\id HEB - Gwahatike NT [dah] -Papua New Guinea 2000 (DBL -2014) \h Hiburu \toc1 Hiburu mar kura Yesu nurd untiŋ hitte asaŋ katiŋ \toc2 Hiburu \toc3 Hib \mt1 Hiburu \mt2 Hiburu mar kura Yesu nurd untiŋ hitte asaŋ katiŋ \c 1 \s1 Al Kuruŋ Urmiŋ Yesube kuruŋ wor po \p \v 1 Bikkeŋbe Al Kuruŋ beleŋ asininiŋ yago mere yire yeŋbe mere basaŋ marmiŋ porofet wawuŋ budamde yad yerke waŋ asininiŋ yago mere yirde hinhan. Goyenterbe porofet gore asininiŋ yago daha mat bebak tiwoŋ yeŋ mere yird yird belŋeŋ kurayen kurayen mat mere yirde hinhan. \v 2 Goyenbe kuŋ kuŋ nalu funaŋ beleŋ heŋ hikeb Al Kuruŋ beleŋ Urmiŋ teŋ kerke kateŋbe Al Kuruŋyen mere momoŋ diryiŋ. Yeŋbe det kuruŋ gate miŋ al hiyyeŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ basiŋa iryiŋ. Irdeb Urmiŋ goyen hitte mat naŋkiŋya megeŋya kuruŋ goyen yiryiŋ. \v 3 Yeŋbe Al Kuruŋyen deŋem turŋuŋ yaŋ wor po goyen kawan forok irde hi. Irde Al Kuruŋbe al dahade wor po goyen Urmiŋ hitte matbe keŋkelak wor po keneŋ bebak teŋ hityen. Irdeb Urmiŋ gote merebe tonŋeŋ yaŋ wor po geb, naŋkiŋya megeŋya irde det kuruŋ gayen mohoŋde po yekeb tumŋaŋ gasuŋeŋyaŋ po haŋ. Yeŋbe alya bereyat mata buluŋmiŋ halde yuneŋ yuneŋ meteŋ pasi irdeb Al Kuruŋ saŋiŋmiŋ kuruŋ wor po goyen hitte hurkuŋ haniŋ yase beleŋ mat keperde Doyaŋ Al Kuruŋ hiriŋ. \s1 Yesube Al Kuruŋyen miyoŋ gote folek \p \v 4 Al gobe Al Kuruŋ beleŋ ‘Urne’ inyiŋ. Munaŋ miyoŋmiŋbe “meteŋ marne” yinyiŋ. Niŋgeb Urmiŋbe Al Kuruŋyen miyoŋ buda kuruŋ gote folek wor po. \v 5 Gobe Al Kuruŋ beleŋ yeŋ ge amaŋeŋ nurde uneŋ hiyen geb, gogo gwaha iryiŋ. Niŋgeb goke teŋbe Al Kuruŋ beleŋ gaha inyiŋ: \q1 “Gebe Urne wor po haha. Irkeb haŋkab nebe Adoge wor po hihim,” inyiŋ. \rq Tikiŋ 2:7\rq* \m Irde mere kurabe gahade: \q1 “Nebe Naniŋ hemekeb yeŋbe Urne hiyyeŋ,” yiriŋ. \rq 2 Samuel 7:14\rq* \m Mere gobe Al Kuruŋ beleŋ miyoŋmiŋ kura goke ma yiriŋ. \v 6 Irde Al Kuruŋbe Urmiŋ uŋkureŋ muŋ goyen megen niŋ alya bereyat Doyaŋ Al Kuruŋ iryiŋ goke teŋbe Urne Mataliŋ inyiŋ. Niŋgeb Urmiŋ Mataliŋ goyen megen gar teŋ kerke wayeŋ tikeyab Urmiŋ goke yiriŋ goyen asaŋmiŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Al Kuruŋyen miyoŋ kuruŋ gayen tumŋaŋ yeŋ doloŋ irde hinayiŋ,” yitiŋ hi. \rq Tikiŋ 2:7; 89:26-27\rq* \m \v 7 Irdeb Al Kuruŋ diliŋde miyoŋmiŋbe Urmiŋ yara moŋ geb, goke asaŋmiŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Al Kuruŋyen meteŋ mar miyoŋmiŋbe meremiŋ po gama irde haŋ. \q1 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ meŋe yire yeŋbe meŋe yiryeŋ, munaŋ kak melak uliŋ po yire yeŋbe gwahade po yiryeŋ,” yiriŋ. \rq Tikiŋ 104:4\rq* \m \v 8 Goyenpoga Urmiŋ gokeb asaŋmiŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Al Kuruŋ, ge beleŋ alya bereyage doyaŋ yirde ha gobe hubu ma hiyyeŋ, gwahader hiyeŋ. \q1 Irde doyaŋ yirde heŋyabe mata huwak mat po doyaŋ yirde hayiŋ. \q1 \v 9 Gebe mata huwak niŋ amaŋeŋ nurdeb mata buluŋ niŋbe bege ar yeŋ hiyen. \q1 Goke teŋbe gere Al Kuruŋ beleŋ basiŋa girde al deŋem yaŋ wor po gire yeŋ olip fimiŋ teŋ tonaŋger wok iryiŋ. \q2 Irkeb goke amaŋeŋ wor po nurariŋ. \q1 Goyenbe kadge yago kurabe gwahade ma iryiŋ,” yitiŋ hi. \rq Tikiŋ 45:6-7\rq* \m \v 10 Irdeb, \q1 “Doyaŋ Al Kuruŋ, haŋkapya wor po det kuruŋ gayen forok yeŋmiŋ moŋde megeŋ ga kerariŋ. Naŋkiŋ wor gigeŋ irariŋ. \q1 \v 11 Det megen niŋya naŋkiŋde niŋya kuruŋ gabe buluŋ henayiŋ. Gega gebe hugiŋeŋ hayiŋ. \q2 Det kuruŋ gabe amil bida heŋ erek yenayiŋ go gwahade goyen po, buluŋ henayiŋ. \q1 \v 12 Al kura uliŋhormiŋ bidak mupi yirde yemeyde haŋyen go gwahade goyen po, det kuruŋ gayen kuŋ kuŋ buluŋ heke yemeyayiŋ. \q1 Irde amil gergeŋ teŋ amil bidak gote gasuŋeŋde kerde haŋyen go gwahade goyen po, \q2 det kuruŋ gayen wor buluŋ heke kame det gergeŋ beleŋ gasuŋmiŋ yawarnayiŋ. \q1 Goyenbe gebe gwahader hayen geb, gwahade po hayiŋ,” yitiŋ hi. \rq Tikiŋ 102:25-27\rq* \m \v 13 Al Kuruŋbe miyoŋmiŋ kura goke mere gahade muŋ kura ma iryiŋ: \q1 “Waŋ ketalner heŋ al deŋem yaŋ wor po hawayiŋ. \q1 Irkeb asogo girde haŋ mar goyen bul yirde yawaŋ gasa yirmeke katkeb yufurka tiyayiŋ,” yitiŋ hi. \rq Tikiŋ 110:1\rq* \m \v 14 Miyoŋmiŋ gobe alya bereya Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ heŋbe kame yeŋya hinayiŋ mar goyen faraŋ yurde hinayiŋ yeŋ yiryiŋ. \c 2 \s1 Al Kuruŋyen mere keŋkela bebak titek \p \v 1 Niŋgeb neŋbe saba fudinde nurde hinhet goyen keŋkela wor po tanarde go po gama irde hitek. Moŋgo soŋ heŋ saba fudinde goyen tubul teŋ saba hoyaŋ gama irtek geb. \v 2 Al Kuruŋyen saba miyoŋmiŋ beleŋ basaŋ heŋ asininiŋ yago yuntiŋ gobe saba fudinde geb, al kura sabamiŋ walkaka irde gama ma iramiŋ marbe mata buluŋmiŋ gote muruŋgem buluŋ yawartek goyen po yawaramiŋ. \v 3 Saba gobe bikkek gega, pel irde kanduk keneŋ hinhan. Niŋgeb saba gergeŋ Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu beleŋ tagalyiŋ gobe saba bikkek gote folek geb, saba gergeŋ goyen pel irtekbe daha mat Al Kuruŋyen bearar goyen fole irtek? Epte moŋ. Niŋgeb gago sabamiŋ keŋkela nurde gama irde hinayiŋ dineŋ hime. Saba gergeŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋde mat dumulgaŋ tiyeŋ yeŋ Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ beleŋ yiŋgeŋ wa tagalyiŋ. Irdeb sabamiŋ yiŋgeŋ kirmiŋde nuramiŋ mar beleŋ basaŋ heŋ fudinde yeŋ momoŋ diramiŋ. \v 4 Irde saba gergeŋ gobe fudinde goyen alya bereya yikala yire yeŋbe Al Kuruŋ beleŋ mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ wor po kurayen kurayen forok yirde hinhin. Irde alya bereyamiŋ Holi Spirityen tareŋde mata teŋ teŋ goyen yuneŋ yeŋ nurde hinhin mar goyen yuneŋ tukuŋ hinhin. \s1 Yesube neŋ faraŋ durd durd al wor po hiriŋ \p \v 5 Be, neŋbe alya bereya beleŋ Al Kuruŋya heŋ heŋ mata gergeŋ goyen goke mere teŋ hite gago. Al Kuruŋbe alya bereya yeŋya heŋ heŋ mata gergeŋ forok yiyyeŋ goyen doyaŋ irtek al kura basiŋa iryiŋ. Goyenbe miyoŋmiŋ gwahade kura ma basiŋa iryiŋ. \v 6 Goke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋde kurar kurabe gahade katiŋ hi: \q1 “Megen niŋ marbe al deŋem miŋmoŋ wor po. \q2 Gega gebe yeŋ ge nurdkakala wor po yirde hayen. \q1 Megen niŋ alyen dirŋeŋ weŋ gabe al deŋem miŋmoŋ. \q2 Gega gebe keŋkela doyaŋ yirde hayen. \q1 \v 7 Ge beleŋ al yirdeb tareŋ manaŋ yunariŋ. \q2 Gega alyen saŋiŋbe miyoŋger tareŋ gote bande heŋ irariŋ. \q1 Gega mel goyenbe deŋe turŋuŋ yaŋ yunariŋ, irde al deŋem yaŋ wor po yirariŋ. \q1 \v 8 Irdeb det kuruŋ gayen yeŋ yufukde yerariŋ,” gwahade yitiŋ. \rq Tikiŋ 8:4-6\rq* \m Fudinde wor po, Al Kuruŋ beleŋ det kuruŋ gayen alyen yufukde yiryiŋyabe det muŋ kura ma tubul tiyyiŋ. Tumŋaŋ yerde pasi iryiŋ. Goyenbe haŋka gabe det kuruŋ gayen alyen yufukde ma hike yeneŋ hityen. \v 9 Niŋgeb goke teŋbe Yesu niŋ dufay heŋ hite. Yeŋbe nalu dolfonde po megen niŋ al hiriŋ. Irde yeŋ wor Al Kuruŋyen miyoŋ gote tareŋ bande tiriŋ. Irde neŋ ge teŋ kanduk teŋbe kamyiŋ geb, Al Kuruŋ beleŋ isaŋ heŋbe teŋ deŋem turŋuŋ yaŋ irde al deŋem yaŋ wor po iryiŋ. Fudinde, Al Kuruŋ beleŋ neŋ megen niŋ mar niŋ buniŋeŋ nurde igiŋ igiŋ diryiŋ geb, gogo Yesu beleŋ neŋ tumŋaŋ gake kamyiŋ. \v 10 Al Kuruŋbe megeŋya naŋkiŋya irde det kuruŋ gate miŋ al. Yeŋ beleŋ po ga det tumŋaŋ kuruŋ gayen yirde doyaŋ yirde hi. Yeŋbe alya bereya budam dirŋeŋ weŋ yirde saŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋ bana yukuŋ yukuŋ niŋ nuryiŋ. Goke teŋbe Yesu teŋ kerke katyiŋ. Niŋgeb gogo kanduk karkuwaŋ karkuwaŋ yinyiŋ. Al Kuruŋbe gwaha mat Yesu goyen alya bereya mata buluŋmiŋde mat Al Kuruŋ hitte yumulgaŋ teŋ teŋ meteŋ keŋkela po titek al wor po iryiŋ. Al Kuruŋ beleŋ gwahade iryiŋ gobe huwak wor po. \p \v 11 Yesube gwahade geb, yeŋ beleŋ alya bereya mata buluŋmiŋ halde wukkeŋ yiryiŋ marya yiŋgeŋya goyen Naniŋbe uŋkureŋ po. Niŋgeb Yesu beleŋ Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ hitiŋ mar goyen dine yago yineŋ yineŋ niŋ memyak ma nurde hiyen. \v 12 Yesu beleŋ gwahade nurde hiyen goke Al Kuruŋ mere iryiŋ goyen asaŋmiŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Alya bereya gama nirde haŋ mar, dine yago goyen ge niŋ momoŋ yireŋ. \q1 Mel go gabu irde haŋde gor kuŋ diliŋ mar turuŋ girde tikiŋ heweŋ,” yitiŋ hi. \rq Tikiŋ 22:22\rq* \qm1 \v 13 Irdeb, “Nebe Al Kuruŋ niŋ po hekkeŋ nurde heŋ,” yiriŋ. \q1 Irdeb sopte, “Nebe diriŋne yago Al Kuruŋ beleŋ nuntiŋ goya gago tumŋaŋ hite,” yitiŋ hi. \rq Aisaia 8:17-18\rq* \p \v 14 Goyenbe dirŋeŋ weŋ gobe al darim yaŋ geb, Yesu wor bere beleŋ kawaŋ kerke darim yaŋ hiriŋ. Al hiriŋ gobe yeŋ beleŋ uliŋ misiŋ kateŋ kamkeb kamde kamde tareŋ Satan beleŋ tanarde hitiŋ goyen hubu ireŋ yeŋbe gogo al hiriŋ. \v 15 Gogab alya bereya kamde kamde niŋ kafura heŋ hugiŋeŋ kafura dufay gore bili yirde hike kandukŋeŋ nurde haŋyen mar gobe gwahade ma nurde hipirkeŋ nurde hinayiŋ. \p \v 16 Fudinde, Yesube Al Kuruŋyen miyoŋ ma faraŋ yuryiŋ. Yeŋ faraŋ yurtiŋeŋbe Abrahamyen foŋeŋmiŋ yago faraŋ yuryiŋ. \v 17 Yeŋbe gwahade goyen po tiyeŋ yeŋ nurde hinhin geb, yeŋ wor neŋ megen niŋ al gahade hetek po hiriŋ. Gogab yeŋ beleŋ Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ mar pris buda gote kuruŋmiŋ heŋ alya bereyat mata buluŋ halde yuneŋ yuneŋ niŋ dapŋa gasa yirde galak irde haŋyen yara yiŋgeŋ uliŋ pigiŋ goyen Al Kuruŋ galak irde kameŋ yeŋbe gogo al hiriŋ. Yeŋbe meteŋ go teŋ heŋyabe alya bereya niŋ buniŋeŋ nurde hinhin, irde Al Kuruŋyen mere keŋkela po gama irde meteŋ teŋ hinhin. \v 18 Yeŋbe uŋgura beleŋ lom irke gote kandukbe gwahade yeŋ nurde hinhin geb, al kura uŋgura beleŋ lom yiryeŋ marbe igiŋ yeŋ beleŋ faraŋ yuryeŋ. \c 3 \s1 Yesube Mose gote folek \p \v 1 Niŋgeb, kadne yago, Al Kuruŋ beleŋ neŋ hoy diryiŋ gwahade goyen deŋ wor hoy dirtiŋ geb, Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋ wor po. Niŋgeb dufaytiŋbe Yesu hende po irde hinayiŋ. Yeŋbe Al Kuruŋyen mere basaŋ al porofet, irde pris buda gote kuruŋmiŋ fudinde wor po yeŋ nurde tagalde hityen gogo. \v 2 Yeŋbe hakot Mose beleŋ Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ Israel mar biŋde mat wor po yeŋ ge nurde keŋkela doyaŋ yirde hinhin gwahade goyen po, Yesu wor Al Kuruŋ beleŋ meteŋ unyiŋ goyen keŋkela po tiyyiŋ. \v 3 Goyenbe Yesu deŋem turŋuŋ yaŋ hetek gobe Mose deŋem turŋuŋ yaŋ hitiŋ gote folek wor po. Gobe al kura ya irke ya goyen turuŋ irtiŋeŋbe ya iryeŋ al goyen turuŋ irde haŋyen go gwahade goyen. \v 4 Fudinde, yabe al beleŋ yirde haŋyen. Goyenpoga det kuruŋ gabe Al Kuruŋ beleŋ yiryiŋ. \v 5 Mosebe Al Kuruŋyen meteŋ al heŋbe Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ goyen biŋde mat wor po yeŋ ge nurde keŋkela faraŋ yurde hinhin. Gwaha teŋ heŋyabe Al Kuruŋ beleŋ kame mere dahade tiyyeŋ goyen goke tagalde hinhin. \v 6 Munaŋ Yesu Kristube Al Kuruŋ Urmiŋ geb, Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ goyen biŋde mat wor po yeŋ ge nurde keŋkela doyaŋ yirde hiyen. Irdeb neŋbe tareŋ po heŋ Al Kuruŋ beleŋ kame gwaha diryeŋ goke doyaŋ heŋ heŋ goyen bada ma hetekbe yende dirŋeŋ weŋ wor po hetek. \s1 Al Kuruŋ gama ird ird niŋ bada ma hetek \p \v 7 Niŋgeb Holi Spirit beleŋ gaha yiriŋ: \q1 “Haŋka gayen Al Kuruŋyen mere nurde haŋ kenem \v 8 tonaŋtiŋ saŋiŋ ma irnayiŋ, irdeb meremiŋ nurde gama irde hinayiŋ. \q1 Hakot deŋ Israel marte asetiŋ yago sawsawa po kuruŋ naŋa bana hinhanyabe \q2 Al Kuruŋ tuŋaŋ urtek yeŋ tonaŋ saŋiŋ irde meremiŋ pel irde hinhan. \q1 \v 9 Bana goŋ kuŋ heŋyabe dama 40 gayen asetiŋ yagobe mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ wor po forok yirde hinhem goyen yeneŋ hinhan. \q2 Gega tuŋaŋ nurde kurut nirde hinhan. \q1 \v 10 Goke teŋbe yeŋ ge bene ar yiriŋ. \q1 Irdeb, ‘Mel gabe hugiŋeŋ det hoyaŋ niŋ nurde ne niŋ ma nurde haŋ. \q1 Irdeb matane ma keneŋ bebak teŋ haŋ,’ yimiriŋ. \q1 \v 11 Niŋgeb goke bene ar yekeb, ‘Mel gabe nere usaŋ heŋ heŋ gasuŋ yunmiriŋde gor epte ma waŋ usaŋ heŋ igiŋ hinayiŋ,’ yeŋ masi tareŋ po timiriŋ,” gwaha yiriŋ. \p \v 12 Niŋgeb, kadne yago, bitiŋde Al Kuruŋ gwahader hitiŋ goyen harhoktiŋ untek dufay buluŋ kerde yeŋ ge dufaytiŋ tareŋ ird ird niŋ manaŋ bada henak geb, keŋkela po heŋ hinaŋ ko. \v 13 Gwahade hitek yeŋbe naŋa nalu “Haŋka” ineŋ hityen gayenter gabe deŋ tumŋaŋ saŋiŋ heŋ heŋ ge hugiŋeŋ kadom faraŋ gurd teŋ hinayiŋ. Gogab mata buluŋ teŋ teŋ dufay gore epte ma buluŋ dirke tonaŋtiŋ tareŋ henayiŋ. \v 14 Irde meheŋde wor po Yesu Kristu niŋ dufayniniŋ tareŋ irtiriŋ goyen tubul ma teŋ saŋiŋ po tanarde hitek. Kamde kamde nalu forok yiyyeŋ gega, tareŋ po tanarde hitek. Gwaha titekbe Yesu Kristuya gabu heŋ Al Kuruŋyen meteŋ teŋ gote igineŋ igiŋ wor po goyen yeŋya gale heŋ yawartek. \v 15 Goke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋde hayhay gahade dirtiŋ: \q1 “Haŋka gayen Al Kuruŋyen mere nurde haŋ kenem \q2 asetiŋ yago beleŋ tiyamiŋ gwahade goyen tonaŋtiŋ tareŋ ma irde meremiŋ nurde hinayiŋ,” yitiŋ. \rq Tikiŋ 95:7-8\rq* \p \v 16 Be, hakotbe ganuŋ mar beleŋ Al Kuruŋyen mere nurde hinhan gega, pel irde hinhan? Gobe Mose beleŋ Isip naŋare mat yade naŋa hoyaŋde yukuriŋ mar gore teŋ hinhan. \v 17 Irdeb Al Kuruŋ beleŋ dama 40 gayen ganuŋ mar bearar yirde hinhin? Go mar gobe sawsawa po kuruŋ naŋa bana goŋ heŋya mata buluŋ teŋ kamde erek namiŋ mar goyen yirde hinhin. \v 18 Irdeb ganuŋ mar hitte wor po Al Kuruŋ beleŋ bearar hende biŋa teŋbe, “Mel gobe epte ma nere usaŋ gasuŋde waŋ usaŋ heŋ igiŋ henayiŋ,” yiriŋ? Mere gobe meremiŋ ma gama irde hinhan mar goke yiriŋ. \v 19 Niŋgeb go mar gobe Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ saŋiŋ ma irde hinhan geb, Al Kuruŋyen usaŋ gasuŋde hurkuŋ hurkuŋ niŋ utaŋ yirke ma kwamiŋ gobe nurde hityen gogo. \c 4 \s1 Al Kuruŋyen alya bereyabe usaŋ heŋ tareŋ henayiŋ \p \v 1 Niŋgeb neŋ wor keŋkela heŋ hitek. Al Kuruŋ beleŋ usaŋ gasuŋmiŋ neŋ ge tubul teŋ biŋa tiyyiŋ hi goyen neŋ wor moŋgo epte ma bana goŋ hurkuniŋ geb. \v 2 Hakot asetiŋ yagobe neŋ beleŋ Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋ goyen tagalke nurde hityen gwahade goyen po, Al Kuruŋyen mere nurde hinhan. Goyenbe meremiŋ go nurde fudinde yeŋ dufaymiŋ tareŋ ma yiramiŋ geb, yeŋ hittebe miŋ miŋmoŋ iryiŋ. \v 3 Niŋgeb neŋ dufayniniŋ yeŋ ge saŋiŋ irtiŋ mar po ga yende usaŋ gasuŋde igiŋ hurkutek. Al Kuruŋbe megeŋya naŋkiŋya det kuruŋ gayen yirdeb usaŋ gasuŋ wor gitik irde ep iryiŋ. Goyenbe yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ ma irtiŋ mar goke Al Kuruŋ beleŋ asaŋmiŋdeb, “Nebe bearar teŋbe, ‘Mel gobe epte ma wor po usaŋ gasuŋner hurkunayiŋ,’ yeŋ biŋa tihim,” yiriŋ. \v 4 Munaŋ usaŋ heŋ heŋ gokeb Al Kuruŋyen asaŋ bana goŋ kurar kurabe gahade katiŋ hi: “Al Kuruŋbe naŋa fay 6 gayen meteŋ teŋ pasi wor po irde naŋa faymiŋ 7debe usaŋ hiriŋ,” yitiŋ hi. \v 5 Goyenbe meremiŋ pel iramiŋ mar goke asaŋmiŋ bana mere hoyaŋ kurabe gahade hi: “Mel gobe epte ma nere usaŋ gasuŋde hurkunayiŋ,” yitiŋ hi. \p \v 6 Niŋgeb gwahade goyen po, Al Kuruŋyen usaŋ gasuŋbe igiŋ ala hurkunayiŋ yeŋ gitik irde ep irtiŋ hinhin gega, hakot Israel marbe Al Kuruŋyen mere goyen igiŋ ma nurde pel iramiŋ geb, tumŋaŋ ma usaŋ gasuŋmiŋde gor hurkamiŋ. \v 7 Goyenbe naŋa nalu “Haŋka” ineŋ haŋyende niŋ alya bereya beleŋ usaŋ gasuŋde hurkunayiŋ yeŋ dufaymiŋ kirtiŋ goyen goke kamebe Dewit inyiŋ. Munaŋ naŋa nalu “Haŋka” ineŋ haŋyende niŋ alya bereya gobe gayenter niŋ alya bereya niŋ yitiŋ. Al Kuruŋ beleŋ Dewit inyiŋ gobe asaŋmiŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Haŋka gayen Al Kuruŋyen mere nurde haŋ kenem tonaŋtiŋ tareŋ ma irde meremiŋ nurde hinayiŋ,” yitiŋ. \rq Tikiŋ 95:7-8\rq* \p \v 8 Be, usaŋ gasuŋ niŋ yeŋ hime gobe Kenan megeŋ Yosuwa beleŋ Israel mar yukuriŋ goke ma yeŋ hime. Mel gore Kenan megeŋde kuŋ fudinde wor po usaŋ hamiŋ manhan usaŋ gasuŋ kuŋ kuŋ nalu hoyaŋ goke Al Kuruŋ beleŋ Dewit momoŋ ma irwoŋ. \v 9 Niŋgeb usaŋ nalu Sabat fudinde wor pobe Kenan naŋare kuŋ keperamiŋ gogo moŋ. Go nalu gobe Al Kuruŋyen alya bereyamiŋ niŋ teŋ kame forok yetek hinhin. \v 10 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ meteŋmiŋ pasi irde usaŋ hiriŋ gwahade goyen po, al kura Al Kuruŋyen usaŋ gasuŋde hurkunayiŋ marbe tumŋaŋ usaŋ henayiŋ. \v 11 Niŋgeb neŋ tumŋaŋ usaŋ gasuŋde gor hurkuŋ hurkuŋ niŋbe teŋniniŋ ilhal teŋ kurut wor po yeŋ hitek. Gogab Al Kuruŋyen mere pel irde hinhan mar gote mata ma gama irde hitek. Irdeb usaŋ gasuŋmiŋde hurkuŋ hurkuŋ niŋ soŋ ma hetek. \p \v 12 Be, Al Kuruŋyen merebe mali mere yara moŋ, tonŋeŋ yaŋ wor po. Mere gobe fuleŋare niŋ bidila kura misiŋ kurhan kurhan yaltiŋ gote misiŋ folek wor po. Niŋgeb kiŋkiniŋniniŋ yago yawaŋ tur yirtiŋ teŋniniŋ karkuwaŋ goyen bidila gore walde, kiŋkiniŋniniŋ pateŋ naŋgiram kawan irde hi gwahade goyen po, mere gobe dufayya mataya bininiŋ biŋde niŋ wor po goyen yade kawan yirde hiyen. Irdeb dufayniniŋya mataniniŋya igiŋ ma buluŋ goyen dikala dirde hiyen. \v 13 Det kura Al Kuruŋ diliŋde epte ma bana kunayiŋ. Dawet Al Kuruŋ beleŋ yiryiŋ gobe diliŋdebe kawan ala po haŋ. Niŋgeb mata teŋ hityen kuruŋ goyen uŋkureŋ muŋ kura yeŋ diliŋde epte ma bana kertek. Huwardeb mata teŋ hityen kuruŋ goyen tumŋaŋ kawan po momoŋ irtek. \p \v 14 Goyenpoga Al Kuruŋ Urmiŋ Yesu, neŋ ge teŋ pris buda gote kuruŋmiŋ hiriŋ al gore Al Kuruŋyen gasuŋde gor heŋ faraŋ durde hi. Niŋgeb yeŋ ge dufayniniŋ saŋiŋ irde goke tagalde hityen goyen tubul ma po titek. \v 15 Nende pris buda gote kuruŋmiŋ megen gar hinhinyabe megen niŋ dufay buluŋ kurayen kurayen forok yeŋ lomlom dirde haŋyen gwahade po, yeŋ wor lomlom irde hinhan. Goyenbe mata buluŋ muŋ kura ma tiyyiŋ. Niŋgeb yeŋbe neŋ beleŋ mata buluŋde kateŋ hityen belŋeŋbe damiŋ goyen keŋkela nurde buniŋeŋ dirde hi. \v 16 Niŋgeb neŋbe Al Kuruŋ beleŋ gab buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ diryeŋ yeŋ hekkeŋ nurdeb yeŋ hitte kuŋ kuŋ niŋ kafura ma heŋ hitek. Irkeb yeŋ beleŋ buniŋeŋ dirde hiyeŋ. Gogab faraŋ niŋ nurtekeb yeŋ beleŋ buniŋeŋ nirde igiŋ igiŋ dirde faraŋ durde hiyeŋ. \c 5 \p \v 1 Be, pris buda gote kuruŋmiŋ heŋ haŋyen kuruŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ Israel mar niŋ teŋ pris buda bana goŋ niŋ al kura basiŋa yirde hikeb yeŋ ge meteŋ teŋ haŋyen. Meteŋ gobe yeŋ beleŋ ga tonaŋ heŋ Al Kuruŋyen ya balem bana hurkuŋ Al Kuruŋ hitte det galak irde, almet mata buluŋ halde halde niŋ dapŋa gasa yirde Al Kuruŋ niŋ kumga teŋ haŋyen. \v 2 Pris buda gote kuruŋmiŋ wor megen niŋ al, mata buluŋde igiŋ kattek ala po haŋ geb, buluŋ tihit yeŋ ma nurdeya mata buluŋ teŋ haŋ mar goyen yeŋ beleŋ kwep kwep ma yirde bekkeŋde mere yirtek po hinayiŋ. \v 3 Goke teŋbe al hoyaŋde mata buluŋ halde halde niŋ po ma Al Kuruŋ dapŋa kumga teŋ galak irde haŋyen. Yiŋgeŋde mata buluŋ niŋ manaŋ nurde gwaha teŋ haŋyen. \p \v 4 Be, al kura deŋne yaŋ hewe yeŋ epte ma pris buda gote kuruŋmiŋ hiyyeŋ. Yeŋbe Al Kuruŋ beleŋ Aron basiŋa iryiŋ gwahade goyen po irke gab pris buda gote kuruŋmiŋ hiyyeŋ. \v 5 Niŋgeb Yesu Kristu wor yiŋgeŋ deŋne turŋuŋ yaŋ hewe yeŋ pris buda gote kuruŋmiŋ ma hiriŋ. Gwahade yarabe yeŋ ge amaŋeŋ nurdeb, “Gebe Urne wor po haha. Irke haŋkabe nebe Adoge wor po hihim,” yiriŋ al Al Kuruŋ goreb pris buda gote kuruŋmiŋ iryiŋ. \v 6 Irdeb meremiŋ kurar kurabe, “Gebe Melkisedekyen miŋde niŋ al heŋbe hugiŋeŋ pris hayiŋ,” inyiŋ. \p \v 7 Be, Yesube gwahade geb, megen gar hinhinyabe alya bereya niŋ buniŋeŋ nurde eseŋ heŋya Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hinhin. Yeŋbe Al Kuruŋ palap irde meremiŋ gama irde hinhin geb, gusuŋaŋmiŋ goyen wol hiriŋ. Al Kuruŋbe Yesu go