\id ROM - Gwahatike NT [dah] -Papua New Guinea 2000 (DBL -2014) \h Rom \toc1 Rom niŋ Yesuyen alya bereya hitte Pol beleŋ asaŋ kayyiŋ \toc2 Rom \toc3 Rom \mt1 Rom \mt2 Rom niŋ Yesuyen alya bereya hitte Pol beleŋ asaŋ kayyiŋ \c 1 \p \v 1 Nebe Pol, Yesu Kristuyen meteŋ al. Al Kuruŋ beleŋ meremiŋ igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen tagal tagal niŋ teŋ ne gayen basiŋa nirde Yesuyen mere basaŋ al aposel niryiŋ. \v 2 Be, mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ gobe Yesu megen gar ma wakeya bikkeŋ wor po Al Kuruŋ beleŋ Urmiŋ goke biŋa teŋ mere basaŋ marmiŋ porofet yinke Al Kuruŋyen asaŋ wukkeŋ wor po bana goŋ kayamiŋ go goyen. \v 3 Al Kuruŋ Urmiŋ al hiriŋ gobe Israel marte doyaŋ al kuruŋ Dewityen miŋde mat forok yiriŋ. \v 4 Goyenbe Al Kuruŋ beleŋ Holi Spirityen tareŋde al goyen kamtiŋde mat isaŋ hekeb yeŋbe Al Kuruŋ Urmiŋ goyen kawan wor po hiriŋ. Yeŋbe Yesu Kristu nende Doyaŋ Al Kuruŋ. \v 5 Urmiŋ meteŋ tiyyiŋ goke teŋbe neya meteŋ kadne yagoya gayen Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde aposelmiŋ diryiŋ. Go diryiŋ gobe Urmiŋ goke teŋ Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ kuruŋ goyen hitte tagalde tukuŋ hitekeb yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ irde meremiŋ gama irde hinayiŋ yeŋbe gogo aposelmiŋ diryiŋ. \v 6 Deŋ wor al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ bana mat hoy dirtiŋ geb, Yesu Kristuyen yufukde haŋ mar hitiŋ haŋ. \p \v 7 Niŋgeb asaŋ gabe deŋ Rom niŋ alya bereya tumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋ bubulkuŋne wor po yeŋ nurd duneŋbe, “Nere kudiŋeŋ henayiŋ,” yeŋ hoy diryiŋ goke asaŋ gago kaŋ hime. \p Adoniniŋ Al Kuruŋya Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristuya beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirdeb bitiŋ yisikamke igiŋ po hiwoŋ yeŋ nurde hime. \s1 Polbe Rom niŋ mar yenmewoŋ wor po yeŋ nuryiŋ \p \v 8 Be, asaŋ kaŋ hime gayen bana mere meheŋde wor po momoŋ direŋ tihim gobe gahade: deŋ beleŋ Yesu Kristu niŋ dufaytiŋ saŋiŋ irtiŋ haŋ gote mere momoŋtiŋbe megeŋ kuruŋ gayen ep heŋ tukuŋ hi. Niŋgeb nebe matatiŋ goke Al Kuruŋ igiŋ wor po nurd uneŋ himyen. Go teŋ himyen gobe Yesu Kristu beleŋ faraŋ nurkeb gogo teŋ himyen. \v 9-10 Fudinde, Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde heŋya hugiŋeŋ deŋ ge bene sir ma yeŋ hiyen gobe Al Kuruŋ wor fudinde yeŋ nurde hi. Al Kuruŋ niŋ meteŋ teŋ hime gabe bener mat fudinde wor po mere igiŋ Urmiŋ goke yitiŋ goyen tagalde tukuŋ himyen. Irde deŋ hitte kuŋ kuŋ niŋ kurut yeŋ himyen gega, go ma kuŋ dinmiriŋ geb, gayenterbe Al Kuruŋyen dufayde kenem deŋ hitte kuŋ kuŋ niŋ beleŋ kerd nunwoŋ yeŋ nurde gusuŋaŋ irde hime. \p \v 11 Fudinde, nebe deŋ goyen Holi Spirityen tareŋde mata forok yird yird gote tareŋ nuntiŋ goyen kura dunmeke saŋiŋ hewoŋ yeŋ nurdeb deŋ hitte kuŋ dentek wor po nurde hime. \v 12 Gogab deŋya neya tumŋaŋ heŋbe ne beleŋ Yesu niŋ dufayne tareŋ irde himyen goyen deŋ beleŋ neneŋbe tareŋ henayiŋ, irde ne wor deŋ dufaytiŋ Yesu niŋ saŋiŋ irtiŋ goyen deneŋbe tareŋ heweŋ. \v 13 Goyenbe, kadne yago, nebe deŋ hitte kuŋ dene yeŋ wawuŋ budamde kurut yeŋ himyen gega, beleŋ miŋmoŋ wor po nirde hike waŋ waŋ gago hihi goyen nurwoŋ yeŋ nurde hime. Nebe al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ naŋa hoyaŋde haŋ mar hitte kuŋ meteŋ teŋ gote igineŋ yawarde hinhem gwahade goyen po, deŋ hitte wor kuŋ meteŋ teŋ gote igineŋ yawarmewoŋ yeŋbe gogo deŋ hitte kuŋ kuŋ niŋ kurut yeŋ himyen. \p \v 14 Be, nebe Grik marya\f + \fr 1:14 \ft Grik marbe megen niŋ alyen saba karkuwaŋ yawartiŋ mar yeŋ nurde yuneŋ haŋyen. Munaŋ al miŋ hoyaŋbe gwahade yawartiŋ mar moŋ yeŋ nurd yuneŋ haŋyen.\f* al miŋ hoyaŋ Grik mar moŋya hitte kuŋ meteŋ teŋ teŋ gobe bada hetek epte moŋ, meteŋ go titek po hime. Irde al dufaymiŋ wukkek ma dufaymiŋ wukkek moŋ goke meteŋ teŋ hayiŋ ninyiŋ geb, goyen goke manaŋ meteŋ teŋ hitek po himyen. \v 15 Gwahade niŋgeb deŋ Rom niŋ mar hitte wor kuŋ Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋ goyen tagaltek wor po nirde hi. \p \v 16 Fudinde, Yesu niŋ yitiŋ mere gobe Al Kuruŋyen tareŋ geb, al kura mere go fudinde yeŋ nurde gama irde haŋ mar goyen igiŋ Al Kuruŋ hitte yumulgaŋ titek hi. Yumulgaŋ tiyyeŋ mar goyen meheŋdebe Yuda mar wa yawaryeŋ, irde gab Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋbe kame yawaryeŋ. Niŋgeb goke teŋbe Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋ tagal tagal niŋ memya ma heŋ hime. \v 17 Al Kuruŋ beleŋ Yesu niŋ yitiŋ mere goyen hende huwardeb yiŋgeŋ diliŋde al huwak heŋ heŋ belŋeŋ goyen kawan forok irde hi geb, mere igiŋ gobe Al Kuruŋyen saŋiŋ dineŋ hime gago. Al Kuruŋbe al kura Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinayiŋ mar go po gab al huwak yeŋ yinyeŋ. Al huwak heŋ heŋ beleŋ hoyaŋbe hubu wor po. Niŋgeb goke Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Al kura Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ irke Al Kuruŋ beleŋ al huwak yeŋ kinyeŋ al gobe Al Kuruŋya hugiŋeŋ hiriryeŋ,” yitiŋ hi. \rq Habakuk 2:4\rq* \s1 Al Kuruŋbe alyen mata buluŋ goke biŋ ar yeŋ hiyen \p \v 18 Goyenpoga megen niŋ alya bereyabe Al Kuruŋ palap irtek mata ma teŋ mata buluŋ po teŋ haŋ. Go mar gobe mata buluŋ teŋbe Al Kuruŋyen mere fudinde goyen pel irde haŋyen. Goke teŋbe Al Kuruŋ saŋiŋmiŋ kuruŋ wor po gore beararmiŋ yikala yirde hiyen. \v 19 Al Kuruŋbe al gwahade yeŋ al beleŋ keneŋ bebak tinayiŋ yeŋbe kawan po yikala yirtiŋ geb, al beleŋ Al Kuruŋbe gwahade yeŋ keŋkela nurd untek po haŋyen. \v 20 Al Kuruŋyen mataya tareŋmiŋ hubu ma hetek goya gobe al diliŋde epte ma yeneŋ bebak titek. Goyenpoga det Al Kuruŋ beleŋ yirtiŋ goyen yeneŋbe matamiŋya tareŋmiŋya gobe gwahade yeŋ bebak titek. Niŋgeb al kura beleŋ epte ma, “Nebe Al Kuruŋ ma nurde uneŋ hime,” yiyyeŋ. \p \v 21 Al beleŋ Al Kuruŋbe al gwahade yeŋ nurde hinhan gega, yeŋbe Al Kuruŋ yeŋ deŋem turŋuŋ yaŋ ma irde, igiŋ nurd uneŋ uneŋ mata ma teŋ hinhan. Dufaymiŋ gote igineŋbe hubu wor po. Dufaymiŋbe kukuwamŋeŋ wor po geb, kidoma bana haŋ yara Al Kuruŋyen mere fudinde goyen epte ma bebak titek hinhan. \v 22 Mel gobe dufay wukkekniniŋ yaŋ yeŋ hinhan gega, kukuwa po heŋ hinhan. \v 23 Irdeb Al Kuruŋ gwahader hitiŋ goyen deŋem turŋuŋ yaŋ irtiŋeŋbe harhok uneŋ al yiŋgeŋ haniŋde det toneŋ yirtiŋ kame hubu hetek goyen Al Kuruŋniniŋ yeŋ turuŋ yirde hinhan. Det toneŋ yirde hinhan gobe al, nu, dapŋa, irde det megen gargar kuŋ hitiŋ gote toneŋ yirde doloŋ yirde hinhan. \p \v 24 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ matamiŋ goke yeneŋ unaŋ tikeb dufaymiŋ buluŋ go po gama irde mata buluŋ kuruŋ po teŋ hinhan. Gwaha yirkeb megen niŋ mata buluŋ titek dufaymiŋ go po gama irde leplep mata teŋ yiŋgeŋ goyen buluŋ wor po yirde hinhan. \v 25 Mel gobe Al Kuruŋyen mere fudinde goyen gama irtiŋeŋbe usi mere gama irde hinhan. Irde Al Kuruŋ, det kuruŋ gayen yiryiŋ al goyen doloŋ irde yeŋ ge meteŋ titŋeŋbe yeŋ beleŋ yiryiŋ det goyen yade doloŋ yirde goke meteŋ teŋ hinhan. Goyenbe hugiŋeŋ turuŋ irtek albe Al Kuruŋ, yeŋ uŋkureŋ po. Fudinde wor po. \p \v 26 Be, mel gobe mata gwahade teŋ hinhan geb, gogo Al Kuruŋ beleŋ yubul tike mata memyak teŋ teŋ dufay beleŋ po haga yuryiŋ. Gwaha yirkeb berebe uŋ yagoya uliŋ gabu ird ird belŋeŋ wor po goyen tubul teŋbe bere yiŋgeŋ uliŋ sikkeŋ gabu yirde hinhan. \v 27 Gwahade goyen po, al diriŋ wor berem yagoya uliŋ gabu ird ird belŋeŋ fudinde goyen tubul teŋbe al yiŋgeŋ uliŋ sikkeŋ gabu ird ird niŋ po pultik yeŋ hinhan. Al yiŋgeŋ uliŋ mata buluŋ mormok memyak wor po goyen teŋ heŋbe gote muruŋgem buluŋ wor po gobe bikkeŋ tamiŋyen hinhan. \p \v 28 Goyenbe go po moŋ. Albe Al Kuruŋ nurd uneŋ uneŋ niŋ igiŋ ma nurde hinhan geb, yeŋ beleŋ yubul tike yiŋgeŋde dufay buluŋ go po gama irde mata buluŋ Al Kuruŋ beleŋ bisam irtiŋ goyen teŋ hinhan. \v 29 Be, gwaha teŋ hike biŋdebe mata huwak moŋya mata buluŋya det uguŋ po yad yad niŋ po dufay heŋ heŋ matayabe dufay buluŋya kurayen kurayen gore po makiŋ hitiŋ hinhan. Irde kadom igiŋ mat hike yeneŋbe daniŋ neŋ gwahade moŋ yeŋ nurd nurd mata, al gasa yirke kamde kamde mata, fuleŋa mata, al usi yird yird mata, al buluŋ yird yird mataya al yiya yird yird matayabe kuruŋ wor po. \v 30 Go mar gobe mere buluŋ mat teŋ teŋ mata, Al Kuruŋ niŋ igiŋ ma nurd uneŋ uneŋ mata, parpar mata, neŋ nurhet nurhet matayabe, yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ teŋ teŋ mataya teŋ hinhan. Irde mata buluŋ tiŋeŋ yiŋgeŋ forok yirde hinhan. Irdeb miliŋya naniŋyat mere ma nurde hinhan. \v 31 Go mar gobe dufay igiŋ miŋmoŋ, irde mere kura teŋ go ma gama ird ird mata, al hoyaŋ niŋ amaŋeŋ ma nurd nurd matayabe, al hoyaŋ buniŋeŋ nurd yuneŋ yuneŋ matabe hubu wor po. \v 32 Mata go teŋ haŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ gasa yirke kamnayiŋ yeŋ Al Kuruŋyen saba saŋiŋ huwak wor po goyenter yitiŋ gobe nurde haŋyen gega, mata buluŋ go teŋ teŋ niŋ bada ma heŋ haŋyen. Goyenbe go po moŋ. Mel gobe al kura diliŋde mata goyen teŋ hike yeneŋbe, “Mata igiŋ tahaŋ,” yineŋ turuŋ yirde haŋyen. \c 2 \s1 Mata buluŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ merem yaŋ yiryeŋ \p \v 1 Niŋgeb deŋ megen niŋ marbe mata buluŋniniŋ ga moŋ yeŋ kadtiŋde mata kura yeneŋ goke tagal yuneŋ haŋ gobe igiŋ ma teŋ haŋ. Kadtiŋde mata goke yeŋ haŋ gobe dindikeŋ wor mata buluŋ gwahade po teŋ haŋ geb, meretiŋ goreb dindikeŋ goyen po merem yaŋ dirde hi. \v 2 Al Kuruŋ beleŋ mata gwahade teŋ haŋ mar goyen merem yaŋ yiryeŋ gobe mali mali ma yiryeŋ, mata buluŋmiŋ goyen keŋkela bebak yirdeb merem yaŋ yiryeŋ yeŋ nurde hite. \v 3 Niŋgeb deŋ megen niŋ mar beleŋ al kura mata buluŋ tikeb goke tagalde haŋyen gega, deŋ wor mata buluŋ goyen teŋ haŋyen kenem Al Kuruŋ beleŋ matatiŋ goke merem yaŋ ma diryeŋ yeŋ nurde haŋ? \v 4 Irde Al Kuruŋ beleŋ igiŋ igiŋ dirke mata buluŋtiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ hamiŋ goyen bebak ma teŋ haŋ? Niŋgeb yeŋ beleŋ igiŋ igiŋ dirde mata buluŋtiŋ goke araŋeŋ ma merem yaŋ dirdeb bitiŋ mulgaŋ hewoŋ yeŋ doyaŋ heŋ heŋ ge piŋeŋ ma heŋ hiyen goyen det dirŋeŋ yeŋ nurde haŋ? \p \v 5 Goyenpoga deŋbe tonaŋtiŋ tareŋ wor po, irde mata buluŋtiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ hetek dufay ma heŋ haŋ geb, mata buluŋ teŋ tebaŋ teŋ hikeb mata buluŋtiŋ kuruŋ wor po heŋ hi. Gwaha teŋ hike kuŋ kuŋ nalu funaŋ forok yekeb Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋtiŋ kuruŋ goke bearar teŋ goke merem yaŋ wor po diryeŋ. Yeŋ beleŋ merem yaŋ diryeŋ gobe huwak mat diryeŋ geb, al kura beleŋ goke daniŋ gwaha taha intek moŋ. \v 6 Al Kuruŋbe megen niŋ alya bereya kuruŋ gayen matamiŋ dahade teŋ hitiŋ gobe muruŋgem wor gwahade po yunyeŋ. \v 7 Al kura hugiŋeŋ mata igiŋ po teŋ heŋya Al Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ irde palap irde yeŋya hugiŋeŋ hiwoŋ yeŋbe gwahade heŋ heŋ beleŋ niŋ naŋkeneŋ haŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ mata goyen yunyeŋ. \v 8 Gega al kura yiŋgeŋ ge po nurde haŋ marya Al Kuruŋyen mere fudinde pel irde mata buluŋ po gama irde haŋ maryabe Al Kuruŋyen bearar bana po heŋ gote muruŋgem buluŋ wor po tenayiŋ. \v 9 Niŋgeb al kura Al Kuruŋ diliŋde mata buluŋ teŋ haŋ marbe tumŋaŋ kanduk kuruŋ bana heŋ biŋ misiŋ wor po nurde hinayiŋ. Mata gwahade gobe Yuda mar hitte forok yiyyeŋ, irde Grik mar hitte wor forok yiyyeŋ. \v 10 Munaŋ al kura Al Kuruŋ diliŋde mata igiŋ teŋ haŋ marbe tumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋ deŋem turŋuŋ yaŋ yirde, turuŋ yirde, biŋ yisikamke igiŋ po hinayiŋ. Mata gwahade gobe Yuda mar hitte forok yiyyeŋ, irde Grik mar hitte wor forok yiyyeŋ. \v 11 Al Kuruŋbe al miŋ kura po igiŋ yirde al miŋ hoyaŋbe buluŋ yirde ma teŋ hiyen geb, gogo al tumŋaŋ hitte gwahade po forok iryeŋ. \p \v 12 Be, Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ Moseyen saba ma nurdeya ga mata buluŋ teŋ haŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ gwamuŋ yuryeŋ gega, Moseyen saba go hende ma huwarde gwamuŋ yuryeŋ. Munaŋ Yuda mar, Moseyen saba nurdeya ga mata buluŋ teŋ haŋ marbe Moseyen saba go hende huwarde merem yaŋ yiryeŋ. \v 13 Gobe Moseyen saba duliŋ nurde haŋ marbe Al Kuruŋ diliŋde huwak moŋ, munaŋ saba goyen nurde gama irde haŋ marbe al huwak yeŋ yinyeŋ geb, gago dineŋ hime. \v 14 Be, al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ Moseyen saba go ma nurde haŋ mar kurabe ma nurde heŋya saba goyen gama irde haŋyen. Al gwahade gobe yiŋgeŋ Moseyen saba goyen nurtiŋ yara geb, Moseyen sabare mata gwaha gwaha teŋ hinayiŋ yitiŋ goyen biŋde po pul yeke gama irde haŋyen. \v 15 Go teŋ haŋ gobe mel gore ma nurde hikeya biŋ bana Moseyen saba goyen kirtiŋ yara haŋ goyen dikala dirde haŋ. Irde mata buluŋ niŋbe biŋde mat buluŋ yeŋ nurde haŋ, munaŋ mata igiŋ niŋbe igiŋ yeŋ nurde haŋ. \v 16 Be, Al Kuruŋ beleŋ al merem yaŋ yird yird gobe nalu funaŋde forok yiyyeŋ. Go nalurebe Al Kuruŋ beleŋ Yesu Kristu inke alyen dufay buluŋ banare hitiŋ goyen kawan yirde goke merem yaŋ yiryeŋ. Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋ ne beleŋ tagalde himyen gore mere gayen kawan po dikala dirde hi. \s1 Yuda marya Moseyen sabaya \p \v 17 Be, deŋ haŋ bana goyen al kura beleŋ, “Neŋbe Yuda mar. Irde Al Kuruŋ beleŋ saba Mose unyiŋ goyen keŋkela gama irde hityen geb, neŋ po gab Al Kuruŋya awalikde hite,” yeŋ yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ teŋ haŋyen. \v 18 Go mar goreb, “Neŋbe Al Kuruŋyen dufay keneŋ bebak teŋ hityen. Irde Moseyen saba gama irde igiŋ mat po mata teŋ hityen geb, damiŋbe igiŋ munaŋ damiŋbe buluŋ goyen keŋkela bebak teŋ hityen,” yeŋ haŋyen. \v 19 Irdeb, “Neŋbe al kura diliŋ titmiŋ yara Al Kuruŋ nurde uneŋ uneŋ beleŋ ma keneŋ haŋ mar goyen beleŋ yikala yirde hityen. Irde mata buluŋ gote kidoma bana haŋ mar gote hulsi yara heŋbe Al Kuruŋyen mere keŋkela bebak yirde hityen,” yeŋ haŋyen. \v 20 Irde Moseyen saba bana mere fudinde gobe nurd pasi hitiŋ yeŋ nurdeb, “Al dufaymiŋ kukuwamŋeŋ marte mata sope irde, al kura diriŋ kalak yara Al Kuruŋyen mata keŋkela ma bebak teŋ haŋ mar goyen saba fudinde yirde hityen,” yeŋ haŋyen. \p \v 21 Goyenpoga deŋ gwahade nurde al hoyaŋ saba yirde haŋ marbe dahade niŋgeb dindikeŋbe sabatiŋ goyen gama ma yirde haŋ? Al hoyaŋbe kawe ma teŋ hinayiŋ yineŋ haŋ gega, dindikeŋbe daniŋ kawe teŋ haŋ? \v 22 Deŋ beleŋ al hoyaŋbe, “Al berem yaŋbe bere hoyaŋya duwan teŋ teŋ mata ma teŋ hinayiŋ,” yineŋ haŋ gega, deŋbe go mata goyen teŋ haŋ. Irde det toneŋ yirtiŋ goyen doloŋ yird yird matamiŋ goke buluŋ wor po nurd yuneŋ haŋ gega, daniŋ geb det toneŋ doloŋ yird yird gasuŋde kuŋ detmiŋ kawe teŋ haŋ? \v 23 Deŋbe Moseyen saba nurde haŋ go muŋ goke turuŋ turuŋ teŋ haŋ gega, sabamiŋ goyen pel irde mata buluŋ teŋ haŋ goreb Al Kuruŋyen deŋem buluŋ irde haŋ. \v 24 Deŋ Yuda marte mata gokeb Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: “Deŋ gore mata buluŋ tikeb al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ beleŋ deneŋbe Al Kuruŋ nanyaŋ irde haŋ,” yitiŋ. \p \v 25 Be, deŋ beleŋ Moseyen saba keŋkela gama irde haŋ kenem guba yeŋ yeŋ mata gobe miŋ miŋyaŋ hiyyeŋ. Goyenpoga sabamiŋ go walde haŋ kenem guba yitiŋ haŋ gobe miŋ miŋmoŋ heŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ yara henayiŋ. \v 26 Gega al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ gore Moseyen saba keŋkela gama irde hinayiŋ kenem mel gobe guba ma yitiŋ gega, Al Kuruŋ diliŋdebe guba yitiŋ yara henayiŋ. \v 27 Niŋgeb al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ guba ma yitiŋ goreb Moseyen saba keŋkela gama irde hinayiŋ gobe go mar goreb deŋ Yuda mar Moseyen saba keŋkela nurtiŋ irde guba yitiŋ gega saba pel irde haŋ mar goyen kame Al Kuruŋ diliŋde huwarde merem yaŋ dirnayiŋ. \p \v 28 Fudinde, al kura Yuda marte mata gama irdeb uliŋde po Yuda mar al hiyyeŋ, goyenpoga Al Kuruŋ diliŋdebe Yuda mar al fudinde ma hiyyeŋ. Uliŋde po guba yiyyeŋbe epte ma Yuda mar al fudinde hiyyeŋ. \v 29 Niŋgeb al kura biŋde mat wor po Al Kuruŋ nurd uneŋ haŋ mar go po gab Yuda mar fudinde wor po. Irde Al Kuruŋ diliŋde guba yeŋ yeŋ mata fudindebe duliŋ Moseyen saba hende hendem po gama irde sisihik walde hinayiŋ gogo moŋ. Guba yeŋ yeŋ mata fudindebe Holi Spirit beleŋ al biŋde dufayya mataya gergeŋ yiryeŋ gogo. Al gwahade gobe al megen niŋ beleŋ ma turuŋ yirnayiŋ. Al Kuruŋ beleŋ po gab turuŋ yirde hiyeŋ. \c 3 \s1 Al Kuruŋyen mata huwak \p \v 1 Be, Yuda marbe gwahade geb Yuda mar al heŋ heŋ gote igineŋbe dahade? Irde guba yeŋ Yuda mar henayiŋ gote igineŋ igiŋbe dahade go goyen tenayiŋ? \v 2 Fudinde, Yuda mar hittebe det igiŋ budam haŋ. Goyenbe det igiŋ budam haŋ bana goyen det kuruŋ wor pobe Al Kuruŋ beleŋ Yuda mar goyen basiŋa yirdeb meremiŋ yunyiŋ gogo. \p \v 3 Goyenpoga Yuda mar kurabe Al Kuruŋ beleŋ meremiŋ yunyiŋ goyen biŋde mat fudinde yeŋ ma nurdeb gama ma iramiŋ. Gwahade niŋgeb mel gote matamiŋ goke Al Kuruŋ beleŋ igiŋ ma nurdeb bikkeŋ mel goke biŋa tiyyiŋ goyen walyeŋ? \v 4 Epte moŋ wor po. Megen niŋ marbe gwaha gwaha titek yeŋ biŋa teŋ haŋyen goyen ma gama irde usi po teŋ haŋyen gega, Al Kuruŋbe mere teŋbe goyen po gama irde hiyen. Niŋgeb goke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Doyaŋ Al Kuruŋ, ge beleŋ merere huwarde mere tikeb mata huwakge kawan hiyyeŋ, \q2 irde al kura beleŋ usi tiya gintek ma hayiŋ,” yitiŋ. \rq Tikiŋ 51:4\rq* \p \v 5 Goyenbe megen niŋ marte matare gaha yeweŋ geb, mere gabe igiŋ ma buluŋ goyen dufay henaŋ ko. Mere gobe gahade: Al Kuruŋbe al huwak wor po goyen nende mata buluŋ beleŋ kawan wor po irde hi kenem goke daha yetek? “Daniŋ mata buluŋniniŋ goke Al Kuruŋ beleŋ bearar teŋbe gote muruŋgem buluŋ duneŋ hi? Gobe igiŋ ma tiya!” yetek? \v 6 Moŋ, epte ma gwaha yetek! Munaŋ mere goyen fudinde manhan megen niŋ marte mata buluŋ gote muruŋgembe epte ma yunwoŋ. \v 7 Gega al kura beleŋ dufaymiŋ soŋ hekeb, “Ne beleŋ usi mata timekeb gore Al Kuruŋbe mata fudinde po teŋ hi goyen kawan iryeŋ. Irkeb deŋem turŋuŋ yaŋ hiyyeŋ. Goyenbe dahade geb Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋ al nineŋ merem yaŋ niryeŋ? Epte moŋ!” yiyyeŋ. \v 8 Mere gobe kukuwamŋeŋ wor po. Mere gobe, “Kame mata igiŋ forok yeŋ yeŋ ge teŋ mata buluŋ teŋ hitek,” yeŋ haŋyen go goya tuŋande. Goyenbe al kura beleŋ neŋ gayen mere buluŋ mat dird dird niŋ teŋbe neŋ ge yeŋ, “Mel gore al saba gwahade yirde haŋ,” dineŋ haŋ. Niŋgeb go mar gobe Al Kuruŋ beleŋ mere teŋ haŋ gote muruŋgem buluŋ wor po yuntek mata goyen gogo teŋ haŋ. \s1 Megen niŋ marbe tumŋaŋ mata buluŋ miŋyaŋ \p \v 9 Be, gwahade niŋgeb neŋ Yuda marbe al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ gote folek? Moŋ. Ne beleŋ meheŋde Yuda mar ma al miŋ hoyaŋ wet kura goyen tumŋaŋ mata buluŋ bana haŋ dinhem gogo. \v 10 Be, mere gokeb Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Al Kuruŋ diliŋde al huwakbe hubu wor po. \q2 Al kura huwak ma po hi. \q1 \v 11 Al kura Al Kuruŋyen mere bebak ma po teŋ hi. Hubu wor po. \q1 Al uŋkureŋ muŋ kura Al Kuruŋ niŋ ma naŋkeneŋ hi. \q1 \v 12 Al tumŋaŋ soŋ heŋ mata buluŋde kattiŋ geb, \q3 Al Kuruŋyen meteŋ epte ma titek haŋ. \q1 Al uŋkureŋ muŋ kura mata igiŋ titek ma hi. Hubu wor po.” \rq Tikiŋ 14:1-3; 53:1-3; Eklisiastis 7:20\rq* \q1 \v 13 “Al hapekbe al mete titek gasuŋ yara geb, meremiŋ gore al hoyaŋ buluŋ yirde hi. \q2 Irde melak beleŋbe usi mere po teŋ hi.” \rq Tikiŋ 5:9\rq* \q2 “Irde dinoŋdebe kunere duwi beleŋ al yisike kamde haŋyen det goyen haŋ.” \rq Tikiŋ 140:3\rq* \q1 \v 14 “Mohoŋdebe al karan yurde al biŋ misiŋ kattek mere beleŋ po makiŋ hi.” \rq Tikiŋ 10:7\rq* \q1 \v 15 “Kahaŋbe hugiŋeŋ al gasa yirke kamde kamde niŋ po araŋeŋ kuŋ haŋ. \q1 \v 16 Yeŋ beleŋ naŋa damde kunayiŋ kuruŋ gobe hugiŋeŋ al buluŋ yirde, kanduk kuruŋ wor po yuneŋ haŋ. \q1 \v 17 Yeŋbe al biŋ kamke igiŋ heŋ heŋ beleŋbe go ma nurde haŋ.” \rq Aisaia 59:7-8\rq* \q1 \v 18 “Go mar gobe Al Kuruŋ niŋ kafura ma heŋ haŋ,” yitiŋ hi. \rq Tikiŋ 36:1\rq* \p \v 19 Be, neŋbe Moseyen saba bana mere yitiŋ kuruŋ gobe saba gote yufuk bana haŋ mar goke yitiŋ yeŋ nurde hite. Gogab megen niŋ al kura beleŋ mata buluŋmiŋ goke epte ma, “Nebe al huwak,” yiyyeŋ, irde megen niŋ mar tumŋaŋ Al Kuruŋ diliŋde uliŋde merem yaŋ henayiŋ. \v 20 Niŋgeb al kura Moseyen saba tumŋaŋ gama irtek miŋmoŋ geb, al tumŋaŋ epte ma Al Kuruŋ diliŋde al huwak henayiŋ. Gwahade yarabe Moseyen saba goreb mata buluŋniniŋ kawan dikala dirke yeneŋ bebak teŋ hityen. \s1 Al Kuruŋ diliŋde huwak heŋ heŋ beleŋ \p \v 21 Niŋgeb Al Kuruŋ diliŋde al huwak heŋ heŋ beleŋ hoyaŋ dikala dirtiŋ hi. Gobe Moseyen saba moŋ. Beleŋ goke bikkeŋ Mose beleŋ sabamiŋde tagalyiŋ, irde Al Kuruŋyen mere basaŋ mar porofet wor goke tagalamiŋ. \v 22 Niŋgeb al kura Yesu Kristu niŋ dufaymiŋ tareŋ irnayiŋ marbe tumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋ al huwak yinyeŋ. Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar bana kurabe huwak, munaŋ kurabe huwak moŋ ma yinyeŋ. Tumŋaŋ tuŋande ala al huwak yinyeŋ. \v 23 Fudinde, al tumŋaŋ Al Kuruŋ diliŋde mata buluŋ titiŋ ala geb, Al Kuruŋyen tareŋ turŋuŋ yaŋ bana epte ma hitek haŋ. \v 24 Gega Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yirde hiyen geb, Yesu Kristu beleŋ yumulgaŋ teŋ teŋ beleŋ kirtiŋ goyen gama irde hinayiŋ marbe al huwak yeŋ yinyeŋ. Goyenbe gwahade heŋ heŋ gobe muruŋgem moŋ, duliŋ gwahade hinayiŋ. \v 25 Al Kuruŋbe al kura Yesu Kristu beleŋ yeŋ ge teŋ darim wok irde kamyiŋ goke dufaymiŋ tareŋ irkeb mata buluŋmiŋ halde yuneŋ yeŋ Yesu goyen teŋ kerke katyiŋ. Irde alyen mata buluŋ niŋ teŋ dapŋa gasa yirde Al Kuruŋ galak irtiŋ yara hiriŋ. Al Kuruŋ beleŋ go tiyyiŋ gobe matamiŋ huwak goyen Urmiŋ uliŋde kawan forok iryiŋ. Kawan forok iryiŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋ al mata buluŋ teŋ hinhan goyen goke ma nurde araŋeŋ bearar ma teŋ gote muruŋgem ma yuneŋ hinhinde mat gogo matamiŋ huwak goyen kawan forok iryiŋ. \v 26 Al Kuruŋ beleŋ Yesu uliŋde mata buluŋniniŋ gote muruŋgem unyiŋ gobe Al Kuruŋbe al huwak goyen kawan dikala dird dird niŋbe gogo tiyyiŋ. Gwaha tiyyiŋ al gobe al huwak wor po. Irde al kura Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irnayiŋ marbe tumŋaŋ al huwak yeŋ yinyeŋ goyen kawan dikala direŋ yeŋbe gogo tiyyiŋ. \p \v 27 Niŋgeb neŋ albe da mataniniŋ goke turuŋ turuŋ teŋ hitek? Irde belŋeŋ damiŋ go goyen gama irde al huwak hetek? Moseyen saba gama irde Al Kuruŋ diliŋde al huwak hetek? Epte moŋ! Yesu niŋ dufayniniŋ tareŋ irteke gab Al Kuruŋ beleŋ al huwak yeŋ dinyeŋ. \v 28 Fudinde, albe epte ma Moseyen saba gama irde Al Kuruŋ diliŋde al huwak henayiŋ yeŋ nurde hite. Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde gab al huwak henayiŋ yeŋ nurde hite. \v 29 Be, Al Kuruŋ gayen Yuda marte Al Kuruŋ po? Yeŋbe al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ gote Al Kuruŋ moŋ? Moŋ geb! Yeŋbe al miŋ hoyaŋ gote Al Kuruŋ manaŋ geb. \v 30 Ga yihim gabe Al Kuruŋbe uŋkureŋ po geb, gago yihim. Niŋgeb Yuda mar guba yeŋ haŋyen goya al miŋ hoyaŋ guba ma yeŋ haŋyen goya goyen Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irnayiŋbe tumŋaŋ Al Kuruŋ diliŋde huwak yeŋ yinyeŋ. \v 31 Be, gwahade niŋgeb neŋbe Yesu niŋ dufayniniŋ tareŋ irde hityen geb, Moseyen sababe pel irde mali mali mata titek? Moŋ, epte ma gwaha titek. Neŋ beleŋ Yesu niŋ dufayniniŋ tareŋ irde hitekbe Moseyen saba gote miŋ kuruŋ goyen tumŋaŋ gama irde pasi hetek. \c 4 \s1 Abrahambe al huwak \p \v 1 Be, Abrahambe neŋ Yuda marte asininiŋ. Niŋgeb Abrahambe daha tiyyiŋ goyen goke nurtek. Gogab Yesu Kristu niŋ dufay saŋiŋ ird ird mata goyen bebak titek. \v 2 Be, Abrahambe mata igiŋ teŋ hinhin gore Al Kuruŋ diliŋde al huwak iryiŋ manhan matamiŋ goke yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ tiwoŋ. Gega matamiŋ goke kura Al Kuruŋ diliŋde turuŋ turuŋ titek moŋ hinhin. \v 3 Niŋgeb goke Al Kuruŋyen asaŋde dahade katiŋ hi? Merebe gahade: “Abraham go Al Kuruŋ beleŋ mere iryiŋ goyen fudinde yeŋ nurdeb dufaymiŋ tareŋ iryiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ go keneŋbe al huwak yeŋ nurd unyiŋ,” yitiŋ hi. \p \v 4 Be, al kura meteŋ tikeb meteŋ gote miŋ al gore muruŋgem unyeŋ. Niŋgeb muruŋgem gobe meteŋ tiyyeŋ gote damum geb, duliŋ una ma yetek. \v 5 Goyenpoga Al Kuruŋbe al kura mata igiŋ tiyyeŋ goke al huwak ma inyeŋ. Gwahade yarabe al kura Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋ mar goyen igiŋ al huwak yiryeŋ yeŋ nurde yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ irkeb goke Al Kuruŋ beleŋ al go al huwak yeŋ nurd unyeŋ. \v 6 Niŋgeb Israel marte doyaŋ al kuruŋ Dewit manaŋ al kura Al Kuruŋ beleŋ al gote meteŋ dahade tiya goke ma nurdeb al huwak inyeŋ al gobe Al Kuruŋ beleŋ guram irde saŋiŋ irtiŋ al wor po yeŋ nurdeb gaha yiriŋ: \q1 \v 7 “Al kura Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋmiŋ halde uneŋbe mata buluŋ miŋmoŋ inyeŋ al gobe amaŋeŋ wor po nurde hiyeŋ. \q1 \v 8 Irde al kura Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋmiŋ goke ma nuryeŋ al gobe amaŋeŋ wor po nurde hiyeŋ,” yitiŋ hi. \rq Tikiŋ 32:1-2\rq* \p \v 9 Be, Al Kuruŋ beleŋ gwaha mat guram yirde tareŋ yirtek marbe Yuda mar guba yeŋ haŋyen goyen po guram yiryeŋ? Ma, al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ guba ma yeŋ haŋyen goyen manaŋ guram yiryeŋ? Tumŋaŋ guram yiryeŋ geb. Be, Abraham niŋ nurnaŋ. Neŋbe, “Abraham beleŋ Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ irke Al Kuruŋ beleŋ al huwak inyiŋ,” yihit. \v 10 Gega Abrahambe daha naŋa Al Kuruŋ diliŋde al huwak hiriŋ? Guba yiriŋ kamere ma guba ma yiriŋya? Yeŋ al huwak hiriŋ gobe guba ma yiriŋya al huwak hiriŋ. \v 11 Irdeb kame gab guba yiriŋ. Guba yiriŋ gobe yeŋ beleŋ guba ma yeŋya Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iryiŋ goke teŋ Al Kuruŋ beleŋ al huwak inyiŋ gobe fudinde yeŋ bebak teŋ teŋ niŋ gogo guba yiriŋ. Niŋgeb yeŋbe al kura guba ma yitiŋ gega, Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ irde haŋ mar kuruŋ gote naniŋ hitiŋ hi. Gobe go mar goyen Al Kuruŋ diliŋde al huwak yeŋ nurd yuneŋ yeŋbe gogo Al Kuruŋ beleŋ Abraham goyen gwaha iryiŋ. \v 12 Irde Abrahambe al guba yeŋ haŋyen marte naniŋ manaŋ. Goyenbe tumŋaŋ moŋ. Guba yitiŋ mar bana goŋ al kura Abraham beleŋ guba ma yeŋya Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ iryiŋ mata goyen gama irde haŋ mar gote naniŋ hitiŋ hi. \s1 Al Kuruŋbe biŋa tiyyiŋ goyen gama iryiŋ \p \v 13 Be, Abrahamya foŋeŋmiŋ yagoyabe kame megeŋ kuruŋ gayen teŋ gote miŋ mar henayiŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ Abraham diliŋde biŋa tiyyiŋ gobe Abraham gore Moseyen saba gama irde hike gogo biŋa tiyyiŋ? Moŋ. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irke gab al huwak ineŋbe gogo biŋa tiyyiŋ. \v 14 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ goyen Moseyen saba gama irde ga tetek manhan Al Kuruŋ niŋ dufay tareŋ ird ird gobe miŋ miŋmoŋ hewoŋ. Irde Al Kuruŋ beleŋ Abraham hitte biŋa tiyyiŋ goyen wor miŋ miŋmoŋ hewoŋ. Goyenpoga gwahade moŋ. \v 15 Moseyen sababe hi gega, al beleŋ goyen ma gama irde hikeb goreb Al Kuruŋyen bearar bana yukuŋ hiyen. Goyenbe Moseyen saba goyen miŋmoŋ manhan al beleŋ mata kura tike mata buluŋbe gogo taha ma ineŋ hiwoŋ. \p \v 16 Niŋgeb albe Yesu Kristu niŋ dufaymiŋ tareŋ irke gab Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋ detmiŋ yuneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goyen yunyeŋ. Gogab Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yirdeb detmiŋ duliŋ yuneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goyen Abrahamyen asem weŋ dufaymiŋ yeŋ ge saŋiŋ irnayiŋ mar goyen tumŋaŋ fudinde wor po tenayiŋ. Al kura Yuda mar Moseyen saba bana haŋ gore Yesu Kristu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ kenem yeŋbe Abrahamyen dirŋeŋ weŋ geb, Al Kuruŋ beleŋ yeŋ ge biŋa tiyyiŋ goyen tenayiŋ. Irde al kura al miŋ hoyaŋ Moseyen saba bana ma haŋ gore Yesu Kristu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ kenem yeŋ wor Abrahamyen dirŋeŋ weŋ geb, yeŋ wor tenayiŋ. \v 17 Niŋgeb gokeb Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: “Ne beleŋ al miŋ kurayen kurayen kame forok yenayiŋ kuruŋ gote asem girhem,” yitiŋ. Niŋgeb Abraham gobe Al Kuruŋ diliŋdeb adoniniŋ. Abraham gobe Al Kuruŋ beleŋ al kamtiŋ wor igiŋ yisaŋ hiyyeŋ, irde det miŋmoŋ wor pore mat det forok yiryeŋ yeŋ dufaymiŋ yeŋ ge saŋiŋ iryiŋ. \v 18 Abrahambe gwaha mat kura diriŋ miŋyaŋ heweŋ yeŋ ma nurde hinhinya goyenter Al Kuruŋ beleŋ biŋa teŋya, “Asige yagobe budam wor po henayiŋ,” inyiŋ goyen fudinde yeŋ nurde diriŋ niŋ doyaŋ heŋ hinhin. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ inyiŋ gwahade po, al miŋ kurayen kurayen kuruŋ gote asem hiriŋ. \v 19 Be, yeŋ hitte diriŋ forok ma yekeyabe damam 100 heŋ alik buluŋ po heŋ gwaha mat kura diriŋ forok irtek ma hiriŋ. Irde berem Sara wor gwahade po diriŋ yad yad nalumbe fole wor po tiyyiŋ. Gega Abrahambe Al Kuruŋ beleŋ diriŋ ma nuneŋ hi yeŋ dufaymiŋ tareŋ ird ird goyen yul ma yiriŋ. \v 20-21 Yeŋbe Al Kuruŋ beleŋ yeŋ ge biŋa tiyyiŋ goke hekkeŋ nurdeb dufay budam ma iryiŋ. Irdeb Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ kuruŋ goyen igiŋ forok irde nunyeŋ yeŋ nurde hinhin geb, yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ irde hinhin gore saŋiŋ irkeb Al Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ irde hinhin. \v 22 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ dufaymiŋ tareŋ goyen keneŋbe, “Yeŋbe al huwak,” yiriŋ. \v 23 Goyenbe Al Kuruŋ beleŋ asaŋmiŋde mere bilmiŋ “Yeŋbe al huwak,” yiriŋ gobe Abraham yeŋ ge po ma yiriŋ. \v 24 Mere gobe neŋ gayen gake manaŋ yiriŋ. Neŋbe Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu kamyiŋde mat isaŋ hiriŋ al Al Kuruŋ goke dufayniniŋ tareŋ irde hite geb, al huwak yeŋ nurd dunyeŋ. \v 25 Yesube nende mata buluŋ niŋ teŋ kamyiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ neŋ gayen diliŋde al huwak dire yeŋ Yesu go kamyiŋde mat isaŋ heke huwaryiŋ. \c 5 \s1 Al huwak heŋ heŋ niŋ hoy diryiŋ \p \v 1 Be, gwahade niŋgeb Yesu niŋ dufayniniŋ saŋiŋ irtekeb Al Kuruŋ beleŋ al huwak dinyiŋ. Niŋgeb neŋbe Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristu hitte mat Al Kuruŋya awalikde hite. \v 2 Neŋ beleŋ Yesu niŋ dufayniniŋ tareŋ irtekeb Yesu Kristu gore Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dird dird bana hurkuŋ hurkuŋ beleŋ kerd dunyiŋ. Irkeb neŋbe go bana hite gago. Irde kame Al Kuruŋyen tareŋ turŋuŋ yaŋ bana hitek yeŋ nurde goke doyaŋ heŋ hite geb, amaŋ heŋ hityen. \v 3 Irde kanduk kurayen kurayen yeneŋ hite gega, amaŋ heŋ hityen. Gobe kanduk gore saŋiŋ dirkeb kanduk hoyaŋ kura wayyeŋ gega, yul ma yeŋ hitek, \v 4 irde kanduk yeneŋ yul ma yetekbe mata buluŋ titek dufay goyen igiŋ fole irde hitek, irde mata buluŋ titek dufay goyen igiŋ fole irde hitekbe kame Al Kuruŋ beleŋ goke igiŋ igiŋ diryeŋ yeŋ goke doyaŋ heŋ hitek geb, gogo kanduk kurayen kurayen yeneŋ hityen gega, amaŋ heŋ hityen. \v 5 Be, Holi Spirit Al Kuruŋ beleŋ dunyiŋ gore Al Kuruŋ beleŋ neŋ gayen bubulkuŋne wor po yeŋ nurde duneŋ hiyen goyen fe wogortiŋ yara irde dunyiŋ. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ igiŋ igiŋ diryeŋ yeŋ goke doyaŋ heŋ heŋ gobe miŋ miŋmoŋ yeŋ ma nurde hite. \p \v 6 Fudinde, neŋbe mata buluŋ bana po heŋ gwaha mat kura nindikeŋ sope irtek miŋmoŋ wor po hitekeyabe Al Kuruŋ beleŋ nalu goyenter gwaha tiyeŋ yiriŋyab Yesu Kristu beleŋ Al Kuruŋ ma nurd uneŋ mata buluŋ teŋ haŋ mar niŋ teŋ kamyiŋ. \v 7 Fudinde, al kura al huwak kura goke teŋ igiŋ kameŋ yeŋ yeŋbe meteŋeŋ wor po. Al igiŋ kura goke teŋ igiŋ kamtek yeŋ haŋ mar wor budam moŋ, yuŋkureŋeŋ po haŋ. \v 8 Goyenpoga Yesu Kristube neŋ gayen mata buluŋ bana po hitekeya neŋ ge teŋ kamyiŋ. Al Kuruŋbe neŋ gayen bubulkuŋne wor po yeŋ nurde duneŋ hiyen goyen gwaha matbe dikala dirtiŋyen hi. \p \v 9 Niŋgeb neŋbe Yesu Kristu beleŋ darim wok irde kamyiŋ go hende al huwak hitiŋ geb, kame Al Kuruŋyen bearar bana mat neŋ gayen fudinde wor po dade siŋa diryeŋ. \v 10 Bikkeŋ neŋ gayenbe Al Kuruŋyen asogo hinhet gega, Urmiŋ teŋ kerke kateŋ kamyiŋde matbe Al Kuruŋya awalik hitiriŋ. Gega Urmiŋbe bida ma heŋ huwaryiŋ geb, Al Kuruŋ beleŋ kame daha diryeŋ? Dumulgaŋ po tiyyeŋ geb! \v 11 Goyenbe go po moŋ. Neŋbe Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristu beleŋ Al Kuruŋya awalik dirtiŋ hite geb, goke gayenterbe Al Kuruŋya heŋ amaŋeŋ nurde hite. \s1 Adamya Yesu Kristuya \p \v 12 Be, gwahade goyen po al uŋkureŋ Adam beleŋ mata buluŋ tikeb mata buluŋ megen gar forok yiriŋ. Irkeb mata buluŋ gote muruŋgembe kamde kamde mata forok yiriŋ. Irkeb gor mat al tumŋaŋ mata buluŋ teŋ hinhan geb, tumŋaŋ kamde kamde bana po hinhan. \v 13 Be, Moseyen saba ma forok yiriŋya wor mata buluŋbe hinhin. Gega goyenterbe mata buluŋ teŋ hinhan gobe mata buluŋ yeŋ ma nurde hinhan. \v 14 Goyenpoga Adamyen nalure mat waŋ Moseyen nalure hinhan mar wor tumŋaŋ kamamiŋ. Al kura Adam beleŋ Al Kuruŋyen mere pel irde mata buluŋ tiyyiŋ gwahade ma tiyamiŋ mar wor tumŋaŋ kamde kamde mata gote yufuk bana hinhan. \p Niŋgeb Adambe matamiŋ gote igineŋ buluŋ goyen alya bereya megen haŋ kuruŋ gayen hitte forok iryiŋ al. Gega al kura kame forok yiriŋ al gobe matamiŋ gote igineŋ igiŋ goyen alya bereya kuruŋ gayen hitte forok iryiŋ. Niŋgeb Adambe mata buluŋ forok iryiŋ al, munaŋ kame wayyiŋ al gobe mata igiŋ forok iryiŋ al. \v 15 Gega Al Kuruŋyen buniŋeŋ dufay goya Adamyen mata buluŋyabe tuŋande moŋ, hoyaŋ hoyaŋ. Fudinde, al uŋkureŋ Adam gote mata buluŋde mat al budam kamde hinhan. Goyenpoga Al Kuruŋ beleŋ al buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yirde yirde gobe kuruŋ wor po, mata buluŋ gote folek wor po. Irde al uŋkureŋ Yesu Kristu gore al buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yirde kamyiŋ go wor kuruŋ wor po. Yeŋ kamyiŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ detmiŋ damum moŋ duliŋ al yunyiŋ go goyen. \v 16 Be, det yuneŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ damum moŋ duliŋ al yuntiŋ gobe al uŋkureŋ Adam beleŋ mata buluŋ tike gote muruŋgem titiŋ gwahade yara moŋ. Gobe gahade: al uŋkureŋ beleŋ mata buluŋ tikeb gor mat al merem yaŋ yirde muruŋgem yuneŋ yuneŋ mata forok yiriŋ. Goyenpoga al budam mata buluŋ kurayen kurayen titiŋ mar hitte Al Kuruŋ beleŋ detmiŋ damum moŋ duliŋ yuntek goyen yunkeb goreb Al Kuruŋ diliŋde al huwak yiryiŋ. \v 17 Be, al uŋkureŋ Adam beleŋ mata buluŋ tiyyiŋde matbe matamiŋ goke teŋ albe kamde kamde mata yufuk bana hinhan. Gega al kura Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yird yird bana heŋ al huwak hitiŋ marbe Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ det kuruŋ gayen doyaŋ yirde hinayiŋ. Mata gobe al uŋkureŋ Yesu Kristu beleŋ forok iryiŋ. Al huwak heŋ heŋ gobe det kura Al Kuruŋ beleŋ damum moŋ duliŋ al yuneŋ yiriŋ go goyen. \v 18 Niŋgeb Adamyen mata buluŋ uŋkureŋ\f + \fr 5:18 \ft Al Kuruŋ beleŋ mata igiŋya buluŋya bebak teŋ teŋ he igineŋ ma nawayiŋ inyiŋ goyen meremiŋ pel irde niriŋ goke yitiŋ.\f* goyen misiŋdebe al tumŋaŋ mata buluŋ mar heŋ gote muruŋgem tamiŋ gega, Yesu Kristuyen mata huwak uŋkureŋ\f + \fr 5:18 \ft Mata huwak uŋkureŋ gobe Al Kuruŋyen mere gama irde kuruse hende kamyiŋ goke yitiŋ.\f* goreb Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ goyen al tumŋaŋ hitte forok ird yuntiŋ. \v 19 Al uŋkureŋ Adam beleŋ Al Kuruŋyen mere pel iryiŋ go misiŋde al budam mata buluŋ mar hitiŋ gega, al uŋkureŋ Yesu Kristu beleŋ Al Kuruŋyen mere gama iryiŋ go hendebe al budam al huwak henayiŋ. \v 20 Moseyen sababe al tumŋaŋ mata buluŋmiŋ kuruŋ wor po goyen yeneŋ bebak tinaŋ yeŋ duntiŋ. Goyenpoga mata buluŋbe kuruŋ po heŋ hi geb, Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yird yird matabe hubu heŋ hi? Hubu hitiŋ yarabe kuruŋ heŋ mata buluŋ gote tareŋ fole irde hi. \v 21 Gogab mata buluŋ misiŋde albe kamde kamde mata yufuk bana hitiŋeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristu hitte mat Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde al huwak dirkeb Al Kuruŋya hugiŋeŋ hitek. \c 6 \s1 Neŋbe Yesu Kristuya kamtiriŋ \p \v 1 Be, gwahade niŋgeb daha yetek? Al Kuruŋ beleŋ igiŋ igiŋ dird dird goyen kuruŋ po hiwi yeŋbe mata buluŋ teŋ teŋ niŋ bada ma hetek yiniŋ? \v 2 Gwahade moŋ po! Al kamde detmiŋ tumŋaŋ yubul teŋ haŋyen gwahade goyen po, neŋ wor mata buluŋbe tumŋaŋ yubul titiriŋ. Niŋgeb mata buluŋ beleŋ epte ma doyaŋ dirde hiyeŋ geb, megen gar epte ma mata buluŋ teŋ heŋya hitek! \v 3 Neŋbe tumŋaŋ Yesu Kristuya uŋkureŋ heŋ heŋ ge baptais titiriŋ gote miŋbe yeŋya uŋkureŋ heŋ kamtiriŋ yara gobe nurde haŋ gogo. \v 4 Be, neŋbe gwahade po baptais titiriŋ goya goyenbe Yesu Kristuya heŋ kamteke mete dirtiŋ yara hitiŋ. Gogab Yesu Kristu goyen Naniŋ beleŋ saŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋ wor po gore isaŋ hiriŋ gwahade goyen po, neŋ manaŋ gwaha dirke Al Kuruŋ diliŋde al gergeŋ heŋ hitek. \p \v 5 Be, neŋbe gwaha mat Yesu Kristuya uŋkureŋ heŋ kamtiriŋ kenem yeŋ huwaryiŋ gwahade goyen po, neŋ wor fudinde Al Kuruŋ beleŋ disaŋ heke huwartek. \v 6 Niŋgeb Yesu Kristu kuruse hende mayke kamyiŋ goyenter dufayniniŋ bikkek megen niŋ goyen manaŋ kamyiŋ yeŋ nurde hite. Gogab neŋ gayen mata buluŋ beleŋ epte ma wor po danarde boŋ yeke gote yufukde hitek. \v 7 Gobe al kura Yesu Kristuya kuruse hende kamaryum al gobe Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋ bana mat teŋ siŋa iryiŋ geb, gogo mata buluŋ yufuk bana ma hi. \p \v 8 Be, neŋbe Yesu Kristuya tumŋaŋ kamtiriŋ kenem al gergeŋ heŋ yeŋya hite gayenbe fudinde wor po yeŋ nurde hite. \v 9 Gobe Yesu Kristube kamtiŋde mat huwaryiŋ geb, sopte ma kamyeŋ yeŋ nurde hite geb, gago dineŋ hime. Fudinde, kamde kamde mata beleŋ epte ma tanaryeŋ. \v 10 Be, Yesu Kristu kamyiŋ gobe mata buluŋniniŋ pasi ire yeŋbe gogo kamyiŋ. Goyenbe wawuŋ uŋkureŋde po kamyiŋ. Irde Al Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ ird ird niŋ hi. \v 11 Niŋgeb deŋ wor gwahade po kamamiŋ geb, mata buluŋ yufukde ma hite yeŋ nurdeb Yesu Kristuya heŋ Al Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ ird ird niŋ hinayiŋ. \p \v 12 Niŋgeb tubul tike mata buluŋ beleŋ ultiŋ kame kamke bida hetek goyen tanarde ma hiyeŋ. Gwaha ma tinayiŋbe mata buluŋ titek dufay goyen po gama irde hinayiŋ geb. \v 13 Niŋgeb tubul tike ultiŋ kurhan kura gore mata buluŋ teŋ teŋde niŋ det ma hiyyeŋ. Gwaha titŋeŋbe kamtiŋde mat huwarde al gergeŋ hitiŋ haŋ geb, ultiŋ goyen Al Kuruŋ beleŋ mata huwakde niŋ det irde meteŋ unyeŋ yeŋ Al Kuruŋ unnayiŋ. \v 14 Deŋbe Moseyen saba gote yufuk bana ma haŋ. Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde hi bana goŋ haŋ. Niŋgeb mata buluŋ beleŋ epte ma wor po doyaŋ dirde hiyeŋ. \s1 Neŋbe mata huwak teŋ teŋ mar \p \v 15 Niŋgeb daha titek? Neŋbe Moseyen saba gote yufuk bana ma hite, irde Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde hi bana goŋ hite geb, mata buluŋ teŋ hitek? Moŋ, epte ma gwaha titek! \v 16 Be, deŋbe al kurate meteŋ mar dulŋeŋ heŋ yende yufukde hitek yeŋ nurde gwaha tinayiŋbe al gote mere po gama irde meteŋ dulŋeŋ teŋ teŋ mar henayiŋ goyen go ma nurde haŋ? Gwahade goyen po, deŋ beleŋ mata buluŋ gama irde hinayiŋbe gote yufuk bana heŋ Al Kuruŋ diliŋde al kamtiŋ hinayiŋ. Munaŋ Al Kuruŋyen mere nurde gama irde hinayiŋbe gote yufukde heŋ al huwak henayiŋ. \v 17-18 Be, bikkeŋ deŋbe mata buluŋ yufuk bana po heŋ gote meteŋ mar hinhan. Goyenpoga gayenterbe Al Kuruŋyen mere saba dirke nurdeb bitiŋde mat fudinde wor po gama irde haŋ. Irkeb yeŋ beleŋ mata buluŋ bana mat dad siŋa dirde mata huwak yufuk bana dirtiŋ haŋ. Niŋgeb goke Al Kuruŋ igiŋ wor po nurd uneŋ hite. \v 19 Mere tihim gayen dindikeŋ keŋkela bebak titek moŋ geb, megen niŋ marte matare mat momoŋ direŋ tihim. Be, bikkeŋ deŋbe ultiŋ kurhan kura mata buluŋ Al Kuruŋ diliŋde tikiŋ miŋyaŋ goke uneŋ hinhan. Irde mata kura Al Kuruŋyen mere ma nurde haŋyen marte mata gama irke mata buluŋtiŋbe kuruŋ wor po heŋ hinhin. Gwaha teŋ heŋbe mata buluŋ kuruŋ gote yufuk bana po hinhan. Gega gayenterbe ultiŋ goyen tumŋaŋ yumulgaŋ teŋ mata huwak niŋ unnayiŋ. Irdeb yende yufukde heŋ mata huwak teŋ hinayiŋ. Irkeb Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋ dinyeŋ. \p \v 20 Be, bikkeŋ deŋ goyen mata buluŋ yufuk bana heŋ gote meteŋ mar hinhanyabe mata huwak gote yufuk bana ma heŋ mata huwak goke dufay ma heŋ hinhan. \v 21 Go mata teŋ hinhan goke gayenterbe memyak nurde haŋ. Goyenpoga gwaha teŋ hinhanyabe igineŋ igiŋ dahade kura yawaramiŋ? Hubu wor po. Fudinde, mata teŋ hinhan gote muruŋgem funaŋdebe kamde kamde gogo po. \v 22 Gega gayenterbe Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋ bana mat dumulgaŋ tike Al Kuruŋyen meteŋ mar hitiŋ haŋ. Niŋgeb gor mat Al Kuruŋ diliŋde wukkek hetek mata go po teŋ teŋbe kame gote muruŋgembe Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ mata goyen tenayiŋ. \v 23 Gwahade goyen po, mata buluŋ gote muruŋgembe hugiŋeŋ kamde kamde gogo. Munaŋ Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristuya heŋ heŋ goke teŋ detmiŋ kura Al Kuruŋ beleŋ damum moŋ duliŋ duntiŋ gobe yeŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ gogo. \c 7 \s1 Neŋbe Moseyen saba yufuk bana ma hite \p \v 1 Be, kadne yago, deŋbe Moseyen saba nurde haŋ geb merene gayen keŋkela bebak tinayiŋ yeŋ Moseyen saba go hende mere direŋ tihim. Be, albe diliŋ heŋya po Moseyen saba gote yufuk bana hinayiŋ gobe nurde haŋ gogo. \v 2 Be, goke ire uŋyat matare mat dikala direŋ. Be, Moseyen sabarebe bere uŋ yaŋbe uŋ goyen diliŋ hikeyabe uŋ yufuk bana po hiyeŋ. Gega uŋ goyen kamkeb Moseyen sabare bere gobe uŋ goya po hiriryeŋ yitiŋ goyen yufuk bana ma hiyeŋ. \v 3 Niŋgeb uŋ diliŋ hikeya al hoyaŋ hitte kuyeŋ gobe bere gobe leŋfot innayiŋ. Gega uŋ kamkeb Moseyen sabare uŋya po hiriryeŋ yitiŋ goyen yufuk bana