\id MRK \h SAN MARCOS \toc1 NDUDO NDAH YAHN DIHVO VO JESUCRISTO CHE DIRUN SAN MA̱RCOS \toc2 SAN MARCOS \toc3 Mr. \mt1 NDUDO NDAH YAHN DIHVO VO JESUCRISTO CHE DIRUN SAN MA̱RCOS \c 1 \s1 Jua̱n Bautista ne, chihcoya̱n ye ihyan ca̱va che nevahnecun ye Dihvo vo Jesucristo \p \v 1 Tuhca̱ cana̱n ndudo ndah yahn Dihvo vo Jesucristo, Da̱ya Dendiohs: \v 2 Ihyan profeta Isaías dirun ye tuhca̱: \q1 Ra̱hn Dendiohs ri ye Da̱ya ye: “Dechúh a̱ma sa̱hn che cuahndudo se ndudo yáhn numanahn che metah cahn, \q1 ca̱va che ca̱hcoya̱n se ihyan che nevahnecun ye di. \q1 \v 3 Sa̱hn min ne, conan se ya̱hn na̱n che metah duhva, ne ndo da̱ma ihyan, cahnevan ye ndudo yahn se. Ca̱hma se tuhca̱: \q1 Cuihcoya̱n nchuhn chedave yahn ne, te a cochi Dihvo vo.” \m \v 4 Ndudo min ne, chinahn cuahn che cana̱n Jua̱n Bautista rahndudo ye min ya̱hn na̱n che metah duhva. Ra̱hn ye ri ye ihyan che rahn ye rihnevan ye: \p ―Cuento ino nchuhn nunde yahn ne, cuedenune ne ca̱va che nchahco Dendiohs yahn ne. \p \v 5 Ihyan ya̱n Jerusalén ma̱n, ihyan ya̱n chena̱hn esta̱do yahn Judea ma̱n, a̱ma ya̱hn ye rahn ye rihnevan ye che rahndudo Jua̱n. Rentuma ino ihyan chahn nunde yahn ye, ne rehdenune Jua̱n ihyan ico Jordán. \p \v 6 Jua̱n ne, quenun ye a̱ma tino che ndindah nduco yudo yahn ite che duche te camello, ne quenan chete ye a̱ma ima. Reh ye ya̱hcada̱hn, ne rih ye nedih yahn che va va̱n chano. \v 7 Rahndudo ye tuhca̱: \p ―Caviya̱n deman ne, nda̱ a̱ma ihyan che tahque yudo vederihquentiyon quenan cuma ye che co u. U ne, nde hua rigonun chihvé na̱n ihyan min ca̱va che conán ihyan na̱n ntiyon yahn ye. \v 8 U ne, atena̱n rehdenuné nchuhn, ate ihyan min ne, din ye che conun Vaco Ndah yahn Dendiohs nchuhn. \s1 Chedenune Dihvo vo Jesucristo \p \v 9 Ta̱hn min ne, chica Dihvo vo ya̱n Nazaret, esta̱do yahn Galilea, nda̱ ye na̱n che quenun Jua̱n, ne chehdenune Jua̱n ihyan ico Jordán. \v 10 Cuahn che a ndiquenda̱h Dihvo vo va̱n nune ne, ndihchero ye che ndondah vahchetero, ne nduhca̱ che ro a̱ma icui ne, tihca̱ chi ro Vaco Ndah yahn Dendiohs, chiya, quenun ihyan. \v 11 Chihnevan ye a̱ma ndudo che chica vahchetero che ra̱hn: \p ―Di che Da̱yá. Yahinó di. A̱ma yenó ndoque. \s1 Chundah ne, tumarande se Dihvo vo Jesucristo \p \v 12 Chihno min ne, din Vaco Ndah yahn Dendiohs che cuahn Dihvo vo ya̱hn na̱n che metah duhva. \v 13 Min quenan ye chete che o raco ro, ne chundah, sa̱hn min che duche se Satanás ne, retumarande se ihyan. Quenun Dihvo vo na̱n che vate ite chano, ne nda̱ ángel, chinduco ye ihyan. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, cana̱n redin ye ntiyon yahn ye \p \v 14 Adive che chaconuhn sanda̱do Jua̱n Bautista va̱coya̱hn ne, cona̱hn Dihvo vo esta̱do yahn Galilea, ne min rahndudo ye ndudo ndah yahn vederihquentiyon yahn Dendiohs. \v 15 Ra̱hn ye: \p ―A tuno ro. Ma̱n ne, a nun ca̱hcantiyon Dendiohs chedave yahn ihyan. Cuento ino nchuhn nunde yahn ne. Cuitahno ne ndudo ndah yahn ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ya̱hve ye cun sa̱hn reta̱h ya̱hca ca̱va che conduco se ihyan \p \v 16 A̱ma ro che quechica Dihvo vo cua̱hn chihto vine yahn Galilea ne, ndihchero ye Simón nduco dihno se, Andrés. Sa̱hn chahn ne, sa̱hn reta̱h ya̱hca, ne ura min ne, rih se ya̱na yahn se chete vine me. \v 17 Tuhme ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Cuhn vo nduco nchuhn. Cuinduco ne u, ne nduhca̱ che redin ne ntiyon reta̱h ne ya̱hca ne, tihca̱ cacuáhn nchuhn ntiyon che cuacotuhn ne ndudo yáhn, ca̱va che cotahno ihyan u, conduco ye u. \p \v 18 Ndeta̱hno chihcoma̱n sa̱hn chahn ya̱na yahn se, ne cuahn se chinduco se Dihvo vo. \p \v 19 Tah cuahn ca̱na na̱n min ne, nta̱ca ye o da̱ya Zebedeo, Jacobo nduco Jua̱n. Chenun se chete ba̱rco, renta̱hyon nan se ya̱na yahn se. \v 20 Ya̱hve ye sa̱hn, ne chihcoma̱n se chida se Zebedeo chete ba̱rco me nduco mozo yahn ye, ne cuahn se chinduco se ihyan. \s1 A̱ma sa̱hn che quenun vaco chihnga̱ sa̱hn \p \v 21 Adive ne, nda̱ Dihvo vo ya̱n Capernaum nduco sa̱hn chahn. Ndate ndate, ro che rahtetuhno ihyan ne, rahn Dihvo vo ya̱co yahn ihyan nación yahn Israel, ricuahn ye. \v 22 Rahn ino nducoya̱ca ihyan che rihnevan ye che ricuahn Dihvo vo, te tumacadino ye che quenan cuma ye vederihquentiyon che tahque chahte che co che quenan cuma sa̱hn devano ley che dirun Moisés. \v 23 Min chete ya̱co me ne, quenun a̱ma sa̱hn che quenun vaco chihnga̱ sa̱hn. Cah se: \p \v 24 ―Ndih, Jesús yahn ya̱n Nazaret, ¿dehco che reca̱hdenun ne yune yahn nuhn? ¿Ta̱ca̱ che cochi ne decuihno ne nuhn? A devanó duh ndih. Ndih ne, ihyan ndah che a va ca̱de che dechuh Dendiohs ca̱va che ndedevahn ye ihyan iyehnse. \p \v 25 Dihvo vo ne, chihco yudo ye yahn vaco chihnga̱ me, ne ra̱hn ye: \p ―¡Cuihnde dihn chende! ¡Cuendiquendah sa̱hn tih! \p \v 26 Tuhme din vaco chihnga̱ me che a̱ma rendoh sa̱hn min. A̱ma cah, ne ndiquenda̱h sa̱hn. \v 27 Rahn ino nducoya̱ca ihyan che chenun ye min, ne tumerune vih ye: \p ―¿Deh che ri ne? ¿Deh conahn ndudo ra che ricuahn ihyan tih ne? ¡A̱ma chahte vederihquentiyon quenan cuma ye! ¡Rihquentiyon ye nde vaco chihnga̱ che chenun ihyan che ndiquenda̱h, ne redinahn yahn ye! \p \v 28 Nduco tihca̱ ne, ndudo yahn vederihno che redin Dihvo vo ne, a̱ma nun chetuhn numachahte esta̱do yahn Galilea. \s1 Din Dihvo vo Jesucristo che ndoyahn inda̱hn Simón \p \v 29 Cuahn che ndiquenda̱h Dihvo vo chete ya̱co me ne, cuahn ye nduco Jacobo ma̱n, Jua̱n ma̱n, ndeva̱co Simón nduco Andrés. \v 30 Inda̱hn Simón ne, quendite ye, neta̱h cah ihno ihyan. Ihyan ndeva̱co ye ne, ra̱hn ye ri ye Dihvo vo che cah ye. \v 31 Tuhme chahn nda̱ Dihvo vo, ne cheta̱h ye ta̱h ihyan min, ndedecuan ye ihyan. Ndeta̱hno chavi ihno me yahn ye, ne ca̱h ye, cheh ihyan chahn. \s1 Din Dihvo vo Jesucristo che ndoyahn a̱ma ya̱hn ihyan cah \p \v 32 Cuahn che a chi chino me, ura che a chehche ya̱hn ne, ihyan viya̱n ne, quenda ye a̱ma ya̱hn ihyan cah ma̱n, ihyan che chenun vaco chihnga̱ ihyan ma̱n, na̱n Dihvo vo. \v 33 A nahn nducoya̱ca ihyan ya̱n ne, ndo da̱ma ye chendevah. \v 34 Din Dihvo vo che ndoyahn ihyan cah chahn, che a̱ma ndeh na̱n cah ndi ye, ne ndetenda̱h ye vaco chihnga̱ che chenun ihyan. Ate hua ca̱h yune ye che ca̱hma duh ihyan ye, te a devano che Da̱ya Dendiohs ihyan. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, quechica ye esta̱do yahn Galilea, rahndudo ye \p \v 35 A̱ma vatiya̱n da̱hca, ura che metah co dave ndah ne, necuan Dihvo vo, cuahn ye cua̱hn chihto ya̱n, ne min cova̱h ye. \v 36 Tah cuahn adive ne, cuahn Simón nduco combiero yahn ye, quenuhn ye ihyan. \v 37 Cuahn che nta̱ca ye ihyan ne, ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―A̱ma ya̱hn ihyan nahn ndihchero ye ndih. \p \v 38 Ate ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Cuhn vo nduco nchuhn ta̱ma te o ya̱n che nino ca̱va che cuahndudó min, te ca̱va chemin che cochí. \p \v 39 Tuhme cuahn Dihvo vo nduco ihyan chahn numachahte esta̱do yahn Galilea. Rahndudo ye chete ya̱co yahn ihyan nación yahn Israel, ne rendetenda̱h ye vaco chihnga̱ che chenun ihyan. \s1 Din Dihvo vo Jesucristo che ndoyahn a̱ma sa̱hn che ndi se cah che recha̱ yute \p \v 40 A̱ma yune ne, a̱ma sa̱hn che ndi se cah che recha̱ yute ne, cuahn nda̱ se na̱n Dihvo vo. Chehntihya se na̱n ye, ne ra̱hn se: \p ―Ndete che nahn ne ne, co din ne che ndoyáhn. \p \v 41 Dihvo vo ne, quenan va̱hino ye sa̱hn. Nahn ta̱h ye sa̱hn, ne ra̱hn ye: \p ―Ta̱ca̱ hua. Conán di. Ma̱n ne, a ntoyehn. \p \v 42 Ndeta̱hno chavi cah che recha̱ yute se me, ne ndoyahn se. \v 43 Tuhme ndedechuh ye sa̱hn cua̱hn ndeva̱co se. A̱ma ca̱h ye cuda̱do sa̱hn, ne ra̱hn ye: \p \v 44 ―Condihche. Condicate cahme nduco nde a̱ma ihyan ta̱ca̱ chi che ndoyehn. Tahque ndah ne, cuehn na̱n chidocuya̱n, ndihche ye di, ne cah vedino che ndihquentiyon Moisés, ca̱va che codevano nducoya̱ca ihyan che a ntoyehn. \p \v 45 Sa̱hn min ne, cona̱hn se, ate hua dinahn se. Cana̱n rente se nduhca̱ che chahno se chi, ne a̱ma chetuhn ndudo me, nde ametah chi chenda̱ Dihvo vo nde a̱ma ya̱n ura che co nchana̱n ihyan viya̱n ihyan. Tahque ndah ye ne, quechica ye a̱ma la̱do, ya̱hn na̱n che metah duhva. Ate ata̱noca̱ nduh, min rahn ihyan yahn nducuahn ya̱n rendihchero ye ihyan. \c 2 \s1 Din Dihvo vo Jesucristo che ndoyahn a̱ma sa̱hn che ndi cheche se \p \v 1 Chihno neve ro ne, chenda̱ tun Dihvo vo ya̱n Capernaum, ne ihyan ya̱n min ne, checadino ye che quenun ye a̱ma cua̱n vah. \v 2 Ndeta̱hno ndo da̱ma a̱ma ya̱hn ye nde na̱n che cuahtendi ye chendevah ametah. Rahndudo Dihvo vo Ndudo yahn Dendiohs, rihnevan ihyan chahn. \v 3 Ura min ne, nda̱ cun ihyan, nda ye a̱ma sa̱hn che ndi cheche se. \v 4 Ate nducote a̱ma ya̱hn ihyan chenun ye min ne, hua chi chuh ye chendevah, chenda̱ ye nduco se na̱n Dihvo vo. Tuhme nda ye sa̱hn tin vah, ne min ntihne ye a̱ma ndi ima vah cua̱hn na̱n che quenun Dihvo vo. Cuahn che ndahcondah ye a̱ma ive na̱n ima vah ne, ndedevah ye yundo na̱n che quendite combiero yahn ye, nda̱ se na̱n Dihvo vo. \v 5 Cuahn che ndihchero Dihvo vo nduhca̱ che ritahno ihyan chahn ne, ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Da̱yá, a nchahcó nunde yehn. \p \v 6 Min vate a̱ma o sa̱hn devano ley che dirun Moisés, ne rendedecadino se: \v 7 “¿Dehra cuande che tihca̱ ra̱hn sa̱hn tih?, te reducherino se Dendiohs che tihca̱ ra̱hn se. Ametah nde a̱ma ihyan iyehnse che co nchahco ye nunde, atena̱n Dendiohs.” \v 8 Ndeta̱hno checadino Dihvo vo che tihca̱ rendedecadino sa̱hn chahn, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―¿Dehco che tihca̱ rendedecadino nchuhn? \v 9 Co ra̱hco ne che tahque ndah che ca̱hmá có sa̱hn che necuan se, cota̱h se yundo yahn se, ne ca̱ca se, che co che ca̱hmá che a nchahcó nunde yahn se. \v 10 Ma̱n ne, ca̱va che cadino nchuhn te, u che rinducó nducoya̱ca ihyan, va vederihquentiyon yáhn ca̱va che nchahcó nunde yahn ihyan muhn iyehnse cuh ne, condihche ne. \p Tuhme ra̱hn ye ri ye sa̱hn che ndi cheche me: \p \v 11 ―Rá̱hn rí di, cuenecuen, cotah yundo yehn, ne conahn ndevaque. \p \v 12 Ndeta̱hno necuan se, cheta̱h se yundo yahn se, ne cona̱hn se. Chuh se menda̱hn yahn nducoya̱ca ihyan che chenun ye min, ne a̱ma rahn ino ye. Rendeva ye yavena̱n Dendiohs numacuahn vedeyeno, ne ra̱hn ye: \p ―Nde a̱ma yune hua ndihchero vo vederihno che tuhca̱. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ya̱hve ye Leví che conduco se ihyan \p \v 13 Cuahn tun Dihvo vo cua̱hn chihto vine yahn Galilea, ne a̱ma ya̱hn ihyan rahn ye rendo da̱ma ye na̱n ye. Min ricuahn Dihvo vo ihyan chahn. \v 14 Cua̱hn na̱n che chuh Dihvo vo ne, ndihchero ye Leví, da̱ya Alfeo. Va se na̱n mesa na̱n che rica se tume ca̱de iyo. Ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Cuhn vo, condoque u. \p Ndeta̱hno necuan se, chinduco se ihyan. \p \v 15 A̱ma yune cuahn che va Dihvo vo chete va̱co Leví ne, reh ye na̱n mesa nduco ihyan che rahn nduco ye. A̱ma ya̱hn sa̱hn nunde, chenun va̱n sa̱hn rica tume ca̱de iyo ma̱n, vate se nduco ye, te a̱ma ya̱hn ri se che chinduco se ihyan. \v 16 Sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n, sa̱hn fariseo ma̱n ne, ndihchero se che reh Dihvo vo, rih ye da̱ma nduco nducoya̱ca sa̱hn nunde chahn, ne ra̱hn se ri se ihyan che rahn nduco ye: \p ―Hua nda̱hca̱ che reh sa̱hn ricuahn yahn nchuhn, rih se da̱ma nduco sa̱hn rica tume ca̱de iyo ma̱n, sa̱hn nunde chena̱hn ma̱n. \p \v 17 Cuahn che chihnevan Dihvo vo che tihca̱ ra̱hn sa̱hn chahn ne, ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Ihyan che hua cah ye ne, hua rendotenan ye sa̱hn doctor. Ate ihyan che cah ye ne, rendotenan ye sa̱hn. Atihnoca̱ u, te ndá̱, conán ihyan nunde ca̱va che nto ino ye nunde yahn ye, ndiyu ca̱va ihyan che metah nunde yahn ye che ra̱hco ye. \s1 Ra̱hn Dihvo vo Jesucristo deh cuande che hua rahte ihyan apóstol yahn ye ya̱hte \p \v 18 A̱ma yune ne, sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn che rahn nduco Jua̱n Bautista ma̱n ne, rahte se ya̱hte. Ro min ne, cuahn a̱ma o ihyan, ne ra̱hn ye ri ye Dihvo vo: \p ―¿Dehco che hua rahte sa̱hn che rahn nduco ne ya̱hte?, te sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn che rahn nduco Jua̱n Bautista ma̱n ne, rahte se ya̱hte. \p \v 19-20 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―A devano nchuhn te ihyan che nduco ye sa̱hn rihneva̱co ne, hua rahte ye ya̱hte. Ate ndete che dena̱n nda̱ sa̱hn che ta̱n se nduco se, nda se sa̱hn ne, tuhme cuahte ye ya̱hte. Atihnoca̱ ihyan che rinduco ye u, te numanahn che nducó ihyan ne, metah deh cuande che cuahte ye ya̱hte. Ate cuahn che nda̱ sa̱hn che hua ri rendihche se u, nda se u ne, tuhme che cua̱co, cuahte ye ya̱hte. \p \v 21 ’Ndete che nedin da̱ma nchuhn ndudo ra che ricuáhn nduco costumbre ndico yahn ne ne, anduhneca̱ ndete che neca̱hnan ne a̱ma ndi tino ra na̱n a̱ma tino ndico. Ndete che tihca̱ din ne ne, cuahn che ndeva doh tino ra me ne, nde tahque ndeh tino ndico me. \p \v 22 ’Namin anduhneca̱ ndete che cuih ne vino ra chete ima ndico, te din vino me che condan ima ndico me, ne conda nde vino me ma̱n, nde ima me ma̱n. Chemin che vino ra ne, nahn che cuih ihyan chete ima ra. \s1 Ihyan apóstol ne, tico ye indo trigo, cheh ye ro che rahtetuhno ihyan \p \v 23 A̱ma ro che rahtetuhno ihyan ne, chuh Dihvo vo na̱n va chenda̱ta. Nducote chi cuico ihyan apóstol yahn ye ne, tico ye a̱ma o indo trico, reh ye ndute yahn. \v 24 Ndihchero a̱ma o sa̱hn fariseo che tihca̱ din ye, ne ra̱hn se ri se Dihvo vo: \p ―Condihche ne. ¿Deh cuande che tihca̱ redin sa̱hn che rahn se nduco ne?, te ma̱n ne, ro che rahtetuno ihyan, ne a ndihquentiyon Dendiohs che hua din vo ntiyon ro cuh. \p \v 25-26 Ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn chahn: \p ―Anduhneca̱ ndete che hua rendihchenan nchuhn na̱n Ndudo yahn Dendiohs nduhca̱ che din David ro che quenan Abiatar chidocuya̱n che tahque ndina̱n. Chi cuico ye, ne ametah che cheh ye. Chemin che chenda̱ ye chete ya̱co, ne cheh ye pa̱n che va min. Namin ca̱h ye, cheh combiero yahn ye. Pa̱n chemin chan ne, a ndi vedino na̱n Dendiohs, ne a nihnde ca̱de che hua co cheh nde a̱ma ihyan, atena̱n chidocuya̱n. Ate nde nduco nduh ne, hua quendihco ye nunde. \p \v 27 Quendi Dihvo vo, ne ra̱hn ye nduco sa̱hn chahn: \p ―Chihco Dendiohs ro che cuahtetuhno ihyan ca̱va che ndah yahn ihyan, ndiyu ca̱va che ndere ndeva ye ro min. \v 28 Cuedevano nchuhn te a u che rinducó nducoya̱ca ihyan che rihquentiyón nde nducuahn che redin ihyan ro che rahtetuhno ye. \c 3 \s1 Din Dihvo vo Jesucristo che ndoyahn a̱ma sa̱hn che ndi cuma ta̱h se \p \v 1 Ta̱ma ro che rahtetuhno ihyan ne, chenda̱ Dihvo vo chete ya̱co, ne min quenun a̱ma sa̱hn che ndi cuma ta̱h se. \v 2 Namin min chenun a̱ma o sa̱hn fariseo, nahn ndihchero se ndete che din Dihvo vo che ndoyahn sa̱hn min ro che rahtetuhno ihyan, ca̱va che ca̱ca nunde se yahn ye che rahcota̱hn ye yahn ley che dirun Moisés. \v 3 Ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn che ndi cuma ta̱h me: \p ―Cuenecuen. Cuandi menda̱hn. \p \v 4 Tuhme tumerune ye sa̱hn chahn: \p ―¿A nda̱hca̱ che ndah din vo ro che rahtetuhno ihyan, o din vo che hua ndah ne? ¿A conan vo ihyan, o ca̱hcoma̱n vo ihyan che coh ye ne? \p Ate hua nta̱quino se deh che ndahconan se yahn ye. \v 5 Chi ta̱n Dihvo vo, ne chaconan ye ndihchero ye sa̱hn chahn. A̱ma chi ra̱n ye yahn che cheche chedave yahn se. Tuhme ra̱hn ye ri ye sa̱hn min: \p ―Cuacondihque tah. \p Chacondihco ta̱h se, ne ndeta̱hno