\id HEB - Daga NT [dgz] -Papua New Guinea 2005 (DBL 2014) \h IBURU \toc1 Iburu nagirewa inamup ok da manega sen \toc2 Iburu \toc3 Ib \mt1 IBURU \mt2 Iburu nagirewa inamup ok da manega sen \c 1 \s1 God Otua Mamewa ewanen \p \v 1 God watagaet negin ugup ugup amba wam ugup ugup gapan isimuran wainua God no oise waiwanumune nagirewa gamumup nop namu inamup wan. \v 2 Go wam verisiwa mame gapan me otua gamup nop dianiwan. Me otua gamup piup kiman tan, me otua om enuni amba wan dim dim iragi yon borapen menan dien. \p \v 3 Otua me ganat God oya oya megawa di amba God ire yaoyao mega gine daiton. Me nop mega aroewa gapan wan dim dim iragi wat kaimagamen. Me koewa nuga garewa wat museni amba kiman sia dot ae God Aro Iragena Apanewa mainewa nutup gapan ae wanden. \s1 Anea bawarewa go God Otua baware iragen \p \v 4 Menan me otua anea aigamupewa wandia, amba me yaua den paina ao waren, anea muga gauarap. \v 5 Ame menan God anea mega menan manega da ya wadiamon, \q1 Ge ne otunawa, endi ne mamaga entan nimanegia. \m Amba nop ma den anea menan anega ya wan, \q1 Ne mamewa tain amba me ne otunawa tata. \m \v 6 Amba sia, wam ame God urae magi megawa wat enen piup taueni, me anega wan, \q1 God anea mega iragi me wa taragasep. \m \v 7 Amba anea munan me sia anega wan, \q1 Anea mega taik mini entan mumen, \q1 amba nao nagire megawa oma meravewa mini entan mumen. \m \v 8 Go otua inap me anega wan, \q1 O, God ge toemu gegawa usenagaet wande aiwandata, \q1 amba waenapan inak tamanawa gapan kwayup tamuingan. \q1 \v 9 Ge inak tamanawa menan anu guraan, \q1 amba koewa tandayasianawa, menan ne paina bat gimagen. \q1 Ap menan om enugena gapan aton aigap genan, \q1 go ge evenak waiga upinewa ap anega uon. \m \v 10 Otua menan sia anega wan, \q1 O Ayop, ge ere mangan, piup danewa mega ta baraean, \q1 amba kiman gwanewa uruga naniga gapan tan. \q1 \v 11 Mu uon an tain, go ge wanik agingai, \q1 Mu wanup mini iragi tom tam wain. \q1 \v 12 Ge mu wanup mini ae paitai, \q1 mu wanup mini entan wantan taingai. \q1 go ge uap di wanigai, inak gega uon ya tata. \m \v 13 Endi God anea inamup da map anega ya wan, \q1 Nanina nutup gapan ae wanige amba ne anavi gega tambupen, \q1 gauaragap wanumoin. \m God ap anega wan. \v 14 Menan anea nao muga dim da? Mu nao muga ame God watu enamop amba da da Keriso anu tumat sepen menan wat agoat muminewa. \c 2 \s1 Neman gura anupen tantanewa \p \v 1 Nu neman gurat yaentuk ae di anupen, ap gapan dim da nu anuitoniwa nu wat natait amba ugupewa da ewap ya anepen. \v 2 Anea nop oit wat tauane amba isimuran wainua munane ame tavewa di ap gapan da da nop ame tandayasene mu garewa muga God nemoro mega warane. \v 3 Menan nu anenen amba God inak warapen nopewa mondi anuit? Mondi anutawa God nemoro mega nu inanup taueta. God inak warapen nopewa namu Ayop wan, amba da da me no utap anune gapan mu tave di wane. \v 4 Amba aigap sia God den yo ge paua arugataet tani, amba Guewa Woup Seni yan megawa yan se mek anuini omewa gapan muneni, ap gapan me oisewa tave di wan. \p \v 5 Wam evi amba, piup ewakewa venasepi ame anea mu namu yoyo tapen men ya wan. \v 6 go gare God nop mega ok da amba seane semua anega wan, \q1 Iwa dimen nunan anuingi? nu piup nagirewa, \q1 kakaewa nuga da uon? \q1 Menan dimen kwayup taningi? \q1 \v 7 Wam koni otu da gapan nu anea gauaramup senean. \q1 Nu payu oya oyae den amba viripe den tonat nunaan, \q1 \v 8 amba wan dim dim iragi kwayup nuga gauarap sean. \m Ok anega sean. Tave di God anega wan, “Wan dim dim iragi kwayup nuga gauarap sean,” ame wani guegue ame wan dim dim uruga menan wan, go endi ap ya yavintoni iwa wan dim dim iragi nu kwayup nuga gauarap ya wanumam. \v 9 Go endi nu Iesu yavivin, wam koni otu da gapan me anea gauaramup wanden, menan God garaet mega gapan Iesu nunan boen. Amba endi payu oya oyae amba viripe den tonasen iwa me ugu vegaek anu wat yape nunan boen. \p \v 10 God wan dim dim iravi wan venat musini apanewa menan God inap aro amun wandia. Aro amun ame inap wandeni menan me Iesu ugu vegaek anu taneni neginewa gapan Iesu kakaevet entanen. Ap gamup God otu tasine aruga naumo oya oya mega gapan onamopen tan. Ap menan mu oya oya mega den waren. \v 11 Iesu mu imunu bigi gureni menan Keriso mu den Mamamu God daiton. Menan Iesu kin kin anega diamuiwan, “E ne tatan gwanin di.” \v 12 Iesu God inap anega wan, \q1 Kakaewa, ge dim da taingianawa ne gwanin waina wadiamoin. \q1 Mu iam iam muga gapan ne wa atonat gimagain. \m \v 13 Amba sia Keriso anega wan, \q1 Anu dao nega ge inagap barian. \m Amba den sia anega wan, \q1 Ne mame di tauan, \q1 God me otu waiwa neneni mame di tanamon waingian. \s1 God nu yaumakanup yoniniwa Iesu \p \v 14 Nu etunu guin pakau dena nagirewa go God otu waiwa dianeni menan Iesu me apan umanup yanen. Me ap tani iwa bop mega gapan Seitan amun mega to goyamepen tan. Iwa bop aroewa Seitan inap wandia. \v 15 Seitan aroewa to goyamepi gapan bop tawa anuine nagirewa wat vetamopen. \v 16 Ame tani anea munan ya tan go nu, Eibaraam ani sibabasiwa, nunan tan. \v 17 Ame tapen menan me nu umanup yanen, guegue mega nu den daiton, ugup da uon. Ap gapan bagu sisi nuga anu aven amba bagu sisi den nunanaet di taiwan iwa nu Pirisi nuga aritawa aigapewa God menan kakaevet taiwandapen. Nao mega ame tani gapan waenapan koewa muga anun ae viwan. \v 18 Iwa me mek den pusi warup ge ugu vegaek anu taneni menan me waenapan da da pusi warup inamup tauepi ago muna muna me inap kaimake den uon. \c 3 \s1 Apan Mosis bawarewa go Iesu bawarewa iragen \p \v 1 Dugup daitona potaya woup sen, nu e den God nao mega tapen menan nunan wani nagirewa. Iesu kakaewa mega menan anun, God Iesu Keriso nu inanup watu eneni nu anu tumat nuga Pirisi Aigap Iragena me di anuinampen. \v 2 God om enuni gapan Iesu nao tat mega God menan i oni botakain taiwandin, watageta apane Mosis me den ap anega God navewa waenapan inamup taiwandin. \v 3 Go Iesu me nao tat mega viripewa aigap tainampen amba Mosis gauarap. Guegue ame mam, pa tuini apanewa me viripewa aigap go pa mega ame tuni viripewa gauarap. \v 4 Tave di, pa ugup ugup orup da da tune go God wani gapan wan dim dim iravi wan venat mutane. \p \v 5 Menan Mosis God nao mega apanewa di. Ame gapan me God navewa i oni botakain taiwandin. Ame God no oise evi wapi namu anu amba waenapan wadiam wandin. \v 6 Go Keriso me God otu iragena menan i oni botakain God pa mega amase taiwandini. Amba nu God pa mega ame, me otu waiwa di, menan nu kin kin tat amba anu dao nuga God inapaet, ap tata nu God otu tasine di waninait. \s1 Anu tumat uoni tantanamua \p \v 7 Menan, Guewa Woup Seni ap mini anega wan, \q1 Endi, God nop mega anunewa, \v 8 imuya potaya gware ya wap, \q1 e isimurae waiawa umamup ya tane, mu at kaimewa gapan, \q1 God nop mega tandayasene amba God irewa