\id MAT \h SAN MATEO \toc1 JAU²³ TSEI²³ I⁴A⁴SAG⁴ MA³TE³² \toc2 SAN MATEO \toc3 Mt. \mt1 JAU²³ TSEI²³ I⁴A⁴SAG⁴ MA³TE³² \c 1 \s1 Sa¹jeun³ Jesucristo \r (Lc. 3.23‑38) \p \v 1 I⁴la³ ti²ton³ la⁴jang³⁴ sa¹jeun³ quian¹ Jesucristo a³lang⁴³ jon⁴³tyie¹ A³brang²³ jian³ Da³vei²³. \p \v 2 A³brang²³ lang⁴³ jmai³ I³sa²³. Jian³ i²con²³ I³sa²³ a⁴hyon²³ Ja³co²³. I² i²con²³ Ja³co²³ ra⁵sian³ Judá jian³ si³reunh¹i³. \v 3 I² i²con²³ Judá jian²³ A¹ta³mar²³ ra⁵sian³ Fares jian³ Zara. Jian³ i²con²³ Fares ra⁵sian³ Esrom. Jian³ i²con²³ Esrom ja³⁴ Aram. \v 4 I² i²con²³ Aram ja³⁴ Aminadab. I² Aminadab ja³⁴ Naasón i²con²³i³. Jian³ i²con²³ Naasón ja³⁴ Salmón. \v 5 Jian³ i²con²³ Salmón jian²³ A¹ra³hab²³ ra⁵sian³ Booz. Jian³ i²con²³ Booz jian²³ A¹rut² ra⁵sian³ Obed. I² i²con²³ Obed ja³⁴ Isaí. \v 6 Jian³ i²con²³ Isaí hain⁴ ra⁵sian³ re¹ Da³vei²³. Jian³ i²con²³ re¹ Da³vei²³ jian²³i³ a³m⁴ a³ma²lang⁴³ i³cúa³ Urías hain⁴ ra⁵sian³ Salomón. \p \v 7 Jian³ i²con²³ Salomón ra⁵sian³ Roboam. Jian³ i²con²³ Roboam ra⁵sian³ Abías. Jian³ i²con²³ Abías ra⁵sian³ Asa. \v 8 Jian³ i²con²³ Asa ra⁵sian³ Josafat. Jian³ i²con²³ Josafat ja³⁴ Joram. Jian³ i²con²³ Joram ja³⁴ Uzías. \v 9 Jian³ i²con²³ Uzías ja³⁴ Jotam. Jian³ i²con²³ Jotam ja³⁴ Acaz. Jian³ i²con²³ Acaz ja³⁴ Ezequías. \v 10 Jian³ i²con²³ Ezequías ra⁵sian³ Manasés. Jian³ i²con²³ Manasés ra⁵sian³ A³mong²³. Jian³ i²con²³ A³mong²³ ra⁵sian³ Josías. \v 11 Jian³ i²con²³ Josías hain⁴ cuan³⁴ Jeconías jian²³ si³reunh¹ ma²a⁴han⁵ Israel chion³² ta⁵jeu³ Babilonia. \p \v 12 I² coh⁵ a⁴húan³i³ chion³² jeu³ Babilonia jon³, jon³ ra⁵sian³ a³jon⁴³ Jeconías liah⁴ a³sain³ Salatiel. I² Salatiel hain⁴ ra⁵sian³ Zorobabel i²con²³. \v 13 Jian³ i²con²³ Zorobabel ra⁵sian³ Abiud. Jian³ i²con²³ Abiud ja³⁴ Eliaquim. Jian³ i²con²³ Eliaquim ja³⁴ Azor. \v 14 Jian³ i²con²³ Azor ja³⁴ Sadoc. Jian³ i²con²³ Sadoc ja³⁴ Aquim. Jian³ i²con²³ Aquim hain⁴ ja³⁴ Eliud. \v 15 Jian³ i²con²³ Eliud ra⁵sian³ Eleazar. Jian³ i²con²³ Eleazar ra⁵sian³ Matán. Jian³ i²con²³ Matán ja³⁴ Ja³co²³. \v 16 I² i²con²³ Ja³co²³ hain⁴ ra⁵sian³ Se¹, a³hain⁴ i³cúa³ Ma³rei² a³cuan³⁴ Jesús i²con²³, a³teh²i³ Ua⁵lion³² Chie³ hain⁴. \p \v 17 I² la⁴ne³ ja³⁴ quia⁵quin⁴ sa¹jeun³ liah⁴ma²sian³ A³brang²³ la⁴teg⁴ Da³vei²³; jian³ quia⁵quin⁴ liah⁴ma²sian³ Da³vei²³ la⁴teg⁴ jm² i⁴a⁴han⁵ a³jeu³ Israel chion³² ta⁵ Babilonia; conh⁴liah⁴ i²quia⁵quin⁴ liah⁴ma²tionh²i³ chion³² Babilonia la⁴teg⁴ i²cuan³⁴ A³ua⁵lion³² Chie³ hain⁴. \s1 Liah⁴ ra⁵sian³ Jesucristo \r (Lc. 2.1‑7) \p \v 18 La⁴la³ ra⁵sian³ Jesucristo: A⁴leg³⁴ re³ i⁴sanh⁴ Ma³rei² sie²³i³ jian²³ Se¹ ma²jon³. I² jon³ ne⁵, naih⁵i² ra⁵jian²³i³, jon³ a⁴can³⁴ Ma³rei² a³jon⁴³ con⁴juah⁴ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹. \v 19 I² Se¹ a³lain⁴ i³cúa³i³ lang⁴³ jan³ a³ñih³ a³ni²taih⁴³, sa⁴hnie³⁴i³ sainh³i³ Ma³rei² o³hyeih² i²con²³ chie³; quie¹ hnie³⁴i³ ma⁵tyan³i³ jau²³ i⁴ma²quian¹i³ ta⁵si²hma². \v 20 I² con³ma²júan³i³ co³hei²tsei³ nei² ne³, jon³ ma⁴jnia³² jan³ ángel quian¹ Se³ño²³ con⁴juah⁴ gui³sie⁴, a⁴sagh⁴³i³: \p ―Hnei³ Se¹, sa¹jeun³ Da³vei²³, a⁵júan³ hnei³ canh⁴³ i⁴hyeinh³²ˉ³ Ma³rei² i⁴lain⁴ i³cúah³ˉ³, quie¹ i⁴ua²chieh¹i³ jon³, i⁴quieh¹ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹pa². \v 21 Quie¹ li⁴sian³ jan³ a³jon⁴³i³, a³ñih³, a³hain⁴ a³teh³²ˉ³ jm³i⁴sain³ JESÚS, quie¹ lion⁴³i³ chie³ quian¹ i⁴hain³⁴i³ chie³² quieh¹. \p \v 22 La⁴jeg³⁴ i⁴ne³ si³lei⁴ canh⁴a² li⁴tei⁴³ jau²³ quieh¹ Se³ño²³ i⁴a⁴hleh⁴i³ con⁴juah⁴ jan³ a³sain² quian¹i³ a³a⁴juah⁴: \q1 \v 23 Can³⁴ jan³ a³m⁴ maih³ yein³, li⁴sian³ jan³ a³jon⁴³i³, a³ñih³; \q1 jian³ ma²sainh²ˉ³ yein³ hain⁴ Emanuel, \m hnie³⁴ ra³juah⁴: Jon⁴dai¹ jie³ jnia¹. \p \v 24 I² con³ma²a⁴ñei³⁴ Se¹ ma²qui³tian⁴, jon³ ma⁴tei⁵i³ liah⁴ heih⁴³ i⁴a⁴júan⁴ ángel quian¹ Se³ño²³ i²con²³i³, a⁴hyein⁴³i³ Ma³rei² i⁴lang⁴³ i³cúa³i³. \v 25 Quie¹ a⁵sia³ a⁴cua⁴i³ liah⁴i² tionh² chie³ jian²³ i³cúa³ la⁴conh⁴i² ra⁵sian³ a³jon⁴³i³ a³nai², a³hain⁴ a³ma⁴sain³i³ JESÚS. \c 2 \s1 Ñei² mago ni²jen³²i³ yein³ Jesús \p \v 1 Con³ma²ra⁵sian³ Jesús je¹jeu³ Belén i²tei⁴³ Judea, ñi³ ma²lang⁴³ Herodes re¹, i² jon³ a⁴tyie³⁴ co⁴meih³ chie³ je¹jeu³ Jerusalén a³ma³tang²³ nei² quieh¹ jah⁴nai⁴³, a³sian³ ta⁵ja³⁴ hyie³, \v 2 juah⁴i³: \p ―¿Jainh¹ ra³quian³ re¹ quian¹ judío tionh² a³ra⁵sian³? Quie¹ a⁴nia³² jnie³² jah⁴nai⁴³ quian¹i³, con³ma²tieh² jnie³² ta⁵jia²³ hyie³, i⁴jon³ jo³⁴ jnie³² a⁵ma⁵con³²i³ jnie³². \p \v 3 I² con³ma²a⁴nau⁴ re¹ Herodes jau²³, ta² a⁴tanh⁴³ tsei⁴³i³ jian³ la⁴jang³⁴ a³tionh² je¹jeu³ Jerusalén liah⁴. \v 4 I² jon³ a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i⁴ŋangh⁴³ la⁴jang³⁴ m³chie³ tyein² liah⁴ma³jian²³ a²teg²³ quian¹ lai²³ a³he²³ i²con²³ a³jeu³, a⁴ŋang⁴i³ i²con²³ a³hain⁴ tionh² jainh¹ li⁴sian³ A³ya⁴lion³² Chie³ hain⁴. \v 5 I² jon³ a⁴juah⁴ a³hain⁴ tionh²: \p ―Belén pa² i²tei⁴³ húa³⁴ Judea, quie¹ la⁴ne³ a⁴sag⁴ jan³ a³sain²: \q1 \v 6 Hnei³, jeu³ Belén, i²tei⁴³ húa³⁴ Judá, \q1 ua²liah⁴a² peih¹ hnei³, ta² hlion⁴ queinh⁴³ˉ³ la⁴conh⁴a² a³tyein² tionh² húa³⁴ Judá; \q1 quie¹ i²conh² hnei³ li⁴sian³ jan³ a³quian³ ma³tyi² a³hion⁵ Israel, a³jeu³ quian³⁴ˉ⁴. \p \v 7 I² jon³ ne⁵, a⁴te⁴ Herodes, a⁴teh³i³ a³ma³tang²³ nei² quieh¹ jah⁴nai⁴³ hain⁴ ta⁵ni²hma², a⁴ŋang⁴i³ ta¹ jon³ hain³ mah² ma⁴jnia³² jah⁴nai⁴³ hain⁴. \v 8 I² jon³ a⁴sai⁴i³ ta⁵ Belén, juah⁴i³: \p ―Cua³ ua⁴han² hnei³ tionh²ˉ³, ua⁴ŋang² hnei³ o³re³ hion²³ nei² quieh¹ yein³; i² tei⁴³i² ma³a⁴chianh³²ˉ³ ne⁵, jon³ nioh¹ˉ³ ni²júanh²ˉ³ jau²³ i²con²³ˉ⁵ canh⁴a² la⁴jon³ nai³²ˉ⁴ liah⁴ ni¹ma⁴con³²ˉ⁴. \p \v 9 I² con³ma²a⁴nau⁴i³ tionh² jau²³ quieh¹ re¹, jon³ ua⁵han²i³. I² jon³ ma⁴jnia³² jah⁴nai⁴³ hain⁴ ta⁵nei²i³ tionh² liah⁴i² a⁴tyie³⁴i³ a³a⁴hang⁴ i²ra³quian³ yein³, a³ma²a⁴jen³i³ ta⁵ja³⁴ hyie³ hain⁴. \v 10 I² con³ma²a⁴jen³i³ jah⁴nai⁴³, hlion⁴ mai²³ si³hyonh³i³ a⁴leg³⁴ tionh². \v 11 I² con³ma²a⁴han⁵i³ jauh³², jon³ a⁴jen³i³ yein³ jian²³ Ma³rei² sie²³. I² jon³ a⁴si⁴jnei⁵i³, a⁴ma⁴con⁴³i³ yein³. Jian³ a⁴nia³⁴i³ a²cúa⁴³ quieh¹. A⁴húa⁴i³ o¹cau³²nie¹, jian³ sein³, jian³ mirra i⁴jia²³ ma³jeu³ liah⁴, a⁴cúah³i³ yein³. \v 12 I² coh⁵ jon³ ne⁵, a⁵ra⁵ñi³i³ tionh² con⁴juah⁴ gui³sie⁴ i⁴so⁵hniah³ chianh³i³ jeu³ cua⁴³ Herodes; i² jon³ ŋah³i³ jeu³ co²³ jeu³ ta⁵seg³⁴. \s1 A⁴te¹i³ yein³ ta⁵húa³⁴ Egipto \p \v 13 I² con³ma²ŋah³ a³hain⁴ tionh², jon³ ma⁴jnia³² jan³ ángel quian¹ Se³ño²³ i²con²³ Se¹ liah⁴ con⁴juah⁴ gui³sie⁴, juah⁴i³: \p ―No³ hnei³, te⁴³ hnei³ yein³ jian²³ sie²³, cm² hnei³ ta⁵húa³⁴ Egipto, i²jon³ ua²neih⁴ˉ³ la⁴conh⁴i² juah¹ˉ⁴ liah⁴ i⁴seg³⁴. Quie¹ júan³⁴ Herodes hnoh⁴³i³ liah⁴ li⁴jŋangh³i³ yein³. \p \v 14 Jon³ ra⁴hang³² Se¹, a⁴te¹i³ yein³ jian²³ sie²³ to⁵je¹nai³ jon³, ŋah³i³ ta⁵ Egipto. \v 15 I²jon³ a⁴cua⁴i³ la⁴conh⁴i² jaun² Herodes, canh⁴a² la⁴jon³ li⁴tei⁴³ jau²³ i⁴a⁴hleh⁴ Se³ño²³ con⁴juah⁴ jan³ a³sain² quian¹ con³ma²a⁴juah⁴i³: “A⁴te³²ˉ⁴ a³jon³⁴ a³ma²hein² ta⁵ Egipto.” \s1 Júan³ Herodes heih⁴³ i⁴jŋangh³i³ si³maih² peih¹ \p \v 16 I² jon³ ne⁵, con³ma²ra⁵ñi³ Herodes i⁴ma⁴co³ a³ma³tang²³ nei² quieh¹ jah⁴nai⁴³ hain⁴ quieh¹i³, jon³ jain²³ tsei⁴³i³ hlion⁴ mai²³. Ma²jon³ a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i⁴jŋangh³i³ la⁴jang³⁴ si³maih² peih¹, a³ñih³, a³hein² to⁵ñi³ ta⁵jeuh³ a³tionh² je¹jeu³ Belén jian³ la⁴con³ hloh³² jon³, con⁴juah⁴ jm² i⁴a⁴juah⁴ a³ma³tang²³ nei² quieh¹ jah⁴nai⁴³ hain⁴. \v 17 I² la⁴ne³ ra⁵tei⁴³ jau²³ quieh¹ Jeremías, a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ hain⁴, con³ma²a⁴juah⁴i³: \q1 \v 18 A⁴naih⁵ i⁴hoh⁵ chie³ je¹jeu³ Ramá, \q1 i⁴hoh⁵i³ tia⁴, chionh⁴ tsei⁴³i³, jian³ hien²³i³ liah⁴. \q1 Hoh⁵ A¹ra³que² nei² quieh¹ si³jon⁴³. \q1 Sa⁴i²lai⁴³ tsei⁴³i³ quie¹ a⁴chian³⁴i³ tionh². \p \v 19 I² con³ma²a⁴jaun³⁴ Herodes, jon³ ma⁴jnia³² jan³ ángel quian¹ Se³ño²³ i²con²³ Se¹ húa³⁴ Egipto jon³ con⁴juah⁴ gui³sie⁴, \v 20 juah⁴i³: \p ―Ra⁴hang³² hnei³, te⁴³ hnei³ yein³ jian²³ sie²³, cuanh³ ta⁵húa³⁴ Israel; quie¹ ma³a⁴chian³⁴ a³ma²i²jŋangh³ yein³. \p \v 21 I² jon³ a⁴no³i³, a⁴te¹i³ yein³ jian²³ sie²³, jonh³i³ ta⁵húa³⁴ Israel. \v 22 I² con³ma²ra⁵ñi³i³ i⁴lang⁴³ Arquelao ta¹ húa³⁴ Judea nei² quieh¹ Herodes jmai³i³, jon³ ra⁵coh⁴³i³, so⁵i²chianh³i³ i²jon³. I² jon³ a⁴júan⁴ Jon⁴dai¹ jau²³ i²con²³i³ con⁴juah⁴ gui³sie⁴, jon³ ŋah³i³ ta⁵ Galilea. \v 23 I² con³ma²cúan³⁴i³ i²jon³, jon³ a⁴cua⁴i³ con³ jeu³ i²sain³ Nazaret, canh⁴a² li⁴tei⁴³ jau²³ i⁴a⁴hleh⁴ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ i⁴teh³i³ Cristo jan³ a³sian³ Nazaret. \c 3 \s1 Hleh² Juan³ Tei³² jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ con³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³ \r (Mr. 1.1‑8; Lc. 3.1‑9, 15‑17; Jn. 1.19‑28) \p \v 1 Jm² jon³ ja³⁴ Juan³ Tei³², hleh²i³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ con³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³ ta⁵húa³⁴ Judea, \v 2 juah⁴i³: \p ―Sag¹ hnei³ co³hei²tsei³ quianh³ tionh²ˉ³, quie¹ ma³ja²³ hloh³² i⁴han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \p \v 3 Quie¹ Juan²³ la³ hain⁴ a³a⁴hleh⁴ Isaías nei² quieh¹, a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹, con³ma²a⁴juah⁴i³: \q1 Si²hleh² jan³ tia⁴ con³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³, juah⁴i³: \q1 “Júanh¹ hnei³ jeu³ quieh¹ Se³ño²³ tionh²ˉ³; \q1 o³chie⁴³ ñeih¹ hnei³ jeu³ quieh¹i³.” \p \v 4 I² Juan²³ hain⁴ hein² a²hmh³ leg⁴³ a²lo³² camello, jian³ ya¹hñih²i³ con³ a²lo³, jian³ ma³⁴ quieh¹i³ leg⁴³ a¹nangh³ jian³ o¹jm³ro⁴ quieh¹ jah⁴toh⁴³. \v 5 I² jon³ a⁴húan³ jeun⁴³ a³tionh² je¹jeu³ Jerusalén i²con²³i³, jian³ la⁴jang³⁴ a³sian³ húa³⁴ Judea, jian³ a³sian³ la⁴tan² hloh³² jm³ Jordán, a⁵han²i³ i²con²³i³. \v 6 I² jon³ a⁴sie⁴³ Juan²³ jm³ quieh¹i³ jm³ Jordán, jian³ a⁴tion⁴i³ chie³² quieh¹ tionh². \p \v 7 I² con³ma²a⁴je³⁴ Juan²³ i⁴a⁵han² jeun⁴³ fariseo jian³ saduceo tionh² a³hnie³⁴ son⁵ jm³, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―¡Hnei³ tionh²ˉ³ jeun³ a⁵mh³! ¿Hain³ a⁴sag⁴³ hnei³ i⁴hnoh³ˉ³ lionh⁴ˉ³ ma²eu⁴³ pain⁴ i⁴jia²³? \v 8 Ma⁴jnia³² hnei³ liah⁴i² haih¹ ma⁵jnia³² a³ma³a⁴sag²³ co³hei²tsei³ quieh¹. \v 9 Jian³ sa⁴hniah³ júanh²ˉ³ co³hei²tsei³ naih⁵ m⁴tyi⁴ quianh³ˉ³ tionh²ˉ³, i⁴lainh⁴ˉ³: “Sa¹jeun³ A³brang²³pa² jnia¹.” Quie¹ juah³ jnia⁴, la⁴teg⁴ m⁴caun² la³ li⁴júan³⁴ Jon⁴dai¹ i⁴lain⁴³ sa¹jeun³ A³brang²³. \v 10 Jian³ ma³ya¹hei⁴³ re³ a²ñi²³ tyi² i⁴gmh⁴ a²hma³ la⁴teg⁴ o¹júan⁴³. I² la⁴jon³ ne⁵, la⁴jeg³⁴ a²hma³ i⁴sa⁴cúa²³ o¹m⁴ tsei³⁴ hniah³ gmh⁴, jian³ ton³⁴i³ joh⁴³ o¹jyi³ loh⁴³. \v 11 Quie¹ i⁴chie⁴³pa² jnia⁴ ne⁵, sion⁵ˉ⁵ hnei³ jm³ tionh²ˉ³ con⁴juah⁴ o¹jm³ i⁴júan³ lei³ i⁴ma³a⁴sag²³ co³hei²tsei³ quianh³ˉ³. I² a³jia²³ coh⁵ ne³ ne⁵, a³júanh⁴³ a⁵hei⁴³ lia⁴ jnia⁴, jian³ sa⁴haih¹ can¹ jnia⁴ a²lo³ tsei²³ tag³² hei⁴i³. Hei⁴ pi²³i³ júan³⁴ i⁴hyeih² hnei³ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ tionh²ˉ³, jian³ i⁴quie⁴ co³hei²tsei³ hlagh³². \v 12 Jian³ sianh³i³ a²ñi²³ jleg³ cúa²³ quieh¹ i⁴quiah³i³ o¹m⁴ trigo i⁴qui³⁴i³ ma²qui³. Jon³ ro³⁴i³ o¹m⁴ trigo joh⁴³ a²quei³, jian³ jeng³⁴i³ ma²qui³ jeu³ o¹jyi³ loh⁴³ sa⁴legh⁴ ua²a⁴au³. \s1 A⁴son⁴ Jesús jm³ \r (Mr. 1.9‑11; Lc. 3.21‑22) \p \v 13 Jon³ ua⁵hag⁴³ Jesús húa³⁴ Galilea, a⁴tyie³⁴i³ jm³ Jordán i²sainh⁴³ Juan²³ canh⁴a² sie⁵i³ jm³ quieh¹i³. \v 14 I² Juan²³ ne⁵, sa⁴ma²hyein⁴³i³, juah⁴i³: \p ―Ta⁵si²quian¹ jm² pe²³ˉ⁴ hno⁵ˉ⁵ sieh³²ˉ³ jnia⁴ jm³. I² hnei³ ne⁵, ta⁵a⁴niah³pa² hnei³ i²con²³ˉ⁵. \p \v 15 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús, a⁴jainh³i³ jau²³: \p ―Ua²lei⁴ la⁴ne³ tieh²la³, quie¹ haih¹ i⁴ma²tei³²ˉ¹ la⁴jeg³⁴ nai² i⁴tsei³⁴. \p I² jon³ a⁴hyein⁴³ Juan²³. \v 16 I² con³ma²a⁴son⁴ Jesús jm³, jon³ a⁴hyon²³i³ nei² jm³ liah⁴ma²jon³. I² jon³ a⁴na⁴ ñi⁴jeu⁵, jian³ a⁴je³⁴i³ i⁴jyie²³ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ i²con²³i³ la⁴jan³ a⁵ta³cuah³, ja³⁴i³ la⁴teg⁴ i²con²³i³. \v 17 Jon³ a⁴hain³² i⁴hleh² jan³ ñi⁴jeu⁵, juah⁴i³: \p ―A³ne³pa² A³jon³⁴ˉ⁴ a³hno⁵ˉ⁵, a³eu⁴³ teg³ tsei³⁴ˉ⁴. \c 4 \s1 Joh³ jau²chie⁴³ i²con²³ Jesús \r (Mr. 1.12‑13; Lc. 4.1‑13) \p \v 1 Jon³ a⁴te¹ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹; a⁴te¹i³ Jesús la⁴teg⁴ con³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³, canh⁴a² con⁴³ a³sa⁴tsein³⁴ jau²chie⁴³ i²con²³i³. \p \v 2 I² con³ma²ua⁴jeu³² to⁴lo⁵ jm² jian³ to⁴lo⁵ húa²³ i⁴sa⁴a⁴queuh³i³ i¹ca³leuh², jon³ ra⁵cúanh⁴³ tsei⁴³i³. \v 3 Jon³ ja³⁴ a³sa⁴tsein³⁴ i²con²³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―Juah⁴ne³ hnei³ langh⁴³ A³jon⁴³ Jon⁴dai¹, li⁴júanh²ˉ³ heih⁴³ m⁴caun² la³ i⁴lai⁴³ a²hei⁴³ñih¹. \p \v 4 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Quie¹ ra³juah⁴ ra³sag² Ma²jyi³: “A⁵jon⁴³ con⁴juah⁴ jmah³ a²hei⁴³ñih¹ sian³ chie³, quie¹ con⁴juah⁴ la⁴jeg³⁴ jau²³ i⁴hleh² Jon⁴dai¹pa².” \p \v 5 I² jon³ a⁴te¹ a³sa⁴tsein³⁴ quieh¹i³ la⁴teg⁴ je¹jeu³ hen² Jerusalén, a⁴saih⁴i³ yeih³² hnei⁴³ cuah³júah². \v 6 I² jon³ a⁴sagh⁴³i³ Jesús: \p ―Juah⁴ne³ hnei³ langh⁴³ A³jon⁴³ Jon⁴dai¹, jon³ juan⁴³ hnei³ con³ teg⁴ húa³⁴, quie¹ ra³juah⁴ ra³sag² Ma²jyi³: \q1 Júan³⁴ Jon⁴dai¹ heih⁴³ i²con²³ ángel quian¹ i⁴hie⁵i³ hnei³. \q1 Jian³ sieh⁴³i³ hnei³ jeu³ si¹cúa³, \q1 canh⁴a² sa⁴jainh⁴³ˉ³ eu⁴³ i⁴jnoh³ m⁴caun² si¹tagh¹ˉ³. \p \v 7 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Quie¹ ra³juah⁴ ra³sag² liah⁴: “Sa⁴hniah³ con⁴³ chie³ jau²chie⁴³ i²con²³ Se³ño²³ Jon⁴dai¹ quian¹.” \p \v 8 Conh⁴liah⁴ a⁴te¹ a³sa⁴tsein³⁴ quieh¹i³ teg⁴ con³ nei² mah⁴ i⁴ñei⁴³ don⁵, i² jon³ a⁴heh³i³ Jesús la⁴jeg³⁴ nación quieh¹ cuah³²húa³⁴ la³ jian³ la⁴conh⁴ tei⁴³ i⁴co³ jnia⁴. \v 9 Jian³ a⁴juah⁴i³: \p ―Jeh³², la⁴tan² jno³ cúa¹ˉ⁴ quianh³ˉ³ juah⁴ne³ si²jneih³²ˉ³ ta⁵nei³⁴ˉ⁴ i⁴ma²coh³²ˉ³ jnia⁴. \p \v 10 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Cuanh³ hnei³, a⁵lainh³², quie¹ ra³juah⁴ ra³sag² Ma²jyi³: “Jan³ Se³ño²³ Jon⁴dai¹pa² hniah³ ma⁵con⁴³ chie³, jian³ jan³ hain⁴pa² hniah³ cúa³⁴i³ cúa³tag³² i²con²³.” \p \v 11 I² jon³ ne⁵, a⁴tai³⁴ a³sa⁴tsein³⁴ quieh¹i³, jian³ a⁵han² ángel a³a⁴cúa⁴ cúa³tag³² i²con²³i³. \s1 Ma⁴lie⁵ Jesús ta¹ quieh¹ húa³⁴ Galilea \r (Mr. 1.14‑20; Lc. 4.14‑15; 5.1‑11; 6.17‑19) \p \v 12 Con³ma²ra⁵ñi³ Jesús i⁴hein² Juan²³ ni⁴ñi²³, jon³ ŋah³i³ ta⁵ Galilea. \v 13 I² jon³ ua⁵hag⁴³i³ je¹jeu³ Nazaret, ni²cua³i³ je¹jeu³ Capernaum, con³ si³da²³ i⁴nie⁴³ quien¹i²jm¹ jm³ñei³ hloh³² húa³⁴ Zabulón jian³ Neftalí. \v 14 Canh⁴a² li⁴tei⁴³ jau²³ i⁴a⁴hleh⁴ Isaías, a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ hain⁴, con³ma²a⁴juah⁴i³: \q1 \v 15 Hnei³ tionh²ˉ³, a³tionh² húa³⁴ Zabulón jian³ húa³⁴ Neftalí \q1 jeu³ nie⁴³ jeu³ chie²³i³ jm³ñih¹, ta⁵hŋoh³ jm³ Jordán, \q1 i²tei⁴³ húa³⁴ Galilea i²tionh² a³sa⁴lang⁴³ judío. \q1 \v 16 Jeu³ a³ma²tionh² i²naih³ a⁴je³⁴ con³ joh¹ pain⁴, \q1 jian³ a³ma²tionh² i²ma²jaun⁴ \q1 a⁴tagh⁴ joh¹ i²con²³i³. \p \v 17 I² ta⁵i²ŋo³⁴ jon³, a⁴ma⁴lie⁵ Jesús a⁴hleh⁴ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹, juah⁴i³: \p ―Sag¹ hnei³ co³hei²tsei³ quianh³ tionh²ˉ³, quie¹ ma³ja²³ hloh³² i⁴han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \p \v 18 I² con³ma²si²ŋeng²³ Jesús quien¹i²jm¹ jm³ñei³ Galilea, jon³ a⁴jen³i³ on³⁴ chie³ la⁴can³ si³reunh¹, Si²úan¹ a³teh²i³ Pe³², jian³ Dre¹ reunh¹i³, a³ma²ti²saih⁵ a²nai²³; quie¹ lang⁴³i³ a³jo³ tionh². \v 19 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Nia³ hnei³ coh⁵cah³ˉ⁴, canh⁴a² júan³²ˉ⁴ i⁴lainh⁴ˉ³ a³jo³ a³sanh² chie³ tionh². \p \v 20 Liah⁴ma²jon³ a⁴ton³⁴i³ a²nai²³ quieh¹, ua⁵han²i³ coh⁵cah³² Jesús. \p \v 21 Ŋo³⁴ pi¹ Jesús, jon³ a⁴jen³i³ i²on³⁴ chie³ la⁴can³ reunh¹, Jacobo jian³ Juan²³, si³jon⁴³ Zebedeo, a³ti²tionh² joh⁴³ a²úan⁴³ jian²³i³ Zebedeo jmai³i³, a³ti²júanh² a²nai²³ quieh¹. I² jon³ a⁴teh³i³ a³hain⁴ tionh². \v 22 Liah⁴ma²jon³ a⁴ton³⁴i³ a²úan⁴³ quieh¹ jian³ a⁴ton³⁴i³ jmai³, ua⁵han²i³ coh⁵cah³² Jesús. \p \v 23 Ma²jon³ a⁴ŋeng⁴ Jesús la⁴tan² húa³⁴ Galilea la⁴jeg³⁴ cuah³ judío conh⁴ con³ jeu³, a⁴heh³i³ chie³ jau²³ tsei²³ quieh¹ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵, jian³ a⁴júan⁴i³ i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ la⁴jang³⁴ a³ti²lang⁴³ chie² ma⁵quein²³. \v 24 Ma²jon³ ta⁴tsei¹ jau²³ nei² quieh¹i³ la⁴tan² húa³⁴ Siria. I² jon³ ua⁴jan³i³ la⁴jang³⁴ a³ti²lang⁴³ chie² ma⁵quein²³, jian³ a³ti²can²³ ma²eu⁴³, jian³ a³ti²quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³², jian³ a³ti²lang⁴³ chie² jaun⁴ ñei⁴, jian³ a³ti²lo³. I² jon³ a⁴júan⁴ Jesús i⁴a⁴huan⁴ quieh¹i³ tionh². \v 25 I² jon³ ua⁵han² jeun⁴³ chie³ coh⁵cah³²i³, a³sian³ Galilea, jian³ a³sian³ Decápolis, jian³ a³tionh² Jerusalén, jian³ Judea, jian³ jo³² ta⁵hŋoh³ jm³ Jordán liah⁴. \c 5 \s1 Eu⁴³ tsei³⁴ jm² li⁴ren³ chie³ a³la⁴la³ \r (Lc. 6.20‑23) \p \v 1 Con³ma²a⁴jen³i³ chie³ a³jeun⁴³, jon³ a⁴eu⁴i³ con³ nei²cuanh³, i² jon³ a⁴cua⁴i³. Jian³ a⁴tyie³⁴ chie³ quian¹i³ hlonh²i³. \v 2 I² jon³ ma⁴lie⁵i³ a⁴hleh⁴i³, a⁴heh³i³ a³hain⁴ tionh², juah⁴i³: \p \v 3 ―Ta² tsei³⁴ jm² li⁴ren³ la⁴jang³⁴ a³ti⁴ñeih⁵ m⁴tyi⁴ quieh¹, quie¹ tain⁴³ hei⁴ pi²³i³ han⁵i³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \p \v 4 ’Ta² tsei³⁴ jm² li⁴ren³ la⁴jang³⁴ a³ti²hoh⁵, quie¹ jia²³ jm² lai⁴³ tsei⁴³i³ liah⁴. \p \v 5 ’Ta² tsei³⁴ jm² li⁴ren³ la⁴jang³⁴ a³huan³², quie¹ hyieh⁴i³ cuah³²húa³⁴ i⁴a⁴juah⁴ Jon⁴dai¹ cúa³⁴. \p \v 6 ’Ta² tsei³⁴ jm² li⁴ren³ la⁴jang³⁴ a³ya¹queunh³ tsei⁴³ i⁴júan³⁴i³ i⁴tsei³⁴, quie¹ ma⁵ho³² Jon⁴dai¹ quieh¹i³ i⁴lei⁴. \p \v 7 ’Jian³ eu⁴³ tsei³⁴ jm² li⁴ren³ la⁴jang³⁴ a³jieh⁴ ñei⁴ tsei⁴³, quie¹ i²con²³ hei⁴ pi²³i³ jieh⁴ ñei⁴ tsei⁴³ Jon⁴dai¹ liah⁴. \p \v 8 ’Jian³ eu⁴³ tsei³⁴ jm² li⁴ren³ la⁴jang³⁴ a³cag⁴ m⁴tyi⁴ quieh¹ tionh², quie¹ hei⁴i³ tionh² jen⁴³i³ Jon⁴dai¹. \p \v 9 ’Jian³ eu⁴³ tsei³⁴ jm² li⁴ren³ la⁴jang³⁴ a³ma³tyan³ hnai³qui³ i⁴tionh² chie³, quie¹ teh³i³ a³hain⁴ jon⁴³segh³² Jon⁴dai¹. \p \v 10 ’Jian³ ta² tsei³⁴ jm² li⁴ren³ la⁴jang³⁴ a³qui³hag²³ chie³ quieh¹ nei² quieh¹ i⁴júan³i³ i⁴tsei³⁴, quie¹ tain⁴³ hei⁴ pi²³i³ han⁵i³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \p \v 11 ’Jian³ ta² tsei³⁴ jm² li⁴renh³ˉ³ tionh²ˉ³ tei⁴³i² hleh⁴³i³ hnei³ jau²hlagh³² nei² quien⁴ˉ⁴, jian³ i⁴qui³hag²³i³ hnei³, jian³ i⁴hleh³i³ la⁴jeg³⁴ nai² i⁴hlagh³² nei² quianh³ˉ³ i⁴ta³jaun²³i³. \v 12 Júan² hnei³ si³hyonh³ˉ³ hlion⁴ mai²³ nei² ne³ quie¹ eu⁴³ hlion⁴ ma⁵hmah³² Jon⁴dai¹ quianh³ˉ³ tionh²ˉ³ ñi⁴jeu⁵; quie¹ la⁴ne³ a⁴júanh¹i³ la⁴jang³⁴ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ jm² ma³ya⁴jo³⁴. \s1 Langh⁴³ˉ³ o¹ñi² jian³ joh¹ quieh¹ m⁵cu³ \r (Mr. 9.50; Lc. 14.34‑35) \p \v 13 ’Hnei³ tionh²ˉ³ langh⁴³ˉ³ la⁴con³ o¹ñi² quieh¹ cuah³²húa³⁴. I² juah⁴ne³ a⁴chia³⁴ ua³pei⁴ quieh¹, ¿hain³liah⁴a² ma⁵li⁴ñih¹? Quie¹ i¹leuh² so⁵tsei³⁴, hniah³ ton³⁴i³ o³tan² jian³ he⁵soh³ chie³. \p \v 14 ’Conh⁴liah⁴ langh⁴³ hnei³ tionh²ˉ³ joh¹ quieh¹ m⁵cu³. Con³ jeu³ i⁴nie⁴³ nei² con³ mah⁴ ton³²nie⁴³ lain³. \v 15 Jian³ sa⁴hainh²i³ con³ o¹jyi³ juah⁴ i⁴seih³i³ naih⁵ a²hma³ ca³jeun²³, quie¹ seih²i³ con³ i²leg⁴³ yeih³² canh⁴a² jnia⁴ joh¹ quieh¹ i²con²³ la⁴jang³⁴ a³tionh² jauh³². \v 16 I² la⁴ne³ jon³ júan² hnei³ i⁴ya¹hainh² joh¹ quianh³ˉ³ tionh²ˉ³ i²con²³ la⁴jang³⁴ chie³, canh⁴a² li⁴júan³⁴i³ i⁴júanh⁴³ Naih⁴³ˉ³ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ tei⁴³i² a⁴je³⁴i³ la⁴jeg³⁴ i⁴tsei³⁴ i⁴júanh³ˉ³ tionh²ˉ³. \s1 Nei² quieh¹ lai²³ quieh¹ M³se²³ \p \v 17 ’Jian³ sa⁴hniah³ júanh²ˉ³ co³hei²tsei³ tionh²ˉ³ juah⁴ i⁴a⁴nia³⁴ˉ⁴ ni³jeun⁵ˉ⁵ lai²³ quieh¹ M³se²³ jian³ o⁴ jau²³ i⁴a⁴sag⁴ la⁴jang³⁴ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ juah⁴ i⁴qui²³ˉ⁵ i⁴jon³. Quie¹ cuan⁵ˉ⁵ ni³ma⁴jnia³²ˉ⁴ liah⁴ leg⁴³ i⁴chie⁴³ o³tan². \v 18 I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, ta¹la⁴ sia³ ñi⁴jeu⁵ jian³ cuah³²húa³⁴, i¹con³ letra jian³ o⁴ la⁴jeg³⁴ ya¹caun⁴³ peih¹ quieh¹ letra i⁴hei¹ lai²³, sa⁴li⁴qui⁴ naih⁵i² sa⁴li⁴tei⁴³ la⁴jeg³⁴. \v 19 I⁴jon³ ne⁵, a³hain⁴ a³sa⁴ro³ jeu³ con³ heih⁴³ peih¹ quieh¹ lai²³ i⁴heh³i³ chie³ la⁴jon³, lain⁴i³ a³sa⁴quein⁴³ la⁴conh⁴a² la⁴jang³⁴ a³tionh² naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. I² a³hain⁴ a³ma³tei⁵ heih⁴³ jon³ jian³ heh³i³ a³sang²³ la⁴ne³, hei⁴i³ lain⁴ a³tyein² naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \v 20 Quie¹ jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, juah⁴ne³ sa⁴ma⁵teih³²ˉ³ tionh²ˉ³ hlion⁴ la⁴conh⁴a² júan³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ fariseo, sa⁴li⁴heuh¹ˉ³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \s1 Nei² quieh¹ i⁴m³tsainh²i³ \r (Lc. 12.57‑59) \p \v 21 ’Quie¹ ma³a⁴naih³ˉ³ i⁴a⁴sagh⁴³i³ a³tionh² ya⁴jo³⁴: “A⁵jŋangh⁴³ hnei³ chie³; quie¹ a³hain⁴ a³jŋangh² chie³, ren³i³ chie³² i⁴gmh⁴ heih⁴³ i²con²³i³.” \v 22 I² jnia⁴ ne⁵, jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³: a³hain⁴ a³m³tsainh² i²con²³ a³m⁵cu³ reunh¹, ren³i³ chie³² i⁴li⁴gmh⁴ heih⁴³ i²con²³i³. Jian³ a³hain⁴ a³sagh⁴³ m⁵cu³ reunh¹: “A³can³ tsei⁴³”, ren³i³ chie³² i⁴queih³ Júa¹ Canh² heih⁴³ i²con²³i³. Jian³ a³hain⁴ a³sagh⁴³ m⁵cu³ reunh¹: “I¹con³ sa⁴queinh⁴³ hnei³”, ren³i³ chie³² i⁴li⁴si⁵hain⁴i³ qui⁴jeu⁵ i⁴leg⁴³ o¹jyi³ loh⁴³. \p \v 23 ’I² la⁴jon³ liah⁴ juah⁴ne³ tyieh⁴ˉ³ ni²hyie⁴ quianh²ˉ³ con³ i⁴cúah²ˉ³ i²con²³ Jon⁴dai¹, i² i²jon³ a⁴tyon²³ hoh⁴³ˉ³ i⁴sa⁴re³ tionh²ˉ³ jianh²ˉ³ a³m⁵cu³ reunh³, \v 24 jon³ hniah³ tyah²ˉ³ i⁴jon³ ta⁵nei² ni²hyie⁴ ñeih³², ta¹la⁴ jon³ tyieh⁴ˉ³ yi⁴lainh²ˉ³ jianh²ˉ³ a³m⁵cu³ reunh³. I² ma²jon³ a²ma⁴ cúah²ˉ³ ua²cúah²ˉ³ i⁴jon³ i⁴quieh¹ Jon⁴dai¹. \p \v 25 ’Ma⁴tyan²³ hnei³ hnai³qui³ jianh²ˉ³ a³si³tangh⁴ˉ³ ta¹la⁴ tionh²ˉ³ jeu³ tyieh⁴ˉ³ nei²ta¹, canh⁴a² sa⁴cúah⁴³i³ hnei³ i²con²³ júa¹, jian³ ma²jon³ cúah⁴³ hnei³ júa¹ i²con²³ po³li³sei¹, jian³ po³li³sei¹ liah⁴ tonh⁴³i³ hnei³ ni⁴ñi²³. \v 26 Quie¹ i⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, sa⁴legh⁴ ua²a⁴jauh²ˉ³ i²jon³ la⁴conh⁴i² sa⁴ma⁴hmah³²ˉ³ la⁴jeg³⁴ la⁴conh⁴ ni²hyan³² a²ñi²³ yein⁴. \s1 Nei² quieh¹ i⁴hlenh⁴³i³ i³cúa³ chie³ \p \v 27 ’Quie¹ ma³a⁴naih³ˉ³ i⁴sagh⁴³i³ chie³: “A⁵hlenh⁴³ hnei³ i³cúa³ chie³.” \v 28 I² jnia⁴ juah³ ne⁵, la⁴jang³⁴ a³jen³ a³m⁴, i⁴hnie³⁴i³ hleh⁵i³, ma³a⁴hlenh⁴³ pi²³i³ a³m⁴ hain⁴ naih⁵ m⁴tyi⁴ quieh¹i³. \p \v 29 ’Jian³ la⁴jon³ liah⁴, juah⁴ne³ júan³⁴ m⁴mah²ˉ³ jo³² ta⁵chie³⁴ i⁴tianh⁵ˉ³ chie³², tyi² hnei³, tien³ hnei³ i²gm⁴; quie¹ eu⁴³a² quein⁴³ i⁴si⁵hain⁴ con³ i⁴quian³ heh³²ˉ³ la⁴conh⁴a² si⁵tien⁴³i³ hnei³ la⁴tan² janh³ˉ³ qui⁴jeu⁵. \v 30 Jian³ juah⁴ne³ júan³⁴ si¹cúah³ˉ³ jo³² ta⁵chie³⁴ i⁴tianh⁵ˉ³ chie³², queih¹ hnei³, i²gm⁴ tien³; quie¹ eu⁴³a² quein⁴³ i⁴si⁵hain⁴ con³ i⁴quian³ heh³²ˉ³ la⁴conh⁴a² si⁵tien⁴³i³ hnei³ la⁴tan² janh³ˉ³ qui⁴jeu⁵. \s1 Nei² quieh¹ i⁴tyon⁴i³ jian²³i³ i³cúa³ \r (Mt. 19.9; Mr. 10.11‑12; Lc. 16.18) \p \v 31 ’Conh⁴liah⁴ a⁴juah⁴i³ liah⁴ma²jia⁴³: “La⁴jang³⁴ a³tyon⁴ jian²³ a³m⁴ quian¹, hniah³ cúah³i³ con³ ma²jyi³ i⁴ra³juah⁴ i⁴ti²tyon²i³.” \v 32 I² juah³ jnia⁴ ne⁵, la⁴jang³⁴ a³tyon⁴ jian²³ a³m⁴ quian¹, i⁴sa⁴sia³ nei² quieh¹ a³m⁴ juah⁴ i⁴a⁴hleh⁴³ a³sang²³ quieh¹i³, júan³i³ i⁴ta³canh¹ a³m⁴ quian¹i³ hain⁴ chie³² i⁴hlenh⁴³i³ a³sang²³. Jian³ a³sanh⁴ jian²³ a³m⁴ a³a⁴tyon⁴ hain⁴ coh⁵ jon³, ta³canh¹i³ chie³² i⁴hlenh⁴³i³ i³cúa³ chie³. \s1 Nei² quieh¹ i⁴cúa²³ chie³ jau²³ quieh¹ \p \v 33 ’Conh⁴liah⁴ ma³a⁴naih³ˉ³ i⁴a⁴sagh⁴³i³ a³sian³ ya⁴jo³⁴: “Sa⁴hniah³ jlianh³²ˉ³ jau²³ quianh³ i⁴a⁴cúah²ˉ³, quie¹ hniah³ ma²teih³²ˉ³ jau²³ quianh³ i⁴a⁴cúah²ˉ³ i²con²³ Se³ño²³.” \v 34 I² jnia⁴ juah³ ne⁵, sa⁴hniah³ cúah²ˉ³ jau²³ quianh³ i¹con³. Sa⁴heh²ˉ³ ta⁵ñi⁴jeu⁵, quie¹ i²jon³ cua⁴³ Jon⁴dai¹. \v 35 A⁵ga⁴ cuah³²húa³⁴, quie¹ leg⁴³ la⁴con³ i²si²tyein¹ Jon⁴dai¹. Jian³ a⁵ga⁴ ta⁵ Jerusalén cúah²ˉ³ jau²³ quianh³, quie¹ leg⁴³ si³da²³ quieh¹ Jon⁴dai¹, Re¹ júanh⁴³. \v 36 A⁵ga⁴ con⁴juah⁴ ma³tyih³ˉ³ sa⁴hniah³ cúah²ˉ³ jau²³ quianh³, quie¹ i¹con³ m⁴jñi³ tyih³ˉ³ sa⁴li⁴júanh²ˉ³ i⁴tie³ jian³ o⁴ i⁴liah³. \v 37 Quie¹ eu⁴³a² re³ juah²ˉ³ “i⁴chie⁴³pa²” jian³ o⁴ “a⁵sia³pa²”, quie¹ i⁴he²³i³ hlion⁴ leg⁴³ chie³². \s1 Nei² quieh¹ i⁴ma⁵hnio³⁴i³ a³hie²³ \r (Lc. 6.27‑36) \p \v 38 ’Jian³ ma³a⁴naih³ˉ³ i⁴a⁴juah⁴i³ liah⁴ma²jia⁴³: “Hniah³ lei⁴ co³nai² eu⁴³, m⁴nei²i³ jeu³ m⁴nei²i³ jian³ m⁴jan²i³ jeu³ m⁴jan²i³.” \v 39 I² jnia⁴ juah³ ne⁵, i⁴sa⁴jainh²ˉ³ jm² i²con²³ a³hlangh². Quie¹ juah⁴ne³ quein³i³ ma³mah²ˉ³ jo³² ta⁵chie³⁴, hai⁴ hnei³ ta⁵ca³jo³² liah⁴. \v 40 Jian³ juah⁴ne³ sian³ a³hnie³⁴ hnang⁵ hnei³ nei² quieh¹ a²cúanh³ˉ³ ta⁵nei² si³ta¹, eu⁴³a² re³ cúah³²i³ hnei³ liah⁴ma³jian²³ a²hmh³ tsei²³ coh⁵ quianh³ liah⁴. \v 41 Jian³ juah⁴ne³ sian³ a³quien³⁴ hnei³ lie²³ ta⁵li⁴hnai³ con³ mai²³ ton⁴ metro, eu⁴³a² re³ quian³ hnei³ to⁵jeunh³. \v 42 Jian³ a³hain⁴ a³m²³ i²conh²ˉ³, cúah³²i³ hnei³. Jian³ a³hain⁴ a³tyi³ liah⁴ i²conh²ˉ³, sa⁴hniah³ juah⁴ sa⁴ronh³²i³ hnei³ jeu³. \p \v 43 ’Jian³ ma³a⁴naih³ˉ³ i⁴a⁴juah⁴i³ liah⁴ma²jia⁴³: “Ma⁴hno³² hnei³ a³m⁵cu³ reunh³, jian³ ma⁵hion²³ hnei³ a³hie²³ hnei³.” \v 44 I² juah³ jnia⁴ ne⁵, ma⁴hno³² hnei³ a³hie²³ hnei³ tionh²ˉ³, jian³ hleh² hnei³ con³ i⁴tsei³⁴ i²con²³ a³hleh² jau²hlagh³² i²conh²ˉ³, jian³ júan² hnei³ i⁴tsei³⁴ i²con²³ a³hie²³ hnei³ liah⁴, jian³ mh³² hnei³ Jon⁴dai¹ nei² quieh¹ a³júanh¹ hnei³ jian³ a³hag²³ hnei³. \v 45 Canh⁴a² la⁴ne³ lei³ jnia⁴ langh⁴³ˉ³ si³jon⁴³ Naih⁴³ˉ³ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵; quie¹ hei⁴ pi²³i³ júan³ i⁴jia²³ hyie³ i²con²³ a³hlangh² jian³ a³tsein²³, jian³ júan³i³ i⁴tiah² o¹jm⁴³ i²con²³ a³ni²taih⁴³ jian³ a³sa⁴ni²taih⁴³. \v 46 Quie¹ juah⁴ne³ ma⁵hnoh³²ˉ³ jmah³ a³hnie³⁴ hnei³ tionh²ˉ³, ¿o⁴ ma⁵hmah³² Jon⁴dai¹ quianh³ˉ³, lainh⁴ˉ³? ¿O⁴ jon⁴³ la⁴ne³ júan³ a³can²³ hmah¹ liah⁴? \v 47 Jian³ juah⁴ne³ ma⁵conh³²ˉ³ jmah³ si³reunh³ˉ³ tionh²ˉ³, ¿henh⁴ i⁴tsei³⁴ júanh³ˉ³, lainh⁴ˉ³? ¿O⁴ jon⁴³ la⁴ne³ júan³ chie³ sang²³ tionh² sa⁴cm²³ Jon⁴dai¹? \v 48 I² la⁴jon³ ne³, júan² hnei³ tionh²ˉ³ i⁴tseinh³ˉ³ o³tan² liah⁴i² tsein³⁴ Naih⁴³ˉ³ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \c 6 \s1 Nei² quieh¹ i⁴ma³hon³²i³ chie³ \p \v 1 ’A⁵júan³ hnei³ i⁴tsei³⁴ i⁴júanh³ˉ³ ta⁵nei² chie³, o⁴ canh⁴a² je³⁴i³ tionh². Quie¹ juah⁴ne³ júanh³ˉ³ la⁴ne³, jon³ a⁵sie⁴³ ma⁵hmah³² Naih⁴³ˉ³ quianh³ˉ³ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \v 2 I² la⁴jon³ ne⁵, tei⁴³i² ma⁵honh³²ˉ³ a³ti⁴ñei³, sa⁴hniah³ júanh²ˉ³ ti³jan²³ liah⁴i² júan³ a³ti²júan⁴³ a³ni²taih⁴³ cuah³ judío jian³ jeu³júan²³, canh⁴a² hnie³⁴i³ hleh³ chie³ tsein³⁴i³. I⁴chie⁴³pa² juah³ˉ⁴, ma³ni²hmah²pa² quieh¹i³ i⁴júan³i³ la⁴ne³. \v 3 I² hnei³ ne⁵, tei⁴³i² ma²honh³²ˉ³ a³ti⁴ñei³, i¹ sa⁴hniah³ li⁴ñi³ a³ñi³reunh³ˉ³ hion²³. \v 4 Canh⁴a² la⁴jon³ ma²honh³²ˉ³ a³ti⁴ñei³ ta⁵ni²hma². I² Naih⁴³ˉ³ a³je³ hnei³ ta⁵ni²hma² hain⁴, ma⁵hmah³² quianh³ˉ³ ta⁵nei² la⁴jang³⁴. \s1 Nei² quieh¹ i⁴mh²i³ Jon⁴dai¹ \r (Lc. 11.2‑4) \p \v 5 ’I² tei⁴³i² mh³²ˉ³ Jon⁴dai¹, sa⁴júanh²ˉ³ liah⁴i² júan³ a³ti²júan⁴³ a³ni²taih⁴³. Quie¹ si³hyonh³i³ mh²i³ Jon⁴dai¹ jeu³ si²sainh⁴³i³ cuah³ judío jian³ la⁴jeg³⁴ cua¹ jeu³júan²³ canh⁴a² je⁴³ chie³ quieh¹i³. I⁴chie⁴³pa² juah³ˉ⁴, ma³ni²hmah²pa² quieh¹i³ la⁴ne³. \v 6 I² hnei³ ne⁵, la⁴teg⁴i² mh³²ˉ³ Jon⁴dai¹ hniah³ heuh¹ˉ³ coh⁵ a²jneng²³ quianh³ jian³ jnaih²ˉ³ o²hnei³², jon³ li⁴mh³²ˉ³ Jon⁴dai¹ a³sainh⁴³ ta⁵ni²hma². I² Naih⁴³ˉ³ a³je²³ ta⁵ni²hma² hain⁴, ma⁵hmah³² quianh³ˉ³ ta⁵nei² la⁴jang³⁴. \p \v 7 ’I² tei⁴³i² mh³²ˉ³ sa⁴hniah³ hleh²ˉ³ hlion⁴ nie⁴³ con³ jau²³ quie¹ sa⁴tei⁴³ ta¹, liah⁴i² júan³ a³sa⁴lang⁴³ judío, quie¹ lain⁴i³ jon³pa² nau³ Jon⁴dai¹ juah⁴ne³ hleh²i³ hlion⁴ jau²³. \v 8 A⁵júan³ hnei³ liah⁴ júan³ a³hain⁴ tionh²; quie¹ ma³ñi³ Naih⁴³ˉ³ henh⁴ hniah³ quianh³ˉ³ naih⁵i² mh²ˉ³ i²con²³i³. \v 9 I² jon³ hniah³ mh²ˉ³ la⁴la³ tionh²ˉ³: \q1 Hnei³ Jmai³ jnie³², a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵, \q1 ua²lei⁴ hen² jm³i⁴sainh³ˉ³. \q1 \v 10 Jian³ ua²jia³ jm² i⁴han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quianh³ˉ³. \q1 Ua²lei⁴ liah⁴ hnoh³ˉ³ nei² cuah³²húa³⁴ la³ liah⁴i² leg⁴³ ñi⁴jeu⁵. \q1 \v 11 Cúa² hnei³ a²hei⁴³ i⁴hniah³ quian⁴ jnie³² ne³⁴ conh⁴ con³ jm². \q1 \v 12 Jian³ hain⁴³ hnei³ chie³² quian⁴ jnie³², quie¹ hain⁵ jnie³² chie³² quieh¹ a³júan³ hlagh³² i²con²³ jnie³². \q1 \v 13 Jian³ a⁵con⁴ hnei³ jau²chie⁴³ i²con²³ jnie³², eu⁴³a² re³ lie³² hnei³ jnie³² la⁴jeg³⁴ i⁴hlagh³². \q1 Quie¹ jan³ hnei³pa² tainh⁴³ júanh² heih⁴³, jian³ i⁴quianh²ˉ³ ua³pei⁴, jian³ i⁴júanh⁴³ˉ³, sa⁴legh⁴ jm² ua²a⁴toh⁴. Ua²lei⁴ la⁴ne³. \p \v 14 ’Quie¹ juah⁴ne³ hainh⁵ˉ³ chie³² quieh¹ chie³, jon³ hain³⁴ Naih⁴³ˉ³ chie³² quianh³ˉ³ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \v 15 Jian³ juah⁴ne³ sa⁴hainh⁵ˉ³ chie³² quieh¹ chie³ liah⁴, jon³ sa⁴hain³⁴ Naih⁴³ˉ³ chie³² quianh³ˉ³ liah⁴. \s1 Nei² quieh¹ i⁴júan³i³ he² i⁴sa⁴queuh³i³ \p \v 16 ’Jian³ la⁴teg⁴i² júanh²ˉ³ he² i⁴sa⁴queuh²ˉ³ a²hei⁴³, sa⁴hniah³ jeh²ˉ³ liah⁴i² je²³ a³chionh⁴ tsei⁴³ la⁴jon³ liah⁴i² júan³ a³ti²júan⁴³ a³ni²taih⁴³, quie¹ júan³i³ i⁴hlagh³² jnia⁴ ma³nei²i³, canh⁴a² li⁴laih² chie³ i⁴júan³i³ he² sa⁴queuh³i³. I⁴chie⁴³pa² juah³ˉ⁴, ma³ni²hmah²pa² quieh¹i³ tionh². \v 17 I² jon³ ne⁵, tei⁴³i² júanh³ˉ³ he² sa⁴queuh³ˉ³, jyie⁴³ hnei³ o¹tyih³ jian³ raunh³² mah², \v 18 canh⁴a² sa⁴lei³ jnia⁴ i⁴ma⁵jniah³²ˉ³ júanh³ˉ³ he² i⁴sa⁴queuh³ˉ³; quie¹ i²con²³ Jon⁴dai¹ Naih⁴³ˉ³ a³sa⁴lain³pa², lei³ jnia⁴. Jian³ Naih⁴³ˉ³ a³je²³ ta⁵ni²hma² hain⁴, ma⁵hmah³² quianh³ˉ³ ta⁵nei² la⁴jang³⁴. \s1 I⁴quein⁴³ hlion⁴ ñi⁴jeu⁵ \r (Lc. 12.32‑34) \p \v 19 ’Jian³ sa⁴hniah³ tyah²ˉ³ i⁴jlanh² quianh³ nei² cuah³²húa³⁴ la³, i²tionh² a¹sanh¹ jian³ i²hya²³ jeuh², i²si³hain⁴, jian³ i²si³hei⁴ chie³ a³júan³ hang³. \v 20 Quie¹ hniah³ tyah²ˉ³ i⁴jlanh² quianh³ ñi⁴jeu⁵ i²so⁵toh² jah⁴, jian³ i²sa⁴hya²³ jeuh² i²sa⁴si³hain⁴, jian³ i²sa⁴li⁴tyie¹ a³júan³ hang³. \v 21 Quie¹ i²jon³ i²nie⁴³ i⁴jlanh² quianh³ˉ³, i²jon³pa² ya¹queunh³ hoh⁴³ˉ³ liah⁴. \s1 O¹jyi³ quieh¹ he³²i³ \r (Lc. 11.33‑36) \p \v 22 ’Quie¹ m⁴mah²ˉ³ leg⁴³ liah⁴i² leg⁴³ o¹jyi³ heh³²ˉ³. I² juah⁴ne³ tsei³⁴ m⁴mah²ˉ³, jon³ joh¹ heh³²ˉ³ la⁴tan² con³. \v 23 I² juah⁴ne³ sa⁴tsei³⁴ m⁴mah²ˉ³, la⁴tan² heh³²pa² hnei³ naih³ liah⁴. I² jon³ ne⁵, juah⁴ne³ a⁴liah⁴ o¹jyi³ quianh³ˉ³, ¡la⁴conh⁴a² sa⁴naih³ lei⁴! \s1 Jon⁴dai¹ jian³ o¹cau³² \r (Lc. 16.13) \p \v 24 ’I¹jan³ chie³ sa⁴li⁴cúa³⁴ cúa³tag³² i²con²³ on³⁴ jeu³², quie¹ jan³pa² ma⁵hnio³⁴i³ jian³ jan³ li⁴hion²³i³ liah⁴, jian³ o⁴ jan³pa² ma⁵con⁴³i³ re³, jian³ jan³ sa⁴jain¹i³ liah⁴. Jian³ la⁴ne³ liah⁴, sa⁴tian⁴ juah⁴ i⁴li⁴cúa³⁴ chie³ cúa³tag³² i²con²³ Jon⁴dai¹ jian³ o¹cau³² liah⁴ co⁴chia³. \s1 Hion⁴³ Jon⁴dai¹ jon⁴³segh³² \r (Lc. 12.22‑31) \p \v 25 ’I² la⁴ne³ jon³ juah³ˉ⁴: A⁵júan³ hnei³ hlion⁴ co³hei²tsei³ liah⁴ sianh³ˉ³, henh⁴ queuh²ˉ³ o⁴ henh⁴ hauh²ˉ³, jian³ o⁴ nei² quieh¹ heh³²ˉ³ henh⁴ heuh¹ˉ³. ¿O⁴ a⁵sia³ quein⁴³ hlion⁴ m⁵cu³ quieh¹ chie³ la⁴conh⁴a² i⁴queuh³ hangh²i³, jian³ he³² chie³ la⁴conh⁴a² i⁴hein²i³? \v 26 Jen³² hnei³ jon⁴³tan²³ ti¹hang⁵ yeih³², sa⁴jnei³i³, a⁵ga⁴ jaih²i³ a⁵ga⁴ ro³i³ joh⁴³ a²quei³; i² Naih⁴³ˉ³ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵pa² gueh⁴ quieh¹i³. ¿O⁴ a⁵sia³ queinh⁴³ˉ³ hlion⁴ tionh²ˉ³ la⁴conh⁴a² jon⁴³tan²³, lainh⁴ˉ³? \v 27 ¿Jian³ hain³ hnei³ li⁴si⁵cúanh³ˉ³ tionh²ˉ³ i²ca³leg³ nei² quieh¹ hlion⁴ co³hei²tsei³ i⁴sianh³ˉ³, lainh⁴ˉ³? \p \v 28 ’¿Jian³ e⁴le³⁴ hlion⁴ co³hei²tsei³ sianh³ˉ³ tionh²ˉ³ nei² quieh¹ a²cúanh³ˉ³? Je² hnei³ con³ o¹lei²³ i⁴sia³ i²nau³, jeh³² liah⁴ si³cúan³, quie¹ sa⁴júan³ ta¹ a⁵ga⁴ ta²³i³ liah⁴. \v 29 I² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, i¹ re¹ Salomón, ua²liah⁴a² a³tyein² ma²jlanh², a⁵sia³ a²hmh³ a⁴hei³⁴i³ i⁴tyein² tsei³⁴ jnia⁴ liah⁴i² jnia⁴ o¹lei²³. \v 30 Quie¹ juah⁴ne³ la⁴ne³ cúa²³ Jon⁴dai¹ a²cúan³ o¹nau³ i⁴tsei³⁴ jnia⁴ i⁴sia³ i²nau³ con³ ne³⁴, jian³ hie³⁴ jon³ co³⁴ joh⁴³ a²gm², ¿conh⁴a² sa⁴cúa³⁴i³ i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³, hnei³ chie³ sa⁴hain⁴ hlion⁴ tionh²? \v 31 I⁴jon³ sa⁴hniah³ júanh²ˉ³ co³hei²tsei³ i⁴juah²ˉ³: “¿Henh⁴ quih³²ˉ¹? ¿O⁴ henh⁴ hneih²ˉ¹? ¿O⁴ henh⁴ hei³²ˉ¹?” \v 32 Quie¹ jmah³ i⁴ne³pa² hnoh³ chie³ sang²³ tionh², a³sa⁴cm²³ Jon⁴dai¹; quie¹ ñi³ Naih⁴³ˉ³ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ i⁴hniah³ quianh³ˉ³ la⁴jeg³⁴ i⁴ne³. \v 33 I⁴jon³ tyein² hniah³ tonh²ˉ³ co³hei²tsei³ nei² quieh¹ hain³liah⁴ leg⁴³ i⁴tionh²i³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ jian³ i⁴ma²teih³²ˉ³ i²con²³i³. I² ma²jon³ hyeih²ˉ³ la⁴jeg³⁴ i⁴hniah³ quianh³ˉ³ liah⁴. \v 34 I² la⁴jon³ sa⁴júanh²ˉ³ co³hei²tsei³ nei² quieh¹ jm² hie³⁴. Quie¹ hie³⁴ jon³pa² lei⁴ li⁴júanh²ˉ³ co³hei²tsei³ nei² quieh¹. Quie¹ sia³ nei² si³lei⁴ i⁴sian³ chie³ co³hei²tsei³ nei² quieh¹ conh⁴ con³ jm². \c 7 \s1 Nei² quieh¹ i⁴tyan⁴³i³ chie³ hei²³ \r (Lc. 6.37‑38, 41‑42) \p \v 1 ’A⁵tyan⁴³ hnei³ hei²³ chie³, canh⁴a² sa⁴can³⁴ Jon⁴dai¹ jau²chie⁴³ i²conh²ˉ³. \v 2 Quie¹ liah⁴i² si⁴henh⁵ˉ³ chie³ la⁴ne³ júan³⁴ Jon⁴dai¹ i²conh²ˉ³ liah⁴. Jian³ con⁴juah⁴ heih⁴³ i⁴queih⁴ˉ³ i²con²³ chie³, la⁴ne³pa² gmh⁴ heih⁴³ i²conh²ˉ³ liah⁴. \v 3 Quie¹ ¿liah⁴ cúan²³ jeh⁴ˉ³ con³ ma²qui³ peih¹ i⁴hei¹ m⁴nei² a³m⁵cu³ reunh³ˉ³, jian³ sa⁴jeh⁴ˉ³ con³ teinh³² hma³ pa¹ i⁴hei¹ m⁴mah²ˉ³ húanh⁴³ˉ³? \v 4 Jian³ o⁴ ¿liah⁴ cúan²³ li⁴jeuh³²ˉ³ a³m⁵cu³ reunh³: “Cúa² hnei³ jeu³ tyi¹ˉ⁴ ma²qui³ hei¹ m⁴mah²ˉ³ ne³”? Jian³ tsei³⁴, hei¹ con³ teinh³² a²hma³ pa¹ m⁴mah²ˉ³ húanh⁴³ˉ³. \v 5 Hnei³, chie³ a³lain⁴ ni²taih⁴³, tyi² hnei³ ñeih³²jia⁴³ teinh³² a²hma³ pa¹ i⁴hei¹ m⁴mah²ˉ³. Ma²jon³ li⁴jeh²ˉ³ re³ i⁴tyih²ˉ³ ma²qui³ peih¹ hei¹ m⁴nei² a³m⁵cu³ reunh³ˉ³. \p \v 6 ’A⁵cúa³ hnei³ jau²³ hen² quieh¹ Jon⁴dai¹ i²con²³ chie³ a³lang⁴³ a¹tsai³, canh⁴a² sa⁴jie³⁴i³ hnei³. Jian³ a⁵ton³ hnei³ o¹m⁴ seg⁴³ tsei³⁴ ta⁵nei² a¹ñi⁴³, canh⁴a² sa⁴he⁵soh³i³. \s1 Nei² quieh¹ i⁴m²³i³ \r (Lc. 11.9‑13; 6.31) \p \v 7 ’M² hnei³ tionh²ˉ³, quie¹ cúa³⁴ Jon⁴dai¹; hnieh³ hnei³, jian³ tyanh³²ˉ³ liah⁴; te² hnei³ o²hnei³², quie¹ nia³⁴i³. \v 8 Quie¹ la⁴jang³⁴ a³m²³, hyei³i³; jian³ la⁴jang³⁴ a³hnoh³, tyieh¹i³; jian³ la⁴jang³⁴ a³te²³ o²hnei³², nia²³i³. \p \v 9 ’¿Jian³ hain³ hnei³ tionh²ˉ³, lainh⁴ˉ³, li⁴cúah³²ˉ³ a³jonh³ m⁴caun² juah⁴ne³ m²³i³ a²hei⁴³ i²conh²ˉ³? \v 10 Jian³ juah⁴ne³ m⁴³i³ jon⁴³júa³², ¿o⁴ li⁴cúanh³²i³ hnei³ a⁵mh³, lainh⁴ˉ³? \v 11 Quie¹ ua²liah⁴a² hlangh² hnei³ tionh²ˉ³, ñih¹ˉ³ cúah⁵ˉ³ si³jonh³ i⁴tsei³⁴. ¿La⁴conh⁴a² sa⁴ Naih⁴³ˉ³ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ cúa³⁴i³ i⁴tsei³⁴ i²con²³ a³m²³ i²con²³i³? \p \v 12 ’I² la⁴jon³ la⁴jeg³⁴ i⁴hnoh³ˉ³ júan³⁴ chie³ i⁴tsei³⁴ i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³, la⁴ne³ hniah³ júanh²ˉ³ i²con²³i³ liah⁴; quie¹ la⁴ne³ hnie³⁴ ra³juah⁴ lai²³ quieh¹ M³se²³ jian³ la⁴jeg³⁴ ma²jyi³ i⁴a⁴sag⁴ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹. \s1 O²hnei³² tsai³ \r (Lc. 13.24) \p \v 13 ’Heu²³ hnei³ jeu³ o²hnei³² tsai³, quie¹ ta² heu⁴ o²hnei³² jian³ júah³ jeu³, jeu³ i⁴tyie²³ chie³ si³hain⁴, jian³ ta² jeun⁴³ chie³ si³han² jeu³ jon³. \v 14 Quie¹ ta² tsai³ o²hnei³² jian³ tsai³ jeu³, jeu³ i²hyieh⁴i³ m⁵cu³, jian³ co⁴meih³pa² chie³ tyieh¹. \s1 Cuh²i³ a²hma³ con⁴juah⁴ o¹m⁴ quieh¹ \r (Lc. 6.43‑44) \p \v 15 ’Jianh³ˉ³ júan² hnei³ tionh²ˉ³ i²con²³ a³ta³jaun²³ a³juah⁴ lang⁴³ a³sain². Quie¹ jia²³i³ i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³ a³jnia⁴ liah⁴i² jnia⁴ a⁵a³siah³ ta⁴coh⁵, jian³ naih⁵ m⁴tyi⁴ quieh¹i³ lang⁴³i³ liah⁴i² lang⁴³ a¹tsai³nau²³ con³, a³si³hag³. \v 16 Quie¹ li⁴cmh⁴³ hnei³ a³hain⁴ con⁴juah⁴ i⁴júan³i³. ¿O⁴ hag³ o¹m⁴ ya¹gm³jeh² o¹sieh³² a²ton⁴³, lainh⁴ˉ³? Jian³ ¿o⁴ o¹m⁴jyi³ nei² o¹sieh³² hma³ hlagh³², lainh⁴ˉ³? \v 17 Quie¹ la⁴ne³ leg⁴³ liah⁴, la⁴jeg³⁴ a²hma³ tsei²³ cúa²³ o¹m⁴ tsei³⁴, jian³ la⁴jeg³⁴ a²hma³ hlagh³² cúa²³ o¹m⁴ hlagh³². \v 18 Quie¹ con³ a²hma³ tsei²³ sa⁴li⁴cúa³⁴ o¹m⁴ hlagh³², jian³ i¹con³ a²hma³ hlagh³², sa⁴li⁴cúa³⁴ o¹m⁴ tsei³⁴ liah⁴. \v 19 Jian³ la⁴jeg³⁴ a²hma³ sa⁴cúa²³ o¹m⁴ tsei³⁴, queih²i³, jian³ jeng³i³ je¹ o¹jyi³ loh⁴³. \v 20 I² la⁴ne³ ne⁵, li⁴cmh⁴³ˉ³ chie³ con⁴juah⁴ i⁴júan³i³. \s1 A⁵sian⁴³ la⁴jang³⁴ han⁵ i²ua²júan³ Jon⁴dai¹ heih⁴³ \r (Lc. 13.25‑27) \p \v 21 ’Jian³ a⁵hei⁴³ la⁴jang³⁴ a³hleh² “Hnei³ Se³ño²³, Se³ño²³ quian³⁴ˉ⁴”, han⁵ i²ua²júan³ Jon⁴dai¹ heih⁴³, quie¹ jmah³ a³ma³tei⁵ heih⁴³ quieh¹ Neih³ˉ⁴ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵pa² han⁵. \v 22 Jm² jon³ jeun⁴³ juah⁴ i²con²³ˉ⁵: “Hnei³ Se³ño²³, Se³ño²³ quian³⁴ˉ⁴, ¿o⁴ sa¹ chie⁴³ a⁴hleh² jnie³² jau²³ quianh³ˉ³ con⁴juah⁴ jm³i⁴sainh³ˉ³, jian³ con⁴juah⁴ jm³i⁴sainh³ˉ³ a⁴húa² jnie³² hlion⁴ m⁴tyi⁴ hlagh³² liah⁴? ¿Jian³ con⁴juah⁴ jm³i⁴sainh³ˉ³ a⁴júan² jnie³² hlion⁴ ua³júah²?” \v 23 I² jon³ jeu¹i³ jnia⁴: “I¹conh⁴ sa⁴ra⁵cm⁴³ˉ⁴ hnei³. Quein⁴³ hnei³ i²gm⁴ i²con²³ jnia⁴ tionh²ˉ³, hnei³ a³júan³ jmah³ i⁴hlagh³².” \s1 Teun³⁴ ta³jmh¹ a²hnei⁴³ \r (Lc. 6.46‑49) \p \v 24 ’A³hain⁴ a³nau³ jau²³ quien⁴ˉ⁴ la³, jian³ ma³tei⁵i³, juah³ˉ⁴, i⁴lang⁴³i³ liah⁴i² lang⁴³ jan³ chie³ a³ŋang⁴ a³a⁴júan⁴ a²hnei⁴³ quieh¹ si²tyi¹ nei² a²caun². \v 25 Jon³ a⁴tah⁴ o¹jm⁴³ jian³ ja³⁴ jm³júah², jian³ a⁴tah⁴ tyi⁴ tia⁴ liah⁴, a⁴hlia⁴ a²hnei⁴³ jon³; jian³ a⁵sia³ a⁴quegh³, quie¹ si²tyi¹ nei² a²caun². \v 26 Jian³ a³hain⁴ a³nau³ jau²³ quien⁴ˉ⁴ la³, i⁴sa⁴ma³tei⁵i³, juah³ˉ⁴, lang⁴³i³ liah⁴i² lang⁴³ jan³ chie³ hmengh² tsei⁴³ a³a⁴júan⁴ a²hnei⁴³ quieh¹ si²seih⁴³ nei² o¹sag² lang³⁴. \v 27 Jon³ a⁴tah⁴ o¹jm⁴³ jian³ ja³⁴ jm³, jian³ a⁴tah⁴ tyi⁴ tia⁴ liah⁴, a⁴hlia⁴ a²hnei⁴³ jon³, i² jon³ a⁴quegh³. ¡Jian³ a⁴cúan⁴ o³tan²! \p \v 28 I² con³ma²a⁴toh⁴ a⁴hleh⁴ Jesús jau²³ ne³, ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³ chie³ tionh² jau²³ i⁴he²³i³. \v 29 Quie¹ he²³i³ i⁴quian³i³ heih⁴³ pain⁴, a⁵hei⁴³ liah⁴ a²teg²³ quian¹ lai²³. \c 8 \s1 A⁴júan⁴ Jesús i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ jan³ a³jyih² o¹ŋeu⁴³ quieh¹ \r (Mr. 1.40‑45; Lc. 5.12‑16) \p \v 1 I² con³ma²a⁴jyon²³ Jesús nei²cuanh³ jon³, ta² jeun⁴³ chie³ ua⁵han² coh⁵cah³²i³. \v 2 I² jon³ ja³⁴ jan³ a³jyih² o¹ŋeu⁴³ quieh¹, a⁴si⁴jnei⁵i³ ta⁵nei² Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ Se³ño²³, a¹juah⁴ne³ hyon³ hoh⁴³ˉ³, li⁴júanh²ˉ³ i⁴huan⁴ quien⁴ˉ⁴. \p \v 3 Jon³ a⁴ñeih³ Jesús si¹cúa³, a⁴tei³⁴i³ he³² a³hain⁴, juah⁴i³: \p ―Hno⁵ˉ⁵; ua²huan⁴ quianh³ˉ³. \p I² liah⁴ma²jon³ ua⁵conh⁴ chie² i⁴ma²jyih² o¹ŋeu⁴³ quieh¹i³. \v 4 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús, a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴: \p ―Jeh³², a⁵jeuh⁴³ hnei³ i¹jan³ nei² ne³. Cua³, tyieh⁴ˉ³ yi⁴ma⁴jniah³²ˉ³ ta⁵nei² m³chie³, jian³ yi⁴cúah²ˉ³ i²con²³ Jon⁴dai¹ i⁴jon³ i⁴a⁴júan⁴ M³se²³ heih⁴³, canh⁴a² li⁴ñi³i³ tionh² i⁴a⁴huan⁴ quianh³ˉ³. \s1 A⁴júan⁴ Jesús i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ jan³ a³cúa²³ cúa³tag³² i²con²³ jan³ jeu³² a²hlie⁴ romano \r (Lc. 7.1‑10) \p \v 5 I² con³ma²a⁴hei³⁴ Jesús je¹jeu³ Capernaum, jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ jeu³² a²hlie⁴ a³a⁴m⁴ jau²³ i²con²³i³, \v 6 a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ Se³ño²³, jan³ a³cúa²³ cúa³tag³² i²con²³ˉ⁵ ra³quian³ jauh³² quien⁴ˉ⁴, lo³i³ jian³ ra³can²³i³ ma²eu⁴³ hlion⁴ mai²³ i⁴chieh¹i³. \p \v 7 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Nai³²ˉ⁴ ni¹júan³⁴ˉ⁴ i⁴huan⁴ quieh¹i³. \p \v 8 I² jon³ a⁴juah⁴ jeu³² a²hlie⁴ hain⁴: \p ―Hnei³ Se³ño²³, sa⁴haih¹ juah⁴ i⁴cúah²ˉ³ jauh³² quien⁴ˉ⁴; eu⁴³a² re³ heih⁴³pa² júanh²ˉ³, jian³ li⁴huan⁴ quieh¹ a³cúa²³ cúa³tag³² quian³⁴ˉ⁴. \v 9 Quie¹ jnia⁴ liah⁴, sian³ a³júan³ heih⁴³ i²con²³ˉ⁵, jian³ tionh² a²hlie⁴ a³júan³⁴ˉ⁴ heih⁴³ i²con²³ liah⁴. Quie¹ tei⁴³i² jeu³⁴ˉ⁴ jan³, “cua³”, jon³ chie²³i³. Jian³ tei⁴³i² jeu³⁴ˉ⁴ i²jan³, “nia³”, jon³ jia²³i³. Jian³ tei⁴³i² jeu³⁴ˉ⁴ a³cúa²³ cúa³tag³² quian³⁴, “júan² i⁴ne³”, jon³ júan³i³ liah⁴. \p \v 10 I² con³ma²a⁴nau⁴ Jesús jau²³ jon³, ta² co³ a⁴jainh⁴³i³, jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³ya¹han² coh⁵cah³²i³, juah⁴i³: \p ―I⁴chie⁴³pa² juah³ˉ⁴, i¹ jen² a³jeu³ Israel sa⁴ma³a⁴chianh³²ˉ⁴ chie³ a³hain⁴ i²con²³ˉ⁵ hlion⁴ la⁴ne³. \v 11 Jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, ta² jeun⁴³ chie³ a³tionh² ta⁵ja³⁴ hyie³, yi⁴han² jian³ ta⁵tyan³ hyie³ i⁴cua³⁴i³ queuh⁴³i³ a²hei⁴³ jian²³i³ A³brang²³ jian³ I³sa²³ jian³ Ja³co²³ naih⁵ heinh² quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \v 12 I² a³ma²tain⁴³ naih⁵ heinh² quieh¹ Jon⁴dai¹ hain⁴ tionh² ne⁵, ton³⁴i³ a³hain⁴ ta⁵i²naih³ quieh¹ ta⁴coh⁵; i²jon³ hoh⁵i³, queuh⁴³i³ m⁴jan². \p \v 13 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³ jeu³² a²hlie⁴ hain⁴: \p ―Cuanh³, ua²lei⁴ i²conh²ˉ³ liah⁴ ra⁵hainh⁴ˉ³. \p Jon³ a⁴huan⁴ quieh¹ a³cúa²³ cúa³tag³² quian¹i³ hain⁴ lia⁴ o²ra³ jon³. \s1 A⁴júan⁴ Jesús i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ a³don⁵ a¹sie²³ Pe³² \r (Mr. 1.29‑34; Lc. 4.38‑41) \p \v 14 I² jon³ ŋo³⁴ Jesús jauh³² quieh¹ Pe³², i²jon³ a⁴jen³i³ a³don⁵ a¹sie²³i³ ra³tsain²³ jain³² a³ra³tyein⁴. \v 15 Jon³ a⁴sanh³ Jesús si¹cúa³ a³chieh¹ hain⁴, jian³ a⁴qui³ tyei⁴; i² jon³ a⁴no³ a³don⁵ m⁴ hain⁴, a⁴cúa⁴i³ cúa³tag³² i²con²³ a³hain⁴ tionh². \p \v 16 I² con³ma²a⁴nai³, jon³ ua⁵jan³i³ jeun⁴³ a³quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³² i²con²³ hei⁴i³. I² con⁴juah⁴ jau²³ quieh¹ pi²³i³ a⁴húa⁴i³ m⁴tyi⁴ hlagh³², jian³ a⁴júan⁴i³ i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ la⁴jang³⁴ a³chieh¹. \v 17 A⁴leg³⁴ la⁴ne³ canh⁴a² li⁴tei⁴³ jau²³ i⁴a⁴hleh⁴ Isaías, a³sain² hain⁴, con³ma²a⁴juah⁴i³: “Hei⁴ pi²³i³ a⁴qui³⁴ chie² i⁴ma²lang⁴³ˉ¹, jian³ ma²eu⁴³ i⁴ma²le²ˉ¹ liah⁴.” \s1 A³hain⁴ a³hnie³⁴ si⁴tyein⁵ coh⁵cah³² Jesús \r (Lc. 9.57‑62) \p \v 18 I² con³ma²a⁴je³⁴ Jesús i⁴tionh² jeun⁴³ chie³ co⁴la⁴lagh⁵, jon³ a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i²con²³ chie³ quian¹ i⁴chie³⁴i³ ta⁵hŋoh³ jm³ñei³. \v 19 I² jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ a²teg²³ quian¹ lai²³ i²con²³i³, a³a⁴juah⁴: \p ―Hnei³ A²teg²³, hno⁵ˉ⁵ nai³²ˉ⁴ coh⁵cah³²ˉ³ ua²jainh¹ i²tyieh⁴ˉ³. \p \v 20 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Sia³pa² i²cm²³ a²hyah³, jian³ sia³pa² sag³² jon⁴³tan²³ liah⁴; i² A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ ne⁵, a⁵sia³ i²li⁴quie⁴³i³ sia³. \p \v 21 Jon³ a⁴juah⁴ i²jan³ chie³ quian¹i³: \p ―Hnei³ Se³ño²³, cúa² hnei³ jeu³ ñeih³² ni¹hon⁵ˉ⁵ neih³ˉ⁴. \p \v 22 I² a⁴juah⁴ Jesús ne⁵: \p ―Nia³ hnei³ coh⁵cah³ˉ⁴, ua²hon³⁴ a³ti²jaun² m⁴tyi⁴ quieh¹ a³jaun² quian¹. \s1 A⁴júan⁴ Jesús i⁴a⁴jian⁴ tyi⁴ tia⁴ \r (Mr. 4.35‑41; Lc. 8.22‑25) \p \v 23 Jon³ a⁴hei³⁴ Jesús joh⁴³ a²úan⁴³ jian³ a⁴han⁵ chie³ quian¹i³. \v 24 I² con³ma²tionh²i³ nei² jm³ñei³, jon³ ja³⁴ con³ tyi⁴ tia⁴ i⁴quian³ jm³ si²ha¹ joh⁴³ a²úan⁴³. I² hei⁴i³ ne⁵, ra³cm² pi²³i³. \v 25 Jon³ ŋo³⁴ chie³ quian¹i³ ua⁵sie⁴³, juah⁴i³: \p ―Hnei³ Se³ño²³, ¡lie³² hnei³ jnie³²! ¡Quie¹ ma³o¹tyan⁴³ˉ¹! \p \v 26 I² jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―¿E⁴le³⁴ canh⁴³ˉ³ tionh²ˉ³, hnei³ a³sa⁴hain⁴ hlion⁴? \p I² jon³ ra⁴hang³²i³, a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i²con²³ tyi⁴ jian³ jm³ñei³ i⁴jian³⁴; jon³ a⁴nie³⁴ tai³² o³tan². \v 27 I² chie³ hain⁴ tionh², ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Hain³ chie³ ne³, lainh⁴ˉ³? Quie¹ la⁴teg⁴ tyi⁴ jian³ jm³ñei³ ma³co⁴³ quieh¹i³. \s1 A³sian³ Gadara a³quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³² \r (Mr. 5.1‑20; Lc. 8.26‑39) \p \v 28 Con³ma²a⁴tyie³⁴ Jesús ta⁵hŋoh³ jm³ñei³, húa³⁴ Gadara, jon³ a⁵han² on³⁴ a³sian³ Gadara jon³ a³a⁴húan³ o³san² a³quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³² a³eu⁴³ con³. I² jon³ i²sa⁴li⁴ua⁵jeun³² i¹jan³. \v 29 A⁴hleh⁴i³ tia⁴ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―¿Henh⁴ hnoh³ˉ³ i²con²³ jnie³², hnei³ Jesús, A³jon⁴³ Jon⁴dai¹? ¿O⁴ a⁴niah³ˉ³ i²la³ i⁴heh³²ˉ³ jnie³² ma²eu⁴³ pain⁴ naih⁵i² teg³⁴ jm², lainh⁴ˉ³? \p \v 30 Jian³ ma²tionh² jeun⁴³ a¹ñi⁴³ i²gm⁴ meih³ a³ti²queuh³. \v 31 I² jon³ a⁴m⁴ m⁴tyi⁴ hlagh³² i²con²³ Jesús: \p ―Juah⁴ne³ húah³²ˉ³ jnie³², sai⁴³ hnei³ jnie³² i²con²³ a¹ñi⁴³ jno³ i⁴han⁵ jnie³² naih⁵ ni²tsei⁴³i³ tionh². \p \v 32 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Cua³. \p I² jon³ a⁴húan³i³. A⁴han⁵i³ naih⁵ ni²tsei⁴³ a¹ñi⁴³ hain⁴ tionh². I² a¹ñi⁴³ hain⁴ la⁴jang³⁴, a⁴juan³⁴i³ i²ma²tionh²i³ nei² a²hlo³ ñei⁴³ la⁴teg⁴ joh⁴³ jm³ñei³, i²a⁴chian³⁴i³ la⁴jang³⁴. \p \v 33 Jon³ a⁴cm⁴ a³ma²hion⁴³ a¹ñi⁴³ hain⁴, jonh³i³ ta⁵je¹jeu³, a⁴tya⁴i³ jau²³ la⁴jeg³⁴ i⁴a⁴leg³⁴ jian³ liah⁴ a⁴jainh⁴³ li⁵uan⁴ a³ma²quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³² hain⁴. \v 34 I² jon³ a⁵han² la⁴jang³⁴ a³jeu³ teg⁴ i²sainh⁴³ Jesús; i² con³ma²a⁴je³i³, jon³ a⁴sagh⁴³i³ Jesús i⁴ua⁴hag⁵i³ jeu³ co²³i³ tionh². \c 9 \s1 Júan³ Jesús i⁴huan⁴ quieh¹ jan³ a³lo³ \r (Mr. 2.1‑12; Lc. 5.17‑26) \p \v 1 Ma²jon³ a⁴hei³⁴ Jesús joh⁴³ a²úan⁴³, a⁴han³i³ jm³, a⁴tyanh³i³ jeu³ co²³. \v 2 I² jon³ jian³i³ jan³ a³ñih³ a³lo³ a³ra³hein² joh⁴³ a²hyei²³. I² con³ma²a⁴je³⁴ Jesús conh⁴ tei⁴³ i⁴hain⁴i³ tionh², jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³lo³ hain⁴: \p ―Júan² hnei³ si³hyonh³, jon²³ quian³⁴ˉ⁴; quie¹ ma³a⁴hain³⁴ chie³² quianh³ˉ³ la⁴jeg³⁴. \p \v 3 I² jon³ a⁴júan⁴ co⁴meih³ a²teg²³ quian¹ lai²³ co³hei²tsei³, lain⁴i³: “Hleh² a³ne³ jau²³ i⁴hieh¹ Jon⁴dai¹.” \v 4 Quie¹ ñi³ Jesús co³hei²tsei³ i⁴ti²júan³i³ tionh², i² jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴: \p ―¿E⁴le³⁴ co³hei²tsei³ hlagh³² ti²júanh³ˉ³ naih⁵ m⁴tyi⁴ quianh³? \v 5 Júan³²ˉ¹, ¿henh⁴a² tyein² sa⁴jeuh⁴³ li⁴hleh¹ˉ⁴ li⁴tei⁴³ la⁴conh⁴a² li⁵teun⁴ la³, lainh⁴ˉ³? ¿O⁴ li⁴juah¹ˉ⁴: “Ma³a⁴hain⁵ˉ⁵ chie³² quianh³ˉ³”, jian³ o⁴: “No³ hnei³, ŋeng²”? \v 6 I² jon³ ne⁵, canh⁴a² li⁴ñih¹ˉ³ i⁴quian³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ heih⁴³ i⁴hain³⁴i³ chie³² quieh¹ chie³ cuah³²húa³⁴ la³, ua²ma²jnia³²ˉ⁴ i⁴la³. \p Jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³lo³ hain⁴: \p ―No³ hnei³, quien²³ hnei³ a²hyei²³ quianh³, cuanh³ quianh³ jauh³² quianh³. \p \v 7 Jon³ a⁴no³ a³chieh¹ hain⁴, ŋah³i³ jauh³² quieh¹. \v 8 I² con³ma²a⁴je³⁴ chie³, ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³i³ tionh², jon³ a⁴júan⁴i³ júanh⁴³ Jon⁴dai¹ a³a⁴cúa⁴ ua³pei⁴ ne³ i²con²³ chie³. \s1 A⁴teh³i³ Ma³te³² \r (Mr. 2.13‑17; Lc. 5.27‑32) \p \v 9 I² con³ma²ua⁵hag⁴³ Jesús i²ma²si²sainh⁴³ jon³, jon³ a⁴jen³i³ jan³ a³ñih³ a³sain³ Ma³te³² a³ua²cua⁴³ jauh³² i²can²³i³ hmah¹, i² jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―Nia³ hnei³ coh⁵cah³ˉ⁴. \p Jon³ a⁴no³ Ma³te³², ŋo³⁴i³ coh⁵cah³² Jesús. \p \v 10 I² jon³ ne⁵, ua²queuh³ Jesús a²hei⁴³ jauh³², i² jon³ a⁴tyie³⁴ jeun⁴³ a³can²³ hmah¹ jian³ a³ren³ chie³² a³ti²queuh³ a²hei⁴³ jian²³ Jesús jian³ chie³ quian¹i³ liah⁴. \v 11 I² con³ma²a⁴je³⁴ fariseo i⁴jon³ tionh², jon³ a⁴sagh⁴³i³ chie³ quian¹ Jesús: \p ―¿E⁴le³⁴ queuh³ A²teg²³ quianh³ˉ³ jian²³ a³can²³ hmah¹ jian³ a³ti²ren³ chie³²? \p \v 12 I² con³ma²a⁴nau⁴ Jesús jau²³ jon³, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―La⁴jang³⁴ a³hei⁴³ tsei⁴³ a⁵sian⁴³ teg³m⁴³ hniah³ quian¹i³, a³chieh¹pa² hniah³ quian¹. \v 13 Cua³ ua⁴ma⁴tang²³ henh⁴ ra³juah⁴ ra³sag²: “Quie¹ hno⁵ˉ⁵ i⁴li⁴ñeih⁴ hoh⁴³ˉ³, a⁵jon⁴³ i⁴jangh²ˉ³ jah⁴ i²con²³ˉ⁵”, ra³juah⁴. Quie¹ a⁵sia³ cuan⁵ˉ⁵ juah⁴ i⁴ni³teh⁵ˉ⁵ a³ni²taih⁴³ tionh², a³ren³ chie³²pa², canh⁴a² sag³⁴i³ co³hei²tsei³ quieh¹. \s1 A⁴ŋang⁴i³ i²con²³ Jesús nei² quieh¹ i⁴júan³i³ he² i⁴sa⁴queuh³i³ \r (Mr. 2.18‑22; Lc. 5.33‑39) \p \v 14 Ma²jon³ a⁴tyie³⁴ chie³ quian¹ Juan³ Tei³² i²con²³i³ a³a⁴ŋang⁴, juah⁴i³: \p ―¿E⁴le³⁴ júan³ jnie³² he² i⁴sa⁴quih⁴³ jnie³² hlion⁴ nie⁴³, jian³ fariseo liah⁴? I² chie³ quianh³ˉ³ ne⁵, sa⁴júan³i³. \p \v 15 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―¿O⁴ li⁴júan³⁴ a³ten² quian¹ a³sanh⁴ chionh⁴ tsei⁴³i³ ta¹la⁴ cua⁴³ a³ñih³ a³sanh⁴ jian²³i³, lainh⁴ˉ³? Quie¹ jia²³ jm² la⁴teg⁴i² te⁴³i³ a³sanh⁴. Ma²jon³ júan³⁴i³ he² tionh² i⁴sa⁴queuh⁴³i³. \p \v 16 ’Quie¹ i¹jan³ sa⁴tien²³ a²hmh³ don⁵ ca³leuh² a²hmh³ hm²³, quie¹ leuh² hmh³ hm²³ jon³ chieh², jon³ li⁴jeun⁴ a²hmh³ don⁵, jian³ tsei³⁴sa² júah³ i²tseih³² lei⁴. \v 17 Jian³ la⁴jon³ liah⁴, i¹jan³ sa⁴ro³ o¹bein² hm³⁴ joh⁴³ a²lo³ don⁵; quie¹ juah⁴ne³ la⁴ne³, jon³ li⁴naih⁵ a²lo³, jon³ tain³⁴ o¹bein² jian³ si⁵hain⁴ a²lo³. I⁴jon³ ro³i³ o¹bein² hm³⁴ joh⁴³ a²lo³ hm²³, canh⁴a² i¹con³ a⁵sia³ i⁴lei⁴ o¹bein² a⁵ga⁴ a²lo³. \s1 A³m⁴ jon⁴³ Jairo, jian³ a³a⁴tang⁴ he⁴³ a²cúan³ Jesús \r (Mr. 5.21‑43; Lc. 8.40‑56) \p \v 18 I² ta¹la⁴ si²hleh²i³ jon³, jon³ ja³⁴ jan³ chie³ tyein², a⁴si⁴jnei⁵i³ ta⁵nei²i³, a⁴juah⁴i³: \p ―A³m⁴ jon³⁴ˉ⁴ jeu³ la⁴jaun³⁴. ¿Sa¹ cúah²ˉ³ ua²teih⁴³ˉ³ si¹cúah³ he³²i³, canh⁴a² li⁴jainh¹i³? \p \v 19 I² jon³ a⁴no³ Jesús, ŋo³⁴i³ jian²³ a³hain⁴, jian³ ua⁵han² chie³ quian¹i³ liah⁴. \v 20 I² jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ a³m⁴ coh⁵cah³²i³, a³chieh¹ ma³quia⁵teun⁴ ñi³, a³lang⁴³ ua³pei⁴ quieh¹, a⁴tang⁴i³ he⁴³ a²cúan³i³. \v 21 Quie¹ ma²juah⁴i³ naih⁵ m⁴tyi⁴ quieh¹: “A⁴leg³⁴ na¹a⁴tang⁴ˉ⁴ a²cúan³ pi²³i³, huan⁴ quien⁴ˉ⁴.” \v 22 I² Jesús ne⁵, jon³ ua⁵lang⁴i³, a⁴jen³i³ a³m⁴ hain⁴, juah⁴i³: \p ―Júan² hnei³ si³hyonh³, jon²³ quian³⁴ˉ⁴. Ma³a⁴huan⁴pa² quianh³ˉ³ quie¹ ra⁵hainh⁴ˉ³. \p I² a³m⁴ hain⁴ a⁴huan⁴ quieh¹i³ lia⁴ o²ra³ jon³. \p \v 23 I² con³ma²a⁴hei³⁴ Jesús jauh³² quieh¹ chie³ tyein² hain⁴, i²jon³ a⁴jen³i³ a³ti²jai²³ lau⁴³ jian³ chie³ a³ti²hoh⁵ tia⁴. \v 24 I² jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―Húan³ hnei³ tionh²ˉ³; quie¹ a⁵sian⁴³ yein³ ra³jaun², ra³cm² pi²³i³. \p I² jon³ ji⁴ŋang⁴ chie³ hain⁴ quieh¹i³. \v 25 I² con³ma²a⁴júan⁴ Jesús heih⁴³ i⁴a⁴húan³ a³hain⁴ tionh², i² jon³ a⁴hei³⁴i³ i²ra³quian³ a³maih² hain⁴, a⁴tang⁴i³ si¹cúa³i³, jon³ a⁴no³ a³peih¹ m⁴ hain⁴. \v 26 Jian³ ta² ta⁴tsei¹ jau²³ la⁴tan² húa³⁴ jon³ nei² quieh¹i³. \s1 Júan³ Jesús i⁴huan⁴ quieh¹ on³⁴ a³taun³² \p \v 27 I² con³ma²ua⁵hag⁴³ Jesús i²jon³, jon³ ya¹tyein¹ on³⁴ a³taun³² coh⁵cah³²i³, ti²hleh² tia⁴, juah⁴i³: \p ―Hnei³ Sa¹jeun³ Da³vei²³, ¡ua²jieh⁴ ñei⁴ hoh⁴³ˉ³ i²con²³ jnie³²! \p \v 28 I² con³ma²a⁴hei³⁴ Jesús jauh³², jon³ a⁴tyie³⁴ a³taun³² hain⁴ i²con²³i³, i² jon³ a⁴ŋang⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―¿O⁴ hainh⁴ˉ³ cagh³²ˉ⁴ jm² júan³²ˉ⁴ i⁴ne³, lainh⁴ˉ³? \p Jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Jen³⁴, Se³ño²³. \p \v 29 I² jon³ a⁴tei³⁴ Jesús si¹cúa³ m⁴nei²i³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―Ua²lei⁴ i²conh²ˉ³ liah⁴i² hainh⁴ˉ³. \p \v 30 I² jon³ a⁴jnia⁵ m⁴nei²i³ tionh². Jian³ a⁴júan⁴ Jesús heih⁴³ pain⁴ i²con²³i³, juah⁴i³: \p ―Yo⁴ua²li⁴ñi³ i¹jan³. \p \v 31 I² con³ma²a⁴húan³i³ tionh², a⁴ta⁴tsei³i³ jau²³ nei² quieh¹ Jesús la⁴tan² húa³⁴ jon³. \s1 Júan³ Jesús i⁴huan⁴ quieh¹ jan³ a³con² \p \v 32 I² con³ma²ti²húan⁵i³ jauh³², i² jon³ jian³i³ jan³ a³sa⁴hleh² a³quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³², jian³i³ i²con²³ Jesús. \v 33 I² con³ma²ua⁵hag⁴³ m⁴tyi⁴ hlagh³², jon³ ma⁴lie⁵i³ hleh²i³. Ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³ chie³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―I¹conh⁴ sa⁴ma³a⁴niah³²ˉ¹ la⁴ne³ jen² sa¹jeun³ Israel. \p \v 34 I² a⁴juah⁴ fariseo tionh² ne⁵: \p ―Con⁴juah⁴ ua³pei⁴ quieh¹ jeu³² m⁴tyi⁴ hlagh³² húa³ a³ne³ m⁴tyi⁴ hlagh³². \s1 Joh³ ñei⁴ tsei⁴³ Jesús i²con²³ a³jeu³ \p \v 35 I² jon³ ne⁵, ŋeng²³ Jesús la⁴jeg³⁴ si³da²³ jian³ la⁴jeg³⁴ jeu³ peih¹, he²³i³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ cuah³ judío, jian³ hleh²i³ jau²³ tsei²³ liah⁴ han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵, jian³ júan³i³ i⁴huan⁴ quieh¹ la⁴jang³⁴ a³jeu³ a³ti²lang⁴³ chie² la⁴jeg³⁴ nai² jian³ a³ti²can²³ ma²eu⁴³. \v 36 I² con³ma²a⁴jen³i³ chie³ jeun⁴³ hain⁴, jon³ joh³ ñei⁴ tsei⁴³i³ i²con²³ a³hain⁴ tionh², quie¹ tionh²i³ i⁴sian³i³ co³hei²tsei³, a³ra³jan⁴ liah⁴i² lang⁴³ a⁵a³siah³ a³sa⁴sian³ jeu³². \v 37 Jon³ a⁴sagh⁴³i³ chie³ quian¹: \p ―I⁴chie⁴³pa² juah³ˉ⁴, ta² hlion⁴ i⁴jnia² je¹, a³júan³ ta¹pa² co⁴meih³ leg⁴³. \v 38 I⁴jon³ hniah³ mh³²ˉ³ A³don⁵ quieh¹ je¹ i⁴sain³⁴i³ mozo quian¹ i⁴si⁵queun³i³. \c 10 \s1 A⁴hnah³ Jesús quia⁵teun⁴ a³cúah³i³ ta¹ quieh¹ \r (Mr. 3.13‑19; Lc. 6.12‑16) \p \v 1 I² jon³ a⁴teh³i³ quia⁵teun⁴ chie³ quian¹. A⁴cúah³i³ heih⁴³ i⁴húa³⁴i³ m⁴tyi⁴ hlagh³² jian³ i⁴júan³⁴i³ i⁴huan⁴ quieh¹ a³ti²lang⁴³ chie² la⁴jeg³⁴ nai² jian³ a³ti²can²³ ma²eu⁴³. \p \v 2 Jian³ i⁴la³ jm³i⁴sain³ a³quia⁵teun⁴ hain⁴ a³a⁴quian³i³ ta¹ quieh¹: co⁴ra⁴lie⁵ Si²úan¹ a³teh²i³ Pe³², jian³ Dre¹ reunh¹i³; Jacobo a³jon⁴³ Zebedeo, jian³ Juan²³ reunh¹i³; \v 3 Lei³² jian³ Bartolomé; To³ma²³ jian³ Ma³te³² a³can²³ hmah¹; Jacobo a³jon⁴³ Alfeo, jian³ Lebeo a³ni²tsei¹ jm³i⁴sain³ Tadeo; \v 4 Si²úan¹ a³ma²hein² jo³² cananista; jian³ Judas Iscariote, a³hain⁴ a³a⁴cúanh³ Jesús. \s1 A⁴sain⁴ Jesús chie³ quian¹ i⁴si⁵hleh³ jau²³ quieh¹i³ \r (Mr. 6.7‑13; Lc. 9.1‑6) \p \v 5 A³quia⁵teun⁴ ne³ a⁴sain⁴ Jesús, con³ma²a⁴ron⁴³i³ jau²³ co³re³, juah⁴i³: \p ―Sa⁴hniah³ cúah²ˉ³ i²tionh² a³sa⁴lang⁴³ judío, jian³ a⁵ga⁴ jeu³ co²³ chie³ samaritano; \v 6 quie¹ hniah³ cúah²ˉ³ i²con²³ jmah³ sa¹jeun³ Israel a³ti²lang⁴³ a⁵a³siah³ a³ŋeng²³ conh²pa². \v 7 Cua³ hnei³ ya⁴hleh²ˉ³, juah²ˉ³: “Ma³ja²³ jm² i⁴han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵.” \v 8 Júan² hnei³ i⁴huan⁴ quieh¹ a³chieh¹ jian³ a³ti²lang⁴³ chie² jyih² o¹ŋeu⁴³ quieh¹, jian³ júan² hnei³ i⁴jainh¹ a³jaun² liah⁴, húa² hnei³ m⁴tyi⁴ hlagh³². Quie¹ ta² a⁴hyanh³pa² hnei³ tionh²ˉ³ ua³pei⁴ la³; a⁵can³ hnei³ hmah¹. \p \v 9 ’A⁵can³ hnei³ o¹cau³²nie¹, a⁵ga⁴ o¹cau³² tie³, a⁵ga⁴ a²ñi²³ yein⁴ joh⁴³ to³lo³ quianh³ˉ³. \v 10 Jian³ sa⁴canh²ˉ³ a²mo³ra² ho³²jeu³, jian³ sa⁴canh²ˉ³ a²cúanh³, conh⁴ heinh² ne³pa² hnei³, jian³ sa⁴hniah³ canh²ˉ³ a²lo³ tsei²³ tagh¹ˉ³ liah⁴ a⁵ga⁴ a²hma³heu¹; quie¹ haih¹ guenh⁴³i³ a³júan³ ta¹. \p \v 11 ’I² tei⁴³i² a⁴heuh³ˉ³ con³ si³da²³ jian³ o⁴ con³ jeu³ peih¹, hniah³ ŋangh²ˉ³ jainh¹ cua⁴³ jan³ chie³ tsein²³. Jian² hnei³ jauh³² quieh¹ a³hain⁴ la⁴conh⁴i² a⁴jauh²ˉ³ jeu³ jon³. \v 12 I² tei⁴³i² heuh¹ˉ³ jauh³², cúan³²i³ hnei³ dai¹ i⁴tionh²i³ hyon³ tsei⁴³i³. \v 13 I² juah⁴ne³ tsein³⁴ a³tionh² jauh³² jon³, jon³ li⁴tei⁴³ jau²³ i⁴tionh²i³ hyon³ tsei⁴³i³. I² juah⁴ne³ sa⁴tsein³⁴i³ tionh², jon³ sa⁴li⁴tei⁴³ jau²³ quianh³ˉ³ i²con²³i³. \v 14 I² juah⁴ne³ sa⁴a⁴hyei⁴³i³ hnei³ jian³ a⁵ga⁴ a⁴nau⁴i³ jau²³ quianh³ˉ³, jon³ jau²³ hnei³ jauh³² jon³ jian³ o⁴ jeu³ jon³, jian³ poh⁴³ hnei³ o¹hlie³ ti²quin⁴³ si¹tagh¹ˉ³ tionh²ˉ³. \v 15 I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, la⁴teg⁴i² ma³a⁴teg⁴ jm² queih³ Jon⁴dai¹ heih⁴³ i²con²³ chie³, pain⁴ ma²eu⁴³ hyieh⁴ a³tionh² jeu³ jon³ la⁴conh⁴a² a³ma²tionh² jeu³ Sodoma jian³ Gomorra. \s1 Jia²³ ma²eu⁴³ nei² quieh¹ Cristo \p \v 16 ’¡Jeh³²! Sain¹ˉ⁴ hnei³ la⁴jan³ a⁵a³siah³ tionh²ˉ³ jen² a¹tsai³nau²³. I⁴jon³ júan² hnei³ nei²³ hoh⁴³ˉ³ la⁴jan³ a⁵mh³, jian³ júan² hnei³ i⁴huanh³²ˉ³ la⁴jan³ a⁵ta³cuah³. \v 17 Jianh³ˉ³ júan² hnei³ quie¹ cúah⁴³i³ hnei³ joh⁴³ cúa³ si³ta¹, jian³ po³⁴i³ hnei³ cuah³ quieh¹i³ tionh². \v 18 Jian³ si⁵jo⁴i³ hnei³ ta⁵nei² si²mah⁴ tyein² tionh² jian³ ta⁵nei² re¹ nei² quien⁴ˉ⁴. I² la⁴ne³ li⁴hleh² hnei³ i²con²³i³ nei² quien⁴ˉ⁴ jian³ i²con²³ a³sa⁴lang⁴³ judío tionh². \v 19 I² tei⁴³i² cúah⁴³i³ hnei³, sa⁴hniah³ júanh²ˉ³ co³hei²tsei³ henh⁴ jau²³ jainh²ˉ³ i²con²³i³ jian³ o⁴ henh⁴ hleh²ˉ³; quie¹ o²ra³ jon³ jia²³ jau²³ liah⁴ hniah³ hleh²ˉ³. \v 20 Quie¹ a⁵hei⁴³ hnei³ hleh²ˉ³, M⁴tyi⁴ quieh¹ Naih⁴³ˉ³pa² hleh³ con⁴juah⁴ hnei³ tionh²ˉ³. \p \v 21 ’Quie¹ cúanh⁴³ chie³ a³reunh¹ i⁴jŋangh³i³, jian³ cúanh⁴³ ca³chion²³ si³jon⁴³; jian³ ca³chion²³ li⁴hion²³ jmai³sie²³ i⁴cúanh⁴³i³ i⁴jŋangh³i³. \v 22 Jian³ la⁴jang³⁴pa² li⁴hie²³ hnei³ tionh²ˉ³ nei² quien⁴ˉ⁴; i² a³hain⁴ a³tieh¹ liah⁴i² a⁴toh⁴, a³ne³pa² lion⁴. \v 23 I² tei⁴³i² hag²³i³ hnei³ con³ jeu³, cm² hnei³ la⁴teg⁴ i²con³. I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, naih⁵i² cúah²ˉ³ la⁴jeg³⁴ jeu³ i²tionh² chie³ Israel, jionh⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴. \p \v 24 ’I¹jan³ a³ma³tang²³ sa⁴júanh⁴³ la⁴conh⁴a² a²teg²³ jeu³², a⁵ga⁴ júanh⁴³ a³cúa²³ cúa³tag³² la⁴conh⁴a² jeu³². \v 25 Quie¹ hniah³ hyein⁴³ a³ma³tang²³ i⁴júanh¹ chie³ quieh¹i³ la⁴jon³ liah⁴i² júanh¹i³ jeu³²i³. Jian³ la⁴jon³ a³cúa²³ cúa³tag³² hniah³ hyein⁴³ i⁴júanh¹ chie³ quieh¹i³ liah⁴i² júanh¹i³ jeu³²i³. Quie¹ juah⁴ne³ teh²i³ a³don⁵ quieh¹ jauh³² a⁵lainh³² Beelzebú, ¿conh⁴a² sa⁴teh³i³ a³tionh² jauh³², lainh⁴ˉ³? \s1 Hain³ hniah³ júan³⁴i³ con⁴³i³ \r (Lc. 12.2‑9) \p \v 26 ’I² la⁴ne³ ne⁵, sa⁴hniah³ canh⁴³ˉ³ chie³. Quie¹ i¹con³ i⁴ni²jleg³ sa⁴sia³ juah⁴ i⁴sa⁴jñeih³. Jian³ i¹con³ i⁴ni²hma² sa⁴sia³ juah⁴ i⁴sa⁴li⁴ñi³ chie³. \v 27 I² la⁴jon³ la⁴jeg³⁴ i⁴hleh³ jnia⁴ ta⁵i²nai³, hniah³ hleh² hnei³ ta⁵i²joh¹; la⁴jeg³⁴ i⁴jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ ta⁵si²hma², hniah³ hleh²ˉ³ i⁴si²tyeinh¹ˉ³ yeih³². \v 28 A⁵júan³ hnei³ canh⁴³ a³jŋangh² heh³²ˉ³, quie¹ sa⁴li⁴jŋangh³i³ m⁴tyi⁴ quianh³ˉ³; eu⁴³a² re³ hniah³ júanh²ˉ³ canh⁴³ a³li⁴jeun³⁴ m⁴tyi⁴ quianh³ˉ³ jian³ li⁴tonh³i³ heh³²ˉ³ qui⁴jeu⁵. \p \v 29 ’¿O⁴ sa¹ chie⁴³ hnang⁴³i³ on³⁴ jon⁴³tan²³ peih¹ conh⁴ con³ ñi²hña⁴, liah²? Ua²liah⁴a² leg⁴³ la⁴ne³, i¹jan³ sa⁴li⁴tianh⁵ juah⁴ne³ sa⁴cúa²³ Jon⁴dai¹ jeu³. \v 30 Quie¹ la⁴teg⁴ hmh⁴jñi³ tyih³ˉ³ ni²hei²³ la⁴jeg³⁴ i²con²³ Jon⁴dai¹. \v 31 I² la⁴ne³ jon³ a⁵júan³ hnei³ canh⁴³; quie¹ eu⁴³a² hlion⁴ queinh⁴³ˉ³ tionh²ˉ³ la⁴conh⁴a² jeun⁴³ jon⁴³tan²³ peih¹. \p \v 32 ’Jian³ la⁴jang³⁴ a³hleh² i⁴lang⁴³ chie³ quian³⁴ˉ⁴ ta⁵nei² chie³, jon³ hleh¹ jnia⁴ liah⁴ i⁴lang⁴³i³ a³quian³⁴ˉ⁴ ta⁵nei² Neih³ˉ⁴ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \v 33 Jian³ la⁴jang³⁴ a³hleh² i⁴sa⁴lang⁴³ chie³ quian³⁴ˉ⁴ ta⁵nei² chie³, jon³ hleh¹ jnia⁴ liah⁴ i⁴sa⁴lang⁴³i³ a³quian³⁴ˉ⁴ ta⁵nei² Neih³ˉ⁴ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \s1 Han⁵ chie³ ma⁵quein²³ jo³² nei² quieh¹ Cristo \r (Lc. 12.49‑53; 14.26‑27) \p \v 34 ’¿O⁴ cuan⁵ˉ⁵ i⁴júan³²ˉ⁴ i⁴cua³⁴ chie³ tai³² cuah³²húa³⁴ la³, lainh⁴ˉ³ tionh²ˉ³? A⁵sia³ cuan⁵ˉ⁵ la⁴ne³, quie¹ i⁴han⁵ chie³ ma⁵quein²³ co³hei²tsei³pa². \v 35 Quie¹ cuan⁵ˉ⁵ i⁴ua⁵júan³⁴ˉ⁴ i⁴han⁵ chie³ ma⁵quein²³ jo³² a³ñih³ jian²³ jmai³ jian³ a³m⁴ jian²³ sie²³, jian³ a³lo²³i³ jian²³ a³don⁵ a¹sie²³i³. \v 36 I² a³li⁴hie²³ quieh¹ chie³ tionh² ne⁵, a³tionh² jauh³² quieh¹ pi²³i³. \p \v 37 ’I² a³hain⁴ a³hnio³⁴ jmai³sie²³ la⁴conh⁴a² jnia⁴, sa⁴haih¹ li⁴lain⁴i³ chie³ quian³⁴ˉ⁴; conh⁴liah⁴ a³hain⁴ a³hnio³⁴ a³ñih³ jon⁴³ jian³ o⁴ a³m⁴ jon⁴³ la⁴conh⁴a² jnia⁴, sa⁴haih¹ li⁴lain⁴i³ chie³ quian³⁴ˉ⁴. \v 38 Jian³ a³sa⁴i²can³⁴ ma²eu⁴³ i⁴si⁴tyein⁵i³ coh⁵cah³ˉ⁴, sa⁴haih¹ li⁴lain⁴i³ chie³ quian³⁴ˉ⁴. \v 39 A³hain⁴ a³hnie³⁴ lion⁴ m⁵cu³ quieh¹ nei² cuah³²húa³⁴ la³, jon³ si⁵hain⁴ pi²³i³; i² a³si³hain⁴ m⁵cu³ quieh¹ nei² quien⁴ˉ⁴, hyieh⁴i³ m⁵cu³ quieh¹ i²a⁴toh⁴. \s1 I⁴laih⁴i³ \r (Mr. 9.41) \p \v 40 ’A³hain⁴ a³hyei⁴³ hnei³ tionh²ˉ³, jnia⁴pa² hyei⁴³i³; jian³ a³hain⁴ a³hyei⁴³ jnia⁴, hyein⁴³i³ a³a⁴sai⁴ jnia⁴ liah⁴. \v 41 Jian³ a³hain⁴ a³hyein⁴³ jan³ a³sain² quie¹ ta⁵la⁴ lang⁴³i³ jan³ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹, hyieh⁴i³ hmah¹ liah⁴i² hyei³⁴ a³sain²; jian³ a³hain⁴ a³hyein⁴³ jan³ a³ni²taih⁴³ quie¹ ta⁵la⁴ lang⁴³i³ jan³ a³ni²taih⁴³, hyieh⁴i³ hmah¹ quieh¹ liah⁴i² hyieh⁴ jan³ a³ni²taih⁴³. \v 42 Jian³ a³hain⁴ a³cúa³⁴ con³ a²va²so³ o¹jm³cuh⁵ i²con²³ jan³ a³peih¹ la⁴la³, nei² quieh¹ i⁴lang⁴³i³ chie³ quian³⁴ˉ⁴, i⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, hyieh⁴i³ hmah¹ quieh¹ liah⁴. \c 11 \s1 A³sain² quian¹ Juan³ Tei³² \r (Lc. 7.18‑35) \p \v 1 I² con³ma²a⁴toh⁴ i⁴a⁴ron⁴³ Jesús jau²³ a³quia⁵teun⁴ chie³ quian¹, jon³ ŋo³⁴i³ ua⁵he³i³ jian³ ua⁵hleh³i³ jau²³ la⁴jeg³⁴ jeu³ i²tei⁴³ húa³⁴ jon³. \p \v 2 I² con³ma²ra⁵ñi³ Juan²³ a³hein² ni⁴ñi²³ la⁴conh⁴ i⁴júan³ Cristo, jon³ a⁴sain⁴i³ on³⁴ chie³ quian¹ i²con²³i³, \v 3 a³ua⁵ŋang⁴: \p ―¿O⁴ hnei³ a³ma²jia²³, jian³ o⁴ hniah³ jian³² jnie³² a³sang²³? \p \v 4 I² jon³ a⁴ŋangh³ Jesús, juah⁴i³: \p ―Cua³ ua⁴saih³² hnei³ Juan²³ la⁴jeg³⁴ i⁴ti²jeh⁴ˉ³ jian³ i⁴ti²nauh³ˉ³. \v 5 Saih³²i³ hnei³ i⁴jnia⁵ m⁴nei² a³taun³² jian³ i⁴ŋeng²³ a³ma²tein⁴, jian³ i⁴huan⁴ quieh¹ a³ti²lang⁴³ chie² i⁴jyih² o¹ŋeu⁴³, jian³ i⁴li⁴naih¹ a³teun³, jian³ jainh¹ a³ma²jaun², jian³ i⁴si³hleh² jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ i²con²³ a³ti⁴ñei³ tionh². \v 6 Jian³ ta² tsei³⁴ jm² li⁴ren³ a³sa⁴hieh¹ jau²³ quien⁴ˉ⁴. \p \v 7 I² con³ma²ŋah³ a³hain⁴ tionh², jon³ ma⁴lie⁵ Jesús hleh² nei² quieh¹ Juan²³ i²con²³ chie³ tionh², juah⁴i³: \p ―¿Henh⁴ ni²jeh¹ˉ³ tionh²ˉ³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³ jon³? ¿O⁴ con³ a²ma³cu⁴³ si²can⁵ tyi⁴, lainh⁴ˉ³? \v 8 Jian³ o⁴ ¿henh⁴ ni²jeh¹ˉ³ i²jon³? ¿O⁴ ni²jenh³²ˉ³ jan³ a³ñih³ a³hein² a²hmh³ jlanh²? Quie¹ a³tionh² a²hmh³ jlanh², tionh² jauh³² quieh¹ re¹pa². \v 9 I² jon³ ne⁵, ¿henh⁴ ni²jeh¹ˉ³ i²jon³? ¿O⁴ jan³ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹, lainh⁴ˉ³? I⁴chie⁴³pa², quie¹ lang⁴³i³ jian³ eu⁴³ pi¹ júanh⁴³i³ la⁴conh⁴a² a³sain². \v 10 Quie¹ lang⁴³ hei⁴i³ a³ra³sag² Ma²jyi³ quieh¹ Jon⁴dai¹ nei² quieh¹, ra³juah⁴: \q1 Jeh³², sain¹ˉ⁴ a³sain² quian³⁴ ta⁵mah²ˉ³, \q1 a³hain⁴ a³júanh³ jeu³ quianh³ˉ³. \m \v 11 I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, júanh⁴³ Juan³ Tei³² la⁴conh⁴a² la⁴jang³⁴ a³ma³ra⁵sian³. I² a³hain⁴ a³peih¹ jen² a³tionh² naih⁵ heih⁴³ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵, júanh⁴³i³ la⁴conh⁴a² Juan²³. \p \v 12 ’I² jon³ ne⁵, liah⁴ma²ja³⁴ Juan²³ la⁴teg⁴ tieh²la³ jeun⁴³ a³hnie³⁴ han⁵ cúah²i³ pei⁴ ta⁵li⁴hnai³ naih⁵ heih⁴³ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵, jian³ a³cúah² pei⁴ hain⁴pa² cagh¹ jm². \v 13 Quie¹ la⁴jang³⁴ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ jian³ lai²³ quieh¹ M³se²³ a⁴ta⁴ron³² i⁴ua⁵hleh² nei² quieh¹ heih⁴³ jon³ la⁴teg⁴ jm² i⁴cuan³⁴ Juan²³. \v 14 Jian³ juah⁴ne³ hyeinh³²i³ hnei³, hei⁴ pi²³i³ lang⁴³ I³lie²³ a³ma²hniah³ jia²³. \v 15 A³hain⁴ a³ho³ ta³ra³cua¹ hniah³ nau³⁴i³. \p \v 16 ’I² jon³ ne⁵, ¿liah⁴a² li⁴juah¹ˉ⁴ liah⁴ lang⁴³ chie³ a³sian³ tieh²la³, lainh⁴ˉ³? Quie¹ lang⁴³i³ liah⁴i² lang⁴³ si³maih² a³tionh² je¹hmah¹ a³ti²hlenh⁴³ jon²reunh¹, ti²hleh²i³ tia⁴: \v 17 “Jeh³², a⁴jai³² jnie³² a²lau⁴³ i²conh²ˉ³, i² a⁵sia³ jan¹ ñeih²ˉ³ tionh²ˉ³; jian³ a⁴he² jnie³² seun²³ quieh¹ a³jaun², jian³ a⁵sia³ a⁴hoh³²ˉ³ liah⁴.” \v 18 Quie¹ cuan³⁴ Juan²³ i⁴sa⁴queuh³i³ a⁵ga⁴ hangh²i³, i² juah⁴ˉ³ tionh²ˉ³: “A³quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³².” \v 19 Jon³ cuan³⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ a³queuh³ a³hangh², i² juah⁴ˉ³ tionh²ˉ³ ne⁵: “Lang⁴³ a³ñih³ ne³ a³jlen⁴ a³hangh² jm³, jian³ a³ñi³reunh¹ a³ren³ chie³² jian³ a³can²³ hmah¹.” Quie¹ lei³ jnia⁴ i⁴ŋang⁴ Jon⁴dai¹ con⁴juah⁴ i⁴ma³jnia³ si³jon⁴³i³. \s1 Jeu³ a³sa⁴a⁴sag⁴ co³hei²tsei³ quieh¹ hyieh⁴ ma²eu⁴³ \r (Lc. 10.13‑16) \p \v 20 Ma²jon³ ma⁴lie⁵ Jesús a⁴jain³⁴i³ a³tionh² jeu³ i²a⁴júan⁴i³ hlion⁴ ua³júah², quie¹ sa⁴ma³a⁴sag²³ a³hain⁴ tionh² co³hei²tsei³ quieh¹, a⁴juah⁴i³: \p \v 21 ―¡Ti⁴³ jeuh² hnei³ a³tionh² jeu³ Corazín! ¡Ti⁴³ jeuh² hnei³ a³tionh² jeu³ Betsaida! Quie¹ juah⁴ne³ ma²a⁴leg³⁴ ua³júah² la⁴ne³ jeu³ Tiro jian³ jeu³ Sidón liah⁴i² a⁴leg³⁴ i²conh²ˉ³, ma³jon⁵ne³⁴pa² ma²a⁴sag²³ a³hain⁴ tionh² co³hei²tsei³ quieh¹, i⁴ma³a⁴hei³⁴i³ a²hmh³ quieh¹ a³chionh⁴ tsei⁴³i³, jian³ i⁴ma³a⁴sie⁴i³ o¹jua³ ma³tyi². \v 22 I² jon³ jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, jm² i⁴queih³ Jon⁴dai¹ heih⁴³ i²con²³ m⁵cu³, hyanh⁴ˉ³ pain⁴ ma²eu⁴³ tionh²ˉ³ la⁴conh⁴a² jeu³ Tiro jian³ jeu³ Sidón. \v 23 Jian³ hnei³, jeu³ Capernaum, ¿o⁴ euh²ˉ³ ta⁵ñi⁴jeu⁵, lainh⁴ˉ³? Ta⁵jeuh³pa² cúah²ˉ³, la⁴teg⁴ I²tionh² A³jaun². Quie¹ juah⁴ne³ ma²a⁴leg³⁴ ua³júah² la⁴ne³ jeu³ Sodoma liah⁴i² a⁴leg³⁴ i²conh²ˉ³, ma²nie⁴³pa² jeu³ jon³ la⁴teg⁴ tieh²la³. \v 24 I² jon³ jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, jm² i⁴queih³ Jon⁴dai¹ heih⁴³ i²con²³ m⁵cu³, hyanh⁴ˉ³ pain⁴ ma²eu⁴³ la⁴conh⁴a² a³ma²tionh² húa³⁴ Sodoma. \s1 Nia³ hnei³ i²con²³ˉ⁵ canh⁴a² neih²ˉ³ tai³² \r (Lc. 10.21‑22) \p \v 25 I² o²ra³ jon³ a⁴hleh⁴ Jesús, juah⁴i³: \p ―Júan³⁴ˉ⁴ i⁴júanh⁴³ˉ³, hnei³ Neih³ˉ⁴, Se³ño²³ quian¹ ñi⁴jeu⁵ jian³ cuah³²húa³⁴ la³, quie¹ ma³ma⁴jniah³²ˉ³ la⁴jeg³⁴ i⁴ne³ nei² quien⁴ˉ⁴ i²con²³ chie³ peih¹, jian³ a⁴hmah²ˉ³ i²con²³ a³tang³ hlion⁴ jian³ a³ŋang⁴. \v 26 I⁴chie⁴³, hnei³ Neih³ˉ⁴, quie¹ la⁴ne³ ra⁵hnoh³ˉ³. \p \v 27 ’Jian³ ma³a⁴tonh³ Neih³ˉ⁴ joh⁴³ cúa³⁴ˉ⁴ la⁴jeg³⁴. I⁴jon³ i¹jan³ sa⁴cm²³ A³jon⁴³ Jon⁴dai¹, jan³ Jon⁴dai¹ Jmai³pa² cu²³; jian³ i¹jan³ sa⁴cm²³ Jmai³i³, jan³ A³jon⁴³ pi²³i³ cu²³, jian³ a³hain⁴pa² cu²³ a³hnie³⁴ A³jon⁴³i³ ma⁵jnia³²i³ Jmai³i³ i²con²³ a³hain⁴. \v 28 Nia³ hnei³ i²con²³ jnia⁴ tionh²ˉ³ la⁴jangh³ˉ³ a³ma³a⁴húah⁴³ hoh⁴³ˉ³ ta¹ i⁴júanh³ˉ³ jian³ lie²³ i⁴quianh²ˉ³, jon³ júan³²ˉ⁴ i⁴neih²ˉ³ tai³². \v 29 Quian³ hnei³ a²hma³ yugo quien⁴ˉ⁴ tionh²ˉ³, jian³ ma⁴tang²³ hnei³ liah⁴ lang⁴³ˉ⁴, quie¹ lang⁴³ jnia⁴ jan³ a³huan³² jian³ a³ti⁴ñeih⁵ m⁴tyi⁴ quieh¹; jon³ li⁴nie³⁴ tai³² m⁴tyi⁴ quianh³ˉ³. \v 30 Quie¹ sa⁴jeuh⁴³ li⁴can³⁴i³ a²hma³ yugo quien⁴ˉ⁴, jian³ panh⁴pa² lie²³ quien⁴ˉ⁴ liah⁴. \c 12 \s1 Queun²³ chie³ quian¹ Jesús o¹m⁴ trigo jm² sa⁴júan³i³ ta¹ \r (Mr. 2.23‑28; Lc. 6.1‑5) \p \v 1 Jm² jon³ hein² Jesús jeu³ je¹ i²ti²jnia² o¹m⁴ trigo con³ jm² sa⁴júan³i³ ta¹. Jon³ ra⁵cúanh⁴³ chie³ quian¹i³ tionh². Ma²jon³ a⁴queun⁴i³ o¹m⁴ trigo, a⁴queuh³i³. \v 2 I² con³ma²a⁴je³⁴ fariseo tionh², jon³ a⁴sagh⁴³i³ Jesús: \p ―Jeh³², ti²júan³ chie³ quianh³ˉ³ i⁴sa⁴haih¹ li⁴júan³⁴i³, jm² ne³⁴, jm² sa⁴júan³i³ ta¹. \p \v 3 I² a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―¿O⁴ a⁵sia³ ma³a⁴heih³ˉ³ liah⁴ a⁴júan⁴ re¹ Da³vei²³ con³ma²ra⁵cúanh⁴³i³ tionh² jian²³i³ a³ma²jian²³i³? \v 4 Quie¹ a⁴hei³⁴i³ jauh³² quieh¹ Jon⁴dai¹, a⁴queuh³i³ a²hei⁴³ñih¹ hen² i⁴sa⁴ra³cúa²³ i⁴queuh⁴³ Da³vei²³, a⁵ga⁴ a³ma²jian²³i³ liah⁴, quie¹ jmah³ m³chie³pa² tain⁴³ queuh³. \v 5 ¿Jian³ o⁴ a⁵sia³ ma³a⁴heih³ˉ³ lai²³ quieh¹ M³se²³ i⁴júan³ m³chie³ ta¹ quieh¹ tionh² cuah³júah² jm² sa⁴júan³i³ ta¹, jian³ a⁵jon⁴³ chie³²? \v 6 Quie¹ jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³ i⁴sainh⁴³ jan³ i²la³ a³júanh⁴³ a⁵jon⁴³ liah⁴ cuah³júah². \v 7 Quie¹ ra³juah⁴ ra³sag²: “Quie¹ hno⁵ˉ⁵ i⁴li⁴ñeih⁴ hoh⁴³ˉ³, a⁵jon⁴³ i⁴jangh¹ˉ³ jah⁴ i²con²³ˉ⁵.” Quie¹ juah⁴ne³ ma²ra⁵ñih¹ˉ³ henh⁴ hnie³⁴ ra³juah⁴ jau²³ ne³, a⁵sia³ ma²si²henh³²ˉ³ a³sa⁴ren³ chie³² tionh². \v 8 Quie¹ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ lang⁴³ a³júan³ heih⁴³ liah⁴ ra³cúa²³ jm² sa⁴júan³i³ ta¹. \s1 Jan³ a³ñih³ a³lo³ si¹cúa³ \r (Mr. 3.1‑6; Lc. 6.6‑11) \p \v 9 Jon³ ŋo³⁴ Jesús, a⁴tyie³⁴i³ con³ cuah³ judío. \v 10 I²jon³ ua²cua⁴³ jan³ a³ñih³ a³lo³ ca³jo³² si¹cúa³; jian³ quie¹ hnie³⁴i³ tionh² liah⁴ li⁴hnang⁵i³ Jesús, jon³ a⁴ŋang⁴i³ i²con²³, a⁴juah⁴i³: \p ―¿O⁴ ra³cúa²³ júan³⁴i³ i⁴huan⁴ quieh¹ a³chieh¹ jm² sa⁴júan³i³ ta¹? \p \v 11 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³ tionh²: \p ―¿Hain³ hnei³ tionh²ˉ³ a³sainh⁴³ jan³ a⁵a³siah³ quian¹ juah⁴ne³ a⁴tanh⁴ jah⁴ joh⁴³ to³ con³ jm² sa⁴júan³i³ ta¹, o⁴ sia³ si⁵te¹i³ si⁵tyein³i³? \v 12 I² jon³ ne⁵, ¡la⁴conh⁴a² sa⁴quein⁴³ jan³ chie³ la⁴conh⁴a² a⁵a³siah³! I⁴jon³ ra³cúa²³ i⁴júan³⁴i³ i⁴tsei³⁴, jm² sa⁴júan³i³ ta¹. \p \v 13 Jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³ñih³ hain⁴: \p ―Sieh¹ si¹cúah³. \p I² con³ma²a⁴sieh³i³ si¹cúa³, jon³ a⁴huan⁴ quieh¹i³, a⁴lag³⁴ liah⁴i² leg⁴³ ta⁵ca³jo³². \v 14 Ma²jon³ a⁴húan³ fariseo tionh², a⁴júan⁴i³ re³ liah⁴ li⁴jŋangh³i³ Jesús. \s1 A⁴hnoh³ Jon⁴dai¹ quieh¹ Jesús i⁴cúa³⁴i³ cúa³tag³² \p \v 15 I² con³ma²ra⁵ñi³ Jesús nei² jon³, jon³ ua⁵hag⁴³i³ i²jon³, jian³ ta² jeun⁴³ chie³ ua⁵han² coh⁵cah³²i³. Jian³ a⁴júan⁴i³ i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ la⁴jang³⁴ a³hain⁴. \v 16 Jian³ a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i⁴sa⁴tya³⁴i³ jau²³ i²con²³ chie³ nei² quieh¹i³, \v 17 canh⁴a² li⁴tei⁴³ jau²³ i⁴a⁴hleh⁴ Isaías, a³sain² hain⁴, con³ma²a⁴juah⁴i³: \q1 \v 18 A³la³pa² a³cúa²³ cúa³tag³² i²con²³ jnia⁴, a³a⁴hnah³²ˉ⁴. \q1 Hei⁴ pi²³i³ hno⁵ˉ⁵, jian³ júan³⁴i³ i⁴teg³ tsei⁴³ m⁴tyi⁴ quien⁴ˉ⁴. \q1 Jian³ cúa¹ˉ⁴ M⁴tyi⁴ quien⁴ i²con²³i³, \q1 jian³ hleh³i³ jau²³ quien⁴ˉ⁴ i²con²³ a³sa⁴lang⁴³ judío tionh² liah⁴ hniah³ ma⁴tei⁵i³. \q1 \v 19 Jian³ sa⁴jang⁴³i³, a⁵ga⁴ hleh³i³ tia⁴. \q1 Jian³ sa⁴naih⁵ i⁴hleh²i³ jeu³júan²³. \q1 \v 20 Jian³ ma⁵hon³²i³ a³sa⁴huanh³ a³lang⁴³ liah⁴i² leg⁴³ a²ma³cu⁴³ i⁴ni²jeunh³, \q1 jian³ ma⁵hon³²i³ chie³ a³jeu²³ a³lang⁴³ liah⁴i² leg⁴³ o¹me²cha³ i⁴ma³o¹ai³⁴; \q1 júan³⁴i³ la⁴ne³ la⁴conh⁴i² cagh¹i³ jm² i⁴ma⁴tei⁵ chie³ heih⁴³ quieh¹i³. \q1 \v 21 Jian³ li⁴hain³² tsei⁴³ a³tionh² la⁴jeg³⁴ nación i²con²³ hei⁴i³. \s1 Hleh²i³ hlagh³² nei² quieh¹ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ \r (Mr. 3.20‑30; Lc. 11.14‑23; 12.10) \p \v 22 Jon³ jian³i³ i²con²³ Jesús jan³ a³ñih³ a³quian³ m⁴tyi⁴ hlagh³², a³taun³² jian³ a³con². I² jon³ a⁴júan⁴i³ i⁴a⁴huan⁴ quieh¹i³. I² la⁴ne³ a⁴je³⁴ a³ma²taun³² jian³ i⁴con² hain⁴ a⁴hleh⁴i³. \v 23 Ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³ la⁴jang³⁴ chie³ tionh², jian³ a⁴juah⁴i³: \p ―¿A¹hei⁴ a³ne³ lang⁴³ Sa¹jeun³ Da³vei²³ a³ma²jia²³, lainh⁴ˉ³? \p \v 24 I² con³ma²a⁴nau⁴ fariseo jau²³ jon³ tionh², jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―Con⁴juah⁴ ua³pei⁴ quieh¹ Beelzebú, jeu³² m⁴tyi⁴ hlagh³²pa², húa³ a³ne³ m⁴tyi⁴ hlagh³². \p \v 25 Jian³ si²ñi³ Jesús co³hei²tsei³ i⁴ti²júan³i³ tionh², jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴: \p ―La⁴jeg³⁴ nación i²si³tang⁴ chie³ i⁴tionh²i³ ma⁵quein²³ jo³², tyan⁴³i³; jian³ la⁴jeg³⁴ jeu³ jian³ o⁴ jauh³² i²si³tang⁴i³ sa⁴li⁴úan⁴i³. \v 26 Jian³ la⁴ne³ juah⁴ne³ tyein³ a⁵lainh³² a³jian²³ tionh², la⁴can³ húan⁴ pi²³i³ si³tang⁴ tionh². I⁴jon³ si⁴li⁴úan⁴ heih⁴³ quieh¹i³. \v 27 Quie¹ juah⁴ne³ i⁴chie⁴³ húa³⁴ˉ⁴ m⁴tyi⁴ hlagh³² con⁴juah⁴ ua³pei⁴ quieh¹ a³sa⁴tsein³⁴, i² chie³ quianh³ˉ³ ne⁵, ¿hain³ con⁴juah⁴ ua³pei⁴ quieh¹ húa³i³ tionh²? I² la⁴jon³ hei⁴ pi²³i³ ma³jnia³ i⁴sa⁴re³ co³hei²tsei³ quianh³ˉ³ tionh²ˉ³. \v 28 I² juah⁴ne³ húa³⁴ˉ⁴ m⁴tyi⁴ hlagh³² con⁴juah⁴ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ ne⁵, lei³ jnia⁴ la⁴ne³ i⁴ma³a⁴tyie³⁴ jm² i⁴hanh⁵ˉ³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹. \p \v 29 ’Júan³²ˉ¹ ne⁵, ¿liah⁴ cúan²³ li⁴hei⁴ jan³ chie³ jauh³² quieh¹ jan³ a³huanh⁴³ i⁴con⁴³i³ la⁴jeg³⁴ i⁴quieh¹, juah⁴ne³ sa⁴hñi³⁴i³ ñeih³²jia⁴³? Jon³ a²ma⁴ li⁴húa³⁴i³ la⁴conh⁴ i⁴tieh³² jauh³². \p \v 30 ’I² jon³ ne⁵, a³hain⁴ a³sa⁴quein⁴³ tsei⁴³ jian²³ˉ⁵, a³hain⁴pa² hie²³ jnia⁴; jian³ a³hain⁴ a³sa⁴jaih² chie³ i²con²³ˉ⁵, júan³i³ i⁴so³jenh² chie³ i²con²³ jnia⁴. \p \v 31 ’I⁴jon³ jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, i⁴li⁴jlenh⁴³pa² la⁴jeg³⁴ chie³² jian³ la⁴jeg³⁴ jau²hlagh³² i⁴hleh² chie³ i²con²³ Jon⁴dai¹; i² jau²hlagh³² i⁴hleh²i³ nei² quieh¹ m⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ ne⁵, sa⁴legh⁴ ua²a⁴jlenh³. \v 32 La⁴jang³⁴ a³hleh³ jau²hlagh³² i²con²³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ li⁴jlenh⁴³pa² chie³² quieh¹i³. I² a³hleh³ jau²hlagh³² i²con²³ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ ne⁵, sa⁴li⁴jlenh⁴³ chie³² ne³ m⁵cu³ la³ a⁵ga⁴ m⁵cu³ con³ liah⁴. \p \v 33 ’Quie¹ juah⁴ne³ tsei³⁴ a²hma³, jon³ cúa²³ o¹m⁴ tsei³⁴; jian³ juah⁴ne³ hlagh³² a²hma³, jon³ cúa²³ o¹m⁴ hlagh³² liah⁴. Quie¹ cuh²i³ a²hma³ con⁴juah⁴ o¹m⁴ i⁴hag³. \v 34 ¡Sa¹jeun³ a⁵mh³ hnei³ tionh²ˉ³! ¿Hain³liah⁴ li⁴hleh²ˉ³ jau²³ tsei²³ juah⁴ne³ hlangh²ˉ³ tionh²ˉ³? Quie¹ la⁴conh⁴ tei⁴³ i⁴jia²³ m⁴tyi⁴ quieh¹i³, húa²³ ho³²i³. \v 35 A³hain⁴ a³tsein²³ hleh² jmah³ jau²³ tsei²³ quie¹ tsei³⁴ co³hei²tsei³ júan³i³; jian³ a³hain⁴ a³hlangh² hleh² jau²hlagh³² quie¹ hlagh³² co³hei²tsei³ júan³i³. \v 36 Quie¹ chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, la⁴jeg³⁴ jau²³ con³ i⁴hleh² chie³, hniah³ cúah³i³ jau²chie⁴³ quieh¹ ta⁵nei² Jon⁴dai¹ jm² i⁴queih³i³ heih⁴³ i²con²³ m⁵cu³. \v 37 Quie¹ con⁴juah⁴ jau²³ quianh³ˉ³ je⁴³ hnei³ Jon⁴dai¹ la⁴jan³ a³tsein²³, jian³ con⁴juah⁴ jau²³ quianh³ˉ³ gmh⁴ heih⁴³ i⁴si⁵hainh⁴ˉ³ liah⁴. \s1 Chie³ hlangh² m²³ ua³júah² \r (Mr. 8.12; Lc. 11.29‑32) \p \v 38 Jon³ a⁴juah⁴ co⁴meih³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ fariseo tionh² i²con²³ Jesús: \p ―Hnei³ A²teg²³, hnie³⁴ jnie³² niah¹ jnie³² ua³júah² quianh³ˉ³. \p \v 39 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Chie³ hlangh² tionh² jian³ a³sa⁴ni²taih⁴³ m²³ ua³júah²; quie¹ a⁵sie⁴³ ua³júah² ma⁵li⁴lei⁴ i⁴seg³⁴, con³ ua³júah² i⁴a⁴leg³⁴ i²con²³ Jonás a³sain² hain⁴pa². \v 40 Quie¹ la⁴jon³ liah⁴i² a⁴hei³⁴ Jonás naih⁵ hein² jon⁴³júa³² pa¹ hneng³ jm² jian³ hneng³ nai⁴³, la⁴ne³ chie³⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ naih⁵ húa³⁴ hneng³ jm² jian³ hneng³ húa²³ liah⁴. \v 41 Jian³ tei⁴³i² can³⁴ Jon⁴dai¹ jau²chie⁴³ i²con²³ m⁵cu³, jon³ ma⁵jnia³² a³ma²tionh² je¹jeu³ Nínive i⁴hnang⁵i³ chie³ a³sian³ tieh²la³; quie¹ a⁴sag²³ a³ma²sian³ Nínive hain⁴ co³hei²tsei³ quieh¹ con⁴juah⁴ jau²³ i⁴a⁴hleh⁴ Jonás, jian³ sainh⁴³ jan³ i²la³ a³júanh⁴³ a⁵hei⁴³ lia⁴ Jonás. \v 42 Jian³ la⁴teg⁴i² can³⁴ Jon⁴dai¹ jau²chie⁴³ i²con²³ m⁵cu³, jon³ ra⁵hang³² a¹si²re¹ quian¹ Ta⁵ñei³⁴ jian²³ chie³ a³sian³ tieh²la³, jian³ hnang⁵i³ hnei³ tionh²ˉ³, quie¹ cuan³⁴ a¹si²re¹ i⁴ja³⁴i³ i²gm⁴ don⁵, i⁴ua⁵nai³i³ jau²³ i⁴ŋang⁴ re¹ Salomón. Jian³ sainh⁴³ jan³ i²la³ a³júanh⁴³ a⁵hei⁴³ lia⁴ Salomón. \s1 A⁴tyanh³ m⁴tyi⁴ hlagh³² i²con²³ a³ma²hein²i³ \r (Lc. 11.24‑26) \p \v 43 ’La⁴teg⁴i² si³hag⁴³ con³ m⁴tyi⁴ hlagh³² naih⁵ ni²tsei⁴³ jan³ a³ñih³, jon³ ŋeng²³i³ ta⁵húa³⁴ quein³ hnoh³i³ i²jian³⁴i³, i² sa⁴tyieh¹i³ ne⁵. \v 44 I² jon³ juah⁴i³: “Naih²ˉ⁵ jauh³² quien⁴ˉ⁴ i²ma²a⁴jau³⁴ˉ⁴.” I² tei⁴³i² a⁴tyanh³i³, jon³ jen³i³ a³ñih³ hain⁴ liah⁴i² leg⁴³ con³ jauh³² i²sa⁴sian³ i¹jan³, i⁴re³ si²hyah² jian³ si²lag¹. \v 45 Jon³ chie²³i³ si⁵quian⁴i³ i²quie³⁴ m⁴tyi⁴ tyein² hlangh² la⁴conh⁴a² hei⁴i³, ma²jon³ han⁵i³ la⁴jang³⁴i³ la⁴jon³ naih⁵ ni²tsei⁴³ a³hain⁴, cua³⁴i³. I² jon³ eu⁴³ pi¹ hlagh³² hie⁴³ quionh⁴ a³ñih³ hain⁴ i²a⁴toh⁴ la⁴conh⁴a² ma²ra⁴lie⁵. Jian³ la⁴ne³ si⁵lei⁴ i²con²³ chie³ a³sian³ tieh²la³ liah⁴. \s1 Sie²³ Jesús jian³ si³reunh¹i³ \r (Mr. 3.31‑35; Lc. 8.19‑21) \p \v 46 I² con³ma²si²hlenh⁴³ pi¹ Jesús chie³, jon³ a⁴tyie³⁴ sie²³i³ jian³ si³reunh¹i³. Tionh²i³ coh⁵hnei³², jian³ sia³ con³ jau²³ hnie³⁴i³ sagh⁵i³ Jesús. \v 47 I² jon³ a⁴júan⁴ jan³ chie³ jau²³ i²con²³ Jesús, juah⁴i³: \p ―Jeh³², sieh³ˉ³ jian²³ si³reunh³ˉ³ ti²tionh² coh⁵hnei³², hnie³⁴i³ hleh⁴³i³ hnei³. \p \v 48 I² jon³ a⁴jainh³i³ jau²³ i²con²³ a³ŋang²³ jau²³ hain⁴, juah⁴i³: \p ―¿Hain³ lang⁴³ sia³⁴ˉ⁴ jian³ si³reunh³ˉ⁴, lainh⁴ˉ³? \p \v 49 Jon³ a⁴júan⁴i³ si¹cúa³ ta⁵i²tionh² chie³ quian¹i³, juah⁴i³: \p ―A³ne³pa² sia³⁴ˉ⁴ jian³ si³reunh³ˉ⁴ tionh². \v 50 Quie¹ la⁴jang³⁴ a³ma³tei⁵ heih⁴³ quieh¹ Neih³ˉ⁴ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵, a³hain⁴pa² a³ñih³ reunh³ˉ⁴, a³m⁴ reunh³ˉ⁴, jian³ sia³⁴ˉ⁴ liah⁴. \c 13 \s1 Can²³i³ jau²³ quieh¹ a³jnei³ o¹m⁴ \r (Mr. 4.1‑9; Lc. 8.4‑8) \p \v 1 Jm² jon³ ua⁵hag⁴³ Jesús jauh³², ŋo³⁴i³ ua⁵cua³i³ quien¹i²jm¹ jm³ñei³. \v 2 I²jon³ a⁴ŋangh³ jeun⁴³ chie³ hlonh²i³. I² jon³ a⁴hei³⁴ Jesús joh⁴³ a²úan⁴³, a⁴cua⁴i³, i² la⁴jang³⁴ chie³ liah⁴ tionh² i²chie³². \v 3 Jon³ a⁴hlenh⁴³i³ a³hain⁴ tionh² hlion⁴ jau²³ i⁴a⁴can³⁴i³, a⁴juah⁴i³: \p ―Jan³ chie³ ŋo³⁴ ua⁵jñi³ o¹m⁴. \v 4 I² con³ma²si²jnei³i³, jon³ a⁴jyih³ co⁴meih³ o¹m⁴ hloh³² ho³²jeu³; i² jon³ a⁵han² jon⁴³tan²³, a⁴queuh³i³. \v 5 Conh⁴liah⁴ a⁴jyih³ co⁴meih³ je¹ na²caun² i²sa⁴ra³tsei²³ hlion⁴ o¹cuah³²; jon³ a⁴hya³ o¹m⁴ jon³ ta¹tia⁴, quie¹ ta⁵la⁴ sa⁴hmh² o¹cuah³². \v 6 I² con³ma²ja³⁴ hyie³ ne⁵, jon³ a⁴co⁴, ra⁵quein³ o³tan² quie¹ sa⁴re³ ya¹quian³ o¹júan⁴³. \v 7 Conh⁴liah⁴ a⁴jyih³ co⁴meih³ je¹ a²ton⁴³; i² jon³ ra⁵jang¹ a²ton⁴³ jon³, a⁴loh⁴. \v 8 Jian³ co⁴meih³ a⁴jyih³ húa³⁴ tsei³⁴; i² i⁴jon³ ta² re³ a⁴cúa⁴ o¹m⁴; ca³chie³² a⁴cúa⁴ nia⁴lo⁴ m⁴, jian³ ca³chie³² a⁴cúa⁴ to⁴lo⁵quia⁴ ni²tsei¹ quia³⁴, jian³ ca³chie³² a⁴cúa⁴ qui⁴quia⁴ liah⁴, la⁴ne³ a⁴cúa⁴ conh⁴ con³. \v 9 A³hain⁴ a³ho³ ta³ra³cua¹ i⁴nau³⁴i³, ua²nai⁴i³. \s1 Nei² quieh¹ i⁴a⁴can³⁴ Jesús jau²³ \r (Mr. 4.10‑12; Lc. 8.9‑10) \p \v 10 I² jon³ ua⁵han² chie³ quian¹i³ hlonh²i³, a³a⁴juah⁴ tionh²: \p ―¿E⁴le³⁴ hleh³ˉ³ jmah³ jeu³ jau²³ i⁴canh³ˉ³ i²con²³ chie³? \p \v 11 I² jon³ a⁴ŋangh³i³: \p ―Quie¹ hnei³pa² tionh²ˉ³ júan³ Jon⁴dai¹ i⁴li⁴ñih¹ˉ³ jau²³ ni²hma² liah⁴ tionh² chie³ naih⁵ heih⁴³ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵; i² hei⁴i³ tionh² ne⁵, sa⁴júan³ Jon⁴dai¹ i⁴li⁴ñi³i³. \v 12 Quie¹ la⁴jang³⁴ a³ma³ñi³, hyieh⁴ pi¹i³ i⁴li⁴ŋang⁴i³; jian³ la⁴jang³⁴ a³sa⁴ñi³, jon³ qui³⁴ la⁴teg⁴ ca³leuh² peih¹ i⁴ŋang⁴i³. \v 13 I⁴jon³ hleh³ˉ⁴ i²con²³i³ tionh² con⁴juah⁴ jmah³ jau²³ i⁴can³⁴ˉ⁴; quie¹ ua²liah⁴a² je²³i³, la⁴con³ sa⁴ho³ m⁴nei²i³; jian³ ua²liah⁴a² nau³i³, la⁴con³ sa⁴ho³ ta³ra³cua¹i³, a⁵ga⁴ li⁴ŋang⁴i³. \v 14 I² la⁴ne³ li⁴tei⁴³ jau²³ i²con²³i³ i⁴a⁴sag⁴ Isaías, a³sain² hain⁴, a³a⁴juah⁴: \q1 Ua²liah⁴a² nauh³ˉ³, sa⁴legh⁴ ua²ra⁵ŋangh⁴ˉ³ tionh²ˉ³; \q1 jian³ ua²liah⁴a² jeh⁴ˉ³, sa⁴legh⁴ ua²a⁴henh³ tyih³ˉ³ tionh²ˉ³; \q1 \v 15 quie¹ eu⁴³ huah³ m⁴tyi⁴ quieh¹ a³jeu³ ne³, \q1 jian³ sa⁴legh⁴ ua²a⁴henh³ jau²³ ta³ra³cua¹i³, ua²liah⁴a² nau³i³, \q1 quie¹ ma³a⁴tau⁴ m⁴nei²i³, \q1 canh⁴a² so⁵je³⁴i³, \q1 jian³ so⁵naih¹i³, \q1 jian³ a⁵ga⁴ li⁴ŋang⁴i³, \q1 jian³ sa⁴i²sag³⁴i³ co³hei²tsei³ quieh¹, \q1 canh⁴a² ma²júan³²ˉ⁴ i⁴huan⁴ quieh¹i³. \p \v 16 ’I² hnei³ tionh²ˉ³ ne⁵, ta² tsei³⁴ jm² renh³ˉ³, quie¹ jeh⁴ˉ³ jeu³ m⁴mah²ˉ³ jian³ nauh³ˉ³ jeu³ ta³ra³cuah⁴ˉ³. \v 17 Quie¹ i⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, jeun⁴³ a³sain² jian³ chie³ ni²taih⁴³ ma²i²je³⁴ i⁴ti²jeh⁴ˉ³ tionh²ˉ³, jian³ a⁵sia³ a⁴teg⁴ nei²i³; jian³ ma²i²nau³⁴i³ i⁴ti²nauh³ˉ³, jian³ a⁵sia³ a⁴tang⁴i³ a⁴nau⁴i³ liah⁴. \s1 Tya²³ Jesús jau²³ henh⁴ ra³juah⁴ jau²³ quieh¹ a³jnei³ \r (Mr. 4.13‑20; Lc. 8.11‑15) \p \v 18 ’Nai³ hnei³ tionh²ˉ³ henh⁴ hnie³⁴ ra³juah⁴ jau²³ sa⁴lei³ quieh¹ a³jnei³ o¹m⁴ hain⁴. \v 19 La⁴teg⁴i² nau³ jan³ jau²³ quieh¹ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ jian³ sa⁴li⁴ŋang⁴i³, jon³ jia²³ a³sa⁴tsein³⁴ si³qui⁴³i³ jau²³ i⁴jnia² naih⁵ ni²tsei⁴³i³. A³la⁴ne³ hain⁴ lang⁴³ liah⁴i² leg⁴³ o¹m⁴ i⁴a⁴jyih³ hloh³² ho³²jeu³. \v 20 Jian³ a³hain⁴ a³lang⁴³ liah⁴i² leg⁴³ o¹m⁴ i⁴a⁴jyih³ je¹ na²caun² júan³ la⁴la³: nau³i³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹, jian³ liah⁴ma²jon³ hyei³i³ si³hyonh³i³. \v 21 Jian³ sa⁴re³ ya¹quian³i³ o¹júan⁴³, quie¹ sa⁴tieh¹i³ úa⁴; quie¹ tei⁴³i² jia²³ ma²eu⁴³ jian³ o⁴ i⁴hag²³ chie³ nei² quieh¹ jau²³ i⁴quian³i³, jon³ teinh³ tsei⁴³i³. \v 22 Jian³ a³hain⁴ a³lang⁴³ liah⁴i² leg⁴³ o¹m⁴ i⁴a⁴jyih³ je¹ a²ton⁴³ júan³i³ la⁴la³: nau³i³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹, i² hlion⁴ co³hei²tsei³ júan³i³ nei² quieh¹ i⁴sia³ m⁵cu³ la³ jian³ i⁴ma³can³i³ tsei⁴³ hña³ con⁴juah⁴ o¹cau³². La⁴jeg³⁴ co³hei²tsei³ ne³ júan³ i⁴ai²³ jau²³ jon³, jian³ sa⁴tyie²³ i²ma³jnia³i³ i⁴tsei³⁴. \v 23 I² a³hain⁴ a³lang⁴³ liah⁴i² leg⁴³ o¹m⁴ i⁴a⁴jyih³ nei² húa³⁴ tsei³⁴ ne⁵, la⁴la³ júan³i³: nau³i³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ jian³ ŋang⁴i³, jian³ cúa²³i³ o¹m⁴ i⁴ma³jnia³i³ i⁴tsei³⁴; ca³chion²³ cúa²³ nia⁴lo⁴ m⁴, ca³chion²³ cúa²³ to⁴lo⁵quia⁴ ni²tsei¹ quia³⁴ m⁴, jian³ i²ca³chion²³ cúa²³ qui⁴quia⁴ m⁴ liah⁴, la⁴ne³ cúa²³ la⁴con⁴jan³. \s1 Can²³i³ jau²³ nei² quieh¹ o¹nau³ hlagh³² jian³ trigo \p \v 24 Jon³ a⁴hleh⁴i³ i²con³ jau²³ i⁴a⁴can³⁴i³, juah⁴i³: \p ―I⁴tionh²i³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ leg⁴³ liah⁴i² lang⁴³ jan³ a³ñih³ a³a⁴jnei⁴ o¹m⁴ tsei³⁴ je¹ quieh¹. \v 25 I² con³ma²ti²cm²i³ tionh², jon³ ja³⁴ jan³ a³hie²³, a⁴jnei⁴i³ o¹nau³ hlagh³² je¹ o¹m⁴ trigo, jon³ a⁴cm⁴i³. \v 26 I² con³ma²a⁴hya³ trigo, jon³ a⁴hya³ o¹nau³ hlagh³² liah⁴. \v 27 I² jon³ a⁵han² mozo quian¹ a³quieh¹ húa³⁴ jon³, a⁴sagh⁴³i³ jeu³², juah⁴i³: “Hnei³ a³don⁵, ¿o⁴ a⁵sia³ a⁴jñih⁴ˉ³ o¹m⁴ tsei³⁴ je¹ quianh³? ¿I² liah⁴ cúan²³ a⁴hya³ o¹nau³ hlagh³² ne⁵?” \v 28 I² jon³ a⁴juah⁴ jeu³²i³: “A⁴júan⁴ jan³ a³hie²³pa² ne³.” Jon³ a⁴juah⁴ mozo tionh²: “¿O⁴ hnoh³ˉ³ i⁴si²quei² jnie³² o¹nau³ hlagh³² jon³?” \v 29 I² jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh²: “A⁵sia³, quie¹ juah⁴ne³ ua²queih³ˉ³ o¹nau³ hlagh³², jon³ lei⁴ li⁴quei³⁴ o¹m⁴ trigo co⁴chia³. \v 30 Eu⁴³a² re³ ua²yi⁵cúan³ co⁴chia³ li⁵teun⁴ nai² la⁴conh⁴i² a⁴lo³. I² tei⁴³i² lo³⁴ ne⁵, jon³ jeu¹ˉ⁴ a³si⁵queih⁴ tionh²: Yi⁴tyah²ˉ³ co⁴lagh⁴³ ñeih³² o¹nau³ hlagh³², jian³ yi⁴hñeih⁴ˉ³ canh⁴a² co³⁴; i² jaih¹ hnei³ o¹m⁴ trigo, tyah²ˉ³ joh⁴³ a²quei³ quien⁴ˉ⁴.” \s1 Can²³i³ jau²³ quieh¹ o¹m⁴ mostaza \r (Mr. 4.30‑32; Lc. 13.18‑19) \p \v 31 Jon³ a⁴can³⁴i³ i²con³ jau²³ liah⁴ i⁴seg³⁴, a⁴juah⁴i³: \p ―I⁴tionh²i³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ leg⁴³ liah⁴i² leg⁴³ con³ o¹m⁴ mostaza i⁴a⁴can³⁴ jan³ a³ñih³, jian³ ni²jñi³i³ je¹ quieh¹. \v 32 Quie¹ i⁴chie⁴³pa² tyein² peih¹ o¹m⁴ jon³ la⁴conh⁴a² la⁴jeg³⁴ o¹m⁴; i² tei⁴³i² ma³jang¹ ne⁵, jon³ júah³ la⁴conh⁴a² la⁴jeg³⁴ o¹sieh³² i⁴queuh³i³, leg⁴³ con³ a²hma³ o³tan², i²jon³ ua³tsei³² jon⁴³tan²³, júan³i³ sag³² je¹ o¹cúah² quieh¹. \s1 Can²³i³ jau²³ quieh¹ o¹sieh³² hei⁴³ñih¹ \r (Lc. 13.20‑21) \p \v 33 Jon³ a⁴can³⁴i³ i²con³ jau²³ liah⁴ i⁴seg³⁴, a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh²: \p ―I⁴tionh²i³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ leg⁴³ liah⁴i² leg⁴³ o¹sieh³² hei⁴³ñih¹ i⁴a⁴can³⁴ jan³ a³m⁴ jian³ a⁴conh³i³ hneng³ tieh³² hma³ ca³jeun²³ o¹a³ri²na³, jian³ a⁴yienh⁴ la⁴jeg³⁴. \s1 Ta¹ i⁴júan³ jau²³ i⁴can²³ Jesús \r (Mr. 4.33‑34) \p \v 34 La⁴jeg³⁴ i⁴ne³ a⁴hleh⁴ Jesús i²con²³ chie³ con⁴juah⁴ jau²³ i⁴a⁴can³⁴i³; i¹con³ jau²³ sa⁴a⁴hlenh⁴³i³ chie³ juah⁴ne³ sa⁴a⁴hlenh⁴³i³ con⁴juah⁴ jau²³ i⁴a⁴can³⁴i³. \v 35 A⁴leg³⁴ la⁴ne³ canh⁴a² li⁴tei⁴³ jau²³ i⁴a⁴hleh⁴ jan³ a³sain² con³ma²a⁴juah⁴i³: \q1 Hlenh²i³ jnia⁴ jmah³ jau²³ i⁴can¹ˉ⁴; \q1 tya¹ˉ⁴ jau²³ i⁴ma²ni²hma² liah⁴ma²a⁴leg³⁴ m⁵cu³. \s1 Tya²³ Jesús jau²³ henh⁴ ra³juah⁴ jau²³ i⁴a⁴can³⁴i³ nei² quieh¹ o¹nau³ hlagh³² \p \v 36 I² con³ma²a⁴sainh³i³ chie³ jeun⁴³ hain⁴, jon³ a⁴hei³⁴ Jesús jauh³², jon³ ua⁵han² chie³ quian¹i³ hlonh²i³ a³a⁴juah⁴ tionh²: \p ―Tyie³² hnei³ jnie³² jau²³ i⁴a⁴quianh³ˉ³ nei² quieh¹ o¹nau³ hlagh³² i⁴jnia² je¹. \p \v 37 Jon³ a⁴ŋangh³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―A³hain⁴ a³jnei³ o¹m⁴ tsei³⁴ lang⁴³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴. \v 38 I² je¹ ne⁵, leg⁴³ m⁵cu³pa². Jian³ o¹m⁴ tsei³⁴ lang⁴³ a³tionh² naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵, jian³ o¹nau³ hlagh³² lang⁴³ jon⁴³segh³² a³sa⁴tsein³⁴. \v 39 Jian³ a³hie²³ a³a⁴jnei⁴ o¹nau³ hlagh³² hain⁴, a³sa⁴tsein³⁴pa². I² i⁴a⁴lo³ o¹m⁴ jon³ leg⁴³ jm² i²a⁴toh⁴ m⁵cu³. I² a³jaih² hain⁴ lang⁴³ ángel tionh². \v 40 Jian³ la⁴ne³ liah⁴i² cag²³i³ o¹nau³ hlagh³², jian³ jeng³i³ je¹ o¹jyi³ loh⁴³, la⁴ne³ lei⁴ tei⁴³i² a⁴toh⁴ m⁵cu³ la³. \v 41 Quie¹ sain³⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ ángel quian¹ i⁴si⁵jaih²i³ la⁴jang³⁴ a³júan³ i⁴tianh⁵ chie³ chie³² jian³ a³júan³ i⁴hlagh³², húan⁵i³ a³hain⁴ i²júan³⁴i³ heih⁴³. \v 42 Ron⁵i³ joh⁴³ a²gm² je¹ o¹jyi³ loh⁴³; i²jon³ hoh⁵i³ jian³ queuh⁴³i³ m⁴jan². \v 43 I² jon³ li⁴joh¹ la⁴jang³⁴ a³tsein²³ liah⁴i² joh¹ hyie³ i⁴tionh²i³ naih⁵ heih⁴³ quieh¹ Jon⁴dai¹ Jmai³i³. A³hain⁴ a³ho³ ta³ra³cua¹ i⁴nau³⁴i³, ua²nai⁴i³. \s1 Con³ i⁴quein⁴³ hlion⁴ ma²ni²hma² \p \v 44 ’Jian³ i⁴han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ leg⁴³ liah⁴i² leg⁴³ con³ i⁴quein⁴³ hlion⁴ i⁴ma²ni²hma² con³ húa³⁴. Jon³ a⁴chieh¹ jan³ chie³, conh⁴liah⁴ a⁴hma⁴i³ liah⁴ i⁴seg³⁴; ta² si³hyonh³i³ ŋah³i³, ua⁵hnang⁴i³ la⁴jeg³⁴ i⁴ma²sia³ quieh¹, i² jon³ a⁴la³⁴i³ húa³⁴ jon³ o¹cau³² jon³. \s1 M⁴caun² seg⁴³ i⁴quein⁴³ hlion⁴ mai²³ \p \v 45 ’Conh⁴liah⁴ i⁴han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ leg⁴³ liah⁴i² lang⁴³ jan³ a³hnang³ a³hnoh³ m⁴caun² seg⁴³ perla i⁴tyein² tsei³⁴. \v 46 I² con³ma²a⁴chieh¹i³ con³ m⁴caun² seg⁴³ perla i⁴quein⁴³ hlion⁴ mai²³, jon³ ŋah³i³ ua⁵hnang⁴i³ la⁴jeg³⁴ i⁴ma²sia³ quieh¹, i² jon³ a⁴la³⁴i³ m⁴caun² seg⁴³ jon³. \s1 Can²³i³ jau²³ quieh¹ a²nai²³ \p \v 47 ’Jian³ la⁴ne³ liah⁴, naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ leg⁴³ liah⁴i² leg⁴³ con³ a²nai²³ saih⁵i³ joh⁴³ jm³ñei³ jian³ tyan⁴³i³ co⁴lagh⁴³ la⁴jang³⁴ nai² jon⁴³júa³². \v 48 Jian³ tei⁴³i² a⁴canh³ a²nai²³, jon³ cmh²i³ ta⁵i²quein³; i²jon³ cua²³i³ tionh², jon³ quianh⁴³i³ jmah³ a³tsein²³; ron⁴³i³ joh⁴³ a²mh³ta²³, i² a³hlangh² ne⁵, ton²³i³ ta⁵co⁴³. \v 49 Jian³ la⁴ne³ lei⁴ liah⁴ jm² i²a⁴toh⁴ m⁵cu³; chie³⁴ ángel tionh² húan⁴³i³ la⁴jang³⁴ a³hlangh² jen² a³tsein²³ tionh². \v 50 Jon³ ron⁵i³ a³hlangh² joh⁴³ a²gm² i⁴ni²co²³ o¹jyi³ loh⁴³; i²jon³ hoh⁵i³, jian³ queuh⁴³i³ m⁴jan² tionh². \s1 I⁴quein⁴³ hlion⁴ i⁴hm³⁴ jian³ i⁴quein⁴³ hlion⁴ i⁴don⁵ \p \v 51 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―¿O⁴ ra⁵ŋangh⁴ˉ³ la⁴jeg³⁴ jau²³ ne³? \p Jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Jen³⁴, Se³ño²³. \p \v 52 Jon³ a⁴juah⁴i³ i²con²³i³: \p ―I⁴jon³ la⁴la³ lang⁴³ la⁴jang³⁴ a²teg²³ quian¹ lai²³ a³ma³tang²³ re³ liah⁴ leg⁴³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵: lang⁴³i³ liah⁴i² lang⁴³ jan³ a³quieh¹ jauh³² a³húa³ i⁴quein⁴³ hlion⁴ i⁴hm³⁴ jian³ i⁴don⁵ i⁴sia³ quieh¹i³. \s1 A⁴tyanh³ Jesús jeu³ Nazaret \r (Mr. 6.1‑6; Lc. 4.16‑30) \p \v 53 I² con³ma²a⁴toh⁴ a⁴hleh⁴ Jesús la⁴jeg³⁴ jau²³ i⁴can²³i³ jon³, jon³ ŋah³i³. \v 54 A⁴tyanh³i³ jeu³ co²³, i² jon³ heh³i³ chie³ cuah³ quieh¹ tionh², jian³ ta² co³ chie²³ tsei⁴³ chie³ tionh², juah⁴i³: \p ―¿Jainh¹ ja³⁴ i⁴ŋang⁴ a³ne³, lainh⁴ˉ³, jian³ ua³júah² i⁴júan³i³? \v 55 ¿A¹hei⁴ a³ne³ a³jon⁴³ teg³hma³ hain⁴, lainh⁴ˉ³? ¿Jian³ a¹jon⁴³ Ma³rei² sain³ sie²³i³, jian³ si³reunh¹i³ sain³ Jacobo, jian³ Se¹, jian³ Si²úan¹, jian³ Judas liah⁴? \v 56 ¿O⁴ sa¹ chie⁴³ tionh² si³m⁴ reunh¹i³ jen²ˉ¹? I² jon³ ne⁵, ¿jainh¹ ni²quian⁴i³ la⁴jeg³⁴ i⁴tang³i³ i⁴ne³? \p \v 57 I⁴jon³ sa⁴a⁴ron⁴³i³ Jesús jeu³. I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³ tionh²: \p ―La⁴tan²pa² ron⁴³i³ jeu³ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹; jeu³ co²³ pi²³i³ sa⁴ro⁴³i³ jeu³ jian³ jauh³² quieh¹i³ liah⁴. \p \v 58 I⁴jon³ a⁵sie⁴³ a⁴júan⁴i³ hlion⁴ ua³júah² i²jon³ nei² quieh¹ i⁴sa⁴hain⁴i³ tionh². \c 14 \s1 Jaun² Juan³ Tei³² \r (Mr. 6.14‑29; Lc. 9.7‑9) \p \v 1 Jain³ jon³ a⁴nau⁴ Herodes, si²mah⁴ quian¹ húa³⁴ Galilea, jau²³ liah⁴ júan³ Jesús. \v 2 Jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³cúa²³ cúa³tag³² i²con²³i³: \p ―Juan³ Tei³²pa² a³hain⁴ a⁴hyon²³ jen² a³jaun², i⁴jon³da³ quian³i³ ua³pei⁴ la⁴ne³. \p \v 3 Quie¹ ta⁵la⁴ a⁴sanh³ Herodes hain⁴ Juan²³ liah⁴ma²jia⁴³, a⁴hñi⁴³i³ jian³ a⁴tonh³i³ ni⁴ñi²³ nei² quieh¹ Herodías, a³m⁴ quian¹ Lei³² reunh¹i³. \v 4 Quie¹ ma²a⁴juah⁴ Juan²³ i²con²³i³: \p ―Sa⁴ra³cúa²³ juah⁴ i⁴jianh¹ˉ³ a³m⁴ hain⁴. \p \v 5 I² jon³ hnie³⁴ Herodes jŋangh³ quieh¹i³; i² Herodes ne⁵, con⁴³i³ a³jeu³, quie¹ ñi³i³ tionh² i⁴lang⁴³ Juan²³ jan³ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹. \v 6 I² con³ma²ti²júan³i³ jm² i⁴a⁴tagh³ Herodes ñi³ ra⁵sian³, jon³ ŋo³⁴ a³m⁴ jon⁴³ Herodías jan¹ jen² chie³ tionh². Ta² a⁴teg⁴ tsei⁴³ re¹ Herodes. \v 7 Jon³ a⁴cúa⁴i³ jau²³ quieh¹ jang³⁴ tsei⁴³ i⁴cúa³⁴i³ la⁴conh⁴ i⁴m³⁴ a³m⁴. \v 8 Quie¹ ma³a⁴sag⁴³ sie²³i³ quieh¹i³ nei² jon³ ñeih³², i² jon³ a⁴sagh⁴³i³ Herodes: \p ―Hno⁵ˉ⁵ ma³tyi² Juan³ Tei³² hei¹ joh⁴³ a²gm⁴³. \p \v 9 I² re¹ ne⁵, ta² ra⁵chionh⁴ tsei⁴³i³ jau²³ jon³; i² nei² quieh¹ i⁴ma³a⁴cúa⁴i³ jau²³ quieh¹ jian³ i⁴a⁴nau⁴ a³tionh² nei² mesa hain⁴, a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i⁴si⁵quian⁴i³ ma³tyi² jon³ i²con²³ a³m⁴ peih¹ hain⁴. \v 10 A⁴sain⁴i³ chie³ i⁴si⁵queih⁴i³ ma³lau² Juan²³ la⁴teg⁴ ni⁴ñi²³. \v 11 Jon³ quien²³i³ hei¹ joh⁴³ a²gm⁴³, a⁴cúah³i³ a³m⁴ peih¹ hain⁴, jian³ ni²cúah²i³ sie²³ liah⁴. \p \v 12 I² jon³ a⁵han² chie³ quian¹ Juan²³, a⁴con²³i³ he³² ni²ho⁴³i³; ma²jon³ ua⁵han²i³ tionh² ua⁵saih¹i³ Jesús. \s1 A⁴guenh⁴ Jesús hña⁴ mai²³ chie³ \r (Mr. 6.30‑44; Lc. 9.10‑17; Jn. 6.1‑14) \p \v 13 I² con³ma²a⁴nau⁴ Jesús jau²³ jon³, jon³ ŋo³⁴i³ joh⁴³ a²úan⁴³ la⁴teg⁴ con³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³. I² con³ma²ra⁵ñi³ chie³ tionh², jon³ a⁴húan³i³ la⁴jeg³⁴ jeu³, a⁵han²i³ coh⁵cah³²i³ jeu³ tag³². \v 14 I² con³ma²ua⁵hag⁴³ Jesús joh⁴³ a²úan⁴³, jon³ a⁴jen³i³ jeun⁴³ chie³; i² jon³ joh³ ñei⁴ tsei⁴³i³ i²con²³i³, jian³ a⁴júan⁴i³ i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ la⁴jang³⁴ a³ma²ti²chieh¹ quian¹ a³hain⁴ tionh². \v 15 I² con³ma²ma³si³li⁴nai³, jon³ ua⁵han² chie³ quian¹i³ hlonh²i³, a⁴juah⁴i³: \p ―Ta² a⁴hlo⁴, i² i²tieh²ˉ¹ la³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³pa². Sain⁴³ hnei³ a³jeu³ canh⁴a² si⁵lia⁴³i³ i⁴queuh⁴³ la⁴jeg³⁴ jeu³ peih¹. \p \v 16 I² a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³ tionh²: \p ―Quie¹ sa⁴hniah³ si⁵han²i³ tionh²; guenh³²i³ hnei³ tionh²ˉ³. \p \v 17 Jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Ta² sa⁴hlion⁴ le² jnie³² i²la³, hña⁴ a²hei⁴³ñih¹pa² jian³ on³⁴ jon⁴³júa³². \p \v 18 Jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh²: \p ―Na⁴ŋang³² hnei³ i²con²³ˉ⁵ ta⁵la³. \p \v 19 Jon³ a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i²con²³ a³jeu³ i⁴cua³⁴i³ je¹ o¹ñei³. I² jon³ a⁴tang⁴i³ li⁵hña⁴ a²hei⁴³ñih¹ jian³ li⁵uan⁴ jon⁴³júa³² hain⁴, i² jon³ a⁴je³⁴i³ ta⁵ñi⁴jeu⁵, a⁴ma⁴cúah¹i³; ma²jon³ a⁴jeun³⁴i³, jian³ a⁴cúah³i³ chie³ quian¹ a²hei⁴³ñih¹ jon³, ma²jon³ a⁴tyieh⁵ chie³ quian¹i³ i²con²³ a³jeu³ tionh². \v 20 A⁴queuh³ la⁴jang³⁴ a³hain⁴ tionh², jian³ a⁴canh³ hein²i³ tionh²; ma²jon³ a⁴jaih³i³ la⁴jeg³⁴ o¹leuh² i⁴a⁴sion³⁴, a⁴canh³ quia⁵teun⁴ a²mh³ta²³. \v 21 Jian³ la⁴jang³⁴ a³a⁴queuh³ tain⁴³ conh⁴ hña⁴ mai²³ a³ñih³, a⁵sian⁴³ hen⁴³ a³m⁴ jian³ si³maih² peih¹ liah⁴. \s1 Ŋeng²³ Jesús jeu³ nei² jm³ \r (Mr. 6.45‑52; Jn. 6.15‑21) \p \v 22 Liah⁴ma²jon³ a⁴júan⁴ Jesús i⁴han⁵ chie³ quian¹ joh⁴³ a²úan⁴³, jian³ chie³⁴i³ ta⁵jo³² hŋoh³ naih⁵ chie³⁴ hei⁴i³, ta¹la⁴ sainh³i³ a³jeu³. \v 23 I² con³ma²a⁴sainh³i³ a³jeu³, jon³ ŋo³⁴i³ nei² mah⁴ ua⁵mh²i³ Jon⁴dai¹ hña³. I² con³ma²a⁴nai³, jon³ si²sainh⁴³i³ hña³ i²jon³. \v 24 I² a²úan⁴³ jon³ ne⁵, ma³a⁴tyie³⁴ la⁴teg⁴ yi⁴jo²³ jm³, hei¹ jeu³ con⁴juah⁴ i⁴jnoh² jm³, quie¹ jia²³ tyi⁴ jeu³ chie²³. \v 25 Jon³ a⁴tyie³⁴ Jesús hlonh²i³ tionh² to⁵hie³ nai³, ŋeng²³i³ jeu³ nei² jm³. \v 26 I² chie³ quian¹i³ ne⁵, con³ma²a⁴jen³i³ Jesús ya¹ŋeng²³ jeu³ nei² jm³, ta² yi⁴hang³²i³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―¡Jeh³², jan³ a²nai³²! \p Jian³ a⁴hoh⁵i³ tia⁴ coh⁴³i³. \p \v 27 Liah⁴ma²jon³ a⁴hleh⁴ Jesús i²con²³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―¡Re³ tya² hnei³ hoh⁴³ tionh²ˉ³; jnia⁴pa² la³, a⁵júan³ hnei³ canh⁴³! \p \v 28 Jon³ a⁴ŋangh³ Pe³² i²con²³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―Se³ño²³, juah⁴ne³ hnei³, júan² hnei³ heih⁴³ i⁴nai³²ˉ⁴ i²conh²ˉ³ jeu³ nei² jm³ liah⁴. \p \v 29 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Nia³. \p Jon³ ua⁵hag⁴³ Pe³² joh⁴³ a²úan⁴³, a⁴ŋeng⁴i³ jeu³ nei² jm³ i⁴chie³⁴i³ i²con²³ Jesús. \v 30 I² con³ma²a⁴je³⁴i³ i⁴pain⁴ tyi⁴, jon³ joh³ tsei⁴³i³; jon³ ra⁴lie⁵ hon²³i³, a⁴hleh⁴i³ tia⁴, a⁴juah⁴i³: \p ―¡Hnei³ Se³ño²³, lie³² jnia⁴! \p \v 31 Liah⁴ma²jon³ a⁴ñeih³ Jesús si¹cúa³ i²con²³i³, a⁴sionh³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―¡Hnei³ a³sa⁴hain⁴ hlion⁴! ¿E⁴le³⁴ teun³⁴ co³hei²tsei³ a⁴júanh²ˉ³? \p \v 32 I² con³ma²a⁴han⁵i³ joh⁴³ a²úan⁴³ tionh², jon³ a⁴jian⁴ tyi⁴. \v 33 I² a³tionh² joh⁴³ a²úan⁴³ hain⁴ ne⁵, a⁴tyie³⁴i³ hlonh² Jesús a⁴ma⁴con⁴³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―I⁴chie⁴³pa² langh⁴³ hnei³ A³jon⁴³ Jon⁴dai¹. \s1 Júan³ Jesús i⁴huan⁴ quieh¹ a³chieh¹ Genesaret \r (Mr. 6.53‑56) \p \v 34 I² con³ma²a⁴han³i³ jm³ñei³ tionh², jon³ a⁴tyie³⁴i³ húa³⁴ Genesaret. \v 35 I² con³ma²ra⁵cu²³ a³sian³ húa³⁴ jon³ quieh¹ Jesús, jon³ a⁴sain⁴i³ jau²³ la⁴tan² la⁴conh⁴ hloh³² jon³; i² jon³ jian³i³ la⁴jang³⁴ a³chieh¹ quian¹ i²con²³ hei⁴i³. \v 36 Jian³ a⁴mh³i³ Jesús i⁴cúa³⁴i³ jeu³ i⁴tei³⁴ la⁴jang³⁴ a³chieh¹ si¹cúa³ he⁴³ a²cúan³i³; i² la⁴jang³⁴ a³a⁴tang⁴ he⁴³ a²cúan³i³ hain⁴, a⁴huan⁴ quieh¹i³. \c 15 \s1 I⁴júan³ i⁴hain⁴ m⁴tyi⁴ quieh¹ chie³ \r (Mr. 7.1‑23) \p \v 1 Jon³ a⁴tyie³⁴ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ fariseo i²con²³ Jesús, a³sian³ Jerusalén tionh², a⁴juah⁴i³: \p \v 2 ―¿E⁴le³⁴ sa⁴ma³co⁴³ chie³ quianh³ˉ³ i⁴tang²³ quieh¹ a³don⁵ ma⁴³teg²³? Quie¹ sa⁴raunh⁵i³ si¹cúa³ tei⁴³i² queuh³i³ a²hei⁴³. \p \v 3 I² jon³ a⁴jainh³ Jesús jau²³, a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ tionh²ˉ³ liah⁴, ¿e⁴le³⁴ sa⁴ma⁵coh³²ˉ³ heih⁴³ quieh¹ Jon⁴dai¹ nei² quieh¹ i⁴ma⁵coh³²ˉ³ i⁴tang²³ quianh³? \v 4 Quie¹ a⁴júan⁴ Jon⁴dai¹ heih⁴³, a⁴juah⁴i³: “Ma⁴con³² hnei³ naih⁴³sieh³”, jian³ “A³hain⁴ a³sagh⁴³ jmai³ jau²hlagh³² jian³ o⁴ sie²³i³, hniah³ jaun⁴i³ i⁴so⁵sia³ i⁴hain⁴ chie³².” \v 5 I² hnei³ tionh²ˉ³ juah⁴ ne⁵, i⁴li⁴juah⁴ chie³ i²con²³ jmai³ jian³ o⁴ sie²³: “Sa⁴li⁴ma²hon³²ˉ⁴ hnei³, quie¹ ma³a⁴jeu³⁴ˉ⁴ Jon⁴dai¹ i⁴tain⁴³ hei⁴ pi²³i³ la⁴jeg³⁴ i⁴sia³ quien⁴ˉ⁴.” \v 6 Jian³ a³hain⁴ a³juah⁴ la⁴ne³, jon³ a⁵sie⁴³ li⁴ma⁵hon³²i³ jmai³ jian³ o⁴ sie²³i³, juah⁴ˉ³. I² la⁴ne³ júanh³ˉ³ i⁴sa⁴quein⁴³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ nei² quieh¹ i⁴ma⁵coh³²ˉ³ i⁴tang²³ quianh³. \v 7 ¡Hnei³ chie³ a³júan³ ni²taih⁴³! Ta² re³ a⁴hleh⁴ Isaías a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ hain⁴, nei² quianh³ˉ³ tionh²ˉ³, con³ma²a⁴juah⁴i³: \q1 \v 8 Ma³co⁴³ jnia⁴ a³jeu³ ne³ jeu³ ho³². \q1 I² m⁴tyi⁴ quieh¹i³ ne⁵, sa⁴hei¹ i²con²³ jnia⁴. \q1 \v 9 Quie¹ sa⁴tei⁴³ ta¹ liah⁴ ma³co⁴³i³ jnia⁴. \q1 Quie¹ jau²³ i⁴he²³i³ leg⁴³ jmah³ heih⁴³ quieh¹ a³ñih³pa². \p \v 10 Jon³ a⁴teh³i³ a³jeu³ tionh², a⁴sagh⁴³i³: \p ―Nai³ hnei³, jian³ ua²li⁴ŋangh⁴ˉ³: \v 11 A⁵jon⁴³ i⁴si³ha¹ to³lau² chie³ júan³ i⁴hlianh⁴ chie³. Quie¹ i⁴húa²³ to³lau² pi²³i³ júan³ i⁴hlianh⁴ chie³. \p \v 12 I² jon³ con³ma²a⁴tyie³⁴ chie³ quian¹i³ hlonh²i³ a³a⁴juah⁴: \p ―¿O⁴ ñih¹ˉ³ i⁴ra³hieh¹ fariseo tionh² con³ma²a⁴nau⁴i³ jau²³ ne³? \p \v 13 I² jon³ a⁴ŋangh³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―La⁴jeg³⁴ sieh³² hma³ i⁴sa⁴a⁴jnei⁴ Neih³ˉ⁴ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ hniah³ quei³⁴. \v 14 Ua²leg⁴³pa² quieh¹i³ tionh²; quie¹ lang⁴³i³ a³taun³² a³he²³ jeu³ i²con²³ a³taun³² sang²³. Jian³ juah⁴ne³ he²³ a³taun³² jeu³ i²con²³ a³taun³² sang²³, jon³ tianh⁵i³ li⁵uan⁴i³ jon³ joh⁴³ to³. \p \v 15 Jon³ a⁴juah⁴ Pe³² i²con²³i³: \p ―Tya² hnei³ jau²³ i²con²³ jnie³² henh⁴ hnie³⁴ ra³juah⁴ jau²³ i⁴a⁴quianh³ˉ³ ne³. \p \v 16 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―¿O⁴ hnei³ tionh²ˉ³ liah⁴, sa⁴quienh⁴ tyih³ˉ³? \v 17 ¿O⁴ sa⁴ñih¹ˉ³ i⁴la⁴jeg³⁴ si³ha¹ to³lau² chie³ chie²³ hein²i³? I² tei⁴³i² ma³a⁴con³⁴, jon³ húa²³. \v 18 I² la⁴jeg³⁴ i⁴húa²³ ta³lau²i³ ne⁵, jia²³ teg⁴ m⁴tyi⁴ quieh¹ chie³; i⁴ne³ jon³ hlianh⁴ chie³. \v 19 Quie¹ la⁴teg⁴ m⁴tyi⁴ quieh¹ chie³ jia²³ co³hei²tsei³ hlagh³² la⁴la³, i⁴jŋangh²i³ chie³, i⁴hlenh⁴³i³ i³cúa³ chie³, i⁴hlenh⁴³i³ a³m⁴ sang³⁴, jian³ i⁴júan³i³ hang³, jian³ i⁴hleh²i³ jau²ta³jau²³, jian³ i⁴hleh²i³ hlagh³² nei² quieh¹ a³sang²³. \v 20 La⁴jeg³⁴ i⁴ne³ júan³ i⁴hlianh⁴ chie³; i² i⁴queuh³i³ jeu³ si¹cúa³ i⁴sa⁴cag⁴ ne⁵, a⁵sia³ hlianh⁴i³. \s1 Liah⁴ hain⁴ jan³ a³m⁴ a³sian³ cananea \r (Mr. 7.24‑30) \p \v 21 Jon³ ua⁵hag⁴³ Jesús jeu³ jon³, ŋo³⁴i³ húa³⁴ i²nie⁴³ jeu³ Tiro jian²³ Sidón. \v 22 I² jon³ ja³⁴ jan³ a³m⁴ cananea a³cua⁴³ i²jon³, hleh²i³ tia⁴, juah⁴i³: \p ―Hnei³ Se³ño²³, Sa¹jeun³ re¹ Da³vei²³, ¡ua²jieh⁴ ñei⁴ hoh⁴³ˉ³ i²con²³ˉ⁵! Ta² hlion⁴ ma²eu⁴³ can²³ a³m⁴ jon³⁴ˉ⁴ con⁴juah⁴ con³ m⁴tyi⁴ hlagh³² i⁴quian³i³. \p \v 23 I² Jesús ne⁵, i¹con³ jau²³ sa⁴a⁴ŋangh³i³. Jon³ a⁴tyie³⁴ chie³ quian¹i³ hlonh²i³, a⁴mh³i³ Jesús, juah⁴i³: \p ―Sainh³² hnei³ a³m⁴ ne³, quie¹ ta² tia⁴ hleh²i³ coh⁵cah³²ˉ¹. \p \v 24 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―A⁴sai⁴ jnia⁴ Jon⁴dai¹ i²con²³ jmah³ sa¹jeun³ Israel, a³lang⁴³ a⁵a³siah³ a³ŋeng²³ conh². \p \v 25 I² jon³ a⁴tyie³⁴ a³m⁴ hain⁴ hlonh²i³, a⁴si⁴jnei⁵i³ ta⁵nei²i³, juah⁴i³: \p ―¡Ma⁴ho³² hnei³ jnia⁴, Se³ño²³! \p \v 26 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Sa⁴re³ juah⁴ i⁴qui³⁴i³ a²hei⁴³ñih¹ quieh¹ si³jon⁴³ juah⁴ i⁴cúah³i³ a¹tsai³. \p \v 27 I² a⁴juah⁴ a³m⁴ hain⁴ ne⁵: \p ―Hnei³ Se³ño²³, i⁴chie⁴³pa² jau²³ quianh³ˉ³; jian³ ton³²nie⁴³ queuh³pa² a¹tsai³ o¹leuh² i⁴jyih² nei² a²me²sa³ quieh¹ jeu³²i³. \p \v 28 I² jon³ a⁴ŋang³ Jesús i²con²³i³, juah⁴i³: \p ―Hnei³ a³m⁴, ¡ta² hlion⁴ hainh⁴ˉ³! Ua²lei⁴ i²conh²ˉ³ liah⁴ hnoh³ˉ³. \p I² jon³ a⁴huan⁴ quieh¹ a³m⁴ jon⁴³i³ lia⁴ o²ra³ jon³. \s1 A⁴júan⁴ Jesús i⁴huan⁴ quieh¹ jeun⁴³ chie³ \p \v 29 Jon³ ua⁵hag⁴³ Jesús i²jon³, a⁴tyie³⁴ quien¹i²jm¹ jm³ñei³ Galilea; i² jon³ a⁴eu⁴i³ nei² con³ mah⁴, jon³ a⁴cua⁴i³ i²jon³. \v 30 I² jon³ a⁴tyie³⁴ jeun⁴³ chie³ hlonh²i³ a³jian³ a³tein⁴ quian¹, a³taun³², a³con², a³leun²³, jian³ jeun⁴³ a³ti²lang⁴³ chie² seg³⁴. A⁴quion³i³ la⁴jang³⁴ a³chieh¹ hain⁴ ta⁵nei² Jesús, i² jon³ a⁴júan⁴i³ a⁴huan⁴ quieh¹i³. \v 31 I² la⁴ne³ ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³ chie³ a³jeun⁴³ hain⁴ tionh² con³ma²je²³i³ i⁴hleh² a³con², i⁴a⁴hyan⁴³ a³leun²³ jian³ i⁴ŋeng²³ a³tein⁴, jian³ i⁴je²³ a³taun³². Ma²jon³ a⁴júan⁴i³ júanh⁴³ Jon⁴dai¹ quian¹ a³jeu³ Israel tionh². \s1 A⁴guenh⁴ Jesús quin⁴ mai²³ chie³ \r (Mr. 8.1‑10) \p \v 32 Jon³ a⁴teh³ Jesús chie³ quian¹, a⁴sagh⁴³i³: \p ―Ta² jieh⁴ ñei⁴ tsei³⁴ˉ⁴ i²con²³ chie³ la³ tionh², quie¹ ma³a⁴teg⁴ hneng³ jm² jie³i³ jnia¹, jian³ sa⁴sia³ i⁴li⁴queuh⁴³i³. Jon³ sa⁴hno⁵ˉ⁵ sainh³²i³ jnia⁴ liah⁴ma²cúanh⁴³i³ tionh² con³na¹i⁵neih³i³ ho³²jeu³. \p \v 33 Jon³ a⁴juah⁴ chie³ quian¹i³ i²con²³i³: \p ―¿Jainh¹ li⁴tyanh³²ˉ¹ hlion⁴ a²hei⁴³ñih¹ i²a⁵sian⁴³ a³sian³ la³, canh⁴a² li⁴queuh⁴³ chie³ jeun⁴³ ne³ tionh² liah⁴a² a⁴lag³⁴ tsei⁴³i³? \p \v 34 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³ tionh²: \p ―¿Jah⁴ a²hei⁴³ñih¹ quianh²ˉ³ tionh²ˉ³? \p I² jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Quie³⁴, jian³ co⁴meih³ jon⁴³júa³² peih¹ liah⁴. \p \v 35 Jon³ a⁴júan⁴ Jesús heih⁴³ i²con²³ chie³ jeun⁴³ hain⁴ i⁴cua³⁴i³ húa³⁴. \v 36 I² con³ma²a⁴tang⁴ Jesús li⁵quie³⁴ a²hei⁴³ñih¹ jon³ jian³ jon⁴³júa³² hain⁴, jon³ a⁴cúa⁴i³ ti²hmah³² i²con²³ Jon⁴dai¹, jon³ a⁴jeun³⁴i³; i² jon³ a⁴cúah³i³ chie³ quian¹, i² chie³ quian¹i³ a⁴tyieh⁵ i²con²³ a³jeun⁴³ hain⁴. \v 37 I² jon³ a⁴queuh³ la⁴jang³⁴, jian³ a⁴lag³⁴ tsei⁴³i³. Ma²jon³ a⁴jaih³i³ o¹leuh² i⁴a⁴sion³⁴, jon³ a⁴canh³ quie³⁴ a²mh³ta²³. \v 38 Jian³ la⁴jang³⁴ a³a⁴queuh³ hain⁴ tain⁴³ quin⁴ mai²³ a³ñih³, a⁵sian⁴³ hen⁴³ a³m⁴ jian³ si³maih² peih¹. \v 39 I² coh⁵ jon³ a⁴sainh³ Jesús chie³ hain⁴ tionh². Jon³ a⁴hei³⁴i³ joh⁴³ a²úan⁴³, ŋo³⁴i³ ta⁵i²sain³ Magdala. \c 16 \s1 Chie³ fariseo jian³ saduceo m²³ con³ ua³júah² \r (Mr. 8.11‑13; Lc. 12.54‑56) \p \v 1 Jon³ a⁴tyie³⁴ fariseo jian³ saduceo tionh² hlonh² Jesús i⁴con⁴³i³ jau²chie⁴³ i²con²³i³, a⁴m⁴i³ i⁴júan³⁴i³ con³ ua³júah² i⁴jia²³ ñi⁴jeu⁵. \v 2 I² a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³ tionh²: \p ―Tei⁴³i² ma³si³li⁴nai³ juah⁴ˉ³ tionh²ˉ³: “Ta² li⁴tsei³⁴ jm² quie¹ joh¹ ñi⁴jeu⁵.” \v 3 Jian³ si⁵hie³ juah⁴ˉ³ liah⁴: “Ta² hlagh³² jm² lei⁴ quie¹ si³ha¹ o¹jnai⁴³ jian³ jnia⁵ joh¹.” ¡Hnei³ chie³ a³júan³ ni²taih⁴³! Ta² ñih¹ˉ³ liah⁴ si⁵lei⁴ jm² con⁴juah⁴ lei³ ñi⁴jeu⁵, i² sa⁴ŋangh⁴ˉ³ henh⁴ hnie³⁴ ra³juah⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴júan³ lei³ tieh²la³. \v 4 Chie³ hlangh² tionh² jian³ a³sa⁴ni²taih⁴³ m²³ i⁴lei⁴ ua³júah². A⁵sie⁴³ ua³júah² ma⁵li⁴lei⁴ i⁴seg³⁴, con³ ua³júah² i⁴a⁴leg³⁴ i²con²³ Jonás a³sain² hain⁴pa². \p I² jon³ a⁴tai³⁴ Jesús quieh¹i³ tionh², ŋo³⁴i³ ta⁵seg³⁴. \s1 O¹sieh³² hei⁴³ñih¹ quieh¹ fariseo tionh² \r (Mr. 8.14‑21) \p \v 5 I² con³ma²a⁴tyie³⁴ chie³ quian¹i³ tionh² ta⁵hŋoh³ jm³ñei³, jon³ ua⁴conh⁵ tsei⁴³i³ i⁴ma²can³⁴i³ a²hei⁴³ñih¹. \v 6 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Jeh³²; jianh³ˉ³ júan² hnei³ o¹sieh³² hei⁴³ñih¹ tionh²ˉ³ quieh¹ fariseo jian³ saduceo tionh². \p \v 7 Jon³ a⁴júanh⁴i³ húan⁴i³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―Si²hleh²i³ jau²³ ne³ quie¹ sa⁴le²ˉ¹ a²hei⁴³ñih¹. \p \v 8 Quie¹ ñi³ Jesús co³hei²tsei³ i⁴ti²júan³i³, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ chie³ a³sa⁴hain⁴ hlion⁴, ¿e⁴le³⁴ co³hei²tsei³ ti²júanh³ˉ³ i⁴sa⁴quianh²ˉ³ a²hei⁴³ñih¹ tionh²ˉ³? \v 9 ¿O⁴ sa⁴ra⁵ŋangh⁴ pi¹ hnei³ jian³ o⁴ sa⁴tyon²³ hoh⁴³ˉ³ liah⁴ i⁴a⁴leg³⁴ hña⁴ a²hei⁴³ñih¹ jon³ jen² hña⁴ mai²³ a³ñih³, jian³ jah⁴ a²mh³ta²³ o¹leuh² a⁴jaih¹ˉ³ tionh²ˉ³? \v 10 Jian³ ¿o⁴ sa¹ tyon²³ hoh⁴³ˉ³ liah⁴ a⁴leg³⁴ quie³⁴ a²hei⁴³ñih¹ jon³ jen² quin⁴ mai²³ chie³, jian³ jah⁴ a²mh³ta²³ o¹leuh² a⁴jaih¹ˉ³ liah⁴? \v 11 ¿Liah⁴ cúan²³ sa⁴li⁴ŋangh⁴ˉ³ quie¹ a⁵sia³ ma²hleh³ˉ⁴ nei² quieh¹ a²hei⁴³ñih¹, con³ma²a⁴jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ i⁴jianh³ˉ³ júanh²ˉ³ o¹sieh³² hei⁴³ñih¹ quieh¹ fariseo jian³ saduceo tionh²? \p \v 12 I² jon³ ra⁵ŋang⁴i³ tionh² i⁴a⁵sia³ a⁴hleh⁴i³ nei² quieh¹ o¹sieh³² hei⁴³ñih¹ o³tan² i⁴júan³⁴i³ jian³i³, quie¹ a⁴hleh⁴i³ nei² quieh¹ jau²³ i⁴he²³ fariseo jian³ saduceo pa². \s1 A⁴hleh⁴ Pe³² ra³jia⁵ nei² quieh¹ Jesús hain³ hei⁴i³ \r (Mr. 8.27‑30; Lc. 9.18‑21) \p \v 13 I² con³ma²a⁴tyie³⁴ Jesús i²nie⁴³ jeu³ Cesarea quieh¹ Filipo, jon³ a⁴ŋangh³i³ chie³ quian¹, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Hain³ juah⁴ chie³ tionh² i⁴lang⁴³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴? \p \v 14 Jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Juan³ Tei³²pa² hnei³ juah⁴ ca³chion²³; jian³ ca³chion²³ juah⁴pa² hnei³ I³lie²³; jian³ i²ca³chion²³ juah⁴ i⁴langh⁴³ˉ³ Jeremías jian³ o⁴ jan³ a³sain² sang³⁴. \p \v 15 Jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh²: \p ―I² hnei³ tionh²ˉ³ ne⁵, ¿hain³ jnia⁴ juah⁴ˉ³ tionh²ˉ³? \p \v 16 I² jon³ a⁴ŋangh³ Si²úan¹ Pe³², a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ langh⁴³ A³ma²ya⁴lion³² Chie³ hain⁴, A³jon⁴³ Jon⁴dai¹ a³sian³. \p \v 17 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Tsei³⁴ jm² li⁴renh³ hnei³, Si²úan¹, a³jon⁴³ Jonás, quie¹ i¹jan³ chie³ sa⁴ma⁴jnia³² i⁴ne³ i²conh²ˉ³; Neih³ˉ⁴ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵pa² a⁴he⁴ i⁴jon³ i²conh²ˉ³. \v 18 I² jon³ jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ liah⁴ i⁴sainh³ˉ³ Pe³², jian³ nei² a²caun² la³ seih¹ˉ⁴ cuah³ quien⁴; jian³ la⁴teg⁴ ua³pei⁴ quieh¹ húan³⁴ sa⁴cagh¹ jm² i²con²³ cuah³ quian³⁴ˉ⁴. \v 19 Jian³ cúa¹ˉ⁴ heih⁴³ i²conh²ˉ³ i⁴niah²ˉ³ o²hnei³² i⁴han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵; la⁴jeg³⁴ i⁴sa⁴cúah²ˉ³ jeu³ i⁴lei⁴ cuah³²húa³⁴, a⁵sia³ cúa³⁴pa² A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ liah⁴, jian³ la⁴jeg³⁴ i⁴cúah²ˉ³ jeu³, cúa³⁴pa² A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ liah⁴. \p \v 20 Jon³ a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i²con²³ chie³ quian¹ i⁴sa⁴sagh⁵i³ i¹jan³ i⁴lang⁴³ Jesús A³ma²ya⁴lion³² Chie³ hain⁴. \s1 Hleh² Jesús i⁴jaun⁴ \r (Mr. 8.31―9.1; Lc. 9.22‑27) \p \v 21 Liah⁴ma²jm² jon³ ma⁴lie⁵ Jesús hleh² i²con²³ chie³ quian¹ i⁴hniah³ chie³⁴i³ ton³²nie⁴³ Jerusalén, jian³ i²si⁵quian⁴i³ hlion⁴ ma²eu⁴³ i⁴he³⁴ a³don⁵ ma⁴³teg²³, jian³ m³chie³ tyein², jian³ a²teg²³ quian¹ lai²³ tionh². Jian³ hniah³ jaun⁴i³ jian³ hyon⁴³i³ tei⁴³i² ma³a⁴teg⁴ hneng³ jm² hon³i³. \v 22 Jon³ a⁴te¹ Pe³² quieh¹i³ ta⁵co⁴³ meih³, i² jon³ a⁴sagh⁴³i³ Jesús ta² sa⁴cúan²³ li⁴lei⁴ la⁴ne³, a⁴juah⁴i³: \p ―¡Júan² hnei³ i⁴henh²ˉ³ húanh⁴³, hnei³ Se³ño²³! ¡Sa⁴ua²jainh⁴³ hnei³ la⁴ne³! \p \v 23 I² jon³ ua⁵lang⁴ Jesús, a⁴sagh⁴³i³ Pe³²: \p ―¡Quein⁴³ hnei³ i²gm⁴ i²con²³ˉ⁵, hnei³ a⁵lainh³², quie¹ hnoh³ˉ³ júan³²ˉ⁴ i⁴hlagh³²! A⁵sia³ co³hei²tsei³ quieh¹ Jon⁴dai¹ júanh³ˉ³, co³hei²tsei³ quieh¹ chie³pa² júanh³ˉ³. \p \v 24 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³ chie³ quian¹: \p ―Juah⁴ne³ sian³ a³hnie³⁴ si⁴tyein⁵ coh⁵cah³ˉ⁴, hniah³ ma⁵hain³i³ tsei⁴³ i²con²³ hña³, jian³ hniah³ can³⁴i³ ma²eu⁴³ jian³ jia²³i³ coh⁵cah³ˉ⁴. \v 25 La⁴jang³⁴ a³hnie³⁴ lion⁴ m⁵cu³ quieh¹, si⁵hain⁴i³; jian³ la⁴jang³⁴ a³si³hain⁴ m⁵cu³ quieh¹ nei² quien⁴ˉ⁴, hyieh⁴i³ m⁵cu³ quieh¹ i²a⁴toh⁴. \v 26 Quie¹ ¿henh⁴ ta¹ tei⁴³ i²con²³ jan³ chie³ juah⁴ne³ laih⁴i³ la⁴tan² m⁵cu³ la³, jian³ si⁵hain⁴ m⁴tyi⁴ quieh¹i³ i²a⁴toh⁴? ¿I² henh⁴ li⁴hmah² quieh¹ m⁴tyi⁴ quieh¹i³ ne⁵? \v 27 Quie¹ jionh⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ i⁴quian³i³ joh¹ quieh¹ Jmai³i³ jian²³i³ ángel quian¹, ma²jon³ ma⁵hmah³²i³ quieh¹ con⁴jan³ con⁴juah⁴ liah⁴ a⁴júan⁴i³. \v 28 I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, ca³chion²³ hnei³ a³tionh² i²la³ sa⁴jaunh⁴ˉ³ naih⁵i² sa⁴jenh³²ˉ³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ jionh⁴i³ i⁴júanh⁴³i³ i⁴quian³i³ heih⁴³ quieh¹. \c 17 \s1 A⁴sang²³ Jesús \r (Mr. 9.2‑13; Lc. 9.28‑36) \p \v 1 I² con³ma²ua⁴jeu³² jñei⁴ jm² jon³, jon³ jian³ Jesús Pe³², Jacobo jian³ Juan²³ reunh¹i³, jian³i³ jmah³ a³hain⁴ la⁴teg⁴ con³ nei² mah⁴ ñei⁴³. \v 2 I² jon³ a⁴sang²³i³ ta⁵nei² a³hain⁴ tionh², ra⁵joh¹ ma³nei²i³ liah⁴i² joh¹ hyie³, jian³ ra⁵tie³ a²cúan³i³ liah⁴i² tie³ joh¹. \v 3 Jon³ ma⁴jnia³² M³se²³ jian²³ I³lie²³ i²con²³i³ tionh² a³ti²tya²³ jau²³ jian²³ Jesús. \v 4 I² jon³ a⁴juah⁴ Pe³² i²con²³ Jesús: \p ―Hnei³ Se³ño²³, ¡ta² re³ quie¹ tieh²ˉ¹ i²la³! A¹juah⁴ne³ hnoh³ˉ³, júan³² jnie³² hneng³ cuah²hnei⁴³ peih¹; con³ quianh³ˉ³, con³ quieh¹ M³se²³, jian³ con³ quieh¹ I³lie²³ liah⁴. \p \v 5 Ta¹la⁴ ma²si²hleh² pi¹ Pe³², jon³ ja³⁴ con³ o¹jnai⁴³ joh¹, a⁴quionh³ a³hain⁴ tionh², jian³ je¹ o¹jnai⁴³ jon³ ja³⁴ con³ jau²³ ho³², i⁴juah⁴i³: \p ―A³ne³pa² A³jon³⁴ˉ⁴ a³hno⁵ˉ⁵, a³júan³ i⁴teg³ tsei³⁴ˉ⁴; nai³ hnei³ jau²³ quieh¹i³. \p \v 6 I² con³ma²a⁴nau⁴ chie³ quian¹ Jesús ho³² a³hain⁴, jon³ a⁴quionh³i³ húa³⁴ ta⁵ra³hain²³i³, jian³ ta² yi⁴hang³²i³ tionh². \v 7 I² jon³ ŋo³⁴ Jesús hlonh²i³, a⁴tei⁴i³ si¹cúa³ a³hain⁴, a⁴juah⁴i³: \p ―No³ hnei³ tionh²ˉ³; a⁵júan³ hnei³ canh⁴³. \p \v 8 I² con³ma²a⁴sieh³i³ nei² tionh², jon³ a⁵sion⁴³ a³ma⁵a³jen³i³, hña³pa² Jesús júah³ si²sainh⁴³. \p \v 9 I² con³ma²ti²jyon²³i³ mah⁴ tionh², jon³ a⁴júan⁴ Jesús heih⁴³ i²con²³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―A⁵jeu⁴³ hnei³ i¹jan³ henh⁴ i⁴ma⁴jnia³² i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³ la⁴conh⁴i² hyon⁴³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ jen² a³jaun². \p \v 10 Jon³ a⁴ŋang⁴ chie³ quian¹i³ i²con²³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―I² jon³ ne⁵, ¿e⁴le³⁴ juah⁴ a²teg²³ quian¹ lai²³ i⁴hniah³ jia²³ I³lie²³ ñeih³²jia⁴³? \p \v 11 I² jon³ a⁴ŋangh³ Jesús i²con²³i³, juah⁴i³: \p ―I⁴chie⁴³pa² jia²³ I³lie²³ ñeih³²jia⁴³ i⁴ya⁴júanh¹i³ la⁴jeg³⁴. \v 12 Jian³ jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ liah⁴ i⁴ma³cuan²³ I³lie²³, i² sa⁴ra⁵cu²³ chie³ quieh¹i³, quie¹ a⁴júan⁴i³ i²con²³i³ la⁴conh⁴ i⁴m²³ tsei⁴³i³ tionh². Jian³ la⁴ne³ he³⁴i³ ma²eu⁴³ i²con²³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ liah⁴. \p \v 13 Jon³ ra⁵ŋang⁴ chie³ quian¹i³ i⁴a⁴hleh⁴i³ i²con²³i³ nei² quieh¹ Juan³ Tei³². \s1 Júan³ Jesús i⁴huan⁴ quieh¹ jan³ a³maih² ñih³ a³jaun⁴ ñei⁴ \r (Mr. 9.14‑29; Lc. 9.37‑43) \p \v 14 I² con³ma²a⁴tyie³⁴i³ i²tionh² chie³ jeun⁴³, jon³ ja³⁴ jan³ a³ñih³, a⁴si⁴jnei⁵i³ ta⁵nei²i³, a⁴juah⁴i³: \p \v 15 ―Hnei³ Se³ño²³, ua²jieh⁴ ñei⁴ hoh⁴³ˉ³ i²con²³ a³jon³⁴ˉ⁴, quie¹ jaun⁴ ñei⁴i³ jian³ can²³i³ hlion⁴ ma²eu⁴³; quie¹ hlion⁴ nie⁴³ cangh²i³ je¹ o¹jyi³ loh⁴³ jian³ joh⁴³ jm³ liah⁴. \v 16 Ma³ni²jan⁴³ˉ⁴ i²con²³ chie³ quianh³ˉ³ tionh², i² sa⁴a⁴cagh¹i³ jm² júan³⁴i³ i⁴huan⁴ quieh¹i³. \p \v 17 Jon³ a⁴ŋangh³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―¡Hnei³ a³sa⁴hain⁴ tionh² jian³ a³hlangh²! ¿Hain³la⁴conh⁴a² sa⁴hniah³ tie³²ˉ⁴ jian²³ˉ⁵ hnei³ tionh²ˉ³, liah²? ¿Jian³ hain³la⁴conh⁴a² sa⁴hniah³ cúah²ˉ⁵ tsei³⁴ i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³? Jian⁴³ hnei³ yein³ ta⁵la³. \p \v 18 I² jon³ a⁴jain³⁴ Jesús m⁴tyi⁴ hlagh³² hain⁴, jon³ ua⁵hag⁴³ naih⁵ ni²tsei⁴³ a³maih² hain⁴, jon³ a⁴huan⁴ quieh¹ a³peih¹ hain⁴ lia⁴ o²ra³ jon³. \p \v 19 I² jon³ a⁴tyie³⁴ chie³ quian¹ Jesús hlonh²i³ con³ i²sa⁴tionh² chie³, a⁴juah⁴i³: \p ―¿E⁴le³⁴ sa⁴a⁴cangh³² jnie³² jm² ma²tyi² jnie³² m⁴tyi⁴ hlagh³² jon³? \p \v 20 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Quie¹ sa⁴re³ hainh⁴pa² hnei³. I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, juah⁴ne³ ma²tei⁴³ i⁴hainh⁴ˉ³ tionh²ˉ³ conh⁴i² tei⁴³ con³ o¹m⁴ peih¹ quieh¹ mostaza, jon³ ma²li⁴jeuh³²ˉ³ mah⁴ ne³: “Quein⁴³ hnei³ i²ne³, cua³ hnei³ ta⁵jno³”; i² jon³ chie³⁴ ta⁵co⁴³. I¹con³ a⁵sia³ i⁴sia³ juah⁴ i⁴sa⁴li⁴lei⁴. \v 21 I² m⁴tyi⁴ hlagh³² la⁴jon³ ne⁵, sa⁴li⁴ua⁵hag⁴³ a¹juah⁴ne³ sa⁴mh²i³ Jon⁴dai¹ jian³ i⁴júan³i³ he² i⁴sa⁴queuh³i³. \s1 Hleh² Jesús liah⁴ i⁴seg³⁴ i⁴jaun⁴i³ \r (Mr. 9.30‑32; Lc. 9.43‑45) \p \v 22 I² con³ma²tionh²i³ húa³⁴ Galilea, jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³ tionh²: \p ―Cúan⁵i³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ joh⁴³ cúa³ chie³ tionh². \v 23 I² jon³ jŋangh³i³, jian³ hyon⁴³i³ tei⁴³i² ma³a⁴teg⁴ hneng³ jm² hon³i³. \p I² con³ma²a⁴nau⁴i³ tionh² jau²³ jon³, ta² ra⁵chionh⁴ tsei⁴³i³ hlion⁴ mai²³. \s1 Cau³² i⁴hain²³i³ cuah³júah² \p \v 24 I² con³ma²a⁴tyie³⁴i³ je¹jeu³ Capernaum tionh², jon³ a⁴tyie³⁴ a³jai²³ o¹cau³² quieh¹ cuah³júah² i²con²³ Pe³², a⁴sagh⁴³i³ Pe³², juah⁴i³: \p ―¿O⁴ cúa²³ a²teg²³ quianh³ˉ³ o¹cau³² i⁴hain²³i³ cuah³júah²? \p \v 25 I² jon³ a⁴juah⁴ Pe³²: \p ―Jen³⁴. \p Con³ma²a⁴hei³⁴ Pe³² jauh³², jon³ ma³sia² a⁴hleh⁴ Jesús i²con²³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Liah⁴ lainh⁴ˉ³, Si²úan¹? ¿Hain³ i²con²³ can²³ re¹ quian¹ m⁵cu³ la³ tionh² hmah¹ impuesto jian³ cau³² i⁴hain²³i³? ¿O⁴ i²con²³ si³jon⁴³i³ jian³ o⁴ a³sang²³, lainh⁴ˉ³? \p \v 26 I² jon³ a⁴juah⁴ Pe³²: \p ―I²con²³ chie³ sang²³pa². \p I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús liah⁴: \p ―I⁴jon³ sa⁴hniah³ ma⁵hmah³² si³jon⁴³i³. \v 27 I² canh⁴a² sa⁴jain³⁴ tsei⁴³i³ ne⁵, cua³ la⁴teg⁴ jm³ñei³, ua⁴tien³ a²ma³cau³² joh⁴³; i² jon⁴³júa³² a³jonh⁴ˉ³ co⁴ra⁴lie⁵, sianh³², nia¹ ho³². I² tei⁴³i² a⁴niah¹ˉ³, jon³ tyanh³²ˉ³ con³ o¹cau³² tie³; quien²³ hnei³, jon³ cúah³²i³ hnei³ nei² quien⁴ˉ⁴ jian³ nei² quianh³ˉ³ liah⁴. \c 18 \s1 ¿Hain³ a³tyein² júanh⁴³, lainh⁴ˉ³? \r (Mr. 9.33‑37; Lc. 9.46‑48) \p \v 1 Jm² jon³ a⁴tyie³⁴ chie³ quian¹i³ i²con²³ Jesús, juah⁴i³: \p ―¿Hain³ a³tyein² júanh⁴³ naih⁵ heih⁴³ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵? \p \v 2 Jon³ a⁴teh³ Jesús jan³ a³peih¹ ñih³, a⁴sainh⁴i³ jen²i³ tionh², \v 3 a⁴juah⁴i³: \p ―I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, juah⁴ne³ sa⁴lainh⁴ˉ³ i⁴seg³⁴ jian³ i⁴júanh³²ˉ³ la⁴jan³ a³peih¹, sa⁴li⁴cúah²ˉ³ naih⁵ heih⁴³ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \v 4 I² la⁴ne³ jon³, a³hain⁴ a³júan³⁴ ti⁴ñeih⁵ liah⁴i² lang⁴³ a³peih¹ la³, a³hain⁴pa² tyein² júanh⁴³ naih⁵ heih⁴³ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \v 5 Jian³ la⁴jang³⁴ a³hyein⁴³ jan³ a³peih¹ a³la⁴la³ nei² quien⁴ˉ⁴, jnia⁴pa² hyei⁴³i³. \s1 Co³ jia²³ i⁴júan³i³ i⁴tianh⁵ a³sang²³ chie³² \r (Mr. 9.42‑48; Lc. 17.1‑2) \p \v 6 ’Jian³ la⁴jang³⁴ a³júan³⁴ i⁴tianh⁵ jan³ si³peih¹ la³ chie³² a³ti²hain⁴ i²con²³ˉ⁵, eu⁴³a² re³ ma²hñei³⁴i³ lau² con³ a²hnai³² ya¹hñei⁴³ con³ a²caun² pa¹. Jon³ si⁵tiah³i³ joh⁴³ jm³ñih¹ la⁴teg⁴ i²jeuh³. \v 7 ¡Ti⁴³ jeu²³ a³m⁵cu³ i⁴júan³i³ i⁴tianh⁵ chie³ chie³²! Quie¹ i⁴chie⁴³pa² hniah³ jia²³ i⁴júan³⁴ i⁴tianh⁵ chie³ chie³². Jian³ ¡ta² jeu²³ a³hain⁴ a³júan³ i⁴tianh⁵i³! \p \v 8 ’I⁴jon³ juah⁴ne³ júan³⁴ si¹cúah³ˉ³ jian³ o⁴ si¹tagh¹ˉ³ i⁴tianh⁵ˉ³ chie³², queih¹ hnei³, tien³ hnei³ i²gm⁴; quie¹ eu⁴³ re³ quianh³ˉ³ i⁴hyeih²ˉ³ m⁵cu³ sa⁴ton³ jm² ua²tya⁴³ i⁴langh⁴³ˉ³ a³tein⁴ jian³ o⁴ a³leun²³, la⁴conh⁴a² i⁴si⁵hainh⁴ˉ³ je¹ o¹jyi³ loh⁴³ sa⁴ton³ jm² ua²a⁴chia³⁴ i⁴ni²hyan³² cúah³tagh¹ˉ³. \v 9 Jian³ juah⁴ne³ júan³⁴ m⁴mah²ˉ³ i⁴tianh⁵ˉ³ chie³², tyi² hnei³, tien³ i²gm⁴; quie¹ eu⁴³ re³ quianh³ˉ³ i⁴hyeih²ˉ³ m⁵cu³ sa⁴ton³ jm² ua²tya⁴³ i⁴ho³ co³jo³² m⁴mah²ˉ³, la⁴conh⁴a² i⁴si⁵hainh⁴ˉ³ qui⁴jeu⁵ je¹ o¹jyi³ loh⁴³ i⁴ni²hyan³² m⁴mah²ˉ³. \s1 A⁴can³⁴i³ jau²³ quieh¹ a⁵a³siah³ ua⁵conh⁴ \r (Lc. 15.3‑7) \p \v 10 ’Jianh³ˉ³ júan² hnei³ tionh²ˉ³ i⁴sa⁴ronh⁵ˉ³ jeu³ jan³ si³peih¹ a³la⁴la³. Quie¹ jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ i⁴tionh² ángel quian¹i³ ta⁵nei² Neih³ˉ⁴ la⁴jeg³⁴ nie⁴³ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \v 11 Quie¹ cuan³⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ ua⁵lion³²i³ a³ma³ua⁵hain⁴. \p \v 12 ’¿Liah⁴ lainh⁴ˉ³ nei² la³? Juah⁴ne³ sian³ jan³ chie³ a³ma²tionh² nia⁴lon⁴ a⁵a³siah³ quian¹, i² jon³ ua⁵conh⁴ jan³, ¿o⁴ a⁵sia³ tain³⁴i³ jan³ a²sa⁴tain⁴³ nia⁴lon⁴ a⁵a³siah³ hain⁴ i²tionh², lainh⁴ˉ³, i⁴chie³⁴i³ si⁵hniah³i³ ta⁵je¹sieh³² mah⁴ a³hain⁴ a³ma²ua⁵conh⁴? \v 13 I⁴chie⁴³pa² juah³ˉ⁴, juah⁴ne³ a⁴chianh¹i³ jah⁴, ta² si³hyonh³i³ lei⁴ nei² quieh¹ jan³ hain⁴ la⁴conh⁴a² jan³ a²sa⁴tain⁴³ nia⁴lon⁴ hain⁴ a³tionh² tsei³⁴. \v 14 Jian³ la⁴ne³ liah⁴ sa⁴hnie³⁴ Naih⁴³ˉ³ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ juah⁴ i⁴si⁵hain⁴ si³peih¹ la³ i¹jan³. \s1 Liah⁴ hniah³ hain³⁴i³ chie³² quieh¹ a³reunh¹ \r (Lc. 17.3) \p \v 15 ’Jian³ juah⁴ne³ a⁴tanh⁴ jan³ a³reunh³ˉ³ chie³² i²conh²ˉ³, cua³ ua⁴saih³²i³ hnei³ liah⁴ a⁴júan⁴i³ i²conh²ˉ³, hnei³ jian³ hei⁴i³. I² juah⁴ne³ a⁴can³⁴i³ jau²³ ne⁵, jon³ a⁴langh³ˉ³ a³reunh³. \v 16 I² juah⁴ne³ sa⁴a⁴can³⁴i³ jau²³ ne⁵, jon³ jian⁴³ hnei³ jan³ jian³ o⁴ on³⁴ jianh²ˉ³ i⁴ua²jenh³²ˉ³ a³hain⁴, canh⁴a² ta⁵nei² on³⁴ on³ a³tei⁴³ nei² hain⁴ hlenh³²i³ hnei³. \v 17 I² juah⁴ne³ sa⁴a⁴ron⁴³i³ jeu³ a³hain⁴ tionh², jon³ saih³²i³ júah³ cuah³; i² juah⁴ne³ sa⁴a⁴nau⁴i³ jau²³ quieh¹ cuah³ ne⁵, jon³ hniah³ jenh³²i³ hnei³ la⁴jan³ chie³ sang²³ a³sa⁴cm²³ Jon⁴dai¹ jian³ o⁴ la⁴jan³ a³can²³ hmah¹. \p \v 18 ’I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, la⁴jeg³⁴ i⁴sa⁴cúah²ˉ³ jeu³ i⁴lei⁴ nei² cuah³²húa³⁴ la³, sa⁴cúa³⁴pa² ñi⁴jeu⁵ liah⁴, jian³ la⁴jeg³⁴ i⁴cúah²ˉ³, cúa³⁴pa² ñi⁴jeu⁵ liah⁴. \p \v 19 ’Conh⁴liah⁴ jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ liah⁴ i⁴seg³⁴, juah⁴ne³ on³⁴ hnei³ hyon³ hoh⁴³ˉ³ nei² cuah³²húa³⁴ la³ i⁴mh³²ˉ³ co³nai² ua²henh⁴pa² Jon⁴dai¹, jon³ júan³⁴ Neih³ˉ⁴ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ i⁴lei⁴. \v 20 Quie¹ jainh¹ i²ti²ŋangh³ on³⁴ on³ con⁴juah⁴ jm³i⁴sain³⁴ˉ⁴, i²jon³ sainh⁴³ jnia⁴ jen²i³ tionh². \p \v 21 Jon³ ŋo³⁴ Pe³² hlonh²i³, a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ Se³ño²³, juah⁴ne³ a⁴tanh⁴ a³reunh³ˉ⁴ chie³² i²con²³ˉ⁵, ¿jah⁴ nie⁴³ hniah³ hain²³ˉ⁵ chie³²? ¿O⁴ teg⁴ quie³⁴ nie⁴³pa²? \p \v 22 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―A⁵sia³ juah³ˉ⁴ teg⁴ quie³⁴ nie⁴³, quie¹ hniah³ hainh³²ˉ³ teg⁴ to⁴lo⁵quia⁴ ni²tsei¹ quie⁴ nie⁴³ quie³⁴. \s1 Nei² quieh¹ on³⁴ a³ren³ cau³² \p \v 23 ’I⁴jon³ liah⁴i² tionh² chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ leg⁴³ liah⁴i² lang⁴³ jan³ re¹ a³júanh² cuenta quieh¹ jian²³ a³cúa²³ cúa³tag³² i²con²³. \v 24 I² con³ma²ma⁴lie⁵i³ a⁴júanh³i³ cuenta, jon³ quian³i³ jan³ a³ren³ quia³⁴ mai²³ o¹cau³² talento i²con²³i³. \v 25 I² ma⁵sa⁴sia³ quieh¹ a³hain⁴ li⁴ma⁵hmah³². Jon³ a⁴júan⁴ jeu³²i³ heih⁴³ i⁴hnang⁵i³ a³hain⁴ liah⁴ma³jian²³ a³m⁴ quian¹ jian³ liah⁴ma³jian²³ si³jon⁴³ jian³ la⁴jeg³⁴ i⁴sia³ quieh¹i³, canh⁴a² li⁴ma⁵hmah³²i³ i⁴ren³i³. \v 26 Jon³ a⁴si⁴jnei⁵ a³cúa²³ cúa³tag³² hain⁴ ta⁵nei² jeu³², a⁴mh³i³ jeu³² jang³⁴ tsei⁴³, juah⁴i³: “Hnei³ a³don⁵, júanh³ júan² hoh⁴³ i²con²³ˉ⁵, ma²hmah³² pe²³ˉ⁴ quianh³ˉ³ la⁴jeg³⁴ i⁴ren³⁴ˉ⁴.” \v 27 I² jon³ joh³ ñei⁴ tsei⁴³ jeu³²i³ i²con²³ a³cúa²³ cúa³tag³² hain⁴, a⁴lion³i³, a⁴ma⁴hain³i³ tsei⁴³ la⁴jeg³⁴ i⁴ma²ren³i³. \v 28 Jon³ ua⁵hag⁴³ a³cúa²³ cúa³tag³² hain⁴; i² con³ma²ua⁵hag⁴³i³, jon³ a⁴jainh³i³ i²jan³ a³cúa²³ cúa³tag³² reunh¹ a³ma²ren³ nia⁴lo⁴ o¹cau³² denario quieh¹i³. I² jon³ a⁴sanh³i³ a³hain⁴, a⁴cuh³i³ lau², a⁴sagh⁴³i³: “¡Ma⁴hmah³² hnei³ i⁴renh³ˉ³ jon³ quien⁴ˉ⁴!” \v 29 Jon³ a⁴si⁴jnei⁵ a³cúa²³ cúa³tag³² reunh¹i³ hain⁴ ta⁵nei² a³ma²ren³ quieh¹i³, a⁴mh³i³, juah⁴i³: “Júanh³ júan² hoh⁴³ i²con²³ˉ⁵, ma²hmah³² pe²³ˉ⁴ quianh³ˉ³ la⁴jeg³⁴ i⁴ren³⁴ˉ⁴.” \v 30 I² hei⁴i³ ne⁵, a⁵sia³ liah⁴ hnie³⁴i³, quie¹ ni²tianh³i³ a³hain⁴ ni⁴ñi²³ la⁴conh⁴i² ma⁴hmah³²i³ i⁴ren³i³. \v 31 Jian³ a⁴je³⁴ la⁴jang³⁴ a³cúa²³ cúa³tag³² reunh¹ liah⁴ a⁴leg³⁴; ta² ra⁵chionh⁴ tsei⁴³i³ hlion⁴ mai²³, jon³ ua⁵han²i³, ua⁵júan⁴i³ jau²³ i²con²³ jeu³² tionh² la⁴jeg³⁴ i⁴a⁴leg³⁴. \v 32 I² jon³ a⁴teh³ jeu³²i³ a³hain⁴, a⁴juah⁴i³: “¡Hnei³ a³cúa²³ cúa³tag³² hlangh²! A⁴ma⁴hain¹ˉ⁴ tsei³⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴ma²renh³ˉ³ quien⁴ˉ⁴ quie¹ ta⁵la⁴ a⁴mh³²ˉ³ jnia⁴ jang³⁴ hoh⁴³. \v 33 ¿O⁴ a⁵sia³ hniah³ ma²jieh⁴ ñei⁴ hoh⁴³ˉ³ i²con²³ a³cúa²³ cúa³tag³² reunh³ liah⁴i² joh³ ñei⁴ tsei³⁴ˉ⁴ i²conh²ˉ³, lainh⁴ˉ³?” \v 34 I² jeu³²i³ ne⁵, ta² jain²³ tsei⁴³i³, jon³ a⁴cúanh³i³ a³hain⁴ joh⁴³ cúa³ a³he²³ ma²eu⁴³ la⁴conh⁴i² ma⁵hmah³²i³ la⁴jeg³⁴ i⁴ren³i³. \p \v 35 ’Jian³ la⁴ne³ júan³⁴ Neih³ˉ⁴ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³, juah⁴ne³ sa⁴hainh⁵ˉ³ i⁴jang³⁴ hoh⁴³ con⁴jan³ hnei³ chie³² quieh¹ a³m⁵cu³ reunh³ˉ³. \c 19 \s1 He²³ Jesús jau²³ liah⁴ leg⁴³ i⁴tyon⁴i³ jian²³ i³cúa³ \r (Mr. 10.1‑12; Lc. 16.18) \p \v 1 I² con³ma²a⁴toh⁴ i⁴a⁴hleh⁴ Jesús jau²³ ne³, jon³ ua⁵hag⁴³i³ húa³⁴ Galilea, a⁴tyie³⁴i³ i²tei⁴³ húa³⁴ Judea, jo³² ta⁵hŋoh³ jm³ Jordán, ta⁵jia²³ hyie³. \v 2 Jian³ jeun⁴³ chie³ ua⁵han² coh⁵cah³²i³, i² jon³ a⁴júan⁴i³ i⁴a⁴huan⁴ quieh¹ a³chieh¹. \p \v 3 I² jon³ a⁴tyie³⁴ co⁴meih³ fariseo hlonh² Jesús, a⁴con²³i³ jau²chie⁴³ i²con²³i³, a⁴sagh⁴³i³: \p ―¿O⁴ ra³cúa²³ i⁴li⁴tyon⁴ a³ñih³ jian²³ a³m⁴ quian¹ ua²hain³ nei²? \p \v 4 I² jon³ a⁴ŋangh³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―¿O⁴ a⁵sia³ ma³a⁴heih³ˉ³ ma²jyi³ i⁴ra³juah⁴ i⁴a⁴júan⁴³ Jon⁴dai¹ co⁴ra⁴lie⁵ a³ñih³ jian³ a³m⁴? \v 5 Jian³ a⁴juah⁴i³: “I⁴jon³da³ quein²³ a³ñih³ i²con²³ jmai³sie²³ i⁴cua²³i³ jian²³ a³m⁴ quian¹. Jon³ lain⁴ li⁵uan⁴i³ la⁴jon³ jan³ chie³.” \v 6 I² la⁴ne³ a⁵sie⁴³ ma⁵lang⁴³i³ on³⁴, quie¹ lang⁴³i³ jan³pa² júah³. Quie¹ la⁴conh⁴ i⁴a⁴júan⁴ Jon⁴dai¹ i⁴a⁴sanh⁴i³, i¹jan³ chie³ sa⁴li⁴tyon³⁴. \p \v 7 Jon³ a⁴juah⁴ a³hain⁴ tionh²: \p ―Juah⁴ne³ la⁴ne³, ¿e⁴le³⁴ a⁴júan⁴ M³se²³ heih⁴³ i⁴cúah³i³ a³m⁴ con³ ma²jyi³ i⁴ra³juah⁴ i⁴ma³a⁴tyon⁴i³? I² jon³ ton²³i³ a³m⁴. \p \v 8 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―A⁴cúa⁴ M³se²³ jeu³ la⁴ne³ quie¹ i⁴eu⁴³ huah³ m⁴tyi⁴ quianh³pa² hnei³ tionh²ˉ³; i² liah⁴ma²ra⁴lie⁵ ne⁵, a⁵sia³ ma²leg⁴³ la⁴ne³. \v 9 Jon³ jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, a³hain⁴ a³tyon⁴ jian²³ a³m⁴ quian¹ i⁴sa⁴sia³ nei² juah⁴ i⁴hleh⁴³ a³sang²³ quieh¹ a³m⁴, i² juah⁴ne³ sanh⁴i³ jian²³ a³sang²³ ne⁵, ta³canh¹i³ chie³² i⁴hlenh⁴³i³ i³cúa³ chie³; jian³ a³ñih³ a³sanh⁴ jian²³ a³tyon²³ jian²³ i³cúa³, ta³canh¹i³ chie³² i⁴hlenh⁴³i³ i³cúa³ chie³ liah⁴. \p \v 10 Jon³ a⁴juah⁴ chie³ quian¹i³ tionh²: \p ―Juah⁴ne³ la⁴ne³ leg⁴³ i²con²³ a³ñih³ jian²³ a³m⁴ quian¹, eu⁴³a² quein⁴³ sa⁴hniah³ sanh⁴ chie³ tionh². \p \v 11 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―A⁵sian⁴³ la⁴jang³⁴ li⁴hyei³⁴ jau²³ ne³. Quie¹ jmah³ a³hain⁴pa² tionh² a³a⁴cúa⁴ Jon⁴dai¹ i²con²³. \v 12 Quie¹ sian³ a³ñih³ sa⁴hnio³⁴ a³m⁴, la⁴ne³ ra⁵sian³i³; jian³ sian³ a³ñih³ a³sa⁴hnio³⁴ a³m⁴ i⁴a⁴júan⁴ chie³ teh⁴³ quieh¹i³; conh⁴liah⁴ sian³ a³ñih³ a³júan³ co³hei²tsei³ hña³ i⁴sa⁴hnio³⁴i³ a³m⁴ nei² quieh¹ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. A³hain⁴ a³lei⁴ li⁴hyei³⁴ jau²³ la³, ua²hyei⁴i³. \s1 Ma³cúanh¹ Jesús si³maih² peih¹ \r (Mr. 10.13‑16; Lc. 18.15‑17) \p \v 13 I² jon³ jian³i³ co⁴meih³ si³maih² peih¹ ta⁵nei² Jesús, canh⁴a² tei³⁴i³ si¹cúa³ jian³ mh³i³ Jon⁴dai¹ nei² quieh¹i³; i² chie³ quian¹ Jesús ne⁵, a⁴jain³⁴i³ a³hain⁴ tionh². \v 14 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Cúa² hnei³ jeu³ i⁴ya⁴han² si³maih² peih¹ i²con²³ˉ⁵, a⁵hnia³ hnei³; quie¹ a³la⁴ne³ tionh² han⁵ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \p \v 15 Jon³ a⁴tei³⁴i³ si¹cúa³ i²con²³ si³maih² peih¹ hain⁴, ma²jon³ ŋo³⁴i³ ta⁵seg³⁴. \s1 Jan³ a³maih² jlanh² \r (Mr. 10.17‑31; Lc. 18.18‑30) \p \v 16 I² jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ i²con²³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ A²teg²³ tsein²³, ¿henh⁴ i⁴tsei³⁴ hniah³ júan³²ˉ⁴ canh⁴a² li⁴sia³ m⁵cu³ sa⁴ton³ jm² ua²tya⁴³ quien⁴ˉ⁴? \p \v 17 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―¿E⁴le³⁴ teh⁵ˉ³ jnia⁴ a³tsein²³? Quie¹ i¹jan³ a³tsein²³ sa⁴sian³, jan³ Jon⁴dai¹pa². Jian³ juah⁴ne³ hnoh³ˉ³ hyanh⁴ˉ³ m⁵cu³ tsei²³, hie² hnei³ heih⁴³ quieh¹ Jon⁴dai¹. \p \v 18 Jon³ a⁴juah⁴ a³hain⁴: \p ―¿Hain³ heih⁴³ ne⁵? \p Jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―I⁴la³pa²: A⁵jŋangh² hnei³ chie³; a⁵hlenh⁴³ hnei³ a³sa⁴lang⁴³ i³cúah³ˉ³; a⁵júan³ hang³; a⁵hleh³ hnei³ jau²ta³jau²³ nei² quieh¹ i¹jan³; \v 19 ma⁴con³² hnei³ naih⁴³sieh³; jian³ ma⁴hno³² hnei³ m⁵cu³ reunh³ liah⁴i² hnoh⁴³ˉ³ húanh⁴³ˉ³. \p \v 20 Jon³ a⁴juah⁴ a³maih² hain⁴ i²con²³i³: \p ―La⁴jeg³⁴ heih⁴³ ne³ ma⁵tei³²ˉ⁴ liah⁴ma²maih⁴³ˉ⁴. ¿Henh⁴a² júah³ si³hain⁴ quien⁴ˉ⁴? \p \v 21 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Juah⁴ne³ hnoh³ˉ³ lainh⁴ˉ³ a³tsein²³ o³tan², hniah³ cúah²ˉ³, cua³ ua⁴hnang² la⁴jeg³⁴ i⁴sia³ quianh³ˉ³, ma²jon³ cúah³²ˉ³ a³ti⁴ñei³ o¹cau³² jon³, canh⁴a² li⁴sia³ i⁴quein⁴³ hlion⁴ quianh³ˉ³ ñi⁴jeu⁵; ma²jon³ niah²ˉ³ coh⁵cah³ˉ⁴. \p \v 22 I² con³ma²a⁴nau⁴ a³maih² hain⁴ jau²³ jon³, jon³ ŋah³i³ chionh⁴ tsei⁴³i³ quie¹ eu⁴³ hlion⁴ sia³ quieh¹i³. \p \v 23 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³ chie³ quian¹ tionh²: \p ―I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, ti⁴³ jeuh⁴³ nie⁴³ i⁴si⁵hei⁴ jan³ a³jlanh² naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \v 24 Conh⁴liah⁴ juah³ˉ⁴ liah⁴, i⁴eu⁴³a² sa⁴jeuh⁴³ i⁴si⁵hei⁴ jan³ a²ca³me²llo³ to³ a²ma³cau³² la⁴conh⁴a² i⁴hei⁴ jan³ a³jlanh² naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹. \p \v 25 I² con³ma²a⁴nau⁴ chie³ quian¹i³ jau²³ jon³, ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³i³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―Juah⁴ne³ la⁴ne³, ¿hain³ pi² lei⁴ li⁴lion⁴? \p \v 26 I² jon³ a⁴jen³ Jesús a³hain⁴ tionh², a⁴sagh⁴³i³: \p ―Quie¹ chie³ tionh² sa⁴tieh¹i³ li⁴júan³⁴i³, i²con²³ Jon⁴dai¹ ne⁵, la⁴jeg³⁴pa² li⁴lei⁴. \p \v 27 Jon³ a⁴juah⁴ Pe³² i²con²³i³: \p ―Jeh³², ma³a⁴tien² jnie³² la⁴jeg³⁴ jian³ ma³ya¹han² jnie³² coh⁵cah³²ˉ³. ¿Henh⁴ li⁴sia³ quian⁴ jnie³² ne⁵? \p \v 28 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³ tionh²: \p ―I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, la⁴teg⁴i² ma³a⁴lag³⁴ m⁵cu³ la³, jian³ cua³⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ nei² a²ma³sei² tyein² a³quian³ joh¹, jon³ hnei³ tionh²ˉ³ liah⁴ a³si⁴tyeinh³²ˉ³ coh⁵cah³ˉ⁴ neih²ˉ³ quia⁵teun⁴ a²ma³sei² jlanh² i²júanh²ˉ³ heih⁴³ i²con²³ quia⁵teun⁴ sa¹jeun³ Israel. \v 29 Jian³ a³hain⁴ a³ma³a⁴teinh³ tsei⁴³ a²hnei⁴³ quieh¹ jian³ o⁴ si³reunh¹i³, si³ñih³ si³m⁴, jian³ o⁴ jmai³i³ jian³ o⁴ sie²³i³, jian³ o⁴ a³m⁴ quian¹i³ jian³ o⁴ si³jon⁴³i³, jian³ o⁴ húa³⁴ quieh¹i³, la⁴jang³⁴ a³júan³⁴ la⁴ne³ nei² quien⁴ˉ⁴, hyei³⁴i³ nia⁴lo⁴ jeunh³ jian³ hyieh⁴i³ m⁵cu³ sa⁴ton³ jm² ua²tya⁴³. \v 30 I² jeun⁴³ a³ya¹jian⁴³ nei² tieh²la³ tang³⁴i³ ta³ra³pei¹; jian³ a³tionh² ta³ra³pei¹ tieh²la³ si⁵jian⁴³i³ nei². \c 20 \s1 Nei² quieh¹ mozo a³a⁴júan⁴ ta¹ je¹ \p \v 1 ’Quie¹ i⁴han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ leg⁴³ liah⁴i² lang⁴³ jan³ chie³ a³ra³quia³ con³ je¹ júah³ quieh¹, a³ŋo²³ to⁵hie³ hion²³ ua⁵hyon³² a³si⁵júan⁴ ta¹ je¹ quieh¹ i⁴jnia² o¹m⁴ ya¹gm³jeh². \v 2 I² con³ma²a⁴júan⁴i³ re³ jian²³ a²mo²zo³ tionh² i⁴ma⁵hmah³²i³ con³ o¹cau³² denario con³ jm², ma²jon³ a⁴sai⁴i³ je¹ quieh¹. \v 3 Coh⁵ jon³ ua⁵hag⁴³ a³quieh¹ je¹ hain⁴ la⁴conh⁴ ni¹ñi³⁴, i² jon³ a⁴jen³i³ a³sang²³ a³ta² ti²tionh² je¹hmah¹. \v 4 I² jon³ a⁴sagh⁴³i³: “Cua³ ua⁴júan² ta¹ je¹ quien⁴ˉ⁴ tionh²ˉ³, jon³ ma²hmah³²ˉ⁴ quianh³ˉ³ conh⁴ haih¹ li⁴hlianh²ˉ³.” Jon³ ua⁵han² a³hain⁴ tionh². \v 5 Conh⁴liah⁴ ua⁵hag⁴³ a³quieh¹ je¹ hain⁴ la⁴conh⁴ i⁵hyie³ jian³ la⁴conh⁴ ni¹hneng³ ta⁵hlo⁴, ni²hyon³²i³ a³sang²³ liah⁴. \v 6 I² con³ma²ua⁵hag⁴³i³ la⁴conh⁴ ni¹hña⁴, jon³ a⁴chianh¹i³ a³sang²³ a³sa⁴ti²júan³ ta¹, a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh²: “¿E⁴le³⁴ ta² ti²tionh²ˉ³ i²la³ i⁴sa⁴júanh³ˉ³ ta¹ la⁴tan² jm²?” \v 7 Jon³ a⁴juah⁴ a³hain⁴ tionh² i²con²³i³: “Quie¹ i¹jan³ sa⁴te²³ jnie³².” Jon³ a⁴juah⁴i³: “Cua³ ua⁴han² tionh²ˉ³ liah⁴ jon³, ua⁴júan² ta¹ je¹ quien⁴ˉ⁴, jon³ hyeih²ˉ³ hmah¹ quianh³ la⁴conh⁴ haih¹ li⁴hlianh²ˉ³.” \v 8 I² ta⁵nai³ jon³, jon³ a⁴juah⁴ a³quieh¹ je¹ i²con²³ a³jian³ mozo: “Cua³ ua⁴te⁴³ hnei³ mozo tionh², jian³ ma⁴hmah³² hnei³ quieh¹i³, ma²lieh¹ˉ³ ma²hmah³²ˉ³ quieh¹ ñeih³² a³a⁴tyie³⁴ i²a⁴toh⁴, la⁴ne³ la⁴teg⁴ a³a⁴tyie³⁴ liah⁴ma²ra⁴lie⁵.” \v 9 I² con³ma²a⁴tyanh³ a³a⁴han⁵ la⁴conh⁴ ni¹hña⁴ hain⁴, a⁴hyei⁴i³ ma⁵con³ o¹cau³² denario quieh¹. \v 10 I² con³ma²a⁴tyanh³ a³a⁴han⁵ co⁴ra⁴lie⁵ hain⁴ tionh² liah⁴, ma²lain⁴i³ hyei³⁴i³ hlion⁴ pi¹; i² a⁴hyei⁴i³ ne⁵, ma⁵con³ o¹cau³² denario pa² a⁴hyei⁴i³ con⁴jan³. \v 11 I² con³ma²a⁴hyei⁴i³ o¹cau³² jon³, jon³ a⁴jain²³ tsei⁴³i³ tionh² i²con²³ a³quieh¹ je¹ hain⁴, \v 12 juah⁴i³: “A³a⁴han⁵ i²a⁴toh⁴ ne³ tionh², con³ o²ra³ tan²pa² a⁴júan⁴i³ ta¹, i² co³nai²pa² a⁴júanh²ˉ³ jian²³i³ jnie³²; i² jnie³² ne⁵, a⁴le¹ jnie³² ma²eu⁴³ la⁴tan² jm² jian³ i⁴tyei⁴ hyie³ liah⁴.” \v 13 I² jon³ a⁴ŋangh³ a³quieh¹ je¹ hain⁴, a⁴juah⁴i³ i²con²³ jan³ a³hain⁴: “Hnei³ ming³²go⁴ quian³⁴ˉ⁴, a⁵sia³ hlagh³² a⁴júan³⁴ˉ⁴ i²conh²ˉ³. ¿O⁴ a⁵sia³ ra⁵hyon³ hoh⁴³ˉ³ i⁴li⁴hlianh²ˉ³ con³ o¹cau³² denario, heh⁵ˉ³? \v 14 Janh³ hnei³ i⁴tainh⁴³ˉ³, jian³ tyanh⁴ˉ³. Quie¹ hno⁵ˉ⁵ ma²hmah³²ˉ⁴ co³nai² i²con²³ a³a⁴han⁵ i²a⁴toh⁴ ne³ liah⁴i² hlianh² hnei³. \v 15 ¿O⁴ a⁵sia³ cúa²³ li⁴júan³²ˉ⁴ liah⁴ hyon³ tsei³⁴ˉ⁴ i⁴sia³ quien⁴ˉ⁴, lainh⁴ˉ³? ¿Jian³ o⁴ eu⁴³ hoh⁴³ˉ³ quie¹ i⁴tsei³⁴ tsei³⁴ˉ⁴?” a⁴juah⁴i³. \v 16 Jian³ la⁴ne³ a³ya¹jian⁴³ nei² tieh³²la³ tionh², tang³⁴ ta³ra³pei¹; jian³ la⁴jang³⁴ a³tionh² ta³ra³pei¹ liah⁴, tang³⁴ nei². Quie¹ jeun⁴³ ten², jian³ co⁴meih³pa² lang⁴³ a³ti²quianh². \s1 Hleh² Jesús liah⁴ i⁴seg³⁴ i⁴jaun⁴i³ \r (Mr. 10.32‑34; Lc. 18.31‑34) \p \v 17 I² con³ma²hein² Jesús jeu³ ŋo³⁴i³ Jerusalén, jon³ a⁴teh³i³ quia⁵teun⁴ chie³ quian¹ con³ ta⁵co⁴³, a⁴juah⁴i³ i²con²³i³: \p \v 18 ―Jeh³², tieh²la³ tieh²ˉ¹ jeu³ chie²³ˉ¹ Jerusalén, i²jon³ cúanh⁴³i³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ joh⁴³ cúa³ m³chie³ tyein² jian³ a²teg²³ quian¹ lai²³ tionh², jian³ queih³i³ heih⁴³ i⁴jaun⁴i³, \v 19 jian³ cúanh⁴³i³ a³hain⁴ joh⁴³ cúa³ a³sa⁴lang⁴³ judío canh⁴a² ji⁵ŋang⁴i³, jian³ po³⁴i³, jian³ tion³⁴i³ crau¹ liah⁴; i² tei⁴³i² ma³a⁴teg⁴ hneng³ jm² hon³i³, jon³ hyon⁴³i³. \s1 A⁴m⁴ sie²³ Jacobo jian³ Juan²³ i²con²³ Jesús con³ nei² \r (Mr. 10.35‑45) \p \v 20 Jon³ a⁴tyie³⁴ si³jon⁴³ Zebedeo jian²³ sie²³ i²con²³ Jesús, i² jon³ si⁴jnei⁵ sie²³i³ ta⁵nei² Jesús i⁴sia³ con³ i⁴a⁴m⁴i³ i²con²³. \v 21 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―¿Henh⁴ ma²hnoh³ˉ³? \p Jon³ a⁴juah⁴ a³m⁴ hain⁴: \p ―Júan² hnei³ heih⁴³ la⁴teg⁴i² ma³ua²júanh³ˉ³ heih⁴³ m⁵cu³ la³, i⁴cua³⁴ on³⁴ si³jon³⁴ˉ⁴ la³ hlonh²ˉ³, jan³ jo³² ta⁵chie³⁴ jian³ jan³ jo³² ta⁵quegh³ quianh³ˉ³. \p \v 22 I² jon³ a⁴ŋangh³ Jesús jau²³, a⁴juah⁴i³: \p ―Ta² sa⁴ñih¹ˉ³ i⁴mh³ˉ³ tionh²ˉ³. ¿O⁴ tianh³²ˉ³ canh²ˉ³ ma²eu⁴³ liah⁴ can¹ˉ⁴, jian³ i⁴júanh¹i³ hnei³ liah⁴i² júanh¹i³ jnia⁴? \p I² jon³ a⁴ŋangh³i³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―Tian⁴pa². \p \v 23 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―I⁴chie⁴³pa² li⁴canh²ˉ³ ma²eu⁴³ liah⁴ can¹ˉ⁴, jian³ li⁴júanh¹i³ hnei³ liah⁴i² júanh¹i³ jnia⁴; i² nei² quieh¹ i⁴mh³ˉ³ i⁴neih²ˉ³ jo³² ta⁵chie³⁴ jian³ jo³² ta⁵quegh³ quien⁴ˉ⁴ ne⁵, sa⁴tain⁴³ˉ⁴ cúa¹ˉ⁴, quie¹ cua³⁴ a³hain⁴pa² tionh² a³a⁴quianh⁴³ Neih³ˉ⁴. \p \v 24 I² con³ma²a⁴nau⁴ i²quian³⁴ chie³ quian¹i³ hain⁴, ta² a⁴jain²³ tsei⁴³i³ i²con²³ li⁵uan⁴ si³reunh¹ hain⁴. \v 25 I² Jesús ne⁵, a⁴teh³i³ a³hain⁴ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―Quie¹ ñih¹ˉ³ liah⁴ tionh² la⁴jeg³⁴ nación a³sa⁴lang⁴³ judío, i⁴pain⁴ heih⁴³ júan³ gobierno quian¹i³ tionh², jian³ la⁴jang³⁴ a³ti²quian³ ta¹ liah⁴ queih²i³ heih⁴³ pain⁴ i⁴sa⁴hain²³i³ chie³². \v 26 I² jenh²ˉ³ tionh²ˉ³ ne⁵, sa⁴hniah³ lei⁴ la⁴ne³. Quie¹ a³hain⁴ a³hnie³⁴ li⁴júanh⁴³ jenh²ˉ³ tionh²ˉ³, hniah³ cúa³⁴i³ cúa³tag³² i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³; \v 27 jian³ a³hain⁴ a³hnie³⁴ lain⁴ a³tyein² jenh²ˉ³, hniah³ júan⁵i³ i²conh²ˉ³ la⁴jan³ a³júan³ quianh³ˉ³ tionh²ˉ³. \v 28 Quie¹ la⁴ne³pa² cuan³⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ i⁴cúa³⁴i³ cúa³tag³² i²con²³ chie³, a⁵jon⁴³ ta⁵cúa³⁴ chie³ cúa³tag³² i²con²³i³, jian³ cuan³⁴i³ i⁴cúa³⁴i³ m⁵cu³ quieh¹ i⁴lion⁴ jeun⁴³. \s1 A⁴jnia⁵ m⁴nei² on³⁴ a³taun³² \r (Mr. 10.46‑52; Lc. 18.35‑43) \p \v 29 I² con³ma²a⁴húan³i³ jeu³ Jericó jon³, ta² jeun⁴³ chie³ ua⁵han² coh⁵cah³² Jesús. \v 30 I² jon³ ti²tionh² on³⁴ a³taun³² hloh³² ho³²jeu³, jeu³ ŋo²³i³; i² con³ma²a⁴nau⁴i³ i⁴ja³⁴ Jesús, jon³ a⁴hleh⁴i³ tia⁴, juah⁴i³: \p ―¡Hnei³ Se³ño²³, Sa¹jeun³ Da³vei²³, ua²jieh⁴ ñei⁴ hoh⁴³ˉ³ i²con²³ jnie³²! \p \v 31 I² jon³ a⁴jai³⁴ chie³ jeun⁴³ hain⁴ quieh¹i³ tionh² canh⁴a² cauh³i³ lau²; i² hei⁴i³ tionh² ne⁵, tsei³⁴sa² tia⁴ a⁴hleh⁴i³, juah⁴i³: \p ―¡Hnei³ Se³ño²³, Sa¹jeun³ Da³vei²³, ua²jieh⁴ ñei⁴ hoh⁴³ˉ³ i²con²³ jnie³²! \p \v 32 I² jon³ a⁴jian⁴ Jesús, a⁴teh³i³ a³taun³² hain⁴, a⁴sagh⁴³i³: \p ―¿Henh⁴ hnoh³ˉ³ júan³²ˉ⁴ i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³? \p \v 33 I² jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Hnei³ Se³ño²³, hnie³ jnie³² jnia⁵ m⁴nei² jnie³². \p \v 34 Jon³ joh³ ñei⁴ tsei⁴³ Jesús i²con²³i³, a⁴tei³⁴i³ si¹cúa³ m⁴nei² a³hain⁴ tionh². Liah⁴ma²jon³ a⁴jnia⁵ m⁴nei²i³, jon³ ŋo³⁴i³ ua⁵han²i³ coh⁵cah³²i³. \c 21 \s1 A⁴hei³⁴ Jesús Jerusalén i²a⁴leg³⁴ júanh⁴³i³ \r (Mr. 11.1‑11; Lc. 19.28‑40; Jn. 12.12‑19) \p \v 1 I² con³ma²a⁴tyie³⁴i³ tionh² jeu³ Betfagé, mah⁴ quieh¹ a²hma³ Olivos, hloh³² Jerusalén, jon³ a⁴sain⁴ Jesús on³⁴ chie³ quian¹, \v 2 a⁴sagh⁴³i³: \p ―Cua³ jeu³ peih¹ nie⁴³ ta⁵nei² ne³ tionh²ˉ³. I²jno³ tyanh³²ˉ³ jan³ a¹si²lo¹siah³ a³si²hñih² jian²³ jan³ jon⁴lo¹ jon⁴³. Jon³ sainh³²ˉ³ jian³ teh³²ˉ³ ta⁵la³. \v 3 Jian³ juah⁴ne³ sian³ a³hleh⁴³ hnei³, saih³²i³ hnei³ i⁴hniah³ quian¹ Se³ño²³pa², ma²jon³ sainh³i³ to⁴ne⁵. \p \v 4 A⁴leg³⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴ne³ canh⁴a² li⁴tei⁴³ jau²³ i⁴a⁴hleh⁴ jan³ a³sain², con³ma²a⁴juah⁴i³: \q1 \v 5 Saih³² hnei³ a³tionh² si³da²³ Sión: \q1 “Jeh³², ma³ja²³ re¹ quianh³ˉ³ i²conh²ˉ³, \q1 a³ti⁴ñeih⁵ quie¹ ua²tsain¹i³ jan³ a¹si²lo¹siah³, \q1 jan³ a²lo¹ peih¹, a³jon⁴³ jah⁴ a³can²³ lie²³.” \p \v 6 Jon³ ua⁵han² chie³ quian¹i³ hain⁴, a⁴ma⁴tei⁵i³ heih⁴³ i⁴a⁴júan⁴ Jesús i²con²³i³. \v 7 Quie¹ jian³i³ a¹si²lo¹ hain⁴ jian²³ a³jon⁴³, ma²jon³ a⁴ja³⁴i³ a²cúan³ ma³cah³² jah⁴ hain⁴ tionh², ma²jon³ ua⁴tsei³² Jesús nei². \v 8 Jian³ ta² jeun⁴³ chie³ liah⁴, ti²ja²³i³ a²cúan³ ho³²jeu³; jian³ ca³chion²³ ti²queih² o¹cúah² hma³ i⁴ja²³i³ ho³²jeu³ liah⁴. \v 9 Jian³ ya¹han² jeun⁴³ chie³ ta⁵nei²i³ jian³ coh⁵cah³²i³ a³ti²hleh² tia⁴, juah⁴i³: \p ―¡Júanh⁴³ Sa¹jeun³ re¹ Da³vei²³! ¡Ta² tsei³⁴ jm² ren³ a³ja²³ con⁴juah⁴ jm³i⁴sain³ Se³ño²³ Jon⁴dai¹! ¡Júanh⁴³ Jon⁴dai¹ a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵! \p \v 10 I² con³ma²a⁴hei³⁴i³ Jerusalén ne⁵, jon³ ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³ la⁴jang³⁴ chie³ a³tionh² jeu³ jon³, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Hain³ chianh² ne³, lainh⁴ˉ³? \p \v 11 I² jon³ a⁴juah⁴ a³jeu³: \p ―Jesús pa² a³ne³, a³sain², a³sian³ jeu³ Nazaret i²tei⁴³ Galilea. \s1 A⁴húan⁴³ Jesús a³ti²júan³ hlagh³² cuah³júah² \r (Mr. 11.15‑19; Lc. 19.45‑48; Jn. 2.13‑22) \p \v 12 Jon³ a⁴hei³⁴ Jesús cuah³júah² quieh¹ Jon⁴dai¹, a⁴húan⁴³i³ la⁴jang³⁴ a³ti²hnang³ jian³ a³ti²la²³ i²jon³. A⁴quegh³i³ a²me²sa³ quieh¹ a³sag²³ o¹cau³² tionh² jian³ a²ma³sei² quieh¹ a³ti²hnang⁴³ a⁵ta³cuah³. \v 13 Jian³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴ tionh²: \p ―Quie¹ ra³sag² Ma²jyi³: “Jauh³² quien⁴ˉ⁴ jauh³² i²mh²i³ Jon⁴dai¹pa² teh²i³.” I² hnei³ tionh²ˉ³ júanh³ˉ³ jauh³² la³ la⁴con³ to³hlo³ quieh¹ hang³. \p \v 14 I² jon³ a⁵han² a³taun³² jian³ a³tein⁴ i²con²³i³ cuah³ jon³. Jian³ a⁴júan⁴ Jesús i⁴a⁴huan⁴ quieh¹i³. \v 15 Ta² a⁴jain²³ tsei⁴³ m³chie³ tyein² jian³ a²teg²³ quian¹ lai²³, con³ma²a⁴je³⁴i³ la⁴jeg³⁴ ua³júah² i⁴júan³ Jesús jian³ a⁴jen³i³ i⁴ti²hleh² la⁴jang³⁴ si³maih² tia⁴ cuah³júah², i⁴juah⁴i³: “Júanh⁴³ Sa¹jeun³ re¹ Da³vei²³.” \v 16 Jon³ a⁴sagh⁴³i³ Jesús, juah⁴i³: \p ―¿O⁴ nauh³ˉ³ i⁴ti²hleh² a³ne³? \p I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Jen³⁴, nau³⁴ˉ⁴. ¿O⁴ a⁵sia³ ma³a⁴heih³ˉ³ i²ra³juah⁴: \q1 Ma³a⁴júanh²ˉ³ i⁴hleh³ si³maih² peih¹ jian³ a³teih⁴, \q1 liah⁴ júanh⁴³ hnei³ o³tan²? \p \v 17 Jon³ a⁴tai³⁴ Jesús quieh¹i³, ua⁵hag⁴³i³ si³da²³ jon³, ŋo³⁴i³ jeu³ Betania i²a⁴jian⁴i³ je¹nai³ jon³. \s1 A⁴júan⁴ Jesús i⁴ra⁵quein³ con³ a²hma³ m⁴jyi³ \r (Mr. 11.12‑14, 20‑26) \p \v 18 I² con³ma²a⁴jnia³⁴, jon³ jonh³i³ ta⁵si³da²³ jon³ liah⁴ i⁴seg³⁴, jian³ ra⁵cúanh⁴³ tsei⁴³i³. \v 19 I² jon³ a⁴je³⁴i³ con³ a²hma³ m⁴jyi³ hloh³² ho³²jeu³, jon³ a⁴tyie³⁴i³ hloh³², i¹con³ o¹m⁴ quieh¹ sa⁴a⁴chieh¹i³, jmah³ o¹úan³²pa² si²leg⁴³. Jon³ a⁴sagh⁴³i³ a²hma³, juah⁴i³: \p ―I¹conh⁴ so⁵hag³⁴ hnei³ o¹m⁴. \p Tyi¹ a⁴la³ ra⁵quein³ a²hma³ jon³. \v 20 I² con³ma²a⁴je³⁴ chie³ quian¹i³ tionh², ta² co³ a⁴jainh⁴³i³, juah⁴i³: \p ―¿Liah⁴ cúan²³ ra⁵quein³ a²hma³ m⁴jyi³ ne³ liah⁴ma²jon³? \p \v 21 Jon³ a⁴ŋangh³ Jesús i²con²³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―I⁴chie⁴³pa² juah³ˉ⁴, juah⁴ne³ hainh⁴ˉ³ jian³ sa⁴júanh³ˉ³ teun³⁴ co³hei²tsei³, a⁵jon⁴³ jmah³ i²con²³ a²hma³ m⁴jyi³ ne³ li⁴júanh²ˉ³ la⁴ne³, quie¹ li⁴jeuh³²ˉ³ a²mah⁴ ne³: “Quein⁴³ hnei³ i²gm⁴; cua³ la⁴teg⁴ joh⁴³ jm³ñih¹”, jian³ lei⁴. \v 22 Jian³ la⁴jeg³⁴ i⁴mh²ˉ³ i²con²³ Jon⁴dai¹ i⁴hainh⁴ˉ³, hyanh⁴ˉ³ liah⁴. \s1 Heih⁴³ i⁴quian³ Jesús \r (Mr. 11.27‑33; Lc. 20.1‑8) \p \v 23 Jon³ a⁴tyanh³ Jesús cuah³júah², i² ta¹la⁴ ma³si²heh²i³ chie³, jon³ a⁴tyie³⁴ m³chie³ tyein² jian³ a³don⁵ ma⁴³teg²³ quian¹ a³jeu³ hlonh²i³ a³a⁴juah⁴ i²con²³i³: \p ―¿Hain³ heih⁴³ quianh²ˉ³ i⁴júanh³ˉ³ la⁴jeg³⁴ i⁴ne³? ¿Jian³ o⁴ hain³ a⁴cúa⁴ heih⁴³ ne³ i²conh²ˉ³? \p \v 24 I² jon³ a⁴ŋangh³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―Hno⁵ jnia⁴ liah⁴ ŋang¹ˉ⁴ con³ i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³. I² juah⁴ne³ a⁴jainh¹ˉ³ jau²³ ne⁵, jon³ jeu¹ˉ⁴ hnei³ liah⁴ hain³ heih⁴³ quian³²ˉ⁴ i⁴júan³⁴ˉ⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴la³. \v 25 I² jon³ ne⁵, ¿hain³ a⁴júan⁴ heih⁴³ i²con²³ Juan³ Tei³² i⁴ua⁵sion⁴³ chie³ jm³? ¿O⁴ Jon⁴dai¹ jian³ o⁴ chie³, lainh⁴ˉ³? \p Jon³ a⁴júanh⁴i³ húan⁴i³ tionh², juah⁴i³: \p ―Juah⁴ne³ juah²ˉ¹ i⁴ Jon⁴dai¹pa² a⁴júan⁴ heih⁴³ i²con²³i³, jon³ sag⁵i³ jnia¹: “¿E⁴le³⁴ sa⁴ra⁵hainh⁴ˉ³ jau²³ quieh¹i³ ne⁵?” \v 26 Jian³ juah⁴ne³ juah²ˉ¹ i⁴a⁴sai⁴ chie³pa² quieh¹i³, jeh³² a³jeu³ tionh², co³ jia²³; quie¹ la⁴jang³⁴pa² ti²ñi³ i⁴ma²lang⁴³ Juan²³ jan³ a³sain². \p \v 27 I² jon³ a⁴jainh³i³ jau²³ i²con²³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―Sa⁴nia² jnie³². \p I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³ liah⁴: \p ―Jian³ jnia⁴ liah⁴, a⁵sia³ jeu¹ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³ hain³ heih⁴³ quian³²ˉ⁴ i⁴júan³⁴ˉ⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴la³. \s1 Can²³i³ jau²³ nei² quieh¹ on³⁴ si³jon⁴³ \p \v 28 ’¿Liah⁴ lainh⁴ˉ³ jau²³ la³? Jan³ a³ñih³ ma²sian³ on³⁴ si³jon⁴³; jon³ a⁴tyie³⁴ a³hain⁴ i²con²³ jan³ co⁴ra⁴lie⁵, a⁴juah⁴i³: “Hnei³ a³jon³⁴ˉ⁴, cua³ ua⁴júan² ta¹ ne³⁴ je¹ o¹m⁴ ya¹gm³jeh² quien⁴ˉ⁴.” \v 29 I² jon³ a⁴juah⁴ a³jon⁴³i³: “Sa⁴i²nai³²ˉ⁴.” I² coh⁵ jon³ ne⁵, a⁴júan⁴i³ co³hei²tsei³ seg²³, jon³ ŋo³⁴i³. \v 30 Ma²jon³ a⁴tyie³⁴ a³don⁵ hain⁴ liah⁴ i²con²³ i²jan³ jon⁴³, conh⁴liah⁴ la⁴jon³pa² a⁴juah⁴i³ liah⁴; i² jon³ a⁴ŋangh³i³, juah⁴i³: “Jen⁴, pa²³ quian³⁴, nai³²ˉ⁴.” I² a⁵sia³ ŋo³⁴i³ ne⁵. \v 31 ¿Hain³ conh⁴ li⁵uan⁴ hain⁴ ma⁴tei⁵ heih⁴³ quieh¹ jmai³i³, lainh⁴ˉ³? \p Jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―A³a⁴hlenh⁴³i³ co⁴ra⁴lie⁵pa². \p Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, a³can²³ hmah¹ jian³ a³m⁴ sa⁴jmh³ han⁵ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ ñeih³² la⁴conh⁴a² hnei³ tionh²ˉ³. \v 32 Quie¹ cuan³⁴ Juan³ Tei³² i²conh²ˉ³, a⁴hleh⁴i³ liah⁴ hniah³ ma²teih³²ˉ³, i² sa⁴ra⁵hainh⁴ˉ³ jau²³ quieh¹i³ tionh²ˉ³; i² a³can²³ hmah¹ jian³ a³m⁴ sa⁴jmh³ tionh² ra⁵hain⁴. I² hnei³ tionh²ˉ³ ne⁵, con³ma²a⁴jeh¹ˉ³ i⁴jon³, jon³ a⁵sia³ co³hei²tsei³ quianh³ˉ³ a⁴sagh¹ˉ³ juah⁴ i⁴ma²li⁴hainh⁴ˉ³. \s1 Nei² quieh¹ a³júan³ ta¹ a³hlangh² tionh² \r (Mr. 12.1‑12; Lc. 20.9‑19) \p \v 33 ’Nai³ hnei³ i²con³ jau²³ i⁴can¹ˉ⁴ la³ liah⁴: Ma²sian³ jan³ chie³ a³jnia² o¹m⁴ ya¹gm³jeh² quieh¹, jian³ a⁴júan⁴i³ con³ a²ha⁴ co⁴la⁴lagh⁵; jian³ a⁴júan⁴i³ con³ i²jianh²i³ o¹m⁴ ya¹gm³jeh², jian³ a⁴júan⁴i³ con³ a²cuah³² ñei⁴³ i²hie³⁴i³ je¹. \p ’Ma²jon³ a⁴tonh³i³ je¹ jon³ joh⁴³ cúa³ co⁴meih³ a³júan³ ta¹, jon³ ŋo³⁴i³ ta⁵jeu³ gm⁴. \v 34 I² con³ma²a⁴tyie³⁴ jm² a⁴lo³, jon³ a⁴sain⁴i³ co⁴meih³ a³cúa²³ cúa³tag³² quian¹ i²con²³ a³júan³ ta¹ je¹ hain⁴ canh⁴a² ma²cúah³i³ co⁴meih³ o¹m⁴ ya¹gm³jeh² jon³. \v 35 I² a³júan³ ta¹ hain⁴ tionh² ne⁵, jon³ a⁴sanh³i³ a³cúa²³ cúa³tag³² hain⁴, a⁴pan³⁴i³ jan³, a⁴jŋangh⁴i³ i²jan³, jian³ a⁴quinh⁴³i³ m⁴caun² a³i²jan³ liah⁴. \v 36 Conh⁴liah⁴ a⁴sain⁴ a³quieh¹ je¹ hain⁴ i²co⁴meih³ a³cúa²³ cúa³tag³² quian¹, jeun⁴³ la⁴conh⁴ ma²co⁴ra⁴lie⁵; conh⁴liah⁴ la⁴jon³pa² a⁴júan⁴ a³júan³ ta¹ hain⁴ i²con²³i³ tionh². \p \v 37 ’I² a⁴toh⁴ ne⁵, a⁴sain⁴i³ a³jon⁴³ hña³, juah⁴i³: “Leg⁴³ re³pa² ma⁵con⁴³i³ a³jon³⁴ˉ⁴.” \v 38 I² a³júan³ ta¹ ne⁵, con³ma²a⁴jen³i³ a³jon⁴³i³, jon³ a⁴júanh⁴i³ húan⁴i³ tionh², juah⁴i³: “A³ne³pa² li⁴quieh¹ je¹ la³. Ma³²ˉ¹ ma⁵jŋangh¹i³ jnia¹ canh⁴a² li⁴quian⁴ˉ¹ je¹ i⁴ma²li⁴quieh¹i³.” \v 39 Jon³ a⁴sanh³i³, a⁴ton³⁴i³ ta⁴coh⁵ je¹ jon³, jian³ a⁴jŋangh⁴i³. \p \v 40 I² ne³ ne⁵, tei⁴³i² ma³jonh² a³quieh¹ je¹ jon³, ¿liah⁴ júan³⁴i³ i²con²³ a³júan³ ta¹ hain⁴, lainh⁴ˉ³? \p \v 41 Jon³ a⁴juah⁴ a³hain⁴ tionh² i²con²³ Jesús: \p ―Jŋangh³i³ a³hlangh² hain⁴ tionh² i⁴so⁵ñeih⁴ tsei⁴³i³, jon³ tonh³i³ je¹ quieh¹ joh⁴³ cúa³ a³júan³ ta¹ sang³⁴ tionh² a³cúah³ i⁴quieh¹ je¹ i⁴lo³⁴ tei⁴³i² a⁴tyie³⁴ jm² quieh¹. \p \v 42 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―¿O⁴ a⁵sia³ ma³a⁴heih³ˉ³ i⁴ra³sag²: \q1 A²caun² i⁴a⁴ton³⁴ teg³hyah³ tionh², \q1 a²caun² jon³pa² re³ a⁴seih³ ta³jmh¹ a²hnei⁴³. \q1 A⁴júan⁴ Se³ño²³ i⁴a⁴leg³⁴ la⁴ne³, \q1 jian³ ta² co³ a⁴jain⁴³ˉ¹ a⁴niah³²ˉ¹ i⁴jon³? \m \v 43 I² jon³ ne⁵, jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, júan³⁴ Jon⁴dai¹ i⁴a⁵sie⁴³ tain⁴³ hnei³ tionh²ˉ³ i⁴cúah²ˉ³ naih⁵ heih⁴³ quieh¹i³, quie¹ cúa³⁴i³ i⁴tain⁴³ chie³ a³ma⁴tei⁵ i²con²³i³. \v 44 Jian³ a³hain⁴ a³cangh² nei² a²caun² jon³, jon³ jeun⁴i³ o¹leuh²; jian³ juah⁴ne³ sian³ a³neh³ a²caun² ne³, jon³ lain⁴i³ o¹jeu². \p \v 45 Con³ma²a⁴nau⁴ m³chie³ tyein² jian²³ fariseo tionh² jau²³ i⁴a⁴can³⁴ Jesús jon³, jon³ ra⁵ŋang⁴i³ i⁴hleh²i³ nei² quieh¹i³ tionh². \v 46 I² jon³ ma²hnoh³i³ hain³liah⁴ li⁴sanh³i³ Jesús; i² con⁴³i³ a³jeu³ ne⁵, quie¹ la⁴jang³⁴ a³jeu³ laih² i⁴lang⁴³i³ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹. \c 22 \s1 Can²³i³ jau²³ quieh¹ a³sanh⁴ \p \v 1 I² jon³ a⁴hleh⁴ Jesús i²con²³i³ tionh² liah⁴ i⁴seg³⁴ con⁴juah⁴ jau²³ a⁴can³⁴i³, a⁴juah⁴i³: \p \v 2 ―I⁴han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ leg⁴³ liah⁴i² lang⁴³ jan³ re¹ a³a⁴júan⁴ jm² i⁴a⁴sianh³ a³jon⁴³. \v 3 A⁴sain⁴i³ a³cúa²³ cúa³tag³² quian¹ i⁴si⁵teh²i³ a³ten² tionh² i⁴jia²³i³ jm² i²sanh⁴. I² a³hain⁴ tionh² ne⁵, sa⁴hnie³⁴i³ chie³⁴. \v 4 Conh⁴liah⁴ a⁴sain⁴i³ i²co⁴meih³ a³cúa²³ cúa³tag³² liah⁴, con³ma²ra⁵juah⁴i³: “Saih³² hnei³ a³ten² hain⁴ tionh² i⁴ma³a⁴júan³⁴ˉ⁴ co³jian¹ ma³⁴ quien⁴ˉ⁴. Ma³a⁴jŋangh³ˉ⁴ cua³²jeu²³ quian³⁴ jian³ jah⁴ a³re³ heunh³², ma³nie⁴³ la⁴jeg³⁴; saih³²i³ hnei³ i⁴jia²³ tionh² jm² i²sanh⁴ a³jon³⁴ˉ⁴.” \v 5 I² a³ten² hain⁴ tionh² ne⁵, i¹leuh² jeu³ sa⁴a⁴ro⁴i³. Quie¹ ŋo³⁴ jan³ je¹ quieh¹, jian³ i²jan³ ŋo³⁴ i²hnang³i³ lie²³ quieh¹. \v 6 Jian³ a³ten² sang³⁴ tionh², jon³ a⁴sanh³i³ a³cúa²³ cúa³tag³² hain⁴, a⁴júanh¹i³ jian³ a⁴jŋangh⁴i³. \v 7 I² con³ma²ra⁵ñi³ re¹ hain⁴, ta² a⁴jain²³ tsei⁴³i³, jon³ a⁴sain⁴i³ jeun⁴³ a²hlie⁴ quian¹ ua⁵ma⁵hain¹i³ a³jŋangh² chie³ hain⁴ tionh², jian³ a⁴jeng⁴i³ jeu³ co²³i³. \v 8 Jon³ a⁴juah⁴ re¹ i²con²³ a³cúa²³ cúa³tag³²: “Ma³nie⁴³ re³ i⁴quieh¹ jm² sanh⁴ a³jon³⁴ˉ⁴. I² a³ten² hain⁴ tionh² ne⁵, sa⁴haih¹ i⁴li⁴jia²³i³ jm² quien⁴ˉ⁴. \v 9 Eu⁴³a² re³ cua³ hnei³ la⁴jeg³⁴ i²tyi¹ jeu³, ua⁴teh⁴³ hnei³ la⁴jang³⁴ a³tyanh³²ˉ³ i²jon³ i⁴jia²³i³ jm².” \v 10 Jon³ a⁴húan³ a³cúa²³ cúa³tag³² hain⁴, ua⁵han² la⁴jeg³⁴ i²tyi¹ jeu³, jaih³i³ i⁴nei² chie³ la⁴conh⁴ a³a⁴chianh¹i³, a³hlangh² jian³ o⁴ a³tsein²³; jon³ a⁴canh³ jauh³² i²tionh²i³ jm² i²sanh⁴i³. \p \v 11 ’I² jon³ a⁴hei³⁴ re¹ i⁴jen⁴³i³ a³ten² hain⁴ tionh², i²jon³ a⁴jen³i³ jan³ a³ñih³ a³sa⁴hein² a²hmh³ quieh¹ i²sanh⁴ chie³. \v 12 I² jon³ a⁴juah⁴i³: “Hnei³ a³ñi³reunh³ˉ⁴, ¿hain³liah⁴ a⁴heuh³ˉ³ i²la³ i⁴sa⁴heinh³²ˉ³ a²hmh³ quieh¹ i²sanh⁴ chie³?” I² a³hain⁴ ne⁵, so⁵ñi³i³ liah⁴ hleh³i³. \v 13 Jon³ a⁴juah⁴ re¹ i²con²³ a³ti²tyieh⁵: “Hñi⁴³ hnei³ a³ne³, si¹cúa³i³ si¹tag³²i³, jon³ tion²³ coh⁵hnei³² i²naih³; i²jno³ hoh⁵i³, queuh⁴³i³ m⁴jan².” \v 14 Quie¹ jeun⁴³ a³ten², i² co⁴meih³pa² lang⁴³ a³ti²quianh². \s1 Nei² quieh¹ i⁴ma³hmah³²i³ i²tain⁴³ gobierno \r (Mr. 12.13‑17; Lc. 20.20‑26) \p \v 15 Jon³ ŋah³ fariseo hain⁴ tionh², ti²júanh⁴i³ húan⁴i³ tionh², hnoh³i³ liah⁴ li⁴si⁵seun³ Jesús jau²³. \v 16 I² jon³ a⁴sain⁴ fariseo chie³ quian¹ tionh² jian²³ chie³ quian¹ Herodes i²con²³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ A²teg²³, nia² jnie³² i⁴hleh³ˉ³ jmah³ jau²³ tei⁴³, jian³ heh³ˉ³ jeu³ quieh¹ Jon⁴dai¹ con⁴juah⁴ jau²³ tei⁴³ liah⁴, jian³ a⁵sia³ jm² si²quianh¹ˉ³ liah⁴ lang⁴³ chie³, quie¹ sa⁴roh³ˉ³ jeu³ liah⁴ jnia⁴ chie³ ta⁴coh⁵. \v 17 I² ne³ ne⁵, sai³² hnei³ jnie³² liah⁴ lainh⁴ˉ³ nei² la³: ¿O⁴ ra³cúa²³ i⁴ma²hmah³²ˉ¹ i²tain⁴³ gobierno, jian³ o⁴ a⁵sia³? \p \v 18 I² Jesús ne⁵, si²ñi³i³ re³ i⁴a⁴juah⁴ a³hain⁴ tionh² la⁴ne³ con⁴juah⁴ co³hei²tsei³ hlagh³², i² jon³ a⁴sagh⁴³i³: \p ―¿E⁴le³⁴ jau²chie⁴³ conh⁴ˉ³ jnia⁴ tionh²ˉ³, hnei³ a³júan³ teun³⁴ nei² tionh²? \v 19 He³a² hnei³ con³ o¹cau³² i⁴ma³hmah³²i³ i²tain⁴³ gobierno. \p Jon³ ni²quian⁴i³ con³ o¹cau³² denario. \v 20 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―¿Hain³ ma³nei² ra³ton³ o¹cau³² la³, jian³ hain³ jm³i⁴sain³ ra³sag²? \p \v 21 Jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Gobierno César pa². \p I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Juah⁴ne³ la⁴ne³, cúah³² hnei³ gobierno i²tain⁴³; jian³ cúah³² hnei³ Jon⁴dai¹ i²tain⁴³ liah⁴. \p \v 22 I² con³ma²a⁴nau⁴i³ tionh² jau²³ jon³, jon³ ta² co³ a⁴jainh⁴³i³; jon³ ua⁵han²i³ tionh², a⁴tain³⁴i³ Jesús. \s1 A⁴ŋang⁴i³ i²con²³ Jesús nei² quieh¹ i⁴hyon⁴³ a³jaun² \r (Mr. 12.18‑27; Lc. 20.27‑40) \p \v 23 Jm² jon³ a⁴tyie³⁴ saduceo tionh² i²con²³ Jesús, a³hain⁴ tionh² a³juah⁴ i⁴sa⁴hyon⁴³ a³jaun², a³a⁴ŋang⁴, \v 24 i⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ A²teg²³, la⁴la³ a⁴juah⁴ M³se²³: Juah⁴ne³ a⁴jaun³⁴ jan³ a³ñih³ a³sa⁴ra⁵sian³ si³jon⁴³ jian²³ i³cúa³, jon³ hniah³ sanh⁴ a³reunh¹ a³jaun² jian²³ a³m⁴ hain⁴ canh⁴a² li⁴sian³ si³jon⁴³i³ nei² quieh¹ a³jaun² reunh¹i³. \v 25 I² jon³ ne⁵, ma²sian³ quion³⁴ si³reunh¹i³, jmah³ a³ñih³, jen² jnie³². I² a³co⁴ra⁴lie⁵ a⁴sanh⁴ jian²³ a³m⁴, jon³ a⁴jaun³⁴i³. Jian³ nei² quieh¹ sa⁴ra⁵sian³ si³jon⁴³i³, jon³ a⁴leg³⁴ i³cúa³ a³m⁴ hain⁴ a³reunh¹i³ a²teg⁴ on³⁴. \v 26 Coh⁵ jon³ liah⁴, la⁴jon³pa² a⁴jainh⁴³ a²teg⁴ on³⁴ hain⁴ co³nai² jian²³ a³ma³jaun², conh⁴liah⁴ la⁴jon³pa² a²teg⁴ on³ jian³ liah⁴a² a⁴tyie³⁴ a²teg⁴ quion³⁴ hain⁴. \v 27 I² con³ma²a⁴chian³⁴ la⁴jang³⁴ a³hain⁴ ne⁵, jon³ jaun² a³m⁴ liah⁴. \v 28 I² jon³ ne⁵, tei⁴³i² hyon⁴³ la⁴jang³⁴ a³jaun², ¿hain³ li⁴quian¹ a³m⁴ hain⁴, quie¹ la⁴jang³⁴ la⁴jon³ pi²³ ra⁵jian²³i³? \p \v 29 Jon³ a⁴ŋangh³ Jesús i²con²³i³, juah⁴i³: \p ―Ta² can³ hoh⁴³ˉ³ tionh²ˉ³, quie¹ sa⁴ŋangh⁴ˉ³ jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ i⁴ra³sag², a⁵ga⁴ cmh²ˉ³ ua³pei⁴ quieh¹i³. \v 30 Quie¹ la⁴teg⁴i² ma³a⁴hyon²³ a³jaun² tionh², a⁵sie⁴³ sanh⁴i³, jian³ a⁵ga⁴ cúan⁵i³ si³jon⁴³ i⁴sanh⁴i³, quie¹ lain⁴i³ liah⁴i² lang⁴³ ángel quian¹ Jon⁴dai¹ a³tionh² ñi⁴jeu⁵pa². \v 31 I² nei² quieh¹ i⁴hyon⁴³ a³jaun² ne⁵, ¿o⁴ a⁵sia³ ma³a⁴heih³ˉ³ henh⁴ a⁴hleh⁴ Jon⁴dai¹ i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³, i⁴juah⁴i³: \v 32 “Jnia⁴ lang⁴³ˉ⁴ Jon⁴dai¹ quian¹ A³brang²³, jian³ I³sa²³ jian³ Ja³co²³”, a⁴juah⁴i³? Quie¹ a⁵sia³ lang⁴³i³ Jon⁴dai¹ juah⁴ Jon⁴dai¹ quian¹ a³jaun², quie¹ Jon⁴dai¹ quian¹ a³sian³pa². \p \v 33 I² con³ma²a⁴nau⁴ a³jeu³ i⁴jon³, ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³i³ jau²³ i⁴he²³ Jesús. \s1 Heih⁴³ quieh¹ Jon⁴dai¹ i⁴tyein² quein⁴³ \r (Mr. 12.28‑34) \p \v 34 I² con³ma²ra⁵ñi³ fariseo tionh² a⁴cauh³ Jesús lau² saduceo hain⁴, jon³ a⁴ŋangh³i³ tionh². \v 35 I² jon³ jan³ a²teg²³ quian¹ lai²³ a³hein² jen² a³hain⁴ tionh² a⁴ŋang⁴ i²con²³ Jesús, i⁴con²³i³ jau²chie⁴³, juah⁴i³: \p \v 36 ―Hnei³ A²teg²³, ¿hain³ heih⁴³ tyein² quein⁴³ i⁴hei¹ lai²³? \p \v 37 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―“Ma⁴hno³² hnei³ Se³ño²³ Jon⁴dai¹ quianh³ i⁴jang³⁴ hoh⁴³ˉ³, i⁴lie²³ m⁴tyi⁴ quianh³ˉ³, jian³ la⁴jeg³⁴ co³hei²tsei³ quianh³ˉ³.” \v 38 I⁴ne³pa² i⁴tyein² jian³ heih⁴³ ya¹jian⁴³. \v 39 Jian³ a²teg⁴ teun³⁴ heih⁴³ meih³i² sa⁴co³nai² leg⁴³ i⁴ra³juah⁴: “Ma⁴hno³² hnei³ m⁵cu³ reunh³ liah⁴i² hnoh⁴ˉ³ húanh⁴³ˉ³.” \v 40 Quie¹ li⁵teun⁴ heih⁴³ ne³ leg⁴³ o¹sieh³² quieh¹ la⁴tan² lai²³ quieh¹ M³se²³ jian³ jau²³ i⁴a⁴sag⁴ la⁴jang³⁴ a³sain² tionh² liah⁴. \s1 ¿Hain³ lang⁴³ jmai³ Cristo? \r (Mr. 12.35‑37; Lc. 20.41‑44) \p \v 41 Jian³ ta¹la⁴ tionh² fariseo i²jon³, jon³ a⁴ŋang⁴ Jesús i²con²³i³ tionh², \v 42 a⁴juah⁴i³: \p ―¿Henh⁴ co³hei²tsei³ ti²júanh³ˉ³ nei² quieh¹ A³ya⁴lion³² Chie³ hain⁴? ¿Jian³ o⁴ hain³ sa¹jeun³? \p Jon³ a⁴juah⁴ a³hain⁴ tionh² i²con²³i³: \p ―Sa¹jeun³ re¹ Da³vei²³pa². \p \v 43 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―¿I² liah⁴ cúan²³ Da³vei²³ hña³ a⁴teh³i³ Se³ño²³ quian¹ con⁴juah⁴ M⁴tyi⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹, con³ma²a⁴juah⁴i³: \q1 \v 44 A⁴juah⁴ Se³ño²³ Jon⁴dai¹ i²con²³ Se³ño²³ quian³⁴ˉ⁴: \q1 “Nei⁴ hnei³ jo³² ta⁵chie³⁴ quien⁴ˉ⁴ \q1 la⁴conh⁴i² júan³²ˉ⁴ i⁴cangh³²ˉ³ jm² i²con²³ la⁴jang³⁴ a³hie²³ hnei³”? \m \v 45 ¿Liah⁴ cúan²³ lang⁴³ A³ya⁴lion³² Chie³ hain⁴ sa¹jeun³ Da³vei²³ juah⁴ne³ juah⁴ Da³vei²³ hña³ i⁴lang⁴³ Se³ño²³ quian¹i³? \p \v 46 I² jon³ ne⁵, i¹jan³ so⁵tieh¹ li⁴ŋangh³ jau²³ i²con²³i³, jian³ liah⁴ma²jm² jon³ i¹jan³ so⁵tia⁴ tsei⁴³ ŋang³⁴. \c 23 \s1 A⁴hnang⁴³ Jesús a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ fariseo tionh² \r (Mr. 12.38‑40; Lc. 11.37‑54; 20.45‑47) \p \v 1 Jon³ a⁴hleh⁴ Jesús i²con²³ a³jeu³ jian³ i²con²³ chie³ quian¹, juah⁴i³: \p \v 2 ―Quie¹ lai²³ quieh¹ M³se²³ hei¹ joh⁴³ cúa³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ chie³ fariseo i⁴he²³i³. \v 3 I⁴jon³ hniah³ ma²teih³²ˉ³ jian³ júanh²ˉ³ la⁴jeg³⁴ i⁴juah⁴i³ tionh²; i² liah⁴i² júan³i³ ne⁵, sa⁴hniah³ júanh²ˉ³, quie¹ tsei³⁴ hleh²i³ con³ jau²³. Jian³ i⁴seg³⁴pa² júan³i³. \v 4 Quie¹ cúa²³i³ heih⁴³ hyei³ i⁴sa⁴tieh¹ chie³ ma⁴tei⁵i³, la⁴con³ lie²³, neh³i³ chie³ tionh²; i² hei⁴i³ ne⁵, i¹ sa⁴i²tei³⁴i³ si¹cúa³ i⁴ma⁵ho³²i³. \v 5 Jian³ la⁴jeg³⁴ i⁴júan³i³, júan³i³ canh⁴a² je⁴³ chie³ quieh¹i³ tionh². Quie¹ júan³i³ i⁴cah² ma²jyi³ ti²hleh² jau²³ quieh¹ Jon⁴dai¹ i⁴tieh³² lauh¹ cúa³i³ jian³ ma³qui⁴³i³. Jian³ júan³i³ i⁴cúa³ he⁴³ a²cúan³ la⁴conh⁴a² a³sang²³. \v 6 Jian³ si³hyonh³i³ cua²³i³ queuh³i³ a²hei⁴³ hien²³ a³canh² i²júan³i³ jm², jian³ si³hyonh³i³ cua²³i³ hien²³ a³tyein² cuah³ judío. \v 7 Jian³ si³hyonh³i³ i⁴ma³co⁴³ chie³ quieh¹i³ je¹hmah¹ jian³ i⁴te²³ chie³ quieh¹i³ a²teg²³. \p \v 8 ’I² hnei³ tionh²ˉ³ ne⁵, sa⁴hniah³ hnoh²ˉ³ i⁴te³⁴ hnei³ chie³ a²teg²³, quie¹ co³nai²pa² hnei³ tionh²ˉ³ jianh²ˉ³ si³reunh³ˉ³, jian³ jan³pa² A²teg²³ quianh³ˉ³ leg⁴³, a³hain⁴ Cristo. \v 9 Jian³ i¹jan³ sa⁴hniah³ teh⁴³ˉ³ tionh²ˉ³ a³lang⁴³ naih⁴³ˉ³ nei² cuah³²húa³⁴ la³, quie¹ jan³pa² Naih⁴³ˉ³ leg⁴³, a³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. \v 10 Jian³ sa⁴hniah³ cúah²ˉ³ i⁴te³⁴i³ hnei³ a²teg²³ tyein² tionh²ˉ³, quie¹ jan³pa² A²teg²³ tyein² quianh³ˉ³ leg⁴³, a³hain⁴ Cristo. \v 11 A³hain⁴ a³júanh⁴³ jenh²ˉ³ tionh²ˉ³, ua²cúa⁴i³ cúa³tag³² i²conh²ˉ³. \v 12 Quie¹ a³hain⁴ a³júan³ i⁴júanh⁴³, sainh³i³ o³hyeih², jian³ a³hain⁴ a³júan³ ti⁴ñeih⁵, lei⁴ júanh⁴³i³. \p \v 13 ’¡Ti⁴³ jeuh²ˉ³ tionh²ˉ³, hnei³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ fariseo, a³júan³ ni²taih⁴³! Quie¹ jnaih⁴ˉ³ o²hnei³² i²han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵. A⁵ga⁴ heuh¹ˉ³ tionh²ˉ³, a⁵ga⁴ cúah²ˉ³ jeu³ i⁴han⁵ a³hnie³⁴ hei⁴ liah⁴. \p \v 14 ’¡Ti⁴³ jeuh²ˉ³ tionh²ˉ³, hnei³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ fariseo, a³júan³ ni²taih⁴³! Quie¹ quih⁵ˉ³ jauh³² quieh¹ a³don⁵ m⁴ hnang⁴, jon³ mh⁵ˉ³ Jon⁴dai¹ i⁴úa⁴ i⁴ma⁵canh²ˉ³ chie³. I⁴jon³ hyanh⁴ˉ³ ma²eu⁴³ pain⁴ la⁴conh⁴a² a³sang²³. \p \v 15 ’¡Ti⁴³ jeuh²ˉ³ tionh²ˉ³, hnei³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ fariseo, a³júan³ ni²taih⁴³! Quie¹ ŋengh³ˉ³ i⁴hanh³ˉ³ jm³ jian³ jeu³ quein³ hnah⁵ˉ³ jan³ a³lain⁴ chie³ quianh³ˉ³, jian³ la⁴teg⁴i² ma³a⁴lang³⁴i³ ne⁵, jon³ júanh³ˉ³ i⁴haih¹ tyie¹ a³hain⁴ qui⁴jeu⁵ to⁵jeunh³ la⁴conh⁴a² hnei³ tionh²ˉ³. \p \v 16 ’¡Ti⁴³ jeuh²ˉ³ tionh²ˉ³, i⁴heh³ˉ³ jeu³ i²con²³ chie³, i⁴taunh³²ˉ³! Quie¹ juah⁴ˉ³: “Juah⁴ne³ cúa²³ jan³ jau²³ quieh¹ i⁴he²³i³ cuah³júah², i¹con³ a⁵sia³ i⁴leg⁴³ juah⁴ sa⁴ra⁵tei⁴³; i² juah⁴ne³ cúa²³ jan³ jau²³ quieh¹ i⁴he²³i³ con⁴juah⁴ o¹cau³²nie¹ tieh³² cuah³ jon³, hniah³ ma⁴tei⁵i³ ton³²nie⁴³.” \v 17 ¡Hnei³ a³can³ tsei⁴³ tionh², a³taun³²! ¿Henh⁴ i⁴tyein² quein⁴³, o⁴ o¹cau³²nie¹ jian³ o⁴ cuah³júah² i²ma³cúah¹ o¹cau³²nie¹ jon³, lainh⁴ˉ³? \v 18 Conh⁴liah⁴ juah⁴ˉ³: “Juah⁴ne³ cúa²³ jan³ jau²³ quieh¹ i⁴he²³i³ ni²hyie⁴, i¹con³ a⁵sia³ i⁴leg⁴³ juah⁴ sa⁴ra⁵tei⁴³; i² juah⁴ne³ cúa²³ jan³ jau²³ quieh¹ i⁴hen⁴³i³ jah⁴ a³jang³i³ ni²hyie⁴ jon³ ne⁵, jon³ hniah³ ma⁴tei⁵i³”, juah⁴ˉ³. \v 19 ¡Hnei³ a³hyei³ tyi², a³taun³² tionh²! Quie¹ ¿henh⁴ tyein² quein⁴³, o⁴ jah⁴ a³jang³i³ nei² jian³ o⁴ ni²hyie⁴ i²ma³cúanh¹ jah⁴? \v 20 Quie¹ a³cúa²³ jau²³ quieh¹ i⁴he²³i³ ni²hyie⁴, cúa²³i³ i⁴he²³i³ ni²hyie⁴ jian³ la⁴jang³⁴ jah⁴ a³jang³i³ nei² liah⁴. \v 21 Conh⁴liah⁴ a³cúa²³ jau²³ quieh¹ i⁴he²³i³ cuah³júah², cúa²³i³ i⁴he²³i³ cuah³ jon³, jian³ hen⁴³i³ Jon⁴dai¹ a³hein² i²jon³ liah⁴. \v 22 Jian³ a³cúa²³ jau²³ quieh¹ i⁴he²³i³ ñi⁴jeu⁵, cúa²³i³ i⁴he²³i³ a²ma³sei² tyein² quieh¹ Jon⁴dai¹ jian³ a³ua²tsei¹ liah⁴. \p \v 23 ’¡Ti⁴³ jeuh²ˉ³ tionh²ˉ³, hnei³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ fariseo a³júan³ ni²taih⁴³! Quie¹ cúah³ˉ³ a²teg⁴ quia³⁴ chieh³² o¹a³siah³, jian³ anís jian³ m⁴yi¹ma³⁴, i² i⁴tyein² quein⁴³ i⁴hei¹ lai²³ ne⁵, a⁵sia³ ma⁵teih³²ˉ³ i⁴ra³juah⁴: i⁴júan³i³ i⁴tsei³⁴, i⁴jieh⁴ ñei⁴ tsei⁴³i³ jian³ i⁴hain⁴i³. I⁴ne³pa² tyein² hniah³ júanh²ˉ³ ton³²nie⁴³. Jian³ liah⁴ma³cúah³ ne³pa² hnei³ i⁴ne³. \v 24 ¡Hnei³ a³heh³ˉ³ jeu³ i²con²³ chie³ i⁴taunh³²ˉ³! ¡Quie¹ quianh⁵ˉ³ a¹leu³ a³hein² a²va²so³ jian³ nangh⁵ˉ³ jan³ a²ca³me²llo³! \p \v 25 ’¡Ti⁴³ jeuh²ˉ³ tionh²ˉ³, hnei³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ fariseo, a³júan³ ni²taih⁴³! Quie¹ raunh⁵ˉ³ jmah³ ta⁴coh⁵ a²va²so³ jian³ a²gm⁴³. I² ta⁵joh⁴³ ne⁵, si²canh³ i⁴hang³ jian³ i⁴langh³ˉ³ con⁴juah⁴ i⁴hlagh³². \v 26 Hnei³ fariseo taun³², raunh³² hnei³ ñeih³²jia⁴³ ta⁵joh⁴³ a²va²so³ jian³ a²gm⁴³ liah⁴ canh⁴a² li⁴quei⁴ ta⁴coh⁵ liah⁴. \p \v 27 ’¡Ti⁴³ jeuh²ˉ³ tionh²ˉ³, hnei³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ fariseo a³júan³ ni²taih⁴³! Quie¹ langh⁴³ˉ³ liah⁴i² leg⁴³ i²ra³hon³ a³jaun² i²ra³jñei²³ lo¹tie³ i⁴tsei³⁴ jnia⁴ ta⁴coh⁵, i² ta⁴naih⁵ ne⁵, si²canh³ a²úan²³ quieh¹ a³jaun² jian³ la⁴jeg³⁴ nai² i⁴ni²hain⁴³. \v 28 Quie¹ la⁴ne³ langh⁴³ˉ³ tionh²ˉ³ jeu³ coh⁵, ta² tseinh³ˉ³, lain⁴ chie³, i² naih⁵ ni²hoh⁴³ˉ³ tionh²ˉ³ ne⁵, si²canh³ la⁴jeg³⁴ nai² i⁴hlagh³² jian³ i⁴ma⁵canh²ˉ³ chie³. \p \v 29 ’¡Ti⁴³ jeuh²ˉ³ tionh²ˉ³, hnei³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ fariseo, a³júan³ a³ni²taih⁴³! Quie¹ júanh³ˉ³ hyah³ i⁴leg⁴³ a²hnei⁴³ peih¹ i²ti²hon³ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹, jian³ júanh⁴ˉ³ jain²³ lo¹ i²ti²hon³ a³tsein²³. \v 30 Jian³ juah⁴ˉ³ tionh²ˉ³: “Juah⁴ne³ ma²sian³ˉ¹ jm² ma²sian³ jmai³sie²³ˉ¹, a⁵sia³ ma³a⁴jŋangh³²ˉ¹ a³sain² hain⁴ tionh² jie³i³ jnia¹.” \v 31 I⁴hleh³ˉ³ la⁴ne³ lei³ jnia⁴ i⁴langh⁴³ˉ³ jon⁴³segh³² a³a⁴jŋangh⁴ a³sain² hain⁴ tionh². \v 32 ¡Ma⁴tieh² hnei³ chie³² quieh¹ naih⁴³sieh³ˉ³ tionh²ˉ³! \p \v 33 ’¡A⁵mh³ tionh², sa¹jeun³ jah⁴ hion²³! ¿Hain³liah⁴ li⁴lionh⁴ˉ³ i⁴gmh⁴ heih⁴³ i²conh²ˉ³ i⁴cúah²ˉ³ qui⁴jeu⁵, lainh⁴ˉ³? \v 34 I⁴jon³ sain¹ˉ⁴ a³sain² i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³ jian³ sain¹ˉ⁴ a³ŋang⁴ jian³ a²teg²³. I² hei⁴i³ tionh² ne⁵, jŋangh¹ˉ³ ca³chion²³, jian³ ca³chion²³ tionh³²ˉ³ crau¹, jian³ ca³chion²³ panh¹ˉ³ cuah³ quianh³ˉ³, jian³ hangh¹i³ hnei³ conh⁴ con³ jeu³. \v 35 Júanh²ˉ³ la⁴ne³ tionh²ˉ³ canh⁴a² canh²ˉ³ chie³² quieh¹ la⁴jang³⁴ a³tsein²³ a³a⁴chian³⁴ a³a⁴taun³ jm³yein⁴ quieh¹ nei² cuah³²húa³⁴ liah⁴ma²ra⁴lie⁵ a⁴tain³⁴i³ jm³yein⁴ quieh¹ Abel, a³tsein²³ hain⁴, la⁴teg⁴ Zacarías, a³jon⁴³ Berequías, a³a⁴jŋangh⁴³ˉ³ hloh³² ni²hyie⁴ i²jang³i³ jah⁴ cuah³júah². \v 36 I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, la⁴jeg³⁴ chie³² ne³ canh²ˉ³ a³sianh³ˉ³ tieh²la³ tionh²ˉ³. \s1 A⁴hoh⁵ Jesús nei² quieh¹ Jerusalén \r (Lc. 13.34‑35) \p \v 37 ’¡Hnei³ tionh²ˉ³ a³tionh² Jerusalén, jŋangh⁵ hnei³ la⁴jang³⁴ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ jian³ quinh⁵ˉ³ m⁴caun² la⁴jang³⁴ a³sain³i³ i²conh²ˉ³! ¡Ta² hlion⁴ nie⁴³ ma²hno⁵ˉ⁵ ma²jaih³²ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, liah⁴i² júan³ a¹si²hyie²³, tyan⁴³i³ co⁴lagh⁴³ jon⁴³yein³ hyie²³ quian¹ naih⁵ ya¹cúa⁴³i³! I² hnei³ sa⁴ra⁵hnoh³ˉ³. \v 38 Quie¹ ton³⁴ Jon⁴dai¹ i²tionh²ˉ³ ne³. \v 39 Jian³ jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³ i⁴a⁵sie⁴³ jeh³²ˉ³ jnia⁴ la⁴conh⁴i² a⁴tyie³⁴ jm² i⁴juah²ˉ³: “Ta² tsei³⁴ jm² ren³ a³ja²³ con⁴juah⁴ jm³i⁴sain³ Se³ño²³.” \c 24 \s1 A⁴hleh⁴ Jesús i⁴jeun⁴ cuah³júah² \r (Mr. 13.1‑2; Lc. 21.5‑6) \p \v 1 I² con³ma²ua⁵hag⁴³ Jesús cuah³júah² jian³ ma³hein²i³ jeu³, jon³ a⁴tyie³⁴ chie³ quian¹i³ hlonh², a⁴he⁴i³ la⁴jeg³⁴ a²hnei⁴³ quieh¹ cuah³júah² i²con²³ Jesús. \v 2 I² hei⁴i³ ne⁵, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Sa¹ jeh⁴ˉ³ la⁴jeg³⁴ i⁴ne³ tionh²ˉ³? I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, i¹con³ a²caun² a⁵sie⁴³ ni²tsei¹ nei² a²caun² reunh¹ lei⁴ juah⁴ i⁴sa⁴si⁵cúan⁴. \s1 Liah⁴ júan³⁴ lei³ jm² i²tieh⁴ \r (Mr. 13.3‑23; Lc. 21.7‑24; 17.22‑24) \p \v 3 Coh⁵ jon³ con³ma²ua²cua⁴³ Jesús mah⁴ quieh¹ a²hma³ Olivos, jon³ a⁴tyie³⁴ chie³ quian¹i³ hlonh²i³ con³ i²sa⁴sian³ chie³, a⁴sagh⁴³i³ Jesús: \p ―Sai³² hnei³ jnie³² legh⁴ lei⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴ne³. ¿Henh⁴ júan³⁴ lei³ la⁴teg⁴i² nioh¹ˉ³ jian³ i⁴si⁵hain⁴ m⁵cu³? \p \v 4 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Jianh³ˉ³ júan² hnei³ yo⁴ua²lainh²ˉ³ ca³ tionh²ˉ³. \v 5 Quie¹ jeun⁴³ jia²³ con⁴juah⁴ jm³i⁴sain³⁴ jnia⁴, i⁴juah⁴i³: “Jnia⁴pa² lang⁴³ A³lion³ Chie³ hain⁴.” Jian³ ma⁵can³i³ jeun⁴³. \v 6 Jon³ nauh²ˉ³ i⁴ma³si³tang⁴ nación jian³ nauh²ˉ³ jau²³ i⁴sia³ hnai³ ta⁵seg³⁴ liah⁴, a⁵júan³ hnei³ canh⁴³, quie¹ ton³²nie⁴³ hniah³ si⁵lei⁴ i⁴ne³ ñeih³²; i² si³hain⁴ pi¹ i²tieh⁴. \v 7 Quie¹ júan³⁴ con³ nación hnai³ i²con²³ nación seg³⁴, jian³ júan³⁴ re¹ hnai³ i²con²³ re¹ sang³⁴ liah⁴, jian³ jia²³ chie² jian³ ho³²cúan⁴, jian³ qui³⁴ húa³⁴ hlion⁴ jeu³. \v 8 La⁴jeg³⁴ i⁴ne³ leg⁴³ ma²eu⁴³ quieh¹ co⁴ra⁴lie⁵ pi¹. \p \v 9 ’Jon³ cúah⁴³i³ hnei³ joh⁴³ cúa³ chie³ i⁴he³⁴i³ ma²eu⁴³ jian³ jŋangh³i³ hnei³ liah⁴, quie¹ la⁴jang³⁴ chie³ li⁴hie²³ hnei³ jm² jon³ nei² quien⁴ˉ⁴. \v 10 Jian³ jeun⁴³ a³jlian³⁴, jian³ li⁴hion²³i³ a³jan³ jan³ jian³ cúanh⁴³i³ a³jan³ jan³ liah⁴. \v 11 Jian³ jia²³ jeun⁴³ a³ta³jaun²³ a³juah⁴ i⁴lang⁴³i³ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹, jian³ ma⁵can³i³ jeun⁴³ liah⁴. \v 12 Jian³ ai³⁴ i⁴hnio⁴i³ nei² quieh¹ hlion⁴ i⁴hlagh³² lei⁴. \v 13 I² a³hain⁴ a³sa⁴teinh³ tsei⁴³ jau²³ quien⁴ˉ⁴ liah⁴i² a⁴toh⁴, a³ne³pa² lion⁴. \v 14 Jian³ hniah³ si⁵hleh³i³ jau²³ la³ liah⁴ leg⁴³ naih⁵ heih⁴³ hm³⁴ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ la⁴tan² m⁵cu³ canh⁴a² li⁴ñi³ la⁴jeg³⁴ nación; i² jon³ a²ma⁴ tieh⁴. \p \v 15 ’I² jon³ ne⁵, liah⁴i² a⁴hleh⁴ Da³nie²³, a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹ hain⁴, nei² quieh¹ i⁴jon³ i⁴hieh¹ Jon⁴dai¹ jian³ i⁴ma³tya³; la⁴teg⁴i² jeh²ˉ³ i⁴jon³ seih⁴³ cuah³ hen² ―a³hain⁴ a³heg³ i⁴la³, hniah³ li⁴ŋang⁴i³―, \v 16 jon³ hniah³ cm³⁴ la⁴jang³⁴ a³tionh² húa³⁴ Judea la⁴teg⁴ mah⁴. \v 17 Jian³ a³hain⁴ a³sainh⁴³ yeih³² cah³² a²hnei⁴³, sa⁴hniah³ jyon⁴³i³ juah⁴ i⁴si⁵quien²³i³ meih³ quieh¹ i⁴nie⁴³ jauh³². \v 18 Conh⁴liah⁴ a³sainh⁴³ je¹, sa⁴hniah³ chianh³i³ juah⁴ i⁴si⁵quien²³i³ a²cúan³. \v 19 Jian³ ¡ti⁴³ jeu²³ la⁴jang³⁴ a³m⁴ a³ti²chieh¹ jm² jon³ jian³ a³m⁴ a³sian³ yein³ teih⁴ quian¹! \v 20 Mh³² hnei³ Jon⁴dai¹ canh⁴a² sa⁴hniah³ jauh¹ˉ³ jain³ cu⁴ i⁴cmh²ˉ³, jian³ o⁴ con³ jm² sa⁴júan³i³ ta¹. \v 21 Quie¹ eu⁴³ pain⁴ ma²eu⁴³ jia²³ jm² jon³ i⁴sa⁴ma³a⁴leg³⁴ i¹conh⁴ liah⁴ma²ra⁴lie⁵ m⁵cu³ la⁴teg⁴ tieh²la³, jian³ a⁵sie⁴³ lei⁴ la⁴ne³ ta⁵cang³ liah⁴. \v 22 Jian³ juah⁴ne³ sa⁴júan³⁴ Jon⁴dai¹ i⁴co⁴le⁴ jm² jon³, i¹jan³ sa⁴lion⁴; i² nei² quieh¹ a³quianh² ne⁵, júan³⁴i³ i⁴sa⁴si⁵úa⁴. \p \v 23 ’I⁴jon³ sa⁴hniah³ hainh⁴ˉ³ i²con²³ chie³ juah⁴ne³ juah⁴i³: “Jeh³², A³ua⁵lion³² Chie³ hain⁴ sainh⁴³ la³”, jian³ o⁴ “Jeh³²i³ sainh⁴³ jno³.” \v 24 Quie¹ jeun⁴³ a³ma³co³ jia²³ a³juah⁴ lang⁴³i³ Cristo jian³ o⁴ a³sain² quian¹ Jon⁴dai¹; jian³ júan³⁴i³ ua³júah² pain⁴ i⁴co³ jnia⁴, canh⁴a² ma⁵can³i³ la⁴teg⁴ a³quianh² a¹juah⁴ li⁴lei⁴. \v 25 Quie¹ ma³a⁴jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³ liah⁴ma²jia⁴³. \v 26 I⁴jon³ sa⁴hniah³ hainh⁴ˉ³ i²con²³ chie³ juah⁴ne³ juah⁴i³: “Jeh³², si²sainh⁴³i³ con³ i²a⁵sian⁴³ a³sian³ jno³”, jian³ o⁴ “Jeh³², ua²cua⁴³ jauh³².” \v 27 Quie¹ liah⁴i² jnia⁵ o¹jyi³ quieh¹ a⁵ñih³ jia²³ ta⁵jia²³ hyie³ teg⁴ ta⁵tyan³ hyie³, la⁴ne³ lei⁴ la⁴teg⁴i² jionh⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³. \v 28 Quie¹ i²ra³quian³ he³² jaun², i²jon³ ŋangh³ a¹teu³júa⁵. \s1 La⁴la³ jionh⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ \r (Mr. 13.24‑37; Lc. 21.25‑36; 17.25‑36; 12.41‑48) \p \v 29 ’I² tei⁴³i² ma³ua⁴jeu³² ma²eu⁴³ pain⁴ jm² jon³, liah⁴ma²jon³ liah⁴ hyie³, jian³ segh³ liah⁴ a⁵sie⁴³ ma⁵li⁴joh¹, jian³ jyinh³ jah⁴nai⁴³, jian³ jai⁴³ i⁴sia³ ta⁵ñi⁴jeu⁵. \v 30 I² jon³ jnia⁵ con³ i⁴júan³⁴ lei³ ñi⁴jeu⁵ i⁴jionh⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴, jon³ hoh⁵ la⁴jang³⁴ sa¹jeun³ a³tionh² cuah³²húa³⁴, jian³ jen⁴³i³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ jionh⁴ jeu³ je¹ o¹jnai⁴³ i⁴quian³i³ ua³pei⁴ jian³ i⁴eu⁴³ júanh⁴³i³. \v 31 Jon³ sain³⁴i³ ángel quian¹ con⁴juah⁴ i⁴hain³² tia⁴ a²lau⁴³ trompeta, a³si⁵jaih² la⁴jang³⁴ a³quianh² quian¹i³, a³tionh² li⁵quin⁴ queih³² m⁵cu³ a³jo³² liah⁴ a³jo³². \p \v 32 ’Júan² hnei³ i⁴li⁴ŋangh⁴ˉ³ tionh²ˉ³ jau²³ i⁴can¹ˉ⁴ quieh¹ a²hma³ m⁴jyi³: La⁴teg⁴i² si²m²³ a²hma³ jian³ ma³si³hyie²³ o¹úan³² quieh¹, jon³ ñih¹ˉ³ tionh²ˉ³ i⁴ma³hloh³² jain³ jm⁴³. \v 33 Jian³ la⁴ne³ liah⁴ tionh²ˉ³, la⁴teg⁴i² jeh⁴ˉ³ si³lei⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴ne³, jon³ ñih¹ˉ³ ma³ja²³ hloh³² i⁴ma³si²sainh⁴³i³ o²hnei³². \v 34 I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, la⁴jeg³⁴ i⁴la³ lei⁴ naih⁵i² tyan⁴³ chie³ a³sian³ tieh²la³. \v 35 Si⁵hain⁴ ñi⁴jeu⁵ jian³ cuah³²húa³⁴, i² jau²³ quien⁴ˉ⁴ ne⁵, liah⁴ma³li⁴tei⁴³pa². \p \v 36 ’Jian³ i¹jan³ sa⁴ñi³ hain³ jm² jian³ o⁴ hain³ o²ra³ si⁵lei⁴, i¹ ángel quian¹ ñi⁴jeu⁵ tionh² sa⁴ñi³; jan³ Neih³ pe²³ˉ⁴ ñi³. \p \v 37 ’La⁴jon³ liah⁴i² a⁴leg³⁴ jm² ya⁴jo³⁴ ma²sian³ Noé, la⁴ne³ lei⁴ liah⁴ la⁴teg⁴i² jionh⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴. \v 38 Quie¹ naih⁵i² so³⁴ jm³ ti²queuh³i³ hangh²i³, ti²sanh⁴i³ jian³ ti²cúan⁴³i³ si³jon⁴³ i⁴sanh⁴, la⁴conh⁴i² a⁴tyie³⁴ jm² i⁴a⁴hei³⁴ Noé joh⁴³ a²úan⁴³ leg⁴³ a²hnei⁴³. \v 39 Quie¹ sa⁴ra⁵ŋang⁴ a³ma²tionh² ma²jon³ la⁴conh⁴i² a⁴canh³ jm³ ua⁵guen⁴ la⁴jang³⁴. La⁴ne³ si⁵lei⁴ liah⁴ la⁴teg⁴i² jionh⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴. \v 40 Jm² jon³ tionh² on³⁴ chie³ je¹; jan³pa² te⁴³i³, jian³ jan³ jian³⁴. \v 41 Jian³ on³⁴ a³m⁴ ti²húah² ti²tionh² nei² a²to²³; jan³pa² te⁴³i³, jian³ jan³ jian³⁴. \p \v 42 ’I⁴jon³ hniah³ júanh²ˉ³ i⁴naih²ˉ³ tionh²ˉ³, quie¹ sa⁴ñih¹ˉ³ hain³ o²ra³ jionh⁴ Se³ño²³ quianh³ˉ³. \v 43 Jian³ ñih¹ˉ³ i⁴la³ liah⁴, juah⁴ne³ ma²ñi³ a³quieh¹ jauh³² hain³ o²ra³ ma²tyie¹ a³júan³ hang³ jauh³² quieh¹i³, jon³ ma²si²jian³i³, jian³ sa⁴ma²cúa³⁴i³ i⁴si⁵hei⁴i³ jauh³². \v 44 Jian³ la⁴jon³ hnei³ tionh²ˉ³ liah⁴, hniah³ júanh²ˉ³ i⁴tionh²ˉ³ re³; quie¹ jionh⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ jm² sa⁴jianh³ˉ³. \p \v 45 ’¿Hain³ hnei³ tionh²ˉ³ lang⁴³ la⁴jan³ a³cúa²³ cúa³tag³² ni²taih⁴³ jian³ a³sian³ tsei⁴³, a³a⁴ron⁴³ jeu³² joh⁴³ cúa³ la⁴jang³⁴ a³tionh² jauh³² quieh¹ canh⁴a² guenh⁴³i³ a³hain⁴ tionh² o²ra³ quieh¹? \v 46 Eu⁴³ tsei³⁴ jm² li⁴ren³ a³cúa²³ cúa³tag³² a³ma³tei⁵ la⁴ne³ la⁴teg⁴i² ma³jonh² jeu³²i³ jian³ je⁴³i³ i⁴si²júan³i³ la⁴ne³. \v 47 I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, jon³ tonh³i³ joh⁴³ cúa³ a³cúa²³ cúa³tag³² hain⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴sia³ quieh¹i³. \v 48 I² juah⁴ne³ hlangh² a³cúa²³ cúa³tag³² hain⁴ jian³ júan³i³ co³hei²tsei³, lain⁴i³: “Len⁴ pi¹ jeu³²ˉ⁴ i⁴jionh⁴.” \v 49 Jon³ ma⁴lie⁵i³ júanh¹i³ a³cúa²³ cúa³tag³² reunh¹, jian³ la⁴teg⁴ a²hei⁴³ queuh³i³ jian³ hangh²i³ jian²³i³ a³ti²hain⁴³, \v 50 i² jon³ jionh⁴ jeu³² a³cúa²³ cúa³tag³² hain⁴ jm² sa⁴si²jian²³i³ jian³ o²ra³ sa⁴ñi³i³. \v 51 I² jon³ he³⁴ jeu³²i³ ma²eu⁴³ pain⁴ i²con²³i³, i⁴jainh⁴³i³ liah⁴i² jainh⁴³ a³júan³ a³ni²taih⁴³; i²jon³ hoh⁵i³ tionh² jian³ queuh⁴³i³ m⁴jan² liah⁴. \c 25 \s1 Can²³i³ jau²³ quieh¹ quian³⁴ a³m⁴ si³yein³ \p \v 1 ’I² jon³ ne⁵, i⁴han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ leg⁴³ liah⁴i² lang⁴³ quian³⁴ a³m⁴ si³yein³ a³a⁴can³⁴ o¹jyi³ jm³co²³ quieh¹ tionh², ua⁵han²i³ ua⁵hyeinh³²i³ a³ñih³ sanh⁴. \v 2 Hña⁴ a³m⁴ hain⁴ re³ nie⁴³ tsei⁴³ tionh², jian³ hña⁴ a³hyein³ tsei⁴³. \v 3 I² a³hyein³ tsei⁴³ hain⁴ tionh², quian³i³ o¹jyi³ jm³co²³ quieh¹, i² a⁵sia³ o¹jm³co²³ quian³i³ jian²³. \v 4 I² a³re³ nie⁴³ tsei⁴³ hain⁴ ne⁵, quian³i³ o¹jm³co²³ quieh¹ i⁴tieh³² a²lo³, jian³ quian³i³ o¹jyi³ jm³co²³ quieh¹ liah⁴. \v 5 I² jon³ a⁴len⁴ a³ñih³ a³sanh⁴ hain⁴. I² hei⁴i³ tionh² ne⁵, ja³⁴ sie⁴ m⁴nei²i³ tionh², a⁴cm³i³. \v 6 I² jon³ ne⁵, con³ma²a⁴teg⁴ i⁴húa²³, jon³ a⁴naih⁵ hleh²i³ tia⁴, juah⁴i³: “¡Jeh³² a³ñih³ a³sanh⁴ ma³ja²³! ¡Cua³ ua⁴hyeinh³² hnei³ tionh²ˉ³!” \v 7 I² jon³ ra⁴hang³² la⁴jang³⁴ a³m⁴ si³yein³ hain⁴ tionh², a⁴júan⁴i³ co³jian¹ o¹jyi³ a²heu³ quieh¹. \v 8 I² a³hyein³ tsei⁴³ hain⁴ tionh² ne⁵, a⁴sagh⁴³i³ a³re³ nie⁴³ tsei⁴³ hain⁴: “Cúa² hnei³ co⁴meih³ o¹jm³co²³ hnie³ jnie³², quie¹ ma³si³liah⁴ o¹jyi³ a²heu³ quian⁴ jnie³².” \v 9 I² a³m⁴ a³re³ nie⁴³ tsei⁴³ hain⁴ tionh² ne⁵, jon³ a⁴sagh⁴³i³ a³hain⁴: “A⁵sia³, canh⁴a² sa⁴lei⁴ quian⁴ jnie³² i⁴si³hain⁴ liah⁴i² a⁴jainh⁴³ˉ³ tionh²ˉ³. Eu⁴³a² re³ ua⁴lia⁴³ quianh³ teg⁴ i²hnang³i³.” \v 10 I² con³ma²ua⁵han² li⁵hña⁴ a³m⁴ hyein³ tsei⁴³ hain⁴ i⁴ua⁵lia⁴³i³, jon³ a⁴tyie³⁴ a³ñih³ a³sanh⁴ hain⁴. I² a³m⁴ a³tionh² co³jian¹ hain⁴, a⁴han⁵i³ jian²³i³ a³ñih³ hain⁴ jauh³² i²júan³i³ jm² i²sanh⁴, jian³ a⁴jnang³⁴ o²hnei³². \v 11 Coh⁵ jon³ a²ma⁴ a⁵han² a³m⁴ si³yein³ sang³⁴ hain⁴ tionh², a⁴juah⁴i³: “¡A³don⁵, a³don⁵ ta³, nia¹ quian⁴ jnie³²!” \v 12 I² hei⁴i³ ne⁵, a⁴ŋangh³i³: “I⁴chie⁴³pa² juah³ˉ⁴, sa⁴cm⁴³ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³”, a⁴juah⁴i³. \p \v 13 ’I⁴jon³ hniah³ júanh²ˉ³ i⁴naih²ˉ³, quie¹ sa⁴ñih¹ˉ³ hain³ jm² a⁵ga⁴ o²ra³ jionh⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴. \s1 Can²³i³ jau²³ quieh¹ o¹cau³² i⁴hei¹ joh⁴³ cúa³ a³cúa²³ cúa³tag³² \p \v 14 ’Conh⁴liah⁴ i⁴han⁵ chie³ naih⁵ heih⁴³ quieh¹ A³cua⁴³ ñi⁴jeu⁵ leg⁴³ liah⁴i² lang⁴³ jan³ a³ñih³ a³ŋo²³ i²gm⁴; i² naih⁵i² chie³⁴i³ ne⁵, a⁴teh³i³ a³cúa²³ cúa³tag³² i²con²³i³ jian³ a⁴tonh³i³ joh⁴³ cúa³ a³hain⁴ tionh² la⁴jeg³⁴ i⁴sia³. \p \v 15 ’I² jon³ a⁴cúa⁴i³ hña⁴ o¹cau³² tie³ talento i²con²³ jan³ hain⁴, jian³ a⁴cúa⁴i³ teun³⁴ talento i²con²³ i²jan³ liah⁴, conh⁴liah⁴ i²jan³ a⁴cúah³i³ con³ talento liah⁴, a⁴cúa⁴i³ i²con²³ con⁴jan³ hain⁴ la⁴conh⁴ tieh¹i³ i⁴li⁴hion⁴i³. I² jon³ ŋo³⁴ jeu³²i³ jeu³ gm⁴. \v 16 I² a³ma³a⁴hyei⁴ hña⁴ o¹cau³² talento hain⁴, jon³ a⁴júan⁴i³ ta¹ o¹cau³² jon³, jian³ ta⁴tsain¹ hña⁴. \v 17 Jian³ la⁴ne³ liah⁴ a³a⁴hyei⁴ teun³⁴, ta⁴tsain¹ teun³⁴ quieh¹i³. \v 18 I² a³a⁴hyei⁴ con³ ne⁵, a⁴cag³⁴i³ con³ to³ húa³⁴, a⁴hma⁴i³ o¹cau³² quieh¹ jeu³². \p \v 19 ’I² con³ma²ua⁴jeu³² hlion⁴ jm², jon³ a⁴tyanh³ jeu³² a³cúa²³ cúa³tag³² hain⁴ tionh², i² jon³ a⁴con²³i³ jau²chie⁴³ ta¹ quieh¹ a³hain⁴ tionh² jian²³i³. \v 20 Co⁴ra⁴lie⁵ a⁴tyie³⁴ a³a⁴hyei⁴ hña⁴ o¹cau³² talento hain⁴, jian³ quien²³i³ i²hña⁴, juah⁴i³: “Hnei³ a³don⁵, hña⁴ o¹cau³² talento ma²a⁴cúah³²ˉ³ jnia⁴ jon³, jeh³² la³, jian³ a⁴lag³⁴ˉ⁴ i²hña⁴ nei² jon³ liah⁴.” \v 21 Jon³ a⁴juah⁴ jeu³²i³ i²con²³i³: “Tsei³⁴, hnei³ a³cúa²³ cúa³tag³² a³tsein²³ jian³ a³ni²taih⁴³; quie¹ re³ ma⁴teih³²ˉ³ ua²liah⁴a² co⁴meih³, i⁴jon³ tonh¹ˉ⁴ joh⁴³ cúah³ˉ³ hlion⁴. Júan² hnei³ si³hyonh³ jianh² jnia⁴.” \v 22 Conh⁴liah⁴ a⁴tyie³⁴ a³a⁴hyei⁴ teun³⁴ o¹cau³² talento hain⁴, juah⁴i³: “Hnei³ a³don⁵, teun³⁴ o¹cau³² talento ma²a⁴cúah³²ˉ³ jnia⁴ jon³; jeh³² la³, jian³ a⁴lag³⁴ˉ⁴ i²teun³⁴ nei² jon³ liah⁴.” \v 23 Jon³ a⁴juah⁴ jeu³²i³ i²con²³i³: “Tsei³⁴, hnei³ a³cúa²³ cúa³tag³² a³tsein²³ jian³ a³ni²taih⁴³; quie¹ re³ ma⁴teih³²ˉ³ ua²liah⁴a² co⁴meih³, i⁴jon³ tonh¹ˉ⁴ hlion⁴ joh⁴³ cúah³ˉ³. Júan² hnei³ si³hyonh³ jianh² jnia⁴.” \v 24 I² jon³ a⁴tyie³⁴ a³ma³a⁴hyei⁴ con³ o¹cau³² talento hain⁴ liah⁴, juah⁴i³: “Hnei³ a³don⁵, quie¹ yan³²ˉ⁴ i⁴langh⁴³ˉ³ jan³ a³hyan³ tsei⁴³, quie¹ queunh³ˉ³ i²sa⁴a⁴jñih⁴ˉ³, quie¹ lainh⁴ˉ³ ta¹ quieh¹ a³sang²³. \v 25 I⁴jon³ ra⁵co⁴³ˉ⁴, ñei³²ˉ⁴ ni²hma³⁴ˉ⁴ o¹cau³² quianh³ˉ³ naih⁵ húa³⁴. Jeh³² la³, janh³ hnei³ quianh³.” \v 26 I² jon³ a⁴juah⁴ jeu³²i³: “Hnei³ a³cúa²³ cúa³tag³² hlangh² a³jeunh³; ñih¹ hnei³ i⁴queun³⁴ˉ⁴ i²sa⁴jan³⁴ˉ⁴, jian³ jaih³²ˉ⁴ i²sa⁴a⁴jnei³⁴ˉ⁴. \v 27 I⁴jon³ ma²hniah³ ma²tonh²ˉ³ o¹cau³² quien⁴ˉ⁴ jauh³² banco canh⁴a² ma²ta⁵tsain¹, jon³ ma²li⁴hyeih³²ˉ⁴ tei⁴³i² ma³cúan⁵ˉ⁵. \v 28 I² jon³ ne⁵, qui⁴³ hnei³ o¹cau³² quieh¹ a³la³, jian³ cúah³² a³quian³ quia³⁴ o¹cau³² talento. \v 29 Quie¹ a³hain⁴ a³ma³quian³, hyieh⁴ pi¹i³. I² a³hain⁴ a³sa⁴quian³ ne⁵, la⁴teg⁴ i⁴peih¹ i⁴quian³i³ jon³, qui⁴. \v 30 I² a³cúa²³ cúa³tag³² a³sa⁴tei⁴³ ta¹ la³, cua³ ua⁴tion²³ coh⁵hnei³² i²naih³; i²jon³ hoh⁵ chie³ jian³ queuh⁴³i³ m⁴jan².” \s1 Liah⁴ can³⁴ Cristo jau²chie⁴³ i²con²³ la⁴jeg³⁴ nación \p \v 31 ’La⁴teg⁴i² jionh⁴ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ i⁴eu⁴³ júanh⁴³i³ jian²³i³ la⁴jang³⁴ ángel tsein²³ quian¹, jon³ cua³⁴i³ nei² a²ma³sei² tyein² quieh¹ i⁴quian³ joh¹. \v 32 I² jon³ ŋangh⁴³ chie³ a³sian³ la⁴jeg³⁴ nación ta⁵nei² hei⁴i³, jon³ ron⁵i³ a³hain⁴ tionh² teun³⁴ hna³, liah⁴i² júan³ jeu³² a⁵a³siah³ jen² a²sain²ñih³ jian²³ a⁵a³siah³ quian¹. \v 33 I² jon³ ron⁵i³ la⁴jang³⁴ a⁵a³siah³ jo³² ta⁵chie³⁴, jian³ sainh³i³ a²sain²ñih³ jo³² ta⁵quegh³ tionh². \v 34 I² jon³ juah⁴ Re¹ i²con²³ a³tionh² jo³² ta⁵chie³⁴ quieh¹: “Nia³ hnei³ tionh²ˉ³, a³tsei³⁴ jm² ren³ quian¹ Neih³ˉ⁴ i⁴hanh⁵ˉ³ con³ i²júan³i³ heih⁴³ i⁴a⁴leg³⁴ re³ quianh³ˉ³ liah⁴ma²ra⁴lie⁵ m⁵cu³. \v 35 Quie¹ ra⁵cúan⁴³ˉ⁴, jian³ a⁴cúah²ˉ³ i⁴a⁴queuh³ˉ⁴; ra⁵quein³ tsei³⁴ˉ⁴, jian³ a⁴cúah²ˉ³ i⁴a⁴lauh⁵ˉ⁵; a⁴ŋeng³⁴ˉ⁴ la⁴jan³ a³sian³ ta⁵seg³⁴, jian³ a⁴cúah²ˉ³ jauh³². \v 36 Jian³ i⁴sa⁴sia³ a²cúan³⁴ˉ⁴, jian³ a⁴cúah²ˉ³ a⁴heu³⁴ˉ⁴; ra⁵chieh¹ˉ⁴, jian³ ma⁴hoh³²ˉ³ jnia⁴; ma²hein³²ˉ⁴ ni⁴ñi²³, jian³ ni²jeh³²ˉ³ jnia⁴.” \v 37 I² jon³ li⁴ŋangh³ a³ni²taih⁴³ hain⁴ tionh² i²con²³i³: “Hnei³ Se³ño²³, ¿legh⁴ a⁴nia³² jnie³² hnei³ i⁴cuanh⁴³ˉ³, jian³ a⁴cúa² jnie³² i⁴a⁴cauh⁴³ˉ³, jian³ o⁴ i⁴quein³ hoh⁴³ˉ³, jian³ a⁴cúa² jnie³² i⁴a⁴hainh⁴ˉ³? \v 38 ¿Jian³ o⁴ legh⁴ a⁴nia³² jnie³² hnei³ i⁴a⁴ŋengh²ˉ³ la⁴jan³ a³sian³ ta⁵seg³⁴, jian³ a⁴cúa² jnie³² jauh³²? ¿Jian³ o⁴ legh⁴ a⁴nia³² jnie³² hnei³ i⁴sa⁴sia³ a²cúanh³ˉ³, jian³ a⁴cúa² jnie³² i⁴a⁴heuh³ˉ³? \v 39 ¿Jian³ o⁴ legh⁴ a⁴nia³² jnie³² hnei³ ma²ra³chieh¹ˉ³, jian³ ma⁴hon³² jnie³² hnei³? ¿Jian³ o⁴ legh⁴ a⁴nia³² jnie³² hnei³ a³ma²heinh³²ˉ³ ni⁴ñi²³, jian³ i⁴ni²nia³² jnie³² hnei³ liah⁴?” \v 40 I² jon³ a⁴jainh³ Re¹ jau²³, juah⁴i³: “I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, con³ma²ma⁴honh³²ˉ³ jan³ a³peih¹ jen² si³reunh³ˉ⁴ la³, i²con²³ jnia⁴pa² a⁴júanh²ˉ³.” \p \v 41 ’I² jon³ juah⁴ Re¹ i²con²³ a³tionh² jo³² ta⁵quegh³ quieh¹: “Quein⁴³ hnei³ i²gm⁴ i²con²³ˉ⁵, a³ma³ua⁵hain⁴ tionh² la⁴teg⁴ je¹ o¹jyi³ loh⁴³ i⁴sa⁴legh⁴ ua²a⁴au³, i⁴a⁴júan⁴ Jon⁴dai¹ quieh¹ a³sa⁴tsein³⁴ jian³ ángel quian¹i³ tionh². \v 42 Quie¹ ra⁵cúan⁴³ˉ⁴, i² sa⁴a⁴gueh³²ˉ³ jnia⁴; ma²i²quein³ tsei³⁴ˉ⁴, i² sa⁴a⁴cúah²ˉ³ i⁴lauh³²ˉ⁴. \v 43 Jian³ ma²ŋeng³⁴ˉ⁴ la⁴jan³ a³sian³ ta⁵seg³⁴, i² sa⁴a⁴cúah³²ˉ³ jnia⁴ jauh³²; jian³ i⁴sa⁴sia³ a²cúan³⁴ˉ⁴, i² a⁵sia³ a⁴cúah²ˉ³ a⁴heu³⁴ˉ⁴; ra⁵chieh¹ˉ⁴ liah⁴, jian³ sa⁴ma⁴hoh³²ˉ³ jnia⁴; jian³ ma²hein³²ˉ⁴ ni⁴ñi²³, i² sa⁴ni²jeh³²ˉ³ jnia⁴ tionh²ˉ³.” \v 44 I² jon³ li⁴ŋangh³ a³hain⁴ i²con²³i³: “Hnei³ Se³ño²³, ¿legh⁴ a⁴nia³² jnie³² hnei³ i⁴cuanh⁴³ˉ³, i⁴quein³ hoh⁴³ˉ³, jian³ sa⁴ma⁴hon³² jnie³² hnei³? ¿Jian³ legh⁴ a⁴nia³² jnie³² hnei³ i⁴a⁴ŋengh²ˉ³ la⁴jan³ a³sian³ ta⁵seg³⁴, jian³ o⁴ i⁴sa⁴sia³ a²cúanh³ˉ³, jian³ o⁴ ra⁵chieh¹ˉ³, jian³ o⁴ ma²heinh³²ˉ³ ni⁴ñi²³, jian³ sa⁴ma⁴hon³² jnie³² hnei³ liah⁴?” \v 45 I² jon³ juah⁴ Re¹ i²con²³i³ tionh²: “I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, la⁴jeg³⁴ i⁴sa⁴a⁴júanh²ˉ³ i²con²³ jan³ jen² chie³ peih¹ la³, i²con²³ jnia⁴pa² sa⁴a⁴júanh²ˉ³ liah⁴.” \v 46 Jon³ si⁵han² a³hain⁴ si⁵quian⁴i³ ma²eu⁴³ i⁴sa⁴ton³ jm² ua²tya⁴³, i² a³ni²taih⁴³ hain⁴ tionh² ne⁵, hyei³⁴i³ m⁵cu³ sa⁴ton³ jm² ua²tya⁴³. \c 26 \s1 A⁴júan⁴ si³ta¹ re³ i⁴sanh³i³ Jesús \r (Mr. 14.1‑2; Lc. 22.1‑2; Jn. 11.45‑53) \p \v 1 I² con³ma²a⁴toh⁴ i⁴a⁴hleh⁴ Jesús la⁴jeg³⁴ jau²³ ne³, jon³ a⁴juah⁴i³ i²con²³ chie³ quian¹: \p \v 2 ―Quie¹ ñih¹ˉ³ tionh²ˉ³ yie⁴ la³ teg³⁴ jm² i⁴a⁴lon⁴ a³jeu³ Israel húa³⁴ Egipto, jian³ cúanh⁴³i³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ i⁴tion³⁴i³ crau¹. \p \v 3 I² la⁴jang³⁴ m³chie³ tyein², jian³ a²teg²³ quian¹ lai²³, jian³ a³don⁵ ma⁴³teg²³ quian¹ judío, jon³ a⁴ŋangh³i³ coh⁵hnei³² jauh³² quieh¹ jeu³² m³chie³ a³sain³ Caifás. \v 4 I² jon³ a⁴júan⁴i³ re³ i⁴sanh³i³ Jesús con⁴juah⁴ jau²ta³jau²³ i⁴jŋangh³i³. \v 5 I² a⁴júanh⁴i³ tionh²: \p ―Sa⁴hniah³ júan³²ˉ¹ ta¹la⁴ jm², canh⁴a² sa⁴ra⁵hang³² a³jeu³ tionh². \s1 A⁴jñei³⁴ jan³ a³m⁴ o¹jm³no¹ ma³jeu³ i²con²³ Jesús \r (Mr. 14.3‑9; Jn. 12.1‑8) \p \v 6 Ma²hein² Jesús jeu³ Betania jauh³² quieh¹ Si²úan¹ a³ma²teh²i³ a³lang⁴³ chie² i⁴jyih² o¹ŋeu⁴³ quieh¹. \v 7 I² jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ a³m⁴ i²con²³i³ a³quian³ con³ m⁴tsai³² peih¹ i⁴leg⁴³ alabastro i⁴tieh³² o¹jm³no¹ ma³jeu³ jian³ i⁴quein⁴³ hlion⁴ mai²³, jon³ a⁴sie⁴i³ ma³tyi² Jesús a³ua²cua⁴³ mesa. \v 8 I² con³ma²a⁴je³⁴ chie³ quian¹i³, ta² a⁴jain²³ tsei⁴³i³ tionh², juah⁴i³: \p ―¿Henh⁴le³⁴ ma⁴hain³i³ i⁴quein⁴³ hlion⁴ ne³? \v 9 Quie¹ ma²li⁴hnang³⁴i³ hmah¹ húanh², canh⁴a² ma²ma⁵hon³²i³ a³ti⁴ñei³. \p \v 10 I² jon³ ra⁵laih² Jesús jau²³ i⁴ti²hleh²i³, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Henh⁴le³⁴ si⁵quianh³²ˉ³ tsei⁴³ a³m⁴ la³ tionh²ˉ³? Quie¹ a⁴júan⁴i³ con³ i⁴tsei³⁴ i²con²³ jnia⁴. \v 11 Quie¹ la⁴jeg³⁴ nie⁴³pa² tionh² a³ti⁴ñei³ jenh²ˉ³ tionh²ˉ³, i² jnia⁴ ne⁵, a⁵sie⁴³ ma⁵jeh³²ˉ³. \v 12 Quie¹ i⁴a⁴sie⁴i³ o¹jm³no¹ ma³jeu³ ne³ i²con²³ˉ⁵ i⁴a⁴júanh³i³ he³⁴ˉ⁴ naih⁵i² ho³⁴i³ jnia⁴. \v 13 I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, la⁴tan² i²hleh³i³ jau²³ quien⁴ˉ⁴ la³, la⁴tan² m⁵cu³, jian³ tya³⁴i³ jau²³ liah⁴ a⁴júan⁴ a³m⁴ la³ i²con²³ˉ⁵, canh⁴a² tyon⁴³ tsei⁴³ chie³ tionh² i²con²³i³. \s1 A⁴júan⁴ Judas re³ i⁴cúanh⁴³i³ Jesús \r (Mr. 14.10‑11; Lc. 22.3‑6) \p \v 14 I² jon³ ŋo³⁴ jan³ a³hein² jen² quia⁵teun⁴ chie³ quian¹i³, a³sain³ Judas Iscariote, ua⁵jen³²i³ m³chie³ tyein² tionh², \v 15 a⁴juah⁴i³ i²con²³i³: \p ―¿Conh⁴ cúah²ˉ³ i²con²³ˉ⁵ juah⁴ne³ cúanh³²ˉ⁴ Jesús joh⁴³ cúah³ˉ³ tionh²ˉ³? \p I² jon³ ma⁴hmah³² a³hain⁴ quieh¹i³ qui⁴quia⁴ o¹cau³² i⁴leg⁴³ o¹cau³² tie³. \v 16 I² jon³ a⁴hnoh³ Judas liah⁴ma²jm² jon³ liah⁴ li⁴tag³⁴ i⁴li⁴cúanh⁴³i³ Jesús joh⁴³ cúa³ a³hain⁴ tionh². \s1 Ma³⁴ quieh¹ Se³ño²³ \r (Mr. 14.12‑25; Lc. 22.7‑23; Jn. 13.21‑30; 1 Co. 11.23‑26) \p \v 17 I² con³ma²a⁴teg⁴ jm² co⁴ra⁴lie⁵ i⁴júan³i³ jm² i⁴queuh³i³ a²hei⁴³ñih¹ i⁴sa⁴hei¹ o¹sieh³², jon³ a⁴tyie³⁴ chie³ quian¹ Jesús i²con²³i³, a⁴juah⁴i³: \p ―¿Jainh¹ hnoh³ˉ³ si²júan²³ jnie³² co³jian¹ ma³⁴ i⁴queuh²ˉ³ jm² la³, jm² i⁴a⁴lon⁴ a³jeu³ Israel húa³⁴ Egipto? \p \v 18 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Cua³ la⁴teg⁴ je¹jeu³ i²con²³ jan³ a³ñih³, i² jon³ saih³²i³ hnei³ jau²³ la³: “La⁴la³ juah⁴ A²teg²³: Ma³ja²³ hloh³² o²ra³ quien⁴ˉ⁴; tieh²la³ júan³²ˉ⁴ jm² la³ jauh³² quianh³ˉ³ jian²³ˉ⁵ chie³ quian³⁴, jm² i⁴a⁴lon⁴ a³jeu³ Israel húa³⁴ Egipto.” \p \v 19 Jon³ a⁴júan⁴ chie³ quian¹ Jesús