ndoyahn se. \v 6 A ura min no ndiquenda̱h sa̱hn fariseo chahn chete ya̱co me, ne ndo da̱ma se nduco sa̱hn che chinduco se Herodes, ntuhno se nduco vih ta̱ca̱ din se che ca̱hno se Dihvo vo. \s1 Din Dihvo vo Jesucristo che ndoyahn a̱ma ya̱hn ihyan chihto vine yahn Galilea \p \v 7 Adive ne, cuahn Dihvo vo nduco ihyan apóstol yahn ye chihto vine yahn Galilea, ne a̱ma ya̱hn ihyan che vate ye esta̱do yahn Galilea cuahn ye da̱ma nduco ye. \v 8 Namin ihyan che vate ye esta̱do yahn Judea ma̱n, ihyan che vate ye ya̱n Jerusalén ma̱n, ihyan che vate ye ya̱hn yahn Idumea ma̱n, ihyan che vate ye ta̱ma la̱do ico Jordán ma̱n, ihyan che vate ye nino ya̱n Tiro ma̱n, ya̱n Sidón ma̱n ne, a̱ma ya̱hn ye checadino ye yahn vederihno che redin Dihvo vo, ne rahn ye rendihchero ye ihyan. \v 9 Nducote a̱ma chida̱ma ihyan ne, ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan apóstol yahn ye che ca̱hcoya̱n ye a̱ma ba̱rco na̱n che conun ye, te a̱ma ndito ca̱hche ihyan na̱n ye. \v 10 A nedin Dihvo vo che ndoyahn a̱ma ya̱hn ihyan chahn, ne chemin che nducoya̱ca ihyan cah che chenun ye min ne, nde tuno regunda̱ vih ye che nahn nahn ta̱h ye ihyan ca̱va che ndoyahn ye. \v 11 Namin nduco ihyan che chenun vaco chihnga̱ ihyan, ne rahn nda̱ ye na̱n Dihvo vo, rendave ye ndiya̱hn, ne ra̱hn ye ri ye ihyan numa dito ye: \p ―Ndih che Da̱ya Dendiohs. \p \v 12 Ate Dihvo vo ne, a̱ma chihco yudo ye yahn vaco chihnga̱ chahn che hua ca̱hma duh ihyan ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, tenda̱hnun ye ndichio ihyan apóstol yahn ye \p \v 13 Chihno min ne, cocha Dihvo vo a̱ma tingüete. Min ya̱hve ye ihyan che nahn ye, ne nda̱ ihyan chahn na̱n ye. \v 14 Va̱n ihyan chahn tenda̱hnun ye ndichio ihyan che conduco ye ihyan ma̱n, che dechuh ye ihyan, cuahndudo ye ndudo yahn ye ma̱n. \v 15 Namin ca̱h ye vederihquentiyon, cuahtenan cuma ihyan chahn ca̱va che ndetenda̱h ye vaco chihnga̱ che chenun ihyan ma̱n, ca̱va che din ye che ndoyahn ihyan ca̱h ma̱n. \v 16 Va̱n nducoya̱ca ihyan che tenda̱hnun ye ne, nduco a̱ma ihyan che duche ye Simón. Chaconahn Dihvo vo che duche ihyan min Pedro. \v 17 Ta̱ma ye ne, duche ye Jacobo, da̱ya Zebedeo. Ta̱ma ye ne, duche ye Jua̱n, dihno Jacobo. Ihyan che o chahn ne, chaconahn Dihvo vo che duche ye Boanerges, che nahn ca̱hma Ihyan che doh ino ye. \v 18 Ta̱ma te o ye ne, duche ye Andrés ma̱n, Felipe ma̱n, Bartolomé ma̱n, Mateo ma̱n, Tomás ma̱n, Jacobo, che da̱ya Alfeo ma̱n, Tadeo ma̱n, ta̱ma Simón, ihyan min che chinduco ye partido yahn Cananeo ro mena̱n me ma̱n. \v 19 Va̱n ihyan chahn ne, namin nduco a̱ma se che duche se Judas Iscariote. A sa̱hn min che ndihcue ndeh se Dihvo vo adive. \s1 Ihyan yahn Dihvo vo Jesucristo ne, ndedecadino ye yahn ye che metah va cua̱co dave yahn ye \p Chihno min ne, cona̱hn Dihvo vo nduco ihyan apóstol che ndichio chahn. \v 20 Cuahn che a nta̱ ye ne, ndaconan ndo da̱ma a̱ma ya̱hn ihyan, che nde hua rinun yahn ye che cheh ye. \v 21 Cuahn che checadino ihyan yahn ye che nde metah rinun yahn che cheh ye ne, cuahn ye quengua ye ihyan, te ra̱hco ye te ametah va cua̱co dave yahn ye. \s1 Sa̱hn devano ley che dirun Moisés ne, ra̱hn se te quenun vaco chihnga̱ Dihvo vo Jesucristo \p \v 22 A̱ma o sa̱hn devano ley che dirun Moisés, che chica se ya̱n Jerusalén ne, ra̱hn se yahn Dihvo vo: \p ―Ihyan tih ne, quenan cuma ye vederihquentiyon yahn chundah, sa̱hn min che ndina̱n se yahn vaco chihnga̱. Chemin che ri rendetenda̱h ye vaco chihnga̱ che chenun ihyan. \p \v 23 Tuhme ya̱hve Dihvo vo sa̱hn chahn, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―A devano nchuhn che ndiyu chundah che rendetenda̱h se vaco chihnga̱. \p \v 24 ’Ihyan che vate ye rihquentiyon ye ne, ndete che cuahtecuhma ye va̱n ma̱n ye nduco vih ne, hua co quendi ye ca̱hcantiyon ye. \v 25 A namin no tun ihyan che chenun ye a̱ma vah ne, ndete che cuahtecuhma ye va̱n ma̱n ye nduco vih ne, hua co quendi ye cuahtenun ye min nduco vih. \v 26 A namin no tun chundah ne, ndete che cuhma se nduco vaco chihnga̱ che rihquentiyon se ne, cuihno vederihquentiyon yahn se. \p \v 27 Namin ca̱h Dihvo vo a̱ma ejemplo sa̱hn chahn, ra̱hn ye: \p ―A̱ma sa̱hn duco che conda̱ se chete va̱co ihyan che detino ye ne, atena̱n che dechiche se ihyan, tuhme co duco se yahn ye. \p Tihca̱ ra̱hn ye te anduhneca̱ ndete che a dechiche ye chundah, nda̱hco ndiya ye vederihquentiyon yahn se. \v 28 Quendi Dihvo vo ra̱hn ye: \p ―Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nducuahn nunde che rahtendihco ihyan, nde nducuahn che chihnga̱ ra̱hn ye ne, co nchahco Dendiohs yahn ye. \v 29 Ate ihyan che ducherino ye Vaco Ndah yahn Dendiohs ne, ametah nchahco cuahno Dendiohs yahn ye. \p \v 30 Tihca̱ ra̱hn Dihvo vo, te sa̱hn chahn ne, ra̱hn se te quenun vaco chihnga̱ ihyan. \s1 Nda̱ chaco Dihvo vo Jesucristo nduco dihno ye \p \v 31 Chihno min ne, nda̱ chaco Dihvo vo nduco dihno ye. Chahtendi ye cua̱hn chevah, ne dechuh ye che cah ihyan. \v 32 Ihyan che vate ye chihto na̱n Dihvo vo ne, ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Chaco ne nduco dihno ne, vatendi ye cua̱hn chevah, rinuhn ye ndih. \p \v 33 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Cua̱co te ihyan min che chacó ma̱n, ihyan chahn che dihnó ma̱n. \p \v 34 Tuhme chaconan ye rendihchero ye ihyan che vate ye cuahn chihto na̱n ye, ne ra̱hn ye: \p ―Nducoya̱ca ihyan che chenun ye muhn ne, rihnó ihyan anduhneca̱ ndete che chacó ma̱n, anduhneca̱ ndete che dihnó ma̱n, \v 35 te adecoduhno ihyan che runeca̱de cochica ye nduhca̱ che nahn Chidá ne, rihnó ihyan anduhneca̱ ndete che dihnó ma̱n, anduhneca̱ ndete che cahvé ma̱n, anduhneca̱ ndete che chacó ma̱n. \c 4 \s1 Ejemplo yahn a̱ma ihyan che retuhdo ye trigo \p \v 1 Ta̱ma yune cuahn che ricuahn Dihvo vo chihto vine yahn Galilea ne, a̱ma ya̱hn ihyan chida̱ma ye chihto na̱n ye. Nducote a̱ma chito ihyan ne, chemin che chenda̱ Dihvo vo chete a̱ma ba̱rco che va min, cuahn ye ino cun metro cuahn chihto, ne quendi ye ricuahn ye. Nducoya̱ca ihyan che chida̱ma ye ne, vatendi ye ndiya̱hn chihto vine me, rihnevan ye. \v 2 Dihvo vo ne, a̱ma ndeh na̱n dehtenduh chicuahn ye ihyan chahn nduco ejemplo. Tuhca̱ ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p \v 3 ―Cuihcovan nchuhn. Cuahn a̱ma ihyan, retuhdo ye ndute nda̱ta. \v 4 Cuahn che retuhdo ye ne, chera neve ndute chihto yune, ne nda̱ ya̱hda, cheh te. \v 5 Chera te neve ndute na̱n che tah ra ya̱hn chenun va̱n tu. Chemin ne, nun quenda̱h, te hua ndeh ya̱hn chendih. \v 6 Ate cuahn che quenda̱h ya̱hn ne, yuche ya̱n, ne nducote metah cota̱h ya̱no dihyoduto ne, chihno tih. \v 7 Te neve ndute ne, chera va̱n chano ya̱n. Chendih chano ya̱n me, ne hua chi yahn. \v 8 Ate ndute che chera na̱n ya̱hn ndah ne, a̱ma ndah chi. A̱ma o duto ne, chi ndico ndiche ndute yahn. Ta̱ma te o ne, chi ino raco yahn. Ta̱ma te o ne, chi a̱ma ciento yahn. \p \v 9 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Nducoya̱ca nchuhn, condedecadino ndah ne ca̱va che conahn ne ejemplo min. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ca̱h cuande ye deh cuande che dema̱n nduco ejemplo ricuahn ye \p \v 10 Adive cuahn che a nahn nducoya̱ca ihyan chihno cona̱hn ye ne, quenan Dihvo vo nduco nduh che ndichio ihyan apóstol yahn ye ma̱n, nduco te neve ihyan ma̱n. Chica ihyan chahn che ca̱h cuande ye ihyan yahn ejemplo min. \v 11 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan: \p ―Cade te Dendiohs che co devano nchuhn yahn vederihquentiyon yahn ye. Ate ihyan che hua rinduco ye u ne, ricuáhn ihyan dema̱n nduco ejemplo, \v 12 ca̱va che ndihchero no ye, ate anduhneca̱ ndete che hua rona̱n ye ma̱n, cahnevano no ye, ate hua conahn ye ma̱n. Nduco tihca̱ ne, hua nto ino ye nunde yahn ye, ne hua nchahco Dendiohs yahn ye. \s1 Reca̱h cuande Dihvo vo Jesucristo deh conahn ejemplo yahn ihyan che retuhdo ye ndute nda̱ta me \p \v 13 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Nducote hua chenahn nchuhn ejemplo min ne, ¿ta̱ca̱ co conahn ne ejemplo chena̱hn che va che nté? \v 14 Ihyan che retuhdo ye ndute nda̱ta me ne, nduhca̱ ihyan che rahndudo ye Ndudo yahn Dendiohs, rihnevan a̱ma ya̱hn ihyan. \v 15 A̱ma o ihyan chahn ne, ndeta̱hno renda̱ chundah, ne redin se che rina̱n ye ndudo che a chihnevan ye. \v 16 Ndute nda̱ta che chera va̱n tu me ne, nduhca̱ ndudo me che rihnevan ta̱ma te o ihyan che renevahnecun ye numacuahn vedeyeno. \v 17 Ate nduhca̱ a̱ma chenda̱ta che hua rengu, che metah cota̱h ya̱no dihyoduto ne, tihchan ihyan chahn, te hua riquendi ye. Cuahn che rechuhrihn ye, o ndere redin ihyan nduco ye ca̱va ndudo me ne, ndeta̱hno rihcoma̱n ye. \v 18 A namin no tun ndute che chera va̱n chano ya̱n me ne, nduhca̱ ndudo me che rihnevan ta̱ma te o ihyan. \v 19 A̱ma rendedecadino ihyan chahn yahn ntiyon yahn ye ro ro ma̱n, rihncheh ma̱n ye ihyan ca̱va vedecuihca che va iyehnse cuh ma̱n, nahn co yahn ye a̱ma ndeh na̱n dehtenduh che va ma̱n. Chemin che hua ri redin ndudo me che ndah nduco ye. \v 20 Ate ndute che chera na̱n ya̱hn ndah me ne, nduhca̱ ndudo me che rihnevan ta̱ma te o ihyan. Nduhca̱ a̱ma chenda̱ta che ri ndico ndiche ndute yahn, nduhca̱ ta̱ma che ri ino raco yahn, nduhca̱ ta̱ma che ri a̱ma ciento yahn ne, tihca̱ redin ndudo me che ndah nduco ihyan chahn. \s1 Ejemplo yahn candil \p \v 21 Namin nte Dihvo vo ta̱ma ejemplo. Ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Nde a̱ma ihyan hua renahn ya̱hn ye candil ca̱va che tihyon ye ma̱n cajón, o ma̱n yundo. Renahn ya̱hn ye ca̱va che ca̱hco ye na̱n che co ro dave numacuahn chete vah. \v 22 A tihnoca̱ nducuahn ndudo che chenun ndeh che la̱do yahn ihyan, te andahre hua renahn ye meniyon, ate nda̱ ro che va che conahn ye. \v 23 Nducoya̱ca nchuhn, condedecadino ndah ne deh conahn ejemplo cuh. \p \v 24 Quendi Dihvo vo rente ye nduco ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Cuihco nchuhn cuda̱do, te nahn che nduco cuda̱do cahnevan ne Ndudo yahn Dendiohs. Ihyan che cahnevan ye nduco cuda̱do ne, ndah conahn ye, nde tahque ndeh ca vededevano ca̱h Dendiohs che conahn ye. \v 25 Tihca̱, te ihyan che devano ye vededevano yahn Dendiohs ne, nde tahque ndeh ca ca̱h Dendiohs che codevano ye. Ate ihyan che hua devano ye ne, nde cona̱n ye dehtenduh che rihnevan ye. \s1 Ejemplo yahn chenda̱ta che rihta \p \v 26 Quendi Dihvo vo rente ye nduco ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Nduhca̱ ndute nda̱ta che rino a̱ma ihyan ne, tihca̱ vederihquentiyon yahn Dendiohs. \v 27 Ihyan min ne, riya̱do ye vino, ne ro ne, renecuan ye. Andahre hua devano ye ta̱ca̱ va chenda̱ta yahn ye, ate chemin ne, riquenda̱h, ne rihta. \v 28 Ya̱hn me ne, redin che ri yahn. Mena̱n ne, riquenda̱h ya̱ta yahn, ne adive ne, riquenda̱h ya̱ma yahn. Tuhme ri ndute yahn. \v 29 Cuahn che a cuma ne, ndeta̱hno ca̱hca ihyan, te a nda̱ ro yahn. \s1 Ejemplo yahn ndute nda̱ta che duche mosta̱za \p \v 30 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Nté ta̱ma ejemplo ca̱va che codevano nchuhn ta̱ca̱ vederihquentiyon yahn Dendiohs. \v 31 Nduhca̱ ndute nda̱ta che duche mosta̱za che rino ihyan ne, tihca̱ vederihquentiyon yahn Dendiohs. Chemin ne, tahque ca̱hya che co ta̱ma na̱n ndute nda̱ta che va iyehnse. \v 32 Ate adive che rehche ne, rihta nde tahque ri chahte che co ta̱ma na̱n chenda̱ta. A̱ma rihta nde ri redin ya̱hda ndaque te va̱n dune. \s1 Nduhca̱ che rente Dihvo vo Jesucristo ejemplo \p \v 33 Nduco ndeh na̱n ejemplo nduhca̱ ejemplo chahn ne, ricuahn Dihvo vo Ndudo yahn Dendiohs ihyan chahn nduhneva che co conahn ye. \v 34 Dema̱n nduco ejemplo ricuahn ye. Ate cuahn che a dema̱n ye nduco ihyan apóstol yahn ye ne, reca̱h cuande ye ihyan chahn nducuahn. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chihco dihn ye yuhne ta̱n \p \v 35 Ro min cuahn che chi man ne, ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan apóstol yahn ye: \p ―Cuhn vo nduco nchuhn viche la̱do ca̱h. \p \v 36 Tuhme chihcoma̱n ihyan chahn nducoya̱ca ihyan che chenun ye min, ne chahtenun ye chete ba̱rco na̱n che quenun Dihvo vo, cuahn ye nduco vih. Namin cuahn ta̱ma te o ba̱rco nduco ye. \v 37 Ura min cana̱n a̱ma rano yuhne, ne ndedecuan nune vine me. Chenda̱ nune chete ba̱rco me, nde a rito. \v 38 Dihvo vo ne, quenun ye cua̱hn ca̱h ba̱rco me, quiya̱do ye, queta ye a̱ma alma̱da. Ndedetuhche ihyan chahn ihyan, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Ihyan Ricuahn, ¿a hua cuande yahn ne che ndere coh vo muhn? \p \v 39 Tuhme necuan Dihvo vo, chihco dihn ye yuhne me, ne ra̱hn ye ri ye vine me: \p ―Cuihnde dihn. Ngüen. \p Ndeta̱hno chehuan yuhne me, ne a̱ma quendite dihn vine me. \p \v 40 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―¿Dehco che redihya nchuhn ri? ¿A hua ritahno ne? \p \v 41 Tuhme a̱ma rahn ino ihyan chahn, ne ra̱hn ye ri ye vih: \p ―¿Duhra ihyan cuh che nde yuhne, nde vine, redinahn che rihquentiyon ye? \c 5 \s1 Ndetenda̱h Dihvo vo Jesucristo a̱ma ya̱hn vaco chihnga̱ che chenun a̱ma sa̱hn ya̱n Gadara \p \v 1 Nda̱ Dihvo vo nduco ihyan apóstol yahn ye ta̱ma la̱do viche vine me, ya̱hn yahn ya̱n Gadara. \v 2 Cuahn che ndiquenda̱ ye chete ba̱rco me ne, nda̱ a̱ma sa̱hn che chenun vaco chihnga̱ sa̱hn, chica se na̱n ya̱yan. \v 3 Min na̱n ya̱yan che va̱co se. Nde a̱ma ihyan hua co dechiche ye sa̱hn, nde huane nduco cadena. \v 4 A̱ma ndeh yune redechiche ihyan ta̱h se ma̱n, ca̱h se ma̱n, ate rihno rendeh se cadena. Nde a̱ma ihyan hua richa ye ca̱hco dihn ye sa̱hn. \v 5 Nde ro nde ra̱hn rechica se va̱n chano ma̱n, na̱n ya̱yan ma̱n, rah se ma̱n, renun yah ma̱n se sa̱hn nduco tu ma̱n. \v 6 Ate ro min cua̱hn che nda̱ Dihvo vo ne, china̱n se ihyan, ne cuahn se rano se chehntihya se na̱n ye. \v 7 Numa dito se cah se: \p ―Jesús, Da̱ya Dendiohs che a̱ma yudo ye, ¿dehco che reca̱hdenun ne yune yáhn? Nde muhn nde na̱n Dendiohs, ca̱hmá có ndih che hua din ne che chuhríhn. \p \v 8 Tihca̱ ra̱hn se, te Dihvo vo ne, a chihco yudo ye vaco chihnga̱ chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Vaco chihnga̱, ¡cuendiquenda̱h nchuhn! ¡Cuihcoma̱n ne sa̱hn tih! \p \v 9 Tumerune ye sa̱hn: \p ―¿Deh doche ne? \p Ndahconan se yahn ye: \p ―Legión duché, te a̱ma ya̱hn ri nuhn. \p \v 10 Tuhme a̱ma rica se che hua dechuh ye vaco chihnga̱ chahn a̱ma la̱do. \v 11 Min nino va̱n chano ne, chenan a̱ma ya̱hn cuche reh te. \v 12 A̱ma rica vaco chihnga̱ chahn ihyan: \p ―Cuedechuh ne nuhn ca̱va che conda̱ nuhn cuche sih. \p \v 13 Ca̱h yune Dihvo vo, ne ndiquenda̱h vaco chihnga̱ chahn sa̱hn min, ne chenda̱ cuche chahn. Tuhme nduh che o mil cuche chahn ne, cochahn te rano te, cheranun te chete vine me, ne chih nducoya̱ca te. \p \v 14 Sa̱hn che redin se cuda̱do cuche chahn ne, dihya se chi, ne chano se. Cuahn se, ngu se ndudo yahn ihyan che vate ye viya̱n ma̱n, ra̱ncho ma̱n. \v 15 Tuhme cuahn ihyan chahn ndihchero ye deh che chi. Cuahn che nda̱ ye na̱n Dihvo vo ne, ndihchero ye sa̱hn che chenun vaco chihnga̱ sa̱hn ro mena̱n me. Min va se, a ntonun se tino yahn se. A va cua̱co dave yahn se, ne dihya ye chi. \v 16 Tuhme ihyan che ndihchero ye deh che chi ne, neca̱h cuande ye ihyan che nda̱ chahn, deh che chi yahn sa̱hn min ma̱n, deh che chi yahn cuche chahn ma̱n. \v 17 Tuhme cana̱n ihyan chahn rica ye Dihvo vo che nda̱ca ye ya̱n min, na̱hn ye. \p \v 18 Cuahn che chenda̱ Dihvo vo chete ba̱rco me che na̱hn ye ne, rica sa̱hn min ihyan che ca̱h yune ye che conduco se ihyan. \v 19 Ate hua ca̱h