kamde kamde mata fole irtek tareŋ igiŋ untek hinhin. \p \v 8 Be, Yesube Al Kuruŋ Urmiŋ gega, kanduk kurayen kurayen yeneŋ hinhinde gor matbe Naniŋde mere nurde gama ird ird matabe gahade yeŋ bebak tiyyiŋ. \v 9 Gwaha matbe Naniŋde mere gama ird ird mata goyen kura muŋ soŋ ma hiriŋ. Keŋkela wor po gama iryiŋ. Niŋgeb alya bereya meremiŋ gama irde haŋ mar goyen tumŋaŋ yumulgaŋ tike Al Kuruŋya hugiŋeŋ hinayiŋ gote miŋ al hiriŋ. \v 10 Irkeb Al Kuruŋ beleŋ Melkisedekyen miŋde niŋ al irdeb pris buda gote kuruŋmiŋ iryiŋ. \s1 Dufaytiŋbe diriŋ kalak yara ma henayiŋ \p \v 11 Be, Yesu beleŋ Melkisedekyen miŋde niŋ al heŋ pris buda gote kuruŋmiŋ hiriŋ goke momoŋ dirtek mere gobe budam po haŋ. Goyenbe deŋbe araŋ ma bebak teŋ haŋ geb, mere dird dird gobe meteŋeŋ wor po. \p \v 12 Deŋbe Yesu niŋ dufaytiŋ tareŋ iramiŋ, irde dama ulyaŋde kutiŋ geb, gaha naŋabe al hoyaŋ saba yird yird mar hewoŋ. Goyenbe Al Kuruŋyen mere tiŋeŋya nuramiŋ go gwahade po, al beleŋ po ga saba dirtek haŋ. Niŋgeb deŋbe diriŋ kalak mamu po nene biŋge saŋiŋ ma nene haŋyen go gwahade yara haŋ. \v 13 Al gwahade kura saba tiŋeŋya nuramiŋ goyen po nurde haŋ marbe diriŋ besare niŋ mamu po nene haŋ go gwahade goyen. Niŋgeb mata damiŋbe Al Kuruŋ diliŋde huwak goyen keŋkela ma bebak teŋ haŋyen. \v 14 Munaŋ Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde tareŋ po haŋ mar gote sababe al parguwakyen biŋge tareŋ go gwahade goyen. Niŋgeb al gwahade gobe saba goyen nurde gama irde gab mata igiŋya buluŋya keŋkela yeneŋ bebak teŋ mata igiŋ teŋ teŋ niŋ po kurut yeŋ haŋyen. \c 6 \p \v 1 Niŋgeb meheŋde wor po deŋ tiŋeŋya Yesu Kristu niŋ saba dirke nuramiŋ goyenter po sopte mulgaŋ heŋ tebaŋ ma teŋ hitek. Gobe bada po heŋ Yesu gama ird ird matare parguwak heŋ heŋ saba goke po nurtek. Munaŋ saba tiŋeŋya nurtiriŋ goyenter po mulgaŋ hetekbe ya irniŋ yeŋ tola yimiytiŋde po heŋbe ya pasi ma irtek go gwahade goyen. Niŋgeb Al Kuruŋ tubul teŋ gisaw kutek mata buluŋ goyen yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ heŋ heŋ mataya Al Kuruŋ niŋ dufayniniŋ saŋiŋ ird ird mataya gote sabare po ma hitek. \v 2 Irde baptais teŋ teŋ mata, al hende hanniniŋ yerde Al Kuruŋ gusuŋaŋ ird ird mata, al kamtiŋ kame huward huward gote sabayabe nalu funaŋde al tumŋaŋ merere huwarnayiŋ gote sababe Yesuyen alya bereya gayamuŋ ga gergeŋ haŋ mar gote saba geb, saba goyenter po ma hitek. \v 3 Al Kuruŋ beleŋ igiŋ yeŋ nurdeb faraŋ durkeb diriŋde saba go yubul teŋbe tareŋ dird dird saba goyenter kutek. \p \v 4-6 Munaŋ al kura Al Kuruŋ beleŋ dufaymiŋ wuk irtiŋ gega, Al Kuruŋ harhok unyeŋ al gobe Al Kuruŋ Urmiŋ goyen pel irde al hoyaŋ diliŋ mar sukal irde sopte kuruse hende mayke kamyeŋ go gwahade goyen. Niŋgeb al gwahade gobe kame epte ma mata buluŋ go tubul teŋ Al Kuruŋ hitte biŋ mulgaŋ hiyyeŋ. Niŋgeb al kura Al Kuruŋyen tareŋ titiŋ, irde Holi Spirityen saŋiŋde mata teŋ teŋ manaŋ nurtiŋ, irdeb Al Kuruŋyen merebe igiŋ yeŋ biŋde mat keŋkela bebak titiŋ, irde Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ ird ird gote tareŋ kame wayyeŋ go wor bikkeŋ kintiŋ al gore Al Kuruŋ harhok unyeŋbe epte ma mata buluŋ go tubul teŋ biŋ mulgaŋ hiyyeŋ. \v 7 Niŋgeb megeŋ kura kigariŋ kateŋ bida irke biŋge igiŋ wor po forok yeke meteŋ miŋ al beleŋ yawaryeŋ go gwahade goyen po, al kura Al Kuruŋ beleŋ det igiŋ untiŋ gote igineŋ igiŋ wor po forok yirke al gobe guram irde tareŋ iryeŋ. \v 8 Munaŋ megeŋ gobe yamuŋya det hirwaŋeŋ yaŋ po forok yiryeŋbe megeŋ igiŋ moŋ geb, megeŋ gote miŋ al beleŋ karan urde yasuŋ ma tiyyeŋ gwahade goyen po, al gwahade goyen wor Al Kuruŋ beleŋ buluŋ iryeŋ. \p \v 9 Be, kadniniŋ yago, gwaha mat hayhay dirde hite gabe deŋ goyen mata goyenter ma kunayiŋ yeŋ nurde heŋya ga dineŋ hite. Deŋbe Al Kuruŋ beleŋ dumulgaŋ titiŋ haŋ geb, kamebe hugiŋeŋ dawartek beleŋ po haŋ. \v 10 Fudinde, Al Kuruŋbe al kura po igiŋ yirde kurabe buluŋ yirde ma yirde hiyen. Yeŋbe deŋ beleŋ yeŋ ge meteŋ kuruŋ po teŋ haŋ goke biŋ sir ma yeŋ hiyen. Irde yeŋ ge amaŋeŋ nurdeb alya bereyamiŋ faraŋ yurd yurd niŋ bada ma heŋ faraŋ po yurde haŋ goke wor biŋ sir ma yeŋ hiyen. \v 11 Niŋgeb deŋ kuruŋ goyen kame Al Kuruŋyen det igiŋ yawartek yeŋ doyaŋ heŋ haŋ goyen fudinde yawartek yeŋ megen gar heŋya kadtiŋ faraŋ yurd yurd niŋ hugiŋeŋ kurut yeŋ hinayiŋ yeŋ nurde hite. \v 12 Irde asetiŋ yago kura beleŋ mata teŋ hinhan goyen deŋ wor gwahade po teŋ hiwoŋ yeŋ nurde hite. Mel gobe Al Kuruŋ beleŋ kame detmiŋ duneŋ yeŋ biŋa titiŋ goke hekkeŋ nurde tetewoŋ po yeŋ doyaŋ heŋ heŋ niŋ piŋeŋ ma heŋ hinhan. Niŋgeb deŋ wor gwaha teŋ teŋ niŋ piŋeŋ ma heŋ hinayiŋ. \s1 Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ goke hekkeŋ nurtek \p \v 13 Be, asetiŋ kura mata gwaha tiyyiŋ albe Abraham. Al Kuruŋ beleŋ Abraham hitte biŋa tiyyiŋyabe al kura yeŋ folek kura hike deŋe urde biŋa titek moŋ geb, yiŋgeŋ deŋe urde biŋa tiyyiŋ. \v 14 Biŋa teŋyabe, “Fudinde wor po guram girde saŋiŋ gireŋ. Niŋgeb foŋeŋge yago budam forok yeŋ hinayiŋ,” inyiŋ. \v 15 Irkeb Abraham go mere gote igineŋ niŋ doyaŋ heŋ heŋ ge piŋeŋ ma heŋ doyaŋ po heŋ hinhin. Irdeb kuŋ kuŋ kame gabe Al Kuruŋ beleŋ inyiŋ gwahade po forok yiriŋ. \p \v 16 Be, albe kandukmiŋ kura pasi irniŋ yeŋbe al hoyaŋ kura yeŋ folek goyen deŋe urde biŋa teŋ haŋyen. Irkeb kanduk goke kadom mohoŋde teŋ hinayiŋ gobe gogo po hubu hiyyeŋ. \v 17 Niŋgeb Al Kuruŋ wor yiŋgeŋ deŋe urde biŋa teŋ hinhin. Gogab Al Kuruŋ beleŋ yeŋ ge teŋ biŋa tiyyiŋ mar gore Al Kuruŋbe dufaymiŋ hoyaŋ ma irde hiyen goyen yeŋ beleŋ nurwoŋ yeŋbe gogo yiŋgeŋ deŋe urde biŋa teŋ hinhin. \p \v 18 Niŋgeb biŋa kura tareŋ po ire yeŋbe yiŋgeŋ deŋe urde teŋ hiyen. Biŋa teŋ teŋ mata irawa Al Kuruŋ beleŋ titiŋ gobe usi moŋ geb, sorkok ma hiyyeŋ. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ detmiŋ igiŋ dunyeŋ yeŋ nurde goke doyaŋ hiniŋ yeŋ mata buluŋde mat busaharde Al Kuruŋ hitte watiŋ mar neŋ gayenbe biŋa tiyyiŋ gore faraŋ durde tareŋ diryeŋ. \p \v 19 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ gwaha direŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goke hekkeŋ nurde doyaŋ heŋ heŋ gobe aŋga temeyke hakwa tanarke uŋkureŋde po hiyeŋ go gwahade, heŋ heŋniniŋ wor saŋiŋ po hiteke det kura beleŋ buluŋ dirtek ma hite. Al Kuruŋ beleŋ gwahade diryeŋ gobe Yesu hitte mat gwaha diryeŋ yeŋ nurde neŋbe Yesu niŋ po nurde hite. Yeŋ beleŋbe Al Kuruŋyen ya balem bana gasuŋ himam wor po amil tolok gore po pet titiŋ goyen fole irde Al Kuruŋ diliŋ mar hurkuriŋ. \v 20 Yeŋbe neŋ ge teŋ bikkeŋ bana goŋ yeŋ wa hurkuriŋ. Irdeb Melkisedekyen miŋde niŋ al heŋbe pris buda gote kuruŋmiŋ heŋ hugiŋeŋ meteŋ teŋ hi. \c 7 \s1 Pris buda gote kuruŋmiŋ Melkisedek \p \v 1 Be, Melkisedek gobe Salem taun kuruŋ goyenter niŋ doyaŋ al kuruŋ. Irdeb yeŋbe Al Kuruŋ tareŋmiŋ hende wor po goyen doloŋ ird ird mata doyaŋ al. Yeŋbe hakot Abraham beleŋ fuleŋare kuŋ naŋa hoyaŋde niŋ doyaŋ mar karkuwaŋ gasa yirke busaharkeb detmiŋ yade mulgaŋ heŋ wakeb guram irde tareŋ iryiŋ. \v 2 Irkeb Abraham beleŋ fuleŋare kuŋ dawet yawaryiŋ kuruŋ goyen pota yirde buda 10 yirdeb buda uŋkureŋbe yeŋ unyiŋ. Deŋe Melkisedek gote miŋbe “Mata huwak teŋ teŋ doyaŋ al kuruŋ.” Munaŋ deŋem kura “Salem niŋ doyaŋ al kuruŋ” gote miŋbe “Al biŋ yisikamde kamdere niŋ doyaŋ al kuruŋ.” \v 3 Al gote miliŋya naniŋyabe gogo yeŋ ma po nurde hite. Irde asem yago miŋ gwaha mat kura watiŋ, irde kawaŋ hiriŋ naluya kamyiŋ naluya wor bebakkeŋ moŋ. Yeŋbe Al Kuruŋ Urmiŋ yara, hugiŋeŋ Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ al hitiŋ. \p \v 4 Niŋgeb al gobe al dahade wor po yeŋ dufay henayiŋ. Yeŋbe al deŋem turŋuŋ yaŋ wor po geb, asetiŋ Abraham deŋ beleŋ deŋem yaŋ ineŋ haŋyen gore wor fuleŋare kuŋ dawet yawaryiŋ goyen yawaŋ pota irde buda 10 yirde buda uŋkureŋbe yeŋ unyiŋ. \v 5 Gayenterbe Moseyen sabare yitiŋ gwahade po al dawetmiŋ yadeb buda 10 yirdeb buda uŋkureŋbe Liwai miŋde niŋ mar pris hitiŋ goyen yuneŋ haŋyen. Liwai marbe Israel mar bana goŋ niŋ po gega, Israel mar bana goŋ hoyaŋbe Moseyen sabare yitiŋ goyen po gama irde detmiŋ goyen buda 10 yirde buda uŋkureŋbe yeŋ yuneŋ haŋyen. \v 6 Goyenpoga Melkisedekbe Liwai miŋde niŋ al moŋ gega, Abraham beleŋ detmiŋ buda 10 yirde buda uŋkureŋbe unyiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ yeŋ hitte biŋa tiyyiŋ al Abraham goyen Melkisedek beleŋ guram irde saŋiŋ iryiŋ. \v 7 Niŋgeb al kura tareŋ miŋyaŋ beleŋbe al hoyaŋ tareŋmiŋ bande goyen guram yirde saŋiŋ yirde haŋyen gobe nurde haŋ gogo. \p \v 8 Liwai mar pris hitiŋ gobe al po geb kamnayiŋ gega, Israel mar beleŋ detmiŋ pota irde buda uŋkureŋ yuneŋ haŋyen. Goyenpoga Al Kuruŋyen asaŋde Melkisedekbe kamyiŋ moŋ yitiŋ al goyen Abraham beleŋ detmiŋ pota irde buda uŋkureŋ unyiŋ. Niŋgeb Melkisedekbe Liwai mar pris hitiŋ gote folek. \v 9-10 Irde hakotbe Liwai mar ma forok yekeya Melkisedek beleŋ Liwai mar gote asem Abraham kinyiŋ. Goya goyenbe Abraham beleŋ detmiŋ buda 10 yirde buda uŋkureŋbe Melkisedek unyiŋ. Niŋgeb Abraham beleŋ go tiyyiŋ gobe asem weŋ Liwai mar beleŋ Melkisedek untiŋ yara hiriŋ. \p \v 11 Be, bikkeŋ Israel marbe Moseyen saba tamiŋ. Irde Moseyen sabarebe Liwai mar beleŋ pris meteŋ teŋ hinayiŋ yitiŋ. Goyenbe go meteŋ teŋ hinhan gore alya bereyat mata buluŋ halde pasi ma irde hinhan. Halde pasi irde hinhan manhan Al Kuruŋ beleŋ Liwai marte foŋeŋ kura Aronyen miŋde niŋ al po meteŋ goyen unwoŋ. Gega gwahade moŋ geb, al miŋ hoyaŋ Melkisedekyen miŋde niŋ al gore waŋ pris meteŋ tiyyeŋ yeŋ nurde hinhin. \p \v 12-14 Be, pris hoyaŋ wayyeŋ goke yeŋ hityen al gobe Liwai mar al moŋ. Al gote miŋde niŋ marbe Al Kuruŋyen ya balem bana altare heŋ Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata go ma teŋ haŋyen. Gobe Doyaŋ Al Kuruŋniniŋbe Yudayen miŋde mat wayyiŋ goke yeŋ hime. Gega Mosebe pris meteŋbe Yudayen miŋde niŋ al beleŋ teŋ hinayiŋ yeŋ ma tagalde hinhin. Goyenbe Liwai mar al moŋ Yesu gore waŋ pris meteŋ goyen tekeb Moseyen saba bikkek gote gasuŋ manaŋ saba gergeŋ beleŋ tiriŋ. \s1 Pris gergeŋbe pris bikkek gote folek \p \v 15 Be, saba gergeŋ gore Moseyen saba bikkek gote gasuŋ teŋ teŋ gote miŋbe pris hoyaŋ kura Melkisedek yara gore forok yekeb keŋkela wor po kawan forok yiriŋ. \v 16 Al gore pris hiriŋ gobe Israel marte asemde saba bikkek bana goŋ yitiŋ go ma gama iryiŋ. Gwaha irtiŋeŋbe hugiŋeŋ heŋ heŋ gote tareŋde pris hiriŋ. Hugiŋeŋ heŋ heŋ gobe epte ma det kura beleŋ buluŋ irtek hi. \v 17 Niŋgeb pris hiriŋ al goke teŋbe Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 “Gebe Melkisedekyen miŋde niŋ al heŋ hugiŋeŋ pris hayiŋ,” yitiŋ. \rq Tikiŋ 110:4\rq* \p \v 18 Niŋgeb gwahade goyen po, saba bikkek gore gwaha gwaha tinayiŋ yitiŋ gobe tareŋ miŋmoŋ, irde gore faraŋ durtek epte moŋ geb, Al Kuruŋ beleŋ saba bikkek goyen teŋ siŋak beleŋ kiryiŋ. \v 19 Fudinde, Moseyen saba goreb epte ma det kura Al Kuruŋ diliŋde wukkek iryeŋ. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ saba gergeŋ igiŋ wor po, Moseyen saba bikkek gote folek goyen dunyiŋ. Niŋgeb neŋbe saba gergeŋ goyen gama irde Al Kuruŋ bindere igiŋ kutek. \p \v 20 Yesu Kristu pris meteŋ unyiŋ gobe bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋ deŋe urde biŋa tiyyiŋ go po gama irde pris iryiŋ. Goyenbe pris hoyaŋ gokeb biŋa kura ma tiyyiŋ. \v 21 Yesu beleŋ pris hiriŋ goke muŋ po Al Kuruŋ beleŋ asaŋmiŋde gaha yiriŋ: \q1 “Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ biŋa teŋbe, ‘Gebe hugiŋeŋ pris hayiŋ,’ inyiŋ. \q1 Irdeb meremiŋ goyen tubul ma tiyyeŋ,” yiriŋ. \rq Tikiŋ 110:4\rq* \m \v 22 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋ deŋe urde biŋa tiyyiŋ goke teŋbe Yesu goyen Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ hitte biŋa gergeŋ tiyyiŋ gote igineŋ fudinde wor po forok irtek al iryiŋ. Al Kuruŋ beleŋ biŋa gergeŋ tiyyiŋ gobe biŋa bikkek gote folek wor po. \p \v 23 Be, Liwai marbe pris meteŋ go teŋ hinhan gega, yeŋbe al geb kamde kuŋ hinhan. Irkeb Liwai mar hoyaŋ beleŋ meteŋ goyen teŋ hinhan. \v 24 Gega Yesube gwahader hiyeŋ al geb, pris meteŋ tiyyiŋ gobe gwahader po teŋ hiyeŋ. \v 25 Yesube gwahade geb, Al Kuruŋya hugiŋeŋ haryen. Irde alya bereya faraŋ yuri yeŋ gusuŋaŋ irde hiyen, irdeb kame wor gwahade po teŋ hiyeŋ. Niŋgeb yeŋ beleŋ Al Kuruŋ hitte kuŋ kuŋ beleŋ kerd yunke yeŋ hitte kuŋ haŋ mar goyen tumŋaŋ yade hiyen. \p \v 26 Yesu gobe Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋ wor po uliŋde merem moŋ, irde mata buluŋ miŋmoŋ. Al Kuruŋ beleŋ yeŋya mata buluŋ maryabe hoyaŋ muŋ wor po iryiŋ. Irdeb Al Kuruŋ hire gorbe deŋem yaŋ kuruŋ wor po iryiŋ. Niŋgeb neŋbe pris buda gote kuruŋmiŋ gwahade gore faraŋ durwoŋ yeŋ nurde hite. \p \v 27 Liwai mar pris meteŋ teŋ haŋ mar gote karkuwaŋmiŋ gobe yiŋgeŋde mata buluŋ niŋ wa gise haŋka Al Kuruŋ galak irniŋ yeŋ dapŋa gasa yirde kumga teŋ haŋyen. Gwaha teŋ gab al hoyaŋde mata buluŋ niŋ wor gwaha po teŋ haŋyen. Goyenbe Yesube alya bereya megen haŋ kuruŋ gote mata buluŋ niŋ teŋ yiŋgeŋ Al Kuruŋ galak irhem yeŋ wawuŋ uŋkureŋ gogo po kuruse hende kamyiŋ. Irde sopte gwaha ma tiyyeŋ. \p \v 28 Be, Moseyen saba gama irde pris buda gote karkuwaŋmiŋ heŋ haŋyen mar gobe mata buluŋ miŋyaŋ. Goyenpoga Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋ deŋe urde biŋa tiyyiŋ goyen gama irde pris hiriŋ al Al Kuruŋ Urmiŋ gobe keŋkela wor po pris meteŋ goyen teŋ pasi iryiŋ. \c 8 \s1 Yesube pris buda gote kuruŋmiŋ \p \v 1 Be, mere gwahade teŋ hite gote miŋ wor pobe gahade: neŋbe pris buda gote kuruŋmiŋ goyenniniŋ yaŋ hite. Yeŋbe Al Kuruŋ saŋiŋmiŋ hende wor po hitte hurkuriŋ, irde Doyaŋ Al Kuruŋ heŋ ketalmiŋde hi. \v 2 Irde gorbe gasuŋ himamde hurkuŋ Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ irde hi. Gor niŋ gasuŋ himam fudinde wor po gobe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ po ga irtiŋ, megen gar niŋ mar beleŋ ma irtiŋ. \p \v 3 Be, megen niŋ pris buda gote karkuwaŋmiŋbe Al Kuruŋ det galak irde dapŋa gasa yirde kumga teŋ doloŋ ird ird meteŋ niŋ basiŋa yirde meteŋ goyen yuneŋ haŋyen. Niŋgeb nende pris buda gote kuruŋmiŋ Yesu wor det kura Al Kuruŋ galak irtek go miŋyaŋ po hiyeŋ. \v 4 Munaŋ megen garbe pris beleŋ Moseyen sabare yitiŋ go po gama irde det Al Kuruŋ galak irde haŋyen. Niŋgeb Yesu gobe megen gar hi manhan pris ma hewoŋ. \p \v 5 Goyenbe megen gar niŋ prisbe Al Kuruŋyen ya balem megen hi bana goŋ hurkuŋbe Al Kuruŋ doloŋ irde haŋyen. Ya balem megen hi gobe ya balem fudinde wor po Al Kuruŋyen gasuŋde hi gote tuŋaŋeŋ po. Niŋgeb Mose beleŋ Al Kuruŋ doloŋ ird ird niŋ sel ya ireŋ tike Al Kuruŋ beleŋ, “Dugure gor geya heŋbe ya balem gikala girmiŋ goyen keŋkela po nurdeb go po gama irde sel ya goyen irayiŋ,” ineŋ bebak iryiŋ. \v 6 Goyenpoga Yesube meteŋ igiŋ hoyaŋ wor po goyen tiriŋ. Meteŋmiŋbe megen niŋ pris beleŋ saba bikkek gama irde meteŋ teŋ haŋyen gote folek wor po. Yesube alya bereyamiŋ ge teŋ Al Kuruŋ hitte kuŋbe Al Kuruŋ beleŋ biŋa gergeŋ titiŋ goyen tareŋ po irde gote igineŋ forok irde hi. Al Kuruŋ beleŋ biŋa gergeŋ titiŋ gote igineŋbe kuruŋ, munaŋ biŋa titiŋ bikkek gote igineŋbe kuruŋ moŋ. Niŋgeb Yesuyen meteŋbe gogo megen niŋ prisyen meteŋ folek wor po. \p \v 7 Be, Al Kuruŋ beleŋ hakot biŋa tiyyiŋ goyen keŋkelak wor po manhan sopte biŋa gergeŋ ma tiwoŋ. \p \v 8 Gega biŋa tiyyiŋ bikkek goyen al beleŋ keŋkela ma gama irde hikeb Al Kuruŋ beleŋ yeneŋbe gaha yiriŋ: \q1 “Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ gaha yiriŋ: \q1 ‘Nurnaŋ ko! Nalu kura forok yiyyeŋ. \q1 Goya goyenbe Israel marya Yuda marya hitte biŋa gergeŋ tiyeŋ. \q1 \v 9 Biŋa gergeŋ tiyeŋ gobe bikkeŋ asem yago Isip naŋare mat yukuŋ hinhem goyenter yeŋ hitte biŋa timiriŋ go gwahade moŋ. \q1 Go mar gobe biŋa teŋya yinmiriŋ goyen ma gama irde hinhan geb, \q2 ne wor yeneŋ wasak teŋ harhokne yunmiriŋ,’ gwaha yiriŋ. \q1 \v 10 Irde Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ sopte yiriŋ. \q1 ‘Kame kurabe Israel mar hitte biŋa teŋbe gaha yireŋ: \q2 Dufaymiŋde sabane kerde biŋde kayeŋ. \q2 Irdeb nebe yende Al Kuruŋ heweŋ, irke yeŋbe nere alya bereya henayiŋ. \q1 \v 11 Irdeb al deŋem yaŋya deŋem moŋya goyen tumŋaŋ ne niŋ nurde hinayiŋ. \q2 Niŋgeb kadomya tayŋeŋ yagoya kura goyen Doyaŋ Al Kuruŋ nurd unnaŋ yeŋ saba yirtek ma hinayiŋ. \q1 \v 12 Nebe mata buluŋmiŋ halde yuneŋ. \q2 Irdeb sopte mata buluŋmiŋ ge ma po nureŋ, “gwaha yiriŋ.” \rq Yeremaia 31:31-34\rq* \p \v 13 Be, Al Kuruŋ beleŋ mere gwahade kuruŋ tiyyiŋ gobe “biŋa gergeŋ” inyiŋ. Irkeb hakot biŋa tiyyiŋ gobe buluŋ hiriŋ. Niŋgeb biŋa bikkek gobe heŋ ga moŋ bana kuyeŋ. \c 9 \s1 Biŋa bikkekde niŋ mata \p \v 1 Be, Al Kuruŋ beleŋ hakot Israel marte asem yagot diliŋde biŋa kuruŋ tiyyiŋ go banabe Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata niŋ yitiŋ. Irde Al Kuruŋyen ya balem al beleŋ irtiŋ goke manaŋ yitiŋ. \v 2 Al Kuruŋyen ya balem gobe sel po irtiŋ. Ya bana goŋ gasuŋ kurhan meheŋ beleŋbe hulsi go hende yerde yusuŋ yurde haŋyen kutumya altaya kura gor hinaryum. Irkeb gise haŋka alta go hende beret yerde hinhan. Det go hinhan gasuŋ gobe “Gasuŋ Himam” ineŋ haŋyen. \v 3 Irde gasuŋ go harhokdebe “Gasuŋ Himam Wor Po,” ineŋ haŋyen goyen hinhin. Gasuŋ iraw go kahaltebe amil tolok wor po gore gasuŋ iraw goyen kahalte giŋ yitiŋ hinhin. \v 4 Gasuŋ Himam Wor Po bana goŋbe det gahade hinhan: det hamiŋ kusamuŋ Al Kuruŋ niŋ kumga teŋ uneŋ uneŋ gasuŋ alta gol hora beleŋ po irtiŋyabe Biŋa Teŋ Teŋ Bokisya.\f + \fr 9:4 \ft Gol alta det hamiŋ miŋyaŋ kumga teŋ teŋ gasuŋ gobe amil Gasuŋ Himam Wor Po bana hurkuŋ hurkuŋ bindere wor po hinhin geb, gobe Gasuŋ Himam Wor Po biŋde hi yeŋ nurde hinhan.\f* Bokis go wor gol hora parwek halgayiŋ wor po irde gore po aw urtiŋ goyen hinhin. Bokis go biŋ banabe hora beleŋ kuwe dirŋeŋ irtiŋ go biŋdebe biŋge kura “mana” ineŋ haŋyen goyen goŋ hinhin. Irde Aronyen genuŋ sopte ituŋ hitiŋ goyabe hora parwek irawaya Al Kuruŋ beleŋ sabamiŋ kaŋ Mose unyiŋ goyen Bokis biŋde goŋ hinhan. \p \v 5 Al Kuruŋyen miyoŋ deŋem Serubim yineŋ haŋyen gote toneŋ irawabe Bokis gote awmiŋ hende heŋ tapeŋ yisaŋ hitiŋ hinaryum. Serubim gobe Al Kuruŋ deŋem turŋuŋ yaŋ wor po goyen kawan ird ird miyoŋmiŋ. Goyenbe haŋkab det kuruŋ goke keŋkela ma momoŋ direŋ. \p \v 6 Be, ya bana goŋ niŋ dawet kuruŋ gob gwahade po gasuŋeŋyaŋ yirtiŋ hikeb pris beleŋ gasuŋ himam meheŋde niŋ bana goŋ gise haŋka hurkuŋ Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata teŋ hinhan. \v 7 Gega damam damam wawuŋ uŋkureŋde po pris buda gote kuruŋmiŋ po ga gasuŋ himam wor po bana goŋ hurkuŋ hinhin. Goyenbe mali mali ma hurkuŋ hinhin. Yiŋgeŋde mata buluŋya al hoyaŋ beleŋ ma nurde heŋya mata buluŋ titiŋ goyen halde yunwoŋ yeŋ dapŋa dari goyen teŋ gasuŋ himam wor po biŋde goŋ hurkuŋ hinhin. \p \v 8 Pris beleŋ gwaha teŋ hinhan gobe gasuŋ himam meheŋde niŋ goyen miŋmoŋ manhan Gasuŋ Himam Wor Pore hurkuŋ hurkuŋ beleŋ kawan forok yewoŋ yeŋ Holi Spirit beleŋ dikala dirde hi. \v 9 Gasuŋ himam meheŋde niŋ gobe gayenter niŋ mata gote tuŋaŋeŋ. Pris beleŋ Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata gama irde det galak irde dapŋa gasa yirde kumga teŋ hinhan gega, mata teŋ hinhan kuruŋ gore mel gote biŋ goyen Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋ ma yirde hinhin. \v 10 Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata bikkek gwaha teŋ hinhan marbe biŋgeya dapŋaya irde feya damiŋbe igiŋ netek munaŋ damiŋbe epte ma netek gote saba gama irde hinhan. Irde yiŋgeŋ uliŋ sope