ma hiyeŋ geb, al hoyaŋ tiyyeŋ goke leŋfot ma innayiŋ. \p \v 4 Niŋgeb, kadne yago, deŋbe Yesu Kristuya haŋ goke teŋbe yeŋya kuruse hende kamamiŋ yara hamiŋ haŋ geb, Moseyen saba gote yufuk bana ma haŋ. Gwahade hitiŋ yarabe kamtiŋde mat huwaryiŋ al Yesu gote yufuk bana haŋ. Gwahade haŋ gobe gote igineŋ mata igiŋ Al Kuruŋ hitte forok yird uneŋ hiniŋ yeŋbe gogo gwahade haŋ. \v 5 Haŋkapya megen niŋ dufay po gama irde hinhetyabe Moseyen saba gore mata buluŋbe gwahade yeŋ kawan yirde hinhin. Gega mata goyen bebak teŋ yubul titŋeŋbe mata buluŋ goyen teŋ teŋ niŋ bininiŋ harde hinhin. Irkeb dufay buluŋ goyen gama irde mata buluŋ teŋ hiteke gote muruŋgem buluŋ, Al Kuruŋ diliŋde hugiŋeŋ kamde kamde goyen tetek hitiriŋ. \v 6 Goyenpoga gayenter neŋbe Yesu Kristuya kamtiriŋ geb, Moseyen saba gote yufuk bana ma hite. Bikkeŋbe saba gore fere dirtiŋ hinhet gega, gor mat dade siŋa dirtiŋ. Niŋgeb Moseyen saba bikkek asaŋde katiŋ goyen hende huwardeya ma Al Kuruŋ niŋ meteŋ teŋ hite. Holi Spirit beleŋ mata gergeŋ duntiŋ goyen hende huwarde meteŋ teŋ hite. \s1 Moseyen sabaya mata buluŋya \p \v 7 Be, gwahade niŋgeb Moseyen saba gobe buluŋ yetek? Epte moŋ! Moseyen saba gore mata buluŋ nikala ma niryiŋ manhan mata buluŋbe dahade goyen bebak ma timewoŋ. Niŋgeb Moseyen sabare, “Al hoyaŋde det yeneŋ gone yaŋ hemewoŋ yeŋ ma nurnayiŋ,” gwaha ma yitiŋ manhan mata gobe buluŋ yeŋ ma nurmewoŋ. \v 8 Goyenpoga Moseyen sabare, “Al hoyaŋde det yeneŋ gone yaŋ hemewoŋ yeŋ ma nurnayiŋ,” yitiŋ mere goyen nurdeb mata buluŋ go tubul titekdebe mata buluŋ gore bene fakamke al hoyaŋde det yeneŋ gone yaŋ hemewoŋ yeŋ nurd nurd dufay kurayen kurayen forok yeŋ haŋyen. Moseyen saba go miŋmoŋ manhan mata buluŋ wor kamtiŋ yara tareŋ miŋmoŋ hiwoŋ. \v 9 Bikkeŋ Moseyen saba ma nurde hinhemyabe nebe al igiŋ mata buluŋnem moŋ yeŋ nurde hinhem. Gega saba gore gwaha gwaha teŋ hinayiŋ yitiŋ goyen nurmiriŋ gega, saba kuruŋ goyen epte ma keŋkela gama irtek yeŋ bebak teŋbe nebe mata buluŋ al yeŋ nurmiriŋ. Gobe mata buluŋ kamtiŋ goyen sopte gereŋ hitiŋ yara. \v 10 Gor mat nebe Al Kuruŋ diliŋde kamtiŋ hime yeŋ nurmiriŋ. Niŋgeb Moseyen saba gore ne gayen Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ beleŋ kerd nuntiŋ yarabe hugiŋeŋ kamde kamde beleŋ kerd nuntiŋ yeŋ nurmiriŋ. \v 11 Fudinde, mata buluŋ beleŋ usi nird nird beleŋ niŋ naŋkeneŋbe Moseyen saba goyen hende harde usi nirke mata buluŋ teŋ hinhem. Niŋgeb Moseyen sabare, “Mata buluŋ gote muruŋgembe kamde kamde gogo,” yitiŋ go gwahade po, Al Kuruŋ diliŋde kamtiŋ hinhem. \v 12 Niŋgeb Moseyen sababe buluŋ? Moŋ! Moseyen saba go muŋ pobe Al Kuruŋ diliŋde wukkek, irde go bana mere wor wukkek, huwak, irde igiŋ wor po. \p \v 13 Niŋgeb det igiŋ goyen gore ne hitte kamde kamde mata forok irde nunyiŋ? Moŋ, hubu wor po! Mata buluŋ po ga kamde kamde mata forok ird nunyiŋ. Moseyen saba gobe igiŋ gega, mata buluŋ gore po ga saba go hende kamde kamde mata forok ird nunyiŋ. Gobe mata buluŋ go fudinde kawan forok yeŋ yeŋ ge Al Kuruŋ beleŋ tubul tike gogo kamde kamde mata forok ird nunyiŋ. Gogab Moseyen saba bana mere yitiŋde gor matbe mata buluŋ gobe fudinde buluŋ wor po yeŋ kawan henayiŋ. \p \v 14 Be, Moseyen sababe Al Kuruŋ hitte mat watiŋ yeŋ nurde hite. Gega nebe megen niŋ al po, mata buluŋ beleŋ damu nirtiŋ yara yeŋ yufuk bana po himyen. \v 15 Irde mata igiŋ po tiye yeŋ nurde himyen gega, gwaha ma teŋ himyen. Gwaha titŋeŋbe mata gwahade titek ma nirde hiyen goyen po teŋ himyen. Niŋgeb nebe mata gwaha teŋ hime yeŋ ma nurde himyen, kukuwamŋeŋ wor po. \v 16-17 Goyenbe mata kura titek ma nirde hi gega, mata goyen tiyeŋbe mata go teŋ teŋ gote miŋbe ne moŋ. Mata buluŋ ne bana hi gore teŋ hi. Niŋgeb Moseyen saba yiŋgeŋbe igiŋ goyen fudinde yeŋ nurde hime. \v 18 Ga dineŋ hime gabe bene bana dufay igiŋ kura ma hi yeŋ nurde hime geb, gago yeŋ hime. Fudinde, ne megen niŋ al banabe dufay igiŋ kura ma hi. Niŋgeb gogo mata igiŋ titek dufay miŋyaŋ gega, goyen gama irde mata teŋ teŋ gobe meteŋeŋ wor po nirde hiyen. \v 19 Mata igiŋ tiye yeŋ nurde himyen goyen titek yarabe mata buluŋ po teŋ himyen. Mata buluŋ titek ma nirde hiyen gega, goyen po teŋ himyen. \v 20 Niŋgeb ne mata gwaha ma titek nurde himyen mata goyen teŋ himyen gobe nigeŋ ma teŋ himyen. Mata buluŋ teŋ teŋ dufay ne bana hi gore teŋ hiyen. \p \v 21 Niŋgeb go mata gobe nigeŋ wor po keneŋ bebak teŋ himyen. Mata gobe gahade: ne beleŋ mata igiŋ kura tiye yeŋ nureŋ goya goyenbe mata buluŋ teŋ teŋ dufay wor ne bana hi. \v 22 Gobe gahade: Al Kuruŋ beleŋ bene bana dufay igiŋ forok ird nuntiŋ geb, Al Kuruŋyen saba goke amaŋeŋ nurde himyen. \v 23 Goyenpoga bene bana kurhanbe saba hoyaŋ buluŋ kura hi geb, gore mata buluŋ yufukde nerde fere nire yeŋbe Al Kuruŋyen saba bener igiŋ nurd uneŋ himyen goya arde hike nurde himyen. \v 24 Goke teŋbe neb gwaha kura teŋ igiŋ heweŋ yeŋ ma nurde hime geb nigeŋ ge buniŋeŋ wor po nurde hime. Niŋgeb ganuŋ al beleŋ gab mata buluŋ bana po heŋ kattek heŋ hime al gayen nad siŋa nirke igiŋ heweŋ? Hubu wor po! \v 25 Gega Al Kuruŋ beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristu inke ne gayen mata buluŋ bana mat nad siŋa niryiŋ geb, goke amaŋeŋ nurd uneŋ hime. \p Niŋgeb nebe gahade hime: nebe dufay gergeŋ nuntiŋdebe Al Kuruŋyen saba gama irde hime. Gega megen niŋ dufay buluŋ beleŋ manaŋ nuluŋ teŋ hi. \c 8 \s1 Holi Spiritya heŋ heŋ mata \p \v 1 Niŋgeb al kura Yesu Kristuya haŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋmiŋ gote muruŋgem ma yunyeŋ. \v 2 Gobe Yesu Kristuya hireke al gergeŋ nirtiŋ Holi Spirit gote saŋiŋ gore mata buluŋya kamde kamdeyat tareŋ bana mat nad siŋa niryiŋ geb, gago dineŋ hime. \v 3 Neŋbe megen niŋ dufay buluŋ goyen miŋyaŋ mar geb, Moseyen sabare yitiŋ goyen epte ma keŋkela gama irtek hite. Niŋgeb Moseyen saba gore epte ma igiŋ dirtek hinhin. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋniniŋ halde duneŋ yeŋbe Urmiŋ teŋ kerke kateŋbe neŋ gahade ga po heŋ forok yiriŋ. Irde mata buluŋniniŋ ge teŋ yiŋgeŋ Al Kuruŋ galak iryiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ megen niŋ marte mata buluŋ goyen Yesu Kristu uliŋde irde alyen mata buluŋ gote muruŋgem unyiŋ. \v 4 Al Kuruŋ beleŋ meteŋ go tiyyiŋ gobe Moseyen sabare mata huwak niŋ yitiŋ goyen neŋ hitte keŋkela wor po forok yeŋ hiyeŋ yeŋbe meteŋ gogo tiyyiŋ. Niŋgeb neŋbe megen niŋ dufay buluŋ go ma gama irdeb Holi Spirityen dufay po gama irde hityen. \p \v 5 Be, al kura megen niŋ dufay gama irde haŋ marbe uliŋde amaŋ hetek dufay goyen po gama irde hitek nurde haŋyen. Goyenpoga al kura Holi Spirityen dufay gama irde haŋ marbe Holi Spirit beleŋ igiŋ nurde hitek mata goyen po teŋ hitek nurde haŋyen. \v 6 Fudinde, al kura megen niŋ dufay gama irde hiyen al gobe Al Kuruŋ diliŋde kamtiŋ hiyen. Gega Holi Spirit beleŋ dufaymiŋ doyaŋ irde hiyen al gobe Al Kuruŋ diliŋde al gergeŋ heŋ biŋ kamke igiŋ hiyen. \v 7 Gega megen niŋ dufay po gama irde hiyen al gobe Al Kuruŋ asogo irde hiyen. Go al gobe Al Kuruŋyen saba gama ma irde hiyen. Irde epte ma gama irtek hiyeŋ. \v 8 Al gwahade megen niŋ dufay buluŋ beleŋ doyaŋ yirtiŋde po haŋ marbe epte ma wor po Al Kuruŋ beleŋ amaŋeŋ nurtek mata goyen teŋ hinayiŋ. \p \v 9 Gega deŋ banabe Holi Spirit hi geb, megen niŋ dufay beleŋ ma doyaŋ dirde hi. Holi Spirit beleŋ doyaŋ dirde hi. Gega al kura Holi Spirit miŋmoŋ kenem al gobe Yesu Kristuyen al moŋ. \v 10 Gega deŋ goyen Yesu Kristuya haŋ kenem mata buluŋ niŋ teŋ ultiŋbe bida henayiŋ gega, Al Kuruŋ diliŋde al huwak henayiŋ geb tontiŋbe yeŋya hinayiŋ. \v 11 Irde Al Kuruŋ Yesu Kristu kamtiŋde mat isaŋ hiriŋ al gote Holi Spirit beleŋ deŋ bana hi kenem Yesu kamtiŋde mat isaŋ hiriŋ al Al Kuruŋ beleŋ Holi Spirit dunyeŋ. Irke ultiŋ bida henayiŋ goyen kame sopte gergeŋ yirke hugiŋeŋ hinayiŋ. \p \v 12 Niŋgeb, kadne yago, neŋbe yeŋ beleŋ gwaha diryiŋ goke wol hetek mata kura hi. Mata gobe megen niŋ dufay buluŋ ulniniŋde amaŋ hetek goyen ma po gama irde hitek go goyen. \v 13 Gobe megen niŋ dufay gama irde hinayiŋbe Al Kuruŋ diliŋde kamtiŋ hinayiŋ gega, ultiŋde mata buluŋ teŋ teŋ dufay goyen Holi Spirityen tareŋde yubul tinayiŋbe Al Kuruŋya hugiŋeŋ hinayiŋ geb, gago dineŋ hime. \v 14 Be, Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ fudinde wor pobe Al Kuruŋyen Holi Spirit beleŋ doyaŋ yirde yukuŋ hi mar gogo. \v 15 Al Kuruŋ beleŋ Holi Spirit dunyiŋ gobe bikkeŋ kamde kamde niŋ kafura heŋ hinhan dufay bana goŋ sopte mulgaŋ heŋ heŋ ge ma dunyiŋ. Gwahade yarabe dirŋeŋ weŋ heŋ heŋ ge Holi Spirit dunyiŋ. Niŋgeb yende saŋiŋde Al Kuruŋ goyen eke merere, “Ado, Ado” ineŋ hityen. \v 16 Fudinde, Holi Spirit neŋ bana hi goreb bininiŋde wor po, “Deŋbe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ,” dineŋ hiyen. \v 17 Irde neŋbe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ kenem kame yende det gote miŋ mar hiniŋ. Goyenbe kanduk Yesu Kristu beleŋ yinyiŋ gwahade neŋ manaŋ goyen bana hitek. Gogab Al Kuruŋyen tareŋ turŋuŋ yaŋ wor po yeŋ beleŋ Yesu Kristu untiŋ goyen neŋ manaŋ tetek. Irkeb yeŋya neŋya tumŋaŋ Al Kuruŋyen det gote miŋ mar hiniŋ. \s1 Kame Yesu Kristu tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ kentek \p \v 18 Be, Al Kuruŋyen saŋiŋ turŋuŋ yaŋ wor po kame neŋ hitte forok yiyyeŋ gobe igiŋ wor po geb, gayenter kanduk yeneŋ hite gabe det dirŋeŋ yeŋ nurde hite. \v 19 Fudinde, tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ gobe fudinde wor po forok yiyyeŋ geb, megeŋya naŋkiŋya, irde det kuruŋ gayen gare dagehen ga Al Kuruŋ beleŋ dirŋeŋ weŋ kawan forok yirke yentek yeŋ nurdeb goke po doyaŋ heŋ haŋ. \v 20 Megeŋya naŋkiŋya, irde det kuruŋ gayenbe Al Kuruŋ beleŋ dufaymiŋ kiryiŋ goyen gama ird ird niŋ soŋ hamiŋ gobe momŋoŋde ma soŋ hamiŋ. Al beleŋ mata buluŋ tikeb det kuruŋ gayen wor Al Kuruŋyen dufay gama ird ird niŋ soŋ hamiŋ. Gwaha tiyamiŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ gwahade po henayiŋ yeŋ dufay kiryiŋ geb, gogo tiyamiŋ. Goyenpoga sopte igiŋ hetek nalu niŋ doyaŋ heŋ haŋyen. \v 21 Goyen nalureb det kuruŋ gayenbe buluŋ hitiŋde mat Al Kuruŋ beleŋ sopte yade gergeŋ wor po yiryeŋ. Irde Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ gobe mata buluŋ yufukde mat yad siŋa yirke Al Kuruŋyen tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ goyen bana hinayiŋ gwahade goyen po, det kuruŋ gayen wor gwahade po heŋ hinayiŋ. \p \v 22 Be, det kuruŋ Al Kuruŋ beleŋ yiryiŋ gabe buluŋ hitiŋde mat waŋ waŋ gayenter wor buluŋ hitiŋ goyen bana po heŋ uliŋ misiŋ nurde haŋ gobe nurde hite. Yeŋ uliŋ misiŋ nurde haŋyen gobe bere kura diriŋ kawaŋ kere yeŋ uliŋ misiŋ kateŋ hiyen go gwahade goyen. \v 23 Goyenbe yeŋ po moŋ. Neŋ manaŋ bininiŋ bana misiŋ nurde hityen. Neŋbe Al Kuruŋ beleŋ duneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ gote igineŋ meheŋde wor po Holi Spirit goyen titiriŋ mar. Goyenpoga neŋ gayen wor kanduk bana heŋ misiŋ nurde hityen. Irde misiŋ nurde heŋyabe Al Kuruŋ beleŋ neŋ gayen dirŋeŋ weŋ wor po dirde ulniniŋ manaŋ buluŋ hitiŋde mat gergeŋ wor po yiryeŋ yeŋ goke po doyaŋ heŋ hityen. \v 24 Neŋbe kame Al Kuruŋ beleŋ gwaha diryeŋ yeŋ nurde doyaŋ heŋ hinhet geb, Al Kuruŋ beleŋ dumulgaŋ tiyyiŋ. Gega det kura tetek yeŋ goke doyaŋ heŋ hityen goyen bikkeŋ titiŋ kenem goke ma doyaŋ heŋ hitek. Ganuŋ al beleŋ det kura bikkeŋ titiŋ goyen temewoŋ yeŋ nurde goke doyaŋ heŋ hiyeŋ? Hubu wor po. \v 25 Gega neŋbe det kura yawartek goyen go ma yawartiŋ geb, goke doyaŋ heŋ hityen gega, goke piŋeŋ ma heŋ hityen. \p \v 26 Be, neŋ gayen kanduk bana hite gega, Al Kuruŋyen saŋiŋ turuŋ yaŋ wor po goyen goke doyaŋ heŋ heŋ goreb tareŋ dirde hiyen gwahade goyen po, Holi Spirit wor neŋ dufayniniŋ tareŋ moŋ gayen faraŋ durde hiyen. Neŋbe goke kura Al Kuruŋ gusuŋaŋ irtek yeŋ ma nurde hityen gega, Holi Spirit yiŋgeŋ po nende gasuŋ teŋ Al Kuruŋ eseŋ mere irde hiyen. Yeŋbe gwaha teŋ heŋyabe neŋ ge buniŋeŋ wor po nurdeb biŋde misiŋ kuruŋ kateŋ heŋya Al Kuruŋ mere irde hiyen. Misiŋ kateŋ hiyen gobe epte ma gwahade yeŋ nurde tagaltek. \v 27 Irde Holi Spiritbe Al Kuruŋyen alya bereya faraŋ yureŋ yeŋ Al Kuruŋyen dufaymiŋ po gama irde gusuŋaŋ irde hiyen. Niŋgeb neŋ alyen dufay keŋkela keneŋ hiyen al Al Kuruŋbe Holi Spirit beleŋ dufay dahade kerde gusuŋaŋ irde hi goyen keŋkela nurde hiyen. \p \v 28 Irdeb al kura Al Kuruŋ beleŋ dufaymiŋ kerde hoy yirkeb yeŋ ge amaŋeŋ nurde uneŋ haŋ mar hitte mata forok yeŋ haŋ kuruŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ yad bul yirdeb mel goyen igiŋ heŋ heŋ mat yirde hi gobe nurde hite. \v 29 Gobe Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ hetek mar bikkeŋ nurd yuneŋbe Urmiŋ yara henayiŋ yeŋ basiŋa yiryiŋ geb, gogo dirde hi. Gogab Urmiŋ gobe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ hitiŋ mar gote urmiŋ mataliŋ hiyyeŋ. \v 30 Al Kuruŋbe alya bereyamiŋ bikkeŋ basiŋa yirtiŋ goyen hoy yiryiŋ. Irde hoy yirke watiŋ mar goyen al huwak yiryiŋ. Irde al huwak yirtiŋ mar goyen deŋem turŋuŋ yaŋ yiryiŋ. \s1 Al Kuruŋyen amaŋ dufaybe kuruŋ wor po \p \v 31 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ igiŋ gwaha diryiŋ goke daha yetek? Irde Al Kuruŋ beleŋ neŋ faraŋ durde hi kenem ganuŋ al beleŋ asogo dirnayiŋ? Hubu wor po! \v 32 Al Kuruŋbe Urmiŋ yende wor po goyen urne yeŋ be ma hiriŋ. Gwaha titŋeŋbe neŋ megen niŋ mar kuruŋ gake nurde megen gar teŋ kerke kateŋ kamyiŋ. Niŋgeb Yesu Kristu basiŋa irtek wor gogo dunyiŋ geb, det hoyaŋ duneŋ duneŋ niŋ kama hiyyeŋ yeŋ nurde haŋ? Moŋ, kama ma heŋ kuruŋ po duneŋ hiyeŋ. \v 33 Al Kuruŋ yiŋgeŋ po basiŋa yirtiŋ mar goyen al huwak yiryiŋ. Niŋgeb ganuŋ al beleŋ Al Kuruŋ beleŋ basiŋa yirtiŋ mar goyen merem yaŋ yirnayiŋ? Hubu wor po! \v 34 Be, Yesu Kristube neŋ ge teŋ kamyiŋ. Irde kamyiŋde mat huwaryiŋ. Huwardeb Doyaŋ Al Kuruŋ heŋbe Al Kuruŋ haniŋ yase beleŋ mat keperde neŋ ge teŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hi. Niŋgeb ganuŋ al beleŋ merem yaŋ dirde gote muruŋgem buluŋ dunyeŋ? Hubu