yune ye, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Conahn cua̱hn ndevaque na̱n che chenan ihyan yehn. Cahme co ihyan yahn vederihno chahte che din Dihve Dendiohs ndoque ma̱n, nduhca̱ che quenan va̱hino ye di ma̱n. \p \v 20 Tuhme cona̱hn se ya̱n va̱co se nino ya̱n Decápolis. A̱ma rente se yahn vederihno chahte che din Dihvo vo nduco se, ne a̱ma chahn ino nducoya̱ca ihyan. \s1 Rica Jairo che din Dihvo vo Jesucristo che ndoyahn ta̱hn dihn da̱ya se \p \v 21 Cuahn che nta̱ Dihvo vo la̱do cuh yahn vine me ne, ndo da̱ma a̱ma ya̱hn ihyan na̱n ye. \v 22 Ura min ne, nda̱ a̱ma sa̱hn ndina̱n yahn ya̱co che duche se Jairo. Cuahn che ndihchero se Dihvo vo ne, cuahn se chehntihya se na̱n ye. \v 23 Chica se favor ihyan, ne ra̱hn se: \p ―Ta̱hn dihn da̱yá, a̱ma tahn ndi te, adeche coh te. Cuhn vo nduco ne, nahn ta̱h ne ta̱hn ca̱va che ndoyahn te. \p \v 24 Tuhme cuahn Dihvo vo nduco se, ne a̱ma ya̱hn ihyan nduco ye ihyan, nde tuno chi chiche cuahn ye. \v 25 Min va̱n ihyan chahn ne, nduco a̱ma nda̱hta che cah te. Rendora te yun ro ro. A ri ndichio nduyo che quenan cah min ta̱hn. \v 26 A̱ma dico sa̱hn doctor ta̱hn, ate ndere rechuhrihn te, te hua ndoyahn te. Chihno toh te nducuahn yahn te che va, ate nde tahque ri dito cah yahn te. \v 27 A chihnevan ta̱hn min che rente ihyan yahn vederihno che redin Dihvo vo, ne din te fuerza che nda̱ te va̱n ihyan. Chahn nda̱ te cua̱hn veda̱me Dihvo vo, ne nahn ta̱h te tino yahn ye. \v 28 Tihca̱ din te, te ra̱hco te: “Ndete che co ca̱de nahn tá̱h a mare tino yahn ye ne, ndoyáhn.” \v 29 Ndeta̱hno chehuan cah yahn te, ne checadino te che a ndoyahn te. \v 30 Tuhme checadino Dihvo vo che chinahn a̱ma vederihno, ne ndaconan ye tumerune ye: \p ―¿Duh nahn ta̱h tino yáhn ne? \p \v 31 Ra̱hn ihyan apóstol yahn ye ri ye ihyan: \p ―A rendihchero ne te a̱ma ndito ca̱hche ihyan na̱n ne. ¿Dehco che tumerune ne: “Duh nahn ta̱h tino yahn ne?” \p \v 32 Ate raconan muhn raconan min Dihvo vo, rendihchero ye cua̱hn chihto na̱n ye duh che nahn ta̱h tino yahn ye. \v 33 Ta̱hn min ne, nde tuno rendoh te che va̱h te. Chahn nda̱ te, chehtihya te na̱n ye, ne neca̱h cuande te ihyan nducuahn che chahno te chi. \v 34 Ra̱hn ye ri ye ta̱hn: \p ―Da̱yá, nducote chitehne ne, a ndoyehn. A co nahn ndevaque ndete che nehn. Hua dehve rahque, te a ndoyehn. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ndedetuhche ye ta̱hn da̱ya Jairo \p \v 35 Nde metah cuihno ca̱hma Dihvo vo cuahn che nda̱ a̱ma o ihyan ndeva̱co Jairo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―A chih ta̱hn da̱ya ne. Ametah deh cuande che denduh ne Ihyan Ricuahn ca̱va che ca̱hn ye. \p \v 36 Chihnevan Dihvo vo che ra̱hn ihyan chahn, ate hua tumaca̱h ye. Ra̱hn ye ri ye Jairo: \p ―Hua te co ran. Cuitehne che co conán di. \p \v 37 Tuhme quendi ye cuahn ye nduco Jairo, ne atena̱n Pedro ma̱n, Jacobo ma̱n, Jua̱n che dihno Jacobo ma̱n, cahnecun ye che cuahn ye nduco ye. \v 38 Cuahn che nda̱ Dihvo vo va̱co Jairo ne, ndihchero ye che a̱ma ya̱hn ihyan chenun ye min, raco ye ma̱n, rah ra̱n ye ma̱n. \v 39 Tuhme chenda̱ ye chete vah, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―¿Dehco che a̱ma rah ra̱n nchuhn ma̱n, raco ne ma̱n?, te ta̱hn dihn tih ne, dehve ndih te, te quiya̱do te. \p \v 40 Ate chihyon nan ihyan chahn ihyan. Tuhme ndetenda̱h vah Dihvo vo nducoya̱ca ye, ne cuahn ye nduco chida ta̱hn dihn me ma̱n, chaco te ma̱n, ihyan che nduco ye ma̱n, chenda̱ ye nduco vih na̱n che quendite te. \v 41 Cheta̱h ye ta̱h te, ne ra̱hn ye deva̱co yahn ye: \p ―Talita cumi ―che nahn ca̱hma: Ta̱hn dihn, cuenecuen. \p \v 42 Ta̱hn dihn me ne, a ri te ndichio nduyo. Ndeta̱hno necuan te, cana̱n rica te, ne a̱ma cuahn ino ihyan chahn. \v 43 A̱ma chihco yudo Dihvo vo che hua duhva ca̱hma che ndedetuhche ye ta̱hn, ne ra̱hn ye ri ye indihte yahn te che ca̱h ye, cheh te. \c 6 \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, nta̱ ye ya̱n va̱co ye Nazaret \p \v 1 Chica Dihvo vo ya̱n Capernaum, ne cona̱hn ye ya̱n va̱co ye Nazaret nduco ihyan apóstol yahn ye. \v 2 A̱ma ro che rahtetuhno ihyan ne, chenda̱ ye chete ya̱co, chicuahn ye. A̱ma ya̱hn ihyan chihnevan ye che ricuahn ye, ne a̱ma rahn ino ye. Ra̱hn ye va̱n ma̱n ye nduco vih: \p \v 3 ―Ihyan tih che vicheya̱hn me. María che chaco ye. Jacobo ma̱n, José ma̱n, Judas ma̱n, Simón ma̱n, a sa̱hn chahn che dihno ye. Muhn ya̱n va̱co vo vate ta̱hn cahve ye. \p Nducote a rendihche ihyan Dihvo vo che min chihta ye ne, chemin che hua nevahnecun ye ihyan. \v 4 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Numachahte va vedeyahino nduco ihyan profeta. Ate ihyan ya̱n va̱co ye ma̱n, ihyan yahn ye ma̱n ne, hua yahino ye ihyan. \p \v 5 Nducote cheche chedave yahn ihyan ya̱n chahn ne, a̱ma o no vederihno din Dihvo vo ya̱n min. Nahn ta̱h ye a̱ma o ihyan cah, din ye che ndoyahn ye. \v 6 Rahn ino Dihvo vo yahn che hua chitahno ihyan ya̱n va̱co ye ihyan. Chihno min ne, cuahn ye nduh ya̱n nduh ya̱n che nino, quendi ye ricuahn ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, dechuh ye ihyan apóstol yahn ye che ca̱hn ye cuahndudo ye \p \v 7 Dihvo vo Jesucristo ne, cah ye nduh che ndichio apóstol chahn na̱n ye. Dechuh ye ihyan ca̱de o ca̱de o ye queri a̱ma ya̱n. Din ye che cuahtenan cuma ihyan chahn vederihquentiyon, ca̱va che cuahn che ta̱hn nun ye ihyan che chenun vaco chihnga̱ ihyan ne, ndetenda̱h ye vaco chahn. \v 8-9 Chihquentiyon ye che quenda ihyan chahn inda̱hco yahn ye ma̱n, che tihyon ca̱h ye nda̱co yahn ye ma̱n, che conun ye a̱ma no cahteca ye ma̱n. Ate dehtenduh chena̱hn ne, hua co quenda ye, nde huane dino ma̱n, nde huane pa̱n ma̱n, nde huane tume ma̱n. \v 10 Namin ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Adecotino va̱co ihyan na̱n che nevahnecun ye nchuhn ne, min cuahtenan ne nde tuno ro che nda̱ca ne ya̱n. \v 11 Ihyan ya̱n che hua ntumanecun ye nchuhn ma̱n, che hua ca̱hcovan ye che cuahndudo ne ma̱n ne, conda̱ca ne ya̱n va̱co ye, ne conda̱hde ne ya̱ca che chenan ca̱h ne, ca̱va che tihca̱ na̱hme ne ihyan che hua nda̱hca̱ redin ye. Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te cuahn che a nda̱ ro che techeca̱de Dendiohs nunde yahn nducoya̱ca ihyan ne, tahque chuhrihn ihyan chahn che co ihyan ya̱n Sodoma ma̱n, ihyan ya̱n Gomorra ma̱n. \p \v 12 Tuhme cuahn ihyan chahn rahndudo ye che nahn che nto ino ihyan nunde yahn ye. \v 13 Namin retenda̱h ye a̱ma ya̱hn vaco chihnga̱ che chenun ihyan, ne racota̱hme ye aceite a̱ma ya̱hn ihyan cah, redin ye che rendoyahn ye. \s1 Nduhca̱ che chih Jua̱n Bautista \p \v 14 Ro min ne, a̱ma rente ihyan yahn vederihno che redin Dihvo vo, ne checadino rey Herodes. Tuhme ra̱hn rey me: \p ―A ntuche Jua̱n Bautista va̱n tena̱hn. A ihyan min che redin ye vederihno che tihchan. \p \v 15 Na̱hn ihyan ne, ra̱hn ye te ihyan profeta Elías che quechica ye. Na̱hn tun ihyan ne, ra̱hn ye: \p ―Ihyan ca̱h ne, a̱ma ihyan profeta nduhca̱ ihyan profeta che chahte ye a ra̱hn me. \p \v 16 Ate hua chitahno Herodes che rente ihyan chahn, ne ra̱hn se: \p ―Ihyan ca̱h ne, Jua̱n Bautista ihyan. A ihyan ca̱h che chihquentiyón sanda̱do che chihca ya̱n se da̱ndo ye. Ma̱n ne, a ntuche ye va̱n tena̱hn. \p \v 17 Tihca̱ ra̱hn rey me, te a ma̱n se chihquentiyon se sanda̱do che din se preso Jua̱n, chaconuhn se ihyan va̱coya̱hn, dechiche se ihyan nduco cadena. Tihca̱ chahno chi Jua̱n, te tihca̱ nahn Herodías, ta̱hn nda̱hta yahn Felipe, sa̱hn min che dihno rey me. Rey me ne, ndere quenan se nduco te. \v 18 A ra̱hn Jua̱n ri ye rey me: \p ―Hua nda̱hca̱ redin ne che quenan ne nduco nda̱hta yahn dihno ne. \p \v 19 Nducote tihca̱ ra̱hn Jua̱n ri ye rey me ne, chemin che a̱ma nahn ca̱hno Herodías ihyan. Ate hua chi chihno te ihyan ura min. \v 20 Herodes ne, renevahnecun se Jua̱n, te a devano se te ihyan min ne, ihyan ndah ye, ndiyu ihyan nunde ye. Chemin che hua rahnecun se che ca̱hno te ihyan. Cuahn che rihnevan rey me che rente Jua̱n ne, andahre hua ndah renahn se, ate rihnevan se numacuahn vedeyeno. \v 21 Ate nda̱ a̱ma ro che nda̱hca̱ chahno Herodías chi. Din rey me vihcoduche se, ne reca̱h se reh nducoya̱ca intiyahn yahn se ma̱n, ihyan ndina̱n yahn sanda̱do yahn se ma̱n, ihyan na̱hn che vate ye esta̱do yahn Galilea ma̱n. \v 22 Ura che a vate vihco ye ne, chenda̱ ta̱hn da̱ya Herodías, ndeh te, ne rey me nduco ihyan che vate ye reh ye nduco vih ne, a̱ma ca̱h yeno ihyan. Tuhme ra̱hn rey me ri se ta̱hn: \p ―Cuique adecodehno che nehn, ne té di. \p \v 23 Ca̱h se ndudo yahn se ta̱hn, ne ra̱hn se: \p ―Adecodehno che nehn, andahre ma̱hn va na̱n che rihquentiyón, té di. \p \v 24 Ndiquenda̱h te, ne cuahn te ca̱carune te chaco te, ne ra̱hn te: \p ―¿Deh ca̱cá? \p Ndahconan chaco te: \p ―Cuique tin Jua̱n Bautista. \p \v 25 Ndeta̱hno chenda̱ tun te na̱n che quenun rey me, ne ra̱hn te ri te sa̱hn: \p ―Ma̱n ne, náhn che te ne u meniyon tin Jua̱n Bautista chete a̱ma cuh. \p \v 26 Tuhme a̱ma chi ra̱n rey me. Ate nducote a ca̱h se ndudo yahn se ta̱hn na̱n nducoya̱ca ihyan che vate ye min nduco se ne, chemin che dinahn se ndudo yahn se. \v 27 A ura min no chihquentiyon se a̱ma sanda̱do che ca̱hn se ngua se tin Jua̱n. \v 28 Chahn sanda̱do me va̱coya̱hn, chihca ya̱n se da̱ndo Jua̱n. Quenda se tin ye chete a̱ma cuh, ne ca̱h se ta̱hn. Ta̱hn min ne, quenda te ca̱h te chaco te. \p \v 29 Cuahn che checadino ihyan che chinduco ye Jua̱n te a chih ye ne, chahn ye chengua ye ihyan, ne chihche ye ihyan. \s1 Ca̱h Dihvo vo Jesucristo, cheh uhn mil ihyan \p \v 30 Adive ne, ndaconan ihyan apóstol chahn, ndo da̱ma ye nduco Dihvo vo, ne neca̱h cuande ye ihyan nducuahn che din ye ma̱n, nducuahn che chicuahn ye ma̱n. \v 31 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Cuhn vo nduco nchuhn a̱ma cua̱n na̱n che dema̱n, cuahtetuhno vo tah. \p Tihca̱ ra̱hn ye, te a̱ma ya̱hn ihyan, ihyan che renda̱ ye ma̱n, ihyan che rena̱hn ye ma̱n, ne nde che cheh ye hua rinun yahn ye. \v 32 Tuhme quenun Dihvo vo chete a̱ma ba̱rco nduco ihyan apóstol chahn, ne cuahn ye a̱ma cua̱n na̱n che metah duhva. \v 33 Ate a̱ma ya̱hn ihyan ndihchero ye che cuahn ye, ne nchana̱n ye ihyan. Tuhme chica ihyan chahn ya̱n va̱co ye, ne rica ca̱h ye, cuahn ye cua̱hn na̱n che cuahn Dihvo vo, nde tahque nun nda̱ ye min. \v 34 Cuahn che ndiquenda̱h Dihvo vo chete ba̱rco me ne, a̱ma ya̱hn ihyan ndida̱ma ye. Quenan va̱hino ye ihyan chahn, te nduhca̱ itecuche che metah duh che redin cuda̱do ite ne, tihchan ye. Tuhme cana̱n Dihvo vo, chicuahn ye ihyan a̱ma ndeh na̱n dehtenduh. \v 35 Cuahn che a chi chino me ne, nda̱ ihyan apóstol chahn na̱n Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Muhn ne, ya̱hn na̱n che metah duhva, ne ma̱n ne, a chi chino. \v 36 Cuedechuh ne ihyan sih cua̱hn ya̱n che nino, ca̱va che cua ye che cheh ye, te muhn ne, metah deh che cheh ye. \p \v 37 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan: \p ―Nchuhn coca̱h ne, cheh ihyan sih. \p ―Tumerune ihyan chahn ihyan: \p ―Nahn o ciento tume denario che cua nuhn pa̱n, cheh ihyan sih. ¿A nahn ne che tihca̱ din nuhn ne? \p \v 38 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―¿Ta̱va pa̱n va yahn nchuhn? Cuahn ne quendihchero ne. \p Cuahn che ndihchero ihyan chahn ne, ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Va uhn pa̱n nduco o ya̱hca. \p \v 39 Dechuh Dihvo vo ihyan apóstol chahn che ca̱hma ye nduco nducoya̱ca ihyan che cuahte ye na̱n yune cue, coda̱ma ye a̱ma a̱ma cua̱n nduco vih. \v 40 Tihca̱ dinahn ye, ne a̱ma o cua̱n ne, chahte a̱ma ciento ye, ne ta̱ma te o cua̱n ne, chahte o raco ndiche ye. \v 41 Tuhme cheta̱h Dihvo vo nduh che uhn pa̱n chahn nduco o ya̱hca chahn. Cha ya̱co na̱n ye na̱n ro, ne ca̱h ye nundihve cuahn Dendiohs. Tuhme ndeh ye pa̱n chahn, ne ca̱h ye ihyan apóstol, ca̱va che ca̱h ye, cheh nducoya̱ca ihyan chahn. Namin ya̱hca chahn ne, ndeh Dihvo vo, ne cheh nducoya̱ca ye. \v 42 Cheh ndah nducoya̱ca ihyan chahn nde na̱n che chito ihyan. \v 43 Adive ne, nedin da̱ma ihyan apóstol chahn nducuahn pa̱n che nga̱va, ne chi ndichio cuahte. Namin nedin da̱ma ye che nga̱va yahn ya̱hca chahn. \v 44 Va̱n nducoya̱ca ihyan che cheh ye ne, nduco uhn mil ihyan cha̱hn. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, rica ye na̱n nune vine \p \v 45 Ndeta̱hno dechuh Dihvo vo Jesucristo ihyan apóstol che conda̱ ye chete ba̱rco me, chuh ye ta̱ma la̱do viche ca̱h, cua̱hn na̱n ya̱n Betsaida. Tuhme ndedechuh ye nducoya̱ca ihyan chena̱hn chahn. \v 46 Cuahn che ndedechuh ye ihyan chahn ne, cuahn ye a̱ma tingüete ca̱va che cova̱h ye. \p \v 47 Cuahn che chi man me ne, a nde menda̱hn vine me cuahn ba̱rco me nduco ihyan apóstol chahn. Dihvo vo ne, a dema̱n ye quenan ye tingüete me. \v 48 Ndihchero ye che a̱ma chi cuno ihyan chahn che rica̱hca ye ba̱rco me, te cua̱n na̱n che rechi yuhne cuahn ye. Adive, ura che a nino co dave ne, cuahn Dihvo vo, rica ye na̱n vine me, nde a nahn chuhnan ye ihyan chahn. \v 49 Cuahn che ndihchero ihyan chahn che rica Dihvo vo na̱n vine me ne, ra̱hco ye te co vaco chihnga̱ cochi, nde tuno cah ye che va̱h ye. \v 50 Nducoya̱ca ihyan chahn ne, ndihchero ye che cochi Dihvo vo na̱n nune, ate nducote hua nchana̱n ye ihyan ne, a̱ma dihya ye chi. Ndeta̱hno ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Hua dihya nchuhn co, te a u che cochí. Hua dehve ra̱hco ne. \p \v 51 Tuhme chenda̱ ye chete ba̱rco me na̱n che chenun ihyan chahn. Ndeta̱hno chehuan yuhne me, ne a̱ma rahn ino ihyan chahn. \v 52 A̱ma rahn ino ye, te nducote cheche chedave yahn ye ne, metah cuihno conahn ye yahn vederihno che din Dihvo vo nduco pa̱n chahn. \s1 Nda̱ Dihvo vo Jesucristo ya̱hn yahn Genesaret, ne din ye che ndoyahn ihyan cah \p \v 53 Cuahn che a chuh Dihvo vo nduco ihyan apóstol chahn ta̱ma la̱do viche ca̱h ne, nda̱ ye ya̱hn yahn Genesaret, ne dechiche ihyan chahn ba̱rco me chihto vine me. \v 54 Cuahn che a ndiquenda̱ Dihvo vo chete ba̱rco me ne, ndeta̱hno nchana̱n ihyan ya̱n min ihyan. \v 55 Tuhme cuahn ihyan chahn rano ye numachahte chihto ya̱n, ne cana̱n ye retecheca̱n ye ihyan cah yahn ye nduco yundo, regu ye ihyan cua̱hn na̱n che quenun Dihvo vo. \v 56 Adecotino na̱n che renda̱ Dihvo vo, andahre ya̱n ca̱hya ma̱n, andahre ya̱n rahte ma̱n, andahre viya̱ta ma̱n, min racondihte ihyan chahn ihyan cah yahn ye chihto yune. Rica ihyan chahn che ca̱h yune Dihvo vo cuaconahn ta̱h ihyan cah chahn andahre chihto tino yahn ye. Nducoya̱ca ihyan cah che chaconahn ta̱h ye tino yahn ye ne, ndeta̱hno ndoyahn ye. \c 7 \s1 Nduhca̱ che rahtendihco ihyan nunde \p \v 1 Sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés che chica se ya̱n Jerusalén ma̱n ne, ndo da̱ma se na̱n Dihvo vo. \v 2-5 Sa̱hn chahn nduco nducoya̱ca ihyan nación yahn Israel chena̱hn ne, riquendi se costumbre che chihco ihyan ndico yahn se che rena̱no se ta̱h se ura che cheh se ma̱n, ura che renda̱ se che rahn se ndihve ma̱n. Ra̱hco se te nduco tihca̱ ne, redinahn se che rihquentiyon Dendiohs. Namin rena̱no se va̱so ma̱n, ja̱rro ma̱n, dehtenduh chena̱hn che retoh se ma̱n. Ndihchero se che reh ihyan apóstol, ne hua rena̱no ye ta̱h ye nduhca̱ costumbre yahn se, ne ra̱hn se ri se Dihvo vo: \p ―¿Dehco che hua rena̱no ihyan apóstol yahn ne ta̱h ye ura che reh ye nduhca̱ che chihco ca̱de ihyan ndico yuhn vo ne? \p \v 6 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―¡O na̱n o chende nchuhn! Riquenda̱h cua̱co nduhca̱ che dirun ihyan profeta Isaías yahn ne tuhca̱: \q1 Dendudo no che