\id PRO - Kuna, San Blas - Bible -Panama 2014 (DBL -2014) \h Proverbios \toc1 Binsaed-Nuegan-Garda \toc2 Proverbios \toc3 Pr \mt1 BINSAED-NUEGAN-GARDA \mt2 PROVERBIOS \imt2 GEBE-SOGLENAID \imt1 Garda-nug \ip \it Binsaed-Nuegan-Garda.\it* We-gardade, Hebreo-gayaba, \it mashalʼye\it* bileged. A sogleged, “Binsaed-Nuegan-nikadye.” Soglebalid, “ebo-wilubsaedye,” “ibmar-soglegedye,” degi, “burbar-ibmar-soglegedye.” \is1 Binsaed-Nuegan-Gardagi weyob sunmaklenaid \ip Binsaed-Nuegan-Gardagi binsaed-nuegana narmaklegar mamaid. We-gardagi igar-akar-akar egi sunmaklenaid: Binsaed-nue-nikadaedgi, Binsaed-Nuegan-soglemaladgi, degine, namaklemalad nanaibalid. We-igarbali, Israel-dulemar Binsaed-Nuegan amidii gusmalad. \ip We-garda-gebe-onodedgine, anmarga Israel-e-rey, David-e-machi-Salomón, we-binsaed-nikaa-sunmakleged-narmaksad. \ip De-ukinbali, Jaqué-machi-Agur, Itielʼga-sunmaksad, degi, Ucalʼga-sunmaksad naimogad. Rey-Lemuel-ibmar-sogsamalad naimogad. \ip We-gardagine, weyob ilemakar sunmaklenaid: \io1 1. Binsaed-nikagulegedi, Bab-Jehová-dobee-nanaedgi-danikid (1:1-7). \io1 2. Igarmar-uklenaid, degi, Binsaed-Nikagued (1:8–9:18). \io1 3. Salomón-e-binsaed-nikad (10:1–22:16). \io1 4. Binsaed-Nuegan-ibmar-wisigued (22:17–24:22). \io1 5. Binsaed-Nuegan-baigan (24:23-34). \io1 6. Rey-Ezequías, Salomón-binsaed-nuegan-sogsad nue-ilemakar narmaksad (25:1–29:27). \io1 7. Agur-e-binsaed-nuegan-sogsad (30:1-33). \io1 8. Rey-Lemuel Binsaed-Nuegan narmaksad (31:1-9). \io1 9. Ome-innikidaed-e-nug-odummoleged (31:10-31). \ip Be itogua. \c 1 \ms1 1. BINSAED-NIKAGULEGEDI, BAB-JEHOVÁ-DOBEE-NANAEDGI-DANIKID \mr (1:1-7) \q1 \v 1 David-machi-Salomón Israel-e-rey, we-binsaed-nuegan narmaksad: \q2 \v 2 Adi, binsaed-nikaa guega, \q2 igarmar-nuegan-mamaidba nanaega, \q2 gayaburba-dummagan-mamaid mamarega, \q2 \v 3 igar-mamaid-wisguega, \q2 itoakwaa ibmar-imakega, \q2 igar-innikii-mamaidba ibmar-imakega, \q2 igar-nabolegedgi igar-maidba imakega, \q2 emarbi-dulemar-dake nanaega. \q2 \v 4 Dule-nue-ibmar-wissulid ibmar-dukuar-maid-wisi imakega, \q2 sapingan nue-ibmar-wisi guega, \q2 sapingan mag-neg-itoakwaa nanaegar. \q3 Agala, Salomón, we-binsaed-nuegan narmaksad. \q1 \v 5 Dule-binsaed-ibedi, dule-nue-ibmar-wisidi, we-binsaed-nued itodaed, \q2 adi, gatik binsaed-nikaa guega, egi durdakbaligar. \q1 \v 6 Adi, binsaed-nuegan magar-itogega, \q2 e-burbagan-mamaid magar-itogega, \q1 dule-binsaed-nikaa-e-ibmar-soged magar itogega, \q2 oegedgi-sunmakleged magar-itobaligar. \b \q1 \v 7 Binsaed-nikaguedi, Bab-Jehová-dobee-nanaedgi danikid. \q2 Dule-binsaedsurmaladi, binsaed-nikagued abesulid, \q2 binsaed-nueganba nanabisulid. \ms1 2. IGARMAR-UKLENAID, DEGI, BINSAED-NIKAGUED \mr (1:8–9:18) \s1 Be-bab-be-unaed be itogo \q1 \v 8 Machi, be-bab-be-unaed nue be itogo. \q2 Be-nan-be-odurdakedba be dao. \q1 \v 9 Be-ibmar-durdaksad bega orgurginyobi ibnuedga guoed, \q2 bega ordubyobi ibnuedga guoed. \s1 Dule-isganamarse melle binsaed-galego \q1 \v 10 Machi, dule-isganamar be-yardakbi-gualile, \q2 melle ese binsaed galego. \q1 \v 11 Bega sokarmalale: “Anmarba be dage. \q2 Anmar dule-ibmar-oakalossulid oburgwenae. \q2 Anmar binsa-nabir-itogedba dule-baisur-binsadiid oburgwenae. \q1 \v 12 Igi napa dule-burgwaled-doe, \q2 deyob, anmar dule-neg-oakalossulid oburgwenamoga. \q1 \v 13 Anmar ibmar-nuegan ichesuli sumaloed. \q2 Anmar ibmar-sumaloedi, anmar-neggi ichesuli urbemaloed. \q1 \v 14 Anmarba be akae. \q2 Anmar ibmar-suoedi, anmar bega ukmogoed.” \q1 \v 15 Machi, melle amarba be akao, \q2 amar-igar-isganagi be banguo. \q1 \v 16 Ar we-dule-isganamar, ibmar-isgana bur gwae imakbidamalad, \q2 gwae dule-oburgwebidamalad. \q1 \v 17 Ar sikwimar e-wagab e-gaedsinai daksale, \q2 egi gwen dogosulid. \q1 \v 18 Ar we-dule-isganamardi, na dukin yardakledimalad, \q2 emar na dukin oburgwedimalad. \q1 \v 19 Dulemar-dogdar-maniginbi-binsamalad, deyob gunonidamalad. \q2 Dulemar-dogdar-maniginbi-binsamalad, dule-baidse burgwenonidamogad. \s1 Binsaed-nikaguedgi sunmaklenaid \q1 \v 20 Binsaed-Nikaguedi, binnasuli galimbaba goled, \q2 dulemar-bukidar-ambikued-abargi isseed sunmaked. \q1 \v 21 Binsaed-Nikaguedi, dulemar-igar-itoged-abargi sunmaked, \q2 neggweburse-doged-yawagakgi sunmaked. \p Weyob soged: \q1 \v 22 “Sapingan, bemar-amba-nue-ibmar-wissurmalad, \q2 ¿ar sanagwadse, ibmar-wissuli be gudii gumaloe? \q1 ¿Ar sanagwadse, be dulemargi-dododiid, bar dulemargi dodosuli gumaloe? \q2 Dule-binsaed-satemalad, bemar, ¿sanagwadse ibmar-wisigued-isdar-daked sae be dakmalode? \q1 \v 23 ¡An-ibmar-sabsur-soged be itomala! \q2 An-burba-nued an bega unnitiba ukoed. \q2 An-binsaed-wisguega an be-imakoed. \q1 \v 24 An bese gochamar-inigwele, yapa be an-itogusmalad. \q2 An bese achasmar-inigwele, gwen be amba ibsassurmalad. \q1 \v 25 Binsaed-nuegan-an-bega-uknaigusmaladi, aka be obachamalad. \q2 An-sabsur-bega-ibmar-sogsadi, gwen be itossurmalad. \q1 \v 26 A-ulale, bemar sabsur-odurdaklealile, an bemarga binnasuli alloed. \q2 Bemargi dobed nagunonikile, an bemarga alloed. \q1 \v 27 Burwa-dummad-goledyob bemargi dobed nagunonikile, an bemarga alloed. \q2 Burwa-ololedyobi bemargi nunmak-itoleged-dummad nagunonikile, an bemarga alloed. \b \q1 \v 28 ”A-ibagine, geb be anse gordamaloed. \q2 Degi-inigwele, andi bemar-abin-imakosulid. \q1 Be an-amidii gumaloenad, \q2 degi-inigwele, be an-amiosurmalad. \q1 \v 29 Ar bemar binsaed-nikagued abessurmalad, \q2 Bab-Jehová-dobee be nanassurmalad. \q1 \v 30 An-bemarga-binsaed-nued-uked be itossurmalad, \q2 an-bemarga-sabsur-ibmar-sogsad be abessurmalad. \q1 \v 31 Na be-daed begi gannar aibinoed, \q2 be dule-yardakdimaladgi, na dukin be yardaklemaloed. \q1 \v 32 Be-isgusadba, be-ibmar-wissulidba, na be dukin berguoed. \q2 Be baisur-ibmar-dakedba, na be dukin oburgoed. \q1 \v 33 Ar dule anba-ibsaerdi, bogidik gudii guoed. \q2 Ibmar-isgana-dobsuli gudii guoed.” \c 2 \s1 Binsaed-nikagued-amileged ibnuedid \q1 \v 1 Machi, an ibmar-bega-soged be itogele, \q2 an-igar-maidba be nanaele, \q1 \v 2 binsaed-nikaguedba be ibsaele, \q2 be-ulubgi bela-bela ise-itoagwar be ibmar imakele, \q1 geb be Bab-Jehováʼba-ibsaleged magar be itononikoed, \q2 magar be Bab-Dummad daknonikoed. \q1 \v 3 Machi, nue-ibmar-wisigued be egisele, \q2 magar-ibmar-itoged be egisele, \q1 \v 4 binsaed-nikagued maniyob be e-bina-sogdiile, \q2 or-nuegan-dukuar-bukwadyob be amiele, \q1 \v 5 geb be Bab-Jehováʼba-ibsaleged magar be itononikoed, \q2 magar be Bab-Dummad daknonikoed. \b \q1 \v 6 Ar Bab-Jehováʼbi binsaed-nikagued uked, \q2 Bab-Dummadbi nue-ibmar-wisi be-imaked. \q1 \v 7 Bab-Jehová dule-ibmar-innikii-imakmaladga binsaed-nikagued uked. \q2 Bab-Jehová amar-bendakdaed, \q2 amarba gudidaed. \q1 \v 8 Bab-Jehová dule-igar-maidba-ibmar-imakmalad nue-dakdidaed, \q2 Bab-Jehová dule-eba-nanadimalad edarbedidaed. \s1 Igar-inniki-imakleged-wisguleged \q1 \v 9 Geb agine, igar-inniki-mamaidba-imakleged, \q2 igar-nabolegedgi-igar-maidba-imakleged, \q1 emarbi-dulemar-dakleged, \q2 magar-itoge be guoed, wede ibi-obare. \q1 \v 10 Binsaed-nikagued be-ulubgi nagunonikile, \q2 nue-ibmar-wisidi, yeer-itoge be-imakoed. \q1 \v 11 Itoakwaadaedi be-bendakoed, \q2 nue-ibmar-wisiguedi be-bendakbaloed. \s1 Dulemar-isganagi-bangued \q1 \v 12 Binsaed-nikagued, igar-isganaba-nanaega be-imakosulid, \q2 dulemar-sunnasur-sunmakmaladgi be-ollor-imakoed. \q1 \v 13 Dulemar-igar-isganaba-bur-nanaega, igar-nuedgi-banguddamaladgi, \q2 binsaed-nikaguedi, be-ollor-imakoed. \q1 \v 14 Dulemar-ibmar-isgana-saedgi-wergumaladgi, ibmar-isgana-imakedba iba-onodamaladgi, \q2 binsaed-nikaguedi, be-ollor-imakoed. \q1 \v 15 Dulemar-igar-noar-noar-gudidamaladgi, igarmar-innikisulidba-gudidamaladgi, \q2 binsaed-nikaguedi, be ollor-imakoed. \s1 Dule-baid-e-omegi-bangued \q1 \v 16 Machi, binsaed-nikaguedi, dule-baid-e-omegi be-ollor-imakoed. \q2 Binsaed-nikaguedi, ome-agumakedba-emar-binsaed-gaedgi, be-ollor-imakoed. \q1 \v 17 A-ome, Bab-Dummad-asabin na abirgunagwar-gued-igar-mesisad ieded, \q2 degidbali, na e-suigi bar binsassulid. \q1 \v 18 A-ome-negse naye be sogele, \q2 burgwed-igarse be-sedoed. \q1 \v 19 Dule a-omese-gochale, bar gannarse guosulid, \q2 bar gannaryob nued-gudii guosulid. \s1 Nued-gudigued, degi, sabsur-odurdakleged \q1 \v 20 Machi, deyobi, dule-nued-nanadimalad-igarba be nanaoed, \q2 igar-innikigwadbi be imakdii guoed. \q1 \v 21 Ar dule-igar-maidba-ibmar-imakmaladi we-napneggi gudii gumaloed. \q2 Dule-egi-ibmar-akar-soged-satemaladi, we-napneggi undar-suitii gudii gumaloed. \q1 \v 22 Dule-isganamardi we-napneggi bergumaloed, \q2 dule-ichomaladdi oburgwilemaloed. \c 3 \s1 Uaya-nikaa-daedgi unaed \q1 \v 1 Machi, melle an-igar-odurdaked be iego, \q2 be-gwage-ulubgi an-igar-maid be sedigu guo. \q1 \v 2 Ar deyob be imakele, we-napneggi suitii mai be guoed, \q2 weligwar-itodii be guoed. \q1 \v 3 Sabgued-igar melle be iego, \q2 napiragwad-igar melle be iebalo. \q1 Igi wingwa be-dukargi-naigu be gudidae, deyobi be imako, \q2 be-gwage-ulubgi sedigu be imako. \q1 \v 4 Deyob be imakele, Bab-Dummad nabir be-dakoed, \q2 dulemar nabir be-dakmogoed. \q1 \v 5 Melle be-ibmar-wisidba be nanadii guo. \q2 Bab-Jehováʼgi bela-belad-ulubgi-bensuli be nanadii imako. \q1 \v 6 Bela be ibmar-imakedgi Bab-Jehováʼse idakdii be imako. \q2 Deyob be imakele, Bab-Jehová bega igar nueganbi imakoed. \q1 \v 7 Mer be binsao, “An ibmar nue-wisye.” \q2 Bur be Bab-Jehová dobee nanae, \q2 bur be ibmar-isgana-imakedgi bangue. \q1 \v 8 Deyob be nanaele, we-igala, bela bega ina-nuedga guoed, \q2 bela bega be-abagan ogannogoed. \q1 \v 9 Be-ibmar-nikad-Bab-Jehováʼga-ukedgi Bab-Jehová-nug be odummoge. \q2 Gebe be-ibmar-sanmaked-Bab-Jehováʼga-ukedgi Bab-Jehová-nug be odummoge. \q1 \v 10 Deyob be imakele, be-ibmar-gwag-saboged-uu ena sii guoed, \q2 be-vino-binigan e-galugi ena sii guoed. \q1 \v 11 Machi, Bab-Jehová sabsur-be-odurdakalile, melle isdar be itogo, \q2 melle be urwebalo. \q1 \v 12 Igi baba na e-mimmi-sabedba sabsur-odurdakdae, \q2 deyobi, Bab-Jehová dulemar-sabedi sabsur-odurdakdamogad. \s1 Binsaed-nikagued-odummoleged \q1 \v 13 Dule binsaed-nikagued nikunonikile, we-dulegi nued binsalegoed. \q2 Dule ibmar-nue-wisi gunonikir, we-dulegi nued binsalegoed. \q1 \v 14 Binsaed-nikagued maniba bur bule ibnuedid, \q2 orba bur bule egi ibmar-nuegan amileged. \q1 \v 15 Binsaed-nikagued, akwa-nuegan-manisailadba bur ibnuedid. \q2 Ibmar-nue-wisigued, ibmar-nueganbina-sogleged-ebo yobsulid. \q1 \v 16 Ar binsaed-nikagued we-napneggi suitii mai be-imakoed. \q2 Deginbali, mani-ibedga be-imakbaloed, \q2 nug-nued-nikaguedga be-imakbaloed. \q1 \v 17 A-igarmarba-nanalegedi, yeer-ito dule-saedid, \q2 bela e-igarmar bogidik-gudii dule-imakedid. \q1 \v 18 Dule binsaed-nikagued-amisale, egi burba-dula-gudigued nikued. \q2 Dule binsaed-nuedgi-akas-gudiile, Bab-Dummad, we-dulegi nued binsaed. \s1 Binsaed-nikagued, degi, napneg-nagusad \q1 \v 19 Bab-Jehová binsaed-nikaguedgi, napneg nasiksad. \q2 Nue-ibmar-wisiguedgi, nibneg nasiksabalid. \q1 \v 20 Na ibmar nue-wisidba, diimar bachik-bachik nasiksad, \q2 nibneg-akale, dii-wiega imaksad. \s1 Binsaed-nikaguedgi-ibmar-imakedi weligwar dule-imaked \q1 \v 21 Machi, nue-binsakwaa be ibmar imako. \q2 Itoakwaa-ibmar-imaked melle be iego. \q1 \v 22 Deyob be imakele, burba-dula-gudii be-imakoed. \q2 Bega ordubyobi ibnuedga guoed. \q1 \v 23 Geb agine, bonisuli be nanadii gudoed, \q2 be yoledii guosulid. \q1 \v 24 Be megid-sogele, be dobguosulid. \q2 Be gabidogu, bogidikidgi be gabidoed. \q1 \v 25 Ukiagwar-bonigan-noardaedi, be dobguosulid, \q2 dule-Bab-wissurmaladgi ukiagwar boni-dummagan-noardaedi, be dobguosurbalid. \q1 \v 26 Ar Bab-Jehová beba gudiguoed, \q2 dulemar-isganase yardaklegega be-imakosulid. \s1 Igi be dulemargi daergebe \q1 \v 27 Dule-baidga-ibmar-nued-imaked begi siile, ega be imako, \q2 melle ega imaksuli be guo. \q1 \v 28 Melle ega be sogo: “Be nagwerye, banedse an be-bendakoye.” \q2 Ar emi sunna be a-dule-bendakele, bendaksabin be imako. \q1 \v 29 Melle be-ai-begi-bensuli-gudiidgi be aibino. \q1 \v 30 Melle dule-gwen-be-oakalossulidbo be urwo, \q2 ar dule gwen-be-oakalossulid. \q1 \v 31 Melle dule-sabsurdamalad-e-ibmar-imakdiidgi be nobguo, \q2 melle e-daedba be nanabalo. \s1 Bab-Dummad dule-isgana-isdar-daked, dule-nueddi bendaked \q1 \v 32 Ar Bab-Jehová dule-isganamar nue isdar-dakdaed. \q2 Ar dule-nuegan-ebodi walikaa gudidaed. \q1 \v 33 Bab-Jehová, dule-nued-daed-e-neguyagi nued binsadaed, \q2 dule-isgana-e-neguyadi, ukabsadaed. \q1 \v 34 Bab-Jehová, dule-emargi-dododimaladgi dododamogad, \q2 ar dule-san-bipi-imakmaladdi, bendakdaed. \q1 \v 35 Dule-binsaed-ibegan-nug odummolegergebed. \q2 Ar dule-binsaedsulidamaladdi, egi dodoleddaed. \c 4 \s1 Be-bab-be-unaed be itoge \q1 \v 1 Machimala, bab-be-unaed nue be itomala, \q2 ibmar-nue-wisiguega nue-ise-itogale be imakmala. \q1 \v 2 Igar-nuegangi an be-odurdakgwelo, \q2 melle an-ibmar-odurdaked be itosuli guo. \q1 \v 3 An bipigwaunni, an-babba-an-gudigusgua, \q2 an-nana anbina bela-belad-sogdigusgua, \q1 \v 4 an-bab an-odurdaksad, weyob anga sogsad: \q2 “An-bega-ibmar-soged, ulubgi be nue-sedii imako. \q1 An-bega-ibmar-soged be imako. \q2 Deyob be imakele, we-napneggi suitii be gudiguoed. \q1 \v 5 Binsaed-nikagued be amie, \q2 ibmar-nue-wisigued be amie. \q1 Melle be an-gayaburba iego, \q2 melle egi be banguo. \q1 \v 6 Binsaed-nikaguedgi melle be bangue, \q2 ar a, be-bendakdii guoed. \q1 Binsaed-nikaguedbina bur be soge, \q2 ar a, be-edarbedii guoed. \q1 \v 7 Ibmar-baigan-idu, nue-binsaed-nikagued bur be amie. \q2 Bela ibmar baiganba, ibmar-nue-wisigued bur be amie. \q1 \v 8 Binsaed-nikaguedbina bur be soge, \q2 ar a, be-nug-odummogoed. \q1 Binsaed-nikagued bur be sabgue, \q2 ar a, be-nug-ogannogoed. \q1 \v 9 Binsaed-nikaguedi bega akwa-nuegan-ologurgingi-sigeyob gued. \q2 Ologurgin-nonogi sigeyobi bega gued.” \s1 Binsaed-nikaguedi burba-dulad-uked, nued-gudii be-imakbalid \q1 \v 10 Machi, we-napneggi suibaksaar be gudiguega, \q2 an bega-ibmar-soged, nue be itoge. \q1 \v 11 Binsaed-nikagued-igarba an be-semaid, \q2 igar-innikigwadba-nanaega an be-imaked. \q1 \v 12 Be binnaa nadapsogele, bega ibmar-nueganbi guoed. \q2 Amba be gwae-gwae nadapsogele, bega ibmar-nueganbi gubaloed. \q1 \v 13 An be-odurdaked mer be iego, melle be indako, \q2 nue be sedio, we burba-dulagudiguega