\id MRK \h SAN MARCOS \toc1 JAU²³ TSEI²³ I⁴A⁴SAG⁴ MARCOS \toc2 SAN MARCOS \toc3 Mr. \mt1 JAU²³ TSEI²³ I⁴A⁴SAG⁴ MARCOS \c 1 \s1 A⁴hleh⁴ Juan³ Tei³² jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ con³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³ \r (Mt. 3.1‑12; Lc. 3.1‑9, 15‑17; Jn. 1.19‑28) \p \v 1 La⁴la³ ra⁴lie⁵ jau²³ tsei²³ quieh¹ Jesucristo, A³jon⁴³ Jon⁴dai¹. \p \v 2 Liah⁴i² a⁴sag⁴ Isaías a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ hain⁴, ra³juah⁴: \q1 Jeh³², sain¹ˉ⁴ a³sain² quian³⁴ ta⁵mah²ˉ³, \q1 a³júanh³ jeu³ quianh³ˉ³. \q1 \v 3 Si²hleh² jan³ tia⁴ con³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³, juah⁴i³: \q1 “Júanh¹ hnei³ jeu³ quieh¹ Se³ño²³ tionh²ˉ³; \q1 o³chie⁴³ ñeih¹ hnei³ jeu³ quieh¹i³.” \p \v 4 I² la⁴ne³ jon³ ja³⁴ Juan²³, sion⁴³i³ chie³ jm³ ta⁵i²a⁵sian⁴³ a³sian³ jon³, jian³ hleh²i³ i⁴hniah³ sag⁴ co³hei²tsei³ quieh¹ chie³, jian³ i⁴hniah³ son⁵i³ chie³ jm³ canh⁴a² hain³⁴ Jon⁴dai¹ chie³² quieh¹i³. \v 5 Jon³ a⁴húan³ la⁴jang³⁴ a³tionh² húa³⁴ Judea jian³ la⁴jang³⁴ a³tionh² Jerusalén, a⁵han²i³ i²con²³i³; i² jon³ a⁴sie⁴³ Juan²³ jm³ quieh¹i³ tionh² jm³ Jordán, jian³ a⁴tion⁴i³ chie³² quieh¹ tionh². \p \v 6 I² jon³ ne⁵, hein² Juan²³ a²hmh³ i⁴leg⁴³ a²lo³² camello, jian³ ya¹hñih²i³ con³ a²lo³; jian³ ma³⁴ quieh¹i³ leg⁴³ a¹nangh³ jian³ hangh²i³ o¹jm³ro⁴ quieh¹ jah⁴toh⁴³. \v 7 Hleh²i³, juah⁴i³: \p ―Jia²³ jan³ coh⁵ ne³ a³júanh⁴³ a⁵hei⁴³ lia⁴ jnia⁴, a³hain⁴ a³sa⁴haih¹ juah⁴ i⁴li⁴júan³²ˉ⁴ i²jeunh³ cah³ˉ⁴ i⁴li⁴saih²ˉ⁵ a²lo³ tsei²³ tag³² hei⁴i³ i⁴tyi¹ˉ⁴. \v 8 Quie¹ i⁴chie⁴³pa² jnia⁴ ne⁵, sion⁵ˉ⁵ hnei³ jm³ tionh²ˉ³ con⁴juah⁴ o¹jm³; i² hei⁴ pi²³i³ júan³⁴ i⁴hyeih² hnei³ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ tionh²ˉ³. \s1 A⁴son⁴ Jesús jm³ \r (Mt. 3.13‑17; Lc. 3.21‑22) \p \v 9 Jm² jon³ ja³⁴ Jesús con³ma²ua⁵hag⁴³i³ jeu³ Nazaret i²tei⁴³ húa³⁴ Galilea, i² jon³ a⁴sie⁴³ Juan²³ jm³ quieh¹i³ jm³ Jordán jon³. \v 10 I² con³ma²a⁴hyon²³ Jesús nei² jm³, liah⁴ma²jon³ a⁴je³⁴i³ i⁴a⁴na⁴ ñi⁴jeu⁵, jian³ a⁴je³⁴i³ i⁴jyie²³ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ i²con²³i³ la⁴jan³ a⁵ta³cuah³. \v 11 Jon³ a⁴hain³² i⁴hleh² jan³ ñi⁴jeu⁵, juah⁴i³: \p ―Hnei³pa² A³jon³⁴ˉ⁴ a³hno⁵ˉ⁵, a³eu⁴³ teg³ tsei³⁴ˉ⁴. \s1 Joh³ jau²chie⁴³ i²con²³ Jesús \r (Mt. 4.1‑11; Lc. 4.1‑13) \p \v 12 Jon³ a⁴te¹ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹, a⁴te¹i³ Jesús con³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³. \v 13 I²jon³ a⁴cua⁴i³ to⁴lo⁵ jm² i²a⁵sian⁴³ a³sian³ jon³, jian³ a⁴con²³ a⁵lainh³² jau²chie⁴³ i²con²³i³, jian³ tionh² jah⁴ nau³ liah⁴. I² jon³ a⁵han² ángel a³a⁴cúa⁴ cúa³tag³² i²con²³i³. \s1 Ma⁴lie⁵ Jesús ta¹ quieh¹ \r (Mt. 4.12‑17; Lc. 4.14‑15) \p \v 14 I² con³ma²a⁴tanh³i³ Juan²³ hain⁴ ni⁴ñi²³, jon³ ŋah³ Jesús ta⁵ Galilea; i² jon³ a⁴hleh⁴i³ jau²³ tsei²³ liah⁴ han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹, \v 15 a⁴juah⁴i³: \p ―Ma³a⁴tyie³⁴ jm², quie¹ ma³ja²³ hloh³² i⁴han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹. I² la⁴jon³ sag¹ hnei³ co³hei²tsei³ quianh³ tionh²ˉ³, jian³ ua²li⁴hainh⁴ hnei³ jau²³ tsei²³ la³. \s1 A⁴teh³ Jesús quin⁴ a³jo³ \r (Mt. 4.18‑22; Lc. 5.1‑11) \p \v 16 I² con³ma²si²ŋeng²³ Jesús quien¹i²jm¹ jm³ñei³ Galilea, jon³ a⁴jen³i³ Si²úan¹ jian³ Dre¹ reunh¹i³, a³ma²ti²saih⁵ a²nai²³; quie¹ lang⁴³i³ a³jo³ tionh². \v 17 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Nia³ hnei³ coh⁵cah³ˉ⁴, canh⁴a² júan³²ˉ⁴ i⁴lainh⁴ˉ³ a³jo³ a³sanh² chie³ tionh². \p \v 18 Liah⁴ma²jon³ a⁴ton³⁴i³ a²nai²³ quieh¹, ua⁵han²i³ coh⁵cah³² Jesús. \p \v 19 Ŋo³⁴ pi¹ Jesús con³ i²meih³, i² jon³ a⁴jen³i³ Jacobo, a³jon⁴³ Zebedeo, jian³ Juan²³ reunh¹i³, a³ti²tionh² joh⁴³ a²úan⁴³, a³ti²júanh² a²nai²³ quieh¹. \v 20 Liah⁴ma²jon³ a⁴teh³i³ a³hain⁴ tionh²; jon³ a⁴ton³⁴i³ Zebedeo jmai³i³ a³tionh² joh⁴³ a²úan⁴³ jian²³ chie³ quian¹, ua⁵han²i³ coh⁵cah³² Jesús. \s1 Jan³ a³ñih³ a³quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³² \r (Lc. 4.31‑37) \p \v 21 I² jon³ a⁴tyie³⁴i³ jeu³ Capernaum tionh²; jian³ la⁴jeg³⁴ jm² sa⁴júan³i³ ta¹, chie²³ Jesús cuah³ judío i²heh²i³ chie³. \v 22 Ta² co³ a⁴jainh⁴³ chie³ tionh² jau²³ i⁴he²³i³; quie¹ he²³i³ i⁴quian³i³ heih⁴³ pain⁴, a⁵jon⁴³ liah⁴ he²³ a²teg²³ quian¹ lai²³ tionh². \v 23 I² cuah³ quieh¹i³ jon³ tionh², ma²sainh⁴³ jan³ chie³ a³quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³² a³a⁴hleh⁴ tia⁴, \v 24 juah⁴i³: \p ―Hnei³ Jesús a³sian³ Nazaret, ¿henh⁴ hnoh³ˉ³ i²con²³ jnie³²? ¿O⁴ a⁴niah³ˉ³ i⁴ma²tyieh²ˉ³ jnie³²? Quie¹ cm⁴³ˉ⁴ hain³ hnei³, hnei³pa² A³hen² a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹. \p \v 25 I² Jesús ne⁵, a⁴jain³⁴i³ m⁴tyi⁴ hlagh³² hain⁴, a⁴juah⁴i³: \p ―¡Cauh¹ lauh²! ¡Jau²³ i²con²³ a³ne³! \p \v 26 I² m⁴tyi⁴ hlagh³² jon³, a⁴júan⁴i³ i⁴a⁴jlen³⁴ a³ñih³ hain⁴ tia⁴ don⁵; i² con³ma²a⁴hoh⁵ m⁴tyi⁴ hlagh³² tia⁴, jon³ ua⁵hag⁴³i³ naih⁵ ni²tsei⁴³ a³hain⁴. \v 27 Ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³ la⁴jang³⁴i³, i⁴jon³ a⁴júanh⁴i³ húan⁴i³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―¿Henh⁴ si³lei⁴ ne³? ¿Hain³ jau²³ hm²³ hleh² a³ne³, lainh⁴ˉ³? Quie¹ quian³i³ heih⁴³ i⁴júan³i³ heih⁴³ i²con²³ la⁴teg⁴ m⁴tyi⁴ hlagh³², jian³ ma³co⁴³ quieh¹i³ liah⁴. \p \v 28 Jian³ ta² ta¹tia⁴ ra⁵sia³ jau²³ nei² quieh¹ Jesús la⁴tan² húa³⁴ Galilea. \s1 A⁴júan⁴ Jesús i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ a³don⁵ a¹sie²³ Pe³² \r (Mt. 8.14‑15; Lc. 4.38‑39) \p \v 29 I² con³ma²a⁴húan³i³ cuah³ judío jon³, jon³ ŋo³⁴ Jesús jian²³ Jacobo jian³ Juan²³ jauh³² quieh¹ Si²úan¹ jian³ Dre¹. \v 30 I² a³don⁵ a¹sie²³ Si²úan¹ ne⁵, ra³tyein⁴i³ ra³quian³i³; liah⁴ma²jon³ a⁴sagh⁴³i³ Jesús nei² quieh¹ a³m⁴ hain⁴. \v 31 I² jon³ a⁴tyie³⁴ Jesús hlonh²i³, a⁴sanh³i³ si¹cúa³ a³m⁴ hain⁴, jian³ a⁴sion⁴³i³; jian³ liah⁴ma²jon³ a⁴qui³ tyei⁴, i² jon³ a⁴cúa⁴ a³m⁴ hain⁴ cúa³tag³² i²con²³ a³hain⁴ tionh². \s1 A⁴júan⁴ Jesús i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ jeun⁴³ a³chieh¹ \r (Mt. 8.16‑17; Lc. 4.40‑41) \p \v 32 I² con³ma²ta⁵a⁴nai³, ma³a⁴chia³⁴ hyie³, jon³ ti²jian³ la⁴jang³⁴ a³chieh¹ tionh² jian³ a³ti²quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³². \v 33 Jian³ la⁴jang³⁴ a³jeu³ a⁴ŋangh³ o²hnei³². \v 34 I² jon³ a⁴júan⁴i³ i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ jeun⁴³ a³ti²lang⁴³ chie² ma⁵quein²³, jian³ a⁴húa⁴i³ hlion⁴ m⁴tyi⁴ hlagh³²; jian³ sa⁴a⁴cúa⁴ Jesús i⁴hleh³ m⁴tyi⁴ hlagh³² quie¹ ta⁵la⁴ cm²³i³ Jesús. \s1 A⁴hleh⁴ Jesús jau²³ tsei²³ húa³⁴ Galilea \r (Lc. 4.42‑44) \p \v 35 I² con³ma²a⁴jnia³⁴, to⁵hie³ hion²³ ni²nai³ pi¹, jon³ a⁴no³ Jesús, ŋo³⁴i³ con³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³ ua⁵mh²i³ Jon⁴dai¹. \v 36 Jon³ ni²hnieh³ Si²úan¹ jian²³ a³jian²³i³ tionh², ni²hniah³i³ Jesús. \v 37 I² con³ma²a⁴chieh¹i³ tionh², jon³ a⁴sagh⁴³i³ Jesús: \p ―Hnoh³ hnei³ la⁴jang³⁴ chie³ tionh². \p \v 38 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Ma³²ˉ¹ jeu³ la⁴con³ hloh³² ne³, canh⁴a² ni¹hleh³ˉ⁴ jau²³ tsei²³ i²con²³i³ tionh² i²jon³ liah⁴; quie¹ i⁴jon³pa² cuan⁵ˉ⁵ m⁵cu³ la³. \p \v 39 I² la⁴ne³ a⁴hleh⁴i³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ cuah³ judío, la⁴tan² húa³⁴ Galilea, jian³ a⁴húa⁴i³ m⁴tyi⁴ hlagh³². \s1 A⁴júan⁴ Jesús i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ jan³ a³jyih² o¹ŋeu⁴³ quieh¹ \r (Mt. 8.1‑4; Lc. 5.12‑16) \p \v 40 Jon³ ja³⁴ jan³ a³jyih² o¹ŋeu⁴³ quieh¹, a⁴si⁴jnei⁵i³ ta⁵nei² Jesús, a⁴mh³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―A¹juah⁴ne³ hyon³ hoh⁴³ˉ³, Se³ño²³, li⁴júanh²ˉ³ i⁴huan⁴ quien⁴ˉ⁴. \p \v 41 Jon³ joh³ ñei⁴ tsei⁴³ Jesús i²con²³i³, a⁴ñeih³i³ si¹cúa³, a⁴tei³⁴i³ he³² a³chieh¹, a⁴juah⁴i³: \p ―Hno⁵ˉ⁵; ua²huan⁴ quianh³ˉ³. \p \v 42 I² con³ma²a⁴juah⁴ Jesús jau²³ ne³, liah⁴ma²jon³ ua⁵conh⁴ chie² i⁴ma²jyih² o¹ŋeu⁴³ quieh¹ a³hain⁴, a⁴huan⁴ quieh¹i³. \v 43 I² jon³ a⁴saih³ Jesús quieh¹i³ liah⁴ma²jon³, ta⁵ma³a⁴júan⁴i³ heih⁴³ pain⁴ i²con²³i³, \v 44 i⁴juah⁴i³: \p ―Jeh³², a⁵jeuh⁴³ hnei³ i¹jan³ nei² ne³; quie¹ tyieh⁴ˉ³ yi⁴ma⁴jniah³²ˉ³ ta⁵nei² m³chie³ jian³ yi⁴cúah²ˉ³ i²con²³ Jon⁴dai¹ canh⁴a² so⁴heinh⁵ˉ³ i⁴jon³ i⁴a⁴júan⁴ M³se²³ heih⁴³, canh⁴a² li⁴ñi³ tionh² i⁴a⁴huan⁴ quianh³ˉ³. \p \v 45 I² con³ma²ŋah³i³, jon³ ma⁴lie⁵i³ a⁴hleh⁴i³ hlion⁴ nei² ne³, jian³ a⁴jan³⁴i³ jau²³. I⁴jon³ so⁵li⁴ŋeng³⁴ Jesús je¹jeu³ jon³ ta⁵nei² chie³, quie¹ a⁴ŋeng⁴i³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³; i² jon³ tyie²³ chie³ i²con²³i³ a³sian³ la⁴tan². \c 2 \s1 A⁴júan⁴ Jesús i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ jan³ a³lo³ \r (Mt. 9.1‑8; Lc. 5.17‑26) \p \v 1 I² con³ma²ua⁴jeu³² co⁴meih³ jm², jon³ a⁴tyie³⁴ Jesús jeu³ Capernaum liah⁴ i⁴seg³⁴; i² jon³ ra⁵sia³ jau²³ i⁴ua²cua⁴³i³ con³ jauh³². \v 2 Liah⁴ma²jon³ a⁴ŋangh³ jeun⁴³ chie³, i¹ so⁵hainh²o³ chie³ la⁴teg⁴ o²hnei³² si²canh³; i² jon³ a⁴hleh⁴ Jesús jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹. \v 3 Jon³ a⁴tyie³⁴ quin⁴ a³ñih³ a³jian³ jan³ a³lo³. \v 4 I² sa⁴tian⁴ tyie¹i³ hlonh² Jesús, quie¹ eu⁴³ jeun⁴³ chie³; jon³ a⁴qui³⁴i³ co⁴meih³ a²cuah³² jleg¹ cah³² a²hnei⁴³ i²ua²cua⁴³ Jesús, jian³ a⁴jyon³i³ a³chieh¹ hain⁴ jeu³ to³ jon³, jeu³ a²hyei²³. \v 5 I² con³ma²a⁴je³⁴ Jesús conh⁴ tei⁴³ i⁴hain⁴i³ tionh², jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³lo³ hain⁴: \p ―Hnei³ jon²³ quian³⁴ˉ⁴, ma³a⁴hain³⁴ chie³² quianh³ˉ³ la⁴jeg³⁴. \p \v 6 Jian³ ma²tionh² co⁴meih³ a²teg²³ quian¹ lai²³ a³ti²júan³ co³hei²tsei³, lain⁴i³: \v 7 “¿E⁴le³⁴ la⁴ne³ hleh² a³ne³? Quie¹ hleh²i³ jau²³ i⁴hieh¹ Jon⁴dai¹, quie¹ ¿hain³ ma⁵li⁴hain³⁴ chie³² quieh¹ chie³? Jan³ Jon⁴dai¹pa².” \v 8 I² Jesús ne⁵, ñi³i³ la⁴jeg³⁴ co³hei²tsei³ i⁴ti²júan³ a³hain⁴ tionh² naih⁵ m⁴tyi⁴ quieh¹, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―¿E⁴le³⁴ co³hei²tsei³ la⁴ne³ ti²júanh³ˉ³ naih⁵ ni²hoh⁴³ˉ³ tionh²ˉ³? \v 9 Júan³²ˉ¹, ¿henh⁴ i⁴tyein² sa⁴jeuh⁴³ li⁴hleh¹ˉ⁴ li⁴tei⁴³ la⁴conh⁴a² li⁵teun⁴ la³, lainh⁴ˉ³? ¿O⁴ li⁴juah¹ˉ⁴: “Ma³a⁴hain⁵ˉ⁵ chie³² quianh³ˉ³”, jian³ o⁴: “No³ hnei³, quian³ a²hyei²³ quianh³, ŋeng²”? \v 10 I² jon³ ne⁵, canh⁴a² li⁴ñih¹ˉ³ i⁴quian³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ heih⁴³ i⁴hain³⁴i³ chie³² quieh¹ chie³ cuah³²húa³⁴ la³, ua²ma²jnia³²ˉ⁴ i⁴la³. \p Jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³lo³ hain⁴: \p \v 11 ―Jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tieh²la³, no³ hnei³, quien²³ a²hyei²³ quianh³, cuanh³ quianh³ jauh³² quianh³. \p \v 12 Jon³ a⁴no³ a³hain⁴ liah⁴ma²jon³, quien²³i³ a²hyei²³ quieh¹, ua⁵hag⁴³i³ ta⁵nei² la⁴jang³⁴. Jian³ ta² co³ a⁴jainh⁴³ a³hain⁴ tionh², i² jon³ a⁴júan⁴i³ i⁴júanh⁴³ Jon⁴dai¹, a⁴juah⁴i³: \p ―I¹conh⁴ a⁵sia³ ma³a⁴niah³²ˉ¹ juah⁴ i⁴ma³a⁴leg³⁴ la⁴ne³. \s1 A⁴teh³i³ Leví \r (Mt. 9.9‑13; Lc. 5.27‑32) \p \v 13 Coh⁵ jon³ ŋo³⁴ Jesús liah⁴ i⁴seg³⁴ la⁴teg⁴ quien¹i²jm¹ jm³ñei³; jian³ la⁴jang³⁴ chie³ ua⁵han² i²con²³i³, i² jon³ a⁴heh³i³ chie³ hain⁴ tionh². \v 14 I² con³ma²si²ŋeng²³i³ i²jon³, jon³ a⁴jen³i³ Leví, a³jon⁴³ Alfeo, a³ua²cua⁴³ jauh³² i²can²³i³ hmah¹, jon³ a⁴sagh⁴³i³: \p ―Nia³ hnei³ coh⁵cah³ˉ⁴. \p Jon³ a⁴no³ a³hain⁴, ŋo³⁴i³ coh⁵cah³²i³. \p \v 15 I² con³ma²ua²queuh³ Jesús a²hei⁴³ jauh³² quieh¹ Leví, ta² jeun⁴³ a³can²³ hmah¹ jian²³ a³ti²ren³ chie³² liah⁴ tionh² a²me²sa³ jian²³ Jesús jian³ chie³ quian¹i³ liah⁴; quie¹ jeun⁴³ ma³ya¹han² coh⁵cah³²i³. \v 16 I² a²teg²³ quian¹ lai²³ ne⁵, jian²³ fariseo, con³ ma²a⁴je³⁴i³ i⁴queuh³ Jesús jian²³ a³can²³ hmah¹ jian³ a³ti²ren³ chie³² tionh², i² jon³ a⁴sagh⁴³i³ chie³ quian¹ Jesús, juah⁴i³: \p ―¿E⁴le³⁴ queuh³ hangh² A²teg²³ quianh³ˉ³ jian²³ a³can²³ hmah¹ jian³ a³ti²ren³ chie³² tionh²? \p \v 17 I² con³ma²a⁴nau⁴ Jesús jau²³ ne³, jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh²: \p ―La⁴jang³⁴ a³hei⁴³ tsei⁴³ a⁵sian⁴³ teg³m⁴³ hniah³ quian¹i³, a³chieh¹pa² hniah³ quian¹. Jian³ la⁴ne³pa² cuan⁵ˉ⁵ ni³teh⁵ˉ⁵ a³ren³ chie³²pa²; a⁵sia³ cuan⁵ˉ⁵ juah⁴ i⁴ni³teh⁵ˉ⁵ a³ni²taih⁴³. \s1 A⁴ŋang⁴i³ i²con²³ Jesús nei² quieh¹ i⁴júan³i³ he² i⁴sa⁴queuh³i³ \r (Mt. 9.14‑17; Lc. 5.33‑39) \p \v 18 Con³ jm² con³ma²ti²júan³ he² chie³ quian¹ Juan²³ jian²³ chie³ quian¹ fariseo tionh² i⁴sa⁴queuh³i³, jon³ a⁴tyie³⁴ co⁴meih³ chie³ i²con²³ Jesús, jian³ a⁴ŋang⁴i³, juah⁴i³: \p ―¿E⁴le³⁴ júan³ he² chie³ quian¹ Juan²³ jian³ chie³ quian¹ fariseo tionh² i⁴sa⁴queuh³i³ a²hei⁴³? I² chie³ quianh³ˉ³ ne⁵, sa⁴júan³i³. \p \v 19 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―¿O⁴ li⁴júan³⁴ a³ten² quian¹ a³sanh⁴ he² i⁴sa⁴queuh³i³ ta¹la⁴ cua⁴³ a³ñih³ a³sanh⁴ jian²³i³, lainh⁴ˉ³? Quie¹ ta¹la⁴ cua⁴³ a³sanh⁴ jian²³i³, sa⁴li⁴júan³⁴i³ he² i⁴sa⁴queuh³i³. \v 20 Quie¹ jia²³ jm² la⁴teg⁴i² te⁴³i³ a³sanh⁴; i² ma²jon³ a²ma⁴ júan³⁴i³ he² tionh² i⁴sa⁴queuh⁴³i³. \p \v 21 ’Quie¹ i¹jan³ sa⁴tien²³ a²hmh³ don⁵ ca³leuh² a²hmh³ hm²³; quie¹ leuh² hmh³ hm²³ jon³ chieh², jon³ li⁴jeun⁴ a²hmh³ don⁵, jian³ tsei³⁴sa² júah³ i²tseih³² lei⁴. \v 22 Jian³ la⁴jon³ liah⁴, i¹jan³ sa⁴ro³ o¹bein² hm³⁴ joh⁴³ a²lo³ don⁵; quie¹ juah⁴ne³ la⁴ne³, jon³ li⁴naih⁵ a²lo³, jon³ tain³⁴ o¹bein² jian³ si⁵hain⁴ a²lo³. I⁴jon³ hniah³ ro³⁴i³ o¹bein² hm³⁴ joh⁴³ a²lo³ hm³⁴ ton³²nie⁴³. \s1 Queun²³ chie³ quian¹ Jesús o¹m⁴ trigo jm² sa⁴júan³i³ ta¹ \r (Mt. 12.1‑8; Lc. 6.1‑5) \p \v 23 Con³ jm² sa⁴júan³i³ ta¹, hein² Jesús jeu³ je¹ i²ti²jnia²; jian³ ua⁴han² chie³ quian¹i³ ti²queun²³i³ o¹m⁴ trigo. \v 24 Jon³ a⁴juah⁴ fariseo tionh² i²con²³ Jesús: \p ―Jeh³², ¿e⁴le³⁴ ti²júan³ chie³ quianh³ˉ³ i⁴sa⁴haih¹ li⁴júan³⁴i³ jm² ne³⁴, jm² sa⁴júan³i³ ta¹? \p \v 25 I² a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―¿O⁴ a⁵sia³ ma³a⁴heih³ˉ³ liah⁴ a⁴júan⁴ re¹ Da³vei²³ con³ma²so⁵sia³ i⁴li⁴queuh⁴³i³ jian³ ra⁵cúanh⁴³i³ jian²³i³ a³ma²jian²³i³? \v 26 Quie¹ a⁴hei³⁴i³ jauh³² quieh¹ Jon⁴dai¹ con³ma²lang⁴³ Abiatar jeu³² m³chie³, jian³ a⁴queuh³i³ a²hei⁴³ñih¹ hen² i⁴sa⁴ra³cúa²³ i⁴queuh⁴³ chie³ta²chie³, quie¹ jmah³ m³chie³pa² tain⁴³ queuh³; jian³ a⁴guenh⁴ Da³vei²³ la⁴jang³⁴ a³ma²jian²³i³ liah⁴. \p \v 27 Conh⁴liah⁴ a⁴juah⁴i³ i²con²³ a³hain⁴ tionh²: \p ―A⁴júan⁴ Jon⁴dai¹ jm² sa⁴júan³i³ ta¹ nei² quieh¹ chie³, a⁵sia³ a⁴júan⁴³i³ chie³ nei² quieh¹ jm² sa⁴júan³i³ ta¹. \v 28 I² jon³ ne⁵, A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ lang⁴³ a³júan³ heih⁴³ liah⁴ ra³cúa²³ jm² sa⁴júan³i³ ta¹. \c 3 \s1 Jan³ a³ñih³ a³lo³ si¹cúa³ \r (Mt. 12.9‑14; Lc. 6.6‑11) \p \v 1 Jon³ a⁴tyie³⁴ Jesús cuah³ judío liah⁴ i⁴seg³⁴; i²jon³ ua²cua⁴³ jan³ a³ñih³ a³lo³ ca³jo³² si¹cúa³. \v 2 Jian³ ti²tan³ chie³ tionh², hnie³⁴i³ je³⁴i³ o⁴ júan³⁴ Jesús i⁴huan⁴ quieh¹ a³hain⁴, jm² sa⁴júan³i³ ta¹, canh⁴a² li⁴hnang⁵i³. \v 3 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús, a⁴sagh⁴³i³ a³lo³ ca³jo³² si¹cúa³ hain⁴: \p ―Ra⁴hang³² hnei³, no³ hnei³ to⁵chieh³² la³. \p \v 4 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³ a³hain⁴ tionh²: \p ―¿O⁴ ra³cúa²³ i⁴júan³⁴i³ i⁴tsei³⁴ jm² sa⁴júan³i³ ta¹ jian³ o⁴ i⁴hlagh³², lainh⁴ˉ³? ¿O⁴ ra³cúa²³ i⁴tainh⁴³i³ jan³ chie³ jian³ o⁴ i⁴jŋangh³i³ chie³? \p I² hei⁴i³ tionh² ne⁵, i¹con³ so⁵hain²i³. \v 5 Jon³ a⁴je³⁴ Jesús m³tsainh² jian³ chionh⁴ tsei⁴³i³, quie¹ eu⁴³ huah³ m⁴tyi⁴ quieh¹i³ tionh², a⁴jen³i³ a³hain⁴ tionh² co⁴la⁴lagh⁵, jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³ñih³ hain⁴: \p ―Sieh¹ si¹cúah³. \p I² con³ma²a⁴ñeih³i³ si¹cúa³, jon³ a⁴huan⁴ quieh¹i³, a⁴lag³⁴ si¹cúa³i³. \v 6 I² fariseo tionh², con³ma²a⁴húan³i³, jon³ a⁴júan⁴i³ re³ jian²³ chie³ quian¹ Herodes liah⁴ li⁴jŋangh³i³ Jesús. \s1 Jeun⁴³ chie³ tionh² quien¹i²jm¹ jm³ñei³ \p \v 7 Jon³ ua⁵han² Jesús jian²³ chie³ quian¹ quien¹i²jm¹ jm³ñei³, jian³ jeun⁴³ lio⁴mai²³ chie³ a³tionh² húa³⁴ Galilea ua⁵han² coh⁵cah³²i³ liah⁴, jian³ jeun⁴³ lio⁴mai²³ a³sian³ Judea, \v 8 jian³ a³sian³ Jerusalén jian³ a³sian³ Idumea jian³ a³tionh² ta⁵hŋoh³ jm³ Jordán jian³ a³tionh² la⁴con³ hloh³² jeu³ Tiro jian³ Sidón liah⁴, con³ma²a⁴nau⁴i³ tionh² la⁴conh⁴ tei⁴³ ua³júah² pain⁴ i⁴júan³ Jesús, jon³ ua⁵han² la⁴jang³⁴ a³jeun⁴³ hain⁴ i²con²³i³. \v 9 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús, a⁴sagh⁴³i³ chie³ quian¹i³ i⁴júan³⁴i³ co³jian¹ con³ a²úan⁴³ i⁴si⁵hei⁴i³, nei² quieh¹ eu⁴³ jeun⁴³ chie³, canh⁴a² sa⁴ua⁵tsai³² chie³. \v 10 Quie¹ jeun⁴³ chie³ ma³a⁴júan⁴i³ i⁴a⁴huan⁴ quieh¹, i⁴jon³ ti²hlie⁴³ la⁴jang³⁴ a³chieh¹ quieh¹i³, i⁴hnie³⁴i³ tei³⁴i³ si¹cúa³ he³² Jesús. \v 11 Jian³ la⁴jeg³⁴ m⁴tyi⁴ hlagh³², tei⁴³i² a⁴jen³i³ Jesús, jon³ si³jnei⁵i³ ta⁵nei² Jesús, hleh²i³ tia⁴, juah⁴i³: \p ―Hnei³ langh⁴³ A³jon⁴³ Jon⁴dai¹. \p \v 12 I² Jesús ne⁵, a⁴júan⁴i³ heih⁴³ pain⁴ i²con²³ m⁴tyi⁴ hlagh³² i⁴sa⁴hleh³i³ hain³ hei⁴i³. \s1 A⁴hnah³ Jesús quia⁵teun⁴ a³cúah³i³ ta¹ quieh¹ \r (Mt. 10.1‑4; Lc. 6.12‑16) \p \v 13 Con³ma²a⁴leg³⁴ ne³, jon³ ŋo³⁴ Jesús con³ nei² mah⁴, i² jon³ a⁴teh³ Jesús la⁴conh⁴ a³hnie³⁴i³ teh³i³, i² jon³ a⁵han² a³hain⁴ i²con²³i³. \v 14 I² jon³ a⁴quianh⁴³i³ a³quia⁵teun⁴ a³hnio³⁴i³ ŋeng³⁴i³ jian²³i³ jian³ a³sain³⁴i³ a³si⁵hleh³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ tionh². \v 15 Jian³ a⁴cúa⁴i³ heih⁴³ i²con²³i³ tionh² i⁴júan³⁴i³ i⁴huan⁴ quieh¹ a³chieh¹ jian³ i⁴húa³⁴i³ m⁴tyi⁴ hlagh³². \v 16 Jian³ a⁴quianh⁴³i³ Si²úan¹ a³ma⁴sain³i³ Pe³², \v 17 jian³ Jacobo a³jon⁴³ Zebedeo, jian³ Juan²³ reunh¹ Jacobo hain⁴, a³ma⁴sain³ Jesús Boanerges, i⁴hnie³⁴ ra³juah⁴, Jon⁴³segh³² A⁵ñih³; \v 18 jian³ Dre¹, jian³ Lei³², jian³ Bartolomé, Ma³te³², To³ma²³, Jacobo a³jon⁴³ Alfeo; Tadeo, Si²úan¹ a³ma²hein² jo³² cananista, \v 19 jian³ Judas Iscariote, a³hain⁴ a³a⁴cúanh³ Jesús. \p Jon³ ua⁵han²i³ con³ jauh³² tionh². \s1 Hleh²i³ hlagh³² nei² quieh¹ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ \r (Mt. 12.22‑32; Lc. 11.14‑23; 12.10) \p \v 20 I² jon³ a⁴ŋangh³ jeun⁴³ chie³ liah⁴ i⁴seg³⁴, i¹ so⁵tag³ júah³ queuh⁴³i³ a²hei⁴³ jian²³i³ chie³ quian¹. \v 21 I² con³ma²ra⁵ñi³ si³reunh¹ Jesús jau²³ jon³, jon³ ua⁵han²i³ ma²ua⁵te¹i³, quie¹ juah⁴i³ ma³ŋo⁴³. \p \v 22 I² a²teg²³ quian¹ lai²³ a³a⁵han² Jerusalén a⁴juah⁴ jian³ Jesús Beelzebú, jeu³² m⁴tyi⁴ hlagh³², jian³ con⁴juah⁴ ua³pei⁴ quieh¹ a³hain⁴ húa³i³ m⁴tyi⁴ hlagh³². \p \v 23 I² con³ma²a⁴teh³ Jesús a³hain⁴ tionh², jon³ a⁴hlenh⁴³i³ con⁴juah⁴ jau²³ i⁴a⁴can³⁴i³, juah⁴i³: \p ―¿O⁴ li⁴tyein⁵ a⁵lainh³² a³jian²³ tionh², lainh⁴ˉ³? \v 24 Juah⁴ne³ tionh² chie³ ma⁵quein²³ jo³² con³ nación, sa⁴li⁴úan⁴ nación jon³. \v 25 Jian³ juah⁴ne³ si³tang⁴ a³tionh² con³ jauh³², sa⁴li⁴úan⁴i³ liah⁴. \v 26 Jian³ la⁴ne³ juah⁴ne³ tyein³ a⁵lainh³² a³jian²³ tionh², la⁴can³ húan⁴ pi²³i³ si³tang⁴ tionh², jian³ sa⁴li⁴úan⁴i³, quie¹ tya⁴³ ua³pei⁴ quieh¹i³. \p \v 27 ’Júan³²ˉ¹ ne⁵, i¹jan³ sa⁴li⁴hei⁴ jauh³² quieh¹ jan³ a³huanh⁴³ i⁴con⁴³i³ la⁴jeg³⁴ i⁴quieh¹, juah⁴ne³ sa⁴hñi³⁴i³ ñeih³²jia⁴³; jon³ a²ma⁴ li⁴húa³⁴i³ la⁴conh⁴ i⁴tieh³² jauh³². \p \v 28 ’I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³ i⁴li⁴jlenh⁴³pa² la⁴jeg³⁴ chie³² quieh¹ chie³, jian³ la⁴jeg³⁴ jau²hlagh³² i⁴hleh²i³ i²con²³ Jon⁴dai¹; \v 29 i² a³hain⁴ a³hleh³ jau²hlagh³² nei² quieh¹ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ ne⁵, sa⁴legh⁴ ua²a⁴jlenh³ chie³² jon³ quieh¹i³, quie¹ ren³i³ chie³² i⁴hyieh⁴i³ ma²eu⁴³ sa⁴ton³ jm² ua²a⁴chia³⁴. \p \v 30 Quie¹ ma³a⁴juah⁴ a³hain⁴ tionh² i⁴quian³ Jesús m⁴tyi⁴ hlagh³². \s1 Sie²³ Jesús jian³ si³reunh¹i³ \r (Mt. 12.46‑50; Lc. 8.19‑21) \p \v 31 Con³ma²a⁴leg³⁴ ne³, jon³ a⁴tyie³⁴ sie²³i³ jian³ si³reunh¹i³, tionh²i³ coh⁵hnei³²; i² jon³ a⁴sain⁴i³ jau²³ i⁴teh³i³ Jesús. \v 32 I² jon³ a⁴júan⁴ chie³ jau²³ a³ti²tionh² hlonh²i³, a⁴juah⁴i³: \p ―Jeh³², sieh³ˉ³ jian²³ si³reunh³ˉ³ ti²tionh² coh⁵hnei³² la³, hnoh³i³ hnei³. \p \v 33 I² jon³ a⁴jainh³i³ jau²³ i²con²³ a³hain⁴ tionh², juah⁴i³: \p ―¿Hain³ lang⁴³ sia³⁴ˉ⁴ jian³ si³reunh³ˉ⁴, lainh⁴ˉ³? \p \v 34 I² con³ma²a⁴jen³i³ a³tionh² co⁴la⁴lagh⁵ hlonh²i³, a⁴juah⁴i³: \p ―A³ne³pa² sia³⁴ˉ⁴ jian³ si³reunh³ˉ⁴. \v 35 Quie¹ la⁴jang³⁴ a³ma³tei⁵ heih⁴³ quieh¹ Jon⁴dai¹, a³hain⁴pa² a³ñih³ reunh³ˉ⁴, a³m⁴ reunh³ˉ⁴, jian³ sia³⁴ˉ⁴ liah⁴. \c 4 \s1 Can²³i³ jau²³ quieh¹ a³jnei³ o¹m⁴ \r (Mt. 13.1‑23; Lc. 8.4‑15) \p \v 1 Conh⁴liah⁴ i⁴seg³⁴ a⁴ma⁴lie⁵ Jesús a⁴heh³i³ chie³ quien¹i²jm¹ jm³ñei³, i² jon³ a⁴ŋangh³ jeun⁴³ chie³ co⁴la⁴langh⁵i³; jon³ a⁴hei³⁴ Jesús con³ joh⁴³ a²úan⁴³ i⁴ra³quia³ quien¹i²jm¹, i² jon³ a⁴cua⁴i³; i² la⁴jang³⁴ chie³ hain⁴, tionh² i²chie³² jon³. \v 2 Jon³ a⁴heh³i³ a³hain⁴ tionh² con⁴juah⁴ hlion⁴ jau²³ i⁴a⁴can³⁴i³, a⁴juah⁴i³ la⁴la³ con³ma²ua²he²³i³: \p \v 3 ―Nai³ hnei³ jau²³ la³ tionh²ˉ³: Jan³ chie³ ŋo³⁴ ua⁵jñi³ o¹m⁴. \v 4 I² con³ma²si²jnei³i³, jon³ a⁴jyih³ co⁴meih³ o¹m⁴ hloh³² ho³²jeu³; i² jon³ a⁵han² jon⁴³tan²³, a⁴queuh³i³. \v 5 Conh⁴liah⁴ a⁴jyih³ co⁴meih³ je¹ na²caun² i²sa⁴ra³tsei²³ hlion⁴ o¹cuah³², i² jon³ a⁴hya³ o¹m⁴ jon³ ta¹tia⁴, quie¹ ta⁵la⁴ sa⁴hmh² o¹cuah³². \v 6 I² con³ma²ja³⁴ hyie³ ne⁵, jon³ a⁴co⁴, ra⁵quein³ o³tan² quie¹ sa⁴re³ ya¹quian³ o¹júan⁴³. \v 7 Conh⁴liah⁴ a⁴jyih³ co⁴meih³ je¹ a²ton⁴³; i² jon³ ra⁵jang¹ a²ton⁴³ jon³, a⁴tseinh³i³ o¹jeun³ jon³, a⁵sia³ o¹m⁴ a⁴cúa⁴. \v 8 Jian³ a⁴jyih³ co⁴meih³ húa³⁴ tsei³⁴. I² i⁴jon³ ta² re³ a⁴cúa⁴ o¹m⁴, quie¹ a⁴hya³ jian³ ra⁵jang¹; ca³chie³² a⁴cúa⁴ qui⁴quia⁴ m⁴, jian³ ca³chie³² a⁴cúa⁴ to⁴lo⁵quia⁴ ni²tsei¹ quia³⁴, jian³ ca³chie³² a⁴cúa⁴ nia⁴lo⁴ liah⁴; la⁴ne³ a⁴cúa⁴ la⁴conh⁴ con³. \p \v 9 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―A³hain⁴ a³ho³ ta³ra³cua¹ i⁴nau³⁴i³, ua²nai⁴i³. \p \v 10 I² con³ma²a⁴quionh³ Jesús húan⁴ jian²³ a³tionh² hlonh²i³ jian²³ quia⁵teun⁴ chie³ quian¹i³ i²jon³, a⁴ŋang⁴i³ i²con²³ Jesús henh⁴ hnie³⁴ ra³juah⁴ jau²³ i⁴a⁴can³⁴i³ jon³. \v 11 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Quie¹ i²conh² hnei³pa² tionh²ˉ³ júan³ Jon⁴dai¹ i⁴li⁴ñih¹ˉ³ jau²³ ni²hma² liah⁴ leg⁴³ i⁴tionh² chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹; i² a³sa⁴lang⁴³ chie³ quian³⁴ˉ⁴ ne⁵, con⁴juah⁴ jmah³ jau²³ i⁴can³⁴ˉ⁴ la⁴ne³pa² hleh³ˉ⁴ i²con²³i³ tionh². \v 12 Quie¹ ua²liah⁴a² je²³i³, je²³i³ la⁴con³ sa⁴ho³ m⁴nei²i³, jian³ ua²liah⁴a² nau³i³, sa⁴li⁴ŋang⁴i³, canh⁴a² sa⁴li⁴sag⁴ co³hei²tsei³ quieh¹i³, jian³ a⁵ga⁴ jlenh⁴³ chie³² quieh¹i³ tionh². \p \v 13 Conh⁴liah⁴ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―¿O⁴ sa⁴ŋangh⁴ˉ³ tionh²ˉ³ jau²³ i⁴a⁴can³⁴ˉ⁴ ne³? ¿Liah⁴ cúan²³ li⁴ŋangh⁴ˉ³ la⁴jeg³⁴ jau²³ i⁴can¹ˉ⁴ la⁴ne³ liah⁴? \v 14 Jau²³ ne³ hnie³⁴ ra³juah⁴: A³jnei³ o¹m⁴ hain⁴ lang⁴³ a³hleh² jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹. \v 15 Jian³ la⁴la³ lang⁴³ chie³ liah⁴i² leg⁴³ o¹m⁴ i⁴a⁴jyih³ hloh³² ho³²jeu³: nau³i³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹, i² con³ma²a⁴nau⁴i³ tionh², jon³ jia²³ a⁵lainh³² liah⁴ma²jon³ si³qui⁴³i³ jau²³ i⁴jnia² naih⁵ ni²tsei⁴³i³. \v 16 Jian³ i²ca³chion²³ lang⁴³ liah⁴i² leg⁴³ o¹m⁴ i⁴a⁴jyih³ je¹ na²caun²: nau³i³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹, jian³ liah⁴ma²jon³ hyei³i³ si³hyonh³i³, \v 17 jian³ sa⁴re³ ya¹quian³i³ o¹júan⁴³, quie¹ sa⁴tieh¹i³ úa⁴; quie¹ tei⁴³i² jia²³ ma²eu⁴³ jian³ o⁴ i⁴hag²³ chie³ nei² quieh¹ jau²³ i⁴quian³i³, liah⁴ma²jon³ cangh²i³. \v 18 Jian³ co⁴meih³ lang⁴³ liah⁴i² leg⁴³ o¹m⁴ i⁴a⁴jyih³ je¹ a²ton⁴³: nau³i³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹, \v 19 i² hlion⁴ co³hei²tsei³ júan³i³ nei² quieh¹ i⁴sia³ m⁵cu³ la³, jian³ i⁴ma³can³i³ tsei⁴³ hña³ con⁴juah⁴ o¹cau³², jian³ i⁴hnie³⁴i³ hlion⁴ i⁴seg³⁴. La⁴jeg³⁴ co³hei²tsei³ ne³ júan³ i⁴ai²³ jau²³ jon³, jian³ sa⁴tyie²³ i²ma³jnia³i³ i⁴tsei³⁴. \v 20 Jian³ i²ca³chion²³ lang⁴³ liah⁴i² leg⁴³ o¹m⁴ i⁴a⁴jyih³ nei² húa³⁴ tsei³⁴: nau³i³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ jian³ hyei³i³, jian³ cúa²³i³ o¹m⁴. Ca³chion²³ cúa²³ qui⁴quia⁴, jian³ ca³chion²³ cúa²³ to⁴lo⁵quia⁴ ni²tsei¹ quia³⁴, jian³ ca³chion²³ cúa²³ nia⁴lo⁴ liah⁴. \s1 La⁴jeg³⁴ i⁴ni²hma² liah⁴ma³jñeih³pa² \r (Lc. 8.16‑18) \p \v 21 Jon³ a⁴sagh⁴³i³ chie³ quian¹ liah⁴: \p ―¿O⁴ li⁴can³⁴i³ con³ o¹jyi³ i⁴li⁴seih³i³ naih⁵ hma³ ca³jeun²³, lainh⁴ˉ³, jian³ o⁴ naih⁵ a²jain³²? ¿O⁴ a⁵sia³ can³⁴i³ juah⁴ i⁴seih³i³ yeih³², lainh⁴ˉ³? \v 22 Quie¹ i¹con³ i⁴ni²hma² sa⁴sia³ juah⁴ i⁴sa⁴li⁴ñi³ chie³; jian³ i¹con³ i⁴ni²jleg³ sa⁴sia³ juah⁴ i⁴sa⁴jñeih³. \v 23 A³hain⁴ a³ho³ ta³ra³cua¹ i⁴nau³⁴i³, ua²nai⁴i³. \p \v 24 Jian³ a⁴juah⁴i³ liah⁴: \p ―I² ne³ ne⁵, jianh³ˉ³ nai³ hnei³ jau²³ quien⁴ˉ⁴ tionh²ˉ³. Quie¹ la⁴conh⁴i² roh³ˉ³ jeu³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹, la⁴ne³pa² cúa³⁴i³ hnei³ tionh²ˉ³; jian³ cúa³⁴ pi¹i³ hnei³ a³ti²nauh³ˉ³ tionh²ˉ³. \v 25 Quie¹ a³hain⁴ a³ma³ñi³, hyieh⁴ pi¹i³ i⁴li⁴ŋang⁴i³; jian³ a³hain⁴ a³sa⁴ñi³, jon³ qui³⁴ la⁴teg⁴ ca³leuh² peih¹ i⁴ŋang⁴i³ jon³. \s1 Can²³i³ jau²³ nei² quieh¹ o¹m⁴ i⁴si³cúan³ \p \v 26 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús liah⁴: \p ―I⁴tionh²i³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ leg⁴³ liah⁴i² leg⁴³ o¹m⁴ i⁴jnei³ jan³ chie³ naih⁵ húa³⁴. \v 27 Jian³ cm²³ a³hain⁴ la⁴jeg³⁴ húa²³ jian³ no²³i³ la⁴jeg³⁴ hie³, jian³ hya²³ o¹m⁴ jian³ si³cúan³ i⁴sa⁴ñi³i³ liah⁴ lei⁴ hña³. \v 28 Quie¹ hña³pa² húa³⁴ ra³júan³ ta¹; co⁴ra⁴lie⁵ ñeih³² si³cúan³ ma³tag³², jon³ a²ma⁴ hya²³ o¹yein¹, i² naih⁵ o¹yein¹ jon³, jon³ a²ma⁴ si³ha¹ o¹m⁴ i⁴canh³ naih⁵ o¹yein¹. \v 29 I² tei⁴³i² ma³don³ ne⁵, jon³ a²ma⁴ si⁵queih⁴i³, quie¹ ma³a⁴tyie³⁴ jm² a⁴lo³. \s1 Can²³i³ jau²³ quieh¹ o¹m⁴ mostaza \r (Mt. 13.31‑32; Lc. 13.18‑19) \p \v 30 Jon³ a⁴juah⁴i³ liah⁴: \p ―¿Hain³ liah⁴ leg⁴³ i⁴tionh² chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹, lainh⁴ˉ³, jian³ o⁴ hain³ jau²³ li⁴le²ˉ¹ liah⁴ leg⁴³? \v 31 Quie¹ leg⁴³ heih⁴³ jon³ liah⁴i² leg⁴³ con³ o¹m⁴ mostaza. Quie¹ tei⁴³i² jnei³i³ o¹m⁴ jon³, leg⁴³ con³ i⁴tyein² peih¹ la⁴conh⁴a² la⁴jeg³⁴ o¹m⁴ i⁴sia³ nei² cuah³²húa³⁴. \v 32 I² tei⁴³i² ma³a⁴jnia² ne⁵, jon³ si³cúan³ jian³ li⁴júah³ la⁴conh⁴a² la⁴jeg³⁴ o¹sieh³² i⁴queuh³i³, jian³ cah² o¹cúah² quieh¹ lei⁴, i²jon³ júan³ jon⁴³tan²³ sag³² je¹ o¹cúah² quieh¹ o¹sieh³² jon³. \s1 Ta¹ i⁴júan³ jau²³ i⁴can²³ Jesús \r (Mt. 13.34‑35) \p \v 33 Hlion⁴ jau²³ a⁴can³⁴ Jesús la⁴ne³ i⁴a⁴hlenh⁴³i³ chie³ la⁴conh⁴ tieh¹i³ nau³⁴i³ tionh². \v 34 I¹con³ jau²³ sa⁴a⁴hlenh⁴³i³ chie³ juah⁴ne³ sa⁴a⁴hlenh⁴³i³ con⁴juah⁴ jau²³ i⁴a⁴can³⁴i³; i² i²con²³ chie³ quian¹i³ ne⁵, a⁴tya⁴i³ ra³jia⁵ la⁴jeg³⁴ con³ma²tionh²i³ húan⁴i³. \s1 A⁴júan⁴ Jesús i⁴a⁴jian⁴ tyi⁴ tia⁴ \r (Mt. 8.23‑27; Lc. 8.22‑25) \p \v 35 Jm² jon³ con³ma²a⁴nai³, jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³ chie³ quian¹: \p ―Ma³²ˉ¹ ta⁵hŋoh³ jm³ñei³. \p \v 36 I² con³ma²a⁴sainh³i³ chie³ jeun⁴³ hain⁴, jon³ a⁴te¹ chie³ quian¹i³ quieh¹i³ liah⁴ma³hein²i³ joh⁴³ a²úan⁴³ jon³, jian³ ua⁵ha¹ meih³ a²úan⁴³ seg³⁴ jian²³i³ liah⁴. \v 37 I² jon³ ra⁴hag³² con³ tyi⁴ tia⁴ i⁴quian³ jm³ si²ha¹ joh⁴³ a²úan⁴³ la⁴con³ i⁴ma²si³canh³ o³tan². \v 38 I² Jesús ne⁵, ra³cm² pi²³i³ la⁴teg⁴ ya¹caun⁴³ a²úan⁴³ ra³tsain⁵ con³ a²teun⁴³ ma³tyi²i³; i² jon³ a⁴sion⁴³i³ Jesús tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ A²teg²³, ¿o⁴ a⁵sia³ jeu³ roh³ˉ³? Jeh³², ma³o¹tyan⁴³ˉ¹ tieh²la³. \p \v 39 I² jon³ ra⁴hang³²i³, a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i²con²³ tyi⁴ i⁴jian³⁴; jian³ a⁴sagh⁴³i³ jm³ñei³: \p ―¡Tai³² san⁴! ¡A⁵júan³ ti³jan²³! \p Jon³ a⁴jian⁴ tyi⁴, jian³ a⁴nie³⁴ huan³² jm³. \v 40 I² jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh²: \p ―¿E⁴le³⁴ canh⁴³ˉ³ tionh²ˉ³? ¿E⁴le³⁴ sa⁴hainh⁴ˉ³? \p \v 41 I² jon³ yi⁴hang³²i³ hlion⁴ mai²³ tionh², a⁴júanh⁴i³ húan⁴i³, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Hain³ chie³ ne³, lainh⁴ˉ³? Quie¹ la⁴teg⁴ tyi⁴ jian³ jm³ñei³ ma³co⁴³ quieh¹i³. \c 5 \s1 A³sian³ Gadara a³quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³² \r (Mt. 8.28‑34; Lc. 8.26‑39) \p \v 1 Jon³ a⁴tyie³⁴i³ ta⁵hŋoh³ jm³ñei³, húa³⁴ Gadara. \v 2 I² con³ma²ua⁵hag⁴³ Jesús joh⁴³ a²úan⁴³, liah⁴ma²jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ a³ñih³ i²con²³i³ a³ua⁵hag⁴³ to³ quieh¹ a³jaun², a³quian³ con³ m⁴tyi⁴ hlagh³². \v 3 Quie¹ cua⁴³ a³hain⁴ to³ quieh¹ a³jaun², jian³ i¹jan³ sa⁴tieh¹ hñi³⁴ a³hain⁴, i¹ jeu³ a²ca³den² sa⁴tian⁴ hñi³⁴i³. \v 4 Quie¹ hlion⁴ nie⁴³ ma³a⁴hñei⁴i³ si¹cúa³i³ jian³ si¹tag³²i³ jeu³ a²ca³den²; i² a²ca³den² ne⁵, jeun²³i³ o¹leuh², i¹jan³ sa⁴a⁴cagh¹ jm² i²con²³i³. \v 5 Jian³ ŋeng²³ a³hain⁴ la⁴húa²³ la⁴jm²³ mah⁴ jian³ to³ quieh¹ a³jaun², hoh⁵i³ tia⁴ jian³ júanh¹i³ hña³ jeu³ a²caun². \v 6 I² con³ma²a⁴jen³i³ Jesús i²gm⁴ meih³, jon³ a⁴ŋeng⁴i³ jeu³ra³tyi⁴ i²con²³i³, i² jon³ a⁴si⁴jnei⁵i³ ta⁵nei²i³, \v 7 a⁴hleh⁴i³ tia⁴, juah⁴i³: \p ―¿Henh⁴ hnoh³ˉ³ i²con²³ˉ⁵, hnei³ Jesús, A³jon⁴³ Jon⁴dai¹ Júanh⁴³? Mh⁵ˉ⁵ hnei³ con⁴juah⁴ jm³i⁴sain³ Jon⁴dai¹ i⁴sa⁴heh²ˉ³ ma²eu⁴³ pain⁴ i²con²³ˉ⁵. \p \v 8 Quie¹ si²juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―¡Hnei³ m⁴tyi⁴ hlagh³², jau²³ i²con²³ a³ne³! \p \v 9 Jon³ a⁴ŋang⁴ Jesús i²con²³i³, juah⁴i³: \p ―¿Henh⁴ sainh³ˉ³? \p I² a⁴jainh³ a³hain⁴ jau²³, juah⁴i³: \p ―Ta⁵la⁵mai²³ A²hlie⁴pa² sain³ˉ⁴ quie¹ eu⁴³ jeu⁴³ jnie³² leg⁴³. \p \v 10 Jon³ a⁴mh³i³ Jesús hlion⁴ i⁴sa⁴sai³⁴i³ ta⁵seg³⁴. \v 11 Jian³ ma²tionh² jeun⁴³ a¹ñi⁴³ hloh³² mah⁴ a³ti²queuh³. \v 12 I² jon³ a⁴m⁴ la⁴jeg³⁴ m⁴tyi⁴ hlagh³², juah⁴i³: \p ―Sai⁴³ hnei³ jnie³² i²con²³ a¹ñi⁴³ jno³ i⁴han⁵ jnie³² naih⁵ ni²tsei⁴³i³ tionh². \p \v 13 Jon³ a⁴cúa⁴ Jesús jeu³, i² jon³ a⁴húa³ la⁴jeg³⁴ m⁴tyi⁴ hlagh³² jon³, a⁴han⁵i³ naih⁵ ni²tsei⁴³ a¹ñi⁴³ a³tain⁴³ conh⁴ to⁵mai²³. I² a¹ñi⁴³ hain⁴ la⁴jang³⁴, a⁴juan³⁴i³ i²ma²tionh² nei² a²hlo³ ñei⁴³ la⁴teg⁴ joh⁴³ jm³ñei³, i²a⁴chian³⁴ la⁴jang³⁴. \p \v 14 Jon³ a⁴cm⁴ a³ma²hion⁴³ a¹ñi⁴³ hain⁴, a⁴tya⁴i³ jau²³ je¹jeu³ la⁴jeg³⁴ i⁴a⁴leg³⁴ jian³ i²nau³ liah⁴. I² jon³ a⁵han² a³tionh² i²jon³ ua⁵je⁴i³ liah⁴ a⁴leg³⁴. \v 15 A⁴tyie³⁴i³ i²con²³ Jesús, jian³ a⁴jen³i³ a³hain⁴ a³ma²quian³ ma²eu⁴³ con⁴juah⁴ m⁴tyi⁴ hlagh³² i⁴ma²quian³i³ ta⁵la⁵mai²³, a⁴jen³i³ a³hain⁴ a³ua²cua⁴³ ma³ua²hein² a²cúan³ jian³ i⁴ma³ni²hyan³² co³hei²tsei³ quieh¹i³ o³re³; i² jon³ ra⁵coh⁴³i³ tionh². \v 16 I² a³hain⁴ a³a⁴teg⁴ nei², a⁴tya⁴i³ jau²³ liah⁴ a⁴jainh⁴³ a³ma²quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³², jian³ liah⁴ a⁴jainh⁴³ a¹ñi⁴³ liah⁴. \v 17 Jon³ ma⁴lie⁵i³ tionh² a⁴mh³i³ Jesús i⁴ua⁵hag⁴³ jeu³ co²³i³ tionh². \p \v 18 I² con³ma²a⁴hei³⁴ Jesús joh⁴³ a²úan⁴³, jon³ a⁴m⁴ a³ma²quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³² hain⁴ i²con²³i³ i⁴cúa³⁴i³ jeu³ i⁴chie³⁴i³ jian²³i³. \v 19 I² Jesús sa⁴a⁴cúa⁴ jeu³, quie¹ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴: \p ―Cuanh³ jauh³² quianh³ i²con²³ si³reunh³, yi⁴tyah²ˉ³ jau²³ la⁴jeg³⁴ i⁴co³ jnia⁴ i⁴ma⁴jnia³ Se³ño²³ i²conh²ˉ³, jian³ liah⁴ joh³ ñei⁴ tsei⁴³i³ i²conh²ˉ³. \p \v 20 Jon³ ŋah³ a³hain⁴, a⁴tya⁴i³ jau²³ Decápolis la⁴jeg³⁴ i⁴co³ jnia⁴ i⁴a⁴júan⁴ Jesús i²con²³i³; jian³ ta² co³ a⁴jainh⁴³ la⁴jang³⁴. \s1 A³m⁴ jon⁴³ Jairo, jian³ a³a⁴tang⁴ he⁴³ a²cúan³ Jesús \r (Mt. 9.18‑26; Lc. 8.40‑56) \p \v 21 I² con³ma²jonh³ Jesús jeu³ joh⁴³ a²úan⁴³ jo³² ta⁵hŋoh³ jm³ñei³, jon³ a⁴ŋangh³ jeun⁴³ chie³ hlonh²i³, i² hei⁴i³ si²sainh⁴³ quien¹i²jm¹. \v 22 Jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ a³tyein² quian¹ cuah³ judío a³sain³ Jairo; i² con³ma²a⁴jen³i³ Jesús, jon³ a⁴si⁴jnei⁵i³, \v 23 a⁴mh³i³ hlion⁴, a⁴juah⁴i³: \p ―A³m⁴ jon³⁴ˉ⁴ ra³can²³ tyi⁴. ¿Sa¹ cúah²ˉ³ ua²teih⁴³ˉ³ si¹cúah³ he³²i³, canh⁴a² huan⁴ jian³ li⁴jainh¹i³? \p \v 24 I² jon³ ŋo³⁴ Jesús jian²³i³; jian³ ta² jeun⁴³ chie³ ua⁵han², i⁴si²hnauh⁴o³ tionh²i³ jeu³ hlian⁴³i³ Jesús. \v 25 I² jen²i³ tionh² hein² jan³ a³m⁴ a³chieh¹ ma³quia⁵teun⁴ ñi³, a³lang⁴³ ua³pei⁴ quieh¹. \v 26 Hlion⁴ ma²eu⁴³ ma³a⁴can³⁴i³ con⁴juah⁴ teg³m⁴³, jian³ ma³a⁴chia³⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴sia³ quieh¹i³ i⁴júan³i³ hei²³ jon³, jian³ i¹leuh² sa⁴lag¹ tsei⁴³i³; tsei³⁴sa² hlion⁴ a⁴jainh⁴³i³. \v 27 I² con³ma²a⁴nau⁴ a³m⁴ hain⁴ i⁴tya²³ chie³ jau²³ nei² quieh¹ Jesús, jon³ a⁴tyie³⁴i³ ta⁴coh⁵cah³²i³ jen²i³ chie³ jeun⁴³ hain⁴, a⁴tang⁴i³ he⁴³ a²cúan³ Jesús. \v 28 Quie¹ ma²juah⁴i³ naih⁵ m⁴tyi⁴ quieh¹: “A⁴leg³⁴ na¹a⁴tang⁴ˉ⁴ a²cúan³ pi²³i³, huan⁴ quien⁴ˉ⁴.” \v 29 Liah⁴ma²jon³ a⁴jian⁴ ua³pei⁴ i⁴ma²lang⁴³i³; jian³ ra⁵laih²i³ i⁴ma³a⁴huan⁴ chie² i⁴ma²lang⁴³i³. \v 30 I² Jesús ne⁵, ra⁵laih²i³ liah⁴ma²jon³ liah⁴ i⁴ma³a⁴huan⁴ quieh¹ jan³ chie³ con⁴juah⁴ ua³pei⁴ quieh¹i³; jon³ ua⁵lang⁴i³, a⁴sagh⁴³i³ chie³ jeun⁴³ hain⁴, juah⁴i³: \p ―¿Hain³ a⁴tang⁴ a²cúan³⁴ˉ⁴? \p \v 31 I² a⁴juah⁴ chie³ quian¹i³ tionh²: \p ―Hnei³ A²teg²³, jeh⁴ˉ³, chie³pa² si²hnauh⁴, hlie⁴³ hnei³. ¿E⁴le³⁴ ŋangh³ˉ³: “¿Hain³ a⁴tang⁴ a²cúan³⁴ˉ⁴?” \p \v 32 Jon³ a⁴je³⁴ Jesús co⁴la⁴langh⁵i³ canh⁴a² jen⁴³i³ hain³ chianh² a⁴tang⁴. \v 33 I² a³m⁴ hain⁴, coh⁴³i³ jian³ jlen²³i³, quie¹ ra⁵laih²i³ liah⁴ a⁴jainh⁴³i³; jon³ a⁴tyie³⁴i³ hlonh²i³, a⁴si⁴jnei⁵i³ ta⁵nei²i³, jian³ a⁴sagh⁴³i³ Jesús liah⁴ a⁴jainh⁴³i³. \v 34 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Hnei³ jon²³ quian³⁴ˉ⁴, ma³a⁴huan⁴pa² quianh³ˉ³ quie¹ ra⁵hainh⁴ˉ³. Cuanh³ hnei³ si³hyonh³ˉ³, ma³a⁴huan⁴ quianh³ˉ³ chie² i⁴ma²langh⁴³ˉ³. \p \v 35 Ma²si²hleh² pi¹ Jesús, con³ma²a⁴tyie³⁴ chie³ a³ma²tionh² jauh³² quieh¹ a³tyein² quian¹ cuah³ hain⁴, a³a⁴sag⁴³ quieh¹i³: \p ―Ma³jaun²pa² a³jonh³ˉ³. ¿E⁴le³⁴ ma⁵si⁵quianh³²ˉ³ tsei⁴³ A²teg²³? \p \v 36 I² Jesús ne⁵, con³ma²a⁴nau⁴i³ jau²³ i⁴a⁴juah⁴i³ tionh², jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³tyein² quian¹ cuah³ hain⁴, juah⁴i³: \p ―A⁵júan³ hnei³ canh⁴³. Hniah³ hainh⁴pa² hnei³. \p \v 37 Jian³ sa⁴a⁴cúa⁴i³ juah⁴ i⁴chie³⁴ i¹jan³ jian²³i³, Pe³², Jacobo jian³ Juan²³ reunh¹ Jacobo pa². \v 38 I² jon³ a⁴tyie³⁴ Jesús jauh³² quieh¹ a³tyein² quian¹ cuah³ hain⁴, jian³ a⁴je³⁴i³ i⁴nie⁴³ ti³jan²³, jian³ i⁴tionh² a³ti²hoh⁵ tia⁴ jian³ i⁴chionh⁴ tsei⁴³i³ hlion⁴ mai²³. \v 39 I² con³ma²a⁴hei³⁴i³, jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh²: \p ―¿E⁴le³⁴ ti²júanh³ˉ³ ti³jan²³ i⁴ti²hoh⁵ˉ³ tionh²ˉ³? A⁵sian⁴³ yein³ ra³jaun², ra³cm²pa². \p \v 40 I² hei⁴i³ tionh² ne⁵, a⁴ji⁴ŋang⁴i³ Jesús. I² con³ma²a⁴húan⁴³i³ la⁴jang³⁴ a³hain⁴ tionh² coh⁵hnei³², jon³ jian³i³ jmai³sie²³ a³peih¹ m⁴ hain⁴ jian³ li⁵on³ a³ma²jian²³ Jesús, a⁴hei³⁴i³ i²ra³quian³ yein³. \v 41 I² jon³ a⁴tang⁴i³ si¹cúa³ yein³, a⁴sagh⁴³i³: \p ―Talita cumi ―i⁴hnie³⁴ ra³juah⁴: Hnei³ a³peih¹, jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tieh²la³, ra⁴hang³² hnei³. \p \v 42 Liah⁴ma²jon³ a⁴no³ yein³ jian³ a⁴ŋeng⁴i³, jian³ yein³ hain⁴, hein² quia⁵teun⁴ ñi³. I² con³ma²a⁴je³⁴i³ i⁴jon³, ta² yi⁴hag³² tsei⁴³i³ tionh². \v 43 I² Jesús ne⁵, jon³ a⁴júan⁴i³ heih⁴³ pain⁴ i²con²³i³ tionh² i⁴sa⁴tyieh³i³ jau²³ i¹jan³ liah⁴ a⁴leg³⁴, jian³ a⁴juah⁴i³ i⁴hniah³ guenh⁴³i³ a³peih¹ hain⁴. \c 6 \s1 A⁴tyanh³ Jesús jeu³ Nazaret \r (Mt. 13.53‑58; Lc. 4.16‑30) \p \v 1 I² jon³ ua⁵hag⁴³ Jesús i²jon³, a⁴tyanh³i³ jeu³ co²³ jian²³i³ la⁴jang³⁴ chie³ quian¹i³ tionh². \v 2 I² con³ma²a⁴tyie³⁴ jm² sa⁴júan³i³ ta¹, jon³ a⁴heh³i³ chie³ cuah³ judío. Jian³ ta² jeun⁴³ chie³ ŋo³⁴ co³ tsei⁴³, con³ma²a⁴nau⁴i³ jau²³ quieh¹i³, a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―¿Jainh¹ ni²quian⁴ a³ne³ la⁴jeg³⁴ i⁴ne³, lainh⁴ˉ³? ¿Jian³ liah⁴ cúan²³ a⁴hyieh³i³ i⁴ŋang⁴i³ la⁴ne³ jian³ i⁴júan³i³ la⁴jeg³⁴ ua³júah² ne³, lainh⁴ˉ³? \v 3 ¿A¹hei⁴ teg³hma³ hain⁴ ne³, a³jon⁴³ Ma³rei², a³reunh¹ Jacobo, jian²³ Se¹, jian³ Judas jian³ Si²úan¹ liah⁴? ¿O⁴ sa¹ chie⁴³ tionh² si³m⁴ reunh¹i³ jen²ˉ¹ la³? \p I⁴jon³ sa⁴a⁴ron⁴³i³ Jesús jeu³. \v 4 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³ tionh²: \p ―La⁴tan²pa² ron⁴³i³ jeu³ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹; jeu³ co²³ pi²³i³ sa⁴ro⁴³i³ jeu³ jian³ jen² si³reunh¹i³ jian³ jauh³² quieh¹i³ liah⁴. \p \v 5 I⁴jon³ i¹con³ ua³júah² pain⁴ a⁵sie⁴³ ma⁵júan⁴i³, con⁴hie³² a⁴júan⁴i³ i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ co⁴meih³ a³chieh¹pa² i⁴a⁴tei³⁴i³ si¹cúa³. \v 6 Jian³ ta² co³ a⁴jainh⁴³ Jesús nei² quieh¹ sa⁴i²li⁴hain⁴i³ tionh². I² jon³ a⁴ŋeng⁴i³ la⁴jeg³⁴ jeu³ peih¹ i⁴nie⁴³ hloh³² jon³, a⁴heh³i³ chie³ tionh². \s1 A⁴sain⁴ Jesús chie³ quian¹ i⁴si⁵hleh³ jau²³ quieh¹i³ \r (Mt. 10.5‑15; Lc. 9.1‑6) \p \v 7 I² coh⁵ jon³ a⁴teh³ Jesús quia⁵teun⁴ chie³ quian¹, jon³ a⁴sain⁴i³ a³hain⁴ tionh² ma⁵on³⁴, jian³ a⁴cúah³i³ heih⁴³ i⁴húa³⁴i³ m⁴tyi⁴ hlagh³². \v 8 Jian³ a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i²con²³i³ tionh² liah⁴ i⁴sa⁴can³⁴i³ i¹con³ i⁴quieh¹ ho³²jeu³, con³ a²hma³heu¹pa²; jian³ sa⁴hniah³ can³⁴i³ a²mo³ra², jian³ sa⁴hniah³ can³⁴i³ a²hei⁴³, jian³ a⁵ga⁴ o¹cau³². \v 9 Jian³ hniah³ can³⁴i³ a²lo³ tsei²³ tag³² liah⁴, jian³ sa⁴hniah³ can³⁴i³ a²cúan³ i⁴seg³⁴. \v 10 Jian³ a⁴juah⁴i³ liah⁴: \p ―Juah⁴ jainh¹ i²a⁴heuh³ˉ³ con³ jauh³² tionh²ˉ³, jian² hnei³ jauh³² jon³ la⁴conh⁴i² a⁴jauh²ˉ³ jeu³ jon³. \v 11 I² juah⁴ne³ sa⁴hyei⁴³i³ hnei³ con³ jeu³ a⁵ga⁴ a⁴nau⁴i³ jau²³ quianh³ˉ³, i⁴jon³ jau²³ hnei³ i²jon³ tionh²ˉ³, jian³ poh⁴³ hnei³ o¹hlie³ ti²quin⁴³ si¹tagh¹ˉ³, i⁴júan³ lei³ i⁴sa⁴jaih¹ a³hain⁴ tionh². Quie¹ i⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, tei⁴³i² teg³⁴ jm² queih³ Jon⁴dai¹ heih⁴³ i²con²³ chie³, eu⁴³a² pain⁴ ma²eu⁴³ hyieh⁴ a³tionh² jeu³ jon³ la⁴conh⁴a² hyieh⁴ jeu³ Sodoma jian³ Gomorra. \p \v 12 I² jon³ ua⁵han²i³ tionh² ua⁵hleh³i³ jau²³ tsei²³ i²con²³ chie³ i⁴hniah³ sag⁴ co³hei²tsei³ quieh¹ chie³ tionh². \v 13 Jian³ a⁴húa⁴i³ hlion⁴ m⁴tyi⁴ hlagh³², jian³ a⁴jñei³⁴i³ o¹a³sai²te³ he³² jeun⁴³ a³chieh¹, jon³ a⁴huan⁴ quieh¹i³. \s1 Jaun² Juan³ Tei³² \r (Mt. 14.1‑12; Lc. 9.7‑9) \p \v 14 I² la⁴jon³ ne⁵, a⁴nau⁴ re¹ Herodes nei² quieh¹ Jesús, quie¹ ma³ta⁴tsei¹ jau²³ nei² quieh¹i³. Jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―Juan³ Tei³²pa² a³hain⁴ a⁴hyon²³ jen² a³jaun², i⁴jon³da³ quian³i³ ua³pei⁴ la⁴ne³. \p \v 15 I² a⁴juah⁴ ca³chion²³: \p ―I³lie²³pa² a³hain⁴. \p Conh⁴liah⁴ a⁴juah⁴ ca³chion²³: \p ―Jan³ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹pa² a³hain⁴, jian³ o⁴ i²jan³ a³sain² quian¹ ya⁴jo³⁴. \p \v 16 Con³ma²a⁴nau⁴ Herodes i⁴ne³, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―Juan³ Tei³²pa² a³hain⁴, a³a⁴hyon²³ jen² a³jaun², a³a⁴júan³⁴ˉ⁴ heih⁴³ i⁴a⁴gmh⁴ ma³lau²i³. \p \v 17 Quie¹ hña³pa² Herodes a⁴sain⁴i³ chie³ quian¹ i⁴a⁴sanh³i³ Juan²³ liah⁴ma²jia⁴³, jian³ a⁴hñi⁴i³ a²ca³den², jian³ a⁴tanh³i³ ni⁴ñi²³. A⁴júan⁴i³ la⁴jon³ nei² quieh¹ Herodías, a³m⁴ quian¹ Lei³² reunh¹i³, quie¹ a⁴sanh⁴i³ jian²³ a³m⁴ hain⁴. \v 18 Quie¹ ma²a⁴juah⁴ Juan²³ i²con²³ Herodes: \p ―Sa⁴ra³cúa²³ juah⁴ i⁴jianh¹ˉ³ a³m⁴ quian¹ a³reunh³ˉ³. \p \v 19 I² a³m⁴ Herodías hain⁴, hion²³i³ Juan²³, ma²hnie³⁴i³ jŋangh³i³; i² sa⁴tian⁴ ne⁵, \v 20 quie¹ ta⁵la⁴ coh⁴³ Herodes, con⁴³i³ Juan²³, quie¹ ñi³i³ i⁴lang⁴³i³ chie³ tsein²³ a³ni²taih⁴³. I⁴jon³ hion⁴³i³ i⁴sa⁴hnie³⁴i³ jainh⁴³i³ i¹con³; jian³ tei⁴³i² ma²nau³i³ jau²³ i⁴hleh² Juan²³, ta² so⁵ñi³i³ liah⁴ sian³i³ lei⁴, i² ton³²nie⁴³ ma²nau³i³ si³hyonh³i³ liah⁴. \v 21 I² a³m⁴ Herodías ne⁵, a⁴tyie³⁴ con³ jm² i⁴a⁴cagh¹i³ jm² con³ma²ti²júan³i³ jm² i⁴a⁴tagh³ Herodes ñi³ ra⁵sian³, jian³ ti²queuh³i³ a²hei⁴³ jian²³ a³tyein² jian³ jeu³² a²hlie⁴ jian³ chie³ canh² quian¹ húa³⁴ Galilea. \v 22 I² jon³ a⁴hei³⁴ a³m⁴ jon⁴³ Herodías, ŋo³⁴i³ jan¹, jian³ ta² a⁴teg⁴ tsei⁴³ Herodes jian³ la⁴jang³⁴ a³tionh² mesa jian²³i³. I² jon³ a⁴juah⁴ re¹ i²con²³ a³m⁴ peih¹: \p ―M² hnei³ henh⁴ hnoh³ˉ³ i²con²³ˉ⁵, jon³ cúa¹ˉ⁴. \p \v 23 Jian³ a⁴cúa⁴ re¹ jau²³ quieh¹ liah⁴ i⁴jang³⁴ tsei⁴³i³ o³tan², juah⁴i³: \p ―La⁴jeg³⁴ i⁴mh²ˉ³ i²con²³ˉ⁵, cúa¹ˉ⁴; la⁴teg⁴ to⁵chieh³² húa³⁴ i²júan³⁴ˉ⁴ heih⁴³pa² cúa¹ˉ⁴. \p \v 24 I² jon³ ua⁵hag⁴³ a³m⁴ peih¹ hain⁴ ua⁵saih¹i³ sie²³, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Henh⁴ m¹ˉ⁴, lainh⁴ˉ³? \p I² jon³ a⁴juah⁴ sie²³i³: \p ―M² hnei³ ma³tyi² Juan²³pa² mh²ˉ³. \p \v 25 I² jon³ a⁴hei³⁴ a³m⁴ peih¹ hain⁴ ta¹tia⁴ ta⁵i²cua⁴³ re¹, a⁴m⁴i³ i²con²³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―Hno⁵ˉ⁵ ma³tyi² Juan³ Tei³² hei¹ joh⁴³ a²gm⁴³ to⁴ne⁵. \p \v 26 I² re¹ ne⁵, ta² ra⁵chionh⁴ tsei⁴³i³ jau²³ jon³; quie¹ sa⁴i²jlian³⁴i³ nei² quieh¹ jau²³ i⁴a⁴cúa⁴i³ jian³ nei² quieh¹ a³tionh² mesa jian²³i³ liah⁴. \v 27 Liah⁴ma²jon³ a⁴sain⁴ re¹ jan³ a²hlie⁴ quian¹, a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i⁴si⁵quian⁴i³ ma³tyi² Juan²³. \v 28 Jon³ ŋo³⁴ a²hlie⁴ hain⁴ ua⁵queih⁴i³ ma³lau² Juan²³ la⁴teg⁴ ni⁴ñi²³, jon³ quien²³i³ hei¹ joh⁴³ a²gm⁴³. Jon³ a⁴cúah³i³ a³m⁴ peih¹ hain⁴, i² a³m⁴ peih¹ hain⁴, ni²cúah²i³ sie²³ liah⁴. \p \v 29 I² con³ma²ra⁵ñi³ chie³ quian¹ Juan²³ jau²³ jon³, jon³ a⁵han²i³, a⁴con²³i³ he³²i³, ni²ho⁴³i³. \s1 A⁴guenh⁴ Jesús hña⁴ mai²³ chie³ \r (Mt. 14.13‑21; Lc. 9.10‑17; Jn. 6.1‑14) \p \v 30 I² jon³ a⁴ŋangh³ a³hei¹ joh⁴³ cúa³ ta¹ quieh¹ Se³ño²³ hain⁴ tionh² hlonh² Jesús, jon³ a⁴tya⁴i³ jau²³ tionh² i²con²³i³ la⁴jeg³⁴ i⁴a⁴he⁴i³ jian³ i⁴a⁴júan⁴i³. \v 31 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Ma³²ˉ¹, ma⁵jian³²ˉ¹ co⁴le⁴ con³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³. \p Quie¹ jeun⁴³ chie³ si³han² i²con²³ Jesús jian³ ma⁵a³ma³jonh² liah⁴, i¹ sa⁴tag³ o³tan² i⁴queuh⁴³i³ a²hei⁴³ tionh². \v 32 Jon³ ua⁵han²i³ húan⁴i³ tionh² la⁴teg⁴ con³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³ jeu³ joh⁴³ a²úan⁴³. \v 33 I² jeun⁴³ chie³ a⁴je³⁴ ne⁵, con³ma²ua⁵han²i³, jian³ ra⁵cm²³i³ Jesús; i² jon³ ua⁵han² jeun⁴³ chie³ hain⁴ jeu³ tag³² tionh², a⁴tyie³⁴i³ i²jon³ naih⁵i² a⁴tyie³⁴ Jesús jian²³ chie³ quian¹, i² jon³ a⁴ŋangh³ jeun⁴³ chie³ hain⁴ hlonh²i³. \v 34 I² con³ma²ua⁵hag⁴³ Jesús joh⁴³ a²úan⁴³, jon³ a⁴jen³i³ chie³ jeun⁴³ lio⁴mai²³ hain⁴; i² jon³ joh³ ñei⁴ tsei⁴³i³ i²con²³i³ tionh², quie¹ lang⁴³i³ liah⁴i² lang⁴³ a⁵a³siah³ a³sa⁴sian³ jeu³²; i² jon³ ma⁴lie⁵i³ a⁴heh³i³ a³hain⁴ tionh² hlion⁴ jau²³. \v 35 I² con³ma²a⁴hlo⁴, jon³ ua⁵han² chie³ quian¹i³ hlonh²i³, a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Ta² a⁴hlo⁴, i² i²tieh²ˉ¹ la³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³pa². \v 36 Sain⁴³ hnei³ a³jeu³ canh⁴a² si⁵lia⁴³i³ i⁴queuh⁴³ la⁴jeg³⁴ jeu³ peih¹ jian³ i²nau³ la⁴con³ hloh³² ne³, quie¹ sa⁴quian³i³ i⁴queuh⁴³i³. \p \v 37 I² jon³ a⁴ŋangh³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―Guenh³²i³ hnei³ tionh²ˉ³. \p Jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―¿O⁴ sa¹ re³ chie³² jnie³² si²lia³² jnie³² teun³⁴ nia⁴lo⁴ o¹cau³² tie³ a²hei⁴³ñih¹ jian³ guenh³²i³ jnie³², lainh⁴ˉ³? \p \v 38 I² a⁴juah⁴ Jesús: \p ―¿Jah⁴ a²hei⁴³ñih¹ quianh²ˉ³ tionh²ˉ³ ne⁵? Cua³ ua⁴je¹ hnei³. \p I² con³ma²ra⁵ñi³i³ tionh², jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―Hña⁴ a²hei⁴³ñih¹pa² leg⁴³ jian³ on³⁴ jon⁴³júa³². \p \v 39 I² jon³ a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i²con²³ chie³ quian¹ i⁴sagh⁵i³ la⁴jang³⁴ a³jeu³ i⁴cua³⁴i³ ma⁵conh⁴ ni²quian⁴ o¹ñei³. \v 40 Jon³ a⁴cua⁴i³ tionh² ma⁵nia⁴lon⁴, ma⁵to⁴lo⁵quian⁴ liah⁴. \v 41 I² jon³ a⁴tang⁴ Jesús li⁵hña⁴ a²hei⁴³ñih¹ jian³ li⁵uan⁴ jon⁴³júa³²; i² con³ma²a⁴je³⁴i³ ta⁵ñi⁴jeu⁵, jon³ a⁴ma⁴cúah¹i³ jian³ a⁴jeun³⁴i³, i² jon³ a⁴cúah³i³ chie³ quian¹, ma²jon³ a⁴tyieh⁵ chie³ quian¹i³ i²con²³ chie³ jeun⁴³ hain⁴ tionh². Jian³ la⁴ne³ a⁴tyieh⁵i³ jon⁴³júa³² liah⁴ i²con²³ la⁴jang³⁴. \v 42 Jon³ a⁴queuh³ la⁴jang³⁴ a³hain⁴ tionh², jian³ a⁴lag³⁴ tsei⁴³i³. \v 43 I² con³ma²a⁴leg³⁴ jon³, jon³ a⁴jaih³i³ o¹leuh² a²hei⁴³ñih¹ i⁴a⁴sion³⁴ jian³ o¹leuh² quieh¹ jon⁴³júa³², jon³ a⁴canh³ quia⁵teun⁴ a²mh³ta²³. \v 44 Jian³ la⁴jang³⁴ a³a⁴queuh³ hain⁴ tain⁴³ hña⁴ mai²³ a³ñih³. \s1 Ŋeng²³ Jesús jeu³ nei² jm³ \r (Mt. 14.22‑27; Jn. 6.15‑21) \p \v 45 Liah⁴ma²jon³ a⁴júan⁴ Jesús i⁴han⁵ chie³ quian¹ joh⁴³ a²úan⁴³ jian³ chie³⁴i³ ta⁵jo³² hŋoh³, ta⁵jeu³ Betsaida, naih⁵i² chie³⁴ hei⁴i³ ta¹la⁴ sainh³i³ a³jeu³. \v 46 I² con³ma²a⁴sainh³i³ a³jeu³, jon³ ŋo³⁴i³ nei² mah⁴ ua⁵mh²i³ Jon⁴dai¹. \v 47 I² con³ma²a⁴nai³, jon³ ma³a⁴tyie³⁴ a²úan⁴³ jon³ la⁴teg⁴ yi⁴jo²³ jm³; i² hei⁴i³ hña³ ne⁵, i²quein³ pi¹ sainh⁴³i³. \v 48 I² jon³ a⁴jen³i³ chie³ quian¹ a³ti²can²³ ma²eu⁴³ i⁴jua²³i³ a²hma³júah¹, quie¹ jia²³ tyi⁴ jeu³ chie²³i³ tionh². I² jon³ a⁴tyie³⁴ Jesús hlonh²i³, to⁵hie³ nai³, ŋeng²³i³ jeu³ nei² jm³, ma²hnie³⁴i³ ua⁵jeun³²i³. \v 49 I² con³ma²a⁴je³⁴ chie³ quian¹i³ i⁴ya¹ŋeng²³i³ jeu³ nei² jm³, jon³ a⁴júan⁴i³ co³hei²tsei³ tionh², lain⁴i³, a²nai³²pa²; jon³ a⁴hoh⁵i³ tia⁴; \v 50 quie¹ a⁴je³ la⁴jang³⁴, jian³ ta² yi⁴hang³²i³ tionh². I² hei⁴i³ ne⁵, liah⁴ma²jon³ a⁴hlenh⁴³i³ a³hain⁴ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―¡Re³ tya² hnei³ hoh⁴³ tionh²ˉ³; jnia⁴pa² la³, a⁵júan³ hnei³ canh⁴³! \p \v 51 I² jon³ a⁴hei³⁴ Jesús joh⁴³ a²úan⁴³ i²tionh²i³, jian³ a⁴jian⁴ tyi⁴; ta² a⁴tanh⁴³ tsei⁴³i³ tionh², jian³ ta² co³ a⁴jainh⁴³i³ liah⁴. \v 52 Quie¹ a⁵sia³ ma³ŋang⁴i³ tionh² ua³júah² nei² quieh¹ a²hei⁴³ñih¹ jon³, quie¹ huah³ pi¹ m⁴tyi⁴ quieh¹i³. \s1 Júan³ Jesús i⁴huan⁴ quieh¹ a³chieh¹ Genesaret \r (Mt. 14.34‑36) \p \v 53 I² con³ma²a⁴han³i³ jm³ñei³ tionh², jon³ a⁴tyie³⁴i³ húa³⁴ Genesaret. I² jon³ a⁴hñei³⁴i³ a²úan⁴³ quien¹i²jm¹. \v 54 I² con³ma²a⁴húan³i³ joh⁴³ a²úan⁴³ tionh², liah⁴ma²jon³ ra⁵cu²³ a³sian³ húa³⁴ jon³ quieh¹ Jesús. \v 55 Jian³ liah⁴ma²jon³ ua⁵han²i³ la⁴conh⁴ i²tei⁴³ húa³⁴ jon³ la⁴conh⁴ hloh³² jon³, ua⁵quian⁴i³ a³chieh¹ a³sian³ la⁴tan² jon³ a³hein² a²hyei²³, jian³i³ la⁴teg⁴ i²nau³i³ sainh⁴³ Jesús. \v 56 Jian³ la⁴tan² i²ŋeng²³ Jesús ua²jainh¹i², jeu³ peih¹, jeu³ júah², jian³ o⁴ i²nau³, a⁴quion³i³ la⁴jang³⁴ a³ti²chieh¹ jeu³júan²³, jian³ a⁴mh³i³ Jesús i⁴cúa³⁴i³ jeu³ i⁴tei³⁴ a³chieh¹ si¹cúa³ he⁴³ a²cúan³i³; i² la⁴jang³⁴ a³a⁴tang⁴ he⁴³ a²cúan³i³ hain⁴, a⁴huan⁴ quieh¹i³. \c 7 \s1 I⁴júan³ i⁴ni²hain⁴³ m⁴tyi⁴ quieh¹ chie³ \r (Mt. 15.1‑20) \p \v 1 Jon³ a⁴ŋangh³ fariseo jian³ a²teg²³ quian¹ lai²³ i²con²³ Jesús, a³a⁵han² Jerusalén. \v 2 I² a³hain⁴ tionh² a⁴jen³i³ chie³ quian¹ Jesús i⁴queuh³i³ a²hei⁴³ liah⁴ma³heinh⁵ si¹cúa³i³, hnie³⁴ ra³juah⁴, i⁴sa⁴ra³cag⁴ si¹cúa³i³, i⁴jon³ a⁴si⁴he⁴³i³. \v 3 (Quie¹ la⁴jang³⁴ fariseo jian³ la⁴jang³⁴ judío ma³co⁴³ i⁴tang²³ quieh¹ a³don⁵ ma⁴³teg²³ i⁴sa⁴queuh³i³ a²hei⁴³ juah⁴ne³ sa⁴a⁴raunh⁵i³ si¹cúa³ hlion⁴ nie⁴³ ñeih³². \v 4 Conh⁴liah⁴ la⁴jon³ la⁴teg⁴i² jonh³i³ je¹hmah¹, sa⁴queuh³i³ juah⁴ne³ sa⁴ra⁵cang⁴i³ ñeih³². Jian³ hlion⁴ pi¹ i⁴tang²³ quieh¹i³ i⁴seg³⁴ hie³i³ liah⁴, i⁴raunh⁵i³ a²va²so³ jian³ a²tsai³² jian³ a²teuh³ ñi²³ jian³ tag³²jain³².) \v 5 I⁴jon³ a⁴ŋang⁴ fariseo jian³ a²teg²³ quian¹ lai²³ tionh² i²con²³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―¿E⁴le³⁴ sa⁴ma³co⁴³ chie³ quianh³ˉ³ i⁴tang²³ quieh¹ a³don⁵ ma⁴³teg²³? Quie¹ queuh³i³ a²hei⁴³ liah⁴ma³heinh⁵ si¹cúa³i³. \p \v 6 I² jon³ a⁴jainh³ Jesús jau²³, a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ chie³ a³júan³ ni²taih⁴³, re³ a⁴hleh⁴ Isaías, a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ hain⁴, nei² quianh³ˉ³ tionh²ˉ³, liah⁴i² ra³sag²: \q1 Ma³co⁴³ jnia⁴ a³jeu³ ne³ jeu³ ho³², \q1 i² m⁴tyi⁴ quieh¹i³ ne⁵, sa⁴hei¹ i²con²³ˉ⁵. \q1 \v 7 Quie¹ sa⁴tei⁴³ ta¹ liah⁴ ma³co⁴³i³ jnia⁴, \q1 quie¹ jau²³ i⁴he²³i³ leg⁴³ jmah³ heih⁴³ quieh¹ a³ñih³pa². \m \v 8 Quie¹ tonh³ˉ³ heih⁴³ quieh¹ Jon⁴dai¹ tionh²ˉ³ i⁴ma⁵coh³²ˉ³ i⁴tang²³ quieh¹ a³ñih³, i⁴raunh³ˉ³ a²tsai³² jian³ a²va²so³, jian³ hlion⁴ pi¹ i⁴co³nai² i⁴júanh³ˉ³ la⁴ne³. \p \v 9 Jian³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh² liah⁴: \p ―I² la⁴ne³ ta² re³ tyah³ˉ³ ta⁵co⁴³ heih⁴³ quieh¹ Jon⁴dai¹ canh⁴a² ma²coh³²ˉ³ i⁴tang²³ quianh³ˉ³ tionh²ˉ³. \v 10 Quie¹ a⁴juah⁴ M³se²³: “Ma⁴con³² hnei³ naih⁴³sieh³”, jian³ “A³hain⁴ a³sagh⁴³ jmai³sie²³ jau²hlagh³², hniah³ jaun⁴ i⁴so⁵sia³ i⁴hain⁴i³ chie³².” \v 11 I² hnei³ tionh²ˉ³ juah⁴ˉ³ ne⁵, i⁴li⁴juah⁴ chie³ i²con²³ jmai³ jian³ o⁴ sie²³: “La⁴jeg³⁴ i⁴sia³ quien⁴ˉ⁴ i⁴ma²li⁴ma²hon³²ˉ⁴ hnei³ leg⁴³ Corbán” (hnie³⁴ ra³juah⁴, i⁴ma³a⁴jeu³⁴ˉ⁴ Jon⁴dai¹ i⁴tain⁴³ hei⁴ pi²³i³); \v 12 a³hain⁴ a³juah⁴ la⁴ne³, jon³ a⁵sie⁴³ li⁴ma⁵hon³²i³ jmai³sie²³, juah⁴ˉ³. \v 13 I² la⁴ne³ júanh³ˉ³ i⁴sa⁴quein⁴³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ nei² quieh¹ i⁴ma⁵coh³²ˉ³ i⁴tang²³ quianh³ˉ³ i⁴si³tyeinh³. Jian³ hlion⁴ pi¹ i⁴seg³⁴ júanh³ˉ³ i⁴co³nai² la⁴ne³. \p \v 14 Jon³ a⁴teh³i³ chie³ jeun⁴³ hain⁴ tionh² liah⁴, a⁴sagh⁴³i³: \p ―Nai³ hnei³ la⁴jangh³ˉ³ tionh²ˉ³, jian³ ua²li⁴ŋangh⁴ˉ³: \v 15 Quie¹ i¹con³ i⁴si³ha¹ hein² chie³ sa⁴júan³ i⁴hlianh⁴ chie³, ua²henh⁴a², quie¹ i⁴húa²³ to³lau² pi²³i³ júan³ i⁴hlianh⁴i³. \v 16 A³hain⁴ a³ho³ ta³ra³cua¹, ua²nai⁴i³. \p \v 17 I² con³ma²a⁴tain³⁴i³ chie³ jeun⁴³ hain⁴, jon³ a⁴hei³⁴i³ jauh³², i² jon³ a⁴ŋang⁴ chie³ quian¹i³ i²con²³i³ nei² quieh¹ jau²³ sa⁴lei³ jon³. \v 18 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―¿O⁴ jeg⁵ hnei³ tionh²ˉ³ liah⁴ sa⁴quienh⁴ tyih³ˉ³? ¿O⁴ sa⁴ñih¹ˉ³ i⁴la⁴jeg³⁴ si³ha¹ hein² chie³ sa⁴li⁴júan³⁴ i⁴hlianh⁴i³? \v 19 Quie¹ sa⁴si³ha¹ naih⁵ m⁴tyi⁴ quieh¹i³, quie¹ hein² pi²³i³ si³ha¹; i² tei⁴³i² a⁴leg³⁴ jon³, jon³ húa²³. \p A⁴hleh⁴ Jesús i⁴ne³, hnie³⁴ ra³juah⁴, i⁴tsei³⁴pa² la⁴jeg³⁴ i⁴queuh³i³. \v 20 Jian³ a⁴juah⁴i³: \p ―La⁴jeg³⁴ i⁴jia²³ teg⁴ naih⁵ m⁴tyi⁴ quieh¹ chie³, i⁴ne³pa² júan³ i⁴hlianh⁴ chie³. \v 21 Quie¹ teg⁴ naih⁵ m⁴tyi⁴ quieh¹ chie³ tionh², naih⁵ ni²tsei⁴³i³, jia²³ co³hei²tsei³ hlagh³² la⁴la³, i⁴hlenh⁴³i³ i³cúa³ chie³, i⁴hlenh⁴³i³ a³m⁴ sang³⁴, i⁴jŋangh²i³ chie³, \v 22 i⁴júan³i³ hang³, i⁴tsainh³i³ hnie³⁴i³ hlion⁴, i⁴júan³i³ i⁴hlagh³², i⁴ma³can³i³ chie³, i⁴júan³i³ i⁴ua³hyeih² jnia⁴, i⁴eu⁴³ tsei⁴³i³, i⁴hleh²i³ hlagh³² nei² quieh¹ a³sang²³, i⁴júan³i³ ron⁴, jian³ i⁴júan⁴³i³ a³sa⁴ŋang⁴. \v 23 La⁴jeg³⁴ i⁴hlagh³² ne³ jia²³ teg⁴ naih⁵ m⁴tyi⁴ quieh¹ chie³, jian³ júan³ i⁴hlianh⁴ chie³. \s1 I⁴hain⁴ jan³ a³m⁴ a³sian³ húa³⁴ sirofenicia \r (Mt. 15.21‑28) \p \v 24 Jon³ ua⁵hag⁴³ Jesús i²jon³, ŋo³⁴i³ ta⁵húa³⁴ i²nie⁴³ jeu³ Tiro jian²³ Sidón. I² con³ma²a⁴tyie³⁴i³ con³ jauh³², jon³ sa⁴ma²hnie³⁴i³ li⁴ñi³ i¹jan³ i⁴cua⁴³i³; i² sa⁴tian⁴ li⁴si⁵hma³²i³. \v 25 Quie¹ a⁴nau⁴ jan³ a³m⁴ nei² quieh¹i³ a³sian³ jan³ a³m⁴ jon⁴³ a³quian³ con³ m⁴tyi⁴ hlagh³²; i² jon³ a⁴tyie³⁴ a³m⁴ hain⁴, a⁴si⁴jnei⁵i³ ta⁵nei² Jesús. \v 26 I² a³m⁴ hain⁴ lang⁴³ jan³ chie³ sang²³, a³sian³ húa³⁴ sirofenicia. I² jon³ a⁴mh³i³ Jesús i⁴tyi⁴³i³ m⁴tyi⁴ hlagh³² i⁴quian³ a³jon⁴³i³. \v 27 I² a⁴juah⁴ Jesús ne⁵: \p ―Hniah³ queuh⁴³ si³jon⁴³ liah⁴a² a⁴lag³⁴ tsei⁴³i³ ñeih³², quie¹ sa⁴re³ juah⁴ i⁴qui³⁴i³ a²hei⁴³ñih¹ quieh¹ si³jon⁴³ i⁴cúah³i³ a¹tsai³. \p \v 28 I² a⁴juah⁴ a³m⁴ hain⁴ ne⁵: \p ―Hnei³ Se³ño²³, i⁴chie⁴³pa² jau²³ quianh³ˉ³; quie¹ to³²nie⁴³pa² queuh³ jon⁴³ tsai³ peih¹ o¹leuh² i⁴jyih² naih⁵ a²me²sa³, i⁴quieh¹ si³jon⁴³ chie³. \p \v 29 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Ta² re³ a⁴hleh²ˉ³; ma³li⁴cuanh³pa² hnei³. Quie¹ ma³ua⁵hag⁴³ m⁴tyi⁴ hlagh³² ma²quian³ a³m⁴ jonh³ˉ³. \p \v 30 I² con³ma²a⁴tyanh³ a³m⁴ hain⁴ jauh³² quieh¹, jon³ a⁴je³⁴i³ i⁴ma³ua⁵hag⁴³ m⁴tyi⁴ hlagh³² jon³, jian³ ra³quian³ a³jon⁴³i³ nei² a²jain³². \s1 Júan³ Jesús i⁴huan⁴ quieh¹ jan³ a³teun³ a³hleh² so³heih³ \p \v 31 Jon³ ua⁵hag⁴³ Jesús liah⁴ i⁴seg³⁴ húa³⁴ i²nie⁴³ jeu³ Tiro jon³, ua⁴jeun³²i³ Sidón jian³ i²sain³ Decápolis, ŋo³⁴i³ jm³ñei³ Galilea. \v 32 I² jon³ jian³i³ jan³ a³ñih³ a³teun³ a³hleh² so³heih³, a⁴mh³i³ Jesús i⁴tei³⁴i³ si¹cúa³ i²con²³ a³hain⁴. \v 33 I² jon³ ua⁵jo³ Jesús quieh¹i³ con³ ta⁵co⁴³, jian³ a⁴tia³⁴i³ jon⁴³ si¹cúa³ ta³ra³cua¹ a³hain⁴, jian³ a⁴hñei³⁴i³ jon⁴³ si¹cúa³, ma²jon³ a⁴tei³⁴i³ nei² o¹segh³² a³hain⁴. \v 34 I² con³ma²a⁴je³⁴ Jesús ñi⁴jeu⁵, jian³ a⁴sionh³i³ tsei⁴³, jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³chieh¹: \p ―¡Efata! ―hnie³⁴ ra³juah⁴: ¡Ua²nia⁴ hnei³! \p \v 35 Liah⁴ma²jon³ a⁴na⁴ ta³ra³cua¹i³, jian³ ra⁵hua³² o¹segh³²i³ liah⁴, a⁴hleh⁴i³ re³. \v 36 I² jon³ a⁴júan⁴ Jesús heih⁴³ i²con²³i³ tionh² i⁴sa⁴sagh⁵i³ i¹jan³ liah⁴ a⁴leg³⁴; i² hei⁴i³ tionh² ne⁵, conh⁴a² sa⁴ma²a⁴júan⁴ Jesús heih⁴³ i²con²³i³, tsei³⁴sa² a⁴jan³⁴i³ jau²³ tionh². \v 37 Quie¹ ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³i³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―Ta² re³ júan³ a³ne³ la⁴jeg³⁴; la⁴teg⁴ a³teun³ júan³i³ i⁴naih¹, jian³ i⁴hleh² a³con². \c 8 \s1 A⁴guenh⁴ Jesús quin⁴ mai²³ chie³ \r (Mt. 15.32‑39) \p \v 1 Jm² jon³ tionh² jeun⁴³ lio⁴mai²³ chie³, jian³ sa⁴quian³i³ i⁴li⁴queuh⁴³i³. I⁴jon³ a⁴teh³ Jesús chie³ quian¹, a⁴juah⁴i³: \p \v 2 ―Ta² jia²³ ñei⁴ tsei³⁴ˉ⁴ i²con²³ chie³ ne³ tionh², quie¹ ma³a⁴teg⁴ hneng³ jm² jie³i³ jnia¹, jian³ sa⁴sia³ i⁴li⁴queuh⁴³i³. \v 3 Jian³ juah⁴ne³ sainh³²i³ jnia⁴ liah⁴ma³cúanh⁴³i³ tionh², lei⁴ li⁴lei⁴ i⁵neih³i³ ho³²jeu³, quie¹ sian³ ca³chion²³ a³ja²³ i²gm⁴. \p \v 4 I² jon³ a⁴juah⁴ chie³ quian¹i³: \p ―¿Jainh¹ li⁴tyieh⁴³ a²hei⁴³ñih¹ i²a⁵sian⁴³ a³sian³ la³ i⁴queuh⁴³ chie³ jeun⁴³ ne³ tionh² liah⁴a² a⁴lag³⁴ tsei⁴³i³, lainh⁴ˉ³? \p \v 5 I² jon³ a⁴ŋang⁴ Jesús i²con²³ chie³ quian¹: \p ―¿Jah⁴ a²hei⁴³ñih¹ quianh²ˉ³ tionh²ˉ³? \p I² jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Quie³⁴. \p \v 6 Jon³ a⁴júan⁴ Jesús heih⁴³ i²con²³ chie³ jeun⁴³ hain⁴ i⁴cua³⁴i³ húa³⁴; i² con³ma²a⁴tang⁴ Jesús li⁵quie³⁴ a²hei⁴³ñih¹ jon³, jian³ a⁴cúa⁴i³ ti²hmah³² i²con²³ Jon⁴dai¹, jon³ a⁴jeun³⁴i³. I² jon³ a⁴cúah³i³ chie³ quian¹ canh⁴a² tyieh⁵i³, jon³ a⁴tyieh⁵i³ i²con²³ a³jeun⁴³ hain⁴. \v 7 Jian³ jian³i³ co⁴meih³ jon⁴³júa³² peih¹ liah⁴; i² con³ma²ma⁴cúanh¹ Jesús, jon³ a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i⁴tyieh⁵ chie³ quian¹i³ liah⁴. \v 8 I² jon³ a⁴queuh³i³, jian³ a⁴lag³⁴ tsei⁴³i³ tionh². Ma²jon³ a⁴jaih³i³ o¹leuh² i⁴a⁴sion³⁴, jon³ a⁴canh³ quie³⁴ a²mh³ta²³. \v 9 Jian³ la⁴jang³⁴ a³a⁴queuh³ hain⁴ tain⁴³ conh⁴ quin⁴ mai²³ chie³. Ma²jon³ a²ma⁴ a⁴sainh³i³. \v 10 I² jon³ a⁴hei³⁴ Jesús joh⁴³ a²úan⁴³ jian²³i³ chie³ quian¹, ŋo³⁴i³ ta⁵i²sain³ Dalmanuta. \s1 M²³ chie³ fariseo con³ ua³júah² \r (Mt. 16.1‑4; Lc. 12.54‑56) \p \v 11 Jon³ a⁴tyie³⁴ chie³ fariseo, a⁴jang²³i³ jian²³i³ Jesús, a⁴m⁴i³ i⁴júan³⁴i³ con³ ua³júah² jia²³ ñi⁴jeu⁵ i⁴con⁴³i³ jau²chie⁴³ i²con²³i³. \v 12 Jon³ a⁴sionh³ Jesús tsei⁴³ nei² quieh¹ a³hain⁴ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―¿E⁴le³⁴ a³sian³ tieh²la³ m²³ i⁴lei⁴ ua³júah²? Quie¹ i⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, i¹con³ ua³júah² a⁵sie⁴³ ma⁵li⁴lei⁴ i²conh²ˉ³ a³sian³ tieh²la³. \p \v 13 Jon³ a⁴tai³⁴ Jesús quieh¹i³ tionh², a⁴hei³⁴i³ joh⁴³ a²úan⁴³ liah⁴ i⁴seg³⁴, ŋo³⁴i³ ta⁵hŋoh³. \s1 O¹sieh³² hei⁴³ñih¹ quieh¹ fariseo tionh² \r (Mt. 16.5‑12) \p \v 14 I² jon³ ne⁵, ua⁵conh⁴ tsei⁴³i³ i⁴ma²can³⁴i³ a²hei⁴³ñih¹ tionh² joh⁴³ a²úan⁴³, con³ tan²pa² quian³i³. \v 15 I² jon³ a⁴júan⁴ Jesús heih⁴³ i²con²³i³, juah⁴i³: \p ―Jeh³², jianh³ˉ³ júan² hnei³ o¹sieh³² hei⁴³ñih¹ tionh²ˉ³ quieh¹ fariseo jian³ Herodes tionh². \p \v 16 Jon³ a⁴júanh⁴i³ húan⁴i³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―Si²hleh²i³ jau²³ ne³ quie¹ sa⁴le²ˉ¹ a²hei⁴³ñih¹. \p \v 17 Quie¹ ñi³ Jesús co³hei²tsei³ i⁴ti²júan³i³, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―¿O⁴ ti²júanh⁴ˉ³ húanh⁴ˉ³ tionh²ˉ³ nei² quieh¹ i⁴a⁴juah³ˉ⁴ i⁴sa⁴quianh²ˉ³ a²hei⁴³ñih¹? ¿O⁴ i¹ sa⁴ra⁵ŋangh⁴ˉ³ tionh²ˉ³ jian³ a⁵ga⁴ a⁴quienh³ tyih³ˉ³? ¿O⁴ li⁴huah³ pi¹ m⁴tyi⁴ quianh³ˉ³ tionh²ˉ³, heh⁵ˉ³? \v 18 Quie¹ jeh⁴ˉ³, jian³ la⁴con³ sa⁴jeh⁴pa² hnei³ leg⁴³, quie¹ nauh³ˉ³, jian³ sa⁴li⁴ŋangh⁴ˉ³. ¿O⁴ sa⁴tyon²³ hoh⁴³ˉ³ o³tan²? \v 19 Con³ma²a⁴tyieh⁵ˉ⁵ li⁵hña⁴ a²hei⁴³ñih¹ jon³ i²con²³ hña⁴ mai²³ chie³, ¿jah⁴ a²mh³ta²³ a⁴canh³ o¹leuh² i⁴a⁴jaih¹ˉ³? \p I² jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Quia⁵teun⁴. \p \v 20 ―I² con³ma²a⁴tyieh⁵ˉ⁵ li⁵quie³⁴ a²hei⁴³ñih¹ i²con²³ quin⁴ mai²³ chie³, ¿jah⁴ a²mh³ta²³ a⁴canh³ o¹leuh² i⁴a⁴jaih¹ˉ³? \p I² jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Quie³⁴. \p \v 21 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―¿Liah⁴ cúan²³ sa⁴li⁴ŋangh⁴ pi¹ hnei³ tionh²ˉ³? \s1 A⁴huan⁴ quieh¹ jan³ a³taun³² jeu³ Betsaida \p \v 22 Jon³ a⁴tyie³⁴i³ jeu³ Betsaida; i² jon³ jian³i³ jan³ a³taun³² i²con²³ Jesús, jian³ a⁴mh³i³ i⁴tei³⁴i³ si¹cúa³ he³²i³. \v 23 I² jon³ a⁴tang⁴ Jesús si¹cúa³ a³taun³², te¹i³ ta⁵co⁴³ je¹jeu³ peih¹ jon³. Ma²jon³ a⁴hñei³⁴i³ jm³teuh¹ m⁴nei²i³, jian³ a⁴tei³⁴i³ si¹cúa³, i² jon³ a⁴ŋang⁴i³ i²con²³i³ o⁴ ma³je²³i³ meih³. \v 24 I² a³hain⁴, con³ma²a⁴je³⁴i³, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―Jen³²ˉ⁴ chie³ a³ti²ŋeng²³ a³jnia⁴ liah⁴i² jnia⁴ a²hma³. \p \v 25 I² jon³ a⁴tei³⁴ Jesús si¹cúa³ m⁴nei² a³hain⁴ liah⁴ i⁴seg³⁴, jon³ a⁴je³⁴ a³hain⁴ tia⁴, a⁴huan⁴ quieh¹i³. Jon³ a²ma⁴ a⁴je³⁴i³ i²gm⁴ jian³ a⁴jen³i³ re³ la⁴jang³⁴. \v 26 I² jon³ a⁴sainh³i³ a³hain⁴ jauh³² quieh¹i³, a⁴juah⁴i³: \p ―Sa⁴hniah³ cúah²ˉ³ jeu³ peih¹ ne³ tieh²la³, jian³ i¹jan³ sa⁴hniah³ jeuh³²ˉ³ liah⁴ a⁴leg³⁴. \s1 A⁴hleh⁴ Pe³² ra³jia⁵ nei² quieh¹ Jesús hain³ hei⁴i³ \r (Mt. 16.13‑20; Lc. 9.18‑21) \p \v 27 I² jon³ ŋo³⁴ Jesús jian²³ chie³ quian¹ jeu³ peih¹ i²tei⁴³ Cesarea quieh¹ Filipo. I² con³ma²tionh²i³ jeu³, jon³ a⁴ŋangh³i³ chie³ quian¹, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Hain³ jnia⁴ juah⁴ chie³ tionh²? \p \v 28 Jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Ca³chion²³ juah⁴ i⁴langh⁴³ hnei³ Juan³ Tei³², jian³ ca³chion²³ juah⁴ i⁴langh⁴³ˉ³ I³lie²³, jian³ i²ca³chion²³ juah⁴ i⁴langh⁴³ˉ³ jan³ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ a³ma²sian³ ya⁴jo³⁴. \p \v 29 I² jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh²: \p ―I² hnei³ tionh²ˉ³ ne⁵, ¿hain³ jnia⁴ juah⁴ˉ³ tionh²ˉ³? \p I² jon³ a⁴ŋangh³ Pe³², a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ langh⁴³ A³ma²ya⁴lion³² Chie³ hain⁴. \p \v 30 I² Jesús ne⁵, jon³ a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i²con²³i³ tionh² i⁴sa⁴sagh⁵i³ i¹jan³ nei² ne³. \s1 A⁴hleh⁴ Jesús i⁴jaun⁴ \r (Mt. 16.21‑28; Lc. 9.22‑27) \p \v 31 Jon³ ma⁴lie⁵ Jesús hleh² i²con²³ chie³ quian¹ i⁴hniah³ can³⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ hlion⁴ ma²eu⁴³, jian³ i⁴ton³⁴ a³don⁵ ma⁴³teg²³ quieh¹i³, jian³ m³chie³ tyein² tionh², jian³ a²teg²³ quian¹ lai²³; jian³ hniah³ jaun⁴i³ jian³ hyon⁴³i³ tei⁴³i² ma³a⁴teg⁴ hneng³ jm². \v 32 A⁴sagh⁴³i³ chie³ quian¹ jau²³ ne³ ra³jia⁵. Jon³ a⁴te¹ Pe³² quieh¹i³ ta⁵co⁴³ meih³, i² jon³ a⁴sagh⁴³i³ Jesús, ta² sa⁴cúan²³ li⁴lei⁴ la⁴ne³. \v 33 I² Jesús ne⁵, jon³ ua⁵lang⁴i³, a⁴jen³i³ chie³ quian¹, jon³ a⁴jain³⁴i³ Pe³², a⁴juah⁴i³: \p ―¡Quein⁴³ hnei³ i²gm⁴ i²con²³ˉ⁵, hnei³ a⁵lainh³²! Quie¹ a⁵sia³ co³hei²tsei³ quieh¹ Jon⁴dai¹ júanh³ˉ³, co³hei²tsei³ quieh¹ chie³pa². \p \v 34 Jon³ a⁴teh³i³ chie³ quian¹ jian²³ la⁴jang³⁴ a³sang²³, a⁴juah⁴i³: \p ―Juah⁴ne³ sian³ a³hnie³⁴ si⁴tyein⁵ coh⁵cah³ˉ⁴, hniah³ ma⁵hain³i³ tsei⁴³ i²con²³ hña³, jian³ hniah³ can³⁴i³ ma²eu⁴³ jian³ jia²³i³ coh⁵cah³ˉ⁴. \v 35 Quie¹ la⁴jang³⁴ a³hnie³⁴ lion⁴ m⁵cu³ quieh¹, si⁵hain⁴i³, jian³ la⁴jang³⁴ a³si³hain⁴ m⁵cu³ quieh¹ nei² quien⁴ˉ⁴ jian³ nei² quieh¹ jau²³ quien⁴ˉ⁴, hyieh⁴i³ m⁵cu³ quieh¹ i²a⁴toh⁴. \v 36 Quie¹ ¿henh⁴ ta¹ tei⁴³ i²con²³ jan³ chie³ juah⁴ne³ laih⁴i³ la⁴tan² m⁵cu³ la³, jian³ si⁵hain⁴ m⁴tyi⁴ quieh¹i³ i²a⁴toh⁴? \v 37 ¿I² henh⁴ li⁴hmah² quieh¹ m⁴tyi⁴ quieh¹i³ ne⁵? \v 38 Quie¹ a³hain⁴ a³hyeih¹ nei² quien⁴ˉ⁴ jian³ nei² quieh¹ jau²³ quien⁴ˉ⁴ ta⁵nei² chie³ a³ma³a⁴ton³⁴ Jon⁴dai¹ jian³ a³ti²ren³ chie³², jon³ hyeih¹ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ jen⁴³i³ a³hain⁴ tionh² liah⁴, la⁴teg⁴i² jionh⁴i³ jian²³i³ ángel quian¹, i⁴quian³i³ joh¹ quieh¹ Jmai³i³. \c 9 \p \v 1 Conh⁴liah⁴ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, ca³chion²³ hnei³ a³tionh² i²la³ jeh²ˉ³, naih⁵i² jaunh⁴ˉ³, i⁴ua²júan³ Jon⁴dai¹ heih⁴³ nei² m⁵cu³ la³ jian³ quian³i³ hlion⁴ ua³pei⁴. \s1 A⁴sang²³ Jesús \r (Mt. 17.1‑13; Lc. 9.28‑36) \p \v 2 I² con³ma²ua⁴jeu³² jñei⁴ jm² jon³, jon³ ŋo³⁴ Jesús con³ nei² mah⁴ ñei⁴³, jian³i³ Pe³², Jacobo jian³ Juan²³; i² jon³ a⁴sang²³i³ ta⁵nei² a³hain⁴ tionh². \v 3 Ra⁵joh¹ a²cúan³i³, ra⁵tie³ liah⁴i² tie³ o¹húan³, i¹jan³ a³sian³ m⁵cu³ la³ sa⁴tieh¹ júan³⁴ i⁴tie³ la⁴ne³. \v 4 Jon³ ma⁴jnia³² I³lie²³ jian²³ M³se²³ i²con²³i³ tionh², a³ti²tya²³ jau²³ jian²³ Jesús. \v 5 I² jon³ a⁴juah⁴ Pe³² i²con²³ Jesús: \p ―Hnei³ A²teg²³, ¡ta² re³ quie¹ tieh²ˉ¹ i²la³! Ua²júan³² jnie³² hneng³ cuah²hnei⁴³ peih¹: con³ quianh³ˉ³, con³ quieh¹ M³se²³, jian³ con³ quieh¹ I³lie²³ liah⁴. \p \v 6 I¹ sa⁴ñi³ Pe³² henh⁴ hleh²i³, quie¹ eu⁴³ yi⁴hang³²i³ tionh². \v 7 Jon³ ja³⁴ con³ o¹jnai⁴³ a⁴quionh³i³ tionh², jian³ je¹ o¹jnai⁴³ jon³ ja³⁴ con³ jau²³ ho³², i⁴juah⁴i³: \p ―A³ne³pa² A³jon³⁴ˉ⁴ a³hno⁵ˉ⁵; nai³ hnei³ jau²³ quieh¹i³. \p \v 8 I² con³ma²a⁴sieh³i³ nei², jon³ a⁵sion⁴³ a³ma⁵a³jen³i³, hña³pa² Jesús júah³ si²sainh⁴³. \p \v 9 I² con³ ma²ti²jyon²³i³ mah⁴ tionh², jon³ a⁴júan⁴ Jesús heih⁴³ i²con²³i³ i⁴sa⁴sagh⁵i³ i¹jan³ i⁴a⁴je³⁴i³, quie¹ la⁴teg⁴ i²hyon⁴³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ jen² a³jaun². \v 10 Jon³ a⁴hma⁴i³ jau²³ jon³ jen²i³ tionh², jian³ a⁴júanh⁴i³ húan⁴i³ tionh² henh⁴ hnie³⁴ ra³juah⁴ i⁴hyon⁴³ chie³ jen² a³jaun². \v 11 I² jon³ a⁴ŋang⁴i³ i²con²³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―I² jon³ ne⁵, ¿e⁴le³⁴ juah⁴ a²teg²³ quian¹ lai²³ i⁴hniah³ jia²³ I³lie²³ ñeih³²jia⁴³? \p \v 12 I² jon³ a⁴ŋangh³ Jesús i²con²³i³, juah⁴i³: \p ―I⁴chie⁴³pa² jia²³ I³lie²³ ñeih³²jia⁴³ i⁴ya⁴júanh¹i³ la⁴jeg³⁴. I² ne³ ne⁵, ¿liah⁴ cúan²³ ra³sag² nei² quieh¹ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ i⁴hniah³ can³⁴ hlion⁴ ma²eu⁴³ jian³ sa⁴ro⁵ chie³ jeu³ quieh¹i³? \v 13 Jian³ jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ liah⁴ i⁴ma³cuan²³pa² I³lie²³, jian³ a⁴júan⁴i³ i²con²³i³ la⁴conh⁴ i⁴m²³ tsei⁴³i³ tionh², liah⁴i² ra³sag² nei² quieh¹i³. \s1 A⁴júan⁴ Jesús i⁴huan⁴ quieh¹ jan³ a³maih² ñih³ a³quian³ con³ m⁴tyi⁴ hlagh³² \r (Mt. 17.14‑21; Lc. 9.37‑43) \p \v 14 I² con³ma²a⁴tyanh³i³ i²tionh² chie³ quian¹, jon³ a⁴jen³i³ jeun⁴³ chie³ a³tionh² hlonh²i³ tionh², jian³ a⁴jen³i³ a²teg²³ quian¹ lai²³ a³ti²jang²³ jian²³ chie³ quian¹i³. \v 15 I² liah⁴ma²jon³ con³ma²a⁴je³ la⁴jang³⁴ chie³ hain⁴ quieh¹i³, jon³ ta² co³ a⁴jainh⁴³i³, jian³ ua⁵han²i³ jeu³ra³tyi⁴ i²con²³i³, a⁴ma⁴con⁴³i³ Jesús. \v 16 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―¿Henh⁴ ti²jangh²ˉ³ jianh²ˉ³ chie³ quian³⁴ˉ⁴? \p \v 17 Jon³ a⁴ŋangh³ jan³ a³hein² jen² chie³ a³jeun⁴³ hain⁴, a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ A²teg²³, ma³ni²jan⁴³ˉ⁴ a³jon³⁴ i²conh²ˉ³ a³quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³² i⁴júan³ i⁴con²i³. \v 18 Jian³ jainh¹ i²sonh³i³ quieh¹i³ i²jon³ ton²³i³ húa³⁴, jian³ húah²i³ o¹jan³, queuh³i³ m⁴jan² liah⁴, jian³ ma³si³tianh⁵ he³²i³. A⁴mh⁵ˉ⁵ chie³ quianh³ˉ³ i⁴ma²tyi⁴³i³ m⁴tyi⁴ hlagh³²; a⁵sia³ a⁴cagh¹i³ jm². \p \v 19 Jon³ a⁴ŋangh³ Jesús, a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh²: \p ―¡Hnei³ a³sa⁴hain⁴ tionh²! ¿Hain³ la⁴conh⁴a² sa⁴hniah³ tie³²ˉ⁴ jian²³ˉ⁵ hnei³ tionh²ˉ³, liah²? ¿Jian³ hain³ la⁴conh⁴a² sa⁴hniah³ cúah²ˉ⁵ tsei³⁴ i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³? Jian⁴³ hnei³ yein³ ta⁵la³. \p \v 20 Jon³ ni²jan³i³ i²con²³i³, i² con³ma²a⁴je³ m⁴tyi⁴ hlagh³² quieh¹ Jesús, jon³ a⁴júan⁴i³ i⁴a⁴hma³⁴ yein³, a⁴quionh³i³ húa³⁴ jian³ pa⁴langh³i³, jian³ a⁴húah³i³ o¹jan³ liah⁴. \v 21 I² jon³ a⁴ŋang⁴ Jesús i²con²³ jmai³ a³maih² hain⁴: \p ―¿Ma³legh⁴ lang⁴³i³ chie² ne³? \p Jon³ a⁴juah⁴ a³hain⁴: \p ―Liah⁴ma²peih¹pa² lang⁴³i³; \v 22 jian³ hlion⁴ nie⁴³ júan³ m⁴tyi⁴ hlagh³² i⁴cangh³i³ je¹ o¹jyi³ loh⁴³ jian³ joh⁴³ jm³, hnie³⁴i³ jŋangh³ yein³. I² juah⁴ne³ li⁴cangh³²ˉ³ jm² i²con²³i³, ua²jieh⁴ ñei⁴ hoh⁴³ˉ³ i²con²³ jnie³², ma⁴ho³² hnei³ jnie³². \p \v 23 I² a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Quie¹ juah⁴ne³ hainh⁴ hnei³, quie¹ la⁴jeg³⁴pa² li⁴lei⁴ i²con²³ a³hain⁴ a³hain⁴. \p \v 24 Liah⁴ma²jon³ a⁴hleh⁴ jmai³ a³maih² tia⁴, a⁴juah⁴i³: \p ―¡Hain⁴ jnia⁴! ¡Ma⁴ho³² hnei³ jnia⁴ i⁴li⁴hain⁴ˉ⁴ o³re³! \p \v 25 I² con³ma²a⁴je³⁴ Jesús i⁴a⁴ŋangh³ chie³ a³jeun⁴³ hain⁴, jon³ a⁴jain³⁴i³ m⁴tyi⁴ hlagh³², a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ m⁴tyi⁴ hlagh³² a³júan³ i⁴con²i³ jian³ i⁴teun³i³, júan³⁴ˉ⁴ heih⁴³ i²conh²ˉ³ i⁴jauh²ˉ³ i²con²³ yein³, jian³ i⁴so⁵heuh¹ˉ³ o³tan² i²con²³i³. \p \v 26 I² jon³ a⁴hoh⁵ m⁴tyi⁴ hlagh³² tia⁴ jian³ a⁴júan⁴i³ i⁴a⁴hma³⁴ yein³, jon³ ua⁵hag⁴³; i² a³maih² hain⁴ ra³quian³ tai³² la⁴jan³ a³jaun², i⁴jon³ a⁴juah⁴ jeun⁴³ i⁴ma³ra³jaun². \v 27 I² Jesús ne⁵, jon³ a⁴tang⁴i³ si¹cúa³ yein³, a⁴sion⁴³i³; jon³ a⁴no³i³. \p \v 28 I² con³ma²a⁴hei³⁴ Jesús jauh³², jon³ a⁴ŋang⁴ chie³ quian¹i³ jeu³ ta⁵co⁴³, a⁴juah⁴i³: \p ―¿E⁴le³⁴ sa⁴a⁴cangh³² jnie³² jm² ma²tyi² jnie³² m⁴tyi⁴ hlagh³² jon³? \p \v 29 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Quie¹ m⁴tyi⁴ hlagh³² la⁴jon³ sa⁴li⁴ua⁵hag⁴³ a¹juah⁴ne³ sa⁴mh²i³ Jon⁴dai¹ jian³ i⁴júan³i³ he² i⁴sa⁴queuh³i³. \s1 A⁴hleh⁴ Jesús liah⁴ i⁴seg³⁴ i⁴jaun⁴i³ \r (Mt. 17.22‑23; Lc. 9.43‑45) \p \v 30 I² con³ma²a⁴húan³i³ i²jon³, jon³ a⁴ŋeng⁴i³ ta⁵húa³⁴ Galilea tionh². I² sa⁴hnie³⁴ Jesús juah⁴ i⁴li⁴ñi³ chie³, \v 31 quie¹ a⁴heh³i³ chie³ quian¹, juah⁴i³: \p ―Cúanh⁴³i³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ joh⁴³ cúa³ chie³ tionh², i² jon³ jŋangh³i³; i² tei⁴³i² ma³jaun²i³, jon³ hyon⁴³i³ tei⁴³i² ma³a⁴teg⁴ hneng³ jm² hon³i³. \p \v 32 I² hei⁴i³ tionh², sa⁴ra⁵ŋang⁴i³ jau²³ jon³, jian³ ra⁵coh⁴³i³ ŋang³⁴i³. \s1 ¿Hain³ a³tyein² júanh⁴³, lainh⁴ˉ³? \r (Mt. 18.1‑5; Lc. 9.46‑48) \p \v 33 Jon³ a⁴tyie³⁴ Jesús je¹jeu³ Capernaum; i² con³ma²cua⁴³i³ jauh³², jon³ a⁴ŋang⁴i³ i²con²³ chie³ quian¹, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Henh⁴ jau²³ ma²ti²jangh²ˉ³ ho³²jeu³ tionh²ˉ³? \p \v 34 I² hei⁴i³ tionh² i¹con³ sa⁴ŋang³i³, quie¹ a⁴jang²³i³ ho³²jeu³ nei² quieh¹ hain³ a³tyein². \v 35 Jon³ a⁴cua⁴ Jesús, a⁴teh³i³ quia⁵teun⁴ chie³ quian¹, a⁴juah⁴i³: \p ―A³hain⁴ a³hnie³⁴ lain⁴ a³tyein², hniah³ chie³⁴i³ ta³ra³pei¹ la⁴conh⁴a² la⁴jang³⁴, jian³ hniah³ cúa³⁴i³ cúa³tag³² i²con²³ la⁴jang³⁴. \p \v 36 Jon³ a⁴tang⁴ Jesús jan³ yein³, a⁴sainh⁴i³ jen²i³ tionh²; i² con³ma²a⁴sanh³i³ yein³, jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh²: \p \v 37 ―A³hain⁴ a³hyein⁴³ jan³ a³peih¹ a³la⁴la³ nei² quien⁴ˉ⁴, jnia⁴pa² hyei⁴³i³; jian³ a³hain⁴ a³hyei⁴³ jnia⁴, a⁵hei⁴³ jan³ jnia⁴ hyei⁴³i³, quie¹ hyein⁴³ a³a⁴sai⁴ jnia⁴ liah⁴. \s1 A³hain⁴ a³sa⁴hie²³ jnia¹, a³hain⁴pa² jie³ˉ¹ \r (Lc. 9.49‑50; Mt. 10.42) \p \v 38 I² jon³ a⁴juah⁴ Juan²³: \p ―Hnei³ A²teg²³, a⁴nia³² jnie³² jan³ chie³ a³ma²si²húa³ m⁴tyi⁴ hlagh³² con⁴juah⁴ jm³i⁴sainh³ˉ³; i⁴jon³ a⁴saih³²i³ jnie³² i⁴so⁵júan³⁴i³ la⁴jon³, quie¹ sa⁴ŋeng²³i³ jie³ˉ¹. \p \v 39 I² a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Sa⁴hniah²ˉ³ juah⁴ i⁴sa⁴júan³⁴i³; quie¹ i¹jan³ a³júan³ ua³júah² con⁴juah⁴ jm³i⁴sain³⁴ˉ⁴, sa⁴li⁴hleh³i³ jau²hlagh³² nei² quien⁴ˉ⁴. \v 40 Quie¹ a³hain⁴ a³sa⁴hieh¹ i⁴júan³ˉ¹, a³hain⁴pa² jie³ˉ¹. \v 41 Jian³ la⁴jang³⁴ a³cúa²³ con³ a²va²so³ o¹jm³cuh⁵ i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³ nei² quieh¹ jm³i⁴sain³⁴ˉ⁴, nei² quieh¹ i⁴langh⁴³ˉ³ chie³ quian¹ Cristo, i⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, hyieh⁴i³ hmah¹ quieh¹. \s1 Co³ jia²³ i⁴tianh⁵i³ chie³² \r (Mt. 18.6‑9; Lc. 17.1‑2) \p \v 42 ’Jian³ la⁴jang³⁴ a³júan³⁴ i⁴tianh⁵ jan³ si³peih¹ la³ chie³² a³ti²hain⁴ i²con²³ˉ⁵, eu⁴³a² re³ ma²hñei³⁴i³ lau² con³ a²hnai³² ya¹hñei⁴³ con³ a²caun² pa¹, jon³ si⁵tiah³i³ teg⁴ joh⁴³ jm³ñih¹. \v 43 Jian³ juah⁴ne³ júan³⁴ si¹cúah³ˉ³ i⁴tianh⁵ˉ³ chie³², queih¹ hnei³; quie¹ eu⁴³ re³ quianh³ˉ³ i⁴hyeih²ˉ³ m⁵cu³ sa⁴ton³ jm² ua²tya⁴³ i⁴langh⁴³ˉ³ a³leun²³, la⁴conh⁴a² cúah²ˉ³ qui⁴jeu⁵, je¹ o¹jyi³ loh⁴³ sa⁴ton³ jm² ua²a⁴au³, i⁴ni²hyan³² si¹cúah³ˉ³. \v 44 I²jon³ sa⁴tyan³ a¹jah³² quian¹i³ jian³ sa⁴ai²³ o¹jyi³ loh⁴³. \v 45 Jian³ juah⁴ne³ júan³⁴ si¹tagh¹ˉ³ i⁴tianh⁵ˉ³ chie³², queih¹ hnei³; quie¹ eu⁴³ re³ quianh³ˉ³ i⁴hyeih²ˉ³ m⁵cu³ sa⁴ton³ jm² ua²tya⁴³ i⁴langh⁴³ˉ³ a³tein⁴, la⁴conh⁴a² i⁴si⁵hainh⁴ˉ³ qui⁴jeu⁵ je¹ o¹jyi³ loh⁴³ i⁴sa⁴ton³ jm² ua²a⁴au³, i⁴ni²hyan³² si¹tagh¹ˉ³. \v 46 I²jon³ sa⁴tyan³ a¹jah³² quian¹i³ jian³ sa⁴ai²³ o¹jyi³ loh⁴³. \v 47 Conh⁴liah⁴ co⁴jon³ juah⁴ne³ júan³⁴ m⁴mah²ˉ³ i⁴tianh⁵ˉ³ chie³², tyi² hnei³; quie¹ eu⁴³ re³ quianh³ˉ³ i⁴cúah²ˉ³ i²ua²júan³ Jon⁴dai¹ heih⁴³ i⁴co³jo³² m⁴mah²ˉ³, la⁴conh⁴a² i⁴si⁵hainh⁴ˉ³ qui⁴jeu⁵, i⁴ni²hyan³² m⁴mah²ˉ³. \v 48 I²jon³ sa⁴tyan³ a¹jah³² quian¹i³ jian³ sa⁴ai²³ o¹jyi³ loh⁴³. \p \v 49 ’Quie¹ la⁴jang³⁴ hniah³ can³⁴ ma²eu⁴³ la⁴con³ i⁴con⁵i³ o¹jyi³ loh⁴³, jian³ i⁴sian³i³ jau²chie⁴³ la⁴con³ i⁴jang³i³ jah⁴ i²con²³ Jon⁴dai¹ i⁴sie³i³ o¹ñi². \v 50 Quie¹ i⁴chie⁴³pa² i⁴tsei³⁴ o¹ñi². I² juah⁴ne³ a⁴chia³⁴ ua³pei⁴ quieh¹ ne⁵, ¿hain³liah⁴a² ma⁵li⁴ñih¹? Júan² hnei³ i⁴ma²teih³²ˉ³ tionh²ˉ³ jian³ i⁴tionh²ˉ³ tai³² i²con²³ a³jan³ a³jan³. \c 10 \s1 He²³ Jesús jau²³ liah⁴ leg⁴³ i⁴tyon⁴i³ jian²³ i³cúa³ \r (Mt. 19.1‑12; Lc. 16.18) \p \v 1 Jon³ ua⁵hag⁴³ Jesús i²jon³, ŋo³⁴i³ i²tei⁴³ Judea jian³ jo³² ta⁵hŋoh³ jm³ Jordán. I² jon³ a⁴ŋangh³ jeun⁴³ chie³ hlonh²i³ liah⁴ i⁴seg³⁴, jian³ a⁴he⁴ Jesús quieh¹i³ liah⁴ i⁴seg³⁴ liah⁴i² ma³júan³i³. \v 2 I² jon³ a⁴tyie³⁴ fariseo hlonh²i³ tionh² a³a⁴ŋang⁴ i⁴con²³i³ jau²chie⁴³ i²con²³i³, o⁴ ra³cúa²³ i⁴li⁴tyon⁴ a³ñih³ jian²³ a³m⁴ quian¹. \v 3 I² jon³ a⁴ŋangh³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Liah⁴ heih⁴³ a⁴júan⁴ M³se²³ nei² ne³ ne⁵? \p \v 4 Jon³ a⁴juah⁴ a³hain⁴ tionh²: \p ―A⁴cúa⁴ M³se²³ jeu³ i⁴cúah³i³ a³m⁴ con³ ma²jyi³ i⁴ra³juah⁴ i⁴ma³a⁴tyon⁴i³, i² jon³ ton²³i³ a³m⁴. \p \v 5 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―A⁴sag⁴i³ heih⁴³ la⁴ne³ i²conh²ˉ³ quie¹ i⁴eu⁴³ huah³ m⁴tyi⁴ quianh³pa² hnei³ tionh²ˉ³. \v 6 I² liah⁴ma²ra⁴lie⁵ m⁵cu³ ne⁵, “a⁴júan⁴³ Jon⁴dai¹ a³ñih³ jian³ a³m⁴”. \v 7 “I⁴jon³da³ quein²³ a³ñih³ i²con²³ jmai³sie²³ i⁴cua²³i³ jian²³ a³m⁴ quian¹. \v 8 Jon³ lain⁴ li⁵uan⁴i³ la⁴jon³ jan³ chie³.” I² la⁴ne³ a⁵sie⁴³ ma⁵lang⁴³i³ on³⁴, quie¹ lang⁴³i³ jan³pa² júah³. \v 9 Quie¹ la⁴conh⁴ i⁴a⁴júan⁴ Jon⁴dai¹ i⁴a⁴sanh⁴i³, i¹jan³ chie³ sa⁴li⁴tyon³⁴. \p \v 10 I² con³ma²tionh²i³ jauh³², jon³ a⁴ŋang⁴ chie³ quian¹i³ tionh² liah⁴ i⁴seg³⁴ nei² ne³. \v 11 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―La⁴jang³⁴ a³tyon⁴ jian²³ a³m⁴ quian¹ jian³ sanh⁴i³ jian²³i³ a³m⁴ sang³⁴, ta³canh¹i³ chie³² i⁴hlenh⁴³i³ i³cúa³ chie³; \v 12 jian³ juah⁴ne³ tyon⁴ a³m⁴ jian²³ a³ñih³ quian¹ jian³ sanh⁴i³ jian²³ a³ñih³ sang²³, ta³canh¹i³ chie³² i⁴hlenh⁴³i³ i³cúa³ chie³. \s1 Ma³cúanh¹ Jesús si³maih² peih¹ \r (Mt. 19.13‑15; Lc. 18.15‑17) \p \v 13 I² jon³ jian³i³ si³maih² peih¹ ta⁵nei² Jesús, canh⁴a² tei³⁴i³ si¹cúa³ i²con²³i³; i² chie³ quian¹ Jesús ne⁵, a⁴jain³⁴i³ a³hain⁴ tionh². \v 14 I² con³ma²a⁴je³⁴ Jesús i⁴júan³ chie³ quian¹i³ la⁴jon³, a⁴jain²³ tsei⁴³i³, jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh²: \p ―Cúa² hnei³ jeu³ i⁴ya⁴han² si³maih² peih¹ hlonh²ˉ⁵, a⁵hnia³ hnei³; quie¹ a³la⁴ne³ tionh² han⁵ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹. \v 15 I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, a³hain⁴ a³sa⁴hyei³ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ liah⁴i² hyei³ jan³ yein³, sa⁴li⁴si⁵hei⁴i³ naih⁵ heih⁴³ jon³. \p \v 16 I² con³ma²a⁴sanh³i³ si³yein³, jon³ a⁴tei³⁴i³ si¹cúa³, ma⁴cúanh¹i³ si³maih² hain⁴. \s1 Jan³ a³jlanh² \r (Mt. 19.16‑30; Lc. 18.18‑30) \p \v 17 I² con³ma²a⁴hei³⁴ Jesús jeu³ liah⁴ i⁴chie³⁴i³, jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ jeu³ra³tyi⁴, a⁴si⁴jnei⁵i³ ta⁵nei²i³, a⁴ŋang⁴i³ i²con²³i³, juah⁴i³: \p ―Hnei³ A²teg²³ tsein²³, ¿henh⁴ hniah³ júan³²ˉ⁴ canh⁴a² li⁴sia³ m⁵cu³ sa⁴ton³ jm² ua²tya⁴³ quien⁴ˉ⁴? \p \v 18 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―¿E⁴le³⁴ teh⁵ˉ³ jnia⁴ a³tsein²³? Quie¹ i¹jan³ a³tsein²³ sa⁴sian³, jan³ Jon⁴dai¹pa². \v 19 Quie¹ ñih¹ hnei³ heih⁴³ quieh¹ Jon⁴dai¹ i⁴ra³juah⁴ la⁴la³: “A⁵hlenh⁴³ hnei³ a³sa⁴lang⁴³ i³cúah³ˉ³; a⁵jŋangh⁴³ hnei³ chie³; a⁵júan³ hang³; a⁵hleh³ hnei³ jau²ta³jau²³ nei² quieh¹ i¹jan³; jian³ a⁵qui⁴³ hnei³ i⁴quieh¹ chie³ i⁴ma⁵canh²i³ hnei³; jian³ ma⁵con³² hnei³ naih⁴³sieh³.” \p \v 20 I² con³ma²a⁴nau⁴i³, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ A²teg²³, la⁴jeg³⁴ heih⁴³ ne³ ma³ma⁵tei³²ˉ⁴ liah⁴ma²maih⁴³ˉ⁴. \p \v 21 I² jon³ a⁴je³ Jesús quieh¹i³, i⁴hnio³⁴i³, a⁴juah⁴i³: \p ―Sia³ pi¹ i²con³ i⁴si³hain⁴ quianh³ˉ³: cua³ ua⁴hnang² la⁴jeg³⁴ i⁴sia³ quianh³ˉ³, ma²jon³ cúah³²ˉ³ a³ti⁴ñei³ o¹cau³² jon³, canh⁴a² li⁴sia³ i⁴quein⁴³ hlion⁴ quianh³ˉ³ ñi⁴jeu⁵; ma²jon³ niah²ˉ³ si²tyeinh³²ˉ³ coh⁵cah³ˉ⁴, canh²ˉ³ ma²eu⁴³. \p \v 22 I² hei⁴i³ ne⁵, ta² a⁴tanh⁴³ tsei⁴³i³, con³ma²a⁴nau⁴i³ jau²³ jon³, jon³ ŋah³i³ chionh⁴ tsei⁴³i³, quie¹ eu⁴³ hlion⁴ sia³ quieh¹i³. \p \v 23 I² jon³ a⁴je³⁴ Jesús co⁴la⁴lagh⁵, a⁴sagh⁴³i³ chie³ quian¹i³ tionh²: \p ―¡Ta² jeuh⁴³ nie⁴³ i⁴si⁵han² a³sia³ hlion⁴ quieh¹ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹! \p \v 24 Jon³ eu⁴³ co³ ŋo³⁴ tsei⁴³ chie³ quian¹i³ jau²³ jon³; i² Jesús a⁴juah⁴ liah⁴ i⁴seg³⁴: \p ―Hnei³ jon²³ quian³⁴ˉ⁴, ¡ta² jeuh⁴³ nie⁴³ i⁴si⁵han² a³hain³² tsei⁴³ o¹cau³² hlion⁴ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹! \v 25 Eu⁴³a² sa⁴jeuh⁴³ i⁴si⁵hei⁴ jan³ a²ca³me²llo³ to³ a²ma³cau³² la⁴conh⁴a² i⁴hei⁴ jan³ a³jlanh² naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹. \p \v 26 Tsei³⁴sa² co³ a⁴jainh⁴³i³ tionh², a⁴júanh⁴i³ húan⁴i³ tionh², juah⁴i³: \p ―Juah⁴ne³ la⁴ne³, ¿hain³ pi² lei⁴ li⁴lion⁴? \p \v 27 Jon³ a⁴je³ Jesús quieh¹i³, a⁴juah⁴i³: \p ―Quie¹ chie³ tionh² sa⁴tieh¹i³ li⁴júan³⁴i³, Jon⁴dai¹pa² tieh¹; quie¹ la⁴jeg³⁴pa² li⁴júan³⁴ Jon⁴dai¹. \p \v 28 I² jon³ a⁴juah⁴ Pe³² i²con²³i³: \p ―Jeh³², ma³a⁴tien² jnie³² la⁴jeg³⁴, jian³ ma²ya¹han² jnie³² coh⁵cah³²ˉ³. \p \v 29 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, a³hain⁴ a³ma³a⁴teinh³ tsei⁴³ a²hnei⁴³ quieh¹, jian³ o⁴ si³reunh¹i³ si³ñih³ si³m⁴, o⁴ jmai³i³ o⁴ sie²³i³, jian³ o⁴ a³m⁴ quian¹i³, jian³ o⁴ jon⁴³segh³²i³, jian³ o⁴ húa³⁴ quieh¹i³, la⁴jang³⁴ a³júan³⁴ la⁴ne³ nei² quien⁴ˉ⁴ jian³ nei² quieh¹ jau²³ quien⁴ˉ⁴, \v 30 hyei³⁴i³ nia⁴lo⁴ jeunh³ tieh²la³; hyei³⁴i³ a²hnei⁴³ quieh¹, jian³ hyein⁵i³ si³reunh¹i³ si³ñih³ si³m⁴, sie²³i³, si³jon⁴³i³, jian³ húa³⁴ quieh¹i³, ua²liah⁴a² hag²³ chie³ quieh¹i³; jian³ hyieh⁴i³ m⁵cu³ sa⁴ton³ jm² ua²tya⁴³ m⁵cu³ con³ liah⁴. \v 31 I² jeun⁴³ a³ya¹jian⁴³ nei² tieh²la³ tang³⁴i³ ta³ra³pei¹; jian³ a³tionh² ta³ra³pei¹ tieh²la³ si⁵jian⁴³i³ nei². \s1 A⁴hleh⁴ Jesús liah⁴ i⁴seg³⁴ i⁴jaun⁴i³ \r (Mt. 20.17‑19; Lc. 18.31‑34) \p \v 32 Con³ma²tionh²i³ jeu³ ŋo³⁴i³ Jerusalén, i² Jesús ya¹jian⁴³ nei². I² hei⁴i³ tionh² ya¹han² coh⁵, i⁴co³ a⁴jainh⁴³i³ tionh² jian³ coh⁴³i³. I² jon³ jian³i³ quia⁵teun⁴ chie³ quian¹ hain⁴ con³ ta⁵co⁴³, a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh² liah⁴ si⁵lei⁴ i²con²³i³ hña³, a⁴juah⁴i³: \p \v 33 ―Jeh³², tieh²la³ tieh²ˉ¹ jeu³ chie²³ˉ¹ Jerusalén, i²jon³ cúanh⁴³i³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ joh⁴³ cúa³ m³chie³ tyein² jian³ a²teg²³ quian¹ lai²³ tionh²; jian³ queih³i³ heih⁴³ i⁴jaun⁴i³. Jian³ cúanh⁴³i³ a³hain⁴ joh⁴³ cúa³ a³sa⁴lang⁴³ judío, \v 34 i⁴ji⁵ŋang⁴i³, jian³ po³⁴i³, jian³ hñi⁵i³ jm³teuh¹, jian³ jŋangh³i³; i² tei⁴³i² ma³a⁴teg⁴ hneng³ jm² hon³i³, jon³ hyon⁴³i³. \s1 A⁴m⁴ Jacobo jian³ Juan²³ i²con²³ Jesús con³ nei² \r (Mt. 20.20‑28) \p \v 35 Jon³ a⁴tyie³⁴ Jacobo jian³ Juan²³ i²con²³ Jesús, si³jon⁴³ Zebedeo, a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ A²teg²³, hnie³ jnie³² júanh²ˉ³ i⁴m²³ jnie³² i²conh²ˉ³. \p \v 36 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―¿Henh⁴ hnoh³ˉ³ júan³²ˉ⁴ i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³? \p \v 37 I² jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―¿Sa¹ cúah²ˉ³ jeu³ i⁴hyie² jnie³² hlonh²ˉ³, jan³ jo³² ta⁵chie³⁴ jian³ jan³ jo³² ta⁵quegh³ quianh³ˉ³, la⁴teg⁴i² ma³ua²júanh³ˉ³ heih⁴³ nei² m⁵cu³ la³, i⁴eu⁴³ júanh⁴³ˉ³? \p \v 38 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Ta² sa⁴ñih¹ˉ³ i⁴mh³ˉ³ tionh²ˉ³. ¿O⁴ tianh³²ˉ³ canh²ˉ³ ma²eu⁴³ liah⁴ can¹ˉ⁴, jian³ i⁴júanh¹i³ hnei³ liah⁴i² júanh¹i³ jnia⁴? \p \v 39 Jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Tian⁴pa². \p I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―I⁴chie⁴³pa² li⁴canh²ˉ³ ma²eu⁴³ liah⁴ can¹ˉ⁴, jian³ li⁴júanh¹i³ hnei³ liah⁴i² júanh¹i³ jnia⁴. \v 40 I² nei² quieh¹ i⁴mh³ˉ³ neih²ˉ³ jo³² ta⁵chie³⁴ jian³ jo³² ta⁵quegh³ quien⁴ˉ⁴ ne⁵, sa⁴tain⁴³ˉ⁴ cúa¹ˉ⁴, quie¹ cua³⁴ a³hain⁴pa² tionh² a³a⁴quianh⁴³ Jon⁴dai¹. \p \v 41 I² con³ma²a⁴nau⁴ i²quian³⁴ chie³ quian¹i³ hain⁴, ta² a⁴jain²³ tsei⁴³i³ i²con²³ Jacobo jian³ Juan²³. \v 42 I² Jesús ne⁵, a⁴teh³i³ a³hain⁴ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―Quie¹ ñih¹ˉ³ liah⁴ tionh² la⁴jeg³⁴ nación a³sa⁴lang⁴³ judío, i⁴pain⁴ heih⁴³ júan³ gobierno quian¹i³ tionh², jian³ la⁴jang³⁴ a³ti²quian³ ta¹ liah⁴, queih²i³ heih⁴³ pain⁴ i⁴sa⁴hain²³i³ chie³². \v 43 I² jenh² hnei³ tionh²ˉ³ ne⁵, sa⁴hniah³ lei⁴ la⁴ne³. Quie¹ a³hain⁴ a³hnie³⁴ li⁴júanh⁴³ jenh²ˉ³ tionh²ˉ³, hniah³ cúa³⁴i³ cúa³tag³² i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³; \v 44 jian³ a³hain⁴ a³hnie³⁴ lain⁴ a³tyein² jenh²ˉ³, hniah³ júan³⁴i³ i²conh²ˉ³ la⁴jan³ a³júan³ quianh³ˉ³ la⁴jangh³ˉ³ tionh²ˉ³. \v 45 Quie¹ la⁴ne³pa² cuan³⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ i⁴cúa³⁴i³ cúa³tag³² i²con²³ chie³, a⁵jon⁴³ ta⁵cúa³⁴ chie³ cúa³tag³² i²con²³i³, jian³ cuan³⁴i³ i⁴cúa³⁴i³ m⁵cu³ quieh¹ i⁴lion⁴ jeun⁴³. \s1 A⁴jnia⁵ m⁴nei² jan³ a³taun³² a³sain³ Bartimeo \r (Mt. 20.29‑34; Lc. 18.35‑43) \p \v 46 I² jon³ a⁴tyie³⁴i³ Jericó tionh². I² con³ma²ua⁵hag⁴³ Jesús jian²³ chie³ quian¹ Jericó jon³ jian²³ jeun⁴³ chie³ sang²³, i²jon³ ua²cua⁴³ jan³ a³taun³² ho³²jeu³ a³sain³ Bartimeo, a³jon⁴³ Timeo, a³ua²m²³ o¹cau³². \v 47 I² con³ma²a⁴nau⁴i³ i⁴ja³⁴ Jesús a³sian³ Nazaret, jon³ a⁴hleh⁴i³ tia⁴, a⁴juah⁴i³: \p ―¡Hnei³ Jesús, Sa¹jeun³ Da³vei²³, ua²jieh⁴ ñei⁴ hoh⁴³ˉ³ i²con²³ˉ⁵! \p \v 48 I² jon³ ne⁵, jeun⁴³ chie³ a⁴jai³⁴ quieh¹i³ canh⁴a² cua⁴³i³ tai³²; i² hei⁴i³ ne⁵, tsei³⁴sa² tia⁴ a⁴hleh⁴i³, juah⁴i³: \p ―¡Hnei³ Sa¹jeun³ Da³vei²³, ua²jieh⁴ ñei⁴ hoh⁴³ˉ³ i²con²³ˉ⁵! \p \v 49 I² jon³ a⁴jian⁴ Jesús, a⁴juah⁴i³ i⁴teh³i³ a³hain⁴; i² jon³ ua⁵teh³i³ a³taun³², a⁴juah⁴i³: \p ―Júan² hnei³ si³hyonh³, no³ hnei³, quie¹ te²³i³ hnei³. \p \v 50 Jon³ a⁴ton³⁴i³ a²hmh³ ma²ua²lion³i³, ra⁴hang³²i³ i⁴hang³i³ ta⁵yeih³², ŋo³⁴i³ hlonh² Jesús. \v 51 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―¿Henh⁴ hnoh³ˉ³ júan³²ˉ⁴ i²conh²ˉ³? \p I² jon³ a⁴juah⁴ a³taun³² hain⁴: \p ―Hnei³ A²teg²³, hno⁵ˉ⁵ júanh²ˉ³ i⁴jnia⁵ m⁴nei³⁴ˉ⁴. \p \v 52 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Cua³; ma³a⁴huan⁴ quianh³ˉ³, quie¹ ra⁵hainh⁴ˉ³. \p