yawapen tane. \q1 \v 9 Ap mepe mu mondi pusina warupan irana yawapen tane. \q1 En apane dere (40) gapan ne kwayup tamuingina, \q1 go ap mu ya anun amba tandayat nimanegene. \q1 \v 10 Iwa ap menan mu inamup ne ugu gangan tan \q1 amba munan ne anega wan, mu imumu potamu pot poraet pua aewan, \q1 amba ne negin nega ya asik taiwanum. \q1 \v 11 Menan ne ugu gangan nega kaimakaet diamona mam, \q1 “Mu ne wagat nega potap ya unumoin.” \m God ap anega wan. \p \v 12 Gwanin wainawa, yambuni anun, e imuya potaya anut koewa gapan gego anun God ae ya ve aisene. \v 13 Go pot poraet gare gare wawa isiwanian, ap gapan koewa ega menan imuya potaya gware ya wap. Ame pot poraet di taiwanian iwa wam endi arok mame di wandini menan. \v 14 Erewa gapan nu Iesu anu tumasintoni mini nu nao nuga daitonawa apanewa Iesu den anu tumat nuga wat kaimagamet aninanet wam verisiwa taueta. \p \v 15 God nop mega menan ok anega sean, \q1 Endi, God nop mega anunewa e imuya potaya gware ya wap, \q1 isimurae waiawa nop mega tandayasene mini ya tane. \m Ap anega wan. \v 16 Ian ambe God nop mega anun amba tandayasene? Ian ame at Idip gapan apan Mosis naumo aeni nagirewa. \v 17 Amba God ian ambe ugu gangan en apane dere gwanap inamup tan? Ian ame koewa tane menan at kaimewa gapan borit wane nagirewa. \v 18 Amba God ian ambe inamup agi kaimakaet anega diamon ‘Mu ne wagat nega potap ya unumoin?’ Ian ame mu God nop mega tandayasene nagirewa. \v 19 Menan nu anutoni ame God ya anu tumasene menan God agi wani arewa gapan ya unumone. \c 4 \s1 Pura wagat God waenapan muga munan \p \v 1 God nu inanup agi anega wan, nu wagat mega unugepen di wandia. Menan nu anu tumat nuga ta kakayaset yambuni aninait, wagat ame wakauameta tawa. \v 2 Nu ap anega den God Oise Kakaewa gapan wadianene anuton, isimuran wainua ap mini den anune go anu tumat gapan ya anu warane. \v 3 Endi nu anu tumasintoni menan wagat ame gapan tauaton, ame God agi wani gapan. \q1 Agi ame manega wan, “Menan ne ugu gangan nega gapan, \q1 kaimakaet diamona mam, ‘Mu ne wagat nega potap ya unumoin.’” \m God nop oit mame wan, go erewa gapan ugup ugup iravi me gase taitamen. \v 4 Watagaet God wam nani yamu derewa menan nop da wani ogewa da amba seane semua anega wan, \q1 Wam nani yamu derewa taueni, \q1 God nao mega taitame wagat wanden. \m \v 5 Amba sia wagat wamewa menan anega wan, \q1 Mu ne wagat nega potap ya unumoin. \m \v 6 Watageta nagirewa God Nop Oit Mega Kakaewa ma namu anune go wagat ya warane iwa mu ya anu tumat tane, amba endi arok ame nu inanup tauen menan wagat ame unugepen wandia. \v 7 Ap menan God wam da sia baraen, nuneni wamewa ame endi mame di. Watagaet nop wani uap sia watageta apane Devit gamup sia wan, \q1 Endi God nop mega anunewa, e imuya potaya gware ya wap. \m ap anega anuton. \v 8 Namu watageta apane Diosua Isurero nagirewa wagat munepo God wagat menan eviwa Devit gamup sia ya wapo. \v 9 Menan endi God waenapan mega wagat unugepen di wandia, wagat ame God wam nani yamu dere gapan wagat wandeni mini. \v 10 Ap mini sia da da God agi wani wagare ame warepiwa God nao taitame gapan wagat wandeni mini me wagat wandeta. \p \v 11 Ap menan nu kaimakaet gututugu ta wagat ame unugepen tainait, ame watageta nagirewa ya anu tumasene mini ya tait, da nu wagat wakaumeta tawa. \v 12 God nop mega aro amun mega aigap iragen, kereba wani dena go me nop mega waniwa aigap iragen. Tum gigit warepi gapan waenapan imu pose tamanawa yan seta ame gwin pakao kaime no mek mini mini yan sepi mini. Ame gapan nu imunu potanu bumagap iragena dim da karaua anuitoni iravi enu yave wat arogameta. \v 13 Dim dim iragi ta venaseni God yamap da karaua ya wandia. Amba nu dim da karaua anuton taitoni me yaviwan menan wam evi da nu kakaewa koewa nuga God inap wat arogamait. \s1 Iesu me pirisi baware aigapewa \p \v 14 Ap menan, Iesu God otua, nu Pirisi Aigap Iragena nugawa kiman dot aeni, menan nu anu tumat nuga kin kin warat. \v 15 Nu Pirisi Aigap Iragena nugawa mame, nu bagu sisi nuga anu aveni gapan kiman aen. Amba dim dim pusinu warup yawane iragi Iesu ap umap pusiwa warup yawan go me ya gearen amba koewa da me inap uon. \v 16 Me ap tani menan nu anu tumat nuga kin kin di warat me ewap ane God inap tauiat ame gapan God garaet mega warait. Ap mepe nu ago nune bagu sisi nuga wabibigameta. \c 5 \p \v 1 Waenapan yaumakamup God pirisi aigape iragenawa om enuni gapan nao wareta. Nao ame waenapan koewa muga wat mutapen menan man gure ire God inap garaet wanapen. \v 2 Pirisi ame, me den nutu uoni menan waenapan bagu sisi muga yaentuk mantuk anuiwandepen menan kaimake uon. \v 3 Amba den me nutu uoni menan me koewa mega wat mutapen menan man da den gure ire God inap yan tapen wandia, waenapan munan megenat uon. \v 4 Orup da me mek anuini gapan pirisi aigap iragena navewa ya wareta go God om enupi gapan wareta. Ame watageta apanewa Eron inap tani mini. \p \v 5 Ap umap sia Keriso mek anuini gapan Pirisi aigap iragena navewa ya waren go God om enuni gapan. Menan God me inap anega wan, \q1 Ge ne Otunawa, endi ne entanan ge Mamagawa. \m \v 6 Ok mega da ugup sia Iesu menan anega wan, \q1 Ge wande bobot waenapan pirisi mugawa. \q1 Watageta apane Melukisedek mini ge taingai. \q1 Me pirisi dugup mega gapan waingai. \p \v 7 Iesu piup ma wandeni gapan, iri den mup God inap waiwandini iwa God ya boep wapi ya boeta. Me imu pose ae bigaren amba God menan anu guriniwa ap menan God me mup mega anuiwandin. \v 8 Iesu God Otua di go ugu vegaek bagu sisi anu taneni gapan Mamewa tamana ayamase tapen menan asik tan, ap gapan me kakaewa mega om inen. \v 9 Me kakaewa mega om ineni menan nu da da God ayamase taintoni nagirewa inak ewakewa me inap warapen wandia iwa me inak ewakewa nunini i apanewa. \v 10 God Iesu anega wadien, “Ge waenapan pirisi muga aigap iragena diagivin. Watageta apane Melukisedek mini ge taingai.” \s1 Onana ya geanepen tantanewa \p \v 11 Wawa aritavet wandia, go wapen menan kaimake den go e yaemantu anu aviwanin. \v 12 E wam nononga Iesu anuiwanian menan endi e waenapan upi wadiamopen go God nop mega ere anuiana aigap sia wadidiaepen menan taivin. Taba kaimake dena na na go no unewa kin ya wani menan am megenat naiwanin. Ame umap uon. \v 13 Waenapan am megenat naiwanumampina mu orup otu umap menan kakaewa koewa om wara wara mu inamup umap uon. \v 14 Go kai warane nagirewa taba kaimake dena naiwanumun, mu kakaewa koewa om wara wara neginewa asik tane umap tan. \c 6 \p \v 1 Ap menan Keriso nop mega ere anuintoni ame kakae go endi imunu kin wap usenagaet anet. Nop erewa nu anutoni ame inak nuga namua vetavet tat God inap anu tumat taton. \v 2 Ame dawa anu tumat gapan dup iatoni oisewa amba dawa mup wapen menan waenapan nanimu ianup seane amba sia borit wane nagirewa sia yon wanumopi amba den God evi wanene