\id MAT \h SAN MATEO \toc1 NDUDO NDAH YAHN DIHVO VO JESUCRISTO CHE DIRUN SAN MATEO \toc2 SAN MATEO \toc3 Mt. \mt1 NDUDO NDAH YAHN DIHVO VO JESUCRISTO CHE DIRUN SAN MATEO \c 1 \s1 Ihyan ndico che nda̱ta yahn Dihvo vo Jesucristo \p \v 1 Tuhca̱ cochi nda̱ta yahn Dihvo vo Jesucristo. Ihyan ndico yahn ye ne, David ma̱n, Abraham ma̱n. \p \v 2 Da̱ya Abraham ne, Isaac. Da̱ya Isaac ne, Jacob. Da̱ya Jacob ne, Judá nduco dihno se. \v 3 Da̱ya Judá nduco Tamar ne, Fares ma̱n, Zara ma̱n. Da̱ya Fares ne, Esrom. Da̱ya Esrom ne, Aram. \v 4 Da̱ya Aram ne, Aminadab. Da̱ya Aminadab ne, Naasón. Da̱ya Naasón ne, Salmón. \v 5 Da̱ya Salmón nduco Rahab ne, Booz. Da̱ya Booz nduco Rut ne, Obed. Da̱ya Obed ne, Isaí. \v 6 Da̱ya Isaí ne, rey David. Da̱ya rey David nduco nda̱hta yahn Urías ne, Salomón. \p \v 7 Da̱ya Salomón ne, Roboam. Da̱ya Roboam ne, Abías. Da̱ya Abías ne, Asa. \v 8 Da̱ya Asa ne, Josafat. Da̱ya Josafat ne, Joram. Da̱ya Joram ne, Uzías. \v 9 Da̱ya Uzías ne, Jotam. Da̱ya Jotam ne, Acaz. Da̱ya Acaz ne, Ezequías. \v 10 Da̱ya Ezequías ne, Manasés. Da̱ya Manasés ne, Amón. Da̱ya Amón ne, Josías. \v 11 Da̱ya Josías ne, Jeconías nduco dihno se. Ta̱hn min che din sanda̱do yahn Babilonia preso ihyan nación yahn Israel, quenda se ihyan. \p \v 12 Cuahn che chenan ihyan chahn nación yahn Babilonia, chihndeya̱n Salatiel, da̱ya Jeconías. Da̱ya Salatiel ne, Zorobabel. \v 13 Da̱ya Zorobabel ne, Abiud. Da̱ya Abiud ne, Eliaquim. Da̱ya Eliaquim ne, Azor. \v 14 Da̱ya Azor ne, Sadoc. Da̱ya Sadoc ne, Aquim. Da̱ya Aquim ne, Eliud. \v 15 Da̱ya Eliud ne, Eleazar. Da̱ya Eleazar ne, Matán. Da̱ya Matán ne, Jacob. \v 16 Da̱ya Jacob ne, José, ihyan min che chihneva̱co nduco María, chaco Dihvo vo Jesucristo. Dihvo vo ne, a ihyan min che a va ca̱de che dechuh Dendiohs, ndedevahn ye ihyan iyehnse. \p \v 17 Ri ndichecun ihyan ndico che cochi rihco nda̱ta ye nde cuahn che quenan Abraham iyehnse nde nda̱ ro che quenan David. Me nde ro che quenan David ne, te ndichecun ihyan ndico nde nda̱ ro che chahtenan ihyan nación yahn Israel preso nación yahn Babilonia. Me nde ro min ne, te ndichecun ihyan ndico nde nda̱ ro che chihndeya̱n Dihvo vo Jesucristo, ihyan min che a va ca̱de che dechuh Dendiohs, ndedevahn ye ihyan iyehnse. \s1 Nduhca̱ che chihndeya̱n Dihvo vo Jesucristo \p \v 18 Tuhca̱ chi che chihndeya̱n Dihvo vo Jesucristo: Chaco ye, María ne, a va ndudo yahn ye che cahneva̱co ye nduco José. Numanahn che metah cahneva̱co ye ne, nduco vederihquentiyon yahn Vaco Ndah yahn Dendiohs nda̱ca da̱ya ye. \v 19 Nducote ndah ihyan José ne, cuahn che checadino ye che quenun da̱ya María ne, hua nahn ye che cora vedecuihno yahn ihyan min. Chemin che chihco da̱ma ino ye che decuihno ye ndudo yahn ye nduco vih, tin dema̱n no ye, ca̱va che hua cadino ihyan. \v 20 Ate ndihchero ye va̱n ya̱hnde yahn ye a̱ma ángel yahn Dihvo vo Dendiohs, ne ra̱hn ángel me ri ye ihyan: \p ―José, nda̱ta yahn David, hua dehve rahque, co cahnevaque nduco María. Hua ndeh ndedecadine, te che quenun da̱ya ye ne, a nduco vederihquentiyon yahn Vaco Ndah yahn Dendiohs. \v 21 Cuahn che cuhndeya̱n decua̱h me ne, cuaconehn che duche JESUS, te a ihyan min che ndedevahn ye ihyan yahn ye, ca̱va che hua conda ihyan chahn, din nunde yahn ye. \p \v 22 Tihca̱ chi nducuahn chemin ca̱va che conahn che chihquentiyon Dihvo vo Dendiohs, dirun ihyan profeta tuhca̱: \q1 \v 23 A̱ma nda̱hta ntuhco ne, conun da̱ya ye. \q1 Cuahn che cuhndeya̱n ne, conan che duche Emanuel. \m Che tihca̱ duche ne, conahn che Dendiohs nduco ye uvo. \p \v 24 Cuahn che ntuche José ne, dinahn ye nduhca̱ che chihquentiyon ángel me ihyan, ne chihneva̱co ye nduco María. \v 25 Ate metah conan cuma ye ihyan nde chuh ro che chihndeya̱n decua̱h me. Cuahn che chihndeya̱n decua̱h me ne, JESUS chaconahn ye che duche. \c 2 \s1 Chahn ihyan devano nevahnecun ye Dihvo vo Jesucristo \p \v 1 Chihndeya̱n Dihvo vo Jesucristo ya̱n Belén, esta̱do yahn Judea, cuahn che quenan rey Herodes rihquentiyon ye esta̱do min. Ta̱hn min ne, o ino ihyan devano che chica ye ya̱hn yahn cua̱hn na̱n che riquenda̱h ya̱hn ne, nda̱ ye ya̱n Jerusalén, \v 2 ne tumerune ye: \p ―¿Ti quenan rey yahn ihyan nación yahn Israel che a chihndeya̱n ye ne? A devano nuhn che a va ye, te a ndihchero nuhn iyon che rihco ro che a chihndeya̱n ye. Chemin che cochi nuhn ndeva nuhn yavena̱n ye. \p \v 3 Cuahn che checadino rey Herodes che tihca̱ ne, a̱ma ndeh ndedecadino se. Namin nducoya̱ca ihyan ya̱n Jerusalén a̱ma ndeh ndedecadino ye. \v 4 Tuhme chihquentiyon rey me che ndo da̱ma chidocuya̱n ndina̱n ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n, ne tumerune se ti va ca̱de che cuhndeya̱n ihyan che dechuh Dendiohs, ndedevahn ye ihyan iyehnse. \v 5 Ndahconan ihyan chahn, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Ya̱n Belén, esta̱do yahn Judea, va ca̱de che cuhndeya̱n ye, te dirun ihyan profeta tuhca̱: \q1 \v 6 Ya̱n Belén, esta̱do yahn Judea ne, \q1 co cuande va̱n ya̱n rahte yahn esta̱do min, \q1 te min va che cuhndeya̱n ihyan ndina̱n \q1 che din ye cuda̱do ihyan yahn Dendiohs, ihyan nación yahn Israel. \p \v 7 Chihno min ne, cua̱hn ndeh cah rey me ihyan devano chahn, ne tumerune se ihyan deh ro niyon che chihnde ro iyon me. \v 8 Tuhme chihquentiyon se ihyan chahn, ne ra̱hn se: \p ―Cuahn nchuhn ya̱n Belén, tumerune ndah ne ti quenan decua̱h me, ne cuahn che a nta̱ca ne ne, checu ne ndudo yáhn ca̱va che namin cá̱hn ndevá yavena̱n. \p \v 9 Chihno chihcovan ihyan chahn che ra̱hn rey me ne, quendi ye cuahn ye. Tuhme iyon me ne, quenda̱hna̱n cuahn nde nda̱ cua̱co na̱n che quendite decuah me, ne min quendihco. \v 10 Cuahn che ndihchero ihyan chahn che quendihco iyon me min ne, a̱ma chi yeno ye. \v 11 Chenda̱ ye chete vah, ne cuahn che ndihchero ye lihn me nduco chaco Mariá ne, chehntihya ye ndeva ye yavena̱n. Tuhme na̱hne ye yave na̱n che chenun tume yahn ye, ne tenda̱h ye diya̱hngua̱n ma̱n, cuhn ma̱n, nundeda̱n che duche mirra ma̱n, ca̱h ye co yahn lihn me. \v 12 Chihno min ne, ca̱h Dendiohs che checadino ihyan chahn va̱n ya̱hnde yahn ye che metah ndaconan ye na̱n quenun Herodes, ne chemin che chahconan ye yune, cona̱hn ye ya̱n va̱co ye. \s1 Chano José, quenda ye Mariá nduco lihn me, cuahn ye nación yahn Egipto \p \v 13 Cuahn che a cona̱hn ihyan devano chahn ne, ndihchero José va̱n ya̱hnde yahn ye a̱ma ángel yahn Dihvo vo Dendiohs, ne ra̱hn ángel me ri ye ihyan: \p ―Cuiquenda sa̱hn dihn nduco chaco se, ne codin vi, cuehn cua̱hn nación yahn Egipto. Min conen nde ro che ca̱hcantiyón che ndaconen, te Herodes ne, nuhn se sa̱hn dihn me ca̱va che ca̱hno se sa̱hn. \p \v 14 Ndeta̱hno quenda José sa̱hn dihn me nduco chaco se chete ra̱hn, cuahn ye cua̱hn nación yahn Egipto. \v 15 Min chahtenan ye nde nda̱ ro che chih Herodes. Tihca̱ chi ca̱va che conahn ndudo che ca̱h Dendiohs, dirun ihyan profeta tuhca̱: “Nde nación yahn Egipto quendá Da̱yá.” \s1 Dechuh Herodes sanda̱do, chahn se chihno se checa̱hya \p \v 16 Cuahn che tumacadino Herodes che chahcota̱hn ihyan devano chahn yahn se ne, a̱ma chi ta̱n se, ne dechuh se sanda̱do ya̱n Belén ma̱n, ya̱n che nino min ma̱n, che chihno se nducoya̱ca decua̱h cha̱hn, nde checa̱hya che a ri o nduyo, te a tih va ro che ndihchero ihyan devano chahn iyon me. \v 17 Nduco tihca̱ chinahn ndudo che dirun ihyan profeta Jeremías tuhca̱: \q1 \v 18 A̱ma rah ra̱n ihyan ma̱n, \q1 a̱ma raco ye ma̱n, \q1 anduhneca̱ ndete che ma̱n Raquel raco ye ca̱va da̱ya ye. \q1 Hua nda̱ca ye vedechahtino, te a chihno chihno se da̱ya ye. \p \v 19 Cuahn che a chih Herodes ne, min nación yahn Egipto ndihchero José va̱n ya̱hnde yahn ye, a̱ma ángel yahn Dihvo vo Dendiohs, ne ra̱hn ángel me ri ye ihyan: \p \v 20 ―Cuendiquenda sa̱hn dihn me nduco chaco se, ne conahn nación yahn Israel, te a chih sa̱hn che nahn ca̱hno se sa̱hn. \p \v 21 Tuhme ndiquenda José sa̱hn dihn me nduco chaco se, ne ndaconan ye nación yahn Israel. \v 22 Ate checadino José che Arquelao rihquentiyon se menun chida se esta̱do yahn Judea, ne hua chihquino ye quenan ye esta̱do min. Tuhme ca̱h Dendiohs che checadino ye va̱n ya̱hnde yahn ye, ne cuahn ye esta̱do yahn Galilea. \v 23 Min quenan ye a̱ma ya̱n che duche Nazaret. Tihca̱ chi ca̱va che conahn nduhca̱ che dirun ihyan profeta yahn Dihvo vo Jesucristo tuhca̱: “Nazareno ca̱hma ihyan yahn ye.” \c 3 \s1 Jua̱n Bautista ne, rahndudo ye ya̱hn na̱n che metah duhva \p \v 1 Ta̱hn min ne, nda̱ Juan Bautista esta̱do yahn Judea, ya̱hn na̱n che metah duhva. Min cahndudo ye \v 2 ne ra̱hn ye: \p ―Cuento ino nchuhn nunde yahn ne, te Dendiohs, ihyan min che va ye vahchetero ne, a nun cuahn ca̱hcantiyon ye. \p \v 3 A yahn Jua̱n che dirun ihyan profeta Isaías tuhca̱: \q1 Cuahndudo a̱ma ihyan ya̱hn na̱n che metah duhva, ne ca̱hma ye tuhca̱: \q1 “Cuihcoya̱n nchuhn chedave yahn ne ca̱va che nevahnecun ne Dihvo vo.” \p \v 4 Tino yahn Jua̱n ne, ndiya nduco yudo yahn camello, ne quenan chete ye a̱ma ima. Reh ye a̱ma na̱n ya̱hcada̱hn ma̱n, rih ye nedih yahn che va va̱n chano ma̱n. \v 5 Ihyan ya̱n Jerusalén ma̱n, ihyan che vate ye ta̱ma te o ya̱n esta̱do yahn Judea ma̱n, chihto ico Jordán ma̱n ne, rahn ye rihnevan ye che rahndudo Jua̱n. \v 6 Rentuma ino ye nunde yahn ye, ne rehdenune Jua̱n ihyan, min ico Jordán. \p \v 7 A̱ma ya̱hn sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn saduceo ma̱n, renda̱ se ca̱va che cuehdenune Jua̱n sa̱hn. Ate rihya ye sa̱hn: \p Nchuhn ne, nduhchan cu ta̱n tihchan ne. ¿Duh te cuande nchuhn che din nun ino ne ca̱va che ndevahn ne yahn castigo yahn Dendiohs che va che co ne? \v 8 Cuahtenan nchuhn nduhca̱ che rahtenan ihyan che rento ino ye nunde yahn ye numacuahn chedave yahn ye. \v 9 Hua ndere ndonan ma̱n ne nchuhn che nda̱ta yahn Abraham nchuhn, te ndete che nahn Dendiohs che ndere co ya̱hn nda̱ta yahn ihyan min ne, nde tu che tuhchan co din ye che nda̱conda̱ ihyan che co cuande ye na̱n nda̱ta yahn ye. \v 10 Ma̱n ne, anduhneca̱ ndete che a va ya̱n cu tin ca̱va che ca̱ta dihyoduto ya̱hn. Nducuahn ya̱hn che hua cochihve ndute yahn ne, ca̱ta, conun va̱coya̱hn. Atihnoca̱ co nduco nchuhn che hua cochihve che redin ne, te va che co ne castigo. \p \v 11 ’U ne, rehdenuné nchuhn ca̱va che co ro che a nto ino ne nunde yahn ne. Ate a nun cochi ta̱ma ihyan che tahque yudo vederihquentiyon quenan cuma ye che co u, che nde hua rigonun chihvé ca̱va che co mozo yahn ye. Ihyan min ne, din ye che conun Vaco Ndah yahn Dendiohs ihyan ma̱n, din ye castigo ihyan nunde ma̱n. \v 12 Nduhca̱ che retive ya̱to ihyan trigo, rih ndah ye, ne renedin da̱ma ye da̱che ya̱ma yahn, rihquiya̱hn ye ne, tihca̱ a nun techeca̱de ihyan min yahn nducoya̱ca ihyan. Ihyan che ndah ihyan ye na̱n Dendiohs ne, quenda ye ihyan vahchetero, ne ihyan che duhtuno ihyan ye ne, dechuh ye ihyan va̱n ruchiya̱hn che hua nda̱ ro che ntoh. \s1 Chedenune Dihvo vo Jesucristo \p \v 13 Ta̱hn min ne, chica Dihvo vo Jesucristo esta̱do yahn Galilea, nda̱ ye ico Jordán na̱n quenan Jua̱n ca̱va che cuehdenune ye ihyan. \v 14 Ate ra̱hn Jua̱n ri ye ihyan: \p ―U che rendotenán ndih ca̱va che cuehdenune ne u, ¿ta̱ca̱ che u cuehdenuné ndih? \p \v 15 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Nahn che cuehdenune u, te redin yahn che dinahn vo nducuahn vederihquentiyon yahn Dendiohs. \p Tuhme chehdenune Jua̱n ihyan. \v 16 Chihno chedenune Dihvo vo ne, ndiquenda̱ ye va̱n nune. Ura min ndihchero ye Vaco Ndah yahn Dendiohs che chica vahchetero. Deca̱ ro icui deca̱ ro, ne chiya, quenun ihyan. \v 17 Tuhme chenun a̱ma ndudo che chica vahchetero che ra̱hn tuhca̱: \p ―Sa̱hnguh che Da̱yá. Yahinó sa̱hn. A̱ma yenó che va se. \c 4 \s1 Chundah ne, tumarande se Dihvo vo Jesucristo \p \v 1 Chihno min ne, din Vaco Ndah yahn Dendiohs che cuahn Dihvo vo a̱ma cua̱n, ya̱hn na̱n che metah duhva, ca̱va che tumarande chundah ihyan. \p \v 2 Min quenan ye chete che o raco ro, ne hua cheh ye. Chihno min ne, chi cuico ye. \v 3 Tuhme chahn nda̱ chundah, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Ndete che Da̱ya Dendiohs ndih ne, codin ne che tu che tuhchan ne, nda̱conda̱ pa̱n. \p \v 4 Ate ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―A ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs tuhca̱: “Ndiyu dema̱n pa̱n che rendotenan ihyan, te namin rendotenan ye ndudo yahn Dendiohs.” \p \v 5 Chihno min ne, quenda se ihyan nde tin ya̱co yahn ya̱n Jerusalén. \v 6 Ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Ndete che Da̱ya Dendiohs ndih ne, ca̱va ne muhn, co ne nde ndiya̱hn, te a ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs tuhca̱: \q1 Ca̱hcantiyon Dendiohs ángel yahn ye che din ye cuda̱do ndih, \q1 ca̱va che hua dehva co yahn ne. \p \v 7 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Namin ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs tuhca̱: “Hua tumerende Dihve Dendiohs.” \p \v 8 Chihno min ne, quenda chundah me ihyan a̱ma tin ico ya̱co, ne na̱hma se ihyan nducuahn vederihquentiyon che va iyehnse. \v 9 Ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Ndete che cahntihya ne ná̱n, ndeva ne yavená̱n ne, té nducuahn vederihquentiyon che ta̱hchan ndih. \p \v 10 Ate ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Cuavi ná̱n, chundah, te a ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs tuhca̱: “Cuendeva yavena̱n Dihve Dendiohs. A ihyan min no codinehn yahn ye.” \p \v 11 Tuhme chihcoma̱n chundah me ihyan, ne nda̱ ángel chinduco ye ihyan. \s1 Cana̱n Dihvo vo Jesucristo ntiyon yahn ye \p \v 12 Cuahn che checadino Dihvo vo che quenun Jua̱n va̱coya̱hn ne, cona̱hn ye esta̱do yahn Galilea. \v 13 Ate hua quenan ye ya̱n Nazaret. Tahque ndah ye ne, cuahn ye quenan ye ya̱n Capernaum, ya̱hn yahn Zabulón ma̱n, Neftalí ma̱n. \v 14 Tihca̱ chi ca̱va che conahn nduhca̱ che dirun ihyan profeta Isaías tuhca̱: \q1 \v 15 Ya̱hn yahn Zabulón ma̱n, Neftalí ma̱n, \q1 chihto yune che rahn na̱n vine ma̱n, ta̱ma la̱do yahn ico Jordán ma̱n, \q1 esta̱do yahn Galilea, ya̱n va̱co ihyan ta̱ma nación ma̱n, \q1 \v 16 min ne, anduhneca̱ ndete che man na̱n che vate ihyan. \q1 Ate nda̱ ro che anduhneca̱ ndete che condihco dave na̱n ye. \q1 Ihyan che vate ye min ne, ca̱hnda yahn ye anduhneca̱ ndete che a vate ye ta̱h vederih. \q1 Ate nda̱ ro che anduhneca̱ ndete che co dave yahn ye. \p \v 17 A nde ta̱hn min cana̱n Dihvo vo rahndudo ye, ne ra̱hn ye: \p ―Cuento ino nchuhn nunde yahn ne, te Dendiohs, ihyan min che va ye vahchetero, a nun cuahn ca̱hcantiyon ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ya̱hve ye cun ihyan che reta̱h ya̱hca ca̱va che conduco ye ihyan \p \v 18 A̱ma yune ne, quechica Dihvo vo chihto vine yahn Galilea. Ndihchero ye o ihyan reta̱h ya̱hca, Simón Pedro ma̱n, dihno ye Andrés ma̱n. Ura min ne, rentihyon ihyan chahn ya̱na chete vine me ca̱va che cota̱h ye ya̱hca. \v 19 Tuhme ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Cuhn vo conduco nchuhn u, ne ndotenan che din da̱ma ne ya̱hca ne, cacuáhn nchuhn ca̱va che din da̱ma ne ihyan, conduco ye u. \p \v 20 Ndeta̱hno chihcoma̱n ihyan chahn ya̱na yahn ye, ne cuahn ye nduco Dihvo vo. \p \v 21 Tah cuahn ca̱na na̱n me ne, ndihchero ye o da̱ya Zebedeo, Jacobo ma̱n, Jua̱n ma̱n. Chenun ye chete ba̱rco nduco chida ye, renta̱hyon nan ye ya̱na yahn ye. Namin ya̱hve Dihvo vo ihyan, \v 22 ne ndeta̱hno chihcoma̱n ye chida ye ma̱n, ba̱rco me ma̱n, cuahn ye nduco Dihvo vo. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye a̱ma ya̱hn ihyan \p \v 23 Chihno min ne, quechica Dihvo vo numacuahn ya̱n yahn Galilea, ricuahn ye nduh cua̱n ya̱co yahn ihyan nación yahn Israel. Rahndudo ye nduhca̱ che rihquentiyon Dendiohs ihyan yahn ye, ne redin ye che rendoyahn ihyan cah. \v 24 Nde numachahte nación yahn Siria chetuhn ndudo yahn vederihno che redin ye, ne a̱ma chengu ihyan ihyan cah yahn ye, ihyan che rih dihca ye ma̱n, ihyan che ndi cheche ye ma̱n, ne din Dihvo vo che ndoyahn ye. Namin ihyan che chenun vaco chihnga̱ ihyan ne, ndetenda̱h Dihvo vo vaco chihnga̱ chahn. \v 25 A̱ma ya̱hn ihyan chinduco ye ihyan, ihyan esta̱do yahn Galilea ma̱n, ihyan esta̱do yahn Judea ma̱n, ihyan ya̱n Decápolis ma̱n, ihyan ya̱n Jerusalén ma̱n, ihyan che vate ye ta̱ma la̱do lco Jordán ma̱n. \c 5 \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, cahndudo ye a̱ma tingüete \p \v 1 Cuahn che ndihchero Dihvo vo che a̱ma ya̱hn ihyan chenun ye min ne, cocha ye a̱ma tingüete, chihnde ye. Tuhme ndo da̱ma ihyan che ritahno ye ihyan na̱n ye, \v 2 ne chicuahn ye ihyan chahn tuhca̱: \p \v 3 ―Ihyan che ri nda̱che ye yahn che chendihco ye nunde ne, ndah ro yahn ye, te cuahtenan ye vahchetero na̱n che rihquentiyon Dendiohs. \p \v 4 ’Ihyan che ra̱n ye ne, ndah ro yahn ye, te neca̱h Dendiohs vedechahtino ihyan. \p \v 5 ’Ihyan che necun ye ne, ndah ro yahn ye, te cuahtenan ye iyehnse nduhca̱ che neca̱h Dendiohs ndudo yahn ye. \p \v 6 ’Ihyan che a̱ma nahn ye che runeca̱de cuahtenan ye ne, ndah ro yahn ye, te conan Dendiohs ihyan ca̱va che conahn nduco ye. \p \v 7 ’Ihyan che renan va̱hino ye ihyan chena̱hn ne, ndah ro yahn ye, te conan va̱hino Dendiohs ihyan. \p \v 8 ’Ihyan che hua chendihco ye nunde ne, ndah ro yahn ye, te ndeva Dendiohs ihyan. \p \v 9 ’Ihyan che riya̱hve ye ihyan ca̱va che ndo ya̱n ye nduco vih ne, ndah ro yahn ye, te nedin da̱ya Dendiohs ihyan. \p \v 10 ’Ihyan che redin ta̱n ihyan nduco ye yahn che runeca̱de vatechica ye ne, ndah ro yahn ye, te rihquentiyon Dendiohs ihyan. \p \v 11 ’Ndah ro yahn nchuhn cuahn che ca̱hma ta̱n ihyan nduco ne ma̱n, din ta̱n ye nduco ne ma̱n, ndere ca̱hma nunde ye yahn ne ma̱n, yahn che ritahno ne u. \v 12 Cuahn che tihca̱ cuahno co ne ne, co yeno ne, te ndeva Dendiohs nchuhn, cuahtenan ne vahchetero. A devano ne te a tihca̱ chahno chi ihyan profeta che chahte ye a ra̱hn me, din ta̱n ihyan nduco ye. \s1 Ejemplo yahn ima \p \v 13 ’Ima ne, a̱ma richihve, ate ndete che neca̱n, che metah chihn dihne ne, ametah cochihve. Va che cahtera ihyan, condinun condina̱hno ye. Chemin che nahn che din nchuhn cuda̱do vederihquentiyon che chenan cuma ne. \s1 Ejemplo yahn ya̱hn \p \v 14 ’Nduhca̱ che richihve ya̱hn che ri ro dave na̱n ihyan muhn iyehnse ne, tihca̱ richihve nchuhn ca̱va nducoya̱ca ihyan, te a devano ne vederihquentiyon yahn Dendiohs. Ya̱n ne, rihco ihyan a̱ma tin ico, te nahn ye che ndah co ro. \v 15 Namin cuahn che nahn ya̱hn ihyan a̱ma ya̱hn ne, rihco ye na̱n che ya̱co ca̱va che co ro dave na̱n ihyan che chenun ye chete vah. Hua rihco ndeh ye ma̱n a̱ma cajón. \v 16 Namin nchuhn ne, nahn che runeca̱de cuahtechica ne ca̱va che cua cuande nducoya̱ca ihyan, ne ndeva ye yavena̱n Chida ne che va ye vahchetero. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ca̱h cuande ye yahn ley che dirun Moisés \p \v 17 ’Cuedevano nchuhn che ndá̱ ndiyu ca̱va che cuahcotá̱hn yahn ley che dirun Moisés ma̱n, ndudo che dirun ihyan profeta ma̱n, te ca̱va che ca̱h cuandé ihyan deh conahn. \v 18 Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te numanahn che metah cuihno vahchetero ma̱n, iyehnse ma̱n ne, hua condanan nde a̱ma ndudo na̱n ley min. Nde nducuahn che hua nduh rigonun chihve che ra̱hco ihyan ne, va che conahn. \v 19 Chemin che adecoduhno ihyan che cahnevi ye a̱ma na̱n vederihquentiyon yahn, andahre hua nduh rigonun chihve che ra̱hco ye, ne tihca̱ cacuahn ye ihyan chena̱hn ne, ihyan min ne, hua nduh rigonun chihve ye vahchetero na̱n che rihquentiyon Dendiohs. Ate ihyan che dinahn ye nducuahn, ne tihca̱ cacuahn ye ihyan chena̱hn ne, a̱ma rigonun chihve ye vahchetero na̱n che rihquentiyon Dendiohs. \v 20 Rá̱hn rí nchuhn te ndete che hua nde tahque runeca̱de cuahtechica ne che co sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n ne, nde hua co cuahtenan ne vahchetero na̱n che rihquentiyon Dendiohs. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye che hua nahn che co ta̱n ihyan \p \v 21 ’Nchuhn ne, a devano ne te ihyan ndico yahn ne chicuahn ye tuhca̱: “Hua cahne ihyan, te adecoduhno ihyan che ca̱hno ye vih ne, va che co ye castigo.” \v 22 Ate u ne, rá̱hn rí nchuhn te adecoduhno ihyan che co ta̱n ye nduco ihyan chena̱hn ne, va che co ye castigo. Adecoduhno ihyan che ca̱hva ye nduco ihyan chena̱hn ne, va che ndo da̱ma ihyan ndina̱n, din ye castigo ihyan. Adecoduhno ihyan che ca̱hma ye co ye ta̱ma ca ihyan che nahn dave yahn ne, ca̱hnda yahn ye, te nduco nunde min ne, codin che conun ye va̱n ruchiya̱hn. \p \v 23 ’Chemin che rá̱hn rí nchuhn te andahre a nda̱ ne na̱n ta nduco vedino che ca̱h ne Dendiohs, ate ndete che ura min nta̱ tin ne che va nunde yahn ne na̱n ihyan ne, \v 24 cuihco ndah ne vedino me chihto na̱n ta, ne dinoca ca̱hn ne nda̱ca ne che nchahco nunde ihyan min, cuenedin ndah ne ndudo nduco ye. Tuhme co ca̱h ne vedino yahn ne. \p \v 25 ’Me ndete che va ihyan che nahn ca̱ca nunde ye yahn nchuhn ne, codin nun ino ne cuenedin ndah ne ndudo nduco ye numanahn che metah ca̱ca nunde ye yahn ne, te ndete che hua ne, ca̱hco ye nchuhn ta̱h intiyahn. Intiyahn ne, ca̱hcantiyon ye policía che tihyon se nchuhn va̱coya̱hn, \v 26 ne cua̱co rá̱hn rí nchuhn te min cuahtenun ne nde cuihno nedihve ne nducuahn. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye che hua ndere cuahtenan ihyan nduco nda̱hta che hua nihneva̱co nduco ye \p \v 27 ’Nchuhn ne, a devano ne te ihyan ndico yahn ne chicuahn ye tuhca̱: “Hua ndere conen nduco nda̱hta che hua nihneva̱co ndoque.” \v 28 Ate u ne, rá̱hn rí nchuhn te adecoduhno ihyan che ndihchero ye a̱ma nda̱hta, ne ndedecadino ye che nahn conan ye nduco te ne, nduco chemin a quendihco ye nunde nduco te na̱n Dendiohs, te anduhneca̱ ndete che a quenan ye nduco te. \p \v 29 ’Ndete che ca̱va a̱ma ndutina̱n nchuhn adeche denda ne, cuahtendihco ne nunde ne, hua tumaca̱h ne yahn. Codin ne cuande anduhneca̱ ndete che a tico ne chaconda̱h ne, te tahque ndah che conda a̱ma ndutina̱n ne yodemin ca che cuahtenun ne va̱n ruchiya̱hn. \v 30 Ndete che ca̱va a̱ma ta̱h nchuhn adeche denda ne, cuahtendihco ne nunde ne, hua tumaca̱h ne yahn. Codin ne cuande anduhneca̱ ndete che a chihca ne chaconda̱h ne, te tahque ndah che conda a̱ma ta̱h ne yodemin ca che cuahtenun ne va̱n ruchiya̱hn. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye che hua nda̱hca̱ che tehche ihyan nda̱hta yahn ye \p \v 31 ’Nchuhn ne, a devano ne te chicuahn ihyan ndico yahn ne tuhca̱: “Adecoduhno ihyan che nahn tehche ye nda̱hta yahn ye ne, va che dirun ye a̱ma ca̱ca, ca̱h ye ta̱hn na̱n che ca̱hco ro ye che a ntehche ye ta̱hn.” \v 32 Ate u ne, rá̱hn rí nchuhn te co tehche ihyan nda̱hta yahn ye atena̱n ndete che conan te nduco ta̱ma cha̱hn, te ndete che ndere tehche ye ta̱hn ne, cuahn che cuhnde te nduco ta̱ma se ne, a ma̱n ye quendihco ye nunde. Namin adecoduhno ihyan che cahneva̱co ye nduco a̱ma nda̱hta che ntehche incha̱hn te ta̱hn ne, condihco ye nunde. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye che hua ntihyon ya̱n ihyan Dendiohs cuahn che ca̱h ye ndudo yahn ye \p \v 33 ’Nchuhn ne, a devano ne te chicuahn ihyan ndico yahn ne tuhca̱: “Hua ndere cah ndudo yehn Dihve Dendiohs, te va che dinehn nducuahn ndudo yehn che cah.” \v 34 Ate u ne, rá̱hn rí nchuhn te hua ca̱h ne ndudo yahn ne, ntihyon ya̱n ne Dendiohs. Namin hua ntihyon ya̱n ne vahchetero, te min quenan ye rihquentiyon ye. \v 35 Nde hua ntihyon ya̱n ne muhn iyehnse, te quenan ye numachahte. Nde hua ntihyon ya̱n ne Jerusalén, te ya̱n yahn ye. \v 36 Nde hua ntihyon ya̱n ne tin ne, te nde a̱ma yudo tin ne ne, metah vederihquentiyon yahn ne che ca̱hcantiyon ne che ndacorun color yahn. \v 37 Cuahn che ca̱h ne ndudo yahn ne ne, hua ntihyon ya̱n ne nde a̱ma na̱n dehtenduh. A̱ma no ndudo ca̱hma ne, a tihca̱, a o hua tihca̱, te che rentihdenan ca ne ndudo ca̱va che cotahno ihyan ne, chundah rihquentiyon se chemin. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye che hua ndahconan ihyan yahn vih nduco vedeta̱n \p \v 38 ’Nchuhn ne, a devano ne te chicuahn ihyan ndico yahn ne tuhca̱: “Adecodehno nunde che din ihyan ne, a nunde min no va che nuhnde menun yahn ye.” \v 39 Ate u ne, rá̱hn rí nchuhn te hua da̱ma co ne nduco ihyan che din ta̱n ye nduco ne. Ndete che va ihyan che cuahn ye a̱ma la̱do va̱cona̱n ne ne, ndotenan che da̱ma co ne nduco ye ne, cuahnecun ne che cuahn ye ta̱ma la̱do. \v 40 Ndete che va ihyan che ca̱ca nunde ye yahn ne, nahn cahnevi cahteca ne ne, ca̱h ne nde cahteca tu yahn ne ihyan. \v 41 Ndete che ta̱hn nun sanda̱do nchuhn yune, ca̱hcantiyon se che quendehde ne chede yahn se nduhneva che rihquentiyon ley ne, nde chuhnan ca cuiquendehde ne yahn se. \v 42 Adecoduhno ihyan che ca̱ca ye dehtenduh yahn nchuhn, a nahn yahn ye, o nahn tumanan no ye ne, ca̱h ne ihyan. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye che din yahino ihyan ihyan che ta̱n ye nduco ye \p \v 43 ’Nchuhn ne, a devano ne te chicuahn ihyan ndico yahn ne tuhca̱: “Codin yahine ihyan che yahino ye di, ne codin tan nduco ihyan che redin ta̱n ye ndoque.” \v 44 Ate u ne, rá̱hn rí nchuhn: Codin yahino ne ihyan che rendihche ta̱n ye nchuhn ma̱n, cuica ne Dendiohs che din ye che ndah nduco ihyan che ra̱hva ye yahn ne ma̱n, ihyan che rihya ye nchuhn ma̱n, ihyan che redin ta̱n ye nduco ne ma̱n. \v 45 Ndete che tihca̱ din nchuhn ne, da̱ma ri ne nduco Chida ne che va ye vahchetero, te ihyan min ne, redin ye che rendihco dave yahn ya̱hn ma̱n, redin ye che ran co ma̱n, ca̱va che ndah yahn ihyan che ndah ihyan ye ma̱n, ihyan che duhtuno ihyan ye ma̱n. \v 46 Ndete che atena̱n ihyan che yahino ye nchuhn din yahino ne ne, ¿dehra cochihve yahn ne?, te nde sa̱hn rica tume ca̱de iyo tihca̱ redin se. \v 47 Namin ndete che atena̱n combiero yahn ne neca̱h ne Dendiohs ihyan ne, ¿dehra cochihve yahn ne?, te nde ihyan che hua devano ye che va Dendiohs tihca̱ redin ye. \v 48 Nchuhn ne, nahn che runeca̱de ne nduhca̱ che runeca̱de Chida ne che va ye vahchetero. \c 6 \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye nduhca̱ che redin yahn che din ihyan vedeva̱hino \p \v 1 ’Cuihco nchuhn cuda̱do che hua din ne dehtenduh che ndah atena̱n ca̱va che ndihchero ihyan, te ndete che ca̱va che ndeva ihyan yavena̱n ne che tihca̱ din ne ne, nde hua cochihve yahn ne na̱n Chida ne che va ye vahchetero. \v 2 Chemin che cuahn che din ne vedeva̱hino ne, co din ne cuande che hua cadino nde a̱ma ihyan. Hua da̱ma co ne nduco sa̱hn che o na̱n o chende se che redin se vedeva̱hino na̱n nducoya̱ca ihyan, chete ya̱co ma̱n, cua̱hn yune ma̱n. Sa̱hn chahn ne, tihca̱ redin se ca̱va che ndonan ihyan sa̱hn, ate cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nde hua cochihve yahn se na̱n Dendiohs che tihca̱ redin se. \v 3-4 Ndaconan rá̱hn rí nchuhn te cuahn che din ne vedeva̱hino ne, co din ne cuande che hua cadino nde a̱ma ihyan, ca̱va che Chida ne che rendihche ye nducuahn che redin ne ne, nda̱hco menun ye yahn ne. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye ihyan nduhca̱ che cova̱h ye \p \v 5 ’Nchuhn ne, cuahn che cova̱h ne ne, hua din ne nduhca̱ che redin sa̱hn che o na̱n o chende se che renan ino se rahtendi se reva̱h se chete ya̱co ma̱n, cua̱hn yune ma̱n, na̱n che co ndihchero nducoya̱ca ihyan sa̱hn. Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nde hua cochihve yahn se na̱n Dendiohs che tihca̱ redin se. \v 6 Cuahn che cova̱h nchuhn ne, codin ne cuande che hua va̱n ya̱hn ihyan. Tahque ndah che dema̱n ne cova̱h ne chete vah na̱n che dema̱n Chida ne cahnevan ye. Cuedevano ne te rendihchero ye nchuhn, ne nda̱hco menun ye yahn ne. \p \v 7 ’Cuahn che cova̱h nchuhn ne, hua din ne nduhca̱ che redin ihyan che hua devano ye che va Dendiohs. A̱ma ndeh reva̱h ye na̱n dehtenduh che redin ye dendiohs yahn ye, te ra̱hco ye te nduco che a̱ma ndeh reva̱h ye ne, cahnevan dendiohs yahn ye. \v 8 Hua da̱ma co ne nduco ye na̱n che reva̱h ne, te Chida ne ne, nde ura che ametah ca̱ca ne ihyan ne, a devano ye nducuahn dehtenduh che rendotenan ne. \v 9 Chemin che cova̱h nchuhn tuhca̱: \q1 Chida nuhn che va ne vahchetero, \q1 Rica nuhn ndih che din ne che ndeva nducoya̱ca ihyan yavena̱n ne, co devano ye che metah nde a̱ma nunde na̱n ne. \q1 \v 10 Rica nuhn ndih che cuana̱n ca̱hcantiyon ne nuhn. \q1 Nahn nuhn che dinahn ihyan iyehnse vederihquentiyon yahn ne nduhca̱ che redinahn ángel che vate ye vahchetero. \q1 \v 11 Cuete ne che cheh nuhn ma̱n ro cuh. \q1 \v 12 Cuenchahco ne nunde yahn nuhn nduhca̱ che renchahco ma̱n nuhn yahn ihyan che redin ta̱n ye nduco nuhn. \q1 \v 13 Cuendedevahn ne nuhn ta̱h chundah, hua cuahnecun ne che tumarande se nuhn. \q1 Tihca̱, te a ndih che rihquentiyon ne cuahn da̱ma. A̱ma yudo vederihquentiyon quenan cuma ne. Tihca̱ co. \p \v 14 ’Cuedevano nchuhn te ndete che nchahco ne yahn ihyan che redin ta̱n ye nduco ne ne, namin Chida ne che va ye vahchetero nchahco ye nunde yahn ne. \v 15 Ate ndete hua nchahco ne yahn ihyan ne, namin Chida ne che va ye vahchetero ne, hua nchahco ye yahn ne. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye ihyan nduhca̱ che cuahte ye ya̱hte \p \v 16 ’Nchuhn ne, cuahn che cuahte ne ya̱hte ne, hua din ne nduhca̱ che redin sa̱hn che o na̱n o chende se. Sa̱hn chahn ne, ndih ra̱n va̱cona̱n se ca̱va che cadino ihyan che vate se ya̱hte. Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nde hua cochihve yahn se na̱n Dendiohs che tihca̱ redin se. \v 17 Cuahn che cuahte nchuhn ya̱hte ne, cua̱hco na̱n ne ma̱n, cuih ne ca̱ca tin ne ma̱n, \v 18 ca̱va che nde hua cadino ihyan che vate ne ya̱hte. Chida ne a devano ye, te rendihchero ye nchuhn, ne nda̱hco menun ye yahn ne. \s1 Ejemplo yahn vedecuihca \p \v 19 ’Hua cua̱hcora̱n nchuhn ca̱va vedecuihca che a chemin no din da̱ma ne. Hua regu, te rine iteduhn ma̱n, reh dache ma̱n, renda̱ sa̱hn duco, riquenda se ma̱n. \v 20 Tahque ndah ne, codin nun ino ne ca̱va che cuahtenan ne vahchetero, te chemin ne, anduhneca̱ a̱ma vedecuihca che hua redetoh iteduhn ma̱n, hua reh dache ma̱n, hua riquenda sa̱hn duco ma̱n. \v 21 Nahn che tihca̱ din nchuhn. A devano ne te na̱n che va vedecuihca ne, a yahn chemin no che rendedecadino ihyan. \s1 Ejemplo yahn ndutina̱n ihyan \p \v 22-23 ’Ndutina̱n nchuhn ne, nduhca̱ a̱ma ya̱hn che richihve yahn ne che ri ro na̱n ne. Ndete che ndah ndutina̱n ne ne, ndah ro na̱n ne. Ate ndete che hua ne, anduhneca̱ ndete che man na̱n che vate ne. Atihnoca̱ vederendedecadino yahn ne, te ndete che cochihve ne, conahn ndah ne vederihquentiyon yahn Dendiohs. Ate ndete che cuahcota̱hn ne vederihquentiyon yahn ye ne, hua cochihve vederendedecadino yahn ne, ne anduhneca̱ ndete che a̱ma man na̱n che vate ne. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye che a Dendiohs va che din yahino ihyan ndiyu vedecuihca \p \v 24 ’Nde a̱ma ihyan ne, hua co cuahtenan cuma ye o dihve ye da̱mandahn, te din yahino ye a̱ma, ne ca̱hcoma̱n ye ta̱ma, o dinahn ye yahn a̱ma, ne cuahcota̱hn ye yahn ta̱ma. Atihnoca̱ nchuhn, te hua co din yahino ne Dendiohs ndete che yahino ne vedecuihca. \s1 Dendiohs ne, redin ye cuda̱do ihyan yahn ye \p \v 25 ’Rá̱hn rí nchuhn: Hua cua̱hcora̱n ne deh cheh ne ma̱n, deh cuh ne ma̱n, ti nda̱ca ne tino che cuahtenun ne ma̱n. A Dendiohs che deco ye nchuhn iyehnse, ne te ye che cheh ne ma̱n, tino che cuahtenun ne ma̱n. \v 26 Cua cuande nchuhn. Ya̱hda ne, andahre hua rendotenan che din te nduhca̱ che redin ihyan che rino ye nda̱ta ma̱n, rentumanan ye ndute nda̱ta ma̱n, rih ndah ye ma̱n, ate Chida ne che va ye vahchetero ne, redin ye che renda̱ca te che reh te. Cuedevano ne te tahque redin ye cuda̱do nchuhn che co ite chahn. \v 27 Nde a̱ma nchuhn, andahre a̱ma ndedecadino ne, ate hua co din ma̱n ne che cuihta ne ma̱hn metro. \p \v 28 ’Nde hua redin yahn che ndedecadino nchuhn ti ngua ne tino che cuahtenun ne. Cua cuande ne. Na̱nda ne, hua rendotenan che din nduhca̱ che redin ihyan che redin ye ntiyon ma̱n, riya ye tino ma̱n, \v 29 ne rá̱hn rí nchuhn te nde rey Salomón andahre a̱ma chahte vederihquentiyon quenan cuma ye, ate tahque ndah chan ro na̱nda che co tino che quenun ye. \v 30 Nchuhn che ndeh rendedecadino ne ca̱va ne, nducote redin Dendiohs che a̱ma ndah chan ro na̱nda andahre a̱ma o ro ra regu, cuedevano ne te tahque redin ye cuda̱do nchuhn. \v 31 Chemin che hua nahn che a̱ma ndedecadino ne deh cheh ne ma̱n, deh cuh ne ma̱n, ti ngua ne tino yahn ne ma̱n. \v 32 Ihyan che nde hua devano che va Dendiohs ne, a̱ma rendedecadino ye yahn dehtenduh chemin chan. Ate nchuhn ne, va Chida ne vahchetero che redin ye cuda̱do nchuhn, ne a devano ye yahn dehtenduh che rendotenan ne. \v 33 Mena̱n vihca cuahnecun ne che ca̱hcantiyon ye nchuhn ma̱n, runeca̱de cuahtechica ne nduhca̱ che nahn ye ma̱n, ne te ye nducuahn dehtenduh chemin chan che rendotenan ne. \v 34 Chemin che hua ndedecadino nchuhn ta̱ca̱ cuahno co ne caviya̱n deman, te queri a̱ma ro ne, va vedera̱hn yahn ne, ne hua redin yahn che cua̱hcora̱n ne ta̱ca̱ cuahno co ne. \c 7 \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye che hua nda̱hchenan ihyan vih \p \v 1 ’Hua nda̱hchenan nchuhn ihyan ca̱va che hua din Dendiohs castigo nchuhn. \v 2 Nduhca̱ che nda̱hchenan ne ihyan ne, tihca̱ cua cuande Dendiohs nchuhn, din ye castigo nchuhn. \v 3 Ndete che nda̱hchenan ne a̱ma ihyan yahn dehtenduh che hua nda̱hca̱ redin ye, ate nde hua retumacadino ne che va dehtenduh che tahque chihnga̱ redin ma̱n ne ne, anduhneca̱ ndete che a̱ma vihto quenun ndutina̱n ne nde hua retumacadino ne yahn, ate renda̱hchenan ne ihyan che quenun a̱ma ya̱ca ndutina̱n ye. \v 4 Ndete che ya̱hve ne a̱ma ihyan che hua nda̱hca̱ redin ye cuahn che nde tahque chihnga̱ redin ma̱n ne ne, anduhneca̱ ndete che ca̱hma ne co ne ihyan che tenda̱h ne ya̱ca che quenun ndutina̱n ye cuahn che quenun a̱ma vihto ndutina̱n ma̱n ne. \v 5 Ndete che tihca̱ din nchuhn ne, o na̱n o chende ne. Nahn che dinoca ca̱hcoma̱n ne dehtenduh che tahque chihnga̱ redin ne, tuhme cona̱n yahn ne che ya̱hve ne ihyan che ca̱hcoma̱n ye dehtenduh che hua nda̱hca̱ redin ye. \s1 Ejemplo yahn ya̱hna ma̱n, cuche ma̱n \p \v 6 ’Nde hua redin yahn che ndere ya̱hve nchuhn ihyan che cheche chedave yahn ye ca̱va che nevahnecun ye ndudo ndah yahn Dendiohs, te dena̱n co ta̱n ye nduco ne ma̱n, duche rino ye ndudo me ma̱n. Ndete che ndere ya̱hve ne ihyan chemin chan ne, anduhneca̱ ndete che ca̱h ne dehtenduh che ndah ya̱hna, ne dena̱n co ta̱n te, cua te nchuhn ma̱n, anduhneca̱ ndete che cahneta̱ve ne tu diya̱hn na̱n cuche, ne condinun condina̱hno te ma̱n. \s1 Ejemplo nduhca̱ che cova̱h ihyan, ca̱ca ye Dendiohs dehtenduh che nahn ye \p \v 7-8 ’Cuica nchuhn dehtenduh che nahn ne Dendiohs, ne te ye nchuhn. Tihca̱, te anduhneca̱ che redin ma̱n ne. Cuahn che rica ne dehtenduh combiero yahn ne ne, rete ye. Cuahn che renuhn ne dehtenduh ne, renda̱ca ne. Cuahn che riya̱hve ne chende va̱co ihyan ne, rena̱hne ye. \p \v 9 ’Nde a̱ma nchuhn ne, hua rahcota̱hn ne yahn da̱ya ne cuahn che rica che cheh. Ndete che rica pa̱n ne, hua rihquino ne reca̱h ne tu. \v 10 Ndete che rica yute ya̱hca ne, hua reca̱h ne a̱ma cu. \v 11 Nchuhn ne, andahre duhtuno ihyan ne ne, reca̱h ne dehtenduh che ndah da̱ya ne. Rá̱hn rí nchuhn te Chida ne che va ye vahchetero ne, nde tahque nun te ye dehtenduh che ndah cuahn che ca̱ca ne ihyan. \p \v 12 ’Codin nchuhn che ndah nduco ihyan nduhca̱ che nahn ne che din ye nduco ne, te tihca̱ rihquentiyon na̱n ley che dirun Moisés ma̱n, libro che dirun ihyan profeta ma̱n. \s1 Ejemplo yahn chendevah che tuhco \p \v 13-14 ’Andahre a̱ma va̱hche cuahno nchuhn, ate codin ne fuerza ca̱hcoma̱n ne vedeyeno yahn ma̱n ne, codinahn ne vederihquentiyon yahn Dendiohs, ca̱va che co tuno ne vahchetero. Rá̱hn rí nchuhn te neve ra ihyan che tuno ye min, ne anduhneca̱ ndete che a̱ma tuhco chendevah na̱n che conda̱ ye ma̱n, a̱ma va̱hche yune na̱n che chuh ye ma̱n. Me ihyan che riquendi ye vedeyeno yahn ma̱n ye ne, a̱ma ya̱hn ye. Ihyan chahn ne, anduhneca̱ ndete che a̱ma chahte chendevah na̱n che renda̱ ye ma̱n, a̱ma nda̱hca̱ yune na̱n che rechuh ye ma̱n, ate cuahn che cuhnde ca̱de yahn ye ne, co ye castigo, cuahtenun ye va̱n ruchiya̱hn. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye ta̱chan ihyan sa̱hn che redin ca̱ che Dendiohs dechuh ye sa̱hn \p \v 15 ’Rá̱hn rí nchuhn che ca̱hco ne cuda̱do yahn sa̱hn che redin ca̱ se che Dendiohs dechuh ye sa̱hn. Sa̱hn chahn ne, redin ca̱ se che a̱ma necun se, ate a̱ma duhtuno ihyan se. \v 16 Nchuhn ne, ca̱hco ne cuda̱do nducuahn che redin se, ne tumacadino ne duh ihyan se. A devano nchuhn te ndiyu na̱n ya̱hn ya̱n che ri uva, nde huane na̱n chano ya̱n che ri higo. \v 17-18 Ya̱hn nda̱ta che ndah ne, ndah ndute yahn, ne ya̱hn che hua ndah ne, hua ndah ndute yahn. \v 19-20 Atihnoca̱ sa̱hn chahn, te na̱n ntiyon yahn se ne, tumacadino nchuhn ndete che numa cua̱co vatechica se o rihncheh se. Nducuahn ya̱hn che hua ndah ndute yahn ne, rihca ihyan, rihquiya̱hn ye. Atihnoca̱ sa̱hn chahn, te va che co se castigo, cuahtenun se va̱n ruchiya̱hn. \s1 Ra̱hn Dihvo vo Jesucristo te hua nducoya̱ca ihyan co cuahtenan ye vahchetero \p \v 21 ’Hua nducoya̱ca ihyan che ra̱hn ye yáhn che Dihve ye u, cuahtenan ye vahchetero, te atena̱n ihyan che dinahn ye vederihquentiyon yahn Chidá, ihyan min che va ye vahchetero. \v 22 Cuahn che cuhnde ca̱de yahn nducoya̱ca ihyan ne, a̱ma ya̱hn ihyan ca̱hma ye yáhn: “Dihve nuhn, nuhn ne, din nuhn ntiyon yahn ne, ntihyon ya̱n nuhn ndih, ne nduco chemin ndetenda̱h nuhn vaco chihnga̱ ma̱n, din nuhn a̱ma ndeh na̱n vederihno ma̱n.” \v 23 Ate ca̱hmá có sa̱hn chahn: “Ndiyu ihyan yáhn nchuhn. Cuahn ne a̱ma la̱do. Nchuhn ne, duhtuno ihyan ne.” \s1 Ejemplo yahn name yahn vah \p \v 24 ’Adecoduhno ihyan che rihcovan ye ndudo che tuhchan che ricuáhn, ne dinahn ye ne, ihyan min ne, nduhca̱ a̱ma ihyan che vivo ye che chihno ye va̱co ye, chihco ye na̱me yahn na̱n ya̱va. \v 25 Chihno min ne, a̱ma chi yudo, chan co na̱hn ma̱n, chihta ico ma̱n, chano yune ma̱n. Chuh nune na̱n nti vah me, ate hua dehva chi yahn, te chiche nti na̱n ya̱va. \v 26 Me adecoduhno ihyan che rihnevan ye ndudo che tuhchan che ricuáhn, ne hua dinahn ye ne, ihyan min ne, nduhca̱ a̱ma ihyan tundo che chihno ye va̱co ye ma̱n ya̱hndute. \v 27 Chihno min ne, a̱ma chi yudo, chan co na̱hn ma̱n, chano yune ma̱n, chihta ico ma̱n. Chuh nune na̱n nti vah me, ne quenda. \p \v 28 Cuahn che chihno chicuahn Dihvo vo ne, a̱ma chahn ino ihyan, \v 29 te numacuahn vederihquentiyon yahn Dendiohs chicuahn ye, ndlyu nduhca̱ che ricuahn sa̱hn devano ley che dlrun Moisés. \c 8 \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din ye che ndoyahn a̱ma sa̱hn che ndi se cah che recha̱ yute \p \v 1 Cuahn che ndaconan Dihvo vo che chahn ye tingüete me ne, a̱ma ya̱hn ihyan nduco ye. \v 2 Ura min nda̱ a̱ma sa̱hn che ndi se cah che recha̱ yute, chehntihya se na̱n ye, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Dihvé, ndete che nahn ne ne, co din ne che ndoyáhn. \p \v 3 Tuhme nahn ta̱h ye sa̱hn, ne ra̱hn ye: \p ―Ta̱ca̱ hua. Náhn. Ma̱n ne, a ndoyehn. \p Ndeta̱hno che ra̱hn ye tihca̱ ne, ndoyahn se. \v 4 Tuhme ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Culhque cuda̱do. Hua cahme nduco nde a̱ma ihyan ta̱ca̱ chi che ndoyehn. Tahque ndah ne, cuehn na̱n chidocuya̱n, ndihchero ye di, ne cah vedino nduhca̱ che chihquentiyon Moisés ca̱va che co devano nducoya̱ca ihyan che a ndoyehn. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din ye che ndoyahn sa̱hn deca̱hya yahn a̱ma capitá̱n \p \v 5 Cuahn che chenda̱ Dihvo vo ya̱n Capernaum ne, a̱ma capitá̱n yahn Roma, chica se favor ihyan, \v 6 ne ra̱hn se: \p ―Dihvé, sa̱hn deca̱hya yáhn ne, ndi cheche se, ametah cocha se. \p \v 7 Ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn: \p ―Cuhn vo ndoque, dín che ndoyahn se. \p \v 8 Ate ra̱hn sa̱hn capitá̱n me ri se ihyan: \p ―Dihvé, hua denduh ne ndih ca̱va no u, te u ne, ndiyu ihyan che redin yahn che ca̱hn ne ndeva̱có. Nduco a̱ma ndudo che ca̱hma ne ne, ndoyahn sa̱hn deca̱hya yáhn. \v 9 Tihca̱, te namin u ne, va ihyan che nte ye vederihquentiyon quenan cumá, ne vate sanda̱do yáhn. Cuahn che rihquentiyón a̱ma se che ca̱hn se ne, rahn se. Cuahn che rihquentiyón ta̱ma che chi se ne, rechi se. Adecodehno che rihquentiyón sa̱hn deca̱hya yáhn ne, redinahn se. \p \v 10 A̱ma cuahn ino Dihvo vo che tihca̱ ra̱hn se, ne ra̱hn ye nduco ihyan che nduco ye: \p ―Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nde va̱n ihyan nación yahn Israel ne, hua nda̱cá nde a̱ma ihyan che a̱ma ritahno ye nduhca̱ sa̱hnguh. \v 11 Rá̱hn rí nchuhn te a̱ma ya̱hn ihyan numachahte iyehnse conduco ye Abraham ma̱n, Isaac ma̱n, Jacob ma̱n, cuahtenan ye nduco vih vahchetero na̱n che rihquentiyon Dendiohs. \v 12 Ate ihyan che tahque redin yahn che cuahtenan ye vahchetero na̱n che rihquentiyon Dendiohs ne, ndotenan che cuahtenan ye min ne, dechuh Dendiohs ihyan cua̱hn chevah na̱n che man, ne min cuahtenun ye, cuaco ye ma̱n, cheh dihyon ye ma̱n. \p \v 13 Tuhme ra̱hn ye ri ye capitá̱n me: \p ―Conahn ndevaque, ne nduhca̱ che chitehne ne, tihca̱ conahn ndoque. \p Me sa̱hn deca̱hya me ne, a ura min no ndoyahn se. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din ye che ndoyahn inda̱hn Pedro \p \v 14 A̱ma yune ne, chahn Dihvo vo Jesucristo ndeva̱co Pedro, ne inda̱hn Pedro ne, quendite ye, ndi ye cah ihno. \v 15 Nahn ta̱h ye ta̱h ihyan min, ne ndoyahn ye, chavi cah ihno me. Tuhme necuan ye, ne ca̱h ye, cheh ihyan chahn. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din ye che ndoyahn a̱ma ya̱hn ihyan cah \p \v 16 Ro min, cuahn che chi da̱h ne, a̱ma ya̱hn ihyan nda̱ ye na̱n Dihvo vo, nda ye ihyan cah ma̱n, ihyan che chenun vaco chihnga̱ ihyan ma̱n. Dihvo vo ne, nduco a̱ma ndudo no ndetenda̱h ye vaco chihnga̱ chahn. Namin din ye che ndoyahn ihyan cah chahn. \v 17 Tihca̱ chi ca̱va che conahn nduhca̱ che dirun ihyan profeta Isaías tuhca̱: “Ma̱n ye cahnevi ye cah yahn ihyan.” \s1 Sa̱hn che nahn conduco se Dihvo vo Jesucristo \p \v 18 Cuahn che ndihchero Dihvo vo che a̱ma ya̱hn ihyan nduco ye ne, chihquentiyon ye ihyan apóstol yahn ye che cuahtenun ye chete a̱ma ba̱rco, chuh ye nduco vih ta̱ma la̱do viche yahn vine yahn Galilea. \v 19 Ura min a̱ma sa̱hn devano ley che dirun Moisés chahn nda̱ se na̱n Dihvo vo, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Ihyan Ricuahn, nahn conducó ndih adecotino che ca̱hn ne. \p \v 20 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Yuhne ne, va ive va̱co te, ne ya̱hda ne, va na̱n che rahte te, ate u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, metah nde na̱n che condité. \p \v 21 Tuhme ta̱ma sa̱hn che rinduco se ihyan ne, ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Dihvé, cuahnecun ne che conán na̱n chidá nde nda̱ ro che coh ye. Cuhché ihyan, tuhme conducó ndih. \p \v 22 Ate ndahconan Dihvo vo yahn se: \p ―Di ne, nahn che condoque u. Hua ndedecadine ca̱va chemin. Ihyan che anduhneca̱ ndete che a ndih ye na̱n Dendiohs ne, ihyan chahn co cuhche ye tena̱hn yahn ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chihco dihn ye yuhne ta̱n \p \v 23 Chihno min ne, chenda̱ Dihvo vo chete ba̱rco me nduco ihyan apóstol yahn ye, cuahn ye nduco vih. \v 24 Ura min cana̱n rano yuhne ta̱n, a̱ma rendedecuan nune na̱n vine me nde a renda̱ chete ba̱rco me. Me Dihvo vo ne, quiya̱do ye. \v 25 Tuhme ndedetuhche ihyan apóstol chahn ihyan, ne ra̱hn ye: \p ―Dihve nuhn, ¡cuendedevahn ne nuhn!, te cuehchenun nuhn va̱n nune. \p \v 26 Ndahconan Dihvo vo: \p ―¿Dehco che a̱ma va̱h nchuhn? ¿Ta̱ca̱ che hua numa ino ne ritahno ne? \p Tuhme necuan ye, chihco dihn ye yuhne me ma̱n, vine me ma̱n, ne nuhnde dihn. \v 27 Nduco neve se va̱n ihyan chahn, ne ra̱hn se: \p ―¿Duhra ihyan cuh che nde yuhne ma̱n, nde vine ma̱n, redinahn che rihquentiyon ye? \s1 O sa̱hn ya̱n Gadara che chenun vaco chihnga̱ sa̱hn \p \v 28 Cuahn che nda̱ Dihvo vo ta̱ma la̱do viche yahn vine me, ya̱hn yahn ya̱n Gadara ne, nda̱ o sa̱hn che chenun vaco chihnga̱ sa̱hn, che chica se va̱n ya̱yan na̱n che chenun tena̱hn. A̱ma redin ta̱n se che nde a̱ma ihyan hua rihquino ye chuh ye yune nino na̱n che chenun se. \v 29 A̱ma yudo na̱n se ra̱hn se: \p ―Jesús, Da̱ya Dendiohs, ¿dehco che renun menda̱hn ne yune yahn nuhn? ¿Ta̱ca̱ che cochi ne din ne che chuhrihn nuhn?, te ametah nda̱ ro yahn. \p \v 30 Nino min ne, redin ihyan cuda̱do a̱ma ya̱hn cuche. \v 31 Vaco chihnga̱ chahn ne, chica favor Dihvo vo, ne ra̱hn ri ihyan: \p ―Ndete che ndetenda̱h ne nuhn ne, cuahnecun ne che conda̱ nuhn cuche sih. \p \v 32 Ra̱hn Dihvo vo ri ye vaco chihnga̱ chahn: \p ―Cuahn nchuhn. \p Tuhme ndiquenda̱h vaco chihnga̱ chahn sa̱hn, ne chenda̱ cuche chahn. Nducoya̱ca cuche chahn ne, cochahn te rano te na̱n ndava, cheranun te chete vine me, chihno chih te. \p \v 33 Sa̱hn che redin cuda̱do cuche chahn ne, a̱ma dihya se chi, ne cona̱hn se rano se cua̱hn viya̱n me. Nda̱ se min ne, neco se ihyan nduhca̱ che chihno chih cuche chahn ma̱n, deh chi yahn sa̱hn che chenun vaco chihnga̱ chahn ma̱n. \v 34 Tuhme chahn nducoya̱ca ihyan ya̱n na̱n che quenun Dihvo vo, ne chica ye favor ihyan che nda̱ca ye min, na̱hn ye. \c 9 \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din ye che ndoyahn a̱ma sa̱hn che ndi cheche se \p \v 1 Chihno me min ne, chenda̱ Dihvo vo chete ba̱rco, tuche ye vine me, nta̱ ye ya̱n va̱co ye. \v 2 Min nda̱ ihyan na̱n ye, nda ye a̱ma sa̱hn che ndi cheche se quendite se na̱n yundo. Cuahn che ndihche Dihvo vo nduhca̱ che ritahno ihyan chahn ne, ra̱hn ye ri ye sa̱hn che ndi cheche me: \p ―Da̱yá, hua dehve rahque, a ndaque vederenchahco ca̱va nunde yehn. \p \v 3 Min chenun va̱n a̱ma o sa̱hn devano ley che dirun Moisés, ne rendedecadino se: “Sa̱hn tih ne, ducherino se Dendiohs che tihca̱ ra̱hn se.” \v 4 Ndeta̱hno checadino Dihvo vo che tihca̱ rendedecadino sa̱hn chahn, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―¿Dehco che chihnga̱ rendedecadino nchuhn? \v 5 Ndete che ca̱hmá có sa̱hnguh: “A nchahcó nunde yehn” ne, nde hua co devano ne ndete che va vederihquentiyon yáhn, o hua. Ate ndete che ca̱hmá có sa̱hn: “Cuenecuen, ne cuique” ne, co devano ne. \v 6 Chemin che ca̱va che cadino ne che u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, quenan cumá vederihquentiyon che nchahcó nunde yahn ihyan ne, condihche ne. \p Tuhme ra̱hn ye nduco sa̱hn che ndi cheche me: \p ―Cuenecuen, cotah yundo yehn, conahn ndevaque. \p \v 7 Ndeta̱hno necuan sa̱hn min, ne cona̱hn se ndeva̱co se. \v 8 Nducoya̱ca ihyan che chenun ye min ne, dihya ye chi, ne ndeva ye yavena̱n Dendiohs yahn che neca̱h ye vederihquentiyon min Dihvo vo ca̱va che ndah yahn ihyan iyehnse. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ya̱hve ye Mateo che conduco ye ihyan \p \v 9 Cuahn che chica Dihvo vo min, cuahn ye ne, ndihchero ye a̱ma ihyan che duche ye Mateo. Ihyan min ne, quenan ye ntiyon che rica ye tume ca̱de iyo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Cuhn vo, condoque u. \p Tuhme necuan Mateo, cuahn ye chinduco ye ihyan. \p \v 10 A̱ma yune ne, reh Dihvo vo nduco ihyan apóstol yahn ye. Namin nduco a̱ma ya̱hn sa̱hn rica tume ca̱de iyo ma̱n, ya̱hn ca sa̱hn nunde ma̱n, vate se reh se nduco ye. \v 11 Ndihchero a̱ma o sa̱hn fariseo, ne ra̱hn se ri se ihyan apóstol chahn: \p ―¿Dehco che tihca̱ redin Ihyan Ricuahn yahn nchuhn che reh ye da̱ma nduco sa̱hn rica tume ca̱de iyo ma̱n, sa̱hn nunde chena̱hn ma̱n? \p \v 12-13 Chihnevan Dihvo vo che tihca̱ ra̱hn se, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Ihyan cah che rendotenan ye sa̱hn doctor, ndiyu ihyan che hua cah ye. Atihnoca̱ u, te ndá̱ ca̱va che conán ihyan nunde, nto ino ye nunde yahn ye, ndiyu ca̱va ihyan metah nunde yahn ye che ra̱hco ye. Che va che din nchuhn ne, cuahn ne dinahn ne vederihquentiyon yahn Dendiohs che tuhca̱: “Tahque náhn che cuahtenan cuma nchuhn vedeva̱hino che co che ca̱hno ne ite, co te vedino ná̱n.” \s1 Tumerune ihyan Dihvo vo Jesucristo yahn ya̱hte \p \v 14 Ura min ne, nda̱ a̱ma o ihyan che rinduco ye Jua̱n Bautista, ne ra̱hn ye ri ye Dihvo vo: \p ―Nuhn nduco sa̱hn fariseo cuahn da̱ma rahte nuhn ya̱hte. ¿Dehco che ihyan che rinduco ye ndih hua rahte ye ya̱hte ne? \p \v 15 Ndahconan Dihvo vo yahn ye: \p ―Ihyan che rinduco ye sa̱hn rihneva̱co ne, hua rahtera̱n ye. Ate ndete che quenda ihyan sa̱hn ne, cuahtera̱n ye. Atihnoca̱ ihyan che rinduco ye u, te ma̱n ro cuh ne, metah deh cuande che cuahte ye ya̱hte. Ate cuahn che nda̱ ro che quenda sa̱hn nunde u ne, tuhme che cua̱co, cuahte ye ya̱hte. \s1 Ejemplo yahn tino ndico nduco ima ndico \p \v 16 ’Hua redin yahn che ndahcheta̱hn vo costumbre ndico nduco vederihquentiyon ra. Nde a̱ma ihyan hua reneca̱hnan ye a̱ma ndi tino ra na̱n tino ndico, te ndete che tihca̱ din ye ne, ndeva doh tino ra me, ne nde tahque co chahte na̱n nte yahn tino ndico me. \v 17 Namin nde a̱ma ihyan hua rih ye vino ra chete ima ndico, te ndete che tihca̱ din ye ne, condan ima ndico me, cora vino me, ne conda nduh che o. Chemin che va che cuih ihyan vino ra chete ima ra ca̱va che hua dehva co yahn. \s1 Ta̱hn da̱ya Jairo ma̱n, ta̱hn nda̱hta che nahn ta̱h te tino yahn Dihvo vo Jesuscristo ma̱n \p \v 18 Numanahn che rente ca Dihvo vo nduco ihyan chahn ne, nda̱ a̱ma sa̱hn ndina̱n. Chehntihya se na̱n ye, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Ta̱hn da̱yá ne, a chih te cade mena̱n lihn. Cuhn vo nduco ne, nahn ta̱h ne ta̱hn, ne ndaconan conan te. \p \v 19 Tuhme necuan ndi Dihvo vo, ne cuahn ye nduco se nduco ihyan apóstol yahn ye. \v 20 Ura min nda̱ a̱ma ta̱hn nda̱hta che a ri ndichio nduyo che cah te, rendora te yun ro ro. Chahn nda̱ te cuahn veda̱me Dihvo vo, ne nahn ta̱h te tino yahn ye. \v 21 Tihca̱ din te, te ndedecadino te: “Mare tino yahn ye nahn tá̱h, ne ndoyáhn.” \v 22 Ndaconan ye ndihchero ye ta̱hn, ne ra̱hn ye: \p ―Da̱yá, hua dehve rahque. Nducote chitehne ne, a ndoyehn. \p A ura min no ndoyahn te. \p \v 23 Cuahn che nda̱ Dihvo vo va̱co sa̱hn ndina̱n me ne, ndihchero ye che a chenan sa̱hn retive ndo ra̱n ma̱n, a̱ma ndito ihyan rah ra̱n ye ma̱n. \v 24 Ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Cona̱hn nchuhn, te ta̱hn dihn ne, hua dehve ndih te, quiya̱do te. \p Ate chihyon nan ihyan chahn ihyan. \v 25 Chihquentiyon ye che ndiquenda̱h vah ihyan chahn, tuhme chenda̱ ye na̱n che quendite ta̱hn dihn me. Cheta̱h ye ta̱h te, ne necuan te. \v 26 Nducoya̱ca ihyan che vate ye numachahte ya̱hn min ne, checadino ye yahn vederihno min. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din ye che chi ro na̱n o sa̱hn na̱n ve \p \v 27 Cuahn che cona̱hn Dihvo vo ne, cuahn o sa̱hn na̱n ve cua̱hn veda̱me ye rah se: \p ―Da̱ya David, ¡conan va̱hino ne nuhn! \p \v 28 Cuahn che nta̱ ye, ndonda̱ ye chete vah ne, chenda̱ vah sa̱hn na̱n ve chahn, chahn nda̱ se na̱n ye, ne tumerune ye sa̱hn: \p ―¿A ritahno nchuhn che co dín che co ro na̱n ne ne? \p Ndahconan se yahn ye: \p ―Dihve nuhn, ritahno nuhn che co din ne che co ro na̱n nuhn. \p \v 29 Tuhme nahn ta̱h ye ndutina̱n se, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Conahn nduco nchuhn nduhca̱ che ritahno ne. \p \v 30 A ndeta̱hno chi ro na̱n sa̱hn chahn. Tuhme a̱ma ca̱h ye cuda̱do sa̱hn, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Condi nchuhn ca̱hma ne nduco nde a̱ma ihyan ta̱ca̱ chi che chi ro na̱n ne. \p \v 31 Ate cade nda̱ca se min, cana̱n nte se nduco ihyan, ne chetuhn ndudo yahn vederihno min va̱n ihyan che vate ye numachahte ya̱hn min. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din ye che ndiquenda̱h ca̱hn a̱ma sa̱hn lihme \p \v 32 Cade ndiquenda̱h sa̱hn chahn vah ne, nda̱ a̱ma o ihyan, nda ye a̱ma sa̱hn lihme che quenun a̱ma vaco chihnga̱ sa̱hn. \v 33 Ndetenda̱h Dihvo vo vaco chihnga̱ me, ne ndeta̱hno ndiquenda̱h ca̱hn se, cana̱n rente se. A̱ma cuahn ino ihyan, ne ra̱hn ye: \p ―Nde menahn ametah conahn vederihno che tuhchan muhn nación yahn Israel. \p \v 34 Ate sa̱hn fariseo ne, ra̱hn se: \p ―Ihyan tih ne, quenan cuma ye vederihquentiyon yahn chundah, ne nduco chemin rendetenda̱h ye vaco chihnga̱. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, renan va̱hino ye ihyan \p \v 35 Chihno min ne, quechica Dihvo vo nduh cua̱n ya̱n rahte ma̱n, ya̱n ca̱hya ma̱n, ricuahn ye chete ya̱co yahn ihyan nación yahn Israel. Rahndudo ye ndudo yahn vederihquentiyon yahn Dendiohs, ne redin ye che rendoyahn nducoya̱ca ihyan cah. \v 36 Nduh cua̱n na̱n che quechica ye ne, a̱ma ya̱hn ihyan. A̱ma quenan va̱hino ye ihyan, te ametah duh che cacuahn vederihquentiyon yahn Dendiohs ihyan. Nduhca̱ itecuche che metah ihyan che din ye cuda̱do ite, tihchan ihyan chahn. \v 37 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan apóstol yahn ye: \p ―Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te a̱ma ya̱hn ihyan che nahn cahnevan ye ndudo yahn Dendiohs, ate ihyan che rahndudo ye ne, a̱ma doh ri ye. Anduhneca̱ ndete che a̱ma va ndute nda̱ta ate ihyan che redin ye ntiyon ne, a̱ma doh ri ye. \v 38 Chemin che cuica nchuhn Dendiohs ca̱va che dechuh ye ihyan che cuahndudo ye ndudo yahn ye, cahnevan ihyan chahn. \c 10 \s1 Ca̱h Dihvo vo Jesucristo ntiyon che din ihyan apóstol yahn ye \p \v 1 Chihno min ne, nedin da̱ma Dihvo vo nduh che ndichio ihyan apóstol yahn ye, ne ca̱h ye vederihquentiyon ihyan ca̱va che ndetenda̱h ye vaco chihnga̱ ma̱n, din ye che ndoyahn ihyan cah, adecodehno cah che ndi ye ma̱n. \p \v 2 Va̱n ihyan chahn ne, nduco a̱ma ihyan che duche ye Simón Pedro, ihyan min che tahque mena̱n vihca va̱n nducoya̱ca ye. Namin nduco Andrés, dihno Simón ma̱n, Jacobo nduco dihno ye, Jua̱n, che da̱ya Zebedeo ma̱n, \v 3 Felipe ma̱n, Bartolomé ma̱n, Tomás ma̱n, Mateo, ihyan min che rica ye tume ca̱de iyo ro mena̱n ma̱n, Jacobo, da̱ya Alfeo ma̱n, Lebeo, che namin duche ye Tadeo ma̱n, \v 4 ta̱ma Simón, ihyan min che chinduco ye partido yahn sa̱hn cananista ro mena̱n ma̱n, Judas Iscariote, ihyan min che neca̱h ye Dihvo vo adive ma̱n. \s1 Dechuh Dihvo vo Jesuscristo ihyan apóstol yahn ye che cuahndudo ye \p \v 5 Dechuh Dihvo vo ihyan che ndichio chahn, chihquentiyon ye ihyan tuhca̱: \p ―Hua cuahndudo nchuhn va̱n ihyan ta̱ma nación, nde huane va̱n ihyan nación yahn Samaria. \v 6 Tahque ndah ne, cuahndudo ne va̱n ihyan nación yahn Israel, ihyan chahn che a ndihcoma̱n ye Dendiohs. Ihyan chahn ne, anduhneca̱ itecuche che a chinda te. \v 7 Cuahndudo nchuhn te Dendiohs, ihyan min che va ye vahchetero ne, a nun ca̱hcantiyon ye ihyan. \v 8 Codin nchuhn che ndoyahn ihyan che ndi ye cah che recha̱ yute ma̱n, ihyan che ndi ye adecodehno cah ma̱n, condedetuhche ne ihyan che a ndih ye ma̱n, cuendetenda̱h ne vaco chihnga̱ ma̱n. Nchuhn ne, denda̱ca ne vederihquentiyon cuh, ne hua cua ne chihve yahn ihyan che conan ne. \p \v 9 ’Hua quenda nchuhn tume, \v 10 nde hua quenda ne dino ma̱n, nda̱co ma̱n, inda̱hco ma̱n, atena̱n tino che chenun no ne. Tihca̱, te ihyan redin ntiyon ne, redin yahn che na̱n ntiyon che redin ye quenda̱h nducuahn che rendotenan ye. \p \v 11 ’Cuahn che nda̱ nchuhn a̱ma ya̱n ne, cuenuhn ne a̱ma ihyan che ndah ihyan ye, ne cuahtenan ne ndeva̱co ye nde ro che nda̱ca ne ya̱n min. \v 12 Cuahn che conda̱ nchuhn ne, ca̱hma ne co ne ihyan che va̱co min: “Dendiohs din yahino ye nchuhn.” \v 13 Ndete che rihneva̱hn che conahn nduco ihyan nduhca̱ che ca̱hma ne, conahn, ate ndete che hua ne, hua. \v 14 Me ndete che ihyan che va̱co min, o ihyan ya̱n min, hua nevahnecun ye nchuhn, nde hua ca̱hcovan ye che ca̱hma ne ne, conda̱ca ne min, conda̱hde ne yune ya̱hn che chenan ca̱h ne ca̱va che tumacadino ye che hua nda̱hca̱ din ye. \v 15 Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nda̱ ro che cuhnde ca̱de yahn nducoya̱ca ihyan ne, tahque chuhrihn ihyan ya̱n min che co ihyan che chahte ye ya̱n Sodoma ma̱n, ya̱n Gomorra ma̱n. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye che va che chuhrihn ihyan yahn ye \p \v 16 ’Cuedevano nchuhn te dechúh nchuhn va̱n ihyan che a̱ma duhtuno ye. Anduhneca̱ ndete che va̱n lobo dechúh itecuche. Nahn che rino na̱n nchuhn ma̱n, necun ne ma̱n. \v 17 Cuihco nchuhn cuda̱do, te ca̱ca nunde ihyan yahn ne na̱n intiyahn ma̱n, cuahn ye nchuhn chete ya̱co ma̱n. \v 18 Quenda ye nchuhn na̱n gobernador ma̱n, na̱n rey ma̱n, ca̱ca nunde ye yahn ne yahn che ritahno ne u. Min ca̱h ne ndudo yahn ne nduhca̱ che ritahno ne u, ne nduco tihca̱ cadino ihyan chahn ma̱n, ihyan nación chena̱hn ma̱n, yahn vederihquentiyon yáhn. \v 19 Cuahn che conahn ne, hua ndedecadino ne ta̱ca̱ ca̱hmanan ne nchuhn, te nda̱ ura min ne, te Dendiohs ndudo che ca̱hma ne. \v 20 Tihca̱, te ndiyu nchuhn che ndedecadino ne deh che va che ca̱hma ne, te Chida ne Dendiohs ne, te vaco ye ndudo che ca̱hma ne. \p \v 21 ’Nda̱ ro min ne, a̱ma cuahte ca̱hnda ihyan nduco vih. Na̱hn ye ne, ca̱ca ye che ca̱hno se dihno ye, na̱hn ye ne, ca̱ca ye che ca̱hno se indihte yahn ye, na̱hn ye ne, ca̱ca ye che ca̱hno se da̱ya ye. \v 22 Nducoya̱ca ihyan co ta̱n ye nduco nchuhn yahn che ritahno ne u. Ate adecoduhno ihyan che quenda̱h ye vedechahtino nde cuihno vedeyah min ne, ndevahn ye. \v 23 Cuahn che din ta̱n ihyan nduco nchuhn a̱ma ya̱n ne, cuahn ne ta̱ma ya̱n. Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, ndaconan chí cuahn che nde metah conan cuahtechica ne nducuahn ya̱n yahn ihyan nación yahn Israel. \p \v 24-25 ’Ihyan che rahn ne, hua chenan ino ye che tahque nda̱hca̱ cuahno ye che co ihyan ricuahn yahn ye. Tahque ndah ne, rihco da̱ma ino ye che cuahno ye nduhca̱ che a rahno ihyan ricuahn yahn ye. Namin ihyan redin ntiyon ne, hua chenan ino ye che tahque nda̱hca̱ cuahno ye che co patrón yahn ye. Tahque ndah ne, rihco da̱ma ino ye che cuahno ye nduhca̱ che rahno patrón yahn ye. U che rihquentiyón nchuhn, nducote renda̱hchenan ihyan u, ra̱hn ye te quenan cumá vederihquentiyon yahn chundah, tahque ca nchuhn, nde tahque nda̱hchenan ye nchuhn. \s1 Ihyan ne, va che din va̱h ye Dendiohs \p \v 26 ’Nducote a devano nchuhn te tihca̱ va che cuahno co ne ne, hua din va̱h ne ihyan. Cuedevano ne te nducuahn che ri cuahn ndeh ne, va che cadino ihyan. \v 27 Nducuahn che rá̱hn nduco nchuhn cua̱hn dema̱n vo ne, cuahndudo ne, ca̱h ne che cadino ihyan. \v 28 Hua din va̱h ne ihyan che nahn ca̱hno ye nchuhn, te cuihno min ne, ametah dehva che co din ye. Tahque ndah ne, codin va̱h ne Dendiohs, te ihyan min ne, co dechuh ye nchuhn va̱n ruchiya̱hn, co ne castigo cua̱hn da̱ma. \p \v 29 ’Ihyan ne, rino ye ya̱hda ca̱hya anduhneca̱ ndete che nde hua rigonun chihve te, te ra ye a̱ma centa̱vo no na̱n che o te. Ate nde a̱ma ya̱hda lihn ne, hua coh te ndete che Chida nchuhn che va ye vahchetero hua cuahnecun ye. \v 30 Me nchuhn ne, tahque nda cuande ye nchuhn. Nde yudo tin ne nedin cuande ye. \v 31 Chemin che hua cua ne cuda̱do. Tahque rigonun chihve ne che co ya̱hda ca̱hya. \s1 Nahn che hua co cuihna̱n ihyan ca̱va Dihvo vo Jesuscristo \p \v 32 ’Nducoya̱ca ihyan che numa ino ye ritahno ye u na̱n ihyan iyehnse ne, numacuahn vedeyeno ndevá ihyan na̱n Chidá che va ye vahchetero. \v 33 Ate ihyan che cua̱conda̱h veda̱me ye u ne, cua̱conda̱h veda̱mé ihyan na̱n Chidá che va ye vahchetero. \s1 Ihyan che ritahno ye Dihvo vo Jesucristo ne, va che co ta̱n ihyan nduco ye \p \v 34-35 ’Hua ndedecadino nchuhn che ma̱n che ndá̱ ne, hua cuahte ca̱hnda ihyan, te ihyan che ritahno ye u ne, cuahte ca̱hnda ihyan nduco ye. Ihyan ne, cuahte ca̱hnda ye nduco chida ye ma̱n, ta̱hn ca̱hya ne, cuahte ca̱hnda te nduco chaco te ma̱n, ta̱hn decuno ihyan ne, cuahte ca̱hnda te nduco inda̱hn te ma̱n. \v 36 Tihca̱ va che cuahte ca̱hnda ihyan va̱n ihyan yahn ye. \p \v 37 ’Ihyan che hua rihco da̱ma ino ye cotahno ye u, yahn che hua nahn ye che co ta̱n indihte yahn ye nduco ye ne, ihyan chahn ne, nde hua redin yahn che din cuandé ihyan va̱n ihyan yáhn. Namin ihyan che hua rihco da̱ma ino ye cotahno ye u, yahn che hua nahn ye che co ta̱n da̱ya ye nduco ye ne, nde hua redin yahn che din cuandé ihyan va̱n ihyan yáhn. \v 38 Adecoduhno ihyan che rihco da̱ma ino ye cotahno ye u andahre nde va che conan ya̱h ye na̱n cruz, atena̱n ihyan min redin yahn che din cuandé ihyan va̱n ihyan yáhn. \v 39 Ihyan che cuaconda̱h veda̱me ye u, che nahn ndedevahn ma̱n ye ihyan ne, conda ye, ne ihyan che hua cuaconda̱h veda̱me ye u ne, andahre ca̱hno se ihyan, ate cuahtenan ye vahchetero. \s1 Ihyan che cuahtenan ye vahchetero \p \v 40 ’Ihyan che renevahnecun ye nchuhn ne, a u renevahnecun ye, ne ihyan che renevahnecun ye u ne, a Ihyan che dechuh ye u renevahnecun ye. \v 41 Ihyan che renevahnecun ye a̱ma ihyan che rahndudo ye ndudo yahn Dendiohs yahn che redin ye ntiyon min ne, ndeva Dendiohs a̱ma ta̱ma ye. A namin no tun ihyan che renevahnecun ye a̱ma ihyan che ndah ihyan ye ne, ndeva Dendiohs a̱ma ta̱ma ye nduco vih. \v 42 Ihyan che ritahno ye u ne, hua nduh rigonun chihve ye che la̱do yahn ihyan, ate adecoduhno ihyan che ca̱h ye andahre a̱ma va̱so nune, cuh ihyan chahn ne, nda̱hco menun Dendiohs yahn ye. \c 11 \s1 Dechuh Jua̱n Bautista o ihyan te nahn cadino ye yahn Dihvo vo Jesucristo \p \v 1 Cuahn che chihno ca̱h cuande Dihvo vo nduh che ndichio ihyan apóstol yahn ye ne, chica ye min cuahn ye, cacuahn ye ma̱n, cuahndudo ye ma̱n, nduh cua̱n ya̱n che nino min. \p \v 2 Ta̱hn min ne, quenun Jua̱n Bautista va̱coya̱hn, ne cuahn che checadino ye yahn dehtenduh che redin Dihvo vo ne, dechuh ye o ihyan che rinduco ye ihyan na̱n Dihvo vo, \v 3 tumerune ye: \p ―¿A ndih ihyan che a va ca̱de chi ye ndedevahn ye ihyan iyehnse, o coma̱n va che chi ihyan min ne? \p \v 4 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Cuahn nchuhn cuengo ne Jua̱n nducuahn che rendihchero ne ma̱n, rihnevan ne ma̱n. \v 5 Ca̱h ne che cadino ye nduhca̱ che redín che ri ro na̱n ihyan che ve ma̱n ye ma̱n, redín che rica ihyan che neneva doh ca̱h ye ma̱n, redín che rendoyahn ihyan che ndi ye cah che recha̱ yute ma̱n, redín che ihyan che chato ye rihnevan ma̱n, redín che rentuche ihyan che a ndih ye ma̱n, rahndudó ndudo ndah yahn Dendiohs, rihnevan ihyan che ri nda̱che ye yahn nunde yahn ye ma̱n. \v 6 Rá̱hn rí nchuhn te a̱ma ndah ro yahn ihyan che riquendi ye numa ino ye ritahno ye u. \p \v 7 Cuahn che a cona̱hn ihyan chahn ne, cana̱n rente Dihvo vo nduco ihyan che chenun ye min yahn Jua̱n, ne ra̱hn ye: \p ―¿Duh che chahn nchuhn chendihchero ne min ya̱hn ne na̱n che metah duhva ne? A devano ne te ndiyu a̱ma ihyan che ran do ye, che anduhneca̱ a̱ma nduco che a muhn a min redecuehte yuhne. \v 8 ¿Duh chahn nchuhn chendihchero ne ne? A devano ne te ndiyu a̱ma ihyan che a̱ma ninevaca tino ndah, te ihyan chemin chan ne, ndeva̱co rey chenun ye. \v 9 A devano nchuhn te chahn ne, chendihchero ne a̱ma ihyan profeta. Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te ihyan min che tahque chahte vederihquentiyon quenan cuma ye va̱n ihyan profeta. \v 10 A yahn ihyan min che ra̱hn Dendiohs, ndirun na̱n Ndudo yahn ye tuhca̱: \q1 Dechúh a̱ma se numanahn che metah cahn, \q1 ca̱hcoya̱n se chedave yahn ihyan ca̱va che a vate ya̱n ye cuahn che nda. \m \v 11 Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te va̱n nducoya̱ca ihyan che chahte ye iyehnse nde a ra̱hn me nde meniyon ne, Jua̱n Bautista che tahque chahte vederihquentiyon quenan cuma ye. Ate va̱n ihyan che renevahnecun ye vederihquentiyon che nda̱hco ca̱de Dendiohs ne, nde ihyan che tahque doh vederihquentiyon quenan cuma ye ne, tahque chahte vederihquentiyon yahn ye che co vederihquentiyon che quenan cuma Jua̱n. \p \v 12 ’Nde ro che cana̱n Jua̱n ntiyon yahn ye nde meniyon ne, a̱ma redin nun ino ihyan ca̱va che tuno ye vahchetero na̱n che rihquentiyon Dendiohs. \v 13 Moisés ma̱n, nducoya̱ca ihyan profeta, nde na̱n che cana̱n, nde nda̱ Jua̱n Bautista ma̱n, dirun ye yahn vederihquentiyon ra che nda̱hco ca̱de Dendiohs. \v 14 Cuedevano nchuhn te che ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs che ndaconan chi tun Elías ne, a Jua̱n Bautista nda̱ ye, dinahn vederihquentiyon min, andahre hua nahn cotahno ne. \v 15 Nducoya̱ca nchuhn ne, cuihcovan ndah ne che tihca̱ rá̱hn. \p \v 16-17 ’Nchuhn che vate ne ma̱n ro cuh ne, nduhchan sa̱hn ca̱hya che reduche se ndihve, tihchan ne. Sa̱hn chahn ne, ra̱hn se ri se combiero yahn se: “Tive nuhn curetive, ate hua ca̱h yeno nchuhn, ndeh ne. Chita ra̱n nuhn, ate hua chaco ne.” \v 18 Nduhchan sa̱hn chahn, tihchan ne, te nda̱ Jua̱n Bautista, ne a̱ma va̱h na̱n cheh na̱n chih ye, ne ra̱hn nchuhn te quenun vaco chihnga̱ ihyan. \v 19 A namin no tun cuahn che nda̱ u che rinducó nducoya̱ca ihyan. Réh ma̱n, ríh ma̱n, da̱ma nduco ihyan che rahte vihco ye, ne ra̱hn ihyan: “Sa̱hn tih ne, a̱ma reh se ma̱n, a̱ma rih se ma̱n, rinduco se sa̱hn rica tume ca̱de iyo ma̱n, sa̱hn nunde chena̱hn ma̱n.” Renda̱hchenan ihyan ntiyon che redin nuhn, ate hua dehve din yahn, te ihyan che renahn ye ne, a devano ye che vededevano yahn Dendiohs ne, chemin che tahque ndah. \s1 Ihyan ya̱n che hua nahn nto ino ye nunde yahn ye \p \v 20 Chihno min ne, nte Dihvo vo yahn ihyan ya̱n na̱n che tahque din ye vederihno, te ihyan chahn ne, hua nahn nto ino ye nunde yahn ye. Ra̱hn ye: \p \v 21 ―Nchuhn ihyan ya̱n Corazín ma̱n, ihyan ya̱n Betsaida ma̱n, ¡a̱ma vedin nchuhn!, te ndete che ihyan ya̱n Tiro ma̱n, ihyan ya̱n Sidón ma̱n, ndihchero ye vederihno che ndihchero nchuhn ne, a metah ro nto ino ye nunde yahn ye, chahtenun ye tino ndere, chahtera̱n ye va̱n iya. \v 22 Rá̱hn ri nchuhn te nda̱ ro che cuhnde ca̱de yahn nducoya̱ca ihyan ne, nde tahque chahte castigo co nchuhn che co ihyan chahn. \v 23 Me nchuhn ihyan ya̱n Capernaum ne, a̱ma redin ya̱de ne anduhneca̱ ndete che nde vahchetero tuno ne che ra̱hco ne, ate va che ca̱hn ne va̱n ruchiya̱hn, te ndete che ya̱n Sodoma dín vederihno nduhca̱ che dín ya̱n va̱co ne ne, chitahno ihyan chahn, ne vate ca ye nde meniyon. \v 24 Rá̱hn rí nchuhn te ro che cuhnde ca̱de yahn nducoya̱ca ihyan ne, tahque chahte castigo co nchuhn che co ihyan chahn. \s1 Ra̱hn Dihvo vo Jesucristo: “Cochi nchuhn, ne dín che nuhndema̱n chedave yahn ne” \p \v 25 Tuhme cova̱h Dihvo vo, ne ra̱hn ye: \p ―Chida má̱n, ndih che rihquentiyon ne vahchetero ma̱n, iyehnse ma̱n, rendevá yavena̱n ne, te a ihyan che necun ye ca̱h ne che cadino ye vededevano yahn ne, ndiyu ihyan che a̱ma devano ye che ra̱hco ye. \v 26 Tihca̱ Chidá, te tihca̱ nahn ma̱n ne. \p \v 27 Tuhme rá̱hn Dihvo vo ri ye ihyan che chenun ye min: \p ―Chidá ne, nda̱hco ye vederihquentiyon tá̱h che ca̱hcantiyón nducuahn dehtenduh. Nde a̱ma ihyan hua rendihche ye u, te atena̱n Chidá che rendihche ye u. Namin nde a̱ma ihyan hua rendihche ye Chidá, te atena̱n u, nduco ihyan che má̱n ricuáhn ihyan ta̱ca̱ ye, che rendihche nuhn ihyan. \v 28 Nducoya̱ca nchuhn che rechuhrihn ne, hua va ma̱n chedave yahn ne, cochahtino ne u, ne dín che cuahtema̱n chedave yahn ne. \v 29 Codinahn ne vederihquentiyon yáhn, ne cuiquendi ne yune yáhn, te u ne, necún. Tuhme cuahtema̱n chedave yahn ne. \v 30 Tihca̱ din nchuhn, te hua va̱hche ca̱va ne che dinahn ne vederihquentiyon yáhn. \c 12 \s1 Ihyan apóstol ne, tuhn ye a̱ma o indo trigo ro che rahtetuhno ihyan \p \v 1 Chihno a̱ma o ro min, a̱ma ro che rahtetuhno ihyan ne, chuh Dihvo vo na̱n va chenda̱ta yahn ihyan, ne ihyan apóstol ne, chi cuico ye, ne tuhn ye indo trigo, cheh ye ndute yahn. \v 2 Ndihchero a̱ma o sa̱hn fariseo, ne ra̱hn se ri se Dihvo vo: \p ―Condihche ne ihyan apóstol yahn ne. Hua nda̱hca̱ che tihca̱ redin ye ma̱n ro cuh, te ma̱n ne, ro che rahtetuhno ihyan. \p \v 3 Ate ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―A ndihchenan nchuhn na̱n Ndudo yahn Dendiohs nduhca̱ che din David ro min cuahn che chi cuico ye nduco combiero yahn ye. \v 4 Chenda̱ ihyan chahn chete ya̱co, cheh ye pa̱n che ndi vedino na̱n Dendiohs andahre pa̱n chemin chan ne, atena̱n chidocuya̱n co cheh ye. \v 5 Namin a devano nchuhn nduhca̱ che rihquentiyon ley che dirun Moisés. Hua dehve nunde che redin chidocuya̱n ntiyon chete ya̱co ro che rahtetuhno ihyan. \v 6 Nducote va vederihquentiyon che din chidocuya̱n ntiyon chete ya̱co ro che rahtetuhno ihyan ne, cuedevano ne te hua dehve nunde che tihca̱ redin ihyan apóstol yáhn ro che rahtetuhno ihyan, te vederihquentiyon che quenan cumá ne, tahque chahte che co vederihquentiyon min. \v 7 Nchuhn ne, nde hua renahn ne ndudo yahn Dendiohs che ndirun tuhca̱: “Tahque náhn che cuahtenan cuma nchuhn vedeva̱hino che co che ca̱hno ne ite, co te vedino ná̱n.” Ndete che renahn nchuhn ndudo min ne, nde hua ndere ca̱hma nunde ne yahn ye. \v 8 Cuedevano ne te u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, rihquentiyón nde nducuahn che redin ihyan ro che rahtetuhno ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din che ndoyahn a̱ma sa̱hn che ndi cuma ta̱h se \p \v 9 Chuh Dihvo vo min, ne chenda̱ ye chete a̱ma ya̱co yahn ihyan nación yahn Israel. \v 10 Min quenun a̱ma sa̱hn che ndi cuma a̱ma ta̱h se. Namin min chenun a̱ma o sa̱hn fariseo, ne nducote nahn ca̱ca nunde se yahn Dihvo vo ne, tumerune se ihyan: \p ―¿A rihquentiyon na̱n Ndudo yahn Dendiohs che co din vo che ndoyahn ihyan ro che rahtetuhno vo ne? \p \v 11 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Ndete che va itecuche yahn nchuhn ne conda̱hnun te chete veh ico ro che rahtetuhno ihyan ne, ndeta̱hno ca̱hn ne ndetenda̱h ne ite. \v 12 Nducote tahque rigonun chihve a̱ma ihyan che co itecuche ne, chemin che co conan vo ihyan andahre ro che rahtetuhno vo. \p \v 13 Tuhme ra̱hn ye ri ye sa̱hn min: \p ―Cua̱condihque tah. \p Chacondihco ta̱h se, ne ndo ndah nduhca̱ ta̱h se che ta̱ma me. \v 14 Ndeta̱hno quenda̱h vah sa̱hn fariseo chahn rentuhno se nduco vih ta̱ca̱ ca̱hno se Dihvo vo. \s1 Nduhca̱ che ndirun yahn Dihvo vo Jesucristo na̱n Ndudo yahn Dendiohs \p \v 15 Checadino Dihvo vo che tihca̱ rentuhno se, ne chica ye min, cuahn ye. A̱ma ya̱hn ihyan cuahn ye nduco ye, ne din ye che ndoyahn nducoya̱ca ihyan che cah ye. \v 16 Chihquentiyon Dihvo vo che hua ca̱hma ihyan chahn che a ihyan min che a va ca̱de che dechuh Dendiohs, ndedevahn ye ihyan iyehnse. \v 17 Tihca̱ din ye ca̱va che conahn ndudo che ra̱hn Dendiohs yahn ye, dirun ihyan profeta Isaías tuhca̱: \q1 \v 18 Sa̱hnguh che redin se ntiyon yáhn, a má̱n tenda̱hnún sa̱hn. \q1 A̱ma yahinó sa̱hn, a̱ma yenó ca̱va se. \q1 Dín che conun Vacó sa̱hn, \q1 ne cuahndudo se va̱n ihyan nación chena̱hn nduhca̱ che va che techeca̱dé yahn ye. \q1 \v 19 Hua cuhma chende se nduco ihyan, nde huane cuah nun se na̱n ye, ca̱hya se ihyan. \q1 Hua cochica se yune viya̱n cuahndudo se. \q1 \v 20 Hua ca̱h nda̱che nduh se ihyan che nda̱che ri ye yahn nunde yahn ye. \q1 Tahque ndah se ne, neca̱h se vedechahtino ihyan. \q1 Tihca̱ quendi se nde conan ca̱hcantiyon se numachahte iyehnse, \q1 \v 21 ne ihyan nación chena̱hn ne, cochahtino ye sa̱hn. \s1 Sa̱hn fariseo ne, ra̱hn se te Dihvo vo Jesucristo ne, quenan cuma ye vederihquentiyon yahn chundah \p \v 22 Chihno min ne, nda̱ ihyan na̱n Dihvo vo, nda ye a̱ma sa̱hn che quenun vaco chihnga̱ sa̱hn. Sa̱hn min ne, nde ve se nde lihme se. Ndetenda̱h Dihvo vo vaco chihnga̱ me, ne chi ro na̱n se ma̱n, chi ca̱hn se ma̱n. \v 23 Chahn ino nducoya̱ca ihyan, ne ra̱hn ye: \p ―¿A din ndete che ihyan cuh che da̱ya David ne? \p \v 24 Ate chihnevan a̱ma o sa̱hn fariseo, ne ra̱hn se: \p ―Ihyan tih ne, quenan cuma ye vederihquentiyon yahn chundah, ne nduco chemin rendetenda̱h ye vaco chihnga̱. \p \v 25 A checadino Dihvo vo che tihca̱ ra̱hn se, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Ndete ihyan che vate ye rihquentiyon ye cuahtecuhma ye va̱n ma̱n ye nduco vih ne, hua co quendi ye ca̱hcantiyon ye. Ndete intiyahn ya̱n cuahtecuhma ye va̱n ma̱n ye nduco vih ne, hua co quendi ye ca̱hcantiyon ye. Ndete ihyan che chenun ye a̱ma vah cuahtecuhma ye va va̱n ma̱n ye nduco vih ne, hua co quendi ye cuahtenun da̱ma ye. \v 26 A namin no tun chundah. Ndete che ndetenda̱h se vaco chihnga̱ yahn se ne, anduhneca̱ ndete che cuhma se nduco ihyan yahn se, ne hua co quendi vederihquentiyon yahn se. \v 27 Nchuhn ne, ra̱hn ne che nduco vederihquentiyon yahn chundah che rendetendá̱h vaco chihnga̱, ate sa̱hn che rinduco se nchuhn ne, nducote rendotenan se duh che conan sa̱hn ca̱va che ndetenda̱h se vaco chihnga ne, co ca̱hma se co se nchuhn che hua cua̱co che ra̱hn ne. \v 28 Cuedevano nchuhn te a nduco vederihquentiyon yahn Vaco Ndah yahn Dendiohs rendetendá̱h vaco chihnga̱. Nduco chemin ne, a ndero ndi che a rihquentiyon Dendiohs va̱n nchuhn. \p \v 29 ’A̱ma sa̱hn dito ne, atena̱n ndete che dechiche ihyan sa̱hn co conda̱ ye chete va̱co se, duco ye yahn se. U ne, anduhneca̱ ndete che tihca̱ dín nduco chundah, nda̱hco ndiyá vederihquentiyon yahn se. \p \v 30 ’Ihyan che hua rinduco ye u ne, anduhneca̱ ndete che ta̱n ye nducó. Ntiyon che redín ne, anduhneca̱ ndete che renedin da̱má ndute nda̱ta, ne ihyan che hua rinduco ye u ne, anduhneca̱ ndete che rihtera ye. \p \v 31 ’Nducote ra̱hn nchuhn yáhn che quenan cumá vederihquentiyon yahn chundah ne, chemin che rá̱hn rí nchuhn che va vederenchahco ca̱va ihyan adecodehno nunde yahn ye ma̱n, che chihnga̱ ca̱hma ye ma̱n, ate ihyan che renda̱hchenan ye Vaco Ndah yahn Dendiohs ne, metah vederenchahco ca̱va ye. \v 32 Adecoduhno ihyan che nda̱hchenan ye u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, va vederenchahco ca̱va ye, ate ihyan che nda̱hchenan ye Vaco Ndah yahn Dendiohs ne, hua nda̱ca ye vederenchahco. \s1 Ejemplo yahn ya̱hn nda̱ta \p \v 33 ’Ya̱hn nda̱ta ne, a na̱n ndute yahn rihnde ro ndete che ndah o hua ndah. Ya̱hn nda̱ta che ndah ndute yahn ne, ya̱hn ndah, ne ya̱hn nda̱ta che chihnga̱ ndute yahn ne, hua ndah. Cua cuande nchuhn yahn ejemplo cuh, te hua redin yahn che nda̱hchenan ne vederihquentiyon che quenan cumá cuahn che a ro na̱n ne che ntiyon cochihve redín. \v 34-35 ¡A̱ma duhtuno ihyan nchuhn! A ndero ndi na̱n ndudo yahn ne. Ihyan che ndah ihyan ye ne, runeca̱de na̱n ndudo yahn ye, ne ihyan che duhtuno ihyan ye ne, chihnga̱ ndudo yahn ye. \v 36 Rá̱hn rí nchuhn te ca̱va nducuahn ndudo chihnga̱ che ra̱hn ihyan