yird yird mata kurayen kurayen po teŋ hinhan. Al Kuruŋ beleŋ nalu kiryiŋ goyen ma forok yeŋ hikeyabe mata goyen po teŋ hinhan. Gega mata gobe biŋ wuk irde irde niŋ moŋ, uliŋ sope irde irde niŋ po teŋ hinhan. \s1 Yesu Kristuyen dari \p \v 11 Goyenbe Yesu Kristube mata igiŋ bikkeŋ forok yitiŋ gar haŋ gote pris buda gote kuruŋmiŋ heŋ wayyiŋ. Irdeb gasuŋ himam fudinde wor po wukkek al beleŋ ma irtiŋ bana goŋ hurkuriŋ. Gasuŋ himam gote tareŋmiŋbe hoyaŋ, megen hi gwahade moŋ, gote folek wor po. Gasuŋ himam gobe megen gar ma hi. \v 12 Be, yeŋbe neŋ ge teŋ Al Kuruŋ hiyende gor gasuŋ himam goyen bana hurkuriŋ. Goyenbe wawuŋ uŋkureŋde po hurkuriŋ. Irde hurke yeŋya memeya bulmakaw dirŋeŋyat dari ma yade hurkuriŋ. Gwahade yarabe dumulgaŋ teŋ hugiŋeŋ Al Kuruŋyen alya bereya dire yeŋ darim wok irde kuruse hende kamyiŋ. Niŋgeb mata gwahade tiyyiŋ goke Gasuŋ Himam Wor Po bana darim teŋ hurkuriŋ yihim gago. \p \v 13 Munaŋ Al Kuruŋ beleŋ alyen mata buluŋ halde yunwoŋ yeŋbe pris beleŋ memeya bulmakawyat dariya, irde bulmakaw bere foŋeŋ kumga tike wor yitiŋ tupimiŋ goyen yade al hereŋ yutiriŋ teŋ hinhan. Irke goreb uliŋde wukkek yirde hinhin. \v 14 Gega Yesu Kristuyen daribe dapŋa dari gote folek. Yeŋbe mata buluŋ muŋ kuram moŋ. Niŋgeb Holi Spirit hugiŋeŋ hitiŋ gote saŋiŋdebe yiŋgeŋ Al Kuruŋ galak irhem yeŋ kamyiŋ. Niŋgeb darimiŋ gore ulniniŋ siŋare ga po ma wuk iryiŋ. Ulniniŋya bininiŋya goyen tumŋaŋ halde wuk diryiŋ. Gwahade niŋgeb Al Kuruŋ tubul teŋ gisaw kutek mata buluŋbe yubul po titek. Gogab Al Kuruŋ gwahader hitiŋ go po gama irde yeŋ ge po meteŋ teŋ hitek. \v 15 Goke teŋbe Yesu Kristube alya bereyamiŋ ge teŋ Al Kuruŋ hitte kuŋ Al Kuruŋ beleŋ biŋa gergeŋ titiŋ goyen tareŋ irde gote igineŋ forok ird ird al hiriŋ. Yeŋbe alya bereya Al Kuruŋ beleŋ haŋkapya biŋa tiyyiŋ goyen bana heŋ mata buluŋ teŋ hinhan goyen halde yunhem yeŋ kamyiŋ. Gwahade geb alya bereya Al Kuruŋ beleŋ basiŋa yirde hoy yiryiŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ yuneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ detmiŋ goyen yunyeŋ. Irkeb Al Kuruŋya hugiŋeŋ hinayiŋ. \p \v 16-17 Be, al kura kameŋ yeŋ nurdeyab diriŋmiŋmiŋ hitte kammeke gab gwaha gwaha tinayiŋ yinyeŋ. Goyenbe mere tiyyeŋ gobe kamke po gab dirŋeŋ weŋ beleŋ mere go gama irnayiŋ. Niŋgeb al kura kameŋ yeŋya mere titiŋ gobe al go kamke gab meremiŋ goyen pel ma irde yeŋ yiyyeŋ go po gama irnayiŋ. \v 18 Gwahade goyen po bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ goyen Israel mar beleŋ gama irnayiŋ yeŋbe al kamtiŋeŋbe Mose beleŋ dapŋa gasa yirke kamamiŋ gogo. \v 19 Irdeb meheŋde wor po Mose beleŋ asaŋde Al Kuruŋyen saba katiŋ kuruŋ goyen al buda goyen kapyaŋ heŋ yunyiŋ. Irde gab bulmakaw foŋeŋya memeyat dari yade feya suluk yiryiŋ. Irdeb sipsip wuyŋeŋ bukkeŋ irtiŋ goya hisop he haniŋ yuwalŋeŋ miŋyaŋ goyen yadeb dariya feya suluk irtiŋ bana goŋ uliŋ yiryiŋ. Irdeb Al Kuruŋyen mere katiŋ asaŋ go hende utiriŋ teŋ alya bereya uliŋde wor gwaha po yirde tukuriŋ. \v 20 Dari go utiriŋ teŋ yuneŋ heŋyabe, “Gabe saba deŋ beleŋ gama irnayiŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ goyen tareŋ ird ird dari geb,” yinyiŋ. \v 21 Irdeb yiryiŋ gwahade po, ya balemya ya bana goŋ Al Kuruŋ doloŋ ird irdde niŋ dawetya goyen hereŋ wor utiriŋ teŋ tukuriŋ. \v 22 Moseyen sabareb det kura Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋ irtekbe dari beleŋ po gab wukkeŋ iryeŋ yitiŋ. Gwaha irtek detbe budam wor po. Niŋgeb dapŋa mayke dari wok yeke wor wor gab Al Kuruŋ beleŋ alya bereyat mata buluŋ halde yunyeŋ yitiŋ. \s1 Yesu beleŋ mata buluŋniniŋ halde duneŋ yeŋ darim wok irde kamyiŋ \p \v 23 Be, megen gar niŋ ya balemya det bana goŋ niŋya kuruŋ gobe Al Kuruŋyen gasuŋde gor niŋ tuŋaŋeŋ po. Niŋgeb dapŋa dari gore gab igiŋ halde wuk yiryeŋ gega, Al Kuruŋyen gasuŋde niŋ ya balemya det bana goŋ niŋyabe dapŋa dari gore epte ma halde wuk yiryeŋ. Dari kura dapŋa dari gote folek wor po gore gab epte halde wuk yiryeŋ. \v 24 Niŋgeb Yesu Kristu beleŋ darimiŋ wok irde kamyiŋ. Yeŋbe gasuŋ himam fudinde wor po gote tuŋaŋeŋ megen gar hi al beleŋ irtiŋ bana goŋ ma hurkuriŋ. Gwahade yarabe Al Kuruŋ hitte hurkuriŋ. Niŋgeb haŋka gayenbe neŋ faraŋ durd durd niŋ teŋbe Al Kuruŋ diliŋ mar hi. \v 25 Munaŋ megen niŋ pris buda gote kuruŋmiŋbe yiŋgeŋde dari moŋ, dapŋa dari goyen yade damam damam gasuŋ himam bana hurkuŋ hiyen. Goyenbe Yesu Kristube yiŋgeŋ galak irde wawuŋ budam ma kamyiŋ. \v 26 Wawuŋ uŋkureŋ kamde alyen mata buluŋ halde pasi ma iryiŋ manhan Al Kuruŋ beleŋ al yiryiŋde mat mata buluŋ halde halde niŋ teŋ megen gar wawuŋ budam forok yeŋbe uliŋ misiŋ kateŋ kamde tebaŋ teŋ hiwoŋ. Goyenbe gwaha ma tiyyiŋ. Gwaha titŋeŋbe mata buluŋ halde pasi ird ird niŋ Al Kuruŋ hitte yiŋgeŋ galak irde kameŋ yeŋ nalu funaŋ beleŋ heŋ hi gayenter megen gar wawuŋ uŋkureŋ po forok yiriŋ. \p \v 27 Albe wawuŋ uŋkureŋ po kamnayiŋ, sopte ma kamnayiŋ. Goyenbe go kamereb merere huwarke Al Kuruŋ beleŋ al igiŋ ma buluŋ goyen pota yiryeŋ. \v 28 Niŋgeb gwahade po Yesu Kristu manaŋ al budam gote mata buluŋ yad siŋa yire yeŋ wawuŋ uŋkureŋ yiŋgeŋ Al Kuruŋ galak irde kamyiŋ. Irdeb kame sopte wayyeŋ. Goyenbe goyenterbe alyen mata buluŋ halde halde niŋ ma wayyeŋ. Gwaha titŋeŋbe yeŋ ge doyaŋ heŋ haŋ mar yumulgaŋ teŋ teŋ niŋ wayyeŋ. \c 10 \s1 Saba bikkek gama irde Al Kuruŋ galak irtek gobe miŋ miŋmoŋ \p \v 1 Be, Moseyen sababe det igiŋ kura kame wanayiŋ gote toneŋ po, det fudinde Al Kuruŋ hitte haŋ goyen moŋ. Niŋgeb sabamiŋ gama irde damam damam dapŋa gasa yirde Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata goyen po teŋ tebaŋ teŋ hinayiŋ gega, mata goreb Al Kuruŋ doloŋ irniŋ yeŋbe yeŋ hitte waŋ haŋ mar goyen epte ma mata buluŋmiŋ halde pasi iryeŋ. \v 2 Gwahade moŋ kenem saba bikkek gama irde Al Kuruŋ galak irde haŋ mar gobe goyare po hugiŋeŋ mata buluŋ miŋmoŋ wukkeŋ hitiŋ geb, mata buluŋ tihit yeŋ matamiŋ goke kandukŋeŋ ma nurwoŋ. Irdeb saba bikkek gama irde Al Kuruŋ galak ird ird mata goyen bada hewoŋ. \v 3-4 Gega bulmakawya memeyat dari beleŋ alyen mata buluŋ epte ma halde yuntek. Niŋgeb dapŋa gasa yirde darim goyen teŋ al hereŋ utiriŋ teŋ haŋyen gobe mata buluŋmiŋ bebak yird yird meteŋ po teŋ hi. \p \v 5 Niŋgeb Yesu Kristu megen gar waŋbe Al Kuruŋ gaha inyiŋ: \q1 “Gebe al beleŋ ge niŋ teŋ dapŋa gasa yirde, det galak nirwoŋ yeŋ ma nurde hinhan. \q1 Niŋgeb meteŋge teŋ teŋ niŋ ne gago al nirariŋ. \q1 \v 6 Gebe al beleŋ dapŋa kumga teŋ galak girde, \q2 kurab mata buluŋ halde halde niŋ galak girde haŋyen goke amaŋeŋ ma nurde hinhan. \q1 \v 7 Irkeb ne beleŋ, ‘Al Kuruŋ, ga nena! Asaŋde yitiŋ gwahade po dufayge gama ire yeŋ wayhem,’ ginmiriŋ,” yitiŋ hi. \rq Tikiŋ 40:6-8\rq* \m \v 8 Yesube meheŋdeb, “Gebe al beleŋ ge niŋ teŋ dapŋa gasa yirde, det galak girde, dapŋa kumga teŋ galak girde, kurab mata buluŋ hal hal niŋ galak girwoŋ yeŋ ma nurde hinhan. Gwaha gird gird niŋ amaŋeŋ ma nurde hinhan,” yiriŋ. Al Kuruŋ galak ird ird mata gwahade gobe Moseyen sabare yitiŋ gega, Al Kuruŋbe goke ma nurde hinhin. \v 9 Irdeb Yesu beleŋ basaŋ heŋbe, “Al Kuruŋ, ga nena! Nebe dufayge gama ire yeŋ wayhem,” yiriŋ niŋgeb, Yesube mere kame tiyyiŋ gwahade po mata gergeŋ forok ire yeŋbe meheŋde galak mata bikkek niŋ yiriŋ gobe pel iryiŋ. \v 10 Yesu Kristube gwaha mat wawuŋ uŋkureŋde gog po yiŋgeŋ Al Kuruŋ galak iryiŋ. Irkeb gore po neŋbe Al Kuruŋ diliŋde wukkeŋ hitiriŋ. \p \v 11 Moseyen saba gama irde naŋkahalmiŋ naŋkahalmiŋ pris beleŋ tumŋaŋ huwarde altare dapŋa gasa yirde Al Kuruŋ galak irde mata buluŋ halde halde meteŋ teŋ tebaŋ po teŋ haŋyen. Gega dapŋa darim gore mata buluŋ epte ma halde siŋa irtek hinhin. \v 12 Goyenbe Yesube alyen mata buluŋ halde yunke goyare po hubu hiyyeŋ yeŋ nurdeb wawuŋ uŋkureŋde yiŋgeŋ Al Kuruŋ galak irde kamyiŋ. Irdeb Al Kuruŋ hitte hurkuŋ haniŋ yase beleŋ keperde Doyaŋ Al Kuruŋ hiriŋ. \v 13 Irdeb asogomiŋ yago yawaŋ kahaŋ miŋde yufurka teŋ teŋ nalu niŋ doyaŋ heŋ hi. \v 14 Yeŋbe wawuŋ uŋkureŋde yiŋgeŋ teŋ Al Kuruŋ niŋ galak iryiŋ geb, alya bereyamiŋ goyen Al Kuruŋ diliŋde al wukkeŋ yirtiŋ mar goyen hugiŋeŋ buluŋmiŋ kuram moŋ yiryiŋ. \p \v 15 Holi Spirit wor goke meheŋde gaha yitiŋ Al Kuruŋyen asaŋde hi: \q1 \v 16 “Ne Doyaŋ Al Kuruŋ gareb gaha yeŋ hime: \q1 Kame nalu goyenter mel go hitte biŋa kuruŋ teŋbe gaha yineŋ: \q1 Nebe dufaymiŋ bana sabane kereŋ, irde biŋde kayeŋ,” yitiŋ hi. \rq Yeremaia 31:33\rq* \qm1 \v 17 Irde Holi Spirit gore sopte gaha yiriŋ: \q1 “Nebe mata buluŋmiŋ halde yuneŋ. \q1 Irdeb sopte mata buluŋmiŋ ge ma po nureŋ,” gwaha yitiŋ. \rq Yeremaia 31:34\rq* \m \v 18 Niŋgeb yitiŋ gwahade po, mata buluŋ halde pasi irtiŋde gorbe sopte mata buluŋ hal hal goke dapŋa gasa yirde Al Kuruŋ niŋ galak ird ird mata gobe ma po hiyeŋ. \s1 Yul ma yetek, saŋiŋ po hetek \p \v 19 Niŋgeb, kadne yago, Yesu beleŋ neŋ ge teŋ darimiŋ wok irde kamyiŋ goke Gasuŋ Himam Wor Po Al Kuruŋ hire gor kafura ma heŋ igiŋ hurkutek hite. \v 20 Yesu kamyiŋ gobe Gasuŋ Himam Wor Po bana hurkuŋ hurkuŋ beleŋ pet titiŋ amil goyen erek yiriŋ go gwahade goyen. Niŋgeb neŋ gayen Al Kuruŋya hugiŋeŋ hitek beleŋ gergeŋ wor po goyen kerd dunyiŋ. \p \v 21 Irdeb al kura Al Kuruŋyen ya balem goyen doyaŋ irde hi al gobe neŋ hitte hi. Yeŋbe pris buda gote kuruŋmiŋ fudinde wor po, megen gar niŋ moŋ. \v 22 Niŋgeb neŋbe bininiŋde mat fudinde wor po yeŋ ge hekkeŋ nurdeb Al Kuruŋ hitte kutek. Neŋbe Yesuyen dari teŋ bininiŋde utiriŋ titiŋ, irde fe wukkek beleŋ mata buluŋniniŋ haltiŋ geb, bininiŋde wukkeŋ wor po nurde hite. Niŋgeb Al Kuruŋ hitte kuŋ kuŋ niŋ kama ma heŋ hitek. \p \v 23 Irde neŋ hitte biŋa tiyyiŋ al gobe yiriŋ gwahade po fudinde tiyyeŋ geb, dufay budam ma heŋbe yeŋ ge hekkeŋ nurde hite yeŋ hityen goyen tareŋ po tanarde hitek. \v 24 Irde kadniniŋ ge amaŋeŋ nurd yuneŋ yuneŋya mata igiŋ teŋ teŋya goke kurut yeŋ hitek yeŋ kadom tareŋ gird teŋ hitek. \v 25 Irde al kura marbe gabu teŋ teŋ niŋ bada heŋ haŋyen gega, neŋbe gwaha ma teŋ hitek. Gabu teŋbe kadom saŋiŋ gird teŋ hitek. Haŋka gayenbe yeŋ mulgaŋ heŋ waŋ waŋ nalu binde heŋ hi geb, gabu heŋ kadom tareŋ gird teŋ teŋ mata gobe saŋiŋ po irtek. \p \v 26 Munaŋ Al Kuruŋyen mere fudinde nurd nurd ga mata buluŋ teŋ teŋ niŋ bada ma hetekbe det hoyaŋ kura mayke kamke Al Kuruŋ galak irde mata buluŋ goyen haltek belŋeŋbe hubu wor po. \v 27 Al kura gwaha tinayiŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ gote muruŋgem kafuram wor po yunkeb kak beleŋ Al Kuruŋ asogo irtiŋ mar kumga yiryeŋ goke po doyaŋ henayiŋ. \v 28 Moseyen sabarebe al kura sabamiŋ ma gama irtiŋ al gobe al irawa ma karwo beleŋ al gote mata buluŋ goke merere huwarde tagalkeb al goyen buniŋeŋ ma irde mayke kamyeŋ yitiŋ geb, gwaha teŋ haŋyen. \v 29 Moseyen saba uliŋ goke wor al gwahade yirde haŋyen. Niŋgeb al kura Al Kuruŋ Urmiŋ harhok uneŋ sukal irde hi al gobe daha iryeŋ? Al gobe Al Kuruŋ biŋa kuruŋ tiyyiŋ goyen Yesu beleŋ gama irde dari wok irde kamyiŋ gore po al wukkeŋ hiriŋ gega, Yesu darim wok irde kamyiŋ goyen teŋ kari kari irde hi irde Holi Spirit al buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yirde hiyen al goyen sukal irde hi geb, gote muruŋgem buluŋ kafuram wor po goyen tiyyeŋ. \v 30 Goke teŋbe Al Kuruŋ beleŋ Urmiŋ gaha inyiŋ: “Al kurate haniŋ wol heŋ heŋ matabe nere geb, ne beleŋ ga haniŋ wol heweŋ,” inyiŋ. Irde sopte gaha yiriŋ: “Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ goyen merem yaŋ yiryeŋ,” yiriŋ. Neŋbe gwaha yiriŋ al goyen nurd uneŋ hityen. \v 31 Al Kuruŋ gwahader hitiŋ beleŋ gwaha yiriŋ geb, yende bearar bana hitek gobe kafuram wor po yeŋ nurde hime. \p \v 32 Niŋgeb haŋkapya Al Kuruŋyen mere fudinde hulsi yara go nurde dahade hinhan goke dufay henayiŋ. Deŋbe kanduk kurayen kurayen yeneŋ hinhan gega, tareŋ po heŋ hinhan. \v 33 Kurarebe dukuŋ al buda kuruŋ diliŋ mar sukal dirde, muduneŋ hinhan. Irde kurarebe al kura kanduk gwahade yeneŋ hinhan marya heŋ yeŋya tumŋaŋ kanduk bana hinhan. \v 34 Deŋbe al koyare heŋ kanduk yeneŋ hinhan mar goke bitiŋ misiŋ nurde faraŋ yurde hinhan. Irde asogo dirde hinhan mar beleŋ samuŋtiŋ goraŋ dirde hinhan gega, samuŋtiŋ megen gar niŋ moŋ, hugiŋeŋ hinayiŋ go miŋyaŋ yeŋ nurde hinhan. Niŋgeb megen niŋ samuŋtiŋ goraŋ dirtiŋ goke ma nurde amaŋ heŋ hinhan. \p \v 35 Niŋgeb, kanduk dahade kura keneŋ hinayiŋ gega, Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurtiŋ goyen tubul ma po tinayiŋ. Gote muruŋgembe igiŋ wor po, irde kuruŋ wor po. \v 36 Niŋgeb det igiŋ goke doyaŋ heŋbe araŋeŋ yul yeŋ bada ma henayiŋ. Gogab Al Kuruŋyen dufay gama irde meteŋ teŋbe yeŋ beleŋ detmiŋ duneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goyen tenayiŋ. \v 37 Yeŋbe heŋ ga moŋ wayyeŋ goke gahade katiŋ: \q1 “Al wayyeŋ yitiŋ al gobe wayyeŋ. \q1 Waŋ waŋ nalumiŋ siŋgir ma iryeŋ. \q1 \v 38 Delner al huwak gobe ne niŋ hekkeŋ nurde hinayiŋ. \q1 Gega al kura nubul tiyyeŋ al gokeb amaŋeŋ ma nurd uneŋ,” yiriŋ. \rq Habakuk 2:3-4\rq* \m \v 39 Niŋgeb neŋbe dufayniniŋ sorkok heŋ Al Kuruŋ tubul teŋ kuŋ buluŋ hetek mar moŋ. Gwahade yarabe yeŋ ge hekkeŋ nurdeb yeŋya hugiŋeŋ hitek mar. \c 11 \s1 Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurtek \p \v 1 Be, al kura Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde haŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ det kura yuneŋ yeke goke doyaŋ heŋyabe fudinde wor po dunyeŋ go yeŋ nurde ga haŋyen. Irde det kura diliŋde ma yintiŋ gega, Al Kuruŋ beleŋ goke yitiŋ geb, det gobe fudinde hi yeŋ dufay budam ma heŋ haŋyen. \v 2 Asininiŋ yagobe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhan. Irkeb goke Al Kuruŋ beleŋ diliŋde igiŋ wor po yeneŋ hinhin. \v 3 Neŋbe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hite. Niŋgeb megeŋya naŋkiŋya irde det kuruŋ gayen yeŋ beleŋ mohoŋde po yeke forok yamiŋ goyen bebak teŋ hityen. Irde det kuruŋ gabe det kura dilniniŋde yeneŋ hite gare ma yiryiŋ yeŋ nurde hityen. \p \v 4 Be, Abelbe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin. Niŋgeb yeŋ beleŋ Al Kuruŋ niŋ galak iryiŋ gobe igiŋ wor po, itiŋ Keinyen folek. Niŋgeb Al Kuruŋbe det Abel beleŋ galak iryiŋ goke amaŋeŋ nurhem yiriŋ. Irdeb Abel beleŋ yeŋ ge hekkeŋ nurde hinhin goke al huwak inyiŋ. Abelbe kamyiŋ gega, yeŋ beleŋ Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin mata gobe gayenter wor neŋ beleŋ gama irtek mata hi. \p \v 5 Be, Enokbe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin. Niŋgeb diliŋ gergeŋ hikeya Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋ hitte tukukeb bemel po bana kuriŋ. Irkeb al kura uliŋ hakwam go ma po kenamiŋ. Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin goke Al Kuruŋ beleŋ diliŋde igiŋ wor po kinyiŋ. \v 6 Fudinde, al kura Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ ma nurde hi al gobe Al Kuruŋ beleŋ matamiŋ goke amaŋeŋ ma nurde hi. Niŋgeb Al Kuruŋ hitte kuŋ haŋ marbe Al Kuruŋbe hi goyen fudinde yeŋ nurde hinayiŋ. Irde yeŋ ge sari kerde naŋkeneŋ haŋ mar gobe Al Kuruŋ beleŋ gote muruŋgem igiŋ yunyeŋ goyen wor fudinde yeŋ nurde ga hinayiŋ. \p \v 7 Be, Noabe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin. Niŋgeb kame mata forok yiyyeŋ goke Al Kuruŋ beleŋ inke nurdeb meremiŋ po gama iryiŋ. Irdeb hakwa kuruŋ wor po kura irdeb diriŋmiŋmiŋ goyen daha kamnak yeŋ hakwa bana goŋ yiryiŋ. Yeŋ beleŋ mata gwaha tiyyiŋ goreb goyenter niŋ alya bereyat mata buluŋ kawan yikala yiryiŋ. Irkeb Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde haŋyen mar Al Kuruŋ beleŋ al huwak yineŋ hiyen gwahade po, yeŋ wor al huwak inyiŋ. \p \v 8 Be, Abrahambe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ hoy irde naŋa kura kame yende hiyyeŋde gor kwayiŋ inke kuriŋ. Yeŋbe naŋa gor yeŋ ma nurde hinhin gega, naŋamiŋ tubul teŋ kuriŋ. \v 9 Abrahambe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin. Niŋgeb naŋa kura Al Kuruŋ beleŋ uneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ naŋare gor kuriŋ gega, albak heŋ kuŋ hitiŋ yara hinhin. Naŋa gobe kame urmiŋ Aisakya asem Yekopyat naŋa hiyyeŋ gega, tumŋaŋ albak hitiŋ yara dapŋa sikkeŋ beleŋ po ya irtiŋde heŋ kuŋ hinhan. \v 10 Abrahambe megen gar niŋ taun niŋ ma nurde hinhin. Yeŋbe taun kura epte ma buluŋ heŋ hugiŋeŋ hitek goyen goke po nurdeb naŋamde goyen albak yara heŋ kuŋ hinhin. Taun hugiŋeŋ hitek gobe Al Kuruŋ beleŋ po gwaha gwaha ireŋ yeŋ dufay heŋbe iryiŋ. \p \v 11 Be, Abrahambe alik buluŋ wor po hiriŋ, irde berem Sara manaŋ diriŋ kawaŋ kertek ma hiriŋ. Goyenbe Abraham go Al Kuruŋbe biŋa tiyyiŋ gwahade po forok irde nunyeŋ yeŋ yeŋ ge hekkeŋ nurde hinhin. Niŋgeb Sara gob biŋ heŋ diriŋ al diriŋ kawaŋ kiryiŋ. \v 12 Al go alik buluŋ wor po epte ma diriŋ miŋyaŋ hetek gega, yeŋ hitte mat al budam wor po fuful tiyyiŋ. Al fuful tiyyiŋ goyenbe dinambeya makaŋ fereŋde niŋ sawsawa yara epte ma kapyaŋ hetek gwahade hamiŋ. \p \v 13 Be, mel gabe tumŋaŋ Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde kuŋ kuŋbe kamamiŋ. Mel go megen heŋyabe Al kuruŋ beleŋ detmiŋ yuneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goyen ma yawaramiŋ. Goyenbe det go kame kame gwahade forok yiyyeŋ yeŋ nurdeb goke amaŋ heŋ hinhan. Irdeb, “Neŋbe megen gar niŋ moŋ, albak yara heŋ belŋeŋ hite,” yeŋ hinhan. \v 14 Gwaha yeŋ hinhan gobe, “Naŋaniniŋ fudindebe hoyaŋ hi,” yeŋ nurdeb gogo yeŋ hinhan. \v 15 Munaŋ mel gore megen niŋ naŋamiŋ yubul tiyamiŋ goke dufay ug po heŋ hinhan manhan hakot po mulgaŋ heŋ kuwoŋ. \v 16 Gega gwaha ma tiyamiŋ. Gwaha titŋeŋbe mel gobe naŋa igiŋ Al Kuruŋ hiyende gor kuniŋ yeŋ goke po nurde hinhan. Irkeb Al Kuruŋbe mel goke nurde taun kura megen niŋ yara moŋ goyen yuneŋ yeŋ gitik iryiŋ. Niŋgeb Al Kuruŋbe mel gore Al Kuruŋniniŋ ineŋ ineŋ goke memya ma heŋ hiyen. \p \v 17 Be, Abrahambe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ tuŋaŋ ure yeŋ urmiŋ Aisak niŋ inke meremiŋ po gama irde urmiŋ go Al Kuruŋ niŋ galak iryiŋ. \v 18 Bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ Abraham diliŋde biŋa teŋyabe, “Foŋeŋge yago niŋ biŋa tihim gobe urge Aisak hitte mat forok yenayiŋ,” inyiŋ. \v 19 Niŋgeb Abraham go Al Kuruŋ beleŋ gwahade biŋa tiyyiŋ go bebak teŋbe, “Al Kuruŋbe urne maymeke kamyeŋ goyen igiŋ sopte isaŋ hiyyeŋ,” yeŋ hekkeŋ nuryiŋ. Irde urmiŋ mayeŋ tike Al Kuruŋ beleŋ bada hawa inyiŋ. Niŋgeb mata goke teŋbe, “Abrahambe urmiŋ kamtiŋ goyen Al Kuruŋ beleŋ isaŋ heŋ tumulgaŋ teŋ unyiŋ,” yeŋ haŋyen. \p \v 20 Be, Aisak wor Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin. Niŋgeb urmiŋ waraŋ Yekopya itiŋ Isoya hitte kame mata dahade forok yenayiŋ yeŋ nuryiŋ gwahade po guram yirde saŋiŋ yiryiŋ. \v 21 Yekop wor Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin. Niŋgeb alik buluŋ wor po heŋ kameŋ teŋ heŋyabe Yosep urmiŋ waraŋ hitte kame mata dahade forok yenayiŋ yeŋ nuryiŋ gwahade po guram yirde tareŋ yiryiŋ. Irdeb genuŋmiŋ hende tawuŋ heŋ huwarde heŋyabe Al Kuruŋ doloŋ iryiŋ. \p \v 22 Be, Yosepbe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin. Niŋgeb yeŋ kameŋ teŋ heŋyabe kame kame Israel mar goyen Isip naŋa tubul teŋ kunayiŋ goke tagalyiŋ. Irdeb Israel mar goyen kuniŋ yeŋbe kiŋkiniŋ manaŋ yade goya kuŋ naŋamde gab mete teŋ teŋ niŋ yinyiŋ. \p \v 23 Be, Mose naniŋya miliŋyabe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinaryum. Niŋgeb urmiŋ Mose kawaŋ hekeb diriŋ maliŋeŋ moŋ yara kenaryum. Irdeb Isip niŋ doyaŋ al kuruŋ beleŋ diriŋ mukŋeŋ al diriŋ kawaŋ hekeb gasa yirke kamnayiŋ yiriŋ goke kafura ma haryum. Irde Mose kawaŋ hiriŋde mat gagasi karwo gayen bana kerde hike kuŋ kuŋ kuruŋ hiriŋ. \p \v 24 Be, go kamereb Isip niŋ doyaŋ al kuruŋ Fero wiriŋ beleŋ Mose teŋ yende urmiŋ yara irke kuŋ kuŋ kuruŋ hiriŋ. Goyenbe Mosebe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin niŋgeb, kamebe Fero wiriŋ gote urmiŋ heŋ heŋ goyen pel iryiŋ. \v 25 Yeŋbe Fero wiriŋ gote urmiŋ heŋ deŋem yaŋ heŋbe belŋeŋ megen niŋ mata buluŋ niŋ amaŋ hetek hinhin. Gega pel irde Al Kuruŋyen alya bere beleŋ kanduk yeneŋ hinhan goyen yeŋ wor mel goya heŋ tumŋaŋ kanduk yentek belŋeŋ goyen po gama irde hinhin. \v 26 Yeŋbe gwaha teŋ hinhin gote muruŋgembe kame Al Kuruŋ beleŋ kuruŋ wor po nunyeŋ yeŋ nurde hiyen geb, Israel marya heŋ kanduk yeneŋ yeneŋ gobe det kuruŋ, munaŋ Isip naŋare niŋ samuŋ kusamuŋ wor po yad yad gobe det dirŋeŋ yeŋ nurde hinhin. Yeŋ beleŋ gwaha teŋ hinhin gobe Yesu Kristu niŋ teŋ gogo teŋ hinhin yeŋ nurde uneŋ hime. \v 27 Mosebe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin. Niŋgeb Isip niŋ doyaŋ al kuruŋ beleŋ yeŋ ge biŋ ar yiriŋ goke kafura ma heŋ Isip tubul teŋ kuriŋ. Yeŋbe Al Kuruŋ banare hitiŋ goyen kinyiŋ geb tareŋ po hinhin. \v 28 Be, Mosebe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhin. Niŋgeb Pasoba dula mata teŋ sipsip gasa yirde dari yade yame kantayaŋ sam yirde yukunayiŋ yinke gwaha tiyamiŋ. Irkeb Al Kuruŋyen miyoŋ, alya dapŋayat diriŋ mataliŋ gasa yirke kamtek gore waŋbe dari yamere go yeneŋbe fole yirde kukeb Israel marte diriŋ mataliŋbe ma kamamiŋ. \p \v 29 Be, Israel marbe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhan. Niŋgeb makaŋ ala kura Makaŋ Bukkeŋ ineŋ haŋyen goyen Al Kuruŋ beleŋ pota irke kahalte megeŋ fudiŋ forok yiriŋ. Irkeb goyaŋ kuŋ kurhan forok yamiŋ. Goyenbe Isip marbe Israel mar beleŋ tiyamiŋ gwaha tiniŋ usi teŋ kukeb makaŋ beleŋ aw yurke tumŋaŋ kamamiŋ. \p \v 30 Be, Israel mar gobe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhan. Niŋgeb naŋa fay 7 gayen naŋkahalmiŋ naŋkahalmiŋ Yeriko taun go milgu irde kuŋ hinhan. Irkeb koya kuruŋ hora karkuwaŋ beleŋ po taun go milgu irtiŋ gobe gilgalaŋ irde katamiŋ. \v 31 Goyenbe belen niŋ leplep bere kura deŋembe Rahap gobe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nuryiŋ. Niŋgeb Israel mar al irawa kura Yeriko taun go kawemde naŋa tulyaŋ kure yeŋ kwaryum goyen Yeriko taunde niŋ mar beleŋ gasa yirnak yeŋ hoy yirde yamiŋde bana yiryiŋ. Irkeb Yeriko taunde niŋ mar goyen Israel mar beleŋ kuŋ tumŋaŋ gasa yirde heŋyabe Rahap muŋ po gab tubul tiyamiŋ. \p \v 32 Be, Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhan mar hoyaŋ gote baraŋ sopte momoŋ ma direŋ. Gideon, Barak, Samson, Yepta, Dewit, Samuelyabe porofet yagoya gore mata teŋ hinhan gote baraŋmiŋ tagaleŋbe ulyaŋde kutek geb, gar po bada heweŋ. \v 33 Mel gobe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhan. Niŋgeb mel go kurabe megen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋ yakira teŋ yende gasuŋde keperamiŋ. Irde kuramiŋbe mata huwak mat al doyaŋ yiramiŋ. Irde kurabe Al Kuruŋ beleŋ det igiŋ yuneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goyen yawaramiŋ. Irde kurabe laion kafuram wor po gote mohoŋ fada yiramiŋ. \v 34 Irde kuramiŋbe kak ala karkuwaŋ bana yemeyamiŋ gega go ma kamamiŋ. Irde kurabe fuleŋare niŋ bidila beleŋ gasa yirteke kamnaŋ yamiŋ gega, soŋ hamiŋ. Irde kurabe saŋiŋ miŋmoŋ gega, Al Kuruŋ beleŋ tareŋ yiryiŋ. Kurabe fuleŋare niŋ mar tareŋ miŋyaŋ geb, naŋa hoyaŋde niŋ fuleŋa mar gasa yirde yakira tiyamiŋ. \v 35 Bere kurabe diriŋmiŋ kamtiŋ goyen sopte huwarke yenamiŋ. Munaŋ kurabe Al Kuruŋ niŋ teŋ al hoyaŋ beleŋ buluŋ buluŋ yirke uliŋ misiŋ kuruŋ wor po katamiŋ. Gega kame Al Kuruŋ beleŋ disaŋ hiyyeŋ go yeŋ nurde kamde kamde niŋ kafura ma heŋ Al Kuruŋ harhok ma unamiŋ. \v 36 Irde kurabe al hoyaŋ beleŋ giwgiw yirde yusulak tiyamiŋ. Irde kura marbe kahaŋya haniŋya fere yirde yukuŋ koyare yeramiŋ. \v 37 Mel gobe horare gasa yirke kamamiŋ, irde he walde walde det beleŋ kahal yoŋ yurke kamamiŋ, irde kurabe fuleŋare niŋ bidilare po gasa yirke kamamiŋ. Mel gobe det niŋ amu wor po heŋ hinhan, irde kurabe uliŋ umŋa igiŋ moŋ sipsipya memeyat sikkeŋ kerkek wor po goyen hor yirde hinhan. Mel gobe al buniŋeŋ, det miŋmoŋ wor po, irde al hoyaŋ beleŋ nanyaŋ yirde buluŋ buluŋ yirde hinhan. \v 38 Megen niŋ marbe al gwahade goyen goke igiŋ ma nurde hinhan geb, mel go gor kura kuŋ igiŋ kepertek miŋmoŋ hamiŋ. Mel gobe gwaha yirkeb sawsawa po kuruŋ naŋa bana hinhan. Munaŋ kurabe duguyaŋ kuŋ horabok bana hinhan. Irde kurabe megeŋ yameyaŋ heŋ kuŋ hinhan. \p \v 39 Be, al buda kuruŋ goke tagalhem mar gobe Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde hinhan. Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ nere alya bereya fudinde yeŋ nurde yunyiŋ. Goyenbe mel gobe Al Kuruŋ beleŋ det yuneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ kuruŋ goyen kura ma tamiŋ. \v 40 Al Kuruŋbe mel go po moŋ, neŋ gayen wor yeŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ gote igineŋ igiŋ wor po goyen yunmeke yeŋya neŋya tumŋaŋ buluŋ miŋmoŋ igiŋ wor po henayiŋ yeŋ nurdeb gogo araŋ ma yunyiŋ. \c 12 \s1 Yesu po gama irde hitek \p \v 1 Niŋgeb Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurd nurd mata dikala dirtiŋ mar gwahade gobe budam wor po nurd yuneŋ hite geb, Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurd nurd beleŋ pet dirtek detbe yade siŋa yirtek. Irde mata buluŋ, neŋ gayen buluŋ dirke kateŋ hityen goyen yubul po titek. Irde gab al kura kup yeŋ yeŋ karire heŋ kup yeŋ kuŋ pasi irde haŋyen yara, neŋ wor megen gar heŋya Al Kuruŋyen dufay gama ird ird beleŋ kerd duntiŋ goyen kuŋ kuŋ niŋ bada ma heŋ kurut wor po yeŋ hitek. \v 2 Yesube Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurd nurd mata gote miŋ al, irde go mata goyen igiŋ wor po irtek al. Niŋgeb neŋbe Yesu yeŋ uŋkureŋ niŋ po dufay heŋ hitek. Hoyaŋ hoyaŋ niŋ ma nurtek. Yeŋbe kame Al Kuruŋ beleŋ turuŋ iryeŋ goyen nurde hinhin geb, kuruse hende kamde kamde niŋ memya ma heŋbe uliŋ misiŋ kateŋ kamyiŋ. Irdeb kamyiŋde mat huwardeb Al Kuruŋ hitte hurkuriŋ. Hurkuŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ heŋ Al Kuruŋyen haniŋ yase beleŋ kipiryiŋ. \v 3 Irde mata buluŋ mar beleŋ buluŋ buluŋ irde hike goke mukku ma teŋ goya goya saŋiŋ po hinhin goke dufay henaŋ ko. Gogab deŋ wor Al Kuruŋ gama ird ird goyen yul ma yeŋ bada ma henayiŋ. \s1 Al Kuruŋbe huwak dire yeŋbe kurareb kanduk yubul tike forok yeŋ haŋyen \p \v 4 Deŋbe mata buluŋ ma teŋ hitek yeŋ kurut wor po yeŋ haŋ. Goyenbe mata buluŋ asogo irde haŋ goke kura ma kamde haŋ. \v 5 Irde Al Kuruŋ beleŋ diriŋne yago dineŋbe tareŋ heŋ heŋ ge faraŋ durtiŋ goyen bitiŋ sir yeŋ hi. Tareŋ dirtek meremiŋbe gahade: \q1 “Diriŋne, Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ saba girde hiyen goyen kari kari ma irayiŋ. \q1 Irde mata buluŋge goke gineŋ tikeb buluŋeŋ ma nurde hayiŋ. \q1 \v 6 Doyaŋ Al Kuruŋbe alya bereya bubulkuŋne wor po yeŋ nurde yuneŋ hi goyen saba yirde kukalde hiyen. \q1 Irde Al Kuruŋ beleŋ al kura nere yeŋ nurde uneŋ hi al gobe mata buluŋ tike bebak tiyyi yeŋbe gote muruŋgem buluŋ uneŋ hiyen,” yitiŋ hi. \rq Mata Igiŋ 3:11-12\rq* \m \v 7 Niŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ saba dirde kukalde dunke goya busahard hard niŋ ma nurde hinayiŋ. Yeŋbe al beleŋ dirŋeŋ weŋ saba yirde haŋyen gwahade goyen po, neŋ gayen saba dirde hiyen. Al kura urmiŋ saba ma irde hiyen kenem diriŋ gobe urmiŋ yende wor po moŋ. \v 8 Diriŋbe tumŋaŋ naniŋ yago beleŋ saba yirde huwa yirde haŋyen. Goyenbe adotiŋ beleŋ deŋ goyen saba dirde huwa ma dirde hinayiŋbe deŋbe yende dirŋeŋ weŋ fudinde moŋ. \v 9 Neŋbe nanniniŋ yago megen niŋ beleŋ saba dirde huwa dirde haŋyen goyen goke palap yirde hityen. Niŋgeb det kawan haŋya banare haŋya gote miŋ al Al Kuruŋ gore neŋ gayen yeŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ ge teŋ saba dirde huwa dirde hike dahade geb palap ma irtek? Epte moŋ, palap po irtek. \v 10 Nanniniŋ yagobe dufaymiŋde igiŋ yeŋ nurde hinhan beleŋ goyen gama irde neŋ gayen belŋeŋ po saba dirde kukalde duneŋ hinhan. Munaŋ Al Kuruŋbe neŋ gayen yiŋgeŋ yara diliŋde wukkeŋ wor po hewoŋ yeŋ saba dirde huwa dirde hiyen. \v 11 Goyenbe saba dirde huwa dirde hikeb bininiŋde misiŋ nurde hityen geb, saba dird dird niŋbe amaŋeŋ ma nurde hityen. Gega bininiŋde misiŋ gwahade nurde gab keŋkela bebak teŋbe Al Kuruŋ diliŋde igiŋ mata huwak teŋ hitek. Irdeb bininiŋ kamke igiŋ po hitek. \s1 Keŋkela heŋ hinaŋ ko \p \v 12 Niŋgeb Al Kuruŋyen mere tanartek tareŋ miŋmoŋ irde meremiŋ gama irde kutek saŋiŋ manaŋ hubu kenem gor po bada ma henayiŋ. Sopte tareŋ po heŋ gama irde kuŋ hinayiŋ. \v 13 Irde mata huwak teŋ teŋ beleŋtiŋ goyen sope yirde huwa yirde hinayiŋ. Gogab mata huwak teŋ teŋ tareŋ dirŋeŋ muŋ po hi goyen sopte kuruŋ heke igiŋ gama irde kuŋ hinayiŋ. \p \v 14 Niŋgeb gwahade hitek yeŋbe bitiŋ kamke al buda kuruŋ goya awalikde heŋ heŋ ge kurut wor po yeŋ hinayiŋ. Irde Al Kuruŋ diliŋde wukkek heŋ heŋ ge kurut wor po yeŋ hinayiŋ. Al Kuruŋ diliŋde wukkek ma hinayiŋbe epte ma Al Kuruŋ kennayiŋ geb, gago dineŋ hime. \v 15 Irde kuratiŋ kura soŋ heŋbe Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde hi bana goyen ma hinak geb, keŋkela heŋ ga hinaŋ ko. Irde he buluŋ kura\f + \fr 12:15 \ft He gayenbe nendebe buwi he go gwahade.