tanepi wande aiwandapina noa. Ma iravi Keriso nop mega ere anutoniwa. \v 3 Menan God anuini gapan nu imunu kin wap usenagaet anet. \p \v 4 Orup da Iesu anu tumat tani amba kiman ganasewa gapan taueni ge Guewa Woup Seniwa yan mega wat naseni go evi Iesu tandayaseni gapan me anenen amba sia entan Iesu inap sia taueta? \v 5 Me God nop mega dansewa ware na anu amba den God amun aroewa yao anun. \v 6 Orup ap miniwa da iragi ware anun. Orup da God Otua tandayasene menan me sia ya entaneta iwa God Otua oma korosi gapan tobatamene ap umap sia pot poraet toiwan. Menan waenapan yamap Iesu namu umam anuni mini umam ap sia waniwan. \p \v 7 Ugin piup da gapan pot pot visini ame naewa verane kai ware tavewa mega na na tauen. Piup ame gamup tavewa iene menan God piup ame kakaewa dien amba wat aipakamen. \v 8 Go gaian ganongae biroto yanepi, piup ame koerage menan God nemoro mega taueta amba merao gapan tuguta. \p \v 9 Evenan wainua, nu enan kaimakaet anega waintoni go e tat ega kakaewa nu asiginup, inanup gop da uon. God wat aipakam mega e inayap aigap di wandia iwa e inak warayana ame nu asiginup taton. \v 10 God amunagaet taini apanewa da uon. Menan e tat ega kakaewa ame God yaua menan anu guriana amba God waenapan mega ago muniana ame iravi me imu ya oaraiwan. Menan garewa ega evi amba eneta. \v 11 Nu imunu kaimakaet anuintoni ame e God menan ere tayana ap uap ta aisiwaniampina amba wam verisiwa taueta. Ap tane anu dao ega gapan dim dim da anu guriana gop ya anune tavewa inayap taueta. \v 12 Endao wandao ya tane go God wa agiat mumeni nagirewa ame mu anu tumat kaimakaet Iesu inap yaentuk mantuk amat taiwanumune mini anu tumat ega gapan ta aisiwanian. \s1 God dim dim wa agiat nimaneni ugup sia ya entaneta \p \v 13 God apan Eibaraam wanat wa agiaseni nop mega tavewa Eibaraam anupen menan mek yaua aigap sia wan iwa apan da me aigapewa da uon. \v 14 God Eibaraam anega wa agiasen, “Ne wat aipakam gimagepena gapan naewa gega aruga yane senare aiwandata,” ap anega wan. \v 15 Eibaraam yaentuk mantuk amat taiwandini gapan God wanat wa agiaseni di wanen. \v 16 Orup da tanop topiwa me ayop mega yaua gapan tanop tota. Ap tapiwa nop noyam muga am gurat iwa ayop yaua gapan tanop toni menan. \v 17 God waenapan mega munat wa agiat mumeni mu agi ame wat nasepen menan me mek yaua gapan tanop ton. Tanop toni gapan agi megawa wat kaimagamen. Menan me agi wani gapan entan wantan da ya taueta go om ineta. \v 18 God namu wa agiat mumeni amba aigap sia tanop toni menan nop mega ugup ya di entaneta aopan ugup ya di wata. \p Menan nu, wat vetaneni nagirewa, anu dao nuga me inap bara bara gop da uon menan tumap di waninivin. \v 19 Anu dao ame nu potanup dan megawa menan kin kin tumap waninan. Anu dao nuga ame God Paewa woup seni woup seni gwanewa unugen, ame tonan noa borasini wanupewa garawasen unugen. \v 20 Woup seni woup seni gwanewa ame gueguewa ame kiman pae posewa, ame Iesu nunan namu unuk aen. Amba endi me nu pirisi aigap iragena watageta pirisi Melukisedek ap umap nao wande usenagaet taiwandata. \c 7 \s1 Apan Melukisedek God pirisi megawa \p \v 1-2 Apan Melukisedek pa Seilem ayop mugawa. God Paina Iragenawa pirisi megawa. Me yaua guegue Tamanagaet Taini Ayopewa. Yaua dawa guegue Baigan Ayopewa iwa me pa Seilem ayop mugawa (Seilem gueguewa ame Baigan). Watageta wam da gapan Apan Eibaraam amba ita nagirewa mega den ita anan gapan at ugupe ayop upi guramon borit wan ewagai entan at mega Keinan sia taueni gapan Melukisedek ine taue Eibaraam wat aipakamen. Wat aipakameni Eibaraam gare anavi puraput muga tambuni semu aonagaet wanumone semu daiton yan ta wanen. \v 3 Apan Melukisedek ine mame nu oare omae baewa den yaumua ok ya sean. Me wam ansena yanen wam ansena boen nu den oare. Me God otua mini yone taiwandini. Menan me Pirisi navewa taini uon ya tata di ta aiwandata. \p \v 4 Yao anun, apan Melukisedek me apan bawarewa di. Menan nu omayan baewa ian bari nugawa Eibaraam anavi nagire puraput muga tambuni semu aonagaet wanumon semu daiton yan ta bawarewa mega Melukisedek wanen. \v 5 Watageta apane Livai naewa mega pirisi navewa taiwanumampen God om enumon menan warane taiwanum. God iup muneni gapan anega diamon, “Pa nagirewa mu puraput muga semu aonagaet semu daiton yan ta e Livai nagirewa enep.” Menan pa nagirewa ap yan ta dugup Livai nagirewa muniwanum. Pa nagirewa mu den Eibaraam naewa go dugup Livai nagirewa semu aonagaet semu daiton yan ta muniwanum. \v 6 Melukisedek apan Livai dugup mega uon go Eibaraam puraput mega aonagaet daiton yan ta wanen. Eibaraam bawarewa God wa agiaseni apanewa go Melukisedek bawarewa aigap menan Eibaraam wat aipakamen. \v 7 Nu asiginup tatoni gueguewa ame wat aipakameni apanewa me aigap iragen amba inap wani apanewa me gauarap. \p \v 8 Livai nagirewa ame mu pirisi puraput semu aonagaet semu daiton yan tan warane go mu evi amba borit wain. Go apan Melukisedek puraput semu daiton Eibaraam inap wareni me ya boeta, ame watageta ok ap anega seane. \v 9-10 Eibaraam apan Melukisedek tautaneni gapan apan Livai ya yanen go omae bae Eibaraam potap wanden. Go guegue ame Eibaraam puraput semu daiton Melukisedek waneni ame Eibaraam naewa mega Livai den waneni mini. Iwa Livai ya yaneni go ap wamewa gapan Eibaraam potap den wanden. \p \v 11 Apan Mosis iup namua seni Isurero nagire inamup taueni gapan apan Livai dugup mega pirisi navewa ere watape taiwanumun. Nao muga ap me kakae iragen taiwanumampo pirisi da ugup sia ya tauapo. Go Iesu taue pirisi nave ap me den taiwandin go me apan Livai, naewa da Eron, dugup mega daitona da uon go me Melukisedek mini taini apanewa. \v 12 Pirisi tat muga entan ugup ewakewa tauepi ame guegue God iup nop mega ewakewa den waren sia tauiwan. \p \v 13-14 Ame Iesu gamup venasen iwa me dugup mega ugup. Nu anuivin Ayop Iesu dugup Diuda apanewa. Amba Diuda dugup nagirewa pirisi dugup muga Livai uon amba God Paewa gwanap nao da ya tane. Apan Mosis pirisi nagire munan ok seni Diuda dugup mega den munan ok ya sen go dugup Livai munan ok sen. \s1 Iesu pirisi kakae iragen \p \v 15 Nop mame endi aroga tauiwan. Iesu pirisi da ugup tauen, dugup Livai gapan uon go me apan Melukisedek mini taiwandini. \v 16 Inak mega uon ya tata aro ap gapan me pirisi tan go dugup Livai pirisi nagirewa mame upe guturewa gapan gapan aro wariwanum, ame iup namua gapan. \v 17 God Iesu inap wani ok anega sean, \q1 Ge wande bobot pirisi apanewa. \q1 Watageta apane Melukisedek ta wandeni omewa ge taingai. \m Ok ap anega sean. \v 18 Mosis iup namua seni aroe uon nutup boen menan ase barae ae ven. \v 19 Iup namua waenapan taiwanumune ap gapan dim da kakaewa da taiwanumune God inap om ya inen. Go endi inak kakaewa aigap warait ame iup ewakewa mame Iesu gamup tauen naune God inap senen. \p \v 20 Iesu pirisi