wor po! \v 35 Irde ganuŋ al beleŋ Yesu Kristu beleŋ bubulkuŋne wor po yeŋ nurd duneŋ hi bana goŋ mat dad siŋa diryeŋ? Hubu wor po! Kanduk kurayen kurayen yeneŋ hitek, ulniniŋ misiŋ kateŋ hitek, al hoyaŋ beleŋ buluŋ buluŋ dirde hinayiŋ, biŋge kamde hitek, ulniniŋ umŋa miŋmoŋ hitek, det buluŋ kura forok yeŋ buluŋ dirtek hinayiŋ, irde fuleŋa mata forok yeŋ hinayiŋ kuruŋ gore Yesu Kristu beleŋ neŋ gayen bubulkuŋne wor po yeŋ nurd duneŋ hi goyen igiŋ walnayiŋ? Epte moŋ! \v 36 Niŋgeb yeŋ ge kanduk gwahade yentek goke Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Ge goke teŋ neŋbe hugiŋeŋ al beleŋ mudunke kamtek belŋeŋde po kuŋ hityen. \q1 Irde neŋbe sipsip gasa yirke kamde haŋyen go gwahade goyen hityen,” yitiŋ. \rq Tikiŋ 44:22\rq* \m \v 37 Be, neŋbe yitiŋ gwahade po kanduk bana hityen gega, neŋ gayen bubulkuŋne wor po yeŋ nurd duneŋ hi al Yesu Kristu faraŋ durke kanduk karkuwaŋ gwahade goyen fole wor po yirde hityen. \v 38 Fudinde, Al Kuruŋ beleŋ neŋ ge amaŋeŋ wor po nurd duneŋ hi. Niŋgeb dufaynerbe fudinde wor po gahade nurde hime: kamtek ma hitek yara kura, Al Kuruŋyen miyoŋ wet ma uŋgura, haŋka ma kame, irde det saŋiŋ miŋyaŋ yara kura, \v 39 irde det naŋkiŋde niŋ wet ma det megeŋ biŋde niŋ wet ma det megen gar niŋ kurayen kurayen gore Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristu niŋ teŋ Al Kuruŋ beleŋ neŋ bubulkuŋne wor po yeŋ nurd duneŋ hiyen goyen epte ma wor po walnayiŋ. \c 9 \s1 Israel mar \p \v 1 Be, nebe Yesu Kristuya har geb, mere dineŋ hime gabe fudinde dineŋ hime. Usi ma wor po teŋ hime. Bener fudinde yeŋ nurdeya dineŋ hime. Holi Spirit wor merene gayen fudinde yeŋ nurde hi. \v 2 Be, bene biŋdebe Israel mar niŋ hugiŋeŋ kandukŋeŋ nurdeb buniŋeŋ wor po nurde himyen. \v 3 Niŋgeb nigen miŋde niŋ alya bereya goyen faraŋ yurmewoŋ wor po yeŋ nurde himyen. Goke teŋbe beleŋ kura hi kenem mel gore nere gasuŋ teŋ Yesu Kristu nurd unkeb nebe yende gasuŋ teŋbe Yesu Kristu tubul teŋ gisaw kuŋbe Al Kuruŋyen bearar bana heŋ yeŋ nurde himyen. \v 4 Be, nigen miŋde niŋ albe Israel mar gogo. Mel gobe Al Kuruŋ beleŋ dirŋeŋ weŋ yirke tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ goyen bana hinhan. Al Kuruŋbe mel goya biŋa kura tareŋ po teŋbe Moseyen saba manaŋ yunyiŋ. Irde Al Kuruŋyen ya balem bana doloŋ ird ird mata yikala yiryiŋ. Irde mel goyen gwaha gwaha yireŋ yeŋ biŋa hoyaŋ hoyaŋ manaŋ teŋ hinhin. \v 5 Mel gobe Yuda marte hakwamiŋ wor po miŋde mat watiŋ. Yesu Kristu wor yeŋ goyen miŋde mat watiŋ. Yesu Kristube Al Kuruŋ, det kuruŋ gayen doyaŋ yirde hi al. Niŋgeb yeŋ po ga hugiŋeŋ turuŋ irde hitek hi. Fudinde wor po. \p \v 6 Be, Israel mar gobe tumŋaŋ Yesuyen alya bereya Israel mar fudinde wor po hewoŋ gega, gwahade ma haŋ. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ mel goyen hitte biŋa tiyyiŋ gobe sorkok hiriŋ yeŋ nurtek? Moŋ, sorkok ma hiriŋ. Israel marbe Al Kuruŋ beleŋ basiŋa yiryiŋ gega, tumŋaŋ ma basiŋa yiryiŋ. Al kura po basiŋa yiryiŋ geb, gogo al tumŋaŋ ma Yesuyen alya bereya hitiŋ. \v 7 Mel gobe tumŋaŋ Abrahamyen miŋde mat watiŋ gega, go kuruŋ gobe tumŋaŋ Abrahamyen dirŋeŋ weŋ ma hamiŋ. Gokeb bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ, “Aisakyen miŋde mat forok yeŋ hinayiŋ go muŋ po gab diriŋge weŋ henayiŋ,” inyiŋ gogo. \v 8 Niŋgeb mere gote miŋbe Abrahamyen dari po gama irde diriŋ forok yitiŋ gobe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ moŋ. Munaŋ Al Kuruŋ beleŋ Abraham hitte biŋa tiyyiŋ goyen gama irde diriŋ forok yitiŋ go po ga Abrahamyen dirŋeŋ weŋ wor po. \v 9 Be, Al Kuruŋ beleŋ Abraham hitte biŋa tiyyiŋ mere gobe gahade: “Dama kura imoyenter nalu kirtiŋ hi goyenter gab sopte mulgaŋ heŋ ge hitte wayeŋ. Goyenterbe berge Sarabe diriŋ al diriŋ kura kawaŋ kiryeŋ,” yitiŋ hi. \p \v 10 Goyenbe go muŋ po moŋ. Aisak berem Rebeka urmiŋ waraŋ gote naniŋbe uŋkureŋ Aisak po. Aisak gobe neŋ Israel mar kuruŋ gate asininiŋ. \v 11-12 Goyenbe Aisak urmiŋ waraŋ kalpaŋ goyen forok yeŋ miŋmoŋdebe Al Kuruŋ beleŋ Rebeka goyen, “Itiŋbe kuliŋde meteŋ al hiyyeŋ,” inyiŋ. Go mere gobe diriŋ irawa go kawaŋ heŋ mata igiŋ daw ma buluŋ daw goyen tike yeneŋya ma gwaha yiriŋ. Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋ dufaymiŋ kiryiŋ go po gama irde kuliŋ go basiŋa iryiŋ. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ gwaha iryiŋ gobe yeŋbe alyen mata keneŋbe basiŋa ma yirde hiyen, dufaymiŋde igiŋ nurd yuneŋbe basiŋa yirde hiyen goyen dikala dirde hi. \v 13 Niŋgeb mata goke Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Nebe Yekop goyen bubulkuŋne wor po yeŋ nurde uneŋ hime. \q1 Munaŋ Isobe gwahade ma nurd uneŋ hime,” yitiŋ. \rq Malakai 1:2-3\rq* \p \v 14 Niŋgeb daha yetek? Al Kuruŋ beleŋ go tiyyiŋ goke teŋ yeŋbe mata huwak ma tiyyiŋ yetek? Epte moŋ! \v 15 Al Kuruŋ beleŋ matamiŋ goke teŋ Mose gaha inyiŋ: \q1 “Dufayner al kura buniŋeŋ ire yeŋbe gwaha po ireŋ. \q1 Irde al kura igiŋ ire yeŋbe gwaha po ireŋ,” yitiŋ hi. \rq Yumulgaŋ 33:19\rq* \m \v 16 Niŋgeb Al Kuruŋ yiŋgeŋ po gab ganuŋ al kura buniŋeŋ ire yeŋbe gwaha iryeŋ. Munaŋ al beleŋ dufaymiŋde Al Kuruŋ beleŋ basiŋa nirwoŋ yeŋ nuryeŋ, irde mata igiŋ teŋ himeke gab gwaha niryeŋ yeŋ kurut yeŋ hiyeŋ gore epte ma Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ iryeŋ. \v 17 Al Kuruŋbe matamiŋ gwahade geb, Isip naŋa doyaŋ al kuruŋ Fero gobe meremiŋ pel ird ird niŋ basiŋa irdeb gaha inyiŋ: “Ge hittebe saŋiŋne turŋuŋ yaŋ wor po goyen kawan forok irmeke al megen hike kwa kuruŋ gore nurdeb ne niŋ nurnayiŋ yeŋ dufay kerdeb gogo ge gayen doyaŋ al kuruŋ girmiriŋ,” inyiŋ. \v 18 Niŋgeb Al Kuruŋbe dufaymiŋde al kura buniŋeŋ ire yeŋbe buniŋeŋ iryeŋ. Irde al kura meremiŋ pel ird ird niŋ tonaŋ tareŋ ire yeŋbe gwahade po iryeŋ. \p \v 19 Be, Al Kuruŋbe gwahade hi goke al kura dufaymiŋ soŋ hekeb, “Al Kuruŋ beleŋ neŋ gayen mata gwaha gwaha teŋ hinayiŋ yeŋ yiŋgeŋde dufay po gama irde basiŋa dirtiŋ kenem daha mat dufaymiŋ waltek? Epte moŋ! Niŋgeb mata buluŋ teŋ hityen gobe nindikeŋ ma forok yirde hityen gega, daniŋ Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋniniŋ ge merem yaŋ dirde hiyen? Gobe igiŋ moŋ,” yeŋ haŋyen. \v 20 Goyenpoga deŋbe al dahade geb, gwaha yeŋ haŋ? Neŋ al megen niŋ gare Al Kuruŋ beleŋ dufaymiŋ gama irde daha kura diryeŋ goyen goke epte ma, “Daniŋ gahade diraŋ?” intek. Mata gobe det kura al kura beleŋ iryeŋ gore tigiri teŋbe iryeŋ al goyen, “Daniŋ gahade niraŋ?” ma inyeŋ go gwahade goyen. \v 21 Be, kuwe yase yird yird albe woŋa teŋ kuwe yase gwahade yireŋ yeŋ nurdeb dufaymiŋ go po gama irde yiryeŋ. Kuwe yase kura meteŋ kuruŋ uneŋ uneŋyen ireŋ yeŋbe gwahade po iryeŋ. Munaŋ kuwe yase kura meteŋ mali untek goyen ire yeŋbe igiŋ ala iryeŋ. \p \v 22 Niŋgeb Al Kuruŋ wor mata gwahade goyen po teŋ hiyen. Yeŋbe mata buluŋ mar goyen beararmiŋ kawan po kennayiŋ, irde tareŋmiŋ wor keneŋ bebak tinayiŋ yeŋ nurde gwamuŋ yure yeŋbe igiŋ gwamuŋ yuryeŋ. Gega yeŋbe bemel ma gwaha yirde ulyaŋde doyaŋ heŋ heŋ niŋ piŋeŋ ma irde hiyen. Gobe dufaymiŋ po gama irde gwaha teŋ hi geb, al kura beleŋ goke epte ma innayiŋ. \v 23 Munaŋ al kura Al Kuruŋyen buniŋeŋ dufay bana po haŋ mar goyen kurabe neŋ gago. Neŋbe Al Kuruŋyen saŋiŋ turŋuŋ yaŋ wor po goyen kennayiŋ yeŋ bikkeŋ gitik diryiŋ geb, tareŋmiŋ turŋuŋ yaŋ goyen neŋ gayen dikala direŋ yeŋ nurde hinhin. Goyenbe al kura beleŋ epte ma, “Daniŋ yeŋ po gwaha yirde hi?” innayiŋ. \v 24 Neŋbe Al Kuruŋ beleŋ hoy diryiŋ gega, al miŋ uŋkureŋde mat po ma hoy diryiŋ. Neŋ kurabe Yuda mar, kurabe al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ gayen hoy diryiŋ. \v 25 Al Kuruŋ beleŋ gwaha diryiŋ goke mere basaŋ almiŋ kura Hosea beleŋ Al Kuruŋyen mere gahade kayyiŋ: \q1 “Ne beleŋ alya bereya nere ma hinhan goyen yadeb ‘Nere alya bereya,’ yineŋ. \q1 Irde al miŋ hoyaŋ goyen bubulkuŋne wor po yeŋ ma nurd yuneŋ hinhem goyen yadebe ‘Diriŋne yago, bubulkuŋne wor po’ yineŋ.” yitiŋ hi. \rq Hosea 2:23\rq* \b \m \v 26 Irdeb, \q1 “Naŋa kurar kura Al Kuruŋ beleŋ, ‘Deŋbe nere alya bereya moŋ,’ yinyiŋde gor po kamebe, \q1 ‘Mel gabe Al Kuruŋ gwahader hitiŋ gote alya bereya’ yinyeŋ,” yitiŋ hi. \rq Hosea 1:10\rq* \b \m \v 27 Be, Al Kuruŋyen mere basaŋ al Aisaia beleŋ Israel mar niŋ gahade tareŋ po tagalyiŋ: \q1 “Israel marbe budam wor po, makaŋde niŋ sawsawa yara. \q2 Goyenpoga Al Kuruŋ beleŋ al tumŋaŋ ma yawaryeŋ, al tapum muŋ po yawaryeŋ. \q1 \v 28 Gobe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ alya bereya megen haŋ kuruŋ goyen hitte mere tiyyiŋ gote igineŋ araŋ po forok iryeŋ geb gogo,” yitiŋ hi. \rq Aisaia 10:22-23\rq* \p \v 29 Mere gobe Aisaia beleŋ asaŋmiŋ bana goŋ meheŋ beleŋbe gahade kayyiŋ goya tuŋande. Meremiŋbe gahade: \q1 “Doyaŋ Al Kuruŋ saŋiŋmiŋ kuruŋ wor po beleŋ diriŋniniŋ kura yubul ma teŋ tumŋaŋ gwamuŋ yuryiŋ manhan \q2 neŋbe Sodomya Gomoraya taunde niŋ mar yara hitewoŋ,” yitiŋ hi. \rq Aisaia 1:9\rq* \s1 Israel marbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ ma irde haŋ \p \v 30 Niŋgeb goke teŋ neŋbe gaha po yetek: al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ, mata huwak teŋ teŋ niŋ dufay ma heŋ haŋ mar beleŋ Yesu Kristu niŋ dufaymiŋ tareŋ irdeb Al Kuruŋ diliŋde al huwak hitiŋ haŋ. \v 31 Munaŋ Yuda marbe Moseyen sabare mata huwak niŋ yitiŋ goyen gama ird ird niŋ kurut yeŋ haŋyen gega, Al Kuruŋ diliŋde al huwak ma hitiŋ haŋ. \v 32 Goyenbe Israel mar gobe dahade niŋ al huwak ma hitiŋ haŋ? Mel gobe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋeŋbe mata igiŋ teŋ gab al huwak hetek yeŋ nurde haŋyen geb, gogo soŋ hamiŋ. Gobe al kura hora go ma keneŋbe kukuhuk urde takteŋ mayyeŋ go gwahade yara tiyamiŋ. \v 33 Goke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Ga kennaŋ. \q1 Ne beleŋ Yerusalem taunde hora kura kereŋ. \q2 Irkeb albe kukuhuk yurde yakteŋ gasa yiryeŋ. \q1 Irde hora kuruŋ kura kereŋ. \q2 Irkeb albe gore yirkeb yakteŋ gasa yirke kateŋ buluŋ po henayiŋ. \q1 Gega al kura yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ irnayiŋ marbe epte ma memya hetek hinayiŋ,” yitiŋ hi. \rq Aisaia 8:14; 28:16\rq* \c 10 \p \v 1 Be, kadne yago, ne bener gabe Israel mar goyen Al Kuruŋ beleŋ yumulgaŋ tiwoŋ yeŋ nurdeb Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde himyen. \v 2 Mel gobe Al Kuruŋ niŋ meteŋ titek wor po nurde haŋyen gobe fudinde yeŋ igiŋ tagaleŋ. Gega go teŋ haŋyen gobe Al Kuruŋbe gwahade yeŋ keŋkela ma bebak teŋya gwaha teŋ haŋyen. \v 3 Mel gobe Al Kuruŋ diliŋde al huwak heŋ heŋ beleŋ gobe Al Kuruŋ hitte mat watiŋ goyen ma nurdeb yiŋgeŋde saŋiŋde al huwak hiniŋ yeŋ kurut yeŋ haŋyen. Niŋgeb al huwak heŋ heŋ beleŋ fudinde goyen gama ma irde haŋyen. \v 4 Goyenbe al kura Yesu Kristu niŋ dufaymiŋ tareŋ iryeŋbe Al Kuruŋ beleŋ al huwak inyeŋ. Niŋgeb goke teŋbe Yesu Kristu beleŋ Moseyen saba goyen pasi kiryiŋ. \p \v 5 Be, Mosebe sabamiŋ gama irde al huwak heŋ heŋ goke gahade kayyiŋ: “Al kura sabamiŋ gama irde hiyeŋ albe saba gore po tareŋ irke hiyeŋ,” yitiŋ hi. \v 6 Gega Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde Al Kuruŋ diliŋde huwak hitiŋ marbe gaha yeŋ hinayiŋ: “(Yesu Kristube bikkeŋ megen gar katyiŋ gega, go ma nurdeb Yesu teŋ megen gar kateŋ kateŋ niŋ yeŋ heŋbe) dindikeŋ uliŋ, ‘Ganuŋ beleŋ Al Kuruŋyen gasuŋde hurkuyeŋ?’ ma yenayiŋ. \v 7 Irde (Yesu Kristube bikkeŋ kamyiŋde mat huwaryiŋ gega, go ma nurdeb al kamtiŋ gasuŋde mat Yesu go teŋ waŋ waŋ ge yeŋ heŋbe) dindikeŋ uliŋ, ‘Ganuŋ al beleŋ al kamtiŋde gasuŋde kurkuyeŋ?’ ma yenayiŋ,” yitiŋ hi. \v 8 Mere gote miŋbe gahade: “Al Kuruŋ diliŋde huwak heŋ heŋ mere gobe gisaw inor ma hi. Ketaltiŋde hi, mohoŋtiŋde hi, irde bitiŋ bana hi.” Mere gobe dufaytiŋ tareŋ ird ird mere, neŋ beleŋ tagalde tukuŋ hityen gogo. \v 9 Niŋgeb mere go yitiŋ gwahade po, al kura biŋde mat wor po Al Kuruŋ beleŋ Yesu go kamtiŋde mat isaŋ hiriŋ goyen fudinde yeŋ dufaymiŋ tareŋ iryeŋ, irde yiŋgeŋ mohoŋde wor po, “Yesube Doyaŋ Al Kuruŋ,” yiyyeŋbe Al Kuruŋ beleŋ al go tumulgaŋ tiyyeŋ. \v 10 Fudinde, al kura Yesu niŋ biŋde mat dufaymiŋ saŋiŋ irke Al Kuruŋ beleŋ al huwak inyeŋ. Irde dufaymiŋ tareŋ irtiŋ goyen mohoŋde mat kawan po tagalkeb Al Kuruŋ beleŋ tumulgaŋ tiyyeŋ. \v 11 Goke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋdebe, “Al kura yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ irtiŋ marbe epte ma yeŋ ge memya hetek hinayiŋ,” yitiŋ hi. \v 12-13 Niŋgeb yitiŋ gwahade po, Yuda mar ma al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyen tumŋaŋ ala Al Kuruŋ beleŋ gwaha yiryeŋ. “Al kura gore Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ faraŋ duri yeŋ hoy irnayiŋ marbe tumŋaŋ yumulgaŋ tiyyeŋ,” yiriŋ geb, yeŋbe al kura faraŋ niŋ hoy irnayiŋ mar tumŋaŋ gote Doyaŋ Al Kuruŋ hiyyeŋ. Irde go mar goyen guram yirde saŋiŋ wor po yirde hiyeŋ. \p \v 14 Goyenbe al kura Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ ma iryeŋbe daha mat hoy iryeŋ? Irde yende mere momoŋmiŋ kura muŋ ma nurtiŋ kenem daha mat yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ iryeŋ? Irde yeŋ ge al kura beleŋ ma tagalkeb daha mat nuryeŋ? Epte moŋ. \v 15 Irde mere goyen tagal tagal niŋ hulyaŋ ma yirnayiŋbe ganuŋ mar beleŋ daha mat mere goyen tagalnayiŋ? Hubu wor po. Goke teŋbe gahade Al Kuruŋyen asaŋde katiŋ hi: “Al kura kuŋ Al Kuruŋyen mere igiŋ goyen tagalde hiyeŋ al gobe Al Kuruŋ beleŋ igiŋ wor po kinyeŋ,” yitiŋ. \p \v 16 Goyenpoga Yuda marbe tumŋaŋ ma Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋ goyen nurde dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ. Kura po ga gwaha tiyamiŋ. Niŋgeb goke teŋbe Aisaia beleŋ, “Doyaŋ Al Kuruŋ, mere tagalde hiteke ganuŋ al beleŋ fudinde yeŋ nurde dufaymiŋ tareŋ irnayiŋ? Hubu wor po,” yiriŋ. \v 17 Niŋgeb al kura Yesu Kristu niŋ dufaymiŋ tareŋ ire yeŋbe meremiŋ wa nurde gab dufaymiŋ saŋiŋ iryeŋ. Goyenbe mere igiŋ goyen daha mat nuryeŋ? Gobe al kura beleŋ Yesu Kristuyen mere goyen tagalke gab nuryeŋ. \v 18 Goyenbe gusuŋaŋ kura dire? Israel marbe mere igiŋ goyen ma nuramiŋ? Moŋ, nuramiŋ. Niŋgeb goke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Sabamiŋbe megeŋ kuruŋ gare nurde tukutiŋ ala tiyyiŋ. \q1 Irde meremiŋbe naŋa kuruŋ gayen kuŋ pasi hiriŋ,” yitiŋ. \rq Tikiŋ 19:4\rq* \m \v 19 Be, sopte gusuŋaŋ kura dire? Israel mar gobe mere gote miŋ bebak ma tiyamiŋ? Moŋ, bebak tiyamiŋ. Gega mere goyen harhok unamiŋ. Niŋgeb goke Al Kuruŋ beleŋ yiriŋ goyen bikkeŋ Mose beleŋ gahade kayyiŋ: \q1 “Nebe alya bereya nere yitiŋ moŋ goyen yawareŋ. \q2 Irkeb go yeneŋbe bitiŋde igiŋ ma nurnayiŋ. \q1 Irde merene bebak ma titiŋ mar goyen yawareŋ. \q2 Irkeb goke bitiŋ ar yiyyeŋ,” yitiŋ hi. \rq Saba 32:21\rq* \m \v 20 Irde Aisaia beleŋ Al Kuruŋyen mere tagal tagal niŋ kafura ma heŋbe Al Kuruŋyen mere goyen kawan po gaha yiriŋ: \q1 “Nebe al kura ne niŋ ma naŋkeneŋ hitiŋ mar beleŋ nenamiŋ. \q1 Irde ne niŋ gususuŋaŋ ma heŋ hitiŋ mar hitte nigeŋ kawan hemeke nenamiŋ,” yitiŋ hi. \rq Aisaia 65:1\rq* \b \m \v 21 Goyenpoga Israel mar niŋ teŋbe gaha yiriŋ: \q1 “Wampot mat waŋ waŋ wawuŋ hihi gayen merene gama ma irde tonaŋ saŋiŋ wor po heŋ haŋ mar goyen \q2 ne hitte wawoŋ yeŋ hanne yak irtiŋde hime,” yitiŋ hi. \rq Aisaia 65:2\rq* \c 11 \s1 Al Kuruŋ beleŋ Israel mar buniŋeŋ yiryiŋ \p \v 1 Be, Israel marte matabe gwahade geb, Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ goyen pel yiryiŋ? Moŋ, gwaha ma yiryiŋ! Nigeŋ wor Israel mar al, irde Abrahamyen asem, irde Benyaminyen\f + \fr 11:1 \ft Benyaminbe Yekop urmiŋ weŋ 12 bana goŋ funaŋbe gogo.