be-imaked. \q1 \v 14 Dule-isganamarba melle be akae. \q2 Amar-igarba melle be nanae. \q1 \v 15 A-dulemargi be bangue. \q2 Melle a-dulemar-walikaa be gudigue. \q1 \v 16 Dule-isganamar ibmar-isgana-imaksurmalale, geg gabdamalad, \q2 dule-oakalosurmalale, geg gabdamalad. \q1 \v 17 Ibmar-isgana-imaked mas-gunnedba bur-yeer itodamalad. \q2 Sabsur-emar-imaked, vino-gobedba bur-yeer itodamalad. \b \q1 \v 18 Igi bolegoe neg-ainakwiardae, deyobi, dule-nuegan-e-nanaedi gued. \q2 Dule-nuegan-e-daedi, neg ibegwaledse-nasgumai-nasgumai-daeyobi gued. \q1 \v 19 Dulemar-isgana-e-nanaeddi negsichid-naidyobi gued, \q2 wissurmalad, ibigi na yoledimala. \s1 An-be-unaed nue be itogo, ina-nuedga bega guoed \q1 \v 20 Machi, an bega binsaed-uked, nue be itoge, \q2 ibmar-bega-an-soged, nuekwaa be itoge. \q1 \v 21 An be-odurdakedgi melle be bangue, \q2 gwage-ulubgi nue-sedii be imake. \q1 \v 22 Ar dule binsaed-nikagunonikile, ega burba-duladga gued, \q2 we-dulega ina-nuedga gubalid. \q1 \v 23 Bela ibmar-sunsogmalad-baiganba, be-binsaedi nue-itoakwaa be ebugo. \q2 Ar we-binsalegedgine, gudiguleged danikid. \q1 \v 24 Gaya-isgana-sunmaked be indake, \q2 melle bar be gakansadii nanae. \q1 \v 25 Ibmar-nueganginbi be atake, \q2 yoo ibmar-danimaloedgi-atakdii be sae. \q1 \v 26 Be-nanadiid nue be dake. \q2 Bela be-ibmar-imakedi innikigwadbi be imake. \q1 \v 27 Melle igar-nuedgi be aibane. \q2 ¡Igar-isganagi be bangue! \c 5 \s1 Abirgunagwarsuli-nanaedgi bangued \q1 \v 1 Machi, an-binsaed-nikagued an bega-ukedi, nue be itoge, \q2 an ibmar-nue-wisidi an bega-sogedi, nue-ise-itogar be imake. \q1 \v 2 Adi, be sunmakalile, nue-itoakwaa sunmakegar, \q2 nue-ibmar-wisi be guegar. \q1 \v 3 Ome-sui-dikarba-yoleged-e-agumakedi, ibmar-nuediyob sunmaked. \q2 E-gwabin-ibmar-biedi, ibmar-nueganbi sogdaed. \q1 \v 4 Dule ese-binsaed-galesale, ina-gagbisailadyobi ega gued, \q2 es-suid-nugar-darbogwadba bur bule dule-naibi-saeyob gued. \q1 \v 5 Dule a-ome-ebogwa negsichidgi nanaele, burgwedse nilemaid. \q2 Neg-uanse selemaid. \q1 \v 6 A-ome dule-egi-sunmakmalad bai-itosulid. \q2 E-sunnasur-daedi, na bargasulid, \q2 e-ichakwa-nanadiidi na aku itoged. \b \q1 \v 7 Machi, emigi nue be an-itoge. \q2 An-ibmarmar-bega-sogedba be nanae. \q1 \v 8 Ome-e-sui-yardakdiidgi, be bangue. \q2 Melle e-neg-yawagakse be warmako, \q1 \v 9 adi, melle dule-baid-aku-be-dakedga be-arbasadgi-ibmar-nikusad be ukegar, \q2 melle be-burba-gandikid dule-baidga be ukegar. \q1 \v 10 Degiile, dule-baid be-ganguedgi yeer-itogoed. \q2 Degiile, be-arbasad-mani dule-baid-negse dogoed. \q1 \v 11 Geb agine, bela binna-binna be-san bergumaidba, \q2 be bodii gudoed. \q1 \v 12 Agi be sogdoed: “Ar wede, ibiga dule-anga-binsaed-uksamalad an itossuli. \q2 Ar wede, ibiga dule-sabsur-an-odurdaknaigua, an itossuli. \q1 \v 13 Dule-anga-binsaed-daknanai-gusmalad an itossulid. \q2 Dule-an-odurdaknanai-gusmaladba an ibsassulid. \q1 \v 14 Emide, dulemar-abargi, an oitolegednaga gudiid, \q2 wis ugak an gudiid.” \s1 Ome-dikarba-yolesulid \q1 \v 15 Be nog-gobbigualile, \q2 be-ome-ebo be nog gobo. \q1 \v 16 Unnila be-omesebi be golo, \q2 melle be-omesulidse be golo. \q1 \v 17 Be-ome unnila begadbiid, \q2 melle dule-baidga be-ome be urmakdii nanao. \q1 \v 18 Ome-bega-uklesadgi nued-binsalesun. \q2 Nuchukwagwadgi bega abirgin-uklesad-ebo be wergudii gusun. \q1 \v 19 Ome goe-sapuryob, yeer dakleged. \q2 Ome wasa-omeyob, yeer dakleged. \q1 Bele-bele be-imakar-sogele, egi be wergudii sao. \q2 E-sabguedgi be wergudii guo. \q1 \v 20 Machi, melle ome-baidse-binsaed-galedii be guo, \q2 melle ome-baid be-werguega, be imako. \s1 Dule-isganamar-e-odurdaklegoed \q1 \v 21 Bab-Jehová bela dulemar-e-daed nue-wisid. \q2 Dulemar-nanaedi egi gwen yoggumaisulid. \q1 \v 22 Ibmar-isgana, dule-isganagi aibinoed, \q2 e-isguedgi ollorguosulid. \q1 \v 23 Dule-isgana, igar-maidba-nanabisulidbali burgwidoed. \q2 Na e-binsaed-satedbali, burgwidsunnoed. \c 6 \s1 Emar-anar-mani-bennukedgi mer be binsao \q1 \v 1 Machi, dule-mani-gasad-anar, be bennukoye sogsale, \q2 igidibe, dule-baidga, be bennukoye igar mesisale, \q1 \v 2 na be imakoye sogsadgi, \q2 na be dukin yardaklesdo. \q1 \v 3 Degisoggu, machi, emidi be-aise be yardaklesad. \q2 Ar agi be ollorgubiele, weyob be imaksunna: \q1 Ese be nae, egi be wilenae, ega be sognae, \q2 an-bega-bennukoye-sogsadi, be anga osuloye. \q1 \v 4 Melle be ogabe, \q2 melle be banega saboge. \q1 \v 5 Igi goe-sapur, dule-e-makbied-idu wakinne, \q2 deyobi, dule-be-yardakbiedgi be wakinmoga. \q1 Igi nuu dule e-gabied-idu wakinne, \q2 deyobi, dule-be-yardakbiedgi be wakinmoga. \s1 Melle dule-wiegalaga guo \q1 \v 6 Dule-wiegala, nue be igli dake, \q2 e-ibmar-imaked nue be dake, \q2 binsaed-nikaguega eba be durdake. \q1 \v 7 Igli, ega-igar-uked sated, \q2 e-dummad sated, e-idued satebalid. \q1 \v 8 Degi-inigwele, dii-wisulidgine na e-mas onmaked, \q2 ibmar-durba-weleged-ibagine na e-mas onmakdaed. \b \q1 \v 9 Dule-wiegala, be meremaidi, ¿sanadse gwisguoye be soge? \q2 ¿Sanadse gabmaid be atakoe? \q1 \v 10 Be gabsiile, nono-yakumaksiile, sikwas napi-gabele, \q2 sakwa-bipirmakar wis obunnosiile, \q1 \v 11 ukiarmakale, dule-atursaeyobi, begi wileged nonikoed. \q2 Ukiarmakale, dule-negsuligudiidyobi, begi ibmarsuligued yolenonikoed. \s1 Dule-isganamar-e-odurdaklegoed \q1 \v 12 Dule-isgana, dule-galagwensuli-nanaed, \q2 dule-gakansaedginbi-gudiid, \q1 \v 13 dule-yardakega, ibya-biri-emar-daked, \q2 dule-yardakega googi sunmaked, naggi sunmaked. \q1 \v 14 We-dulemar unnila ibmar-isgana-imakedginbi binsadidaed, \q2 aimar-ourwed yeer-itodaed. \q1 \v 15 A-ulale, ukiagwar egi bonigan yolenonikoed, \q2 ukiagwar berguoed. \s1 Bab-Dummad ibmar-sogagugle (7) isdar-daked \q1 \v 16 Bab-Jehová ibmar soganergwa (6) sae-daked, \q2 napi-ibmar-sogagwenad-baid bur-bela-bela isdar daked. \q1 We-ibmarmar-sogagugled (7) isdar daked: \q2 \v 17 Dule-na-san-dummarba-imaked, \q2 dule-gadi-gakansaed, \q2 dule-binsarsunna-aimar-gindaked, \q2 \v 18 dule-galagwensuli-dule-baidgi-binsaed, \q2 dule-ibmar-isganabi-imakdidaed, \q2 \v 19 dule-ibmar-daksad-gakansaar-ibmar-soged, \q2 gwenadgan-gwenadgan-ourwed-dule. \q3 We-ibmarmar, Bab-Jehová isdar daked. \s1 Be-sergan-bega-sunmakedba be ibsae \q1 \v 20 Machi, be-bab-be-odurdakedba be ibsae. \q2 Be-nan-be-unaedba, be dae. \q1 \v 21 Be-gwagegi-sedigu, be imake, \q2 ordub-be-dukargi-naiyob, be imake. \q1 \v 22 We-binsaed-nuegan, be bia nadele, be-idumai guoed. \q2 Be gabidele, be-edarboed. \q1 We-binsaed-nuegan, be atakar-sogele, bega sunmaknai guoed. \q2 \v 23 Igarmar-Mamaidi, gwalluyobi gued, \q1 ibmar-odurdakleged neg-meegwadyobi gued. \q2 Igar-nuegan-mamaidba-nanalegedi, be-odurdakoed igi be nanaergebe. \s1 Abirgunagwarsuli-nanalegedgi bangued \q1 \v 24 We-binsaed-nuegan, melle be ome-isganabo galagwensuli nanadiguega be-imakoed. \q2 Melle be ome-sui-dikarba-galagwensuli-gudiidbo nanaega be-imakoed. \q2 Melle we-ome-e-ibmar-nued-sogedgi be binsaed-galediguega be-imakoed. \q1 \v 25 Melle ome-isgana-e-yeerdaklegedbina be sogo. \q2 Ome-isgana be-dakedgi, melle ese be-binsaed galego. \q1 \v 26 Ar ome-gambanuchu-imaked unnila masbina gudiid. \q2 Ome-sui-dikarba-yolegeddi, bela be-sanbina sogdiid. \q1 \v 27 Ar dule na e-nukugi soo-sisale, \q2 ¿ei mor gummaksasulir be insae? \q1 \v 28 Ar dule soo-birgi nanaele, ¿ei nag gummaksasulir be insae? Ei gummaksale. \q2 \v 29 Dule, dule-baid-ome-ebo negsichigi nanaedi, soogi-gummakeyob boni-amiedsemogad. \b \q1 \v 30 Dule-atursaed ukudmaada-itogedba ibmar-atursasale, \q2 ¿isdar dakdamarsursi? \q1 \v 31 Dule-atursaed daklesardi, ilagugle (7) ibmar-atursasad bennukoed. \q2 Sulirdi, bela e-neggi-ibmar-nikad ukoed. \q1 \v 32 Dule ome-baidbo negsichidgi nanaele, we-dule, binsaed-satedid. \q2 Dule deyob-daedi, na dukin san-wioged. \q1 \v 33 Unnila binged-amiedid, na dukin naibid-amiedid. \q2 E-nug-gagalesad gwen ega alliosulid. \q1 \v 34 Ar we-ome-e-sui nobedba uludele, na san gwen bargaosulid, \q2 igi-barsaye gwen sogosulid. \q1 \v 35 Dule amba ome-e-suiga ibmar-ukye sogele, \q2 gwen abingaosulid. \q1 Ar amba ega ibmar-dummarba-ukye sogele, \q2 igi-barsaye gwen sogosulid. \c 7 \s1 Binsaed-nikaguedi, ome-negsichigi-nanaedgi be-ollorsaoed \q1 \v 1 Machi, bega-an-ibmar-sogedba be dae, \q2 igargan-an-bega-ukedba be nanae. \q1 \v 2 Igargan-an-bega-ukedba be nanaele, be dula gudiguoed. \q2 Be-ibyagwag be akweyobi, an-bega-ibmar-sogedba be ibsae. \q1 \v 3 An-be-unaedi, olargan-googi-yoiyobi, be sedii sae, \q2 be-gwagegi nue-ebinsadii be imake. \q1 \v 4 Binsaed-nikaguedga be soge: “Be an-bunye.” \q2 Ibmar-wisiguedga be soge: “Be an-ai-nuedye.” \q1 \v 5 Adi, wemar, ome-sui-dikarba-yolediidgi, be-ollor-imakoed, \q2 ome-e-agumakedba-emar-binsaed-gaedgi, be-ollor-imakoed. \s1 Ome-emar-binsaed-gaed, degi, sapingwa-binsaedsulidaed \q1 \v 6 An-neggi, yawagak-bipigwad-imbaba an atakded. \q2 \v 7 An dakalid, sapingana-binsaedsurmalad-abargi, machi-wargwen bur-binsaed-sated gudii. \q1 \v 8 We-sapingwade, igar-abingunaidse warmakdapid, \q2 agi ome-e-sui-dikarba-yolediid-negse naded. \q1 \v 9 Deunni, neg-sedomaid, neg nue-gutuleded, \q2 degi, neg nue-mutikguded. \b \q1 \v 10 Geb agine, ome e-abin-noalid. Ome gambanuchu-imakedyob mor-yoid. \q2 E-daedi, mag-dakleged, macherganbina sognadapid. \q1 \v 11 We-ome neg-gagadidaed, gwinni-gwinni daed, \q2 geg neggi siged, galimbabi wisid. \q1 \v 12 Galimbaba gudidaed, dulemar-bukidar-ambikuedgi gudidabalid. \q2 Igi-saele machered-wargwen-yardakodibeye binsadidaed. \q1 \v 13 We-ome, sapingwa-daksagua, gadebinne imaksad, \q2 ei wagar usa imaksad. \q2 Ega bingesuli sogded: \b \q1 \v 14 “Gwenatigwar-guega Bab-Dummadga an ibmar-ukoye an sogsad. \q2 Deyob an sogsadi, emi deyob an imaksad. \q1 \v 15 A-ulale, an be-abin noalid. \q2 An be-amidii gusad, \q2 emide an be-abingunonisunnad. \q1 \v 16 An-gabedgi atue-nued-yeerdakleged, lino-dubgi-sobaled-Egiptoʼgi-danikid an ogichad. \q2 \v 17 An-gabedgi ina-wawadikmalad, mirraʼye-nugad, áloeʼye-nugad, degine, canelaʼye-nugad an eosad. \q1 \v 18 Anba be dage. Anmar nog-gobmai oibodagoed. \q2 Oibogedse anmar nog-gobmai imakmaloed. \q1 \v 19 Ar an-sui neggi gudisulid, \q2 dikasuli neggwebur-baidse naded. \q1 \v 20 Mani-ichesuli sesa-naded, \q2 geb nii-dalu-naidse gannar negse aibiroed.” \s1 Sapingwa ome-ega-agumakedgi binsaed-galesad \q1 \v 21 Weyobi, ome, agumaksadgi, \q2 machigwa-binsaed-gasad. \q1 \v 22 Moli-alugwasualedi, e-oburgwilegedse ebipilemaiyobi, machigwa ome-sorba-nai nadapid. \q2 Goe-sapur galesgunaidgi sigu egi yolenonikiyobi, machigwa gued. \q1 \v 23 Igi nuu burgwed-wissuli saki-naidse naddae, \q2 machigwa deyobi gued. \s1 Ome-emar-binsaed-gaedgi banguo, degisulile, be burgoed \q1 \v 24 Machi, emigi nue be an-itoge, \q2 an-be-unaed nue-itosii be imake. \q1 \v 25 Melle a-omegi-binsadii be sae, \q2 melle a-omese be binsaed galege. \q1 \v 26 Ar a-omese bukidar machergan yardaklediid. \q2 Machergan-bukidargus ese burgwedanikid. \q1 \v 27 We-ome-negse be nadele, be burgoed. \q2 A-igar burgwedse dule-semaid. \c 8 \s1 Binsaed-Nikagued dulemarse gornaid \q1 \v 1 Binsaed-Nikagued, ¿anmarse iseedi gornaisursi? \q2 Ibmar-wisigued, ¿iseedi gornaisursi? \q1 \v 2 Binsaed-Nikagued, igarba yar-birigwagi gorgwisdaed, \q2 igarmar-abingunanaidgi gorgwisdaed. \q1 \v 3 Neggwebur-doged-e-yawagakmar-dikarba ise-gollar gornaidaed. \q2 E-yawagak-dogedgine binnasuli weyob-gornaid: \q1 \v 4 “Machergan, bemarse an gornaid, \q2 bela-dulemar-bukwadse an gornaid. \q1 \v 5 Bemar-ibmar-wissurmalad, itoakwaa be gudisamala. \q2 Bemar-binsaedsate-gudimalad, ibmar-magar-itoged be amimala. \q1 \v 6 Nue an-itomalo, an ibmar-nuegan sogesokalid. \q2 An-gwabinduku igar-innikigwadba sunmaksokalid. \q1 \v 7 An ibmar-sogedi gakangi sunmakosulid, \q2 ar gakanmar an nabir-daksulid. \q1 \v 8 An-gayaburbamar, igar-innikigwadbi sunmaked, \q2 darbo sunmaksulid, ibmar-isganagi sunmaksulid. \q1 \v 9 An-gayaburbamar, dule-magar-neg-itogedgala baisursunna-noed. \q2 Dule-binsaed-ibeganga, an-gayaburbamar innikigwadbi ega noed. \q1 \v 10 Mani-abelegedba an-ibmar-odurdakedbina bur bule be sogmala. \q2 Olo-nued-abelegedba ibmar-wisgulegedbina bur bule be sogmala. \q1 \v 11 Ar Binsaed-Nikagued, dimmurgiid-e-akwa-yeerdaklegedba bur bule ibnuedid. \q2 Ibmar-bur-nued egi obinsulid, \q2 ar ibmar-baid-ebo geg wilub-imakleged.” \s1 Binsaed-Nikagued-e-damalad \q1 \v 12 “Ani an Binsaed-Nikaguedi, itoakwaa-binsaedbogwa an gudiid. \q2 Ibmar-wisigued an nikad, itoakwaadaed an nikabalid. \q1 \v 13 Dule, Bab-Jehová-dobekwaa nanadiile, \q2 isdar ibmar-isgana daked. \q1 Ar san-dummarba-imaked, an isdarsun daked, \q2 san-bule-bule-saed, an isdar dakbalid. \q2 Sunnasur-daed, galagwensur-sunmaked, an isdarsun dakbalid. \q1 \v 14 Binsaed-uklegeddi, angi maid, \q2 nuekwa-igar-nabolegeddi, angi maibalid. \q1 Neg-magar-itolegeddi, angi maid, \q2 gargangueddi, angi maibalid. \q1 \v 15 Ani an Binsaed-Nikaguedi, an-sogedba reymar wis negsedimalad. \q2 An-sogedba dule-nug-nikamalad, wis igar-innikii nabodimalad. \q1 \v 16 An-sogedba dule-nug-nikamalad negsedimalad, \q2 an-sogedba dule-negsedimalad napneg-sedimalad. \q1 \v 17 Dule-an-sabmaladi, an sabmogad. \q2 Dule-an-amidimaladi, baisursunna an-amimalad. \q1 \v 18 Ibmar-bukidar-nikuleged angi danikid, \q2 nuga-nued-nikuleged angi danibalid. \q1 Nue-nasguleged-degisadeguad angi danikid, \q2 igar-inniki-imakleged angi danibalid. \q1 \v 19 An-binsaed-ukedi, olo-nuedba bur-nuedid. \q2 Angi-binsaed-nued-amilegedi, mani-nuedba bur-nuedid. \q1 \v 20 Ani an Binsaed-Nikaguedi, igar-inniki-imaklegedba an nanaed, \q2 igar-inniki-naboleged-igarba an gudiid. \q1 \v 21 Dule-an-sabesar-gudimalad an onasgudiid, \q2 ibmar-nued-bukidar-nikubaliga an imakdiid.” \s1 Binsaed-Nikagued-e-danikid \q1 \v 22 “Bab-Jehová ibmar-obinyed-iduale, bato anga burba-dulad uksad. \q2 Amba-yoo ibmar-obinyegua, bato an-obinnisad. \q1 \v 23 Yoo neg-nagued-iduale, Bab-Jehová an-obinnisad. \q2 Napneg amba yoo nagugua, sailanagi an-obinnisad. \q1 \v 24 An gwalulesgua, demar-wilagan amba yoo nagued. \q2 An gwalulesgua, suke-dummagan amba yoo megmalad. \q1 \v 25 Yala-dummagan-nagued-idu, an gwalulesad, \q2 yala-senigana-ambikued-idu, an gwalulesad. \q1 \v 26 Bab-Dummad amba yoo napneg-nasikgua, \q2 amba yoo sapurmar-bukwad-nasikgua, \q1 amba yoo