yaibobot taiwandapen men God yaua mek tanop ton. Apan upi pirisi tane mu inamup God yaua gapan tanop da ya ton munen. \v 21 Go Iesu pirisi tani God mek yaua gapan tanop ton anega dien, \q1 Ne Ayop di, agi ma kaimakaet inagap waiangin, \q1 evi da entan ya tain. \q1 Ge wande bobot pirisi apanewa. \m \v 22 Ap wani gapan iup namua aroe uon go iup ewakewa Iesu gamup taueni ame aroe den menan iup ewakewa gapan nu tumap waninait. \p \v 23 Watagaet pirisi nagire aruga wanumon borit wa amuiwanumune menan nao muga bop gapan amboren. \v 24 Go Iesu yaibobot wande aini apanewa menan pirisi navewa ta aiwandata. \v 25 Wande aiwandapina menan endi wam wam pot pot me gamup God ine anitoni nagirewa wat inakam nimanepen aroe den. Iwa Iesu God inap nunan mup waiwandapen menan wande aewan. \p \v 26 Menan Iesu nu pirisi nuga aigap iragenawa amba nu bagu sisi nuga wat tamananepen menan umap tata. Me posewa woup seni apanewa. Koewa da ya tan koewa da me inap uon. Nu koewa taitoni nagirewa umanup uon menan Iesu yaua viripe den God ao waren kiman aigap baraen wandia. \v 27 Pirisi aigap iragena nagirewa mu waenapan koewa muga garewa amba mu muk koewa muga munan wam wam pot pot man gurane iriwanum. Go Iesu mu umamup uon iwa me koewa da ya tan. Menan nu koewa nuga garewa menan wam daitonagaet nunan boen, wam da sia ya tata iwa God inap garewa tani ame om inen. \v 28 Mosis iup megawa gapan pirisi aigap iragena om enumoni apan ameme mu den koewa taine nagirewa. Iup ame namua gapan venasen go evi God Iesu menan agi mega wa tanop toni gapan Otua om enun. Ame gapan Iesu wat tamanam kakayasen amba me yaibobot di wande aiwandata. \c 8 \s1 Iup ewakewa iup namua yamasen \p \v 1 Nop nuga ibariwa mame. Pirisi nuga aigap iragenawa inanup wandini ame Iesu. Me paina kiman dot aen God Paina Iragenawa mainewa nutup gapan ae wandia. \v 2 God Paewa kimaniwa ame woup am seni ge woup am seni arewa di ame gapan Iesu nunan taiwan. God Paewa kimaniwa apan naniwa gapan ya tun go God mek tun. \p \v 3 Pirisi aigap iragena iravi God dim dim garaet wanapen man gure irapen menan om enumon. Ap menan Iesu den dim dim garaet da God wanapen. \v 4 Iesu piupa wandepo pirisi nave ya tapo iwa pirisi upi wanumamun Mosis iup mega namua gapan yan garaeta God waniwanum. \v 5 Mu nao piupa taine kiman guegue mega piupa taiwanum. Ame iwa Mosis God pa mega namdat tupen tani God anega wadien, “Gende tunupa wainetoni pa nega tutu guegue ewagena ap gapan di tu.” Ap anega wan. \v 6 Go endi God Iesu om enuni gapan Iesu Pirisi Nuga Aigap Iragena nao mega kakaevet di taiwan menan iup namua paina yamasen. Mosis waenapan iup namua muneni umap di go Keriso iup mega nuneni kakae iragen. Iwa Mosis iup mega dim wa agiat mumeni umap di go God ewake wa agiat nimaneni kakae iragen. \p \v 7 God Mosis waenapan munan iup namua wadieni kakae iragen tapo iup eviwa da ya tauapo. \v 8 Go God waenapan mega koewa tane yaveni menan iup namua om ya inen ap anuni gapan anega wan, \q1 Ne Ayop, wam da oniwan amba ne Isurero ge Diuda nagirewa, \q1 iup ewakewa munain. \q1 \v 9 Iup ame isimurae wai iup namua munana ap umap sia ya munain. \q1 Wam ap gapan ne naninap isimurae wai tam naumo, \q1 at Idip ae vean angen. \q1 Mu iup namua ayamase ya tane menan munan ya anuingina. \q1 Ne Ayop apanewa anega waivin. \q1 \v 10 Menan ian Isurero nagirewa iup ewakewa munapen taivin, \q1 Iup ame iamup barain amba bumagamup ok seain. \q1 Ne God muga di tain amba mu waenapan nega entan mumain. \q1 \v 11 Ap menan tase gwani, \q1 evene wai den gare gare anega ya wadidiamoin, God anu awan. \q1 Ap anega ya wapi, \q1 iwa waenapan iravi bawarewa ontotua den anu nimanegain. \q1 \v 12 Koewa muga munan baguna sisi wap sia ya anu mumain. \m God ap anega wan. \m \v 13 God iup ewakewa nunat wani gapan iup namua nutu bigaren. Bigareni wande aen uon tapen taiwan. \c 9 \s1 God namu wa taragat gueguewa \p \v 1 God iup mega namua waenapan wadiamoni ap gapan pa namdat mega pia tu tu yaunewa amba wa taragasepen gueguewa den wadiamon. \v 2 Pa namdat ame tune gwanap dere enugusene. Namu unugene gwanewa yaua Woup Am Seni Arewa diane. Dun pusi kaime dena amba watat gagap taba buredi God menan seane ap mepe wanumon. \p \v 3 Gwanewa dawa use unuk anetawa, tonan mega wanup gware den toboran at ame yaua God Posewa Woup Am Seni Woup Am Seni arewa di. \v 4 Ap mepe wanumone onaewa ame watat gariwa gwayayame yananagaet den iu osewa dagin men watat aigap iran. Da sia maua God nunan wa agiaseni paua mega da. Maua ame gariwa gwayayame yananagaet den. Maua gwanap unup sera gwayayame yananagaet wanden den kiman tabaewa yaua mana unup sera gwanap wanden. Apan Eron gerok mega mek bae den venasen maua gwanap wanden. Mosis God iup aonagaet gwat dere gapan ogewa kaiseni maua potap den wanden. \v 5 Anea dere yaua serubim guegue muga kaisene maua aigap wanumon. Anea dere ame magumu enat tane gungun tau aen. Anea dere ame God wandini paua megawa. Amba gungun arewa ame waenapan bigimuga wat musini arewa. \p Wan dim dim ugup ugup mam guegue muga oisewa nononga endi ya wait. \v 6 Pa tun wananan sese kakayat tane gapan pirisi nagirewa wam pot poraet pa pose daitonawa gwanewa gwanap tauan nao muga ugup ugup taiwanumun. \v 7 Go pa pose derewa gwanewa, yaua God Posewa Woup Am Seni Woup Am Seni arewa gapan pirisi aigap iragena megenat gwanap unugen aeniwa. En daiton potap wam daiton gwanap unuk aeniwa. Me unugeni gapan waenapan sipa tapa taine koewa muga God anu ae vepen menan man deniwa ware God wanen. Me mek koewa mega menan den wanen. \p \v 8 Ugup ugup mame gapan God Guewa Woup Seniwa wadidianiwan. Pa namdat wandeni wamewa gapan ame gwanewa daitonawa unuge wandepi umap di go gwanewa derewa unugepen menan umap uon. Ap menan waenapan God inap tauapen menan umap uon. \v 9 Guegue ame iup namua gapan waenapan God wa taragasepen menan garaet wanan man guran iriwanumun go umap uon iwa God yamap om ya inen, menan mu bigip muga ya wat musen. \v 10 Waenapan ap tanewa epimu iupewa kwayup taiwanumun. Taba kaum ugup ugup virip taiwanumun dim dim ugup ugup God yamap bigi wariwanumun. Ap taiwanumune aiwandan epi God iup mega ewakewa tauapen menan. \s1 Keriso nunan tainiwa uon ya tata \p \v 11 Iup ewakewa ame Keriso. Me taueni gapan pirisi nuga aigap iragenawa navewa taiwan menan dim dim kakaewa iup namua wani gapan tavewa venasiwan. God pa mega namua piawa nanimup tune piup purapusewa gapan tun. Go Keriso, pirisi nao warini pa mega ewakewa waenapan nanip ya tun amba piup ma mega uon go kiman gapan. \v 12 Keriso God pa mega gwane derewa yaua Posewa Woup Am Seni Woup Am Seni arewa unuk aeni gapan man gout ge man kao otua denip mugawa God wanapen menan ya wat aen. Mek denip mega wat ae yan tan God di wanen. Ap waneni koewa nuga garewa di baraen amba denip mega aroe uon ya