\id ACT - Gwahatike NT [dah] -Papua New Guinea 2000 (DBL -2014) \h Aposel \toc1 Yesuyen Mere Basaŋ Marte Meteŋ (Aposel) \toc2 Aposel \toc3 Apo \mt1 Aposel \mt2 Yesuyen Mere Basaŋ Marte Meteŋ \c 1 \p \v 1 Be, Tiofilus, nebe Yesu megen gar hinhinya daha mat meteŋ teŋ hinhin, irde al saba yirde hinhin goyen haŋkapya gogo kaŋ gunmiriŋ. \v 2 Irde kamyiŋde mat huwarde komatmiŋ yiŋgeŋ basiŋa yiryiŋ mar goyen Holi Spirityen tareŋde hulyaŋ yiryiŋ gote baraŋya Al Kuruŋ beleŋ tumulgaŋ tike hurkuriŋ goyen gote baraŋya manaŋ asaŋ goyenter kamiriŋ. \s1 Yesu beleŋ Holi Spirit niŋ doyaŋ henayiŋ yeŋ mere basaŋ marmiŋ yinyiŋ \p \v 3 Be, Yesube nurde hayen gwahade goyen po, al beleŋ mayke uliŋ misiŋ kuruŋ kateŋ kamyiŋde mat huwaryiŋ. Irdeb, “Gwaha timekeb neneŋ fudinde huwaruŋ gago yeŋ nurnayiŋ,” yeŋbe komatmiŋ yago diliŋde forok yeŋ mere yirde hike diliŋde wor po keneŋ hinhan. Be, kamyiŋde mat huwardeb naŋkahal 40 gayen megen gar hinhinya goyenbe Al Kuruŋ beleŋ al doyaŋ yird yird mata niŋ komatmiŋ yago goyen mere yirde saba yirde hinhin. \v 4-5 Be, go teŋ hinhinya goya goyen po komatmiŋya gabu heŋ dula teŋ heŋyabe gaha yinyiŋ: “Adone beleŋ det duneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goke momoŋ dirde hinhem gobe Holi Spirityen baptais. Niŋgeb goke doyaŋ heŋ hinayiŋ. Yonbe fe beleŋ baptais yirde hinhin gega, deŋbe hitŋeŋ teŋbe Al Kuruŋ beleŋ Holi Spirit po baptais diryeŋ. Niŋgeb goke teŋbe araŋ ma Yerusalem tubul teŋ kunayiŋ,” yinyiŋ. \p \v 6 Be, Yesuyen komatmiŋ yago beleŋ mere go nurde kamereb Yesuya Olip doŋdoŋde gabu irdeb, “Doyaŋ Al Kuruŋ, bikkeŋ asininiŋ yago beleŋ neŋ Israel mar doyaŋ dirde hinhan gwahade goyen gayenter ge beleŋ wor kuruŋniniŋ heŋ doyaŋ dirke igiŋ megeŋniniŋ neŋ Israel mar beleŋ tumulgaŋ titek we?” yeŋ gusuŋaŋ iramiŋ. \v 7 Irkeb wol heŋbe gaha yinyiŋ: “Nanne beleŋ mata forok yenayiŋ yeŋ saŋiŋmiŋde nalu yirtiŋ gobe dufaymiŋde po yirtiŋ geb deŋ beleŋ nurtek moŋ. \v 8 Gega deŋ nurtek detbe gago momoŋ direŋ tihim. Holi Spirit deŋ hitte katke tareŋmiŋ teŋbe alya bereya Yerusalem taunde niŋya Yudia naŋare niŋya Samaria naŋare niŋyabe megeŋ kuruŋ gayen bana niŋ mar ne beleŋ mataya mereya teŋ himeke neneŋ hinhan goke tagalde tukuŋ hinayiŋ,” yinyiŋ. \s1 Yesube Al Kuruŋ hitte mulgaŋ heŋ hurkuriŋ \r (Mak 16:19-20; Luk 24:50-53) \p \v 9 Be, mere tiyyiŋ go kamereb komatmiŋ beleŋ diliŋde wor po keneŋ hikeya Al Kuruŋ beleŋ tumulgaŋ tike hurkuriŋ. Irkeb gagap beleŋ bana kerkeb go ma kenamiŋ. \v 10 Irdeb diliŋbe Yesu hurkuriŋ beleŋ goŋ po naŋkeneŋ hinhan. Irkeb al irawa amil faykekde umŋa titiŋ gore gor kura mat wayhar miŋmoŋ, bemel po ketalmiŋde forok yeŋ huwardebe, \v 11 “Mel, Galili mar, daniŋ naŋkiŋde naŋkeneŋ diltiŋ misiŋ teŋ haŋ? Yesube diltiŋ mar Al Kuruŋ beleŋ tumulgaŋ tike hurka kenhaŋ al goyen kamebe gwahade go po mulgaŋ heŋ wayyeŋ,” yinaryum. \s1 Matias beleŋ Yudasyen gasuŋ tiriŋ \p \v 12 Be, go kamereb Yesu komatmiŋ yago gobe Olip doŋdoŋ go tubul teŋbe Yerusalem taunde mulgaŋ hamiŋ. Olip doŋdoŋde mat Yerusalembe 1 kilomita gwahade. \v 13 Be, mel go Yerusalem forok yeŋbe ya yeŋ hinhande gor kwamiŋ. Ya goyenbe al heŋ heŋ gasuŋbe irawa hende bande niŋgeb, yeŋbe hende hinhan. Be, mel gobe hinhande gor hurkamiŋ. Go mar gobe Pita, Yon, Yems, Andru, Filip, Tomas, Batolomiyu, Matiyu, Alfius urmiŋ Yems, Yems urmiŋ Yudasyabe Saimonya. Saimon gobe Roma gabman asogo irde hinhan mar Selot buda goyen bana niŋ al. \v 14 Be, mel go hugiŋeŋ gabu irde dufaymiŋ uŋkureŋ po irde Al Kuruŋ mere irde hinhan. Bere buda Yesu gama irde hinhan goya Yesu kuliŋ weŋya miliŋ Mariaya manaŋ bana goŋ tumŋaŋ heŋ Al Kuruŋ mere irde hinhan. \p \v 15 Be, 120 al gwahade Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ mar goyen Pitaya hugiŋeŋ gabu irde hinhan. Be, wawuŋ kurareb Pita beleŋ huwarde gaha yinyiŋ: \v 16-17 “Be, kadne yago, nebe Iskariot niŋ al Yudas niŋ yeweŋ tihim. Yeŋbe Yesu beleŋ basiŋa irde meteŋ unyiŋ. Irke neŋya tumŋaŋ meteŋ teŋ hinhet. Gega yeŋ beleŋ Yesu maytek mar goyen beleŋ kerde yunke kuŋ Yesu tamiŋ. Niŋgeb al gore mata buluŋ gwahade tiyyeŋ yeŋ bikkeŋ Holi Spirit beleŋ Dewit dufay unke mere Al Kuruŋyen asaŋde katiŋ gobe gayenter fudinde gwahade po forok yiyuŋ,” yinyiŋ. \v 18 (Be, Yudas mata buluŋ tiyyiŋ gote hora beleŋbe megeŋ tapum kura damu tiyamiŋ. Irdeb megeŋ goyenterbe yiŋgeŋ timiyyiŋ. Irkeb biŋ pol yeke arayŋeŋ fur tiyamiŋ. \v 19 Irkeb al buda kuruŋ Yerusalem hinhan gore mere momoŋmiŋ nurdeb naŋa tapum gobe Akeldama inamiŋ. Akeldama gote miŋbe ‘dari wok yitiŋde’.) \p \v 20 Be, Pita beleŋ sopte gaha yinyiŋ: “Al goyen goke Al Kuruŋyen Tikiŋ Asaŋdebe gahade katiŋ hi: \q1 ‘Yende tiyuŋbe buluŋ heŋ dulŋeŋ hiyeŋ. Al kura gor ma po hiyeŋ,’ yitiŋ. \rq Tikiŋ 69:25\rq* \m Irde Tikiŋ Asaŋde gor kurabe mere gahade manaŋ kayyiŋ: \q1 ‘Yeŋ wolmiŋeŋbe al hoyaŋ kura gasuŋmiŋ go teŋ meteŋ tiyyeŋ,’ yitiŋ. \rq Tikiŋ 109:8\rq* \p \v 21-22 Niŋgeb katiŋ gwahade goyen po gama irtek yeŋbe al kura Yon beleŋ baptais niŋ mere tagalde hinhinde mat kuŋ kuŋ Al Kuruŋ beleŋ Yesu tumulgaŋ tike kinyiŋ al goyen teŋbe Yudasyen gasuŋ wol kertek. Al gobe neŋya tumŋaŋ Yesu gama irde kuŋ waŋ teŋ hinhet al gore gab neŋya heŋbe Yesuyen mere basaŋ al heŋ Yesube fudinde huwaruŋ yeŋ tagalde tukuŋ hiyeŋ,” yiriŋ. \p \v 23 Be, gwaha yineŋbe gabu iramiŋ bana goŋ niŋ al irawa deŋe yuramiŋ. Matiasyabe Yosepya. Yosep gote deŋebe irawa. Kurabe Basabas, munaŋ kurabe Yastus ineŋ hinhan. \v 24-25 Go kamereb Al Kuruŋ gahade mere iramiŋ: “Doyaŋ Al Kuruŋ, Yudasbe Yesuyen mere basaŋ al hinhin gega, meteŋ go tubul teŋ kamdebe nebe gor niŋ yeŋbe gor po kuŋ. Niŋgeb al kura yende gasuŋ teŋ Yesuyen mere basaŋ al hewoŋ yeŋ nurde hite. Gebe al kuruŋ gate dufaymiŋya biŋya keŋkela yeneŋ ha geb, al irawa gayen ganuŋbe meteŋ go tiyyeŋ yeŋ basiŋa irariŋ goyen dikala dirayiŋ,” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ. \v 26 Gwaha ineŋbe irem gote deŋem kaŋbe Yuda marte matare tiliŋ tanaramiŋ. Irkeb Matias deŋemde huwaryiŋ. Irkeb gor hinhan mar gore Matiasbe Yesuyen mere basaŋ al hihi yeŋ nuramiŋ. Irkeb al 11 hinhan goyen 12 hamiŋ. \c 2 \s1 Pentekos nalure Holi Spirit katyiŋ \p \v 1 Be, Yuda marte gabu nalu kura Pentekos yeŋ haŋyen goyen forok yekeb Yesuyen mere basaŋ mar aposel budaya Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan mar tumŋaŋ 120 gobe gasuŋ uŋkureŋde po gabu iramiŋ. \v 2 Gwaha teŋ hikeyab bemel po meŋe kuruŋ migiriŋ yara kura naŋkiŋde mat forok yeke nuramiŋ. Irkeb migiriŋ gore po kateŋbe ya biŋ mel go hinhande goyen ep irde tukuriŋ. \v 3 Irkeb kotaŋ kaŋ naŋkenamiŋ. Irdeb det kura kak melak yara gore yeŋ hitte po kateŋbe bur yeŋ kuŋ al tonaŋ hereŋ keperde tukuriŋ. \v 4 Irkeb Holi Spirit beleŋ hard yunkeb almet mere kurayen kurayen yeŋ go ma nurde hitiŋ kuruŋ goyen gwaha mat mere titiŋ ala tiyamiŋ. \p \v 5 Be, Yerusalem gorbe Pentekos nalu kuruŋ goke teŋbe Yuda mar naŋa kurar kurar heŋ Al Kuruŋ doloŋ irde haŋyen mar goyen waŋ gor hinhan. \v 6 Be, Yesuyen mere basaŋ mar aposel buda hinhande gor migiriŋ go nurdeb al buda kuruŋ gore yinniŋ yeŋ wayamiŋ. Irdeb aposel budaya Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan marya gore mere kurayen kurayen mat tikeb mel goreb merem mat merem mat nurdeb dinoŋ kok yeŋ tulfut yamiŋ. \v 7 Irdeb dufaymiŋ titmiŋ hekeb gaha yamiŋ: “Ey! Mel gab tumŋaŋ Galili mar. \v 8 Gega dahade niŋgeb mereniniŋ nende gigen yeke nindikeŋ nurhet? \v 9 Irdeb neŋbe naŋa hoyaŋde niŋ hoyaŋde niŋ. Neŋ kurabe Partia naŋare niŋ, kurabe Midia niŋ, munaŋ kurabe Elam naŋare niŋ, kurabe Mesopotemia niŋ, kurabe Yudia niŋ, kurabe Kapadosia niŋ, kurabe Pontus naŋare niŋ. Irde kurabe Esia\f + \fr 2:9 \ft Esia naŋa gobe gayenter niŋ Esia naŋa kuruŋ goke ma yitiŋ. Gayenterbe Turki ineŋ haŋyen.\f* naŋare niŋ. \v 10-11 Goyenbe go po moŋ. Neŋ kurabe Frigia naŋare mat watiŋ. Munaŋ kurabe Pamfilia niŋ, Isip niŋ, irde Libia naŋa bana goŋ niŋ al Sairini taun bindere haŋyen mar. Irde al kurabe Krit motmotde niŋ, kurabe Arebia naŋare niŋ. Irdeb al kurabe Rom mat belŋeŋ wayaŋ. Goyenbe dahade niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ mata tiŋeŋ kurayen kurayen al beleŋ gwaha mat forok yeŋ haŋ yeŋ ma nurtek goyen forok yirde hinhin gobe mereniniŋ mat yeŋ haŋ?” yeŋ kukuwamŋeŋ nuramiŋ. (Be, Rom mat wayamiŋ mar goyen kurabe Yuda mar, munaŋ kurabe al miŋ hoyaŋ goyen Yuda marte tikula gama irde haŋyen mar.) \v 12 Irdeb hurkuŋkat teŋ gor ŋakŋak teŋbe, “Gab da matabe gago?” yeŋ yiŋgeŋ uliŋ kadom gusuŋaŋ gird tiyamiŋ. \v 13 Gega kuramiŋbe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde hinhan mar goyen nanosak mere yirdeb, “Mel gabe wain uguŋ po nene kukuwa hahaŋ,” yamiŋ. \s1 Pita beleŋ mere tagalyiŋ \p \v 14 Irkeb Pitabe aposel buda 11 goya huwardeb kuware al buda goyen gaha yinyiŋ: “Be, kadne yago, deŋ Yuda mar, Yerusalem taunde niŋya siŋare niŋya, ga nurnaŋ. Mata forok yihi gayen miŋ gwahade yeŋ momoŋ direŋ tihim geb, keŋkela kirmiŋtiŋ kernaŋ ko. \v 15 Gabe 9 kilok wampot Al Kuruŋ mere ird ird nalure hite. Gega deŋ beleŋbe fe nen kukuwa hahaŋ yeŋ denhaŋ? \v 16 Moŋ, hakot Al Kuruŋyen mere basaŋ al Yoel beleŋ Yuda mar niŋ mere teŋ asaŋde kayyiŋ gobe haŋka gago forok yihi. \v 17 Al Kuruŋ beleŋbe gaha yiriŋ: \q1 ‘Tonne Holi Spiritbe al megen niŋ hitte fe wogortiŋ yara irde yuneŋ. \q1 Irkeb kame gab nalu funaŋ forok yiyyeŋ. \q1 Irkeb urtiŋya wertiŋ yagoya beleŋ merene basaŋ heŋ tagalnayiŋ. \q1 Irde al foŋeŋtiŋ beleŋ yuwarwarte dufayne yeneŋ bebak tinayiŋ. \q1 Irde salanŋeŋtiŋ beleŋ mitere dufayne yeneŋ bebak tinayiŋ. \q1 \v 18 Fudinde, nalu goyenterbe meteŋ marne, alya bereya, tumŋaŋ \q2 Tonne Holi Spirit yunmeke merene basaŋ heŋ tagalnayiŋ. \q1 \v 19-20 Irdeb Doyaŋ Al Kuruŋ wayyeŋ nalu kuruŋ goyen forok yeweŋ tikeb \q1 megenya naŋkiŋdeyabe mata tiŋeŋ kurayen kurayen al beleŋ yeneŋ tulfut yetek goyen forok yirmeke yennayiŋ. \q1 Naŋabe kidoma hiyyeŋ, munaŋ gagasibe buk yeŋ dari yara hiyyeŋ. \q1 Munaŋ megeŋbe dari, kakyabe kaki bukdulŋeŋ forok yenayiŋ,’ yitiŋ hi. \rq Yoel 2:28-32\rq* \m \v 21 Gega nalu funaŋ goyenterbe al kura ne niŋ nurde gama nirde hinayiŋ mar goyen muŋ po gab tumŋaŋ yawareŋ,” yiriŋ. \p \v 22 “Niŋgeb, mel Israel mar, mere ga nurnaŋ ko. Nasaret niŋ al Yesube fudinde Al Kuruŋ beleŋ teŋ kerke wayuŋ yeŋ nurnayiŋ yeŋbe Al Kuruŋ beleŋ tareŋ uneŋ hike diltiŋde mata tiŋeŋ kurayen kurayen kuruŋ gogo forok yirde hike yeneŋ hinhan. Deŋbe goyen keŋkela nurde haŋ gogo. \v 23 Be, Al Kuruŋbe kame mata forok yiyyeŋ goyen keŋkela nurde hinhin geb, bikkeŋ dufaymiŋ kiryiŋ goyen po gama irde Yesu goyen deŋ hantiŋde kiruŋ. Irkeb deŋ beleŋbe Al Kuruŋ ma nurde uneŋ haŋ mar haniŋde pel irkeb kuruse hende mayke kamuŋ. Niŋgeb deŋ gare po Yesu mayke kamuŋ. \v 24 Gega kamde kamde tareŋ Yesu tanartek goyen Al Kuruŋ beleŋ teŋ siŋa irde isaŋ hekeb huwaruŋ. Kamde kamde saŋiŋ gore epte ma basiŋa iruŋ. \v 25 Be, Yesu huwaruŋ goke bikkeŋ Dewit beleŋ asaŋdebe gahade kayyiŋ: \q1 ‘Doyaŋ Alnebe hugiŋeŋ neya hike keneŋ hime. \q1 Yeŋbe ketalner heŋ faraŋ nurde hi geb, kafura ma heweŋ. \q1 \v 26-27 Goke teŋbe bener mat amaŋeŋ wor po nurde Al Kuruŋ turuŋ irde hime. \q1 Nebe ge beleŋ metere ma nubul tike bida heweŋ. \q1 Delger wukkek wor po neneŋ ha gayen nubul tike bida heŋ heŋ mata gobe ma keneŋ. \q2 Kamde bida hetek yara gega, fudinde wor po ge beleŋ faraŋ nurke huwareŋ yeŋ nurde hime. \q1 \v 28 Hugiŋeŋ heŋ heŋ belŋeŋ goyen nikala niraŋ. \q1 Niŋgeb kame geya tumŋaŋ heŋbe goke amaŋeŋ nurde heŋ,’ yitiŋ hi,” yiriŋ. \rq Tikiŋ 16:8-11\rq* \p \v 29 Be, Pita beleŋ sopte gaha yinyiŋ: “Kadne yago, asininiŋ Dewit beleŋ gwaha yiriŋ gega, yeŋbe bikkeŋ kamke mete tiyamiŋ. Irde fudinde wor po gasuŋbe gor mete tiyamiŋ yeŋ nurde hite. Irde waŋ waŋ gayenter wor metemiŋ gobe hi. \v 30 Goke teŋbe Dewit beleŋ mere tiyyiŋ gobe yiŋgeŋ ge ma yiriŋ. Yeŋbe Al Kuruŋyen mere basaŋ al geb, Al Kuruŋ beleŋ biŋa teŋya, ‘Kame Dewityen miŋde niŋ al kura yiŋgeŋ yara po forok yeŋbe gasuŋmiŋ teŋ Doyaŋ Al Kuruŋ hiyyeŋ,’ yiriŋ goyen nurde hinhin. \v 31 Mata kame forok yiyyeŋ goyen nurde ep heŋbe Al Kuruŋ beleŋ Mesaia metere mat isaŋ hekeb bana goŋ ma bida hiyyeŋ goke tagalyiŋ. \v 32 Be, Mesaia gobe Yesu. Neŋ kuruŋ gab Al Kuruŋ beleŋ kamtiŋde mat isaŋ heke huwaruŋ goyen dilniniŋde wor po kintiŋ geb, yeŋ ge kawan tagalde hite gago. \v 33 Yesu gobe Naniŋ Al Kuruŋ beleŋ tumulgaŋ tike hurkuŋbe Naniŋde tareŋ teŋ Doyaŋ Al Kuruŋ hiyuŋ. Irde Naniŋ beleŋ Holi Spirit niŋ biŋa tiyyiŋ goyen unke teŋbe gago fe wogortiŋeŋ irde duna. Irkeb migiriŋ kuruŋ goyen nurde diltiŋde wor po mata kenhaŋ gago. \v 34 Dewitbe uliŋ tumŋaŋ ma Al Kuruŋ hitte hurkuriŋ. Gega gahade kayyiŋ: \q1 ‘Al Kuruŋ beleŋbe Doyaŋ Alne gaha inyiŋ: \q1 Waŋ ketalner heŋ al deŋem yaŋ wor po hawayiŋ. \q1 \v 35 Irkeb asogo girde haŋ mar goyen bul yirde yawaŋ gasa yirmeke katkeb yufurka tiyayiŋ,’ yitiŋ. \rq Tikiŋ 110:1\rq* \m Mere gabe yiŋgeŋ ge ma kayyiŋ. Yesu niŋ teŋ kayyiŋ. \v 36 Niŋgeb deŋ Israel mar, mere direŋ tihim gayen fudinde wor po yeŋ nurnaŋ ko: deŋ beleŋ Yesu kuruse hende mayke kamuŋ. Gega Al Kuruŋ beleŋ kamtiŋde mat isaŋ heke huwaruŋ. Irkeb yeŋ beleŋ po Doyaŋ Al Kuruŋya Mesaiaya iruŋ,” yinyiŋ. \s1 Al budam Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ heke baptais tamiŋ \p \v 37 Be, al buda go meremiŋ nurdeb, ‘Fudinde mata buluŋ titiŋ,’ yeŋ memyak wor po nurdeb Pitaya aposel buda kadom yagoya goyen, “Kadniniŋ yago, niŋgeb daha titek?” yeŋ gusuŋaŋ yiramiŋ. \v 38 Irkeb Pita beleŋ wol heŋbe gaha yinyiŋ: “Niŋgeb deŋ kuruŋ gayen mata buluŋtiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ henaŋ. Irdeb Yesu Kristu niŋ dufaytiŋ tareŋ irde yende deŋemde baptais tenayiŋ. Gwaha tike gab Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋtiŋ goyen haldeb Holi Spiritmiŋ duliŋ duneŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goyen dunyeŋ. \v 39 Go biŋa tiyyiŋ gobe al kura Al Kuruŋ beleŋ hoy yiryeŋ mar kuruŋ goke teŋ biŋa tiyyiŋ. Niŋgeb biŋa tiyyiŋ gobe deŋya foŋeŋtiŋ yagoya al gisaw haŋ mar goke manaŋ nurde tiyyiŋ,” yinyiŋ. \p \v 40 Irde saba miŋ uŋkureŋ goyen po ma yiryiŋ. Saba kurayen kurayen yirde hayhay yirde gaha yinyiŋ: “Ga hite nalure gayenbe mata buluŋ kuruŋ forok yeŋ hi. Niŋgeb mata buluŋ goyen yeneŋ yilwa yirnayiŋ. Gogab Al Kuruŋyen bearar go ma kennayiŋ,” yinyiŋ. \v 41 Be, al buda gobe Pitayen mere goyen fudinde yeŋ nurdeb Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irdeb baptais tamiŋ. Goyare al tiŋeŋ baptais tamiŋ marbe 3,000 gwahade forok yamiŋ. Irdeb mel hakotkeŋ goya tumŋaŋ Yesuyen alya bereya hamiŋ. \v 42 Be, go tiyamiŋ mar gobe yende aposel buda gote saba goyen hugiŋeŋ teŋ hinhan. Irdeb hugiŋeŋ awalikde po heŋ kadom faraŋ gurd teŋ hinhan. Irde Yesu kameŋya komatmiŋ yagoya biŋge nene yeŋ kamde kamde niŋ mere yiryiŋ goyen biŋ bak yeŋ yeŋ ge biŋge kadom guneŋ teŋ awalikde nene hinhan. Irdeb hugiŋeŋ Al Kuruŋ mere irde hinhan. \s1 Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan marte mata igiŋ \p \v 43 Be, aposel buda beleŋ mata tiŋeŋ kurayen kurayen forok yirke al tumŋaŋ goyen yeneŋbe hurkuŋkat teŋ kafura hamiŋ. \v 44 Irdeb Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan marbe tumŋaŋ gabu irde awalikde heŋ det kadom guneŋ teŋ hinhan. \v 45 Gwaha teŋ heŋyabe dawetmiŋya samuŋmiŋ yago al beleŋ damu teŋ hikeb muruŋgem yade diŋuŋ yago det kuraŋ nurkeb faraŋ yurde hinhan. \v 46 Mel gobe hugiŋeŋ gise haŋka Al Kuruŋyen ya balem koya beleŋ po milgu irtiŋ bana sawsawa al gabu irde haŋyende gor gabu irde hinhan. Irdeb kurate yayaŋ gabu mukŋeŋ mukŋeŋ irde hinhan. Gwaha teŋ heŋbe Yesu kameŋya komatmiŋ yagoya funaŋ dula teŋ yeŋ kamde kamde niŋ mere yiryiŋ goke dufay heŋ dula teŋ hinhan. Biŋde mat fudinde wor po kadom niŋ dufay heŋ tumŋaŋde amaŋ heŋ gwaha teŋ hinhan. \v 47 Irdeb Al Kuruŋ turuŋ irde hinhan. Be, mata kuruŋ goyen teŋ hikeb Yerusalem hinhan mar gore igiŋ nurde yuneŋ turuŋ yirde hinhan. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ hugiŋeŋ gise haŋka al tiŋeŋ yawaŋ Yesu gama irde hinhan mar hitte gabu yirde hinhin. \c 3 \s1 Pita beleŋ al kahaŋ simsimam sope iryiŋ \p \v 1-2 Be, goyare goyenbe al kura kahaŋ simsimam miliŋ beleŋ gwahade po kawaŋ kiryiŋ goyen al beleŋ hugiŋeŋ tukuŋbe Al Kuruŋyen ya balem milgu irtiŋ koya gote yame kura goyenter kerde hinhan. Yame gote deŋembe “Yame kusamuŋ” ineŋ haŋyen. Gor keperde hikeb alya bereya Al Kuruŋ doloŋ irniŋ yeŋ wakeb hora kaŋaŋ yirde hinhin. Be, 3 kilok wawuŋbana kura Al Kuruŋ mere ird ird nalu hekeb Pitaya Yonyabe Al Kuruŋyen ya balemde kwaryum. \p \v 3 Be, Pitaya Yonya gobe hako ga yamere hurkureŋ tikeyabe al kahaŋ simsimam goreb hora niŋ kaŋaŋ yiryiŋ. \v 4 Irkeb irem gore tumŋaŋde huwarde kimiŋde keneŋbe Pita beleŋ, “Deyya ga dena,” inyiŋ. \v 5 Gwaha inkeb det kura wet nunyeŋ tahar yeŋbe kotaŋ kaŋ yinyiŋ. \v 6 Gega Pita beleŋbe, “Nebe horanem moŋ wor po. Goyenpoga det kura ne hitte hi goyen guneŋ tihim geb, Nasaret niŋ al Yesu Kristuyen deŋemde ginhem, huwarde kwa!” inyiŋ. \v 7 Gwaha ineŋbe yeŋ beleŋ po al goyen haniŋ yase beleŋ tanarde isaŋ hiriŋ. Irkeb goyare po kahaŋ huwa heŋ saŋiŋ haryum. \v 8 Irkeb huwardebe solok solok yeŋ kuŋ waŋ tiyyiŋ. Irdeb Pitaya Yonya irde tumŋaŋ Al Kuruŋyen ya balem koya beleŋ po milgu irtiŋ bana sawsawa al gabu irde haŋyende gor hurkuŋbe kuŋ waŋ teŋ solok solok yeŋ Al Kuruŋ turuŋ iryiŋ. \v 9 Be, al go kuŋ waŋ teŋ Al Kuruŋ turuŋ irde hikeb al gor hinhan gore al go keneŋ \v 10 bebak teŋbe, “Ey! Al gabe kahaŋ simsimam, yame deŋem Yame kusamuŋde gor keperde hiyen al go goyen gago,” yeŋ hurkuŋkat teŋ diliŋ fot yamiŋ. \s1 Pita beleŋ Al Kuruŋyen ya balemde mere tagalyiŋ \p \v 11 Be, al goreb Pitaya Yonya yubul titek ma irkeb irem go gama yirde Al Kuruŋyen ya balem koya beleŋ po milgu irtiŋ bana sawsawa al gabu irde haŋyende gor kwamiŋ. Gasuŋ gobe “Solomonyen Paranda”\f + \fr 3:11 \ft Solomonyen Paranda: Al Kuruŋyen ya balem kuruŋ gote ya muruŋ sobam siŋa siŋa kutiŋ hinhan. Ya muruŋ gobe tola karkuwaŋ yimiytiŋ hinhan. Ya siŋa kurhanbe “Solomonyen Paranda” ineŋ hinhan gogo.\f* ineŋ haŋyen. Irkeb al gor hinhan gore keneŋ hurkuŋkat teŋbe yeŋ hitte kup yeŋ kwamiŋ. \v 12 Irkeb Pita beleŋ al yeŋ hitte waŋ hike yeneŋbe gaha yinyiŋ: “Deŋ Israel mar, al igiŋ hihi gayen keneŋ goke hurkuŋkat teŋ diltiŋ fot ma yenayiŋ. Deyya gabe Al Kuruŋ diliŋde al igiŋ niŋgeb, gore al kahaŋ simsimam gayen sope irhar yeŋ deneŋ haŋ? Moŋ! Deyyat tareŋdebe epte moŋ geb. \v 13-15 Niŋgeb ga nurnaŋ ko. Yesube Al Kuruŋyen Meteŋ Al, Al Wukkeŋ, irde Al Huwak wor po. Gega deŋ beleŋ igiŋ ma nurd uneŋbe mayke kami yeŋ tukuŋ Pailat haniŋde kerdeb pel iraŋ. Irkeb Pailat beleŋ tubul timeke kwi yekeb deŋ beleŋ kamyeŋ po yaŋ. Irdeb al kura al gasa yirke kamtiŋ al goyen teŋ siŋa irke kat kuyeŋ yaŋ. Gwaha teŋbe Al Kuruŋya hugiŋeŋ heŋ heŋ gote beleŋ kerd duntek albe gogo mayaŋ. Gega hakwaniniŋ Abraham, Aisak, Yekopya, asininiŋ yagoyat Al Kuruŋ beleŋbe kamuŋde mat isaŋ heŋbe al beleŋ turuŋ irde hinayiŋ yeŋ al deŋem turŋuŋ yaŋ wor po iruŋ. Niŋgeb Yesu kamuŋde mat huwaruŋ gobe dilniniŋ bilmiŋde wor po kintiŋ geb, gago momoŋ dirde hite. \v 16 Deyyabe Yesu niŋ hekkeŋ nurde har geb, al kahaŋ simsimam keneŋ hinhan gago kahaŋ huwa heŋ tareŋ hihi. Deyyabe Yesuyen saŋiŋ beleŋ gab al ga sope iryeŋ yeŋbe yeŋ ge hekkeŋ nurde har gore al gago keŋkela wor po sope ira kenhaŋ,” yinyiŋ. \p \v 17 Irde sopte gaha yinyiŋ: “Be, kadne yago, deŋ wor doyaŋ martiŋ beleŋ tiyaŋ gwahade goyen po Yesube al gwahade yeŋ miŋ keŋkela ma nurdeya buluŋ iraŋ yeŋ nurde hime. \v 18 Gega gobe bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ kame Mesaiamiŋbe uliŋ misiŋ kuruŋ kateŋ kamyeŋ yeŋ mere basaŋ marmiŋ yinke tagalamiŋ geb, gwahade goyen po forok yiyuŋ. \v 19 Niŋgeb mata buluŋtiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ hitte mulgaŋ henayiŋ. Irkeb Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ beleŋ mata buluŋtiŋ halde duneŋbe tontiŋ tareŋ yiryeŋ. \v 20 Irde kamebe Yesu, Mesaia bikkeŋ deŋ ge teŋ basiŋa iryiŋ goyen teŋ kerke katyeŋ. \v 21 Gega yeŋbe gayenterbe Al Kuruŋya har. Be, kuŋ kuŋ Al Kuruŋ beleŋ det kuruŋ gayen yirde gergeŋ yire yeke gab katyeŋ. Mata gabe bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ mere basaŋ marmiŋ diliŋde wukkeŋ wor po yeneŋ hinhin goyen momoŋ yirke tagalamiŋ. \v 22 Be, bikkeŋbe Mose beleŋ Yesu niŋ yeŋ Israel mar gaha yinyiŋ: ‘Doyaŋ Altiŋ Al Kuruŋ beleŋbe mere basaŋ almiŋ kura ne yara po deŋ miŋde niŋ forok iryeŋ. Niŋgeb al gore mere dirde hiyeŋ kuruŋ gobe keŋkela nurde gama irde hinayiŋ. \v 23 Al kura yende mere ma nurde hiyeŋ al gobe Al Kuruŋ beleŋ biŋ arŋeŋ nurd yunke go mar gobe yende al ma henayiŋ,’ yiriŋ,” yinyiŋ. \p \v 24 Irde sopte gaha yinyiŋ: “Irde Al Kuruŋyen mere basaŋ al, Samuelya, mere basaŋ mar kame kame waŋ hinhan kuruŋ gore wor mata kuruŋ gayenter forok yeŋ haŋ gake gwahade po forok yenayiŋ yeŋ bikkeŋ tagalde hinhan. \v 25 Niŋgeb Al Kuruŋyen mere basaŋ marmiŋ beleŋ gwahade tagalde hinhan gobe deŋ ge teŋ tagalde hinhan. Irde deŋ ge teŋbe Al Kuruŋ beleŋ Abraham diliŋde biŋa teŋbe, ‘Kame foŋeŋge kura forok yiyyeŋ gore megen niŋ al buda kuruŋ gayen nere guramya tareŋya teŋ teŋ hiryoŋ hiyyeŋ,’ inyiŋ. Be, biŋa tiyyiŋ gwahade po Al Kuruŋ beleŋ asetiŋ weŋ hitte wor biŋa teŋ hinhin gobe deŋ ge teŋ biŋa teŋ hinhin. \v 26 Niŋgeb deŋ ge teŋbe Al kuruŋ beleŋ guram dirde saŋiŋ dirke mata buluŋtiŋ goyen yubul tinayiŋ yeŋ nurdeb meteŋ almiŋ basiŋa irde teŋ kerke deŋ hitte wa wayyiŋ,” yinyiŋ. \c 4 \s1 Pitaya Yonya yade koyare yeramiŋ \p \v 1-2 Be, Pitaya Yonya beleŋ Solomonyen Paranda ineŋ haŋyende gor hinaryumya goyenbe gor gabu iramiŋ mar goyen Yesu kamde huwaryiŋ mere goke momoŋ yirde hinaryum. Gwaha teŋ heŋyabe Yesu tiyyiŋ gwahade goyen po al kamtiŋ manaŋ kame huwarnayiŋ yeŋ mel goyen saba yiraryum. Gwaha teŋ hikeb Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ mar pris budaya, Al Kuruŋyen ya balem kuruŋ gote doyaŋ marte kuruŋmiŋyabe Sadusi marya beleŋ\f + \fr 4:1-2 \ft Sadusi mar: Al kamtiŋ sopte huward huward goyen fudinde yeŋ ma nurde hinhan mar.\f* waŋ mere go nurdeb biŋ ar yamiŋ. \v 3 Irkeb mel gore Pitaya Yonya yad merere yertek yeŋ yawaramiŋ. Gega bikkeŋ wawuŋ hiriŋ niŋgeb, gise ga yeŋbe yad koyare yeramiŋ. \v 4 Gega irem gote mere nuramiŋ marbe budam wor po mere goyen fudinde yeŋ nurde Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ. Irkeb al yeŋ wa Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ mar bikkek goyabe gayamuŋkek goya gabu irde al parguwak po kapyaŋ hamiŋbe 5,000 gwahade hiriŋ. \s1 Pitaya Yonya mere kuruŋde hararyum \p \v 5 Be, fay urkeb Yudia naŋare niŋ doyaŋ marya Yuda marte doyaŋ mar parguwakyabe Moseyen saba basaŋ heŋ tagal tagal marya beleŋ irem gote mere nurniŋ yeŋ Yerusalem gor gabu iramiŋ. \v 6 Gabu iramiŋde gorbe Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ mar pris buda gote karkuwaŋmiŋ Anas, Kaiafas, Yonya, Aleksandaya, irde Anas gote tayŋeŋ weŋ hoyaŋ manaŋ gor gabu iramiŋ. \v 7 Be, mel gore Pitaya Yonya yawaŋbe yeŋ ge igiŋ ma nurde yuneŋya, “Ganuŋ beleŋ igiŋ dinkeb mata gogo tiyaruŋ? Ganuŋde saŋiŋde gogo tiyaruŋ?” yeŋ gusuŋaŋ yiramiŋ. \v 8 Irkeb Pita gobe Holi Spirit beleŋ hard unkeb wol heŋbe gaha yinyiŋ: “Be, deŋ Yuda marte doyaŋ marya doyaŋ mar parguwakya, ga nurnaŋ ko! \v 9 Deŋbe al kahaŋ simsimam faraŋ uryeke igiŋ hiyuŋ goyen goke muŋ teŋ merere derde daha mat igiŋ hiyuŋ gote miŋ nurniŋ yeŋ gusuŋaŋ dirhaŋ? \v 10 Niŋgeb deŋya Israel mar hoyaŋ manaŋ tumŋaŋ mere tiyeŋ tihim gayen ga nurde bebak tinayiŋ. Be, al kahaŋ simsimam gabe Nasaret niŋ al Yesu Kristu deŋ beleŋ mayke kamuŋ gega, Al Kuruŋ beleŋ isaŋ heke huwaruŋ al gote tareŋde igiŋ hiyuŋ. Niŋgeb diltiŋ mat huwarke gago kenhaŋ. \v 11 Yesu niŋ teŋ Al Kuruŋyen asaŋdebe siraw mere mat gahade katiŋ hi: \q1 ‘Deŋ, ya ird ird mar beleŋ ya irniŋ yeŋ hora kura tawayamiŋ gega, igiŋ ma keneŋbe temeyamiŋ. \q1 Goyenbe al hoyaŋ beleŋ tukuŋ gore po yamiŋ tareŋ wor po iryiŋ,’ yitiŋ hi. \rq Tikiŋ 118:22\rq* \m Niŋgeb hora gwahade goyenbe deŋ beleŋ Yesu gogo pel iraŋ. Gega Al Kuruŋ beleŋ teŋ meteŋ kuruŋ wor po unuŋ. \v 12 Niŋgeb Yesu po ga neŋ mata buluŋde mat dumulgaŋ teŋ teŋ saŋiŋ goyen Al Kuruŋ beleŋ unuŋ. Niŋgeb megen niŋ al kura beleŋ epte ma Al Kuruŋ hitte alya bereya yumulgaŋ tiyyeŋ,” yinyiŋ. \p \v 13 Be, gor gabu iramiŋ mar goreb Pitaya Yonyabe saba kuruŋ ma titiŋ, irde al deŋem moŋ yeŋ nuramiŋ gega, ‘Neŋ ge kafura ma heŋ mere tareŋ po tagalde har,’ yeŋbe hurkuŋkat tiyamiŋ. Irde irem gobe Yesuya tumŋaŋ heŋ kuŋ waŋ teŋ hinhan mar goyen kurabe gago yeŋ biŋ bak yamiŋ. \v 14 Irde al kahaŋ simsimam goyen igiŋ heŋ Pitaya Yonya irde tumŋaŋ huwarde hike keneŋbe Pita beleŋ mere tiyyiŋ goyen wol heŋ heŋ ge kukuwamŋeŋ nuramiŋ. \v 15 Irdeb mere teŋ teŋ gasuŋde matbe yakira tike belŋeŋ muŋ po siŋare kukeb yiŋgeŋ uliŋ mere sege irde gaha yamiŋ: \v 16 “Al irawa gabe daha yirtek? Al buda kuruŋ Yerusalem taunde haŋ kuruŋ gobe irem gore mata tiŋeŋ wor po goyen tike kenaŋ. Neŋ wor mata forok yiyuŋ gote igineŋbe kenhet gago niŋgeb, epte ma ‘usi’ yetek. \v 17 Gega mata forok iraruŋ gote mere momoŋbe kuruŋ heŋ kuke al nurde pasi henayiŋ goke igiŋ ma nurde hite geb irem goyen, ‘Sopte Yesu ineŋ haŋyen al goke tagalkeb muduntek,’ yineŋ utaŋ yirtek,” yamiŋ. \v 18 Gwaha yeŋbe irem go sopte hoy yirke wakeb, “Derbe al hoyaŋ hitte kuŋ Yesu niŋ ma wor po tagalde saba yiriryeŋ!” yeŋ mere tareŋ po yirdeb utaŋ yiramiŋ. \v 19 Gega Pitaya Yonya beleŋ wol heŋbe, “Al Kuruŋbe da mata niŋ igiŋ nuryeŋ? Yende mere gama irtek ma dende mere gama irtek? Goyen dindikeŋ dufay henaŋ ko. \v 20 Munaŋ deyyabe Yesuyen mata delderer yeneŋ meremiŋ nurde tiyaryum goyen tagal tagal niŋ epte ma wor po bada hereŋ,” yinaryum. \p \v 21-22 Gega al kahaŋ simsimam miliŋ beleŋ gwahade po kawaŋ kiryiŋ, damam 40 fole irtiŋ goyen Pitaya Yonya beleŋ Al Kuruŋyen saŋiŋde sope iraryum goyen al budam wor po go keneŋbe Al Kuruŋ turuŋ iramiŋ geb, Yuda marte doyaŋ mar beleŋ goyen nurdeb gwaha mat kura irem goyen buluŋ yirtek moŋ hamiŋ. Niŋgeb duliŋ mohoŋde po kafura mere yirde yubul tike kwaryum. \s1 Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan mar beleŋ Al Kuruŋ mere iramiŋ \p \v 23 Be, Pitaya Yonya gobe yubul tike mulgaŋ heŋ diŋuŋ yago hitte kwaryum. Irdeb pris buda gote karkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋ mar parguwakya beleŋ mere yiramiŋ goyen tumŋaŋ diŋuŋ momoŋ yiraryum. \v 24 Irkeb mere goyen kandukŋeŋ nurdeb tumŋaŋde Al Kuruŋ uguŋ po gahade inamiŋ: “Doyaŋ Al Kuruŋ, ge beleŋ po naŋkiŋya megeŋya makaŋya yirdeb dawet bana goŋ haŋ kuruŋ gayen yirariŋ. Irde doyaŋ yirde ha. \v 25 Ge beleŋ mere tike meteŋ alge asininiŋ Dewit gore Holi Spirityen tareŋde merege nurde basaŋ heŋ gaha yiriŋ: \q1 ‘Daniŋ megen niŋ marbe yeŋ ge bearar teŋ haŋ? \q1 Irde daniŋ dufay buluŋ kukuwamŋeŋ po yerde mere mayde haŋ? \q1 \v 26 Megen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋya naŋa ga doyaŋ irde haŋ mar waŋ gabu irdeb Doyaŋ Al Kuruŋ asogo irde haŋ. \q1 Fudinde, al buda kuruŋ gobe bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ basiŋa irde olip fimiŋ tonaŋde sam irtiŋ Al goyen gogo asogo irde haŋ,’ yiriŋ. \rq Tikiŋ 2:1-2\rq* \m \v 27 Niŋgeb, fudinde, Dewit beleŋ mata goke yiriŋ gwahade goyen po forok yiyuŋ. Yesube ge beleŋ bikkeŋ Mesaia ineŋ basiŋa irariŋ. Gega Israel naŋa doyaŋ al Herotya Roma gabmanyen al Pontius Pailatya beleŋ Yesu, gere Meteŋ Al, delger wukkeŋ wor po keneŋ hayen al goyen asogo irtek yeŋ Israel mar Yerusalem bana gaŋ haŋ goya al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋya gabu irde mere mayaŋ. Irdeb mayke kamuŋ. \v 28 Goyenbe mata gobe mali ma forok yiyuŋ. Mel buda gore gwaha tinayiŋ yeŋ dufayge bikkeŋ kerariŋyen geb, gogo gwahade po forok yiyuŋ. \v 29 Niŋgeb Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ, Yesu niŋ tagalde hite goyen utaŋ dirniŋ yeŋ mel gore kafura dirde haŋ gabe yeneŋ ha. Niŋgeb neŋ meteŋ marge saŋiŋ dirkeb mel goke kafura ma heŋbe igiŋ merege tagalde tukutek. \v 30 Irde Yesu, gere Meteŋ Al, delger wukkeŋ wor po gote deŋemde garbam mar sope yirde, mata tiŋeŋ kurayen kurayen forok yirde hitekeyab tareŋge kuruŋ goyen alya bereya yikala yirde hayiŋ.” inamiŋ. \p \v 31 Be, Pitaya Yonya irde gabu iramiŋ mar beleŋ Al Kuruŋ mere irde pasi irkeb goyare po Al Kuruŋ beleŋ wol heŋbe mel go hinhan gasuŋ goyen aŋsok iryiŋ. Irkeb gor hinhan mar gobe tumŋaŋ Holi Spirit beleŋ hard yunkeb Al Kuruŋyen mere tagal tagal niŋ kafura ma heŋbe tagalde kuŋ hinhan. \s1 Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ marbe detmiŋ kadom guneŋ teŋ hinhan \p \v 32 Be, Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde hinhan mar gobe tumŋaŋ dufaymiŋya matamiŋya uŋkureŋ po hamiŋ. Irdeb al kura beleŋ, “Detne kuruŋ haŋ gabe nere kudiŋeŋ moŋ,” yeŋ hinhan, irde detmiŋ kuruŋ goyen yiŋgeŋ uliŋ kadom guneŋ teŋ hinhan. \v 33-35 Be, aposel buda beleŋ Yesu kamyiŋde mat huwaryiŋ goyen Al Kuruŋyen tareŋde tagalde hike al beleŋ fudinde yeŋ nurde hinhan. Irde al tumŋaŋ megeŋ miŋyaŋya ya miŋyaŋ marbe al beleŋ damu tikeb muruŋgem goyen aposel hitte yawaŋ haniŋde yerde hinhan. Irkeb aposel beleŋ al kura det kuraŋ amu heŋ hinhan mar tumŋaŋ gale heŋ yuneŋ hinhan. Gwaha teŋ hikeb al kura det kuraŋ ma amu heŋ hinhan. Be, Al Kuruŋ beleŋ yeŋ gama irde hinhan mar goyen mata gwahade teŋ hikeb guram yirde igiŋ igiŋ wor po yirde hinhin. \p \v 36-37 Be, al kura, deŋembe Yosep manaŋ megeŋ tapummiŋ kura al beleŋ damu tike muruŋgem goyen tawaŋbe aposel buda yunyiŋ. Yeŋbe Liwai mar al, irde Saiprus motmotde niŋ al. Aposel buda beleŋbe Banabas ineŋ hinhan. Deŋe gote miŋbe, “kadom faraŋ yurde tareŋ yird yird al.” \c 5 \s1 Ananaiasya Safiraya \p \v 1 Be, al kura deŋembe Ananaiasya berem Safiraya manaŋ megeŋ tapummiŋ kura al beleŋ damu tikeb muruŋgem taryum. \v 2 Gega ire uŋya gobe hora goyen tumŋaŋ Yesuyen mere basaŋ mar aposel buda haniŋde kertek ma yirkeb goke sege irdeb hora kurhanbe yiŋgeŋ ge basiŋa irdeb uŋ beleŋ kurhan po tawaŋbe, “Megeŋ gote muruŋgembe gago po,” yeŋ aposel buda haniŋde kiryiŋ. \v 3 Irkeb Holi Spirityen saŋiŋde Pita beleŋ bebak teŋbe, “Ananaias, daniŋ geb Satanyen dufay po gama irde hora kurhanbe gigeŋ ge bana kerdeb tumŋaŋ gago po tawayhem yara teŋ Holi Spirit usi irha? \v 4 Megeŋge goyen damu ma tikeyabe gere hinhin. Irde damu tike muruŋgem wor gere po. Niŋgeb hora go teŋ dufayger det kura ire yeŋbe gwaha irtek yara. Gega da beleŋ wor po girkeb dufay goyen forok yekeb mata buluŋ gogo taha? Usi taha gobe al ma usi yirha, Al Kuruŋ usi irha geb,” inyiŋ. \v 5-6 Irkeb Ananaias gobe mere goyen nurdeb goyare po kamde katyiŋ. Irkeb al foŋeŋ kura gor hinhan gore waŋbe al hakwa go mala teŋ tukuŋ mete tiyamiŋ. Be, Ananaias beleŋ Holi Spirit usi irde goke muŋ po kamke kenamiŋ marya mere momoŋmiŋ nuramiŋ marya tumŋaŋ tulfut yeŋ kafura hamiŋ. \p \v 7 Be, 3 awa gwahade kamereb berem Safira gobe uŋ hitte mata gwahade forok yihi yeŋ ma nurdeya Pita hinhin ya biŋde gor hurkuriŋ. \v 8 Irkeb Pita beleŋbe, “Safira, momoŋ nira. Megeŋtiriŋde muruŋgembe gago po we?” inkeb, “Gwaha, tumŋaŋ gogo po,” inyiŋ. \v 9 Irkeb Pita beleŋ wol heŋbe, “Dahade niŋgeb derbe tumŋaŋde mere sege irdeb Doyaŋ Al Kuruŋyen Holi Spirit tuŋaŋ urhar? Almege tukuŋ mete tahaŋ marbe yamere gogo forok yahaŋ yenha. Niŋgeb ge wor gade kuniŋ tahaŋ geb,” inyiŋ. \v 10 Irkeb goya goyen po Pitayen kahaŋ miŋde gor po kateŋ kamyiŋ. Be, uŋ tukuŋ mete tiyamiŋ mar gore waŋ hurkuŋbe berem wor kamtiŋ keneŋbe tukuŋ uŋ ketalde po mete tiyamiŋ. \v 11 Be, ire uŋya go hitte mata forok yiriŋ gote mere momoŋ nurdeb Yesuyen alya bereya sios gobe tumŋaŋ kafura wor po hamiŋ. Yesuyen alya bereya moŋ wor gwahade po kafura hamiŋ. \s1 Aposel buda beleŋ garbam mar budam sope yiramiŋ \p \v 12 Be, aposel buda beleŋ mata tiŋeŋ Al Kuruŋ beleŋ po forok yirtek goyen al hitte budam forok yirde hike diliŋ fot yeŋ hinhan. Irde Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan marbe tumŋaŋ dufaymiŋ uŋkureŋ po kerde Al Kuruŋ doloŋ irniŋ yeŋ al waŋ gabu irde haŋyen gasuŋ kuruŋ kura “Solomonyen Paranda”\f + \fr 5:12 \ft Solomonyen Paranda: Al Kuruŋyen ya balem kuruŋ gote ya muruŋ sobam siŋa siŋa kutiŋ hinhan. Ya muruŋ gobe tola karkuwaŋ yimiytiŋ hinhan. Ya siŋa kurhanbe “Solomonyen Paranda” ineŋ haŋyen gogo.\f* ineŋ haŋyende gor gabu irde hinhan. \v 13 Be, Yerusalem taunde hinhan mar goyen tumŋaŋ Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan mar goke tagalde turuŋ yirde hinhan. Gega go mar goyen hitte mata forok yeŋ hinhan goke kafura heŋbe al kura yeŋya awalik heŋ heŋ ge kama heŋ hinhan. \v 14 Gega alya bereya tiŋeŋ beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irdeb budam forok yeŋ hinhan. Irkeb Yesuyen alya bereyabe budam wor po hamiŋ. \v 15 Irde aposel buda beleŋ mata tiŋeŋ kurayen kurayen teŋ hinhan goyen yeneŋ hinhan geb, garbam miŋyaŋ mar sapirte yawaŋ beleŋyaŋ yerde hinhan. Kurabe yawaŋ gasuŋ ugamde yunke goyaŋ ferde hinhan. Gwaha yirteke gab Pita waŋ beleŋ goyaŋ kuŋ heŋyabe haniŋ yerde yuni yeŋbe gogo teŋ hinhan. Munaŋ kurabe Pita toneŋ beleŋ po awrum yurke igiŋ henayiŋ yeŋ nurde teŋ hinhan. \v 16 Irkeb tiyuŋ budam Yerusalem biŋyaŋ biŋyaŋ niŋ mar gore garbam marya al uŋgura ketal yurtiŋ miŋyaŋ mar goyen aposel buda hitte yawaŋ hike sope yirke tumŋaŋ igiŋ heŋ hinhan. \s1 Aposel budabe kanduk kenamiŋ \p \v 17 Be, pris buda gote kuruŋmiŋya yeŋ faraŋ urde hinhan mar Sadusi budaya beleŋ, ‘Neŋ fole dirniŋ tahaŋ,’ yeŋ biŋ ar yekeb aposel buda niŋ igiŋ ma wor po nurdeb yade gasa yirniŋ yeŋ mere sege iramiŋ. \v 18 Irdeb aposel buda goyen yade kawe marya mata buluŋ teŋ hinhan marya yerde haŋyen koyare gor yeramiŋ. \v 19 Gega wawuŋbe Doyaŋ Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ kuŋbe koya gote yame fegelde siŋare yukuriŋ. \v 20 Irdeb, “Al Kuruŋyen ya balemde kuŋbe al buda kuruŋ goyen al kura Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iryeŋbe Al Kuruŋ diliŋde al gergeŋ heŋ heŋ mata goyen goke keŋkela po tagalnayiŋ,” yineŋ hulyaŋ yiryiŋ. \v 21 Be, miyoŋ beleŋ yinyiŋ goyen nurdeb fay urkeb Al Kuruŋyen ya balemde kuŋbe alya bereya saba yird yird miŋ uramiŋ. \p Be, goya goyenbe pris buda gote kuruŋmiŋya yeŋ faraŋ urde hinhan marya gore aposel buda goyen daha yirniŋ yeŋ Yuda marte doyaŋ mar parguwak tumŋaŋ hoy yirke waŋ gabu iramiŋ. Irdeb mel go koyare yeramiŋ goyen yawaŋ merere yirniŋ yeŋbe al hulyaŋ yirke kwamiŋ. \v 22 Gega kuŋ forok yeŋ naŋkenamiŋbe aposel buda gobe gor ma hinhan. \v 23 Gwahade keneŋbe mulgaŋ heŋ kuŋbe, “Koya yamebe siŋa mat tareŋ irtiŋ, irdeb ya gote doyaŋ marbe tumŋaŋ gor haŋ. Goyenbe yame fegelde hurkuŋ naŋkenhet gega, gorbe al miŋmoŋ. Hubu wor po!” yinamiŋ. \v 24 Irkeb pris buda gote karkuwaŋmiŋya Al Kuruŋyen ya balem doyaŋ irde haŋyen marte kuruŋmiŋya beleŋ mere momoŋ go nurdeb, “Aposel budabe daha tahaŋ? Irdeb kamebe da mata forok yiyyeŋ?” yeŋ ŋakŋak tiyamiŋ. \p \v 25 Be, gwaha teŋ hikeb al kura waŋbe, “Mel, ga nurnaŋ. Al yad fere tiyaŋ mar gobe Al Kuruŋyen ya balem bana goŋ alya bereya saba yirde hike yenhem be!” yinyiŋ. \v 26 Irke ya balem kuruŋ gote doyaŋ marya kuruŋmiŋya gore mere go nurdeb kuŋ aposel buda go yad wayamiŋ. Goyenpoga al buda kuruŋ meremiŋ nurde hinhan mar gore yeŋ ge heŋ hora kaka dirnak yeŋbe ohkohom po Israel naŋa doyaŋ mar tumŋaŋ gabu iramiŋ gasuŋde gor yawayamiŋ. \p \v 27 Be, aposel buda go yawaŋ diliŋde yirkeb pris buda gote kuruŋmiŋ gore biŋ ar hende gaha yinyiŋ: \v 28 “Yesu beleŋ alya bereya ne niŋ saba yirde hinayiŋ dinuŋ goyen bada po henayiŋ yeŋ utaŋ dirtiŋ. Gega parsay heŋ Yerusalem taunde gar kawaŋyaŋ po mere tagalde tukuŋ hikeb al budam nurd pasi hahaŋ. Gwaha teŋbe Yesu kamuŋ gobe yeŋ beleŋ po mayaŋ yeŋ miŋge dirniŋ teŋ haŋ?” yinyiŋ. \v 29 Irkeb Pita beleŋ kadom yagoya huwarde wol heŋbe, “Neŋbe Al Kuruŋyen mere po gama irtek. Dende mere ma nurtek geb! \v 30 Be, ga nurnaŋ. Deŋ beleŋ Yesu kuruse hende mayke kamuŋ. Goyenbe neŋ Israel marte asininiŋ yagot Al Kuruŋ beleŋ kamtiŋde mat isaŋ hiyuŋ. \v 31 Irde yiŋgeŋ hitte tumulgaŋ teŋ saŋiŋ uneŋbe deŋem yaŋ kuruŋ wor po irdeb, neŋ al gayen ga Dumulgaŋ teŋ teŋ Al iruŋ. Goyenbe neŋ Israel mar kuruŋ gayen mata buluŋ yubul teŋ yeŋ ge bininiŋ mulgaŋ heke mata buluŋniniŋ halde duneŋ yeŋ nurdeb gogo tiyuŋ. \v 32 Niŋgeb neŋbe Yesu hitte mata forok yitiŋ goyen dilniniŋde yeneŋbe gago kawan tagalde hite. Irde Holi Spirit manaŋ bebak tinaŋ yeŋ dikala dirde hi. Be, Holi Spirit gobe Al Kuruŋ beleŋ yende mere gama irde haŋ mar goyen tumŋaŋ yuneŋ hi,” yinyiŋ. \s1 Gamaliel beleŋ aposel buda niŋ igiŋ mat tagalyiŋ \p \v 33 Irkeb meremiŋ nuramiŋ mar gobe biŋ ar yekeb, ‘Fudinde wor po, aposel buda gayen gasa yirteke kamwoŋ,’ yeŋ nuramiŋ. \v 34 Be, gabu iramiŋde gorbe Yuda marte tikula saŋiŋ po gama irde haŋyen Farisi mar al kura deŋembe Gamaliel goyen gor hinhin. Yeŋbe Moseyen saba basaŋ heŋ tagal tagal al. Al gobe al budam palap irde hinhan. Be, al gore huwardeb, “Aposel buda ga belŋeŋ po siŋare yukunaŋ,” yinkeb gwaha yiramiŋ. \v 35 Irkeb gabu iramiŋ mar goyen gaha yinyiŋ: “Mel, Israel mar, al buda gayen ga daha wet kura yirniŋ yeŋbe keŋkela dufay heŋ ga mata tinayiŋ. \v 36 Nalu kura hakot yara po mata kura forok yiyuŋ goyen bitiŋ sir yaŋ? Al kura deŋem Teudas beleŋ, ‘Nebe al deŋne yaŋ,’ yekeb al 400 gwahade beleŋ gama irde hinhan. Gega go al goyen maykeb yeŋ gama irde hinhan mar gobe bur yekeb hubu po hiriŋ. \p \v 37 “Be, Teudas kamereb neŋ Israel marte deŋniniŋ kapyaŋ heŋ tumŋaŋ asaŋde kerd kerd nalure Galili niŋ al kura deŋem Yudas beleŋ, ‘Roma gabman asogo irniŋ,’ yineŋ al usi yirke gama irde hinhan. Gega yeŋ wor mayke kamkeb yeŋ gama irde hinhan mar goyen wor bur yamiŋ. \v 38-39 Niŋgeb gwahade goyen po aposel buda beleŋ mata teŋ haŋ gayenbe dufaymiŋde po teŋ haŋ kenem meteŋmiŋ gobe hubu hiyyeŋ. Munaŋ Al Kuruŋyen dufay gama irde teŋ haŋ kenem deŋ beleŋ, ‘Bada henaŋ,’ yinnayiŋ gega, epte ma meretiŋ nurnayiŋ. Moŋgo al buda gayen asogo yirhet usi teŋbe Al Kuruŋ asogo irnayiŋ geb. Goke teŋbe dinhem gago. Mel gayenbe okohom po yubul tike kunayiŋ,” yinyiŋ. \s1 Aposel budabe Yesu niŋ teŋ kanduk yenamiŋ goke amaŋeŋ nuramiŋ \p \v 40 Irkeb al buda gor hinhan mar gore, ‘Mere dira gabe fudinde,’ yeŋ nuramiŋ. Irdeb aposel buda go sopte hoy yirke wakeb gabu iramiŋ gote kuruŋmiŋ beleŋ, “Yesu gore yiŋgeŋ ge al saba yirde hinayiŋ dinuŋ gobe sopte ma po tagalnayiŋ,” yineŋ utaŋ yirdeb fuleŋa marmiŋ yinkeb al gasa yird yird kaŋ po yusulak teŋbe yakira tiyamiŋ. \v 41 Irkeb aposel buda goyen mere gasuŋ go tubul teŋ kuŋ heŋya, “Neŋbe Al Kuruŋ beleŋ Yesuyen al wor po yeŋ nurd duneŋ hi. Niŋgeb Yesu niŋ teŋ ulniniŋ misiŋ katehet gago,” yeŋ amaŋeŋ wor po nuramiŋ. \v 42 Irdeb al saba yird yird niŋ bada ma hamiŋ. Hugiŋeŋ gise haŋka Al Kuruŋyen ya balemde gor kuŋ mere igiŋ Yesube Mesaia yitiŋ goyen mere kawan po tagalde kuŋ hinhan. Irdeb almet yayaŋ wor gwahade po teŋ hinhan. \c 6 \s1 Yesuyen alya bereya sios faraŋ yurd yurd meteŋ niŋ al 7 basiŋa yiramiŋ \p \v 1 Be, gwaha teŋ hinhan goyenterbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan marbe budam forok yeŋ hinhan. Goya goyenbe Yerusalem niŋ Yuda mar yiŋgeŋde mere teŋ hitiŋ beleŋ gise haŋka beretap biŋge gale heŋ yuneŋ hinhan. Goyenbe yende beretap po yuneŋbe, Grik mere teŋ hitiŋ beretap gobe yubul teŋ hinhan. Irkeb Yuda mar Grik mere teŋ hitiŋ goreb goke igiŋ ma nurdeb tiyuŋ miŋ mar goya kadom mohoŋde tiyamiŋ. \v 2 Goke teŋbe Yesuyen mere basaŋ mar aposel buda 12 gore Yesuyen alya bereya sios tumŋaŋ gabu yirdeb gaha yinamiŋ: “Nende meteŋbe Al Kuruŋyen mere tagalde tukuŋ tukuŋ. Niŋgeb biŋge gale heŋ heŋ goke teŋ meteŋniniŋ wor po goyen harhokniniŋ untek gobe igiŋ moŋ. \v 3 Niŋgeb kadniniŋ yago, deŋ gabu irde haŋ bana goŋ niŋ al 7 kura dindikeŋ basiŋa yirnayiŋ. Goyenbe mel gobe Holi Spirityen saŋiŋde wor po meteŋ teŋ haŋyen, irde Al Kuruŋ beleŋ dufay igiŋ yuneŋ hike meteŋ teŋ haŋyen mar goyen po basiŋa yirnayiŋ. Irkeb biŋge gale heŋ heŋ meteŋbe mel gore teŋ hinayiŋ. \v 4 Gogab neŋbe Al Kuruŋ mere ird irdya meremiŋ tagal tagal niŋ po dufay hetek,” yinamiŋ. \p \v 5 Be, gwaha yinkeb al buda kuruŋ gob amaŋeŋ nurdeb al 7 basiŋa yiramiŋ. Deŋembe Stiwen, Filip,\f + \fr 6:5 \ft Filip gabe Yesuyen aposel 12 bana kura gogo moŋ, al hoyaŋ.\f* Prokorus, Nikanor, Timon, Parmenasyabe Antiok taunde niŋ al Nikolasya. Nikolas gobe al miŋ hoyaŋ gega, Yuda marte tikula gama irde Yuda mar al hiriŋ. Munaŋ Stiwenbe Yesu niŋ hekkeŋ wor po nurde hinhin, irde Holi Spirityen tareŋde po meteŋ teŋ hinhin. \v 6 Be, al buda gwahade basiŋa yirdeb aposel buda hitte yukamiŋ. Irkeb al 7 gobe sios faraŋ yurd yurd niŋ yade yapat yiramiŋ goyen goke tonaŋ hende haniŋ yerde Al Kuruŋ beleŋ faraŋ yurde hiyeŋ yeŋ gusuŋaŋ iramiŋ. \p \v 7 Be, Al Kuruŋyen mere Yesu niŋ yitiŋ gobe Yerusalem taun kuruŋde gor niŋ mar beleŋ tumŋaŋ nurde tukamiŋ. Irkeb Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ marbe araŋ po budam hamiŋ. Be, Al kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ mar wor budam Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ. \s1 Yuda mar beleŋ Stiwen fere tiyamiŋ \p \v 8 Be, sios faraŋ yurd yurd niŋ basiŋa yirtiŋ al kura Stiwen gobe Al Kuruŋ beleŋ keŋkela po guram irde tareŋ kuruŋ unkeb al budam diliŋde mata tiŋeŋ kurayen kurayen Al Kuruŋ beleŋ po yirtek goyen forok yirde hinhin. \v 9 Gega Yuda mar kurabe Stiwen niŋ igiŋ ma nurde waŋ kwep kwep iramiŋ. Be, gwaha iramiŋ marbe “Doyaŋ Mar Miŋmoŋ Mar”\f + \fr 6:9 \ft “Doyaŋ Mar Miŋmoŋ Mar” gabe bikkeŋ al hoyaŋ beleŋ yukuŋ meteŋ marmiŋ yirde hinhan. Goyenbe muruŋgem moŋ meteŋ teŋ hinhan. Irde dufaymiŋde kuŋ waŋ titek moŋ. Doyaŋ marmiŋyen mere po gama irde meteŋ teŋ hinhan. Goyenbe doyaŋ marmiŋ beleŋ yubul tike dufaymiŋde kwamiŋ goke teŋbe deŋe gwahade yurde hinhan.\f* yineŋ hinhan. Mel gobe yiŋgeŋde gabu yare po gabu irde Yuda marte tikula po nurde hinhan. Yeŋbe Sairini taunya Aleksandria taunyare mat wayamiŋ. Kurabe Silisia naŋaya Esia naŋayare mat wayamiŋ. Be, mel goreb waŋ Stiwen gogo merere fuleŋa iramiŋ. \v 10 Gega Stiwenbe Al Kuruŋyen Holi Spirit beleŋ faraŋ urkeb keŋkela po dufay heŋya mere yirke asogo irniŋ yeŋ wayamiŋ mar goyen gwaha mat kura wol hetek yeŋ ma nuramiŋ. \p \v 11 Irkeb mel gore al kura balmiŋde hoy yirdeb, “Deŋ beleŋ kuŋbe, ‘Stiwen beleŋ Moseya Al Kuruŋya sukal yirke nurtiŋ,’ yeŋ al momoŋ yirde tukunayiŋ,” yineŋ biŋ yawaramiŋ. \v 12 Irkeb kuŋbe gwahade po tagalkeb Yuda marte doyaŋ mar parguwakya Moseyen saba basaŋ heŋ tagal tagal maryabe al buda gote mere go nurdeb biŋ ar yamiŋ. Irdeb Stiwen fere teŋbe mere yare tukamiŋ. \v 13-14 Irdeb merere gor usi titek yeŋ al kura yawaramiŋ gore huwardeb, “Al garebe, ‘Nasaret niŋ al Yesu beleŋ Al Kuruŋyen ya balem gayen pir iryeŋ, irde Mose beleŋ mata teŋ hinayiŋ yeŋ dunyiŋ goyen wor yade hoyaŋ hoyaŋ yiryeŋ,’ yeke nurtiŋ. Al gabe ya balem gaya Yuda marte tikula goyen wor gwahade po hugiŋeŋ sukal yirde hiyen!” yinamiŋ. \v 15 Irkeb merere gabu iramiŋ mar gob Stiwen beleŋ daha mat wol heke nurniŋ tihit yeŋ tumŋaŋ her yeŋ kenamiŋ. Irkeb Stiwen kimiŋbe al bulak wor po Al Kuruŋyen miyoŋ yara heke kenamiŋ. \c 7 \s1 Stiwen beleŋ saba tiyyiŋ \p \v 1 Irdeb Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ marte kuruŋmiŋ beleŋ, “Stiwen, mel gare mere ulger irde haŋ gayenbe fudinde?” yeŋ gusuŋaŋ iryiŋ. \v 2 Irkeb Stiwen beleŋ wol heŋbe gaha inyiŋ: “Mel, kadne yago, ga nurnaŋ. Bikkeŋ wor pobe hakwaniniŋ Abrahambe Mesopotemia naŋare hinhin. Goŋ po hikeya Al Kuruŋ saŋiŋmiŋ turŋuŋ yaŋ gore diliŋde forok yeŋbe, \v 3 ‘Naŋageya tayge yagoya yubul teŋbe naŋa ne beleŋ gikala gireŋde gor kwayiŋ,’ inyiŋ. \v 4 Irkeb Abraham gobe Kaldia marte naŋa Mesopotemia goyen tubul teŋbe Haran taunde kuŋ gor hinhin. \p “Be, naniŋbe gor kamkeb Al Kuruŋ beleŋ Abraham teŋ kerke Yudia naŋa ga hite gayenter wayyiŋ. \v 5 Gega Al Kuruŋ beleŋ megeŋ tapum muŋ kura ma unyiŋ. Hubu wor po. Irde gor hinhinya goyenbe diriŋ wor hubu. Gega Al Kuruŋ beleŋ megeŋ Abraham keperde hinhin gayen yeŋya foŋeŋmiŋ yagoya niŋ tubul teŋ yunmeke yende kudiŋeŋ hiyyeŋ yeŋ Abraham hitte biŋa tiyyiŋ. \v 6 Goya goyenbe gaha inyiŋ: ‘Foŋeŋge yagot dirŋeŋ weŋbe almet naŋare kuŋ albak hinayiŋ. Irkeb naŋa miŋ mar beleŋ dama 400 gayen gasa yirde buluŋ buluŋ yirke meteŋ muruŋgem moŋ teŋ hinayiŋ. \v 7 Gega foŋeŋge yago buluŋ buluŋ yirde hinayiŋ mar gobe ne gare gab yeneŋ. Go kamereb foŋeŋge yagobe naŋa go tubul teŋ waŋ megeŋ gayenter doloŋ nirde hinayiŋ,’ inyiŋ. \v 8 Irdeb kame Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ goke, ‘Ne biŋa teŋ himyen goyen fudinde yeŋ nurnayiŋbe geya foŋeŋge yagoyabe guba yeŋ yeŋ mata teŋ hinayiŋ,’ inyiŋ. Be, kamereb urmiŋ Aisak forok yiriŋ. Irkeb urmiŋ go kawaŋ hiriŋde mat kuŋ naŋa fay 8 hekeb guba yeŋ unyiŋ. Be, Aisakbe kame Yekop naniŋ hiriŋ. Irdeb Yekopbe urmiŋ yago 12 miŋyaŋ hiriŋ. Be, mel goreb hakwaniniŋ yago hamiŋ. \p \v 9 “Be, hakwaniniŋ 12 kura Yosepbe naniŋ beleŋ yeŋ po amaŋeŋ nurde igiŋ igiŋ irde hinhin. Irkeb itiŋ yago beleŋ daniŋ neŋbe gwahade ma dirde hi yeŋ biŋ ar yekeb kuliŋ Yosep niŋ igiŋ ma nurdeb, ‘Al kura hitte kuŋ muruŋgem moŋ meteŋ teŋ teŋ almiŋ hiwi,’ yeŋ al yunke damu tiyamiŋ. Be, Yosep damu tiyamiŋ mar gore teŋbe Isip kwamiŋ. Goyenbe Al Kuruŋbe yeŋya hugiŋeŋ heŋ faraŋ urde hinhin. \v 10 Niŋgeb kanduk kurayen kurayen yeneŋ hinhin gega, Al Kuruŋ beleŋ faraŋ urde hikeb igiŋ po hinhin. Irde dufay igiŋ wukkeŋ wor po unkeb go hende mata teŋ hikeb Isip niŋ doyaŋ al kuruŋ Fero beleŋ igiŋ kinyiŋ. Be, Fero beleŋ Yosep go dufaymiŋ wukkeŋ keneŋbe Isip naŋa gote doyaŋ al irdeb dawetmiŋ yago tumŋaŋ, ‘Doyaŋ yirde hayiŋ,’ inyiŋ. \p \v 11 “Be, go kamereb Isip naŋaya Kenan naŋaya bana goŋbe biŋge kamde kamde nalu kuruŋ wor po forok yekeb hakwaniniŋ yagobe biŋgem moŋ hamiŋ. \v 12 Be, Yosep naniŋ Yekop go Isip naŋabe biŋgem yaŋ mere momoŋ nurdeb hakwaniniŋ yago gogo yad yerke kwamiŋ. Be, mel gobe Isip ma kuŋ haŋyen. Tiŋeŋ gog po ga kwamiŋ. \v 13 Be, mel go Isip mat tiyuŋmiŋde mulgaŋ hamiŋ. Heŋ heŋbe sopte Isip kukeb Yosep beleŋ yiŋgeŋ ge, ‘Nebe al gwahade,’ yeŋ itiŋ yago momoŋ yiryiŋ. Be, Yosepyen miŋ gote mere momoŋ goyen Isip niŋ doyaŋ al kuruŋ wor nuryiŋ. \p \v 14 “Be, go kamereb Yosep beleŋ naniŋ Yekopya dirŋeŋ weŋya asem yagoya 75 hinhan goke wanaŋ yeŋ keya heke wayamiŋ. \v 15-16 Irdeb gor hinhan. Be, gor heŋ heŋbe Yekop go kamkeb hakwambe teŋ tiyuŋmiŋ Sekem tukamiŋ. Be, Sekem gorbe Hamor urmiŋ yago beleŋ al hakwam yerd yerd niŋ hora talde horabok yiramiŋ goyen Abraham beleŋ damu tiyyiŋ. Niŋgeb Yekop hakwam gobe tukuŋ gor po keramiŋ. Irdeb kame hakwaniniŋ 12 goyen wor kamkeb yukuŋ gor po yeramiŋ. \p \v 17 “Be, Al Kuruŋ beleŋ Abraham hitte biŋa tiyyiŋ gote igineŋ forok yetek nalu heŋ hikeb nende al Isip hinhan gobe kuruŋ buluŋ fuful tiyyiŋ. \v 18 Goyenterbe al hoyaŋ kura Yosep ma nurde untiŋ al gore Isip naŋa gote doyaŋ al kuruŋ hiriŋ. \v 19 Irdeb yiŋgeŋ igiŋ heŋ heŋ ge po nurde asininiŋ yago usi yirdeb buluŋ buluŋ yirniŋ yeŋ nurdeb, ‘Diriŋmiŋ yago besare niŋ goyen yemeyke kamnaŋ,’ yeŋ patku yirde hinhin. \p \v 20 “Be, goya goyenbe Mose kawaŋ hiriŋ. Yeŋbe diriŋ mali yara moŋ. Al Kuruŋ diliŋde igiŋ kinyiŋ. Diriŋ gobe Isip mar beleŋ kennak yeŋ naniŋya miliŋya beleŋ gagasi karwo gayen yamiŋ bana po balmiŋ kerde hinaryum. \v 21 Gega diriŋ gobe ya bana balmiŋ kerde hitek ma hekeb naniŋya miliŋya beleŋ tukuŋ hoyaŋde tubul tikeb Isip niŋ doyaŋ al kuruŋ Fero wiriŋ beleŋ keneŋ teŋ tukuŋ yende irde mosoy heke kuruŋ hiriŋ. \v 22 Mose go kuruŋ heŋyabe Isip marte saba karkuwaŋ kurayen kurayen yawaryiŋ. Irde meremiŋya meteŋmiŋyabe tareŋ wor po hiriŋ. \p \v 23 “Be, Mose gobe kuŋ damam 40 hiriŋ. Be, wawuŋ kurarebe diŋuŋ Israel mar yene yeŋ kuriŋ. \v 24 Kuŋbe Isip al kura gore Israel al kura goyen buluŋ wor po irde hike kinyiŋ. Irdeb Israel al goyen faraŋ ure yeŋbe wol heŋ Isip al go mayke kamyiŋ. \v 25 Be, Mose gobe dufaymiŋdeb, ‘Mata tihim gayen keneŋbe Israel mar beleŋ Isip marte haniŋde mat dumulgaŋ teŋ teŋ al Al Kuruŋ beleŋ basiŋa irtiŋ albe gago yeŋ bebak tahaŋ,’ yeŋ nuryiŋ. Gega gwahade moŋ. \p \v 26 “Be, fay urkeb sopte Israel mar hitte kuriŋ. Kuŋbe Israel mar iraw kura yiŋgeŋ uliŋ arde hike yinyiŋ. Irdeb daha mat kura mere yirmekeb awalik hiri yeŋbe, ‘Irem, daniŋ ditdigireŋ uliŋ arde har? Derbe miŋ uŋkureŋ po geb!’ yinyiŋ. \v 27 Goyenbe al kura kadom mayde buluŋ wor po iryiŋ al goreb Mose upel urdeb, ‘Ganuŋ beleŋ nende doyaŋ al gerde mere sope ird ird al giruŋ? \v 28 Gwaha teŋbe ki Isip al mayke kamuŋ gwahade goyen po nireŋ taha?’ inyiŋ. \v 29 Irkeb mere go nurdeb Mose gobe Isip niŋ al mayke kamyiŋ goke busaharde Midian marte naŋare kuriŋ. Irdeb goŋ albak heŋbe bere teŋ urmiŋ irawa miŋyaŋ hiriŋ. \p \v 30 “Be, Midian marte naŋare kuŋ dama 40 goŋ hinhin. Be, dama 40 goyen kamereb Sainai dugu bindere sawsawa po kuruŋ naŋa bana goŋ kuriŋ. Kuŋbe he dirŋeŋ kura goyen kak melak heŋ humga kutiŋ yara teŋ hinhinde gor Al Kuruŋyen miyoŋ forok yeke kinyiŋ. \v 31 Be, Mose gob goyen keneŋbe diliŋ fot yeke bindere kuŋ keŋkela po kene yeŋ kuriŋ. Irkeb kak melak hinhinde gor mat Doyaŋ Al Kuruŋyen mere forok yeke nuryiŋ. \v 32 ‘Nebe Al Kuruŋ, asige yago Abraham, Aisakyabe Yekopya beleŋ doloŋ nirde hinhan al go goyen,’ inyiŋ. Irkeb Mose go kafura heŋ uliŋ barbar yeke kak melak goyen kentek ma iryiŋ. \v 33 Irkeb Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ, ‘Ge huwarde hare gabe ne hime. Niŋgeb al mali watek moŋ, himam wor po. Niŋgeb kahaŋbasaŋge go yugu tiya! \v 34 Nere alya bereya Israel marbe Isip mar beleŋ buluŋ buluŋ yirde haŋ gobe yeneŋ hime. Irdeb uliŋ misiŋ buluŋ wor po kateŋ haŋ goyen nurdeb Isip marte yufukde mat yumulgaŋ tiye yeŋ katehem. Niŋgeb ga nura. Sopte Isip gumulgaŋ timeke kwayiŋ,’ inyiŋ. \p \v 35 “Be, Mose gobe haŋkapya Israel mar beleŋ pel irdeb, ‘Ganuŋ beleŋ nende doyaŋ al gerde mere sope ird ird al giruŋ?’ inke Midian marte naŋare busaharyiŋ al go goyen. Gega Al Kuruŋ beleŋ, ‘Mosebe Israel marte doyaŋ al hiyyeŋ. Irde yende alya bereya Isip marte yufukde mat yumulgaŋ teŋ yukuŋ asem yago bikkeŋ hinhan naŋare gor yukuyeŋ,’ yeŋbe teŋ kerke Isip mulgaŋ heŋ kuriŋ. Kukeb Al Kuruŋyen miyoŋ kak melak bana forok yeŋ mere iryiŋ gore faraŋ urde hinhin. \v 36 Irkeb Israel mar goyen Isip naŋare mat doyaŋ yirde yukuriŋ. Naŋa go tubul tiyeŋbe Isip naŋa bana goŋbe mata tiŋeŋ kurayen kurayen Al Kuruŋ beleŋ po yirtek goyen forok yiryiŋ. Irde makaŋ kura Makaŋ Bukkeŋ ineŋ haŋyende gor manaŋ mata tiŋeŋ kuruŋ kura forok iryiŋ. Irde sawsawa naŋa al ma hitek bana goŋ dama 40 hinhanya goyenter wor gwahade po teŋ hinhin. \p \v 37 “Be, Mose, go teŋ hinhin al goreb mel Israel mar goyen gaha yinyiŋ: ‘Kamebe Al Kuruŋ beleŋ deŋ miŋde ga niŋ po mere basaŋ almiŋ kura ne yara teŋ kerke foŋeŋtiŋ yago hitte wayyeŋ,’ yinyiŋ. \v 38 Be, Mose goreb asininiŋ yago Isip tubul tiyamiŋ mar goyen tumŋaŋ sawsawa naŋa bana goŋ gabu yirke gor hinhan. Irkeb Sainai dugure hurkuŋ Al Kuruŋyen miyoŋya mere teŋbe kateŋ asininiŋ yago mere yiryiŋ. Yeŋbe dugure gor heŋbe miyoŋ gore asininiŋ yagoya neŋ kamekkeŋ gake teŋ Al Kuruŋyen mere gwahader hitiŋ goyen unyiŋ. \p \v 39 “Be, Mose beleŋ dugure hurkuŋ Al Kuruŋyen mere nureŋ yeŋbe asininiŋ yago gwaha gwaha tinayiŋ yineŋbe hurkuriŋ. Gega goyen ma gama iramiŋ. Gwaha titŋeŋbe meremiŋ go pel irde Isip niŋ biŋ mulgaŋ hamiŋ. \v 40 Niŋgeb Mose go dugure gor po hikeya mel gore itiŋ Aron hitte kuŋbe, ‘Kolge Isip naŋare mat dad wayuŋ al gobe Sainai dugure hurkuŋ det kura irde mulgaŋ ma heŋ hi gobe go ma nurde hite. Niŋgeb igiŋ dinke nindigeŋ det toneŋ kura yirde doloŋ yirtek. Irkeb gore doyaŋ dirke kuŋ hitek,’ inamiŋ. \v 41 Irdeb goya goyen gab gol hora beleŋ po bulmakaw foŋeŋde toneŋ iramiŋ. Irdeb Al Kuruŋniniŋ yeŋ dapŋa gasa yirde yawaŋ galak irde det yiŋgeŋ haniŋde iramiŋ goke amaŋeŋ wor po nuramiŋ. \v 42 Irkeb Al Kuruŋ beleŋ goke igiŋ ma wor po nurdeb harhok yunke mel gote dufaymiŋde po naŋkiŋde niŋ det naŋa, gagasiya dinambeya goyen doloŋ yirde hinhan. Be, goke teŋbe Al Kuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ asaŋdebe gahade katiŋ hi: \q1 ‘Deŋ Israel mar, dama 40 sawsawa naŋa bana hinhanya goyenter dapŋa gasa yirde galak heŋ hinhan kuruŋ gobe ne niŋ moŋ. \q1 \v 43 Irdeb sel ya irde usi tikula al Molek ineŋ haŋyen goyen bana goŋ kerde doloŋ irde tukuŋ hinhan. \q1 Irde kurabe Refan ineŋ haŋyen goyen manaŋ gwahade po irde hinhan. \q1 Det gobe Al Kuruŋ niŋ ma nurde haŋyen mar beleŋ doloŋ irde haŋyen goyen deŋ manaŋ hantiŋde yirde doloŋ yirde hinhan. \q1 Niŋgeb goke teŋbe naŋatiŋde mat dakira timekeb Babilon naŋa gisaw yeŋ nurde haŋ goyen fole irde sorte wor po kuŋ kunayiŋ,’ yitiŋ hi. \rq Amos 5:25-27\rq* \p \v 44 “Be, Al Kuruŋ beleŋ, ‘Sel ya kura gahade irayiŋ,’ ineŋ Mose ikala irde tuŋaŋeŋ unyiŋ. Irkeb asininiŋ yagobe Al Kuruŋ beleŋ Mose inyiŋ goyen po gama irde ya go iramiŋ. Irde sawsawa naŋa bana goŋ heŋya, ‘Al Kuruŋbe neŋya hite,’ yeŋ nurde sel ya goyen tukuŋ hinhan. \v 45 Be, go teŋ hinhan mar gobe tumŋaŋ kamde hubu hekeb dirŋeŋ weŋ kame forok yamiŋ mar gore sel ya go tamiŋ. Goya goyenbe Yosuwa beleŋ doyaŋ yirde yukuriŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ Kenan naŋa miŋ mar goyen yeŋ wa meheŋ heŋ yakira tikeb mel gore kame kuŋbe naŋa go tamiŋ. Be, gor kuŋ heŋyabe Al Kuruŋ doloŋ ird ird sel ya goyen manaŋ teŋ kuŋ hinhan. Be, kame Dewit beleŋ Israel marte doyaŋ al kuruŋ hiriŋ goyenter manaŋ sel ya gobe hinhin po. \v 46 Be, Dewit gobe Al Kuruŋ beleŋ amaŋeŋ wor po nurde uneŋ hinhin. Niŋgeb hakwaniniŋ Yekop beleŋ doloŋ irde hinhin Al Kuruŋ goyen Dewit beleŋ, ‘Ya tareŋ ird unmeke gor hiwoŋ,’ yeŋ nurde gusuŋaŋ iryiŋ. \v 47 Goyenbe ya gobe yeŋ beleŋ ma iryiŋ. Urmiŋ Solomon beleŋ ga iryiŋ. \v 48 Gega det kuruŋ gayen doyaŋ yirde hi Al Kuruŋ gobe al ya irtiŋ bana goŋ ma hiyen. Niŋgeb goke teŋbe Al Kuruŋ beleŋ yiriŋ goyen nurdeb mere basaŋ almiŋ Aisaia beleŋ gahade kayyiŋ: \q1 \v 49-50 ‘Be, Al Kuruŋ beleŋ gaha yiriŋ: \q1 Megeŋya naŋkiŋya det kuruŋ gabe nigeŋ yirmiriŋ. \q1 Irdeb naŋkiŋbe nere keperd keperd gasuŋ irde, megeŋbe kahaŋne kerd kerd det irmiriŋ. \q1 Niŋgeb ya dahade go goyen irde nuneŋ yeŋ ha? \q1 Ne heŋ heŋ gasuŋbe al beleŋ epte ma ird nunnayiŋ,’ yiriŋ. \rq Aisaia 66:1-2\rq* \p \v 51 “Be, merebe gwahade yitiŋ gega, deŋbe ya gake uguŋ po nurde ya gayen sukal irde hiyen yeŋbe merere gago nerhaŋ? Deŋ gab tonaŋtiŋ tareŋ wor po. Deŋbe Al Kuruŋ niŋ ma nurde haŋ mar beleŋ teŋ haŋ yara. Bitiŋya kirmiŋtiŋyabe titmiŋ wor po. Al Kuruŋyen mere nurde bebak titek moŋ. Irde asininiŋ yago beleŋ mata teŋ hinhan gwahade po deŋ manaŋ Holi Spirit pel irde haŋ. \v 52 Deŋ gayenbe asininiŋ yago beleŋ Al Kuruŋyen mere basaŋ marbe okohom kura yubul teŋ hinhan yeŋ nurde haŋ? Moŋ, hubu wor po geb! Al Huwak wor po kame watek goke tagalde hinhan mar goyen gasa yirke kamde hinhan. Irdeb gayenter al goyen wor forok yeke deŋ beleŋ pel irde mayke kamuŋ. \v 53 Deŋbe Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ Yuda marte tikula Mose unyiŋ goyen asininiŋ yago beleŋ deŋ gayen ga wor wor dunamiŋ. Gega goyen muŋ kura ma gama irde haŋ,” yinyiŋ. \s1 Horare Stiwen mayke kamyiŋ \p \v 54 Be, Stiwenyen mere go nurdeb al