ne, va che din Dendiohs castigo ihyan. \v 37 Ihyan che runeca̱de ndudo yahn ye ne, hua co ye castigo, ne ihyan che chihnga̱ ndudo yahn ye ne, co ye castigo. \s1 Sa̱hn fariseo ne, chica se che din Dihvo vo Jesucristo a̱ma vederihno, ndihchero se \p \v 38 Tuhme ra̱hn a̱ma o sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n: \p ―Ihyan Ricuahn, nahn nuhn che din ne a̱ma vederihno ndihchero nuhn ca̱va che co devano nuhn che Dendiohs dechuh ye ndih. \p \v 39 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Ihyan che vate ye ma̱n ro cuh ne, a̱ma duhtuno ihyan ye ma̱n, rahcota̱hn ye yahn Dendiohs ma̱n. Nahn ndihchero ye vederihno, ate atena̱n a̱ma vederihno nduhca̱ che chinahn nduco ihyan profeta Jonás nda̱ca ndihchero ye. \v 40 A̱ma ite ndico che quenun te va̱n nuniya̱hn ne, ca tuhn te ihyan min, ne quenun ye chete te ino ro ino ya̱n. Atihnoca̱ u che rinducó nducoya̱ca ihyan va che conún ma̱n ya̱hn ino ro ino ya̱n. \v 41 Rá̱hn rí nchuhn te cuahn che nda̱ ro che techeca̱de Dendiohs yahn nducoya̱ca ihyan ne, necuan ihyan ya̱n Nínive, nda̱hco ndiya ye nchuhn, te ihyan chahn ne, nto ino ye nunde yahn ye cuahn che cahndudo ihyan profeta Jonás ndudo yahn Dendiohs, ate nchuhn ne, nde hua rihcovan ne ndudo yáhn andahre tahque chahte vederihquentiyon quenan cumá che co ihyan min. \v 42 Namin ta̱hn reina che va te cua̱hn ya̱hn ndiya ne, nda̱hco ndiya te nchuhn nda̱ ro min, te ta̱hn min ne, a̱ma yahn chica te, chihnevan te vedevano yahn Salomón, ate nchuhn ne, nde hua rihcovan ne ndudo yáhn andahre tahque chahte vederihquentiyon quenan cumá che co ihyan min. \s1 Nduhca̱ che redin vaco chihnga̱ \p \v 43 ’Cuahn che rendiquenda̱h vaco chihnga̱ a̱ma ihyan ne, rechica ya̱hn na̱n che metah duhva, renuhn na̱n che conan tahn. Ate cuahn che hua renda̱ca ne, \v 44 rendaconan, conun ihyan na̱n che a ndiquenda̱h, te ihyan min ne, a nduhca̱ a̱ma vah che va ma̱n, nde tuno ntache ma̱n, necuco ma̱n. \v 45 Tuhme rahn regua te ndache combiero yahn che tahque duhtuno ca che co ma̱n, ne rahtenun ihyan min, redin che tahque chuhrihn ye che co ro mena̱n. Tihca̱ cuahno co ihyan che duhtuno ihyan ye che vate ye ma̱n ro cuh. \s1 Nda̱ chaco Dihvo vo Jesucristo nduco dihno ye, rinuhn ye ihyan \p \v 46 Numanahn che rente ca Dihvo vo nduco ihyan chahn ne, nda̱ chaco ye nduco dihno ye, rinuhn ye ihyan. Chahtendi ye cua̱hn chevah, nahn nte ye nduco ye. \v 47 Ra̱hn ihyan ri ye Dihvo vo: \p ―Nda̱ chaco ne nduco dihno ne, vatendi ye cua̱hn chevah, nahn nte ye nduco ne. \p \v 48 Ate ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan che ra̱hn ye nduco ye: \p ―Ta̱ca̱ hua. Ihyan ca̱h che chacó ma̱n, ihyan sih che dihnó ma̱n. \p \v 49 Tuhme na̱hma Dihvo vo ihyan che rinduco ye ihyan, ne ra̱hn ye: \p ―Namin ihyan chuhn ne, anduhneca̱ chacó ma̱n, anduhneca̱ dihnó ma̱n, \v 50 te nducoya̱ca ihyan che redinahn ye vederihquentiyon yahn Chidá che va ye vahchetero ne, ihyan chahn ne, anduhneca̱ chacó ma̱n, anduhneca̱ cahvé ma̱n, anduhneca̱ dihnó ma̱n. \c 13 \s1 Ejemplo yahn ihyan che retuhdo ye ndute nda̱ta \p \v 1 Ro min ne, quenda̱h vah Dihvo vo cuahn ye chihto vine, ne min chihnde ye. \v 2 A̱ma ya̱hn ihyan chi da̱ma ye na̱n ye, nde quenan cuma che chihnde ye chete a̱ma ba̱rco che va na̱n vine. \v 3 Chicuahn Dihvo vo a̱ma ndeh na̱n dehtenduh ihyan chahn nduco ejemplo. Cana̱n ye tuhca̱: \p ―A̱ma yune ne, cuahn a̱ma ihyan retuhdo ye ndute nda̱ta. \v 4 Cuahn che tuhdo ye ne, chera neve ndute chihto yune, ne nda̱ ya̱hda cheh te. \v 5 Te neve ndute ne, chera va̱n roh, ne nducote hua ya̱no ya̱hn min ne, ndeta̱hno quenda̱h. \v 6 Ate cuahn che chi ihno ne, chihno tih, yahn che hua ya̱no nda dihyoduto. \v 7 Te neve ndute ne, chera va̱n chano ya̱n. Ate cuahn che quenda̱h ne, chendih, ne chenun ma̱n. \v 8 Te neve ndute ne, chera na̱n che dema̱n ya̱hn, ne a̱ma ndah chi yahn; na̱hn ne, chi a̱ma ciento yahn, na̱hn ne, chi ino raco yahn, ne na̱hn ne, chi ndico ndiche yahn. \v 9 Nducoya̱ca nchuhn ne, condedecadino ndah ne ca̱va che tumacadino ne deh conahn. \s1 Deh cuande che dema̱n nduco ejemplo chicuahn Dihvo vo Jesucristo ihyan \p \v 10 Tuhme chahn nda̱ ihyan apóstol na̱n Dihvo vo, ne tumerune ye ihyan: \p ―Dihve nuhn, ¿deh cuande che nduco ejemplo rente ne nduco ihyan ne? \p \v 11 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Nduhca̱ che rihquentiyon Dendiohs ne, nde hua devano ihyan, ate nchuhn ne, din Dendiohs che cadino ne yahn. \v 12 Tihca̱ te, ihyan che chenahn ye ne, din Dendiohs che conahn ndah ye, ne ihyan che hua ndah chenahn ye ne, nde cona̱n ye tah che chenahn ye. \v 13 Chemin che nduco ejemplo rahndudó, rihnevan ye, ca̱va che cahnevan no ye ate hua conahn ye. \v 14 Tihca̱ rinahn nduco ye nduhca̱ che dirun ihyan profeta Isaias tuhca̱: \q1 Ihyan sih ne, rihnevan ye ate hua renahn ye ma̱n, \q1 rendihchero ye ate anduhneca̱ ndete che hua ri ro na̱n ye ma̱n, \q1 \v 15 te a̱ma cheche nda̱conda̱ chedave yahn ye, ndi i ye, \q1 anduhneca̱ ndete che hua rihnevan ye ma̱n, \q1 anduhneca̱ ndete che hua ro na̱n ye ma̱n, \q1 anduhneca̱ ndete che hua retumacadino ye ma̱n. \q1 Tihca̱ ri yahn ye, te a va che hua neca̱hco ye u, \q1 ne hua nchahcó ca̱va ye. \p \v 16 ’Me nchuhn ne, a̱ma ndah ro yahn ne, te renahn ne vederihquentiyon yahn Dendiohs. \v 17 Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nde a ra̱hn me ne, a̱ma ya̱hn ihyan profeta ma̱n, ihyan che runeca̱de ye ma̱n ne, a̱ma chenan ino ye che ndihchero ye che rendihchero nchuhn ma̱n, che cahnevan ye che rihnevan ne ma̱n, ate hua chinahn nduco ye. \s1 Reca̱h cuande Dihvo Jesucristo yahn ejemplo yahn ihyan che retuhdo ye ndute nda̱ta me \p \v 18 ’Cuihcovan nchuhn. Tuhca̱ conahn ejemplo yahn ihyan che retuhdo ye ndute nda̱ta me. \v 19 Ndute nda̱ta che chera chihto yune me ne, nduhca̱ ihyan che rihnevan ye ndudo yahn vederihquentiyon yahn Dendiohs, ne hua renun ino ye, te ndeta̱hno che rihnevan ye ne, renda̱ chundah, redin se che rina̱n ye. \v 20 Ndute che chera va̱n roh me ne, nduhca̱ ihyan che rihnevan ye ndudo, ne numacuahn vedeyeno renevahnecun ye. \v 21 Ate ihyan chahn ne, nduhca̱ chenda̱ta che metah cota̱h ya̱no dihyoduto ne, tihchan ye, te cuahn che rechuhrihn ye o redin ta̱n ihyan nduco ye yahn che renevahnecun ye ndudo me ne, ndeta̱hno rihcoma̱n ye. \v 22 Ndute che chera va̱n chano ya̱n me ne, nduhca̱ ihyan che rihnevan ye ndudo me, ate a̱ma rendedecadino ye ca̱va ntiyon yahn ye ma̱n, rihncheh ma̱n ye ihyan che a̱ma nahn yahn ye vedecuihca ma̱n, ne chemin che hua ri redin ndudo me che ndah nduco ye. \v 23 Me ndute che chera na̱n che dema̱n ya̱hn me ne, nduhca̱ ihyan che rihnevan ye ndudo me, ne renahn ye. Ihyan chahn ne, nduhca̱ chenda̱ta che chi a̱ma ciento yahn ma̱n, chi ino raco yahn ma̱n, chi ndico ndiche yahn ma̱n ne, tihchan ye, te reca̱h yune ye che redin ndudo me che ndah nduco ye. \s1 Ejemplo yahn chano ya̱n va̱n trigo \p \v 24 Chihno min ne, nte Dihvo vo ta̱ma ejemplo, chihnevan ihyan chahn. Ra̱hn ye: \p ―Ca̱hmá có nchuhn nduhca̱ vederihquentiyon yahn Dendiohs. A̱ma ihyan ne, tuhdo ye trigo na̱n ya̱hn ya̱hn ye, \v 25 ate chete ra̱hn, ura che vateya̱do ihyan ne, chahn a̱ma sa̱hn che hua ri rendihche se ihyan, ne tuhdo se ndute yahn chano ya̱n va̱n trigo me. \v 26 Cuahn che a chendudo cuiyon ya̱ma trigo me ne, chihnde ro chano ya̱n me va̱n. \v 27 Tuhme chahn sa̱hn redin ntiyon, chengo se dihve se: “Dihve nuhn, uvo ne, trigo tuhdo vo min. ¿Ta̱ca̱ che a̱ma quenda̱h chano ya̱n ne? \v 28 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: “A̱ma sa̱hn che hua ri rendihche se u ne, chahn se tuhdo se ndute chano ya̱n.” Tuhme tumerune se ihyan: “¿A nahn ne che tico nuhn chano ya̱n me ne?” \v 29 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: “Hua tico ne chano ya̱n me, te dena̱n nde nduco trigo tico ne. \v 30 Tahque ndah ca̱hcoma̱n vo che cuihta da̱ma nduco vih nde nda̱ ro che co cuma trigo me. Tuhme dechúh ihyan che tico ye chano ya̱n me, din ticua ye, cuih ye va̱coya̱hn. Cuihno min ne, din da̱ma ye trigo me, cuih ndah ye.” \s1 Ejemplo yahn ndute yahn mosta̱za \p \v 31 Namin nte Dihvo vo ejemplo cuh: \p ―Vederihquentiyon yahn Dendiohs ne, nduhca̱ a̱ma ndute mosta̱za che chihche ihyan na̱n ya̱hn yahn ye. \v 32 Ndute mosta̱za ne, andahre chemin che tahque ca̱hya va̱n nducuahn ndute, ate cuahn che rihta ne, ri rahte ya̱hn yahn che nde ya̱hda redin ndahque te va̱n dune. \s1 Ejemplo yahn ya̱ yahn pa̱n \p \v 33 Nte Dihvo vo ta̱ma ejemplo: \p ―Vederihquentiyon yahn Dendiohs ne, nduhca̱ tahsihn ya̱ che chihcheta̱hn a̱ma nda̱hta va̱n ndeh ya̱che pa̱n, ne quendih va̱n nducuahn. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, dema̱n nduco ejemplo chicuahn ye \p \v 34 Nducuahn ndudo che cahndudo Dihvo vo, chihnevan ihyan ne, dema̱n nduco ejemplo, \v 35 ca̱va che conahn nduhca̱ che dirun ihyan profeta, tuhca̱: \q1 Cuahndudó dema̱n ejemplo. \q1 Cacuáhn ihyan yahn dehtenduh che nde hua devano ihyan numacuahn ro nde ro che chihnde iyehnse. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ca̱h cuande ye deh conahn ejemplo yahn chano ya̱n va̱n trigo me \p \v 36 Chihno min ne, ndedechuh Dihvo vo nducoya̱ca ihyan, ne ndonda̱ ye vah nduco ihyan apóstol yahn ye. Tuhme ra̱hn ihyan chahn ri ye ihyan: \p ―Te cuande ne nuhn deh conahn ejemplo yahn chano ya̱n me. \p \v 37 Ndahconan Dihvo vo, ne ca̱h cuande ye ihyan chahn: \p ―Ihyan che retuhdo ndute nda̱ta me ne, u che rinducó nducoya̱ca ihyan. \v 38 Ya̱hn me ne, iyehnse. Ndute nda̱ta me ne, ihyan che renevahnecun ye vederihquentiyon yahn Dendiohs. Chano ya̱n me ne, ihyan che rihquentiyon chundah. \v 39 Sa̱hn che tuhdo ndute yahn chano ya̱n me ne, chundah. Ro che ndo da̱ma trigo me ne, a ro che cuhnde ca̱de yahn nducoya̱ca ihyan. Ihyan che nedin da̱ma ye trigo me ne, ángel. \v 40 Nduhca̱ che ndo da̱ma chano ya̱n me, conun va̱coya̱hn me ne, tihca̱ cuahno co ihyan che duhtuno ihyan ye cuahn che cuhnde ca̱de yahn nducoya̱ca ihyan. \v 41 Nda̱ ro min ne, u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, dechúh ángel yáhn numachahte na̱n che rihquentiyón, nedin da̱ma ye nducoya̱ca ihyan nunde, mena̱n vihca ihyan che retihyon yune ye ihyan chena̱hn che rahtendihco ye nunde. \v 42 Cuih ángel chahn ihyan nunde chahn va̱n ruchiya̱hn. Min cuaco ye ma̱n, cheh dihyon ye ma̱n. \v 43 Me ihyan che redinahn ye vederihquentiyon yahn Dendiohs, ihyan min che Chida ye ne, quenda̱h yavena̱n ye, cuahtenan ye vahchetero na̱n che rihquentiyon ihyan min. Nducoya̱ca nchuhn, condedecadino ndah ne yahn che renté nduco ne. \s1 Ejemplo yahn vedecuihca che quenun ndeh \p \v 44 ’Vederihquentiyon yahn Dendiohs ne, nduhca̱ a̱ma vedecuihca che quenun ndeh ma̱n ya̱hn. A̱ma se ne, nta̱ca se vedecuihca me, ne a min no ndaconan tihyon ndeh se. A̱ma chi yeno se, ne chahn se ndihcue se nducuahn dehtenduh yahn se, ne ca se ya̱hn na̱n che quenun vedecuihca me. \s1 Ejemplo yahn tu diya̱hn che a̱ma yahn chihve \p \v 45-46 ’Vederihquentiyon yahn Dendiohs ne, nduhca̱ a̱ma tu diya̱hn che a̱ma nda̱hca̱ ma̱n, che a̱ma yahn chihve ma̱n. Ndihchero a̱ma se che ra se tu chemin chan, ne chahn se ndihcue se nducuahn dehtenduh yahn se, ne ca se tu me. \s1 Ejemplo yahn ya̱na che reta̱h ya̱hca \p \v 47 ’Vederihquentiyon yahn Dendiohs ne, nduhca̱ a̱ma ya̱na che reta̱h ya̱hca che tihyon ihyan chete nuniya̱hn, ne cheta̱h ye nducoya̱ca na̱n ya̱hca. \v 48 Cuahn che a chito ya̱na me ne, ndetenda̱h ye cua̱hn chihto nuniya̱hn. Min tenda̱hnun ye ya̱hca che ndah te, chih ye ite chete cuahte, ne chihtera ye ite che hua cochihve te. \v 49 Tihca̱ va che co ro che techeca̱de Dendiohs yahn nducoya̱ca ihyan. Cuahtechica ángel din vi ye ihyan che duhtuno ihyan ye va̱n ihyan che ndah ye, \v 50 ne cuih ye ihyan che duhtuno ihyan chahn va̱n ruchiya̱hn. Min cuaco ma̱n, cheh dihyon ye ma̱n. \s1 Ejemplo yahn vedecuihca \p \v 51 Tuhme tumerune Dihvo vo ihyan chahn: \p ―¿A renahn nchuhn nducuahn che renté ne? \p Ndahconan ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Ta̱ca̱ hua, Dihve nuhn, renahn nuhn. \p \v 52 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan: \p ―Nducoya̱ca ihyan che retuno ye vederihquentiyon yahn Dendiohs ne, ri ye nduhca̱ ihyan cuihca che retenda̱h ye dehtenduh che ra ma̱n, dehtenduh che ndico ma̱n, va̱n vedecuihca yahn ye, te ihyan chahn ne, a̱ma ndeh na̱n vededevano chenan cuma ye. \s1 Nta̱ Dihvo vo Jesucristo ya̱n Nazaret \p \v 53 Cuahn che a chihno cahndudo Dihvo vo ejemplo chemin chan ne, chica ye min. \v 54 Nta̱ ye ya̱n na̱n che chihta ye, ne chahn ye chete ya̱co chicuahn ye. A̱ma chahn ino ihyan ya̱n min, ne ra̱hn ye: \p ―¿Ti chehua sa̱hn tih vededevano che ricuahn se? ¿Ta̱ca che ri redin se vederihno? \v 55 Sa̱hn tih che da̱ya vihcheya̱hn me. Chaco se ne, María. Dihno se ne, Jacobo ma̱n, José ma̱n, Simón ma̱n, Judas ma̱n. \v 56 Namin ta̱hn cahve se ne, muhn vate te. ¿Tira chehua se che tihca̱ ricuahn se? \p \v 57 Ihyan chahn ne, hua nevahnecun ye Dihvo vo. Chemin che ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan: \p ―Ihyan profeta ne, atena̱n ya̱n va̱co ihyan che renevahnecun ye ihyan, te ihyan ya̱n va̱co ye ma̱n, ihyan ndeva̱co ye ma̱n ne, renda̱hchenan ye ihyan. \p \v 58 Dihvo vo ne, atena̱n a̱ma o vederihno din ye min yahn che hua chitahno ihyan chahn ihyan. \c 14 \s1 Nduhca̱ che chih Jua̱n Bautista \p \v 1 Ta̱hn min ne, Herodes gobernador yahn Galilea ne, checadino se yahn Dihvo vo Jesucristo, \v 2 ne ra̱hn se ri se sa̱hn che rinan se sa̱hn na̱n che rihquentiyon se: \p ―Ihyan che redin ye vederihno ne, Jua̱n Bautista. A ntuche ye va̱n tena̱hn, ne chemin che quenan cuma ye vederihquentiyon che redin ye vederihno. \p \v 3 Tihca̱ ra̱hn se, te sa̱hn min din se preso Jua̱n, chihquentiyon se sanda̱do che dechiche se cadena ihyan, tihyon se ihyan va̱coya̱hn. Tihca̱ din se, te tihca̱ nahn Herodías ta̱hn nda̱hta yahn dihno se Felipe. \v 4 Jua̱n ne, a ra̱hn ye ri ye Herodes: \p ―Hua redin yahn che conan come ta̱hn tih nduhca̱ nda̱hta yehn. \p \v 5 Nahn ca̱hno Herodes Jua̱n, ate va̱h se ihyan ya̱n, te nducoya̱ca ye ritahno ye che Dendiohs dechuh ye ihyan. \v 6 Ate ro che vihco duche Herodes ne, ndeh ta̱hn da̱ya Herodías na̱n ihyan che vate ye min, ne a̱ma quenan ino Herodes. \v 7 Numacuahn vedeyudo ca̱h se ndudo yahn se ta̱hn che adecodehno che ca̱ca te ne, ca̱h se ta̱hn. \v 8 Nducote a nchinun chaco te ta̱hn ne, ra̱hn te ri te sa̱hn: \p ―Te ne tin Jua̱n Bautista u chete a̱ma cuh. \p \v 9 A̱ma chi ra̱n Herodes che tihca̱ ra̱hn te, ate nducote a ca̱h se ndudo yahn se ta̱hn na̱n nducoya̱ca ihyan che vate min ne, dinahn se. \v 10 Chihquentiyon se sanda̱do che chahn se chete va̱coya̱hn, chihca ya̱n se da̱ndo Jua̱n. \v 11 Ndaconan se, nda se tin Jua̱n chete a̱ma cuh. Ca̱h se ta̱hn, ne neca̱h te chaco te. \p \v 12 Tuhme nda̱ ihyan che rinduco ye Jua̱n, ne quenda ye ihyan chihche ye ihyan. Chihno min ne, chahn ye chengo ye Dihvo vo. \s1 Ca̱h Dihvo vo Jesucristo, cheh uhn mil ihyan \p \v 13 Cuahn che checadino Dihvo vo che chihno se Jua̱n ne, chica ye min, quenun ye chete a̱ma ba̱rco cuahn ye a̱ma cua̱n, ya̱hn na̱n che metah duhva. Ate checadino ihyan che cuahn ye, ne chica ye viya̱n, rica ca̱h ye, cuahn ye quendi ye ihyan. \v 14 Cuahn che ndiquenda̱h Dihvo vo chete ba̱rco me ne, ndihchero ye che a̱ma ya̱hn ihyan ndi da̱ma ye. Quenan va̱hino ye ihyan chahn, ne din ye che ndoyahn ihyan cah che nduco ye min. \v 15 Cuahn che a chi chino ne, chahn nda̱ ihyan apóstol na̱n Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Muhn ne, ya̱hn na̱n che metah duhva. Ava̱ne ne, a chino cuahn. Cuendedechuh ne ihyan sih ca̱va che ca̱hn ye ti tenduh ya̱n, cua ye che cheh ye. \p \v 16 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Metah deh cuande che ndedechúh ihyan. Ca̱h nchuhn cheh ye. \p \v 17 Ate ra̱hn ihyan chahn ri ye ihyan: \p ―Atena̱n uhn ra pa̱n nduco o ya̱hca va yahn nuhn. \p \v 18 Ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Cuahn nchuhn ngua ne. \p \v 19 Tuhme chihquentiyon Dihvo vo che cuahte nducoya̱ca ihyan na̱n yune. Cheta̱h ye nduh che uhn pa̱n me nduco o ya̱hca me quetuhma ye. Chenihyon na̱n ye na̱n ro, neca̱h ye nundihve cuahn Dendiohs, ne ndeh ye pa̱n me, ca̱h ye ihyan apóstol chahn ca̱va che cuih ye va̱n nducoya̱ca ihyan. \v 20 Cheh nducoya̱ca ihyan chahn nde na̱n che chito ihyan. Chihno min ne, nedin da̱ma ihyan apóstol chahn che nga̱va, ne decuto ye ndichio cuahte. \v 21 Ihyan che cheh ye ne, ri ye uhn mil che dema̱n ihyan cha̱hn, ava̱ne ihyan nda̱hta ma̱n, checa̱hya ma̱n. \s1 Chica Dihvo vo Jesucristo na̱n nune vine \p \v 22 Chihno min ne, chihquentiyon Dihvo vo ihyan apóstol che cuahtenun ye chete ba̱rco me, tuche ye ta̱ma la̱do viche yahn vine me numanahn che ndedechuh ye ihyan chahn. \v 23 Cuahn che chihno ndedechuh ye ihyan chahn ne, cocha ye a̱ma tingüete dema̱n ye ca̱va che cova̱h ye. Cuahn che a chi ra̱hn me ne, quenan ca ye min dema̱n ye. \v 24 Numanahn min ne, a nde ma̱hn vine me cuahn ihyan apóstol chahn nduco ba̱rco me. A̱ma rechi yuhne cua̱hn na̱n cuahn ba̱rco me, ne a̱ma rahn nune vine me. \v 25 Cuahn che a nino co dave ne, nda̱ nino Dihvo vo cua̱hn na̱n cuahn ba̱rco me, rica ye na̱n nune. \v 26 Cuahn che ndihchero ihyan apóstol chahn ihyan che rica ye na̱n nune me ne, a̱ma dihya ye chi nde tuno cah va̱h ye, ne ra̱hn ye: \p ―¡Nga̱ a̱ma vaco chihnga̱, cochi ta̱n! \p \v 27 Ate ya̱hve Dihvo vo ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Hua va̱h nchuhn, te a u che cochí. \p \v 28 Tuhme ra̱hn Pedro ri ye ihyan: \p ―Dihvé, ndete che ndih ne, cuahnecun ne che ca̱cá na̱n nune, chí na̱n ne. \p \v 29 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye: \p ―Cochi. \p Tuhme cuahn Pedro, rica ye na̱n nune cua̱hn na̱n che cochi Dihvo vo. \v 30 Ate nducote a̱ma ri yudo na̱n vine me ne, chenda̱ vedeva̱h ihyan. Ndeta̱hno cana̱n rehchenun ye va̱n nune, ne cah ye: \p ―Dihvé, ¡cuendedevahn ne u! \p \v 31 Cheta̱h Dihvo vo ta̱h ye, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Di ne, hua numa ine ritehne. ¿Dehco che ndeh rendedecadine? \p \v 32 Cuahn che chenda̱ ye chete ba̱rco me nduco vih ne, chehuan yuhne me. \v 33 Tuhme ihyan che chenun ye chete ba̱rco me ne, chehntihya ye na̱n Dihvo vo ne ra̱hn ye: \p ―Cua̱co niyon te ndih che Da̱ya Dendiohs. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din ye che ndoyahn ihyan cah ya̱n Genesaret \p \v 34 Cuahn che a tuche ihyan chahn vine me ne, nda̱ ye ya̱n Genesaret. \v 35 Ndeta̱hno nchana̱n ihyan ya̱n min Dihvo vo, chacotuhn ye ndudo numacuahn ya̱hn min. A̱ma chengu ihyan ihyan cah yahn ye na̱n Dihvo vo. \v 36 Chica ihyan chahn favor ihyan che cuahnecun ye che nahn ta̱h ihyan cah chahn mare tino yahn ye, ne nducoya̱ca ye che nahn ta̱h ye ne, ndoyahn ye. \c 15 \s1 Deh cuande che chendihco ihyan nunde \p \v 1 Chihno min ne, a̱ma o sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés che chica se ya̱n Jerusalén ma̱n, chahn nda̱ se na̱n Dihvo vo, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p \v 2 ―Hua nda̱hca̱ che rahcota̱hn ihyan apóstol yahn ne vederihquentiyon yahn ihyan ndico, te reh ye nde hua rena̱no ye ta̱h ye nduhca̱ che chihco ca̱de ihyan chahn. \p \v 3 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn chahn: \p ―Me nchuhn ne, hua nda̱hca̱ che rahcota̱hn ne vederihquentiyon yahn Dendiohs, riquendi ne costumbre yahn ma̱n ne. \v 4 Dendiohs ne, rihquentiyon ye tuhca̱: “Codin yahine chide ma̱n, cheque ye ma̱n.” Namin rihquentiyon ye: “Ihyan che ca̱hva ye yahn indihte yahn ye ne, va che ca̱hno ihyan ya̱n ihyan.” \v 5 Ate nchuhn ne, retihyon yune ne ihyan che ca̱hma ye co ye indihte yahn ye: “Hua co conán nchuhn, te nducuahn che va yáhn ne, a cá̱h ndudo yáhn che co vedino na̱n Dendiohs.” \v 6 Nduco tihca̱ ne, retihyon yune ne ihyan che cuaconda̱h veda̱me ye indihte yahn ye. Renda̱hco ndiya nchuhn vederihquentiyon yahn Dendiohs, ricuahn ne costumbre yahn ma̱n ne. \v 7 ¡O na̱n o chende nchuhn! Redinahn niyon ne nduhca̱ che ra̱hn Dendiohs, dirun ihyan profeta Isaías tuhca̱: \q1 \v 8 Ihyan sih ne, dendudo no che rendeva ye yavená̱n, \q1 ate nde tah hua ritahno ye u. \q1 \v 9 Nde tah hua richihve che rendeva ye yavená̱n, \q1 te ricuahn ye vederihquentiyon yahn ma̱n ye, redin ca̱ ye che vederihquentiyon yáhn. \p \v 10 Tuhme cah Dihvo vo nducoya̱ca ihyan chahn na̱n ye, ne ra̱hn ye: \p ―Cuihcovan nchuhn ma̱n, conahn tin ne ma̱n, che ca̱hmá. \v 11 Che chendihco ihyan nunde ne, ndiyu ca̱va dehtenduh che reh ye, te ca̱va ndudo chihnga̱ che rente ye. \p \v 12 Tuhme chahn nda̱ ihyan apóstol, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―¿A tumacadino ne che chi yudo yahn sa̱hn fariseo sih yahn ndudo che tihca̱ ra̱hn ne ne? \p \v 13 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Nducuahn vederihquentiyon che ndiyu ma̱n Chidá che va ye vahchetero chihco ca̱de ye ne, va che cuihno anduhneca̱ a̱ma ya̱hn che retico ihyan nde dihyoduto. \v 14 Din ca ma̱n se, te sa̱hn sih ne, anduhneca̱ sa̱hn na̱n ve che quendanan se sa̱hn na̱n ve chena̱hn, cora nun nducoya̱ca se chete ive ya̱hn. \p \v 15 Ra̱hn Pedro ri ye Dihvo vo: \p ―Te cuande ne nuhn deh conahn che nte ne yahn che chendihco ihyan nunde. \p \v 16 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye: \p ―¿Ta̱ca̱ che namin nduco nchuhn hua renahn ne? \v 17 ¿A hua devano ne te nducuahn che reh ihyan ne, va̱cochendereh yahn ye renun? Chemin ne, rechuh cua̱hn chete ye, ne rendiquenda̱h. \v 18 Ate ndudo chihnga̱ che rente ihyan ne, rente ye yahn che chihnga̱ rendedecadino ye, ne nduco chemin chendihco ye nunde. \v 19 Tihca̱, te na̱n vederendedecadino yahn ihyan reconan che chihnga̱ rendedecadino ye ma̱n, che rihno ye vih ma̱n, che rahtenan ye nduco nda̱hta che hua nihneva̱co nduco ye ma̱n, che reduco ye ma̱n, che rihncheh ye ma̱n, ndere ricueh da̱me ye nunde ihyan ma̱n. \v 20 Nunde chemin chan redin che rinda ihyan. Ate che cheh ihyan andahre hua rena̱no ye ta̱h ne, ndiyu nunde chemin. \s1 Nduhca̱ che chitahno a̱ma ta̱hn ta̱ma nación \p \v 21 Chica Dihvo vo min, ne cuahn ye ya̱hn yahn ya̱n Tiro nduco ya̱n Sidon, \v 22 ne a̱ma ta̱hn nda̱ta yahn ihyan cananea, che va te ya̱hn min ne, cuahn te cua̱hn na̱n cuahn ye, ca rica te ca ra̱hn te numa dito te: \p ―Dihvé, Da̱ya David, conan va̱hino ne u. Ta̱hn da̱yá ne, quenun a̱ma vaco chihnga̱ ta̱hn, ne a̱ma rechuhrihn te. \p \v 23 Ate hua tumeca̱h ye yahn te. Tuhme ra̱hn ihyan apóstol ri ye ihyan: \p ―Cotumaca̱h ne ta̱hn, te a̱ma rah te cochi te cua̱hn veda̱mo vo. \p \v 24 Tuhme ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye: \p ―Dendiohs ne, dechuh ye u ca̱va che conán ihyan nación yahn Israel che a ndinda ye, din nune yahn ye. \p \v 25 Ate ta̱hn min ne, chahn nda̱ te, chehntihya te na̱n ye, ne ra̱hn te ri te ihyan: \p ―Dihvé, ¡cuinan ne u! \p \v 26 Ra̱hn ye ri ye ta̱hn: \p ―Hua redin yahn che conán di, te anduhneca̱ ndete che cahneví pa̱n che va che cheh ihyan nación yáhn, cá̱h ya̱hna. \p \v 27 Ndahconan te, ne ra̱hn te: \p ―Dihvé, cua̱co che ra̱hn ne. Ate ya̱hna ne, namin reh te, te rendeva̱hn te da̱che che ra ma̱n mesa yahn dihve te. Nducote tihca̱ ne, ricá favor ndih che conan ne tah u. \p \v 28 Tuhme ra̱hn ye ri ye ta̱hn: \p ―Da̱ya, ¡a̱ma numa ine ritehne! Conahn ndoque nduhca̱ che rique. \p A ura min no ndiquenda̱h vaco chihnga̱ me ta̱hn da̱ya te. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din ye che ndoyahn a̱ma ya̱hn ihyan cah \p \v 29 Nda̱ca Dihvo vo min ne, nta̱ ye chihto vine yahn Galilea. Tuhme cocha ye a̱ma tingüete, ne min chihnde ye. \v 30 A̱ma ya̱hn ihyan chi da̱ma ye na̱n ye. Nda ihyan chahn a̱ma ya̱hn ihyan cah, ihyan che cueh ca̱h ye ma̱n, ihyan che neneva doh ta̱h ye ma̱n, ihyan che ve na̱n ye ma̱n, ihyan che lihme ye ma̱n, ya̱hn ca ihyan che ndi ye ta̱ma te o na̱n cah ma̱n, ne din Dihvo vo che ndoyahn nducoya̱ca ye. \v 31 A̱ma chahn ino ihyan che ndihchero che ndoyahn nducoya̱ca ihyan cah chahn, ne ndeva ye yavena̱n Dendiohs, ihyan min che nda cuande ye ihyan nación yahn Israel. \s1 Ca̱h Dihvo vo Jesucristo, cheh cun mil ihyan \p \v 32 Chihno min ne, cah Dihvo vo ihyan apóstol yahn ye, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―A̱ma renan va̱hino ihyan sih, te a ino ro che chenan ye nduco vo, ne metah dehva che cheh ye. Hua nahn ndedechúh ihyan che diya chete ye, te dena̱n cota̱h cuno ihyan cua̱hn yune. \p \v 33 Ra̱hn ihyan apóstol chahn ri ye ihyan: \p ―Ate muhn ya̱hn na̱n che metah duhva. ¿Ti ngua vo che ca̱h vo cheh ihyan sih?, te a̱ma ya̱hn ye. \p \v 34 Tumerune ye ihyan chahn: \p ―¿Ta̱va pa̱n va yahn nchuhn ne? \p Ndahconan ihyan chahn: \p ―Va ndache pa̱n yahn nuhn ma̱n, a̱ma o ya̱hca ca̱hya ma̱n. \p \v 35 Tuhme chihquentiyon Dihvo vo che chahte nducoya̱ca ihyan ndiya̱hn. \v 36 Cheta̱h ye nduh che ndache pa̱n chahn nduco ya̱hca chahn, quetuhma ye, ne neca̱h ye nundihve cuahn Dendiohs. Tuhme ndeh ye, ca̱h ye ihyan apóstol chahn ca̱va che cuih ye va̱n ihyan. \v 37 Cheh nducoya̱ca ihyan chahn nde na̱n che chito ihyan. Chihno min ne, nedin da̱ma ye cheyahn che nga̱va, ne decuto ye ndache cuahte. \v 38 Ihyan che cheh ye ne, ri ye cun mil che dema̱n ihyan cha̱hn, ava̱ne ihyan nda̱hta ma̱n, checa̱hya ma̱n. \v 39 Chihno min ne, ndedechuh Dihvo vo ihyan chahn, ne quenun ye chete a̱ma ba̱rco, cuahn ye cua̱hn ya̱hn yahn ya̱n Magdala. \c 16 \s1 Sa̱hn fariseo nduco sa̱hn saduceo ne, rica se a̱ma vederihno ndihchero se \p \v 1 A̱ma o sa̱hn fariseo nduco sa̱hn saduceo ne, chahn se chendihchero se Dihvo vo. Sa̱hn chahn ne, retumarande se ihyan, ne chica se che din ye a̱ma vederihno, ndihchero se, ca̱va che co devano se che Dendiohs dechuh ye ihyan. \v 2 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Cuahn che a ri chino ne, ndete che cua̱h na̱n ro ne, ra̱hn nchuhn te nda̱hca̱ din ro. \v 3 Me vateya̱n ne, ndete che cua̱h na̱n ro ma̱n, man ma̱n ne, ra̱hn ne te cuan co. Nchuhn ne, ¡o na̱n o chende ne! A̱ma ndah nda cuande ne ta̱ca̱ ri na̱n ro, ate hua retumacadino ne yahn vederihno che redin Dendiohs ma̱n ro cuh. \v 4 Ihyan che vate ye ma̱n ro cuh ne, ama duhtuno ihyan ye, nde hua retumaca̱h ye Dendiohs. Rica ye vederihno ndihchero ye, ate atena̱n a̱ma vederihno nduhca̱ vederihno che din Dendiohs nduco ihyan profeta Jonás nda̱ca ndihchero ye. \p Chihno ra̱hn ye chemin ne, chihcoma̱n ye sa̱hn chahn, ne chica ye min. \s1 Vededevano yahn sa̱hn fariseo ne, nduhca̱ ya̱ yahn pa̱n \p \v 5 Cuahn che tuche ihyan chahn vine me ne, nta̱ tin ihyan apóstol chahn che hua nda ye pa̱n. \v 6 Ura min ra̱hn Dihvo vo nduco ye: \p ―Cuihco nchuhn cuda̱do. Hua tumaca̱h ne yahn ya̱ yahn sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn saduceo ma̱n. \p \v 7 Tuhme ndedecadino ihyan chahn, ne ra̱hn va̱n ma̱n ye nduco vih: \p ―Tihca̱ ra̱hn ye ri ye uvo yahn che hua quenda vo pa̱n. \p \v 8 Checadino Dihvo vo che hua chenahn ihyan chahn che ra̱hn ye. Deyahn che hua nda ye pa̱n ndedecadino ye. Chemin che ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―¿Dehco che rendedecadino nchuhn che hua nda ne pa̱n? ¿Ta̱ca̱ che hua numa ino ne ritahno ne? \v 9 ¿Ta̱ca̱ che hua renahn ne, nde hua rahtenun ino ne vederihno che rendihchero ne? Cuahn che cá̱h, cheh uhn mil ihyan nduco uhn pa̱n me ne, ¿ta̱ca̱ che hua chahtenun ino ne che nde ca̱de cuahte che nga̱va nedin da̱ma ne? \v 10 A namin no tun cuahn che cá̱h, cheh cun mil ihyan nduco ndache pa̱n me ne, ¿ta̱ca̱ che hua chahtenun ino ne che nde ca̱de cuahte che nga̱va nedin da̱ma ne? \v 11 ¿Ta̱ca̱ che hua chenahn nchuhn che ndiyu yahn pa̱n che rá̱hn nduco ne? Rá̱hn nduco ne che ca̱hco ne cuda̱do yahn ya̱ yahn sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn saduceo ma̱n. \p \v 12 Tuhme chenahn ihyan chahn che a yahn ndudo che ricuahn sa̱hn chahn che tihca̱ ra̱hn ye. \s1 Ra̱hn Pedro te Dihvo vo Jesucristo ne, a ihyan min che va ca̱de che chi ye ndedevahn ye ihyan iyehnse \p \v 13 Cuahn che nda̱ Dihvo vo ya̱hn yahn ya̱n Cesarea de Filipo ne, tumerune ye ihyan apóstol yahn ye: \p ―U che rinducó nducoya̱ca ihyan, ¿deh ra̱hn ihyan yáhn ne? \p \v 14 Ndahconan ihyan chahn: \p ―Na̱hn ihyan ne, ra̱hn ye te ndih che Jua̱n Bautista. Na̱hn tun ye ne, ra̱hn ye te ndih che Elías. Na̱hn tun ye ne, ra̱hn ye te ndih che Jeremías o ta̱ma cha ihyan profeta che chahte ye a ra̱hn me. \p \v 15 Tuhme tumerune ye ihyan chahn: \p ―Me nchuhn ne, ¿deh ra̱hn ne yáhn ne? \p \v 16 Ndahconan Simón Pedro, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Ndih ne, a ihyan che va ca̱de che chi ye ndedevahn ye ihyan iyehnse, a ndih che Da̱ya Dendiohs, ihyan min che va ye vahchetero. \p \v 17 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan: \p ―Ndah ro yehn, Simón, da̱ya Jonás, te a ma̱n Chidá che va ye vahchetero te ye checadine, ndiyu ihyan iyehnse. \v 18 Rá̱hn rí di te redin yahn che doche Pedro, te che tihca̱ doche ne, conahn che a̱ma ndudo redin. Cuahto min quendi ihyan yáhn, ne nde vederihquentiyon yahn chundah hua co nda̱hco ndiya ihyan. \v 19 U ne, té vederihquentiyon di ca̱va che conan va̱n ihyan che rihquentiyon Dendiohs. Cha che ca̱h yone che din ye ma̱n, cha che ca̱hca tan che hua din ye ma̱n ne, Dendiohs ne, ca̱h dito ye ndudo yehn. \p \v 20 Tuhme ra̱hn Dihvo vo nduco ihyan apóstol chahn che hua ca̱hma ye nduco nde a̱ma ihyan che a ma̱n ye che va ca̱de che chi ye ndedevahn ye ihyan iyehnse. \s1 Ra̱hn Dihvo vo Jesucristo te va che ca̱hno se ihyan \p \v 21 Nde ta̱hn min cana̱n Dihvo vo ca̱h ye che checadino ihyan apóstol yahn ye te va che ca̱hn ye ya̱n Jerusalén, ne min a̱ma chuhrihn ye. Ndo da̱ma intiyahn ma̱n, chidocuya̱n ndina̱n ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n, din ta̱n se nduco ye, nde ca̱hno se ihyan. Ate cuihno ino ro ne, ntuche ye. \v 22 Tuhme quenda Pedro ihyan a̱ma la̱do, ne cana̱n riya̱hve ye ihyan, ne ra̱hn ye: \p ―Dihvé, hua nda̱hca̱ che ca̱hco menda̱hn ne ndih ca̱va che tihca̱ cuahno co ne. \p \v 23 Ndaconan Dihvo vo ndihchenun ye na̱n Pedro. Chihya ye ihyan, ne ra̱hn ye: \p ―Di chundah, cuehn va̱ne, te redin vahche yáhn. Di ne, hua devene cha che rihquentiyon Dendiohs. Atena̱n che rihquentiyon ihyan iyehnse devene. \p \v 24 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan apóstol chahn: \p ―Adecoduhno ihyan che nahn co cuande ye va̱n ihyan yáhn ne, va che ca̱hcoma̱n ye vedeyeno ma̱n ye. Andahre va che conan ya̱h ye na̱n a̱ma cruz, ate va che ca̱hco menda̱hn ihyan, conduco ye u. \v 25 Tihca̱, te ihyan che hua nahn ca̱hco menda̱hn ye ihyan ca̱va che conduco ye u ne, va che conda ye, ne ihyan che ca̱hco menda̱hn ye ihyan ne, andahre din ta̱n ihyan nduco ye, ca̱hno ye ihyan, ate ndevahn ye, cuahtenan ye vahchetero. \v 26 Hua cochihve yahn ihyan andahre nedin da̱ma ye nducuahn vedecuihca che va iyehnse ndete che chemin din che denda ye, ne hua co cuahtenan ye vahchetero. Ndete che tihca̱ ne, metah deh nduco nedihve ye ca̱va che ndevahn ye. \v 27 Va che conahn chemin, te u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, va che chí numacuahn vederihquentiyon yahn Chidá nduco ángel yáhn, ne techeca̱dé yahn nducoya̱ca ihyan, nda̱hco menún yahn queri a̱ma ye tunoca che nedin ye, ndahtenan ye iyehnse. \v 28 Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te a̱ma o ihyan che chenun ye muhn ne, vate ca ye iyehnse nda̱ ro min, ne ndihchero ye u che rinducó nducoya̱ca ihyan cuahn che ndá̱ numacuahn vederihquentiyon yáhn. \c 17 \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ndo diya̱hn ye \p \v 1 Chihno a̱n ro min ne, quenda Dihvo vo Pedro ma̱n, Jacobo nduco dihno ye Jua̱n ma̱n, ne cuahn ye nduco ihyan chahn a̱ma tingüete ya̱co, \v 2 ne min ndo diya̱hn ye na̱n ihyan chahn. Yavena̱n ye ma̱n, tino yahn ye ma̱n ne, a̱ma diya̱hn ro nduhca̱ na̱n ya̱hn. \v 3 Ura min ndihchero ihyan apóstol chahn Moisés nduco Elías che rente ye nduco Dihvo vo. \v 4 Tuhme ra̱hn Pedro ri ye Dihvo vo: \p ―Dihve nuhn, a̱ma nda̱hca̱ che cuahtenan vo muhn. Ndete che nahn ne ne, dendah nuhn ino vache vah; a̱ma na̱n che conun ne, ta̱ma na̱n che conun Moisés, ne ta̱ma na̱n che conun Elías. \p \v 5 Numanahn che ra̱hn ca Pedro ne, quendihco a̱ma man tuno diya̱hn ro na̱n che chenun ihyan chahn, ne va̱n man me ne, chenun a̱ma ndudo che ra̱hn tuhca̱: \p ―Sa̱hnguh che Da̱yá. Yahinó sa̱hn. A̱ma yenó ca̱va se. Che ca̱hma se ne, chemin che codinahn nchuhn. \p \v 6 Cuahn che chihnevan ihyan apóstol chahn ndudo me ne, a̱ma dihya ye chi, ne chahteta̱ve ndih ye ndiya̱hn. \v 7 Tuhme chahn nda̱ Dihvo vo na̱n ihyan chahn, nahn ta̱h ye ihyan, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Cuenecuan nchuhn. Hua dihya ne co. \p \v 8 Cuahn che ndo nihyon na̱n ye ne, ametah ndihchero ye ihyan che o chahn, a dema̱n Dihvo vo. \p \v 9 Ura che cuenchahn ye cuete me ne, chihquentiyon Dihvo vo ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Hua ca̱hma nchuhn nduco nde a̱ma ihyan yahn vederihno che ndihchero ne, nde ro che u che rinducó nducoya̱ca ihyan ntuché va̱n tena̱hn. \p \v 10 Tuhme tumerune ihyan apóstol chahn Dihvo vo, ne ra̱hn ye: \p ―¿Deh cuande che ra̱hn sa̱hn devano ley che dirun Moisés che dinoca Elías va che chi ye ne? \p \v 11 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Cua̱co che va che chi Elías, nda̱hco ca̱de ye nducuahn. \v 12 Ate rá̱hn rí nchuhn te a nda̱ Elías, ne ihyan ne, hua nevahnecun ye ihyan. Tahque ndah ye ne, din ta̱n ye nduco ye. Namin u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, va che chuhríhn, din ta̱n ihyan nducó. \p \v 13 Tuhme tumacadino ihyan apóstol chahn che rente ye yahn Jua̱n Bautista anduhneca̱ ndete che a ihyan min che Elías. \s1 Din Dihvo vo Jesucristo che ndoyahn a̱ma sa̱hn dihn che ndi se cah rih dihca \p \v 14 Cuahn che nta̱ ihyan chahn na̱n che chenun ihyan chena̱hn ne, chahn nda̱ a̱ma se, chehntihya se na̱n Dihvo vo, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p \v 15 ―Dihvé, conan va̱hino ne sa̱hn da̱yá, te ndi se cah rih dihca, ne a̱ma rechuhrihn se. A̱ma ndeh yune cuahn che rinuhn yahn se ne, renda̱hnun se va̱coya̱hn ma̱n, va̱n nune ma̱n. \v 16 A checú sa̱hn na̱n ihyan apóstol yahn ne, ate hua chi din ye che ndoyahn se. \p \v 17 Tuhme ra̱hn Dihvo vo: \p ―Nchuhn che vate ne ma̱n ro cuh ne, duhtuno ihyan nchuhn ma̱n, hua ritahno ne ma̱n. Nchuhn ne, a hua nda̱ ro che co ne ihyan. ¿A cuahn da̱ma quendá̱h vedechahtino nduco ne, che ra̱hco ne? Checú ne sa̱hn muhn. \p \v 18 Sa̱hn dihn me ne, quenun a̱ma vaco chihnga̱ sa̱hn. Cuahn che nda̱ se na̱n ye ne, chihquentiyon ye che ndiquenda̱h vaco chihnga̱ me, ne ndeta̱hno ndoyahn se. \p \v 19 Ura che a dema̱n ye ne, tumerune ihyan apóstol chahn Dihvo vo: \p ―¿Dehra cuande che hua chi ndetenda̱h nuhn vaco chihnga̱ me ne? \p \v 20 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Nchuhn ne, nde hua ritahno ne, te cua̱co rá̱hn rí nchuhn te ndete che ritahno ne mare tahsihn ne, ca̱hcantiyon ne a̱ma ico che ca̱ca na̱n che va, ne cuhnde ta̱ma cuahn, ne dinahn. Ndete che ritahno ne ne, adecodehno che ca̱ca ne ne, conahn nduco ne. \v 21 Rá̱hn rí nchuhn te ca̱va che ndetenda̱h vo vaco chihnga̱ chemin chan ne, va che cova̱h vo ma̱n, cuahto vo ya̱hte ma̱n. \s1 Ra̱hn Dihvo vo Jesucristo ta̱ma yune che va che ca̱hno se ihyan \p \v 22 Numanahn che quechica Dihvo vo nduco ihyan apóstol yahn ye esta̱do yahn Galilea ne, ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―U che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, va che neca̱h ihyan u ta̱h sa̱hn nunde, \v 23 ne ca̱hno se u. Ate cuihno ino ro ne, ntuché va̱n tena̱hn. \p A̱ma chi nda̱che ihyan chahn yahn che tihca̱ ra̱hn ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, nedihve ye ca̱de iyo yahn ya̱co \p \v 24 Cuahn che nda̱ ihyan chahn ya̱n Capernaum ne, chahn sa̱hn che rica se tume ca̱de iyo yahn ya̱co, tumerune se Pedro: \p ―¿A hua renedihve ihyan ricuahn yahn nchuhn tume ca̱de iyo yahn ya̱co ne? \p \v 25 Ndahconan Pedro, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Ta̱ca̱ hua, renedihve ye. \p Ndonda̱ Pedro chete vah ne, mena̱n vihca tumerune Dihvo vo ihyan: \p ―Deh rahn Simón, ihyan che rihquentiyon ye ne, ¿duh rica ye tume ca̱de iyo ne? ¿A ihyan nación yahn ye o ihyan ta̱ma nación ne? \p \v 26 Ndahconan Pedro, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Rica ye ihyan ta̱ma nación. \p Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan: \p ―Tuhme ne, ihyan nación yahn ye ametah va che nedihve ye. \v 27 Ate ca̱va che hua din vo che co ta̱n nde a̱ma ihyan ne, cuehn na̱n vine, ne cotihyen cu ra ya̱hca. Ite che cua te ne, cuentah chende te, ne min ntaque a̱ma tume. Nduco chemin cuenedihve ca̱de iyo yáhn ma̱n, yehn ma̱n. \c 18 \s1 Duh che tahque cona̱n \p \v 1 Chihno min ne, ndo da̱ma ihyan apóstol chahn na̱n Dihvo vo, ne tumerune ye ihyan: \p ―¿Duh che tahque cona̱n va̱n ihyan che rihquentiyon Dendiohs ne? \p \v 2 Tuhme cah Dihvo a̱ma lihn, chihno ye menda̱hn, \v 3 ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te ndete che hua nto ino ne nunde yahn ne, co ne nduhca̱ checa̱hya che tuhchan che necun ne, hua co cuahtenan ne vahchetero na̱n che rihquentiyon Dendiohs. \v 4 Cuedevano ne te adecoduhno ihyan che necun ye nduhca̱ lihn cuh ne, ihyan min che tahque cona̱n ye va̱n ihyan che rihquentiyon Dendiohs. \v 5 Namin cuedevano ne te adecoduhno ihyan che nevahnecun ye a̱ma ihyan yáhn che necun ye nduhca̱ lihn cuh ne, a u nevahnecun ye. \s1 Ca̱hnda yahn ihyan che rahtendihco ye nunde \p \v 6 ’Adecoduhno ihyan che tihyon yune ye ihyan yáhn che cuahtendihco ye nunde ne, a̱ma chahte castigo va che co ye. Tahque nda̱hca̱ ca̱va ye ndete che ca̱ca ya̱hto ihyan a̱ma tu yudo chahte da̱ndo ye, ne cuaconda̱hnun ye ihyan va̱n nuniya̱hn, yudomin ca che tihyon yune ye ihyan yáhn che cuahtendihco ye nunde. \v 7 ¡Cheva̱h ihyan ihyense!, te a ca̱de no che va che cuahtendihco ye nunde. Ate ¡tahque vedin ihyan che tihyon yune ye ihyan che cuahtendihco ye nunde! \p \v 8 ’Ndete che renda̱ yahn ne che cuahtendihco ne nunde, ne va che dinahn ne nduco ta̱h ne o nduco ca̱h ne ne, tahque ndah che din ne cuande anduhneca̱ ndete che a chihca ne, chaconda̱h ne, te tahque nda̱hca̱ yahn ne ndete che co cuahtenan ne vahchetero andahre yuhche ne, yudomin ca che ndah ta̱h ne, ndah ca̱h ne, cuahtenun ne va̱n ruchiya̱hn cuahn da̱ma. \v 9 Ndete che ca̱va ndutina̱n ne renda̱ yahn ne che cuahtendihco ne nunde ne, tahque ndah che din ne cuande anduhneca̱ ndete che a tico ne, chaconda̱h ne, te tahque ndah yahn ne ndete che co cuahtenan ne vahchetero andahre hua ro na̱n ne, yudomin ca che ndah ndutina̱n ne, cuahtenun ne va̱n ruchiya̱hn. \s1 Ejemplo yahn itecuche che chinda te \p \v 10 ’Cuihco nchuhn cuda̱do che hua nda̱hchenan ne nde a̱ma ihyan che necun ye nduhca̱ checa̱hya che tuhchan, te ángel yahn ne, cuahn da̱ma chenan ye na̱n Chidá che va ye vahchetero. \v 11 Tihca̱, te u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, ndá̱ ndedeváhn ihyan che a ndinda ye, nedin nunde yahn ye. \p \v 12 ’Rá̱hn rí nchuhn te a̱ma ihyan che va a̱ma ciento itecuche yahn ye ne, ndete che conda a̱ma te va̱n chano ne, ca̱hcoma̱n ye ite che chena̱hn chahn va̱n chano na̱n che redin ye cuda̱do ite, ne ca̱hn ye quenuhn ye ite che chinda me. \v 13 Cuahn che nta̱ca ye ite ne, cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nde tahque co yeno ye ca̱va ite min che co ca̱va ite che chena̱hn chahn. \v 14 Tihca̱ Chida nchuhn che va ye vahchetero, te hua nahn ye che conda nde a̱ma ihyan che necun ye nduhca̱ checa̱hya che tuhchan. \s1 Nduhca̱ che va che nchahco ihyan yahn vih \p \v 15 ’Ndete che a̱ma ihyan che namin ritahno ye din ta̱n ye nduco a̱ma cha nchuhn ne, coya̱hve ne ihyan cua̱hn dema̱n ne nduco vih. Ndete che nto ino ye nunde yahn ye ne, a ndedevahn ne ihyan yahn castigo che va che co ye. \v 16 Ate ndete che hua tumaca̱h ye che ca̱hma ne ne, conuhn ne a̱ma o testigo ca̱va che nduco ihyan chahn ya̱hve ne ihyan. \v 17 Ate ndete che nde nduco tihca̱ hua tumaca̱h ye ne, ca̱hma ne nduco ihyan ndiya̱co ca̱va che va̱n nducoya̱ca ne ya̱hve ne ihyan. Ate ndete che hua tumaca̱h ye ne, co din ne cuande anduhneca̱ ndete che nde hua devano ye che va Dendiohs. \p \v 18 ’Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nducuahn che nte ca̱de ne ne, ca̱h dito Dendiohs ndudo yahn ne. \p \v 19 ’Namin rá̱hn rí nchuhn te ndete che co da̱ma ndudo a̱ma o ne, ca̱ca ne deh che nahn ne Chidá che va ye vahchetero ne, te ye nchuhn. \v 20 Te ye nchuhn, te na̱n che ndo da̱ma o ino ihyan ndeva ye yavená̱n ne, min quenún va̱n ye. \p \v 21 Tuhme chahn nda̱ Pedro, ne ra̱hn ye ri ye Dihvo vo: \p ―Dihvé, ¿a ndeh yune va che nchahcó yahn ihyan che quendi ye din ta̱n ye nducó ne? ¿A nde ndache yune ne? \p \v 22 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Ndiyu atena̱n ndache yune, te a nduh va ndeh yune che din ta̱n ye ne, a tih va ndeh yune va che nchehque yahn ye. \s1 Ejemplo yahn a̱ma sa̱hn che metah vederenchahco na̱n se \p \v 23 ’Vederihquentiyon yahn Dendiohs ne, nduhca̱ a̱ma rey che tenda̱h cuande ye yahn sa̱hn che redin ntiyon nduco ye. \v 24 Cuahn che cana̱n tenda̱h cuande ye ne, nda̱ a̱ma se tenda̱h cuande ye yahn se, ne quendihco ndeh se yahn ye, tenduh ndiche mil tume diya̱hngua̱n. \v 25 Nducote metah deh nduco che nedihve se ne, chihquentiyon ye sa̱hn deca̱hya yahn ye che ndihcue se sa̱hn ma̱n, ndihcue se nda̱hta yahn se ma̱n, da̱ya se ma̱n, nducuahn dehtenduh yahn se ma̱n, ca̱va che ndutonun tah che quendihco se yahn ye. \v 26 Tuhme chehntihya se na̱n rey me, ne ra̱hn se: “Dihvé, codin chahtino ne yáhn, ne nedihvé yahn ne.” \v 27 Quenan va̱hino ye sa̱hn, ne numacuahn vedeyeno tehche ino ye nducuahn che quendihco se. \v 28 Ate ura che cona̱hn se nta̱ca se a̱ma combiero yahn se che quendihco ye ino cun ca̱de yahn se. Dihno se da̱ndo ye, ne ra̱hn se ri se ihyan: “Cuenedihve che quendihque yáhn.” \v 29 Chehntihya ye na̱n se, ne ra̱hn ye: “Codin chahtine yáhn, ne nedihvé yehn.” \v 30 Ate hua cahnecun se. Tahque ndah se ne, chahn se chica nunde se yahn ye, ne quenun ye va̱coya̱hn nde chihno nedihve ye yahn se. \v 31 Ndihchero combiero yahn se che tihca̱ din se, ne a̱ma chi ta̱n ye, chahn ye chengo ye rey me. \v 32 Tuhme tahve rey me che chehua sa̱hn, ne chihya ye sa̱hn: “Di ne, a̱ma duhtuno ihyan di. U ne, nchahcó yehn yahn nducuahn che quendihque yáhn, te chique favor u. \v 33 ¿Ta̱ca̱ che hua tihca̱ quenan va̱hine combiero yehn nduhca̱ che quenan va̱hinó di?” \v 34 Numacuahn vedeta̱n chihquentiyon ye che conun se va̱coya̱hn nde chihno nedihve se che quendihco se. \p \v 35 Quendi Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Namin nchuhn, ndete che hua nchahco ne yahn vih numacuahn chedave yahn ne ne, cuahno ne nduhca̱ che chahno sa̱hn min, te Chidá che va ye vahchetero ne, hua nchahco ye yahn ne. \c 19 \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chicuahn ye nduhca̱ che rihquentiyon Dendiohs che hua tehche ihyan nda̱hta yahn ye \p \v 1 Cuahn che chihno nte Dihvo vo ne, chica ye min esta̱do yahn Galilea, cuahn ye esta̱do yahn Judea, ta̱ma la̱do viche ico Jordán, \v 2 ne a̱ma ya̱hn ihyan cuahn ye nduco ye. Cuahn che nda̱ ye min ne, din ye che ndoyahn ihyan cah. \p \v 3 Tuhme nda̱ a̱ma o sa̱hn fariseo che nahn tumarande se ihyan, ne tumerune se: \p ―¿A co tehche ihyan nda̱hta yahn ye ca̱va adecodehno ne? \p \v 4 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―A devano nchuhn nduhca̱ che a ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs tuhca̱: “Cuahn che dendah Dendiohs iyehnse ne, dendah ye ihyan cha̱hn ma̱n, ihyan nda̱hta ma̱n.” \v 5 Namin ndirun tuhca̱: “Ihyan cha̱hn ne, ca̱hcoma̱n ye indihte yahn ye, ne cahneva̱co ye, conan cuma ye nda̱hta yahn ye. Ihyan chahn ne, din yahn ye vih anduhneca̱ ndete che a̱ma no ye.” \v 6 Nducote tihca̱ ne, ametah din ye cuande che o ye, te anduhneca̱ ndete che a̱ma no ye. Nducote a ma̱n Dendiohs nahn ye che cuahtenan cuma ihyan chahn vih ne, hua redin yahn che tehche ye vih. \p \v 7 Ra̱hn sa̱hn chahn ri se ihyan: \p ―Ndete che tihca̱ ne, ¿deh cuande che ca̱h yune Moisés che tehche ihyan nda̱hta yahn ye, dirun ye a̱ma ca̱ca ca̱h ye ta̱hn? \p \v 8 Ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn: \p ―Yahn che cheche chedave yahn ihyan ne, chemin che ca̱h yune Moisés che tehche ye nda̱hta yahn ye. Ate Dendiohs ne, hua tihca̱ chihco ca̱de ye cuahn che dendah ye iyehnse. \v 9 U ne, rá̱hn rí nchuhn te ihyan che ndere tehche ye nda̱hta yahn ye ndiyu yahn nunde che quenan te nduco ta̱ma cha̱hn, ne cahneva̱co ye nduco ta̱ma te ne, redin duche yahn ye che nihneva̱co ye. Namin sa̱hn che cahneva̱co se nduco ta̱hn che ntehche incha̱hn te ta̱hn ne, condihco se nunde. \p \v 10 Tuhme ra̱hn ihyan apóstol ri ye Dihvo vo: \p ―Ndete che tihca̱ va ca̱de yahn ihyan cha̱hn ne, tahque ndah ye che nde hua cahneva̱co ye. \p \v 11 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Hua nducoya̱ca ihyan co dinahn ye yahn chemin, te atena̱n ihyan che neca̱h Dendiohs vederihquentiyon ihyan che co dinahn ye. \v 12 Vate cha̱hn che hua numa ye, te a tihchan ye nde rahteya̱n ye. Namin vate ye che hua numa ye yahn che ihyan redin yoh ye ihyan. Namin vate ye che hua rahtenan cuma ye nda̱hta ca̱va che hua co va̱hche yahn ye na̱n ntiyon yahn Dendiohs. Ihyan che retumacadino che co dinahn ye che cuahtema̱n ye ne, nda̱hca̱ che dinahn ye. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, nahn ta̱h ye checa̱hya, cova̱h ye ca̱va \p \v 13 Chihno min ne, nda̱ ihyan, nda ye checa̱hya yahn ye ca̱va che nahn ta̱h Dihvo vo, ne cova̱h ye ca̱va. Ate ihyan apóstol ne, ra̱hva ye nduco ihyan chahn. \v 14 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan: \p ―Hua ca̱hca ta̱n nchuhn che chi checa̱hya sih ná̱n, te a ndi cuande va̱n ihyan che necun ye che cuahtenan ye vahchetero na̱n che rihquentiyon Dendiohs. \p \v 15 Chihno ra̱hn ye chemin ne, nahn ta̱h ye checa̱hya chahn, cova̱h ye ca̱va. Tuhme chica ye min, cuahn ye. \s1 A̱ma sa̱hn cuihca ne, nte se nduco Dihvo vo Jesucristo \p \v 16 Ura min nda̱ a̱ma sa̱hn yuno na̱n Dihvo vo, ne ra̱hn se: \p ―Ihyan Ricuahn Ndah, ¿deh ndah che dín ca̱va che conán vahchetero ne? \p \v 17 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Nde hua redin yahn che cahme, Ihyan Ricuahn Ndah, te atena̱n Dendiohs ne, ihyan min che ndah ye. Ca̱va che conen vahchetero ne, codinehn vederihquentiyon yahn ye. \p \v 18 Tumerune se ihyan: \p ―¿Cha vederihquentiyon me ne? \p Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Vederihquentiyon che tuhca̱: “Hua cahne ihyan ma̱n, hua din duche yehn che nihnevaque ma̱n, hua doque ma̱n, hua ndere ca̱hma nonde yahn ihyan ma̱n, \v 19 cuendeva yavena̱n chide ma̱n, cheque ma̱n, codin yahine nducoya̱ca ihyan nduhca̱ che yahino man di ma̱n.” \p \v 20 Ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Nducuahn vederihquentiyon che tihca̱ ne, redináhn nde ro che lihn ca u. ¿A va ca che dináhn ne? \p \v 21 Ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn: \p ―Che cuahtenan ihyan vahchetero ne, tahque rigonun chihve che co vedecuihca. Ca̱va che hua co va̱hche yehn che tone min ne, cuendihcue dehtenduh yehn che va, ne cuinen ihyan cheva̱h. Tuhme cochi condoque u. \p \v 22 Nducote a̱ma cuihca se ne, hua quenan ino se che tihca̱ ra̱hn Dihvo vo nduco se, ne a̱ma chi ra̱n se cona̱hn se. \p \v 23 Tuhme ra̱hn Dihvo vo nduco ihyan apóstol: \p ―Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te a̱ma va̱hche ca̱va ihyan cuihca che conda̱ ye vahchetero na̱n che rihquentiyon Dendiohs. \v 24 Ndaconan rá̱hn rí nchuhn te nde a̱ma ihyan cuihca ne, hua co conda̱ ye vahchetero na̱n che rihquentiyon Dendiohs. \p \v 25 Che ra̱hn ye chemin ne, a̱ma cuahn ino ihyan apóstol chahn, ne ra̱hn ye va̱n ma̱n ye nduco vih: \p ―Ndete che tihca̱ ne, nde a̱ma ihyan hua co ndevahn ye. \p \v 26 Chaconan Dihvo vo ndihchero ye ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Che tin dema̱n ihyan ne, hua conda̱ ye vahchetero. Atena̱n Dendiohs co din ye che min tuno ihyan, te Dendiohs ne, ri redin ye nducuahn. \p \v 27 Tuhme ra̱hn Pedro ri ye ihyan: \p ―Dihve nuhn, me nuhn che chihcoma̱n nuhn nducuahn, chinduco nuhn ndih ne, ¿deh co nduco nuhn ne? \p \v 28 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te cuahn che a nuhnde ca̱de nducuahn, ne u che rinducó nducoya̱ca ihyan cuhndé na̱n che rihquentiyón numacuahn vedeyudo ne, namin nchuhn che rinduco ne u ne, cuahte ne techeca̱de ne yahn nduh che ndichio nda̱ta yahn ihyan nación yahn Israel. \v 29 Namin adecoduhno ihyan che va che ca̱hcoma̱n ye dehtenduh yahn ye ma̱n, ihyan yahn ye ma̱n, ca̱va che co conduco ye u ne, nuhnde menun a̱ma ciento yahn queri a̱ma che ca̱hcoma̱n ye, a va̱co ye, a dihno ye, a cahve ye, a chida ye, a chaco ye, a nda̱hta yahn ye, a da̱ya ye, a ya̱hn yahn ye, ate nunde menun a̱ma ciento yahn queri a̱ma che ca̱hcoma̱n ye. Ava̱ne ne, conan ye vahchetero numacuahn ro. \v 30 Nda̱ ro min ne, ndiyu yahn che a ra̱hn chitahno ihyan che tahque quenda̱h yavena̱n ye, nde huane yahn che cade chitahno ye che hua nduh quenda̱h yavena̱n ye. \c 20 \s1 Ejemplo yahn sa̱hn redin ntiyon \p \v 1 ’Vederihquentiyon yahn Dendiohs ne, nduhca̱ a̱ma patrón che chahn ye a̱ma vatiya̱n chenuhn ye mozo ca̱va che tuhn se uva yahn ye. \v 2 Nda̱ca ye neve se, ne nte ca̱de ye nduco se che din se ntiyon ca̱de