tata. \p \v 13 Diu pirisi mugawa waenapan wapimu bigi warep koewa muga uon tapen paua tapen menan man gout ge man kao denip mugawa o man kao otua irane ataginewa waran waenapan aigamup patnagen. \v 14 Go endi Keriso boeni denip mega aroewa aigap iragen di. Iwa Guewa Woup Seniwa yaibobot wandini gapan God menan Keriso me koewa uoni gapan mek etua yan garaet tan. Ame tani gapan nu imunu nenenga tap amba tave uon pokaet taitoniwa ae vepen menan nunan tan. Nunan ap tani menan imunu watap God wandini navewa tainampen. \p \v 15 Ap tani menan God iup mega ewakewa nunan baraeni Keriso yaumakap yoneni gapan iup ame aro ware nao wariwan. Ame gapan God nunan wani nagirewa wa agiat nimaneni menan wat aipakam nimaniwandata amba wande aiwandata, Iesu gamup. Iup namua gapan nu koewa nuga tatoni ame ya vetanen go Keriso bop mega aroewa gapan vetanen. \p \v 16 Apan da tagu mega yan sese ogewa sep amba apan ame boepi ap gapan yan seain. Go kasiga wandepi puraput ame yan ya seain. \v 17 Tagu wa seni apane wandepiwa ok mega aro ya wareta go me bop tapi gapan ok ame aro wareta amba tagu mega yan seain. \p \v 18 Guegue ame menan God iup mega namua denip aroewa gapan iup amunu den anupen menan man gurane denip muga visen. \v 19 Denip aroewa gapan iup amunu den anupen menan watageta apane Mosis God iup mega namua iravi waenapan wadidiamoni amba man kao otua ge man gout denip mugawa kaum den man sip gumewa dendeni oma nani bae den itapu panan kauma puakamene. Puakameni iup namua oge seane amba Isurero nagirewa aigamup patnagen. \v 20 Mosis ap tani anega wadiamon, “God iup mega e tat diaeni iup ame amunu den. E anun ae ya veapen men paua denip aigayap patnagivin,” anega wan. \v 21 Ap umap sia denip ware God pa mega inap wa taragasene purapuse den aigap patnagen. \v 22 Ap anega tan iwa iup namua anega wani, “Wan dim dim iravi denip gapan bigi warian. Denip ya visepiwa waenapan koewa muga God ya wat museta.” \s1 Keriso boeni koewa nuga wat aipa uaren \p \v 23 God pa mega piawa tune amba gwanape puraput megawa iravi ame kiman gueguewa, tavewa iragenawa kiman gapan. Ameme menan God pa mega pia tune puraput mega God yamap kakae tapen men denip gapan bigi wariwanumun. Go tavewa mega kimani kakae tapen men denip kakae iragenawa gapan kakae tata. \v 24 Keriso God Paewa, waenapan nanimup tune ame Woup Sen arewa gwanap ya unuk aen. Iwa ame guegue megenat go tavewa kiman pae pose gapan unuk aen God yamap endi nunan yoniwan. \p \v 25 Diu pirisi muga aigap iragena God pa mega gwanap woup am seni woup ame seni arewa en gapan gapan man denip muga ware unuk ae patnak wandin. Go Keriso aigap aigap ap anega ya taiwandin wam daiton megenat bop tan kiman dot aen. \v 26 Aigap aigap taiwandapo guegue wataget iragen God wan piup venaseni amba oniwandin gapan Keriso wam aruga ugu vegaek bagu sisi aigap aigap anu tanapo. Go gare wam verisiwa mame gapan koewa nuga wat mutapen menan taue mek ingane etua garaet yan tan. \p \v 27 Nu piup nagirewa iragi wam da da borit wait amba God wanene taneta. \v 28 Ap mini wam daiton gapan Keriso nu koewa nuga garewa warapen menan mek etua garaet yan tan. Me iman sia taueta ame tauepiwa nu koewa nuga menan ya taueta go nu menan amat taintoni nagirewa inak ewakewa nunapen menan taueta. \c 10 \s1 Iup namua kwayup tata ya umap \p \v 1 God iup mega namua ame gueguewa megenat, tavewa mega kakae kiman gapan evi tauen. Iup namua gapan taiwanumune ame God yamap kakae tapen menan en gapan gapan man guran iriwanumun go ame gapan imumu kakae ya tan. \v 2 Kakae iragen tapo man sia ya gut irapo. Waenapan ame God wa taragasene koewa muga bigi warep anupo koewa muga umame sia ya anupo. \v 3 Go iup namua gapan koewa muga garewa en en man guran iriwanumune iwa koewa muga uon ya tani men anu awapen menan. \v 4 Iwa koewa muga man kao ge man gout deniwa viseni gapan daiton da ya wat museta. \p \v 5 Ap menan Keriso piupa vitapen tani God inap anega wan, \q1 Maman, koewa muga garewa man guran irane puraput genan seane, \q1 ge ap menan ya anuingi go ne etuna nenaan, \q1 ge yan gega entanepen menan anuingi. \q1 \v 6 Mu genan man iriwanumun koewa muga garewa, \q1 taba ugup ugup genan ta siwanumun go ap menan aton ya anuingi. \q1 \v 7 Amba ne anega wan, God, ne mam. \q1 Anenen anuana ne di tain, \q1 ame iup namua ogewa oitana ap anega di seane. \m \v 8 Iesu nop ame namu anega wani, “Waenapan man ugup ugup genan guriwanumun upi watara iriwanumun upi den taba ugup ugup genan ta siwanumun koewa muga garewa go ge ap menan mup ya waan aton ya anuingi.” Iesu ap anega wan. Iup namua wadiamoni gapan taiwanumun. \v 9 Amba sia anega wan, “God, ne mam. Anenen anuana ne di tain.” Ap menan guegue namua taiwanumune God wani gapan endi uon tan iwa Iesu arok ame waren. \v 10 Iwa God anuiniwa ame Iesu Keriso etua wam daiton yan tan nunan barapen sia ya baraeta. Ap baraeni gapan God yamap potanu woup sen koewa nuga sia ya anuta. \s1 Keriso boeni nu garanu ta kakayasen \p \v 11 Pirisi nagirewa yonan wam wam God menan man guran iriwanumune da ugup uon ap uap uap pot poraet di taiwanum. Ap taine gapan waenapan koewa muga da ya wat musen. \v 12 Go Keriso koewa nuga garewa wam daiton etua yan garaet tan ap tani aroewa wande aiwandata. Amba God mainewa nutup gapan ae wanden. \v 13 Ap mepe di wandiwandapina God anavi mega tambu pusiwa gauarap seapen men amat taiwan. \v 14 Menan wam daiton ame gapan me etua yan garaet kakaevet tan. Ap gapan nu koewa nuga anu ae veni nagirewa me yamap kakae iragen waninan. \p \v 15 God Guewa Woup Seniwa nop ma den wadianiwan. Me namu anega wan, \q1 \v 16 Menan ian Isurero nagirewa iup ewakewa munapen taivin. \q1 Ne Ayop di, iup ame iamup barain amba bumagamup ok seain. \m \v 17 Wani amba evi sia anega wan, \q1 Koewa muga ugup ugup sia ya anu avingain. \m \v 18 God koewa nuga iravi anu ae veni menan koewa nuga garewa da sia ya tait. \s1 God nunan tani garewa pot pot menan anuinan \p \v 19 Dugup negawa, Iesu nunan boeni menan God pa mega kiman gapan woup am seni woup am seni arewa anet anuitoni gop da uon di anait. \v 20 Etua mek yan garaet tani menan God pa mega tonanewa negin ewake inak neginewa ame nunan watapen. Wanup tonan toboreni wandeni ame endi ase watapen ame Keriso mek etua di. \v 21 Pirisi nuga aigap iragena Iesu God pa mega kwayup taiwan. God pa mega ame nu di. \v 22 Ap menan imunu nenengawa gapan anu tumat nuga kin kin taitoni amba nuk imunu koewa ya anuitoni amba etunu kaum kakaewa gapan bigi wareni God inap anet. \v 23 God wa agiat nimaneni di tata gego da uon menan anu dao nuga me inap wat natait. \v 24 Baigan gare gare tainampen ap gapan ago tat amba gare gare anu gurinampen. \v 25 Iam iam pot poraet tainampen upi ae vine mini ae ya veapen. Ayop Iesu wam mega tauapen taiwan menan aigap sia gare gare