuŋ'maranhamirrnydja buku-ŋal'yunarawnydja nhanŋu God-Waŋarrwuny. Ŋuli nhe dhu ŋunhi yindiny märram ga nheny dhu yindi yan gänaŋ'maraŋ. Ga ŋuli nhe nyumukuṉiny'tja märraŋal, nheny nyumukuṉiny' yan gänaŋ'maraŋ, ga wiripuny nhe dhu ga ŋunhi yanan rulwaŋdhunna. Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi bitjandhiny djäma, ŋunhiyiny nhakun nhuma ga djäman nhumalaŋguwuy nhuma nyumukuṉiny'kum, märr nhumany dhu ŋunhi yakan buluny märram rrupiya balanyamirriynydja ŋunhi ŋarrany dhu buna nhumalaŋ dhiyaliyiny. \p \v 3 Ŋunhi ŋarra boŋguŋ buniny, nhumany boŋguŋ dhunupan märraŋun malthunamirrinhan mala nhumalaŋguwuy, gänharawnha dhiyakiyin mundhurrwun rrupiyawnha, märr walal dhu gäŋun balan Djurutjalamlila,\f * \fr 16:3 \fr*\ft Jerusalem\ft*\f* märr ŋarrany dhu muka yoranhawuy djorra' djuy'yurr walalaŋgal. \v 4 Ga ŋuli nhuma ga guyaŋa ŋarra dhu malthundja walalaŋ balayiny Djurutjalamlilnydja, ŋunhiyiny nhakun manymaknha walal dhu ŋarrakuny malthun. \s1 Bol gan wanhalatjarr marrtjin \s2 Paul's travel plans \sr 1 Corinthians 16.5-12 \p \v 5 Ga nhumalaŋguny ŋarra dhu buni, bäy ŋathil ŋarra dhu bala Matjataniyalil\f * \fr 16:5 \fr*\ft Macedonia\ft*\f* makarrlil wäŋalil boŋguŋ marrtji. \v 6 Ga dhiyaliyiny ŋarra dhu nhumalaŋgalnydja nhini märr wiyinnha. Mak ŋarra dhu dhiyaliyiny nhumalaŋgalnydja nhini dharratharramirriynha waluy, ga yan bili-i-i ga dhawar'yurr dhu, märr nhuma dhu ŋarrany guŋga'yurr muka, ŋunhi nhäkurr ŋarra dhu bulu nhakun marrtji. \v 7 Ŋuli ŋayi dhu ŋunhi Garrayyuny ŋarrany dhayuŋan nhumalaŋgal, ŋarrany balaŋ ŋunhi yalalaŋumirra nhumalanhany guwatjmul, märr balaŋ ŋarra gi ŋunhi wiyinnha nhini dhiyaliyiny nhumalaŋgalnydja, yakan guwarr'kuwarryurrnydja. \v 8 Ga nhininy ŋarra dhu dhiyalnydja Yipatjatjtja,\f * \fr 16:8 \fr*\ft Ephesus\ft*\f* ga yan bili-i-i ga Bin'tikutjmirriynha\f * \fr 16:8 \fr*\ft Pentecost\ft*\f* waluy. \v 9 Bili ŋarra ga nhäma ŋunhi manymak mirithirr ŋarraku dhuwandja wäŋa ŋarra dhu ga dhiyalnydja djäma, yurr wiripuwurrnydja ga dhuwal yolŋu'-yulŋu nhina buku-ḏol'mirra walal ŋarrakuny. \v 10 Ga ŋuli dhu ŋunhi Dimithiny\f * \fr 16:10 \fr*\ft Timothy\ft*\f* buna nhumalaŋ dhiyaliyi, gurrupul walal nhanŋu manymak yan gumurr-ŋamathinyawuy. Ŋayiny dhuwali balanya bili yan Garraywu djämamirr nhakun dhuwal ŋarra. \v 11 Djäga nhanŋu walal ŋamathaŋ yan, yaka walal ŋanya nyamir'yurrnydja nhäŋu, yan walal ŋanya djuy'yurrnydja mägayaynha romdhuny märr ŋayi dhu buluyi boŋguŋ roŋiyi räli ŋarrakal, bili ŋarra ga dhuwal gatjpu'yun nhanŋu roŋiyinyarawnydja, walal rrambaŋi ŋunhiwurr ŋunhi djämamirr mala. \v 12 Ga wiripuny ŋunhi limurruŋ wäwa'mirriŋu Yapulitjtja\f * \fr 16:12 \fr*\ft Apollos\ft*\f* yäku, ŋayiny ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi ŋarrany ŋanya gan mirithin yan guŋga'yurr, ŋayi balaŋ ŋunhi marrtjinya muka nhumalaŋgal dhipali, walal ŋunhi wiripuwurr malthunamirr mala. Yurr yaka ŋayipiny ga djälthirr ŋayi dhu