merere keperde palŋa irde hinhan mar goreb mam iseŋ bearar tiyamiŋ. \v 55 Gega Stiwen go Holi Spirit beleŋ hard unkeb kotaŋ kaŋ naŋkiŋde naŋkeneŋbe Al Kuruŋyen saŋiŋ turŋuŋ yaŋ goyen kinyiŋ. Irdeb Yesube Al Kuruŋyen haniŋ yase beleŋ harde hike kinyiŋ. \v 56 Irdeb, “Ga kennaŋ. Naŋkiŋ hol yeke Al Urmiŋbe Al Kuruŋ haniŋ yase beleŋ huwarde hike kenhem,” yinyiŋ. \v 57 Irkeb mere go nurtek ma yirke kwep kwep irde kirmiŋ migisuŋ yurdeb Stiwen hitte kup yeŋ kuŋ tanardebe megen korkor irde tuluŋ teŋ Yerusalem taun siŋare teŋ kwamiŋ. \v 58 Irdeb Stiwen go mayniŋ yeŋ uliŋhormiŋ yugu teŋ al foŋeŋ kura deŋembe Sol gote kahaŋ miŋde yeramiŋ. Irde hora yadeb Stiwen mayde hinhan. \v 59 Be, mayde hinhanya goyenbe Stiwen beleŋ huwardeb, “Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu, tonnebe hanger kerhem,” inyiŋ. \v 60 Irdeb dokolhoŋ yuguluŋ teŋ kawan po, “Doyaŋ Al Kuruŋ, mel gare mata buluŋ tahaŋ gake ma nurayiŋ,” inyiŋ. Be, mere gwahade teŋ gab bubulkuŋ sul yiriŋ. \c 8 \p \v 1-2 Goyare goyenbe Sol beleŋ Stiwen kamyiŋ goyen keneŋbe igiŋ po kama yeŋ ayaŋ kiryiŋ. \p Be, al kura Al Kuruŋ keŋkela nurd uneŋ hinhan mar beleŋ al hakwa go tukuŋ mete teŋbe doloŋde hinhan. \s1 Sol beleŋ yirke Yesuyen alya bereya sios bur yamiŋ \p Be, goyenterbe Yesuyen alya bereya sios Yerusalem hinhan go uliŋde kanduk kuruŋ wor po forok yeke keneŋbe bur yeŋ kurabe Yudia naŋare kwamiŋ, munaŋ kurabe Samaria naŋare kwamiŋ. Gega aposel buda 12 gobe Yerusalem gor po hinhan. \v 3 Be, Sol gobe sios goyen gwaha yirmeke gab bada henaŋ yeŋ nurdeb ya kurar mat kurar kuŋ Yesuyen alya bereya buluŋ buluŋ yirde yukuŋ koyare yerde hinhin. \s1 Filipbe Samaria naŋare kuriŋ \p \v 4 Be, al bur yeŋ kwamiŋ mar gobe tiyuŋ kurar mat kurar kuŋbe mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen tagalde kuŋ hinhan. \v 5 Be, Filip wor Samaria naŋare niŋ taunde kura gor kuŋ Yesube Mesaia yeŋ kawan po tagalde hinhin. \v 6 Irkeb meremiŋ nurde hinhan. Irde Filip beleŋ mata tiŋeŋ Al Kuruŋ beleŋ po ga yirtek goyen wor forok yirde hike yeneŋbe mere teŋ hinhin goyen upsiŋeŋ nurniŋ yeŋ waŋ hinhan. \v 7 Be, Filip beleŋ mata tiŋeŋ forok yirde hinhin gobe al budam uŋgura ketal yurtiŋ goyen uŋgura go yakira tike gisi teŋ al go yubul teŋ kat kuŋ hinhan. Irde al uliŋ simsimamya sisibuga garbam miŋyaŋ marya kuruŋ goyen wor sope yirke igiŋ heŋ hinhan. \v 8 Irkeb gor niŋ marbe amaŋeŋ wor po nurde hinhan. \s1 Kalga al Saimon \p \v 9 Be, haŋkapya wor po Filip gor ma kuriŋyabe al kura deŋembe Saimon, taun goyenter hinhin. Gor heŋyabe megen niŋ tareŋde mata teŋ hike Samaria naŋa bana goŋ niŋ mar beleŋ turŋuŋ yaŋ keneŋ hinhan. Irkeb, “Nebe al gwahade,” yeŋ yiŋgeŋ turuŋ turuŋ irde hinhin. \v 10 Irkeb taun goyenter niŋ maryabe doyaŋ mar kuruŋ goreb, “Al gabe tareŋmiŋ kuruŋ. Al Kuruŋyen Tareŋ ineŋ haŋyen gobe gago,” yeŋ dufaymiŋ yeŋ ge po irde gama irde hinhan. \v 11 Taun goyenter niŋ marbe al gore nalu ulyaŋde po megen niŋ matare mata tiŋeŋ forok yirde hike turŋuŋ yaŋ keneŋ gama irde hinhan. \v 12 Gega Filip beleŋ taun goyenter kuŋ Al Kuruŋ beleŋ doyaŋ yird yird mataya mere igiŋ Yesu Kristu niŋ yitiŋ goyen tagalkeb alya bereya mere gobe fudinde yeŋ nurdeb baptais tamiŋ. \v 13 Be, Saimon goyen wor Filipyen mere go fudinde yeŋ nurdeb baptais tiriŋ. Irdeb Filip beleŋ mata tiŋeŋ karkuwaŋ kurayen kurayen forok yirke turŋuŋ yaŋ keneŋbe Filip go kurar mat kurar kuŋ hikeb gama po irde hinhin. \p \v 14 Be, aposel buda Yerusalem hinhan mar go, “Samaria naŋare niŋ marbe Al Kuruŋyen mere nurde fudinde yeŋ dufaymiŋ saŋiŋ iraŋ,” yeke mere momoŋ nuramiŋ. Irdeb Pitaya Yonya yad yerke Samaria naŋare niŋ taunde gor kwaryum. \v 15-16 Be, irem go kuŋ gor forok yaryum. Goyenbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan mar goyen yiŋgeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ Yesuyen al hihit yeŋ fe baptais po tamiŋ gega, al uŋkureŋ muŋ kura Holi Spirit ma tiriŋ goyen nuraryum. Niŋgeb Holi Spirit wor tenayiŋ yeŋ irem gore Al Kuruŋ gusuŋaŋ iraryum. \v 17 Goya goyenbe mel gote tonaŋ hende haniŋ yerde Al Kuruŋ gusuŋaŋ irkeb Holi Spirit tamiŋ. \p \v 18 Be, megen niŋ tareŋde mata teŋ hinhin al Saimon go alya bereya Holi Spirit tamiŋ go yeneŋbe horamiŋ teŋ wayyiŋ. \v 19 Waŋbe, “Irem, hora ga duneŋ geb, derte saŋiŋ go nunyi. Irkeb ne wor al kura tonaŋde hanne yermekeb Holi Spirit teŋ hinayiŋ,” yineŋ hora go yuneŋ tiyyiŋ. \v 20 Irkeb Pita beleŋ wol heŋbe, “Ge gayen Al Kuruŋ beleŋ Holi Spirit duliŋ duneŋ hi goyen hora po damu tiyeŋ yeŋ nurde ha? Epte moŋ geb. Gebe gwahade nurde ha geb, horage goya gigeŋyabe kak alare po kuriryeŋ. \v 21 Dufay haha gobe Al Kuruŋ diliŋdeb buluŋ wor po geb, meteŋ gabe geya titek epte moŋ. \v 22-23 Dufaygebe buluŋ wor po. Beger gobe dufay buluŋ gore po makiŋ girtiŋ ha. Irde mata buluŋ gore po tugu guntiŋyen genhem. Niŋgeb dufay buluŋ haha gobe tubul po teŋbe Al Kuruŋ niŋ bege mulgaŋ hiyyeŋ. Gogab yeŋ beleŋ gab mata buluŋge go halde gunyeŋ,” inyiŋ. \v 24 Irkeb Saimon go mere goyen nurde wol heŋbe, “Ne niŋ teŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ ird nunayiŋ. Irkeb, ‘Gebe dufay buluŋ gwahade miŋyaŋ geb, mata gwahade ulger forok yiyyeŋ,’ ninha goyen ulner ma forok yiyyeŋ,” inyiŋ. \p \v 25 Be, Pitaya Yonya gobe taunde gor niŋ mar Yesu niŋ tagalde heŋya yeŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ goyen momoŋ yirdeb yubul teŋ kwaryum. Yubul teŋ Yerusalem mulgaŋ heŋ kuŋ heŋyabe tiyuŋ budam Samaria naŋa bana goŋ niŋ alya bereya goyen Yesu niŋ yitiŋ mere igiŋ goyen momoŋ yirdya yirdya kwaryum. \s1 Filip beleŋ Itiopia naŋare niŋ doyaŋ al kura fe baptais iryiŋ \p \v 26 Be, go teŋ hinaryumya goyenbe Doyaŋ Al Kuruŋyen miyoŋ kura beleŋ Filip gaha inyiŋ: “Huwarde naŋa ga tubul teŋ beleŋ kura Yerusalem mat Isip kurkutiŋ hire gor kwayiŋ. Kuŋbe beleŋ haniŋ Gasa taun beleŋ kutiŋ keneŋbe goyen gama irde kwayiŋ,” inyiŋ. (Be, Gasa kuŋ kuŋ beleŋ gobe gayenterbe go ma kuŋ haŋyen, tubul tiyamiŋ.) \v 27 Be, miyoŋ gore gwaha inkeb Filip go huwardeb beleŋ go gama irde kuriŋ. Kuŋbe Itiopia naŋare niŋ al salanŋeŋ deŋem yaŋ kura waŋ hike kinyiŋ. Al gobe Itiopia naŋare niŋ doyaŋ bere kuruŋ Kandasiyen samuŋ doyaŋ yird yird al. Yeŋbe Yerusalem kuŋ Al Kuruŋ doloŋ irdeb mulgaŋ heŋ naŋam kuŋ hinhin. \v 28 Yeŋbe nima kura hos beleŋ yuluŋ teŋ haŋyen hende gor keperde kuŋ heŋyabe Al Kuruŋyen mere basaŋ al Aisaia beleŋ asaŋde mere kayyiŋ goyen kapyaŋ heŋ hinhin. \v 29 Be, Holi Spirit beleŋ Filip goyen, “Nima waŋ hi goyen bindere kwa,” inyiŋ. \v 30-33 Irkeb Filip gobe kup yeŋ nima goyen bindere kuŋbe al goyen Al Kuruŋyen mere basaŋ al Aisaia beleŋ asaŋde kayyiŋ goyen kapyaŋ heŋ hike nuryiŋ. Be, Al Kuruŋyen mere kapyaŋ heŋ hinhin gobe gahade: \q1 “Sipsip gasa yirde haŋyen gasuŋde sipsip yukutiŋ gwahade goyen, yeŋ wor mayniŋ yeŋ tukamiŋ. \q1 Al gobe sipsip dirŋeŋ wuyŋeŋ walde hikeyabe balmiŋ po haŋyen go gwahade goyen yeŋ wor mere muŋ kura ma tiyyiŋ. \q2 Al gobe megen niŋ mar beleŋ merere kerde nanyaŋ iramiŋ. \q1 Irde mere sope ird ird doyaŋ marbe mere fudinde goyen ma gama irde buluŋ mat kwamiŋ. \q2 Al gobe megen niŋ mar beleŋ mayke kamyiŋ. \q1 Niŋgeb al ganuŋ beleŋ epte goyenter niŋ marte mata buluŋ kuruŋ gobe gwahade yeŋ tagalyeŋ? Hubu wor po!” yitiŋ hi. \rq Aisaia 53:7-8\rq* \p Be, Filip beleŋ mere go nurdeb Itiopia niŋ al goyen, “Mere kapyaŋ haha gob miŋbe goke yitiŋ yeŋ bebak taha?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irkeb al goreb, “Moŋ, al gore kura miŋ gwahade niŋ katiŋ ma nineŋ hiyen. Niŋgeb daha mat miŋ nureŋ?” inyiŋ. Gwaha ineŋbe, “Waŋ kepera,” inke Filip gob nima go hende hurkuŋ ketalmiŋde kipiryiŋ. \v 34 Irkeb al goreb Filip inyiŋ: “Mere gabe Al Kuruŋyen mere basaŋ al ganuŋ niŋ wor po yitiŋ? Yiŋgeŋ ge ma al hoyaŋ ge? Ge gab bebakkeŋ daw nurde ha? Nurde ha kenem igiŋ bebak nirayiŋ?” inyiŋ. \v 35 Irkeb al gore Aisaia beleŋ mere kayyiŋ kapyaŋ heŋ hinhin gote miŋbe Yesu niŋ yeŋ hi ineŋbe Yesu uliŋde mata forok yiriŋ goyen momoŋ iryiŋ. \p \v 36-37 Be, irem go kuŋbe fete kura gor forok yaryum. Irdeb Itiopia al goreb, “Febe ima go hi geb, igiŋ gor baptais nirayiŋ?” inyiŋ.\f + \fr 8:36-37 \ft Asaŋ kurareb gahade katiŋ hi: \fv \ft 37 \+fv*\fqa Irkeb Filip beleŋ wol heŋbe, “Gebe mere gayen bubulkuŋger mat fudinde wor po yeŋ nurha keneŋbe igiŋ baptais gireŋ,” inyiŋ. Irkeb al gore, “Gwaha, Yesu Kristube Al Kuruŋ Urmiŋ goyen fudinde wor po nurde hime,” inyiŋ.\f* \v 38 Gwaha ineŋbe al goreb meteŋ marmiŋ goyen, “Gar muŋ kura heŋ ga kutek,” yinkeb usaŋ hamiŋ. Irkeb Filip beleŋ al goyen tukuŋ fe bana baptais iryiŋ. \v 39 Be, irem go fe tubul teŋ siŋare hurkukeb Doyaŋ Al Kuruŋyen Holi Spirit beleŋ bemel po Filip bana kerde teŋ hoyaŋde kuriŋ. Irkeb Itiopia al gore ma kinyiŋ. Goyenpoga al gobe Yesu nurde unhem yeŋ amaŋ wor po heŋ naŋam kuriŋ. \v 40 Be, Filip gobe Holi Spirit beleŋ bana kerde tukuŋ Asdot taunde irdeb kawan irke forok yiriŋ. Irkeb gor mat Sisaria taunde kwe yeŋ kuŋ heŋyabe taun kurayaŋ kurayaŋ mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen tagalde kuŋ kuŋbe Sisaria taunde forok yiriŋ. \c 9 \s1 Sol beleŋ Yesu niŋ biŋ mulgaŋ hiriŋ \p \v 1 Be, Filip beleŋ Samaria naŋare kuŋ gwaha teŋ hikeyabe Sol gobe alya bereya Yesu niŋ dufay tareŋ iramiŋ mar goyen gasa yirde buluŋ buluŋ yirtek po nurde Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ mar pris buda gote kuruŋmiŋ hitte kuriŋ. \v 2 Kuŋbe gaha inyiŋ: “Damaskus taunde niŋ Yuda marte gabu ya buda gote doyaŋ mar hitte kuŋbe dufaŋne momoŋ yireŋ. Irmeke faraŋ nurkeb Yesu gama irde haŋ mar kura yeneŋbe fere yirde Yerusalem gar yawayeŋ. Niŋgeb asaŋ kaŋ nunayiŋ. Irkeb kuŋ gor niŋ gabu ya doyaŋ mar yikala yirmekeb faraŋ nurnayiŋ,” inyiŋ. \p \v 3 Be, Sol gobe kuŋ Damaskus taun binde hekeb bemel po naŋkiŋde mat hulsi tareŋ kura naŋa folekkeŋ kuruŋ gore yeŋ hitte timiyyiŋ. \v 4 Irkeb deldol wor po irdeb megen takteŋ mayyiŋ. Irkeb goya goyenbe al melak kura, “Sol, Sol, daniŋ mununeŋ buluŋ buluŋ nirde ha?” yeke nuryiŋ. \v 5 Irkeb Sol beleŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ goyen, “Ge be ganuŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irkeb wol heŋbe, “Nebe Yesu, mununeŋ buluŋ buluŋ nirde ha al goyen. \v 6 Niŋgeb huwara. Huwardeb Damaskus taunde gor kwa. Irkeb al kura goreb gwaha gwaha tiyayiŋ ginyeŋ,” inyiŋ. \p \v 7 Be, Solya kuŋ hinhan mar goyen wor mere go nuramiŋ gega, al gore kura mere tiya yeŋ ma kenamiŋ. Irdeb ŋakŋak teŋ mere ma tiyamiŋ. \v 8 Be, Sol gobe takteŋ mayyiŋde gor mat huwardeb naŋkenhem yiriŋ gega, diliŋ kidoma wor po hiriŋ. Irkeb det yentek ma wor po hiriŋ. Irkeb yeŋya kuŋ hinhan mar gore go keneŋbe haniŋde tanarde Damaskus taunde tukamiŋ. \v 9 Tukuke gorbe naŋkahal karwo gayen diliŋ titmiŋ gwahade po hinhin. Irkeb biŋgeya feya kutŋa irde hinhin. \p \v 10 Be, goya goyenbe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ al kura Damaskus taunde gor hinhin. Deŋembe Ananaias. Be, Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ yuwarwarte forok yeŋbe, “Ananaias,” inyiŋ. Irkeb wol heŋbe, “Doyaŋ Al Kuruŋ, dahade?” inyiŋ. \v 11 Irkeb gaha inyiŋ: “Tarsus taunde niŋ al kura deŋembe Sol goyen Yudasyen yare heŋ Al Kuruŋ mere irde hi. Niŋgeb Beleŋ Huwak ineŋ haŋyen goyen gama irde kuŋbe yamiŋde forok yeŋbe Sol niŋ gusuŋaŋ irayiŋ. \v 12 Yeŋbe diliŋ titmiŋ hiyuŋ goyen yuwarwarte al kura deŋembe Ananaias beleŋ kuŋ igiŋ hiwi yeŋ haniŋ tonaŋde kerde Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hike kinuŋ,” inyiŋ. \v 13 Gwaha inkeb Ananaias beleŋbe gaha inyiŋ: “Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu, al budam beleŋ al goke tagalke nurmiŋ. Al gobe ge gama girde haŋ mar Yerusalem haŋ goyen buluŋ wor po yiruŋ. \v 14 Irdeb pris buda gote kuruŋmiŋ beleŋ, ‘Kuŋ Damaskus gor Yesu doloŋ irde haŋ mar fere tiyayiŋ,’ inke gar wayuŋ,” inyiŋ. \v 15-16 Gwaha inkeb Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu beleŋ, “Al gobe meteŋne tiyyeŋ yeŋ hakot basiŋa irmiriŋ. Yeŋ beleŋbe naŋa kuruŋ gayen kuŋ heŋyabe al miŋ hoyaŋya doyaŋ marmiŋyabe Israel marya hitte kuŋ ne niŋ tagalde tukuyeŋ. Yeŋbe ne niŋ teŋ kame uliŋ misiŋ kuruŋ katyeŋ goyen ikala ireŋ. Niŋgeb kuŋ ginhem gwahade po irayiŋ,” inyiŋ. \v 17 Gwaha inkeb Sol hinhin yare gor kuriŋ. Kuŋ keneŋbe haniŋ tonaŋde yerdebe, “Kadne, gar waŋ hikeya Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu belen forok yeŋ mere giruŋ al gore nad nerke gago wayhem. Niŋgeb delgebe sopte igiŋ hiriryeŋ. Irde Holi Spirit hard gunyeŋ,” inyiŋ. \v 18 Irkeb goyare po det kura makaŋ dapŋa kakafok yara diliŋ pet tike kidoma hiriŋ kuruŋ goyen wok yekeb sopte wuk yeke det yinyiŋ. Irkeb Ananaias beleŋ tukuŋ fe bana baptais iryiŋ. \v 19 Be, baptais tiriŋ kamereb sopte biŋge nekeb uliŋ yul yiriŋ goyen tareŋ hiriŋ. \s1 Sol Damaskus taunde heŋ Yesu niŋ tagalyiŋ \p Be, Sol gobe Damaskus taunde gor niŋ mar Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ goya naŋkahal karwo ma sipte gwahade gor hinhin. \v 20 Irdeb mel goya muŋ kura ulyaŋde ma heŋyabe araŋ po sabamiŋ miŋ ure yeŋ Yuda marte gabu yayaŋ kuŋbe, “Yesube Al Kuruŋ Urmiŋ,” yeŋ tagalde kuŋ hinhin. \v 21 Irkeb al buda meremiŋ nuramiŋ mar gore goyen keneŋbe hurkuŋkat teŋbe, “Al gabe Yerusalem gor Yesu gama irde haŋ mar buluŋ buluŋ yirdeb gar niŋ Yesu gama irde haŋ mar wor yad fere yirde pris buda gote kuruŋmiŋ hitte yuke yeŋ wayuŋ al goyen gago moŋ? Niŋgeb daha teŋ hibe gago?” yeŋ kadom gusuŋaŋ gird tiyamiŋ. \v 22 Gega gise haŋka Sol beleŋ saba teŋ hike sabamiŋbe tonŋeŋ yaŋ heŋ hinhin. Irde, “Yesube Mesaia,” yeŋ hike Yuda mar Damaskus hinhan mar gob gwaha mat kura mere titek moŋ hamiŋ. \p \v 23 Be, nalu budam hubu hiriŋ. Goyenbe Yuda mar beleŋ gabu irdeb mayteke kami yeŋ sege iramiŋ. \v 24 Gega al kura beleŋ mel gote dufay goyen momoŋ irke nuryiŋ. Be, mel gobe koya kuruŋ Damaskus taun milgu irtiŋ gote yame karkuwaŋde kurar mat kura Sol go waŋ siŋare kweŋ tikeb maytek yeŋ wawuŋya naŋkahalya usaŋ miŋmoŋ yameyaŋ goyaŋ pet teŋ hinhan. \v 25 Gega wawuŋ kurarebe Solyen mere nurde gama irde hinhan mar beleŋ hora karkuwaŋ po koya kuruŋ irtiŋ hende hoyaŋ taun go milgu irtiŋ goyen yameŋde mat Sol goyen tiri kuruŋ bana kerdeb hulyaŋalde palgir irke megen kurkuriŋ. Irdeb gor mat Damaskus taun go tubul teŋ kuriŋ. \s1 Solbe Yerusalem mulgaŋ hiriŋ \p \v 26 Be, Sol gobe Damaskus tubul teŋ Yerusalem mulgaŋ heŋ kuriŋ. Kuŋ forok yeŋbe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar gor hinhan goyen daha mat kura awalik yirmewoŋ yeŋ kurut yeŋ hinhin. Gega mel gobe Sol Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iryiŋ goyen fudinde yeŋ ma nurdeb tumŋaŋ yeŋ ge kafura hamiŋ. \v 27 Gega Banabas beleŋ aposel buda hitte tukuriŋ. Tukuŋbe Sol gob Damaskus kuŋ heŋya daha mat Doyaŋ Al Kuruŋ kenke mere iryiŋ, irde Damaskus taunde gor Yesu niŋ tagal tagal niŋ kafura ma heŋ tagalde hinhin goyen momoŋ yiryiŋ. \p \v 28 Be, Banabas beleŋ aposel buda go gwaha yinke nurdeb awalik iramiŋ. Irkeb mel gore Yerusalem bana Al Kuruŋyen meteŋ teŋ hinhan goyen Sol niŋ sagurayŋeŋ nurdeb yeŋya gwaha teŋ hinhan. Gorbe Yuda mar hitte Yesuyen deŋemde Al Kuruŋyen saba tagal tagal niŋ kafura ma heŋ tagalde kuŋ hinhin. \v 29 Gwaha teŋ heŋyabe Yuda mar Grik mere teŋ hitiŋ goya kadom mohoŋde teŋ hinhan. Irkeb daha mat kura mayteke kami yeŋ epte ma tiyamiŋ. \v 30 Gega diŋuŋ Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar beleŋ mere momoŋ go nurdeb Sisaria taunde tukurkamiŋ. Irdeb gor mat hakwa hende tiyuŋmiŋ Tarsus taunde teŋ kerke kuriŋ. \p \v 31 Be, Yudia naŋaya Galili naŋaya irde Samaria naŋare niŋ sios goyen kanduk karkuwaŋ forok yeŋ hinhan kuruŋ goyen hubu hekeb merem moŋ heŋ kanduk kura ma keneŋ hinhan. Irde saŋiŋ henayiŋ yeŋ Holi Spirit beleŋ faraŋ yurkeb Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ dufayniniŋ tareŋ irniŋ yeŋ al budam yeŋ ge biŋ mulgaŋ heŋ hinhan. Irdeb Doyaŋ Al Kuruŋ palap irde heŋya mata teŋ hinhan. \s1 Pita beleŋ Lida taunya Yopa taundeya kuŋ Al Kuruŋyen meteŋ tiyyiŋ \p \v 32 Be, goyenter Pitabe Israel marte naŋa bana goŋ niŋ tiyuŋ kurar mat kurar kuŋ hinhin. Kuŋ heŋyabe Yesu gama irde hinhan mar Lida taunde niŋ wor kuŋ yinyiŋ. \v 33 Be, gorbe al uliŋ simsima hitiŋ kura kinyiŋ. Deŋembe Ainias. Yeŋbe dama 8 gayen gasuŋde niŋ hiriŋ. Yiŋgeŋ kuŋ waŋ titek epte moŋ. \v 34 Be, Pita beleŋ keneŋbe, “Ainias, Yesu Kristu beleŋ guram girde sope gira niŋ, huwardeb ferd ferd gasuŋge go gigeŋ sope ira,” inyiŋ. Irkeb goya goyen po huwaryiŋ. \v 35 Irkeb alya bereya Lida taunde niŋya Saron naŋa bantotore hinhan mar gore Ainias igiŋ hiriŋ goyen keneŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ. \p \v 36 Be, Yopa taundebe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iryiŋ bere kura hinhin. Deŋembe Tabita. Grik mere matbe Dorkas ineŋ haŋyen. Yeŋbe hugiŋeŋ mata igiŋ po teŋ hinhin, irde alya bereya det miŋmoŋ mar faraŋ yurde hinhin. \v 37 Be, Pita beleŋ Lida taunde hinhin goya goyenbe bere go garbam buluŋ po heŋbe kamyiŋ. Kamkeb bere hakwam goyen he fimiŋ beleŋ sam irde utma tiyamiŋ. Irdeb yamiŋ banabe al heŋ heŋ gasuŋbe irawa kurabe hende kurabe bande geb, tukuŋ gasuŋ hende goyenter keramiŋ. \v 38 Be, Yopa taunde mat Lida taundebe gisaw moŋ geb, Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar Yopa taunde hinhan gore Pita Lida taunde hinhin goyen nurdeb al irawa kura yad yerke keya kuŋbe, “Ge niŋ po nurde wayhar niŋ, wake araŋeŋ po kuniŋ,” inaryum. \v 39 Irkeb Pita go huwardeb al irawa goya Yopa taunde kwamiŋ. Kuŋ forok yekeb Tabita hakwam hinhinde gor teŋ hurkamiŋ. Hurkukeb beretap goŋ doloŋde hinhan goreb milgu irdeb amil kurayen kurayen Tabita diliŋ heŋya beretap goke yiryiŋ kuruŋ goyen ikala irde heŋya eseŋ hinhan. \v 40 Irkeb Pita beleŋ bere buda goŋ hinhan goyen tumŋaŋ yakira tike siŋare kurkamiŋ. Kurkukeb dokolhoŋ yuguluŋ teŋbe Al Kuruŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irdeb fulgaŋ kaŋbe bere hakwam goyen, “Tabita, huwara,” inyiŋ. Gwaha inkeb naŋkeneŋ Pita keneŋbe huwarde kipiryiŋ. \v 41 Irkeb Pita beleŋ haniŋde tanarde isaŋ hekeb huwaryiŋ. Irkeb Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan marya beretap budaya goyen hoy yirkeb waŋ bere goyen kenamiŋ. \v 42 Be, mata forok yiriŋ gote mere momoŋbe Yopa taunde niŋ mar kuruŋ gobe nurde tukutiŋ ala tiyamiŋ. Irdeb al budam Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ. \v 43 Be, Pita go al kura dapŋa sikkeŋ po det yirde hinhin al gote yare nalu ulyaŋde yara po gor hinhin. Al gote deŋebe Saimon. \c 10 \s1 Konilius beleŋ Pita hoy iryiŋ \p \v 1 Be, Sisaria taunde gorbe Roma al kura 100 fuleŋa marte doyaŋ al kura hinhin. Deŋembe Konilius. Fuleŋa mar gobe “Rom niŋ fuleŋa mar” yineŋ haŋyen. \v 2 Koniliusya diriŋmiŋmiŋ yagobe tumŋaŋ Al Kuruŋ palap irde yeŋ ge po nurde doloŋ irdeb merem gama irde al buniŋeŋ faraŋ yurde Al Kuruŋ mere ird ird niŋ biŋ sir ma yeŋ hinhan. \v 3 Be, wawuŋbana kura 3 kilok gwahaderbe Al Kuruŋ mere ird ird nalu hekeb mere irde heŋya yuwarwarte miyoŋmiŋ kura forok yeke kinyiŋ. Irkeb miyoŋ gore, “Konilius,” inyiŋ. \v 4 Irkeb kafura heŋbe her yeŋ, “Doyaŋ Al Kuruŋ, dahade?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irkeb miyoŋ gore wol heŋbe, “Al Kuruŋbe ge beleŋ mere irde hayen goyen nurde hiyen, irde alya bereya buniŋeŋ faraŋ yurde teŋ hayen goyen wor geneŋ hiyen. Yeŋbe ge niŋ biŋ sir ma yeŋ hiyen geb, nad nerkeb gago mere momoŋ gire yeŋ wayhem. \v 5 Al kura hulyaŋ yirkeb Yopa taunde kunayiŋ. Kuŋbe al kura deŋem Saimon, deŋem kurabe Pita ineŋ haŋyen goyen gor hi geb, tupi teŋbe mulgaŋ heŋ wanayiŋ. \v 6 Yeŋbe Saimon dapŋa sikkeŋ po det yirde hiyen al gote yare hi. Yamiŋbe makaŋ siŋa beleŋ mat hi,” inyiŋ. \p \v 7 Be, miyoŋ gore gwaha ineŋbe kukeb Konilius beleŋ meteŋ marmiŋ irawayabe fuleŋa almiŋ uŋkureŋ kura goya hoy yirkeb yeŋ hitte wayamiŋ. Fuleŋa al gobe Al Kuruŋ palap irde yeŋ ge po nurde hiyen al. Yeŋbe Koniliusya heŋ faraŋ urde hiyen. \v 8 Wakeb Al Kuruŋyen miyoŋ forok yeŋ mere iryiŋ goyen keŋkela po momoŋ yirdeb hulyaŋ yirkeb Yopa taunde kwamiŋ. \s1 Al Kuruŋ beleŋ yuwarwarte Pita mere iryiŋ \p \v 9 Be, mel go kuŋ tiyuŋde kura gor feramiŋ. Irde fay urkeb sopte kuŋ naŋa baŋkahal hekeb Yopa taunde forok yetek heŋ hinhan. Be, goyareb Pitabe ya yeŋ hinhin gote armomde\f + \fr 10:9 \ft Yuda marte ya gote armobe bantotok geb, al beleŋ hiryoŋde igiŋ hurkuŋ gor keperde usaŋ heŋ haŋyen.\f* Al Kuruŋ mere ire yeŋ hurkuriŋ. \v 10 Hurkuŋ Al Kuruŋ mere irde heŋyabe biŋge buluŋ wor po iryiŋ. Be, biŋgebe hako kaŋ hikeyabe yeŋbe ya hende gor hinhin. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ mata kura ikala ireŋ tike uliŋ kanduk po hiriŋ. \v 11 Irkeb yuwarwarte naŋkiŋ gereŋ yiriŋ. Irkeb det kura amil yara goyen muruŋ sipte kurhan kurhan al beleŋ tanartiŋeŋ irde palgir irke naŋkiŋde mat megen katyiŋ. \v 12 Bana goŋbe dapŋa kahaŋ yaŋ megen huwarde kuŋ hitiŋya, buda, kunereyabe nu kurayen kurayen kuruŋ goyen bana goŋ hike yinyiŋ. \v 13 Be, det go yeneŋ heŋyabe al melak kura nuryiŋ. Gorebe, “Pita, huwarde det go gasa yirde nawa,” inyiŋ. \v 14 Irkeb wol heŋbe, “Moŋ, Doyaŋ Al Kuruŋ, badne wor po. Dapŋa gabe delger wukkeŋ moŋ, buluŋ yeŋ hitiŋ gobe neb kura ma nen himyen,” inyiŋ. \v 15 Irkeb al melak gore sopte po, “Det kurayen kurayen Al Kuruŋ beleŋ yirde diliŋde wukkeŋ yitiŋ gobe ge beleŋ wukkeŋ moŋ yeŋ bada ma hawayiŋ,” inyiŋ. \v 16 Be, mere gabe wawuŋ karwo gayen Pita hitte forok yeke nuryiŋ. Be, mere go hubu hekeb goyare po det amil yara dapŋa kurayen kurayen bana goŋ miŋyaŋ goyen tumulgaŋ tike naŋkiŋde hurkuriŋ. \p \v 17 Be, yuwarwarte det kinyiŋ goyen miŋ niŋ dufay heŋ hinhin goya goyabe al karwo Konilius beleŋ hulyaŋ yirke wayamiŋ goyen Saimonyen ya niŋ naŋkeneŋ waŋbe ya keneŋbe siŋare huwaramiŋ. \v 18 Irdeb, “Saimon Pita ineŋ haŋyen al go goyen gar hi we?” yineŋ al ya bana goŋ hinhan goyen gusuŋaŋ yiramiŋ. \p \v 19 Be, goya goyenbe Pita go yuwarwarte det kinyiŋ gote miŋ niŋ hako po dufay heŋ hikeb Holi Spirit beleŋ, “Saimon, al karwo kura ge niŋ naŋkeneŋ wayhaŋ. \v 20 Niŋgeb huwarde kurkuŋ yena. Mel gobe ne beleŋ po yinmeke ge niŋ wayhaŋ geb, wake kuniŋ ginke goya yeŋya kuŋ kuŋ niŋ kama ma hawayiŋ,” inyiŋ. \v 21 Irkeb Pita go kurkuŋ mel goyen yeneŋbe, “Al goke naŋkeneŋ wayhaŋ al gobe ne gago. Niŋgeb dahade nurde ne niŋ naŋkeneŋ haŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. \v 22 Irkeb mel goreb, “Neŋbe Konilius Roma niŋ 100 fuleŋa marte doyaŋ al beleŋ hulyaŋ dirke wayhet. Yeŋbe Al Kuruŋ palap irde doloŋ irdeb diliŋde huwak igiŋ po hiyen. Irkeb Yuda mar wor tumŋaŋ palap irde haŋyen. Kibe Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ forok yeŋbe Konilius goyen, ‘Al kura hulyaŋ yirke Saimonyen yare Yopa kuŋbe Pita tupi teŋ wanayiŋ. Irkeb yeŋ beleŋ gab mere girke nurayiŋ,’ inuŋ geb, gago yeŋ beleŋ hulyaŋ dirke ge gupi teŋ kuniŋ yeŋ wayhet,” inamiŋ. \v 23 Irkeb Pita beleŋ yinke yare hurkamiŋ. Irdeb go wawuŋ gobe gor feramiŋ. \s1 Pita beleŋ Konilius hitte kuŋ Yesu niŋ tagalyiŋ \p Be, fay urkeb Pita go huwardeb mel goya Sisaria taunde kwamiŋ. Irkeb Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar kura Yopa taunde hinhan goyen wor yeŋya kwamiŋ. \v 24 Be, sopte fay urkeb kuŋ Sisaria taunde forok yamiŋ. Koniliusbe Yopa kwaŋ mar goyen haŋka waŋ forok yiniŋ tahaŋ yeŋ nurdeb yende miŋde niŋ alya bereya diŋuŋ yende yende goyen hoy yirke waŋ gabu irdeb mel go po doyaŋ yirde hinhan. \p \v 25 Be, Pita go kuŋ yare forok yeŋ ya bana hurkeŋ tikeb Konilius beleŋ Pita palap irde yamere Pita kahaŋ miŋde dokolhoŋ yuguluŋ teŋ kuku tiyyiŋ. \v 26 Irkeb Pita beleŋ, “Huwara! Nebe al gigeŋ yara po niŋ, gwaha ma nirayiŋ,” ineŋbe haniŋde tanarde isaŋ hiriŋ. \v 27 Irdeb Pita go Koniliusya mere teŋya teŋya ya bana hurkuŋbe al buda kuruŋ go yinyiŋ. \v 28 Irdeb gaha yinyiŋ: “Neŋ Yuda mar beleŋ deŋ al hoyaŋde niŋya awalik heŋ gabu heŋ heŋ gobe nende matarebe bisam irtiŋ geb, go po gama irde hityen. Gob deŋbe keŋkela nurde haŋ. Gega Yuda mar moŋ gobe wukkeŋ moŋ buluŋ niŋgeb, Al Kuruŋya awalik hetek epte moŋ yeŋ himyen goyen bada hawayiŋ yeŋbe Al Kuruŋ beleŋ yuwarwarte nikala niruŋ. \v 29 Goke teŋbe ne niŋ keya hekeb mere ma timiŋ. Mali po huwardeb wamiŋ. Goyenbe Konilius, gebe dahade nurdeb ne niŋ keya hawaŋ?” inyiŋ. \p \v 30 Irkeb Konilius beleŋ huwardeb gaha inyiŋ: “Gote yereŋ 3 kilok wawuŋbana gaha naŋa gayen yaner heŋ Al Kuruŋ mere irde hinhem. Gwaha teŋ himekeya al kura uliŋhormiŋ faykek wor po melak heŋ hinhin gore delne mat forok yeŋ huwardebe, \v 31 ‘Konilius, Al Kuruŋbe mere irde hayen goyen nurde hiyen, irde alya bereya buniŋeŋ faraŋ yurde hayen goyen wor biŋ sir ma yeŋ hiyen. \v 32 Niŋgeb al kura yad yerkeb Saimon Pita ineŋ haŋyen goke Yopa taunde kunayiŋ. Yeŋbe al kura Saimon ineŋ haŋyen gote yare hi. Al gobe dapŋa sikkeŋ po det yirde hiyen. Yamiŋbe makaŋ siŋa beleŋ mat hi,’ ninuŋ. \v 33 Be, gwaha ninkeb goya goyen po al yad yermeke ge niŋ keya kwaŋ geb, gago wayha. Neŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ mere yirayiŋ ginuŋ goyen tumŋaŋ momoŋ dirke nurniŋ yeŋbe Al Kuruŋ diliŋ mat gago waŋ gabu irde doyaŋ girhet. Niŋgeb igiŋ teŋ wayha geb, mere goyen momoŋ dira,” inyiŋ. \p \v 34 Be, mere go nurdeb Pita beleŋ gaha inyiŋ: “Haŋkab bebak tihim. Fudinde wor po, Al Kuruŋbe Yuda mar po ma igiŋ yeneŋ hiyen. \v 35 Al miŋ kurar niŋ kurar niŋ merem hoyaŋ hoyaŋ Al Kuruŋ palap irde diliŋde mata huwak po teŋ haŋ mar go gab igiŋ yeneŋ hiyen. \v 36 Deŋbe Al Kuruŋ beleŋ Israel mar niŋ bikkeŋ mere kiryiŋ gobe keŋkela nurde haŋ. Mere gobe Al Kuruŋ beleŋ megen niŋ marya awalik heŋ heŋ ge teŋ Yesu Kristu teŋ kerke katyiŋ goke yitiŋ. Yesu Kristube megen niŋ mar tumŋaŋ gote Doyaŋ Al Kuruŋ. \v 37 Deŋbe mata kuruŋ Yudia naŋa bana goŋ forok yeŋ hinhin gobe nurde haŋ. Haŋkapya Yon Baptais beleŋ Galili naŋare, ‘Mata buluŋtiŋ yubul teŋ baptais tenaŋ,’ yeŋ alya bereya saba yirde hinhin goyen kamere mata kuruŋ goyen forok yiriŋ. \v 38 Mata kuruŋ gobe gahade: Al Kuruŋ beleŋ Holi Spirit teŋ kerke Nasaret niŋ al Yesu go hitte katyiŋ, irde tareŋmiŋ wor unyiŋ. Irdeb Al Kuruŋbe yeŋya hinaryum geb, Yesu gobe Yuda marte naŋa bana goŋ tiyuŋ kurar mat kurar kuŋbe alya bereya faraŋ yurde al Satan beleŋ buluŋ yirke garbam hinhan goyen tumŋaŋ guram yirde sope yirde hinhin. \v 39 Yesu beleŋ mata kuruŋ Yuda marte naŋa bana goŋ teŋ hinhin goya Yerusalem taunde gor teŋ hinhin gobe dilniniŋde wor po keneŋ hinhet. Gega gor niŋ mar beleŋ teŋ kuruse hende mayke kamuŋ. \v 40 Goyenpoga kamuŋde gor mat yereŋkek hekeb Al Kuruŋ beleŋ isaŋ heŋbe kawan irke kenaŋ. \v 41 Gega al tumŋaŋ ma kenaŋ. Neŋ bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ basiŋa dirtiŋ mar po gab Yesu kamuŋde mat huwarkeb kintiŋ. Irdeb yeŋya dula teŋ hinhet. \v 42 Yesube al kamtiŋya diliŋ gergeŋ haŋya matamiŋ yeneŋ buluŋya igiŋya pota yirde muruŋgem yunyeŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ basiŋa iryiŋ albe gogo yeŋ tagalde tukunayiŋ dinuŋ. \v 43 Yesu goke teŋ bikkeŋ Al Kuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ, ‘Al kura kame wayyeŋ goke dufay saŋiŋ irkeb Al Kuruŋ beleŋ al goke teŋ mata buluŋmiŋ halde unyeŋ,’ yeŋ tagalde hinhan,” yeŋ Pita beleŋ Koniliusya yamiŋde gabu iramiŋ mar goyen yinyiŋ. \s1 Holi Spirit Yuda mar moŋ hitte katyiŋ \p \v 44 Be, Pita beleŋ saba gwahade teŋ hinhin goya goyab Holi Spirit beleŋ saba go palŋa irde hinhan mar hitte katyiŋ. \v 45-46 Irkeb mere kurayen kurayen teŋ Al Kuruŋ turuŋ irde tiyamiŋ. Irkeb Yuda mar Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ kura Pitaya wayamiŋ gore go yeneŋ hurkuŋkat teŋbe, ‘Al Kuruŋ beleŋbe Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ nende matare ma kutiŋ gega, yeŋ wor Holi Spirit yuna be!’ yamiŋ. Irkeb Pita beleŋ, \v 47 “Mel gabe neŋ Holi Spirit titiŋ gwahade goyen po yeŋ wor Holi Spirit tahaŋ niŋgeb, al ganuŋ beleŋ fe baptais teŋ teŋ niŋ bisam yiryeŋ?” yiriŋ. \v 48 Irdeb, “Deŋbe, ‘Yesu Kristuyen al hihit,’ yeŋ Yesu Kristu deŋemde baptais tenayiŋ,” yineŋ baptais yiryiŋ. Go kamereb baptais tamiŋ mar gore Pita goyen, “Neŋya muŋ kura heŋ ga kwayiŋ,” ineŋ basiŋa iramiŋ. \c 11 \s1 Pita Yerusalem mulgaŋ hiriŋ \p \v 1 Be, al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ wor Al Kuruŋyen mere nurde gama iraŋ mere momoŋ goyen aposel budaya Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar Yudia naŋa bana go niŋ beleŋ nuramiŋ. \v 2 Niŋgeb Pita mulgaŋ heŋ Yerusalem hurkukeb Yuda mar Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar gore igiŋ ma nurde huwardeb Pita goyen, \v 3 “Ge gayenbe daha tihim yeŋ al miŋ hoyaŋ nende guba mata ma gama irde haŋyen marte yare kuŋ dula tiyaŋ?” yeŋ biŋ ar hende mere iramiŋ. \p \v 4 Irkeb Pita beleŋ mata forok yiriŋ goyen keŋkela po momoŋ yire yeŋ miŋ urdeb gaha yinyiŋ: \v 5 “Nebe Yopa taunde heŋ Al Kuruŋ mere irde hinhem. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ mata kura nikala nireŋ tikeb ulne kanduk wor po hiyuŋ. Irkeb yuwarwarte det kura amil yara goyen muruŋ sipte kurhan kurhan goyen al beleŋ utiriŋ teŋ tanartiŋeŋ irde naŋkiŋde mat paŋgir irke ne hitte katke kinmiŋ. \v 6 Keŋkela keneŋbe bana goŋbe dapŋa kahaŋ yaŋ megen kuŋ hitiŋya, buda, kunereyabe nu kurayen kurayen kuruŋ goyen bana goŋ hike yinmiŋ. \v 7 Irkeb al melak kura nurmiŋ goreb, ‘Pita, huwarde dapŋa go gasa yirde nawa,’ ninuŋ. \v 8 Irkeb ne beleŋ wol heŋbe, ‘Moŋ, Doyaŋ Al Kuruŋ, badne wor po. Dapŋa gabe delger wukkeŋ moŋ, buluŋ yeŋ haŋyen gobe muŋ kura ma nitiŋ. Hubu wor po,’ inmiŋ. \v 9 Be, al melak gore sopte po naŋkiŋde mat, ‘Det Al Kuruŋ beleŋ yirde diliŋde wukkeŋ yitiŋ gobe ge beleŋ wukkeŋ moŋ yeŋ bada ma hawayiŋ,’ ninuŋ. \v 10 Mere gobe wawuŋ karwo gayen ne hitte forok yeke nurmiŋ. Be, mere go hubu hekeb goyare po det amil yara dapŋa kurayen kurayen bana goŋ miŋyaŋ goyen tumulgaŋ tike naŋkiŋde hurkuŋ. \v 11 Irkeb goya goyenbe al karwo Sisaria mat ne niŋ keya kwaŋ mar goyen ya hinhem siŋare gor huwaraŋ. \v 12 Irkeb Holi Spirit beleŋbe, ‘Mel goya kuŋ kuŋ niŋ kama heŋ bada ma hawayiŋ,’ ninuŋ. Irkeb mel karwo goya Sisaria taunde kutiŋ. Irde kadne 6 Yopa taunde niŋ gayen wor gama nirke tumŋaŋ Koniliusyen yare kutiŋ. \v 13 Kuŋ forok yetekeb Konilius beleŋ neneŋbe Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ yamiŋde forok yeŋ mere iruŋ goyen momoŋ niruŋ. Meremiŋbe gahade: ‘Al kura Saimon, Pita ineŋ haŋyen al gobe Yopa taunde hi niŋgeb, al kura yinke yeŋ ge keya kunaŋ. \v 14 Yeŋ beleŋ gab Al Kuruŋyen mere tawaŋ momoŋ girkeb geya diriŋmiŋgeyabe tumŋaŋ mere go nurdeb gama irke Al Kuruŋ beleŋ dumulgaŋ tiyyeŋ,’ inuŋ. \v 15 Be, haŋkap ga mere miŋ urde hinhem goya goyabe Holi Spirit haŋkapya neŋ hitte katuŋ go gwahade goyen yeŋ hitte wor katuŋ. \v 16 Irke go keneŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu beleŋ Al Kuruŋ hitte mulgaŋ hewe yeŋya, ‘Yonbe fe baptais yirde hinhin gega, deŋbe Al Kuruŋ beleŋ Holi Spiritde baptais diryeŋ,’ dinuŋ goyen goya gab bene bak yiyuŋ. \v 17 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ Holi Spirit neŋ dunuŋ gwahade goyen po al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ goyen Yesu Kristu niŋ dufaymiŋ tareŋ irkeb yeŋ wor yunuŋ. Niŋgeb daha tihim yeŋ ne al nebaŋeŋ muŋ gare Al Kuruŋyen meteŋ waleŋ? Neb badne wor po!” yinyiŋ. \v 18 Be, Yuda mar Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan go Pita mere tiyyiŋ go fudinde yeŋ nurdeb Al Kuruŋ turuŋ irde, “Fudinde go. Al miŋ hoyaŋ neŋ Yuda mar moŋ wor Al Kuruŋ beleŋ biŋ bak yirke Al Kuruŋya awalikde hitek yeŋbe mata buluŋmiŋ yubul teŋ yeŋ ge biŋ mulgaŋ heŋ haŋ,” yamiŋ. \s1 Antiok niŋ Yesuyen alya bereya \p \v 19 Be, Yudia naŋare niŋ doyaŋ mar beleŋ Stiwen mayke kamyiŋ go kamereb Stiwen diŋuŋ Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar wor gasa yirde buluŋ buluŋ yirde hikeb go mar gobe burgagaw keramiŋ. Irdeb kurabe Fonisia naŋare kwamiŋ. Kurabe Saiprus motmotde kwamiŋ. Munaŋ kurabe Antiok taunde kwamiŋ. Mel go burgagaw kerde kwamiŋ mar goyenbe kuŋ mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen Yuda mar po momoŋ yirde kuŋ hinhan. \v 20 Gega Saiprus motmotde niŋ marya Sairini taunde niŋ mar Yerusalem mat bur yeŋ kwamiŋ gore Antiok taunde kuŋbe Grik mar gor hinhan goyen wor mere igiŋ Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen momoŋ yirde hinhan. \v 21 Doyaŋ Al Kuruŋyen tareŋbe mel goya hinhin geb, mere go nurdeb alya bereya budam mata buluŋmiŋ yubul teŋ Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ. \p \v 22 Be, Yerusalem niŋ sios gore mere momoŋ go nurdeb Banabas teŋ kerke Antiok kuriŋ. \v 23 Kuŋ Antiok gor forok yeŋbe Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde igiŋ igiŋ yirde Holi Spirit yunyiŋ go yeneŋbe amaŋ niŋ pultik yiriŋ. Irdeb saŋiŋ heŋ heŋ ge faraŋ yure yeŋbe, “Bitiŋde mat Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu gama irde hinayiŋ. Irde yeŋ niŋ po nurde hinayiŋ,” yineŋ saba yirde hinhin. \v 24 Banabasbe al igiŋ wor po, irde Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hekkeŋ nurde uneŋ hinhin. Holi Spirit beleŋ hard uneŋ ketal urtiŋ hinhin. Niŋgeb Banabas beleŋ saba yirkeb al budam Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ. \p \v 25 Be, gor matbe Banabas go Sol niŋ naŋkene yeŋ Tarsus taunde kuriŋ. \v 26 Kuŋ naŋkeneŋ keneŋbe tupi teŋ Antiok wayaryum. Be, go dama goyen Banabasya Solyabe Yesu Kristuyen alya bereya Antiok hinhan goya heŋbe alya bereya budam saba yirde hinaryum. Be, Antiok gorbe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ mar goyen al siŋare niŋ mar beleŋ “Kristen” yinamiŋ. Deŋe gob bikkeŋbe hubu. \p \v 27 Be, irem go Antiok hinaryum goya goyenbe Al Kuruŋyen mere basaŋ mar kura Yerusalem mat Antiok katamiŋ. \v 28 Al kura deŋembe Agabus. Yeŋ beleŋbe Holi Spirityen tareŋde huwardeb, “Kamebe biŋge kamde kamde nalu kuruŋ kura Roma gabman beleŋ naŋa doyaŋ ira bana gayen forok yiyyeŋ,” yiriŋ. Be, Klodius beleŋ Roma gabmanyen doyaŋ al hikeya mere tiyyiŋ gwahade po forok yiriŋ. \v 29 Irkeb Yerusalem niŋ mar faraŋ yurniŋ yeŋbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ mar Antiok hinhan gore hora yirtiŋ ala tiyamiŋ. Al tumŋaŋ gor hinhan gobe gwahade hite yeŋbe goyen po gama irde hora yeramiŋ. Horam yaŋ marbe tolok yeramiŋ, munaŋ al hubu nurdeb bande yeramiŋ. \v 30 Hora gabu iramiŋ gobe teŋ Banabasya Solya haniŋde keramiŋ. Irkeb Yerusalem kuŋbe tukuŋ sios gote doyaŋ mar yunaryum. \c 12 \s1 Herot beleŋ Yesuyen alya bereya sios buluŋ buluŋ yiryiŋ \p \v 1 Be, goya goyenbe Yuda marte doyaŋ al kuruŋ kura deŋem Herot beleŋ Yesuyen alya bereya sios buluŋ yire yeŋbe fuleŋa marmiŋ yad yerke kuŋ kuramiŋ yawaramiŋ. \v 2 Yawarkeb Herot beleŋ fuleŋa marmiŋ yinkeb Yon itiŋ Yemsbe fuleŋare niŋ bidila po mayke kamyiŋ. \v 3 Be, Herot beleŋ mata tiyyiŋ goke Yuda mar beleŋ amaŋ heke yeneŋbe Pita wor Yems irmiŋ gwahade ire yeŋbe fuleŋa marmiŋ yinke teŋ fere tiyamiŋ. Goyenbe Yuda marte dula nalu kuruŋ kura beret yis miŋmoŋ nen haŋyen goyenterbe Pita fere tiyamiŋ. \v 4 Irdeb koyare kerdeb, moŋgo busaharyeŋ yeŋbe Herot beleŋ fuleŋa marmiŋ 16 hulyaŋ yirdeb, “Al sipte beleŋ wa doyaŋ irnayiŋ. Irdeb nalumiŋ hubu hekeb al sipte kura beleŋ wor kuŋ gasuŋmiŋ teŋ Pita go doyaŋ irnayiŋ. Gwahade po teŋ hinayiŋ,” yinyiŋ. Herotbe Pasoba\f + \fr 12:4 \ft Bikkeŋ Israel mar Isip naŋa tubul teŋ Kenan kuniŋ tiyamiŋyabe Al Kuruŋ beleŋ sipsip al diriŋ dirŋeŋ gasa yirde darim yade yame kantayaŋ sam yirnayiŋ yinyiŋ. Munaŋ al kura gwaha ma tiyamiŋ marbe Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ waŋbe mel gote urmiŋ mataliŋya dapŋamiŋ mataliŋya goyen tumŋaŋ gasa yirke kamamiŋ. Gega meremiŋ gama iramiŋ marbe miyoŋmiŋ beleŋ yubul tiyamiŋ goke dufay heŋ heŋ ge dula mata teŋ hinhan.\f* dula nalu goyen hubu heke gab Pita go siŋare takteŋ kawan alya bereya diliŋde maymeke kamyeŋ yeŋ nuryiŋ. \v 5 Goke teŋbe Herot beleŋ fuleŋa marmiŋ yinke Pita goyen koyare po kerde doyaŋ irde hinhan. Gega siosbe Al Kuruŋ beleŋ faraŋ uryeŋ yeŋ gusuŋaŋ irtiŋde hinhan. \p \v 6 Be, gisebe mayteke kamyeŋ yeŋ nuramiŋ goyen wawuŋbe Pitabe fuleŋa mar irawa kahalte firtiŋde hinhin. Irde fuleŋa mar irawa hoyaŋbe yamere huwarde doyaŋ heŋ hinaryum. Pita gobe hinhin gwahade po sen beleŋ haniŋ yase beleŋ feŋ teŋ tukuŋ fuleŋa al kurate haniŋde feŋ titiŋ hinhin. Be, haniŋ tapa wor gwahade po irtiŋ hinhin. \v 7 Irkeb al kura mata gwahade forok yeweŋ tiya yeŋ ma nurde hikeya Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ al yad fere yird yird ya bana goŋ forok yiriŋ. Irkeb ya bana goŋbe fay urde wuk yeŋ tukuriŋ. Irkeb Al Kuruŋyen miyoŋ goreb Pita gegelhek beleŋ tur irde isaŋ heŋbe, “Araŋ huwara!” inyiŋ. Gwaha inkeb goya goyen po sen haniŋde fere titiŋ hinhin goyen suk yeŋ kataryum. \v 8 Irkeb Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋbe, “Kahaŋbasaŋgeya uliŋhorge biŋde niŋya yad hor yira,” inyiŋ. Irkeb Pita go gwaha tiyyiŋ. Irkeb sopte po, “Uliŋhorge kuruŋ siŋare niŋ go wor ulger kerde gama nira,” inyiŋ. \v 9 Be, Pita go Al Kuruŋyen miyoŋ goyen po gama irde siŋare kurkuriŋ. Goyenpoga Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ mata teŋ hinhin gobe fudinde farŋeŋde yeŋ ma nurde hinhin. Yeŋbe yuwarwarte teŋ hime yeŋ nurde hinhin. \v 10 Be, Al Kuruŋyen miyoŋya Pitaya go fuleŋa mar meheŋde niŋ goyen fole yirde kuŋ kura goyen wor fole yirde kuŋ funaŋbe taun bana hurkuŋ hurkuŋ yame kuruŋ ain beleŋ po irtiŋde gor huwararyum. Irkeb yame go momŋoŋde hol yeke kwaryum. Be, muŋ kura kutŋeŋ teŋbe goyare po Al Kuruŋyen miyoŋ gobe uŋkel kuriŋ. \p \v 11 Irke gab Pita gobe biŋ bak yeke, “Gabe farŋeŋde be! Yuwarwarte moŋ. Yuda marbe ne niŋ Herot beleŋ mayde gwaha kura ira yeŋ kentek yeŋ nurde haŋ gega, fudinde wor po Al Kuruŋ beleŋ miyoŋmiŋ hulyaŋ irke waŋ nad siŋa nira,” yiriŋ. \p \v 12 Irde biŋ bak wor po yeke Yon al beleŋ Mak ineŋ hinhan gote miliŋ Mariayen yare kuriŋ. Yare gorbe al budam gabu irde Pita goyen faraŋ uri yeŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hinhan. \v 13 Be, Pita go kuŋbe yame mayyiŋ. Irkeb meteŋ bere kura deŋem Roda beleŋ yame hol ire yeŋ kuriŋ. \v 14 Gega Pita beleŋ yame mayde mere tiyyiŋ goyen nurde amaŋ wor po heŋbe yame hol irde miŋmoŋ, kup yeŋ mulgaŋ heŋbe al gabu irde Al Kuruŋ mere irde hinhan mar goyen, “Melya, Pita waŋ yamere hi!” yinyiŋ. \v 15 Irkeb mel goreb, “Kukuwa haha?” inamiŋ. Gega, “Moŋ, fudinde wor po Pita be,” yeŋ parsay po hiriŋ. Irkeb, “Moŋ, yende miyoŋ wet?” inamiŋ. \p \v 16 Gega Pita go yame mayde ma nurtiŋeŋ po tiyyiŋ. Irkeb yame hol irdeb Pita keneŋbe tulfut yamiŋ. \v 17 Irkeb haniŋ po tuŋaŋ teŋ, “Mere ma,” yineŋbe Al Kuruŋ beleŋ teŋ siŋa iryiŋ goyen momoŋ yiryiŋ. Irdeb, “Yemsya dininiŋ Yesu gama irde hitiŋ mar hoyaŋ wor ne hitte mata forok yihi gake bebak yirnayiŋ,” yineŋbe tiyuŋ hoyaŋde kuriŋ. Be, Yems gobe Yesu kuliŋ irde Yerusalem niŋ sios gote doyaŋ al hinhin. \p \v 18 Be, fuleŋa mar Pita doyaŋ irde hinhan mar gobe wampot huwardeb bana goŋ yeŋ ge naŋkeneŋ tukamiŋ. Gega bepyaŋ miŋmoŋ, hubu wor po. Niŋgeb gwaha kura tiya yeŋ ma nurde ŋakŋak teŋ kandukŋeŋ nuramiŋ. \v 19 Be, Herot beleŋ mere momoŋ go nurdeb fuleŋa marmiŋ yinke Pita keramiŋ ya bana kuruŋ goyen naŋkeneŋ tukamiŋ. Gega go ma po kenkeb Herot beleŋ Pita doyaŋ iramiŋ mar goyen, “Wawuŋbe daha tahaŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yirdeb biŋ ar yeke Pita doyaŋ iramiŋ mar goyen gasa yirke kamamiŋ. \s1 Herot kamyiŋ \p Be, go kamereb Herot go Yudia naŋare matbe Sisaria taunde kurkuŋ gor muŋ kura hinhin. \v 20 Be, goyenterbe Tairya Saidonya taunde niŋ mar beleŋ Herot daha wet kura iramiŋ. Irkeb Herot gobe biŋ ar yeke igiŋ ma nurde yuneŋ hinhin. Be, taunde gor niŋ marbe Herot beleŋ doyaŋ irde hinhin naŋare mat biŋge yade hinhan geb, Herot biŋ ar yeŋ hinhin goke kandukŋeŋ nuramiŋ. Niŋgeb Herotya awalik heŋ heŋ beleŋ niŋ naŋkeneŋbe taunde gor niŋ mar kura beleŋ Herotyen meteŋ doyaŋ al kura Blastus hitte kwamiŋ. Kuŋbe mel goya Herotya kanduk miŋyaŋ hinhan goyen sope irde awalik hiniŋ yeŋ Blastus inke igiŋ nuryiŋ. Irdeb yeŋ beleŋ kuŋ Herot inke yeŋ wor igiŋ nuryiŋ. \p \v 21 Be, Herot beleŋ Tairya Saidonya taunde niŋ mar mere yire yeŋ nalu kiryiŋde goyenter hekeb doyaŋ mar karkuwaŋde umŋa teŋbe gote keperd keperd gasuŋde keperde alya bereya mere yiryiŋ. \v 22 Irkeb taunde gor niŋ mar beleŋ turuŋ irde hekhok teŋ epte ma teŋbe, “Gab al beleŋ ma mere tiya! Al Kuruŋ beleŋ mere tiya!” yeŋ kiŋkaboŋ tiyamiŋ. \v 23 Be, Herot gob alya bereya beleŋ gwaha inke amaŋ heŋbe Al Kuruŋ ma kasor iryiŋ. Irkeb goke teŋbe goya goyen po Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ waŋ mayke katyiŋ. Irkeb goyare po kundu beleŋ diliŋ gergeŋ hikeya nen naforok irke kamyiŋ. \p \v 24 Be, Herot beleŋ sios buluŋ irde hinhin gega, Al Kuruŋyen merebe kuruŋ heŋ tukuriŋ. \p \v 25 Be, Banabasya Solya Yerusalem kwaryum goyen meteŋmiŋ pasi irdeb Antiok mulgaŋ haryum. Mulgaŋ heŋ heŋyabe Yon, Mak ineŋ haŋyen goya tumŋaŋ Antiok kwamiŋ. \c 13 \s1 Holi Spirit beleŋ Banabasya Solya basiŋa yiryiŋ \p \v 1 Be, Antiok taunde gor niŋ Yesuyen alya bereya sios bana goŋbe Al Kuruŋyen mere basaŋ maryabe saba mar kura hinhan. Go mar gote deŋembe Banabas, Saimon al beleŋ Niger ineŋ hinhan, irde Sairini taunde niŋ al Lusiusya, Manainyabe Solya. Manain gobe Galili naŋa gote doyaŋ al kuruŋ Herotya tumŋaŋde paka yirke karkuwaŋ haryum. \v 2 Be, kurarebe go mar goyen biŋge kutŋa irde Doyaŋ Al Kuruŋ doloŋ irde hike Holi Spirit beleŋbe, “Banabasya Solyabe meteŋne teŋ hiriryeŋ yeŋ basiŋa yirmiriŋ. Niŋgeb yapat yirkeb yeŋbe hoyaŋ muŋ po meteŋ tiyiryeŋ,” yinyiŋ. \p \v 3 Irkeb mel go kutŋare heŋ Al Kuruŋ mere irde hinhan goyen kamereb irem go hende haniŋ yerde Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdeb yubul tike Antiok taun go tubul teŋ kwaryum. \s1 Banabasya Polyabe Saiprus motmotde kwaryum \p \v 4 Be, irem go Holi Spirit beleŋ bul yirke Selusia taunde kurkaryum. Irdeb gor mat hakwa teŋbe Saiprus motmotde kwaryum. \v 5 Kuŋ Saiprus motmotde forok yeŋbe Salamis taunde kwaryum. Gorbe Yuda marte gabu yayaŋ kuŋbe Al Kuruŋyen mere tagalde hinaryum. Irkeb Yon, Mak ineŋ haŋyen gobe irem go faraŋ yurde hinhin. \p \v 6 Go kamereb Salamis taunde matbe Saiprus motmot muruŋ kurhan Pafos taunde kuŋ forok yaryum. Gorbe Yuda mar al kura kalga mataya soya mataya teŋ hitiŋ al goyenbe Al Kuruŋyen mere basaŋ heŋ tagalde hime yeŋ al usi yirde hinhin. Deŋembe Ba-Yesu. \v 7 Al gobe gor niŋ gabman doyaŋ al Sergius Paulus goyen meteŋ faraŋ urde hinhin. Sergius Paulus gobe dufaymiŋ wuk yitiŋ niŋgeb, Al Kuruŋyen mere nure yeŋbe Banabasya Solya niŋ keya hiriŋ. \v 8 Gega Ba-Yesu, Grik mere mat Elimas ineŋ haŋyen gore irem goke igiŋ ma nurde asogo yirdeb Sergius Paulus goyen daha Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iryeŋkek yeŋbe petpet irde hinhin. \v 9 Irkeb Holi Spirit beleŋ Sol, Pol ineŋ haŋyen goyen hard unke Elimas kimiŋ mat, \v 10 “Gebe mata igiŋ kuruŋ gayen asogo irde al mata igiŋ gama irniŋ tike usi yirde pet pet yirde ha. Irde Doyaŋ Al Kuruŋyen mata fudinde goyen buluŋ irde ha goyen tubul ma teŋ ha. Niŋgeb gebe Satanyen mata po teŋ ha. \v 11 Goke teŋbe haŋka gabe Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋge gote damum guneŋ tiya. Niŋgeb delge titmiŋ hiyyeŋ. Irkeb sobamde yara po det kura epte ma yenayiŋ,” inyiŋ. Irkeb goya goyen po gagap yara kidomak kura gore waŋ diliŋ pet tiyyiŋ. Irkeb diliŋ titmiŋ hekeb ganuŋ beleŋ hanner nade beleŋ nikala niryeŋ yeŋ sapsap tiyyiŋ. \v 12 Irkeb Sergius Paulus gobe mata forok yiriŋ goyen kinyiŋ. Irde Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ saba tagalde hinaryum go nurdeb dinoŋ kok yiriŋ. Irdeb Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iryiŋ. \s1 Banabasya Polya Pisidia naŋare niŋ taun kura Antiok kwaryum \p \v 13 Be, Polya diŋuŋ waraŋya go Pafos taunde mat hakwa teŋbe Saiprus motmot go tubul teŋ Pamfilia naŋa bana niŋ taun Perga kwamiŋ. Gega Yon, Mak ineŋ haŋyen gobe gor mat irem go yubul teŋ Yerusalem mulgaŋ heŋ kuriŋ. \v 14 Be, Polya Banabasya gobe Perga taunde matbe taun kura Pisidia naŋa bana goŋ niŋ taun Antiok ineŋ haŋyende gor kwaryum. Irdeb Yuda marte usaŋ nalu Sabat goyenter gabu yamiŋde gor hurkuŋ keperaryum. \v 15 Be, Yuda marte tikulaya Al Kuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ asaŋde katiŋ goyen kura kapyaŋ heŋbe gabu iramiŋ gote doyaŋ mar beleŋ irem goyen yeneŋbe, “Irem, derbe alya bereya gar niŋ tareŋ hinayiŋ yeŋ faraŋ yurtek saba kura hi kenem igiŋ saba yiriryeŋ?” yeŋbe al kura hulyaŋ irke kuŋ momoŋ yiryiŋ. \p \v 16 Irkeb Pol beleŋ huwarde merene nurnaŋ yeŋbe haniŋ po tuŋaŋ tiyyiŋ. Irdeb gaha yinyiŋ: “Deŋ Yuda marya Yuda mar moŋ gega, Al Kuruŋ doloŋ irde haŋ mar, ga nurnaŋ ko. \v 17 Yuda marte Al Kuruŋ beleŋbe asininiŋ yago goyen basiŋa yirdeb yende alya bereya yiryiŋ. Irdeb bikkeŋ naŋam tubul teŋ kuŋ Isip marte naŋare hikeb yiŋgeŋ faraŋ yurde saŋiŋ yirkeb almelmiŋ kuruŋ forok yiriŋ. Kamebe naŋamde yumulgaŋ tiye yeŋbe Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋde tareŋde po yirkeb Isip tubul tiyamiŋ. \v 18 Beleŋ kuŋ heŋya al ma hitek naŋa bana dama 40 gayen mata buluŋ buluŋ kuruŋ teŋ hikeb Al Kuruŋbe biŋ misiŋ buluŋ wor po kateŋ hinhin gega, mel go yubul ma teŋ hinhin. \v 19 Irdeb Israel mar go Kenan naŋa bana hurkukeb Al Kuruŋ beleŋ megeŋ goyenter hinhan mar almelmiŋ 7 gayen gasa yirde buluŋ buluŋ yiryiŋ. Irdeb megeŋmiŋbe hugiŋeŋ ge yende alya bereya niŋ tubul teŋ yunyiŋ. \v 20 Be, hakwaniniŋ yago Isip kwamiŋde mat kuŋ kuŋ mulgaŋ heŋ Kenan megeŋde sopte wayamiŋ gobe dama 450 bana gayen mata kuruŋ goyen forok yamiŋ. \p “Be, Yuda mar go kuŋ megeŋ yade keperke yeneŋbe Al Kuruŋ beleŋ alya bereya doyaŋ yirde hinayiŋ yeŋ doyaŋ mar yade forok yiryiŋ. Kuŋ kuŋbe Al Kuruŋyen mere basaŋ al Samuel forok yeŋ doyaŋ yirde hinhin. \v 21 Irkeb goyabe Israel mar beleŋ doyaŋ al kuruŋ hoyaŋ niŋ gusuŋaŋ iramiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ Benyaminyen miŋde niŋ al kura deŋem Kis gote urmiŋ Sol yunke yeŋ beleŋ Israel marte doyaŋ al kuruŋ heŋ dama 40 gayen doyaŋ yirde hinhin. \v 22 Be, Al Kuruŋ beleŋ Sol go buluŋ tike takira teŋbe Dewit teŋ gasuŋ wol kiryiŋ. Yeŋ gebe Al Kuruŋ beleŋ gaha yiriŋ: ‘Yesi urmiŋ Dewitbe bubulkuŋne wor po. Amaŋeŋ nurde uneŋ hime. Dufayne kuruŋ kerde hime gayen yeŋ beleŋ gab gama irde pasi iryeŋ,’ yiriŋ. \v 23 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ biŋa teŋ mere tiyyiŋ goyen po gama irdeb gogo Dewityen miŋde mat alya bereya Al Kuruŋ hitte Yumulgaŋ teŋ teŋ Al Yesu Israel mar hitte teŋ kerke wayyiŋ. \v 24 Yesu go forok yeŋ meteŋmiŋ ma miŋ uryiŋyabe Yon Baptais beleŋ wa meheŋ heŋ alya bereya mata buluŋmiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ heŋ baptais tenayiŋ yeŋ Israel mar tumŋaŋ saba yirde hinhin. \v 25 Yon go meteŋmiŋ kuŋ pasi irtek binde heŋ hikeb gaha yiriŋ: ‘Nebe ganuŋ yeŋ nurde nuneŋ haŋ? Dumulgaŋ teŋ teŋ Al wake kentek yeŋ doyaŋ irde haŋyen al gobe ne gago moŋ. Yeŋbe ne kamere wayyeŋ. Ne al gahade muŋ gare epte ma kahaŋ basaŋmiŋde niŋ kaŋ yugu tiyeŋ,’ yiriŋ. \p \v 26 “Niŋgeb, kadne yago, Abrahamyen miŋde niŋ marya deŋ miŋtiŋ hoyaŋ Al Kuruŋ kafura irde yende mere po nurde haŋ mar, ga nurnaŋ ko. Dumulgaŋ teŋ teŋ mere gobe neŋ tumŋaŋ gake teŋ kerke wayyiŋ. \v 27 Gega Yerusalem marya doyaŋ marmiŋya beleŋ Yesu goyen keneŋ bebak ma tiyamiŋ. Mel gobe Sabatmiŋ Sabatmiŋbe Al Kuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ mere asaŋde katiŋ goyen kapyaŋ heŋ hinhan gega, mere gote miŋ bebak ma teŋ hinhan. Irdeb Yesube buluŋ usi teŋ mayteke kami yeŋ mere mayamiŋ. Mata tiyamiŋ gobe Al Kuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ kame mata gwahade forok yiyyeŋ yitiŋ goyen po forok yiriŋ gogo. \v 28 Yesube titmiŋeŋ wor po, miŋ miŋmoŋ mayniŋ yeŋ Pailat gusuŋaŋ iramiŋ. \v 29 Be, he hende mayke kamkeb faraŋ teŋbe tukuŋ mete tiyamiŋ. Be, mata tiyamiŋ kuruŋ gobe Yesu niŋ teŋ Al Kuruŋyen mere asaŋde katiŋ goyen gwahade po forok yiriŋ. \v 30 Goyenpoga bida ma hiriŋ. Al Kuruŋ beleŋ isaŋ heke huwaryiŋ. \v 31 Go kamereb yeŋya Galili naŋa bana mat Yerusalem kuŋ mulgaŋ heŋ hinhan mar goyen hitte wawuŋ budamde forok yeke kenamiŋ. Niŋgeb gayenterbe mel goreb Yesu niŋ Yuda mar saba yirde haŋ. \v 32 Niŋgeb deyya beleŋ mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen momoŋ dirde har gago. Be, bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ asininiŋ yagot diliŋde biŋa tiyyiŋ. \v 33 Irdeb gote igineŋbe neŋ dirŋeŋ weŋ hitte forok ire yeŋ Yesu kamtiŋde mat isaŋ hiriŋ. Yesu goke Al Kuruŋ beleŋ mere tiyyiŋbe Tikiŋ Asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 ‘Nebe nanake. Niŋgeb urne ge niŋ amaŋeŋ nurd guneŋ hime,’ yitiŋ. \rq Tikiŋ 2:7\rq* \m \v 34 Be, Al Kuruŋ beleŋ Yesube bida ma hiyyeŋ yeŋ isaŋ heke huwaryiŋ gobe Al Kuruŋyen mere basaŋ al Aisaia beleŋ asaŋde gahade kayyiŋ: \q1 ‘Ne beleŋ Dewit hitte biŋa timiriŋ goyen fudinde wor po gama irde guram girde tareŋ gireŋ. \q1 Guram gireŋ gabe megen niŋ al kura beleŋ epte ma gwaha girtek,’ yitiŋ hi. \rq Aisaia 55:3\rq* \q1 \v 35 Irde Tikiŋ Asaŋdebe Dewit beleŋ Yesu bida ma hetek goke, \q1 ‘Meteŋ alge gigeŋ tapat irde basiŋa irtiŋ gobe epte ma bida hiyyeŋ,’ yiriŋ. \rq Tikiŋ 16:10\rq* \p \v 36 Al Kuruŋ gwahade mere iryiŋ al Dewit gobe Al Kuruŋyen dufay kuruŋ goyen pasi irdeb kamyiŋ. Irkeb tukuŋ asem yagot dumuŋde kerkeb bida hiriŋ. \v 37 Gega Al Kuruŋ beleŋ isaŋ hiriŋ yeŋ hite al Yesu gobe bida ma hiriŋ. Hubu wor po. \v 38 Niŋgeb al kura yeŋ ge dufaymiŋ saŋiŋ iryeŋbe Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋmiŋ halde unyeŋ. Gote sabamiŋbe gago tagalde har. \v 39 Niŋgeb, kadne yago, deŋbe Mose beleŋ tikula kayyiŋ goyen gama irteke gab Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋ miŋmoŋ al huwak dinyeŋ yeŋ nurde haŋ? Moŋ, epte moŋ! Goyenpoga al kura Yesu niŋ po dufaymiŋ tareŋ iryeŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋ miŋmoŋ, al huwak yeŋ kinyeŋ. \v 40-41 Be, Al Kuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ asaŋde gahade katiŋ hi: \q1 ‘Deŋ sukal teŋ haŋyen mar, nurde ga hinaŋ ko. \q2 Deŋ gayenter niŋ mar hitte det kura forok ireŋ. \q1 Irde mata gob al beleŋ keneŋ momoŋ dirnayiŋ gega, usi yeŋ nurnayiŋ. \q1 Niŋgeb deŋbe kame gab keneŋ diltiŋ fot yemaŋbe kamnayiŋ,’ yeŋ kayamiŋ. \rq Habakuk 1:5\rq* \m Niŋgeb mere gate igineŋ deŋ ultiŋde forok yenak geb, keŋkela heŋ hinayiŋ,” yinyiŋ. \p \v 42 Be, Polya Banabasya Yuda marte gabu ya goyen tubul teŋ kat siŋare kureŋ tikeb gor niŋ mar beleŋ, “Sabat nalu kura imoyenterbe waŋ saba dirhar gayen tebaŋ saba dirke nurtek,” yinamiŋ. \v 43 Irde gabure gor mat siŋare kuŋbe Yuda marya al miŋ hoyaŋde niŋ Yuda mar moŋ gega, Yuda marte mata gama irde haŋyen mar goreb Polya Banabasya gama yirde kwamiŋ. Irkeb irem goreb mel go mere yirde tareŋ yirye yeŋbe, “Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ nurde duneŋ faraŋ durde hi geb, hugiŋeŋ yeŋ ge po nurde gama irde hinayiŋ,” yinaryum. \p \v 44 Be, kuŋ sopte Sabat nalu hekeb taun bana gor niŋ mar gobe Al Kuruŋyen mere nurniŋ yeŋ al budam wor po waŋ Yuda marte gabu yare gor gabu iramiŋ. \v 45 Irkeb Yuda mar Pol niŋ igiŋ ma nuramiŋ gore al budam gabu iramiŋ goyen yeneŋbe daniŋ neŋbe gwahade moŋ yeŋ biŋ ar yamiŋ. Irdeb Pol beleŋ mere teŋ hinhin gobe usi teŋ hi yeŋ sukal iramiŋ. \v 46 Gega Polya Banabasya gobe kafura ma heŋbe, “Al Kuruŋyen merebe deŋ Yuda mar wa nurnayiŋ yeŋ gogo momoŋ diraruŋ. Gega harhoktiŋ uneŋbe epte ma Al Kuruŋya hugiŋeŋ hitek yahaŋ geb, gayenterbe epte ma deŋ momoŋ diryeŋ. Gwaha titŋeŋbe al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ po gab kuŋ momoŋ yirde hireŋ tahar geb. \v 47 Al Kuruŋyen mere tukuŋ Yuda mar moŋ hitte kuŋ tagaliryeŋ dineŋ Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ meremiŋ asaŋde hi goyen dunyiŋ. Merembe gahade: \q1 ‘Gebe hulsi yara heŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ hike kwa kuruŋ gayen ne beleŋ yumulgaŋ tiyeŋ mere goyen momoŋ yirde tukayiŋ. \q1 Irkeb biŋ bak yekeb ne beleŋ yumulgaŋ tiyeŋ,’ yitiŋ hi,” yaryum. \rq Aisaia 49:6\rq* \p \v 48 Be, al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ beleŋ irem go mere tiyaryum goyen nurdeb amaŋ heŋbe Al Kuruŋyen mere palap iramiŋ. Irdeb alya bereya Al Kuruŋ beleŋ yiŋgeŋya hugiŋeŋ hitek yeŋ basiŋa yirtiŋ marbe tumŋaŋ Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ. \p \v 49 Be, Al Kuruŋyen merebe naŋa bana kuruŋ go tagal tukuke nurtiŋ ala tiyamiŋ. \v 50 Gega Yuda mar beleŋ taunde gor niŋ doyaŋ marya bere samuŋ miŋyaŋ Yuda marte tikula gama irde hinhan goyen biŋ yakamamiŋ. Irkeb mel goreb taunde gor niŋ mar kura yinkeb Polya Banabasya gasa yirniŋ yeŋ buluŋ buluŋ yirdeb, “Taun gayenter ga heŋ ma!” yineŋ yakira tiyamiŋ. \v 51 Irkeb gor niŋ mar goyen mata buluŋ tihit yeŋ biŋ bak yenaŋ yeŋbe yende matare kahaŋde tupi busaŋ heŋbe Antiok taun go tubul teŋbe Aikoniam taunde kwaryum. \v 52 Be, Antiok niŋ mar Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ gobe Holi Spirit beleŋ ketal yurke amaŋ heŋ hinhan. \c 14 \s1 Polya Banabasya Aikoniam taunde kwaryum \p \v 1 Be, Polya Banabasya gobe teŋ hinaryum gwahade po Aikoniam taunde gor manaŋ Yuda marte gabu yare kuŋ saba keŋkela po tagalke Yuda marya al miŋ hoyaŋya goyen budam wor po Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ. \v 2 Gega Yuda mar kura mere go igiŋ ma nuramiŋ mar goreb al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ biŋ yakamkeb Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ mar goyen asogo yiramiŋ. \v 3 Niŋgeb asogo yirde hinhan goyen fole yirtek yeŋbe Polya Banabasya go nalu budam po gor heŋbe kafura ma heŋya Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ alya bereya buniŋeŋ nurde faraŋ yurde yawarde hinhin goke tagalde hinaryum. Irkeb gor niŋ mar gore fudinde yenaŋ yeŋbe irem gobe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ tareŋ yirke mata tiŋeŋ kurayen kurayen forok yirde hinaryum. \v 4 Irkeb taun goyenter niŋ mar kurabe irem goke hamiŋ. Munaŋ kurabe Yuda mar niŋ hamiŋ. \v 5 Irkeb Yuda marya al miŋ hoyaŋya goyen doyaŋ marmiŋya gabu irde irem go hora po gasa yirteke kamiryeŋ yeŋ mere sege iramiŋ. \s1 Polya Banabasya Listra taunde kwaryum \p \v 6 Gega irem gobe mere go nurdeb busaharde Likonia naŋare niŋ taun irawa kura Listraya Derbiya gor kwaryum. Irdeb naŋa bana go niŋ taun biŋyaŋ wor kwaryum. \v 7 Kuŋ goŋbe mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen tagalde tukuŋ hinaryum. \p \v 8 Be, Listrabe al kura kahaŋ simsimam goyen gor hinhin. Yeŋbe kawaŋ hiriŋde mat po muŋ kura ma huwarde kuŋ hitiŋ. \v 9 Al goyen keperdeb Pol mere teŋ hinhin goyen keŋkela palŋa irde hinhin. Irde al gore Polyen mere go fudinde yeŋ nurde biŋ hek irke keneŋbe Al Kuruŋ beleŋ amaŋeŋ nurde sope iryeŋ yeŋ nurdeb Pol beleŋ diliŋ bilmiŋde po keŋkela irdeb, \v 10 “Huwara!” inyiŋ. Irkeb bemel po huwarde kuŋ waŋ tiyyiŋ. \v 11 Be, al buda kuruŋ gore Pol mata tiyyiŋ go keneŋbe yende mere mat po, “Baraŋ marniniŋ al fakŋuŋde heŋ katahar!” yeŋ weŋwoŋ tiyamiŋ. \v 12 Irdeb Banabasbe Sus inamiŋ. Munaŋ Polbe tonaŋ al heŋ mere teŋ hinhin goke teŋbe Hermes inamiŋ. \p \v 13 Be, Sus doloŋ ird ird yabe taun