wawa nisinampen. \p \v 26 Nu God nop mega tavewa wadianen anutoni go orup da da mek anuini gapan koewa sia aigap aigap taiwandapinawa ame anenen? Koewa mega sia muta muta neginewa da uon. \v 27 Ap tapiwa garewa mega daiton megenat wandia ame tap anuiwandapina gapan God wam uiwa tandayasine nagire den wanene tamota amba merao amun iragenawa arewa gapan uatameta. \v 28 Mosis iup namua seni anega waiwan, “Waenapan da da iup ame paina yamasepi upi dere o yampo magua ware wapi menan koeragewa nagire munan bagu sisi ya anuin go guramop borit wain.” \v 29 Koewa ame tane garewa baware go baware iragena mam. Da da God Otua wa koeragamene waiwanum. Amba munan denip viseni denip ewakewa ap gapan God koewa muga wat museni noa wa otutamiwanum. Guewa garaet wat aipakam muminiwa nipep diwanum. Ap menan waenapan ameme wanene baware iragenawa warain. \v 30 Ame nu asiginup God anega wan, \q1 Koewa muga garewa ne wanene di tain. \p Amba sia me wani nu asiginup ame, \q1 Ne Ayop di waenapan nega wanene tamoin. \m \v 31 Kaiwan, God inak wandiniwa nani bagup waramopi nagirewa nenen yangwan baware anuin. \s1 Epara ta wanin aninait \p \v 32 Namu waineana aigap sia anu awai. Wam ame gapan God ganat mega imuyap tauen e warayan amba itan bagu sisi aruga inayap tauen go anu tumat ega ae ya veayan. \v 33 Wam da da waenapan yamap nipep diaen wawa koko taen amba ta koeragam imaiwanumun. Amba wam upi sia waenapan upine inap itan ap anega inamup venaseni menan e mu aigavene aisean. \v 34 Ap gapan den gwat noke wanumone nagirewa munan bagu sisi anuyan. Amba up nagirewa pa ega tauan puraput ega up tane go e aton gapan wanian. Iwa kiman gapan puraput ega kakaewa yaibobot wandiniwa menan anuyan. \p \v 35 Ap menan, God inap epara ega ya wakaumai iwa epara ega ame garewa mega baware iragen God enapen wandia. \v 36 God anuni e tapen amba nunat wa agiat nimaneni e warapen menan yaentuk mantuk amat taiwanian. \v 37 God wani ok anega sean, \q1 Wam otu da amba sia onini apane taueta, \q1 use sia ya enu waneta. \q1 \v 38 Waenapan nega ame tamanawa taine nagirewa, \q1 anu tumat nimanege di wanumoin. \q1 Go mu da da ae venege ewagai amopi atonamu ya anuin. \m God ap anega wan. \v 39 Go nu borit wa ian ewagai ane ane nagirewa uon go Iesu tumap am dagim yonat inak warat. \c 11 \s1 Anu tumat gueguewa \p \v 1 Anu tumat guegue ame nu dim da anu dao nuga gapan venaset anuitoni ame di taueta anuivin. Menan nu namu ya yavitoniwa evi taupen menan amat taivin gego da uon. \v 2 Watageta nagirewa God anu tumasiwanumune menan God mu atonamu tan. \v 3 Nu asiginup, ame anu tumat nuga aroewa gapan God nop wan piup kiman iravi venat mutane. Dim dim yavitoniwa gapan ya venat mutan go ya yavitoni gapan wan dim dim iravi venat mutan. \s1 Omayan baewa gutut mugawa \p \v 4 Anu tumat gapan watageta apane Eiboro man gure ire God inap yan tan menan God imu pose me inap waren go tasewa Kein kutut ge antaba God inap yan tan go God umap ya dien. Eiboro God anu tumasiwandin menan yan mega tani daginewa waren me apan tamanawa dien. Eiboro boen go anu tumat tamanawa tani menan oisewa endi den waenapan anune waiwanumun. \p \v 5 Anu tumat kakaewa tani menan apan Inok ya boen go God kasiga ware kiman aen. Waenapan etua yop tane go ya yao matagamen iwa God wat aen. Namu Inok anu tumat kakaewa tani menan God imua wareni amba evi God Inok wat aen. \v 6 Nu anu tumat kakaewa God inap ya tata gapan imu pose inanup ya wareta, iwa da da God me wandini apanewa amba me menan yop taine nagirewa garewa munini apanewa anu tumasepiwa, ame God atonamu anuiwandata. \p \v 7 Ame anu tumat gapan apan Noa kabum baware da kaise tu waene otu wai den kabum ame gwanap inak warane, iwa me namu God evi kaum ningoe watu enepi oisewa anu tumasen. Ap anega tani gapan me ya anu tumasine nagirewa wa koeragam mumen. Me God ap anu tumaseni menan Noa apan tamanawa dien. \s1 Apan Eibaraam otu wai den anu tumasen \p \v 8 God Eibaraam vene wa piup ewake da wanat wa agiaseni gapan amba Eibaraam anu tumat gapan piup mega namua ae ve amba piup me oarewa are da aen. \v 9 Anu tumat gapan me at ugupe apanewa mini at ame gapan iniwandin. Piup ame ian ugupe piup muga menan pa mega iragena da ya tun man etua gapan pa namdat tu iniwandin. Otua Aisik amba upewa Diekap den God wa agiat mumeni nagirewa ap anega at ame gapan iniwanumun. \v 10 Iwa Eibaraam pa sewa baware kakaewa da ugup sia God tupen menan amat taiwandin, pa sewa ame ibariwa God mek anuini gapan tuta. \p \v 11 Ame anu tumat aroewa gapan Eibaraam waenewa Sera gamup orup da waren. Sera aeta ton amba orup wara wara wamewa uon tan go God orup da wanapen wa agiaseni menan Eibaraam anu tumasen amba Sera bagup tan. \v 12 Memewa Eibaraam aeta ton bop maniwan go waenewa bagup tan. Ap gapan apan daiton naewa arugataet yan aiwandin buanae ge puiman gerase ap umap ame ya batnak batnak mini. \p \v 13 Ame anu tumat God inap taiwanumune gapan waenapan ma iravi borit wan God munat wa agiat mumeni ya waran go paina yawan go evi tauepi menan anu tumat gapan gaune wan. Mu anune ame mu at ugupe nagirewa at muga gapan wanumone menan mu ayogo at ame gapan iniwanumun. Nop ame mu aroga waiwanumune. \v 14 Anega waiwanumune nagirewa mu at piup muk muga yop taiwanum. \v 15 At muga namua ae ve onamone ginase anupo mu ewagai sia amopo. \v 16 Go mu piup kakaewa yoa taiwanumun piup ame kimani wandia. Anega anune menan God me God muga diane umam ya anun iwa munan pa sewa muga kimani tu kakayasen wandia. \p \v 17 Anu tumat gapan Eibaraam otua yan ta God inap wanapen tan goandage ya anun. God Eibaraam anu tumat mega ire yawapen menan anega dieni, “Otuga Aisik nenan to boep.” Ame kaimakewa da di iwa God namu Eibaraam otua gamup naewa aruga wanapen menan wa agiasen go Eibaraam anu tumat ta otua ame yan garaet ta God wanapen tan. \v 18 Agi anega wan, “Ge otuga Aisik inap naewa gega yan aiwandata.” \v 19 Eibaraam anega anun, me otua boepiwa God wapi inakae sia yon wandeta menan me otua enupen tan go God watanen. Ame gapan Eibaraam dim da anu tumaseni ame gine daiton venasen iwa Aisik bop gapan sia inak wareni mini venasen. \p \v 20 Anu tumat gapan Aisik yon wande otu wai Diekap ge Iso wat aipakam mumapen menan nop eviwa noa wadiam wandin nop ame tavewa di anu tumasen. \p \v 21 Anu tumat gapan Diekap bop maniwandini wamewa otua Diosep otu waiwa wat aipakam mumen kaipat enu God wa taragasen. God ap munan evi tapi Diekap anu tumasen. \p \v 22 Anu tumat gapan Diosep bop maniwandini wamewa waenapan mega evi amba at Idip ae ve at da ugup amopi wadiamon. Me boepi kaimewa mu den ware at da ugup ame gapan tupen menan diamon, ap wani gapan me anu tumat mega aroewa wat arogamen. \s1 Apan Mosis gutut megawa \p \v 23 Anu tumat gapan Mosis yaneni gapan ine mame waran karaua baraene siragam yampo uon