napa-buru-napneg-sobsad-obinyegua, \q2 bato an gwalulesad. \q1 \v 27 Bab-Dummad mogir-arad-nasiknaigua, a-idu, bato an gudiid. \q2 Mogir-demarbo-abingunaid-nasiknaigua, a-idu, bato an gudiid. \q1 \v 28 Bab-Dummad mogirmar-nasiknaigua, a-idu, bato an gudiid. \q2 Demar-wiladgine suke-dummagan-ogannonaigua, a-idu, bato an gudiid. \q1 \v 29 Bab-Dummad demar-mer-murega, demargala igar-abingunanaid-ilemaknaigua, a-idu, bato an gudiid. \q2 Napneg-e-sailagan-mesnaigua, a-idu, bato an gudiid. \q1 \v 30 Bab-Dummadbogwa bela igar-ilemaknai an gusad. \q2 Iba-ilibali weligwar an-itodidaed. \q2 Bab-Dummad-asabinni iba-ilibali an wergudidaed. \q1 \v 31 Bab-Dummad-napneg-obinnisadgi an wergudiid, \q2 dulemar-gudimaladba an wergudiid.” \s1 Burba-dula-gudigued amie, melle burgwedgi binsae \p \v 32 Ani an Binsaed-Nikaguedi sogbalid: \q1 “Degisoggu, mimmigan, nue an-itomalo: \q2 Dule an-igar-maidba-nanadiile, egi ise-nued binsalesad. \q1 \v 33 An-binsaed-uked be-nue-itomala, \q2 binsaed-nikaa be damala, mer baisur-dakmala. \q1 \v 34 Dulemar-nabir-an-itodimalad, bane-bane an-yawagak-naba an-edarbedimalad, \q2 we-dulemargi ise-nued binsalesad. \q1 \v 35 Ar dule an-aminonidibe, burba-dula-maid aminonikoed. \q2 Bab-Jehová we-dulegi nabir binsanonikoed. \q1 \v 36 Dule an-obandibe, na dukin bonigan-amioed. \q2 Dule isdar an-dakdibe, na burgwed-amied.” \c 9 \s1 Binsaed-Nikagued, binsaedsulidaedse gochad \q1 \v 1 Binsaed-Nikagued na e-neg-sobsad, \q2 e-buarmar walagugle (7) ogwichisad. \q1 \v 2 Binsaed-Nikagued iba-dummad onosad, \q2 vino-nued imaknai gualid, \q2 mese guakwaa siinai guarbalid. \q1 \v 3 Binsaed-Nikagued, e-garda-berbemalad barmisad, \q2 neggwebur-siid-birise barmisad \q2 agi iseedi gorbukwa gumalagar. \q1 \v 4 Dule-binsaedsurmaladga weyob sogded: \q2 “Dule-binsaedsurmalad, anse be dagmala. \q1 \v 5 Dagmala, an-mas-nued gundamala, \q2 an-vino-oburusad be gobdamala. \q1 \v 6 Ar be nabir-gudii gubimalale, be binsaedsuli-gudimalad osulomalargebed, \q2 binsaed-nikaa be gudigumalargebed. \q2 Deyobi, geb be nabir-gudii guoed.” \s1 Dule-isgana-e-daed, degi, dule-binsaed-ibed-e-daed \q1 \v 7 “Be dule-gwen-nabir-dasurmaladse be gotedibe, \q2 melle ibmar-isgana be imakye, \q2 aka bese-urwega ese be goloed. \q1 Ar be dule-isganase uluddibe, \q2 aka bese-urwega guoed. \q1 \v 8 Dule-gwen-nabir-dasulidse, mer be gole. \q2 Aka sae-be-dakega ese be goloed. \q1 Dule-binsaed-nikadse be gotedibe, mer ibmar-isgana be imakye, \q2 we-duledi, be-sabguoed. \q1 \v 9 Dule-binsaed-nikagued be odurdakele, a-dule, bur bule binsaed-nikaa naoed. \q2 Dule-inniki-gudiid be odurdakele, a-dule, bur bule binsaed-nikaa naoed. \b \q1 \v 10 ”Dule binsaed-nikarba-gubidibe, Bab-Jehová-dobekwaa-gudii guergebed, \q2 Dule, Bab-Dummad-Isligwaled wisgubiele, ibmar-wisirba-gued na oyonaid. \q1 \v 11 Ar ani, Binsaed-Nikagued, angi be-ibagan-gudiid suitii guoed, \q2 an-nukad deyob guoed. \q2 Be-burba-dula-gudiid birgaba sugumai guoed. \q1 \v 12 Be nabir-binsaed-nikarbaddibe, we-binsaed-nikagued ibnuedga bega gunonikoed. \q2 Be galagwensulidaeddibe, na be dukin nunmaked-itodii guoed.” \s1 Binsaedsulidi, binsaed-satemaladse gornaid \q1 \v 13 Binsaedsulid, yaisur neg-gagadaed, \q2 gwen ibmar wissulid, \q2 gwen nabir binsasurbalid. \q1 \v 14 Binsaedsulid, e-neg-yawagak-naba sigoed. \q2 Neggwebur-dogedgine, bela-e-dakmalagala, neggwebur-birigwagi sigoed. \q1 \v 15 Binsaedsulid, dule-igarba-gudidamaladse gorsidaed, \q2 binsaedsate-gudidamaladse gorsidaed. \q1 \v 16 Weyob dule-binsaed-satemaladga sogdedaed: \q2 “Be anse dagmala. \q1 \v 17 Dii-atursaaled bur-nued gobleged, \q2 mas-nued arbakee-dukuar-gullegedi, bur-nued gulleged.” \b \q1 \v 18 Ar we-dule-binsaed-satemaladdina, agi burgwed-amileged wissurmalad. \q2 Ar dule-binsaedsulidba-ibsasmaladi, emisgindi neg-urba mamaid. \c 10 \ms1 3. SALOMÓN-E-BINSAED-NIKAD \mr (10:1–22:16) \p \v 1 Salomón-e-binsaed-nuegan-narmaklesad: \q1 Machi-binsaed-ibedi, e-bab-gwage-weligwar imaked. \q2 Machi-binsaedsuliddina, e-nanga gwage-nunmaked-ukega gued. \b \q1 \v 2 Ibmar-isganagi-mani-amilegedi, ibnuedga gusulid. \q2 Ibmar-inniki-imaklegeddina, burgwedgi-san-onogega emar-imaked. \b \q1 \v 3 Bab-Jehová, dule-innikidaedi, ukudmaada-gudiguega imaksulid. \q2 Dule-isgana-sulibinsa-ibmarbina-itodimaladdi obaned. \b \q1 \v 4 Dule-wiesailamaladi, wilegega gued. \q2 Dule-gadi-arbamaladdina, e-ibmar ega nasgumai gued. \b \q1 \v 5 Dule-binsaed-nikadaedi, yorgine ibmar-gwag-gullemalad na onmaked. \q2 Dule ibmar-gwag-weleged-e-ibagangi gabedbi-gudiiddi, we-dule, na dukin binged-amied. \b \q1 \v 6 Bab-Dummadi, dule-innikidaedgi, nued binsaed. \q2 Gaya-isgana-sunmaklegedi, unnila dule-wiogega emar-imaked. \b \q1 \v 7 Dule-innikidaed-e-nuggi nued sunmakledidaed. \q2 Dule-isgana-e-nuggindina, bar-egi-binsalesulid. \b \q1 \v 8 Dule-binsaed-ibed igar-maidba ibsaed. \q2 Dule-binsaedsulidaeddi, e-sunmakedgi na dukin san-wioged. \b \q1 \v 9 Dule-nuekwa-nanadiidi, bonisuli nanadiid. \q2 Dule-galagwensuli-nanadiiddina, ibagwengi e-isgued magar-daklenonikoed. \b \q1 \v 10 Dule ibmar-isgana-gunaid baisur-dakedi, emarga naibid-uked. \q2 Dule-binsaedsulid e-sunmakedgi na boni-amioed. \b \q1 \v 11 Dule-innikidaed-e-sunmakedi, dulega ibnuedga gued. \q2 Dule-isgana-e-sunmakeddina, unnila yamo dule-ourwega sunmaked. \b \q1 \v 12 Sae-emar-dakedgi, urwed amileged. \q2 Sabgueddina, isgussuliyob emar-dake imaked. \b \q1 \v 13 Dule-itoakwaa-gudiid-e-sunmakedgine, binsaed-nikagued amileged. \q2 Dule-binsaedsulidaeddina, e-yargan-gordii gued. \b \q1 \v 14 Dule-binsaed-ibegan, e-ibmar-wisigued bur bule amied. \q2 Dule-binsaedsulidaeddina, e-sunmakedgi ukiagwar boni-onogedsedaed. \b \q1 \v 15 Dule-mani-ibedi, manigi e-gangued siid. \q2 Dule-wilegeddina, wileged ega boniga-gumogad. \b \q1 \v 16 Dule-innikidaed-e-ibmar-imakedi, ega ibnuedga gued. \q2 Dule-isgana-e-ibmar-imakeddina, ega ib-isganaga gued. \b \q1 \v 17 Dule igar-odurdaklegedba-ibsaele, burba-dulad-nikaa gudii gued. \q2 Dule igar-odurdaklegedba-ibsasuliddina, igar-isganaba naddaed. \b \q1 \v 18 Dule-gakansaerbadi, sae-emar-daked odukued. \q2 Dule-emargi-isdar-sunmakedi, binsaedsuli gued. \b \q1 \v 19 Dule-gadi-sunmaked, gege isgued sogsuli gued. \q2 Dule gwabinduku-bargaed-nikaddina, we-dule, dule-binsaed-ibedid. \b \q1 \v 20 Dule-innikidaed-e-sunmakedi, mani-nuedyobid. \q2 Dule-isgana-e-binsaeddina, ibnuedga gusulid. \b \q1 \v 21 Dule-innikidaed-e-sunmakedi, dulemarga binsaed-nued uked. \q2 Dule-binsaedsuliddina, noar-binsaedba na dukin burgwed-amied. \b \q1 \v 22 Bab-Jehová-nued-emargi-binsaedi, ibmar-nuegan uked, \q2 bukib-binsaed-igar egi maisulid. \b \q1 \v 23 Dule-binsaedsulidaedi, na galagwensuli-gudiidgi wergudiid. \q2 Dule-binsaed-nikarbaddina, e-binsaed-nikarbadgi na wergudimogad. \b \q1 \v 24 Dule-isgana, na ibmar-dobgudiid egi aibined. \q2 Dule-innikidaeddina, na ibmar-abediid ega nabir gued. \b \q1 \v 25 Dule-isgana boni-dummagan-abin gwen gwisguosulid, yog-berguar gued. \q2 Dule-innikidaeddina, boni-dummagan-abin gwen-sikirmaksuli degisadeguoed. \b \q1 \v 26 Igi-ina-soled nugar-iii-imake, \q2 igi waabali ibya aurmake, \q2 deyobi, dule-wiegala e-dummadga gued. \b \q1 \v 27 Dule-Bab-Jehováʼgi-dobekwaa-nanadiidi, ibagan-suitii gudii gued. \q2 Dule-isganamardina, ibagan-suitii gudii gusulid. \b \q1 \v 28 Dule-innikidaedgala, iba-nuegan ega danidaed. \q2 Dule-isganagardina, iba-isganamar ega nonidaed. \b \q1 \v 29 Bab-Jehová-Igar-Maidi, dule-innikidaedga bendakleged-igar gued. \q2 Dule-ibmar-isgana-imakdimaladgardina, ega boniga binyed. \b \q1 \v 30 Dule-innikidamaladi, bonigan-abin akar-guosulid. \q2 Dule-isganamardina, we-napneggi gudii guosulid. \b \q1 \v 31 Dule-innikidaed-e-sunmakedi, binsaed-nika sunmaked. \q2 Dule-galagwensuli-sunmakeddina, gaya-maklemaloed. \b \q1 \v 32 Dule-innikidaed-e-sunmakedi, yeer-ito dule-imaked. \q2 Dule-isganamardina, galagwensuli ibmar-isganagi sunmaked. \b \c 11 \q1 \v 1 Bab-Jehová nibir-innikisulid isdar daked. \q2 Nibir-innikigwaddina, nued daked. \b \q1 \v 2 San-odummolegedgi, nug-oicholeged danikid. \q2 San-bipi-imaklegedgindina, binsaed-nikagued danikid. \b \q1 \v 3 Dule-innikidaedgala, e-daed e-iduedga gued. \q2 Dule-isganadina, na e-isguedgi dukin boni-amied. \b \q1 \v 4 Igar-naboleged-ibagan-nonikile, be-ibmar-bukidar-nikadi be-bendakosurguoed. \q2 Ibmar-inniki-imaklegedgindina, burgwed-igar amilesulid. \b \q1 \v 5 Dule-innikidaedgala, e-ibmar-inniki-imakedi ega igar-nuegan oyoged. \q2 Dule-isganadina, e-ibmar-isgana-imakdiidgi na dukin wilegoed. \b \q1 \v 6 Dule-innikidamaladi, ibmar-inniki-imakedgi bendaklemalad. \q2 Dule-isganamardina, sulibinsa-ibmarbina-sogedgi bipirmakmalad. \b \q1 \v 7 Dule-isgana-burgwidele, na ibmar-edarbediid eba-yoggudoed, \q2 na e-nug-dummarba-guedgi-gabdakdiid bela eba-bergudbaloed. \b \q1 \v 8 Dule-innikidaedga, bonigan-noalile, akar-gusulid. \q2 Dule-isganadina, boniganse ibitogoed. \b \q1 \v 9 Dule-isgana, e-gwabin-dukugi dule-e-neg-nabamaid wioged. \q2 Dule-innikidaeddina, e-binsaed-nued-nikarbadgi na san-onoged. \b \q1 \v 10 Dule-innikidaed-nasgudele, bela dulemar wergued. \q2 Dule-isgana-burgwiderdina, wergued-dummad nagued. \b \q1 \v 11 Dule-innikidaedi, e-ibmar-nued-oyogedgi neggwebur-ogannoged. \q2 Dule-isgana-e-gwabin-dukudina, neggwebur-wioged. \b \q1 \v 12 Dule-inniki-binsasulidi, mesagwar emar-imaked. \q2 Dule-itoakwaa-binsaeddina, na e-gwabin-bargaed wisid. \b \q1 \v 13 Dule-yogasaar-sunmakedi, ibmar-soged odukusulid. \q2 Dule-na-burba-bargaed-nikaddina, itoakwaa sunmaked. \b \q1 \v 14 Negseleged-igar inniki-maisulile, dulemar galagwensuli guddaed. \q2 Dule-binsaed-nued-dakmaladgi neg-inniki-seleged danikid. \b \q1 \v 15 Be dule-akudaked-mani-gasad-anar, mani be bennukoye sogsale, na be dukin boni-amioed. \q2 Be dule-akudaked-mani-gasad-anar, be mani bennukosurye sogsardi, be bonisuli gudii guoed. \b \q1 \v 16 Ome gwage-nued-nikad-oyodiile, e-nug ogannoledii guoed. \q2 Dule ibmar-imakerbaddi, unnila ibmar-bukidar-nika-gudii guoed. \b \q1 \v 17 Dule gwage-nued-nikad-oyodiile, ega ibmar-nuedga gued. \q2 Dule-sabsurdaeddina, na dukin nunmaked amied. \b \q1 \v 18 Dule-isgana ibmar-isgana-imakedgi-ibmar-amied binsaledid. \q2 Dule-ibmar-inniki-imakedgi-ibmar-amied, ega ibnuedga gued. \b \q1 \v 19 Dule-innikidaed, burba-dulad-nika gudiid. \q2 Dule-ibmar-isganabina-sogdiiddina, burgwed-igar ega ukleged. \b \q1 \v 20 Bab-Jehová dule-gwage-isgana-nikadi, nabir-daksulid, \q2 ar we-dulemar, ibmar-isganaginbi binsadimalad. \q2 Bab-Dummad dule-inniki-gudiiddina yeerdaked. \b \q1 \v 21 Dule-isgana, amba sabsur odurdaklegedsegad. \q2 Dule-innikidamaladdina, sabsur-odurdaklegosurmalad. \b \q1 \v 22 Olo-nued-sin-e-asugi-yoiyobi, \q2 ome-yeerdakleged-binsaedsulidaed gued. \b \q1 \v 23 Dule-innikidaedi, unnila ibmar-nued-imakedbi abeged. \q2 Dule-isganamar-e-ibmar-abegeddina, unnila urwedginbi binsadiid. \b \q1 \v 24 Dule-wilub-obicha-ibmar-ukedi, aka ibmar-bukidar ega ukleged. \q2 Dule, mani-ganikid gwen-bennukdisulile, dule-wilegedga gudoed. \b \q1 \v 25 Dule-wilub-obicha-ibmar-ukedi, ibmar ega nasgued. \q2 Dule emar-ogannodiile, ogannoledii gumogoed. \b \q1 \v 26 Dule ibmargwag-gulleged na ebi gaasa-imakele, dulemar egi isdar sunmaked. \q2 Dule ibmargwag-gulleged emarga weligwaledgi manigi-ukdibe, dulemar egi nued binsaed. \b \q1 \v 27 Dule ibmar-nued-imakedi, aimar-nued amied. \q2 Dule ibmar-isganabina-gudiiddi, ibmar-isgana egi aibined. \b \q1 \v 28 Dule e-ibmar-nikadgi-alakwaa-naidibe, we-dule galakudoed. \q2 Dule-innikidaeddina, sapi-durbamakgwichidyob gudoed. \b \q1 \v 29 Dule dukin e-neguya-oichogedi, na e-neguya-obelogega imaked. \q2 Dule-binsaedsulidaeddi, dule-binsaed-ibed-e-maiga gudii gued. \b \q1 \v 30 Dule-innikidaed-e-ibmar-imakedi, nued-gudii e-imaked. \q2 Dule, dule-bamalad-ibmar-nued-imake-saedi, dule-binsaed-ibedid. \b \q1 \v 31 Dule-innikidaedga, we-napneggi ibmar-nued ukleged. \q2 Dule-isganamar-bulesunna, ar e-ibmar-isgana-imakdiidba we-napneggi sabsur-odurdaklemaloed. \b \c 12 \q1 \v 1 Dule igar-nuegan-mamaidbina-itogerbadi, binsaed-nikaguedbina nue-soged. \q2 Dule igar-nuegan-mamaid-isdar-dakeddi, dule-binsaedsulidaedid. \b \q1 \v 2 Dule-nueddaedgi Bab-Jehová nabir-binsaed. \q2 Dule-galagwensuli-binsaeddi, Bab-Dummadse apor-gued. \b \q1 \v 3 Dule ibmar-isgana-imakedgi gargangued amiosulid. \q2 Dule-innikidaed-e-gargangueddi, gwen gigli guosulid. \b \q1 \v 4 Ome-innikidaedi, e-sui-nug odummoged. \q2 Ome-galagwensulidaeddina, e-sui-nug oichoged. \b \q1 \v 5 Dule-innikidaed-e-igarmar-amiedi, ibmar-inniki-imakedgi binsaed. \q2 Dule-isgana-e-sunmakeddina, unnila emar-yardakedgi sunmaked. \b \q1 \v 6 Dule-isgana-e-sunmakedi, emar-yardakar sunmaked, ablis-eogedgi sunmaked. \q2 Dule-nuegan-e-sunmakeddina, dulemar egi bendakleged amied. \b \q1 \v 7 Bab-Dummad sulibinsa dule-isganamar-imaked, degidba berguddamalad. \q2 Dule-innikidaed-e-mimmigandina, gwen-berguosulid. \b \q1 \v 8 Dule e-binsaed-nikaguedba, e-nug odummoleged. \q2 Dule-gwage-isgana-nikaddina, isdar dakleged. \b \q1 \v 9 Dule-san-dummarba-imaked-masgunned-satedba, \q2 bur nuedid, dule-mesagwar-gudiid wis-e-mai-ega-ibmar-imaked-nikar. \b \q1 \v 10 Dule-innikidaedi, na e-moli-nikad nued akwediid. \q2 Dule-isganadina, baisur e-ibmar daked. \b \q1 \v 11 Dule-sapurba-gadi-arbaedi, mas nikagudaed. \q2 Dule, dule-gegeganaba-gudiiddina, binsaedsuli gued. \b \q1 \v 12 Ibmar-isganabina-surbinsa-itolegedi, dule-isganaga boniga gued. \q2 Dule-innikidaeddina, sapi-nued-durbamakgwichiyob gued. \b \q1 \v 13 Dule-isgana na dukin gakansaar-sunmakedgi boni-amied. \q2 Dule-innikidaeddina, boniganse galakusulid. \b \q1 \v 14 Dulemar-na-e-sunmakedba ibmar abingaed. \q2 E-ibmar-imakedba ibmar abingabalid. \b \q1 \v 15 Dule-binsaedsulidaed na e-igar inniki-maiye bidaed. \q2 Dule-binsaed-nikarbaddina, unaleged-igarba ibsaed. \b \q1 \v 16 Dule-binsaedsulidaedi, baisursunna uluddaed. \q2 Dule-itoakwaadaeddina, egi-dule-urwed igi-barsaye sogdaed. \b \q1 \v 17 Dule-inniki-gudiid ibmar-napiragwad sunmaked, \q2 dule ibmar-gusad-gakansaar-barsogeddina, unnila gakanbi-sunmaked. \b \q1 \v 18 Dule-yogasaar-sunmakedi, es-suidse-naibigulegeyob emar-imaked. \q2 Dule-binsaed-nikarbad-e-sunmakeddina, ina-nuedyob gued. \b \q1 \v 19 Dule-ibmar-napiragwad-sunmakedi, sereddii megoed. \q2 