siŋare hinhin geb, Sus doloŋ ird ird mata doyaŋ alya taun goyenter niŋ marya beleŋ Banabas goyen Sus usi teŋbe bulmakaw al diriŋ yade umŋa gitik teŋ yukuŋ kumga teŋ irem go doloŋ yirniŋ yeŋ taun yame kuruŋde gor yawayamiŋ. \v 14 Irkeb Yesuyen mere basaŋ mar Banabasya Polya gobe gwaha tiniŋ tahaŋ yeke nurdeb daniŋ goya gwaha tiniŋ tahaŋ yeŋ buniŋeŋ wor po nurdeb uliŋhormiŋ erek yirde kup yeŋ kuŋ al buda goyen kahal bana heŋbe, \v 15 “Daniŋ gwaha teŋ haŋ? Deyyabe al deŋ yara po geb! Deyyabe Al Kuruŋ gwahader hitiŋ naŋkiŋ, megeŋ, makaŋya det kuruŋ gayen yiryiŋ al gote mere igiŋ gayen momoŋ dirye yeŋ wayaruŋ. Irkeb mata kukuwamŋeŋ miŋ miŋmoŋ teŋ haŋ gahade gayenbe yubul teŋ Al Kuruŋ hitte mulgaŋ henayiŋ. \v 16 Bikkeŋbe Al Kuruŋ beleŋ megen niŋ al tumŋaŋ gayen go ma nurde uneŋ hikeb okohom po yubul tike dufaymiŋde po kuŋ hinhan. \v 17 Gega Al Kuruŋbe buniŋeŋ miŋyaŋ geb, hugiŋeŋ po ma yubul tiyyiŋ. ‘Gwaha yirmeke Al Kuruŋbe fudinde hi yeŋ biŋ bak yenayiŋ,’ yeŋbe det igiŋ igiŋ yuneŋ hiyen. Naŋkiŋde mat kigariŋ yuneŋ hiyen. Irde biŋgebe nalumiŋde yuneŋ hiyen. Irde biŋge budam yuneŋbe biŋde wor amaŋ po makiŋ yirde hiyen. Irde deŋ manaŋ gwahade po dirde hiyen gega, Al Kuruŋ niŋ ma nurde haŋ,” yineŋ kwep kwep tiyaryum. \v 18 Be, irem gore gwaha yaryum gega, al buda gobe bebak ma teŋ dapŋa gasa yirde irem go galak yirde doloŋ yirniŋ yeŋ kimŋeŋ po hamiŋ. \p \v 19 Be, Yuda mar kura Pisidia naŋare niŋ taun kura Antiokya Aikoniamya mat Listra taunde waŋbe al buda kuruŋ gor niŋ goyen wor biŋ yakamamiŋ. Irkeb Pol goyen hora po mayamiŋ. Irde kama yeŋbe tuluŋ teŋ taun siŋare tukuŋ tubul tiyamiŋ. \v 20 Gega kamere Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan mar beleŋ waŋ gabu irde kalyaŋ kerde hikeb gereŋ heŋ huwarde sopte taun bana goŋ hurkuriŋ. Be, fay urkeb yeŋya Banabasya Derbi taunde kwaryum. \s1 Polya Banabasya Siria naŋare niŋ taun kura Antiok mulgaŋ haryum \p \v 21 Be, Polya Banabasya gobe Derbi taunde kuŋbe Yesu niŋ mere igiŋ goyen tagalke alya bereya karim ma Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ. Be, go kamereb irem go mulgaŋ heŋ Listra taunde kwaryum. Gor matbe Aikoniam taunde kwaryum. Irdeb Aikoniam matbe Pisidia naŋare niŋ taun Antiok taunde kwaryum. \v 22 Taunyaŋ goyen kuŋ heŋyabe alya bereya Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar goyen, “Kame Al Kuruŋ hitte kuniŋ yeŋbe okohom ma kutek. Kanduk kurayen kurayen yeneŋ gab kutek. Niŋgeb tareŋ po heŋ Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ dufaytiŋ saŋiŋ iraŋ goyen tubul ma tinayiŋ,” yineŋ saba yirdya yirdya kuŋ hinaryum. \v 23 Kuŋ heŋyabe taun kurar niŋ kurar niŋ al kura Yesuyen alya bereya sios gote doyaŋ mar yirde kuŋ hinaryum. Irde biŋge kutŋa irde Al Kuruŋ mere irde heŋyabe doyaŋ mar Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ hek irde hinhan mar goyen Al Kuruŋ beleŋ doyaŋ yirde hiyeŋ yeŋ Al Kuruŋ haniŋde yerde hinaryum. \p \v 24 Be, irem go Pisidia naŋa bana goŋ meteŋ teŋ kuŋ kuŋbe Pamfilia naŋare forok yaryum. \v 25 Irdeb kuŋ Perga taunde Al Kuruŋyen mere tagalde Atalia taunde kurkaryum. \v 26 Irde Atalia taunde matbe hakwa teŋ mulgaŋ heŋ Siria naŋare niŋ taun Antiok kwaryum. Taun goyenterbe haŋkapya Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan mar beleŋ meteŋ goyen tiyiryeŋ yineŋ Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ yirde faraŋ yurde hiyeŋ yeŋ Al Kuruŋ haniŋde yeramiŋ. Niŋgeb meteŋ go pasi irdeb mulgaŋ heŋ gor po kwaryum. \p \v 27 Be, irem go mulgaŋ heŋ kuŋ Antiok forok yeŋbe gor niŋ sios tumŋaŋ gabu yirdeb meteŋ teŋ kuŋ hinaryum goyen momoŋ yiraryum. Al Kuruŋ beleŋ tareŋ yirde faraŋ yurke daha mat al miŋ hoyaŋ yad yad miŋ uraryum goyen goke keŋkela momoŋ yiraryum. \v 28 Irdeb Antiok gorbe nalu ulyaŋde po Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde hinhan marya hinaryum. \c 15 \s1 Polya Banabasya Yerusalem kwaryum \p \v 1 Be, Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan mar kura Yudia naŋare mat Siria naŋare niŋ taun Antiok kwamiŋ. Gor kuŋbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar gor niŋ goyen, “Al kura Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ gega, Yuda marte tikula Mose beleŋ kayyiŋ goyen ma gama irde guba ma yenayiŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ epte ma yumulgaŋ tiyyeŋ,” yeŋ saba yirde hinhan. \v 2 Irkeb Polya Banabasya beleŋ sabamiŋ goyen igiŋ ma nurdeb mere go sopte huwa irye yeŋ mel goya kadom mohoŋde tiyamiŋ. Gwaha tike yeneŋbe Antiok niŋ Yesuyen alya bereya beleŋ, “Yerusalem kuŋ aposel budaya gor niŋ sios gote doyaŋ maryat mohoŋde wor po mere gate miŋ keŋkela nurde ga wayyi,” yeŋ hulyaŋ yiramiŋ. Irkeb Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar kuraya kwamiŋ. \p \v 3 Beleŋmiŋbe Fonisia naŋaya Samaria naŋayaŋ kuŋbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ goyaŋ niŋ mar goyen al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋbe daha mat Al Kuruŋ hitte biŋ mulgaŋ hamiŋ goyen momoŋ yiramiŋ. Irkeb mere go nurdeb amaŋ wor po hamiŋ. \v 4 Be, kuŋ Yerusalem forok yamiŋ. Irkeb gor niŋ siosya gote doyaŋ maryabe aposel budaya beleŋ amaŋeŋ nurde yuneŋ gargar yiramiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ mel go faraŋ yurde saŋiŋ yirke meteŋ teŋ hinhan kuruŋ goyen tumŋaŋde po momoŋ yiramiŋ. \v 5 Irkeb Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan goyen kurabe Farisi mar niŋgeb, mel gore nurde huwardeb, “Al kura Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋde niŋ gore Al Kuruŋ gama irniŋ yeŋbe nende tikula gama irde guba yenayiŋ,” yamiŋ. \p \v 6 Irkeb aposel budaya sios gote doyaŋ marya gore, “Mere gabe kandukŋeŋ nurhet niŋ, sope irniŋ,” yeŋ gabu iramiŋ. \v 7 Irdeb mere sege irke kuŋ kuŋ sobamde po hekeb Pita beleŋ huwarde gaha yinyiŋ: “Kadne yago, nende al moŋ al miŋ hoyaŋ goyen mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen nurde yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ irnayiŋ yeŋ bikkeŋ Al Kuruŋ beleŋ ne Yuda mar al gayen basiŋa nirde hulyaŋ nirke kuŋ Yesu niŋ momoŋ yirmiriŋ gobe nurde haŋ gogo. \v 8 Al Kuruŋ, alya bereyat dufay keŋkela wor po nurd yuneŋ hi Al gore neŋ Yuda mar wa Holi Spirit dunyiŋ gwahade goyen po al miŋ hoyaŋ wor yunyiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ Yuda mar moŋ wor igiŋ nurde yuneŋ hi goyen bebak titiriŋ. \v 9 Al Kuruŋbe gwahade goyen po neŋya yeŋya tuŋande deneŋ hi. Niŋgeb nende al ma yende al kura Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iryeŋbe Al Kuruŋ beleŋ igiŋ ala po mata buluŋmiŋ halde pasi iryeŋ. \v 10 Neŋ Yuda marte tikula gobe neŋya asininiŋ yagoya beleŋ gama ird ird niŋ meteŋeŋ wor po nurde hityen. Niŋgeb epte ma elaŋ urtek gayen daniŋbe al miŋ hoyaŋ gega Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ gayen kanduk kuruŋ supahakde ugohol tiniŋ teŋ haŋ? Deŋ gayen Al Kuruŋ tuŋaŋ urniŋ teŋ haŋ? \v 11 Gwaha ma tinayiŋ. Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu beleŋ neŋ dawaryiŋ gwahade goyen po yeŋ wor buniŋeŋ nurde yuneŋbe faraŋ yurde yawaryiŋ geb,” yinyiŋ. \p \v 12 Be, Pita go merem pasi irkeb Banabasya Polya beleŋ wor mere tikeb diŋdeŋ irde palŋa iramiŋ. Irkeb irem go Yuda mar moŋ gote naŋayaŋ kuŋ meteŋ teŋ hikeya Al Kuruŋ beleŋ mata tiŋeŋ kurayen kurayen forok yirde hinhin goyen momoŋ yiraryum. \v 13 Meremiŋ pasi irkeb Yerusalem niŋ sios gote doyaŋ al kura Yems Yesu kuliŋ beleŋ huwardebe gaha yinyiŋ: “Kadne yago, ga nurnaŋ. \v 14 Saimon Pita beleŋ daha mat Al Kuruŋ beleŋ haŋkapya alya bereya kura Yuda mar moŋ goyen yawarde dirŋeŋ weŋ yiryiŋ goyen momoŋ dirke nurhet gogo. \v 15 Pita beleŋ momoŋ dira gobe bikkeŋ Al Kuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ asaŋde mere katiŋ gote miŋ goyen po momoŋ dira. Merebe gahade: \q1 \v 16 ‘Ne Doyaŋ Al Kuruŋ gare yeŋ hime. \q1 Kamebe Dewityen miŋ buluŋ hitiŋ goyen ne beleŋ mulgaŋ heŋ waŋbe sope ireŋ. \q2 Sope irde gabu irmeke tebaŋ tareŋ hiyyeŋ. \q1 \v 17 Gwaha irmekeb al hoyaŋ beleŋ ne niŋ naŋkennayiŋ. \q2 Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ tumŋaŋ neneŋbe biŋ mulgaŋ hekeb nere alya bereya henayiŋ. \q1 \v 18 Al Kuruŋ gwaha tiyeŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ mere kuruŋ goyenbe al beleŋ hakot nurde hinhan geb, \q2 waŋ waŋ gayenter manaŋ nurde hite,’ yitiŋ hi. \rq Amos 9:11-12\rq* \m \v 19 Niŋgeb Yuda mar moŋ Al Kuruŋ hitte biŋ mulgaŋ heŋ haŋ mar goyen iŋgogaha ma yirtek. \v 20-21 Gega Yuda marte tikulabe hakot taunyaŋ taunyaŋ tagalde hinhan. Gayenter wor neŋ Yuda marte gabu yaniniŋyaŋ Sabatmiŋ Sabatmiŋ hugiŋeŋ gwahade po tagalde haŋyen geb, mel go hitte asaŋ po kaŋ yuneŋbe, ‘Uŋgura biŋge kaŋ yuntiŋ goyen go ma nene hinayiŋ, leplep mata ma teŋ hinayiŋ, dapŋa kura biŋiŋde feŋ tike kamtiŋ ma haniŋde yaka tike kamtiŋ gobe go ma nene hinayiŋ, irde dapŋa dari wor go ma nene hinayiŋ,’ yineŋ mata gayen po gab utaŋ yirtek,” yinyiŋ. Irkeb Yerusalem niŋ siosyen doyaŋ mar beleŋ Yuda mar moŋ Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar hitte asaŋ kayamiŋ. \s1 Yerusalem niŋ sios beleŋ Yuda mar moŋ hitte asaŋ kayamiŋ. \p \v 22 Irkeb aposel budaya Yerusalem niŋ Yesuyen alya bereya sios tumŋaŋ goyabe mel gote doyaŋ mar beleŋ, “Nende al kura basiŋa irde hulyaŋ yirke Polya Banabasya irde Antiok kunayiŋ,” yeŋ mere mayamiŋ. Irdeb Yudas deŋem kurabe Basabas goya Sailasya yade yapat yiramiŋ. Al irawa gobe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hitiŋ mar gote doyaŋ mar. \v 23 Irdeb Yerusalem hinhan mar gore asaŋ katiŋ gobe Antiok kutek mar go yunamiŋ. Asaŋdeb gahade kayamiŋ: \pi1 “Neŋbe aposel budaya Yerusalem niŋ sios gote doyaŋ mar gare asaŋ gago kaŋ dunhet. \pi1 Deŋbe Antiok taunya Siria naŋaya Silisia naŋa bana goŋ niŋ al Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ gega, Yesu niŋ dufaytiŋ tareŋ irde haŋ. Niŋgeb neŋbe kadtiŋ yago. \pi1 \v 24 Be, dende mere momoŋ nurtiŋbe al kura gar haŋyen gore gor kuŋbe deŋ goyen mere kukuwam mat dirke kandukŋeŋ wor po nuraŋ. Go mar gobe neŋ beleŋ ma hulyaŋ yirteke kwaŋ. Yiŋgeŋ dufaymiŋde kuŋ mere gogo diraŋ. \v 25 Niŋgeb goke teŋbe neŋ beleŋ neŋya hite mar kura yade kadniniŋ waraŋ wor po Banabasya Polya irde deŋ hitte kunayiŋ yeŋ goke mere maytiŋ. \v 26 Irem gobe Yesu Kristu niŋ meteŋ teŋ hike gasa yirde buluŋ buluŋ yirke soŋ kamde haryen. Gega goke kafura ma heŋ meteŋmiŋ goyen bada ma heŋ haryen. \v 27 Be, nende al yad yerteke kuriryeŋ mar gobe Yudasya Sailasya. Irem gore deŋ hitte kuŋ gabe asaŋ bana gaŋ mere kaŋ hite gayen mohoŋde wor po momoŋ diriryeŋ. \v 28 Nende dufaybe Holi Spirityen dufayya tuŋande geb, neŋ beleŋ Yuda marte tikula goyen teŋbe supahaktiŋde ma ugohol titek. Gobe kanduk kuruŋ wor po. \v 29 Goyenpoga uŋgura biŋge kaŋ yuntiŋ gobe go ma nene hinayiŋ, dapŋa darim ma nene hinayiŋ, dapŋa kura biŋiŋde kaŋ giti irke kamtiŋ ma haniŋde yaka tike kamtiŋ gobe go ma nene hinayiŋ, irde leplep mata ma teŋ hinayiŋ. Mata buluŋ gwahade ma teŋ hinayiŋbe igiŋ po hinayiŋ geb. Mereniniŋbe gago po,” yamiŋ. \p \v 30 Be, mel go asaŋ go tukuŋ Antiok taunde forok yamiŋ. Forok yeŋbe gor niŋ Yesuyen alya bereya gabu yirdeb asaŋ go yunamiŋ. \v 31 Yunkeb asaŋ go kapyaŋ hamiŋ. Irde mere asaŋde hi gore dufaymiŋ saŋiŋ irke amaŋ wor po hamiŋ. \v 32 Irdeb Yudasya Sailasya wor Al Kuruŋyen mere basaŋ mar geb, Antiok niŋ alya bereya Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hitiŋ goyen saŋiŋ heŋ heŋ ge faraŋ yurye yeŋbe nalu ulyaŋde po gor heŋ saba yirde hinaryum. \v 33-34 Be, irem gobe gor heŋ heŋbe Yerusalem kureŋ tikeb Antiok niŋ sios beleŋ gabu irde amaŋ hende yad yerke mulgaŋ heŋ kwaryum.\f + \fr 15:33-34 \ft Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: \fv \ft 34 \+fv*\ft Gega Sailas gobe gor heŋ yeŋ nuryiŋ.\f* \v 35 Gega Polya Banabasyabe Antiok taunde gor heŋ Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ taun goyenter niŋ mar goyen saba yirde hinhan. Irem gobe saba mar kadom budam goya gwaha teŋ hinhan. \s1 Polya Banabasya bur yaryum \p \v 36 Be, Antiok taunde gor heŋ meteŋ teŋ teŋbe nalu kurareb Pol beleŋ Banabas keneŋbe, “Hakot taunyaŋ kuŋ Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ saba yirde hinaryum goyen mulgaŋ heŋ kuŋbe kaddere yago Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hitiŋ mar goyen dahade haŋ goyen kuŋ yenye,” inyiŋ. \p \v 37 Goyareb Banabasbe, “Yon Mak ineŋ haŋyen goyen teŋ kure,” inyiŋ. \v 38 Gega Yonbe Pamfilia naŋare gor irem go yubul teŋ busaharyiŋ, irde meteŋ untiŋ goyen go ma pasi iryiŋ geb, Pol beleŋ yeŋya kuŋ kuŋ goke igiŋ ma nuryiŋ. \v 39 Irkeb gor matbe irem go kadom mohoŋde teŋbe bur yaryum. Irde Banabasbe Mak teŋ hakwa hende Saiprus motmotde kwaryum. \v 40 Munaŋ Polbe Sailas teŋ kweŋ tikeb diŋuŋ Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ Antiok hinhan mar gore, “Igiŋge kuri,” yineŋ Al Kuruŋ beleŋ doyaŋ yirde hiyeŋ yeŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ iramiŋ. Gwaha yirde yubul tikeb kwaryum. \v 41 Be, Polya Sailasya gobe Antiok taun tubul teŋ Siriaya Silisiaya naŋare kuŋbe Pol beleŋ gor niŋ sios goyen tareŋ yirde hinhin. \c 16 \s1 Pol beleŋ Timoti teŋ kuriŋ \p \v 1 Be, gwaha yirdeb kuŋ Derbi taunde forok yaryum. Gor matbe Listra taunde kwaryum. Gorbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hitiŋ al kura deŋembe Timoti hinhin. Miliŋbe Yuda mar bere, irde yeŋ wor Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde hinhin. Gega naniŋbe Grik al. \p \v 2 Be, Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar Listraya Aikoniamya taunde hinhan goreb Timoti al igiŋ ineŋ turuŋ irde hinhan. \v 3 Irkeb Pol beleŋ Timotiyen mere momoŋ goyen igiŋ nurdeb al go teŋ kwe yeŋ nuryiŋ. Gega Timoti naniŋbe Yuda mar al moŋ geb, guba ma yitiŋ goyen gor niŋ Yuda marbe nurde hinhan. Niŋgeb Yuda mar goŋ hinhan mar gore Timoti keneŋbe yeŋ ge igiŋ ma nurd unnayiŋ yeŋbe Pol beleŋ guba yeŋ unyiŋ. \v 4 Go kamereb Listra taun tubul teŋ taun hoyaŋyaŋ wor kwamiŋ. Kuŋ heŋyabe bikkeŋ Yerusalem gor aposel budaya siosyen doyaŋ marya gore Yuda mar moŋ gega Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan mar goke mere mayde asaŋ kaŋ Antiok niŋ sios yunamiŋ goyen goke momoŋ yirde kuŋ hinhan. \v 5 Irkeb mere go nurdeb goŋ niŋ sios goyen dufaymiŋ saŋiŋ hamiŋ. Irde al hoyaŋ tiŋeŋ manaŋ Yesu niŋ momoŋ yirke gise haŋka al budam yeŋ ge dufaymiŋ tareŋ irde hinhan. \s1 Pol beleŋ yuwarwarte Masedonia al kura kinyiŋ \p \v 6 Gwaha teŋbe mel karwo, Polya Sailasyabe Timotiya go, “Esia naŋare kuŋ mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen saba yirniŋ,” yamiŋ. Gega beleŋmiŋ goyen Holi Spirit beleŋ pet tike Frigiaya Galesiaya naŋare kwamiŋ. \v 7 Gor matbe Misia naŋaya Bitinia naŋaya gote biptire kwamiŋ. Irdeb Bitinia naŋare kuniŋ yekeb goyen manaŋ Holi Spirit beleŋ pet tiyyiŋ. \v 8 Niŋgeb Misia naŋa bana gor kuŋ kuŋbe Troas taunde forok yamiŋ. \v 9 Kuŋ gor heŋyab wawuŋ kura Pol beleŋ yuwarwarte Masedonia niŋ al kura kenke huwardeb eseŋ mere irdeb, “Masedonia beleŋ gaŋ waŋ faraŋ durayiŋ,” inyiŋ. \v 10 Be, Pol beleŋ go tagalke nurdeb, “Al Kuruŋ beleŋ Masedonia niŋ marbe mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen momoŋ yirnayiŋ yeŋ dikala dira,” yeŋ goyare po gitik teŋ kuniŋ titiriŋ. \s1 Lidia Yesu niŋ biŋ mulgaŋ hiriŋ \p \v 11 Be, hakwa kura Troas taunde mat teŋbe Samotres motmotde po kutiriŋ. Irdeb fay urkeb gor mat sopte hakwa go hende po Neapolis taunde kutiriŋ. \v 12 Gor matbe kahaŋniniŋde kuŋ kuŋ Filipai taunde forok yitiriŋ. Taun gobe Masedonia gote taun kuruŋmiŋ. Roma gabmanyen meteŋ marbe gor heŋ naŋa go doyaŋ irde hinhan. Neŋbe naŋkahal budam yara gor hinhet. \p \v 13 Be, Sabat nalu kurarebe Yuda mar beleŋ gabu irde Al Kuruŋ mere irde hinhan gasuŋ niŋ naŋkinniŋ yeŋ taun gote yame kuruŋde mat kat kuŋbe fete kura gor kutiriŋ. Irde fe siŋakde gorbe bere buda kura gor gabu iramiŋ go yeneŋbe yeŋya keperde mere teŋ hinhet. \v 14 Gorbe Taiataira taunde niŋ bere kura deŋem Lidia wor bana goŋ heŋ mereniniŋ nurde hinhin. Yende meteŋbe amil umŋam bukkeŋya digulakya suluk yirke bukkeŋ yara hitiŋ\f + \fr 16:14 \ft Amil bukkeŋ yara gobe doyaŋ marte amil umŋa yirde haŋyen.\f* goyen yirde hike damu teŋ hinhan. Yeŋbe Al Kuruŋ doloŋ irde hinhin geb, Polyen saba go nurde hikeyabe Al Kuruŋ beleŋ dufaymiŋ fegelkeb saba gote miŋ biŋ bak yiriŋ. \v 15 Niŋgeb yeŋya diriŋmiŋmiŋya saba goyen fudinde yeŋ nurdeb baptais tamiŋ. Go kamereb yamiŋde duke yeŋbe, “Fudinde Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ ira yeŋ nurd nunhaŋ kenem wake yaner kuniŋ,” dinyiŋ. Irde dineŋ tebaŋ po dirkeb bada heŋ kuŋ yeŋya hinhet. \s1 Polya Sailasya koyare yeramiŋ \p \v 16 Be, kurarebe Yuda mar beleŋ Al Kuruŋ mere irde hinhan gasuŋde kutiriŋ. Gor kuŋ heŋya belenbe bere foŋeŋ kura kintiriŋ. Yeŋbe al kurate meteŋ bere, irde damum moŋ meteŋ teŋ yuneŋ hinhin. Yeŋbe uŋgura beleŋ ketal urtiŋ gore dufay unke al hitte kame da mata forok yenayiŋ goyen goke tagalde hiyen. Niŋgeb al beleŋ hora uneŋbe, “Kame ne hitte da mata forok yiyyeŋ?” yeŋ gusuŋaŋ irde haŋyen. Be, yeŋbe doyaŋ irde hinhan mar gwaha mat hora budam yade yuneŋ hiyen. \v 17 Be, bere gore Polya neŋya gama dirdeb, “Mel gabe Al Kuruŋ tonŋeŋ yaŋ wor po Al gote meteŋ mar. Mel gabe daha mat Al Kuruŋ beleŋ alya bereya yumulgaŋ tiyyeŋ goke momoŋ dirde haŋ,” yeŋ kuware mere teŋ hinhin. \p \v 18 Be, bere gore hugiŋeŋ wawuŋ budamde gwaha po dirde hinhin. Irkeb wawuŋ kurare kurab Pol go biŋ ar yeke tigiri teŋbe uŋgura bere go ketal urtiŋ hinhin goyen, “Yesu Kristuyen deŋemde ginhem. Bere ga tubul teŋ kat kwa!” inyiŋ. Irkeb goyare po bere go tubul teŋ kat kuriŋ. \p \v 19 Irkeb bere go doyaŋ irde hinhan mar gore hora teŋ teŋ beleŋmiŋ pet tike keneŋbe biŋ ar yamiŋ. Irkeb Polya Sailasya go yanarde yuluŋ teŋ merere yirniŋ yeŋ taun gote gabu gasuŋ doyaŋ marmiŋ hinhande gor yukamiŋ. \v 20 Bere doyaŋ irde hinhan mar beleŋ Filipai taun gote doyaŋ mar Roma gabman al hitte yukuŋbe, “Al iraw gabe Yuda mar al. Irem garebe neŋ taun gayen bana niŋ al buluŋ dirde har. \v 21 Yeŋbe mata hoyaŋ wor po neŋ Roma mar gahade gare epte ma titek goyen tagalde har,” yeŋ tagal yunamiŋ. \p \v 22 Be, al buda kuruŋ gor gabu iramiŋ go tumŋaŋde asogo yirde gasa yirtek yamiŋ. Irkeb doyaŋ mar beleŋ fuleŋa marmiŋ yinkeb uliŋhormiŋ erek yirde yuguya teŋ yuneŋbe sikkeŋ uliŋde yusulak tiyamiŋ. \v 23 Yusulak teŋ buluŋ wor po yirdeb yad koya bana yeramiŋ. Irdeb koya doyaŋ al goyen, “Keŋkela doyaŋ yira ko. Moŋgo, busahariryeŋ geb,” ineŋ hayhay iramiŋ. \v 24 Gwaha inke nurdeb irem go yukuŋ koya bana goŋ kahalte wor po gwaha mat kura busahartek miŋmoŋ bana yiryiŋ. Irdeb he hakwa al fere yird yird niŋ yukuŋ yirtiŋ hinhande gor kahaŋ gor yerde sen po giti yiryiŋ. \p \v 25 Be, wawuŋ biŋde wor pobe irem gore Al Kuruŋ mere irde kasor irde tikiŋ heŋ hikeb koyare hinhan mar hoyaŋ beleŋ nurde hinhan. \v 26 Irem go gwaha teŋ hikeyabe bemel po niniŋa kuruŋ tikeb koya gote miŋ aŋsok irde tubul tike yame gor niŋ tumŋaŋ siksuk iramiŋ. Irde sen koyare hinhan mar giti yiramiŋ goyen wor yiŋgeŋ suk yeŋ pasi hamiŋ. \v 27 Irkeb koya doyaŋ al gore huwarde kuŋbe yame tumŋaŋ hol yitiŋ yeneŋbe al koyare hinhan marbe busaharhaŋ yeŋ nurdeb fuleŋare niŋ bidilamiŋ teŋ yiŋgeŋ mayeŋ tiyyiŋ. \v 28 Gega Pol beleŋ araŋ po keneŋbe kwep iryiŋ. “Gigeŋ mayde ma! Neŋbe tumŋaŋ po hite geb!” inyiŋ. \p \v 29 Goyarebe kidoma bana mere irde hinhin geb, koya doyaŋ al gore hulsi niŋ hoy yiriŋ. Irkeb hulsi tawaŋ unkeb kup yeŋ hurkuŋ irem go diliŋde kafura hende uliŋ barbar yeŋ kuŋ kuku kayyiŋ. \v 30 Gwaha teŋbe siŋare yade katyiŋ. Irdeb, “Irem, daha timeke gab Al Kuruŋ beleŋ nawaryeŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. \v 31 Irkeb, “Dufayge Yesu Kristu niŋ po saŋiŋ irayiŋ gab Al Kuruŋ beleŋ gumulgaŋ tiyyeŋ. Irde ge niŋ teŋ diriŋmiŋge tumŋaŋ gwaha tinayiŋbe yeŋ wor yumulgaŋ tiyyeŋ,” inaryum. \v 32 Irkeb al gore diriŋmiŋmiŋ hoy yirke wakeb Polya Sailasya beleŋ tumŋaŋde Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ saba yirde momoŋ yiraryum. \v 33 Be, go wawuŋ goyen po koya doyaŋ al gore irem go uliŋde dariya usuya goyen halde yuntek gasuŋde yukuŋ halde yuneŋbe mala tiyyiŋ. Gwaha yirkeb goyare po irem gore mel goyen tumŋaŋ baptais yiraryum. \v 34 Go kamereb irem go yamiŋde yukuŋ biŋge yunke naryum. Be, al goya dirŋmiŋmiŋ yagobe Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ goke amaŋ wor po hamiŋ. \p \v 35 Be, fay urke wampotbe taun gote doyaŋ mar beleŋ, “Koya doyaŋ al go inke al irawa yad fere tiyuŋ goyen yubul tike kuri,” yeŋ fuleŋa marmiŋ hulyaŋ yirke kuŋ inamiŋ. \v 36 Irke koya doyaŋ al gore Pol goyen, “Taun doyaŋ mar beleŋ yubul tike kuri ninhaŋ niŋgeb, igiŋge bitiriŋ kamke kuri,” inyiŋ. \v 37 Gega Pol beleŋ hardeb fuleŋa mar goyen yinyiŋ: “Moŋ, deyyabe Roma mar al gega, kibe duliŋ wor po miŋ miŋmoŋ al diliŋde dusulak dirde koyare deraŋ. Munaŋ haŋkabe balmiŋ kuri dinhaŋ? Moŋ, deyyabe epte ma gwaha tiyeŋ. Yinke waŋ yiŋgeŋ dade siŋare dukunayiŋ,” yinyiŋ. \v 38 Irkeb kuŋ taun doyaŋ mar hitte mulgaŋ heŋbe, “Irem gobe Roma mar al neŋ beleŋ mali gasa yirtek moŋ gega, buluŋ yirtiŋ,” yinkeb kafura hamiŋ. \v 39 Irde waŋ irem go pohogay yirdeb koyare mat yukuŋ siŋa yirdeb, “Dubul teŋ hoyaŋde kuri,” yinamiŋ. \v 40 Gwaha yirkeb kateŋ siŋare heŋbe Lidiayen yare kwaryum. Kuŋ gorbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan mar yeneŋbe saba yirde saŋiŋ heŋ heŋ ge faraŋ yurdeb yubul tiyaryum. \c 17 \s1 Polya diŋuŋ waraŋyabe Tesalonaika taunde kwamiŋ \p \v 1 Be, Polya diŋuŋ waraŋyabe Amfipolis taunya Apolonia taundeya kuŋ gor matbe Tesalonaika taunde forok yamiŋ. Gorbe Yuda marte gabu ya kura hinhin. \v 2-3 Be, Polbe teŋ hinhin gwahade po Tesalonaika taunde gor manaŋ Yuda marte gabu yare kuriŋ. Irdeb Sabat nalu karwo gayen gor kuŋbe al waŋ gabu irde hinhan mar goyen Al Kuruŋyen asaŋde Mesaia kame wayyeŋ yitiŋ al goke momoŋ yirde hinhin. Mesaia gobe uliŋ misiŋ kuruŋ kateŋ kamdebe huwaryeŋ yitiŋ goyen Al Kuruŋyen asaŋde mat miŋ pitik irde momoŋ yirde hinhin. Irdeb, “Ne beleŋ Mesaia niŋ dineŋ hime al gobe Yesu,” yinyiŋ. \v 4 Gwaha yinke nurdeb Yuda mar kurabe Polyen saba go fudinde yeŋ nurde Polya Sailasyat mere gama iramiŋ. Goyenbe mel go po moŋ. Grik mar gega Al Kuruŋ kafura irde hinhan goya taun goyenter niŋ doyaŋ marte berem weŋ manaŋ budam po gwaha tiyamiŋ. \p \v 5 Gega Yuda mar kurabe al budam beleŋ irem gote saba po gama irkeb goke biŋ ar yamiŋ. Irdeb taun bana goŋ al budam gabu irde hinhan gasuŋde gor kuŋ al dufaymiŋ buluŋ goyen gabu yirde fuleŋa tinaŋ yeŋ biŋ yakamamiŋ. Gabu irke al budam wor po hekeb taun biŋde gor kwep kwep teŋ det gwamuŋ teŋya teŋya kwamiŋ. Irdeb irem go yade yukuŋ kawan alya bereya diliŋde yirniŋ yeŋbe yeŋ ge teŋ Yesonyen yare kwamiŋ. \v 6 Gega irem go gor ma yeneŋbe Yesonya diŋuŋ yago Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde hinhan mar kura yade yuluŋ teŋ taun doyaŋ irde hinhan mar hitte yukamiŋ. Irde mel goreb, “Polya diŋuŋ yagoya gayenbe naŋa kuruŋ goyen kuŋ heŋbe kanduk karkuwaŋ forok yirde kuŋ haŋyen gore gar wayaŋ. \v 7 Irkeb Yeson beleŋ yamiŋde yerde hiyen. Yesonyen yare gabu irde haŋ mar gobe Roma gabmanyen doyaŋ al kuruŋ Sisaryen mere ma gama irde haŋ. Irde, ‘Doyaŋ al kuruŋ hoyaŋbe al kura Yesu ineŋ haŋyen go po ga hi,’ yeŋ haŋ,” yeŋ taun doyaŋ mar diliŋde misiŋeŋ yaŋ po tagalamiŋ. \p \v 8 Irkeb taun doyaŋ marya al gor gabu iramiŋ mar gobe biŋ ar yamiŋ. \v 9 Irde Yesonya kadom yagoya goyen, “Mata buluŋtiŋ goke muruŋgem kernaŋ,” yinke gwaha tiyamiŋ. Irkeb, “Kamebe sopte gwaha ma tinayiŋ,” yineŋ yubul tike mulgaŋ heŋ kwamiŋ. \s1 Polya Sailasya Beria kwaryum \p \v 10 Be, gwaha tiyamiŋ goyen wawuŋ hekeb Tesalonaika niŋ mar Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar beleŋ Polya Sailasya goyen yad yerke Beria taunde kwaryum. Kuŋ gor forok yeŋbe Yuda marte gabu yare kwaryum. \v 11 Beria taunde niŋ Yuda marbe Tesalonaika niŋ yara moŋ. Yeŋbe irem gore Yesu niŋ mere tagalde hike aw aw ma yurde palŋa yirde hinhan. Irdeb irem gote mere gob fudinde ma usi goyen bebak tiniŋ yeŋ Al Kuruŋyen mere asaŋde hakot katiŋ goyen gise haŋka kapyaŋ heŋ gor niŋ mere keneŋ bebak teŋ hinhan. \v 12 Irde gor niŋ Yuda mar budam Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ. Goyenbe mel go po moŋ. Al miŋ hoyaŋ Grik alyabe bere deŋem yaŋya goyen wor Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ. \p \v 13 Be, Pol beleŋ Al Kuruŋyen mere Beria taunde gor tagalde hinhin gote mere momoŋ gobe Tesalonaika niŋ Yuda mar beleŋ nurdeb gor wor kwamiŋ. Irdeb gor niŋ mar goyen biŋ yakamde dufaymiŋ haga yiramiŋ. \v 14 Gwaha tike yeneŋbe goyare po Beria niŋ mar Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan gore Pol go teŋ kerke makaŋde kurkuriŋ. Munaŋ Timotiya Sailasyabe gor po hinaryum. \v 15 Be, Pol go al kura beleŋ maynak yeŋbe yeŋya kwamiŋ mar gore tukuŋ Atens taunde tubul tiyamiŋ. Irdeb mulgaŋ hiniŋ tikeb Pol beleŋ mel goyen, “Timotiya Sailasya yinke araŋeŋ po waŋ gar nupi tiyiryeŋ,” yinyiŋ. \s1 Polbe Atens taunde kuriŋ \p \v 16 Be, Pol go Atens taunde heŋ irem goyen doyaŋ yirde heŋyabe taun biŋde gor Al Kuruŋniniŋ usi teŋ det toneŋ yirtiŋ goyen budam wor po yeneŋ dufaymiŋ kandukŋeŋ wor po hiriŋ. \v 17 Irkeb Yuda marte gabu yareb nalumde kuŋ Yuda marya Grik marya Al Kuruŋ kafura irde hinhan goya mere teŋ saba yirde hinhin. Irde gise haŋka hugiŋeŋ taun biŋde al budam kuŋ waŋ teŋ hinhande gor kuŋ al gor hinhan goyen Al Kuruŋyen mere saba yirde hinhin. \p \v 18 Mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ goyen tagalde heŋyabe Yesu mayke kamde huwaryiŋ goyen goke saba yirde hinhin. Goyen saba yirde hikeyabe al kura Epikuriayen dufay gama irde saba teŋ haŋyen marya dufay hoyaŋ kura Stoik yeŋ haŋyen gote saba teŋ haŋyen marya gore Polyen saba goyen nurdeb yeŋya kadom mohoŋde tiyamiŋ. Irdeb go mar goyen kura beleŋ, “Al gabe daniŋ malikan lawlaw yeŋ hi?” yamiŋ. Irkeb al hoyaŋ kura beleŋ, “Al gabe tikula hoyaŋ niŋ dineŋ hi,” yamiŋ. \v 19 Gwaha yeŋbe Atens taunde gor niŋ doyaŋ mar beleŋ gabu irde haŋyen gasuŋ Areopagus ineŋ haŋyende gor kuŋ ga mere titek ineŋbe Polya tumŋaŋ kwamiŋ. Irde gor kuŋbe, “Saba gergeŋ tagalde ha goyen keŋkela miŋde mat momoŋ dira. \v 20 Ge beleŋ dufay gergeŋ kura neŋ ma nurde hityen goyen tagalde ha gote miŋ nurtek niŋgeb, momoŋ dira ko,” inamiŋ. \v 21 (Be, Atens taun gote miŋ marya al hoyaŋde niŋ waŋ gor haŋyen maryabe duliŋ po heŋ dufay gergeŋ po nurtek yirde hinhin. Irde dufay gergeŋ goke po tagalke kuŋ kuŋ wawuŋ yurde hinhin. Hugiŋeŋ gwahade po teŋ hinhan.) \p \v 22-23 Be, mel gore gwaha inke Pol beleŋ gabu gasuŋ Areopagus ineŋ haŋyende gor huwardeb gaha yinyiŋ: “Deŋ Atens niŋ mar! Tauntiŋ bana gayen kuŋ waŋ teŋ heŋyabe deŋ beleŋ doloŋ yirniŋ yeŋ det toneŋ kurayen kurayen rindam yaŋ yirtiŋ goyen budam wor po yinmiŋ. Gega rinda kurabe det toneŋ miŋmoŋ hike kinmiŋ. Irdeb bindere kuŋ gorbe, ‘Rinda gabe Al Kuruŋ kura go ma nurd uneŋ hite gote gasuŋ,’ gwahade katiŋ hi goyen kinmiŋ. Goke teŋ deŋbe Al Kuruŋ fudinde doloŋ irtek nurde haŋ yeŋ deneŋ hime. Niŋgeb deŋ beleŋ keŋkela ma nurde uneŋ haŋ Al Kuruŋ fudinde wor po goyen goke momoŋ direŋ tihim. \v 24 Al Kuruŋ gobe megeŋya naŋkiŋya irde det kuruŋ gayen yiryiŋ. Yeŋbe megeŋya naŋkiŋya gote Doyaŋ Al Kuruŋ. Niŋgeb yeŋbe al beleŋ doloŋ irniŋ yeŋ ya irde unhet yeŋ haŋyen bana goŋ ma hiyen. \v 25 Yeŋbe tonniniŋ dunyiŋ geb, gago dilniniŋ gergeŋ hite. Irde det buda kuruŋ gayen wor yeŋ beleŋ dunyiŋ. Yeŋbe det buda kuruŋ gote miŋ al geb, det kuraŋ ma amu heŋ hi. Niŋgeb det kura hanniniŋde irde untek epte