Liah⁴ma²jon³ a⁴jnia⁵ m⁴nei²i³, jon³ ŋo³⁴i³ coh⁵cah³² Jesús ho³²jeu³. \c 11 \s1 A⁴hei³⁴ Jesús Jerusalén i²a⁴leg³⁴ júanh⁴³i³ \r (Mt. 21.1‑11; Lc. 19.28‑40; Jn. 12.12‑19) \p \v 1 I² con³ma²a⁴tyie³⁴i³ tionh² hloh³² jeu³ Betfagé jian³ Betania, mah⁴ quieh¹ a²hma³ Olivos, hloh³² Jerusalén, i² jon³ a⁴sain⁴ Jesús on³⁴ chie³ quian¹, \v 2 a⁴sagh⁴³i³: \p ―Cua³ jeu³ peih¹ nie⁴³ ta⁵nei² ne³ tionh²ˉ³; i² tei⁴³i² ma³a⁴cúah³ˉ³ i²jno³, jon³ tyanh³²ˉ³ jan³ a²lo¹siah³ a³si²hñih², jian³ i¹jan³ a⁵sian⁴³ ma³ua⁴tsain³². Jon³ sainh³²ˉ³ jian³ teh³²ˉ³ ta⁵la³. \v 3 Jian³ juah⁴ne³ sian³ a³ŋang⁴ i²conh²ˉ³: “¿E⁴le³⁴ ti²sainh⁵ˉ³ a²lo¹siah³ ne³?” jon³ jeuh³²i³ hnei³ a³hniah³ quian¹ Se³ño²³pa², ma²jon³ jionh⁴i³ liah⁴ to⁴ne⁵. \p \v 4 Jon³ ua⁵han² chie³ quian¹i³, a⁴jen³i³ a²lo¹siah³ a³si²hñih² jeu³ i²ŋeng²³ chie³ coh⁵hnei³² hloh³² o²hnei³², jon³ a⁴sainh⁵i³. \p \v 5 I² a³tionh² i²jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴: \p ―¿E⁴le³⁴ ti²sainh⁵ˉ³ a²lo¹siah³ ne³? \p \v 6 I² jon³ a⁴juah⁴i³ tionh² liah⁴ jau²³ ma³a⁴juah⁴ Jesús; jon³ a⁴cúa⁴ a³hain⁴ jeu³ tionh². \v 7 I² jon³ jian³ chie³ quian¹i³ a²lo¹siah³ hain⁴ la⁴teg⁴ i²con²³i³, i² jon³ a⁴ja³⁴i³ a²cúan³ ma³cah³²i³, jon³ ua⁴tsei³² Jesús. \v 8 Jian³ a⁴ja³⁴ jeun⁴³ a³sang²³ a²cúan³ ho³²jeu³ liah⁴, jian³ ca³chion²³ a⁴queih³ o¹cúah² hma³ i⁴a⁴ja³⁴i³ ho³²jeu³ liah⁴. \p \v 9 Jian³ jeun⁴³ chie³ ya¹han² ta⁵nei²i³ jian³ coh⁵cah³²i³ a³ti²hleh² tia⁴, juah⁴i³: \p ―¡Júanh⁴³ Jon⁴dai¹! ¡Ta² tsei³⁴ jm² ren³ a³ja²³ con⁴juah⁴ jm³i⁴sain³ Se³ño²³ Jon⁴dai¹! \v 10 ¡Ta² tsei³⁴ jm² ren³ a³han⁵ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ liah⁴i² a⁴júan⁴ re¹ Da³vei²³ heih⁴³, sa¹jeun³ quian⁴ˉ¹! ¡Júanh⁴³ Jon⁴dai¹ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵! \p \v 11 Jon³ a⁴hei³⁴ Jesús Jerusalén jian³ cuah³júah²; i² con³ma²a⁴je³⁴i³ co⁴la⁴lagh⁵ la⁴jeg³⁴, jon³ ŋo³⁴i³ ta⁵ Betania jian²³i³ quia⁵teun⁴ chie³ quian¹i³ hain⁴, con³ma²a⁴nai³. \s1 A⁴jain³⁴ Jesús con³ a²hma³ m⁴jyi³ \r (Mt. 21.18‑19) \p \v 12 I² con³ma²a⁴jnia³⁴, con³ma²a⁴húan³i³ Betania, ta² ra⁵cúanh⁴³ tsei⁴³ Jesús. \v 13 Jon³ a⁴je³⁴i³ con³ a²hma³ m⁴jyi³ i²gm⁴ meih³ i⁴si²leg⁴³ o¹úan³², i² jon³ ŋo³⁴i³ ua⁵je⁴i³ sa¹ li⁴tyieh⁴³ o¹m⁴ quieh¹; i² con³ma²a⁴tyie³⁴i³ hloh³² ne⁵, i¹con³ o¹m⁴ quieh¹ sa⁴a⁴chieh¹i³, jmah³ o¹úan³²pa² si²leg⁴³, quie¹ sa⁴ma³a⁴teg⁴ jain³ quieh¹ o¹m⁴ jon³. \v 14 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³ a²hma³ m⁴jyi³ jon³: \p ―I¹con³ jm² sa⁴jia²³ juah⁴ i⁴sian³ a³queuh⁴³ o¹m⁴ i⁴hag³⁴ hnei³, a²hma³. \p Jian³ a⁴nau⁴ chie³ quian¹i³ jau²³ jon³ tionh². \s1 A⁴húan⁴³ Jesús a³ti²júan³ hlagh³² cuah³júah² \r (Mt. 21.12‑17; Lc. 19.45‑48; Jn. 2.13‑22) \p \v 15 Jon³ a⁴tyie³⁴i³ Jerusalén tionh². I² con³ma²a⁴hei³⁴ Jesús cuah³júah², jon³ a⁴húan⁴³i³ a³ti²hnang³ jian³ a³ti²la²³ i²jon³. Jian³ a⁴quegh³i³ a²me²sa³ quieh¹ a³sag²³ o¹cau³² tionh² jian³ a²ma³sei² quieh¹ a³ti²hnang⁴³ a⁵ta³cuah³; \v 16 jian³ sa⁴cúa²³i³ i⁴ua⁵jeun³² chie³ i⁴quian³ lie²³ cuah³júah². \v 17 Jian³ a⁴heh³i³ chie³, a⁴juah⁴i³: \p ―¿O⁴ a⁵sia³ ra³sag² la⁴la³: “Jauh³² quien⁴ˉ⁴ jauh³² i²mh²i³ Jon⁴dai¹pa² teh²i³ i⁴quieh¹ a³sian³ la⁴jeg³⁴ nación”? I² hnei³ tionh²ˉ³ ne⁵, júanh³ˉ³ jauh³² la³ la⁴con³ to³hlo³ quieh¹ hang³. \p \v 18 I² jon³ a⁴nau⁴ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ m³chie³ tyein² tionh², jian³ ma²hnoh³i³ tionh² liah⁴ ma²jŋangh³i³, quie¹ ta⁵la⁴ con⁴³i³ Jesús nei² quieh¹ a³jeu³, quie¹ co³ a⁴jainh⁴³ a³jeu³ jau²³ quieh¹i³. \v 19 I² con³ma²a⁴nai³, jon³ ua⁵hag⁴³ Jesús jeu³ jon³. \s1 Ra⁵quein³ a²hma³ m⁴jyi³ \r (Mt. 21.19‑22) \p \v 20 I² con³ma²a⁴jnia³⁴, jon³ a⁴je³⁴i³ a²hma³ m⁴jyi³ jon³ tionh² i⁴ma³si²quein³ la⁴teg⁴ o¹júan⁴³. \v 21 I² jon³ a⁴tyon²³ tsei⁴³ Pe³², a⁴sagh⁴³i³ Jesús: \p ―Hnei³ A²teg²³, jeh³² ma³ra⁵quein³ a²hma³ m⁴jyi³ ne³ i⁴a⁴jainh⁴³ˉ³. \p \v 22 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³ tionh²: \p ―Ua²hainh⁴ hnei³ i²con²³ Jon⁴dai¹. \v 23 Quie¹ i⁴chie⁴³pa² juah³ˉ⁴, a³hain⁴ a³sagh⁵ a²mah⁴ ne³: “Quein⁴³ hnei³ i²gm⁴; cua³ la⁴teg⁴ joh⁴³ jm³ñih¹”, juah⁴ne³ sa⁴júan³⁴i³ teun³⁴ co³hei²tsei³, juah⁴ne³ hain⁴i³ i⁴lei⁴ jau²³ i⁴juah⁴i³, jon³ lei⁴ la⁴ne³. \v 24 I⁴jon³ juah³ˉ⁴, la⁴jeg³⁴ i⁴mh²ˉ³ i²con²³ Jon⁴dai¹ i⁴hainh⁴ˉ³ i⁴hyanh⁴ˉ³, jon³ lei⁴ liah⁴. \v 25 Jian³ tei⁴³i² mh³²ˉ³ Jon⁴dai¹, hniah³ hainh³²ˉ³ chie³² quieh¹ a³a⁴júan⁴ hlagh³² i²conh²ˉ³, canh⁴a² hain³⁴ Naih⁴³ˉ³ chie³² quianh³ˉ³ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \v 26 Quie¹ juah⁴ne³ sa⁴hainh⁵ˉ³ chie³² quieh¹ chie³ liah⁴, jon³ sa⁴hain³⁴ Naih⁴³ˉ³ chie³² quianh³ˉ³, a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ liah⁴. \s1 Heih⁴³ i⁴quian³ Jesús \r (Mt. 21.23‑27; Lc. 20.1‑8) \p \v 27 Jon³ a⁴tyie³⁴i³ Jerusalén liah⁴ i⁴seg³⁴ tionh². I² con³ma²ŋeng²³ Jesús cuah³júah², jon³ ua⁵han² m³chie³ tyein² jian³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ a³don⁵ ma⁴³teg²³ hlonh²i³, \v 28 a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―¿Hain³ heih⁴³ quianh²ˉ³ i⁴júanh³ˉ³ la⁴jeg³⁴ i⁴ne³? ¿Jian³ o⁴ hain³ a⁴cúa⁴ heih⁴³ ne³ i²conh²ˉ³? \p \v 29 I² jon³ a⁴ŋangh³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―Hno⁵ jnia⁴ liah⁴ ŋang¹ˉ⁴ con³ i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³; i² juah⁴ne³ a⁴jainh¹ˉ³ jau²³ ne⁵, jon³ jeu¹ˉ⁴ hnei³ liah⁴ hain³ heih⁴³ quian³²ˉ⁴ i⁴júan³⁴ˉ⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴la³. \v 30 I² jon³ ne⁵, ¿hain³ a⁴júan⁴ heih⁴³ i²con²³ Juan²³ i⁴ua⁵sion⁴³ chie³ jm³? ¿O⁴ Jon⁴dai¹ jian³ o⁴ chie³, lainh⁴ˉ³? Ŋangh¹ hnei³ tionh²ˉ³. \p \v 31 Jon³ a⁴júanh⁴i³ húan⁴i³ tionh², juah⁴i³: \p ―Juah⁴ne³ juah²ˉ¹ i⁴ Jon⁴dai¹pa² a⁴júan⁴ heih⁴³ i²con²³i³, jon³ sag⁵i³ jnia¹: “¿E⁴le³⁴ sa⁴ra⁵hainh⁴ˉ³ jau²³ quieh¹i³ ne⁵?” \v 32 Jian³ juah⁴ne³ juah²ˉ¹ i⁴a⁴sai⁴ chie³pa² quieh¹i³, sa⁴re³ liah⁴. \p Quie¹ con⁴³i³ a³jeu³ tionh², quie¹ la⁴jang³⁴pa² ti²ñi³ i⁴ma²lang⁴³ Juan²³ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ i⁴chie⁴³. \v 33 I² jon³ a⁴jainh³i³ jau²³ i²con²³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―Sa⁴nia² jnie³². \p I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³ liah⁴: \p ―Jian³ jnia⁴ liah⁴, a⁵sia³ jeu¹ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³ hain³ heih⁴³ quian³²ˉ⁴ i⁴júan³⁴ˉ⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴la³. \c 12 \s1 Nei² quieh¹ a³júan³ ta¹ a³hlangh² tionh² \r (Mt. 21.33‑46; Lc. 20.9‑19) \p \v 1 Jon³ a⁴hleh⁴ Jesús i²con²³i³ tionh² con³ jau²³ i⁴a⁴can³⁴i³, a⁴juah⁴i³: \p ―Ma²sian³ jan³ chie³ a³jnia² o¹m⁴ ya¹gm³jeh² quieh¹, jian³ a⁴júan⁴i³ con³ a²ha⁴ co⁴la⁴lagh⁵; jian³ a⁴júan⁴i³ con³ i²jianh²i³ o¹m⁴ ya¹gm³jeh², jian³ a⁴júan⁴i³ con³ a²cuah³² ñei⁴³ i²hie³⁴i³ je¹. \p ’Ma²jon³ a⁴tonh³i³ je¹ jon³ joh⁴³ cúa³ co⁴meih³ a³júan³ ta¹, jon³ ŋo³⁴i³ ta⁵jeu³ gm⁴. \v 2 I² con³ma²a⁴tyie³⁴ jm² a⁴lo³, jon³ a⁴sain⁴i³ jan³ a³cúa²³ cúa³tag³² quian¹ i²con²³ a³júan³ ta¹ je¹ hain⁴ canh⁴a² ma²cúah³i³ co⁴meih³ o¹m⁴ ya¹gm³jeh² jon³. \v 3 I² a³júan³ ta¹ hain⁴ tionh² ne⁵, jon³ a⁴sanh³i³ a³cúa²³ cúa³tag³² hain⁴, a⁴po³⁴i³, jon³ a⁴saih³i³ to⁵lang³⁴. \v 4 Conh⁴liah⁴ a⁴sain⁴ a³quieh¹ je¹ hain⁴ i²jan³ a³cúa²³ cúa³tag³² quian¹; i² a³júan³ ta¹ ne⁵, a⁴quinh⁴³i³ m⁴caun² a³hain⁴, a⁴hnia³⁴i³ ma³tyi²i³, jon³ a⁴saih³i³ con³ma²a⁴júanh¹i³. \v 5 Conh⁴liah⁴ a⁴sain⁴i³ i²jan³, i² a³júan³ ta¹ hain⁴, a⁴jŋangh⁴i³ a³hain⁴. Jian³ a⁴sain⁴i³ i²jeun⁴³ a³sang²³ liah⁴; i² a³júan³ ta¹ hain⁴ tionh² ne⁵, a⁴pan³⁴i³ ca³chion²³ jian³ a⁴jŋangh⁴i³ ca³chion²³ liah⁴. \p \v 6 ’I² a⁴toh⁴ ne⁵, ma²sian³ a³jon⁴³ a³quieh¹ je¹ hain⁴, a³hnio⁴i³; i² jon³ a⁴sain⁴i³ a³jon⁴³ i²con²³ a³hain⁴ tionh², juah⁴i³: “Leg⁴³ re³pa² ma⁵con⁴³i³ a³jon³⁴ˉ⁴.” \v 7 I² a³júan³ ta¹ ne⁵, a⁴júanh⁴i³ húan⁴i³ tionh², juah⁴i³: “A³ne³pa² li⁴quieh¹ je¹ la³; ma³²ˉ¹ ma⁵jŋangh¹i³ jnia¹ canh⁴a² li⁴quian⁴ˉ¹ je¹.” \v 8 Jon³ a⁴sanh³i³, a⁴jŋangh⁴i³, jon³ a⁴ton³⁴i³ ta⁴coh⁵ je¹ jon³. \p \v 9 ’I² ne³ ne⁵, ¿henh⁴ júan³⁴ a³quieh¹ je¹ jon³, lainh⁴ˉ³? Jionh⁴i³, ya⁴ma⁴tyan²³i³ a³júan³ ta¹ hain⁴, jon³ tonh³i³ je¹ quieh¹ joh⁴³ cúa³ a³sang²³ tionh². \p \v 10 ’¿O⁴ a⁵sia³ ma³a⁴heih³ˉ³ i⁴ra³sag² jau²³ la³: \q1 A²caun² i⁴a⁴ton³⁴ teg³hyah³ tionh², \q1 a²caun² jon³pa² re³ a⁴seih³ ta³jmh¹ a²hnei⁴³. \q1 \v 11 A⁴júan⁴ Se³ño²³ i⁴a⁴leg³⁴ la⁴ne³, \q1 jian³ ta² co³ a⁴jain⁴³ˉ¹ a⁴niah³²ˉ¹ i⁴jon³? \p \v 12 I² jon³ ma²hnoh³i³ hain³liah⁴ li⁴sanh³i³ Jesús, quie¹ ra⁵laih²i³ tionh² i⁴a⁴hleh⁴ Jesús nei² quieh¹i³ jau²³ i⁴a⁴can³⁴i³ jon³. I² con⁴³i³ a³jeu³ ne⁵, jon³ a⁴tain³⁴i³ Jesús, ua⁵han²i³ tionh². \s1 Nei² quieh¹ i⁴ma³hmah³²i³ i²tain⁴³ gobierno \r (Mt. 22.15‑22; Lc. 20.20‑26) \p \v 13 I² jon³ a⁴sain⁴i³ co⁴meih³ chie³ fariseo jian²³ chie³ quian¹ Herodes i²con²³ Jesús canh⁴a² hnoh³i³ liah⁴ li⁴si⁵seun³i³ jau²³. \v 14 I² con³ma²a⁴tyie³⁴i³ tionh², jon³ a⁴sagh⁴³i³ Jesús: \p ―Hnei³ A²teg²³, nia² jnie³² i⁴hleh³ˉ³ jmah³ jau²³ tei⁴³, jian³ a⁵sia³ jm² si²quianh¹ˉ³ liah⁴ lang⁴³ chie³, quie¹ sa⁴roh³ˉ³ jeu³ liah⁴ jnia⁴ chie³ ta⁴coh⁵, quie¹ heh³ˉ³ jeu³ quieh¹ Jon⁴dai¹ con⁴juah⁴ jau²³ ni²tei⁴³. I² ne³ ne⁵, ¿o⁴ ra³cúa²³ i⁴ma²hmah³²ˉ¹ i²tain⁴³ gobierno, jian³ o⁴ a⁵sia³? ¿O⁴ cúa³²ˉ¹, jian³ o⁴ sa⁴cúa³²ˉ¹? \p \v 15 I² Jesús ne⁵, si²ñi³i³ re³ i⁴ma³co³i³ tionh² i⁴lonh⁵i³ tionh², jon³ a⁴juah⁴i³ i²con²³i³: \p ―¿E⁴le³⁴ jau²chie⁴³ conh⁴ˉ³ jnia⁴ tionh²ˉ³? Cua³ ua⁴quian³ hnei³ con³ o¹cau³² tie³, canh⁴a² je¹ˉ⁴. \p \v 16 I² jon³ ni²quian⁴i³, jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―¿Hain³ ma³nei² ra³ton³ o¹cau³² la³, jian³ hain³ jm³i⁴sain³ ra³sag²? \p Jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Gobierno César pa². \p \v 17 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Juah⁴ne³ la⁴ne³, cúah³² hnei³ gobierno i²tain⁴³, jian³ cúah³² hnei³ Jon⁴dai¹ i²tain⁴³ liah⁴. \p Jon³ ta² co³ a⁴jainh⁴³ a³hain⁴ tionh² jau²³ quieh¹i³. \s1 A⁴ŋang⁴i³ i²con²³ Jesús nei² quieh¹ i⁴hyon⁴³ a³jaun² \r (Mt. 22.23‑33; Lc. 20.27‑40) \p \v 18 Jon³ a⁴tyie³⁴ saduceo tionh² i²con²³ Jesús, a³hain⁴ tionh² a³juah⁴ i⁴sa⁴hyon⁴³ a³jaun²; i² jon³ a⁴ŋang⁴i³, a⁴juah⁴i³: \p \v 19 ―Hnei³ A²teg²³, a⁴sag⁴ M³se²³ la⁴la³: juah⁴ne³ a⁴jaun³⁴ jan³ a³ñih³ a³sa⁴ra⁵sian³ si³jon⁴³ jian²³ i³cúa³, jon³ hniah³ sanh⁴ a³reunh¹ a³jaun² jian²³ a³m⁴ hain⁴, canh⁴a² li⁴sian³ si³jon⁴³i³ nei² quieh¹ a³jaun² reunh¹i³. \v 20 I² jon³ ne⁵, ma²sian³ quion³⁴ si³reunh¹i³ jmah³ a³ñih³. I² a³co⁴ra⁴lie⁵ hain⁴ a⁴sanh⁴i³ jian²³ a³m⁴, jian³ a⁴jaun³⁴i³ i⁴sa⁴ra⁵sian³ si³jon⁴³i³. \v 21 Jian³ la⁴jon³ a⁴sanh⁴ a²teg⁴ on³⁴ liah⁴ jian²³ a³m⁴ hain⁴, jon³ a⁴jaun³⁴i³ liah⁴ i⁴sa⁴ra⁵sian³ si³jon⁴³i³; conh⁴liah⁴ la⁴jon³pa² a⁴jainh⁴³ a²teg⁴ on³ hain⁴ liah⁴i² a⁴jainh⁴³ a³ma³jaun². \v 22 Jian³ la⁴ne³pa² a⁴jainh⁴³ li⁵quion³⁴, i¹jan³ si³jon⁴³ sa⁴ra⁵sian³. I² con³ma²a⁴chian³⁴ la⁴jang³⁴ a³hain⁴ ne⁵, jon³ jaun² a³m⁴ liah⁴. \v 23 I² jon³ ne⁵, tei⁴³i² hyon⁴³ la⁴jang³⁴ a³jaun², ¿hain³ li⁴quian¹ a³m⁴ hain⁴, quie¹ la⁴jang³⁴ la⁴jon³ pi²³ ra⁵jian²³i³? \p \v 24 Jon³ a⁴ŋangh³ Jesús i²con²³i³, juah⁴i³: \p ―¿O⁴ sa¹ chie⁴³ húanh⁴pa² hnei³ ma⁵canh²ˉ³ tionh²ˉ³, nei² quieh¹ i⁴sa⁴ŋangh⁴ˉ³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ i⁴ra³sag², a⁵ga⁴ cmh²ˉ³ ua³pei⁴ quieh¹i³? \v 25 Quie¹ la⁴teg⁴i² ma³a⁴hyon²³ a³jaun² tionh², a⁵sie⁴³ sanh⁴i³ jian³ a⁵ga⁴ cúan⁵i³ si³jon⁴³ i⁴sanh⁴i³, quie¹ lain⁴i³ liah⁴i² lang⁴³ ángel a³tionh² ñi⁴jeu⁵pa². \v 26 I² nei² quieh¹ i⁴hyon⁴³ a³jaun² ne⁵, ¿o⁴ a⁵sia³ ma³a⁴heih³ˉ³ ma²jyi³ i⁴a⁴sag⁴ M³se²³ liah⁴ a⁴hleh⁴ Jon⁴dai¹ i²con²³i³ i²ma²si²co²³ con³ sieh³² hma³ ton⁴³ tsain⁴³, a⁴juah⁴i³: “Jnia⁴ lang⁴³ˉ⁴ Jon⁴dai¹ quian¹ A³brang²³, jian³ I³sa²³ jian³ Ja³co²³”? \v 27 Quie¹ a⁵sia³ lang⁴³i³ Jon⁴dai¹ juah⁴ Jon⁴dai¹ quian¹ a³jaun², quie¹ Jon⁴dai¹ quian¹ a³sian³pa²; i² la⁴ne³ jon³ eu⁴³ can³ hoh⁴³ˉ³ tionh²ˉ³. \s1 Heih⁴³ quieh¹ Jon⁴dai¹ i⁴tyein² quein⁴³ \r (Mt. 22.34‑40) \p \v 28 Jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ a²teg²³ quian¹ lai²³ hlonh²i³ a³ma³a⁴nau⁴ jau²³ i⁴a⁴jang²³i³ tionh² jian³ a³ñi³ i⁴a⁴jainh³ Jesús jau²³ re³ i²con²³i³, i² jon³ a⁴ŋang⁴i³ i²con²³ Jesús: \p ―¿Hain³ heih⁴³ tyein² quein⁴³ la⁴conh⁴a² la⁴jeg³⁴ ne⁵? \p \v 29 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Heih⁴³ tyein² quein⁴³ la⁴conh⁴a² la⁴jeg³⁴ leg⁴³ la⁴la³: “Nai³ hnei³ jeu³ Israel tionh²ˉ³, Se³ño²³ Jon⁴dai¹ quian⁴ˉ¹, jan³pa² leg⁴³. \v 30 Jian³ ma⁴hno³² hnei³ Se³ño²³ Jon⁴dai¹ quianh³ i⁴jang³⁴ hoh⁴³ˉ³, i⁴lie²³ m⁴tyi⁴ quianh³ˉ³, jian³ la⁴jeg³⁴ co³hei²tsei³ quianh³ˉ³, jian³ li⁵teun⁴ cúah³tagh¹ˉ³.” I⁴ne³pa² heih⁴³ tyein². \v 31 Jian³ a²teg⁴ teun³⁴ heih⁴³ meih³i² sa⁴co³nai² leg⁴³ i⁴ra³juah⁴: “Ma⁴hno³² hnei³ m⁵cu³ reunh³ liah⁴i² hnoh⁴ˉ³ húanh⁴³ˉ³.” A⁵sie⁴³ heih⁴³ seg³⁴ sia³ i⁴tyein² quein⁴³ la⁴conh⁴a² li⁵teun⁴ ne³. \p \v 32 I² jon³ a⁴juah⁴ a²teg²³ quian¹ lai²³ hain⁴: \p ―Re³ jau²³ quianh³ˉ³, hnei³ A²teg²³. I⁴chie⁴³ jau²³ ma³ra³juah¹ˉ³ ne³, quie¹ jan³pa² Jon⁴dai¹ leg⁴³, jian³ jan³ hei⁴ pi²³i³ sian³. \v 33 Jian³ i⁴hnio³⁴i³ Jon⁴dai¹ i⁴jang³⁴ tsei⁴³, jian³ la⁴jeg³⁴ co³hei²tsei³ quieh¹, i⁴lie²³ m⁴tyi⁴ quieh¹, jian³ li⁵teun⁴ cúa³tag³², jian³ i⁴hnio³⁴i³ a³m⁵cu³ reunh¹ liah⁴i² hnio³⁴i³ hña³, hlion⁴ quein⁴³ i⁴ne³ la⁴conh⁴a² la⁴jang³⁴ jah⁴ a³jang³i³ i²con²³ Jon⁴dai¹ jian³ la⁴jeg³⁴ i⁴cúa²³i³ i²con²³i³. \p \v 34 I² Jesús, con³ma²a⁴je³⁴i³ i⁴a⁴ŋangh³ a³hain⁴ con⁴juah⁴ co³hei²tsei³ tsei²³, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―A⁵sia³ gmh⁴ sainh⁴³ˉ³ i²han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹. \p Jon³ so⁵tia⁴ tsei⁴³ i¹jan³ ŋang³⁴ i²con²³i³. \s1 ¿Hain³ lang⁴³ jmai³ Cristo? \r (Mt. 22.41‑46; Lc. 20.41‑44) \p \v 35 I² con³ma²he²³ Jesús jau²³ cuah³júah², jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―¿Liah⁴ cúan²³ juah⁴ a²teg²³ quian¹ lai²³ tionh² i⁴lang⁴³ A³lion³ Chie³ hain⁴ sa¹jeun³ re¹ Da³vei²³? \v 36 Quie¹ a⁴juah⁴ Da³vei²³ hña³ con⁴juah⁴ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹: \q1 A⁴juah⁴ Se³ño²³ Jon⁴dai¹ i²con²³ Se³ño²³ quian³⁴ˉ⁴: \q1 “Nei⁴ hnei³ jo³² ta⁵chie³⁴ quien⁴ˉ⁴ \q1 la⁴conh⁴i² júan³²ˉ⁴ i⁴cangh³²ˉ³ jm² i²con²³ la⁴jang³⁴ a³hie²³ hnei³.” \p \v 37 A⁴juah⁴ Da³vei²³ hña³ i⁴lang⁴³i³ Se³ño²³ quian¹i³. ¿Liah⁴ cúan²³ lang⁴³ A³ma²ya⁴lion³² Chie³ hain⁴ sa¹jeun³ quian¹i³ juah⁴ne³ la⁴ne³? \p Ta² jeun⁴³ chie³ a⁴nau⁴ jau²³ quieh¹i³ si³hyonh³i³. \s1 A⁴hnang⁴³ Jesús a²teg²³ quian¹ lai²³ \r (Mt. 23.1‑36; Lc. 11.37‑54; 20.45‑47) \p \v 38 Jon³ a⁴he⁴ Jesús jau²³ la³, juah⁴i³: \p ―Jianh³ˉ³ júan² hnei³ tionh²ˉ³ i²con²³ a²teg²³ quian¹ lai²³, quie¹ si³hyonh³i³ ŋeng²³i³ i⁴tionh²i³ a²hmh³ cúa³ la⁴conh⁴a² a³sang²³, jian³ hnie³⁴i³ ma⁵co⁴³ chie³ quieh¹i³ je¹hmah¹. \v 39 Jian³ si³hyonh³i³ cua²³i³ hien²³ a³tyein² cuah³ judío, jian³ cua²³i³ queuh³i³ a²hei⁴³ hien²³ a³canh² i²júan³i³ jm². \v 40 Jian³ qui²³i³ jauh³² quieh¹ a³don⁵ m⁴ hnang⁴, jian³ júan³i³ i⁴mh²i³ Jon⁴dai¹ i⁴úa⁴ i⁴ma³can³i³ chie³. I⁴jon³ hyieh⁴i³ ma²eu⁴³ pain⁴ la⁴conh⁴a² la⁴jang³⁴ tei⁴³i² gmh⁴ heih⁴³. \s1 A⁴cúa⁴ a³don⁵ m⁴ hnang⁴ o¹cau³² i²con²³ Jon⁴dai¹ \r (Lc. 21.1‑4) \p \v 41 I² jon³ ua²cua⁴³ Jesús hloh³² a²cúa⁴³ quieh¹ o¹cau³² i⁴cúa²³ chie³ tionh² cuah³júah², ua²je²³i³ liah⁴ ti²tonh² chie³ o¹cau³² joh⁴³, jian³ jeun⁴³ a³jlanh² ti²ro³ hlion⁴. \v 42 I² jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ a³don⁵ m⁴ hnang⁴ a³ti⁴ñei³ a³a⁴tonh³ teun³⁴ a²ñi²yein⁴ i⁴quein⁴³ ca³leuh² peih¹. \v 43 Jon³ a⁴teh³i³ chie³ quian¹, a⁴juah⁴i³: \p ―I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, a³m⁴ hnang⁴ a³ti⁴ñei³ ne³, hlion⁴ pi¹ a⁴cúa⁴i³ la⁴conh⁴a² la⁴jang³⁴ a³ma³a⁴ro⁴ joh⁴³ a²cúa⁴³. \v 44 Quie¹ la⁴jang³⁴ a³hain⁴ tionh² a⁴cúa⁴i³ i⁴ti²sion⁴pa². I² a³m⁴ ne³ ne⁵, ua²liah⁴a² eu⁴³ ti⁴ñei³i³, a⁴cúa⁴i³ la⁴jeg³⁴ la⁴conh⁴ ma²sia³ quieh¹i³ i⁴ma²queuh⁴³i³. \c 13 \s1 A⁴hleh⁴ Jesús i⁴jeun⁴ cuah³júah² \r (Mt. 24.1‑2; Lc. 21.5‑6) \p \v 1 I² con³ma²ua⁵hag⁴³ Jesús cuah³júah², jon³ a⁴juah⁴ jan³ chie³ quian¹i³: \p ―Hnei³ A²teg²³, ¡jeh³² ta² tsei³⁴ jnia⁴ a²caun² si²leg⁴³ cuah³ jian³ la⁴jeg³⁴ a²hnei⁴³ quieh¹! \p \v 2 I² Jesús ne⁵, a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴, juah⁴i³: \p ―¿Jeh⁴ˉ³ la⁴jeg³⁴ a²hnei⁴³ cah² ne³, liah²? I¹con³ a²caun² a⁵sie⁴³ ni²tsei¹ nei² a²caun² reunh¹ lei⁴ juah⁴ i⁴sa⁴si⁵cúan⁴. \s1 Liah⁴ júan³⁴ lei³ jm² i²tieh⁴ \r (Mt. 24.3‑28; Lc. 21.7‑24; 17.22‑24) \p \v 3 Jon³ a⁴cua⁴ Jesús mah⁴ quieh¹ a²hma³ Olivos i⁴seih⁴³ jon³ ta⁵nei² cuah³júah². I² Pe³², Jacobo, Juan²³ jian³ Dre¹, jon³ a⁴ŋang⁴i³ i²con²³i³, a⁴juah⁴i³: \p \v 4 ―Sai³² hnei³ jnie³² legh⁴ si⁵lei⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴ne³. ¿Jian³ henh⁴ júan³⁴ lei³ la⁴teg⁴i² ma³o¹lei⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴ne³? \p \v 5 I² jon³ a⁴ŋangh³ Jesús i²con²³i³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―Jianh³ˉ³ júan² hnei³ yo⁴ua²lainh²ˉ³ ca³ tionh²ˉ³. \v 6 Quie¹ jeun⁴³ jia²³ con⁴juah⁴ jm³i⁴sain³⁴ jnia⁴, i⁴juah⁴i³: “Jnia⁴pa² lang⁴³ A³ua⁵lion³² Chie³ hain⁴”; jian³ ma⁵can³i³ jeun⁴³. \p \v 7 ’I² tei⁴³i² a⁴naih³ˉ³ i⁴ma³si³tang⁴ nación jian³ a⁴naih³ˉ³ jau²³ i⁴sia³ hnai³ ta⁵seg³⁴, a⁵júan³ hnei³ canh⁴³, quie¹ ton³²nie⁴³ hniah³ si⁵lei⁴ i⁴ne³ ñeih³²; i² si³hain⁴ pi¹ i²tieh⁴. \v 8 Quie¹ júan³⁴ con³ nación hnai³ i²con²³ nación seg³⁴, jian³ júan³⁴ re¹ hnai³ i²con²³ re¹ sang³⁴ liah⁴; jian³ qui³⁴ húa³⁴ hlion⁴ jeu³. Jian³ jia²³ ho³²cúan⁴, jian³ ra⁵hang³² a³jeu³ ma⁵quein²³ jeu³. La⁴jeg³⁴ i⁴ne³ leg⁴³ ma²eu⁴³ quieh¹ co⁴ra⁴lie⁵ pi¹. \p \v 9 ’Jianh³ˉ³ júan² hnei³ tionh²ˉ³; quie¹ cúah⁴³i³ hnei³ joh⁴³ cúa³ si³ta¹, jian³ po³⁴i³ hnei³ cuah³ quieh¹i³ tionh². Jian³ si⁵jo⁴i³ hnei³ ta⁵nei² si²mah⁴ tyein² jian³ re¹ nei² quien⁴ˉ⁴, canh⁴a² li⁴hleh²ˉ³ nei² quien⁴ˉ⁴ i²con²³i³. \v 10 Jian³ hniah³ si⁵hleh² jau²³ quien⁴ˉ⁴ i²con²³ a³tionh² la⁴jeg³⁴ nación naih⁵i² tieh⁴ la⁴jeg³⁴. \v 11 I² tei⁴³i² si⁵cúanh³²i³ hnei³ ta⁵nei² si³ta¹, sa⁴hniah³ júanh²ˉ³ co³hei²tsei³ henh⁴ jau²³ jainh²ˉ³ i²con²³i³, a⁵ga⁴ hnoh²ˉ³ jau²³ ñeih³². Quie¹ hniah³ hleh²ˉ³ jau²³ i⁴jia²³ o²ra³ jon³pa², quie¹ a⁵hei⁴³ hnei³ hleh²ˉ³, M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹pa² hleh³ con⁴juah⁴ hnei³ tionh²ˉ³. \v 12 Quie¹ cúanh⁴³ chie³ a³reunh¹ i⁴jŋangh³i³, jian³ cúanh⁴³ ca³chion²³ si³jon⁴³; jian³ ca³chion²³ li⁴hion²³ jmai³sie²³i³ i⁴cúanh⁴³i³ i⁴jŋangh³i³. \v 13 Jian³ la⁴jang³⁴pa² li⁴hie²³ hnei³ tionh²ˉ³ nei² quien⁴ˉ⁴; i² a³hain⁴ a³tieh¹ liah⁴i² a⁴toh⁴, a³ne³pa² lion⁴. \p \v 14 ’I² jon³ ne⁵, liah⁴i² a⁴hleh⁴ Da³nie²³, a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ hain⁴ nei² quieh¹ i⁴jon³ i⁴hieh¹ Jon⁴dai¹ jian³ i⁴ma³tya³; la⁴teg⁴i² jeh²ˉ³ i⁴jon³ i⁴seih⁴³ cuah³ hen² ―a³hain⁴ a³heg³ i⁴la³, hniah³ li⁴ŋang⁴i³―, jon³ hniah³ cm³⁴ la⁴jang³⁴ a³tionh² húa³⁴ Judea la⁴teg⁴ mah⁴. \v 15 Jian³ a³hain⁴ a³sainh⁴³ yeih³² cah³² a²hnei⁴³, sa⁴hniah³ jyon⁴³i³ juah⁴ i⁴si⁵quien²³i³ quieh¹ i⁴nie⁴³ jauh³². \v 16 Conh⁴liah⁴ a³sainh⁴³ je¹, sa⁴hniah³ chianh³i³ juah⁴ i⁴si⁵quien²³i³ a²cúan³. \v 17 Jian³ ¡ti⁴³ jeu²³ la⁴jang³⁴ a³m⁴ a³ti²chieh¹ jm² jon³ jian³ a³m⁴ a³sian³ yein³ teih⁴ quian¹! \v 18 Mh³² hnei³ Jon⁴dai¹ canh⁴a² sa⁴hniah³ jauh²ˉ³ jain³ cu⁴ i⁴cmh²ˉ³. \v 19 Quie¹ eu⁴³ pain⁴ ma²eu⁴³ jia²³ jm² jon³ i⁴sa⁴ma³a⁴leg³⁴ i¹conh⁴ liah⁴ma²ra⁴lie⁵ m⁵cu³ i⁴a⁴júan⁴ Jon⁴dai¹ la⁴teg⁴ tieh²la³, jian³ a⁵sie⁴³ lei⁴ la⁴ne³ ta⁵cang³ liah⁴. \v 20 Jian³ juah⁴ne³ sa⁴júan³⁴ Se³ño²³ i⁴co⁴le⁴ jm² jon³, i¹jan³ sa⁴lion⁴; i² nei² quieh¹ a³quianh² ne⁵, júan³⁴i³ i⁴sa⁴si⁵úa⁴. \p \v 21 ’I⁴jon³ sa⁴hniah³ hainh⁴ˉ³ i²con²³ chie³ juah⁴ne³ juah⁴i³: “Jeh³², A³ua⁵lion³² Chie³ hain⁴ sainh⁴³ la³”, jian³ o⁴ “Jeh³²i³ sainh⁴³ jno³.” \v 22 Quie¹ jeun⁴³ a³ma³co³ jia²³ a³juah⁴ lang⁴³i³ Cristo jian³ o⁴ jan³ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹; jian³ júan³⁴i³ ua³júah² pain⁴ i⁴co³ jnia⁴, canh⁴a² ma⁵can³i³ la⁴teg⁴ a³quianh² a¹juah⁴ li⁴lei⁴. \v 23 I² hnei³ tionh²ˉ³ ne⁵, jianh³ˉ³ júan² hnei³, quie¹ ma³a⁴jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³ la⁴jeg³⁴ liah⁴ma²jia⁴³. \s1 La⁴la³ jionh⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ \r (Mt. 24.29‑35, 42‑44; Lc. 21.25‑36) \p \v 24 ’Jm² jon³ tei⁴³i² ma³ua⁴jeu³² ma²eu⁴³ pain⁴, jon³ liah⁴ hyie³, jian³ segh³ liah⁴ a⁵sie⁴³ ma⁵li⁴joh¹. \v 25 Jian³ jyinh³ jah⁴nai⁴³, jian³ jai⁴³ i⁴sia³ ta⁵ñi⁴jeu⁵. \v 26 Jon³ jen⁴³i³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ jionh⁴ jeu³ je¹ o¹jnai⁴³ i⁴quian³i³ hlion⁴ ua³pei⁴ jian³ i⁴eu⁴³ júanh⁴³i³. \v 27 Jon³ sain³⁴i³ ángel quian¹ a³si⁵jaih² la⁴jang³⁴ a³quianh² quian¹i³ a³tionh² li⁵quin⁴ queih³² m⁵cu³ a³jo³² liah⁴ a³jo³². \p \v 28 ’Júan² hnei³ i⁴li⁴ŋangh⁴ˉ³ tionh²ˉ³ jau²³ i⁴can¹ˉ⁴ la³ quieh¹ a²hma³ m⁴jyi³: La⁴teg⁴i² si²m²³ a²hma³ jian³ ma³si³hyie²³ o¹úan³² quieh¹, jon³ ñih¹ˉ³ tionh² i⁴ma³hloh³² jain³ jm⁴³. \v 29 Jian³ la⁴ne³ liah⁴ tionh²ˉ³, la⁴teg⁴i² jeh⁴ˉ³ si³lei⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴ne³, jon³ ñih¹ˉ³ ma³ja²³ hloh³², i⁴ma³si²sainh⁴³i³ o²hnei³². \v 30 I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, la⁴jeg³⁴ i⁴la³ lei⁴ naih⁵i² tyan⁴³ chie³ a³sian³ tieh²la³. \v 31 Si⁵hain⁴ ñi⁴jeu⁵ jian³ cuah³²húa³⁴, i² jau²³ quien⁴ˉ⁴ ne⁵, liah⁴ma³li⁴tei⁴³pa². \p \v 32 ’Jian³ i¹jan³ sa⁴ñi³ hain³ jm² jian³ o⁴ hain³ o²ra³ si⁵lei⁴, i¹ ángel a³tionh² ñi⁴jeu⁵ tionh² sa⁴ñi³, a⁵ga⁴ A³jon⁴³ Jon⁴dai¹. Jan³ Neih³ pe²³ˉ⁴ ñi³. \p \v 33 ’I⁴jon³ jianh³ˉ³ júan² hnei³, júan² hnei³ i⁴ti²naih²ˉ³, jian³ i⁴mh⁵ˉ³ Jon⁴dai¹, quie¹ sa⁴ñih¹ˉ³ legh⁴ lei⁴. \v 34 Quie¹ leg⁴³ liah⁴i² lang⁴³ jan³ a³ñih³ a³chie³⁴ i²gm⁴, a³ua⁵hag⁴³ jauh³² quieh¹; i² naih⁵i² ua⁵hag⁴³i³ jauh³² quieh¹, a⁴cúa⁴i³ heih⁴³ i²con²³ a³cúa²³ cúa³tag³² quian¹, a⁴cúah³i³ ta¹ i²con²³ a³jan³ jan³ liah⁴ hniah³ júan³⁴i³, jian³ a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i²con²³ a³hie²³ o²hnei³² i⁴júan³⁴i³ nai²i³. \v 35 I⁴jon³ júan² hnei³ i⁴naih²ˉ³ tionh²ˉ³, quie¹ sa⁴ñih¹ˉ³ hain³legh⁴ jionh⁴ a³quieh¹ jauh³², o⁴ tei⁴³i² ma³a⁴nai³, jian³ o⁴ je¹nai³ húa²³, jian³ o⁴ la⁴teg⁴i² hoh⁵ a¹hyie²³, jian³ o⁴ ta⁵a⁵jnia³. \v 36 Júan² hnei³ i⁴naih²ˉ³ canh⁴a² sa⁴jo⁴i³ hnei³ i⁴ti²cmh²ˉ³ tionh² tei⁴³i² jionh⁴i³ la⁴conh⁴ sa⁴jianh³ˉ³. \v 37 Jian³ liah⁴i² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, jeu³⁴ˉ⁴ la⁴jang³⁴ liah⁴: ¡Ua²tionh²ˉ³ i⁴ti²naih²ˉ³! \c 14 \s1 A⁴júan⁴ si³ta¹ re³ i⁴sanh³i³ Jesús \r (Mt. 26.1‑5; Lc. 22.1‑2; Jn. 11.45‑53) \p \v 1 I² jon³ ne⁵, liah⁴i² yie⁴ teg³⁴ jm², jm² i⁴a⁴lon⁴ a³jeu³ Israel húa³⁴ Egipto, jm² jon³, jm² i⁴queuh³i³ a²hei⁴³ñih¹ i⁴sa⁴hei¹ o¹sieh³². I² jon³ hnoh³ la⁴jang³⁴ m³chie³ tyein² jian³ a²teg²³ quian¹ lai²³ liah⁴ li⁴sanh³i³ Jesús con⁴juah⁴ jau²ta³jau²³ i⁴jŋangh³i³. \v 2 A⁴juah⁴i³: \p ―Sa⁴hniah³ júan³²ˉ¹ ta¹la⁴ jm², canh⁴a² sa⁴ra⁵hang³² a³jeu³ tionh². \s1 A⁴jñei³⁴ jan³ a³m⁴ o¹jm³no¹ ma³jeu³ i²con²³ Jesús \r (Mt. 26.6‑13; Jn. 12.1‑8) \p \v 3 Ma²hein² Jesús jeu³ Betania jauh³² quieh¹ Si²úan¹ a³ma²lang⁴³ chie² i⁴jyih² o¹ŋeu⁴³ quieh¹, i²jon³ ma²ua²cua⁴³ a²me²sa³. I² jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ a³m⁴ i²con²³i³ a³quian³ con³ m⁴tsai³² peih¹ i⁴leg⁴³ alabastro, i⁴tieh³² jmah³ o¹jm³no¹ ma³jeu³ i⁴leg⁴³ jmah³ nardo, i⁴quein⁴³ hlion⁴ mai²³. I² con³ma²a⁴nia³⁴i³ m⁴tsai³² peih¹, jon³ a⁴sie⁴i³ ma³tyi² Jesús. \v 4 Jian³ ca³chion²³ a⁴jain²³ tsei⁴³ liah⁴, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Henh⁴le³⁴ ma⁴hain³i³ o¹jm³no¹ ma³jeu³ i⁴quein⁴³ hlion⁴ ne³? \v 5 Quie¹ ma²li⁴hnang³⁴i³ leg⁴³ga² hneng³ nia⁴lo⁴ o¹cau³² denario i⁴li⁴ma²li⁴ma⁵hon³²i³ a³ti⁴ñei³. \p I² jon³ a⁴juah⁴i³ tionh² i⁴sa⁴re³ a⁴júan⁴ a³m⁴ hain⁴. \p \v 6 I² a⁴juah⁴ Jesús ne⁵: \p ―A⁵hnia³ hnei³. ¿E⁴le³⁴ si⁵quianh³²ˉ³ tsei⁴³ a³m⁴ ne³? Quie¹ a⁴júan⁴i³ con³ i⁴tsei³⁴ i²con²³ jnia⁴. \v 7 Quie¹ la⁴jeg³⁴ nie⁴³pa² tionh² a³ti⁴ñei³ jenh²ˉ³ tionh²ˉ³, jian³ li⁴ma²honh³²ˉ³ a³ti⁴ñei³ ua²hain³ legh⁴ hnoh³ˉ³; i² jnia⁴ ne⁵, a⁵sie⁴³ ma⁵jeh³²ˉ³. \v 8 Quie¹ a⁴júan⁴ a³m⁴ la³ la⁴conh⁴i² tieh¹i³; quie¹ a⁴sie⁴i³ o¹jm³no¹ ma³jeu³ ne³ i²con²³ˉ⁵ i⁴a⁴júanh³i³ he³⁴ˉ⁴ naih⁵i² ho³⁴i³ jnia⁴. \v 9 I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, la⁴tan² i²hleh³i³ jau²³ quien⁴ˉ⁴ la³, la⁴tan² m⁵cu³, jian³ tya³⁴i³ jau²³ liah⁴ a⁴júan⁴ a³m⁴ la³ i²con²³ˉ⁵, canh⁴a² tyon⁴³ tsei⁴³ chie³ tionh² i²con²³i³. \s1 A⁴júan⁴ Judas re³ i⁴cúanh⁴³i³ Jesús \r (Mt. 26.14‑16; Lc. 22.3‑6) \p \v 10 I² Judas Iscariote, a³hein² jen² quia⁵teun⁴ hain⁴, jon³ ŋo³⁴i³ ua⁵jen³²i³ m³chie³ tyein² hain³liah⁴ li⁴cúanh⁴³i³ Jesús. \v 11 I² jon³ ta² si³hyonh³ a³hain⁴ tionh² a⁴leg³⁴, con³ma²a⁴nau⁴i³, jon³ a⁴tyie³⁴i³ con³ jau²re³ i⁴cúah³i³ Judas o¹cau³². I² jon³ a⁴hnoh³ Judas hain³liah⁴ li⁴tag³⁴ i⁴li⁴cúanh⁴³i³ Jesús joh⁴³ cúa³ a³hain⁴ tionh². \s1 Ma³⁴ quieh¹ Se³ño²³ \r (Mt. 26.17‑29; Lc. 22.7‑23; Jn. 13.21‑30; 1 Co. 11.23‑26) \p \v 12 I² jon³ a⁴teg⁴ jm² co⁴ra⁴lie⁵ i⁴júan³i³ jm² i⁴queuh³i³ a²hei⁴³ñih¹ i⁴sa⁴hei¹ o¹sieh³², jian³ jang³i³ a⁵a³siah³ quieh¹ jm² i⁴a⁴lon⁴ a³jeu³ Israel húa³⁴ Egipto, jon³ a⁴juah⁴ chie³ quian¹i³ i²con²³i³: \p ―¿Jainh¹ hnoh³ˉ³ si²júan²³ jnie³² co³jian¹ ma³⁴ i⁴queuh²ˉ³ jm² la³? \p \v 13 I² jon³ a⁴sain⁴i³ on³⁴ chie³ quian¹, a⁴juah⁴i³: \p ―Cua³ la⁴teg⁴ je¹jeu³, i²jon³ jainh⁴³ˉ³ jan³ a³ñih³ a³quian³ a²tsai³² tieh³² o¹jm³. Jon³ cúah²ˉ³ coh⁵cah³² a³hain⁴, \v 14 jian³ jauh³² i²hei⁴i³ jon³, i²jon³ jeuh³²ˉ³ a³quieh¹ jauh³²: “La⁴la³ juah⁴ A²teg²³: ¿Hain³ jauh³² i²leg⁴³ yeih³² queuh⁴³i³ ma³⁴ quieh¹ jm² la³ jian²³i³ chie³ quian¹? juah⁴i³.” \v 15 Ma²jon³ he³⁴i³ hnei³ tionh²ˉ³ con³ jauh³² júah³ i²leg⁴³ yeih³² i²ma³leg⁴³ re³; i²jno³ júanh² hnei³ ma³⁴ quian⁴ˉ¹ tionh²ˉ³. \p \v 16 Jon³ ua⁵han² chie³ quian¹i³, a⁴hei³⁴i³ je¹jeu³ jon³, jian³ ra⁵tei⁴³ la⁴conh⁴ ma²a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³; i² jon³ a⁴júan⁴i³ ma³⁴ quieh¹ jm² i⁴a⁴lon⁴ a³jeu³ Israel húa³⁴ Egipto. \p \v 17 I² con³ma²a⁴nai³, jon³ a⁴tyie³⁴ Jesús jian²³ quia⁵teun⁴ chie³ quian¹. \v 18 I² con³ma²a⁴cua⁴i³ a²me²sa³ tionh², jian³ ti²queuh³i³ a²hei⁴³, jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, i⁴jan³ hnei³ a³ua²queuh³ a²hei⁴³ jian²³ˉ⁵ tionh²ˉ³, cúah⁴³ jnia⁴. \p \v 19 Jon³ ta² chionh⁴ tsei⁴³i³ tionh² a⁴leg³⁴, jon³ ma⁴lie⁵ con⁴jan³ a⁴sagh⁴³i³ Jesús: \p ―¿O⁴ jnia⁴? \p Conh⁴liah⁴ a⁴juah⁴ i²jan³: \p ―¿O⁴ jnia⁴? \p \v 20 I² jon³ a⁴ŋangh³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―Jen³⁴, jan³ hnei³ tionh²ˉ³ la⁴conh⁴ quia⁵teunh⁴ˉ³ ne³, a³hain⁴ a³queuh⁴³ con³ a²gm⁴³ jian²³ˉ⁵, a³hain⁴pa² cúah⁴³ˉ⁴. \v 21 I⁴chie⁴³pa² hniah³ lei⁴ i²con²³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ liah⁴i² ra³sag² nei² quieh¹i³. I² a³cúah⁴³ quieh¹i³ ne⁵, ¡ti⁴³ jeu²³ a³hain⁴! Eu⁴³ ma²re³ juah⁴ne³ sa⁴ma²ra⁵sian³ a³ñih³ hain⁴. \p \v 22 I² con³ma²ti²queuh³i³ a²hei⁴³, jon³ a⁴tang⁴ Jesús a²hei⁴³ñih¹, a⁴cúa⁴i³ ti²hmah³² i²con²³ Jon⁴dai¹, a⁴jeun³⁴i³, jian³ a⁴cúah³i³ chie³ quian¹, a⁴juah⁴i³: \p ―Janh³ i⁴la³ tionh²ˉ³; quie¹ i⁴la³ leg⁴³ he³⁴ˉ⁴. \p \v 23 Jon³ a⁴tang⁴i³ a²va²so³ i⁴tieh³² o¹bein² jon³, a⁴cúa⁴i³ ti²hmah³², jon³ a⁴cúah³i³ chie³ quian¹ liah⁴, i² jon³ a⁴hangh³ la⁴jang³⁴i³. \v 24 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―I⁴la³ leg⁴³ jm³yein⁴ quien⁴ˉ⁴ i⁴lei⁴ re³ con³ jau²³ hm³⁴, i⁴tain³⁴ nei² quieh¹ jeun⁴³. \v 25 I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³ liah⁴, a⁵sie⁴³ ma⁵lauh³²ˉ⁴ o¹bein² quieh¹ o¹m⁴ ya¹gm³jeh², quie¹ lauh³²ˉ⁴ liah⁴ i⁴seg³⁴, la⁴teg⁴ jm² i⁴júan³⁴ Jon⁴dai¹ heih⁴³ nei² m⁵cu³ la³pa². \s1 A⁴hleh⁴ Jesús i⁴jlian³⁴ Pe³² \r (Mt. 26.30‑35; Lc. 22.31‑34; Jn. 13.36‑38) \p \v 26 I² con³ma²a⁴he⁴i³ con³ seun²³ quieh¹ Jon⁴dai¹, jon³ ua⁵han²i³ mah⁴ quieh¹ a²hma³ Olivos tionh². \v 27 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Tonh³²ˉ³ jnia⁴ la⁴jangh³ˉ³ tionh²ˉ³ je¹nai³ ne³⁴; quie¹ ra³juah⁴ ra³sag² Ma²jyi³: “Júanh²ˉ⁵ jeu³² a⁵a³siah³. Jian³ ma⁵quein²³ so⁵jenh³ a⁵a³siah³.” \v 28 I² la⁴teg⁴i² ma³a⁴hyon²³ˉ⁵ ne⁵, jon³ naih²ˉ⁵ húa³⁴ Galilea naih⁵i² cuanh²ˉ³ tionh²ˉ³. \p \v 29 Jon³ a⁴juah⁴ Pe³² i²con²³i³: \p ―Ua²liah⁴a² la⁴jang³⁴ ton³⁴ hnei³, i² jnia⁴ ne⁵, a⁵sian⁴³ hnei³ ton²³ˉ⁵. \p \v 30 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, je¹nai³ ne³⁴, naih⁵i² hoh⁵ a¹hyie²³ taun³⁴ nie⁴³, juah²ˉ³ i⁴sa⁴cuh⁴³ˉ³ jnia⁴ hnang²³ nie⁴³. \p \v 31 I² Pe³² ne⁵, tsei³⁴sa² a⁴juah⁴i³ jang³⁴ tsei⁴³: \p ―Ua²liah⁴a² hniah³ jaun⁴ˉ⁴ jian²³ˉ⁵ hnei³, sa⁴legh⁴ ua²a⁴jlian⁵ˉ⁵. \p Conh⁴liah⁴ la⁴jon³ a⁴juah⁴ la⁴jang³⁴ co³nai². \s1 Con³ i²sain³ Getsemaní a⁴m⁴ Jesús i²con²³ Jmai³ \r (Mt. 26.36‑46; Lc. 22.39‑46) \p \v 32 Jon³ a⁴tyie³⁴i³ tionh² con³ i²sain³ Getsemaní, i² jon³ a⁴sagh⁴³i³ chie³ quian¹: \p ―Nei⁴ hnei³ i²la³ tionh²ˉ³ ta¹la⁴ nai³²ˉ⁴ ni¹mh⁵ˉ⁵ Neih³ˉ⁴. \p \v 33 Jon³ jian³i³ Pe³², Jacobo jian³ Juan²³, i² jon³ eu⁴³ chionh⁴ tsei⁴³ Jesús a⁴leg³⁴ jian³ so⁵ñi³i³ liah⁴ sian³i³. \v 34 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³ a³hain⁴ tionh²: \p ―Ta² chionh⁴ tsei³⁴ˉ⁴ hlion⁴ mai²³, ta² li⁴jaun⁴ˉ⁴, lain³⁴ˉ⁴. Jian² hnei³ i²la³ tionh²ˉ³, ua²ti²naih²ˉ³. \p \v 35 Jon³ ŋo³⁴i³ ta⁵nei² i²co⁴meih³, a⁴quie³i³ húa³⁴ ta⁵ra³hain²³i³, a⁴mh³i³ Jon⁴dai¹ i⁴qui³⁴i³ ma²eu⁴³ i⁴ma³o¹jia²³ i²con²³i³ o²ra³ jon³, a¹juah⁴ li⁴lei⁴. \v 36 Quie¹ a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ Neih³ˉ⁴, a³cagh¹ jm² a³júan³ la⁴jeg³⁴; qui⁴³ hnei³ ma²eu⁴³ pain⁴ i⁴jia²³ i²con²³ˉ⁵; i² ua²lei⁴ liah⁴ hnoh³ hnei³, a⁵jon⁴³ liah⁴ hno⁵ˉ⁵. \p \v 37 Jon³ jonh² Jesús i²tionh² chie³ quian¹i³, a⁴jen³i³ i⁴ti²cm²i³; jon³ a⁴sagh⁴³i³ Pe³²: \p ―Si²úan¹, ¿o⁴ ra³cmh²ˉ³? ¿O⁴ sa⁴tianh³²ˉ³ i⁴naih²ˉ³ con³ o²ra³? \v 38 Júan² hnei³ ti²naih²ˉ³ tionh²ˉ³ jian³ mh³² hnei³ Jon⁴dai¹ canh⁴a² sa⁴tianh⁵ˉ³ tei⁴³i² jia²³ jau²chie⁴³ i²conh²ˉ³. Quie¹ i⁴chie⁴³pa² hnie³⁴ m⁴tyi⁴ quianh³ˉ³ i⁴ma⁴tei⁵, i² heh³²ˉ³ ne⁵, sa⁴tieh¹. \p \v 39 Jon³ ŋo³⁴i³ liah⁴ i⁴seg³⁴, ua⁵mh²i³ Jon⁴dai¹, jian³ la⁴jon³pa² a⁴hleh⁴i³. \v 40 Jon³ jonh²i³ liah⁴ i⁴seg³⁴ i²tionh² chie³ quian¹, a⁴jen³i³ i⁴ti²cm²i³, quie¹ eu⁴³ si²canh³ sie⁴ nei²i³ tionh². Jian³ sa⁴ñi³i³ tionh² hain³ jau²³ li⁴jainh³i³ i²con²³i³. \v 41 I² jon³ a⁴tyanh³i³ i²con²³ chie³ quian¹ a²teg⁴ hnang²³ nie⁴³ ne⁵, a⁴juah⁴i³: \p ―Cm³ hnei³ quianh³ tionh²ˉ³ júah³, tai³² san⁴ hnei³. Ua²leg⁴³, quie¹ ma³a⁴teg⁴ o²ra³ i⁴cúanh⁴³i³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ joh⁴³ cúa³ a³ti²ren³ chie³². \v 42 Ra⁴hang³², ma³²ˉ¹; jeh³², ma³ja²³ a³cúah⁴³ jnia⁴. \s1 A⁴júan⁴i³ chion³² Jesús \r (Mt. 26.47‑56; Lc. 22.47‑53; Jn. 18.2‑11) \p \v 43 I² ma²si²hleh² pi¹ Jesús, con³ a⁴la³ a⁴tyie³⁴ Judas, a³hein² jen² quia⁵teun⁴ chie³ quian¹i³, jian³ jian²³i³ jeun⁴³ chie³ a³ti²quian³ a²ñi²tag⁴ jian³ a²hma³, a³sain² quian¹ m³chie³ tyein² jian³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ a³don⁵ ma⁴³teg²³ liah⁴. \v 44 I² Judas, a³cúah⁴³ hain⁴, a⁴júan⁴i³ re³ ñeih³² jian²³i³ a³hain⁴ tionh² i⁴júan³⁴i³ con³ lei³, juah⁴i³: \p ―A³hain⁴ a³seinh¹ˉ⁴ nei², a³hain⁴pa² hain⁴; sianh³² hnei³, te⁴³ hnei³ i⁴re³ hionh³²ˉ³. \p \v 45 I² con³ma²a⁴tyie³⁴i³, jon³ ŋo³⁴i³ hlonh² Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―A²teg²³. \p Ma²jon³ a⁴seinh⁴i³ nei² Jesús. \v 46 I² jon³ a⁴sanh³ a³hain⁴ tionh², a⁴júan⁴i³ chion³². \p \v 47 I² jan³ a³jian²³ Jesús hain⁴, a⁴tyi³i³ a²ñi²tag⁴ quieh¹, a⁴júanh¹i³ jan³ a³cúa²³ cúa³tag³² i²con²³ jeu³² m³chie³, a⁴queih³i³ ta³ra³cua¹i³. \v 48 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³ chie³ jeun⁴³ hain⁴: \p ―¿O⁴ a⁴niah³ˉ³ i²la³ tionh²ˉ³ i⁴jmah³²ˉ³ jnia⁴ ti²quianh²ˉ³ a²ñi²tag⁴ jian³ a²hma³ liah⁴i² sanh²i³ hang³? \v 49 Quie¹ la⁴jeg³⁴ jm² ma²he³⁴ˉ⁴ jau²³ jenh²ˉ³ tionh²ˉ³ cuah³júah², jian³ sa⁴a⁴sienh²ˉ³ jnia⁴. I² la⁴jeg³⁴ i⁴la³ lei⁴ tieh²la³ canh⁴a² li⁴tei⁴³ jau²³ ra³sag² Ma²jyi³. \p \v 50 I² la⁴jang³⁴ chie³ quian¹ Jesús ne⁵, a⁴ton³⁴ quieh¹i³, a⁴cm⁴i³ tionh². \s1 A⁴cm⁴ jan³ a³maih² \p \v 51 I² jan³ a³maih² ñih³ ya¹tyein¹ coh⁵cah³² Jesús a³lion³ a²hmh³ tie³, i² jon³ a⁴sanh³ a³hain⁴ tionh² quieh¹i³; \v 52 i² a³maih² hain⁴ ne⁵, ua⁵hag⁴³i³ a²hmh³ i⁴ma²hein²i³, a⁴cm⁴i³ co⁴lon⁴i³. \s1 Ma⁴jnia³² Jesús ta⁵nei² la⁴jang³⁴ si³ta¹ quian¹ judío \r (Mt. 26.57‑68; Lc. 22.54‑55, 63‑71; Jn. 18.12‑14, 19‑24) \p \v 53 Jon³ ni²jan³i³ Jesús i²con²³ jeu³² m³chie³; i² jon³ a⁴ŋangh³ la⁴jang³⁴ m³chie³ tyein² jian³ a³don⁵ ma⁴³teg²³ jian³ a²teg²³ quian¹ lai²³ tionh². \v 54 I² Pe³² ne⁵, ya¹tyein¹ coh⁵ i²ma³gm⁴ la⁴conh⁴i² a⁴hei³⁴i³ coh⁵hnei³² quieh¹ jeu³² m³chie³, i² jon³ a⁴cua⁴i³ jian²³ po³li³sei¹ tionh² hloh³² jyi³, ua²ma³húan⁴i³. \p \v 55 I² la⁴jang³⁴ m³chie³ tyein² jian³ la⁴jang³⁴ si³ta¹ canh² sang³⁴, jon³ a⁴hnoh³i³ chie³² liah⁴ li⁴hnang⁵i³ Jesús canh⁴a² cúanh⁴³i³ i⁴jŋangh³i³; i² sa⁴a⁴chieh¹i³ ne⁵. \v 56 Quie¹ jeun⁴³ a⁴cúa⁴ chie³² jau²ta³jau²³ i²con²³ Jesús, i² sa⁴co³nai² jau²³ a⁴juah⁴i³ tionh². \v 57 I² jon³ a⁴no³ co⁴meih³ a³a⁴cúa⁴ chie³² jau²ta³jau²³ liah⁴, a⁴juah⁴i³: \p \v 58 ―A⁴nai² jnie³² a⁴juah⁴ a³ne³: “Quie¹ li⁴jeun²³ˉ⁵ cuah³júah² i⁴a⁴júan⁴ chie³, i² tei⁴³i² ma³a⁴teg⁴ hneng³ jm², jon³ júanh³²ˉ⁴ liah⁴ i²con³ i⁴sa⁴júan³⁴ chie³.” \p \v 59 Jian³ ua²liah⁴a² a⁴hleh⁴i³ la⁴ne³, sa⁴co³nai² a⁴hleh⁴i³ tionh². \p \v 60 I² jon³ a⁴no³ jeu³² m³chie³ jen²i³ tionh², a⁴ŋang⁴i³ i²con²³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―¿O⁴ i¹con³ jau²³ sa⁴li⁴jainh²ˉ³? Jeh³², ¿henh⁴ hleh²i³ nei² quianh³ˉ³? \p \v 61 I² Jesús ne⁵, si²sainh⁴³i³ tai³²; i¹con³ sa⁴ŋang³i³. I² jon³ a⁴ŋang⁴ jeu³² m³chie³ i²con²³i³ liah⁴ i⁴seg³⁴, a⁴juah⁴i³: \p ―¿O⁴ hnei³ langh⁴³ˉ³ A³ma²ya⁴lion³² Chie³ hain⁴, A³jon⁴³ Jon⁴dai¹ Júanh⁴³? \p \v 62 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Jnia⁴pa² a³hain⁴. Jian³ jenh³²ˉ³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ a³ua²cua⁴³ jo³² ta⁵chie³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ a³li⁴júan³⁴ la⁴jeg³⁴, jian³ jionh⁴i³ jeu³ je¹ o¹jnai⁴³. \p \v 63 Jon³ a⁴cag³⁴ jeu³² m³chie³ a²cúan³ i⁴jain²³ tsei⁴³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Henh⁴a² ma⁵hniah³ a³hnang⁵ quieh¹i³ ton³²nie⁴³? \v 64 Húanh⁴pa² hnei³ a⁴naih³ˉ³ tieh²la³ tionh²ˉ³ i⁴hieh¹ Jon⁴dai¹. I² ne³ ne⁵, ¿liah⁴ co³hei²tsei³ quianh³ˉ³? \p Jon³ a⁴juah⁴ la⁴jang³⁴ si³ta¹ hain⁴ tionh² i⁴hniah³ jaun⁴i³, a⁴juah⁴i³ i⁴ren³i³ chie³² pain⁴ i⁴hniah³ jaun⁴i³. \p \v 65 Jon³ ma⁴lie⁵ co⁴meih³ i⁴hñi⁴³i³ Jesús jm³teuh¹, jian³ a⁴hñei⁴i³ con³ a²hmh³ ma³nei²i³, jian³ a⁴quein⁴i³ nei²i³, a⁴juah⁴i³: \p ―Tyi² hnei³ jau²³ hain³ júanh¹ hnei³. \p Conh⁴liah⁴ a⁴quein⁴ po³li³sei¹ nei²i³. \s1 A⁴juah⁴ Pe³² i⁴sa⁴cm²³i³ Jesús \r (Mt. 26.69‑75; Lc. 22.56‑62; Jn. 18.15‑18, 25‑27) \p \v 66 I² jon³ ne⁵, ua²cua⁴³ Pe³² coh⁵hnei³², i² jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ a³m⁴ peih¹ a³júan³ ta¹ jauh³² quieh¹ jeu³² m³chie³. \v 67 I² con³ma²a⁴jen³i³ Pe³² a³ua²ma³húan⁴ jon³, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³pa² ma²ŋengh³ jianh²ˉ³ Jesús a³sian³ Nazaret, liah². \p \v 68 I² Pe³² ne⁵, a⁴jlian³⁴i³, juah⁴i³: \p ―I¹ sa⁴cm⁴³i³ jnia⁴, sa⁴yan³²ˉ⁴ henh⁴ hleh³ˉ³. \p I² jon³ ŋo³⁴ Pe³² hloh³² o²hnei³² jeu³ si³hei⁴i³ a²jneng²³ hyah³. Jon³ a⁴hoh⁵ a¹hyie²³. \v 69 I² a³m⁴ peih¹ a³júan³ ta¹ jauh³² hain⁴, jon³ a⁴jen³i³ Pe³² liah⁴ i⁴seg³⁴, i² jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³tionh² i²jon³: \p ―Jeh³², a³ne³pa² a³ma²jian²³i³ tionh². \p \v 70 I² hei⁴i³ ne⁵, a⁴jlian³⁴i³ liah⁴. I² liah⁴ma³co⁴le⁴sa² jon³, jon³ a⁴juah⁴ a³ti²tionh² i²jon³ i²con²³ Pe³² liah⁴ i⁴seg³⁴: \p ―I⁴chie⁴³pa² hnei³ langh⁴³ jan³ chie³ quian¹i³ tionh², quie¹ sianh³ˉ³ Galilea, jian³ hleh³ˉ³ liah⁴ hleh² a³sian³ i²jon³. \p \v 71 Jon³ ma⁴lie⁵ Pe³² i⁴hen⁴³i³ Jon⁴dai¹ i⁴jang³⁴ tsei⁴³ i⁴he³⁴i³ ma²eu⁴³ i²con²³i³ a¹juah⁴ne³ sa⁴chie⁴³ jau²³ quieh¹i³, a⁴cúa⁴i³ jau²³ quieh¹, juah⁴i³: \p ―Sa⁴cm⁴³ˉ⁴ hain³ chie³ henh⁵ˉ³. \p \v 72 I² con³ma²a⁴hleh⁴i³ jon³, jon³ a⁴hoh⁵ a¹hyie²³ a²teg⁴ taun³⁴ nie⁴³. I² jon³ a⁴tyon²³ tsei⁴³ Pe³² jau²³ i⁴ma³a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: “Naih⁵i² hoh⁵ a¹hyie²³ taun³⁴ nie⁴³, jlianh³²ˉ³ i⁴juah²ˉ³ i⁴sa⁴cuh⁴³ˉ³ jnia⁴ hnang²³ nie⁴³.” I² con³ma²a⁴júan⁴ Pe³² co³hei²tsei³ nei² ne³, jon³ a⁴hoh⁵i³. \c 15 \s1 Jian³i³ Jesús ta⁵nei² Pilato \r (Mt. 27.1‑2, 11‑14; Lc. 23.1‑5; Jn. 18.28‑38) \p \v 1 I² con³ma²a⁴jnia³⁴, jon³ a⁴ŋangh³ m³chie³ tyein² jian³ a³don⁵ ma⁴³teg²³ jian³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ la⁴jang³⁴ si³ta¹ canh² sang³⁴, a⁴júan⁴i³ re³ nei² quieh¹ Jesús. Jon³ jian³i³ Jesús ya¹hñi⁴³, ni²cúanh³²i³ joh⁴³ cúa³ Pilato. \v 2 I² jon³ a⁴ŋang⁴ Pilato, juah⁴i³: \p ―¿O⁴ hnei³ langh⁴³ Re¹ quian¹ judío tionh²? \p I² jon³ a⁴ŋangh³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―Liah⁴ juah⁴ ne³pa² hnei³. \p \v 3 Jian³ la⁴jang³⁴ m³chie³ tyein² hlion⁴ nai² a⁴hnang⁴³i³ Jesús. \v 4 I² jon³ a⁴ŋang⁴ Pilato liah⁴ i⁴seg³⁴, juah⁴i³: \p ―¿O⁴ i¹con³ sa⁴i²jainh²ˉ³? Jeh³², ta² hlion⁴ chie³² cúa²³i³ hnei³. \p \v 5 I² Jesús ne⁵, i¹con³ jau²³ sa⁴a⁴ŋangh³i³; i⁴jon³ ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³ Pilato. \s1 A⁴gmh⁴ heih⁴³ i⁴jaun⁴ Jesús \r (Mt. 27.15‑31; Lc. 23.13‑25; Jn. 18.38―19.16) \p \v 6 I² jon³ ne⁵, quie¹ la⁴jeg³⁴ jm² jon³, jm² i⁴a⁴lon⁴ a³jeu³ Israel húa³⁴ Egipto, tang²³ si²mah⁴ tyein² hain⁴ lion³ jan³ a³chion³², a³hain⁴ a³hen⁴³ a³jeu³. \v 7 Jm² jon³ ma²hein² jan³ a³chion³² ni⁴ñi²³ a³sain³ Barrabás, jian²³ chie³ quian¹ a³ma²a⁴sion⁴³ a³jeu³ jian³ a⁴jŋangh⁴i³ chie³. \v 8 I² con³ma²a⁴ŋangh³ a³jeu³, jon³ a⁴mh³i³ Pilato i⁴júan³⁴i³ liah⁴ tang²³i³ júan³i³ la⁴jeg³⁴ jm² jon³, jm² i⁴a⁴lon⁴ a³jeu³ Israel húa³⁴ Egipto. \v 9 I² jon³ a⁴juah⁴ Pilato i²con²³ a³jeu³: \p ―¿O⁴ hnoh³ˉ³ lion³²ˉ⁴ Re¹ quian¹ judío? \p \v 10 Quie¹ ñi³ Pilato i⁴a⁴cúanh⁴³i³ joh⁴³ cúa³i³, quie¹ i⁴eu⁴³ tsei⁴³ m³chie³ tyein² tionh². \v 11 I² hei⁴i³ tionh² ne⁵, jon³ a⁴sion⁴³i³ a³jeu³ canh⁴a² lion⁴³ Pilato Barrabás niah¹ i⁴lion⁴³i³ Jesús. \v 12 I² jon³ a⁴juah⁴ Pilato i²con²³i³ tionh² liah⁴ i⁴seg³⁴: \p ―I² ne³ ne⁵, ¿henh⁴ hnoh³ˉ³ júan³²ˉ⁴ i²con²³ a³hain⁴ a³teh⁵ˉ³ Re¹ quian¹ judío tionh²ˉ³? \p \v 13 I² jon³ a⁴hleh⁴i³ tia⁴ tionh², juah⁴i³: \p ―¡Hniah³ tionh³²ˉ³ crau¹! \p \v 14 I² a⁴juah⁴ Pilato: \p ―¿Henh⁴ i⁴hlagh³² a⁴júan⁴i³ ne⁵? \p I² hei⁴i³ tionh² ne⁵, tsei³⁴sa² tia⁴ a⁴hleh⁴i³, a⁴juah⁴i³: \p ―¡Hniah³ tionh³²ˉ³ crau¹pa²! \p \v 15 I² Pilato hnie³⁴ sainh³i³ re³ i²con²³ a³jeu³. I⁴jon³ a⁴lion³i³ Barrabás; i² con³ma²a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i⁴a⁴pan³⁴i³ Jesús jeu³ a²lo³, jon³ a⁴cúanh⁴³i³ i⁴si⁵tion⁴i³ crau¹. \p \v 16 I² jon³ jie³ a²hlie⁴ tionh², jian³i³ Jesús coh⁵hnei³² i²si²jneng³ jauh³²tyie³, i²jon³ a⁴júan⁴i³ heih⁴³ a⁴ŋangh³ la⁴jang³⁴ a²hlie⁴. \v 17 Jon³ a⁴tanh³i³ con³ a²hmh³ sein³² cúa³, jian³ a⁴tonh³i³ con³ a²sag³ i⁴leg⁴³ a²ton⁴³ ma³tyi²i³. \v 18 Jon³ a⁴ma⁴co⁴³i³ quieh¹i³, juah⁴i³: \p ―¡Ta⁵yeih³² Re¹ quian¹ judío tionh²! \p \v 19 Jon³ a⁴pa³⁴i³ ma³tyi² con³ a²ma³cu⁴³, jian³ a⁴hñei³⁴i³ jm³teuh¹, jian³ a⁴si⁴jnei⁵i³ ta⁵nei²i³ a⁴júan⁴i³ la⁴con³ i⁴ma⁴co⁴³i³. \v 20 I² con³ma²a⁴toh⁴ a⁴ji⁴ŋang⁴i³, jon³ a⁴tyi³i³ a²hmh³ sein³² cúa³ jon³, jian³ a⁴tonh³i³ a²cúan³ hña³ liah⁴ i⁴seg³⁴. Jon³ jian³i³ ua⁵tion⁴i³ crau¹. \s1 Ta⁴ton³² Jesús crau¹ jian³ a⁴jaun³⁴i³ \r (Mt. 27.32‑56; Lc. 23.26‑49; Jn. 19.17‑30) \p \v 21 I² jon³ ne⁵, ma³ua³jeun³² jan³ i²jon³ a³sain³ Si²úan¹ a³sian³ Cirene a³ma²jonh³ i²nau³, jmai³ Alejandro jian²³ Rufo; i² jon³ a⁴júan⁴i³ ta⁵li⁴hnai³ i⁴jian³⁴ a³hain⁴ crau¹. \p \v 22 I² jon³ jian³i³ Jesús con³ i²sain³ Gólgota, hnie³⁴ ra³juah⁴, Hien²³ quieh¹ Ma³tyi² Húan³⁴. \v 23 I² jon³ a⁴cúah³i³ o¹bein² hei¹ o¹jm³ ma³jeu³ mirra i⁴hangh³i³, i² Jesús ne⁵, a⁵sia³ a⁴hangh³i³. \v 24 I² con³ma²a⁴tion⁴i³ crau¹ tionh², jon³ a⁴tyonh⁴i³ a²cúan³ Jesús jen²i³ con⁴juah⁴ a⁴tyi³i³ jau²chie⁴³ niah²ˉ¹ henh⁴ teg³⁴ quieh¹ con⁴jan³. \p \v 25 I² jon³ a⁴tion⁴i³ crau¹ con³ma²a⁴teg⁴ ni¹ñi³⁴ to⁵hie³. \v 26 Jian³ ra³ton³ con³ jo³²hma³ ma³tyi² crau¹ i⁴ra³hleh² hain³ chie³² a⁴cúah³i³, ra³juah⁴: A³LA³PA² RE¹ QUIAN¹ JUDÍO TIONH². \v 27 Jian³ a⁴tion⁴i³ on³⁴ a³júan³ hang³ hlonh² Jesús, jan³ jo³² ta⁵chie³⁴ jian³ jan³ jo³² ta⁵quegh³. \v 28 La⁴ne³ ra⁵tei⁴³ jau²³ i⁴ra³sag² Ma²jyi³: “Hein²i³ jen²i³ chie³ hlangh².” \p \v 29 Jian³ la⁴jang³⁴ a³ua³jeun³² jeu³ jon³, sagh⁴³i³ Jesús jau²hlagh³² i⁴jaih²i³ ma³tyi², juah⁴i³: \p ―¡Hai⁵! Hnei³ a³ma²jeunh³²ˉ³ cuah³júah² jian³ i⁴ma²júanh³²ˉ³ liah⁴ i⁴seg³⁴, tei⁴³i² ma³a⁴teg⁴ hneng³ jm², \v 30 lion³² hnei³ húanh⁴³, jyon²³ hnei³ si²tonh³ˉ³ crau¹ ne³. \p \v 31 Conh⁴liah⁴ la⁴jon³ a⁴ji⁴ŋang⁴ m³chie³ tyein² jian²³ a²teg²³ quian¹ lai²³, a⁴júanh⁴i³ húan⁴i³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―A³sang²³pa² a⁴lion³i³, i² hña³i³ ne⁵, sa⁴cagh¹i³ jm² lion⁴³i³. \v 32 Sa³juah⁴ hei⁴i³ lang⁴³ A³ma²ya⁴lion³² Chie³ hain⁴, Re¹ quian¹ a³jeu³ Israel, ua²jyon³ chie³ con³ hña³ si²ton³i³ crau¹ canh⁴a² niah³²ˉ¹, jon³pa² li⁴hain⁴ˉ¹ i²con²³i³. \p Conh⁴liah⁴ a³ti²ton³ jian²³i³ a⁴sagh⁴³i³ Jesús jau²hlagh³². \p \v 33 Con³ma²a⁴teg⁴ i⁵hyie³, a⁴naih³ la⁴tan² m⁵cu³ la⁴teg⁴ ni¹hneng³ ta⁵hlo⁴. \v 34 I² con³ma²a⁴teg⁴ ni¹hneng³ ta⁵hlo⁴ jon³, a⁴hleh⁴ Jesús con³ i⁴tia⁴, juah⁴i³: \p ―Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? ―hnie³⁴ ra³juah⁴: Jon⁴dai¹ quian³⁴ˉ⁴, Jon⁴dai¹ quian³⁴ˉ⁴, ¿henh⁴le³⁴ a⁴tienh³ˉ³ jnia⁴? \p \v 35 I² jon³ a⁴nau⁴ co⁴meih³ a³ti²tionh² i²jon³ jau²³ quieh¹i³, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―Jeh³², teh²i³ I³lie²³. \p \v 36 Con³ a⁴la³ ra⁴hang³² jan³ a³hain⁴ tionh² jeu³ra³tyi⁴ ni²quian⁴i³ con³ i⁴nah³ i⁴a⁴yeinh³ o¹bein² jeinh³, jon³ si⁴tyi⁵i³ naih¹ a²ma³cu⁴³, a⁴cúah³i³ Jesús i⁴hangh³, a⁴juah⁴i³: \p ―A⁵conh⁴³; niah²ˉ¹ o⁴ jia²³ I³lie²³ ya⁴lie³² quieh¹i³. \p \v 37 I² Jesús ne⁵, con³ma²a⁴hleh⁴i³ tia⁴ liah⁴ i⁴seg³⁴, jon³ a⁴jaun³⁴i³. \v 38 Jon³ a⁴cag³ a²hmh³ sai²³ quieh¹ cuah³júah² to⁵chieh³² teg⁴ yeih³² la⁴teg⁴ húa³⁴. \v 39 I² ne³ ne⁵, sainh⁴³ jan³ jeu³² a²hlie⁴ i²jon³ ta⁵nei² Jesús; i² con³ma²a⁴je³⁴i³ liah⁴ a⁴jaun³⁴ Jesús, ta⁵ma³a⁴hleh⁴i³ tia⁴, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―I⁴chie⁴³pa² li⁴ ma²lang⁴³ a³ñih³ ne³ A³jon⁴³ Jon⁴dai¹. \p \v 40 Jian³ tionh² co⁴meih³ a³m⁴ i²gm⁴ a³ti²je²³; i² jen² a³m⁴ hain⁴ sainh⁴³ Ma³rei² Ma³da³len², jian³ Ma³rei² sie²³ Jacobo peih¹ jian²³ Se¹, jian³ Salomé. \v 41 A³m⁴ hain⁴ ma²ya¹han² coh⁵cah³² Jesús liah⁴ma²hein²i³ húa³⁴ Galilea jian³ ma²cúa²³i³ cúa³tag³² i²con²³i³. Jian³ tionh² jeun⁴³ a³m⁴ sang³⁴ liah⁴ a³a⁴tyie³⁴ jian²³ Jesús la⁴teg⁴ Jerusalén. \s1 A⁴hon³⁴i³ Jesús \r (Mt. 27.57‑61; Lc. 23.50‑56; Jn. 19.38‑42) \p \v 42 Jm² jon³ jm² i⁴júan³i³ co³jian¹, hlo⁴ jm² sa⁴júan³i³ ta¹ ta⁵a⁴nai³ jon³, \v 43 jon³ a⁴tyie³⁴ Se¹ a³sian³ jeu³ Arimatea, a³lang⁴³ jan³ si³ta¹ canh² quian¹ a³jeu³ Israel, jian³ a³ma²jian²³ jm² ma²júan³⁴ Jon⁴dai¹ heih⁴³ m⁵cu³ la³, a⁴tyie³⁴ a³hain⁴ i²con²³ Pilato i⁴sa⁴coh⁴³i³, ni²m¹i³ he³² Jesús. \v 44 I² con³ma²a⁴nau⁴ Pilato jau²³ i⁴ma³jaun² Jesús, ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³i³; i² jon³ a⁴teh³i³ jeu³² a²hlie⁴ hain⁴, a⁴ŋang⁴i³ i²con²³i³ o⁴ i⁴chie⁴³ ma³jaun² Jesús. \v 45 I² con³ma²ra⁵ñi³ Pilato con⁴juah⁴ jau²³ quieh¹ jeu³² a²hlie⁴ hain⁴, jon³ a⁴cúah³i³ he³² Jesús i²con²³ Se¹. \v 46 I² jon³ a⁴la³⁴ Se¹ con³ a²hmh³ tie³. I² con³ma²a⁴jyon²³i³, jon³ a⁴lion³i³ a²hmh³ tie³ jon³. I² jon³ a⁴quion³i³ con³ to³hlo³ i⁴a⁴cag³⁴i³, jian³ a⁴pa⁴legh³i³ con³ a²caun² ni²legh³, a⁴jleg³⁴i³ ho³²to³. \v 47 Jian³ ti²je²³ Ma³rei² tionh² i²a⁴quion³i³ Jesús, Ma³rei² Ma³da³len² jian³ Ma³rei² sie²³ Se¹. \c 16 \s1 A⁴hyon²³ Jesús \r (Mt. 28.1‑10; Lc. 24.1‑12; Jn. 20.1‑10) \p \v 1 I² con³ma²ua⁴jeu³² jm² sa⁴júan³i³ ta¹ jon³, i² jon³ Ma³rei² Ma³da³len² jian²³ Ma³rei² sie²³ Jacobo jian²³ Salomé a⁴la³⁴ o¹jeu² i⁴jia²³ ma³jeu³ i⁴si⁵jñei⁴³i³ he³² Jesús. \v 2 Jm² ra⁴lie⁵ sa³ma², con³ma²a⁴jnia³⁴, to⁵hie³ hion²³, jon³ ua⁵han² a³m⁴ hain⁴ i²ra³hon³ Jesús, con³ma²ja³⁴ hyie³. \v 3 I² a⁴júanh⁴i³ húan⁴i³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―¿Hain³ li⁴qui³⁴ a²caun² pa¹ si²jneng³ ho³² to³hlo³ ne³, lainh⁴ˉ³? \p \v 4 I² con³ma²a⁴sie³⁴i³ nei², jon³ a⁴je³⁴i³ i⁴ma³a⁴qui³ a²caun² jon³ i⁴júah³ don⁵. \v 5 I² con³ma²a⁴hei³⁴i³ to³hlo³, jon³ a⁴jen³i³ jan³ a³maih² ñih³ a³ua²cua⁴³ jo³² ta⁵chie³⁴, a³hein² con³ a²hmh³ tie³ cúa³; i² hei⁴i³ tionh², ta² yi⁴hang³²i³. \v 6 I² a³maih² hain⁴, a⁴juah⁴i³: \p ―A⁵júan³ hnei³ canh⁴³ tionh²ˉ³; quie¹ hnah⁵ˉ³ Jesús a³sian³ Nazaret a³ta⁴ton³² crau¹ hain⁴. A⁵sion⁴³ i³sian³ i²la³, quie¹ ma³a⁴hyon²³i³. Je¹ hnei³ i²ma³a⁴quion³i³ la³. \v 7 Jian³ ua⁴han² hnei³ ua⁴saih³² hnei³ chie³ quian¹i³ jian³ yi⁴saih³²ˉ³ Pe³² i⁴ñeih³² pi¹ tyanh¹i³ húa³⁴ Galilea naih⁵i² cuanh²ˉ³ tionh²ˉ³; i²jon³ jenh³²i³ hnei³ tionh²ˉ³ la⁴ne³ liah⁴i² ma³a⁴juah⁴i³. \p \v 8 I² a³m⁴ hain⁴, jon³ ua⁵han²i³ i²tionh²i³ ho³²to³ jon³, a⁴cm⁴i³, quie¹ eu⁴³ jlen²³i³ i⁴yi⁴hang³²i³ tionh². Jian³ sa⁴a⁴sagh⁴³i³ i¹jan³ nei² ne³, quie¹ coh⁴³i³. \s1 Ma⁴jnia³² Jesús i²con²³ Ma³rei² Ma³da³len² \r (Jn. 20.11‑18) \p \v 9 I² con³ma²a⁴hyon²³ Jesús jm² ra⁴lie⁵ sa³ma², to⁵hie³ jon³, jon³ ma⁴jnia³²i³ ñeih³²jia⁴³ i²con²³ Ma³rei² Ma³da³len², a³hain⁴ a³a⁴húa³i³ quie³⁴ m⁴tyi⁴ hlagh³² quieh¹. \v 10 I² jon³ ŋo³⁴ a³m⁴ hain⁴ ua⁵júan⁴i³ jau²³ i²con²³ a³ma²tionh² jian²³ Jesús a³ti²chionh⁴ tsei⁴³ jian³ ti²hoh⁵i³. \v 11 I² hei⁴i³ tionh² ne⁵, con³ma²a⁴nau⁴i³ i⁴sian³pa² Jesús jian³ i⁴ma³a⁴je³⁴ a³m⁴ hain⁴, a⁵sia³ ra⁵hain⁴i³ tionh². \s1 Ma⁴jnia³² Jesús i²con²³ on³⁴ chie³ quian¹ \r (Lc. 24.13‑35) \p \v 12 I² coh⁵ jon³ ma⁴jnia³² Jesús i²con²³ i²on³⁴ chie³ quian¹ i⁴sa⁴co³nai² jnia⁴i³, ma²tionh² a³hain⁴ ho³²jeu³ ŋo³⁴i³ i²nau³. \v 13 I² jon³ ua⁵han²i³ ua⁵júan⁴i³ jau²³ tionh² i²con²³ i²con³ hna² chie³ quian¹i³. I² hei⁴i³ tionh² ne⁵, sa⁴a⁴hain⁴i³ jau²³ quieh¹ a³hain⁴. \s1 A⁴júan⁴ Jesús heih⁴³ i²con²³ a³hei¹ joh⁴³ cúa³ ta¹ quieh¹i³ i⁴si⁵hleh³i³ jau²³ quieh¹i³ la⁴tan² m⁵cu³ \r (Mt. 28.16‑20; Lc. 24.36‑49; Jn. 20.19‑23) \p \v 14 I² i²a⁴toh⁴ ne⁵, ma⁴jnia³²i³ i²con²³ quia⁵con³ chie³ quian¹ a³ma²tionh² a²me²sa³; i² jon³ a⁴jain³⁴i³ a³hain⁴ tionh² nei² quieh¹ i⁴sa⁴hain⁴i³ jian³ i⁴huah³ m⁴tyi⁴ quieh¹i³, quie¹ sa⁴ra⁵hain⁴i³ jau²³ quieh¹ a³a⁴je³ quieh¹ Jesús, ta⁵ma³a⁴hyon²³i³ jon³. \v 15 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Cua³ ua⁴han² hnei³ la⁴tan² m⁵cu³ ua⁴hleh² jau²³ quien⁴ˉ⁴ i²con²³ la⁴jang³⁴ chie³. \v 16 A³hain⁴ a³hain⁴ jian³ a³sion⁵i³ jm³, a³hain⁴pa² lion⁴; i² a³hain⁴ a³sa⁴hain⁴ ne⁵, ma³ua⁵hain⁴ pi²³i³. \v 17 Jian³ i⁴la³ ua³júah² lei⁴ i²con²³ a³ti²hain⁴ i²con²³ jnia⁴: Húa⁴³i³ m⁴tyi⁴ hlagh³² con⁴juah⁴ jm³i⁴sain³⁴ˉ⁴; hleh³i³ jau²jm⁴³ seg³⁴; \v 18 jian³ juah⁴ne³ a⁴sanh³i³ a⁵mh³, jian³ juah⁴ne³ a⁴hangh³i³ m⁴³ hlagh³², i¹con³ a⁵sia³ i⁴jainh⁴³i³; jian³ tei³⁴i³ si¹cúa³ he³² a³chieh¹, jian³ huan⁴ quieh¹i³. \s1 Ŋah³ Jesús ñi⁴jeu⁵ \r (Lc. 24.50‑53) \p \v 19 I² con³ma²a⁴hleh⁴ Se³ño²³ i²con²³i³, jon³ ŋah³i³ ta⁵yeih³² la⁴teg⁴ ñi⁴jeu⁵, i² jon³ a⁴cua⁴i³ jo³² ta⁵chie³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹. \v 20 I² chie³ quian¹i³, ua⁵han²i³ tionh², ni²hleh³i³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ la⁴tan². Jian³ ma⁴ho³² Se³ño²³ quieh¹i³, a⁴he⁴i³ i⁴chie⁴³ jau²³ quieh¹ con⁴juah⁴ la⁴jeg³⁴ ua³júah² i⁴a⁴leg³⁴ i²con²³i³ tionh². La⁴ne³pa².