heih⁴³ i⁴a⁴júan⁴i³, a⁴júan⁴i³ ma³⁴ jon³. \p \v 20 I² con³ma²a⁴nai³, jon³ a⁴cua⁴ Jesús a²me²sa³ jian²³i³ quia⁵teun⁴ chie³ quian¹i³ hain⁴. \v 21 I² con³ma²ti²queuh³i³ a²hei⁴³, jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³, i⁴jan³ hnei³ cúah⁴³ jnia⁴. \p \v 22 Jon³ ta² chionh⁴ tsei⁴³i³ tionh² a⁴leg³⁴, jon³ ma⁴lie⁵ con⁴jan³ a⁴sagh⁴³i³ Jesús: \p ―¿O⁴ jnia⁴ Se³ño²³? ¿O⁴ jnia⁴ Se³ño²³? \p \v 23 I² jon³ a⁴ŋangh³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―A³hain⁴ a³queuh⁴³ con³ a²gm⁴³ jian²³ˉ⁵, a³hain⁴pa² cúah⁴³ˉ⁴. \v 24 I⁴chie⁴³pa² hniah³ lei⁴ i²con²³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ liah⁴i² ra³sag² nei² quieh¹i³; i² a³cúah⁴³ quieh¹i³ ne⁵, ¡ti⁴³ jeu²³ a³hain⁴! Eu⁴³ ma²re³ juah⁴ne³ sa⁴ma²ra⁵sian³ a³ñih³ hain⁴. \p \v 25 Jon³ a⁴hleh⁴ Judas, a³hain⁴ a³cúanh⁴³ Jesús, a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ A²teg²³, ¿o⁴ jnia⁴ a³hain⁴? \p Jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Jen³⁴, liah⁴ a⁴juah¹ˉ³ ne³. \p \v 26 I² con³ma²ti²queuh³i³ a²hei⁴³, jon³ a⁴tang⁴ Jesús a²hei⁴³ñih¹, a⁴cúa⁴i³ ti²hmah³² i²con²³ Jon⁴dai¹, a⁴jeun³⁴i³, jian³ a⁴cúah³i³ chie³ quian¹, a⁴juah⁴i³: \p ―Janh³ i⁴la³ tionh²ˉ³, cauh⁴³; quie¹ i⁴la³ leg⁴³ he³⁴ˉ⁴. \p \v 27 Jon³ a⁴tang⁴i³ a²va²so³ liah⁴, a⁴cúa⁴i³ ti²hmah³², jon³ a⁴cúa⁴i³ i²con²³i³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―Hainh⁴ hnei³ la⁴jangh³ˉ³ i⁴tieh³² a²va²so³ la³. \v 28 Quie¹ i⁴la³ leg⁴³ jm³yein⁴ quien⁴ˉ⁴ i⁴lei⁴ re³ con³ jau²³ hm³⁴, jian³ tain³⁴ jm³yein⁴ quien⁴ˉ⁴ nei² quieh¹ jeun⁴³ canh⁴a² jlenh⁴³ chie³² quieh¹i³. \v 29 Quie¹ jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³ liah⁴, la⁴teg⁴ jm² i⁴tieh²ˉ¹ ne³⁴, a⁵sie⁴³ ma⁵lauh³²ˉ⁴ o¹bein² quieh¹ o¹m⁴ ya¹gm³jeh² i⁴lauh³²ˉ⁴ jian²³ˉ⁵ hnei³ tionh²ˉ³ liah⁴ i⁴seg³⁴, la⁴teg⁴ jm² i⁴júan³⁴ Neih³ˉ⁴ heih⁴³ nei² m⁵cu³ la³pa². \s1 A⁴hleh⁴ Jesús i⁴jlian³⁴ Pe³² \r (Mr. 14.26‑31; Lc. 22.31‑34; Jn. 13.36‑38) \p \v 30 I² con³ma²a⁴he⁴i³ con³ seun²³ quieh¹ Jon⁴dai¹, jon³ ua⁵han²i³ mah⁴ quieh¹ a²hma³ Olivos tionh². \v 31 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Tonh³²ˉ³ jnia⁴ la⁴jangh³ˉ³ tionh²ˉ³ je¹nai³ ne³⁴; quie¹ ra³juah⁴ ra³sag² Ma²jyi³: “Júanh²ˉ⁵ jeu³² a⁵a³siah³, jian³ ma⁵quein²³ so⁵jenh³ a⁵a³siah³.” \v 32 I² la⁴teg⁴i² ma³a⁴hyon²³ˉ⁵ ne⁵, jon³ naih²ˉ⁵ húa³⁴ Galilea naih⁵i² cuanh²ˉ³ tionh²ˉ³. \p \v 33 Jon³ a⁴juah⁴ Pe³² i²con²³i³: \p ―Ua²liah⁴a² la⁴jang³⁴ ton³⁴ hnei³, i² jnia⁴ ne⁵, a⁵sian⁴³ hnei³ ton²³ˉ⁵. \p \v 34 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―I⁴chie⁴³pa² jeu³⁴ˉ⁴ hnei³, je¹nai³ ne³⁴, naih⁵i² hoh⁵ a¹hyie²³, juah²ˉ³ i⁴sa⁴cuh⁴³ˉ³ jnia⁴ hnang²³ nie⁴³. \p \v 35 I² jon³ a⁴juah⁴ Pe³²: \p ―Ua²liah⁴a² hniah³ jaun⁴ˉ⁴ jian²³ˉ⁵ hnei³, sa⁴legh⁴ ua²a⁴jlian²³ˉ⁵. \p Conh⁴liah⁴ la⁴jon³ a⁴juah⁴ la⁴jang³⁴ chie³ quian¹i³ co³nai². \s1 Con³ i²sain³ Getsemaní a⁴m⁴ Jesús i²con²³ Jmai³ \r (Mr. 14.32‑42; Lc. 22.39‑46) \p \v 36 Jon³ a⁴tyie³⁴ Jesús jian²³ chie³ quian¹i³ con³ i²sain³ Getsemaní, i² jon³ a⁴sagh⁴³i³ chie³ quian¹: \p ―Nei⁴ hnei³ i²la³ tionh²ˉ³ ta¹la⁴ nai³²ˉ⁴ i²jno³ ni¹mh⁵ˉ⁵ Neih³ˉ⁴. \p \v 37 Jon³ jian³i³ Pe³² jian³ li⁵uan⁴ si³jon⁴³ Zebedeo. I² jon³ eu⁴³ chionh⁴ tsei⁴³ Jesús a⁴leg³⁴ jian³ so⁵ñi³i³ liah⁴ sian³i³. \v 38 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Ta² chionh⁴ tsei³⁴ˉ⁴ hlion⁴ mai²³, ta² li⁴jaun⁴ˉ⁴, lain³⁴ˉ⁴. Jian² hnei³ i²la³ tionh²ˉ³, ua²ti²naih²ˉ³ jianh²ˉ³ jnia⁴. \p \v 39 Jon³ ŋo³⁴i³ ta⁵nei² i²co⁴meih³, a⁴quie³i³ húa³⁴ ta⁵ra³hain²³i³, a⁴mh³i³ Jon⁴dai¹, i⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ Neih³ˉ⁴, qui⁴³ hnei³ ma²eu⁴³ pain⁴ i⁴jia²³ i²con²³ˉ⁵, a¹juah⁴ li⁴lei⁴; i² ua²lei⁴ liah⁴ hnoh³ hnei³, a⁵jon⁴³ liah⁴ hno⁵ˉ⁵. \p \v 40 Jon³ jonh² Jesús i²tionh² chie³ quian¹i³, a⁴jen³i³ i⁴ti²cm²i³, jon³ a⁴sagh⁴³i³ Pe³²: \p ―¿O⁴ la⁴ne³ sa⁴tianh³²ˉ³ júanh²ˉ³ ti²naih²ˉ³ jianh²ˉ³ jnia⁴ con³ o²ra³? \v 41 Júan² hnei³ ti²naih²ˉ³ tionh²ˉ³ jian³ mh³² hnei³ Jon⁴dai¹ canh⁴a² sa⁴tianh⁵ˉ³ tei⁴³i² jia²³ jau²chie⁴³ i²conh²ˉ³. Quie¹ i⁴chie⁴³pa² hnie³⁴ m⁴tyi⁴ quianh³ˉ³ i⁴ma⁴tei⁵, i² heh³²ˉ³ ne⁵, sa⁴tieh¹. \p \v 42 Jon³ ŋo³⁴i³ liah⁴ i⁴seg³⁴, ua⁵mh²i³ Jon⁴dai¹ a²teg⁴ taun³⁴ nie⁴³, juah⁴i³: \p ―Hnei³ Neih³ˉ⁴, juah⁴ne³ sa⁴tian⁴ i⁴li⁴qui⁴ ma²eu⁴³ pain⁴ ne³ i²con²³ˉ⁵, ua²lei⁴ heih⁴³ quianh³ˉ³ júah³. \p \v 43 Jon³ jonh²i³ liah⁴ i⁴seg³⁴ i²tionh² chie³ quian¹, a⁴jen³i³ i⁴ti²cm²i³, quie¹ eu⁴³ si²canh³ sie⁴ nei²i³ tionh². \v 44 I² jon³ a⁴tain³⁴i³ liah⁴, ŋo³⁴i³ liah⁴ i⁴seg³⁴ ua⁵mh²i³ Jon⁴dai¹ a²teg⁴ hnang²³ nie⁴³, a⁴hleh⁴i³ la⁴jon³pa² liah⁴. \v 45 I² jon³ a⁴tyanh³i³ i²con²³ chie³ quian¹ ne⁵, a⁴juah⁴i³: \p ―Cm³ hnei³ quianh³ tionh²ˉ³ júah³, tai³² san⁴ hnei³. Quie¹ ma³a⁴teg⁴ o²ra³ i⁴cúanh⁴³i³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ joh⁴³ cúa³ a³ti²ren³ chie³². \v 46 Ra⁴hang³², ma³²ˉ¹; jeh³², ma³ja²³ a³cúah⁴³ jnia⁴. \s1 A⁴júan⁴i³ chion³² Jesús \r (Mr. 14.43‑50; Lc. 22.47‑53; Jn. 18.2‑11) \p \v 47 I² ma²si²hleh² pi¹ Jesús, con³ a⁴la³ a⁴tyie³⁴ Judas, a³hein² jen² quia⁵teun⁴ chie³ quian¹i³, jian³ jian²³i³ jeun⁴³ chie³ a³ti²quian³ a²ñi²tag⁴ jian³ a²hma³, a³sain² quian¹ m³chie³ tyein² jian³ a³don⁵ ma⁴³teg²³ quian¹ a³jeu³. \v 48 I² Judas, a³cúah⁴³ hain⁴, a⁴júan⁴i³ re³ ñeih³² jian²³i³ a³hain⁴ tionh² i⁴júan³⁴i³ con³ lei³, juah⁴i³: \p ―A³hain⁴ a³seinh¹ˉ⁴ nei², a³hain⁴pa² hain⁴; sianh³² hnei³. \p \v 49 Con³ a⁴la³ a⁴tyie³⁴ a³hain⁴ i²con²³ Jesús, a⁴cúan⁴³i³ dai¹, a⁴juah⁴i³: \p ―Hnei³ A²teg²³. \p Ma²jon³ a⁴seinh⁴i³ nei². \v 50 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Hnei³ a³ñi³reunh³ˉ⁴, ¿henh⁴ ta¹ a⁴niah³ˉ³? \p I² jon³ a⁴tyie³⁴ a³jeun⁴³ tionh² hlonh² Jesús, a⁴sanh³i³, a⁴júan⁴i³ chion³². \p \v 51 I² jan³ a³jian²³ Jesús hain⁴, a⁴tyi³i³ a²ñi²tag⁴ quieh¹, a⁴júanh¹i³ jan³ a³cúa²³ cúa³tag³² i²con²³ jeu³² m³chie³, a⁴queih³i³ ta³ra³cua¹i³. \v 52 Jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Tienh³ a²ñi²tag⁴ quianh³ a²lo³. Quie¹ la⁴jang³⁴ a³si³tang⁴ jeu³ a²ñi²tag⁴ jaun⁴ jeu³ a²ñi²tag⁴ liah⁴. \v 53 ¿O⁴ a⁵sia³ lei⁴ li⁴mh³²ˉ⁴ Neih³ˉ⁴ tieh²la³, lainh⁴ˉ³, i⁴sain³⁴i³ quia⁵teun⁴ hna³ ángel, ta⁵la⁵mai²³, i²con²³ˉ⁵? \v 54 I² juah⁴ne³ júan¹ˉ⁴ la⁴ne³, ¿liah⁴ li⁴tei⁴³ jau²³ ra³sag² liah⁴ hniah³ jain⁴³ˉ⁴ ne⁵? \p \v 55 O²ra³ jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³ chie³ jeun⁴³ hain⁴: \p ―¿O⁴ a⁴niah³ˉ³ tionh²ˉ³ i⁴jmah³²ˉ³ jnia⁴ ti²quianh²ˉ³ a²ñi²tag⁴ jian³ a²hma³ liah⁴i² sanh²i³ hang³? Quie¹ la⁴jeg³⁴ jm² ma²he³⁴ˉ⁴ jau²³ jenh²ˉ³ tionh²ˉ³ cuah³júah², jian³ sa⁴a⁴sienh²ˉ³ jnia⁴. \v 56 I² la⁴jeg³⁴ i⁴la³ lei⁴ tieh²la³ canh⁴a² li⁴tei⁴³ jau²³ i⁴a⁴sag⁴ a³sain² tionh². \p I² la⁴jang³⁴ chie³ quian¹ Jesús ne⁵, a⁴ton³⁴i³ quieh¹i³, a⁴cm⁴i³ tionh². \s1 Ma⁴jnia³² Jesús ta⁵nei² la⁴jang³⁴ si³ta¹ quian¹ judío \r (Mr. 14.53‑65; Lc. 22.54‑55, 63‑71; Jn. 18.12‑14, 19‑24) \p \v 57 I² a³a⁴sanh³ Jesús tionh², jon³ ni²jan³i³ i²con²³ jeu³² m³chie³ Caifás, i²ti²ŋangh³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ a³don⁵ ma⁴³teg²³ tionh². \v 58 I² Pe³² ne⁵, ya¹tyein¹ coh⁵ i²ma³gm⁴ la⁴conh⁴i² a⁴hei³⁴i³ coh⁵hnei³² quieh¹ jeu³² m³chie³; i² con³ma²a⁴hei³⁴i³, jon³ a⁴cua⁴i³ jian²³ po³li³sei¹, canh⁴a² je³⁴i³ liah⁴ si⁵lei⁴ la⁴jeg³⁴ i⁴ne³. \p \v 59 I² la⁴jang³⁴ m³chie³ tyein² jian³ a³don⁵ ma⁴³teg²³ jian³ la⁴jang³⁴ si³ta¹ canh² sang³⁴, jon³ a⁴hnoh³i³ chie³² jau²ta³jau²³ liah⁴ li⁴hnang⁵i³ Jesús canh⁴a² cúanh⁴³i³ i⁴jŋangh³i³. \v 60 I² sa⁴a⁴chieh¹i³ ne⁵, ua²liah⁴a² ma⁴jnia³² jeun⁴³ a³a⁴cúa⁴ chie³² jau²ta³jau²³. I² i²a⁴toh⁴, jon³ a⁴tyie³⁴ on³⁴ a³a⁴cúa⁴ chie³² jau²ta³jau²³ liah⁴, \v 61 a³a⁴juah⁴: \p ―A⁴juah⁴ a³ne³: “Quie¹ li⁴jeun²³ˉ⁵ cuah³júah² quieh¹ Jon⁴dai¹, i² tei⁴³i² ma³a⁴teg⁴ hneng³ jm², jon³ li⁴sieh³²ˉ⁴ liah⁴”, a⁴juah⁴i³. \p \v 62 Jon³ a⁴no³ jeu³² m³chie³, a⁴sagh⁴³i³ Jesús: \p ―¿O⁴ i¹con³ jau²³ sa⁴li⁴jainh²ˉ³? Jeh³² ¿henh⁴ hleh²i³ nei² quianh³ˉ³? \p \v 63 I² Jesús ne⁵, i¹con³ sa⁴ŋang³i³. Jon³ a⁴juah⁴ jeu³² m³chie³ i²con²³i³: \p ―Jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ con⁴juah⁴ jm³i⁴sain³ Jon⁴dai¹ a³sian³ i⁴jeuh³²ˉ³ jnie³² juah⁴ne³ hnei³ langh⁴³ A³ya⁴lion³² Chie³ hain⁴, A³jon⁴³ Jon⁴dai¹. \p \v 64 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―Chie⁴³pa² liah⁴ jau²³ a⁴juah¹ˉ³ ne³, jian³ sia³ con³ jau²³ i⁴jeu¹ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³ liah⁴, ta⁵i²chie³²ˉ¹ la³ jenh³²ˉ³ A³a⁴lang³⁴ Chie³ hain⁴ a³ua²cua⁴³ jo³² ta⁵chie³⁴ quieh¹ Jon⁴dai¹ a³li⁴júan³⁴ la⁴jeg³⁴, jian³ jionh⁴i³ jeu³ je¹ o¹jnai⁴³. \p \v 65 Jon³ a⁴cag³⁴ jeu³² m³chie³ a²cúan³ i⁴jain²³ tsei⁴³i³, juah⁴i³: \p ―¡A⁴hleh⁴ a³ne³ jau²³ i⁴hieh¹ Jon⁴dai¹! ¿Henh⁴a² ma⁵hniah³ a³hnang⁵ quieh¹i³ ton³²nie⁴³? Jeh³², húanh⁴pa² hnei³ a⁴naih³ˉ³ tieh²la³ jau²³ i⁴hieh¹ Jon⁴dai¹. \v 66 I² ne³ ne⁵, ¿liah⁴ co³hei²tsei³ quianh³ˉ³? \p Jon³ a⁴ŋangh³ a³hain⁴ tionh², juah⁴i³: \p ―Ren³i³ chie³² pain⁴ i⁴hniah³ jaun⁴i³. \p \v 67 I² jon³ a⁴hñei³⁴i³ tionh² jm³teuh¹ nei² Jesús, jian³ ma⁴jno³i³. Jian³ ca³chion²³ a⁴quein⁴ nei²i³, \v 68 juah⁴i³: \p ―Hnei³ a³juah⁴ lang⁴³ A³lion³ Chie³, ¡tyi² hnei³ jau²³, hain³ a⁴po³⁴ hnei³! \s1 A⁴juah⁴ Pe³² i⁴sa⁴cm²³i³ Jesús \r (Mr. 14.66‑72; Lc. 22.56‑62; Jn. 18.15‑18, 25‑27) \p \v 69 I² jon³ ne⁵, ua²cua⁴³ Pe³² coh⁵hnei³², i² jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ a³m⁴ peih¹, a³júan³ ta¹ jauh³², juah⁴i³: \p ―Hnei³pa² ma²ŋengh³ jianh²ˉ³ Jesús a³sian³ húa³⁴ Galilea liah⁴. \p \v 70 I² Pe³² ne⁵, a⁴jlian³⁴i³ ta⁵nei² la⁴jang³⁴, juah⁴i³: \p ―Sa⁴yan³²ˉ⁴ henh⁴ hleh³ˉ³. \p \v 71 I² jon³ ra⁴hang³² Pe³², ŋo³⁴i³ hloh³² o²hnei³² jeu³ si³hei⁴i³ a²jneng²³ hyah³, i² jon³ a⁴je³ i²jan³ a³m⁴, i² jon³ a⁴juah⁴ a³m⁴ hain⁴ i²con²³ a³tionh² i²jon³: \p ―Jeh³², a³ne³pa² ma²ŋeng²³ jian²³ Jesús a³sian³ jeu³ Nazaret. \p \v 72 Jon³ a⁴jlian³⁴i³ liah⁴ i⁴seg³⁴ i⁴hen⁴³i³ Jon⁴dai¹, juah⁴i³: \p ―Sa⁴cm⁴³ˉ⁴ hain³ chie³ henh⁵ˉ³. \p \v 73 I² con³ma² liah⁴ma³co⁴le⁴sa² jon³, jon³ a⁴tyie³⁴ a³ti²tionh² i²jon³ hlonh²i³, a⁴sagh⁴³i³ Pe³²: \p ―I⁴chie⁴³pa² hnei³ langh⁴³ jan³ chie³ quian¹i³, quie¹ lei³ naih⁵ liah⁴ hleh³ˉ³. \p \v 74 Jon³ ma⁴lie⁵ Pe³² i⁴hen⁴³i³ Jon⁴dai¹ i⁴jang³⁴ tsei⁴³ i⁴he³⁴i³ ma²eu⁴³ i²con²³i³ a¹juah⁴ne³ sa⁴chie⁴³ jau²³ quieh¹i³, a⁴cúa⁴i³ jau²³ quieh¹, juah⁴i³: \p ―Sa⁴cm⁴³ˉ⁴ hain³ chie³ henh⁵ˉ³. \p I² con³ma²a⁴hleh⁴i³ jon³, con³ a⁴la³ a⁴hoh⁵ a¹hyie²³. \v 75 I² jon³ a⁴tyon²³ tsei⁴³ Pe³² jau²³ quieh¹ Jesús i⁴ma²a⁴juah⁴i³ i²con²³i³: “Naih⁵i² hoh⁵ a¹hyie²³, jlianh³²ˉ³ i⁴juah²ˉ³ i⁴sa⁴cuh⁴³ˉ³ jnia⁴ hnang²³ nie⁴³.” I² jon³ ua⁵hag⁴³ Pe³² coh⁵ a²jneng²³ hyah³, a⁴hoh⁵i³ i⁴hei¹ queuh³ tsei⁴³i³. \c 27 \s1 Jian³i³ Jesús ta⁵nei² Pilato \r (Mr. 15.1; Lc. 23.1‑2; Jn. 18.28‑32) \p \v 1 I² con³ma²a⁴jnia³⁴, jon³ a⁴ŋangh³ la⁴jang³⁴ m³chie³ tyein² jian³ a³don⁵ ma⁴³teg²³ quian¹ a³jeu³, ra⁵hyon³ tsei⁴³i³ i⁴cúanh⁴³i³ jŋangh³i³ Jesús. \v 2 Jon³ jian³i³ Jesús ya¹hñi⁴³, ni²cúanh³²i³ joh⁴³ cúa³ Poncio Pilato, si²mah⁴ tyein² hain⁴. \s1 Jaun² Judas \p \v 3 I² Judas a³a⁴cúanh⁴³ Jesús hain⁴, con³ma²a⁴je³⁴i³ i⁴a⁴gmh⁴ heih⁴³ i⁴jaun⁴, jon³ a⁴júan⁴i³ co³hei²tsei³ seg²³, a⁴jainh³i³ qui⁴quia⁴ o¹cau³² tie³ jon³ i²con²³ m³chie³ tyein² jian³ a³don⁵ ma⁴³teg²³, \v 4 juah⁴i³: \p ―A⁴tanh⁴ˉ⁴ chie³² quie¹ a⁴cúanh³²ˉ⁴ jan³ a³sa⁴ren³ chie³² i⁴jaun⁴. \p I² a⁴juah⁴ a³hain⁴ tionh² ne⁵: \p ―¿Henh⁴ jm² si²quian¹ jnie³² nei² ne³? ¡Quie¹ tainh⁴³ húanh⁴³pa² hnei³! \p \v 5 Jon³ a⁴ton³⁴ Judas la⁴jeg³⁴ o¹cau³² tie³ jon³ cuah³júah²; ua⁵hag⁴³i³, ŋah³i³, ua⁵jŋangh³i³ hña³, a⁴hñei⁴i³ lau² yeih³² hma³. \p \v 6 I² m³chie³ tyein² hain⁴ tionh², jon³ a⁴jaih³i³ la⁴jeg³⁴ o¹cau³² tie³ jon³, a⁴juah⁴i³: \p ―Sa⁴ra³cúa²³ juah⁴ i⁴tien³²ˉ¹ o¹cau³² la³ joh⁴³ a²cúa⁴³ quieh¹ cuah³, quie¹ leg⁴³ hmah¹ quieh¹ jm³yein⁴ quieh¹ jan³ chie³. \p \v 7 I² con³ma²a⁴júan⁴i³ re³ tionh², jon³ a⁴la³⁴i³ con³ húa³⁴ o¹cau³² jon³ i⁴sain³ Húa³⁴ quieh¹ Teg³teuh³, canh⁴a² li⁴sia³ con³ i²hon³⁴i³ a³sian³ ta⁵seg³⁴. \v 8 I⁴jon³ la⁴teg⁴ tieh²la³ teh²i³ húa³⁴ jon³, Húa³⁴ quieh¹ Jm³yein⁴. \v 9 La⁴ne³ ra⁵tei⁴³ jau²³ i⁴a⁴hleh⁴ Jeremías, a³sain² hain⁴, con³ma²a⁴juah⁴i³: “A⁴hyei⁴i³ qui⁴quia⁴ o¹cau³² tie³ (hmah¹ i⁴a⁴juah⁴ sa¹jeun³ Israel i⁴quein⁴³ a³hain⁴), \v 10 jian³ a⁴la³⁴i³ húa³⁴ quieh¹ teg³teuh³ o¹cau³² jon³, la⁴jon³ liah⁴i² a⁴júan⁴ Se³ño²³ heih⁴³ i²con²³ˉ⁵.” \s1 A⁴ŋang⁴ Pilato i²con²³ Jesús \r (Mr. 15.2‑5; Lc. 23.3‑5; Jn. 18.33‑38) \p \v 11 Jon³ si²sainh⁴³ Jesús ta⁵nei² si²mah⁴ tyein² hain⁴ a³a⁴ŋang⁴ i²con²³i³, juah⁴i³: \p ―¿O⁴ hnei³ langh⁴³ Re¹ quian¹ judío tionh²? \p Jon³ a⁴juah⁴ Jesús: \p ―Liah⁴ juah⁴ ne³pa² hnei³. \p \v 12 Jian³ la⁴jang³⁴ m³chie³ tyein² jian²³ a³don⁵ ma⁴³teg²³, a⁴hnang⁴³i³ Jesús. I² Jesús ne⁵, i¹con³ jau²³ sa⁴ŋangh²i³. \v 13 Jon³ a⁴juah⁴ Pilato i²con²³i³: \p ―¿O⁴ sa¹ nauh³ˉ³ i⁴hlion⁴ chie³² ti²cúa²³i³ hnei³? \p \v 14 I² Jesús ne⁵, i¹con³ jau²³ sa⁴a⁴ŋangh³i³; i⁴jon³ ta² co³ ŋo³⁴ tsei⁴³ si²mah⁴ tyein² hain⁴. \s1 A⁴gmh⁴ heih⁴³ i⁴jaun⁴ Jesús \r (Mr. 15.6‑20; Lc. 23.13‑25; Jn. 18.38―19.16) \p \v 15 I² jon³ ne⁵, quie¹ la⁴jeg³⁴ jm² jon³, jm² i⁴a⁴lon⁴ a³jeu³ Israel húa³⁴ Egipto, tang²³ si²mah⁴ tyein² hain⁴ lion³ jan³ a³chion³², a³hain⁴ a³hen⁴³ a³jeu³. \v 16 Jm² jon³ ma²hein² jan³ a³chion³² ni⁴ñi²³ a³sain³ Barrabás, a³ñi³ a³jeu³ la⁴jang³⁴ nei² quieh¹ liah⁴ lang⁴³i³. \v 17 I² con³ma²ti²tionh²i³ la⁴jang³⁴ tionh², jon³ a⁴juah⁴ Pilato i²con²³i³: \p ―¿Hain³ a³chion³² hnoh³ˉ³ lion³²ˉ⁴: Barrabás jian³ o⁴ Jesús, a³teh²i³ A³ya⁴lion³² Chie³ hain⁴? \p \v 18 Quie¹ ñi³i³ i⁴a⁴cúanh⁴³i³ joh⁴³ cúa³i³ i⁴eu⁴³ tsei⁴³i³ tionh². \p \v 19 I² con³ma²ua²cua⁴³ Pilato i²can²³ jau²chie⁴³, jon³ a⁴sain⁴ a³m⁴ quian¹i³ jau²³, juah⁴i³: “Sa⁴hniah³ teih³²ˉ³ si¹cúah³ o³tan² a³tsein²³ hain⁴. Quie¹ je¹nai³ ma³hm⁴ hlion⁴ ma²eu⁴³ a⁴can³⁴ˉ⁴ nei² quieh¹i³, qui⁴tian³⁴ˉ⁴.” \p \v 20 I² la⁴jang³⁴ m³chie³ tyein² jian³ a³don⁵ ma⁴³teg²³, a⁴cagh¹i³ jm² i²con²³ a³jeu³ canh⁴a² m³⁴ a³jeu³ i⁴lion⁴ Barrabás, jian³ i⁴jaun⁴ Jesús. \v 21 Jon³ a⁴juah⁴ si²mah⁴ tyein² i²con²³i³ tionh² liah⁴ i⁴seg³⁴: \p ―¿Hain³ chianh² la⁴conh⁴ li⁵uan⁴ hain⁴ hnoh³ˉ³ lion³²ˉ⁴? \p I² jon³ a⁴juah⁴i³ tionh²: \p ―Barrabás pa². \p \v 22 Jon³ a⁴juah⁴ Pilato i²con²³i³: \p ―¿Henh⁴ júan³²ˉ⁴ i²con²³ Jesús, a³teh²i³ A³ya⁴lion³² Chie³ hain⁴ ne⁵? \p I² jon³ a⁴juah⁴ la⁴jang³⁴ a³jeu³ tionh²: \p ―¡Hniah³ tionh³²ˉ³ crau¹! \p \v 23 Conh⁴liah⁴ a⁴juah⁴ si²mah⁴ tyein² i²con²³i³: \p ―¿Henh⁴ i⁴hlagh³² a⁴júan⁴i³ ne⁵? \p I² hei⁴i³ tionh² ne⁵, tsei³⁴sa² tia⁴ a⁴hleh⁴i³, a⁴juah⁴i³: \p ―¡Hniah³ tionh³²ˉ³ crau¹pa²! \p \v 24 I² con³ma²a⁴je³⁴ Pilato i⁴sa⁴cang³ jau²³ quieh¹i³, jian³ i⁴tsei³⁴sa² ra³hang³² a³jeu³, jon³ a⁴tang⁴i³ o¹jm³cuh⁵, a⁴raunh⁵i³ si¹cúa³ ta⁵nei² a³jeu³, juah⁴i³: \p ―A⁵sia³ chie³² ren³⁴ˉ⁴ i⁴tain³⁴ jm³yein⁴ quieh¹ a³ñih³ a³tsein²³ la³; tainh⁴³ hnei³pa² tionh²ˉ³. \p \v 25 Jon³ a⁴ŋangh³ la⁴jang³⁴ a³jeu³, a⁴juah⁴i³: \p ―Ua²yi⁴hei⁴ lau² jnie³² liah⁴ma³jie³ jnie³² jon⁴³segh³² jnie³² jm³yein⁴ quieh¹ a³ne³. \p \v 26 I² jon³ a⁴lion³i³ Barrabás; i² con³ma²a⁴júan⁴i³ heih⁴³ i⁴a⁴pan³⁴i³ Jesús jeu³ a²lo³, jon³ a⁴cúanh⁴³i³ i⁴si⁵tion⁴i³ crau¹. \p \v 27 I² jon³ jie³ a²hlie⁴ quian¹ si²mah⁴ tyein², jian³i³ Jesús la⁴teg⁴ jauh³²tyie³; i²jon³ a⁴ŋangh³ la⁴jang³⁴ a²hlie⁴ la⁴co⁴la⁴lagh⁵. \v 28 I² con³ma²a⁴tyi³i³ a²cúan³ Jesús, jon³ a⁴tanh³i³ con³ a²hmh³ sein³² cúa³. \v 29 Jian³ a⁴tonh³i³ con³ a²sag³ i⁴leg⁴³ a²ton⁴³ ma³tyi²i³, jian³ con³ a²ma³cu⁴³ joh⁴³ cúa³i³ jo³² ta⁵chie³⁴. I² jon³ ji⁴ŋang⁴i³, a⁴si⁴jnei⁵i³ ta⁵nei²i³, juah⁴i³: \p ―¡Ta⁵yeih³² Re¹ quian¹ judío tionh²! \p \v 30 I² jon³ a⁴hñi³i³ jm³teuh¹. I² con³ma²a⁴qui³⁴i³ a²ma³cu⁴³ jon³, jon³ a⁴pa³⁴i³ ma³tyi²i³. \v 31 I² con³ma²a⁴toh⁴ a⁴ji⁴ŋang⁴i³, jon³ a⁴tyi³i³ a²hmh³ cúa³ jon³ quieh¹, jian³ a⁴tonh³i³ a²cúan³ hña³ liah⁴ i⁴seg³⁴. Jon³ jian³i³ ua⁵tion⁴i³ crau¹. \s1 Ta⁴ton³² Jesús crau¹ jian³ a⁴jaun³⁴i³ \r (Mr. 15.21‑41; Lc. 23.26‑49; Jn. 19.17‑30) \p \v 32 I² jon³ ne⁵, con³ma²tionh²i³ jeu³ jon³, a⁴jainh³i³ jan³ a³ñih³ a³sian³ je¹jeu³ Cirene, a³sain³ Si²úan¹, a⁴júan⁴i³ ta⁵li⁴hnai³ i⁴jian³⁴ a³hain⁴ crau¹. \p \v 33 I² con³ma²a⁴tyie³⁴i³ tionh² con³ i²sain³ Gólgota, hnie³⁴ ra³juah⁴ Hien²³ quieh¹ Ma³tyi² Húan³⁴, \v 34 i²jon³ a⁴cúa⁴i³ o¹bein² jeinh³ i²con²³ Jesús i⁴hangh³i³ i⁴ni²conh² con³ o¹jm³ i⁴eu⁴³ tseih³; i² con³ma²a⁴con³⁴ Jesús jau²chie⁴³ i⁴jon³, jon³ a⁵sie⁴³ ma⁵hnie³⁴i³ hangh³i³. \p \v 35 I² con³ma²a⁴tion⁴i³ crau¹ tionh², jon³ a⁴tyonh⁴i³ a²cúan³ Jesús jen²i³ con⁴juah⁴ i⁴a⁴tyi³i³ jau²chie⁴³ hain³ teg³⁴ quieh¹, canh⁴a² li⁴tei⁴³ jau²³ i⁴a⁴hleh⁴ jan³ a³sain² i⁴ra³juah⁴: “A⁴tyonh⁴i³ a²cúan³⁴ˉ⁴ jen²i³ tionh², nei² quieh¹ a²hmh³ quien⁴ˉ⁴ a⁴tyi³i³ jau²chie⁴³.” \v 36 I²jon³ a⁴cua⁴i³ tionh², a⁴hion⁴³i³. \v 37 Jian³ a⁴tien⁴i³ con³ jo³²hma³ ma³tyi² crau¹ i⁴ra³hleh² hain³ chie³² a⁴cúah³i³, ra³juah⁴: A³LA³PA² JESÚS, RE¹ QUIAN¹ JUDÍO TIONH². \p \v 38 Jon³ a⁴tion⁴i³ on³⁴ a³júan³ hang³ hlonh² Jesús, jan³ jo³² ta⁵chie³⁴ jian³ jan³ jo³² ta⁵quegh³. \v 39 Jian³ la⁴jang³⁴ a³ua³jeun³² jeu³ jon³, sagh⁴³i³ Jesús jau²hlagh³² i⁴jaih²i³ ma³tyi², \v 40 juah⁴i³: \p ―Hnei³ a³ma²jeunh³²ˉ³ cuah³júah² jian³ i⁴ma²júanh³²ˉ³ liah⁴ i⁴seg³⁴ tei⁴³i² ma³a⁴teg⁴ hneng³ jm², lion³² hnei³ húanh⁴³. Juah⁴ne³ langh⁴³ˉ³ A³jon⁴³ Jon⁴dai¹, jyon²³ hnei³ si²tonh³ˉ³ crau¹ ne³. \p \v 41 Conh⁴liah⁴ la⁴jon³ a⁴ji⁴ŋang⁴ m³chie³ tyein² jian²³ a²teg²³ quian¹ lai²³ jian³ fariseo jian³ a³don⁵ ma⁴³teg²³ tionh², juah⁴i³: \p \v 42 ―A³sang²³pa² a⁴lion³i³, i² hña³i³ ne⁵, sa⁴cagh¹i³ jm² lion⁴³i³. Juah⁴ne³ lang⁴³i³ Re¹ quian¹ a³jeu³ Israel, ua²jyon³ chie³ con³ hña³i³ si²ton³i³ crau¹; jian³ ma²jon³ li⁴hain⁴ˉ¹ i²con²³i³. \v 43 Ra⁵hain³² tsei⁴³i³ i²con²³ Jon⁴dai¹; ua²lie³ta³ quian¹i³ tieh²la³ juah⁴ne³ i⁴chie⁴³ hnie³⁴i³; quie¹ a⁴juah⁴i³: “Lang⁴³ˉ⁴ A³jon⁴³ Jon⁴dai¹.” \p \v 44 Conh⁴liah⁴ co⁴jon³ hleh² hang³ a³ti²ton³ jian²³i³ jau²hlagh³² i²con²³i³. \p \v 45 Con³ma²a⁴teg⁴ yi⁵hyie³, jon³ a⁴naih³ la⁴tan² nei² cuah³²húa³⁴ la⁴teg⁴ ni¹hneng³ ta⁵hlo⁴. \v 46 Jian³ la⁴conh⁴ ni¹hneng³ ta⁵hlo⁴ jon³, a⁴hleh⁴ Jesús con³ i⁴tia⁴, juah⁴i³: \p ―Elí, Elí, ¿lama sabactani? ―hnie³⁴ ra³juah⁴: Jon⁴dai¹ quian³⁴ˉ⁴, Jon⁴dai¹ quian³⁴ˉ⁴, ¿henh⁴le³⁴ a⁴tienh³ˉ³ jnia⁴? \p \v 47 A⁴nau⁴ co⁴meih³ a³ti²tionh² i²jon³ jau²³ quieh¹i³, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―Teh² a³ne³ I³lie²³. \p \v 48 Con³ a⁴la³ ra⁴hang³² jan³ jen² a³hain⁴ tionh² jeu³ra³tyi⁴ ni²quian⁴i³ con³ i⁴nah³ i⁴a⁴yeinh³ o¹bein² jeinh³, jon³ si⁴tyi⁵i³ naih¹ a²ma³cu⁴³, a⁴cúah³i³ Jesús i⁴hangh³. \v 49 I² a³sang²³ hain⁴ tionh² ne⁵, jon³ a⁴juah⁴i³: \p ―A⁵conh⁴³; niah²ˉ¹ o⁴ jia²³ I³lie²³ ya⁴lie³² quieh¹i³. \p \v 50 I² Jesús ne⁵, con³ma²a⁴hleh⁴i³ tia⁴ liah⁴ i⁴seg³⁴, jon³ a⁴jaun³⁴i³. \v 51 Tyi¹ a⁴la³ a⁴cag³ a²hmh³ sai²³ quieh¹ cuah³júah² to⁵chieh³² teg⁴ yeih³² la⁴teg⁴ húa³⁴. Jian³ a⁴qui³⁴ húa³⁴, jian³ a⁴ŋoh⁴³ la⁴jeg³⁴ a²caun², \v 52 jon³ a⁴na⁴ to³ ti²hon³ a³jaun²; jian³ a⁴hyon²³ jeun⁴³ a³tsein²³ a³ma²ti²jaun². \v 53 I² ta⁵ma³a⁴hyon²³ Jesús, jon³ a⁴húan³ a³hain⁴ to³ i²ma²ti²hon³ jon³, a⁵han²i³ ta⁵si³da²³ hen² Jerusalén, i²jon³ ma⁴jnia³²i³ i²con²³ jeun⁴³ chie³. \p \v 54 I² ne³ ne⁵, sainh⁴³ jan³ jeu³² a²hlie⁴ liah⁴ma³jian²³ a²hlie⁴ quian¹i³ a³ti²hion⁴³ Jesús; i² con³ma²a⁴je³⁴i³ a⁴qui³⁴ húa³⁴ jian³ la⁴jeg³⁴ i⁴a⁴leg³⁴, jon³ yi⁴hang³² tsei⁴³i³ hlion⁴ mai²³ tionh², a⁴juah⁴i³: \p ―I⁴chie⁴³pa² li⁴ ma²lang⁴³ a³ne³ A³jon⁴³ Jon⁴dai¹. \p \v 55 Jian³ tionh² jeun⁴³ a³m⁴ i²gm⁴ a³ti²je²³, a³ma²ya¹han² coh⁵cah³² Jesús liah⁴ma²ja³⁴i³ húa³⁴ Galilea, jian³ ma²cúa²³i³ cúa³tag³² i²con²³i³. \v 56 I² jen² a³m⁴ hain⁴, sainh⁴³ Ma³rei² Ma³da³len², jian³ Ma³rei² sie²³ Jacobo jian²³ Se¹, jian³ sie²³ si³jon⁴³ Zebedeo. \s1 A⁴hon³⁴i³ Jesús \r (Mr. 15.42‑47; Lc. 23.50‑56; Jn. 19.38‑42) \p \v 57 I² con³ma²a⁴nai³, jon³ a⁴tyie³⁴ jan³ a³jlanh² a³sain³ Se¹, a³sian³ jeu³ Arimatea, jian³ a⁴lang³⁴i³ chie³ quian¹ Jesús liah⁴. \v 58 Jon³ ñei² a³hain⁴ i²con²³ Pilato, ni²m¹i³ he³² Jesús. I² jon³ a⁴júan⁴ Pilato heih⁴³ i⁴cúanh⁴³i³. \v 59 I² con³ma²a⁴hyeih³ Se¹ he³² jaun² quieh¹ Jesús, jon³ a⁴lion³i³ con³ a²hmh³ tie³ i⁴re³ ni²queg³. \v 60 Jon³ a⁴quion³i³ con³ to³hlo³ quieh¹ hña³ i²can¹ a⁴cag³⁴i³. I² con³ma²a⁴pa⁴legh³i³ con³ a²caun² ni²legh³ júah² i⁴a⁴jleg³⁴i³ ho³²to³, ma²jon³ ŋah³i³. \v 61 Jian³ i²jon³ tionh² Ma³rei² Ma³da³len² jian³ i²jan³ Ma³rei² hain⁴, a³ti²tionh² ho³²to³ jon³ tionh². \s1 Ti²hie⁴³ a²hlie⁴ i²ra³hon³i³ \p \v 62 I² con³ma²a⁴jnia³⁴, hnie³⁴ ra³juah⁴, con³ma²ua⁴jeu³² i⁴a⁴júan⁴i³ co³jian¹ quieh¹ jm² sa⁴júan³i³ ta¹, jon³ ŋo³⁴ m³chie³ tyein² jian³ fariseo tionh² i²con²³ Pilato, \v 63 juah⁴i³: \p ―Hnei³ a³don⁵, tyon²³ tsei⁴³ jnie³² i⁴a⁴juah⁴ a³ñih³ a³ma³co³ hain⁴ ma²sian³i³: “Tei⁴³i² ma³a⁴teg⁴ hneng³ jm², jon³ hyon⁴³ˉ⁴”, a⁴juah⁴i³. \v 64 I⁴jon³ júan² hnei³ heih⁴³ i⁴re³ hie³⁴i³ ho³²to³ quieh¹ a³jaun² jon³ liah⁴i² a⁴teg⁴ hneng³ jm², canh⁴a² sa⁴si⁵han² chie³ quian¹i³ je¹nai³ i⁴si⁵te¹i³, jian³ li⁴sagh⁴³i³ a³jeu³ i⁴a⁴hyon²³i³ jen² a³jaun². I² la⁴ne³ hlion⁴ pi¹ li⁴ma⁵can³i³ chie³ la⁴conh⁴a² ma²ra⁴lie⁵. \p \v 65 I² jon³ a⁴juah⁴ Pilato i²con²³i³ tionh²: \p ―Jeh³², a²hlie⁴ tionh² ne³. Cua³, ua²yi⁴hie⁴i³ re³ liah⁴i² ñih¹ˉ³ tionh²ˉ³. \p \v 66 Jon³ ua⁵han²i³ tionh² i⁴ua⁵jleg⁴³i³ re³ ho³²to³, jian³ a⁴jieh³i³ con³ sello a²caun² jon³ jian³ a⁴sainh³i³ a²hlie⁴ hain⁴ tionh² a³hie³⁴ i²jon³ liah⁴. \c 28 \s1 A⁴hyon²³ Jesús \r (Mr. 16.1‑8; Lc. 24.1‑12; Jn. 20.1‑10) \p \v 1 I² con³ma²ua⁴jeu³² jm² sa⁴júan³i³ ta¹ jon³, jian³ ma³a⁴jnia³⁴ jm² ra⁴lie⁵ sa³ma², jon³ a⁴tyie³⁴ Ma³rei² Ma³da³len² jian²³ i²jan³ Ma³rei² hain⁴, ua⁵je⁴i³ i²ra³hon³ Jesús jon³. \v 2 Con³ a⁴la³ a⁴qui³⁴ húa³⁴ tia⁴ hion²³. Quie¹ a⁴jyon²³ jan³ ángel quian¹ Se³ño²³ ñi⁴jeu⁵, a⁴tyie³⁴i³ jian³ a⁴qui³⁴i³ a²caun² si²jneng³ jon³, jian³ a⁴cua⁴i³ nei² liah⁴. \v 3 Jian³ ta² joh¹ jnia⁴i³ liah⁴i² joh¹ o¹jyi³ quieh¹ a⁵ñih³, jian³ ta² tie³ a²cúan³i³ liah⁴i² tie³ o¹húan³. \v 4 I² con³ma²a⁴je³ a²hlie⁴ a³ti²hie³ hain⁴ tionh², ta² yi⁴hang³²i³ i⁴jlen²³i³, a⁴quionh³i³ húa³⁴ la⁴jan³ a³jaun². \v 5 I² jon³ a⁴juah⁴ ángel hain⁴ i²con²³ a³m⁴ hain⁴: \p ―A⁵júan³ hnei³ canh⁴³ tionh²ˉ³. Quie¹ yan³²ˉ⁴ i⁴hnah⁵ˉ³ Jesús, a³ta⁴ton³² crau¹ hain⁴. \v 6 A⁵sion⁴³ i³sian³ i²la³, quie¹ ma³a⁴hyon²³i³ la⁴jon³ liah⁴i² a⁴juah⁴i³. Nia³ ni³je¹ i²a⁴quion³i³ Se³ño²³. \v 7 Jian³ ua⁴han² hnei³ ta¹tia⁴ ua⁴saih³² hnei³ chie³ quian¹i³ i⁴ma³a⁴hyon²³i³ jen² a³jaun², jian³ ñeih³² pi¹ tyanh¹i³ húa³⁴ Galilea naih⁵i² cuanh²ˉ³ tionh²ˉ³; i²jon³ jenh³²i³ hnei³ tionh²ˉ³. I⁴ne³pa² a⁴jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³. \p \v 8 I² a³m⁴ hain⁴, jon³ ua⁵han²i³ i²tionh²i³ ho³²to³ jon³ i⁴coh⁴³i³ jian³ si³hyonh³i³ hlion⁴ mai²³ liah⁴. Ua⁵han²i³ jeu³ra³tyi⁴ ua⁵júan⁴i³ jau²³ i²con²³ chie³ quian¹ Jesús. I² ta¹la⁴ tionh²i³ jeu³ ua⁵júan⁴i³ jau²³ i²con²³ chie³ quian¹i³ jon³, \v 9 con³ a⁴la³ ma⁴jnia³² Jesús i²con²³i³ ho³²jeu³, a⁴cúa⁴i³ dai¹ i²con²³ a³m⁴ hain⁴ tionh². Jon³ ŋo³⁴ a³m⁴ hain⁴ tionh² hlonh²i³, a⁴sanh³i³ si¹tag³², a⁴ma⁴co⁴³i³. \v 10 I² jon³ a⁴juah⁴ Jesús i²con²³i³: \p ―A⁵júan³ hnei³ canh⁴³. Cua³ ua⁴júan² jau²³ i²con²³ si³reunh³ˉ⁴ canh⁴a² chianh³i³ Galilea, i²jon³ je⁴³i³ jnia⁴ liah⁴. \s1 A⁴júan⁴ a²hlie⁴ a³hie³ hain⁴ jau²³ liah⁴ a⁴leg³⁴ \p \v 11 I² ta¹la⁴ ua⁵han² a³m⁴ hain⁴ tionh², jon³ ŋo³⁴ co⁴meih³ a²hlie⁴ a³hie³ hain⁴ ta⁵si³da²³, ua⁵júan⁴i³ jau²³ i²con²³ m³chie³ tyein² la⁴jeg³⁴ la⁴conh⁴ i⁴a⁴leg³⁴. \v 12 I² jon³ a⁴ŋangh³i³ tionh² jian²³ a³don⁵ ma⁴³teg²³. I² con³ma²a⁴júan⁴i³ re³ tionh², jon³ a⁴cúa⁴i³ hlion⁴ o¹cau³² i²con²³ a²hlie⁴ hain⁴, \v 13 juah⁴i³: \p ―Hniah³ jeuh³² hnei³ chie³ tionh²ˉ³ la⁴la³: “Ni²han² chie³ quian¹i³ je¹nai³ ni²júan⁴i³ hang³ he³² Jesús ta¹la⁴ ma²ti²cm² jnie³².” \v 14 Quie¹ juah⁴ne³ ra⁵ñi³ si²mah⁴ tyein² jau²³ ne³, jon³ júan³² jnie³² re³ jie³ jnie³² hei⁴i³, canh⁴a² i¹con³ a⁵sia³ i⁴lei⁴ i²conh²ˉ³ tionh²ˉ³. \p \v 15 I² jon³ a⁴hyei⁴i³ o¹cau³² tionh², a⁴ma⁴tei⁵i³ liah⁴ jau²³ a⁴ro⁴³ a³hain⁴ quieh¹i³ tionh². I² jon³ ta⁴tsei¹ jau²ta³jau²³ jon³ la⁴tan² jen² judío tionh² la⁴teg⁴ tieh²la³. \s1 A⁴júan⁴ Jesús heih⁴³ i²con²³ chie³ quian¹ i⁴si⁵hleh³ jau²³ quieh¹i³ la⁴tan² m⁵cu³ \r (Mr. 16.14‑18; Lc. 24.36‑49; Jn. 20.19‑23) \p \v 16 I² la⁴ne³ jon³ ua⁵han² quia⁵con³ chie³ quian¹i³ hain⁴ tionh² húa³⁴ Galilea, la⁴teg⁴ mah⁴ i²a⁴juah⁴ Jesús chie³⁴i³. \v 17 I² con³ma²a⁴jen³i³ Jesús, jon³ a⁴ma⁴con⁴³i³; i² ca³chion²³ ne⁵, sa⁴lain⁴i³ o⁴ i⁴chie⁴³ Jesús. \v 18 I² jon³ ŋo³⁴ Jesús ta⁵hlonh²i³ tionh² a³a⁴hleh⁴ quieh¹i³, a⁴juah⁴i³: \p ―La⁴jeg³⁴ heih⁴³ ma³a⁴hyie³⁴ˉ⁴ i⁴júan³²ˉ⁴ ñi⁴jeu⁵ jian³ cuah³²húa³⁴ la³. \v 19 I² nei² ne³ ne⁵, cua³ ua⁴han² ua⁴júan² i⁴lain⁴ chie³ quian³⁴ˉ⁴, a³sian³ la⁴jeg³⁴ nación; jian³ sionh³²i³ hnei³ jm³ con⁴juah⁴ jm³i⁴sain³ Jon⁴dai¹ Jmai³, jian³ Jon⁴dai¹ Jon⁴³ jian³ M⁴tyi⁴ quieh¹i³ liah⁴. \v 20 Jian³ heh³²i³ hnei³ i⁴ma⁴tei⁵i³ la⁴jeg³⁴ heih⁴³ i⁴a⁴jeu³⁴ˉ⁴ hnei³ tionh²ˉ³. Jian³ quian³ hnei³ hei²³ i⁴la³ i⁴jian²³ˉ⁵ hnei³ tionh²ˉ³ la⁴jeg³⁴ jm², la⁴conh⁴ jm² i⁴nie⁴³ m⁵cu³. La⁴ne³pa².