ro, ne dechuh ye sa̱hn na̱n ntiyon yahn ye. \v 3 Chahn tun ye tenduh na̱n rahco nun vatiya̱n, ne nta̱ca ye te neve se che vatechica se cua̱hn ndihve, metah ntiyon din se. \v 4 Ra̱hn ye ri ye sa̱hn: “Cuahn nchuhn codin ne ntiyon yáhn, conduco ne sa̱hn chena̱hn che a chenan se min, ne nedihvé nchuhn nduhva che redin yahn.” “A,” ra̱hn se, ne cuahn se. \v 5 Chahn tun ye tenduh na̱n ma̱hn ya̱hn. Nta̱ca ye te neve se, dechuh ye sa̱hn na̱n ntiyon me. Chahn tun ye tenduh na̱n rahco ino. Nta̱ca ye te neve se, ne namin dechuh ye sa̱hn. \v 6 Ndaconan chahn tun ye tenduh na̱n rahco uhn, ne nta̱ca ye te neve se, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: “¿Dehco che hua din nchuhn ntiyon ma̱n ro ne?” \v 7 Ndahconan se, ne ra̱hn se ri se ihyan: “Hua din nuhn ntiyon, te hua nda̱ca ntiyon din nuhn.” Ra̱hn ye ri ye sa̱hn: “Cuahn nchuhn din ne ntiyon yáhn tuhme, ne nedihvé nchuhn nduhca̱ che redin yahn.” “A,” ra̱hn se, ne cuahn se. \v 8 Chi chino me ne, ra̱hn ye ri ye mandador yahn ye: “Cuenedin dame sa̱hn mozo sih, ne cuenedihve yahn se, cuanan nduco sa̱hn che nda̱ adive cuahn.” \v 9 Cuahn che chenda̱ sa̱hn che a nde na̱n rahco uhn a chino cana̱n din se ntiyon ne, ndonda̱ ta̱h se chihve yahn se yahn numa ro. \v 10 Nde na̱n chihnonan yahn ne, chenda̱ sa̱hn che din se ntiyon numa ro, ne ndedecadino se che tahque ndahva nedihve ye sa̱hn, ate a da̱ma no nedihve ye sa̱hn. \v 11 Cuahn che ndihchero se che a da̱ma no nevihve sa̱hn nduco sa̱hn chena̱hn chahn ne, ra̱hn nunde se nduco patrón yahn se, \v 12 ne ra̱hn se ri se ihyan: “Sa̱hn sih che atena̱n a̱ma ura no din se ntiyon ne, ¿deh cuande che da̱ma nedihve ne sa̱hn nduco nuhn che chahtenun nuhn va̱n ya̱n numa ro, din nuhn ntiyon?” \v 13 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: “A devanó che redín. A numa nedihvé yahn nchuhn nduhca̱ che a nte ca̱de vo. \v 14 A nedihvé yahn nchuhn. Tahque ndah ne ne, cona̱hn ne. A má̱n va vedeyeno che tihdená̱n, nedihvé yahn sa̱hn chuhn. U ne, codín nduhca̱ che náhn nduco tume yáhn. \v 15 Nchuhn ne, hua cuande yahn ne che quenan cumá vedeva̱hino nduco se.” \v 16 Atihnoca̱ no tun ro che cuhnde ca̱de yahn nducoya̱ca ihyan, te ndiyu che a ra̱hn chitahno ihyan che tahque quenda̱h yavena̱n ye, nde huane che a cade chitahno ye che hua nduh quenda̱h yavena̱n ye. Tihca̱, te va̱n nducoya̱ca ihyan che nahn Dendiohs che cotahno ye ne, atena̱n neve ra ye che tenda̱hnun Dendiohs ihyan ca̱va che ndevahn ye. \s1 Ndaconan ra̱hn Dihvo vo Jesuscristo che va che ca̱hno se ihyan \p \v 17 Cuahn che a quenun yune Dihvo vo cuahn ye ya̱n Jerusalén ne, quenda ye nduh che ndichio ihyan apóstol devavih, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p \v 18 ―A devano nchuhn, che ma̱n ne, chenun yune vo, cuhn vo ya̱n Jerusalén. U che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, neca̱h ihyan u ta̱h chidocuya̱n ndina̱n ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n, ne cuih nunde se yáhn ca̱va che ca̱hno ihyan u. \v 19 Neca̱h se u ta̱h sa̱hn ta̱ma nación ca̱va che din duche yahn se u ma̱n, cuahn se u ma̱n, nahn ya̱h se u ma̱n. Ate cuihno ino ro ne, ntuché va̱n tena̱hn. \s1 Chaco Jacobo ma̱n, Jua̱n ma̱n ne, chica ye che cona̱n da̱ya ye \p \v 20 Chihno min ne, chahn nda̱ nda̱hta yahn Zebedeo nduco nduh che o da̱ya ye, Jacobo ma̱n, Jua̱n ma̱n. Chehntihya ye na̱n Dihvo vo, ne chica ye favor ihyan. \v 21 Tumerune Dihvo vo ihyan: \p ―¿Deh nehn ne? \p Ra̱hn ihyan nda̱hta me: \p ―Ricá ndih che cuahnecun ne che cuahte nduh che o da̱yá da̱ma nduco ne cuahn che a va ne na̱n rihquentiyon ne. A̱ma se ne, cuhnde se la̱do ta̱h cua̱co ne, ne ta̱ma se ne, cuhnde se la̱do ta̱h cueh ne. \p \v 22 Ate ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Nchuhn ne, nde hua renahn ne deh che rica ne. ¿A cocha ne chuhrihn ne nduhca̱ che va che a̱ma chuhríhn ne? \p Ndahconan ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Ta̱ca̱ hua. Cocha nuhn. \p \v 23 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Cua̱co te va che chuhrihn nchuhn nduhca̱ che va che a̱ma chuhríhn, ate che cuahte ne chihto ná̱n ne, ndiyu u che ca̱hcantiyón, te a Chidá che ca̱hcantiyon ye, ne a ma̱n ye devano ye cha ihyan che cuahte ye chihto ná̱n. \p \v 24 Chihnevan ihyan apóstol chena̱hn chahn, ne chi ta̱n ye nduco ihyan che o chahn. \v 25 Tuhme cah Dihvo vo nducoya̱ca ye, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Nchuhn ne, a devano ne te ihyan ndina̱n yahn queri a̱ma nación ne, a̱ma yudo rihquentiyon ye, ne sa̱hn che rinan se ihyan ne, rendinun rendina̱hno se ihyan yahn ye. \v 26-27 Ate va̱n nchuhn ne, hua co tihca̱, te adecochano ne che nahn cona̱n ne ne, va che co ne nduhca̱ a̱ma mozo, conan ne vih. \v 28 U che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, cuiquendi ne yune yáhn, te u ne, ndá̱, ndiyu ca̱va che conan ihyan u, ate ca̱va che conan má̱n ihyan, ne ca̱hco mendá̱hn u ca̱va che ndedeváhn a̱ma ya̱hn ihyan. \s1 Din Dihvo vo Jesucristo che chi ro na̱n o sa̱hn na̱n ve \p \v 29 Cuahn che chica Dihvo vo ya̱n Jericó nduco ihyan apóstol yahn ye ne, a̱ma ya̱hn ihyan nduco ye ihyan. \v 30 Chihto yune vate o sa̱hn na̱n ve, ne cuahn che chihnevan se che a nda̱ nino Dihvo vo ne, riya̱hve se ihyan numa dito se: \p ―Dihve nuhn, Da̱ya David, ¡conan va̱hino ne nuhn! \p \v 31 Ra̱hva ihyan nduco se ca̱va che cuahtedihn chende se, ate nde tahque yudo na̱n se ra̱hn se: \p ―Dihve nuhn, Da̱ya David, ¡conan va̱hino ne nuhn! \p \v 32 Tuhme chan ndi Dihvo vo. Cah ye sa̱hn, ne tumerune ye sa̱hn: \p ―¿Deh nahn nchuhn che dín ca̱va ne ne? \p \v 33 Ndahconan se, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Dihve nuhn, nahn nuhn ne che din ne che co ro na̱n nuhn. \p \v 34 Quenan va̱hino ye sa̱hn, ne nahn ta̱h ye ndutina̱n se. Ndeta̱hno chi ro na̱n nduh che o se, ne cuahn se chinduco se ihyan. \c 21 \s1 Nda̱ Dihvo vo Jesucristo ya̱n Jerusalén \p \v 1 Cuahn che a nda̱ nino ihyan chahn ya̱n Jerusalén ne, nda̱ ye chihto a̱ma ya̱n lihn che duche Betfagé, nino cuete Olivo. Min tahve Dihvo vo o ihyan apóstol yahn ye, \v 2 ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Cuahn nchuhn viya̱n, ne min nta̱ca ne a̱ma burro che quenan chiche te, nduco te da̱ya te. Cuenta̱hte ne ite, ne cuiquenda ne ite. \v 3 Ndete che va duh ihyan che ca̱hma ye deh din ne burro tih, renta̱hte ne ite ne, ca̱hma ne co ne ihyan: “Dihve nuhn nahn ye ite, ne ndeta̱hno ndedechuh ye ite.” \p \v 4 Tihca̱ chi ca̱va che conahn nduhca̱ che dirun ihyan profeta tuhca̱: \q1 \v 5 Ca̱hma nchuhn co ne ihyan che vate ye ya̱n Jerusalén: \q1 “Condihchero nchuhn che cochi Rey yahn ne. \q1 A̱ma necun ye, ne quendudo ye a̱ma burro lihn.” \p \v 6 Dinahn ihyan apóstol chahn che chihquentiyon Dihvo vo. \v 7 Chehua ye burro me nduco da̱ya te, ne tihde ye tino yahn ye da̱me te. Cocha Dihvo vo ite, ne quendi ye cuahn ye. \v 8 A̱ma ya̱hn ihyan nduco ye, ne na̱hn ye ne, renta̱ve ye tino yahn ma̱n, na̱hn ye ne, renta̱ve ye ya̱ta cue ma̱n, rendedecuco ye numa yune cua̱hn na̱n che cuahn Dihvo vo. \v 9 Nducoya̱ca ihyan che nda̱hna̱n ye ma̱n, ihyan che chenan ive ye ma̱n ne, a̱ma yeno ye, ne rah ye tuhca̱: \p ―¡Ndeva vo yavena̱n ihyan cuh che quenan cuma ye vederihquentiyon che quenan cuma ihyan ndico yahn ye David! ¡Dechuh Dihvo vo Dendiohs ihyan! ¡Ndeva vo yavenan Dendiohs! \p \v 10 Cuahn che chenda̱ Dihvo vo ya̱n Jerusalén ne, cana̱n nducoya̱ca ihyan ndo da̱ma ye. A̱ma vari ye, ne na̱hn ye tumerune ye: \p ―¿Duh ihyan tih che nda̱ ye ne? \p \v 11 Na̱hn ye ne, ndahconan: \p ―Ihyan cuh che profeta Jesucristo che chica ye ya̱n Nazaret, esta̱do yahn Galilea. \s1 Dihvo vo Jesucristo ndetenda̱h vah ye sa̱hn che chenun se chete ya̱co rendihcue se \p \v 12 Chenda̱ Dihvo vo chete ya̱co, ne ndetenda̱h vah ye nducoya̱ca sa̱hn che chenun se min rendihcue se ma̱n, ra se ma̱n. Chi muhn chi min ye mesa yahn sa̱hn che rendahcorun se tume ma̱n, silla yahn sa̱hn che rendihcue se icui ma̱n, \v 13 ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Na̱n ndudo yahn Dendiohs ne, ndirun tuhca̱: “Ya̱co yáhn ne, ca̱va che cuahtenun ihyan cova̱h ye”, ate nchuhn ne, nedin ne anduhneca̱ vah na̱n che rendo da̱ma sa̱hn duco. \p \v 14 Chihno min ne, chahn nda̱ a̱ma o sa̱hn na̱n ve ma̱n, sa̱hn che cueh ca̱h ma̱n, na̱n Dihvo vo min chete ya̱co, ne din ye che ndoyahn se. \v 15 Nducoya̱ca checa̱hya che chenun min ne, a̱ma yeno, ne rah tuhca̱: \p ―¡Ndeva vo yavena̱n ihyan cuh che quenan cuma ye vederihquentiyon nduhca̱ che quenan cuma David! \p Chidocuya̱n ndina̱n nduco sa̱hn devano ley che dirun Moisés ne, a̱ma chi ta̱n se che din Dihvo vo vederihno ma̱n, che rah checa̱hya chahn rendeva yavena̱n ye ma̱n, \v 16 ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―¿Ta̱ca̱ che reca̱h yune ne che tihca̱ rendeva checa̱hya sih yavena̱n ne? \p Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Reca̱h yuné, te a tihca̱ va che conahn. A devano nchuhn te a ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs tuhca̱: “Chihco ca̱de ne che checa̱hya ma̱n, decua̱h ma̱n ne, ndeva yavena̱n ne nduhca̱ che redin yahn.” \p \v 17 Chihcoma̱n ye sa̱hn chahn, ne chica ye min. Cuahn ye ya̱n Betania, ne min quenan ye vino min. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, din dine ye a̱ma ya̱hn higo \p \v 18 Chi dave ta̱ma ro me, ura che quenun yune Dihvo vo che cuahn tun ye ya̱n Jerusalén ne, chi cuico ye. \v 19 Ndihchero ye a̱ma ya̱hn higo chihto yune, ne chahn ye ndihchero ye ndete che chenan ndute yahn. Ate metah nde a̱ma ndute yahn, dema̱n ya̱ta chenan. Tuhme din dine ye ya̱hn me, ne ra̱hn ye: \p ―Ametah ndaconan co ndute yehn. \p A ura min no tih ya̱hn me. \v 20 Cuahn che ndihchero ihyan apóstol chahn che tih ya̱hn me ne, a̱ma cuahn ino ye, ne tumerune ye Dihvo vo: \p ―¿Ta̱ca̱ che ndeta̱hno tih ya̱hn higo ca̱h ne? \p \v 21 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te ndete che ritahno ne ma̱n, hua rihco yahn ino ne ma̱n ne, nde vederihno che tahque rahte co din ne. Co ca̱hcantiyon ne ico tih che ca̱hn conda̱hnun va̱n nuniya̱hn, ne dinahn. \v 22 Ndete che ritahno ne ne, nducuahn che ca̱ca ne Dendiohs ne, conahn nduco ne. \s1 Vederihquentiyon che quenan cuma Dihvo vo Jesucristo \p \v 23 Ura che nda̱ Dihvo vo ne, chenda̱ ye chete ya̱co, ne cana̱n ricuahn ye. Numanahn min ne, chahn nda̱ chidocuya̱n ndina̱n nduco sa̱hn intiyahn, ne tumerune se ihyan: \p ―¿Duh te vederihquentiyon ndih che din ne dehtenduh che tihchan ne? \p \v 24 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Namin va a̱ma na̱n che tumeruné nchuhn. Dinoca ndahconan ne chemin, tuhme có nchuhn duh te vederihquentiyon che tihca̱ redín: \v 25 ¿Duh dechuh Jua̱n che chehdenune ye, a Dendiohs o ihyan iyehnse ne? \p Ate cana̱n rentuhno se va̱n ma̱n se nduco vih: \p ―Ndete che ca̱hmo vo che Dendiohs dechuh ye Jua̱n ne, ca̱hma ye co ye uvo: “¿Me dehco che hua chitahno nchuhn che cahndudo ye tuhme?” \v 26 Me ndete che ca̱hmo vo che ihyan iyehnse dechuh ye ihyan ne, co ta̱n ihyan ya̱n nduco vo, te nducoya̱ca ye ritahno ye che Ndudo yahn Dendiohs cahndudo ye. \p \v 27 Tahque ndah se ne, ra̱hn se ri se Dihvo vo: \p ―Hua devano nuhn. \p Tuhme ra̱hn ye ri sa̱hn: \p ―Namin u ne, hua có nchuhn duh te vederihquentiyon che tihca̱ redín. \s1 Ejemplo yahn sa̱hn ca̱hya che rahcota̱hn \p \v 28 Quendi Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn ndina̱n chahn: \p ―Nté a̱ma ejemplo, cahnevan nchuhn. A̱ma ihyan ne, vate o da̱ya ye, ne ra̱hn ye ri ye a̱ma se: “Ma̱n ro ne, cuehn ton uva yuhn vo.” \v 29 Ndahconan se, ne ra̱hn se: “Hua cá̱hn.” Ate adive ne, nto ino se che tihca̱ ra̱hn se, ne cuahn se din se ntiyon che chihquentiyon chida se. \v 30 Numanahn min ne, ra̱hn ye nduco sa̱hn che ta̱ma me che ca̱hn se din se ntiyon min. Sa̱hn min ne, ra̱hn se ri se ihyan: “Ta̱ca̱ hua, chidá, cá̱hn.” Ate hua dinahn se. \v 31 ¿Cha sa̱hn chahn dinahn se che chihquentiyon chida se ne? \p Ndahconan sa̱hn ndina̱n chahn, ne ra̱hn se: \p ―Sa̱hn che ya̱hve ye mena̱n me. \p Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn: \p ―Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nduhca̱ sa̱hn che hua dinahn me ne, tihchan nchuhn, te rahcota̱hn ne yahn vederihquentiyon yahn Dendiohs. Vederihquentiyon yahn ye ne, tahque nun dinahn sa̱hn rica tume ca̱de iyo ma̱n, ta̱hn ndere vatechica ma̱n, che co nchuhn. \v 32 Jua̱n Bautista ne, chicuahn ye ihyan nduhca̱ che runeca̱de cuahtechica ye, ne nevahnecun sa̱hn chahn ma̱n, ta̱hn chahn ma̱n, ate nchuhn ne, chahcota̱hn ne, nde hua nto ino ne andahre ndihchero ne che nevahnecun ihyan nunde chahn. \s1 Ejemplo yahn sa̱hn redin ntiyon che duhtuno ihyan se \p \v 33 ’Cuihnevan nchuhn ta̱ma ejemplo: A̱ma ihyan ne, chihche ye dihyo uva na̱n ya̱hn yahn ye, ne din ye chahn yahn ma̱n, dendah ye a̱ma tanque na̱n che cuhno ye nune yahn uva me ma̱n, chahto ye a̱ma chete na̱n che din ye cuda̱do ntiyon min ma̱n. Cuahn che chihno chihco tahn ye nducuahn ne, nda̱hco ye chenda̱ta me ta̱h a̱ma o sa̱hn che din se ntiyon nduco. Tuhme chica ye min, cuahn ye. \v 34 Cuahn che a nda̱ ro che a rine uva ne, dechuh ye sa̱hn deca̱hya yahn ye ca̱va che necahn ma̱hn sa̱hn chahn uva me nduco ye. \v 35 Ate sa̱hn redin ntiyon chahn ne, tumanga̱n se sa̱hn deca̱hya chahn yahn ye, ne a̱ma se ne, chahn se sa̱hn, ne ta̱ma se ne, chihno se sa̱hn, ne ta̱ma se ne, ca̱h se tu sa̱hn. \v 36 Ndaconan dechuh ye tahque ya̱hn sa̱hn deca̱hya yahn ye, ne a namin no tun din ta̱n sa̱hn redin ntiyon chahn nduco se anduhneca̱ che din se mena̱n. \p \v 37 ’Na̱n chihnonan yahn ne, dechuh ye sa̱hn da̱ya ye, te ra̱hco ye te nevahnecun sa̱hn chahn sa̱hn. \v 38 Ate cuahn che ndihchero sa̱hn chahn da̱ya ye ne, ntuhno se nduco vih, ne ra̱hn se: “Sa̱hn tih che cuhnde ta̱h se ntiyon cuh. Ca̱hno vo sa̱hn, ne cahnevi vo yahn se.” \v 39 Tumanga̱n sa̱hn chahn sa̱hn, quenda se sa̱hn cua̱hn chihto, ne chihno se sa̱hn. \p \v 40 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn ndina̱n chahn: \p ―Cuahn che nda̱ dihve chenda̱ta me ne, ¿deh din ye nduco sa̱hn redin ntiyon chahn ne? \p \v 41 Ndahconan sa̱hn chahn, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Numacuahn vedeta̱n decuihno ye sa̱hn chahn, ne ca̱h ye chenda̱ta me ta̱ma te o sa̱hn redin ntiyon che necahn ma̱hn se ndute nda̱ta me nduco ye nda̱ ro yahn. \p \v 42 Namin ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn ndina̱n chahn: \p ―A devano nchuhn nduhca̱ che a ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs tuhca̱: \q1 Tu che hua quenan ino sa̱hn vihcherahto ne, \q1 chemin che tahque chichihve. \q1 Chemin ne, a ma̱n Dendiohs chihco ca̱de ye, \q1 ne a̱ma nda̱hca̱ che tihca̱ din ye. \m \v 43 Nducote raconda̱h veda̱me nchuhn u ne, a rendo da̱ma ne nduco sa̱hn vihcherahto chahn. Chemin che cahnevi Dendiohs vederihquentiyon yahn ye che va ta̱h ne, ne nda̱hco ye ta̱h ihyan che dinahn ye. \v 44 Che raconda̱h veda̱me ihyan u ne, anduhneca̱ ndete che conda̱h ndudo ye na̱n ya̱va, nda̱ca yah ye, ne ihyan che dín castigo ihyan ne, anduhneca̱ ndete che conda̱h ndudo a̱ma ya̱va ihyan, cuihno ndeh ye. \p \v 45 Chidocuya̱n ndina̱n chahn ma̱n, sa̱hn fariseo chahn ma̱n ne, chenahn se che a yahn se che nte Dihvo vo ejemplo me. \v 46 Chemin che nahn tumanga̱n se ihyan, ate hua chihquino se. Va̱h se ihyan ya̱n, te nducoya̱ca ye ritahno ye che Dendiohs dechuh ye ihyan. \c 22 \s1 Ejemplo yahn che rihneva̱co da̱ya rey \p \v 1 Quendi Dihvo vo, ne nte ye ta̱ma ejemplo, chihnevan sa̱hn chahn: \p \v 2 ―Vederihquentiyon yahn Dendiohs ne, a nahn nduhca̱ a̱ma rey che din ye vihco decahneva̱co da̱ya ye. \v 3 Dechuh ye sa̱hn deca̱hya yahn ye ngua se ihyan che a ndiya̱hve ye che conduco ye na̱n vihco me, ate hua chahn ihyan chahn. \v 4 Ndaconan dechuh ye ta̱ma te o sa̱hn deca̱hya yahn ye, ne ra̱hn ye nduco se: “Ca̱hma nchuhn co ne ihyan chahn che a chihnó itenine, ne a va ya̱n che cheh ye. Din nun ino ye chi ye.” \v 5 Ate a namin no tun hua tumaca̱h ihyan chahn. A̱ma ye ne, cuahn ye na̱n ya̱hn yahn ye, ta̱ma ye ne, cuahn ye na̱n ntiyon yahn ye, \v 6 ne ihyan chena̱hn ne, tumanga̱n ye sa̱hn deca̱hya chahn, chahn ye sa̱hn, nde chihno ye sa̱hn. \v 7 Tuhme a̱ma chi ta̱n rey me, ne dechuh ye sanda̱do yahn ye chihno se ihyan chahn, chihquiya̱hn se ya̱n va̱co ye. \v 8 Chihno min ne, ra̱hn ye nduco sa̱hn deca̱hya yahn ye: “A va ya̱n nducuahn ca̱va che cuana̱n vihco. Ate ihyan chahn ne, a̱ma duhtuno ihyan ye, nde hua rihneva̱hn che chi ye. \v 9 Tahque ndah ne, cuahn nchuhn cua̱hn yune viya̱n, muhn min na̱n che ri da̱ma ihyan, ne coya̱hve ne nducoya̱ca ihyan che nta̱ca ne ca̱va che chi ye conduco ye.” \v 10 Dinahn sa̱hn deca̱hya chahn, ne quenda se quendihconahn nducoya̱ca ihyan che nta̱ca se, hua tumaca̱h se ta̱chan ihyan ye. Nduco tihca̱ ne, a̱ma ya̱hn ihyan chito vah ye. \p \v 11 Tuhme chenda̱ rey me chete vah me, ne ndihchero ye a̱ma sa̱hn che nduco se min. Hua quenun se tino nduhca̱ che rahtenun ihyan che rahn ye na̱n rihneva̱co ihyan, \v 12 ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: “Amigo, ¿ta̱ca̱ che chenda muhn?, te hua quenon tino che redin yahn che conon.” Sa̱hn min ne, nde na̱n che ca̱hma se metah. \v 13 Tuhme chihquentiyon rey me sa̱hn che rinan se na̱n vihco me: “Cuiquiya̱hto nchuhn nde ta̱h nde ca̱h sa̱hn tih, cuetenda̱h vah ne sa̱hn, cuaconda̱hnun ne sa̱hn na̱n che man. Min cuaco se ma̱n, cheh dihyon se ma̱n.” \p \v 14 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn ndina̱n chahn: \p ―Tihca̱, te a̱ma ya̱hn ihyan riya̱hve Dendiohs che cuatenan ye vahchetero, ate a̱ma doh ihyan che co cuahtenan ye min. \s1 Tumerune sa̱hn fariseo yahn ca̱de iyo \p \v 15 Tuhme cona̱hn sa̱hn fariseo chahn, ne ntuhno se nduco vih ca̱va che nuhn ino se ta̱ca̱ co ca̱ca nunde se yahn Dihvo vo. \v 16 Dechuh se a̱ma o combiero yahn se nduco ta̱ma te o sa̱hn partido yahn Herodes, ne ra̱hn se ri se Dihvo vo: \p ―Ihyan Ricuahn, ndih ne, ndudo cua̱co che rente ne ma̱n, ricuahn ne numa cua̱co vederihquentiyon yahn Dendiohs ma̱n, nde hua renda̱hchenan ne ihyan, te da̱ma no rendihche ne nducoya̱ca ye. \v 17 Deh ra̱hn ne: ¿A redin yahn che nedihvo vo ca̱de iyo che rica emperador yahn Roma o hua ne? \p \v 18 Dihvo vo ne, a devano ye che retumarande sa̱hn chahn ihyan, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Nchuhn ne, o na̱n o chende ne. ¿Dehco che retumarande ne u? \v 19 Cuete ne a̱ma tume che renedihve nduco ne ca̱de iyo, ndihcheró. \p Na̱hme se a̱ma tume chemin chan ihyan. \v 20 Ndihchero ye tume me, ne tumerune ye sa̱hn: \p ―¿Duh ihyan che quenan yavena̱n ye ma̱n, che duche ye ma̱n, na̱n tume cuh ne? \p \v 21 Ndahconan se, ne ra̱hn se: \p ―Emperador yahn Roma. \p Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn: \p ―Cha che rihquentiyon emperador ne, condinahn nchuhn, ne cha che rihquentiyon Dendiohs ne, namin codinahn ne. \p \v 22 A̱ma cuahn ino se che tihca̱ ra̱hn ye, ne cona̱hn se nduco vih. \s1 Tumerune sa̱hn saduceo yahn che ntuche tena̱hn \p \v 23 A ro min no chahn a̱ma o sa̱hn saduceo chendihchero se Dihvo vo. Sa̱hn chahn ne, hua ritahno se che va che ntuche tena̱hn, ne chemin che ra̱hn se ri se ihyan: \p \v 24 Ihyan Ricuahn, Moisés ne, dirun ye te ndete che coh incha̱hn a̱ma nda̱hta che hua nda̱ca da̱ya ye ne, va che cahneva̱co dihno tena̱hn me nduco ta̱hn min ca̱va che ca̱hco nda̱ta se menun dihno se. \v 25 A̱ma yune ne, chahte ndache sa̱hn ya̱n va̱co nuhn che dihno se vih. Chihneva̱co sa̱hn mena̱n me, ne cuahn che chih se ne, hua nda̱ca se nde a̱ma da̱ya se nduco nda̱hta yahn se. Chemin che chihneva̱co ta̱ma dihno se nduco ta̱hn min. \v 26 Ate namin chih se, ne hua nda̱ca da̱ya se nduco te. Atihnoca̱ nde chenan chih nduh che ndache se che chahtenan cuma se ta̱hn min. Nde a̱ma se hua nda̱ca da̱ya se nduco te. \v 27 Nde na̱n chihnonan yahn ne, namin chih ta̱hn min. \v 28 Nducote nduh che ndache sa̱hn chahn chahtenan cuma se ta̱hn min ne, nda̱ ro che ntuche tena̱hn ne, ¿cha se che incha̱hn te ne? \p \v 29 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Nchuhn ne, hua ritahno ne che va che ntuche tena̱hn, te hua renahn ne Ndudo yahn Dendiohs, nde huane vederihquentiyon yahn ye. \v 30 Nda̱ ro che ntuche tena̱hn ne, ametah cuahtenan cuma ihyan vih, nde huane ihyan nda̱hta, nde huane ihyan cha̱hn. Ro min ne, ndo ye nduhca̱ ángel che vate ye vahchetero. \v 31 Me yahn che va che ntuche tena̱hn ne, a ndero ndi che nde hua renahn nchuhn Ndudo yahn Dendiohs che ndirun, na̱n che ra̱hn ye tuhca̱: \v 32 “U che Dendiohs yahn Abraham ma̱n, yahn Isaac ma̱n, yahn Jacob ma̱n.” Che tihca̱ ra̱hn ye ne, a ndero ndi che a ihyan min che Dendiohs yahn nducoya̱ca ihyan, ihyan che vate ca ye ma̱n, ihyan che a ndih ye ma̱n, te na̱n ihyan min ne, chenduche nducoya̱ca ihyan. \p \v 33 Nducoya̱ca ihyan che chihnevan ye che tihca̱ ra̱hn Dihvo vo ne, a̱ma cuahn ino ye yahn vededevano yahn ye. \s1 Vederihquentiyon yahn Dendiohs che tahque mena̱n vihca \p \v 34 Checadino sa̱hn fariseo chahn che nda̱hco ndiya Dihvo vo sa̱hn saduceo chahn, ne ndo da̱ma se, na̱n ye. \v 35 Va̱n sa̱hn chahn quenun a̱ma sa̱hn devano ley che dirun Moisés, ne ca̱va che tumarande se Dihvo vo ne, tumerune se ihyan: \p \v 36 ―Ihyan Ricuahn, ¿cha vederihquentiyon na̱n ley yahn Dendiohs che tahque mena̱n vihca ne? \p \v 37 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―“Codin yahine Dihve Dendiohs numacuahn chedave yehn ma̱n, numa ine ma̱n, numacuahn vederendecadino yehn ma̱n.” \v 38 Vederihquentiyon min che mena̱n vihca. \v 39 Namin va ta̱ma vederihquentiyon yahn ye, che a nahn da̱ma che tuhca̱: “Codin yahine nducoya̱ca ihyan nduhca̱ che yahino man di.” \v 40 Na̱n nduh che o vederihquentiyon che tuhchan ne, rendo da̱ma nducuahn che dirun Moisés ma̱n, ihyan profeta ma̱n. \s1 Ihyan che a va ca̱de che chi ye ndedevahn ye ihyan iyehnse ne, ¿duh che Chida ye? \p \v 41 Numanahn che ndi da̱ma ca sa̱hn fariseo chahn ne, \v 42 tumerune Dihvo vo sa̱hn: \p ―Ihyan che va ca̱de che chi ye ndedevahn ye ihyan iyehnse ne, ¿deh ra̱hn nchuhn yahn ye ne? ¿Duh da̱ya ihyan min ne? \p Ndahconan se, ne ra̱hn se: \p ―Ihyan min ne, da̱ya David. \p \v 43 Tuhme ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Ndete che atena̱n da̱ya David ihyan min ne, ¿ta̱ca̱ che din Vaco Ndah yahn Dendiohs che nevahnecun David ihyan nduhca̱ Dihve ye?, dirun ye tuhca̱: \q1 \v 44 Ra̱hn Dihvo vo Dendiohs ri ye Dihvé: \q1 “Cuihnde chihto ná̱n, la̱do ta̱h cua̱có, \q1 numanahn che nda̱hco ndiyá ihyan che hua ri rendihche di ca̱va che nevahnecun ye di.” \m \v 45 Nducote ma̱n David dirun ye che ihyan min che Dihve ye ne, hua cua̱co che atena̱n da̱ya ye ihyan. \p \v 46 Nde a̱ma sa̱hn chahn hua nta̱quino se deh che ndahconan se yahn ye, ne nde ro min ametah chihquino se tumerune ca se dehtenduh ihyan. \c 23 \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, ndevih ye nunde yahn sa̱hn fariseo va̱cona̱n se \p \v 1 Tuhme ra̱hn Dihvo vo nduco ihyan che chenun ye min ma̱n, ihyan apóstol yahn ye ma̱n, tuhca̱: \p \v 2 ―Sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n ne, nta̱h se ntiyon che ricuahn se ley min. \v 3 Cuenevahnecun nchuhn che ricuahn se, ate hua quendi ne yune yahn se, te sa̱hn chahn ne, a vih ricuahn se, ne a vih redin se. \v 4 A̱ma ndeh na̱n rihquentiyon se che dinahn ihyan, ate ma̱n se ne, nde tah hua redinahn se. \v 5 Nducuahn che redin se ne, atena̱n ca̱va che cuhnde ro vederihquentiyon che chenan cuma se. Tahque rahno cinta che chenan chata se ma̱n, reche se ma̱n, tahque rahno tino che chenun se ma̱n, che co ihyan chena̱hn. \v 6 Renan ino se rahte se na̱n silla che rahte ihyan ndina̱n na̱n vihco ma̱n, chete ya̱co ma̱n. \v 7 Namin renan ino se che numacuahn vedenecun neca̱h ihyan Dendiohs sa̱hn va̱n ihyan ma̱n, ca̱hma ye ihyan ricuahn yahn se ma̱n. \p \v 8 ’Ate nchuhn ne, hua ca̱hma ne ihyan ricuahn yahn vih, te nducoya̱ca ne ne, dihno ne vih, ne va a̱ma no Ihyan Ricuahn yahn ne, ihyan min che va ca̱de che ndedevahn ye ihyan iyehnse. \v 9 Hua ca̱hma ne chida ne yahn ihyan iyehnse, te va a̱ma no Chida ne, ihyan min che va ye vahchetero. \v 10 Namin hua ca̱hma nchuhn ihyan ndina̱n yahn vih, te va a̱ma no Ihyan ndina̱n yahn ne, ihyan min che va ca̱de che ndedevahn ye ihyan iyehnse. \v 11 Ihyan che cona̱n ye va̱n nchuhn ne, co ye nduhca̱ deca̱hya yahn ne. \v 12 Tihca̱, te ihyan che renda̱hco ndiya ye ihyan chena̱hn, nahn cona̱n ye ne, nuhnde ndiya ye, ne ihyan che nda̱hco ndiya ma̱n ye ihyan ne, cona̱n ye. \p \v 13 ’Nchuhn sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n, ¡o na̱n o chende ne! ¡Cheva̱h nchuhn!, te redin va̱hche ne yahn ihyan che nahn nevahnecun ye vederihquentiyon yahn Dendiohs. Hua