\f* miŋde niŋ al. \v 2 Fudinde, Al Kuruŋbe Israel mar goyen forok ma yekeya basiŋa yiryiŋ geb, alya bereyamiŋ go ma pel yiryiŋ. Be, deŋbe Al Kuruŋyen asaŋde Al Kuruŋyen mere basaŋ al Elaia beleŋ Israel mar niŋ igiŋ ma nurde Al kuruŋ gusuŋaŋ iryiŋ gote baraŋmiŋbe bitiŋ sir ma yeŋ hiyen gogo. \v 3 Be, Elaia beleŋ Al Kuruŋ gaha inyiŋ: “Doyaŋ Al Kuruŋ, mere basaŋ margebe gasa yirke kamaŋ. Irde ge galak girde haŋyen altabe pir yirde pasi haŋ. Ne muŋ po gab gago hime gega, ne wor mununniŋ teŋ haŋ,” inyiŋ. \v 4 Irkeb Al Kuruŋ beleŋ dahade wol hiriŋ? Yeŋ beleŋ gahade wol hiriŋ: “Nebe nigeŋ ge Israel mar 7,000 basiŋa yirmiriŋ haŋ. Niŋgeb mel gobe det toneŋ kura Bal ineŋ haŋyen goyen ma doloŋ irde haŋ,” inyiŋ. \v 5 Niŋgeb gayenter gayen wor Israel mar bana al kura Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yirde basiŋa yirtiŋ mar kura haŋ. \v 6 Mel gobe Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yirtiŋ geb, basiŋa yiryiŋ. Mel gote mata igiŋ goke ma basiŋa yiryiŋ. Munaŋ matamiŋ igiŋ goke Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yiryiŋ manhan yeŋ beleŋ buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yiryiŋ gobe miŋ miŋmoŋ hewoŋ. \p \v 7 Niŋgeb Israel mar niŋ daha yetek? Mel gobe Al Kuruŋ diliŋde al huwak heŋ heŋ ge kurut wor po yeŋ hinhan. Goyenpoga gwahade ma hamiŋ. Alya bereya Al Kuruŋ beleŋ yumulgaŋ tiye yeŋ basiŋa yirtiŋ mar gore muŋ po gab Al Kuruŋ diliŋde al huwak hamiŋ. Munaŋ budam kuruŋ gobe biŋ tareŋ wor po irde Al Kuruŋyen mere pel iramiŋ. \v 8 Matamiŋ gwahade goke Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Al Kuruŋ beleŋ mel gote dufaymiŋ mala tiyyiŋ. \q1 Irkeb gayenter diliŋde Al Kuruŋyen mere keneŋ haŋ gega, bebak ma teŋ haŋ. \q1 Irde kirmiŋde Al Kuruŋyen mere nurde haŋ gega, wukkek ma nurde haŋ,” yitiŋ hi. \rq Saba 29:4; Aisaia 29:10\rq* \b \m \v 9 Irde Dewit beleŋ gaha yiriŋ: \q1 “Dula matamiŋ gore po yukuŋ buluŋde yukukeb buluŋ hewoŋ. \q1 Irdeb yakteŋ gasa yirwoŋ. \q1 Mata buluŋmiŋ gote muruŋgembe gogo teŋ hinayiŋ. \qm1 \v 10 Go mar goyen diliŋ titmiŋ heŋbe epte ma naŋkenwoŋ. \q1 Irde hugiŋeŋ kanduk kuruŋ bana heŋ pukiŋ werwer po heŋ hiwoŋ,” yitiŋ hi. \rq Tikiŋ 69:22-23\rq* \p \v 11 Be, Israel mar gwahade haŋ goke gusuŋaŋ kura direŋ. Israel mar yakteŋ gasa yiryeŋ yitiŋ goyenbe fudinde gwaha yirke hugiŋeŋ buluŋ po heŋbe sopte igiŋ hetek ma henayiŋ? Moŋ! Israel mar gote mata buluŋ niŋ teŋbe Al Kuruŋ beleŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyen yumulgaŋ tiyyiŋ. Gogab Israel mar beleŋ go yeneŋbe, “Daniŋ geb neŋbe gwahade ma hite?” yeŋ biŋ huwarwoŋ yeŋ nurdeb gogo Al Kuruŋ beleŋ gwaha yiryiŋ. \v 12 Be, Israel mar beleŋ mata buluŋ tiyamiŋ goke teŋ Al Kuruŋ beleŋ al miŋ hoyaŋ megen haŋ kuruŋ goyen igiŋ igiŋ wor po yiryiŋ. Irde Israel mar beleŋ Al Kuruŋyen mere gama ird ird niŋ soŋ hamiŋ goke teŋbe al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyen igiŋ igiŋ wor po yiryiŋ. Niŋgeb Israel mar tumŋaŋ Al Kuruŋ hitte mulgaŋ henayiŋbe Al Kuruŋ beleŋ daha tiyyeŋ? Yeŋbe amaŋeŋ wor po nurdeb al igiŋ igiŋ yiryeŋ gobe kuruŋ wor po, haŋkapya igiŋ igiŋ yiryiŋ gote folek wor po yiryeŋ! \p \v 13 Be, deŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyen mere kura direŋ tihim. Nebe Al Kuruŋ beleŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ hitte kuŋ merene tagalde hayiŋ nineŋbe meteŋ go nuntiŋ geb, meteŋne goke turuŋ turuŋ titek hime. \v 14 Gwaha teŋ himekeb nigen al Israel mar goyen neneŋbe, “Daniŋ neŋbe gwahade ma hite?” yeŋ biŋ huwarke mel goyen kura Yesu nurd unkeb Al Kuruŋ beleŋ yumulgaŋ tiwoŋ yeŋ nurde gwaha teŋ himyen. \v 15 Israel mar beleŋ Al Kuruŋyen mere pel iramiŋ geb, Al Kuruŋ beleŋ mel go harhok yuneŋbe al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyen awalik yiryiŋ. Gega Israel mar gore Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ hekeb Al Kuruŋ beleŋ yumulgaŋ teŋ daha yiryeŋ? Igiŋ wor po yiryeŋ. Go tinayiŋ gobe al kamtiŋde mat huwartiŋ yara tinayiŋ. \v 16 Mata gwahade forok yiyyeŋ gobe beret kura Al Kuruŋ unniŋ yeŋ kaŋbe ubala teŋ parwek dirŋeŋ muŋ kura Al Kuruŋ galak irnayiŋ gobe beret kuruŋ goyen wor tumŋaŋ Al Kuruŋyen hiyyeŋ go gwahade goyen. Irde he kura goyen filginiŋbe Al Kuruŋ beleŋ wukkek iryeŋbe he gote haniŋya pigiŋya kuruŋ goyen wor wukkek henayiŋ go gwahade goyen. \p \v 17 Be, olip he yase gote haniŋ kura walde yemeydeb olip he duwi kurate haniŋ teŋbe waltiŋde gore tur irke he duwi gote haniŋbe he yase gote haniŋ hiriŋ. Irde olip yase filginiŋ beleŋ fe tuluŋ teŋ hi goyen olip duwi haniŋ gor tur irtiŋ goyen wor fimiŋ goyen tuluŋ teŋ gergeŋ hiriŋ. Be, olip duwi haniŋ gobe deŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ gogo. Munaŋ olip yase haniŋ gobe Israel mar. Niŋgeb Israel mar Al Kuruŋ harhok unamiŋ gote gasuŋbe deŋ beleŋ tamiŋ. \v 18 Niŋgeb dindikeŋ ge turuŋ turuŋ teŋ he yase gote haniŋ waltiŋ Israel mar goyen det dirŋeŋ yeŋ ma nurde yuneŋ hinayiŋ. Deŋbe duliŋ po tur dirtiŋ haŋ. Deŋ beleŋ olip yase gote filginiŋ\f + \fr 11:18 \ft Olip yase filginiŋbe Israel marte hakwamiŋ Abraham, Aisakyabe Yekopya niŋ yitiŋ.\f* goyen tareŋ ma irde haŋ. Gwahade yarabe filginiŋ gore gab deŋ goyen saŋiŋ dirde hi. \v 19 Goyenpoga deŋ beleŋ huwardeb, “Gwaha, goyenbe olip yase gote haniŋ Israel marbe baŋ yeŋ kattiŋ yara geb, neŋ gare gasuŋmiŋ titiŋ go,” yeŋ haŋ. \v 20 Be, gobe fudinde gega, mel gobe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ ma yirkeb gogo walde yimiyyiŋ. Munaŋ deŋbe yeŋ ge dufaytiŋ tareŋ irtiŋde matbe gogo gasuŋmiŋ tamiŋ. Deŋ wor Al Kuruŋ beleŋ Israel mar pel yiryiŋ gwahade goyen diryeŋ geb, dindikeŋ ge turuŋ turuŋ ma teŋ kafura heŋ ga hinayiŋ. \v 21 Al Kuruŋ beleŋ he yase gote haniŋ wor po goyen yeŋ ge dufaymiŋ saŋiŋ ma yirkeb walde yimiyyiŋ. Niŋgeb deŋ olip duwi haniŋ duliŋ dawaŋ gor tur dirtiŋ goyen Al Kuruŋ niŋ dufaytiŋ tareŋ ma yirnayiŋbe walde demey demeymiŋbe meteŋeŋ moŋ geb, dindigeŋ ge turuŋ turuŋ ma teŋ kafura heŋ ga hinayiŋ. \p \v 22 Niŋgeb Al Kuruŋbe igiŋ igiŋ po ma diryeŋ, buluŋ dirtek goke manaŋ nurde ga hinayiŋ. Yeŋbe al kura meremiŋ gama ma irde hinayiŋ marbe buluŋ yiryeŋ. Munaŋ deŋ yeŋ ge dufaytiŋ tareŋ irtiŋ marbe igiŋ igiŋ diryeŋ. Munaŋ gwahade ma tinayiŋbe deŋ wor walde dimiyyeŋ. \v 23 Be, Israel mar Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋ walde yimiyyiŋ goyen yeŋ ge dufaymiŋ saŋiŋ ma yird yird mata goyen tubul tinayiŋbe Al Kuruŋ beleŋ yadeb olip hemiŋde sopte tur yiryeŋ. Al Kuruŋbe gwaha yird yird tareŋ miŋyaŋ geb, igiŋ gwaha yiryeŋ. \v 24 Deŋbe olip duwi haniŋ yara gega, Al Kuruŋ beleŋ olip yasere gor tur dirkeb he gote haniŋde gereŋ hamiŋ. Niŋgeb Israel mar olip yase gote haniŋ wor po goyen gasuŋeŋde sopte tur ird irdbe meteŋeŋ moŋ wor po. Araŋeŋ po tur iryeŋ. \s1 Al Kuruŋbe al tumŋaŋ buniŋeŋ yirde hiyen \p \v 25 Be, kadne yago, mere kura banare niŋ goyen deŋbe keŋkela bebak tiwoŋ yeŋ nurde hime. Gogab dufaytiŋ wukkek yeŋ dindikeŋ ge turuŋ turuŋ ma teŋ hinayiŋ. Be, merebe gahade: Israel mar beleŋ biŋ tareŋ irde Al Kuruŋyen mere pel irde haŋ gobe hugiŋeŋ ge moŋ. Go teŋ haŋ gobe al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyen Al Kuruŋ beleŋ dufaymiŋde gwahade wanayiŋ yeŋ nuryiŋ goyen waŋ ep heke gab bada heŋ Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ henayiŋ. \v 26 Irkeb Al Kuruŋ beleŋ Israel mar goyen tumŋaŋ yumulgaŋ tiyyeŋ. Niŋgeb goke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Yumulgaŋ teŋ teŋ Albe Yerusalem\f + \fr 11:26 \ft Kurabe Saion.\f* mat forok yiyyeŋ. \q1 Yeŋ beleŋ Yekopyen miŋde niŋ marte mata buluŋ goyen yad siŋa yiryeŋ. \q1 \v 27 Goya goyenbe mata buluŋmiŋ halde yuneŋ. Gabe mel go hitte biŋa timiriŋ go goyen,” yitiŋ hi. \rq Aisaia 59:20-21; 27:9\rq* \p \v 28 Be, gayenter gayen Israel mar gobe Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋ goyen pel irde haŋ geb, mere igiŋ gobe deŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ hitte kukeb gogo nurde haŋ. Mata gobe deŋ ge teŋ forok yitiŋ geb, gogo Israel mar gore Al Kuruŋ asogo irde haŋ. Gega Israel marbe asem weŋ Abraham, Aisakyabe Yekopya goke teŋbe Al Kuruŋ beleŋ basiŋa yiryiŋ geb, gayenter wor Israel mar goyen bubulkuŋne wor po yeŋ nurd yuneŋ hi. \v 29 Al Kuruŋbe alya bereya nigen yeŋ basiŋa yirde guram yirde saŋiŋ yiryeŋbe go ma sopte tareŋmiŋ tumulgaŋ tiyyeŋ geb, gogo Israel mar niŋ amaŋeŋ nurde hiyen. \v 30 Munaŋ deŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋbe bikkeŋ Al Kuruŋyen mere gama ma irde hinhan gega, Israel mar gore meremiŋ gama ma irkeb gayenter Al Kuruŋyen buniŋeŋ dufaybe deŋ hitte hi. \v 31 Niŋgeb Israel mar Al Kuruŋyen mere gama ma irde haŋ goyen wor Al Kuruŋbe deŋ Yuda mar moŋ goyen buniŋeŋ diryiŋ gwahade goyen po yiryeŋ. \v 32 Al Kuruŋ beleŋ alya bereya buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ ma yiryeŋbe epte ma mata buluŋ bana mat siŋare katnayiŋ goyen yikala yireŋ yeŋbe nurtiŋde po alya bereya tumŋaŋ yubul tike meremiŋ pel irtiŋde po hinhan. \p \v 33 Fudinde, Al Kuruŋyen buniŋeŋ dufayya dufay wukkekmiŋyabe kuruŋ wor po. Yeŋbe det kuraŋ ma wor po amu heŋ hiyen. Niŋgeb ganuŋ al beleŋ dufay kerde hiyen goyen gwahade gwahade yeŋ tagalnayiŋ? Irde ganuŋ al beleŋ matamiŋbe gwahade yeŋ bebak tinayiŋ? Hubu wor po! \v 34 Niŋgeb goke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Ganuŋ beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋyen dufay keneŋ bebak tiyyeŋ? Epte moŋ. \q1 Ganuŋ beleŋ dufay igiŋ kura unyeŋ? Epte moŋ,” yitiŋ hi. \rq Aisaia 40:13\rq* \b \m \v 35 Irde, \q1 “Ganuŋ beleŋ Al Kuruŋ det kura untiŋ geb, gote wolmiŋeŋ untek hi? Hubu wor po,” yitiŋ hi. \rq Yop 41:11\rq* \p \v 36 Fudinde, det kuruŋ gabe Al Kuruŋ hitte mat po watiŋ, irde yeŋ beleŋ po yiryiŋ. Irde det kuruŋ gabe yeŋ beleŋ po gab pasi kiryeŋ. Niŋgeb yeŋ po ga hugiŋeŋ deŋem turŋuŋ yaŋ irde hitek! Fudinde wor po. \c 12 \s1 Yesuyen alya bereyat mata gergeŋ \p \v 1 Niŋgeb, kadne yago, Al Kuruŋ beleŋ neŋ gayen buniŋeŋ wor po dirde hiyen geb, mere tareŋ po direŋ tihim: megen heŋya dindikeŋ goyen det kura Al Kuruŋ galak irtiŋ yara Al Kuruŋ unnayiŋ. Gwaha irniŋ yeŋbe dindikeŋ goyen Al Kuruŋ diliŋde wukkek, yeŋ beleŋ amaŋeŋ nurtek mat po mata teŋ hinayiŋ. Mata gwaha teŋ hinayiŋ gobe Holi Spirityen saŋiŋde Al Kuruŋ doloŋ ird ird matabe gogo teŋ hinayiŋ. \v 2 Irde megen niŋ marte mata go ma gama irde hinayiŋ. Gwaha titŋeŋbe dufaytiŋ gergeŋ igiŋ po yirde matatiŋ hoyaŋ teŋ hinayiŋ. Gwaha irde gab Al Kuruŋyen dufay goyen keneŋ bebak teŋ hinayiŋ. Al Kuruŋyen dufayde det damiŋbe igiŋ, mata dahadebe Al Kuruŋ beleŋ amaŋeŋ nurde hiyen, irde mata damiŋbe Al Kuruŋ diliŋde buluŋ miŋmoŋ goyen yeneŋ keŋkela bebak teŋ hinayiŋ. \p \v 3 Be, Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ nirde igiŋ igiŋ nirde meteŋmiŋ nuntiŋ geb, deŋ haŋ kuruŋ goyen mere kura direŋ tihim. Merebe gahade: deŋ bana goyen al kura yiŋgeŋbe al gwahade moŋ gega, nebe al gwahade yeŋ yiŋgeŋ ge turuŋ turuŋ ma teŋ hiyeŋ. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋ niŋ dufaytiŋ tareŋ ird ird goyen bitiŋ bana kirtiŋ gobe dahade, kuruŋ ma dirŋeŋ goyen keŋkela dufay heŋ bebak teŋ gab deŋ duŋkureŋ duŋkureŋbe dahade haŋ goyen nurde hinayiŋ. \v 4 Gobe neŋ kuruŋ gabe ulniniŋ pigiŋ manaŋ, irde ulniniŋdebe det kurayen kurayen goyen gor haŋ geb, gago dineŋ hime. Be, det gobe meteŋ uŋkureŋ po ma teŋ haŋ, hoyaŋ hoyaŋ teŋ haŋ. \v 5 Niŋgeb gwahade goyen po, neŋbe budam wor po gega, Yesu Kristuya heŋbe Yesuyen uliŋ pigiŋ po hitiŋ hite. Irde neŋ duŋkureŋ duŋkureŋbe Yesuyen alya bereya hoyaŋ hoyaŋ goyen faraŋ yurd yurd niŋ hite. \v 6 Goke teŋbe neŋ kuruŋ gabe Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirdeb Holi Spirityen tareŋ forok ird ird mata kurayen kurayen goyen nende gigen duntiŋ hite. Gwahade duntiŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ neŋ duŋkureŋ duŋkureŋ damiŋ duneŋ yeŋ dufaymiŋ kirtiŋ goyen po gama irde duneŋ hiyen. Niŋgeb al kura Al Kuruŋyen mere basaŋ heŋ tagal tagal mata miŋyaŋ kenem Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hitiŋ gobe kuruŋ ma dirŋeŋ goyen keneŋ bebak teŋ gab meteŋbe goyen tuŋande po meteŋ teŋ hiyeŋ. \v 7 Al kura al hoyaŋ faraŋ yurd yurd saŋiŋ titiŋ kenem go tareŋ titiŋ goyen gama irde al faraŋ yurde hiyeŋ. Munaŋ al saba yird yird tareŋ titiŋ kenem yeŋ wor gwahade po, saba yirde hiyeŋ. \v 8 Be, al kura al hoyaŋ kanduk yenke saŋiŋ yird yird tareŋ titiŋ kenem gwahade po teŋ hiyeŋ. Munaŋ al kura al hoyaŋ det yuneŋ yuneŋ tareŋ titiŋ kenem wilakŋeŋ nurdeya det al yuneŋ hiyeŋ. Irde al kura doyaŋ al heŋ heŋ tareŋ titiŋ kenem al gobe yul ma yeŋbe al hoyaŋ keŋkela doyaŋ yirde hiyeŋ. Irde al kura al hoyaŋ buniŋeŋ yird yird saŋiŋ titiŋ kenem al gobe amaŋ dufay hende gwaha teŋ hiyeŋ. \s1 Kadtiŋ ge amaŋeŋ nurd yuneŋ hinayiŋ \p \v 9 Be, deŋbe al hoyaŋ niŋ amaŋeŋ nurd yuneŋyabe bitiŋde mat fudinde wor po gwaha teŋ hinayiŋ. Irde mata buluŋbe harhoktiŋ yuneŋ, mata igiŋbe tareŋ po yanarde hinayiŋ. \v 10 Kadtiŋya kadom amaŋeŋ nurd guneŋ teŋ eke merere po hinayiŋ. Irde dindikeŋ turuŋ yirtiŋeŋbe kadtiŋ yago wa turuŋ yirde hinayiŋ. \v 11 Be, Al Kuruŋyen meteŋ teŋ teŋ niŋ piŋeŋ ma heŋ hinayiŋ. Tareŋ po heŋbe bitiŋ bana mat wor po Al Kuruŋyen meteŋ teŋ hinayiŋ. \v 12 Irde Al Kuruŋ beleŋ igiŋ diryeŋ yeŋ goke doyaŋ heŋya amaŋeŋ po nurde hinayiŋ. Kanduk bana heŋyabe Al Kuruŋ beleŋ kanduk go pasi iryeŋ yeŋ doyaŋ heŋ heŋ niŋ piŋeŋ ma heŋ hinayiŋ. Irde hugiŋeŋ Al Kuruŋ mere irde hinayiŋ. \v 13 Be, Al Kuruŋyen alya bereya kura det kuraŋ amu heŋ hike yeneŋbe dettiŋ kura yuneŋ hinayiŋ. Irde al hoyaŋ yatiŋde wakeb gargar yirde hinayiŋ. \p \v 14 Be, al kura buluŋ buluŋ dirde hinayiŋ mar goyen Al Kuruŋyen tareŋde guram yirde saŋiŋ yirde hinayiŋ. Sopte dineŋ hime. Al goyen guram yirde tareŋ yirde hinayiŋ, karan ma yurde hinayiŋ. \v 15 Irde alya bereya amaŋeŋ nurde hikeb deŋ wor yeŋ nurnayiŋ gwahade goyen po amaŋeŋ nurde hinayiŋ. Irde alya bereya eseŋ hikeb deŋ wor yeŋ nurnayiŋ gwahade goyen po nurde eseŋ hinayiŋ. \v 16 Dindikeŋ uliŋbe awalikde hinayiŋ. Irde dindikeŋ ge turuŋ turuŋ ma teŋbe al mali deŋem moŋ mar goya awalik heŋ heŋ niŋ amaŋeŋ nurde hinayiŋ. Irde, “Neŋbe dufay wukkeŋ epte hite,” yeŋ ma nurde hinayiŋ. \p \v 17 Be, al kura beleŋ buluŋ buluŋ dirkeb wol hihim yeŋ buluŋ ma irde hinayiŋ. Al tumŋaŋ diliŋde mata igiŋ po teŋ teŋ niŋ keŋkela heŋ ga hinayiŋ. \v 18 Irde bitiŋ kamke al hoyaŋya tumŋaŋ awalikde heŋ heŋ belŋeŋ kura hike kenem gwahade heŋ heŋ ge kurut wor po yeŋ hinayiŋ. \v 19 Kadne yago, al kura beleŋ buluŋ dirkeb wol ma heŋ hinayiŋ. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋ haniŋde kerde hinayiŋ. Irkeb yeŋ beleŋ gab al goke bearar teŋ muruŋgem buluŋ unyeŋ. Al Kuruŋyen asaŋde Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ, “Buluŋ diraŋ mar goyen wol heŋ heŋ gobe nere meteŋ. Ne beleŋ gab matamiŋ gote muruŋgem yuneŋ,” yiriŋ geb, gago dineŋ hime. \v 20 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ, “Asogoge kura biŋge kamke yeneŋbe biŋge yuneŋ hayiŋ. Fe niŋ yirkeb fe yuneŋ hayiŋ. Gwaha teŋ hayiŋ goyen geneŋbe mel gobe memya niŋ yumu henayiŋ. Gobe kak kulum bok yeŋ hitiŋ yade al go tonaŋ hende yerayiŋ go gwahade goyen,” yitiŋ geb, wol ma heŋ mata igiŋ gwahade po teŋ hinayiŋ. \v 21 Mata buluŋ beleŋ fole dirtek ma hinayiŋ. Gwahade hitŋeŋbe mata igiŋ po teŋ hinayiŋ. Irkeb goreb mata buluŋ fole irde hiyeŋ. \c 13 \s1 Doyaŋ mar karkuwaŋ palap yirde hinayiŋ \p \v 1 Be, gabmanbe Al Kuruŋ beleŋ kerdeb alya bereya doyaŋ yird yird saŋiŋ untiŋ geb, deŋ kuruŋ gobe doyaŋ martiŋde yufukde heŋ meremiŋ gama irde hinayiŋ. \v 2 Munaŋ doyaŋ marte mere pel irde haŋ mar gobe yeŋ goyen po ma asogo yirde haŋ. Gobe Al Kuruŋ, gabman goyen kerde tareŋ untiŋ al goyen asogo irde haŋ. Niŋgeb gwaha teŋ haŋ marbe yiŋgeŋ kanduk yawarnayiŋ. \v 3 Doyaŋ marbe mata igiŋ teŋ haŋ mar goyen buluŋ yirtek ma nurdeb mata buluŋ teŋ haŋ mar go po gab buluŋ yird yird niŋ nurde haŋyen geb, gogo doyaŋ marte mere nurde hinayiŋ dineŋ hime. Deŋbe doyaŋ martiŋ beleŋ buluŋ dird dird niŋ kafura heŋ haŋ kenem mata huwak po teŋ hinayiŋ. Irkeb turuŋ dirde hinayiŋ. \v 4 Mel gobe keperd keperdtiŋ igiŋ ird ird niŋ Al Kuruŋ beleŋ meteŋ yuntiŋ geb, gogo mata huwak teŋ hikeb turuŋ dirde hinayiŋ. Gega doyaŋ mar gobe mata buluŋ gote muruŋgem duneŋ duneŋ tareŋ miŋyaŋ geb, mata buluŋ tinayiŋbe mel goke kafura henayiŋ. Mel gobe Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋ teŋ haŋ mar goyen beararmiŋ yikala yird yird meteŋ yuntiŋ geb, mata buluŋ mar goyen muruŋgem buluŋ yuneŋ haŋyen. \v 5 Niŋgeb goke teŋbe doyaŋ martiŋde mere gama irde hinayiŋ. Go teŋ hinayiŋ gobe doyaŋ martiŋ beleŋ buluŋ dird dird niŋ kafura heŋya po ga ma teŋ hinayiŋ. Mata igiŋ teŋ teŋ dufay gama ird ird niŋ bitiŋde wukkeŋ wor po nurdeya ga teŋ hinayiŋ. \p \v 6 Niŋgeb goke teŋbe teks wor yerde hinayiŋ. Doyaŋ marbe alya bereya doyaŋ yird yird meteŋ yuntiŋ geb, teks go yadebe gore po alya bereya faraŋ yurde haŋyen. \v 7 Niŋgeb deŋ tumŋaŋ da kura gabman haniŋde kertek gobe kerde hinayiŋ. Teks kurayen kurayen yertek haŋ kenem yerde hinayiŋ. Munaŋ kafura yirtek marbe kafura yirde hinayiŋ. Irde palap yirtek yeneŋbe palap yirde hinayiŋ. \s1 Kadtiŋ ge amaŋeŋ nurde yuneŋ hinayiŋ \p \v 8 Be, al kura hitte kuŋ det kura niŋ gusuŋaŋ irde yawartiŋ kenem araŋeŋ po wol heŋ hinayiŋ. Irkeb gog po hubu hiyyeŋ. Goyenpoga wol heke hubu ma hetek det kurabe kadtiŋ ge amaŋeŋ nurd yuneŋ yuneŋ mata gogo geb, hugiŋeŋ gwahade po teŋ hinayiŋ. Al kura kadom ge amaŋeŋ nurde uneŋ hi al gobe Moseyen saba kuruŋ gote miŋ goyen gama irde pasi irde hiyeŋ geb, gogo kadtiŋ ge amaŋeŋ nurde yuneŋ hinayiŋ dineŋ hime. \v 9 Moseyen sabarebe, “Al berem yaŋ beleŋ bere hoyaŋ ma duwan irde hiyeŋ. Bere wor gwahade po teŋ hinayiŋ. Irde al ma gasa yirke kamde hinayiŋ, kawe ma teŋ hinayiŋ, kadtiŋ igiŋ hike keneŋbe daniŋ nebe gwahade moŋ yeŋ ma nurde hinayiŋ,” yitiŋ. Irde saba go banabe mere saŋiŋ hoyaŋ manaŋ haŋ. Goyenbe saba bana mere tareŋ haŋ kuruŋ gote miŋ wor pobe mere uŋkureŋ gago po: “Gigeŋ ge amaŋeŋ nurde hayen gwahade goyen po, al hoyaŋ niŋ manaŋ gwahade po nurde yuneŋ hayiŋ,” yitiŋ go goyen. \v 10 Al kura kadom ge amaŋeŋ nurd yuneŋ hiyeŋ al gobe epte ma kadom buluŋ yiryeŋ. Goke teŋbe al kura kadom ge amaŋeŋ nurd unyeŋ al gobe Moseyen saba kuruŋ goyen gama ird pasi hiyyeŋ yihim gago. \s1 Nalu funaŋbe binde heŋ hi \p \v 11 Be, deŋ gayenterbe da nalure haŋ goyen nurde haŋ geb, gago mata igiŋ gwahade teŋ hinayiŋ dinhem. Haŋkapya deŋ beleŋ Yesu Kristu niŋ dufaytiŋ tareŋ iramiŋ goyenter mat waŋ waŋ gayenterbe yeŋ beleŋ dumulgaŋ tiyyeŋ nalu funaŋ goyen binde wor po heŋ hi. Niŋgeb dufaytiŋde firtiŋ yara haŋ goyen bitiŋ bak yetek nalu gobe bikkeŋ binde hihi geb, huwarnaŋ. \v 12 Mata buluŋ gobe wawuŋ kidoma yara goyen hubu heweŋ tiya. Irkeb naŋa fay urde wuk yeweŋ tiya geb, kidoma bana niŋ mata buluŋ gobe yubul po teŋbe Al Kuruŋyen mata hulsi yara goyen tanarde hinayiŋ. Gobe fuleŋare niŋ amil ain beleŋ po irtiŋ goyen hor titiŋ yara teŋ hinayiŋ. \v 13 Niŋgeb fareŋde haŋ marte mata igiŋ po teŋ hinayiŋ. Irde dula mata po teŋ teŋ mata, fe nene kukuwa heŋ heŋ mata, leplep mata, kari buluŋ buluŋ teŋ teŋ mata, irde ard ard matayabe kadom igiŋ mat hike goke biŋ ar yeŋ yeŋ mataya goyen ma po teŋ hinayiŋ. \v 14 Gwaha titŋeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristuya heŋ yeŋ beleŋ mata igiŋ teŋ hiyen gwahade po teŋ hinayiŋ. Irde megen niŋ dufay buluŋ go gama irde ultiŋde amaŋ heŋ heŋ niŋ ma nurde hinayiŋ. \c 14 \s1 Kadtiŋde mata niŋ mali ma tagalde hinayiŋ \p \v 1 Be, deŋ haŋ bana goyen al kura dufaymiŋ Al Kuruŋ niŋ saŋiŋ irtiŋ goyen tareŋ wor po ma hike yeneŋbe goke ma nurde awalik yirde hinayiŋ. Irde dufaymiŋ kura goke mel goya kadom mohoŋde ma teŋ hinayiŋ. \v 2 Al kurabe Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ goyen kuruŋ geb, det kuruŋ gabe igiŋ ala netek yeŋ nurde haŋyen. Goyenpoga al kurabe Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ goyen hako po haŋ geb, paŋiŋ po gab igiŋ nen hitek yeŋ haŋyen. \v 3 Niŋgeb al kura det kuruŋ gabe igiŋ nene hitek yeŋ hinayiŋ mar beleŋ paŋiŋ po nene hinayiŋ mar goyen, “Dufaytiŋbe tareŋ moŋ,” yeŋ yeneŋ tagal yuneŋbe al goyen go ma yenhet yenhet ma yirde hinayiŋ. Irde paŋiŋ po nene hinayiŋ mar beleŋ det kuruŋ gayen igiŋ ala nene hinayiŋ mar goyen, “Deŋbe buluŋ teŋ haŋ,” yineŋ merer ma yirde hinayiŋ. Mel gobe tumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋ igiŋ ala yintiŋ haŋ geb, gago dineŋ hime. \v 4 Deŋbe al ganuŋyen tareŋde al hoyaŋde meteŋ mar tagal yuneŋ haŋ? Mata gobe buluŋ wor po! Niŋgeb meteŋ mar gobe Doyaŋ Almiŋ beleŋ gab mel gote mata yeneŋbe igiŋ ma buluŋ yinyeŋ. Doyaŋ Al Kuruŋbe mel go igiŋ saŋiŋ yiryeŋ geb, tareŋ po huwarnayiŋ. \p \v 5 Gwahade goyen po, al kurabe nalu kura po gab nalu keŋkelak, Al Kuruŋyen nalu yeŋ nurde haŋyen. Goyenbe al kurabe nalu tumŋaŋ igiŋ ala tuŋande po yeŋ nurde haŋyen. Goyenbe goyen goke kadom mohoŋde ma teŋ hinayiŋ. Nalu kuraŋ dahade kura nurde hinayiŋ gobe yiŋgeŋ biŋde po hiyeŋ. \v 6 Fudinde, nalu kura po gab nalu keŋkelak Al Kuruŋyen nalu yeŋ nurde haŋyen marbe Doyaŋ Al Kuruŋ turuŋ ird ird niŋ gwaha teŋ haŋyen. Irde al kura det kuruŋ gab igiŋ netek ala yeŋ haŋyen mar wor biŋge goke Al Kuruŋ igiŋ nurd uneŋ gab nene haŋyen geb, go mata gore Al Kuruŋ turuŋ irde haŋyen. Irde al kura det kura kutŋa irde haŋyen marbe go teŋ haŋyen goreb Al Kuruŋ turuŋ irde det kutŋa irtiŋ goke Al Kuruŋ igiŋ nurd uneŋ haŋyen. \v 7 Neŋ kuruŋ gayen hitek ma kamtek wet kuruŋ gobe nindikeŋ ge ma hitek, Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ teŋ hitek geb, gogo teŋ hityen. \v 8 Niŋgeb dilniniŋ gergeŋ hitek gabe Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ po teŋbe hitek. Irde kamtek wor yeŋ ge po teŋ kamtek. Niŋgeb dilniniŋ gergeŋ hitek wet ma kamtek wet kuruŋ goyen tumŋaŋ neŋbe Al Kuruŋyen alya bereya po geb. \p \v 9 Be, goyen goke teŋbe al kamtiŋya diliŋ gergeŋ haŋya kuruŋ gote Doyaŋ Al Kuruŋ heweŋ yeŋbe Yesu Kristu gogo megen gar kateŋ kamde sopte huwaryiŋ. \v 10 Niŋgeb deŋbe daniŋ geb kadtiŋde mata yeneŋ goke merer yirde haŋ? Irde daniŋ geb kadtiŋ goyen al tareŋ miŋmoŋ yeŋ yeneŋ tagal yuneŋbe al goyen ma yenhet yenhet yirde haŋ? Neŋbe tumŋaŋ Al Kuruŋ diliŋde merere huwartek geb, gwaha ma teŋ hinayiŋ. \v 11 Neŋ tumŋaŋ Al Kuruŋ diliŋde merere huwartek goke Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Doyaŋ Al Kuruŋbe gaha yeŋ hi: \q1 ‘Fudinde wor po nebe gwahader himyen. \q1 Megen niŋ mar tumŋaŋ ne hitte waŋ dokolhoŋ yuguluŋ tinayiŋ. \q1 Alya bereya tumŋaŋ, “Gebe Al Kuruŋ,” ninnayiŋ,’” yitiŋ hi. \rq Aisaia 45:23\rq* \m \v 12 Goke teŋbe yitiŋ gwahade po, neŋ kuruŋ gabe nende gigen mataniniŋ Al Kuruŋ momoŋ irniŋ. \p \v 13 Niŋgeb, kadniniŋde mata yeneŋ goke ma tagalde hitek yeŋ dufay saŋiŋ po kertek. Irdeb mata gwaha titeke al kadtiŋ dufaymiŋ buluŋ heke mata buluŋde katnak yeŋbe mata gwahade ma titek yeŋ dufay tareŋ po kerde ga mata teŋ hinayiŋ. \v 14 Nebe Doyaŋ Al Kuruŋ Yesuya har geb, dufaynerbe det kuruŋ gayenbe tumŋaŋ Al Kuruŋ diliŋde tikiŋ miŋmoŋ yeŋ nurde hime. Goyenpoga al kura beleŋ det kurabe Al Kuruŋ diliŋde tikiŋ miŋyaŋ yeŋ nurde haŋ kenem yeŋ hitte po ga det gobe tikiŋ miŋyaŋ hiyyeŋ. \v 15 Niŋgeb deŋ beleŋ biŋge kuruŋ gabe Al Kuruŋ diliŋde igiŋ ala po yeŋ nurde nene hinayiŋ. Gega kadtiŋ kura gwahade ma nurde hiyen gore deneŋbe biŋde kandukŋeŋ nurde hiyeŋbe mata gobe kadtiŋ ge amaŋeŋ nurd yuneŋ yuneŋ mata goyen gama ma irdeb gogo teŋ hinayiŋ. Niŋgeb biŋge kura nenayiŋ goke teŋbe kadtiŋ kura Yesu Kristu yeŋ ge teŋ kamyiŋ gote dufaymiŋ buluŋ ma irnayiŋ. \v 16 Irde dufaytiŋde mata kurabe igiŋ yeŋ nurde hinayiŋ gega, al kura mata gobe igiŋ moŋ yeŋ nurde hike keneŋbe mata go ma teŋ hinayiŋ. \v 17 Al Kuruŋ beleŋ alya bereya doyaŋ yird yird bana goŋbe biŋgeya feya nen nen mata gobe det kuruŋ moŋ geb, gago dineŋ hime. Munaŋ dawet kuruŋ wor pobe Al Kuruŋ diliŋde huwak heŋ heŋ mataya biŋ kamke igiŋ heŋ heŋ matayabe Holi Spiritya heŋ amaŋ heŋ heŋ mataya go goyen. \v 18 Fudinde, al kura mata gwaha mat Yesu Kristu niŋ meteŋ teŋ hiyeŋbe matamiŋ goke Al Kuruŋ beleŋ amaŋeŋ nurde hiyeŋ, irde al hoyaŋ wor al gote meteŋ goke turuŋ irde hinayiŋ. \p \v 19 Niŋgeb neŋbe bininiŋ kamke heŋ heŋ mataya kadom tareŋ gird gird mataya goke kurut wor po yeŋ hitek. \v 20 Munaŋ dula matatiŋ ge teŋ Al Kuruŋyen meteŋ buluŋ ma irde hinayiŋ. Biŋgebe tumŋaŋ Al Kuruŋ diliŋde wukkek geb, netek igiŋ ala. Goyenpoga al kadniniŋ kura biŋge goyen ma nene hitiŋ neteke deneŋbe dufaymiŋ buluŋ heke mata buluŋde katyeŋ go gab buluŋbe gogo titek. \v 21 Niŋgeb kadtiŋ kura matatiŋ keneŋbe mata buluŋde katnak yeŋbe dapŋa wet ma wain wet kura goyen go ma nene hinayiŋ. Matatiŋ hoyaŋ kura gwaha yirtek haŋ kenem goyen wor gwaha ma teŋ hinayiŋ. Gwaha teŋ hinayiŋ gobe Al Kuruŋ diliŋde mata igiŋ geb, gago dineŋ hime. \v 22 Dufaytiŋde biŋge ma wain ma mata kura goke igiŋ ala yeŋ nurde hinayiŋ kenem dufaytiŋ goyen deŋya Al Kuruŋya hitte po hiyeŋ. Al kura mata kura igiŋ yeŋ nurde teŋ hiyeŋ irde goke mata buluŋ tihim yeŋ biŋde buluŋeŋ ma nurde hiyeŋ al gobe Al Kuruŋ beleŋ guram irde saŋiŋ iryeŋ. \v 23 Gega al kura biŋge kura Al Kuruŋ diliŋde wukkek moŋ yeŋ nurde kama heŋ heŋ ga niyyeŋbe gobe yiŋgeŋ uliŋde merem yaŋ hiyyeŋ. Gobe dufaymiŋde mata gwahadebe igiŋ moŋ yeŋ tareŋ wor po ma irtiŋ geb, dufay budam forok yitiŋde mat niyyeŋ geb, gogo yiŋgeŋ uliŋde merem yaŋ hiyyeŋ. Niŋgeb al kura mata kura igiŋ ma buluŋ goyen keŋkela bebak ma teŋbe goke dufaymiŋ tareŋ ma irdeya mata goyen tiyyeŋbe mata buluŋ miŋyaŋ hiyyeŋ. \c 15 \s1 Kadtiŋ ge nurdeya ga mata teŋ hinayiŋ \p \v 1 Be, deŋya neŋya Al Kuruŋ niŋ dufayniniŋ saŋiŋ irtiŋ goyen kuruŋ hitiŋ marbe kadniniŋ dufaymiŋ tareŋ wor po ma hitiŋ gore mata kura soŋ hekeb faraŋ yurde hitek. Irde nindikeŋ amaŋ hetek belŋeŋ po ma gama irde hitek. \v 2 Neŋ duŋkureŋ duŋkureŋ kuruŋ gayen tumŋaŋ kadniniŋ igiŋ heŋ heŋ ge nurdeb yeŋ amaŋ hetek irde tareŋ hetek mata goyen po teŋ hitek. \v 3 Yesu Kristu wor yiŋgeŋ amaŋeŋ heŋ heŋ ge ma nurde hinhin. Gwaha titŋeŋbe Al Kuruŋyen asaŋde, “Al Kuruŋ, al beleŋ nanyaŋ girde haŋ gobe ge ma girde haŋ, ne nirde haŋ,” yitiŋ hi. \v 4 Mere gobe neŋ gayen saba direŋ yeŋ bikkeŋ wor po Al Kuruŋyen asaŋde katiŋ. Gobe neŋ beleŋ mere go nurdeb kanduk yeneŋ mukku ma teŋ goya goya saŋiŋ po heŋ kame Al Kuruŋ beleŋ igiŋ diryeŋ yeŋ goke doyaŋ heŋ hinayiŋ yeŋ gogo katiŋ. \v 5 Niŋgeb deŋ goyen kanduk yeneŋ mukku ma teŋ goya goya saŋiŋ po heŋ huward huward tareŋ goyen duneŋ hiyen al Al Kuruŋ gore guram dirkeb dindikeŋ uliŋ dufay uŋkureŋ po heŋ awalikde po hiwoŋ yeŋ nurde hime. Go mata gobe Yesu Kristuyen alya bereya beleŋ titek mata yeŋ nurde hime. \v 6 Gogab dufaytiŋya meretiŋya uŋkureŋ po yirdeb Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristuyen Naniŋ, Al Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ irde hinayiŋ. \p \v 7 Niŋgeb Yesu Kristu beleŋ deŋ goyen igiŋ dinyiŋ gwahade goyen po, Al Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ ird ird niŋ teŋbe dindikeŋ uliŋ kadom igiŋ geneŋ teŋ hinayiŋ. \v 8 Yesu Kristube Al Kuruŋ beleŋ hakot Yuda marte hakwamiŋ yago hitte biŋa tiyyiŋ goyen fudinde kawan forok yeke Yuda mar beleŋ keneŋ bebak teŋ teŋ niŋbe gogo Yuda mar gote meteŋ al heŋ megen gar katyiŋ geb, gago kadom igiŋ nurd guneŋ teŋ hinayiŋ dineŋ hime. \v 9 Be, Yesu megeŋ gar katyiŋ gobe al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ beleŋ keneŋbe Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde hiyen goke deŋem turŋuŋ yaŋ irde hinayiŋ yeŋbe gogo megen gar katyiŋ. Niŋgeb goke teŋbe Dewit beleŋ Al Kuruŋyen asaŋde tikiŋ kura gahade kayyiŋ: \q1 “Niŋgeb ne gayen al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ kahal bana heŋ turuŋ girde heŋ. \q1 Deŋge isaŋ heŋ heŋ ge tikiŋ heweŋ,” yitiŋ hi. \rq Tikiŋ 18:49\rq* \b \m \v 10 Irde kurabe: \q1 “Al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ, \q2 deŋbe alya bereyamiŋ Yuda marya amaŋ henaŋ,” yitiŋ hi. \rq Saba 32:43\rq* \b \m \v 11 Be, mere hoyaŋbe gahade: \q1 “Deŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋbe tumŋaŋ Doyaŋ Al Kuruŋ turuŋ irde hinayiŋ. \q1 Deŋ alya bereya megen haŋ tumŋaŋ turuŋ irde tikiŋ henayiŋ,” yitiŋ hi. \rq Tikiŋ 117:1\rq* \p \v 12 Irde Aisaia beleŋ gahade kayyiŋ: \q1 “Yesiyen\f + \fr 15:12 \ft Yesibe Israel marte doyaŋ al kuruŋ Dewit naniŋ.