\id REV \h APOCALIPSIS \toc1 Loꞌo cua tye ti chalyuu re \toc2 APOCALIPSIS \toc3 Ap. \mt1 Loꞌo cua tye ti chalyuu re \c 1 \s1 Nguluꞌu Jesucristo jiꞌi̱ Juan sca chaꞌ nu ntsuꞌu yacu̱ꞌ ti tya saꞌni la \p \v 1 Nde nscua naꞌ chaꞌ nu nguluꞌu Jesucristo ꞌna. Juan laca naꞌ, loꞌo nde nscua naꞌ sca chaꞌ nu ntsuꞌu yacu̱ꞌ ti tya saꞌni la. Tya clyo la cua nda ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ biꞌ loꞌo Jesús chaꞌ culuꞌu jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu cua lijya̱ ti chaꞌ caca nde chalyuu. Liꞌ nda Jesús chaꞌ biꞌ loꞌo naꞌ, nu loꞌo nda Ni sca xca̱ jiꞌi̱ Ni nu ngutuꞌu nde cua̱ ya̱a̱ ca slo naꞌ, chaꞌ ndyuꞌni naꞌ cña jiꞌi̱ Ni. \v 2 Nde nscua naꞌ lcaa chaꞌ nu cua naꞌa̱ ycuiꞌ naꞌ; juaꞌa̱ nchcuiꞌ liñi naꞌ loꞌo ñati̱ jiꞌi̱ Ni lcaa chaꞌ nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ, la cuiꞌ chaꞌ tsoꞌo nu nchcuiꞌ tsa Jesús jiꞌi̱ loꞌo ñati̱. \p \v 3 Tsoꞌo tsa caca tyiquee ma̱, ñati̱ nu chcuiꞌ lo quityi re, juaꞌa̱ cuꞌma̱ loꞌo cuna ma̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ quityi re, lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu cua lijya̱ ti chaꞌ caca nde chalyuu; nu loꞌo taquiyaꞌ na jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu nscua re, tsoꞌo tsa caca tyiquee na liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ cua ngulala ti caca chaꞌ nu nscua re. \s1 Nscua Juan chaꞌ nu ndyaa slo ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nde cati tyaꞌa quichi̱ \p \v 4 Juan laca naꞌ nu nda̱ quityi re tsaa nde cati tyaꞌa quichi̱ loyuu su cuentya Asia, ca su ndiꞌi̱ taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo. Nda naꞌ xlyo niꞌi̱ jiꞌi̱ ma̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti na, juaꞌa̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi, juaꞌa̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Jesucristo. Cua ntiꞌ naꞌ chaꞌ ñaꞌa̱ ti cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ tsoꞌo loꞌo ma̱, ñaꞌa̱ ti cuaꞌni Ni chaꞌ ti̱ ti tyiꞌi̱ tyiquee ma̱. Nu ngua tya clyo luꞌú ycuiꞌ Ndyosi, na luꞌú Ni juani, loꞌo ñaꞌa̱ ti tya luꞌú Ni tyempo nde loo la. Ntucua Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni nde loo su tlyu su ntucua ycuiꞌ Ni, la cuiꞌ cati tyaꞌa cuiꞌi̱ lubii nu nda Xtyiꞌi Ni laca biꞌ. \v 5 Tsoꞌo tsa nchcuiꞌ liñi Jesucristo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti yu ñaꞌa̱ cuayáꞌ ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu. Pana loꞌo ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ loꞌo ngujuii yu, liꞌ naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ tlyu tsa chaꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu. Loꞌo juani laca Jesucristo loo jiꞌi̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu, xquiꞌya chaꞌ laca yu loo jiꞌi̱ lcaa nu laca xuꞌna chalyuu. Ntsuꞌu tsa tyiquee Jesús ñaꞌa̱ yu jiꞌna, biꞌ chaꞌ ngujuii yu lo crusi; cua ndyalú tañi yu, chaꞌ nguaꞌni lyaá yu jiꞌna jiꞌi̱ nu cuxi nu ntsuꞌu jiꞌna. \v 6 Cua nguaꞌni Jesús chaꞌ laca na sca lo ñati̱ nu ndulo tsa cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, nu ndyuꞌni cña nu ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi Sti Jesús chaꞌ cuaꞌni na. Cua ntiꞌ na chaꞌ lcaa yija̱ nu lijya̱ nde loo la ná tye chaꞌ cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ nchca jiꞌi̱ Ni cuaꞌni Ni lcaa lo cña tsiyaꞌ ti. Juaꞌa̱ caca chaꞌ lacua. \p \v 7 Cuiꞌya ma̱ cuentya, chaꞌ tya tya̱a̱ Jesucristo nde chalyuu chaca quiyaꞌ laja coo. Ñaꞌa̱ lcaa ñati̱ jiꞌi̱ yu liꞌ; juaꞌa̱ nu ñati̱ nu liyeꞌ tsa tiꞌ ñaꞌa̱ jiꞌi̱ yu nu ngua tsubiꞌ, juaꞌa̱ nu ñati̱ nu cua ndyojoꞌ chcua̱ jiꞌi̱ yu, loꞌo nguꞌ biꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu chaca quiyaꞌ liꞌ. Xiꞌya ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu chaꞌ xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ loꞌo tya̱a̱ Jesús chaca quiyaꞌ, chaꞌ cua jlo tiꞌ nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu quiꞌya jiꞌi̱ nguꞌ. Juaꞌa̱ caca chaꞌ biꞌ lacua. \p \v 8 “Ñiꞌya̱ ntiꞌ letra A, juaꞌa̱ nguxana lcaa chaꞌ loꞌo naꞌ; ñiꞌya̱ ntiꞌ letra Z, juaꞌa̱ tye lcaa chaꞌ loꞌo naꞌ”, nacui̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na nu lcaa cña nchca jiꞌi̱ Ni. Nu ngua tya clyo luꞌú ycuiꞌ Ndyosi, na luꞌú Ni juani, loꞌo ñaꞌa̱ ti tya luꞌú Ni tyempo nde loo la. \s1 Naꞌa̱ Juan jiꞌi̱ Cristo ca su tlyu su ntucua ycuiꞌ Ni \p \v 9 Juan laca naꞌ, tyaꞌa ntsuꞌu chaꞌ jiꞌna loꞌo Jesús laca naꞌ. Ñiꞌya̱ nu ndyaca jiꞌi̱ cuꞌma̱, la cuiꞌ juaꞌa̱ ndyaca jnaꞌ, chaꞌ stuꞌba ti ndyiji chaꞌ tiꞌí jiꞌna cuentya jiꞌi̱ Jesús; pana jlya tiꞌ na chaꞌ Cristo laca loo jiꞌna juani, biꞌ chaꞌ ndalo na jiꞌi̱ chaꞌ tiꞌí nu tyacua jiꞌna. Nde chaꞌ nu ngua ꞌna loꞌo ndiꞌi̱ naꞌ loyuu su naa Patmos, sca yuu piti ti nu nscua claꞌbe hitya. Ca biꞌ ntsuꞌu naꞌ neꞌ chcua̱, xquiꞌya chaꞌ ná ntsi̱i̱ naꞌ nchcuiꞌ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱; nchcuiꞌ naꞌ lcaa chaꞌ tsoꞌo nu cua nda Jesús loꞌo na. \v 10 Tsa̱ clyo jiꞌi̱ semana ngua, tsa̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na, liꞌ tyucui ñaꞌa̱ naꞌ ngua tii naꞌ chaꞌ nguaꞌya Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi lo naꞌ tsiyaꞌ ti; ngaꞌaa ngua cuaꞌni naꞌ xaꞌ la chaꞌ. Liꞌ ndyuna naꞌ chaꞌ nchcuiꞌ tsaca ñati̱ nde chu̱ꞌ su ndu̱ naꞌ; cui̱i̱ ngusiꞌya biꞌ loꞌo nchcuiꞌ, ñiꞌya̱ ndañi nclyaꞌá nguꞌ sca cuiꞌchcua̱. \v 11 Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nu biꞌ loꞌo naꞌ: \p ―Ñiꞌya̱ ntiꞌ letra A, juaꞌa̱ nguxana lcaa chaꞌ loꞌo naꞌ; ñiꞌya̱ ntiꞌ letra Z, juaꞌa̱ tye lcaa chaꞌ loꞌo naꞌ ―nacui̱ nu nchcuiꞌ biꞌ―. Scua clya nuꞌu̱ lcaa chaꞌ nu cachaꞌ naꞌ jinuꞌu̱ juani; lcaa chaꞌ nu ñaꞌa̱ nuꞌu̱ juani, scua clya nuꞌu̱ jiꞌi̱ lo quityi. Liꞌ ta nuꞌu̱ quityi re chaꞌ tsaa slo nu cati tyaꞌa taju ñati̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesucristo ca quichi̱ tyi nguꞌ, ca loyuu su cuentya Asia nu ñacui̱ naꞌ re: quichi̱ Efeso, juaꞌa̱ quichi̱ Esmirna, juaꞌa̱ quichi̱ Pérgamo, juaꞌa̱ quichi̱ Tiatira, juaꞌa̱ quichi̱ Sardis, juaꞌa̱ quichi̱ Filadelfia, juaꞌa̱ quichi̱ Laodicea. \p \v 12 Liꞌ nguxtyacui naꞌ su ndu̱ naꞌ chaꞌ ñaꞌa̱ naꞌ tilaca laca nu nda chaꞌ loꞌo naꞌ. Liꞌ naꞌa̱ naꞌ ndu̱ cati tyaꞌa candyeru nu cua ndyaꞌ loꞌo chcua̱ oro. \v 13 Laja candyeru biꞌ ndu̱ sca nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ ñati̱ ñaꞌa̱, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ nu cusuꞌ biꞌ ngua tiꞌ naꞌ. Tyucui̱ tsa lateꞌ lacuꞌ Ni, nu ndyalaa ca yane quiyaꞌ Ni tsiyaꞌ ti, loꞌo juaꞌa̱ cua ndyaaca̱ꞌ tyiquee Ni loꞌo sca sintya oro. \v 14 Ngati̱ tsa ñaꞌa̱ quicha̱ꞌ hique Ni, ñiꞌya̱ ngati̱ ñaꞌa̱ quicha̱ꞌ xlyaꞌ, masi yelu tlyaꞌ nu ngati̱ ñaꞌa̱. Tsoꞌo tsa ngulane xee cloo Ni ñiꞌya̱ laca loꞌo lye tsa ndyatu̱ quiiꞌ su talya ñaꞌa̱. \v 15 Ndubi tsa ñaꞌa̱ quiyaꞌ Ni, ñiꞌya̱ laca loꞌo ndubi ñaꞌa̱ chcua̱ ngatsi nu cua ndyaa lo quiiꞌ, loꞌo liꞌ ngusubii nguꞌ jiꞌi̱. Nu loꞌo nchcuiꞌ Ni, ñiꞌya̱ laca loꞌo ndyalú sca staꞌa̱ clyaa toꞌ quee jaaꞌ su cua̱ tsa ndyalú hitya, juaꞌa̱ nguañi xtyiꞌi liꞌ. \v 16 Yaꞌ tsuꞌ cui̱ Ni ndacui cati tyaꞌa cuii, ñiꞌya̱ laca cuii nu ntsuꞌu nde cua̱; tuꞌba Ni ntucua sca xlyu cusu̱u̱ nu cha tsa tyucuaa chu̱ꞌ biꞌ. Ndubi tsa ñaꞌa̱ loo Ni, ñiꞌya̱ laca loꞌo ntyijiꞌi̱ xee cuichaa nde hora. \p \v 17 Loꞌo cua naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ Ni, tsiyaꞌ ca nclyú naꞌ nde quiyaꞌ Ni; cua culiji ti tiꞌ naꞌ ngua, xquiꞌya chaꞌ ndyutsi̱i̱ tsa naꞌ. Liꞌ yaꞌ tsuꞌ cui̱ Ni ngusta Ni hichu̱ꞌ naꞌ, ndiꞌya̱ nchcuiꞌ Ni loꞌo naꞌ: \p ―Ná cutsi̱i̱ nuꞌu̱ ―nacui̱ Ni―. Naꞌ ntucua̱ loꞌo nguxana chalyuu, loꞌo juaꞌa̱ la cuiꞌ naꞌ tyucua̱ loꞌo tye chalyuu. \v 18 Ycuiꞌ Ni nu luꞌú ca laca naꞌ ―nacui̱ Ni―. Cua ngujuii naꞌ nu ngua liꞌ, pana xaꞌ ndyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ, loꞌo juani ngaꞌaa tye chaꞌ luꞌú naꞌ. Naꞌ nclyu̱ cña loꞌo ndyijii ñati̱, juaꞌa̱ la cuiꞌ naꞌ nclyu̱ cña macala su tyaa cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. \v 19 Scua nuꞌu̱ chaꞌ nu ndyaca re juani, chaꞌ nu ñaꞌa̱ nuꞌu̱ ca nde, juaꞌa̱ chaꞌ nu caca nde chalyuu tyempo nde loo la, chaꞌ tsaa quityi slo taju ñati̱ ꞌna nde quichi̱ tyi nguꞌ biꞌ. \v 20 Ndiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ nu naꞌa̱ nuꞌu̱ tsa̱, chaꞌ jiꞌi̱ nu cati tyaꞌa cuii nu ntsuꞌu nde cua̱ nu naꞌa̱ nuꞌu̱ chaꞌ ndacui yaꞌ naꞌ laꞌa tsuꞌ cui̱, juaꞌa̱ nu cati tyaꞌa candyeru oro biꞌ, chaꞌ ná ngua cuayáꞌ tiꞌ nuꞌu̱ nquichaꞌ: nu cati tyaꞌa cuii biꞌ, biꞌ laca nu cati tyaꞌa ñati̱ nu ndu̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo nu cati tyaꞌa taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo, sca taju ñati̱ biꞌ scaa quichi̱; loꞌo juaꞌa̱ nu cati tyaꞌa candyeru oro, biꞌ laca nu cati tyaꞌa taju ñati̱ biꞌ. \c 2 \s1 Chaꞌ nu nda Jesús loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni nde quichi̱ Efeso \p \v 1 Liꞌ nacui̱ Jesús: \p ―Nde chaꞌ nu scua nuꞌu̱ chaꞌ tsaa slo nu ñati̱ nu ndu̱ cuentya jnaꞌ nde quichi̱ Efeso, chaꞌ culuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: “Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, la cuiꞌ naꞌ nu ndacui nu cati tyaꞌa cuii biꞌ yaꞌ naꞌ, nu ndu̱ naꞌ claꞌbe laja nu cati tyaꞌa candyeru oro biꞌ: \v 2 Cua jlo tiꞌ naꞌ lcaa ñaꞌa̱ nu nduꞌni ma̱, nacui̱ Jesús. Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ ndalo tsa tyiquee ma̱, masi ndyiji tsa chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ndacu̱ꞌ ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ xñaꞌa̱, nacui̱ Ni. Loꞌo juaꞌa̱ jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ ná ndalo ma̱ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ ñati̱ cuxi. Cua nguaꞌni cuayáꞌ ma̱ jiꞌi̱ ñati̱ nu nacui̱ chaꞌ cua nda naꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nguꞌ lijya̱ slo ma̱, masi ná nda naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ lijya̱; cua nquijeloo chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ cuiñi nguꞌ biꞌ, nacui̱ Ni. \v 3 Loꞌo juaꞌa̱ jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ ná nchca taja tiꞌ ma̱; masi ndyiji tsa chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ ma̱, ná ndyaꞌa̱chu̱ꞌ ma̱ chaꞌ jnaꞌ. \v 4 Pana nde quiꞌya ntsuꞌu chaꞌ sta naꞌ hichu̱ꞌ ma̱, chaꞌ ná ntsuꞌu tyiquee ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ ꞌna ñiꞌya̱ nu nguaꞌni ma̱ tya clyo la, nacui̱ Jesús. \v 5 Biꞌ chaꞌ juani cuaꞌni clya ma̱ chaꞌ tyiꞌu tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nu tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ jnaꞌ, nu loꞌo ngusñi ma̱ chaꞌ ꞌna tya clyo; loꞌo juani ñaꞌa̱ ti ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱ la cuiꞌ chaꞌ tsoꞌo biꞌ chaca quiyaꞌ. Si ná tyajaꞌa̱ ma̱ cuaꞌni ma̱ juaꞌa̱, liꞌ ca̱a̱ naꞌ ca̱quiꞌya̱ jiꞌi̱ candyeru jiꞌi̱ ma̱ ca su ntucua biꞌ, tyaloꞌo naꞌ jiꞌi̱, nacui̱ Ni. \v 6 Pana nde cña nguaꞌni ma̱ nu tsoꞌo tsa ntiꞌ naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱, nacui̱ Ni, chaꞌ stuꞌba ntiꞌ ma̱ loꞌo naꞌ cuentya jiꞌi̱ nguꞌ nicolaítas; tsoꞌo chaꞌ ná ndiya tiꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti lcaa ñaꞌa̱ nu ndyuꞌni nguꞌ biꞌ. \v 7 Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ xi jiꞌi̱ ñaꞌa̱ chaꞌ nu nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni scaa quichi̱, si tyajaꞌa̱ ca ma̱ cuna ma̱: Tsoꞌo ti cuaꞌni naꞌ loꞌo cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu tyiji̱loo jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ tye chalyuu jiꞌi̱ nguꞌ; caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ta naꞌ chacuayáꞌ cacu nguꞌ siꞌyu yaca tsoꞌo nu ndu̱ ca claꞌbe yuu tsoꞌo su ndiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, nacui̱ Jesús.” \s1 Chaꞌ nu nda Jesús loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni nde quichi̱ Esmirna \p \v 8 ’Loꞌo juaꞌa̱ scua nuꞌu̱ chaꞌ re chaꞌ tsaa slo nu ñati̱ nu ndu̱ cuentya jnaꞌ nde quichi̱ Esmirna, chaꞌ culuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: “Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, naꞌ nu ntucua̱ loꞌo nguxana lcaa chaꞌ, la cuiꞌ naꞌ nu tya tyucua̱ loꞌo tye lcaa chaꞌ: Chañi chaꞌ ngujuii naꞌ, pana cua ndyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ. \v 9 Jlo tiꞌ naꞌ lcaa ñaꞌa̱ nu nduꞌni cuꞌma̱, nacui̱ Ni. Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ lye tsa ndyuꞌni lyaꞌ tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ tiꞌi tsa ma̱ cuentya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, masi liñi la ñacui̱ na chaꞌ ntsuꞌu tsa chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ cuꞌma̱ cuentya jnaꞌ, nacui̱ Ni. Loꞌo juaꞌa̱ jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ cuxi tsa nchcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱. Nacui̱ nguꞌ chaꞌ sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca ycuiꞌ nguꞌ; pana sca chaꞌ nduꞌni ti nguꞌ laca chaꞌ biꞌ, chaꞌ stuꞌba ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ loꞌo Satanás, nacui̱ Ni. \v 10 Ná cutsi̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ tiꞌí nu caca jiꞌi̱ ma̱ nde loo la, masi cuaꞌni nu xñaꞌa̱ chaꞌ tyu̱u̱ tyaꞌa ma̱ tsaa ma̱ xi neꞌ chcua̱. Cua ntiꞌ yu cuaꞌni cuayáꞌ yu jiꞌi̱ ma̱ si ñaꞌa̱ ti tya nxñi ma̱ chaꞌ jnaꞌ. Pana tii ti tsa̱ xcubeꞌ yu jiꞌi̱ ma̱, nacui̱ Ni. Ñaꞌa̱ ti tyucui tyiquee ma̱ xñi ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ, masi cajaa ma̱, chaꞌ ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye chalyuu nu ta naꞌ jiꞌi̱ ma̱ nde loo la liꞌ. \v 11 Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ ñaꞌa̱ chaꞌ nu nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni scaa quichi̱, si tyajaꞌa̱ ca ma̱ cuna ma̱ xi: Tsoꞌo ti cuaꞌni naꞌ loꞌo cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu tyiji̱loo jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ tye chalyuu jiꞌi̱ nguꞌ; ná sca caca jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti tsa̱ biꞌ, nu loꞌo culo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ ñati̱ cuxi nu ntsuꞌu ca bilyaa chaꞌ tyaa nguꞌ nde chalyuu talya, nacui̱ Jesús.” \s1 Chaꞌ nu nda Jesús loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni nde quichi̱ Pérgamo \p \v 12 ’Loꞌo juaꞌa̱ scua nuꞌu̱ chaꞌ re chaꞌ tsaa slo nu ñati̱ nu ndu̱ cuentya jnaꞌ nde quichi̱ Pérgamo, chaꞌ culuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: “Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, nacui̱ Jesús, naꞌ nu ntsuꞌu xlyu cusu̱u̱ ꞌna nu cha tsa tyucuaa chu̱ꞌ xlyu biꞌ. \v 13 Cua jlo tiꞌ naꞌ lcaa ñaꞌa̱ nu nduꞌni ma̱, nacui̱ Ni. Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ laca Satanás loo ca su ndiꞌi̱ cuꞌma̱; pana masi juaꞌa̱ laca chaꞌ, tya tsoꞌo tsa nxñi ma̱ chaꞌ ꞌna, nacui̱ Ni. Bilya tyaꞌa̱chu̱ꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ jnaꞌ; ñaꞌa̱ ti jlya tiꞌ ma̱ ꞌna, masi tyempo cuxi nu ngua liꞌ, nu loꞌo ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo Antipas. Ná ndyutsi̱i̱ yu biꞌ, nchcuiꞌ yu chaꞌ ꞌna ca quichi̱ tyi ma̱ su ntucua Satanás loo. \v 14 Pana tya ntsuꞌu xi quiꞌya nu sta naꞌ hichu̱ꞌ ma̱, nacui̱ Jesús, chaꞌ tya ntsuꞌu xi nguꞌ tyaꞌa ndyuꞌu tiꞌi̱ ma̱ ca quichi̱ Pérgamo biꞌ, nu ná ntiꞌ xtyanu jiꞌi̱ chaꞌ cuxi, la cuiꞌ chaꞌ cuxi nu nguluꞌu jyoꞌo Balaam jiꞌi̱ ñati̱ nu ngua saꞌni. Cua nchcuiꞌ jyoꞌo biꞌ loꞌo jyoꞌo Balac nu ngua liꞌ, chaꞌ culuꞌu yu chaꞌ cuxi biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ Israel, chaꞌ cacu nguꞌ msta̱ nu nscua slo lcui̱ joꞌó jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ nu ná ndaquiyaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti, loꞌo juaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ subaꞌ loꞌo xaꞌ nu cunaꞌa̱. \v 15 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu xi nguꞌ tyaꞌa ndyuꞌu tiꞌi̱ ma̱ nu ná ntajaꞌa̱ nguꞌ xtyanu nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ chaꞌ cuxi nu nguluꞌu nguꞌ nicolaítas biꞌ. Ná ndiya tiꞌ naꞌ chaꞌ cuxi biꞌ tsiyaꞌ ti, nacui̱ Ni. \v 16 Biꞌ chaꞌ juani culochu̱ꞌ ma̱ lcaa chaꞌ cuxi biꞌ, nacui̱ Ni. Si ná tyajaꞌa̱ ma̱ cuaꞌni ma̱ juaꞌa̱, yala ti ca̱a̱ naꞌ ca su ndiꞌi̱ ma̱ chaꞌ xu̱u̱ tyaꞌa naꞌ loꞌo ma̱ loꞌo xlyu cusu̱u̱ nu ntucua tuꞌba naꞌ, nacui̱ Ni. \v 17 Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ xi jiꞌi̱ ñaꞌa̱ chaꞌ nu nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni scaa quichi̱, si tyajaꞌa̱ ca ma̱ cuna ma̱: Tsoꞌo ti cuaꞌni naꞌ loꞌo cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu tyiji̱loo jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ tye chalyuu jiꞌi̱ nguꞌ; caca tyaalaꞌ tiꞌ tyiquee nguꞌ biꞌ, cacu nguꞌ chaꞌ tsoꞌo nu cua nguxcoꞌo naꞌ chaꞌ caja jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ta naꞌ sca quee sube ti nu ngati̱ ñaꞌa̱, nu nscua xtañi scaa nguꞌ chu̱ꞌ, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ biꞌ, chaꞌ tsoꞌo ti ntiꞌ naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ; chaca xtañi nu tsoꞌo la laca nu nscua chu̱ꞌ quee biꞌ. Ná caja chacuayáꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ tyuloo xtañi biꞌ; cua laca ti ñati̱ nu caja xtañi biꞌ jiꞌi̱, biꞌ laca nu caja chacuayáꞌ chaꞌ tyuloo jiꞌi̱, nacui̱ Ni.” \s1 Chaꞌ nu nda Jesús loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni nde quichi̱ Tiatira \p \v 18 ’Loꞌo juaꞌa̱ scua nuꞌu̱ chaꞌ re chaꞌ tsaa slo nu ñati̱ nu ndu̱ cuentya jnaꞌ nde quichi̱ Tiatira, chaꞌ culuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: “Ndiꞌya̱ nchcui̱ꞌ loꞌo ma̱, naꞌ nu laca̱ nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi, naꞌ nu ngulane tsa xee cloo naꞌ ñiꞌya̱ laca loꞌo lye tsa ndyatu̱ quiiꞌ su talya ñaꞌa̱, naꞌ nu ndubi tsa ñaꞌa̱ quiyaꞌ naꞌ ñiꞌya̱ laca sca chcua̱ ngatsi nu scui chu̱ꞌ. \v 19 Cua jlo tiꞌ naꞌ lcaa ñaꞌa̱ nu nduꞌni ma̱, nacui̱ Ni. Ntsuꞌu tsa tyiquee ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ma̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo naꞌ, chaꞌ tsoꞌo tsa ngusñi ma̱ chaꞌ ꞌna; nxtyucua ma̱ jiꞌi̱ ñati̱ nu lyiji tsa chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱, juaꞌa̱ ndalo tsa tyiquee ma̱ loꞌo ndyuꞌni lyaꞌ tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱. Loꞌo juani tsoꞌo la xi ndyuꞌni ma̱, ngaꞌaa siꞌi ñiꞌya̱ nu nguaꞌni ma̱ tya saꞌni la, nacui̱ Jesús. \v 20 Pana nde quiꞌya nu ntsuꞌu chaꞌ sta naꞌ hichu̱ꞌ ma̱, nacui̱ Ni, laca chaꞌ tya nda ma̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ Jezabel biꞌ, chaꞌ culuꞌu chaꞌ cuxi jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa ma̱. Ycuiꞌ maꞌ nacui̱ maꞌ chaꞌ laca maꞌ tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, pana ndatsaa tsa maꞌ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu ntsuꞌu cuentya jnaꞌ; ncluꞌu quiꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ subaꞌ loꞌo xaꞌ cunaꞌa̱, juaꞌa̱ ncluꞌu maꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cacu nguꞌ msta̱ nu nscua slo lcui̱ joꞌó jiꞌi̱ nguꞌ, nacui̱ Ni. \v 21 Cua ntajatya tsa naꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ, ni jacuaꞌ culochu̱ꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱; pana ná ntajaꞌa̱ maꞌ biꞌ xtyanu maꞌ chaꞌ subaꞌ nu nduꞌni maꞌ. \v 22 Biꞌ chaꞌ juani ta naꞌ chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ maꞌ biꞌ, nacui̱ Ni. Stuꞌba ti caca quicha nu cunaꞌa̱ biꞌ loꞌo nu ñati̱ nu subaꞌ tsa ndyuꞌni loꞌo, lye tsa caca quicha nguꞌ. Juaꞌa̱ cuaꞌni naꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ, si ná ca tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni nguꞌ, chaꞌ culochu̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ; \v 23 hasta cujuii naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ, nacui̱ Ni. Loꞌo liꞌ lcaa taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo lcua ti quichi̱, caja chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cua nguaꞌni tye naꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ; liꞌ taca jlya tsoꞌo tiꞌ nguꞌ chaꞌ cua jlo tiꞌ naꞌ lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu nclyacua tiꞌ ñati̱ chalyuu. Loꞌo liꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ lcaa ma̱ chaꞌ la cuiꞌ ñiꞌya̱ nguaꞌni ma̱ chaꞌ cuxi tya loꞌo ya̱a̱ ma̱ chalyuu, juaꞌa̱ xcubeꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱, nacui̱ Jesús. \v 24 Juani chcuiꞌ naꞌ xi loꞌo cuꞌma̱ tyaꞌa ngusñi ma̱ chaꞌ jnaꞌ, nu ndyanu ma̱ nde Tiatira, cuꞌma̱ nu ná ngusñi ma̱ chaꞌ cuxi nu nclyuꞌu nu cunaꞌa̱ cuxi biꞌ: ná jlo tiꞌ ma̱ cuaꞌni ma̱ chaꞌ cuxi nu nacui̱ nguꞌ biꞌ chaꞌ sca chaꞌ nu tucui tsa nu ntsuꞌu jiꞌi̱ Satanás laca, loꞌo juaꞌa̱ laca chaꞌ cuxi biꞌ. Tsoꞌo nduꞌni ma̱ lacua. Ná ta naꞌ xaꞌ cña nu cuaꞌni ma̱, nacui̱ Ni, \v 25 masi sca ti chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ ñaꞌa̱ ti tya tyanu tsoꞌo chaꞌ neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱, lcaa chaꞌ nu cua ndyuna ma̱ tya tsubiꞌ la; tyanu chaꞌ biꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ca̱a̱ naꞌ, nacui̱ Jesús. \v 26 Tsoꞌo ti cuaꞌni naꞌ loꞌo cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu tyiji̱loo jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱, ñati̱ nu ndalo, chaꞌ nduꞌni nguꞌ cua ñaꞌa̱ ca cña nu ntiꞌ naꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ tye chalyuu, nacui̱ Ni. Stuꞌba ti tyucua nguꞌ biꞌ loꞌo naꞌ, chaꞌ caca ya loo jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu ca liꞌ, \v 27 chaꞌ cua nda ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ chacuayáꞌ chaꞌ caca naꞌ loo; juaꞌa̱ tlyu tsa chacuayáꞌ ta ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ loꞌo caca nguꞌ loo jiꞌi̱ ñati̱. Liꞌ xcubeꞌ tsa nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu ná tyajaꞌa̱ taquiyaꞌ jiꞌi̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 28 Loꞌo juaꞌa̱ ta naꞌ sca xee nu tyuꞌú neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ laca sca cuii tlyu nu ntyucua nde nguxee, nacui̱ Ni. \v 29 Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ xi jiꞌi̱ ñaꞌa̱ chaꞌ nu nda naꞌ loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni scaa quichi̱, si tyajaꞌa̱ ca ma̱ cuna ma̱, nacui̱ Jesús.” \c 3 \s1 Chaꞌ nu nda Jesús loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni nde quichi̱ Sardis \p \v 1 ’Loꞌo juaꞌa̱ scua nuꞌu̱ chaꞌ re chaꞌ tsaa slo nu ñati̱ nu ndu̱ cuentya jnaꞌ nde quichi̱ Sardis, chaꞌ culuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: “Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱: Ndiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo naꞌ, biꞌ laca cati tyaꞌa cuiꞌi̱ lubii nu nda Ni ndyaa tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. La cuiꞌ juaꞌa̱ yaꞌ naꞌ ndacui nu cati tyaꞌa cuii ndubi biꞌ. Cua nda naꞌ cuentya jiꞌi̱ lcaa ñaꞌa̱ nu nduꞌni ma̱, nacui̱ Ni. Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ ngunuꞌu̱ cresiya jiꞌi̱ ma̱, masi nacui̱ nguꞌ quichi̱ chaꞌ lubii tsa nduꞌni ma̱, nacui̱ Ni. \v 2 Quee tiꞌ ma̱ juani, chaꞌ ndiꞌi̱ ma̱ ñiꞌya̱ si lajaꞌ ti ma̱. Cuaꞌni clya ma̱ nu tya xi ca chaꞌ tsoꞌo nu tya jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱, chaꞌ ná chcunaꞌ cña biꞌ tsiyaꞌ ti; bilya ñaꞌa̱ naꞌ si cua nduꞌu scua cña biꞌ jiꞌi̱ ma̱, nacui̱ Ni. \v 3 Tyiꞌu tiꞌ ma̱ chaꞌ tsoꞌo tsa ngusñi ma̱ chaꞌ ꞌna nu loꞌo nguluꞌu nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ tya clyo; taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ chaca quiyaꞌ, pana culochu̱ꞌ ma̱ chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni ma̱ juani, nacui̱ Jesús. Si ná tyajaꞌa̱ ma̱ taquiyaꞌ ma̱ chaꞌ ꞌna, liꞌ tsiyaꞌ ca tyuꞌu tucua naꞌ ca̱a̱ naꞌ slo cuꞌma̱, ñiꞌya̱ ntiꞌ lijya̱ sca nu cuaana; ca̱a̱ naꞌ chaꞌ xcubeꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo ná ca tii ma̱ ni hora laca nu ca̱a̱ naꞌ, nacui̱ Ni. \v 4 Masi juaꞌa̱ jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ tya ntsuꞌu xi ñati̱ nu tsoꞌo tsa ngusñi chaꞌ jnaꞌ nde Sardis biꞌ, nu lubii cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. Nu xaꞌ la nguꞌ tyaꞌa ndyuꞌu tiꞌi̱ ma̱ ni, cua nguiꞌi̱ tsa nguꞌ ndyuꞌni nguꞌ chaꞌ cuxi; pana ngati̱ tsa lateꞌ caja jiꞌi̱ ñati̱ nu tya nxñi chaꞌ jnaꞌ, tyaꞌa̱ nguꞌ biꞌ loꞌo naꞌ, nacui̱ Ni. Ndacui chaꞌ caca juaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, \v 5 chaꞌ xcuiꞌ ngati̱ tsa lateꞌ cacuꞌ ñati̱ nu cua ntiji̱loo jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱, nacui̱ Ni. Ngaꞌaa cuityi̱ naꞌ xtañi nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ quityi ca su nscua xtañi ñati̱ nu ngujui chalyuu cucui jiꞌi̱ juaꞌa̱. Loꞌo tyalaa naꞌ ca su ntucua ycuiꞌ Sti naꞌ loꞌo nguꞌ xca̱ jiꞌi̱ Ni, liꞌ ñacui̱ naꞌ jiꞌi̱ Ni chaꞌ ñati̱ ꞌna laca nguꞌ biꞌ, nacui̱ Ni. \v 6 Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ xi jiꞌi̱ ñaꞌa̱ chaꞌ nu nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni scaa quichi̱, si tyajaꞌa̱ ca ma̱ cuna ma̱, nacui̱ Jesús.” \s1 Chaꞌ nu nda Jesús loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni nde quichi̱ Filadelfia \p \v 7 ’Loꞌo juaꞌa̱ scua nuꞌu̱ chaꞌ re chaꞌ tsaa slo nu ñati̱ nu ndu̱ cuentya jnaꞌ nde quichi̱ Filadelfia, chaꞌ culuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: “Ndiꞌya̱ nchcui̱ꞌ loꞌo ma̱, naꞌ nu laca̱ nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi: Xcuiꞌ lubii tsa cresiya ꞌna, xcuiꞌ chaꞌ liñi nduꞌni naꞌ. Juani laca naꞌ loo jiꞌi̱ ñati̱ ꞌna ñiꞌya̱ ngua jyoꞌo David loo jiꞌi̱ nguꞌ tya saꞌni la. Nu loꞌo ta naꞌ chacuayáꞌ chaꞌ cuaꞌni ñati̱ sca cña, ná tucui taca jiꞌi̱ tacu̱ꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ; nu loꞌo tacu̱ꞌ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ ná cuaꞌni nguꞌ sca cña, ná tucui taca jiꞌi̱ cuaꞌni cña biꞌ liꞌ. \v 8 Nda naꞌ cuentya jiꞌi̱ lcaa ñaꞌa̱ nu nduꞌni ma̱, nacui̱ Ni. Cua nda naꞌ sca cña tsoꞌo chaꞌ cuaꞌni ma̱, loꞌo ná tucui taca tacu̱ꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ liꞌ, masi jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ ná caca jiꞌi̱ ma̱ chcuiꞌ lye ma̱ loꞌo ñati̱ cuentya jnaꞌ, chaꞌ ná nguula tiꞌ tyiquee ma̱ tsiyaꞌ ti; pana ñaꞌa̱ ti tya ndaquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu nclyuꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱, bilya xtyanu ma̱ ꞌna. \v 9 Ntsuꞌu xi taju ñati̱ nu cuiñi ti nda chaꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ chaꞌ ñati̱ jnaꞌ laca nguꞌ; liñi la ñacui̱ na chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ loꞌo Satanás. Ca tiyaꞌ la xi cuane naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ tya̱a̱ nguꞌ ca slo cuꞌma̱, tyu̱ sti̱ꞌ nguꞌ slo ma̱ chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ liꞌ; caca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ juaꞌa̱ chaꞌ tyacaꞌa tsa cuꞌma̱ ꞌna. \v 10 Cua ndyiꞌu tiꞌ ma̱ chaꞌ nu nacui̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ tsubiꞌ, chaꞌ talo tyiquee ma̱ chaꞌ tu̱ tiꞌ ma̱ ꞌna ni tsa̱ tya̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ; biꞌ chaꞌ juani cuaꞌni naꞌ chaꞌ ná sca caca jiꞌi̱ ma̱ loꞌo tyalaa tyempo cuxi nde chalyuu. Cua lijya̱ caca chaꞌ cuxi biꞌ, nu cuaꞌni cuayáꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu. \v 11 Cua tya̱a̱ ti naꞌ. Ná ta ma̱ chacuayáꞌ chaꞌ culiji yuꞌu juaꞌa̱ ti chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱, tya cuaꞌni ma̱ ñiꞌya̱ nu nguaꞌni ma̱ tya saꞌni la. Tii ti tiꞌ tyiꞌi̱ ma̱ chaꞌ caja chalyuu tsoꞌo nu ta ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ma̱ loꞌo tye chalyuu re. \v 12 Cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu tyiji̱loo jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ ni, tlyu tsa caca ñati̱ biꞌ laja ñati̱ ꞌna loꞌo cua ndyee chalyuu; tsoꞌo tsa tyiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ca su ndiꞌi̱ naꞌ. Scua naꞌ xtañi ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ loo nguꞌ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ scua naꞌ ni naa quichi̱ tlyu nu ca jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni; Jerusalén cucui naa quichi̱ biꞌ. Tyuꞌu biꞌ nde su ntucua ycuiꞌ Ndyosi, ca̱a̱ caꞌya biꞌ lo yuu. Juaꞌa̱ scua naꞌ xtañi ycuiꞌ naꞌ loo nguꞌ biꞌ, chaꞌ laca nguꞌ ñati̱ ꞌna. \v 13 Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ xi jiꞌi̱ ñaꞌa̱ chaꞌ nu nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni scaa quichi̱, si tyajaꞌa̱ ca ma̱ cuna ma̱, nacui̱ Jesús.” \s1 Chaꞌ nu nda Jesús loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni nde quichi̱ Laodicea \p \v 14 ’Loꞌo juaꞌa̱ scua nuꞌu̱ chaꞌ re chaꞌ tsaa slo nu ñati̱ nu ndu̱ cuentya jnaꞌ nde quichi̱ Laodicea, chaꞌ culuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: “Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱: Chañi chaꞌ ndyuꞌu tucua chaꞌ, lcaa chaꞌ nu nda naꞌ loꞌo ñati̱; liñi tsa nchcuiꞌ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ loꞌo ñati̱, chaꞌ tyucui tyiquee naꞌ nduꞌni naꞌ cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. Nu loꞌo nguxana ndyaꞌ lcaa na nu ntsuꞌu chalyuu, stuꞌba ti ndu̱ naꞌ loꞌo ycuiꞌ Ni nu ngua liꞌ, nacui̱ Jesús. \v 15 Cua jlo tiꞌ naꞌ lcaa ñaꞌa̱ nu nduꞌni cuꞌma̱; jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ ni siꞌi na ngusñi tsoꞌo ma̱ chaꞌ ꞌna, loꞌo juaꞌa̱ ni siꞌi na ndyaꞌa̱chu̱ꞌ ma̱ chaꞌ ꞌna. Tsoꞌo la masi tyucui tyiquee ma̱ xñi ma̱ chaꞌ ꞌna, masi xtyanu ma̱ chaꞌ ꞌna tsiyaꞌ ti. \v 16 Ñiꞌya̱ laca si coꞌo na hitya nu conuꞌ ti chcatsu̱, ni siꞌi na tyiqueꞌ, ni siꞌi na tyacalaꞌ, na conuꞌ ti chcatsu̱ biꞌ; ná tsoꞌo ndyiꞌyu biꞌ, salú na jiꞌi̱ nde lo yuu, ngaꞌaa coꞌo na jiꞌi̱. Juaꞌa̱ laca cuꞌma̱ cuentya jnaꞌ, chaꞌ sa claꞌbe ti ná ngusñi ma̱ chaꞌ ꞌna. \v 17 Quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ ya, nacui̱ ma̱. Cua ngujui sca chalyuu tsoꞌo jiꞌi̱ ya, biꞌ chaꞌ ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ nu lyiji jiꞌi̱ ya, nacui̱ ma̱. Pana ná nda ma̱ cuentya chaꞌ tyaꞌna tsa ma̱ ntiꞌ naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱. Tsoꞌo la si ca tyujuꞌu tiꞌ ma̱, ntiꞌ naꞌ, chaꞌ ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ tsiyaꞌ ti; ntsuꞌu tsa chaꞌ nu lyiji jiꞌi̱ ma̱ ntiꞌ naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱, biꞌ chaꞌ ná nchca culacua tsoꞌo tiꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti. \v 18 Ta naꞌ sca cui̱i̱ loꞌo ma̱ lacua, biꞌ chaꞌ cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ chañi taca culuꞌu chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱ ñiꞌya̱ caca xutacui chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱: Ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱ chaꞌ caja sca chalyuu cucui jiꞌi̱ ma̱ su ngaꞌaa cuaꞌni ma̱ chaꞌ cuxi, chaꞌ ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ ca tyujuꞌu la tiꞌ ma̱ liꞌ. Cuaꞌni ma̱ chaꞌ culacua tsoꞌo xi tiꞌ ma̱ lacua, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ scaa chaꞌ. \v 19 Lcaa ñati̱ nu tyacaꞌa tsa ꞌna, ndacaꞌa naꞌ xi jiꞌi̱ nguꞌ, nchcubeꞌ naꞌ xi jiꞌi̱ nguꞌ. Cuaꞌni clya ma̱ lacua, chaꞌ culochu̱ꞌ ma̱ chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni ma̱. \v 20 Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱: Cua ndyalaa naꞌ nde slo cuꞌma̱; ndu̱ ti naꞌ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu tucuá chaꞌ ꞌna, tyanu naꞌ slo nguꞌ biꞌ liꞌ; tyiꞌi̱ naꞌ slo nguꞌ biꞌ, tsoꞌo tsa tyuꞌu chaꞌ jnaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 21 Cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu tyiji̱loo jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ tye chalyuu, ta naꞌ su tyucua ñati̱ biꞌ ca su ntucua naꞌ chaꞌ laca na loo; chaꞌ juaꞌa̱ naꞌ, cua ntiji̱loo naꞌ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ, loꞌo juani ngaꞌa̱ naꞌ slo ycuiꞌ Sti naꞌ su laca Ni loo. \v 22 Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ xi jiꞌi̱ ñaꞌa̱ chaꞌ nu nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo taju ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni scaa quichi̱, si tyajaꞌa̱ ca ma̱ cuna ma̱.” \p Cua ndye chaꞌ nu nda Jesús ndyaa slo taju ñati̱ jiꞌi̱ Ni scaa quichi̱. \c 4 \s1 Ndyuꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ca su ntucua Ni \p \v 1 Liꞌ nguxñaꞌa̱ naꞌ nde cua̱, naꞌa̱ naꞌ chaꞌ ntucua yaala sca toniꞌi̱ ca biꞌ. Liꞌ xaꞌ nguañi nchcuiꞌ nu ñati̱ nu cua nchcuiꞌ loꞌo naꞌ tsaca quiyaꞌ nu ngua tya tsa̱ la; ñiꞌya̱ ndañi nclyaꞌá cuiꞌchcua̱, juaꞌa̱ nxiꞌya nu biꞌ nchcuiꞌ loꞌo naꞌ. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nu biꞌ loꞌo naꞌ liꞌ: \p ―Tyacuí̱ clya nuꞌu̱ ca nde, culuꞌu naꞌ jinuꞌu̱ lcaa chaꞌ nu ngaꞌa̱ chaꞌ caca tyempo nde loo la. \p \v 2 Hora ti nguaꞌya Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi lo naꞌ liꞌ. Claꞌbe nde cua̱ biꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ ntucua sca yaca xlya tlyu nu tsoꞌo tsa ñaꞌa̱. Nde biꞌ ntucua sca ñati̱. \v 3 Ndubi tsa ñaꞌa̱ loo ycuiꞌ nu Cusuꞌ nu ntucua ca biꞌ, loꞌo tyu̱u̱ tyaꞌa color ntsuꞌu loo Ni, ñiꞌya̱ laca quee ndubi nu ngatsi ñaꞌa̱, ñiꞌya̱ laca quee nu ngaꞌa tsa ñaꞌa̱. Tyiꞌi̱ ca chu̱ꞌ su ntucua biꞌ ndu̱ cuaña taa nu ngaꞌaa ñaꞌa̱ nclyuꞌu xee. \v 4 Nde chu̱ꞌ la ntucua xaꞌ la yaca xlya; lo yaca biꞌ ntyucua calaa ntucua jacua tyaꞌa nguꞌ cusuꞌ, tsa lo scuii ti ntucua nguꞌ tyiꞌi̱ ca chu̱ꞌ su ntucua Ni. Lacuꞌ nguꞌ biꞌ lateꞌ ngati̱, juaꞌa̱ ntucua sneꞌ oro hique scaa nguꞌ. \v 5 Lye tsa nguañi nchcuiꞌ tyiꞌyu liꞌ, lye tsa ndyubii ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi liꞌ. Nde loo su tlyu su ntucua Ni ndu̱ cati tyaꞌa quityee yaꞌ ndyaqui̱, biꞌ laca nu cati tyaꞌa cuiꞌi̱ lubii nu laca Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi nu nduꞌu ndyaa tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. \v 6 Nde claꞌbe su ntucua ñati̱ biꞌ, ngua tiꞌ naꞌ chaꞌ naꞌa̱ naꞌ sca tayuꞌ; ñiꞌya̱ ndubi ñaꞌa̱ sca caatya̱, juaꞌa̱ ndubi ñaꞌa̱ biꞌ. \p Tyiꞌi̱ ca chu̱ꞌ su ndu̱ yaca xlya tlyu biꞌ, ca biꞌ ndu̱ jacua tyaꞌa na luꞌú nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ naꞌni, juaꞌa̱ ñaꞌa̱; ndu̱ niꞌ cua̱. Tyucui ñaꞌa̱ niꞌ ntucua cloo niꞌ; masi nde siiꞌ niꞌ, masi nde chu̱ꞌ niꞌ ntucua cloo niꞌ. \v 7 Naꞌni nu nchca clyo biꞌ, ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ cuichi ñaꞌa̱ niꞌ; naꞌni nu nchca tyucuaa biꞌ, ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ toro cuañiꞌ ñaꞌa̱ niꞌ; naꞌni nu nchca tyuna biꞌ, ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ sacaꞌ ñati̱, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ sacaꞌ niꞌ; naꞌni nu nchca jacua biꞌ, ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ cuaꞌya ndyacui, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ niꞌ. \v 8 Scuá tyaꞌa luꞌbe ntsuꞌu jiꞌi̱ scaa naꞌni biꞌ, pana ntucua cloo niꞌ tyucui ñaꞌa̱ hichu̱ꞌ luꞌbe niꞌ; loꞌo nde neꞌ luꞌbe niꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ ntucua cloo niꞌ. Ngaꞌaa nchca ti̱ chaꞌ ndula tuꞌba niꞌ tsa̱ loꞌo talya: \q1 Xcuiꞌ na lubii tsa cresiya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu nchca jiꞌi̱ nduꞌni lcaa cña, nacui̱ niꞌ loꞌo ndyula tuꞌba niꞌ. \q1 Nu ngua tya clyo luꞌú ycuiꞌ Ni, la cuiꞌ juaꞌa̱ na luꞌú Ni juani, \q1 loꞌo ñaꞌa̱ ti tya luꞌú Ni tyempo nde loo la. \m Juaꞌa̱ nacui̱ niꞌ loꞌo ndyula tuꞌba niꞌ. \p \v 9 Luꞌba ti ndyula tuꞌba nu ca taꞌa jacua naꞌni tacati biꞌ liꞌ. Nduꞌni tlyu niꞌ jiꞌi̱ Ni, nduꞌni chi̱ niꞌ loo ycuiꞌ Ni; ndya tsa niꞌ xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni nu ntucua lo yaca xlya tlyu biꞌ, chaꞌ lcaa yija̱ luꞌú ycuiꞌ Ndyosi. \v 10 Lcaa quiyaꞌ loꞌo ndyula tuꞌba naꞌni biꞌ, liꞌ ndyatu̱ sti̱ꞌ nu nguꞌ cusuꞌ biꞌ nde loo su ntucua ycuiꞌ Ni lo yaca xlya tlyu biꞌ; nduꞌni tlyu nguꞌ cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni chaꞌ lcaa yija̱ luꞌú Ni. Liꞌ ndaꞌya nguꞌ sneꞌ oro nu ntucua hique nguꞌ, nsta nguꞌ jiꞌi̱ nde loo su tlyu su ntucua ycuiꞌ Ni. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Ni liꞌ: \q1 \v 11 Ndyosi Xuꞌna ya, ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni tlyu ya jinuꞌu̱, chaꞌ cuaꞌni chi̱ ya loo nuꞌu̱, nacui̱ nguꞌ. \q1 Nchca jinuꞌu̱ cuaꞌni nuꞌu̱ lcaa lo cña tsiyaꞌ ti nu ntiꞌ nuꞌu̱ cuaꞌni nde chalyuu. \q1 Na cua ngüiñá nuꞌu̱ lcaa lo na nu ntsuꞌu nde chalyuu; \q1 chacuayáꞌ jinuꞌu̱ luꞌú lcaa na, chaꞌ nda nuꞌu̱ chacuayáꞌ chaꞌ ndyaꞌa̱ lcaa na luꞌú. \m Juaꞌa̱ nacui̱ nguꞌ loꞌo ndyula tuꞌba nguꞌ liꞌ. \c 5 \s1 Nu ñati̱ nu taca jiꞌi̱ chcuiꞌ lo quityi nu ntsuꞌu yaꞌ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 1 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ ntsuꞌu quityi yaꞌ tsuꞌ cui̱ nu cusuꞌ laca loo nu ntucua lo yaca xlya biꞌ. Sca quityi nchcu̱ꞌ, nu ngutu ti ñaꞌa̱ laca biꞌ; juaꞌa̱ tyucuaa chu̱ꞌ quityi biꞌ cua nscua chaꞌ. Cati seꞌi̱ ngaꞌa̱ nguiñaꞌ tuꞌba quityi su ndyacu̱ꞌ biꞌ. \v 2 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ ndu̱ sca ñati̱ nguula, sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Cui̱i̱ tsa ngusiꞌya xca̱ biꞌ: \p ―¿Tilaca laca nu ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ chaꞌ suu nguiñaꞌ nu ngaꞌa̱ tuꞌba quityi nchcu̱ꞌ biꞌ, chaꞌ chcana quityi biꞌ? ―nacui̱. \p \v 3 Liꞌ masi tyucui ñaꞌa̱ su ntucua ycuiꞌ Ndyosi biꞌ, masi tyucui ñaꞌa̱ lo yuu chalyuu, masi tyucui ñaꞌa̱ chaca baꞌa chalyuu su ndyaa ñati̱ nu cua ngujuii, ná ngujui nu scana jiꞌi̱ quityi chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ lo. \v 4 Tiꞌi tsa ngusiꞌya naꞌ liꞌ, chaꞌ ngaꞌaa ngujui nu scana jiꞌi̱ quityi chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ lo. \v 5 Liꞌ nguxana nchcuiꞌ sca nu cusuꞌ loꞌo naꞌ: \p ―Ngaꞌaa xiꞌya nuꞌu̱ juani ―nacui̱―. Cua ngujui nu scana jiꞌi̱ quityi biꞌ, nu taca jiꞌi̱ suu nguiñaꞌ biꞌ, masi nu cati tyaꞌa nguiñaꞌ nu ngaꞌa̱ tuꞌba quityi biꞌ. Ycuiꞌ yu biꞌ laca loo jiꞌi̱ nguꞌ Judá, chaꞌ la cuiꞌ tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ jyoꞌo David laca yu biꞌ. Cua ntiji̱loo yu jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱, biꞌ chaꞌ juani taca jiꞌi̱ yu scana yu quityi biꞌ. \p \v 6 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ ndu̱ sca ñati̱; ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ sca xlyaꞌ cuañiꞌ, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ ñati̱ biꞌ. Ndu̱ yu biꞌ nde loo su tlyu su ntucua ycuiꞌ Ndyosi, laja su ndu̱ nu nguꞌ cusuꞌ biꞌ, laja nu naꞌni tacati biꞌ. Tya tyaca̱ꞌ nscua cuayáꞌ hichu̱ꞌ yu tya loꞌo ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu tsaca quiyaꞌ, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ yu biꞌ. Cati tyaꞌa sata ntucua hique nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ nu ndu̱ cuentya jiꞌi̱ Jesús. La cuiꞌ juaꞌa̱ ntucua cati tyaꞌa cloo Ni; nu cloo Ni ni, biꞌ laca cati tyaꞌa cuiꞌi̱ lubii nu laca Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi nu nduꞌu ndyaa tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. \v 7 Liꞌ ndyaa nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ ndyiquiꞌya Ni jiꞌi̱ quityi nchcu̱ꞌ nu ntsuꞌu yaꞌ tsuꞌ cui̱ nu cusuꞌ laca loo nu ntucua su tlyu biꞌ. \v 8 Loꞌo ngusñi Ni quityi biꞌ, liꞌ ngutu̱ sti̱ꞌ ca taꞌa jacua naꞌni tacati biꞌ; loꞌo juaꞌa̱ nu calaa ntucua jacua tyaꞌa nguꞌ cusuꞌ biꞌ, ndu̱ sti̱ꞌ nguꞌ nde loo nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ. Ntsuꞌu sañi yaꞌ nguꞌ cusuꞌ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ntucua cuu oro yaꞌ lcaa nguꞌ cusuꞌ biꞌ; ntsuꞌu yana joꞌó nu ndyaqui̱ neꞌ cuu biꞌ. Ñiꞌya̱ loꞌo ntyucua xtyiꞌi yana joꞌó ndyaqui̱ biꞌ, juaꞌa̱ ndyaa chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ ca slo ycuiꞌ Ni loꞌo nchcuiꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo Ni. \v 9 Liꞌ ndyula tuꞌba nguꞌ biꞌ sca ji̱i̱ chaꞌ cuaꞌni chi̱ nguꞌ loo nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ. Bilya cuna naꞌ ji̱i̱ nu ndyula tuꞌba nguꞌ biꞌ: \q1 Cua nda ycuiꞌ Ni chacuayáꞌ jinuꞌu̱ chaꞌ xñi nuꞌu̱ quityi nchcu̱ꞌ biꞌ, nacui̱ nguꞌ, \q1 chaꞌ suu nuꞌu̱ nguiñaꞌ nu ngaꞌa̱ tuꞌba quityi biꞌ. \q1 Na cua ndyujuii ñati̱ jinuꞌu̱ tsaca quiyaꞌ; \q1 pana loꞌo ngujuii nuꞌu̱ ni, liꞌ nguaꞌni nuꞌu̱ cña cuentya jiꞌi̱ ya chaꞌ caca ya ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \q1 Ñati̱ nu cua ndyuꞌu cua ñaꞌa̱ ca quichi̱ tyi nguꞌ, ñati̱ nu nchcuiꞌ cua ñaꞌa̱ ca lo chaꞌcña nu nchcuiꞌ ñati̱ chalyuu, \q1 ñati̱ nu ndyuꞌu tyucui ñaꞌa̱ chalyuu mala su ndiꞌi̱ ñati̱, biꞌ ñati̱ nu ngusubi nuꞌu̱ jiꞌi̱. \q1 \v 10 Cua nguaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ caca nguꞌ biꞌ sca lo ñati̱ nu ndulo tsa cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ nuꞌu̱, \q1 chaꞌ taca cuaꞌni nguꞌ cña nu ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi Sti na. \q1 Loꞌo juaꞌa̱ caca nguꞌ biꞌ loo nde chalyuu. \p \v 11 Loꞌo ndye ndañi ji̱i̱ biꞌ, chaca quiyaꞌ naꞌa̱ naꞌ ca biꞌ. Liꞌ ndyuna naꞌ ndyula tuꞌba tyu̱u̱ tsa mil tyaꞌa xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; nde chu̱ꞌ su ntucua yaca xlya, nde chu̱ꞌ su ndu̱ naꞌni tacati biꞌ, nde chu̱ꞌ su ndu̱ nguꞌ cusuꞌ biꞌ, ca biꞌ ndu̱ quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ xca̱ biꞌ liꞌ. \v 12 Cui̱i̱ tsa ndyula tuꞌba nguꞌ liꞌ: \q1 Cua ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ tsaca quiyaꞌ, nacui̱ nguꞌ. \q1 Xquiꞌya ñati̱ chalyuu, biꞌ chaꞌ ngujuii Ni. \q1 Loꞌo juani ngaꞌa̱ chaꞌ chcuiꞌ na jiꞌi̱ Ni, chaꞌ lcaa lo cña tsiyaꞌ ti nchca jiꞌi̱ Ni cuaꞌni Ni; \q1 juaꞌa̱ na jiꞌi̱ Ni laca lcaa lo na tsiyaꞌ ti. \q1 Lcaa chaꞌ jlo tiꞌ Ni, lcaa cña nchca jiꞌi̱ Ni; \q1 biꞌ chaꞌ ndyuꞌni chi̱ na loo Ni, ndyuꞌni tlyu na jiꞌi̱ Ni, loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo tsa chcuiꞌ na jiꞌi̱ Ni loꞌo ñati̱. \m Juaꞌa̱ nacui̱ xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ndyula tuꞌba nguꞌ. \p \v 13 Liꞌ nguañi ndyula tuꞌba lcaa ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu, lcaa nguꞌ nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lijya̱ nde chalyuu; masi nde cua̱ su ntucua ycuiꞌ Ni, masi nde lo yuu chalyuu, masi chaca baꞌa chalyuu su ndyaa ñati̱ nu ngujuii, masi lo tyujoꞌo, lcaa ñati̱ biꞌ ndyuꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nguꞌ: \q1 Cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Cusuꞌ nu ntucua ca su tlyu, nacui̱ nguꞌ, cuaꞌni chi̱ na loo Ni. \q1 Juaꞌa̱ nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ, cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ Ni. \q1 Sca ti ycuiꞌ Ndyosi ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ Ni chaꞌ cuaꞌni Ni lcaa lo cña tsiyaꞌ ti; \q1 loꞌo juaꞌa̱ ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni tsiyaꞌ ti, nacui̱ nguꞌ. \p \v 14 Nu ca taꞌa jacua naꞌni tacati biꞌ ni, nguxacui̱ niꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―Juaꞌa̱ caca chaꞌ lacua ―nacui̱ niꞌ. \p Liꞌ ndu̱ sti̱ꞌ nu calaa ntucua jacua tyaꞌa nguꞌ cusuꞌ biꞌ, nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye yija̱ jiꞌi̱ Ni. \c 6 \s1 Nu loꞌo ndyaala quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 1 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ ngusuu nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ sca nguiñaꞌ nu ngaꞌa̱ tuꞌba quityi biꞌ. Ndyuna naꞌ nchcuiꞌ sca naꞌni tacati biꞌ liꞌ. Lye tsa nguañi nchcuiꞌ niꞌ ñiꞌya̱ loꞌo ndañi nchcuiꞌ tyiꞌyu: \p ―Cua̱a̱ clya nuꞌu̱ ca nde ―nacui̱. \p \v 2 Liꞌ nguxñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ nu ñati̱ nu nchcuiꞌ naꞌni tacati biꞌ loꞌo, naꞌa̱ naꞌ ndu̱ sca cuayu ngati̱; yu nu ntucua hichu̱ꞌ cuayu biꞌ ni, naꞌa̱ naꞌ ntucua sca cuatyi yaꞌ yu, loꞌo juaꞌa̱ cua nda nguꞌ sca sneꞌ chcua̱ chaꞌ tyucua hique yu. Liꞌ ngutuꞌu yu ndyaa yu cusu̱u̱; ntiji̱loo yu liꞌ, loꞌo ñaꞌa̱ ti tya tyiji̱loo la yu xi jiꞌi̱ tyaꞌa cusu̱u̱ yu. \p \v 3 Loꞌo liꞌ ngusuu nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ chaca nguiñaꞌ nu ngaꞌa̱ toꞌ quityi biꞌ. Ndyuna naꞌ nchcuiꞌ naꞌni tacati nu nchca tyucuaa liꞌ: \p ―Cua̱a̱ clya nuꞌu̱ ca nde ―nacui̱. \p \v 4 Liꞌ ngutuꞌu tucua chaca cuayu nu ngaꞌa ñaꞌa̱ color jiꞌi̱. Yu nu ntucua hichu̱ꞌ niꞌ biꞌ ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ cuaꞌni chaꞌ cusu̱u̱ lo yuu chalyuu, chaꞌ juaꞌa̱ cujuii ñati̱ chalyuu jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ nguꞌ. Tonu tsa xlyu cusu̱u̱ ngujui jiꞌi̱ yu biꞌ. \p \v 5 Loꞌo liꞌ nu nchca tyuna quiyaꞌ ngusuu nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ nguiñaꞌ nu ngaꞌa̱ toꞌ quityi. Ndyuna naꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌni tacati nu nchca tyuna liꞌ: \p ―Cua̱a̱ clya nuꞌu̱ ca nde ―nacui̱. \p Liꞌ naꞌa̱ naꞌ ndu̱ sca cuayú nu ngata ñaꞌa̱; scaꞌ cuayáꞌ ndacui yaꞌ ñati̱ nu ntucua hichu̱ꞌ cuayu biꞌ. \v 6 Liꞌ ngua tiꞌ naꞌ chaꞌ nguañi nchcuiꞌ sca ñati̱ nu nda xtyiꞌi laja su ndu̱ nu jacua tyaꞌa naꞌni tacati biꞌ: \p ―Sa scaꞌ ti nscuaꞌ caja jiꞌi̱ nguꞌ cuaꞌni nguꞌ cña sca tsa̱ ―nacui̱―, loꞌo juaꞌa̱ sca milya ti siꞌyu nscuaꞌ joꞌo caja jiꞌi̱ nguꞌ sca tsa̱; pana ñaꞌa̱ ti quiñaꞌa̱ ngaꞌa̱ caca setye, loꞌo juaꞌa̱ quiñaꞌa̱ caca vino nu ndyiꞌyu nguꞌ ―nacui̱ yu biꞌ. \p \v 7 Loꞌo liꞌ nu nchca jacua quiyaꞌ ngusuu nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ nguiñaꞌ nu ngaꞌa̱ tuꞌba quityi biꞌ. Ndyuna naꞌ nchcuiꞌ naꞌni tacati nu nchca jacua liꞌ: \p ―Cua̱a̱ clya nuꞌu̱ ca nde ―nacui̱ niꞌ. \p \v 8 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ ndu̱ sca cuayu nu ngatsi ñaꞌa̱. La Muerte naa nu ntucua hichu̱ꞌ cuayu biꞌ, chaꞌ biꞌ laca nu ndyaa ndyujuii jiꞌi̱ ñati̱; nde chu̱ꞌ biꞌ ngutuꞌu lcaꞌa̱ tsa tlyu ti cresiya jiꞌi̱ nguꞌ jyoꞌo. Ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ, chaꞌ cujuii yu jiꞌi̱ ñaꞌa̱ tsaca yuꞌbe ñati̱ nu ndiꞌi̱ chalyuu; lcaa niꞌi̱ su ndiꞌi̱ jacua tyaꞌa ñati̱ ni, cujuii yu jiꞌi̱ tsaca tyaꞌa nguꞌ liꞌ, masi loꞌo caca chaꞌ cusu̱u̱ jiꞌi̱ nguꞌ, masi loꞌo caca jbiꞌña jiꞌi̱ nguꞌ, masi loꞌo quicha nguꞌ, masi loꞌo cuaꞌni xñaꞌa̱ naꞌni tyaala loꞌo nguꞌ. \p \v 9 Loꞌo liꞌ nu nchca caꞌyu quiyaꞌ ngusuu nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ nguiñaꞌ nu ngaꞌa̱ tuꞌba quityi biꞌ. Liꞌ naꞌa̱ naꞌ sca mesa tlyu nde loo su ntucua ycuiꞌ Ndyosi, mesa biꞌ laca nu tyucua msta̱ lo. Nde neꞌ mesa biꞌ ntsiya tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ nu ngujuii; cua ndyujuii ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ xquiꞌya chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ biꞌ, chaꞌ ná ntsi̱i̱ nguꞌ biꞌ nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ biꞌ loꞌo tyaꞌa ñati̱ nguꞌ liꞌ. \v 10 Cui̱i̱ ngusiꞌya jyoꞌo biꞌ: \p ―Ndyosi Xuꞌna ya ―nacui̱ nguꞌ―, xcuiꞌ lubii tsa cresiya jinuꞌu̱; xcuiꞌ chaꞌ liñi nduꞌni nuꞌu̱ ―nacui̱ jyoꞌo biꞌ―. ¿Ha tya tiyaꞌ tsa cuaꞌni cuayáꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu? ¿Ha tya tiyaꞌ tsa xcubeꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ xquiꞌya chaꞌ cua ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ ya? ―nacui̱ jyoꞌo biꞌ. \p \v 11 Loꞌo ti ngujui lateꞌ ngati̱ cacuꞌ lcaa jyoꞌo biꞌ, liꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Xaꞌ xtyii cñaꞌ ma̱ tya xi ca, ñaꞌa̱ cuayáꞌ tyalaa tyu̱u̱ tyaꞌa jyoꞌo nguꞌ tyaꞌa ma̱, tyaꞌa ngusñi ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, tyaꞌa ndyuꞌni ma̱ cña jiꞌi̱ Ni; tya cujuii ñati̱ chalyuu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ loꞌo cua ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱ ―nacui̱ Ni. \p \v 12 Loꞌo liꞌ naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ, chaꞌ nu nchca scuá quiyaꞌ ngusuu Ni nguiñaꞌ nu ngaꞌa̱ toꞌ quityi biꞌ; lye tsa ngulacui̱ chalyuu liꞌ. Liꞌ ndyacu cuichaa, ngua talya xee; ñiꞌya̱ laca sca lateꞌ ngata nu nchcuꞌ ñati̱ su nscua jyoꞌo, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ ngua biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ coꞌ ni, ngua ngaꞌa ñaꞌa̱ biꞌ; ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ tañi, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ. \v 13 Liꞌ ndyalú cuii nu ntsuꞌu nde cua̱; ñiꞌya̱ ntiꞌ ndyalú mancu̱ yeꞌe loꞌo lye tsa nchca cuiꞌi̱ nchquiña jiꞌi̱ sta̱ꞌ yaca, juaꞌa̱ ndyalú cuii nde lo yuu liꞌ. \v 14 Ngaꞌaa chcana ñaꞌa̱ nguꞌ nde cua̱ liꞌ; cua nguliji yuꞌu biꞌ, chaꞌ ngulatsuꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱. La cuiꞌ juaꞌa̱ ngulatsuꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa caꞌya cua̱; juaꞌa̱ lcaa yuu claꞌbe nu nscua claꞌbe hitya, ngulatsuꞌ Ni jiꞌi̱. \v 15 Liꞌ ngutuꞌu cuatsiꞌ ti lcaa ñati̱, masi tyuquee, masi quiyaꞌ cuaꞌa̱, masi siiꞌ caꞌya; lcaa nguꞌ nu laca loo, cuati nu laca loo jiꞌi̱ ñati̱ cusu̱u̱, masi culiyaꞌ nguꞌ, masi tlyu tsa ñati̱ laca nguꞌ, masi msu nu ngüiꞌya ti ñati̱, masi msu nu ndiꞌi̱ tsoꞌo ti laca nguꞌ biꞌ, lcaa nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ ngutuꞌu cuatsiꞌ nguꞌ. \v 16 Liꞌ ngusiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ caꞌya loꞌo jiꞌi̱ quee tlyu: \p ―Cua̱a̱ clya ma̱ xasu ma̱ hichu̱ꞌ ya, chaꞌ ná ñaꞌa̱ ycuiꞌ nu Cusuꞌ nu ntucua su tlyu jiꞌi̱ ya; ñasi̱ꞌ tsa nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ ya ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 17 Cua ndyalaa tsa̱ chaꞌ xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱, loꞌo ná ndalo nguꞌ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ. \c 7 \s1 Ni tsa lo tyaꞌa nguꞌ Israel nu cua ngaꞌa̱ cuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nde tyaca̱a̱ nguꞌ \p \v 1 Tiyaꞌ la liꞌ naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ jacua tyaꞌa xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; naꞌa̱ naꞌ nde quiyaꞌ chalyuu, nde jacua seꞌi̱ su ndu̱ nu jacua tyaꞌa nguꞌ xca̱ biꞌ. Ndacaꞌa xca̱ biꞌ jiꞌi̱ ca taꞌa jacua cuiꞌi̱ nu nclyatuꞌu lo chalyuu; ngaꞌaa nda nguꞌ xca̱ biꞌ chacuayáꞌ culatuꞌu cuiꞌi̱ biꞌ, masi nde lo yuu, masi nde tyujoꞌo, ni sca chu̱ꞌ yaca ná culatuꞌu cuiꞌi̱. \v 2 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ nduꞌu tucua chaca yu xca̱, nu nduꞌu tucua lijya̱ nde su ntyucua cuichaa. Ndyiꞌya yu cuayáꞌ nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ yu, chaꞌ cuaꞌa̱ yu hichu̱ꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; la cuiꞌ Ni nu nda chalyuu jiꞌna laca biꞌ. Cui̱i̱ nchcuiꞌ yu loꞌo nu jacua tyaꞌa xca̱ nu ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuaꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ chalyuu loꞌo jiꞌi̱ tyujoꞌo. \v 3 Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ xca̱ biꞌ liꞌ: \p ―Ná calaꞌ ma̱ chalyuu, ná calaꞌ ma̱ tyujoꞌo, ná calaꞌ ma̱ yaca; tya lyiji cuaꞌa̱ ycuiꞌ Ndyosi cuayáꞌ nde tyaca̱a̱ ñati̱ nu ndyuꞌni cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \p \v 4 Liꞌ nguluꞌu nguꞌ ꞌna ni tsa lo tyaꞌa ñati̱ nu cua nguaꞌa̱ ycuiꞌ Ndyosi cuayáꞌ nde tyaca̱a̱ nguꞌ; sca siyento ntucua tuꞌba ntucua jacua mil tyaꞌa ñati̱ laca biꞌ. Tyuꞌu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa taju nguꞌ Israel, nu sca xtañi laca jiꞌi̱ sca taju nguꞌ: \q1 \v 5 Tyuꞌu tii tyucuaa mil tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa xtañi Judá nu nguaꞌa̱ ycuiꞌ Ndyosi cuayáꞌ jiꞌi̱, \q1 cuati tyuꞌu chaca tii tyucuaa mil tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa xtañi Rubén, \q1 cuati tyuꞌu tii tyucuaa mil tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa xtañi Gad, \q1 \v 6 cuati tyuꞌu tii tyucuaa mil tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa xtañi Aser, \q1 cuati tyuꞌu tii tyucuaa mil tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa xtañi Neftalí, \q1 cuati tyuꞌu tii tyucuaa mil tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa xtañi Manasés; \q1 \v 7 la cuiꞌ juaꞌa̱ tyuꞌu tii tyucuaa mil tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa xtañi Simeón, \q1 cuati tyuꞌu tii tyucuaa mil tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa xtañi Leví, \q1 cuati tyuꞌu tii tyucuaa mil tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa xtañi Isacar, \q1 \v 8 cuati tyuꞌu tii tyucuaa mil tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa xtañi Zabulón, \q1 cuati tyuꞌu tii tyucuaa mil tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa xtañi José, \q1 cuati tyuꞌu tii tyucuaa mil tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa xtañi Benjamín. \m Tsa lo cua ti tyaꞌa nguꞌ Israel nguaꞌa̱ ycuiꞌ Ndyosi cuayáꞌ jiꞌi̱. \s1 Nu xaꞌ la ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu nu ta ycuiꞌ Ndyosi lateꞌ ngati̱ jiꞌi̱ \p \v 9 Tiyaꞌ la liꞌ naꞌa̱ naꞌ ndu̱ tsa tlyu ti ñati̱ nu cua nguaꞌni lyaá Jesús jiꞌi̱; quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ngaꞌa̱, biꞌ chaꞌ ná tucui ngua jiꞌi̱ culacua jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. Tyucui ñaꞌa̱ chalyuu mala su ndiꞌi̱ ñati̱ ngutuꞌu nguꞌ ya̱a̱ nguꞌ; lcaa lo ñati̱ chalyuu ya̱a̱, chaꞌ cua ñaꞌa̱ ca quichi̱ tyi nguꞌ ngutuꞌu nguꞌ, cua ñaꞌa̱ ca lo chaꞌcña nu nchcuiꞌ ñati̱ chalyuu nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ. Ndyatu̱ nguꞌ nde loo su ntucua yaca xlya tlyu, nde loo su ndu̱ nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ. Lateꞌ ngati̱ lacuꞌ nguꞌ, ntucua lacaꞌ nguiña yaꞌ nguꞌ ndu̱ nguꞌ. \v 10 Cui̱i̱ nchcuiꞌ nguꞌ liꞌ: \q1 Cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na nu ntucua lo yaca xlya tlyu, \q1 la cuiꞌ biꞌ laca nu nduꞌni lyaá jiꞌna, \m nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ; \q1 juaꞌa̱ nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ nduꞌni lyaá jiꞌna, \m nacui̱ nguꞌ. \v 11 Loꞌo juaꞌa̱ lcaa xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, loꞌo nguꞌ biꞌ ndu̱ nguꞌ nde chu̱ꞌ su ntucua yaca xlya biꞌ; nde chu̱ꞌ su ndu̱ naꞌni tacati biꞌ, nde chu̱ꞌ su ndu̱ nguꞌ cusuꞌ, ca biꞌ ndiꞌi̱ nguꞌ. Ndyaa stii nguꞌ nde loo nguꞌ lo yuu liꞌ, chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 12 Liꞌ nacui̱ nu nguꞌ xca̱ biꞌ: \q1 Juaꞌa̱ caca chaꞌ lacua; cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ Ni, cuaꞌni chi̱ na loo Ni, \q1 tya na xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \q1 Chcuiꞌ na chaꞌ lcaa chaꞌ jlo tiꞌ Ni, na jiꞌi̱ Ni laca lcaa lo na nu ntsuꞌu chalyuu; \q1 lcaa lo cña tsiyaꞌ ti nchca jiꞌi̱ Ni cuaꞌni Ni, sca ti ycuiꞌ Ni ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ Ni cuaꞌni Ni lcaa cña. \q1 Lcaa yija̱ ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye chaꞌ juaꞌa̱ caca jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti na. \q1 Chañi chaꞌ juaꞌa̱ caca. \m Juaꞌa̱ nacui̱ nguꞌ xca̱ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p \v 13 Liꞌ nchcuane sca nguꞌ cusuꞌ jnaꞌ: \p ―¿Tilaca laca ñati̱ nu nchcuꞌ lateꞌ ngati̱, ntiꞌ nuꞌu̱? ―nacui̱―. ¿Macala nduꞌu ñati̱ biꞌ lijya̱? \p \v 14 ―Ná jlo tiꞌ naꞌ, Cusuꞌ. Culuꞌu nuꞌu̱ xi jnaꞌ ―ni naꞌ jiꞌi̱. \p Nchcuiꞌ nu cusuꞌ loꞌo naꞌ liꞌ: \p ―Cua nteje tacui ca ti chaꞌ lye tsa nchcubeꞌ ñati̱ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús ―nacui̱ nu cusuꞌ jnaꞌ―. Cua laca lacuꞌ nguꞌ lateꞌ ngati̱; cua ngua lubii neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ laca chaꞌ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ cua ngujuii nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ lo crusi cuentya jiꞌi̱ nguꞌ. \v 15 Biꞌ chaꞌ ndu̱ nguꞌ nde loo su tlyu su ntucua ycuiꞌ Ndyosi juani ―nacui̱ nu cusuꞌ biꞌ―, chaꞌ tsa̱ loꞌo talya ndyuꞌni nguꞌ biꞌ cña jiꞌi̱ Ni ca su ndiꞌi̱ Ni. Ycuiꞌ Ni nu ntucua lo yaca xlya tlyu biꞌ tyanu cacua ti su ndiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ cuaꞌa jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ná tyacua chaꞌ cuxi jiꞌi̱ nguꞌ. \v 16 Ngaꞌaa tyucua chaꞌ ntyuteꞌ nguꞌ biꞌ chaca quiyaꞌ, ni ngaꞌaa tyucua chaꞌ nguityi nguꞌ hitya; ngaꞌaa tsumi̱ꞌ xee cua̱ jiꞌi̱ nguꞌ, ni ngaꞌaa ca chiyaꞌa̱ tiꞌ nguꞌ loꞌo tyiqueꞌ cua̱. \v 17 Ñaꞌa̱si̱i̱ nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ ndiꞌi̱ Ni la cuiꞌ ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi loo; biꞌ laca nu tsaloꞌo jiꞌi̱ nguꞌ su caja hitya coꞌo nguꞌ chaꞌ caja chalyuu cucui jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ xquityi Ni hitya cloo nguꞌ chaꞌ ngaꞌaa cunaa nguꞌ liꞌ. \c 8 \s1 Nu cuu oro nu nguxcua̱a̱ chaca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi lo yuu \p \v 1 Loꞌo liꞌ nu nchca cati quiyaꞌ ngusuu nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ nguiñaꞌ nu ngaꞌa̱ toꞌ quityi ngutu biꞌ. Loꞌo ngua juaꞌa̱, ti̱ ti ndiꞌi̱ lcaa na su ntucua ycuiꞌ Ndyosi liꞌ. \v 2 Cuati naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ tya tyacati tyaꞌa xca̱ nu ndu̱ cña nde loo ycuiꞌ Ndyosi; cua nda nguꞌ cati tyaꞌa cuiꞌchcua̱ jiꞌi̱ nguꞌ xca̱ biꞌ chaꞌ culaꞌá nguꞌ. \v 3 Liꞌ ya̱a̱ chaca yu xca̱ nu ndyiꞌya cuu oro lijya̱. Ya̱a̱ biꞌ ngutu̱ toꞌ mesa su ntucua msta̱, la cuiꞌ mesa nu ndu̱ nde loo su ntucua yaca xlya tlyu. Cua ngujui quiñaꞌa̱ yana joꞌó jiꞌi̱ yu chaꞌ taqui̱ yu lo mesa su ntucua msta̱ biꞌ. La cuiꞌ tyempo nu loꞌo nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, lcaa ñati̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi ni, biꞌ tyempo laca nu ndyaqui̱ yana joꞌó biꞌ. \v 4 Lo yaꞌ xca̱ nu ndu̱ slo ycuiꞌ Ndyosi, ca biꞌ ndatu̱ sñii yana joꞌó nu ndyaqui̱ neꞌ cuu biꞌ; stuꞌba ti ndyatu̱ sñii biꞌ ndyaloꞌo chaꞌ nu nchcuiꞌ ñati̱ biꞌ loꞌo Ni. Juaꞌa̱ ndyuꞌni tlyu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 5 Liꞌ ndyaloꞌo xca̱ jiꞌi̱ cuu biꞌ, ngusuꞌba yu quiiꞌ nchcubiꞌ neꞌ, ngu̱ yu jiꞌi̱ cuu ndyaa chaꞌ tyú nde lo yuu chalyuu. Liꞌ lye tsa nguañi nde chalyuu, lye tsa nguañi nchcuiꞌ tyiꞌyu, lye tsa ndyubii, lye tsa ngulacui̱ chalyuu. \s1 Nu cati tyaꞌa cuiꞌchcua̱ \p \v 6 Nu cati tyaꞌa xca̱ nu cua naꞌa̱ naꞌ tsa̱ ni, nguxana ngulaꞌá nguꞌ loꞌo cuiꞌchcua̱ nu ntsuꞌu yaꞌ nguꞌ liꞌ. \p \v 7 Liꞌ ngulaꞌá xca̱ nu nchca clyo loꞌo cuiꞌchcua̱ jiꞌi̱ yu; hora ti ndyalú tyo quee loꞌo quiiꞌ nde lo yuu liꞌ. Loꞌo ndyalú biꞌ hichu̱ꞌ ñati̱, liꞌ ndyalú tañi nguꞌ. Sa claꞌbe chalyuu ndye ndyaqui̱ liꞌ, juaꞌa̱ ndyaqui̱ sa claꞌbe yaca ndu̱, ndye ndyaqui̱ sa claꞌbe su quii jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 8 Liꞌ ngulaꞌá xca̱ nu nchca tyucuaa loꞌo cuiꞌchcua̱ jiꞌi̱; hora ti ndyacua̱ sca caꞌya cua̱, ñaꞌa̱ tsaca chu̱ꞌ caꞌya ndyaqui̱ nguaꞌya nde lo tyujoꞌo. Liꞌ sa claꞌbe ti hitya tyujoꞌo ngua tañi, \v 9 sa claꞌbe ti na luꞌú nu ntsuꞌu lo hitya tyujoꞌo ngujuii, sa claꞌbe lcaa yaca niꞌi̱ nu ntsuꞌu chalyuu ndye nguti̱ liꞌ. \p \v 10 Liꞌ ngulaꞌá xca̱ nu nchca tyuna loꞌo cuiꞌchcua̱ jiꞌi̱; hora ti ndyalú sca cuii tlyu nu ntsuꞌu nde cua̱, nu ndyaqui̱ ñiꞌya̱ ndyaqui̱ quityee. Ndyú cuii biꞌ nguaꞌya nde lo hitya staꞌa̱, nde su ntyucua hitya tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. Liꞌ ngunuꞌu̱ sa claꞌbe hitya tsoꞌo nu ntsuꞌu chalyuu. \v 11 Cuii Quixi̱ꞌ Clyaaꞌ naa cuii tlyu biꞌ, chaꞌ nda clyaaꞌ nu nguaꞌya sa claꞌbe ti hitya nu ndyiꞌyu nguꞌ. Quiñaꞌa̱ ñati̱ ngujuii xquiꞌya chaꞌ cua ndyiꞌo nguꞌ hitya biꞌ, chaꞌ clyaaꞌ tsa hitya biꞌ. \p \v 12 Liꞌ ngulaꞌá xca̱ nu nchca jacua loꞌo cuiꞌchcua̱ jiꞌi̱. Liꞌ ngunuꞌu̱ lcaa xee tlyu nu ntsuꞌu nde cua̱, chaꞌ sa claꞌbe ti xee ndyubiꞌ liꞌ; loꞌo xee cuichaa, loꞌo xee coꞌ, loꞌo xee cuii, sa claꞌbe ti xee ndyubiꞌ. Sa claꞌbe ti nde cua̱, sa claꞌbe ti nde talya, ngaꞌaa nda biꞌ xee. \p \v 13 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ su ndacui sca xca̱ claꞌbe cua̱ nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ cuaꞌya ñaꞌa̱ biꞌ. Ndyuna naꞌ chaꞌ cui̱i̱ tsa ngusiꞌya yu: \p ―Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ loꞌo culaꞌá tya xna tyaꞌa xca̱ biꞌ loꞌo cuiꞌchcua̱ jiꞌi̱ nguꞌ ca tiyaꞌ la xi; tyaꞌna tsa caca lcaa ñati̱ nu tya ndyanu chalyuu loꞌo cañi biꞌ liꞌ. \c 9 \p \v 1 Liꞌ ngulaꞌá xca̱ nu nchca caꞌyu loꞌo cuiꞌchcua̱ jiꞌi̱; hora ti naꞌa̱ naꞌ nguaꞌya sca nu cuxi nde chalyuu. Masi cua ngua yu sca nu laca loo nde cua̱ nquichaꞌ, pana ndyú yu lo yuu liꞌ, ñiꞌya̱ ndyú sca cuii. Cua ngujui yaꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ saala yu toꞌ tyuquee su ndiꞌi̱ lcaa nu cuiñaja. \v 2 Ngusaala yu toꞌ tyuu, quiñaꞌa̱ tsa sñii ntyucua liꞌ; ñiꞌya̱ ntiꞌ sca horno tonu, juaꞌa̱ ntyucua sñii biꞌ. Ngua talya xee cua̱ liꞌ, ndacu̱ꞌ jiꞌi̱ xee xquiꞌya sñii nu ntyucua toꞌ tyuu biꞌ. \v 3 Laja sñii biꞌ ntyucua sca taju tlyu tscuꞌ, nguaꞌya niꞌ lo yuu. Ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ niꞌ caca niꞌ tyaala, ñiꞌya̱ laca chuniꞌi̱ tyaala. \v 4 Ngaꞌaa ngujui chacuayáꞌ jiꞌi̱ niꞌ cuaꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ su quii, jiꞌi̱ yaca ndu̱. Ni sca na nu ndyataa nguꞌ, ná ca cuaꞌni ñuꞌu̱ niꞌ jiꞌi̱; sca ti chacuayáꞌ ngujui jiꞌi̱ niꞌ chaꞌ ta xi nu tiꞌí jiꞌi̱ nu nguꞌ cuxi biꞌ, ñati̱ nu ná nscua cuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nde tyaca̱a̱ nguꞌ. \v 5 Ná ngua jiꞌi̱ niꞌ cujuii niꞌ jiꞌi̱ ñati̱, sca ti chaꞌ tiꞌí tsa xcubeꞌ niꞌ jiꞌi̱ nguꞌ sa caꞌyu coꞌ ti; ñiꞌya̱ loꞌo ndacu chuniꞌi̱ jiꞌna, juaꞌa̱ tiꞌí tsa xcubeꞌ tscuꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. \v 6 Cuayáꞌ caꞌyu coꞌ, liꞌ culana nguꞌ ñiꞌya̱ caca chaꞌ cajaa nguꞌ, pana ná nquijeloo chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ; ca tiꞌ nguꞌ cajaa nguꞌ, pana tya lyiji tsa chaꞌ cajaa nguꞌ. \p \v 7 Nu tscuꞌ biꞌ ni, cua laca nguaꞌni choꞌo niꞌ jiꞌi̱ niꞌ chaꞌ xu̱u̱ tyaꞌa niꞌ loꞌo ñati̱, ñiꞌya̱ laca cuayu nu ndu̱ tajuaꞌ ti chaꞌ cusu̱u̱. Sca sneꞌ ntucua scuaꞌ que niꞌ nu ñiꞌya̱ sneꞌ oro ñaꞌa̱; pana cloo niꞌ ni, ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ cloo ñati̱ ñaꞌa̱ cloo niꞌ biꞌ. \v 8 Ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ quicha̱ꞌ hique sca nu cunaꞌa̱, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ quicha̱ꞌ hique niꞌ; ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ laꞌya cuichi, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ laꞌya niꞌ. \v 9 Loꞌo juaꞌa̱ cua ndyacu̱ꞌ tyiquee niꞌ ñiꞌya̱ si loꞌo sca lata chcua̱. Lye ndañi luꞌbe niꞌ ndacui niꞌ, ñiꞌya̱ loꞌo ndañi cuayu nu ntojolaqui carreta ndyaꞌa̱ cusu̱u̱. \v 10 Loꞌo juaꞌa̱ ntucua xtyiꞌi̱ niꞌ ñiꞌya̱ ntucua xtyiꞌi̱ chuniꞌi̱; la cuiꞌ juaꞌa̱ ntucua ltsuꞌ xtyiꞌi̱ niꞌ, chaꞌ loꞌo xtyiꞌi̱ niꞌ xcubeꞌ niꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu ñaꞌa̱ cuayáꞌ tye caꞌyu coꞌ. \v 11 Ntsuꞌu nu laca loo jiꞌi̱ niꞌ, la cuiꞌ nu ntucua tlyu ca neꞌ tyuquee biꞌ; Abadón naa nu biꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ judío, loꞌo juaꞌa̱ Apolión naa nu biꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ griego, nu ntiꞌ ñacui̱ chaꞌcña jiꞌna: ycuiꞌ nu nduꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ chalyuu. \p \v 12 Cua ndye tsaca chaꞌ nu chiyaꞌa̱ tsa ndañi. Tya lyiji tyuꞌu tucua tya tyucuaa tyaꞌa chaꞌ nu chiyaꞌa̱ tsa ndañi. \p \v 13 Liꞌ ngulaꞌá xca̱ nu nchca scuá loꞌo cuiꞌchcua̱ jiꞌi̱ yu. Loꞌo ndyuna naꞌ, liꞌ nchcuiꞌ ñati̱ ca su ndu̱ mesa tlyu oro nu nscua nde loo su ntucua ycuiꞌ Ndyosi. Ca taꞌa jacua jyaca̱ mesa nguañi nchcuiꞌ ñati̱ biꞌ, \v 14 nchcuiꞌ biꞌ loꞌo xca̱ nu nchca scuá nu ntsuꞌu cuiꞌchcua̱ yaꞌ yu: \p ―Clyaá ma̱ jiꞌi̱ nu jacua tyaꞌa xca̱ nu ndiꞌi̱ ndyaaca̱ꞌ ca toꞌ staꞌa̱ tlyu, staꞌa̱ Eufrates biꞌ. \p \v 15 Loꞌo juaꞌa̱ ngua liꞌ. Nu loꞌo ngulaá nu jacua tyaꞌa nguꞌ xca̱ biꞌ, hora ti ngutuꞌu ndyaa xca̱ biꞌ, chaꞌ cujuii jiꞌi̱ sa claꞌbe ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. Cua laca ndu̱ yala xca̱ biꞌ chaꞌ cujuii jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo caca la cuiꞌ hora, masi la cuiꞌ tsa̱, masi la cuiꞌ coꞌ, masi la cuiꞌ yija̱ chaꞌ cuaꞌni Ni cña biꞌ. \v 16 Loꞌo juaꞌa̱ cua laca ngujui chaꞌ ꞌna, ni tsa lo tyaꞌa sendaru nu ntyucua hichu̱ꞌ cuayu ndyaꞌa̱ cusu̱u̱ tyaꞌa loꞌo nu jacua tyaꞌa xca̱ biꞌ; tucua siyento miyon tyaꞌa sendaru caca biꞌ. \p \v 17 La cuiꞌ laja loꞌo nchcuiꞌ xcalá naꞌ, liꞌ naꞌa̱ naꞌ nu tyu̱u̱ tyaꞌa cuayu biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu ntucua hichu̱ꞌ niꞌ. Ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ quiiꞌ, chaꞌ ngatsi ngaꞌa ti ñaꞌa̱, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ chcua̱ ndyacu̱ꞌ lo tyiquee nguꞌ; juaꞌa̱ loꞌo chcua̱ cuaa ñaꞌa̱ ngaꞌa̱ tyiquee nguꞌ biꞌ. Ñiꞌya̱ scuaꞌ que cuichi, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ scuaꞌ que cuayu biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ nde tyuu tuꞌba niꞌ ndyuꞌu quiiꞌ loꞌo sñii juaꞌa̱ ti, loꞌo sñii ngatsi nu chiyaꞌa̱ tsa xtyiꞌi ndyuꞌu. \v 18 Sa claꞌbe ti ñati̱ chalyuu ngujuii xquiꞌya quicha nu nguxtyanu quiiꞌ biꞌ, nu nguxtyanu sñii biꞌ, nu nguxtyanu sñii ngatsi nu chiyaꞌa̱ tsa xtyiꞌi biꞌ; la cuiꞌ quicha nu nduꞌu tyuu tuꞌba cuayu laca biꞌ. \v 19 Nde tyuu tuꞌba niꞌ, loꞌo juaꞌa̱ nde lo xtyiꞌi̱ niꞌ, ndacua ndyiji juersa jiꞌi̱ niꞌ chaꞌ cuaꞌni niꞌ chaꞌ cuxi; taca jiꞌi̱ niꞌ ta chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ ñati̱ loꞌo xtyiꞌi̱ ti niꞌ chaꞌ ntucua ltsuꞌ lo xtyiꞌi̱ niꞌ, ñiꞌya̱ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ cuaña. \p \v 20 Pana ñaꞌa̱ ti tya nguaꞌni nguꞌ chaꞌ cuxi, nu ñati̱ nu ná ngujuii loꞌo quicha biꞌ; ná nguxtyanu nguꞌ chaꞌ cuxi nu nduꞌni nguꞌ. Ñaꞌa̱ ti tya ndyuꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi, juaꞌa̱ jiꞌi̱ lcui̱ joꞌó nu ndyaꞌ loꞌo oro, masi joꞌó ndyaꞌ loꞌo plata, masi joꞌó ndyaꞌ loꞌo chcua̱ ngatsi, masi joꞌó ndyaꞌ loꞌo quee, masi joꞌó ndyaꞌ loꞌo yaca ti; ñaꞌa̱ ti ndyuꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ joꞌó nu ná nchca jiꞌi̱ ñaꞌa̱ jiꞌna, ni ná nduna chaꞌ nu nchcuiꞌ na, ni ná nchca jiꞌi̱ joꞌó biꞌ tyaꞌa̱. \v 21 Loꞌo juaꞌa̱ ná ntajaꞌa̱ nguꞌ cuaꞌni tye nguꞌ chaꞌ ndujuii nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ nguꞌ, ni ná ndye chaꞌ nduꞌni cuchaꞌa̱ nguꞌ, ni ná ndye chaꞌ nduꞌni subaꞌ nguꞌ loꞌo xaꞌ nu cunaꞌa̱, ni ná ndye chaꞌ ntyucuaana nguꞌ. \c 10 \s1 Nu xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ndyiꞌya sca quityi piti \p \v 1 Liꞌ laja coo ti naꞌa̱ naꞌ chaca xca̱ nu ngutuꞌu ca slo ycuiꞌ Ndyosi, nu ya̱a̱ nde cua̱ nguaꞌya nde lo yuu liꞌ; lcaa cña nchca jiꞌi̱ xca̱ biꞌ. Ndu̱ cuaña taa lo xlya hique xca̱ biꞌ, juaꞌa̱ ndubi tsa ñaꞌa̱ cloo xca̱ biꞌ ñiꞌya̱ ndubi ñaꞌa̱ loo cuichaa; loꞌo juaꞌa̱ tyijya̱ quiyaꞌ yu, juaꞌa̱ tyijya̱ nda̱ yu, lye ndyuꞌu xee ñiꞌya̱ laca loꞌo ndyatu̱ quiiꞌ. \v 2 Yaꞌ yu ntucua sca quityi piti ti nu cua nchcana. Liꞌ quiyaꞌ yu tsuꞌ cui̱ ngusta yu nde lo tyujoꞌo, quiyaꞌ yu tsuꞌ coca ngusta yu nde lo yuu btyi. \v 3 Loꞌo liꞌ cui̱i̱ ngusiꞌya xca̱ biꞌ, ñiꞌya̱ ntiꞌ nxiꞌya cuichi; loꞌo ngusiꞌya nu xca̱ biꞌ, lye nguañi nchcuiꞌ tyiꞌyu liꞌ, chaꞌ stuꞌba ti nchcuiꞌ nu cati tyaꞌa tyiꞌyu nu ntsuꞌu chalyuu. \v 4 Loꞌo ndye nchcuiꞌ tyiꞌyu biꞌ, liꞌ cua scua ti naꞌ chaꞌ nu nda tyiꞌyu biꞌ, pana ndyuna naꞌ nchcuiꞌ sca nu ntucua ca slo ycuiꞌ Ndyosi liꞌ: \p ―Xuꞌba cuatsiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ nu nda nu cati tyaꞌa tyiꞌyu biꞌ ―nacui̱ Ni jnaꞌ―. Ngaꞌaa scua nuꞌu̱ chaꞌ biꞌ lo quityi. \p \v 5 Liꞌ ngusicua̱ xca̱ biꞌ yaꞌ tsuꞌ cui̱ nde cua̱, la cuiꞌ xca̱ nu cua naꞌa̱ naꞌ ndu̱ lo tyujoꞌo, nu ndu̱ lo yuu btyi. \v 6 Liꞌ nchcuiꞌ xca̱ biꞌ: \p ―Chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ná tye tsiyaꞌ ti yija̱ jiꞌi̱ Ni, biꞌ laca chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ re ―nacui̱ xca̱ biꞌ―. Ycuiꞌ Ni laca nu ngüiñá lcaa na nu ntsuꞌu nde cua̱, juaꞌa̱ ngüiñá Ni lcaa na nu ntsuꞌu nde lo yuu chalyuu, juaꞌa̱ ngüiñá Ni lcaa na nu ntsuꞌu lo tyujoꞌo. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ chaꞌ nu nda Ni: Ngaꞌaa tiyaꞌ tsa nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ca̱a̱ Ni chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu; \v 7 loꞌo xana culaꞌá xca̱ nu nchca cati loꞌo cuiꞌchcua̱ jiꞌi̱, liꞌ xana cuaꞌni Ni cña nu cua ndachaꞌ Ni jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ nu nda chaꞌ jiꞌi̱ Ni loꞌo ñati̱ tya saꞌni la. Ntsuꞌu yacu̱ꞌ ti chaꞌ biꞌ cua saꞌni, pana juani cua ndañi liñi chaꞌ biꞌ. \p \v 8 Liꞌ chaca quiyaꞌ nguañi nchcuiꞌ nu ntucua ca slo ycuiꞌ Ndyosi biꞌ, nchcuiꞌ loꞌo naꞌ: \p ―Yaa xñi nuꞌu̱ quityi piti ti nu cua nchcana ntucua yaꞌ xca̱ nu ndu̱ lo tyujoꞌo nu ndu̱ lo yuu chalyuu biꞌ. \p \v 9 Ndyaꞌa̱ naꞌ su ndu̱ xca̱ biꞌ liꞌ, ni naꞌ jiꞌi̱ chaꞌ ta quityi piti ti biꞌ ꞌna. \p ―Yaloꞌo nuꞌu̱ jiꞌi̱ quityi re ―nacui̱―. Chcuiꞌ lyiji nuꞌu̱ lo quityi re, chaꞌ ca cuayáꞌ tsoꞌo tiꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱; caca xñiꞌi̱ tiꞌ nuꞌu̱ liꞌ, masi tsoꞌo ti ngua tiꞌ nuꞌu̱ loꞌo naꞌa̱ nuꞌu̱ jiꞌi̱ tya clyo. \p \v 10 Liꞌ ngusñi naꞌ quityi piti ti nu ntucua yaꞌ yu, nchcuiꞌ naꞌ lo quityi biꞌ. Loꞌo naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱, liꞌ tsoꞌo tsa ngua tiꞌ naꞌ, ñiꞌya̱ laca loꞌo ndyacu na cuiñaaꞌ cuityu̱ chaꞌ tyixi tsa; pana nu loꞌo cua ngua cuayáꞌ tiꞌ naꞌ ni chaꞌ nda, xñiꞌi̱ tsa ngua tiꞌ naꞌ. \v 11 Liꞌ nchcuiꞌ Ni loꞌo naꞌ: \p ―Tya chaca quiyaꞌ ntsuꞌu chaꞌ chcuiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ loꞌo ñati̱, lcaa chaꞌ nu cua ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ta Ni loꞌo lcaa lo ñati̱ chalyuu, masi loꞌo nguꞌ nu laca loo, masi loꞌo ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu mala su ndiꞌi̱ ñati̱; masi loꞌo ñati̱ nu nchcuiꞌ cua ñaꞌa̱ ca lo chaꞌcña nu nchcuiꞌ ñati̱ chalyuu chcuiꞌ nuꞌu̱. \c 11 \s1 Tucua tyaꞌa ñati̱ nu ndu̱ nde chalyuu nchcuiꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 1 Liꞌ nda ycuiꞌ Ndyosi sca yaca cualyaa ꞌna; lyaa tsa yaca biꞌ, chaꞌ tyuꞌu cuayáꞌ loꞌo. Nchcuiꞌ Ni loꞌo naꞌ liꞌ: \p ―Suꞌba cuayáꞌ clya nuꞌu̱ nde niꞌi̱ tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ caca niꞌi̱ biꞌ cuentya jnaꞌ chaꞌ ñaꞌa̱si̱i̱ naꞌ jiꞌi̱; juaꞌa̱ suꞌba cuayáꞌ nuꞌu̱ loo mesa su ntucua msta̱ nu nsta ngu cuentya jnaꞌ. Clyacua nuꞌu̱ ni lcua tyaꞌa ñati̱ nu ndiꞌi̱ ca biꞌ nu ndyuꞌni tlyu jnaꞌ nu laca̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ. \v 2 Ngaꞌaa suꞌba cuayáꞌ nuꞌu̱ nde liyaꞌ toniꞌi̱ tlyu biꞌ, chaꞌ cuentya jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ nu ná ndaquiyaꞌ jnaꞌ nu laca̱ ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti laca biꞌ. Chiyaꞌa̱ tsa cuaꞌni nguꞌ biꞌ loꞌo tyiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ, la cuiꞌ quichi̱ tlyu nu laca quichi̱ nu cuentya jnaꞌ laca biꞌ. Tuꞌba ntucua tucua coꞌ tyiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, \v 3 liꞌ ta naꞌ tucua tyaꞌa ñati̱ nu ca̱a̱ chalyuu chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ lcaa chaꞌ nu ntiꞌ naꞌ ta naꞌ loꞌo ñati̱. Tyucuaa nguꞌ biꞌ tsatu̱ nguꞌ claꞌbe quichi̱ biꞌ tyempo liꞌ ―nacui̱ Ni ꞌna―, ñaꞌa̱ cuayáꞌ tyaꞌa tii tyucuaa siyento ntucua snayala tsa̱ tyu̱ nguꞌ biꞌ. Tyucui tyempo cacuꞌ nguꞌ biꞌ lateꞌ ngata, chaꞌ tonu tsa chaꞌ nu ta nguꞌ loꞌo ñati̱, ñiꞌya̱ nu cuaꞌni naꞌ nde loo la. \p \v 4 Loꞌo ndu̱ tyucuaa ñati̱ biꞌ chalyuu, ndu̱ nguꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu laca loo tyucui ñaꞌa̱ chalyuu; nxtyucua tsa ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ lcaa chaꞌ nu ntiꞌ ycuiꞌ Ni ta Ni loꞌo ñati̱. Caca nguꞌ ñiꞌya̱ laca tucua tyaꞌa yaca siꞌyu olivo, loꞌo juaꞌa̱ caca nguꞌ ñiꞌya̱ laca tucua tyaꞌa candyeru. (Tsoꞌo tsa setye ndyuꞌu jiꞌi̱ siꞌyu olivo biꞌ, chaꞌ tyaqui̱ neꞌ candyeru.) \v 5 Loꞌo cua ntiꞌ ñati̱ chalyuu cuaꞌni lyaꞌ tiꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, liꞌ tyalú quiiꞌ tuꞌba nguꞌ nu ndu̱ biꞌ, chaꞌ tsumi̱ꞌ jiꞌi̱ ñati̱ cuxi; tye cuaꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ liꞌ. Juaꞌa̱ cajaa lcaa ñati̱ nu cuaꞌni lyaꞌ tiꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 6 Cua ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ndu̱ biꞌ, chaꞌ cuaꞌa nguꞌ jiꞌi̱ coo, chaꞌ ná caꞌya tyo tsiyaꞌ ti tyucui tyempo loꞌo ta nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱; juaꞌa̱ ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni ñuꞌu̱ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa su̱u̱ hitya chaꞌ caca tañi; juaꞌa̱ taca jiꞌi̱ nguꞌ ta nguꞌ lcaa lo quicha chaꞌ quiji̱ꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu, ni jacuaꞌ ntiꞌ nguꞌ chaꞌ caca quicha ñati̱. \v 7 Loꞌo tye cña nu cuaꞌni tyucuaa ñati̱ biꞌ nde chalyuu, liꞌ xana nu naꞌni xñaꞌa̱ nu ntsuꞌu ca tyuquee biꞌ, xu̱u̱ tyaꞌa niꞌ loꞌo tyucuaa ñati̱ nu ndu̱ biꞌ liꞌ; tyiji̱loo nu biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ, cuati cujuii jiꞌi̱ nguꞌ. \v 8 Liꞌ tyanu tyucuaa jyoꞌo biꞌ ca su ntsiya ngujuii toꞌ calle quichi̱ tlyu biꞌ, la cuiꞌ quichi̱ su ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na lo crusi. Xñaꞌa̱ tsa nguꞌ quichi̱ biꞌ, biꞌ chaꞌ ntsuꞌu sca chaꞌ nu nchcuiꞌ ñati̱ jiꞌi̱, chaꞌ ñiꞌya̱ ngua nguꞌ quichi̱ Sodoma cua saꞌni, la cuiꞌ ñiꞌya̱ ngua nguꞌ quichi̱ Egipto cua saꞌni, juaꞌa̱ laca nguꞌ quichi̱ tlyu biꞌ juani. \v 9 Loꞌo liꞌ tya̱a̱ ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu mala su ndiꞌi̱ ñati̱, lcaa lo ñati̱ chalyuu, masi ñati̱ nu ngutuꞌu cua ñaꞌa̱ ca quichi̱ tyi nguꞌ, masi ñati̱ nu nchcuiꞌ cua ñaꞌa̱ ca lo chaꞌcña nu nchcuiꞌ ñati̱ chalyuu; tyuꞌu scua sna tsa̱ claꞌbe nu tya̱a̱ nguꞌ tya̱a̱ naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ ca su nscua nguꞌ. Ná ta nguꞌ chacuayáꞌ chaꞌ tyatsiꞌ jyoꞌo biꞌ. \v 10 Chaa tsa tiꞌ caca ñati̱ chalyuu chaꞌ cua ngujuii tyucuaa ñati̱ nu ngutu̱ biꞌ, biꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ taꞌa; luꞌba ti ta nguꞌ xlyaꞌbe tyaa su ndiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ, chaꞌ chaa tsa tiꞌ nguꞌ. Xquiꞌya tyucuaa jyoꞌo biꞌ quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ nchcubeꞌ ngujui jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu, nacui̱ nguꞌ. \v 11 Pana nu loꞌo cua nduꞌu scua sna tsa̱ claꞌbe biꞌ, liꞌ chaca quiyaꞌ nda ycuiꞌ Ndyosi xtyiꞌi ndyalaa neꞌ cresiya jiꞌi̱ tyucuaa nguꞌ jyoꞌo biꞌ; xaꞌ ndatu̱ nguꞌ liꞌ. Ndyutsi̱i̱ tsa lcaa ñati̱ nu naꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ cua ndyuꞌú nguꞌ chaca quiyaꞌ. \v 12 Liꞌ ndyuna tyucuaa ñati̱ biꞌ loꞌo ngusiꞌya ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ ca su ntucua Ni nde cua̱: \p ―Tyacuí̱ clya ma̱ ca nde cua̱ re ―nacui̱ Ni. \p Laja loꞌo ñaꞌa̱ tyaꞌa cusu̱u̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ ngutuꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ nde cua̱; laja coo ti ndyaa nguꞌ. \v 13 La cuiꞌ hora biꞌ lye tsa ngulacui̱ chalyuu; su nchca tii tyaꞌa bariyu quichi̱ biꞌ, tyucui ñaꞌa̱ sca bariyu ndye nguti̱ liꞌ. Cati mil tyaꞌa ñati̱ ngujuii liꞌ, xquiꞌya chaꞌ ngulacui̱ chalyuu. Lye tsa ndyutsi̱i̱ nu xaꞌ la ñati̱ nu ndyanu liꞌ, ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ndiꞌi̱ nde cua̱ chaꞌ nchca jiꞌi̱ Ni cuaꞌni Ni cña nu juaꞌa̱ tonu tsa; ndube tsa tiꞌ nguꞌ chaꞌ nguaꞌni Ni juaꞌa̱. \p \v 14 Cua tucua quiyaꞌ ndye chaꞌ cuxi nu ya̱a̱ lo chalyuu, pana cua lijya̱ ti chaꞌ caca chaca chaꞌ cuxi nde chalyuu. \s1 Chaca tya quiyaꞌ ngulaꞌá cuiꞌchcua̱ \p \v 15 Liꞌ cua ndyaꞌa cati quiyaꞌ nguañi ngulaꞌá xca̱ loꞌo cuiꞌchcua̱ jiꞌi̱. Nguañi nda xtyiꞌi tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ nde cua̱ liꞌ, nu ndiꞌya̱ nchcuiꞌ: \q1 Ca juani ndyanu tachaa chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na, juaꞌa̱ jiꞌi̱ Cristo, \q1 chaꞌ caca Ni loo jiꞌi̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu, nacui̱ nguꞌ. \q1 Loꞌo juani ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye chaꞌ culo Ni cña chalyuu. \p \v 16 Liꞌ nguaꞌni tlyu nu nguꞌ cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, nu calaa ntucua jacua tyaꞌa nguꞌ cusuꞌ nu ntyucua lo yaca xlya ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi; ndyaa stii nguꞌ nde loo nguꞌ lo yuu chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ Ni. \v 17 Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nguꞌ liꞌ: \q1 Ndyosi Xuꞌna ya, nacui̱ nguꞌ, cua nchca jinuꞌu̱ cuaꞌni lcaa cña. \q1 Na luꞌú nuꞌu̱ juani, loꞌo la cuiꞌ ti luꞌú nuꞌu̱ nu ngua tya clyo la, juaꞌa̱ tya luꞌú nuꞌu̱ nde loo la. \q1 Tsa xlyaꞌbe jinuꞌu̱ chaꞌ cua nguxana nuꞌu̱ ndyuꞌni nuꞌu̱ quiñaꞌa̱ tsa cña tlyu nde chalyuu. \q1 Ndube tsa tiꞌ ya chaꞌ cua nguxana nuꞌu̱ laca nuꞌu̱ loo, \q1 \v 18 masi tiꞌí tsa nchca ñasi̱ꞌ xaꞌ la ñati̱ nu ná ndaquiyaꞌ jinuꞌu̱. \q1 Cua ngulala ti tyempo chaꞌ ta nuꞌu̱ chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, \q1 chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ lcaa jyoꞌo. \q1 La cuiꞌ tyempo tya nuꞌu̱ xlyaꞌbe jiꞌi̱ ñati̱ nu nguaꞌni cña jinuꞌu̱, \q1 chaꞌ cua nguaꞌa̱loo nuꞌu̱ cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jinuꞌu̱ nde chalyuu; \q1 juaꞌa̱ tya nuꞌu̱ xlyaꞌbe jiꞌi̱ ñati̱ nu ndaquiyaꞌ jinuꞌu̱, masi ñati̱ cuañiꞌ, masi ñati̱ cusuꞌ. \q1 Cua ndyalaa tyempo chaꞌ cuaꞌni ñuꞌu̱ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ñati̱ nu nguaꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. \p \v 19 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ su ntucua laa tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱, naꞌa̱ naꞌ ca neꞌ laa su nscua cñáꞌ tacati, su ngutucua ycuiꞌ Ndyosi laja ñati̱ jiꞌi̱ Ni nu ngua tya saꞌni la. Loꞌo liꞌ lye tsa nguañi nde chalyuu, lye tsa ndyubii, cuati lye tsa ndañi nchcuiꞌ tyiꞌyu; liꞌ ngulacui̱ chalyuu, juaꞌa̱ clyaa tsa tyo quee nguaꞌya. \c 12 \s1 Ndyuꞌni tyaala cuaña tonu jiꞌi̱ sca nu cunaꞌa̱ \p \v 1 Liꞌ nde cua̱ ndyuꞌu tucua sca cuayáꞌ nu nda ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ culuꞌu Ni jiꞌna, sca chaꞌ nu ndyaca chalyuu laca biꞌ; biꞌ laca sca nu cunaꞌa̱ nu ntsuꞌu steꞌ ndubi ñaꞌa̱. Ñiꞌya̱ ndubi ñaꞌa̱ xee cuichaa, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ lateꞌ lacuꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ. Liꞌ ngusta quiyaꞌ nu cunaꞌa̱ chu̱ꞌ coꞌ. Tii tyucuaa tyaꞌa cuii nscua lo xlya hique nu cunaꞌa̱ biꞌ; ñiꞌya̱ nscua sca sneꞌ ti, juaꞌa̱ nscua biꞌ. \v 2 Cua ntsuꞌu sñiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ; nchcubeꞌ tsa nu cunaꞌa̱, ngusiꞌya tsa chaꞌ cua ngulala ti cala sñiꞌ. \v 3 Yala ti ndyuꞌu tucua chaca cuayáꞌ nde cua̱ liꞌ; sca cuaña tlyu nu ngaꞌa ñaꞌa̱ laca biꞌ, nu cati tyaꞌa scuaꞌ que niꞌ ntucua. Juaꞌa̱ sca sneꞌ oro ntucua ca taꞌa scuaꞌ que niꞌ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ntucua tii tyaꞌa sata niꞌ. \v 4 Ngujuiꞌi̱ xtyiꞌi̱ niꞌ cuii nu ntsuꞌu nde cua̱; ngusalú niꞌ ñaꞌa̱ tsaca claꞌbe lcaa cuii biꞌ, ndyalú cuii nde lo yuu chalyuu. Liꞌ ndatu̱ nu cuaña biꞌ nde loo su ndu̱ nu cunaꞌa̱ nu cua cala ti sñiꞌ; loꞌo cala biꞌ, hora ti cacu cuaña jiꞌi̱, ngua tiꞌ niꞌ. \v 5 Ngula sca sñiꞌ quiꞌyu jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ liꞌ. Cua lijya̱ biꞌ chalyuu, chaꞌ liñi ti culo biꞌ cña jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu; pana hora ti ngüiꞌya ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ sñiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ, ndyaloꞌo Ni jiꞌi̱ yu nde su tlyu su ntucua ycuiꞌ Ni. \v 6 Liꞌ ngusna nu cunaꞌa̱ ndyaa neꞌ quixi̱ꞌ ca su tyiꞌi̱ ycuiꞌ ti maꞌ; cua laca nguaꞌni choꞌo ycuiꞌ Ndyosi sca su tyiꞌi̱ maꞌ, su ñaꞌa̱si̱i̱ Ni jiꞌi̱ maꞌ, ca biꞌ tyanu maꞌ tii tyucuaa siyento ntucua snayala tsa̱ liꞌ. \p \v 7 Liꞌ nguxana chaꞌ cusu̱u̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi. Ndu̱ Miguel nu laca xuꞌna xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ndu̱ loꞌo xca̱ nu cuentya jiꞌi̱ Ni; juaꞌa̱ cua ndu̱ nu cuaña tonu loꞌo xca̱ jiꞌi̱. Tiꞌí tsa ngusu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ liꞌ. \v 8 Pana cua ntiji̱loo Miguel jiꞌi̱ nu cuaña biꞌ, ngaꞌaa ngua jiꞌi̱ nu cuaña biꞌ tyanu ca slo ycuiꞌ Ndyosi loꞌo xca̱ jiꞌi̱ Ni liꞌ; \v 9 cua nguloꞌo Ni jiꞌi̱ nguꞌ nu ndu̱ cuentya jiꞌi̱ nu cuaña biꞌ liꞌ. Saꞌni ndyaꞌa̱ nu cuaña biꞌ, ycuiꞌ nu xñaꞌa̱ naa biꞌ; la cuiꞌ biꞌ laca nu naa Satanás. Xcuiꞌ na ñiloꞌo biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. Pana cua nguloꞌo ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ loꞌo xca̱ jiꞌi̱, ndyaa nguꞌ nde lo yuu chalyuu liꞌ. \p \v 10 Loꞌo liꞌ cui̱i̱ tsa nguañi nchcuiꞌ sca ñati̱ nde cua̱: \p ―Juani taca ñaꞌa̱ na ñiꞌya̱ nguaꞌni lyaá ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu yaꞌ nu xñaꞌa̱ ―nacui̱ nguꞌ―. Nguula tsa cña nduꞌni Ni chalyuu, biꞌ chaꞌ laca Ni loo juani, loꞌo juaꞌa̱ cua ndyalaa tyempo chaꞌ caca Cristo loo tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. Nu ngua tya tsubiꞌ la ndu̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ ca slo ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ tsa̱ loꞌo talya ngusta biꞌ quiꞌya hichu̱ꞌ ñati̱ tyaꞌa ngusñi na chaꞌ jiꞌi̱ Jesús; pana juani cua nguloꞌo Ni jiꞌi̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ni, cua ndyuꞌu laja nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 11 Nu nguꞌ tyaꞌa ngusñi na chaꞌ jiꞌi̱ Jesús ni, cua ntiji̱loo nguꞌ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ ngujuii Jesús nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ. Ná ntsi̱i̱ nguꞌ biꞌ ta nguꞌ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ Jesús loꞌo xaꞌ ñati̱; ntajaꞌa̱ nguꞌ biꞌ chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ biꞌ, masi cujuii ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ xquiꞌya chaꞌ ñasi̱ꞌ tsa ñati̱ jiꞌi̱ Jesús. \v 12 Biꞌ chaꞌ juani ―nacui̱ nu ntucua nde cua̱ biꞌ―, ca chaa tiꞌ cuꞌma̱ nu ndiꞌi̱ ma̱ nde su ntucua ycuiꞌ Ndyosi; pana tyaꞌna tsa caca cuꞌma̱ nu ndiꞌi̱ ma̱ nde chalyuu, nu ndiꞌi̱ ma̱ nde lo tyujoꞌo. Cua nguaꞌya ycuiꞌ nu xñaꞌa̱ nde su ndiꞌi̱ ma̱, loꞌo juani ñasi̱ꞌ tsa biꞌ ndyaꞌa̱; cua jlo tiꞌ biꞌ chaꞌ tya xi tya tsa̱ ndyanu jiꞌi̱ chaꞌ cuaꞌni lyaꞌ tiꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. \p \v 13 Nu loꞌo ngua cuayáꞌ tiꞌ nu cuaña tonu biꞌ chaꞌ cua nguloꞌo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lijya̱ nde lo yuu chalyuu, liꞌ ngutuꞌu lcaꞌa̱ niꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ nu ntsuꞌu sñiꞌ quiꞌyu biꞌ, chaꞌ lye tsa cuaꞌni lyaꞌ tiꞌ jiꞌi̱ maꞌ ngua tiꞌ niꞌ. \v 14 Liꞌ nda ycuiꞌ Ndyosi sca latya luꞌbe jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ, ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ luꞌbe sca cuaꞌya tlyu, chaꞌ taca jiꞌi̱ maꞌ tyacui maꞌ tsaa maꞌ ca su tyanu tsoꞌo ti maꞌ neꞌ quixi̱ꞌ, su tyijyuꞌ tsa jiꞌi̱ ca su ndyaꞌa̱ cuaña biꞌ. Ca biꞌ ñaꞌa̱si̱i̱ Ni jiꞌi̱ maꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tyuꞌu scua sna yija̱ claꞌbe. \v 15 Liꞌ ngusalú nu cuaña biꞌ hitya tuꞌba niꞌ ndyaa chu̱ꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ; ñiꞌya̱ sca staꞌa̱ clyaa, juaꞌa̱ ndyalú hitya tuꞌba niꞌ chaꞌ clyaꞌba lyiji choꞌ ngua tiꞌ niꞌ. \v 16 Liꞌ nguxtyucua yuu jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ, biꞌ chaꞌ si̱i̱ nchcana tuꞌba yuu, ndye hitya ngutuꞌu tuꞌba cuaña ndyoꞌo yuu liꞌ. \v 17 Ngunasi̱ꞌ tsa nu cuaña biꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ liꞌ, ndyaa ndyaana niꞌ chaꞌ cusu̱u̱ loꞌo lcaa ñati̱ nu tyuꞌu jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ ca tiyaꞌ la; nxu̱u̱ tyaꞌa niꞌ loꞌo lcaa ñati̱ nu taquiyaꞌ jiꞌi̱ cña nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna, nu ñaꞌa̱ ti ná ntsi̱i̱ nguꞌ chaꞌ cachaꞌ liñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱. \c 13 \s1 Nu tucua tyaꞌa naꞌni nu chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ \p \v 1 Ndyaa naꞌ ndyatu̱ naꞌ toꞌ tyujoꞌo liꞌ. Naꞌa̱ naꞌ nde toꞌ hitya tyujoꞌo lijya̱ nduꞌu tucua sca naꞌni nu chiyaꞌa̱ tsa ñaꞌa̱; ntucua tii tyaꞌa sata niꞌ, cuati ntsuꞌu cati tyaꞌa hique niꞌ. Ca taꞌa sata niꞌ biꞌ cua ntucua sneꞌ nu ndubi tsa ñaꞌa̱, chaꞌ laca niꞌ loo nde chalyuu. Ca taꞌa scuaꞌ que niꞌ cua nscua xtañi cuiñaja, xtañi biꞌ nchcuiꞌ chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 2 Ñiꞌya̱ cuichi joꞌó, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ niꞌ, ngua tiꞌ naꞌ; pana tyaala ñaꞌa̱ quiyaꞌ niꞌ, tyucui̱ tsa xcatya̱ꞌ niꞌ ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xcatya̱ꞌ oso. Loꞌo tuꞌba niꞌ ni, ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ tuꞌba cuichi saꞌa cuiñaꞌ, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ tuꞌba niꞌ. Nda nu cuaña biꞌ cña loo jiꞌi̱ nu naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ caca niꞌ loo jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu, ñiꞌya̱ laca ycuiꞌ loo. Loꞌo juaꞌa̱ nu cuaña biꞌ ni, nda niꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ caca cuaꞌni niꞌ cña, chaꞌ tyanu tlyu niꞌ macala su ntiꞌ ycuiꞌ niꞌ. \v 3 Cua ndyanu cuayáꞌ lo sca scuaꞌ que niꞌ su ngua quicha niꞌ; cua cajaa ti niꞌ tyempo biꞌ, ngua tiꞌ naꞌ, pana ngua tsoꞌo su lye tsa quicha niꞌ. Ndube tsa tiꞌ ñati̱ chalyuu ñaꞌa̱ jiꞌi̱ niꞌ; ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ niꞌ liꞌ, xquiꞌya chaꞌ ngua tsoꞌo chaca quiyaꞌ su lye quicha niꞌ. \v 4 Nguaꞌni tlyu lcaa ñati̱ jiꞌi̱ nu cuaña biꞌ liꞌ, chaꞌ cua nda biꞌ chacuayáꞌ chaꞌ caca tlyu nu naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ; juaꞌa̱ nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱. Nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ liꞌ: \p ―Ná tucui ndiꞌi̱ chalyuu nu stuꞌba loꞌo nu naꞌni jua. Ngaꞌaa nchca jiꞌi̱ ñati̱ xu̱u̱ tyaꞌa loꞌo niꞌ. \p \v 5 Cua ngujui chacuayáꞌ jiꞌi̱ nu naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ chcuiꞌ cua ñaꞌa̱ ca ti chaꞌ, masi lye tsa cuaꞌni tyucuaa tiꞌ niꞌ, masi chcuiꞌ cuxi niꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Tuꞌba ntucua tucua coꞌ ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ niꞌ chaꞌ caca niꞌ loo nde chalyuu. \v 6 Liꞌ nguxana naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ nda niꞌ quiꞌya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi: nchcuiꞌ cuxi naꞌni biꞌ jiꞌi̱ lcaa cña nu nduꞌni Ni; juaꞌa̱ nchcuiꞌ cuxi niꞌ jiꞌi̱ su tlyu nde cua̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ni; juaꞌa̱ cuxi tsa nchcuiꞌ niꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \v 7 Ngujui chacuayáꞌ jiꞌi̱ niꞌ chaꞌ xu̱u̱ tyaꞌa niꞌ loꞌo ñati̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ tyiji̱loo niꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Loꞌo liꞌ ngujui chacuayáꞌ jiꞌi̱ niꞌ chaꞌ caca niꞌ loo jiꞌi̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu mala su ndiꞌi̱ ñati̱, masi lcaa lo ñati̱ chalyuu nu ngutuꞌu cua ñaꞌa̱ ca quichi̱ tyi nguꞌ, nu nchcuiꞌ cua ñaꞌa̱ ca lo chaꞌcña nu nchcuiꞌ ñati̱ chalyuu; \v 8 lcaa ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ naꞌni biꞌ liꞌ, si ná nscua xtañi nguꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Nu ngua tya clyo la loꞌo tya lyiji cuiñá Ni chalyuu, tya liꞌ nguscua Ni xtañi ñati̱ nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye chalyuu jiꞌi̱. Cua ndyanu quityi biꞌ cuentya jiꞌi̱ nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ nu cua ndyujuii ñati̱ jiꞌi̱ tsaca quiyaꞌ. \p \v 9 Biꞌ chaꞌ cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ juani, si tyajaꞌa̱ ma̱ cuna ma̱ xi. \v 10 Si loꞌo nscua chaꞌ tsaloꞌo nguꞌ jiꞌi̱ tsaca ma̱ neꞌ chcua̱, juaꞌa̱ caca lacua. Ná cutsi̱i̱ ma̱ liꞌ. Si loꞌo nscua chaꞌ cujuii ñati̱ jiꞌi̱ tsaca ma̱, masi loꞌo maxtyi, juaꞌa̱ caca lacua. Ná cutsi̱i̱ ma̱ liꞌ. Nduꞌni chaꞌ talo tsaa tyiquee na jiꞌi̱ chaꞌ cuxi; nduꞌni chaꞌ lcaa tsa̱ taquiyaꞌ na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi si ntsuꞌu chaꞌ jiꞌna loꞌo Ni nde chalyuu. \p \v 11 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaca naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ lijya̱ ndyuꞌu tucua nde lo yuu chalyuu. Ntucua tucua tyaꞌa sata niꞌ; ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ sata xlyaꞌ cuañiꞌ, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ sata niꞌ, pana nchcuiꞌ niꞌ ñiꞌya̱ nu nchcuiꞌ nu cuaña tonu biꞌ. \v 12 Ñiꞌya̱ nchca jiꞌi̱ naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ nu ya̱a̱ tya clyo la nclyo niꞌ cña, la cuiꞌ juaꞌa̱ nchca jiꞌi̱ nu chaca naꞌni biꞌ culo niꞌ cña jiꞌi̱ ñati̱; chaꞌ juersa ndatsaa niꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ naꞌni nu ya̱a̱ clyo, nu ngua tsoꞌo su tiꞌí tsa ngulaꞌa hique niꞌ. \v 13 Loꞌo nu chaca naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ, loꞌo biꞌ nguaꞌni quiñaꞌa̱ chaꞌ tlyu; nguaꞌni biꞌ chaꞌ ndyalú quiiꞌ nu ntsuꞌu nde cua̱ nde lo yuu chaꞌ ñaꞌa̱ lcaa ñati̱ jiꞌi̱. \v 14 Loꞌo juaꞌa̱ nguñiloꞌo niꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu xquiꞌya chaꞌ tlyu nu ndyuꞌni niꞌ loꞌo ndiꞌi̱ niꞌ slo nu naꞌni nu ya̱a̱ tya clyo biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ niꞌ loꞌo lcaa ñati̱ chalyuu chaꞌ cuiñá nguꞌ sca lcui̱ tyu̱, chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ lcui̱ biꞌ; ngüiñá nguꞌ lcui̱ jiꞌi̱ nu naꞌni nu ya̱a̱ tya clyo biꞌ liꞌ, naꞌni nu ngua tsoꞌo masi tiꞌí tsa ngulaꞌa hique niꞌ. \v 15 Loꞌo liꞌ ngujui chacuayáꞌ jiꞌi̱ nu chaca naꞌni biꞌ, chaꞌ culatuꞌu cuiꞌi̱ chaꞌ tya̱a̱ xtyiꞌi lo lcui̱ jiꞌi̱ naꞌni nu ya̱a̱ clyo biꞌ; ngua jiꞌi̱ lcui̱ chcuiꞌ loꞌo ñati̱ liꞌ, ngua jiꞌi̱ cujuii jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu ná ntajaꞌa̱ cuaꞌni tlyu jiꞌi̱. \v 16 Ngulo niꞌ cña jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chaꞌ chcaꞌa̱ cuayáꞌ yaꞌ nguꞌ laꞌa tsuꞌ cui̱, masi chcaꞌa̱ cuayáꞌ nde tyaca̱a̱ nguꞌ; masi ñati̱ tlyu, masi ñati̱ juaꞌa̱ ti, masi culiyaꞌ nguꞌ, masi tiꞌi nguꞌ, masi msu nu cua ngüiꞌya ñati̱ jiꞌi̱, masi msu nu ndiꞌi̱ tsoꞌo ti, chcaꞌa̱ cuayáꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ cuentya jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱. \v 17 Ni sca ñati̱ ngaꞌaa ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuiꞌya yuꞌba, ni chaꞌ cujuiꞌ yuꞌba, si ná nguaꞌa̱ cuayáꞌ jiꞌi̱ niꞌ loo nguꞌ. Loꞌo nu cuayáꞌ biꞌ ni, xtañi naꞌni nu chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ laca, chaꞌ número nu ca jiꞌi̱ xtañi niꞌ laca cuayáꞌ biꞌ. \v 18 Cuiꞌya na cuentya ni chaꞌ ndyaca re. Si culacua tsoꞌo tiꞌ na, quije chaꞌ jiꞌna ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ número jiꞌi̱ naꞌni biꞌ; número jiꞌi̱ niꞌ ni, ñiꞌya̱ laca xtañi ñati̱, juaꞌa̱ laca biꞌ. Nde laca número biꞌ: scuá siyento ntucua snayala ntucua scuá. \c 14 \s1 Sca siyento ntucua tuꞌba ntucua jacua mil tyaꞌa ñati̱ lubii \p \v 1 Loꞌo liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaca quiyaꞌ ca ndacua su ndu̱ nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ lo xlya caꞌya Sión; stuꞌba ti ndu̱ biꞌ loꞌo sca siyento ntucua tuꞌba ntucua jacua mil tyaꞌa ñati̱. Nde tyaca̱a̱ ñati̱ biꞌ, ndacua nscua xtañi nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ, loꞌo la cuiꞌ biꞌ nscua xtañi ycuiꞌ Ndyosi Sti Ni. \v 2 Cui̱i̱ nguañi nde su ntucua ycuiꞌ Ndyosi liꞌ; ñiꞌya̱ ndañi ndyalú hitya sca staꞌa̱ clyaa toꞌ quee jaaꞌ su cua̱ tsa ndyalú hitya, ñiꞌya̱ ndañi loꞌo lye tsa nchcuiꞌ tyiꞌyu, juaꞌa̱ nguañi biꞌ, ngua tiꞌ naꞌ. Ndacua ndu̱ tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ nu tsoꞌo tsa ntyijiꞌi̱ yaꞌ nguꞌ lo sañi, ngua tiꞌ naꞌ; \v 3 nde loo su ndu̱ yaca xlya tlyu su ntucua ycuiꞌ Ndyosi, ca su ndu̱ nu jacua tyaꞌa naꞌni tacati biꞌ, ca su ndu̱ nu nguꞌ cusuꞌ biꞌ, ca biꞌ ndu̱ ñati̱ nu ndyula loꞌo sañi biꞌ. Sca ti nu ñati̱ quiñaꞌa̱ biꞌ ngua jiꞌi̱ cula tuꞌba ji̱i̱ biꞌ; ná ngua jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ chalyuu ca tsaꞌa̱ nguꞌ ji̱i̱ biꞌ, chaꞌ sca ji̱i̱ nu bilya cuna ñati̱ chalyuu laca biꞌ. Sca ti nu sca siyento ntucua tuꞌba ntucua jacua mil tyaꞌa ñati̱ nu nguaꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ nde chalyuu, biꞌ ñati̱ laca nu ngua jiꞌi̱ cula tuꞌba ji̱i̱ biꞌ. \v 4 Ñati̱ lubii tsiyaꞌ ti laca nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ. Ná ngutuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ loꞌo xaꞌ nu cunaꞌa̱ nu loꞌo ngutiꞌi̱ nguꞌ chalyuu, ná nguaꞌni nguꞌ biꞌ chaꞌ subaꞌ tsiyaꞌ ti; ngutaꞌa̱ nguꞌ loꞌo nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ macala su ndyaꞌa̱. Cua nguaꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ biꞌ laca ñati̱ nu tsoꞌo ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ tya loꞌo nguxana chaꞌ jiꞌi̱ nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ. Tya clyo ngusubi Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña jiꞌi̱ Ni. \v 5 Ná ntucua chaꞌ cuiñi tuꞌba nguꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti, chaꞌ ná ntsuꞌu chaꞌ cuxi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti. \s1 Tya xna tyaꞌa xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 6 Naꞌa̱ naꞌ ndyaa chaca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ, nu cua̱ tsa ndacui ndyaa; ndyaloꞌo biꞌ jiꞌi̱ sca chaꞌ tsoꞌo nu ngua tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi chcuiꞌ loꞌo lcaa ñati̱ chalyuu, sca chaꞌ nu ndulo tsa jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ cuna nguꞌ. Lcaa tyempo ná tye chca chaꞌ biꞌ. Slo lcaa lo ñati̱ chalyuu tyucui ñaꞌa̱ chalyuu mala su ndiꞌi̱ ñati̱, cua ñaꞌa̱ ca quichi̱ tyi nguꞌ, ñati̱ nu nchcuiꞌ cua ñaꞌa̱ ca lo chaꞌcña nu nchcuiꞌ ñati̱ chalyuu, ca biꞌ ndyaa xca̱ biꞌ, chaꞌ chcuiꞌ loꞌo lcaa ñati̱. \v 7 Cui̱i̱ nchcuiꞌ xca̱ biꞌ loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Cutsi̱i̱ cuꞌma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, cube tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ Ni chaꞌ tlyu tsa cña nduꞌni Ni chalyuu ―nacui̱ xca̱ biꞌ―. Cua ndyalaa tyempo chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu. Cuaꞌni tlyu ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ cua ngüiñá Ni nde cua̱, juaꞌa̱ ngüiñá Ni chalyuu, juaꞌa̱ ngüiñá Ni tyujoꞌo, juaꞌa̱ ngüiñá Ni lcaa su ntyucua hitya ―nacui̱ xca̱. \p \v 8 Loꞌo ndyaa xca̱ biꞌ, liꞌ ndyalaa chaca xca̱ chaꞌ chcuiꞌ loꞌo ñati̱: \p ―Cua nguti̱ quichi̱ ―nacui̱ nu chaca xca̱ biꞌ―. Cua nguti̱ quichi̱ tlyu nu naa Babilonia, xquiꞌya chaꞌ nguaꞌni ñuꞌu̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu. Cuxi tsa cña nu nguaꞌni nguꞌ quichi̱ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ nduꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ lcui̱ joꞌó; juaꞌa̱ nguluꞌu quiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ la cuiꞌ ti chaꞌ cuxi slo joꞌó ―nacui̱ xca̱ nu nchca tyucuaa biꞌ. \p \v 9 Nchca sna quiyaꞌ juani ya̱a̱ chaca xca̱. Cui̱i̱ nchcuiꞌ loꞌo ñati̱ liꞌ: \p ―Xcubeꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu ndyuꞌni tlyu jiꞌi̱ nu naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ, masi jiꞌi̱ ycuiꞌ niꞌ, masi jiꞌi̱ lcui̱ jiꞌi̱ niꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu ngaꞌa̱ cuayáꞌ jiꞌi̱ niꞌ nde tyaca̱a̱ nguꞌ, juaꞌa̱ si ngaꞌa̱ cuayáꞌ jiꞌi̱ niꞌ chu̱ꞌ yaꞌ nguꞌ; \v 10 xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ lye tsa ngunasi̱ꞌ Ni. Tyaqui̱ nguꞌ biꞌ loꞌo sca quiiꞌ tlyu nu nguxaꞌ loꞌo yuu sufri su ñaꞌa̱ nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ; juaꞌa̱ lcaa xca̱ nu cuentya jiꞌi̱ Ni ñaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 11 Tyucui tyempo ná tye chaꞌ tyatu̱ sñii quiiꞌ su nchcubeꞌ ñati̱ biꞌ; ná caja ñiꞌya̱ clyaá nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, lcaa ñati̱ nu cua nguaꞌni tlyu jiꞌi̱ naꞌni biꞌ, masi jiꞌi̱ lcui̱ ti nguaꞌni tlyu nguꞌ; masi ngaꞌa̱ cuayáꞌ ti jiꞌi̱ niꞌ nde tyaca̱a̱ nguꞌ loꞌo chu̱ꞌ yaꞌ nguꞌ, ngaꞌaa clyaá nguꞌ biꞌ. \v 12 Loꞌo nu na ni, talo na jiꞌi̱ chaꞌ cuxi sca ti si ntsuꞌu chaꞌ jiꞌna loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, sca ti si taquiyaꞌ na cña nu ngulo Ni jiꞌna, sca ti si xñi tsoꞌo na chaꞌ jiꞌi̱ Jesús; sca ti juaꞌa̱ taca jiꞌna talo na jiꞌi̱ nu chaꞌ cuxi biꞌ. \p \v 13 Liꞌ ndañi xtyiꞌi ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi, nchcuiꞌ sca ñati̱ loꞌo naꞌ: \p ―Scua clya nuꞌu̱ chaꞌ re: “Tsoꞌo tsa caca tyiquee ñati̱ nu ndyijii laja loꞌo ndyuꞌni nguꞌ cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na tyempo nde loo la”. La cuiꞌ juaꞌa̱ laca chaꞌ nu nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ma̱. Nacui̱ chaꞌ ca biꞌ tyiꞌi̱ cñaꞌ ñati̱ biꞌ liꞌ, chaꞌ tsoꞌo tsa cña nu nguaꞌni nguꞌ loꞌo ya̱a̱ nguꞌ chalyuu; ndiya tiꞌ Ni cña nu nguaꞌni nguꞌ, biꞌ chaꞌ tyiꞌu tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ cña nu cua nguaꞌni nguꞌ biꞌ liꞌ ―nacui̱ Ni jnaꞌ. \s1 Nchca clacua nde chalyuu \p \v 14 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ su ndacui sca coo ngati̱, chu̱ꞌ coo biꞌ ntucua sca nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ ñati̱ ñaꞌa̱; ntucua sca sneꞌ oro hique Ni, loꞌo yaꞌ Ni ndacui sca maxtyi cha tuꞌba. \v 15 Liꞌ ngutuꞌu sca xca̱ neꞌ laa jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱, nu cui̱i̱ ngusiꞌya jiꞌi̱ ñati̱ nu ntucua chu̱ꞌ coo biꞌ: \p ―Xuꞌba clya nuꞌu̱ maxtyi jinuꞌu̱, xutiꞌi̱ nuꞌu̱ jiꞌi̱ quixi̱ꞌ trigo, chaꞌ biꞌ laca ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni nu ndiꞌi̱ chalyuu. Cua ndyalaa la cuiꞌ hora chaꞌ caca clacua chalyuu, cua laca nguscua seꞌi̱ chaꞌ caca biꞌ. \p \v 16 Nguaꞌya nu ntucua chu̱ꞌ coo biꞌ nde lo yuu liꞌ, nguscui̱ maxtyi jiꞌi̱ chaꞌ siꞌyu quixi̱ꞌ liꞌ; juaꞌa̱ ngua clacua nde chalyuu. \p \v 17 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaca xca̱ nu ngutuꞌu neꞌ laa jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱, nu ndacui maxtyi cha tuꞌba yaꞌ yu. \v 18 Juaꞌa̱ ngutuꞌu tya chaca xca̱ nu ndu̱ toꞌ mesa su ndyaqui̱ msta̱, ya̱a̱ liꞌ; biꞌ laca nu laca loo jiꞌi̱ quiiꞌ biꞌ. Liꞌ cui̱i̱ ngusiꞌya biꞌ loꞌo xca̱ nu ndacui maxtyi cha tuꞌba yaꞌ: \p ―Xuꞌba clya nuꞌu̱ maxtyi jinuꞌu̱, xiꞌyu jyacuaꞌ siꞌyu losuꞌ tyixi nu ntsuꞌu chalyuu, chaꞌ ngumi̱ tsa ñaꞌa̱ siꞌyu biꞌ. \p \v 19 Nguaꞌya xca̱ biꞌ liꞌ, nguscui̱ yu maxtyi jiꞌi̱ yu nde lo yuu chalyuu, ngusiꞌyu yu jiꞌi̱ jyacuaꞌ siꞌyu losuꞌ biꞌ, ngu̱ jiꞌi̱ ndyaa neꞌ sca pilya quee nu tlyu xi chaꞌ satá nguꞌ jiꞌi̱; la cuiꞌ juaꞌa̱ xcubeꞌ tsa ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu, xquiꞌya chaꞌ ñasi̱ꞌ tsa Ni jiꞌi̱ nguꞌ. \v 20 Toꞌ quichi̱ nscua su ngusi̱ siꞌyu biꞌ, la cuiꞌ su ngujuii ñati̱ chaꞌ nchcubeꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ. Clyaa tsa tañi ndyalú lijya̱ lo yuu liꞌ; tsa ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa tuꞌba cuayu, tsa lo cua clyaa tañi ndyalú biꞌ. Sna siyento kilómetro cuayáꞌ tyijyuꞌ ngusna tañi biꞌ ndyaa. \c 15 \s1 Ya̱loꞌo xca̱ jiꞌi̱ quicha nu cuaꞌni tye jiꞌi̱ chalyuu \p \v 1 Ngutuꞌu tucua chaca cuayáꞌ tlyu nde cua̱ liꞌ. Ndube tsa tiꞌ naꞌ loꞌo naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱, chaꞌ ndu̱ cati tyaꞌa xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ndu̱ loꞌo cati tyaꞌa quicha nu caca su cua tye ti chalyuu. Loꞌo cua ndye ngua quicha biꞌ chalyuu, liꞌ cati̱ chaꞌ ñasi̱ꞌ ycuiꞌ Ni. \p \v 2 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ sca tayuꞌ nu ñiꞌya̱ ndubi caatya̱, juaꞌa̱ ndubi ñaꞌa̱ lo tayuꞌ biꞌ; ñiꞌya̱ ndyatu̱ sca quiiꞌ ndyaqui̱, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ tayuꞌ biꞌ, ngua tiꞌ naꞌ. Toꞌ tayuꞌ caatya̱ biꞌ naꞌa̱ naꞌ ndu̱ lcaa ñati̱ nu cua ntiji̱loo jiꞌi̱ nu naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ; masi cua ngujuii nguꞌ biꞌ xquiꞌya chaꞌ biꞌ, ná ntajaꞌa̱ nguꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ lcui̱ jiꞌi̱ naꞌni biꞌ, ni ná ntajaꞌa̱ nguꞌ chcaꞌa̱ cuayáꞌ jiꞌi̱ niꞌ hichu̱ꞌ yaꞌ nguꞌ loꞌo número nu cuentya jiꞌi̱ xtañi niꞌ. Ndu̱ nguꞌ biꞌ ndyula nguꞌ loꞌo sañi nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ. \v 3 Ndyula tuꞌba nguꞌ sca ji̱i̱ nu cua ndyula tuꞌba jyoꞌo Moisés nu ngua saꞌni, la cuiꞌ Moisés nu nguaꞌni cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; loꞌo nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ ndyula tuꞌba la cuiꞌ ji̱i̱ biꞌ. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ ji̱i̱ biꞌ: \q1 Ndyosi Xuꞌna ya, lcaa cña nchca jinuꞌu̱; \q1 tlyu tsa cña nduꞌni nuꞌu̱, hasta ndube tsa tiꞌ lcaa ñati̱ jiꞌi̱ cña biꞌ. \q1 Xcuiꞌ nduꞌni liñi nuꞌu̱ loꞌo ñati̱ chalyuu, chañi tsa laca lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo ñati̱. \q1 Sca ti nuꞌu̱ laca Xuꞌna lcaa ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. \q1 \v 4 ¿Ha ná ntsi̱i̱ nguꞌ jinuꞌu̱? \q1 ¿Ha ná tyajaꞌa̱ nguꞌ ñacui̱ nguꞌ chaꞌ tlyu tsa cña nu nduꞌni nuꞌu̱? \q1 Sca ti ycuiꞌ nuꞌu̱ nu lubii tsa cresiya jinuꞌu̱. \q1 Cua naꞌa̱ nguꞌ lcaa su ndyuꞌni cuayáꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ liñi tsa ndyuꞌu chaꞌ; \q1 biꞌ chaꞌ tya̱a̱ lcaa ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu ca su ntucua nuꞌu̱, chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jinuꞌu̱. \m Ndye ji̱i̱ nu ndyula tuꞌba nguꞌ liꞌ. \p \v 5 Tiyaꞌ la liꞌ naꞌa̱ naꞌ neꞌ laa tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ntucua nde cua̱. Ca claꞌbe biꞌ ndu̱ niꞌi̱ nu tacati tsa su ntsuꞌu coꞌo quee cuajaꞌ nu nscua chaꞌ lo; la cuiꞌ chaꞌ nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱ tya clyo la laca biꞌ. \v 6 Liꞌ ngutuꞌu nu cati tyaꞌa xca̱ biꞌ neꞌ laa, ndyaloꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ca taꞌa cati quicha nu caca loꞌo cua tye ti chalyuu. Xcuiꞌ lateꞌ ngati̱ lacuꞌ xca̱ biꞌ, lateꞌ nu lubii tsa ñaꞌa̱; juaꞌa̱ cua ndyaaca̱ꞌ sintya oro tyiquee nguꞌ. \v 7 Loꞌo liꞌ ndatu̱ sca naꞌni tacati biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ cati tyaꞌa caꞌña oro ntucua yaꞌ niꞌ; neꞌ caꞌña biꞌ ntsuꞌu chaꞌ tiꞌí nu ta ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu, chaꞌ ñasi̱ꞌ tsa Ni jiꞌi̱ nguꞌ, ycuiꞌ Ndyosi nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye yija̱ jiꞌi̱ Ni. Nda niꞌ caꞌña biꞌ jiꞌi̱ nu cati tyaꞌa xca̱ biꞌ liꞌ. \v 8 Ngutsaꞌá̱ neꞌ laa ntsuꞌu sñii chaꞌ xcutsi̱i̱ jiꞌna, chaꞌ tacati tsa chaꞌ biꞌ, chaꞌ tlyu tsa chaꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Ná tucui ngua jiꞌi̱ tsaa neꞌ laa biꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ tye ca taꞌa cati quicha nu ta nu cati tyaꞌa xca̱ biꞌ lijya̱ nde chalyuu. \c 16 \s1 Caꞌña nu ntsuꞌu chaꞌ tiꞌí nu ta ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ \p \v 1 Loꞌo liꞌ ndyuna naꞌ chaꞌ nchcuiꞌ sca ñati̱ neꞌ laa tlyu biꞌ, cui̱i̱ nchcuiꞌ loꞌo nu cati tyaꞌa xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi biꞌ: \p ―Yaa clya ma̱ salú ma̱ na nu ntsuꞌu neꞌ caꞌña biꞌ nde lo yuu chalyuu, nu cati tyaꞌa caꞌña nu ntsuꞌu chaꞌ tiꞌí neꞌ, nu ta Ni jiꞌi̱ ñati̱. \p \v 2 Liꞌ ndyaa xca̱ nu nchca clyo, ndyaa ngusalú na nu ntsuꞌu neꞌ caꞌña jiꞌi̱ nde lo yuu chalyuu. Liꞌ tonu tsa quichuꞌ ntyucua tyucui ñaꞌa̱ hichu̱ꞌ ñati̱; tiꞌí tsa ntiꞌ nguꞌ liꞌ, lcaa ñati̱ nu cua ngaꞌa̱ cuayáꞌ jiꞌi̱ naꞌni nu chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ, lcaa ñati̱ nu cua ndyuꞌni tlyu jiꞌi̱ niꞌ. \p \v 3 Loꞌo liꞌ ndyaa xca̱ nu nchca tyucuaa, ndyaa ngusalú na nu ntsuꞌu neꞌ caꞌña jiꞌi̱ ca lo tyujoꞌo; ngutsaꞌa̱ hitya liꞌ, ngua tyucu̱ ñiꞌya̱ ntiꞌ tañi sca jyoꞌo. Ngujuii lcaa na luꞌú nu ntsuꞌu lo tyujoꞌo liꞌ. \p \v 4 Loꞌo liꞌ ndyaa xca̱ nu nchca tyuna, ndyaa ngusalú na nu ntsuꞌu neꞌ caꞌña jiꞌi̱ tyucui ñaꞌa̱ toꞌ staꞌa̱, lcaa su ntyucua hitya tyucui ñaꞌa̱ chalyuu; ngutsaꞌa̱ hitya biꞌ liꞌ, ngua tañi. \v 5 Liꞌ ndyuna naꞌ nchcuiꞌ xca̱ nu laca loo jiꞌi̱ hitya: \p ―Liñi tsa cña ndyuꞌni nuꞌu̱ chaꞌ nchcubeꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ñati̱ cuxi biꞌ, Xuꞌna ―nacui̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi―, chaꞌ lubii tsa cresiya jiꞌi̱ ycuiꞌ nuꞌu̱. Luꞌú nuꞌu̱ juani, juaꞌa̱ nu ngua tya clyo luꞌú nuꞌu̱. \v 6 Tya ndyiꞌu tiꞌ nuꞌu̱ ñiꞌya̱ ngua lo yuu tya saꞌni la, nu loꞌo cua ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ jinuꞌu̱; cua ndyujuii nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ nu ngua tuꞌba jinuꞌu̱ chaꞌ nchcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo ñati̱. Loꞌo juani la cuiꞌ ñiꞌya̱ nu nguaꞌni nguꞌ tya liꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ nda nuꞌu̱ chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ tyiꞌu tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo nu cua ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ tya saꞌni la. \p \v 7 Liꞌ ndyuna naꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ ñati̱ nde su ntucua mesa su ndyaqui̱ msta̱: \p ―Ndyosi Xuꞌna ya ―nacui̱ nguꞌ―, ycuiꞌ nuꞌu̱ ni, lcaa cña nchca jinuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ―. Liñi tsa ndyuꞌni nuꞌu̱ loꞌo nchcubeꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ juaꞌa̱; chañi tsa chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ, chaꞌ cuxi tsa cña nduꞌni nguꞌ biꞌ. \p \v 8 Loꞌo liꞌ ndyaa xca̱ nu nchca jacua, ndyaa ngusalú na nu ntsuꞌu neꞌ caꞌña jiꞌi̱ lo cuichaa; tyiqueꞌ tsa ndyaca liꞌ, chaꞌ cua nda ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ jiꞌi̱ cuichaa chaꞌ chumi̱ꞌ hichu̱ꞌ ñati̱. \v 9 Tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ ngua quicha liꞌ, chaꞌ nguula tsa tyiqueꞌ nda biꞌ. Liꞌ nguxana nguꞌ, lye tsa nxlyú nguꞌ chaꞌ hichu̱ꞌ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ ycuiꞌ Ni laca nu ngulo cña chaꞌ ya̱a̱ quicha biꞌ; pana ná ntajaꞌa̱ nguꞌ tsiyaꞌ ti culochu̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ liꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 10 Loꞌo liꞌ ndyaa xca̱ nu nchca caꞌyu, ndyaa ngusalú na nu ntsuꞌu neꞌ caꞌña jiꞌi̱ nde loo su ntucua tlyu naꞌni nu chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ; ngua talya yata tyucui ñaꞌa̱ su laca niꞌ loo liꞌ. Tiꞌí tsa ntiꞌ ñati̱ chalyuu, cua laca ñiꞌya̱ si na cua nguliji tiꞌ nguꞌ. \v 11 Ñaꞌa̱ ti tya nda nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu laca loo nde cua̱, chaꞌ nda Ni chaꞌ tiꞌí biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, nda Ni quichuꞌ biꞌ ntyucua hichu̱ꞌ nguꞌ; pana ná ntajaꞌa̱ nguꞌ xtyanu nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu nduꞌni nguꞌ. \p \v 12 Loꞌo liꞌ ndyaa xca̱ nu nchca scuá, ndyaa ngusalú na nu ntsuꞌu neꞌ caꞌña jiꞌi̱ nde toꞌ staꞌa̱ tlyu nu naa Eufrates; ndye staꞌa̱ biꞌ ngüityi liꞌ, ndyanu sca tyucui̱i̱ nu cua laca ngua tsoꞌo ti chaꞌ ca̱a̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nu laca loo chaꞌ cusu̱u̱. Tyijyuꞌ tsa tyuꞌu nguꞌ ca̱a̱ nguꞌ, ca su ntyucua cuichaa tyuꞌu nguꞌ biꞌ. \p \v 13 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ ngutuꞌu tucua sna tyaꞌa cuiñaja; ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ cuityiꞌ, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ cuiñaja biꞌ. Ngutuꞌu biꞌ nde tyuu tuꞌba cuaña tonu biꞌ, cuati nde tyuu tuꞌba naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ, cuati nde tyuu tuꞌba nu ñati̱ nu cuiñi ti nchcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; ca biꞌ ngutuꞌu cuiñaja biꞌ lijya̱. \v 14 Msu jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ laca cuiñaja biꞌ; nchcutsi̱i̱ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱, chaꞌ nchca jiꞌi̱ cuaꞌni chaꞌ tlyu. Ndyaꞌa̱ cuiñaja biꞌ nxutiꞌi̱ jiꞌi̱ lcaa nu laca loo chalyuu, chaꞌ tya̱a̱ nguꞌ chaꞌ cusu̱u̱ tsa̱ tlyu loꞌo cua tye ti chalyuu. Cua ntsuꞌu cña nu cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na loꞌo ndyaca chaꞌ cusu̱u̱ biꞌ. \v 15 “Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱”, nacui̱ Jesús, “tsiyaꞌ ca tyuꞌu tucua naꞌ tya̱a̱ naꞌ ñiꞌya̱ ntiꞌ sca nu cuaana. Tsoꞌo caca tyiquee ñati̱ nu tii ti tiꞌ tyiꞌi̱ chalyuu, xquiꞌya chaꞌ ngusñi nguꞌ chaꞌ jnaꞌ; ngaꞌaa ca tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ biꞌ slo ñati̱ loꞌo tyalaa hora nu tya̱a̱ naꞌ liꞌ.” Juaꞌa̱ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Ni. \v 16 Liꞌ nxutiꞌi̱ cuiñaja biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ laca loo, chaꞌ tya̱a̱ nguꞌ nde sca nati̱ꞌ, su naa Armagedón chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ judío. \p \v 17 Loꞌo liꞌ ndyaa xca̱ nu nchca cati, ndyaa ngusalú na nu ntsuꞌu neꞌ caꞌña jiꞌi̱ lo cuiꞌi̱ ti. Liꞌ cui̱i̱ nchcuiꞌ nu ntucua lo yaca xlya tlyu nde neꞌ laa tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱: \p ―Cua ngua biꞌ juani ―nacui̱ Ni. \p \v 18 Liꞌ lye tsa ndyubi, lye tsa nguañi tyucui ñaꞌa̱ lo tyujoꞌo, lye tsa nchcuiꞌ tyiꞌyu, lye tsa ngulacui̱ chalyuu; bilya clyacui̱ chalyuu juaꞌa̱ tya loꞌo ngüiñá Ni jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. Tlyu tsa chaꞌ ngua. \v 19 Tiꞌí tsa ngutsu yuu su nscua quichi̱ tlyu, nu quichi̱ Babilonia biꞌ; sna yuꞌbe ngua quichi̱ biꞌ liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ nguti̱ lcaa quichi̱ tonu nu ndiꞌi̱ xaꞌ chalyuu, chaꞌ ndyiꞌu tiꞌ Ni nchcubeꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ tlyu biꞌ; tlyu tsa chaꞌ tiꞌí nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ biꞌ, chaꞌ ñasi̱ꞌ tsa Ni jiꞌi̱ nguꞌ. \v 20 Ndye nguliji yuꞌu lcaa yuu nu ntsuꞌu claꞌbe hitya, nguliji yuꞌu lcaa caꞌya cua̱ juaꞌa̱ ti; ngaꞌaa naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ liꞌ. \v 21 Cuati nde cua̱ ndyalú tyo quee tonu nguaꞌya lo yuu. Tiꞌi̱ tsa biꞌ; ñaꞌa̱ cuayáꞌ tuꞌba kilo, tsa lo cua cuayáꞌ tiꞌi̱ ntsuꞌu sca ti yuꞌbe tyo quee nu ndyalú hique ñati̱ chalyuu liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ tlyu tsa chaꞌ cuxi nchcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ; lye tsa nguxlyú nguꞌ chaꞌ hichu̱ꞌ Ni xquiꞌya tyo quee biꞌ, chaꞌ tlyu tsa cña ndyuꞌni Ni nde chalyuu. \c 17 \s1 Nduꞌni ñuꞌu̱ tsa nguꞌ quichi̱ tlyu jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu \p \v 1 Liꞌ ya̱a̱ sca xca̱ ca slo naꞌ, sca nguꞌ tyaꞌa nu cati tyaꞌa xca̱ nu ntucua caꞌña oro yaꞌ biꞌ. Nchcuiꞌ loꞌo naꞌ liꞌ: \p ―Cua̱a̱ nuꞌu̱ ca nde chaꞌ culuꞌu naꞌ jinuꞌu̱ ñiꞌya̱ xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ tlyu nu lye tsa ndyuꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu; la cuiꞌ quichi̱ tlyu laca su ntsuꞌu tyu̱u̱ tyaꞌa staꞌa̱ cacua ti toꞌ quichi̱. \v 2 Quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ subaꞌ ndyuꞌni nguꞌ nu laca loo nde chalyuu, chaꞌ tyu̱u̱ tsa tyaꞌa joꞌó ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ xquiꞌya nguꞌ quichi̱ tlyu biꞌ; juaꞌa̱ ngunuꞌu̱ tyiquee ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu xquiꞌya chaꞌ subaꞌ nu ndyuꞌni nguꞌ biꞌ. \p \v 3 Liꞌ ndyaloꞌo Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi ꞌna, ndyaa naꞌ loꞌo sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni ca neꞌ quixi̱ꞌ su ná ndiꞌi̱ ñati̱. Ca biꞌ naꞌa̱ naꞌ su ntucua sca nu cunaꞌa̱ hichu̱ꞌ sca naꞌni ngaꞌa, nu chiyaꞌa̱ tsa ñaꞌa̱; hichu̱ꞌ niꞌ nscua quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ cuxi, nu tiꞌí tsa nchcuiꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Ntucua cati tyaꞌa hique niꞌ, cuati ntucua tii tyaꞌa sata niꞌ. \v 4 Lateꞌ cuaa ñaꞌa̱, lateꞌ ngaꞌa catsi ñaꞌa̱ lacuꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ; chu̱ꞌ lateꞌ biꞌ ndacui quiñaꞌa̱ tsa chcua̱ tsoꞌo loꞌo quee ndubi loꞌo xaꞌ la quee nu quiñaꞌa̱ tsa ngaꞌa̱. Ntucua sca tasa oro yaꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ; neꞌ biꞌ ntsuꞌu lcaa lo chaꞌ cuxi, lcaa lo chaꞌ subaꞌ nu cua nguaꞌni nu cunaꞌa̱ biꞌ ya̱a̱ nde chalyuu. \v 5 Nde tyaca̱a̱ nscua sca xtañi nu cunaꞌa̱ biꞌ, pana ná ca cuayáꞌ tiꞌ na jiꞌi̱ si ná nslo na xtañi biꞌ: “Babilonia tonu laca re, chaꞌ nde laca quichi̱ tyi lcaa ñati̱ nu ndyuꞌni chaꞌ subaꞌ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu”. Juaꞌa̱ nscua nde tyaca̱a̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ. \v 6 Liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ lye tsa ndyuꞌni nu cunaꞌa̱ biꞌ; ñiꞌya̱ nduꞌni sca nu cuꞌbi, juaꞌa̱ ndyuꞌni nu cunaꞌa̱ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ cua ndyujuii biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ndyujuii jiꞌi̱ ñati̱ nu ná ntsi̱i̱ nchcuiꞌ liñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesús nde chalyuu. Loꞌo cua naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ, quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ ngulacua tiꞌ naꞌ liꞌ. \v 7 Loꞌo liꞌ ndachaꞌ nu xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi biꞌ ꞌna: \p ―¿Ni chaꞌ laca ndube tsa tiꞌ nuꞌu̱? ―nacui̱―. Culuꞌu naꞌ jinuꞌu̱ cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ tucui nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ nu ntucua chu̱ꞌ naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ jua, nu naꞌni nu ntucua cati tyaꞌa hique niꞌ loꞌo tii tyaꞌa sata niꞌ; culuꞌu naꞌ jinuꞌu̱ sca chaꞌ nu ná nchca cuayáꞌ tiꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ―nacui̱―. \v 8 Naꞌni nu cua naꞌa̱ nuꞌu̱ jua, ngutuꞌu biꞌ nu ngua tya saꞌni la, ngaꞌaa luꞌú biꞌ juani; pana cua ngulala ti tyuꞌú niꞌ chaca quiyaꞌ, masi nscua nde tyuquee quiꞌñi biꞌ, chaꞌ tyaa niꞌ ca chalyuu talya su tye niꞌ cati̱ niꞌ tsiyaꞌ ti ―nacui̱―. Cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu ná nscua xtañi lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ culacua tiꞌ nguꞌ loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ naꞌni biꞌ; pana tya clyo loꞌo tya lyiji xana chalyuu re, cua nscua xtañi ñati̱ nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱. Ngutuꞌú naꞌni biꞌ nu ngua tya saꞌni la, masi ngaꞌaa luꞌú biꞌ juani; pana ñaꞌa̱ ti tya tyuꞌú biꞌ, masi chaca tya quiyaꞌ. \p \v 9 ’Ndiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ biꞌ si ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ―nacui̱ xca̱ ꞌna―. Nu cati tyaꞌa hique naꞌni biꞌ ni, biꞌ laca cati tyaꞌa lo cuati̱i̱ su nscua quichi̱ tlyu nu lye tsa ndyuꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ chalyuu. Loꞌo juaꞌa̱ ndiꞌi̱ cati tyaꞌa rey nu laca loo chalyuu. \v 10 Cua ndye chaꞌ jiꞌi̱ caꞌyu tyaꞌa rey nu laca loo biꞌ, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ ti tya ntucua chaca rey tyaꞌa nu laca loo biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ tya lyiji tyuꞌu tucua chaca tyaꞌa rey nu caca loo biꞌ nde loo la; pana xti ti tyempo tyiꞌi̱ biꞌ loꞌo tya̱a̱ biꞌ chalyuu. \v 11 Loꞌo nu naꞌni nu ngutuꞌú nu ngua saꞌni biꞌ, pana ngaꞌaa luꞌú biꞌ juani, biꞌ laca tya chaca tyaꞌa rey nu laca loo; ñiꞌya̱ laca loo nu cati tyaꞌa rey biꞌ nde chalyuu, juaꞌa̱ caca loo nu chaca rey biꞌ nde lo yuu chalyuu, chaꞌ la cuiꞌ biꞌ laca nu cua tyaa ti ca bilyaa ―nacui̱ xca̱ jnaꞌ―. \p \v 12 ’Loꞌo naꞌa̱ nuꞌu̱ naꞌni biꞌ, chaꞌ tii tyaꞌa sata niꞌ ntucua hique niꞌ, biꞌ laca tya tii tyaꞌa rey nu tya lyiji caca loo chalyuu. Cua ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ caca nguꞌ loo masi chaca hora tya; stuꞌba ti caca tlyu nguꞌ biꞌ loꞌo nu naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ liꞌ. \v 13 Sca ti chaꞌ ndaꞌya hique nu tii tyaꞌa rey biꞌ, chaꞌ xtyucua nguꞌ jiꞌi̱ naꞌni biꞌ, chaꞌ ta nguꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ niꞌ. \v 14 Xcuiꞌ xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ni, nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ; pana tyiji̱loo nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ jiꞌi̱ naꞌni biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ tyiji̱loo ñati̱ nu ndyaꞌa̱ loꞌo Ni jiꞌi̱ niꞌ, xquiꞌya chaꞌ laca ycuiꞌ Ni Xuꞌna lcaa ñati̱ chalyuu, laca ycuiꞌ Ni loo la jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu laca loo nde chalyuu. Loꞌo juaꞌa̱ nu ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni ni, cua ngusubi Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ; na cua nguane Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo tsa ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni ―nacui̱ xca̱ ꞌna. \p \v 15 Tya nchcuiꞌ la nu xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi biꞌ loꞌo naꞌ liꞌ: \p ―Ñiꞌya̱ laca staꞌa̱ nu nscua cacua ti toꞌ quichi̱ tlyu biꞌ, juaꞌa̱ laca ñati̱ chalyuu, chaꞌ tsa tlyu ti lijya̱ lcaa lo ñati̱ chalyuu ca quichi̱ biꞌ; ngutuꞌu nguꞌ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu mala su ndiꞌi̱ ñati̱, nchcuiꞌ nguꞌ lcaa lo chaꞌcña nu nchcuiꞌ ñati̱ chalyuu. \v 16 Loꞌo lcaa rey nu laca nu tii tyaꞌa sata naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ nu naꞌa̱ ca ti nuꞌu̱, loꞌo juaꞌa̱ ycuiꞌ naꞌni biꞌ, loꞌo nguꞌ biꞌ ca tiꞌí tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ quichi̱ tlyu biꞌ; xlyaá nguꞌ lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ, tyanu nguꞌ quichi̱ juaꞌa̱ ti liꞌ. Taqui̱ rey quichi̱ biꞌ liꞌ, cuaꞌni tye nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ. \v 17 Cua nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caꞌya chaꞌ hique rey, biꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ juaꞌa̱, chaꞌ ta nguꞌ chacuayáꞌ caca nu naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ loo, ñaꞌa̱ cuayáꞌ tyuꞌu scua lcaa chaꞌ nu nacui̱ Ni chaꞌ caca. \v 18 Nu cunaꞌa̱ nu naꞌa̱ nuꞌu̱ ni, ñiꞌya̱ ntiꞌ nu quichi̱ tlyu nu laca loo biꞌ, juaꞌa̱ laca nu cunaꞌa̱ biꞌ; nclyo biꞌ cña jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu laca loo chalyuu. \c 18 \s1 Nguti̱ quichi̱ Babilonia \p \v 1 Tiyaꞌ la liꞌ naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ chaca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi lijya̱ caꞌya nde lo yuu chalyuu; tlyu tsa chacuayáꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ xca̱ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ndubi tsa ñaꞌa̱ tyucui ñaꞌa̱ yu, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nda yu xee tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. \v 2 Cui̱i̱ tsa nchcuiꞌ xca̱ biꞌ: \p ―Cua ndye chaꞌ jiꞌi̱ quichi̱ Babilonia biꞌ ―nacui̱―, ndye quichi̱ tlyu biꞌ nguti̱. Ca su ngutiꞌi̱ quichi̱ biꞌ cua tsubiꞌ la, ca biꞌ laca toꞌ tyi cuxee juani, masi tyi cuiñaja laca biꞌ juani. Ca biꞌ ntucua toꞌ tyi lcaa lo cuiꞌi̱ cuxi, lcaa lo naꞌni cuityi nu ntucua luꞌbe nu chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱. \v 3 Tya saꞌni nguluꞌu nguꞌ quichi̱ biꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu chaꞌ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ subaꞌ, chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ joꞌó; lye ndatsaa nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱, chaꞌ loꞌo nguꞌ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ cuxi loꞌo tyaꞌa ñati̱. Subaꞌ tsa nguaꞌni lcaa nu laca loo chalyuu loꞌo ngutaꞌa̱ nguꞌ nde quichi̱ biꞌ. Ná tye chca chaꞌ cuxi nu nguaꞌni nguꞌ ca quichi̱ biꞌ, biꞌ chaꞌ ngua jiꞌi̱ nguꞌ culiyaꞌ nguaꞌni tsa nguꞌ ngana. \p \v 4 Liꞌ xaꞌ nguañi nchcuiꞌ sca ñati̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi, nchcuiꞌ loꞌo ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni: \p ―Tyuꞌu clya cuꞌma̱ ñati̱ ꞌna juani, tyuꞌutsuꞌ ma̱ nde quichi̱ tlyu biꞌ ―nacui̱ Ni―. Ná ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni stuꞌba ma̱ chaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ, nu loꞌo ndyuꞌni nguꞌ chaꞌ cuxi, chaꞌ ná xcubeꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ma̱ stuꞌba ti loꞌo nu nguꞌ cuxi biꞌ. \v 5 Quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ cuxi ndyuꞌni nguꞌ quichi̱ biꞌ; hasta cua jlo tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ntsuꞌu tsa quiꞌya jiꞌi̱ nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ndyiꞌu tiꞌ Ni jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu nduꞌni nguꞌ. \v 6 Xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ; la cuiꞌ ñiꞌya̱ loꞌo cua nguxcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱, juaꞌa̱ xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, masi tucua quiyaꞌ ta Ni chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ. Lye tsa ndyuꞌni lyaꞌ tiꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱, biꞌ chaꞌ cuaꞌni yala Ni chaꞌ tucua quiyaꞌ xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ. \v 7 Tsoꞌo si chcubeꞌ ñati̱ biꞌ, tsoꞌo si caca xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ, chaꞌ lye tsa nduꞌni tyucuaa tiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ xquiꞌya chaꞌ culiyaꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ. Xcuiꞌ ndiꞌya̱ ntsuꞌu tyiquee nguꞌ biꞌ: “Ñiꞌya̱ ntiꞌ ntucua rey, juaꞌa̱ ntucua na”, nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. “Siꞌi nguꞌ tiꞌi laca na, ná ngaꞌa̱ chaꞌ caca xñiꞌi̱ tiꞌ na”, nacui̱ nguꞌ. \v 8 Xquiꞌya chaꞌ juaꞌa̱ ntsuꞌu tyiquee nguꞌ, biꞌ chaꞌ cuaꞌni Ni chaꞌ sca ti tsa̱ xñi lcaa quicha jiꞌi̱ nguꞌ, lcaa quicha nu ngaꞌa̱ chaꞌ tyacua jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Cajaa nguꞌ xquiꞌya quicha tlyu, xiꞌya tsa nguꞌ chaꞌ xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ, caca jbiꞌña jiꞌi̱ nguꞌ, cuati juaꞌa̱ tye quichi̱ tyi nguꞌ tyaqui̱. Tlyu tsa cña nu nduꞌni ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na, biꞌ laca Ni nu ndyuꞌni cuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ tlyu biꞌ. \p \v 9 Cunaa tsa lcaa nguꞌ nu laca loo chalyuu; xiꞌya tsa nguꞌ loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ tyatu̱ sñii chaꞌ ndyaqui̱ quichi̱ tlyu biꞌ, chaꞌ stuꞌba ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo nguꞌ quichi̱ biꞌ. Nduꞌni lyaꞌ tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ subaꞌ tsa nduꞌni nguꞌ loꞌo nguꞌ. \v 10 Tyijyuꞌ ti tsatu̱ nguꞌ chaꞌ tyutsi̱i̱ tsa nguꞌ loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ chaꞌ cati̱ quichi̱ biꞌ: \p ―Tiꞌi tsa cuꞌma̱ juani, nguꞌ quichi̱ Babilonia ―nacui̱ nguꞌ liꞌ―. Tlyu tsa quichi̱ tyi ma̱ nquichaꞌ, si̱i̱ tsa loo chalyuu su ngua loo quichi̱ tyi ma̱; pana juani ni, sca hora ti ndye nchcubeꞌ ma̱. \p \v 11 Loꞌo juaꞌa̱ lcaa nguꞌ culiyaꞌ nu ndiꞌi̱ chalyuu, tyaꞌna tsa cuaꞌni nguꞌ; xñiꞌi̱ tsa caca tyiquee nguꞌ chaꞌ ngaꞌaa caja ñati̱ nu cuiꞌya yuꞌba jiꞌi̱ nguꞌ: \v 12 ngaꞌaa cuiꞌya nguꞌ oro jiꞌi̱ nguꞌ, masi