tan. Mosis yawane me yawat mega kakae. God orup kwayup tapi mu anu tumasen. At ame ayopewa anega wan, “Diu nagirewa orup apan sepi gurep.” Wani go Mosis ine mame nop ame men tap ya anun iwa anu tumat muga God inap da di. \v 24 Anu tumat gapan Mosis kai wariwandini at ame ayopewa, yaua Pero, orewa kwayup taiwandin. Waen ame Mosis me inan diapen anun go Mosis tanda wan. Mosis tap ya anun iwa me God anu tumasen. \v 25 Mosis ian Diu nagirewa munan anuni menan at Idip ayop mugawa Pero pa mega gapan ya wandet anun go God waenapan mega ta koeragam mumane tanamo wandet anun. Iwa piup kakaewa mega wara wara me tanda koewa tapi tawa. \v 26 Me at Idip nagirewa kwan puraput muga aruga yaveni go ae ven iwa me yamap Iesu menan bagu sisi anu tapo ame kakaewa mega aigap go kwan purapurat ugup ugup mame kakaewa otu koe. Go me itan bagu sisi anu tanat wa taiwandin iwa Iesu tauapen wamewa gapan garewa warapen menan amat taiwandini. Me anuni kakaewa ame aigap iragen. \p \v 27 Anu tumat gapan Mosis at Idip ae veni piup ame ayopewa gari gangan mega tawa ya anun, iwa me God ya yavitoniwa me anu tumat mega gapan di yaven. \v 28 Ame den anu tumat gapan Mosis at Idip wandeni barip yaua Paina Yamaseni Baripewa ere tugun. Man sip ame nane deniwa paua tonan no gapan gapan enu iran. Ap tane menan ian Diu nagirewa otumua namu yanane bop aneaewa ya taue guramon. \s1 Waen Reap guturewa \p \v 29 Anu tumat aroewa gapan Isurero nagirewa God anu tumasene menan kaum awan baware yaua Puiman Dendeniwa etoa tauan. Tauane kaum tom tam wan yamu yamu yonen menan piup daragawa mini yaumakap tau amon amba yamu dot tauan. Go Idip nagirewa ewamup amopen tane kaum taue umamon borit wan. \p \v 30 Anu tumat gapan Diu nagirewa pa sewa Dieriko tauan wam nani yamu dere ikukuk amuiwanumune gapan sin tonum mega baware gwat ikukuk batamene beut mutan geamon. \p \v 31 Anu tumat gapan waen negin gagape yaua Reap inak waren iwa Isurero gopat nagire apan dere namu onamon pa mega gwanap diguma karaua semon. Evi amba gopat nagire ame sia tau amone amba pa ame sin mega beut mutan geamone gapan Isurero nagire doran sewa Dieriko God tandayasine nagire guramon go Reap ya ton iwa God anu tumase wanden. \s1 Waenapan upi God anu tumasene noa \p \v 32 Nop ansena aigap sia wadiain? God anu tumasene nagirewa gutut muga iravi wadiaepena wam uon tata. Apan ame yaumua Gidion ge Berek ge Samson ge Diepta ge Devit ge Samuero amba God nop mega waiwanumune nagire upi den gutut muga den wanumam. \v 33 Anu tumat aroewa gapan waenapan ameme anavi muga aruga guramon garao muman. Anu tumat gapan man puawa laion anan tauane nomu waborane ya aramon. Mu kakaewa tane menan God wa agiat mumeni tavewa ame tautanan. \v 34 Anu tumat aroewa gapan mu merao togut togut amon anavi muga tauan guramopen tane karaua tau amon. Nutumu bigaren go anu tumasene gapan mu aro sia tan. Ita anan wamewa taueni aro tan ian ugupe nagire guritamen. \p \v 35 Anu tumat gapan waen nagirewa mu dugup muga borit wane nagirewa God wani gapan sia yon wanumon inak waran. Upi anavi nagire tauan aian gut koeragam muman. Go mu upi gwat ninoke gapan anavi muga gut koeragam mumiwanumune go mu bop tawa ya tane amba gwat ninoke tau amopen menan ya anune go borit wapi inak kakaewa warapen menan sia yon wanumot anun. \v 36 Mu upi nipep diamon gaura guramon. Upi damak kaimake dena gapan panamon gwat noke semon. \v 37 Waenapan ame upi gwat gan guramon. Upi oma tum mega gapan tunamon borit wan. Upi kereba gam guramone borit wan. Mu kayakayawan taine nagire umap iwa gwep gorogot muga koevet ame man sip ge man gout etua gapan panan amone. Dim dim da inamup uon iragen amba anavi muga gut wa koeragam muman. \v 38 Waenapan ame pa muga ae vean pua tunupa ise ase yon iwanumun. Man dagupewa gapan den iniwanumun. Waenapan yaumakap yawat muga koerage go God yamap mu kakae iragen iwa anu tumat muga gapan. \p \v 39 Ian ameme God anu tumase yon iniwanumune menan God mu atonamu tan go God munat wa agiaseni ya waran, iwa Iesu wam muga gapan ya tauen. \v 40 Iwa God inak kakaewa manega anun, mu namu wa agiat mumeni tavewa mega ya warain go endi nu mu den Keriso gamup imunu daitonawa gapan warait. Ap warata gamup mu nu den inak nuga tamanagaet tata. \c 12 \s1 Keriso guegue nugawa \p \v 1 Waenapan mame mini arugataet irikup mini umanene yawaniwanum. Ap menan etunu itaniwa ugup ugup koewa nuga kaimakaet pananen wandiniwa vetat aipa uatamet inak namunupe negine yawat serarat aninan. \v 2 Ap ta aninanta yamanu uarenat Iesu megenat kem kem yawat iwa anu tumat nuga ibariwa ge verisiwa ameme di. Oma korosi gapan boepi tap umam da ya anun go aton eviwa yaveni menan anu ae ya ven go korosi gapan di boen. Menan me endi kimani God watat mega mainewa nutup gapan ae wandia. \v 3 E ae anun koewa taine nagirewa arugataet me nipep diwanumune go me ae ya ven menan e den imuya ya togurane go anu tumat ta aisiwanian. \p \v 4 E koewa ya tapen menan taiwanin, ame kakae. Go kaimakaet taiana ame Iesu mini bop nonokap da ya tauayan. \v 5 God wataget wat nagat imaeni otu wai diaeni imuya oaraen go? Me anega wan, \q1 Otun waina, ne Ayop gegawa yam tatak genapena, \q1 darinaya purut wap anu. \q1 Diguragepena ge imuga ya togurep. \q1 \v 6 Iwa mega, ne Ayop gegawa imuga inagap wariwan, \q1 menan yam tatak genivin. \q1 Waenapan da da otun wain entan mumepi, \q1 ame gapan wa tamanam mumain. \m Ap anega wan. \v 7 Mamae waia yam tatak enapen menan ugu vegaek bagu sisi anu taniwanin. Bagu sisi ap anune gapan e God otu waiwa entan imaini tavewa venasiwan iwa me wat tamanam imaiwan. Piupa ap gine daiton taiwanum menan orup iravi mamamua yam tat yawamone waiwanum, ya ap tapo ame mu otu wai uon. \v 8 Ap umap sia God me otu wai uruga yam ta yawamon waini apanewa. Menan God e yam ta ya yawae wapiwa ame e negin gagape yanayan otu tasine mini waniepo, iwa e mamaya uon. \v 9 Maman wainu piupa yam tatak nunine gapan nu gare viripamu taivin. Menan Mamanua God viripewa aigap sia tainampen iwa me wat tamanam nimanini apanewa amba nu guanu kwayup tainiwa. \p \v 10 Maman wainu muk anune gapan wam otu da yam tatak piup ma gapan nuniwanum. Go God nu me posewa woup seni umap entanepen menan wat aipakam nimanet anuni menan yam tatak nuniwan. \v 11 Wam ame yam tatak nuneni gapan nu aton ya anuivin. Go ap dianep tamana ta aninantawa wam eviwa baigan tautanait. \s1 Wadidianini noa upi \p \v 12 God yam tatak enen negin mega ae ya veapen menan inae mainae ae bigareni aro sia tap amba omania bigareni aro tap. \v 13 Negin tamanawa aisen ap gapan pusia ikombai tayana pogit wapi tawa agun anun gare kakae tap. \p \v 14 Waenapan iragi baigan inamup ta kakayasepen menan tainampen. Potaya woup sepen men di anu kakayasen iwa potanu mum tauepi God ya yawait. \v 15 God garaet mega Iesu gamup gariwa