ra̱hn sa̱hn sih che ritahno se Dendiohs, \q1 te hua cua̱co. \q1 \v 7 Nde hua cochihve che rendeva se yavena̱n Dendiohs, te ricuahn se costumbre yahn ma̱n se, redin ca̱ se che vederihquentiyon yahn Dendiohs. \m \v 8 Tihca̱ redin nchuhn. Rihcoma̱n ne vederihquentiyon yahn Dendiohs, ne riquendi ne costumbre yahn ma̱n ne. Rena̱no ne ja̱rro ma̱n, va̱so ma̱n, a̱ma ndeh na̱n ca dehtenduh che tihchan redin ne. \p \v 9 ’¡A̱ma vivo nchuhn che ra̱hco ne! Riquendi ne costumbre yahn ma̱n ne, ne rihcoma̱n ne vederihquentiyon yahn Dendiohs. \v 10 Moisés ne, dirun ye tuhca̱: “Cuendeva yavena̱n chide ma̱n, yavena̱n cheque ma̱n.” Namin dirun ye: “Adecoduhno ihyan che ca̱hva ye yahn chida ye o ca̱hva ye yahn chaco ye ne, quenan cuma che ca̱hno ihyan ya̱n ihyan.” \v 11 Ate ndotenan che quendi nchuhn vederihquentiyon min ne, ricuahn ne ihyan che ca̱hma ye co ye indihte yahn ye: “Hua co conán nchuhn, te nducuahn che va yáhn ne, a ndihco mendá̱hn che co vedino na̱n Dendiohs.” \v 12 Adecoduhno ihyan che ca̱hma ye tihca̱ ne, redin nchuhn fuerza ihyan che dinahn ye, ne hua rahnecun ne che conan ye indihte yahn ye. \v 13 ¡A̱ma ndeh na̱n ca dehtenduh che tuhchan redin nchuhn! Rihcoma̱n ne vederihquentiyon yahn Dendiohs, ne riquendi ne costumbre yahn ma̱n ne. \s1 Ra̱hn Dihvo vo Jesucristo te ndiyu ca̱va dehtenduh che reh ihyan che chendihco ye nunde \p \v 14 Nedin da̱ma Dihvo vo ihyan, ne ra̱hn ye: \p ―Cuihcovan ndah nchuhn ca̱va che conahn ne che ca̱hmá nduco ne: \v 15 Nducuahn che chihnga̱ che riquenda̱h chete chedave yahn ihyan ne, a ca̱va chemin che chendihco ye nunde, ndiyu ca̱va dehtenduh che reh ye. \v 16 ¡Cuihcovan ndah ne ca̱va che conahn ne! \p \v 17 Cuahn che chica Dihvo vo min, ndonda̱ ye vah ne, chica ihyan apóstol ihyan che ca̱h cuande ye ihyan deh conahn che nte ye me. \v 18 Ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Namin nchuhn da̱ma ri ne nduco ihyan sih, te hua renahn ne. Nducuahn che reh ihyan ne, ndiyu ca̱va chemin che chendihco ye nunde, \v 19 te va̱cochendereh yahn ye rahn, ndiyu chete chedave yahn ye. \p Tihca̱ chicuahn Dihvo vo che ndiyu ca̱va dehtenduh che reh ihyan che chendihco ye nunde. \p \v 20 Quendi ye, ne ra̱hn ye: \p ―Nducuahn che chihnga̱ che rendedecadino ihyan ma̱n, che redin ye ma̱n ne, a ca̱va chemin che chendihco ye nunde. \v 21 Chete chedave yahn ihyan riquenda̱h che chihnga̱ rendedecadino ye ma̱n, reduco ye ma̱n, rihno vih ye ma̱n, \v 22 rahtenan ye nduco ihyan che hua nihneva̱co ye nduco ye ma̱n, nahn yahn ye dehtenduh yahn ihyan ma̱n, rihncheh ye ma̱n, duhtuno ihyan ye ma̱n, ndere ihyan ye ma̱n, ve ye ma̱n, ya̱de ye ma̱n, nine ye ma̱n. \v 23 Nducuahn dehtenduh chemin chan ne, reconan chete chedave yahn ihyan, ne a ca̱va chemin che chendihco ye nunde. \s1 A̱ma ta̱hn ta̱ma nación ne, chica te Dihvo vo Jesucristo che conan ye ta̱hn \p \v 24 Chica Dihvo vo min, ne cuahn ye cua̱hn ya̱hn yahn ya̱n Tiro ma̱n, Sidón ma̱n. Cuahn che nda̱ ye ne, nda̱ca ye a̱ma vah na̱n che conan ye. Hua nahn ye che cadino ihyan che min quenan ye, ate a ca̱de no che checadino ihyan. \v 25 Min va a̱ma ta̱hn dihn che quenun vaco chihnga̱ ta̱hn. Ndeta̱hno che checadino chaco te che nda̱ Dihvo vo ne, chahn te na̱n quenan ye, ne chehntihya te na̱n ye. \v 26 Ta̱hn min ne, ndiyu ta̱hn nación yahn Israel, te ta̱hn ta̱ma nación. A min Sirofenicia ya̱n va̱co te. Chica te Dihvo vo che ndetenda̱h ye vaco chihnga̱ che quenun ta̱hn dihn yahn te. \v 27 Ate ra̱hn Dihvo vo ri ye ta̱hn: \p ―Ihyan yáhn ne, a̱ma rendotenan ye che conán ihyan. Ndete che conán di ne, anduhneca̱ ndete che cahneví pa̱n che reh checa̱hya, cá̱h, cheh ya̱hna. \p \v 28 Ndaconan te, ne ra̱hn te ri te ihyan: \p ―Dihvé, cua̱co che ra̱hn ne. Ate ya̱hna ne, rahtenun te ma̱n mesa, ne renda̱ca da̱che chende checa̱hya reh te. \p \v 29 Tuhme ra̱hn ye ri ye ta̱hn: \p ―Nda̱hca̱ ndaconen. Co nahn. Vaco chihnga̱ me ne, a ndiquenda̱h ta̱hn daye. \v 30 Cona̱hn te, ne cuahn che nta̱ te ndeva̱co te ne, nta̱ca te da̱ya te che quendite te na̱n yundo. A ntiquenda̱h vaco chihnga̱ me ta̱hn. \s1 Din Dihvo vo Jesucristo che ndoyahn a̱ma sa̱hn che nde chato se ma̱n, nde lihme se ma̱n \p \v 31 Chihno neve ro ne, nda̱ca Dihvo vo ya̱hn yahn Tiro, nchuh ye ya̱n Sidón ma̱n, te neve ya̱n ca̱hya che nino ya̱n Decápolis ma̱n, ne nta̱ ye na̱n va vine yahn Galilea. \v 32 Min nda̱ a̱ma o ihyan, nda ye a̱ma sa̱hn che nde chato se ma̱n, nde lihme se ma̱n, ne chica ye Dihvo vo che nahn ta̱h ye sa̱hn, din ye che ndoyahn se. \v 33 Quenda Dihvo vo sa̱hn a̱ma la̱do, ne terun ye ndutita̱h ye iverevan se ma̱n, nahn ta̱h ye chihya se nduco nunedan ye ma̱n. \v 34 Chenihyon na̱n ye cua̱hn na̱n ro, ne chena̱hn ino ye che chi nda̱che ye, ne ra̱hn ye: \p ―¡Efata! ―che nahn ca̱hma: ¡Condah! \p \v 35 Ndeta̱hno chihnevan se ma̱n, ndiquenda̱h ca̱hn se ma̱n. \v 36 Tuhme chihquentiyon Dihvo vo che hua ca̱hma ihyan chahn ta̱ca̱ chi che ndoyahn sa̱hn min. Ate cuahn che rihquentiyon ye che hua ca̱hma ihyan ne, nde tahque racotuhn ca ihyan ndudo. \v 37 A̱ma rahn ino nducoya̱ca ihyan, ne ra̱hn ye: \p ―¡A̱ma nda̱hca̱ nducuahn che redin ihyan cuh! Nde ihyan che chato ye ne, redin ye che ri rihnevan ye, ne ihyan che lihme ye ne, redin ye che ri rente ye. \c 8 \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ca̱h ye, cheh cun mil ihyan \p \v 1 Ta̱hn min ne, a̱ma ya̱hn ihyan ndida̱ma ye na̱n Dihvo vo, ne ametah che cheh ye. Tuhme cah Dihvo vo ihyan apóstol, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p \v 2 ―Renan va̱hinó ihyan sih, te a ino ro che chenan ye nducó, ne ma̱n ne, ametah che cheh ye. \v 3 Ndete che ndedechúh ihyan che hua cheh ye ne, condave cuno ye cua̱hn yune, te na̱hn ye ne, yahn ya̱n va̱co ye. \p \v 4 Tuhme ra̱hn ihyan chahn ri ye ihyan: \p ―Ate ¿deh ca̱h vo, cheh ye?, te muhn ne, metah dehva. \p \v 5 Tumerune Dihvo vo ihyan chahn: \p ―¿Ta̱va pa̱n va yahn nchuhn ne? \p Ndahconan ye: \p ―Ndache pa̱n va yahn nuhn. \p \v 6 Tuhme chihquentiyon Dihvo vo che cuahte nducoya̱ca ihyan ndiya̱hn. Cheta̱h ye nduh che ndache pa̱n chahn, ne cuahn che a neca̱h ye nundihve cuahn Dendiohs ne, ndeh ye. Tuhme ca̱h ye pa̱n me ihyan apóstol chahn ca̱va che ca̱h ye, cheh nducoya̱ca ihyan. \v 7 Namin va neve ya̱hca ca̱hya, ne ndaconan ca̱h Dihvo vo nundihve cuahn Dendiohs. Tuhme dechuh ye ihyan apóstol chahn, ca̱va che ca̱h ye ya̱hca me, cheh nducoya̱ca ihyan chahn. \v 8 Cheh nducoya̱ca ye nde na̱n che chito ihyan. Chihno min ne, nedin da̱ma ihyan apóstol chahn nducuahn che nga̱va, ne chito ndache cuahte. \v 9 Ihyan che cheh ye ne, ri tenduh cun mil ihyan. Tuhme ndedechuh Dihvo vo ihyan chahn, \v 10 ne chenda̱ ye chete a̱ma ba̱rco nduco ihyan apóstol yahn ye, cuahn ye nduco vih cua̱hn ya̱hn yahn ya̱n Dalmanuta. \s1 Sa̱hn fariseo ne, rica se che din Dihvo vo Jesucristo a̱ma vederihno, ndihchero se \p \v 11 Cuahn che nda̱ ye min ne, nda̱ neve sa̱hn fariseo, ne cana̱n rente se nduco Dihvo vo, retumarande se ihyan. Chica se che ca̱ca ye Dendiohs che conahn a̱ma vederihno, ndihchero se. \v 12 A̱ma chena̱hn ino Dihvo vo che chi nda̱che ye ca̱va se, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Ihyan che vate ye ma̱n ro cuh ne, hua nda̱hca̱ che retumarande ye Dendiohs, rica ye a̱ma vederihno ndihchero ye. Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te Dendiohs ne, hua tumaca̱h ye yahn ye. \p \v 13 Tuhme chihcoma̱n ye sa̱hn chahn, ne ndonda̱ ye chete ba̱rco me, tuche ye ta̱ma la̱do viche yahn vine me. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ra̱hn ye te ndudo che ricuahn sa̱hn fariseo ne, anduhneca̱ ya̱ yahn pa̱n \p \v 14 Ihyan apóstol ne, china̱n ye, hua quenda ye deh che cheh ye. Atena̱n a̱ma pa̱n nda ye. \v 15 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Cuihco nchuhn cuda̱do. Hua tumaca̱h ne yahn ya̱ yahn sa̱hn fariseo ma̱n, ya̱ yahn Herodes ma̱n. \p \v 16 Tuhme cana̱n rente ihyan chahn nduco vih: \p ―Tihca̱ ra̱hn ye, yahn che hua nda vo pa̱n. \p \v 17 Checadino Dihvo vo che tihca̱ rente ihyan chahn. Ate nducote a ra̱hn ye yahn ndudo che ricuahn sa̱hn chahn ndiyu yahn pa̱n ne, chemin che chihya ye ihyan: \p ―¿Dehco che ra̱hn nchuhn yahn che hua nda ne pa̱n? ¿A hua retumacadino nchuhn? ¿Dehco che a̱ma cheche chedave yahn ne? \v 18 ¿A nduhneca̱ ndete che hua ro na̱n ne? ¿A nduhneca̱ ndete che hua rihnevan ne? ¿A hua reneca̱hco ne? \v 19 Cuahn che chihcachéh uhn mil ihyan nduco uhn pa̱n ne, ¿ta̱va cuahte pa̱n che nga̱va nedin da̱ma ne ne? \p Ndahconan ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Ndichio cuahte nedin da̱ma nuhn. \p \v 20 Namin no tun cuahn che chihcachéh cun mil ihyan nduco ndache pa̱n ne, ¿ta̱va cuahte pa̱n che nga̱va nedin da̱ma ne ne? \p Ndahconan ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Ndache cuahte nedin da̱ma nuhn. \p \v 21 Tuhme ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Me ¿ta̱ca̱ che hua renahn ne? \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din ye che chi ro na̱n a̱ma sa̱hn na̱n ve \p \v 22 Ura che nda̱ Dihvo vo nduco ihyan apóstol yahn ye ya̱n Betsaida ne, nda̱ a̱ma o ihyan na̱n ye, nda ye a̱ma sa̱hn na̱n ve, ne chica ye Dihvo vo che cuaconahn ta̱h ye sa̱hn, din ye che ndoyahn se. \v 23 Tuhme cheta̱h ye ta̱h sa̱hn na̱n ve me, quenda ye sa̱hn cua̱hn chihto ya̱n. Nahn ye nunedan ye ndutina̱n se, ne tumerune ye sa̱hn ndete che a ro na̱n se. \v 24 Sa̱hn min ne, ndihchero se cua̱hn chihto na̱n se, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―A ri ro ná̱n ihyan che vatechica ye. Ate nduhca̱ che ro ya̱hn rahte, tihca̱ ro ye. \p \v 25 Nahn ta̱h ye ndutina̱n se ta̱ma yune, ne ndeta̱hno a chi ro na̱n ndah se. \v 26 Tuhme ndedechuh ye sa̱hn cua̱hn ndeva̱co se, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Hua conda ya̱n tih, nde hua cahme nduco nde a̱ma ihyan sih ta̱ca̱ chi che ndoyehn. \s1 Pedro ne, ra̱hn ye te Dihvo vo Jesucristo ne, a ihyan min che a va ca̱de che chi ye ndedevahn ye ihyan iyehnse \p \v 27 Chihno min ne, quenda Dihvo vo ihyan apóstol yahn ye, cuahn ye nduco vih na̱n ya̱n ca̱hya cua̱hn chihto ya̱n Cesarea de Filipo. Cuahn che chenun ye yune ne, tumerune ye ihyan chahn: \p ―¿Duh u, ra̱hn ihyan ne? \p \v 28 Ndahconan ihyan chahn yahn ye: \p ―A̱ma o ihyan ne, ra̱hn ye te ndih ne, Jua̱n Bautista. Ta̱ma te o ye ne, ra̱hn ye te ndih ne, Elías. Ta̱ma te o ye ne, ra̱hn ye te ndih ne, a̱ma cha ihyan profeta. \p \v 29 Tuhme tumerune ye ihyan chahn: \p ―Me nchuhn, ¿deh ra̱hn ne yáhn ne? \p Ndahconan Pedro, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―A ndih che a va ca̱de che chi ne ndedevahn ne ihyan iyehnse. \p \v 30 Ate ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn che hua ca̱hma ye chemin nduco nde a̱ma ihyan. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ra̱hn ye te ca̱hno sa̱hn nunde ihyan \p \v 31 Tuhme ca̱h cuande Dihvo vo ihyan apóstol yahn ye, ne ra̱hn ye: \p ―U che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, va che a̱ma chuhríhn. Intiyahn ma̱n, chidocuya̱n ndina̱n ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n ne, co ta̱n se nducó, ne ca̱hno se u. Ate cuihno ino ro ne, va che ntuché va̱n tena̱hn. \p \v 32 Nduco chemin ne, ca̱h cuande ndah Dihvo vo ihyan chahn nduhca̱ che cuahno co ye. Tuhme quenda Pedro ihyan a̱ma la̱do, ne ya̱hve ye ihyan ca̱va che hua ca̱h yune ye che tihca̱ cuahno co ye. \v 33 Ate chaconan Dihvo vo ndihchero ye ihyan apóstol chena̱hn, ne chihya ye Pedro: \p ―Di ne, ¡nduhca̱ chundah, di! ¡Cuehn a̱ma la̱do! ¡Hua din vahche yáhn!, te di ne, ihyan iyehnse di, nde hua renehn che nahn Dendiohs. \p \v 34 Ura min ne, cah Dihvo vo ihyan apóstol ma̱n, ihyan che chenun nduco ye ma̱n, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Adecoduhno ihyan che nahn conduco ye u ne, va che ca̱hcoma̱n ye vedeyeno yahn ma̱n ye. Hua co che dendudo no conduco ye u, te va che ca̱hco menda̱hn ye ihyan ca̱va che conduco ye u, andahre conahn ya̱h ye na̱n a̱ma cruz ca̱vá. \v 35 Tihca̱, te adecoduno ihyan che hua nahn ca̱hco menda̱hn ye ihyan ca̱va che conduco ye u ne, va che conda ye. Me adecoduhno ihyan che conduco ye u numacuahn chedave yahn ye ne, hua dehve din yahn andahre ca̱hno sa̱hn nunde ihyan yahn che ritahno ye u ma̱n, ndudo ndah yáhn ma̱n, te ndevahn ye. \v 36 Andahre nedin da̱ma ihyan nducuahn vedecuihca che va iyehnse, ate ¿dehra cochihve yahn ye ndete che va che conda ye?, \v 37 te hua cochihve vedecuihca na̱n Dendiohs ca̱va che ndevahn ihyan. \v 38 Tihca̱, te adecoduhno ihyan che co cuihna̱n ye ca̱va u ma̱n, ca̱va ndudo yáhn ma̱n, na̱n ihyan nunde che rahcota̱hn ye yahn Dendiohs ne, namin u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, co cuihná̱n ca̱va ye ro che numacuahn vederihquentiyon yahn Chidá ndá̱ nduco ángel ndah. \c 9 \p \v 1 Quendi Dihvo vo ra̱hn ye nduco ihyan chahn: \p ―Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te a̱ma o ihyan che chenun ye muhn nduco vo ne, vate ca ye iyehnse nda̱ ro che numacuahn vedeyudo conahn vederihquentiyon yahn Dendiohs. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ndo diya̱hn ye \p \v 2 Chihno a̱n ro me ne, quenda Dihvo vo Pedro ma̱n, Jacobo ma̱n, Jua̱n ma̱n, cuahn ye nduco vih a̱ma tingüete. Min ndo diya̱hn ye na̱n ihyan chahn. \v 3 Tino yahn ye ne, a̱ma ndo cua nduhca̱ ihve, nde tuno diya̱hn ro. Nde a̱ma ihyan rena̱n che vate ye muhn iyehnse cuh ne, hua co din ye che tihca̱ ndo cua. \v 4 A dena̱n chihnde ro Elías nduco Moisés, ne ndihchero ihyan chahn che rente ye nduco Dihvo vo. \v 5 Tuhme ra̱hn Pedro ri ye Dihvo vo: \p ―Ihyan ricuahn yáhn, a̱ma nda̱hca̱ che chenan vo muhn. Dendah nuhn ino vache vah. A̱ma na̱n che cuhnde ne, ta̱ma na̱n che cuhnde Moisés, ne ta̱ma na̱n che cuhnde Elías. \p \v 6 Tihca̱ ra̱hn ye, te a̱ma dihya ihyan chahn chi, nde hua renta̱quino ye deh che ca̱hma ye. \v 7 Ura min chiya a̱ma man, quendihco na̱n che chenun ihyan chahn. Va̱n man me ne, chenun a̱ma ndudo che ra̱hn tuhca̱: \p ―Sa̱hnguh che Da̱yá. Yahinó sa̱hn. Che ca̱hma se ne, chemin che codinahn nchuhn. \p \v 8 A dena̱n cuahn che ndihchero ihyan chahn ne, ametah duhva. A dema̱n Dihvo vo nti ye. \p \v 9 Ura che cuenchan ihyan chahn cuete me ne, ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan: \p ―Hua ca̱hma nchuhn nduco nde a̱ma ihyan yahn vederihno che ndihchero ne nde nda̱ ro che u che rinducó nducoya̱ca ihyan ntuché va̱n tena̱hn. \p \v 10 Dinahn ihyan chahn che ra̱hn Dihvo vo, chahtenun ino ye vederihno min, ne retumerune vih ye: \p ―¿Dehra conahn ndudo che tihca̱ ra̱hn ye che ntuche ye va̱n tena̱hn ne? \p \v 11 Numanahn che chenun yune ca ye ne, tumerune ye Dihvo vo: \p ―¿Deh cuande che ra̱hn sa̱hn devano ley che dirun Moisés che Elías va che chi ye mena̱n ne? \p \v 12 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye: \p ―Cua̱co te va che chi Elías mena̱n, ne nda̱hco ca̱de ye nducuahn. Ate, ¿a renahn ne nduhca̱ che ndirun yáhn na̱n Ndudo yahn Dendiohs?, te a ndirun te u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, va che chuhríhn ma̱n, va che nda̱hchenan ihyan u ma̱n. \v 13 Ate rá̱hn rí nchuhn te a nda̱ Elías, ne din ta̱n ihyan nduco ye nduhca̱ che a ndirun yahn ye na̱n Ndudo yahn Dendiohs. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ndetenda̱h ye vaco chihnga̱ che quenun a̱ma sa̱hn dihn \p \v 14 Cuahn che nta̱ Dihvo vo na̱n che chenun ihyan apóstol chena̱hn ne, ndihchero ye che a̱ma ndito ihyan. Sa̱hn devano ley che dirun Moisés ne, rahteruhn chende se nduco ihyan apóstol. \v 15 Ndeta̱hno che ndihchero ihyan che chenun ye min Dihvo vo ne, cuahn ino nducoya̱ca ye, ne aderano ye chahn ye neca̱h ye Dendiohs ihyan. \v 16 Tumerune Dihvo vo ihyan apóstol chahn: \p ―¿Deh cuande che rahteruhn chende sa̱hn sih nduco nchuhn ne? \p \v 17 Tuhme chenda̱ menda̱hn a̱ma ihyan che quenun ye va̱n ihyan chahn, ne ra̱hn ye ri ye Dihvo vo: \p ―Ihyan Ricuahn yáhn, hua te u ne, ndá̱ ndevah, te ra̱hcó te muhn quenun ne. Ndá sa̱hn da̱yá che quenun a̱ma vaco chihnga̱ sa̱hn, nedin che ndi lihme se. \v 18 Adecotino che rinuhn yahn se ne, redin vaco chihnga̱ me che rendava se. Riche yan chende se ma̱n, reh dihyon se ma̱n, ri cheche se ma̱n. U ne, chicá ihyan apóstol yahn ne che ndetenda̱h ye vaco chihnga̱ me sa̱hn, ate hua chi ndetenda̱h ye. \p \v 19 Tuhme ra̱hn Dihvo vo: \p ―¡A̱ma rendedecadinó ca̱va nchuhn! ¿Dehco che hua ritahno ne? ¿Ticua̱hn ca̱hcoma̱n ne vedenine yahn ne, co ne ihyan? Cuahn ne nguan ne sa̱hn. \p \v 20 Tuhme chehua ihyan chahn sa̱hn dihn me, ne cuahn che checadino vaco chihnga̱ me che a ihyan min che Dihvo vo Jesucristo ne, din che nuhn yahn sa̱hn dihn me, ne chendava se. Racondihte ya̱hn se ma̱n, riche yan chende se ma̱n. \v 21 Tumerune Dihvo vo chida se: \p ―¿A ra̱hn che tihca̱ ri yahn se ne? \p Ndahconan chida se, ne ra̱hn ye: \p ―Nde ro che lihn se. \v 22 A̱ma ndeh yune redin vaco chihnga̱ me che renda̱hnun se va̱coya̱hn ma̱n, va̱n nune ma̱n, che nahn ca̱hno sa̱hn. Ate ndete che co ndetenda̱h ne vaco chihnga̱ me sa̱hn ne, conan va̱hino ne nuhn, cuinan ne nuhn. \p \v 23 Ra̱hn Dihvo vo ri ye chida sa̱hn dihn me: \p ―Ndete che ritehne ne, adecodehno che caque ne, conahn. \p \v 24 Ndeta̱hno ra̱hn chida sa̱hn dihn me numa dito ye: \p ―Ritahnó. Ate cuenan ne u ca̱va che tahque ndah cotahnó. \p \v 25 Ndihchero Dihvo vo che a̱ma rida̱ma ihyan, ne numacuahn vedeyudo chihquentiyon ye vaco chihnga̱ me, ne ra̱hn ye: \p ―Vaco chihnga̱ che redin che nde lihme nde chato sa̱hn dihn tih, rihquentiyón di che ndiquendah, ca̱hcoman sa̱hn. Ametah ndaconen conda sa̱hn. \p \v 26 Tuhme cah vaco chihnga̱ me, din che a̱ma chih dihca sa̱hn dihn me, ndiquenda̱h sa̱hn. Chih ta̱hn sa̱hn dihn me, quendite dihn se, ne a̱ma ya̱hn ihyan ra̱hn ye che a chih se. \v 27 Ate cheta̱h Dihvo vo ta̱h se, ndedecuan ye sa̱hn, ne chandi se. \p \v 28 Chihno min ne, cona̱hn Dihvo vo, ne cuahn che a ndonda̱ ye vah ne, tumerune ihyan apóstol chahn ihyan devavih, ne ra̱hn ye: \p ―¿Deh cuande che hua chi ndetenda̱h nuhn vaco chihnga̱ me ne? \p \v 29 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Ca̱va che ndetenda̱h vo vaco chihnga̱ chemin chan ne, nahn che cova̱h vo ma̱n, cuahte vo ya̱hte ma̱n. \s1 Ra̱hn Dihvo vo Jesucristo ta̱ma yune te va che ca̱hno se ihyan \p \v 30 Chihno min ne, chica ihyan chahn min cuahn ye. Chuh ye esta̱do yahn Galilea, ate hua nahn Dihvo vo che cadino nde a̱ma ihyan, \v 31 te ricuahn ye ihyan apóstol yahn ye. Ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―U che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, din se preso u, ne ca̱hno se u. Ate cuihno ino ro ne, ntuché va̱n tena̱hn. \p \v 32 Hua chenahn ihyan chahn ndudo che tihca̱ ra̱hn Dihvo vo, ne va̱hino ye tumerune ye ihyan deh conahn. \s1 Nahn codevano ihyan apóstol cha ye che tahque cona̱n ye \p \v 33 Cuahn che nda̱ ihyan chahn ya̱n Capernaum ne, ndonda̱ ye vah. Tuhme tumerune Dihvo vo ihyan apóstol chahn, ne ra̱hn ye: \p ―¿Deh che a̱ma rente nchuhn yune ura che cochi vo ne? \p \v 34 Ate hua ndahconan ihyan chahn yahn ye, te rente ye nduco vih cha ye che tahque cona̱n ye. \v 35 Tuhme chihnde Dihvo vo, ne cah ye nduh che ndichio ihyan chahn na̱n ye, ne ra̱hn ye: \p ―Adecoduhno nchuhn che nahn cona̱n ne ne, va che nda̱hco ndiya ma̱n ne nchuhn, co ne anduhneca̱ deca̱hya yahn combiero yahn ne. \p \v 36 Tuhme cah ye a̱ma lihn, chihno ye menda̱hn. Cheta̱h ye lihn me quenuhn ye, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p \v 37 ―Adecoduhno ihyan che renevahnecun ye ihyan yáhn che necun ye nduhca̱ checa̱hya che tuhchan ne, a u renevahnecun ye. Me ihyan che renevahnecun ye u ne, Ihyan che dechuh ye u renevahnecun ye. \s1 Ihyan che hua ta̱n ye nduco vo ne, rinan ye uvo \p \v 38 Chihno min ne, ra̱hn Jua̱n ri ye Dihvo vo: \p ―Ihyan Ricuahn yáhn, ndihchero nuhn a̱ma ihyan che rentiyon ya̱n ye ndih, ne nduco tihca̱ rendetenda̱h ye vaco chihnga̱. Ate hua ca̱h yune nuhn che quendi ye, te hua nduco ye uvo. \p \v 39 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Hua ca̱hca ta̱n nchuhn che tihca̱ redin ye, te nde a̱ma ihyan che redin ye vederihno nduco vederihquentiyon yáhn, hua chihnga̱ ra̱hn ye yáhn. \v 40 Tihca̱, te ihyan che hua ta̱n ye nduco vo ne, rinan ye uvo. \v 41 Adecoduhno ihyan che te ye andahre a̱ma va̱so nune, cuh ne yahn che rinduco ne u ne, cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nda̱hco menun Dendiohs yahn ye. \s1 Ca̱hnda yahn ihyan che rahtendihco ye nunde \p \v 42 ’Adecoduhno ihyan che tihyon yune ye a̱ma ihyan yáhn che necun ye nduhca̱ checa̱hya che tuhchan che condihco ye nunde ne, tahque nda̱hca̱ ca̱va ihyan min che dechiche ihyan a̱ma tu yudo chahte da̱ndo ye, cua̱conda̱hnun ye ihyan va̱n nuniya̱hn. \p \v 43 ’Ndete che renda̱ yahn ne che cuahtendihco ne nunde, ne nduco ta̱h ne va che dinahn ne ne, tahque ndah che din ne cuande anduhneca̱ ndete che a chihca ya̱n ne ta̱h ne, te tahque nda̱hca̱ yahn ne che cuahtenan ne vahchetero andahre yuhche ta̱h ne, yudomin ca che numa ne cuahtenun ne va̱n ruchiya̱hn che riche cuahn da̱ma. \v 44 Min ne, hua rintoh cuahno ya̱hn, nde hua rih nda̱h che reh te ihyan. \v 45 Ndete che renda̱ yahn ne che cuahtendihco ne nunde, ne nduco ca̱h ne va che dinahn ne ne, tahque ndah che din ne cuande anduhneca̱ ndete che a chihca ya̱n ne ca̱h ne, te tahque nda̱hca̱ yahn ne che cuahtenan ne vahchetero andahre yuhche ca̱h ne, yudomin ca che numa ne cuahtenun ne va̱n ruchiya̱hn che riche cuahn da̱ma. \v 46 Min ne, hua rintoh cuahno ya̱hn, nde hua rih nda̱h che reh te ihyan. \v 47 Ndete che ndutina̱n ne ndi che va che cuahtendihco ne nunde ne, codin ne cuande anduhneca̱ ndete che a tico ne, te tahque nda̱hca̱ yahn ne che cuahtenan ne vahchetero andahre metah ndutina̱n ne, yudomin ca che numa ne cuahtenun ne va̱n ruchiya̱hn \v 48 na̱n che hua rintoh cuahno ya̱hn, nde hua rih nda̱h che reh te ihyan. \p \v 49 ’Nducoya̱ca ihyan che ritahno ye u ne, va che chuhrihn ye ca̱va che quenda̱h ndah ye, ne ndeva Dendiohs ihyan. Nducuahn vedino che reca̱h ihyan Dendiohs ne, richihve ndete che dave chedave yahn ye. \v 50 Ima ne ndah, ate ndete che neca̱n dine yahn ne, ametah cochihve. A namin nchuhn, te nahn che runeca̱de ne ma̱n, nahn che nda̱hca̱ cuahtenan ne nduco vih ma̱n. \c 10 \s1 Ndihco ca̱de Dendiohs che hua tehche vih ihyan che nihneva̱co ye \p \v 1 Chica Dihvo vo ya̱n Capernaum, ne cuahn ye cua̱hn esta̱do yahn Judea, ya̱hn viche la̱do ca̱h yahn ico Jordán, ne ndaconan ndo da̱ma a̱ma ya̱hn ihyan na̱n ye. Ricuahn ye ihyan chahn nduhca̱ che redin ye ro ro. \p \v 2 A̱ma ro min ne, nda̱ a̱ma o sa̱hn fariseo, ca̱va che tumarande se Dihvo vo. Tumerune se ihyan ndete che ndihquentiyon Dendiohs che co tehche ihyan nda̱hta yahn ye. \v 3 Ndahconan ye yahn se, ne tumerune ye sa̱hn: \p ―¿Deh rihquentiyon ley che dirun Moisés ne? \p \v 4 Ndahconan se, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Na̱n ley che dirun Moisés ne, ndirun che nduco che dendah ihyan a̱ma acta ne, co tehche ye nda̱hta yahn ye. \p \v 5 Ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn: \p ―Tihca̱ dirun ye yahn che duhtuno ihyan nchuhn. \v 6 Ate cuahn che dendah Dendiohs iyehnse ne, dendah ye cha̱hn ma̱n, nda̱hta ma̱n, \v 7 ne chihquentiyon ye che va che ca̱hcoma̱n ihyan chida ye ma̱n, chaco ye ma̱n, ca̱va che conan cuma ye nda̱hta yahn ye. \v 8 Nduco tihca̱ ne, conan cuma vih ye anduhneca̱ ndete che a̱ma no ye. \v 9 Chemin che cuahn che cahneva̱co ihyan ne, anduhneca̱ ndete che din da̱ma Dendiohs ihyan, ne ndihquentiyon ye che hua tehche vih ye. \p \v 10 Cuahn che a ndonda̱ Dihvo vo vah ne, tumerune ihyan apóstol deh conahn che ra̱hn ye me. \v 11 Ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Adecoduhno ihyan che tehche ye nda̱hta yahn ye, ne cahneva̱co tun ye nduco ta̱ma nda̱hta ne, din duche yahn ye che nihneva̱co ye. \v 12 Adecoduhno ihyan nda̱hta che tehche ye incha̱hn ye, ne cahneva̱co tun ye nduco ta̱ma cha̱hn ne, namin din duche yahn ye che nihneva̱co ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, rica ye Dendiohs che din yahino ye checa̱hya \p \v 13 A̱ma yune ne, nda̱ ihyan, nda ye checa̱hya yahn ye na̱n Dihvo vo ca̱va che nahn ta̱h ye, ne ca̱ca ye Dendiohs ca̱va. Ate ihyan apóstol ne, ra̱hva ye nduco ihyan chahn. \v 14 Ndihchero Dihvo vo che tihca̱ redin ihyan apóstol chahn, ne chi yudo yahn ye, ne ra̱hn ye: \p ―Ca̱h yune nchuhn che chi checa̱hya ná̱n. Hua ca̱hdenun ne, te atena̱n ihyan che necun ye nduhca̱ checa̱hya chuhn, co nevahnecun ye che ca̱hcantiyon Dendiohs ihyan. \v 15 Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te adecoduhno ihyan che hua dinahn ye che rihquentiyon Dendiohs nduhca̱ che redinahn a̱ma lihn ne, ihyan min ne, hua co conan ye na̱n che rihquentiyon Dendiohs. \p \v 16 Tuhme cheta̱h Dihvo vo checa̱hya chahn, quenuhn ye. Nahn ta̱h ye, ne chica ye Dendiohs ca̱va. \s1 A̱ma sa̱hn cuihca che hua chinduco se Dihvo vo Jesucristo \p \v 17 Cuahn che a quenun yune Dihvo vo cuahn ye ne, nda̱ a̱ma se rano se. Chehntihya se na̱n ye, ne tumerune se ihyan: \p ―Ihyan Ricuahn ndah, ¿deh va che dín ca̱va che conán vahchetero numacuahn ro ne? \p \v 18 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―¿Dehco che rahn che ndah u ne? Metah nde a̱ma ihyan che ndah ye. Atena̱n Dendiohs, ihyan min che ndah ye. \v 19 A devene vederihquentiyon yahn ye: “Hua din duche yehn che nihnevaque. Hua cahne ihyan. Hua doque. Hua cahme ndudo cuahnde. Hua cahncheh ihyan. Cuendeva yavena̱n chide ma̱n, yavena̱n cheque ma̱n.” \p \v 20 Ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Ihyan Ricuahn, nde ro che lihn u ne, redináhn nducuahn vederihquentiyon min. \p \v 21 Tuhme ndihchero Dihvo vo sa̱hn numacuahn vedeyahino, ne ra̱hn ye: \p ―Va ta̱ma na̱n che va che din. Cuehn condihcue nducuahn che va yehn, ne cuinen ihyan cheva̱h ca̱va che conen vahchetero numacuahn ro. Tuhme cochi condoque u, andahre nahn ya̱hn ihyan di na̱n a̱ma cruz. \p \v 22 Ate a̱ma chi ra̱n se che tihca̱ ra̱hn ye, yahn che a̱ma cuihca se. Tahque ndah se ne, ca se yune yahn se cona̱hn se. \p \v 23 Tuhme chaconan Dihvo vo ndihchero ye ihyan apóstol yahn ye, ne ra̱hn ye: \p ―¡A̱ma va̱hche ca̱va ihyan che nevahnecun ye vederihquentiyon yahn Dendiohs! \p \v 24 Chahn ino ihyan apóstol chahn che tihca̱ ra̱hn Dihvo vo. Ate ndaconan ra̱hn tun ye: \p ―Da̱yá, ¡a̱ma va̱hche ca̱va ihyan che yahino ye vedecuihca ca̱va che nevahnecun ye vederihquentiyon yahn Dendiohs! \v 25 Nde hua co nevahnecun ye. \p \v 26 Ate nde tahque cuahn ino ihyan chahn che tihca̱ ra̱hn Dihvo vo, ne ra̱hn ye va̱n ma̱n ye nduco vih: \p ―Ndete che tihca̱ ne, nde a̱ma ihyan hua co ndevahn ye. \p \v 27 Ndihchero ye ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Che la̱do yahn ihyan ne, hua co. Ate che la̱do yahn Dendiohs ne, co, te Dendiohs ne, ri redin ye nducuahn. \p \v 28 Tuhme tumerune Pedro: \p ―¿Ta̱ca̱ co yahn nuhn tuhme ne? Chihcoma̱n nuhn nducuahn yahn nuhn, ne chinduco nuhn ndih. \p \v 29 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te vate ihyan che a chihcoma̱n ye dehtenduh yahn ye ca̱va u nduco ndudo ndah yahn Dendiohs. A chihcoma̱n ye va̱co ye ma̱n, dihno ye ma̱n, cahve ye ma̱n, chida ye ma̱n, chaco ye ma̱n, ihyan nda̱hta yahn ye ma̱n, da̱ya ye ma̱n, ya̱hn yahn ye ma̱n. \v 30 Ma̱n ro cuh ne, nta̱ca ihyan chahn a̱ma ciento queri a̱ma che chihcoma̱n ye. Andahre che va̱co ye ma̱n, dihno ye ma̱n, cahve ye ma̱n, chaco ye ma̱n, da̱ya ye ma̱n, ya̱hn yahn ye ma̱n. Rechuhrihn ye, ate adive ne, conan ye vahchetero numacuahn ro. \v 31 Ate nda̱ ro che cuhnde ca̱de yahn nducoya̱ca ihyan ne, a̱ma ya̱hn ihyan che rivahn che quenda̱h ndah ye ne, hua quenda̱h ndah ye, ne ihyan che nde hua ro che quenda̱h ndah ye ne, quenda̱h ndah ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ra̱hn ye ta̱ma yune te va che ca̱hno se ihyan \p \v 32 Quendi Dihvo vo cuahn ye ya̱n Jerusalén, ne nda̱hna̱n ye yahn ihyan apóstol yahn ye. Namin cuahn a̱ma ya̱hn ihyan cua̱hn veda̱me ye. Ihyan apóstol ne, a̱ma cuahn ino ye che cuahn Dihvo vo ya̱n Jerusalén na̱n che ca̱hnda yahn ye, ne ihyan chena̱hn ne, a̱ma va̱hino ye. Tuhme quenda Dihvo ihyan apóstol chahn a̱ma la̱do, ne ca̱h cuande ye ihyan nducuahn che va che cuahno co ye. \v 33 Ra̱hn ye: \p ―Condihche nchuhn. Uvo ne, a chenun yuno vo cuahn vo ya̱n Jerusalén. U che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, neca̱h sa̱hn nunde u ta̱h chidocuya̱n ndina̱n ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n. Sa̱hn chahn ne, ca̱hco ca̱de se che ca̱hno se u, ne nda̱co se u ta̱h sa̱hn ta̱ma nación \v 34 che din duche yahn se u ma̱n, ca̱hnan dan se u ma̱n, cuahn se u ma̱n, nde ca̱hno se u ma̱n. Ate cuihno ino ro ne, ntuché va̱n tena̱hn. \s1 Jacobo nduco Jua̱n ne, rica ye na̱n che cuahte ye \p \v 35 Tuhme nda̱ nduh che o da̱ya Zebedeo, Jacobo nduco Jua̱n, ne ra̱hn ye ri ye Dihvo vo: \p ―Ihyan Ricuahn, rica nuhn a̱ma favor ndih. \p \v 36 Tumerune Dihvo vo: \p ―¿Deh nahn nchuhn ne? \p \v 37 Ndahconan ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Cuahn che cuhnde ne ca̱hcantiyon ne ne, te yune ne che cuhnde a̱ma cha nuhn la̱do ta̱h cua̱co ne, ne ta̱ma cha nuhn ne, la̱do ta̱h cueh ne. \p \v 38 Ate ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Nde hua devano nchuhn deh che rica ne. ¿A cocha ne chuhrihn ne nduhca̱ che va che chuhríhn ne? ¿A cocha ne che ca̱hno se nchuhn nduhca̱ che va che ca̱hno se u ne? \p \v 39 Ndahconan ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Ta̱ca hua. Cocha nuhn. \p Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Cua̱co te chuhrihn nchuhn nduhca̱ che chuhríhn. Namin ca̱hno se nchuhn nduhca̱ che ca̱hno se u. \v 40 Ate che cuahte ihyan la̱do ta̱h cua̱có ma̱n, la̱do ta̱h cuéh ma̱n ne, ndiyu u che ca̱hcantiyón, te Dendiohs che ca̱hcantiyon ye. \p \v 41 Checadino ihyan apóstol chena̱hn chahn, ne chi ta̱n ye nduco Jacobo ma̱n, Jua̱n ma̱n. \v 42 Ate nedin da̱ma Dihvo vo nducoya̱ca ihyan chahn na̱n ye, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Nchuhn ne, a devano ne te ihyan che rihquentiyon ye nducuahn nación ne, a̱ma yudo rihquentiyon ye, ne sa̱hn che rinan se ihyan ne, rendinun rendina̱hno se ihyan yahn ye. \v 43-44 Ate hua co tihca̱ va̱n nchuhn. Tahque ndah ne, duh ihyan che nahn cona̱n ye va̱n nchuhn ne, co ye nduhca̱ a̱ma sa̱hn deca̱hya yahn ne. \v 45 Tihca̱, te nde u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, hua ndá̱ ca̱va che dín deca̱hya yáhn ihyan. Tahque ndah ne, ca̱va che conan má̱n ihyan, nde ca̱hco mendá̱hn u, cóh, ca̱va che ndedeváhn a̱ma ya̱hn ihyan. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din ye che chi ro na̱n Bartimeo \p \v 46 Nda̱ Dihvo vo nduco ihyan apóstol yahn ye ya̱n Jericó. Cuahn che nda̱ca ye min ne, a̱ma ya̱hn ihyan nduco ye ihyan. Chihto yune ne, va a̱ma sa̱hn na̱n ve che duche se Bartimeo, da̱ya Timeo. Min va se rica se che din ihyan vedeva̱hino nduco se. \v 47 Cuahn che chihnevan se che a cochi nino Dihvo vo Jesucristo, ihyan min che chihta ye ya̱n Nazaret ne, cana̱n rica se favor ihyan, ne ra̱hn se numa dito se: \p ―Jesús, Da̱ya David, ¡cuenan va̱hino ne u! \p \v 48 A̱ma ya̱hn ihyan ra̱hn ye ri ye sa̱hn che cuhnde dihn chende se. Ate nde tahque yudo na̱n ca se ra̱hn se: \p ―Da̱ya David, ¡cuenan va̱hino ne u! \p \v 49 Chan Dihvo vo, ne ra̱hn ye: \p ―Cuahn nchuhn chehua ne sa̱hn. \p Chahn ihyan, ne ra̱hn ye nduco se: \p ―Dehve raque. Cuenecuen, te rah ye di. \p \v 50 Tuhme chi se a̱ma la̱do tino che rendiche se, ne necuan se aderano se cuahn se na̱n Dihvo vo. \v 51 Tumerune ye sa̱hn: \p ―¿Deh nehn che dín ndoque ne? \p Ndahconan se yahn ye: \p ―Ihyan Ricuahn, náhn che din ne che co ro ná̱n. \p \v 52 Tuhme ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Co nahn. Nducote chitehne ne, a ndoyehn. \p Ndeta̱hno chi ro na̱n se, ne cuahn se nduco Dihvo vo cua̱hn na̱n che cuahn ye. \c 11 \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, nda̱ ye ya̱n Jerusalén \p \v 1 Cuahn che cuahn nino Dihvo vo ya̱n Jerusalén, chihto ya̱n Betfagé nduco ya̱n Betania na̱n Cuete Olivo ne, tahve ye o ihyan apóstol yahn ye, \v 2 ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Cuahn nchuhn ya̱n lihn ca̱h. Min na̱n che conda̱ ne ne, nta̱ca ne a̱ma burro lihn che nchiche te, che nde a̱ma ihyan ametah condudo ye ite. Cuenta̱hte ne ite, quenda ne ite muhn. \v 3 Ndete che va duh che tumerune nchuhn: “¿Dehco che tihca̱ redin nchuhn ne?”, cuendahconan ne yahn ye: “Hua te Dihve nuhn ne, nahn ye ite. Ate ndeta̱hno ndedechuh ye ite.” \p \v 4 Cuahn ihyan chahn, ne nta̱ca ye burro me. Nchiche te chihto yune, nino a̱ma chendevah, ne nta̱hte ye ite. \v 5 Min vatendi a̱ma o se, ne ra̱hn se ri se ihyan chahn: \p ―¿Deh din nchuhn burro tih, renta̱hte ne ite ne? \p \v 6 Ndahconan ye yahn se nduhca̱ che ca̱h cuande Dihvo vo ihyan, ne ca̱h yune se che cona̱hn ye. \v 7 Quenda ihyan chahn burro me na̱n Dihvo vo. Tihde ye tino yahn ye da̱me te, ne quendudo Dihvo vo ite. \v 8 A̱ma ya̱hn ihyan nta̱h ye tino yahn ye, chehnta̱ve ye yune na̱n che chuh Dihvo vo. Ihyan chena̱hn ne, chihca ye ya̱ta cue, ne chehnta̱ve ye numa yune. \v 9 Nducoya̱ca ihyan, ihyan che nda̱hna̱n ye ma̱n, ihyan che chenan ive ye ma̱n ne, a̱ma rah yeno ye, ne ra̱hn ye: \p ―¡Ndeva vo yavena̱n Dihvo vo Dendiohs! ¡Ndeva vo yavena̱n ihyan cuh che dechuh ye ihyan! \v 10 ¡A̱ma ndah ro yuhn vo, te cochi ye quenan cuma ye vederihquentiyon yahn ihyan ndico yuhn vo David! ¡Ndeva vo yavena̱n Dendiohs che va ye vahchetero! \p \v 11 Cuahn che nda̱ Dihvo vo ya̱n Jerusalén ne, chenda̱ ye chete ya̱co chahte, ndihchero ye nducuahn che va min. Nducote a chi chino ne, ndaconan ye ya̱n Betania nduco nduh che ndichio ihyan apóstol yahn ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din dine ye a̱ma ya̱hn higo \p \v 12 Ta̱ma ro me ura che chica Dihvo vo ya̱n Betania ne, chi cuico ye. \v 13 China̱n ye a̱ma ya̱hn higo che chenan ya̱ta yahn, ne cuahn ye ndihchero ye ndete che chenan ndute yahn. Ate dema̱n ya̱ta yahn chenan. Ametah ndute yahn, te hua ro yahn. \v 14 Tuhme din dine ye ya̱hn higo me, ne ra̱hn ye: \p ―Ametah ndaconan co ndute yehn, cheh ihyan. \p Chihnevan ihyan apóstol che tihca̱ ra̱hn ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ndetenda̱h vah ye ihyan che rendihcue ye chete ya̱co \p \v 15 Nda̱ ihyan chahn ya̱n Jerusalén, ne cuahn che chenda̱ Dihvo vo chete ya̱co ne, ndetenda̱h vah ye ihyan che rendihcue ye ma̱n, ihyan che ra ye ma̱n, chenun ye chete ya̱co me. Chi muhn chi min ye mesa yahn sa̱hn che rendevahcorun se tume ma̱n, silla yahn sa̱hn che rendihcue se icui ma̱n, \v 16 ne ametah ca̱h yune ye che chenda̱ nde a̱ma ihyan chete ya̱co me che nda ye dehtenduh. \v 17 Ra̱hn ye ri ye ihyan che chenun ye min: \p ―A ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs tuhca̱: “Ya̱co yáhn ne, ca̱va che cova̱h ihyan nducuahn nación.” Ate nchuhn ne, nedin ne anduhneca̱ vah na̱n che rendo da̱ma sa̱hn duco. \p \v 18 Chihnevan chidocuya̱n ndina̱n ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n, ne rinuhn ino se ta̱ca̱ din se che ca̱hno se Dihvo vo, te va̱h se ihyan ya̱n yahn che nducoya̱ca ye rihcovan ye che ricuahn Dihvo vo. \p \v 19 Cuahn che chi man me ne, nda̱ca Dihvo vo min, cona̱hn ye. \s1 Tih ya̱hn higo me \p \v 20 Chi dave ta̱ma ro me, ura che a chenun yune ye ne, ndihchero ye che a nihno ntih ya̱hn higo me. \v 21 Tuhme neca̱hco Pedro, ne ra̱hn ye ri ye Dihvo vo: \p ―Ihyan Ricuahn, condihche ne ya̱hn higo che din dine ne me ne, a ntih. \p \v 22 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Nahn che cotahno nchuhn Dendiohs. \v 23 Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te adecoduhno ihyan che ca̱hma ye co ye ico ca̱h che ca̱hn conda̱hnun va̱n nuniya̱hn, ndete che hua o ndedecadino ye ma̱n, cotahno ye che conahn nduhca̱ che ra̱hn ye ma̱n ne, va che conahn. \v 24 Chemin che rá̱hn rí nchuhn te nducuahn che ca̱ca ne ura che cova̱h ne ne, cuihco ne chedave yahn ne Dendiohs, ne dinahn ye. \v 25-26 Cuahn che cova̱h nchuhn, ndete che vate ihyan che nedin ta̱n ye nduco ne ne, cuenchahco ne yahn ye, ca̱va che Chida ne che va ye vahchetero ne, nchahco ye nunde yahn ne. Ate ndete che hua nchahco nchuhn yahn ihyan ne, Dendiohs hua nchahco ye yahn ne. \s1 Sa̱hn ndina̱n ne, nahn cadino se duh ca̱h vederihquentiyon che quenan cuma Dihvo vo Jesucristo \p \v 27 Cuahn che nda̱ ihyan chahn ya̱n Jerusalén ne, cuahn Dihvo vo ya̱co. Ura che quenun ye min ne, chahn nda̱ chidocuya̱n ndina̱n ma̱n, sa̱hn intiyahn ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n, \v 28 ne tumerune se ihyan: \p ¿Deh vederihquentiyon quenan come ne? ¿Duh chihquentiyon di che tihca̱ redin ne? \p \v 29 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn chahn: \p Namin u ne, va a̱ma na̱n che tumeruné nchuhn. Cuendahconan ne yáhn, tuhme có nchuhn deh vederihquentiyon quenan cumá che tihca̱ redín: \v 30 ¿A Dendiohs dechuh ye Jua̱n che chehdenune ye ihyan, o che nahn ma̱n ye ne? Cuendahconan nchuhn yáhn. \p \v 31 Tuhme cana̱n rente se va̱n ma̱n se nduco vih: \p Ndete che ca̱hmo vo che Dendiohs dechuh ye Jua̱n ne, ca̱hma se co se uvo: “¿Dehco che hua chitahno nchuhn tuhme ne?” \v 32 Ate, ¿a ca̱hmo vo che ndiyu Dendiohs dechuh ye ihyan ne? \p Hua chihquino se ra̱hn se tihca̱, te va̱h se ihyan ya̱n yahn che nducoya̱ca ye ritahno ye che Dendiohs dechuh ye Jua̱n. \v 33 Chemin che ra̱hn se ri se Dihvo vo: \p ―Hua devano nuhn. \p Tuhme ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Namin u ne, hua có nchuhn deh vederihquentiyon quenan cumá che tihca̱ redín. \c 12 \s1 Ejemplo yahn sa̱hn redin ntiyon che duhtuno ihyan se \p \v 1 Quendi Dihvo vo, ne nte ye a̱ma ejemplo, chihnevan sa̱hn chahn. Ra̱hn ye: \p ―A̱ma ihyan ne, chihche ye dihyo uva na̱n ya̱hn yahn ye, ne dendah ye chan yahn ma̱n, dendah ye a̱ma tanque na̱n che cuhno ye nune yahn uva me ma̱n, chahto ye a̱ma chete ya̱co ca̱va che din ye cuda̱do chenda̱ta me ma̱n. \p ’Nda̱co ye ntiyon me ta̱h a̱ma o sa̱hn che din se ntiyon nduco ca̱va che necahn ma̱hn se nduco ye. Tuhme chica ye min, cuahn yahn ye. \v 2 Cuahn che a rine ndute me ne, dechuh ye a̱ma sa̱hn deca̱hya yahn ye ca̱va che ca̱ca se sa̱hn chahn ma̱hn va che va che co yahn ye. \v 3 Ate cheta̱h sa̱hn chahn sa̱hn, chahn se sa̱hn, ne ndedechuh se sa̱hn diya ta̱h se. \v 4 Dechuh ye ta̱ma se, ate chihya sa̱hn chahn sa̱hn, ca̱h se tu sa̱hn, nuhn yah se tin se. \v 5 Dechuh ye ta̱ma se, ne chihno sa̱hn chahn sa̱hn. Adive ne, ya̱hn se dechuh ye. A̱ma o se ne, chahn sa̱hn chahn sa̱hn, ne ta̱ma te o se ne, chihno sa̱hn chahn sa̱hn. \p \v 6 ’Chihno min ne, ametah duhva che dechuh ye, atena̱n a̱ma sa̱hn da̱ya ye che a̱ma yahino ye sa̱hn. Dechuh ye sa̱hn, ra̱hco ye che nevahnecun sa̱hn chahn sa̱hn. \v 7 Ate cuahn che nda̱ se min ne, ra̱hn sa̱hn chahn va̱n ma̱n se nduco vih: “Sa̱hn tih che nuhnde ta̱h se ntiyon cuh. Ca̱hno vo sa̱hn, ne co yuhn vo.” \v 8 Tuhme cheta̱h sa̱hn chahn sa̱hn, chihno se sa̱hn, ne chaconda̱h se sa̱hn cua̱hn chihto me. \p \v 9 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn ndina̱n chahn: \p ―A devano nchuhn te ihyan che dihve ntiyon me ne, hua nchahco ye yahn sa̱hn chahn. Nda̱ ye ne, decuihno ye sa̱hn, ne ca̱h ye ya̱hn me ta̱ma te o se, din se ntiyon nduco. \p \v 10 Quendi Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn chahn: \p ―A ndero ndi che hua renahn nchuhn Ndudo yahn Dendiohs che ndirun tuhca̱: \q1 Tu che chaconda̱h sa̱hn vicherahto ne, chemin che nde tahque chichihve. \q1 \v 11 Dihvo vo Dendiohs chihquentiyon ye chemin, ne a̱ma nda̱hca̱ che tihca̱ din ye. \p \v 12 Chenahn sa̱hn chahn che a yahn se che nte Dihvo vo ejemplo me, ne nahn din se preso ihyan. Ate hua chihquino se, te va̱h se ihyan ya̱n. Tahque ndah chihcoma̱n se ihyan, cona̱hn se. \s1 Sa̱hn fariseo ne, tumerune se Dihvo vo Jesucristo yahn tume ca̱de iyo \p \v 13 Adive dechuh chidocuya̱n ndina̱n chahn a̱ma o sa̱hn fariseo nduco a̱ma o sa̱hn partido yahn Herodes ca̱va che tumarande se Dihvo vo, ne ca̱ca nunde se yahn ye. \v 14 Nda̱ sa̱hn chahn na̱n ye, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Ihyan Ricuahn, devano nuhn che ndih ne, cua̱co ra̱hn ne, te da̱ma no rendihche ne nducoya̱ca ihyan ma̱n, numa cua̱co ricuahn ne vederihquentiyon yahn Dendiohs ma̱n. Ca̱hma ne co ne nuhn: ¿A rihquentiyon Dendiohs che nedihvo vo tume ca̱de iyo yahn César, o hua ne? \p \v 15 Devano Dihvo vo te o na̱n o chende sa̱hn chahn, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―¿Dehco che retumarande nchuhn u ne? Te ne a̱ma tume, ndihcheró. \p \v 16 Ca̱h se a̱ma tume, ndihchero ye. Tuhme tumerune ye sa̱hn: \p ―¿Duh ihyan yavena̱n ye che quenan na̱n tume cuh ma̱n, duh ihyan che quenan che duche ye ma̱n ne? \p Ndahconan se, ne ra̱hn se ri se ihyan. \p ―Yahn César. \p \v 17 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn: \p ―Cha che rihquentiyon César ne, codinahn nchuhn. Cha che rihquentiyon Dendiohs ne, namin codinahn ne. \p A̱ma cuahn ino sa̱hn chahn yahn ndudo che tihca̱ ndahconan ye. \s1 Sa̱hn saduceo ne, tumerune se Dihvo vo Jesucristo yahn che ntuche tena̱hn \p \v 18 Sa̱hn saduceo ne, hua ritahno se che va che ntuche tena̱hn. A̱ma yune ne, nda̱ a̱ma o se na̱n Dihvo vo, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p \v 19 ―Ihyan Ricuahn, na̱n ley che dirun Moisés ne, rihquentiyon te ndete che coh incha̱hn a̱ma nda̱hta che hua vate da̱ya se ne, va che cahneva̱co dihno se nduco te ca̱va che nda̱ca da̱ya se nduco te, ne nduco tihca̱ hua cuihno nda̱ta yahn dihno se. \v 20 A̱ma yune ne, chahte ndache se che dihno se vih. Sa̱hn che mena̱n ne, chihneva̱co se nduco a̱ma ta̱hn. Ate chih se, ne hua chihco se nde a̱ma da̱ya se. \v 21 Chihneva̱co ta̱ma dihno se nduco te, ne cuahn che chih se ne, namin hua chihco se nde a̱ma da̱ya se. Atihnoca̱ chahno chi ta̱ma se. \v 22 Nduh che ndache sa̱hn chahn chihneva̱co se nduco te, ate chih nducoya̱ca se. Nde a̱ma se hua chihco se da̱ya se. Na̱n che chihnonan yahn ne, namin chih ta̱hn min. \v 23 Nda̱ ro che ntuche tena̱hn ne, nducote nduh che ndache sa̱hn chahn chihneva̱co se nduco te ne, ¿cha se che incha̱hn te ne? \p \v 24 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Nchuhn ne, nde hua devano ne Ndudo yahn Dendiohs ma̱n, vederihquentiyon yahn ye ma̱n, ne chemin che hua cua̱co che ricuahn ne. \v 25 Cuedevano ne te cuahn che ntuche tena̱hn ne, metah cahneva̱co ye, nde metah decahneva̱co ye ihyan yahn ye, te co ye nduhca̱ ángel che vate ye vahchetero. \v 26 Me yahn che va che ntuche tena̱hn ne, anduhneca̱ ndete che metah ndihchenan nchuhn che dirun Moisés yahn ro min cuahn che quenun Dendiohs chihto ya̱hn lihn che riche, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: “U che Dendiohs yahn Abraham ma̱n, Isaac ma̱n, Jacob ma̱n.” \v 27 Dendiohs ne, Dendiohs yahn nducoya̱ca ihyan, ihyan che vate ye iyehnse ma̱n, ihyan che a nda̱ca ye muhn ma̱n. Hua cua̱co che a̱ma yune rihnonan yahn ihyan cuahn che rih ye nduhca̱ che ra̱hco nchuhn. \s1 Vederihquentiyon yahn Dendiohs che tahque mena̱n vihca \p \v 28 Nduco a̱ma sa̱hn devano ley che dirun Moisés quenun se min rihnevan se, ne tumacadino se che nda̱hca̱ ndahconan Dihvo vo yahn sa̱hn chahn. Chahn nda̱ se na̱n ye, ne tumerune se ihyan: \p ―¿Cha vederihqueniyon yahn Dendiohs che tahque mena̱n vihca ne? \p \v 29 Ndahconan ye yahn se, ne ra̱hn ye: \p ―Vederihquentiyon yahn Dendiohs che tahque mena̱n vihca ne, tuhca̱: “Nchuhn ihyan nación yahn Israel, cuihnevan ne. Va a̱ma no Dendiohs, ihyan min che Dihvo vo. \v 30 Codin yahino nchuhn ihyan numacuahn chedave yahn ne ma̱n, numa ino ne ma̱n, numacuahn vederendedecadino yahn ne ma̱n, numacuahn fuerza yahn ne ma̱n.” \v 31 Va ta̱ma vederihquentiyon yahn ye che a nahn da̱ma: “Codin yahino nchuhn nducoya̱ca ihyan nduhca̱ che yahino ma̱n ne nchuhn.” A vederihquentiyon che tuhchan che tahque mena̱n vihca va̱n nducuahn. \p \v 32 Tuhme ra̱hn sa̱hn min ri se Dihvo vo: \p ―Ihyan Ricuahn, a̱ma nda̱hca̱ ra̱hn ne. Cua̱co ra̱hn ne te va a̱ma no Dendiohs. Ametah ta̱ma ye nduhca̱ ihyan min. \v 33 Me che numacuahn chedave yuhn vo ma̱n, numacuahn vederendedecadino yuhn vo ma̱n, numacuahn fuerza yuhn vo ma̱n, din yahino vo Dendiohs ma̱n, din yahino vo nducoya̱ca ihyan nduhca̱ che yahino ma̱n vo uvo ma̱n ne, tahque rigonun chihve che co nducuahn vedino che reca̱h vo ma̱n, che rihquiya̱hn vo ma̱n. \p \v 34 Checadino Dihvo vo che numacuahn vededevano ndahconan sa̱hn min, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Ametah yahn renda che ca̱hcantiyon Dendiohs di. \p Nduco ndudo che ndahconan Dihvo vo ne, nde a̱ma ihyan ametah chihquino ye tumerune ca ye ihyan. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, Da̱ya Dendiohs ihyan \p \v 35 Ura che ricuahn Dihvo vo chete ya̱co ne, ra̱hn ye: \p ―Ihyan che a va ca̱de che dechuh Dendiohs ihyan, ndedevahn ye ihyan iyehnse ne, ¿dehco che ra̱hn sa̱hn devano ley che dirun Moisés te da̱ya David ihyan ne? \v 36 Din Vaco Dendiohs che dirun ma̱n David tuhca̱: \q1 Ra̱hn Dihvé Dendiohs ri ye Dihvé: \q1 “Cuihnde muhn la̱do ta̱h cua̱có \q1 numanahn che nda̱hco ndiyá ihyan che hua ri rendihche ye di, nevahnecun ye di.” \m \v 37 Ihyan che a va ca̱de che dechuh Dendiohs, ndedevahn ye ihyan iyehnse ne, nducote dirun ma̱n David che Dihve ye ihyan ne, ¿ta̱ca̱ che da̱ya ye ihyan tuhme ne? \p A̱ma ya̱hn ihyan chenun ye min, ne a̱ma yeno ye rihnevan ye che ricuahn Dihvo vo. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, rentihyon ya̱n ye nunde yahn sa̱hn devano ley che dirun Moisés \p \v 38 Quendi Dihvo vo ricuahn ye, ne ra̱hn ye nduco ihyan: \p ―Cuihco nchuhn cuda̱do, ne hua da̱ma co ne nduco sa̱hn devano ley che dirun Moisés, sa̱hn chahn che vatechica se chenun se cahteca chahno se. A̱ma renan ino se che nevahnecun ihyan sa̱hn, neca̱h ye Dendiohs sa̱hn cua̱hn ndihve. \v 39 Chete ya̱co ne, renan ino se cuahte se na̱n che rahte ihyan ndina̱n. Na̱n vihco ne, renan ino se cuahte se na̱n che tahque ndeva ihyan yavena̱n se. \v 40 Rehnevi se dehtenduh yahn nda̱hta va̱h, ne ca̱va che hua cuhnde ro vede idihya yahn se ne, a̱ma ra̱hn reva̱h se, redin ca̱ se che ndah ihyan se. Sa̱hn chahn ne, tahque chahte castigo din Dendiohs sa̱hn. \s1 Vedino yahn a̱ma nda̱hta va̱h \p \v 41 A̱ma yune ne, va Dihvo vo chete ya̱co, nino na̱n va yave yahn tume vedino, ne ndihchero ye che renda̱ ihyan, rih ye tume chete. A̱ma ya̱hn ihyan cuihca ne, a̱ma ndeh tume rih ye chete. \v 42 Ura min nda̱ a̱ma nda̱hta va̱h, ne chih ye o tume ca̱hya che a̱ma doh chihve. \v 43 Tuhme cah Dihvo vo ihyan apóstol yahn ye, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nda̱hta va̱h ca̱h ne, tahque rigonun chihve vedino yahn ye na̱n Dendiohs che co vedino yahn ihyan chena̱hn sih. \v 44 Nducoya̱ca ihyan sih ne, chih ye che nga̱va yahn ye. Ate nda̱hta ca̱h ne, va̱n vedecheva̱h yahn ye ne, chih ye nducuahn che va yahn ye. Nde che va che toh ye ne, chih ye. \c 13 \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ra̱hn ye te va che ndora ya̱co yahn ya̱n Jerusalén \p \v 1 Cuahn che ndiquenda̱h Dihvo vo chete ya̱co chahte me ne, ra̱hn a̱ma cha ihyan apóstol ri ye ihyan: \p ―Ihyan Ricuahn, condihche ne tah. ¡A̱ma nda̱hca̱ ya̱co ma̱n, tu che ndahto ma̱n! \p \v 2 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―¿A rahn ine che a̱ma nda̱hca̱ ya̱co? Rá̱hn rí di te va che ndora, nde o tu che ndahto vih ne, hua cota̱ve. \s1 Dehtenduh che va che co cuahn che a cochi nino che nto iyehnse \p \v 3 Tah cuahn adive ne, cuahn ihyan chahn Cuete Olivo na̱n che rendihche cua̱co ya̱co chahte me. Numanahn che va Dihvo vo ne, chahn nda̱ Pedro ma̱n, Jacobo ma̱n, Jua̱n ma̱n, Andrés ma̱n, ne tumerune ye ihyan: \p \v 4 ―¿Ticua̱hn conahn che ra̱hn ne ri ne nuhn yahn ya̱co me ne? ¿Deh va che co ro cuahn che a cochi nino che conahn ne? \p \v 5 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye: \p ―Cuihco nchuhn cuda̱do che hua cahncheh nde a̱ma ihyan nchuhn, \v 6 te nda̱ a̱ma ya̱hn se, cahncheh se ihyan, din ca̱ se che a vederihquentiyon yáhn chenan cuma se. Ca̱hma queri a̱ma se te a sa̱hn chahn che a va ca̱de che dechuh Dendiohs, ndedevahn se ihyan iyehnse, ne a̱ma ya̱hn ihyan cahncheh se. \p \v 7 ’Cuahn che cahnevan nchuhn che rente ihyan che cuana̱n ca̱nda ma̱n, che a va ca̱nda ma̱n ne, hua dihya ne co, te a tihca̱ va che co. Ate che nto iyehnse ne, condah ca. \v 8 Ihyan a̱ma nación ne, cuahtecuhma ye nduco ihyan ta̱ma nación ma̱n, a muhn a min necuan ca̱nda ma̱n, nuhn ya̱hn ca̱hnguh cua̱hnga̱h ma̱n, cuhnde cuico ma̱n. Ate vedeyah chemin chan ne, cade cuana̱n. \p \v 9 ’Cuihco nchuhn cuda̱do, te neca̱h ihyan nchuhn ta̱h intiyahn, cuih nunde ye yahn ne ma̱n, cuahn ye nchuhn chete ya̱co ma̱n. Va che quenda ihyan nchuhn na̱n gobernador ma̱n, rey ma̱n, yahn che rahndudo ne ndudo yáhn. Min va che ca̱hma ne nduhca̱ che ritahno ne u. \v 10 Ate numanahn che ametah nto iyehnse ne, va che conan cuahndudo ihyan ndudo ndah yahn Dendiohs numachahte iyehnse. \v 11 Me cuahn che neca̱h ihyan nchuhn ta̱h intiyahn, cuih nunde ye yahn ne ne, hua ndedecadino ne ta̱ca̱ ca̱hma ne, te a Vaco Dendiohs te ndudo che ca̱hma ne. Ndiyu va̱n vededevano yahn ma̱n ne quenda̱h che ca̱hma ne. \v 12 Nda̱ ro min ne, a̱ma din ta̱n ihyan nduco vih. Na̱hn ye ne, ca̱ca ye che ca̱hno se dihno ye, na̱hn ye ne, ca̱ca ye che ca̱hno se da̱ya ye, na̱hn ye ne, ca̱ca ye che ca̱hno se indihte yahn ye. \v 13 Nducoya̱ca ihyan ndihche ta̱n ye nchuhn yahn che ritahno ne u, ate ndete che cocha ne nducuahn vedeyah chemin chan ne, ndevahn ne. \p \v 14 ’Dirun ihyan profeta Daniel yahn a̱ma na̱n che a̱ma chihnga̱ ma̱n, che redetohnan ma̱n. Cuahn che ndihchero nchuhn che a nti na̱n che hua redin yahn che cuandi ne, tahque ndah che cuano ihyan che vate ye esta̱do yahn Judea, cuahtenun ndeh ye va̱n icoya̱hn. (Nda̱hca̱ che conahn tin ihyan cuahn che ndihchenan ye na̱n Ndudo yahn Dendiohs na̱n che ra̱hn yahn chemin). \v 15 Ro min ne, ihyan che vate ye tin vah yuto ne, ndeta̱hno nchan ye ca̱no ye. Hua redin yahn che condah ca ye chete vah, cota̱h ye dehtenduh yahn ye. \v 16 Me ihyan che chenun ye viya̱ta ne, a min no ca̱ca ye, te hua conun yahn ye che na̱hn ye viya̱n, quengua ye tino yahn ye. \v 17 ¡Cheva̱h ihyan nda̱hta che chenun da̱ya ye nda̱ ro min ma̱n, ihyan nda̱hta che reta̱ve ye ma̱n! \v 18 Nahn che cova̱h nchuhn, ca̱ca ne Dendiohs ca̱va che conan ye nchuhn, ne hua ro iche va che ca̱no ne, \v 19 te ro min ne, a̱ma yah cuahno ihyan che hua nahno ye nde ro che dendah Dendiohs iyehnse nde meniyon. \v 20 Ndete che cuahnecun Dendiohs che ra̱hn cuhnde vedeyah min ne, nde a̱ma ihyan hua ndevahn ye. Ate ca̱va che hua chuhnan chuhrihn ihyan che tenda̱hnun ye ne, a chihco ca̱de ye che hua ra̱hn cuhnde vedeyah min. \p \v 21 ’Nda̱ ro min ne, ndete che ca̱hma ihyan co ye nchuhn: “Condihchero ne. Muhn quenun ihyan min che a va ca̱de che dechuh Dendiohs, ndedevahn ye ihyan iyehnse”, o ca̱hma ye: “Condihchero ne. Min quenan ye” ne, hua cotahno ne. \v 22 Va che nda̱ ihyan che ndere ca̱hma ye che a ihyan chahn che a va ca̱de che dechuh Dendiohs, ndedevahn ye ihyan iyehnse. Namin va che nda̱ ihyan che din ca̱ ye che cuahndudo ye Ndudo yahn Dendiohs. Din ihyan chahn vederihno ca̱va che cahncheh ye, ndete che co ne, nde ihyan che a tenda̱hnun Dendiohs. \v 23 Cuihco nchuhn cuda̱do. A riya̱hvé nchuhn numanahn che metah conahn ca̱va che cuahteya̱n ne. \s1 Da̱ya Dendiohs ne, va che chi tun ye \p \v 24 ’Cuahn che cuihno vedeyah chemin chan ne, co man iyehnse. Cuihno dave yahn ya̱hn ma̱n, iyo ma̱n, \v 25 cora iyon ma̱n, nuhn nducuahn che a nihnde ca̱de na̱n ro ma̱n. \v 26 Tuhme ndihchero nducoya̱ca ihyan che u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, ndá̱ va̱n man numacuahn vederihquentiyon chahte yáhn. \v 27 Dechúh ángel yáhn numachahte iyehnse, nedin da̱ma ye nducoya̱ca ihyan che a tenda̱hnún. \p \v 28 ’Cua cuande nchuhn nduhca̱ che rineve ya̱hn higo. Cuahn che reneca̱hno ya̱n, rendo tu ya̱ta yahn ne, a devano ne te a cuana̱n ro ihno. \v 29 Atihnoca̱ cuahn che ndihchero nchuhn che a conahn nducuahn dehtenduh che a rá̱hn rí nchuhn, te nduco chemin codevano ne te a dena̱n ndá̱. \v 30 Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nde metah conan coh ihyan che vate ye ma̱n ro cuh ne, a conahn nducuahn. \v 31 Na̱n ro ma̱n, iyehnse ma̱n ne, va che cuihno. Ate ndudo yáhn ne, hua chuh ya, te va che conahn nducuahn. \p \v 32 ’Ate hua duh devano deh ro ma̱n, deh ura ma̱n, che conahn. Nde ángel che vate ye vahchetero hua devano ye. Nde u che Da̱ya Dendiohs ne, hua devanó. Atená̱n Dendiohs Chida che devano ye. \p \v 33 ’Cuahteya̱n nchuhn ma̱n, cova̱h ne ma̱n, te hua devano ne ticua̱hn conahn. \v 34 U che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, nduhca̱ a̱ma ihyan che quenda̱h ye cuahn ye na̱n yahn. Ihyan min ne, chihco ye ntiyon che din queri a̱ma mozo yahn ye ma̱n, chihquentiyon ye sa̱hn che redin cuda̱do chendevah che cuhndeya̱n se ma̱n. \v 35 Cuahteya̱n nchuhn, te nduhca̱ che hua devano sa̱hn chahn deh ura ndaconan dihve se ne, namin hua devano nchuhn deh ura ndaconan chí. ¿A ndá̱ ura che cuehche ya̱hn ne? ¿A ndá̱ na̱n ma̱hn ya̱n ne? ¿A ndá̱ ura che co dave ne? Hua devano ne. \v 36 Chemin che nahn che cuahteya̱n ne, ne a decodehno ura che ndaconán ne, nta̱cá nchuhn che vateya̱n ne. \v 37 Che rá̱hn rí nchuhn ne, namin rá̱hn ca̱va ihyan chena̱hn: ¡Cuahteya̱n nducoya̱ca ne! \c 14 \s1 Rentuhno se ta̱ca̱ din se preso Dihvo vo Jesucristo \p \v 1 O ro ca renda che nda̱ ro yudo, vihco cuahn che reh ihyan nación yahn Israel pa̱n che hua nduco ya̱ yahn ne, chidocuya̱n ndina̱n nduco sa̱hn devano ley che dirun Moisés ne, rentuhno se deh vederihncheh din se ca̱va che co din se preso Dihvo vo, ne ca̱hno se ihyan. \v 2 Rente ca̱de se va̱n ma̱n se nduco vih: \p ―Hua ca̱hno vo sa̱hn mena̱hn vihco, te a̱ma nto da̱ma ihyan, ne necuan ye numacuahn vedeta̱n. \s1 A̱ma ihyan nda̱hta ne, chacota̱hme ye nuneda̱n tin Dihvo vo Jesucristo \p \v 3 Cuahn che quenan Dihvo vo ya̱n Betania, va̱co Simón, sa̱hn min che chi se cah che recha̱ yute ro mena̱n me, ura che va ye reh ye na̱n mesa ne, nda̱ a̱ma ihyan nda̱hta, nda ye a̱ma fra̱sco che ndindah nduco a̱ma na̱n tu che duche alabastro. Chenun chete fra̱sco me a̱ma na̱n che dema̱n nuneda̱n che duche nardo, a̱ma yahn chihve. Cun ye chende fra̱sco me, ne chacota̱hme ye nuneda̱n me tin Dihvo vo. \v 4 Va̱n ihyan che chenun min ne, nduco a̱ma o se che hua chahtenan ino se che tihca̱ din ihyan nda̱hta me, ne ra̱hn nun se na̱n ye va̱n ma̱n se nduco vih: \p ―¿Dehco che ndere redetoh ta̱hn tihn nuneda̱n tih? \v 5 Tahque ndah ndete che ndihcue te, cua te nchuh ca ino ciento tume denario, ne conan te ihyan cheva̱h. \p Nde chihya se ihyan. \p \v 6 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn chahn: \p ―¿Dehco che ri ta̱n nchuhn nduco ihyan nda̱hta tih? Nda̱hca̱ che tihca̱ din ye ca̱vá. \v 7 Ihyan cheva̱h ne, cuahn da̱ma chenun ye va̱n nchuhn, ne adehno ro che nahn ne ne, co conan ne ihyan. Ate u ne, hua conán va̱n nchuhn numacuahn ro. \v 8 Ihyan nda̱hta tih ne, din ye nducuahn che tuno ta̱h ye, te chacota̱hme ye u, ne nduco tihca̱ chihcoya̱n ye u ca̱va che co cuhche ihyan u. \v 9 Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te numachahte iyehnse che cuahndudo ihyan ndudo ndah yahn Dendiohs ne, ntihyon ya̱n ye nduhca̱ che din ihyan nda̱hta tih nducó. \s1 Nte ca̱de Judas nduco chidocuya̱n ndina̱n che neca̱h se Dihvo vo Jesucristo \p \v 10 Judas Iscariote, a̱ma cha sa̱hn che nduco se chi cuande se va̱n ihyan apóstol che ndichio chahn ne, chahn se nte ca̱de se nduco chidocuya̱n ndina̱n chahn ca̱va che neca̱h se Dihvo vo. \v 11 A̱ma chi yeno chidocuya̱n chahn che tihca̱ ra̱hn se, ne ca̱h se ndudo yahn se che ca̱h se tume sa̱hn. Tuhme nuhn ino se ta̱ca̱ din se che neca̱h se ihyan ta̱h sa̱hn chahn. \s1 Cheh vino Dihvo vo Jesucristo che cuande yahn ro yudo \p \v 12 Ro che cana̱n vihco che reh ihyan nación yahn Israel pa̱n che hua nduco ya̱ yahn ma̱n, rihno ye itecuche ca̱hya, ri te vedino yahn ro yudo ma̱n ne, tumerune ihyan apóstol Dihvo vo: \p ―¿Ti nahn ne che ca̱hn nuhn ca̱hcoya̱n nuhn che cheh ne che cuande yahn ro yudo ne? \p \v 13 Tuhme tahve Dihvo vo o ihyan chahn, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Cuahn nchuhn viya̱n, ne min nta̱ca ne a̱ma sa̱hn che nda se a̱ma cuhtenune. Cuiquendi ne sa̱hn. \v 14 Nda̱ ne vah che ndonda̱ se ne, ca̱hma ne co ne ihyan che va̱co min: “Nahn cadino Ihyan Ricuahn ti va cua̱rto na̱n che cheh vino ye nduco ihyan apóstol yahn ye che cuande yahn ro yudo.” \v 15 Tuhme na̱hma ye nchuhn a̱ma cua̱rto chahte che va nde ya̱co na̱n che a vateya̱n dehtenduh. Min chihcoya̱n nchuhn che chuh vino vo. \p \v 16 Cuahn ihyan che o chahn viya̱n me, ne nta̱ca ye vah me nduhca̱ che ra̱hn Dihvo vo. Min chihcoya̱n ye che cheh vino ye nduco vih che cuande yahn ro yudo. \p \v 17 Cuahn che chi man me ne, nda̱ Dihvo vo nduco nduh che ndichio ihyan apóstol yahn ye. \v 18 Cuahn che a vate ye reh ye nduco vih na̱n mesa ne, ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan: \p ―Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te a̱ma cha ne che reh ne da̱ma nducó ne, ndihcue ndeh ne u. \p \v 19 Tuhme chi ra̱n ihyan chahn, ne ca a̱ma ca a̱ma ye ra̱hn ye ri ye Dihvo vo: \p ―Ate co ndiyu u che tihca̱ dín. \p \v 20 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye. \p ―A̱ma cha nchuhn che da̱ma reh ne nducó chete cuh cuh che tihca̱ din ne. \v 21 Cua̱co te u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, va che conahn nducó nduhca̱ che a ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs. Ate ¡cheva̱h sa̱hn che ndihcue ndeh se u! Tahque ndah ndete che hua chihndeya̱n se. \p \v 22 Numanahn che reh vino ihyan chahn ne, cheta̱h Dihvo vo pa̱n, ne neca̱h ye nundihve cuahn Dendiohs. Tuhme ndeh ye, ca̱h ye, cheh ihyan chahn, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Cocheh nchuhn pa̱n cuh. Chu ne, yute yáhn. \p \v 23 Namin cheta̱h ye a̱ma va̱so vino, ne cuahn che a neca̱h tun ye nundihve cuahn Dendiohs ne, ca̱h ye, chih nducoya̱ca ihyan chahn, \v 24 ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Chu ne, yun yáhn. Chu che dito yahn ndudo ra che nda̱hco ca̱de Dendiohs. Ma̱n ne, va che cora ca̱va a̱ma ya̱hn ihyan. \v 25 Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te ametah ndaconan cúh nune yahn uva nde nda̱ ro che nuhnde ca̱de nducuahn quenuma ra, ne quenún na̱n che rihquentiyon Dendiohs. \s1 Ra̱hn Dihvo vo Jesucristo te ca̱hma Pedro te hua rendihche ye ihyan \p \v 26 Chihno che chita ihyan chahn himno ne, cuahn ye cua̱hn Cuete Olivo. \v 27 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan apóstol yahn ye: \p ―Ma̱n vino cuh ne, ca̱hcoma̱n nducoya̱ca nchuhn u nduhca̱ che a ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs tuhca̱: “Cuahnecun Dendiohs che ca̱hno se ihyan che redin cuda̱do itecuche, ne cuihno cotuhn te.” \v 28 Ate cuahn che ntuché va̱n tena̱hn ne, cá̱hn esta̱do yahn Galilea tahque mena̱n ca che co nchuhn. \p \v 29 Tuhme ra̱hn Pedro ri ye Dihvo vo: \p ―Andahre che ca̱hcoma̱n nducoya̱ca ihyan sih ndih ne, ate u ne, hua ca̱hcomá̱n ndih. \p \v 30 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan: \p ―Cua̱co rá̱hn rí di te ma̱n ya̱n cuh ne, numanahn che metah cuah o co tuh ne, a ino yune cahme che hua rendihche u. \v 31 Ate tahque yudo na̱n Pedro ra̱hn ye: \p ―Andahre va che cóh da̱ma nduco ne, ate hua ca̱hcomá̱n ndih. \p Atihnoca̱ ra̱hn ihyan apóstol chena̱hn chahn. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, cova̱h ye a̱ma cua̱n na̱n che duche Getsemaní \p \v 32 Nda̱ ihyan chahn a̱ma cua̱n na̱n che duche Getsemaní, ne ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan apóstol yahn ye: \p ―Cuahte nchuhn muhn numanahn che cá̱hn cová̱h. \p \v 33 Tuhme quenda ye Pedro ma̱n, Jacobo ma̱n, Jua̱n ma̱n, cuahn ye nduco vih. Ura min cana̱n a̱ma chi nda̱che ye, ne a̱ma chuhrihn ye che rendedecadino ye. \v 34 Ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Adeche cóh che a̱ma nda̱che rí. Cuahtenan rino nchuhn muhn, cuahtenduche ne. \p \v 35 Tuhme cuahn Dihvo vo tahque ca̱na na̱n min, chendih ye ndiya̱hn, ne chica ye Dendiohs che ndete che cuahnecun ye ne, hua chuhrihn ye nduhca̱ che a va ca̱de. \v 36 Ra̱hn ye: \p ―Chida má̱n, ndih ne, ri redin ne nducuahn che nahn ne. Cuahnecun ne che hua chuhríhn nduhca̱ che a va ca̱de. Chemin che ricá ndih, ate hua co nduhca̱ che náhn, co nduhca̱ che nahn ma̱n ne. \p \v 37 Tuhme ndaconan ye na̱n che chenun ihyan apóstol chahn. Nta̱ca ye ihyan che vateya̱do ye, ne ra̱hn ye ri ye Pedro: \p ―Simón, ¿a nde a̱ma ura hua chi quendoche? \v 38 Cuahtenduche nchuhn ma̱n, cova̱h ne ma̱n, ca̱va che hua dinahn ne che tumarande chundah nchuhn. Ndiyu che rahcota̱hn ne yáhn, ate anduhneca̱ ndete che ndi i ne. \p \v 39 Ndaconan cuahn tun ye, ne a chemin no chica ye Dendiohs. \v 40 Cuahn che ndaconan ye ne, a namin no vateya̱do ihyan chahn, anduhneca̱ ndete che nda vih ndutina̱n ye che nahn cuahteya̱do ye, ne hua devano ye deh che ndahconan ye. \v 41 Cuahn che nta̱ Dihvo vo na̱n che chi ino yune ne, ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―A chahteya̱do nchuhn. A tuno ura che neca̱h se u che rinducó nducoya̱ca ihyan ta̱h sa̱hn nunde. \v 42 A cochi sa̱hn che ndihcue ndeh se u. Cuenecuan nchuhn, quendi yuno vo sa̱hn. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chi ye preso \p \v 43 Nde metah cuihno ca̱hma Dihvo vo cuahn che nda̱ Judas, a̱ma cha sa̱hn che chi cuande se va̱n ihyan apóstol che ndichio chahn. Nduco se a̱ma ya̱hn sa̱hn che nda espa̱da ma̱n, sa̱hn che nda ya̱hn ma̱n, sa̱hn chahn che dechuh chidocuya̱n ndina̱n chahn ma̱n, sa̱hn intiyahn ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n. \v 44 Judas, sa̱hn min che ndihcue ndeh se Dihvo vo ne, a nte ca̱de se nduco sa̱hn chahn tuhca̱: \p ―A ihyan che tená̱n ihyan ne, a ihyan min codin nchuhn preso ihyan. Cuihco ne cuda̱do che hua ca̱no ye. \p \v 45 Ndeta̱hn nda̱ se ne, ra̱hn se ri se Dihvo vo: \p ―¡Ihyan Ricuahn! ¡Ihyan Ricuahn! \p Tuhme tena̱n se ihyan, \v 46 ne din sa̱hn chahn preso ihyan. \p \v 47 A̱ma cha ihyan apóstol chahn ne, ndetenda̱h ye espa̱da yahn ye, ne chahn ye a̱ma sa̱hn deca̱hya yahn chidocuya̱n che tahque ndina̱n, chaconda̱h ye revan se. \p \v 48 Ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn chahn: \p ―Nchuhn ne, cochi ne nda ne espa̱da ma̱n, nda ne ya̱hn ma̱n, din ne preso u nduhca̱ sa̱hn duco. \v 49 A va̱n nchuhn quenún ro ro, ricuáhn chete ya̱co, ne hua din ne preso u. Ate ma̱n ne, nda̱ ne, te a tihca̱ va che conahn nducó nduhca̱ che a ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs. \p \v 50 Ura min chihcoma̱n ihyan apóstol chahn Dihvo vo, ne chihno chano ye. \s1 Chano a̱ma sa̱hn yuno \p \v 51 Cuahn a̱ma sa̱hn yuno cua̱hn na̱n che cuahn Dihvo vo, ndacotuma se a̱ma tino chahte. Cheta̱h sa̱hn chahn sa̱hn, \v 52 ate ndairun se tino me, ne deva̱ne se chano se. \s1 Nda̱ Dihvo vo Jesucristo na̱n intiyahn \p \v 53 Quenda sa̱hn chahn Dihvo vo na̱n chidocuya̱n che tahque ndina̱n, ne min ndo da̱ma nducoya̱ca chidocuya̱n ndina̱n chahn ma̱n, sa̱hn intiyahn ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n. \v 54 Cuahn Pedro diyahn diyahn cua̱hn na̱n che quenda sa̱hn chahn Dihvo vo nde nda̱ ye chevah va̱co chidocuya̱n che tahque ndina̱n me. Min quenun ye va̱n sa̱hn nda̱hco chahn, reca̱h ihno ye ihyan chihto va̱coya̱hn. \p \v 55 Chidocuya̱n ndina̱n chahn nduco sa̱hn intiyahn chahn ne, renuhn ino se deh nunde cacueh da̱me se Dihvo vo, ca̱va che co ca̱hno se ihyan, ate hua nda̱ca se nde a̱ma. \v 56 A̱ma ya̱hn se ndere rih nunde se yahn Dihvo vo, ate hua chi da̱ma ndudo yahn se nduco vih, te hua cua̱co che ra̱hn nde a̱ma se. \v 57 Necuan a̱ma o se, ne ndere chih nunde se yahn Dihvo vo, ne ra̱hn se tuhca̱: \p \v 58 ―Nuhn chihnevan nuhn che ra̱hn sa̱hn tih: “U ndahterá ya̱co cuh che ndahto ihyan, ne chete che ino ro ne, na̱hnó ta̱ma che hua nduhca̱ ya̱co che rahto ihyan.” \p \v 59 Ate nde nduco nduh ne, hua chida̱ma ndudo yahn se nduco vih. \p \v 60 Tuhme necuan chidocuya̱n che tahque ndina̱n me, ne ra̱hn ye ri ye Dihvo vo: \p ―¿Dehco che hua rendahconen yahn sa̱hn sih che a̱ma rica nunde se yehn? \p \v 61 Ate nde a̱ma hua ra̱hn Dihvo vo. Tuhme tumerune chidocuya̱n che tahque ndina̱n me: \p ―¿A di che Da̱ya Dendiohs, ihyan min che a va ca̱de che chi ye ndedevahn ye ihyan iyehnse ne? \p \v 62 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye: \p ―A u chemin. Cuedevano ne te u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, ndihchero ne u che vá la̱do ta̱h cua̱co Dendiohs, ihyan min che a̱ma yudo vederihquentiyon yahn ye. Namin ndihchero ne u che ndá̱ va̱n man. \p \v 63 Tuhme chidocuya̱n che tahque ndina̱n me ne, ndeh ye tino yahn ye, ne ra̱hn ye: \p ―¿Dehca din vo testigo ne? \v 64 A ma̱n nchuhn chihnevan ne ndudo che ra̱hn se, ducherino se Dendiohs. Nchuhn ca̱hma ne che co. \p Ra̱hn nducoya̱ca sa̱hn chahn te redin yahn che ca̱hno se ihyan. \p \v 65 Tuhme a̱ma o se ne, ca̱hnan dan se Dihvo vo. Dechiche se na̱n ye, chahn se ihyan, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Cahme co nuhn duh chahn di. \p Namin sa̱hn policía ne, chahn se ihyan. \s1 Ra̱hn Pedro te hua rendihche ye Dihvo vo Jesucristo \p \v 66 Numanahn min ne, quenun ca Pedro chevah me. Ura min nda̱ a̱ma ta̱hn deca̱hya yahn chidocuya̱n che tahque ndina̱n me, \v 67 ne ndihchero te Pedro che reca̱h ihno ye ihyan chihto va̱coya̱hn. Chahn nino te ndihchero ndah te ihyan, ne ra̱hn te ri te ihyan: \p ―Namin di ne, chindoque Jesús yahn ya̱n Nazaret. \p \v 68 Ate ra̱hn Pedro ri ye ta̱hn: \p ―Nde hua rendihché duh ihyan che rahn yahn ye. \p Tuhme cuahn ye cua̱n chendevah, ne ura min cah menahn tuh. \v 69 Ndihchero ta̱hn min ihyan ta̱ma yune, ne ra̱hn te ri te sa̱hn che chenun se min: \p ―Sa̱hnguh ne, namin chinduco se sa̱hn chahn. \p \v 70 Ate ra̱hn Pedro ta̱ma yune te hua cua̱co. Tah cuahn adive me ne, ra̱hn sa̱hn che chenun se min ri se ihyan: \p ―Cua̱co che chindoque sa̱hn sih, te nde na̱n ndudo yehn ro yehn che sa̱hn Galilea di. \p \v 71 Tuhme ra̱hva Pedro, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn chahn: \p ―Nde muhn nde na̱n Dendiohs, rá̱hn rí nchuhn te hua rendihche duh ihyan che ra̱hn ne. \p \v 72 Ura min cah o co tuh, ne neca̱hco Pedro che ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan tuhca̱: “Ura che ametah cuah o co tuh ne, cahmé ino yune te hua rendihche u.” Ndedecadino ye yahn chemin, ne chaco ye. \c 15 \s1 Techeca̱de Pila̱to yahn Dihvo vo Jesucristo \p \v 1 Cuahn che a chi dave ne, ndo da̱ma chidocuya̱n ndina̱n chahn ma̱n, sa̱hn intiyahn ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n, ne dechiche se Dihvo vo, quenda se ihyan, neca̱h se ihyan ta̱h Pila̱to. \v 2 Pila̱to ne, tumerune se Dihvo vo: \p ―¿A di che rey yahn ihyan nación yahn Israel ne? \p Ndahconan ye yahn se: \p ―U, nduhca̱ che rahn. \p \v 3 Chidocuya̱n ndina̱n chahn ne, a̱ma rih nunde se yahn Dihvo vo. \v 4 Ndaconan tumerune Pila̱to ihyan, ne ra̱hn se: \p ―¿Dehco che hua ndahconen yahn sa̱hn sih?, te a̱ma rih nunde se yehn. \p \v 5 Ate nde a̱ma ndudo hua ndahconan Dihvo vo yahn se, ne a̱ma rahn ino se. \s1 Chihco ca̱de Pila̱to che ca̱hno se Dihvo vo Jesucristo \p \v 6 Va a̱ma costumbre che nduyo nduyo che renda̱ ro yudo ne, renta̱hte Pila̱to a̱ma preso, adecoduhno che nahn ihyan ya̱n. \v 7 Min va̱coya̱hn ne, chenun sa̱hn preso che chi se contra yahn gobierno, chahtecuhn se nduco ye, chihno se ihyan yahn ye. Va̱n sa̱hn chahn ne, nduco a̱ma se che duche se Barrabás. \v 8 Ro min nda̱ a̱ma ya̱hn ihyan na̱n Pila̱to, ne chica ye che nta̱hte se a̱ma preso nduhca̱ che redin se nduyo nduyo. \v 9 Tumerune Pila̱to yahn ihyan chahn: \p ―¿A nahn nchuhn che nta̱hte rey yahn ne ne? \p \v 10 Tihca̱ ra̱hn se, te a checadino se te che ri ve chidocuya̱n ndina̱n chahn yahn Dihvo vo, ne chemin che neca̱h se ihyan ta̱h se. \v 11 Ate chidocuya̱n ndina̱n chahn ne, chinun se ihyan ya̱n che tahque nda̱hca̱ che ca̱ca ye che nta̱hte Pila̱to Barrabás. \v 12 Tuhme tumerune tun Pila̱to ihyan chahn: \p ―¿Me deh nahn nchuhn che dín nduco sa̱hnguh che ra̱hn ne che rey yahn ne? \p \v 13 Ndahconan ihyan chahn, ne ra̱hn ye numacuahn vedeta̱n: \p ―¡Conahn ya̱h ne sa̱hn! \p \v 14 Tumerune tun Pila̱to ihyan chahn: \p ―¿Dehco? ¿Deh nunde quendihco se? \p Ate ndaconan cah ihyan chahn: \p ―¡Conahn ya̱h ne sa̱hn! \p \v 15 Nducote nahn Pila̱to che co yeno ihyan chahn ne, nta̱hte se Barrabás. Tuhme chahn se Dihvo vo, ne neca̱h se ihyan ta̱h sanda̱do ca̱va che nahn ya̱h se ihyan. \p \v 16 Quenda sanda̱do chahn Dihvo vo chevah yahn pala̱cio me, ne nedin da̱ma se nducoya̱ca combiero yahn se. \v 17 Chaconuhn se a̱ma tino mora̱do ihyan, ne dendah se a̱ma corona ya̱n, tihyon se tin ye. \v 18 Chihno min ne, redin ca̱ se che renevahnecun se ihyan, ne rah se: \p ―¡Ndeva nuhn yavena̱n rey yahn ihyan nación ya̱hn Israel! \p \v 19 Chahn se tin ye nduco a̱ma nducodi, ne ca̱hnan dan se ihyan. Chehntihya se na̱n ye, redin ca̱ se che rendeva se yavena̱n ye. \v 20 Chihno che din duche yahn se ihyan ne, chehnevi se tino mora̱do me, ne ntihyon se tino yahn ma̱n ye ihyan. Tuhme quenda se ihyan na̱n che nahn ya̱h se ihyan. \s1 Nahn ya̱h se Dihvo vo Jesucristo \p \v 21 Ura min ne, chuh Simón, a̱ma ihyan ya̱n Cirene, nahn ye viya̱ta. Ihyan min che chida Alejandro ma̱n, Rufo ma̱n. Din sanda̱do chahn fuerza ihyan, ne quenda ye cruz na̱n che nahn ya̱h se Dihvo vo. \p \v 22 Quenda sanda̱do chahn Dihvo vo a̱ma cua̱n na̱n che duche Gólgota, che nahn ca̱hma Cuete Ine Tin Tena̱hn. \v 23 Min ca̱h se vino che ndihcheta̱hn nduco a̱ma na̱n ico che duche mirra, cuh Dihvo vo. Ate hua chih ye. \v 24 Cuahn che a chihno nahn ya̱h sanda̱do chahn ihyan ne, din se sortear tino yahn ye cha sa̱hn quenda̱h yahn se che co yahn se. \p \v 25 Na̱n raco nun vatiya̱n nahn ya̱hn se ihyan. \v 26 Nunde yahn ye che ndirun, chaconahn se na̱n cruz ne, ra̱hn tuhca̱: “Ihyan cuh che Rey yahn ihyan nación yahn Israel.” \v 27 Namin nahn ya̱h se o sa̱hn duco, a̱ma se la̱do ta̱h cua̱co ye, ne ta̱ma se la̱do ta̱h cueh ye. \v 28 Nduco tihca̱ chinahn nduhca̱ che a ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs tuhca̱: “Din cuande se ihyan va̱n sa̱hn nunde.” \p \v 29 Ihyan che rechuh ye min ne, ra̱hva ye yahn Dihvo vo, rahco tin ye, ne ra̱hn ye: \p ―Di che rahn che ndahtere ya̱co, ne chete che ino ro nahne, \v 30 ¡cuendedevahn man di, cuenchehn na̱n cruz tih! \p \v 31 Namin chidocuya̱n ndina̱n chahn ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n ne, din duche yahn se ihyan, ne ra̱hn se va̱n ma̱n se nduco vih: \p ―Ndedevahn se ta̱ma ca ihyan, ate ma̱n se ne, hua ri rendedevahn se sa̱hn. \v 32 Ndete che cua̱co che sa̱hn tih ihyan min che a va ca̱de che dechuh Dendiohs, ndedevahn ye ihyan iyehnse ma̱n, rey yahn ihyan nación yahn Israel ma̱n ne, nda̱hca̱ che nchahn se na̱n cruz, ndihchero vo, ca̱va che cotahno vo. \p Nde sa̱hn che chenan ya̱h se da̱ma nduco ye ne, ra̱hva se nduco ye. \s1 Chih Dihvo vo Jesucristo \p \v 33 Cuahn che a chi inguiya̱hn ne, chi man iyehnse, chengu nde na̱n rahco ino. \v 34 Ura min cah Dihvo vo numa dito ye: \p ―Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? ―che nahn ca̱hma: Dendiohs yáhn, Dendiohs yáhn, ¿dehco che chihcoma̱n ne u? \p \v 35 Chihnevan a̱ma o sa̱hn che chenun min, ne ra̱hn se: \p ―Cuihnevan nchuhn. Rah se ihyan profeta Elías. \p \v 36 Tuhme aderano a̱ma se, deca̱hnda se a̱ma esponja nduco vinagre. Chacotah se esponja me tin a̱ma nduco, nahn se chende ye ca̱va che tihve ye, ne ra̱hn se: \p ―Cuahtenan rino vo, ne ndihchero vo ndete che chi Elías ndedevah ye sa̱hn. \p \v 37 Ate a̱ma dito cah Dihvo vo, ne chih ye. \v 38 Ura min nde tino chahte che quendihco chete ya̱co, chica nde ya̱co, chiya nde ndiya̱hn, ne ndo o ndi. \v 39 Sa̱hn capitá̱n che nti se chihto na̱n Dihvo vo ne, chihnevan se che cah ye ma̱n, ndihchero se nduhca̱ che chih ye ma̱n, ne ra̱hn se: \p ―Cua̱co niyon te ihyan cuh che Da̱ya Dendiohs. \p \v 40 Min vatendi a̱ma o ihyan nda̱hta a̱ma la̱do, rendihchero ye. A̱ma ye ne, duche María yahn ya̱n Magdala. Ta̱ma ye ne, duche María che chaco José, ihyan min che mena̱n ye yahn dihno ye Jacobo. Ta̱ma ye ne, duche Salomé. \v 41 Ihyan nda̱hta chahn ne, chinduco ye Dihvo vo, chinan ye ihyan cuahn che quechica ye esta̱do yahn Galilea. Namin ya̱hn ca ihyan nda̱hta che nda̱ ye nduco Dihvo vo ya̱n Jerusalén chenun ye min. \s1 Chihche ye Dihvo vo Jesucristo \p \v 42-43 José yahn ya̱n Arimatea ne, a̱ma ihyan ndina̱n yahn nación yahn Israel. Ihyan min ne, quenan ino ye che a nun ca̱hcantiyon Dendiohs. Nducote a ro min che víspera yahn ro che rahtetuhno ihyan ne, din nun ino ye chahn ye na̱n Pila̱to, ne chica ye sa̱hn che cuahnecun se che cuhche ye Dihvo vo. \v 44 Pila̱to ne, a̱ma cuahn ino se che ra̱hn ihyan min che a chih Dihvo vo. Tuhme cah se capitá̱n me, ne tumerune se sa̱hn ndete che cua̱co. \v 45 Ra̱hn capitá̱n me ri se sa̱hn te cua̱co, ne cahnecun se che ca̱hn ye, cuhche ye Dihvo vo. \v 46 Tuhme chahn José, ca ye a̱ma tino cua, quenda ye. Ndedevah ye Dihvo vo, chahcotuma ye tino me ihyan, chacondihte ye ihyan chete a̱ma ya̱yan che ndindah na̱n ya̱va, ne neca̱hde ye chende ya̱yan me nduco a̱ma tu chahno. \v 47 María yahn ya̱n Magdala ma̱n, María che chaco José ma̱n ne, chahn ye ndihchero ye na̱n che quenun Dihvo vo. \c 16 \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ntuche ye va̱n tena̱hn \p \v 1 Cuahn che a chuh ro che rahtetuhno ihyan ne, María yahn ya̱n Magdala ma̱n, Salomé ma̱n, María che chaco Jacobo ma̱n ne, ca ye nuneda̱n ca̱va che ca̱hn ye na̱n ya̱yan, cuacota̱hme ye Dihvo vo. \v 2 Ro min ne, ro che ndeva ndate. Ura che a quenda̱h ya̱hn ne, nda̱ ye na̱n ya̱yan me, \v 3 ne ra̱hn ye va̱n ma̱n ye nduco vih: \p ―¿Ta̱ca̱ che metah duh che cahnevi tu che ntude nduco chende ya̱yan me? \p \v 4 Ate cuahn che ndihchero ye ne, a ndavi tu ndico me che ntude nduco chende ya̱yan me. \v 5 Chenda̱ ihyan chahn chete ya̱yan me, ne ndihchero ye a̱ma ángel che va ye la̱do ta̱h cua̱co, ndacotuma ye a̱ma tino cua chahte, ne dihya ihyan chahn chi. \v 6 Tuhme ra̱hn ángel me ri ye ihyan: \p ―Hua dihya nchuhn co. Nchuhn ne, rinuhn ne Jesús yahn ya̱n Nazaret, ihyan min che quenan ya̱h ye. Ate ametah ye muhn. A ntuche ye. Condihche ne ta̱n na̱n che chacondihte ye ihyan; ametah ye. \v 7 Cuahn nchuhn ngo ne Pedro ma̱n, ihyan apóstol chena̱hn ma̱n, te ca̱hn Dihvo vo esta̱do yahn Galilea tahque mena̱n che co nchuhn. Min ndihchero ne ihyan nduhca̱ che a ra̱hn ye ri ye nchuhn. \p \v 8 Nda̱ca ihyan nda̱hta chahn na̱n ya̱yan me, cona̱hn ye rano ye, nde tuno rendoh ye che dihya ye chi, ate hua ra̱hn ye nduco nde a̱ma ihyan che chahno chi ye, te va̱h ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chihnde ro ye na̱n María yahn ya̱n Magdala \p \v 9 Cuahn che a ntuche Dihvo vo vatiya̱n ro che ndeva ndate ne, chihnde ro ye mena̱n vihca na̱n María yahn ya̱n Magdala, ihyan min che chenun ndache vaco chihnga̱ ihyan ro mena̱n me, ndetenda̱h Dihvo vo. \v 10 Chahn ihyan min chengo ye ihyan apóstol. Ihyan chahn ne, ra̱n ye ma̱n, raco ye ma̱n. \v 11 Ate hua chitahno ye che ra̱hn ihyan nda̱hta me che ntuche Dihvo vo ma̱n, che ndihchero ye ihyan ma̱n. \s1 Chihnde ro Dihvo vo Jesucristo na̱n o ihyan che chinduco ye ihyan \p \v 12 Chihno min ne, chihnde ro Dihvo vo na̱n o ihyan che chinduco ye ihyan ura che chenun yune ye cona̱hn ye. Ate a nta̱corun Dihvo vo, ametah nduhca̱ ye ro mena̱n. \v 13 Tuhme chahn ihyan chahn chengo ye ihyan chena̱hn che chinduco ye Dihvo vo. Ate a namin no tun, te hua chitahno ihyan chahn. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chihquentiyon ye ihyan apóstol che ca̱hn ye cuahndudo ye \p \v 14 Adive ne, chihnde ro Dihvo vo na̱n ihyan apóstol che ndichia̱ma chahn ura che vate ye reh ye na̱n mesa. Chihya ye ihyan chahn yahn che hua chitahno ye che ra̱hn ihyan che a ndihchero ye ihyan che a ntuche ye. \v 15 Namin ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan: \p ―Cuahn nchuhn numachahte iyehnse, cuahndudo ne ndudo ndah yahn Dendiohs, cahnevan nducoya̱ca ihyan. \v 16 Ihyan che cotahno ye ma̱n, cuedenune ye ma̱n ne, ndevahn ye. Ate ihyan che hua cotahno ye ne, conda ye. \v 17 Ihyan che ritahno ye ne, din ye vederihno. Numacuahn vederihquentiyon yáhn ndetenda̱h ye vaco chihnga̱ ma̱n, ca̱hma ye ta̱ma te o na̱n deva̱co ma̱n, \v 18 nahn ta̱h ye ihyan cah, ne din ye che ndoyahn ye ma̱n. Namin ndete che dena̱n cota̱h ye a̱ma cu ta̱n, o cuh ye veneno ne, hua dehva co yahn ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, cona̱hn ye vahchetero \p \v 19 Chihno nte Dihvo vo nduco ihyan chahn ne, din Dendiohs che cona̱hn ye vahchetero, chihnde ye la̱do ta̱h cua̱co ye. \v 20 Me ihyan apóstol ne, chahtechica ye numachahte, cahndudo ye ndudo ndah yahn Dendiohs. Rinan Dihvo vo ihyan, ne redin ye che renahn nducoya̱ca ihyan che cua̱co ndudo che rahndudo ihyan chahn yahn vederihno che redin ye. Tihca̱ chi.