Dule-gakanbi-sunmakeddina, sikwas gudii guoed. \b \q1 \v 20 Dule-galagwensuli-binsaedi, emar-yardakedgi binsaed. \q2 Dulemar-neg-bogidik-imakmaladdina, werguleged uked. \b \q1 \v 21 Dule-innikidaedi, boniganse akar-guosulid. \q2 Dule-isganamardina, boniganse ibitomaloed. \b \q1 \v 22 Bab-Jehová dule-gadi-gakansamaladi, gwen-nabir daksulid. \q2 Dule-inniki-gudiiddi, nued daked. \b \q1 \v 23 Dule-binsaed-nikarbadi, ibmar-wisirba na san-imaksulid. \q2 Dule-binsaed-sulidaeddina, galagwensulidaed na oyoged. \b \q1 \v 24 Dule-gadi-arbaedi, negseoedid. \q2 Dule-wiegaladina, maiga gudii guoed. \b \q1 \v 25 Sulibinsa-itogedi, dule-gwage wioged. \q2 Gaya-nueddina, emar-weligwar imaked. \b \q1 \v 26 Dule-innikidaedi, binsaed-nued emarga uked. \q2 Dule-isganadina, e-isguedgi emar-oichoged. \b \q1 \v 27 Dule-wiegala masgunnedsuli gudidaed, \q2 dule-arbaegaladina, ibmar-nikagu daed. \b \q1 \v 28 Ibmar-inniki-imakleged-igargi undar-dula-gudiid amileged, \q2 we-igargine burgwed-igar amilesulid. \b \c 13 \q1 \v 1 Machi-binsaed-ibed, e-bab-ega-binsaed-uked nabir-itoged. \q2 Machi-uayasuliddina, ega-binsaed-uked isdar-itoged. \b \q1 \v 2 Dule-inniki-sunmaked, na e-sunmakedgi ibnued amidii guoed. \q2 Dule-emargi-yolemaladdina, unnila urwedginbi gudii guoed. \b \q1 \v 3 Dule-na-e-gwabinduku-nabir-bargaed, na dukin e-san bendakdiid. \q2 Dule-na-e-gwabinduku-wissur-bargaeddina, na dukin e-san wioged. \b \q1 \v 4 Dule-wiegala, na e-ibmar-abediid gwen-abingaosulid. \q2 Dule-gadi-arbaeddina, na e-ibmar-abediid abingaedsegad. \b \q1 \v 5 Dule-innikidaed gakan-igar gwen nabir-daksulid. \q2 Dule-isganadina, binged-amiedid, degine, emar-wiogedid. \b \q1 \v 6 Ibmar-inniki-imakleged dule-inniki-gudiid-bendakedid. \q2 Ibmar-isganadina, dule-isgudiid-wiogega imaked. \b \q1 \v 7 Abar-dulemar mani-nikayob gudidamalad, \q2 degi-inigwele, ibmardi gwen nikasurmalad. \q1 Abar-dulemar ibmarsuliyob gudidamalad, \q2 degi-inigwele, ibmardi nue-nika gudidamalad. \b \q1 \v 8 Dule-mani-ibed mani-nikadbali, sunna dule-isganase galesar gudiid. \q2 Dule-wilegeddina, we-boni nikasulid, ar dulemar bai daksulid. \b \q1 \v 9 Dule-innikidaed-e-gudiidi, gwallu-gaeyob weligwaled oyodiid. \q2 Dule-isgana-gudimaladdina, negsichid-naiyob gued. \b \q1 \v 10 Dule-san-dummarba-imaked emarga urwed-amied. \q2 Dule-na-san-bipi-imakeddi, binsaed-nikaguedba gudiid. \b \q1 \v 11 Mani-yogasaar-amileged baisursunna-berguddaed. \q2 Dule-mani-saboged-wisiddina, binnasdikii ibmar-nikumaidaed. \b \q1 \v 12 Ibmar-edarbelediid-abingalesulile, gwage-nunmaked emarga uked. \q2 Ibmar-edarbelediid-abingalenonikile, weligwaled anmarga uked. \b \q1 \v 13 Dule igar-soglemaid isdar-dakele, na dukin boni-amied. \q2 Dule igar-soglemaidba ibsaele, ibmar-nued ega ukleged. \b \q1 \v 14 Dule-binsaed-ibed-e-ibmar-odurdaked, burba-dulad emarga uked. \q2 Dule-binsaed-ibed-e-ibmar-odurdaked, burgwed-igargi nabir emar-bendakbalid. \b \q1 \v 15 Unaleged-igar-innikigwad-uklegedi, nabir-itole neg-imaked. \q2 Dule-igar-maidba-ibsadisuliddina, boni-dummad na abgadii guoed. \b \q1 \v 16 Dule-itoakwaadaed, binsaed-nued-nikadgi ibmar imaked. \q2 Dule-binsaed-sulidaeddina, galagwensulidaed na oyoged. \b \q1 \v 17 Dule-gayaburba-berbeged-isgana, boni emarga amied. \q2 Dule-gayaburba-berbeged-nueddina, ibmar-nued emarga uked. \b \q1 \v 18 Dule, unaleged-igar isdar-dakele, dule-wilegedga gued, e-nuggi dodolebalid. \q2 Dule, unaleged-igar nabir-itogele, nug-dummarba nikuoed. \b \q1 \v 19 Ibmar-abeleged-abingalesale, emar-gwage-weligwar imaked. \q2 Ibmar-isganagi-banguleged, dule-binsaedsulidga gwen nabir-nosulid. \b \q1 \v 20 Dule, dule-binsaed-nued-nikadba akaele, binsaed-nued-nika gumogoed. \q2 Dule, dule-binsaedsulidba akaele, na dukin boni-amied. \b \q1 \v 21 Dule-isgana, ibmar-isganase bargaledidaed. \q2 Dule-innikidamaladdina, ibmar-nuegan abingaed. \b \q1 \v 22 Dule-nued-daed e-wagangala, ibmar-nuegan obeged. \q2 Dule-isgana-e-ibmar-nikaddina, dule-innikidaedga obeged. \b \q1 \v 23 Dule-wilemalad-e-nainugi, nue-ibmar sanmaked. \q2 Degi-inigwele, dule-ibmar-isgana-imakedba, bela we-ibmar yoggued. \b \q1 \v 24 Dule, e-machi-odurdaksulile, e-machi-isdar-dakeyob gued. \q2 Dule, e-machi-sabele, e-machi yolenonikile, igar-maidba odurdakoed. \b \q1 \v 25 Dule-innikidaed, nue-immee masgunned. \q2 Dule-isganadina, amba ukudmaada gudii guoed. \b \c 14 \q1 \v 1 Ome-binsaed-ibed e-neguya onasgued. \q2 Ome-binsaed-sulidaeddina, na dukin e-neguya obeloged. \b \q1 \v 2 Dule-inniki-nanadiid, Bab-Jehová-sogedba gudiid. \q2 Dule-igar-isganaba-gudiiddina, isdar Bab-Dummad-dakdiid. \b \q1 \v 3 Dule-binsaedsulidaed-e-sunmaked, unnila na san-odummogedgi sunmaked. \q2 Dule-binsaed-ibeddina, e-sunmakedgi bendakleged. \b \q1 \v 4 Dule moli-bebe-nikad-satele, e-ob-aila binsa ollo sigoed. \q2 Ar moli-bebe-nikad-e-arbaedgi masgulleged nue-amileged. \b \q1 \v 5 Dule-ibmar-gusad-barsoged-innikigwad, wissur-gakansaed. \q2 Dule-ibmar-gusad-barsoged-napiragwadsuliddi, unnila gakangi sunmaked. \b \q1 \v 6 Dule-galagwensulidaedi aisaar binsaed-nued nikubi gudidaenad, degi-inigwele, gwen amiosur guoed. \q2 Dule-binsaed-nued-nikarbaddina, baisursunna ibmar durdaked. \b \q1 \v 7 Dule-binsaedsulidaedgi be bannaba gudisae, \q2 ar a-dulegi, gwen be binsaed-nued amiosulid. \b \q1 \v 8 Dule-itoakwaadaedi, binsaed-nued-nikadba na magar neg-itoge gudiid. \q2 Dule-binsaedsulidaeddina, na e-binsaedgi yardaklediid. \b \q1 \v 9 Dule-binsaedsulidaedi, unnila isguedgi burgudiid. \q2 Dule-nuedmargindina, Bab-Dummad nued-binsaed. \b \q1 \v 10 Dule, na sana-walagwen e-nunmaked magar itoged. \q2 E-wergued, dule-baid eba itogosulid. \b \q1 \v 11 Dule-isgana-e-neguya bela bergudoed. \q2 Dule-innikidaed-e-neguyadina, nasgumai gudoed. \b \q1 \v 12 Imbagwenale, dule na e-ibmar-imakedi, inniki-imakye bidaed, \q2 degi-inigwele, e-ibmar-imakedgine, sunna burgwed-igar amied. \b \q1 \v 13 Imbagwenale, alled-abalagine, gwage-nunmaked itoleged. \q2 Imbagwenale, weligwar-itogedgine, nunmak itoledabalid. \b \q1 \v 14 Dule-binsaedsulidaedi, na e-igar-isganagi wergudiid. \q2 Dule-nued-daeddina, na ibmar-nued-imakedgi wergudimogad. \b \q1 \v 15 Dule-baisur-binsaedi, baisursunna binsaed-galeged. \q2 Dule-itoakwaa-binsaeddina, ibmar-imaked-iduale itoakwaa binsaed. \b \q1 \v 16 Dule-binsaed-ibedi, ibmar-isgana-abin dobekwaa nanaed, \q2 igar-isganagi bachikii gudidaed. \q1 Dule-binsaedsulidaeddina, na san-buled imaked, \q2 gwen-akar-guosurye na binsadabalid. \b \q1 \v 17 Dule-baisursunna-urwedi, galagwensuli ibmar imaked. \q2 Dule-itoakwaa-binsaeddina, na san-bargaed oyoged. \b \q1 \v 18 Dule-baisur-binsaedi, unnila galagwensur-binsaleged abingaoed. \q2 Dule-itoakwaa-binsaedgala binsaed-nikarbad uklegoed. \b \q1 \v 19 Dule-isganamar, dule-nued-asabin yokorgi-sindigar sigmaloed. \q2 Dule-isganamar, dule-innikidamalad-e-igar-itogedgi, gan-bipigi sii gumaloed. \b \q1 \v 20 Dule-wilegedi, e-aimarbela isdarsunna dakdamalad. \q2 Dule-mani-ibeddina, bukidar e-aimar nikad. \b \q1 \v 21 Dule, dule-mesagwar-imakdiile, bato isgusye sogleged. \q2 Dule, dule-wileged-sabgudiile, we-dulegi ise-nued binsalesad. \b \q1 \v 22 Dule-galagwensuli-binsadiid igar-noar imaked. \q2 Dule-ibmar-inniki-imakdiiddi, sabgued-igar amied, igar-innikigwad amibalid. \b \q1 \v 23 Nue-arbalegedgine, ibmar-nuegan amileged. \q2 Binsa-gayaginbi-soglegeddina, wilegedga emar-imaked. \b \q1 \v 24 Dule-binsaed-ibedi, e-binsaed-nikaguedgi e-nug dungued. \q2 Dule-binsaedsulidaeddina, e-binsaedsulidaedgi na e-wileged amied. \b \q1 \v 25 Dule-ibmar-gusad-barsoged-innikigwadi, burgwedgi nue-emar-bendaked. \q2 Dule-ibmar-gusad-barsoged-napiragwadsuliddi, unnila gakansaedba emar-wioged. \b \q1 \v 26 Bab-Jehováʼgi-dobekwaa-nanalegedgine, bela-bela bendakleged siid. \q2 E-mimmigana, Bab-Dummadgi bendakleged nue-amimarmogad. \b \q1 \v 27 Bab-Jehováʼgi-dobekwaa-nanalegedgine, nued-gudiguleged amileged. \q2 Dule-deyob-gudiile, muis burgosulid. \b \q1 \v 28 Rey-e-garganguedi e-dulemar-bukidarad-nikadba siid. \q2 Dule-nuga-nikadi e-dulemar-satedba, bingesaar dakleged, agi nollomaksiid. \b \q1 \v 29 Dule baisursunna-urwesulidi, magasar neg-itoged. \q2 Dule-bargaedsuli-gudiiddina, galagwensuli-binsaed yoga-oyogar imaked. \b \q1 \v 30 Dule-gwage-bogidik-nikadi, nued-gudii gued. \q2 Dule-nobgueddina, bela na san-oichoged. \b \q1 \v 31 Dule-wileged-apor-imakedi, Bab-Dummadgine-yolenaid. \q2 Dule-wileged-sabgudiiddina, Bab-Dummad-e-nug odummodiid. \b \q1 \v 32 Dule-isgana e-ibmar-isgana-imakedgi boni-amied. \q2 Dule-innikidaeddina, e-daedgine na san-bendaked amied. \b \q1 \v 33 Dule-binsaed-ibed-e-gwagegine binsaed-nikagued naid. \q2 Dule-binsaedsulidaeddina, binsaed-nikagued magar-itosulid. \b \q1 \v 34 Ibmar-inniki-imaklegedgi neggwebur ogannolesiid. \q2 Isguedgindina, neggweburmar wiolesiid. \b \q1 \v 35 Rey, e-mai-itoakwaa-gudiidgi, nued-binsaed oyoged. \q2 Dule-e-nuggi-dododiidgardina, e-urwed oyoged. \b \c 15 \q1 \v 1 Binnalegwadgi dule-urwenaid-abin-imakedi, urweleged bargaleged. \q2 Urwedgi dule-urwenaid-abin-imakeddi, urweleged baligannoged. \b \q1 \v 2 Dule-binsaed-ibed-e-sunmakedi, binsaed-nuegan uked. \q2 Dule-binsaedsulidaed-e-sunmakeddina, binsaed-isgana uked. \b \q1 \v 3 Bab-Jehová bela negdakmaid. \q2 Dule-nuedgi nakulemaid, dule-isganagi nakulemaibalid. \b \q1 \v 4 Gayaburba-gwage-gadi-gadi-imakedi, ina-nuediyobid. \q2 Gayaburba-isganadina, emarga gwage-naibid uked. \b \q1 \v 5 Dule-binsaedsulidaedi, e-bab-e-unaed isdarsunna itodaed. \q2 Dule-e-bab-e-unaed-nabir-itogeddina, itoakwaadaed oyoged. \b \q1 \v 6 Dule-innikidaed-e-neggine, ibmar-bukidar nikaguad. \q2 Dule-isganadina, na e-ibmar-bukidar-amiedgine, bonigan ega noed. \b \q1 \v 7 Dule-binsaed-ibegan-e-sunmakedgi, binsaed-nuegan ainied. \q2 Dule-binsaedsulidamaladdina deyob sunmaksulid. \b \q1 \v 8 Bab-Jehová dule-isgana-ega-ibmar-ogumakar-ukedi, gwen nabir-daksulid. \q2 Bab-Jehová, dule-innikidaed-ese-goledgindina, yeer itodaed. \b \q1 \v 9 Bab-Jehová dule-isgana-e-daed gwen nabir-daksulid. \q2 Dule-igar-inniki-imakdiiddina, nue-sabed. \b \q1 \v 10 Dule-galagwensuli-gudiidga, sabsur-odurdakleged-igar maid. \q2 Dule-odurdakleged-igar-isdar-dakdiiddi, unnila oburgweleged-igar ega maid. \b \q1 \v 11 Bab-Jehováʼgi, neg-uan dukumaisulid, \q2 burgwed-igar dukumaisurbalid. \q2 Degite, ¡dule-gwage-bule-sunna! \b \q1 \v 12 Dule-gwen-nabir-dasulidi, dule-ese-goled isdar-itodaed, \q2 degite, dule-binsaed-ibedbali, akasurbalid. \b \q1 \v 13 Gwage-weligwaledi, wagargi magar dakleged. \q2 Gwage-wile-itogedi, wagargi magar daklebalid. \b \q1 \v 14 Dule-magar-neg-itogedi, unnila binsaed-nuedbina gudidaed. \q2 Dule-binsaed-sulidaeddina, ibmar-galagwensulid na e-masgunnedyob imakdiid. \b \q1 \v 15 Dule-wile-itodiidgala, iba-nuegan gwen naisulid. \q2 Dule-weligwaledgardina, bane-bane ibabi neg-naid. \b \q1 \v 16 Dule ibmar-bukidar-nikad-ular, sulibinsa-itodiidba bur nuedid, \q2 dule wis-ibmar-belagwa-nika-gudiir, Bab-Jehová-dobekwaa-gudigubalir. \b \q1 \v 17 Isdar-itogedgi, moli-san-isesaar-gunsiidba bur nuedid, \q2 sabedgi wis mas-yoaledbi gunsiir. \b \q1 \v 18 Dule-gadi-urwedi, emarga gadi-urwed amied. \q2 Dule na san-bargaed-nikaddina, neg-bogidik imaked. \b \q1 \v 19 Dule-wiegalaga neg ikoganbi gued. \q2 Dule-innikidaedgardina, akwan-eogaleyob igar-maid. \b \q1 \v 20 Machi-binsaed-ibedi, e-bab-weligwar imaked. \q2 Machi-binsaedsulidaeddina, e-nan-mesagwar imaked. \b \q1 \v 21 Dule-binsaedsulidaedi, e-binsaedsulidba na wergudiid. \q2 Dule-magar-neg-itogeddina, na dukin e-daed-gudiid nudaked. \b \q1 \v 22 Binsaed-nuegan-satele, igarmar apurnonidaed. \q2 Dule-binsaed-nuegan-bukidaradbali, neg nasguddaed. \b \q1 \v 23 Ibmar-nued-soglegedi yeer-itole emar-imaked. \q2 Ibmar-nued-soglegedi, e-ibagi-sogledele, bur bule nuedid. \b \q1 \v 24 Dule-binsaed-ibedi, igar-nueganba nakwemaid. \q2 Degidbali, burgwisale, odurdakleged-neg dakosulid. \b \q1 \v 25 Bab-Jehová, dule-san-dummarba-imakdiid-e-neg obeloged. \q2 Omegan-ei-sui-burgwismalad e-napaneg-abingunanaiddi, Bab-Jehová akar-guega imakosulid. \b \q1 \v 26 Bab-Jehová, dule-isgana-e-binsaed isdarsun-daked, \q2 gayaburba-nuegandi, nued itoged. \b \q1 \v 27 Dule-ibmarbina-suli-binsa-itogedi e-neguyaga boni-uked. \q2 Dule manigi-binsaed-galeged-isdarsun-dakeddina, nued-gudii gued. \b \q1 \v 28 Dule-innikidaedi, emar-abin-imaksokalile, ise-binsaar imaked. \q2 Dule-isganadina, e-sunmaked ibmar-isganaginbi sunmaked. \b \q1 \v 29 Bab-Jehová dule-isganamar-itosulid. \q2 Dule-innikidaed-ese-goterdi, nue-itoged. \b \q1 \v 30 Dule, weligwaledba-emar-dakedi, emar-gwage-weligwar imaked. \q2 Gayaburba-nuegana, emar-niga-ogannoged. \b \q1 \v 31 Dule, emar-ega-ibmar-nabir-sogedi nabir-itogele, \q2 dule-binsaed-ibegan-abargi gudii guoed. \b \q1 \v 32 Dule, odurdakleged-igar isdarsunna dakele, na dukin isdarsunna dakdiid. \q2 Dule, odurdakleged-igar nued-abin-gaele, ibmar-nue-wisidga gued. \b \q1 \v 33 Bab-Jehováʼgi-dobekwaa-nanalegedgi binsaed-nikagued amileged, egi odurdakleged-igar-nued amilebalid. \q2 Ar dule na e-nug-odummoleged-abegele, na san-bipii imakgwelergebed. \b \c 16 \q1 \v 1 Dule na e-gwagegine-soged, ibmar-imakoye, \q2 degi-inigwele, ibmar-imakleged Bab-Jehováʼse bergusiid. \b \q1 \v 2 Dule na bela-ibmar-imakedi, inniki-imakdiiye-bied, \q2 degi-inigwele, Bab-Jehová sogoed, bule ibmar-inniki-imakdidibe. \b \q1 \v 3 Be ibmar-imakbied, Bab-Jehováʼga be uke, \q2 deyob be imakele, nabir bega igarga gunonikoed. \b \q1 \v 4 Bab-Jehová-ibmar-imakedi, igar-nikaa imaked. \q2 Ar dule-isganagase-bakale, odurdakleged-iba ega imaklesmogad. \b \q1 \v 5 Bab-Jehová dule-na-san-buled-imakdiid gwen-nabir-daksulid, \q2 ar we-dule sogedba-odurdaklegedsegad. \b \q1 \v 6 Isgued-nudaklegegala, unnila sabgued-nikadba, degi, innikigwadba nudakleged. \q2 Bab-Jehová-dobekwaa-gudiidgine, isguedgi banguleged. \b \q1 \v 7 Bab-Jehová dule-e-daed nued-dakele, \q2 dule-e-isdarmaladse-bakale, ebo-nued-gudii imakbalid. \b \q1 \v 8 Dule ibmar-isgana-imakdiidgi ibmar-bukidar-amied, \q2 aba bur nuedid, dule ibmar-inniki-imakdiidba wis-belagwasaar-gudii gued. \b \q1 \v 9 Dule ibmar-imakoye na sogedi, \q2 Bab-Jehová-sogedba we-dulega ibmar-gumai guoed. \b \q1 \v 10 Ar rey-sogdibe, ibmar deyob guoye, \q2 rey-igar-mesnonikidi irgwen-sogar meged. \b \q1 \v 11 