renevahnecun ma̱n ne, nde hua retihyon yune ne ihyan che nevahnecun ye. \p \v 14 ’Nchuhn sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun che Moisés ma̱n, ¡o na̱n o chende ne! ¡Cheva̱h nchuhn!, te rehnevi ne dehtenduh yahn nda̱hta va̱h, ne ca̱va che hua cuhnde ro vede idihya yahn ne ne, a̱ma ra̱hn reva̱h ne redin ca̱ ne. Nducote tihca̱ redin ne ne, tahque chahte castigo va che co ne che co ihyan chena̱hn. \p \v 15 ’Nchuhn sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n, ¡o na̱n o chende ne! ¡Cheva̱h nchuhn!, te a̱ma nahn ne che co ya̱hn ihyan che cotahno ye da̱ma nduco ne. Ate cuahn che renda̱ca ne a̱ma ye ne, retihyon yune ne ihyan che a̱ma duhtuno ihyan nda̱conda̱ ye, che nde tahque redin yahn che co ye castigo va̱n ruchiya̱hn che co ma̱n ne. \p \v 16 ’Nchuhn ne, anduhneca̱ sa̱hn na̱n ve che nahn quendanan se sa̱hn na̱n ve nduco se. ¡Cheva̱h nchuhn!, te ricuahn ne ihyan: “Ndete che ca̱h ne ndudo yahn ne che ntihyon ya̱n ne ya̱co ne, andahre hua dinahn ne dehve din yahn. Ate ndete ca̱h ne ndudo yahn ne che ntihyon ya̱n ne diya̱hngua̱n che va chete ya̱co ne, chemin che cua̱co, quenan cuma che dinahn ne.” \v 17 ¡Tundo nchuhn! ¡Hua renahn ne! Tahque rigonun chihve ya̱co, te min ri vihco diya̱hngua̱n che va chete. \v 18 Namin ricuahn ne: “Ndete che ca̱h ne ndudo yahn ne che ntihyon ya̱n ne na̱n ta ne, andahre hua dinahn ne dehve din yahn. Ate ndete che ca̱h ne ndudo yahn ne che ntihyon ya̱n ne vedino che va na̱n ta ne, chemin che cua̱co, quenan cuma che dinahn ne.” \v 19 ¡Tundo nchuhn! ¡Hua renahn ne! Tahque rigonun chihve na̱n ta, te min ri vihco vedino che va mena̱n. \v 20 Tihca̱, te cuahn che reca̱h ihyan ndudo yahn ye che rentihyon ya̱n ye na̱n ta ne, nde nduco nducuahn che va mena̱n ne, rentihyon ya̱n ye. \v 21 Namin cuahn che reca̱h ye ndudo yahn ye che rentihyon ya̱n ye ya̱co ne, nde Dendiohs rentihyon ya̱n ye, te a ya̱co yahn ye chemin. \v 22 Namin cuahn che reca̱h ye ndudo yahn ye che rentihyon ya̱n ye vahchetero ne, nde Dendiohs rentihyon ya̱n ye, te a ihyan min che rihquentiyon min. \p \v 23 Nchuhn sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n, ¡o na̱n o chende ne! ¡Cheva̱h nchuhn!, te renedihve ne riya yahn ive ma̱n, yahn anís ma̱n, yahn comino ma̱n, ate vederihquentiyon yahn Dendiohs che tahque mena̱n vihca ne, hua retumaca̱h ne yahn, te hua runeca̱de vatechica ne ma̱n, hua chenan cuma ne vedeva̱hino ma̱n, hua ritahno ne ma̱n. Che nahn ne, che quendihconahn dinahn ne vederihquentiyon yahn Dendiohs, hua ca̱hcoma̱n ne nde a̱ma. \v 24 Nchuhn ne, anduhneca̱ sa̱hn na̱n ve che nahn quendanan se sa̱hn na̱n ve nduco se. A̱ma rendecadino ne yahn dehtenduh che nde hua nduh rigonun chihve, ate che tahque rigonun chihve ne, nde hua retumaca̱h ne yahn. \p \v 25 Nchuhn sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n, ¡o na̱n o chende ne! ¡Cheva̱h nchuhn!, te nchuhn ne, anduhneca̱ va̱so ma̱n, cuh ma̱n, che dave cua̱hn veda̱me, ate cua̱hn chete ne, ndito dehtenduh che chihnga̱. Tihchan nchuhn, te na̱n ihyan ne, redin ca̱ ne che ndah ihyan ne, ate che cua̱co ne, reduco ne ma̱n, redin idihya ne ma̱n. \v 26 Nchuhn sa̱hn fariseo che hua renahn ne, che ra̱hco ne che retihyon yune ne ihyan che quendi ye yune yahn Dendiohs, dinoca cuento ino ne nunde yahn ne, cuihcoma̱n ne dehtenduh che chihnga̱ redin ne, tuhme che cua̱co dave yavena̱n ne. \p \v 27 Nchuhn sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n, ¡o na̱n o chende ne! ¡Cheva̱h nchuhn!, te redin ca̱ ne che a̱ma ndah ihyan ne, ate a̱ma duhtuno ihyan ne. \v 28 Tihchan nchuhn, te andahre ra̱hco ihyan che a̱ma ndah ihyan ne, ate o na̱n o chende ne ma̱n, a̱ma duhtuno ihyan ne ma̱n. \p \v 29 Nchuhn sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n, ¡o na̱n o chende ne! ¡Cheva̱h nchuhn!, te rahto ne ya̱yan yahn ihyan profeta ma̱n, rendedecuco ne ya̱yan yahn ihyan che runeca̱de chahtenan ye iyehnse ma̱n, \v 30 ne ndere ra̱hn ne nduco vih: “Ndete che uvo che a vato vo ro che chihno ihyan ndico yuhn vo ihyan profeta chahn ne, hua da̱ma chi vo nduco ye.” \v 31 Nduco ndudo che tihca̱ ra̱hn ne ne, rihco ro ne che da̱ma ne nduco ihyan chahn che chihno ye ihyan profeta. \v 32 ¡Cuiquendi ne yune yahn ihyan ndico yahn ne ca̱va che din numa ne ntiyon che cana̱n ye! \v 33 Nchuhn ne, nduhca̱ cu ta̱n tihchan ne. Nde hua co ndevahn ne yahn castigo che va che co ne va̱n ruchiya̱hn. \v 34 Chemin che va ca che dechúh ihyan che cuahndudo ye Ndudo yahn Dendiohs ma̱n, ihyan devano ma̱n, ihyan ricuahn ma̱n. Ate nchuhn ne, ca̱hno ne a̱ma o ye, ne ta̱ma te o ye ne, conahn ya̱h ye ihyan. Ta̱ma te o ye ne, cuahn ne ihyan chete ya̱co ma̱n, quenda̱h ne ihyan nduh ya̱n nduh ya̱n ma̱n. \v 35 Nduco tihca̱ cuehda̱me nchuhn yun yahn nducoya̱ca tena̱hn che nde hua chendihco ye nunde che chihno ihyan ndico yahn ne nde a ra̱hn me, cana̱n nduco yun yahn Abel nde yun yahn Zacarías, da̱ya Berequías, che chihno ne menda̱hn yahn ya̱co nduco na̱n ta. \v 36 Ra̱hn cua̱có rí nchuhn te nducuahn nunde min ne, ndehda̱me nducoya̱ca nchuhn che vate ne ma̱n ro cuh. \s1 Dihvo vo Jesucristo ne, chaco che quenan va̱hino ye ihyan ya̱n Jerusalén \p \v 37 Nchuhn ihyan ya̱n Jerusalén che rihno ne ihyan profeta ma̱n, reca̱h ne tu ihyan che redechuh Dendiohs rahndudo ye ye ndudo yahn ye va̱n ne ma̱n, a̱ma ndeh yune ndá̱ che nahn nedin da̱má nchuhn, dín cuda̱do nchuhn nduhca̱ che redin chaco tuh cuda̱do da̱ya te ma̱n reche te, ate hua nevahnecun ne. \v 38 Cuedevano nchuhn te ya̱n va̱co ne ne, cuhndema̱n. \v 39 Rá̱hn rí nchuhn te ametah ndaconan ndihchero ne u nde nda̱ ro che ca̱hma ne tuhca̱: “Ndeva vo yavena̱n ihyan cuh che dechuh Dihvo vo Dendiohs ihyan.” \c 24 \s1 Ra̱hn Dihvo vo Jesucristo te ndora ya̱co yahn ya̱n Jerusalén \p \v 1 Ndiquenda̱h Dihvo vo chete ya̱co che a na̱hn ye. Ura min ndo da̱ma ihyan apóstol yahn ye, ne na̱hme ye ya̱co me ihyan, rente ye nduhca̱ che a̱ma nda̱hca̱ ndahto. \v 2 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Cueneca̱hco nchuhn che ndihchero ne chete che tihchan tih. Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nda̱ ro che cuihno ndora, metah nuhnde nde o tu che ndahto vih. \s1 Nduhca̱ che va che co cuahn che nda̱ nino ro che nto iyehnse \p \v 3 Chihno min ne, cuahn Dihvo vo nduco ihyan apóstol cuete Olivo. Cuahn che a chenun ye min ne, chahn ihyan apóstol chahn na̱n va Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan deva vih: \p ―Nahn nuhn che te cuande ne nuhn, ticua̱hn conahn che ra̱hn ne me. ¿Deh vederihno co ro cuahn che ndaconan chi tun ne ma̱n, cuahn che nto iyehnse ma̱n ne? \p \v 4 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Cuihco nchuhn cuda̱do ca̱va che nde a̱ma ihyan hua cahncheh ye nchuhn, \v 5 te va che nda̱ a̱ma ya̱hn se din ca̱ se che chenan cuma se vederihquentiyon yáhn, ne ca̱hma se che a ma̱n se ihyan che a va ca̱de che chi ye ndedevahn ye ihyan iyehnse. A̱ma ya̱hn ihyan cahncheh se ihyan. \v 6 Ro min ne, cahnevan ne che a muhn a min va ca̱nda ma̱n, che cuana̱n ca̱nda ma̱n, ate hua cua ne cuda̱do, te a tihca̱ va che co. Cuedevano ne te andahre a̱ma ca̱hnda ro min, ate condah ca che nto iyehnse. \v 7 Ihyan a̱ma nación ne, cuhma ye nduco ihyan ta̱ma nación ma̱n, a muhn a min cuhnde cuico ma̱n, cuhnde cah ma̱n, nuhn ya̱hn ma̱n. \v 8 Nducuahn vedeyah chemin chan ne, cade na̱n che cuana̱n che chuhrihn ihyan. \p \v 9 ’Nda̱ ro min ne, ca̱ca nunde ihyan yahn nchuhn, din ta̱n ye nduco ne, nde ca̱hno ye nchuhn. Nducoya̱ca ihyan iyehnse ndihche ta̱n ye nchuhn yahn che ritahno ne u. \v 10 Cuahn che tihca̱ co ne, a̱ma ya̱hn ihyan ca̱hcoma̱n ye che ritahno ye, ne ndihche ta̱n ye vih ma̱n, ca̱ca nunde ye yahn vih ma̱n. \v 11 A muhn a min quenda̱h a̱ma ya̱hn sa̱hn che din ca̱ se che Dendiohs dechuh ye sa̱hn, ne cahncheh se a̱ma ya̱hn ihyan. \v 12 A̱ma duhtuno nda̱conda̱ ihyan che nde ihyan che ndah ihyan ye ametah cuahtenan cuma ye vedeyahino nduco vih. \v 13 Ate ihyan che quendi ye cotahno ye nde cuihno nducuahn vedeyah min ne, ihyan chahn che ndevahn ye. \v 14 Me ndudo ndah yahn vederihquentiyon yahn Dendiohs ne, cuahndudo ihyan numachahte iyehnse, nde conan cadino nducoya̱ca ihyan yahn nducuahn nación, tuhme che nto iyehnse. \p \v 15 ’Ihyan profeta Daniel ne, dirun yahn a̱ma na̱n che a̱ma chihnga̱ che redetohnan. Condedecadino ndah ne yahn. Cuahn che ndihchero ne che a nti chemin chete ya̱co cua̱hn na̱n ta ne, \v 16 nducoya̱ca ihyan che vate ye esta̱do yahn Judea ne, tahque ndah che ndeta̱hno ca̱no ye cua̱hn ico ya̱hn. \v 17 Ihyan che chenun ye tin vah yuto yahn ye ro min ne, tahque ndah che hua condah ye conda̱ ye chete vah ca̱va che cota̱h ye dehtenduh yahn ye. \v 18 Me ihyan che chenan ye viya̱ta ne, tahque ndah che a nde min no ca̱no ye, hua tihyon ye ura na̱hn ye viya̱n ca̱va tino yahn ye. \v 19 ¡Cheva̱h nda̱hta che adeche cuacoya̱hn te ro min ma̱n, ta̱hn che reta̱ve te decua̱h ma̱n! \v 20 Cova̱h nchuhn cuica ne Dendiohs che hua ro iche co venecuino min, nde huane ro che rahte tuhno ihyan, \v 21 te ro min che cuahno ihyan venecuino che hua nahno ihyan nde ro che cana̱n iyehnse, nde metah ndaconan cuahno ye adive. \v 22 Ndete Dendiohs din ye che ra̱hn cuhnde venecuino min ne, nde a̱ma ihyan hua ndevahn ye. Ate hua cuahnecun ye che ra̱hn cuhnde ca̱va che co ndevahn ihyan yahn ye che a tenda̱hnun ye. \p \v 23 ’Nda̱ ro min ne, ndete che ca̱hma ihyan co ye nchuhn: “Condihche nchuhn, muhn quenun ihyan min che a va ca̱de che chi ye ndedevahn ye ihyan iyehnse,” o “Condihche ne, min quenun ye” ne, hua cotahno ne, \v 24 te a̱ma ya̱hn se cahnecheh se ihyan, din ca̱ se che a sa̱hn chahn che a va ca̱de che ndedevahn se ihyan iyehnse ma̱n, che Dendiohs dechuh ye sa̱hn ma̱n. Va̱n vederihncheh yahn se ne, din se vederihno, cahncheh se nde ihyan che a tenda̱hnun Dendiohs ndete che co. \v 25 A mena̱n vihca rete cuandé nchuhn ca̱va che a devano ne. \v 26 Chemin che ndete che ca̱hma ihyan co ye nchuhn: “Min ya̱hn na̱n che metah duhva quenan ye” ne, hua ca̱hn ne. O ndete che ca̱hma ye: “Condihche ne, muhn chete vah quenun ye” ne, hua cotahno ne. \v 27 A devano ne te cuahn che riya cuah ne, hua renun ndeh, te rahn dave yahn numachahte, ne rendihchero nducoya̱ca ihyan. A tihnoca̱ co cuahn che, u che rinducó nducoya̱ca ihyan, ndaconan chí, te cadino nde ca̱hya nde cune ihyan. \v 28 Ro min ne, hua chuh ya nde a̱ma ihyan nunde, te nducoya̱ca ye va che co ye castigo. \p \v 29 ’Cuahn che a conan chuh vedeyah chemin chan ne, co man na̱n ya̱hn ma̱n, na̱n iyo ma̱n, a cora iyon ma̱n, ne nducuahn che nihnde ca̱de na̱n ro ne, nuhn. \v 30 Tuhme cuhnde ro vederihno na̱n ro, ca̱hco ro che u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, a ndá̱. Cuaco nducoya̱ca ihyan iyehnse, ne ndihchero ye u che ndá̱ va̱n man numacuahn vederihquentiyon chahte yáhn. \v 31 Tuhme a̱ma yudo cuah trompeta, ne tahvé ángel yáhn che nedin da̱ma ye ihyan yáhn che a tenda̱hnún che vate ye numachahte iyehnse. \p \v 32 ’Cua cuande nchuhn nduhca̱ che ri nduco ya̱hn higo. A devano ne te cuahn che reneca̱hno ya̱n ne, a cochi nino ro ihno. \v 33 Atihnoca̱ cuahn che a rendihchero nchuhn che a rinahn dehtenduh che tuhchan che rá̱hn rí nchuhn ne, cuedevano ne te a nda̱ nino ro che nto iyehnse. \v 34 Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te ihyan che vate ye ma̱n ro cuh ne, vate ca ye cuahn che a conahn nducuahn dehtenduh chemin chan. \v 35 Iyehnse ma̱n, na̱n ro ma̱n ne, va che cuihno, ate ndudo yáhn ne, hua nda̱ ro che cuihno, te va che conahn. \p \v 36 ’Me yahn che conahn chemin ne, hua duh devano deh ro ma̱n, deh ura ma̱n, nde ángel che chenan ye vahchetero ma̱n, nde Da̱ya Dendiohs ma̱n, hua devano ye. Atena̱n Dendiohs Chida che devano ye. \p \v 37 ’Anduhneca̱ che chahno ihyan ro che quenan Noé iyehnse ne, tihca̱ cuahno ihyan ro che, u che rinducó nducoya̱ca ihyan, ndaconan chi tún. \v 38-39 Ihyan chahn ne, vate ye vedeyeno yahn ma̱n ye, reh ye ma̱n, rih ye ma̱n, rihneva̱co ye ma̱n, redeca̱hneva̱co ye da̱ya ye ma̱n. A cuda̱do min vate ye nde nda̱ ro che chenda̱ Noé chete arca. Nde hua tumacadino ye cuahn a cana̱n chan cona̱hn, chito nune iyehnse, ne chihno chih nducoya̱ca ye. A chemin no tun ro che, u che rinducó nducoya̱ca ihyan, ndaconan chi tún, te ihyan nunde ne, nde tah hua ndedecadino ye yahn. \v 40 Nda̱ ro min ne, andahre da̱ma redin o ihyan ntiyon chenan ye viya̱ta, ate a̱ma ye ne, quenda ángel ihyan, ne ta̱ma ye ne, ca̱hcoma̱n ye ihyan. \v 41 A namin no tun, andahre da̱ma chenun o ihyan nda̱hta, rengu ye, ate a̱ma ye ne, quenda ángel ihyan, ne ta̱ma ye ne, ca̱hcoma̱n ye ihyan. \p \v 42 ’Cuahteya̱n nchuhn, te u che Dihve ne ne, hua devano ne deh ura ndá̱. \v 43 Cua cuande nchuhn ejemplo cuh: Ndete che a̱ma patrón devano ye deh ura nda̱ sa̱hn duco ne, cuhndeya̱n ye, ne hua cuahnecun ye che duco se yahn ye. \v 44 Atihnoca̱ nchuhn, nahn che cuahteya̱n ne, te u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, dena̱n ndá̱ ura che nde hua vate ne cuda̱do. \s1 Ejemplo yahn sa̱hn deca̱hya che chichahtino patrón yahn se sa̱hn \p \v 45 ’Cuihnevan nchuhn ejemplo cuh: Chihnde sa̱hn deca̱hya che nda̱hca̱ vederendecadino yahn se ma̱n, redinahn se ma̱n. A̱ma yune ne, chihco patrón yahn se ntiyon ta̱h se che din se cuda̱do mozo yahn ye, ca̱hca cheh se sa̱hn nduhca̱ che redin yahn, ne chica ye min, cuahn ye. \v 46 A̱ma ndah ro yahn sa̱hn min ndete che redinahn se nde nda̱ ro che ndaconan dihve se. \v 47 Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te ndete che tihca̱ ne, nda̱hco dihve se vederihquentiyon ta̱h se che din se cuda̱do nducuahn che va yahn ye. \v 48 Ate ndete che ndedecadino se che hua nun ndaconan dihve se, \v 49 ne cuana̱n din ta̱n se nduco mozo yahn ye ma̱n, cheh se ma̱n, cuh se ma̱n, nduco sa̱hngoh ma̱n ne, \v 50 dena̱n nta̱ patrón yahn se ura che nde tah hua va se cuda̱do. \v 51 Tuhme din ye castigo sa̱hn, cuahno se nduhca̱ che rahno sa̱hn che o na̱n o chende se, co se castigo yah va̱n ruchiya̱hn. Min cuaco se ma̱n, cheh dihyon se ma̱n. \c 25 \s1 Ejemplo yahn ndiche ta̱hn ca̱hya che chinduco te na̱n vihco rihneva̱co ihyan \p \v 1 ’Nda̱ ro min ne, ihyan che rihquentiyon Dendiohs ihyan ne, cuahno ye nduhca̱ che chahno chi ndiche ta̱hn ca̱hya che cheta̱h te candil yahn te, ne chahn te na̱n vihco rihneva̱co ihyan. \v 2 Uhn ta̱hn chahn ne, vivo te, ne te uhn te ne, hua cuda̱do te. \v 3 Ta̱hn che hua cuda̱do chahn ne, hua quenda̱ te aceite devavih ca̱va che tuno yahn te. \v 4 Me ta̱hn che vivo chahn ne, decuto te candil yahn te, nde quenda ca te aceite devavih. \v 5 Nducote a̱ma rendah sa̱hn rihneva̱co me ne, nda̱ ya̱hnde na̱n te, ne chahteya̱do te. \v 6 Tenduh na̱n ma̱hn ya̱n me ne, ya̱hve ihyan ta̱hn, ne ra̱hn ye: “A cochi sa̱hn rihneva̱co. Cuahteya̱n nchuhn ca̱va che conduco ne sa̱hn.” \v 7 Necuan nduh che ndiche ta̱hn chahn, cana̱n renda̱hco ya̱n te candil yahn te. \v 8 Tuhme ra̱hn ta̱hn che hua cuda̱do chahn ri te combiero yahn te: “Te nchuhn tah aceite yahn ne nuhn, te a rentoh candil yahn nuhn.” \v 9 Ndahconan ta̱hn che vivo chahn, ne ra̱hn te: “Hua co te nuhn nchuhn, te ndete che te nuhn ne, hua tuno nde ca̱va ma̱n nuhn. Tahque ndah nchuhn ne, cuahn ne cua ne na̱n che rendihcue ye.” \v 10 Ate numanahn che cuahn ta̱hn che hua cuda̱do chahn ca te aceite ne, nda̱ sa̱hn rihneva̱co me, chenda̱ se vah. Ta̱hn che vateya̱n chahn ne, namin chenda̱ te, ne ndude chendevah. \v 11 Chihno min ne, nta̱ ta̱hn chena̱hn chahn, ne cana̱n riya̱hve te: “Dihve nuhn, cona̱hne ne chendevah conda̱ nuhn.” \v 12 Ate ndahconan sa̱hn rihneva̱co me, ne ra̱hn se ri se ta̱hn: “Cua̱co rá̱hn te nde hua rendihché duh nchuhn.” \p \v 13 Chihno nte Dihvo vo ejemplo me ne, ra̱hn ye: \p ―Cua cuande nchuhn ejemplo me, ne cuahteya̱n ne, te u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, hua devano ne deh ro ma̱n, deh ura ma̱n, che ndaconan chí. \s1 Ejemplo yahn tume renan da̱ya \p \v 14 ’Ihyan che rihquentiyon Dendiohs ihyan ne, anduhneca̱ sa̱hn deca̱hya yahn a̱ma patrón. Cuahn che va che ca̱hn patrón yahn se ya̱hn yahn ne, nedin da̱ma ye sa̱hn, ne chihco ye tume ta̱h queri a̱ma se ca̱va che din se ntiyon nduco. \v 15 A̱ma se ne, chihco ye uhn mil ta̱h se, ta̱ma se ne, chihco ye o mil ta̱h se, ta̱ma se ne, chihco ye a̱ma mil ta̱h se. Tunoca co din queri a̱ma se ntiyon ne, a tihva tume chihco ye ta̱h se, tuhme cuahn ye. \v 16 Sa̱hn che chihnde ta̱h uhn mil me ne, din se ntiyon nduco, ne nda̱ca se te uhn mil na̱n ntiyon che din se. \v 17 Namin sa̱hn che chihnde ta̱h o mil me ne, din se ntiyon nduco, ne nda̱ca se te o mil na̱n ntiyon che din se. \v 18 Ate sa̱hn che chihnde ta̱h a̱ma mil ne, tihyon ndeh se tume me ma̱n ya̱hn. \p \v 19 ’Chi ra̱hn me ne, nta̱ patrón yahn sa̱hn chahn, ne ndetenda̱h cuande ye nduco se. \v 20 Mena̱n vihca nda̱ sa̱hn che chihnde ta̱h uhn mil me, ne ra̱hn se ri se ihyan: “Dihvé, uhn mil te ne u, ne dín ntiyon nduco, nda̱cá te uhn mil na̱n ntiyon che dín. Condo ta̱h ne che uhn mil me yahn ne nduco uhn mil che quendudona̱n yahn.” \v 21 Ra̱hn patrón yahn se ri ye sa̱hn: “Nda̱hca̱ din. Di ne, redinehn ndudo yehn. Tah ra tume té di, ne nda̱hca̱ din ntiyon nduco. Ma̱n ne, tahque ndeh ca ca̱hcó tah. Conen ná̱n, ne cuahte vo vedeyeno.” \v 22 Chihno min ne, nda̱ sa̱hn che chihnde ta̱h o mil me, ne ra̱hn se ri se ihyan: “Dihvé, o mil te ne u, ne dín ntiyon nduco, nda̱cá te o mil na̱n ntiyon che dín. Condo ta̱h ne che o mil me yahn ne nduco te o mil che quendudona̱n yahn.” \v 23 Ra̱hn patrón yahn se ri ye sa̱hn: “Nda̱hca̱ din. Di ne, redinehn ndudo yehn. Tah ra tume té di, ne nda̱hca̱ din ntiyon nduco. Ma̱n ne, tahque ndeh ca ca̱hcó tah. Conen ná̱n, ne cuahte vo vedeyeno.” \v 24 Chihno min ne, nda̱ sa̱hn che chihnde ta̱h a̱ma mil me, ne ra̱hn se ri se ihyan: “Dihvé, a rendihché ndih che a̱ma cheche chedave yahn ne, ne renedin ndeh ne da̱ya tume yahn ne renda̱ca ne. \v 25 Chemin che hua chihquinó dín ntiyon nduco tume yahn ne, ne tahque ndah tihyón ma̱n ya̱hn. Ma̱n ne, nga̱ yahn ne.” \v 26 Ndahconan ye, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: “Di ne, duhtuno ihyan di ma̱n, da̱hnde ma̱n. A devene che cheche chedave yáhn, che renedin ndéh da̱ya tume yáhn renda̱cá. \v 27 ¿Dehco che hua chehn chihque na̱n ba̱nco, ne ma̱n che ndaconán ne, ndonda̱ tá̱h nduco da̱ya?” \v 28 Tuhme ra̱hn ye ri ye a̱ma o sa̱hn deca̱hya yahn ye: “Cuehnevi nchuhn tume che nda sa̱hn tih, ne coca̱h ne sa̱hn che va ta̱h ndiche mil. \v 29 Tihca̱, te ihyan che va yahn ye ne, ndonda̱ ta̱h ca ye nde nga̱va yahn ye, ate ihyan che tah ra yahn ye ne, nde cuavi tahsihn che va yahn ye. \v 30 Ma̱n ne, cota̱h ne sa̱hn tih che hua cochihve se, ne cuih nun ne sa̱hn cua̱hn chevah na̱n man. Atihnoca̱ cuahno nducoya̱ca ihyan che duhtuno ihyan ye, te va che co ye castigo yah va̱n ruchiya̱hn. Min cuaco ye ma̱n, cheh dihyon ye ma̱n.” \s1 Ro che cuhnde ca̱de yahn ihyan iyehnse \p \v 31 ’Cuahn che u che rinducó nducoya̱ca ihyan ndaconan chí numacuahn vederihquentiyon yáhn nduco nducoya̱ca ángel yáhn ne, techeca̱dé numacuahn vedeyudo. \v 32 Tuhme ihyan yahn nducuahn nación ne, ndo da̱ma ye ná̱n, ne ca̱hco víh a̱ma ta̱ma ye, nduhca̱ che rihco vih ihyan itecuche va̱n chiva̱to. \v 33 Ihyan che ndah ihyan ye ne, ca̱hco víh ihyan la̱do ta̱h cua̱có, ne ihyan che duhtuno ihyan ye ne, ca̱hco víh ihyan la̱do ta̱h cuéh. \v 34 Ca̱hmá có ihyan che vate ndi ye la̱do ta̱h cua̱có: “Nchuhn che redin Chidá che ndah nduco ne ne, cochi ne, cuahtenan ne vahchetero na̱n che rihquentiyon ye. Min ne, a ndihcoya̱n ye ca̱va ne nde ro che dendah ye iyehnse. \v 35 Rineva̱hn che cuahtenan nchuhn min, te cuahn che chi cuicó ne, te ne che chéh ma̱n, cuahn che chi ya̱cá ne, te ne nune chíh ma̱n, cuahn che quechicá ya̱n va̱co ne ne, nevahnecun ne u ndeva̱co ne ma̱n, \v 36 cuahn che chi cuah tino yáhn ne, te ne tino quenún ma̱n, cuahn che chi cáh ma̱n, cuahn che quenún va̱coya̱hn ma̱n ne, chahn ne chendihchero ne u ma̱n.” \v 37 Tuhme ndahconan ihyan chahn, ne ca̱hma ye co ye u: “Dihve nuhn, co ndiyu nuhn che chinan nuhn ndih cuahn che rendotenan ne che ra̱hn ne. Hua te nuhn cheh ne ma̱n, hua te nuhn nune chih ne ma̱n, \v 38 hua nevahnecun nuhn ndih ndeva̱co nuhn ma̱n, hua te nuhn tino quenun ne ma̱n, \v 39 hua chahn nuhn chendihchero nuhn ndih ma̱n.” \v 40 Ndahconán, ne ca̱hmá có ihyan: “Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te che chinan ne ihyan che ritahno ye u, andahre hua nduh rigonun chihve ye che ra̱hco ihyan ne, anduhneca̱ ndete che a má̱n chinan ne.” \p \v 41 ’Me ihyan che vatendi ye la̱do ta̱h cuéh ne, ca̱hmá có ihyan: “Nchuhn che a ndinda ne ne, cuavi ne ná̱n, cuahn ne va̱n ruchiya̱hn che a va ya̱n ca̱va chundah nduco ángel yahn se. Min cuahtenun ne cuahn da̱ma. \v 42 Hua co ndevá nchuhn, te hua chahtenan cuma ne vedeva̱hino. Chi cuicó, ne hua te ne chéh ma̱n, chi ya̱cá, ne hua te ne nune chíh ma̱n, \v 43 quechicá ya̱n va̱co ne, ne hua nevahnecun ne u ndeva̱co ne ma̱n, chi cuah tino yáhn, ne hua te ne tino quenún ma̱n. Chi cáh ma̱n, quenún va̱coya̱hn ma̱n, ne hua chahn ne chendihchero ne u.” \v 44 Tuhme ca̱hma ihyan chahn co ye u: “Dihve nuhn, ¿ticua̱hn chi cuico ne ma̱n, chi ya̱ca ne ma̱n, quechica ne ya̱n va̱co nuhn ma̱n, chi cuah tino yahn ne ma̱n, chi cah ne ma̱n, quenun ne va̱coya̱hn ma̱n, ne hua chinan nuhn ndih ne?” \v 45 Ndahconán, ne ca̱hmá có ihyan chahn: “Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te nducote chaconda̱h veda̱me ne ihyan che ritahno ye u, ndedecadino ne che nde hua rigonun chihve ye ne, anduhneca̱ ndete che a u chaconda̱h veda̱me ne.” \v 46 Tuhme dechúh ihyan chahn cuahtenun ye va̱n ruchiya̱hn, co ye castigo, ne ihyan yáhn ne, ndevá ihyan, ne cuahtenan ye vahchetero numacuahn ro. \c 26 \s1 Ntuhno se nduhca̱ che din se preso Dihvo vo Jesucristo \p \v 1 Cuahn che a chihno nte Dihvo vo nducuahn dehtenduh che tuhchan ne, ra̱hn ye ri ye ihyan apóstol yahn ye: \p \v 2 ―Nchuhn ne, a devano ne te cuihno o ro ma̱n ne, a vihco ro yudo. U che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, va che din se preso u, nahn ya̱h se u. \p \v 3 Tuhme chidocuya̱n ndina̱n ma̱n, sa̱hn ndina̱n yahn ihyan nación yahn Israel ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n ne, ndo da̱ma se chevah va̱co Caifás, chidocuya̱n che tahque ndina̱n. \v 4 Min ntuhno se deh vedema̱yon din se ca̱va che co din se preso Dihvo vo, ca̱hno se ihyan. \v 5 Nte ca̱de se che cuahtenan rino se nde chuh vihco ca̱hno se ihyan, te che menda̱hn vihco ne, necuan ihyan ya̱n numacuahn vedeta̱n. \s1 A̱ma ta̱hn nda̱hta ne, chacota̱hme te nuneda̱n tin Dihvo vo Jesucristo \p \v 6 A̱ma ro min ne, quenan Dihvo vo ya̱n Betania, va̱co Simón, ihyan min che chi ye cah che recha̱ yute ro mena̱n. \v 7 Ura che va ye na̱n mesa reh ye ne, nda̱ a̱ma ta̱hn nda̱hta, nda te a̱ma fra̱sco che ndindah nduco a̱ma na̱n tu che duche alabastro. Fra̱sco me ne, ndito a̱ma na̱n nuneda̱n che a̱ma yahn chihve. Chahn nda̱ te na̱n va Dihvo vo, ne chacota̱hme te nuneda̱n me tin ye. \v 8-9 Ndihchero ihyan apóstol chahn, ne chi yudo yahn ye, ne ra̱hn ye: \p ―Hua nda̱hca̱ che redin ta̱hn tih che ndere retoh te nuneda̱n tih, te a̱ma yahn chihve. Tahque nda̱hca̱ din te ndete che ndihcue te, ca̱va che nda̱ca tume conan te ihyan cheva̱h. \p \v 10 Chihnevan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―¿Dehco che yudo ri yahn nchuhn che tihca̱ din ta̱hnguh?, te nda̱hca̱ che tihca̱ din te ca̱vá. \v 11 Ihyan cheva̱h ne, cuahn da̱ma chenun ye va̱n nchuhn, ne conan ne ihyan adecodehno ura che nahn ne, ate u ne, hua cuahn da̱ma conán nduco ne. \v 12 Che chacota̱hme te nuneda̱n u ne, chihcoya̱n te u ca̱va che cuhche ihyan u. \v 13 Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te adecotino che cuahndudo ihyan ndudo ndah yahn Dendiohs numachahte iyehnse ne, ntihyon ya̱n ye nduhca̱ che din te ca̱va che cadino ihyan. \s1 Judas ne, ndihcue ndeh se Dihvo vo Jesucristo \p \v 14 Chihno min ne, Judas Iscariote, a̱ma cha sa̱hn che namin nduco se ndi cuande se va̱n nduh che ndihchio ihyan apóstol chahn ne, chahn se na̱n chidocuya̱n ndina̱n chahn, \v 15 ne ra̱hn se ri se sa̱hn: \p ―¿Ta̱va nedihve nchuhn u ca̱va che nté Jesucristo ta̱h ne? \p Tuhme ca̱h sa̱hn ndina̱n chahn ndico ndiche tume diya̱hngua sa̱hn. \v 16 Nde ura min cana̱n rinuhn ino se a̱ma ura che nda̱hca̱ ca̱va che neca̱h se Dihvo vo ta̱h sa̱hn chahn. \s1 Cheh vino Dihvo vo Jesucristo nduco ihyan apóstol yahn ye \p \v 17 Cuahn che a cade a̱ma ro cana̱n vihco ro yudo me, ro che reh ihyan pa̱n che hua nduco ya̱ yahn ne, tumerune ihyan apóstol chahn Dihvo vo: \p ―¿Ti nahn ne che ca̱hcoya̱n nuhn ca̱va che cheh vino ne che