marrtji nhumalaŋgal dhiyaŋuny bala, yurr yalalaŋumirriy ŋayi dhu ŋula marrtjiny nhumalaŋgal dhipaliny, bäy ŋayi dhu ŋathil ŋamaŋamayunmirr. \s1 Bolwu ŋayaŋu-rur'maranhamirr dhäwu malany \s2 Paul's personal concern and greetings \sr 1 Corinthians 16.13-24 \p \v 13 Biŋga' yan gi nhininy, märr-nhirrpanminyawuynydja nhuŋu dhu ga dhärra wuṉḏaŋarrnha yan. Yaka barrariny ŋula yolkuny, dhärriny gi ḏälnha yan. \v 14 Bawalamirriŋur yan nhäŋur mala djämaŋur milkuŋ märr-ŋamathinyawuy. \v 15 Marŋgi muka nhuma ŋunhi ḏirramuw yäkuw Dhipanayaw\f * \fr 16:15 \fr*\ft Stephanas\ft*\f* ga gurruṯumirriwnydja mala nhanukalaŋaw, walal muka ŋunhi ŋurruŋuny märr-yuwalkthin Garraywuny dhiyaliyiny makarrŋur wäŋaŋur yäkuŋur Yäkiyany.\f * \fr 16:15 \fr*\ft Achaia\ft*\f* Walalanydja gan ŋunhi mirithin yan djäma God-Waŋarrwalaŋumirriwnydja yolŋu'-yulŋuw ŋunhiliny wäŋaŋur. Ga nhumalanhany ŋarra ga dhuwal waŋan nhakun mirithirra, marrkapmirr wäwa walal ŋarraku. \v 16 Malthurr yan walal marrtji ŋunhi balanyarawyiny yolŋuw walalaŋ, ga dhikayi mala wiripuwurr ŋunhi walal ŋuli ga rrambaŋi nhakun djäma. \v 17 Ŋarrany ŋunhi mirithirr märr-ŋamathirr nhäma Dhipanayanhany\f * \fr 16:17 \fr*\ft Stephanus\ft*\f* ga Butunatatjnhany\f * \fr 16:17 \fr*\ft Fortunatus\ft*\f* ga Yätjikatjnhany,\f * \fr 16:17 \fr*\ft Achaicus\ft*\f* bili walalnydja gan ŋunhi nhinan dhiyalnydja ŋarrakalnydja bitjarr yan bili nhakun nhuma gan nhinan ŋarrakal. \v 18 Ŋayaŋu-ḻaymaraŋal walal ŋarrany gan, bitjarr bili nhakun walal gan nhumalany ŋayaŋu-ḻaymaraŋal. Nhumany balaŋ gi dhuwal mirithin yan balanyawurrunhany yolŋu'-yulŋuny buku-wurrupul. \v 19 Bukmakthu ŋunhi Garraywalaŋumirriy mala ŋunhi walal ga nhina ŋunha makarrŋur wäŋaŋur yäkuŋur Yätja,\f * \fr 16:19 \fr*\ft Asia\ft*\f* djuy'yun walal ga nhumalaŋ märr-ŋamathinyawuy. Ga wiripuny maṉḏa Guwilay\f * \fr 16:19 \fr*\ft Aquila\ft*\f* ga Biritjilay\f * \fr 16:19 \fr*\ft Priscilla\ft*\f* ga bukmakthu Garraywalaŋumirriy ŋunhi walal ŋuli ga ḻuŋ'maranhamirr buku-ŋal'yunaraw ŋunhili maṉḏaŋgal wäŋaŋur, walalnydja ga bitjandhi bili yan djuy'yundhi märr-ŋamathinyawuy nhumalaŋ Garraywal yäkuynydja. \p \v 20 Ga bukmakthu Garraywal malthunamirriy walal, ga djuy'yun nhumalaŋ märr-ŋamathinyawuy. Dhangi'yunmirr walal Garraywal märr-ŋamathinyaray. \p \v 21 Dhuwal ŋarra ga yäkuny nhirrpanmirra ŋarranhawuynhany ŋarra dhipal djorra'lilnydja, dhuwal gam', “Bol.”\f * \fr 16:21 \fr*\ft Paul\ft*\f* \p \v 22 Dhuwal ŋarra ga bukumirriyaman märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny dhä-gir'yunna yan bawalamirrinhany yolŋuny, ŋunhi ŋayi ga yaka nhanŋu Garraywu märr-ŋamathirr. Ga wiripuny ŋarra ga dhuwal waŋa bitjanna, “Go Garray marrtjin rälin.” \p \v 23 Dhuwal ŋarra ga bukumirriyamany märr ŋayi dhu Garraynydja Djesuny maŋutji-wuyun muka nhumalaŋguny. \p \v 24 Ga märr-ŋamathirr ŋarra ga dhuwal bukmakku yan yolŋuwnydja walalaŋ ŋunhi nhuma Djesu-Christkalaŋumirrnydja mala.