Nibir-innikigwadi, nibir-e-bate-sogedbalid, Bab-Jehováʼgadid, \q2 ar Bab-Dummad bela ibmar-wilubsaleged imaksad. \b \q1 \v 12 Rey, ibmar-isgana-imaklegedi nabir-daksulid, \q2 ar e-garganguedi, unnila ibmar-inniki-imaklegedgi siid. \b \q1 \v 13 Rey, gayaburba-innikigwad-sunmakleged yeer daked, \q2 dule-napiragwad-sunmakedi, nued dakbalid. \b \q1 \v 14 Rey-e-urwedi, burgwed-igar-daged obared. \q2 Dule-binsaed-ibeddina, rey-e-gwage bogidik imaked. \b \q1 \v 15 Rey weligwaledba-emar-dakedi, igar-nuegan-oyoged. \q2 Rey-emargi-nued-binsaedi, dii-wieyob gued. \b \q1 \v 16 Or-nued-nikuedba, binsaed-nued-nikued bur-nuedid. \q2 Mani-nikuedba, ibmar-nue-wisigued bur-nuedid. \b \q1 \v 17 Dule-innikidaedi ibmar-isganaba nanadisulid. \q2 Dule-deyob-gudiidi na san-burba-bendakdiid. \b \q1 \v 18 San-odummolegedgine, ibitoged-igar maid. \q2 San-dummarba-imaklegedgine, yoleged-igar maid. \b \q1 \v 19 Dule san-dummarba-imakdimalad-abargi ibmar-nuegan-abingaedba, \q2 bur nuedid, dule-mesagwar-gudimalad-abargi wilesakwasaar-gudii gued. \b \q1 \v 20 Dule gayaburba-itogedi ibmar-nuegan amied. \q2 Dule Bab-Jehováʼgi bengudisulile, ise-nued egi binsalesad. \b \q1 \v 21 Dule-binsaed-ibed-sunsogedgindi, sogleged, dule-gurgin-nued-nikadye. \q2 Dule gayaburba-nuedgi-sunmaked, dule-eba-daega imaked. \b \q1 \v 22 Dule-itoakwaa-ibmar-imakedi, undar-gudiguoed. \q2 Dule-binsaedsulidaeddina, e-binsadiidgi na sabsur-odurdaklegoed. \b \q1 \v 23 Dule-binsaed-ibed-sunsoged, e-sunmaked nabir na bargaed. \q2 E-gayaburba-sunmakedgine, ibmar-nuegan-wisguleged onisiid. \b \q1 \v 24 Gayaburba-nuegan achanis-malegedyobi, gwage-ulubgine yeer-ito emar-imaked. \q2 Gayaburba-nuegan, san-burbagala ina-nuediyob gued. \b \q1 \v 25 Imbagwenale, dule, na e-ibmar-imakedi inniki-imakye bidaed, \q2 degi-inigwele, e-ibmar-imakedgine, sunna burgwed-igar amied. \b \q1 \v 26 Dule-arbadiid mas-gunnega arbaergebed, \q2 ar e-ukumaad-itoged oarbaega-imaked. \b \q1 \v 27 Dule-isgana, unnila igar-isgana-imaked amidiid. \q2 E-sunmakedi, igi-soo-ibmar-ogumake, deyob emar-imaked. \b \q1 \v 28 Dule-isgana, emarga urwed-amied. \q2 Dule-binsa-yogasaar-ibmar-sogedi, ai-nuegan-mamaredid. \b \q1 \v 29 Dule-gadi-urwed e-ai-yardakerbad, \q2 e-ai-galagwensulidae imaked. \b \q1 \v 30 Dule-ibyagi-sunmaked, ibmar-isgana-imakedgi binsadaed. \q2 Dule-gaya-gunnar-imaked, ibmar-isgana bato imaksa gudiid. \b \q1 \v 31 Dule-selebagus-nono-sipu-gudiidi, ologurgin-nikayob gudiid. \q2 Ibmar-inniki-imakdiidbali, e-nug ogannolediid. \b \q1 \v 32 Dule-na-niga-gandik-oyodiidba bur-nuedid, \q2 dule-na-e-gwage-bargaed-nika gudigued. \q1 Dule gandikidgi neggwebur-suedba bur nuedid, \q2 dule na san-bargaed-wisi gudigued. \b \q1 \v 33 Ibmar-imaklegegala, wilub-daklegar imakleged. \q2 Degi-inigwele, ibmar-guoed, Bab-Jehováʼse bergusiid. \b \c 17 \q1 \v 1 Urwed-abargi san-nued-gunsiidba \q2 bur-nuedid, weligwaledgi madu-dutusulid-gunsiir. \b \q1 \v 2 Mai-binsaed-ibedi, machi-galagwensurdaed-e-dummadga gudiguoed. \q2 Mai-binsaed-ibedi, machi-galagwensurdaed-e-gwenadganba e-babgan-ega-ibmar-obesad nikumogoed. \b \q1 \v 3 Olo, soogi wilubdakleged, bormo-crisolʼgi mani wilubdaklebalid. \q2 Dule-e-binsaeddina, Bab-Jehováʼse wilubdaklemogad. \b \q1 \v 4 Dule-isgana, dulemar-gaya-isgana-sunmakedba ibsaed. \q2 Dule-gakansaegwa, dule-gaya-isgana-sogedba gudiid. \b \q1 \v 5 Dule dule-wilegedgi-dododiidi, Bab-Dummadgi dodoged. \q2 Dule, dule-wileged-naibi-itodiidga-allediidi, odurdaklegedsegad. \b \q1 \v 6 Dad-e-werguedi, e-wagan-nikadgi siid. \q2 Mimmigan-e-werguedi, e-babgangi simogad. \b \q1 \v 7 Dule-binsaedsulidaedi, gaya-nuegan-sunmakedi egi nosulid. \q2 Dule-dummagan-negsemamaid, gakansaar-sunmakedi, egi nosurmogad. \b \q1 \v 8 Dule manigi-emar-binsaed-gaed-gudiidi, na binsadaed, ede, ina-nika-gudiiye. \q2 Ar deyobi, yogasaar ibmar-amididaed. \b \q1 \v 9 Dule, dule-egi-isgusad-egi-isgussuliyob-dakedi, ai-nikued-igar ogannoged. \q2 Ar dule, dule-egi-isgusadga ibmar gannar-gannar-obarele, aimar-isdaradga imaked. \b \q1 \v 10 Dule-itoakwaa-binsaedga sabsur-ibmar-soglegele, irgwen-itogaled. \q2 Dule-binsaedsulidaeddina, molidubgi ila-dulataledse (100) bibyolenaidibe, amba itosulid. \b \q1 \v 11 Dule-uayasatedaedi, gusgu urwed-amididaed. \q2 Ibagwengine, dule-eba-bur-egi-obined abingunonikoed. \b \q1 \v 12 Dule-binsaedsulidaed e-ibmar-imakedgi-alamakdiid-abinguedba \q2 bur-baisulid, wiob-urwediid-abingued. \b \q1 \v 13 Dule, ibmar-nued-ega-imaklesad-ular, ibmar-ichakwa-ukdibe, \q2 e-neguyagine, bipisaale bonigan berguosulid. \b \q1 \v 14 Dule, urwed-onoye-sogele, diwar-dummad-noedyobi, dummad-neg-gagaed. \q2 Degisoggu, bur-nuedid urwedgi yog-banguar-imaked. \b \q1 \v 15 Bab-Jehová ibmar-sogbo isdar daked: \q2 Dule, dule-ibmar-oakalosad, ibmar-oakalossulidyob daked. \q2 Dule, dule-ibmar-oakalossulid, ibmar-oakalosadyob daked. \b \q1 \v 16 Dule-binsaedsulidaedga mani-uklenonikile, ¿igi imako na itoge? \q2 ¿Egi binsaed-nikagued amio na itoge? Suli. \q2 Ar edi, dule-ibmar-wissulidid. \b \q1 \v 17 Dule, ai-guedgine, gusgu ai-sabguerbad. \q2 Degisoggu, boni-dummad-ibagan-nonikile, gwenad-gargwenadyob gued. \b \q1 \v 18 Dule-itoakwaa-binsasulidi, yogasaar emarbogwa igar-mesed, \q2 dule-mani-gasad-anar mani-bennukega gubalid. \b \q1 \v 19 Dule-isguedbina-itogerbadi, unnila urwedbina gudidaed. \q2 Dule-san-dummarba-imakedi, na dukin boni-amidaed. \b \q1 \v 20 Dule-gwage-isgana, bipisaagwale ibmar-nued amiosulid. \q2 Dule-gadi-gakansaar-sunmakedi, ibmar-isgana egi aibinoed. \b \q1 \v 21 Dule, machi-binsaedsulidaed-nikale, bukib-binsaed ega uked. \q2 Dule-binsaedsulidaed-e-babga-guedi, wergued egi amilesulid. \b \q1 \v 22 Dule, gwage-weligwaled-nikale, ina-nuedga gued. \q2 Gwage-wile-itolegeddi, niga-obated. \b \q1 \v 23 Dule-isgana dukuar dule-baidse manigi binsaed galeged. \q2 Agala, ibmar-galagwensuli-imakleged geg bergued. \b \q1 \v 24 Dule-itoakwaa-binsaedi, binsaed-nued-nikuedginbi binsaed. \q2 Dule-binsaedsulidaeddina, aku neg-itoged, gabdakedginbi gudiid. \b \q1 \v 25 Dule-binsaedsulidaedi, e-bab-ourwed gudiid. \q2 E-nanga, gwage-nunmaked-uked gudibalid. \b \q1 \v 26 Dule-ibmar-oakalossulid sabsur-odurdaklegele, ibnuedsulid. \q2 Dule-ibmar-innikidamalad naibi-imaklegele, ibnuedsurbalid. \b \q1 \v 27 Dule-magar-neg-itogedi, nabir na e-gwabinduku bargaed. \q2 Dule-itoakwaa-binsaedi, nabir na san-bargamogad. \b \q1 \v 28 Dule-binsaedsulidaedi bogidik gudiile, binsaed-ibedyob daklemogad. \q2 Sunmaksurbalile, dule-itoakwaa-binsaedye, egi binsalebalid. \b \c 18 \q1 \v 1 Dule-na-eginbi-binsaedi, unnila egarbi ibmar-nued abeged, \q2 dule-ega-binsaed-nued-ukeddi, abesulid. \b \q1 \v 2 Dule-binsaedsulidaedi, magar-ibmar-itoged baisur-daked, \q2 unnila e-ibmar-sogedgi na san-odummodiid. \b \q1 \v 3 Ibmar-isgana-imaklegedgine, dule-sae-dakleged nononidaed. \q2 Bingegulegedba-mai dule-nug-gagaleged danidaed. \b \q1 \v 4 Dule-e-gayaburba, dii-wiladyob gued. \q2 Diwar-iirmakemaiyob egi binsaed-nikagued ainimaid. \b \q1 \v 5 Dule-ibmar-oakalosad ibmar-oakalossuliyob-imakedi, ibnuedsulid. \q2 Dule-ibmar-oakalossulidga ega igar-innikigwad-imaksulile, ibnuedsurbalid. \b \q1 \v 6 Dule-binsaedsulidaed-e-sunmakedi, unnila neg-urwed onoged, \q2 e-sunmaked emarga urwed-amied. \b \q1 \v 7 Dule-binsaedsulidaed e-sunmakedgi na dukin san-wioged, \q2 e-sunmaked na dukin egi aibinega-imaked. \b \q1 \v 8 Gakangi-sunmaklegedi, mas-nued-gullegeyobid. \q2 Gakangi-sunmaklegedi, ulubse uboged. \b \q1 \v 9 Dule, e-arbaedgi nue-arbasulile, \q2 dule-ibmar-ogiloged-e-sordaga gued. \b \q1 \v 10 Bab-Jehová-e-nug, neg-matusulid-gandikid-geg-ayaredyobid. \q2 Dule, bendakleged-amiegala, a-negse abarmakdedaed. \q2 Bab-Jehová-e-nug dule-innikimaladga deyob gued. \b \q1 \v 11 Igi neggwebur-e-akwa-galu-matusulid-ebirnai, \q1 mani-ibmalad na deyob e-ibmar-nikad egi ebirnai itoged. \q2 Degisoggu, gwen akar-guosuliyob na binsamalad. \b \q1 \v 12 Dule, ibitoged-idu, e-daed bule-bule na san-oyoged. \q2 Dule, e-nug-ogannoleged-idu, e-daed na san-bipii oyoged. \b \q1 \v 13 Yogasaar gwen ibmar-itossuli-emar-abinsaele, binsaedsulidalegedid, \q2 dule-emar-obingeg-saedid. \b \q1 \v 14 Dule-uelleged bonigan-itomaidgi niga-gandikgudele, gwae nugudoed. \q2 Ar dule-uelleged niga-batismaile, ¿adi, igi nuguosunna? \b \q1 \v 15 Dule-itoakwaadaed ibmar-nuegan baramied. \q2 Dule-binsaed-ibed gatik ibmar-wisgued-nikuegala, nue ibmar-itodaed. \b \q1 \v 16 Ibmar-binsa-uklegedba belagwable yawagakmar argaed, \q2 abali, dule-dummaganse warmakleged. \b \q1 \v 17 Dule-na-e-inse-san-bendakedi, e-ibmar-sogedi, e-gussuliyob sunmaked. \q2 Geb dule-baid-ebo-boni-nikadi, sorba ibmar-sognonimogale, akar egi sunmaknonimogoed. \b \q1 \v 18 Ibmargi-wilubdaklegar-imakleged igar-apurnaid nabir nudaked. \q2 Dule-gandikidga, dule-gandikid-baidbo boni-nika-gunair, nabir ega igar-nudakbalid. \b \q1 \v 19 Neggwebur-e-akwa-galu-ebiris-bukwad-earedba bur undarad, gwenad-oululesad-e-gwage gadi-gadi-imaked. \q2 Neggwebur-yawagak-geg-argaedba bur undarad, gwenadgan-na-muchub-muchub-urwemalad walikaa-gudigued. \b \q1 \v 20 Dule na e-sunmakedba yeer-itodiid, \q2 na e-sunmakedba immee gudiid. \b \q1 \v 21 Sunmaklegedgine, burba-dulad maid, burgwed-igar maibalid. \q2 Dule na e-sunmakedbali, e-igar abingaoed. \b \q1 \v 22 Dule ome-nikunonikile, ibnued nikued. \q2 Bab-Jehová-egi-nued-binsaed ega oyoleged. \b \q1 \v 23 Dule-wileged wilesakwaa ibmar egised. \q2 Dule-mani-ibeddina, sabsur dule-abin-imaked. \b \q1 \v 24 Dule, aimar-nikale, aigwar guergebed. \q2 Abar-aimar nikad, gwenad-gargwenadba bur bule walikaa daed. \b \c 19 \q1 \v 1 Dule-emargi-gakansaar-sunmakedba, \q2 bur nuedid, dule-wileged inniki-nanadii gued. \b \q1 \v 2 Itoakwaa ibmar-imaksulidi, nuedsulid. \q2 Dule gwae-gwae-ibmar-imakedi, gadi noar-ibmar-imakdaed. \b \q1 \v 3 Dule-binsaedsulidaedi, e-binsaedsulidba yogasaar nanaddaed. \q2 Geb sogdedaed: “An-akargusadi, Bab-Jehováʼginye.” \b \q1 \v 4 Dule, ibmar-nuegan-nikadba bukidar aimar-nikuega gued. \q2 Ar dule-wilegeddi, na e-aise-bakale, egi bangued. \b \q1 \v 5 Dule-ibmar-daksad-gakansaar-sogedi, sabsur-odurdaklegosuli guosulid. \q2 Dule-gakansili na gwen san-onogosulid. \b \q1 \v 6 Dulemar-bukidar, dule-obinebak-ibmar-uked-e-aiga-guega amimalad. \q2 Bela dulemar, dule-ibmar-binsa-uked-e-aiga gumalad. \b \q1 \v 7 Ar bela dule-wileged-e-gwenadgan, dule-wileged-isdar-dakele, e-aimar-bursunna, bur bule isdar dakoed. \q2 Dule-wilegedi, na e-bendakega e-aimar-amidiguo-inigwele, bipisaar amiosulid. \b \q1 \v 8 Dule ibmar-magar-itoged-amiedi, na e-san sabed. \q2 Na ibmar-durdaksad imakele, ibmar-nued amioed. \b \q1 \v 9 Dule-ibmar-daksad-gakansaar-sogedi, sabsur-odurdaklegosuli guosulid. \q2 Dule-gakansaar-sunmakedi, na burgwed-amioed. \b \q1 \v 10 Dule-binsaedsulidaedi, ibmar-mani-gargerbad-nikuedi, egi nosulid. \q2 Dule-maiga-gudiid-bursunna, bur bule dule-dummagan-e-dummadga-guedi egi nosulid. \b \q1 \v 11 Dule-binsaed-nikadaedi, na urwed wisi bargaed. \q2 Dule-egi-nosad-egi-nossuliyob-dakeddi, e-nug dummarbaa imaked. \b \q1 \v 12 Rey-urwedi, achumigur-nono-wawaad-uurmakedyob gued. \q2 Ar rey-e-nued-binsaeddi, gagangi boo-bateyobi neg-imaked. \b \q1 \v 13 Machi-binsaedsulidaedi, na e-bab-wile-itogega imaked. \q2 Ome-e-ulus-ulusdaedi, dii-yakedyob gued, binna-binna sui-wioged. \b \q1 \v 14 Nega, degi, ibmar-nuegan, babgan uked. \q2 Ome-binsaed-nikadaeddi, Bab-Jehová uked. \b \q1 \v 15 Wieguedi, dulega gabed-uked. \q2 Dule-wiegala ukudmaada gudii guoed. \b \q1 \v 16 Dule-Bab-Dummad-Igar-Maidba-ibsaedi, dukin san-bendaked. \q2 Dule-Bab-Jehová-Igar-Mesisad-isdar-dakeddi, burgoed. \b \q1 \v 17 Dule-wilegedga-ibmar-ukedi, Bab-Jehováʼga-ibmar-uknaiyob gued. \q2 Bab-Jehová dule-ibmar-uksadga gannar ibmar uked. \b \q1 \v 18 Be-machi nued-nanaegala, bipigwadgi be unao. \q2 Be sabsur-odurdakalile, melle oburgwedse be imako. \b \q1 \v 19 Dule-gadi-urwedi, sabsur-odurdaklegoed. \q2 E-urwed-bargaega egi binsa alamakleged, aka bur bule uluddaed. \b \q1 \v 20 Bega-binsaed-uklegedi, be itoge. \q2 Be-unaedi mer be isdar-itoge, ar dule-binsaed-ibedga be guoed. \b \q1 \v 21 Dule ibmar-imakega bukidar igar-amied, \q2 degi-inigwele, Bab-Jehová-ibmar-imakbiedbi imakleged. \b \q1 \v 22 Dule emar-innikii-eba-daed abeged. \q2 Dule-gakansiliba, bur nuedid, dule-wilegedga-gued. \b \q1 \v 23 Bab-Jehová-dobekwaa-nanaedi, dula-gudii dule-imaked. \q2 Bogidik-gudii dule-imaked, \q2 mer-bonigan-nikuega dule-imaked. \b \q1 \v 24 Dule-wiegala mas-gunnega bateyagi e-argan ododaenad, \q2 degi-inigwele, wiedba e-gayaba mas odosulid. \b \q1 \v 25 Dule-binsaedsulidaedi, unnila sabsur-odurdakedgi ibmar-durdaked. \q2 Dule-binsaed-nikagueddi, na ibmar-durdakega irgwen-ounaed abeged. \b \q1 \v 26 Dule e-bab-ibe-ibmar-atursaedi, neggi e-nan-ononnobalidi, \q2 a-dule, machi-isganad, dule-binged-satedid. \b \q1 \v 27 Machi, dule-be-unaed be itosulile, \q2 binsaed-nikaguedgi be bangudoed. \b \q1 \v 28 Dule-ibmar-daksad-gakansaar-soged igar-nabolenaidgi dodoged. \q2 Dule-isgana ibmar-isganaginbi sunmaked. \b \q1 \v 29 Dule-emargi-dododimaladga sabsur-odurdakleged-igar guagwar maid. \q2 Dule-binsaedsulidaedga bibyoleged-igar guagwar maimogad. \b \c 20 \q1 \v 1 Inna-gagbidi, bingedsuli dule-imaked. \q2 Sisa neg-gagaega dule-imaked. \q2 Dule, wemar-gobsale, binsaedsuli naddaed. \b \q1 \v 2 Rey-urwedi, achumigur-nono-wawaad-uurmakedyob gued. \q2 Dule rey-ourwega-imakedi, na dukin boni amied. \b \q1 \v 3 Dule-e-urwedgi-banguedi, bur nug-dummarba gued. \q2 Dule-binsaedsulidaeddi, urwed-amied. \b \q1 \v 4 Dule-wiegala yorgi neg imaksulid, \q2 ibmar-gwag-weleged-ibagangi ibmar-gwag weosulid. \b \q1 \v 5 Dule-binsaedi, dii-wiladyob gued, \q2 dule-ibmar-nue-wisiddi irgwensuli dule-binsaed-baramied. \b \q1 \v 6 Dule-bukidar sogdamalad, ede dule-nuedye. \q2 Degi-inigwele, dule-inniki-ibmar-sogeddi, ¿doa amioe? \b \q1 \v 7 Dule-nuedi, innikigwadba nanaed. \q2 E-mimmigan e-bab-nanaedba-nanadimarmogadi, egi ise-nued binsalesad. \b \q1 \v 8 Ar rey igar-nabogega e-ologanagi sigisale, \q2 unnila e-atakedgi bela ibmar-isgana baramied. \b \q1 \v 9 Dule geg soged: “Andi gwage swilidik-nikaye, \q2 andi isgued sateye.” \b \q1 \v 10 Bab-Jehová ibmar-sogbogwad nabir daksulid: \q2 Nibir-noaled, wilubsaed-noaled. \b \q1 \v 11 Machigwa e-ibmar-imakedba magar dakleged, \q2 e-daed