cuande yahn vihco ro yudo ne? \p \v 18 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―Cuahn nchuhn viya̱n, va̱co a̱ma ihyan, ne ca̱hma ne co ne ihyan tuhca̱: “Ra̱hn Ihyan Ricuahn yuhn vo te a nda̱ nino ura che ca̱hno se ihyan, ne va̱co ne chihco ca̱de ye che cheh vino ye nduco ihyan apóstol yahn ye ma̱n vihco ro yudo.” \p \v 19 Dinahn ihyan apóstol chahn nduhca̱ che ra̱hn Dihvo vo, ne chihcoya̱n ye che cheh vino ye nduco vih che cuande yahn ro yudo. \p \v 20 Cuahn che chi vino me ne, chihnde Dihvo vo na̱n mesa cheh vino ye nduco nduh che ndichio ihyan apóstol yahn ye. \v 21 Numanahn che reh ye ne, ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Cua̱co rá̱hn rí nchuhn te a̱ma cha ne ndihcue ndeh ne u. \p \v 22 Tuhme a̱ma chi nda̱che ihyan chahn, ne cana̱n ca a̱ma ca a̱ma ye ra̱hn ye ri ye Dihvo vo: \p ―Dihvé, ate co ndiyu u che tihca̱ dín. \p \v 23 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―A̱ma cha nchuhn che reh ne da̱ma nducó chete a̱ma cuh ne, ndihcue ndeh ne u. \v 24 U che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, va che conahn nducó nducuahn che a ndirun na̱n Ndudo yahn Dendiohs. Ate ¡cheva̱h sa̱hn che ndihcue ndeh se u! Tahque ndah ro yahn se ndete che nde hua chihndeya̱n se. \p \v 25 Tuhme Judas, sa̱hn min che ndihcue ndeh se ihyan ne, ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Ihyan Ricuahn, ndiyu u che tihca̱ dín. \p Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―Ta̱ca̱ hua, di. \p \v 26 Numanahn che reh ye ne, cheta̱h Dihvo vo pa̱n, ne neca̱h ye nundihve cuahn Dendiohs. Tuhme ndeh ye, ca̱h ye ihyan chahn, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Pa̱n cuh ne, yute yáhn, cocheh nchuhn. \p \v 27 Chihno min ne, cheta̱h ye a̱ma va̱so vino, ne neca̱h ye nundihve cuahn Dendiohs. Tuhme ca̱h ye ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Cuih nducoya̱ca nchuhn. \v 28 Chu ne, yun yáhn che dito yahn vederihquentiyon ra che nda̱hco ca̱de Dendiohs. Cora yun yáhn, ne nduco chemin a̱ma ya̱hn ihyan nda̱ca ye vederenchahco ca̱va nunde yahn ye. \v 29 Rá̱hn rí nchuhn te ametah ndaconan cúh vino yahn uva nde nda̱ ro che nedin ra Chidá nducuahn dehtenduh. Tuhme ndaconan cuh vo nduco nchuhn na̱n che rihquentiyon ye. \s1 Ra̱hn Dihvo vo Jesucristo te va che ca̱hma Pedro che hua rendihche ye ihyan \p \v 30 Chihno chita ye himno che a va ndi rita ye ne, cuahn ye cua̱hn cuete Olivo. \v 31 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Ma̱n vino ne, ca̱hcoma̱n nducoya̱ca nchuhn u. Conahn Ndudo yahn Dendiohs che ndirun tuhca̱: “Cuahnecún che ca̱hno se ihyan che redin ye cuda̱do itecuche, ne cuihno ca̱no te.” \v 32 Ate cuahn che a ntuché va̱n tena̱hn ne, cá̱hn esta̱do yahn Galilea tahque mena̱n ca che co nchuhn. \p \v 33 Tuhme ra̱hn Pedro ri ye Dihvo vo: \p ―Andahre nducoya̱ca ihyan sih ca̱hcoma̱n ye ndih, ate u ne, hua ca̱hcomá̱n ndih. \p \v 34 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan: \p ―Cua̱co rá̱hn rí di te ma̱n vino cuh, numanahn che metah cuah tuh ne, ca̱hme ino yune che hua rendihche u. \p \v 35 Ra̱hn Pedro ri ye Dihvo vo: \p ―Andahre quenan cuma che cóh da̱ma nduco ne, ate hua ca̱hmá che hua rendihché ndih. \p ―Atihnoca̱ ra̱hn nducoya̱ca ihyan apóstol chahn. \s1 Cova̱h Dihvo vo Jesucristo cuete Getsemaní \p \v 36 Cuahn che nda̱ Dihvo vo a̱ma cua̱n na̱n che duche Getsemaní ne, rá̱hn ye rí ye ihyan apóstol yahn ye: \p ―Cuahte nchuhn muhn numanahn che cá̱hn ta̱n ca̱na, cová̱h. \p \v 37 Tume quenda ye Pedro nduco nduh che o da̱ya Zebedeo, ne cuahn ye ca̱na na̱n me. Nda̱ ye min ne, cana̱n a̱ma chi nda̱che ye, \v 38 ne ra̱hn ye ri ye ihyan chahn: \p ―A̱ma nda̱che rí anduhneca̱ ndete che a cóh che ri nda̱ché. Cuahtenan nchuhn muhn, ne cuahtenduche ne, conduco ne u. \p \v 39 Tuhme cuahn Dihvo vo tah cuahn ca̱na na̱n me, quendih ye ndiya̱hn, cova̱h ye, ne ra̱hn ye: \p ―Chida má̱n, ndete che co ne, cuahnecun ne che hua chuhríhn nduhca̱ che a va ca̱de. Ate co din ne nduhca̱ che nahn ma̱n ne, ndiyu nduhca̱ che náhn. \p \v 40 Tuhme ndaconan ye na̱n che vate ihyan apóstol yahn ye. Nta̱ca ye ihyan chahn che vateya̱do ye, ne ra̱hn ye ri ye Pedro: \p ―¿A nde mare a̱ma ura, hua chicha nchuhn chahtenduche ne, conduco ne u ne? \v 41 Cuahtenduche ne, cova̱h ne ca̱va che hua dinahn ne yahn chundah cuahn che tumarande se nchuhn. Cua̱co te a chihco da̱ma ino ne che cocha ne che tumarande se nchuhn, ate anduhneca̱ ndete che ndi i ne, ne hua richa ne. \p \v 42 Ndaconan cuahn Dihvo vo, cova̱h ye na̱n che chi o yune, ne ra̱hn ye: \p ―Chida má̱n, ndete che hua co che cahnevi ne che va che chuhríhn ne, co nduhca̱ che nahn ma̱n ne. \p \v 43 Ndaconan tun ye, ne nta̱ca ye ihyan chahn che vateya̱do ye, te anduhneca̱ ndete che nda vih ndutina̱n ye che a̱ma nahn cuahteya̱do ye. \v 44 Chihcoma̱n ye ihyan chahn ne, cuahn tun ye cova̱h ye na̱n che chi ino yune, ne a chemin no cova̱h ye ta̱ma yune. \v 45 Tuhme ndaconan ye na̱n che chenun ihyan chahn, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―Ma̱n che cua̱co ne, cuahteya̱do nchuhn. U che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, a nda̱ ura che neca̱h se u ta̱h sa̱hn nunde. \v 46 Cuenecuan nchuhn, cuhn vo. Quendi yuno vo sa̱hn che ndihcue ndeh se u, te a cochi nino se. \s1 Quenda se preso Dihvo vo Jesucristo \p \v 47 Nde metah cuihno ca̱hma Dihvo vo cuahn che a nda̱ Judas Iscariote, sa̱hn min che namin nduco se ndi cuande se va̱n nduh che ndichio ihyan apóstol chahn. Nduco se a̱ma ya̱hn se, sa̱hn che nda espa̱da ma̱n, sa̱hn che nda ya̱hn ma̱n. Sa̱hn chahn che dechuh chidocuya̱n ndinan ma̱n, intiyahn ma̱n. \v 48 Judas, sa̱hn min che ndihcue ndeh se Dihvo vo ne, a nente ca̱de se nduco sa̱hn chahn tuhca̱: \p ―Ihyan che tená̱n ihyan ne, a ihyan min. Co din nchuhn preso ihyan. \p \v 49 Ndeta̱hno chahn nda̱ se na̱n Dihvo vo, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Necuma ndih, Ihyan Ricuahn yáhn. \p Tuhme tena̱n se ihyan. \v 50 Ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn: \p ―Amigo yáhn, codin nome ntiyon che cochi. \p Tuhme tumanga̱n sa̱hn chahn Dihvo vo, din se preso ihyan. \p \v 51 A̱ma cha ihyan apóstol che nduco Dihvo vo ne, ndetenda̱h ye espa̱da yahn ye, ne chahn ye sa̱hn deca̱hya yahn chidocuya̱n ndina̱n, chaconda̱h ye revan se. \v 52 Tuhme ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan min: \p ―Cuentihyon ndah espa̱da yehn. A devene te duh ihyan che ca̱hno ye nduco espa̱da ne, nduco espa̱da va che coh ye. \v 53 Cuedevene te co ca̱cá Chidá, ne ndeta̱hno dechuh ye a̱ma ya̱hn ángel, ndedevahn ye u. \v 54 Ate hua dín tihca̱, te a ndirun na̱n Ndudo yahn ye che a tihca̱ va che conahn. \p \v 55 Chihno min ne, ra̱hn Dihvo vo ri ye sa̱hn che din se preso ihyan: \p ―Ro ro quenún che chete ya̱co va̱n nchuhn chicuáhn, ¿dehco che hua min din ne preso u? ¿Ta̱ca̱ che muhn cochi ne, nda ne espa̱da ma̱n, ya̱hn ma̱n, din ne preso u, anduhneca̱ ndete che sa̱hn duco u? \v 56 Ate tihca̱ va che cuahnó ca̱va che conahn Ndudo yahn Dendiohs che dirun ihyan profeta. \p Me ihyan apóstol chahn ne, chihcoma̱n ye Dihvo vo, chihno chano ye. \s1 Quenda se Dihvo vo Jesucristo na̱n intiyahn \p \v 57 Sa̱hn che din se preso Dihvo vo ne, quenda se ihyan na̱n Caifás, chidocuya̱n che tahque ndina̱n. Min nto da̱ma intiyahn ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n. \v 58 Pedro ne, quendi ye Dihvo vo diyahn diyahn nde nda̱ ye chevah va̱co chidocuya̱n che tahque ndina̱n, ne min chihnde ye da̱ma nduco sa̱hn policía chahn, te nahn cadino ye deh co nduco Dihvo vo. \p \v 59 Chidocuya̱n ndina̱n ma̱n, sa̱hn intiyahn ma̱n ne, rinuhn ino se a̱ma nunde che ndere cacueh da̱me se Dihvo vo ca̱va che co ca̱hno se ihyan. \v 60 Ate nde a̱ma nunde hua chi chicueh da̱me se ihyan, andahre a̱ma ya̱hn se ndere chica nunde se yahn ye. Chihno min ne, nda̱ te o se che ndere chica nunde se yahn ye, \v 61 ne ra̱hn se: \p ―Ihyan tih ne, ra̱hn ye te co ndahtera ye ya̱co, ne chete che ino ro ne, na̱hno ye. \p \v 62 Tuhme necuan ndi chidocuya̱n che tahque ndina̱n me, ne ra̱hn ri ye Dihvo vo: \p ―¿Dehco che hua rendahconen yahn sa̱hn sih che tihca̱ rica nunde se yehn? \p \v 63 Ate Dihvo vo ne, nde a̱ma hua ra̱hn ye. Tuhme ra̱hn chidocuya̱n ndina̱n me ri ye ihyan: \p ―Numacuahn vederihquentiyon yahn Dendiohs che va ye vahchetero ne, ricá di che ca̱hma cuaque co nuhn ndete che di che Da̱ya Dendiohs, ihyan min che a va ca̱de che chi ye ndedevahn ye ihyan iyehnse. \p \v 64 Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye ihyan: \p ―A u, nduhca̱ che ra̱hn ne. Namin cuedevano nchuhn che u che rinducó nducoya̱ca ihyan ne, ndihchero ne u che vá la̱do ta̱h cua̱co Dendiohs, ihyan min che a̱ma yudo vederihquentiyon quenan cuma ye. Namin ndihchero ne che chí va̱n man. \p \v 65 Ndeta̱hno chihngun chidocuya̱n ndina̱n me cahteca ye, te ra̱hco ye che ducherino Dihvo vo Dendiohs che tihca̱ ndahconan ye. Tuhme ra̱hn ye: \p ―¿Dehca din vo testigo ne? ¡Ducherino se Dendiohs! A ma̱n nchuhn chihnevan ne nduhca̱ che ra̱hn se. \v 66 Ma̱n ne, ¿deh ra̱hn nchuhn ne? \p Ndahconan sa̱hn intiyahn chahn, ne ra̱hn se: \p ―Sa̱hn tih ne, quendihco se nunde, ne quenan cuma che coh se. \p \v 67 Tuhme ca̱hnun dan se va̱cona̱n ye, ne chahn se ihyan. Na̱hn se ne, chahn se vacona̱n ye, \v 68 ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Di che rahn che Dendiohs dechuh ye di, ndedevehn ihyan iyehnse, cahme duh chahn di. \s1 Ra̱hn Pedro che hua rendihche ye Dihvo vo Jesucristo \p \v 69 Numanahn min ne, va Pedro cua̱hn chevah me. Chahn nda̱ a̱ma ta̱hn deca̱hya yahn chidocuyan ndina̱n me na̱n ye, ne ra̱hn te ri te ihyan: \p ―Namin di ne, chindoque Jesús yahn esta̱do yahn Galilea. \p \v 70 Ate ra̱hn Pedro ri ye ta̱hn na̱n nducoya̱ca ihyan: \p ―Nde hua devanó deh yahn che tihca̱ rahn. \p \v 71 Tah cuahn adive ne, cuahn ye cua̱hn nino chendevah. Ndihchero ta̱ma te ihyan, ne ra̱hn te ri te sa̱hn che chenun se min: \p ―Namin sa̱hn tih ne, chinduco se Jesús yahn ya̱n Nazaret. \p \v 72 Ndahconan Pedro ta̱ma yune, ne ra̱hn ye: \p ―Nde muhn nde na̱n Dendiohs, hua rendihché duh ihyan che ra̱hn nchuhn. \p \v 73 Namena̱n me ne, chahn nda̱ sa̱hn che chenun se min na̱n ye, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Cua̱co niyon che chindoque ihyan ca̱h, te a ndero ndi nde na̱n ndudo yehn. \p \v 74 Ndaconan ntihyon ya̱n ye Dendiohs, nde ra̱hva ye, ne ra̱hn ye: \p ―Hua rendihché duh ihyan ca̱h che ra̱hn nchuhn. \p A ura min no cah a̱ma tuh. \v 75 Neca̱hco Pedro ndudo che ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan tuhca̱: “Numanahn che metah cuah tuh ne, cahme ino yune che hua rendihche u.” Tuhme ndiquenda̱h ye, ne a̱ma chaco ye. \c 27 \s1 Neca̱h se Dihvo vo Jesucristo ta̱h Pila̱to \p \v 1 Chi dave ta̱ma ro me ne, nducoya̱ca chidocuya̱n ndina̱n chahn ma̱n, sa̱hn intiyahn ma̱n ne, ntuhno se nduco vih ca̱va che ca̱hno se Dihvo vo. \v 2 Dechiche se ihyan, ne quenda se ihyan, neca̱h se ihyan ta̱h gobernador Pila̱to. \s1 Nduhca̱ che chih Judas \p \v 3 Cuahn che checadino Judas che a va che ca̱hno sa̱hn chahn Dihvo vo ne, ndo yah se, ne chahn se neca̱h se nduh che ndico ndiche tume diya̱hngua me ta̱h chidocuya̱n ndina̱n chahn ma̱n, sa̱hn intiyahn ma̱n, ne ra̱hn se ri se sa̱hn: \p \v 4 ―U ne, quendihcó nunde na̱n Dendiohs, te nda̱hcó ta̱h nchuhn a̱ma ihyan che nde a̱ma nunde hua quendihco ye ca̱va che ca̱hno ne ihyan. \p Ndahconan sa̱hn chahn, ne ra̱hn se ri se Judas: \p ―Ta̱n condihche ta̱ca̱ din. Nuhn ne, hua cuande yahn nuhn chemin. \p \v 5 Tuhme a min chete ya̱co ndunan Judas tume me sa̱hn chahn, ne chahn se tihyon se ihyo da̱ndo se, chihno ma̱n se sa̱hn. \p \v 6 Nedin da̱ma chidocuya̱n ndina̱n chahn tume me, ne ra̱hn se nduco vih: \p ―Nduhca̱ che rihquentiyon ley ne, hua co nedin da̱mo vo tume cuh nduco tume vedino, te chu ne, tume yahn yun. \p \v 7 Ndeta̱hno nte ca̱de se nduco vih, ne ca se a̱ma ndi ya̱hn nduco tume min ca̱va che nda̱ca na̱n che cuehche ihyan nación chena̱hn. Ro mena̱n me ne, duche ya̱hn min Ya̱hn yahn Sa̱hn che Redendah Chite Ya̱hn, \v 8 ate nde ro min ne, nuhnde duche Ya̱hn yahn Yun. \v 9-10 Tihca̱ chinahn Ndudo yahn Dendiohs che dirun ihyan profeta Jeremías tuhca̱: “Nduhca̱ che chihco ca̱de Dihvo vo Dendiohs ne, ndico ndiche tume diya̱hngua chihco ihyan nación yahn Israel che rigonun chihve ihyan min. Toh ihyan chahn tume me, ca ye ya̱hn che duche Ya̱hn yahn Sa̱hn che Redendah Chite Ya̱hn.” \s1 Chihnde ca̱de yahn Dihvo vo Jesucristo na̱n Pila̱to \p \v 11 Cuahn che a nti Dihvo vo na̱n gobernador ne, tumerune se ihyan: \p ―¿A ndih che Rey yahn ihyan nación yahn Israel ne? \p Ndahconan Dihvo vo, ne ra̱hn ye ri ye sa̱hn: \p ―U, a nduhca̱ che rahn. \p \v 12 Chidocuya̱n ndina̱n chahn ma̱n, sa̱hn intiyahn ma̱n ne, cana̱n a̱ma rica nunde se yahn Dihvo vo, ate nde a̱ma hua ndahconan ye. \v 13 Tuhme ra̱hn Pila̱to ri se ihyan: \p ―¿Dehco che hua rendahconan ne che rica nunde sa̱hn sih yahn ne ne? \p \v 14 A namin no tun nde a̱ma ndudo hua ndahconan ye yahn se, ne a̱ma chahn ino se. \s1 Chihco da̱ma ino Pila̱to che conan ya̱h Dihvo vo Jesucristo \p \v 15 Va a̱ma costumbre che nduyo nduyo che renda̱ vihco ro yudo ne, va che nta̱hte gobernador a̱ma preso, adecochano sa̱hn che ca̱ca ihyan ya̱n. \v 16 Ta̱hn min ne, va a̱ma sa̱hn preso che a̱ma duhtuno ihyan se, duche se Barrabás. \v 17-18 Ura min ne, a̱ma ndo da̱ma ihyan ya̱n, ne nducote tumacadino Pila̱to che redin ve chidocuya̱n ndina̱n chahn yahn Dihvo vo, rica nunde se yahn ye ne, chemin che tumerune se: \p ―¿Cha preso nahn nchuhn che nta̱hté, a Jesús che ra̱hn ne che Cristo ye o Barrabás ne? \p \v 19 Numanahn min ne, dechuh nda̱hta yahn se ndudo, ra̱hn te tuhca̱: “Ihyan tih ne, nde a̱ma nunde hua quendihco ye. Condi din tan nduco ye, te icuino ne, a̱ma chihnga̱ chihnó che va che conahn a̱ma venecuino ndete che din tan nduco ye.” \p \v 20 Me chidocuya̱n ndina̱n chahn ma̱n, sa̱hn intiyahn ma̱n ne, chicha yahn se chinun se ihyan ya̱n che ca̱ca ye Pila̱to che nta̱hte se Barrabás ma̱n, che ca̱hcantiyon se che coh Dihvo vo ma̱n. \v 21 Ndaconan tumerune Pila̱to ihyan chahn, ne ra̱hn se: \p ―Tuhme ne, ¿cha preso nahn nchuhn che nta̱hté ne? \p Ndahconan ihyan ya̱n chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Cuenta̱hte ne Barrabás. \p \v 22 Tuhme tumerune se ihyan chahn: \p ―Me Jesús che ra̱hn nchuhn che Cristo ye, ¿deh din nduco ye ne? \p Ndahconan nducoya̱ca ihyan chahn, ne ra̱hn ye: \p ―Cuihquentiyon ne che conan ya̱h ye. \p \v 23 Ra̱hn Pila̱to ri se ihyan chahn: \p ―¿Ta̱ca̱ che conan ya̱h ye?, te hua quendihco ye nde a̱ma nunde. \p Ate nde tahque dito cah ihyan chahn: \p ―Cuihquentiyon ne che cona̱n ya̱h ye. \p \v 24 Ndihchero Pila̱to te hua rendo ndudo ihyan chahn. Tahque ndah nde tahque vari chende ca ye, ne tahve se che chehua nune. Na̱no se ta̱h se na̱n nducoya̱ca ye, ca̱hco ro se che hua nahn cuehda̱me se nunde min, ne ra̱hn se: \p ―Ihyan cuh ne, hua quendihco ye nde a̱ma nunde. U ne, hua náhn che conan ya̱h ye, ate co nduhca̱ che nahn nchuhn. \p \v 25 Ra̱hn nducoya̱ca ihyan chahn: \p ―Cuihquentiyon ne che conan ya̱h ye. Nuhn nduco da̱ya nuhn cuehda̱me nuhn ihyan. \p \v 26 Tuhme nta̱hte Pila̱to Barrabás nduhca̱ che nahn ihyan chahn, ne chihquentiyon se sanda̱do yahn se che chahn se Dihvo vo. Chihno min ne, tahve se sa̱hn che quenda se ihyan, cuaconahn ya̱h se ihyan. \p \v 27 Quenda sanda̱do chahn Dihvo vo chete pala̱cio, ne nedin da̱ma se nducoya̱ca combiero yahn se na̱n ye. \v 28 Chehnevi se tino mena̱n yahn ye, ne tihyon se a̱ma tino cua̱h ihyan. \v 29 Denda se a̱ma corona ya̱n, tihyon se tin ye, ne ca̱h se a̱ma nducodi quetuhma ye ta̱h cua̱co ye. Chihno min ne, chehntihya se na̱n ye redin duche yahn se ihyan, ne ra̱hn se ri se ihyan: \p ―Rendeva nuhn yavena̱n ne, Rey yahn ihyan nación yahn Israel. \p \v 30 Reca̱hnan dan se ihyan ma̱n, reta̱h se nduco me rahn se tin ye ma̱n. \v 31 Chihno che din duche yahn se ihyan tihca̱ ne, chehnevi se tino cua̱h me, ndaconuhn se tino yahn ma̱n ye ihyan. Tuhme quenda se ihyan na̱n che nahn ya̱h se ihyan. \s1 Chaconahn ya̱h se Dihvo vo Jesucristo \p \v 32 Cuahn che a chenun yune se ne, ta̱hn nun se a̱ma ihyan ya̱n Cirene che duche ye Simón, ne chihquentiyon se ihyan che quenda ye cruz na̱n che conan ya̱h Dihvo vo. \p \v 33 Nda̱ se a̱ma cuete che duche Gólgota, che conahn Cuete Ine Tin Tena̱hn. \v 34 Min ca̱h se vino che ndihcheta̱hn nduco da̱h ite, cuh Dihvo vo, ate dechihn ye, ne hua chih ye. \p \v 35 Cuahn che a chihno nahn ya̱h sanda̱do chahn Dihvo vo ne, tenda̱h se suerte yahn se cha sa̱hn quenda̱h yahn se che co yahn se tino yahn ye. Tihca̱ chinahn Ndudo yahn Dendiohs che dirun ihyan profeta tuhca̱: “Tenda̱h se suerte yahn se cha sa̱hn quenda̱h yahn se che co yahn se tino yáhn.” \v 36 Chihno min ne, chahtenan se cuda̱do ihyan. \v 37 Tin cruz ne, chaconahn letra na̱n che ndirun nunde yahn ye tuhca̱: “Ihyan cuh che Jesús, Rey yahn ihyan nación yahn Israel.” \p \v 38 Namin chenan ya̱h o sa̱hn duco chihto na̱n ye, a̱ma se la̱do ta̱h cua̱co ye, ne ta̱ma se la̱do ta̱h cueh ye. \v 39 Ihyan che rechuh ye min ne, redin duche yahn ye ihyan, rahco tin ye, ne ra̱hn ye: \p \v 40 ―Di che rahn che ndahtere ya̱co, ne nahne chete ino ro, cuendedevahn man di. Ndete che Da̱ya Dendiohs di ne, cuenchehn na̱n cruz tih. \p \v 41 Chidocuya̱n ndina̱n ma̱n, sa̱hn intiyahn ma̱n, sa̱hn fariseo ma̱n, sa̱hn devano ley che dirun Moisés ma̱n ne, namin nda̱hchenan se Dihvo vo, ne ra̱hn se va̱n ma̱n se nduco vih: \p \v 42 ―Ndedevahn se ta̱ma ca ihyan, ate ma̱n se ne, hua ri rendedevahn se sa̱hn. Ndete che cua̱co che Rey yahn ihyan nación yahn Israel sa̱hn ne, nchahn se na̱n cruz ca̱va che cotahno vo sa̱hn. \v 43 Ra̱hn se te ndichahtino se Dendiohs ma̱n, che Da̱ya ye sa̱hn ma̱n. Ma̱n ne, ndihchero vo ndete che cua̱co che yahino ye sa̱hn, ndedevahn ye sa̱hn. \p \v 44 Nde sa̱hn duco che chenan ya̱h se da̱ma nduco ye ne, nda̱hchenan se ihyan. \s1 Chih Dihvo vo Jesucristo \p \v 45 Ro min ne, chi man numachahte iyehnse, cana̱n nde inguiya̱hn, ne quendi nde na̱n rahco ino a chino. \v 46 Ura min a̱ma dito cah Dihvo vo, ne ra̱hn ye: \p ―Elí, Elí, ¿lama sabactani? ―che conahn tuhca̱: Dendiohs yáhn, Dendiohs yáhn, ¿dehco che chihcoma̱n ne u ne? \p \v 47 Na̱hn sa̱hn che chenun se min ne, chihnevan se che tihca̱ ra̱hn ye, ne ra̱hn se: \p ―Rah se ihyan profeta Elías. \p \v 48 Ndeta̱hno chahn a̱ma se, rano se, chehua se a̱ma na̱n che deca̱ cuche deca̱, ne deca̱hnda se nduco vino che a nchuhnan yahn. Dechiche se tin a̱ma nduco, ca̱h se che tihve Dihvo vo. \v 49 Ate sa̱hn chena̱hn chahn ne, ra̱hn se: \p ―Cuihcoman sa̱hn. Ndihchero vo ndete che chi Elías ndedevahn ye sa̱hn. \p \v 50 Ura min ne, a̱ma dito cah Dihvo vo ta̱ma yune, ne chih ye. \v 51 Ndeta̱hno chendan tino che quendihco chete ya̱co. Chica nde ya̱co, chiya nde ndiya̱hn, ndo o ndi. Namin a̱ma nuhn ya̱hn ma̱n, ndah ya̱va ma̱n, \v 52 na̱ne ya̱yan ma̱n, ne ntuche a̱ma ya̱hn tena̱hn che chitahno ye Dendiohs cuahn che chahtenan ye iyehnse. \v 53 Ihyan chahn ne, nde ro che ntuche Dihvo vo, chihnde ro ye ya̱n Jerusalén, ya̱n yahn Dendiohs, ne a̱ma ya̱hn ihyan ndihchero ye ihyan. \p \v 54 Me sa̱hn capitá̱n nduco sanda̱do yahn se che chenan se cuda̱do Dihvo vo ne, a̱ma dihya se chi che nuhn ya̱hn ma̱n, che chinahn vederihno chena̱hn ma̱n, ne ra̱hn se: \p ―Cua̱co niyon te a ihyan cuh che Da̱ya Dendiohs. \p \v 55 A̱ma ya̱hn ihyan nda̱hta vatendi ye a̱ma la̱do rendihche ye Dihvo vo. Ihyan chahn che chinan ye ihyan na̱n ntiyon yahn ye, ne chinduco ye ihyan cuahn che chica ye esta̱do yahn Galilea. \v 56 Va̱n ihyan chahn ne, nduco María yahn ya̱n Magdala ma̱n, María, ihyan nda̱hta yahn Zebedeo, ihyan min che chaco Jacobo nduco José ma̱n. \s1 Chehche Dihvo vo Jesucristo \p \v 57 Cuahn che a chi chino ne, nda̱ a̱ma ihyan cuihca yahn ya̱n Arimatea, che duche ye José. Ihyan min ne, namin ritahno Dihvo vo. \v 58 Chahn ye na̱n Pila̱to, chica ye permiso ca̱va che cuhche ye Dihvo vo. Tuhme chihquentiyon Pila̱to sanda̱do yahn se che neca̱h se Dihvo vo ihyan. \v 59 Chahn ye, ndedevah ye Dihvo vo, chacotuhma ye ihyan nduco a̱ma tino cua, \v 60 ne chacondihte ye ihyan chete a̱ma ya̱yan ra che ndihquentiyon ye che ndindah na̱n ya̱va ca̱va ma̱n ye. Chihno min ne, neca̱hde ye chende ya̱yan me nduco a̱ma tu chahno, ne cona̱hn ye. \v 61 Min chihto ya̱yan me, va María yahn ya̱n Magdala nduco María che ta̱ma me. \s1 Chahtenan sanda̱do cuda̱do na̱n ya̱yan yahn Dihvo vo Jesucristo \p \v 62 Ta̱ma ro me, a ro che rahtetuhno ihyan ne, chahn chidocuya̱n ndina̱n nduco sa̱hn fariseo na̱n Pila̱to, \v 63 ne ra̱hn se ri se sa̱hn: \p ―Ihyan ndina̱n yahn nuhn, neca̱hco nuhn nduhca̱ che ra̱hn sa̱hn rihncheh min te cuino ino ro che coh se ne, ntuche se va̱n tena̱hn. \v 64 Chemin che cochi nuhn ndihchero nuhn ndih che co cuda̱do ya̱yan yahn se nde cuihno ino ro. Ndete che hua ne, dena̱n ca̱hn sa̱hn apóstol yahn se, ndetenda̱h se sa̱hn chete ra̱hn quenda se sa̱hn, ne ca̱hma se che ntuche se va̱n tena̱hn, nde tahque cahncheh se ihyan che co ro mena̱n. \p \v 65 Ra̱hn Pila̱to ri se sa̱hn: \p ―Nga̱ sanda̱do chenun se min. Cuiquenda nchuhn sa̱hn, cuahtenan se cuda̱do ya̱yan me nduhca̱ che nahn ne. \p \v 66 Tuhme chahn sa̱hn chahn, chaconahn se sello chende ya̱yan me, ne chaconahn se sanda̱do chahn, din se cuda̱do. \c 28 \s1 Ntuche Dihvo vo Jesucristo va̱n tena̱hn \p \v 1 Ta̱ma ro me, ro che ndeva ndate ne, cuahn María yahn ya̱n Magdala nduco María che ta̱ma me vatiya̱n da̱hca na̱n ya̱yan me. \v 2 Adena̱n chiya a̱ma ángel yahn Dihvo vo Dendiohs, chehnevi ye tu che ndi chendevah yahn ya̱yan me, ne chihnde ye mena̱n. Numanahn min ne, a̱ma dito nuhn ya̱hn. \v 3 Angel me ne, a̱ma diya̱hn ro ye, ne tino yahn ye ne, a̱ma cua nduhca̱ che ro ihve. \v 4 Ndihchero sanda̱do chahn ángel me, ne a̱ma dihya se chi, nde tuno ndoh se che va̱h se. Va̱n canedihya min ne, nde chih yute se ma̱n, nde chi i se ma̱n. \v 5 Ra̱hn ángel me ri ye ihyan nda̱hta chahn: \p ―Hua dihya nchuhn co. A devanó che nda̱ ne ndihchero ne Dihvo vo Jesucristo, ihyan min che quenan ya̱h ye. \v 6 Metah ye muhn, te a ntuche ye va̱n tena̱hn nduhca̱ che a ra̱hn ye ro mena̱n. Cochi ne ndihchero ne chete ya̱yan na̱n che quendite ye. Metah ye min. \v 7 Tuhme cuahn ne tenun tenun no ca̱hma ne co ne ihyan apóstol yahn ye che a ntuche ye va̱n tena̱hn, ne ca̱hn ye esta̱do yahn Galilea tahque mena̱n ca che co nchuhn. Min ndihchero ne ihyan. A chemin no che va che có nchuhn. \p \v 8 Ihyan nda̱hta chahn ne, quenun ca canedihya ihyan, te a̱ma dihya ye chi. Tuhme cona̱hn ye rano ye, a̱ma yeno ye, quengo ye ndudo yahn ihyan apóstol. \v 9 Ura min chihnde ro Dihvo vo na̱n ihyan chahn, ne neca̱h ye Dendiohs ihyan. Tuhme chahn nda̱ ihyan chahn na̱n ye, ne chehntihya ye chahtemahn ye ca̱h ye, ndeva ye yavena̱n ye. \v 10 Ra̱hn Dihvo vo ri ye ihyan chahn: \p ―Hua dehve ra̱hco nchuhn. Cuahn ne co ne ihyan apóstol yáhn che cá̱hn esta̱do yahn Galilea, ne min ndihchero ye u. \s1 Chinun chidocuya̱n ndina̱n sanda̱do \p \v 11 Numanahn che cuahn ihyan nda̱hta chahn ne, chena̱hn a̱ma o sanda̱do che chenan se cuda̱do ya̱yan me, chengo se chidocuya̱n ndina̱n chahn nducuahn che chi. \v 12 Chidocuya̱n ndina̱n chahn ne, ntuhno se nduco sa̱hn intiyahn, ne a̱ma ndeh tume ca̱h se sanda̱do chahn, ne ra̱hn se ri se sa̱hn: \p \v 13 ―Nchuhn ne, ca̱hma ne te chete ra̱hn numanahn che vateya̱do ne ne, nda̱ apóstol yahn sa̱hn min, ndetenda̱h se sa̱hn, quenda se sa̱hn. \v 14 Me ndete che cadino gobernador ne, ca̱hmanan nuhn nchuhn, ne hua dehva co yahn ne. \p \v 15 Cheta̱h sanda̱do chahn tume me, ne chacotuhn se ndudo nduhca̱ che ca̱h cuande chidocuya̱n chahn sa̱hn, ne chihnde ndudo me va̱n ihyan nación yahn Israel nde ma̱n ro cuh. \s1 Ca̱h Dihvo vo Jesucristo vederihquentiyon ihyan apóstol yahn ye \p \v 16 Me ihyan apóstol chahn ne, cuahn ye esta̱do yahn Galilea, tingüete na̱n che a ra̱hn Dihvo vo nduco ye ro mena̱n me. \v 17 Min ndihchero ye Dihvo vo, ne ndeva ye yavena̱n ye. Ate a̱ma o ye ne, ra̱hco ye te ndiyu ihyan min. \v 18 Tuhme chahn nda̱ Dihvo vo na̱n ihyan chahn, ne ra̱hn ri ye ihyan: \p ―U ne, nducote nda̱hco Dendiohs nducuahn vederihquentiyon che va vahchetero ma̱n, iyehnse ma̱n, tá̱h ne, \v 19 chemin che rihquentiyón nchuhn che ca̱hn ne nducuahn nación, cacuahn ne ihyan ca̱va che cotahno ye u. Cuehdenune ne ihyan numacuahn vederihquentiyon yahn Dendiohs Chida ma̱n, Dendiohs Da̱ya ma̱n, Vaco ndah yahn Dendiohs ma̱n. \v 20 Namin cuicuahn ne ihyan che dinahn ye nducuahn che a chihquentiyón nchuhn. Cuedevano ne te hua ca̱hcomá̱n nchuhn, te conducó nchuhn ro ro, nde ro che nto iyehnse. Tihca̱ co.