\f* miŋde niŋ al kura forok yiyyeŋ. \q1 Yeŋ beleŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ doyaŋ yireŋ yeŋ wayyeŋ. \q1 Irkeb mel gobe yeŋ beleŋ waŋ igiŋ yird yird niŋ doyaŋ heŋ hinayiŋ,” yitiŋ hi. \rq Aisaia 11:10\rq* \p \v 13 Be, Al Kuruŋbe deŋ igiŋ dird dird goke doyaŋ heŋ heŋ tareŋ duntiŋ. Niŋgeb deŋ beleŋ yeŋ ge hekkeŋ nurde hike Al Kuruŋ beleŋ goke amaŋ dufay kuruŋ wor po dunwoŋ, irde bitiŋ yisikamke igiŋ hiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hime. Gogab Holi Spirityen saŋiŋde Al Kuruŋ beleŋ kame igiŋ diryeŋ goke doyaŋ heŋ heŋ matatiŋ gobe tareŋ wor po hiyyeŋ. \s1 Pol beleŋ asaŋ ga kayyiŋ gote miŋ momoŋ yiryiŋ \p \v 14 Be, kadne yago, nebe fudinde wor po deŋ goyen mata igiŋ kuruŋ teŋ haŋyen, irde Al Kuruŋyen mere nurd pasi hitiŋ haŋ, irde epte dindikeŋ uliŋ kadom saba gird teŋ hitek haŋ yeŋ nurde hime. \v 15 Gega asaŋ ga kaŋ heŋyabe saba kura goke bitiŋ bak yeŋ yeŋ ge kayhem. Irde Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ nirde igiŋ igiŋ nirde hiyen geb, merene gake deŋ beleŋ dahade nurd nunnayiŋ yeŋ kafura ma heŋya kawan po kayhem. \v 16 Fudinde, Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ nirde igiŋ igiŋ niryeŋ geb, al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ hitte kuŋ meteŋ teŋ hiyeŋ yeŋ Yesu Kristuyen meteŋ al niryiŋ. Niŋgeb nebe Al Kuruŋyen mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen tagalde tukuŋbe Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ al pris yara heŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goke meteŋ teŋ himyen. Gogab al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ gobe Holi Spirit beleŋ wukkek wor po yirke Al Kuruŋ galak irke amaŋ hetek det yara henayiŋ. \p \v 17 Niŋgeb nebe Yesu Kristuya heŋbe Al Kuruŋ niŋ meteŋ teŋ himyen goke nigeŋ ge turŋuŋ yaŋ nurde hime. \v 18 Gega nebe det hoyaŋ kura goke mali mere titek ma nirde hi. Yesu Kristu beleŋ meteŋ titiŋ goke po tagalde heŋ. Nebe yeŋ beleŋ hulyaŋ nirke kuŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyen Al Kuruŋ hitte yukumeke meremiŋ gama irde hinhan. Meteŋ go teŋ hinhemyabe Al Kuruŋyen merere saba yirde mataner mat Al Kuruŋ yikala yirde hinhem. \v 19 Irde Holi Spirityen tareŋde mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ wor po kurayen kurayen forok yirde hinhem. Irkeb mel gobe mata goyen yeneŋbe Al Kuruŋ hitte waŋ hinhan. Niŋgeb nebe gwahade po Yesu Kristu niŋ yitiŋ mere igiŋ goyen Yerusalem mat miŋ urde tukuŋ tukuŋ Ilirikum naŋa bana tagalde tukuŋ pasi himiriŋ. \v 20 Nebe naŋa kura Yesu Kristuyen mere momoŋ ma nurde hitiŋ bana goŋ kuŋ mere igiŋ goyen hugiŋeŋ tagalde hitek nirde hiyen. Gogab al kura beleŋ bikkeŋ kuŋ meteŋ teŋ Yesuyen alya bereya forok yirtiŋde gor sopte naŋa tiŋeŋde meteŋ titiŋ yara ma tiyeŋ. \v 21 Go teŋ himyen gobe Al Kuruŋyen asaŋde katiŋ gwahade po teŋ himyen. Mere gobe gahade: \q1 “Al kura yende mere momoŋ ma nurtiŋ mar beleŋ kennayiŋ. \q1 Al kura yende mere ma nurtiŋ mar beleŋ nurde bebak tinayiŋ,” yitiŋ hi. \rq Aisaia 52:15\rq* \s1 Rom kuŋ kuŋ niŋ yiriŋ \p \v 22 Be, yitiŋ gwahade po nebe meremiŋ ma kutiŋ naŋa bana gaŋ meteŋ budam forok yeŋ haŋyen geb, gago deŋ hitte kuŋ kuŋ niŋ meteŋeŋ nirde hiyen. \v 23 Gega naŋa gayen bana tiyuŋ kura ne kuŋ meteŋ titek kuram moŋ, irde dama budam deŋ dentek wor po nirde hiyen geb, \v 24 Spein naŋare kuŋ heŋyabe deŋ hitte forok yeŋ deneŋ gab kweŋ yeŋ nurde hime. Beleŋ goyaŋ gore kuŋ heŋyabe deŋ hitte kuŋbe deŋya muŋ kura heŋ amaŋ heŋ gab dubul teŋ kweŋ. Irkeb ne gayen Spein naŋare kuŋ kuŋ niŋ faraŋ nurwoŋ yeŋ nurde hime. \v 25 Munaŋ gayamuŋ gayenbe Yerusalem niŋ Al Kuruŋyen alya bereya goke teŋ meteŋ tiyeŋ yeŋ gor kweŋ tihim. \v 26 Masedonia naŋaya Akaia naŋaya bana niŋ Yesuyen alya bereya beleŋ Yerusalem niŋ Al Kuruŋyen alya bereya haŋ bana goŋ det niŋ amu heŋ haŋ mar goyen faraŋ yurd yurd niŋ amaŋeŋ nurdeb hora yeraŋ geb, gago hora goyen yade Yerusalem kweŋ tihim. \v 27 Mel gobe faraŋ yurd yurd niŋ amaŋeŋ nuraŋ. Goyenbe fudinde gwaha yirtek po faraŋ yurde haŋ. Al Kuruŋyen gasuŋde niŋ det Yuda mar beleŋ titiŋ goyen al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ wor yeŋ hitte mat gab yawaramiŋ geb, goyen wolmiŋeŋ megen niŋ samuŋ beleŋ faraŋ yurtek haŋ geb, gogo faraŋ yuraŋ. \v 28 Niŋgeb mel gore hulyaŋ niraŋ gayen pasi ireŋ. Irde Yerusalem mar goyen hora ga tumŋaŋ teke yeneŋbe gor mat Spein beleŋ kweŋ. Kuŋ belenbe deŋ hitte forok yeweŋ. \v 29 Ne deŋ hitte kumekeb Yesu Kristu beleŋ deŋya neya tumŋaŋ guram dirde saŋiŋ wor po diryeŋ yeŋ nurde hime. \p \v 30 Be, kadne yago, nebe Al Kuruŋyen meteŋ teŋ heŋya meteŋ goke Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde himyen. Niŋgeb deŋ wor neya dufay uŋkureŋ po irde hugiŋeŋ tareŋ po Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hitek yeŋbe gago Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristuyen tareŋ hende huwarde gusuŋaŋ dirde hime. Holi Spirityen saŋiŋde ne niŋ amaŋeŋ nurde haŋ geb, gago gusuŋaŋ dirde hime. \v 31 Gusuŋaŋ irde heŋyabe ne gayen Yudia naŋare niŋ mar kura Yesuyen mere gama ma irde haŋ mar gore buluŋ nirtek belŋeŋmiŋ goyen Al Kuruŋ beleŋ pet teŋ teŋ niŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. Irde Yerusalem niŋ Al Kuruŋyen alya bereya faraŋ yurd yurd niŋ nurde kuŋ meteŋ teŋ heŋ goyen mel gore igiŋ nurnayiŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. \v 32 Gogab Al Kuruŋyen dufay kenem deŋ hitte amaŋ dufay hende kweŋ, irde deŋya neya tumŋaŋ sopte tareŋ hetek. \v 33 Al biŋ yisikamke igiŋ heŋ heŋ al Al Kuruŋ beleŋ deŋ kuruŋ goya tumŋaŋ hinayiŋ. Fudinde wor po. \c 16 \s1 Kadom niŋ yiriŋ \p \v 1 Be, nebe Fibi niŋ momoŋ direŋ tihim. Yeŋbe Senkria taunde niŋ Yesuyen alya bereya sios niŋ meteŋ teŋ hiyen. Yeŋbe Al Kuruŋ diliŋde nende hayniniŋ wor po yara hitiŋ. \v 2 Be, bere gayen kukeb Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ teŋbe gargar irnayiŋ. Mata gobe Al Kuruŋyen alya bereya beleŋ titek mata geb, gwaha irnayiŋ. Irde faraŋ niŋ nurde hikeb deŋ beleŋ faraŋ urde hinayiŋ. Yeŋbe al budam faraŋ yurde hiyen. Ne manaŋ faraŋ nurde hiyen geb, gago dineŋ hime. \qm1 \v 3 Prisilaya Akwilaya niŋ dufay heŋ himyen goke ire uŋya goyen momoŋ yirnayiŋ. Ire uŋya gobe meteŋ kadne, Yesu Kristu niŋ meteŋ teŋ haryen. \v 4 Ire uŋya gobe ne faraŋ nurye yeŋbe kamde kamde niŋ ma nurde hinaryum. Ne po moŋ Yesuyen alya bereya hitiŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ wor tumŋaŋ ire uŋyat meteŋ goke igiŋ wor po nurde hityen. \qm1 \v 5 Yesu Kristuyen alya bereya sios, ire uŋya gote yare gabu irde haŋyen mar goke wor dufay heŋ himyen geb, goke momoŋ yirnayiŋ. \qm1 Irde kadne wor po Epainetus manaŋ gwahade po innayiŋ. Yeŋbe Esia naŋa\f + \fr 16:6 \ft Esia naŋa gobe gayenter niŋ Esia naŋa kuruŋ goke ma yitiŋ. Gayenterbe Turki ineŋ haŋyen.\f* bana goŋ yeŋ wa Yesu nurd unyiŋ. \qm1 \v 6 Maria wor gwahade po, ne beleŋ yeŋ ge dufay heŋ hime goyen innayiŋ. Yeŋbe deŋ ge teŋ meteŋ tareŋ wor po teŋ hiyen. \qm1 \v 7 Irde nere miŋde niŋ al irawa Andronikusya Yuniasya goke dufay heŋ himyen goke momoŋ yirnayiŋ. Irem gobe neya tumŋaŋ koyare hinhet. Yeŋbe Yesu Kristuyen mere basaŋ mar aposel buda kura bana niŋ yeŋ nurd yuneŋ haŋyen. Yeŋ wa Yesu nurd unke gab kame ne wor Yesu nurd unmiriŋ. \qm1 \v 8 Irde Ampiliatus niŋ wor dufay heŋ himyen geb, momoŋ irnayiŋ. Yeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋyen diriŋ yeŋ nurdeb yeŋ ge amaŋeŋ nurd uneŋ himyen. \qm1 \v 9 Be, Urbanusbe Yesu Kristu niŋ meteŋ teŋ hiyen. Yeŋbe meteŋ kadniniŋ wor po. Stakis wor gwahade po, yeŋ ge amaŋeŋ wor po nurd uneŋ himyen geb, ne beleŋ yeŋ ge dufay heŋ himyen goyen momoŋ yirnayiŋ. \qm1 \v 10 Irde Ampeles wor ne beleŋ yeŋ ge dufay heŋ himyen goyen momoŋ irnayiŋ. Yeŋbe Yesu Kristu gama irde heŋya kanduk yeneŋ hinhin gega, bada ma hiriŋ goke Yesu beleŋ nigen al wor pobe gago yeŋ kinyiŋ. \qm1 Irde Aristobulusyen yare haŋ mar goke wor dufay heŋ himyen geb, goke momoŋ yirnayiŋ. \qm1 \v 11 Nere miŋde niŋ al kura Herodion niŋ dufay heŋ himyen goyen momoŋ irnayiŋ. \qm1 Irde Narsisusyen yare haŋ mar niŋ dufay heŋ himyen goyen momoŋ yirnayiŋ. Mel gobe Doyaŋ Al Kuruŋya haŋ. \qm1 \v 12 Irde Trifinaya Trifosaya niŋ dufay heŋ himyen goyen momoŋ yirnayiŋ. Bere irawa gobe Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ meteŋ saŋiŋ wor po teŋ haryen. \qm1 Kadne wor po Persis niŋ dufay heŋ himyen goyen wor momoŋ irnayiŋ. Yeŋ manaŋ Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ meteŋ tareŋ wor po teŋ haŋyen bere kurabe gogo. \qm1 \v 13 Irde Rufusya miliŋya niŋ dufay heŋ himyen goyen momoŋ yirnayiŋ. Rufusbe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ basiŋa iryiŋ. Miliŋbe mamne yara hitiŋ. \qm1 \v 14 Irde Asinkiritusya Flegonya Hermesya Patorobasya Hermasyabe kadom weŋ mel goya haŋ mar tumŋaŋ goke dufay heŋ himyen goyen momoŋ yirnayiŋ. \qm1 \v 15 Irde Filologus, Yulia, Nereus, irde Nereus haymiŋya, Olimpas, irde Al Kuruŋyen alya bereya mel goya haŋ mar goyen tumŋaŋ ne beleŋ yeŋ ge dufay heŋ himyen goyen momoŋ yirnayiŋ. \qm1 \v 16 Deŋbe kadom pere gird teŋ hinayiŋ. Mata gobe Al Kuruŋ diliŋde wukkek dinyeŋ. \qm1 Gar niŋ Yesu Kristuyen alya bereya beleŋ tumŋaŋ deŋ ge dufay heŋ haŋ goyen momoŋ yirayiŋ ninaŋ geb, gago momoŋ dirde hime. \s1 Saba funaŋ \p \v 17 Be, kadne yago, dufaytiŋ buluŋ irde deŋ bana bipti forok irtek al niŋ keŋkela heŋ ga hinayiŋ. Irde al kura saba hoyaŋ dirde deŋ saba nuramiŋ goyen gama ird ird belŋeŋ pet teŋ duntek al goke wor keŋkela heŋ ga hinayiŋ. Al gwahade gobe yilwa po yirde hinayiŋ. \v 18 Go mar gobe Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristu niŋ ma meteŋ teŋ haŋ. Yiŋgeŋ ge po nurde mata gogo teŋ haŋyen geb, gago dineŋ hime. Go mar gobe al kura mel gote mere goyen buluŋ yeŋ bebak titek moŋ mar goyen hapek yaŋ nurde fudinde yetek mat po usi mere yirde haŋ. \p \v 19 Be, deŋ beleŋ Al Kuruŋyen mere gama irde haŋ gote mere momoŋtiŋbe al tumŋaŋ nurd pasi heŋ haŋ geb goke amaŋeŋ wor po nurde hime. Goyenpoga deŋ goyen mata igiŋ teŋ heŋya keŋkela dufay heŋ ga teŋ hinayiŋ. Irde mata buluŋbe mata buluŋ teŋ teŋ dufay miŋmoŋ wor po hinayiŋ yeŋ gago mere tareŋ po dirde hime. \p \v 20 Be, al biŋ yisikamde hiyen al Al Kuruŋ beleŋ heŋ ga moŋ Satan gote saŋiŋ teŋ siŋa irke deŋ beleŋ ufurka tinayiŋ. \p Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu Kristu beleŋ deŋ goyen buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde hiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hime. \p \v 21 Be, meteŋ kadne Timoti beleŋ deŋ ge dufay heŋ hiyen goyen momoŋ yirayiŋ ninkeb gago momoŋ dirde hime. Nere miŋde niŋ al Lusius, Yesonyabe Sosipaterya wor gwahade po. \p \v 22 (Be, nebe Tertius. Pol beleŋ ninke asaŋ gago kaŋ hime. Niŋgeb ne wor Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ teŋ deŋ ge dufay heŋ hime gake bebak dirde hime.) \p \v 23-24 Be, Gaius beleŋ deŋ ge dufay heŋ hi goke bebak dirde hime. Yeŋ beleŋ ne Pol gayen gargar nirde hiyen. Irde Yesu Kristuyen alya bereya sios gar niŋ wor yeŋ beleŋ faraŋ yurde hiyen. \p Be, taun gate gabmanyen hora doyaŋ ird ird marte doyaŋ al Erastusya kadniniŋ Kwartusya wor deŋ ge dufay heŋ haryen goke momoŋ dirde hime. \p \v 25 Be, deŋ hitte kuŋ Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋ goyen tagalde kuŋ himekeya deŋ goyen igiŋ tareŋ dirtek albe Al Kuruŋ gog po. Niŋgeb Al Kuruŋ goyen deŋem turŋuŋ yaŋ irtek. Mere igiŋ gobe damam damam banare hinhin geb, al beleŋ epte ma bebak titek hinhin. \p \v 26 Gega Al Kuruŋ gwahader hitiŋ gore mere basaŋ marmiŋ yinke asaŋde kayamiŋ goyen gayenterbe miŋ kawan forok yitiŋ haŋ. Irkeb al miŋ kurayen kurayen tumŋaŋ Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde meremiŋ gama irde haŋ. \v 27 Niŋgeb Al Kuruŋ, yeŋ po ga dufaymiŋ wukkek goyen Yesu Kristu faraŋ durkeb hugiŋeŋ deŋem turŋuŋ yaŋ irde hitek! Fudinde wor po.