innikigwadid, degi, nuedbalid. \b \q1 \v 12 Bab-Jehová ibmar-sogbo yeerdakle obinnisad: \q2 Uaya, ibmar-itogegar. \q2 Ibya, ibmar-dakegar. \b \q1 \v 13 Mer be dule-wilegedga-guega, mer be gabedginbi binsae. \q2 Bur be arbaedginbi binsae, \q2 adi, mas obinebaka be nikuoed. \b \q1 \v 14 Dule-ibmar-bakedi, yamo sogdedaed: “¡Wedi nuedsuli! ¡Wedi ibmar-isgana!” \q2 Ar we-ibmar-baksad-sorbardi, weligwar itodaed. \b \q1 \v 15 We-napneggi, ormar-nika-inigwele, akwa-nuegan-nika-inigwele, \q2 dule-binsaed-ibed-e-sunmakeddi, we-ibmarmarba bur nuedid. \b \q1 \v 16 Dule-akudaked-anar dule-mani-bennukoye-sogsad-ibe, ibmar-nued be sue. \q2 Mani-bennukegala, dule-e-ibmar-nued be gae. \b \q1 \v 17 Dule, emar-yardakedgi masgunned-amiedi yeer-itoged, \q2 degi-inigwele, a-masgunnedi durgan-gunneyob gued. \b \q1 \v 18 Igarmar-nuegan-amilegedi, binsaed-nued-dakedba amileged. \q2 Bila-onolegegala, igar-nikaa imaklegergebed. \b \q1 \v 19 Dule-galagwensuli-sunmakedi, ibmar odukusulid. \q2 Degisoggu, dulemar-gadi-galagwensuli-sunmakmaladba mer be akae. \b \q1 \v 20 Dule e-bab-ukabsaele, e-nan-ukabsaele, \q2 nuchukwaa burgoed. \b \q1 \v 21 Gebegi ibmar-irgwensursunna-nikulegedgi, \q2 be yeer itogosulid. \b \q1 \v 22 Mer be sogo, an buged-mai imakoye. \q2 Mer be Bab-Jehováʼgi bensuli gue, \q2 ar e be-bendakoed. \b \q1 \v 23 Bab-Jehová nibirmar-noaled isdar-daked, \q2 ibmar-wilubdaked-noaled abesulid. \b \q1 \v 24 Bab-Jehová, dule-iduega gued. \q2 Degisoggu, dule na yoedse igi-guoed wissulid. \b \q1 \v 25 Nue-binsassuli Bab-Dummadga-ibmar-imakoye-soged bonidar-dummadid. \q2 Geb sogsad-sorba, binsadele, an ibiga deyob sogsadibeye. \q2 Deyob-binsaedi, bonidar-dummadid. \b \q1 \v 26 Rey-binsaed-ibedi, dule-isganamar-oaisakied. \q2 Ob-ubigwar-imaklegeyob ese ubigwar gumalad. \b \q1 \v 27 Dule-burba, Bab-Jehová-anmarga-uksadi, bela gwage-ulubse binsaed-baramied. \q2 Ar a-burba, gwallu-meegwadyob dulega uksad. \b \q1 \v 28 Wile-dule-daklegedi, degi, napiragwadgi-ibmar-soglegedi, rey-bendakega gued. \q2 Rey-e-negdakmaidi, wile-dule-daklegedgi gangumaid. \b \q1 \v 29 Sapingan-e-werguedi, e-garganguedgi siid. \q2 Sergan-e-werguedi, e-ibmar-wisidgi simogad. \b \q1 \v 30 Bibyolegedgi, degi, naibisalegedgi, dule-isgana nudakleged. \q2 Sabsur-imaklegedgi, galagwensur-binsaleged nudakleged. \b \c 21 \q1 \v 1 Bab-Jehováʼgi, rey-e-binsaed diwar-iirmakmaiyob gued. \q2 Deyobi, rey, Bab-Dummad-ibmar-abegedba ibmar-imaked. \b \q1 \v 2 Dule na war-wargwengi e-ibmar-imaked nueganbi-imakye binsaed. \q2 Ar Bab-Jehováʼdi, dule-ibiga-ibmar-imakbied, bato wisid. \b \q1 \v 3 Bab-Dummad ibdurgan-ogumakar-ukedba, bur nued-daked, \q2 igar-inniki-imakleged, degi, innikigwadba-ibmar-imakleged. \b \q1 \v 4 Emar-ibgwensur-dakedi, san-dummarba-imakedi, dule-isganamar-e-binsaedi, \q2 bela wemar isgumaladid. \b \q1 \v 5 Nue-itoakwaa-igarmar-amilegedi, ibmar-nuedga gued. \q2 Gwae-gwae-igar-amilegeddi, ibmar-nuedga gusulid. \b \q1 \v 6 Gakansaedgi ibmar-nuegan-ichesur-nikuedi, booyob berguddaed, \q2 dule-oburgwega gubalid. \b \q1 \v 7 Dule-isganamar, dukin e-sabsur-ibmar-imakedse berguoed. \q2 Ar igar-inniki-imaklegedi, imakbisurmalad. \b \q1 \v 8 Dule-isgana-e-daedi, innikisulid, boni-nikad. \q2 Dule-nued-daeddi, innikigwadid. \b \q1 \v 9 Neg-dummadgi ome-gadi-urwedbo-gudisaedba, \q2 bur nuedid, neg-bipigwadgi-gudisaed. \b \q1 \v 10 Dule-isgana unnila ibmar-isganaginbi binsaed. \q2 Ar bipisaale, wile dule-bamalad-daksulid. \b \q1 \v 11 Dule-ibmar-nue-wissulid, dule-emargi-dododiid-sabsur-odurdaklegedgi ibmar durdaked. \q2 Dule-binsaed-nikagued ibmargi-odurdaklegele, dule-ibmar-nue-wissulidi ibmar durdaked. \b \q1 \v 12 Dule-nued, dule-isgana-e-neg dakdedaed, \q2 igi dule-isgana e-ibmar-nikadi berguddae. \b \q1 \v 13 Dule, dule-wileged-e-ibmar-egised itosulile, \q2 na ibmar-egichiarmogar, dulemar e-itogosurmarmogad. \b \q1 \v 14 Ibmar-binsa-uklegedi dulemar-wagab-uksulidi, sae-itoged boo imaked. \q2 Ibmarbina-sogdiidgi a-ibmar bega-uklenonikile, sabsur-urwed boo imaked. \b \q1 \v 15 Igar-innikigwad-imaklesale, dule-nued na yeer-itodaed. \q2 Dule-isganagardi, dobed nagunonidaed. \b \q1 \v 16 Dule, itoakwaa nanadisulile, \q2 burgwarmai dakledagoed. \b \q1 \v 17 Dule, galagwensuli-gudiguedginbi-binsaedi, dule-wilegedga guoed. \q2 Dule, mummudbi-gaamakdiidi, degi, ina-wawadginbi-mani-oediidi, bipisaale, mani-ibedga gwen guosulid. \b \q1 \v 18 Dule-isgana, dule-nued-anar sabsur-odurdaklegoed. \q2 Dule-emargi-aibined dule-inniki-nanadiid-anar, sabsur-odurdaklegoed. \b \q1 \v 19 Ome-gadi-urwed-nikuedba, ome-gadi-isdar-itoged-nikuedba, \q2 bur nuedid, ome-sate walagwen-gudisaed. \b \q1 \v 20 Dule-binsaed-nikagued-e-neggi ibmar-nuegan obinebaka nikad, \q1 ina-wawadikmalad obinebaka nikabalid. \q2 Dule-binsaedsulidaeddi, bela ibmar-nikad binsa diiga imakdaed. \b \q1 \v 21 Dule, igar-inniki-imakleged-amidiile, wile-dule-dakleged-amidibalile, san-dula-gudiguleged amied. \q2 Igar-inniki-imakleged amied. \q2 Nug-dummarba-guleged amibalid. \b \q1 \v 22 Dule-binsaed-ibed dulemar-gandikmalad-ibe neggwebur sued. \q2 Dule-binsaed-ibed dule-gandikmalad-e-ibmargi-bensuli-gudiid-ibe e-ibmar obelobalid. \b \q1 \v 23 Dule na itoakwaa-sunmaked, e-gwabinduku-bargabalid, \q2 bonigangi ollorgued. \b \q1 \v 24 Dule-na-doggus-san-buled-imakedi, dule-na-san-dummarba-imakedi, dule-emar-mesagwar-imakedi, weyob egi sogleged, \q2 wilub-obicha sabsur-isdar-nanadiidye. \b \q1 \v 25 Dule-wiegala bela ibmar nikubienad, \q2 degi-inigwele, budar arbaed. \b \q1 \v 26 Dule-wiegala, dule-baid-ibe ibmar-abedii osedoddaed. \q2 Dule-nueddi, wilub-obicha ibmar uked. \b \q1 \v 27 Bab-Dummad, dule-isganamar-ega-ibmar-ukedi, isdar-daked. \q2 Bur bule isdar daked, nabiridgi ega uksurmalar. \b \q1 \v 28 Dule-ibmar-daksad-gakansaar-soged burgoed. \q2 Dule, a-duleba-ibsaeddi, deyob guedsemogad. \b \q1 \v 29 Dule-isgana na ibmar-sogsadi gege ogwadaed. \q2 Dule-nueddi, na e-daed nudaked. \b \q1 \v 30 Nue-binsaed-nikaguedi, nue-ibmar-wisiguedi, \q2 degi, binsaed-nuegana, gwen Bab-Jehováʼgi obinsulid. \b \q1 \v 31 Dule bila-onogega moli guakwaa nasiked. \q2 Degi-inigwele, bila-onogedgi-nakwegala, Bab-Jehováʼgi siid. \b \c 22 \q1 \v 1 Ibmar-nuegan-bukidar-nikadba, bur nuedid, nug-nued nikued. \q2 Bukidar-or-nikuedba, degi, mani-nikuedba, bur nuedid begi dulemar nued sunmaked. \b \q1 \v 2 Mani-ibed, degi, dule-wileged, ¿ibugi emar gumala? \q2 Bab-Jehová-ebobela-obinnisadgi emar gumalad. \b \q1 \v 3 Dule-itoakwaadaed magar bonigan-daked, bonigangi banguddaed. \q2 Dule-binsaedsulidaeddi, bonigan-idu bangusulid, \q2 degisoggu, boni amisdasunnad. \b \q1 \v 4 San-bipi-imaklegedgi, Bab-Jehová-nug-odummolegedgi we-ibmar-sogbaagwad danikid: \q2 Ibmar-nuegan-nikued, nug-dummarba-gued, dula-gudii-saed, danikid. \b \q1 \v 5 Dule-isganamar-gudiidbina, ikomar bukwad, sakimar bukwad. \q2 Dule-na-san-sabgudiiddi, a-ibmarmargi bangued. \b \q1 \v 6 Igar-innikigwadgi mimmigan be odurdake. \q2 Amba sered-ugakgusale, we-ibmargi banguosulid. \b \q1 \v 7 Dule-mani-ibed, dule-wilemalad-e-dummad gued. \q2 Dule-mani-ganikid, dule-mani-ega-uksad-e-maiga gued. \b \q1 \v 8 Dule-ibmar-isgana-imaked, bonigan amied. \q2 Bab-Dummad isdar-itogedgi we-dule-obelogoed. \b \q1 \v 9 Dule emar-wiledakele, egi nued binsalegoed. \q2 Ar we-dule, dule-wilemaladga masgunned uked. \b \q1 \v 10 Dule-gadi-urwed-amied be ononnoge, \q2 adi, na abin-abin-imaklegedi, urwelegedi, degi, sabsur-ibmar-soglegedi, berguoed. \b \q1 \v 11 Dule innikigwadgi-ibmar-sogedi, e-sunmaked-yeer-itolegedi, \q2 rey e-aiga imakoed. \b \q1 \v 12 Bab-Jehová dule-binsaed-ibedgi nakuleged. \q2 Bab-Jehová, dule-gakansili-e-ibmar-sogeddi oyoged, e-sunmaked gakanye. \b \q1 \v 13 Dule-wiegala yapa-arbaedba sogdaed: “Achumigur-nono-wawaad magaba gudiiye. \q2 An noddibe, an-gunnoye.” \b \q1 \v 14 Ome-sui-dikarba-yoleged-e-gaya, yaa-matusur-siidyob gued. \q2 A-yaagine, dule-Bab-Jehová-ourwega-imakedi, argwanoed. \b \q1 \v 15 Uayasulidaedi, gusgu burwigana-e-daedid. \q2 Molidubgi-bibyolegedgi uayasulidaed surgued. \b \q1 \v 16 Dule, mani-bur bule-nikuega, dule-wileged-mesagwar imaked. \q2 Dule, mani-ibedga binsa-ibmar-ukedi, na dule-wilegedga guoed. \ms1 4. BINSAED-NUEGAN-IBMAR-WISIGUED \mr (22:17–24:22) \q1 \v 17 Dule-binsaed-ibed-e-sunmakedi, nuekwaa be itoge. \q2 An be-odurdakedba, be ibmar imake. \q1 \v 18 Ar be we-ibmar nonogi-gaele, \q2 bela be gannar-gannar sogdiile, be yeer-itogoed. \q1 \v 19 Bab-Jehováʼgi be mer benguega, \q2 emi an be-owisonaid. \b \q1 \v 20 Emi, an bega durgwen-gakambe (30) binsaed-nuegan-ibmar-wisigued narmaksad. \q2 \v 21 Adi, be gayaburba-napiragwadi, wisi guega, \q2 adi, dule-bese-ibmar-egised-abin nabir be ibmar sogegar. \s2 1 \q1 \v 22 Melle dule-wileged-ibe be ibmar-atursae, ar wede, dule-wilegedid. \q2 Melle igar-naboleged-neggi dule-ibmar-sate-gudiid be sabsur-imakbalo. \q1 \v 23 Ar Bab-Jehová wemar-ular gwisguoed, \q2 geb dule-wileged-ibe-ibmar-susad-annik ibmar sumogoed. \s2 2 \q1 \v 24 Melle be dule-emar-sabsur-imaked-e-aiga gue. \q2 Melle be dule-emar-wiogedba akabali. \q1 \v 25 Ar e-ichakwadamalad be durdaksale, \q2 na be dukin boni-dummad amioed. \s2 3 \q1 \v 26 Melle be emar-anar ibmar-imakoye sogo. \q2 Melle be emar-anar mani-bennukega gubalo. \q1 \v 27 Ar be bennukega mani-sate-gualile, \q2 be-gabedse-bakale, be-ibe sumaloed. \s2 4 \q1 \v 28 Melle be-dadgan dikasurgus-nainu-abingunaidgi \q2 ibmar-ogwichismalad be oniro. \s2 5 \q1 \v 29 ¿Dule e-arbaedgi nued-arbaed be dakdii? \q2 Dule-deyob-arbaedi, reymarga arbadii guoed, dule-binsarmaladga arbaosulid. \c 23 \s2 6 \q1 \v 1 Be dule-dummadbo mas-gunsokalile, \q2 nue ebinsao, doa-asabin be sii. \q1 \v 2 Ar be gadi-mas-gunnele, \q2 masgunned bargao. \q1 \v 3 Melle be e-mas-yeer-gullegedbina soge, \q2 ar we-masdi, unnila dule-yardakedid. \s2 7 \q1 \v 4 Melle be ibmar-nuegan-nikuega surbinsa-itodii gue. \q2 Melle be ibmar-gargerbamaladginbi binsadii gue. \q1 \v 5 Ar be nuekwaa dakdele, be daksaled, \q2 ibmar-gargerbamalad baisursunna berguddaed. \s2 8 \q1 \v 6 Melle be dule-nallegaladbo mas-gunne. \q2 Melle be e-mas-yeer-gullegedbina sogbalo. \q1 \v 7 Ar e-masde, gammugi-sailagia-megeyob gued. \q2 Bega sogoed: “Mas-gunne, gobe.” \q2 Degi-inigwele, gwen gwage-nuedgi bega sogosulid. \q1 \v 8 A-sorbali, be bela mas-guchad agoed, \q2 ega be nuedgi-sunmaksadi, binsa be sunmakoed. \s2 9 \q1 \v 9 Melle be dule-binsaedsulidaedga binsaed dako. \q2 Ega be ibmar-sogoedi, be-abin isdar-itogoed. \s2 10 \q1 \v 10 Melle dikasurgus-nainu-abingunaidgi ibmar-ogwichismalad be oniro. \q2 Mer be dule-sergansated-e-nainugi dogbalo. \q1 \v 11 Ar wemar Dule-E-Bendaked-Gandikid nikad. \q2 Dule-sergansated-bendakegala, be-abin gwisguoed. \s2 11 \q1 \v 12 Ibmar-durdaksadba be ibmar imake, \q2 binsaed-nued-uklegedi, be nue-itoge. \s2 12 \q1 \v 13 Melle be mimmigan-odurdaksuli gue, \q2 molidubgi-bibyolegedba burgosulid. \q1 \v 14 Ar bur be molidubgi-bibyogele, \q2 burgwed-igargi be ollor-imaknaid. \s2 13 \q1 \v 15 Machi, be dule-binsaed-ibedga gunonikile, gwagegi an weligwar itomogoed. \q2 \v 16 Be-sunmakedi, napiragwadba be sunmakele, ulubgi an yeer itononikoed. \s2 14 \q1 \v 17 Melle be dule-isganamargi nobgue, \q2 bur be bane-bane Bab-Dummad-nug odummodii imake. \q1 \v 18 Adi, yoedse bega ibmar nueganbi guoed, \q2 na be ibmar-edarbediid nikudapoed. \s2 15 \q1 \v 19 Machi, nue be itoge, binsaed-nikaa be dae, \q2 igar-innikigwadbarbi be nanadii sae. \q1 \v 20 Dule-gadi-mumgumaladba mer be akae. \q2 Dule-gadi-masgunmaladba mer be akadii gubali. \q1 \v 21 Ar dule-gadi-mumgumaladi, degi, gadi-mas-gunmaladi, dule-wilegedga gumaloed. \q2 Ar dule-gabedginbi-binsaedi, unnila mor-siir-siir-yoi gudiguoed. \s2 16 \q1 \v 22 Be-bab-we-napnegse-be-odenonikid be itoge, \q2 be-nan seredgusale, mer be isdar-dako. \q1 \v 23 Igar-napiragwad, nue-binsaed-nikagued, be amie. \q2 Ibmar-durdaked, nue-ibmar-wisigued, be amie. \q2 Wemala, mer be ibmar-baid-anar ogwao. \q1 \v 24 Dule-nued-e-baba na bela-bela yeer itoged. \q2 Dule na machi-binsaed-ibed-nikad, weligwar itoged. \q1 \v 25 Be-bab, degi, be-nan, werguega be imake. \q2 Be-sergan-we-napnegse-be-senonikid wergumalaga be imake. \s2 17 \q1 \v 26 Machi, an-bega-binsaed-dakdiidgi be binsae, \q2 an-nanadiid be dake. \q1 \v 27 Ar ome-gambanuchu-imakedi, yaa-dummad-matusursiidyob gued. \q2 Dule-baid-ome-galagwensur-nanaedi, dia-garagwad-matusursiidyob gued. \q1 \v 28 We-omedi, dule-atursaedyob matarmakdidaed. \q2 We-ome, machergan-bukidar-e-ome-dikarba-yolemalaga imaked. \s2 18 \q1 \v 29 Dule-mumgued-iedisulidi, dule-sisamar-galagwensuli-gobedi, \q2 boed amied, \q2 ibmar-nunmaked-itoged amied, \q2 urwed amied, \q2 isdar-itoged amied, \q2 binsa-nailikgued amied, \q2 ibya-gudure-gued amied. \q3 \v 30 Dule-mumgued-iedisulidi, dule-sisamar-galagwensuli-gobedi, deyob gued. \q1 \v 31 Vino-gisi-daklesidaedbina mer be soge, \q2 vino-noggi-dakarmaksidaedbina mer be sogbali. \q2 E-goblegedi, nolloo gobleged. \q1 \v 32 Degi-inigwele, dubgi-warmakeyobi, be itogoed. \q2 Naibe-e-gichi-begi-ubodeyobi, be itogoed. \q1 \v 33 Ibya-apurega be-imakoed, \q2 galagwensuli-binsaega be-imakoed. \q1 \v 34 Magadba-yakumaknadapiyob be itogoed, \q2 urmor-suar-dukugi-maiyob be itogoed. \q1 \v 35 Be sogdagoed: “An-naibi-imaksamala, \q2 degite, gwen nunmak an itosulid. \q1 An-bibyosmala, degite, gwen bai an itosulid. \q2 An dadakusale, gannar an mumgunabaloed.” \c 24 \s2 19 \q1 \v 1 Melle be dule-isganamargi nobgue, \q2 melle be eba-akaedgi binsabali. \q1 \v 2 Ar e-gwagegi unnila emar-sabsur-imakedgi binsamalad, \q2 unnila ibmar-isgana-imakedgi sunmakmalad. \s2 20 \q1 \v 3 Nue-binsaed-nikaguedba neg sobleged. \q2 Nue-ibmar-wisidba neg-e-sailamar mesleged. \q1 \v 4 Itoakwaa-binsalegedba e-gabednegmaryaba \q2 ibmar-gargermaladi, degi, ibmar-yeerdaklemaladi enoleged. \s2 21 \q1 \v 5 Dule-binsaed-ibedi, dule-gandikidid. \q2 Dule-nue-ibmar-wisidi, dule-dutusulidid. \q1 \v 6 Nue-igar-amiale, bila onoleged. \q2 Bukidar-dulemar-binsaed-dakmaladgi nakwileged siid. \s2 22 \q1 \v 7 Dule-binsaedsulidaedi, dule-binsaed-ibedga gwen guosurguoed. \q2 Igar-itolegedgi sunmakosulid, ar aku-itoged na ibi obaroe. \s2 23 \q1 \v 8 Dule unnila ibmar-isganaginbi-binsaedi, egi-soglegoed: \q2 “Dule-isganaye.” \q1 \v 9 Dule-binsaedsulidaedi, unnila isguedginbi