ya enapen menan ek ek inak ega kwayup tan. Koewa sisiwa potayap da ya yanep iwa koewa ame yone Iesu dugup mega nagirewa endum imaepi tawa. \v 16 Watageta apane Iso koewa imu pose waren God men ya anuni ap umap e daiton daiton ya anune. Wam daiton da, Iso enup areni menan ik amun mega gwaniwa waneni garewa gwaniwa taba tasewa wanen nan. \v 17 Apan ame gutut mega anuiwanin. Evi sia mamewa ik amun mega warat anu wani go mamewa gaset gwaniwa wanen. Tasewa tayave koewa mega ae ve entanet anun amba irip den wan go di wakaumen. \p \v 18-20 Watagaet di at Isurero nagirewa tunup Sainai tauane merao baware yagit wandin yawan. Wamu di go mum tauen iwa irikup pumpunigaet amba taik den amba pum baware nop wani anune. Ap mepe nop da den tauen ununke mega baware. Nop ame anega watanamon, “Tunup mainep ya inat onaene. Man ega den inasepi gwara guramone borit wap,” nop ap anega tauen. Menan mu tap pagagak tan, nop ame sia ya anupen men God inap mup kaimakaet wan iwa iup ame mu ayamase tapen menan umap uon. \v 21 Mosis den ap yaveni gapan bagua aguren anega wan, “Ne tap den pagagak taivin.” \p \v 22 Go e tunup Sainai ya tauayan go gare kiman tunupe yaua Saion tauayan, at ameme God yaibobot wandiniwa pa megawa. Pa kimaniwa ame yaua Ierusalem. Ap mepe, anea ge anea mega arugataet da anenen batnak mumeta umap uon, mu God ap mepe wa atonasiwanum. \v 23 Ap mepe den God waenapan mega, mu namu anu tumat tane yaumua kiman gapan ok sene nagirewa, at ame gapan iamen iwa mu at muga di. God nu iravi wanene tanepi apanewa den wandia. Apan upi piup gapan kakaewa taine nagirewa mu guamu God wat tanameni gapan kiman dot amone ap mepe den wanumam. \v 24 Menan ame e Iesu inap tauayan. Me ao mepe wandia God iup ewakewa nuneni warapen menan Iesu nunan yaumakap yoniwan. Iesu boeni denip mega gapan patnageni menan nu inak kakaevet waraton go Eiboro deniwa ame om ya inen go Iesu taniwa God yamap om inen. \p \v 25 God inanup waiwan nop mega anune garia ya yavep. Watageta nagirewa nop baware tunup gapan anune go ya waran gare itan baware munen. Endi kiman gapan inanup waiwan nu ya warata itan baware aigap iragen nuneta. \v 26 Wataget inamup wani nop mega ununkewa baware gapan piup menao manao tan. Go endi God agi anega waiwandin, “Wam da sia piup megenat uon kiman den ne wat menawa tain.” \v 27 Anega wani, “Wam da sia,” guegue ame piup wananan ugup ugup taniwa menawat mumepi gapan iragi uon an tain. Go yaibobot wan dim dim mega me ap tapi gapan uon an ya tain. \v 28 Menan nu gaun baware God inap wat iwa endi God toemu mega kakae guragut nunen ame iravi yaibobot wan dim dim mega menan uon an ya tain. Ame menan nu viripe den ge oya oyae den God wa taragaset ap gapan me imu pose inanup warep. \v 29 Iwa God nugawa merao mini tandayasine nagire nemoro tamopen menan wandia. \c 13 \p \v 1 Nu keriso dugup mega nagirewa gare gare sia anu gurinampen. \p \v 2 Ya asik tatoni nagirewa pa nuga daio tauepi waupamopen. Waenapan upi waupamone mu anea waupamon go ame anea mu oare. \p \v 3 Upi gwat noke wanumuine nagire e den mu bagu sisi muga anuinewa mini intum tamo bagu sisi ame den anupen. Ta koeragam mumane nagire e den mu bagu sisi muga anuinewa mini intum tamo bagu sisi ame den anupen. \p \v 4 Waenapan naine itat ega viripe yambuni tan. Iwa orup da wainan gogo ise ta ase ta taiwandapinawa, me God wanene mega gapan taueta. \p \v 5 Iniwaniampina moni men pot pot imuya ya wariwandan. Dim dim da inayap wanumopi ame umap upi men sia ya anune. Iwa God anega wan, \q1 Ne ae ya veain wam wam pot pot inayap di taingain. \m \v 6 Ame wani menan kin kin manega di wait, \q1 Ayop negawa ta warit nimanegeniwa. \q1 Ne tap ya anuin. \q1 Waenapan inanap dim da da ya tain iwa. \p \v 7 Namu yoyo nagire egawa, God nop mega wadidiaene nagire, guegue muga anu muman. Mu God menan anu tumasiwanumune ene borit wane ap umap e den taiwanian. \p \v 8 Iesu Keriso wata endi wam eviwa den usenagaet wande aiwandata, ire yaoyao mega entan wantan da ya tata. \v 9 Nop ugup ugup ya anu warane iwa negin gegera aisene tawa. E God garaet mega gapan imuya wat kaimagamen go waenapan upi antaba menan iup aruga seane, ap mini ya tane. Mu iup ame ayamase taine gapan ago da ya warane. \v 10 Nop da sia mam. Keriso nunan God inap garaet waneni gapan nu bigip nuga wat museni ame kakaewa mega nu inanup wandia. Go Diu pirisi mugawa God pa mega piupawa gwanap me inap man guran irane taiwanumun, ame gapan mu kakaewa da ya tautanane. Menan mu nu den ya intum tain iwa nu guegue iup ewakewa gapan taivin go mu iup namua gapan taiwanum. \p \v 11 Diu pirisi aigap iragena nagirewa, God Paewa gwanap Woup Am Sen Woup Am Sen arewa gapan man deniwa ware koewa muga God wat mutapen menan tauen. Man gurane tavewa tam amon pa garip iran. \v 12 Ap umap Iesu pa garip ae waenapan koewa nuga wat mutapen men nunan boen denip mega visen. \v 13 Iesu guegue ap ewake ta pa garip aeni nu ap umap sia pa garip anet amba me umame den intum tait umam menan anuit. \v 14 Piup gapan nu pa nuga yaibobot da ya wandia. Pa nuga evi tauepi menan amat taivin. \p \v 15 Ap menan Iesu mek etua God menan yan tani mini nu den nonu God menan yan tat Iesu me Ayop di gaune den wapen. Ame nu yan garaet nuga God wa atonasinampen menan. \v 16 Menan baigan tan ago gare gare taiwanian ame ya ae vean, iwa ap tane gapan God atonuya di anuta iwa me yan ega wa atonasinampen menan. \p \v 17 Bawarewa ega nomu waran ayamat inamup tan iwa guaya kwayup taiwanum. Evi amba mu nao muga kakaewa koewa om mega God inap wa arogamain. E nomu anu warane gapan mu atonu den kwayup taian. Go nomu e ya waranewa mu bagu sisi munai, ap gapan mu gare aton ya enain. \p \v 18 Nu imunu nenenga wandia amba God menan wam wam pot pot kakaevet tainat anuivin ap menan God inap nunan mup waiwanian. \v 19 Ne daio inayap konintu sia onget anuivin menan mup kaimakaet iki enu waiwanian. \s1 Wat aipakam mumeni noa \p \v 20 Ayop nuga Iesu nu kwayup tanini apanewa ame man sip kwayup taini apanewa mini kwayup taniwan. Me God wani gapan sia yon wanden iwa denip mega gapan vetanen. Denip mega viseni menan iup ewakewa ame aro amun ware nu inanup tauen. \v 21 Ne enan mup waivin ame God aro enepi gapan me dim da anuini gapan gapan ayamase taiwaniampen. Iesu den nu ago nunepi gapan God dim da anupi di tait. Oya oya Iesu Keriso inap wande aiwandan verisiwa uon. Ame umap. \p \v 22 Dugup nega daitonawa, ne ma wadidiaingina anun waran ok nega enuna nononga uon. \p \v 23 Apan nuga Timoti gwat noke wandeni wat vetan tau aeni oisewa ne anun. Me menawaet mapa tauepiwa ne me dere e inayap daio yawaepen menan onanaet. \p \v 24 Bawarewa ega nagire God waenapan mega iravi den gaun nuga wadiam. At Itali nagirewa tauan wanumone den gaun inayap waiwanum. \p \v 25 God garaet mega iravi wat aipakam imaep.