\id MRK \h SAN MARCOS \toc1 Quityi nu nguscua San Marcos ñiꞌya̱ ngua chaꞌ jiꞌi̱ Jesús \toc2 SAN MARCOS \toc3 Mr. \mt1 Quityi nu nguscua San Marcos ñiꞌya̱ ngua chaꞌ jiꞌi̱ Jesús \c 1 \s1 Nda Juan cui̱i̱ loꞌo nguꞌ neꞌ quixi̱ꞌ su ná ndiꞌi̱ ñati̱ \p \v 1 Nde nscua chaꞌ nu ntsuꞌu su̱u̱ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ Jesucristo, nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi. \v 2 Cua saꞌni nguscua jyoꞌo Isaías nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ñiꞌya̱ nu caca xana chaꞌ re. Ndiꞌya̱ nscua chaꞌ biꞌ: \q1 Culo naꞌ cña jiꞌi̱ sca ñati̱ nu caca xca̱ ꞌna, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ Cristo, \q1 chaꞌ tsaa yu nde loo nuꞌu̱. \q1 Biꞌ laca nu saala tyucui̱i̱ su tsaa nuꞌu̱, nacui̱ Ni. \q1 \v 3 Cui̱i̱ xiꞌya yu neꞌ quixi̱ꞌ. Ndiꞌya̱ ñacui̱ yu: “Xaala clya ma̱ sca tyucui̱i̱ su ca̱a̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na; xquiñi tsoꞌo ma̱ tyucui̱i̱ su tyeje tacui ycuiꞌ”. \m \v 4 Ñiꞌya̱ nu nguscua Isaías chaꞌ biꞌ, juaꞌa̱ ndyuꞌu tucua Juan neꞌ quixi̱ꞌ su ná ndiꞌi̱ ñati̱. Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ chaꞌ caca tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ culochu̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ, chaꞌ juaꞌa̱ cuaꞌni clyu tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Liꞌ tyucuatya Juan jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 5 Ndyuꞌu tiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ slo Juan; ñaa nguꞌ quichi̱ sube ti nu ndiꞌi̱ loyuu su cuentya Judea slo yu, loꞌo juaꞌa̱ ñaa nguꞌ Jerusalén nu quichi̱ tonu biꞌ slo yu. Nu ñati̱ nu ngua tyujuꞌu tsa tiꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ ni, ngüijña nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ cuityi̱ Ni chaꞌ cuxi biꞌ, loꞌo liꞌ ntyucuatya Juan jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ lo hitya staꞌa̱ Jordán. \p \v 6 Loꞌo nu Juan biꞌ ni, lacuꞌ yu sca lateꞌ quicha̱ꞌ camello, loꞌo ndyaaca̱ꞌ juata siiꞌ yu. Ndacu yu tscuꞌ loꞌo cuiñaaꞌ cuityu̱. \v 7 Ndiꞌya̱ laca chaꞌ nu nchcuiꞌ yu loꞌo ñati̱ biꞌ: \p ―Ntsuꞌu sca ñati̱ nu cua ca̱a̱ ti; cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ yala la, pana ñati̱ biꞌ laca loo la ―nacui̱ Juan jiꞌi̱ nguꞌ―. Loꞌo naꞌ, cuaꞌni tlyu naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ; tsoꞌo tsa caca tyiquee naꞌ masi caña nu ntsuꞌu quiyaꞌ ñati̱ biꞌ sati̱ꞌ naꞌ juata ti. \v 8 Loꞌo hitya ti ntyucuatya naꞌ jiꞌi̱ ma̱, pana ná tyucuatya yu biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo hitya ti, masi cuaꞌni yu chaꞌ tyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ caca lubii nguꞌ tsiyaꞌ ti, nu loꞌo tyucuatya yu jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Ntyucuatya Juan jiꞌi̱ Jesús \p \v 9 Loꞌo liꞌ ca tiyaꞌ la xi ngutuꞌu Jesús quichi̱ Nazaret nde loyuu su cuentya Galilea biꞌ, ndyaa yu su ndiꞌi̱ Juan ca toꞌ staꞌa̱ Jordán. Liꞌ ntyucuatya Juan jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús lo hitya staꞌa̱. \v 10 Loꞌo cua tyuꞌu ti Jesús lo hitya, liꞌ naꞌa̱ chaꞌ cua ndyaala tyucui̱i̱ nde cua̱. Liꞌ nguaꞌya Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi su ndu̱ Jesús; ñiꞌya̱ ndyacui sca tyupeꞌ, juaꞌa̱ nguaꞌya Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi lo Jesús liꞌ. \v 11 Loꞌo liꞌ nguañi nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ca su ntucua Ni nde cua̱. Ndiꞌya̱ nacui̱ Ni: \p ―Nu sca ca Sñiꞌ naꞌ laca nuꞌu̱, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu tsa tyiquee naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ Jesús―. Tyacaꞌa tsa nuꞌu̱ ꞌna ―nacui̱ Ni. \s1 Ntiꞌ nu xñaꞌa̱ tyiji̱loo jiꞌi̱ Jesús \p \v 12 Loꞌo liꞌ hora ti ndyaa loꞌo Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ Jesús nde neꞌ quixi̱ꞌ su ná ndiꞌi̱ ñati̱. \v 13 Ndyaa Jesús liꞌ, tuꞌba tsa̱ ndyanu yu ycuiꞌ ti yu neꞌ quixi̱ꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ndiꞌi̱ naꞌni tyaala neꞌ quixi̱ꞌ biꞌ. Liꞌ ndyalaa Satanás slo yu, ngua tiꞌ tyiji̱loo jiꞌi̱ Jesús si cuaꞌni ca yu cña cuxi. Loꞌo cua ndye chaꞌ biꞌ, liꞌ ndyalaa xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi slo Jesús chaꞌ xtyucua nguꞌ jiꞌi̱ yu, chaꞌ ta nguꞌ xi juersa jiꞌi̱ yu. \s1 Nguxana Jesús ndyuꞌni cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti yu ca nde Galilea \p \v 14 Loꞌo ca tiyaꞌ la ngusuꞌba nguꞌ jiꞌi̱ Juan neꞌ chcua̱. Liꞌ nguxtyu̱u̱ Jesús nde loyuu su cuentya Galilea, nclyuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ laca chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 15 ―Cua ndyalaa hora chaꞌ caca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ Jesús―. Ca tyujuꞌu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱; culochu̱ꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ, chaꞌ liꞌ taca xñi ma̱ chaꞌ tsoꞌo nu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu cuaꞌni lyaá jiꞌi̱ ma̱. \s1 Ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ jacua tyaꞌa ñati̱ nu ndyaꞌa̱ cuta cualya \p \v 16 Loꞌo ngua sca tsa̱ nu ndyaꞌa̱ Jesús toꞌ tayuꞌ Galilea, liꞌ naꞌa̱ yu jiꞌi̱ Simón, loꞌo Andrés tyaꞌa ngula Simón; ndyaꞌa̱ nguꞌ cuta cualya loꞌo taraya, chaꞌ biꞌ laca cña nu nduꞌni nguꞌ biꞌ lcaa tsa̱. \v 17 Nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Tsaa ma̱ loꞌo naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Xaꞌ cña culuꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani, chaꞌ clyana ma̱ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu nu ngunaꞌ chalyuu jiꞌi̱ xquiꞌya chaꞌ cuxi, chaꞌ caca nguꞌ biꞌ ñati̱ jnaꞌ ―nacui̱. \p \v 18 Ndyuna nguꞌ, loꞌo hora ti nguxtyanu nguꞌ taraya jiꞌi̱ nguꞌ, nduꞌu nguꞌ ndyaꞌa̱ nguꞌ loꞌo Jesús liꞌ. \p \v 19 Loꞌo cua ndyaa la xi Jesús, liꞌ naꞌa̱ yu jiꞌi̱ tyucuaa sñiꞌ Zebedeo nu naa Jacobo loꞌo Juan. Ngaꞌa̱ nguꞌ neꞌ yaca niꞌi̱ sube ti, ndyuꞌni choꞌo nguꞌ taraya jiꞌi̱ nguꞌ. \v 20 Liꞌ ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ loꞌo yu. Hora ti nguxtyanu nguꞌ jiꞌi̱ Zebedeo sti nguꞌ, ndyanu nu cusuꞌ biꞌ loꞌo msu jiꞌi̱ neꞌ yaca niꞌi̱ sube ti. Nduꞌu nguꞌ ndyaa tyucuaa sñiꞌ nu cusuꞌ biꞌ loꞌo Jesús. \s1 Ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ sca nu quiꞌyu \p \v 21 Loꞌo liꞌ ndyalaa ca taꞌa nguꞌ ca quichi̱ Capernaum. Tsa̱ taꞌa loꞌo ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ, liꞌ ndyaa Jesús neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ culuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 22 Loꞌo ndyuna nguꞌ, liꞌ ndube tsa tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ chaꞌ nclyuꞌu Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. Ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ tlyu tsa chacuayáꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ yu loꞌo nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ, siꞌi ñiꞌya̱ nclyuꞌu mstru nu nclyuꞌu chaꞌ joꞌó neꞌ laa. \v 23 La cuiꞌ neꞌ laa biꞌ ngaꞌa̱ sca nu quiꞌyu nu ntsuꞌu cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱. Ngusiꞌya tsa yu jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p \v 24 ―¿Ñiꞌya̱ chaꞌ ntiꞌ nuꞌu̱ chcuiꞌ loꞌo naꞌ, Jesús Nazaret? ―nacui̱ nu quicha biꞌ―. ¿Ha cua ntiꞌ nuꞌu̱ cuaꞌni tye nuꞌu̱ chaꞌ jnaꞌ? ―nacui̱―. Pana nslo naꞌ jinuꞌu̱. Ycuiꞌ nu lubii laca nuꞌu̱, loꞌo cua nda ycuiꞌ Ndyosi jinuꞌu̱ lijya̱ ca nde. \p \v 25 Liꞌ nguaꞌa Jesús jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nu quicha, ngulo jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi biꞌ chaꞌ tyaa tsiyaꞌ ti. \p ―Ngaꞌaa chcuiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. Ngaꞌaa cuaꞌni xñaꞌa̱ cuiꞌi̱ loꞌo nuꞌu̱. \p \v 26 Liꞌ nguxalú cuiꞌi̱ cuxi biꞌ jiꞌi̱ nu quicha. Cui̱i̱ ngusiꞌya yu loꞌo ngutuꞌu cuiꞌi̱ biꞌ ndyaa liꞌ. \v 27 Ndyutsi̱i̱ tsa lcaa nguꞌ liꞌ. Nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ ndiꞌya̱: \p ―¿Ñiꞌya̱ laca chaꞌ re? ―nacui̱ nguꞌ―. ¿Ha xaꞌ chaꞌ nclyuꞌu nu jua jiꞌi̱ ñati̱? ―nacui̱ nguꞌ―. Nchca jiꞌi̱ yu jua culo yu cña, masi jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nclyo yu cña; hora ti nduna biꞌ cña nu ngulo yu jiꞌi̱, nduꞌu nu cuiꞌi̱ biꞌ, ndyaa liꞌ. \p \v 28 Yala ti nguañi chaꞌ jiꞌi̱ Jesús lcaa quichi̱ nde loyuu su cuentya Galilea liꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ laa Simón Pedro \p \v 29 Loꞌo liꞌ ngutuꞌu Jesús neꞌ laa biꞌ loꞌo Jacobo loꞌo Juan, ndyaa nguꞌ ca toꞌ tyi Simón loꞌo Andrés. \v 30 Liꞌ ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ quicha tsa xtyaꞌa̱ laa Simón; tlyu tsa tyiqueꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ maꞌ, ntsiya ti maꞌ lo quiꞌña. \v 31 Liꞌ ndyaa Jesús slo nu quicha biꞌ, ngusñi yu yaꞌ maꞌ chaꞌ xtyucua yu jiꞌi̱ maꞌ tyatu̱ maꞌ. Hora ti ndyuꞌu tyiqueꞌ jiꞌi̱ maꞌ biꞌ. Loꞌo ti nguxana maꞌ nguaꞌni choꞌo xi scuaa cacu nguꞌ liꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tyaꞌa nguꞌ quicha \p \v 32 Cua ngusi̱i̱ tsa liꞌ. Loꞌo ndyaa cuichaa, liꞌ ya̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ quicha slo Jesús, masi nu ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱, masi nu ntsuꞌu xaꞌ lo quicha jiꞌi̱. \v 33 Ñaꞌa̱ tsaca quichi̱ cua ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ ca toꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ Simón. \v 34 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ, masi quiñaꞌa̱ lo quicha ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ; masi nguꞌ nu ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱, ndyaca tsoꞌo nguꞌ loꞌo ngulo Jesús jiꞌi̱ cuiꞌi̱ biꞌ. Pana ná nda Jesús chacuayáꞌ chcuiꞌ cuiꞌi̱ cuxi biꞌ, chaꞌ cua ndyuloo cuiꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús. \s1 Nda Jesús chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ ca nde Galilea \p \v 35 Loꞌo bilya quixee chaca tsa̱, liꞌ ndyatu̱ Jesús; nduꞌu yu, ndyaa yu xi nde neꞌ quixi̱ꞌ su ti̱ ti ndu̱ chalyuu, chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi cajua. \v 36 Pana Simón loꞌo xaꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu ni, ndyaa nguꞌ ndyaana nguꞌ jiꞌi̱ yu. \v 37 Nu loꞌo nquije Jesús jiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Nclyana tsa nguꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 38 ―Masi nclyana nguꞌ ꞌna ca nde, pana tya tsaa la na nde xaꞌ quichi̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ quichi̱ ntsuꞌu chaꞌ culuꞌu naꞌ chaꞌ tsoꞌo nu cuentya jnaꞌ ―nacui̱―. Biꞌ cña ntsuꞌu ꞌna chaꞌ cuaꞌni naꞌ nde chalyuu. \p \v 39 Nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ loꞌo yu liꞌ. Lcaa quichi̱ su ndyaꞌa̱ Jesús nde Galilea biꞌ ndyaa yu neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ culuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ngulo yu cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ tyaca tsoꞌo nguꞌ quicha nu ntsuꞌu cuiꞌi̱ jiꞌi̱. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca nu quicha ndyatsuꞌ cuañaꞌ \p \v 40 Ngua sca tsa̱ ndyalaa sca nguꞌ quicha slo Jesús, sca nguꞌ nu ndyatsuꞌ cuañaꞌ xquiꞌya quicha nu ngusñi jiꞌi̱. Liꞌ ndyatu̱ sti̱ꞌ yu quicha biꞌ slo Jesús, nchcuiꞌ loꞌo: \p ―Si ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ tyaca naꞌ, jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ taca jinuꞌu̱ cuaꞌni chaꞌ tyaca naꞌ ―nacui̱ nu quicha jiꞌi̱ Jesús. \p \v 41 Ngua tyaꞌna tiꞌ Jesús jiꞌi̱ nu quicha biꞌ liꞌ, ndyalaꞌ yu cuañaꞌ yu quicha biꞌ su ngutsuꞌ. \p ―Tyajaꞌa̱ naꞌ, cuaꞌni naꞌ joꞌo jinuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu quicha biꞌ―. Tyanu lubii cuañaꞌ nuꞌu̱ juani. \p \v 42 Hora ti ndyaca tsoꞌo su ngutsuꞌ cuañaꞌ; ngua lubii cuañaꞌ, chaꞌ cua ndye quicha biꞌ jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti liꞌ. \v 43 Nu loꞌo ngusalyaꞌ Jesús loꞌo, liꞌ lye nchcuiꞌ yu loꞌo nu ngua quicha biꞌ ndiꞌya̱: \p \v 44 ―Ni sca ñati̱ ná cachaꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ tilaca laca nu nguaꞌni joꞌo jinuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu ngua quicha biꞌ―. Yaa clya nuꞌu̱ slo sti joꞌó chaꞌ ta nuꞌu̱ msta̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu nguaꞌni chaꞌ ndyaca tsoꞌo nuꞌu̱. Ta nuꞌu̱ msta̱, tsa lo msta̱ nu nacui̱ jyoꞌo Moisés saꞌni chaꞌ ta na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ngua lubii cuañaꞌ na. Juaꞌa̱ caca cuayáꞌ tiꞌ lcaa ñati̱ chaꞌ cua ndyaca tsoꞌo nuꞌu̱, nu loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ loꞌo xñi sti joꞌó msta̱ nu ta nuꞌu̱. \p \v 45 Pana ná ndyuna tsoꞌo nu ngua quicha biꞌ. Nduꞌu ndyaa, nchcuiꞌ loꞌo lcaa ñati̱ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ ngua tsoꞌo, biꞌ chaꞌ ngaꞌaa ngua jiꞌi̱ Jesús tyuꞌu taꞌa̱ lquichi̱; ndyanu yu neꞌ quixi̱ꞌ ti su ná ndiꞌi̱ ñati̱. Liꞌ ndyaꞌa̱ tsa nguꞌ slo yu, masi nguꞌ xaꞌ quichi̱ tyijyuꞌ la ngutuꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ slo yu. \c 2 \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca ñati̱ nu nchcu̱ꞌ tyucuí̱ tyucui ñaꞌa̱ yu \p \v 1 Ca tiyaꞌ la xi nguxtyu̱u̱ Jesús ndyaa ca quichi̱ Capernaum biꞌ. Hora ti nguañi chaꞌ tyucui ñaꞌa̱ quichi̱ chaꞌ cua ndyalaa yu. \v 2 Liꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ slo yu; ná ndyuꞌu scua nde niꞌi̱ su tyiꞌi̱ nguꞌ, loꞌo la cuiꞌ ti chaꞌ toꞌ niꞌi̱ nde liyaꞌ tachaa tsa ndiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo liꞌ nclyuꞌu Jesús chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ. \v 3 Liꞌ ndyalaa jacua tyaꞌa ñati̱, ndiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ sca nu quicha nu nchcu̱ꞌ tyucuí̱ tyucui ñaꞌa̱. \v 4 Ná ngua jiꞌi̱ nguꞌ tyalaa nguꞌ ca slo Jesús loꞌo nu quicha biꞌ, chaꞌ tachaa tsa ndu̱ ñati̱; biꞌ chaꞌ ndyacuí̱ nguꞌ hique niꞌi̱ loꞌo nu quicha biꞌ. Jlyacua que niꞌi̱ biꞌ. Loꞌo liꞌ ngusaala nguꞌ que niꞌi̱ su ndiꞌi̱ Jesús chaꞌ tyatí̱ catya̱ su ntsiya nu quicha. Liꞌ ndaꞌya nguꞌ jiꞌi̱ catya̱ ca su ngaꞌa̱ Jesús. \v 5 Loꞌo naꞌa̱ Jesús chaꞌ jlya tsa tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu, liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nu quicha biꞌ: \p ―Cua nguaꞌni clyu ti naꞌ jinuꞌu̱ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jinuꞌu̱, sñiꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱. \p \v 6 Loꞌo liꞌ ndube tsa tiꞌ mstru nu ncluꞌu chaꞌ joꞌó neꞌ laa nu ngaꞌa̱ neꞌ niꞌi̱ biꞌ. \v 7 “¿Ni chaꞌ nchcuiꞌ yu re juaꞌa̱?” ngulacua tiꞌ nguꞌ. “Sca ti ycuiꞌ Ndyosi caca cuaꞌni clyu tiꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu ntsuꞌu quiꞌya jiꞌi̱. Sca quiꞌya tlyu laca loꞌo nchcuiꞌ nu quiꞌyu re chaꞌ cuityi̱ yu quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu, chaꞌ ná nchca jiꞌi̱ ni sca ñati̱ chalyuu cuityi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱.” \v 8 Pana nda Jesús cuentya ñiꞌya̱ laca chaꞌ nu nclyacua tiꞌ nguꞌ. Nchcuiꞌ yu loꞌo mstru biꞌ liꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ cuxi tsa nclyacua tiꞌ ma̱ ndiꞌi̱ ma̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ mstru biꞌ―. \v 9 Ná ndiya tiꞌ ma̱ chaꞌ cua nacui̱ naꞌ jiꞌi̱ nu quicha re: “Cua nguaꞌni clyu tiꞌ naꞌ jinuꞌu̱ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu hi̱”. ¿Ha tsoꞌo la si chcuiꞌ naꞌ loꞌo nu quicha lacua: “Tyatu̱ nuꞌu̱, xatuꞌba nuꞌu̱ catya̱ jinuꞌu̱ chaꞌ tyaa loꞌo jiꞌi̱ toꞌ tyi”? ―nacui̱ Jesús―. \v 10 Tsoꞌo lacua. Ntiꞌ naꞌ chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ ntsuꞌu chacuayáꞌ jnaꞌ cuaꞌni clyu tiꞌ naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu nu ntsuꞌu quiꞌya jiꞌi̱; ntsuꞌu chacuayáꞌ jnaꞌ, xquiꞌya chaꞌ cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ lo yuu chalyuu chaꞌ caca naꞌ ñati̱. Caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ chaꞌ tyaca tsoꞌo nu quicha re juani ―nacui̱ Jesús. \p Liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nu quicha biꞌ: \p \v 11 ―Culo naꞌ cña jinuꞌu̱ juani ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. Tyatu̱ nuꞌu̱, xatuꞌba nuꞌu̱ catya̱ jinuꞌu̱, chaꞌ tsaa loꞌo nuꞌu̱ jiꞌi̱ ca toꞌ tyi. \p \v 12 Hora ti ndyatu̱ nu quicha biꞌ, ngusñi catya̱ jiꞌi̱, ngutuꞌu ndyaa liꞌ; naꞌa̱ lcaa nguꞌ nu loꞌo nduꞌu nu ngua quicha biꞌ ndyaa loꞌo catya̱ jiꞌi̱. Ndube tsa tiꞌ nguꞌ, liꞌ nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi xquiꞌya chaꞌ biꞌ: \p ―Ni sca ya bilya ñaꞌa̱ ya sca chaꞌ tlyu ñiꞌya̱ nu nguaꞌni nuꞌu̱ juani ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ. \s1 Ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ Leví \p \v 13 Loꞌo liꞌ nduꞌu Jesús ndyaa yu ca toꞌ tayuꞌ biꞌ chaca quiyaꞌ. Liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ quiñaꞌa̱ ñati̱ ca slo yu, chaꞌ chaca quiyaꞌ nclyuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 14 Laja loꞌo ndyaꞌa̱ ti Jesús, liꞌ nteje tacui yu toꞌ niꞌi̱ su ntucua Leví sñiꞌ Alfeo nu nxñi cñi cña loo nguꞌ cuentya jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu laca loo. \p ―Tsaa nuꞌu̱ loꞌo naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu Leví biꞌ. \p Loꞌo liꞌ hora ti ndyatu̱ Leví nguxana yu ndyaꞌa̱ yu loꞌo Jesús. \p \v 15 Ca tiyaꞌ la ndyacu Jesús toꞌ tyi Leví. Stuꞌba ndyacu yu loꞌo tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ cuxi, juaꞌa̱ loꞌo tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ tyaꞌa ndyuꞌni cña loꞌo Leví, nu quiñaꞌa̱ tsa cñi cña loo nxñi jiꞌi̱ ñati̱ cuentya jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ biꞌ; quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ biꞌ ntiꞌ nguꞌ cuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús. Ngaꞌa̱ Jesús niꞌi̱ biꞌ loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \v 16 Liꞌ nteje tacui xi nguꞌ fariseo loꞌo mstru chaꞌ joꞌó nu tyaꞌa ndyaꞌa̱ nguꞌ. Tacati tsa ycuiꞌ nguꞌ, ntiꞌ nguꞌ, pana lye tsa nduꞌni tyucuaa tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱. Naꞌa̱ nguꞌ biꞌ ti loꞌo ndyacu Jesús neꞌ niꞌi̱ biꞌ. Hora ti nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús: \p ―¿Ni chaꞌ laca chaꞌ ndyacu nu xuꞌna ma̱ loꞌo nguꞌ cuxi jua, loꞌo nu msu jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu quiñaꞌa̱ tsa cñi cña loo nguꞌ nxñi nguꞌ jua? \p \v 17 Loꞌo ndyuna Jesús chaꞌ nu nchcuiꞌ nu nguꞌ tlyu biꞌ, liꞌ nacui̱ yu: \p ―Ná ntsuꞌu chaꞌ caca joꞌo jiꞌi̱ ñati̱ nu tsoꞌo ti tiꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, caca joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ quicha ―nacui̱―. Loꞌo naꞌ ni, ná lijya̱ naꞌ chaꞌ culuꞌu naꞌ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ nu nclyacua tiꞌ chaꞌ tsoꞌo tsa ycuiꞌ ca nguꞌ; na cua lijya̱ naꞌ ca nde chaꞌ culuꞌu naꞌ chaꞌ tsoꞌo biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu jlo tiꞌ chaꞌ ntsuꞌu quiꞌya jiꞌi̱ nguꞌ ―nacui̱ Jesús. \s1 Ndachaꞌ nguꞌ judío jiꞌi̱ Jesús si ná cuaꞌni tacati yu jiꞌi̱ tsa̱ nu ná ndacu nguꞌ \p \v 18 Ngua sca tsa̱ tacati jiꞌi̱ nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Juan loꞌo jiꞌi̱ nu nguꞌ fariseo, nu tacati tsa nduꞌni nguꞌ, ntiꞌ nguꞌ. Ná ndacu nguꞌ tyaja tsa̱ tacati biꞌ. Loꞌo liꞌ ndyaꞌa̱ xi ñati̱ slo Jesús, nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu: \p ―Ná ndacu nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Juan tsa̱ juani. La cuiꞌ ti juaꞌa̱ nguꞌ fariseo ni, ná ndacu nguꞌ juani ―nacui̱ nguꞌ―. Pana nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jinuꞌu̱ ni, ndacu nguꞌ juani. ¿Ni chaꞌ ná stuꞌba ndyuꞌni nguꞌ cuentya jinuꞌu̱ loꞌo chaꞌ nu ndyuꞌni nguꞌ biꞌ? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 19 Liꞌ nda Jesús sca chaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Loꞌo caja clyoꞌo nguꞌ, loꞌo nguꞌ nu ndyaꞌa̱ loꞌo cutsii ndacu nguꞌ; ná ndiꞌi̱ nguꞌ ntyuteꞌ ti nguꞌ tsa̱ biꞌ loꞌo ndiꞌi̱ nguꞌ loꞌo cutsii ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ―. Chaa tiꞌ nguꞌ loꞌo ndiꞌi̱ nguꞌ loꞌo. \v 20 Pana nu loꞌo tyalaa tsa̱ nu loꞌo tyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ cutsii, liꞌ ná cacu nguꞌ tyaꞌa tsoꞌo cutsii, chaꞌ caca xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ liꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ chaa tiꞌ tyaꞌa tsoꞌo naꞌ juani, pana caca xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ nde loo la. \p \v 21 ’Chaca chaꞌ ni, sca nguꞌ nu nchca jiꞌi̱ jyacua̱ lateꞌ, nu loꞌo cuaꞌni choꞌo steꞌ cusu̱, ná talya sa yuꞌbe lateꞌ cucui lo sca lateꞌ cusu̱, chaꞌ tyatsiiꞌ lateꞌ cucui; hora ti tyati̱ꞌ jyacua̱ su ngalya biꞌ liꞌ. \v 22 La cuiꞌ ti chaꞌ, ná suꞌba nguꞌ jiꞌi̱ lcui nu chca ndyuꞌu ti neꞌ tyacaꞌ cusuꞌ. Si suꞌba nguꞌ jiꞌi̱ neꞌ tyacaꞌ cusuꞌ, yala ti catsu seꞌi̱ tyacaꞌ biꞌ; ndye ngulaꞌa tyacaꞌ liꞌ, tye lcui tyalú liꞌ. Neꞌ tyacaꞌ cucui tyuꞌu lcui nu loꞌo chca ndyuꞌu ti. \s1 Ngusuu nguꞌ siꞌyu trigo tsa̱ taꞌa \p \v 23 Ngua sca tsa̱ taꞌa loꞌo ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ judío, liꞌ ndyaa Jesús su nscua xtya̱ trigo jiꞌi̱ nguꞌ, ndyaa yu loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu. Liꞌ ngusuu nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ biꞌ xi siꞌyu trigo chaꞌ cacu nguꞌ laja loꞌo ndyaa ti nguꞌ. \v 24 Loꞌo liꞌ naꞌa̱ nguꞌ fariseo ñiꞌya̱ nu nguaꞌni nguꞌ biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ fariseo biꞌ loꞌo Jesús: \p ―Tsa̱ taꞌa, tsa̱ ndiꞌi̱ cñaꞌ na laca juani ―nacui̱ nguꞌ fariseo jiꞌi̱ Jesús―. Tsa̱ tacati laca. ¿Ni chaꞌ laca ndyuꞌni nguꞌ biꞌ cña nu ná ntsuꞌu chacuayáꞌ cuaꞌni na tsa̱ juani? ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 25 Nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―¿Ha bilya ñaꞌa̱ ma̱ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu nscua ñiꞌya̱ nu nguaꞌni jyoꞌo David? Ngua sca tsa̱ ntyuteꞌ tsa ycuiꞌ yu, loꞌo juaꞌa̱ ntyuteꞌ tsa tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 26 Ngua jyoꞌo Abiatar loo jiꞌi̱ lcaa sti joꞌó tyempo biꞌ, loꞌo liꞌ ndyatí̱ jyoꞌo David biꞌ neꞌ niꞌi̱ su cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cajua, ngusñi yu xlyá nu laca msta̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, nu ntucua tacati lo mesa; ndyacu nguꞌ xlyá biꞌ, masi sca ti sti joꞌó ntsuꞌu chacuayáꞌ cacu jiꞌi̱ nquichaꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ fariseo biꞌ. \p \v 27 ’Ná ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi xcubeꞌ jiꞌna loꞌo nchcuiꞌ Ni chaꞌ caca sca tsa̱ nu tyiꞌi̱ cñaꞌ na; tsoꞌo la tyiꞌi̱ na si caja sca tsa̱ nu tyiꞌi̱ cñaꞌ na, ngua tiꞌ Ni. \v 28 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu chacuayáꞌ jnaꞌ chaꞌ laca naꞌ loo, masi tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ, chaꞌ cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱. \c 3 \s1 Sca yu quicha nu nchcu̱ꞌ yaꞌ yu \p \v 1 Ngua chaca quiyaꞌ ndyaa nguꞌ neꞌ laa ca biꞌ tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ, loꞌo ngaꞌa̱ sca nu quicha nu nchcu̱ꞌ sca tsuꞌ yaꞌ. \v 2 Ñaꞌa̱ tsa xi nguꞌ tacati, nu nguꞌ fariseo biꞌ, ñaꞌa̱ tsa nguꞌ jiꞌi̱ Jesús si cuaꞌni yu joꞌo jiꞌi̱ nu quicha biꞌ, chaꞌ tsa̱ taꞌa nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ judío ngua. Ntiꞌ nguꞌ tlyu biꞌ quijeloo quiꞌya chaꞌ sta nguꞌ hichu̱ꞌ Jesús. \v 3 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nu quicha biꞌ: \p ―Ca̱a̱ nuꞌu̱, tyu̱ claꞌbe neꞌ laa re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱. \p \v 4 Liꞌ nchcuane Jesús jiꞌi̱ lcaa nguꞌ biꞌ: \p ―¿Ha ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌna cuaꞌni na sca chaꞌ tsoꞌo tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ? ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ tlyu biꞌ―. ¿Ha tsoꞌo la si cuaꞌni na sca chaꞌ cuxi tsa̱ biꞌ? ―nacui̱―. ¿Ha ná tsoꞌo cuaꞌni na joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ, ntiꞌ ma̱? ¿Ha tsoꞌo la si ta na chacuayáꞌ cajaa nguꞌ quicha tsa̱ biꞌ lacua? ―nacui̱ Jesús. \p Ngaꞌaa ngujui la ñiꞌya̱ chcuiꞌ nu nguꞌ tlyu biꞌ loꞌo Jesús liꞌ. \v 5 Ñasi̱ꞌ xi Jesús ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, juaꞌa̱ xñiꞌi̱ xi tiꞌ yu chaꞌ ná ntajaꞌa̱ nguꞌ cuiꞌya nguꞌ cuentya jiꞌi̱ chaꞌ nu nclyuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nu quicha biꞌ: \p ―Xquiñi nuꞌu̱ yaꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱. \p Nguxquiñi yu yaꞌ yu liꞌ, loꞌo hora ti ngua tsoꞌo yaꞌ yu. \v 6 Loꞌo nduꞌu nu nguꞌ fariseo neꞌ laa biꞌ, liꞌ ndyaa nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo taju nguꞌ nu cuentya jiꞌi̱ rey Herodes; chcuiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ caca cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \s1 Ndyuꞌu tiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ toꞌ tayuꞌ \p \v 7 Loꞌo liꞌ ndyaa Jesús toꞌ tayuꞌ loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. Quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ Galilea ndyaa nguꞌ ndyaa lcaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuna nguꞌ chaꞌ nu nclyuꞌu yu. \v 8 Cua ndañi ñiꞌya̱ laca chaꞌ tonu nu ndyuꞌni Jesús hasta ca quichi̱ tyijyuꞌ, biꞌ chaꞌ loꞌo nguꞌ tyijyuꞌ ndyalaa nguꞌ chaꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu; ndyalaa nguꞌ Judea, loꞌo nguꞌ Jerusalén, loꞌo nguꞌ Idumea, loꞌo nguꞌ chaca tsuꞌ staꞌa̱ Jordán, loꞌo nguꞌ Sidón, loꞌo nguꞌ Tiro. \v 9 Naꞌa̱ Jesús chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyaꞌa̱ slo, liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu chaꞌ culana nguꞌ sca yaca niꞌi̱ sube, chaꞌ ná satá nguꞌ jiꞌi̱ yu, chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ ndiꞌi̱. \v 10 Jlo tiꞌ nguꞌ chaꞌ cua nguaꞌni yu joꞌo jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ quicha, biꞌ chaꞌ tachaa tsa ndiꞌi̱ nguꞌ quicha slo; cua ntiꞌ tsa nguꞌ calaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús. \v 11 Nu nguꞌ quicha nu ntsuꞌu cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ nguꞌ ni, nu loꞌo naꞌa̱ nguꞌ quicha biꞌ jiꞌi̱ Jesús, liꞌ ndyatu̱ sti̱ꞌ nguꞌ nde loo su ndu̱ yu. Cui̱i̱ nxiꞌya nguꞌ xquiꞌya cuiꞌi̱ cuxi, chaꞌ nslo cuiꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Nuꞌu̱ laca nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ―nduꞌni nguꞌ quicha biꞌ. \p \v 12 Hora ti ngulo Jesús cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi chaꞌ ná cachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ tilaca laca ycuiꞌ yu. \s1 Ngusubi Jesús jiꞌi̱ tii tyucuaa tyaꞌa ñati̱ nu ca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ \p \v 13 Loꞌo liꞌ nduꞌu Jesús ndyaa ndyacuí̱ yu siiꞌ caꞌya, ngusiꞌya yu jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ ca su ndu̱. Ndyaa nguꞌ biꞌ slo yu liꞌ. Loꞌo liꞌ laja nguꞌ biꞌ ngusubi Jesús jiꞌi̱ ñati̱ nu cuaꞌni cña jiꞌi̱; \v 14 ngusubi yu jiꞌi̱ tii tyucuaa tyaꞌa ñati̱ biꞌ, chaꞌ ca tsaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu. Biꞌ nguꞌ nu ta Ni jiꞌi̱ chaꞌ tsaa nguꞌ slo ñati̱ xaꞌ quichi̱, chaꞌ culuꞌu nguꞌ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱. \v 15 Nda Jesús chacuayáꞌ jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ biꞌ, chaꞌ cuaꞌni nguꞌ joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ quicha, loꞌo juaꞌa̱ culo nguꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 16 Nde nscua xtañi ca taꞌa tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ngusubi Jesús jiꞌi̱: Simón nu ngusta Jesús chaca xtañi Pedro jiꞌi̱ yu, biꞌ laca tsaca; \v 17 loꞌo liꞌ ngusubi yu jiꞌi̱ tyucuaa sñiꞌ Zebedeo, nu Jacobo loꞌo Juan, nu nchcuiꞌ Jesús chaꞌ sñiꞌ tyiꞌyu laca nguꞌ, (juaꞌa̱ ndyuꞌu chaꞌ Boanerges chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ); \v 18 loꞌo juaꞌa̱ ngusubi yu jiꞌi̱ Andrés, loꞌo jiꞌi̱ Felipe, loꞌo jiꞌi̱ Bartolomé, loꞌo jiꞌi̱ Mateo, loꞌo jiꞌi̱ Tomás, loꞌo jiꞌi̱ xaꞌ Jacobo sñiꞌ Alfeo, loꞌo jiꞌi̱ Tadeo, loꞌo jiꞌi̱ xaꞌ Simón nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo nguꞌ cananista; \v 19 ngusubi yu jiꞌi̱ Judas Iscariote nu tiyaꞌ la tya jiꞌi̱ yu yaꞌ nguꞌ xñaꞌa̱ xquiꞌya cñi. \s1 Nsta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Jesús \p Ca tiyaꞌ la ndyalaa Jesús toꞌ tyi loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu. \v 20 Xaꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ ñati̱ ca slo Jesús liꞌ. Chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndiꞌi̱, ná ngujui tyempo chaꞌ cacu yu loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu. \v 21 Loꞌo ndyuna tyaꞌa Jesús chaꞌ biꞌ, ngulacua tsa tiꞌ nguꞌ liꞌ. Hora ti nduꞌu nguꞌ lijya̱ nguꞌ slo Jesús, xquiꞌya chaꞌ ntsuꞌu ñati̱ nu nacui̱ chaꞌ cua ngua loco yu. \p \v 22 Loꞌo liꞌ lijya̱ mstru nu nclyuꞌu chaꞌ joꞌó neꞌ laa tonu ca Jerusalén. Nchcuiꞌ mstru biꞌ loꞌo nguꞌ: \p ―Ngusñi Beelzebú xuꞌna lcaa lo cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ Jesús cua ―nacui̱ mstru biꞌ―, biꞌ chaꞌ loꞌo chacuayáꞌ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ nchca jiꞌi̱ yu culo jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ ñati̱. \p \v 23 Loꞌo liꞌ ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ mstru biꞌ, chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo; nda yu sca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―¿Ha culo Satanás jiꞌi̱ ñati̱ nu jiꞌi̱ ycuiꞌ ca? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. \v 24 Tyee chaꞌ jiꞌi̱ sca quichi̱ juaꞌa̱ ti si xcuiꞌ na xu̱u̱ tyaꞌa sca latya nguꞌ tisiya loꞌo chaca latya nguꞌ tisiya. \v 25 La cuiꞌ juaꞌa̱ loꞌo nguꞌ tyaꞌa ndiꞌi̱ sca niꞌi̱ ti; si xcuiꞌ na xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ, tyaꞌbe tyaꞌa nguꞌ tyaa nguꞌ liꞌ. \v 26 Biꞌ chaꞌ ná talo Satanás si xu̱u̱ tyaꞌa ycuiꞌ Satanás loꞌo msu jiꞌi̱ ycuiꞌ ca; tye chaꞌ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ yala ti liꞌ. \p \v 27 ’Sca ñati̱ nguula ni, ná caja ñiꞌya̱ nu tyatí̱ nguꞌ toꞌ tyi yu chaꞌ cuaana nguꞌ yuꞌba jiꞌi̱ yu. Sca ti si sca̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ xuꞌna niꞌi̱ clyo, taca cuaana nguꞌ na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu biꞌ liꞌ. \p \v 28 ’Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo cuꞌma̱, chaꞌ nchca jiꞌi̱ ñati̱ jña nguꞌ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ cuentya jiꞌi̱ lcaa quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ, masi chaꞌ cuxi nu nguaꞌni nguꞌ, masi chaꞌ cuxi nu nchcuiꞌ nguꞌ; \v 29 sca ti jiꞌi̱ ñati̱ nu nchcuiꞌ chaꞌ cuxi jiꞌi̱ cña nu nduꞌni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi, ná cuaꞌni clyu tiꞌ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. Ná cuityi̱ Ni quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. \p \v 30 Nda Jesús cui̱i̱ biꞌ loꞌo nguꞌ xquiꞌya chaꞌ nacui̱ nguꞌ chaꞌ ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ yu. \s1 Ndyalaa xtyaꞌa̱ Jesús loꞌo tyaꞌa yu \p \v 31 Loꞌo liꞌ ndyalaa xtyaꞌa̱ Jesús loꞌo tyaꞌa yu toꞌ niꞌi̱ su ndiꞌi̱ Jesús. Nde liyaꞌ ndyanu nguꞌ. Liꞌ nda nguꞌ chaꞌ ndyaa ca su ndu̱ Jesús, chaꞌ tyuꞌu yu nde liyaꞌ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu, ngua tiꞌ nguꞌ. \v 32 Pana tachaa tsa ndiꞌi̱ nguꞌ su ndu̱ Jesús. \p ―Ndu̱ xtyaꞌa̱ nuꞌu̱ loꞌo tyaꞌa nuꞌu̱ nde liyaꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Cua ntiꞌ nguꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 33 ―¿Tilaca nu chañi ca chaꞌ laca xtyaꞌa̱ naꞌ? ¿Tilaca nu chañi chaꞌ laca tyaꞌa naꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 34 Liꞌ nxñaꞌa̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ngaꞌa̱ cacua ti slo yu, xaꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ: \p ―Nu nguꞌ re ni, stuꞌba ti ndulo nguꞌ ꞌna, ñiꞌya̱ nu ndulo xtyaꞌa̱ naꞌ ꞌna, ñiꞌya̱ nu ndulo tyaꞌa naꞌ ꞌna ―nacui̱ Jesús―. \v 35 Loꞌo juaꞌa̱ lcaa ñati̱ nu taquiyaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, nu cuaꞌni ñiꞌya̱ nu ntiꞌ ycuiꞌ Ni chaꞌ cuaꞌni nguꞌ, nguꞌ biꞌ nduꞌni ñiꞌya̱ ntiꞌ si laca nguꞌ xtyaꞌa̱ naꞌ, ñiꞌya̱ ntiꞌ si laca nguꞌ tyaꞌa naꞌ, masi nu quiꞌyu, masi nu cunaꞌa̱ ―nacui̱ Jesús. \c 4 \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ ñati̱ nu ndyataa siꞌyu \p \v 1 Chaca quiyaꞌ nguxana Jesús nguluꞌu yu jiꞌi̱ ñati̱ toꞌ tayuꞌ biꞌ. Cua ndyuꞌu tiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ca slo yu liꞌ; hasta ngaꞌaa ndyuꞌu scua yuu su tyu̱ quiyaꞌ yu, biꞌ chaꞌ ndyatí̱ yu ca neꞌ sca yaca niꞌi̱ sube nu ndacui toꞌ hitya ti. Neꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ ndyacaꞌa̱ Jesús, ndyanu nu xaꞌ la ñati̱ quiñaꞌa̱ lo yuu btyi toꞌ tayuꞌ biꞌ. \v 2 Liꞌ quiñaꞌa̱ tsa cui̱i̱ nda Jesús loꞌo nguꞌ, chaꞌ ca tsaꞌa̱ nguꞌ lcaa chaꞌ nu ngua tiꞌ yu culuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ. Ndiꞌya̱ ngua sca cui̱i̱ biꞌ: \p \v 3 ―Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Ngua sca tsa̱ ndyaa sca ñati̱ cataa siꞌyu trigo. \v 4 Nguscui̱ yu siꞌyu jiꞌi̱, loꞌo ndyú xi siꞌyu biꞌ lo yuu tacalya toꞌ tyucui̱i̱. Hora ti ñaa quiñi, ndye siꞌyu biꞌ ndyacu niꞌ jiꞌi̱. \v 5 Loꞌo liꞌ ndyalú xi siꞌyu su xti tsa yuu nscua chu̱ꞌ quee. Yala ti ntyucua siꞌyu biꞌ; pana chaꞌ xca ti yuu ndyacu̱ꞌ chu̱ꞌ siꞌyu, \v 6 biꞌ chaꞌ ná ngua xñi su̱u̱ chu̱ꞌ quee biꞌ, ná ngua caluu tsoꞌo. Ndye calya biꞌ ndyanaa, chaꞌ tyiqueꞌ tsa cua̱. \v 7 Loꞌo chaca seꞌi̱ ndyalú xi siꞌyu lo yuu su ndu̱ yaca quicheꞌ. Yala la nguluu yaca quicheꞌ biꞌ; ná nda chacuayáꞌ caluu tsoꞌo calya trigo tsiyaꞌ ti, biꞌ chaꞌ ngaꞌaa ngutuꞌu siꞌyu lo biꞌ liꞌ. \v 8 Loꞌo juaꞌa̱ ndyalú xi siꞌyu lo yuu tsoꞌo. Ntyucua tsoꞌo siꞌyu biꞌ; tsoꞌo tsa nguluu calya, loꞌo liꞌ tsoꞌo tsa ngutuꞌu siꞌyu lo ju̱u̱ biꞌ. Ntsuꞌu ju̱u̱ nu nda calaa tyii tyaꞌa siꞌyu lo, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu ju̱u̱ nu nda snayala tyaꞌa siꞌyu, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu ju̱u̱ nu nda sca siyento tyaꞌa siꞌyu sca ti ju̱u̱. \p \v 9 ’Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, si chañi chaꞌ ntajaꞌa̱ ma̱ cuna ma̱ chaꞌ tsoꞌo biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ. \s1 Ni chaꞌ nda Jesús cui̱i̱ loꞌo nguꞌ \p \v 10 Ca tiyaꞌ la loꞌo cua nduꞌu ñati̱ biꞌ ndyaa tsa tlyu ti, liꞌ lijya̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús slo yu, loꞌo juaꞌa̱ ñaa xaꞌ la tyaꞌa tsoꞌo nguꞌ slo Jesús. Liꞌ nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―¿Ñiꞌya̱ ntsuꞌu chaꞌ nu nda nuꞌu̱ nu ngua tsa̱ ti? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 11 ―Cua nda ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ sca chaꞌ nu ntsuꞌu yacu̱ꞌ ti, ñiꞌya̱ nu caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Xaꞌ ñati̱ nu ná ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ni, ná ta nguꞌ cuentya loꞌo cuna nguꞌ sca cui̱i̱; tucui tsa chaꞌ biꞌ ntiꞌ nguꞌ. \v 12 Biꞌ chaꞌ nda naꞌ cui̱i̱ biꞌ loꞌo nguꞌ, chaꞌ masi ñaꞌa̱ nguꞌ, ná ta nguꞌ cuentya ñiꞌya̱ nu tyuꞌu chaꞌ biꞌ; masi cuna nguꞌ, ná ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ nu tyuꞌu chaꞌ biꞌ. Jlo ta̱ꞌ chaꞌ ná ntajaꞌa̱ nguꞌ culochu̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ, biꞌ chaꞌ ná nchca jnaꞌ cuiꞌya naꞌ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Ñiꞌya̱ nu ndyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ cui̱i̱ jiꞌi̱ ñati̱ nu ndyataa siꞌyu \p \v 13 ’¿Ha ná ngua cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ ntiꞌ ñacui̱ cui̱i̱ biꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ―. ¿Ñiꞌya̱ caca ta ma̱ cuentya jiꞌi̱ xi xaꞌ la cui̱i̱ lacua, si ná nduna ma̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ biꞌ? ―nacui̱―. \v 14 Ñiꞌya̱ laca ñati̱ nu ndyataa siꞌyu biꞌ, juaꞌa̱ laca ñati̱ nu nchcuiꞌ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo xaꞌ la ñati̱. \v 15 Ñiꞌya̱ laca siꞌyu nu ndyalú lo yuu tacalya toꞌ tyucui̱i̱ loꞌo liꞌ ndye siꞌyu ndyacu quiñi, juaꞌa̱ laca ñati̱ nu loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ná nduna tsoꞌo nguꞌ liꞌ. Ñiꞌya̱ laca yuu tacalya biꞌ, juaꞌa̱ laca cresiya jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. Ñiꞌya̱ laca loꞌo ndye ndyacu quiñi siꞌyu toꞌ tyucui̱i̱, juaꞌa̱ ca̱a̱ Satanás chaꞌ cuityi̱ chaꞌ tsoꞌo biꞌ, chaꞌ ngaꞌaa tyiꞌu tiꞌ nguꞌ chaꞌ tsoꞌo biꞌ liꞌ. \v 16 Loꞌo siꞌyu nu ndyalú lo yuu lati tuꞌba chu̱ꞌ quee ni, biꞌ laca ñiꞌya̱ laca ñati̱ nu tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee nguꞌ loꞌo clyo ndyuna nguꞌ chaꞌ tsoꞌo biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 17 Pana si lyaꞌ tiꞌ xaꞌ ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ xquiꞌya chaꞌ tsoꞌo nu ndyuna nguꞌ biꞌ, si xtyí loꞌo ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ, ná talo nguꞌ liꞌ; laca nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ laca si ná ngusñi tsoꞌo su̱u̱ siꞌyu nu ntyucua lo yuu lati tuꞌba chu̱ꞌ quee biꞌ, loꞌo liꞌ ná ndalo calya biꞌ ndyanaa liꞌ. \v 18 Siꞌyu nu ndyalú lo yuu laja yaca quicheꞌ ni, biꞌ laca ñiꞌya̱ laca ñati̱ nu ndyuna chaꞌ tsoꞌo biꞌ, \v 19 loꞌo liꞌ ndyaꞌa̱ tsa chaꞌ tyiquee nguꞌ ñiꞌya̱ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ caca culiyaꞌ nguꞌ; nclyana nguꞌ ñiꞌya̱ ca caja quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu chalyuu re jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ caca stuꞌba nguꞌ loꞌo ñati̱ tlyu la. Biꞌ chaꞌ ná nchca tyanu chaꞌ tsoꞌo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 20 Ndiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ yuu tsoꞌo su ndyalú siꞌyu: loꞌo ntyucua siꞌyu, liꞌ tsoꞌo tsa nguluu calya, ngutuꞌu tsa siꞌyu lo liꞌ; juaꞌa̱ laca ñati̱ nu ndyuna chaꞌ tsoꞌo biꞌ, loꞌo liꞌ tsoꞌo tsa ndaquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ. Ntsuꞌu yuu su nda sca ti ju̱u̱ trigo hasta calaa tyii tyaꞌa siꞌyu, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu yuu su ndyuꞌu snayala tyaꞌa siꞌyu lo sca ti ju̱u̱, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu yuu su ndyuꞌu hasta sca siyento tyaꞌa siꞌyu lo sca ti ju̱u̱. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ xee nu tyuꞌu neꞌ niꞌi̱ \p \v 21 Chaca quiyaꞌ nda Jesús sca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Loꞌo nguaꞌa̱ na xee niꞌi̱ ca talya, ¿ha tacu̱ꞌ na lo xee biꞌ? ¿Ha sta na xee biꞌ neꞌ quiꞌña? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Ná nduꞌni na juaꞌa̱ ―nacui̱―. Cua̱ xi sta na xee chaꞌ tyaca̱ꞌ xee tyucui ñaꞌa̱ nde niꞌi̱. \v 22 Nduꞌni chaꞌ tyuꞌu lo xee lcaa na nu ndyuꞌu cuatsiꞌ jiꞌi̱ ñati̱ juani; ná sca chaꞌ ntsuꞌu cuaana ti juani nu ná quijeloo jiꞌi̱ ñati̱ ca tiyaꞌ la. \v 23 Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ xi jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, si chañi chaꞌ ntajaꞌa̱ ma̱ cuna̱ ma̱ chaꞌ tsoꞌo biꞌ. \p \v 24 Tya nguluꞌu la xi Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―Taquiyaꞌ tsoꞌo ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani ―nacui̱ Jesús―. Ñiꞌya̱ nu nduꞌni ma̱ loꞌo xaꞌ ñati̱, la cuiꞌ juaꞌa̱ cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ma̱ liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ loꞌo cuna tsoꞌo ma̱ chaꞌ jnaꞌ, quiñaꞌa̱ la chaꞌ tsoꞌo tyuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. \v 25 Loꞌo ñati̱ nu jlya tiꞌ chaꞌ jnaꞌ, nu ndyaca tsaꞌa̱ chaꞌ biꞌ ni, tya ta la ycuiꞌ Ni chaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ; pana ñati̱ nu ná jlya tiꞌ, nu ná ntiꞌ ca tsaꞌa̱ nguꞌ, cuaꞌni ycuiꞌ Ni chaꞌ ná caca jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ca tsaꞌa̱ nguꞌ tsiyaꞌ ti chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni liꞌ. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ su ntyucua siꞌyu \p \v 26 Loꞌo liꞌ nda Jesús chaca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ: \p ―Ta naꞌ sca cui̱i̱ loꞌo ma̱ chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nu caca loꞌo laca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Ngua sca tsa̱ ndyataa sca ñati̱ nscuaꞌ, \v 27 liꞌ ngujuaꞌ yu talya; loꞌo cua quixee ti chaca tsa̱ ngue tiꞌ yu. Juaꞌa̱ nteje tacui tyu̱u̱ tsa̱ loꞌo tyu̱u̱ talya. Laja liꞌ ntyucua siꞌyu biꞌ, cua ndyaluu biꞌ liꞌ. Ná jlo tiꞌ yu ñiꞌya̱ caca caluu siꞌyu biꞌ. \v 28 Juaꞌa̱ nchca jiꞌi̱ sca siꞌyu nu loꞌo cataa na jiꞌi̱. La cuiꞌ yuu su ndyataa siꞌyu biꞌ laca nu ta juersa jiꞌi̱ siꞌyu chaꞌ caluu. Tyucua calya cuañiꞌ clyo, liꞌ tyuꞌu tucua nchu̱ꞌ, loꞌo liꞌ caja ltya jiꞌna. \v 29 Loꞌo cua btyi ltya, liꞌ caca clacua, chaꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ ltya. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ siꞌyu cuxee \p \v 30 Loꞌo liꞌ nda Jesús chaca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Chaca chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani. Ta naꞌ sca cui̱i̱ loꞌo ma̱ ñiꞌya̱ nu caca loꞌo ycuiꞌ Ndyosi laca loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ Jesús―. \v 31 Caca biꞌ ñiꞌya̱ laca sca ti siꞌyu cuxee nu ndyataa nguꞌ. Siꞌyu biꞌ laca nu siꞌyu sube la tyucui ñaꞌa̱ chalyuu, chaꞌ ná ntsuꞌu xaꞌ siꞌyu nu sube la. \v 32 Pana loꞌo cataa nguꞌ siꞌyu biꞌ, yala ti tyucua, caluu yaca liꞌ chaꞌ caca sca yaca tlyu. Loꞌo liꞌ caꞌya quiñi laja sta̱ꞌ yaca biꞌ, chcaꞌa̱ cñaꞌ niꞌ su tyacalaꞌ laja lacaꞌ biꞌ. \s1 Ni chaꞌ nda Jesús cui̱i̱ loꞌo nguꞌ \p \v 33 Juaꞌa̱ ti nguluꞌu Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ; nda yu xi cui̱i̱ loꞌo nguꞌ, chaꞌ culuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ta tsoꞌo nguꞌ cuentya ñiꞌya̱ ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \v 34 Xcuiꞌ loꞌo cui̱i̱ ti nguluꞌu Jesús jiꞌi̱ ñati̱ quiñaꞌa̱, masi ná nda tsoꞌo nguꞌ cuentya ñiꞌya̱ chaꞌ nda cui̱i̱ biꞌ; pana tiyaꞌ la nguluꞌu tsoꞌo yu chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu. \s1 Ngulo Jesús cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱ loꞌo jiꞌi̱ clyooꞌ lo tayuꞌ \p \v 35 Loꞌo cua ngusi̱i̱ tsa, cua ndyaa cuichaa, liꞌ nchcuiꞌ Jesús xi loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Tyeje tacui na ca chaca tsuꞌ tayuꞌ re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 36 Loꞌo liꞌ nguxtyanu nguꞌ jiꞌi̱ nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu ndiꞌi̱ cajua, ndyatí̱ Jesús loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu neꞌ yaca niꞌi̱ su nguaꞌa̱ yu chaꞌ nguluꞌu yu jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ tsa̱ la. Nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ, loꞌo xaꞌ yaca niꞌi̱ ndyaa loꞌo. \v 37 Loꞌo liꞌ lye tsa ndyaca cuiꞌi̱, lye tsa ndyatu̱ clyooꞌ lo tayuꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyatí̱ tsa hitya clyooꞌ nde neꞌ yaca niꞌi̱; cua chaꞌá̱ ti yaca niꞌi̱ biꞌ ntsuꞌu hitya. \v 38 Pana lajaꞌ ti Jesús ntsuꞌu nde siyuꞌ yaca niꞌi̱, ngustii yu lo sca lateꞌ lcuti. Nguxtyuꞌu nguꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ: \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Que tiꞌ nuꞌu̱. ¿Ha ná ndube tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ cua cajaa ti na? ―nacui̱ nguꞌ―. Cua quilyuꞌu ti yaca niꞌi̱ re. \p \v 39 Liꞌ ndyatu̱ Jesús, ngulo yu cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱, nguaꞌa jiꞌi̱ clyooꞌ lo tayuꞌ. \p ―Caca ti̱ ti lo hitya re ―nacui̱ yu. \p Hora ti ngua ti̱ cuiꞌi̱, ngua ti̱ clyooꞌ; ti̱ ti ndyanu tayuꞌ liꞌ. \v 40 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―¿Ni chaꞌ ntsi̱i̱ tsa ma̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. ¿Ni chaꞌ laca ná jlya tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca jiꞌi̱ Ni cuaꞌni Ni juaꞌa̱? ―nacui̱. \p \v 41 Ndube tsa tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p ―¿Tilaca laca nu quiꞌyu re? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ―, chaꞌ loꞌo cuiꞌi̱ ndaquiyaꞌ jiꞌi̱ yu, loꞌo juaꞌa̱ nduna clyooꞌ lo tayuꞌ chaꞌ nu nda yu ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ndyaca tsaꞌa̱ nguꞌ. \c 5 \s1 Ngusñi cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ jiꞌi̱ sca nguꞌ Gadara \p \v 1 Loꞌo liꞌ ndyalaa nguꞌ chaca tsuꞌ tayu biꞌ, nde loyuu su cuentya Gadara. \v 2 Cua tyuꞌu ti Jesús neꞌ yaca niꞌi̱ loꞌo ndyuꞌu tucua sca nu quicha, sca nguꞌ nu ngusñi cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ jiꞌi̱. Ndiꞌi̱ nu quicha biꞌ neꞌ loꞌo jyoꞌo. \v 3 Su nguatsiꞌ jyoꞌo ti ndiꞌi̱ nu quicha biꞌ, chaꞌ ná ngua jiꞌi̱ nguꞌ sca̱ꞌ jiꞌi̱; ni loꞌo chcua̱ ná ngua jiꞌi̱ nguꞌ. \v 4 Cua tyu̱u̱ quiyaꞌ ngusca̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ loꞌo carena nquichaꞌ, ndyaaca̱ꞌ quiyaꞌ, ndyaaca̱ꞌ yaꞌ; pana hora ti ngusiꞌyu cuꞌ chcua̱ biꞌ, ndyati̱ꞌ carena, ndyanu yuꞌbe ti chcua̱ nu ndyaaca̱ꞌ nu quicha biꞌ. Ni sca nguꞌ ná ngué nguꞌ chaꞌ tyiji̱loo jiꞌi̱ yu quicha biꞌ. \v 5 Loꞌo nde tsa̱ loꞌo nde talya ndyaꞌa̱ nxiꞌya neꞌ loꞌo jyoꞌo, ndyaꞌa̱ yuꞌu ti siiꞌ cuati̱. Loꞌo juaꞌa̱ ngusiꞌyu jiꞌi̱ ycuiꞌ ca loꞌo quee. \v 6 Juani tyijyuꞌ ti ndu̱ nu quicha biꞌ naꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús. Liꞌ ngusna lijya̱ ndatu̱ sti̱ꞌ slo Jesús, chaꞌ cuaꞌni tlyu jiꞌi̱. \v 7 Cui̱i̱ ngusiꞌya nu quicha biꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p ―¿Ñiꞌya̱ cña ntiꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ? ―nchcuane yu quicha jiꞌi̱ Jesús liꞌ―. Nuꞌu̱ laca Jesús nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi, ycuiꞌ Ni nu laca loo la ―nacui̱―. Chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ná xcubeꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ. \p \v 8 Tsa̱ ti cua ngulo Jesús cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ tyatsuꞌ jiꞌi̱ yu quicha biꞌ, biꞌ chaꞌ tyaꞌna nchcuiꞌ loꞌo Jesús juani chaꞌ ná xcubeꞌ yu jiꞌi̱. \p ―Tyuꞌu nuꞌu̱, tyaa nuꞌu̱ tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ tsa̱ la. \p \v 9 Liꞌ nchcuane Jesús jiꞌi̱ yu quicha biꞌ: \p ―¿Ni naa nuꞌu̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱. \p ―Quiñaꞌa̱ tsa lo naa naꞌ ―nacui̱ nu quicha―, chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa tyaꞌa cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ ngusñi ꞌna ―nacui̱. \p \v 10 Loꞌo liꞌ ndijña tsa nu quicha biꞌ chaꞌ ná cuaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱, chaꞌ ná culo Jesús jiꞌi̱ nu cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ biꞌ chaꞌ tyaa; ná ntiꞌ cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ biꞌ chaꞌ tsaa xaꞌ chalyuu tyijyuꞌ la. \v 11 La cuiꞌ tsa̱ biꞌ ndiꞌi̱ tsa cubeꞌ ndyacu niꞌ quixi̱ꞌ siiꞌ caꞌya jua. \v 12 Liꞌ xaꞌ ndijña yu quicha biꞌ jiꞌi̱ Jesús cuentya jiꞌi̱ cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ nu ngusñi jiꞌi̱: \p ―Ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ tsaa cuiꞌi̱ chaꞌ xñi jiꞌi̱ cubeꞌ jua ―nacui̱. \p \v 13 Loꞌo liꞌ nda Jesús chacuayáꞌ biꞌ jiꞌi̱ lcaa cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ biꞌ. Liꞌ nduꞌu cuiꞌi̱ ndyaa, ngusñi jiꞌi̱ cubeꞌ. Ndiꞌi̱ tucua mil tyaꞌa cubeꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ngusñi cuiꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ lcaa niꞌ. Ngusna niꞌ siiꞌ cuaꞌa̱ liꞌ, ndyú ca taꞌa niꞌ neꞌ hitya tayuꞌ; ndyiꞌo niꞌ hitya, ngujuii lcaa cubeꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 14 Loꞌo liꞌ ndube tsa tiꞌ nguꞌ nu ñaꞌa̱si̱i̱ jiꞌi̱ cubeꞌ biꞌ, ngusna nguꞌ ca quichi̱ chaꞌ cachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ cacua ti ñiꞌya̱ chaꞌ ngua biꞌ. Hora ti nduꞌu nguꞌ lijya̱ nguꞌ chaꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ. \v 15 Nu loꞌo ngulaa nguꞌ slo Jesús, liꞌ naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu quiꞌyu nu ngua quicha biꞌ; naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ ti̱ ti ngaꞌa̱ nu quiꞌyu biꞌ, lacuꞌ steꞌ, chaꞌ cua ndyaca tsoꞌo. Ngaꞌaa nxalú cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱. Ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ liꞌ. \v 16 Nchcuiꞌ tsa nguꞌ nu ñaꞌa̱si̱i̱ jiꞌi̱ cubeꞌ biꞌ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ jiꞌi̱ nu quicha, chaꞌ tsa tlyu ti nguxtyanu cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ jiꞌi̱. Liꞌ nduꞌu cuiꞌi̱ biꞌ ndyaa, ngusñi jiꞌi̱ lcaa cubeꞌ nu ndiꞌi̱ biꞌ; ndye chaꞌ jiꞌi̱ cubeꞌ biꞌ liꞌ. \v 17 Nu loꞌo ndyuna nguꞌ quichi̱ chaꞌ biꞌ, liꞌ nchcuiꞌ tsa nguꞌ loꞌo Jesús chaꞌ tyatsuꞌ yu tyaa yu xaꞌ seꞌi̱ su tyijyuꞌ la. \p \v 18 Loꞌo cua tyatí̱ ti Jesús neꞌ yaca niꞌi̱ sube chaꞌ tyaa, liꞌ nchcuiꞌ nu ngua quicha biꞌ loꞌo Jesús; ngüijña chacuayáꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ tsaa loꞌo. \v 19 Pana ná nda Jesús chacuayáꞌ jiꞌi̱. \p ―Xaꞌ xtyu̱u̱ nuꞌu̱ tyaa nuꞌu̱ toꞌ tyi ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. Ta nuꞌu̱ chaꞌ loꞌo lcaa nguꞌ tyaꞌa nuꞌu̱ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ tlyu nu nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na chaꞌ nguaꞌni Ni chaꞌ ndyaca tsoꞌo nuꞌu̱, chaꞌ nguaꞌni tyaꞌna tsa tiꞌ ycuiꞌ Ni jinuꞌu̱. \p \v 20 Loꞌo liꞌ nduꞌu ndyaa nu quiꞌyu biꞌ lcaa quichi̱ nde Decápolis, nda chaꞌ loꞌo nguꞌ, lcaa lo chaꞌ ñiꞌya̱ nu nguaꞌni Jesús loꞌo. Ndube tsa tiꞌ lcaa nguꞌ biꞌ liꞌ. \s1 Sñiꞌ Jairo, loꞌo nu cunaꞌa̱ nu ndyalaꞌ steꞌ Jesús \p \v 21 Loꞌo liꞌ ñaa Jesús neꞌ yaca niꞌi̱ ca nde tsuꞌ tayuꞌ chaca quiyaꞌ. Xaꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ slo Jesús nde toꞌ tayuꞌ biꞌ. \v 22 Liꞌ ndyalaa sca nu quiꞌyu nu laca loo neꞌ laa jua. Jairo naa nu cusuꞌ biꞌ. Ndatu̱ sti̱ꞌ nu cusuꞌ biꞌ slo Jesús, ndacui nclyú hique yu hasta lyuu. \v 23 Tyaꞌna tsa nchcuiꞌ yu loꞌo Jesús liꞌ: \p ―Cua cajaa ti sñiꞌ naꞌ ―nacui̱ yu jiꞌi̱―. Cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ tsoꞌo tsaa nuꞌu̱ ca su ntsiya nu cunaꞌa̱ piti biꞌ ꞌna, chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ joꞌo jiꞌi̱ choꞌ; sta yaꞌ nuꞌu̱ chu̱ꞌ nu piti chaꞌ cuꞌú choꞌ. \p \v 24 Loꞌo liꞌ ndyaa Jesús loꞌo yu biꞌ, juaꞌa̱ ndyaa quiñaꞌa̱ ñati̱ loꞌo nguꞌ, hasta tachaa tsa ndiꞌi̱ nguꞌ loꞌo ndyaꞌa̱ nguꞌ. \v 25 Loꞌo sca nu cunaꞌa̱ quicha ndyaꞌa̱ laja ñati̱ quiñaꞌa̱ biꞌ. Cua tii tyucuaa yija̱ ntsuꞌu quicha jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ ndyalú tsa tañi maꞌ. \v 26 Cua ndye lcaa lo joꞌo nguaꞌni nguꞌ jiꞌi̱ maꞌ quicha biꞌ, loꞌo ná ngua jiꞌi̱ nguꞌ cuaꞌni nguꞌ joꞌo jiꞌi̱. Ndye cñi jiꞌi̱ maꞌ, ndye lcaa lo chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ maꞌ xquiꞌya taná, loꞌo lye la ngua quicha maꞌ liꞌ. \v 27 Cua ndyuna maꞌ quicha biꞌ xi chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, biꞌ chaꞌ ñaa maꞌ laja ñati̱ nde chu̱ꞌ su ndu̱ Jesús. Ndyalaꞌ maꞌ quicha biꞌ steꞌ Jesús liꞌ. \v 28 “Loꞌo calaꞌ ti naꞌ steꞌ Jesús re, tyaca tsoꞌo naꞌ liꞌ”, ngua tiꞌ maꞌ quicha biꞌ. \v 29 Hora ti ndyacu̱ꞌ chaꞌ ndyalú tañi maꞌ, tsa tsiyaꞌ ca ngua tii ycuiꞌ ca maꞌ chaꞌ cua ndyaca tsoꞌo liꞌ. \v 30 Pana hora ti ngua tii Jesús chaꞌ cua nguaꞌni yu joꞌo jiꞌi̱ sca ñati̱, masi ná naꞌa̱ yu jiꞌi̱ nu quicha biꞌ. Liꞌ nguxñaꞌa̱ yu jiꞌi̱ nu ñati̱ quiñaꞌa̱ nu lijya̱ nde chu̱ꞌ yu. \p ―¿Tilaca ndyalaꞌ steꞌ naꞌ? ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 31 Liꞌ ndube tsa tiꞌ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \p ―Tachaa tsa ndiꞌi̱ nguꞌ re slo na ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús―. ¿Ni chaꞌ laca nchcuane nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ, “Tilaca ndyalaꞌ ꞌna”? \p \v 32 Loꞌo liꞌ ñaꞌa̱ tsa Jesús jiꞌi̱ lcaa nguꞌ chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ tilaca laca nu ndyalaꞌ jiꞌi̱. \v 33 Liꞌ ñaa nu cunaꞌa̱ biꞌ, ndatu̱ sti̱ꞌ slo yu. Nchcua̱a̱ maꞌ biꞌ, chaꞌ ndyutsi̱i̱ tsa maꞌ, masi jlo tiꞌ chaꞌ cua ndyaca tsoꞌo. Liꞌ ndachaꞌ liñi maꞌ jiꞌi̱ Jesús ñiꞌya̱ ngua jiꞌi̱ maꞌ. \p \v 34 ―Tsoꞌo tsa jlya tiꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ, sñiꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―, biꞌ chaꞌ ndyaca tsoꞌo nuꞌu̱. Ti̱ ti tyiꞌi̱ tyiquee nuꞌu̱ juani. Tsoꞌo ti tyaa nuꞌu̱, ngaꞌaa xñi quicha biꞌ jinuꞌu̱ chaca quiyaꞌ. \p \v 35 Loꞌo tya nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ, liꞌ ndyalaa sca msu jiꞌi̱ Jairo nu laca loo neꞌ laa biꞌ, ndyacua tyaꞌa loꞌo nguꞌ. Nchcuiꞌ msu biꞌ loꞌo xuꞌna cuentya jiꞌi̱ nu piti quicha: \p ―Cua ngujuii sñiꞌ nuꞌu̱, cusuꞌ ―nacui̱ msu jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ―. Ngaꞌaa ntsuꞌu la chaꞌ chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo mstru re. \p \v 36 Loꞌo Jesús ndyuna chaꞌ nu nchcuiꞌ msu biꞌ, pana ná ndaquiyaꞌ Jesús jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ. \p ―Ná cutsi̱i̱ nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu laca loo neꞌ laa biꞌ―. Tsa biꞌ ti chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ jlya tiꞌ nuꞌu̱ ꞌna. \p \v 37 Loꞌo liꞌ ná nda Jesús chacuayáꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ tsaa nguꞌ loꞌo yu; sca ti jiꞌi̱ Pedro, loꞌo Jacobo, loꞌo Juan tyaꞌa Jacobo, nda yu chacuayáꞌ tsaa nguꞌ loꞌo yu. \v 38 Liꞌ ndyalaa nguꞌ toꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ nu laca loo neꞌ laa biꞌ. Cua quiñaꞌa̱ ñati̱ ndyuꞌu tiꞌi̱ cajua, nxiꞌya tsa nguꞌ ndiꞌi̱ nguꞌ. Lye tsa ngua chaꞌ cua ngujuii nu piti biꞌ. \v 39 Ndyatí̱ Jesús niꞌi̱ liꞌ. \p ―¿Ni chaꞌ laca nxiꞌya tsa ma̱ ndiꞌi̱ ma̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. ¿Ni chaꞌ laca chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa nclyacua tiꞌ ma̱? Siꞌi na ngujuii nu piti quicha re, na lajaꞌ ti ntsiya ―nacui̱ Jesús. \p \v 40 Liꞌ nxtyí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱. Biꞌ chaꞌ nguloꞌo Jesús jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu nxiꞌya ndiꞌi̱ nguꞌ; ndyanu sti xtyaꞌa̱ nu piti quicha loꞌo ca taꞌa sna nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ loꞌo Jesús, ndyaa nguꞌ biꞌ slo nu piti. \v 41 Liꞌ ngusñi Jesús yaꞌ nu piti biꞌ: \p ―Talita, cumi ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱, chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. (Ndiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ biꞌ: Mbixu̱ꞌ, nde chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo nuꞌu̱ juani: Tyatu̱ nuꞌu̱.) \p \v 42 Hora ti ndyatu̱ nu cunaꞌa̱ piti quicha biꞌ, nguxana ndyaꞌa̱ liꞌ. Tii tyucuaa ti yija̱ ntsuꞌu choꞌ. Ndube tsa tiꞌ nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 43 Lye nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ, chaꞌ ná chcuiꞌ nguꞌ loꞌo xaꞌ ñati̱ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ ndyaca tsoꞌo nu piti biꞌ. Liꞌ ngulo yu cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ta xi na cacu nu piti biꞌ. \c 6 \s1 Ndyaꞌa̱ Jesús ca quichi̱ Nazaret \p \v 1 Loꞌo liꞌ nduꞌu Jesús ndyaa loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, ndyaa nguꞌ ca quichi̱ tyi yu. \v 2 Ndyatí̱ Jesús ndyaa neꞌ laa quichi̱ biꞌ tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ, tsa̱ taꞌa biꞌ. Liꞌ nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ. Ndube tsa tiꞌ nguꞌ nu ndiꞌi̱ neꞌ laa biꞌ loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ. \p ―¿Mala ngua tsaꞌa̱ yu re lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ yu? ―nacui̱ nguꞌ―. ¿Ñiꞌya̱ ngua chaꞌ ngua cuayáꞌ tsoꞌo tiꞌ yu? ¿Ha tii yu? ―nacui̱ nguꞌ―. ¿Ni chaꞌ laca chaꞌ nchca jiꞌi̱ yu cuaꞌni yu chaꞌ tlyu? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ―. \v 3 ¿Ha siꞌi cuityi yaca laca yu re? ―nacui̱ nguꞌ―. La cuiꞌ sñiꞌ María laca re; tyaꞌa Jacobo, tyaꞌa José, tyaꞌa Judas, tyaꞌa Simón laca yu re. Nde quichi̱ tyi na ndiꞌi̱ nguꞌ cunaꞌa̱ tyaꞌa yu re ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p Chi̱i̱ ntiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, \v 4 pana ndiꞌya̱ laca chaꞌ nu nda Jesús loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Lcaa nguꞌ xaꞌ quichi̱ ni, nduꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ sca ñati̱ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nchcuiꞌ Ni loꞌo nguꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, pana nguꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi yu ni, ná ntajaꞌa̱ nguꞌ cuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Jesús―. Lcaa tyaꞌa yu, juaꞌa̱ nguꞌ tyaꞌa ndiꞌi̱ yu, ná nduna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 5 Loꞌo juaꞌa̱ ngua chaꞌ ná ngua cuaꞌni Jesús chaꞌ tlyu slo nguꞌ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ ná jlya tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱; pana nguaꞌni yu chaꞌ ndyaca tsoꞌo xti ti nguꞌ quicha loꞌo ngusta yaꞌ ti yu lo nguꞌ, tsa biꞌ ti chaꞌ nguaꞌni yu. \v 6 Ndube tsa tiꞌ Jesús chaꞌ ná jlya tiꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti. Loꞌo liꞌ tya ndyaꞌa̱ la yu ca xaꞌ quichi̱ sube ti nu ndiꞌi̱ cacua ti, nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ ca biꞌ liꞌ. \s1 Nda Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ tsaa nguꞌ chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ yu loꞌo nguꞌ xaꞌ quichi̱ \p \v 7 Loꞌo liꞌ ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ, chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ. Ngulo yu cña jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ tyuꞌu nguꞌ tsaa nguꞌ cuentya latya ti nguꞌ; stuꞌba ti tsaa tucua tyaꞌa nguꞌ scaa quichi̱. Liꞌ nda Jesús chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ culo nguꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱. \v 8 Nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ chaꞌ ná loꞌo yuꞌba quiꞌya nguꞌ tsaa nguꞌ. Tsaa nguꞌ loꞌo sca yaca xca̱ ti; ná loꞌo cujui̱, ná loꞌo tyaja, ná loꞌo cñi tsaa nguꞌ, nacui̱ Jesús. Juaꞌa̱ ti tsaa nguꞌ. \v 9 Tyuꞌu caña quiyaꞌ nguꞌ, cacuꞌ nguꞌ camxa, pana ná loꞌo chaca camxa jiꞌi̱ nguꞌ tsaa nguꞌ. \p \v 10 ―Nu loꞌo ta nguꞌ niꞌi̱ su cajaꞌ ma̱ ―nacui̱ Jesús―, liꞌ tyanu ma̱ slo nguꞌ biꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tyuꞌu ma̱ tsaa ma̱ xaꞌ quichi̱. \v 11 Si ntsuꞌu sca quichi̱ su ná tyajaꞌa̱ nguꞌ ta nguꞌ seꞌi̱ tyanu ma̱, sca quichi̱ su ná tyajaꞌa̱ nguꞌ cuna nguꞌ chaꞌ nu chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ, liꞌ tyuꞌu ma̱ quichi̱ biꞌ, yaa clya ma̱ liꞌ. Salú ma̱ sñii yuu nu ntsuꞌu quiyaꞌ ma̱ toꞌ quichi̱ biꞌ. Juaꞌa̱ caca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ cuxi tsa cña nu nguaꞌni nguꞌ loꞌo ma̱. Chaꞌ liñi cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani ―nacui̱ Jesús―, loꞌo tyalaa tsa̱ chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lcaa ñati̱, lye la xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ quichi̱ nu ná ntajaꞌa̱ cuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ; xti la xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ jyoꞌo ñati̱ cuxi nu ngutiꞌi̱ quichi̱ Sodoma, nu ngutiꞌi̱ quichi̱ Gomorra cua saꞌni. \p Juaꞌa̱ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \p \v 12 Loꞌo liꞌ nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ nde tyu̱u̱ tyaꞌa quichi̱. Nda nguꞌ cui̱i̱ loꞌo nguꞌ quichi̱ biꞌ, chaꞌ ca tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ quichi̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni nguꞌ, chaꞌ culochu̱ꞌ nguꞌ quichi̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ liꞌ. \v 13 Ngulo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ biꞌ cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱, loꞌo juaꞌa̱ ndaꞌa̱ nguꞌ setye tyixi xtyiꞌi lo xaꞌ la nguꞌ quicha loꞌo nguaꞌni nguꞌ joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ quicha biꞌ; ndyaca tsoꞌo nu nguꞌ quicha biꞌ liꞌ. \s1 Ngujuii Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ \p \v 14 Tyempo biꞌ cua ndyuna rey Herodes chaꞌ jiꞌi̱ chaꞌ tlyu nu cua ndyuꞌni Jesús; lcaa quichi̱ nguañi chaꞌ biꞌ, chaꞌ scaa chaꞌ nchcuiꞌ scaa ñati̱ jiꞌi̱ Jesús. Pana ndiꞌya̱ ngua tiꞌ ycuiꞌ rey biꞌ: \p ―Jyoꞌo Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ tsubiꞌ la, biꞌ laca Jesús re― nacui̱ Herodes biꞌ―. Ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ Juan biꞌ, pana juani cua ndyuꞌú chaca quiyaꞌ, biꞌ chaꞌ nchca jiꞌi̱ cuaꞌni chaꞌ tlyu juaꞌa̱ ―nacui̱ rey. \p \v 15 ―Siꞌi biꞌ ―nacui̱ xaꞌ ñati̱―. Jyoꞌo Elías laca nu quiꞌyu re. \p ―Siꞌi juaꞌa̱ ―nacui̱ xaꞌ la ñati̱―. Sca ñati̱ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca yu re, ñiꞌya̱ nu jyoꞌo cusuꞌ nu ngutiꞌi̱ saꞌni la nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \p \v 16 Loꞌo ndyuna Herodes chaꞌ nu nchcuiꞌ xaꞌ ñati̱ jiꞌi̱ Jesús biꞌ, xaꞌ nchcuiꞌ rey biꞌ: \p ―Cua ndyuꞌú jyoꞌo Juan chaca quiyaꞌ ―nacui̱―. Naꞌ ngulo naꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ, loꞌo liꞌ nteje cuꞌ nguꞌ scuaꞌ que Juan biꞌ; pana ná tyiqueeꞌ Juan laca nu quiꞌyu re ―nacui̱ rey Herodes. \p \v 17 Tya tsubiꞌ la ngulo rey Herodes biꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ xñi nguꞌ jiꞌi̱ nu Juan biꞌ, chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ neꞌ chcua̱. Nguaꞌni rey chaꞌ cuxi biꞌ xquiꞌya Herodías nu ngua clyoꞌo Felipe tyaꞌa Herodes, chaꞌ cua ngusna loꞌo Herodes jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ caja clyoꞌo loꞌo. \p \v 18 ―Ná ntsuꞌu chacuayáꞌ tyiꞌi̱ nuꞌu̱ loꞌo clyoꞌo tyaꞌa nuꞌu̱ ―nacui̱ jyoꞌo Juan jiꞌi̱ rey Herodes tya liꞌ. \p Biꞌ chaꞌ ngusuꞌba rey jiꞌi̱ Juan neꞌ niꞌi̱ chcua̱, chaꞌ nchcuiꞌ yu juaꞌa̱ loꞌo rey biꞌ. \v 19 Ñasi̱ꞌ tsa Herodías xquiꞌya Juan, cujuii jiꞌi̱ yu ngua tiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ. Pana ná ngujui ñiꞌya̱ cujuii jiꞌi̱ yu hora ti, \v 20 chaꞌ ntsi̱i̱ rey Herodes jiꞌi̱ Juan. Jlo tiꞌ rey chaꞌ liñi tsa chaꞌ nu nguaꞌni Juan, lubii tsa tyiquee Juan, loꞌo juaꞌa̱ ná ntsuꞌu chaꞌ cuxi jiꞌi̱ yu; biꞌ chaꞌ ngunaꞌa̱si̱i̱ rey jiꞌi̱ yu chaꞌ ná cuaꞌni nu cunaꞌa̱ biꞌ ni sca chaꞌ cuxi loꞌo. Ndiya tiꞌ rey Herodes cuna chaꞌ nu nguluꞌu Juan jiꞌi̱, masi ná ngua cuayáꞌ tsoꞌo tiꞌ rey jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ. \v 21 Tsoꞌo tsa ntiꞌ Herodías loꞌo ngua tsa̱ ngula ycuiꞌ rey Herodes liꞌ. Tsa̱ biꞌ nguaꞌni rey taꞌa, loꞌo ndyacu tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ tlyu slo rey. Loꞌo nguꞌ nu laca loo cuentya jiꞌi̱ rey biꞌ, loꞌo xuꞌna sendaru jiꞌi̱ rey, loꞌo nguꞌ culiyaꞌ nde Galilea biꞌ, lcaa nguꞌ tlyu biꞌ ndyaa nguꞌ ndyacu nguꞌ slo rey. \v 22 Liꞌ ndyalaa sca nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ sñiꞌ Herodías, ndyula quiyaꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ slo nguꞌ. Chaa tsa tiꞌ rey Herodes liꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ndiya tiꞌ nguꞌ nu ndyacu slo loꞌo naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ ndyula quiyaꞌ. Nchcuiꞌ rey loꞌo nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Cachaꞌ clya nuꞌu̱ jnaꞌ juani ti na ca chaꞌ tsoꞌo nu ntiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ rey jiꞌi̱―. Ta naꞌ chaꞌ tsoꞌo biꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱―. \v 23 Xcubeꞌ ycuiꞌ Ndyosi ꞌna si ná ta naꞌ lcaa na nu jña nuꞌu̱ ꞌna juani, masi sa claꞌbe yuu su cuentya jnaꞌ, ta naꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱ rey jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ biꞌ. \v 24 Liꞌ nduꞌu nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ biꞌ, ndyaa slo xtyaꞌa̱. \p ―¿Na ca jña naꞌ jiꞌi̱ rey? ―nacui̱ jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ liꞌ. \p ―Scuaꞌ que Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ ―nacui̱ xtyaꞌa̱ liꞌ. \p \v 25 Yala ti ndyaa nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ biꞌ slo rey chaca quiyaꞌ, chaꞌ jña chaꞌ biꞌ jiꞌi̱. \p ―Scuaꞌ que Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ ntiꞌ naꞌ ―nacui̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ―. Nu juani ti ntiꞌ na scuaꞌ que yu biꞌ neꞌ sca tsiꞌyu ―nacui̱ jiꞌi̱ rey. \p \v 26 Xñiꞌi̱ tsa tiꞌ rey liꞌ, masi ná ngua jiꞌi̱ tacu̱ꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ; ná caca juaꞌa̱, chaꞌ slo nguꞌ tyaꞌa ndyacu cua nguaꞌni rey jura chaꞌ ta lcaa na nu jña nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ biꞌ jiꞌi̱. \v 27 Liꞌ hora ti ngulo rey cña jiꞌi̱ sca sendaru jiꞌi̱ nu ndu̱ cua̱, chaꞌ tsaa squiꞌya sendaru scuaꞌ que Juan. Nduꞌu sendaru ndyaa niꞌi̱ chcua̱, nteje cuꞌ scuaꞌ que Juan. \v 28 Liꞌ ñaa loꞌo sendaru jiꞌi̱ neꞌ tsiꞌyu, nda jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ biꞌ. Liꞌ ndyaa loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ slo xtyaꞌa̱. \p \v 29 Ñiꞌya̱ ngua liꞌ, loꞌo ndyuna nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Juan chaꞌ nscua jyoꞌo biꞌ, hora ti ndyaa nguꞌ ca su ntsiya jyoꞌo Juan. Liꞌ ndyaa nguꞌ nguxatsiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ. \s1 Nda Jesús na ndyacu caꞌyu mil tyaꞌa ñati̱ \p \v 30 Ca tiyaꞌ la xi xaꞌ ndyalaa nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ Jesús slo yu, nguꞌ nu ndyaa nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ xaꞌ quichi̱ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. Nda nguꞌ chaꞌ loꞌo yu ñiꞌya̱ nu nguaꞌni nguꞌ, ñiꞌya̱ nu nguluꞌu nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ ca biꞌ. \v 31 Nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Tsaa na xi chaca seꞌi̱ su tyiꞌi̱ ma̱ ycuiꞌ ti, chaꞌ chcaꞌa̱ cñaꞌ ma̱ xi ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ biꞌ. \p Juaꞌa̱ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ, chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndiꞌi̱ slo nguꞌ, hasta ngaꞌaa ngujui tyempo cacu nguꞌ. \v 32 Liꞌ nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ neꞌ yaca niꞌi̱ sube ti, chaꞌ tsaa nguꞌ xi su ná ntsuꞌu ñati̱. \v 33 Pana tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ naꞌa̱ mala ndyaa nguꞌ. Ndyuloo ñati̱ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, loꞌo liꞌ nguañi chaꞌ biꞌ ca tyu̱u̱ tyaꞌa quichi̱. Biꞌ chaꞌ ngusna nguꞌ quichi̱ biꞌ ndyaa nguꞌ toꞌ tayuꞌ, nde loo la ndyalaa nguꞌ su ndyaa Jesús loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu. \v 34 Loꞌo ndyalaa yaca niꞌi̱ sube ti toꞌ tayuꞌ, nduꞌu Jesús naꞌa̱ yu chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndiꞌi̱. Loꞌo juaꞌa̱, tyaꞌna tsa tiꞌ Jesús ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ; ngulacua tiꞌ yu chaꞌ ñiꞌya ntiꞌ xlyaꞌ nu ná ntsuꞌu nu ñaꞌa̱si̱i̱ jiꞌi̱, juaꞌa̱ ndyaꞌa̱ nu ñati̱ quiñaꞌa̱ biꞌ, ngua tiꞌ Jesús. Biꞌ chaꞌ tyiqueeꞌ nguluꞌu yu quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 35 Loꞌo cua ngusi̱i̱, liꞌ ñaa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu slo yu chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu: \p ―Ná ndiꞌi̱ ñati̱ ca nde ―nacui̱ nguꞌ―, loꞌo juaꞌa̱ ngusi̱i̱ tsa juani. \v 36 Tsoꞌo la si culo nuꞌu̱ cña jiꞌi̱ ñati̱ quiñaꞌa̱ re chaꞌ tyaa nguꞌ ca quichi̱ cacua ti, chaꞌ cuiꞌya nguꞌ na cacu nguꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 37 ―Cuꞌma̱, ta ma̱ na cacu nguꞌ re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ liꞌ. \p ―¿Ha tyuꞌu scua tucua siyento paxu cuiꞌya ya xlyá tejeꞌ cacu nguꞌ re, cusuꞌ? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 38 ―¿Ni lcua tyaꞌa xlyá tejeꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱ lacua? ―nacui̱ Jesús―. Culacua ma̱ xi jiꞌi̱ ―nacui̱ jiꞌi̱ nguꞌ. \p Ngulana nguꞌ si loꞌo xi na cacu ndyaꞌa̱ ñati̱ biꞌ, liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús. \p ―Caꞌyu tyaꞌa ti xlyá tejeꞌ loꞌo tucua tyaꞌa ti cualya loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ nde ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \p \v 39 Loꞌo liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nguꞌ quiñaꞌa̱ chaꞌ tyacaꞌa̱ nguꞌ xi lo quii sube cuentya taju nguꞌ. \v 40 Liꞌ cuentya taju ti ndyacaꞌa̱ nguꞌ lo yuu; cuentya sca siyento tyaꞌa ñati̱ sca taju, cuentya tuꞌba tyii tyaꞌa ñati̱ sca taju, juaꞌa̱ ndyacaꞌa̱ nguꞌ. \v 41 Liꞌ ndayaꞌ Jesús jiꞌi̱ nu caꞌyu tyaꞌa xlyá tejeꞌ loꞌo nu tucua tyaꞌa cualya biꞌ, nguxñaꞌa̱ yu nde cua̱ chaꞌ tya yu xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi xquiꞌya xlyá, loꞌo juaꞌa̱ xquiꞌya cualya. Ndyaꞌbe xlyá liꞌ, nda yu xlyá yuꞌbe jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ tacha nguꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ; la cuiꞌ juaꞌa̱ ngusaꞌbe yu jiꞌi̱ cualya chaꞌ cacu nguꞌ. \v 42 Juaꞌa̱ ngua chaꞌ ndyacu lcaa nguꞌ, loꞌo nguaalaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. \v 43 Loꞌo ndye ndyacu nguꞌ, nguxutiꞌi̱ nguꞌ lcaa yuꞌbe nu ndyanu, loꞌo yuꞌbe xlyá loꞌo yuꞌbe cualya; ngutsaꞌa̱ tii tyucuaa tyaꞌa chcubi loꞌo yuꞌbe biꞌ liꞌ. \v 44 Juaꞌa̱ ngua chaꞌ caꞌyu mil tyaꞌa nguꞌ quiꞌyu ndyacu xlyá loꞌo cualya nu ngua tsa̱ biꞌ. \s1 Ngutaꞌa̱ Jesús lo hitya tayuꞌ \p \v 45 Loꞌo liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, chaꞌ tyatí̱ nguꞌ neꞌ yaca niꞌi̱ sube ti, chaꞌ tsaa nguꞌ nde loo la su tsaa ycuiꞌ ca chaca tsuꞌ tayuꞌ hasta ca quichi̱ Betsaida. Tyanu Jesús chaꞌ chcuiꞌ salyaꞌ loꞌo nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ tyaa nguꞌ quichi̱ ca toꞌ tyi nguꞌ. \v 46 Loꞌo cua nchcuiꞌ salyaꞌ loꞌo nguꞌ, nduꞌu Jesús ndyaa ycuiꞌ ti yu nde siiꞌ caꞌya chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti yu. \v 47 Loꞌo ndyaa cuichaa ntsuꞌu nguꞌ tyijyuꞌ lo hitya neꞌ yaca niꞌi̱ sube ti, ndyanu Jesús ycuiꞌ ti nde lo yuu btyi. \v 48 Naꞌa̱ Jesús chaꞌ lye tsa ndyuꞌni nguꞌ cña chaꞌ xna yaca niꞌi̱ biꞌ lo hitya, chaꞌ nguula tsa cuiꞌi̱ ndyaca lo hitya. Loꞌo cua quixee ti, liꞌ lijya̱ Jesús ndyaꞌa̱ lo hitya ti. Cua tyeje tacui ti Jesús, \v 49 loꞌo liꞌ naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu ndyaꞌa̱ yu lo hitya. Ngusiꞌya tsa nguꞌ liꞌ, chaꞌ sca jyoꞌo laca ngua tiꞌ nguꞌ. \v 50 Naꞌa̱ ca taꞌa nguꞌ jiꞌi̱, loꞌo juaꞌa̱ ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ liꞌ. Hora ti ndachaꞌ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Cuaꞌni tlyu tyiquee ma̱, naꞌ laca̱ ―nacui̱ yu―. Ná cutsi̱i̱ ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 51 Liꞌ ndyatí̱ Jesús neꞌ yaca niꞌi̱ loꞌo nguꞌ, hora ti ngua ti̱ cuiꞌi̱ liꞌ. Ndube tsa tiꞌ nguꞌ liꞌ, ngulacua tsa tiꞌ nguꞌ. \v 52 Ná nda nguꞌ cuentya tsiyaꞌ ti ñiꞌya̱ ngua chaꞌ ngutaꞌa̱ Jesús lo hitya. La cuiꞌ ti chaꞌ ná ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ nu nguaꞌni Jesús loꞌo ngusaꞌbe yu jiꞌi̱ xlyá biꞌ. Na cua ndyacu̱ꞌ hique nguꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ quicha nde Genesaret \p \v 53 Liꞌ ndyalaa yaca niꞌi̱ chaca tsuꞌ tayuꞌ loꞌo nguꞌ, ca loyuu su cuentya Genesaret ndyalaa nguꞌ liꞌ. Loꞌo ngusca̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yaca niꞌi̱ biꞌ, \v 54 liꞌ ndyuꞌu nguꞌ. Hora ti ndyuloo ñati̱ nu ca tyi biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \v 55 Ngusna nguꞌ ndyaa nguꞌ ca slo ca taꞌa nguꞌ quicha, chaꞌ tyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quicha biꞌ slo Jesús; masi nguꞌ quichi̱ cacua ti, masi nguꞌ tyijyuꞌ la xi, ndyiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quicha lijya̱. Masi neꞌ catya̱, masi lo jaaꞌ ti ndyaa nguꞌ, chaꞌ tyalaa nguꞌ ca su ndu̱ Jesús. \v 56 Tyu̱u̱ tyaꞌa quichi̱ su ndyaa Jesús, loꞌo quichi̱ tlyu, loꞌo quichi̱ sube ti, loꞌo toꞌ tyi ñati̱ ti neꞌ quixi̱ꞌ, lcaa su ndyaꞌa̱ yu ñaa nguꞌ ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nu quicha jiꞌi̱ nguꞌ. Ndijña nguꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ calaꞌ ti nguꞌ quicha masi quiyaꞌ steꞌ ti yu. Loꞌo lcaa nu quicha nu ndyalaꞌ steꞌ Jesús ni, hora ti ngua tsoꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ. \c 7 \s1 Na laca nu cuaꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ tyiquee ñati̱ \p \v 1 Loꞌo liꞌ ndyalaa sca taju nguꞌ fariseo, ndyaꞌa̱ nguꞌ loꞌo xi mstru nu ncluꞌu chaꞌ joꞌó neꞌ laa nde quichi̱ Jerusalén. Lijya̱ nguꞌ ca su ndu̱ Jesús. \v 2 Ndube tiꞌ nguꞌ biꞌ, chaꞌ ntsuꞌu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús nu ndacu tyaja masi bilya tyaati̱ yaꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ loꞌo ncluꞌu mstru chaꞌ joꞌó jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ. \v 3 (Nu nguꞌ fariseo, loꞌo juaꞌa̱ lcaa tyaꞌa nguꞌ judío ni, ná cacu nguꞌ si bilya tyaati̱ tsoꞌo yaꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ saꞌni la chaꞌ cuaꞌni nguꞌ. \v 4 Loꞌo tsaa nguꞌ lcayaꞌ cuiꞌya nguꞌ sca na cacu nguꞌ, tya̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ toniꞌi̱ liꞌ; pana ná ntsuꞌu chacuayáꞌ cacu nguꞌ jiꞌi̱ si bilya cuaꞌni lubii nguꞌ jiꞌi̱ tyucui ñaꞌa̱ nguꞌ. Quiñaꞌa̱ tsa cña tacati juaꞌa̱ cua nguluꞌu jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío chaꞌ cuaꞌni nguꞌ; ñiꞌya̱ nu tyaati̱ tasa jiꞌi̱ nguꞌ, ñiꞌya̱ nu tyaati̱ castyu, ñiꞌya̱ nu tyaati̱ quityu̱ꞌ chcua̱, ñiꞌya̱ nu tyaati̱ caꞌña, chaꞌ caca lubii scaa na biꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ngua tiꞌ nguꞌ.) \v 5 Biꞌ chaꞌ ndiꞌya̱ nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ, nu nguꞌ fariseo biꞌ loꞌo mstru chaꞌ joꞌó biꞌ ni: \p ―¿Ni chaꞌ laca ná tsoꞌo ndyuꞌni nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jinuꞌu̱? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu―. Ná ndaquiyaꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ cña nu cua nguluꞌu jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna cua saꞌni la, chaꞌ ná ndyaati̱ tsoꞌo yaꞌ nguꞌ loꞌo cacu nguꞌ tyaja ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 6 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Liñi tsa chaꞌ nu nchcuiꞌ jyoꞌo Isaías jiꞌi̱ ma̱ saꞌni, chaꞌ ñati̱ nu tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱ laca ma̱. Ndiꞌya̱ nguscua nu cusuꞌ Isaías biꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi: \q1 Nduꞌni tlyu nguꞌ re jnaꞌ chaꞌ tuꞌba ti nguꞌ, nacui̱ ycuiꞌ Ni, \q1 siꞌi tyucui tyiquee nguꞌ nduꞌni tlyu nguꞌ ꞌna. \q1 \v 7 Na cuiñi tsa nguꞌ re; nacui̱ nguꞌ chaꞌ ndyuꞌni tlyu nguꞌ ꞌna, \q1 pana ncluꞌu nguꞌ cha nuꞌ nchcuiꞌ ñati̱ ti jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ, \q1 masi nacui̱ nguꞌ chaꞌ nclyuꞌu nguꞌ chaꞌ jnaꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ, nacui̱ ycuiꞌ Ni. \m Juaꞌa̱ nscua lo quityi. \v 8 Ná ndube tiꞌ cuꞌma̱ ñiꞌya̱ nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu; jiꞌi̱ cña nu nguluꞌu jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna, biꞌ ti cña ndaquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 9 Loꞌo liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Tsoꞌo tsa ntiꞌ ma̱ chaꞌ nguxtyanu ma̱ cña nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna; ndulo la chaꞌ nu nguluꞌu jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna, ntiꞌ ma̱ ―nacui̱ Jesús―. \v 10 ¿Ha ná ntsuꞌu tiꞌ ma̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ jyoꞌo Moisés cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱ saꞌni? “Tucuá ma̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ sti ma̱, chaꞌ nu nchcuiꞌ xtyaꞌa̱ ma̱”, nacui̱ Ni. “Si chcuiꞌ ma̱ chaꞌ cuxi jiꞌi̱ sti ma̱ jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ ma̱, ntsuꞌu chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ liꞌ”, nacui̱ Ni. \v 11 Pana cuxi tsa chaꞌ nu nchcuiꞌ cuꞌma̱. Na nclyuꞌu ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tsoꞌo laca si chcuiꞌ sca ñati̱ loꞌo sti nguꞌ loꞌo xtyaꞌa̱ nguꞌ ndiꞌya̱: “Ngaꞌaa caca ꞌna xtyucua naꞌ jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ Corbán laca lcaa chaꞌ nu ta naꞌ jiꞌi̱ ma̱ nquichaꞌ”. (Corbán ni, ndiꞌya̱ ntiꞌ ñacui̱ chaꞌ biꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: sca na nu cua nda nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi.) \v 12 Ngaꞌaa nda ma̱ chacuayáꞌ chaꞌ xtyucua nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ sti nguꞌ jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ nguꞌ liꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. \v 13 Ná tsoꞌo laca loꞌo nclyuꞌu ma̱ juaꞌa̱. Ngaꞌaa ndaquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ cña nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna, si juaꞌa̱ culuꞌu ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ; lye la ndaquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nda jyoꞌo cusuꞌ loꞌo ma̱. Loꞌo juaꞌa̱ quiñaꞌa̱ tsa xaꞌ la chaꞌ cuxi nduꞌni ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 14 Ngua chaca quiyaꞌ ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu lcaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ cacua la xi. \p ―Cuaꞌa̱ jyaca̱ lcaa cuꞌma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu ta naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ sca chaꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ―. \v 15 Ná ntsuꞌu na ndacu nguꞌ nu cuaꞌni chaꞌ caca cuxi tyiquee nguꞌ ―nacui̱ yu―. Loꞌo nchcuiꞌ nguꞌ sca chaꞌ, loꞌo ndyuꞌni nguꞌ sca cña, juaꞌa̱ caca cuayáꞌ tiꞌ na si cuxi tyiquee nguꞌ biꞌ. \v 16 Lcaa ma̱ nu ntiꞌ cuna ma̱, cuaꞌa̱ jyaca̱ tsoꞌo ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ juani ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 17 Loꞌo ca tiyaꞌ la, liꞌ ndyatí̱ Jesús ndyaa neꞌ sca niꞌi̱. Ndyanu nu quiñaꞌa̱ ñati̱ biꞌ nde liyaꞌ ti. Loꞌo liꞌ nchcuane nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ cui̱i̱ nu nda ca ti yu. \p \v 18 ―¿Ha loꞌo cuꞌma̱ ná ngua cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ―. ¿Ha ná jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ siꞌi na nu cacu na laca nu cuaꞌni chaꞌ caca cuxi tyiquee na? Ná taca. \v 19 Loꞌo cacu na sca na, liꞌ tyatí̱ biꞌ nde tyuu tuꞌba na, ca tiꞌi̱ biꞌ nde neꞌ na liꞌ; loꞌo tsaa na liyaꞌ tye lyiji chaꞌ jiꞌi̱ liꞌ ―nacui̱ Jesús. \p Juaꞌa̱ nchcuiꞌ Jesús chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ na chaꞌ tsoꞌo cacu na lcaa na nu ndacu ñati̱. \v 20 Tya nchcuiꞌ la Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Sca chaꞌ nu nchcuiꞌ ñati̱, sca chaꞌ nu ndyuꞌni ñati̱, juaꞌa̱ caca cuayáꞌ tiꞌ na si ntsuꞌu chaꞌ cuxi neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 21 Si chañi chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ cuxi neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱, quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ cuxi taca cuaꞌni ñati̱ biꞌ liꞌ: masi culacua cuxi tiꞌ nguꞌ, masi cuaꞌni subaꞌ nguꞌ loꞌo xaꞌ ñati̱, masi tyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo clyoꞌo xaꞌ ñati̱, masi cujuii nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ, \v 22 masi nguꞌ cuaana caca nguꞌ, masi tyacui tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ sca na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱, masi caca lyaꞌ tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱, masi tucua chaꞌ tyuꞌu tyiquee nguꞌ, masi subaꞌ tsa cuaꞌni nguꞌ, masi caca liyeꞌ tiꞌ nguꞌ, masi cuentyu tsa caca nguꞌ, masi caca tyixi tsa tuꞌba nguꞌ, masi ná cube tiꞌ nguꞌ tsiyaꞌ ti. \v 23 Na cua ntsuꞌu tyiquee ñati̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi biꞌ, biꞌ chaꞌ ndiya tiꞌ nguꞌ cuaꞌni nguꞌ jiꞌi̱. Biꞌ laca chaꞌ nu nduꞌni chaꞌ ná lubii cresiya jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. \s1 Jlya tiꞌ sca nu cunaꞌa̱ xaꞌ tsuꞌ jiꞌi̱ Jesús \p \v 24 Loꞌo liꞌ nduꞌu Jesús ndyaa tyijyuꞌ nde loyuu su cuentya quichi̱ Sidón, nde su cuentya quichi̱ Tiro liꞌ. Ngua tiꞌ yu chaꞌ tyanu yu sca neꞌ niꞌi̱ cuaana ti cajua; pana ná ngua jiꞌi̱, chaꞌ yala ti ngujui chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ macala ndiꞌi̱ yu. \v 25 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu sca nu cunaꞌa̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ; ngua cuayáꞌ tiꞌ mala su ndiꞌi̱ Jesús, biꞌ chaꞌ ya̱a̱ maꞌ su ndiꞌi̱ yu. Cua ngusñi sca cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ sca nu cunaꞌa̱ piti, sñiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ; biꞌ chaꞌ ngutu̱ sti̱ꞌ xtyaꞌa̱ nu piti nde loo Jesús, \v 26 ngüijña maꞌ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ yu, chaꞌ culo yu cuiꞌi̱ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ sñiꞌ, ntiꞌ maꞌ. Chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ griego nchcuiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ laca maꞌ, nguꞌ sirofenicia. \p \v 27 ―Clyo nda nguꞌ na cacu sñiꞌ nguꞌ ―nacui̱ Jesús―. Ná tsoꞌo si xñi nguꞌ tyaja nu ndyacu sñiꞌ nguꞌ chaꞌ ta nguꞌ jiꞌi̱ xneꞌ ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ. \p \v 28 ―Chañi chaꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱ nu cunaꞌa̱―, pana ntsuꞌu chacuayáꞌ cacu xneꞌ satya nu ndyalú neꞌ mesa laja loꞌo ndyacu nu sube ―nacui̱ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 29 ―Tsoꞌo nchcuiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús―. Tsoꞌo ti tyaa nuꞌu̱ toꞌ tyi juani, chaꞌ cua ndyaca tsoꞌo sñiꞌ nuꞌu̱ juani ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ liꞌ. \p \v 30 Nduꞌu nu cunaꞌa̱ biꞌ ndyaa, ndyalaa toꞌ tyi su ntsiya sñiꞌ lo quiꞌña. Liꞌ naꞌa̱ nu cunaꞌa̱ chaꞌ cua ndyaca tsoꞌo sñiꞌ, ngaꞌaa ntsuꞌu cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ ñati̱ cuꞌu̱ \p \v 31 Loꞌo liꞌ nduꞌu nguꞌ quichi̱ Tiro, ñaa nguꞌ, nteje tacui nguꞌ quichi̱ Sidón, nteje tacui nguꞌ nde Decápolis, la cuiꞌ loyuu su nscua tii tyaꞌa quichi̱. Liꞌ nguxtyu̱u̱ nguꞌ ya̱a̱ nde toꞌ tayuꞌ Galilea. \v 32 Liꞌ ñaa xi ñati̱ slo Jesús, ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ sca nu cuꞌu̱. Na cuꞌu̱ jyaca̱ yu, juaꞌa̱ ná nchca chcuiꞌ tsoꞌo yu. Liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús chaꞌ sta yaꞌ hique nu quicha biꞌ. \v 33 Ndyaa loꞌo Jesús jiꞌi̱ nu quicha biꞌ sca seꞌi̱ cacua ti su ná ndiꞌi̱ ñati̱. Liꞌ ndyojoꞌ sne yaꞌ Jesús tyuu jyaca̱ nu quicha biꞌ, ngutuꞌu hitya sañiꞌ Jesús, cuati ngusta sne yaꞌ lo ltseꞌ nu quicha. \v 34 Liꞌ nguxñaꞌa̱ Jesús nde cua̱, lye tsa ñaa xtyiꞌi liꞌ. \p ―Efata ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu quicha biꞌ liꞌ. (Ndiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ biꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ yu: Tyaala tyuu jyaca̱ nuꞌu̱, juaꞌa̱ ntiꞌ ñacui̱ chaꞌ biꞌ.) \p \v 35 Hora ti ndyaala tyuu jyaca̱ yu liꞌ; nduna tsoꞌo yu, ngua tsoꞌo ltseꞌ yu chaꞌ tsoꞌo ti nda yu chaꞌ loꞌo nguꞌ. \v 36 Liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ná cachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ ñiꞌya̱ ngua jiꞌi̱ nu quicha biꞌ. Pana ná nduna nguꞌ; lye la nguañi chaꞌ biꞌ, masi lye ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ná cachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \v 37 Ndube tsa tiꞌ nguꞌ loꞌo ndyuna nguꞌ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ biꞌ. \p ―Tsoꞌo tsa nduꞌni yu biꞌ ―nacui̱ nguꞌ―, loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ nu cuꞌu̱ jyaca̱ nchca jiꞌi̱ yu nduꞌni yu chaꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ; hasta loꞌo nchcuiꞌ nguꞌ quicha biꞌ chaca quiyaꞌ xquiꞌya yu, masi ngua cuꞌu̱ tuꞌba nguꞌ. \c 8 \s1 Nda Jesús na ndyacu jacua mil tyaꞌa ñati̱ \p \v 1 Ngua chaca tsa̱. Tya tsubiꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ slo Jesús, biꞌ chaꞌ ngaꞌaa ntsuꞌu na cacu nguꞌ juani. Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p \v 2 ―Tyaꞌna tsa tiꞌ naꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ re ―nacui̱―, chaꞌ sna tsa̱ cua ngutaꞌa̱ nguꞌ loꞌo naꞌ. Ngaꞌaa ntsuꞌu tsiyaꞌ ti na cacu nguꞌ juani. \v 3 Ná tsoꞌo culo naꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ re chaꞌ tyaa nguꞌ juani, ñaꞌa̱ loꞌo jbiꞌña ti ndyaꞌa̱ nguꞌ; ngaꞌaa talo nguꞌ tyaꞌa̱ nguꞌ tyucui̱i̱ chaꞌ tyalaa nguꞌ toꞌ tyi nguꞌ, chaꞌ juaꞌa̱ ndiꞌi̱ xi nguꞌ nu tyijyuꞌ tsa lijya̱ nguꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \p \v 4 ―¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni na ca nde? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ liꞌ―, chaꞌ ná ndiꞌi̱ ni sca ñati̱. Ná caja ñiꞌya̱ ta na na cacu nguꞌ re ―nacui̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ. \p \v 5 ―¿Ni lcua tyaꞌa xlyá ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \p ―Cati tyaꞌa ti xlyá tejeꞌ loꞌo jiꞌi̱ ya ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 6 Liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ tyacaꞌa̱ nguꞌ lo yuu. Ndayaꞌ yu jiꞌi̱ nu cati tyaꞌa xlyá tejeꞌ biꞌ, ndya xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi xquiꞌya chaꞌ ntsuꞌu na cacu nguꞌ. Liꞌ ngusaꞌbe yu xlyá biꞌ, nda yu yuꞌbe jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ tacha nguꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ cacu nguꞌ jiꞌi̱. \v 7 Loꞌo xi cualya sube ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ; biꞌ chaꞌ loꞌo ngulacua̱ Jesús jiꞌi̱ cualya biꞌ, liꞌ ngulo yu cña chaꞌ tacha nguꞌ yuꞌbe cualya biꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ cacu nguꞌ jiꞌi̱. \v 8 Loꞌo ndyacu nguꞌ jiꞌi̱, nguaalaꞌ tsa jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. Loꞌo liꞌ nguxutiꞌi̱ nguꞌ lcaa satya nu tyaꞌa ndyanu su ndyacu nguꞌ, ngutsaꞌá̱ cati tyaꞌa chcubi loꞌo yuꞌbe biꞌ. \v 9 La cuiꞌ tsa̱ biꞌ cua ndyacu jacua mil tyaꞌa ñati̱. Loꞌo nchcuiꞌ salyaꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ, \v 10 liꞌ ndyatí̱ yu neꞌ yaca niꞌi̱ sube loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, ndyaa yu loꞌo nguꞌ nde su naa Dalmanuta. \s1 Ñaꞌa̱ cuiꞌya nguꞌ sca chaꞌ tlyu nu cuaꞌni Jesús, ntiꞌ nguꞌ \p \v 11 Liꞌ ndyuꞌu tucua xi nguꞌ fariseo slo Jesús chaꞌ xu̱u̱ nguꞌ loꞌo yu. Ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ caja ñiꞌya̱ chcuiꞌ nguꞌ sca chaꞌ cuxi jiꞌi̱ yu; biꞌ chaꞌ ndijña nguꞌ fariseo biꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ culuꞌu yu sca chaꞌ tlyu jiꞌi̱ nguꞌ, sca chaꞌ tonu nu tyuꞌu tucua nde cua̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 12 Liꞌ nda xtyiꞌi Jesús hasta ca neꞌ cresiya jiꞌi̱. \p ―Lcaa ñati̱ nu luꞌú nde chalyuu tyempo juani ni, ¿ni chaꞌ laca xcuiꞌ na ntiꞌ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni naꞌ sca chaꞌ tlyu chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni chaꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱? ―nacui̱ Jesús―. Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ ná ta ycuiꞌ Ni chacuayáꞌ ñaꞌa̱ ma̱ ni sca chaꞌ tlyu ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 13 Loꞌo liꞌ nguxtyanu yu jiꞌi̱ nguꞌ fariseo biꞌ; xaꞌ ndyatí̱ yu neꞌ yaca niꞌi̱ sube ti loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ, nteje tacui nguꞌ lo tayuꞌ, ngutuꞌu nguꞌ chaca tsuꞌ liꞌ. \s1 Nguꞌ fariseo laca ñiꞌya̱ ntiꞌ scua̱ tiyeꞌ \p \v 14 Ngujlyaa tiꞌ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ na cacu nguꞌ tsa̱ biꞌ, sca xlyá tejeꞌ ti ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ nde neꞌ yaca niꞌi̱ sube. \v 15 Loꞌo liꞌ nda Jesús chaca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ: \p ―Tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ yu―, cuiꞌya ma̱ cuentya ñiꞌya̱ nduꞌni scua̱ tiyeꞌ nu nda nguꞌ biꞌ, nu nguꞌ fariseo loꞌo nguꞌ nu cuentya jiꞌi̱ rey Herodes ni. \p \v 16 Cuaana ti nchcuiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ loꞌo tyaꞌa nguꞌ liꞌ: \p ―Xquiꞌya chaꞌ ná ntsuꞌu la xlyá tejeꞌ jiꞌna, biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ yu chaꞌ jiꞌi̱ scua̱ tiyeꞌ loꞌo na ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p \v 17 Pana ngua tii Jesús chaꞌ ná ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ biꞌ. \p ―¿Ni chaꞌ laca ndube tiꞌ ma̱ chaꞌ ná ntsuꞌu na cacu ma̱? ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ―. ¿Ha ná jlo tiꞌ ma̱? ¿Ha ná nchca cuayáꞌ tiꞌ ma̱? ¿Ha ndyacu̱ꞌ hique ma̱? ―nacui̱ yu―. \v 18 Ntsuꞌu siꞌyu cloo ma̱, ¿ha ná nchca ñaꞌa̱ ma̱? Ntucua jyaca̱ ma̱, ¿ha ná nchca cuna ma̱? ¿Ha ná ndyiꞌu tiꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti? \v 19 Nu loꞌo ngusaꞌbe naꞌ caꞌyu tyaꞌa xlyá tejeꞌ ndyacu nu caꞌyu mil tyaꞌa ñati̱ biꞌ ni, ¿ni lcua tyaꞌa chcubi ntsuꞌu yuꞌbe xlyá nu cua nguxutiꞌi̱ ma̱ liꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p ―Tii tyucuaa tyaꞌa chcubi ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 20 ―La cuiꞌ juaꞌa̱ loꞌo ngusaꞌbe naꞌ cati tyaꞌa xlyá tejeꞌ ndyacu nu jacua mil tyaꞌa ñati̱ biꞌ, ¿ni lcua tyaꞌa chcubi ntsuꞌu yuꞌbe xlyá nu cua nguxutiꞌi̱ ma̱ liꞌ? ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ. \p ―Cati tyaꞌa chcubi ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 21 ―¿Ha bilya caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ lacua? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca nguꞌ cuityi̱ꞌ ca Betsaida \p \v 22 Loꞌo liꞌ ndyalaa nguꞌ ca nde quichi̱ Betsaida. Hora ti ñaa loꞌo nguꞌ quichi̱ jiꞌi̱ sca nu cuityi̱ꞌ slo Jesús. Ndijña tsa nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ sta yaꞌ yu hique nu quicha, ngua tiꞌ nguꞌ. \v 23 Biꞌ chaꞌ ndayaꞌ Jesús yaꞌ nu cuityi̱ꞌ, ndyaa loꞌo yu jiꞌi̱ ca toꞌ quichi̱. Ngutuꞌu hitya sañiꞌ Jesús cloo nu quicha, ngusta yaꞌ yu cloo nu cuityi̱ꞌ biꞌ liꞌ. \p ―¿Ha cua ñaꞌa̱ nuꞌu̱ sca na? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu quicha. \p \v 24 Cua ngulane ñaꞌa̱ nu quicha cacua ti liꞌ. \p ―Cua nchca ñaꞌa̱ naꞌ xi ―nacui̱ nu quicha―. Tsa lyiji tsa tyaca̱ꞌ ñaꞌa̱ naꞌ, ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ yaca ñaꞌa̱ nguꞌ loꞌo ndyaꞌa̱ nguꞌ ―nacui̱ nu quicha biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 25 Xaꞌ ngusta yaꞌ Jesús cloo nu quicha biꞌ. Loꞌo nguxñaꞌa̱ tsoꞌo nu quicha chaca quiyaꞌ, liꞌ cua ngua ñaꞌa̱ tsoꞌo jiꞌi̱ lcaa ñati̱; cua ndyaca tsoꞌo cloo liꞌ. \v 26 Pana ngulo Jesús cña jiꞌi̱ chaꞌ tyaa toꞌ tyi: \p ―Ná tsaa nuꞌu̱ nde lquichi̱ juani, ná cachaꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ñati̱ na ca nu ngua jinuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu ngua quicha biꞌ. \s1 Ndachaꞌ liñi Pedro chaꞌ ycuiꞌ Cristo laca Jesús \p \v 27 Tya ndyaa la Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, ndyaa nguꞌ tyu̱u̱ tyaꞌa quichi̱ sube ti ca loyuu su cuentya Cesarea de Filipo. Laja loꞌo ndyaꞌa̱ nguꞌ tyucui̱i̱, liꞌ nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Loꞌo nchcuiꞌ ñati̱ jnaꞌ, ¿tilaca laca naꞌ, ntiꞌ nguꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \p \v 28 ―Ntsuꞌu nguꞌ nu nchcuiꞌ chaꞌ jyoꞌo Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ tya tsubiꞌ la laca nuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ―. Xaꞌ la ñati̱ ni, nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jyoꞌo cusuꞌ Elías laca nuꞌu̱; loꞌo xaꞌ la ñati̱ ni, nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ sca jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi saꞌni la laca nuꞌu̱. \p \v 29 ―Loꞌo cuꞌma̱ ni ―nacui̱ Jesús―, ¿tilaca laca naꞌ ntiꞌ ma̱? ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \p Hora ti nguxacui̱ Pedro chaꞌ jiꞌi̱ yu: \p ―Cristo laca nuꞌu̱ ―nacui̱ Pedro liꞌ. \p \v 30 Ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ, chaꞌ ná cachaꞌ nguꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ xaꞌ la ñati̱. \s1 Nda Jesús chaꞌ loꞌo nguꞌ chaꞌ cua cajaa ti ycuiꞌ \p \v 31 Loꞌo liꞌ nguxana Jesús nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ ndiꞌya̱: \p ―Ntsuꞌu chaꞌ ca̱a̱ quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tiꞌí nu caca jiꞌi̱ ycuiꞌ naꞌ, masi ycuiꞌ Ndyosi cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Nde loo la chcuiꞌ tsa nguꞌ cuentyu jnaꞌ; loꞌo nu nguꞌ cusuꞌ, loꞌo sti joꞌó nu laca loo, loꞌo mstru chaꞌ joꞌó ni, lcaa nguꞌ biꞌ chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ nu cuiñi laca naꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ cujuii nguꞌ jnaꞌ liꞌ; pana loꞌo tyuꞌu scua sna tsa̱, liꞌ tyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ. \p \v 32 Liñi nguluꞌu Jesús chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱; biꞌ chaꞌ ngusñi Pedro yaꞌ Jesús liꞌ, nchcuiꞌ loꞌo yu chaꞌ ngua tiꞌ cuaꞌa jiꞌi̱ yu, chaꞌ ngaꞌaa chcuiꞌ Jesús juaꞌa̱. \v 33 Liꞌ nguxtyacui Jesús su ndu̱ ti, nxñaꞌa̱ yu jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱; ndacu̱ꞌ yu tsiyaꞌ ti chaꞌ nu nchcuiꞌ Pedro liꞌ. \p ―Tyuꞌutsuꞌ nuꞌu̱ ꞌna, Satanás ―nacui̱ yu jiꞌi̱ Pedro―, chaꞌ ngaꞌaa tacu̱ꞌ loo nuꞌu̱ chaꞌ ꞌna. Siꞌi ñiꞌya̱ nu nclacua tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi nclyacua tiꞌ nuꞌu̱ juani, sca chaꞌ nu ndyaꞌa̱ tyiquee ñati̱ chalyuu ti nclyacua tiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ Pedro. \p \v 34 Loꞌo liꞌ ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, loꞌo jiꞌi̱ nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu lcaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ tya̱a̱ nguꞌ slo yu. Nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Si ntsuꞌu nguꞌ nu chañi chaꞌ ntiꞌ nguꞌ tsaa nguꞌ loꞌo naꞌ ―nacui̱ yu―, ngaꞌa̱ chaꞌ xtyanu nguꞌ biꞌ lcaa chaꞌ nu ntsuꞌu tsa tyiquee nguꞌ biꞌ jiꞌi̱, chaꞌ tyaꞌa̱ nguꞌ loꞌo naꞌ lcaa tsa̱, masi cujuii ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ cuentya ꞌna. \v 35 Chcunaꞌ chalyuu jiꞌi̱ nguꞌ si xcuiꞌ nclyacua tsa tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ caca jiꞌi̱ ycuiꞌ ti nguꞌ; pana quije chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ nguꞌ si tyajaꞌa̱ nguꞌ, masi cujuii ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ cuentya ꞌna, xquiꞌya chaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ tsoꞌo jnaꞌ loꞌo xaꞌ ñati̱. \v 36 Ná tyanu chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ nguꞌ, masi nguaꞌni tsa nguꞌ ngana nde chalyuu nquichaꞌ; loꞌo cajaa nguꞌ, liꞌ chcunaꞌ lcaa chalyuu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 37 Ná taca ta nguꞌ cayaꞌ chaꞌ caja la chalyuu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 38 Caca tyujuꞌu tiꞌ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, nu loꞌo ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ scaa ñati̱ chalyuu nu ntyujuꞌu tiꞌ jnaꞌ, masi tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ tsoꞌo nu nchcuiꞌ ti naꞌ. Si xquiꞌya naꞌ tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ biꞌ slo nguꞌ cuxi chalyuu juani, masi slo nguꞌ subaꞌ chalyuu juani, liꞌ caca tyujuꞌu tiꞌ naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ nu loꞌo ca̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ nde loo la chaꞌ caca naꞌ loo jiꞌi̱ ñati̱. Liꞌ lye tsa ñaꞌa̱ xee caca loꞌo tya̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Sti naꞌ. Ca̱a̱ naꞌ loꞌo xca̱ nu tacati tsa jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, chaꞌ lubii tsiyaꞌ ti nguꞌ xca̱ biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \c 9 \p \v 1 Tya nchcuiꞌ la Jesús loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ ―nacui̱ yu―, chaꞌ ntsuꞌu nguꞌ nu tya ndu̱ loꞌo na chalyuu re juani, nu ca cuayáꞌ tiꞌ chaꞌ cua nguxana chaꞌ laca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu, nu loꞌo tya lyiji cajaa nguꞌ. Tlyu tsa chacuayáꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ Ni loꞌo caca Ni loo liꞌ. \s1 Cua ngutsaꞌa̱ ñaꞌa̱ tyucui ñaꞌa̱ loo Jesús \p \v 2 Loꞌo cua ndyaꞌa scuá tsa̱ liꞌ nduꞌu Jesús ndyaa; loꞌo Pedro, loꞌo Jacobo, loꞌo Juan ndyaa loꞌo. Jacua tyaꞌa ti nguꞌ biꞌ ndyaa nguꞌ lo xlya caꞌya cua̱, ná loꞌo xaꞌ ñati̱ ndyaa nguꞌ. Ca biꞌ laja loꞌo naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, cua ngutsaꞌa̱ ñaꞌa̱ tyucui ñaꞌa̱ loo yu. \v 3 Naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ ndubi tsa ñaꞌa̱ steꞌ Jesús, ngati̱ tsa ñaꞌa̱. Ná nchca jiꞌi̱ sca ñati̱ chalyuu quiꞌí̱ jiꞌi̱ steꞌ nguꞌ juaꞌa̱, masi jlo tsa tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ nu tyaati̱ lateꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. \v 4 Laja loꞌo naꞌa̱ nguꞌ, liꞌ nduꞌu tucua jyoꞌo Elías loꞌo jyoꞌo Moisés, ndu̱ jyoꞌo biꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús. \v 5 Liꞌ nchcuiꞌ Pedro loꞌo Jesús: \p ―Mstru ―nacui̱―, tsoꞌo tsa chaꞌ ndiꞌi̱ ya ca nde loꞌo nuꞌu̱. Ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ cuiñá ya sna tyaꞌa chcuaꞌya, tsaca laca su tyiꞌi̱ ycuiꞌ nuꞌu̱, chaca su tyiꞌi̱ La Moisés, chaca su tyiꞌi̱ La Elías ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ Jesús. \p \v 6 Ndyutsi̱i̱ tsa Pedro loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱, biꞌ chaꞌ ngaꞌaa jlo tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ chaꞌ nu chcuiꞌ nguꞌ. \v 7 Loꞌo liꞌ nduꞌu tucua sca coo nguxi̱i̱ tyucui ñaꞌa̱ hichu̱ꞌ nguꞌ su ndu̱ nguꞌ, liꞌ nguañi nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ laja coo biꞌ: \p ―La cuiꞌ yu re laca nu sca ti Sñiꞌ naꞌ ―nacui̱ Ni―, tyacaꞌa tsa yu ꞌna. Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ yu re loꞌo chcuiꞌ yu loꞌo ma̱. \p \v 8 Hora ti nguxñaꞌa̱ nguꞌ su ndu̱ jyoꞌo biꞌ tsa̱, pana naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ ngaꞌaa ndu̱ nu nguꞌ biꞌ; sca ti Jesús ndu̱ loꞌo nu sna tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \p \v 9 Liꞌ nduꞌu nguꞌ ñaa nguꞌ. Laja loꞌo nguaꞌya nguꞌ lo xlya caꞌya, ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ná cachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ nu cua naꞌa̱ nguꞌ lo xlya caꞌya. \p ―Nu loꞌo cajaa ycuiꞌ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, loꞌo liꞌ tyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ, liꞌ taca cachaꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 10 Ndaquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu, masi ndube tsa tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu, nu loꞌo cua nacui̱ yu chaꞌ tyuꞌú ycuiꞌ yu chaca quiyaꞌ loꞌo ngujuii yu. \v 11 Liꞌ nchcuane nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Nu mstru chaꞌ joꞌó biꞌ ni, ¿ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ nu nchcuiꞌ mstru biꞌ, loꞌo nacui̱ nguꞌ chaꞌ clyo ntsuꞌu chaꞌ ca̱a̱ jyoꞌo Elías nde chalyuu chaca quiyaꞌ? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 12-13 ―Chañi, ntsuꞌu chaꞌ ca̱a̱ jyoꞌo Elías clyo chaꞌ cuaꞌni choꞌo jiꞌi̱ lcaa na ―nacui̱ Jesús―. Cachaꞌ liñi naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani chaꞌ cua laca ndyalaa jyoꞌo Elías biꞌ nde chalyuu. Loꞌo juaꞌa̱ cua nguaꞌni nguꞌ loꞌo yu ñiꞌya̱ nu nscua lo quityi chaꞌ caca jiꞌi̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. La cuiꞌ juaꞌa̱, cua nscua chaꞌ jnaꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ chcubeꞌ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, loꞌo juaꞌa̱ nscua chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ subaꞌ jnaꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca yu cuañiꞌ nu ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ \p \v 14 Xaꞌ ndyalaa nguꞌ su ndiꞌi̱ nu xaꞌ la tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús chaca quiyaꞌ. Cua ndyuꞌu tiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ slo nguꞌ, juaꞌa̱ ndu̱ xi mstru chaꞌ joꞌó loꞌo nguꞌ; nxlyú mstru biꞌ chaꞌ hichu̱ꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús. \v 15 Ndube tsa tiꞌ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ loꞌo naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús lijya̱. Nxna nguꞌ slo yu chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu liꞌ. \p \v 16 ―¿Ñiꞌya̱ chaꞌ nchcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ jua? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 17 Liꞌ hora ti nguxana nchcuiꞌ sca ñati̱ nu ndu̱ laja nguꞌ biꞌ: \p ―Mstru ―nacui̱ jiꞌi̱ Jesús―, na cua ya̱a̱ loꞌo naꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ naꞌ slo nuꞌu̱. Na cuꞌu̱ yu xquiꞌya cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ yu. \v 18 Lcaa seꞌi̱ su nxalú cuiꞌi̱ cuxi biꞌ jiꞌi̱ yu nclyú yu, liꞌ ndyuꞌu ngoꞌ tuꞌba yu; lye ndyacu laꞌya yu, loꞌo liꞌ lye ndyaca yaca cuañaꞌ yu. Loꞌo juaꞌa̱ cua ndijña naꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jinuꞌu̱ jua si tyajaꞌa̱ nguꞌ chaꞌ culo nguꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nu quicha re. Pana ná ngua jiꞌi̱ nguꞌ ―nacui̱ sti nu quicha biꞌ liꞌ. \p \v 19 ―Ná jlya tiꞌ cuꞌma̱ tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Cuxi tsa cresiya jiꞌi̱ ma̱. Ngaꞌaa tsoꞌo tyanu naꞌ slo cuꞌma̱, ngaꞌaa talo naꞌ jiꞌi̱ ma̱ tsiyaꞌ ti. Pana ca̱a̱ loꞌo ma̱ jiꞌi̱ nu quicha jua slo naꞌ juani. \p \v 20 Liꞌ ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nu quicha slo Jesús. Nu loꞌo naꞌa̱ cuiꞌi̱ cuxi biꞌ jiꞌi̱ Jesús, hora ti nguxalú jiꞌi̱ nu quicha biꞌ; nclyú lo yuu, nxasu, nxasu, ntyucua ngoꞌ tuꞌba liꞌ. \v 21 Nchcuane Jesús jiꞌi̱ sti nu quicha liꞌ: \p ―¿Ni jacuaꞌ nguxana quicha biꞌ? ―nacui̱ Jesús. \p ―Tya loꞌo cuañiꞌ yu, tya liꞌ ngusñi quicha biꞌ jiꞌi̱ yu ―nacui̱ sti nu quicha biꞌ―. \v 22 Tyu̱u̱ tsa quiyaꞌ cua nguxlyú biꞌ jiꞌi̱ yu lo quiiꞌ, nguxtyú jiꞌi̱ yu lo hitya chaꞌ ngua tiꞌ cuiꞌi̱ chaꞌ cujuii jiꞌi̱ yu. Cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya, cuaꞌni nuꞌu̱ sca chaꞌ tsoꞌo, cuaꞌni nuꞌu̱ joꞌo jiꞌi̱ yu si nchca jinuꞌu̱ ―nacui̱ sti nu quicha biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 23 ―¿Ni chaꞌ laca nacui̱ nuꞌu̱ ꞌna juaꞌa̱, si nchca ꞌna? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. Lcaa lo cña nchca jiꞌi̱ sca ñati̱ nu jlya tiꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱. \p \v 24 Hora ti nchcuiꞌ sti nu quicha biꞌ liꞌ: \p ―Jlya tiꞌ naꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱―, xtyucua nuꞌu̱ ꞌna chaꞌ jlya la tiꞌ naꞌ jinuꞌu̱ hora nu loꞌo ngaꞌaa jlya tsoꞌo tiꞌ naꞌ ―nacui̱ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 25 Loꞌo naꞌa̱ Jesús chaꞌ quiñaꞌa̱ la ñati̱ cua tyuꞌu tiꞌi̱ ti nguꞌ slo, liꞌ ngulo yu cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi biꞌ: \p ―Cuiꞌi̱ cuxi nuꞌu̱ ni, la cuiꞌ nuꞌu̱ laca nu nguaꞌni cuꞌu̱ jiꞌi̱ nu quicha re ―nacui̱ Jesús―. Culo naꞌ cña jinuꞌu̱ juani chaꞌ tyuꞌu nuꞌu̱ jiꞌi̱ yu cuañiꞌ re. Ngaꞌaa xlyú nuꞌu̱ jiꞌi̱ yu tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi. \p \v 26 Nguaꞌni biꞌ chaꞌ cui̱i̱ ngusiꞌya nu quicha, xaꞌ lye tsa nguxalú cuiꞌi̱ jiꞌi̱ nu quicha biꞌ loꞌo nduꞌu cuiꞌi̱ jiꞌi̱ liꞌ. Nclyú nu quicha biꞌ, ntsiya nguliji tiꞌ. Cua quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ naꞌa̱ jiꞌi̱. \p ―Cua ngujuii yu ―nacui̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 27 Liꞌ ngusñi Jesús yaꞌ nu quicha biꞌ, nguxatu̱u̱ Jesús jiꞌi̱. Ndatu̱ nu quicha biꞌ, chaꞌ ngua tsoꞌo hora ti. \p \v 28 Loꞌo liꞌ nduꞌu Jesús ndyaa yu nde neꞌ niꞌi̱. Liꞌ nchcuiꞌ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ loꞌo yu su ntucua ycuiꞌ ti nguꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ ná ngua jiꞌi̱ ya culo ya jiꞌi̱ cuiꞌi̱ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nu quicha biꞌ? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 29 ―Sca lo ti cuiꞌi̱ cuxi laca biꞌ ―nacui̱ Jesús―. Ná nchca jiꞌi̱ ma̱ culo ma̱ jiꞌi̱ sca cuiꞌi̱ juaꞌa̱, si ná jña ma̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca. \s1 Xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ cajaa ycuiꞌ \p \v 30 Loꞌo liꞌ nduꞌu nguꞌ biꞌ quichi̱ biꞌ, nteje tacui nguꞌ tyu̱u̱ tyaꞌa quichi̱ loyuu su cuentya Galilea biꞌ. Ná ntiꞌ Jesús chaꞌ caja chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ, chaꞌ nteje tacui ycuiꞌ yu loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu, \v 31 chaꞌ ntiꞌ Jesús culuꞌu la jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ laja loꞌo ndyaꞌa̱ ycuiꞌ ti nguꞌ. \p ―Ntsuꞌu sca ñati̱ nu cujuiꞌ cresiya ꞌna jiꞌi̱ nguꞌ tisiya chaꞌ cuaꞌni cuxi nguꞌ loꞌo naꞌ, masi cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Cujuii nguꞌ biꞌ jnaꞌ liꞌ. Pana loꞌo tyuꞌu scua sna tsa̱ tya loꞌo cua ndyujuii nguꞌ ꞌna, liꞌ tyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ ―nacui̱ Jesús. \p \v 32 Ná ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ ñiꞌya̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ; pana ná ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu ñiꞌya̱ nu ntiꞌ ñacui̱ chaꞌ nu nda yu, chaꞌ ntsi̱i̱ nguꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu liꞌ. \s1 Nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca nguꞌ \p \v 33 Loꞌo liꞌ ndyalaa nguꞌ nde quichi̱ Capernaum, ndyatí̱ nguꞌ neꞌ sca niꞌi̱. Liꞌ nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ nchcuiꞌ ma̱ loꞌo tyaꞌa ma̱ ca tyucui̱i̱ biꞌ tsa̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 34 Ná ntajaꞌa̱ nguꞌ cachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu ñiꞌya̱ chaꞌ nu cua nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ tyucui̱i̱, chaꞌ ntyujuꞌu tiꞌ nguꞌ. Tyempo biꞌ cua nda nguꞌ chaꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ si ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ tsaca tyaꞌa ndyaꞌa̱ nguꞌ. \v 35 Liꞌ ndyacaꞌa̱ Jesús, xaꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Ñati̱ nu ntiꞌ caca loo la jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ ni, ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni nguꞌ biꞌ lcaa cña sube ti chaꞌ xtyucua jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ, ñiꞌya̱ nduꞌni sca msu cña jiꞌi̱ xuꞌna ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 36 Loꞌo liꞌ nduꞌu Jesús sca laꞌa ti, ñaa loꞌo jiꞌi̱ sca nu sube slo nguꞌ. Liꞌ nguxatu̱ yu jiꞌi̱ nu piti biꞌ nde loo su ndiꞌi̱ nguꞌ. Laja loꞌo ngüityi Jesús jiꞌi̱ nu piti biꞌ, liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ chaca quiyaꞌ: \p \v 37 ―Loꞌo xtyucua ma̱ jiꞌi̱ sca ñati̱ ñiꞌya̱ laca nu piti re xquiꞌya naꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ na nxtyucua ma̱ ꞌna laca ―nacui̱ Jesús―. Loꞌo juaꞌa̱, loꞌo nduꞌni ma̱ cña ꞌna, la cuiꞌ juaꞌa̱ nduꞌni ma̱ cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni nu cua nda ꞌna lijya̱a̱ nde chalyuu ―nacui̱ Jesús. \s1 Stuꞌba ti ntsuꞌu tyiquee nguꞌ loꞌo na si ná nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ biꞌ loꞌo na \p \v 38 ―Mstru ―nacui̱ Juan jiꞌi̱ Jesús―, cua naꞌa̱ ya jiꞌi̱ chaca ñati̱ nu ngulo jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ ñati̱. Nduꞌni yu cña biꞌ chacuayáꞌ jinuꞌu̱, nacui̱ yu, pana ná ndyaca tsaꞌa̱ yu loꞌo cua. Biꞌ chaꞌ ngua tiꞌ ya cuaꞌa ya jiꞌi̱ yu, chaꞌ ná culo yu jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ Juan. \p \v 39 ―Ná cuaꞌa ma̱ jiꞌi̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Ñati̱ nu cuaꞌni sca chaꞌ tlyu chacuayáꞌ jnaꞌ nacui̱ nguꞌ, ngaꞌaa ca chcuiꞌ ñati̱ biꞌ chaꞌ cuxi jnaꞌ nde loo la. \v 40 Stuꞌba ti ntsuꞌu tyiquee ñati̱ loꞌo na si siꞌi na nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ loꞌo na. \v 41 Chañi chaꞌ nu chcuiꞌ naꞌ loꞌo cuꞌma̱ juani: si ta laja ti cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ masi sca tasa ti hitya coꞌo ma̱ xquiꞌya chaꞌ ñati̱ jiꞌi̱ Cristo laca ma̱, nde loo la tyacua chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. \s1 Cuxi tsa caca si ntsuꞌu sca quiꞌya nu ndulo la jiꞌna \p \v 42 ’Ná tsoꞌo culuꞌu sca ñati̱ tyucui̱i̱ cuxi jiꞌi̱ ñati̱ nu jlya tiꞌ ꞌna ñiꞌya̱ jlya tiꞌ nu sube ―nacui̱ Jesús―. Tsoꞌo la masi tyaaca̱ꞌ sca quichi tonu yane yu cuxi biꞌ, liꞌ xtyú nguꞌ jiꞌi̱ yu lo hitya tyujoꞌo. \v 43 Ngaꞌa̱ chaꞌ xtyanu ma̱ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ sca chaꞌ cuxi nu ndiya tsa tiꞌ ma̱ jiꞌi̱, masi ndulo tsa chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱, ntiꞌ ma̱, ñiꞌya̱ si laca yaꞌ ma̱. Tsoꞌo la si xana chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ ma̱, masi ná loꞌo chaꞌ cuxi nu ndulo tsa jiꞌi̱ ma̱ nquichaꞌ, chaꞌ liꞌ ná tyalaa ma̱ su cuxi tsa ca bilyaa. Ná ntsuꞌu chaꞌ tye chaꞌ ndyaqui̱ quiiꞌ ca biꞌ, tsa cuꞌ ti ndyaqui̱. \v 44 Ná tye chaꞌ cacu conuꞌ cuañaꞌ nguꞌ ca biꞌ, ni ná tye chaꞌ ndyaqui̱ quiiꞌ tsiyaꞌ ti. \v 45 La cuiꞌ ti chaꞌ, masi ndiya tsa tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ sca chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni ma̱, masi ndulo tsa chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱ ntiꞌ ma̱, ñiꞌya̱ si laca quiyaꞌ ma̱, ngaꞌa̱ chaꞌ xtyanu ma̱ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱. Tsoꞌo la si xana chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ ma̱, masi ná loꞌo chaꞌ cuxi biꞌ, chaꞌ liꞌ ná tyalaa ma̱ su cuxi tsa ca bilyaa. \v 46 Ná tye chaꞌ cacu conuꞌ cuañaꞌ nguꞌ ca biꞌ, ni ná tye chaꞌ ndyaqui̱ quiiꞌ tsiyaꞌ ti. \v 47 La cuiꞌ ti chaꞌ, masi ndiya tsa tiꞌ ma̱ sca chaꞌ cuxi nu ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱, ngaꞌa̱ chaꞌ xtyanu ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti, ñiꞌya̱ si na culo ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ cloo ma̱. Tsoꞌo la si xana chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ ma̱, masi ná loꞌo chaꞌ cuxi biꞌ nu ndulo tsa jiꞌi̱ ma̱ nquichaꞌ, chaꞌ liꞌ ná tyalaa ma̱ su cuxi tsa ca bilyaa. \v 48 Ná tye chaꞌ cacu conuꞌ cuañaꞌ nguꞌ ca biꞌ, ni ná tye chaꞌ ndyaqui̱ quiiꞌ tsiyaꞌ ti. \p \v 49 ’Xñi ycuiꞌ Ndyosi lcaa msta̱ nu tyucui tyiquee nguꞌ sta nguꞌ chaꞌ tyaqui̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. Loꞌo xi tejeꞌ sta nguꞌ lo msta̱ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ xñi ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ jiꞌi̱ cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu talo loꞌo tyacua chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ nguꞌ. \v 50 Tsoꞌo tsa tejeꞌ, nduꞌnijoꞌo tsa jiꞌna, pana si tye chaꞌ cñiꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱, liꞌ ngaꞌaa cuaꞌnijoꞌo jiꞌna, chaꞌ ngaꞌaa caca cñiꞌ biꞌ chaca quiyaꞌ. Loꞌo lcaa cuꞌma̱ ni, ñiꞌya̱ laca tejeꞌ laca ma̱; tsoꞌo tsa cña nduꞌni tejeꞌ loꞌo sca na cacu na, juaꞌa̱ tsoꞌo tsa cña cuaꞌni ma̱ laja ñati̱ chalyuu si tsoꞌo ti tyiꞌi̱ ma̱ loꞌo tyaꞌa ma̱. \c 10 \s1 Nguluꞌu Jesús chaꞌ ná xtyanu nguꞌ jiꞌi̱ clyoꞌo nguꞌ \p \v 1 Loꞌo liꞌ nduꞌu Jesús quichi̱ Capernaum biꞌ, ndyaa tyijyuꞌ ca xaꞌ quichi̱ nu ntsuꞌu su cuentya Judea loꞌo xaꞌ la quichi̱ nde chaca tsuꞌ staꞌa̱ Jordán. Ca biꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ slo yu. Nclyuꞌu Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ, ñiꞌya̱ nu ncluꞌu ti yu jiꞌi̱ ñati̱ nde lcaa quichi̱ su ndyaꞌa̱ yu. \v 2 Liꞌ ndyalaa xi nguꞌ fariseo slo yu chaꞌ ngua tiꞌ nguꞌ biꞌ tyiji̱loo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. Liꞌ nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ yu: \p ―¿Ha ntsuꞌu chacuayáꞌ cuentya jiꞌi̱ chaꞌ cusuꞌ nu ntsuꞌu jiꞌna, chaꞌ xtyanu sca ñati̱ jiꞌi̱ clyoꞌo yu? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 3 Liꞌ nguxtyacui Jesús chaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―¿Ni cña ngulo jyoꞌo Moisés jiꞌi̱ ma̱ cua saꞌni la lacua? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 4 ―Nda jyoꞌo Moisés chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quiꞌyu tyaꞌa na chaꞌ culo quityi chaꞌ xtyanu nguꞌ jiꞌi̱ clyoꞌo nguꞌ tsiyaꞌ ti. Nu loꞌo nduꞌu quityi jiꞌi̱ nu quiꞌyu, ndye chaꞌ clyoꞌo nguꞌ tsiyaꞌ ti; ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ clyoꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 5 Nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―Xquiꞌya cuꞌma̱ nguscua jyoꞌo Moisés chaꞌ biꞌ, chaꞌ ná ndaquiyaꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ Jesús―. \v 6 Pana nu loꞌo nguxana ntucua quiyaꞌ chalyuu, nu loꞌo ngüiñá ycuiꞌ Ndyosi lcaa lo na, ná nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi juaꞌa̱. “Ngüiñá Ni jiꞌi̱ ñati̱; ngüiñá Ni jiꞌi̱ sca nu quiꞌyu, loꞌo juaꞌa̱ jiꞌi̱ sca nu cunaꞌa̱ ngüiñá Ni”, nacui̱ quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 7 “Bi chaꞌ loꞌo caja clyoꞌo sca nu quiꞌyu, liꞌ tyuꞌutsuꞌ yu toꞌ tyi sti xtyaꞌa̱ yu, chaꞌ tyiꞌi̱ yu loꞌo clyoꞌo yu, \v 8 chaꞌ caca nguꞌ sca ti xtañi tyucuaa nguꞌ liꞌ.” Ngaꞌaa siꞌi tucua tyaꞌa ñati̱ laca nguꞌ, chaꞌ cua laca jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ si laca nguꞌ sca ti ñati̱. \v 9 Biꞌ chaꞌ ná tsoꞌo xtyanu nguꞌ jiꞌi̱ clyoꞌo nguꞌ, chaꞌ cua nda ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ clyoꞌo jiꞌi̱ nguꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 10 Loꞌo ndyaa Jesús neꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ nchcuane nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ cuentya jiꞌi̱ chaꞌ nu nda ca ti yu loꞌo nguꞌ. \v 11 Nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―Loꞌo culo sca ñati̱ quityi chaꞌ xtyanu jiꞌi̱ clyoꞌo yu, chaꞌ liꞌ taca caja clyoꞌo yu loꞌo chaca nu cunaꞌa̱ ntiꞌ yu, chaꞌ cuxi ndyuꞌni yu loꞌo nu chaca ñati̱ biꞌ ―nacui̱ Jesús―. \v 12 Loꞌo juaꞌa̱ sca nu cunaꞌa̱ nu culo quityi chaꞌ xtyanu jiꞌi̱ clyoꞌo, chaꞌ liꞌ taca caja clyoꞌo loꞌo chaca nu quiꞌyu ntiꞌ, la cuiꞌ ti chaꞌ cuxi ndyuꞌni biꞌ loꞌo nu chaca ñati̱ biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Ngulacua̱ Jesús jiꞌi̱ nu sube \p \v 13 Loꞌo liꞌ ngua sca quiyaꞌ ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nu sube ca su ngaꞌa̱ Jesús. Ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ sta yaꞌ ycuiꞌ Jesús hique nu sube biꞌ. Pana nguaꞌni tyaala nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ ná ca̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nu sube. \v 14 Loꞌo naꞌa̱ Jesús ñiꞌya̱ nu ndyuꞌni nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, ná ndiya tiꞌ yu chaꞌ ndyuꞌni nguꞌ juaꞌa̱: \p ―Ta ma̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ nu sube chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ ca slo naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Ná cuaꞌa ma̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ nu sube biꞌ, chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo naꞌ. Ñiꞌya̱ laca loꞌo jlya tiꞌ nu sube jiꞌi̱ sti nguꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ ntsuꞌu chaꞌ jlya tiꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, nu loꞌo laca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. \v 15 Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ ―nacui̱―, chaꞌ ná caca tyatí̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ, si ná tyucui tiꞌ tyiquee nguꞌ ñiꞌya̱ nu ntsuꞌu tyiquee sca nu sube. \p \v 16 Loꞌo liꞌ ndyalaꞌ Jesús jiꞌi̱ nu sube biꞌ, ngulacua̱ yu jiꞌi̱ nu sube loꞌo ngusta yaꞌ yu hique nguꞌ. \s1 Nchcuiꞌ sca nu culiyaꞌ loꞌo Jesús \p \v 17 Tya ndyaa la Jesús tyucui̱i̱ biꞌ, loꞌo liꞌ nxna sca nu quiꞌyu lijya̱ lcaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús. Ndyatu̱ sti̱ꞌ slo Jesús liꞌ. \p ―Mstru, tsoꞌo tsa nduꞌni nuꞌu̱ ―nacui̱ jiꞌi̱ Jesús―. Cachaꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ, ¿na laca cuaꞌni naꞌ chaꞌ caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye ꞌna? ―nacui̱ yu. \p \v 18 ―¿Ni chaꞌ laca ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ ñati̱ tsoꞌo laca naꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ liꞌ―. Sca ti ycuiꞌ Ndyosi laca nu chañi chaꞌ tsoꞌo laca Ni ―nacui̱―. \v 19 Jlo tiꞌ nuꞌu̱ lcaa cña nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ cua saꞌni la: “Ná cujuii ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱; ná cuaꞌni ma̱ chaꞌ subaꞌ loꞌo clyoꞌo xaꞌ ñati̱; ná cuaana ma̱ chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱; ná chcuiꞌ ma̱ cuentyu jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱; ná cuaꞌni ma̱ ngana jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱ cuaana ti; loꞌo juaꞌa̱, cuaꞌni tlyu ma̱ jiꞌi̱ sti ma̱, jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ ma̱, taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ”. \p \v 20 ―Mstru ―nacui̱ nu quiꞌyu biꞌ liꞌ―, tya cuañiꞌ naꞌ ndaquiyaꞌ naꞌ lcaa cña biꞌ; lcaa yija̱ ndaquiyaꞌ naꞌ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ. \p \v 21 Ntsuꞌu tsa tyiquee Jesús ñaꞌa̱ jiꞌi̱ nu quiꞌyu biꞌ. Xaꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo liꞌ: \p ―Sca ti cña lyiji cuaꞌni nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. Yaa clya cujuiꞌ nuꞌu̱ lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jinuꞌu̱, chaꞌ tyuꞌu cñi ta nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi liꞌ; tyacua xi chaꞌ tsoꞌo jinuꞌu̱ nde loo la ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi. Liꞌ xaꞌ tya̱a̱ nuꞌu̱ ca slo naꞌ chaꞌ tyaꞌa̱ nuꞌu̱ loꞌo naꞌ. \p \v 22 Loꞌo ndyuna nu quiꞌyu biꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús loꞌo, xaꞌ ñaꞌa̱ ngulacua tiꞌ liꞌ; xñiꞌi̱ tsa tiꞌ chaꞌ culiyaꞌ tsa nu quiꞌyu biꞌ. Nduꞌu ndyaa liꞌ. \p \v 23 Nguxtyacui Jesús nxñaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ liꞌ. \p ―Tucui tsa caca chaꞌ tyalaa nguꞌ culiyaꞌ ca su laca ycuiꞌ Ndyosi loo ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 24 Ndube tsa tiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu liꞌ, chaꞌ nchcuiꞌ yu juaꞌa̱ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ culiyaꞌ. Biꞌ chaꞌ xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ cuañiꞌ ―nacui̱ Jesús―, tucui tsa caca chaꞌ caca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ, si tiji̱ꞌ tsa tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ycuiꞌ ca nguꞌ. \v 25 Lasa la cña tyeje tacui sca naꞌni quiyaꞌ cuxa, masi sca naꞌni tonu ñiꞌya̱ sca camello. Lasa la chaꞌ biꞌ, tucui la tyatí̱ sca nguꞌ culiyaꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ yu. \p \v 26 Loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ biꞌ ndube tsa tiꞌ nguꞌ liꞌ. \p ―¿Tilaca taca jiꞌi̱ clyaá jiꞌi̱ nu cuxi nu ntsuꞌu chalyuu lacua, chaꞌ tyalaa ca slo ycuiꞌ Ndyosi? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \p \v 27 Loꞌo ngua tii Jesús ñiꞌya̱ nu nclyacua tiꞌ nguꞌ, liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ chaca quiyaꞌ: \p ―Biꞌ laca sca chaꞌ nu ná nchca cuaꞌni ñati̱ chalyuu; pana ycuiꞌ Ndyosi ni, nchca jiꞌi̱ Ni cuaꞌni chaꞌ tyalaa nguꞌ slo Ni ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 28 Nchcuiꞌ Pedro loꞌo liꞌ: \p ―Loꞌo cuare ni, cua nguxtyanu ya jiꞌi̱ lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ya chaꞌ tyaꞌa̱ ya loꞌo nuꞌu̱, ñiꞌya̱ nu nacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni ya ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ Jesús. \p \v 29 ―Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ ―nacui̱ Jesús―, chaꞌ cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu ntsuꞌu chaꞌ tsaa tyijyuꞌ chaꞌ cuaꞌni cña cuentya jnaꞌ, loꞌo juaꞌa̱ nguxtyanu nguꞌ lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ndyuꞌni nguꞌ cña biꞌ, ná xtyanu naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ juaꞌa̱ ti. Masi tyi nguꞌ, masi tyaꞌa ngula nguꞌ masi quiꞌyu masi cunaꞌa̱, masi xtyaꞌa̱ nguꞌ, masi sti nguꞌ, masi sñiꞌ nguꞌ, masi yuu nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ, masi tyanu lcaa chaꞌ biꞌ, \v 30 pana la cuiꞌ chalyuu juani xaꞌ caja quiñaꞌa̱ la chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, tsa ñaꞌa̱ nu ngunaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ngua tiꞌ nguꞌ. Caja su caca tyi nguꞌ, caja nu caca tyaꞌa ngula nguꞌ, caja nu caca xtyaꞌa̱ nguꞌ, caja nu caca sñiꞌ nguꞌ, caja yuu su cuaꞌni nguꞌ cña; hasta sca siyento tsa lo cua chaꞌ biꞌ caja jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo la cuiꞌ juaꞌa̱ tyacua chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ nguꞌ, pana ca nde loo la caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 31 Nde loo la caca nguꞌ nu tyuꞌu tucua su cua tye ti chaꞌ; nde chu̱ꞌ la tyanu nguꞌ nu nduꞌu tucua clyo ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ chaꞌ cua cajaa ti ycuiꞌ \p \v 32 Xaꞌ nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ liꞌ, ndyaa Jesús loꞌo nu nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu tyucui̱i̱ tsaa nguꞌ nde Jerusalén. Nde loo ndyaa ycuiꞌ Jesús. Lye tsa ngulacua tiꞌ nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu, juaꞌa̱ nu xaꞌ la ñati̱ nu ndyaꞌa̱ lcaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ, ntsi̱i̱ tsa nguꞌ. Ndyaa loꞌo Jesús jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, ndyaatsuꞌ nguꞌ sca laꞌa ti chaꞌ chcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ chaꞌ nu caca jiꞌi̱ ycuiꞌ yu nde loo la. \p \v 33 ―Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ―, cua ngusñi na tyucui̱i̱ nde caꞌya juani chaꞌ tsaa na Jerusalén. Cajua tayaꞌ nguꞌ ꞌna nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ ꞌna slo sti joꞌó nu laca loo, slo mstru chaꞌ joꞌó. Cuaꞌni cuayáꞌ nguꞌ biꞌ ꞌna liꞌ. Chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu quiꞌya ꞌna, loꞌo juaꞌa̱ xquiꞌya biꞌ ntsuꞌu chaꞌ cajaa naꞌ. Liꞌ tsaa loꞌo nguꞌ biꞌ ꞌna slo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu laca loo jiꞌi̱ lcaa na. \v 34 Liꞌ xtyí loꞌo nguꞌ biꞌ ꞌna, tyuꞌu hitya sañiꞌ nguꞌ biꞌ loo naꞌ, quijiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ꞌna loꞌo reta. Liꞌ cujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ biꞌ ꞌna lo crusi chaꞌ cajaa naꞌ. Pana loꞌo tyuꞌu scua sna tsa̱, liꞌ tyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ. \s1 Ndijña Jacobo loꞌo Juan sca chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ Jesús \p \v 35 Loꞌo liꞌ ñaa Jacobo loꞌo Juan tyaꞌa slo Jesús. Sñiꞌ Zebedeo laca nguꞌ biꞌ. \p ―Mstru ―nacui̱ nguꞌ―, tyuꞌu chaꞌ clyu tiꞌ jinuꞌu̱, ntsuꞌu sca chaꞌ nu ntiꞌ ya chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ cuentya jiꞌi̱ ya ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 36 ―¿Na laca ntiꞌ ma̱ chaꞌ cuaꞌni naꞌ cuentya jiꞌi̱ ma̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 37 ―Cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ tsoꞌo ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ya chaꞌ stuꞌba ti tyacaꞌa̱ ya loꞌo nuꞌu̱ ca su tlyu su xee tsa, ca su caca nuꞌu̱ loo nde loo la ―nacui̱ nguꞌ biꞌ―. Tsaca ya tyacaꞌa̱ ya laꞌa tsuꞌ cui̱ su ntucua nuꞌu̱, chaca ya tyacaꞌa̱ ya laꞌa tsuꞌ coca jinuꞌu̱. \p \v 38 ―Ná jlo tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ chaꞌ ndijña ma̱ ꞌna juani ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. ¿Ha taca jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ coꞌo ma̱ taná clyaaꞌ nu ngaꞌa̱ chaꞌ coꞌo naꞌ? ¿Ha talo ma̱ si xcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ ñiꞌya̱ nu ngaꞌa̱ chaꞌ xcubeꞌ nguꞌ ꞌna nu loꞌo cujuii nguꞌ ꞌna? \p \v 39 ―Taca jiꞌi̱ ya ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \p ―Chañi chaꞌ loꞌo cuꞌma̱ ngaꞌa̱ chaꞌ coꞌo ma̱ taná clyaaꞌ nu ngaꞌa̱ chaꞌ coꞌo ycuiꞌ naꞌ ―nacui̱ Jesús―. Chañi chaꞌ chcubeꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nu ngaꞌa̱ chaꞌ xcubeꞌ nguꞌ ꞌna. \v 40 Pana, nu tyacaꞌa̱ ma̱ laꞌa tsuꞌ cui̱ ꞌna, nu tyacaꞌa̱ ma̱ laꞌa tsuꞌ coca ꞌna ni, ná ntsuꞌu chacuayáꞌ ꞌna chaꞌ ta naꞌ su tyacaꞌa̱ ñati̱ ca ndacua. Cua laca ngusubi ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ nu tyacaꞌa̱ nde siiꞌ naꞌ tyempo biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 41 Nu xaꞌ la tii tyaꞌa nguꞌ nu ndyaꞌa̱ loꞌo Jesús ni, loꞌo ngua tii nguꞌ ñiꞌya̱ chaꞌ laca nu ngüijña Jacobo loꞌo Juan jiꞌi̱ Jesús, chi̱i̱ tsa ngua tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 42 Pana nchcuiꞌ Jesús loꞌo ca taꞌa nguꞌ sca tyempo ti: \p ―Jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ nu nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ ni, tyaala tsa nguꞌ biꞌ ―nacui̱ Jesús―. Lye tsa nclyo nguꞌ biꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ ca quichi̱ tyi nguꞌ. \v 43 Pana nu cuꞌma̱ ni, ná tsoꞌo cuaꞌni ma̱ juaꞌa̱. Lcaa lo cña nu taca xtyucua ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, biꞌ cña ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni ma̱, si cua ntiꞌ ma̱ chaꞌ caca ma̱ loo jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 44 Loꞌo juaꞌa̱ si ntiꞌ ma̱ chaꞌ ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ cuentya jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa ma̱, ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni ma̱ ñiꞌya̱ si laca ma̱ msu jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, masi ná loꞌo cayaꞌ. \v 45 Naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, ná lijya̱ naꞌ nde chalyuu chaꞌ caja msu ꞌna; ycuiꞌ naꞌ laca naꞌ msu jiꞌi̱ ñati̱, biꞌ chaꞌ lijya̱ naꞌ. Na cua lijya̱ naꞌ chaꞌ cajaa naꞌ xquiꞌya quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱, chaꞌ cuaꞌni lyaá naꞌ jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ liꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ Bartimeo nu cuityi̱ꞌ \p \v 46 Loꞌo liꞌ ndyalaa Jesús ca quichi̱ Jericó. Nteje tacui nguꞌ claꞌbe quichi̱ biꞌ. Nu loꞌo cua tyaa ti Jesús loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, liꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyaa loꞌo nguꞌ biꞌ. Juaꞌa̱ ngua liꞌ, toꞌ tyucui̱i̱ ngaꞌa̱ sca nu cuityi̱ꞌ nu naa Bartimeo, ndijña msta̱ jiꞌi̱ nguꞌ nu lijya̱ biꞌ. Sñiꞌ Timeo laca nu quicha biꞌ. \v 47 Nu loꞌo ngua tii yu quicha biꞌ, chaꞌ lijya̱ ycuiꞌ Jesús Nazaret, cui̱i̱ ngusiꞌya jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p ―Jesús, ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo David laca nuꞌu̱ ―nacui̱―, cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ ―nacui̱ nu quicha biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 48 Tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ ngua tiꞌ cuaꞌa nguꞌ jiꞌi̱ nu quicha biꞌ, chaꞌ cuaana ti tyacaꞌa̱, ngua tiꞌ nguꞌ; pana ná ntajaꞌa̱ nu quicha biꞌ, cui̱i̱ la nxiꞌya liꞌ: \p ―Cusuꞌ, ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo David laca nuꞌu̱ ―nacui̱ nu quicha―, cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ. \p \v 49 Liꞌ ndatu̱ Jesús, seꞌi̱ ti ndu̱ yu liꞌ. \p ―Ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ yu chaꞌ ca̱a̱ yu ca nde ―nacui̱ Jesús. \p Liꞌ nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu cuityi̱ꞌ chaꞌ tsaa ca slo Jesús. \p ―Cuaꞌni tlyu tyiquee nuꞌu̱ juani ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu quicha biꞌ―. Tyatu̱ nuꞌu̱, yaa clya nuꞌu̱ slo La Jesús jua ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 50 Liꞌ ngulo nu quicha plee jiꞌi̱, nxtyanu jiꞌi̱. Hora ti ndyatu̱ ngusna ndyaa slo Jesús. \v 51 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu quicha biꞌ: \p ―¿Na laca ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni naꞌ loꞌo nuꞌu̱? ―nacui̱ yu jiꞌi̱. \p ―Mstru ―nacui̱ nu cuityi̱ꞌ―, cuaꞌni nuꞌu̱ joꞌo ꞌna, chaꞌ xaꞌ tyaca̱ꞌ tsoꞌo xee cloo naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ chaca quiyaꞌ ―nacui̱ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 52 ―Tsoꞌo ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―, tyaa nuꞌu̱ toꞌ tyi juani. Jlya tiꞌ nuꞌu̱ ꞌna, biꞌ chaꞌ cua ndyaca tsoꞌo cloo nuꞌu̱. \p Hora ti ngua tsoꞌo cloo nu cuityi̱ꞌ biꞌ, naꞌa̱ chaca quiyaꞌ. Liꞌ nduꞌu lcaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús tyucui̱i̱. \c 11 \s1 Nguaꞌni chi̱ nguꞌ loo Jesús loꞌo ndyalaa yu nde Jerusalén \p \v 1 Ca tiyaꞌ la ndyalaa nguꞌ cacua ti toꞌ quichi̱ Jerusalén su ndiꞌi̱ tucua tyaꞌa quichi̱ sube ti nde siiꞌ caꞌya Olivos. Betfagé loꞌo Betania naa quichi̱ sube biꞌ. Liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ tucua tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p \v 2 ―Yaa ma̱ ca quichi̱ sube ti ndacua ti ―nacui̱―. Loꞌo tyalaa ma̱ toꞌ quichi̱ biꞌ, hora ti ñaꞌa̱ ma̱ ndu̱ sca huru ndyaaca̱ꞌ nu bilya tyucua nguꞌ chu̱ꞌ. Sati̱ꞌ ma̱ jiꞌi̱, chaꞌ tya̱a̱ loꞌo ma̱ jiꞌi̱ ca nde. \v 3 Si ntsuꞌu nguꞌ nu cachaꞌ jiꞌi̱ ma̱ ni chaꞌ laca ndyuꞌni ma̱ juaꞌa̱, liꞌ ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: “Ntsuꞌu cña nu cuaꞌni huru re cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na. Hora ti tya̱a̱ loꞌo ya jiꞌi̱ niꞌ chaca quiyaꞌ.” Juaꞌa̱ ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 4 Nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ quichi̱ sube ti biꞌ; nquije huru jiꞌi̱ nguꞌ su ndu̱ toꞌ calle, ndyaaca̱ꞌ niꞌ nde toniꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo ngusati̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ niꞌ, \v 5 liꞌ nchcuiꞌ sca ñati̱ nu ndu̱ cacua ti loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ laca ngusati̱ꞌ ma̱ jiꞌi̱ huru jua? ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 6 Ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ ñiꞌya̱ cña nu ngulo Jesús jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo. Liꞌ nda yu chacuayáꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ loꞌo huru. \v 7 Ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ huru slo Jesús liꞌ. Ngusta nguꞌ camxa jiꞌi̱ nguꞌ hichu̱ꞌ huru chaꞌ tyucua Jesús hichu̱ꞌ niꞌ, ndyaa tucua Jesús hichu̱ꞌ liꞌ. \v 8 Loꞌo juaꞌa̱ ngusta nguꞌ xaꞌ lateꞌ lo yuu tyucui̱i̱ biꞌ, juaꞌa̱ ndyaa nguꞌ ngusiꞌyu nguꞌ sta̱ꞌ yaca chaꞌ sta nguꞌ lacaꞌ lo yuu, chaꞌ ca tsoꞌo ñaꞌa̱ tyucui̱i̱ su tyeje tacui huru loꞌo Jesús. \p \v 9 Ngusiꞌya nguꞌ nu ndyaa nde loo Jesús, ngusiꞌya nguꞌ nu lijya̱ nde chu̱ꞌ; lye tsa ndyuꞌni chi̱ nguꞌ loo Jesús: \p ―Cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ nguꞌ―. Culacua̱ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ nu quiꞌyu re nu lijya̱ loꞌo chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na. Masi juani ti, cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ nguꞌ―. \v 10 Tsoꞌo tsa si cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ yu re, chaꞌ cua ngulala ti chaꞌ caca ycuiꞌ Ndyosi loo ca nde. Liꞌ caca ñiꞌya̱ nu ngua loꞌo ngua jyoꞌo cusuꞌ David loo cua saꞌni la ―nacui̱ nguꞌ―. Masi juani ti, cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 11 Liꞌ ndyalaa nguꞌ biꞌ loꞌo Jesús toꞌ quichi̱ Jerusalén, ndyatí̱ nguꞌ toꞌ loꞌo jiꞌi̱ quichi̱ biꞌ. Hora ti ndyaa naꞌa̱ Jesús neꞌ laa tonu cajua liꞌ. Naꞌa̱ yu jiꞌi̱ lcaa lo na nu ntucua cajua, loꞌo liꞌ nguxtyu̱u̱ yu ñaa yu nde quichi̱ Betania chaca quiyaꞌ loꞌo nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, chaꞌ ngusi̱i̱ tsa liꞌ. \s1 Ngusta Jesús yabeꞌ jiꞌi̱ sca yaca quityi nu ná loꞌo siꞌyu \p \v 12 Loꞌo nguxee chaca tsa̱ liꞌ nduꞌu nguꞌ quichi̱ Betania. Cuati ntyuteꞌ tsa Jesús liꞌ. \v 13 Naꞌa̱ yu cua tyijyuꞌ xi su ndu̱ sca yaca quityi nu ntsuꞌu lacaꞌ jiꞌi̱. Ndyaa naꞌa̱ yu si ntsuꞌu siꞌyu lo, pana lacaꞌ ti ntsuꞌu, ná ntsuꞌu siꞌyu lo biꞌ tsiyaꞌ ti, chaꞌ tya lyiji tyalaa tyempo tyuꞌu siꞌyu lo yaca biꞌ. \p \v 14 ―Ngaꞌaa cacu nguꞌ tsiyaꞌ ti siꞌyu nu tyuꞌu lo yaca cua ―nacui̱ Jesús liꞌ. \p Loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús ni, ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu jiꞌi̱ yaca biꞌ. \s1 Nguloꞌo Jesús jiꞌi̱ nguꞌ cuxi nu ntsuꞌu neꞌ laa tonu \p \v 15 Tya ndyaa la nguꞌ xi, ndyalaa nguꞌ quichi̱ Jerusalén. Liꞌ ndyatí̱ Jesús ndyaa neꞌ laa tonu jua, nguxana yu nguloꞌo yu jiꞌi̱ nguꞌ nu ndujuiꞌ yuꞌba cajua; loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyiꞌya yuꞌba biꞌ, nguloꞌo yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Loꞌo nu nguꞌ nu nchcutsaꞌa̱ cñi jiꞌi̱ ñati̱ ni, nguxasu yu mesa jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, juaꞌa̱ nguxasu yu yaca xlya jiꞌi̱ nguꞌ nu ndujuiꞌ paloma. \v 16 Ná nda Jesús chacuayáꞌ tyeje tacui nguꞌ loꞌo yuꞌba jiꞌi̱ nguꞌ ca neꞌ laa tonu biꞌ. \v 17 Liꞌ nda Jesús sca chaꞌ loꞌo nguꞌ jua: \p ―Ndiꞌya̱ nscua lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ laa re: “Niꞌi̱ su caca chcuiꞌ lcaa ñati̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, juaꞌa̱ ñacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ niꞌi̱ ꞌna, nacui̱ Ni”. Juaꞌa̱ nscua lo quityi ―nacui̱ Jesús liꞌ―, pana juani, cua nguaꞌni ma̱ chaꞌ toꞌ tyi nguꞌ cuaana laca niꞌi̱ re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 18 Ndyuna sti joꞌó nu laca loo chaꞌ biꞌ, juaꞌa̱ ndyuna mstru chaꞌ joꞌó. Naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndaquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nclyuꞌu Jesús jiꞌi̱ nguꞌ, biꞌ chaꞌ ntsi̱i̱ nu nguꞌ tlyu biꞌ si caca tlyu la Jesús; ngua tiꞌ nu nguꞌ tlyu biꞌ si caja ñiꞌya̱ caca cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \v 19 Loꞌo cua ngusi̱i̱ tsa, liꞌ ñaa Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. Ná ndyanu nguꞌ nde quichi̱ tlyu biꞌ talya. \s1 Ngüityi yaca quityi biꞌ \p \v 20 Nguxee chaca tsa̱, liꞌ xaꞌ nteje tacui nguꞌ cacua ti su ndu̱ yaca quityi biꞌ. Cua ngüityi tsiyaꞌ ti yaca biꞌ, tyucui ñaꞌa̱ loꞌo quiche su̱u̱ ngüityi. \v 21 Liꞌ ntsuꞌu tiꞌ Pedro chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús jiꞌi̱ yaca biꞌ tya la caa. \p ―Mstru, ñaꞌa̱ xi ca nde ñaꞌa̱ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ Jesús―. Cua ngüityi yaca quityi nu ngusta nuꞌu̱ yabeꞌ jiꞌi̱. \p \v 22 ―Ngaꞌa̱ chaꞌ jlya tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ―. \v 23 Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ si chcuiꞌ ma̱ loꞌo caꞌya re: “Tyuꞌutsuꞌ nuꞌu̱, yaa xcua nuꞌu̱ nde lo hitya tyujoꞌo”, ñacui̱ ma̱, juaꞌa̱ cuaꞌni ycuiꞌ Ni loꞌo caꞌya biꞌ. Juaꞌa̱ caca si chañi jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ jlya tiꞌ ma̱ chaꞌ caca sca chaꞌ nu jña ma̱ jiꞌi̱ Ni, pana si ná jlya tiꞌ ma̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi, ná caca biꞌ liꞌ. \v 24 Loꞌo juaꞌa̱ lcaa lo chaꞌ nu ndijña ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni laja loꞌo nchcuiꞌ ma̱ loꞌo Ni, chañi chaꞌ ta ycuiꞌ Ni chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱, si chañi chaꞌ jlya tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ Ni. \v 25 La cuiꞌ juaꞌa̱, lcaa quiyaꞌ nu loꞌo ndu̱ ma̱ chaꞌ chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni clyu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, si ntsuꞌu chaꞌ ngusuꞌba ñasi̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱. Liꞌ ycuiꞌ Ndyosi Sti ma̱ nu ntucua nde cua̱, caca jiꞌi̱ Ni cuaꞌni clyu tiꞌ Ni jiꞌi̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱. \v 26 Pana ná cuaꞌni clyu tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi Sti ma̱ jiꞌi̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱, si ná loꞌo cuaꞌni clyu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱. \s1 Ndyuꞌni Jesús cña chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 27 Liꞌ xaꞌ ndyalaa nguꞌ nde Jerusalén. Xaꞌ ndyatí̱ Jesús ndyaa xi neꞌ laa tonu jua. Naꞌa̱ sti joꞌó tlyu jiꞌi̱ yu, loꞌo juaꞌa̱ nu mstru chaꞌ joꞌó loꞌo nguꞌ cusuꞌ nu laca loo jiꞌi̱ quichi̱, naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu. Liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ slo yu. \p \v 28 ―¿Tilaca laca nu nda chacuayáꞌ jinuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ cña nu ndyuꞌni nuꞌu̱? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―. ¿Tilaca laca nu ngulo cña jinuꞌu̱? ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 29 ―Loꞌo juaꞌa̱ naꞌ, xcuane naꞌ sca chaꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱ ―nacui̱ Jesús liꞌ―. Xacui̱ ma̱ chaꞌ biꞌ ꞌna, loꞌo liꞌ cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ tilaca laca nu nda chacuayáꞌ ꞌna ―nacui̱ yu―. \v 30 Ndiꞌya̱ laca chaꞌ biꞌ: ¿Tilaca laca nu ngulo cña jiꞌi̱ jyoꞌo Juan chaꞌ tyucuatya yu jiꞌi̱ nguꞌ? ¿Ha ycuiꞌ Ndyosi nda chacuayáꞌ jiꞌi̱ Juan biꞌ lijya̱? ¿Ha ñati̱ chalyuu ti nda chacuayáꞌ jiꞌi̱ yu? Cachaꞌ liñi cuꞌma̱ jnaꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 31 Liꞌ cuaana ti nchcuiꞌ nu nguꞌ tlyu biꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: \p ―Si ñacui̱ na chaꞌ ycuiꞌ Ndyosi ngulo cña jiꞌi̱ jyoꞌo Juan biꞌ, liꞌ xacui̱ yu chaꞌ jiꞌi̱ cua: “¿Ni chaꞌ laca ná ndaquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu lacua?” \v 32 ¿Ha tsoꞌo la ñacui̱ na chaꞌ ñati̱ chalyuu ti ngulo cña jiꞌi̱ Juan? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p Na cua ntsi̱i̱ nu nguꞌ nu laca loo biꞌ ñaꞌa̱ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ quichi̱ biꞌ. Jlo tiꞌ nu nguꞌ tlyu biꞌ chaꞌ lcaa nguꞌ biꞌ cua ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo Juan chaꞌ tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ngua. \p \v 33 ―Ná jlo tiꞌ ya ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \p ―Tsoꞌo lacua ―nacui̱ Jesús―. Loꞌo juaꞌa̱ naꞌ ni, ná cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ tilaca laca nu ngulo cña ꞌna chaꞌ cuaꞌni naꞌ cña nu ndyuꞌni naꞌ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nu nguꞌ tlyu biꞌ. \c 12 \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ msu xñaꞌa̱ \p \v 1 Loꞌo liꞌ nguxana Jesús nda yu sca cui̱i̱ loꞌo nu nguꞌ tlyu nu ndu̱ cacua ti slo yu: \p ―Ntsuꞌu sca ñati̱, ndiꞌi̱ xi tyu̱u̱ tyaꞌa yaca siꞌyu losuꞌ tyixi jiꞌi̱ nu cua ndyataa yu. Ngüiñá yu sca loꞌo chu̱ꞌ yaca biꞌ. Liꞌ ngulu yu sca pilya tlyu neꞌ quee su tyatá siꞌyu, chaꞌ tyuꞌu hitya tyixi jiꞌi̱ siꞌyu biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ngüiñá yu sca niꞌi̱ su tyiꞌi̱ nguꞌ cua̱ jiꞌi̱ yaca siꞌyu biꞌ. \p ’Liꞌ nda yu neꞌ loꞌo su ndu̱ yaca biꞌ ngüijña xaꞌ la ñati̱. Tsa claꞌbe ti siꞌyu nu tyuꞌu lo yaca biꞌ caja jiꞌi̱ ycuiꞌ liꞌ. Liꞌ nduꞌu yu ndyaa yu xaꞌ quichi̱ tyijyuꞌ la. \v 2 Loꞌo ndyalaa coꞌ nu ngaꞌa̱ chaꞌ cumi̱ siꞌyu losuꞌ biꞌ, liꞌ ngulo yu cña jiꞌi̱ msu jiꞌi̱ chaꞌ tsaa slo ñati̱ biꞌ, tsaa squiꞌya xi siꞌyu losuꞌ tyixi nu ngaꞌa̱ chaꞌ tyacua jiꞌi̱ ycuiꞌ. \v 3 Hora ti ntejeyaꞌ nguꞌ nu ndu̱ loo cña biꞌ jiꞌi̱ msu nu ndyalaa ca ti, ngujuiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱; ná nda nguꞌ ni sca ti siꞌyu losuꞌ cacu xuꞌna cña biꞌ. \v 4 Xaꞌ ngulo xuꞌna cña jiꞌi̱ chaca msu chaꞌ tsaa naꞌa̱ msu biꞌ jiꞌi̱ yaca siꞌyu jiꞌi̱ yu. Chaca quiyaꞌ nguaꞌni lyaꞌ tsa tiꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ msu nu ndyala slo nguꞌ. Ngujuiꞌi̱ ndacu̱ꞌ nguꞌ scuaꞌ hique msu biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ngu̱ nguꞌ quee jiꞌi̱. \v 5 Xaꞌ ngulo xuꞌna biꞌ cña jiꞌi̱ chaca msu, loꞌo liꞌ ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ nu msu biꞌ. Tyu̱u̱ tyaꞌa msu cua nda xuꞌna cña jiꞌi̱ chaꞌ tsaa squiꞌya nguꞌ siꞌyu losuꞌ biꞌ, pana nguaꞌni lyaꞌ tsa tiꞌ nu ñati̱ biꞌ jiꞌi̱ ca taꞌa msu nu ndyaa slo nguꞌ. Ntsuꞌu msu biꞌ ñaa ngujuiꞌi̱ ti nguꞌ jiꞌi̱, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu nu ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti. \p \v 6 ’Chaca tya ñati̱ ndyanu jiꞌi̱ xuꞌna cña biꞌ, sca sñiꞌ yu nu tyacaꞌa tsa jiꞌi̱ yu laca biꞌ. Liꞌ nda xuꞌna cña jiꞌi̱ sñiꞌ ycuiꞌ ca chaꞌ tsaa naꞌa̱ jiꞌi̱ nu nguꞌ nu lyaꞌ tiꞌ biꞌ. “Ná tyiqueeꞌ taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ naꞌ”, ngua tiꞌ xuꞌna biꞌ. \v 7 Pana loꞌo naꞌa̱ nu nguꞌ nu lyaꞌ tiꞌ biꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ ycuiꞌ xuꞌna cña biꞌ, liꞌ nguxana nguꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: “Nu jua caca xuꞌna yaca re nde loo la”, nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. “Tsoꞌo la si ca taꞌa na cujuii clya na jiꞌi̱ yu, chaꞌ tyanu yaca re cuentya jiꞌna tsiyaꞌ ti”, nacui̱ nguꞌ. \v 8 Liꞌ ngusñi nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ xuꞌna cña biꞌ, ndyujuii nguꞌ biꞌ jiꞌi̱; nguxcua̱a̱ nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ ca chu̱ꞌ loꞌo. \p \v 9 Tya nchcuiꞌ la Jesús loꞌo nguꞌ, nchcuane yu sca chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni xuꞌna cña biꞌ liꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Ná tyiqueeꞌ ndiꞌya̱ cuaꞌni yu: tya̱a̱ ycuiꞌ xuꞌna cña biꞌ ca su ndu̱ yaca biꞌ; liꞌ cujuii yu jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu lyaꞌ tiꞌ biꞌ, cuati ta yu jiꞌi̱ yaca siꞌyu biꞌ jña xaꞌ la ñati̱ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña ndacua. Juaꞌa̱ cuaꞌni xuꞌna cña biꞌ. \p \v 10 ’¿Ha bilya chcuiꞌ ma̱ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi su nscua ndiꞌya̱?: \q1 Ntsuꞌu sca quee nu nguxcua̱a̱ cuityi niꞌi̱ jiꞌi̱ clyo, chaꞌ ná tsoꞌo ñaꞌa̱ quee biꞌ ntiꞌ nguꞌ; \q1 pana juani cua ngujui cña nu cuaꞌni quee biꞌ, chaꞌ ndu̱ biꞌ su ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \q1 \v 11 Ycuiꞌ nu Xuꞌna na nguaꞌni chaꞌ juaꞌa̱ ngua chaꞌ biꞌ, biꞌ chaꞌ ndube tsa tiꞌ na jiꞌi̱ chaꞌ tlyu biꞌ. \m Juaꞌa̱ nchcuiꞌ quityi ―nacui̱ Jesús. \p \v 12 Loꞌo liꞌ ngua ñasi̱ꞌ nu nguꞌ tlyu biꞌ jiꞌi̱ Jesús, chaꞌ ngua tii nguꞌ biꞌ, chaꞌ cua nchcuiꞌ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nguꞌ biꞌ laja loꞌo nda yu cui̱i̱ biꞌ loꞌo nguꞌ. Xñi nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús ngua tiꞌ nguꞌ; pana ná ngua jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ ntsi̱i̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu ñati̱ quiñaꞌa̱ biꞌ. Biꞌ chaꞌ nduꞌu nu nguꞌ tlyu biꞌ, ndyaa nguꞌ liꞌ. \s1 Chaꞌ jiꞌi̱ cñi cña loo nguꞌ \p \v 13 Ca tiyaꞌ la liꞌ ngulo nu nguꞌ tlyu biꞌ cña jiꞌi̱ tucua sna tyaꞌa nguꞌ fariseo, juaꞌa̱ jiꞌi̱ xi ñati̱ nu cuentya jiꞌi̱ rey Herodes, chaꞌ tsaa nguꞌ ca slo Jesús, chaꞌ chcuiꞌ cuayáꞌ nguꞌ loꞌo yu. \v 14 Loꞌo cua ndyalaa nguꞌ slo yu, liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu: \p ―Mstru ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―, jlo tiꞌ ya chaꞌ liñi tsa nduꞌni nuꞌu̱; la cuiꞌ chaꞌ liñi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, biꞌ ti chaꞌ laca nu ncluꞌu nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ. Ná ndube tiꞌ nuꞌu̱ ñiꞌya̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ jinuꞌu̱. Sca ti cuayáꞌ ntiꞌ nuꞌu̱ ñaꞌa̱ nuꞌu̱ jiꞌi̱ lcaa ñati̱, masi nguꞌ tiꞌi, masi nguꞌ tonu. Tyuꞌu chaꞌ clyu tiꞌ jinuꞌu̱, ¿ha tsoꞌo si ta na cñi cña loo na cuentya jiꞌi̱ rey tlyu nu ndiꞌi̱ xaꞌ tsuꞌ biꞌ? ―nacui̱ nguꞌ―. ¿Ha nduꞌni tsa chaꞌ ta na cñi biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ? ¿Ha ná tsoꞌo la masi ná ta na cñi biꞌ tsiyaꞌ ti? \p \v 15 Ngua tii Jesús chaꞌ tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee nguꞌ biꞌ. \p ―¿Ni chaꞌ laca nchcuiꞌ cuayáꞌ ma̱ ꞌna juaꞌa̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Ta ma̱ sca cñi plata ꞌna chaꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱. \p \v 16 Liꞌ nda nguꞌ sca cñi jiꞌi̱. Nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―¿Tilaca nu ca jiꞌi̱ lcui̱ nu ngaꞌa̱ chu̱ꞌ cñi re? ¿Ti jiꞌi̱ xtañi yu nu nscua chu̱ꞌ cñi re? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p ―Xtañi nu rey tlyu nu ndiꞌi̱ xaꞌ tsuꞌ, biꞌ ngaꞌa̱ chu̱ꞌ cñi cua ―nacui̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 17 ―Tsoꞌo ―nacui̱ Jesús liꞌ―, jiꞌi̱ rey tlyu biꞌ tya ma̱ lcaa na nu ngaꞌa̱ chaꞌ ta ma̱ jiꞌi̱ lacua, loꞌo juaꞌa̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tya ma̱ lcaa na nu ntsuꞌu chaꞌ tya ma̱ jiꞌi̱ Ni. \p Ndube tsa tiꞌ nguꞌ chaꞌ nchca tsa jiꞌi̱ Jesús xtyacui chaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ. \s1 Nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ Jesús ñiꞌya̱ caca loꞌo tyuꞌú nguꞌ chaca quiyaꞌ \p \v 18 Loꞌo liꞌ ndyalaa xi nguꞌ saduceo slo Jesús; loꞌo nu nguꞌ biꞌ ni, ná jlya tiꞌ nguꞌ chaꞌ tya tyuꞌú jyoꞌo chaca quiyaꞌ. Nchcuane nguꞌ biꞌ sca chaꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p \v 19 ―Mstru ―nacui̱ nguꞌ biꞌ―, saꞌni la nguscua jyoꞌo Moisés sca chaꞌ lo quityi cuentya jiꞌi̱ tyaꞌa ngula nguꞌ. Nu loꞌo cua ngujuii tsaca yu ni, si cua ngujui clyoꞌo yu pana bilya caja sñiꞌ yu, liꞌ ntsuꞌu cña jiꞌi̱ tyaꞌa ngula yu nu ntucua ycuiꞌ ti chaꞌ caja clyoꞌo loꞌo nu cunaꞌa̱ clyoꞌo jyoꞌo tyaꞌa yu. Liꞌ chcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ clyo nguꞌ chaꞌ sñiꞌ nu quiꞌyu nu cua ngujuii biꞌ laca biꞌ, chaꞌ ná chcunaꞌ xtañi yu nu cua ngujuii biꞌ. Juaꞌa̱ nchcuiꞌ Moisés cua saꞌni la. \v 20 ¿Ñiꞌya̱ caca liꞌ? Ngua sca quiyaꞌ ndiꞌi̱ cati tyaꞌa nu quiꞌyu, xcuiꞌ tyaꞌa ngula nguꞌ. Ngujui clyoꞌo nu cusuꞌ la, pana yala ti ngujuii liꞌ, loꞌo bilya caja sñiꞌ nguꞌ. \v 21 Loꞌo juaꞌa̱ ngujui clyoꞌo nu cunaꞌa̱ tiꞌi biꞌ loꞌo chaca yu tyaꞌa ngula jyoꞌo biꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ ngujuii nu quiꞌyu biꞌ, loꞌo bilya caja sñiꞌ nguꞌ. Xaꞌ ngujui clyoꞌo nu cunaꞌa̱ tiꞌi biꞌ loꞌo chaca yu tyaꞌa jyoꞌo biꞌ. \v 22 Loꞌo juaꞌa̱ ngua chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo nu cati tyaꞌa nguꞌ quiꞌyu biꞌ. Ná ngujui sñiꞌ nguꞌ tsiyaꞌ ti. Su cua ndye, liꞌ ngujuii nu cunaꞌa̱ biꞌ. \v 23 Nu loꞌo tyuꞌú lcaa jyoꞌo chaca quiyaꞌ ni, ¿tilaca caca clyoꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ nu ca taꞌa cati tyaꞌa nguꞌ biꞌ cua ngutiꞌi̱ loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ? \p \v 24 ―Ná jlo tiꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―, chaꞌ ná nchca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ chaꞌ nu nscua lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Ná nchca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ cña tonu tsa nu nchca jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cuaꞌni Ni. \v 25 Nu loꞌo tyuꞌú lcaa jyoꞌo chaca quiyaꞌ, ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ caja clyoꞌo nguꞌ liꞌ. La cuiꞌ ñiꞌya̱ nu ndiꞌi̱ xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ca su ntucua Ni, la cuiꞌ juaꞌa̱ tyiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \v 26 ¿Ha ná jlya tiꞌ ma̱ chaꞌ tyuꞌú jyoꞌo chaca quiyaꞌ? ¿Ha bilya chcuiꞌ ma̱ lo quityi nu nguscua jyoꞌo Moisés cua saꞌni la? Tsoꞌo la si chcuiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nscua chaꞌ jiꞌi̱ yaca quicheꞌ biꞌ, nu loꞌo nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo Moisés ndiꞌya̱: “Ycuiꞌ Ndyosi Xuꞌna Abram laca naꞌ”, nacui̱ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ Moisés; “ycuiꞌ Ndyosi Xuꞌna Isaac laca naꞌ, ycuiꞌ Ndyosi Xuꞌna Jacob laca naꞌ”. \v 27 Ná nacui̱ quityi biꞌ chaꞌ na cua ngua ycuiꞌ Ndyosi Xuꞌna nguꞌ biꞌ, ñaꞌa̱ ti tya laca Ni Xuꞌna nguꞌ biꞌ juani; loꞌo juaꞌa̱ laca ycuiꞌ Ndyosi Xuꞌna lcaa ñati̱ luꞌú. Biꞌ chaꞌ nacui̱ naꞌ chaꞌ ná ngua cuayáꞌ tiꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu nguꞌ saduceo biꞌ. \s1 Cña nu ndulo la chaꞌ cuaꞌni na cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 28 Ndu̱ sca mstru chaꞌ joꞌó slo Jesús liꞌ. Ndyuna mstru biꞌ ñiꞌya̱ nu nguxacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, ñiꞌya̱ ngua chaꞌ tsoꞌo tsa nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ. Loꞌo liꞌ nchcuane mstru biꞌ sca chaꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Ca taꞌa cña nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna chaꞌ cuaꞌni na ni, ¿ñiꞌya̱ cña laca nu ndulo la chaꞌ cuaꞌni na jiꞌi̱? ―nacui̱ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 29 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ mstru biꞌ: \p ―Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ chaꞌ nu nscua clyo la biꞌ: “Cuꞌma̱ nguꞌ Israel, cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ chaꞌ sca ti ycuiꞌ Ndyosi laca nu Xuꞌna na” ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. \v 30 “Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu chaꞌ tyucui tyiquee ma̱ tyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna ma̱, nu loꞌo lubii ti cresiya jiꞌi̱ ma̱, juaꞌa̱ loꞌo lcaa chaꞌ nu ndaꞌya hique ma̱, juaꞌa̱ loꞌo tyucui juersa jiꞌi̱ ma̱ tyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo Ni.” \v 31 Loꞌo juaꞌa̱ nscua chaca chaꞌ nu nchcuiꞌ ndiꞌya̱: “Cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱ ñiꞌya̱ nu nduꞌni tyaꞌna tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ma̱”. Ngaꞌaa ntsuꞌu xaꞌ la cña nu ndulo la jiꞌna chaꞌ cuaꞌni na ―nacui̱ Jesús. \p \v 32 ―Chaꞌ liñi laca chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱, mstru ―nacui̱ mstru biꞌ jiꞌi̱ Jesús―, chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ sca ti ycuiꞌ Ndyosi nu chañi chaꞌ laca Ni Xuꞌna na; ngaꞌaa ntsuꞌu chaca. \v 33 Loꞌo juaꞌa̱ tyucui tyiquee na ngaꞌa̱ chaꞌ tyuꞌu chaꞌ jiꞌna loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, juaꞌa̱ loꞌo lcaa chaꞌ nu ndaꞌya hique na, juaꞌa̱ loꞌo tyucui juersa jiꞌna tyuꞌu chaꞌ jiꞌna loꞌo Ni; nduꞌni tsa chaꞌ cuaꞌni na juaꞌa̱. Loꞌo juaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ na jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ na, ñiꞌya̱ nu tyaꞌna tiꞌ na ñaꞌa̱ na jiꞌi̱ ycuiꞌ ca na, tsoꞌo tsa chaꞌ biꞌ. Nu loꞌo cuaꞌni na cña juaꞌa̱, quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tsoꞌo ndyuꞌni na liꞌ. Xtyi la chaꞌ ndulo jiꞌna chaꞌ tsaa loꞌo na msta̱ nu caca jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, masi msta̱ ndyaqui̱, masi naꞌni luꞌú nu cujuii na ca neꞌ laa chaꞌ caca msta̱. \p \v 34 Ngua cuayáꞌ tsoꞌo tiꞌ nu quiꞌyu biꞌ, ngua tiꞌ Jesús. \p ―Ná quiñaꞌa̱ tsa lyiji jinuꞌu̱ chaꞌ tyatí̱ nuꞌu̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca Ni loo neꞌ cresiya jinuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ mstru biꞌ. \p Loꞌo ndye nchcuiꞌ Jesús chaꞌ biꞌ, ngaꞌaa nchcuiꞌ nguꞌ xi xaꞌ la chaꞌ loꞌo, chaꞌ ntsi̱i̱ nguꞌ xi jiꞌi̱. \s1 Nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ cuentya jiꞌi̱ Cristo \p \v 35 Tya ndu̱ Jesús nclyuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ laa tonu biꞌ. Liꞌ nchcuane yu jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Nchcuiꞌ nu mstru chaꞌ joꞌó biꞌ chaꞌ la cuiꞌ ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo David caca Cristo ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. ¿Ni chaꞌ laca nchcuiꞌ mstru biꞌ juaꞌa̱? \v 36 Cua nchcuiꞌ ycuiꞌ jyoꞌo David tya saꞌni la chaꞌ Xuꞌna yu laca ycuiꞌ Cristo. Xquiꞌya chaꞌ nguluꞌu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ David, biꞌ chaꞌ nguscua yu ndiꞌya̱: \q1 Ycuiꞌ Ni nu laca Xuꞌna na nacui̱ jiꞌi̱ Cristo nu Xuꞌna naꞌ: \q1 “Tyucua nuꞌu̱ nde laꞌa tsuꞌ cui̱ ꞌna”, nacui̱ Ni, \q1 “ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cuaꞌni tye naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ lcaa tyaꞌa cusu̱u̱ jinuꞌu̱, \q1 chaꞌ caca nuꞌu̱ loo jiꞌi̱ lcaa ca chaꞌ”, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na jiꞌi̱ Cristo. \m \v 37 Xuꞌna naꞌ, nchcuiꞌ jyoꞌo David jiꞌi̱ Cristo ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. ¿Ni chaꞌ laca nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo David caca ycuiꞌ Cristo lacua? \p Tsoꞌo tsa ndyuna ñati̱ chaꞌ nu nda Jesús, loꞌo juaꞌa̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndu̱ ca biꞌ. \s1 Ngusta Jesús quiꞌya jiꞌi̱ mstru chaꞌ joꞌó biꞌ \p \v 38 Loꞌo liꞌ tya nclyuꞌu la Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Tii ti tiꞌ ma̱ chaꞌ ná cñiloꞌo mstru chaꞌ joꞌó jiꞌi̱ ma̱. Ndiya tsa tiꞌ nguꞌ biꞌ, chaꞌ tyiji̱loo nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ la ñati̱ ―nacui̱ Jesús―. Lacuꞌ nguꞌ biꞌ lateꞌ tsoꞌo ñaꞌa̱ nu tyucui̱ cuꞌ, chaꞌ lye tsa cuaꞌni chi̱ xaꞌ ñati̱ loo nguꞌ biꞌ loꞌo ndyaꞌa̱ nguꞌ lcayaꞌ. \v 39 Ndiya tiꞌ mstru biꞌ tyucua lo yaca xlya nu tsoꞌo la ñaꞌa̱ neꞌ laa, juaꞌa̱ tyucua nguꞌ biꞌ ca su tsoꞌo la loꞌo ndyaca taꞌa. \v 40 Hasta nxlyaá mstru biꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ tiꞌi, juaꞌa̱ jiꞌi̱ lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ nxlyaá nguꞌ. Tyiqueeꞌ nchcuiꞌ mstru biꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi; pana na cuiñi ti nduꞌni nguꞌ juaꞌa̱, chaꞌ ñaꞌa̱ ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ ntiꞌ nguꞌ. Biꞌ chaꞌ lye la xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ mstru biꞌ, nu loꞌo tyalaa tsa̱ chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱. \s1 Msta̱ nu nda sca nu cunaꞌa̱ tiꞌi \p \v 41 Loꞌo ndye nchcuiꞌ Jesús chaꞌ biꞌ, liꞌ ndyaa tucua yu xi neꞌ laa biꞌ cacua ti su ndu̱ caju̱ su nxuꞌba nguꞌ cñi chaꞌ caca msta̱. Naꞌa̱ yu jiꞌi̱ nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu ndyaꞌa̱ nsuꞌba msta̱ neꞌ caju̱ cajua. Ndyaꞌa̱ xi nguꞌ culiyaꞌ, quiñaꞌa̱ tsa cñi ngusuꞌba nguꞌ culiyaꞌ biꞌ neꞌ caju̱ biꞌ. \v 42 Liꞌ ndyalaa sca nu cunaꞌa̱ tiꞌi, ngusuꞌba tucua tyaꞌa ti cñi sube neꞌ caju̱ biꞌ, ñiꞌya̱ ntiꞌ si laca biꞌ sca centavo ti. \v 43 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo: \p ―Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―, chaꞌ tlyu la msta̱ nu nda nu cunaꞌa̱ tiꞌi jua que msta̱ nu nda lcaa lo xaꞌ la ñati̱ nu ndyaꞌa̱ re. \v 44 Xaꞌ ñati̱ ni, nda nguꞌ cñi nu ntyucua ti jiꞌi̱ nguꞌ; pana nda nu cunaꞌa̱ tiꞌi jua lcaa na nu ntsuꞌu ti xi jiꞌi̱, lcaa nu ngaꞌa̱ chaꞌ caja xi na cacu maꞌ cua nda biꞌ juani. \c 13 \s1 Ngulala ti cati̱ laa tonu \p \v 1 Loꞌo liꞌ cua tyuꞌu ti Jesús neꞌ laa tonu loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \p ―Mstru ―nacui̱ tsaca yu jiꞌi̱ Jesús―, ñaꞌa̱ tsoꞌo nuꞌu̱ xi jiꞌi̱ laa tonu re chaꞌ tsoꞌo tsa ndyaꞌ. Tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ quee nu ntsuꞌu siiꞌ niꞌi̱ re ―nacui̱. \p \v 2 ―¿Ha cua naꞌa̱ ma̱ chaꞌ tonu tsa niꞌi̱ quee re? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ liꞌ―. Nde loo la tyalaa sca tsa̱ loꞌo cuityi̱ ñati̱ jiꞌi̱ niꞌi̱ re tsiyaꞌ ti, hasta ngaꞌaa tyanu ni sca quee nu xñi caꞌa̱ chu̱ꞌ tyaꞌa. \s1 Chaꞌ tiꞌí nu caca loꞌo cua tye ti chalyuu \p \v 3 Loꞌo nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ nde lo xlya caꞌya Olivos, nguaꞌa̱ nguꞌ xi su tyaca̱ꞌ tsoꞌo laa tonu biꞌ. Ngaꞌa̱ Jesús loꞌo Pedro loꞌo Jacobo loꞌo Juan loꞌo Andrés, cuaana ti nchcuane nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ: \p \v 4 ―Cuachaꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya, ¿ni jacuaꞌ cuityi̱ nguꞌ jiꞌi̱ laa tonu jua? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús―. ¿Ñiꞌya̱ caca ca cuayáꞌ tiꞌ ya nu loꞌo cua caca ti chaꞌ cuxi biꞌ? \p \v 5 Nguluꞌu la xi Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―Cuiꞌya ma̱ cuentya chaꞌ ná tucui cñiloꞌo jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ Jesús―. \v 6 Nde loo la ca̱a̱ quiñaꞌa̱ ñati̱ nu chcuiꞌ chaꞌ cuiñi ti jiꞌi̱ ycuiꞌ naꞌ. Chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ ycuiꞌ Cristo laca nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ cñiloꞌo nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ ñati̱ nu jlya tiꞌ chaꞌ biꞌ. \p \v 7 ’Tyempo biꞌ cañi chaꞌ nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ nasiyu̱ re loꞌo nguꞌ xaꞌ nasiyu̱, loꞌo juaꞌa̱ caja chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ nasiyu̱ tyijyuꞌ. Ná cutsi̱i̱ ma̱ liꞌ. \v 8 Xu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ sca tsuꞌ loꞌo nguꞌ chaca tsuꞌ, juaꞌa̱ xu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ sca quichi̱ tlyu loꞌo ñati̱ chaca quichi̱ tlyu, tyu̱u̱ seꞌi̱ clyacui̱ chalyuu liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ lcua ti seꞌi̱ caja jbiꞌña jiꞌi̱ nguꞌ. Pana lcaa chaꞌ biꞌ caca loꞌo chca nguxana ti chaꞌ chcubeꞌ ñati̱ chalyuu, siꞌi na cua tye ti chalyuu liꞌ. \p \v 9 ’Loꞌo cuꞌma̱ ni, tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ liꞌ ―nacui̱ Jesús―. Tejeyaꞌ ñati̱ cuxi jiꞌi̱ ma̱, juaꞌa̱ sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ ma̱ slo nguꞌ tisiya; quijiꞌi̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱, masi ca neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ. Ngaꞌa̱ chaꞌ tsatu̱ ma̱ slo nguꞌ gobierno, slo nguꞌ nu laca loo; cuentya jnaꞌ cachaꞌ ma̱ lcaa chaꞌ tsoꞌo jnaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 10 Pana tya lyiji tye chalyuu liꞌ, chaꞌ clyo ntsuꞌu chaꞌ cañi chaꞌ tsoꞌo cuentya jnaꞌ slo lcaa ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. \v 11 Ná cutsi̱i̱ ma̱ loꞌo tejeyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ slo nguꞌ tisiya chaꞌ caca cuayáꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo nguꞌ biꞌ, ni ná culacua tsa tiꞌ ma̱ ñiꞌya chaꞌ nu xacui̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ; ta ycuiꞌ Ndyosi lcaa chaꞌ nu ngaꞌa̱ chaꞌ chcuiꞌ ma̱ tsa̱ biꞌ. Ngaꞌaa siꞌi ycuiꞌ ti ma̱ chcuiꞌ ma̱ liꞌ, chaꞌ loꞌo tyucui chacuayáꞌ jiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi chcuiꞌ ma̱. \v 12 Cuxi tsa caca tyempo liꞌ; cujuii cuañiꞌ ñati̱ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱, juaꞌa̱ cujuii cuañiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ nguꞌ. Loꞌo nu nguꞌ cuañiꞌ ni, caca ñasi̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ sti nguꞌ, jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ nguꞌ liꞌ; ta nu nguꞌ cuañiꞌ biꞌ jiꞌi̱ sti nguꞌ, jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ nguꞌ chaꞌ cujuii nguꞌ cuxi jiꞌi̱. \v 13 Lye tsa caca tiꞌí tiꞌ lcaa ñati̱ jiꞌi̱ ma̱ xquiꞌya chaꞌ ñati̱ jnaꞌ laca ma̱. Ná cube tiꞌ ma̱; lcaa cuꞌma̱ nu talo ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tye chalyuu, cuaꞌni lyaá ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. \p \v 14 ’Cua nscua lo quityi jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ Daniel nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni, chaꞌ ca tiyaꞌ la ñaꞌa̱ ma̱ chaꞌ tyu̱ sca na nu subaꞌ tsa, nu cuaꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ lcaa na lubii―. (Caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ nu loꞌo chcuiꞌ ma̱ lo quityi re.) ―Nu loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ chaꞌ ndu̱ na subaꞌ biꞌ ca neꞌ laa tonu su ná ntsuꞌu chacuayáꞌ tyu̱ ―nacui̱ Jesús―, liꞌ tsoꞌo la si xna lcaa ma̱ nu ndiꞌi̱ ma̱ nde loyuu su cuentya Judea, xna ma̱ chaꞌ tyuꞌu cuatsiꞌ ma̱ laja caꞌya. \v 15 Xna clya ma̱ tsa̱ biꞌ liꞌ. Si ngaꞌa̱ ñati̱ que niꞌi̱ jiꞌi̱ liꞌ, ngaꞌaa caja tyempo jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ tya̱a̱ nguꞌ nde neꞌ niꞌi̱, chaꞌ culo nguꞌ yuꞌba nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ; ngaꞌa̱ chaꞌ caꞌya clya nguꞌ biꞌ nde lo yuu chaꞌ xna clya nguꞌ liꞌ. \v 16 Loꞌo juaꞌa̱ si ngaꞌa̱ ñati̱ lo xtya̱ tsa̱ biꞌ, ngaꞌaa caja tyempo xtyu̱u̱ nguꞌ biꞌ ca toꞌ tyi nguꞌ chaꞌ squiꞌya nguꞌ teꞌ quicha̱ꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ xna clya nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 17 Tyaꞌna tsa nu cunaꞌa̱ tana; juaꞌa̱ nu cunaꞌa̱ nu ntsuꞌu cubiꞌ cuañiꞌ nu tya ntyiꞌ, tyaꞌna tsa caca nguꞌ biꞌ loꞌo caca tsa̱ biꞌ. \v 18 Tsoꞌo si jña ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ná caca tyempo tlyaꞌ biꞌ nu loꞌo ntsuꞌu chaꞌ xna ma̱, \v 19 chaꞌ lye tsa chcubeꞌ nguꞌ tsa̱ biꞌ. Ni sca quiyaꞌ bilya chcubeꞌ ñati̱ chalyuu juaꞌa̱, tya loꞌo ngüiñá ycuiꞌ Ndyosi chalyuu. Loꞌo juaꞌa̱ tyempo nu caca nde loo la, ngaꞌaa chcubeꞌ nguꞌ chaca quiyaꞌ juaꞌa̱. \v 20 Pana cua nacui̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na chaꞌ xtyi la tsa̱ caca tyempo nu chcubeꞌ nguꞌ ca liꞌ. Si tyiqueeꞌ talo tyempo cuxi biꞌ, ngaꞌaa clyaá ni tsaca ñati̱ chalyuu liꞌ. Pana xquiꞌya chaꞌ tyaꞌna tiꞌ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Ni, biꞌ chaꞌ cuaꞌni Ni chaꞌ xti ti tsa̱ caca tyempo cuxi biꞌ. \p \v 21 ’Ca nde loo la ndiꞌya̱ chcuiꞌ nu nguꞌ cuiñi loꞌo ma̱: “Ñaꞌa̱ ma̱ ñaꞌa̱, cua ndyalaa Cristo ca nde”, ñacui̱ nguꞌ cuiñi. Loꞌo liꞌ: “Ñaꞌa̱ ma̱ ñaꞌa̱, cua ndyalaa Cristo quichi̱ jua”, ñacui̱ xaꞌ la nu cuiñi liꞌ. Ná taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu chcuiꞌ nguꞌ biꞌ. \v 22 Cristo cuiñi caca nguꞌ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ tyuꞌu tucua xi nu cuiñi nu chcuiꞌ chaꞌ tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca ycuiꞌ ca nguꞌ; chaꞌ cuiñi ti cuaꞌni nguꞌ biꞌ chaꞌ tlyu, chaꞌ cube tsa tiꞌ xaꞌ ñati̱. Cuaꞌni nguꞌ cuiñi biꞌ juaꞌa̱, chaꞌ tyiji̱loo nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ ntiꞌ nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu cua ngusubi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱. \v 23 Cua ndachaꞌ naꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani, nu tya lyiji caca chaꞌ cuxi biꞌ, chaꞌ cuiꞌya ma̱ cuentya ñiꞌya̱ caca chaꞌ biꞌ, chaꞌ caca tii tiꞌ ma̱ liꞌ. \s1 Ndiꞌya̱ caca loꞌo chaca quiyaꞌ ca̱a̱ ycuiꞌ nu cua nda Ni jiꞌi̱ lijya̱ chaꞌ caca ñati̱ \p \v 24 Tya nguluꞌu Jesús la xi chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―Loꞌo liꞌ ―nacui̱ yu―, nu loꞌo ndye nchcubeꞌ ñati̱, caca talya ñaꞌa̱ xee cuichaa liꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌaa tyaca̱ꞌ xee coꞌ liꞌ. \v 25 Tyalú cuii loꞌo cualya nu ntsuꞌu nde cua̱ ca lo yuu liꞌ, loꞌo juaꞌa̱ xquiña Ni jiꞌi̱ lcaa na nu ntsuꞌu nde cua̱. \v 26 Loꞌo naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱ ni, ñaꞌa̱ nguꞌ ꞌna, chaꞌ ca̱a̱ naꞌ laja coo nu ndubi tsa ñaꞌa̱. Lye xi ñaꞌa̱ caca liꞌ, chaꞌ loꞌo lcaa juersa ꞌna ca̱a̱ naꞌ. \v 27 Liꞌ culo naꞌ cña jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa tyaꞌa xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ tsaa xca̱ biꞌ, chaꞌ xutiꞌi̱ seꞌi̱ ti jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu cua ngusubi ycuiꞌ Ni jiꞌi̱; tsaa xca̱ biꞌ lcaa su ndiꞌi̱ ñati̱ biꞌ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. \p \v 28 ’Ntsuꞌu sca chaꞌ nu ca tsaꞌa̱ na xi loꞌo ñaꞌa̱ na masi yaca quityi, masi yaca ntsati̱. Nu loꞌo xana tyucua sati̱, liꞌ caluu lacaꞌ; caca cuayáꞌ tiꞌ na liꞌ chaꞌ cua ngulala ti tyalaa ni tyo. \v 29 Loꞌo juaꞌa̱ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ cua tye ti lcaa chaꞌ; nu loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ tyuꞌu tucua lcua ti chaꞌ nu cua ndachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ tsa̱, cua ca̱a̱ ti ycuiꞌ naꞌ liꞌ. \v 30 Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ loꞌo bilya tye chaꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu luꞌú chalyuu juani, liꞌ caca lcaa chaꞌ nde chalyuu ñiꞌya̱ nu ndachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ tsa̱. \v 31 Tye chaꞌ jiꞌi̱ lcaa na nu ntsuꞌu nde cua̱, tye chaꞌ jiꞌi̱ chalyuu, pana ná tye tsiyaꞌ ti chaꞌ nu cua nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ xcuiꞌ chaꞌ liñi laca chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ. \p \v 32 ’Ni sca ñati̱ ná jlo tiꞌ ni tsa̱ caca chaꞌ biꞌ, ni hora caca; masi xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, masi naꞌ nu laca̱ nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ni, ná jlo tiꞌ ya. Sca ti ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ, jlo tiꞌ Ni ni tsa̱ caca biꞌ. \p \v 33 ’Tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱, cuaꞌni yala ma̱ loꞌo ntajatya ti ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, chaꞌ ná jlo tiꞌ ma̱ ni jacuaꞌ caca tsa̱ biꞌ. \v 34 Ñiꞌya̱ laca loꞌo cua tsaa ti sca ñati̱ tlyu tyijyuꞌ: loꞌo cua tsaa ti yu, ta yu cña jiꞌi̱ msu chaꞌ ñaꞌa̱si̱i̱ nguꞌ toꞌ tyi yu, sca cña scaa msu biꞌ; cuati culo nu xuꞌna niꞌi̱ biꞌ cña jiꞌi̱ nu quiꞌyu nu ndu̱ cua̱ ca toꞌ loꞌo chaꞌ cuaꞌni tii tiꞌ yu. \v 35 Juaꞌa̱ cuꞌma̱ ni, tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ná jlo tiꞌ ma̱ ni jacuaꞌ tya̱a̱ nu Xuꞌna ma̱, masi nde ngusi̱i̱, masi claꞌbe talya, masi hora nxiꞌya ndyeꞌe, masi loꞌo cua nguxee chaca tsa̱. \v 36 Tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ lacua si tsiyaꞌ ca tyuꞌu tucua yu ca̱a̱ yu, chaꞌ ná tyalaa ycuiꞌ nu Xuꞌna ma̱ laja loꞌo lajaꞌ ti ma̱. \v 37 Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, juaꞌa̱ loꞌo lcaa ñati̱: Tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ lacua. \c 14 \s1 Cuaana ti ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ chaꞌ xñi nguꞌ jiꞌi̱ Jesús \p \v 1 Tya lyiji tya tyucuaa tsa̱ chaꞌ caca taꞌa pascua, liꞌ ndyaca taꞌa su ndacu nguꞌ xlyá nu ná ndyaꞌ loꞌo scua̱ tiyeꞌ. Nclyana sti joꞌó nu laca loo, nclyana mstru chaꞌ joꞌó, ñiꞌya̱ nu cuaꞌni nguꞌ chaꞌ caca tejeyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús cuaana ti, chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱. \v 2 Nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ ñiꞌya̱ cuaꞌni nguꞌ cña biꞌ: \p ―Ná tsoꞌo tejeyaꞌ na jiꞌi̱ yu tsa̱ taꞌa ―nacui̱ nguꞌ―. Caca ñasi̱ꞌ tsa lcaa ñati̱ nu ndiꞌi̱ taꞌa si juaꞌa̱, tlyu tsa chaꞌ cusu̱u̱ caca biꞌ liꞌ. \s1 Ndaꞌa̱ sca nu cunaꞌa̱ setye hique Jesús \p \v 3 Loꞌo liꞌ ngaꞌa̱ Jesús toꞌ tyi Simón nu ngusñi quicha ndyatsuꞌ cuañaꞌ. Ca quichi̱ Betania ntucua tyi nu Simón biꞌ. Loꞌo ngaꞌa̱ nguꞌ toꞌ mesa ndyacu nguꞌ, liꞌ ndyalaa sca nu cunaꞌa̱ slo nguꞌ loꞌo sca caatya̱ quee alabastro, nu ngutsaꞌá̱ loꞌo setye tyixi xtyiꞌi nu laca setye nardo; quiñaꞌa̱ tsa ngaꞌa̱ setye biꞌ. Liꞌ ngucha nu cunaꞌa̱ biꞌ tuꞌba caatya̱, ngusalú setye lo xlya hique Jesús su ntucua yu. \v 4 Biꞌ chaꞌ ngua ñasi̱ꞌ xi ñati̱ tyaꞌa ndyacu nguꞌ nu loꞌo naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ biꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ ngusalú nu cunaꞌa̱ setye cua juaꞌa̱ ti? ―nacui̱ nguꞌ―. \v 5 ¿Ni chaꞌ ná ndyujuiꞌ jiꞌi̱ chaꞌ caja xi cñi chaꞌ ta jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi? Sna siyento cñi plata ngaꞌa̱ tsa lo cua setye tyixi xtyiꞌi biꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p Lye tsa nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ liꞌ. \p \v 6 ―Ngaꞌaa chcuiꞌ lye ma̱ loꞌo nu cunaꞌa̱ re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Ná cuaꞌa ma̱ jiꞌi̱. Tsoꞌo tsa cña nu nguaꞌni nu cunaꞌa̱ re cuentya jnaꞌ. \v 7 Lcaa tsa̱ ndiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi loꞌo ma̱ nde chalyuu, biꞌ chaꞌ taca cuaꞌni ma̱ chaꞌ tsoꞌo loꞌo nguꞌ tiꞌi ni jacuaꞌ nu ntiꞌ ti ma̱; pana nu naꞌ ni, cua tye ti tsa̱ nu tyiꞌi̱ naꞌ loꞌo ma̱. \v 8 Cua nguaꞌni nu cunaꞌa̱ re lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu nchca jiꞌi̱. Na cua nguaꞌni maꞌ chaꞌ caca tyixi xtyiꞌi loo naꞌ juani; masi tya lyiji cajaa naꞌ, yala la nguaꞌni choꞌo maꞌ jiꞌi̱ tyucui ñaꞌa̱ naꞌ chaꞌ xatsiꞌ nguꞌ ꞌna. \v 9 Chañi chaꞌ nu chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ lcaa su cañi chaꞌ jnaꞌ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu, ca biꞌ cuna ñati̱ lcaa chaꞌ nu nguaꞌni nu cunaꞌa̱ re juani, chaꞌ tyiꞌu tiꞌ nguꞌ chaꞌ tsoꞌo tsa cña nu nguaꞌni nu cunaꞌa̱ re. \s1 Ndyujuiꞌ Judas cresiya jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ xñaꞌa̱ \p \v 10 Loꞌo Judas Iscariote ni, la cuiꞌ tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús laca biꞌ. Liꞌ nduꞌu nu Judas biꞌ ndyaa slo sti joꞌó nu laca loo, chaꞌ cujuiꞌ cresiya jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 11 Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee nu nguꞌ tlyu biꞌ loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Judas loꞌo nguꞌ, biꞌ chaꞌ nacui̱ nguꞌ tlyu biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ ta nguꞌ cñi jiꞌi̱. Liꞌ nclyana Judas ni hora caca jiꞌi̱ ta jiꞌi̱ Jesús yaꞌ nguꞌ xñaꞌa̱ biꞌ. \s1 Chaca tya quiyaꞌ ndyacu Jesús si̱i̱ loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ \p \v 12 Loꞌo ngua tsa̱ clyo jiꞌi̱ taꞌa nu ndacu nguꞌ xlyá nu ná loꞌo scua̱ tiyeꞌ ndyaꞌ biꞌ, tsa̱ biꞌ ndujuii nguꞌ xlyaꞌ cuañiꞌ chaꞌ cacu nguꞌ taꞌa pascua. Liꞌ nchcuane nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús: \p ―¿Macala cuaꞌni choꞌo ya na chaꞌ cacu na si̱i̱ nu cuentya jiꞌi̱ taꞌa pascua? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu. \p \v 13 Liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ tucua tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Yaa clya ma̱ lquichi̱ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Cajua tyacua tyaꞌa ma̱ loꞌo sca nu quiꞌyu nu ntucua sca teꞌí̱ hitya scu̱ yu. Tsaa lcaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ yu biꞌ. \v 14 Su tyatí̱ yu niꞌi̱, ndiꞌya̱ chcuiꞌ ma̱ loꞌo nu laca xuꞌna niꞌi̱ biꞌ: “Ndiꞌya̱ nacui̱ nu mstru jiꞌna jinuꞌu̱: Cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ tsoꞌo cachaꞌ nuꞌu̱ ꞌna, ¿macala ntsuꞌu su ca̱a̱ naꞌ chaꞌ cacu naꞌ si̱i̱ loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ ꞌna, chaꞌ cuaꞌni ya taꞌa pascua?” Juaꞌa̱ ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ nu ca tyi biꞌ. \v 15 Liꞌ culuꞌu yu sca seꞌi̱ tlyu jiꞌi̱ ma̱, sca baꞌa niꞌi̱ nde cua̱ nu cua laca ngua tsoꞌo, nu ntsuꞌu lcaa na nu cuaꞌnijoꞌo jiꞌna liꞌ. Ca biꞌ cuaꞌni choꞌo ma̱ si̱i̱ cacu na ―nacui̱ Jesús. \p \v 16 Loꞌo liꞌ nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ lquichi̱ ndyalaa nguꞌ toꞌ niꞌi̱ biꞌ, loꞌo ñiꞌya̱ nu nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ, juaꞌa̱ ngua chaꞌ biꞌ. Nguaꞌni choꞌo nguꞌ na cacu nguꞌ si̱i̱ cuentya jiꞌi̱ taꞌa pascua liꞌ. \p \v 17 Loꞌo cua ngusi̱i̱, liꞌ lijya̱ Jesús loꞌo nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \v 18 Laja loꞌo ngaꞌa̱ nguꞌ ndyacu nguꞌ, liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ: \p ―Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ ―nacui̱ Jesús―; ntsuꞌu tsaca cuꞌma̱ nu stuꞌba ti ndyacu loꞌo na juani, nu cua cujuiꞌ ti cresiya ꞌna jiꞌi̱ nguꞌ xñaꞌa̱. \p \v 19 Xñiꞌi̱ xi tiꞌ nguꞌ ndiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. Hora ti lcaa nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, nguxana nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús: \p ―¿Ha naꞌ nu ta̱ jinuꞌu̱ yaꞌ nguꞌ xñaꞌa̱? ―nacui̱ tsaca jiꞌi̱. \p ―¿Ha naꞌ? ―nacui̱ chaca jiꞌi̱ liꞌ. \p \v 20 ―Sca yu tyaꞌa nu tii tyucuaa tyaꞌa ma̱, biꞌ laca nu cujuiꞌ cresiya ꞌna jiꞌi̱ nguꞌ xñaꞌa̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Sca yu tyaꞌa ma̱ nu stuꞌba ti ndyacu loꞌo na neꞌ sca ti caꞌña scuaa re ―nacui̱―. \v 21 Naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱ ni, caca chaꞌ jnaꞌ ñiꞌya̱ nu nscua chaꞌ lo quityi cuentya jnaꞌ cua saꞌni la. Pana tyaꞌna tsa ñati̱ nu ta ꞌna yaꞌ nguꞌ xñaꞌa̱ liꞌ, tsoꞌo la ngua jiꞌi̱ yu masi ná ngula yu chalyuu tsiyaꞌ ti. \p \v 22 Tya ndyacu nguꞌ si̱i̱ biꞌ loꞌo ntejeyaꞌ Jesús jiꞌi̱ sca xlyá, ndya yu xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ xlyá biꞌ, ngusaꞌbe yu jiꞌi̱, chaꞌ tacha jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cacu nguꞌ. \p ―Cacu ma̱ xlyá re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, chaꞌ ñiꞌya̱ ntiꞌ cuañaꞌ naꞌ, juaꞌa̱ ntiꞌ nu nde. \p \v 23 Liꞌ ntejeyaꞌ Jesús jiꞌi̱ sca vaso vino, ndya yu xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, nda yu vaso jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ coꞌo nguꞌ liꞌ. Ndyoꞌo lcaa nguꞌ vino biꞌ liꞌ. \p \v 24 ―Ñiꞌya̱ ntiꞌ tañi naꞌ, juaꞌa̱ ntiꞌ nu nde ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Tyalú tañi naꞌ chaꞌ caja ñiꞌya̱ cuityi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ lcaa ñati̱, chaꞌ juaꞌa̱ quiñi chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱ chalyuu chaca quiyaꞌ. \v 25 Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ ngaꞌaa coꞌo naꞌ vino chaca quiyaꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ tyalaa tsa̱ biꞌ loꞌo coꞌo naꞌ vino cucui loꞌo cuꞌma̱ ca su laca ycuiꞌ Ndyosi loo; xaꞌ coꞌo naꞌ jiꞌi̱ liꞌ. \s1 Chcuiꞌ Pedro loꞌo nguꞌ chaꞌ ná nslo jiꞌi̱ Jesús tsiyaꞌ ti \p \v 26 Loꞌo ndyula tuꞌba nguꞌ sca ji̱i̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, liꞌ nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ nde caꞌya Olivos. \v 27 Xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ liꞌ: \p ―Caca tyujuꞌu tiꞌ lcaa cuꞌma̱ ñaꞌa̱ ma̱ ꞌna ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Xtyanu ma̱ xi ꞌna ca ndyi la. Liꞌ caca chaꞌ nu nscua lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ndiꞌya̱: “Loꞌo cujuii naꞌ jiꞌi̱ nu ñaꞌa̱si̱i̱ jiꞌi̱ xlyaꞌ biꞌ, xna lcaa xlyaꞌ tyaa niꞌ liꞌ”. Juaꞌa̱ nchcuiꞌ quityi. \v 28 Pana nu loꞌo tyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ, tsaꞌa naꞌ nde Galilea nu tya lyiji tsaa cuꞌma̱. \p \v 29 ―Masi lcaa nguꞌ xtyanu nguꞌ jinuꞌu̱, pana nu naꞌ ni, ná xtyanu naꞌ jinuꞌu̱ tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \p \v 30 ―Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ Pedro―. Ca ndyi sna quiyaꞌ chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo ñati̱ chaꞌ ná nslo nuꞌu̱ ꞌna. Juaꞌa̱ chaꞌ ta nuꞌu̱ loꞌo ñati̱ nu loꞌo bilya xiꞌya ndyeꞌe tucua quiyaꞌ talya ndyi. \p \v 31 ―Ná chcuiꞌ naꞌ loꞌo ñati̱ chaꞌ ná nslo naꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ Jesús―. Masi cujuii nguꞌ jinuꞌu̱, masi cua cujuii ti nguꞌ ꞌna, ná xacui̱ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ ná nslo naꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱. \p Lye tsa nchcuiꞌ Pedro, loꞌo juaꞌa̱ lcaa tyaꞌa nguꞌ, stuꞌba ti nchcuiꞌ nguꞌ. \s1 Nchcuiꞌ Jesús loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti yu ca Getsemaní \p \v 32 Loꞌo liꞌ ndyaa nguꞌ sca neꞌ loꞌo su ndu̱ xi yaca tyacalaꞌ ca su naa Getsemaní. \p ―Cuaꞌa̱ ma̱ xi ca ndacua ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱―. Tsaꞌa naꞌ ca nde la xi chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ ―nacui̱ yu. \p \v 33 Ndyaa yu la xi liꞌ, ndyaa loꞌo yu jiꞌi̱ Pedro loꞌo Jacobo loꞌo Juan. Liꞌ lye tsa ngua xñiꞌi̱ tiꞌ Jesús, ndyaꞌa̱ tsa chaꞌ tyiquee yu xquiꞌya cña tlyu nu cua tyacua ti jiꞌi̱ yu. \p \v 34 ―Xñiꞌi̱ tsa tiꞌ naꞌ juani ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, ngaꞌaa talo naꞌ chaꞌ xñiꞌi̱ tsa tiꞌ naꞌ. Tyanu ma̱ ca nde ti, tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱. \p \v 35 Tya ndyaa Jesús la xi ca nde biꞌ la, ndyatu̱ sti̱ꞌ yu lo yuu ti, ngüijña yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi si caja ñiꞌya̱ nu caca chaꞌ ná tyacua chaꞌ cuxi jiꞌi̱ yu. \p \v 36 ―Sti naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi―, lcaa lo cña nchca cuaꞌni nuꞌu̱. Biꞌ chaꞌ juani, ná ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ tyacua chaꞌ cuxi re ꞌna, si cajá la ñiꞌya̱ nu caca cuaꞌni naꞌ cña re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti yu―. Pana siꞌi ñiꞌya̱ nu ntiꞌ naꞌ chaꞌ caca, masi cuaꞌni nuꞌu̱ loꞌo naꞌ ñiꞌya̱ nu ntiꞌ ycuiꞌ nuꞌu̱. \p \v 37 Liꞌ ñaa Jesús chaca quiyaꞌ su ngaꞌa̱ nu sna tyaꞌa nguꞌ. Na lajaꞌ ti nguꞌ biꞌ liꞌ. \p ―Simón ―nacui̱ yu jiꞌi̱ Pedro―, ¿ha lajaꞌ tsa nuꞌu̱? ―nacui̱―. ¿Ha ná nchca talo nuꞌu̱ ni sca hora tii ti nuꞌu̱ xi? \v 38 Tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ juani. Chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ná cuaꞌni nu cuiñaja ngana jiꞌi̱ ma̱. Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ tyucui tyiquee ma̱ ntajaꞌa̱ ma̱ cuaꞌni ma̱ cña re ꞌna; pana ná tyuꞌu scua juersa jiꞌi̱ ma̱, biꞌ chaꞌ yala tsa ndyajaꞌ ma̱. \p \v 39 Xaꞌ ndyaa Jesús xi, la cuiꞌ ti chaꞌ ngüijña yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti yu chaca quiyaꞌ. \v 40 Liꞌ ñaa yu chaca quiyaꞌ slo nguꞌ biꞌ; pana xaꞌ lajaꞌ nguꞌ biꞌ, chaꞌ lye tsa ndyuꞌu xcalá nguꞌ. Liꞌ ngaꞌaa jlo tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ xacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ yu. \v 41 Xaꞌ ndyaa Jesús liꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ sna quiyaꞌ ñaa Jesús su ndiꞌi̱ nguꞌ. \p ―¿Tya lajaꞌ ma̱? ¿Tya ntsiya cñaꞌ ma̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Cuayáꞌ juani, cua ndyalaa hora nu tyaa loꞌo nguꞌ jnaꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱. Cua ta ti ñati̱ jnaꞌ yaꞌ nguꞌ xñaꞌa̱ juani. \v 42 Tyatu̱ ma̱, chaꞌ tyaa na lacua, chaꞌ cua ndyalaa yu nu cua ndyujuiꞌ cresiya jnaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ xñaꞌa̱. \s1 Ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús preso \p \v 43 Laja loꞌo nchcuiꞌ Jesús, liꞌ ndyalaa nu Judas biꞌ slo, la cuiꞌ tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús laca nu Judas biꞌ. Quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ tyaala ndyaꞌa̱ nguꞌ loꞌo Judas, ñati̱ nu cua ngulo nguꞌ tisiya cña jiꞌi̱ chaꞌ ca̱a̱ ca̱quiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ Jesús; loꞌo maxtyi cusu̱u̱, loꞌo yaca ndyiꞌya nguꞌ lijya̱ nguꞌ. Sti joꞌó nu laca loo, loꞌo mstru chaꞌ joꞌó, loꞌo nguꞌ cusuꞌ, biꞌ laca nu ngulo cña jiꞌi̱ nguꞌ tyaala biꞌ. \v 44 Judas nu cua ta ti jiꞌi̱ Jesús yaꞌ nguꞌ cuxi biꞌ ni, cua nchcuiꞌ loꞌo nu nguꞌ tyaala biꞌ cua tsa̱ la, ñiꞌya̱ nu cuaꞌni: \p ―Chcuichaꞌ naꞌ jiꞌi̱ nu quiꞌyu biꞌ, cuati cacu naꞌ sacaꞌ yu ―nacui̱ Judas jiꞌi̱ nguꞌ tyaala―. Xñi ma̱ jiꞌi̱ hora ti, yaa loꞌo clya ma̱ jiꞌi̱ yu biꞌ ―nacui̱. \p \v 45 Biꞌ chaꞌ lijya̱ Judas biꞌ juani, ndyaa ca su ndu̱ Jesús chaꞌ chcuichaꞌ jiꞌi̱ yu. \p ―Nde ti ndu̱ nuꞌu̱, mstru ―nacui̱ Judas. \p Ndyacu Judas sacaꞌ Jesús liꞌ. \v 46 Hora ti ntejeyaꞌ nu nguꞌ tyaala jiꞌi̱ Jesús liꞌ, chaꞌ tyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu. \p \v 47 Loꞌo liꞌ sca nguꞌ nu tyaꞌa ndyaꞌa̱ Jesús ngusicua̱ maxtyi jiꞌi̱, ngusiꞌyu cuꞌ jyaca̱ sca msu jiꞌi̱ sti joꞌó nu laca loo la. \v 48 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ tyaala biꞌ: \p ―¿Ha loꞌo maxtyi cusu̱u̱ loꞌo yaca ndyaꞌa̱ ma̱ chaꞌ tejeyaꞌ ma̱ ꞌna? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. ¿Ha sca ñati̱ cuaana laca naꞌ lacua? \v 49 Tyu̱u̱ tsa tsa̱ naꞌa̱ ma̱ ꞌna loꞌo ngaꞌa̱ naꞌ neꞌ laa tonu, nguluꞌu naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱, pana ná ntejeyaꞌ ma̱ ꞌna liꞌ. Jlo tiꞌ naꞌ ñiꞌya̱ nu ndyaca juani, chaꞌ la cuiꞌ ñaꞌa̱ chaꞌ nu nscua lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cuentya jnaꞌ, juaꞌa̱ ndyaca juani. \p \v 50 Liꞌ nguxtyanu lcaa tyaꞌa ndyaꞌa̱ Jesús jiꞌi̱ yu, ngusna nguꞌ. \v 51 Sca ti yu cuañiꞌ ndyanu, ndyaꞌa̱ lcaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaa loꞌo jiꞌi̱ Jesús. Sca tasá ti ngüixi̱i̱ chu̱ꞌ yu cuañiꞌ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ngua tiꞌ nguꞌ tyaala tejeyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu cuañiꞌ biꞌ; \v 52 biꞌ chaꞌ nguxtyanu jiꞌi̱ tasá jiꞌi̱ yaꞌ nguꞌ, ngusna masi quichiꞌ ti. \s1 Ndu̱ Jesús slo nguꞌ tisiya \p \v 53 Loꞌo liꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús slo xuꞌna sti joꞌó. Cua ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa sti joꞌó nu laca loo loꞌo nguꞌ cusuꞌ loꞌo mstru chaꞌ joꞌó cajua, cua ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ slo xuꞌna sti joꞌó biꞌ. \v 54 Tyijyuꞌ ti ndyuꞌu lcaꞌa̱ Pedro chu̱ꞌ nguꞌ tyaala ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa nguꞌ neꞌ loꞌo jiꞌi̱ xuꞌna sti joꞌó. Liꞌ nguaꞌa̱ Pedro slo nguꞌ nu ngaꞌa̱ cua̱ ca niꞌi̱ biꞌ su ngaꞌa̱ nguꞌ toꞌ lquiiꞌ chaꞌ caca chcatsu̱ nguꞌ. \p \v 55 Ngua tiꞌ sti joꞌó nu laca loo loꞌo lcaa nguꞌ tisiya biꞌ sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Jesús chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu, pana ná nquije ñiꞌya̱ nu cujuii cuañiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu. \v 56 Ndyaꞌa̱ tsa nguꞌ cuiñi slo nguꞌ chaꞌ sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Jesús, pana ná stuꞌba nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ. \v 57 Su cua ndye liꞌ ndu̱ xi nguꞌ cuiñi, nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo nu nguꞌ tlyu biꞌ: \p \v 58 ―Cua ndyuna ya sca chaꞌ nu nchcuiꞌ nu quiꞌyu re ―nacui̱ sca nguꞌ cuiñi biꞌ―. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ yu: “Cuityi̱ naꞌ jiꞌi̱ laa tonu re nu ngüiñá ñati̱ chalyuu ti. Chu̱ꞌ sna tsa̱ ti cuaꞌni naꞌ chaꞌ tyaꞌ chaca nu ná cuiñá ñati̱ chalyuu”, nacui̱ Jesús re. Cua ndyuna ya chaꞌ juaꞌa̱ nchcuiꞌ yu ―nacui̱ nguꞌ cuiñi biꞌ. \p \v 59 Pana ná stuꞌba nchcuiꞌ nu nguꞌ cuiñi biꞌ. \p \v 60 Loꞌo liꞌ ndyatu̱ sti joꞌó nu laca loo la slo lcaa nguꞌ tlyu, nchcuiꞌ loꞌo Jesús: \p ―¿Ha ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ nu xacui̱ nuꞌu̱ jiꞌi̱ cua, chaꞌ tyuꞌu lubii nuꞌu̱ cuentya jiꞌi̱ quiꞌya nu ngusta nguꞌ jinuꞌu̱? ―nacui̱ sti joꞌó biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 61 Ti̱ ti ndu̱ Jesús, ni sca chaꞌ ná nguxacui̱ yu tsiyaꞌ ti. Biꞌ chaꞌ xaꞌ nchcuane sti joꞌó nu laca loo la jiꞌi̱ yu liꞌ: \p ―¿Ha chañi chaꞌ Cristo laca nuꞌu̱? ―nacui̱―. ¿Ha nuꞌu̱ laca nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi nu nduꞌni tlyu na jiꞌi̱? ―nacui̱ sti joꞌó biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 62 ―Chañi chaꞌ nu nda ma̱, naꞌ laca̱ nu biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ―. Loꞌo juaꞌa̱ nde loo la ñaꞌa̱ ma̱ ꞌna nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱; ñaꞌa̱ ma̱ ꞌna loꞌo ntucua naꞌ laꞌa tsuꞌ cui̱ su tlyu biꞌ, ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ nu lcaa tsiyaꞌ ti cña nchca jiꞌi̱ Ni; ñaꞌa̱ ma̱ ꞌna loꞌo ca̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ laja coo nde cua̱ liꞌ. \p \v 63 Ñasi̱ꞌ tsa sti joꞌó nu laca loo la, biꞌ chaꞌ ngusaaꞌ steꞌ ycuiꞌ slo nguꞌ. \p ―Ngaꞌaa ntiꞌ na chaꞌ sta xaꞌ la ñati̱ quiꞌya jiꞌi̱ nu quiꞌyu re ―nacui̱ sti joꞌó biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 64 Na cua ndyuna ma̱ chaꞌ tonu tsa chaꞌ subaꞌ nu nchcuiꞌ yu re jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, nu loꞌo nacui̱ yu chaꞌ nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca ycuiꞌ yu. ¿Ñiꞌya̱ chcuiꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ? \p Lcaa nguꞌ nguxacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nu laca loo biꞌ, chaꞌ ngaꞌa̱ chaꞌ cajaa Jesús. \p \v 65 Liꞌ nguxana nguꞌ ndyuꞌni lyaꞌ tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús; ngutuꞌu hitya sañiꞌ nguꞌ loo yu, juaꞌa̱ ndyijiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ laja loꞌo ndyacu̱ꞌ loo yu loꞌo sca lateꞌ. \p ―Juani ni, cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ ca tii nuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ―, cachaꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya, ¿tilaca laca nu ngujuiꞌi̱ hi̱? \p Loꞌo nu nguꞌ nu ndu̱ cua̱ biꞌ, ngujuiꞌi̱ nguꞌ ndacu̱ꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ. \s1 Nacui̱ Pedro chaꞌ ná nslo jiꞌi̱ Jesús tsiyaꞌ ti \p \v 66 Tya ngaꞌa̱ Pedro toꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ xuꞌna sti joꞌó, loꞌo liꞌ ndyuꞌu tucua sca nu cunaꞌa̱ cuaꞌ nu nduꞌni cña jiꞌi̱ sti joꞌó biꞌ. \v 67 Nxñaꞌa̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ Pedro su ngaꞌa̱ toꞌ lquiiꞌ, liꞌ xaꞌ nxñaꞌa̱ tsoꞌo ca jiꞌi̱ chaca quiyaꞌ. \p ―Loꞌo nuꞌu̱ ndyaꞌa̱ loꞌo Jesús Nazaret biꞌ ―nacui̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱. \p \v 68 ―Siꞌi naꞌ ―nacui̱ Pedro―. Ná jlo tiꞌ naꞌ. Ná nchca cuayáꞌ tiꞌ naꞌ ni chaꞌ nchcuiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ. \p Liꞌ nduꞌu Pedro ndyaa toꞌ loꞌo ti. Nxiꞌya ndyeꞌe liꞌ. \v 69 Xaꞌ naꞌa̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ chaca quiyaꞌ, nguxana nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ nu ndu̱ cacua ti: \p ―Loꞌo nu quiꞌyu jua laca tyaꞌa nguꞌ biꞌ ―nacui̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ. \p \v 70 Xaꞌ nchcuiꞌ Pedro chaꞌ ná loꞌo ycuiꞌ. Pana ca tiyaꞌ la xi nchcuiꞌ nguꞌ nu ndu̱ cacua ti loꞌo Pedro: \p ―Chañi chaꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ nguꞌ biꞌ laca nuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ―, chaꞌ loꞌo nuꞌu̱ laca nguꞌ Galilea ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pedro. \p \v 71 Liꞌ nguxana Pedro nguaꞌni jura chaꞌ xcubeꞌ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ si chaꞌ cuiñi chcuiꞌ loꞌo nguꞌ. \p ―Ná nslo naꞌ jiꞌi̱ nu quiꞌyu nu nchcuiꞌ tsa ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 72 Hora ti xaꞌ ngusiꞌya ndyeꞌe. Liꞌ ntsuꞌu tiꞌ Pedro ñiꞌya̱ ngua chaꞌ nu cua nchcuiꞌ Jesús loꞌo tsa̱: “Ndiꞌya̱ cuaꞌni nuꞌu̱ ndyi, Pedro; chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo ñati̱ sna quiyaꞌ chaꞌ ná nslo nuꞌu̱ ꞌna, nu loꞌo tya lyiji xiꞌya ndyeꞌe tucua quiyaꞌ”. Biꞌ chaꞌ nxiꞌya tsa Pedro liꞌ. \c 15 \s1 Ndu̱ Jesús nde loo Pilato nu laca loo \p \v 1 Loꞌo nguxee chaca tsa̱ tya ndiꞌi̱ sti joꞌó nu laca loo, loꞌo nguꞌ cusuꞌ, loꞌo mstru chaꞌ joꞌó, ndiꞌi̱ lcaa nguꞌ tisiya chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ. Liꞌ ngusca̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ slo Pilato nu ngua gobernador romano chaꞌ caca cuayáꞌ jiꞌi̱. Nchcuane Pilato jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p \v 2 ―¿Ha nuꞌu̱ laca rey jiꞌi̱ nguꞌ judío? \p ―La cuiꞌ ñiꞌya̱ nu nacui̱ nuꞌu̱, la cuiꞌ laca naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ gobernador biꞌ. \p \v 3 Loꞌo liꞌ ngusta sti joꞌó nu laca loo quiñaꞌa̱ quiꞌya jiꞌi̱ Jesús slo nu Pilato biꞌ. \v 4 Liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ Pilato loꞌo Jesús: \p ―¿Ha ná nchca xacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ jua? ―nacui̱ Pilato jiꞌi̱―. Na cua quiñaꞌa̱ quiꞌya ngusta nguꞌ jinuꞌu̱. \p \v 5 Ngaꞌaa nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ tsiyaꞌ ti, loꞌo ndube tsa tiꞌ Pilato liꞌ. \s1 Ngulo Pilato cña chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Jesús \p \v 6 Lcaa yija̱ loꞌo ndyaca tsa̱ taꞌa biꞌ nduꞌni lyaá nu laca gobernador jiꞌi̱ sca ti preso, cua ñaꞌa̱ ca preso nu ndijña nguꞌ judío jiꞌi̱. \v 7 Ntsuꞌu tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ neꞌ chcua̱, nguꞌ nu cua ndyujuii jiꞌi̱ ñati̱ laja loꞌo ngusu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ loꞌo nu nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu laca loo. Sca preso biꞌ laca Barrabás. \v 8 Liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ quiñaꞌa̱ ñati̱ slo Pilato, ndijña nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuaꞌni lyaá jiꞌi̱ sca preso ñiꞌya̱ nu nduꞌni nu laca loo lcaa yija̱. \p \v 9 ―¿Ha cua ntiꞌ ma̱ chaꞌ cuaꞌni lyaá naꞌ jiꞌi̱ yu cua nu laca rey jiꞌi̱ cuꞌma̱ nguꞌ judío? ―nacui̱ Pilato jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ. \p \v 10 Cua nchcuiꞌ Pilato juaꞌa̱ xquiꞌya chaꞌ ngua tii chaꞌ liyeꞌ tsa tiꞌ sti joꞌó nu laca loo jiꞌi̱ Jesús, biꞌ chaꞌ ndyaꞌa̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu slo ycuiꞌ Pilato. \v 11 Pana ndijña nguꞌ quiñaꞌa̱ jiꞌi̱ Pilato chaꞌ cuaꞌni lyaá jiꞌi̱ Barrabás, siꞌi jiꞌi̱ Jesús. Na cua nchcuiꞌ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ loꞌo Pilato chaꞌ clyaá jiꞌi̱ Barrabás, xquiꞌya chaꞌ la cuiꞌ sti joꞌó nu laca loo cua nchcuiꞌ tsa loꞌo nguꞌ chaꞌ juaꞌa̱ jña nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Pilato. \v 12 Xaꞌ nchcuane Pilato jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni naꞌ loꞌo yu re, nu nchcuiꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ laca yu rey jiꞌi̱ nguꞌ judío lacua? ―nacui̱ Pilato jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ. \p \v 13 Cui̱i̱ ngusiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ Pilato liꞌ: \p ―Cujuii clya jiꞌi̱ yu lo crusi ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 14 ―¿Ni chaꞌ laca chaꞌ ntiꞌ ma̱ chaꞌ cujuii naꞌ jiꞌi̱ yu re? ―nacui̱ Pilato jiꞌi̱ nguꞌ―. ¿Ni quiꞌya ntsuꞌu jiꞌi̱ yu? \p Lye la nxiꞌya loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Pilato liꞌ: \p ―Cujuii clya jiꞌi̱ yu lo crusi. \p \v 15 Loꞌo liꞌ nguaꞌni lyaá Pilato jiꞌi̱ Barrabás chaꞌ tyaalaꞌ tyiquee nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ. Loꞌo lye ngujuiꞌi̱ sendaru jiꞌi̱ Jesús loꞌo reta, liꞌ ngulo Pilato cña jiꞌi̱ sendaru chaꞌ tyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ cujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ lo crusi. \p \v 16 Ndyaa loꞌo sendaru jiꞌi̱ Jesús nde neꞌ niꞌi̱ su ntucua nguꞌ nu laca loo biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ndyuꞌu tiꞌi̱ ñaꞌa̱ lcaa sendaru nu ntsuꞌu cajua. \v 17 Liꞌ nguxacuꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús loꞌo sca lateꞌ cuaa ñaꞌa̱. Ngüixi̱i̱ nguꞌ lti quicheꞌ chu̱ꞌ tyaꞌa chaꞌ caca sca sneꞌ, ngusta nguꞌ sneꞌ biꞌ hique Jesús. \v 18 Liꞌ nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ cuiñi ti: \p ―Tsoꞌo ti tyiꞌi̱ nuꞌu̱, rey jiꞌi̱ nguꞌ judío ―nacui̱ sendaru jiꞌi̱. \p \v 19 Nguxana nguꞌ ngujuiꞌi̱ nguꞌ yaca quii hique Jesús liꞌ. Lye ngutuꞌu hitya sañiꞌ nguꞌ loo yu. Liꞌ ndyatu̱ sti̱ꞌ nguꞌ slo yu, ñiꞌya̱ si cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ yu, masi chaꞌ cuiñi ti. \v 20 Nu loꞌo ndye ngustí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, liꞌ ngulo nguꞌ lateꞌ cuaa ñaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱; xaꞌ nguxacuꞌ nguꞌ steꞌ ycuiꞌ ca yu liꞌ, chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu ca su cujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ lo crusi. Nduꞌu nguꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ. \s1 Ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús lo crusi \p \v 21 Tyucui̱i̱ loꞌo ndyaꞌa̱ nguꞌ, liꞌ naꞌa̱ nguꞌ sendaru jiꞌi̱ Simón nguꞌ Cirene; sti Alejandro loꞌo Rufo laca nu Simón biꞌ. Cua ñaa Simón ca su ndyaa cña neꞌ quixi̱ꞌ, loꞌo liꞌ ngulo sendaru cña jiꞌi̱ chaꞌ quiꞌya crusi biꞌ cuentya jiꞌi̱ Jesús. \p \v 22 Liꞌ ndyalaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús ca su naa Gólgota. (Nu Gólgota ni, caꞌya su nscua tyijya̱ hique jyoꞌo, juaꞌa̱ ntiꞌ ñacui̱ chaꞌ biꞌ chaꞌcña jiꞌna.) \v 23 Liꞌ nda nguꞌ vino nguxaꞌ loꞌo taná mirra chaꞌ coꞌo Jesús, pana ná ntajaꞌa̱ yu coꞌo yu vino biꞌ. \v 24 Liꞌ ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu lo crusi. Loꞌo liꞌ ngüijya nguꞌ sendaru loꞌo tyaꞌa nguꞌ, chaꞌ clyana nguꞌ chaꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ tilaca nu caja steꞌ Jesús jiꞌi̱. Juaꞌa̱ ngua chaꞌ ndye ndacha nguꞌ steꞌ Jesús jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p \v 25 Hora cua caa nde tlya ngua loꞌo ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ sendaru jiꞌi̱ Jesús lo crusi. \v 26 Nde hique crusi biꞌ cua nscua letra nu nchcuiꞌ ni quiꞌya nu ngusta nguꞌ jiꞌi̱ Jesús: “Nu nde laca rey jiꞌi̱ nguꞌ judío”, nacui̱ letra biꞌ. \v 27 La cuiꞌ tsa̱ biꞌ, ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ tucua tyaꞌa nguꞌ cuaana lo crusi seꞌi̱ ti loꞌo Jesús. Crusi jiꞌi̱ tsaca nguꞌ cuaana biꞌ ndu̱ laꞌa tsuꞌ cui̱ jiꞌi̱ Jesús, crusi jiꞌi̱ chaca ndu̱ laꞌa tsuꞌ coca biꞌ. \v 28 Juaꞌa̱ ngua chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ saꞌni lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, nu nchcuiꞌ ndiꞌya̱: “Ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ tyaꞌa nguꞌ cuxi laca yu”. Juaꞌa̱ chaꞌ nscua lo quityi biꞌ. \p \v 29 Ngustí loꞌo tsa nguꞌ jiꞌi̱ Jesús loꞌo nteje tacui nguꞌ tyucui̱i̱, nchcuiꞌ tsa nguꞌ chaꞌ subaꞌ jiꞌi̱ yu. \p ―Ja̱a̱, nuꞌu̱ laca nu nchcuiꞌ chaꞌ cuityi̱ jiꞌi̱ laa tonu jua ―nacui̱ nguꞌ biꞌ―, loꞌo liꞌ nacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ xaꞌ cuiñá nuꞌu̱ jiꞌi̱ chaca quiyaꞌ chu̱ꞌ sna tsa̱ ti, ngua tiꞌ nuꞌu̱. \v 30 Cuaꞌni lyaá nuꞌu̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca lacua; cuaꞌya clya nuꞌu̱ lo crusi cua juani, si caca jinuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 31 Loꞌo sti joꞌó nu laca loo, loꞌo juaꞌa̱ mstru chaꞌ joꞌó, ngustí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p ―Nguaꞌni lyaá yu jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ ―nacui̱ nu nguꞌ tlyu biꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ―, pana ná nchca clyaá ycuiꞌ ca yu. \v 32 Cristo laca yu, nu rey jiꞌi̱ nguꞌ Israel tyaꞌa na laca yu, nacui̱ yu. Tsoꞌo la si caꞌya yu lo crusi ycuiꞌ ti yu, chaꞌ ñaꞌa̱ na si caca jiꞌi̱ yu. Jlya tiꞌ na jiꞌi̱ yu liꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p Loꞌo juaꞌa̱ nu nguꞌ cuaana tyaꞌa ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ lo crusi, loꞌo nguꞌ biꞌ nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ subaꞌ jiꞌi̱ Jesús. \s1 Ngujuii Jesús \p \v 33 Loꞌo ndyalaa nde hora ngua talya xee tyucui ñaꞌa̱ loyuu. Sna hora ndalo chaꞌ talya xee. \v 34 Pana loꞌo ngua hora cua sna nde ngusi̱i̱, liꞌ cui̱i̱ ngusiꞌya Jesús: \p ―Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? ―nacui̱. (Ndiꞌya̱ ntiꞌ ñacui̱ chaꞌ biꞌ chaꞌcña jiꞌna: Ndyosi ꞌna, Ndyosi ꞌna, ¿ni chaꞌ laca ngulayaꞌ nuꞌu̱ ꞌna?) \p \v 35 Ndyuna xi nguꞌ nu ndu̱ cacua ti, pana ná ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ ni chaꞌ nchcuiꞌ yu: \p ―Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱, nxiꞌya yu jiꞌi̱ jyoꞌo Elías ―nacui̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 36 Liꞌ ngusna sca ñati̱ ndyaa ndyiquiꞌya sca quiche; ngüichaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ quiche biꞌ loꞌo vino tiyeꞌ liꞌ, ngusicua̱ nguꞌ jiꞌi̱ loꞌo sca yaca quii chaꞌ coꞌo Jesús. \p ―Jatya na xi ―nacui̱ nu ñati̱ biꞌ―, ñaꞌa̱ na si ca̱a̱ jyoꞌo Elías chaꞌ taꞌya jiꞌi̱ Jesús lo crusi. \p \v 37 Cui̱i̱ ngusiꞌya Jesús liꞌ, ngujuii liꞌ. \v 38 Hora ti ngutaaꞌ lateꞌ tlyu nu ndacui ndyacu̱ꞌ tsa claꞌbe neꞌ laa tonu biꞌ, nde cua̱ nguxana ngutaaꞌ lateꞌ biꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa ca lo yuu. \v 39 Loꞌo nu capitán nu laca loo jiꞌi̱ sendaru nu ndu̱ slo Jesús, naꞌa̱ capitán biꞌ ñiꞌya̱ nguaꞌni Jesús loꞌo ngujuii yu. \p ―Chañi chaꞌ Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi nu laca loo la laca jyoꞌo re ―nacui̱ capitán biꞌ. \p \v 40 Laja liꞌ tyijyuꞌ ti ndu̱ sca taju nguꞌ cunaꞌa̱ ñaꞌa̱ cuiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ Jesús; loꞌo María Magdalena, loꞌo chaca María xtyaꞌa̱ Jacobo nu cuañiꞌ la, la cuiꞌ xtyaꞌa̱ José laca biꞌ, loꞌo Salomé ndu̱. \v 41 Nu loꞌo tya ndyaꞌa̱ Jesús nde Galilea nu ngua tya tsubiꞌ la, la cuiꞌ taju nu cunaꞌa̱ biꞌ ndyaꞌa̱ loꞌo yu, chaꞌ nguxtyucua nguꞌ jiꞌi̱ yu loꞌo ndyaqueꞌ nguꞌ na ndyacu nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ndu̱ tyu̱u̱ tyaꞌa xaꞌ la nguꞌ cunaꞌa̱ cajua, tyaꞌa ndyalaa nguꞌ loꞌo Jesús nde quichi̱ Jerusalén. \s1 Nguatsiꞌ jyoꞌo Jesús \p \v 42 Cua ngusi̱i̱ xi, la cuiꞌ tsa̱ taꞌa si̱i̱ laca biꞌ, chaꞌ chaca tsa̱ biꞌ caca tsa̱ nu tyiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ judío. \v 43 Loꞌo juaꞌa̱ ndiꞌi̱ sca nguꞌ tisiya nu naa José, nguꞌ Arimatea ngua biꞌ, sca nguꞌ tlyu. Loꞌo José ndu̱ tiꞌ chaꞌ cua tyalaa ti tsa̱ chaꞌ caca ycuiꞌ Ndyosi loo; biꞌ chaꞌ nguaꞌni tlyu tyiquee, ndyaa slo Pilato chaꞌ jña jiꞌi̱ jyoꞌo Jesús chaꞌ tyatsiꞌ. \v 44 Ndube tsa tiꞌ Pilato si chañi chaꞌ ngujuii Jesús yala ti. Biꞌ chaꞌ ngusiꞌya jiꞌi̱ nu capitán jiꞌi̱ sendaru nu ndu̱ cua̱ quiyaꞌ crusi chaꞌ ca̱a̱ capitán biꞌ slo, chaꞌ cachaꞌ jiꞌi̱ nu laca loo si chañi chaꞌ ngujuii Jesús. \v 45 Liꞌ nacui̱ capitán biꞌ jiꞌi̱ Pilato chaꞌ chañi chaꞌ ngujuii jyoꞌo biꞌ; biꞌ chaꞌ nda Pilato chacuayáꞌ jiꞌi̱ José chaꞌ tsaa loꞌo jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ, chaꞌ tyatsiꞌ. \v 46 Liꞌ ngüiꞌya José sca tasá tsoꞌo tsa ñaꞌa̱; ndaꞌya nu cusuꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ, ngüixi̱i̱ tasá cucui hichu̱ꞌ jyoꞌo. Liꞌ ndyaa loꞌo jiꞌi̱ ca sca tyuquee nu ngulu nguꞌ nde siiꞌ cuaꞌa̱, nguxatsiꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo Jesús neꞌ tyuquee biꞌ. Liꞌ nguxasu nguꞌ sca quee tonu toꞌ tyuquee biꞌ, tachaa ndacu̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ liꞌ. \v 47 Loꞌo María Magdalena, loꞌo María xtyaꞌa̱ José ni, naꞌa̱ nguꞌ su nguatsiꞌ jyoꞌo Jesús. \c 16 \s1 Ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ \p \v 1 Nu loꞌo cua ndye tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ judío, liꞌ nu María Magdalena loꞌo María xtyaꞌa̱ Jacobo loꞌo Salomé ni, ndyaa nguꞌ ngüiꞌya nguꞌ setye tyixi xtyiꞌi; tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ setye biꞌ, chaꞌ taꞌa̱ setye biꞌ ñaꞌa̱ tsaca chu̱ꞌ jyoꞌo biꞌ ntiꞌ nguꞌ. \v 2 Cua nguxee chaca tsa̱ liꞌ, tsa̱ clyo jiꞌi̱ semana. Loꞌo ntyucua cuichaa, liꞌ hora ti nduꞌu nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ ndyaa nguꞌ su ntsuꞌu jyoꞌo Jesús tyuquee biꞌ. \v 3 Laja loꞌo ndyaꞌa̱ nguꞌ tyucui̱i̱ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: \p ―¿Tilaca nu xtyucua jiꞌna chaꞌ culotsuꞌ na quee tonu nu ndyacu̱ꞌ toꞌ tyuquee biꞌ? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p \v 4 Loꞌo ndyalaa nguꞌ cacua ti, liꞌ nguxñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyuquee biꞌ, loꞌo liꞌ naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ cua ndyaatsuꞌ quee tonu nu ndyacu̱ꞌ toꞌ tyuquee biꞌ; ntucua yaala toꞌ tyuquee biꞌ liꞌ. \v 5 Ndyatí̱ nguꞌ nde neꞌ tyuquee, naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ sca nu quiꞌyu cuañiꞌ, ngua tiꞌ nguꞌ; ngati̱ tsa ñaꞌa̱ lateꞌ tyucui̱ cuꞌ nu lacuꞌ nu quiꞌyu biꞌ nu ngaꞌa̱ laꞌa tsuꞌ cui̱ su nscua jyoꞌo biꞌ nquichaꞌ. Ndube tsa tiꞌ nu nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 6 ―Ná cutsi̱i̱ ma̱ ―nacui̱ nu quiꞌyu biꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ―. Cua jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús Nazaret nu ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ lo crusi nclyana ma̱. Pana ngaꞌaa ntsiya jyoꞌo biꞌ ca nde, chaꞌ cua ndyuꞌú yu biꞌ chaca quiyaꞌ. Ca̱a̱ naꞌa̱ ma̱ xi ca nde su ngusta nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ. \v 7 Liꞌ yaa clya ma̱ cachaꞌ ma̱ jiꞌi̱ Pedro loꞌo jiꞌi̱ xaꞌ la nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu, chaꞌ cua tsaa ti ycuiꞌ yu nde loo jiꞌi̱ ma̱ nde Galilea; tyacua tyaꞌa ma̱ loꞌo yu ca biꞌ, ñiꞌya̱ nu cua nacui̱ yu jiꞌi̱ ma̱ tya tsubiꞌ. \p \v 8 Liꞌ nduꞌu nguꞌ tyuquee nxna nguꞌ ndyaa nguꞌ. Lye tsa nchcua̱ nguꞌ, chaꞌ ndube tsa tiꞌ nguꞌ. Pana ná nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo xaꞌ ñati̱ tyucui̱i̱ chaꞌ ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ. \s1 Ndyuꞌu tucua Jesús slo María Magdalena \p \v 9 La cuiꞌ tsa̱ clyo jiꞌi̱ semana ngua biꞌ loꞌo ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ. Clyo ndyuꞌu tucua yu slo María Magdalena. Tya tsubiꞌ la cua nguaꞌni yu joꞌo jiꞌi̱ nu María biꞌ, cua ngulo yu cati tyaꞌa cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ. \v 10 Loꞌo cua naꞌa̱ María jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús, hora ti nduꞌu María ñaa slo nu xaꞌ la tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu, chaꞌ cachaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ. Nxiꞌya nguꞌ ngaꞌa̱ nguꞌ, chaꞌ xñiꞌi̱ tsa tiꞌ nguꞌ chaꞌ ngujuii Jesús. \v 11 Pana masi juaꞌa̱, ná nduna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ María loꞌo nguꞌ, chaꞌ ná jlya tiꞌ nguꞌ chaꞌ cua ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ; ná jlya tiꞌ nguꞌ tsiyaꞌ ti chaꞌ cua naꞌa̱ María jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús. \s1 Ndyuꞌu tucua Jesús slo tucua tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ \p \v 12 Tiyaꞌ la xi, liꞌ ndyuꞌu tucua Jesús chaca quiyaꞌ, nguluꞌu loo yu jiꞌi̱ tucua tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. Tyucui̱i̱ su ndyaꞌa̱ nguꞌ nde neꞌ quixi̱ꞌ, ca biꞌ nguluꞌu loo ycuiꞌ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \v 13 Yala ti ñaa nguꞌ nde quichi̱, ndachaꞌ nguꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ; pana ná ndaquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ nu tucua tyaꞌa ñati̱ biꞌ. \s1 Cña nu ngulo Jesús jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ \p \v 14 Ca ngusi̱i̱ la xi, liꞌ ndyuꞌu tucua Jesús slo nu tii chaca tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ su ngaꞌa̱ nguꞌ ndyacu nguꞌ toꞌ mesa. Lye nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ ni chaꞌ laca ná jlya tsoꞌo tiꞌ nguꞌ, ni chaꞌ laca ndyacu̱ꞌ hique nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ ni chaꞌ laca ná ndaquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa nguꞌ, nu cua naꞌa̱ jiꞌi̱ yu clyo loꞌo ndyuꞌú ca ti yu chaca quiyaꞌ. \p \v 15 ―Tsaa ma̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ―. Ta ma̱ chaꞌ loꞌo lcaa ñati̱ cuentya jnaꞌ. Chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ chaꞌ taca clyaá nguꞌ jiꞌi̱ nu cuxi xquiꞌya naꞌ. \v 16 Nu loꞌo xñi ñati̱ chaꞌ ꞌna, tyucuatya nguꞌ chacuayáꞌ jnaꞌ liꞌ, clyaá nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nu cuxi liꞌ. Ñati̱ nu ná tyajaꞌa̱ xñi chaꞌ ꞌna tsiyaꞌ ti, tyanu quiꞌya jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \v 17 Ñati̱ nu xñi chaꞌ ꞌna ni, cuaꞌni nguꞌ biꞌ chaꞌ tonu chacuayáꞌ jnaꞌ, chaꞌ cube tsa tiꞌ xaꞌ ñati̱: culo nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ ñati̱; caja ñiꞌya̱ nu chcuiꞌ nguꞌ biꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ chacuayáꞌ jnaꞌ; \v 18 masi xñi nguꞌ jiꞌi̱ cuaña tyaala, masi coꞌo nguꞌ taná tyaala, ná sca chaꞌ cuxi caca jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ; loꞌo sta yaꞌ nguꞌ biꞌ hichu̱ꞌ nguꞌ quicha, tyaca tsoꞌo nu quicha biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Ndyaa Jesús nde cua̱ \p \v 19 Loꞌo ndye nchcuiꞌ Jesús nu Xuꞌna na, liꞌ nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ nduꞌu yu ndyaa yu nde cua̱; ndyaa tucua Jesús laꞌa tsuꞌ cui̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ca biꞌ. \v 20 Liꞌ nduꞌu nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱, ndyaa nguꞌ lcaa quichi̱ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús loꞌo xaꞌ ñati̱. Nxtyucua tsa nu Xuꞌna na jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱, hasta ngua cuayáꞌ tsoꞌo tiꞌ nguꞌ lcaa quichi̱ su ndyaa nguꞌ biꞌ, chaꞌ chañi tsa chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; ngua cuayaꞌ tiꞌ nguꞌ quichi̱ biꞌ loꞌo naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ tonu nu nguaꞌni nguꞌ biꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p Tsa lo cua ti chaꞌ.