binsaed. \q2 Bela dulemar dule-emargi-dododiid isdar-dakmalad. \s2 24 \q1 \v 10 Ar be bonigan-abin sikirmakele, \q2 amba be-gangued nollogwad. \s2 25 \q1 \v 11 Dulemar-burgwed-igarse-nadapmalad be ollor-imake, \q2 dulemar e-burgwed-modanimalad be bendake. \q1 \v 12 Ar amba be sogele: “An wissulinye.” \q2 ¿Dule-gwage-wilubdakedi, gwen wisguosur be insae? \q1 Dule-begi-nakulegedi gwen wisguosur, ¿be insae? \q2 Bab-Jehová dulemar-e-daedba dulemarga ibmar-uked. \s2 26 \q1 \v 13 Machi, achanis be mae, ar yeer-maleged, \q2 achanis ochii maleged. \q1 \v 14 Binsaed-nikaguedi, achanisyob bega ochii gumogoed. \q2 Binsaed-nikagued be amisale, yoedse bega ibmar nueganbi guoed, \q2 be-ibmar-edarbediid be nikudapoed. \s2 27 \q1 \v 15 Dule-isgana, melle be dule-nued-oakalogedgi binsae. \q2 Melle be e-neg-obelogedgi binsabali. \q1 \v 16 Dule-nuedi, amba ilagugle (7) aimukuele, gannar gwisgubaloed. \q2 Dule-isganamardi aimukusale, geg bar gannar gwisgued. \s2 28 \q1 \v 17 Be-isdaradi aimukusale, mer be yeer-itogo. \q2 Be-isdarad akar-gusale, mer be wergubalo. \q1 \v 18 Ar Bab-Jehová egi-be-wergue be-dakalile, be-daed nabir-dakosulid. \q2 Ar egi be werguele, Bab-Jehová be-isdarad bar sabsur odurdakosulid. \s2 29 \q1 \v 19 Melle be dule-isganamarba akae. \q2 Melle be egi nobgubalo. \q1 \v 20 Ar dule-isgana nuedgi berguosulid. \q2 Dule-isgana gwallu-akitedaedyob bergudoed. \s2 30 \q1 \v 21 Machi, Bab-Jehová-dobekwaa be nanae, \q2 rey-nug be odummoge. \q2 Uayasulidamaladba mer be akae. \q1 \v 22 Ar wemar ukiagwale, sabsur-odurdaklemaloed. \q2 Ar dule wissulid, ibi-bonigan egi danikoe. \ms1 5. BINSAED-NUEGAN-BAIGAN \mr (24:23-34) \p \v 23 Dule-binsaed-ibegan amba we-ibmar sogsamarbalid: \q1 Igar-nabirolegedgi dule-wargwenbarbi-nagued nuedsulid. \q2 \v 24 Dule-igar-naboged, dule-ibmar-oakalosad ibmar-oakalossuliyob dakele, \q1 neggweburmarse ukabsalegoed, \q2 dulemarse isdar daklebaloed. \q1 \v 25 Ar dule-igar-nabogedi, dule-ibmar-oakalosad-sabsur-odurdakerdi, dulemar yeer dakmaloed, \q2 dulemar egi ise-nued binsamaloed. \b \q1 \v 26 Napiragwadgi dule-abinsaed, \q2 yeer-itole dule-imaked. \b \q1 \v 27 Ibmar-digoed guakwa be urbe, \q2 ibmar-digega be-nainumar guakwa be nasike, \q2 geb a-sorbali, be-neg be soboed. \b \q1 \v 28 Melle be ibmar-daksasuli dule-baidgi sunmako, \q2 melle be egi gakansabalo. \q1 \v 29 Melle be sogo: “Igi be an-imaksa, deyob an be-imakmogoed. \q2 An deyopira imaked nikamoga.” \b \q1 \v 30 Dule-wiegala-e-nainu-dikarba an nasad, \q2 dule-binsaedsulidaed-e-uva-digaled-dikarba an nasad. \q1 \v 31 A-nainugine, ikomar yaisur an daksad, \q2 e-nainu bula-moodo-nai an daksabalid, \q2 e-galu-emakaled-nainu-ebiris-naidi aimukumai an daksabalid. \q1 \v 32 An weyob ibmar-daksadi bipisaale, an iessulid. \q2 We-ibmargine, ibmar-soggwen an durdaksad: \q1 \v 33 Ar be sikwas gabele, \q2 ar be sikwas megele, \q1 ar be sikwas obunnogele, \q2 unnila be sakwa-obirmasmaile, \q1 \v 34 wilegedi, dule-atursaedyob begi nonikoed, \q2 ibmar-sate-guedi, dule-gingi-nikadyob begi nonikoed. \c 25 \ms1 6. REY-EZEQUÍAS, SALOMÓN-BINSAED-NUEGAN-SOGSAD NUE-ILEMAKAR NARMAKSAD \mr (25:1–29:27) \p \v 1 We-binsaed-nuegana Salomón onosbalid. Judá-rey-Ezequíasʼga dule-garda-narmakmaladi we-binsaedmar nue-ilemakar narmaksad. \b \q1 \v 2 Ibmar-dukuar-mamaidi, Bab-Dummad-e-gandikid-e-wilub oyoged. \q2 Reymar, igar-dukuar-mamaid-balamiedi, dule-gandikmaladga gued. \b \q1 \v 3 Dule, nagase nibneg-nibgued balamiosulid, \q2 degi, nagase napneg-e-ulub-naid balamiosulid. \q2 Amba deyobi, reymar-binsaedi gege ulubse balamilemogad. \b \q1 \v 4 Mani-dulenaidgi-durgan-welegoed be mie. \q2 Geb a-manigine, dule-mani-sobedi, nog soboed. \q1 \v 5 Rey-asabin dule-isgana be onoge. \q2 Geb rey igar-innikigwadba yar-seoed. \b \q1 \v 6 Melle rey-asabin dule-nug-nikadga be san-imako. \q2 Melle dule-dummagan-imbagi yogasaar sigis be imako, \q1 \v 7 rey bur bega soged nabirid: “Wese be sigda” \q2 adi, melle dule-dummagan-abin rey be-obingegsaegar. \b \q1 Be-sunnagwad be ibmar-daksale, \q2 \v 8 melle gwae-gwae dummaganse-odonao. \q1 Ar dule yamo be-abin osulosale, igi be saoe. \q2 Aka dukin be bingeguoed. \b \q1 \v 9 Bebogwa igar-gwatirisad be nudako. \q2 Degi-inigwele, melle dule-bega-ibmar-sogedi, dule-baidga sogmogo. \q1 \v 10 Ar be dule-baidga ibmar-sogele, we-dule, sunna be-nug oichoged. \q2 Degidbali, bar be, nug-nued-nika guosulid. \b \q1 \v 11 Iba-sogedba ibmar-soglegedi, \q2 galimbaba dutumar-oyapateyobi gued. \b \q1 \v 12 Dule-binsaed-ibedi, nuedgi dulega gannabasaar-ibmar-sogsiile, dulega olargan-dummaganba bur bule ibnuedid, \q2 ega ormadaremaladba bur bule sunsogedid. \b \q1 \v 13 Igi-neg-diopisulidgi, neg-diopigwad yeer-itoledae, \q2 debayobi, dule-garda-berbeged-innikigwadi, e-dummadga niga-gandikid ukmogad. \b \q1 \v 14 Igi-dii-wioeyobi neg-ainakwis sii dakledae, \q2 debayobi, dule ibmar-ukoye-sogdidaedi, gege ibmar-ukdaed. \b \q1 \v 15 Gwae-gwaesuli, binnasdikigwadgi, dule-nuga-nikad-e-binsaed ogwaleged. \q2 Nuedgi, urwedginsuli-sunmaklegedi, bela igar-bulegangi obilleged. \b \q1 \v 16 Be achanis amisale, melle dogdar-mao. \q2 Ar doggus be masale, be agdoed. \b \q1 \v 17 Melle bali-bali dule-baid-negse nanao. \q2 Ichakwagwad, bali-bali-nanaer, abakalegi budar-be-dakedba, isdar be-dakalile. \b \q1 \v 18 Dule, e-aigi gakansaar-sunmakedi, akwa-mamaredyob gued. \q2 Es-suidyobi, degi, es-swiswidikidyob gubalid. Emar-wioged. \b \q1 \v 19 Dule, suli-suli-itogedgine, dule-isganagi bensuli gunonikile, nugar-nunmakedyob gued. \q2 Degi, nailik-mali-bisgar-gudiidyobi gued. Binsaedsuli daed. \b \q1 \v 20 Dule-bukib-binsaedba-wile-itodiidgala namaklemaladgi-namakedi, nuedsulid. \q2 Ega ukagi-yaa-siidgi balu-eogeyobid. \q1 Degi, neg-dambipigwadgi mor-esuedyobid. \q2 Gwen gadi-gadi imakosulid. \b \q1 \v 21 Be-isdarad ukudmaada-itogele, masgi ogunno, \q2 uku-uku-itogele, ogobo. \q1 \v 22 Deyob be a-dule-imakele, be nue-obingegsaoed, \q2 Bab-Jehováʼdi bega ibmar-buged ukoed. \b \q1 \v 23 Dii-burwa-goledbali dii-wied danidaed. \q2 Gaya-isgana-sunmakedbali, neg-urwed noardaed. \b \q1 \v 24 Ome-ursili-ebo neg-dummadgi-megedbali, bur nabirsursi, \q2 neg-sukungwaba-meremair. \b \q1 \v 25 Igi-uku-uku-itolegedgi dii-dambipigwad gobledae, \q2 deyobi, gayaburba-nuegan dikasur-danikir, itoledaed. \b \q1 \v 26 Dule-innikidaedi, dule-isgana-abin sikirmakele, dii-isgumaidaeyobi gued. \q2 Diagi-ib-isgana-mileddaeyobi gued. \b \q1 \v 27 Achanis-gadi-maele, ichakwagwad. \q2 Dukin-san-dummarba-imaked-amiedi, ichakwabalid. \b \q1 \v 28 Dule-san-bargaed-wissulidi, \q2 neggwebur-galu-matusulid-sateyobi gued. \b \c 26 \q1 \v 1 Dambed-sibudik-sibudik-bated, yorgi batesulid. \q2 Ibmar-gwag-weleged, dii-wiedgi welesurmogad. \q2 Dule-binsaedsulidaed-e-nuga gwen odummolesurmogad. \b \q1 \v 2 Igi-sikwigolo igarsuli gukudidae, igi-wirsob uu-suli gudidae, \q2 debayobi, yogasaar-ukabsalegedi, gwen igarga guosulid. \b \q1 \v 3 Moli-bibyoged-duba, moli-bibyogega gued. \q2 Moli-gaya-bargaedi, moli-uayasuid-gaya-bargaega gued. \q2 Suardi, dule-binsaedsulidaed-bibyogega gumogad. \b \q1 \v 4 Melle be dule-binsaedsulidaed barwisogo, \q2 aka be bur dule-binsaedsulidaedga gudoed. \b \q1 \v 5 Dule-binsaedsulidaedga, bakar be ibmar-sogo, \q2 adi, melle e-ibmar-sogedba binsaed-ibedga na san-imakegar. \b \q1 \v 6 Dule, dule-binsaedsulidaedba garda barmiele, mali-siklegar-maiyob gued. \q2 Duleba garda-barmissuliyobi gued. \b \q1 \v 7 Dule-binsaedsulidaedi, binsaed-nuegangi-sunmakele, nabirsulid. \q2 E-sunmakedi, mali-burgwar-bellemaknaidyobi itoleged. Baisursunna itoleged. \b \q1 \v 8 Dule-binsaedsulidaedga nug-odummolegedi, akwa gunnu-akwa-miedgi-atinnar-naidyob gued. \q2 Dule-binsaedsulidaed-e-nug-odummolegedi, gwen nabirsulid. \b \q1 \v 9 Dule-binsaedsulidaedi, binsaed-nuegangi-sunmakele, aku-itodabalid. \q2 E-sunmakedi, dule-mummud e-argangi iko-yolesayobid, aku-itodaed. \b \q1 \v 10 Dule, e-neggi dule-binsaedsulidaed-oarbaele, sigu-mied-dule yogasaar sigu-miedba dule-onailiksaedyobid. \q2 Wissulid bia sigu argwatapoe. \b \q1 \v 11 Igi achu na e-agsad gannar maddae, \q2 debayobi, dule-binsaedsulidaedi, gannar-gannar ibmar-nabirsulid obariddaed. \b \q1 \v 12 ¿Dule-binsaed-ibedye-na-sogdiid be dakdii? \q2 Dule-binsaed-ibedye-na-sogdiidba bur baisursunna, dule-binsaedsulidaedi ibmargi odurdakleged. \b \q1 \v 13 Dule-wiegala, yamo wiedbali weyob sogdedaed: \q2 “¡Igarba achu-sapur gudii daklesa! \q2 ¡Neg-galimbaba achumigur achiksa-gudii daklesa!” \b \q1 \v 14 Igi yawagak, e-naidgi egemakwisdae, \q2 debayobi, dule-wiegala e-megedgi nikwamakmaidaed. \b \q1 \v 15 Dule-wiegala mas-gunnega bateyagi e-argan ododaenad, \q2 degi-inigwele, wiedba e-gayaba mas odosulid. \b \q1 \v 16 Dule-wiegala, dule-binsaed-ibegan-e-walagugledba (7), \q2 bur binsaed-ibediyob itodaed. \b \q1 \v 17 Igi achu uaya-ebilenaidgi emargi aibine, \q2 deyobi, dule, dulemar-urwenaid-imbagi gotemogale, boni-amied. \b \q1 \v 18 Igi dule oes yogasaar sigu-soo-nikad mie, \q2 \v 19 deyobi, dule, e-ai-yamoged. \q1 Geb sorba ega sogdaed, \q2 “unnila, binsa an begi dodonaiye.” \b \q1 \v 20 Dule, soo-yagi sapan urbesulile, soo akitedaed. \q2 Deyobmodo, gakansaleged satele, urwed satedaed. \b \q1 \v 21 Sogungi soo oaramakledaed, sapangi soo ogaledaed. \q2 Deyobmodo, dule-ursilidgi urwed noardamogad. \b \q1 \v 22 Gakangi-sunmaklegedi, mas-nued-gullegeyobid. \q2 Gakangi-sunmaklegedi, ulubse uboged. \b \q1 \v 23 Igi yamo napsa-nog manigi oglege, \q2 debayobi, dule-gwage-isgana-e-sunmakedi yamo nabiridyobi sunmakdaed. \b \q1 \v 24 Sae-dule-dakedi, yamo nueganbi dulega sunmakdaed, \q2 ar e-ulubgindina, sae dule-dakdaed. \q1 \v 25 Ar sae-dule-dakedi, yamo bega nueganbi sunmakele, melle be itogo, \q2 ar e-gwage-ulubgindi, dogdar isdar binsadaed. \q1 \v 26 Amba yamo sae-dule-daksuliyob na san-saele, \q2 dulemar-abargindi e-isgued magar daklenonikoed. \b \q1 \v 27 Dule yaa-dummad-akwiele, na dukin a-yaagi-argwanega guoed. \q2 Ar dule akwa-dummad obaparmakele, na dukin e-birgi-sigega imakoed. \b \q1 \v 28 Gakansaed-gwabin-duku, gayaburba-nuegan isdar-itodaed. \q2 Yamo-nabiridyob-sunmaklegedi bela neg-oichoddaed. \b \c 27 \q1 \v 1 Melle be san-dummarba-imakedgi binsao, \q2 ar be wissulid, ibagan begi igi-daniki. \b \q1 \v 2 Melle be dukin san-dummarba-imako, \q2 dule-baigan be-nug-odummogedi, bur nabirid. \b \q1 \v 3 Akwa ukusulid, ukubbela ukusurbalid, \q2 dule-binsaedsulid-e-urweddi, aba bur bule yeer-gangued. \b \q1 \v 4 Urwedi, yeer-gangued. \q2 Sae-itogedgi-urwedi, dule-wioged. \q2 Nobeddi, geg bargaleged. \b \q1 \v 5 Arbakee-sabgulegedba, \q2 bur nuedid, bakar-bega-ibmar-soged. \b \q1 \v 6 Be-isdarad-yamo-be-wagar-uedba, \q2 bur nuedid, be-ai-nued sabsur-bega-ibmar-soged. \b \q1 \v 7 Dule, nue-immeles-gudiile, bar ibmar abedasulid. \q2 Achanisse-bakar, budar madaed. \q1 Dule, ukudmaada-gudiirdi, ibmar-gagbiregedse-bakar gunned, \q2 ochigwayobi itodaed. \b \q1 \v 8 Dule, dikasuli aineba gaamakdiidi, dikasuli nuu e-uugi gaamakdiyobid, \q2 neguyagi sate daed. \b \q1 \v 9 Gwallu-wawadikmaladi, ina-wawadikmaladi, e-yapanned weligwar dule-saed, \q2 debayobi, ai-nued-binsaed-ukedi, dulega niga-ogannoged. \b \q1 \v 10 Melle be-ai-obanedgi be binsao. \q2 Melle be-bab-e-ai-obanedgi be binsabalo. \b \q1 Melle be-boni-itodiidi, \q2 be-gwenad-negse be sedo. \b \q1 Bur be-gwenad-bebo-urwediidba, \q2 bur nabirid, dule-be-neg-dikarba-maidse be naed. \b \q1 \v 11 Machi, dule-binsaed-nikaa be dae, weligwar be an-imake. \q2 Adi, an deebali, mesagwar-an-imakdimalad-gayamakoed. \b \q1 \v 12 Dule-itoakwaa-binsaedi, boni-noed bato daksabindaed. \q2 Degisoggu, mer boni-noega imakdaed. \q1 Dule-binsaed-sateddi, boni-noalir akudakdaed. \q2 Degisoggu, egi nue wileddasunnad. \b \q1 \v 13 Dule, dule-baid-ular mani-gasad-bennukoye-sogsale, mani-bennuksulile, e-ibe be mor weenao, \q2 dule-baid-mani-gasad-ular, be e-mor sioed. \b \q1 \v 14 Dule bolegoedba binnasuli e-aise nuedgi-goler, \q2 e-ai-gabmaidga ukabsalegedyob gued. \b \q1 \v 15 Ome-ursili, dii-wied-ibagi, dii-gargarmaknaiyobi gued. \q2 Urwedbi wisdaed. \q1 \v 16 Dule, e-igar-gaye-sogele, geg gaed, \q2 burwayobid, burwadi geg galeged. \q2 Argangi ibmar-gwallu-geg-abingalegeyobid. \b \q1 \v 17 Esgoro, esgoro-baidgi oswiswimakleged. \q2 Dule na ebo-idakmalale, igar-nuedse onomalad. \b \q1 \v 18 Dule, sapi-nue-akwele, e-san gunnoed, \q2 dule, e-dummadga nue-nakulediile, e-nug odummolegoed. \b \q1 \v 19 Igi diigi, magar wagar dakledae, \q2 deyobi, dule e-binsaedbali, na magar-daklesimogad. \b \q1 \v 20 Igi-neg-uan ollorgusisuli, degi, burgwed-igar galemaisuli, \q2 debayobi, dule ibmarbin-gadisogedi, napi-ibmar abedaed. \b \q1 \v 21 Bormo-crisolʼgi mani wilubdakleged, soogi or wilubdaklemogad, \q2 duledi, e-nug-odummolegedgi mag-daklemogad, igid-dule gue. \b \q1 \v 22 Dule-binsaedsulid be nagele, amba uki be nagbalile, degi, ibmar-gwagyob be osarwele, \q2 amba e-binsaed-sateddi, e-ibe be osulogosurguoed. \b \q1 \v 23 Be-sibad-wawaadmar nue be dakdii sao, \q2 be-molimar gatik nue be akwedii sao. \q1 \v 24 Ar ibmar-nuegana, degisadeguadsulid. \q2 Manimala, degisadeguadsurbalid. \q1 \v 25 Sapur emilesale, gagan-aradik ainidagoed. \q2 Sapurgi gagan-dutugana weledagoed. \q1 \v 26 Sibad-wawaadmar bega mor-yoed ukoed. \q2 Sibaddi, bega nainu-bakega guoed. \q1 \v 27 Sibad-e-nunis bukidar be nikuoed, \q2 adi, bedi, be-ome, be-mimmigana egi nabir itomaloed, \q2 degine, bela-bega-arbamaladi, yeer-itomarmogoed. \b \c 28 \q1 \v 1 Dule-isgana dule-e-balegin-danikiyobi, oes abarmakmaidaed. \q2 Dule-nueddina, achumigur-nono-wawaadyobi, dobsurdaed. \b \q1 \v 2 Yargi, nue-neg-isgusnaile, dummagan-negdakmalad ogwalemaidaed. \q2 Dule-yar-seed nue-binsaed-nikale, igar-nikaa yar-selemaidaed. \b \q1 \v 3 Dule-isgana mesagwar-dule-wilediid-imakedi, dii burwaba-mesa ibmar-digar-naidgi wieyobid, \q2 bela ibmar-naid obeloged. \b \q1 \v 4 Dule, Igar-maidgi-banguddamaladi, dule-isgana-nug odummoddamalad. \q2 Dule, Igar-Maidba-nanadimaladdi, dule-isganamarbo gaardamalad. \b \q1 \v 5 Dule-isganamar, igar-innikigwad aku itodamalad. \q2 Dule, Bab-Jehová-Igarba-nanadimaladdi, bela magar ibmar-itodamalad. \b \q1 \v 6 Dule-mani-ibed-sunnasurdaedba, \q2 bur nuedid, dule-wileged-nueddaed. \b \q1 \v 7 Dule, Igar-Maidba-nanadiile, dule-binsaed-nikadaedid. \q2 