\f* beleŋ he hoyaŋ igiŋ goyen salaw yurde tukuŋ haŋyen gwahade yara, moŋgo deŋ haŋ bana al kura beleŋ dufay buluŋ kerde waŋbe dende dufay tumŋaŋ buluŋ yirnak geb, goke keŋkela heŋ ga hinaŋ ko. \v 16 Aisakyen urmiŋ mataliŋ Iso gobe Al Kuruŋ beleŋ guram irde saŋiŋ wor po irwoŋ. Goyenbe biŋge kamyiŋ goke teŋ Al Kuruŋyen tareŋde naniŋ beleŋ guram irde tareŋ ird ird goyen goke ma nurdeb pel iryiŋ. Niŋgeb deŋbe Iso beleŋ mata tiyyiŋ gwahade ma teŋ hinayiŋ. Irde leplep mata ma teŋ hinayiŋ. \v 17 Isobe kame biŋ bak yeke Al Kuruŋyen saŋiŋde guram nirde tareŋ niryeŋ yeŋ naniŋ gusuŋaŋ iryiŋ gega, naniŋ beleŋ meremiŋ ma nuryiŋ goyen deŋbe nurde haŋyen gogo. Yeŋbe eseŋya eseŋya naniŋ gusuŋaŋ iryiŋ gega, Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ heŋ mata buluŋ tubul titek nalube bikkeŋ hubu hiriŋ geb, gogo soŋ hiriŋ. \s1 Neŋbe Al Kuruŋyen Yerusalem bana hite \p \v 18 Be, asetiŋ yagobe kuŋ Sainai dugu kahaŋ miŋde forok yamiŋ. Gor forok yeŋbe kak melak kuruŋ forok yeke kenamiŋ. Irde kidoma tareŋ wor po kukuwamŋeŋ beleŋ dugu go aw urde meŋe kuruŋ forok yeke kenamiŋ. Goyenbe deŋ wayaŋ dugu gabe bikkeŋ asetiŋ yago beleŋ Sainai dugu keneŋ ufuramiŋ gwahade moŋ. \v 19 Asetiŋ yagobe Sainai dugure gor bigul fuk irke nuramiŋ, irde al melak kura saŋiŋ miŋyaŋ wor po naŋkiŋde mat forok yeke nuramiŋ. Irdeb kafura wor po heŋbe, “Neŋ gahade gare mere gwahade nurtek moŋ. Niŋgeb sopte goya mere ma dirwoŋ yeŋ nurde hite,” yamiŋ. \v 20 Mel gobe Al Kuruŋ beleŋ, “Al kura dugu gayen ufurnayiŋbe hora beleŋ gasa yirke kamnayiŋ. Dapŋa wor gwahade po yirnayiŋ,” yinyiŋ goyen nurdeb kafura heŋbe sopte nurtek ma yiryiŋ. \v 21 Mel gore mata kenamiŋ gobe kafuram wor po geb Mose wor, “Kafura heŋ ulne barbar yeŋ hi,” yiriŋ. \p \v 22 Goyenpoga dugu deŋ wayaŋde gab Sainai dugu gwahade moŋ. Deŋbe Saion dugure wayaŋ. Dugu gobe megen niŋ moŋ, Al Kuruŋ gwahader hitiŋ gote taun. Taun gobe Al Kuruŋyen gasuŋde niŋ Yerusalem. Deŋbe Al Kuruŋyen miyoŋ budam wor po epte ma kapyaŋ hetek goyen gabu irtiŋde wayaŋ. \v 23 Gorbe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ tumŋaŋ gabu irtiŋ haŋ. Yende deŋembe Al Kuruŋyen gasuŋde gor haŋ. Irde dende wor gor haŋ. Irde al beleŋ diriŋmiŋ mataliŋ guram yirde tareŋ yirde haŋyen gwahade yara, Al Kuruŋ beleŋ deŋ goyen guram dirde tareŋ dirde hi. Yeŋbe alya bereya tumŋaŋ al igiŋya buluŋya pota yirde gote muruŋgem yuneŋ yuneŋ al. Deŋbe Al Kuruŋ gwaha teŋ hiyen al goya al huwak Al Kuruŋ beleŋ buluŋmiŋ kuram moŋ igiŋ wor po yirtiŋ gote toneŋya gor gabu irtiŋ haŋ. \v 24 Irdeb deŋ wor Yesu hitte wayaŋ. Yeŋbe alya bereya niŋ teŋ Al Kuruŋ hitte kuŋ Al Kuruŋ beleŋ biŋa gergeŋ tiyyiŋ goyen saŋiŋ irde gote igineŋ forok irdeb alya bereyat mata buluŋ halde halde niŋ teŋbe darim wok irde kamyiŋ. Yesuyen dari gobe Abel mayke darim wok yiriŋ go goya tuŋande moŋ. Abelyen daribe al go mayke kamke dari go keneŋbe Al Kuruŋ beleŋ mayyiŋ al goyen wol hiriŋ geb, dari gobe wol heŋ heŋde niŋ dari. Niŋgeb Yesuyen dari gobe Abelyen dari gote folek. \p \v 25 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ mere dirke pel irnak geb, keŋkela heŋ hinaŋ ko. Bikkeŋbe megen niŋ al nindikeŋ yara Mose beleŋ asetiŋ yago Israel mar saba yirde hayhay yirke meremiŋ pel iramiŋ gote muruŋgem buluŋ wor po tamiŋ. Munaŋ gayenterbe Al Kuruŋ, Mose gote folek gore saba dirde hayhay dirke ga pel irnayiŋbe gote muruŋgembe dahade tetek yeŋ nurde haŋ? Asetiŋ yago beleŋ tamiŋ gote folek wor po tenayiŋ geb. \v 26 Al Kuruŋ beleŋ Sainai dugure kateŋ mere tiyyiŋ goya goyenbe megeŋya dugu kuruŋ goya aŋgor yiryiŋ. Goyenbe gayenter niŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ biŋa teŋbe, “Kamebe sopte megeŋ ga aŋgor ireŋ. Naŋkiŋ manaŋ gwaha ireŋ,” yiriŋ. \v 27 Mere bilmiŋ “Kame sopte aŋgor yireŋ,” yiriŋ gote miŋbe kame waŋbe det aŋgor yirke korgoŋ henayiŋ goyen tumŋaŋ gwamuŋ yuryeŋ goke yiriŋ. Korgoŋ henayiŋ det gobe megeŋya naŋkiŋya irde det kuruŋ yiŋgeŋ yiryiŋ goyen goke yiriŋ. Korgoŋ ma henayiŋ detbe hugiŋeŋ hinayiŋ. \p \v 28-29 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ irde hire gobe ugala muŋ kura ma tiyyeŋ geb, hugiŋeŋ kiŋkiŋeŋ hiyeŋ goke Al Kuruŋ igiŋ nurd untek. Irde Al Kuruŋbe kak yara geb, alyen mata buluŋ niŋ igiŋ ma nurdeb kumga yirde hiyen geb, palap irde kafura irdeya doloŋ irde hitek. \c 13 \s1 Al hoyaŋ niŋ amaŋeŋ nurtek \p \v 1 Niŋgeb deŋbe Yesuyen alya bereya hoyaŋ kadtiŋ hamiŋ goyen dende dari wor po yara nurdeb yeŋ ge amaŋeŋ nurde yuneŋ hinayiŋ. \v 2 Irdeb al tiŋeŋ kura yeneŋbe gargar yird yird niŋ bitiŋ sir ma yeŋ hiyeŋ. Al kura Al Kuruŋyen miyoŋ yeŋ hitte wayamiŋ gega, bebak ma teŋya gargar yiramiŋ geb, gago dineŋ hime. \v 3 Irde Yesu niŋ teŋ koyare haŋ mar goke bitiŋ sir ma yeŋ hiyeŋ. Mel goke dufay heŋyabe deŋ wor yeŋya tumŋaŋ koyare hite yara nurde heŋya faraŋ yurde hinayiŋ. Irde al kura buluŋ buluŋ yirke kandukŋeŋ nurde haŋ mar goyen yeneŋbe goke buniŋeŋ yirde deŋ wor yeŋ misiŋ nurde haŋ gwahade yara nurdeya faraŋ yurde hinayiŋ. \p \v 4 Be, alya bereya ire uŋya heŋ heŋ mata gobe Al Kuruŋ beleŋ iryiŋ geb, mata go palap irde buluŋ ma irde hinayiŋ. Munaŋ al kura berem yaŋ gore bere hoyaŋya duwan teŋ teŋ mata teŋ haŋ marya leplep mata hoyaŋ kurayen kurayen teŋ haŋ marya gobe kameb Al Kuruŋ beleŋ merem yaŋ yiryeŋ. \v 5 Irde hora niŋ uguŋ po ma dufay heŋ hinayiŋ. Al Kuruŋ beleŋ, “Nebe epte ma gakira tiyeŋ, irde epte ma gubul tiyeŋ,” yiriŋ geb, hora muŋ kura hikeb gago ep yeŋ nurde hinayiŋ. \v 6 Al Kuruŋ beleŋ gwaha yiriŋ geb, neŋbe yeŋ ge hekkeŋ nurdeb, “Doyaŋ Al Kuruŋbe faraŋ nurd nurd al geb, epte ma kafura heweŋ. Megen niŋ mar beleŋ ne gayen epte ma buluŋ nirnayiŋ,” yeŋ nurde hitek. \v 7 Irde deŋ goyen Al Kuruŋyen mere saba dirde hinhan mar, dende doyaŋ mar goke bitiŋ sir ma yeŋ hiyeŋ. Irde Al Kuruŋ niŋ hekkeŋ nurde mata teŋ heŋbe gote igineŋ forok yeŋ hike yeneŋ hinhan goke dufay heŋbe yeŋ mata teŋ hinhan gwahade po teŋ hinayiŋ. \p \v 8 Fudinde, Yesu Kristube bikkeŋ hinhin gwahade po, haŋka gayen hi. Irde kame manaŋ hugiŋeŋ hiyeŋ. \v 9 Niŋgeb al kura saba hoyaŋ tawaŋ bitiŋ yawarniŋ tike mali mali ma gama yirde hinayiŋ. Al Kuruŋ diliŋdebe biŋge nen nen mata gore epte ma dufaytiŋ tareŋ iryeŋ. Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ dirde igiŋ dird dird saba go keŋkela bebak tike gab dufaytiŋ tareŋ hiyyeŋ. Biŋge nen nen mata niŋ yitiŋ saba bikkek go gama irde hinhan marbe gote igineŋ kura ma po yawaramiŋ. \p \v 10 Neŋ hittebe Al Kuruŋ galak ird ird alta kura hi. Goyenbe Israel marte pris megen niŋ gasuŋ himam Al Kuruŋ doloŋ ird ird bana goŋ hurkuŋ meteŋ teŋ haŋ mar gobe nende alta hende gor det Al Kuruŋ galak irtiŋ goyen epte ma yade nenayiŋ. \v 11 Yende saba bikkekdebe pris buda gote kuruŋmiŋbe alyen mata buluŋ halde yune yeŋ dapŋa gasa yirde darim po teŋ Gasuŋ Himam Wor Po bana goŋ hurkuŋ hiyen. Munaŋ gasoŋbe Israel mar tiyuŋ teŋ haŋyen siŋare yukuŋ kumga teŋ hiyen. \p \v 12 Niŋgeb Yesu wor darimiŋ wok irde kamke gore po alya bereyat mata buluŋ halde halde niŋ Yerusalem taun siŋare uliŋ misiŋ kuruŋ kateŋ kamyiŋ. \v 13 Niŋgeb neŋ wor Yesu niŋ teŋ buluŋ dirke yul ma yeŋ saŋiŋ po hetek. Irde Yesu beleŋ kuriŋ goyen po gama irde hitek. \v 14 Neŋbe megen gar niŋ taun kura hugiŋeŋ hiyeŋ goke ma naŋkeneŋ hite. Gwaha titŋeŋbe kame forok yeŋ hugiŋeŋ hiyeŋ taunde hurkuŋ hurkuŋ niŋ naŋkeneŋ hite. \p \v 15 Niŋgeb Yesuyen tareŋde Al Kuruŋ hugiŋeŋ kasor irde hitek. Gobe Al Kuruŋ galak ird ird mata geb, mohoŋniniŋde deŋe urde isoka irde hitek. \v 16 Irde al hoyaŋ igiŋ igiŋ yirde, al kura det niŋ amu heŋ haŋ mar faraŋ yurd yurd niŋ bitiŋ sir ma yeŋ hinayiŋ. Al Kuruŋ beleŋ matatiŋ go keneŋbe ne galak nirde haŋ yeŋ nurdeb amaŋeŋ nurd dunyeŋ. \p \v 17 Be, deŋbe deŋ Yesuyen alya bereyat doyaŋ marte mere nurde gama irde hinayiŋ. Irde yende yufukde heŋ mata teŋ hinayiŋ. Mel gobe deŋ beleŋ Al Kuruŋyen mere keŋkela gama irnayiŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ meteŋ yuntiŋ geb, doyaŋ dirde haŋ. Niŋgeb meremiŋ nurde gama irde hinayiŋ. Gogab mel gobe meteŋ teŋ haŋyen goke buluŋeŋ ma nurde amaŋ heŋ hinayiŋ. Gwaha ma tinayiŋbe meteŋmiŋ gore faraŋ ma duryeŋ. \p \v 18 Irde neŋ ge Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. Neŋbe bininiŋde mat wukkeŋ wor po nurde hite, irde mata huwak po teŋ hitek dirde hiyen. \v 19 Irdeb Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde heŋyabe yeŋ beleŋ araŋeŋ nad nerke deŋ hitte kuŋ kuŋ niŋ wor gusuŋaŋ irde hinayiŋ. \p \v 20 Be, Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesube neŋ sipsip yara gate doyaŋ al kuruŋ hiriŋ. Yeŋbe Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ hugiŋeŋ hitiŋ goyen tareŋ ire yeŋ darim wok irde kamyiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ kamtiŋde mat isaŋ hiriŋ. Al Kuruŋ gwahade gobe biŋ kamke igiŋ heŋ heŋ gote miŋ al. \p \v 21 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋbe deŋ goyen saŋiŋ heŋ dufaymiŋ gama irde mata igiŋ tinayiŋ yeŋ det igiŋ kuruŋ gitik teŋ dunwoŋ yeŋ nurde hime. Irde yeŋ beleŋ mata amaŋeŋ nurde hitek goyen neŋ bana forok yirde hikeb Yesu Kristuyen tareŋde mata teŋ hiwoŋ yeŋ nurde hime. Yesu Kristube hugiŋeŋ deŋem turŋuŋ yaŋ hiyeŋ. Fudinde wor po. \p \v 22 Be, kadne yago, asaŋ gabe deŋ tareŋ dire yeŋ kayhem gega, ulyaŋ ma kayhem. Niŋgeb saba dirhem gayen al kura kapyaŋ heŋ dunke piŋeŋ ma nurde keŋkela palŋa irnayiŋ. \v 23 Kadniniŋ Timoti koyare hinhin gobe gayamuŋ ga po ga siŋa iraŋ goyen nurde ga hinayiŋ. Timoti goyen heŋ ga moŋ ne hitte wakeb yeŋya tumŋaŋ deŋ denye yeŋ kureŋ. \p \v 24 Nebe Al Kuruŋyen alya bereya tumŋaŋ deŋya haŋ marya doyaŋ martiŋya goke dufay heŋ himyen goyen deŋ beleŋ mel go momoŋ yirnayiŋ. Itali naŋare niŋ Yesuyen alya bereya wor deŋ ge dufay heŋ haŋ goyen momoŋ yirayiŋ ninhaŋ geb, gago bebak dirhem. \p \v 25 Al Kuruŋ beleŋ deŋ tumŋaŋ buniŋeŋ dirde igiŋ igiŋ dirde hiwoŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hime. Gog po.