\id MAT \h SAN MATEO \toc1 Quityi nu nguscua San Mateo ñiꞌya̱ ngua chaꞌ jiꞌi̱ Jesús \toc2 SAN MATEO \toc3 Mt. \mt1 Quityi nu nguscua San Mateo ñiꞌya̱ ngua chaꞌ jiꞌi̱ Jesús \c 1 \s1 Jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ Jesucristo \p \v 1 Nde nscua naꞌ quiꞌi ti chaꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu ngua jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ Jesucristo, chaꞌ ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo David laca yu, loꞌo juaꞌa̱ ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo Abraham laca yu, masi tyijyuꞌ ti. \p \v 2 Jyoꞌo Abraham biꞌ ngua sti Isaac; \q1 liꞌ jyoꞌo Isaac biꞌ ngua sti Jacob; \q1 liꞌ jyoꞌo Jacob biꞌ ngua sti Judá loꞌo ca taꞌa tyaꞌa ngula yu; \q1 \v 3 liꞌ jyoꞌo Judá biꞌ ngua sti Fares loꞌo Zara, loꞌo Tamar ngua naa xtyaꞌa̱ nguꞌ biꞌ. \q1 Liꞌ jyoꞌo Fares biꞌ ngua sti Esrom; \q1 liꞌ jyoꞌo Esrom biꞌ ngua sti Aram; \q1 \v 4 liꞌ jyoꞌo Aram biꞌ ngua sti Aminadab; \q1 liꞌ jyoꞌo Aminadab biꞌ ngua sti Naasón; \q1 liꞌ jyoꞌo Naasón biꞌ ngua sti Salmón; \q1 \v 5 liꞌ jyoꞌo Salmón biꞌ ngua sti Booz, loꞌo Rahab ngua naa xtyaꞌa̱ Booz biꞌ. \q1 Liꞌ jyoꞌo Booz biꞌ ngua sti Obed, loꞌo Rut ngua naa xtyaꞌa̱ Obed biꞌ. \q1 Liꞌ jyoꞌo Obed biꞌ ngua sti Isaí; \q1 \v 6 liꞌ jyoꞌo Isaí biꞌ ngua sti rey David; \q1 liꞌ jyoꞌo rey David ngua sti Salomón, loꞌo xtyaꞌa̱ Salomón biꞌ ngua nu cunaꞌa̱ nu ngua clyoꞌo jyoꞌo Urías clyo. \q1 \v 7 Loꞌo liꞌ jyoꞌo Salomón biꞌ ngua sti Roboam; \q1 liꞌ jyoꞌo Roboam biꞌ ngua sti Abías; \q1 liꞌ jyoꞌo Abías biꞌ ngua sti Asa; \q1 \v 8 liꞌ jyoꞌo Asa biꞌ ngua sti Josafat; \q1 liꞌ jyoꞌo Josafat biꞌ ngua sti Joram; \q1 liꞌ jyoꞌo Joram biꞌ ngua sti Uzías; \q1 \v 9 liꞌ jyoꞌo Uzías biꞌ ngua sti Jotam; \q1 liꞌ jyoꞌo Jotam biꞌ ngua sti Acaz; \q1 liꞌ jyoꞌo Acaz biꞌ ngua sti Ezequías; \q1 \v 10 liꞌ jyoꞌo Ezequías biꞌ ngua sti Manasés; \q1 liꞌ jyoꞌo Manasés biꞌ ngua sti Amón; \q1 liꞌ jyoꞌo Amón biꞌ ngua sti Josías; \q1 \v 11 liꞌ jyoꞌo Josías biꞌ ngua sti Jeconías loꞌo tyaꞌa ngula yu. \m Tyempo biꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ Babilonia jiꞌi̱ nguꞌ Israel ca quichi̱ tyi nguꞌ ca tyijyuꞌ, neꞌ chcua̱ jiꞌi̱ nguꞌ Babilonia ndyaa quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ Israel biꞌ liꞌ. \q1 \v 12 Ca tyijyuꞌ biꞌ ngula Salatiel sñiꞌ jyoꞌo Jeconías biꞌ; \q1 liꞌ jyoꞌo Salatiel biꞌ ngua sti Zorobabel; \q1 \v 13 liꞌ jyoꞌo Zorobabel biꞌ ngua sti Abiud; \q1 liꞌ jyoꞌo Abiud biꞌ ngua sti Eliaquim; \q1 liꞌ jyoꞌo Eliaquim biꞌ ngua sti Azor; \q1 \v 14 liꞌ jyoꞌo Azor biꞌ ngua sti Sadoc; \q1 liꞌ jyoꞌo Sadoc biꞌ ngua sti Aquim; \q1 liꞌ jyoꞌo Aquim biꞌ ngua sti Eliud; \q1 \v 15 liꞌ jyoꞌo Eliud biꞌ ngua sti Eleazar; \q1 liꞌ jyoꞌo Eleazar biꞌ ngua sti Matán; \q1 liꞌ jyoꞌo Matán biꞌ ngua sti Jacob. \q1 \v 16 Loꞌo liꞌ sñiꞌ jyoꞌo Jacob biꞌ ngua José nu ngua clyoꞌo María xtyaꞌa̱ Jesús, \q1 loꞌo juaꞌa̱ Cristo naa Jesús biꞌ. \p \v 17 Juaꞌa̱ naa jyoꞌo nguꞌ cusuꞌ biꞌ, tii jlyacua tyaꞌa baꞌa nguꞌ loꞌo ngutuꞌú Abraham ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ngula jyoꞌo David. La cuiꞌ juaꞌa̱ tya tii jlyacua tyaꞌa baꞌa nguꞌ loꞌo ngutuꞌú jyoꞌo David, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyaa loꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ Israel ca quichi̱ tyi nguꞌ, nu loꞌo ngusuꞌba nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ Israel neꞌ chcua̱ ca quichi̱ Babilonia tyijyuꞌ. Loꞌo la cuiꞌ juaꞌa̱ tya tii jlyacua tyaꞌa baꞌa nguꞌ, liꞌ ngula nu laca Cristo. \s1 Ñiꞌya̱ ngua loꞌo ngula Jesucristo \p \v 18 Nde nscua naꞌ ñiꞌya̱ ngua loꞌo ngula Jesucristo. Cua ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ María biꞌ, chaꞌ caja clyoꞌo loꞌo nu José sñiꞌ Jacob biꞌ. Bilya tyalaa María slo José nu loꞌo ngua cuayáꞌ tiꞌ nu María biꞌ, chaꞌ cua ntsuꞌu sñiꞌ; cña jiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi ngua biꞌ, chaꞌ ngua tana María biꞌ. \v 19 Pana nu José biꞌ ni, tyaꞌna tiꞌ yu jiꞌi̱ María, tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee yu ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱. Loꞌo cua ndyuna yu chaꞌ biꞌ, ná ntiꞌ yu ta yu chaꞌ tyujuꞌu tiꞌ jiꞌi̱ Mariá, masi ngaꞌaa caja clyoꞌo yu loꞌo xquiꞌya sñiꞌ, ngua tiꞌ yu; tye chaꞌ juaꞌa̱ ti ngua tiꞌ yu, chaꞌ ná ntiꞌ yu sta yu quiꞌya jiꞌi̱ ca toniꞌi̱ cña. \v 20 Laja loꞌo nclyacua tiꞌ yu ni chaꞌ laca ngua juaꞌa̱, liꞌ nduꞌu tucua sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi slo yu laja xcalá yu. Nchcuiꞌ xca̱ biꞌ loꞌo yu liꞌ: \p ―José ―nacui̱ xca̱ jiꞌi̱ yu―, ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo David laca nuꞌu̱ ―nacui̱―. Ná cutsi̱i̱ nuꞌu̱ caja clyoꞌo loꞌo Mariá, chaꞌ ca̱a̱ choꞌ toniꞌi̱ jinuꞌu̱. Siꞌi na cuxi nguaꞌni María biꞌ tsiyaꞌ ti; cña nu nguaꞌni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi laca chaꞌ ntsuꞌu sñiꞌ Mariá juani. \v 21 Loꞌo cala sñiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ, cubiꞌ quiꞌyu caca nu biꞌ. Loꞌo xcua xtañi cubiꞌ biꞌ liꞌ, biꞌ ca naa Jesús. Loꞌo nu Jesús biꞌ ni, biꞌ laca nu cuaꞌni lyaá jiꞌi̱ ñati̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo ycuiꞌ Ni, chaꞌ clyaá nguꞌ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 22 Loꞌo juaꞌa̱ ngua chaꞌ biꞌ, chaꞌ nu cua nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ saꞌni chaꞌ juaꞌa̱ caca. Tyempo saꞌni nguscua jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ biꞌ lo quityi. Ndiꞌya̱ nguscua nguꞌ: \q1 \v 23 Caca tana sca nu cunaꞌa̱ nu ntucua ycuiꞌ ti, loꞌo liꞌ quiꞌyu caca sñiꞌ; \q1 Emanuel ñacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ cubiꞌ biꞌ. \m Juaꞌa̱ nscua lo quityi, biꞌ chaꞌ juaꞌa̱ ngua jiꞌi̱ María liꞌ. Nu nchcuiꞌ nguꞌ Emanuel ni, ndiꞌya̱ ntiꞌ ñacui̱ chaꞌ biꞌ: Ndiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo na. \p \v 24 Loꞌo liꞌ ngue tiꞌ José, nduꞌu yu ndyaa yu slo María chaꞌ caja clyoꞌo yu loꞌo, ñiꞌya̱ nu nacui̱ xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ yu. Liꞌ ñaa loꞌo yu jiꞌi̱ ca toniꞌi̱ jiꞌi̱ yu, \v 25 pana ná ngujuaꞌ yu loꞌo ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cua ngula sñiꞌ. Loꞌo cua ngula cubiꞌ, liꞌ ngua naa Jesús. \c 2 \s1 Loꞌo ndyalaa nguꞌ tii \p \v 1 La cuiꞌ tyempo loꞌo ngula Jesús nde quichi̱ Belén, sca nu cusuꞌ nu naa Herodes ngua loo jiꞌi̱ nasiyu̱ biꞌ. Ca loyuu su cuentya Judea, ca biꞌ ndiꞌi̱ quichi̱ Belén biꞌ. Loꞌo liꞌ ndyalaa xi nguꞌ tii nde Judea biꞌ; ngutuꞌu nguꞌ tii biꞌ xaꞌ quichi̱ nde su ntyucua cuichaa, loꞌo liꞌ ndyalaa nguꞌ quichi̱ Jerusalén. Nchcuiꞌ nguꞌ tii biꞌ loꞌo nguꞌ nu ndyacua tyaꞌa loꞌo nguꞌ tyucui̱i̱: \p \v 2 ―¿Macala ndiꞌi̱ cubiꞌ nu ngula tsubiꞌ ti biꞌ? ―nacui̱ nguꞌ―. Rey jiꞌi̱ cuꞌma̱ nguꞌ judío laca cubiꞌ biꞌ ―nacui̱ nguꞌ―. Cua naꞌa̱ ya cuii cucui nu ndacui cua̱ cuentya jiꞌi̱ cubiꞌ biꞌ, biꞌ chaꞌ ndyalaa ya ca nde chaꞌ cuaꞌni tlyu ya jiꞌi̱ cubiꞌ biꞌ juani. \p \v 3 Loꞌo nu rey Herodes ni, ndyutsi̱i̱ tsa yu loꞌo ndyuna yu chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ tii biꞌ, chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ chaca rey. Loꞌo juaꞌa̱ lcaa nguꞌ quichi̱ Jerusalén ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ ñiꞌya̱ cuaꞌni rey Herodes. \v 4 Liꞌ ngusiꞌya rey Herodes biꞌ jiꞌi̱ lcaa sti joꞌó nu laca loo, loꞌo juaꞌa̱ jiꞌi̱ mstru nu nclyuꞌu chaꞌ joꞌó neꞌ laa chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo. Nchcuane nu rey biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―¿Ha ná jlo tiꞌ ma̱ macala nchcuiꞌ quityi chaꞌ cala Cristo? ―nacui̱ rey jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 5 ―Cala biꞌ nde quichi̱ Belén loyuu su cuentya Judea re ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱―. Ndiꞌya̱ nacui̱ quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi: \q1 \v 6 Quichi̱ sube ti laca Belén nu ntsuꞌu loyuu su cuentya Judea, nacui̱ ycuiꞌ Ni. \q1 Pana quichi̱ tyi sca nguꞌ tlyu tsa caca, masi quichi̱ sube laca juani, nacui̱ Ni. \q1 Caca nu quiꞌyu tlyu biꞌ loo, \q1 loꞌo juaꞌa̱ ñaꞌa̱si̱i̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ Israel ꞌna. \m Juaꞌa̱ nscua lo quityi biꞌ. \p \v 7 Loꞌo cua ndyuna rey Herodes chaꞌ biꞌ, liꞌ cuaana ti ngusiꞌya yu jiꞌi̱ nu nguꞌ tii biꞌ, chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo chaꞌ ta yu sca chaꞌ loꞌo nguꞌ. Liꞌ nchcuane rey biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ ni jacuaꞌ naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ ndyuꞌu tucua cuii cucui biꞌ nde cua̱. \v 8 Loꞌo ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱, liꞌ nchcuiꞌ rey loꞌo nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ nde quichi̱ Belén. \p ―Yaa clya ma̱ ―nacui̱ rey jiꞌi̱ nguꞌ tii biꞌ―, clyana ma̱ ma ntucua tyi cubiꞌ biꞌ ―nacui̱―. Loꞌo si quije jiꞌi̱ ma̱, liꞌ xtyu̱u̱ ma̱ slo naꞌ chaca quiyaꞌ chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ naꞌ macala ntsiya cubiꞌ biꞌ. Loꞌo naꞌ tsaꞌa̱ cuaꞌni tlyu naꞌ jiꞌi̱ cubiꞌ biꞌ nta̱ꞌ. \p \v 9 Loꞌo liꞌ nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ nu loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ rey loꞌo nguꞌ. Chaca quiyaꞌ naꞌa̱ nguꞌ cuii biꞌ laja loꞌo ndyaa nguꞌ tyucui̱i̱ chaꞌ tsaa nguꞌ ca quichi̱ Belén, la cuiꞌ cuii cucui nu naꞌa̱ nguꞌ clyo ca su ntyucua cuichaa. Loꞌo nguluꞌu cuii jiꞌi̱ nguꞌ macala nscua niꞌi̱ su ndiꞌi̱ cubiꞌ, ndyatu̱ cuii su ntucua niꞌi̱ biꞌ. \v 10 Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ cuii biꞌ chaca quiyaꞌ. \v 11 Liꞌ ndyatí̱ nguꞌ niꞌi̱ biꞌ, naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ cubiꞌ loꞌo jiꞌi̱ María xtyaꞌa̱ cubiꞌ. Hora ti ndyatu̱ sti̱ꞌ nguꞌ tii biꞌ slo cubiꞌ chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱. Loꞌo liꞌ ngusati̱ꞌ nguꞌ yuꞌba jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ta nguꞌ msta̱ jiꞌi̱ cubiꞌ biꞌ; nda nguꞌ oro jiꞌi̱ cubiꞌ biꞌ, nda nguꞌ yana joꞌó nu quiñaꞌa̱ tsa ngaꞌa̱, loꞌo juaꞌa̱ nda nguꞌ mirra jiꞌi̱ cubiꞌ biꞌ. (Juaꞌa̱ naa sca taná yaca nu tyixi xtyiꞌi.) \v 12 Nu loꞌo ndyaa nguꞌ cajaꞌ nguꞌ, liꞌ nchcuiꞌ xcalá nguꞌ; nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ laja xcalá chaꞌ ngaꞌaa tsaa nguꞌ slo rey Herodes biꞌ, chaꞌ cuiñi tsa yu. Biꞌ chaꞌ ngusñi nguꞌ xaꞌ tyucui̱i̱ chaꞌ xtyu̱u̱ nguꞌ tyaa nguꞌ quichi̱ tyi nguꞌ chaca quiyaꞌ. \s1 Ngusna loꞌo José jiꞌi̱ María nde Egipto \p \v 13 Nu loꞌo cua nduꞌu nguꞌ tii ndyaa nguꞌ quichi̱ tyi nguꞌ, liꞌ nchcuiꞌ xcalá José. Ndyuꞌu tucua sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi slo yu laja xcalá, nchcuiꞌ loꞌo yu liꞌ: \p ―Que tiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ xca̱ jiꞌi̱ José―. Tyatu̱ nuꞌu̱, xna clya nuꞌu̱ ―nacui̱―, tsaa loꞌo nuꞌu̱ jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ cubiꞌ tyijyuꞌ nde loyuu su cuentya Egipto. Tyiꞌi̱ ma̱ cajua ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cacha̱ꞌ hi̱ chaꞌ tsoꞌo tya̱a̱ ma̱ nde nasiyu̱ re chaca quiyaꞌ. Tyaala tsa rey Herodes biꞌ; cua ca̱a̱ ti yu quichi̱ re chaꞌ clyana jiꞌi̱ cubiꞌ, chaꞌ cujuii jiꞌi̱ cubiꞌ ntiꞌ yu. \p \v 14 Hora ti ngue tiꞌ José, liꞌ ndyaa loꞌo jiꞌi̱ cubiꞌ loꞌo jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ cubiꞌ masi tya talya; ndyaa nguꞌ nde Egipto liꞌ. \v 15 Loꞌo liꞌ ndyanu nguꞌ ca biꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cua ngujuii Herodes, rey nu tyaala biꞌ. La cuiꞌ chaꞌ biꞌ nchcuiꞌ jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni la loꞌo nchcuiꞌ ndiꞌya̱: “Xiꞌya naꞌ jiꞌi̱ Sñiꞌ naꞌ chaꞌ tyuꞌu ca loyuu su cuentya Egipto, chaꞌ xtyu̱u̱ yu tya̱a̱ yu quichi̱ tyi yu”, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na. Biꞌ chaꞌ juaꞌa̱ ngua jiꞌi̱ nguꞌ tya liꞌ, chaꞌ ndyalaa nguꞌ nde Egipto. \s1 Ndyujuii Herodes jiꞌi̱ cubiꞌ jiꞌi̱ nguꞌ \p \v 16 Loꞌo nu rey Herodes biꞌ ni, ñasi̱ꞌ tsa yu loꞌo ngua tii yu chaꞌ ngaꞌaa ñaa nu nguꞌ tii biꞌ slo. Liꞌ ngulo rey biꞌ cña jiꞌi̱ msu, chaꞌ tsaa nguꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ lcaa cubiꞌ quiꞌyu nu ntsuꞌu quichi̱ Belén, lcaa cubiꞌ nu bilya tye sna yija̱ jiꞌi̱; loꞌo juaꞌa̱ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ lcaa cubiꞌ quiꞌyu nu ntsuꞌu quichi̱ sube cacua ti. Cua jlo tiꞌ rey chaꞌ nu cubiꞌ biꞌ bilya tye sna yija̱, chaꞌ juaꞌa̱ nchcuiꞌ nguꞌ tii biꞌ xquiꞌya cuii cucui nu cua naꞌa̱ nguꞌ. \v 17 La cuiꞌ chaꞌ biꞌ nchcuiꞌ jyoꞌo cusuꞌ Jeremías nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni la. Ndiꞌya̱ nacui̱: \q1 \v 18 Lye tsa nda xtyiꞌi ñati̱ nde quichi̱ Ramá; \q1 nxiꞌya nguꞌ, ndyunaa tsa nguꞌ, chaꞌ ngujuii sñiꞌ Raquel. \q1 Nxiꞌya tsa nu cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ cua ngujuii sñiꞌ. \q1 Ni sca ñati̱ ná ngua jiꞌi̱ xaalaꞌ tyiquee nu cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ ngaꞌaa luꞌú sñiꞌ. \m Juaꞌa̱ chaꞌ nscua lo quityi, masi bilya caca chaꞌ biꞌ loꞌo tya luꞌú jyoꞌo cusuꞌ nu nguscua chaꞌ biꞌ. Biꞌ chaꞌ juaꞌa̱ ngua jiꞌi̱ nguꞌ Belén, ngusiꞌya tsa nguꞌ chaꞌ ngujuii sñiꞌ nguꞌ. \p \v 19 Ca tiyaꞌ la liꞌ ngujuii rey Herodes biꞌ, loꞌo liꞌ nduꞌu tucua sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi slo José laja xcalá ti yu, chaꞌ tya ndiꞌi̱ José ca loyuu su cuentya Egipto: \p \v 20 ―Que tiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ xca̱ jiꞌi̱ yu―, tyatu̱ clya nuꞌu̱, tyaa loꞌo nuꞌu̱ jiꞌi̱ nu piti loꞌo jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ yu nde nasiyu̱ Israel chaca quiyaꞌ ―nacui̱―, chaꞌ cua ngujuii nguꞌ tyaala nu ngua tiꞌ cujuii jiꞌi̱ cubiꞌ cua tya tsubiꞌ la. \p \v 21 Loꞌo liꞌ ndyatu̱ José, ndyaa loꞌo jiꞌi̱ nu piti loꞌo jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ nu piti, ñaa nguꞌ nde nasiyu̱ Israel chaca quiyaꞌ. \v 22 Loꞌo liꞌ ndyuna yu chaꞌ sñiꞌ jyoꞌo Herodes laca loo nde Judea, la cuiꞌ sñiꞌ yu nu naa Arquelao laca biꞌ; ndyutsi̱i̱ xi José xquiꞌya chaꞌ biꞌ. Liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ xcalá yu ñiꞌya̱ cuaꞌni yu, biꞌ chaꞌ ndyaa nguꞌ nde loyuu su naa Galilea liꞌ. \v 23 Ca biꞌ ndyalaa nguꞌ quichi̱ Nazaret chaꞌ tyiꞌi̱ nguꞌ. La cuiꞌ chaꞌ biꞌ nchcuiꞌ jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni loꞌo nchcuiꞌ nguꞌ ndiꞌya̱: nguꞌ Nazaret cuaꞌni nguꞌ jiꞌi̱ nu biꞌ. Juaꞌa̱ nchcuiꞌ jyoꞌo cusuꞌ biꞌ cua saꞌni, biꞌ chaꞌ juaꞌa̱ nduꞌni nguꞌ jiꞌi̱ Jesús juani. \c 3 \s1 Nda Juan cui̱i̱ loꞌo nguꞌ neꞌ quixi̱ꞌ su ná ndiꞌi̱ ñati̱ \p \v 1 Loꞌo ngua tyempo, liꞌ nguxana Juan nda yu cui̱i̱ loꞌo nguꞌ nu ndyaꞌa̱ slo yu su ndiꞌi̱ yu ycuiꞌ ti yu neꞌ quixi̱ꞌ; ntyucuatya yu jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. La cuiꞌ loyuu su cuentya Judea ndiꞌi̱ yu; pana btyi tsa yuu su ndiꞌi̱ Juan, ndiꞌi̱ tsa quee, loꞌo ná ndiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ cajua. \p \v 2 ―Ca tyujuꞌu tiꞌ cuꞌma̱ ―nacui̱ Juan jiꞌi̱ nguꞌ―, xtyanu ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni ma̱ ―nacui̱―. Cua xana ti chaꞌ caca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. \p \v 3 Loꞌo nu Juan ni, laca yu la cuiꞌ ñati̱ nu nchcuiꞌ jyoꞌo cusuꞌ Isaías jiꞌi̱ saꞌni, chaꞌ jyoꞌo cusuꞌ biꞌ ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Ndiꞌya̱ nscua lo quityi biꞌ: \q1 Cui̱i̱ xiꞌya sca ñati̱ neꞌ quixi̱ꞌ: \q1 “Xaala clya ma̱ sca tyucui̱i̱ su ca̱a̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na; \q1 xquiñi tsoꞌo ma̱ tyucui̱i̱ su tyeje tacui ycuiꞌ”, ñacui̱ ñati̱ biꞌ. \m Juaꞌa̱ nguscua jyoꞌo cusuꞌ cuentya jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ, loꞌo Juan laca ñati̱ biꞌ. \p \v 4 Loꞌo nu Juan biꞌ ni, lacuꞌ yu sca lateꞌ quicha̱ꞌ camello, loꞌo juaꞌa̱ ndyaaca̱ꞌ juata siiꞌ yu; ndacu yu tscuꞌ loꞌo cuiñaaꞌ cuityu̱. \v 5 Loꞌo liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ quiñaꞌa̱ ñati̱ slo yu; ñaa nguꞌ quichi̱ Jerusalén slo yu, loꞌo juaꞌa̱ ñaa nguꞌ lcaa quichi̱ sube ti nu ndiꞌi̱ loyuu su cuentya Judea biꞌ slo yu, loꞌo nguꞌ nu ntsuꞌu cacua ti toꞌ staꞌa̱ Jordán, ñaa nguꞌ slo yu. \v 6 Liꞌ ntyucuatya Juan jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaꞌa̱ slo yu nde lo hitya Jordán, ntyucuatya yu jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu nchcuiꞌ chaꞌ ngua tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni nguꞌ. \p \v 7 Loꞌo ngua sca tsa̱ naꞌa̱ Juan jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ fariseo loꞌo nguꞌ saduceo; tacati tsa nduꞌni ycuiꞌ nguꞌ ngua tiꞌ nguꞌ, lye tsa nduꞌni tyucuaa tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. Loꞌo xi nguꞌ biꞌ lijya̱ nguꞌ chaꞌ tyucuatya Juan jiꞌi̱ nguꞌ, pana ná ndiya tiꞌ Juan juaꞌa̱. \p ―Ñiꞌya̱ ntiꞌ cuaña tyaala, juaꞌa̱ ntiꞌ cuꞌma̱ ―nacui̱ Juan jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. ¿Ha cua nchcutsi̱i̱ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ lacua? ¿Ha juani ndube tiꞌ ma̱ chaꞌ ca ñasi̱ꞌ tsa ycuiꞌ Ndyosi loꞌo xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ ma̱ nu loꞌo tye chalyuu? ―nacui̱ yu―. \v 8 Tsoꞌo lacua, culuꞌu ma̱ jiꞌi̱ ya si chañi chaꞌ cua ngulochu̱ꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱. \v 9 Ná culacua tiꞌ ma̱ chaꞌ caca tsoꞌo jiꞌi̱ ma̱ slo ycuiꞌ Ndyosi si xcuiꞌ ndyiꞌu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ ma̱, nu cusuꞌ Abraham biꞌ. Ná talo ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu nduꞌni ma̱ tsiyaꞌ ti, masi ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo Abraham laca ma̱, nchcuiꞌ ma̱. Na cuiñi ma̱. Si ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi, taca jiꞌi̱ Ni cuiñá Ni jiꞌi̱ ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo Abraham, masi loꞌo quee toꞌ staꞌa̱ re, taca jiꞌi̱ Ni si ntiꞌ Ni. Ngaꞌaa taquiyaꞌ Ni jiꞌi̱ cuꞌma̱ liꞌ. \v 10 Ñiꞌya̱ ndu̱ sca ñati̱ loꞌo hacha jiꞌi̱ chaꞌ clyaja lo yaca siꞌyu jiꞌi̱ yu, juaꞌa̱ ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi; siꞌyu yu biꞌ jiꞌi̱ lcaa yaca nu ná nda siꞌyu tsoꞌo chaꞌ tyaqui̱ lo quiiꞌ, loꞌo juaꞌa̱ xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ nu ná ntajaꞌa̱ xtyanu quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 11 Loꞌo naꞌ ni, ntyucuatya naꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo hitya, si chañi chaꞌ cua ngua tyujuꞌu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱; pana cua ca̱a̱ ti sca ñati̱ nu tsoꞌo la que naꞌ. Loꞌo naꞌ, cuaꞌni tlyu naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ; tsoꞌo tsa caca tyiquee naꞌ, masi caña nu ntsuꞌu quiyaꞌ ñati̱ biꞌ culo naꞌ. Loꞌo nu ñati̱ biꞌ ni, ná tyucuatya yu jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo hitya ti; pana cuaꞌni yu chaꞌ tyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ nu loꞌo tyucuatya yu jiꞌi̱ nguꞌ, loꞌo liꞌ subii Ni jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo xee jiꞌi̱ Ni chaꞌ caca lubii neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. \v 12 Ñiꞌya̱ nduꞌni xuꞌna ltya, juaꞌa̱ cuaꞌni Ni; ñiꞌya̱ ndyuꞌu coꞌo yu nscuaꞌ, pana ndaqui̱ yu cualyaꞌ loꞌo nguti, juaꞌa̱ saꞌbe tyaꞌa Ni jiꞌi̱ ñati̱, loꞌo liꞌ suꞌba Ni jiꞌi̱ ñati̱ cuxi chaꞌ tyaqui̱ nguꞌ lo quiiꞌ su ngaꞌaa tye chaꞌ tyaqui̱. \p Juaꞌa̱ nguluꞌu Juan jiꞌi̱ ñati̱ nu ndyaꞌa̱ slo. \s1 Ntyucuatya Juan jiꞌi̱ Jesús \p \v 13 Tyempo biꞌ loꞌo ngaꞌa̱ Juan toꞌ staꞌa̱ Jordán, nduꞌu Jesús nde loyuu su cuentya Galilea lijya̱ ca slo Juan, chaꞌ loꞌo ngua tiꞌ Jesús chaꞌ tyucuatya Juan jiꞌi̱. \v 14 Loꞌo liꞌ ngua tiꞌ Juan cuaꞌa yu jiꞌi̱ Jesús. \p ―Ná tsoꞌo tyucuatya naꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱ Juan jiꞌi̱―. Tsoꞌo la tyucuatya ycuiꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ. \p \v 15 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo yu: \p ―Tsoꞌo tyucuatya nuꞌu̱ jnaꞌ juani ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ Juan―, chaꞌ juaꞌa̱ tsoꞌo si cuaꞌni na lcaa cña nu ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ cuaꞌni na. \p Loꞌo ndyuna Juan chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús loꞌo, ntyucuatya yu jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \v 16 Loꞌo cua ngua chaꞌ biꞌ, nduꞌu Jesús lo hitya, liꞌ cua ndyaala tyucui̱i̱ nde cua̱. Loꞌo liꞌ naꞌa̱ Jesús chaꞌ nguaꞌya Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi lo; ñiꞌya̱ ndaꞌya sca tyupeꞌ lo yuu, juaꞌa̱ nguaꞌya Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni lo Jesús. \v 17 Liꞌ nguañi nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ca su ntucua Ni nde cua̱. Ndiꞌya̱ nacui̱ Ni: \p ―Nu nde laca Sñiꞌ naꞌ ―nacui̱ Ni―. Tyacaꞌa tsa yu ꞌna, chaꞌ tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ yu. \c 4 \s1 Nchcuiꞌ cuayáꞌ xuꞌna cuiñaja loꞌo Jesús \p \v 1 Loꞌo liꞌ ndyaa loꞌo Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ Jesús ca neꞌ quixi̱ꞌ su btyi tsa yuu, su ná ndiꞌi̱ ñati̱, chaꞌ tyacua tyaꞌa yu loꞌo nu xuꞌna cuiñaja cajua. Ngua tiꞌ nu biꞌ tyiji̱loo jiꞌi̱ Jesús. \v 2 Loꞌo liꞌ tuꞌba tsa̱ tuꞌba talya ná ndyacu Jesús tsiyaꞌ ti, ntyuteꞌ tsa yu liꞌ. \v 3 Loꞌo liꞌ ndyuꞌu tucua nu xuꞌna cuiñaja biꞌ, chaꞌ chcuiꞌ cuayáꞌ loꞌo Jesús: \p ―Si chañi chaꞌ nuꞌu̱ laca nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ Jesús―, xñi nuꞌu̱ sca quee re lacua, chaꞌ juaꞌa̱ cuiñá nuꞌu̱ xlyá loꞌo quee re chaꞌ cacu na. \p \v 4 Loꞌo liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱: \p ―Cua nscua sca chaꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ chaꞌ biꞌ: “Siꞌi na cuꞌú ñati̱ chalyuu loꞌo cacu nguꞌ tyaja ti, masi loꞌo cuna nguꞌ lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi, liꞌ chañi chaꞌ tyuꞌú nguꞌ”. Juaꞌa̱ nscua lo quityi. \p \v 5 Loꞌo liꞌ ndyaa loꞌo nu xuꞌna cuiñaja jiꞌi̱ Jesús nde quichi̱ Jerusalén, su tyacaꞌa tsa jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; ca hique laa tonu jiꞌi̱ quichi̱ biꞌ ndyaa nguꞌ, cua̱ tsa ntucua nguꞌ liꞌ. \p \v 6 ―¿Ha chañi chaꞌ nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca nuꞌu̱? ―nacui̱ nu xñaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús―. Tsoꞌo si tyú nuꞌu̱ ca lo yuu lacua, chaꞌ cua nscua sca chaꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ndiꞌya̱: \q1 Culo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ xca̱ jiꞌi̱ Ni chaꞌ ñaꞌa̱si̱i̱ nguꞌ jinuꞌu̱, nacui̱ quityi. \m Loꞌo juaꞌa̱ nscua chaca chaꞌ: \q1 Loꞌo yaꞌ ti xca̱ jiꞌi̱ Ni xatu̱ nguꞌ jinuꞌu̱, \q1 chaꞌ ná ca quicha quiyaꞌ nuꞌu̱ su tyú nuꞌu̱ chu̱ꞌ quee. \m Juaꞌa̱ nscua lo quityi ―nacui̱ nu xñaꞌa̱. \p \v 7 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ: \p ―Pana ndiꞌya̱ nscua chaꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi: “Ná chcuiꞌ cuayáꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna ma̱”, nacui̱ quityi. \p \v 8 Loꞌo ndye nchcuiꞌ nguꞌ, xaꞌ ndyaa loꞌo nu xuꞌna cuiñaja jiꞌi̱ Jesús nde sca lo xlya caꞌya nu cua̱ tsa. Liꞌ nguluꞌu nu xñaꞌa̱ biꞌ lcaa nasiyu̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu jiꞌi̱ Jesús, chaꞌ tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ chalyuu biꞌ. \v 9 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ cuayáꞌ nu xñaꞌa̱ biꞌ loꞌo Jesús chaca quiyaꞌ: \p ―Ta naꞌ chacuayáꞌ caca nuꞌu̱ loo jiꞌi̱ lcaa chalyuu nu ñaꞌa̱ nuꞌu̱ ca ndacua ―nacui̱ nu xñaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús―, sca ti si tyu̱ sti̱ꞌ nuꞌu̱ loo naꞌ, si cuaꞌni tlyu nuꞌu̱ jnaꞌ, liꞌ caca nuꞌu̱ loo. \p \v 10 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ: \p ―Tyaatsuꞌ nuꞌu̱ slo naꞌ, Satanás ―nacui̱ Jesús―. Yaa clya nuꞌu̱. Cua nscua sca chaꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ndiꞌya̱: “Sca ti jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna ma̱ cuaꞌni tlyu ma̱ jiꞌi̱, sca ti chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni ngaꞌa̱ chaꞌ taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ nde chalyuu”, nacui̱ quityi. \p \v 11 Liꞌ nduꞌu xuꞌna cuiñaja ndyaa. Liꞌ nduꞌu tucua xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ xtyucua nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, chaꞌ ta nguꞌ xi juersa jiꞌi̱ yu. \s1 Nguxana Jesús ndyuꞌni cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nde loyuu su cuentya Galilea \p \v 12 Ca tiyaꞌ la nduꞌu Jesús ndyaa, chaꞌ ndyuna yu chaꞌ cua ntejeyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Juan, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu neꞌ chcua̱. Liꞌ nguxtyu̱u̱ Jesús chaca quiyaꞌ nde quichi̱ Nazaret, nde loyuu su cuentya Galilea. \v 13 Pana ná ndyanu yu nde Nazaret; nguxcutsaꞌa̱ yu su ndiꞌi̱ yu, ndyaa yu ca quichi̱ Capernaum toꞌ tayuꞌ. Nscua quichi̱ biꞌ loyuu su nduꞌni nguꞌ saꞌni chaꞌ su cuentya Zabulón loꞌo su cuentya Neftalí laca biꞌ. \v 14 La cuiꞌ ti chaꞌ biꞌ cua nchcuiꞌ jyoꞌo Isaías nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni la. Ndiꞌya̱ nacui̱: \q1 \v 15 Ntsuꞌu loyuu su cuentya Zabulón loꞌo su cuentya Neftalí ca chaca tsuꞌ staꞌa̱ Jordán. \q1 Tyeje tacui na loyuu biꞌ, liꞌ tyalaa na toꞌ tyujoꞌo, \q1 chaꞌ loyuu biꞌ laca Galilea su ndiꞌi̱ ñati̱ nu siꞌi nguꞌ judío laca. \q1 \v 16 Cua ngujuiꞌi̱ sca xee tlyu slo nguꞌ nu ndiꞌi̱ su talya ñaꞌa̱; \q1 juani cua nguxee jiꞌi̱ nguꞌ, cua caja ti chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, \q1 masi cua tye ti chalyuu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ tya tsubiꞌ la. \m Juaꞌa̱ nchcuiꞌ jyoꞌo cusuꞌ biꞌ. Biꞌ chaꞌ loyuu biꞌ ngutiꞌi̱ Jesús liꞌ. \p \v 17 Loꞌo liꞌ nguxana nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ nu ndyaꞌa̱ slo: \p ―Ca tyujuꞌu tiꞌ ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, xtyanu ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni ma̱, chaꞌ cua tyalaa ti hora chaꞌ caca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱. \s1 Nxiꞌya Jesús jiꞌi̱ jacua tyaꞌa nguꞌ nu ndyaa cuta cualya \p \v 18 Loꞌo ngua sca tsa̱ ndyaꞌa̱ Jesús toꞌ tayuꞌ Galilea biꞌ. Liꞌ naꞌa̱ yu jiꞌi̱ Simón loꞌo Andrés tyaꞌa ngula Simón, nchcu̱ nguꞌ taraya lo hitya chaꞌ xñi nguꞌ cualya, chaꞌ biꞌ laca cña nu nduꞌni nguꞌ biꞌ lcaa tsa̱. Loꞌo nu Simón biꞌ ni, Pedro nduꞌni nguꞌ jiꞌi̱. \v 19 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo tyucuaa nu quiꞌyu biꞌ: \p ―Tsaa ma̱ loꞌo naꞌ juani ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Ñiꞌya̱ ngujui cualya jiꞌi̱ ma̱ loꞌo ngutaꞌa̱ ma̱ cuta cualya, juaꞌa̱ caja xaꞌ cña jiꞌi̱ ma̱ juani cuentya jnaꞌ; culuꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱ ñiꞌya̱ nu clyana ma̱ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu re nu ngunaꞌ tsa nduꞌni, chaꞌ caca nguꞌ ñati̱ ꞌna. \p \v 20 Hora ti nguxtyanu nguꞌ jiꞌi̱ taraya jiꞌi̱ nguꞌ, ndyaa lcaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \p \v 21 Loꞌo nde loo la xi naꞌa̱ Jesús jiꞌi̱ Jacobo sñiꞌ Zebedeo loꞌo Juan tyaꞌa ngula yu; ngaꞌa̱ nguꞌ neꞌ yaca niꞌi̱ sube jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo sti nguꞌ, ndyuꞌni choꞌo nguꞌ taraya jiꞌi̱ nguꞌ. Liꞌ ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ tsaa nguꞌ loꞌo. \v 22 Hora ti nguxtyanu nguꞌ jiꞌi̱ sti nguꞌ loꞌo yaca niꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ, ndyaa nguꞌ loꞌo Jesús liꞌ. \s1 Nguluꞌu Jesús jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ \p \v 23 Loꞌo liꞌ ndyaa nguꞌ lcaa quichi̱ su cuentya Galilea loꞌo Jesús. Lcaa quichi̱ ndyaꞌa̱ nclyuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío; nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ ñiꞌya̱ laca chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ cua ngulala ti caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ nguaꞌni yu joꞌo jiꞌi̱ lcaa nu quicha, masi quicha ti tiꞌ nguꞌ nguaꞌni Jesús chaꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ. \v 24 Liꞌ nguañi chaꞌ jiꞌi̱ Jesús lcaa quichi̱, hasta ca nde loyuu Siria nguañi chaꞌ jiꞌi̱ yu; biꞌ chaꞌ ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ quicha slo ycuiꞌ yu, chaꞌ cuaꞌni yu joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ. Ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nu quicha, masi tiꞌí tsa nguꞌ xquiꞌya quicha nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ; ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ntsuꞌu cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ nguꞌ, masi nxalú cuiꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ, masi nchcu̱ꞌ tyucuí̱ tyucui ñaꞌa̱ nguꞌ, masi nchcuti sca tsuꞌ yaꞌ nguꞌ. Loꞌo liꞌ nguaꞌni Jesús chaꞌ ndyaca tsoꞌo lcaa nguꞌ quicha biꞌ. \v 25 Biꞌ chaꞌ nduꞌu lcaꞌa̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ jiꞌi̱, masi nguꞌ Galilea, masi nguꞌ lcaa quichi̱ nde Decápolis, masi nguꞌ quichi̱ Jerusalén, masi nguꞌ xaꞌ quichi̱ nde loyuu su cuentya Judea, masi nguꞌ quichi̱ chaca tsuꞌ staꞌa̱ Jordán. Quiñaꞌa̱ tsa quichi̱ ngutuꞌu nguꞌ ndyaa lcaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \c 5 \s1 Ñiꞌya̱ nguluꞌu Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu nguaꞌa̱ siiꞌ cuaꞌa̱ \p \v 1 Naꞌa̱ Jesús chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ lijya̱ nguꞌ slo yu, biꞌ chaꞌ ndyacui̱ yu ndyaa la yu nde siiꞌ cuaꞌa̱, ndyacaꞌa̱ yu xi cajua. Loꞌo ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ slo, \v 2 liꞌ nguxana Jesús nclyuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ: \s1 Ñati̱ nu tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee \p \v 3 ―Tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ñati̱ si jlo tiꞌ chaꞌ sca ti loꞌo ycuiꞌ Ndyosi caca cuaꞌni nguꞌ chaꞌ tsoꞌo ―nacui̱ Jesús―. Caca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, pana ná caca jiꞌi̱ nguꞌ si juaꞌa̱ ti nguꞌ. \p \v 4 ’Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ñati̱ masi xñiꞌi̱ tiꞌ juani xquiꞌya quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱, chaꞌ nduꞌni ycuiꞌ Ni chaꞌ caca tsoꞌo tyiquee ñati̱ biꞌ. \p \v 5 ’Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ñati̱ nu ná ntiꞌ tyiji̱loo jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱, chaꞌ ca su ntucua ycuiꞌ Ni tyacua chaꞌ tsoꞌo nu ta ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ liꞌ. \p \v 6 ’Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ñati̱ si tyajaꞌa̱ tsa cuaꞌni lcaa chaꞌ tsoꞌo, lcaa chaꞌ liñi; jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ xtyucua ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ taca jiꞌi̱ cuaꞌni lcaa chaꞌ nu ntiꞌ ycuiꞌ Ni. \p \v 7 ’Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ñati̱ nu tyaꞌna tiꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱, chaꞌ juaꞌa̱ cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ Ni jiꞌi̱ ycuiꞌ nguꞌ biꞌ. \p \v 8 ’Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ñati̱ nu lubii cresiya jiꞌi̱, chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ cua nda ycuiꞌ Ni chacuayáꞌ chaꞌ ñaꞌa̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca Ni nde loo la. \p \v 9 ’Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ñati̱ nu nxtyucua jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ chaꞌ caca tsoꞌo ti nguꞌ loꞌo tyaꞌa cusu̱u̱ nguꞌ. “Sñiꞌ naꞌ”, ñacui̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ nu juaꞌa̱ xaalaꞌ tyiquee tyaꞌa nguꞌ. \p \v 10 ’Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ñati̱ si talo tyiquee jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱, masi lyaꞌ tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱, masi tiꞌí tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱, xquiꞌya chaꞌ tsoꞌo nu nduꞌni cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. Tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ñati̱ biꞌ si talo tyiquee jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ juaꞌa̱ laca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. \p \v 11 ’Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ma̱ masi xtyí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ xquiꞌya naꞌ, masi lyaꞌ tsa tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱, masi cuiñi tsa nguꞌ, masi chcuiꞌ tsa nguꞌ cuentyu jiꞌi̱ ma̱ xquiꞌya naꞌ. \v 12 Liꞌ caca tsoꞌo tyiquee ma̱, ca chaa tiꞌ ma̱ chaꞌ cua laca nguxcoꞌo ycuiꞌ Ndyosi sca chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jiꞌi̱ sa scaa ma̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ni. La cuiꞌ juaꞌa̱ ngua lyaꞌ tsa tiꞌ jyoꞌo cusuꞌ saꞌni, nu loꞌo naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tyempo biꞌ. \s1 Ñiꞌya̱ ntiꞌ tejeꞌ, ñiꞌya̱ ntiꞌ xee, juaꞌa̱ ndiꞌi̱ ma̱ chalyuu \p \v 13 ’Ñiꞌya̱ nu nduꞌnijoꞌo tsa tejeꞌ jiꞌna chaꞌ cñiꞌ, chaꞌ cuaꞌni tyuju̱ꞌ scuaa, juaꞌa̱ laca cuꞌma̱ nde chalyuu; na nduꞌnijoꞌo tsa ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ cuaꞌni ma̱ cña jiꞌi̱ Ni. Si cua ngunuꞌu̱ tejeꞌ jiꞌna, ngaꞌaa cuaꞌnijoꞌo biꞌ jiꞌna liꞌ; tsoꞌo si xcua̱a̱ na jiꞌi̱ tejeꞌ biꞌ liꞌ, masi toꞌ tyucui̱i̱ su ntyeje tacui ñati̱. Ná nduꞌni chaꞌ masi sta quiyaꞌ nguꞌ hichu̱ꞌ tejeꞌ ngunuꞌu̱ biꞌ. Ñiꞌya̱ ntiꞌ nguꞌ loꞌo tejeꞌ ngunuꞌu̱ biꞌ, juaꞌa̱ ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱ nu ná taquiyaꞌ jiꞌi̱ Ni. \p \v 14 ’Ñiꞌya̱ ntiꞌ sca xee laca cuꞌma̱, chaꞌ culuꞌu ma̱ tyucui̱i̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu. Sca quichi̱ nu ndiꞌi̱ lo xlya caꞌya ni, ná ca tyiꞌi̱ biꞌ cuaana ti; ñaꞌa̱ lcaa ñati̱ quichi̱ biꞌ. \v 15 Loꞌo juaꞌa̱ si cuaꞌa̱ nguꞌ sca quiiꞌ quityee, ná suꞌba cuatsiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ biꞌ neꞌ caju̱ liꞌ; cua̱ sta nguꞌ quityee chaꞌ clyane xee tyucui ñaꞌa̱ niꞌi̱ biꞌ. \v 16 Loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ ni, si xee laca ma̱ nu culuꞌu tyucui̱i̱ jiꞌi̱ ñati̱, xcuiꞌ chaꞌ tsoꞌo cuaꞌni ma̱ chaꞌ ñaꞌa̱ xaꞌ ñati̱ ñaꞌa̱ chaꞌ tsoꞌo nu nduꞌni ma̱, nu laca ma̱ sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi. Loꞌo liꞌ tyiꞌu tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti na, cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ntucua nde cua̱. \s1 Nclyuꞌu Jesús chaꞌ cuentya jiꞌi̱ cña nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ saꞌni \p \v 17 ’Ná culacua tiꞌ ma̱ chaꞌ lijya̱ naꞌ ca nde chaꞌ cuaꞌni tye naꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cusuꞌ; masi lcaa chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo jyoꞌo Moisés, masi lcaa chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni la, ná cuityi̱ naꞌ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ. Pana cua lijya̱ naꞌ chaꞌ culuꞌu liñi naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ ñiꞌya̱ nu ntiꞌ ñacui̱ lcaa chaꞌ nu nscua lo quityi biꞌ. \v 18 Chaꞌ liñi nda naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ ni sca siꞌyu chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ saꞌni cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ná taca cuityi̱ nguꞌ chaꞌ biꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tye chalyuu; chañi chaꞌ caca lcaa ca chaꞌ nu nscua lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni la. \v 19 Biꞌ chaꞌ juani, ngaꞌaa ta Ni su tyiꞌi̱ ñati̱ slo ycuiꞌ Ni si ná taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ cua ñaꞌa̱ ca cña̱ nu nda ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ, si culuꞌu nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ nguꞌ chaꞌ ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ cña biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ta Ni su tyiꞌi̱ ñati̱ ca slo ycuiꞌ Ni si taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa cña biꞌ, si culuꞌu nguꞌ cña biꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ nguꞌ. \v 20 Ndiꞌya̱ ñacui̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani: ná caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ ma̱, si ná tsoꞌo la chaꞌ nu cuaꞌni ma̱, siꞌi ñiꞌya̱ nu nduꞌni nguꞌ tacati jua, nu nguꞌ fariseo biꞌ loꞌo juaꞌa̱ nu mstru chaꞌ joꞌó biꞌ. \s1 Nclyuꞌu Jesús jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tye chaꞌ ñasi̱ꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ \p \v 21 ’Cua ndyuna ma̱ ñiꞌya̱ nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ nu ngua saꞌni. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ Ni: “Ná cujuii ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa̱ ñati̱ ma̱”, nacui̱ ycuiꞌ Ni. “Si cujuii nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ, liꞌ ntsuꞌu chaꞌ tsaa nguꞌ neꞌ chcua̱ chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ bese jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ.” \v 22 Pana quiñaꞌa̱ la chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani: masi ca tiꞌí tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱, liꞌ ntsuꞌu chaꞌ chcubeꞌ nguꞌ biꞌ; masi na chcuiꞌ ti nguꞌ chaꞌ cuxi jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱, ntsuꞌu chaꞌ tsaa nguꞌ biꞌ slo nguꞌ nu laca loo ca Jerusalén, chaꞌ caca cuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ cajua liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ si ñacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱: “¡Na ple tsa nuꞌu̱! ¡Na tonto tsa hique nuꞌu̱!” loꞌo ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱, liꞌ ngaꞌa̱ chaꞌ tsaa nguꞌ biꞌ ca bilyaa su ná tye chaꞌ tyaqui̱ quiiꞌ. \p \v 23 ’Loꞌo juaꞌa̱ laja loꞌo ndyaa ti ma̱ neꞌ laa chaꞌ ta ma̱ msta̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, si tyiꞌu tiꞌ ma̱ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ ñasi̱ꞌ tiꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo tyaꞌa ma̱, \v 24 liꞌ tsoꞌo la xtyu̱u̱ ma̱ loꞌo msta̱ jiꞌi̱ ma̱ chaca quiyaꞌ ca toniꞌi̱ jiꞌi̱ ma̱. Liꞌ tsaa ma̱ tsaa xaalaꞌ ma̱ tyiquee tyaꞌa ma̱ tya clyo. Loꞌo liꞌ xaꞌ squiꞌya ma̱ msta̱ biꞌ toniꞌi̱ jiꞌi̱ ma̱, tsaa loꞌo ma̱ jiꞌi̱ neꞌ laa chaca quiyaꞌ. \p \v 25 ’Pana ndiꞌya̱ cuaꞌni ma̱ si ntsuꞌu ñati̱ nu sta quiꞌya jiꞌi̱ ma̱ ca toniꞌi̱ cña: hora ti xaalaꞌ ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo ñati̱ biꞌ, laja loꞌo bilya tyalaa ma̱ slo nguꞌ tisiya chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cusu̱u̱ biꞌ. Cuxi la chaꞌ si tyaala tsa nguꞌ tisiya, chaꞌ liꞌ xiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ policía chaꞌ suꞌba nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ neꞌ chcua̱. \v 26 Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ tiyaꞌ tsa tyuꞌu ma̱ su lubii, chaꞌ liꞌ ntsuꞌu chaꞌ ta ma̱ lcaa ca centavo nu jña nguꞌ tisiya jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ tyuꞌu ma̱ liꞌ. \s1 Nchcuiꞌ Jesús sca chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu nduꞌni subaꞌ \p \v 27 ’Cua ndyuna ma̱ ñiꞌya̱ ngulo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ saꞌni. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ Ni: “Ná cuaꞌni subaꞌ ma̱ loꞌo clyoꞌo xaꞌ ñati̱”, nacui̱ ycuiꞌ Ni. \v 28 Pana, quiñaꞌa̱ la chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani: si ñaꞌa̱ sca nu quiꞌyu jiꞌi̱ sca nu cunaꞌa̱, loꞌo liꞌ culacua tiꞌ yu chaꞌ cuaꞌni subaꞌ yu loꞌo, stuꞌba ntsuꞌu chaꞌ biꞌ loꞌo yu ñiꞌya̱ si cua laca nguaꞌni subaꞌ yu loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ, masi tyiquee ti yu ntsuꞌu chaꞌ cuxi biꞌ. \p \v 29 ’Tsoꞌo la si culo ma̱ siꞌyu cloo ma̱ laꞌa tsuꞌ cui̱, xcua̱a̱ ma̱ jiꞌi̱ liꞌ, si siꞌyu cloo ma̱ ndacui quiꞌya chaꞌ nduꞌni ma̱ chaꞌ cuxi. Masi cuityi̱ꞌ ma̱, tyanu lubii cresiya jiꞌi̱ ma̱ liꞌ, chaꞌ ná tsaa ma̱ su lye ndyaqui̱ quiiꞌ ca bilyaa. \v 30 Tsoꞌo la xiꞌyu cuꞌ ma̱ yaꞌ ma̱ laꞌa tsuꞌ cui̱, xcua̱a̱ ma̱ jiꞌi̱ liꞌ, si yaꞌ ma̱ ndacui quiꞌya chaꞌ nduꞌni ma̱ chaꞌ cuxi. Masi cuꞌ yaꞌ ma̱, tyanu lubii cresiya jiꞌi̱ ma̱ liꞌ, chaꞌ ná tsaa ma̱ su lye ndyaqui̱ quiiꞌ ca bilyaa. \s1 Nchcuiꞌ Jesús sca chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu nguxtyanu jiꞌi̱ clyoꞌo \p \v 31 ’Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ jyoꞌo cusuꞌ saꞌni: “Si ñacui̱ sca nu quiꞌyu jiꞌi̱ clyoꞌo yu chaꞌ tyaa slo sti chaca quiyaꞌ, chaꞌ ntiꞌ yu xtyanu yu jiꞌi̱ clyoꞌo yu, liꞌ ntsuꞌu chaꞌ culo yu sca quityi cuentya jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ. Quityi biꞌ ñacui̱ chaꞌ ngaꞌaa siꞌi clyoꞌo yu laca juani.” \v 32 Pana, quiñaꞌa̱ la chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani: ndyuꞌni cuxi sca nu quiꞌyu si culo yu quityi chaꞌ xtyanu yu jiꞌi̱ clyoꞌo yu, si ná ndacui nu cunaꞌa̱ biꞌ quiꞌya. Loꞌo liꞌ si xaꞌ caja clyoꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ loꞌo chaca ñati̱, liꞌ ndacui nu cunaꞌa̱ quiꞌya, loꞌo juaꞌa̱ chaca yu biꞌ ndacui quiꞌya, chaꞌ clyoꞌo xaꞌ ñati̱ biꞌ laca nu cunaꞌa̱ biꞌ; pana tlyu la quiꞌya nu ndacui jiꞌi̱ nu quiꞌyu nu ngua clyoꞌo clyo. \s1 Nclyuꞌu Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ná cuaꞌni nguꞌ jura \p \v 33 ’Loꞌo juaꞌa̱ cua ndyuna ma̱ ñiꞌya̱ nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ saꞌni. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ Ni: “Ná tsoꞌo ta ma̱ sca chaꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ cuaꞌni ma̱ sca cña, si chaꞌ cuiñi ti nda ma̱. Ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱ ñiꞌya̱ nu nacui̱ ma̱ jiꞌi̱ Ni chaꞌ cuaꞌni ma̱.” \v 34 Pana, quiñaꞌa̱ la chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ ná tsoꞌo tsiyaꞌ ti cuaꞌni ma̱ jura nu loꞌo chcuiꞌ ma̱ sca chaꞌ: masi chcuiꞌ ma̱ cuentya jiꞌi̱ lcaa na nu ntsuꞌu nde cua̱, ná cuaꞌni ma̱ jura juaꞌa̱, chaꞌ ca biꞌ ntucua ycuiꞌ Ni; \v 35 masi chcuiꞌ ma̱ cuentya jiꞌi̱ yuu chalyuu re, ná chcuiꞌ ma̱ jura juaꞌa̱, chaꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca chalyuu re; masi chcuiꞌ ma̱ cuentya jiꞌi̱ quichi̱ Jerusalén, ná cuaꞌni ma̱ jura juaꞌa̱, chaꞌ ca biꞌ laca ycuiꞌ Ni loo. \v 36 La cuiꞌ ti chaꞌ ná cuaꞌni ma̱ jura cuentya jiꞌi̱ scuaꞌ que ycuiꞌ ca ma̱, chaꞌ sca ti ycuiꞌ Ni ngüiñá Ni jiꞌi̱ cuꞌma̱, loꞌo ná caca jiꞌi̱ ma̱ cuiñá ma̱ ni sca ca quicha̱ꞌ hique ma̱, ni nu ngata, ni nu ngati̱. Ná tsoꞌo cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti chaꞌ cuaꞌni ma̱ jura. \v 37 Tsa biꞌ ti chaꞌ ñacui̱ ma̱: “Chañi”, si chaꞌ liñi laca; loꞌo juaꞌa̱ ñacui̱ ma̱: “Siꞌi”, si chaꞌ cuiñi. Cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ nu chcuiꞌ ma̱ nu loꞌo nduꞌni ma̱ jura, chaꞌ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ laca biꞌ. \s1 Nclyuꞌu Jesús ñiꞌya̱ cuaꞌni nguꞌ loꞌo tyaꞌa cusu̱u̱ nguꞌ \p \v 38 ’Loꞌo juaꞌa̱ cua ndyuna ma̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ jyoꞌo cusuꞌ saꞌni. Ndiꞌya̱ nacui̱: “Sca ñati̱ tyaala ni, si cua ngüichu yu siꞌyu cloo tyaꞌa yu, liꞌ ntsuꞌu chaꞌ culo nguꞌ nu laca cña siꞌyu cloo ycuiꞌ yu chaꞌ cati̱ xquiꞌya yu. Loꞌo juaꞌa̱ si nguxtyú yu sca laꞌya tyaꞌa yu, liꞌ ntsuꞌu chaꞌ culo nguꞌ nu laca cña laꞌya ycuiꞌ yu, chaꞌ cati̱ xquiꞌya yu.” Juaꞌa̱ nchcuiꞌ nguꞌ nu ngua tya saꞌni liꞌ. \v 39 Pana, quiñaꞌa̱ la chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ ngaꞌaa xu̱u̱ tyaꞌa ma̱ loꞌo ñati̱ nu nguaꞌni chaꞌ cuxi loꞌo ma̱. Loꞌo quijiꞌi̱ yaꞌ nguꞌ loo ma̱ laꞌa tsuꞌ cui̱, liꞌ ta ma̱ chacuayáꞌ quijiꞌi̱ nguꞌ chaca tsuꞌ loo ma̱, si ntiꞌ nguꞌ. \v 40 Si ntiꞌ sca ñati̱ tyaala xlyaá camxa jiꞌi̱ ma̱, hora ti ta ma̱ jiꞌi̱ liꞌ; loꞌo juaꞌa̱ ta ma̱ xi xaꞌ la lateꞌ jiꞌi̱ yu, chaꞌ tyaalaꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ. \v 41 Juaꞌa̱ sca nu laca loo ni, si culo yu cña jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ tsaa loꞌo ma̱ yuꞌba jiꞌi̱ yu sca seꞌi̱, hora ti tsaa loꞌo ma̱ yuꞌba biꞌ jiꞌi̱; loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo masi tya tsaa loꞌo ma̱ jiꞌi̱ ca tyijyuꞌ la xi, si juaꞌa̱ ntiꞌ yu. \v 42 Loꞌo jña sca ñati̱ cua ñaꞌa̱ ca na jiꞌi̱ ma̱, ta ma̱ na biꞌ jiꞌi̱; juaꞌa̱ si jña nguꞌ xi cñi jiꞌi̱ ma̱, tsoꞌo ti chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ. \s1 Nclyuꞌu Jesús chaꞌ tsoꞌo ti tyuꞌu tyiquee nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa cusu̱u̱ nguꞌ \p \v 43 ’Cua ndyuna ma̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ jyoꞌo cusuꞌ saꞌni. Ndiꞌya̱ nacui̱: “Cuaꞌni tyacaꞌa ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa ma̱, loꞌo juaꞌa̱ ca tiꞌí tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa cusu̱u̱ ma̱”. \v 44 Pana, quiñaꞌa̱ la chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ tsoꞌo ti tyuꞌu tyiquee ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa cusu̱u̱ ma̱, loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo ti chcuiꞌ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ nu nchcuiꞌ cuentyu jiꞌi̱ ma̱, tsoꞌo ti cuaꞌni ma̱ loꞌo nguꞌ nu tiꞌí tiꞌ jiꞌi̱ ma̱; chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ nguꞌ, masi ndyuꞌni lyaꞌ tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱, masi nxtyí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ma̱. \v 45 Liꞌ taca tyuloo ñati̱ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ laca ma̱ sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi nu ntucua nde cua̱. Nduꞌni Ni chaꞌ stuꞌba ti tyucua cuichaa, masi ca su ndiꞌi̱ ñati̱ cuxi, masi ca su ndiꞌi̱ ñati̱ tsoꞌo; nduꞌni Ni chaꞌ stuꞌba ti caꞌya tyo, masi ca su ndiꞌi̱ ñati̱ tsoꞌo, masi ca su ndiꞌi̱ ñati̱ cuxi. Biꞌ chaꞌ tsoꞌo la si stuꞌba ti cuaꞌni ma̱ loꞌo lcaa ñati̱. \v 46 La cuiꞌ ti ná tsoꞌo si xcuiꞌ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa tsoꞌo ti ma̱ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱. Siꞌi na tsoꞌo la taquiyaꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ma̱ si juaꞌa̱ ti nduꞌni ma̱, chaꞌ juaꞌa̱ nduꞌni cua ñaꞌa̱ ca ñati̱; masi ñati̱ tsoꞌo, masi ñati̱ cuxi, masi nguꞌ msu jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu cuiñi ti nxñi quiñaꞌa̱ tsa cñi cña loo jiꞌi̱ ma̱, lcaa nguꞌ biꞌ nduꞌni tyacaꞌa nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa tsoꞌo ti nguꞌ. \v 47 Loꞌo chcuiꞌ ma̱ chaꞌ tsoꞌo sca ti loꞌo tyaꞌa tsoꞌo ma̱, ná tsoꞌo biꞌ, chaꞌ la cuiꞌ juaꞌa̱ nduꞌni cua ñaꞌa̱ ca ñati̱; masi nguꞌ nu ná ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti, loꞌo nguꞌ biꞌ nchcuiꞌ tsoꞌo loꞌo tyaꞌa tsoꞌo nguꞌ. Quiñaꞌa̱ la chaꞌ tsoꞌo cuaꞌni ma̱ ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi. \v 48 Ycuiꞌ Ndyosi Sti na nu ntucua nde cua̱ ni, xcuiꞌ chaꞌ tsoꞌo, xcuiꞌ chaꞌ liñi, xcuiꞌ chaꞌ lubii nduꞌni Ni; ñiꞌya̱ nduꞌni ycuiꞌ Ni, juaꞌa̱ ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱ xcuiꞌ chaꞌ tsoꞌo loꞌo lcaa ñati̱, si chañi chaꞌ sñiꞌ ycuiꞌ Ni laca ma̱. \c 6 \s1 Nclyuꞌu Jesús jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ xtyucua nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ tiꞌi \p \v 1 ’Loꞌo chaca chaꞌ ni, ná ta ma̱ sca na jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi nu loꞌo ñaꞌa̱ xaꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ ná ñaꞌa̱ nguꞌ ñiꞌya̱ laca chaꞌ tsoꞌo nu nduꞌni ma̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. Ná taca xcoꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti na sca chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jiꞌi̱ ma̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ni, si chaꞌ ñaꞌa̱ xaꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ma̱ ndyuꞌni ma̱ chaꞌ tsoꞌo ti. \v 2 Loꞌo xtyucua ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi ni, ná ntsuꞌu chaꞌ cachaꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱. Ná cuaꞌni ma̱ ñiꞌya̱ nu nduꞌni nguꞌ nu tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee nguꞌ, nu ntiꞌ tsa chaꞌ ñaꞌa̱ xaꞌ ñati̱ jiꞌi̱; nu loꞌo nxtyucua nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi, masi neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío tyaꞌa na, masi toꞌ calle ti, sca ti ntiꞌ nguꞌ biꞌ chaꞌ tsoꞌo tsa chcuiꞌ ñati̱ jiꞌi̱. Ná cuaꞌni ma̱ juaꞌa̱. Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱: lcaa chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ca slo ycuiꞌ Ndyosi nquichaꞌ, cua laca ngujui chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ nu loꞌo cua naꞌa̱ xaꞌ ñati̱ ti jiꞌi̱ nguꞌ. \v 3 Loꞌo cuꞌma̱ ni, nu loꞌo ta ma̱ sca na jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi, ta ma̱ jiꞌi̱ cuaana ti, chaꞌ ná ca cuayáꞌ tiꞌ xaꞌ la ñati̱; masi tyaꞌa ma̱, ná caca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ ni cña ndyuꞌni ma̱. \v 4 Sca ti ycuiꞌ Ndyosi Sti na caca cuayáꞌ tiꞌ Ni ñiꞌya̱ laca chaꞌ tsoꞌo nu nduꞌni ma̱ cuaana ti, loꞌo liꞌ xcoꞌo Ni chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jiꞌi̱ ma̱ nde loo la. \s1 Nclyuꞌu Jesús jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi \p \v 5 ’Loꞌo chaca chaꞌ ni, loꞌo chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, ná cuaꞌni ma̱ ñiꞌya̱ nu nduꞌni nguꞌ nu tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee nguꞌ. Ndu̱ nguꞌ cuiñi biꞌ slo ñati̱ neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío tyaꞌa na, chaꞌ ntiꞌ nguꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi laja loꞌo ñaꞌa̱ ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ; la cuiꞌ ti chaꞌ biꞌ loꞌo ndu̱ nguꞌ laja calle chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ni. Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱: lcaa chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ca slo ycuiꞌ Ndyosi nquichaꞌ, cua laca ngujui chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu loꞌo cua naꞌa̱ ñati̱ chalyuu ti jiꞌi̱ nguꞌ. \v 6 Loꞌo cuꞌma̱ ni, nu loꞌo chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, tsaa ma̱ sca seꞌi̱ su taca tyiꞌi̱ ma̱ cuaana ti. Si ngaꞌa̱ ma̱ nde niꞌi̱, liꞌ tacu̱ꞌ ma̱ toniꞌi̱, chaꞌ juaꞌa̱ cuaꞌni tlyu ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti na cajua; ndiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cacua ti slo ma̱, masi ná ngaꞌa̱ xaꞌ ñati̱ slo ma̱. Sca ti ycuiꞌ Ndyosi Sti na nchca cuayáꞌ tiꞌ ñiꞌya̱ laca chaꞌ tsoꞌo nu nduꞌni ma̱ cuaana ti, loꞌo juaꞌa̱ xcoꞌo Ni chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jiꞌi̱ ma̱ nde loo la. \p \v 7 ’Nu loꞌo chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi ni, ná chcuiꞌ ma̱ la cuiꞌ ti chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa quiyaꞌ, ni ná chcuiꞌ ma̱ quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ nu ná nchca cuayáꞌ tiꞌ ycuiꞌ ca ma̱, ñiꞌya̱ nu nduꞌni nguꞌ nu ná ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti. Nclacua tiꞌ nguꞌ biꞌ, chaꞌ tsoꞌo la taquiyaꞌ joꞌó jiꞌi̱ nguꞌ si quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ, juaꞌa̱ ntiꞌ nguꞌ biꞌ. \v 8 Pana, ná chcuiꞌ ma̱ juaꞌa̱, chaꞌ jlo tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi Sti na cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ nu lyiji jiꞌi̱ ma̱, masi bilya jña ma̱ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ Ni. \v 9 Tsoꞌo la si ndiꞌya̱ chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ni lacua: \q1 Ndyosi Sti ya nu ntucua nde cua̱, tacati tsa chaꞌ jinuꞌu̱. \q1 \v 10 Ca̱a̱ nuꞌu̱ nde chalyuu chaꞌ caca nuꞌu̱ loo jiꞌi̱ ya. \q1 Cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ caca lcaa chaꞌ nu ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ caca nde chalyuu; ñiꞌya̱ nu nduꞌni nuꞌu̱ ca su ntucua nuꞌu̱, juaꞌa̱ caca nde lo yuu re liꞌ. \q1 \v 11 Ta nuꞌu̱ na cacu ya tsa̱ juani. \q1 \v 12 Loꞌo juaꞌa̱ cuiꞌya nuꞌu̱ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ ya jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu tyiquee ya, chaꞌ juaꞌa̱ cua ngüiꞌya ya chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu nguaꞌni chaꞌ cuxi loꞌo ya. \q1 \v 13 Ná ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ chaꞌ cojolaqui chaꞌ cuxi jiꞌi̱ ya, pana cuaꞌni lyaá nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya yaꞌ nu xñaꞌa̱. \q1 Nuꞌu̱ laca loo tsiyaꞌ ti; lcaa chacuayáꞌ nu ntsuꞌu nde chalyuu, loꞌo juaꞌa̱ chacuayáꞌ nu ntsuꞌu nde cua̱, jinuꞌu̱ ntsuꞌu lcaa chacuayáꞌ biꞌ. Ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye chaꞌ tlyu tsa laca nuꞌu̱. Juaꞌa̱ caca chaꞌ tuꞌni. \m Juaꞌa̱ ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 14 ’Si cuiꞌya ma̱ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu nguaꞌni chaꞌ cuxi loꞌo ma̱, liꞌ loꞌo Sti na nu ntucua nde cua̱ cuiꞌya Ni chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ ma̱; \v 15 pana si ná cuiꞌya ma̱ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti na, ná cuaꞌni clyu tiꞌ Ni jiꞌi̱ ma̱ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. \s1 Nclyuꞌu Jesús chaꞌ jiꞌi̱ tsa̱ nu ná ndacu nguꞌ \p \v 16 ’Loꞌo chaca chaꞌ ni: nu loꞌo tyalaa tsa̱ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo ná cacu ma̱ xquiꞌya chaꞌ cuaꞌni tlyu ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, ná tsoꞌo si tyuꞌu chaꞌ xñiꞌi̱ tiꞌ tyiquee ma̱, ñiꞌya̱ nu nduꞌni nguꞌ nu tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee nguꞌ. Ntiꞌ nguꞌ biꞌ chaꞌ ñaꞌa̱ ñati̱ jiꞌi̱ chaꞌ tacati tsa nu nduꞌni ycuiꞌ ca nguꞌ, chaꞌ ná ndyacu nguꞌ tsa̱ biꞌ. Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ cua laca ngujui chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ; lcaa chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jiꞌi̱ nguꞌ ca slo ycuiꞌ Ndyosi nquichaꞌ, cua ngujui chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu loꞌo cua naꞌa̱ xaꞌ ñati̱ chalyuu ti jiꞌi̱ nguꞌ. \v 17 Pana cuꞌma̱ ni, loꞌo tyalaa sca tsa̱ nu ná cacu ma̱, chaꞌ tsoꞌo la cuaꞌni tlyu ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, liꞌ tsoꞌo la tyaati̱ loo ma̱, juaꞌa̱ subeꞌ ma̱ chcuu hique ma̱, \v 18 chaꞌ ná caca cuayáꞌ tiꞌ xaꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ná ndyacu ma̱ tsa̱ biꞌ. Sca ti ycuiꞌ Ndyosi Sti na nchca cuayáꞌ tiꞌ ñiꞌya̱ laca chaꞌ tsoꞌo nu nduꞌni ma̱ cuaana ti. Loꞌo liꞌ xcoꞌo Ni chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jiꞌi̱ ma̱ nde loo la. \s1 Chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jiꞌi̱ nguꞌ ca su ntucua ycuiꞌ Ni \p \v 19 ’Loꞌo chaca chaꞌ ni: ná xcoꞌo ma̱ quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tsoꞌo cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ ti ma̱ laja loꞌo ndiꞌi̱ ma̱ chalyuu re. Yala ti quiñuꞌu̱ chaꞌ tsoꞌo biꞌ juaꞌa̱ ti; ntsuꞌu quiyaꞌ cacu tiñaꞌ jiꞌi̱, cacu cuixu̱ꞌ jiꞌi̱, cuaꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ liꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ cuaana nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱, ngunaꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. \v 20 Tsoꞌo la loꞌo xcoꞌo ycuiꞌ Ni chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jiꞌi̱ ma̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ni; ngaꞌaa cacu tiñaꞌ jiꞌi̱ chaꞌ tsoꞌo biꞌ, ngaꞌaa quiñuꞌu̱, loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌaa caca cuaana nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ tsoꞌo biꞌ. \v 21 Chaꞌ nu tyacaꞌa la jiꞌi̱ ma̱ ni, tyanu cresiya jiꞌi̱ ma̱ ca su ntsuꞌu chaꞌ biꞌ, masi sca chaꞌ tsoꞌo nu ndyuꞌu coꞌo jiꞌi̱ ma̱ nde chalyuu, masi chaꞌ tsoꞌo nu cua nchcoꞌo Ni cuentya jiꞌi̱ ma̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ni. \s1 Nu laca xee jiꞌi̱ tyucui ñaꞌa̱ nguꞌ \p \v 22 ’Nu siꞌyu cloo na ni, biꞌ laca nu nda xee jiꞌi̱ tyucui ñaꞌa̱ na. Nu loꞌo tsoꞌo ti siꞌyu cloo na, liꞌ taca ñaꞌa̱ na chaꞌ cuaꞌni na lcaa lo cña nu ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni na, taca cuaꞌni na xcuiꞌ chaꞌ tsoꞌo. \v 23 Pana si quicha siꞌyu cloo na, ngaꞌaa caca cuaꞌni na cña, chaꞌ talya xee ñaꞌa̱ na liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱ ni, si ndyacu̱ꞌ xee jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ntsuꞌu chalyuu cuxi jiꞌi̱ ma̱, ngaꞌaa tyuꞌu xee neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱ tsiyaꞌ ti liꞌ; talya tsa tyanu cresiya jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. \s1 Ñiꞌya̱ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ jiꞌi̱ cñi \p \v 24 ’Ni sca ñati̱ ná taca jiꞌi̱ nguꞌ cuaꞌni nguꞌ cña jiꞌi̱ tucua tyaꞌa xuꞌna nguꞌ sca tyempo ti. Ná taca taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi la cuiꞌ tyempo loꞌo lye tsa ndyaꞌa̱ chaꞌ tyiquee ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ cñi. Si juaꞌa̱ ni, cua ntsuꞌu tucua tyaꞌa xuꞌna ma̱ liꞌ. Ná tyiqueeꞌ liꞌ ca tiꞌí tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ tsaca xuꞌna biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ca tiji̱ꞌ tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaca xuꞌna biꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ taquiyaꞌ tsoꞌo ma̱ jiꞌi̱ xuꞌna clyo biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ cñiloꞌo ti ma̱ jiꞌi̱ chaca biꞌ liꞌ. \s1 Ñaꞌa̱si̱i̱ tsoꞌo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ sñiꞌ Ni \p \v 25 ’Ndube tiꞌ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ ma̱, biꞌ chaꞌ ná ntsuꞌu chaꞌ culacua tsa tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ caca chaꞌ cuꞌú ma̱, na ca cacu ma̱, na ca coꞌo ma̱ su ndiꞌi̱ ma̱ chalyuu. Ná culacua tsa tiꞌ ma̱ ma caja steꞌ ma̱. Cuayáꞌ tsa chaꞌ na luꞌú ti na juani, masi siꞌi quiñaꞌa̱ tsa na nu cacu na; cuayáꞌ tsa chaꞌ tsoꞌo ti tyucui ñaꞌa̱ na, masi siꞌi na tsoꞌo tsa steꞌ na. \v 26 Culacua xi tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nu ndyaca jiꞌi̱ quiñi nu ndyacui cua̱: ná ntyaa niꞌ nscuaꞌ, ná nduꞌni niꞌ clacua, ná ndiñá niꞌ jaꞌba su xcoꞌo niꞌ na cacu niꞌ; pana ycuiꞌ Ndyosi Sti na nu ntucua nde cua̱, nda Ni na cacu niꞌ juaꞌa̱ ti. Loꞌo cuꞌma̱ ni, ¿ha xti la ntsuꞌu loo ma̱ que quiñi biꞌ ca slo ycuiꞌ Ndyosi? Siꞌi. Quiñaꞌa̱ la ntsuꞌu loo ma̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \v 27 Pana ngaꞌaa caca caluu la ma̱ sa claꞌbe metro cua̱ la, masi quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ culacua tiꞌ ma̱. \p \v 28 ’Loꞌo juaꞌa̱ chaꞌ jiꞌi̱ steꞌ ma̱, ¿ni chaꞌ nclyacua tsa tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ? Culacua xi tiꞌ ma̱ loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ queé nu ntsuꞌu lo quixi̱ꞌ cua. Tsoꞌo ti nclyuu biꞌ, masi ná nduꞌni biꞌ cña, masi ná nchca jiꞌi̱ cuiñá lateꞌ cacuꞌ. \v 29 Nu jyoꞌo Salomón nu ngua rey culiyaꞌ tsa cua saꞌni ni, tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ ngua steꞌ jyoꞌo biꞌ; pana ná stuꞌba ñaꞌa̱ steꞌ yu loꞌo queé cua, chaꞌ tsoꞌo la ñaꞌa̱ queé. \v 30 Ñiꞌya̱ loꞌo tsoꞌo tsa ngüiñá ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ queé cua, chaꞌ nda Ni sca lo steꞌ biꞌ, masi sca ti tsa̱ talo queé biꞌ loꞌo liꞌ tyaqui̱ ntsuꞌu quiyaꞌ; la cuiꞌ juaꞌa̱ ta ycuiꞌ Ni lateꞌ cacuꞌ ma̱, masi xti tsa chaꞌ jlya tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \v 31 Biꞌ chaꞌ ná ntsuꞌu chaꞌ culacua tsa tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ chaꞌ cuxi tyacua jiꞌi̱ ma̱ ca nde loo la. Ná ñacui̱ lye ma̱: “¿Ma caja na cacu ya?” Ná ñacui̱ ma̱: “¿Ma caja hitya coꞌo ya?” Ni ná ñacui̱ ma̱: “¿Ma caja steꞌ ya?” \v 32 Juaꞌa̱ nclacua tiꞌ ñati̱ nu ná ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti. Pana jlo tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi Sti na nu ntucua nde cua̱ chaꞌ lyiji chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱, \v 33 biꞌ chaꞌ siꞌi jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ clyana ma̱. Tsoꞌo la si ta ma̱ tyempo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni chaꞌ caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱, juaꞌa̱ tsoꞌo la si cuaꞌni ma̱ lcaa chaꞌ nu ntiꞌ ycuiꞌ Ni chaꞌ cuaꞌni ma̱ nde chalyuu; liꞌ ta Ni lcaa na nu lyiji xi jiꞌi̱ ma̱. \v 34 Loꞌo juaꞌa̱ ná ntsuꞌu chaꞌ culacua tiꞌ ma̱ cuentya jiꞌi̱ ñiꞌya̱ nu caca jiꞌi̱ ma̱ tsa̱ quee. Chaca tsa̱ laca biꞌ. Sca ti jiꞌi̱ tsa̱ juani culacua xi tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ cuaꞌni ma̱ chaꞌ tyiji̱loo ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu tyacua jiꞌi̱ ma̱ juani. \c 7 \s1 Ná ntsuꞌu chaꞌ sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ \p \v 1 ’Loꞌo chaca chaꞌ ni: ná sta ma̱ quiꞌya jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, chaꞌ ná tyiqueeꞌ sta ycuiꞌ Ndyosi quiꞌya jiꞌi̱ ma̱ si cuaꞌni ma̱ juaꞌa̱. \v 2 La cuiꞌ ñiꞌya̱ nchcuiꞌ cuxi ma̱ jiꞌi̱ xaꞌ la tyaꞌa ñati̱ ma̱, si tyaala tsa ma̱, la cuiꞌ juaꞌa̱ cuaꞌni cuayáꞌ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ ma̱. Loꞌo juaꞌa̱, la cuiꞌ cuayáꞌ milya ñiꞌya̱ nu nda ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, la cuiꞌ juaꞌa̱ ta ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ ma̱. \v 3 ¿Ni chaꞌ yala tsa nchcuiꞌ ma̱ jiꞌi̱ sca chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ xaꞌ la tyaꞌa ñati̱ ma̱, masi ñiꞌya̱ ntiꞌ si laca biꞌ sca satya yuu ti nu ndyatí̱ cloo nguꞌ? Pana ná ndube tiꞌ ma̱ chaꞌ tlyu tsa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ycuiꞌ ma̱, ñiꞌya̱ ntiꞌ si laca biꞌ sca nguti tlyu nu ntsuꞌu cloo ycuiꞌ ca ma̱. \v 4 ¿Ni chaꞌ laca tlyu tsa tyiquee ma̱ chcuiꞌ ma̱ loꞌo tyaꞌa ñati̱ ma̱ ndiꞌya̱: “Ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ culo naꞌ yuu nu ntsuꞌu cloo nuꞌu̱”? Juaꞌa̱ ñacui̱ ma̱, masi ná ñaꞌa̱ ma̱ nguti nu ntsuꞌu cloo ycuiꞌ ca ma̱. \v 5 ¡Na cuiñi ma̱! Clyo la tyuꞌu nguti tlyu nu ntsuꞌu cloo ycuiꞌ ca ma̱, loꞌo liꞌ taca ñaꞌa̱ tsoꞌo ma̱ chaꞌ culo ma̱ satya yuu nu ntsuꞌu cloo tyaꞌa ma̱. \p \v 6 ’Chaꞌ lubii nu cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ni, ná tsoꞌo si tsaa chcuiꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ loꞌo ñati̱ cuxi nu ná ntiꞌ cuna chaꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti, chaꞌ ñiꞌya̱ ntiꞌ xneꞌ, juaꞌa̱ ntiꞌ nguꞌ biꞌ; suꞌba ñasi̱ꞌ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ cuxi biꞌ, chaꞌ cuaꞌni lyaꞌ tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ná tsoꞌo sta ma̱ sca na tsoꞌo nu quiñaꞌa̱ tsa ngaꞌa̱ su ndyaꞌa̱ cubeꞌ, chaꞌ hora ti satá quiyaꞌ niꞌ na tsoꞌo biꞌ. \s1 Ñiꞌya̱ nu tsoꞌo la jña nguꞌ sca chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 7 ’Loꞌo chaca chaꞌ ni: jña ma̱ sca chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, loꞌo juaꞌa̱ ta ycuiꞌ Ni chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱ liꞌ; clyana ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, loꞌo juaꞌa̱ quije Ni jiꞌi̱ ma̱ liꞌ; tyucui tyiquee ma̱ chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ni, cuna Ni chaꞌ nu chcuiꞌ ma̱ loꞌo Ni liꞌ. \v 8 Cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu ndijña sca chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, caja chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ; cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu nclyana jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, quije Ni jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ; loꞌo juaꞌa̱ cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu tyucui tyiquee nchcuiꞌ loꞌo Ni, cuna Ni chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Ni liꞌ. \p \v 9 ’Ná ntsuꞌu ni tsaca cuꞌma̱ nu ta sca quee cacu sñiꞌ loꞌo jña nu piti xlyá cacu. ¿Ha ntsuꞌu? \v 10 Ni ná ntsuꞌu ñati̱ nu ta cuaña jiꞌi̱ sñiꞌ loꞌo jña nu piti cualya cacu. ¿Ha ntsuꞌu? \v 11 Biꞌ chaꞌ lacua, si jlo tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ ta ma̱ na tsoꞌo jiꞌi̱ sñiꞌ ma̱, masi cuxi ntsuꞌu chaꞌ tyiquee ma̱, la cuiꞌ juaꞌa̱ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ jlo la tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi Sti na nu ntucua nde cua̱ ñiꞌya̱ nu ta Ni na tsoꞌo jiꞌi̱ nguꞌ nu ndijña jiꞌi̱ Ni. \p \v 12 ’Ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni tsoꞌo ma̱ loꞌo xaꞌ ñati̱ si ntiꞌ ma̱ chaꞌ tsoꞌo ti cuaꞌni nguꞌ loꞌo ma̱. La cuiꞌ cña biꞌ ngulo ycuiꞌ Ndyosi lo quityi nu nguscua jyoꞌo Moisés, loꞌo juaꞌa̱ chaꞌ nu nguscua xaꞌ jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi saꞌni la; sca ti cuayáꞌ ndyuꞌu chaꞌ nu nchcuiꞌ lcaa nguꞌ biꞌ lo quityi. \s1 Toꞌ loꞌo chubi ti \p \v 13 ’Loꞌo chaca chaꞌ ni, ngaꞌa̱ chaꞌ tyeje tacui ma̱ toloꞌo chubi. Tlyu tsa toloꞌo, loꞌo juaꞌa̱ si̱i̱ tsa tyucui̱i̱ su tsaa nguꞌ ca bilyaa; tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ tyucui̱i̱ biꞌ ntiꞌ nguꞌ, biꞌ chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyaꞌa̱ tyucui̱i̱ biꞌ. \v 14 Pana chubi tsa toloꞌo, lati tsa tyucui̱i̱ su tsaa nguꞌ nu ngujui chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ nguꞌ; xti ti ñati̱ nquije jiꞌi̱ tyucui̱i̱ biꞌ. \s1 Loꞌo ñaꞌa̱ na siꞌyu, liꞌ jlo tiꞌ na ni yaca laca nu nda siꞌyu biꞌ \p \v 15 ’Loꞌo chaca chaꞌ ni: cuaꞌni tii tiꞌ ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ cuiñi nu nchcuiꞌ cuiñi ti chaꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ncluꞌu nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ma̱. Sca naꞌni tsoꞌo laca nu naa xlyaꞌ; loꞌo nu nguꞌ cuiñi biꞌ ni, ntiꞌ nguꞌ chaꞌ culacua tiꞌ ma̱ chaꞌ ñati̱ tsoꞌo laca nguꞌ ñiꞌya̱ laca xlyaꞌ. Tsoꞌo tsa nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo ma̱, tsoꞌo tsa nduꞌni nguꞌ loꞌo ma̱; pana chaꞌ cuiñi laca nu nchcuiꞌ chaꞌ tsoꞌo tsa nguꞌ biꞌ, chaꞌ tyaala tsa nguꞌ, cuiñi tsa nguꞌ biꞌ. Siꞌi ñiꞌya̱ laca xlyaꞌ laca nguꞌ biꞌ; ñiꞌya̱ laca sca boꞌo nu tyaala tsa, juaꞌa̱ laca nguꞌ biꞌ. \v 16 Taca jiꞌi̱ ma̱ tyuloo ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ cuiñi biꞌ loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ ni cña nduꞌni nguꞌ, si chaꞌ tsoꞌo, si chaꞌ cuxi nduꞌni nguꞌ. Siꞌi jiꞌi̱ quicheꞌ yane nsuu na siꞌyu losuꞌ tyixi, chaꞌ ná ta lti biꞌ siꞌyu tyixi; juaꞌa̱ siꞌi jiꞌi̱ yaca quicheꞌ nsuu na siꞌyu tyixi. \v 17 Jiꞌi̱ lcaa yaca tsoꞌo nsuu na siꞌyu tsoꞌo; pana yaca nu cua btyi ni, ngaꞌaa nda biꞌ siꞌyu nu cacu na. \v 18 Ná ta sca yaca tsoꞌo siꞌyu nu ná tsoꞌo; juaꞌa̱ sca yaca nu ná tsoꞌo ni, ná ta biꞌ siꞌyu tsoꞌo. \v 19 Loꞌo liꞌ siꞌyu nguꞌ jiꞌi̱ yaca btyi biꞌ, chaꞌ ngaꞌaa tsoꞌo biꞌ; taqui̱ nguꞌ yaca biꞌ liꞌ. \v 20 Nchca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nduꞌni sca yaca loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ siꞌyu yaca biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ si cuiñi nguꞌ biꞌ loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ ñiꞌya̱ laca cña nu nduꞌni nguꞌ. \s1 Siꞌi lcaa ñati̱ nu tyatí̱ ca su laca ycuiꞌ Ni loo \p \v 21 ’Ntsuꞌu tsa nguꞌ nu nchcuiꞌ loꞌo naꞌ: “Xuꞌna, Xuꞌna”, nacui̱ nguꞌ ꞌna; pana siꞌi lcaa nguꞌ biꞌ nu tyatí̱ ca su laca ycuiꞌ Ni loo. Sca ti nguꞌ nu taquiyaꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ Sti naꞌ nu ntucua nde cua̱, biꞌ nguꞌ laca nu tyatí̱ ca su laca ycuiꞌ Ni loo. \v 22 Nu loꞌo tyalaa hora chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu, tyuꞌu tucua quiñaꞌa̱ ñati̱ nu ñacui̱ ꞌna: “Xuꞌna, Xuꞌna”, ñacui̱ nguꞌ ꞌna, “loꞌo cuare, cua nchcuiꞌ ya loꞌo ñati̱ cuentya jinuꞌu̱. Chacuayáꞌ jinuꞌu̱ ngulo ya jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ ñati̱, loꞌo juaꞌa̱ cua nguaꞌni ya xaꞌ lo chaꞌ tlyu chacuayáꞌ jinuꞌu̱”, ñacui̱ nguꞌ biꞌ ꞌna. \v 23 Loꞌo liꞌ ntsuꞌu chaꞌ xacui̱ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ndiꞌya̱: “Ná nslo naꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱ tsiyaꞌ ti. Yaa clya ma̱ chaꞌ nguꞌ xñaꞌa̱ laca ma̱.” \s1 Tucua lo ñaꞌa̱ ngüiñá nguꞌ niꞌi̱ \p \v 24 ’Lcaa ñati̱ nu cuna tsoꞌo chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ re, lcaa ñati̱ nu taquiyaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ, laca ñati̱ biꞌ ñiꞌya̱ laca sca ñati̱ nu ngulacua xi tiꞌ nu loꞌo tya lyiji cuiñá yu niꞌi̱ jiꞌi̱. Loꞌo liꞌ ngüiñá yu biꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ yu chu̱ꞌ sca quee cuajaꞌ. \v 25 Liꞌ nguaꞌya tsa tyo, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa hitya yuu ca quiyaꞌ niꞌi̱ nu ntucua chu̱ꞌ quee biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ndyaca tsa cuiꞌi̱, pana ná nclyú niꞌi̱ biꞌ, chaꞌ tsoꞌo tsa su ntucua chu̱ꞌ quee biꞌ. \v 26 Loꞌo juaꞌa̱ lcaa ñati̱ nu ndyuna chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ re loꞌo nguꞌ, pana ná ndaquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ, laca nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ laca sca ñati̱ tonto nu ná ngulacua tiꞌ tsiyaꞌ ti; ngüiñá yu biꞌ sca niꞌi̱ lo yusi̱ ti. \v 27 Liꞌ nguaꞌya tsa tyo, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu nxlyaꞌba hitya yuu jiꞌi̱ niꞌi̱ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ lye tsa ndyaca cuiꞌi̱. Ngaꞌaa ndalo niꞌi̱ biꞌ liꞌ, ndyú biꞌ, ndye biꞌ, ngunuꞌu̱ tsiyaꞌ ti liꞌ; loꞌo juaꞌa̱ ñati̱ nu ná ntajaꞌa̱ taquiyaꞌ jiꞌi̱ chaꞌ jnaꞌ, tye chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti. \p \v 28 Loꞌo ndye nguluꞌu Jesús lcaa chaꞌ re jiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ ndube tsa tiꞌ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 29 Ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ tlyu tsa chacuayáꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ yu loꞌo nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ, siꞌi ñiꞌya̱ ncluꞌu mstru chaꞌ joꞌó ti nclyuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ. \c 8 \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca nu quicha ndyatsuꞌ cuañaꞌ \p \v 1 Loꞌo liꞌ nguaꞌya Jesús caꞌya biꞌ. Quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyaꞌa̱ lcaꞌa̱ jiꞌi̱. \v 2 Loꞌo liꞌ nduꞌu tucua sca nu quicha slo. Ndyatu̱ sti̱ꞌ yu slo ycuiꞌ Jesús, chaꞌ ntiꞌ yu cuane yu jiꞌi̱ Jesús chaꞌ cuaꞌni joꞌo jiꞌi̱ yu, chaꞌ ngusñi quicha ndyatsuꞌ cuañaꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ. \p ―Xuꞌna ―nacui̱ nu quicha biꞌ jiꞌi̱ Jesús―, cuaꞌni joꞌo ꞌna. Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ nchca jinuꞌu̱ cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ caca lubii cuañaꞌ naꞌ. \p \v 3 Liꞌ ngutacui yaꞌ Jesús lo nu quicha biꞌ, ngusta yaꞌ su ndyatsuꞌ cuañaꞌ yu. \p ―Cuaꞌni naꞌ joꞌo jinuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu quicha biꞌ―. Tyanu lubii cuañaꞌ nuꞌu̱ juani ―nacui̱. \p Hora ti ngua tsoꞌo nu quicha biꞌ, ngua lubii cuañaꞌ yu. \v 4 Xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo yu liꞌ: \p ―Yaa clya nuꞌu̱ slo sti joꞌó ―nacui̱―. Cajua ta nuꞌu̱ msta̱ nu nacui̱ jyoꞌo Moisés chaꞌ ta na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ndyaca tsoꞌo na jiꞌi̱ quicha nu ntsuꞌu jiꞌna. Ná cachaꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱. Taca ca cuayáꞌ tiꞌ lcaa ñati̱ chaꞌ cua ngua tsoꞌo nuꞌu̱, nu loꞌo cuna nguꞌ chaꞌ cua ngusñi sti joꞌó msta̱ nu nda nuꞌu̱. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ msu jiꞌi̱ xuꞌna sendaru \p \v 5 Loꞌo liꞌ ndyalaa Jesús toꞌ quichi̱ Capernaum. Quichi̱ biꞌ ndyacua tyaꞌa loꞌo sca capitán jiꞌi̱ sendaru romano nu ndijña jiꞌi̱ Jesús chaꞌ cuaꞌni joꞌo jiꞌi̱ sca nu quicha: \p \v 6 ―Xuꞌna ―nacui̱ capitán biꞌ jiꞌi̱ Jesús―, quicha tsa msu ꞌna. Na ntsiya ti yu toꞌ tyi naꞌ chaꞌ nchcu̱ꞌ tyucuí̱ tyucui ñaꞌa̱ yu; tiꞌí tsa ntiꞌ yu. \p \v 7 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo: \p ―Tsaꞌa naꞌ. Cuaꞌni naꞌ chaꞌ tyaca tsoꞌo yu ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu capitán biꞌ. \p \v 8 Hora ti nguxacui̱ capitán chaꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p ―Xuꞌna ―nacui̱ yu jiꞌi̱ Jesús―, ná tsoꞌo tsaa nuꞌu̱ toꞌ tyi naꞌ, chaꞌ siꞌi ñati̱ tsoꞌo laca naꞌ. Tsa biꞌ ti chaꞌ ntiꞌ naꞌ, chaꞌ culo nuꞌu̱ cña chaꞌ cati̱ quicha biꞌ tsiyaꞌ ti; jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ caca tsoꞌo msu ꞌna liꞌ, masi tyijyuꞌ ti tyu̱ nuꞌu̱ chcuiꞌ. \v 9 Xuꞌna sendaru laca naꞌ; laca naꞌ loo jiꞌi̱ sca siyento tyaꞌa sendaru, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu nu laca loo jnaꞌ. Si culo naꞌ cña jiꞌi̱ tsaca sendaru biꞌ ndiꞌya̱: “Yaa clya nuꞌu̱”, hora ti tsaa yu, chaꞌ ntiꞌ naꞌ chaꞌ tsaa yu. Juaꞌa̱ si chcuiꞌ naꞌ loꞌo chaca yu: “Ca̱a̱ nuꞌu̱ ca nde”, hora ti ca̱a̱ yu slo naꞌ liꞌ. Juaꞌa̱ si culo naꞌ cña jiꞌi̱ msu ꞌna: “Cuaꞌni sca cña ꞌna”, ñacui̱ naꞌ jiꞌi̱; hora ti cuaꞌni yu cña biꞌ ꞌna ―nacui̱ capitán jiꞌi̱ Jesús―. Juaꞌa̱ nuꞌu̱ ni, jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ taca jinuꞌu̱ culo cña chaꞌ cati̱ quicha biꞌ. \p \v 10 Ndube tsa tiꞌ Jesús loꞌo ndyuna chaꞌ nu nchcuiꞌ capitán biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu lcaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Liñi tsa chaꞌ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Bilya ñaꞌa̱ naꞌ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ sca ñati̱ nu tsoꞌo tsa jlya tiꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ñiꞌya̱ jlya tiꞌ nu capitán re; tyucui ñaꞌa̱ nasiyu̱ Israel re ná ntsuꞌu nguꞌ nu jlya tiꞌ juaꞌa̱. \v 11 Chañi chaꞌ tiyaꞌ la tyalaa quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ tyijyuꞌ, masi nguꞌ loyuu su ntyucua cuichaa, masi nguꞌ loyuu su ndyaa cuichaa, tsaa nguꞌ chaꞌ tyucua nguꞌ toꞌ mesa ca su laca ycuiꞌ Ndyosi loo nde cua̱; stuꞌba ti tsaa tucua nguꞌ toꞌ mesa biꞌ loꞌo jyoꞌo Abraham loꞌo jyoꞌo Isaac loꞌo jyoꞌo Jacob. \v 12 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu xaꞌ la ñati̱ nu laca sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi nacui̱ nguꞌ, pana ná tyalaa nguꞌ biꞌ slo ycuiꞌ Ni. Culo Ni cña jiꞌi̱ xca̱ jiꞌi̱ Ni chaꞌ tsaa xca̱ xcua̱a̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ca su talya tsa ñaꞌa̱; xiꞌya tsa nguꞌ biꞌ ca biꞌ, ca ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cacu laꞌya nguꞌ chaꞌ ñasi̱ꞌ nguꞌ. \p \v 13 Liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu capitán biꞌ: \p ―Yaa nuꞌu̱ toꞌ tyi nuꞌu̱ lacua ―nacui̱ jiꞌi̱―. Jlya tiꞌ nuꞌu̱, biꞌ chaꞌ cua ndyaca tsoꞌo nu quicha biꞌ jinuꞌu̱ juani ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱. \p Loꞌo la cuiꞌ hora ngua tsoꞌo msu biꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ laa Pedro \p \v 14 Ca tiyaꞌ la ndyaa Jesús nde niꞌi̱ jiꞌi̱ Pedro. Liꞌ naꞌa̱ Jesús chaꞌ na ntsiya ti xtyaꞌa̱ laa Pedro lo quiꞌña, chaꞌ tlyu tsa tyiqueꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ maꞌ. \v 15 Liꞌ ngusta yaꞌ Jesús chu̱ꞌ yaꞌ maꞌ cusuꞌ biꞌ, loꞌo hora ti ndyuꞌu tyiqueꞌ jiꞌi̱; ndyatu̱ maꞌ cusuꞌ biꞌ liꞌ, chaꞌ caqueꞌ xi na cacu Jesús loꞌo nguꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ quicha \p \v 16 Loꞌo cua ngusi̱i̱, liꞌ ndyalaa quiñaꞌa̱ nguꞌ slo Jesús, lijya̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quicha nu ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱. Liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi biꞌ, chaꞌ tyuꞌutsuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quicha; loꞌo liꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ lcaa nguꞌ quicha nu ndyaꞌa̱ slo. \v 17 Juaꞌa̱ ngua chaꞌ ndyuꞌu tucua la cuiꞌ chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Isaías cua saꞌni la. Ndiꞌya̱ nscua chaꞌ: “Cua ngua tii ycuiꞌ Ni ma nde su tiꞌí jiꞌna, loꞌo juaꞌa̱ ñiꞌya̱ laca quicha nu ntsuꞌu jiꞌna; nguaꞌni tye Ni quicha biꞌ, ndyaca tsoꞌo na liꞌ”. Juaꞌa̱ nscua lo quityi, biꞌ chaꞌ nduꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ quicha. \s1 Ntsuꞌu nguꞌ nu ntiꞌ tyaꞌa̱ loꞌo Jesús \p \v 18 Loꞌo ngua sca tsa̱ naꞌa̱ Jesús chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyaꞌa̱ slo, biꞌ chaꞌ ngulo yu cña jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ yu neꞌ yaca niꞌi̱ ca chaca tsuꞌ tayuꞌ biꞌ. \v 19 Loꞌo cua tsaa ti nguꞌ, liꞌ ndyalaa sca mstru chaꞌ joꞌó chaꞌ chcuiꞌ loꞌo Jesús: \p ―Mstru ―nacui̱ mstru biꞌ jiꞌi̱ Jesús―, loꞌo naꞌ nta̱ꞌ tyaꞌa̱ naꞌ loꞌo nuꞌu̱ lcaa macala su tsaa nuꞌu̱. \p \v 20 Nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ mstru biꞌ liꞌ: \p ―Nu naa cuatyaꞌ ni, neꞌ xtyuu niꞌ ndyuꞌú niꞌ; loꞌo juaꞌa̱ quiñi sube, neꞌ xlyati̱ ndyuꞌú niꞌ. Pana naꞌ ni, cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chalyuu re chaꞌ caca naꞌ ñati̱, loꞌo juaꞌa̱ ná ntsuꞌu su xtyii naꞌ cajaꞌ naꞌ, ná ntsuꞌu su chcaꞌa̱ cñaꞌ naꞌ. \p \v 21 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ chaca nu quiꞌyu nu ndyaꞌa̱ loꞌo Jesús nquichaꞌ: \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ Jesús―, ta xi chacuayáꞌ ꞌna chaꞌ tsaꞌa naꞌ toꞌ tyi naꞌ chaꞌ ñaꞌa̱si̱i̱ naꞌ jiꞌi̱ sti naꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cajaa sti naꞌ, chaꞌ xatsiꞌ naꞌ jiꞌi̱ sti naꞌ clyo. Liꞌ tsaꞌa̱ la loꞌo nuꞌu̱. \p \v 22 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ yu: \p ―Tsoꞌo la masi ca̱a̱ lcaꞌa̱ nuꞌu̱ ꞌna juani ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. Tya ntsuꞌu xi xaꞌ la ñati̱ chalyuu tyaꞌa ma̱ nu taca xatsiꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu cua ngujuii. \s1 Ngulo Jesús cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱ loꞌo jiꞌi̱ clyooꞌ lo tayuꞌ \p \v 23 Loꞌo liꞌ ndyatí̱ Jesús neꞌ yaca niꞌi̱ piti; ndyatí̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ loꞌo, nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ liꞌ. \v 24 Loꞌo liꞌ lye tsa ndyaca cuiꞌi̱, lye tsa ndyatu̱ clyooꞌ lo tayuꞌ; cua quilyuꞌu ti yaca niꞌi̱ biꞌ neꞌ hitya xquiꞌya clyooꞌ, pana lajaꞌ Jesús ntsuꞌu neꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ. \v 25 Liꞌ nguxtyuꞌu nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―, cuaꞌni lyaá clya jiꞌna. Cua quilyuꞌu ti yaca niꞌi̱ re neꞌ hitya, cajaa na si ntiꞌ. \p \v 26 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ ntsi̱i̱ tsa ma̱? ―nacui̱ jiꞌi̱ nguꞌ―. ¡Xi tsa tyempo ndalo ma̱, chaꞌ ná jlya tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca jiꞌi̱ Ni cuaꞌni Ni cña! \p Loꞌo liꞌ ndyatu̱ Jesús, nchcuiꞌ loꞌo cuiꞌi̱ loꞌo clyooꞌ chaꞌ cuaꞌa jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ; hora ti ngua ti̱ biꞌ liꞌ. \v 27 Ndube tsa tiꞌ nguꞌ biꞌ liꞌ, chaꞌ ngua ti̱ tsiyaꞌ ti clyooꞌ loꞌo cuiꞌi̱ biꞌ. \p ―¿Ti ñati̱ ta laca nu cusuꞌ re? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ―. Ndaquiyaꞌ clyooꞌ jiꞌi̱, juaꞌa̱ nduna cuiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ nu cusuꞌ re loꞌo. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ Gadara nu ngusñi cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ jiꞌi̱ \p \v 28 Loꞌo liꞌ ndyalaa nguꞌ chaca tsuꞌ tayuꞌ nde loyuu jiꞌi̱ nguꞌ Gadara. Liꞌ ndyacua tyaꞌa tucua tyaꞌa nguꞌ quicha loꞌo Jesús; ngusñi cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ jiꞌi̱ tyucuaa nguꞌ, biꞌ chaꞌ tyaala tsa nguꞌ quicha biꞌ. Ndiꞌi̱ nguꞌ neꞌ loꞌo jyoꞌo, loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌaa nda nguꞌ chacuayáꞌ tyeje tacui xaꞌ ñati̱ tyucui̱i̱ jua. \v 29 Loꞌo liꞌ nguaꞌni cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ chaꞌ cui̱i̱ tsa ngusiꞌya nguꞌ quicha biꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ ndyaꞌa̱ nuꞌu̱ slo cua, Jesús? ―nacui̱ nguꞌ quicha jiꞌi̱―. Nuꞌu̱ laca nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi. ¿Ha xcubeꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ cua ntiꞌ nuꞌu̱, masi siꞌi tyempo juani caca chaꞌ nchcubeꞌ biꞌ? \p \v 30 Loꞌo ndejua la xi ndiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa cubeꞌ, ndyaꞌa̱ nclyana niꞌ na cacu niꞌ. \v 31 Liꞌ nguaꞌni cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ ngüijña nguꞌ quicha chacuayáꞌ jiꞌi̱ Jesús cuentya jiꞌi̱ cuiꞌi̱ biꞌ. \p ―Jlo tiꞌ ya chaꞌ ntiꞌ nuꞌu̱ culo cuiꞌi̱ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ya, chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ joꞌo jiꞌi̱ ya ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Biꞌ chaꞌ ta xi chacuayáꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ chaꞌ tsaa xñi jiꞌi̱ cubeꞌ nu ndyaꞌa̱ jua. \p \v 32 Liꞌ nda Jesús chacuayáꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ biꞌ: \p ―Yaa clya ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ cuiꞌi̱ biꞌ. \p Loꞌo liꞌ ndyuꞌutsuꞌ cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ jiꞌi̱ tyucuaa nu quicha biꞌ, ndyaa cuiꞌi̱ biꞌ ngusñi jiꞌi̱ cubeꞌ. Hora ti ngusna lcaa cubeꞌ biꞌ, nguaꞌya niꞌ toꞌ cuaꞌa̱, ndyú niꞌ neꞌ hitya tayuꞌ, ndyiꞌo niꞌ hitya, ngujuii lcaa cubeꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 33 Loꞌo naꞌa̱ nguꞌ nu ñaꞌa̱si̱i̱ jiꞌi̱ cubeꞌ biꞌ ñiꞌya̱ nu ngua jiꞌi̱ niꞌ, ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ liꞌ. Ngusna nguꞌ ca quichi̱ chaꞌ cachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ ñiꞌya̱ nu ngua jiꞌi̱ nguꞌ quicha nu ngusñi cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ jiꞌi̱, loꞌo juaꞌa̱ ndachaꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ nu ngua jiꞌi̱ cubeꞌ biꞌ. \v 34 Loꞌo ndyuna nguꞌ quichi̱ chaꞌ biꞌ, nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ slo Jesús. Loꞌo ndyacua tyaꞌa nguꞌ loꞌo, liꞌ lye tsa ngüijña nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ ngaꞌaa tyanu Jesús loyuu quichi̱ tyi nguꞌ, tyaa yu xaꞌ seꞌi̱ ntiꞌ nguꞌ. \c 9 \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca nu quicha nu nchcu̱ꞌ tyucuí̱ tyucui ñaꞌa̱ yu \p \v 1 Loꞌo liꞌ xaꞌ ndyatí̱ Jesús neꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ, chaꞌ tyeje tacui lo tayuꞌ chaꞌ tya̱a̱ quichi̱ tyi. \v 2 Loꞌo ndyalaa quichi̱ biꞌ, liꞌ ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ sca nu quicha nu nchcu̱ꞌ tyucuí̱ tyucui ñaꞌa̱ yu; ñaa nguꞌ slo Jesús chaꞌ cuaꞌni joꞌo jiꞌi̱ nu quicha biꞌ. Ntsiya nu quicha biꞌ neꞌ sca catya̱. Pana jlo tiꞌ Jesús chaꞌ jlya tiꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱, biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ loꞌo nu quicha ndiꞌya̱: \p ―Ca tsoꞌo nuꞌu̱, sñiꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu quicha―. Cua nguaꞌni clyu tiꞌ naꞌ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jinuꞌu̱. \p \v 3 Loꞌo liꞌ ngulacua xi tiꞌ mstru chaꞌ joꞌó nu ndu̱ cacua ti: “Chaꞌ cuxi nchcuiꞌ nu quiꞌyu re cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi”. Juaꞌa̱ ngulacua tiꞌ nguꞌ. \v 4 Pana, ngua tii Jesús jiꞌi̱ lcaa lo chaꞌ nu ntsuꞌu tyiquee nguꞌ biꞌ. \p ―¿Ni chaꞌ chi̱i̱ ntiꞌ ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ ꞌna juani? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ mstru biꞌ―. \v 5 Ná ndiya tiꞌ ma̱ si ñacui̱ naꞌ jiꞌi̱ nu quicha re: “Cua nguaꞌni clyu tiꞌ naꞌ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu hi̱”. ¿Ha tsoꞌo la si chcuiꞌ naꞌ loꞌo nu quicha lacua: “Tyatu̱ nuꞌu̱, xa tuꞌba catya̱ hi̱ chaꞌ tyaa loꞌo jiꞌi̱ ca toꞌ tyi”? ―nacui̱ Jesús―. \v 6 Ntsuꞌu chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ ntsuꞌu chacuayáꞌ ꞌna cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ cuityi̱ naꞌ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu, chaꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca̱ ñati̱. Ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ chaꞌ tyaca tsoꞌo nu quicha re juani. \p Liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu quicha biꞌ: \p ―Tyatu̱ nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―, xñi jiꞌi̱ catya̱ jinuꞌu̱ chaꞌ tsaa loꞌo jiꞌi̱ ca toꞌ tyi. \p \v 7 Hora ti ndyatu̱ nu quicha biꞌ, ngusñi jiꞌi̱ catya̱ jiꞌi̱, nduꞌu yu, ndyaa yu ca toꞌ tyi yu. \v 8 Quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ naꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ, ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ liꞌ. Nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ, chaꞌ cua nda Ni chacuayáꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu chaꞌ cuaꞌni cña tonu juaꞌa̱, ngua tiꞌ nguꞌ. \s1 Ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ Mateo \p \v 9 Nduꞌu Jesús ndyaa, loꞌo liꞌ cua tyeje tacui ti toꞌ niꞌi̱ su ntucua Mateo nxñi cñi cña loo nguꞌ. Nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu Mateo biꞌ liꞌ: \p ―Tyuꞌu lcaꞌa̱ nuꞌu̱ ꞌna ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱. \p Hora ti ndyatu̱ Mateo, nguxtyanu cña jiꞌi̱, ndyaa lcaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \p \v 10 Tiyaꞌ la liꞌ ngaꞌa̱ Jesús nde neꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ Mateo, ntucua yu toꞌ mesa chaꞌ ndyacu yu. Loꞌo liꞌ quiñaꞌa̱ la ñati̱ ndyalaa slo Mateo chaꞌ cacu nguꞌ loꞌo. Ndiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa nduꞌni cña loꞌo Mateo, loꞌo xaꞌ la ñati̱ nu nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ ná tsoꞌo ñati̱ biꞌ, loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús; stuꞌba ti ndyacu lcaa nguꞌ biꞌ. \v 11 Loꞌo naꞌa̱ nguꞌ fariseo chaꞌ ndyacu Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ, hora ti nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu: \p ―¿Ni chaꞌ stuꞌba ti ndacu xuꞌna ma̱ loꞌo nguꞌ nu ná tsoꞌo, masi loꞌo nguꞌ re nu laca msu jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu cuiñi ti nxñi quiñaꞌa̱ tsa cñi cña loo jiꞌi̱ nguꞌ? ―nacui̱ nguꞌ fariseo biꞌ. \p \v 12 Pana ndyuna Jesús chaꞌ nu nda nguꞌ biꞌ, biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ yu loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Nguꞌ nu ná quicha ni, ná ntsuꞌu chaꞌ caca joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Sca ti jiꞌi̱ ñati̱ quicha ntsuꞌu chaꞌ caca joꞌo. \v 13 Yaa clya ma̱ cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ lo quityi, nu ndiꞌya̱ nchcuiꞌ: “Ntiꞌ naꞌ chaꞌ cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, nacui̱ ycuiꞌ Ni. Biꞌ nu tsoꞌo la, masi ná ta ma̱ quiñaꞌa̱ tsa msta̱ ꞌna; ni naꞌni scu̱ꞌ ma̱, ná nduꞌni chaꞌ ta ma̱ msta̱ ꞌna.” Juaꞌa̱ nscua lo quityi. Ná lijya̱ naꞌ chalyuu chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ñati̱ nu tsoꞌo tsa ycuiꞌ nguꞌ, ntiꞌ nguꞌ; cua lijya̱ naꞌ chalyuu chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo nguꞌ nu jlo tiꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ cuxi tyiquee nguꞌ, chaꞌ caca tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ liꞌ. Xtyanu nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ liꞌ. \s1 Ndachaꞌ nguꞌ judío jiꞌi̱ Jesús si ná cuaꞌni tacati yu jiꞌi̱ tsa̱ nu ná ndacu nguꞌ \p \v 14 Loꞌo liꞌ ndyalaa sca taju ñati̱ slo Jesús, la cuiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Juan laja loꞌo ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ laca nguꞌ biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo Jesús: \p ―Ntsuꞌu tsa̱ nu ná ndacu cuare ―nacui̱ nguꞌ―, loꞌo ntsuꞌu tsa̱ nu ná ndacu nguꞌ fariseo, xquiꞌya chaꞌ nduꞌni tacati ya tsa̱ biꞌ; pana nuꞌu̱, loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jinuꞌu̱, lcaa tsa̱ ndacu ma̱. ¿Ni chaꞌ ta ndacu cuꞌma̱ lcaa tsa̱ lacua? \p \v 15 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Loꞌo caja clyoꞌo nguꞌ ni, ndacu nguꞌ nu ndyaꞌa̱ loꞌo cutsii; ná ndiꞌi̱ nguꞌ xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ tsa̱ biꞌ loꞌo ndiꞌi̱ nguꞌ loꞌo cutsii ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ―. Pana nu loꞌo tyalaa tsa̱ liꞌ, nu loꞌo tyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ cutsii, liꞌ ná cacu nguꞌ tyaꞌa tsoꞌo cutsii, chaꞌ caca xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ liꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ chaa tiꞌ tyaꞌa tsoꞌo naꞌ juani, pana caca xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ re nde loo la. \p \v 16 ’Chaca chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱: ni sca nguꞌ ná cuaꞌni choꞌo nguꞌ lateꞌ cusu̱ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo sa yuꞌbe lateꞌ cucui, chaꞌ loꞌo cua ndyaati̱ lateꞌ biꞌ, tyatsiiꞌ lateꞌ cucui biꞌ; tyati̱ꞌ jlyacua̱ su ngalya lateꞌ biꞌ liꞌ. \v 17 La cuiꞌ ti chaꞌ, ná suꞌba nguꞌ lcui nu chca ndyuꞌu ti neꞌ tyacaꞌ cusuꞌ. Si suꞌba nguꞌ jiꞌi̱ neꞌ tyacaꞌ cusuꞌ, yala ti catsu seꞌi̱ tyacaꞌ biꞌ; ndye ngulaꞌa tyacaꞌ liꞌ, tye lcui tyalú liꞌ. Neꞌ tyacaꞌ cucui tyuꞌu lcui nu chca ndyuꞌu ti; juaꞌa̱ talo tyucuaa chaꞌ biꞌ, loꞌo lcui loꞌo tyacaꞌ biꞌ. (Juaꞌa̱ nguluꞌu Jesús jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ ná tsoꞌo quixaꞌ nguꞌ chaꞌ cucui nu nclyuꞌu yu cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo chaꞌ nu nguxtyanu jyoꞌo cusuꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ.) \s1 Sñiꞌ Jairo, loꞌo nu cunaꞌa̱ nu ndyalaꞌ steꞌ Jesús \p \v 18 Laja loꞌo nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ, liꞌ ndyalaa sca nguꞌ judío nu laca loo; ndatu̱ sti̱ꞌ yu slo Jesús liꞌ, chaꞌ jña yu sca chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱: \p ―Cua ngujuii ca ti sca nu piti cunaꞌa̱ sñiꞌ naꞌ ―nacui̱ nu cusuꞌ jiꞌi̱ Jesús―. ¿Ha ná tsaa nuꞌu̱ slo naꞌ chaꞌ sta yaꞌ nuꞌu̱ lo nu piti biꞌ? ―nacui̱―. Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ nchca jinuꞌu̱ cuaꞌni chaꞌ tyuꞌú nu piti chaca quiyaꞌ. \p \v 19 Liꞌ ndyatu̱ Jesús loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, ndyaa nguꞌ loꞌo nu cusuꞌ biꞌ. \v 20 Pana tyucui̱i̱ su ndyaa nguꞌ njyacua sca nu cunaꞌa̱ quicha jiꞌi̱ Jesús, lijya̱ nde chu̱ꞌ yu chaꞌ calaꞌ maꞌ quiyaꞌ steꞌ yu; cua tii tyucuaa yija̱ quicha nu cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ ndyalú tañi. \v 21 Ndiꞌya̱ ngulacua tiꞌ maꞌ: “Masi calaꞌ ti naꞌ steꞌ Jesús, liꞌ tyaca tsoꞌo naꞌ”. Juaꞌa̱ ti ngulacua tiꞌ maꞌ. \v 22 Loꞌo liꞌ nguxtyacui Jesús, nguxñaꞌa̱ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ: \p ―Cuaꞌni choꞌo tyiquee nuꞌu̱, sñiꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. Jlya tiꞌ nuꞌu̱ ꞌna, biꞌ chaꞌ ndyaca tsoꞌo nuꞌu̱ juani. \p Loꞌo hora ti ndyaca tsoꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ. \p \v 23 Loꞌo liꞌ ndyalaa Jesús ca toꞌ tyi nu laca loo biꞌ, naꞌa̱ chaꞌ cua ndyalaa nguꞌ musca slo chaꞌ nscua santo; nxiꞌya tsa nguꞌ ndiꞌi̱ nguꞌ toniꞌi̱ jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ. \v 24 Nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Tyaa ma̱ tsoꞌo la ―nacui̱―. Na lajaꞌ ti nu piti re, siꞌi na ngujuii re. \p Nxtyí loꞌo tsa nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ, \v 25 pana nguloꞌo Jesús jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ caja su tyatí̱ ycuiꞌ yu neꞌ niꞌi̱ ca slo nu piti biꞌ. Liꞌ ngusñi yu yaꞌ nu piti biꞌ, ndacaꞌa̱ nu piti liꞌ. \v 26 Loꞌo juaꞌa̱ ngua chaꞌ nguañi chaꞌ biꞌ lcaa quichi̱ su ndiꞌi̱ nguꞌ ca biꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ tucua tyaꞌa nguꞌ cuityi̱ꞌ \p \v 27 Loꞌo liꞌ nduꞌu Jesús ca neꞌ niꞌi̱ biꞌ ndyaa yu, loꞌo juaꞌa̱ ndyaꞌa̱ lcaꞌa̱ tucua tyaꞌa nguꞌ cuityi̱ꞌ jiꞌi̱ yu. Ngusiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p ―Cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ cua, cusuꞌ, nuꞌu̱ nu laca ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo David ―nduꞌni nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 28 Loꞌo cua ndyalaa Jesús ndyatí̱ niꞌi̱ jiꞌi̱, loꞌo nu nguꞌ cuityi̱ꞌ biꞌ lijya̱ nguꞌ cacua la slo yu. Nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―¿Ha jlya tiꞌ ma̱ chaꞌ caca jnaꞌ cuaꞌni naꞌ chaꞌ tyaca tsoꞌo ma̱? ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ. \p ―Jlya tiꞌ ya, cusuꞌ ―nacui̱ nu nguꞌ cuityi̱ꞌ biꞌ jiꞌi̱. \p \v 29 Loꞌo liꞌ ndyalaꞌ Jesús cloo tyucuaa nguꞌ cuityi̱ꞌ biꞌ: \p ―Tyaca tsoꞌo ma̱ lacua. Caca biꞌ jiꞌi̱ ma̱ si jlya tiꞌ ma̱ ꞌna ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ cuityi̱ꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 30 Hora ti ngua tsoꞌo siꞌyu cloo nguꞌ, ñaꞌa̱ tsoꞌo nguꞌ liꞌ. Loꞌo liꞌ lye nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Ná cachaꞌ ma̱ jiꞌi̱ ni sca ñati̱, chaꞌ ná caca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ ngua tsoꞌo cloo ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 31 Pana nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ liꞌ, ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ ñiꞌya̱ ngua cña nu nguaꞌni Jesús loꞌo nguꞌ; biꞌ chaꞌ nguañi chaꞌ biꞌ tyucui ñaꞌa̱ loyuu jua. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca nu cuꞌu̱ \p \v 32 Loꞌo cua nduꞌu nguꞌ biꞌ ndyaa nguꞌ, liꞌ ndyalaa chaca latya ñati̱, ya̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ sca yu cuꞌu̱; na cuꞌu̱ yu xquiꞌya cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ yu. \v 33 Loꞌo ngulo Jesús cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ nu quicha biꞌ, liꞌ ngua nchcuiꞌ yu, masi cuꞌu̱ yu tsa̱ la. Ndube tsa tiꞌ lcaa ñati̱ nu ndu̱ ndacua liꞌ. \p ―Bilya ñaꞌa̱ na sca chaꞌ tlyu juaꞌa̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ―. Ná ntsuꞌu ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ nasiyu̱ Israel re nu caca cuaꞌni joꞌo juaꞌa̱ ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 34 Pana xaꞌ ñaꞌa̱ nchcuiꞌ nguꞌ fariseo biꞌ: \p ―Na nclyo nu Jesús jua jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ nguꞌ xquiꞌya nu xuꞌna cuiñaja nu nda chacuayáꞌ chaꞌ cuaꞌni yu juaꞌa̱ ―nacui̱ nguꞌ fariseo biꞌ. \s1 Tyaꞌna tsa tiꞌ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ quiñaꞌa̱ \p \v 35 Loꞌo liꞌ ndyaa Jesús lcaa quichi̱ sube, lcaa quichi̱ tonu, chaꞌ culuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío; quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ nda Jesús loꞌo ñati̱ ñiꞌya̱ tsoꞌo caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ nguaꞌni joꞌo jiꞌi̱ lcaa nguꞌ quicha, jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ngunuꞌu̱ tiꞌ. \v 36 Tyaꞌna tsa tiꞌ Jesús jiꞌi̱ nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu ndyaꞌa̱ lcaꞌa̱ jiꞌi̱, chaꞌ ná nchca jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ; ngaꞌaa jlo tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ nu tyiꞌi̱ tsoꞌo la nguꞌ. Ñiꞌya̱ nduꞌni xlyaꞌ nu ná ntsuꞌu nu ñaꞌa̱si̱i̱ jiꞌi̱ niꞌ, juaꞌa̱ nduꞌni nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ, ngua tiꞌ Jesús. \v 37 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, nda yu sca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ cuentya jiꞌi̱ nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ. Nacui̱ yu chaꞌ bilya cuna tsoꞌo nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ ñiꞌya̱ laca sca xtya̱ nu tsoꞌo tsa ndyatsi chaꞌ cua ngulala ti caca clacua, juaꞌa̱ laca nguꞌ biꞌ. \p ―Chañi chaꞌ ntsuꞌu tsa cña re chaꞌ chcuiꞌ na loꞌo ñati̱ chaꞌ xñi nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Loꞌo juaꞌa̱, xti ti nguꞌ ntsuꞌu nu caca cuaꞌni cña re. \v 38 Biꞌ chaꞌ chcuiꞌ ma̱ loꞌo Sti naꞌ nu laca Xuꞌna cña re, chaꞌ tya ta Ni xi xaꞌ la tyaꞌa ñati̱ nu taca jiꞌi̱ cuaꞌni cña re. \c 10 \s1 Nu tii tyucuaa tyaꞌa ñati̱ nu ngusubi Jesús jiꞌi̱ chaꞌ ca tsaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ \p \v 1 Loꞌo liꞌ ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa ñati̱ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo. Nda yu chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ tsaa nguꞌ lo cña jiꞌi̱, chaꞌ culo nguꞌ cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ ñati̱; juaꞌa̱ nda yu chacuayáꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ tyaca tsoꞌo nguꞌ quicha. \p \v 2 Nde nscua naꞌ xtañi ca taꞌa tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ngusubi Jesús: nu clyo ngusubi yu jiꞌi̱ Simón, nu loꞌo nduꞌni nguꞌ Pedro jiꞌi̱, loꞌo Andrés tyaꞌa ngula nu Simón biꞌ; liꞌ ngusubi yu jiꞌi̱ Jacobo, loꞌo Juan tyaꞌa ngula Jacobo, nu laca sñiꞌ Zebedeo; \v 3 loꞌo juaꞌa̱ ngusubi yu jiꞌi̱ Felipe, loꞌo jiꞌi̱ Bartolomé, loꞌo jiꞌi̱ Tomás, loꞌo jiꞌi̱ Mateo nu ngusñi cñi cña loo nguꞌ clyo; loꞌo juaꞌa̱ ngusubi yu jiꞌi̱ Jacobo sñiꞌ Alfeo, loꞌo jiꞌi̱ Lebeo nu loꞌo nduꞌni nguꞌ Tadeo jiꞌi̱; \v 4 ngusubi yu jiꞌi̱ Simón nu ngua jiꞌi̱ taju nguꞌ cananista, loꞌo jiꞌi̱ Judas Iscariote nu cujuiꞌ cresiya jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ cuxi ca tiyaꞌ la. \s1 Ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ biꞌ, chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo nguꞌ xaꞌ quichi̱ \p \v 5 Ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ biꞌ ndiꞌya̱: \p ―Ná tsaa ma̱ tyucui̱i̱ nde xaꞌ tsuꞌ su ndiꞌi̱ nguꞌ nu ná ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti, ni ná tsaa ma̱ quichi̱ tyi nguꞌ Samaria ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. \v 6 Sca ti slo nguꞌ Israel tyaꞌa ma̱ tsaa ma̱, chaꞌ tyaꞌna tsa nguꞌ; ñiꞌya̱ nduꞌni xlyaꞌ nu cua ngunaꞌ, juaꞌa̱ nduꞌni nguꞌ biꞌ. \v 7 Ta ma̱ chaꞌ loꞌo nguꞌ lcaa quichi̱ chaꞌ cua tyalaa ti hora chaꞌ caca ycuiꞌ Ndyosi loo. \v 8 Cuaꞌni ma̱ chaꞌ tyaca tsoꞌo nguꞌ quicha, cuaꞌni ma̱ chaꞌ chaca quiyaꞌ tyuꞌú nguꞌ nu cua ngujuii; cuaꞌni ma̱ joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyatsuꞌ cuañaꞌ, chaꞌ nu xaꞌ caca lubii cuañaꞌ nguꞌ quicha biꞌ; culo ma̱ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ xaꞌ la ñati̱. Ná ngusñi naꞌ cñi loꞌo nda naꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱ joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ quicha, biꞌ chaꞌ ná cuiꞌya ma̱ cayaꞌ loꞌo cuaꞌni ma̱ joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 9 ’Ná loꞌo cñi cuiꞌya ma̱ tsaa ma̱, masi cñi oro, masi cñi plata, masi cñi sube; \v 10 ni ná loꞌo quixu tyaja quiꞌya ma̱ tsaa ma̱. Loꞌo juaꞌa̱ ná quiꞌya ma̱ chaca camxa, ni xaꞌ caña, ni ná loꞌo yaca tyuꞌu yaꞌ ma̱ tsaa ma̱. Si cua nguxtyucua ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ, ngaꞌa̱ chaꞌ xacu nguꞌ jiꞌi̱ ma̱. \p \v 11 ’Loꞌo tyalaa ma̱ sca quichi̱, masi quichi̱ tlyu, masi quichi̱ sube ti, liꞌ clyana ma̱ jiꞌi̱ sca ñati̱ nu tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱ ma̱. Slo yu biꞌ tyiꞌi̱ ma̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tsaa ma̱ xaꞌ quichi̱. \v 12 Nu loꞌo tyatí̱ ma̱ toꞌ tyi yu, jña ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ti̱ ti tyiꞌi̱ tyiquee nguꞌ ca tyi. \v 13 Si chañi chaꞌ ntiꞌ nguꞌ nu ndiꞌi̱ niꞌi̱ biꞌ cuna la nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, liꞌ cuaꞌni Ni chaꞌ ti̱ ti tyiꞌi̱ tyiquee nguꞌ biꞌ; pana si ñiloꞌo ti nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ntiꞌ nguꞌ cuna nguꞌ, ngaꞌaa culacua̱ Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Liꞌ ngaꞌaa chcuiꞌ ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ biꞌ. \v 14 Loꞌo si ná ntiꞌ nguꞌ chaꞌ tyanu ma̱ slo nguꞌ, si ná ntajaꞌa̱ nguꞌ cuna nguꞌ chaꞌ nu ncluꞌu ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ xtyanu ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, masi xtyanu ma̱ jiꞌi̱ quichi̱ biꞌ; juaꞌa̱ salú ma̱ sñii yuu nu ntsuꞌu quiyaꞌ ma̱ loꞌo tyuꞌu ma̱ quichi̱ biꞌ. \v 15 Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ nu loꞌo tyalaa tsa̱ nu cuaꞌni cuayáꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lcaa ñati̱, liꞌ xcubeꞌ tsa Ni jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ su ná ntajaꞌa̱ nguꞌ cuna nguꞌ chaꞌ nu culuꞌu ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ; tsa̱ biꞌ ca tsoꞌo la chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ cuxi nu ngutiꞌi̱ quichi̱ Sodoma, nu ngutiꞌi̱ quichi̱ Gomorra nu ngua saꞌni. \s1 Cuaꞌni lyaꞌ tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ \p \v 16 ’Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ ꞌna: Ta naꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ tsaa ma̱ xaꞌ quichi̱ ñiꞌya̱ si laca ma̱ xlyaꞌ nu ndyaꞌa̱ laja boꞌo tyaala; biꞌ chaꞌ tii ti tiꞌ ma̱ tyaꞌa̱ ma̱ laja ñati̱, ñiꞌya̱ ntiꞌ ndyaꞌa̱ cuaña nu tii tsa tiꞌ. Tsoꞌo ti tyaꞌa̱ ma̱, ná cuaꞌni tyaala ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ tsiyaꞌ ti. Caca ma̱ ñiꞌya̱ laca paloma, chaꞌ masu tsa niꞌ, ná tyaala niꞌ tsiyaꞌ ti. \v 17 Pana cuaꞌni tii ti tiꞌ ma̱ loꞌo ñati̱; ná tyiqueeꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ slo nguꞌ tisiya, masi ná tyaala ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ quijiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ. \v 18 Ntsuꞌu nguꞌ nu tsaa loꞌo jiꞌi̱ ma̱ slo nguꞌ nu laca loo chaꞌ ñasi̱ꞌ ti nguꞌ, hasta tyalaa ma̱ ca slo ycuiꞌ rey. Loꞌo xcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ xquiꞌya naꞌ, liꞌ caja xi tyempo chaꞌ ta ma̱ xi chaꞌ jnaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ, masi loꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ. \v 19 Nu loꞌo tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ slo nguꞌ tisiya ni, ná culacua tsa tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ caca chaꞌ nu chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ biꞌ, ñiꞌya̱ caca xacui̱ ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ quije chaꞌ liñi nu chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ biꞌ, \v 20 chaꞌ siꞌi chaꞌ jiꞌi̱ ti ma̱ nu chcuiꞌ ma̱ liꞌ; chaꞌ jiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi Sti na, biꞌ caca chaꞌ nu chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ. \p \v 21 ’Tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ lacua, chaꞌ loꞌo tyaꞌa ngula ma̱ tsaa loꞌo jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ cuiñi ti sta quiꞌya jiꞌi̱ ma̱ slo nguꞌ tyaala biꞌ; loꞌo juaꞌa̱ cujuii cuañiꞌ sti ma̱ jiꞌi̱ ma̱. Hasta sñiꞌ ma̱, cujuii cuañiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱ nu laca ma̱ sti nguꞌ xtyaꞌa̱ nguꞌ slo nguꞌ tyaala biꞌ; hasta cujuii nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ ntiꞌ nu sube biꞌ. \v 22 Loꞌo juaꞌa̱ caca tiꞌí tiꞌ lcaa nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ xquiꞌya naꞌ. Pana ñati̱ nu talo jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi biꞌ, clyaá nguꞌ liꞌ, caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 23 Tsoꞌo xna ma̱ nde xaꞌ quichi̱ nu loꞌo lye tsa cuaꞌni lyaꞌ tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱. Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma juani: Bilya ta ma̱ chaꞌ ꞌna loꞌo nguꞌ Israel tyaꞌa na nde lcaa quichi̱ tyi nguꞌ nu loꞌo ca̱a̱ naꞌ chalyuu chaca quiyaꞌ, naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱. \p \v 24 ’Ñati̱ nu laca mstru jiꞌi̱ nguꞌ, biꞌ laca nu jlo la tiꞌ, siꞌi na jlo la tiꞌ nguꞌ cuañiꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ ca ti. Loꞌo juaꞌa̱ ñati̱ nu laca xuꞌna nguꞌ, biꞌ laca loo jiꞌi̱ nguꞌ, siꞌi msu nu laca loo. \v 25 Sca ti cuayáꞌ chaꞌ tiꞌí caca jiꞌi̱ nguꞌ cuañiꞌ biꞌ liꞌ, ñiꞌya̱ nu ndyaca jiꞌi̱ mstru jiꞌi̱ nguꞌ; sca ti cuayáꞌ cña tiꞌi̱ caca jiꞌi̱ msu biꞌ liꞌ, ñiꞌya̱ nu ndyaca jiꞌi̱ xuꞌna nguꞌ. Biꞌ chaꞌ taca ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ tiꞌí tsa chcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo naꞌ, chaꞌ laca̱ nu Xuꞌna ma̱; cua nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ Beelzebú nu xuꞌna cuiñaja laca naꞌ. \s1 ¿Ti jiꞌi̱ cutsi̱i̱ ma̱? \p \v 26 ’Biꞌ chaꞌ nacui̱ naꞌ chaꞌ ná cutsi̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu ti. Lcaa chaꞌ nu nguaꞌni nguꞌ cuaana ti, ntiꞌ nguꞌ, quijeloo chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nde loo la; lcaa chaꞌ nu ntsuꞌu cuatsiꞌ ti jiꞌi̱ nguꞌ, ntiꞌ nguꞌ, caca cuayáꞌ tiꞌ ñati̱ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ nde loo la. \v 27 Lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo cuꞌma̱ nde su ndiꞌi̱ ma̱ ycuiꞌ ti ma̱, chcuiꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ loꞌo lcaa ñati̱ nde loo la; juaꞌa̱ scaa chaꞌ nu nclyuꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱ cuaana ti, cui̱i̱ chcuiꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ loꞌo lcaa nguꞌ quichi̱. \v 28 Ná cutsi̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ nu cujuii jiꞌi̱ ma̱ nde chalyuu ti, chaꞌ ná nchca jiꞌi̱ nguꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ cresiya jiꞌi̱ ma̱; tsoꞌo la si cutsi̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu cuaꞌni cuayáꞌ jiꞌi̱ ma̱ nde loo la. Cutsi̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tuꞌni, xquiꞌya chaꞌ cuaꞌni Ni chaꞌ tye chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ tsiyaꞌ ti si tsaa ma̱ ca bilyaa. \p \v 29 ’Cua jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ tsaꞌña tsa ngaꞌa̱ quiñi sube nu ndujuiꞌ nguꞌ, masi tucua tyaꞌa quiñi sube caja jiꞌi̱ ma̱ sa paxu ti. Pana ycuiꞌ Sti na laca loo, lcaa chaꞌ jlo tiꞌ Ni; masi sca ti quiñi sube cajaa niꞌ, pana cua jlo tiꞌ ycuiꞌ Ni chaꞌ biꞌ. \v 30 Loꞌo juaꞌa̱ cua ngulacua Ni jiꞌi̱ lcaa quicha̱ꞌ hique ma̱, jlo tiꞌ Ni ni lcua tyaꞌa quicha̱ꞌ ntsuꞌu hique scaa nguꞌ. \v 31 Loꞌo cuꞌma̱ ni, quiñaꞌa̱ tsa ntsuꞌu lo cuꞌma̱ ca slo ycuiꞌ Ndyosi; ná stuꞌba ma̱ tsiyaꞌ ti masi loꞌo quiñaꞌa̱ tsa quiñi sube. Biꞌ chaꞌ ná ntsuꞌu chaꞌ cutsi̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ ñati̱. \s1 Chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesucristo \p \v 32 ’Loꞌo chaca chaꞌ ni: lcaa ñati̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo naꞌ, nu nchcuiꞌ chaꞌ jnaꞌ loꞌo xaꞌ ñati̱, juaꞌa̱ naꞌ, chcuiꞌ naꞌ loꞌo Sti naꞌ nu ntucua nde cua̱ chaꞌ tyaꞌa tsoꞌo naꞌ laca ñati̱ biꞌ. \v 33 Loꞌo juaꞌa̱ lcaa nguꞌ nu nchcuiꞌ loꞌo xaꞌ ñati̱ chaꞌ ná ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo naꞌ, juaꞌa̱ naꞌ, chcuiꞌ naꞌ loꞌo Sti naꞌ nu ntucua nde cua̱ chaꞌ siꞌi tyaꞌa tsoꞌo naꞌ laca ñati̱ biꞌ. \s1 Ná stuꞌba chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu xquiꞌya Jesús \p \v 34 ’Ná culacua tiꞌ ma̱ chaꞌ ti̱ ti tyiꞌi̱ tyiquee ñati̱ chalyuu xquiꞌya chaꞌ cua lijya̱ naꞌ. Ná caca juaꞌa̱. Lye la xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ xquiꞌya naꞌ; \v 35 xu̱u̱ tyaꞌa sca ñati̱ loꞌo sti yu xquiꞌya naꞌ, xu̱u̱ tyaꞌa sca nu cunaꞌa̱ loꞌo xtyaꞌa̱ choꞌ xquiꞌya naꞌ, xu̱u̱ tyaꞌa cuxi̱i̱ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo xtyaꞌa̱ laa choꞌ. \v 36 Xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ juaꞌa̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ caca lcaa tyaꞌa nguꞌ tyaꞌa cusu̱u̱ nguꞌ. \p \v 37 ’Tsoꞌo tsa loꞌo nduꞌni tyacaꞌa nguꞌ jiꞌi̱ sti nguꞌ, jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ nguꞌ; pana si xti la nduꞌni tyacaꞌa nguꞌ biꞌ ꞌna, ná taca tyaꞌa̱ nguꞌ biꞌ loꞌo naꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo loꞌo nduꞌni tyacaꞌa nguꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ nguꞌ, masi sñiꞌ quiꞌyu, masi sñiꞌ cunaꞌa̱; pana si xti la nduꞌni tyacaꞌa nguꞌ biꞌ ꞌna, ná taca tyaꞌa̱ nguꞌ biꞌ loꞌo naꞌ. \v 38 Loꞌo juaꞌa̱ ná taca ñacui̱ nguꞌ chaꞌ naꞌ laca̱ Xuꞌna nguꞌ, si ná ntiꞌ nguꞌ biꞌ tyaꞌa̱ nguꞌ loꞌo naꞌ tyucui̱i̱ nu culuꞌu naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ. Ntsuꞌu chaꞌ xñi nguꞌ tyucui̱i̱ biꞌ, masi cujuii xaꞌ ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ xquiꞌya chaꞌ jnaꞌ. \v 39 La cuiꞌ juaꞌa̱ nguꞌ nu ná ndyujuii ñati̱ jiꞌi̱ xquiꞌya chaꞌ lye la nduꞌni tyacaꞌa nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ti nguꞌ, ná caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ; pana caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ nguꞌ si cujuii ñati̱ jiꞌi̱ xquiꞌya chaꞌ jnaꞌ. \s1 Chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jiꞌi̱ nguꞌ nde loo la \p \v 40 ’Chaca chaꞌ ni: loꞌo ta ñati̱ su tyiꞌi̱ ma̱ toꞌ tyi nguꞌ, stuꞌba ndyuꞌu chaꞌ ñiꞌya̱ si cua nda nguꞌ biꞌ su tyiꞌi̱ naꞌ toꞌ tyi nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱, loꞌo ta nguꞌ su tyiꞌi̱ naꞌ loꞌo nguꞌ, stuꞌba ndyuꞌu chaꞌ ñiꞌya̱ si cua nda nguꞌ biꞌ su tyiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ, chaꞌ la cuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca nu cua nda Ni ꞌna lijya̱ naꞌ ca nde. \v 41 Loꞌo si ta nguꞌ su tyiꞌi̱ sca ñati̱ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ndyaꞌa̱ ñati̱ biꞌ, tsoꞌo tsa caca jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ nde loo la. Liꞌ tyacua sca chaꞌ tsoꞌo nu cua nguxcoꞌo ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, stuꞌba ti caca jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ loꞌo jiꞌi̱ nu laca tuꞌba biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ si ta nguꞌ su tyiꞌi̱ sca ñati̱ nu tsoꞌo tsa tyiquee xquiꞌya chaꞌ ndaquiyaꞌ yu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, stuꞌba caca jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ loꞌo jiꞌi̱ nu tsoꞌo tsa tyiquee biꞌ nde loo la, chaꞌ cua nguxcoꞌo ycuiꞌ Ndyosi sca chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ca su ntucua ycuiꞌ Ni. \v 42 Loꞌo juaꞌa̱, si ta ñati̱ masi sca scaꞌ ti hitya coꞌo nguꞌ cuañiꞌ re xquiꞌya chaꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ ꞌna laca nguꞌ, chañi chaꞌ cua nguxcoꞌo ycuiꞌ Ndyosi sca chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ nde loo la. \c 11 \s1 Nda Juan jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ tsaa slo Jesús \p \v 1 Nu loꞌo ndye nguluꞌu Jesús chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa ñati̱ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu, nduꞌu yu ndyaa yu chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ tyu̱u̱ tyaꞌa quichi̱ nu ndiꞌi̱ cacua ti; nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ. \p \v 2 Tya ngaꞌa̱ Juan neꞌ chcua̱, pana cua ndyuna nu Juan biꞌ jiꞌi̱ lcaa ñaꞌa̱ cña nu ndyuꞌni Jesús nu laca Cristo; biꞌ chaꞌ ngulo Juan cña jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, chaꞌ tsaa nguꞌ biꞌ slo Jesús, \v 3 chaꞌ xcuane nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús cuentya jiꞌi̱ Juan ndiꞌya̱: \p ―¿Ha chañi chaꞌ nuꞌu̱ laca ycuiꞌ nu cua ca̱a̱ ti? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ―. ¿Ha tya ca̱a̱ la chaca nu caca ycuiꞌ Cristo? \p \v 4 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Yaa ma̱ cachaꞌ ma̱ jiꞌi̱ Juan lcaa lo chaꞌ nu nduna ma̱ slo naꞌ, lcaa chaꞌ nu ñaꞌa̱ ma̱ slo naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 5 Cachaꞌ ma̱ chaꞌ nu cua naꞌa̱ ma̱ ca nde jiꞌi̱ yu; cachaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nduꞌni naꞌ chaꞌ ndyaca tsoꞌo cloo nguꞌ nu ngua cuityi̱ꞌ, chaꞌ ndyaꞌa̱ nguꞌ nu ngua quicha quiyaꞌ, chaꞌ ngua lubii cuañaꞌ nguꞌ nu ndyatsuꞌ cuañaꞌ, chaꞌ nduna nguꞌ nu ngua cuꞌu̱ jyaca̱, chaꞌ ndyuꞌú nguꞌ chaca quiyaꞌ nu cua ngujuii, chaꞌ nchca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ tiꞌi ñiꞌya̱ nu cuaꞌni lyaá ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu jiꞌi̱ nu cuxi. \v 6 Tsoꞌo tsa caca tyiquee ñati̱ nu ñaꞌa̱ ti tya nxñi chaꞌ ꞌna, masi ná nchca cuayáꞌ tsoꞌo tiꞌ lcaa chaꞌ. \p \v 7 Loꞌo cua ndyaa nguꞌ biꞌ, liꞌ nguxana Jesús nchcuiꞌ yu chaꞌ jiꞌi̱ Juan biꞌ loꞌo nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu ndiꞌi̱ cajua: \p ―Nu loꞌo ndyaa ma̱ neꞌ quixi̱ꞌ su ngutiꞌi̱ Juan ca su ná ndiꞌi̱ ñati̱, ¿na ca ngulacua tiꞌ ma̱ chaꞌ ñaꞌa̱ ma̱ ca ndacua? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. ¿Ha naꞌa̱ ma̱ sca yaca quii nu nchcuta̱ cuiꞌi̱ jiꞌi̱? Siꞌi juaꞌa̱. \v 8 ¿Ni chaꞌ laca ndyaa ma̱ cajua lacua? ¿Ha naꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ sca nu quiꞌyu nu tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ steꞌ yu? Siꞌi juaꞌa̱, chaꞌ nu nguꞌ nu lacuꞌ steꞌ tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ ni, ndiꞌi̱ nguꞌ biꞌ slo nguꞌ culiyaꞌ nu laca loo. \v 9 Ná tyiqueeꞌ ngua tii ma̱ chaꞌ laca Juan sca ñati̱ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Chañi chaꞌ laca yu juaꞌa̱, pana tlyu la cña ngujui jiꞌi̱ Juan. \v 10 Ndiꞌya̱ nguscua jyoꞌo cusuꞌ cua saꞌni la chaꞌ jiꞌi̱ cña nu ntsuꞌu jiꞌi̱ Juan: \q1 Culo naꞌ cña jiꞌi̱ sca msu ꞌna chaꞌ tsaa yu nde loo nuꞌu̱, \q1 chaꞌ saala yu tyucui̱i̱ su ca̱a̱ nuꞌu̱. \m Juaꞌa̱ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ Cristo. \v 11 Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ jiꞌi̱ Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ bilya cala sca ñati̱ chalyuu nu juaꞌa̱ ntsuꞌu cña tlyu la jiꞌi̱, ñiꞌya̱ nu ngua jiꞌi̱ Juan biꞌ. Pana cua lijya̱ naꞌ chaꞌ caca naꞌ loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱; juani cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu ngusñi chaꞌ ꞌna, tlyu la chaꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ que Juan, masi tiꞌi ti nguꞌ, masi cuañiꞌ nguꞌ. \p \v 12 ’Tya loꞌo lijya̱ Juan biꞌ tya clyo hasta juani quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ, chaꞌ ntiꞌ tsa nguꞌ chaꞌ caca ycuiꞌ Ndyosi loo jiꞌi̱ ñati̱. Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu tsa nguꞌ nu lye tsa nduꞌni juersa chaꞌ tyalaa nguꞌ slo ycuiꞌ Ndyosi juaꞌa̱ ti. \v 13 Pana cua nchcuiꞌ lcaa jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi saꞌni la ñiꞌya̱ caca loꞌo xana caca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱; la cuiꞌ juaꞌa̱ nchcuiꞌ chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés lo quityi, ñiꞌya̱ laca cña nu ngulo ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱. Loꞌo ca tiyaꞌ la, liꞌ ndyalaa Juan. \v 14 La cuiꞌ biꞌ laca ñiꞌya̱ ngua Elías, nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni; la cuiꞌ cua saꞌni nscua chaꞌ ca̱a̱ nu biꞌ chaca quiyaꞌ juani, si tyajaꞌa̱ ma̱ xñi ma̱ chaꞌ biꞌ. \v 15 Cuaꞌa̱ jyaca̱ tsoꞌo ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nda naꞌ re loꞌo ma̱. \p \v 16 ’Ná tsoꞌo tsiyaꞌ ti ñiꞌya̱ nu nduꞌni ñati̱ chalyuu tyempo juani. Nduꞌni nguꞌ ñiꞌya̱ si laca nguꞌ nu sube nu ndyaꞌa̱ ndijya ti claꞌbe quichi̱, nu taja tiꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ndijya nguꞌ chaꞌ ná ntiꞌ nguꞌ quijya nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ. Biꞌ chaꞌ nxiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ: \v 17 “¿Ni chaꞌ ná ntyajaꞌa̱ ma̱ cula quiyaꞌ ma̱? Na nclyaꞌa ya xi ji̱i̱ chaꞌ jiꞌi̱ ma̱”, nacui̱ nu sube biꞌ. “¿Ni chaꞌ ná ntyajaꞌa̱ ma̱ ca xñiꞌi̱ tiꞌ ma̱ loꞌo cua? Na nclyaꞌa ya marcha, na nxiꞌya ya ngaꞌa̱ ya.” La cuiꞌ juaꞌa̱ ndyuꞌni cuꞌma̱ ñati̱ chalyuu juani; xcuiꞌ na taja tiꞌ ma̱, ná tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ma̱ tsiyaꞌ ti ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱. \v 18 Nu loꞌo ñaa Juan biꞌ ni, ntsuꞌu quiñaꞌa̱ tsa na nu ná ndacu yu, nu ná ndyiꞌyu yu. Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ ma̱ jiꞌi̱ yu: “Ntsuꞌu cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ jiꞌi̱ yu, biꞌ chaꞌ nduꞌni yu juaꞌa̱”, nacui̱ ma̱. \v 19 Loꞌo liꞌ lijya̱ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, ndacu naꞌ lcaa lo na loꞌo ma̱, ndyiꞌyu naꞌ lcaa lo na loꞌo ma̱, loꞌo liꞌ nchcuiꞌ ma̱ ꞌna: “¡Ñaꞌa̱ ma̱ ñaꞌa̱! Ndacu tsa yu jua, cuꞌbi tsa yu”, nacui̱ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ma̱. “Ná tsoꞌo yu jua chaꞌ tyaꞌa tsoꞌo yu laca nguꞌ nu nxñi cñi cña loo na, loꞌo juaꞌa̱ xi xaꞌ la nguꞌ cuxi laca tyaꞌa tsoꞌo yu”, nacui̱ ma̱ ꞌna. Nacui̱ ma̱ juaꞌa̱ chaꞌ ná tsoꞌo chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ, ntiꞌ ma̱; pana caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ nde loo la chaꞌ liñi tsa chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ nu nacui̱ chaꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca naꞌ. \s1 Quichi̱ su ná ndaquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni \p \v 20 Loꞌo liꞌ lye xi nchcuiꞌ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ quichi̱ su luꞌba ti ndyaꞌa̱ yu, chaꞌ quiñaꞌa̱ chaꞌ tlyu cua nguaꞌni yu slo nguꞌ ca tyi biꞌ, pana ná ngua tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ; ná nguxtyanu nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ. \p \v 21 ―¡Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ quichi̱ Corazín! ―nacui̱ Jesús―. ¡Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ quichi̱ Betsaida! ―nacui̱―. Cua quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tlyu nu cua naꞌa̱ cuꞌma̱, pana ná ngujuꞌu tiꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni ma̱, ná nguxtyanu ma̱ chaꞌ biꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ tya saꞌni la xñaꞌa̱ tsa nguꞌ quichi̱ Tiro loꞌo nguꞌ quichi̱ Sidón, nguꞌ xaꞌ tsuꞌ ngua nguꞌ biꞌ. Pana ná ngujui ñiꞌya̱ caca tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu nguaꞌni nguꞌ, ná ngulochu̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ, chaꞌ bilya ñaꞌa̱ nguꞌ biꞌ chaꞌ tlyu ñiꞌya̱ nu ñaꞌa̱ cuꞌma̱ nguꞌ Israel; biꞌ chaꞌ ná ngua xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ biꞌ. Ná ndyacuꞌ nguꞌ lateꞌ ngata, ni ná ngusuꞌba nguꞌ jii hique nguꞌ ñiꞌya̱ nu nduꞌni nguꞌ su nscua jyoꞌo. \v 22 Liñi cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ caca tsoꞌo la jiꞌi̱ jyoꞌo nguꞌ Tiro loꞌo jiꞌi̱ jyoꞌo nguꞌ Sidón, nu loꞌo tyalaa tsa̱ tlyu loꞌo cuaꞌni cuayáꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu; lye la xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ cuꞌma̱ liꞌ. \v 23 Loꞌo cuꞌma̱ nguꞌ Capernaum ni, ¿ha tsoꞌo tsa quichi̱ tyi ma̱ ntiꞌ ma̱? ¿Ha laca quichi̱ tyi ma̱ loo jiꞌi̱ xaꞌ quichi̱ ntiꞌ ma̱? Pana nde loo la quiñuꞌu̱ tsiyaꞌ ti quichi̱ tyi ma̱, tyaa ycuiꞌ ma̱ ca bilyaa liꞌ. Quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tlyu nguaꞌni naꞌ slo cuꞌma̱, loꞌo ná jlya tiꞌ ma̱ ꞌna tsiyaꞌ ti. La cuiꞌ juaꞌa̱ nu ngua saꞌni, xñaꞌa̱ tsa ngua nguꞌ quichi̱ Sodoma; pana ná naꞌa̱ jyoꞌo nguꞌ biꞌ chaꞌ tlyu ñiꞌya̱ nu cua naꞌa̱ cuꞌma̱ nguꞌ Capernaum. Si cua naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ biꞌ, cua ngua tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu nguaꞌni nguꞌ liꞌ, cua ngulochu̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ; tya nscua quichi̱ tyi nguꞌ biꞌ juani lacua. \v 24 Liñi cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ caca tsoꞌo la jiꞌi̱ jyoꞌo nguꞌ Sodoma biꞌ tsa̱ tlyu loꞌo cuaꞌni cuayáꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu; lye la xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ cuꞌma̱ liꞌ. \s1 Ti̱ ti tyiꞌi̱ tyiquee nguꞌ xquiꞌya Jesús \p \v 25 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti yu: \p ―Cuaꞌni tlyu naꞌ jinuꞌu̱, Sti naꞌ; la cuiꞌ nuꞌu̱ laca Xuꞌna ya, masi nde cua̱, masi nde chalyuu ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi―. Tsa xlyaꞌbe hi̱ chaꞌ cua nguaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ ngua cuayáꞌ tiꞌ ñati̱ nu ná jlo tsoꞌo tiꞌ nquichaꞌ; pana xaꞌ ñati̱ ñiꞌya̱ ntiꞌ nguꞌ tii, ná nchca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ biꞌ chaꞌ jinuꞌu̱. Masi nguꞌ nu nchca tsa jiꞌi̱, masi nguꞌ nu jlo tsa tiꞌ lcaa chaꞌ jinuꞌu̱ ntiꞌ nguꞌ, pana ná nchca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ biꞌ. \v 26 Chañi chaꞌ juaꞌa̱ ntiꞌ ycuiꞌ nuꞌu̱, chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ nu ná jlo tiꞌ tsiyaꞌ ti. \p \v 27 Loꞌo liꞌ tya nguluꞌu la Jesús xi jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Lcaa chacuayaꞌ jiꞌi̱ Sti naꞌ ndyanu yaꞌ naꞌ. Ni sca ñati̱ ná jlo tiꞌ ñiꞌya̱ laca chaꞌ nu ntsuꞌu neꞌ cresiya ꞌna nu laca̱ Sñiꞌ ycuiꞌ Ni; sca ti ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ jlo tiꞌ ñiꞌya̱ laca chaꞌ nu ntsuꞌu neꞌ cresiya ꞌna. Loꞌo juaꞌa̱, ni sca ñati̱ ná jlo tiꞌ ñiꞌya̱ laca chaꞌ nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ Sti naꞌ; sca ti naꞌ nu laca̱ Sñiꞌ ycuiꞌ Ni jlo tiꞌ naꞌ, loꞌo juaꞌa̱ culuꞌu naꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu subi naꞌ jiꞌi̱ chaꞌ ca tsaꞌa̱ nguꞌ ꞌna. \v 28 Lcaa cuꞌma̱ nu ngaꞌaa talo ma̱ chaꞌ tiꞌi̱ tsa cña nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱ nde chalyuu, ntiꞌ ma̱, ca̱a̱ ma̱ tyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo naꞌ juani; ta naꞌ chacuayáꞌ chaꞌ ti̱ ti tyiꞌi̱ tyiquee ma̱ liꞌ. \v 29 Xñi ma̱ cña nu ta naꞌ jiꞌi̱ ma̱, loꞌo liꞌ ca tsaꞌa̱ ma̱ lcaa chaꞌ ꞌna. Tyaꞌna tsa tiꞌ naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱, loꞌo juaꞌa̱ talo tsa tyiquee naꞌ jiꞌi̱ ma̱; ti̱ ti tyiꞌi̱ tyiquee ma̱ loꞌo cua ngüityi̱ naꞌ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱. \v 30 Chaꞌ tsoꞌo laca chaꞌ nu ca tsaꞌa̱ ma̱ ꞌna; ná tucui chaꞌ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ lasa ti cña nu ta naꞌ jiꞌi̱ ma̱. \c 12 \s1 Nsuu nguꞌ siꞌyu trigo tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ \p \v 1 Loꞌo ngua tsa̱ taꞌa nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ judío, liꞌ ndyaa Jesús su nscua xtya̱ trigo jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. Cua ntyuteꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, biꞌ chaꞌ ngusuu nguꞌ xi siꞌyu trigo chaꞌ cacu nguꞌ ñaꞌa̱ yeꞌe ti. \v 2 Liꞌ naꞌa̱ nguꞌ fariseo chaꞌ ndyuꞌni nguꞌ juaꞌa̱, nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús liꞌ: \p ―¿Ha ná jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ ná ntsuꞌu chacuayáꞌ cuaꞌni na cña juani, chaꞌ tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ na laca? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Nu nguꞌ cua nu ndyaca tsaꞌa̱ jinuꞌu̱ ni, ¿ni chaꞌ laca ndyuꞌni nguꞌ cña juani lacua? \p \v 3 Loꞌo liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―¿Ha bilya chcuiꞌ ma̱ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu nscua ñiꞌya̱ nu nguaꞌni jyoꞌo David saꞌni? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Ngua sca tsa̱ ntyuteꞌ tsa yu liꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ntyuteꞌ tsa lcaa nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu. \v 4 Pana jlo tiꞌ yu chaꞌ ntucua xlyá nu laca msta̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi lo mesa neꞌ niꞌi̱ nu cuentya jiꞌi̱ Ni cajua. Biꞌ chaꞌ ndyaa nguꞌ neꞌ niꞌi̱ biꞌ, ndyacu nguꞌ xlyá biꞌ, masi ná ntsuꞌu chacuayáꞌ cacu cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ jiꞌi̱; sca ti jiꞌi̱ nguꞌ sti joꞌó ntsuꞌu chacuayáꞌ cacu nguꞌ xlyá biꞌ. \v 5 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu chaca chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés lo quityi, chaꞌ nguꞌ sti joꞌó ni, ná ngaꞌa̱ cñaꞌ sti joꞌó neꞌ laa tonu loꞌo ndyaca tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ; ntsuꞌu cña nu nduꞌni nguꞌ sti joꞌó biꞌ. Pana la cuiꞌ ti ná ntsuꞌu quiꞌya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ fariseo biꞌ―. \v 6 Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ, sca chaꞌ nu ndulo la jiꞌi̱ ma̱ que laa tonu biꞌ jiꞌi̱ ma̱. \v 7 Ná ndube tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nu nchcuiꞌ chaꞌ nu nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi, nu nscua lo quityi ndiꞌya̱: “Ntiꞌ naꞌ chaꞌ cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱”, nacui̱ Ni, “biꞌ cña nu tsoꞌo la chaꞌ cuaꞌni ma̱. Pana ná ntiꞌ naꞌ chaꞌ ta ma̱ quiñaꞌa̱ tsa msta̱ ꞌna; ni naꞌni scu̱ꞌ ma̱, ná nduꞌni chaꞌ ta ma̱ ꞌna.” Si cua ngua cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nchcuiꞌ chaꞌ nu nscua lo quityi biꞌ, ná sta ma̱ quiꞌya jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cuiñi ti. \v 8 Loꞌo juaꞌa̱ ta naꞌ chaca chaꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱ ni, laca naꞌ loo, masi tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ. \s1 Chaꞌ jiꞌi̱ sca yu quicha nu nchcu̱ꞌ yaꞌ \p \v 9 Loꞌo liꞌ nduꞌu Jesús, ndyaa yu xaꞌ quichi̱, ndyatí̱ yu neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío cajua. \v 10 Liꞌ naꞌa̱ yu chaꞌ ndiꞌi̱ sca nu quiꞌyu nu quicha yaꞌ, chaꞌ cua nchcu̱ꞌ tyucuí̱ sca tsuꞌ yaꞌ. Liꞌ nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―¿Ha ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌna chaꞌ cuaꞌni na joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ quicha tsa̱ taꞌa, nu loꞌo ngaꞌa̱ chaꞌ tyiꞌi̱ cñaꞌ na? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p Ntiꞌ tsa nguꞌ biꞌ sta nguꞌ quiꞌya hichu̱ꞌ Jesús. \v 11 Loꞌo liꞌ nguxacui̱ yu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―¿Ha ná culo ma̱ jiꞌi̱ sca xlyaꞌ jiꞌi̱ ma̱ si tyú niꞌ neꞌ tyuu? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Culo ma̱ jiꞌi̱ niꞌ tuꞌni, masi tsa̱ taꞌa laca. \v 12 Loꞌo ñati̱ ni, ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ que jiꞌi̱ sca xlyaꞌ, biꞌ chaꞌ ntsuꞌu chacuayáꞌ xtyucua na jiꞌi̱ ñati̱, masi tsa̱ nu tacati tsa jiꞌna, nu ná ntsuꞌu chacuayáꞌ chaꞌ cuaꞌni na cña. \p \v 13 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nu quicha biꞌ: \p ―Xquiñi nuꞌu̱ yaꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱. \p Loꞌo nchquiñi nu quicha biꞌ yaꞌ, hora ti ndyaca tsoꞌo yaꞌ nu quicha, stuꞌba ngua biꞌ loꞌo chaca tsuꞌ yaꞌ. \v 14 Loꞌo liꞌ ngua ñasi̱ꞌ tsa nu nguꞌ fariseo biꞌ jiꞌi̱ yu, nduꞌu nguꞌ, ndyaa nguꞌ; ngua tiꞌ nguꞌ si caja ñiꞌya̱ caca cuaꞌni tye nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \s1 Ñiꞌya̱ nscua chaꞌ jiꞌi̱ Jesús lo quityi cua saꞌni \p \v 15 Pana ngua cuayaꞌ tiꞌ Jesús lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu tyiquee nguꞌ fariseo, biꞌ chaꞌ nduꞌu yu ndyaa yu xaꞌ seꞌi̱. Quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ ngutuꞌu lcaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu, loꞌo juaꞌa̱ nguaꞌni yu chaꞌ ndyaca tsoꞌo lcaa nguꞌ quicha biꞌ. \v 16 Loꞌo liꞌ ngulo yu cña jiꞌi̱ nguꞌ nu ngua quicha biꞌ, chaꞌ ná cachaꞌ nguꞌ tilaca laca nu nguaꞌni chaꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ. \v 17 Tya saꞌni cua nda ycuiꞌ Ndyosi sca chaꞌ loꞌo jyoꞌo Isaías cuentya jiꞌi̱ Cristo. Ndiꞌya̱ nscua chaꞌ biꞌ lo quityi: \q1 \v 18 Ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ msu ꞌna nu cua ngusubi naꞌ jiꞌi̱, nacui̱ ycuiꞌ Ni. \q1 Tyacaꞌa tsa biꞌ jnaꞌ, loꞌo tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ. \q1 Cuaꞌni naꞌ chaꞌ caꞌya Xtyiꞌi ycuiꞌ naꞌ lo yu biꞌ, chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo lcaa ñati̱, masi siꞌi nguꞌ judío laca nguꞌ. \q1 Culuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ laca chaꞌ liñi nu nduꞌni naꞌ loꞌo ñati̱, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi. \q1 \v 19 Ná xu̱u̱ tyaꞌa yu, ni ná xiꞌya yu cui̱i̱; \q1 ná cañi xtyiꞌi yu laja calle ti. \q1 \v 20 Ycuiꞌ ca yu xtyucua yu jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ xñi la nguꞌ chaꞌ jnaꞌ, masi ntiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ ntiꞌ sca yaca quii nu cua catsa ti, chaꞌ ngunaꞌa̱ tsa tiꞌ nguꞌ. \q1 Loꞌo juaꞌa̱ culuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ caca cuayáꞌ la tiꞌ nguꞌ lcaa chaꞌ nu cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ naꞌ, \q1 masi cua tye ti chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu tyiquee nguꞌ, masi laca nguꞌ ñiꞌya̱ laca sca candil nu cua tyubiꞌ ti. \q1 Juaꞌa̱ tyiji̱loo nu chaꞌ liñi biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi. \q1 \v 21 Ndu̱ tiꞌ ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu chaꞌ cua ca̱a̱ ti yu. \m Juaꞌa̱ nscua chaꞌ jiꞌi̱ Cristo lo quityi biꞌ. \s1 Nsta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Jesús \p \v 22 Loꞌo liꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ chaca nu quicha slo Jesús; cua ngusñi cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ jiꞌi̱, biꞌ chaꞌ ngua cuꞌu̱ tuꞌba yu, juaꞌa̱ ngua cuityi̱ꞌ yu. Hora ti nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ nu quicha biꞌ, chaꞌ xaꞌ nchcuiꞌ yu, xaꞌ nda Jesús xee ndyuꞌu cloo yu. \v 23 Ndube tsa tiꞌ lcaa nguꞌ nu naꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ liꞌ. \p ―¿Ha la cuiꞌ nu ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo David biꞌ laca nu quiꞌyu re? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p \v 24 Loꞌo ndyuna nguꞌ fariseo chaꞌ biꞌ, xaꞌ ñaꞌa̱ chaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Sca ti chacuayáꞌ jiꞌi̱ Beelzebú nu laca xuꞌna lcaa lo cuiꞌi̱ cuxi, sca ti juaꞌa̱ nchca jiꞌi̱ nu quiꞌyu re culo jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ nguꞌ fariseo biꞌ. \p \v 25 Pana ngua tii Jesús ñiꞌya̱ laca chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu tyiquee nguꞌ, biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Si tyaꞌbe tyaꞌa nguꞌ sca nasiyu̱ xquiꞌya chaꞌ nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ nu laca loo, tye chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ juaꞌa̱ ti liꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Loꞌo juaꞌa̱ si xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ sca quichi̱ ti, tye chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ juaꞌa̱ ti; masi xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ nu ndiꞌi̱ sca niꞌi̱ ti, la cuiꞌ ti chaꞌ caca, tye chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, tyaa nguꞌ liꞌ. \v 26 La cuiꞌ juaꞌa̱ ná talo Satanás si xu̱u̱ tyaꞌa ycuiꞌ Satanás loꞌo msu jiꞌi̱ ycuiꞌ; tye chaꞌ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ yala ti liꞌ. \v 27 ¿Ha chaꞌ liñi nchcuiꞌ ma̱ lacua, nu loꞌo nchcuiꞌ ma̱ chaꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Beelzebú nclyo naꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi? Ná liñi nchcuiꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti, chaꞌ loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ ma̱ ni, nclyo nguꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, nacui̱ nguꞌ. Xquiꞌya nguꞌ biꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ lacua; caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ si chaꞌ liñi nchcuiꞌ ma̱, si chaꞌ cuiñi ti nchcuiꞌ ma̱. \v 28 Pana chacuayáꞌ jiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi nclyo naꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi, biꞌ chaꞌ taca ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ cua nguxana chaꞌ laca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱. \p \v 29 ’Sca ñati̱ nguula ni, ná caja ñiꞌya̱ tyatí̱ nguꞌ toꞌ tyi yu chaꞌ cuaana nguꞌ yuꞌba jiꞌi̱ yu; sca ti si sca̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ xuꞌna niꞌi̱ clyo, taca cuaana nguꞌ na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu biꞌ liꞌ. \p \v 30 ’Ñati̱ nu ná ntajaꞌa̱ xñi chaꞌ jnaꞌ, na nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ biꞌ loꞌo naꞌ, juaꞌa̱ ndyuꞌu chaꞌ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ñati̱ nu ná nxtyucua ꞌna, na ndacaꞌa nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ nguꞌ chaꞌ ná xñi tyaꞌa nguꞌ chaꞌ jnaꞌ lacua. \p \v 31 ’Biꞌ chaꞌ ndacha̱ꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani chaꞌ taca cuiꞌya ycuiꞌ Ni chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ ñati̱ xquiꞌya lcaa quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ, masi cuxi tsa nchcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni; pana loꞌo cuxi tsa nchcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ cña nu nduꞌni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi, liꞌ ngaꞌaa cuiꞌya ycuiꞌ Ni chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti. \v 32 Cuiꞌya Ni chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu nchcuiꞌ chaꞌ cuxi jnaꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱; pana loꞌo chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ cuxi jiꞌi̱ cña nu nduꞌni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi, liꞌ ngaꞌaa cuiꞌya ycuiꞌ Ni chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ lcaa tsa̱ loꞌo tyiꞌi̱ nguꞌ chalyuu, masi tyucui tyempo nde loo la. \s1 Nslo na sca yaca loꞌo ñaꞌa̱ na siꞌyu nu nda yaca biꞌ \p \v 33 ’Sca yaca ni, si tsoꞌo yaca, ta siꞌyu tsoꞌo liꞌ; loꞌo juaꞌa̱ si ná tsoꞌo yaca, ná ta siꞌyu nu cacu na liꞌ. Jlo tiꞌ na si tsoꞌo yaca loꞌo ñaꞌa̱ na siꞌyu nu nda yaca biꞌ. \v 34 Pana, ¡ñiꞌya̱ ntiꞌ cuaña tyaala, juaꞌa̱ ntiꞌ cuꞌma̱! Ná nchca chcuiꞌ ma̱ chaꞌ tsoꞌo laja loꞌo ntsuꞌu tsa chaꞌ cuxi tyiquee ma̱; ñiꞌya̱ nu ntsuꞌu tyiquee scaa na, juaꞌa̱ ndyuꞌu chaꞌ nu nchcuiꞌ na. \v 35 Cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu tsoꞌo tyiquee ni, tsoꞌo tsa nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ; loꞌo cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu cuxi tyiquee, cuxi ti nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 36 Ta naꞌ sca chaꞌ loꞌo ma̱ juani: nu loꞌo tyalaa tsa̱ nu cuaꞌni cuayáꞌ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱, liꞌ ntsuꞌu chaꞌ cachaꞌ lyiji ycuiꞌ ca nguꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu cua nchcuiꞌ nguꞌ nde chalyuu. \v 37 Liꞌ cuiꞌya Ni cuentya jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu cua nchcuiꞌ ma̱ chalyuu; ñacui̱ Ni jiꞌi̱ ma̱ si ntsuꞌu quiꞌya jiꞌi̱ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ni, juaꞌa̱ si ná ntsuꞌu quiꞌya jiꞌi̱ ma̱. \s1 Ngua tiꞌ ñati̱ cuxi ñaꞌa̱ sca chaꞌ tlyu \p \v 38 Loꞌo liꞌ ngaꞌa̱ xi mstru chaꞌ joꞌó, loꞌo nguꞌ fariseo ngaꞌa̱, nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús: \p ―Mstru ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ―, cuaꞌni nuꞌu̱ sca chaꞌ tlyu chaꞌ ñaꞌa̱ cuiꞌya ya jiꞌi̱. \p \v 39 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Na xñaꞌa̱ tsa ma̱ ca taꞌa ma̱, chaꞌ xcuiꞌ ndijña ma̱ chaꞌ cuaꞌni naꞌ sca chaꞌ tlyu chaꞌ ñaꞌa̱ cuiꞌya ma̱ jiꞌi̱; laca ma̱ ñati̱ nu ná jlya tiꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Pana ná cuaꞌni naꞌ juaꞌa̱. Ngaꞌa̱ chaꞌ tyiꞌu tiꞌ ma̱ na laca ngua jiꞌi̱ jyoꞌo Jonás nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni la. \v 40 Ñiꞌya̱ ndyanu nu Jonás biꞌ nde neꞌ cualya tonu biꞌ sna tsa̱ loꞌo sna talya, juaꞌa̱ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, tyanu naꞌ neꞌ tyuu sna tsa̱ loꞌo sna talya. \v 41 Loꞌo tyalaa tsa̱ nu cuaꞌni cuayáꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lcaa ñati̱, liꞌ sta jyoꞌo nguꞌ Nínive quiꞌya jiꞌi̱ cuꞌma̱ nu luꞌú chalyuu juani. Cachaꞌ nguꞌ jyoꞌo biꞌ lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu ndyuna nguꞌ, chaꞌ nu nda jyoꞌo Jonás loꞌo nguꞌ tyempo biꞌ, chaꞌ liꞌ ngua tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu nguaꞌni nguꞌ; nguxtyanu nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ xquiꞌya chaꞌ cua ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. Pana ná stuꞌba chaꞌ nu nguluꞌu jyoꞌo Jonás biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ saꞌni loꞌo chaꞌ nu nclyuꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani; tlyu la chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca nu nclyuꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani, pana ná nduna cuꞌma̱ chaꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti. \v 42 Loꞌo caca cuayáꞌ chalyuu ni, la cuiꞌ juaꞌa̱ tyatu̱ jyoꞌo reina nu ngua loo jiꞌi̱ nguꞌ nde Sur, chaꞌ sta nu cunaꞌa̱ biꞌ quiꞌya jiꞌi̱ cuꞌma̱ nu luꞌú chalyuu juani. Liꞌ chcuiꞌ maꞌ cusuꞌ biꞌ ñiꞌya̱ ngua loꞌo ndyaa ycuiꞌ maꞌ slo jyoꞌo rey Salomón. Tyijyuꞌ tsa quichi̱ tyi maꞌ reina biꞌ; pana cua ngujui chaꞌ jiꞌi̱ maꞌ chaꞌ ngua tsa jiꞌi̱ Salomón biꞌ, chaꞌ tsoꞌo tsa cui̱i̱ nu nda yu. Biꞌ chaꞌ ndyalaa maꞌ slo nu rey biꞌ chaꞌ cuna maꞌ cui̱i̱ nu nda nu cusuꞌ biꞌ, masi xti la chaꞌ nguluꞌu jyoꞌo Salomón biꞌ que chaꞌ nu nclyuꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani. Tlyu la chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca nu nclyuꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani, pana ná nduna ma̱ tsiyaꞌ ti. \s1 Cuiꞌi̱ cuxi nu xtyu̱u̱ chaca quiyaꞌ \p \v 43 ’Loꞌo xtyanu cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ sca ñati̱, liꞌ tyaꞌa̱ yuꞌu cuiꞌi̱ biꞌ neꞌ quixi̱ꞌ tyijyuꞌ su ná ntsuꞌu ñati̱; tsaa cuiꞌi̱ cuxi biꞌ tsaana su chcaꞌa̱ cñaꞌ xi. Loꞌo ná quije su chcaꞌa̱ cñaꞌ biꞌ ni, \v 44 liꞌ ñacui̱: “Tyaꞌa naꞌ ni, xtyu̱u̱ naꞌ nde su ngutiꞌi̱ naꞌ clyo”. Juaꞌa̱ culacua tiꞌ cuiꞌi̱ cuxi biꞌ. Loꞌo tyalaa cuiꞌi̱ biꞌ slo ñati̱ biꞌ, liꞌ ñaꞌa̱ cuiꞌi̱ biꞌ chaꞌ tya laja ndiꞌi̱ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ su ngutuꞌú nquichaꞌ; siꞌi chaꞌ ngua tsoꞌo la ñati̱ biꞌ. \v 45 Hora ti tsaa cuiꞌi̱ chaca quiyaꞌ tsaana jiꞌi̱ tya tyacati tyaꞌa cuiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ la, chaꞌ stuꞌba ti xñi lcaa cuiꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ, chaꞌ caja su tyiꞌi̱ cuiꞌi̱ biꞌ loꞌo ñati̱ ntiꞌ. Ca cuxi la chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ liꞌ, chaꞌ quiñaꞌa̱ la cuiꞌi̱ xñi jiꞌi̱ liꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ cuxi la caca chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu ndiꞌi̱ nde chalyuu juani, chaꞌ xñaꞌa̱ tsa nguꞌ. \s1 Ndyalaa xtyaꞌa̱ Jesús loꞌo tyaꞌa yu \p \v 46 Tya nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ, liꞌ ndyalaa xtyaꞌa̱ loꞌo tyaꞌa Jesús, ndu̱ nguꞌ nde liyaꞌ chaꞌ ntiꞌ nguꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús. \v 47 Liꞌ ndachaꞌ sca ñati̱ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Xtyaꞌa̱ nuꞌu̱ loꞌo tyaꞌa nuꞌu̱, ndu̱ nguꞌ nde liyaꞌ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ Jesús―. Cua ntiꞌ nguꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo nuꞌu̱. \p \v 48 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nu quiꞌyu biꞌ: \p ―¿Tilaca nu chañi ca laca xtyaꞌa̱ naꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. ¿Tilaca nu chañi ca laca tyaꞌa naꞌ? \p \v 49 Loꞌo liꞌ nguluꞌu yaꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Nu nguꞌ re ni, stuꞌba ti ndulo nguꞌ ꞌna ñiꞌya̱ ndulo xtyaꞌa̱ naꞌ ꞌna, ñiꞌya̱ ndulo tyaꞌa naꞌ ꞌna ―nacui̱ Jesús―. \v 50 Tyaꞌa naꞌ laca lcaa nguꞌ nu nduꞌni ñiꞌya̱ nu ntiꞌ Sti naꞌ nu ntucua nde cua̱ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ; ñati̱ biꞌ laca ñiꞌya̱ laca xtyaꞌa̱ naꞌ, ñiꞌya̱ laca tyaꞌa naꞌ, masi nu quiꞌyu, masi nu cunaꞌa̱. \c 13 \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ ñati̱ nu ndyataa siꞌyu \p \v 1 La cuiꞌ tsa̱ biꞌ nduꞌu Jesús toniꞌi̱, ndyaa yu toꞌ tayuꞌ biꞌ, chaꞌ chcaꞌa̱ xi ca biꞌ. \v 2 Liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ slo Jesús, biꞌ chaꞌ ndyatí̱ yu neꞌ yaca niꞌi̱ piti, ndyacaꞌa̱ yu xi liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ndyanu ñati̱ quiñaꞌa̱ biꞌ toꞌ hitya ti biꞌ. \v 3 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ Jesús xi cui̱i̱ loꞌo nguꞌ, chaꞌ ca tsaꞌa̱ nguꞌ lcaa chaꞌ nu ngua tiꞌ Jesús culuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ yu: \p ―Ngua sca tsa̱ ndyaa sca ñati̱ cataa siꞌyu trigo ―nacui̱ Jesús―. \v 4 Liꞌ loꞌo nscui̱ yu siꞌyu biꞌ, ndyú xi siꞌyu lo yuu tacalya toꞌ tyucui̱i̱; hora ti ñaa quiñi, ndye siꞌyu biꞌ ndyacu niꞌ. \v 5 Loꞌo juaꞌa̱ ndyalú xi siꞌyu biꞌ su lati tuꞌba yuu nscua chu̱ꞌ quee. Yala ti ntyucua siꞌyu biꞌ; pana xti tsa yuu ntsuꞌu chu̱ꞌ quee biꞌ, \v 6 biꞌ chaꞌ ná ngua xñi su̱u̱ chu̱ꞌ quee biꞌ, ni ná ngua caluu tsoꞌo. Ndye calya biꞌ ndyanaa, chaꞌ tyiqueꞌ tsa cua̱. \v 7 Loꞌo juaꞌa̱ ndyalú xi siꞌyu biꞌ su ngutu̱ lti quicheꞌ; yala la nguluu lti quicheꞌ biꞌ chaca quiyaꞌ, ni ná nda biꞌ chacuayáꞌ caluu calya trigo tsiyaꞌ ti. \v 8 Loꞌo juaꞌa̱ ndyalú xi siꞌyu biꞌ lo yuu tsoꞌo, su tsoꞌo tsa nguluu calya; ngutuꞌu tsa siꞌyu lo ju̱u̱ biꞌ liꞌ, hasta sca siyento tyaꞌa siꞌyu nda sca ju̱u̱, hasta snayala tyaꞌa siꞌyu nda chaca ju̱u̱, hasta calaa tyii tyaꞌa siꞌyu nda chaca ju̱u̱. \v 9 Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, si chañi chaꞌ ntiꞌ ma̱ cuna ma̱ chaꞌ tsoꞌo biꞌ. \s1 Ni chaꞌ nda Jesús cui̱i̱ biꞌ \p \v 10 Loꞌo liꞌ ndyaa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ cacua la slo Jesús. Nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ ndachaꞌ nuꞌu̱ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ jua, ñiꞌya̱ ntiꞌ si nchcuiꞌ nuꞌu̱ sca cña cua̱ ti? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 11 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Cua nda ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ sca chaꞌ nu ntsuꞌu cuaana ti jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ, ñiꞌya̱ caca loꞌo caca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱. Xaꞌ ñati̱ nu ná ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ni, ná ta nguꞌ cuentya loꞌo cuna nguꞌ sca cui̱i̱ nu nchcuiꞌ naꞌ; tucui tsa chaꞌ biꞌ ntiꞌ nguꞌ. \v 12 Ñati̱ nu jlya tiꞌ chaꞌ nu nduna nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, tya ta la Ni chaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ, chaꞌ juaꞌa̱ tsoꞌo la xñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni; pana ñati̱ nu ná jlya tiꞌ chaꞌ biꞌ, nu ná ntiꞌ taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ, cuaꞌni ycuiꞌ Ni chaꞌ ná caca jiꞌi̱ nguꞌ xñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni tsiyaꞌ ti. \v 13 Biꞌ chaꞌ nda naꞌ cui̱i̱ biꞌ loꞌo nguꞌ, chaꞌ masi ñaꞌa̱ nguꞌ, ná ta nguꞌ cuentya ñiꞌya̱ tyuꞌu liñi chaꞌ biꞌ; masi cuna nguꞌ, ná ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ ntiꞌ ñacui̱ chaꞌ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ ná ndaquiyaꞌ nguꞌ jnaꞌ. \v 14 Loꞌo ñaꞌa̱ na jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, liꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ na chaꞌ chañi tsa chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu nguscua jyoꞌo Isaías cua saꞌni la. Ndiꞌya̱ nacui̱ chaꞌ biꞌ: \q1 Ná tyiqueeꞌ cuna ma̱ chaꞌ biꞌ, pana ná caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ ntiꞌ ñacui̱ chaꞌ nu cua ndyuna ma̱, nacui̱ ycuiꞌ Ni. \q1 Ná tyiqueeꞌ ñaꞌa̱ ma̱ chaꞌ biꞌ, pana ná ta ma̱ cuentya tsiyaꞌ ti ni chaꞌ laca nu cua naꞌa̱ ma̱. \q1 \v 15 Tacalya tsa cresiya jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa ma̱, chaꞌ ná ntiꞌ nguꞌ taquiyaꞌ nguꞌ jnaꞌ. \q1 Ná nduna tsoꞌo nguꞌ, chaꞌ ná ntajaꞌa̱ nguꞌ taquiyaꞌ nguꞌ chaꞌ jnaꞌ. \q1 Ná ntiꞌ nguꞌ ta nguꞌ cuentya, biꞌ chaꞌ ná nchca jiꞌi̱ nguꞌ ñaꞌa̱ tsoꞌo nguꞌ. \q1 Ná ntajaꞌa̱ nguꞌ culochu̱ꞌ nguꞌ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ, \q1 biꞌ chaꞌ ná nchca cuiꞌya naꞌ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi. \m Juaꞌa̱ nscua lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \p \v 16 ’Pana tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ma̱ chaꞌ tya ntucua yaala cloo ma̱, tya ntucua yaala jyaca̱ ma̱, chaꞌ ta tsoꞌo ma̱ cuentya jiꞌi̱ sca chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ni. \v 17 Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ quiñaꞌa̱ nguꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi saꞌni la, loꞌo juaꞌa̱ quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ nu tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, cua ntajatya tsa nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu ñaꞌa̱ ma̱ juani, chaꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱; cua ntajatya tsa nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nduna ma̱ juani, chaꞌ cuna nguꞌ jiꞌi̱. Pana ngujuii nguꞌ biꞌ liꞌ, masi bilya ñaꞌa̱ nguꞌ chaꞌ biꞌ, bilya cuna nguꞌ chaꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti. \s1 Ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ cui̱i̱ jiꞌi̱ ñati̱ nu ndyataa siꞌyu \p \v 18 ’Ndiꞌya̱ laca chaꞌ nu nda nu cui̱i̱ jiꞌi̱ ñati̱ nu ndyataa siꞌyu trigo biꞌ: \v 19 Loꞌo cuna ñati̱ chaꞌ, ñiꞌya̱ nu caca loꞌo laca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ, pana ná nchca cuayáꞌ tiꞌ ñati̱ biꞌ ni chaꞌ laca biꞌ, hora ti cuaꞌni xuꞌna cuiñaja chaꞌ cuityi̱ chaꞌ tsoꞌo biꞌ, chaꞌ ngaꞌaa xñi nguꞌ biꞌ chaꞌ tsoꞌo biꞌ. Laca ñati̱ biꞌ ñiꞌya̱ laca loꞌo ndyú siꞌyu toꞌ tyucui̱i̱ ti. \v 20 Loꞌo siꞌyu nu ndyalú lo yuu lati tuꞌba chu̱ꞌ quee ni, biꞌ laca ñiꞌya̱ laca ñati̱ nu tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee nguꞌ loꞌo clyo ndyuna nguꞌ chaꞌ tsoꞌo nu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 21 Pana si lyaꞌ tiꞌ xaꞌ ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, si xtyí loꞌo ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ xquiꞌya chaꞌ tsoꞌo nu cua ndyuna nguꞌ biꞌ, ná talo nguꞌ liꞌ. Laca nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ laca loꞌo ná ngusñi tsoꞌo su̱u̱ siꞌyu nu ntyucua lo yuu lati tuꞌba chu̱ꞌ quee biꞌ, chaꞌ ná ndalo calya biꞌ, ndyanaa biꞌ liꞌ. \v 22 Siꞌyu nu ndyalú lo yuu su ngutu̱ lti quicheꞌ ni, biꞌ laca ñiꞌya̱ laca ñati̱ nu cua ndyuna chaꞌ tsoꞌo biꞌ, pana ndyaꞌa̱ tsa chaꞌ tyiquee nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ caca jiꞌi̱ nguꞌ nde chalyuu, chaꞌ ntiꞌ tsa nguꞌ caca culiyaꞌ nguꞌ. Biꞌ chaꞌ ná nchca jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cuaꞌni sca cña tsoꞌo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 23 Loꞌo juaꞌa̱ siꞌyu nu ndyalú su ntsuꞌu yuu tsoꞌo ni, biꞌ laca ñiꞌya̱ laca nguꞌ nu cua ndyuna chaꞌ tsoꞌo biꞌ, loꞌo nchca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ biꞌ; xcuiꞌ na ndaquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ, loꞌo liꞌ tsoꞌo tsa chaꞌ nu tyuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ laca nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ laca yuu tsoꞌo biꞌ. Ntsuꞌu sca ti ju̱u̱ trigo nu nda hasta sca siyento tyaꞌa siꞌyu, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu ju̱u̱ nu nda snayala tyaꞌa siꞌyu, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu ju̱u̱ nu nda calaa tyii tyaꞌa siꞌyu. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ quixi̱ꞌ nu ntyucua laja xtya̱ trigo \p \v 24 Loꞌo liꞌ nda Jesús chaca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ: \p ―Chcuiꞌ naꞌ chaca chaꞌ loꞌo cuꞌma̱, chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Laca ycuiꞌ Ni ñiꞌya̱ laca sca ñati̱ nu ndyataa xcuiꞌ siꞌyu tsoꞌo lo xtya̱ trigo jiꞌi̱. \v 25 Loꞌo ngua talya, liꞌ ngujuaꞌ nguꞌ. Pana laja loꞌo lajaꞌ ti xuꞌna xtya̱ biꞌ, liꞌ ñaa tyaꞌa cusu̱u̱ yu, ngusañi siꞌyu quixi̱ꞌ laja xtya̱ trigo jiꞌi̱ yu. Loꞌo ndye ngusañi siꞌyu quixi̱ꞌ biꞌ, ndyaa tyaꞌa cusu̱u̱ yu biꞌ liꞌ. \v 26 Stuꞌba ti ntyucua tyucuaa lo siꞌyu, loꞌo siꞌyu trigo, loꞌo quixi̱ꞌ biꞌ; tsoꞌo tsa ndyaluu calya biꞌ nquichaꞌ. Tiyaꞌ la liꞌ naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ siꞌi xcuiꞌ siꞌyu tsoꞌo nu cua ndyataa biꞌ nu ntyucua; tyucui ñaꞌa̱ lo xtya̱ biꞌ nguixaꞌ ntyucua trigo loꞌo quixi̱ꞌ. \v 27 Liꞌ hora ti ndyaa msu slo xuꞌna xtya̱ biꞌ, ndyaa cachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu ñiꞌya̱ ndyaca: “Cusuꞌ”, nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ xuꞌna cña biꞌ, “¿ha siꞌi xcuiꞌ siꞌyu tsoꞌo ndyataa nuꞌu̱ lo yuu jua? ¿Ni chaꞌ laca ntyucua tsa xaꞌ quixi̱ꞌ laja calya juani?” \v 28 Loꞌo liꞌ nguxacui̱ nu xuꞌna chaꞌ jiꞌi̱ msu biꞌ: “La cuiꞌ tyaꞌa cusu̱u̱ naꞌ nguaꞌni chaꞌ lyaꞌ tiꞌ loꞌo calya ꞌna lacua”, nacui̱ xuꞌna xtya̱ jiꞌi̱ nguꞌ. “¿Ha ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ tsaa ya scua̱a̱ ya quixi̱ꞌ biꞌ, cusuꞌ?” nacui̱ msu jiꞌi̱ xuꞌna xtya̱ liꞌ. \v 29 “Ná tsoꞌo juaꞌa̱”, nacui̱ xuꞌna xtya̱ jiꞌi̱ nguꞌ. “¿Ñiꞌya̱ ta si loꞌo calya trigo scua̱a̱ ma̱ liꞌ? \v 30 Tsoꞌo la jatya na xi chaꞌ caluu tyucuaa lo, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cumi̱ trigo biꞌ. Liꞌ clyo culo naꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ xiꞌyu nguꞌ quixi̱ꞌ, chaꞌ tyaaca̱ꞌ cuentya yane ti chaꞌ tyaqui̱ lo quiiꞌ; liꞌ caca clacua, nu loꞌo siꞌyu nguꞌ lcaa trigo chaꞌ tyuꞌu coꞌo neꞌ jaꞌba.” \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ siꞌyu cuxee \p \v 31 Loꞌo juaꞌa̱ nda Jesús chaca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ: \p ―Chaca chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Caca biꞌ ñiꞌya̱ laca sca ti siꞌyu cuxee nu ndyataa sca ñati̱ neꞌ loꞌo jiꞌi̱ yu. \v 32 Sube tsa siꞌyu cuxee biꞌ, pana tonu tsa yaca laca loꞌo nguluu biꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ñaa quiñi chaꞌ cuiñá niꞌ xlyati̱ lo yaca biꞌ. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ scua̱ tiyeꞌ \p \v 33 Loꞌo juaꞌa̱ nda Jesús chaca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ: \p ―Chaca chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Caca biꞌ ñiꞌya̱ laca sa ycuꞌ scua̱ tiyeꞌ, nu xñi sca nu cunaꞌa̱ chaꞌ suꞌba jiꞌi̱ lo sna scaꞌ catyá xlyá; quixaꞌ liꞌ, chaꞌ tsa tlyu ti tyacuí̱ lcaa scua̱ biꞌ. \s1 Ni chaꞌ nda Jesús cui̱i̱ loꞌo nguꞌ \p \v 34 Nguluꞌu Jesús jiꞌi̱ nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu ndiꞌi̱ cajua juaꞌa̱, chaꞌ xcuiꞌ cui̱i̱ ti nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ; ná nguluꞌu yu ni sca chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ si ná loꞌo sca cui̱i̱ nda yu. \v 35 Cua nchcuiꞌ sca jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni la jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ yu: \q1 Loꞌo cui̱i̱ ti chcuiꞌ naꞌ loꞌo nguꞌ chaꞌ culuꞌu naꞌ sca chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, nacui̱ Ni. \q1 Chcuiꞌ naꞌ jiꞌi̱ sca chaꞌ nu ntsuꞌu cuatsiꞌ ti tya loꞌo ngüiñá naꞌ chalyuu re. \s1 Ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ cui̱i̱ jiꞌi̱ quixi̱ꞌ nu ntyucua lo xtya̱ jiꞌi̱ nguꞌ \p \v 36 Loꞌo liꞌ nguxtyanu Jesús jiꞌi̱ nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ biꞌ, ndyaa nde niꞌi̱. Liꞌ ndyalaa nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu slo, nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ: \p ―Cusuꞌ, culuꞌu nuꞌu̱ jiꞌi̱ cua ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ nu nda cui̱i̱ nu cuentya jiꞌi̱ quixi̱ꞌ nu ntyucua lo xtya̱ jiꞌi̱ nguꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 37 ―Tsoꞌo ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, nu loꞌo nclyuꞌu naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ ni, nduꞌni naꞌ ñiꞌya̱ laca si ndyataa naꞌ siꞌyu tsoꞌo lo xtya̱ ꞌna. \v 38 Loꞌo xtya̱ ꞌna ni, biꞌ laca tyucui ñaꞌa̱ chalyuu; loꞌo juaꞌa̱ calya trigo nu ndyaluu loꞌo ntyucua siꞌyu tsoꞌo, biꞌ laca ñiꞌya̱ laca ñati̱ nu cua nda chacuayaꞌ chaꞌ caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo nu quixi̱ꞌ biꞌ ni, biꞌ laca ñiꞌya̱ laca ñati̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo nu xñaꞌa̱, \v 39 chaꞌ tyaꞌa cusu̱u̱ naꞌ laca nu ngusañi siꞌyu quixi̱ꞌ biꞌ lo xtya̱ ꞌna; la cuiꞌ nu xñaꞌa̱ laca biꞌ. Tsa̱ nu loꞌo xana clyaja xtya̱ ni, biꞌ laca ñiꞌya̱ laca tsa̱ tlyu loꞌo tye chalyuu; loꞌo ñati̱ nu siꞌyu quixi̱ꞌ lo xtya̱ biꞌ ni, biꞌ laca ñiꞌya̱ laca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 40 Loꞌo xutiꞌi̱ nguꞌ quixi̱ꞌ chaꞌ tyaqui̱, juaꞌa̱ laca ñiꞌya̱ caca jiꞌi̱ ñati̱ loꞌo tye chalyuu. \v 41 Tsa̱ biꞌ, naꞌ nu cua lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, ta naꞌ jiꞌi̱ xca̱ ꞌna chaꞌ xutiꞌi̱ xca̱ biꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu nguluꞌu quiꞌi̱ jiꞌi̱ tyaꞌa chaꞌ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ cuxi; tyuꞌu tiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu cuxi tyiquee, chaꞌ ná ntsuꞌu chacuayáꞌ tyanu nguꞌ biꞌ ca su laca ycuiꞌ Ndyosi loo. \v 42 Liꞌ xcua̱a̱ xca̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ lo quiiꞌ tlyu; xiꞌya tsa nguꞌ ca biꞌ liꞌ, ca ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cacu laꞌya nguꞌ chaꞌ ñasi̱ꞌ ntiꞌ nguꞌ liꞌ. \v 43 Pana tyanu lcaa nguꞌ nu lubii tyiquee ca su laca ycuiꞌ Ndyosi Sti na loo; caca ndubi tsa ñaꞌa̱ loo nguꞌ biꞌ liꞌ, ñiꞌya̱ ndubi xee cuichaa, xquiꞌya chaꞌ ngua lubii cresiya jiꞌi̱ nguꞌ tsiyaꞌ ti cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, si chañi chaꞌ ntiꞌ ma̱ cuna ma̱. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ sca yuꞌba nu quiñaꞌa̱ ngaꞌa̱ nu nguatsiꞌ neꞌ yuu \p \v 44 ’Chaca chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱; laca ñiꞌya̱ laca sca yuꞌba nu quiñaꞌa̱ tsa ngaꞌa̱. Nguxatsiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yuꞌba nu quiñaꞌa̱ ngaꞌa̱ biꞌ neꞌ yuu neꞌ loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ. Nde loo la, liꞌ nquije jiꞌi̱ chaca ñati̱ mala ndyuꞌu cuatsiꞌ biꞌ, chaa tsa tiꞌ yu liꞌ; biꞌ chaꞌ hora ti xaꞌ ndacu̱ꞌ yu yuu lo su nguatsiꞌ yuꞌba biꞌ, nduꞌu yu ndyaa yu lquichi̱ chaꞌ cujuiꞌ yu lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu, chaꞌ caja cñi jiꞌi̱ yu chaꞌ cuiꞌya yu ñaꞌa̱ tsaca loꞌo biꞌ su nguatsiꞌ yuꞌba nu quiñaꞌa̱ ngaꞌa̱ biꞌ. Juaꞌa̱ ngua chaꞌ ngujui yuꞌba nu quiñaꞌa̱ ngaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ yu. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ sca perla nu quiñaꞌa̱ tsa ngaꞌa̱ \p \v 45 ’Loꞌo chaca chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱. Laca biꞌ ñiꞌya̱ laca si nclyana tsa sca ñati̱ jiꞌi̱ perla nu tsoꞌo tsa ñaꞌa̱. Jlo tiꞌ yu na ca nu ndyaana yu, biꞌ chaꞌ tyiqueeꞌ nclyana yu jiꞌi̱ perla tsoꞌo chaꞌ cuiꞌya yu jiꞌi̱, ntiꞌ yu. \v 46 Loꞌo liꞌ nquije sca perla nu quiñaꞌa̱ tsa ngaꞌa̱ jiꞌi̱ yu biꞌ; hora ti ndyujuiꞌ yu lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu, chaꞌ cuiꞌya nu sca ti perla biꞌ, chaꞌ ngaꞌaa ntsuꞌu na tsoꞌo la cuiꞌya yu, ntiꞌ yu. \p (Cua nda Jesús tyucuaa cui̱i̱ biꞌ loꞌo nguꞌ, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ sca ti chaꞌ biꞌ ndulo tsa jiꞌna, chaꞌ quije chalyuu cucui su laca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌna.) \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ taraya nu tsaa nguꞌ cuta cualya loꞌo \p \v 47 ―Loꞌo chaca chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ Jesús―. Laca ñiꞌya̱ laca sca taraya tlyu nu ntucu̱ nguꞌ jiꞌi̱ lo hitya tyujoꞌo chaꞌ xñi cualya, loꞌo liꞌ lcaa lo cualya ndyatí̱ neꞌ taraya biꞌ. \v 48 Liꞌ tyojolaqui nguꞌ jiꞌi̱ taraya ngutsaꞌá̱ biꞌ chaꞌ tyuꞌu ca toꞌ hitya, tyacaꞌa̱ nguꞌ xi chaꞌ subi nguꞌ jiꞌi̱ lcaa cualya nu tsoꞌo; suꞌba nguꞌ cualya tsoꞌo biꞌ neꞌ chcubi, xcua̱a̱ nguꞌ cualya nu ná tsoꞌo biꞌ. \v 49 Loꞌo juaꞌa̱ caca tsa̱ tlyu loꞌo tye chalyuu; liꞌ ca̱a̱ xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ saꞌbe tyaꞌa xca̱ biꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱, chaꞌ ná stuꞌba tyiꞌi̱ nguꞌ nu xñaꞌa̱ tyiquee loꞌo nguꞌ nu lubii tyiquee. \v 50 Xcua̱a̱ xca̱ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ xñaꞌa̱ lo quiiꞌ tlyu, masi xiꞌya tsa nguꞌ biꞌ liꞌ; ca ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cacu laꞌya nguꞌ chaꞌ ñasi̱ꞌ ntiꞌ nguꞌ liꞌ. \s1 Chaꞌ jiꞌi̱ na nu quiñaꞌa̱ ngaꞌa̱, masi cucui, masi cusuꞌ \p \v 51 ’¿Ha ngua cuayáꞌ tiꞌ ma̱ lcaa chaꞌ nu nguluꞌu ca naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \p ―Ngua cuayáꞌ tiꞌ ya ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 52 Liꞌ xaꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Sca mstru chaꞌ joꞌó ni, si ngusñi yu chaꞌ jnaꞌ, si ngua tsaꞌa̱ yu ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ Jesús―, liꞌ laca yu biꞌ ñiꞌya̱ laca sca nu culiyaꞌ nu ntsuꞌu tsa chaꞌ tsoꞌo nu ndyuꞌu coꞌo toniꞌi̱ jiꞌi̱; tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee yu, biꞌ chaꞌ ntsuꞌu tsa chaꞌ tsoꞌo nu caca culuꞌu yu jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱, masi chaꞌ cusuꞌ, masi chaꞌ cucui. \s1 Ndyalaa Jesús nde quichi̱ Nazaret \p \v 53 Loꞌo ndye nguluꞌu Jesús lcaa cui̱i̱ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ nduꞌu yu ndyaa yu xaꞌ seꞌi̱. \v 54 Ca tiyaꞌ la nu loꞌo ndyalaa yu quichi̱ tyi yu, liꞌ ndyatí̱ yu neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ jua, nguluꞌu yu xi jiꞌi̱ nguꞌ nu ndiꞌi̱ neꞌ laa biꞌ. Ndube tsa tiꞌ nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―¿Mala ngua tsaꞌa̱ nu quiꞌyu re lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ yu? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ―. ¿Ñiꞌya̱ ngua jiꞌi̱ yu chaꞌ nchca jiꞌi̱ yu nduꞌni yu chaꞌ tlyu? \v 55 La cuiꞌ sñiꞌ cuityi yaca laca yu re. ¿Ha siꞌi? Loꞌo María laca xtyaꞌa̱ yu; loꞌo Jacobo, loꞌo José, loꞌo Simón, loꞌo Judas, nguꞌ biꞌ laca tyaꞌa yu re. \v 56 Loꞌo juaꞌa̱ nu cunaꞌa̱ tyaꞌa yu ni, tya ndiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ re. ¿Macala ngua tsaꞌa̱ yu chaꞌ biꞌ lacua? \p \v 57 Juaꞌa̱ ngua chaꞌ chi̱i̱ ntiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, biꞌ chaꞌ ndiꞌya̱ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Lcaa seꞌi̱ nduꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ sca ñati̱ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Sca ti quichi̱ tyi yu, ná nduna nguꞌ biꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu tsiyaꞌ ti; ni tyaꞌa yu, ná ndaquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu. \p \v 58 Xti tsa chaꞌ tlyu nguaꞌni Jesús quichi̱ biꞌ. Ná jlya tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti, biꞌ chaꞌ ná nguaꞌni yu quiñaꞌa̱ chaꞌ tlyu ca biꞌ. \c 14 \s1 Ngujuii Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ \p \v 1 La cuiꞌ tyempo biꞌ cua ndyuna Herodes chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, loꞌo nu Herodes biꞌ laca loo jiꞌi̱ nguꞌ Galilea tyempo biꞌ. \v 2 Liꞌ nchcuiꞌ nu laca loo biꞌ loꞌo msu jiꞌi̱: \p ―La cuiꞌ jyoꞌo Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ, la cuiꞌ biꞌ laca nu quiꞌyu jua ―nacui̱ Herodes―. Cua ngujuii yu, pana ndyuꞌú yu chaca quiyaꞌ ntiꞌ naꞌ, biꞌ chaꞌ nchca jiꞌi̱ yu cuaꞌni chaꞌ tlyu juaꞌa̱. \p \v 3 Ntsi̱i̱ Herodes biꞌ ni, chaꞌ cua ngusñi yu jiꞌi̱ Juan biꞌ tya tsubiꞌ la, ngusca̱ꞌ yu jiꞌi̱ loꞌo ngusuꞌba yu jiꞌi̱ neꞌ chcua̱. Nguaꞌni nu cusuꞌ biꞌ chaꞌ cuxi biꞌ xquiꞌya Herodías clyoꞌo Felipe tyaꞌa ycuiꞌ Herodes biꞌ. \v 4 Tya luꞌú nu Juan biꞌ loꞌo nchcuiꞌ loꞌo Herodes ndiꞌya̱: \p ―Ná ntsuꞌu chacuayáꞌ tyiꞌi̱ nuꞌu̱ loꞌo clyoꞌo tyaꞌa nuꞌu̱ ―nacui̱ Juan jiꞌi̱ Herodes. \p \v 5 Nu ngua liꞌ ngua tiꞌ Herodes cujuii jiꞌi̱ Juan biꞌ, pana ndyutsi̱i̱ yu jiꞌi̱ ñati̱, chaꞌ ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ cua nchcuiꞌ Juan chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ. \v 6 Loꞌo ngua tsa̱ ngula nu Herodes biꞌ, liꞌ nguaꞌni yu sca taꞌa. Tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ slo yu, loꞌo liꞌ ñaa nu cunaꞌa̱ sñiꞌ Herodías, ndyula quiyaꞌ su ntucua ycuiꞌ Herodes. Ngua chaa tsa tiꞌ nu cusuꞌ biꞌ liꞌ, \v 7 biꞌ chaꞌ nguaꞌni yu jura chaꞌ ta yu lcaa na nu jña choꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu. \v 8 Liꞌ ndachaꞌ xtyaꞌa̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱, na ca nu jña choꞌ jiꞌi̱ Herodes. Tiꞌí tsa tiꞌ Herodías ñaꞌa̱ jiꞌi̱ nu Juan biꞌ, biꞌ chaꞌ ngua tiꞌ cujuii jiꞌi̱ Juan. \p ―Hique Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ nta̱ꞌ ―nacui̱ nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ biꞌ jiꞌi̱ Herodes liꞌ―. Ca̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ scuaꞌ que yu neꞌ sca tsiꞌyu ―nacui̱. \p \v 9 Ngua xñiꞌi̱ xi tiꞌ Herodes nu laca loo biꞌ liꞌ; pana cua nguaꞌni yu jura slo lcaa nguꞌ nu ndyaꞌa̱ taꞌa, biꞌ chaꞌ ngulo yu cña chaꞌ cuaꞌni nguꞌ ñiꞌya̱ nu nacui̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ. \v 10 Ngulo yu cña jiꞌi̱ sendaru chaꞌ tsaa siꞌyu cuꞌ nguꞌ scuaꞌ que Juan ca neꞌ chcua̱. \v 11 Liꞌ ngusta nguꞌ scuaꞌ que yu biꞌ neꞌ tsiꞌyu, ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ biꞌ liꞌ, nda nguꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ biꞌ. Liꞌ nduꞌu nu cunaꞌa̱ biꞌ ndyaa, ndyaa loꞌo tsiꞌyu biꞌ slo xtyaꞌa̱. \p \v 12 Loꞌo liꞌ ñaa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Juan, ngüiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ, chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ tyatsiꞌ. Loꞌo cua nguxatsiꞌ nguꞌ jiꞌi̱, liꞌ ndyaa nguꞌ ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús ñiꞌya̱ ngua chaꞌ biꞌ. \s1 Nda Jesús na nu ndyacu caꞌyu mil tyaꞌa ñati̱ \p \v 13 Loꞌo ndyuna Jesús ñiꞌya̱ nu ngua jiꞌi̱ jyoꞌo Juan, ndyatí̱ yu neꞌ yaca niꞌi̱ chaꞌ tyuꞌu yu chaca toꞌ tayuꞌ; ngua tiꞌ yu tsaa sca seꞌi̱ ca neꞌ quixi̱ꞌ su ná ntsuꞌu ñati̱. Pana yala ti ngua cuayáꞌ tiꞌ quiñaꞌa̱ ñati̱ chaꞌ ndyaa yu cajua, biꞌ chaꞌ loꞌo ti ndyaa lcaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu, masi quiyaꞌ ti nguꞌ lijya̱ nguꞌ nde toꞌ hitya ti. Loꞌo nguꞌ tyu̱u̱ tyaꞌa quichi̱ ndyaa nguꞌ. \v 14 Loꞌo ndyalaa yaca niꞌi̱ biꞌ toꞌ hitya, liꞌ ngutuꞌu Jesús; naꞌa̱ yu chaꞌ cua ndyalaa quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ cajua liꞌ. Tyaꞌna tsa tiꞌ yu jiꞌi̱ lcaa nguꞌ biꞌ, biꞌ chaꞌ nguaꞌni yu chaꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ quicha nu ndyaꞌa̱ nguꞌ loꞌo. \v 15 Tyucui tsa̱ ndiꞌi̱ nguꞌ; loꞌo cua ngusi̱i̱, liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ loꞌo Jesús: \p ―Neꞌ quixi̱ꞌ ntsuꞌu na re. Ná ntsuꞌu ñati̱ cacua ti su ndiꞌi̱ na re ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Loꞌo juaꞌa̱ cua ngusi̱i̱ tsa juani. Tsoꞌo la masi culo nuꞌu̱ cña jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ cua chaꞌ tsaa nguꞌ lcaa quichi̱ ca ndacua, chaꞌ cuiꞌya nguꞌ na cacu nguꞌ. \p \v 16 ―Cuꞌma̱ ta ma̱ na cacu nguꞌ biꞌ ca nde ti ―nacui̱ Jesús―. Ná ngaꞌa̱ chaꞌ tyaa nguꞌ. \p \v 17 Ndube xi tiꞌ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ biꞌ liꞌ: \p ―Caꞌyu tyaꞌa ti xlyá tejeꞌ ntsuꞌu jiꞌna ca nde, cusuꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu tucua tyaꞌa ti cualya nde. Tsa biꞌ ti chaꞌ. \p \v 18 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Ca̱a̱ loꞌo ma̱ jiꞌi̱ ca nde ―nacui̱ jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 19 Liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ tyacaꞌa̱ nguꞌ xi lo quii. Liꞌ ndayaꞌ yu jiꞌi̱ nu caꞌyu tyaꞌa xlyá tejeꞌ biꞌ loꞌo jiꞌi̱ nu tucua tyaꞌa cualya biꞌ; nxñaꞌa̱ yu nde cua̱ liꞌ, ndya xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, loꞌo liꞌ nguxana yu nsaꞌbe yu xlyá loꞌo cualya biꞌ, nda yu yuꞌbe biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ tacha nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. \v 20 Juaꞌa̱ ngua chaꞌ ndyacu lcaa nguꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu nguaalaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Liꞌ nxutiꞌi̱ nguꞌ lcaa yuꞌbe nu ndyanu, loꞌo juaꞌa̱ ngutsaꞌa̱ tii tyucuaa tyaꞌa chcubi loꞌo yuꞌbe biꞌ. \v 21 Caꞌyu mil tyaꞌa nguꞌ quiꞌyu ndyacu nguꞌ slo Jesús tsa̱ biꞌ, loꞌo xaꞌ cuentya ngua nu cunaꞌa̱ loꞌo nu sube. \s1 Ndyaꞌa̱ Jesús lo hitya tayuꞌ \p \v 22 Loꞌo liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, chaꞌ tyatí̱ nguꞌ neꞌ yaca niꞌi̱ chaꞌ tsaa nguꞌ nde loo la su tsaa ycuiꞌ ca chaca tsuꞌ tayuꞌ biꞌ; tyanu ycuiꞌ chaꞌ chcuiꞌ salyaꞌ loꞌo nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ biꞌ, ngua tiꞌ yu. \v 23 Loꞌo cua ndyaa lcaa nguꞌ biꞌ, liꞌ ndyaa Jesús nde siiꞌ caꞌya chaꞌ chcuiꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi su ndu̱ yu ycuiꞌ ti yu. Loꞌo cua tsaa ti cuichaa, tya ndu̱ Jesús ycuiꞌ ti nde siiꞌ caꞌya. \v 24 Laja liꞌ tyijyuꞌ ndyaꞌa̱ yaca niꞌi̱ biꞌ lo tayuꞌ. Lquiꞌya ti nxna yaca niꞌi̱ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ lye tsa ndyatu̱ clyooꞌ lo hitya, chaꞌ lye tsa ndyaca cuiꞌi̱. \v 25 Loꞌo cua quixee ti, liꞌ lijya̱ Jesús ndyaꞌa̱ lo hitya ti; \v 26 pana loꞌo naꞌa̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ ndyaꞌa̱ yu lo hitya ti, ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ liꞌ. \p ―¡Cua lijya̱ sca jyoꞌo! ―nacui̱ nguꞌ. \p Liꞌ ngusiꞌya tsa nguꞌ chaꞌ ndyutsi̱i̱ nguꞌ. \v 27 Hora ti ndachaꞌ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Cuaꞌni tlyu tyiquee ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Naꞌ laca̱, ná cutsi̱i̱ ma̱. \p \v 28 Liꞌ nguxacui̱ Pedro chaꞌ jiꞌi̱: \p ―¿Ha chañi chaꞌ nuꞌu̱ laca, cusuꞌ? ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ Jesús―. Si chañi chaꞌ nuꞌu̱ laca, culo nuꞌu̱ cña ꞌna lacua, chaꞌ loꞌo naꞌ tyaꞌa̱ naꞌ lo hitya chaꞌ tyalaa naꞌ ca su ndu̱ nuꞌu̱. \p \v 29 ―Ca̱a̱ nuꞌu̱ ca nde ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ Pedro liꞌ. \p Loꞌo liꞌ ngutuꞌu Pedro neꞌ yaca niꞌi̱, ndyaꞌa̱ yu lo hitya chaꞌ tyalaa yu ca su ndu̱ ycuiꞌ Jesús. \v 30 Pana hora ti ngua tii yu chaꞌ lye tsa ndyaca cuiꞌi̱, ndyutsi̱i̱ tsa yu liꞌ, nguxana chaꞌ nclyuꞌu yu neꞌ hitya liꞌ. Loꞌo ti ngusiꞌya yu jiꞌi̱ Jesús: \p ―Xuꞌna ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱―, culo nuꞌu̱ ꞌna neꞌ hitya re. \p \v 31 Hora ti ngusñi Jesús yaꞌ Pedro. \p ―Xti tsa tyempo ndalo nuꞌu̱ chaꞌ jlya tiꞌ nuꞌu̱ ꞌna ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ Pedro biꞌ―. ¿Ni chaꞌ ná jlya tsoꞌo tiꞌ ꞌna? \p \v 32 Loꞌo liꞌ ndyalaa loꞌo Jesús jiꞌi̱ Pedro ca su ndacui yaca niꞌi̱, ndyatí̱ nguꞌ neꞌ biꞌ liꞌ; hora ti ngua ti̱ cuiꞌi̱ liꞌ. \v 33 Nguaꞌni tlyu nguꞌ nu ndiꞌi̱ neꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ Jesús, loꞌo ti ndatu̱ sti̱ꞌ nguꞌ slo yu. \p ―Chañi chaꞌ nuꞌu̱ laca nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ quicha nde Genesaret \p \v 34 Loꞌo liꞌ ndyalaa nguꞌ chaca tsuꞌ tayuꞌ biꞌ, ndyalaa nguꞌ nde Genesaret. \v 35 Loꞌo ndyuloo nguꞌ nu ndiꞌi̱ cajua jiꞌi̱ Jesús, liꞌ hora ti nda nguꞌ chaꞌ ndyaa lcaa quichi̱ su cacua ti, chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ biꞌ chaꞌ cua ndyalaa Jesús. Liꞌ ya̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ quicha slo Jesús. \v 36 Ndijña nguꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ calaꞌ nguꞌ quicha biꞌ masi quiyaꞌ steꞌ ti yu; loꞌo ndyalaꞌ nguꞌ quicha biꞌ steꞌ yu, hora ti ngua tsoꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ. \c 15 \s1 Na laca nu nduꞌni chaꞌ caca cuxi tyiquee ñati̱ \p \v 1 Liꞌ ndyalaa sca taju nguꞌ tlyu slo Jesús. Nguꞌ quichi̱ Jerusalén laca nguꞌ biꞌ, nguꞌ fariseo loꞌo nguꞌ mstru nu ncluꞌu chaꞌ joꞌó neꞌ laa laca nguꞌ biꞌ. \p \v 2 ―¿Ni chaꞌ ná tsoꞌo nduꞌni nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jinuꞌu̱? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Ná stuꞌba nduꞌni nguꞌ loꞌo chaꞌ nu cua nda jyoꞌo cusuꞌ loꞌo na saꞌni la, chaꞌ tyaati̱ tsoꞌo yaꞌ na nu loꞌo bilya cacu na. Loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jinuꞌu̱ ni, ná nduꞌni nguꞌ juaꞌa̱ ―nacui̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 3 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ tlyu biꞌ: \p ―Loꞌo cuꞌma̱ ni ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, ¿ni chaꞌ laca xti la chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱ jiꞌi̱ cña nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna? Loꞌo juaꞌa̱ lye tsa ndube tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ scaa chaꞌ nu nda jyoꞌo cusuꞌ loꞌo na. \v 4 Cua nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo na: “Tucuá ma̱ cña nu nchcuiꞌ sti ma̱, nu nchcuiꞌ xtyaꞌa̱ ma̱”, nacui̱ Ni. “Loꞌo juaꞌa̱ si chcuiꞌ ma̱ chaꞌ cuxi jiꞌi̱ sti ma̱, jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ ma̱, liꞌ ntsuꞌu chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ ma̱”, nacui̱ Ni. \v 5 Pana cuꞌma̱ ni, xaꞌ lo chaꞌ nchcuiꞌ ma̱ juani. Nclyuꞌu ma̱ chaꞌ tsoꞌo tsa laca si ndiꞌya̱ chcuiꞌ na loꞌo sti na, loꞌo xtyaꞌa̱ na: “Cua nda naꞌ lcaa na nu ntsuꞌu ꞌna jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, biꞌ chaꞌ ngaꞌaa caca xtyucua naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani”. \v 6 Juaꞌa̱ laca chaꞌ cuxi nu nclyuꞌu ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ ngaꞌaa cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ sti nguꞌ, jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ nguꞌ; juaꞌa̱ nchcuiꞌ ma̱, masi xaꞌ ñaꞌa̱ ngulo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌna. Ngaꞌaa tsoꞌo chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ni loꞌo na, ntiꞌ ma̱; tsoꞌo la chaꞌ nu nda jyoꞌo cusuꞌ chaꞌ cuaꞌni na, ntiꞌ ma̱ cuentya jiꞌi̱ ma̱. \v 7 Cuiñi tsa ma̱, chaꞌ tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱. Tya saꞌni la nchcuiꞌ jyoꞌo Isaías chaꞌ liñi jiꞌi̱ cuꞌma̱. Ndiꞌya̱ chaꞌ nu nguscua jyoꞌo biꞌ lo quityi: \q1 \v 8 Nduꞌni tlyu nguꞌ re jnaꞌ chaꞌ tuꞌba ti nguꞌ, nacui̱ ycuiꞌ Ni. \q1 Siꞌi tyucui tyiquee nguꞌ nduꞌni tlyu nguꞌ ꞌna. \q1 \v 9 Na cuiñi tsa nguꞌ re, chaꞌ nacui̱ nguꞌ chaꞌ ndyuꞌni tlyu nguꞌ ꞌna, masi ncluꞌu nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ ñati̱ ti jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ; \q1 pana nacui̱ nguꞌ chaꞌ nclyuꞌu nguꞌ chaꞌ jnaꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \m Juaꞌa̱ nguscua jyoꞌo Isaías biꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 10 Loꞌo liꞌ ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu ndiꞌi̱ cajua chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ cacua la xi, chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, chaꞌ caca cuayáꞌ tsoꞌo tiꞌ ma̱ ―nacui̱―. \v 11 Siꞌi sca na nu ndacu ti nguꞌ nu nduꞌni chaꞌ caca cuxi tyiquee nguꞌ; chaꞌ nu ndyuꞌu nde tuꞌba nguꞌ, masi lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ ni, xquiꞌya chaꞌ biꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ na si ngunuꞌu̱ tyiquee nguꞌ. \p \v 12 Loꞌo liꞌ ñaa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ cacua la slo Jesús. \p ―Ná ndiya tiꞌ nu nguꞌ fariseo biꞌ loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 13 ―Ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ nu ntucua nde cua̱, xcua̱a̱ Ni lcaa quixi̱ꞌ nu siꞌi na cuiñii nu ndyataa Ni, chaꞌ ná tsoꞌo quixi̱ꞌ biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 14 Loꞌo juaꞌa̱ ná tsoꞌo nguꞌ fariseo jua cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, biꞌ chaꞌ ngaꞌa̱ chaꞌ xtyanu ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ; ñiꞌya̱ ntiꞌ nguꞌ cuityi̱ꞌ, juaꞌa̱ ntiꞌ nguꞌ fariseo jua ―nacui̱ Jesús―. Si culuꞌu sca nu cuityi̱ꞌ tyucui̱i̱ jiꞌi̱ chaca yu tyaꞌa cuityi̱ꞌ ti yu, tyú tyucuaa nguꞌ sca toꞌ cuaꞌa̱ liꞌ, chaꞌ ni tsaca nguꞌ ná nchca ñaꞌa̱ nguꞌ tyucui̱i̱ su lijya̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 15 Liꞌ nchcuiꞌ Pedro loꞌo Jesús: \p ―Culuꞌu nuꞌu̱ jiꞌi̱ cua ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ nu nda cui̱i̱ jiꞌi̱ na nu ndacu nguꞌ ―nacui̱―. Ná nchca cuayáꞌ tiꞌ ya. \p \v 16 ―¿Ha loꞌo cuꞌma̱, ná ngua cuayáꞌ tiꞌ ma̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ―. \v 17 ¿Ha bilya ta ma̱ cuentya? Lcaa na nu tyatí̱ nde tuꞌba nguꞌ ni, nteje tacui na biꞌ nde neꞌ nguꞌ. Loꞌo tsaa nguꞌ liyaꞌ, tye lyiji chaꞌ jiꞌi̱ liꞌ. \v 18 Pana sca chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ ni, stuꞌba laca biꞌ loꞌo chaꞌ nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ; xquiꞌya chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ, biꞌ chaꞌ nchca cuayáꞌ tiꞌ xaꞌ la ñati̱ si cua ngunuꞌu̱ tyiquee nguꞌ biꞌ. \v 19 Ca neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ ni, ca biꞌ ntsuꞌu su̱u̱ lcaa chaꞌ cuxi: masi cujuii nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ, masi tyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo clyoꞌo xaꞌ ñati̱, masi cuaꞌni subaꞌ nguꞌ loꞌo xaꞌ ñati̱, masi cuaana nguꞌ na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ, masi chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ cuiñi jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ, masi chcuiꞌ nguꞌ cuentyu jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \v 20 Si ntsuꞌu chaꞌ cuxi biꞌ neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ, biꞌ laca nu nduꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ tyiquee nguꞌ; pana loꞌo cacu na sca na ni, masi bilya tyaati̱ tsoꞌo yaꞌ na, ná sca chaꞌ cuaꞌni loꞌo cresiya jiꞌna, chaꞌ siꞌi juaꞌa̱ caca cuxi tyiquee na. \s1 Jlya tiꞌ sca nu cunaꞌa̱ xaꞌ tsuꞌ jiꞌi̱ Jesús \p \v 21 Loꞌo liꞌ nduꞌu Jesús ndyaa nde loyuu su cuentya quichi̱ Tiro loꞌo loyuu su cuentya quichi̱ Sidón; loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ ndyaa nguꞌ loꞌo. \v 22 Loꞌo liꞌ ñaa sca nu cunaꞌa̱ ca tyi quichi̱ biꞌ slo Jesús, ngusiꞌya tsa nu cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p ―Cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ ꞌna, Xuꞌna ―nacui̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Nuꞌu̱ nu laca la cuiꞌ ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ David, cuaꞌni nuꞌu̱ sca chaꞌ tsoꞌo loꞌo naꞌ. Nxalú tsa cuiꞌi̱ jiꞌi̱ sñiꞌ naꞌ. \p \v 23 Ni sca chaꞌ ná nguxacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ loꞌo Jesús: \p ―Culo nuꞌu̱ cña jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ re chaꞌ tsaa maꞌ xaꞌ seꞌi̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―, chaꞌ nxiꞌya tsa jiꞌna. \p \v 24 ―Nda ycuiꞌ Ni ꞌna lijya̱ naꞌ nde chalyuu chaꞌ sca ti loꞌo nguꞌ Israel chcuiꞌ naꞌ ―nacui̱ Jesús liꞌ―, chaꞌ ñiꞌya̱ nduꞌni xlyaꞌ nu cua ngunaꞌ, juaꞌa̱ nduꞌni nguꞌ biꞌ ―nacui̱. \p \v 25 Liꞌ cacua la ndyalaa nu cunaꞌa̱ biꞌ, ndyatu̱ sti̱ꞌ slo Jesús. \p ―Xuꞌna ―nacui̱ jiꞌi̱ Jesús―, xtyucua nuꞌu̱ jiꞌi̱ cua. \p \v 26 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ: \p ―Ná tsoꞌo si xñi nguꞌ tyaja nu ndyacu sñiꞌ nguꞌ chaꞌ cacu xneꞌ ti ―nacui̱. \p \v 27 ―Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱, Xuꞌna ―nacui̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ―, pana tya ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ xneꞌ chaꞌ cacu niꞌ satya ti nu ndyalú toꞌ mesa laja loꞌo ndyacu xuꞌna niꞌ. \p \v 28 ―Chañi chaꞌ jlya tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ nu nda naꞌ loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. Caca chaꞌ nu ntiꞌ nuꞌu̱ lacua ―nacui̱. \p Hora ti ndyaca tsoꞌo sñiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ liꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ nguꞌ quicha \p \v 29 Loꞌo liꞌ nduꞌu Jesús ndyaa, ndyalaa yu ca toꞌ tayuꞌ Galilea biꞌ. Ndyaꞌa̱ yu xi toꞌ tayuꞌ biꞌ, liꞌ ndyacui̱ yu xi siiꞌ caꞌya chaꞌ chcaꞌa̱ yu xi ndejua. \v 30 Quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyalaa slo yu liꞌ; ndyaꞌa̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ quicha, loꞌo nguꞌ nu quicha quiyaꞌ, loꞌo nguꞌ cuityi̱ꞌ, loꞌo nguꞌ cuꞌu̱, loꞌo nu cuꞌ yaꞌ, nu cuꞌ quiyaꞌ, lcaa lo nu quicha. Nsta nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quicha biꞌ lo yuu slo Jesús, loꞌo nguaꞌni Jesús chaꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ liꞌ. \v 31 Ndube tsa tiꞌ nguꞌ quiñaꞌa̱ loꞌo naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ xaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ nu ngua cuꞌu̱, xaꞌ ngua tsoꞌo tyucui ñaꞌa̱ yaꞌ nguꞌ nu ngua cuꞌ yaꞌ, xaꞌ ndyaꞌa̱ nguꞌ nu ngua quicha quiyaꞌ, xaꞌ tyaca̱ꞌ xee ñaꞌa̱ nguꞌ nu ngua cuityi̱ꞌ. Liꞌ lye tsa ndyuꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni nu laca ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ Israel xquiꞌya chaꞌ ndyaca tsoꞌo lcaa nguꞌ quicha biꞌ. \s1 Nda Jesús na nu ndyacu jacua mil tyaꞌa ñati̱ \p \v 32 Loꞌo liꞌ ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo. Nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Tyaꞌna tsa tiꞌ naꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Cua sna tsa̱ ndyaꞌa̱ nguꞌ loꞌo naꞌ juani, loꞌo ngaꞌaa ntsuꞌu na cacu nguꞌ tsiyaꞌ ti. Ná tsoꞌo culo naꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ re chaꞌ tyaa nguꞌ ñaꞌa̱ loꞌo jbiꞌña ti ndyaꞌa̱ nguꞌ, chaꞌ ná talo nguꞌ tyucui̱i̱ juaꞌa̱. \p \v 33 Liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ loꞌo: \p ―¿Macala caja na cacu nguꞌ jiꞌna? Neꞌ quixi̱ꞌ ngaꞌa̱ na re su ná ndiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Loꞌo juaꞌa̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyaꞌa̱ loꞌo na re. \p \v 34 ―¿Ni lcua tyaꞌa xlyá ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \p ―Cati tyaꞌa ti xlyá tejeꞌ loꞌo jiꞌi̱ ya ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱―, loꞌo ntsuꞌu xi cualya sube ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 35 Liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ chaꞌ tyacaꞌa̱ nguꞌ lo yuu. \v 36 Liꞌ ngusñi Jesús nu cati tyaꞌa xlyá biꞌ loꞌo cualya biꞌ, ndya xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi xquiꞌya chaꞌ ntsuꞌu na cacu nguꞌ. Liꞌ ngusaꞌbe Jesús xlyá loꞌo cualya biꞌ, nda yuꞌbe biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ ta nguꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ. \v 37 Liꞌ ndyacu lcaa nguꞌ xlyá biꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu nguaalaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo nxutiꞌi̱ nguꞌ lcaa yuꞌbe nu tyaꞌa ndyanu su ndyacu nguꞌ, liꞌ ngutsaꞌa̱ cati tyaꞌa chcubi loꞌo yuꞌbe biꞌ. \v 38 Jacua mil tyaꞌa nu quiꞌyu ndyacu tsa̱ biꞌ, loꞌo xaꞌ cuentya ngua nu cunaꞌa̱ loꞌo nu sube; lcaa biꞌ ndyacu. \v 39 Loꞌo ndye ndyacu nguꞌ, liꞌ nchcuiꞌ salyaꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ tyaa nguꞌ toꞌ tyi nguꞌ. Liꞌ ndyatí̱ Jesús neꞌ yaca niꞌi̱ sube, nduꞌu yu ndyaa yu nde loyuu Magdala loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \c 16 \s1 Ñaꞌa̱ cuiꞌya nguꞌ sca chaꞌ tlyu nu cuaꞌni Jesús ntiꞌ nguꞌ \p \v 1 Loꞌo liꞌ ndyalaa sca taju nguꞌ fariseo loꞌo nguꞌ saduceo slo Jesús, chaꞌ chcuiꞌ cuayáꞌ nguꞌ loꞌo yu, si caca tyiji̱loo nguꞌ jiꞌi̱ yu ntiꞌ nguꞌ. Nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús chaꞌ culuꞌu sca chaꞌ tlyu jiꞌi̱ nguꞌ, sca chaꞌ tlyu nu tyuꞌu tucua nde cua̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 2 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Nu cuꞌma̱ ni, ndiꞌya̱ nchcuiꞌ ma̱ loꞌo cua tsaa ti cuichaa: “Lubii cua̱ caca la quee, chaꞌ tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ nscua coo tyubiꞌ cua̱ juani”, nacui̱ ma̱. \v 3 Loꞌo ndiꞌya̱ nchcuiꞌ ma̱ nde tlya loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ nde cua̱: “Caꞌya tyo juani chaꞌ lye xi ñaꞌa̱ coo cua̱, ngata tsa ñaꞌa̱ coo”, nacui̱ ma̱. ¿Ni chaꞌ laca, chaꞌ jlo tsa tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ caca sca tsa̱ nu loꞌo ñaꞌa̱ ti ma̱ nde cua̱? Pana ná jlo tiꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti ñiꞌya̱ caca jiꞌi̱ cuꞌma̱ nguꞌ nasiyu̱ re tyempo juani. \v 4 Na xñaꞌa̱ tsa tyiquee ma̱ ca taꞌa ma̱ chaꞌ xcuiꞌ ntiꞌ ma̱ chaꞌ cuaꞌni naꞌ sca chaꞌ tlyu chaꞌ ñaꞌa̱ cuiꞌya ma̱ jiꞌi̱; laca ma̱ ñati̱ nu ná jlya tiꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Pana ná cuaꞌni naꞌ juaꞌa̱. Ngaꞌa̱ chaꞌ tyiꞌu tiꞌ ma̱ na laca nu ngua jiꞌi̱ jyoꞌo Jonás nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni la. \p Ngaꞌaa nchcuiꞌ la Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ, nduꞌu yu ndyaa. \s1 Nguꞌ fariseo laca ñiꞌya̱ ntiꞌ scua̱ tiyeꞌ \p \v 5 La cuiꞌ tsa̱ biꞌ, cua nteje tacui nguꞌ lo tayuꞌ loꞌo yaca niꞌi̱ biꞌ. Ngutuꞌu nguꞌ chaca tsuꞌ, liꞌ ndyiꞌu tiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ cua ngujlyaa tiꞌ nguꞌ chaꞌ quiꞌya loꞌo nguꞌ xlyá tejeꞌ chaꞌ cacu nguꞌ tyucui̱i̱. \v 6 Loꞌo liꞌ ndiꞌya̱ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ: \p ―Tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Cuiꞌya ma̱ cuentya ñiꞌya̱ nduꞌni scua̱ tiyeꞌ nu nda nguꞌ, la cuiꞌ nguꞌ fariseo loꞌo nguꞌ saduceo ―nacui̱. \p \v 7 Liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: \p ―Chaꞌ ná loꞌo xlyá tejeꞌ ndyaꞌa̱ na, biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ nu cusuꞌ chaꞌ jiꞌi̱ scua̱ tiyeꞌ loꞌo na ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 8 Pana, ngua tii Jesús chaꞌ ná ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ biꞌ. \p ―¿Ni chaꞌ ndube tiꞌ ma̱ chaꞌ ná loꞌo xlyá tejeꞌ lijya̱ ma̱? ―nacui̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Xti tsa chaꞌ jlya tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 9 ¿Ha chañi chaꞌ bilya caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱? ¿Ha ná ntsuꞌu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ nu caꞌyu tyaꞌa ti xlyá tejeꞌ nu ndyacu caꞌyu mil tyaꞌa ñati̱ tsubiꞌ? Tyu̱u̱ tyaꞌa chcubi ngutsaꞌa̱ loꞌo yuꞌbe xlyá tyaꞌa ndyanu loꞌo ndye ndyacu nguꞌ tsa̱ biꞌ. \v 10 Juaꞌa̱ nu cati tyaꞌa xlyá tejeꞌ nu ndyacu nu jacua mil tyaꞌa ñati̱ ni, la cuiꞌ ti chaꞌ; tyu̱u̱ tyaꞌa chcubi ngutsaꞌá̱ loꞌo yuꞌbe xlyá tyaꞌa nu ndyanu loꞌo ndyacu nguꞌ liꞌ. \v 11 ¿Ni chaꞌ laca ngaꞌaa nda ma̱ cuentya, chaꞌ ná nchcuiꞌ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ xlyá nu ndacu nguꞌ loꞌo nacui̱ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ scua̱ tiyeꞌ? Xaꞌ cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱, cuiꞌya ma̱ cuentya ñiꞌya̱ nduꞌni scua̱ tiyeꞌ nu nda nguꞌ, la cuiꞌ nguꞌ fariseo loꞌo nguꞌ saduceo. \p \v 12 Ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ liꞌ chaꞌ nchcuiꞌ Jesús jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ncluꞌu nguꞌ fariseo loꞌo nguꞌ saduceo jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ ngaꞌaa tsoꞌo xñi nguꞌ chaꞌ biꞌ; siꞌi chaꞌ jiꞌi̱ scua̱ tiyeꞌ nu ndyaꞌ xlyá loꞌo nu ntiꞌ Jesús chcuiꞌ tsa̱ biꞌ. \s1 Ndachaꞌ liñi Pedro chaꞌ ycuiꞌ Cristo laca Jesús \p \v 13 Loꞌo ca tiyaꞌ la, liꞌ ndyalaa nguꞌ loyuu su cuentya quichi̱ Cesarea de Filipo. Xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, nchcuane yu jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―¿Na laca nacui̱ ñati̱ cuentya ꞌna? ¿Tilaca laca naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ nde chaꞌ caca naꞌ ñati̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 14 ―Ntsuꞌu ñati̱ nu nacui̱ chaꞌ laca nuꞌu̱ jyoꞌo Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ tya tsubiꞌ la ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Loꞌo xaꞌ ñati̱ ni, nacui̱ nguꞌ chaꞌ jyoꞌo Elías laca nuꞌu̱. Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu xaꞌ la ñati̱ nu nacui̱ chaꞌ jyoꞌo Jeremías laca nuꞌu̱. Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu nguꞌ nu nacui̱ chaꞌ chaca quiyaꞌ cua ndyuꞌú chaca jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni nu ngua saꞌni, la cuiꞌ biꞌ laca nuꞌu̱, nacui̱ nguꞌ. \p Juaꞌa̱ nacui̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús. \v 15 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Loꞌo cuꞌma̱ ni, ¿tilaca laca naꞌ ntiꞌ ma̱? \p \v 16 Hora ti nguxacui̱ Simón Pedro chaꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p ―Cristo laca nuꞌu̱ ―nacui̱―. Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi nu luꞌú ca laca nuꞌu̱. \p \v 17 ―Tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee nuꞌu̱ Simón, sñiꞌ Jonás ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ liꞌ―. Siꞌi ñati̱ chalyuu ti nu nguluꞌu chaꞌ biꞌ jinuꞌu̱; pana ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ nu ntucua nde cua̱, nda Ni chaꞌ biꞌ nu nguaꞌya hique nuꞌu̱. \v 18 Pedro naa nuꞌu̱, loꞌo juaꞌa̱ caca nuꞌu̱ ñiꞌya̱ laca sca quee quiyaꞌ niꞌi̱. Nu loꞌo nchcuiꞌ nuꞌu̱ tsa̱, chaꞌ liñi laca nu nchcuiꞌ nuꞌu̱; biꞌ laca su̱u̱ chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ ꞌna, chaꞌ tsoꞌo tsa ndyanu tachaa chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱ juaꞌa̱. Ná taca jiꞌi̱ cuiñaja, ni cuiꞌi̱ cuxi, ni jyoꞌo, ni tsaca ñati̱, ná taca jiꞌi̱ nguꞌ tsiyaꞌ ti tyiji̱loo nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ ꞌna, masi cajaa ñati̱ ꞌna xquiꞌya chaꞌ cuxi. \v 19 Ta naꞌ lcaa chacuayáꞌ jnaꞌ jinuꞌu̱, chaꞌ taca tyatí̱ ñati̱ ꞌna ca su laca ycuiꞌ Ndyosi loo. Nu loꞌo ná cuaꞌni clyu tiꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ñati̱ xquiꞌya sca chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni ñati̱ biꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ ná cuaꞌni clyu tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ nde loo la; pana loꞌo cuaꞌni clyu tiꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ñati̱, la cuiꞌ juaꞌa̱ cuaꞌni clyu tiꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. \p \v 20 Liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ ná cachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ni sca ñati̱ chaꞌ Cristo laca ycuiꞌ yu. \s1 Nda Jesús chaꞌ loꞌo nguꞌ chaꞌ cua cajaa ti ycuiꞌ \p \v 21 Loꞌo tyempo biꞌ nguxana Jesús nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ tsaa yu nde quichi̱ Jerusalén. Pana ca quichi̱ biꞌ tyacua chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ yu xquiꞌya chaꞌ xcubeꞌ tsa nguꞌ cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu; juaꞌa̱ sti joꞌó nu laca loo, loꞌo mstru chaꞌ joꞌó, lcaa nguꞌ biꞌ xcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu. Pana tyuꞌú yu chaca quiyaꞌ tsa̱ nchca tyuna, nacui̱ yu. \v 22 Liꞌ ngusñi Pedro yaꞌ Jesús chaꞌ chcuiꞌ loꞌo: \p ―Cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jinuꞌu̱, Xuꞌna ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱―. Ná caca biꞌ ñiꞌya̱ nu nacui̱ nuꞌu̱. \p \v 23 Hora ti nguxtyacui Jesús, naꞌa̱ jiꞌi̱ nu Pedro biꞌ. \p ―Tyuꞌutsuꞌ nuꞌu̱ Satanás, chaꞌ ngaꞌaa cuaꞌa nuꞌu̱ ꞌna ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ Pedro―. Siꞌi ñiꞌya̱ nu nclacua tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi nclyacua tiꞌ nuꞌu̱ juani; ñiꞌya̱ nu nclacua tiꞌ ñati̱ chalyuu ti, juaꞌa̱ nclyacua tiꞌ nuꞌu̱ juani. \p \v 24 Liꞌ nguluꞌu la Jesús jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ: \p ―Si ntsuꞌu ñati̱ nu chañi chaꞌ ntiꞌ nguꞌ tsaa nguꞌ loꞌo naꞌ ―nacui̱―, ngaꞌa̱ chaꞌ xtyanu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu ntsuꞌu tsa tyiquee nguꞌ jiꞌi̱, chaꞌ tyaꞌa̱ nguꞌ loꞌo naꞌ lcaa tsa̱, masi cujuii ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ xquiꞌya naꞌ. \v 25 Chcunaꞌ chalyuu jiꞌi̱ ñati̱ nu xcuiꞌ nclyacua tsa tiꞌ ñiꞌya̱ caca tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ ca; pana quije chalyuu jiꞌi̱ nguꞌ ca slo ycuiꞌ Ni si tyajaꞌa̱ nguꞌ, masi cujuii ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ xquiꞌya naꞌ. \v 26 Ná tyanu chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ nguꞌ nu loꞌo cajaa nguꞌ, masi nguaꞌni tsa nguꞌ ngana nde chalyuu; ngunaꞌ lcaa chalyuu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ, chaꞌ ná taca ta nguꞌ cayaꞌ chaꞌ caja la chalyuu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 27 Chañi chaꞌ chaca quiyaꞌ ca̱a̱ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱ naꞌ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, stuꞌba ti ca̱a̱ naꞌ loꞌo lcaa xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; ndubi tsa ñaꞌa̱ loo naꞌ loꞌo xee jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ liꞌ. Loꞌo liꞌ ta naꞌ xcayaꞌ nguꞌ, ni cña nu cua nguaꞌni scaa nguꞌ loꞌo ya̱a̱ nguꞌ chalyuu. \v 28 Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ ntsuꞌu nguꞌ nu tya ndu̱ loꞌo na chalyuu re juani, nu loꞌo tya lyiji cajaa nguꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ cua nguxana chaꞌ laca naꞌ loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱, naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱. \c 17 \s1 Cua ngutsaꞌa̱ ñaꞌa̱ tyucui ñaꞌa̱ loo Jesús ndu̱ slo nguꞌ \p \v 1 Loꞌo cua ndyaꞌa scuá tsa̱, liꞌ ndyaa loꞌo Jesús jiꞌi̱ Pedro loꞌo Jacobo loꞌo Juan tyaꞌa ngula Jacobo biꞌ; jacua tyaꞌa nguꞌ biꞌ ndyaa nguꞌ lo xlya caꞌya cua̱. \v 2 Liꞌ laja loꞌo naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, cua ngutsaꞌa̱ ñaꞌa̱ tyucui ñaꞌa̱ loo yu liꞌ; ndubi tsa ñaꞌa̱ loo yu ñiꞌya̱ ndubi xee cuichaa liꞌ. Ñiꞌya̱ sca xee nu ngati̱ tsa, juaꞌa̱ ngati̱ tsa ñaꞌa̱ steꞌ yu. \v 3 Loꞌo liꞌ nduꞌu tucua jyoꞌo Moisés loꞌo jyoꞌo Elías, ndu̱ nguꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús. Loꞌo nu nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ Jesús biꞌ, naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 4 Liꞌ nchcuiꞌ Pedro loꞌo Jesús: \p ―Xuꞌna ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱―, tsoꞌo tsa chaꞌ ngaꞌa̱ ya re ―nacui̱―. ¿Ha tsoꞌo ntiꞌ nuꞌu̱ si cuiñá naꞌ sna tyaꞌa chcuaꞌya? Tsaca laca su tyiꞌi̱ ycuiꞌ nuꞌu̱, chaca su tyiꞌi̱ La Moisés, chaca su tyiꞌi̱ La Elías. \p \v 5 Pana laja loꞌo nchcuiꞌ Pedro, liꞌ nduꞌu tucua sca coo nu ngati̱ tsa ñaꞌa̱, nu ndubi tsa ñaꞌa̱, ngüixi̱i̱ chu̱ꞌ nguꞌ, tyucui ñaꞌa̱ su ndu̱ nguꞌ. Liꞌ nguañi xtyiꞌi sca ñati̱. Hora ti ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ biꞌ, chaꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ laja coo biꞌ: \p ―La cuiꞌ yu re laca Sñiꞌ naꞌ, tyacaꞌa tsa yu ꞌna ―nacui̱ Ni―. Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ yu. Cuaꞌa̱ tsoꞌo jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu chcuiꞌ Sñiꞌ naꞌ re loꞌo ma̱. \p \v 6 Loꞌo ndyuna nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ biꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ni cuentya jiꞌi̱ Jesús, liꞌ nclyú nguꞌ biꞌ nde lo yuu chaꞌ ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ biꞌ. \v 7 Loꞌo liꞌ ngusta yaꞌ Jesús hichu̱ꞌ nguꞌ biꞌ. \p ―Tyatu̱ ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, ná cutsi̱i̱ ma̱ tsiyaꞌ ti. \p \v 8 Laja liꞌ nxñaꞌa̱ nu sna tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ biꞌ su ndu̱ jyoꞌo biꞌ tsa̱ la, pana naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ ngaꞌaa ndu̱ nguꞌ biꞌ; sca ti Jesús ndu̱ ca biꞌ liꞌ. \p \v 9 Loꞌo lijya̱ ndaꞌya tiꞌi̱ nguꞌ siiꞌ caꞌya biꞌ, liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Ná cachaꞌ ma̱ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ nu cua naꞌa̱ ma̱ lo xlya caꞌya jua tsa̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Nu loꞌo cua ngujuii ycuiꞌ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, nu loꞌo tyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ, liꞌ taca cachaꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱. \p \v 10 Liꞌ nchcuane nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús: \p ―¿Ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ nu nchcuiꞌ chaꞌ joꞌó lacua? Nchcuiꞌ chaꞌ clyo la ntsuꞌu chaꞌ ca̱a̱ jyoꞌo Elías nde chalyuu chaca quiyaꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 11 ―Chañi chaꞌ ca̱a̱ Elías clyo chaꞌ cuaꞌni choꞌo jiꞌi̱ lcaa lo na ―nacui̱ Jesús―. \v 12 Pana chaꞌ liñi cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani chaꞌ cua ñaa nu laca Elías; ná ndyuloo nguꞌ jiꞌi̱, biꞌ chaꞌ cua nguaꞌni cuxi nguꞌ loꞌo. Loꞌo juaꞌa̱ xcubeꞌ nguꞌ jnaꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱. \p \v 13 Liꞌ ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ laca chaꞌ nu cua nchcuiꞌ ca Jesús loꞌo nguꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca yu cuañiꞌ nu nxalú cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ \p \v 14 Loꞌo cua nguaꞌya nguꞌ siiꞌ caꞌya biꞌ, xaꞌ ndyalaa nguꞌ su ndiꞌi̱ nguꞌ quiñaꞌa̱ loꞌo nu xaꞌ la tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús biꞌ. Hora ti ñaa sca nu quiꞌyu, ndyatu̱ sti̱ꞌ yu slo Jesús, nchcuiꞌ yu biꞌ loꞌo liꞌ: \p \v 15 ―Cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ sñiꞌ naꞌ, cusuꞌ ―nacui̱ yu biꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Quicha tsa tiꞌ sñiꞌ naꞌ chaꞌ luꞌba tsa nxalú cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ yu; nduꞌni cuiꞌi̱ biꞌ, chaꞌ luꞌba tsa nclyú yu lo quiiꞌ, luꞌba ti nxtyú jiꞌi̱ yu lo hitya. \v 16 Ñaa loꞌo naꞌ jiꞌi̱ nu quicha biꞌ slo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jinuꞌu̱, pana ná ngua jiꞌi̱ nguꞌ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ tyaca tsoꞌo yu. \p \v 17 ―Ná jlya tiꞌ cuꞌma̱ tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Cuxi tsa cresiya jiꞌi̱ ma̱. Ngaꞌaa tsoꞌo tyanu naꞌ slo cuꞌma̱, ngaꞌaa talo naꞌ jiꞌi̱ ma̱ tsiyaꞌ ti. Pana ca̱a̱ loꞌo ma̱ jiꞌi̱ nu quicha jua slo naꞌ juani. \p \v 18 Liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi biꞌ, chaꞌ tyuꞌutsuꞌ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ nu quicha biꞌ. \v 19 Ca tiyaꞌ la xi nchcuane nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús su ntucua ycuiꞌ ti nguꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ ná ngua jiꞌi̱ ya culo ya jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi biꞌ lacua? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 20 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Xti ti chaꞌ jlya tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, biꞌ chaꞌ ná ngua jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ si chañi ca chaꞌ jlya tiꞌ ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, masi tsa lo cua sca siꞌyu cuxee ti nu piti tsa, si juaꞌa̱ ti jlya tiꞌ ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ Ni, liꞌ taca chcuiꞌ ma̱ loꞌo caꞌya cua̱ nde: “Tyuꞌutsuꞌ nuꞌu̱ tyaa nuꞌu̱ chaca seꞌi̱ cajua la”, ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱. Loꞌo liꞌ taquiyaꞌ caꞌya biꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ ma̱ loꞌo, tyuꞌutsuꞌ caꞌya biꞌ tsaa chaca seꞌi̱ liꞌ. Ná ntsuꞌu chaꞌ nu ná caca cuaꞌni ma̱ si chañi ca chaꞌ jlya tiꞌ ma̱ ꞌna. \v 21 Loꞌo juaꞌa̱ chaꞌ culo ma̱ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi biꞌ ni, ná ca culo ma̱ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ biꞌ si ná cuaꞌa ma̱ xi jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ma̱; tsoꞌo si ná cacu ma̱ tyaja laja loꞌo chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ nu quicha biꞌ. Juaꞌa̱ cuaꞌni ma̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tyuꞌu cuiꞌi̱ biꞌ tyaa. \s1 Xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ cajaa ycuiꞌ yu \p \v 22 Loꞌo liꞌ tya ndyaꞌa̱ nguꞌ xi loyuu su cuentya Galilea, nu Jesús loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. Laja loꞌo ndyaꞌa̱ nguꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Ntsuꞌu sca ñati̱ nu cujuiꞌ cresiya ꞌna jiꞌi̱ nguꞌ tisiya chaꞌ cuaꞌni cuxi nguꞌ loꞌo naꞌ, masi cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱; \v 23 cujuii nguꞌ biꞌ jnaꞌ liꞌ. Pana tyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ tsa̱ nchca tyuna liꞌ. \p Ngua xñiꞌi̱ tsa tiꞌ nguꞌ loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ biꞌ. \s1 Nda nguꞌ cñi cuentya jiꞌi̱ laa tonu \p \v 24 Cua tsa̱ xi ndyalaa nguꞌ quichi̱ Capernaum, loꞌo liꞌ ndyalaa xi nguꞌ nu laca cña neꞌ laa slo Pedro; nxutiꞌi̱ nguꞌ biꞌ cñi cuentya jiꞌi̱ laa tonu nu ntucua nde Jerusalén. Liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo Pedro: \p ―Nu mstru jiꞌi̱ ma̱ ni, ¿ha loꞌo yu nda yu cñi neꞌ laa biꞌ? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pedro. \p \v 25 ―Nda yu ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \p Nu loꞌo cua ndyalaa Pedro toniꞌi̱, liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo yu: \p ―¿Ñiꞌya̱ ntiꞌ nuꞌu̱, Simón? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ Pedro―. ¿Ti jiꞌi̱ nclyo nguꞌ nu laca loo cñi? ¿Ha culo nguꞌ cñi jiꞌi̱ sñiꞌ nguꞌ ntiꞌ nuꞌu̱? ¿Ha siꞌi jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ culo nguꞌ cñi? \p \v 26 ―Jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ nclyo nguꞌ nu laca loo cñi, siꞌi jiꞌi̱ sñiꞌ ―nacui̱ Pedro liꞌ. \p ―Chañi hi̱. Ná loꞌo sñiꞌ nguꞌ nda cayaꞌ cuentya jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ lacua ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ Pedro―. \v 27 Pana ná ntiꞌ na chaꞌ ca ñasi̱ꞌ nguꞌ jiꞌna, nguꞌ nu laca loo neꞌ laa tonu, biꞌ chaꞌ yaa clya nuꞌu̱ toꞌ tayuꞌ chaꞌ cu̱ nuꞌu̱ chcua̱ xñi cualya lo hitya, chaꞌ xñi nuꞌu̱ jiꞌi̱ sca cualya. Liꞌ tayaꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ cualya nu caja jinuꞌu̱ clyo, scana tuꞌba cualya biꞌ, chaꞌ culo nuꞌu̱ cñi nu ntsuꞌu tuꞌba niꞌ; tyuꞌu scua cñi biꞌ chaꞌ ta nuꞌu̱ cñi jiꞌi̱ nguꞌ cuentya jinuꞌu̱, loꞌo juaꞌa̱ cuentya jnaꞌ. \c 18 \s1 Nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca nguꞌ \p \v 1 La cuiꞌ tyempo biꞌ ndyalaa lcaa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ slo Jesús chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo: \p ―¿Tilaca laca nu ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ ca su laca ycuiꞌ Ndyosi loo? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 2 Liꞌ ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ sca nu piti chaꞌ ca̱a̱ slo yu, chaꞌ tyatu̱ nu piti slo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \p \v 3 ―Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―, chaꞌ ná caca tyatí̱ ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱ si ná chaꞌa̱ chaꞌ tyiquee ma̱; ngaꞌa̱ chaꞌ caca tyiquee ma̱ ñiꞌya̱ laca tyiquee nu piti re, chaꞌ ná tyixi nduꞌni nguꞌ sube. \v 4 Sca ñati̱ nu laca ñiꞌya̱ laca nu piti re, sca ñati̱ nu ná tyixi tyiquee, nu ná ntiꞌ tyiji̱loo jiꞌi̱ tyaꞌa chaꞌ caca ycuiꞌ sca ñati̱ tlyu, biꞌ laca nu ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ ca su laca ycuiꞌ Ndyosi loo. \v 5 Nu loꞌo xtyucua ma̱ jiꞌi̱ sca ñati̱ ñiꞌya̱ ntiꞌ nu piti re xquiꞌya chaꞌ ngusñi tsoꞌo ma̱ chaꞌ jnaꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ na nxtyucua ma̱ ꞌna laca. \s1 Cuxi tsa caca jiꞌna si ntsuꞌu sca quiꞌya nu ndiya la tiꞌ na \p \v 6 ’Si ntsuꞌu ñati̱ nu ndatsaa jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ cuxiꞌ, masi tatsaa ñati̱ biꞌ jiꞌi̱ nu piti re chaꞌ cuaꞌni yu chaꞌ cuxi, tsoꞌo la masi tyaaca̱ꞌ sca quichi tonu yane ñati̱ cuxi biꞌ, loꞌo liꞌ xtyú nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ lo hitya tyujoꞌo chaꞌ tye chaꞌ jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti; tsoꞌo la si cajaa ñati̱ nu juaꞌa̱ nduꞌni, chaꞌ ngaꞌaa tatsaa jiꞌi̱ xaꞌ la nguꞌ sube chaꞌ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ cuxi. \v 7 ¡Tyaꞌna tsa ñati̱ chalyuu re! Ntsuꞌu tsa chaꞌ cuxi nu nduꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ tyiquee ñati̱. Lcaa hora ntsuꞌu chaꞌ cuxi juaꞌa̱ nde chalyuu, pana tlyu tsa chaꞌ caca jiꞌi̱ ñati̱ nu ndatsaa jiꞌi̱ tyaꞌa chaꞌ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ cuxi; tlyu tsa chaꞌ tiꞌí tyacua jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ nde loo la. \p \v 8 ’Ngaꞌa̱ chaꞌ xtyanu ma̱ tsiyaꞌ ti lcaa chaꞌ cuxi nu ndiya tsa tiꞌ ma̱ jiꞌi̱, masi tiji̱ꞌ tsa tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ sca chaꞌ biꞌ ñiꞌya̱ laca si yaꞌ ma̱ laca, ñiꞌya̱ laca si quiyaꞌ ma̱ laca. Tsoꞌo la xana chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ ma̱, masi ná loꞌo chaꞌ cuxi biꞌ nu tiji̱ꞌ tsa tiꞌ ma̱ jiꞌi̱, loꞌo liꞌ ná tyalaa ma̱ su ngaꞌaa tye tsiyaꞌ ti chaꞌ tyaqui̱ quiiꞌ. \v 9 La cuiꞌ ti chaꞌ, masi ndiya tsa tiꞌ ma̱ sca chaꞌ cuxi nu ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱, ngaꞌa̱ chaꞌ xtyanu ma̱ chaꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti, ñiꞌya̱ si culo ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ cloo ma̱ chaꞌ ngaꞌaa taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ tsiyaꞌ ti. Tsoꞌo la xana chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ ma̱, masi ná loꞌo chaꞌ cuxi biꞌ nu tiji̱ꞌ tsa tiꞌ ma̱ jiꞌi̱, chaꞌ liꞌ ná tsaa ma̱ nde ca bilyaa su ná tye tsiyaꞌ ti chaꞌ tyaqui̱ quiiꞌ. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ sca xlyaꞌ nu cua ngunaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ \p \v 10 ’Ná tsoꞌo si ná taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ sca ñati̱ ꞌna, masi jiꞌi̱ sca nu piti. Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ ntsuꞌu xca̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ni cuentya jiꞌi̱ lcaa nguꞌ sube biꞌ; lcaa hora ntsuꞌu chacuayáꞌ chcuiꞌ xca̱ biꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ cuentya jiꞌi̱ nu nguꞌ sube jiꞌi̱. \v 11 Cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chalyuu chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca naꞌ ñati̱, chaꞌ cuaꞌni lyaá naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu cua ngunaꞌ chalyuu jiꞌi̱ xquiꞌya chaꞌ cuxi. \p \v 12 ’¿Ñiꞌya̱ ntiꞌ ma̱ ni? Cua ntsuꞌu sca siyento tyaꞌa xlyaꞌ jiꞌi̱ sca ñati̱, loꞌo liꞌ ngunaꞌ tsaca jiꞌi̱ yu. ¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni yu liꞌ? Ndiꞌya̱ cuaꞌni yu ñacui̱ naꞌ: xtyanu yu jiꞌi̱ taju xlyaꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ siiꞌ caꞌya su tsoꞌo ti ndiꞌi̱ niꞌ, chaꞌ tsaa yu tsaana yu jiꞌi̱ xlyaꞌ nu ngunaꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ. \v 13 Loꞌo quije biꞌ jiꞌi̱ yu, ca chaa tsa tiꞌ yu liꞌ, chaꞌ tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee yu ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱ nu sca ca xlyaꞌ nu cua ngunaꞌ jiꞌi̱ yu; pana ná ntsuꞌu chaꞌ culacua tiꞌ yu jiꞌi̱ nu jacuayala tyii ntucua caa tyaꞌa xlyaꞌ nu ndyanu tsoꞌo ti. \v 14 Ñiꞌya̱ nu nduꞌni nu xuꞌna xlyaꞌ biꞌ, chaꞌ ná chcunaꞌ ni sca xlyaꞌ jiꞌi̱ yu, la cuiꞌ juaꞌa̱ nduꞌni ycuiꞌ Ndyosi Sti ma̱ nu ntucua nde cua̱, chaꞌ ná ntiꞌ Ni chaꞌ chcunaꞌ chalyuu jiꞌi̱ ni tsaca ñati̱ xquiꞌya chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱. Ná ntiꞌ ycuiꞌ Ni tsiyaꞌ ti chaꞌ tye chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, masi sube tsa nguꞌ ntiꞌ ma̱. \s1 Ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni clyu tiꞌ na jiꞌi̱ tyaꞌa na \p \v 15 ’Nu loꞌo ntsuꞌu nguꞌ tyaꞌa ma̱ nu nguaꞌni sca chaꞌ cuxi loꞌo ma̱, liꞌ tsaa ma̱ slo nguꞌ tyaꞌa ma̱ biꞌ, chaꞌ cuaana ti cachaꞌ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ laca chaꞌ cuxi nu nguaꞌni nguꞌ loꞌo ma̱. Tsoꞌo tsa liꞌ si tyajaꞌa̱ nguꞌ tyaꞌa ma̱ biꞌ cuna nguꞌ chaꞌ nu chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ; ca xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ liꞌ, xquiꞌya chaꞌ cua nguaꞌni nguꞌ chaꞌ cuxi biꞌ. Liꞌ xaꞌ caca stuꞌba chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo nguꞌ tyaꞌa ma̱ biꞌ. \v 16 Pana si ná tyajaꞌa̱ nguꞌ tyaꞌa ma̱ biꞌ cuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ, tsoꞌo la si tsaa ma̱ slo nguꞌ biꞌ chaca quiyaꞌ; pana loꞌo xi xaꞌ la nguꞌ tyaꞌa ma̱ tsaa ma̱ liꞌ, chaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ cuna nguꞌ chaꞌ nu chcuiꞌ tyucuaa ma̱, chaꞌ caca nguꞌ biꞌ testigo. \v 17 Loꞌo liꞌ, si ná tyajaꞌa̱ nguꞌ tyaꞌa ma̱ biꞌ taquiyaꞌ nguꞌ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ tucua sna tyaꞌa ma̱, liꞌ cachaꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ taju ñati̱ jiꞌi̱ cuꞌma̱, nu stuꞌba nduꞌni tlyu ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Loꞌo liꞌ si ñaꞌa̱ ti ná tyajaꞌa̱ nu nguꞌ tyaꞌa ma̱ biꞌ taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ ca taꞌa taju tyaꞌa ma̱ loꞌo nguꞌ, liꞌ ngaꞌaa cuaꞌni tyaꞌa ma̱ loꞌo nguꞌ biꞌ lacua. Ñiꞌya̱ si cua laca nguꞌ ñati̱ nu ná ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti, ñiꞌya̱ si laca nguꞌ msu jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu cuiñi ti nxñi quiñaꞌa̱ tsa cñi cña loo jiꞌi̱ ma̱, juaꞌa̱ cuaꞌni ma̱ loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 18 ’Chaꞌ liñi laca nu nchcuiꞌ naꞌ re, chaꞌ loꞌo ná cuaꞌni clyu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ñati̱ xquiꞌya sca chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni ñati̱ biꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ ná cuaꞌni clyu tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ nde loo la; pana loꞌo cuaꞌni clyu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ñati̱, la cuiꞌ juaꞌa̱ cuaꞌni clyu tiꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. \p \v 19 ’Chaca quiyaꞌ cacha̱ꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ chañi chaꞌ cuaꞌni Sti naꞌ nu ntucua nde cua̱ lcaa chaꞌ nu ndijña ma̱ jiꞌi̱ Ni, masi tucua tyaꞌa ti ma̱ ndu̱ ma̱, si stuꞌba chaꞌ nu ntsuꞌu tyiquee tyucuaa ma̱. \v 20 Loꞌo naꞌ ngaꞌa̱ naꞌ loꞌo ma̱ macala su ndyuꞌu tiꞌi̱ tucua sna tyaꞌa ti ma̱ chacuayaꞌ ꞌna. \p \v 21 Liꞌ ñaa Pedro cacua la chaꞌ cachaꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Xuꞌna ―nacui̱ jiꞌi̱ Jesús―, ¿ni lcua quiyaꞌ cuiꞌya naꞌ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ yu tyaꞌa naꞌ loꞌo ndyuꞌni yu chaꞌ cuxi loꞌo naꞌ? ―nacui̱―. ¿Ha tsoꞌo cati quiyaꞌ cuaꞌni clyu tiꞌ naꞌ jiꞌi̱ yu? \p \v 22 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ Pedro: \p ―Ná chcuiꞌ na chaꞌ cati ti quiyaꞌ ―nacui̱ Jesús―. Tsoꞌo cuaꞌni clyu tiꞌ na jiꞌi̱ tyaꞌa na masi snayala tyii ntucua cati quiyaꞌ ―nacui̱. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ msu nu ná ntiꞌ cuaꞌni clyu tiꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa msu yu \p \v 23 ’Chcuiꞌ naꞌ chaca chaꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱: Chcuiꞌ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ sca rey nu ngua tiꞌ cuaꞌni tye taneꞌ, chaꞌ ndacui tsa msu jiꞌi̱. \v 24 Loꞌo nguxana ca ti nclyacua tiꞌ rey juaꞌa̱, hora ti nduꞌu tucua nguꞌ slo rey biꞌ, ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ sca msu nu ndacui tyu̱u̱ tsa miyu̱ paxu jiꞌi̱. \v 25 Ná ntsuꞌu cñi tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ msu biꞌ, chaꞌ tya taneꞌ biꞌ jiꞌi̱ xuꞌna yu; biꞌ chaꞌ ngulo xuꞌna yu cña chaꞌ cujuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ msu biꞌ, loꞌo jiꞌi̱ clyoꞌo yu, loꞌo jiꞌi̱ ca taꞌa sñiꞌ yu, loꞌo lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ msu biꞌ ca cayaꞌ chaꞌ tya cñi nu ndacui jiꞌi̱ xuꞌna yu liꞌ. \v 26 Ndyutsi̱i̱ tsa msu biꞌ liꞌ, nclyú yu lo yuu su ndu̱ xuꞌna yu. Liꞌ ndyatu̱ sti̱ꞌ slo yu chaꞌ jña xi tyempo jiꞌi̱ xuꞌna yu: “Xuꞌna”, nacui̱ msu biꞌ jiꞌi̱ rey, “talo xi ꞌna. Ta la xi tyempo ꞌna chaꞌ tya naꞌ lcaa cñi nu ndacui naꞌ jinuꞌu̱ ca tiyaꞌ la.” \v 27 Ngua tyaꞌna tiꞌ xuꞌna msu biꞌ jiꞌi̱ liꞌ, nguaꞌni clyu tiꞌ jiꞌi̱ msu jiꞌi̱ cuentya jiꞌi̱ taneꞌ biꞌ. “Cua ndye taneꞌ jinuꞌu̱ juani. Ngaꞌaa ndacui nuꞌu̱ jnaꞌ”, nacui̱ xuꞌna yu jiꞌi̱ yu. Cua nduꞌu msu biꞌ ndyaa liꞌ. \v 28 Tyucui̱i̱ nde su ndyaa yu, liꞌ ndyacua tyaꞌa yu loꞌo tyaꞌa msu yu nu ndacui xti ti cñi jiꞌi̱ yu. Hora ti ngusñi yu yane tyaꞌa, tyaala tsa nguaꞌni yu jiꞌi̱ tyaꞌa msu yu. “¿Ni hora tya nuꞌu̱ cñi nu ndacui nuꞌu̱ ꞌna?” nacui̱ yu jiꞌi̱ tyaꞌa msu yu. \v 29 Loꞌo nu ndacui xti ti cñi biꞌ ni, ndyatu̱ sti̱ꞌ slo msu tyaala biꞌ, ndijña xi chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ yu tyaala biꞌ, chaꞌ caca tyaꞌna tiꞌ yu jiꞌi̱: “Talo nuꞌu̱ xi ꞌna”, nacui̱ jiꞌi̱ nu tyaala biꞌ. “Ta la xi tyempo ꞌna chaꞌ tya naꞌ lcaa cñi nu ndacui naꞌ jinuꞌu̱ ca tiyaꞌ la xi.” \v 30 Pana nu msu tyaala biꞌ ni, ná ngua tyaꞌna tiꞌ yu jiꞌi̱ tyaꞌa msu yu tsiyaꞌ ti; hora ti ngusta yu quiꞌya jiꞌi̱ ca toniꞌi̱ cña, chaꞌ suꞌba nguꞌ jiꞌi̱ neꞌ chcua̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tya cñi nu ndacui jiꞌi̱ yu. \v 31 Loꞌo cua naꞌa̱ lcaa tyaꞌa msu yu ñiꞌya̱ ngua chaꞌ cuxi nu nguaꞌni yu tyaala biꞌ, xñiꞌi̱ xi tiꞌ nguꞌ cuentya jiꞌi̱ nu ngaꞌa̱ neꞌ chcua̱ biꞌ liꞌ. Biꞌ chaꞌ ndyaa nguꞌ ca slo xuꞌna nguꞌ biꞌ, ndachaꞌ nguꞌ lcaa chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ xuꞌna, ñiꞌya̱ nu ngua jiꞌi̱ nu ndacui cñi biꞌ. \v 32 Hora ti ngusiꞌya xuꞌna yu jiꞌi̱ msu tyaala biꞌ chaꞌ xaꞌ tya̱a̱ yu ca slo. “Cuxi tsa tyiquee nuꞌu̱”, nacui̱ xuꞌna jiꞌi̱ msu tyaala biꞌ. “Cua ngüijña nuꞌu̱ chaꞌ clyu tiꞌ ꞌna, loꞌo juaꞌa̱ nguaꞌni clyu tiꞌ naꞌ jinuꞌu̱ nquichaꞌ, masi quiñaꞌa̱ tsa cñi ndacui nuꞌu̱ ꞌna. \v 33 Loꞌo juani ni, ¿ni chaꞌ ná nguaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ tyaꞌa msu nu ndacui xti ti cñi hi̱, ñiꞌya̱ nguaꞌni tyaꞌna tiꞌ naꞌ jinuꞌu̱?” \v 34 Ngua ñasi̱ꞌ tsa xuꞌna msu biꞌ jiꞌi̱ msu tyaala biꞌ liꞌ, ngulo cña chaꞌ xñi policia jiꞌi̱, chaꞌ suꞌba nguꞌ jiꞌi̱ neꞌ chcua̱, chaꞌ xcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tya msu tyaala biꞌ lcaa cñi nu ndacui jiꞌi̱ xuꞌna yu. Biꞌ laca cui̱i̱ jiꞌi̱ rey loꞌo msu jiꞌi̱. \p \v 35 ’Ñiꞌya̱ nguaꞌni rey biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, juaꞌa̱ cuaꞌni Sti naꞌ nu ntucua nde cua̱ loꞌo lcaa ma̱ nu ná tyucui tyiquee ma̱ ndyiꞌya ma̱ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ma̱. \c 19 \s1 Nguluꞌu Jesús chaꞌ ná xtyanu nguꞌ jiꞌi̱ clyoꞌo nguꞌ \p \v 1 Loꞌo ndye nchcuiꞌ Jesús chaꞌ biꞌ loꞌo nguꞌ, liꞌ nduꞌu yu loyuu su cuentya Galilea biꞌ, ndyaa yu nde loyuu su cuentya Judea. Nteje tacui Jesús staꞌa̱ Jordán, \v 2 loꞌo quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyaꞌa̱ lcaꞌa̱ jiꞌi̱ yu chaꞌ cuaꞌni yu joꞌo jiꞌi̱ lcaa nu quicha nu lijya̱ loꞌo nguꞌ biꞌ; nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ quicha biꞌ, ngua tsoꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 3 Laja liꞌ lijya̱ xi nguꞌ fariseo slo Jesús chaꞌ chcuiꞌ cuayáꞌ nguꞌ loꞌo yu si caca tyiji̱loo nguꞌ jiꞌi̱ yu, ngua tiꞌ nguꞌ. \p ―¿Ha ntsuꞌu chacuayáꞌ cuentya jiꞌna chaꞌ xtyanu sca ñati̱ jiꞌi̱ clyoꞌo yu tsiyaꞌ ti, si ngaꞌaa ntiꞌ yu jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 4 ―¿Ha bilya chcuiꞌ ma̱ lo quityi chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. “Clyo ngüiñá Ni jiꞌi̱ ñati̱, sca nu quiꞌyu loꞌo sca nu cunaꞌa̱”, juaꞌa̱ nscua lo quityi biꞌ. \v 5 Loꞌo juaꞌa̱ ndiꞌya̱ nacui̱ Ni: “Biꞌ chaꞌ tyuꞌutsuꞌ sca nu quiꞌyu slo sti yu, slo xtyaꞌa̱ yu, chaꞌ caja clyoꞌo loꞌo sca nu cunaꞌa̱, chaꞌ caca nguꞌ sca ti xtañi tyucuaa nguꞌ”. \v 6 Ngaꞌaa siꞌi tucua tyaꞌa ñati̱ laca nguꞌ, cua laca jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ si laca nguꞌ sca ti ñati̱. Biꞌ chaꞌ ná tsoꞌo xtyanu nguꞌ jiꞌi̱ clyoꞌo nguꞌ, chaꞌ cua nda ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ clyoꞌo jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 7 Liꞌ nguxacui̱ nguꞌ biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―¿Ni chaꞌ laca ngulo jyoꞌo Moisés cña jiꞌna lacua? Chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ sca nu quiꞌyu, nacui̱ jyoꞌo cusuꞌ biꞌ, si culo yu sca quityi chaꞌ xtyanu yu jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ nu laca clyoꞌo yu. \p \v 8 Xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Ná ndaquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti, biꞌ chaꞌ nda jyoꞌo Moisés chacuayáꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ xtyanu ma̱ jiꞌi̱ clyoꞌo ma̱ loꞌo sca quityi ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Pana siꞌi juaꞌa̱ ngua tiꞌ ycuiꞌ Ni tya loꞌo ngüiñá Ni chalyuu. \v 9 Cuentya jnaꞌ ni, ta naꞌ sca cui̱i̱ loꞌo ma̱ juani: Si ntsuꞌu sca ñati̱ nu nguxtyanu jiꞌi̱ clyoꞌo chaꞌ caja clyoꞌo loꞌo xaꞌ nu cunaꞌa̱, nguaꞌni tyucuaa tiꞌ yu loꞌo nu cunaꞌa̱ clyoꞌo yu. Sca ti si clyoꞌo yu nguaꞌni subaꞌ loꞌo xaꞌ nu quiꞌyu, liñi chaꞌ xtyanu yu jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ liꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱, nu cunaꞌa̱ nu cua nguxtyanu clyoꞌo jiꞌi̱ biꞌ, si xaꞌ caja clyoꞌo loꞌo chaca ñati̱, chaꞌ subaꞌ cuaꞌni nguꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 10 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ loꞌo Jesús: \p ―Tsoꞌo la si ná caja clyoꞌo na tsiyaꞌ ti, si juaꞌa̱ laca chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quiꞌyu loꞌo clyoꞌo nguꞌ ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 11 ―Ntsuꞌu tsa nguꞌ quiꞌyu nu ná talo nguꞌ chaꞌ ntucua nguꞌ ycuiꞌ ti nguꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ liꞌ―. Sca ti si culo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ sca ñati̱ chaꞌ ná caja clyoꞌo, liꞌ talo yu chaꞌ ná calaꞌ jiꞌi̱ sca nu cunaꞌa̱ tsiyaꞌ ti, si xtyucua ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ yu biꞌ. \v 12 Ntsuꞌu tyu̱u̱ lo chaꞌ nu nduꞌni chaꞌ ná nchca caja clyoꞌo sca nu quiꞌyu: ntsuꞌu nguꞌ nu quicha nguꞌ tya loꞌo ngula nguꞌ; loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu xi nguꞌ nu quicha nguꞌ xquiꞌya chaꞌ nguaꞌni ñuꞌu̱ ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ; loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu xi nguꞌ nu cua ngusubi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña jiꞌi̱ Ni, biꞌ chaꞌ tsoꞌo la masi ná caja clyoꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ, ntiꞌ nguꞌ, chaꞌ sca ti ycuiꞌ Ndyosi caca loo jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ, ntiꞌ nguꞌ. Nu quiꞌyu biꞌ ni, ycuiꞌ yu nda yu cuentya si caca jiꞌi̱ yu tyiꞌi̱ yu ycuiꞌ ti yu; tsoꞌo si talo yu biꞌ tyiꞌi̱ yu ycuiꞌ ti yu lacua. \s1 Ngulacua̱ Jesús jiꞌi̱ nu sube \p \v 13 Loꞌo liꞌ ngua sca quiyaꞌ ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nu sube ca su ngaꞌa̱ Jesús. Ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ sta yaꞌ ycuiꞌ Jesús hique nu sube biꞌ, chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ nu sube biꞌ. Liꞌ nguaꞌni tyaala nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, \v 14 pana hora ti nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ liꞌ: \p ―Ta ma̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ nu sube chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Ná cuaꞌa ma̱ jiꞌi̱ nu sube biꞌ. Ñiꞌya̱ laca loꞌo jlya tiꞌ nu sube jiꞌi̱ sti nguꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ ntsuꞌu chaꞌ jlya tiꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu loꞌo caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 15 Liꞌ ngusta yaꞌ Jesús hique nu sube biꞌ. Loꞌo liꞌ nduꞌu Jesús ndyaa. \s1 Nchcuiꞌ sca nu culiyaꞌ loꞌo Jesús \p \v 16 Ca tiyaꞌ la liꞌ ñaa sca nu quiꞌyu cuañiꞌ slo Jesús. \p ―Mstru, tsoꞌo tsa nduꞌni nuꞌu̱ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ Jesús―. Cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ tsoꞌo cachaꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ: ¿Na laca nu tsoꞌo cuaꞌni naꞌ chaꞌ caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye ꞌna? ―nacui̱ yu. \p \v 17 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo yu: \p ―¿Ni chaꞌ nchcuiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ tsoꞌo tsa nduꞌni naꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu biꞌ―. Sca ti ycuiꞌ Ndyosi laca nu chañi chaꞌ tsoꞌo laca Ni. Pana taquiyaꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ lcaa cña nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ma̱, si ntiꞌ nuꞌu̱ caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jinuꞌu̱. \p \v 18 ―¿Ñiꞌya̱ nu laca cña biꞌ ntiꞌ nuꞌu̱? ―nacui̱ yu cuañiꞌ biꞌ jiꞌi̱. \p Liꞌ nguluꞌu Jesús xi chaꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ: \p ―Ná cujuii ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱. Ná cuaꞌni ma̱ chaꞌ subaꞌ loꞌo clyoꞌo xaꞌ ñati̱, ni ná cuaana ma̱ chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱. Ná chcuiꞌ ma̱ cuentyu jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱. \v 19 Loꞌo juaꞌa̱ cuaꞌni tlyu ma̱ jiꞌi̱ sti ma̱, jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ ma̱. Cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, ñiꞌya̱ laca si nduꞌni tyaꞌna tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ti ma̱. \p \v 20 Liꞌ nguxacui̱ yu biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Tya loꞌo cuañiꞌ naꞌ ndaquiyaꞌ naꞌ jiꞌi̱ lcaa cña biꞌ lcaa tsa̱ ―nacui̱ yu cuañiꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús―. ¿Ha tya ntsuꞌu la chaꞌ nu tya lyiji cuaꞌni naꞌ lacua? ―nacui̱. \p \v 21 ―¿Ha chañi chaꞌ ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ ca lubii cresiya jiꞌnuꞌu̱, chaꞌ caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jinuꞌu̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu biꞌ―. Si chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱, yaa clya cujuiꞌ nuꞌu̱ lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jinuꞌu̱; tyuꞌu cñi chaꞌ ta nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi liꞌ. Loꞌo liꞌ sta ycuiꞌ Ndyosi sca chaꞌ tsoꞌo nu tyacua jinuꞌu̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ni. Loꞌo cua nguaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ biꞌ, liꞌ ca̱a̱ nuꞌu̱ slo naꞌ chaꞌ tyaꞌa̱ nuꞌu̱ loꞌo naꞌ. \p \v 22 Loꞌo ndyuna yu cuañiꞌ biꞌ chaꞌ nu nda Jesús loꞌo yu, nduꞌu yu ndyaa yu liꞌ; xñiꞌi̱ xi tiꞌ yu chaꞌ nchcuiꞌ Jesús chaꞌ biꞌ, chaꞌ culiyaꞌ tsa yu. \p \v 23 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani ―nacui̱―, tucui tsa caca jiꞌi̱ nguꞌ culiyaꞌ chaꞌ tyatí̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. \v 24 Lasa la cña tyeje tacui sca naꞌni quiyaꞌ cuxa, masi sca naꞌni tonu ñiꞌya̱ ntiꞌ sca camello, lasa la chaꞌ biꞌ; tucui la tyalaa sca nguꞌ culiyaꞌ ca su laca ycuiꞌ Ni loo. \p \v 25 Ndube tsa tiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ biꞌ. \p ―¿Tilaca laca nu taca jiꞌi̱ clyaá jiꞌi̱ nu cuxi nu ntsuꞌu chalyuu chaꞌ tyalaa ca slo ycuiꞌ Ndyosi lacua? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \p \v 26 ―Biꞌ laca sca chaꞌ nu ná nchca cuaꞌni ni sca ñati̱ chalyuu; pana ycuiꞌ Ndyosi ni, nchca jiꞌi̱ Ni cuaꞌni chaꞌ tyalaa nguꞌ slo Ni ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 27 Liꞌ nchcuiꞌ Pedro xi loꞌo Jesús: \p ―Loꞌo cuare ni, cua nguxtyanu ya lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ya chaꞌ tyaꞌa̱ ya loꞌo nuꞌu̱, ñiꞌya̱ nu nacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni ya ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ Jesús―. ¿Na laca caja jiꞌi̱ ya nde loo la liꞌ? \p \v 28 ―Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, chaꞌ nu loꞌo caca chalyuu cucui biꞌ ni, liꞌ ca̱a̱ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱; tsaa tucua naꞌ ca su tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ ca biꞌ, chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ naꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu liꞌ. Loꞌo cuꞌma̱ nu ndyaꞌa̱ ma̱ loꞌo naꞌ, tiyaꞌ la tyucua ma̱ lo tii tyucuaa tyaꞌa yaca nu tsoꞌo tsa ñaꞌa̱, chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, nu tii tyucuaa tyaꞌa taju nguꞌ Israel biꞌ. \v 29 Loꞌo juaꞌa̱ cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu ntsuꞌu chaꞌ tsaa tyijyuꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña cuentya jnaꞌ, nu nguxtyanu lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ndyuꞌni nguꞌ cña biꞌ, ná xtyanu naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ juaꞌa̱ ti; masi tyi nguꞌ, masi tyaꞌa ngula nguꞌ, masi sti nguꞌ, masi xtyaꞌa̱ nguꞌ, masi sñiꞌ nguꞌ, masi yuu nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ, masi xtyanu nguꞌ lcaa chaꞌ biꞌ, pana caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ xaꞌ caja quiñaꞌa̱ la chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, tsa ñaꞌa̱ nu ngunaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ngua tiꞌ nguꞌ. \v 30 Pana nu nguꞌ nu tyuꞌu tucua loꞌo cua tye ti chaꞌ biꞌ laca nguꞌ nu caca nde loo la; nu nguꞌ nu nduꞌu tucua clyo, biꞌ nguꞌ laca nu tyanu nde chu̱ꞌ la liꞌ. \c 20 \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaꞌa̱ neꞌ xña jiꞌi̱ ñati̱ \p \v 1 ’Chaca chaꞌ ntiꞌ naꞌ chcui̱ꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱. Chcuiꞌ naꞌ sca cui̱i̱ cuentya jiꞌi̱ sca nu laca xuꞌna msu. Ngua sca tsa̱ nde tlya nduꞌu yu ndyaa yu lcayaꞌ chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ nu caca msu jiꞌi̱, si cuaꞌni nguꞌ cña neꞌ loꞌo jiꞌi̱ yu ca su ndyataa yaca siꞌyu losuꞌ tyixi. \v 2 Ta yu xcayaꞌ msu ñiꞌya̱ nu nda ti nguꞌ tyempo biꞌ, nacui̱ xuꞌna msu biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ; tsoꞌo tsa ntiꞌ nguꞌ msu biꞌ, si caja tsa lo cua cayaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Liꞌ nduꞌu msu biꞌ ndyaa nguꞌ neꞌ loꞌo jiꞌi̱ yu biꞌ, chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña. \v 3 Nu loꞌo cua ndye sna hora ntsuꞌu nguꞌ cña, liꞌ ndyaa xuꞌna nguꞌ biꞌ lcayaꞌ chaca quiyaꞌ. Ndacua naꞌa̱ yu jiꞌi̱ xaꞌ la ñati̱, pana ndu̱ ti nguꞌ chaꞌ bilya caja cña jiꞌi̱ nguꞌ. \v 4 Liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ: “Yaa clya ma̱, cuaꞌni ma̱ cña neꞌ loꞌo ꞌna. Stuꞌba cuaꞌni ma̱ cña loꞌo msu ꞌna, chaꞌ cua ntsuꞌu nguꞌ ndyuꞌni nguꞌ cña ꞌna juani. Ta naꞌ cayaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ma̱ liꞌ”, nacui̱ yu. Hora ti ndyaa nguꞌ neꞌ xña jiꞌi̱ xuꞌna msu biꞌ liꞌ. \v 5 Loꞌo liꞌ xaꞌ ndyaa xuꞌna msu biꞌ lcayaꞌ nde hora, juaꞌa̱ chaca quiyaꞌ naꞌa̱ yu jiꞌi̱ xi xaꞌ la nguꞌ chaꞌ na ndu̱ ti nguꞌ. La cuiꞌ ti chaꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ, loꞌo liꞌ la cuiꞌ juaꞌa̱ ngua chaca quiyaꞌ hora cua sna nde ngusi̱i̱. \v 6 Nu loꞌo cua ngusi̱i̱ la ñaꞌa̱ ti tya ndu̱ xi ñati̱ lcayaꞌ biꞌ. Nchcuiꞌ xuꞌna msu biꞌ loꞌo nguꞌ liꞌ: “¿Ni chaꞌ laca na ndu̱ ti ma̱ ca nde tyucui tsa̱?”, nacui̱ yu jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. “¿Ha ná ntsuꞌu cña jiꞌi̱ ma̱ lacua?” \v 7 “Ná ntsuꞌu ñati̱ nu ntiꞌ msu juani”, nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. “Yaa clya ma̱ cuaꞌni ma̱ xi cña neꞌ loꞌo ꞌna lacua”, nacui̱ xuꞌna msu biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \v 8 Tiyaꞌ la liꞌ loꞌo cua tyaa ti cuichaa, liꞌ nchcuiꞌ xuꞌna cña biꞌ loꞌo nu laca loo jiꞌi̱ msu: “Xiꞌya nuꞌu̱ jiꞌi̱ lcaa msu juani chaꞌ ta nuꞌu̱ xcayaꞌ nguꞌ”, nacui̱. “Clyo ta xcayaꞌ msu nu ndyalaa ca ti. Cuati su cua tye, liꞌ ta nuꞌu̱ xcayaꞌ ñati̱ nu ndyalaa tya tlya la.” \v 9 Liꞌ ndyalaa nguꞌ nu nguxana ca ti cña ca slo yu, pana nda yu xcayaꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ si ntsuꞌu nguꞌ cña tyucui tsa̱. \v 10 Ca tiyaꞌ la, liꞌ ndyalaa nguꞌ nu nguxana cña tya tlya la slo yu. Ngulacua tiꞌ msu biꞌ chaꞌ quiñaꞌa̱ la cñi caja xcayaꞌ nguꞌ liꞌ, pana stuꞌba ti ngujui xcayaꞌ lcaa msu jiꞌi̱. \v 11 Ñasi̱ꞌ xi msu nu nguxana cña tya tlya liꞌ. \v 12 “Tyucui tsa̱ nguaꞌni ya cña jinuꞌu̱”, nacui̱ msu biꞌ jiꞌi̱ xuꞌna. “Masi tyiqueꞌ tsa cua̱ nde hora, ñaꞌa̱ ti tya nguaꞌni ya cña jinuꞌu̱. Loꞌo juani, stuꞌba ngujui xcayaꞌ lcaa tyaꞌa ntsuꞌu ya cña, masi sca hora ti nguaꞌni nguꞌ jua cña jinuꞌu̱”, nacui̱ msu nu nguxana cña nde tlya biꞌ. \v 13 Liꞌ nguxacui̱ xuꞌna cña biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ msu ñasi̱ꞌ biꞌ: “Siꞌi chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni naꞌ loꞌo ma̱. ¿Ha siꞌi na cua ngüiñi chaꞌ jnaꞌ loꞌo ma̱ ni tsa lo xcayaꞌ nu ta naꞌ jiꞌi̱ ma̱? Loꞌo juaꞌa̱, tsa lo cua cñi xcayaꞌ cuꞌma̱ nda naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani. \v 14 Xñi ma̱ xcayaꞌ ma̱, tyaa ma̱ liꞌ. Ná ntsuꞌu chaꞌ ca ñasi̱ꞌ cuꞌma̱ ꞌna. Si ntiꞌ naꞌ cuaꞌni naꞌ chaꞌ stuꞌba xcayaꞌ cuꞌma̱ loꞌo nu xaꞌ la msu nu xti ti hora nguaꞌni cña, tsoꞌo tsa lacua. \v 15 Ntsuꞌu chacuayáꞌ jnaꞌ cuaꞌni naꞌ ñiꞌya̱ nu ntiꞌ ti naꞌ cuaꞌni naꞌ loꞌo cñi ꞌna. ¿Ha siꞌi juaꞌa̱? ¿Ni chaꞌ laca liyeꞌ tiꞌ ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ ꞌna, chaꞌ tsoꞌo ti xcayaꞌ nda naꞌ jiꞌi̱ lcaa msu ꞌna?”, nacui̱ xuꞌna msu biꞌ. \v 16 Pana nu nguꞌ nu tyuꞌu tucua loꞌo cua tye ti chaꞌ, biꞌ laca nguꞌ nu caca nde loo la; nguꞌ nu nduꞌu tucua clyo, biꞌ laca nguꞌ nu tyanu nde chu̱ꞌ la ―nacui̱ Jesús―. Cua ndacane Ni jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ chaꞌ cuaꞌa̱ jyaca̱ nguꞌ ni chaꞌ nda Ni, pana cua laca ti ñati̱ nsubi Ni jiꞌi̱ chaꞌ caca nguꞌ ñati̱ jiꞌi̱ Ni. \s1 Xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ chaꞌ cua cajaa ti ycuiꞌ \p \v 17 Tya ndyaꞌa̱ nguꞌ tyucui̱i̱ chaꞌ tsaa nguꞌ ca quichi̱ Jerusalén. Liꞌ nduꞌutsuꞌ Jesús xi toꞌ tyucui̱i̱ loꞌo nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, chaꞌ chcuiꞌ xi loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p \v 18 ―Jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ tyacuí̱ na tyaa na tyucui̱i̱ nde caꞌya juani, chaꞌ cua tsaa ti na nde Jerusalén ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Cajua tayaꞌ nguꞌ ꞌna nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ ꞌna slo sti joꞌó nu laca loo, slo mstru nu ncluꞌu chaꞌ joꞌó neꞌ laa. Cuaꞌni cuayáꞌ nguꞌ biꞌ ꞌna liꞌ, chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu quiꞌya ꞌna, chaꞌ xquiꞌya biꞌ ntsuꞌu chaꞌ cajaa naꞌ. \v 19 Liꞌ tsaa loꞌo nguꞌ biꞌ ꞌna slo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu laca loo, chaꞌ xtyí loꞌo nguꞌ biꞌ ꞌna. Loꞌo juaꞌa̱ quijiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ꞌna loꞌo reta, cujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ biꞌ ꞌna lo crusi liꞌ. Pana, tsa̱ nchca tyuna, liꞌ tyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ ―nacui̱ Jesús. \s1 Ndijña xtyaꞌa̱ Jacobo sca chaꞌ tsoꞌo cuentya jiꞌi̱ sñiꞌ \p \v 20 Loꞌo liꞌ ya̱a̱ xtyaꞌa̱ Jacobo loꞌo Juan ca slo Jesús. Zebedeo laca sti tyucuaa nu quiꞌyu biꞌ. Stuꞌba ti ya̱a̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ loꞌo tyucuaa sñiꞌ, liꞌ ndyatu̱ sti̱ꞌ maꞌ slo Jesús chaꞌ jña maꞌ sca chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱. \v 21 Liꞌ nchcuane Jesús jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ: \p ―¿Na laca ntiꞌ nuꞌu̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱. \p ―Cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ tsoꞌo ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ chaꞌ stuꞌba ti chcaꞌa̱ sñiꞌ naꞌ loꞌo nuꞌu̱ ca su caca nuꞌu̱ loo nde loo la ―nacui̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ―. Culo nuꞌu̱ cña chaꞌ chcaꞌa̱ tsaca yu laꞌa tsuꞌ cui̱ jinuꞌu̱, chaca yu biꞌ chcaꞌa̱ yu laꞌa tsuꞌ coca jinuꞌu̱ ―nacui̱. \p \v 22 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo tyucuaa nu quiꞌyu biꞌ: \p ―Ná nchca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ laca chaꞌ nu ndijña ma̱ ꞌna juani ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. ¿Ha taca jiꞌi̱ ma̱ chcubeꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nu chcubeꞌ naꞌ, ñiꞌya̱ ca si ta nguꞌ sca taná nu clyaaꞌ tsa chaꞌ coꞌo na? ¿Ha talo ma̱ si xcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ ñiꞌya̱ nu ngaꞌa̱ chaꞌ xcubeꞌ nguꞌ jnaꞌ, nu loꞌo cujuii nguꞌ ꞌna? \p ―Taca jiꞌi̱ cua ―nacui̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 23 ―Chañi chaꞌ loꞌo cuꞌma̱ coꞌo ma̱ taná clyaaꞌ nu ntsuꞌu chaꞌ coꞌo naꞌ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ chcubeꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nu chcubeꞌ naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Pana ná ntsuꞌu chacuayáꞌ ta naꞌ sca seꞌi̱ nde siiꞌ naꞌ chaꞌ chcaꞌa̱ ma̱ loꞌo naꞌ nde loo la, chaꞌ cua laca ngusubi ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu chcaꞌa̱ nde siiꞌ naꞌ tyempo biꞌ. \p \v 24 Loꞌo ndyuna nu chaca tii tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús, chi̱i̱ tsa ngua tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jacobo loꞌo jiꞌi̱ tyaꞌa yu liꞌ. \v 25 Loꞌo liꞌ ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ lcaa nguꞌ biꞌ, chaꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ slo. \p ―Jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ nu laca loo jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ ni, tyaala tsa nguꞌ biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱―. Lye tsa nclo nguꞌ nu laca loo biꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ ca quichi̱ tyi nguꞌ; \v 26 pana nu cuꞌma̱ ni, ná cuaꞌni ma̱ juaꞌa̱. Lcaa lo cña nu taca xtyucua ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, biꞌ cña ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni ma̱, si cua ntiꞌ ma̱ chaꞌ caca ma̱ loo jiꞌi̱ nguꞌ. \v 27 Loꞌo juaꞌa̱, si ntiꞌ ma̱ chaꞌ ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ cuentya jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa ma̱, ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni ma̱ ñiꞌya̱ si laca ma̱ msu jiꞌi̱ tyaꞌa ma̱, masi ná loꞌo cayaꞌ. \v 28 Naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, ná lijya̱ naꞌ nde chalyuu chaꞌ caja msu ꞌna; ycuiꞌ naꞌ laca naꞌ msu jiꞌi̱ ñati̱, biꞌ chaꞌ lijya̱ naꞌ. Na cua lijya̱ naꞌ chaꞌ cajaa naꞌ chaꞌ cati̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱, chaꞌ cuaꞌni lyaá naꞌ jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ liꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ tucua tyaꞌa nguꞌ cuityi̱ꞌ \p \v 29 Cua ndyalaa nguꞌ quichi̱ Jericó. Cua tyuꞌu ti nguꞌ tyaa nguꞌ liꞌ, loꞌo juaꞌa̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nduꞌu lcaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús. \v 30 Toꞌ tyucui̱i̱ su tyeje tacui nguꞌ ngaꞌa̱ tucua tyaꞌa nguꞌ cuityi̱ꞌ; cua ndyuna nguꞌ cuityi̱ꞌ biꞌ chaꞌ ycuiꞌ Jesús nteje tacui tyucui̱i̱ jua, biꞌ chaꞌ cui̱i̱ ngusiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ yu: \p ―Xuꞌna, cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya. Jlo tiꞌ ya chaꞌ la cuiꞌ ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo David laca nuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ cuityi̱ꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 31 Pana ná ndiya tiꞌ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ lye tsa ngusiꞌya nguꞌ cuityi̱ꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p ―Cuaana ti cuꞌma̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ cuityi̱ꞌ biꞌ. \p Ná ndyuna nguꞌ cuityi̱ꞌ biꞌ, cui̱i̱ la ngusiꞌya nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Xuꞌna, nuꞌu̱ nu laca la cuiꞌ tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ jyoꞌo David ―nacui̱ nguꞌ cuityi̱ꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús―, cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya. \p \v 32 Liꞌ ndyatu̱ Jesús, ngusiꞌya jiꞌi̱ nguꞌ cuityi̱ꞌ biꞌ, chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo. \p ―¿Na laca ntiꞌ ma̱ chaꞌ cuaꞌni naꞌ loꞌo ma̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 33 ―Xuꞌna ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱―, ntiꞌ ya chaꞌ tyaca̱ꞌ tsoꞌo xee cloo ya ñaꞌa̱ ya chaca quiyaꞌ. \p \v 34 Tyaꞌna tsa tiꞌ Jesús ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Ngusta sne yaꞌ yu chu̱ꞌ siꞌyu cloo nguꞌ biꞌ liꞌ, loꞌo hora ti tyaca̱ꞌ tsoꞌo xee loo nguꞌ, ñaꞌa̱ nguꞌ chaca quiyaꞌ. Liꞌ nduꞌu nguꞌ biꞌ ndyaa nguꞌ, ngutaꞌa̱ nguꞌ biꞌ loꞌo Jesús. \c 21 \s1 Nguaꞌni chi̱ nguꞌ loo Jesús loꞌo ndyalaa yu nde Jerusalén \p \v 1 Cua ngulala ti tyalaa nguꞌ quichi̱ Jerusalén. Cua tyeje tacui ti nguꞌ sca quichi̱ sube ti su naa Betfagé, siiꞌ caꞌya Olivos ndiꞌi̱ quichi̱ biꞌ. Liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ tucua tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p \v 2 ―Yaa ma̱ nde lquichi̱ re ―nacui̱―. Yala ti quije sca huru nu ndu̱ ndyaaca̱ꞌ jiꞌi̱ ma̱; ndu̱ niꞌ loꞌo sñiꞌ niꞌ. Xati̱ꞌ ma̱ jiꞌi̱ naꞌni biꞌ, chaꞌ tya̱a̱ loꞌo ma̱ jiꞌi̱ niꞌ ca nde. \v 3 Pana si xcuane nguꞌ jiꞌi̱ ma̱: “¿Ni cña cuaꞌni ma̱ loꞌo huru jua?” Liꞌ ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: “Ntsuꞌu cña cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na chaꞌ cuaꞌni huru re”. Liꞌ hora ti ta nguꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ca̱a̱ ma̱ ca̱a̱ loꞌo ma̱ jiꞌi̱ niꞌ. \v 4 La cuiꞌ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ nchcuiꞌ jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni; ndiꞌya̱ nscua chaꞌ biꞌ lo quityi: \q1 \v 5 Cachaꞌ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ Sión: \q1 “Ñaꞌa̱ ma̱ ñaꞌa̱ chaꞌ cua lijya̱ ti nu laca loo jiꞌi̱ ma̱. \q1 Ná tyaala nu cusuꞌ biꞌ, hichu̱ꞌ huru ti ntyucua yu. \q1 Sca huru cuañiꞌ laca niꞌ, sñiꞌ naꞌni nu ndyiꞌya yuꞌba laca huru cuañiꞌ biꞌ.” \p \v 6 Loꞌo liꞌ ndyaa nu tucua tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ lquichi̱ biꞌ, ñiꞌya̱ nu ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nguꞌ. \v 7 Ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ huru biꞌ loꞌo sñiꞌ. Liꞌ ngusta nguꞌ steꞌ nguꞌ hichu̱ꞌ huru chaꞌ tyucua Jesús hichu̱ꞌ niꞌ. Liꞌ ndyaa tucua Jesús hichu̱ꞌ niꞌ. \v 8 La cuiꞌ juaꞌa̱ nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu ndiꞌi̱ ca biꞌ nguscana nguꞌ steꞌ nguꞌ, ngusta nguꞌ jiꞌi̱ tyucui̱i̱ chaꞌ caja tyucui̱i̱ tsoꞌo su ñaa Jesús ntucua hichu̱ꞌ huru biꞌ. Xaꞌ la ñati̱ ngusiꞌyu sta̱ꞌ yaca chaꞌ sta nguꞌ tyucui̱i̱ su ñaa yu. \v 9 Loꞌo lcaa nguꞌ nxiꞌya nguꞌ chaꞌ chaa tiꞌ nguꞌ, masi nguꞌ nu ndyaa nde loo la, masi nguꞌ nu ñaa nde chu̱ꞌ la; chaa tsa tiꞌ lcaa nguꞌ biꞌ. \p ―Cuaꞌni tlyu ya jinuꞌu̱, chaꞌ la cuiꞌ ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo rey David laca nuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Tsoꞌo tsa cuaꞌni ycuiꞌ Ni loꞌo nuꞌu̱ chaꞌ lijya̱ nuꞌu̱ loꞌo chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na. Masi juani ti, cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 10 Liꞌ ndyalaa nguꞌ biꞌ loꞌo Jesús toꞌ quichi̱ Jerusalén, ndyatí̱ nguꞌ toꞌ loꞌo quichi̱ biꞌ. Ndube tsa tiꞌ nguꞌ quichi̱ biꞌ liꞌ. Cui̱i̱ tsa nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: \p ―¿Tilaca laca nu lijya̱ re? ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 11 Liꞌ nguxacui̱ nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ: \p ―Jesús Nazaret laca nu nde. Loyuu su cuentya Galilea laca quichi̱ tyi yu. Tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca yu re ―nacui̱ nguꞌ. \s1 Nguloꞌo Jesús jiꞌi̱ nguꞌ cuxi nu ntsuꞌu neꞌ laa tonu \p \v 12 Loꞌo liꞌ ndyalaa Jesús toꞌ laa tonu su nduꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Ndyatí̱ yu ndyaa yu neꞌ laa biꞌ. Liꞌ nguloꞌo yu jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nde liyaꞌ, nguꞌ nu ndyujuiꞌ yuꞌba nde neꞌ laa biꞌ, juaꞌa̱ lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ ndyiꞌya yuꞌba biꞌ; nguxasu Jesús mesa su nchcutsaꞌa̱ nguꞌ cñi jiꞌi̱ nguꞌ, nguxasu yu yaca su ntucua nguꞌ nu ndujuiꞌ paloma. \p \v 13 ―Ndiꞌya̱ nscua chaꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ laa re ―nacui̱ Jesús liꞌ―: “Niꞌi̱ su caca chcuiꞌ lcaa ñati̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, juaꞌa̱ ñacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ niꞌi̱ ꞌna, nacui̱ Ni.” Juaꞌa̱ nscua lo quityi, pana juani, cua nguaꞌni ma̱ chaꞌ toꞌ tyi nguꞌ cuaana laca niꞌi̱ re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 14 Liꞌ ñaa xi nguꞌ cuityi̱ꞌ ca su ndu̱ Jesús ca neꞌ laa tonu biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ñaa xi nguꞌ nu quicha quiyaꞌ; nguaꞌni Jesús chaꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ quicha biꞌ liꞌ. \v 15 Naꞌa̱ sti joꞌó nu laca loo chaꞌ tlyu nu nguaꞌni Jesús; loꞌo nu mstru chaꞌ joꞌó biꞌ, naꞌa̱ nguꞌ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ quicha biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ ndiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nu sube, chaꞌ cui̱i̱ tsa nchcuiꞌ nu sube biꞌ ndyuꞌni chi̱ nguꞌ loo Jesús: \p ―Cuaꞌni tlyu ya jinuꞌu̱, chaꞌ la cuiꞌ ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo rey David laca nuꞌu̱ ―nacui̱ nu sube biꞌ. \p Nu loꞌo ndyuna nguꞌ tlyu biꞌ ñiꞌya̱ nu nchcuiꞌ nu sube, ngua ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ nu laca loo biꞌ liꞌ. \v 16 Hora ti nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo Jesús: \p ―¿Ha ná ndyuna nuꞌu̱ chaꞌ cuiñi nu nchcuiꞌ nu sube re cuentya jinuꞌu̱? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p ―Cua ndyuna naꞌ ―nacui̱ Jesús liꞌ―. Siꞌi chaꞌ cuiñi laca chaꞌ nu nchcuiꞌ nu sube re. ¿Ha bilya chcuiꞌ ma̱ lo quityi nu nscua sca chaꞌ ndiꞌya̱?: \q1 Ndula tuꞌba cubiꞌ, ndula tuꞌba nu sube cuañiꞌ; \q1 chañi chaꞌ nduꞌni tlyu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 17 Nduꞌu Jesús ndyaa liꞌ; nduꞌu yu quichi̱ tlyu, ndyaa nde sca quichi̱ piti nu naa Betania. Ca biꞌ ngujuaꞌ yu talya. \s1 Nguaꞌni Jesús chaꞌ ngüityi sca yaca quityi \p \v 18 Ca chaca tsa̱ nguxtyu̱u̱ Jesús ñaa nde quichi̱ tlyu biꞌ, ntyuteꞌ yu liꞌ. \v 19 Loꞌo liꞌ naꞌa̱ yu sca yaca quityi nu ndu̱ toꞌ tyucui̱i̱. Ndyaa naꞌa̱ yu jiꞌi̱ yaca biꞌ si ntsuꞌu siꞌyu lo yaca biꞌ chaꞌ cacu yu; pana ná ntsuꞌu siꞌyu lo, xcuiꞌ lacaꞌ ti ntsuꞌu lo. Liꞌ nchcuiꞌ Jesús jiꞌi̱ yaca biꞌ: \p ―Ngaꞌaa tyuꞌu tsiyaꞌ ti siꞌyu lo yaca cua chaca yija̱ ―nacui̱. \p Hora ti ngüityi yaca biꞌ. \v 20 Ndube tsa tiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ liꞌ: \p ―¿Na laca ngua jiꞌi̱ yaca quityi biꞌ, chaꞌ tsa tsiyaꞌ ca ngüityi yaca biꞌ? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 21 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani ―nacui̱―. Si chañi chaꞌ jlya tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, si siꞌi chaꞌ tucua ti chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱ nchcuiꞌ ma̱ loꞌo Ni, loꞌo cuꞌma̱ caca jiꞌi̱ ma̱ cuaꞌni ma̱ sca chaꞌ tlyu juaꞌa̱. Siꞌi chaꞌ quityi sca yaca ti chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi liꞌ, masi taca chcuiꞌ ma̱ loꞌo caꞌya jua ndiꞌya̱: “Tyuꞌutsuꞌ nuꞌu̱, yaa xcua nuꞌu̱ nde lo hitya tyujoꞌo”, ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱. Loꞌo liꞌ juaꞌa̱ caca jiꞌi̱, chaꞌ tyuꞌutsuꞌ caꞌya biꞌ. \v 22 Lcaa lo chaꞌ nu jña ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ni, si chañi chaꞌ jlya tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, caja chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. \s1 Ndyuꞌni Jesús cña chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 23 Nu loꞌo ndyalaa nguꞌ quichi̱ tlyu biꞌ, liꞌ xaꞌ ndyatí̱ Jesús ndyaa neꞌ laa tonu biꞌ; nclyuꞌu yu jiꞌi̱ ñati̱ chaca quiyaꞌ. Loꞌo liꞌ naꞌa̱ sti joꞌó nu laca loo loꞌo xaꞌ la nguꞌ cusuꞌ nu laca loo, naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. Hora ti ñaa nguꞌ biꞌ slo yu chaꞌ xcuane nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ: \p ―¿Tilaca laca nu nda chacuayáꞌ jinuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ ñiꞌya̱ nu ndyuꞌni nuꞌu̱ juani? ―nacui̱ nguꞌ nu laca loo biꞌ jiꞌi̱ Jesús―. ¿Ma nde ngujui chacuayáꞌ cua jinuꞌu̱? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱. \p \v 24 ―Loꞌo naꞌ xcuane naꞌ sca chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ lacua, ñiꞌya̱ xacui̱ ma̱ chaꞌ ꞌna liꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ―. Si caja ñiꞌya̱ xacui̱ ma̱ chaꞌ re ꞌna, loꞌo naꞌ xacui̱ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ liꞌ; cachaꞌ liñi naꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱ tilaca laca nu nda chacuayáꞌ ꞌna, chaꞌ cuaꞌni naꞌ ñiꞌya̱ nu ndyuꞌni naꞌ re liꞌ. \v 25 Tsoꞌo lacua, nu loꞌo tya ntyucuatya Juan jiꞌi̱ nguꞌ, ¿ha chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ngua biꞌ? ¿Ha chacuayáꞌ jiꞌi̱ ñati̱ ti ngua biꞌ? \p Liꞌ cuaana ti nchcuiꞌ nguꞌ nu laca loo biꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: \p ―¿Ñiꞌya̱ xacui̱ na chaꞌ jiꞌi̱ yu? Si ñacui̱ na: “Chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ntyucuatya Juan biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ”, ná tsoꞌo tyuꞌu chaꞌ juaꞌa̱; hora ti ñacui̱ yu jiꞌna liꞌ: “¿Ni chaꞌ ná ngusñi ma̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu lacua?” \v 26 Loꞌo si ñacui̱ na: “Chacuayáꞌ jiꞌi̱ ñati̱ ti ntyucuatya Juan biꞌ”, la cuiꞌ ti ná tsoꞌo si ñacui̱ na juaꞌa̱, chaꞌ ntsi̱i̱ na jiꞌi̱ lcaa nguꞌ quichi̱ re, chaꞌ lcaa nguꞌ jlya tiꞌ nguꞌ chaꞌ chañi chaꞌ ngua Juan biꞌ tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 27 Biꞌ chaꞌ ndiꞌya̱ nguxacui̱ nguꞌ biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Ná jlo tiꞌ ya ―nacui̱ nguꞌ biꞌ. \p ―Tsoꞌo lacua ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Ni naꞌ, ná cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ tilaca laca nu nda chacuayáꞌ ꞌna chaꞌ cuaꞌni naꞌ ñiꞌya̱ nu nduꞌni naꞌ. \p \v 28 Tya nguluꞌu la Jesús xi chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―Chcuiꞌ naꞌ sca cui̱i̱ re loꞌo ma̱, loꞌo liꞌ xacui̱ ma̱ chaꞌ jnaꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Cua ndiꞌi̱ sca nu cusuꞌ nu ntsuꞌu tucua tyaꞌa sñiꞌ quiꞌyu jiꞌi̱. Liꞌ nchcuiꞌ nu cusuꞌ biꞌ loꞌo sñiꞌ nu ngula clyo: “Sñiꞌ”, nacui̱ jiꞌi̱ sñiꞌ clyo biꞌ, “yaa nuꞌu̱ cuaꞌni cña neꞌ loꞌo ꞌna juani, su ntsuꞌu yaca siꞌyu losuꞌ tyixi ꞌna”. \v 29 “Ná tsaꞌa̱”, nacui̱ sñiꞌ yu liꞌ. Pana tsa cua tsa̱ ti xi ngua tyujuꞌu tiꞌ sñiꞌ chaꞌ ná ndaquiyaꞌ jiꞌi̱ sti, loꞌo liꞌ nduꞌu ndyaa cña biꞌ. \v 30 Loꞌo la cuiꞌ ti cña biꞌ ngulo sti jiꞌi̱ nu chaca sñiꞌ yu. “Tsaꞌa naꞌ, ná cube tiꞌ nuꞌu̱”, nacui̱ yu cuañiꞌ biꞌ jiꞌi̱ sti. Pana chaꞌ cuiñi ti nchcuiꞌ, chaꞌ ná ndyaa cña jiꞌi̱ sti. \v 31 ¿Ñiꞌya̱ ntiꞌ cuꞌma̱ ni? Nu tyucuaa quiꞌyu cuañiꞌ biꞌ ni, ¿tilaca laca nu nguaꞌni cña nu ngua tiꞌ sti nguꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ? \p ―Sñiꞌ clyo yu, biꞌ laca biꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \p ―Chañi chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ ntsuꞌu nguꞌ cuxi, ñiꞌya̱ ntiꞌ nu msu jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu cuiñi ti nxñi quiñaꞌa̱ tsa cñi cña loo nguꞌ, ntsuꞌu nguꞌ biꞌ nu yala la tyatí̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ; juaꞌa̱ ntsuꞌu nu cunaꞌa̱ calle ti nu yala la tyatí̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. Pana cuꞌma̱ ni, tiyaꞌ tsa tyalaa cuꞌma̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ni. \v 32 Nu loꞌo ñaa jyoꞌo Juan biꞌ ni, xcuiꞌ chaꞌ liñi nchcuiꞌ yu loꞌo ma̱. Liñi tsa nguaꞌni yu, pana ná nguaꞌni cuentya ma̱ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu loꞌo ma̱. Loꞌo nu nguꞌ cuxi nu nxñi cñi cña loo nguꞌ ni, cua ndaquiyaꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ Juan biꞌ liꞌ; juaꞌa̱ nu cunaꞌa̱ calle biꞌ, ndaquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ Juan. Masi cua naꞌa̱ ma̱ ñiꞌya̱ jlya tiꞌ nu nguꞌ cuxi tyiquee biꞌ chaꞌ nu nguluꞌu Juan, ná nchca caca tyujuꞌu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ma̱, xquiꞌya chaꞌ ná ngusñi ma̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ Juan biꞌ tsiyaꞌ ti. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ msu xñaꞌa̱ \p \v 33 ’Nde chcuiꞌ naꞌ chaca cui̱i̱ loꞌo ma̱: Ngua sca nguꞌ culiyaꞌ, liꞌ ndyataa yu quiñaꞌa̱ tsa yaca siꞌyu losuꞌ tyixi. Ngusuꞌba yu culiyaꞌ biꞌ sca loꞌo hichu̱ꞌ yaca biꞌ liꞌ, xcuiꞌ yaca yeꞌe ndyaꞌ loꞌo biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ngüiñá yu sca pilya chaꞌ tyatá siꞌyu losuꞌ ndacua, chaꞌ tyuꞌu hitya tyixi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ siꞌyu biꞌ. Liꞌ ngüiñá yu sca niꞌi̱ su tyu̱ nguꞌ cua̱ jiꞌi̱ cña biꞌ. \p ’Liꞌ nda nu xuꞌna yuu biꞌ yuu ngüijña xi xaꞌ la ñati̱, chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña neꞌ loꞌo jiꞌi̱ yu, chaꞌ ntsuꞌu sca cña tsaa yu tyijyuꞌ. \v 34 Tiyaꞌ la loꞌo cua ngulala ti tyempo xuu nguꞌ siꞌyu biꞌ, tyijyuꞌ ndiꞌi̱ xuꞌna yuu biꞌ. Liꞌ ngulo yu cña jiꞌi̱ nguꞌ msu jiꞌi̱ yu chaꞌ tsaa nguꞌ ca su ntsuꞌu nguꞌ nu ndyuꞌni cña neꞌ loꞌo jiꞌi̱, chaꞌ tsaa squiꞌya nguꞌ msu biꞌ sa yuꞌbe siꞌyu nu ngaꞌa̱ chaꞌ tyanu jiꞌi̱ xuꞌna yuu biꞌ. \v 35 Pana loꞌo naꞌa̱ ti nu nguꞌ nu ndyuꞌni cña biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ msu nu ngulaa biꞌ, hora ti ndayaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ msu biꞌ; ngujuiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ tsaca yu, ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ chaca yu, ngujuiꞌi̱ nguꞌ quee jiꞌi̱ xi xaꞌ la nguꞌ. \v 36 Liꞌ nda xuꞌna yuu biꞌ jiꞌi̱ chaca latya msu, chaꞌ ndyaa nguꞌ slo nu nguꞌ nu ndyuꞌni cña biꞌ; pana naꞌa̱ ti nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ msu biꞌ, liꞌ la cuiꞌ ti chaꞌ cuxi nguaꞌni nguꞌ biꞌ loꞌo msu biꞌ. \p \v 37 ’Ca tiyaꞌ la liꞌ nda xuꞌna yuu biꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ ycuiꞌ ca ndyaa slo nguꞌ nu ndyuꞌni cña biꞌ. “Ná tyiqueeꞌ taquiyaꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ ycuiꞌ naꞌ”, ngua tiꞌ xuꞌna yuu biꞌ. \v 38 Pana naꞌa̱ ti nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ nu culiyaꞌ biꞌ, liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa̱ nguꞌ: “Sñiꞌ ycuiꞌ ndyalaa juani”, nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. “Nu cua caca xuꞌna yaca siꞌyu re nde loo la, biꞌ chaꞌ tsoꞌo la si cujuii na jiꞌi̱ yu, chaꞌ tyanu loꞌo re cuentya jiꞌna”, nacui̱ nguꞌ biꞌ. \v 39 Loꞌo liꞌ ndayaꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ xuꞌna yuu biꞌ, ndyaa loꞌo nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu nde chu̱ꞌ loꞌo, ndyujuii nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ. \p \v 40 ’¿Na laca cuaꞌni xuꞌna yuu biꞌ loꞌo nu nguꞌ xñaꞌa̱ nu ndyuꞌni cña neꞌ loꞌo jiꞌi̱ yu, nu loꞌo tya̱a̱ yu chaca quiyaꞌ, ntiꞌ ma̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 41 ―Cujuii clya xuꞌna yuu biꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ tyaala biꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Loꞌo liꞌ ta yu yuu biꞌ jña xaꞌ ñati̱ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña lo yuu biꞌ. Culana xuꞌna yuu biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ tsoꞌo nu tyajaꞌa̱ ta xi siꞌyu jiꞌi̱ yu, cayaꞌ lo yuu biꞌ; ta nguꞌ siꞌyu lcaa yija̱ loꞌo ndyaca tyempo nu nxuu nguꞌ siꞌyu biꞌ. \p \v 42 Liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―¿Ha bilya chcuiꞌ ma̱ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi? Ndiꞌya̱ nscua chaꞌ: \q1 La cuiꞌ quee tonu nu nguxcua̱a̱ cuityi niꞌi̱ jiꞌi̱ clyo, chaꞌ ná tsoꞌo ñaꞌa̱ quee biꞌ ntiꞌ nguꞌ, \q1 juani cua ngujui cña cuaꞌni quee biꞌ; \q1 ndu̱ biꞌ su ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \q1 Ycuiꞌ Ndyosi nguaꞌni chaꞌ juaꞌa̱ ngua chaꞌ biꞌ, biꞌ chaꞌ ndube tsa tiꞌ na jiꞌi̱ chaꞌ tlyu biꞌ. \m Juaꞌa̱ nchcuiꞌ chaꞌ nu nscua lo quityi nu ngua tya saꞌni; \v 43 biꞌ chaꞌ cachaꞌ liñi naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani, chaꞌ ngaꞌaa ta ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ tyatí̱ cuꞌma̱ chaꞌ jiꞌi̱ Ni chaꞌ caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱. Pana ta Ni chacuayáꞌ tyalaa xaꞌ la ñati̱ ca slo ycuiꞌ Ni, si tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee nguꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña jiꞌi̱ Ni. \v 44 Loꞌo chaꞌ jiꞌi̱ quee tonu biꞌ ni, naꞌ laca̱ ñiꞌya̱ laca quee tonu biꞌ; ñiꞌya̱ nu nguaꞌni cuityi niꞌi̱ loꞌo quee biꞌ, juaꞌa̱ ndyuꞌni ma̱ loꞌo naꞌ. Pana si ntiꞌ ñati̱ tacu̱ꞌ nguꞌ lo chaꞌ jnaꞌ, ngaꞌaa tsoꞌo tyiꞌi̱ ñati̱ biꞌ liꞌ; loꞌo cuaꞌni cuayáꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu, tye chaꞌ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ ñati̱ nu ná ntajaꞌa̱ xñi chaꞌ jnaꞌ nu loꞌo ya̱a̱ nguꞌ nde chalyuu. \p \v 45 Sti joꞌó nu laca loo loꞌo nguꞌ fariseo ni, nu loꞌo ndyuna nguꞌ cui̱i̱ nu cua nchcuiꞌ ca ti Jesús loꞌo nguꞌ, nu nchcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ tyaala nu nguaꞌni cña neꞌ loꞌo jiꞌi̱ nu culiyaꞌ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ nu nchcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ cuityi niꞌi̱ nu ná tsoꞌo, liꞌ ngua tii nguꞌ nu laca loo biꞌ, chaꞌ nchcuiꞌ caꞌa̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nguꞌ biꞌ. \v 46 Lye tsa ngua tiꞌ nguꞌ biꞌ tayaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱, ngua tiꞌ nguꞌ; pana ná ngua jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ ndyutsi̱i̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu ñati̱ quiñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ jlya tiꞌ nguꞌ chaꞌ laca Jesús sca ñati̱ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \c 22 \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ taꞌa su ngujui clyoꞌo nguꞌ \p \v 1 Nchcuiꞌ Jesús chaca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ liꞌ: \p \v 2 ―Chcuiꞌ naꞌ chaca chaꞌ loꞌo ma̱ chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ Jesús liꞌ―. Caca biꞌ ñiꞌya̱ ngua sca tsa̱ loꞌo ngua taꞌa ngujui clyoꞌo sñiꞌ rey. Nguaꞌni rey taꞌa liꞌ. \v 3 Ngulo cña jiꞌi̱ msu jiꞌi̱ chaꞌ tsaa nguꞌ, tsaa chcuiꞌ nguꞌ loꞌo lcaa ñati̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo rey, chaꞌ cua ndyalaa tsa̱ nu caca taꞌa biꞌ; pana ná ntajaꞌa̱ ñati̱ biꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo rey nu ngua tsa̱ taꞌa biꞌ. \v 4 Xaꞌ ngulo rey biꞌ cña jiꞌi̱ msu jiꞌi̱, chaꞌ tsaa nguꞌ slo ñati̱ biꞌ chaca quiyaꞌ: “Chcuiꞌ ma̱ loꞌo lcaa ñati̱ biꞌ, chaꞌ cua laca nguaꞌni choꞌo naꞌ scuaa chaꞌ cacu nguꞌ; cua ndyujuii naꞌ bata loꞌo chqueru. Cua laca ntsuꞌu xlyaa cacu nguꞌ juani, si cuaꞌni nguꞌ chaꞌ tsoꞌo ca̱a̱ nguꞌ taꞌa re yala ti, chaꞌ cua ngujui clyoꞌo sñiꞌ naꞌ”, nacui̱ rey jiꞌi̱ msu jiꞌi̱. \v 5 Pana ná nduꞌu tucua ñati̱ biꞌ, chaꞌ ná ndube tiꞌ nguꞌ chaꞌ ngujui clyoꞌo sñiꞌ rey biꞌ; ndyaa nguꞌ cña neꞌ quixi̱ꞌ, ndyaa xi xaꞌ la nguꞌ ndyujuiꞌ nguꞌ yuꞌba jiꞌi̱ nguꞌ. \v 6 Loꞌo juaꞌa̱ xi xaꞌ la ñati̱ biꞌ ni, ndayaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ msu biꞌ, nxtyí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ msu biꞌ; cuati juaꞌa̱ ntsuꞌu su ngujuiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ msu biꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱. \v 7 Nu loꞌo ndyuna rey chaꞌ nu nguaꞌni nguꞌ biꞌ loꞌo msu jiꞌi̱, ngua ñasi̱ꞌ tsa rey biꞌ ñaꞌa̱ jiꞌi̱ ñati̱ xñaꞌa̱ biꞌ. Liꞌ ngulo rey cña jiꞌi̱ sendaru jiꞌi̱ chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ xñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ suꞌba nguꞌ quiiꞌ tyaqui̱ quichi̱ tyi ñati̱ biꞌ. \v 8 Liꞌ nchcuiꞌ rey loꞌo msu jiꞌi̱ chaca quiyaꞌ: “Cua nguaꞌni choꞌo naꞌ scuaa chaꞌ caca taꞌa ngujui clyoꞌo sñiꞌ naꞌ”, nacui̱ rey biꞌ. “Pana nu nguꞌ nu cua nchcuiꞌ naꞌ loꞌo tsa̱ chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ taꞌa ca slo naꞌ, ná ntajaꞌa̱ nguꞌ biꞌ ca̱a̱, biꞌ chaꞌ ná cacu nguꞌ biꞌ scuaa tsoꞌo nu ntsuꞌu ꞌna tsiyaꞌ ti. \v 9 Tsoꞌo la tsaa clya ma̱ nde calle tlyu juani; chcuiꞌ ma̱ loꞌo lcua ti tyaꞌa ñati̱ nu ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ nde calle jua, chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ taꞌa ca slo naꞌ.” \v 10 Liꞌ nduꞌu nguꞌ msu biꞌ ndyaa nguꞌ nde calle; nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu ndyacua tyaꞌa nguꞌ loꞌo, masi ñati̱ tsoꞌo, masi ñati̱ cuxi. Liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa ñati̱ biꞌ slo rey ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ngutsaꞌá̱ niꞌi̱ jiꞌi̱ rey, ndiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu cua ndyalaa taꞌa slo rey biꞌ. \p \v 11 ’Liꞌ ndyatí̱ ycuiꞌ rey biꞌ, ndyaa nde niꞌi̱ chaꞌ chcuiꞌ loꞌo lcaa ñati̱ nu ndiꞌi̱ niꞌi̱ biꞌ. Liꞌ naꞌa̱ rey chaꞌ ngaꞌa̱ sca nu quiꞌyu nu ná lacuꞌ lateꞌ jiꞌi̱ taꞌa. \v 12 Liꞌ nchcuane rey jiꞌi̱ nu quiꞌyu biꞌ: “Chocue”, nacui̱, “¿ni chaꞌ ndyatí̱ nuꞌu̱ niꞌi̱ re loꞌo ná lacuꞌ nuꞌu̱ lateꞌ jiꞌi̱ taꞌa nu cua nda naꞌ jinuꞌu̱?” Pana ná ngujui ñiꞌya̱ xacui̱ nu quiꞌyu biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ rey liꞌ; \v 13 biꞌ chaꞌ ngulo rey biꞌ cña jiꞌi̱ msu jiꞌi̱: “Xñi ma̱ jiꞌi̱ nu quiꞌyu re, sca̱ꞌ ma̱ yaꞌ yu, loꞌo juaꞌa̱ sca̱ꞌ ma̱ quiyaꞌ yu. Loꞌo liꞌ xcua̱a̱ ma̱ jiꞌi̱ yu nde ca bilyaa su talya tsa ñaꞌa̱, ca su nxiꞌya tsa nguꞌ ndiꞌi̱ nguꞌ, ca su lye tsa ndacu laꞌya nguꞌ chaꞌ ñasi̱ꞌ nguꞌ”, nacui̱ rey biꞌ. \v 14 Loꞌo ycuiꞌ Ndyosi ni, ndacane Ni jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ chaꞌ cuaꞌa̱ jyaca̱ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ Ni, pana cua laca ti ñati̱ nu nsubi Ni jiꞌi̱ chaꞌ caca nguꞌ ñati̱ jiꞌi̱ Ni. \s1 Chaꞌ jiꞌi̱ cñi cña loo nguꞌ \p \v 15 Liꞌ nduꞌu nguꞌ fariseo ndyaa nguꞌ chaꞌ quiñi chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, ñiꞌya̱ nu caca jiꞌi̱ nguꞌ cñiloꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ chcuiꞌ yu sca chaꞌ cuxi. \v 16 Liꞌ ngulo nguꞌ biꞌ cña jiꞌi̱ xi nguꞌ cuañiꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ fariseo, chaꞌ chcuiꞌ cuayáꞌ nguꞌ cuañiꞌ biꞌ loꞌo Jesús, ngua tiꞌ nguꞌ. Liꞌ ndyaa nguꞌ biꞌ slo Jesús loꞌo xi xaꞌ la ñati̱ nu ndyaꞌa̱ loꞌo taju nguꞌ nu cuentya jiꞌi̱ rey Herodes. \p ―Mstru ―nacui̱ nu nguꞌ cuañiꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ―, jlo tiꞌ ya chaꞌ liñi tsa nduꞌni nuꞌu̱; la cuiꞌ chaꞌ liñi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, biꞌ ti chaꞌ laca nu ncluꞌu nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ. Ná ndube tiꞌ nuꞌu̱ ñiꞌya̱ ndañi chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ jinuꞌu̱; sca ti cuayáꞌ ntiꞌ nuꞌu̱ ñaꞌa̱ nuꞌu̱ jiꞌi̱ lcaa ñati̱, masi nguꞌ tiꞌi, masi nguꞌ tonu. \v 17 Tyuꞌu chaꞌ clyu tiꞌ jinuꞌu̱, cachaꞌ nuꞌu̱ chaꞌ liñi jiꞌi̱ ya: ¿Ha tsoꞌo si ta na cñi cña loo na jiꞌi̱ rey tlyu nu ndiꞌi̱ xaꞌ tsuꞌ biꞌ? \p \v 18 Pana ngua tii Jesús ñiꞌya̱ laca chaꞌ cuxi nu nclyacua tiꞌ nguꞌ biꞌ, biꞌ chaꞌ ndiꞌya̱ nguxacui̱ yu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Cuiñi tsa cuꞌma̱ ni. ¿Ni chaꞌ laca nchcuiꞌ cuayáꞌ ma̱ loꞌo naꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. \v 19 Culuꞌu ma̱ sca cñi ꞌna, la cuiꞌ tyaꞌa cñi plata nu nda na jiꞌi̱ nguꞌ nu nxñi cñi cña loo na. \p Liꞌ ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ sca cñi plata biꞌ slo Jesús. \p \v 20 ―¿Tilaca nu ca jiꞌi̱ lcui̱ ngaꞌa̱ chu̱ꞌ cñi re? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. ¿Ti jiꞌi̱ laca xtañi nu nscua re? ―nacui̱. \p \v 21 ―Xtañi rey tlyu nu ndiꞌi̱ xaꞌ tsuꞌ, biꞌ ngaꞌa̱ chu̱ꞌ cñi cua ―nacui̱ nguꞌ liꞌ. \p ―Tsoꞌo ―nacui̱ Jesús liꞌ―, jiꞌi̱ rey tlyu biꞌ tya ma̱ cñi cña loo nu ngaꞌa̱ chaꞌ ta ma̱ jiꞌi̱ lacua, loꞌo juaꞌa̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tya ma̱ lcaa na nu ntsuꞌu chaꞌ tya ma̱ jiꞌi̱ Ni. \p \v 22 Ndube tsa tiꞌ nguꞌ biꞌ liꞌ, chaꞌ nchca tsa jiꞌi̱ Jesús xtyacui chaꞌ loꞌo nguꞌ. Nduꞌu nguꞌ biꞌ ndyaa nguꞌ liꞌ. \s1 Nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ Jesús ñiꞌya̱ caca loꞌo tyuꞌú ñati̱ chaca quiyaꞌ \p \v 23 Loꞌo la cuiꞌ tsa̱ biꞌ ñaa xi nguꞌ saduceo slo Jesús, biꞌ laca sca latya ñati̱ nu nchcuiꞌ chaꞌ ngaꞌaa tyuꞌú ñati̱ chaca quiyaꞌ loꞌo cua ngujuii nguꞌ. Nchcuane nguꞌ biꞌ sca chaꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p \v 24 ―Mstru ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱―, saꞌni la nda jyoꞌo Moisés sca chaꞌ loꞌo na cuentya jiꞌi̱ tyaꞌa ngula nguꞌ. Nu loꞌo cua ngujuii tsaca yu ni, si cua ngujui clyoꞌo yu pana bilya caja sñiꞌ yu, liꞌ ntsuꞌu cña jiꞌi̱ tyaꞌa ngula yu nu ntucua ycuiꞌ ti chaꞌ caja clyoꞌo loꞌo nu cunaꞌa̱ nu ngua clyoꞌo jyoꞌo tyaꞌa yu. Liꞌ chcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ clyo nguꞌ chaꞌ sñiꞌ nu quiꞌyu nu cua ngujuii biꞌ laca biꞌ, chaꞌ ná chcunaꞌ xtañi yu nu cua ngujuii biꞌ. Juaꞌa̱ nchcuiꞌ Moisés saꞌni la. \v 25 Ndiꞌya̱ ngua sca quiyaꞌ: Ntsuꞌu cati tyaꞌa nu quiꞌyu tyaꞌa ngula, tyaꞌa quichi̱ tyi ya. Liꞌ ngujui clyoꞌo nu ngula clyo, pana yala tsa ngujuii yu, loꞌo bilya caja sñiꞌ yu. Liꞌ ndyanu nu cunaꞌa̱ biꞌ cuentya jiꞌi̱ tyaꞌa yu. \v 26 Liꞌ ngujui clyoꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ chaca quiyaꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱, yala ti ngujuii chaca nu quiꞌyu tyaꞌa ngula jyoꞌo biꞌ. Juaꞌa̱ ngua jiꞌi̱ ca taꞌa nguꞌ quiꞌyu tyaꞌa ngula jyoꞌo biꞌ. \v 27 Ca su ndye, liꞌ ngujuii nu cunaꞌa̱ biꞌ. \v 28 Nu loꞌo tyuꞌú lcaa jyoꞌo chaca quiyaꞌ ni, ¿ñiꞌya̱ nu laca clyoꞌo ca nu cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ ca taꞌa cati tyaꞌa nu tyaꞌa ngula nguꞌ ngujui clyoꞌo nguꞌ loꞌo? \p \v 29 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Ná jlo tiꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti, chaꞌ ná nchca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; ná nchca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ nchca tsa jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni cuaꞌni Ni cña tonu. \v 30 Nu loꞌo tyuꞌú lcaa jyoꞌo chaca quiyaꞌ, ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ caja clyoꞌo nguꞌ ca biꞌ; tyiꞌi̱ nguꞌ liꞌ ñiꞌya̱ ndiꞌi̱ xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ca slo Ni. \v 31 Chañi chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ tyuꞌú lcaa jyoꞌo chaca quiyaꞌ. ¿Ha bilya chcuiꞌ ma̱ chaꞌ lo quityi nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ma̱? Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ quityi biꞌ: \v 32 “Ycuiꞌ Ndyosi Xuꞌna Abraham laca naꞌ,” nacui̱ Ni, “ycuiꞌ Ndyosi Xuꞌna Isaac laca naꞌ, loꞌo la cuiꞌ ti ycuiꞌ Ndyosi Xuꞌna Jacob laca naꞌ”, nacui̱ Ni. Ná nacui̱ quityi biꞌ chaꞌ na cua ngua ycuiꞌ Ndyosi Xuꞌna nguꞌ biꞌ; ñaꞌa̱ ti tya laca ycuiꞌ Ndyosi Xuꞌna nguꞌ biꞌ juani, loꞌo juaꞌa̱ laca ycuiꞌ Ndyosi Xuꞌna lcaa ñati̱ luꞌú. \p \v 33 Loꞌo ndyuna nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu ngaꞌa̱ slo chaꞌ nu nclyuꞌu Jesús biꞌ, ndube tsa tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ liꞌ. \s1 Cña nu ndulo la chaꞌ cuaꞌni na cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 34 Nu loꞌo ndyuna nguꞌ fariseo chaꞌ cua nguaꞌni Jesús ngana jiꞌi̱ nu nguꞌ saduceo biꞌ, liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa nguꞌ fariseo biꞌ slo Jesús. \v 35 Loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌa̱ sca nguꞌ fariseo nu jlo tsa tiꞌ lcaa chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu nguscua jyoꞌo Moisés. Liꞌ nchcuane yu jiꞌi̱ Jesús chaꞌ chcuiꞌ cuayáꞌ yu loꞌo: \p \v 36 ―Mstru ―nacui̱ yu biꞌ jiꞌi̱ Jesús―, ¿ñiꞌya̱ chaꞌ laca nu ndulo la jiꞌna chaꞌ cuaꞌni na, chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ni loꞌo jyoꞌo Moisés saꞌni la? \p \v 37 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ: \p ―“Ntsuꞌu chaꞌ tyucui tyiquee ma̱ tyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi; nu loꞌo lubii ti cresiya jiꞌi̱ ma̱, juaꞌa̱ loꞌo lcaa chaꞌ nu ndaꞌya hique ma̱, tyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo Ni”. \v 38 Biꞌ laca chaꞌ nu tlyu la, nu ndulo la jiꞌna chaꞌ cuaꞌni na. \v 39 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu chaca chaꞌ tlyu: “Ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, ñiꞌya̱ laca si nduꞌni tyaꞌna tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ma̱”. \v 40 Su̱u̱ lcaa chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca tyucuaa chaꞌ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ su̱u̱ lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni laca chaꞌ biꞌ. \s1 Nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ cuentya jiꞌi̱ Cristo \p \v 41 Laja loꞌo tya ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa nguꞌ fariseo biꞌ su ndu̱ Jesús, liꞌ nchcuane yu sca chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: \p \v 42 ―¿Ñiꞌya̱ ntiꞌ cuꞌma̱ cuentya jiꞌi̱ Cristo nu ntsuꞌu chaꞌ ca̱a̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. ¿Tilaca ngua jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ nu Cristo biꞌ ntiꞌ ma̱? \p ―Ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo rey David caca nu biꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 43 Liꞌ nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ chaca quiyaꞌ: \p ―¿Ñiꞌya̱ ndyuꞌu ta chaꞌ re ntiꞌ cuꞌma̱, chaꞌ cua nchcuiꞌ jyoꞌo David chaꞌ Xuꞌna yu laca nu Cristo biꞌ? Cua nguluꞌu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ David, biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ yu ndiꞌya̱: \q1 \v 44 Ycuiꞌ Ndyosi nu laca Xuꞌna na nacui̱ jiꞌi̱ Cristo nu Xuꞌna naꞌ ndiꞌya̱: \q1 “Tyucua nuꞌu̱ nde laꞌa tsuꞌ cui̱ ꞌna, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cuaꞌni tye naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ lcaa tyaꞌa cusu̱u̱ jinuꞌu̱, chaꞌ caca nuꞌu̱ loo jiꞌi̱ lcaa ca chaꞌ”, nacui̱ Ni jiꞌi̱ Cristo. \m \v 45 Xuꞌna naꞌ, nchcuiꞌ jyoꞌo David jiꞌi̱ Cristo. ¿Ñiꞌya̱ caca chcuiꞌ na chaꞌ ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo David biꞌ laca Cristo lacua? \p \v 46 Ná ntsuꞌu ni sca ñati̱ ca biꞌ nu ngua jiꞌi̱ xacui̱ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ xaꞌ la tsa̱ nde loo la ngaꞌaa nchcuane nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ yu tsiyaꞌ ti, chaꞌ ntsi̱i̱ nguꞌ jiꞌi̱, ñiꞌya̱ nu xacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. \c 23 \s1 Ngusta Jesús quiꞌya jiꞌi̱ nguꞌ fariseo loꞌo juaꞌa̱ jiꞌi̱ mstru chaꞌ joꞌó biꞌ \p \v 1 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu ndiꞌi̱ slo yu, juaꞌa̱ loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p \v 2 ―Nu nguꞌ fariseo biꞌ, loꞌo mstru nu ncluꞌu chaꞌ joꞌó neꞌ laa ni, jlo tiꞌ nguꞌ biꞌ lcaa chaꞌ ñiꞌya nu nguscua jyoꞌo Moisés lo quityi. \v 3 Biꞌ chaꞌ tsoꞌo cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu ncluꞌu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱, tsoꞌo taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu ncluꞌu nguꞌ biꞌ; pana ná cuaꞌni ma̱ ñiꞌya̱ nu nduꞌni ti nguꞌ biꞌ. Tsoꞌo ti ncluꞌu nguꞌ chaꞌ joꞌó biꞌ, pana ná ndaquiyaꞌ ycuiꞌ ca nguꞌ chaꞌ biꞌ. \v 4 Loꞌo juaꞌa̱ nu nguꞌ fariseo biꞌ ni, nclyo nguꞌ cña jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ chaꞌ tonu tsa yuꞌba quiꞌya nguꞌ; tiꞌi̱ tsa yuꞌba nsta nguꞌ biꞌ scu̱ ñati̱, pana ycuiꞌ ca nguꞌ ni, ná sicua̱ nguꞌ yuꞌba biꞌ tsiyaꞌ ti. \v 5 Lcaa chaꞌ nu nduꞌni nu nguꞌ biꞌ ni, nduꞌni nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ ñaꞌa̱ ti ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ; biꞌ chaꞌ ndyaaca̱ꞌ juata su nscua chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi hique nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ scu̱ nguꞌ, chaꞌ ntiꞌ nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tacati tsa nduꞌni nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ nchcuꞌ nguꞌ biꞌ payu̱ nu tonu tsa lsu ndacui lo chaꞌ ñaꞌa̱ ñati̱ jiꞌi̱. \v 6 Nu loꞌo ndyaꞌa̱ nguꞌ biꞌ sca taꞌa, liꞌ ndyacaꞌa̱ nguꞌ su tsoꞌo la ñaꞌa̱ ntiꞌ nguꞌ; cuati juaꞌa̱ neꞌ laa, la cuiꞌ ti su tsoꞌo la ñaꞌa̱ ntiꞌ nguꞌ, ca biꞌ ntucua nguꞌ biꞌ. \v 7 La cuiꞌ juaꞌa̱, si tyacua tyaꞌa ñati̱ loꞌo nguꞌ biꞌ nde calle, loꞌo chcuiꞌ ñati̱ biꞌ loꞌo nguꞌ, na cuaꞌni chi̱ ñati̱ loo ntiꞌ nguꞌ fariseo biꞌ; juaꞌa̱ cua ntiꞌ nguꞌ chaꞌ ñacui̱ ñati̱ jiꞌi̱, chaꞌ mstru laca nguꞌ. Juaꞌa̱ ntiꞌ nguꞌ biꞌ. \p \v 8 ’Pana cuꞌma̱ ni, ná tsoꞌo si ñacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ mstru laca ma̱; tsoꞌo la si sca ti chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱ loꞌo tyaꞌa ma̱, chaꞌ sca ti mstru ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱, biꞌ laca Cristo. \v 9 Loꞌo juaꞌa̱ ná ngaꞌa̱ chaꞌ ñacui̱ ma̱ chaꞌ sti ma̱ laca sca ñati̱ chalyuu ti, chaꞌ sca ti ycuiꞌ Ndyosi nu ntucua nde cua̱, biꞌ laca Sti ma̱. \v 10 Loꞌo juaꞌa̱ ná ta ma̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ xuꞌna nguꞌ laca ma̱, chaꞌ sca ti Cristo laca Xuꞌna ma̱ nu chañi ca. \v 11 Nu cuꞌma̱ nu ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ cuentya jiꞌi̱ tyaꞌa ma̱, ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱ cua ñaꞌa̱ ca cña nu culo lcaa tyaꞌa ma̱ jiꞌi̱ ma̱, masi laca ma̱ loo jiꞌi̱ nguꞌ. \v 12 Ñati̱ nu ntiꞌ chaꞌ caca tlyu la cuentya jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ, ntsuꞌu chaꞌ ca tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ ca tiyaꞌ la; pana ñati̱ nu ná nduꞌni tyixi loꞌo tyaꞌa nguꞌ, nu ná ntiꞌ tyiji̱loo jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ, biꞌ laca nu chañi chaꞌ caca tlyu la cuentya jiꞌi̱ cuꞌma̱. \p \v 13 ’¡Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó, loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ nguꞌ fariseo, chaꞌ tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱! Na ndacu̱ꞌ ma̱ tyucui̱i̱ jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ ná caca tyatí̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ ná caca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. Ni ycuiꞌ ma̱, ná caca tyatí̱ ma̱ chaꞌ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ná nda ma̱ chacuayáꞌ chaꞌ tyatí̱ xaꞌ la ñati̱ chaꞌ biꞌ. \p \v 14 ’¡Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó, loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ nguꞌ fariseo, chaꞌ tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱! Nxlyaá ma̱ niꞌi̱ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ tiꞌi, loꞌo liꞌ tyiqueeꞌ nchcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi slo ñati̱ chaꞌ ñaꞌa̱ ti ñati̱ jiꞌi̱ ma̱. Ná ca cuayáꞌ tiꞌ xaꞌ ñati̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. Biꞌ chaꞌ lye la chcubeꞌ ma̱ ca nde loo la. \p \v 15 ’¡Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó, loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ nguꞌ fariseo, chaꞌ tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱! Tyijyuꞌ tsa ndyaꞌa̱ ma̱, masi tyucui̱i̱ nde lo yuu ti, masi tyucui̱i̱ nteje tacui ma̱ tyujoꞌo ndyaꞌa̱ ma̱, chaꞌ clyana ma̱ jiꞌi̱ ñati̱, masi sca ti ñati̱ nu tyajaꞌa̱ xtyanu jiꞌi̱ nu xaꞌ la joꞌó nu nduꞌni tlyu yu jiꞌi̱, chaꞌ xñi yu chaꞌ nu culuꞌu cuꞌma̱ jiꞌi̱ yu. Liꞌ culuꞌu ma̱ jiꞌi̱ yu chaꞌ caca yu sñiꞌ cuiñaja nu tlyu la que cuꞌma̱, cuꞌma̱ nu ntsuꞌu chaꞌ tsaa ma̱ ca bilyaa. \p \v 16 ’¡Tyaꞌna tsa cuꞌma̱! Na cua ntiꞌ ma̱ culuꞌu ma̱ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱; pana cuityi̱ꞌ ycuiꞌ ca cuꞌma̱, chaꞌ ná nda ma̱ cuentya tsiyaꞌ ti. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ ma̱: “Si cuaꞌni nguꞌ jura cuentya jiꞌi̱ laa tonu re chaꞌ cuaꞌni lyiji nguꞌ sca cña, ná sca chaꞌ laca”, nacui̱ ma̱. “Pana si cuaꞌni nguꞌ jura cuentya jiꞌi̱ na oro nu ntsuꞌu neꞌ laa chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña biꞌ, liꞌ ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni nguꞌ lcaa cña tsiyaꞌ ti nu cua nchcuiꞌ nguꞌ”, nacui̱ ma̱. \v 17 ¡Ple tsa cuꞌma̱, na cuityi̱ꞌ tsa ma̱! ¿Na laca nu ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ ntiꞌ ma̱? ¿Ha tlyu la chaꞌ jiꞌi̱ na oro nu ntsuꞌu neꞌ laa biꞌ? ¿Ha tlyu la chaꞌ jiꞌi̱ laa tlyu su ntsuꞌu na oro biꞌ, ntiꞌ ma̱? Sca ti cuayáꞌ ndyuꞌu chaꞌ biꞌ. \v 18 Loꞌo juaꞌa̱ chaca chaꞌ nchcuiꞌ ma̱: “Si cuaꞌni nguꞌ jura cuentya jiꞌi̱ mesa nu ntsuꞌu neꞌ laa re, chaꞌ cuaꞌni lyiji nguꞌ sca cña, ná sca chaꞌ laca”, nacui̱ ma̱. “Pana si cuaꞌni nguꞌ jura cuentya jiꞌi̱ msta̱ nu nsta nguꞌ lo mesa biꞌ, chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña biꞌ, liꞌ ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni nguꞌ lcaa cña tsiyaꞌ ti nu cua nchcuiꞌ nguꞌ”, nacui̱ ma̱. \v 19 ¡Chañi chaꞌ cuityi̱ꞌ cuꞌma̱! ¿Na laca nu ndulo la chaꞌ jiꞌi̱, ntiꞌ ma̱? ¿Ha tlyu la chaꞌ jiꞌi̱ msta̱ biꞌ? ¿Ha tlyu la chaꞌ jiꞌi̱ mesa su nscua msta̱ biꞌ, ntiꞌ ma̱? Sca ti cuayáꞌ laca chaꞌ biꞌ; \v 20 biꞌ chaꞌ nu loꞌo cuaꞌni nguꞌ jura cuentya jiꞌi̱ mesa biꞌ, chaꞌ cuaꞌni nguꞌ sca cña, stuꞌba ndyuꞌni nguꞌ jura cuentya jiꞌi̱ na nu nscua lo mesa biꞌ. \v 21 Loꞌo juaꞌa̱, si cuaꞌni nguꞌ jura cuentya jiꞌi̱ laa tonu re, la cuiꞌ juaꞌa̱ ndyuꞌni nguꞌ jura cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ loꞌo neꞌ laa biꞌ ndyaꞌa̱ ycuiꞌ Ni. \v 22 La cuiꞌ ti chaꞌ ni, si cuaꞌni nguꞌ jura cuentya jiꞌi̱ sca na nu ntsuꞌu nde cua̱, la cuiꞌ juaꞌa̱ ndyuꞌni nguꞌ jura cuentya jiꞌi̱ su tlyu ca su ntucua ycuiꞌ Ni, loꞌo juaꞌa̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni liꞌ. \p \v 23 ’¡Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó, loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ nguꞌ fariseo, chaꞌ tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱! Tacati tsa nduꞌni ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi loꞌo lcaa na xca ti nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱; si ntsuꞌu tii tyaꞌa lacaꞌ tyunuꞌ xlya jiꞌi̱ ma̱ ni, masi siꞌyu hañi, masi siꞌyu comino, hora ti nda ma̱ tsaca jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ, masi ná ndaquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nguluꞌu Ni, nu ndulo la chaꞌ jiꞌi̱. Cua nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ liñi ti cuaꞌni cuayáꞌ ma̱ jiꞌi̱ ñati̱, loꞌo juaꞌa̱ nacui̱ Ni chaꞌ cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ñati̱, chaꞌ jlya tsoꞌo tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni; pana ná nduna ma̱ chaꞌ biꞌ. Ntsuꞌu chaꞌ taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu ndulo la biꞌ, masi tya cuaꞌni ma̱ chaꞌ tsoꞌo ñiꞌya̱ nu ndyuꞌni ti ma̱ nu loꞌo nda ma̱ msta̱ sube ti biꞌ. \v 24 Ntiꞌ ma̱ culuꞌu ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱; pana na cuityi̱ꞌ ycuiꞌ ca ma̱, chaꞌ ndyacu̱ꞌ hique ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ liñi biꞌ. Ñiꞌya̱ laca si nsubii ma̱ hitya chaꞌ coꞌo ma̱, chaꞌ ná coꞌo ma̱ naꞌni sube nu ntsuꞌu lo hitya biꞌ, pana ná nduꞌni cuentya ma̱ jiꞌi̱, si cua ntyucui̱ꞌ ma̱ sca naꞌni tlyu la, ñiꞌya̱ ntiꞌ sca camello. \p \v 25 ’¡Tyaꞌna cuꞌma̱ nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó, loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ nguꞌ fariseo, chaꞌ tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱! Tsoꞌo tsa ndyaati̱ loo ma̱, ndyaati̱ chu̱ꞌ cuañaꞌ ma̱, ñiꞌya̱ ntiꞌ ndyaati̱ sca tasa, ndyaati̱ sca caꞌña; pana nde neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱ xcuiꞌ chaꞌ cuxi ntsuꞌu, chaꞌ ntiꞌ ma̱ xlyaá ma̱ na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱, chaꞌ lyaꞌ tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ñati̱. \v 26 Na cuityi̱ꞌ ma̱, lcaa cuꞌma̱ nguꞌ fariseo. Clyo cuaꞌni lubii ma̱ neꞌ cresiya jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ma̱, chaꞌ tyanu lubii tyucui ñaꞌa̱ ma̱ liꞌ, ñiꞌya̱ ntiꞌ ndyaati̱ sca tasa, sca caꞌña. \p \v 27 ’¡Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó loꞌo cuꞌma̱ nguꞌ fariseo, chaꞌ tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱! Ñiꞌya̱ sca niꞌi̱ sube nu ndu̱ chu̱ꞌ cuaá nu nduꞌni ngati̱ nguꞌ jiꞌi̱, tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ niꞌi̱ biꞌ liꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ laca cuꞌma̱. Pana xcuiꞌ tyijya̱ jyoꞌo ntsuꞌu neꞌ cuaá biꞌ, xcuiꞌ na tyucu̱ ntsuꞌu biꞌ. \v 28 Loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ ni, tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ ma̱ nde chu̱ꞌ ma̱, liñi tsa nduꞌni ma̱ ntiꞌ ñati̱; pana loꞌo ñaꞌa̱ ycuiꞌ Ndyosi ca nde neꞌ ma̱, tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱, cuxi tsa chaꞌ nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱, ntiꞌ Ni. \p \v 29 ’¡Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó, loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ nguꞌ fariseo, chaꞌ tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱! Tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ niꞌi̱ sube nu ndiñá ma̱ chu̱ꞌ cuaá su ndyatsiꞌ jyoꞌo nu cua ya̱a̱ nchcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱ nu ngua saꞌni la; tsoꞌo tsa ndalyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ niꞌi̱ biꞌ nu ntucua chu̱ꞌ cuaá su ndyatsiꞌ jyoꞌo nu tsoꞌo tsa tyiquee nu ngua saꞌni la. \v 30 “Cuxi tsa nguaꞌni jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ ya cua saꞌni”, nacui̱ ma̱. “Si cua ngutiꞌi̱ ya chalyuu nu ngua tyempo biꞌ, ná loꞌo cua ndyujuii ya jiꞌi̱ nguꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi biꞌ”, nacui̱ ma̱. \v 31 Jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ laca ma̱ la cuiꞌ tyaꞌa ñati̱ loꞌo jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ ma̱ nu cua ndyujuii jiꞌi̱ nguꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni; ñaꞌa̱ ti cuxi tyiquee ma̱ juani, ñiꞌya̱ nu cuxi tyiquee jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ ma̱ nu ngua liꞌ. \v 32 Tsoꞌo lacua. Tya cuaꞌni la ma̱ chaꞌ cuxi nu nguaꞌni jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ ma̱ nu ngua saꞌni liꞌ. \p \v 33 ’¡Ñiꞌya̱ ntiꞌ cuaña, juaꞌa̱ ntiꞌ cuꞌma̱! Tajuaꞌ tsa ndyuꞌni ma̱ chaꞌ cuxi. ¿Ha ntiꞌ ma̱ chaꞌ clyaá ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ná chcubeꞌ ma̱ ca bilyaa? Ná taca jiꞌi̱ ma̱ juaꞌa̱. \v 34 Biꞌ chaꞌ ta naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ ꞌna chaꞌ ca̱a̱ ca slo ma̱; masi nguꞌ nu laca tuꞌba ꞌna, masi nguꞌ nu jlo tiꞌ chaꞌ jnaꞌ, masi nguꞌ mstru nu cuentya jnaꞌ, ta naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ ca slo ma̱. Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ tyaala tsa cuꞌma̱; cujuii ma̱ jiꞌi̱ xi ñati̱ biꞌ, cujuiꞌi̱ caꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ xi xaꞌ la ñati̱ biꞌ lo crusi, quijiꞌi̱ ma̱ jiꞌi̱ xi xaꞌ la ñati̱ biꞌ loꞌo reta. Masi neꞌ laa jiꞌi̱ ma̱, cuaꞌni lyaꞌ tsa tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu culoꞌo ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ ná tyanu nguꞌ biꞌ quichi̱ tyi ma̱ tsiyaꞌ ti. \v 35 Biꞌ chaꞌ lacua, tyanu quiꞌya jiꞌi̱ ma̱ xquiꞌya chaꞌ cua ndyujuii jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ ma̱ jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu nchcuiꞌ chaꞌ liñi tya saꞌni la, tya loꞌo ngujuii Abel nu ngua tya clyo la, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ngujuii Zacarías sñiꞌ Berequías. Nu jyoꞌo Zacarías ni, cua ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu su ndu̱ yu neꞌ laa, ca su laja claꞌbe toꞌ mesa su ndyaqui̱ msta̱, nu loꞌo cua tsaa ti yu niꞌi̱ su tacati tsa. Stuꞌba ndyuꞌu chaꞌ ñiꞌya̱ laca si ycuiꞌ ca ma̱ cua ndyujuii ma̱ jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ biꞌ, chaꞌ la cuiꞌ chaꞌ cuxi biꞌ ntsuꞌu tyiquee ma̱ juani. \v 36 Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ bilya cajaa ma̱ loꞌo tlyu tsa chaꞌ cuxi caca jiꞌi̱ cuꞌma̱ nguꞌ nasiyu̱ nde xquiꞌya quiꞌya nu ndyanu jiꞌi̱ ma̱. \s1 Ngusiꞌya tsa Jesús xquiꞌya quichi̱ Jerusalén \p \v 37 ’¡Tyaꞌna̱ tsa cuꞌma̱ nguꞌ Jerusalén! Tucui tsa chaꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱. Tya saꞌni la ndyujuii ma̱ jiꞌi̱ ñati̱ nu nguaꞌa̱ lo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱, masi ngujuiꞌi̱ ma̱ quee jiꞌi̱ nguꞌ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ Ni. Tyu̱u̱ tsa quiyaꞌ ngua tiꞌ naꞌ chaꞌ cuaꞌni tyacaꞌa naꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ná ca cuxi jiꞌi̱ ma̱. Ñiꞌya̱ ntiꞌ sca suꞌu̱ nu nxutiꞌi̱ jiꞌi̱ sñiꞌ neꞌ luꞌbe niꞌ, juaꞌa̱ ngua tiꞌ naꞌ cuaꞌni naꞌ loꞌo ma̱; pana ná nda ma̱ chacuayáꞌ ꞌna tsiyaꞌ ti. \v 38 Biꞌ chaꞌ xñiꞌi̱ ti tyanu quichi̱ tyi ma̱ juani. \v 39 Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ ngaꞌaa ñaꞌa̱ ma̱ ꞌna ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tyalaa tyempo loꞌo chcuiꞌ ma̱ chaꞌ ꞌna: “Tsoꞌo tsa ndyuꞌni ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱ nu lijya̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na”, ñacui̱ ma̱ liꞌ. \c 24 \s1 Ngulala ti cati̱ laa tonu \p \v 1 Loꞌo liꞌ nduꞌu Jesús neꞌ laa tonu biꞌ; na cua tyaa ti, loꞌo lye tsa nchcuiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu loꞌo yu chaꞌ jiꞌi̱ laa tonu biꞌ, chaꞌ tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ lcaa niꞌi̱ nu cuentya jiꞌi̱ laa biꞌ. \v 2 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Ñaꞌa̱ tsoꞌo ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ laa tonu re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ tye laa re cati̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ ni sca quee nu ntsuꞌu siiꞌ laa re, ngaꞌaa tyanu biꞌ hichu̱ꞌ tyaꞌa. \s1 Chaꞌ tiꞌí nu caca loꞌo cua tye ti chalyuu \p \v 3 Liꞌ ndyaa nguꞌ nde lo xlya caꞌya Olivos. Ca biꞌ ndyacaꞌa̱ Jesús, loꞌo liꞌ cuaana ti nchcuiꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ loꞌo yu, nchcuane nguꞌ jiꞌi̱: \p ―Cuachaꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ cua, ¿ni jacuaꞌ caca chaꞌ cuxi biꞌ jiꞌi̱ laa tonu biꞌ? Loꞌo juaꞌa̱, ¿ñiꞌya̱ caca chaꞌ loꞌo ca̱a̱ nuꞌu̱, nu loꞌo cua tye ti chalyuu? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱. \p \v 4 Liꞌ nguluꞌu la xi Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Cuaꞌni tii tiꞌ ma̱, cuiꞌya ma̱ cuentya chaꞌ ná tucui cñiloꞌo jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱―. \v 5 Nde loo la ca̱a̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ cuiñi nu ñacui̱ chaꞌ cuentya jnaꞌ lijya̱ nguꞌ. “Cristo laca naꞌ”, ñacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱, loꞌo juaꞌa̱ cñiloꞌo nguꞌ jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ ñati̱ nu jlya tiꞌ chaꞌ biꞌ. \v 6 Tyempo biꞌ cañi chaꞌ nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ nasiyu̱ re loꞌo nguꞌ xaꞌ nasiyu̱, loꞌo juaꞌa̱ caja chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ nasiyu̱ tyijyuꞌ. Ná cutsi̱i̱ ma̱ liꞌ. Ntsuꞌu chaꞌ caca juaꞌa̱, pana tya lyiji tye chalyuu liꞌ. \v 7 Xu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ sca tsuꞌ loꞌo nguꞌ chaca tsuꞌ, loꞌo juaꞌa̱ xu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ sca quichi̱ tlyu loꞌo ñati̱ chaca quichi̱ tlyu. Liꞌ caja jbiꞌña jiꞌi̱ nguꞌ, ca̱a̱ quicha nu xñi jiꞌi̱ lcaa nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ tyu̱u̱ seꞌi̱ clyacui̱ chalyuu liꞌ. \v 8 Pana lcaa chaꞌ biꞌ caca loꞌo chca nguxana ti chaꞌ chcubeꞌ ñati̱ chalyuu, siꞌi na cua ndye chalyuu liꞌ. \p \v 9 ’Nu loꞌo xana chaꞌ cuxi biꞌ, tejeyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ xcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱, hasta ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cujuii nguꞌ jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ ntsuꞌu nguꞌ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu nu caca tiꞌí tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ xquiꞌya naꞌ; \v 10 biꞌ chaꞌ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ tyaꞌa ma̱ caca taja tiꞌ nguꞌ jnaꞌ, ngaꞌaa talo nguꞌ chaꞌ xñi la nguꞌ chaꞌ ꞌna liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu nguꞌ tyaꞌa ma̱ nu cujuii cuañiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ma̱ yaꞌ nguꞌ cuxi, juaꞌa̱ ntsuꞌu nguꞌ tyaꞌa ma̱ nu caca tiꞌí tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ la nguꞌ tyaꞌa ma̱ liꞌ. \v 11 La cuiꞌ juaꞌa̱ tyuꞌu tucua quiñaꞌa̱ nguꞌ cuiñi, nu laca tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ñacui̱ nguꞌ. Cñiloꞌo nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa ma̱, cuꞌma̱ nu laca ma̱ ñati̱ ꞌna. \v 12 Quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ cuxi caca, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ tyaꞌa ma̱ ngaꞌaa cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ la nguꞌ tyaꞌa ma̱. \v 13 Pana ná cube tiꞌ ma̱, lcaa cuꞌma̱ nu talo tyiquee ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ, cuaꞌni lyaá naꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱ liꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tye chalyuu ―nacui̱ Jesús―. \v 14 Ntsuꞌu chaꞌ culuꞌu ma̱ chaꞌ jnaꞌ jiꞌi̱ ñati̱, lcaa chaꞌ tsoꞌo nu nchcuiꞌ naꞌ, ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱; ntsuꞌu chaꞌ chcuiꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ loꞌo ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu, chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ nde lcaa nasiyu̱. Loꞌo liꞌ tye chalyuu. \p \v 15 ’Jyoꞌo Daniel nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni ni, cua nchcuiꞌ yu cuentya jiꞌi̱ sca na nu subaꞌ tsa, nu cuaꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ lcaa na lubii. (Caca cuayáꞌ tiꞌ cuꞌma̱ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ nu loꞌo chcuiꞌ ma̱ lo quityi re.) Nu loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ chaꞌ ndu̱ na subaꞌ biꞌ ca su tacati tsa neꞌ laa tonu biꞌ ―nacui̱ Jesús―, \v 16 liꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ tsoꞌo la si xna lcaa ma̱ nu ndiꞌi̱ ma̱ nde loyuu su cuentya Judea, xna ma chaꞌ tyuꞌu cuatsiꞌ ma̱ laja caꞌya. \v 17 Si ndu̱ ñati̱ que niꞌi̱ jiꞌi̱ tsa̱ biꞌ, ngaꞌaa ta tyempo tyatí̱ nguꞌ niꞌi̱ chaꞌ culo nguꞌ yuꞌba nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ; ngaꞌa̱ chaꞌ caꞌya clya nguꞌ biꞌ nde lo yuu chaꞌ xna clya nguꞌ liꞌ. \v 18 Loꞌo juaꞌa̱ si ntsuꞌu nguꞌ neꞌ quixi̱ꞌ, ngaꞌaa ta tyempo jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ xtyu̱u̱ nguꞌ tya̱a̱ nguꞌ nde toꞌ tyi nguꞌ, chaꞌ squiꞌya nguꞌ teꞌ quicha̱ꞌ jiꞌi̱ nguꞌ; ngaꞌa̱ chaꞌ xna clya nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 19 Loꞌo juaꞌa̱ tyaꞌna tsa caca jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ tana loꞌo tyalaa tsa̱ biꞌ, tyaꞌna tsa nguꞌ cunaꞌa̱ nu ntsuꞌu cubiꞌ cuañiꞌ nu tya ndyatiꞌ liꞌ. \v 20 Tsoꞌo si jña ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ná ntsuꞌu chaꞌ xna ma̱ loꞌo caca tyempo tlyaꞌ, chaꞌ ná ntsuꞌu chaꞌ xna ma̱ tsa̱ taꞌa nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ. \v 21 Tyempo loꞌo lye tsa chcubeꞌ nguꞌ caca biꞌ, nu loꞌo ntsuꞌu chaꞌ xna ma̱ liꞌ; bilya chcubeꞌ ñati̱ chalyuu juaꞌa̱ tya loꞌo ngüiñá ycuiꞌ Ni chalyuu hasta juani, loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌaa siꞌi juaꞌa̱ chcubeꞌ ñati̱ tyempo ca nde loo la. \v 22 Pana cua nacui̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na chaꞌ xti ti tsa̱ caca tyempo nu chcubeꞌ nguꞌ juaꞌa̱; si tyiqueeꞌ talo tyempo cuxi biꞌ, ngaꞌaa clyaá ni tsaca ñati̱ chalyuu liꞌ. Pana tyaꞌna tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Ni, biꞌ chaꞌ cuaꞌni Ni chaꞌ xti ti tsa̱ caca tyempo cuxi biꞌ. \p \v 23 ’Nu loꞌo caca tyempo biꞌ, si ñacui̱ nguꞌ: “Ñaꞌa̱ ma̱ ñaꞌa̱, cua ndyalaa Cristo ca nde”; juaꞌa̱ si ntsuꞌu nguꞌ nu chcuiꞌ ndiꞌya̱: “Cua ndyalaa Cristo quichi̱ jua”, ná taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuiñi nu nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ liꞌ, \v 24 chaꞌ Cristo cuiñi caca nu biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ tyuꞌu tucua xi nguꞌ cuiñi nu chcuiꞌ chaꞌ tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca ycuiꞌ ca nguꞌ, nu cuiñi ti cuaꞌni chaꞌ tlyu chaꞌ cube tsa tiꞌ xaꞌ ñati̱; cuaꞌni nguꞌ cuiñi biꞌ juaꞌa̱, chaꞌ ntiꞌ nguꞌ cuaꞌni nguꞌ ngana jiꞌi̱ ma̱, loꞌo juaꞌa̱ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu cua ngusubi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱. \v 25 Cua ndachaꞌ naꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani, nu tya lyiji caca chaꞌ cuxi biꞌ, \v 26 chaꞌ ná cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ si ñacui̱ nguꞌ: “Tsaa na slo Cristo. Ngaꞌa̱ ycuiꞌ yu neꞌ quixi̱ꞌ jua juani.” Ná tsaa ma̱ loꞌo nguꞌ liꞌ. Ná taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ si ñacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱: “Cuaana ti ndiꞌi̱ yu neꞌ niꞌi̱ jua juani”. Ná xñi ma̱ chaꞌ nu chcuiꞌ nguꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti. \v 27 Ñiꞌya̱ laca loꞌo ndyubii xee tyiꞌyu tyucui ñaꞌa̱ nde cua̱, ñaꞌa̱ lcaa ñati̱ jiꞌi̱ liꞌ; juaꞌa̱ caca loꞌo ca̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ, la cuiꞌ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱. \v 28 Nu loꞌo ntsiya sca na tyucu̱, hora ti tyalaa culexu slo. \s1 Ndiꞌya̱ caca loꞌo chaca quiyaꞌ ca̱a̱ ycuiꞌ nu cua lijya̱ chaꞌ caca ñati̱ \p \v 29 ’Nu loꞌo cua ndye tsa̱ nu ngaꞌa̱ chaꞌ chcubeꞌ nguꞌ, liꞌ yala ti caca talya ñaꞌa̱ xee cuichaa, loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌaa tyaca̱ꞌ xee coꞌ liꞌ. Tyalú cuii loꞌo cualya nu ntsuꞌu nde cua̱ ca lo yuu, loꞌo juaꞌa̱ xquiña Ni lcaa na nu ntsuꞌu nde cua̱. \v 30 Liꞌ nde cua̱ tyuꞌu tucua cuayáꞌ nu sta naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱. Lye tsa caca xñiꞌi̱ tiꞌ lcaa ñati̱ chalyuu nu ndiꞌi̱ cua ñaꞌa̱ ca quichi̱ tyi nguꞌ, xiꞌya tsa nguꞌ liꞌ. Loꞌo naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱ ni, ñaꞌa̱ nguꞌ ꞌna chaꞌ lijya̱ naꞌ laja coo nu ndubi tsa ñaꞌa̱; lye xi ñaꞌa̱ caca liꞌ, chaꞌ loꞌo lcaa juersa ꞌna ca̱a̱ naꞌ liꞌ. \v 31 Nu loꞌo lye cañi cuiꞌ chcua̱, liꞌ culo naꞌ cña jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa tyaꞌa xca̱ ꞌna chaꞌ ca̱a̱ xca̱ biꞌ, chaꞌ xutiꞌi̱ seꞌi̱ ti jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu cua ngusubi ycuiꞌ Ni jiꞌi̱; macala su ndiꞌi̱ nguꞌ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu tyuꞌu nguꞌ ca̱a̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 32 ’Ntsuꞌu sca chaꞌ nu ca tsaꞌa̱ na loꞌo ñaꞌa̱ na yaca, masi yaca quityi, masi yaca ntsati̱. Nu loꞌo xana tyucua sati̱, liꞌ caluu lacaꞌ biꞌ; jlo tiꞌ na chaꞌ cua ngulala ti tyalaa ni tyo liꞌ. \v 33 Loꞌo juaꞌa̱, loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ chaꞌ tyuꞌu tucua lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ tsa̱, liꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ cua ngulala ti tyempo loꞌo tye chaꞌ re. \v 34 Chaꞌ liñi chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ bilya cajaa lcaa ñati̱ nu luꞌú chalyuu juani loꞌo caca chaꞌ nu cua nchcuiꞌ naꞌ jiꞌi̱ tsa̱. \v 35 Masi tye lcaa na nu ntsuꞌu nde cua̱, masi tye chalyuu re, pana ná tye tsiyaꞌ ti chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ re, chaꞌ xcuiꞌ chaꞌ liñi laca chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ. \p \v 36 ’Pana tsa̱ biꞌ ni, ni sca ñati̱ ná jlo tiꞌ ni tsa̱ caca, ni hora caca biꞌ. Ni xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ná jlo tiꞌ nguꞌ, ni naꞌ nu laca̱ nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ni, ná jlo tiꞌ naꞌ; sca ti ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ jlo tiꞌ chaꞌ biꞌ. \p \v 37 ’Ñiꞌya̱ ngua loꞌo ngutiꞌi̱ jyoꞌo Noé chalyuu nu ngua saꞌni, juaꞌa̱ caca tsa̱ nu ca̱a̱ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱; ná ca cuayáꞌ tiꞌ ñati̱ ni tsa̱ caca biꞌ. \v 38 Ñiꞌya̱ ngua tyempo jiꞌi̱ Noé biꞌ, nu loꞌo bilya caꞌya tyo clyaa, juaꞌa̱ caca tsa̱ biꞌ. Ndiꞌya̱ ngua saꞌni: nguaꞌni nguꞌ taꞌa, ndyacu nguꞌ, ndyiꞌo nguꞌ, ngujui clyoꞌo nguꞌ; ná ntsuꞌu chaꞌ ngulacua tiꞌ nguꞌ tsiyaꞌ ti, ngua tiꞌ nguꞌ, hasta ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyatí̱ Noé biꞌ neꞌ yaca niꞌi̱ jiꞌi̱. \v 39 Ná ngua tii nguꞌ hasta ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu nguxana nguaꞌya tyo clyaa. Liꞌ ndye chaꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ biꞌ, chaꞌ ná ndaquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. La cuiꞌ juaꞌa̱ caca tsa̱ loꞌo ca̱a̱ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, ná ca tii nguꞌ ni tsa̱ caca biꞌ. \v 40 Nu tsa̱ biꞌ ni, si ngaꞌa̱ tucua tyaꞌa ñati̱ neꞌ quixi̱ꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña, liꞌ tyaa loꞌo xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ tsaca nguꞌ, tyanu chaca nguꞌ liꞌ; \v 41 juaꞌa̱ tsa̱ biꞌ si ngaꞌa̱ tucua tyaꞌa nu cunaꞌa̱ sca niꞌi̱ chaꞌ coo nguꞌ, liꞌ tyaa loꞌo xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ tsaca nguꞌ, tyanu chaca nguꞌ liꞌ. \p \v 42 ’Biꞌ chaꞌ cuaꞌni tii tiꞌ ma̱, chaꞌ ná jlo tiꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti ni tsa̱ laca nu ca̱a̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna ma̱. \v 43 Ñiꞌya̱ ntiꞌ sca xuꞌna niꞌi̱ si cua ngua tii yu ni hora nde talya ca̱a̱ sca nu cuaana toꞌ tyi yu. Ná tyiqueeꞌ cua tii ti tiꞌ yu ngaꞌa̱ yu niꞌi̱ jiꞌi̱ yu liꞌ, chaꞌ ná ta yu chacuayáꞌ tsiyaꞌ ti tyatí̱ nu cuaana biꞌ neꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ yu liꞌ. \v 44 Loꞌo juaꞌa̱ lcaa tsa̱ ntsuꞌu chaꞌ tii tiꞌ tyiꞌi̱ ma̱ chalyuu, chaꞌ ná tyiqueeꞌ tsa tsiyaꞌ ca tyuꞌu tucua naꞌ ca̱a̱ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱. ¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni ma̱ si ná ndiꞌi̱ ma̱ tii ti tiꞌ ma̱ liꞌ? \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ msu tsoꞌo loꞌo msu xñaꞌa̱ \p \v 45 ’¿Ha ntsuꞌu nguꞌ cuꞌma̱ nu tyucui tyiquee ma̱ ntajaꞌa̱ ma̱ cuaꞌni ma̱ cña ꞌna? Ndiꞌya̱ cuaꞌni ma̱ lacua: Sca msu nu tsoꞌo ni, ta xuꞌna yu cña jiꞌi̱ yu chaꞌ caca yu loo neꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ xuꞌna yu; culo xuꞌna yu cña jiꞌi̱ yu chaꞌ xacu yu jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ niꞌi̱ biꞌ. \v 46 Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee msu biꞌ loꞌo ca̱a̱ xuꞌna yu chaca quiyaꞌ, si chañi chaꞌ ndyuꞌni yu cña nu cua ngulo xuꞌna yu jiꞌi̱ yu. \v 47 Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ tlyu la cña ta xuꞌna yu jiꞌi̱ msu biꞌ liꞌ, chaꞌ caca yu loo jiꞌi̱ lcaa cña nu ntsuꞌu jiꞌi̱ xuꞌna yu biꞌ. \v 48 Pana sca msu nu xñaꞌa̱ ni, masi ntsuꞌu cña nu ngulo xuꞌna yu jiꞌi̱ yu, ná ndube tiꞌ yu; “Tiyaꞌ tsa ca̱a̱ xuꞌna naꞌ”, culacua tiꞌ yu, biꞌ chaꞌ hora ti caꞌya sca chaꞌ cuxi hique yu. \v 49 Liꞌ xana yu biꞌ cuaꞌni xñaꞌa̱ yu, cuaꞌni tyaala yu jiꞌi̱ tyaꞌa msu yu; tsaa yu cacu yu, tsaa yu coꞌo yu loꞌo tyaꞌa cuꞌbi ti yu liꞌ. \v 50 Loꞌo liꞌ ca̱a̱ xuꞌna msu xñaꞌa̱ biꞌ sca tsa̱ loꞌo ná tii yu biꞌ liꞌ, chaꞌ ná jlo tiꞌ msu biꞌ ni hora tyuꞌu tucua xuꞌna yu chaca quiyaꞌ. \v 51 Liꞌ lye xcubeꞌ xuꞌna yu jiꞌi̱ msu xñaꞌa̱ biꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cajaa msu biꞌ; culo xuꞌna yu cña jiꞌi̱ msu biꞌ, chaꞌ tsaa yu ca bilyaa su lye tsa nchcubeꞌ nguꞌ, ca su nxiꞌya tsa nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ndacu tsa laꞌya nguꞌ chaꞌ ñasi̱ꞌ nguꞌ. Stuꞌba ti tsaa yu loꞌo nguꞌ cuiñi nu tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee nguꞌ. \c 25 \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ tii tyaꞌa nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ \p \v 1 ’Ta naꞌ chaca chaꞌ loꞌo ma̱ chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱: Ndyaa tii tyaꞌa nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ ca toꞌ tyi sca nu cunaꞌa̱ nu laca cuxi̱i̱ jiꞌi̱ nguꞌ; ntsuꞌu candil jiꞌi̱ ca taꞌa tii tyaꞌa nguꞌ, chaꞌ jatya nguꞌ jiꞌi̱ cutsii. \v 2 Tonto xi nclacua tiꞌ caꞌyu tyaꞌa nu cunaꞌa̱ biꞌ, masi tsoꞌo la nclacua tiꞌ nu chaca caꞌyu tyaꞌa nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ. \v 3 Nu cunaꞌa̱ tonto biꞌ ni, loꞌo candil jiꞌi̱ nguꞌ ndyaꞌa̱ nguꞌ, pana ná loꞌo setye chaꞌ tyuꞌu neꞌ candil biꞌ, chaꞌ tyuꞌu xee jiꞌi̱. \v 4 Loꞌo nu chaca caꞌyu tyaꞌa nguꞌ cunaꞌa̱ nu tsoꞌo ti nclacua tiꞌ, loꞌo candil ndyaꞌa̱ nguꞌ, cuati loꞌo caatya̱ setye ndyaꞌa̱ nguꞌ. \v 5 Loꞌo liꞌ tyiqueeꞌ tsa ntajatya nguꞌ jiꞌi̱ nu cutsii biꞌ; nguaꞌya tsa xcalá nguꞌ, ngujuaꞌ nguꞌ liꞌ. \v 6 Claꞌbe talya tsiyaꞌ ti nguañi ngusiꞌya sca ñati̱: “Cua lijya̱ cutsii juani”, nacui̱. “Tyuꞌu clya ma̱ nde liyaꞌ chaꞌ tsaa ma̱ tyacua tyaꞌa ma̱ loꞌo yu, chaꞌ tya̱a̱ loꞌo ma̱ jiꞌi̱ nde niꞌi̱.” \v 7 Hora ti ngue tiꞌ lcaa nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ liꞌ, ngusiꞌyu nguꞌ nchcubiꞌ ntucua lo mecha jiꞌi̱ candil jiꞌi̱ nguꞌ, loꞌo cua suꞌba ti nguꞌ xaꞌ setye neꞌ candil biꞌ. \v 8 Liꞌ ndyiꞌu tiꞌ nguꞌ cunaꞌa̱ tonto biꞌ jiꞌi̱ setye. ¿Ma caja biꞌ? Liꞌ ngüijña nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ: “Ta ma̱ xi setye jiꞌi̱ cuare, chaꞌ cua tyubiꞌ ti candil jiꞌi̱ cua”, nacui̱ nguꞌ tonto biꞌ. \v 9 “Setye nu ntsuꞌu neꞌ caatya̱ jiꞌi̱ cua, ná tyuꞌu scua jiꞌi̱ ca taꞌa na chaꞌ tyuꞌu neꞌ candil jiꞌi̱ lcaa na”, nacui̱ nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ. “Tsoꞌo la yaa clya ma̱ ca tienda chaꞌ cuiꞌya ma̱ la xi.” \v 10 Laja loꞌo ndyaa nguꞌ cunaꞌa̱ tonto biꞌ, chaꞌ cuiꞌya nguꞌ la xi setye, liꞌ ndyalaa cutsii. Nu nguꞌ cunaꞌa̱ nu cua laca nguaꞌni choꞌo candil jiꞌi̱ nguꞌ ni, ndyaa nguꞌ nde niꞌi̱ jiꞌi̱ cuxi̱i̱ loꞌo cutsii biꞌ, chaꞌ cacu nguꞌ slo; hora ti ndyacu̱ꞌ toniꞌi̱ liꞌ. \v 11 Ca tiyaꞌ la xi ndyalaa nguꞌ cunaꞌa̱ tonto biꞌ. “Cua ndyalaa cuare juani”, nacui̱ nguꞌ. “Xaala clya toniꞌi̱ chaꞌ tya̱a̱ ya nde niꞌi̱ su ndiꞌi̱ ma̱ cua”, nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ cutsii. \v 12 Liꞌ nguxacui̱ cutsii chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ cunaꞌa̱ tonto biꞌ: “Ná nslo naꞌ jiꞌi̱ ma̱ tsiyaꞌ ti, ná jlo tiꞌ naꞌ ti ñati̱ laca cuꞌma̱”, nacui̱ nu cutsii biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 13 Tya nchcuiꞌ la xi Jesús loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Biꞌ chaꞌ tii ti tiꞌ tyiꞌi̱ ma̱ lcaa hora, chaꞌ ná jlo tiꞌ ma̱ ni tsa̱ ni hora ca̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ, naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ sna tyaꞌa msu loꞌo cñi \p \v 14 ’Loꞌo juaꞌa̱, ta naꞌ chaca chaꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱: Cua tsaa ti sca nu culiyaꞌ tyijyuꞌ, biꞌ chaꞌ ngusiꞌya yu jiꞌi̱ ca taꞌa msu jiꞌi̱, chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo. Liꞌ nguxtyanu xuꞌna nguꞌ xi cñi jiꞌi̱ scaa msu biꞌ, chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña loꞌo cñi biꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ nu culiyaꞌ biꞌ. \p \v 15 ’Nda nu cusuꞌ caꞌyu mil cñi plata jiꞌi̱ msu nu ya̱a̱ tya clyo, loꞌo juaꞌa̱ nda yu tucua mil jiꞌi̱ chaca msu, loꞌo juaꞌa̱ nda yu sca mil jiꞌi̱ chaca msu, chaꞌ jlo tiꞌ xuꞌna nguꞌ ñiꞌya̱ caca jiꞌi̱ scaa msu biꞌ cuaꞌni cña loꞌo cñi biꞌ. Liꞌ nduꞌu xuꞌna nguꞌ, ndyaa tyijyuꞌ. \v 16 Hora ti ndyaa msu nu ntsuꞌu caꞌyu mil cñi plata jiꞌi̱, ngüiꞌya yu yuꞌba loꞌo cñi biꞌ. Liꞌ ndyujuiꞌ yu yuꞌba biꞌ, nguaꞌni yu ngana ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ngujui chaca caꞌyu mil cñi plata jiꞌi̱. \v 17 Loꞌo juaꞌa̱ nguaꞌni chaca msu nu ntsuꞌu tucua mil cñi plata jiꞌi̱, nguaꞌni yu ngana ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ngujui chaca tyucuaa mil cñi plata jiꞌi̱ yu. \v 18 Pana nu msu nu ntsuꞌu sca mil ti cñi plata jiꞌi̱ ni, ngulu yu sca tyuu neꞌ yuu, ngusuꞌba cuatsiꞌ yu cñi jiꞌi̱ xuꞌna yu neꞌ yuu biꞌ liꞌ. \p \v 19 ’Tyiqueeꞌ ndyaa xuꞌna msu biꞌ, loꞌo liꞌ ndyalaa yu toꞌ tyi yu chaca quiyaꞌ. Liꞌ ngusiꞌya yu jiꞌi̱ ca taꞌa msu biꞌ, chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ycuiꞌ ni cña nguaꞌni nguꞌ loꞌo cñi jiꞌi̱. \v 20 Clyo ndyalaa msu nu nda xuꞌna caꞌyu mil cñi plata jiꞌi̱. “Xuꞌna”, nacui̱ msu biꞌ, “nda nuꞌu̱ caꞌyu mil cñi ꞌna, loꞌo nu juani cua ngujui la chaca caꞌyu mil cñi ꞌna, nu loꞌo cua nguaꞌni naꞌ cña loꞌo cñi biꞌ jinuꞌu̱”. \v 21 “Tsoꞌo tsa cña nu nguaꞌni nuꞌu̱”, nacui̱ xuꞌna msu biꞌ jiꞌi̱. “Sca msu tsoꞌo laca nuꞌu̱, chaꞌ tsoꞌo tsa ndaquiyaꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ chaꞌ ꞌna. Sca cña sube ti nda naꞌ jinuꞌu̱ tsubiꞌ, pana ta naꞌ cña nu cua tlyu la jinuꞌu̱, chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ nde loo la. Stuꞌba ti tyiꞌi̱ nuꞌu̱ slo naꞌ, chaꞌ stuꞌba ti ca tsoꞌo tyiquee nuꞌu̱ loꞌo naꞌ”, nacui̱ xuꞌna biꞌ liꞌ. \v 22 Loꞌo liꞌ ndyalaa chaca msu nu nda xuꞌna tucua mil cñi plata jiꞌi̱. “Xuꞌna”, nacui̱ msu biꞌ, “nda nuꞌu̱ tucua mil cñi plata ꞌna, loꞌo nu juani cua ngujui la tya tyucuaa mil cñi ꞌna chaꞌ nguaꞌni naꞌ cña loꞌo cñi biꞌ jinuꞌu̱”. \v 23 “Tsoꞌo tsa cña nu nguaꞌni nuꞌu̱”, nacui̱ xuꞌna msu biꞌ jiꞌi̱ yu. “Sca cña sube ti nda naꞌ jinuꞌu̱ tsubiꞌ, pana ta naꞌ chaca cña nu cua tlyu la jinuꞌu̱, chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ nde loo la. Stuꞌba ti tyiꞌi̱ nuꞌu̱ slo naꞌ, chaꞌ stuꞌba ti ca tsoꞌo tyiquee nuꞌu̱ loꞌo naꞌ”, nacui̱ xuꞌna yu liꞌ. \v 24 Loꞌo liꞌ ndyalaa chaca msu nu nda xuꞌna sca mil cñi jiꞌi̱ yu. “Xuꞌna”, nacui̱ msu biꞌ, “jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ ñati̱ tiji tsa laca nuꞌu̱, chaꞌ nduꞌni nuꞌu̱ clacua masi xaꞌ ñati̱ nguaꞌni cña biꞌ; juaꞌa̱ nscuaꞌ nu nchcuáꞌ xaꞌ ñati̱, biꞌ laca nu caja jinuꞌu̱. \v 25 Biꞌ chaꞌ ndyutsi̱i̱ naꞌ, loꞌo liꞌ ndyaa naꞌ nguxatsiꞌ naꞌ cñi jinuꞌu̱ neꞌ yuu. Nde laca cñi jinuꞌu̱ lacua.” \v 26 Ngua ñasi̱ꞌ xuꞌna loꞌo msu biꞌ liꞌ. “Sca msu xñaꞌa̱ laca nuꞌu̱”, nacui̱ xuꞌna jiꞌi̱ msu biꞌ. “Taja tsa nuꞌu̱”, nacui̱. “Nacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ jlo tiꞌ nuꞌu̱ ñiꞌya̱ nu nduꞌni naꞌ, chaꞌ nxutiꞌi̱ naꞌ ltya masi ná ndyataa naꞌ nscuaꞌ; loꞌo juaꞌa̱ tyaa loꞌo naꞌ jiꞌi̱ nscuaꞌ masi ná nguaꞌni naꞌ cña jiꞌi̱”, nacui̱ nuꞌu̱. \v 27 ¿Ni chaꞌ ná nda nuꞌu̱ cñi ꞌna jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ lacua, chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña loꞌo? Liꞌ chcaꞌa̱ sñiꞌ cñi biꞌ jnaꞌ, chaꞌ tya nuꞌu̱ jnaꞌ loꞌo ndyalaa naꞌ chaca quiyaꞌ. \v 28 Tsoꞌo la xñi ma̱ nu sca ti mil nu ntsuꞌu yaꞌ yu re, ta ma̱ jiꞌi̱ msu nu ntsuꞌu tii mil jiꞌi̱ juani. \v 29 Juaꞌa̱ laca loꞌo ñati̱ nu ntsuꞌu xi chaꞌ jiꞌi̱, tya ta naꞌ quiñaꞌa̱ la chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ, chaꞌ quiñaꞌa̱ la chaꞌ tsoꞌo tyuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ; pana ñati̱ nu xixi ca chaꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱, si ná ntiꞌ nguꞌ cuaꞌni nguꞌ cña loꞌo, hasta xlyaá naꞌ nu xti ti chaꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \v 30 Nu juani tsaa loꞌo ma̱ jiꞌi̱ msu xñaꞌa̱ re, chaꞌ xcua̱a̱ ma̱ jiꞌi̱ yu ca bilyaa, su nxiꞌya tsa nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ lye tsa ndacu laꞌya nguꞌ chaꞌ ñasi̱ꞌ nguꞌ, chaꞌ lye tsa nchcubeꞌ nguꞌ cajua.” \s1 Cuaꞌni cuayáꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa lo ñati̱ chalyuu \p \v 31 ’Nu loꞌo tya̱a̱ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, ca̱a̱ naꞌ chaꞌ caca naꞌ loo tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ ñati̱. Stuꞌba ti ca̱a̱ naꞌ loꞌo lcaa nguꞌ xca̱ ꞌna, loꞌo liꞌ tyacaꞌa̱ naꞌ su tlyu su cua cua̱ la xi, sca seꞌi̱ su ndubi tsa ñaꞌa̱ laca biꞌ. Ca biꞌ cuaꞌni cuayáꞌ naꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ liꞌ. \v 32 Ntsuꞌu chaꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ seꞌi̱ ti lcaa ñati̱ tsiyaꞌ ti tyucui ñaꞌa̱ chalyuu; ca slo ycuiꞌ naꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Liꞌ saꞌbe tyaꞌa naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. La cuiꞌ ñiꞌya̱ nu nduꞌni ñati̱ nu ñaꞌa̱si̱i̱ jiꞌi̱ xlyaꞌ, juaꞌa̱ cuaꞌni naꞌ; sca tsuꞌ tyiꞌi̱ ñaꞌa̱ latya xlyaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, chaca tsuꞌ tyiꞌi̱ ñaꞌa̱ latya chivo jiꞌi̱ nguꞌ. \v 33 Juaꞌa̱ cuaꞌni naꞌ, chaꞌ laꞌa tsuꞌ cui̱ ꞌna tyiꞌi̱ ñaꞌa̱ tsaca taju ñati̱ ꞌna, ñiꞌya̱ ndiꞌi̱ xlyaꞌ biꞌ; laꞌa tsuꞌ coca su tyucua naꞌ, ca biꞌ tyiꞌi̱ lcaa ñati̱ cuxi, ñiꞌya̱ ndiꞌi̱ chivo biꞌ. \v 34 Ca liꞌ loꞌo caca naꞌ loo tsiyaꞌ ti, chcuiꞌ naꞌ loꞌo taju ñati̱ nu ndiꞌi̱ laꞌa tsuꞌ cui̱ ꞌna: “Tya̱a̱ ma̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ni nu laca loo, lcaa cuꞌma̱ nu tsoꞌo tsa ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ cua nguaꞌni choꞌo ycuiꞌ Ni su tyiꞌi̱ ma̱ slo Ni, tya loꞌo ngüiñá Ni chalyuu. \v 35 Cuꞌma̱ ni, cua nguxacu ma̱ ꞌna loꞌo ntyuteꞌ naꞌ ngutiꞌi̱ naꞌ nde chalyuu; nu loꞌo nguityi naꞌ hitya, cua nda ma̱ hitya ndyiꞌo naꞌ liꞌ; masi ná ndyuloo ma̱ ꞌna, pana cua nda ma̱ toꞌ tyi ma̱ chaꞌ ngutiꞌi̱ naꞌ liꞌ; \v 36 loꞌo quichiꞌ ti naꞌ su ngutaꞌa̱ naꞌ chalyuu, cua nda ma̱ lateꞌ ndyacuꞌ naꞌ liꞌ; loꞌo ngua quicha naꞌ nde chalyuu, cua ya̱a̱ naꞌa̱ ma̱ ꞌna liꞌ, nguxtyucua ma̱ ꞌna; loꞌo ngaꞌa̱ naꞌ neꞌ chcua̱, ná ndyutsi̱i̱ ma̱ ndyaa ma̱ slo naꞌ liꞌ.” Juaꞌa̱ ñacui̱ naꞌ loꞌo caca naꞌ loo. \v 37 Liꞌ xacui̱ nguꞌ nu lubii tyiquee chaꞌ jnaꞌ: “Xuꞌna, ¿ni jacuaꞌ naꞌa̱ ya jinuꞌu̱ chaꞌ ntyuteꞌ nuꞌu̱? ¿Ni jacuaꞌ nguxacu ya jinuꞌu̱? ¿Ni jacuaꞌ nda ya hitya ndyiꞌo nuꞌu̱ chaꞌ ngüityi nuꞌu̱ hitya? \v 38 ¿Ni jacuaꞌ nda ya su ngutiꞌi̱ nuꞌu̱ masi ná ndyuloo ya jinuꞌu̱? ¿Ni jacuaꞌ nda ya lateꞌ ndyacuꞌ nuꞌu̱ loꞌo ngutaꞌa̱ quichiꞌ ti nuꞌu̱? \v 39 ¿Ni jacuaꞌ ndyaa naꞌa̱ ya jinuꞌu̱ loꞌo ngua quicha nuꞌu̱? ¿Ni jacuaꞌ ndyaa naꞌa̱ ya jinuꞌu̱ loꞌo ngaꞌa̱ nuꞌu̱ neꞌ chcua̱? Ná jlo tiꞌ ya, Xuꞌna.” \v 40 Loꞌo liꞌ naꞌ nu laca naꞌ loo tsiyaꞌ ti, chcuiꞌ naꞌ chaca quiyaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ: “Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ loꞌo nguxtyucua ma̱ jiꞌi̱ sca nguꞌ tyaꞌa naꞌ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo naꞌ, masi nguxtyucua ma̱ jiꞌi̱ sca nguꞌ tiꞌi ti, biꞌ tyempo ngua loꞌo nguxtyucua ma̱ ꞌna”. \p \v 41 ’Loꞌo liꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo taju ñati̱ nu ndiꞌi̱ laꞌa tsuꞌ coca ꞌna: “Tyuꞌu ma̱ liyaꞌ, cuꞌma̱ nu ná ntsuꞌu su tyiꞌi̱ ma̱ slo ycuiꞌ Ndyosi. Yaa clya ma̱ ca su ná tye tsiyaꞌ ti chaꞌ ndyaqui̱ quiiꞌ, chaꞌ stuꞌba ti tyiꞌi̱ ma̱ loꞌo nu laca xuꞌna cuiñaja loꞌo lcaa xca̱ jiꞌi̱, lcaa cuiꞌi̱ cuxi; cuentya jiꞌi̱ nu cuiñaja biꞌ nguxtyuꞌu ycuiꞌ Ni quiiꞌ biꞌ. \v 42 Cuꞌma̱ ni, ná nda ma̱ na cacu naꞌ tsiyaꞌ ti loꞌo ntyuteꞌ tsa naꞌ ngutiꞌi̱ naꞌ nde chalyuu; ná nda ma̱ hitya coꞌo naꞌ loꞌo ngüityi naꞌ hitya liꞌ; \v 43 ná nda ma̱ su tyiꞌi̱ naꞌ slo ma̱ liꞌ, chaꞌ ná ndyuloo ma̱ ꞌna; ni ná nda ma̱ lateꞌ cacuꞌ naꞌ loꞌo quichiꞌ ti naꞌ ngutaꞌa̱ naꞌ liꞌ; ná ndyaa naꞌa̱ ma̱ ꞌna loꞌo ngua quicha naꞌ, ni ná ndyaa ma̱ slo naꞌ loꞌo ngaꞌa̱ naꞌ neꞌ chcua̱.” \v 44 Liꞌ xacui̱ nguꞌ nu cuxi tyiquee chaꞌ jnaꞌ chaꞌ laca naꞌ loo: “Xuꞌna”, ñacui̱ nguꞌ biꞌ, “¿ni jacuaꞌ naꞌa̱ ya jinuꞌu̱ chaꞌ ntyuteꞌ nuꞌu̱? Nu loꞌo ngüityi nuꞌu̱ hitya, nu loꞌo quichiꞌ ti nuꞌu̱ ngutaꞌa̱, nu loꞌo quicha nuꞌu̱, nu loꞌo ngaꞌa̱ nuꞌu̱ neꞌ chcua̱, ¿ni jacuaꞌ ná nguxtyucua ya jinuꞌu̱? Ná jlo tiꞌ ya chaꞌ biꞌ.” \v 45 Loꞌo naꞌ chaꞌ laca naꞌ loo, liꞌ chcuiꞌ naꞌ chaca quiyaꞌ loꞌo nguꞌ cuxi biꞌ: “Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ ná nguxtyucua ma̱ jiꞌi̱ ni sca nguꞌ tiꞌi nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo naꞌ, biꞌ chaꞌ nacui̱ naꞌ chaꞌ ná nguxtyucua ma̱ ꞌna tsiyaꞌ ti”. \v 46 Loꞌo liꞌ tyaa nguꞌ biꞌ ca bilyaa su ná tye chaꞌ chcubeꞌ nguꞌ; pana nguꞌ nu lubii tyiquee ni, caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \c 26 \s1 Cuaana ti ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ chaꞌ xñi nguꞌ jiꞌi̱ Jesús \p \v 1 Loꞌo cua ndye nchcuiꞌ Jesús lcaa chaꞌ biꞌ, liꞌ nchcuiꞌ xi loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ: \p \v 2 ―Jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ tucua ti tsa̱ lyiji chaꞌ caca taꞌa si̱i̱ jiꞌi̱ taꞌa pascua, loꞌo liꞌ tejeyaꞌ nguꞌ xñaꞌa̱ jnaꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱. Tyaa loꞌo nguꞌ ꞌna chaꞌ cujuii nguꞌ ꞌna lo crusi liꞌ. \p \v 3 La cuiꞌ tyempo nu nchcuiꞌ Jesús, liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa sti joꞌó nu laca loo loꞌo mstru chaꞌ joꞌó loꞌo nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío; ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ slo Caifás nu laca xuꞌna lcaa sti joꞌó jua. \v 4 Liꞌ nguaꞌni stuꞌba nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ ñiꞌya̱ nu cuaꞌni nguꞌ chaꞌ tejeyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús cuaana ti, chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 5 ―Pana ná tsoꞌo tejeyaꞌ na jiꞌi̱ yu tsa̱ taꞌa ―nacui̱ nguꞌ biꞌ―. Ca ñasi̱ꞌ tsa lcaa ñati̱ nu ndiꞌi̱ taꞌa, loꞌo tlyu tsa chaꞌ cusu̱u̱ caca biꞌ liꞌ ―nacui̱ nguꞌ biꞌ. \s1 Ndaꞌa̱ sca nu cunaꞌa̱ setye hique Jesús \p \v 6 Ngua sca tsa̱ ngaꞌa̱ Jesús nde quichi̱ Betania, toꞌ tyi Simón nu ngusñi quicha ndyatsuꞌ cuañaꞌ yu. \v 7 Liꞌ ndyalaa sca nu cunaꞌa̱ slo Jesús nu ndyaꞌa̱ loꞌo jiꞌi̱ sca caatya̱ quee alabastro nu tsoꞌo tsa ñaꞌa̱; ngutsaꞌá̱ caatya̱ biꞌ ntsuꞌu setye tyixi xtyiꞌi nu quiñaꞌa̱ tsa ngaꞌa̱. Liꞌ ngusalú nu cunaꞌa̱ biꞌ setye lo xlya hique Jesús su ntucua yu toꞌ mesa. \v 8 Loꞌo naꞌa̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu ñiꞌya̱ nu nguaꞌni nu cunaꞌa̱ biꞌ, ngua ñasi̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ liꞌ. \p ―¿Ni chaꞌ ngusalú ñuꞌu̱ ti nu cunaꞌa̱ cua setye biꞌ? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ―. \v 9 Quiñaꞌa̱ tsa ngaꞌa̱ setye biꞌ. ¿Ni chaꞌ ná ndyujuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ caja cñi ta jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi? ―nacui̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ. \p \v 10 Loꞌo ngua tii Jesús chaꞌ nu nguaꞌya hique nguꞌ biꞌ, nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ ñasi̱ꞌ ma̱ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ re? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ―. Sca chaꞌ tsoꞌo tsa nguaꞌni nu cunaꞌa̱ re loꞌo naꞌ. \v 11 Lcaa tsa̱ ndiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi loꞌo ma̱ nde chalyuu chaꞌ xtyucua ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ, pana cua tye ti tsa̱ nu tyiꞌi̱ naꞌ loꞌo ma̱. \v 12 Cua ngusalú nu cunaꞌa̱ re setye lo naꞌ, masi tya lyiji cajaa naꞌ, chaꞌ cuaꞌni choꞌo tyucui ñaꞌa̱ naꞌ chaꞌ tyatsiꞌ naꞌ. \v 13 Chaꞌ liñi chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ lcaa su cañi chaꞌ jnaꞌ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu, ca biꞌ cuna nguꞌ lcaa chaꞌ nu nguaꞌni nu cunaꞌa̱ re juani, chaꞌ tyiꞌu tiꞌ nguꞌ chaꞌ tsoꞌo tsa cña nu nguaꞌni nu cunaꞌa̱ re. \s1 Ndyujuiꞌ Judas cresiya jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu laca loo \p \v 14 Loꞌo Judas Iscariote ni, tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu loꞌo nu chaca tii chaca tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús, nduꞌu yu ndyaa yu slo sti joꞌó nu laca loo liꞌ. \p \v 15 ―¿Ni tsa lo cñi ta ma̱ cayaꞌ ꞌna si culuꞌu naꞌ tyucui̱i̱ jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ tsaa ma̱ tejeyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ nu Jesús biꞌ? ―nacui̱ Judas jiꞌi̱ sti joꞌó biꞌ. \p Liꞌ nda nguꞌ calaa tyii tyaꞌa cñi plata jiꞌi̱ Judas biꞌ. \v 16 Loꞌo liꞌ nclyana yu ñiꞌya̱ caca xtyucua yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, ni jacuaꞌ caca jiꞌi̱ yu chaꞌ cuaana ti culuꞌu yu tyucui̱i̱ jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ tsaa nguꞌ su ngaꞌa̱ Jesús. \s1 Chaca tya quiyaꞌ ndyacu Jesús si̱i̱ loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ \p \v 17 Loꞌo ngua tsa̱ clyo jiꞌi̱ taꞌa nu loꞌo ndacu nguꞌ xlyá nu ná loꞌo scua̱ tiyeꞌ ndyaꞌ, liꞌ ñaa nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ slo Jesús. Ndiꞌya̱ nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ liꞌ: \p ―¿Macala ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni choꞌo ya chaꞌ cacu na si̱i̱ nu cuentya jiꞌi̱ taꞌa pascua? ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 18 ―Tsaa ma̱ lquichi̱ ca su ndiꞌi̱ tyaꞌa tsoꞌo naꞌ biꞌ. Ndiꞌya̱ chcuiꞌ ma̱ loꞌo: “Nacui̱ mstru jiꞌna chaꞌ cua ngulala ti hora jiꞌi̱. Loꞌo juani ntiꞌ ycuiꞌ nu cusuꞌ biꞌ cacu si̱i̱ cuentya jiꞌi̱ taꞌa pascua ca toniꞌi̱ jinuꞌu̱ loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱.” \p \v 19 Liꞌ nduꞌu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ biꞌ ndyaa nguꞌ lquichi̱, nguaꞌni nguꞌ lcaa cña nu cua ngulo Jesús jiꞌi̱ nguꞌ; nguaꞌni choꞌo nguꞌ lcaa na nu cuaꞌnijoꞌo jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cacu nguꞌ si̱i̱ cuentya jiꞌi̱ taꞌa pascua. \p \v 20 Loꞌo cua ngusi̱i̱, liꞌ ndyalaa Jesús niꞌi̱ biꞌ. Liꞌ ndyacaꞌa̱ ycuiꞌ loꞌo ca taꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ toꞌ mesa, ndyuꞌni nguꞌ si̱i̱. \v 21 Laja liꞌ nguxana nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Chañi chaꞌ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ ntsuꞌu tsaca cuꞌma̱ nde nu cujuiꞌ cresiya ꞌna jiꞌi̱ nguꞌ xñaꞌa̱. \p \v 22 Xñiꞌi̱ tsa tiꞌ nguꞌ ngua loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ biꞌ. Liꞌ nguxana nguꞌ nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―¿Ha naꞌ nu ta̱ jinuꞌu̱ yaꞌ nguꞌ xñaꞌa̱, Xuꞌna? ―nacui̱ tsaca yu jiꞌi̱ Jesús. \p ―¿Ha naꞌ? ―nacui̱ chaca yu liꞌ. \p Loꞌo juaꞌa̱ nacui̱ xi xaꞌ la nguꞌ. \v 23 Nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―Ntsuꞌu tsaca yu tyaꞌa ndyacu na si̱i̱ juani, nu sca ti caꞌña ndyacu yu loꞌo naꞌ, biꞌ laca nu cujuiꞌ cresiya ꞌna jiꞌi̱ nu nguꞌ xñaꞌa̱ biꞌ. \v 24 Ñiꞌya̱ nu nscua lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, juaꞌa̱ ngaꞌa̱ chaꞌ caca ꞌna, naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱. Pana tyaꞌna tsa ñati̱ nu ta ꞌna yaꞌ nguꞌ xñaꞌa̱, tsoꞌo la ngua jiꞌi̱ yu masi ná ngula yu chalyuu tsiyaꞌ ti. \p \v 25 Loꞌo Judas nu nguaꞌni chaꞌ cuxi biꞌ, loꞌo yu biꞌ nchcuane yu jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p ―Mstru ―nacui̱ Judas biꞌ jiꞌi̱ Jesús―, ¿ha naꞌ laca̱ nu ta̱ jinuꞌu̱ yaꞌ nguꞌ xñaꞌa̱? \p ―La cuiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ Judas liꞌ. \p \v 26 Laja loꞌo ndyacu nguꞌ, liꞌ ngusñi Jesús sca xlyá, ndya xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ngusaꞌbe jiꞌi̱ xlyá biꞌ. Liꞌ nda Jesús yuꞌbe xlyá biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \p ―Cacu ma̱ xlyá re, chaꞌ ñiꞌya̱ ntiꞌ cuañaꞌ naꞌ, juaꞌa̱ ntiꞌ nu nde ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 27 Loꞌo liꞌ ngusñi Jesús sca vaso vino, ndya xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Liꞌ nda vaso vino biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \p ―Lcaa cuꞌma̱ coꞌo ma̱ vino re ―nacui̱ Jesús―, \v 28 chaꞌ ñiꞌya̱ ntiꞌ tañi naꞌ, juaꞌa̱ ntiꞌ nu nde. Laca biꞌ sca chaꞌ nu culuꞌu liñi jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ chaca quiyaꞌ quiñi chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱ chalyuu, nu loꞌo tyalú tañi naꞌ lo crusi. Juaꞌa̱ cuaꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa tyaꞌa ma̱, nu loꞌo cuaꞌni clyu tiꞌ Ni jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱. \v 29 Liñi tsa chaꞌ nu chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ ngaꞌaa coꞌo naꞌ vino juani, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tyalaa tsa̱ biꞌ loꞌo coꞌo naꞌ jiꞌi̱ stuꞌba ti loꞌo cuꞌma̱ slo ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ, ca su ntucua ycuiꞌ Ni nu laca loo. \s1 Chcuiꞌ Pedro loꞌo nguꞌ chaꞌ ná nslo yu jiꞌi̱ Jesús tsiyaꞌ ti \p \v 30 Loꞌo ndyula tuꞌba nguꞌ sca ji̱i̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, liꞌ nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ nde caꞌya Olivos. \v 31 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Caca tyujuꞌu tiꞌ lcaa cuꞌma̱ ñaꞌa̱ ma̱ ꞌna talya ndyi. Caca biꞌ ñiꞌya̱ nu nscua lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni la. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ chaꞌ biꞌ: “Loꞌo cujuii naꞌ jiꞌi̱ nu ñaꞌa̱si̱i̱ jiꞌi̱ xlyaꞌ, liꞌ xna lcaa xlyaꞌ biꞌ, tyaa niꞌ”, nacui̱ quityi biꞌ. \v 32 Pana ca tiyaꞌ la loꞌo tyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ, liꞌ nde loo la tsaꞌa naꞌ nde Galilea cuentya jiꞌi̱ cuꞌma̱. \p \v 33 Liꞌ nchcuiꞌ Pedro loꞌo: \p ―Ná xtyanu naꞌ jinuꞌu̱ tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Pedro liꞌ―. Masi ca taꞌa nguꞌ xna nguꞌ jinuꞌu̱, pana naꞌ ni, ná xna naꞌ jinuꞌu̱. \p \v 34 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ Pedro biꞌ: \p ―Chaꞌ liñi cachaꞌ naꞌ jinuꞌu̱ juani ―nacui̱―, chaꞌ nu loꞌo bilya xiꞌya ndyeꞌe talya ndyi, sna quiyaꞌ chcuiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ ná nslo nuꞌu̱ ꞌna; juaꞌa̱ ñacui̱ nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 35 Liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ Pedro: \p ―Masi ntsuꞌu chaꞌ cajaa naꞌ stuꞌba ti loꞌo nuꞌu̱, ná chcuiꞌ naꞌ loꞌo ñati̱ chaꞌ ná nslo naꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱ Pedro liꞌ. \p Loꞌo la cuiꞌ juaꞌa̱ chaꞌ nguxacui̱ xaꞌ la nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \s1 Nchcuiꞌ Jesús loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti yu ca Getsemaní \p \v 36 Loꞌo liꞌ ndyalaa Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, ndyatí̱ nguꞌ neꞌ sca loꞌo su naa Getsemaní nu ngaꞌa̱ ca toꞌ quichi̱. \p ―Cuaꞌa̱ ma̱ xi ndacua ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―, laja loꞌo tsaꞌa̱ ca nde la xi chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ. \p \v 37 Liꞌ tya ndyaa la xi Jesús loꞌo Pedro loꞌo tyucuaa sñiꞌ Zebedeo. Nguaꞌya sca chaꞌ nu xñiꞌi̱ tsa tiꞌ Jesús xquiꞌya cña tlyu nu cua tyacua ti jiꞌi̱. \v 38 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu sna tyaꞌa nguꞌ biꞌ: \p ―Neꞌ cresiya ꞌna ntsuꞌu sca chaꞌ nu xñiꞌi̱ tiꞌ naꞌ. Ngaꞌaa talo naꞌ chaꞌ xñiꞌi̱ tsa tiꞌ naꞌ. Tyanu cuꞌma̱ nde ti, pana tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ loꞌo naꞌ. \p \v 39 Liꞌ tya ndyaa la xi yu ca nde biꞌ la. Nde loo ti yu ndyaa stii yu lo yuu chaꞌ xñiꞌi̱ tsa tiꞌ yu. Liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, ndiꞌya̱ nu nacui̱ yu: \p ―Sti naꞌ, ¿ha ná ntsuꞌu xi xaꞌ la ñaꞌa̱ nu cuaꞌni naꞌ cña re, chaꞌ ngaꞌaa chcubeꞌ la naꞌ loꞌo cña tlyu re jinuꞌu̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti yu―. Pana ntiꞌ naꞌ cuaꞌni naꞌ cña nu ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni naꞌ. \p \v 40 Loꞌo liꞌ nxtyu̱u̱ yu ñaa yu su ndiꞌi̱ nu ca taꞌa sna nguꞌ biꞌ. Lajaꞌ tsa nguꞌ liꞌ. Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nu Pedro biꞌ: \p ―¿Ha ná nchca talo nuꞌu̱ ni sca hora ti nu tii ti tiꞌ nuꞌu̱ tyiꞌi̱ nuꞌu̱ loꞌo naꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. \v 41 Tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ juani lacua, chaꞌ chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ná tyiji̱loo nu cuiñaja jiꞌi̱ ma̱. Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ tyucui tyiquee ma̱ ntajaꞌa̱ ma̱ cuaꞌni ma̱ cña re ꞌna, pana ná tyuꞌu scua juersa jiꞌi̱ ma̱, yala tsa ndyajaꞌ ma̱. \p \v 42 Liꞌ xaꞌ ndyaa Jesús, nchcuiꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi chaca quiyaꞌ: \p ―Sti naꞌ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ Ni―, si ná ntsuꞌu xaꞌ ñaꞌa̱ nu cuaꞌni naꞌ cña jinuꞌu̱, tsoꞌo la si chcubeꞌ naꞌ lacua, chaꞌ ntiꞌ naꞌ cuaꞌni naꞌ lcaa cña nu ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni naꞌ. \p \v 43 Liꞌ xaꞌ nxtyu̱u̱ yu ñaa yu slo nguꞌ biꞌ; loꞌo liꞌ naꞌa̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ lajaꞌ nguꞌ chaca quiyaꞌ, chaꞌ lye tsa ndyuꞌu xcalá nguꞌ. \v 44 Loꞌo liꞌ nguxtyanu yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, ndyaa yu nchcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi chaca quiyaꞌ; la cuiꞌ ti chaꞌ nu nchcuiꞌ yu tya tsa̱ la nchcuiꞌ yu chaca quiyaꞌ. Nu nchca sna quiyaꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti yu. \v 45 Loꞌo liꞌ nguxtyu̱u̱ yu ñaa yu slo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \p ―¿Ha tya lajaꞌ ma̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu nguꞌ biꞌ liꞌ―. ¿Ha bilya tyaalaꞌ xcalá ma̱? Que tiꞌ ma̱ juani, chaꞌ cua ndyalaa hora nu xñi nguꞌ cuxi ꞌna, naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱; \v 46 tyatu̱ ma̱ chaꞌ tyaa na, chaꞌ cua ndyalaa yu nu ta ꞌna yaꞌ nguꞌ cuxi biꞌ. \s1 Ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús preso \p \v 47 Laja loꞌo nchcuiꞌ Jesús juaꞌa̱, liꞌ ndyalaa Judas slo. La cuiꞌ tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús laca nu Judas biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ quiñaꞌa̱ tsa xaꞌ la ñati̱ lijya̱ loꞌo yu, nu ntsuꞌu maxtyi cusu̱u̱ yaꞌ, nu ntsuꞌu yaca yaꞌ; lijya̱ nguꞌ tyaala biꞌ cña nu ngulo sti joꞌó nu laca loo, la cuiꞌ juaꞌa̱ cña nu ngulo lcaa nguꞌ cusuꞌ nu laca loo lijya̱ nguꞌ. \v 48 Loꞌo Judas ni, biꞌ laca nu cua ta ti jiꞌi̱ Jesús yaꞌ nguꞌ tyaala biꞌ. Cua ndachaꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ cua tsa̱ la: “Sca ti yu nu cacu naꞌ sacaꞌ loꞌo chcuichaꞌ naꞌ jiꞌi̱ yu, jiꞌi̱ biꞌ xñi ma̱”. Juaꞌa̱ nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ, \v 49 biꞌ chaꞌ ndyaa Judas biꞌ ca su ndu̱ Jesús chaꞌ chcuichaꞌ jiꞌi̱ yu. \p ―Nde ti ndu̱ nuꞌu̱, mstru ―nacui̱ Judas biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p Liꞌ ndyacu Judas sacaꞌ Jesús. \v 50 Liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ Judas biꞌ: \p ―Tyaꞌa tsoꞌo naꞌ ngua nuꞌu̱ nquichaꞌ ―nacui̱―. ¿Ni cña lijya̱ nuꞌu̱ ca nde juani? \p Liꞌ ntejeyaꞌ nguꞌ tyaala biꞌ jiꞌi̱ Jesús, chaꞌ tyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 51 Loꞌo tsaca ñati̱ nu ndyaꞌa̱ loꞌo Jesús, hora ti ngulo yu maxtyi cusu̱u̱ jiꞌi̱ yu, ngujuiꞌi̱ yu maxtyi jiꞌi̱ msu jiꞌi̱ xuꞌna sti joꞌó; ngusiꞌyu cuꞌ jyaca̱ msu biꞌ liꞌ. \v 52 Loꞌo liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ yu biꞌ: \p ―Xcoꞌo nuꞌu̱ maxtyi cusu̱u̱ cua hi̱ ―nacui̱ jiꞌi̱ yu biꞌ―. Lcaa nguꞌ nu nxu̱u̱ tyaꞌa loꞌo maxtyi, juaꞌa̱ cajaa nguꞌ biꞌ xquiꞌya maxtyi. \v 53 ¿Ha ná jlo tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ si jña naꞌ jiꞌi̱ Sti naꞌ, hora ti culo ycuiꞌ Ni cña chaꞌ ca̱a̱ tii tyucuaa tyaꞌa taju xca̱ jiꞌi̱ Ni, chaꞌ xtyucua xca̱ biꞌ ꞌna? \v 54 Pana ná ntiꞌ ya juaꞌa̱. Ngaꞌa̱ chaꞌ caca ñiꞌya̱ nu nscua chaꞌ lo quityi cusuꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ. \p \v 55 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu taju ñati̱ tyaala nu ñaa chaꞌ xñi nguꞌ jiꞌi̱: \p ―¿Ni chaꞌ lijya̱ ma̱ loꞌo maxtyi cusu̱u̱ loꞌo yaca ntsuꞌu yaꞌ ma̱, chaꞌ xñi ma̱ ꞌna? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. ¿Ha sca nu cuaana laca naꞌ lacua? Tyu̱u̱ tsa tsa̱ nguaꞌa̱ naꞌ neꞌ laa tonu jiꞌi̱ ma̱, nguluꞌu naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱, loꞌo ná ngusñi ma̱ ꞌna liꞌ. \v 56 Pana ñiꞌya̱ nu nguscua nguꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni, la cuiꞌ juaꞌa̱ ndyuꞌni ma̱ loꞌo naꞌ juani. \p Liꞌ nduꞌu lcaa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, ngusna nguꞌ. \s1 Nu nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ nguꞌ judío nguaꞌni cuayáꞌ jiꞌi̱ Jesús \p \v 57 Liꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ tyaala biꞌ jiꞌi̱ Jesús slo Caifás, xuꞌna sti joꞌó. Niꞌi̱ biꞌ cua ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa mstru chaꞌ joꞌó loꞌo lcaa nguꞌ cusuꞌ nu laca loo. \v 58 Loꞌo nu Pedro biꞌ ni, tyijyuꞌ ti nduꞌu lcaꞌa̱ yu chu̱ꞌ nguꞌ biꞌ, hasta ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa nguꞌ ca toꞌ loꞌo jiꞌi̱ xuꞌna sti joꞌó biꞌ. Liꞌ ndyatí̱ Pedro neꞌ loꞌo, stuꞌba ti nguaꞌa̱ yu loꞌo nguꞌ policia, chaꞌ ntiꞌ yu ñaꞌa̱ yu ñiꞌya̱ caca loꞌo cuaꞌni tye nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 59 Loꞌo liꞌ lcaa nguꞌ tisiya, loꞌo lcaa sti joꞌó nu laca loo, loꞌo lcaa nguꞌ cusuꞌ biꞌ, nclyana nguꞌ ñiꞌya̱ ca sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Jesús, chaꞌ ntiꞌ tsa nguꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱. Pana ná nduꞌu tucua ñati̱ nu cujuii cuañiꞌ jiꞌi̱ yu cuentya jiꞌi̱ nguꞌ nu laca loo biꞌ. \v 60 Ná ngujui ñiꞌya̱ nu cuaꞌni nguꞌ, masi quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ cuiñi ndyalaa nguꞌ slo nguꞌ nu laca loo biꞌ, chaꞌ sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Jesús; ná stuꞌba chaꞌ nu nchcuiꞌ nu nguꞌ cuiñi biꞌ. Su cua ndye, liꞌ ndyalaa tucua tyaꞌa nguꞌ cuiñi nu ndiꞌya̱ nchcuiꞌ: \p \v 61 ―Nacui̱ nu quiꞌyu re: “Taca jnaꞌ cuityi̱ naꞌ laa tonu re jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, loꞌo liꞌ xaꞌ cuiñá naꞌ jiꞌi̱ chaca quiyaꞌ; chu̱ꞌ sna tsa̱ ti tye tyaꞌ laa ꞌna”, nacui̱ Jesús jua ―nacui̱ nguꞌ cuiñi biꞌ. \p \v 62 Liꞌ ndyatu̱ xuꞌna sti joꞌó, nchcuiꞌ yu loꞌo Jesús: \p ―¿Ni chaꞌ ngusta nguꞌ quiꞌya re jinuꞌu̱? ―nacui̱ sti joꞌó biꞌ―. ¿Ni chaꞌ ná nxacui̱ nuꞌu̱ ni sca chaꞌ jiꞌi̱ ya? \p \v 63 Ni sca chaꞌ nu nchcuiꞌ sti joꞌó, ná nguxacui̱ Jesús jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti. Liꞌ ngulo sti joꞌó biꞌ cña jiꞌi̱ yu: \p ―Chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu luꞌú ca nclyo naꞌ cña re jinuꞌu̱ juani: Cachaꞌ clya nuꞌu̱ jiꞌi̱ cua si chañi chaꞌ laca nuꞌu̱ Cristo, nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 64 ―La cuiꞌ laca naꞌ ―nacui̱ Jesús liꞌ―, ñiꞌya̱ nu nacui̱ nuꞌu̱ laca naꞌ. Loꞌo chaca chaꞌ cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani, chaꞌ nde loo la ñaꞌa̱ ma̱ ꞌna nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, nu loꞌo tyucua naꞌ laꞌa tsuꞌ cui̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ, nu lcaa tsiyaꞌ ti cña nchca jiꞌi̱ Ni. Liꞌ ca̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ laja coo nde cua̱. \p \v 65 Loꞌo liꞌ nu xuꞌna sti joꞌó biꞌ ni, ycuiꞌ ca yu ngusaaꞌ steꞌ yu chaꞌ ñasi̱ꞌ tsa yu. \p ―Cuiñi tsa yu re, chaꞌ subaꞌ nchcuiꞌ yu re jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ sti joꞌó biꞌ jiꞌi̱ lcaa tyaꞌa nguꞌ nu laca loo liꞌ―. Ngaꞌaa ntiꞌ na chaꞌ sta xaꞌ la ñati̱ quiꞌya jiꞌi̱ yu re. Cua ndyuna na chaꞌ subaꞌ tonu tsa nu nchcuiꞌ yu re, nu loꞌo nacui̱ yu chaꞌ Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca yu. \v 66 ¿Ñiꞌya̱ nu ntsuꞌu tyiquee cuꞌma̱ juani? \p Hora ti nguxacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ xuꞌna sti joꞌó biꞌ: \p ―Ntsuꞌu chaꞌ cajaa yu ―nacui̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 67 Liꞌ ngutuꞌu hitya sañiꞌ nguꞌ loo Jesús, ngujuiꞌi̱ nguꞌ ndacu̱ꞌ jiꞌi̱; juaꞌa̱ ntsuꞌu xaꞌ la nguꞌ nu ngujuiꞌi̱ yaꞌ sacaꞌ Jesús. \v 68 Liꞌ nacui̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Nacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ Cristo laca nuꞌu̱ nu nda Ni jiꞌi̱ lijya̱ chalyuu. Tsoꞌo lacua. Cachaꞌ liñi nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya, ¿ni naa yu nu ngujuiꞌi̱ jinuꞌu̱, si chañi chaꞌ tii nuꞌu̱? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \s1 Nacui̱ Pedro chaꞌ ná nslo jiꞌi̱ Jesús tsiyaꞌ ti \p \v 69 Loꞌo nu Pedro biꞌ ni, nde liyaꞌ ti ngaꞌa̱ yu biꞌ. Liꞌ ñaa sca nu cunaꞌa̱ cuaꞌ slo yu. \p ―Loꞌo nuꞌu̱ ndyaꞌa̱ stuꞌba ti loꞌo Jesús nu nguꞌ Galilea jua ―nacui̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ Pedro. \p \v 70 Liꞌ cui̱i̱ nguxacui̱ Pedro chaꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cuna lcaa nguꞌ: \p ―Ná nchca cuayáꞌ tiꞌ naꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱. \p \v 71 Liꞌ ndatsuꞌ Pedro, ndyaa ndyatu̱ cacua ti toꞌ loꞌo biꞌ. Loꞌo liꞌ naꞌa̱ chaca nu cunaꞌa̱ cuaꞌ jiꞌi̱ yu, nchcuiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ loꞌo nguꞌ nu ndu̱ cacua ti: \p ―Stuꞌba ti ndyaꞌa̱ nu quiꞌyu re loꞌo Jesús Nazaret jua ―nacui̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ liꞌ. \p \v 72 Chaca quiyaꞌ lye tsa nchcuiꞌ Pedro, nguaꞌni yu jura liꞌ: \p ―Ná nslo naꞌ jiꞌi̱ nu quiꞌyu jua tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 73 Ca tiyaꞌ la xi ñaa xi xaꞌ la ñati̱ nu ngaꞌa̱ ndacua ti, nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Pedro liꞌ: \p ―Chañi chaꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ nuꞌu̱ loꞌo nu quiꞌyu jua ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱―, chaꞌ stuꞌba ti ndañi chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo chaꞌ nu nchcuiꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi yu jua. \p \v 74 Liꞌ chaca quiyaꞌ lye tsa nchcuiꞌ Pedro chaꞌ xcubeꞌ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ yu si chaꞌ cuiñi laca nu nda yu. \p ―Ná nslo naꞌ jiꞌi̱ nu quiꞌyu jua tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ. \p Hora ti ngusiꞌya ndyeꞌe liꞌ. \v 75 Loꞌo liꞌ ndyiꞌu tiꞌ Pedro chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús loꞌo yu tya tsa̱ la, nu loꞌo ndiꞌya̱ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu: “Nu loꞌo bilya xiꞌya ndyeꞌe talya juani, sna quiyaꞌ chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo ñati̱ chaꞌ ná nslo nuꞌu̱ ꞌna”. Juaꞌa̱ nacui̱ Jesús tsa̱ la, biꞌ chaꞌ nduꞌu Pedro ndyaa yu liꞌ; nxiꞌya tsa yu ndyaa yu chaꞌ xñiꞌi̱ tsa tiꞌ yu liꞌ. \c 27 \s1 Ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús slo Pilato \p \v 1 Loꞌo nguxee chaca tsa̱, xaꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa sti joꞌó nu laca loo loꞌo lcaa nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío, chaꞌ cuaꞌni stuꞌba nguꞌ chaꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, ñiꞌya̱ taca cujuii nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \v 2 Liꞌ ngusca̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ slo Poncio Pilato, nu ngua gobernador romano. \s1 Ngujuii Judas \p \v 3 Loꞌo nu Judas nu ndyujuiꞌ jiꞌi̱ Jesús yaꞌ nguꞌ xñaꞌa̱ biꞌ ni, naꞌa̱ yu chaꞌ cua cujuii ti nguꞌ jiꞌi̱ Jesús; ngua xñiꞌi̱ tiꞌ yu liꞌ. Hora ti ndya yu nu calaa tyii cñi plata jiꞌi̱ nguꞌ nu laca loo biꞌ chaca quiyaꞌ. \p \v 4 ―Ntsuꞌu quiꞌya ꞌna ―nacui̱ Judas biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu laca loo―, chaꞌ cua ndyujuiꞌ naꞌ jiꞌi̱ sca ñati̱ lubii jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ cujuii ma̱ jiꞌi̱ ―nacui̱. \p Liꞌ nguxacui̱ nguꞌ nu laca loo biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Judas: \p ―¿Ha chaꞌ jiꞌi̱ cua laca chaꞌ biꞌ? ―nacui̱ nguꞌ nu laca loo biꞌ―. Si ntsuꞌu quiꞌya jinuꞌu̱, chaꞌ jinuꞌu̱ laca biꞌ. \p \v 5 Liꞌ ngusalú Judas cñi plata biꞌ lo yuu neꞌ laa tonu biꞌ su ngaꞌa̱ nguꞌ nu laca loo biꞌ, nduꞌu yu ndyaa yu. Liꞌ ndyujuii Judas jiꞌi̱ ycuiꞌ ca; ngusca̱ꞌ yu reta yane yu, loꞌo ngusca̱ꞌ loo reta laja yaca nde cua̱; cuati nguxtyú yu jiꞌi̱ ycuiꞌ ca yu nde lo yuu, ngujuii yu liꞌ. \p \v 6 Ngusñi sti joꞌó nu laca loo jiꞌi̱ cñi biꞌ liꞌ. \p ―¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni na lacua? ―nacui̱ sti joꞌó jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ―. Ná ntsuꞌu chacuayáꞌ quixaꞌ cñi re loꞌo msta̱ nu cua nda nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi neꞌ laa re, chaꞌ cñi nu ngujui jiꞌi̱ yu chaꞌ ndyujuiꞌ yu jiꞌi̱ sca ñati̱ laca cñi re ―nacui̱ sti joꞌó biꞌ. \p \v 7 Liꞌ ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, chaꞌ loꞌo cñi biꞌ cuiꞌya nguꞌ sca loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ su ndiña nguꞌ quityu̱ꞌ nquichaꞌ, chaꞌ caja su tyatsiꞌ jyoꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ neꞌ loꞌo biꞌ. \v 8 Biꞌ chaꞌ juani nduꞌni nguꞌ jiꞌi̱ yuu biꞌ: Neꞌ loꞌo su ndyalú tañi ñati̱; juaꞌa̱ naa yuu biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ juani. \v 9 Nu jyoꞌo Jeremías nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tya saꞌni la ni, cua nguscua yu sca chaꞌ lo quityi cuentya jiꞌi̱ cñi plata biꞌ, chaꞌ nu caca nde loo la. Ndiꞌya̱ chaꞌ nu nguscua yu: “Calaa tyii tyaꞌa cñi plata, tsa lo cua ti cñi laca cayaꞌ nu ntsuꞌu lo sca ñati̱, nacui̱ nguꞌ Israel tyaꞌa na. \v 10 Liꞌ ngusñi nguꞌ cñi biꞌ, ngüiꞌya nguꞌ sca loꞌo jiꞌi̱ ñati̱ nu ndiña quityu̱ꞌ nquichaꞌ. La cuiꞌ cña biꞌ laca nu ngulo ycuiꞌ nu Xuꞌna na ꞌna”, nacui̱ Jeremías. \s1 Ndu̱ Jesús slo Pilato \p \v 11 Loꞌo liꞌ ndyalaa Jesús slo nu laca gobernador biꞌ, nchcuane yu nu laca loo biꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p ―¿Ha la cuiꞌ nuꞌu̱ laca rey jiꞌi̱ nguꞌ judío? ―nacui̱ yu nu laca loo biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p ―La cuiꞌ laca naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ liꞌ―, la cuiꞌ ñiꞌya̱ nu nacui̱ nuꞌu̱ laca naꞌ. \p \v 12 Loꞌo liꞌ nu nguꞌ sti joꞌó nu laca loo loꞌo nguꞌ cusuꞌ biꞌ, ngusta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Jesús; pana ni sca chaꞌ ná nguxacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 13 Liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ Pilato loꞌo Jesús: \p ―¿Ha ná nduna nuꞌu̱ chaꞌ cuxi nu nchcuiꞌ nguꞌ jinuꞌu̱? ―nacui̱ nu laca loo biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 14 Pana ná nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ tsiyaꞌ ti; ni sca chaꞌ ná nchcuiꞌ, biꞌ chaꞌ ndube tsa tiꞌ nu Pilato biꞌ ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱. \s1 Ngulo Pilato cña chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Jesús \p \v 15 Lcaa yija̱ loꞌo ndyaca tsa̱ taꞌa biꞌ nduꞌni lyaá nu laca gobernador jiꞌi̱ sca ti preso, la cuiꞌ preso nu ndijña nguꞌ judío jiꞌi̱. \v 16 La cuiꞌ tyempo biꞌ, ntsuꞌu sca nu quiꞌyu nu naa Barrabás neꞌ chcua̱, sca ñati̱ nu ntsuꞌu tsa quiꞌya jiꞌi̱ ngua yu biꞌ. \v 17 Loꞌo juaꞌa̱ ngua chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ judío ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ toꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ gobierno, liꞌ nchcuane Pilato biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―¿Ti jiꞌi̱ ntiꞌ ma̱ chaꞌ cuaꞌni lyaá naꞌ jiꞌi̱ juani? ¿Ha tsoꞌo clyaá Barrabás, o tsoꞌo la clyaá Jesús nu nduꞌni ma̱ Cristo jiꞌi̱? ―nacui̱ Pilato jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 18 Jlo tiꞌ nu Pilato biꞌ, chaꞌ liyeꞌ tsa tiꞌ nguꞌ nu laca loo biꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, biꞌ chaꞌ cua ngusuꞌba nguꞌ jiꞌi̱ neꞌ chcua̱. \p \v 19 Tya ngaꞌa̱ lcaa ñati̱ biꞌ slo Pilato, loꞌo juaꞌa̱ tya ntucua ycuiꞌ yu lo yaca xlya cña su nduꞌni cuayáꞌ yu jiꞌi̱ ñati̱. Liꞌ ndyalaa sca msu slo yu, ya̱a̱ loꞌo sca chaꞌ nu cua nchcuiꞌ clyoꞌo Pilato biꞌ: “Ná sca chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ loꞌo nu quiꞌyu nu lubii tyiquee jua”, nacui̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ Pilato. “Lye tsa ngua tiꞌ naꞌ tyucui talya cuentya jiꞌi̱ yu biꞌ. Cua nchcuiꞌ tsa xcalá naꞌ xquiꞌya yu biꞌ.” \p \v 20 Pana nu nguꞌ sti joꞌó nu laca loo loꞌo nguꞌ cusuꞌ biꞌ, cua nchcuiꞌ tsa nguꞌ biꞌ loꞌo nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ biꞌ, chaꞌ jña nguꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Pilato chaꞌ culaá yu jiꞌi̱ Barrabás nu ntsuꞌu neꞌ chcua̱ biꞌ, chaꞌ liꞌ cujuii Pilato jiꞌi̱ Jesús. \v 21 Liꞌ xaꞌ nchcuane gobernador biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaca quiyaꞌ: \p ―¿Ti jiꞌi̱ cuaꞌni lyaá naꞌ lacua? ―nacui̱ nu Pilato biꞌ. \p ―Jiꞌi̱ Barrabás ―nacui̱ nguꞌ quiñaꞌa̱ liꞌ. \p \v 22 ―¿Na laca cuaꞌni naꞌ loꞌo Jesús nu nduꞌni ma̱ Cristo jiꞌi̱ lacua? ―nacui̱ Pilato liꞌ. \p ―Cujuiꞌi̱ caꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ lo crusi ―nacui̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 23 ―¿Ni chaꞌ laca ntiꞌ ma̱ chaꞌ cujuii naꞌ jiꞌi̱ yu re? ―nacui̱ Pilato biꞌ liꞌ―. ¿Ni quiꞌya ntsuꞌu jiꞌi̱? \p Cui̱i̱ tsa nxiꞌya loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ liꞌ: \p ―Cujuiꞌi̱ caꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ lo crusi ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 24 Liꞌ naꞌa̱ Pilato chaꞌ tyaala tsa ndiꞌi̱ loo nguꞌ, chaꞌ ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ; juaꞌa̱ ná ntajaꞌa̱ nguꞌ cuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ tsiyaꞌ ti. Biꞌ chaꞌ ngulo yu cña chaꞌ ca̱a̱ loꞌo msu jiꞌi̱ sca tsiꞌyu ntsuꞌu hitya. Liꞌ ndyaati̱ yaꞌ yu slo lcaa ñati̱. \p ―Lubii tyanu yaꞌ naꞌ, chaꞌ siꞌi chaꞌ jnaꞌ cajaa yu nu lubii tyiquee re ―nacui̱ Pilato jiꞌi̱ nguꞌ―, chaꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱ laca chaꞌ biꞌ. \p \v 25 ―Tsoꞌo ―nacui̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ―, tyanu quiꞌya hichu̱ꞌ ya, lcaa ya loꞌo sñiꞌ ya; pana ntsuꞌu chaꞌ cajaa yu re. \p \v 26 Liꞌ nguaꞌni lyaá Pilato jiꞌi̱ nu Barrabás biꞌ, cuati ngujuiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús loꞌo reta. Liꞌ ngulo nu Pilato biꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ sendaru chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ cujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ lo crusi. \p \v 27 Loꞌo liꞌ ntejeyaꞌ nguꞌ sendaru nu ndu̱ cua̱ slo gobernador biꞌ jiꞌi̱ Jesús, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nde neꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ gobierno; ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa tyaꞌa sendaru nu ndiꞌi̱ niꞌi̱ biꞌ, chaꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ su ndu̱ Jesús. \v 28 Liꞌ ngulo nguꞌ steꞌ Jesús, nguxacuꞌ nguꞌ jiꞌi̱ loꞌo sca lateꞌ ngaꞌa ñaꞌa̱. \v 29 Liꞌ ngüixi̱i̱ nguꞌ lti quicheꞌ chu̱ꞌ tyaꞌa chaꞌ caca sca sneꞌ; ngusta nguꞌ sneꞌ biꞌ hique Jesús, juaꞌa̱ ngusta nguꞌ sca yaca quii yaꞌ tsuꞌ cui̱ jiꞌi̱ yu. Liꞌ ndyatu̱ sti̱ꞌ nguꞌ slo Jesús. Ngua tiꞌ nguꞌ xtyí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱, biꞌ chaꞌ nguaꞌni nguꞌ lcaa chaꞌ biꞌ, ñiꞌya̱ si laca yu sca rey nde chalyuu. \p ―Ndyuꞌni tlyu ya jinuꞌu̱ chaꞌ laca nuꞌu̱ rey jiꞌi̱ nguꞌ judío ―nacui̱ nguꞌ sendaru jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \p \v 30 Liꞌ nduꞌu hitya sañiꞌ nguꞌ loo Jesús; ngusñi nguꞌ yaca quii biꞌ, ngujuiꞌi̱ nguꞌ hique Jesús loꞌo yaca quii biꞌ liꞌ. \v 31 Loꞌo ndye ngustí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu, liꞌ ngulo nguꞌ lateꞌ ngaꞌa biꞌ, nguxacuꞌ nguꞌ steꞌ ycuiꞌ yu chaca quiyaꞌ. Liꞌ nduꞌu nguꞌ sendaru biꞌ, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu toꞌ quichi̱ chaꞌ cujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ca lo crusi. \s1 Ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús lo crusi \p \v 32 Tyucui̱i̱ su ndyaa nguꞌ, liꞌ ndyacua tyaꞌa nguꞌ loꞌo sca nu quiꞌyu nu naa Simón; nguꞌ Cirene laca yu biꞌ. Loꞌo liꞌ ngulo sendaru cña jiꞌi̱ nu Simón biꞌ, chaꞌ quiꞌya yu crusi biꞌ cuentya jiꞌi̱ Jesús. \p \v 33 Loꞌo liꞌ ndyalaa nguꞌ lo sca cuati̱ nu naa Gólgota (Gólgota ntiꞌ ñacui̱ chaꞌcña jiꞌna: caꞌya su nscua tyijya̱ hique jyoꞌo). \v 34 Liꞌ nda nguꞌ vino nguixaꞌ loꞌo sca taná clyaaꞌ chaꞌ coꞌo Jesús; pana loꞌo cua ndyiꞌo cuayáꞌ xi ca ti, liꞌ ngaꞌaa ntajaꞌa̱ yu coꞌo yu jiꞌi̱ vino biꞌ tsiyaꞌ ti. \p \v 35 Loꞌo ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu lo crusi loꞌo clavo, liꞌ ngüijya sendaru biꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ chaꞌ cuaꞌni ngana nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ, chaꞌ tacha steꞌ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. La cuiꞌ chaꞌ biꞌ nguscua jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni; ndiꞌya̱ nacui̱ quityi biꞌ: “Ndacha nguꞌ steꞌ naꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ loꞌo ngüijya ti nguꞌ”. \v 36 Ngaꞌa̱ nguꞌ biꞌ cua̱ quiyaꞌ crusi. \v 37 Cua ngusta nguꞌ letra hique crusi nu nchcuiꞌ ni quiꞌya ntsuꞌu jiꞌi̱ Jesús: “Nu nde laca Jesús, rey jiꞌi̱ nguꞌ judío”, nacui̱ letra biꞌ. \p \v 38 Loꞌo la cuiꞌ tsa̱ biꞌ ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ tucua tyaꞌa nguꞌ cuaana lo xaꞌ la crusi tyaꞌa ndu̱ Jesús; tsaca yu ngaꞌa̱ laꞌa tsuꞌ cui̱ jiꞌi̱ Jesús, loꞌo chaca yu ngaꞌa̱ laꞌa tsuꞌ coca jiꞌi̱. \v 39 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu tsa ñati̱ nu nteje tacui su ndu̱ crusi biꞌ, nxtyí loꞌo nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 40 ―Nuꞌu̱ laca nu cuityi̱ jiꞌi̱ laa tonu biꞌ nacui̱ nuꞌu̱, loꞌo liꞌ nacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ cuiñá nuꞌu̱ jiꞌi̱ chaca quiyaꞌ chu̱ꞌ sna tsa̱ ti, ngua tiꞌ nuꞌu̱. Cuaꞌni lyaá nuꞌu̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca lacua ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Si chañi chaꞌ nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca nuꞌu̱, cuaꞌya clya nuꞌu̱ lo crusi cua juani ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 41 Loꞌo nu nguꞌ sti joꞌó nu laca loo, loꞌo nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó, loꞌo nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío, ndyaꞌa̱ nguꞌ ndyaa naꞌa̱ nguꞌ ca su ngaꞌa̱ Jesús lo crusi, chaꞌ nxtyí loꞌo nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ. \p \v 42 ―Nguaꞌni lyaá yu jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱, pana jiꞌi̱ ycuiꞌ ca yu ná nchca jiꞌi̱ yu cuaꞌni lyaá yu ―nacui̱ nguꞌ nu laca loo biꞌ―. Rey jiꞌi̱ nguꞌ Israel laca yu, nacui̱ yu. Tsoꞌo la si caꞌya yu lo crusi cua juani, jlya tiꞌ na jiꞌi̱ yu liꞌ ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ―. \v 43 Ndu̱ tiꞌ yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ xtyucua Ni jiꞌi̱ yu, nacui̱ yu. Tsoꞌo la si cuaꞌni lyaá ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ yu juani, si chañi chaꞌ tyacaꞌa yu jiꞌi̱ Ni; “Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca naꞌ”, nduꞌni yu re. \p \v 44 Loꞌo juaꞌa̱ nu nguꞌ cuaana nu tyaꞌa ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ lo crusi, loꞌo nguꞌ biꞌ nxtyí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \s1 Ngujuii Jesús \p \v 45 Loꞌo liꞌ ngua talya chalyuu chu̱ꞌ sna hora; nde hora nguxana chaꞌ biꞌ, hasta ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa hora cua sna nde ngusi̱i̱. \v 46 Loꞌo la cuiꞌ hora cua sna nde ngusi̱i̱ biꞌ, cui̱i̱ tsa ngusiꞌya Jesús: \p ―Elí, Elí, ¿lama sabactani? ―nacui̱. Ndiꞌya̱ ntiꞌ ñacui̱ chaꞌ chaꞌcña jiꞌna: Ndyosi Sti naꞌ, Ndyosi Sti naꞌ, ¿ni chaꞌ laca chaꞌ ngulayaꞌ nuꞌu̱ ꞌna? \p \v 47 Loꞌo ndyuna xi nguꞌ nu ndu̱ cacua ti chaꞌ biꞌ, liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: \p ―Nxiꞌya yu re jiꞌi̱ jyoꞌo Elías ―nacui̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 48 Hora ti ngusna tsaca nguꞌ biꞌ ndyaa quiꞌya yu sca quiche, ngüichaꞌ yu jiꞌi̱ loꞌo hitya tiyeꞌ. Liꞌ ngusca̱ꞌ jiꞌi̱ lo sca yaca chaꞌ tyalaa su ntucua tuꞌba Jesús chaꞌ coꞌo yu. \v 49 Loꞌo xi xaꞌ la ñati̱ nacui̱ jiꞌi̱: \p ―Jatya na si ca̱a̱ jyoꞌo Elías chaꞌ cuaꞌni lyaá jiꞌi̱ yu ―nacui̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 50 Loꞌo liꞌ chaca tya quiyaꞌ cui̱i̱ tsa ngusiꞌya Jesús; liꞌ ngutuꞌu cresiya jiꞌi̱ yu, ngujuii yu. \v 51 La cuiꞌ hora biꞌ ngutaaꞌ lateꞌ tlyu nu ndacui ndyacu̱ꞌ sa claꞌbe neꞌ laa tonu. Ca cua̱ ngutuꞌu ngutaaꞌ lateꞌ biꞌ; tsa cuꞌ ti ngutaaꞌ, hasta ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa ca lo yuu. Loꞌo liꞌ lye tsa ngulacui̱ chalyuu ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ngulaꞌa quee tonu, \v 52 ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyaala cuaá su nguatsiꞌ jyoꞌo. Liꞌ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ jyoꞌo nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni la, ndyuꞌú jyoꞌo biꞌ chaca quiyaꞌ. \v 53 Ca tiyaꞌ la loꞌo cua ndyuꞌú ycuiꞌ Jesús chaca quiyaꞌ, liꞌ nduꞌu nguꞌ nu ngua jyoꞌo biꞌ neꞌ cuaá, ndyaa nguꞌ biꞌ nde quichi̱ Jerusalén, quichi̱ nu tacati tsa cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Loꞌo liꞌ tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ naꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ cua ndyuꞌú nguꞌ biꞌ chaca quiyaꞌ. \p \v 54 Loꞌo nu sendaru nu ngaꞌa̱ cua̱ jiꞌi̱ Jesús biꞌ, loꞌo nu capitán jiꞌi̱ sendaru biꞌ, ngulacua tsa tiꞌ nguꞌ biꞌ liꞌ; tlyu tsa chaꞌ ndyutsi̱i̱ tiꞌ ngujui jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ loꞌo naꞌa̱ nguꞌ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ biꞌ, ñiꞌya̱ ngua loꞌo ngulacui̱ chalyuu. \p ―Chañi tsa chaꞌ Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca jyoꞌo re ―nacui̱ nu nguꞌ sendaru biꞌ. \p \v 55 Laja liꞌ, tyijyuꞌ ti xi ndu̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ cunaꞌa̱ nu nduꞌu nde Galilea; tyaꞌa ngutaꞌa̱ nguꞌ loꞌo Jesús, nguxtyucua nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu. Ndu̱ ti nu nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ, naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ crusi su ngaꞌa̱ Jesús; \v 56 loꞌo María Magdalena, loꞌo María xtyaꞌa̱ Jacobo xtyaꞌa̱ José, loꞌo juaꞌa̱ xtyaꞌa̱ sñiꞌ Zebedeo, naꞌa̱ nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ ngua jiꞌi̱ Jesús. \s1 Nguatsiꞌ jyoꞌo Jesús \p \v 57 Loꞌo cua ngusi̱i̱ la xi ñaa sca nu culiyaꞌ, sca nguꞌ quichi̱ Arimatea laca yu nu naa José. Loꞌo nu José biꞌ ngua tsaꞌa̱ yu jiꞌi̱ Jesús. \v 58 Tya tsa̱ la cua ndyaa yu slo Pilato, ngüijña yu chacuayáꞌ chaꞌ tsaa loꞌo yu jiꞌi̱ jyoꞌo Jesús chaꞌ tyatsiꞌ. Liꞌ nda Pilato chacuayáꞌ jiꞌi̱ yu, ngulo Pilato cña jiꞌi̱ nguꞌ sendaru chaꞌ tya nguꞌ jyoꞌo biꞌ jiꞌi̱ José. \v 59 Liꞌ ngüixi̱i̱ yu José biꞌ sca tasá lubii hichu̱ꞌ jyoꞌo biꞌ, ndyaa loꞌo yu jiꞌi̱ jyoꞌo chaꞌ tyatsiꞌ. \v 60 Nguxatsiꞌ yu jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ neꞌ sca tyuquee nu cua ngulu ca ti nguꞌ siiꞌ cuaꞌa̱, chaꞌ caca cuaá su tyatsiꞌ ycuiꞌ José nquichaꞌ. Ndacu̱ꞌ José biꞌ toꞌ cuaá loꞌo sca quee tonu, nduꞌu yu ndyaa yu liꞌ. \v 61 Loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌa̱ María Magdalena loꞌo nu chaca María, ngaꞌa̱ nguꞌ cacua ti toꞌ cuaá biꞌ. \s1 Ndu̱ nguꞌ cua̱ toꞌ cuaá su ndyatsiꞌ jyoꞌo Jesús \p \v 62 Ca chaca tsa̱ loꞌo cua ndye nguaꞌni yala nguꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ cua tyalaa ti tsa̱ taꞌa nu ntsuꞌu chaꞌ tyiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ, liꞌ lcaa sti joꞌó nu laca loo loꞌo nguꞌ fariseo biꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ slo Pilato. \v 63 Nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo liꞌ: \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu Pilato biꞌ―, ntsuꞌu tiꞌ ya jiꞌi̱ chaꞌ nu cua nchcuiꞌ nu cuiñi biꞌ loꞌo tya luꞌú yu: “Tyuꞌu scua sna tsa̱, liꞌ tyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ”, nacui̱ yu. \v 64 Biꞌ chaꞌ tsoꞌo la si culo nuꞌu̱ cña chaꞌ tyiꞌi̱ nguꞌ cua̱ toꞌ cuaá biꞌ sna tsa̱, chaꞌ ná ta nguꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu, chaꞌ ná tsaa nguꞌ biꞌ cuaana nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ. Ná caja ñiꞌya̱ nu chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ cua ndyuꞌú jyoꞌo biꞌ chaca quiyaꞌ liꞌ. Cua ngusñi nguꞌ chaꞌ cuiñi nu nchcuiꞌ jyoꞌo biꞌ tya tsubiꞌ la; loꞌo juani si jlya tiꞌ ñati̱ chaꞌ ndyuꞌú jyoꞌo biꞌ, tlyu la chaꞌ cuiñi caca si xñi nguꞌ chaꞌ biꞌ. \p \v 65 Liꞌ nguxacui̱ Pilato chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu laca loo biꞌ: \p ―Ndu̱ nguꞌ sendaru cuentya jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ Pilato―. Yaa clya ma̱ loꞌo nguꞌ sendaru biꞌ, chaꞌ tacu̱ꞌ tsoꞌo ma̱ toꞌ cuaá biꞌ ñiꞌya̱ nu ntiꞌ ycuiꞌ cuꞌma̱. \p \v 66 Liꞌ nduꞌu nguꞌ nu laca loo biꞌ, ndyaa nguꞌ loꞌo sca taju sendaru jiꞌi̱ nguꞌ, ndacu̱ꞌ tachaa nguꞌ toꞌ cuaá biꞌ loꞌo sca lo nguiñaꞌ tacalya nu ntsuꞌu sello jiꞌi̱, chaꞌ ná calaꞌ nguꞌ tsiyaꞌ ti quee tonu nu ndyacu̱ꞌ toꞌ cuaá biꞌ. Liꞌ nguxtyanu nguꞌ jiꞌi̱ taju sendaru biꞌ cajua, chaꞌ tyiꞌi̱ nguꞌ cua̱ toꞌ cuaá biꞌ. \c 28 \s1 Ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ \p \v 1 Nu loꞌo cua ndye tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ, cua quixee ti tsa̱ clyo jiꞌi̱ semana, liꞌ ndyaa María Magdalena loꞌo nu chaca María biꞌ, chaꞌ ntiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ su nguatsiꞌ jyoꞌo Jesús. \v 2 Liꞌ ngulacui̱ tsa chalyuu, chaꞌ nguaꞌya sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na nu ntsuꞌu nde cua̱, nguaꞌya lo yuu ca toꞌ cuaá biꞌ. Liꞌ nguxasu jiꞌi̱ quee tonu nu nscua toꞌ cuaá, ndyaa tucua yu chu̱ꞌ quee biꞌ. \v 3 Ñiꞌya̱ ndubi xee tyiꞌyu, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ loo xca̱ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ngati̱ tsa steꞌ yu ñiꞌya̱ nu ngati̱ tlyaꞌ. \v 4 Loꞌo naꞌa̱ nguꞌ sendaru jiꞌi̱ xca̱ biꞌ, ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ liꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu nclyú nguꞌ lo yuu ñiꞌya̱ laca si na cua ngujuii nguꞌ. \v 5 Liꞌ nchcuiꞌ xca̱ biꞌ loꞌo nu nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ: \p ―Ná cutsi̱i̱ ma̱ ―nacui̱ jiꞌi̱ nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ―. Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ nclyana ma̱ jiꞌi̱ Jesús nu ngujuii lo crusi. \v 6 Ngaꞌaa ntsiya yu biꞌ ca nde chaꞌ cua ndyuꞌú yu chaca quiyaꞌ, ñiꞌya̱ nu nacui̱ ycuiꞌ yu jiꞌi̱ ma̱ tya tsubiꞌ la. Cua̱a̱ ma̱, ca̱a̱ ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ ca su ngustii jyoꞌo yu. \v 7 Liꞌ yaa clya ma̱ cachaꞌ ma̱ jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu biꞌ, chaꞌ ngaꞌaa ntsiya jyoꞌo biꞌ neꞌ cuaá re, chaꞌ cua ndyuꞌú yu chaca quiyaꞌ; cua tsaa ti ycuiꞌ yu nde Galilea nde loo la jiꞌi̱ cuꞌma̱, ca biꞌ ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ yu. Tsa lo cua ti chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ cacha̱ꞌ jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ xca̱ jiꞌi̱ nu nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ. \p \v 8 Hora ti nduꞌu nu nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ toꞌ cuaá biꞌ, ndyaa nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee nguꞌ, masi ndyutsi̱i̱ nguꞌ xi. Ngusna nguꞌ chaꞌ ndyaa nguꞌ cachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús. \v 9 Liꞌ ndyacua tyaꞌa ycuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ, nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ. Hora ti ndyatu̱ sti̱ꞌ nu nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ slo Jesús, ngusñi nguꞌ quiyaꞌ yu, nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ. \p \v 10 ―Ná cutsi̱i̱ ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ―. Yaa clya ma̱ cachaꞌ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa naꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ tsaꞌa naꞌ nde Galilea; ca biꞌ tyacua tyaꞌa nguꞌ loꞌo naꞌ, ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Chaꞌ nu nchcuiꞌ sendaru loꞌo nguꞌ \p \v 11 Laja loꞌo ndyaa nu nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ, ndyaa nguꞌ sendaru nu ndiꞌi̱ cua̱ toꞌ cuaá biꞌ; loꞌo ti ndyaa nguꞌ nde quichi̱, ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ sti joꞌó nu laca loo lcaa chaꞌ ñiꞌya̱ nu ngua ca toꞌ cuaá biꞌ. \v 12 Hora ti ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa sti joꞌó nu laca loo loꞌo lcaa nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío, chaꞌ ca stuꞌba chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ chaꞌ nu ta nguꞌ loꞌo lcaa ñati̱. Liꞌ nda nguꞌ nu laca loo biꞌ quiñaꞌa̱ xi cñi jiꞌi̱ nguꞌ sendaru biꞌ, chaꞌ tacu̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ ñiꞌya̱ nu ngua. \p \v 13 ―Ndiꞌya̱ ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ ñati̱: “Talya laja loꞌo lajaꞌ ti ya, liꞌ ndyalaa nu nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ jyoꞌo Jesús biꞌ, nguaana nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ”. Juaꞌa̱ chaꞌ ta ma̱ loꞌo ñati̱ ―nacui̱ nguꞌ nu laca loo biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ sendaru―. \v 14 Loꞌo liꞌ si cuna ycuiꞌ gobernador nu laca loo jiꞌna chaꞌ re, liꞌ chcuiꞌ ya loꞌo yu chaꞌ ná xcubeꞌ yu jiꞌi̱ ma̱. \p Juaꞌa̱ cui̱i̱ nda nguꞌ nu laca loo biꞌ loꞌo nguꞌ sendaru. \v 15 Liꞌ ngusñi nguꞌ sendaru biꞌ cñi biꞌ; nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ñati̱ ñiꞌya̱ nu ntsuꞌu cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ. Biꞌ chaꞌ hasta juani ñaꞌa̱ ti jlya tiꞌ nguꞌ judío chaꞌ juaꞌa̱ ngua jiꞌi̱ jyoꞌo Jesús. \s1 Nda Jesús sca cña jiꞌi̱ nguꞌ nu cua ngusubi yu jiꞌi̱ tya tsubiꞌ la \p \v 16 Loꞌo liꞌ nduꞌu nu tii chaca tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús, ndyaa nguꞌ ca loyuu su cuentya Galilea; ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ lo xlya caꞌya ca su nacui̱ Jesús chaꞌ tyacua tyaꞌa nguꞌ loꞌo liꞌ. \v 17 Loꞌo naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ ya̱a̱ yu nde slo nguꞌ, liꞌ nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ yu, masi ntsuꞌu xi tyaꞌa nguꞌ nu bilya jlya tsoꞌo tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱. \v 18 Liꞌ ñaa Jesús cacua la, nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ: \p ―Cua nda ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ lcaa chacuayáꞌ ꞌna chaꞌ laca naꞌ loo jiꞌi̱ lcaa na, masi lcaa na nu ntsuꞌu ca slo ycuiꞌ Ni nde cua̱, masi lcaa na nu ntsuꞌu nde chalyuu ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 19 Yaa ma̱ lcaa quichi̱ nde chalyuu chaꞌ ca tsaꞌa̱ lcaa ñati̱ chaꞌ jnaꞌ. Liꞌ tyucuatya ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ, juaꞌa̱ chacuayáꞌ jnaꞌ nu laca̱ Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi, juaꞌa̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi. \v 20 Culuꞌu ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ taquiyaꞌ nguꞌ lcaa cña nu cua nguluꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱. Loꞌo juaꞌa̱ tyiꞌu tiꞌ ma̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ tyiꞌi̱ naꞌ loꞌo ma̱ lcaa tsa̱ hasta ñaꞌa̱ cuayáꞌ tye chalyuu. \p Tsa lo cua ti chaꞌ nacui̱ Jesús.