Dule, dule-galagwensurdamaladba-nanaeddi, e-bab-obingegsaedid. \b \q1 \v 8 Dule, dule-baidga-mani-gaar-ukedi, e-gakagi mani-onogele, yamolegoed. \q2 Aka wiledimalad-bendakega, dule-wilemalad-bendakedga, omelodaed. \b \q1 \v 9 Dule, Igar-Maid-itobisulile, \q2 Bab-Dummad, a-dule-ese-goled itogosurmogad. \b \q1 \v 10 Dule, igar-isganaba dule-innikidaed-nidele, dukin egi igar-isgana aibinmogoed. \q2 Dule-gwage-nuegandi ibmar-nued abingaoed. \b \q1 \v 11 Dule-mani-ibedi, na binsadaed, ede, binsaed-ibedye. \q2 Dule-wileged-ibmar-nue-wisiddi, bela wisid, we-dulede, doa-dule. \b \q1 \v 12 Dule-innikidamalad nakwisale, iba-dummad onoleddaed. \q2 Dule-isganamar nakwenonikirdi, bela dulemar dobedba dukuddaed. \b \q1 \v 13 Dule, e-isgued gwageginbi sediile, nued-gudii guosulid. \q2 Dule, e-isgued na barsogerdi, egi banguerdi, Bab-Dummad wiledakoed. \b \q1 \v 14 Dule, gusgu Bab-Jehová-dobee nanadiidi, egi ise-nued binsalesad. \q2 Dule, gwage-dutusuliddi, nue-wilegoed. \b \q1 \v 15 Dule-yar-seed-isgana, dule-wilemalad-mesagwar-imakmaile, \q2 achumigur-nono-wawaad mas-gaeyobid, wiob mas-gasa gunaiyobid. \b \q1 \v 16 Dummadga-negsemaid aku-neg-itogedi, bur bule dulega neg-gagaed. \q2 Dummadga-negsemaid ibmar-nueganbina surbinsa-itosuliddi, undar suitii gudigued. \b \q1 \v 17 Emar-gindaksad-ular, dule balegillediile, oburgwilegedsegad. \q2 Gwen dule e-ular-gwisguosulid. \b \q1 \v 18 Dule, igar-nuedba napira nanadiidi, bendaklegoed. \q2 Dule-galagwensur-garmakdiiddi, ibagwengi dummad-wiolegoed. \b \q1 \v 19 Dule, arbaele, mas-bukidar-nika guoed. \q2 Dule, arbasulile, wilegedga gudoed. \b \q1 \v 20 Dule-nueddaedi, egi-ise-nued-binsaledii guoed. \q2 Dule, gwae-gwae mani-ibedga-gubieddi, sabsur-odurdaklesuli guosulid, odurdaklegedsegad. \b \q1 \v 21 Dulemar bela emarbi be dakoed, \q2 akar-akar be dakosulid. \q1 Akar-akar be dakele, igar-nuedsulid. \q2 Ar madu-wargwengi bato binsaed-galeddamalad. \b \q1 \v 22 Dule-manibina-surbinsa-itogedi, gwae mani-ibedga gubidaed, \q2 ar egi wileged-dummad danikodeeye binsasurdaed. \b \q1 \v 23 Dule, dule-baidga, nuedgi-sabsur-ibmar-sogele, sorba egi nued sunmakleged. \q2 Dulega-nuedgi-sunmakedba bur bule egi nued sunmakledaed. \b \q1 \v 24 Dule, e-sergan-ibe, ibmar-atursaele, ede, ibmar-oakalossurye sogbalile, \q2 we-dule, dule-isgana-e-aid. \b \q1 \v 25 Dule, ibmarbin-sogerbadi, neg-gagaedid. \q2 Dule Bab-Jehováʼgi bensulirdi, Bab-Dummadgi nasgumai guoed. \b \q1 \v 26 Dule, dukin na egi-bensulile, dule-binsaedsulidaedid. \q2 Dule, binsaed-nikaguedgi ibmar-saele, bendakleged. \b \q1 \v 27 Dule, dule-wilemalad-bendakedi, wilegedga guosulid. \q2 Dule, dule-wilemalad-bendaksuliddi, sabsur-ukabsalegoed. \b \q1 \v 28 Dule-isganamar nakwisale, bela dulemar dobedba dukuddaed. \q2 Dule-isganamar bergunonikirdi, dule-innikidamalad nasguddaed. \b \c 29 \q1 \v 1 Dule, nuedgi-ega-ibmar-sogleged amba itossulile, \q2 wiledaklesuli, sabsur ukiagwale, sarsolegoed. \b \q1 \v 2 Dule-innikidamalad nasgudele, neggwebur yeer itodaed. \q2 Dule-isganamar negsealile, neggwebur bukib binsaddaed. \b \q1 \v 3 Dule, binsaed-nueganbina itogerbale, weligwar e-bab-saed. \q2 Dule, gambanuchu-samaladgi mani-miele, bela na mani-nikadi obeloged. \b \q1 \v 4 Rey, igar-innikigwadba-negseedi, yar-nue-innikii sedaed. \q2 Ar rey, unnila neggweburgi mani-gaedginbi binsaerdi, neggwebur-wioddaed. \b \q1 \v 5 Dule, e-aiga yamo-nueganbi-sunmakedi, \q2 e-ai-yardakega sunmakdaed. \b \q1 \v 6 Dule-ibmar-isgana-imakedi, dukin e-isguedse yamoleged. \q2 Dule-innikiidaeddi, weligwaledba namakdaed. \b \q1 \v 7 Dule-nueddaedi, dule-wilemalad-bendakdidaed. \q2 Dule-ibmar-isgana-imakeddi, dule-wilemaladgi binsadasulid. \b \q1 \v 8 Aimargi-gadi-dodomaladi, neggwebur-oimaker saed. \q2 Dule-binsaed-ibegandi, bogidik neg-imaked. \b \q1 \v 9 Dule-binsaed-ibedi, dule-binsaedsulidbo abin-abin-imakele, \q2 amba ebo-urwodibe, ebo alledibe, gwen igar nudakosurmalad. \b \q1 \v 10 Dule-gindakmaladi, dule-nuegan-sae dakdamalad, \q2 dule-nuegan-oburgwebidamalad. \b \q1 \v 11 Dule-binsaedsulidi uludele, bar galedasulid. \q2 Dule-binsaed-ibeddi, nabir san-bargaed wisid. \b \q1 \v 12 Dummadga-negdakmaid gakansaedba-ebipiledele, \q2 bela ega dummaganga-arbamaladi ibmar-isgana-imakedga guoed. \b \q1 \v 13 Dule-wilegedi, mesagwar-dule-imakedbogwa emarbimalad. \q2 Bab-Jehová ebobela magar-atake imaksad. \b \q1 \v 14 Rey, igar-innikigwadba dule-wilemaladga igar nabogele, \q2 e-yar-seedi, degisadeguoed. \b \q1 \v 15 Sarsolegedi, nuedgi-sabsur-ibmar-sogedi, binsaed-nikaa dule-imaked. \q2 Mimmi-uayasulidaeddi, e-nan-bingedar imaked. \b \q1 \v 16 Ibmar-isgana-imakmalad bukidarale, isgued bukidardaed. \q2 Dule-nueddamaladdi, dule-isganamar-bergued dakoed. \b \q1 \v 17 Be-mimmi be unaele, bonisuli-gudii be-imakoed, \q2 weligwaled bega ukoed. \b \q1 \v 18 Bab-Dummad-gayaburba barsoglesulile, neggwebur yogasaar nanaddaed. \q2 Dule Igar-Maid-sogedba nanadiile, egi ise-nued binsaleged. \b \q1 \v 19 Mai, uayasuli-gualile, gayaginbi-ega-ibmar-soged unnisurdaed. \q2 Nabir ibsaegala, wis bibyoleged abeledabalid. \b \q1 \v 20 Dule nue-binsasulidgi-sunmakedi, nue be dake. \q2 Ar dule-binsaedsulid-sunmaked-bursunna, bur bule yogasaar sunmakdaed. \b \q1 \v 21 Dule, na e-mai, bipigwad-akar unadii nanassulile, \q2 sorba, bukib-binsaed-dummad ega ukoed. \b \q1 \v 22 Dule-urwegala, urwed onogerbadaed. \q2 Dule-yaisur-urwedi, yeer-isguddaed. \b \q1 \v 23 Dule-san-dummarbadaedi, nug-bipii guoed. \q2 Dule-san-bipi-imakeddi, nug-dummarbaa guoed. \b \q1 \v 24 Dule, ibmar-atursaed-duleba-akaedi, dukin na san-wioged. \q2 Dule-ibmar-atursaed-galenonikile, amba dule-eba-akadidse ise-egisar-gunanaidibe geg barsoged. \b \q1 \v 25 Ar be dulemar-dobee-itogele, dukin be yamolegoed. \q2 Be Bab-Jehováʼgi-bensulile, bonigangi be ollorgudoed. \b \q1 \v 26 Dule-bukidar, dummadga-negdakmaid ega-ibmar-imakegala amidamalad. \q2 Unnila Bab-Jehováʼbi dulemarga igar-nabomaid. \b \q1 \v 27 Dule-innikimaladi, dule-ibmar-isgana-imakmalad isdar dakdaed. \q2 Dule-ibmar-isgana-imakmaladi, dule-innikimalad isdar dakdamogad. \c 30 \ms1 7. AGUR-E-BINSAED-NUEGAN-SOGSAD \mr (30:1-33) \p \v 1 Jaqué-machi-Agur-ibmarmar-sogsad. Agur, Itielʼga, degi, Ucalʼga weyob sunmaksad: \q1 \v 2 “Andi dulemarba bur bule ibmar-wissulid, \q2 akusunna an ibmar itoged. \q1 \v 3 Binsaed-nikaguedi an durdaksasulid, \q2 Bab-Dummad-Isligwaledbela an akusunna itoged. \b \q1 \v 4 ”¿Doa nibnegse nakwiapi? \q2 ¿Doa nibneg-akar aidenoniki? \q1 ¿Doa e-argangi burwa gaoe? \q2 ¿Doa e-mor-dummadgi demar gaoe? \q1 ¿Doa napneg-naid-dikarmar omesisa? \q2 ¿Ar be wisi, doa we-ibmarmar-imaksa, degi, e-machi-nug be wisbali? \b \q1 \v 5 ”Bela Bab-Dummad-gayaburbagi bensuli guleged. \q2 Bab-Dummadi, sigu-abgaedyob dule-egi-bendakleged-amimalad-irwa gwisgued. \q1 \v 6 Melle Bab-Dummad bega-sabsur-ibmar-sogega, \q2 degi, melle dule-gakansaedga be-imakbaliga, \q2 melle-e-gayaburbamar-maid be obulogo. \b \q1 \v 7 ”Bab-Dummadye, unnila ibmar-sogbo an bese egised. \q2 An burgwed-iduale, melle be anga imaksuli guo, \q2 be anga we-ibmar-sogbogwad imakedsego: \q1 \v 8 Igar-isganagi, gakan-igargi, be an-ollor-imake. \q2 Melle dule-wilegedga, dule-mani-ibedga be an-imakbalo. \q2 Unnila ibmar-nue-abelemaladi be anga ukmai imako. \q1 \v 9 Ar an mani-ibedga gudele, abakar na be-iealile, \q2 abakale an sokalile: ¿Ar doa wede Bab-Jehováʼye? \q1 Degine, an wiledibalile, abakar ibmar-atursaarbalile, \q2 degidbali, an be-nug-ichoge dakledagoed. \b \q1 \v 10 ”Melle mai-e-dummad-asabinni e-maigi ichakwa sunmako, \q2 adi, melle, we-mai be-ukabsaega, degidbali, be dummad-wilegoed. \b \q1 \v 11 ”Ar gwen-gwena dulemar gadi-e-bab-ukabsadaed, \q2 degi, e-nangi ise-nued binsasurdabalid. \q1 \v 12 Ar gwen-gwena dulemar san-swilidikye na bidamalad. \q2 Degi-inigwele, isguedginbi gudidamalad. \q1 \v 13 Ar gwen-gwena nuga-nikamaladye na sogdidamalad, \q2 yamo bule-bule dulemarga gudidamalad. \q1 \v 14 Gwen-gwena dulemar dule-wilemalad-wiogega, dule-ibmar-nue-abedimalad-wiogega, \q2 es-suidyobi, e-nugar-imaksa gudidamalad, estinyobi, e-akugar-imaksa gudidamalad. \b \q1 \v 15 ”Nus-abe-gobed, mimmigan warbo nikad, \q2 amala unnila weyob sokardamalad: ‘Udage, napi-udage.’ \b \q1 ”Ibmarmar geg wis-nubin-itodamaladi, sogbaa nikabalid. \q2 Ibmar-sogbakegwaddi, ‘gusye’ geg sogdaed. \q1 \v 16 A-ibmarmar, wemalad: \q1 Burgwarmalad-meged-galu, napi-dule-burgwarmalad-abedaed. \q2 Ome-geg-mimmi-baked, mimmigan-abedaed. \q1 Napa diibina napi-sogdaed. \q2 Soo-duurmaksiid napi-sapan-abedaed. \b \q1 \v 17 ”Dule, urwakwaa e-bab-dakele, degi, e-nan-sogedba dasulile, \q2 sikwisichid e-ibe ibya-onosun, \q2 mula-non-ginnid, dula-gunsun. \b \q1 \v 18 ”Ibmar-sogbaagwad an geger itoged, \q2 ibmar-sogbakegwaddi, an nue-aku itoged. \q1 \v 19 A-ibmarmar, wemalad: \q1 Mogir-billiba-sulubagi-nalla-naguedi, igi an magar itogoe. \q2 Akwasaila-dummadgi-naibe-nakwedi, igi an nabir magar itogoe. \q1 Demargi-ur-dummad-nadapir-geg-dogedi, igi an nabir magar itogoe. \q2 Degine, igi an magar itobaloe, dule abirgunagwar-gudii gubidaed. \b \q1 \v 20 ”Ome, machered-dikarba-yoleged-e-daed weyobdo: \q2 Ome, machered-baid-ebo nog-gobdedaed, \q1 a-sorbali, na abalukdedaed. \q2 An neg-oakalossurye sogdedaed. \b \q1 \v 21 ”Dulemar-ibmar-abedasulid-sogbaa nikadi, napneg-wawanmaker saed. \q2 Sogbakegwaddi, napneg-giglimaker imaked. \q1 \v 22 A-ibmarmar, wemalad: \q1 Mai reyga megider, geger dakleged. \q2 Dule-binsaedsulid mani-ibedga-guder, geger dakleged. \q1 \v 23 Ome-galagwensuli-nanaed sui-nikuder, geger dakleged. \q2 Mai-ome e-dummad-omegi dummadga-guder, bur bule geger dakleged. \b \q1 \v 24 ”Napneggi ibdurgan-burwigwad sogabake nikad, \q2 dule-binsaed-ibedbali bur binsaed-ibeganad. \q1 \v 25 A-ibdurgan wemardo: \q1 Iglimar, sorda-gandikidsurmaladid, \q2 degi-inigwele, yor-mosale, e-mas saboddamalad. \q1 \v 26 Nubimar, dogdar sorda nikasurmalad, \q2 degi-inigwele, akwa-ollogana-yaba e-gabedneg sobmalad. \q1 \v 27 Sesmar, e-idued satemalad, \q2 degi-inigwele, darekwaa nadapdamalad. \q1 \v 28 Asbanmar, baisursunna argangi galemalad, \q2 degite, reyneggi gudidamalad. \b \q1 \v 29 ”Ibmar-sogbaa nikabalid, yeerdakle-gandikidba garmakdidaed. \q2 Sogbakegwaddi, gandikidba nanadidaed. \q1 \v 30 A-ibmarmar, wemalad: \q1 Achumigur-nono-wawaad, ibmar-durgan-bamaladba bur buledid, ibmar-abin sikirmaked satedaed. \q2 \v 31 Gannir-machered, san-dummarbaa imakdidaed. \q1 Sibad-machered, e-bebe burwisur-dakledaed. \q2 Degine, rey, e-sorda-bila-onomalad-asabin e-ologurgin-sii nadapdaed. \b \q1 \v 32 ”Dule-binsaedsuliyobi be san-odummosale, melle bar egi be binsao. \q2 Ibmar-isgana-imakedgi be binsas-gudiile, melle bar egi be binsao. \q1 \v 33 Dule, moli-nunis-eguredi, egi e-nunis-gwamakaled amied. \q2 Binnasur be asa-ogolele, bega abe ariodagoed. \q1 Be urwed-amiele, \q2 urwenai be gudoed.” \c 31 \ms1 8. REY-LEMUEL BINSAED-NUEGAN NARMAKSAD \mr (31:1-9) \p \v 1 Rey-Lemuel-ibmarmar-sogsad. E-nana we-igargi Lemuel-odurdaksad: \b \q1 \v 2 “Machi, ¿igi an bega ibmar sogsale? \q2 An-nukugi-dungued, ¿igi an be-unasale? \q1 Bab-Dummadse-ise-egislegaled-mimmi-gued, \q2 ¿igi na bega binsaed uksale? \b \q1 \v 3 ”Melle omeganbina surbinsa itogo. \q2 Bukidar reymar omeganse galakumaid. \b \q1 \v 4 ”Lemuel, reymar sisa-gobedi, igar-nuedsulid. \q2 Dule-dummagan-negdakmaidi mumguedi, igar-nuedsurbalid. \q1 \v 5 Abakale, mumgudedgi, igar-maid iedmalale, \q2 dule-wilemaladgi bar binsasuli gudmalale. \q1 \v 6 Bur be dulemar-burgwedanigus-maidga sisa uke, \q2 bur be dulemar-sae-itodiidga vino uke, \q1 \v 7 adi, itoba na mumgumalagar, ibmar-abesa-gudiid, iemalagar, \q2 ise-wilegar-gudiidgi mer bar binsamalagar. \b \q1 \v 8 ”Dule-belagwadamalad-ular be sunmake, \q2 dule-sergan-sated-ibmar-ular be gwisgue. \q1 \v 9 Wemar-ular be sunmake, \q2 igar-napiragwadba ega be igar itoge, \q1 dule-wilese-gudimalad be bendake. \q2 Dule-ibmar-nue-abesagudimalad be bendake.” \ms1 9. OME-INNIKIDAED-E-NUG-ODUMMOLEGED \mr (31:10-31) \q1 \v 10 Ome-innikigwadba-e-daed-oyogedi, ¿doa amioe? \q2 Ar akwa-nuegan-gargerbamaladba bur sunsogedid. \b \q1 \v 11 E-sui egi bensurdaed. \q2 E-omeba ibmar nikagudaed, ega ibmar galakusurdaed. \q1 \v 12 Ome e-suiga, bane-bane ibidar-nuedga gued, \q2 ibmar-isganaga ega gusulid. \q1 \v 13 Ome, lino-dub-baknaddaed, sibad-wawaad-e-absar baknaddabalid, \q2 na yeer-itogedba e-gonugargi morgi arbadaed. \q1 \v 14 Igi-ur-dummagan-ibmar-ukedi, dikasuli-mas-sedanidae, \q2 debayobi, ome mas sedanidaed. \q1 \v 15 Bolegoedba gwichiguardaed, \q2 masgi na e-mimmigan ogunnardaed, \q2 e-maimarga, neggi-ibmar-imaklegedi urmakdaed. \q1 \v 16 Nainu-nued amidaed, geb nainu bakdaed, \q2 nainugi, uvaʼbi bipirmaknai imakdaed. \q1 \v 17 Ome, arbaega, guagwar gunaidaed, \q2 gandikidba na surgan-minaidaed. \q1 \v 18 Ome, e-ibmar-ukedi nueganbi nasgumaidaed. \q2 Mutikidbali, e-neggi gwallu-dummad akinsisulid, \q2 ar mutik-mutik arbasidaed. \q1 \v 19 Argan-nailik mor-sobed-naku gani sidaed. \q2 Argan-baidsik, dub ebisidaed. \q1 \v 20 Ome, dule-wileged-bendakdaed, \q2 dule-ibmar-abesaagudiid-bendakdaed. \q1 \v 21 Dambed-sibudik-sibudik batealile, e-mimmiganga bukib-binsadasulid. \q2 Ar bela e-mimmigan dambed-mor yoyoidbi damalad. \q1 \v 22 Ome na dukin, ubsan-mor-uki mor-baid makdaed, \q2 mor-suir-akwagiid yoidaed, lino-mor-sunsogmalad yoidabalid. \q1 \v 23 Dulemar bela neggweburgi e-sui mag-dakedbimalad. \q2 E-sui, ibmar-dummadga dummagan-abargi simogad. \q1 \v 24 Ome, lino-mor-nued-sobedi, saderba-mor-nagumalad-imakedi, \q2 dulemar-ibmar-ukmaladga manigi ukdaed. \q1 \v 25 Ome, innikigwadba gudidaed. E-nug dummarbaa gued. \q2 Ibmar-guoedga, bukib binsadasulid, ega alledaed. \q1 \v 26 Sunmakdele, binsaed-nikaa sunmakdedaed, \q2 dule-odurdakdele, sabekwaa dule-odurdakdaed. \q1 \v 27 E-neguya-selemaidgi nue-nakuledaed, \q2 e-mani-amiedginbi na mas-gundaed. \b \q1 \v 28 E-mimmigan, e-nanga sokardaed, bedi nan-nuedye. \q2 E-sui, e-ome-nug odummodamogad. Ega sogdaed: \q1 \v 29 “Ome-nuegan bukidar nikaye, \q2 degi-inigwele, bedi amarba bur bule ome-nuedye.” \b \q1 \v 30 Yeerdaklegedi, dule-yamogedid. Yeerdaklegedi, sikwas yeer dakledaed. \q2 Ome Bab-Jehová-dobee-nanaeddi, e-nug odummolegoed. \b \q1 \v 31 Dulemar, ome-e-ibmar-imaked magar dakmarsun. \q2 Bela dulemar-abargi e-nug odummolesun.