moŋ. Hubu wor po! \v 26 Haŋkapya wor pobe yiŋgeŋ al uŋkureŋ iryiŋde gor mat po al miŋ hoyaŋ kurayen kurayen gogo forok yamiŋ. Irde megeŋ ga teŋ keperde tukamiŋ. Al Kuruŋbe dufaymiŋ epte. Niŋgeb neŋ ma forok yitiriŋya gwaha naŋa forok yenayiŋ, irde damde hinayiŋ goyen yiŋgeŋ dufaymiŋde nurde hinhin. \v 27 Be, Al Kuruŋ gisaw ma hi al gore, ‘Det kuruŋ yirmiriŋ gayen al beleŋ yeneŋbe ganuŋ beleŋ yiryiŋ yeŋ ne niŋ sar kernayiŋ. Irdeb neneŋbe fudinde yeŋ nurdeb ne hitte wanayiŋ,’ yeŋ mata kuruŋ gogo tiyyiŋ. \v 28 Be, Al Kuruŋbe gisaw ma hi goke teŋbe al kura beleŋ, ‘Neŋbe Al Kuruŋyen tareŋde tonniniŋ yaŋ heŋ kuŋ waŋ teŋ bininiŋ fut irde hite gago,’ yiriŋ. Yiriŋ gwahade goyen po dende al kura beleŋ, ‘Neŋbe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ,’ yeŋ tikiŋ bilmiŋde kayyiŋ. \v 29 Fudinde neŋbe Al Kuruŋyen dirŋeŋ weŋ niŋgeb, Al Kuruŋbe al dufayde det toneŋ kura gol, silwaya hora beleŋ yirtiŋ gwahade yeŋ ma nurtek. \v 30-31 Bikkeŋbe Al Kuruŋbe gwahade yeŋ ma nurde uneŋ hinhet gega, goke dineŋ ma teŋ hinhin. Gega yeŋ beleŋ nalu goyenter yiriŋde gorbe megen niŋ alya bereya tumŋaŋ igiŋya buluŋya goyen pota yiryeŋ. Niŋgeb gayenterbe, ‘Megen niŋ al tumŋaŋ mata buluŋmiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ henayiŋ,’ yineŋ hi. Be, nalu goyenterbe Al Kuruŋ beleŋ basiŋa irde meteŋ untiŋ al gore keŋkela po megen niŋ al tumŋaŋ pota yiryeŋ. Be, mata gwahade forok yiyyeŋ goyen al tumŋaŋ fudinde yeŋ nurnayiŋ yeŋ Al Kuruŋ beleŋ al go kamyiŋde mat isaŋ heke huwaryiŋ,” yinyiŋ. \p \v 32 Be, Pol beleŋ Yesu kamde ga huwaryiŋ goke yeke nurdeb, “Al ga usi wet kura dirde hi be,” yeŋ hinmaŋ iramiŋ. Munaŋ kura marbe, “Kame ga mere go sopte momoŋ dirayiŋ,” inamiŋ. \v 33 Be, Pol go gabu gasuŋ goyen tubul teŋ kuriŋ. \v 34 Be, gorbe al budam moŋ, yuŋkureŋeŋ kura gore Polyen saba gobe fudinde yeŋ nurdeb gama irde Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ iramiŋ. Goyen mar goyen kurabe doyaŋ marte gabu gasuŋ Areopagus ineŋ haŋyende gor kuŋ hiyen al kura Dionisius. Munaŋ kurabe bere kura deŋem Damarisyabe al hoyaŋ kura goya. \c 18 \s1 Polbe Korin taunde kuriŋ \p \v 1 Be, Pol go Atens taun tubul teŋbe Korin taunde kuriŋ. \v 2 Gorbe Yuda mar al kura deŋembe Akwilaya berem Prisilaya hike yinyiŋ. Be, al gobe Pontus naŋare kawaŋ hiriŋ, irdeb kuŋ Itali naŋare hinhin. Gega Roma gabmanyen doyaŋ al kuruŋ Klodius beleŋ, “Yuda marbe Itali naŋare niŋ taun kuruŋ Rom ga tubul teŋ hoyaŋde kunayiŋ,” yiriŋ. Irkeb ire uŋya gobe Itali naŋa go tubul teŋ Korin taunde wayaryum. Irde gor sobamde ma hikeya Pol wake kenaryum gogo. \v 3 Be, Akwilabe dapŋa sikkeŋ po sel haraŋ heŋ heŋ al. Irde Pol manaŋ meteŋ goyen po teŋ hora teŋ hiyen geb, ire uŋya goya heŋ tumŋaŋ meteŋ go teŋ hinhan. \v 4 Irdeb, ‘Daha mat kura Yuda marya Grik marya gayen saba yirmeke Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ yirnaŋ,’ yeŋ Sabat nalumiŋ nalumiŋ hugiŋeŋ Yuda marte gabu yare kuŋ saba yirde hinhin. \p \v 5 Be, gor heŋ gwaha teŋ hikeyabe Sailasya Timotiya gobe Masedonia naŋare mat wayaryum. Wakeb sel ya yird yird meteŋ go tubul teŋ Al Kuruŋyen mere goyen po tagalde, “Fudinde Yesube Mesaia,” yineŋ saba yirde hinhin. \v 6 Gega Yuda mar gobe Pol beleŋ saba yiryiŋ go ma nurtek yirke sukal irde hinhan. Irkeb Pol beleŋ mel goyen, “Al Kuruŋyen mere saba dirde hime gayen ma nurhaŋ geb, kame kanduk kura forok yiyyeŋ gobe dende samuŋ. Neya neya moŋ. Nebe dubul teŋ Al Kuruŋyen mere tukuŋ al miŋ hoyaŋ po ga momoŋ yirde heŋ geb,” yineŋbe mel goyen nindikeŋ buluŋ tihit yeŋ keneŋ bebak tinayiŋ yeŋ nurdeb Yuda marte matare uliŋhormiŋ busaŋ hiriŋ. \v 7 Irde yubul teŋ Titius Yastusyen yare kuriŋ. Yamiŋ gobe Yuda marte gabu ya siŋakde gor hinhin. Yeŋbe Yuda mar al moŋ gega, Al Kuruŋ doloŋ irde hiyen. \v 8 Be, gabu yare gor gabu irde hinhan mar gote doyaŋ al Krispusya diriŋmiŋmiŋ tumŋaŋde Polyen saba nurde Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ. Al hoyaŋ Korin taunde niŋ manaŋ budam Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde baptais tamiŋ. \p \v 9-10 Be, gor heŋyabe wawuŋ kura yuwarwarte Doyaŋ Al Kuruŋ forok yeŋbe, “Nere al budam taun gayenter haŋ geb, al kura beleŋ epte ma muguneŋ buluŋ buluŋ giryeŋ. Irde nebe geya har geb, al saba yird yird niŋ kafura heŋ bada ma hawayiŋ. Hugiŋeŋ tagalde po hayiŋ,” inke Pol go kinyiŋ. \v 11 Be, Polbe dama uŋkureŋ irde gagasi 6 gayen gor heŋ Al Kuruŋyen mere saba yirde hinhin. \s1 Yuda mar beleŋ Pol merere keramiŋ \p \v 12 Be, Roma al Galio beleŋ Akaia naŋa doyaŋ irde hikeya gor niŋ Yuda mar beleŋ gabu irde Polbe Akaia naŋa gote taun Korin hinhin goyen fere teŋ merere keramiŋ. \v 13 Merere tukuŋbe doyaŋ al Galio diliŋde gaha inamiŋ: “Al garebe mata hoyaŋ mat Al Kuruŋ doloŋ irde hinayiŋ yeŋ al saba yirde Yuda marte tikula ma gama irnayiŋ yineŋ hi,” inamiŋ. \v 14 Irkeb Pol beleŋ hako ga mere goyen wol heweŋ tikeyabe Galio beleŋ Yuda mar go, “Al gare al kura mayke kamuŋ ma mata buluŋ kura tiyuŋ manhan dende mere ga nurmewoŋ. \v 15 Gega mere yahaŋ gabe deŋ Yuda marte deŋeya mereya niŋ po kadom mohoŋde teŋ haŋ. Irde tikulatiŋ ge po ŋagak yahaŋ gobe dindikeŋ po mere go sope irnayiŋ. Nebe meretiŋ gayen go ma nureŋ,” yinyiŋ. \v 16 Irdeb merere mat yakira teŋbe, “Siŋare kunaŋ!” yinyiŋ. \v 17 Irkeb Yuda mar go biŋ ar yeke tigiri teŋ yende gabu yare gabu irde haŋyen mar gote doyaŋ al Sostenes goyen mere gasuŋde go po mayde mayde keramiŋ. Gega Galiobe yeneŋ wasak tiyyiŋ. \s1 Pol mulgaŋ heŋ Siria naŋare niŋ taun Antiok kuriŋ \p \v 18 Be, Pol gobe Korin sobamde heŋbe Siria naŋare mulgaŋ hewe yeŋ Prisilaya uŋ Akwilaya yade gor niŋ mar Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar go yubul teŋ makaŋ siŋare niŋ taun Senkria kuriŋ. Irde gor kwe yeŋyabe bikkeŋ Al Kuruŋ hitte biŋa tiyyiŋ goke teŋbe Yuda marte matare tonaŋ walde gabe hakwa teŋ kuriŋ. \p \v 19-21 Be, taun go tubul teŋ kuŋbe Efesus taunde forok yamiŋ. Irdeb Pol go Yuda marte gabu yare kuŋ mel gor niŋ mar goyen, ‘Daha mat kura Yesu niŋ nurwoŋ,’ yeŋ keŋkela po mere yirde hinhin. Gwaha yirde hikeyabe mel gore, “Ulyaŋde heŋ saba dirde hayiŋ,” ineŋ basiŋa iramiŋ. Gega bada yiryiŋ. Irdeb kwe yeŋya, “Kame Al Kuruŋ beleŋ sopte kwa ninke gab wayeŋ,” yinyiŋ. Irdeb hakwa teŋ kuriŋ. Be, Efesus taunde gorbe Prisilaya uŋ Akwilaya goyen yubul tiyyiŋ. \v 22 Irdeb kuŋ Sisaria taunde forok yiriŋ. Gor matbe kahaŋde kuŋ Yerusalem forok yeŋ Yesuyen alya bereya sios gor niŋ yeneŋ mere yirdeb go kamereb Siria naŋare niŋ taun Antiok kuriŋ. \v 23 Be, Antiok taunde hitŋeŋ teŋbe sopte Galesia naŋaya Frigia naŋaya bana goŋ kuŋ waŋ teŋbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hinhan mar goyen yeneŋ saba yirde saŋiŋ yirde kuŋ hinhin. \s1 Apolos beleŋ al saba yirde hinhin \p \v 24 Be, Pol go gwaha teŋ kuŋ hikeyabe Yuda mar al kura deŋem Apolosbe Aleksandria taunde kawaŋ hiriŋ al goyen Efesus taunde wayyiŋ. Yeŋbe Al Kuruŋyen mere ep hitiŋ, irde merem nurdmiŋbe paŋtalkek wor po. \v 25 Yeŋbe bikkeŋ al kura beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ saba irke nuryiŋ. Irdeb Yesu niŋ al saba yird yird niŋ amaŋeŋ wor po nurde keŋkela yeŋ ge tagalde hinhin. Gega yeŋbe Yon Baptais beleŋ mata buluŋ yubul teŋ baptais tenayiŋ yeŋ tagalde hinhin go po ga nurde hinhin. Munaŋ Holi Spirityen baptais Yesu beleŋ yitiŋ gobe go ma nurde hinhin. \p \v 26 Be, yeŋ beleŋ Yuda marte gabu yare kuŋ gor al gabu irde hinhan goyen kafura ma heŋ saba yirde hinhin. Irkeb Prisilaya uŋ Akwilaya sabamiŋ go nurdeb yamiŋde tukaryum. Irdeb Apolos goyenbe ire uŋya gore keŋkela wor po Al Kuruŋyen mata saba irke nurde bebak tiyyiŋ. \p \v 27-28 Be, Apolos go gor heŋ heŋbe Akaia naŋare kweŋ yiriŋ. Irkeb diŋuŋ Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde hitiŋ mar Efesus taunde niŋ gore Apolos goyen tareŋ heŋ heŋ niŋ faraŋ yurde asaŋ kayamiŋ. Asaŋ gobe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar Akaia naŋare niŋ gore Apolos keneŋbe igiŋ igiŋ irnayiŋ yeŋ kayamiŋ. Be, Apolos go Akaia naŋare kuŋbe gor niŋ Yuda mar niŋ kafura ma heŋ mel goya kawan gabu irde saba misiŋeŋ yirde hike gwaha mat kura gor niŋ Yuda mar beleŋ mere titek moŋ hamiŋ. Gwaha irde heŋyab Yesube Mesaia goyen momoŋ yirde goke Al Kuruŋyen mere yikala yirde hinhin. Be, Apolos gobe kuŋ gwahade saba yirde hike Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ nurde yuneŋ faraŋ yurke Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar goyen sabamiŋ nurde tareŋ hamiŋ. Be, Apolos gobe gwahader po gor niŋ sios faraŋ yurde hinhin. \c 19 \s1 Polbe Efesus taunde kuriŋ \p \v 1 Be, Apolos gobe Akaia naŋa bana go niŋ taun Korin hikeyabe Polbe beleŋmiŋ Galesiaya Frigiaya dugu bana mat kuŋ kuŋ makaŋ siŋare niŋ taun Efesus forok yiriŋ. Gorbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar kura yinyiŋ. \v 2 Irdeb, “Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ goyenbe Holi Spirit manaŋ tamiŋ we?” yeŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb, “Moŋ, Holi Spirit niŋ yeŋ ha mere gobe tiŋeŋ wor po. Ma po nurde hityen,” inamiŋ. \v 3 Irkeb, “Be, niŋgeb daniŋ baptais tamiŋ?” yinyiŋ. Irkeb, “Neŋbe Yon Baptais beleŋ saba tagalde hinhin gote miŋ po gama irde baptais titiriŋ,” inamiŋ. \v 4 Irkeb Pol gore gaha yinyiŋ: “Yonbe al beleŋ, ‘Mata buluŋniniŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ bininiŋ mulgaŋ hihit,’ yeke gab baptais yirde hinhin. Irdeb, ‘Kame Al kura harhokner wayyeŋ al goke dufaytiŋ saŋiŋ irnayiŋ,’ yiriŋ. Be, Yon beleŋ yiriŋ al gobe Yesu niŋ yiriŋ,” yinyiŋ. \v 5 Gwaha yinke nurdeb, “Baptais Yesu beleŋ yitiŋ goyen tetek,” inkeb Pol beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu deŋemde baptais yiryiŋ. \v 6 Be, baptais yirde mel go hende haniŋ yerde Al Kuruŋ gusuŋaŋ irkeb Holi Spirit katyiŋ. Irkeb yende mere moŋ, mere tiŋeŋ kurayen kurayen tiyamiŋ. Irde Al Kuruŋ beleŋ mata kame forok yiryeŋ goke tagalamiŋ. \v 7 Be, gorbe al 12 beleŋ gwaha tiyamiŋ. \p \v 8 Be, Pol go gor gagasi karwo hinhinyabe Yuda marte gabu yare kuŋ kafura miŋmoŋ gwaha mat bebak tinayiŋ yeŋ mel goya mere tagalde saba yirde hinhin. Mere miŋbe Al Kuruŋ beleŋ yende alya bereya doyaŋ yird yird mata goke mere teŋya saba yirde hinhin. \v 9 Gega tonaŋ tareŋ Yuda mar kurabe Polyen saba goke igiŋ ma nurde Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ ird ird niŋ bada hamiŋ. Irde al buda diliŋde Yesu gama ird ird mata goyen buluŋ mat tagalamiŋ. Goke teŋbe Pol beleŋ mel go yubul teŋbe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar go po ga saba nurd nurd ya kuruŋ kura deŋembe Tiranus gor yukuriŋ. Gorbe naŋkahalmiŋ naŋkahalmiŋ hugiŋeŋ Al Kuruŋyen mere miŋ goyen mel goya tagalde saba yirde hinhin. \v 10 Be, Pol gobe dama irawa gor hinhin. Goyarebe Esia naŋa bana go niŋ Yuda marya al miŋ hoyaŋ Grik marya goyen tumŋaŋ mere Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ yitiŋ goyen nuramiŋ. \s1 Siwa urmiŋ yago \p \v 11 Be, Al Kuruŋ beleŋ Pol goyen tareŋmiŋ unke mata tiŋeŋ wor po kurayen kurayen forok yirde hinhin. \v 12 Irkeb Pol beleŋ amilya nufol hal hal amil parwek sisaŋ yurtiŋ goyen wor al beleŋ yukuŋ gore po al garbam miŋyaŋ sisaŋ yurde hike igiŋ heŋ hinhan. Irde al kura uŋguram yaŋ wor gwahade po yirde hike uŋgura beleŋ al go yubul teŋ kuŋ hinhan. \p \v 13 Be, Yuda mar al kura beleŋ uŋgura al bana hinhan goyen yakira teŋ teŋ ge kuŋ waŋ teŋ hinhan. Irde mel gore uŋgura al bana haŋ goyen yakira tiniŋ yeŋ Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu deŋe urde, “Pol beleŋ sabamiŋ tagalde hiyen al Yesu gote deŋemde dinhet. Kat kunaŋ!” yineŋ hinhan. \v 14 Pris buda gote kuruŋmiŋ deŋembe Siwa gote urmiŋ yago 7 goyen manaŋ gwaha teŋ hinhan. \p \v 15 Be, nalu kurarebe al kura uŋguram yaŋ al goyen sope irniŋ yeŋ yamiŋde kuŋbe, “Uŋgura go takira tihit,” yeŋ nuramiŋ. Gega uŋgura gore wol heŋbe, “Yesuya Polyabe nurd yuneŋ hime. Munaŋ deŋbe ganuŋ mar?” yinyiŋ. \v 16 Irdeb al uŋgura ketal urtiŋ gore po al 7 goyen yeŋala po yirde hikaka yirde gasa poloŋ yirkeb dari sirsur iramiŋ. Irdeb uliŋhormiŋ yago erek yirde yugu teŋ yunkeb kupsoŋ busaharamiŋ. \v 17 Irkeb Efesus taunde niŋ Yuda marya al miŋ hoyaŋ Grik marya beleŋ mere momoŋ go nurdeb kafura wor po hamiŋ. Irdeb Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu turuŋ iramiŋ. \v 18 Irde Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ iramiŋ gega, mata buluŋmiŋ yubul ma titiŋ mar budam goyen goya gab al diliŋde matamiŋ kawan tagalde sopte gwaha ma teŋ hitek yamiŋ. \v 19 Irde Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ gega, mere bal asaŋde katiŋ miŋyaŋ marbe asaŋmiŋ goyen yukuŋ kumga tiyamiŋ. Asaŋ kumga tiyamiŋ gote muruŋgembe al 50,000 beleŋ naŋkahal uŋkureŋde meteŋ teŋbe hora tenayiŋ goya tuŋande. \v 20 Be, Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ yitiŋ mere gobe gwaha mat saŋiŋ heŋ kuruŋ heŋ tukuriŋ. \p \v 21 Be, mata gwahade forok yekeb Pol gobe Yerusalem mulgaŋ heweŋ yeŋ beleŋnebe Masedoniaya Akaiaya naŋayaŋ kweŋ yeŋ dufay hiriŋ. Irdeb, “Yerusalem gor heŋ gabe fudinde wor po Rom manaŋ kweŋ,” yiriŋ. \v 22 Gwaha yeŋbe meteŋ marmiŋ Timotiya Erastusya yad yerke yeŋ wa meheŋ heŋ Masedonia naŋare kwaryum. Irkeb yeŋbe Esia naŋare gor ulyaŋde yara hinhin. \s1 Efesus taunde kanduk kuruŋ forok yiriŋ \p \v 23 Be, Pol go Esia naŋa bana goŋ niŋ taun Efesus hikeyabe gor niŋ al kura beleŋ Yesu gama ird ird mata goke igiŋ ma nurde kanduk kuruŋ forok iramiŋ. \v 24 Gwaha tiyamiŋ mar al kurabe Demitrius. Yeŋbe silwa hora beleŋ det yird yird al. Yeŋ beleŋbe yende uŋgura biriŋ Atemisya yamiŋya gote toneŋ mukŋeŋ mukŋeŋ silwa beleŋ yirke al damu teŋ haŋyen. Irkeb yeŋya meteŋ marmiŋya gobe hora kuruŋ wor po yade haŋyen. \v 25 Gega Pol beleŋ waŋ Al Kuruŋyen mere kuruŋ irkeb mel gote hora teŋ teŋ beleŋ buluŋ hiriŋ goke biŋ ar yiriŋ. Niŋgeb Demitrius gore meteŋ marmiŋya yeŋ meteŋ teŋ hinhin gote kadom yago hoy yirke wakeb gaha yinyiŋ: “Mel, meteŋ teŋ hityen garebe hora kuruŋ tuluŋ teŋ duneŋ hiyen nurde haŋ gogo. \v 26 Gega Pol ineŋ haŋyen al gore Efesus taunde gar waŋ nende alya bereya saba hoyaŋ po yirke yirkeb al budam nende mata yubul tiyaŋ. Goyenbe Efesus taunde gar po moŋ. Esia naŋa bana gor niŋ al manaŋ tumŋaŋ gwaha yiruŋ goyen wor dindikeŋ nurdeb kenaŋ. Al goreb, ‘Det toneŋ kura al beleŋ yirtiŋ gobe Al Kuruŋ fudinde moŋ,’ yeŋ hi. \v 27 Niŋgeb meteŋniniŋ deŋem buluŋ ireŋ tiya. Goyenbe go po moŋ. Nende tikula kiryiŋ bere Atemis gote toneŋ goyen kerde doloŋ ird ird ya gobe alya bereya beleŋ tareŋ miŋmoŋ yeŋ nurnayiŋ. Irke deŋem kuruŋ Esia naŋa banaya megeŋ kuruŋ ga nurd untiŋ ala teŋ haŋyen gobe tareŋ miŋmoŋ yeŋ nurde unnayiŋ,” yinyiŋ. \p \v 28 Be, gwaha yinke nurdeb biŋ kak hekeb, “Atemisbe Efesus taunde gar niŋ tikula bere wor po,” yeŋ kwipkwep tiyamiŋ. \v 29 Irdeb mel gore taunde gor mata kandukŋeŋ yade forok yiramiŋ. Irdeb mel gore Polyen meteŋ kadom, Masedonia naŋare niŋ al irawa, Gaiusya Aristakusya yade gasa yirniŋ yirniŋ yirde yuluŋ teŋ gabu gasuŋ kuruŋde tumŋaŋ kup yeŋ yukamiŋ. \v 30 Gwaha yirkeb Pol beleŋ al buda kuruŋ gabu iramiŋ gote diliŋ mat huwarde mere yire yekeb Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar beleŋ basiŋa irde utaŋ iramiŋ. \v 31 Irde Esia naŋare niŋ doyaŋ mar kurabe Polyen kadom niŋgeb, Pol niŋ yeŋ, “Inke gor ma forok yiyyeŋ,” yeŋ mere keramiŋ. \v 32 Be, gabu iramiŋ mar gobe kukuwa wor po hamiŋ. Kura marbe mere miŋ hoyaŋ niŋ hewhow teŋ hinhan. Munaŋ kurabe mere miŋ hoyaŋ niŋ weŋwoŋ teŋ hinhan. Al budam wor pobe miŋ goke gabu irhet yeŋ ma nuramiŋ. \p \v 33 Be, goyarebe Yuda mar beleŋ sios niŋ po mere fuguru tiniŋ yeŋbe al kura deŋem Aleksanda gare al gabu kuruŋ go diliŋ mat huwarde mere yiri yeŋbe, “Gwaha gwaha yawayiŋ,” ineŋ hulyaŋ iramiŋ. Irkeb al buda kuruŋ go diliŋ mat huwaryiŋ. Irdeb palŋa nirnaŋ yeŋ haniŋ tuŋaŋ yiryiŋ. Mere kandukŋeŋ forok yeŋ hi gobe neŋ Yuda mar beleŋ ma teŋ hite yineŋ tiyyiŋ. \v 34 Gega gabu iramiŋ mar beleŋ keneŋ al gobe Yuda mar al yeŋ bebak teŋbe, “Atemisbe neŋ Efesus marte tikula bere. Yeŋbe kuruŋ wor po!” yeŋ ulyaŋde wor po weŋwoŋ teŋ hinhan. Irkeb al gobe mere titek ma hiriŋ. \p \v 35 Gwaha teŋ hikeb taunde gor niŋ doyaŋ al kura beleŋ mel go, “Balmiŋ hinaŋ,” yineŋbe gaha yinyiŋ: “Efesus mar, deŋbe tikula bere Atemisyen ya kuruŋ go doyaŋ irde haŋyen. Irde hora himam yende toneŋ yara naŋkiŋde mat po katyiŋ goyen ya go bana kerde doyaŋ irde haŋyen gobe megen niŋ al kuruŋ gayen tumŋaŋ nurde haŋ. \v 36 Niŋgeb al kura beleŋ usi ma yenayiŋ. Niŋgeb bekkeŋde heŋ dufay keŋkela heŋ ga mata tinayiŋ. \v 37 Irem gabe nende tikula bere sukal ma iraruŋ. Irde det toneŋ yirde doloŋ yirde hityen gote yayaŋ samuŋ kura ma kawe tiyaruŋ. Gega duliŋ wor po gago yuluŋ teŋ yawayhaŋ. Mata gabe igiŋ moŋ. \v 38 Mere gahade nurd nurd nalum yaŋ geb, Demitriusya kadom weŋya beleŋ al kura merere yirniŋ yeŋ nurdeb igiŋ yukuŋbe mere sope irtek mar diliŋde gab tagalke nurnayiŋ. \v 39 Gega mel gore dufay kernayiŋ goyen igiŋ ma nurnayiŋbe taunde gor niŋ mere sope ird ird marte karkuwaŋmiŋ momoŋ yirke gabu kuruŋ irde gab kanduk go sopte sope irnayiŋ. \v 40 Niŋgeb haŋka gabu irde hekhok kuruŋ tahaŋ gabe miŋ miŋmoŋ wor po tahaŋ. Niŋgeb Roma gabman beleŋ deneŋbe merere dukuŋ gusuŋaŋ dirkeb daha mat wol hetek? Roma gabman beleŋ deŋ mata tahaŋ gake igiŋ ma po nuryeŋ” yeŋ saba yiryiŋ. \v 41 Gwaha yineŋbe yakira tike bur yeŋ kwamiŋ. \c 20 \s1 Polbe Masedoniaya Grikya naŋare kuriŋ \p \v 1 Be, mata kuruŋ go hubu hekeb Pol beleŋ gor niŋ mar Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ goyen hoy yirke gabu iramiŋ. Irkeb saba yirde dufaymiŋ tareŋ irde yubul teŋ Masedonia naŋare kuriŋ. \v 2 Goyaŋ kuŋ heŋyabe Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar tareŋ heŋ heŋ ge faraŋ yure yeŋ saba yirde yirdeb yubul teŋ kuŋ kuŋ Grik naŋare forok yiriŋ. \v 3 Gorbe gagasi karwo hinhin. Irdeb hakwa teŋ Siria naŋare kwe yiriŋ. Gega Yuda mar beleŋ maytek yamiŋ goyen nurdeb mulgaŋ heŋ Masedonia naŋayaŋ mat gab kuŋ Siria forok yeweŋ yeŋ kuriŋ. \v 4 Irkeb Beria taunde niŋ al Sopater yeŋbe Pirus urmiŋya, Tesalonaika niŋ al irawa Aristakusya Sekundusyabe Derbi taunde niŋ al Gaiusya beleŋ Polya kwamiŋ. Irde Timotiya Esia naŋare niŋ al irawa Tikikusya Trofimusya manaŋ mel goya tumŋaŋ kwamiŋ. \v 5 Be, mel go wa meheŋ heŋ kuŋ Troas taunde Polya neŋya doyaŋ dirde hinhan. \v 6 Munaŋ neŋbe, “Yuda Marte Beret Yis Miŋmoŋ Nen Nen Nalu Kuruŋ” ineŋ haŋyen go hubu heke gab Filipai taun go tubul teŋ makaŋde kurkuŋ hakwa teŋbe wawuŋ siptesoŋoŋ kamereb Troas forok yitiriŋ. Irdeb mel go yupi teŋ gorbe wawuŋ 7 hinhet. \s1 Polbe Troas kuriŋ \p \v 7 Be, gor hiteke kuŋ Sande hekeb neŋ tumŋaŋ Yesu kamyiŋ goke dufay heŋ heŋ ge beret niniŋ yeŋ gabu irtiriŋ. Gwaha teŋ gise yubul teŋ kweŋ go yeŋbe Al Kuruŋyen mere saba yirke kuŋ kuŋ wawuŋ binde hiriŋ. \v 8 Gabu irde hinhet ya gobe al heŋ heŋ gasuŋ karwo hende bande niŋgeb, neŋbe gasuŋ funaŋ hende wor pore gor hinhet. Gorbe hulsi budam yusuŋ yurtiŋ melak heŋ hinhan. \v 9 Be, Pol mere teŋ hikeyabe al foŋeŋ kura deŋembe Yutikusbe meŋe yamere keperde mere palŋa irde hinhin. Mere nurde arkup teŋ kuŋ kuŋ biŋ sir yekeb megen takteŋ mayyiŋ. Irkeb al kura beleŋ araŋ po kurkuŋbe kamtiŋ kenamiŋ. \v 10 Irkeb Pol wor kurkuŋ kamtiŋ hakwam megen hinhin goyen besa irdeb, “Kafura ma yo. Kama moŋ geb,” yinyiŋ. \v 11 Gwaha teŋ sopte mulgaŋ heŋ hurkuŋbe Yesu kamyiŋ goke dufay heŋ heŋ niŋ beret gale heŋ namiŋ. Go kamereb meremiŋ basaŋ heŋ saba yirke kuŋ kuŋ fay urkeb yubul teŋ kuriŋ. \v 12 Be, Pol go gwaha tikeb al foŋeŋ takteŋ mayke kamyiŋ gega, sopte huwaryiŋ al goyen yamiŋde tukamiŋ. Irde, “Kama al go gago huwara,” yeŋ biŋ yurum wor po hamiŋ. \s1 Polbe Troas taunde mat Miletus taunde kuriŋ \p \v 13 Be, Polbe, “Troas taunde mat kahaŋde kuŋ Asos taunde forok yeweŋ. Irde gor mat gab hakwa hende kweŋ,” dinkeb neŋ wa hakwa hende Asos taunde kutiriŋ. Irkeb Polbe yiriŋ gwahade po Asos taunde kuriŋ. \v 14 Be, Pol waŋ Asos taunde dupi teŋbe tumŋaŋ hakwa hende kuŋ Mitilini motmotde forok yitiriŋ. \v 15 Be, fay urkeb gor mat hakwa goyenter po kuŋ Kios motmotde forok yitiriŋ. Irdeb firtiriŋ fay urkeb Kios mat Samos motmotde kutiriŋ. Be, sopte fay urkeb gor mat Miletus taunde kuŋ forok yitiriŋ. \v 16 Be, gwahade teŋ kuŋ hinhetya goyenbe Polbe, “Esia naŋare mosoyŋeŋ po teŋbe epte ma Yerusalem kuŋ Pentekos nalu keneŋ,” yeŋ nurdeb, “Esia naŋa bana goŋ niŋ taun Efesus ma kutek,” yiriŋ. \s1 Polbe Efesus taunde niŋ siosyen doyaŋ mar yinyiŋ \p \v 17 Irdeb Miletus taunde mat po Efesus taunde niŋ sios doyaŋ mar niŋ keya heke kinniŋ yeŋ katamiŋ. \v 18 Kateŋ kenkeb Pol beleŋ gaha yinyiŋ: “Esia naŋare haŋkapya waŋ deŋya dahade hinhem gobe keŋkela neneŋ hinhan. \v 19 Yuda mar beleŋ mere mayde buluŋ nirke kanduk kuruŋ wor po keneŋbe delne fimiŋ kateŋ hinhin. Gega Doyaŋ Al Kuruŋ niŋ meteŋbe teŋ hinhem po. Gwaha teŋ hinhemyabe deŋne kuruŋ ird ird niŋ ma nurde hinhem. \v 20 Saba kura igiŋ tareŋ diryeŋ yeŋ nurdeb kuŋ saba dird dird niŋ bada ma heŋ gabu karkuwaŋyaŋ saba dirde hinhem. Irde kurabe yatiŋyaŋ yatiŋyaŋ kuŋ saba dirde hinhem gobe nurde haŋ gogo. \v 21 Nebe kawan po Yuda marya al miŋ hoyaŋ Grik marya tumŋaŋ Al Kuruŋyen mere saba yirde, ‘Mata buluŋtiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ hekeb Doyaŋ Al Kuruŋniniŋ Yesu niŋ po dufaytiŋ saŋiŋ irnayiŋ,’ yineŋ hinhem. \p \v 22 “Be, ga hime gabe Holi Spirit beleŋ Yerusalem kwa nineŋ hi yeŋ nurde hime geb, gwaha tiyeŋ. Gega gor da mata ulner forok yiyyeŋ gobe go ma nurde hime. \v 23 Gega taunyaŋ kuŋ himekeyabe Holi Spirit beleŋ, ‘Gebe Yerusalem kukeb fere gird koyare gernayiŋ. Irke kanduk buluŋ wor po kenayiŋ,’ nineŋ hinhin go po ga nurde hime. \v 24 Goyenpoga goke kafura ma heweŋ. ‘Al Kuruŋ beleŋ alya bereya niŋ buniŋeŋ nurde yumulgaŋ teŋ teŋ beleŋ kiryiŋ mere igiŋ goyen momoŋ yirde hayiŋ,’ yeŋ Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu beleŋ meteŋ nunyiŋ goyen bada ma heweŋ. Meteŋ gobe pasi po ireŋ. Gwaha teŋ himekeya mununke kameŋ goyenbe goke ma nurde hime. \p \v 25 “Be, Al Kuruŋ beleŋ alya bereya doyaŋ yird yird mata niŋ kuŋ waŋ teŋ saba dirde hinhem mar kurabe deŋ gago goyen kamebe sopte ma nennayiŋ yeŋ nurde hime. \v 26-27 Niŋgeb funaŋ momoŋ direŋ tihim. Be, nebe bada ma heŋ Al Kuruŋyen dufay goyen tumŋaŋ momoŋ dirde himeke nurde pasi haŋ. Niŋgeb al kura saba nurd nurd ga Al Kuruŋyen mere ma gama irde kanduk kennayiŋ gobe yende samuŋ. Nere kanduk moŋ yeŋ gago hayhay dirde hime. \v 28 Niŋgeb keŋkela heŋ hinaŋ ko. Deŋbe Holi Spirit beleŋ Yesu gama irde haŋ mar gote doyaŋ mar diryiŋ geb, mel go keŋkela doyaŋ yirde hinayiŋ. Yesuyen alya bereya sios goke teŋ Al Kuruŋ beleŋ Urmiŋ megen teŋ kerke kateŋ kamyiŋ geb, sios gobe Al Kuruŋyen wor po. Niŋgeb sipsip doyaŋ mar beleŋ sipsipmiŋ keŋkela doyaŋ yirde haŋ gwahade goyen po deŋ wor sios goyen keŋkela wor po doyaŋ yirde hinayiŋ. \v 29 Dubul direŋ tihim harhoknerbe kulu duwi beleŋ sipsip yiseŋ haŋyen gwahade goyen po al kura waŋbe dufaytiŋ buluŋ yirnayiŋ yeŋ nurde hime. \v 30 Irde deŋ bana gare manaŋ al kura huwardeb, ‘Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar goyen dufaymiŋ buluŋ yirteke gama dirnaŋ,’ yeŋ Al Kuruŋyen mere fudinde goyen hoyaŋ mat saba yirnayiŋ. \v 31 Niŋgeb keŋkela wor po heŋ hinaŋ ko. Dama karwo deŋya hinhembe hugiŋeŋ naŋkahalya wawuŋya duŋkureŋ duŋkureŋ hayhay dirde eseŋ mere dirde hinhem goyen goke bitiŋ sir ma yiyyeŋ. \p \v 32 “Be, Al Kuruŋ beleŋ doyaŋ dirde hiyeŋ goke gago Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hime. Irde Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ nurde duneŋbe faraŋ durde hi goke yitiŋ mere goyen bitiŋde po hiyeŋ yeŋ gusuŋaŋ irde hime. Mere go bitiŋde heŋ kuruŋ hekeb tareŋ hinayiŋ. Irde Al Kuruŋ beleŋ dirŋeŋ weŋ det igiŋ yuneŋ yiriŋ goyen wor tenayiŋ. \v 33 Nebe almet horaya uliŋ umŋaya yeneŋ bene huwartiŋ moŋ. Hubu wor po. \v 34 Irde kadne yagoya Al Kuruŋyen meteŋ teŋ heŋyabe det kuraŋ nurdeb nigeŋ meteŋ teŋ hora teŋbe detniniŋ damu teŋ himyen goyen keŋkela nurde haŋ gogo. \v 35 Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu beleŋ, ‘Al Kuruŋ diliŋde al det yuneŋ yuneŋ mata gobe det yad yad mata gote folekkeŋ wor po yeŋ nurde hi,’ yiriŋ goyen bene sir ma yeŋ hiyen. Niŋgeb mata kuruŋ teŋ hinhem gobe meteŋ saŋiŋ gahade ga teŋ gab al det miŋmoŋ mar goyen faraŋ yurde hinayiŋ yeŋ dikala dirde hinhem,” yinyiŋ. \p \v 36 Be, Pol go gwaha yineŋbe gor gabu iramiŋ marya tumŋaŋ dokolhoŋ yuguluŋ teŋbe Al Kuruŋ mere iramiŋ. \v 37 Irdeb mel gore Pol kuŋ kuŋ niŋ buniŋeŋ nurde besa irde eseŋ uramiŋ. \v 38 Mel gobe Pol beleŋ, “Kame sopte ma nennayiŋ,” yiriŋ goke buniŋeŋ wor po nuramiŋ. Irdeb tumŋaŋ po tukuŋ hakware tubul tiyamiŋ. \c 21 \s1 Polbe Yerusalem kuriŋ \p \v 1 Be, go kamereb Polya neŋya tumŋaŋ mel go yubul teŋ hakwa hende kuŋ kuŋ motmot kura deŋembe Kos gor po forok yeŋ firtiriŋ. Irde fay urkeb Rodes motmotde kutiriŋ. Gor matbe Misia naŋare niŋ taun kura makaŋ siŋare hinhin Patara gor kutiriŋ. \v 2 Gorbe hakwa hoyaŋ kura Fonisia naŋare kweŋ teŋ hike keneŋbe go hende kutiriŋ. \p \v 3 Hakwa hende kuŋ heŋyabe Saiprus motmot teŋ megeŋ kuruŋ beleŋ pel irde alare mat po Siria naŋare kutiriŋ. Kuŋ kuŋbe Tair taunde forok yitiriŋ. Gorbe taunde gor niŋ samuŋ yago hakware niŋ meteŋ mar beleŋ yad siŋa yiramiŋ. Irkeb neŋbe megen kattiriŋ. \v 4 Kat siŋare kuŋbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar kura gor yintiriŋ. Irdeb yeŋya gor wawuŋ 7 hinhet. Gor hitekeyabe Holi Spirit beleŋ Polbe kame Yerusalem kuŋ kanduk kinyeŋ goyen mel go bebak yirkeb basiŋa irmaŋ hamiŋ. \v 5 Gega Yerusalem kutek naluniniŋ forok yekeb kuniŋ yeŋ gitik titeke Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ hinhan mar goyen tumŋaŋ beremya dirŋeŋ weŋya wor taun go tubul teŋ neŋya kuŋ makaŋ siŋare forok yitiriŋ. Irdeb megen dokolhoŋniniŋ yuguluŋ teŋ tumŋaŋ Al Kuruŋ mere irtiriŋ. \v 6 Go kamereb kadom hayhay girde teŋbe yubul teŋ hakwa hende kuteke deneŋbe mel gobe mulgaŋ hamiŋ. \p \v 7 Be, Tair taun go tubul teŋ kuŋ kuŋbe Tolemes taunde forok yitiriŋ. Gorbe hakwa tubul teŋ siŋare kurkuŋ Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar yeneŋbe yeŋya wawuŋ uŋkureŋ po firtiriŋ. \v 8 Irde fay urkeb taun go tubul teŋ kuŋ Sisaria taunde forok yitiriŋ. Gorbe Filipyen yare kutiriŋ. Filipbe Al Kuruŋyen mere goyen alya bereya saba yirde hiyen. Yeŋbe hakot aposel buda beleŋ meteŋ faraŋ mar niŋ yekeb yeŋya al hoyaŋ 6 goya yawaramiŋ al go goyen. \v 9 Yeŋbe wiriŋ sipte karkuwaŋ hitiŋ gega, foŋeŋ po hinhan. Bere sipte gobe Al Kuruŋyen mere basaŋ heŋ tagalde haŋyen. \p \v 10 Be, gorbe wawuŋ budam yara po hitekeyab Al Kuruŋyen mere basaŋ al kura deŋem Agabus go Yudia naŋare mat katyiŋ. \v 11 Kateŋ neŋ hinhetde gor forok yeŋbe Polyen kaŋ mal temde temdere niŋ goyen teŋbe yiŋgeŋde haniŋya kahaŋya fere tiyyiŋ. Irdeb, “Nigeŋ hanneya kahaŋneya fere tihim gahade gayen po Yuda mar Yerusalem taunde haŋ gore kaŋ gate miŋ albe haniŋya kahaŋya fere teŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ gote haniŋde kernayiŋ yeŋ Holi Spirit beleŋ nina,” yiriŋ. \v 12 Gwaha yeke nurdeb neŋya Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar gor niŋ goya beleŋ Pol goyen Yerusalem ma kwayiŋ ineŋ utaŋ irtiriŋ. \v 13 Gega Pol beleŋ, “Daniŋ eseŋ buniŋeŋ buniŋeŋ teŋ dufayne buluŋ irde haŋ? Nebe nad fere nirnayiŋ goke ma nurde hime. Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu niŋ wor igiŋ kameŋ yeŋ nurde hime geb,” dinyiŋ. \v 14 Goyenpoga mereniniŋ ma nurtek hekeb, “Al Kuruŋ beleŋ dufay kirtiŋ gobe gwahade po forok yiyyeŋ,” yeŋbe bada hitiriŋ. \v 15 Gwaha teŋbe detniniŋ yade Yerusalem hurkuniŋ yeŋ taun go tubul titiriŋ. \v 16 Irkeb Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar Sisaria taunde hinhan gore dukuŋ Yerusalem forok yeŋbe gar hinayiŋ yeŋ Nasonyen yare dubul tiyamiŋ. Yeŋbe Saiprus motmotde niŋ al. Al gobe hakot po Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ hinhin. \s1 Polbe Yems kinyiŋ \p \v 17 Be, Yerusalem niŋ Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar beleŋ deneŋbe amaŋ hamiŋ. Irkeb gor firtiriŋ. \v 18 Irdeb fay urkeb Yems kinniŋ yeŋ neŋya Polya tumŋaŋ yeŋ hitte kutiriŋ. Kuŋbe yeŋya gor niŋ doyaŋ mar manaŋ tumŋaŋ yintiriŋ. \v 19 Pol beleŋ Yemsya doyaŋ marya go yeneŋbe kadom pere gird teŋbe meteŋ teŋ hinhin goyen miŋde mat tagalde tukuŋ tukuŋ pasi iryiŋ. Irde Al Kuruŋ beleŋ tareŋ irke al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ hitte kuŋ meteŋ dahade teŋ kuŋ hinhin goyen manaŋ momoŋ yiryiŋ. \v 20 Irkeb gor heŋ mere nuramiŋ mar beleŋ Al Kuruŋ turuŋ iramiŋ. Irdeb Pol gaha inamiŋ: “Gebe Yuda mar budam wor po dufaymiŋ Yesu niŋ saŋiŋ iraŋ gobe nurde ha. Goyenpoga go mar gobe tumŋaŋ neŋ Yuda marte tikula manaŋ tareŋ po tanarde gama irde haŋ goyen wor nurde ha gogo. \v 21 Be, mel gobe ge beleŋ Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋde niŋ naŋare kuŋ heŋya saba teŋ hinhan goyen nurde haŋ. Ge beleŋ goŋ niŋ Yuda mar saba yirdeb, ‘Nende tikula Mose beleŋ kayyiŋ goyen ma gama irnayiŋ. Irde diriŋtiŋ yagobe guba ma yeŋ yunnayiŋ,’ yineŋ hinhan goyen nurde haŋ. \v 22 Irdeb ge gar wayaŋ gayen heŋ ga moŋ nurniŋ tahaŋ. Niŋgeb kanduk kuruŋ kura kinniŋ tihit geb, daha titek? \v 23 Niŋgeb mere girniŋ tihit gayen po gama ira ko. Moŋgo kanduk kinniŋ geb. Be, nende al sipte kura Yuda marte matare biŋa tiyaŋ ga haŋ. \v 24 Niŋgeb al sipte goya Al Kuruŋyen ya balem bana kunayiŋ. Irdeb Yuda marte matare wukkeŋ heŋ heŋ mata doyaŋ mar hitte kuŋ mata tinayiŋ goke hora yunayiŋ. Irkeb go mar gore biŋa tiyaŋ al sipte gote tonaŋ kara tinayiŋ. Gwaha tike gab al tumŋaŋ geneŋbe, ‘Mere yeŋ uliŋde nurde hityen kuruŋ gobe usi. Yeŋbe fudinde nende tikula gama irde hi,’ yeŋ bebak tinayiŋ. \v 25 Be, neŋ beleŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ gega, Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar goke bikkeŋ asaŋ kaŋ yuneŋbe, ‘Uŋgura biŋge teŋ yuntiŋ ma nene hinayiŋ, dapŋa darim ma nene hinayiŋ, dapŋa kura biŋiŋde kaŋ giti irke kamtiŋ ma haniŋde yaka tike kamtiŋ gobe ma nene hinayiŋ, irde leplep mata ma teŋ hinayiŋ,’ yineŋ mata goyen goke po bisam yirtiriŋ gobe nurde ha gogo,” inamiŋ. \p \v 26 Be, inamiŋ go ferde fay urkeb Pol beleŋ al sipte goya tumŋaŋde Yuda marte matare wukkeŋ heŋ heŋ mata go tiyamiŋ. Irdeb go kamereb Al Kuruŋyen ya balem bana hurkuŋbe, “Biŋa tiyaŋ goyen pasi irde nende matare wukkeŋ heŋ heŋ mata goyen nalu gwahader ga hubu hiyyeŋ geb, dapŋa yawaŋ dunmeke al sipte gake teŋ kumga tinayiŋ,” yeŋ bebak yiryiŋ. \s1 Pol fere tiyamiŋ \p \v 27 Be, wukkeŋ heŋ heŋ mata teŋ hinhan goyen kuŋ muruŋ beleŋ heŋ nalu 7 heweŋ tikeb Yuda mar kura Esia naŋare mat Yerusalem wayamiŋ gore Pol go Al Kuruŋyen ya balem ban hike kenamiŋ. Irde Pol go busaharyeŋkek yeŋ tanaramiŋ. \v 28 Irdeb, “Israel mar, faraŋ durnaŋ! Al gare neŋ Israel marya nende tikulaya Al Kuruŋyen ya balemya gayen gake al tumŋaŋ buluŋ mat saba yirde hiyen. Irde al miŋ hoyaŋ Grik mar goyen ya balem biŋde yawayuŋ. Irdeb al mali ma hurkutek ya balem goyen buluŋ iruŋ,” yineŋ gor hinhan mar goyen biŋ yakamke biŋ ar yamiŋ. \v 29 (Be, mel gore Grik mar niŋ yamiŋ gobe Efesus taunde niŋ al Trofimusya Polya beleŋ Yerusalem gor hike yenamiŋ. Niŋgeb dufaymiŋdebe Al Kuruŋyen ya balem bana al miŋ hoyaŋ goŋ hurkutek moŋ yeŋ bisam irtiŋ hiyen goyen Pol beleŋ al goyen teŋ bana goŋ hurkuŋ daw yeŋ nuramiŋ.) \p \v 30 Be, mere go nurdeb goyare po Yerusalem niŋ mar tumŋaŋ biŋ ar yamiŋ. Irkeb kurhan mat mat Al Kuruŋyen ya balemde gor kup yeŋ wayamiŋ. Irdeb ya bana mat Pol go tuluŋ teŋ siŋare tukukeb goyare po ya gote yamem kuruŋ go tayamiŋ. \v 31 Be, al buda gore mayniŋ teŋ hikeb Roma gabmande fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ go, “Yerusalem bana kanduk kuruŋ forok yihi,” mere momoŋ go nuryiŋ. \v 32 Nurdeb goyare goyen po fuleŋa marmiŋ kuraya gote doyaŋ marmiŋya yadeb al buda gabu irde hinhande gor kup yeŋ kurkamiŋ. Irkeb al gabu irde Pol mayde hinhan kuruŋ goyen mel go yeneŋbe tubul po tiyamiŋ. \v 33 Irkeb fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ beleŋ fuleŋa marmiŋ hulyaŋ yirke Pol teŋ sen irawa beleŋ po fere tiyamiŋ. Gwaha irdeb al buda kuruŋ hitte fulgaŋ kaŋbe, “Al gabe ganuŋ? Irde daha tiya?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. \v 34 Irkeb gabu iramiŋ mar kura beleŋ kwep kwep teŋbe, “Polbe mata gwahade gwahade tiya,” yamiŋ. Irkeb kura beleŋbe mere hoyaŋ yeŋ kwep kwep tiyamiŋ. Be, gwaha teŋ mere tuktawaŋ irkeb doyaŋ al go mere tiyamiŋ goyen bebakkeŋ ma nuryiŋ. Irdeb fuleŋa marmiŋ yinke Pol teŋ fuleŋa marte yare kwamiŋ. \v 35 Kuŋ ya binde heŋ hurkuniŋ teŋ hikeb al buda Pol mayniŋ yeŋ gama irde hinhan mar gore biŋ ar yeke Pol uguŋ po kertek hamiŋ. Irkeb fuleŋa mar beleŋ tatum urde teŋ hurkamiŋ. \v 36 Irkeb gama irde hinhan mar gore, “Mayke kami! Mayke kami!” yeŋ kwep kwep teŋ hinhan. \p \v 37 Be, teŋ ya biŋde hurkuniŋ tikeyabe Pol beleŋ fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ goyen, “Igiŋ mere kura gireŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irkeb, “Ey, ge gayen Grik mere nurde ha?” inyiŋ. \v 38 Irdeb sopte po, “Hakot kura Isip niŋ al Roma gabman asogo ire yeŋ al 4,000 yade sawsawa po kuruŋ naŋare yukuriŋ goyenbe ge ma ganuŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. \v 39 Irkeb, “Moŋ, nebe Yuda mar al, Silisia naŋare niŋ taun kuruŋ Tarsus, Roma gabman beleŋ doyaŋ irde hire gor niŋ al. Niŋgeb igiŋ nubul tike al ga mere yireŋ?” inyiŋ. \p \v 40 Be, fuleŋa marte doyaŋ almiŋ kuruŋ gore igiŋ inkeb Pol gobe yare hurkuŋ hurkuŋde gor huwarde, “Balmiŋ hinayiŋ,” yineŋbe haniŋ tuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb balmiŋ hikeyabe Yuda mar gote mere mat mere yiryiŋ. \c 22 \p \v 1 “Kadne yago, merem yaŋ nirhaŋ gayen pet teŋ nigeŋ ge tagaleŋ tihim ga nurnaŋ ko,” yinyiŋ. \v 2 Go yiriŋ gobe Yuda marte mere mat tike nurdeb liwlaw tiyamiŋ kuruŋ go bada heŋ balmiŋ palŋa iramiŋ. Irkeb Pol beleŋ, \v 3 “Nebe Yuda mar al, Silisia naŋare niŋ taunde Tarsus kawaŋ himiriŋ. Gega waŋ Yerusalem gar heŋ kuruŋ himiriŋ. Irkeb Gamaliel beleŋ nende tikula Mose beleŋ asininiŋ yago asaŋde kaŋ yunyiŋ goyen goke keŋkela wor po saba niryiŋ. Irkeb deŋ beleŋ gayenter Al Kuruŋ niŋ po nurde mata teŋ haŋ gahade gayen po ne wor gwaha teŋ saba upsiŋeŋ gama irde hinhem. \v 4 Irdeb Yesu beleŋ alya bereya gaha teŋ hinayiŋ yeŋ tikula kiryiŋ goyen gama irde hinhan mar goke biŋ arŋeŋ nurde yuneŋbe yade fere teŋ koyare yerdeb kurabe gasa yirmeke kamde hinhan. \v 5 Go teŋ hinhem gobe Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ mar pris buda gote kuruŋmiŋya Yuda marte doyaŋ marya wor neneŋ hinhan geb, igiŋ momoŋ dirnayiŋ. Nebe mel go hitte kuŋ Damaskus taunde niŋ meteŋ kadom beleŋ faraŋ nurnayiŋ yeŋbe yinmeke asaŋ kaŋ nunamiŋ. Irkeb asaŋ go teŋbe Yesu niŋ dufay saŋiŋ irtiŋ mar goyen fere yirde Yerusalem gar yawaŋ buluŋ buluŋ yirniŋ yeŋ Damaskus taunde kumiriŋ. \p \v 6 “Be, kuŋ kuŋ naŋa baŋkahal hekeb Damaskus taun binde himekeyabe bemel po hulsi tareŋ kura naŋa folekkeŋ kuruŋ gore naŋkiŋde mat ne hitte po timiyyiŋ. \v 7 Irde gore nirkeb megen nakteŋ mununyiŋ. Irke al melak kura goreb, ‘Sol, Sol, daniŋ mununeŋ buluŋ buluŋ nirde ha?’ ninyiŋ. \v 8 “Irkeb Doyaŋ Al Kuruŋ goyen, ‘Gebe ganuŋ?’ inmekeb, ‘Nebe Nasaret niŋ al Yesu, mununeŋ buluŋ buluŋ nirde ha al goyen,’ ninyiŋ. \v 9 Be, al neya tumŋaŋ kuŋ hinhet mar gobe hulsi go po ga kenamiŋ. Gega mere gobe al gore mere teŋ hi yeŋ ma bebak tiyamiŋ. \v 10 Gwaha ninkeb, ‘Doyaŋ Al Kuruŋ, daha tiyeŋ tihim?’ inmekeb, ‘Huwara. Irde Damaskus taunde kwa. Gor gab gwaha gwaha tiyayiŋ yeŋ basiŋa girmiriŋ goyen nurayiŋ,’ ninyiŋ. \v 11 Be, hulsi kuruŋ gore nirke delne kidoma wor po hiriŋ geb, al kuŋ hinhet mar gore po nanarde nad Damaskus taunde kwamiŋ. \p \v 12 “Be, gorbe al kura deŋem Ananaias hinhin. Yeŋbe Yuda marte tikula keŋkela gama irde hiyen. Irkeb Yuda mar taun goyenter hinhan goreb palap wor po irde haŋyen. \v 13 Be, Ananaias gore ne hitte waŋ huwardeb, ‘Kadne, sopte delge wuk yeke naŋkena,’ yiriŋ. \v 14 Irkeb goyare po delne wuk yeke det yinmiriŋ. Irkeb yeŋ beleŋ gaha ninyiŋ: ‘Al Kuruŋ asininiŋ yago beleŋ hakot doloŋ irde hinhan Al goyen ge beleŋ gab dufaymiŋ keneŋ bebak teŋbe Al Huwak Yesu goyen delger forok yeŋ mere girkeb nurayiŋ yeŋ bikkeŋ basiŋa giryiŋ. \v 15 Niŋgeb gebe mata keneŋ mere nuraŋ goyen goke kuŋbe al naŋa kuruŋ ga hike kwa goyen momoŋ irde tukayiŋ. \v 16 Niŋgeb da doyaŋ irde ha? Huwarde kuŋbe baptais tekeb Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋge halde gunyeŋ. Irkeb yeŋ doloŋ irayiŋ,’ ninyiŋ. \p \v 17 “Be, kamebe mulgaŋ heŋ Yerusalem wamiriŋ. Gorbe kuŋ Al Kuruŋyen ya balem bana heŋ mere irde heŋyabe yuwarwarte Doyaŋ Al Kuruŋ kinmiriŋ. \v 18 Irkeb Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ, ‘Taunde gar niŋ marbe ge beleŋ ne niŋ tagalde ha gayen fudinde yeŋ ma nurde asogo girnayiŋ geb, araŋ po Yerusalem ga tubul teŋ hoyaŋde kwa,’ ninyiŋ. \v 19-20 Gega ne beleŋ huwardebe, ‘Doyaŋ Al Kuruŋ, mel gobe epte ma asogo nirnayiŋ. Nebe meteŋ alge Stiwen hora po mayaŋ goyarebe gor hinhem. Irde al beleŋ Stiwen mayniŋ teŋ hikeb igiŋ nurde go mar gote uliŋhor yago doyaŋ yirde hinhem. Irde meteŋ alge Stiwen goyen hora po uguŋ kerke kamuŋ goyen kinmiŋ. Irdeb Yuda marte gabu yayaŋ kuŋ alya bereya ge niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ marbe yawaŋ yusulak teŋ koyare yerde hinhem. Niŋgeb Yerusalem niŋ mar gabe keŋkela nurde nuneŋ haŋ,’ inmiriŋ. \v 21 Gega Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ wol heŋbe, ‘Ne beleŋ po gad germeke naŋa gisaw al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋde naŋare kwayiŋ. Niŋgeb huwarde kwa!’ ninyiŋ,” yinyiŋ. \p \v 22 Be, al buda go meremiŋ palŋa iramiŋ kuŋ al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ niŋ tagalke nurdeb biŋ ar yamiŋ. Irkeb, “Al gabe megen gar hitek moŋ niŋ, mayke kami!” yeŋ kwep kwep tiyamiŋ. \v 23 Irdeb al buda goreb Pol beleŋ Al Kuruŋ sukal ira yeŋ biŋ ar wor po yekeb kwep kwep teŋ uliŋhor yago yuguya teŋ mulowo yade naŋa kota yemeyde tiyamiŋ. \v 24 Irkeb fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ beleŋ fuleŋa marmiŋ go yinke Pol go teŋ fuleŋa marte yare tukamiŋ. Irkeb fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ gore, “Kuŋ usulak tike daniŋ merem yaŋ irde kwep kwep irde haŋ goyen momoŋ diryeŋ,” yineŋ hulyaŋ yiryiŋ. \v 25 Irkeb fuleŋa mar beleŋ kuŋ Pol goyen usulak tiniŋ yeŋ haniŋya kahaŋya yad giŋ yirdeb hete giti iramiŋ. Irkeb Pol beleŋ fuleŋa mar gote doyaŋ al kura gor hinhin goyen, “Roma mar al ne gahade gayen mere miŋ ma nurdeya mali yusulak tinayiŋ yeŋ Roma gabman beleŋ igiŋ yitiŋ we?” inyiŋ. \v 26 Irkeb fuleŋa marte doyaŋ al gob kuruŋmiŋ hitte kuŋbe “Al gabe Roma al geb, daha ireŋ taha?” inyiŋ. \v 27 Irkeb fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ gore Pol hitte kuŋbe, “Momoŋ nira. Ge gayen fudinde Roma al?” inyiŋ. Irkeb, “Fudinde,” yiriŋ. \v 28 Irkeb al gore, “Nebe Roma al hewe yeŋbe hora kuruŋ tubul teŋ gab Roma al himiriŋ,” inyiŋ. Irkeb Pol beleŋ, “Gebe gwaha tiyariŋ gega, Adonebe Roma al geb, ne wor Roma al,” inyiŋ. \p \v 29 Be, Pol go gwaha yeke nurdeb fuleŋa mar usulak teŋ gusuŋaŋ irniŋ yeŋ doyaŋ hamiŋ gobe warga heŋ okohom po bada hamiŋ. Irkeb Pol go Roma al gega, malikan miŋ miŋmoŋ fuleŋa marmiŋ yinke sende fere tiyamiŋ goke kafura hiriŋ. \s1 Polbe merere huwaryiŋ \p \v 30 Irdeb nalu go wawuŋ heŋ sopte fay urkeb fuleŋa marmiŋ yinke Pol go sen yugu teŋ unamiŋ. Irde, “Da misiŋde wor po Yuda mar beleŋ Pol mere uliŋde iraŋ goyen upsiŋeŋ bebak tiye,” yeŋbe pris buda gote karkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋ mar tumŋaŋ wake gabu irke gab gusuŋaŋ yire yeŋ mere kiryiŋ. Irkeb tumŋaŋ gabu irke fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ beleŋ Pol tawake al buda kuruŋ gote diliŋde huwaryiŋ. \c 23 \s1 Pol beleŋ Yuda marte doyaŋ mar buda hitte Yesu niŋ tagalyiŋ \p \v 1 Be, Pol go huwarde Yuda marte doyaŋ mar gabu iramiŋ go yeneŋbe, “Kadne yago, nebe Al Kuruŋ niŋ meteŋ po teŋ heŋyabe bener wukkeŋ wor po nurdeya meteŋ timeke waŋ waŋ gago hihi. Al Kuruŋ diliŋde mata buluŋ kura ma teŋ himyen,” yinyiŋ. \v 2 Gwaha yekeb pris buda gote kuruŋmiŋ Ananaias beleŋ kadom yago Pol bindere hinhan go hulyaŋ yirde, “Mohoŋde go maynaŋ,” yinyiŋ. \v 3 Irkeb Pol beleŋ meremiŋ go nurdeb, “Gebe nende tikula ufurd uneŋbe gor keperde, ‘Gebe buluŋ gwaha gwaha tiyaŋ,’ ninha. Goyenbe gigeŋbe tikula goyen pel irdeb merene keŋkela ma nurde mali ga maynaŋ yinha? Gebe siŋare mat geneŋmiŋbe igiŋ wor po gega, bege banabe tikiŋ baraŋ wor po ha. Niŋgeb goke teŋbe Al Kuruŋ beleŋbe mugunyeŋ geb,” inyiŋ. \v 4 Irkeb al Pol bindere hinhan goreb, “Yeŋbe Al Kuruŋyen meteŋ al wor po. Pris buda gote kuruŋmiŋ goyen go ma nurde nanyaŋ irha?” ineŋ kwep kwep iramiŋ. \v 5 Irkeb Pol beleŋ wol heŋbe, “Kadne yago, nende tikularebe, ‘Doyaŋ altiŋ kura mere buluŋ ma irde hinayiŋ,’ yitiŋ gobe nurde hime. Niŋgeb yeŋbe al gwahade yeŋ ma nurde nanyaŋ irhem,” yinyiŋ. \p \v 6-8 Goyare goyenbe Yuda marte doyaŋ mar gabu iramiŋ gobe Farisi marya Sadusi marya goyen Pol beleŋ yeneŋ bebak tiyyiŋ. Be, Farisi marbe al kamdebe sopte huwarnayiŋ, irde Al Kuruŋyen miyoŋbe haŋ, al toneŋ manaŋ haŋ yeŋ nurde haŋyen. Munaŋ Sadusi mar gobe gwahade ma nurde haŋyen. Niŋgeb Pol go mel goyen yeneŋbe, “Kadne yago, adonebe Farisi al geb, ne manaŋ gwahade po. Niŋgeb nebe Al Kuruŋ beleŋ al kamkeb kame sopte yisaŋ hiyyeŋ gobe fudinde yeŋ nurdeb goke po doyaŋ heŋ hime goyen goke tagalde himyen. Gega goke igiŋ ma nurde gago merere nerhaŋ,” yeŋ mere saŋiŋ po yiryiŋ. Sadusi marya Farisi marya gobe kadom igiŋ ma nurd guneŋ teŋ haŋyen geb, Pol mere tiyyiŋ go nurdeb yiŋgeŋ uliŋ kadom mohoŋde tiyamiŋ. Irde dufaymiŋ uŋkureŋ kertek ma hamiŋ. \v 9 Irdeb hekhok teŋ kwipkwep teŋ epte ma tiyamiŋ. Gwaha teŋbe Farisi mar kura Yuda marte tikula saba yird yird mar gore huwardeb, “Al gabe mata buluŋmiŋ kura ma kenhet. Moŋgo Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ yar kura ma det toneŋ beleŋ yar kura inyiŋ kenem daha tinayiŋ?” yamiŋ. \p \v 10 Irde al buda kwipkwep teŋ hinhan go kuŋ buluŋ wor po heŋ artek heke nurdeb, “Moŋgo gwaha teŋ Pol mayke kamyeŋ,” yeŋ fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ gore fuleŋa marmiŋ hulyaŋ yirde, “Kurkuŋ Pol tawanaŋ. Munaŋ epte moŋ kenem kwep kwep yirde gasa yirhet yirhet yirde gab teŋ wanayiŋ,” yinyiŋ. Irkeb kuŋ gwahade po teŋbe Pol gob fuleŋa marte yare teŋ kwamiŋ. \p \v 11 Be, gwaha tiyamiŋ go wawuŋ goyenbe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ Pol diliŋde forok yeŋbe, “Kafura ma yo. Tareŋ po heŋ hayiŋ. Yerusalem gar al ne niŋ momoŋ yirde saba yirde hayen gwahade goyen po Rom taunde manaŋ kuŋ gwahade po teŋ hayiŋ geb,” inyiŋ. \s1 Yuda mar beleŋ Pol mayniŋ yeŋ sege iramiŋ \p \v 12-13 Be, fay urkeb go wampot goyenbe Yuda mar kura 40 gwahade goyen gabu irdeb daha mat kura Pol mayteke kamyeŋ yeŋ mere sege iramiŋ. Irdeb, “Fudinde wor po, Polbe mayteke kamkeya gab biŋgeya feya netek,” yeŋbe biŋa tiyamiŋ. \v 14 Gwaha teŋbe Yuda marte doyaŋ mar parguwakya pris buda gote karkuwaŋmiŋya hitte kuŋbe, “Neŋbe, ‘Feya biŋgeya kutŋare heŋbe Pol mayteke kamke wor wor gab ig uliŋ titek,’ yihit. \v 15 Niŋgeb deŋya Yuda marte doyaŋ maryabe fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ hitte kuŋbe usi irdeb, ‘Pol go sopte tubul teŋ dunke matamiŋ ge keŋkela gusuŋaŋ irniŋ,’ innayiŋ. Irkeb tubul teŋ dunkeb teŋ wanayiŋ. Irkeb neŋbe belen doyaŋ heŋ hitek geb, goŋ po mayteke kamyeŋ,” yinamiŋ. \p \v 16 Gega Pol yayiŋ beleŋ mere momoŋ go nurdeb fuleŋa marte yare kuŋ Pol momoŋ iryiŋ. \v 17 Irkeb Pol gobe fuleŋa mar 100 gote doyaŋ al kura hoy irdeb, “Al gabe doyaŋ altiŋ hitte kuŋ mere kura momoŋ ireŋ teŋ hi geb, yeŋ hitte teŋ kwa,” inyiŋ. \p \v 18 Irkeb al goreb Pol yayiŋ goyen fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ hitte tukuŋbe, “Pol koyare hi al gore hoy nirke kuŋ kenmekeb, ‘Al gare doyaŋ altiŋ kuruŋ mere kura momoŋ ireŋ tiya. Niŋgeb doyaŋ altiŋ hitte teŋ kwa,’ ninkeb gago ge hitte tawayhem,” inyiŋ. \v 19 Gwaha inkeb al gore Pol yayiŋ go haniŋde tanarde hoyaŋ beleŋ tukuŋbe, “Da mere momoŋ nireŋ teŋ ha?” inyiŋ. \v 20 Irkeb al goreb, “Yuda marbe mere sege irde dufay uŋkureŋ po irhaŋ. Niŋgeb gise go goyenbe waŋ, ‘Pol tubul teŋ dunke tukuŋ da mata wor po tiyuŋ goyen Yuda marte doyaŋ mar diliŋde huwarke gusuŋaŋ irtek,’ usi girnayiŋ geb. \v 21 Albe 40 gwahade gore dufay uŋkureŋ po irdeb, ‘Biŋgeya feya kutŋa irtek geb. Pol maydeya gab mali titek,’ yeŋ biŋa tiyaŋ mar gobe bana kuŋ gere mere niŋ po doyaŋ hiniŋ yahaŋ. Niŋgeb Yuda marte doyaŋ mar beleŋ gise waŋ mere girke goya yende mere ma nurayiŋ. Irde Pol wor tubul ma teŋ yunayiŋ,” inyiŋ. \v 22 Irkeb fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ gore huwardeb, “Igiŋge kwa. Goyenpoga mere momoŋ nirha gabe al hoyaŋ kura momoŋ ma irayiŋ,” ineŋ hayhay iryiŋ. \s1 Fuleŋa marte doyaŋ al beleŋ Pol Feliks hitte teŋ kerke kuriŋ \p \v 23 Irdeb fuleŋa mar 100 gote doyaŋ al irawa hoy yiryiŋ. Irke wakeb, “Derbe kuŋ fuleŋa mar kahaŋde kuŋ fuleŋa teŋ haŋyen mar 200 ya hos hende mat fuleŋa teŋ haŋyen mar 70 goyen yinke gitik tinayiŋ. Irde hakde fuleŋa teŋ haŋyen mar 200 goyen manaŋ momoŋ yiriryeŋ. Irdeb deŋ tumŋaŋ 9 kilok wawuŋbe Pol teŋ Sisaria taunde kurkunayiŋ. \v 24 Irde Roma gabman al deŋem Feliks Yudia naŋa doyaŋ irde hi al hitte kunayiŋ. Moŋgo al beleŋ maynak geb, Polbe hos hende teŋ kunayiŋ,” yinyiŋ. \v 25 Irde asaŋ kura kaŋbe yunyiŋ. Merebe gahade: \pi1 \v 26 “Doyaŋ al Feliks, nebe Klodius Lisias beleŋ asaŋ gago kayhem. Gebe doyaŋ alne wor po yeŋ nurd guneŋ hime. \pi1 \v 27 Al gayenbe Yuda mar beleŋ teŋ mayniŋ tiyaŋ. Gega Roma al yeke nurdeb fuleŋa marne yade kuŋbe mayniŋ teŋ hinhan mar haniŋde mat teŋ wamiŋ. \v 28 Irdeb da misiŋde wor po Yuda mar beleŋ mere uliŋde irde asogo irde haŋ goyen gusuŋaŋ yirde bebak tiye yeŋbe Yuda marte doyaŋ mar gote gabure tukumiŋ. \v 29 Goyenbe teŋ fere teŋ mayteke kami yaŋ gega, miŋ miŋmoŋ gwaha irniŋ tiyaŋ. Miŋ yara kinmiŋbe Yuda marte tikula niŋ teŋ mere uliŋde iraŋ. \v 30 Irdeb Pol goyen mayniŋ yeŋ mere sege iraŋ goyen nurdeb balmiŋ po teŋ kermeke ge hitte kwa gago. Irdeb Yuda mar go da misiŋde wor po al go mayniŋ tiyaŋ goyen ge hitte kuŋ gab delge mat tagalnayiŋ yinmiŋ,” gwahade kayyiŋ. \p \v 31 Be, fuleŋa mar go doyaŋ almiŋ kuruŋ beleŋ yinyiŋ goyen po gama irdeb wawuŋ go po Pol teŋ Sisaria taunde kuniŋ yeŋ kuŋbe belen Antipatris taunde feramiŋ. \v 32 Irde fay urkeb fuleŋa mar hos manaŋ gore po Pol teŋ Sisaria taunde kwamiŋ. Irkeb fuleŋa mar hoyaŋ kuruŋ gobe gor mat mulgaŋ heŋ Yerusalem kwamiŋ. \v 33 Be, fuleŋa mar Pol teŋ kwamiŋ go Sisaria taunde forok yeŋbe doyaŋ almiŋ beleŋ asaŋ kayyiŋ goyen Feliks Yudia naŋa doyaŋ irde hiyen al go uneŋbe Pol manaŋ yeŋ hitte mekeramiŋ. \v 34 Irkeb Feliks beleŋ asaŋ go kapyaŋ heŋbe Pol go, “Gebe dare niŋ al?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irkeb Pol beleŋ wol heŋbe, “Nebe Silisia naŋare niŋ al,” inyiŋ. \v 35 Irkeb, “Igiŋge gar hayiŋ. Irkeb mere ulger irde haŋ mar goyen wake gab tumŋaŋ merere huwarnayiŋ. Irkeb meretiŋ nureŋ,” inyiŋ. Irdeb meteŋ marmiŋ hulyaŋ yirdeb, “Tukuŋ Herotyen ya kuruŋde gor kerde doyaŋ irde hinayiŋ,” yinyiŋ. \c 24 \s1 Polbe Feliks diliŋde huwarde mere tiyyiŋ \p \v 1 Be, wawuŋ siptesoŋoŋ kamereb pris buda gote kuruŋmiŋ Ananaiasya Yuda marte doyaŋ mar parguwak kuraya Sisaria kuŋ Roma gabman al Feliks hitte Pol go tagal unniŋ yeŋ kurkamiŋ. Goyenterbe al kura deŋembe Tetulus goyen mel gore, “Neŋ faraŋ durde merere harde mere tiyayiŋ,” inkeb mel goya tumŋaŋ kwamiŋ. Al gobe Roma gabmanyen mere sope ird ird mata goyen keŋkela nurde hinhin al. \p \v 2 Be, Pol niŋ mere kerkeb wayyiŋ. Irkeb Tetulus beleŋ huwarde gaha yiriŋ: “Feliks, gebe doyaŋ alniniŋ wor po. Ge beleŋ upsiŋeŋ doyaŋ dirde hike neŋbe dahadem moŋ, igiŋ po heŋ waŋ waŋbe gago hite. Dufayge tiŋeŋ wukkeŋ wor po goyen kerde doyaŋ dirkeb naŋa kuruŋ gayen bana niŋ alya bereya tumŋaŋ igiŋ po hite. \v 3 Ge beleŋ meteŋ kuruŋ gwahade teŋ hayen goyen goke neŋ tumŋaŋ amaŋeŋ wor po nurd guneŋ hityen. \v 4 Be, ne beleŋ mere uguŋ po timeke piŋeŋ nurd nunak geb, bada heweŋ. Gega ok ninkeb mere muŋ kura tiyeŋ. \v 5 Be, al garebe megeŋ kuruŋ gayen kuŋ waŋ teŋ Yuda mar biŋ yakamde dufaymiŋ buluŋ yirde hinhin. Irkeb kanduk karkuwaŋ karkuwaŋ forok yeŋ hinhan. Yeŋbe al buda kura ‘Nasaret niŋ mar’ yineŋ haŋyen gote doyaŋ al. \v 6-7 Irde al gare po Al Kuruŋyen ya balem bana goŋ Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ mali teŋ hurkuŋ. Al gare gwaha mat ya balem goyen buluŋ ireŋ teŋ hikeb teŋ fere titiŋ.\f + \fr 24:6-7 \ft Asaŋ hoyaŋdebe gahade katiŋ hi: \fv \ft 6 \+fv*\fqa Irde al gare po Al Kuruŋyen ya balem bana goŋ Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ teŋ hurkeŋ tiyuŋ. Al gare gwaha mat ya go buluŋ ireŋ teŋ hike fere titiŋ. Irde nende matare al gate mata buluŋ goke tagalde muruŋgem untek nurtiŋ. \fv \ft 7 \+fv*\fqa Gega Fuleŋa marte doyaŋ al Lisias beleŋ waŋ mudunhem mudunhem dirde Pol gayen teŋ kuŋ. \fv \ft 8 \+fv*\fqa Irdeb, ‘Al gayen uliŋde merem yaŋ irtek marbe Feliks hitte kuŋ momoŋ irnayiŋ,’ dinuŋ,” inyiŋ.\f* \v 8 Niŋgeb gigeŋ gab gusuŋaŋ irkeb yiŋgeŋ mohoŋde keŋkela tagalke gab gwahade niŋgeb gago tagal uneŋ merere kerhaŋ yeŋ bebak tiyayiŋ,” inyiŋ. \v 9 Be, Tetulus beleŋ mere teŋ pasi irkeb Yuda mar bana goŋ hinhan gore, “Mere tiya gobe fudinde wor po!” yamiŋ. \p \v 10 Irkeb Feliks beleŋ, “Pol, ge wor huwarde mere tiya,” ineŋ haniŋ tuŋaŋ iryiŋ. Irkeb Pol go huwardeb Feliks goyen, “Gebe dama budamde wor po naŋa kuruŋ gayen doyaŋ irde hayen. Irde al ge hitte waŋ merere huwarke ge beleŋ dufay keŋkela wor po heŋya meremiŋ nurde sope irde hayen. Niŋgeb nebe delger gago nigeŋ ge pet teŋ mere tiyeŋ tihim. \v 11 Be, nebe Al Kuruŋ doloŋ ire yeŋ Yerusalem taunde hurkumiŋde mat waŋ haŋka gabe naŋa fay 12 hihi. Niŋgeb usi yeŋ keneŋbe gigeŋ ga al gusuŋaŋ yirke bebak girnayiŋ. \v 12 Be, mere ulner irde haŋ mar gayen Al Kuruŋyen ya balem bana al kuraya kadom mohoŋde ma teŋ himeke nenaŋ. Irde Yerusalem taun banaya Yuda marte gabu yayaŋ wor al kura ma biŋ yakamde hinhem. Hubu wor po. \v 13 Niŋgeb tagalde nuneŋ haŋ mar gayen daha matbe miŋ goke kura merere kirtiŋ yeŋ momoŋ girke nurayiŋ? Hubu wor po! \v 14 Gega Nasaret niŋ al Yesu beleŋ tikula kiryiŋ goyen gama irde haŋ mar al goyen kurabe gago nineŋ haŋ gobe fudinde. Mel gabe Yesuyen tikula goyen fudinde moŋ yeŋ haŋ. Gega nebe gwaha mat Al Kuruŋ asininiŋ yago beleŋ doloŋ irde hinhan Al goyen doloŋ irde himyen. Irde Al Kuruŋyen mere Moseya Al Kuruŋyen mere basaŋ marya beleŋ asaŋde katiŋ kuruŋ goyen fudinde yeŋ nurde gama irde himyen. \v 15 Irde mel gare Al Kuruŋ diliŋde al huwakyabe huwak moŋya goyen tumŋaŋ Al Kuruŋ beleŋ kamtiŋde mat al yisaŋ heke huwarnayiŋ yitiŋ goyen fudinde yeŋ mata goke doyaŋ heŋ haŋyen gwahade goyen po ne manaŋ goke doyaŋ heŋ himyen. \v 16 Goke teŋbe bener wukkeŋ wor po nurdeya mata teŋ himeke alya Al Kuruŋya diliŋdebe igiŋ po neneŋ hinayiŋ yeŋ kurut yeŋ himyen. \p \v 17 “Nebe dama budam po Yerusalem tubul teŋ naŋa siŋare po kuŋ hinhem. Irdeb nere alya bereya Yuda mar kura det miŋmoŋ al buniŋeŋ goyen faraŋ yure yeŋ hora teŋ gab Yerusalem mulgaŋ heŋ kumiŋ. Be, goya goyenbe Al Kuruŋ wor doloŋ irde galak ire yeŋ kumiŋ. \v 18 Be, Al Kuruŋyen ya balemde heŋ Yuda marte matare wukkeŋ heŋ heŋ mata teŋ himekeyab mel gare waŋ nenaŋ. Goyenterbe al budamya ma hinhet. Balmiŋ po heŋ al kura ma buluŋ irde hinhem. \v 19 Ya bana goŋbe Esia naŋare niŋ Yuda mar kura hinhan gore nenaŋ. Niŋgeb mata buluŋ kura timeke nenaŋ kenem mel gore po ga delger huwarde ne niŋ tagalke nurayiŋ. \v 20 Gega go mar gobe gar ma haŋ geb, haŋkapya Yerusalem gor Yuda marte doyaŋ mar diliŋde huwarmeke nere kanduk kura ulner hi keneŋ gab mel gare igiŋ momoŋ girnayiŋ. \v 21 Nebe Yerusalem gor merere huwardeb, ‘Al kamtiŋbe sopte huwarnayiŋ yitiŋ mere gobe fudinde wor po yeŋ nurde hime. Mere gwahade timiŋ gokeb gago merere nerhaŋ,’ yineŋ kwep kwep yirmiŋ. Niŋgeb kanduknebe gogo po yeŋ nurde hime,” inyiŋ. \p \v 22 Be, Feliks gobe Yesu beleŋ tikula kiryiŋ goyen keŋkela nurde hinhin. Niŋgeb mere tiniŋ tiyamiŋ goyen utaŋ yirdeb, “Fuleŋa marte doyaŋ al kuruŋ Lisias beleŋ wake meremiŋ nurde gab kanduk gake dufay kura kereŋ,” yineŋ yakira tiyyiŋ. \v 23 Irdeb fuleŋa mar 100 gote doyaŋ al gor hinhin goyen, “Pol go tukuŋ koyare kerde doyaŋ irde hayiŋ. Goyenpoga kurarebe igiŋ tubul tike dufaymiŋde wilwul teŋ hiyeŋ. Irkeb diŋuŋ yago kura waŋ keneŋ det kuraŋ nurkeb faraŋ urde hinayiŋ,” inyiŋ. \p \v 24 Be, hitŋeŋ yara teŋbe kuŋ nalu kurarebe Feliksya berem Drusilaya wayaryum. Feliks berem Drusilabe Yuda mar bere. Be, waŋ gor heŋbe Feliks go Pol niŋ keya hiriŋ. Irkeb waŋ Yesu Kristu niŋ dufaymiŋ tareŋ irde yende mere gama ird ird mata niŋ tagalke nurde hinhin. \v 25 Be, Pol beleŋ alya bereya Al Kuruŋ diliŋde daha mat huwak po hinayiŋ, irde daha matbe uliŋde po amaŋ hetek mata fole irde hinayiŋ, irde kame Al Kuruŋ beleŋ alya bereya igiŋya buluŋya goyen pota yirde muruŋgem yunyeŋ goke tagalyiŋ. Irkeb Feliks beleŋ mere go nurdeb kafura hiriŋ. Irdeb, “Ep niŋ, mulgaŋ hawa. Irde nalu kurare kura ge niŋ yemeke gab wake sopte mere teŋ hireŋ,” inyiŋ. \v 26 Be, Feliks go haŋkayeŋ haŋkayeŋ Pol hoy irde mere teŋ hinaryum gobe, “Gwaha timeke hora kura nunke gab koyare hi goyen tubul timeke kuyeŋ,” yeŋ dufay heŋbe gogo teŋ hinhin. Gega Pol gobe hora kura muŋ ma unyiŋ. \p \v 27 Be, Pol go gwahade po hike kuŋ kuŋ dama irawa hubu hiriŋ. Irkeb Feliks go meteŋmiŋ tubul teŋ kutek nalu hekeb al kura deŋem Porsius Festus beleŋ gasuŋmiŋ tiriŋ. Gega Feliks gore Yuda mar beleŋ amaŋeŋ nurd nunnayiŋ yeŋbe Pol koyare po tubul teŋbe kuriŋ. \c 25 \s1 Pol beleŋ Sisar hitte kuŋ kuŋ niŋ Festus gusuŋaŋ iryiŋ \p \v 1 Be, Festus beleŋ Feliksyen gasuŋ teŋ doyaŋ al kuruŋ heŋbe wawuŋ karwo hubu hekeb Sisaria taunde mat Yerusalem taunde hurkuriŋ. \v 2 Goya goyenbe pris buda gote karkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋ marya beleŋ Festus hitte kuŋ Pol mere uliŋde iramiŋ. \v 3 Irdeb, “Pol gobe belen doyaŋ heŋ mayteke kamyeŋ,” yeŋ bikkeŋ mere sege irde ep iramiŋ geb, Festus goyen, “Pol go dunke neŋ beleŋ Yerusalem gar teŋ waŋ merere kertek geb, igiŋ araŋeŋ faraŋ durayiŋ we?” inamiŋ. \v 4 Gega Festus beleŋ wol heŋbe, “Polbe Sisaria taunde koyare hi. Nebe heŋ ga moŋ mulgaŋ heŋ taunde gor kurkeŋ tihim. \v 5 Niŋgeb mata buluŋ kura tiyuŋ nurde haŋ kenem doyaŋ martiŋ kura gama nirde kunayiŋ. Kuŋ gor gab tumŋaŋ merere huwardebe da mata buluŋ tiyuŋ goyen tagalnayiŋ,” yinyiŋ. \p \v 6 Be, Festus go wawuŋ 8 wet kura ma 10 gwahade wet goyen mel goya Yerusalem gor heŋbe Sisaria taunde mulgaŋ heŋ kurkuriŋ. Kuŋ firyiŋ geb, fay urkeb Pol teŋ merere kere yeŋbe mere sope ird ird gasuŋde keperdebe meteŋ marmiŋ hulyaŋ yirde, “Kuŋ Pol teŋ wanaŋ,” yinyiŋ. \v 7 Irkeb Pol go merere huwarke Yuda mar Yerusalem mat katamiŋ gore kuŋbe kalyaŋ keramiŋ. Irdeb mere kanduk kurayen kurayen yeŋ uliŋde iramiŋ. Gega meremiŋ goyen bebakkeŋ kura ma tikeb Festus beleŋ fudinde yeŋ ma nuryiŋ. \v 8 Irkeb Pol wor yiŋgeŋ ge teŋbe, “Nebe Yuda marte tikula muŋ kura ma buluŋ irde himyen. Al Kuruŋyen ya balem wor goke buluŋ ma nurde himyen. Irde Roma niŋ doyaŋ al kuruŋ Sisaryen mere wor keŋkela po gama irde himyen,” inyiŋ. \p \v 9 Gega Festus go gwaha timekeb Yuda mar beleŋ biŋde igiŋ nurnayiŋ yeŋbe, “Igiŋ sopte mulgaŋ heŋ Yerusalem hurkuke gab merege gor wor nureŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. \v 10 Irkeb wol heŋbe, “Nebe Yuda mar buluŋ kura ma yirmiŋ gobe keŋkela wor po nurde ha gogo. Niŋgeb gago Roma gabmanyen meteŋ al diliŋde kandukne sope ire yeŋ delger huwarhem. \v 11 Goyenbe fudinde mata buluŋ kura timiŋ kenem igiŋ goke teŋ kameŋ. Gote merem moŋ. Gega mel Yuda mar gore mere ulner irde haŋ gayen fudinde moŋ kenem al kura beleŋ epte ma wor po mel gote haniŋde niryeŋ. Niŋgeb gar epte moŋ yeŋ nurde hime geb, Rom kuŋ Sisar diliŋde gab huwarde mere tiyeŋ yeŋ momoŋ girde hime” inyiŋ. \v 12 Irkeb Festusya meteŋ faraŋ marmiŋ yago yiŋgeŋ uliŋ Pol mere tiyyiŋ goke sege irdeya gab huwardebe, “Rom kuŋ Sisar diliŋde huwareŋ yaha geb, gwahade po tiyayiŋ,” inyiŋ. \s1 Festus beleŋ Pol niŋ Agripa inyiŋ \p \v 13 Be, naŋa fay karwo gwahade kamereb Yuda marte doyaŋ al kuruŋ Agripaya haymiŋ Bernaisiya beleŋ, “Roma gabman al Festus goyen kuŋ kenye. Irkeb palap nirhar yeŋ nuryeŋ,” yeŋ Sisaria taunde kwaryum. \v 14 Be, Agripa go sobamde yara po gor hikeb Festus beleŋ Pol niŋ momoŋ ire yeŋbe gaha inyiŋ: “Al kura Feliks beleŋ teŋ koyare kerde tubul teŋ kuŋ gobe gar hi. \v 15 Yerusalem taunde hurkumiŋ. Irkeb pris buda gote karkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋ mar parguwakya beleŋ ne hitte waŋbe al go merem yaŋ irde, ‘Ge beleŋ gab al go teŋ merere kerde mata buluŋ tiyaŋ inayiŋ,’ yeŋ gusuŋaŋ niraŋ. \v 16 Irkeb ne beleŋbe, ‘Roma gabmanyen matarebe al kura merere huwarkeb tagal unnayiŋ mar go manaŋ tumŋaŋ merere huwarnayiŋ. Irdeb al goreb mel gote diliŋde yiŋgeŋ ge teŋ mere tiyyeŋ. Gwaha ma tiyyeŋ gobe miŋ miŋmoŋ epte ma tagal unnayiŋ mar goyen haniŋde mekertek,’ yinmiŋ. \v 17 Gwaha yineŋbe tumŋaŋ waŋ gar firtiŋ geb, fay urkeb mere nurd nurd gayen araŋeŋ po nure yeŋ Pol go tawanaŋ yinmeke tawayaŋ. \v 18 Irkeb al buda merem yaŋ iraŋ mar gore Pol uliŋde mata buluŋ wor po kura wet tiyuŋ geb, tagalniŋ tahaŋ yimiŋ gega, hubu. \v 19 Meremiŋ kura gobe asem yagot mataya sabaya niŋ al goya kadom mohoŋde tiyaŋ. Irde meremiŋ kurabe Pol gore al kamtiŋ kura deŋembe Yesu goyen huwaryiŋ hi yekeb goke manaŋ kadom mohoŋde tiyaŋ. \v 20 Irkeb gwaha mat kura meremiŋ goyen fudinde ma usi goyen bebak titek ma himiŋ. Niŋgeb bada heŋ Pol go, ‘Igiŋ Yerusalem taunde hurkuŋ gor sopte merere huwarayiŋ?’ ineŋ gusuŋaŋ irmiŋ. \v 21 Gega Pol beleŋ huwardebe, ‘Nebe Roma gabmanyen doyaŋ al kuruŋ hitte kuŋ yeŋ diliŋ mat huwarde gab mere gayen tagaleŋ,’ ninuŋ. Gwaha ninkeb bada heŋ meteŋ marne hulyaŋ yirdeb, ‘Belŋeŋ tukuŋ koyare kerde doyaŋ irde hinayiŋ. Irkeb kame ga teŋ kermeke Sisar hitte kuyeŋ,’ yinmiŋ,” inyiŋ. \p \v 22 Be, Agripa beleŋ mere momoŋ go nurdeb, “Mere gayen nigeŋ wor po nureŋ yeŋ nurde hime,” inyiŋ. Irkeb Festus beleŋbe, “Gise ga meremiŋ nurayiŋ,” inyiŋ. \p \v 23 Be, fay urkeb Polyen mere nurye yeŋbe Agripaya haymiŋ Bernaisiya goyen al beleŋ deneŋ turuŋ dirnayiŋ yeŋbe doyaŋ mar karkuwaŋde umŋa bidak teŋ mere sope ird ird gasuŋde kwaryum. Sisaria taunde niŋ fuleŋa mar karkuwaŋya taun gote doyaŋ mar manaŋ yad kwaryum. Be, forok yeŋ gasuŋmiŋyaŋ keperde tukukeb Festus beleŋ meteŋ marmiŋ yinke kuŋ Pol tawayamiŋ. \v 24 Irkeb Festus beleŋ huwardeb, “Yuda marte doyaŋ al kuruŋ Agripaya deŋ gar gabu irhaŋ mar ga nurnaŋ ko. Al ga keneŋ haŋ gabe Yuda mar kuruŋ Sisaria taunde garya Yerusalem taunde haŋ mar tumŋaŋ gore, ‘Al gabe daniŋ ma tubul teŋ dunke mayhet,’ yeŋ gusuŋaŋ nirde kwep kwep teŋ epte ma tiyaŋ. \v 25 Gega mata buluŋ bebakkeŋ kura tiyuŋ irke goke mayteke kamyeŋ yeŋ ma kinmiŋ. Irde Pol goreb, ‘Roma gabman doyaŋ al kuruŋ hitte kuŋ yeŋ diliŋde merere huwareŋ,’ yeŋ gusuŋaŋ niruŋ. Niŋgeb goke teŋbe al ga teŋ kermeke Rom kuyeŋ yeŋ nurmiŋ. \v 26-27 Goyenpoga miŋ goke asaŋ kaŋ al ga teŋ kermeke Roma gabman doyaŋ al kuruŋ Sisar hitte kuyeŋ yeŋ ma nurde hime. Dufaynerbe al merere yirtiŋ goyen miŋ keŋkela ma nurde mali po Sisar hitte yad yermeke kunayiŋ gobe igiŋ moŋ yeŋ nurde hime. Niŋgeb goke teŋbe diltiŋ mat gago teŋ wayhem. Irde Yuda marte doyaŋ al kuruŋ Agripa, ge manaŋ gar ha. Niŋgeb ge beleŋ gusuŋaŋ irde mere miŋ keneŋ bebak teŋ gab momoŋ nirke asaŋde kayeŋ,” inyiŋ. \c 26 \s1 Pol beleŋ Agripa diliŋde mere tiyyiŋ \p \v 1 Be, Festus beleŋ gwaha yekeb Agripa gore, “Be, gigeŋ ge kura tagalke nurniŋ,” inyiŋ. Irkeb Pol go mere miŋ ure yeŋbe haniŋ tuŋaŋ urde gaha inyiŋ: \v 2 “Yuda marte doyaŋ al kuruŋ Agripa, Yuda mar beleŋ mere ulner irde haŋ kuruŋ gayenbe fudinde moŋ yeŋ nigeŋ ge teŋ al hoyaŋ diliŋde moŋ delger po huwarde tagaleŋ tihim gake amaŋeŋ nurhem. \v 3 Delger huwarhem gake amaŋeŋ nurde hime ginhem gobe dahade moŋ. Gebe Yuda marte mata keŋkela wor po nurde hayen. Irde da misiŋde wor po nindikeŋ Yuda mar uliŋ kadom mohoŋde teŋ hityen goyen wor keŋkela nurde hayen. Niŋgeb mere tiyeŋ tihim gayen piŋeŋ ma nurayiŋ. \p \v 4 “Yuda mar kuruŋ gobe ne damde kawaŋ himiriŋ, irde bikkeŋ naŋaner mat waŋ Yerusalem gor keperde kuruŋ heŋyabe dahade hinhem goyen keŋkela wor po nurde nuneŋ haŋ. \v 5 Niŋgeb mel gobe ne hakot al foŋeŋ hinhemya Farisi mar al heŋbe daha teŋ hinhem goyen nurde pasi geb, momoŋ girniŋ yeŋbe igiŋ momoŋ girnayiŋ. Farisi marbe Yuda marte tikula tareŋ wor po tanarde gama irde haŋyen. \v 6 Be, haŋka merere nerhaŋ gabe Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋ asininiŋ yago hitte mata kura forok yiyyeŋ yeŋ biŋa tiyyiŋ goyen ne manaŋ goke doyaŋ irde hime niŋgeb, gago merere huwarhem. \v 7 Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ gote igineŋbe Yuda mar kuruŋ gayen wawuŋya naŋkahalya hugiŋeŋ Al Kuruŋ doloŋ irde heŋya kentek yeŋ doyaŋ heŋ haŋyen. Gega, doyaŋ al kuruŋ Agripa, Al Kuruŋ beleŋ biŋa tiyyiŋ goyen neŋ tumŋaŋ doyaŋ irde hityen gote igineŋ forok yiriŋ goyen goke tagalde himekeb gago Yuda mar beleŋ merem yaŋ nirde haŋ. Igineŋbe Yesu kamyiŋde mat huwaryiŋ gogo. \v 8 Niŋgeb nebe fudinde wor po Al Kuruŋ beleŋ al kamtiŋbe sopte yisaŋ hiyyeŋ yeŋ nurde hime. Munaŋ deŋ kuruŋ gar gabu irhaŋ mar gabe daniŋ usi yeŋ nurde haŋ? \p \v 9 “Bikkeŋbe ne wor kamyiŋde mat sopte huwaryiŋ yeŋ hinhan al Nasaret niŋ Yesu goke igiŋ ma nurdeb fudinde wor po asogo ireŋ yeŋ nurde hinhem. \v 10 Irdeb goyen po gama irdeb kuŋ pris buda gote karkuwaŋmiŋ momoŋ yirmeke ok ninkeb kuŋ Yesu niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irtiŋ mar goyen budam yade koyare yerde hinhem. Irde gasa yirteke kamnaŋ yeke ne manaŋ, ‘Igiŋ gwaha yirnayiŋ,’ yemeke gasa yirde hinhan. \v 11 Irde hugiŋeŋ Yuda marte gabu yayaŋ kuŋ Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar go yeneŋbe buluŋ buluŋ yirde gasa yirde hinhem. Irde, ‘Yesu nanyaŋ irde harhoktiŋ unnayiŋ,’ yineŋ kanduk karkuwaŋ karkuwaŋ yuneŋ hinhem. Nebe go mar goke bene ar wor po yeŋ hinhin geb, yeŋ ge naŋkene yeŋ taun hoyaŋde naŋa gisaw wor kuŋ hinhem. \p \v 12 “Mata gwahade kuruŋ goyen teŋ kuŋ heŋya nalu kurarebe pris buda gote karkuwaŋmiŋ beleŋ igiŋ ninkeb Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar fere yire yeŋ Yerusalem taunde mat Damaskus taunde kumiriŋ. \v 13 O, Agripa, kuŋ heŋyabe naŋa baŋkahal heke hulsi saŋiŋ kura naŋa folek kuruŋ gore naŋkiŋde mat neyabe al neya kuŋ hinhet mar hitte temeyke kinmiriŋ. \v 14 Be, hulsi kuruŋ gore gwaha dirke neŋ tumŋaŋ megen dakteŋ mudunyiŋ. Irke al melak kura Yuda marte mere mat, ‘Sol, Sol, daniŋ buluŋ buluŋ nirde ha? Asogo nirde fuleŋa nirde ha gobe gigeŋ manaŋ buluŋ irde ha geb,’ ninyiŋ. \v 15 Irkeb ne beleŋ wol heŋbe Doyaŋ Al Kuruŋ goyen, ‘Gebe ganuŋ?’ inmekeb Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ gaha ninyiŋ: ‘Nebe Yesu. Ge beleŋ mununeŋ buluŋ buluŋ nirde ha al goyen. \v 16 Niŋgeb huwara. Haŋkabe meteŋ alne gire yeŋbe gago delger hihim. Niŋgeb delger nenha gaya det budam kame gikala girde heŋ goyen tumŋaŋ kuŋ alya bereya hitte tagalde kuŋ hayiŋ. \v 17-18 Nigeŋ po gad germeke Yuda marya al miŋ hoyaŋya haŋ bana kwayiŋ. Kuŋ ne niŋ tagalkeb biŋ bak yenayiŋ. Irkeb Satanyen tareŋ bana haŋ go tubul teŋ Al Kuruŋ hitte waniŋ yeŋbe ne niŋ dufaymiŋ tareŋ irnayiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋmiŋ halde yunkeb Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ henayiŋ. Meteŋ go teŋ hikeyabe Yuda marya al miŋ hoyaŋya beleŋ muguneŋ hinayiŋ gega, ne beleŋ doyaŋ girde heŋ,’ ninyiŋ. \p \v 19 “Niŋgeb Yuda marte doyaŋ al kuruŋ Agripa, nebe yuwarwarte naŋkiŋde mat Yesu delner forok yeŋ mere niryiŋ goyen pel ma irde gama irmiriŋ. \v 20 Nebe meremiŋ po gama irdeb Damaskus taunde niŋ Yuda mar hitte wa Al Kuruŋyen mere tagalmiriŋ. Irdeb Yerusalem taunde niŋya Yudia naŋare niŋya al hitte kuŋ Al Kuruŋyen mere tagalde hinhem. Irde al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ hitte wor Al Kuruŋyen mere tagalde kuŋ hinhem. Gwahade tagalde kuŋ heŋyabe, ‘Mata buluŋtiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ henayiŋ. Gwaha teŋbe Al Kuruŋ diliŋde mata igiŋ po teŋ hinayiŋ. Irkeb al hoyaŋ beleŋ deneŋbe fudinde Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ haŋ yeŋ dennayiŋ,’ yeŋ saba yirde hinhem. \v 21 Ne gwaha teŋ kuŋ himekeb Yuda mar beleŋ goke igiŋ ma nurde Al Kuruŋyen ya balem bana goŋ nade mununniŋ tiyamiŋ. \v 22 Gega Al Kuruŋ beleŋ faraŋ nurkeb waŋ waŋ haŋka gago delger huwarde al deŋem yaŋya al maliya hitte Yesu niŋ tagalde hime. Nebe Moseya Al Kuruŋyen mere basaŋ marya beleŋ kame mata kura forok yiyyeŋ yitiŋ goyen go po tagalde hime. Hoyaŋ niŋ ma tagalde hime. \v 23 Mata kame forok yiyyeŋ yeŋ tagalamiŋ gobe Mesaia niŋ tagalamiŋ. ‘Mesaiabe uliŋ misiŋ kuruŋ kateŋ gab kamyeŋ. Irde gor mat huwaryeŋ. Mata gobe tiŋeŋ wor po. Al kura gwaha ma titiŋ. Yeŋbe Yuda marya Yuda mar moŋ kidoma bana heŋ mata buluŋ teŋ haŋ marya goyen biŋ bak yenayiŋ yeŋ gogo kamtiŋde mat huwaryeŋ,’ yamiŋ,” inyiŋ. \s1 Pol beleŋ Agripa goyen Yesu gama irayiŋ inyiŋ \p \v 24 Be, Pol go yiŋgeŋ ge teŋ hako tagalde hikeyabe Festus beleŋ merem waldebe, “Pol, gebe kukuwa haha! Dufay karkuwaŋ karkuwaŋ yawarariŋ gore girke kukuwa heŋ ha gogo,” ineŋ kwep iryiŋ. \v 25 Gega Pol beleŋ wol heŋbe, “Doyaŋ al Festus, mere gabe fudinde yeŋ hime. Kukuwa heŋya ma yeŋ hime. \v 26 Yesu uliŋde mata forok yiriŋ gobe balmiŋ ma forok yiriŋ geb, Agripabe mata goyen keŋkela nurde hi. Niŋgeb mere teŋ hime gab yeŋbe goke yeŋ hi yeŋ nurde hi. Goke teŋbe nebe kafura ma heŋ yeŋ diliŋ mat igiŋ mere ireŋ,” inyiŋ. \v 27 Irdeb Agripa keneŋbe, “Ge gayen Al Kuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ mere tagalde hinhan goyenbe fudinde yeŋ nurde ha? Ne benerbe fudinde yeŋ nurde ha yeŋ geneŋ hime,” inyiŋ. \v 28 Gwaha inke Agripa beleŋ wol heŋbe, “Gayamuŋ gayen po parsay irmekeb Kristen al hiwi yeŋ nurde gago kurut nirde ha?” inyiŋ. \v 29 Irkeb wol heŋbe, “Nalu ulyaŋde ma dolfonde goke ma nurde hime. Gega haŋka geya al buda kuruŋ gar heŋ merene nurhaŋ gayen tumŋaŋ ne himiŋ gwahade po deŋ wor Yesu niŋ dufaytiŋ saŋiŋ yirnayiŋ yeŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hime. Gega gama nirde koyare hinaŋ yeŋ ma dineŋ hime,” inyiŋ. \p \v 30 Irkeb Yuda marte doyaŋ al kuruŋ Agripaya haymiŋ Bernaisiya Roma gabman doyaŋ al Festusyabe al buda kuruŋ gor hinhan goya tumŋaŋ bur yiniŋ yeŋ huwaramiŋ. \v 31 Irdeb mere sope ird ird gasuŋ go tubul teŋ kuŋ heŋya yiŋgeŋ uliŋ mere teŋbe, “Al gabe mata buluŋ kura ma tiyuŋ gega, da misiŋde wor po teŋ koyare kerde mayteke kami yeŋ kurut yeŋ haŋ?” yamiŋ. \v 32 Be, Agripa beleŋ Festus go, “Al gabe kuŋ Sisar diliŋde huwarde ga mere tiyeŋ ma yiyuŋ manhan haŋka gayenbe okohom po tubul titeke kuwoŋ,” inyiŋ. \c 27 \s1 Rom kuŋ kuŋ niŋ Festus beleŋ Pol go hakwa hende kiryiŋ \p \v 1 Be, Festus gore Pol go Rom taunde teŋ kermeke kuyeŋ yeŋ nurde al kura deŋembe Yulius haniŋde kiryiŋ. Al gobe “Sisaryen Fuleŋa Mar” yineŋ haŋyen gote fuleŋa mar 100 doyaŋ yirde hinhin. Goyenterbe al hoyaŋ kura koyare hinhan mar go manaŋ al gote haniŋde yiryiŋ. Irke Yulius beleŋ mel go yade hakwa teŋ Itali naŋare kuniŋ tikeb neŋ manaŋ Pol go gama irde tumŋaŋ kuniŋ titiriŋ. \v 2 Be, Sisaria taun neŋ hinhetde gorbe hakwa kura Esia naŋare niŋ taun Adramitium mat wayyiŋ goyen kintiriŋ. Irdeb hakwa go sopte mulgaŋ heŋ Esia naŋare niŋ taun makaŋ siŋayaŋ kweŋ teŋ hike nurtiriŋ. Irde go hende kutiriŋ. Hakwa hende gorbe Masedonia naŋare niŋ taun Tesalonaika niŋ al Aristakusya tumŋaŋ kutiriŋ. \v 3 Be, kuŋ fay urkeb Saidon taunde forok yitiriŋ. Gorbe Yulius beleŋ Pol igiŋ igiŋ ire yeŋbe, “Kuŋ dige yago kura yena. Irkeb det kuraŋ nurde ha goyen faraŋ gurnayiŋ,” inyiŋ. \p \v 4 Be, taun go tubul teŋ kutekeb meŋe kuruŋ wor po huwarke kuŋ kuŋniniŋ meteŋeŋ diryiŋ. Irkeb Saiprus motmotbe hanniniŋ tapa beleŋ pel irde ketal urde kutiriŋ. \v 5 Irde Saiprus motmot muruŋ fafor teŋbe Silisiaya Pamfilia naŋare niŋ makaŋ ala goyen kahal po pateŋ kuŋ Lisia naŋare niŋ taun Maira forok yitiriŋ. \v 6 Gorbe Yulius beleŋ Isip naŋare niŋ taun Aleksandria niŋ hakwa kura goyen Itali naŋare kweŋ teŋ hike kinyiŋ. Irdeb hakwa go hende kunaŋ dinkeb go hende hurkutiriŋ. \p \v 7 Be, kutiriŋ gega meŋe kuruŋ huwarkeb wawuŋ budam makaŋde hinhet. Irde bekkeŋde kuŋ kuŋbe Nidus taunde forok yitiriŋ. Irde gor mat Rom po kuniŋ yitiriŋ gega, meŋe muŋ kura falmuk ma hiriŋ. Irkeb bada heŋ hakwa go bul irde Krit motmot muruŋ deŋembe Salmone goyen hanniniŋ yase beleŋ pel irde motmot go ketal urde kutiriŋ. \v 8 Be, kutiriŋ goyenbe meŋe kuruŋ po geb, hakwa bemel kuŋ kuŋ goyen meteŋeŋ diryiŋ. Irkeb makaŋ fereŋ gama irtiŋeŋ teŋ kuŋ tiyuŋ kura deŋembe “Makaŋ Kamtiŋde” gor forok yitiriŋ. Tiyuŋ gobe Lasea taun bindere hinhin. \p \v 9 Be, beleŋ kuŋ hinhetya goyenbe naŋa fay budam wor po yubul titiriŋ. Irde goŋbe Yuda marte Biŋge Kutŋa Nalu hubu heŋ meŋe buluŋ kuruŋ forok yeke makaŋde epte ma kutek nalu heweŋ tike \v 10 Pol beleŋ Yuliusya hakware niŋ meteŋ marya goyen, “Mel, kuniŋ yeke kuniŋ tihit go belenbe kanduk kuruŋ kentek geb. Hakwaya samuŋya yemeyde nindikeŋ manaŋ buluŋ hetek geb,” yineŋ hayhay yiryiŋ. \v 11-12 Gega al budam beleŋ, “Garbe meŋe nalure hakwa hitek moŋ geb, Finiks taunde kuniŋ. Gorbe naŋa buluŋ heke hakwa hitek gasuŋ igiŋ geb, taunde gor heŋ meŋe goyen doyaŋ irde hiteke waŋ fole tike gab kutek,” yamiŋ. Finiks taun gobe Krit motmot goyen muruŋ, naŋa kurkur beleŋ mat hinhin. Be, al budam gwaha yekeb Yulius beleŋ Polyen mere gama irtiŋeŋbe hakware niŋ meteŋ marte doyaŋ alya hakwa gote miŋ al gote mere po fudinde yeŋ nuryiŋ. \s1 Karam meŋe kafuram wor po huwaryiŋ \p \v 13 Be, kuniŋ titekeyabe meŋe igiŋ mat wake keneŋbe mel gore, “Meŋe neŋ yitiŋ go gago forok yihi,” yamiŋ. Irde aŋga tuluŋ tike hurkukeb hakwa go teŋ Krit motmot goyen makaŋ fereŋ gama irtiŋeŋ teŋ kwamiŋ. \v 14 Gega heŋ ga moŋ yuwara meŋe kuruŋ Krit motmot dugure mat katyiŋ. \v 15 Irke Finiks taunde kuniŋ yeŋ tuŋaŋ urtiriŋ gega, meŋe go kuruŋ wor po geb kutek moŋ hekeb tubul tike yeŋ beleŋ po hakwa go teŋ makaŋ alare tukuriŋ. \v 16 Irde meŋe beleŋ dukukeb motmot dirŋeŋ kura deŋembe Kauda goyen ketal urde kutiriŋ. Goyenterbe hakwa dirŋeŋ kura hakwa kuruŋ neŋ kuŋ hinhetde gor feŋ titiŋ tuluŋ teŋ hinhin goyen buluŋ hiyyeŋkek yeŋbe teŋ hakwa kuruŋ hende kirniŋ yeŋ hakware niŋ meteŋ mar beleŋ kurut yamiŋ. Meteŋeŋ yiryiŋ gega, kamebe teŋ keramiŋ. \v 17 Irdeb hakwa kuruŋ go hende kuŋ hinhet goyen galaŋ yiyyeŋkek yeŋbe kaŋ tareŋ beleŋ po yade hakwa yufuk bana yerke kurkukeb hakwa goyen he fere titiŋ yara irde tareŋ iramiŋ. Irde Libia naŋare niŋ makaŋ siŋare Sairtis ineŋ haŋyende gor ka kiŋkiniŋ karkuwaŋ gor haŋyen geb, hakwa go kuŋ gor ŋek yiyyeŋ yeŋ kafura hamiŋ. Irdeb gwaha irteke hakwa ga bekkeŋde kwi yeŋ aŋga tubul tike kurkuriŋ. Goyenbe meŋe beleŋ teŋ kuŋ hinhin po. \p \v 18 Be, karam meŋe kafuram kuruŋ goyen muŋ kura ma falmuk hiriŋ. Irkeb makaŋ duba karkuwaŋ karkuwaŋ gore waŋ hakwa go karim ma irde hinhan. Irkeb kuŋ fay urkeb hakwa goyen muŋ kura hipirkeŋ hiwi yeŋbe hakware niŋ meteŋ mar beleŋ tiyuŋ kurar niŋ det goyen kura yade makaŋde yemeyamiŋ. \v 19 Be, sopte po fay urkeb meteŋ mar beleŋ hakware niŋ meteŋ teŋ teŋ det kura yade yemeyamiŋ. \v 20 Be, nalu sobamde po makaŋde hinhet goya goyenbe meŋeya makaŋya goyen kura muŋ falmuk ma po haryum. Buluŋ wor po hekeb naŋaya dinambeya muŋ kura ma yintiriŋ. Irdeb, “Go ma hitek. Makaŋde po kamniŋ tihit,” yeŋ nurtiriŋ. \p \v 21 Be, al buda kuruŋ go dula ma tike kuŋ kuŋ nalu ulyaŋde hiriŋ. Irkeb Pol beleŋ huwarde gaha yinyiŋ: “Mel, mere dirmiŋ goyen nurdeb Krit motmot ma tubul titiŋ manhan kanduk kuruŋ gahade ma kentewoŋ. Irde hakware niŋ detya samuŋya kuruŋ gayen ma yemeywoŋ. \v 22 Goyenpoga neŋ al buda kuruŋ gayenbe kura ma po kamtek. Hakwa po ga buluŋ hiyyeŋ. Niŋgeb kafura ma yo. Tareŋ heŋ hinayiŋ. \v 23 Nebe Al Kuruŋyen meteŋ al. Yeŋ ge po meteŋ teŋ hime. Niŋgeb haŋka wawuŋbe yende miyoŋ beleŋ waŋbe, \v 24 ‘Pol kafura ma yo. Gebe Sisar diliŋde huwarde mere tiyayiŋ geb. Irde Al Kuruŋ beleŋ geya hakwa hende kuŋ haŋ mar buniŋeŋ nurd yuneŋ faraŋ yuryeŋ geb go ma kamnayiŋ,’ nina. \v 25 Niŋgeb nebe Al Kuruŋ beleŋ nina gwahade po forok yiyyeŋ yeŋ hekkeŋ nurde hime. Niŋgeb goke teŋbe gago kafura ma heŋ saŋiŋ po hinayiŋ dinhem. \v 26 Goyenbe hakwa gabe kuŋ motmotde kura gor heŋ gab buluŋ hiyyeŋ geb, goyen nurde ga hinayiŋ,” yinyiŋ. \p \v 27 Be, hakwa teŋ Krit motmotde niŋ taun kura deŋembe “Makaŋ Kamtiŋde,” go tubul teŋ waŋ waŋ wawuŋ 14 hiriŋ. Goyenterbe meŋe beleŋ po dade makaŋ kura deŋem Mediterenian Makaŋ beleŋ goŋ dukuriŋ. Irkeb wawuŋ biŋde gwahadebe hakware niŋ meteŋ mar goreb megeŋ kura bindere hi yara nuramiŋ. \v 28 Gwahade nurdeb kaŋ yulyaŋ kura teŋbe det kanduk teŋ kaŋ muruŋ kurhan feŋ teŋbe teŋ kerke makaŋ bana kurkuriŋ. Gwahade irde makaŋ go dukuŋmiŋ tuŋaŋ tiyamiŋbe 40 mita kenamiŋ. Be, muŋ kura kutŋeŋ teŋbe sopte po tuŋaŋ tiyamiŋ. Irde goyareb dukuŋmiŋbe 30 mita po kenamiŋ. \v 29 Gwahade keneŋbe moŋgo uguŋ po kutekeb hakwa ga hora hende hurkuŋ galaŋ yiyyeŋ yeŋbe aŋga sipte yade hakwa kimyaŋ beleŋ mat yemeyamiŋ. Gwaha irde gor heŋbe araŋeŋ fay urwoŋ yeŋ nurde hinhan. \p \v 30 Goya goyenbe hakware niŋ meteŋ mar kurabe busaharniŋ yeŋ aŋga hoyaŋ kura sopte muruŋ beleŋ mat yemeyhet usi teŋbe kuŋ hakwa dirŋeŋ bikkeŋ isaŋ heŋ hakwa kuruŋ hende keramiŋ goyen teŋ kerke makaŋde kurkuŋ hinhin. \v 31 Irkeb Pol beleŋ go yeneŋbe fuleŋa marya doyaŋ almiŋ Yuliusya hitte kuŋbe, “Meteŋ mar gayen hakwa ga tubul teŋ busaharnayiŋbe deŋ kuruŋ gayen epte ma hinayiŋ,” yinyiŋ. \v 32 Gwaha yinkeb fuleŋa mar goreb kuŋ hakwa dirŋeŋ giti irtiŋ kaŋ go walke makaŋ alare katkeb tubul tiyamiŋ. \p \v 33 Be, naŋa miŋge hekeb Pol beleŋ mel go yeneŋbe, “Naŋa fay 14 bana gayen kafura wor po heŋ biŋge kura ma naŋ. \v 34 Goyenbe kuratiŋ muŋ kura ma kamyeŋ. Niŋgeb dufaytiŋ tareŋ irde biŋge nene tareŋ po heŋ hinayiŋ,” yeŋ kimŋeŋ yiryiŋ. \v 35 Be, Pol go gwaha yineŋbe kuŋ beret teŋbe al buda kuruŋ go diliŋde beret goke Al Kuruŋ turuŋ irde ubala teŋ niriŋ. \v 36 Irkeb al buda go Pol beleŋ gwaha yinkeb biŋde igiŋ nurde saŋiŋ heŋbe biŋge namiŋ. \v 37 Be, hakwa hende gorbe al 276 hinhet. \v 38 Be, biŋge keŋkela wor po heŋ namiŋ. Irde ep irhet yeŋ nurdeb biŋge kura hinhan gobe hakwa muŋ kura hipirkeŋ hiwi yeŋbe yade makaŋde yemeyamiŋ. \p \v 39 Be, naŋa fay urkeb hakware niŋ meteŋ mar beleŋ megeŋ kura kenamiŋ. Goyenpoga naŋa gor hihit yeŋ bebak ma tiyamiŋ. Irde hakwa kuŋ gor heŋ heŋ gasuŋ kura sawsawa miŋyaŋ goyen keneŋbe igiŋ wet gor kuniŋ yeŋ nuramiŋ. \v 40 Irdeb al kurabe kuŋ aŋga gote kaŋ walde pasi yirkeb al kurabe kuŋ hakwa tigiri teŋ teŋ det kimyaŋ beleŋ hiyen gote kaŋ goyen yugu tiyamiŋ. Munaŋ kura marbe hakwa hende niŋ sel goyen isaŋ hamiŋ. Irkeb hakwa gobe makaŋ siŋare sawsawa miŋyaŋde kuriŋ. \v 41 Gega kuŋ heŋyabe katul kuruŋ hende hurkuŋ ŋek yeŋ dapsaŋ hiriŋ. Irkeb makaŋ duba karkuwaŋ waŋ kimyaŋ beleŋ mayke maykeb gilgalaŋ iryiŋ. \p \v 42 Gwaha tike keneŋbe fuleŋa mar beleŋ al koyare niŋ yade kuŋ hinhan goyen galuŋ teŋ kuŋ hugiŋeŋ busaharnak yeŋ bidilare gasa yirniŋ tiyamiŋ. \v 43 Gega doyaŋ almiŋ Yulius beleŋ Pol niŋ nurdeb fuleŋa marmiŋ utaŋ yiryiŋ. Irdeb, “Fe galuŋ teŋ teŋ nurde haŋ mar go wa solok yeŋ galuŋ teŋ siŋare kunayiŋ. \v 44 Irde fe galuŋ teŋ teŋ ma nurde haŋ marbe hakwa galaŋ yitiŋde niŋ he parwek kura ma det potpot titek kura yanarde galuŋ teŋ kunayiŋ,” yinyiŋ. Be, gwaha mat neŋ tumŋaŋ ala igiŋ po siŋare forok yitiriŋ. Al kura ma kamamiŋ. \c 28 \s1 Malta motmot \p \v 1 Be, neŋ tumŋaŋ siŋare hetekeb motmotde gor niŋ mar beleŋ, “Motmot gabe Malta,” dinamiŋ. \v 2 Gorbe kigariŋ kuruŋ katke naŋa meŋek wor po hiriŋ geb, mel gore gargar wor po dirde dukuŋ kak kawalde dunamiŋ. \v 3 Irkeb Pol beleŋ kuŋ he fere kura tawaŋ kak hende kiryiŋ. Goya goyenbe kunere duwi kura he fere bana goŋ hinhin geb, kak beleŋ uka irke busaharde kateŋbe Pol haniŋde iseŋ biŋguŋ tiyyiŋ. \v 4 Irkeb motmotde gor niŋ al beleŋ keneŋbe yiŋgeŋ uliŋ mere teŋbe, “Fudinde wor po, al gabe al gasa yirke kamde kamde al. Niŋgeb yeŋbe makaŋde po kamwoŋ gega, go ma kamkeb al banare hi goreb mata buluŋmiŋde muruŋgembe kunere beleŋ isa gago,” yamiŋ. \v 5 Gega Pol go uliŋde misiŋ kura ma nuryiŋ. Irde kunere go taraŋ teŋ kak alare timiyyiŋ. \v 6 Goyenbe mel gore Polbe haniŋya uliŋya pompom wet yiniŋ tahaŋ ma, huwarde hire mat diliŋ girgir irke takteŋ mayke bemel po kameŋ tiya yeŋ nuramiŋ. Irde Pol go daha kura tiyeŋ tiya yeŋ keŋkela po keneŋ hinhan. Gega daha kura ma tike keneŋbe, “Neŋbe usi tihit. Al gabe uŋgura geb, gago ma kama,” yamiŋ. \p \v 7 Be, Malta motmotde niŋ doyaŋ al kura deŋembe Publius goyen gor hinhin. Yeŋbe neŋ hinhet bindere hinhin, irde megeŋmiŋbe kuruŋ wor po. Be, yeŋ beleŋ neŋ hoy dirke kuŋ yeŋya wawuŋ karwo gor firtiriŋ. Gor hitekeb yeŋ beleŋ gargar dirde igiŋ igiŋ wor po dirke amaŋeŋ nurde hinhet. \v 8 Be, gor hinhetya goyenbe Publius naniŋbe aygaŋya kasorsorya buluŋ wor po irkeb gasuŋde po firtiŋde hinhin. Irkeb Pol go mere momoŋmiŋ nurdeb kuŋ keneŋ haniŋ yerde uneŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irkeb igiŋ hiriŋ. \v 9 Be, goyen keneŋbe garbam mar kuruŋ motmot goyenter niŋ goyen pasi po Pol hitte wayamiŋ. Irkeb yeŋ beleŋ garbam mar goke Al Kuruŋ gusuŋaŋ irkeb igiŋ hamiŋ. \v 10-11 Irkeb go keneŋbe palap wor po dirde mata igiŋ igiŋ po diramiŋ. \s1 Pol go Rom taunde forok yiriŋ \p Be, Malta motmotde gorbe gagasi karwo hinhet. Go kamereb hakwa kura meŋe kuruŋ nalu heke gor heŋ heŋbe nalu go hubu heke kweŋ teŋ hinhin goyen keneŋbe hakwa go hende kutek yitiriŋ. Irkeb al buda Malta motmotde niŋ gore hakwa hende kuŋ heŋyabe det goke nurnayiŋ yeŋbe det galak dirde yiŋgeŋ po yukuŋ hakwa biŋde yerde dunamiŋ. Hakwa gobe Isip naŋare niŋ taun Aleksandria niŋ. Hakwa go muruŋdebe Grik marte tikula al irawa deŋembe Kestaya Poluksyat toneŋ yirtiŋ. \p \v 12 Be, Malta motmotde matbe kuŋ kuŋ Sisili motmot kuruŋde gor niŋ taun kura deŋembe Sairakus forok yitiriŋ. Irde naŋa fay karwo gor hinhet. \v 13 Irde gor matbe kuŋ Itali naŋare niŋ taun kura Regium forok yitiriŋ. Be, firtiriŋ fay urkeb taun go tubul teŋ kutiriŋ. Kuŋ heŋyabe meŋe igiŋ mat huwarke igiŋ po kutiriŋ. Be, wawuŋ heŋ kuŋ sopte fay urkeb Itali naŋare niŋ taun hoyaŋ kura Puteoli forok yitiriŋ. \v 14 Gorbe Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar yupi titiriŋ. Irkeb yeŋ beleŋ pere dirde gargar diramiŋ. Be, mel goyabe meteŋ naŋa uŋkureŋ gor hinhet. Go kamereb Rom kuniŋ yeŋ taun go tubul teŋ kahaŋniniŋde kutiriŋ. \v 15 Irkeb al buda kura Yesu niŋ dufaymiŋ tareŋ irtiŋ mar Rom taunde gor niŋ beleŋ nende mere momoŋ nuramiŋ. Irdeb waŋ neŋ ge doyaŋ hiniŋ yeŋ gasuŋ kura “Apius Maket” ineŋ haŋyende gor doyaŋ dirde hinhan. Munaŋ al buda kurabe taun kura deŋembe “Ferd ferd Gasuŋ Karwo” ineŋ haŋyende gor waŋ doyaŋ dirde hinhan. Be, kuŋ gor forok yeŋ Pol beleŋ al buda go yeneŋ biŋde igiŋ nurde saŋiŋ heŋ Al Kuruŋ turuŋ iryiŋ. \p \v 16 Be, kuŋ Rom taunde forok yitiriŋ. Irkeb Roma gabman beleŋ Pol go koyare ma kerdebe ya kura unamiŋ. Irke gor heŋbe gagasim gagasim ya go damu teŋ hinhin. Goyenpoga yeŋ uŋkureŋ po ma hinhin. Fuleŋa al uŋkureŋ kura beleŋ doyaŋ irde hinhin. \p \v 17 Be, Pol go kuŋ naŋa fay karwo kamereb Yuda marte doyaŋ mar gor hinhan goke keya hiriŋ. Be, waŋ gabu irkeb gaha yinyiŋ: “Kadne yago, nebe nende alya bereya buluŋ ma yirmiŋ. Irde asininiŋ yagot mata kura ma pel irmiŋ. Gega Yuda mar Yerusalem haŋ gore merem yaŋ nirde Roma mar haniŋde neraŋ. \v 18 Irkeb Roma mar beleŋ gusuŋaŋ niraŋ gega, miŋ goke kura mununke kamtek moŋ geb, nade siŋare nirniŋ tiyaŋ. \v 19 Irkeb Yuda mar goreb goke igiŋ ma nuraŋ. Irkeb nebe gwaha kura titek moŋ nurdeb, ‘Sisar diliŋde ga mere tiyeŋ,’ yeŋ Roma al go inmiŋ. Gega nere al goyen tagal yune yeŋ ma gwaha inmiŋ. \v 20 Niŋgeb nigeŋ goyen momoŋ dire yeŋbe gago deŋ ge keya hihim. Yuda mar kuruŋ gare al kame waŋ doyaŋ diryeŋ yeŋ doyaŋ irde haŋyen al goke tagalde himekeb gago koyare neraŋ,” yinyiŋ. \p \v 21 Irkeb mel gore wol heŋbe, “Yuda mar Yudia naŋare haŋ gore kura asaŋ kaŋ ge niŋ momoŋ dirdem moŋ. Irde nende al kura Yudia naŋare mat wayaŋ gore kura ulger mere buluŋeŋ kura ma tagalke nurtiŋ. \v 22 Gega al budam hike kwa kuruŋ gabe deŋ Yesu gama irde haŋ mar goke tagalde duneŋ haŋ. Niŋgeb goke momoŋ dirke nurniŋ yeŋ nurde hite,” inamiŋ. \p \v 23 Be, gwaha ineŋbe sopte gabu irniŋ yeŋ nalu tiyamiŋ. Be, nalu tiyamiŋde gor hekeb Pol hinhinde gor al karim ma gabu iramiŋ. Haŋkapya gabu iramiŋ gwahade moŋ. Irkeb wampot mat Al Kuruŋ beleŋ dirŋeŋ weŋ doyaŋ yird yird mata goke saba yirke kuŋ kuŋ wawuŋ hiriŋ. Irde Yesu niŋ momoŋ yirmeke bebak tinaŋ yeŋbe Mose beleŋ tikula asaŋde kayyiŋ goya Al Kuruŋyen mere basaŋ mar beleŋ asaŋde katiŋde gor mat mere gote miŋ tagalyiŋ. \v 24 Irkeb kura marbe Pol beleŋ mere tiyyiŋ gobe fudinde yekeb kurabe usi yeŋ nuramiŋ. \v 25 Mel gore gwaha yeke Pol beleŋ yeneŋbe mere funaŋ gaha yinyiŋ: “Holi Spirit beleŋ mere fudinde kura asetiŋ yago nurnaŋ yeŋ Al Kuruŋyen mere basaŋ al Aisaia momoŋ irkeb gahade kayyiŋ: \q1 \v 26 ‘Al Kuruŋ beleŋ Israel mar hitte kuŋ gaha yinayiŋ nina: \q2 Deŋbe merene nurde hinayiŋ, irde keneŋ hinayiŋ gega, bebak ma po teŋ hinayiŋ. \q1 \v 27 Fudinde wor po, mel gate biŋbe saŋiŋ wor po. \q2 Kirmiŋbe migisuŋ yurtiŋ. Irde diliŋbe mala titiŋ. \q1 Moŋ manhan kirmiŋde nurde, diliŋde keneŋbe biŋde bebak wor po teŋ ne hitte mulgaŋ heŋ wake sope yirmewoŋ,’ yitiŋ hi. \rq Aisaia 6:9-10\rq* \m \v 28-29 Niŋgeb yiriŋ gwahade po deŋ Yuda marbe Al Kuruŋyen mere pel irde haŋyen geb, Al Kuruŋ beleŋ alya bereya yumulgaŋ teŋ teŋ gote mere igiŋ goyen al miŋ hoyaŋ Yuda mar moŋ hitte teŋ kerke kukeb yeŋ beleŋ gab nurde gama irde hinayiŋ goyen momoŋ dirde hime gago,” yinyiŋ.\f + \fr 28:28-29 \ft Asaŋ hoyaŋdeb gahade hi: \fv \ft 29 \+fv*\fqa Irkeb al buda kuruŋ gob bur yeŋ kuŋ heŋyabe Pol mere tiyyiŋ goke yiŋgeŋ uliŋ kadom mohoŋde tiyamiŋ.\f* \p \v 30 Be, Pol gobe ya kura Roma gabman beleŋ unke gor heŋbe gagasim gagasim damu teŋ hinhin. Gorbe dama iraw hikeyabe al beleŋ kinniŋ yeŋ waŋ hinhan. Irkeb yeŋ beleŋ, “Igiŋge, waŋ neneŋ hinayiŋ,” yineŋ hinhin. \v 31 Irkeb kafuram moŋ Al Kuruŋ beleŋ dirŋeŋ weŋ doyaŋ yird yird mataya Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu Kristu niŋ tagalde saba yirde hinhin. Irkeb meteŋ teŋ hinhin goyen al kura beleŋ utaŋ irtek ma hiriŋ.