plata, masi quee ndubi, masi tyaaca̱ꞌ quee ngati̱; ngaꞌaa cuiꞌya nguꞌ lateꞌ ngati̱ jiꞌi̱ nguꞌ, nu quiñaꞌa̱ tsa ngaꞌa̱, masi lateꞌ cuaa ñaꞌa̱, masi lateꞌ sera, masi lateꞌ nu ntsuꞌu tyu̱u̱ tyaꞌa color jiꞌi̱; juaꞌa̱ lcaa lo yaca nu ñaa tyijyuꞌ, lcaa na ndyaꞌ loꞌo tyijya̱ sata ngati̱, masi na ndyaꞌ loꞌo yaca nu quiñaꞌa̱ ngaꞌa̱, masi na ndyaꞌ loꞌo chcua̱ ngatsi, masi na ndyaꞌ loꞌo chcua̱ ti, masi na ndyaꞌ loꞌo quee tacalya ti, ngaꞌaa cuiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti; \v 13 juaꞌa̱ canelya, loꞌo lcaa lo xtyiꞌi nu tyuꞌu lo na cacu na, masi yana joꞌó nguxaꞌ ti, masi yana joꞌó ycuiꞌ nu ngati̱ ti, masi taná jiꞌi̱ yaca mirra nu tyixi xtyiꞌi, ngaꞌaa cuiꞌya nguꞌ jiꞌi̱; loꞌo juaꞌa̱ lcaa lo xaꞌ la yuꞌba nu ndujuiꞌ ñati̱, masi vino, masi setye nu tyuꞌu lo na cacu na, masi catyá xlyá, masi nscuaꞌ, masi bata, masi xlyaꞌ, masi cuayu, juaꞌa̱ carreta nu ntyojolaqui cuayu, masi msu nu ndyiꞌya ñati̱, masi tyucui ñaꞌa̱ tsaca ñati̱ chalyuu na, ngaꞌaa caca cayaꞌ biꞌ. \v 14 Chcuiꞌ nguꞌ nu ndujuiꞌ yuꞌba biꞌ loꞌo nguꞌ quichi̱ biꞌ liꞌ: \p ―Cua ndye nguliji lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ndacui tsa tiꞌ ma̱ jiꞌi̱; juaꞌa̱ cua ndye chaꞌ culiyaꞌ jiꞌna, cua ndye lcaa lo na nu tsoꞌo ñaꞌa̱ jiꞌna ―ñacui̱ nguꞌ―. Ngaꞌaa quije chaꞌ tsoꞌo biꞌ jiꞌna juani. \p \v 15 Loꞌo juaꞌa̱ nu nguꞌ culiyaꞌ biꞌ ni, nguꞌ nu ngujui chaꞌ culiyaꞌ jiꞌi̱ loꞌo ndyuꞌni nguꞌ ngana nde lquichi̱ biꞌ, tyijyuꞌ ti tsatu̱ nguꞌ, chaꞌ tyutsi̱i̱ tsa nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ loꞌo cati̱ quichi̱ biꞌ; tyaꞌna tsa cuaꞌni nguꞌ, chaꞌ xñiꞌi̱ tsa tiꞌ nguꞌ caca. \v 16 Loꞌo liꞌ ndiꞌya̱ chcuiꞌ nguꞌ biꞌ: \p ―Tiꞌi tsa ma̱, cuꞌma̱ nguꞌ quichi̱ re juani; tlyu tsa quichi̱ tyi ma̱ nquichaꞌ ―ñacui̱ nguꞌ culiyaꞌ liꞌ―. Tya saꞌni la xcuiꞌ lateꞌ ngati̱ ñaꞌa̱, loꞌo lateꞌ cuaa ñaꞌa̱, loꞌo lateꞌ nu ntsuꞌu tyu̱u̱ tyaꞌa color nchcuꞌ nguꞌ quichi̱ tyi ma̱; xcuiꞌ chcua̱ oro, loꞌo quee ndubi, loꞌo tyaaca̱ꞌ quee ngati̱ ndacui yane nguꞌ, yane yaꞌ nguꞌ. \v 17 Juani ni, sca hora ti ngunaꞌ lcaa chaꞌ culiyaꞌ biꞌ jiꞌna ―ñacui̱ nguꞌ. \p Loꞌo juaꞌa̱ tyu̱ lcaa nu nclyaꞌ yaca niꞌi̱, loꞌo nguꞌ nu ndyuꞌni cña neꞌ yaca niꞌi̱, loꞌo nguꞌ nu nda cayaꞌ chaꞌ tsaa tyijyuꞌ loꞌo yaca niꞌi̱ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ xaꞌ ñati̱ nu ndyiji ngana jiꞌi̱ tyijyuꞌ loꞌo yaca niꞌi̱ biꞌ; tyijyuꞌ ti tsatu̱ nguꞌ biꞌ, \v 18 xiꞌya tsa nguꞌ loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ tyatu̱ sñii chaꞌ ndyaqui̱ quichi̱ tlyu biꞌ: \p ―Bilya ñaꞌa̱ na chaca quichi̱ nu culiyaꞌ la, ñiꞌya̱ ngua culiyaꞌ tsa quichi̱ re ―ñacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p \v 19 Liꞌ cu̱ nguꞌ sñii yuu nde hique nguꞌ, ñiꞌya̱ nu nduꞌni nguꞌ biꞌ loꞌo xñiꞌi̱ tsa tiꞌ nguꞌ. Xiꞌya tsa nguꞌ liꞌ: \p ―Tiꞌi tsa ma̱, cuꞌma̱ nguꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi na juani, chaꞌ tlyu tsa quichi̱ tyi na nquichaꞌ ―ñacui̱ nguꞌ biꞌ―. Tya saꞌni la culiyaꞌ tsa ngua lcaa na nu laca na xuꞌna yaca niꞌi̱, nu ndyaꞌa̱ na loꞌo yuꞌba jiꞌi̱ quichi̱ biꞌ tyijyuꞌ. ¿Ma caja chaꞌ biꞌ juani? Sca hora ti ngunaꞌ lcaa chaꞌ tsoꞌo jiꞌna ―ñacui̱ nu ndyaꞌa̱ loꞌo yaca niꞌi̱ biꞌ. \p \v 20 Pana cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani, cuꞌma̱ nu ndiꞌi̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱, cuaꞌni ma̱ chaꞌ ca chaa tsa tiꞌ ma̱ loꞌo tyalaa hora cati̱ quichi̱ biꞌ; loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ ñati̱ chalyuu nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, loꞌo cuꞌma̱ ñati̱ nu nguaꞌa̱loo Ni jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱ cña jiꞌi̱ Ni, loꞌo cuꞌma̱ nu laca ma̱ tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ nchcuiꞌ Ni loꞌo ñati̱, cuaꞌni ma̱ chaꞌ ca chaa tsa tiꞌ ma̱ chaꞌ liñi tsa nduꞌni Ni loꞌo xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ xñaꞌa̱ tsa nguaꞌni nguꞌ biꞌ loꞌo ma̱. \p \v 21 Loꞌo liꞌ ya̱a̱ sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu tlyu tsa cña ngua jiꞌi̱ cuaꞌni. Ngusicua̱ xca̱ biꞌ sca quee tonu nu lo scuii ti ñaꞌa̱; ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ sca quee jiꞌi̱ molino, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ quee biꞌ. Ngu̱ jiꞌi̱ ndyaa nde lo hitya tyujoꞌo liꞌ. \p ―La cuiꞌ juaꞌa̱ caca jiꞌi̱ quichi̱ Babilonia, quichi̱ tlyu biꞌ ―nacui̱ xca̱ biꞌ―, chaꞌ xlyú nguꞌ jiꞌi̱ quichi̱ biꞌ ca lo yuu tsiyaꞌ ti; ngaꞌaa ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ quichi̱ biꞌ chaca quiyaꞌ liꞌ. \v 22 Ngaꞌaa cañi culaꞌá nguꞌ musca lquichi̱ biꞌ liꞌ; masi sañi, masi yaca quii, masi cuiꞌchcua̱, ngaꞌaa cañi tsiyaꞌ ti culaꞌá nguꞌ jiꞌi̱ chaca quiyaꞌ. Ngaꞌaa caja tsiyaꞌ ti nguꞌ cuityi nu cuiñá niꞌi̱ jiꞌi̱ ma̱, nu cuiñá yaca jiꞌi̱ ma̱, ni ngaꞌaa cañi tsiyaꞌ ti coo molino ca su ngutiꞌi̱ ma̱; \v 23 ngaꞌaa tyaca̱ꞌ tsiyaꞌ ti tyuꞌu xee toniꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱, ngaꞌaa cañi chcuiꞌ nguꞌ cuañiꞌ loꞌo tyaꞌa ngujui clyoꞌo ca ti nguꞌ. Tya saꞌni la ná ntsuꞌu nguꞌ culiyaꞌ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu ñiꞌya̱ nu culiyaꞌ cuꞌma̱ quichi̱ biꞌ; pana cua nñiloꞌo ma̱ jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tyaꞌa ñati̱ chalyuu, xquiꞌya chaꞌ tlyu tsa chaꞌ cuchaꞌa̱ nchca jiꞌi̱ ma̱. \p \v 24 Biꞌ chaꞌ cua nchcubeꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ Babilonia biꞌ, xquiꞌya chaꞌ cua nquijeloo jiꞌi̱ Ni quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ; tyucui ñaꞌa̱ chalyuu cua ndyujuii nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, loꞌo juaꞌa̱ cua ndyujuii nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ xaꞌ la ñati̱ chalyuu nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Ni. \c 19 \p \v 1 Tiyaꞌ la xi ndyuna naꞌ nchcuiꞌ ñati̱ nu ndiꞌi̱ tsa tlyu ti ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nguꞌ liꞌ: \q1 Cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ nchca jiꞌi̱ Ni cuaꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ ñati̱. \q1 Cuaꞌni chi̱ na loo ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ nchca jiꞌi̱ Ni cuaꞌni Ni lcaa lo cña tsiyaꞌ ti. \q1 \v 2 Chañi tsa laca lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ni loꞌo ñati̱, liñi tsa ndyuꞌni cuayáꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. \q1 Cua nchcubeꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ tlyu nu lye tsa nguaꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ chalyuu, xquiꞌya chaꞌ subaꞌ nu ndyuꞌni nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ; \q1 juaꞌa̱ nchcubeꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ cua ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu ndyuꞌni cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \p \v 3 Tya chaca quiyaꞌ cui̱i̱ nchcuiꞌ nguꞌ liꞌ: \p ―Cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Ngaꞌaa tye chaꞌ tyatu̱ sñii ca su ndyaqui̱ quichi̱ tlyu biꞌ. \p \v 4 Liꞌ nguxana nu calaa ntucua jacua tyaꞌa nguꞌ cusuꞌ biꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ nguxana nu jacua tyaꞌa naꞌni tacati, ndyaa stii nguꞌ lo yuu nde loo su tlyu su ntucua ycuiꞌ Ndyosi; nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ: \p ―Juaꞌa̱ caca chaꞌ lacua. Cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni ―nacui̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ. \p \v 5 Liꞌ nguañi nchcuiꞌ sca ñati̱ ca su ntucua yaca xlya tlyu: \q1 Lcaa tyaꞌa na nu nduꞌni na cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ Ni juani; \q1 lcaa na loꞌo tyaꞌa na nu ndube tsa tiꞌ na jiꞌi̱ Ni, \q1 masi cuañiꞌ na, masi ngusuꞌ na, cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \s1 Taꞌa ngujui clyoꞌo ycuiꞌ yu nu ngujuii lo crusi xquiꞌya na \p \v 6 Quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nguañi nchcuiꞌ tsa tlyu ti liꞌ. Ñiꞌya̱ ndañi ndyalú sca staꞌa̱ clyaa toꞌ quee jaaꞌ su cua̱ tsa ndyalú hitya, ñiꞌya̱ ndañi loꞌo cui̱i̱ tsa nchcuiꞌ tyiꞌyu, juaꞌa̱ nguañi loꞌo nchcuiꞌ ñati̱ quiñaꞌa̱ biꞌ, ngua tiꞌ naꞌ. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nguꞌ liꞌ: \q1 Cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na, nu lcaa lo cña nchca jiꞌi̱ Ni nduꞌni Ni, nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \q1 Cua nguxana Ni, laca Ni loo jiꞌna juani; \q1 \v 7 biꞌ chaꞌ tsoꞌo tsa caca tyiquee na, ca chaa tiꞌ na juani, cuaꞌni chi̱ na loo ycuiꞌ Ni. \q1 Cua ndyalaa tsa̱ chaꞌ caja clyoꞌo ycuiꞌ yu nu ngujuii lo crusi cuentya jiꞌna. \q1 Loꞌo lcaa na, ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni nde chalyuu, \q1 laca na ñiꞌya̱ si laca na cuxi̱i̱ jiꞌi̱ yu, masi tsa tlyu ti na sca tyempo ti. \q1 Cua nguaꞌni choꞌo na ñiꞌya̱ si caja clyoꞌo na loꞌo ycuiꞌ yu, nacui̱ nguꞌ. \q1 \v 8 Cua nda Ni lateꞌ lubii nu ngati̱ tsa ñaꞌa̱, nu tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ chaꞌ cacuꞌ na. \p Lcaa cña tsoꞌo nu nguaꞌni nguꞌ biꞌ nde chalyuu xquiꞌya chaꞌ ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, biꞌ laca ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ steꞌ nguꞌ nu tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ biꞌ. \p \v 9 Nchcuiꞌ nu xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi biꞌ loꞌo naꞌ liꞌ: \p ―Scua clya nuꞌu̱ chaꞌ re lo quityi ―nacui̱―: “Tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ñati̱ nu nguane naꞌ jiꞌi̱ chaꞌ tsaa su caja clyoꞌo loꞌo yu nu ngujuii lo crusi cuentya jiꞌi̱ nguꞌ”, nacui̱ Ni. La cuiꞌ chaꞌ liñi nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱ laca chaꞌ biꞌ ―nacui̱ xca̱ biꞌ jnaꞌ. \p \v 10 Liꞌ ngutu̱ sti̱ꞌ naꞌ ngustii naꞌ nde loo su ndu̱ xca̱ biꞌ, chaꞌ cuaꞌni tlyu naꞌ jiꞌi̱ ngua tiꞌ naꞌ, pana ngaꞌaa nda biꞌ chacuayáꞌ ꞌna: \p ―Ngaꞌaa cuaꞌni nuꞌu̱ juaꞌa̱ loꞌo naꞌ ―nacui̱ nu xca̱ biꞌ ꞌna―. La cuiꞌ tyaꞌa ndyuꞌni na cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni laca na. La cuiꞌ tyaꞌa naꞌ laca lcaa cuꞌma̱ nu ngusñi tsoꞌo ma̱ chaꞌ tsoꞌo nu cua nda Jesús loꞌo ma̱. Jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cuaꞌni tlyu nuꞌu̱ tsoꞌo la ―nacui̱ xca̱ jnaꞌ. \p Nu chaꞌ tsoꞌo nu nda Jesús loꞌo ñati̱, la cuiꞌ chaꞌ laca nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ Ni. \s1 Nu ntucua chu̱ꞌ sca cuayu ngati̱ \p \v 11 Loꞌo liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ ntucua yaala toꞌ tyuu niꞌi̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi; ca biꞌ ndu̱ sca cuayu ngati̱, juaꞌa̱ ntucua sca ñati̱ hichu̱ꞌ niꞌ. Nacui̱ lcaa nguꞌ ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ñati̱ tsoꞌo laca nu biꞌ, chaꞌ chañi tsa laca chaꞌ nu nchcuiꞌ Ni loꞌo ñati̱. Liñi tsa chaꞌ nu nda Ni loꞌo ndyuꞌni cuayáꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱. Liñi tsa nduꞌni Ni loꞌo ñati̱ loꞌo ndyaꞌa̱ Ni cusu̱u̱. \v 12 Nu xee cloo Ni ni, tsoꞌo tsa ngulane xee ñiꞌya̱ laca loꞌo cua̱ tsa ndyatu̱ quiiꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ tyu̱u̱ tyaꞌa sneꞌ oro ntucua lo xlya hique Ni. Cua nscua sca xtañi Ni hichu̱ꞌ Ni nu ndachaꞌ ñiꞌya̱ laca cña nu nduꞌni Ni. Ná taca jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ ñacui̱ nguꞌ ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ xtañi biꞌ, chaꞌ sca ti ycuiꞌ Ni nslo Ni ñiꞌya̱ ndyuꞌu xtañi biꞌ. \v 13 Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Ni: “La cuiꞌ nde laca chaꞌ nu cua nda Ni loꞌo ñati̱”. Tyucui ñaꞌa̱ lo steꞌ Ni nduꞌu tañi. \v 14 Loꞌo lcaa ñati̱ nu ndiꞌi̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi, tsa tlyu ti ndyaꞌa̱ nguꞌ loꞌo Ni macala su tsaa Ni chaꞌ cusu̱u̱; ntucua nguꞌ hichu̱ꞌ cuayu ngati̱, juaꞌa̱ lacuꞌ nguꞌ lateꞌ ngati̱ nu lubii tsa ñaꞌa̱. \v 15 Liñi tsa chaꞌ nu ndyuꞌu tuꞌba Ni loꞌo nda Ni chaꞌ loꞌo ñati̱ chalyuu. Loꞌo juaꞌa̱ tatsaa Ni jiꞌi̱ ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu chaꞌ taquiyaꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Ni. Lye tsa culo Ni cña jiꞌi̱ nguꞌ, juaꞌa̱ xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ cuxi; ñiꞌya̱ laca loꞌo satá nguꞌ siꞌyu losuꞌ tyixi neꞌ sca pilya quee nu tlyu xi chaꞌ tyuꞌu hitya siꞌyu biꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ ñasi̱ꞌ tsa ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ, ycuiꞌ Ni nu nchca jiꞌi̱ nduꞌni Ni lcaa lo cña. \v 16 Tsaca xtañi Ni nscua lo lateꞌ lo tyiquee Ni, loꞌo juaꞌa̱ la cuiꞌ ti chaꞌ nscua lo lateꞌ nde chu̱ꞌ Ni: “Nu nde laca Rey nu chañi ca, nu nde laca Xuꞌna ñati̱ nu chañi ca”. Juaꞌa̱ nchcuiꞌ chaꞌ nu cua nscua lo lateꞌ jiꞌi̱ Ni. \p \v 17 Loꞌo liꞌ naꞌa̱ naꞌ su ndu̱ sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱, nu cui̱i̱ tsa nxiꞌya jiꞌi̱ lcaa naꞌni luꞌbe nu ndyacui claꞌbe nde cua̱ jua: \p ―Cua̱a̱ clya ma̱ chaꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ ma̱ ca su ndyuꞌni ycuiꞌ Ndyosi sca taꞌa nu tlyu tsa. \v 18 Cua̱a̱ clya ma̱ chaꞌ cacu ma̱ cuañaꞌ lcaa jyoꞌo ñati̱, masi rey, masi capitán, masi sendaru, masi cuañaꞌ cuayu, masi cuañaꞌ ñati̱ nu cua ntyucua hichu̱ꞌ niꞌ biꞌ; loꞌo juaꞌa̱ cuañaꞌ lcaa lo ñati̱, masi msu nu ngüiꞌya ñati̱ ti, masi msu nu ngutiꞌi̱ tsoꞌo ti, masi nguꞌ cusuꞌ, masi nguꞌ cuañiꞌ, cua̱a̱ clya ma̱ chaꞌ cacu ma̱ jiꞌi̱. \p \v 19 Loꞌo liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ nu naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ loꞌo lcaa nguꞌ nu laca loo nde chalyuu, loꞌo juaꞌa̱ taju ñati̱ cusu̱u̱ jiꞌi̱ nguꞌ; cua ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cusu̱u̱ loꞌo nu ntucua hichu̱ꞌ cuayu ngati̱ biꞌ, juaꞌa̱ loꞌo taju ñati̱ jiꞌi̱ Ni. \v 20 Nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ, loꞌo liꞌ ngua nu naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ preso; loꞌo juaꞌa̱ nu cuiñi nu nduꞌni chaꞌ tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca, loꞌo biꞌ ngua preso. La cuiꞌ nu cuiñi biꞌ nguaꞌni chaꞌ tlyu ca slo naꞌni biꞌ tya tsubiꞌ la, chaꞌ xcutsi̱i̱ jiꞌi̱ ñati̱; cua ngüiñiloꞌo biꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱, biꞌ chaꞌ nda nguꞌ chacuayáꞌ chcaꞌa̱ cuayáꞌ jiꞌi̱ naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ nde tyaca̱a̱ nguꞌ, juaꞌa̱ nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ lcui̱ jiꞌi̱ niꞌ liꞌ. Loꞌo liꞌ nchcua̱a̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nu naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ loꞌo nu cuiñi biꞌ, ndyaa nguꞌ ñaꞌa̱ luꞌú ti nguꞌ nde lo tayuꞌ su ntsuꞌu quiiꞌ tlyu nu tiꞌí tsa ndyumi̱ꞌ nguꞌ chaꞌ loꞌo yuu sufri ndyaqui̱. \v 21 Nu ntucua hichu̱ꞌ cuayu ngati̱ biꞌ ni, ndyujuii Ni jiꞌi̱ lcaa taju ñati̱ cusu̱u̱ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ; juaꞌa̱ ndyujuii Ni jiꞌi̱ nguꞌ nu nguaꞌni cusu̱u̱ loꞌo lcaa chaꞌ nu ndyuꞌu tuꞌba Ni. Nguaalaꞌ tsa tiꞌ naꞌni nu ndyacui nde cua̱ biꞌ, chaꞌ cua ndyacu niꞌ cuañaꞌ ñati̱ ngujuii biꞌ liꞌ. \c 20 \s1 Ndiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ ndyaaca̱ꞌ preso sca mil yija̱ \p \v 1 Loꞌo liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ lijya̱ caꞌya chaca xca̱ nu ngutuꞌu ya̱a̱ nde cua̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi. Yaꞌ xca̱ ndacui yaꞌ jiꞌi̱ toꞌ tyuquee ca su ndiꞌi̱ nu cuiñaja, juaꞌa̱ ndyiꞌya yu sca carena tyucui̱ cuꞌ lijya̱ yu. \v 2 Liꞌ ndayaꞌ xca̱ biꞌ jiꞌi̱ nu cuaña tlyu, la cuiꞌ cuaña laca nu ndiꞌi̱ chalyuu tya saꞌni, la cuiꞌ nu xñaꞌa̱ nu naa Satanás laca biꞌ. Tachaa ngusca̱ꞌ xca̱ biꞌ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ loꞌo carena ñaꞌa̱ cuayáꞌ talo sca mil yija̱ ndyaaca̱ꞌ. \v 3 Ntucua yaꞌ xca̱ biꞌ jiꞌi̱ nu cuaña biꞌ ndyaa nde neꞌ tyuquee; liꞌ nguaꞌa̱ xca̱ yaꞌ toꞌ tyuquee, cuati nguaꞌa̱ sello nguiñaꞌ toꞌ tyuu, chaꞌ ngaꞌaa tyuꞌu nu cuaña biꞌ, chaꞌ ná taca ñiloꞌo biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu ñaꞌa̱ cuayáꞌ tye tyuꞌu scua sca mil yija̱. Pana loꞌo cua ndye yija̱ biꞌ, liꞌ nscua chaꞌ tyuꞌu biꞌ tya xi tya tyempo chaꞌ tya cuaꞌni la chaꞌ cuxi. \p \v 4 Loꞌo liꞌ naꞌa̱ naꞌ su ntucua tyu̱u̱ tyaꞌa yaca xlya tlyu. Ndyuloo naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ntucua lo yaca xlya biꞌ, chaꞌ laca nguꞌ nu ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ cuaꞌni cuayáꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. Laja nguꞌ nu ntucua biꞌ naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu nu cua ndyujuii tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱, xquiꞌya chaꞌ ná ntsi̱i̱ nguꞌ cachaꞌ liñi nguꞌ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱, chaꞌ nu cua nda Jesús loꞌo na cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti yu. Ná nguaꞌni tlyu jyoꞌo biꞌ jiꞌi̱ naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ, la cuiꞌ ti ná nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ lcui̱ jiꞌi̱ naꞌni biꞌ, juaꞌa̱ ná nguaꞌa̱ cuayáꞌ naꞌni biꞌ nde tyaca̱a̱ nguꞌ, nde chu̱ꞌ yaꞌ nguꞌ; cua ndyuꞌú nguꞌ biꞌ chaca quiyaꞌ, loꞌo juani laca nguꞌ cña loꞌo Cristo ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi ñaꞌa̱ cuayáꞌ tyuꞌu scua sca mil yija̱. \v 5 Jyoꞌo nu cua naꞌa̱ naꞌ ni, biꞌ jyoꞌo laca nu cua ndyuꞌú chaca quiyaꞌ yala la, chaꞌ xaꞌ la jyoꞌo ñati̱ chalyuu, tya lyiji tyuꞌú nguꞌ; ñaꞌa̱ cuayáꞌ tyaꞌa sca mil yija̱, ca liꞌ tyuꞌú nu xaꞌ la nguꞌ biꞌ chaca quiyaꞌ. \v 6 Tsoꞌo tsa caca tyiquee ñati̱ nu yala la tyuꞌú chaca quiyaꞌ, chaꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca nguꞌ biꞌ; ná ntsuꞌu chaꞌ chcubeꞌ nguꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti loꞌo tyaa lcaa ñati̱ cuxi nde chalyuu talya, nu loꞌo cua ndye lcaa chaꞌ. Cuaꞌni nguꞌ biꞌ cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; la cuiꞌ juaꞌa̱ cuaꞌni nguꞌ cña jiꞌi̱ Cristo, chaꞌ stuꞌba ti caca nguꞌ loo loꞌo Cristo ñaꞌa̱ cuayáꞌ tyuꞌu scua sca mil yija̱. \p \v 7 Loꞌo tye nu sca mil yija̱ biꞌ, liꞌ tyuꞌu Satanás neꞌ chcua̱ su ngutuꞌú yu nchcubeꞌ yu, \v 8 tsaa laja ti nu Satanás biꞌ xi chaꞌ cñiloꞌo yu xi jiꞌi̱ lcaa ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu, lcaa tyaꞌa cusu̱u̱ ycuiꞌ Ndyosi; nguꞌ Gog loꞌo nguꞌ Magog laca ñati̱ biꞌ. Ñiꞌya̱ nu ná caca jiꞌna culacua na ni lcua tyaꞌa satya yusi̱ ndiꞌi̱ toꞌ tyujoꞌo, juaꞌa̱ ná caca culacua na ni tsa lo cua tyaꞌa ñati̱ nu xutiꞌi̱ Satanás jiꞌi̱ chaꞌ xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. \v 9 Liꞌ tyuꞌu ñati̱ jiꞌi̱ Satanás tyaa nguꞌ tyucui ñaꞌa̱ lo yuu chalyuu. Tyanu nguꞌ tyiꞌi̱ ca chu̱ꞌ su ndiꞌi̱ taju ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ; loꞌo juaꞌa̱ quixi̱i̱ nguꞌ tyiꞌi̱ ca toꞌ quichi̱ tlyu nu tyacaꞌa tsa jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, chaꞌ cuaꞌni tye nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ntiꞌ nguꞌ. Liꞌ tyalú slu quiiꞌ nu ngutuꞌu ca nde cua̱, tyalú su ndiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, tye nguꞌ tyaqui̱ nguꞌ. \v 10 Loꞌo liꞌ tyucua yaꞌ Ni jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ nu ngüiñiloꞌo jiꞌi̱ nguꞌ tya clyo, tyaloꞌo Ni jiꞌi̱ lo tayuꞌ su ntsuꞌu quiiꞌ ndyaqui̱ loꞌo yuu sufri; la cuiꞌ seꞌi̱ laca su cua nchcua̱a̱ Ni jiꞌi̱ nu naꞌni chiyaꞌa̱ ñaꞌa̱ biꞌ, su cua nchcua̱a̱ Ni jiꞌi̱ nu cuiñi nu nacui̱ chaꞌ tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca. Tsa̱ loꞌo talya ná tye chaꞌ tiꞌí tsa chcubeꞌ nguꞌ ca biꞌ. \s1 Nu loꞌo ndyuꞌni cuayáꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ loꞌo cua ndye chalyuu \p \v 11 Loꞌo liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ ntucua sca ñati̱ tlyu lo sca yaca xlya tlyu nu ndubi tsa ñaꞌa̱. Liꞌ nguti̱ lcaa chalyuu, juaꞌa̱ nguti̱ lcaa ca na nu ntsuꞌu nde cua̱, nu loꞌo nduꞌu tucua ycuiꞌ Ni; ngaꞌaa tyaca̱ꞌ tsiyaꞌ ti ma nde su nguliji yuꞌu chalyuu biꞌ. \v 12 Loꞌo liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ ca biꞌ ndiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu cua ngujuii, masi nguꞌ cusuꞌ, masi nguꞌ cuañiꞌ, ndiꞌi̱ nguꞌ nde loo yaca xlya su ntucua tlyu ycuiꞌ Ni. Cua nchcana quityi liꞌ, loꞌo juaꞌa̱ cua nchcana nu chaca quityi biꞌ; lo quityi biꞌ cua nscua xtañi ñati̱, lcaa ñati̱ nu cua ngujui chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱, chaꞌ cua ndyuꞌú nguꞌ chaca quiyaꞌ. Liꞌ cuentya jiꞌi̱ quityi nu nguscua ycuiꞌ Ni, nguaꞌni cuayáꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu cua ngujuii biꞌ, chaꞌ lo quityi biꞌ cua laca nscua lcaa cña nu nguaꞌni nguꞌ loꞌo ya̱a̱ nguꞌ chalyuu. \v 13 Liꞌ chaca quiyaꞌ ndyuꞌú ñati̱ nu cua ngujuii lo hitya tyujoꞌo, juaꞌa̱ chaca quiyaꞌ ndyuꞌú ñati̱ nu ndyaloꞌo La Muerte jiꞌi̱, juaꞌa̱ chaca quiyaꞌ ndyuꞌu xaꞌ la jyoꞌo ca su ngaꞌa̱ chaꞌ tsaa nguꞌ loꞌo ndyijii nguꞌ; lcaa nguꞌ biꞌ nduꞌu nguꞌ lijya̱ nguꞌ. Liꞌ ngua cuayáꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ cuentya jiꞌi̱ lcaa cña nu nguaꞌni nguꞌ loꞌo ya̱a̱ nguꞌ chalyuu. \v 14 Liꞌ nguxcua̱a̱ Ni jiꞌi̱ La Muerte, loꞌo juaꞌa̱ nguxcua̱a̱ Ni chalyuu su ngutiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ, ndyaa biꞌ nde lo tayuꞌ su ntsuꞌu quiiꞌ tlyu ndyaqui̱. Lcaa nu ndyaa ca lo tayuꞌ biꞌ ni, cua ndyaa nguꞌ chalyuu talya, cua ndye chaꞌ ngujuii nguꞌ biꞌ; ngaꞌaa tyuꞌú nguꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti. \v 15 Loꞌo liꞌ xcua̱a̱ Ni jiꞌi̱ cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu ná nscua xtañi lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, tyaa nguꞌ nde lo tayuꞌ ca su ntsuꞌu quiiꞌ biꞌ, chaꞌ ndachaꞌ quityi biꞌ tilaca laca ñati̱ nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye chalyuu jiꞌi̱. \c 21 \s1 Cua ndye ndyaꞌ chalyuu cucui \p \v 1 Loꞌo liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ cua ndyaca cucui tyucui ñaꞌa̱ nde cua̱, cua ndye ndyaꞌ chaca baꞌa chalyuu cucui. Nguliji yuꞌu lcaa na nu ntsuꞌu nde cua̱ tya tsubiꞌ la; juaꞌa̱ chalyuu cusuꞌ re, juaꞌa̱ tyucui ñaꞌa̱ tyujoꞌo, nguliji yuꞌu biꞌ, ngaꞌaa ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti. \v 2 La cuiꞌ Juan laca naꞌ, loꞌo liꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ cua nscua chaca quichi̱ Jerusalén cucui. Lubii tsa ñaꞌa̱ quichi̱ biꞌ juani; nde su ntucua ycuiꞌ Ndyosi ngutuꞌu quichi̱ biꞌ, nguaꞌya nde lo yuu cucui. Tyucui ñaꞌa̱ quichi̱ cua ngalyaꞌ tsoꞌo; tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ biꞌ, ndubi tsa ñaꞌa̱ biꞌ. Ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ sca cuxi̱i̱ jiꞌi̱ ñati̱, nu tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ steꞌ, juaꞌa̱ tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ quichi̱ cucui biꞌ. \v 3 Cui̱i̱ tsa nchcuiꞌ sca nu ndu̱ cacua ti su tlyu ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi liꞌ: \p ―Ca juani ntucua tyi ycuiꞌ Ndyosi la cuiꞌ ca su ndiꞌi̱ ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni nde chalyuu. Tyiꞌi̱ ycuiꞌ Ni ca su ndiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Ni liꞌ; juaꞌa̱ caca nguꞌ biꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, caca ycuiꞌ Ni loo jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 4 Loꞌo liꞌ cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ngaꞌaa xiꞌya nguꞌ nu ndyunaa tsa tya tsubiꞌ la ―nacui̱ nu nchcuiꞌ biꞌ―. Ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ cajaa ñati̱ liꞌ, ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ ca xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ, ngaꞌaa xiꞌya nguꞌ, ni ngaꞌaa tyacua chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ; cua ndye lcaa chaꞌ nu ngua jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo ngutiꞌi̱ nguꞌ chalyuu cusuꞌ ―nacui̱ nu nchcuiꞌ biꞌ. \p \v 5 Nchcuiꞌ ycuiꞌ nu ntucua lo yaca xlya tlyu biꞌ liꞌ: \p ―Ñaꞌa̱ ma̱ yaꞌa̱ ñiꞌya̱ nu caca juani. Xaꞌ cuiñá cui naꞌ lcaa na nu tyuꞌu nde chalyuu cucui ―nacui̱ Ni. \p Chaca chaꞌ nchcuiꞌ Ni loꞌo naꞌ liꞌ: \p ―Scua clya nuꞌu̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ lo quityi; chañi tsa laca chaꞌ biꞌ, taca jlya tiꞌ ma̱ jiꞌi̱. \p \v 6 Liꞌ nchcuiꞌ Ni loꞌo naꞌ chaca quiyaꞌ: \p ―Juaꞌa̱ caca lacua. Ñiꞌya̱ ntiꞌ letra A ―nacui̱ Ni―, juaꞌa̱ nguxana lcaa chaꞌ loꞌo naꞌ; ñiꞌya̱ ntiꞌ letra Z, juaꞌa̱ tye lcaa chaꞌ loꞌo naꞌ ―nacui̱ Ni―. Xlyaꞌbe ti ta naꞌ na coꞌo ñati̱ nu jña tsa chaꞌ biꞌ ꞌna; nu na coꞌo nguꞌ biꞌ, tyuꞌu biꞌ ca su tyuꞌu lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ta naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni cuꞌú cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. \v 7 Ndiꞌya̱ caca jiꞌi̱ ñati̱ nu tyiji̱loo jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ tye chalyuu; cuaꞌni tlyu nguꞌ biꞌ ꞌna chaꞌ naꞌ laca̱ ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ caca nguꞌ biꞌ sñiꞌ naꞌ. \v 8 Pana lcaa ñati̱ nu ntsi̱i̱ tsa chaꞌ tyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo naꞌ, juaꞌa̱ ñati̱ nu ná ndaquiyaꞌ jnaꞌ tsiyaꞌ ti, juaꞌa̱ nu chiyaꞌa̱ tsa nduꞌni, juaꞌa̱ nu ndujuii jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱, juaꞌa̱ nu nduꞌni subaꞌ loꞌo nu cunaꞌa̱, juaꞌa̱ nu cuchaꞌa̱, juaꞌa̱ ñati̱ nu jlya tsa tiꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuchaꞌa̱, juaꞌa̱ ñati̱ nu nduꞌni tlyu jiꞌi̱ lcui̱ joꞌó, juaꞌa̱ nu cuiñi, lcaa nguꞌ biꞌ tyaa nguꞌ ca lo tayuꞌ tlyu ca su ntsuꞌu quiiꞌ nu ndyaqui̱ loꞌo yuu sufri. Lcaa nguꞌ nu cua ndyaa nde tayuꞌ biꞌ ni, cua ndyaa nguꞌ nde chalyuu talya; cua ndye chaꞌ ngujuii nguꞌ tsiyaꞌ ti liꞌ. \s1 Quichi̱ Jerusalén cucui \p \v 9 Ndyalaa sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ca slo naꞌ liꞌ; la cuiꞌ tyaꞌa yu laca loꞌo nu tya tyacati tyaꞌa xca̱ biꞌ, nguꞌ nu ntucua caꞌña oro yaꞌ, nu ntsuꞌu cati tyaꞌa quicha biꞌ. Biꞌ quicha caca loꞌo cua tye ti chalyuu. Nchcuiꞌ xca̱ biꞌ loꞌo naꞌ liꞌ: \p ―Cua̱a̱ clya nuꞌu̱ ca nde chaꞌ culuꞌu̱ hi̱ ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ quichi̱ tlyu ca su tyaa ma̱, lcaa cuꞌma̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ. Tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ quichi̱ biꞌ. \p \v 10 Liꞌ ngua tii naꞌ chaꞌ nguaꞌya Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi tyucui ñaꞌa̱ loo naꞌ. Ndyaloꞌo xca̱ biꞌ ꞌna ca lo sca caꞌya nu cua̱ tsa, ca lo xlya caꞌya tsiyaꞌ ti; ca biꞌ nguluꞌu yu ꞌna ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ quichi̱ Jerusalén cucui. Lubii tsa ñaꞌa̱ quichi̱ biꞌ, chaꞌ nde su ntucua ycuiꞌ Ndyosi ngutuꞌu quichi̱ biꞌ, nguaꞌya nde lo yuu. \v 11 Tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ xee nu ntucua lo quichi̱ biꞌ, chaꞌ xee jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca biꞌ. Ndubi tsa ñaꞌa̱ tyucui ñaꞌa̱ quichi̱ biꞌ; ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ sca quee ndubi, ñiꞌya̱ laca quee jaspe, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ xee nu ntucua lo quichi̱ biꞌ. \v 12 Cua̱ tsa loꞌo nu ntsuꞌu ca toꞌ quichi̱ biꞌ, pana cua laca ntucua yaala ti tii tyucuaa tyaꞌa toloꞌo; sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ndu̱ cua̱ scaa toloꞌo biꞌ. Chu̱ꞌ quee nu ntucua nde que toloꞌo biꞌ nscua xtañi nu tii tyucuaa tyaꞌa taju ñati̱ nguꞌ Israel, chaꞌ biꞌ ñati̱ laca nu cua ngusubi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ tya clyo loꞌo nguxana chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni; scaa xtañi nguꞌ nscua nde que scaa toloꞌo. \v 13 Sna tyaꞌa toloꞌo ntucua sca laꞌa toꞌ quichi̱: nde laꞌa su ntyucua cuichaa ntucua sna tyaꞌa toloꞌo biꞌ, nde laꞌa su ndyaa cuichaa ntucua tya xna tyaꞌa toloꞌo, chaca laꞌa ntucua chaca tya xna tyaꞌa toloꞌo, chaca laꞌa nde siiꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ ntucua tya xna tyaꞌa toloꞌo. \v 14 Tii tyucuaa tyaꞌa quee tonu ntsiya quiyaꞌ loꞌo; juaꞌa̱ hichu̱ꞌ quee biꞌ cua nscua xtañi nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu nguaꞌa̱loo nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ, nu cuaꞌni nguꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \p \v 15 Yaꞌ xca̱ nu cua nchcuiꞌ loꞌo naꞌ ntucua sca chcua̱ oro, chaꞌ xñi yu cuayáꞌ jiꞌi̱ quichi̱ tlyu biꞌ, juaꞌa̱ jiꞌi̱ toloꞌo biꞌ, juaꞌa̱ jiꞌi̱ loꞌo nu ntsuꞌu toꞌ quichi̱. \v 16 Stuꞌba tsa ñaꞌa̱ quichi̱ biꞌ; jacua jyaca̱ ntsuꞌu jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti, juaꞌa̱ stuꞌba cuayáꞌ cuꞌ loꞌo cuayáꞌ loo. Liꞌ ngusñi xca̱ cuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ quichi̱ tlyu biꞌ loꞌo cuayáꞌ oro jiꞌi̱; tucua mil ntucua tucua siyento kilómetro cuayáꞌ tyucui̱ sca laꞌa, la cuiꞌ juaꞌa̱ cuayáꞌ loo, la cuiꞌ juaꞌa̱ cuayáꞌ cua̱ quichi̱ tlyu biꞌ. \v 17 Liꞌ ngusñi xca̱ biꞌ cuayáꞌ jiꞌi̱ loꞌo jiꞌi̱ quichi̱, chaꞌ snayala ntucua jacua metro cuayáꞌ cua̱ biꞌ. Ñiꞌya̱ laca cuayáꞌ chcua̱ nu cuaꞌnijoꞌo jiꞌna nde chalyuu, la cuiꞌ juaꞌa̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ chcua̱ nu nguaꞌnijoꞌo jiꞌi̱ xca̱ biꞌ, nu loꞌo ngusñi yu cuayáꞌ jiꞌi̱ quichi̱. \p \v 18 Cua ndyaꞌ loꞌo jiꞌi̱ quichi̱ biꞌ loꞌo quee jaspe, sca quee ngaꞌa nu ndubi tsa ñaꞌa̱, pana loꞌo xcuiꞌ oro tsiyaꞌ ti ndyaꞌ ycuiꞌ quichi̱ biꞌ, nu ndubi ñaꞌa̱ ñiꞌya̱ ndubi caatya̱. \v 19 Cua ngalyaꞌ lcaa lo quee ndubi nu ntsuꞌu chalyuu chu̱ꞌ quee tonu nu ntsuꞌu quiyaꞌ loꞌo jiꞌi̱ quichi̱: cua ngalyaꞌ quee nu ntucua clyo nu ntsuꞌu quiyaꞌ loꞌo, loꞌo quee jaspe; cuati ngalyaꞌ quee nu nchca tyucuaa nu ntsuꞌu quiyaꞌ loꞌo, loꞌo quee zafiro, sca quee azul ñaꞌa̱; cuati ngalyaꞌ quee nu nchca tyuna nu ntsuꞌu quiyaꞌ loꞌo, loꞌo quee ágata; cuati ngalyaꞌ quee nu nchca jacua nu ntsuꞌu quiyaꞌ loꞌo, loꞌo quee esmeralda, sca quee ngaꞌá ñaꞌa̱; \v 20 cuati ngalyaꞌ quee nu nchca caꞌyu nu ntsuꞌu quiyaꞌ loꞌo, loꞌo quee ónice; cuati ngalyaꞌ quee nu nchca scuá nu ntsuꞌu quiyaꞌ loꞌo, loꞌo quee cornalina, sca quee ngaꞌa ñaꞌa̱; cuati ngalyaꞌ quee nu nchca cati nu ntsuꞌu quiyaꞌ loꞌo, loꞌo quee crisólito, sca quee ngatsi ñaꞌa̱; cuati ngalyaꞌ quee nu nchca snuꞌ nu ntsuꞌu quiyaꞌ loꞌo, loꞌo quee berilo, sca quee ngaꞌá tsa ñaꞌa̱; cuati ngalyaꞌ quee nu nchca caa nu ntsuꞌu quiyaꞌ loꞌo, loꞌo quee topacio, sca quee ngatsi tsa ñaꞌa̱; cuati ngalyaꞌ quee nu nchca tii nu ntsuꞌu quiyaꞌ loꞌo, loꞌo quee crisoprasa; cuati ngalyaꞌ quee nu nchca tii chaca nu ntsuꞌu quiyaꞌ loꞌo, loꞌo quee jacinto, chaca nu azul ñaꞌa̱; cuati ngalyaꞌ quee nu nchca tii tyucuaa nu ntsuꞌu quiyaꞌ loꞌo, loꞌo quee amatista. Biꞌ laca lcaa quee ndubi nu cua ngalyaꞌ quiyaꞌ loꞌo jiꞌi̱ quichi̱. \v 21 Cua ndyaꞌ ca taꞌa tii tyucuaa toloꞌo jiꞌi̱ quichi̱ loꞌo quee ndubi nu ngati̱ ñaꞌa̱, nu naa quee perla; tii tyucuaa tyaꞌa quee ngati̱ laca biꞌ, sca ti quee ngati̱ biꞌ nguaꞌnijoꞌo ndyaꞌ sca toloꞌo. Xcuiꞌ oro tsiyaꞌ ti nscua laja calle quichi̱ biꞌ; ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ ndubi caatya̱, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ ndubi calle biꞌ. \p \v 22 Ná ntucua laa ca quichi̱ biꞌ, ná naꞌa̱ naꞌ chaꞌ ntucua biꞌ tsiyaꞌ ti. Tsoꞌo chaꞌ ntucua ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na quichi̱ biꞌ, ycuiꞌ Ni nu nchca jiꞌi̱ nduꞌni Ni lcaa lo cña; la cuiꞌ juaꞌa̱ ntucua nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ. Biꞌ chaꞌ ni sca laa ngaꞌaa ntiꞌ quichi̱ biꞌ. \v 23 Ngaꞌaa cuaꞌnijoꞌo xee cuichaa cuentya jiꞌi̱ quichi̱ biꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ ngaꞌaa ntiꞌ chaꞌ quijiꞌi̱ xee coꞌ lo. Tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ xee quichi̱ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ lubii tsa xee nu nda ycuiꞌ Ndyosi, juaꞌa̱ lubii tsa xee su ntucua nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ; \v 24 biꞌ laca nu ta xee su tyaꞌa̱ ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu cucui. Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu xi nguꞌ nu laca loo chalyuu nu tyalaa ca quichi̱ tlyu biꞌ, tya̱loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ ca biꞌ. \v 25 Lcaa tsa̱ tsiyaꞌ ti tyucua yaala toloꞌo jiꞌi̱ quichi̱ biꞌ; ná tyacu̱ꞌ chca biꞌ, chaꞌ ná caca talya ca biꞌ. \v 26 Lcaa chaꞌ culiyaꞌ, lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱, tya̱a̱ chaꞌ biꞌ nde quichi̱ tlyu biꞌ; \v 27 pana ni sca chaꞌ cuxi ná taca tyatí̱ quichi̱ biꞌ. Lcaa ñati̱ nu nduꞌni subaꞌ loꞌo nu cunaꞌa̱, juaꞌa̱ nguꞌ cuiñi, ná caja chacuayáꞌ tyatí̱ nguꞌ ca quichi̱ biꞌ; ñati̱ nu ntsuꞌu xtañi lo quityi nu ntucua yaꞌ nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ, nu ndachaꞌ tilaca laca nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye chalyuu jiꞌi̱, biꞌ ti ñati̱ laca nu caja chacuayáꞌ jiꞌi̱ tyalaa ca quichi̱ biꞌ. \c 22 \p \v 1 Loꞌo liꞌ nguluꞌu xca̱ ꞌna mala nxna staꞌa̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, staꞌa̱ biꞌ laca nu nda chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌna. Lubii tsa ñaꞌa̱ su nxna hitya staꞌa̱ biꞌ. Nde su tlyu su ntucua ycuiꞌ Ndyosi, nde su ntucua nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ, ca biꞌ ntsuꞌu su̱u̱ staꞌa̱ biꞌ; \v 2 nxna lijya̱ staꞌa̱ nde calle tlyu nu nscua claꞌbe quichi̱ biꞌ. Tyucuaa tsuꞌ staꞌa̱ biꞌ ndu̱ sca yaca; loꞌo siꞌyu nu nda yaca biꞌ ni, biꞌ laca nu ta chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌna. Tii tyucuaa quiyaꞌ nda yaca biꞌ siꞌyu chu̱ꞌ sca yija̱, sca quiyaꞌ ndyuꞌu siꞌyu yaca biꞌ sca coꞌ. Tsoꞌo tsa joꞌo nduꞌni lacaꞌ yaca siꞌyu biꞌ, ná ca quicha na loꞌo cacu na jiꞌi̱. \v 3 Pana lquichi̱ biꞌ ngaꞌaa caja chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ nguꞌ tsiyaꞌ ti, ñiꞌya̱ nu ntsuꞌu nde chalyuu xquiꞌya yabeꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱. Ca quichi̱ biꞌ stuꞌba ti caca loo ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ; ndacua ntucua yaca xlya tlyu jiꞌi̱ Ni, chaꞌ cuaꞌni tlyu lcaa ñati̱ nu ndyuꞌni cña jiꞌi̱ Ni jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni nu ntucua ca ndacua. \v 4 Tyuloo tsoꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ, chaꞌ ca biꞌ tyalaa lcaa nguꞌ nu nscua xtañi Ni nde tyaca̱a̱ nguꞌ. \v 5 Ngaꞌaa caca talya su ndiꞌi̱ nguꞌ ca biꞌ; biꞌ chaꞌ ngaꞌaa cuaꞌnijoꞌo xee cuichaa jiꞌi̱ nguꞌ, ngaꞌaa ntiꞌ chaꞌ cuaꞌa̱ nguꞌ xee nde niꞌi̱. Ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na, biꞌ laca nu ta xee jiꞌi̱ nguꞌ, ni ná tye tyempo chaꞌ stuꞌba ti caca nguꞌ loo loꞌo ycuiꞌ Ni. \s1 Yala ti tya̱a̱ Jesús chaca quiyaꞌ \p \v 6 Loꞌo liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ nu xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi biꞌ loꞌo naꞌ: \p ―Liñi tsa chaꞌ nu nda naꞌ loꞌo nuꞌu̱ juani, taca jlya tsoꞌo tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ biꞌ; naꞌ ndacha̱ꞌ jiꞌi̱ ñati̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu cua lijya̱ chaꞌ caca nde lo yuu chalyuu. Laca naꞌ sca xca̱ jiꞌi̱ Ni, biꞌ chaꞌ cua nda ycuiꞌ nu Xuꞌna na Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni jnaꞌ; la cuiꞌ juaꞌa̱ cua nda Ni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ Ni nde chalyuu. \p \v 7 ―Yala ti tya̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ ―nacui̱ Jesús. \p Tsoꞌo tsa caca tyiquee lcaa ñati̱ nu taquiyaꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu cua nda Ni loꞌo naꞌ, nu cua nscua naꞌ lo quityi re; chaꞌ biꞌ laca nu ndachaꞌ jiꞌna ñiꞌya̱ caca chalyuu nde loo la. \p \v 8 Cua naꞌa̱ naꞌ chaꞌ biꞌ, cua ndyuna naꞌ lcaa chaꞌ nu nscua lo quityi re. Juan laca naꞌ. Loꞌo cua ndye naꞌa̱ naꞌ chaꞌ biꞌ, liꞌ ndyaa stii naꞌ lo yuu nde loo su ndu̱ xca̱ nu nguluꞌu chaꞌ biꞌ ꞌna, chaꞌ ngua tiꞌ naꞌ cuaꞌni tlyu naꞌ jiꞌi̱ xca̱ biꞌ. \v 9 Hora ti nchcuiꞌ yu loꞌo naꞌ liꞌ: \p ―Ná cuaꞌni nuꞌu̱ juaꞌa̱. Loꞌo naꞌ, tyaꞌa ndyuꞌni na cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni laca naꞌ; stuꞌba ntsuꞌu chaꞌ ꞌna loꞌo jyoꞌo ñati̱ tyaꞌa ma̱ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni nde chalyuu, juaꞌa̱ tyaꞌa naꞌ loꞌo cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu taquiyaꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nscua lo quityi re. Sca ti ycuiꞌ Ndyosi laca nu ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱. \p \v 10 Liꞌ nchcuiꞌ xca̱ loꞌo naꞌ chaca quiyaꞌ: \p ―Cua nchcuiꞌ Ni ñiꞌya̱ caca chaꞌ nde loo la, biꞌ chaꞌ ná xcoꞌo nuꞌu̱ quityi re; ngaꞌa̱ chaꞌ cuna ñati̱ chalyuu lcaa chaꞌ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ cua ngulala ti caca lcaa chaꞌ nu nscua lo quityi re. \v 11 Nu loꞌo bilya tye chalyuu tya cuaꞌni cuxi lcaa ñati̱ nu ntiꞌ cuaꞌni chaꞌ cuxi, loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌaa caja tyempo jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ xtyanu nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ liꞌ; lcaa nu nduꞌni subaꞌ juani, ngaꞌaa caja tyempo chaꞌ xtyanu nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ liꞌ. Lcaa ñati̱ nu tsoꞌo nduꞌni juani, tya ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni la nguꞌ cña tsoꞌo ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tye chalyuu; lcaa nguꞌ nu lubii ndiꞌi̱ chalyuu, tya ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni la nguꞌ chaꞌ tsoꞌo ―nacui̱ xca̱ biꞌ. \p \v 12 ―Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu chcuiꞌ naꞌ re ―nacui̱ ycuiꞌ Jesús liꞌ―. Yala ti ca̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ. Loꞌo ca̱a̱ naꞌ, liꞌ tyiꞌu tiꞌ naꞌ chaꞌ cuaꞌni naꞌ loꞌo lcaa ñati̱ ñiꞌya̱ nu nguaꞌni nguꞌ loꞌo ya̱a̱ nguꞌ chalyuu; tsoꞌo tsa caca jiꞌi̱ nguꞌ nu nguaꞌni chaꞌ tsoꞌo, loꞌo juaꞌa̱ chaꞌ tiꞌí caja jiꞌi̱ nguꞌ nu nguaꞌni chaꞌ cuxi. \v 13 Ñiꞌya̱ ntiꞌ letra A ntiꞌ naꞌ, chaꞌ naꞌ ntucua̱ su nguxana lcaa chaꞌ; ñiꞌya̱ ntiꞌ letra Z, juaꞌa̱ ntiꞌ naꞌ, chaꞌ la cuiꞌ naꞌ ntucua̱ ca su tye lcaa chaꞌ. \p \v 14 Tsoꞌo tsa caca tyiquee ñati̱ nu cua ngua lubii cresiya jiꞌi̱, chaꞌ biꞌ ñati̱ laca nu ntsuꞌu chacuayáꞌ cacu siꞌyu yaca nu caja jiꞌna nde chalyuu cucui. Juaꞌa̱ liꞌ taca tyatí̱ nguꞌ toloꞌo jiꞌi̱ quichi̱ tlyu biꞌ. \v 15 Toꞌ loꞌo nde liyaꞌ tyanu lcaa ñati̱ nu chiyaꞌa̱ tsa nduꞌni, loꞌo juaꞌa̱ ñati̱ nu jlya tsa tiꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuchaꞌa̱, loꞌo ñati̱ nu nduꞌni subaꞌ loꞌo nu cunaꞌa̱, loꞌo nu ndujuii jiꞌi̱ ñati̱; la cuiꞌ juaꞌa̱ lcaa ñati̱ nu nduꞌni tlyu jiꞌi̱ lcui̱ joꞌó ti, loꞌo ñati̱ nu ndiya tiꞌ nduꞌni nguꞌ chaꞌ cuiñi, lcaa ñati̱ biꞌ tyanu nde chu̱ꞌ loꞌo jiꞌi̱ quichi̱ biꞌ. Ni sca ñati̱ biꞌ ná ntsuꞌu chacuayáꞌ tyatí̱ nguꞌ neꞌ loꞌo quichi̱ biꞌ. \p \v 16 Xaꞌ nchcuiꞌ Jesús liꞌ: \p ―Cua nda naꞌ xca̱ ꞌna chaꞌ ca̱a̱ ca su ndiꞌi̱ taju ñati̱ cuꞌma̱ macala laca su ntsuꞌu quichi̱ tyi ma̱. Naꞌ laca̱ nu tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ jyoꞌo David, nu ñati̱ tlyu nu cua ya̱a̱ chalyuu nu ngua saꞌni. Ñiꞌya̱ laca xee nu nda cuii tlyu nu ntyucua nde cuxee, juaꞌa̱ laca xee nu ta naꞌ chaꞌ tyuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ Jesús. \p \v 17 ―Tya̱a̱ ma̱ ca nde ―nacui̱ nu laca Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni. \p La cuiꞌ juaꞌa̱ laca chaꞌ nu nda lcaa na nu ngusñi na chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, tyucui ñaꞌa̱ taju ñati̱ tyaꞌa na nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌna loꞌo nu ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ xlyaꞌ biꞌ. Loꞌo liꞌ la cuiꞌ juaꞌa̱ ngaꞌa̱ chaꞌ chcuiꞌ lcaa na nu ndyuna na chaꞌ re: \p ―Tya̱a̱ cuꞌma̱ loꞌo cua ―ñacui̱ na liꞌ. \p Lcaa ñati̱ nu lyiji tsa chaꞌ jiꞌi̱, tya̱a̱ nguꞌ chaꞌ coꞌo nguꞌ hitya nu ta ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ xlyaꞌbe ti; caja chalyuu cucui nu ta ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ, lcaa ñati̱ nu ntiꞌ tsa chaꞌ caja chaꞌ biꞌ jiꞌi̱. \p \v 18-19 Tsa lo cua ti chaꞌ nda ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ scua naꞌ lo quityi re, biꞌ chaꞌ ngaꞌaa scua ma̱ xi xaꞌ la chaꞌ lo quityi re. Si tya scua la nguꞌ xi xaꞌ la chaꞌ, liꞌ ta Ni chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, la cuiꞌ ñaꞌa̱ chaꞌ tiꞌí nu nscua lo quityi re. La cuiꞌ juaꞌa̱, ná cuityi̱ ma̱ ni tsaca chaꞌ nu nscua re; nu loꞌo cuityi̱ nguꞌ sca chaꞌ, liꞌ xlyaá Ni chalyuu nu ngaꞌa̱ chaꞌ caja jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Liꞌ ngaꞌaa caja chacuayáꞌ cacu nguꞌ biꞌ siꞌyu nu ntsuꞌu lo yaca biꞌ, ngaꞌaa tyalaa nguꞌ biꞌ ca quichi̱ tlyu nu lubii tsa ñaꞌa̱, ñiꞌya̱ nu nchcuiꞌ quityi re. Juaꞌa̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo lcaa ñati̱ nu ndyuna chaꞌ nu nscua lo quityi re, la cuiꞌ chaꞌ nu caca nde loo la laca biꞌ. \p \v 20 Ycuiꞌ Jesús nchcuiꞌ chaꞌ liñi tsa nscua lcaa chaꞌ re: \p ―Chañi chaꞌ biꞌ. Yala ti ca̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ ―nacui̱ Ni. \p Juaꞌa̱ caca tuꞌni. Ca̱a̱ nuꞌu̱ lacua, La Jesús. \p \v 21 Ñaꞌa̱ ti cuaꞌni Jesús nu Xuꞌna na chaꞌ tsoꞌo loꞌo lcaa cuꞌma̱ lacua. Tsa lo cua ti chaꞌ chcuiꞌ na.