\id LUK \h SAN LUCAS \toc1 Quityi nu nguscua San Lucas ñiꞌya̱ nu ngua chaꞌ jiꞌi̱ Jesús \toc2 SAN LUCAS \toc3 Lc. \mt1 Quityi nu nguscua San Lucas ñiꞌya̱ nu ngua chaꞌ jiꞌi̱ Jesús \c 1 \s1 Chaꞌcña nu nscua clyo \p \v 1 Cua quiñaꞌa̱ ñati̱ nguscua lo quityi ñiꞌya̱ nu ngua lcaa chaꞌ jiꞌi̱ Jesús nde su ndiꞌi̱ ya, quityi historia laca biꞌ. \v 2 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu nguꞌ nu nguluꞌu chaꞌ biꞌ jiꞌna; nguꞌ biꞌ ni, cua naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ biꞌ clyo, tya loꞌo nguxana Jesús nguaꞌni yu cña, loꞌo juaꞌa̱ ndyaa nguꞌ nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús loꞌo lcaa ñati̱. \v 3 Biꞌ chaꞌ loꞌo naꞌ, ngulana tsa naꞌ ñiꞌya̱ ngua lcaa chaꞌ nu nteje tacui tya loꞌo nguxana chaꞌ biꞌ. Tsoꞌo ntiꞌ naꞌ si loꞌo naꞌ scua naꞌ lcaa chaꞌ biꞌ, chaꞌ tsaa slo nuꞌu̱, cusuꞌ Teófilo, \v 4 chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ nuꞌu̱ tsoꞌo la lcaa chaꞌ nu nda nguꞌ loꞌo nuꞌu̱. \s1 Ndyaa xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ca slo Zacarías nu caca sti Juan Bautista \p \v 5 Tyempo nu ngua rey Herodes cña, loꞌo ngua yu loo jiꞌi̱ nguꞌ loyuu su cuentya Judea, liꞌ ndiꞌi̱ sca sti joꞌó nu naa Zacarías. Biꞌ ndyaꞌa̱ loꞌo taju sti joꞌó nu ndu̱ cña su ngutu̱ jyoꞌo Abías nquichaꞌ. Elisabet naa clyoꞌo yu biꞌ, laca maꞌ la cuiꞌ ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo Aarón nu ngua sti joꞌó tya clyo la. \v 6 Liñi tsa nduꞌni tyucuaa nguꞌ biꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ndaquiyaꞌ nguꞌ lcaa cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni; ndaquiyaꞌ tsa nguꞌ lcaa chaꞌ nu cua nda Ni loꞌo ñati̱ cua saꞌni la, juaꞌa̱ ná tucui nchcuiꞌ chaꞌ cuxi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 7 Pana ná ntsuꞌu ni sca sñiꞌ nguꞌ. Ná ndyiji sñiꞌ Elisabet, loꞌo juaꞌa̱ ngusuꞌ tsa juani. \p \v 8 Cua ndyalaa semana jiꞌi̱ taju sti joꞌó loꞌo ngaꞌa̱ Zacarías, chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña neꞌ laa. \v 9 Ndiꞌya̱ nguaꞌni sti joꞌó nu ngua liꞌ: lcaa taju nguꞌ ngusubi nguꞌ jiꞌi̱ sca tyaꞌa sti joꞌó nguꞌ, chaꞌ sca ti yu taca tyatí̱ yu su tacati neꞌ laa tonu, chaꞌ taqui̱ yu yana joꞌó lo mesa ca biꞌ liꞌ. Loꞌo juani ndyanu cña biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Zacarías. \v 10 Hora nu ndyaqui̱ yana joꞌó biꞌ neꞌ laa, liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ nde liyaꞌ ti, nchcuiꞌ tyaꞌna nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. \v 11 Liꞌ nduꞌu tucua sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na ca slo Zacarías su ndiꞌi̱ yu neꞌ laa, naꞌa̱ yu chaꞌ ndu̱ xca̱ biꞌ laꞌa tsuꞌ cui̱ slo mesa tacati su ndyaqui̱ yana joꞌó. \v 12 Loꞌo naꞌa̱ Zacarías jiꞌi̱ xca̱ biꞌ, ngaꞌaa jlo tiꞌ yu ñiꞌya̱ cuaꞌni yu, chaꞌ ndyutsi̱i̱ tsa yu jiꞌi̱. \v 13 Nchcuiꞌ xca̱ biꞌ loꞌo yu liꞌ: \p ―Ná cutsi̱i̱ nuꞌu̱ Zacarías ―nacui̱―. Cua ndyuna ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ nu tyaꞌna tsa nchcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo Ni, biꞌ chaꞌ cala sca sñiꞌ Elisabet clyoꞌo nuꞌu̱. Juan caca naa yu, juaꞌa̱ caca xtañi nu sta nuꞌu̱ jiꞌi̱. \v 14 Chaa tsa tiꞌ caca tyiquee nuꞌu̱ loꞌo cua ngula nu piti biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱, tsoꞌo tsa caca tyiquee quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu piti biꞌ, \v 15 chaꞌ nu biꞌ caca sca ñati̱ tlyu nde loo ycuiꞌ Ndyosi. Ná coꞌo Juan biꞌ lcui ngatsi, loꞌo juaꞌa̱ ni sca lo lcui ná coꞌo yu. Tya hora nu cala yu, liꞌ tyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ yu. \v 16 Cuaꞌni yu chaꞌ xaꞌ caca tsoꞌo cresiya jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tyaꞌa nguꞌ Israel, chaꞌ taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna nguꞌ. \v 17 La cuiꞌ xtyiꞌi nu ngutiꞌi̱ neꞌ cresiya jiꞌi̱ jyoꞌo Elías nu ndyaa loꞌo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ tya saꞌni la, la cuiꞌ xtyiꞌi biꞌ caja jiꞌi̱ Juan juani. Ca nde loo la ca̱a̱ Juan chcuiꞌ loꞌo ñati̱, chaꞌ tyaalaꞌ tyiquee ñati̱, chaꞌ ngaꞌaa xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ loꞌo sñiꞌ nguꞌ. Liꞌ taca chaꞌa̱ lcaa chaꞌ nu ntsuꞌu tyiquee nguꞌ, chaꞌ taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu liñi. Juaꞌa̱ chcuiꞌ Juan loꞌo nguꞌ chaꞌ cuaꞌni choꞌo nguꞌ tyiquee nguꞌ, chaꞌ tyajaꞌa̱ nguꞌ xñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Liꞌ ca̱a̱ ycuiꞌ Cristo. \p \v 18 Liꞌ nchcuane Zacarías jiꞌi̱ nu xca̱ biꞌ: \p ―¿Ñiꞌya̱ caca chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ naꞌ si chañi ca chaꞌ biꞌ? Cusuꞌ tsa naꞌ, loꞌo juaꞌa̱ clyoꞌo naꞌ cusuꞌ tsa ―nacui̱ Zacarías jiꞌi̱ xca̱ biꞌ. \p \v 19 ―Gabriel naa naꞌ ―nacui̱ xca̱ jiꞌi̱ yu liꞌ―. Na ndu̱ ti naꞌ ca slo ycuiꞌ Ndyosi; biꞌ laca nu nda ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo nuꞌu̱, chaꞌ ta naꞌ chaꞌ tsoꞌo re loꞌo nuꞌu̱. \v 20 Cuaꞌa̱ jyaca̱ nuꞌu̱ jnaꞌ juani: caca cuꞌu̱ nuꞌu̱ juani, chaꞌ ngaꞌaa caca chcuiꞌ nuꞌu̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cala cubiꞌ biꞌ jinuꞌu̱; juaꞌa̱ caca jinuꞌu̱ xquiꞌya chaꞌ ná jlya tiꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ. Chañi tyalaa tyempo biꞌ, liꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ chaꞌ liñi laca lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱ xca̱ biꞌ jiꞌi̱ Zacarías. \p \v 21 Tya ndiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ toꞌ laa, ntajatya nguꞌ jiꞌi̱ nu Zacarías biꞌ ñaꞌa̱ cuayaꞌ nu tyuꞌu yu nde liyaꞌ; pana quiñaꞌa̱ tsa nclyacua tiꞌ nguꞌ ni chaꞌ tyiqueeꞌ tsa ngutuꞌu Zacarías nde neꞌ laa biꞌ. \v 22 Loꞌo nduꞌu Zacarías nde liyaꞌ, liꞌ ngaꞌaa ngua chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ. Ngua tii nguꞌ chaꞌ neꞌ laa nguluꞌuloo sca xee tlyu jiꞌi̱ yu nu nduꞌu ya̱a̱ ca slo ycuiꞌ Ndyosi. Liꞌ seꞌi̱ ti ndu̱ yu ndyuꞌni yaꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ, pana ndyanu cuꞌu̱ ti yu. \p \v 23 Loꞌo cua ndye tsa̱ loꞌo nguaꞌni Zacarías cña neꞌ laa, liꞌ nguxtyu̱u̱ yu ndyaa yu quichi̱ tyi yu. \v 24 Tiyaꞌ la liꞌ, ngua tii clyoꞌo yu, nu naa Elisabet ni, chaꞌ ngujui sñiꞌ maꞌ. Liꞌ cua ntsuꞌu cua caꞌyu coꞌ nu xcuiꞌ neꞌ niꞌi̱ ti ndyanu maꞌ. \v 25 Ndiꞌya̱ ngulacua tiꞌ maꞌ: “Ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na laca nu nguaꞌni chaꞌ re cuentya jnaꞌ. Cua nguaꞌni Ni chaꞌ ngaꞌaa chcuiꞌ la ñati̱ chaꞌ cuxi jnaꞌ.” \s1 Nchcuiꞌ xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo María chaꞌ cua cala ti Jesús \p \v 26 Loꞌo cua ntsuꞌu scuá coꞌ nu ndyaꞌa̱ tana Elisabet, liꞌ ngulo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ sca xca̱ jiꞌi̱ Ni, chaꞌ tsaa ca quichi̱ Nazaret, sca quichi̱ nde loyuu su cuentya Galilea. Loꞌo nu xca̱ biꞌ ni, la cuiꞌ Gabriel laca biꞌ. \v 27 Nda ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ xca̱ biꞌ jiꞌi̱ Ni chaꞌ tsaa slo sca nu cunaꞌa̱ nu ntucua ycuiꞌ ti. Na cua ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ caja clyoꞌo loꞌo sca nu quiꞌyu nu naa José; David laca xtañi nu quiꞌyu biꞌ, sca ti xtañi yu loꞌo jyoꞌo cusuꞌ David nu ngutuꞌú saꞌni la. María naa nu cunaꞌa̱ nu ntucua ycuiꞌ ti biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ la cuiꞌ tyaꞌa nu Elisabet biꞌ laca María. \v 28 Loꞌo ndyalaa xca̱ slo nu cunaꞌa̱ biꞌ, liꞌ nchcuiꞌ loꞌo: \p ―Tsoꞌo ti tyiꞌi̱ nuꞌu̱ ―nacui̱ xca̱ biꞌ jiꞌi̱―, tyacaꞌa tsa nuꞌu̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Tsoꞌo ndiꞌi̱ Ni loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱―. Quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tsoꞌo nda ycuiꞌ Ndyosi jinuꞌu̱, masi ná nduꞌni Ni juaꞌa̱ loꞌo xaꞌ la nu cunaꞌa̱. \p \v 29 Cua naꞌa̱ María jiꞌi̱ xca̱ biꞌ. Loꞌo ndyuna María chaꞌ nu nchcuiꞌ yu, liꞌ ngulacua tsa tiꞌ ni chaꞌ laca nchcuiꞌ xca̱ biꞌ juaꞌa̱. Ndyutsi̱i̱ tsa liꞌ. \v 30 Xaꞌ nchcuiꞌ xca̱ biꞌ loꞌo nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ biꞌ liꞌ: \p ―María ―nacui̱―, ná cutsi̱i̱ nuꞌu̱ chaꞌ cua nda ycuiꞌ Ndyosi sca chaꞌ tsoꞌo hi̱ ―nacui̱ xca̱ biꞌ jiꞌi̱―. \v 31 Caca tana nuꞌu̱, caja sñiꞌ nuꞌu̱; ñacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ Jesús ca naa cubiꞌ nu caja jinuꞌu̱. \v 32 Caca yu biꞌ sca ñati̱ tlyu. Ñacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na nu tlyu la caca yu. La cuiꞌ tyaꞌa cña tlyu nu nguaꞌni jyoꞌo rey David, nu tyaꞌa yu nu ya̱a̱ chalyuu cua saꞌni la, biꞌ cña laca nu ta ycuiꞌ nu Xuꞌna na jiꞌi̱ Jesús, \v 33 chaꞌ lcaa tsa̱ ná tye chaꞌ caca yu loo jiꞌi̱ lcaa tyaꞌa nguꞌ Israel; juaꞌa̱ ná tye chaꞌ culo yu cña jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu. \p \v 34 Liꞌ nchcuiꞌ María loꞌo xca̱ biꞌ: \p ―¿Ñiꞌya̱ caca re lacua, chaꞌ nu bilya caja clyoꞌo naꞌ? ―nacui̱ María jiꞌi̱ xca̱ biꞌ. \p \v 35 Liꞌ nda xca̱ sca chaꞌ loꞌo: \p ―Ta ycuiꞌ Ndyosi Xtyiꞌi Ni chaꞌ tya̱a̱ su ndiꞌi̱ nuꞌu̱, chaꞌ tyuꞌú tyucui ñaꞌa̱ nuꞌu̱; sca chaꞌ tlyu nu cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi nu laca loo caca chaꞌ biꞌ. Nu loꞌo cala sñiꞌ nuꞌu̱, sca ñati̱ nu lubii tsa cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi caca cubiꞌ nu cala biꞌ, la cuiꞌ biꞌ laca nu caca naa Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi. \v 36 Loꞌo chaca chaꞌ chcui̱ꞌ loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱ xca̱ jiꞌi̱―, chaꞌ loꞌo Elisabet tyaꞌa cusuꞌ nuꞌu̱ nguxana ngua tana, masi cusuꞌ tsa maꞌ. Tya tsubiꞌ la nacui̱ nguꞌ chaꞌ ná ndyiji sñiꞌ maꞌ tsiyaꞌ ti, loꞌo juani cua ndyaꞌa scuá coꞌ ntsuꞌu sñiꞌ maꞌ. \v 37 Ni sca chaꞌ ná tucui ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 38 Liꞌ nacui̱ María jiꞌi̱ xca̱ biꞌ ndiꞌya̱: \p ―Si nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ cala sñiꞌ naꞌ juaꞌa̱, cua laca chaꞌ liꞌ. Tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee naꞌ cuaꞌni naꞌ cña jiꞌi̱ Ni, lcaa ñaꞌa̱ cña nu culo ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na ꞌna ―nacui̱ María. \p Liꞌ nduꞌu xca̱ biꞌ, ndyaa. \s1 Ndyaa María nde slo Elisabet tyaꞌa \p \v 39 Liꞌ nduꞌu María ndyaa yala ti nde sca quichi̱ nu ndiꞌi̱ laja caꞌya Judea. \v 40 Liꞌ ndyalaa María toꞌ tyi Zacarías, nguxana nchcuiꞌ loꞌo Elisabet; \v 41 pana laja loꞌo ndyuna Elisabet chaꞌ nu nchcuiꞌ María loꞌo, hora ti ngüiña xi cubiꞌ nu ntsuꞌu neꞌ maꞌ. Liꞌ ngutsaꞌá̱ tyiquee Elisabet ntsuꞌu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi, \v 42 biꞌ chaꞌ cui̱i̱ tsa nchcuiꞌ maꞌ loꞌo María liꞌ: \p ―Tlyu tsa chaꞌ tsoꞌo nu nda ycuiꞌ Ndyosi jinuꞌu̱ ―nacui̱ Elisabet jiꞌi̱ María―. Ná cuaꞌni Ni juaꞌa̱ loꞌo xaꞌ la nu cunaꞌa̱. Loꞌo juaꞌa̱ tyacaꞌa tsa cubiꞌ nu ntsuꞌu jinuꞌu̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱―. \v 43 ¿Tilaca ta laca naꞌ chaꞌ cua ndyalaa nuꞌu̱ nu caca xtyaꞌa̱ nu Xuꞌna na ca slo naꞌ? \v 44 Chañi chaꞌ nu nda naꞌ loꞌo nuꞌu̱, chaꞌ cua ngüiña xi cubiꞌ nu ntsuꞌu neꞌ naꞌ chaꞌ chaa tiꞌ yu laja loꞌo ndyuna naꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo naꞌ. \v 45 Tsoꞌo tsa tyiquee nuꞌu̱ chaꞌ jlya tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ cuaꞌni Ni lcaa chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ni loꞌo nuꞌu̱. \p Juaꞌa̱ nacui̱ Elisabet jiꞌi̱ María. \v 46 Liꞌ nguaꞌni tlyu María jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi: \q1 Tyucui tyiquee naꞌ cuaꞌni tlyu naꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna naꞌ, nacui̱ María. \q1 \v 47 Ca chaa tiꞌ cresiya jnaꞌ xquiꞌya ycuiꞌ Ndyosi nu nguaꞌni lyaá jnaꞌ. \q1 \v 48 Ndube tsa tiꞌ ycuiꞌ Ni ꞌna chaꞌ laca naꞌ msu jiꞌi̱ Ni, masi sca ñati̱ tiꞌi laca naꞌ. \q1 Su nguxana ti juani, ñacui̱ lcaa ñati̱ nu lijya̱ chalyuu nde loo la chaꞌ tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee naꞌ. \q1 \v 49 Tlyu tsa cña nu nduꞌni ycuiꞌ Ndyosi, loꞌo juaꞌa̱ tlyu tsa chaꞌ nu ndyuꞌni Ni loꞌo naꞌ; \q1 lubii tsa ycuiꞌ Ndyosi, nacui̱ María. \q1 \v 50 Ná culayaꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ nu taquiyaꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ Ni; \q1 ñaꞌa̱ cuayáꞌ lcaa tyempo lijya̱ ñati̱ tyiꞌi̱ chalyuu, chañi chaꞌ cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \q1 \v 51 Quiñaꞌa̱ tsa cña tlyu cua nguaꞌni Ni. \q1 Cua nguaꞌni tye Ni chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu xcuiꞌ chaꞌ tyixi nduꞌni nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ. \q1 \v 52 Cua nguloꞌo Ni jiꞌi̱ ñati̱ tlyu ca su ntucua tlyu nguꞌ ntiꞌ nguꞌ, \q1 cua nda Ni su tsoꞌo la chaꞌ tyiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi, nacui̱ María. \q1 \v 53 Cua nguaꞌni Ni chaꞌ tyaalaꞌ tiꞌ ñati̱ nu lyiji tsa chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱, \q1 pana ngulo Ni cña chaꞌ ngaꞌaa caja la chaꞌ culiyaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ culiyaꞌ. \q1 \v 54-55 Nguxtyucua tsa Ni jiꞌi̱ lcaa nguꞌ Israel tyaꞌa na, chaꞌ laca na msu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni; \q1 tsoꞌo tsa ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni loꞌo jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna. \q1 Ná ngujlyaa tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna, ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo Abraham na; xcuiꞌ ngua tyaꞌna tiꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa na. \q1 Loꞌo ñaꞌa̱ ti tya cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ Ni jiꞌna loꞌo jiꞌi̱ sñiꞌ na tyucui tyempo nde loo la. \p \v 56 Tya xna coꞌ ndyanu María slo Elisabet, liꞌ nduꞌu ñaa nde toꞌ tyi. \s1 Loꞌo ngula Juan Bautista \p \v 57 Cua ndyalaa tsa̱ nu cala sñiꞌ Elisabet. Quiꞌyu cubiꞌ nu ngula jiꞌi̱. \v 58 Loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ ngula sñiꞌ maꞌ cusuꞌ biꞌ, tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee lcaa nguꞌ tyaꞌa, loꞌo nguꞌ nu ngaꞌa̱ cacua ti. Liꞌ ndyalaa nguꞌ slo chaꞌ ta nguꞌ chaꞌ loꞌo maꞌ cusuꞌ biꞌ, chaꞌ tsoꞌo tsa nguaꞌni tyaꞌna tiꞌ nu Xuꞌna na jiꞌi̱ maꞌ. \v 59 Loꞌo nduꞌu scua snuꞌ tsa̱, liꞌ ñaa nguꞌ toniꞌi̱ chaꞌ culacua̱ jiꞌi̱ nu piti cuentya jiꞌi̱ nguꞌ judío loꞌo ngusiꞌyu quiji̱ yu. Cua sta ti nguꞌ xtañi Zacarías jiꞌi̱ nu piti biꞌ ñiꞌya̱ nu naa xtañi sti, \v 60 loꞌo liꞌ nguaꞌa xtyaꞌa̱ nu piti biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Ngaꞌaa siꞌi juaꞌa̱ caca naa yu ―nacui̱ Elisabet jiꞌi̱ nguꞌ―, Juan caca naa yu re. \p \v 61 ―Ná ntsuꞌu tyaꞌa ma̱ nu naa juaꞌa̱ ―nacui̱ nguꞌ tyaꞌa jiꞌi̱ maꞌ cusuꞌ biꞌ. \p \v 62 Nguaꞌni yaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ sti nu piti liꞌ, chaꞌ ñaꞌa̱ ti tya cuꞌu̱ nu cusuꞌ biꞌ. Nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ: \p ―¿Ñiꞌya̱ xtañi nu piti re scua nuꞌu̱ ntiꞌ nuꞌu̱? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 63 Liꞌ ndijña nu cusuꞌ sca ngocaꞌ piti chaꞌ lo biꞌ scua letra. Ndiꞌya̱ nguscua nu cusuꞌ biꞌ liꞌ: “Juan ca naa yu”. Liꞌ ngulacua tsa tiꞌ lcaa ñati̱ nu ndiꞌi̱ slo. \v 64 Hora ti ndyaala tuꞌba Zacarías, nguxana ndyuꞌni tlyu yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ. \v 65 Ndube tsa tiꞌ lcaa ñati̱ nu ndiꞌi̱ cacua ti liꞌ; lcua ti su ndiꞌi̱ nguꞌ nde quichi̱ caꞌya su cuentya Judea biꞌ, nda nguꞌ chaꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ ñiꞌya̱ nu ngua jiꞌi̱ Zacarías. \v 66 Ngulacua tsa tiꞌ lcaa ñati̱ nu ndyuna chaꞌ biꞌ: \p ―¿Ni cña caca nu piti re? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p Chañi chaꞌ tsoꞌo tsa ndyuꞌni ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nu piti biꞌ. \s1 Nguaꞌni chi̱ Zacarías loo ycuiꞌ Ndyosi, ndyula tuꞌba yu sca ji̱i̱ \p \v 67 Cua ngutsaꞌá̱ tyiquee Zacarías ntsuꞌu nu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi lo yu. Liꞌ nguxana nu cusuꞌ biꞌ nda chaꞌ loꞌo ñati̱ ca biꞌ, lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu cua nda Ni loꞌo ycuiꞌ yu. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ yu: \q1 \v 68 Ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na, nu laca ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna nguꞌ Israel, nacui̱ nu cusuꞌ biꞌ liꞌ. \q1 Cua chaca quiyaꞌ nguxana nchcuiꞌ Ni loꞌo nguꞌ tyaꞌa na nu laca na ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, juani ndyuꞌni Ni cña chaꞌ clyaá na jiꞌi̱ nu cuxi. \q1 \v 69 Cua nda ca ti ycuiꞌ Ndyosi lijya̱ sca nu tsoꞌo tsa nchca jiꞌi̱, chaꞌ cuaꞌni lyaá yu jiꞌna jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌna; \q1 biꞌ laca sca ñati̱ nu la cuiꞌ ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo David nu nguaꞌni cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni la. \q1 \v 70 La cuiꞌ juaꞌa̱ chaꞌ nu nda Ni loꞌo nguꞌ tyaꞌa na tya saꞌni la, chaꞌ cua ngua tyu̱u̱ siyento yija̱ nu nda Ni chaꞌ biꞌ loꞌo jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \q1 \v 71 Nacui̱ jyoꞌo cusuꞌ biꞌ, chaꞌ cuaꞌni lyaá ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna laja loꞌo nxu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ cuxi loꞌo na, \q1 loꞌo juaꞌa̱ cuaꞌni lyaá Ni jiꞌna laja loꞌo tiꞌí tiꞌ ñati̱ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌna. \q1 \v 72 Cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna, loꞌo juaꞌa̱ jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna; \q1 ná ngujlyaa tiꞌ ycuiꞌ Ni chaꞌ nu cua ngüiñi jiꞌi̱ Ni loꞌo jyoꞌo tyaꞌa na cua saꞌni, nacui̱ jyoꞌo cusuꞌ biꞌ. \q1 \v 73 Nde laca chaꞌ nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo jyoꞌo Abraham, nu loꞌo nguaꞌni jura ycuiꞌ Ndyosi loꞌo yu: \q1 \v 74 nacui̱ Ni chaꞌ culo Ni jiꞌna laja ñati̱ cuxi nu nxu̱u̱ tyaꞌa loꞌo na; \q1 juaꞌa̱ cuaꞌni Ni chaꞌ ná cutsi̱i̱ na, laja loꞌo ndyuꞌni na cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni tyucui tyempo loꞌo ndiꞌi̱ na nde chalyuu. \q1 \v 75 Ta Ni chacuayáꞌ biꞌ jiꞌna si lubii tyiquee na, si tyucui tyiquee na taquiyaꞌ na jiꞌi̱ Ni, nacui̱ nu cusuꞌ Zacarías liꞌ. \q1 \v 76 Loꞌo nuꞌu̱ juani, sñiꞌ, nacui̱ yu jiꞌi̱ nu piti Juan, chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ nuꞌu̱ laca nu ta cui̱i̱ loꞌo ñati̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu laca loo. \q1 Tyaꞌa̱ nuꞌu̱ ca nde loo la jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na, chaꞌ quiñi tsoꞌo tyucui̱i̱ su ca̱a̱ ycuiꞌ. \q1 \v 77 Culuꞌu nuꞌu̱ jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na; \q1 cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni clyu tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ liꞌ taca clyaá nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nu cuxi. \q1 \v 78 Ntsuꞌu tsa tyiquee ycuiꞌ Ndyosi ñaꞌa̱ Ni jiꞌna; tyaꞌna tsa tiꞌ Ni jiꞌna, biꞌ chaꞌ cua ta ti ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ Cristo chaꞌ ca̱a̱ nde su ndiꞌi̱ na. \q1 Biꞌ laca sca xee tlyu nu tyuꞌú neꞌ cresiya jiꞌna, ñiꞌya̱ ntiꞌ xee ndubi nu ntyijiꞌi̱ su ndiꞌi̱ na loꞌo lijya̱ ca ti cuichaa. \q1 \v 79 Liꞌ ta Ni xee biꞌ chaꞌ tyuꞌú neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ nu ngaꞌaa ndyiji ñiꞌya̱ cuaꞌni nguꞌ, chaꞌ talya tsa ñaꞌa̱ neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \q1 Masi tya luꞌú nguꞌ biꞌ, pana ñiꞌya̱ ntiꞌ si na cua ngujuii ntiꞌ nguꞌ, xquiꞌya chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. \q1 Culuꞌu Cristo jiꞌna ñiꞌya̱ cuaꞌni na chaꞌ tyiꞌi̱ ti̱ ti na loꞌo tyaꞌa na. \m Cua ndye chaꞌ nu nda Zacarías liꞌ. \p \v 80 Cua ndyaluu la nu piti, loꞌo juaꞌa̱ cua ngua tlyu la tyiquee yu. Pana xcuiꞌ neꞌ quixi̱ꞌ ndiꞌi̱ yu ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu nguluu yu, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu nduꞌu tucua yu slo nguꞌ Israel tyaꞌa yu. \c 2 \s1 Loꞌo ngula Jesús \p \v 1 Tyempo biꞌ, ñati̱ nu laca loo la tyucui ñaꞌa̱ chalyuu biꞌ ngua nu emperador; Augusto naa yu, loꞌo liꞌ ngulo yu cña chaꞌ xcua xtañi nguꞌ lcaa quichi̱ lo quityi. \v 2 Bilya xcua xtañi nguꞌ juaꞌa̱ nquichaꞌ, clyo juani cuaꞌni nguꞌ chaꞌ xcua xtañi nguꞌ. La cuiꞌ tyempo laca Cirenio gobernador nde loyuu su cuentya Siria, cña jiꞌi̱ nu emperador biꞌ. \v 3 Liꞌ ndyaa lcaa ñati̱ quichi̱ tyi jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ ca biꞌ nscua xtañi nguꞌ liꞌ. \v 4-5 Cua ndiꞌi̱ sca quichi̱ nu naa Belén nde loyuu su cuentya Judea biꞌ; quichi̱ biꞌ laca quichi̱ tyi jyoꞌo David nu ngua jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ José, biꞌ chaꞌ nduꞌu José quichi̱ Nazaret su laca quichi̱ tyi yu, ndyaa yu nde quichi̱ Belén. Stuꞌba ti ndyaa yu loꞌo María nu caca clyoꞌo yu, chaꞌ xcua xtañi nguꞌ, masi ngua tana nu cunaꞌa̱ biꞌ. \v 6 Liꞌ cua ndyalaa hora cala sñiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ, laja loꞌo ndiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ Belén biꞌ. \v 7 Quiꞌyu cubiꞌ nu ngula jiꞌi̱ María biꞌ, sñiꞌ clyo nu cunaꞌa̱ biꞌ laca cubiꞌ biꞌ. Tsoꞌo ngüixi̱i̱ xtyaꞌa̱ lateꞌ hichu̱ꞌ cubiꞌ biꞌ, loꞌo liꞌ ngusta jiꞌi̱ cubiꞌ neꞌ canoa su ndacu cuayu, chaꞌ ná ngujui niꞌi̱ su tyiꞌi̱ nguꞌ tsiyaꞌ ti. \s1 Nguꞌ nu ntsuꞌu cua̱ jiꞌi̱ xlyaꞌ talya biꞌ ndyuna chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo \p \v 8 Cacua ti toꞌ quichi̱ biꞌ ndyaꞌa̱ nguꞌ nu ñaꞌa̱si̱i̱ jiꞌi̱ xlyaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Talya biꞌ ntsuꞌu nguꞌ cua̱ jiꞌi̱ taju xlyaꞌ biꞌ. \v 9 Tsiyaꞌ ca nduꞌu tucua sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi su ndiꞌi̱ nguꞌ ca biꞌ; juaꞌa̱ ngujuiꞌi̱ sca xee tlyu su ndiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, xee jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca biꞌ. Ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ liꞌ. \v 10 Pana nchcuiꞌ xca̱ biꞌ loꞌo nguꞌ: \p ―Ná cutsi̱i̱ ma̱ tsiyaꞌ ti ―nacui̱―. Cua lijya̱ naꞌ re chaꞌ ta naꞌ sca chaꞌ tsoꞌo loꞌo ma̱ ―nacui̱―. Tsoꞌo tsa caca tyiquee lcaa ñati̱ xquiꞌya chaꞌ nu ta naꞌ loꞌo ma̱ juani ―nacui̱ xca̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. \v 11 Cua lijya̱ naꞌ cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ juani cua ngula sca cubiꞌ ca quichi̱ tyi ma̱, chaꞌ la cuiꞌ quichi̱ tyi jyoꞌo David laca biꞌ; cubiꞌ biꞌ laca nu cuityi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱. Biꞌ laca nu Cristo nu laca ycuiꞌ nu Xuꞌna na, nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ chaꞌ lijya̱ lo yuu chalyuu ―nacui̱―. \v 12 Si quije jiꞌi̱ ma̱ su ntsiya sca cubiꞌ nu tsoꞌo tsa ngüixi̱i̱ lateꞌ chu̱ꞌ, nu ntsiya neꞌ canoa su ndacu cuayu, liꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ laca nu naa Cristo. \p \v 13 Loꞌo ndye nchcuiꞌ xca̱ biꞌ loꞌo nguꞌ, liꞌ nde cua̱ nduꞌu tucua chaca taju xca̱ nu quiñaꞌa̱ la nu nduꞌu nde slo ycuiꞌ Ndyosi; tsoꞌo tsa ndyuꞌni tlyu xca̱ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nguꞌ xca̱ biꞌ loꞌo nguꞌ: \q1 \v 14 Cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, masi ca biꞌ ca su tlyu su ntucua Ni, masi nde lo yuu chalyuu, chaꞌ tlyu tsa laca ycuiꞌ Ni, nacui̱ nguꞌ xca̱ biꞌ liꞌ. \q1 Cuaꞌni Ni chaꞌ ti̱ ti tyiꞌi̱ tyiquee ñati̱ chalyuu loꞌo ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu tsa tyiquee Ni ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ nguꞌ, nacui̱ nguꞌ xca̱ liꞌ. \p \v 15 Nguxtyu̱u̱ xca̱ biꞌ ndyaa nguꞌ nde cua̱ ca slo ycuiꞌ Ndyosi. Loꞌo nu nguꞌ nu ndiꞌi̱ cua̱ jiꞌi̱ xlyaꞌ biꞌ ni, nguxana nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ liꞌ: \p ―Tyaa clya na nde Belén ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ liꞌ―. Tsaa naꞌa̱ na, na laca nu ndyaca jua, ni chaꞌ laca nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo na. \p \v 16 Yala ti ndyaa nguꞌ liꞌ; nquije María loꞌo José jiꞌi̱ nguꞌ, ndiꞌi̱ nguꞌ loꞌo sca cubiꞌ nu ntsiya ti neꞌ canoa su ndacu cuayu. \v 17 Loꞌo cua naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ cubiꞌ biꞌ, liꞌ ndachaꞌ nguꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱, lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ xca̱ biꞌ loꞌo nguꞌ cuentya jiꞌi̱ cubiꞌ biꞌ. \v 18 Pana loꞌo nchcuiꞌ nguꞌ nu ndyaꞌa̱ cua̱ jiꞌi̱ xlyaꞌ chaꞌ biꞌ liꞌ, ngulacua tsa tiꞌ nu xaꞌ la nguꞌ biꞌ. \v 19 Tyiquee ti María ndyanu chaꞌ biꞌ, quiñaꞌa̱ tsa ngulacua tiꞌ chaꞌ ngua juaꞌa̱. \v 20 Liꞌ ngutuꞌu nguꞌ nu ndyaꞌa̱ cua̱ jiꞌi̱ xlyaꞌ, ndyaa nguꞌ; tsoꞌo tsa ndyuꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu cua ndyuna nguꞌ, cuentya jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu cua naꞌa̱ nguꞌ. Chañi chaꞌ cua nteje tacui chaꞌ biꞌ, lcaa chaꞌ nu cua nchcuiꞌ xca̱ loꞌo nguꞌ biꞌ. \s1 Ngusta nguꞌ xtañi cubiꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ngulacua̱ nguꞌ jiꞌi̱ \p \v 21 Cua nduꞌu scua snuꞌ tsa̱, liꞌ ngulacua̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu cubiꞌ cuañiꞌ biꞌ cuentya jiꞌi̱ nguꞌ judío. Liꞌ ngusta nguꞌ xtañi chaꞌ Jesús caca naa yu, nacui̱ nguꞌ, chaꞌ la cuiꞌ juaꞌa̱ cua ndachaꞌ xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ María loꞌo tya lyiji caca tana. \p \v 22 Tiyaꞌ la liꞌ, loꞌo ndye nguxcoꞌo nguꞌ tsa̱ cuentya jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés lo quityi saꞌni chaꞌ cua ngula cubiꞌ, liꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nu piti Jesús biꞌ ca quichi̱ Jerusalén chaꞌ tya nguꞌ xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ cubiꞌ biꞌ. \v 23 Juaꞌa̱ nguaꞌni nguꞌ, chaꞌ ndiꞌya̱ nscua lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na: “Cubiꞌ quiꞌyu nu ngula clyo jiꞌi̱ ma̱ ni, ta ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ caca yu cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi”, nacui̱ quityi. \v 24 Biꞌ chaꞌ ndyalaa nguꞌ biꞌ, chaꞌ sta nguꞌ msta̱ nu nscua lo quityi cusuꞌ biꞌ. Nu msta̱ biꞌ laca tucua tyaꞌa cru, masi tucua tyaꞌa tyupeꞌ sube ti. \p \v 25 Tyempo biꞌ nde quichi̱ Jerusalén ndiꞌi̱ sca nu cusuꞌ nu naa Simeón; ñati̱ tsoꞌo laca yu, nu ndaquiyaꞌ tsa cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, nu ndalo tsa tyiquee nchcuiꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. Ntajatya tsa yu jiꞌi̱ sca ñati̱ tlyu nu ta ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ chaꞌ ca̱a̱ nde chalyuu, biꞌ laca Cristo nu ca̱a̱ chaꞌ cuaꞌni lyaá jiꞌi̱ nguꞌ Israel jiꞌi̱ nu cuxi. Loꞌo juaꞌa̱ cua ndiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nu Simeón biꞌ; \v 26 nguaꞌni Ni chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ yu chaꞌ ná cajaa chca yu ñaꞌa̱ cuayáꞌ tyalaa tsa̱ nu ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱ nu Cristo, nu ta ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ chaꞌ ca̱a̱ nde chalyuu. \v 27 Tsa̱ biꞌ nguaꞌni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ndyaa nu cusuꞌ biꞌ ca neꞌ laa tlyu, biꞌ chaꞌ ndyaa clya nu cusuꞌ biꞌ liꞌ. Ndiꞌi̱ yu loꞌo ndyalaa sti xtyaꞌa̱ Jesús, ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ cubiꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ loꞌo cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ cusuꞌ nu nscua chaꞌ cuaꞌni nguꞌ neꞌ laa. \v 28 Liꞌ ndayaꞌ Simeón jiꞌi̱ nu cubiꞌ biꞌ, nguxana ndyuꞌni tlyu yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi xquiꞌya cubiꞌ biꞌ liꞌ. Ndiꞌya̱ nacui̱ yu jiꞌi̱ Ni: \q1 \v 29 Ndyosi Xuꞌna ya, cua nda nuꞌu̱ chacuayáꞌ chaꞌ cajaa naꞌ tsoꞌo ti, nacui̱ yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \q1 Cua ndye nguaꞌni nuꞌu̱ cña nu nacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ caca jnaꞌ, chaꞌ ndyuꞌni naꞌ cña cuentya jinuꞌu̱, nacui̱ nu cusuꞌ biꞌ. \q1 \v 30 Loꞌo siꞌyu cloo ycuiꞌ ca naꞌ cua naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu culo jiꞌi̱ ñati̱ laja chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ; \q1 \v 31 loꞌo juaꞌa̱ ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu, ñaꞌa̱ nguꞌ chaꞌ biꞌ. \q1 \v 32 Caca ycuiꞌ nu biꞌ sca xee tlyu nu tyuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu; \q1 tlyu tsa chaꞌ tsoꞌo caca ycuiꞌ nu biꞌ cuentya jiꞌi̱ ñati̱ jinuꞌu̱, nu nguꞌ Israel biꞌ. \m Juaꞌa̱ chaꞌ nda nu cusuꞌ Simeón biꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 33 Liꞌ ndube tsa tiꞌ José loꞌo xtyaꞌa̱ Jesús, nu loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Simeón loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, ñiꞌya̱ nu caca jiꞌi̱ nu cubiꞌ biꞌ. \v 34-35 Loꞌo liꞌ ngulacua̱ nu cusuꞌ Simeón jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Nde laca chaꞌ nu nda nu cusuꞌ loꞌo María xtyaꞌa̱ Jesús liꞌ: \p ―Quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tsoꞌo caca jiꞌi̱ nguꞌ Israel xquiꞌya cubiꞌ re ―nacui̱ nu cusuꞌ biꞌ―, masi ntsuꞌu ñati̱ nu chi̱i̱ ntsuꞌu tyiquee nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱, pana ntsuꞌu ñati̱ nu caja chalyuu cucui jiꞌi̱ xquiꞌya cubiꞌ re. Culo tu̱ cubiꞌ re lcaa chaꞌ nu ntsuꞌu yacu̱ꞌ neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱; caca cubiꞌ re sca chaꞌ tlyu nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱, masi ná tyajaꞌa̱ lcaa ñati̱ tucuá chaꞌ jiꞌi̱ ―nacui̱ Simeón jiꞌi̱ María xtyaꞌa̱ cubiꞌ biꞌ―. Loꞌo juaꞌa̱ jinuꞌu̱ ―nacui̱ nu cusuꞌ biꞌ―, tyacua sca chaꞌ xñiꞌi̱ tiꞌ jinuꞌu̱ xquiꞌya chaꞌ ná taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ nuꞌu̱. \p \v 36 Ntsuꞌu sca nu cunaꞌa̱ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, nu ndiꞌi̱ neꞌ laa biꞌ; Ana naa nu cunaꞌa̱ biꞌ, sñiꞌ Fanuel laca, loꞌo la cuiꞌ ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ nguꞌ Aser laca nu cunaꞌa̱ biꞌ. Cusuꞌ tsa maꞌ biꞌ juani. Tya cuañiꞌ maꞌ loꞌo ngujui clyoꞌo maꞌ; pana cati ti yija̱ ngutiꞌi̱ maꞌ loꞌo clyoꞌo maꞌ, loꞌo liꞌ ngujuii nu quiꞌyu biꞌ. \v 37 Ndyanu tiꞌi maꞌ tyucui tyempo loꞌo ndiꞌi̱ maꞌ chalyuu, loꞌo nu juani ntsuꞌu jacuayala ntucua jacua yija̱ maꞌ. Tyucui tyempo ndiꞌi̱ maꞌ ca neꞌ laa tlyu biꞌ, nde tsa̱ loꞌo juaꞌa̱ nde talya ndyuꞌni tlyu maꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; ná ndacu maꞌ tyaja hora loꞌo nchcuiꞌ maꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. \v 38 Loꞌo ndye nchcuiꞌ Simeón loꞌo xtyaꞌa̱ Jesús, la cuiꞌ hora biꞌ ndyalaa maꞌ Ana biꞌ ca su ngaꞌa̱ nguꞌ loꞌo Jesús ca neꞌ laa, la cuiꞌ cubiꞌ biꞌ ni. Ndya tsa maꞌ xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi xquiꞌya chaꞌ cua naꞌa̱ maꞌ jiꞌi̱ nu cubiꞌ biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ tsa maꞌ loꞌo tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ quichi̱ tyi maꞌ, juaꞌa̱ loꞌo lcaa nguꞌ nu ndu̱ tiꞌ jiꞌi̱ Cristo ñaꞌa̱ cuayáꞌ tyalaa tsa̱ nu ca̱a̱ yu chaꞌ cuaꞌni lyaá yu jiꞌi̱ nguꞌ Jerusalén yaꞌ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ. Nacui̱ maꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ nu cubiꞌ biꞌ laca nu culo lyiji jiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ yabeꞌ nu cua nxtyanu ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Nguxtyu̱u̱ nguꞌ ndyaa nguꞌ nde quichi̱ Nazaret \p \v 39 Loꞌo cua ndye nguaꞌni nguꞌ lcaa cña nu ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ, cña nu ngulo ycuiꞌ nu Xuꞌna na jiꞌi̱ nguꞌ judío cua saꞌni la chaꞌ cuaꞌni nguꞌ, liꞌ nguxtyu̱u̱ nguꞌ ndyaa nguꞌ ca nde loyuu su cuentya Galilea; ndyalaa nguꞌ ca quichi̱ Nazaret nu laca quichi̱ tyi nguꞌ liꞌ. \v 40 Ca Nazaret biꞌ nguluu nu piti biꞌ; ngua lye la juersa jiꞌi̱ yu, cua nchca cuayáꞌ la tiꞌ yu. Loꞌo juaꞌa̱ ycuiꞌ Ndyosi, tsoꞌo tsa ntiꞌ Ni ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ yu. \s1 Nquije nu piti jiꞌi̱ nguꞌ cusuꞌ ca su ngaꞌa̱ yu neꞌ laa \p \v 41 Lcaa yija̱ ndyaꞌa̱ nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ nu piti biꞌ taꞌa nde quichi̱ Jerusalén, chaꞌ ca biꞌ ndyuꞌni tlyu nguꞌ taꞌa pascua. \v 42 Cua ntsuꞌu tii tyucuaa yija̱ Jesús, loꞌo ndyaa nguꞌ taꞌa ca Jerusalén ñiꞌya̱ nu nduꞌni ti nguꞌ lcaa yija̱. \v 43 Nu loꞌo cua ndyuꞌu taꞌa, liꞌ nguxtyu̱u̱ nguꞌ ndyaa nguꞌ nde quichi̱ tyi nguꞌ. Ndyanu ycuiꞌ ti Jesús ca quichi̱ biꞌ, pana ná ngua cuayáꞌ tiꞌ xtyaꞌa̱ yu, ná jlo tiꞌ ycuiꞌ José chaꞌ cua ndyanu yu; \v 44 ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ ñaa yu laja tsa tlyu ti ñati̱ nu ñaa tyucui̱i̱ biꞌ. Juaꞌa̱ chaꞌ ngulacua tiꞌ nguꞌ, biꞌ chaꞌ tya ndyaa la nguꞌ tyucui̱i̱ tyucui tsa̱. Chacuaꞌ liꞌ ngulana nguꞌ jiꞌi̱ yu laja nguꞌ tyaꞌa tsoꞌo yu, laja nguꞌ tyaꞌa yu. ¿Ma caja yu liꞌ? \v 45 Ná nquije yu jiꞌi̱ nguꞌ tsiyaꞌ ti; biꞌ chaꞌ xaꞌ nguxtyu̱u̱ nguꞌ chaca quiyaꞌ nde Jerusalén, nclyana nguꞌ jiꞌi̱ nu piti Jesús biꞌ liꞌ. \p \v 46 Loꞌo juaꞌa̱ ngua liꞌ, tsa̱ nchca tyuna nquije nu piti biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, ngaꞌa̱ yu ca neꞌ laa. Tyiꞌi̱ ca chu̱ꞌ nu piti biꞌ ndiꞌi̱ mstru nu nclyuꞌu chaꞌ joꞌó neꞌ laa. Ndyuna nu piti biꞌ lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ tyu̱u̱ tsa chaꞌ nchcuane nu piti jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 47 Lcaa ñati̱ nu ngaꞌa̱ cacua ti, ndube tsa tiꞌ nguꞌ loꞌo ndyuna nguꞌ cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ nu nda nu piti biꞌ; ndube tsa tiꞌ nguꞌ chaꞌ nchca tsa jiꞌi̱ yu. \v 48 Loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ nu piti biꞌ ni, ndube tsa tiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ stuꞌba ti ntucua yu loꞌo nguꞌ tlyu biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ xtyaꞌa̱ yu loꞌo yu: \p ―¿Ni chaꞌ laca nguaꞌni nuꞌu̱ juaꞌa̱, sñiꞌ? ―nacui̱―. Quiñaꞌa̱ tsa ngulacua tiꞌ naꞌ loꞌo sti nuꞌu̱ macala su ndyanu nuꞌu̱. \p \v 49 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo xtyaꞌa̱ yu: \p ―¿Ni chaꞌ ndyaꞌa̱ ma̱ nclyana ma̱ jnaꞌ? ¿Ha ná jlo tiꞌ cuꞌma̱ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni naꞌ cña jiꞌi̱ Sti naꞌ? ―nacui̱ Jesús liꞌ. \p \v 50 Pana, ná ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ tsiyaꞌ ti loꞌo nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ juaꞌa̱. \p \v 51 Liꞌ nduꞌu nu piti biꞌ ndyaa nde Nazaret chaca quiyaꞌ loꞌo nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ yu. Ñaꞌa̱ ti tya ndaquiyaꞌ tsa yu jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ xtyaꞌa̱ yu ni, nchcoꞌo maꞌ lcaa chaꞌ biꞌ neꞌ cresiya jiꞌi̱. \v 52 Ñiꞌya̱ nu lijya̱ ndyaluu Jesús, juaꞌa̱ lijya̱ ndyaca cuayáꞌ la tiꞌ yu. Tsoꞌo tsa ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ yu; loꞌo juaꞌa̱ ñati̱ chalyuu, tsoꞌo nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu. \c 3 \s1 Nda Juan cui̱i̱ loꞌo nguꞌ neꞌ quixi̱ꞌ su ná ndiꞌi̱ ñati̱ \p \v 1 Cua ntsuꞌu tiꞌyu̱ yija̱ chaꞌ laca Tiberio emperador nu laca loo jiꞌi̱ ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu: Poncio Pilato laca loo nde loyuu su cuentya Judea cuentya jiꞌi̱ nu Tiberio biꞌ liꞌ; loꞌo juaꞌa̱ nu naa Herodes biꞌ ni, laca yu loo loyuu su cuentya Galilea tyempo biꞌ; loꞌo Felipe, tyaꞌa ngula Herodes biꞌ, laca yu loo loyuu su cuentya Iturea loꞌo juaꞌa̱ loyuu su cuentya Traconite la cuiꞌ tyempo biꞌ; loꞌo chaca nu naa Lisanias, laca yu loo loyuu su cuentya Abilinia liꞌ. \v 2 La cuiꞌ tyempo biꞌ laca Anás loꞌo Caifás xuꞌna sti joꞌó. Liꞌ nda ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ loꞌo Juan sñiꞌ Zacarías ca su ndyaꞌa̱ yu neꞌ quixi̱ꞌ, \v 3 biꞌ chaꞌ nduꞌu Juan ndyaꞌa̱ yu nde nati̱ꞌ tyucui ñaꞌa̱ toꞌ staꞌa̱ Jordán biꞌ; nchcuiꞌ tsa Juan loꞌo lcaa ñati̱ nu ndyuꞌu tiꞌi̱ slo yu, chaꞌ ca tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ xtyanu nguꞌ lcaa chaꞌ cuxi biꞌ. Liꞌ ntyucuatya Juan jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Juaꞌa̱ cuiꞌya ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ, nacui̱ Juan. \v 4 Laca chaꞌ biꞌ, ñiꞌya̱ laca chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ Isaías nu nda chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱ cua saꞌni la. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ quityi biꞌ: \q1 Cui̱i̱ ndañi nxiꞌya sca ñati̱ neꞌ quixi̱ꞌ: \q1 “Xaala clya ma̱ sca tyucui̱i̱ su ca̱a̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na”, nacui̱ nu nxiꞌya biꞌ. \q1 “Xquiñi tsoꞌo ma̱ tyucui̱i̱ su tyeje tacui ycuiꞌ. \q1 \v 5 Cuaꞌni chaꞌá̱ ma̱ lcaa laja cuaꞌa̱, \q1 juaꞌa̱ cuityi̱ ma̱ lcaa caꞌya, lcaa cuati̱ yuu; \q1 cuaꞌni liñi ma̱ lcaa su nxtyiꞌi̱ tyucui̱i̱, \q1 juaꞌa̱ cuaꞌni stuꞌba tsoꞌo ma̱ tyucui ñaꞌa̱ tyucui̱i̱”, nacui̱. \q1 \v 6 “Cua ngulala ti chaꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu, chaꞌ taca cuaꞌni lyaá ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱.” \m Juaꞌa̱ nguscua jyoꞌo Isaías lo quityi biꞌ. \p \v 7 Quiñaꞌa̱ ñati̱ ndyalaa su ndu̱ Juan chaꞌ tyucuatya nguꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ Juan loꞌo nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ: \p ―Ñiꞌya̱ ntiꞌ cuaña tyaala, juaꞌa̱ ntiꞌ cuꞌma̱ ―nacui̱ Juan―. ¿Ha cua nchcutsi̱i̱ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ lacua? ¿Ha juani ndube tiꞌ ma̱ chaꞌ xcubeꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ma̱ loꞌo tye chalyuu? ―nacui̱―. \v 8 Tsoꞌo lacua, culuꞌu ma̱ jiꞌi̱ ya si chañi chaꞌ cua ngulochu̱ꞌ ma̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱; ná ñacui̱ ma̱ chaꞌ sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca ma̱, xquiꞌya chaꞌ ndyuꞌu ma̱ jiꞌi̱ jyoꞌo Abraham. Chaꞌ liñi ta naꞌ loꞌo ma̱ ―nacui̱ Juan―, chaꞌ taca jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi subi Ni jiꞌi̱ xaꞌ la ñati̱ nu caca sñiꞌ Abraham ñiꞌya̱ laca na juani, masi ntiꞌ ma̱ chaꞌ na ple ti nu xaꞌ la ñati̱ biꞌ, masi ntiꞌ ma̱ chaꞌ ñiꞌya̱ laca quee re, juaꞌa̱ ti laca nguꞌ ―nacui̱ Juan jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 9 Ñiꞌya̱ ndu̱ sca ñati̱ loꞌo hacha jiꞌi̱ chaꞌ clyaja lo yaca siꞌyu jiꞌi̱ yu, juaꞌa̱ ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi. Siꞌyu yu biꞌ lcaa yaca nu ná nda siꞌyu tsoꞌo, chaꞌ tyaqui̱ yaca biꞌ lo quiiꞌ; juaꞌa̱ xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ nu ná ntajaꞌa̱ xtyanu chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱. \p \v 10 Loꞌo ndye ndyuna nguꞌ chaꞌ biꞌ, liꞌ ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Juan biꞌ: \p ―¿Ni cña cuaꞌni ya lacua? \p \v 11 Liꞌ nguluꞌu Juan jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Nde laca cña nu cuaꞌni ma̱ ―nacui̱ Juan―. Si ntsuꞌu tucua tyaꞌa camxa jiꞌi̱ sca ma̱, ta ma̱ tsaca jiꞌi̱ sca ñati̱ tiꞌi nu ná ntsuꞌu jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti; si ntsuꞌu na cacu ma̱, liꞌ saꞌbe ma̱ xi chaꞌ ta ma̱ xi cacu ñati̱ nu ná ntsuꞌu tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ ―nacui̱ Juan jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 12 Loꞌo juaꞌa̱ ya̱a̱ xi nguꞌ cuxi nu nxñi cñi cña loo nguꞌ cuentya jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ, ya̱a̱ nguꞌ chaꞌ tyucuatya Juan jiꞌi̱ nguꞌ. Liꞌ nchcuane nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Juan: \p ―¿Ñiꞌya̱ cña cuaꞌni ya, mstru? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Juan. \p \v 13 ―Ná tyeje tacui cuayáꞌ chaꞌ culo ma̱ cñi cña loo nguꞌ ―nacui̱ Juan jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 14 Loꞌo xi nguꞌ sendaru ndyalaa chaꞌ cachaꞌ jiꞌi̱ Juan liꞌ: \p ―Juaꞌa̱ cuare, ¿ñiꞌya̱ cña cuaꞌni ya? ―nacui̱ sendaru biꞌ. \p ―Ngaꞌaa xlyaá ma̱ na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱, ni ngaꞌaa xcutsi̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ; ngaꞌaa sta ma̱ quiꞌya laja ti jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ caja chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱. Loꞌo juaꞌa̱, ngaꞌaa ñacui̱ ma̱ chaꞌ xti ti cayaꞌ ndyiji jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ Juan jiꞌi̱ nguꞌ sendaru biꞌ. \p \v 15 Nclyacua tsa tiꞌ nguꞌ su ndiꞌi̱ ti nguꞌ, chaꞌ ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ Juan laca nu Cristo nu cua ca̱a̱ ti chalyuu. \v 16 Liꞌ nchcuiꞌ Juan loꞌo lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ biꞌ: \p ―Loꞌo hitya ti ntyucuatya naꞌ jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ Juan―, pana cua ca̱a̱ ti chaca ñati̱ slo cuꞌma̱ nu nchca la jiꞌi̱ que naꞌ. Loꞌo naꞌ cuaꞌni tlyu naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. Tsoꞌo tsa cña ngujui ꞌna ntiꞌ naꞌ, masi caña ntsuꞌu quiyaꞌ ñati̱ biꞌ sati̱ꞌ naꞌ juata. Loꞌo nu ñati̱ biꞌ ni, ná tyucuatya yu jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo hitya ti, pana cuaꞌni yu chaꞌ tyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ, nu loꞌo tyucuatya yu jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo liꞌ cuaꞌni lubii Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ loꞌo xee jiꞌi̱ Ni, chaꞌ juaꞌa̱ caca tsoꞌo tyiquee nguꞌ ―nacui̱―. \v 17 Ñiꞌya̱ nduꞌni xuꞌna ltya, juaꞌa̱ cuaꞌni Ni; ñiꞌya̱ ndyuꞌu coꞌo yu jiꞌi̱ nscuaꞌ pana ndaqui̱ yu cualyaꞌ loꞌo nguti, juaꞌa̱ saꞌbe tyaꞌa Ni jiꞌi̱ ñati̱. Liꞌ suꞌba Ni jiꞌi̱ ñati̱ cuxi chaꞌ tyaqui̱ nguꞌ lo quiiꞌ nu ngaꞌaa ca tyubiꞌ. \p \v 18 Juaꞌa̱ quiñaꞌa̱ tsa cui̱i̱ nda Juan loꞌo ñati̱, nu loꞌo nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ ñiꞌya̱ laca chaꞌ tsoꞌo nu caca jiꞌi̱ Jesús. \v 19 Loꞌo liꞌ ngusta Juan quiꞌya jiꞌi̱ gobernador Herodes chaꞌ nguaana ycuiꞌ nu cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ Herodías clyoꞌo tyaꞌa yu nu naa Felipe. Loꞌo juaꞌa̱ tya ntsuꞌu la xaꞌ chaꞌ cuxi nu nguaꞌni nu cusuꞌ Herodes biꞌ. \v 20 Pana ná ndaquiyaꞌ Herodes biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ Juan loꞌo, masi cuxi la nguaꞌni yu, chaꞌ ngusuꞌba yu jiꞌi̱ Juan neꞌ chcua̱. \s1 Ntyucuatya Juan jiꞌi̱ Jesús \p \v 21 Nu loꞌo tya lyiji tsaa Juan biꞌ neꞌ chcua̱, tya ndu̱ yu toꞌ staꞌa̱ ntyucuatya yu jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱, liꞌ ndyalaa Jesús slo chaꞌ tyucuatya Juan jiꞌi̱. Laja loꞌo ntyucuatya yu jiꞌi̱ Jesús, liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo ycuiꞌ Ndyosi; ndyaala tyucui̱i̱ ca nde cua̱ liꞌ. \v 22 Nguaꞌya Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi su ndu̱ Jesús; ñiꞌya̱ nu ndyacui sca tyupeꞌ, juaꞌa̱ nguaꞌya Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi lo xlya hique Jesús. Liꞌ nguañi nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱: \p ―Sñiꞌ naꞌ, tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jinuꞌu̱. Tyacaꞌa tsa nuꞌu̱ jnaꞌ ―nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ Jesús. \s1 Jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ Jesucristo \p \v 23 Calaa tyii yija̱ cua ntsuꞌu Jesús loꞌo nguxana ndyuꞌni yu cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti yu. Ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ José ngua sti yu, \q1 loꞌo sti José biꞌ ngua jyoꞌo Elí; \q1 \v 24 loꞌo sti Elí biꞌ ngua jyoꞌo Matat; \q1 Leví ngua naa sti Matat biꞌ; \q1 Melqui ngua naa sti Leví biꞌ; \q1 Jana ngua naa sti Melqui biꞌ; \q1 loꞌo chaca José ngua sti Jana biꞌ; \q1 \v 25 Matatías ngua naa sti José biꞌ; \q1 Amós ngua naa sti Matatías biꞌ; \q1 Nahum ngua naa sti Amós biꞌ; \q1 Esli ngua naa sti Nahum biꞌ; \q1 Nagai ngua naa sti Esli biꞌ; \q1 \v 26 Maat ngua naa sti Nagai biꞌ; \q1 loꞌo chaca nu naa Matatías ngua sti Maat biꞌ; \q1 Semei ngua naa sti Matatías biꞌ; \q1 loꞌo chaca nu naa José ngua sti Semei biꞌ; \q1 sñiꞌ Judá ngua nu José biꞌ; \q1 \v 27 Joana ngua naa sti Judá biꞌ; \q1 Resa ngua naa sti Joana biꞌ; \q1 Zorobabel ngua naa sti Resa biꞌ; \q1 Salatiel ngua naa sti Zorobabel biꞌ; \q1 Neri ngua naa sti Salatiel biꞌ; \q1 \v 28 loꞌo chaca nu naa Melqui ngua sti Neri biꞌ; \q1 Adi ngua naa sti Melqui biꞌ; \q1 Cosam ngua naa sti Adi biꞌ; \q1 Elmodam ngua naa sti Cosam biꞌ; \q1 Er ngua naa sti Elmodam biꞌ; \q1 \v 29 Josué ngua naa sti Er biꞌ; \q1 Eliezer ngua naa sti Josué biꞌ; \q1 Jorim ngua naa sti Eliezer biꞌ; \q1 loꞌo chaca Matat ngua sti Jorim biꞌ; \q1 \v 30 loꞌo chaca nu naa Leví ngua sti Matat biꞌ; \q1 Simeón ngua naa sti Leví biꞌ; \q1 loꞌo chaca nu naa Judá ngua sti Simeón biꞌ; \q1 loꞌo chaca nu naa José ngua sti Judá biꞌ; \q1 Jonán ngua naa sti José biꞌ; \q1 Eliaquim ngua naa sti Jonán biꞌ; \q1 \v 31 Melea ngua naa sti Eliaquim biꞌ; \q1 Mainán ngua naa sti Melea biꞌ; \q1 Matata ngua naa sti Mainán biꞌ; \q1 Natán ngua naa sti Matata biꞌ; \q1 \v 32 David ngua naa sti Natán biꞌ; \q1 Isaí ngua naa sti David biꞌ; \q1 Obed ngua naa sti Isaí biꞌ; \q1 Booz ngua naa sti Obed biꞌ; \q1 Salmón ngua naa sti Booz biꞌ; \q1 Naasón ngua naa sti Salmón biꞌ; \q1 \v 33 Aminadab ngua naa sti Naasón biꞌ; \q1 Aram ngua naa sti Aminadab biꞌ; \q1 Esrom ngua naa sti Aram biꞌ; \q1 Fares ngua naa sti Esrom biꞌ; \q1 loꞌo chaca nu naa Judá ngua sti Fares biꞌ; \q1 \v 34 Jacob ngua naa sti Judá biꞌ; \q1 Isaac ngua naa sti Jacob biꞌ; \q1 Abraham ngua naa sti Isaac biꞌ; \q1 loꞌo nu naa Taré ngua sti Abraham biꞌ; \q1 Nacor ngua naa sti Taré biꞌ; \q1 \v 35 Serug ngua naa sti Nacor biꞌ; \q1 Ragau ngua naa sti Serug biꞌ; \q1 Peleg ngua naa sti Ragau biꞌ; \q1 Heber ngua naa sti Peleg biꞌ; \q1 Sala ngua naa sti Heber biꞌ; \q1 \v 36 Cainán ngua naa sti Sala biꞌ; \q1 Arfaxad ngua naa sti Cainán biꞌ; \q1 Sem ngua naa sti Arfaxad biꞌ; \q1 Noé ngua naa sti Sem biꞌ; \q1 Lamec ngua naa sti Noé biꞌ; \q1 \v 37 Matusalén ngua naa sti Lamec biꞌ; \q1 Enoc ngua naa sti Matusalén biꞌ; \q1 Jared ngua naa sti Enoc biꞌ; \q1 Mahalaleel ngua naa sti Jared biꞌ; \q1 loꞌo chaca nu naa Cainán ngua sti Mahalaleel biꞌ; \q1 \v 38 Enós ngua naa sti Cainán biꞌ; \q1 Set ngua naa sti Enós biꞌ; \q1 Adán ngua naa sti Set biꞌ; \q1 loꞌo liñi la ñacui̱ na chaꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca sti jyoꞌo Adán biꞌ, chaꞌ ycuiꞌ Ni laca nu cua ngüiñá jiꞌi̱ nu Adán biꞌ. \p Lcaa nguꞌ nu nscua xtañi lo quityi re ni, ngua nguꞌ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ Jesucristo nde chalyuu. \c 4 \s1 Ngua tiꞌ nu xñaꞌa̱ tyiji̱loo jiꞌi̱ Jesús \p \v 1 Ngutsaꞌá̱ tyiquee Jesús ndiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱, nu loꞌo nduꞌu Jesús toꞌ staꞌa̱ Jordán ñaa chaca quiyaꞌ; nde sca nati̱ꞌ btyi su ná ndiꞌi̱ ñati̱ ndyaa liꞌ, \v 2 chaꞌ tuꞌba tsa̱ ndyaa loꞌo Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ yu. Ca biꞌ nchcuiꞌ cuayáꞌ nu xñaꞌa̱ loꞌo Jesús. Nu loꞌo nduꞌu scua tuꞌba tsa̱, ntyuteꞌ tsa Jesús liꞌ, chaꞌ ná sca na ndyacu yu tsiyaꞌ ti. \v 3 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ nu xñaꞌa̱ biꞌ loꞌo yu: \p ―Si chañi chaꞌ nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca nuꞌu̱ ―nacui̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱―, cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ caca nu quee re sca xlyá cacu na lacua. \p \v 4 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo: \p ―Lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nscua chaꞌ ndiꞌya̱: “Siꞌi na cuꞌú ñati̱ chalyuu chaꞌ cacu nguꞌ tyaja ti; loꞌo cuna nguꞌ lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi, liꞌ chañi chaꞌ tyuꞌú nguꞌ”, ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ. \p \v 5 Liꞌ ndyaa loꞌo nu xñaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ yu ca lo xlya caꞌya cua̱. Sca hora ti nguluꞌu nu xñaꞌa̱ biꞌ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu jiꞌi̱ Jesús. \v 6 Liꞌ nchcuiꞌ nu xñaꞌa̱ biꞌ loꞌo yu chaca quiyaꞌ: \p ―Ta naꞌ chacuayáꞌ jinuꞌu̱ chaꞌ caca nuꞌu̱ loo jiꞌi̱ lcaa chalyuu jua ―nacui̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ―, chaꞌ caja lcaa na nu ndiꞌi̱ jua jinuꞌu̱ ―nacui̱―. Ntsuꞌu chacuayáꞌ biꞌ jnaꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ta naꞌ chacuayáꞌ biꞌ jiꞌi̱ cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu ntiꞌ naꞌ chaꞌ caca loo ―nacui̱―. \v 7 Sca ti si tyu̱ sti̱ꞌ nuꞌu̱ loo naꞌ, si cuaꞌni tlyu nuꞌu̱ jnaꞌ, liꞌ caja chacuayáꞌ biꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 8 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱: \p ―Tyatsuꞌ nuꞌu̱ slo naꞌ, Satanás ―nacui̱―. Lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ndiꞌya̱ nchcuiꞌ: “Sca ti jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna ma̱ cuaꞌni tlyu ma̱ jiꞌi̱, sca ti chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni ngaꞌa̱ chaꞌ taquiyaꞌ ma̱ nde chalyuu”. Siꞌi loo nuꞌu̱ tyu̱ sti̱ꞌ naꞌ lacua ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱. \p \v 9 Liꞌ ndyaa loꞌo nu xñaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ Jesús nde quichi̱ Jerusalén, ngusacui̱ jiꞌi̱ Jesús ndyaa ca que laa tonu biꞌ. Loꞌo liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ nu xñaꞌa̱ biꞌ loꞌo yu: \p ―Si chañi chaꞌ nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca nuꞌu̱ ―nacui̱―, xtyú loꞌo nuꞌu̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca nuꞌu̱ ca chcuaꞌa̱ re. \v 10 Lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ndiꞌya̱ nchcuiꞌ: \q1 Culo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ xca̱ jiꞌi̱ Ni chaꞌ ñaꞌa̱si̱i̱ nguꞌ jinuꞌu̱. \q1 \v 11 Loꞌo yaꞌ ti xca̱ xatu̱ nguꞌ jinuꞌu̱ liꞌ, \q1 chaꞌ ná caca quicha quiyaꞌ nuꞌu̱ su tyú nuꞌu̱ chu̱ꞌ quee. \m Juaꞌa̱ nscua lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 12 Liꞌ chaca quiyaꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ: \p ―Loꞌo juaꞌa̱ ndiꞌya̱ nchcuiꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi: “Ná chcuiꞌ cuayáꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna ma̱”, nacui̱ quityi. \p \v 13 Cua ndye nchcuiꞌ nu xñaꞌa̱ biꞌ loꞌo Jesús liꞌ, loꞌo ná ngua jiꞌi̱ tyiji̱loo jiꞌi̱ yu tsiyaꞌ ti. Hora ti nduꞌu nu xñaꞌa̱ biꞌ ndyaa liꞌ; ca tiyaꞌ la caja ñiꞌya̱ caca nu tyiji̱loo jiꞌi̱ Jesús, ngua tiꞌ. \s1 Cua nguxana Jesús ndyuꞌni cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ca Galilea \p \v 14 Liꞌ nguxtyu̱u̱ Jesús ndyaa nde loyuu su cuentya Galilea chaca quiyaꞌ. Tlyu tsa chacuayáꞌ ngujui jiꞌi̱ Jesús xquiꞌya Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi, ñaꞌa̱ cuayáꞌ tyucui ñaꞌa̱ loyuu ca biꞌ ndañi nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ yu. \v 15 Lcaa quichi̱ su ndyaꞌa̱ yu nda yu chaꞌ loꞌo nguꞌ ca neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío, loꞌo juaꞌa̱ lcaa ñati̱ nguaꞌni chi̱ nguꞌ loo Jesús. \s1 Loꞌo ndiꞌi̱ Jesús nde quichi̱ Nazaret \p \v 16 Liꞌ ndyalaa Jesús nde quichi̱ Nazaret, su nguluu yu. Loꞌo ndyalaa tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ, liꞌ ndyaa yu neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ xcuiꞌ juaꞌa̱ nduꞌni yu tsa̱ biꞌ. Liꞌ ndatu̱ Jesús chaꞌ chcuiꞌ yu lo quityi nu nscua chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; \v 17 quityi nu nguscua jyoꞌo Isaías, biꞌ laca quityi nu nda nguꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ chcuiꞌ yu lo. Liꞌ nguscana Jesús quityi biꞌ, ngulana macala nscua chaꞌ nu nchcuiꞌ ndiꞌya̱: \q1 \v 18 Cua ngulacua̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na jnaꞌ, nacui̱ lo quityi biꞌ. \q1 Cua nguaꞌa̱ loo Ni jnaꞌ, biꞌ chaꞌ cua ndiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi lo naꞌ, chaꞌ chcuiꞌ naꞌ chaꞌ tsoꞌo loꞌo nguꞌ tiꞌi. \q1 Cua nda Ni jnaꞌ lijya̱a̱ chaꞌ cuaꞌni choꞌo naꞌ tyiquee ñati̱ nu xñiꞌi̱ tsa tiꞌ, nacui̱ lo quityi biꞌ. \q1 Ntsuꞌu chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo nguꞌ nu laca preso jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱, chaꞌ cua tyuꞌu ti nguꞌ yaꞌ nu xñaꞌa̱ biꞌ. \q1 Ta naꞌ xee nu tyuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ nu ndyacu̱ꞌ hique nguꞌ. \q1 Loꞌo lyaꞌ tsa tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ ni, liꞌ ta naꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tyuꞌu nguꞌ laja ti. \q1 \v 19 Na lijya̱ ti naꞌ chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo nguꞌ, chaꞌ cua ndyalaa tyempo tsoꞌo la nu nda ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na jiꞌi̱ nguꞌ. \m Juaꞌa̱ nscua lo quityi su nchcuiꞌ Jesús. \p \v 20 Liꞌ nguxcatyaꞌa Jesús quityi biꞌ, xaꞌ ndya yu quityi biꞌ jiꞌi̱ xirta neꞌ laa biꞌ, xaꞌ ndyaa tucua Jesús liꞌ; pana lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ neꞌ laa biꞌ ñaꞌa̱ tsa nguꞌ jiꞌi̱ yu. \v 21 Liꞌ nguxana Jesús nda yu chaꞌ loꞌo nguꞌ: \p ―Hasta juani cua nduꞌu tucua chaꞌ biꞌ su ntucua ycuiꞌ ma̱, chaꞌ nu ndyuna ca ti ma̱ ―nacui̱ Jesús. \p \v 22 Ndube tsa tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ tsoꞌo tsa nchcuiꞌ yu, juaꞌa̱ ndiya tsa tiꞌ nguꞌ chaꞌ nu nda yu loꞌo nguꞌ. Ndiꞌya̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ: \p ―¿Ha siꞌi ca sñiꞌ José laca yu re? ―nacui̱ nguꞌ \p \v 23 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Ná tyiqueeꞌ tiyaꞌ la xi ta ma̱ chaꞌ re loꞌo naꞌ: “Si nu joꞌo laca nuꞌu̱, cuaꞌni nuꞌu̱ joꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ ca lacua”. Loꞌo juaꞌa̱ ná tyiqueeꞌ ñacui̱ ma̱ jnaꞌ: “Cua ndyuna ya chaꞌ jiꞌi̱ lcaa cña tonu nu nguaꞌni nuꞌu̱ nde quichi̱ Capernaum biꞌ”, ñacui̱ ma̱. “La cuiꞌ juaꞌa̱ cuaꞌni nuꞌu̱ nde quichi̱ tyi na lacua, chaꞌ ñaꞌa̱ ya xi”, ñacui̱ ma̱ ꞌna liꞌ. \v 24 Ta naꞌ sca chaꞌ liñi loꞌo ma̱ lacua ―nacui̱ Jesús―. Macala su chcuiꞌ sca ñati̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi yu, ná taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu, chaꞌ la cuiꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi nguꞌ laca yu. \v 25 Tyempo loꞌo ngutiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ Elías chalyuu ―nacui̱―, ntsuꞌu tiꞌ ma̱ chaꞌ cua nteje tacui sna yija̱ ntucua scuá coꞌ nu ná nguaꞌya tyo tsiyaꞌ ti; tlyu tsa jbiꞌña ngua tyucui ñaꞌa̱ chalyuu liꞌ. Tyu̱u̱ tsa tyaꞌa nu cunaꞌa̱ tiꞌi ngutiꞌi̱ loyuu re tyempo biꞌ; \v 26 pana nda ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ Elías chaꞌ tsaa yu slo sca ti nu cunaꞌa̱ tiꞌi nu ndiꞌi̱ nde quichi̱ Sarepta, sca quichi̱ tyijyuꞌ la nde loyuu su cuentya Sidón. Ná ndyaa Elías slo ni sca nu cunaꞌa̱ tiꞌi tyaꞌa quichi̱ tyi nguꞌ Israel. \v 27 La cuiꞌ juaꞌa̱ ngua loꞌo ngutiꞌi̱ jyoꞌo Eliseo. La cuiꞌ tyempo biꞌ, ngutiꞌi̱ tsa nguꞌ quicha nu ngutsuꞌ cuañaꞌ nde loyuu re; pana ni sca nguꞌ biꞌ, ná ndyaca tsoꞌo nguꞌ jiꞌi̱ quicha biꞌ. Sca ti nu Naamán biꞌ, sca ti nu biꞌ ndyaca tsoꞌo; sca nguꞌ xaꞌ tsuꞌ ngua yu, chaꞌ loyuu su cuentya Siria laca su ngutuꞌu yu ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 28 Laja loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús su ndiꞌi̱ nguꞌ neꞌ laa biꞌ, ngua ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 29 Loꞌo liꞌ ndyatu̱ nguꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, nguloꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ tyuꞌu yu ca toꞌ quichi̱. Liꞌ ntejeyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, ntojolaqui nguꞌ jiꞌi̱ yu ñaꞌa̱ cuayáꞌ ndyalaa nguꞌ loꞌo yu ca toꞌ cuaꞌa̱, sca toꞌ yuu nu ntsuꞌu toꞌ quichi̱ biꞌ. Ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ xtyú nguꞌ jiꞌi̱ yu tsaa yu nde chcuaꞌa̱, \v 30 pana tsoꞌo ca ti nduꞌu Jesús yaꞌ nguꞌ; ntejetacui yu laja nguꞌ, ndyaa yu liꞌ. \s1 Sca ñati̱ nu ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ \p \v 31 Liꞌ cua ndiꞌi̱ Jesús nde quichi̱ Capernaum, sca quichi̱ nu ndiꞌi̱ nde loyuu su cuentya Galilea biꞌ. Nu loꞌo ngua tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ, liꞌ nguxana Jesús nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ ca neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ. \v 32 Ndube tsa tiꞌ nguꞌ loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ tsoꞌo nu nda Jesús loꞌo nguꞌ. Ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ tlyu tsa chacuayáꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ yu loꞌo nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ. \p \v 33 Ca neꞌ laa biꞌ ntsuꞌu sca nu quiꞌyu nu ngusñi sca cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱. Cui̱i̱ tsa ngusiꞌya nu quicha biꞌ jiꞌi̱ Jesús loꞌo naꞌa̱ chaꞌ lijya̱ yu nde neꞌ laa: \p \v 34 ―¿Ni cña cuaꞌni nuꞌu̱ ca nde, Jesús Nazaret? ―nacui̱ nu quiꞌyu quicha biꞌ―. ¿Ha na cua ntiꞌ nuꞌu̱ cuaꞌni tye nuꞌu̱ chaꞌ ꞌna tsiyaꞌ ti? Nslo tsoꞌo naꞌ jinuꞌu̱, chaꞌ ycuiꞌ nu lubii laca nuꞌu̱; cua nda ycuiꞌ Ndyosi jinuꞌu̱ lijya̱ ca nde. \p \v 35 Nguaꞌa Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nu quicha liꞌ; ngulo yu cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi biꞌ, chaꞌ ngaꞌaa cuaꞌni cuxi loꞌo yu quicha biꞌ. \p ―Chcaꞌa̱ ti̱ nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús―. Ngaꞌaa cuaꞌni xñaꞌa̱ cuiꞌi̱ loꞌo nuꞌu̱. \p Liꞌ nguxlyú nu cuiꞌi̱ cuxi biꞌ jiꞌi̱ yu quicha nde loo su ndiꞌi̱ nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ. Loꞌo liꞌ nduꞌu nu cuiꞌi̱ cuxi biꞌ ndyaa, ngaꞌaa nguaꞌni cuxi loꞌo nu quicha biꞌ liꞌ. \v 36 Ngulacua tsa tiꞌ nguꞌ liꞌ, nguxana nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: \p ―¿Macala ngujui chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús cua? ―nacui̱ nguꞌ―. ¿Ni chaꞌ laca chaꞌ tsoꞌo tsa ngujui chacuayáꞌ jiꞌi̱ yu cua chaꞌ culo yu cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi? Hora ti nduna cuiꞌi̱ cuxi chaꞌ nu nchcuiꞌ yu loꞌo, nduꞌu cuiꞌi̱ biꞌ ndyaa liꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p \v 37 Biꞌ chaꞌ nguañi chaꞌ biꞌ tyucui ñaꞌa̱ loyuu ca biꞌ, nchcuiꞌ tsa nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ laa Simón Pedro \p \v 38 Liꞌ nduꞌu Jesús nde neꞌ laa, ndyaa yu toꞌ tyi Pedro. Quicha tsa xtyaꞌa̱ laa Simón Pedro biꞌ, chaꞌ tlyu tsa tyiqueꞌ ngusñi jiꞌi̱ maꞌ. Tyaꞌna tsa nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús chaꞌ tsaa naꞌa̱ xi jiꞌi̱ maꞌ. \v 39 Ndu̱ ti Jesús slo maꞌ ñaꞌa̱ tsa yu jiꞌi̱ maꞌ. Liꞌ nguaꞌa yu jiꞌi̱ tyiqueꞌ biꞌ, chaꞌ tyuꞌu tyiqueꞌ jiꞌi̱ maꞌ. Hora ti ndacaꞌa̱ maꞌ, nguaꞌni cña tiꞌ maꞌ chaꞌ caja xi na cacu nguꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ quicha \p \v 40 Loꞌo ndyaa cuichaa, liꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ lcaa tyaꞌa nguꞌ nu quicha tsa chaꞌ ngusñi tyu̱u̱ lo quicha jiꞌi̱ nguꞌ, ndyalaa nguꞌ ca slo Jesús. Liꞌ ngusta yaꞌ Jesús hichu̱ꞌ nguꞌ quicha cuentya scaa ti nguꞌ. Hora ti ndyaca tsoꞌo nguꞌ liꞌ. \v 41 Loꞌo juaꞌa̱ ngutuꞌu cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ quicha biꞌ liꞌ. Nduꞌu siꞌya cuiꞌi̱ biꞌ loꞌo nduꞌu jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Sca ti nuꞌu̱ laca Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ cuiꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p Liꞌ nguaꞌa Jesús chacuayáꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi chaꞌ ngaꞌaa chcuiꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti. Cua ndyuloo cuiꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ Jesús, chaꞌ la cuiꞌ Cristo nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lijya̱ chalyuu laca yu biꞌ. \s1 Nda Jesús cui̱i̱ loꞌo nguꞌ ca nde Galilea \p \v 42 Loꞌo nguxee chaca tsa̱, liꞌ nduꞌu Jesús ndyaa yu ca chaca seꞌi̱ su tyiꞌi̱ ycuiꞌ ti yu ca neꞌ quixi̱ꞌ. Ngulana tsa nguꞌ jiꞌi̱ liꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nquije jiꞌi̱ nguꞌ macala su ngaꞌa̱ yu. Ngua tiꞌ nguꞌ tatsaa nguꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ ngaꞌaa tsaa yu xaꞌ seꞌi̱. \v 43 Liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Loꞌo nde xaꞌ quichi̱ ntsuꞌu chaꞌ ta naꞌ chaꞌ tsoꞌo nu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱, chaꞌ cua ndyalaa tyempo chaꞌ caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. Biꞌ laca cña nu cua nda Ni jnaꞌ lijya̱a̱ chaꞌ chcuiꞌ naꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \p \v 44 Juaꞌa̱ ti ndyaꞌa̱ Jesús lcaa neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ ca nde Galilea, nda yu cui̱i̱ loꞌo nguꞌ. \c 5 \s1 Nguxtyucua Jesús jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo ndyaa nguꞌ cuta cualya \p \v 1 Ngua sca tsa̱ ndyaa Jesús toꞌ tayuꞌ Genesaret. Tyu̱u̱ tsa tyaꞌa ñati̱ lcaꞌa̱ jiꞌi̱ yu. Liꞌ tachaa tsa ndiꞌi̱ nguꞌ ca su ndu̱ yu toꞌ tayuꞌ biꞌ, chaꞌ ngua tiꞌ nguꞌ cuna nguꞌ loꞌo nchcuiꞌ yu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 2 Cua naꞌa̱ Jesús su ndacui tucua tyaꞌa yaca niꞌi̱ sube ti ca toꞌ tayuꞌ biꞌ. Ná tucui ngaꞌa̱ neꞌ yaca niꞌi̱ sube biꞌ tsiyaꞌ ti, pana cacua ti biꞌ ndu̱ nguꞌ nguiꞌí̱ nguꞌ taraya jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ cua ndye nguaꞌni nguꞌ cña. \v 3 Liꞌ ndyatí̱ Jesús neꞌ sca yaca niꞌi̱ jiꞌi̱ Simón, nchcuiꞌ loꞌo yu chaꞌ tucuniꞌi̱ yu jiꞌi̱ yaca niꞌi̱ chaꞌ tsaa ca lo hitya la xi. Ndyaa tucua Jesús nde siyuꞌ ti yaca niꞌi̱ biꞌ, liꞌ nguxana Jesús nclyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ. \v 4 Loꞌo cua ndye nguluꞌu Jesús jiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ nacui̱ jiꞌi̱ Simón: \p ―Yaa ma̱ loꞌo yaca niꞌi̱ re ca su clyaa la hitya. Ca biꞌ cu̱ ma̱ taraya chaꞌ caja cualya jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ Jesús. \p \v 5 Liꞌ nguxacui̱ Simón chaꞌ jiꞌi̱: \p ―Cusuꞌ ―nacui̱―, tyucui talya ngutaꞌa̱ ya lo tayuꞌ ngu̱ ya taraya; ni sca na ná ngujui jiꞌi̱ ya tsiyaꞌ ti. Pana si juaꞌa̱ culo nuꞌu̱ cña ꞌna, tsaa ya ca su nacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ cu̱ ya taraya cajua ―nacui̱ Simón liꞌ. \p \v 6 Liꞌ juaꞌa̱ nguaꞌni Simón loꞌo tyaꞌa yu, loꞌo quiñaꞌa̱ tsa cualya ngujui jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. Xquiꞌya chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa cualya ndyatí̱ neꞌ taraya jiꞌi̱ nguꞌ, hasta ngutaaꞌ taraya jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ; \v 7 biꞌ chaꞌ nguaꞌni yaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ nu ngaꞌa̱ neꞌ chaca yaca niꞌi̱ biꞌ, chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ xtyucua nguꞌ jiꞌi̱. Hora ti ya̱a̱ nguꞌ liꞌ, ndojolaqui nguꞌ taraya ngutsaꞌá̱ neꞌ ntsuꞌu cualya, chaꞌ suꞌba nguꞌ jiꞌi̱ neꞌ yaca niꞌi̱. Xi tya lyiji chaꞌ clyuꞌu tyucuaa yaca niꞌi̱ biꞌ neꞌ hitya xquiꞌya cualya biꞌ. \v 8 Loꞌo naꞌa̱ Simón Pedro lcaa cualya biꞌ, ngua cuayáꞌ tiꞌ yu chaꞌ xquiꞌya Jesús ngujui cualya jiꞌi̱ nguꞌ. Hora ti ndyatu̱ sti̱ꞌ yu loo Jesús liꞌ, nchcuiꞌ yu loꞌo: \p ―Tyuꞌu clya nuꞌu̱ nde slo naꞌ, Xuꞌna ―nacui̱ Simón jiꞌi̱―. Ntsuꞌu tsa xquiꞌya naꞌ chaꞌ ñati̱ chalyuu ti laca naꞌ. \p \v 9 Ndube tsa tiꞌ Simón, loꞌo juaꞌa̱ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu neꞌ yaca niꞌi̱ ndube tsa tiꞌ nguꞌ, xquiꞌya chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa cualya ngusñi ca ti nguꞌ. \v 10 Loꞌo tyucuaa nu quiꞌyu sñiꞌ Zebedeo nu ngaꞌa̱ neꞌ chaca yaca niꞌi̱ biꞌ, nu naa Jacobo loꞌo nu naa Juan ni, loꞌo nguꞌ biꞌ ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ; la cuiꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ Simón cña laca nguꞌ biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo Simón: \p ―Ná cutsi̱i̱ ma̱ ―nacui̱―. Tya tsubiꞌ la cua laca ti cña nguaꞌni ma̱, xcuiꞌ cña cuta cualya nguaꞌni ma̱; pana juani, ta naꞌ xaꞌ cña jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ ca̱a̱ loꞌo ma̱ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ ca slo naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ Simón, juaꞌa̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu cña. \p \v 11 Loꞌo ndyalaa yaca niꞌi̱ biꞌ ca to tayuꞌ chaca quiyaꞌ, liꞌ nguxtyanu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yaca niꞌi̱, nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ loꞌo Jesús liꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca nguꞌ quicha nu ndyatsuꞌ cuañaꞌ \p \v 12 Loꞌo ndiꞌi̱ ti Jesús sca quichi̱, liꞌ ndyalaa sca yu quicha slo; lye tsa ndyatsuꞌ cuañaꞌ yu quicha biꞌ. Loꞌo naꞌa̱ yu jiꞌi̱ Jesús, hora ti ndyatu̱ sti̱ꞌ yu, ndyanu tuꞌba yu hasta ca lo yuu. Tyaꞌna tsa nchcuiꞌ yu loꞌo Jesús liꞌ: \p ―Si ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ tyaca tsoꞌo naꞌ, jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ taca jinuꞌu̱ cuaꞌni juaꞌa̱ jnaꞌ ―nacui̱ nu quicha biꞌ. \p \v 13 Liꞌ ngusta yaꞌ Jesús chu̱ꞌ yu su ndyatsuꞌ cuañaꞌ yu: \p ―Tyajaꞌa̱ naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. Caca lubii tyucui ñaꞌa̱ nuꞌu̱ juani ti. \p Laja loꞌo nchcuiꞌ Jesús juaꞌa̱, hora ti ndatsuꞌ quicha nu ndyatsuꞌ cuañaꞌ yu liꞌ. \v 14 Loꞌo liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu, chaꞌ ná cachaꞌ yu jiꞌi̱ ñati̱ ñiꞌya̱ ngua jiꞌi̱ yu. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ loꞌo yu: \p ―Yaa clya nuꞌu̱ chcuiꞌ loꞌo sti joꞌó nu ndiꞌi̱ neꞌ laa ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu quicha biꞌ―. Cajua ta nuꞌu̱ msta̱ nu nacui̱ jyoꞌo Moisés chaꞌ ta na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ndyaca tsoꞌo na jiꞌi̱ quicha nu ntsuꞌu jiꞌna. Juaꞌa̱ ca cuayáꞌ tiꞌ ñati̱ loꞌo ycuiꞌ sti joꞌó chaꞌ cua ngua lubii tyucui ñaꞌa̱ nuꞌu̱. Ngaꞌaa ca quicha nuꞌu̱ juani. \p \v 15 Lcaa tsa̱ cua nguañi la chaꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ, chaꞌ nchcuiꞌ tsa nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱. Biꞌ chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyuꞌu tiꞌi̱ slo Jesús, chaꞌ cuna nguꞌ ñaꞌa̱ chaꞌ nu nda yu loꞌo nguꞌ, chaꞌ cuaꞌni yu chaꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ jiꞌi̱ quicha nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 16 Pana ntsuꞌu quiyaꞌ nduꞌu Jesús ndyaa yu ca neꞌ quixi̱ꞌ, ca su caca tyiꞌi̱ yu ycuiꞌ ti yu, chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti yu ca biꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca ñati̱ nu nchcu̱ꞌ tyucuí̱ tyucui ñaꞌa̱ yu \p \v 17 Ngua sca tsa̱ nclyuꞌu Jesús chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱. Quichi̱ tyi nguꞌ biꞌ laca lcaa quichi̱ sube ti nu ntsuꞌu nde Galilea, nu ntsuꞌu nde Judea, nu ndiꞌi̱ cacua ti quichi̱ Jerusalén. Laja nu tsa tlyu ti ñati̱ biꞌ, cua ndiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ fariseo. (Tacati tsa ycuiꞌ nguꞌ, ntiꞌ nguꞌ; lye tsa nduꞌni tyucuaa tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱.) Loꞌo juaꞌa̱ ndiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa mstru nu nguluꞌu chaꞌ joꞌó neꞌ laa. Ngua tii lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ ca biꞌ, chaꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca nu nxtyucua jiꞌi̱ Jesús loꞌo ndyuꞌni yu chaꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ quicha. \v 18 Liꞌ ndyalaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ sca nu quicha nu ntsiya neꞌ catya̱, chaꞌ cua nchcu̱ꞌ tyucuí̱ tyucui ñaꞌa̱ yu quicha biꞌ. Ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ tyatí̱ nguꞌ toniꞌi̱ su ngaꞌa̱ Jesús, chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nu quicha biꞌ ca su ndu̱ ycuiꞌ Jesús, ñaꞌa̱ loꞌo catya̱ ngua tiꞌ nguꞌ. \v 19 Pana ná ngujui ñiꞌya̱ nu tyatí̱ nguꞌ loꞌo nu quicha biꞌ niꞌi̱, chaꞌ tachaa tsa ndiꞌi̱ ñati̱; biꞌ chaꞌ ndyacuí̱ nguꞌ nde que niꞌi̱. Liꞌ ngulotsuꞌ nguꞌ cuxiꞌña, ngucha nguꞌ yaca que niꞌi̱, chaꞌ juaꞌa̱ ngujui ñiꞌya̱ ndaꞌya nguꞌ jiꞌi̱ nu quicha biꞌ liñi ca su ngaꞌa̱ Jesús claꞌbe la su ndiꞌi̱ ñati̱. \v 20 Loꞌo ti ngua cuayáꞌ tiꞌ Jesús chaꞌ jlya tsa tiꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱, biꞌ chaꞌ nacui̱ jiꞌi̱ yu quicha biꞌ: \p ―Cusuꞌ ―nacui̱―, na cua nguaꞌni clyu tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jinuꞌu̱ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jinuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu quicha biꞌ. \p \v 21 Liꞌ ngulacua tsa tiꞌ nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó loꞌo nguꞌ fariseo: “¿Tilaca laca nu quiꞌyu re? ¿Ni chaꞌ laca re? Cuxi tsa nchcuiꞌ yu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nchcuiꞌ yu juaꞌa̱”, nclyacua tiꞌ nguꞌ. “Ná taca jiꞌi̱ sca ñati̱ chalyuu ñiꞌya̱ ntiꞌ yu re, ná taca cuaꞌni clyu tiꞌ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱; sca ti ycuiꞌ Ndyosi taca jiꞌi̱ Ni cuityi̱ Ni quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱.” Juaꞌa̱ nclyacua tiꞌ nguꞌ. \p \v 22-23 Cua jlo tiꞌ Jesús ni chaꞌ laca nu nclyacua tiꞌ nguꞌ. Liꞌ nchcuane yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ laca ntiꞌ ma̱ juaꞌa̱? ¿Ha ntiꞌ ma̱ chaꞌ tucui la laca si ñacui̱ naꞌ jiꞌi̱ nu quicha cua chaꞌ cuaꞌni clyu tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu? ¿Ha ntiꞌ ma̱ chaꞌ yala la caca si ñacui̱ naꞌ jiꞌi̱ nu quicha: “Tyatu̱ clya nuꞌu̱ tyaꞌa̱ nuꞌu̱”? ¿Ni cña yala la cuaꞌni naꞌ cuentya jiꞌi̱ yu cua lacua? \v 24 Cua ntiꞌ naꞌ chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ cua nda ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ jnaꞌ, chaꞌ cuiꞌya naꞌ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱ laja loꞌo ndiꞌi̱ naꞌ nde chalyuu ―nacui̱ Jesús―. Xquiꞌya chaꞌ biꞌ cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ nde chalyuu chaꞌ caca naꞌ ñati̱. \p Liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu quiꞌyu nu nchcu̱ꞌ tyucuí̱ tyucui ñaꞌa̱ yu: \p ―Nde laca chaꞌ nu nda naꞌ loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu―, tyatu̱ clya nuꞌu̱ juani chaꞌ tyaa nuꞌu̱ nde toꞌ tyi nuꞌu̱; tyaa loꞌo nuꞌu̱ jiꞌi̱ catya̱ su ngustii nuꞌu̱ juani. \p \v 25 Hora ti ndyatu̱ yu quicha biꞌ, laja loꞌo naꞌa̱ lcaa ñati̱ biꞌ jiꞌi̱. Liꞌ ndyaa loꞌo yu jiꞌi̱ catya̱ su ngustii yu tsa̱ la. Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee yu loꞌo nduꞌu yu ndyaa yu, biꞌ chaꞌ ndyuꞌni tlyu yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 26 Ndube tsa tiꞌ nguꞌ ca su ndiꞌi̱ ti nguꞌ, liꞌ lcaa nguꞌ ca biꞌ nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi: \p ―Bilya ñaꞌa̱ na chaꞌ nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi sca chaꞌ tlyu tsa lo cua ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p Na ntsi̱i̱ ti nguꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ juaꞌa̱. \s1 Ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ Leví chaꞌ tyaꞌa̱ yu loꞌo \p \v 27 Ca tiyaꞌ la loꞌo ndyaa Jesús xi lquichi̱, liꞌ naꞌa̱ yu jiꞌi̱ sca ñati̱ ca su ntucua yu nclyo yu cñi cña loo nguꞌ; Leví naa nu quiꞌyu biꞌ. Cña laca yu chaꞌ culo yu cñi jiꞌi̱ ñati̱ cuentya jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ. Liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu: \p ―Tya̱a̱ lcaꞌa̱ nuꞌu̱ jnaꞌ ―nacui̱. \p \v 28 Liꞌ ndyatu̱ Leví, nguxtyanu yu cña jiꞌi̱ yu chaꞌ tyaꞌa̱ yu loꞌo Jesús liꞌ. \p \v 29 Tiyaꞌ la liꞌ nguaꞌni Leví sca taꞌa tlyu ca toꞌ tyi yu, chaꞌ cuaꞌni chi̱ yu loo Jesús. Loꞌo juaꞌa̱ ndyalaa tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ slo, tyaꞌa ndyuꞌni Leví cña nclyo cñi cña loo ñati̱; juaꞌa̱ ndiꞌi̱ xi xaꞌ la ñati̱. \v 30 Liꞌ nguxana nguꞌ fariseo nu tacati tsa nduꞌni nguꞌ, ntiꞌ nguꞌ, loꞌo nu mstru chaꞌ joꞌó biꞌ, nguxlyú nguꞌ chaꞌ hichu̱ꞌ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús. \p ―¿Ni chaꞌ laca chaꞌ stuꞌba ti ndacu ma̱ tyaja, stuꞌba ti ngaꞌa̱ ma̱ loꞌo nguꞌ cuxi cua? ―nacui̱ nguꞌ―. Msu jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ laca nguꞌ cua, nu cuiñi ti nxñi quiñaꞌa̱ tsa cñi cña loo ñati̱. Loꞌo juaꞌa̱ ntucua xi xaꞌ la nguꞌ nu ndyaꞌa̱ calle ti. \p \v 31 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Ñati̱ nu tsoꞌo tyucui ñaꞌa̱, ná clyana nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ sca nu joꞌo; nguꞌ quicha laca nu ndyaana jiꞌi̱ sca nu joꞌo ―nacui̱―. \v 32 Loꞌo juaꞌa̱ naꞌ, ná lijya̱ naꞌ chaꞌ culana naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu nclyacua ti tiꞌ chaꞌ tsoꞌo tsa ycuiꞌ ca nguꞌ; na cua lijya̱ naꞌ chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo nguꞌ cuxi, chaꞌ culochu̱ꞌ nguꞌ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Ca chaa tiꞌ nguꞌ laja loꞌo ndiꞌi̱ Jesús chalyuu \p \v 33 Liꞌ nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Juan, loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ fariseo, ¿ni chaꞌ luꞌba ti nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi? Loꞌo juaꞌa̱ ná ndacu nguꞌ tyaja tsa̱ biꞌ loꞌo nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Ni. Pana nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jinuꞌu̱ ni, xaꞌ ñaꞌa̱ nduꞌni nguꞌ biꞌ; xcuiꞌ tsoꞌo tsa ndacu nguꞌ, xcuiꞌ tsoꞌo tsa ndyiꞌyu nguꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 34 Ndiꞌya̱ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Loꞌo caja clyoꞌo nguꞌ ni, ndacu nguꞌ nu ndyaꞌa̱ loꞌo jiꞌi̱ cutsii; ná ndiꞌi̱ nguꞌ ntyuteꞌ ti nguꞌ tsa̱ biꞌ, nu loꞌo ndiꞌi̱ nguꞌ loꞌo cutsii ―nacui̱ Jesús―. \v 35 Pana nu loꞌo tyalaa tsa̱ nu tyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ cutsii, liꞌ ná cacu nguꞌ tyaꞌa tsoꞌo cutsii; caca xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ liꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ chaa tiꞌ tyaꞌa tsoꞌo naꞌ juani, pana caca xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ nde loo la ―nacui̱ Jesús liꞌ. \p \v 36 Loꞌo liꞌ nda Jesús cui̱i̱ re loꞌo nguꞌ: \p ―Ná nsaꞌbe nguꞌ sa yuꞌbe steꞌ cucui nguꞌ chaꞌ calya loꞌo sca lateꞌ cusu̱ jiꞌi̱ nguꞌ. Si juaꞌa̱ cuaꞌni nguꞌ, ná tyanu tsoꞌo lateꞌ cucui biꞌ liꞌ, tyati̱ꞌ jlyacua̱ su ngalya biꞌ; loꞌo nu yuꞌbe lateꞌ biꞌ, ná stuꞌba xee loo loꞌo nu lateꞌ cusu̱ biꞌ. \v 37 Loꞌo chaca chaꞌ ni ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, ná nsuꞌba nguꞌ jiꞌi̱ lcui nu chca ndyuꞌu ti neꞌ tyacaꞌ cusuꞌ. Si suꞌba nguꞌ jiꞌi̱ neꞌ tyacaꞌ cusuꞌ, yala ti catsu seꞌi̱ tyacaꞌ biꞌ; clyaꞌa tyacaꞌ, tye lcui tyalú liꞌ. \v 38 Neꞌ tyacaꞌ cucui tyuꞌú lcui loꞌo chca ndyuꞌu ti. \v 39 Pana loꞌo cua ndyiꞌo nguꞌ lcui nu cua cusuꞌ, ná ntiꞌ nguꞌ coꞌo nguꞌ lcui nu chca ndyuꞌu ti. “Tyixi la ndyiꞌyu lcui nu cua cusuꞌ biꞌ”, ñacui̱ nguꞌ. \p Juaꞌa̱ ngua chaꞌ nu nda Jesús loꞌo nguꞌ. \c 6 \s1 Ná ndiya tiꞌ nguꞌ cña nu nguaꞌni tyaꞌa ndyaꞌa̱ Jesús \p \v 1 Loꞌo ngua sca tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ, liꞌ ndyaꞌa̱ Jesús tyucui̱i̱, lijya̱ yu loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, nteje tacui nguꞌ su nscua xtya̱ trigo jiꞌi̱ ñati̱. Laja loꞌo nteje tacui ti nguꞌ, ngusuu nguꞌ xi siꞌyu trigo. Liꞌ ngusatá nguꞌ jiꞌi̱ tyuu yaꞌ ti nguꞌ chaꞌ tyalú siꞌyu trigo biꞌ; ndyacu nguꞌ xi siꞌyu liꞌ. \v 2 Loꞌo liꞌ ntsuꞌu xi nguꞌ fariseo nu ndyaꞌa̱ lcaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, nu lye tsa nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ taju jiꞌi̱ Jesús: \p ―¿Ni chaꞌ laca ndyuꞌni ma̱ cña juaꞌa̱, chaꞌ ngusuu ma̱ siꞌyu trigo cua? ¿Ha ná jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ tsa̱ tacati laca juani? Ná ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌna cuaꞌni na cña tsa̱ tacati ―nacui̱ nguꞌ fariseo biꞌ. \p \v 3 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―¿Ha bilya chcuiꞌ ma̱ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi su nscua ñiꞌya̱ nu nguaꞌni jyoꞌo David saꞌni? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Ngua sca tsa̱ ntyuteꞌ tsa yu, loꞌo juaꞌa̱ ntyuteꞌ tsa lcaa nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu. \v 4 Jlo tiꞌ yu chaꞌ ntucua xlyá nu laca msta̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi lo mesa neꞌ niꞌi̱ nu cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni cajua. Biꞌ chaꞌ ndyaa nguꞌ neꞌ niꞌi̱ biꞌ; ndyacu nguꞌ xlyá biꞌ, masi ná ntsuꞌu chacuayáꞌ cacu cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ jiꞌi̱, chaꞌ sca ti jiꞌi̱ nguꞌ sti joꞌó ntsuꞌu chacuayáꞌ ndacu nguꞌ xlyá biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 5 Loꞌo liꞌ chaca chaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ: \p ―Loꞌo naꞌ nu cua nda ycuiꞌ Ni lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱ ni, laca naꞌ loo, masi tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ. \s1 Sca yu quicha nu nchcu̱ꞌ yaꞌ \p \v 6 Ngua chaca tsa̱ taꞌa, tsa̱ tacati jiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ ndyaꞌa̱ Jesús ca neꞌ laa. Ca biꞌ ndyaa tucua yu, liꞌ nguxana nclyuꞌu yu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱. Ca biꞌ ngaꞌa̱ sca ñati̱ nu ngüityi yaꞌ yu laꞌa tsuꞌ cui̱ jiꞌi̱ yu. \v 7 Loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌa̱ nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó neꞌ laa biꞌ, loꞌo nguꞌ fariseo ngaꞌa̱ loꞌo. Ñaꞌa̱ tsa nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús, si cuaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ nu quicha biꞌ tsa̱ tacati; nclyana nguꞌ chaꞌ, ñiꞌya̱ caca sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱. \v 8 Pana hora ti ngua cuayáꞌ tiꞌ Jesús lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu nclyacua tiꞌ nguꞌ. Liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu nu nchcu̱ꞌ yaꞌ biꞌ: \p ―Tyatu̱ clya nuꞌu̱, yaa tyu̱ claꞌbe laja nguꞌ jua ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu quicha biꞌ. \p Liꞌ ndyatu̱ yu quicha biꞌ, ndyaa yu cajua su nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu. \v 9 Liꞌ nda Jesús sca chaꞌ loꞌo nu nguꞌ nu nduꞌni ti chaꞌ tacati biꞌ: \p ―¿Ni cña tsoꞌo la chaꞌ cuaꞌni na tsa̱ tacati lacua? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. ¿Ha sca cña tsoꞌo cuaꞌni na liꞌ? ¿Ha tsoꞌo la cuaꞌni na sca cña cuxi liꞌ, ntiꞌ ma̱? ―nacui̱―. ¿Ha tsoꞌo la si cuaꞌni lyaá na jiꞌi̱ ñati̱ tsa̱ biꞌ, chaꞌ ná cajaa nguꞌ liꞌ? ¿Ha tsoꞌo la ntiꞌ cuꞌma̱ masi ta na chacuayáꞌ cajaa ñati̱ liꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 10 Liꞌ nguxñaꞌa̱ Jesús jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu ndiꞌi̱ cacua ti slo, nchcuiꞌ loꞌo nu quicha biꞌ liꞌ: \p ―Xquiñi nuꞌu̱ yaꞌ. \p Juaꞌa̱ nguaꞌni yu biꞌ, liꞌ hora ti ndyaca tsoꞌo yaꞌ yu. \v 11 Liꞌ ngunasi̱ꞌ tsa nu nguꞌ nu nduꞌni chaꞌ tacati biꞌ, nguxana nguꞌ nda nguꞌ chaꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: \p ―¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni na chaꞌ cuaꞌa na jiꞌi̱ yu jua chaꞌ ngaꞌaa cuaꞌni yu juaꞌa̱? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ liꞌ. \s1 Ngusubi Jesús jiꞌi̱ tii tyucuaa tyaꞌa ñati̱ nu ca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ \p \v 12 Tyempo biꞌ ycuiꞌ ti Jesús ndyaa sca caꞌya chaꞌ chcuiꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti yu. Tyucui talya nguaꞌa̱ yu nchcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi liꞌ. \v 13 Loꞌo nguxee chaca tsa̱, liꞌ ngusiꞌya yu jiꞌi̱ ñati̱ nu ndyaꞌa̱ loꞌo yu chaꞌ tya̱a̱ nguꞌ slo yu. Liꞌ ngusubi yu jiꞌi̱ tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ; nda yu chacuayáꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ biꞌ, chaꞌ tsaa culuꞌu nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱. \v 14 Ndiꞌya̱ naa xtañi nguꞌ nu ngusubi Jesús jiꞌi̱ nu ngua tya liꞌ: Simón, nu ngusta Jesús chaca xtañi Pedro naa yu, biꞌ laca tsaca nguꞌ; juaꞌa̱ Andrés tyaꞌa ngula Simón, juaꞌa̱ Jacobo, juaꞌa̱ Juan, juaꞌa̱ Felipe, juaꞌa̱ Bartolomé, \v 15 juaꞌa̱ Mateo, juaꞌa̱ Tomás, juaꞌa̱ chaca Jacobo sñiꞌ Alfeo, juaꞌa̱ chaca Simón nu laca jiꞌi̱ taju nguꞌ cananista, \v 16 juaꞌa̱ Judas tyaꞌa Jacobo, juaꞌa̱ Judas Iscariote nu cujuiꞌ cresiya jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ cuxi ca tiyaꞌ la; juaꞌa̱ naa nguꞌ nu cua ngusubi Jesús jiꞌi̱. \s1 Nguluꞌu Jesús jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ \p \v 17 Liꞌ nguxtyu̱u̱ Jesús nguaꞌya siiꞌ cuaꞌa̱ biꞌ loꞌo nu taju ñati̱ biꞌ jiꞌi̱, ngutiꞌi̱ xi nde sca su nati̱ꞌ loꞌo nu tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ndyalaa quiñaꞌa̱ tsa xaꞌ la ñati̱ slo Jesús, nguꞌ nu nduꞌu loyuu su cuentya Judea, loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ nu nduꞌu nde quichi̱ Jerusalén, loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ nu nduꞌu toꞌ tyujoꞌo su ndiꞌi̱ quichi̱ Tiro, su ndiꞌi̱ quichi̱ Sidón. Cua ndyalaa nguꞌ ca biꞌ, chaꞌ cuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ; juaꞌa̱ ntiꞌ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ quicha nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 18 Loꞌo nu ñati̱ nu ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ ni, loꞌo nguꞌ biꞌ ntiꞌ nguꞌ chaꞌ tyaca tsoꞌo nguꞌ. \v 19 Lcaa nguꞌ biꞌ ntiꞌ nguꞌ sta yaꞌ nguꞌ chu̱ꞌ Jesús; ntiꞌ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni yu joꞌo jiꞌi̱ lcaa ñati̱ quicha biꞌ, xquiꞌya chaꞌ tlyu tsa chacuayáꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ yu. Ndyaca tsoꞌo lcaa nguꞌ quicha biꞌ liꞌ. \s1 Ñiꞌya̱ nu nguluꞌu Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu nguaꞌa̱ siiꞌ cuaꞌa̱ \p \v 20 Nguxñaꞌa̱ Jesús jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, liꞌ nguxana nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ ndiꞌya̱: \p ―Tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee cuꞌma̱ masi tiꞌi ti ndiꞌi̱ ma̱ nde chalyuu ―nacui̱―. Ycuiꞌ Ndyosi laca nu ñaꞌa̱sii̱ jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ biꞌ nu laca Xuꞌna ma̱. \p \v 21 ’Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee cuꞌma̱ masi ñiꞌya̱ ntiꞌ si ntyuteꞌ tsa ma̱ juani, chaꞌ lye tsa ntiꞌ ma̱ cuna ma̱ sca chaꞌ liñi ―nacui̱―. Ca tiyaꞌ la, liꞌ caca tyaalaꞌ tiꞌ ma̱. \p ’Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee cuꞌma̱ masi xñiꞌi̱ ti tiꞌ cuꞌma̱ ndiꞌi̱ ma̱ chalyuu juani, chaꞌ ca tiyaꞌ la ca chaa tiꞌ ma̱ liꞌ ―nacui̱ Jesús―. \p \v 22 ’Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo ti caca tyiquee cuꞌma̱ masi tiꞌí tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱, masi culoꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ ca su ndiꞌi̱ ma̱, masi subaꞌ tsa chcuiꞌ nguꞌ loꞌo ma̱, masi hasta ngaꞌaa ntiꞌ nguꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo ma̱, xquiꞌya chaꞌ jlya tiꞌ ma̱ jnaꞌ, naꞌ nu cua nda Ni lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱; \v 23 tsoꞌo tsa caca tyiquee ma̱ liꞌ, caca chaa tiꞌ ma̱, masi cuaꞌni nguꞌ lcaa chaꞌ lyaꞌ tiꞌ loꞌo ma̱ juaꞌa̱. Ná cube tiꞌ ma̱, cua laca ndyuꞌu coꞌo ycuiꞌ Ndyosi sca chaꞌ tsoꞌo nu cua tlyu xi nu tyacua jiꞌi̱ scaa ma̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ni ―nacui̱ Jesús liꞌ―. La cuiꞌ juaꞌa̱ ngua tya saꞌni la, chaꞌ lyaꞌ tsa tiꞌ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ nchcuiꞌ Ni loꞌo ñati̱ ―nacui̱ Jesús―. \p \v 24 ’Pana tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ culiyaꞌ; masi chaa tsa tiꞌ ma̱ nquichaꞌ, cua laca ti tyempo caca chaa tiꞌ ma̱ ―nacui̱―. \p \v 25 ’Loꞌo juaꞌa̱ tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nu tsoꞌo tsa nguaalaꞌ tiꞌ ma̱ nde chalyuu juani, chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ caca nu lyiji jiꞌi̱ ma̱ nde loo la ―nacui̱ Jesús―. \p ’Loꞌo juaꞌa̱ tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nu lye tsa nxtyí loꞌo ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱; ca tiyaꞌ la, liꞌ loꞌo cuꞌma̱ xiꞌya ma̱ chaꞌ lye tsa caca xñiꞌi̱ tiꞌ ma̱ ―nacui̱ Jesús―. \p \v 26 ’Loꞌo juaꞌa̱ tyaꞌna tsa cuꞌma̱ loꞌo tsoꞌo tsa nchcuiꞌ lcaa ñati̱ jiꞌi̱ ma̱. La cuiꞌ juaꞌa̱ nguaꞌni jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ ma̱ nu ngua saꞌni, chaꞌ tsoꞌo tsa nchcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu nchcuiꞌ chaꞌ cuiñi ti jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ; ndiya tsa tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuiñi biꞌ. \p Juaꞌa̱ nguluꞌu Jesús jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \s1 Tsoꞌo ti tyuꞌu tyiquee na ñaꞌa̱ na jiꞌi̱ tyaꞌa cusu̱u̱ na \p \v 27 Tya nchcuiꞌ la Jesús liꞌ: \p ―Ndiꞌya̱ chcuiꞌ naꞌ loꞌo cuꞌma̱ nu tyajaꞌa̱ ma̱ cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ: Tsoꞌo ti tyuꞌu tyiquee ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa cusu̱u̱ ma̱, tsoꞌo ti cuaꞌni ma̱ loꞌo ñati̱ nu tiꞌí tiꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱. \v 28 La cuiꞌ tsoꞌo ti chcuiꞌ ma̱ loꞌo ñati̱ nu nda quiꞌya jiꞌi̱ ma̱, juaꞌa̱ chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ ñati̱ nu nchcuiꞌ chaꞌ subaꞌ loꞌo ma̱. \v 29 Loꞌo quijiꞌi̱ nguꞌ ndacu̱ꞌ hique ma̱, liꞌ xtyacui ma̱ ta ma̱ chaca tsuꞌ sacaꞌ ma̱ chaꞌ quijiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaca quiyaꞌ liꞌ. Loꞌo xlyaá sca ñati̱ lateꞌ tonu tuꞌba nu nchcuꞌ ma̱, liꞌ ta ma̱ chacuayáꞌ chaꞌ loꞌo camxa jiꞌi̱ ma̱ quiꞌya nguꞌ tsaa nguꞌ. \v 30 Ta ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ na laca nu jña nguꞌ jiꞌi̱ ma̱; loꞌo quiꞌya nguꞌ sca na jiꞌi̱ ma̱, ngaꞌaa jña ma̱ jiꞌi̱ chaca quiyaꞌ. \v 31 Ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni tsoꞌo ma̱ loꞌo nguꞌ, si ntiꞌ ma̱ chaꞌ tsoꞌo ti cuaꞌni nguꞌ loꞌo ma̱. \p \v 32 ’Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ cua laca ti ñati̱ nu juaꞌa̱ tsoꞌo ntiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱; pana loꞌo ñati̱ cuxi, taca jiꞌi̱ nguꞌ cuaꞌni nguꞌ tsa lo cua ti chaꞌ. Cua ntiꞌ Ni chaꞌ ñaꞌa̱ tsoꞌo ma̱ jiꞌi̱ cua ñaꞌa̱ ca ñati̱, ni siꞌi sca ti jiꞌi̱ tyaꞌa tsoꞌo ti ma̱. \v 33 Loꞌo juaꞌa̱ nduꞌni ma̱ chaꞌ tsoꞌo loꞌo ñati̱ nu cua nguaꞌni sca chaꞌ tsoꞌo loꞌo ma̱; pana loꞌo ñati̱ cuxi, taca jiꞌi̱ nguꞌ cuaꞌni nguꞌ la cuiꞌ juaꞌa̱. Cua ntiꞌ Ni chaꞌ cuaꞌni ma̱ chaꞌ tsoꞌo loꞌo cua ñaꞌa̱ ca ñati̱, ni siꞌi sca ti loꞌo tyaꞌa tsoꞌo ti ma̱. \v 34 Na ndijñiꞌ ti ma̱ jiꞌi̱ ñati̱ nu xtyucua sca chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ma̱, ntiꞌ ma̱. ¿Ha tsoꞌo tsa nduꞌni ma̱ ntiꞌ ma̱ liꞌ? Loꞌo ñati̱ cuxi ni, stuꞌba ti nduꞌni nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, si xtyucua tyaꞌa nguꞌ sca chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \v 35 Pana nu cuꞌma̱ ni, ntsuꞌu chaꞌ tyuꞌu tsoꞌo tyiquee ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa cusu̱u̱ ma̱, cuaꞌni ma̱ chaꞌ tsoꞌo loꞌo nguꞌ biꞌ. Ta ma̱ jñiꞌ nguꞌ, ná tu̱ tiꞌ ma̱ si ta nguꞌ sca chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ma̱, si ná ta nguꞌ. Tlyu tsa chaꞌ tsoꞌo tyacua jiꞌi̱ ma̱ ca slo ycuiꞌ Ndyosi si tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ juaꞌa̱ nduꞌni ñati̱ nu laca sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi. Loꞌo ycuiꞌ Ndyosi ni, tyaꞌna tiꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ, masi xñaꞌa̱ nguꞌ, masi ná ndya nguꞌ xlyaꞌbe jiꞌi̱ Ni; \v 36 biꞌ chaꞌ cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ lacua, ñiꞌya̱ nu tyaꞌna tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi Sti na jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Ná ntsuꞌu chaꞌ sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ nguꞌ \p \v 37 ’Ná sta ma̱ quiꞌya jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, chaꞌ liꞌ ná ntsuꞌu chaꞌ sta ycuiꞌ Ndyosi quiꞌya jiꞌi̱ ma̱. Ná xcubeꞌ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, chaꞌ liꞌ ná ntsuꞌu chaꞌ xcubeꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ma̱. Cuiꞌya ma̱ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, chaꞌ liꞌ cuiꞌya ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ ma̱. \v 38 Ta ma̱ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, chaꞌ liꞌ ta ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ tsoꞌo juaꞌa̱ jiꞌi̱ ma̱; tsoꞌo tsa cuayáꞌ ngutsaꞌá̱ suꞌba Ni chaꞌ tsoꞌo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. Ñiꞌya̱ ntiꞌ sca milya nu tachaa tsa nsuꞌba nguꞌ na neꞌ, cua nscui̱ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ caꞌya tiꞌi̱ la na biꞌ, ntucua tsa tuꞌba milya biꞌ, juaꞌa̱ laca loꞌo chaꞌ tsoꞌo nu suꞌba Ni neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱. Ñiꞌya̱ nu nduꞌni ma̱ loꞌo tyaꞌa ñati̱ ma̱, juaꞌa̱ cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi loꞌo cuꞌma̱. \p \v 39 Nde laca cui̱i̱ nu nda Jesús loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Sca nu cuityi̱ꞌ ni, ¿ha taca culuꞌu tyucui̱i̱ jiꞌi̱ tyaꞌa cuityi̱ꞌ? Ná taca. Cuxi ti caca jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ, stuꞌba ti tyú tyucuaa nguꞌ sca toꞌ cuaꞌa̱ liꞌ, chaꞌ ni sca nguꞌ biꞌ ná nchca ñaꞌa̱ nguꞌ tyucui̱i̱ su lijya̱ nguꞌ. \v 40 Sca yu cuañiꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ ca ti, ná tyiji̱lo yu jiꞌi̱ mstru jiꞌi̱ yu; tsa biꞌ ti chaꞌ, loꞌo tye ca tsaꞌa̱ yu, liꞌ stuꞌba ti cuayáꞌ ngua tsaꞌa̱ yu loꞌo mstru jiꞌi̱ yu. \p \v 41 ’¿Ni chaꞌ yala tsa chcuiꞌ ma̱ jiꞌi̱ sca chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ xaꞌ la tyaꞌa ñati̱ ma̱, masi ñiꞌya̱ ntiꞌ si laca biꞌ sca satya yuu ti nu ndyatí̱ cloo nguꞌ? Pana ná ndube tiꞌ ma̱ chaꞌ tlyu tsa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ycuiꞌ ma̱, ñiꞌya̱ ntiꞌ si laca biꞌ sca nguti tlyu nu ntsuꞌu cloo ycuiꞌ ca ma̱. \v 42 ¿Ni chaꞌ laca tlyu tsa tyiquee ma̱ chaꞌ chcuiꞌ ma̱ loꞌo tyaꞌa ñati̱ ma̱ ndiꞌya̱: “Ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ culo naꞌ yuu nu ntsuꞌu cloo nuꞌu̱”? Juaꞌa̱ ñacui̱ ma̱, masi ná ñaꞌa̱ ma̱ nguti nu ntsuꞌu cloo ycuiꞌ ca ma̱. ¡Na cuiñi ma̱! Clyo la tyuꞌu nu nguti tlyu nu ntsuꞌu cloo ycuiꞌ ca ma̱, liꞌ taca ñaꞌa̱ ma̱ tsoꞌo la chaꞌ culo ma̱ satya yuu nu ntsuꞌu cloo tyaꞌa ñati̱ ma̱. \s1 Nslo na jiꞌi̱ sca yaca loꞌo ñaꞌa̱ na siꞌyu nu nda yaca biꞌ \p \v 43 ’Sca yaca tsoꞌo, ná ta biꞌ siꞌyu nu ná tsoꞌo. Juaꞌa̱ sca yaca nu cua btyi ti, ngaꞌaa ta biꞌ siꞌyu nu cacu na. \v 44 Lcaa yaca nslo nguꞌ jiꞌi̱ loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ ni siꞌyu laca ndyuꞌu lo. Ná nsuu nguꞌ siꞌyu tyixi jiꞌi̱ sca yaca quicheꞌ; la cuiꞌ ti juaꞌa̱, ná nsuu nguꞌ siꞌyu losuꞌ tyixi jiꞌi̱ lti quicheꞌ yane. \v 45 Cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu tsoꞌo tyiquee ni, tsoꞌo tsa nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ; loꞌo cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu cuxi tyiquee ni, cuxi ti nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ liꞌ. Cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ scaa nguꞌ, juaꞌa̱ nchcuiꞌ nguꞌ. \s1 Tucua lo quiyaꞌ niꞌi̱ ngüiñá nguꞌ \p \v 46 Tya nda Jesús chaca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ nduꞌni tsa ma̱ jnaꞌ chaꞌ Xuꞌna ma̱ laca naꞌ, pana ná ndaquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱? ―nacui̱―. \v 47 Biꞌ chaꞌ ta naꞌ sca cui̱i̱ loꞌo ma̱ juani, ñiꞌya̱ laca sca ñati̱ nu lijya̱ ca slo naꞌ chaꞌ cuna yu chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ, loꞌo liꞌ ndaquiyaꞌ yu chaꞌ biꞌ: \v 48 cua laca yu ñiꞌya̱ laca sca nu quiꞌyu nu ngüiñá sca niꞌi̱. Tsoꞌo tsa ngüiñi tyuu su ndu̱ quiyaꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱, chaꞌ chu̱ꞌ quee tsiyaꞌ ti nscua quiyaꞌ niꞌi̱ biꞌ. Liꞌ lye tsa nguaꞌya tyo. Loꞌo cua ndyalaa hitya yuu ca quiyaꞌ niꞌi̱ biꞌ, cua xlyaꞌba ti jiꞌi̱ niꞌi̱; pana ná ngua jiꞌi̱ hitya yuu biꞌ xlyú jiꞌi̱ niꞌi̱ biꞌ, chaꞌ tachaa tsa ndu̱ quiyaꞌ niꞌi̱ chu̱ꞌ quee biꞌ. \v 49 Pana ndiꞌya̱ laca chaca ñati̱ nu cua ndyuna chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo, loꞌo liꞌ ná ndaquiyaꞌ yu jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ: biꞌ laca ñiꞌya̱ laca chaca nu quiꞌyu nu ngüiñá sca niꞌi̱ jiꞌi̱ lo yusi̱ ti. Ná quiꞌñi ndyaa quiyaꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ yu biꞌ. Loꞌo liꞌ nguaꞌya tyo clyaa, ndyalaa hitya staꞌa̱ ca quiyaꞌ niꞌi̱ biꞌ. Liꞌ nguxlyú hitya yuu jiꞌi̱ niꞌi̱ biꞌ, ndye tsiyaꞌ ti nguxlyaꞌba hitya yuu biꞌ jiꞌi̱. \c 7 \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca msu jiꞌi̱ xuꞌna sendaru \p \v 1 Loꞌo ndye nchcuiꞌ Jesús loꞌo ñati̱ biꞌ, liꞌ nduꞌu yu ndyaa yu ca quichi̱ Capernaum. \v 2 Ca biꞌ ndiꞌi̱ sca capitán nu laca loo jiꞌi̱ sendaru jiꞌi̱ nguꞌ romano. Ntsuꞌu sca msu jiꞌi̱ nu tyacaꞌa tsa jiꞌi̱; pana quicha tsa nu msu biꞌ, cua cajaa ti. \v 3 Loꞌo cua ndyuna nu capitán biꞌ quiñaꞌa̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, liꞌ nchcuiꞌ xi loꞌo nguꞌ cusuꞌ nu ca tyi quichi̱ biꞌ, chaꞌ tsaa nguꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús cuentya jiꞌi̱, chaꞌ jña nguꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ ca̱a̱ yu cuaꞌni yu joꞌo jiꞌi̱ msu quicha biꞌ jiꞌi̱. \v 4 Nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ liꞌ. Loꞌo ndyalaa nguꞌ biꞌ ca slo Jesús, liꞌ nguxana nguꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu cuentya jiꞌi̱ nu capitán biꞌ. \p ―Tsoꞌo tsa nu capitán biꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―. Ndulo tsa yu jinuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ joꞌo jiꞌi̱ msu quicha biꞌ jiꞌi̱ yu ―nacui̱ nguꞌ―. \v 5 Cua nguiꞌi̱ tsa nu cusuꞌ biꞌ jiꞌna chaꞌ ndiꞌi̱ yu quichi̱ tyi na, hasta ycuiꞌ yu cua nda yu cñi chaꞌ tyaꞌ laa jiꞌna quichi̱ re ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 6 Liꞌ ndyaa Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ. Loꞌo bilya tyalaa nguꞌ loꞌo Jesús ca niꞌi̱ jiꞌi̱ nu capitán biꞌ, liꞌ nda capitán jiꞌi̱ xaꞌ tyaꞌa tsoꞌo chaꞌ tsaa nguꞌ tyacua tyaꞌa nguꞌ loꞌo Jesús ca tyucui̱i̱ su lijya̱: \p ―Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nu capitán biꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ―: “Ná quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ culacua tiꞌ nuꞌu̱, cusuꞌ”, nacui̱, “masi ná ca̱a̱ nuꞌu̱ toꞌ niꞌi̱ jnaꞌ”, nacui̱. \v 7 “Biꞌ chaꞌ ná loꞌo naꞌ ndyaꞌa̱ nguꞌ ndyiquiꞌya nguꞌ jinuꞌu̱ tsa̱”, nacui̱. “Tsa biꞌ ti cña ntiꞌ naꞌ, si culo nuꞌu̱ cña, tyaca tsoꞌo msu jnaꞌ juaꞌa̱ ti.” Juaꞌa̱ nacui̱ nu capitán biꞌ, chaꞌ chcuiꞌ ya loꞌo nuꞌu̱. \v 8 Chaca chaꞌ nacui̱ yu jiꞌi̱ cua: “Loꞌo juaꞌa̱ naꞌ”, nacui̱ yu, “ntsuꞌu xaꞌ ñati̱ nu laca loo la nu nclyo cña ꞌna. Loꞌo juaꞌa̱ nclyo naꞌ cña jiꞌi̱ sendaru nu cuentya jnaꞌ”, nacui̱. “Tsaa nguꞌ lquichi̱ ꞌna, si culo naꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ; lijya̱ nguꞌ slo naꞌ, si xiꞌya naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ; hora ti cuaꞌni msu jnaꞌ sca cña, si culo naꞌ cña biꞌ jiꞌi̱ yu”, nacui̱ nu capitán biꞌ. “Juaꞌa̱ nuꞌu̱ ni, jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ taca jinuꞌu̱ culo nuꞌu̱ cña chaꞌ cati̱ quicha biꞌ.” Tsa biꞌ ti chaꞌ ntiꞌ capitán chcuiꞌ loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ tyaꞌa tsoꞌo nu capitán biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 9 Loꞌo cua ndyuna Jesús chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo, ndube tsa tiꞌ yu. Liꞌ nguxtyacui Jesús su ndu̱ tyucui̱i̱, nchcuiꞌ yu loꞌo ñati̱ nu ndyaꞌa̱ loꞌo yu: \p ―Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani ―nacui̱ Jesús―, chaꞌ bilya ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ sca ñati̱ nu jlya tsa tiꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ñiꞌya̱ nu jlya tiꞌ nu capitán biꞌ. Tyucui ñaꞌa̱ nasiyu̱ Israel re, ná ntsuꞌu nguꞌ nu jlya tiꞌ jnaꞌ juaꞌa̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 10 Loꞌo liꞌ nguxtyu̱u̱ tyaꞌa tsoꞌo nu capitán biꞌ, ndyaa nguꞌ ca toꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱. Liꞌ nquije chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ msu quicha biꞌ, chaꞌ cua ndyaca tsoꞌo. \s1 Nguaꞌni Jesús chaꞌ chaca quiyaꞌ ndyuꞌú sca yu cuañiꞌ nu ngujuii ca ti \p \v 11 Tiyaꞌ la liꞌ ndyaa Jesús sca quichi̱ ca su naa Naín; ndyaa nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ loꞌo, loꞌo juaꞌa̱ quiñaꞌa̱ tsa xaꞌ la ñati̱ ndyaa nguꞌ loꞌo. \v 12 Loꞌo cua ndyalaa nguꞌ ca toꞌ quichi̱ biꞌ, liꞌ naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ quichi̱ biꞌ jiꞌi̱ sca jyoꞌo chaꞌ cua tyatsiꞌ. Sñiꞌ sca nu cunaꞌa̱ tiꞌi laca jyoꞌo biꞌ; cua ndyanu maꞌ ycuiꞌ ti maꞌ nu loꞌo ngujuii sñiꞌ maꞌ, chaꞌ nu sca ti sñiꞌ quiꞌyu maꞌ laca yu nu ngujuii biꞌ. Tyu̱u̱ tsa tyaꞌa nguꞌ quichi̱ biꞌ ndyaꞌa̱ nguꞌ loꞌo maꞌ. \v 13 Loꞌo naꞌa̱ Jesús nu Xuꞌna na jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ, ngua tyaꞌna tiꞌ yu jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ tiꞌi xtyaꞌa̱ jyoꞌo biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo maꞌ: \p ―Ná xiꞌya nuꞌu̱ ―nacui̱. \p \v 14 Liꞌ ya̱a̱ Jesús cacua la slo nguꞌ biꞌ, ngusta yaꞌ yu chu̱ꞌ caju̱. Liꞌ ndatu̱ nguꞌ nu ndyiꞌya jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ, nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu jyoꞌo biꞌ: \p ―Yu cuañiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱―. Tyacaꞌa̱ clya nuꞌu̱. \p \v 15 Hora ti ndacaꞌa̱ nu ngua jyoꞌo biꞌ, nguxana nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ liꞌ. Xaꞌ ndya Jesús jiꞌi̱ nu quiꞌyu cuañiꞌ biꞌ jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ yu liꞌ. \v 16 Ndube tsa tiꞌ lcaa ñati̱ ca biꞌ loꞌo naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu nu ngujuii biꞌ. Liꞌ nguxana nguꞌ ndyuꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p ―Tlyu tsa ñati̱ ndyalaa slo na juani ―nacui̱ nguꞌ―, biꞌ laca nu chcuiꞌ lcaa chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo na. \p Juaꞌa̱ nacui̱ nguꞌ liꞌ. Loꞌo chaca chaꞌ nacui̱ nguꞌ: \p ―Cua ndyalaa ycuiꞌ Ndyosi juani chaꞌ xtyucua Ni jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 17 Cua ngañi lye chaꞌ jiꞌi̱ lcaa cña tonu nu ndyuꞌni Jesús tyucui ñaꞌa̱ loyuu su cuentya Judea; juaꞌa̱ lcaa quichi̱ cacua ti, loꞌo biꞌ ngañi chaꞌ biꞌ. \s1 Nda Juan jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ chaꞌ tsaa nguꞌ ca slo Jesús \p \v 18 Ngujui chaꞌ jiꞌi̱ Juan ñiꞌya̱ nu ngua cajua, chaꞌ nu nguꞌ cuañiꞌ nu ndyaꞌa̱ loꞌo Juan, biꞌ laca nguꞌ nu cua ndachaꞌ jiꞌi̱ yu. \v 19 Liꞌ ngusiꞌya Juan jiꞌi̱ tucua tyaꞌa nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu biꞌ. Ngulo yu cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ, tsaa xcuane nguꞌ jiꞌi̱ Jesús si chañi chaꞌ ycuiꞌ yu laca yu Cristo, nu ñati̱ tlyu nu cua ca̱a̱ ti; si tya ntsuꞌu chaꞌ jatya la xi nguꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ca̱a̱ chaca ñati̱ nu cua tlyu la. \v 20 Liꞌ ndyalaa ñati̱ jiꞌi̱ Juan ca su ngaꞌa̱ Jesús. Ndiꞌya̱ nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱: \p ―Cua nda Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ ya lijya̱ ya ―nacui̱ nguꞌ―, chaꞌ xcuane ya jinuꞌu̱ si chañi chaꞌ la cuiꞌ Cristo laca nuꞌu̱, nu ñati̱ tlyu nu cua ca̱a̱ ti nde chalyuu. Cua ntiꞌ ya chaꞌ caja chaꞌ liñi jiꞌi̱ ya si tya ntsuꞌu chaꞌ jatya la ya jiꞌi̱ chaca ñati̱ nu tlyu la. \p \v 21 Nu loꞌo ndiꞌi̱ nguꞌ biꞌ slo Jesús, liꞌ nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱; masi cua saꞌni ngusñi quicha jiꞌi̱ nguꞌ, masi quicha ndyaꞌa̱ ti, masi ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ nguꞌ, hora ti ndyaca tsoꞌo nguꞌ biꞌ. Loꞌo nu cuityi̱ꞌ, nguaꞌni Jesús chaꞌ ngulane xee cloo nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ chaca quiyaꞌ. \v 22 Biꞌ chaꞌ ndiꞌya̱ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Yaa clya ma̱ cachaꞌ ma̱ jiꞌi̱ nu Juan biꞌ lcaa chaꞌ nu cua naꞌa̱ ma̱ slo naꞌ, lcaa chaꞌ nu cua ndyuna ma̱ ca nde. Ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ yu chaꞌ xaꞌ nda naꞌ xee ñaꞌa̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ nu ngua cuityi̱ꞌ; loꞌo juani tsoꞌo tsa ndyaꞌa̱ nguꞌ nu ngua quicha quiyaꞌ; juaꞌa̱ cua ngua lubii cuañaꞌ nguꞌ nu ndyatsuꞌ cuañaꞌ; loꞌo juani cua nduna tsoꞌo nguꞌ nu ngua cuꞌu̱ jyaca̱; juaꞌa̱ xaꞌ ndyuꞌú nguꞌ chaca quiyaꞌ, nguꞌ nu cua ngujuii; juaꞌa̱ nguꞌ tiꞌi ni, nduna nguꞌ chaꞌ tsoꞌo nu nda naꞌ loꞌo nguꞌ ñiꞌya̱ nduꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu cuxi. Juaꞌa̱ ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ Juan biꞌ. \v 23 Taca caca tsoꞌo tyiquee ma̱ si ná caca tyujuꞌu tiꞌ ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ jnaꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 24 Liꞌ nguxtyu̱u̱ nguꞌ ndyaa nguꞌ, ñati̱ nu nguane Juan jiꞌi̱ chaꞌ ca̱a̱ biꞌ. Liꞌ nguxana Jesús nchcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nu Juan biꞌ loꞌo ñati̱ nu ndyanu slo. \p ―¿Na laca ngua tiꞌ ma̱, nu loꞌo ndyaa naꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ nu Juan biꞌ ca neꞌ quixi̱ꞌ su ná ndiꞌi̱ ñati̱? ―nacui̱ Jesús―. Ngua tiꞌ ma̱ chaꞌ tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee yu nu loꞌo nchcuiꞌ yu loꞌo ñati̱, ñiꞌya̱ ntiꞌ loꞌo ndya̱a̱ yaca quii tyucuaa chu̱ꞌ ca loꞌo lijya̱ cuiꞌi̱. ¿Ha juaꞌa̱ ntiꞌ ma̱? \v 25 ¿Na laca ngua tiꞌ ma̱ loꞌo naꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ yu biꞌ lacua? ¿Ha tsoꞌo tsa steꞌ yu loꞌo naꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ yu ca biꞌ? Cua jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ siꞌi neꞌ quixi̱ꞌ ndiꞌi̱ ñati̱ nu tsoꞌo tsa steꞌ, siꞌi neꞌ quixi̱ꞌ ndiꞌi̱ ñati̱ nu ntsuꞌu tsa cñi jiꞌi̱ chaꞌ culiji juaꞌa̱ ti; toꞌ tyi nu culiyaꞌ nu laca rey, ca biꞌ ndiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 26 Ná tyiqueeꞌ ngua tii ma̱ chaꞌ laca nu Juan biꞌ sca ñati̱ nu nda chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱; chañi chaꞌ laca yu juaꞌa̱, pana loꞌo sca cña tlyu la ngujui jiꞌi̱ Juan. \v 27 Ndiꞌya̱ nscua lo quityi cusuꞌ chaꞌ jiꞌi̱ cña nu ntsuꞌu jiꞌi̱ Juan biꞌ: \q1 Culo naꞌ cña jiꞌi̱ sca msu jnaꞌ chaꞌ tsaa yu ca nde loo la su tyaꞌa̱ nuꞌu̱, \q1 chaꞌ saala clya yu tyucui̱i̱ su ca̱a̱ ycuiꞌ nuꞌu̱, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ Cristo. \p \v 28 Tya nchcuiꞌ la Jesús loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ jiꞌi̱ Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ bilya cala sca ñati̱ chalyuu nu juaꞌa̱ tlyu tsa cña nu ntsuꞌu jiꞌi̱, ñiꞌya̱ nu laca jiꞌi̱ Juan biꞌ. Pana cua lijya̱ naꞌ chaꞌ caca naꞌ loo jiꞌi̱ ñati̱, loꞌo juani cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu jlya tiꞌ ꞌna, tlyu la chaꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ que Juan, masi tiꞌi ti nguꞌ, masi cuañiꞌ nguꞌ ―nacui̱ Jesús. \p \v 29 Loꞌo ñati̱ nu ndyaa slo Juan chaꞌ tyucuatya yu jiꞌi̱ nguꞌ tya tsubiꞌ la ni, loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ, liꞌ nguaꞌni tlyu lcaa nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, masi nu nguꞌ cuxi nu nxñi cñi cña loo nguꞌ, masi xaꞌ la ñati̱. \v 30 Pana nu nguꞌ fariseo loꞌo nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó nu ná ntajaꞌa̱ chaꞌ tyucuatya Juan jiꞌi̱ nguꞌ nu ngua liꞌ, ná nguaꞌni nguꞌ cuentya jiꞌi̱ cña nu ndyuꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ nguxtyucua Ni jiꞌi̱ ñati̱. Liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ: \p \v 31 ―Ná tsoꞌo tsiyaꞌ ti ñiꞌya̱ nu nduꞌni ñati̱ chalyuu tyempo juani ―nacui̱―. \v 32 Ñiꞌya̱ nduꞌni nu sube nu ndyaꞌa̱ ndijya ti claꞌbe quichi̱, juaꞌa̱ nduꞌni ñati̱ chalyuu juani. Taja tiꞌ nu sube jiꞌi̱ tyaꞌa quijya nguꞌ, chaꞌ ná ntiꞌ tyaꞌa nguꞌ quijya la loꞌo nguꞌ biꞌ. Liꞌ nxiꞌya nu sube jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ: “¿Ni chaꞌ ná ntajaꞌa̱ ma̱ cula quiyaꞌ ma̱? Na nclyaꞌá ya xi ji̱i̱ chaꞌ jiꞌi̱ ma̱”, nacui̱ nu sube. “¿Ni chaꞌ ná ntajaꞌa̱ ma̱ ca xñiꞌi̱ tiꞌ ma̱ loꞌo cua? Na nclyaꞌá ya marcha, na nxiꞌya ya ngaꞌa̱ ya.” Loꞌo cuꞌma̱ ni ―nacui̱ Jesús―, la cuiꞌ juaꞌa̱ ndyuꞌni cuꞌma̱ ñati̱ chalyuu juani; xcuiꞌ na taja tiꞌ ma̱, chaꞌ ná tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ma̱ tsiyaꞌ ti ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱. \v 33 Nde nclyú ti nchcuiꞌ ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Loꞌo ya̱a̱ Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu, ná ndyacu yu loꞌo ma̱, ná ndyiꞌo yu lcui loꞌo ma̱; liꞌ nacui̱ ma̱ chaꞌ ntsuꞌu cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ jiꞌi̱ yu ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 34 Tiyaꞌ la liꞌ nduꞌu tucua naꞌ nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱; tsoꞌo ti ndacu naꞌ loꞌo ma̱ liꞌ, stuꞌba ti ngaꞌa̱ naꞌ loꞌo ma̱. Biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ ma̱ jnaꞌ: “Ñaꞌa̱ na ñiꞌya̱ nu nduꞌni nu jua juani”, nacui̱ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ma̱, “xcuiꞌ na cacu ti yu jua ntiꞌ yu, xcuiꞌ na cuꞌbi ti yu ndyaꞌa̱ yu. Ná tsoꞌo yu jua chaꞌ laca yu tyaꞌa tsoꞌo nguꞌ nu nxñi cñi cña loo na, loꞌo juaꞌa̱ xi xaꞌ la nguꞌ cuxi laca tyaꞌa tsoꞌo yu”, nacui̱ ma̱ ꞌna. \v 35 Loꞌo juaꞌa̱ nacui̱ ma̱ chaꞌ ná tsoꞌo chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ; pana caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ nde loo la chaꞌ liñi tsa chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ, chaꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca naꞌ. \s1 Ndyacu Jesús xlyaa ca slo sca nguꞌ fariseo \p \v 36 Ntsuꞌu sca nguꞌ fariseo nu nchcuiꞌ loꞌo Jesús chaꞌ tsaa cacu xlyaa loꞌo yu ca toniꞌi̱ jiꞌi̱ yu. Loꞌo nguꞌ fariseo ni, tacati tsa nduꞌni ycuiꞌ nguꞌ, ntiꞌ nguꞌ. Liꞌ ndyaa Jesús ca toniꞌi̱ jiꞌi̱ yu, ndyaa tucua ca toꞌ mesa. \v 37 La cuiꞌ quichi̱ biꞌ ndiꞌi̱ sca nu cunaꞌa̱ nu quiñaꞌa̱ tsa nu quiꞌyu ntsuꞌu jiꞌi̱. Loꞌo ngua cuayaꞌ tiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ chaꞌ cua ndyalaa Jesús cacu xlyaa ca slo yu fariseo biꞌ, liꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ti nduꞌu nu cunaꞌa̱ biꞌ ndyaa ca slo Jesús; ña̱a̱ loꞌo choꞌ sca caatya̱ setye nu tyixi tsa xtyiꞌi. \v 38 Ndyacaꞌa̱ choꞌ cacua ti slo quiyaꞌ Jesús liꞌ. Ndyunaa tsa choꞌ, hasta ndyalú hitya cloo choꞌ chu̱ꞌ quiyaꞌ Jesús; loꞌo quicha̱ꞌ hique choꞌ nsubeꞌ choꞌ chu̱ꞌ quiyaꞌ Jesús chaꞌ xquityi jiꞌi̱ quiyaꞌ yu. Nchcuichaꞌ choꞌ quiyaꞌ Jesús liꞌ, ndaꞌa̱ choꞌ setye tyixi xtyiꞌi biꞌ chu̱ꞌ quiyaꞌ Jesús. \v 39 Loꞌo nu yu fariseo nu cua nchcuiꞌ loꞌo Jesús chaꞌ tsaa cuaꞌni xlyaa ca slo yu ni, loꞌo cua naꞌa̱ yu jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ, ndiꞌya̱ chaꞌ nguaꞌya hique yu liꞌ: “Siꞌi chaꞌ chañi laca re, chaꞌ laca yu sca ñati̱ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ chcuiꞌ Ni loꞌo na. Si la cuiꞌ laca yu, liꞌ ta yu cuentya tilaca laca nu cunaꞌa̱ nu nsta yaꞌ lo quiyaꞌ yu juani; caca cuayáꞌ tiꞌ yu chaꞌ sca nu cunaꞌa̱ nu chiyaꞌa̱ tsa nduꞌni su ndiꞌi̱ chalyuu laca nu cua.” \p \v 40 Liꞌ nguxana Jesús nchcuiꞌ loꞌo nu yu fariseo biꞌ: \p ―Ntsuꞌu sca chaꞌ nu ta naꞌ loꞌo nuꞌu̱, Simón ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱. \p ―Cuachaꞌ clya nuꞌu̱ jnaꞌ, cusuꞌ ―nacui̱ yu fariseo jiꞌi̱ liꞌ. \p \v 41 Liꞌ nchcuane Jesús sca chaꞌ jiꞌi̱ yu fariseo biꞌ: \p ―Ntsuꞌu tucua tyaꞌa nguꞌ nu ntsuꞌu taneꞌ hichu̱ꞌ nguꞌ, chaꞌ ngüijñiꞌ nguꞌ cñi jiꞌi̱ sca nu culiyaꞌ. Tsaca yu ndacui yu caꞌyu siyento paxu jiꞌi̱ nu culiyaꞌ biꞌ, loꞌo chaca yu ndacui yu tuꞌba tyi ti paxu jiꞌi̱ liꞌ. \v 42 Pana tyucuaa nguꞌ ná ngua jiꞌi̱ nguꞌ tya nguꞌ cñi jiꞌi̱ nu culiyaꞌ biꞌ liꞌ. Biꞌ chaꞌ ngutaꞌa̱chu̱ꞌ nu culiyaꞌ biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu ndacui nguꞌ jiꞌi̱; ngüityi̱ yu cuentya jiꞌi̱ nguꞌ, nguaꞌni tye taneꞌ jiꞌi̱ tyucuaa nguꞌ juaꞌa̱ ti. Cuachaꞌ clya nuꞌu̱ jnaꞌ lacua ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu fariseo biꞌ―, ¿tilaca laca nu tsoꞌo la ntsuꞌu tyiquee ñaꞌa̱ jiꞌi̱ nu culiyaꞌ biꞌ? Si tsaca yu, si chaca yu. \p \v 43 Liꞌ nguxacui̱ Simón chaꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Biꞌ laca nu quiñaꞌa̱ la ndacui, nu ngüiꞌya nu culiyaꞌ biꞌ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱. Juaꞌa̱ ntiꞌ naꞌ ―nacui̱ Simón. \p ―Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús liꞌ. \p \v 44 Loꞌo nxñaꞌa̱ Jesús ca su ngaꞌa̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ, liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ loꞌo nu Simón biꞌ: \p ―Cuiꞌya nuꞌu̱ xi cuentya ñiꞌya̱ nu ndyuꞌni nu cunaꞌa̱ cua ―nacui̱―. Nu loꞌo ndyalaa naꞌ toniꞌi̱ jinuꞌu̱ tsa̱, ná nda nuꞌu̱ hitya tyaati̱ quiyaꞌ naꞌ; pana nu cunaꞌa̱ cua ni, cua nguiꞌí̱ choꞌ quiyaꞌ naꞌ loꞌo hitya cloo choꞌ, cua nguxquityi choꞌ quiyaꞌ naꞌ loꞌo quicha̱ꞌ que choꞌ. \v 45 La cuiꞌ juaꞌa̱ ná nchcuichaꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ loꞌo ndyalaa naꞌ niꞌi̱ re; pana nu cunaꞌa̱ cua ni, tya loꞌo ndyatí̱ naꞌ ñaa naꞌ nde niꞌi̱ re, tya lyiji tye chcuichaꞌ choꞌ jiꞌi̱ quiyaꞌ naꞌ. \v 46 Loꞌo juaꞌa̱ ná ndaꞌa̱ nuꞌu̱ setye hique naꞌ tsa̱; pana nu cunaꞌa̱ cua ni, cua ngusalú choꞌ setye tyixi xtyiꞌi chu̱ꞌ quiyaꞌ naꞌ. \v 47 Nde laca chaꞌ nu ndachaꞌ naꞌ jinuꞌu̱ juani, chaꞌ tsoꞌo tsa ndyuꞌni tyaꞌna tiꞌ nu cunaꞌa̱ cua jnaꞌ, biꞌ chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ na chaꞌ cua ngüityi̱ ycuiꞌ Ndyosi quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ choꞌ, masi quiñaꞌa̱ tsa quiꞌya ntsuꞌu jiꞌi̱ choꞌ ca slo Ni. Pana ñati̱ nu ná lye ntsuꞌu quiꞌya jiꞌi̱ chaꞌ cuityi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱, xti la xi chaꞌ ndube tiꞌ nguꞌ biꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ Simón. \p \v 48 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ: \p ―Cua ngüityi̱ ycuiꞌ Ndyosi lcaa quiꞌya nu ntsuꞌu jinuꞌu̱ ―nacui̱. \p \v 49 Loꞌo nu ñati̱ nu ñaa stuꞌba ti loꞌo Jesús chaꞌ cacu nguꞌ xlyaa slo Simón, nguxana nguꞌ biꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: \p ―¿Tilaca laca nu quiꞌyu re? ¿Macala ngujui chacuayáꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ cuityi̱ yu quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ? ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 50 Pana ndiꞌya̱ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ liꞌ: \p ―Cua ngulaá nuꞌu̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jinuꞌu̱ xquiꞌya chaꞌ jlya tiꞌ nuꞌu̱ ꞌna. Ti̱ ti tyiꞌi̱ tyiquee nuꞌu̱, tyaa nuꞌu̱ lacua. \c 8 \s1 Nu nguꞌ cunaꞌa̱ nu nxtyucua jiꞌi̱ Jesús \p \v 1 Tiyaꞌ la liꞌ, nduꞌu Jesús ndyaa yu tyu̱u̱ tyaꞌa quichi̱, masi quichi̱ tonu, masi quichi̱ sube. Nchcuiꞌ tsa yu chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ quichi̱ biꞌ; nchcuiꞌ yu chaꞌ cua lijya̱ ti ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱. Stuꞌba ndyaꞌa̱ Jesús loꞌo nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \v 2 Loꞌo juaꞌa̱, tyu̱u̱ tyaꞌa nu cunaꞌa̱ ndyaa loꞌo nguꞌ; cua ngua quicha nu nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ tya tsubiꞌ la, pana cua nguaꞌni Jesús chaꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ cua ngulo yu cuiꞌi̱ Cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Ndyaꞌa̱ sca nu cunaꞌa̱ nu naa María Magdalena loꞌo nguꞌ, jiꞌi̱ biꞌ cua ngutuꞌu cati tyaꞌa cuiꞌi̱ cuxi. \v 3 Loꞌo juaꞌa̱ Juana naa chaca nu ndyaꞌa̱ loꞌo nguꞌ; clyoꞌo sca nu naa Chuza laca nu Juana biꞌ, sca yu nu ndyiꞌya cña loo rey Herodes laca clyoꞌo biꞌ. Juaꞌa̱ Susana, loꞌo juaꞌa̱ tya tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ cunaꞌa̱ nu nxtyucua jiꞌi̱ Jesús loꞌo cña nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ ñati̱ nu ndyataa siꞌyu \p \v 4 Loꞌo liꞌ quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ quichi̱ cacua nduꞌu nguꞌ ñaa nguꞌ seꞌi̱ ti chaꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. Nu loꞌo cua ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ tsa tlyu ti, liꞌ nda Jesús sca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ. Ndiꞌya̱ chaꞌ nu nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ: \p \v 5 ―Cua ndyaa sca ñati̱ cataa nscuaꞌ trigo jiꞌi̱. Ndiꞌya̱ ngua su nguscui̱ yu siꞌyu biꞌ: ndyú xi siꞌyu biꞌ tyucui̱i̱ su nteje tacui nguꞌ, ngusatá quiyaꞌ nguꞌ siꞌyu biꞌ liꞌ; juaꞌa̱ ñaa quiñi ndyacu niꞌ jiꞌi̱. \v 6 Chaca ycuꞌ siꞌyu biꞌ ndyú su lati tsa tuꞌba yuu nscua chu̱ꞌ quee. Loꞌo ntyucua siꞌyu biꞌ, ná ngua caluu tsoꞌo chaꞌ ná quiꞌñi ndyaa quiche su̱u̱; ndye calya biꞌ ndyanaa liꞌ, chaꞌ ná tyacalaꞌ yuu biꞌ. \v 7 Chaca ycuꞌ siꞌyu biꞌ ndyú su ndu̱ yaca quicheꞌ nquichaꞌ; liꞌ yala la ntyucua nu yaca quicheꞌ biꞌ, ñaꞌa̱ cuayaꞌ ngaꞌaa nda tyempo caluu calya trigo biꞌ tsiyaꞌ ti. \v 8 Chaca ycuꞌ siꞌyu biꞌ ndyú su tsoꞌo tsa yuu; tsoꞌo tsa nguluu calya biꞌ, quiñaꞌa̱ tsa siꞌyu ngutuꞌu lo ju̱u̱ biꞌ liꞌ. Su ndyataa sca ti milya siꞌyu, ca biꞌ tsoꞌo tsa ngutuꞌu hasta sca siyento tyaꞌa milya siꞌyu liꞌ. \p Loꞌo ndye nda Jesús chaꞌ biꞌ loꞌo nguꞌ, liꞌ cui̱i̱ tsa nchcuiꞌ yu ndiꞌya̱: \p ―Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ si ntiꞌ ma̱ cuna ma̱ chaꞌ tsoꞌo nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱. \s1 Nde nchcuiꞌ Jesús ni chaꞌ laca nda yu cui̱i̱ loꞌo nguꞌ \p \v 9 Liꞌ nchcuane nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús biꞌ ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ biꞌ. \v 10 Ndiꞌya̱ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nu ndyaꞌa̱ ma̱ loꞌo naꞌ, ntsuꞌu tsa chaꞌ nu nxtyucua ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ scaa chaꞌ nu ntsuꞌu yacu̱ꞌ ti cua saꞌni la; biꞌ chaꞌ taca ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ culo Ni cña jiꞌi̱ ñati̱. Pana loꞌo xaꞌ ñati̱ ni, xcuiꞌ loꞌo cña cua̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo nguꞌ chaꞌ ta naꞌ sca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ, chaꞌ juaꞌa̱ ná caca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ, masi naꞌa̱ nguꞌ nquichaꞌ; ná sca chaꞌ tyanu hique nguꞌ, masi cua ndyuna nguꞌ nquichaꞌ. \s1 Nchcuiꞌ Jesús ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ cui̱i̱ jiꞌi̱ ñati̱ nu ndyataa siꞌyu \p \v 11 ’Ndiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ cui̱i̱ biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Ñiꞌya̱ laca nu siꞌyu nu cua nscui̱ yu biꞌ, juaꞌa̱ laca chaꞌ tsoꞌo nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱. \v 12 Ñiꞌya̱ laca nu tsa ycuꞌ siꞌyu nu ndyú tyucui̱i̱ biꞌ, juaꞌa̱ laca loꞌo ñati̱ nu cua ndyuna chaꞌ tsoꞌo biꞌ nquichaꞌ, loꞌo liꞌ hora ti lijya̱ nu xñaꞌa̱ chaꞌ cuityi̱ chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ; ngaꞌaa ndyiꞌu tiꞌ nguꞌ chaꞌ tsoꞌo biꞌ, ni ná nchca clyaá nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nu cuxi liꞌ. \v 13 Ñiꞌya̱ laca nu chaca ycuꞌ siꞌyu nu ndyú lo yuu lati tuꞌba chu̱ꞌ quee, juaꞌa̱ laca loꞌo ñati̱ nu tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee nguꞌ loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ tsoꞌo biꞌ nquichaꞌ. Pana ñiꞌya̱ ntiꞌ nu calya sube biꞌ, chaꞌ ná quiꞌñi ndyaa quiche su̱u̱ chu̱ꞌ quee biꞌ, juaꞌa̱ ntiꞌ ñati̱ biꞌ, chaꞌ xti ti tyempo ndalo nguꞌ loꞌo ngusñi nguꞌ chaꞌ tsoꞌo biꞌ; loꞌo lyaꞌ tiꞌ xaꞌ ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, yala ti tyaꞌa̱chu̱ꞌ nguꞌ liꞌ. \v 14 Ndiꞌya̱ laca chaꞌ jiꞌi̱ siꞌyu nu ndyalú laja yaca quicheꞌ: biꞌ laca ñiꞌya̱ laca loꞌo ñati̱ nu cua ndyuna chaꞌ tsoꞌo biꞌ nquichaꞌ, pana ntsuꞌu tsa cña jiꞌi̱ nguꞌ, ntsuꞌu tsa cñi jiꞌi̱ nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu tsa su culiji nguꞌ cñi chaꞌ jiꞌi̱ ti nguꞌ; biꞌ chaꞌ ná nchca tyanu tsoꞌo chaꞌ tsoꞌo biꞌ neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. \v 15 Ñiꞌya̱ laca siꞌyu nu ndyú su tsoꞌo tsa yuu, juaꞌa̱ laca loꞌo ñati̱ nu tyucui tyiquee nguꞌ ndyuna nguꞌ chaꞌ tsoꞌo nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ; ntajaꞌa̱ nguꞌ ndaquiyaꞌ nguꞌ cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ nu nda Ni loꞌo nguꞌ. Ndalo nguꞌ biꞌ liꞌ, ná xutacui nguꞌ chaꞌ ngusñi nguꞌ chaꞌ biꞌ. Liꞌ tsoꞌo tsa chaꞌ tyuꞌú neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ xee nu tyuꞌu neꞌ niꞌi̱ \p \v 16 ’Ná cuaꞌa̱ nguꞌ xee niꞌi̱, loꞌo hora ti tacu̱ꞌ nguꞌ loo xee biꞌ liꞌ; la cuiꞌ ti, ná sta nguꞌ jiꞌi̱ sca xee sca neꞌ quiꞌña ti. Ná nduꞌni nguꞌ juaꞌa̱. Ndiꞌya̱ nduꞌni nguꞌ loꞌo sca xee: nsta nguꞌ jiꞌi̱ su cua̱, chaꞌ clyane xee chaꞌ tyaca̱ꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ nu ndiꞌi̱ niꞌi̱ biꞌ. \v 17 Lcaa chaꞌ nu nsuꞌba yacu̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱, quijeloo chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ ca tiyaꞌ la; lcaa chaꞌ nu ntsuꞌu cuaana ti, quije chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ ca tiyaꞌ la, chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ na jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 18 ’Biꞌ chaꞌ cuaꞌa̱ tsoꞌo jyaca̱ ma̱. Nu ñati̱ nu jlya tiꞌ chaꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Ni ni, tya ta la ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ; pana ñati̱ nu ná jlya tiꞌ, nu ná ntiꞌ ca tsaꞌa̱ nguꞌ, cuaꞌni ycuiꞌ Ni chaꞌ ná caca jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ca tsaꞌa̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni tsiyaꞌ ti. \s1 Ndyalaa xtyaꞌa̱ Jesús loꞌo nu nguꞌ quiꞌyu tyaꞌa Jesús \p \v 19 Loꞌo liꞌ ndyalaa xtyaꞌa̱ Jesús, ñaa loꞌo nguꞌ quiꞌyu tyaꞌa yu, ndyalaa nguꞌ su ndiꞌi̱ yu liꞌ. Ná ngua ca̱a̱ nguꞌ cacua la slo, chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndiꞌi̱. \v 20 Biꞌ chaꞌ ndyaa chaꞌ slo Jesús liꞌ: \p ―Nde liyaꞌ ndu̱ xtyaꞌa̱ nuꞌu̱ loꞌo tyaꞌa nuꞌu̱. Cua ntiꞌ nguꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 21 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Ñati̱ nu nduna chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo, juaꞌa̱ nduꞌni nguꞌ biꞌ cua ñaꞌa̱ ca cña nu nclyo Ni jiꞌi̱ nguꞌ, ñati̱ biꞌ nduꞌni ñiꞌya̱ si laca nguꞌ xtyaꞌa̱ naꞌ, ñiꞌya̱ si laca nguꞌ tyaꞌa naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Ngulo Jesús cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱ loꞌo jiꞌi̱ clyooꞌ lo tayuꞌ \p \v 22 Ngua sca tsa̱ nduꞌu Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ, ndyaa nguꞌ toꞌ tayuꞌ. Liꞌ ndyaa nguꞌ ca neꞌ sca yaca niꞌi̱ piti ti. \p ―Yaꞌa ma̱ tsaa na nde chaca tsuꞌ tayuꞌ re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p Ndyaa nguꞌ liꞌ. \v 23 Loꞌo tya ndyaa nguꞌ loꞌo yaca niꞌi̱ biꞌ lo hitya, ndyuꞌu tsa xcalá Jesús; hora ti ngujuaꞌ yu. Liꞌ nguxana cuiꞌi̱, lye tsa ndyaca cuiꞌi̱ lo tayuꞌ biꞌ. Liꞌ ndyatu̱ clyooꞌ, ntyucua hitya neꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ; cua quilyuꞌu ti biꞌ neꞌ hitya. \v 24 Liꞌ ndyaa nguxtyuꞌu nguꞌ jiꞌi̱ Jesús ca su ntsiya lajaꞌ. Nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo liꞌ: \p ―Cusuꞌ, cusuꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱―, que tiꞌ nuꞌu̱. Cua quilyuꞌu ti yaca niꞌi̱ re, cajaa na liꞌ. \p Ndacaꞌa̱ Jesús liꞌ, ngulo yu cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱ loꞌo jiꞌi̱ clyooꞌ biꞌ. Hora ti ngua ti̱ biꞌ liꞌ; ngaꞌaa ndyaca cuiꞌi̱, ngaꞌaa ntyucua clyooꞌ. \v 25 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ ná jlya tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca jiꞌi̱ Ni cuaꞌni Ni juaꞌa̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p Pana ntsi̱i̱ tsa nguꞌ biꞌ, ndube tsa tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \p ―¿Tilaca laca nu quiꞌyu re? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ―, chaꞌ loꞌo cuiꞌi̱ ndaquiyaꞌ jiꞌi̱ yu, loꞌo juaꞌa̱ nduna clyooꞌ lo tayuꞌ chaꞌ nu nda yu ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ndyaca tsaꞌa̱ nguꞌ. \s1 Ngulo Jesús jiꞌi̱ cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ sca ñati̱ \p \v 26 Nde tsuꞌ tayuꞌ biꞌ, loyuu su cuentya Galilea laca; loꞌo nu chaca tsuꞌ tayuꞌ biꞌ loyuu su cuentya nguꞌ Gadara laca. Liꞌ ndyaa nguꞌ neꞌ yaca niꞌi̱ piti ti biꞌ, ndyalaa nguꞌ ca loyuu jiꞌi̱ nguꞌ Gadara liꞌ. \v 27 Loꞌo cua nduꞌu nguꞌ neꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ, liꞌ ndyacua tyaꞌa Jesús loꞌo sca nu quiꞌyu nguꞌ Gadara nu ntsuꞌu cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ jiꞌi̱. Cua saꞌni ngusñi cuiꞌi̱ jiꞌi̱ yu; tya liꞌ ná nchcuꞌ yu lateꞌ, ná ndiꞌi̱ yu niꞌi̱. Na ndyaꞌa̱ yuꞌu ti yu, ndyijaꞌ yu neꞌ loꞌo jyoꞌo. \v 28 Loꞌo cua naꞌa̱ yu jiꞌi̱ Jesús, liꞌ cui̱i̱ ngusiꞌya yu, nclyú yu nde loo Jesús. \p ―¿Na laca cuaꞌni nuꞌu̱ loꞌo naꞌ, cusuꞌ Jesús? ―nacui̱ yu quicha biꞌ―. Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ nuꞌu̱ laca Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi nu laca loo la. Cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ clyu tiꞌ jnaꞌ, ná cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ tiꞌí loꞌo naꞌ ―nacui̱ yu quicha biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 29 Juaꞌa̱ nacui̱ yu chaꞌ cua ngulo Jesús cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ ngaꞌaa xñi cuiꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ yu. Tya tsubiꞌ la quiñaꞌa̱ quiyaꞌ cua nguxalú cuiꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ yu; biꞌ chaꞌ ngutiꞌi̱ nguꞌ cua̱ jiꞌi̱ yu, ndyaaca̱ꞌ yaꞌ yu, ndyaaca̱ꞌ quiyaꞌ yu loꞌo cadena chcua̱. Pana ná ngüiꞌya yu cuentya jiꞌi̱ cadena biꞌ, yala ti ngusiꞌyu cuꞌ chcua̱ biꞌ. Liꞌ ngujolaqui cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ yu, ngusna yu ca neꞌ quixi̱ꞌ su ná ndiꞌi̱ ñati̱. \v 30 Loꞌo ndyacua tyaꞌa Jesús loꞌo yu quicha biꞌ, liꞌ nchcuane jiꞌi̱ yu: \p ―¿Ni naa nuꞌu̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu. \p ―Quiñaꞌa̱ tsa lo naa naꞌ ―nacui̱ yu quicha biꞌ jiꞌi̱, chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ ndyuꞌni lyaꞌ tiꞌ jiꞌi̱ yu. \p \v 31 Ntsi̱i̱ tsa cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ biꞌ si culo Jesús cña jiꞌi̱ chaꞌ tyaa cuiꞌi̱ biꞌ ca su laca tyi cuiꞌi̱ ca neꞌ yuu. Biꞌ chaꞌ nguaꞌni cuiꞌi̱ chaꞌ ngüijña yu quicha biꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ ná culo yu cña chaꞌ tyuꞌu cuiꞌi̱ biꞌ. \v 32 Loꞌo juaꞌa̱ tlyu tsa taju cubeꞌ nu ndyaꞌa̱ siiꞌ caꞌya nu ndiꞌi̱ cacua ti. Liꞌ ngüijña yu quicha biꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ tyanu cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ loꞌo cubeꞌ biꞌ. Nda Jesús chacuayáꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ biꞌ liꞌ. \v 33 Loꞌo liꞌ nduꞌu cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ nu quiꞌyu quicha biꞌ, ngusñi jiꞌi̱ cubeꞌ liꞌ. Hora ti ngusna cubeꞌ biꞌ siiꞌ cuaꞌa̱ caꞌya, ndyú niꞌ ca lo hitya tayuꞌ ngujuii niꞌ liꞌ, chaꞌ ndye ndyiꞌo niꞌ hitya tayuꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 34 Loꞌo naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ biꞌ, nguꞌ nu ndyaꞌa̱ loꞌo cubeꞌ biꞌ ni, ngusna clya nguꞌ liꞌ. Ndyaa nguꞌ nde quichi̱ tyi nguꞌ, ndyaa cachaꞌ nguꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa quichi̱ tyi nguꞌ; loꞌo jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ neꞌ quixi̱ꞌ cacua ti, ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ biꞌ. \v 35 Liꞌ nduꞌu nguꞌ quichi̱ biꞌ, ndyaa naꞌa̱ nguꞌ xi jiꞌi̱, na ca ngua. Loꞌo ndyalaa nguꞌ su ngaꞌa̱ Jesús, liꞌ naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu quiꞌyu nu ntsuꞌu cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ jiꞌi̱ tsa̱ la, chaꞌ juani tsoꞌo ti yu; lacuꞌ yu steꞌ yu, ti̱ ti ntucua yu nde slo quiyaꞌ Jesús. Ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ liꞌ. \v 36 Loꞌo nu ñati̱ nu cua naꞌa̱ loꞌo ngulo Jesús cuiꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ yu, ndachaꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ ñiꞌya̱ nu ngua chaꞌ ngua tsoꞌo yu. \v 37 Liꞌ nchcuiꞌ tsa lcaa nguꞌ quichi̱ biꞌ loꞌo Jesús chaꞌ tyuꞌutsuꞌ, chaꞌ ngaꞌaa tyanu la Jesús loyuu biꞌ; ntsi̱i̱ tsa nguꞌ ca tyi biꞌ. Biꞌ chaꞌ nduꞌu Jesús ndyaa yu neꞌ yaca niꞌi̱ piti biꞌ. \v 38 Laja liꞌ ndijña tsa nu quiꞌyu nu cua ngutuꞌu ca ti cuiꞌi̱ xñaꞌa̱ jiꞌi̱, chaꞌ loꞌo yu tsaa yu loꞌo Jesús neꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ; pana ná nda Jesús chacuayáꞌ tyaꞌa̱ yu loꞌo. \p \v 39 ―Xaꞌ xtyu̱u̱ nuꞌu̱ tyaa nuꞌu̱ toꞌ tyi ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu nu ngua quicha biꞌ―. Ta nuꞌu̱ chaꞌ loꞌo lcaa nguꞌ, cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ tlyu nu cua nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nuꞌu̱. \p Ndyaa yu liꞌ, nda yu chaꞌ loꞌo lcaa ñati̱ tyaꞌa quichi̱ tyi yu, lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ tlyu nu cua nguaꞌni Jesús loꞌo yu. \s1 Sñiꞌ Jairo loꞌo nu cunaꞌa̱ nu ndyalaꞌ steꞌ Jesús \p \v 40 Loꞌo liꞌ nguxtyu̱u̱ Jesús ñaa nde tsuꞌ tayuꞌ chaca quiyaꞌ. Chaa tsa tiꞌ nguꞌ su ndiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ndyalaa yu tsuꞌ re chaca quiyaꞌ liꞌ; tsoꞌo tsa nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu, chaꞌ ntajatya tsa nguꞌ jiꞌi̱ yu ni jacuaꞌ tya̱a̱ ycuiꞌ yu chaca quiyaꞌ. \v 41 Loꞌo cua ndyalaa Jesús, liꞌ hora ti ndyalaa sca nu quiꞌyu nu naa Jairo slo; nguꞌ cusuꞌ laca yu, loo laca yu neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Ya̱a̱ yu liꞌ, ndu̱ sti̱ꞌ yu nde loo Jesús, lye tsa ndijña yu chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ tsaa toniꞌi̱ jiꞌi̱ yu. \v 42 Sca ti sñiꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ nu Jairo biꞌ, sca nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ nu ntsuꞌu tii tyucuaa ti yija̱. Pana juani quicha tsa nu piti biꞌ, cua cajaa ti. Liꞌ ndyaa Jesús loꞌo nu cusuꞌ biꞌ, loꞌo quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ tyaꞌa ndyaꞌa̱ loꞌo; chaꞌ quiñaꞌa̱ ñati̱ ni, tachaa tsa ndiꞌi̱ nguꞌ slo Jesús. \p \v 43 Laja nguꞌ biꞌ ndiꞌi̱ sca nu cunaꞌa̱ quicha. Ndye tii tyucuaa yija̱ quicha tsa nu cunaꞌa̱ biꞌ, luꞌba ti ndaꞌya tañi maꞌ. Cua ndye cñi jiꞌi̱ maꞌ cusuꞌ nguliji xcayaꞌ nguꞌ joꞌo, pana ni sca ñati̱ ná ngua jiꞌi̱ cuaꞌni joꞌo jiꞌi̱ maꞌ. \v 44 Nu juani cua lijya̱ maꞌ biꞌ nde chu̱ꞌ Jesús, ndyalaꞌ quiyaꞌ steꞌ yu; hora ti ngusiꞌyu cuꞌ chaꞌ ndyalú tañi maꞌ, ngua tsoꞌo maꞌ. \v 45 Liꞌ nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndiꞌi̱ slo: \p ―¿Tilaca laca nu ndyalaꞌ ꞌna? ―nacui̱. \p Lcaa ñati̱ nchcuiꞌ chaꞌ ná tucui ndyalaꞌ jiꞌi̱ Jesús. Biꞌ chaꞌ loꞌo Pedro loꞌo juaꞌa̱ xaꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu, nguxacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ nguꞌ―, tyiꞌi̱ ca chu̱ꞌ nuꞌu̱ tachaa tsa ndiꞌi̱ ñati̱, hasta nsatá tsa nguꞌ chu̱ꞌ na. Ni chaꞌ nchcuiꞌ nuꞌu̱ lacua: “¿Tilaca laca nu ndyalaꞌ ꞌna?” \p \v 46 Liꞌ xaꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaca quiyaꞌ: \p ―Chañi chaꞌ cua ndyalaꞌ sca ñati̱ jnaꞌ ―nacui̱―. Ngua tii naꞌ chaꞌ juersa ꞌna ndyaa nguaꞌni joꞌo jiꞌi̱ sca ñati̱. \p \v 47 Liꞌ jlo tiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ cua nquije chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, biꞌ chaꞌ ya̱a̱ maꞌ nchcuiꞌ loꞌo yu, masi nchcua̱a̱ tyucui ñaꞌa̱ maꞌ lijya̱ maꞌ chaꞌ ndyutsi̱i̱ maꞌ. Liꞌ ndyatu̱ sti̱ꞌ maꞌ nde su ndu̱ Jesús; slo lcaa ñati̱ nu ndu̱ ca biꞌ ndachaꞌ maꞌ jiꞌi̱ yu ni chaꞌ laca ndyalaꞌ maꞌ steꞌ yu, loꞌo liꞌ hora ti ngua tsoꞌo maꞌ. \v 48 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo maꞌ cusuꞌ biꞌ: \p ―Chaꞌ jlya tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ caca jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cuaꞌni Ni cña tonu biꞌ, biꞌ chaꞌ ngua tsoꞌo nuꞌu̱, sñiꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ―. Ná cube tiꞌ nuꞌu̱, tyaa clya nuꞌu̱ juani. \p \v 49 Tya nchcuiꞌ Jesús, loꞌo liꞌ ndyalaa sca ñati̱ nu nduꞌu toꞌ tyi Jairo, nu cusuꞌ biꞌ nu laca loo neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ ca biꞌ. Ñati̱ biꞌ ndyaa nchcuiꞌ loꞌo ycuiꞌ Jairo liꞌ: \p ―Cua ngujuii sñiꞌ nuꞌu̱, cusuꞌ ―nacui̱ yu―. Ngaꞌaa chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo nu cusuꞌ jua chaꞌ ca̱a̱ toniꞌi̱ jinuꞌu̱. \p \v 50 Pana cua ndyuna Jesús chaꞌ nu nchcuiꞌ yu loꞌo nu cusuꞌ biꞌ. \p ―Ná cutsi̱i̱ nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús―, sca ti si jlya tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ caca jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, liꞌ caca tsoꞌo nu piti sñiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ Jairo. \p \v 51 Loꞌo ndyalaa nguꞌ toꞌ tyi Jairo, liꞌ ná nda Jesús chacuayáꞌ tya̱a̱ tsa tlyu ti nguꞌ neꞌ niꞌi̱ loꞌo yu; cua laca ti ñati̱ tya̱a̱ nde niꞌi̱ nacui̱ yu. \p ―Loꞌo Pedro, loꞌo Jacobo, loꞌo Juan, loꞌo sti xtyaꞌa̱ nu piti quicha re, tsa lo cua ti tyaꞌa nguꞌ tya̱a̱ nguꞌ niꞌi̱ re ―nacui̱ yu. \p \v 52 Nxiꞌya tsa xi xaꞌ la nguꞌ ndiꞌi̱ nguꞌ nde liyaꞌ xquiꞌya chaꞌ ngujuii nu cunaꞌa̱ piti biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Ná xiꞌya ma̱ ―nacui̱―. Siꞌi na ngujuii nu quicha re, na lajaꞌ ti re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 53 Nxtyí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ, chaꞌ jlo tiꞌ nguꞌ chaꞌ chañi chaꞌ ngujuii nu piti biꞌ. \v 54 Liꞌ ndyatí̱ Jesús niꞌi̱, ngusñi yaꞌ nu piti, juaꞌa̱ cui̱i̱ nchcuiꞌ loꞌo liꞌ: \p ―Tyacaꞌa̱ nuꞌu̱, mbixu̱ꞌ ―nacui̱. \p \v 55 Liꞌ xaꞌ ndyalaa cuiꞌi̱ cresiya jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ piti biꞌ, hora ti ndacaꞌa̱ liꞌ; ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ta nguꞌ na cacu nu piti biꞌ liꞌ. \v 56 Ndube tsa tiꞌ nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ nu piti biꞌ, pana ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ná chcuiꞌ nguꞌ loꞌo xaꞌ ñati̱ ñiꞌya̱ nu ngua chaꞌ biꞌ. \c 9 \s1 Ngulo Jesús cña jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ biꞌ, chaꞌ tsaa nguꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo nguꞌ xaꞌ quichi̱ \p \v 1 Nguxutiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ ta yu chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ culo nguꞌ jiꞌi̱ lcaa lo cuiꞌi̱ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱, loꞌo juaꞌa̱ cuaꞌni nguꞌ joꞌo jiꞌi̱ lcaa lo quicha nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱. \v 2 Ngulo yu cña jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ biꞌ, chaꞌ ta nguꞌ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ quichi̱ su tsaa nguꞌ, loꞌo liꞌ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ tyaca tsoꞌo nguꞌ quicha. \v 3 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Ná sca na ná cuiꞌya ma̱ tsaa ma̱ tyucui̱i̱ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ―, ni yaca xca̱, ni cuiji̱, ni tyaja, ni cñi, ná cuiꞌya loꞌo ma̱ jiꞌi̱. Sca ti camxa nu ntsuꞌu ti ma̱ cuiꞌya ma̱ tsaa ma̱, ná cuiꞌya ma̱ chaca. \v 4 Cua ñaꞌa̱ ca toniꞌi̱ su tyalaa ma̱ ni, ca biꞌ tyanu ma̱ hasta ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tyuꞌu ma̱ quichi̱ biꞌ tyaa ma̱ liꞌ. \v 5 Si ntsuꞌu quichi̱ su ná ndiya tiꞌ nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ, su ná ntiꞌ nguꞌ chaꞌ tyanu ma̱ slo nguꞌ, hora ti tsaa ma̱ xaꞌ seꞌi̱. Loꞌo juaꞌa̱ salú ma̱ sñii yuu nu ntsuꞌu quiyaꞌ ma̱ loꞌo tyuꞌu ma̱ quichi̱ biꞌ; xquiꞌya chaꞌ biꞌ, caca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ quichi̱ chaꞌ cuxi tsa cña nu nguaꞌni nguꞌ loꞌo ma̱ liꞌ. \p \v 6 Nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ liꞌ, ndyaꞌa̱ nguꞌ lcaa quichi̱ sube ti cajua. Liꞌ nda nguꞌ chaꞌ loꞌo nguꞌ quichi̱ biꞌ ñiꞌya̱ nduꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ nguꞌ; juaꞌa̱ nguaꞌni nguꞌ joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ quicha nu ndiꞌi̱ lcaa quichi̱ biꞌ, ndyaca tsoꞌo nu nguꞌ quicha biꞌ liꞌ. \s1 Ngujuii Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ ñati̱ \p \v 7 Tyempo biꞌ Herodes naa nu laca gobernador. Cua ngua cuayáꞌ tiꞌ yu lcaa cña nu nguaꞌni Jesús, loꞌo nu juani nclyacua tsa tiꞌ yu: “¿Ti ñati̱ laca nu Jesús biꞌ?” Tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ cua ndyuꞌú jyoꞌo Juan chaca quiyaꞌ. \v 8 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu nguꞌ nu nchcuiꞌ chaꞌ Jesús laca jyoꞌo Elías nu ngutiꞌi̱ chalyuu saꞌni la, chaꞌ chaca quiyaꞌ ndyuꞌu tucua jyoꞌo biꞌ; juaꞌa̱ ntsuꞌu nguꞌ nu nchcuiꞌ chaꞌ la cuiꞌ jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi saꞌni la laca Jesús, chaꞌ cua ndyuꞌú jyoꞌo cusuꞌ biꞌ chaca quiyaꞌ, nacui̱ nguꞌ. \v 9 Pana ndiꞌya̱ nacui̱ Herodes: \p ―Ycuiꞌ naꞌ ngulu̱ cña chaꞌ teje cuꞌ nguꞌ scuaꞌ que Juan. Loꞌo nu Jesús biꞌ ni, nu quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ ndañi nu nchcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱, ¿tilaca laca yu lacua? \p Loꞌo liꞌ lye tsa ngua tiꞌ Herodes chaꞌ ñaꞌa̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús. \s1 Nda Jesús na ndyacu caꞌyu mil tyaꞌa ñati̱ \p \v 10 Nu loꞌo nguxtyu̱u̱ nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ Jesús ndyalaa nguꞌ slo yu, liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu lcaa ñaꞌa̱ cña nu nguaꞌni nguꞌ ca su ndyaa nguꞌ biꞌ. Liꞌ ndyaa yu loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ sca seꞌi̱ su ná ntsuꞌu ñati̱ ngua tiꞌ yu, sca seꞌi̱ cacua ti quichi̱ Betsaida. \v 11 Pana nu loꞌo cua ngua jlo tiꞌ xaꞌ ñati̱ macala su ndyaa Jesús, liꞌ nduꞌu lcaꞌa̱ ñati̱ biꞌ jiꞌi̱ yu. Loꞌo ndyalaa nguꞌ slo yu, liꞌ ndyanu nguꞌ chaꞌ culuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ caca nde loo loꞌo caca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱. Loꞌo juaꞌa̱ lijya̱ nguꞌ quicha chaꞌ cuaꞌni yu chaꞌ tyaca tsoꞌo nguꞌ, ntiꞌ nguꞌ. \p \v 12 Nu loꞌo cua ngusi̱i̱, liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ ñati̱ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús ca slo yu chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu: \p ―Chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo nguꞌ jua chaꞌ tsaana nguꞌ na cacu nguꞌ, su cajaꞌ nguꞌ talya ca quichi̱ sube ti jua ―nacui̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱―. Su ndiꞌi̱ na re, ná ntsuꞌu na cacu nguꞌ tsiyaꞌ ti ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 13 ―Cuꞌma̱ ta ma̱ na cacu nguꞌ quiñaꞌa̱ jua ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ liꞌ. \p ―Xti tsa na ntsuꞌu jiꞌi̱ ya re ―nacui̱ nguꞌ―. Caꞌyu tyaꞌa ti xlyá tejeꞌ loꞌo tucua tyaꞌa ti cualya loꞌo jiꞌi̱ ya. Sca ti si tsaa ya tsaana ya scuaa chaꞌ cacu lcaa nguꞌ re ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \p \v 14 Caꞌyu mil tyaꞌa nguꞌ quiꞌyu ti ndiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ jua chaꞌ tyacaꞌa̱ nguꞌ lo yuu cuentya quiꞌi ti, tuꞌba tyii tyaꞌa nguꞌ sca quiꞌi ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 15 Loꞌo juaꞌa̱ nguaꞌni nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ loꞌo nu nguꞌ quiñaꞌa biꞌ, hora ti ndyacaꞌa̱ nguꞌ. \v 16 Liꞌ ndayaꞌ Jesús jiꞌi̱ nu caꞌyu tyaꞌa xlyá tejeꞌ loꞌo jiꞌi̱ nu tucua tyaꞌa cualya biꞌ. Nde cua̱ nguxñaꞌa̱ yu chaꞌ ndya xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi xquiꞌya scuaa biꞌ. Liꞌ ngusaꞌbe yu scuaa biꞌ, cuati nda yu yuꞌbe biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu chaꞌ tacha nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ. \v 17 Lcaa nguꞌ ndyacu nguꞌ scuaa biꞌ liꞌ, nguaalaꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ. Ca tiyaꞌ la ngutsaꞌá̱ tii tyucuaa tyaꞌa chcubi ntsuꞌu yuꞌbe xlyá loꞌo cualya nu ndyanu, la cuiꞌ tyaꞌa na nu ndyacu nguꞌ biꞌ. \s1 Ndachaꞌ liñi Pedro chaꞌ ycuiꞌ nu Cristo laca Jesús \p \v 18 Ngua sca tsa̱ ndiꞌi̱ Jesús ycuiꞌ ti nchcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. Liꞌ lijya̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ ca slo yu. Nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―¿Tilaca ta laca naꞌ nacui̱ nguꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 19 ―Ntsuꞌu nguꞌ nu nchcuiꞌ chaꞌ jyoꞌo Juan nu ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ tya tsubiꞌ la laca nuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱―, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu nguꞌ nu nchcuiꞌ chaꞌ jyoꞌo Elías laca nuꞌu̱, juaꞌa̱ ntsuꞌu xi xaꞌ la nguꞌ nu nchcuiꞌ chaꞌ nuꞌu̱ laca sca jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi saꞌni la; cua saꞌni tsa ngujuii ñati̱ biꞌ, pana juani ndyuꞌú chaca quiyaꞌ nacui̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 20 ―Cuꞌma̱ ni ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ―, ¿tilaca laca naꞌ ntiꞌ cuꞌma̱? \p Liꞌ nacui̱ Pedro jiꞌi̱: \p ―Cristo nu nda ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lijya̱ nde chalyuu, biꞌ laca nuꞌu̱ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱. \s1 Nda Jesús chaꞌ loꞌo nguꞌ chaꞌ cua cajaa ti ycuiꞌ \p \v 21 Lye tsa nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ ná cachaꞌ nguꞌ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ chaꞌ Cristo laca ycuiꞌ. \p \v 22 ―Naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱ ―nacui̱ Jesús―, nscua chaꞌ lye tsa xcubeꞌ nguꞌ jnaꞌ. Loꞌo la cuiꞌ ti xtyanu tiꞌi̱ nguꞌ cusuꞌ jnaꞌ; loꞌo nguꞌ nu laca loo, loꞌo nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó, xtyanu tiꞌi̱ nguꞌ jnaꞌ. Ngaꞌa̱ chaꞌ cujuii nguꞌ ꞌna; pana loꞌo tyuꞌu scua sna tsa̱, liꞌ tyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ ca su ntsiya naꞌ chaꞌ nguatsiꞌ naꞌ. \p \v 23 Loꞌo nteje tacui xi tyempo, liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo lcaa nguꞌ: \p ―Si ntsuꞌu cuꞌma̱ nu chañi chaꞌ ntiꞌ ma̱ tsaa ma̱ loꞌo naꞌ ―nacui̱ yu―, ngaꞌa̱ chaꞌ xtyanu ma̱ lcaa chaꞌ nu ntsuꞌu tsa tyiquee ma̱ jiꞌi̱, chaꞌ tyaꞌa̱ ma̱ loꞌo naꞌ lcaa tsa̱, masi cujuii ñati̱ jiꞌi̱ ma̱ xquiꞌya naꞌ. \v 24 Chcunaꞌ chalyuu jiꞌi̱ ma̱ si xcuiꞌ nclyacua tsa tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ caca jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ma̱; pana si tyajaꞌa̱ ma̱ xñi ma̱ chaꞌ jnaꞌ, masi cujuii ñati̱ jiꞌi̱ ma̱ xquiꞌya naꞌ, quije chalyuu jiꞌi̱ ma̱ ca slo ycuiꞌ Ndyosi liꞌ. \v 25 Ná xtyucua tsiyaꞌ ti chaꞌ culiyaꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱, masi tlyu tsa chalyuu caja jiꞌi̱ ma̱, si xquiꞌya chaꞌ biꞌ chcunaꞌ ma̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 26 Ca tyujuꞌu tiꞌ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱ loꞌo ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱, si cua ngua tyujuꞌu tiꞌ ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ jnaꞌ, masi ntyujuꞌu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ tsoꞌo nu nchcuiꞌ ti naꞌ; nu loꞌo ca̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ nde loo la chaꞌ caca naꞌ loo jiꞌi̱ ñati̱, liꞌ ca tyujuꞌu tiꞌ naꞌ loꞌo ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱. Ndubi tsa ñaꞌa̱ loo naꞌ caca xquiꞌya xee jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ liꞌ; stuꞌba ti ca̱a̱ naꞌ loꞌo lcaa xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, xca̱ nu lubii tsiyaꞌ ti. \v 27 Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ ntsuꞌu nguꞌ nu ndu̱ loꞌo na chalyuu re juani, nu tya lyiji cajaa nguꞌ loꞌo ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ cua nguxana chaꞌ laca ycuiꞌ Ndyosi loo nde chalyuu. \s1 Cua ngutsaꞌa̱ ñaꞌa̱ tyucui ñaꞌa̱ loo Jesús ndu̱ slo nguꞌ \p \v 28 Nu loꞌo cua nduꞌu scua snuꞌ tsa̱ tya loꞌo nchcuiꞌ Jesús chaꞌ biꞌ, liꞌ ndyacuí̱ yu sca caꞌya chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi; ndyaa loꞌo yu jiꞌi̱ Pedro loꞌo Jacobo loꞌo Juan. \v 29 Nu loꞌo ndu̱ Jesús nchcuiꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti yu, liꞌ hora ti ngutsaꞌa̱ ñaꞌa̱ tyucui ñaꞌa̱ loo Jesús; ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ sca xee nu ngati̱ tsa, juaꞌa̱ ngati̱ tsa ñaꞌa̱ steꞌ yu. \v 30 Liꞌ nduꞌu tucua tucua tyaꞌa nguꞌ quiꞌyu ca slo Jesús, ndu̱ ti nguꞌ biꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús; jyoꞌo cusuꞌ Moisés loꞌo jyoꞌo cusuꞌ Elías nu ngutiꞌi̱ chalyuu saꞌni ngua nguꞌ biꞌ. \v 31 Loꞌo juaꞌa̱ tyucui ñaꞌa̱ su ndu̱ nguꞌ ntyijiꞌi̱ sca xee nu lye tsa ñaꞌa̱. Nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús jiꞌi̱ lcaa ñaꞌa̱ cña nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi Sti yu chaꞌ cuaꞌni yu nde loo la xi, nu loꞌo cajaa yu nde quichi̱ Jerusalén. \v 32 Masi ndyuꞌu tsa xcalá Pedro loꞌo xaꞌ tyaꞌa ndiꞌi̱ yu ca jua, pana tya tii nguꞌ; biꞌ chaꞌ naꞌa̱ nguꞌ biꞌ lcaa chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ Jesús, loꞌo jiꞌi̱ tyucuaa nguꞌ jyoꞌo nu ngaꞌa̱ slo yu. \v 33 Nu loꞌo cua tyaa ti tyucuaa nguꞌ biꞌ, liꞌ nacui̱ Pedro jiꞌi̱ Jesús: \p ―Xuꞌna ―nacui̱―, tsoꞌo tsa chaꞌ ndiꞌi̱ ya nde. Cuiñá ya sna tyaꞌa chcuaꞌya: tsaca laca su tyiꞌi̱ ycuiꞌ nuꞌu̱, chaca su tyiꞌi̱ La Moisés, loꞌo chaca su tyiꞌi̱ La Elías ―nacui̱. \p Pana nu Pedro biꞌ ni, ná ngua cuayáꞌ tiꞌ yu ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ ca yu. \v 34 Tya nchcuiꞌ yu, loꞌo liꞌ ñaa sca coo nu ngüixi̱i̱ hichu̱ꞌ nguꞌ. Lye tsa ndyutsi̱i̱ nguꞌ su ntsuꞌu nguꞌ neꞌ coo biꞌ, chaꞌ lye tsa ñaꞌa̱ coo biꞌ. \v 35 Liꞌ nguañi xtyiꞌi sca ñati̱, pana hora ti ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi laja coo biꞌ. \p ―La cuiꞌ yu re laca Sñiꞌ naꞌ; tyacaꞌa tsa yu ꞌna ―nacui̱ Ni―. Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu chcuiꞌ yu re loꞌo ma̱ ―nacui̱ Ni. \p \v 36 Loꞌo cua ndyuna nguꞌ ñaꞌa̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ Jesús, liꞌ naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ sca ti Jesús ndu̱ biꞌ. Cuaana tya ndyaa tiꞌi̱ nguꞌ; ni sca chaꞌ ngaꞌaa nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo xaꞌ ñati̱, ñiꞌya̱ ngua chaꞌ nu naꞌa̱ nguꞌ siiꞌ caꞌya biꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca yu cuañiꞌ nu ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ \p \v 37 Ca chaca tsa̱ nu loꞌo nguaꞌya nguꞌ siiꞌ caꞌya biꞌ, tyu̱u̱ tsa tyaꞌa nguꞌ ndyaa nguꞌ ndyacua tyaꞌa nguꞌ loꞌo Jesús. \v 38 Ndiꞌi̱ sca nu quiꞌyu laja ñati̱ quiñaꞌa̱ biꞌ nu cui̱i̱ nchcuiꞌ loꞌo Jesús: \p ―Mstru ―nacui̱ yu jiꞌi̱―, cuaꞌni chaꞌ tsoꞌo ñaꞌa̱ nuꞌu̱ xi jiꞌi̱ sñiꞌ naꞌ, chaꞌ sca ti biꞌ laca sñiꞌ naꞌ nu ntsuꞌu ꞌna. \v 39 Ntsuꞌu tsa̱ nxalú cuiꞌi̱ jiꞌi̱ yu, nduꞌni biꞌ chaꞌ cui̱i̱ nxiꞌya yu liꞌ; nxasu nu cuiꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ yu ñaꞌa̱ cuayáꞌ ndyuꞌu ngoꞌ tuꞌba yu. Cuxi tsa nduꞌni cuiꞌi̱ biꞌ loꞌo yu, chaꞌ ná ntajaꞌa̱ biꞌ culaá jiꞌi̱ yu. \v 40 Biꞌ chaꞌ lye tsa ndijña naꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jinuꞌu̱ chaꞌ culo nguꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ sñiꞌ naꞌ, pana ná ngua jiꞌi̱ nguꞌ culo nguꞌ jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti. \p \v 41 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Ná jlya tiꞌ ma̱ ꞌna tsiyaꞌ ti, cuꞌma̱ ñati̱ chalyuu ―nacui̱ Jesús―, chaꞌ cuxi tsa cresiya jiꞌi̱ ma̱. Ngaꞌaa tsoꞌo tyanu naꞌ slo ma̱, ngaꞌaa talo tyiquee naꞌ jiꞌi̱ ma̱ tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Ca̱a̱ loꞌo jiꞌi̱ sñiꞌ slo naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ sti nu quicha biꞌ liꞌ. \p \v 42 Pana nu loꞌo ñaa nu quicha biꞌ cacua la, liꞌ nguxlyú cuiꞌi̱ cuxi biꞌ jiꞌi̱ yu quicha biꞌ nde lo yuu, loꞌo liꞌ lye tsa nguxalú cuiꞌi̱ jiꞌi̱ yu. Liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu chaꞌ tyuꞌu biꞌ tyaa, cua ndyaca tsoꞌo yu quicha biꞌ liꞌ. Cuati nacui̱ jiꞌi̱ sti yu chaꞌ ca̱a̱ quiꞌya jiꞌi̱ sñiꞌ, loꞌo liꞌ ndya Jesús jiꞌi̱ yu nu ngua quicha biꞌ jiꞌi̱ sti yu chaca quiyaꞌ. \v 43 Lcaa nguꞌ ndube tsa tiꞌ nguꞌ loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ chaꞌ tlyu nu ndyuꞌni ycuiꞌ Ndyosi. \s1 Xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ cajaa ycuiꞌ \p Lcaa nguꞌ ndiya tsa tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ cña nu ndyuꞌni Jesús. Pana laja loꞌo ndube tiꞌ nguꞌ, liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaꞌa̱ loꞌo yu: \p \v 44 ―Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ re, culacua xi tiꞌ ma̱ jiꞌi̱: Ntsuꞌu sca ñati̱ nu cujuiꞌ cresiya ꞌna jiꞌi̱ nguꞌ tisiya chaꞌ cuaꞌni cuxi nguꞌ loꞌo naꞌ, masi naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱ ―nacui̱ Jesús. \p \v 45 Pana ná nda nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu biꞌ cuentya, ná ngujui ñiꞌya̱ caca ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ biꞌ; juaꞌa̱ ntsi̱i̱ tsa nguꞌ chaꞌ xcuane nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús ñiꞌya̱ tyuꞌu chaꞌ nu nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ. \s1 Nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca nguꞌ \p \v 46 Loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ biꞌ ni, lye tsa nchcuiꞌ tube nguꞌ ñiꞌya̱ nu tyaꞌa nguꞌ laca nu ndulo la chaꞌ jiꞌi̱. \v 47 Pana Jesús ni, hora ti ngua cuayáꞌ tiꞌ lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu ntsuꞌu tyiquee nguꞌ. Liꞌ ngusñi yu yaꞌ sca nu piti, ngusta yu jiꞌi̱ nu piti cacua ti slo ycuiꞌ yu. \v 48 Liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ ndiꞌya̱: \p ―Loꞌo xtyucua ma̱ jiꞌi̱ cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ cuentya jnaꞌ, masi ñati̱ ñiꞌya̱ laca nu piti re, la cuiꞌ juaꞌa̱ na nxtyucua ma̱ jnaꞌ laca ―nacui̱ Jesús―. Juaꞌa̱ nguꞌ nu tucuá cña jnaꞌ, loꞌo cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tucuá nguꞌ biꞌ liꞌ, chaꞌ ycuiꞌ Ni laca nu nda jnaꞌ lijya̱a̱ ca slo cuꞌma̱. La cuiꞌ nu piti la jiꞌi̱ tyaꞌa ma̱, nu ná ndulo chaꞌ jiꞌi̱ biꞌ ntiꞌ ma̱, biꞌ laca nu ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ cuentya jnaꞌ, ntiꞌ naꞌ. \s1 Sca ñati̱ nu ná nxu̱u̱ tyaꞌa loꞌo na ni, biꞌ laca nu taca jiꞌi̱ xtyucua jiꞌna \p \v 49 Liꞌ nacui̱ Juan jiꞌi̱ Jesús: \p ―Mstru ―nacui̱―, cua naꞌa̱ ya chaꞌ ndu̱ chaca ñati̱ nu nclyo jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱ chacuayáꞌ jinuꞌu̱, nacui̱ yu. Biꞌ chaꞌ nguaꞌa ya jiꞌi̱ yu biꞌ, chaꞌ ngaꞌaa cuaꞌni yu juaꞌa̱, chaꞌ ná loꞌo yu biꞌ ndyaꞌa̱ yu ndyaca tsaꞌa̱ yu loꞌo ya. \p \v 50 Pana ndiꞌya̱ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ liꞌ: \p ―Ná cuaꞌa ma̱ jiꞌi̱, chaꞌ sca ñati̱ nu ná nxu̱u̱ tyaꞌa loꞌo na, ná tyiqueeꞌ taca jiꞌi̱ biꞌ xtyucua jiꞌna. \s1 Nguaꞌa Jesús jiꞌi̱ Jacobo loꞌo jiꞌi̱ Juan \p \v 51 Nu loꞌo cua tyalaa ti tyempo chaꞌ tyaa Jesús nde cua̱, liꞌ ngüiñi tiꞌ yu chaꞌ tyaa yu nde Jerusalén. \v 52 Nda yu jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu chaꞌ tsaa nguꞌ tyucui̱i̱ nde loo la, chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo nguꞌ quichi̱ sube ti su tyeje tacui yu loꞌo nguꞌ. Liꞌ ndyaa nguꞌ biꞌ sca quichi̱ sube ti, sca quichi̱ tyi nguꞌ Samaria; ngulana nguꞌ su tyiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \v 53 Pana ná ntajaꞌa̱ nguꞌ quichi̱ sube biꞌ ta nguꞌ chacuayáꞌ chaꞌ tyanu nguꞌ biꞌ quichi̱, chaꞌ jlo tiꞌ nguꞌ quichi̱ biꞌ, chaꞌ nde quichi̱ Jerusalén tsaa nguꞌ. \v 54 Nu loꞌo ndyuna tyaꞌa ndyaꞌa̱ Jesús chaꞌ biꞌ, Jacobo loꞌo Juan naa nu nguꞌ biꞌ, liꞌ nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ nguꞌ biꞌ―, ¿ha ná ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ jña ya quiiꞌ nde cua̱ chaꞌ tyalú nde lo yuu su ndiꞌi̱ nguꞌ jua? Cuaꞌni tye biꞌ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ nguꞌ jua, tyaqui̱ nguꞌ. Juaꞌa̱ nguaꞌni jyoꞌo cusuꞌ Elías saꞌni ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 55 Liꞌ ñaꞌa̱ tsa Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Ná nda ma̱ cuentya tsiyaꞌ ti ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ nu nchcuiꞌ ma̱ ―nacui̱ Jesús―, siꞌi Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi laca nu nguluꞌu jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ chcuiꞌ ma̱ chaꞌ cuxi juaꞌa̱; nu xñaꞌa̱ laca nu nguluꞌu jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ chcuiꞌ ma̱ juaꞌa̱. \v 56 Siꞌi chaꞌ cuaꞌni tye naꞌ chalyuu jiꞌi̱ ñati̱ nda ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱; chaꞌ cuaꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu, biꞌ cña ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni naꞌ ―nacui̱ Jesús. \p Liꞌ nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ xaꞌ quichi̱ sube ti. \s1 Ñati̱ nu chañi chaꞌ ntiꞌ tyaꞌa̱ loꞌo Jesús \p \v 57 Toꞌ tyucui̱i̱ su ndyaa nguꞌ naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ sca nu quiꞌyu. \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ yu―, loꞌo naꞌ ntiꞌ naꞌ tsaꞌa̱ loꞌo nuꞌu̱, macala su tsaa nuꞌu̱ tsaꞌa naꞌ loꞌo nuꞌu̱. \p \v 58 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nu quiꞌyu biꞌ: \p ―Nu naa cuatyaꞌ ni, neꞌ xtyú niꞌ ndyuꞌú niꞌ; loꞌo nu quiñi sube ni, neꞌ xlyati̱ ndyuꞌú niꞌ; loꞌo naꞌ ni, cua lijya̱ naꞌ chalyuu chaꞌ caca naꞌ ñati̱, pana ná ntsuꞌu su xtyii naꞌ cajaꞌ naꞌ, ná ntsuꞌu su chcaꞌa̱ cñaꞌ naꞌ. \p \v 59 Loꞌo liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ chaca nu quiꞌyu: \p ―Ca̱a̱ tyaꞌa̱ nuꞌu̱ loꞌo naꞌ ―nacui̱. \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ Jesús liꞌ―, ta nuꞌu̱ xi tyempo jnaꞌ chaꞌ tyanu naꞌ loꞌo sti naꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cajaa sti naꞌ, chaꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ tyatsiꞌ. \p \v 60 Liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu: \p ―Tya ntsuꞌu xi xaꞌ la tyaꞌa ñati̱ ma̱ nu taca xatsiꞌ jiꞌi̱ nu cua ngujuii; pana nuꞌu̱ ni, ntsuꞌu chaꞌ tsaa nuꞌu̱ loꞌo naꞌ chaꞌ chcuiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱. \p \v 61 Liꞌ nacui̱ chaca nu quiꞌyu jiꞌi̱ Jesús: \p ―Cusuꞌ, loꞌo naꞌ nta̱ꞌ tsaꞌa̱ loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱ yu―, pana ta xi tyempo ꞌna chaꞌ tsaꞌa naꞌ salyaꞌ naꞌ loꞌo nguꞌ toniꞌi̱ ꞌna. \p \v 62 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nu quiꞌyu biꞌ: \p ―Sca ñati̱ nu nguxana sca cña ni, ná caca tyuꞌu scua cña biꞌ jiꞌi̱ yu si tyaꞌa̱chu̱ꞌ yu jiꞌi̱; ñiꞌya̱ ntiꞌ ñati̱ nu nclyaꞌa yuu, ná ca culaꞌa tsoꞌo yu yuu si ñaꞌa̱ yu nde chu̱ꞌ yu; la cuiꞌ juaꞌa̱ loꞌo caca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ cuꞌma̱ ñati̱ chalyuu ni, ná ta Ni cña cuaꞌni ma̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ si ntiꞌ ma̱ tyaꞌa̱chu̱ꞌ ma̱ jiꞌi̱ Ni. \c 10 \s1 Nda Jesús jiꞌi̱ snayala tyii tyaꞌa nguꞌ ndyaa \p \v 1 Nu loꞌo cua nteje tacui chaꞌ biꞌ, liꞌ ngusubi Jesús chaca snayala tyii tyaꞌa nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ nde loo jiꞌi̱ yu; cuentya tucua tyaꞌa ti nguꞌ tsaa nguꞌ lcaa seꞌi̱ loꞌo lcaa quichi̱ su ngaꞌa̱ chaꞌ tsaa yu ntiꞌ yu. \v 2 Liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Chañi chaꞌ ntsuꞌu tsa cña re, chaꞌ chcuiꞌ na loꞌo ñati̱ chaꞌ xñi nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Loꞌo juaꞌa̱, xti ti nguꞌ nu caca cuaꞌni cña re; biꞌ chaꞌ chcuiꞌ ma̱ loꞌo Sti naꞌ, ycuiꞌ nu Xuꞌna cña re, chaꞌ tya ta Ni xi xaꞌ la tyaꞌa ñati̱ nu taca jiꞌi̱ cuaꞌni cña re. \v 3 Yaa clya ma̱ lacua. Su ta naꞌ jiꞌi̱ ma̱ tsaa ma̱, ca biꞌ tyiꞌi̱ ma̱ laja ñati̱ cuxi ñiꞌya̱ si ndiꞌi̱ xlyaꞌ cuañiꞌ laja boꞌo tyaala; pana tyiꞌi̱ ycuiꞌ Ni loꞌo ma̱ chaꞌ ná sca caca jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. \v 4 Ná cuiꞌya ma̱ cuiji̱ su tyuꞌu cñi, ni xaꞌ cuiji̱, ni caña ná chcaꞌa̱ quiyaꞌ ma̱. Loꞌo juaꞌa̱ ná tyu̱ ma̱ tyiqueeꞌ tyucui̱i̱ loꞌo ta ma̱ chaꞌ loꞌo ñati̱. \v 5 Nu loꞌo tyalaa ma̱ toniꞌi̱ jiꞌi̱ sca ñati̱, liꞌ ndiꞌya̱ chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ ñati̱ nu ndiꞌi̱ niꞌi̱ biꞌ: “Ti̱ ti tyiꞌi̱ tyiquee nguꞌ nu ca tyi re”, ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ. \v 6 Loꞌo si chañi chaꞌ ntiꞌ nguꞌ nu ndiꞌi̱ niꞌi̱ biꞌ cuna la nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, liꞌ cuaꞌni Ni chaꞌ ti̱ ti tyiꞌi̱ tyiquee nguꞌ biꞌ; pana si ná ntiꞌ nguꞌ cuna nguꞌ chaꞌ biꞌ, ngaꞌaa culacua̱ Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ juaꞌa̱. \v 7 Tyanu ma̱ toniꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ tsoꞌo biꞌ, cacu ma̱ coꞌo ma̱ cua ñaꞌa̱ ca na nu cacu nguꞌ biꞌ; sca ñati̱ nu ndyuꞌni cña ni, ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cacu yu tyaja. Pana ná tyaꞌa̱ ma̱ lcua ti toniꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ. \v 8 Loꞌo tyalaa ma̱ sca quichi̱ su tsoꞌo tsa chcuiꞌ ñati̱ loꞌo ma̱, cacu ma̱ lcaa na nu ta nguꞌ jiꞌi̱ ma̱, \v 9 cuaꞌni ma̱ joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ quicha nu ndiꞌi̱ biꞌ. Loꞌo liꞌ ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: “Cua ngulala chaꞌ caca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ cuꞌma̱”. \v 10 Pana loꞌo tyalaa ma̱ sca quichi̱ su ná ntiꞌ nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ, hora ti tyuꞌu ma̱ nde toꞌ calle ti. Liꞌ ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ: \v 11 “Scui̱ ya quiyaꞌ ya chaꞌ tyalú snii yuu jiꞌi̱ quichi̱ tyi ma̱ nu ngusñi caꞌa̱ quiyaꞌ ya; juaꞌa̱ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ liꞌ chaꞌ xquiꞌya chaꞌ cuxi tyiquee ma̱, biꞌ chaꞌ tyuꞌu ya quichi̱ tyi ma̱ tyaa ya. Pana masi cuxi ma̱, ntsuꞌu chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ cua ngulala chaꞌ caca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱”, ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ. \v 12 Nchcuiꞌ naꞌ chaꞌ biꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ nu loꞌo tye chalyuu, liꞌ tlyu la chaꞌ tiꞌí caca jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ; xti la chaꞌ chcubeꞌ nguꞌ jyoꞌo quichi̱ Sodoma nu cuxi tsa nguaꞌni cua saꞌni la. \s1 Quichi̱ su ná ntucuá ñati̱ cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 13 ’¡Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ quichi̱ Corazín! Loꞌo juaꞌa̱, ¡tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ quichi̱ Betsaida! Cua quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tlyu nu cua naꞌa̱ cuꞌma̱, loꞌo ná ngujuꞌu tiꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni ma̱. Cua saꞌni la xñaꞌa̱ tsa ngua nguꞌ quichi̱ Tiro, loꞌo nguꞌ quichi̱ Sidón; nguꞌ xaꞌ tsuꞌ ngua nguꞌ biꞌ. Pana ná ngujui ñiꞌya̱ caca tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu nguaꞌni nguꞌ, chaꞌ bilya ñaꞌa̱ nguꞌ biꞌ ni sca chaꞌ tlyu ñiꞌya̱ nu cua naꞌa̱ cuꞌma̱ nguꞌ Israel; biꞌ chaꞌ ná ngua xñiꞌi̱ tiꞌ nguꞌ, ná ndyacuꞌ nguꞌ lateꞌ ngata, ni ná ngusuꞌba nguꞌ jii hique nguꞌ ñiꞌya̱ nu nduꞌni nguꞌ su nscua jyoꞌo. \v 14 Liñi cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ caca tsoꞌo la jiꞌi̱ nguꞌ jyoꞌo quichi̱ Tiro, loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ jyoꞌo quichi̱ Sidón, nu loꞌo tyalaa tsa̱ tlyu loꞌo cuaꞌni cuayáꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu; lye la xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ cuꞌma̱ liꞌ, chaꞌ ná nduna ma̱ tsiyaꞌ ti. \v 15 Loꞌo cuꞌma̱ nguꞌ quichi̱ Capernaum ni, ntiꞌ ma̱ chaꞌ tsoꞌo tsa caca jiꞌi̱ quichi̱ tyi ma̱. ¿Ha ná loꞌo xcubeꞌ Ni jiꞌi̱ ma̱ ntiꞌ ma̱? Pana culoꞌo Ni jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ tyaa ma̱ ca bilyaa. \p Tya nchcuiꞌ la Jesús loꞌo nu snayala tyii tyaꞌa nguꞌ biꞌ liꞌ: \p \v 16 ―Ñati̱ nu cuaꞌa̱ jyaca̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu ta cuꞌma̱ loꞌo, ñiꞌya̱ si ndacaꞌa̱ jyaca̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu ta naꞌ loꞌo nguꞌ laca; loꞌo ñati̱ nu xlyú chaꞌ hichu̱ꞌ cuꞌma̱, ñiꞌya̱ si nxlyú nguꞌ biꞌ chaꞌ hichu̱ꞌ naꞌ laca. Loꞌo juaꞌa̱ ñati̱ nu xlyú chaꞌ hichu̱ꞌ naꞌ ni, na nxlyú nguꞌ chaꞌ biꞌ hichu̱ꞌ ycuiꞌ Ndyosi nu nda jnaꞌ lijya̱a̱; juaꞌa̱ laca chaꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p Nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ liꞌ. \s1 Cua nguxtyu̱u̱ nguꞌ nu nguaꞌa̱ loo Jesús cña jiꞌi̱ ñaa nguꞌ \p \v 17 Ca tiyaꞌ la nguxtyu̱u̱ nu snayala tyii tyaꞌa nguꞌ ñaa nguꞌ slo Jesús. Chaa tsa tiꞌ nguꞌ. \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―, loꞌo nu cuiꞌi̱ cuxi ndaquiyaꞌ jiꞌi̱ cña nu ngulo ya jiꞌi̱ chacuayáꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 18 Nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Juaꞌa̱ tuꞌni. Loꞌo naꞌ naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ Satanás loꞌo ndyú yu lo yuu; ñiꞌya̱ ndyalú tyiꞌyu nde lo yuu, juaꞌa̱ ndyú yu. Nguloꞌo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ biꞌ ca su tlyu su ntucua Ni nde cua̱, ndyú yu lo yuu liꞌ; biꞌ chaꞌ ndaquiyaꞌ cuiꞌi̱ cuxi biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ ma̱ juani. \v 19 Loꞌo juaꞌa̱ cua nda naꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱ chaꞌ sta quiyaꞌ ma̱ hichu̱ꞌ cuaña, loꞌo hichu̱ꞌ chuniꞌi̱; chacuayáꞌ jnaꞌ cuaꞌa ma̱ chacuayaꞌ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ tsiyaꞌ ti. Loꞌo juaꞌa̱ ná ca cuxi jiꞌi̱ ma̱ tsiyaꞌ ti, ni sca chaꞌ cuxi ná tyacua jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. \v 20 Pana ná ntsuꞌu chaꞌ ca chaa tiꞌ ma̱ chaꞌ ndaquiyaꞌ cuiꞌi̱ cuxi biꞌ jiꞌi̱ cña nu ngulo ma̱ jiꞌi̱, tsoꞌo la ca chaa tiꞌ ma̱ chaꞌ cua nscua xtañi ma̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱. \s1 Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee Jesús \p \v 21 Sca hora biꞌ tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee Jesús xquiꞌya chaꞌ ndiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo yu. Biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti yu liꞌ: \p ―Sti naꞌ, cuaꞌni chi̱ naꞌ loo ycuiꞌ nuꞌu̱ juani. Nuꞌu̱ laca ycuiꞌ Ni nu laca loo nde cua̱, juaꞌa̱ laca nuꞌu̱ loo nde lo yuu. Cua ngutuꞌu yacu̱ꞌ ti chaꞌ biꞌ cuentya jiꞌi̱ ñati̱ nu ngua tya saꞌni la, chaꞌ ná ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti, masi nchca tsa jiꞌi̱ nguꞌ; pana tsa xlyaꞌbe hi̱ chaꞌ cua nguluꞌu tsoꞌo nuꞌu̱ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ juaꞌa̱ ti juani, masi ná jlo tsoꞌo tiꞌ ñati̱ biꞌ. Ndyuꞌni tlyu naꞌ jinuꞌu̱ chaꞌ juaꞌa̱ ngua tiꞌ ycuiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ caca ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 22 Liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ nu ndyaa cuentya jiꞌi̱ yu biꞌ: \p ―Cua nda Sti naꞌ lcaa na jnaꞌ. Ná tucui jlo tiꞌ chaꞌ laca naꞌ Sñiꞌ ycuiꞌ Ni; sca ti ycuiꞌ Sti naꞌ, biꞌ nu jlo tiꞌ. Ná tucui jlo tiꞌ tilaca laca ycuiꞌ Sti naꞌ; sca ti naꞌ, jlo tiꞌ naꞌ tilaca laca Ni. Loꞌo juaꞌa̱ ca jlo tiꞌ xi xaꞌ la ñati̱ nu ntiꞌ naꞌ chaꞌ culuꞌu naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ tilaca laca ycuiꞌ Sti naꞌ, ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 23 Liꞌ nguxtyacui Jesús ca su ndu̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, ndu̱ ycuiꞌ ti nguꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee ñati̱ nu ñaꞌa̱ cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ tlyu nu cua naꞌa̱ cuꞌma̱ juani. \v 24 Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ re, chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi saꞌni la, loꞌo juaꞌa̱ quiñaꞌa̱ rey nu ngua loo saꞌni la, cua ntajatya tsa nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ tlyu nu cua naꞌa̱ ma̱ juani, chaꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ nquichaꞌ; cua ntajatya tsa nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nduna ma̱ juani, chaꞌ ngua tiꞌ nguꞌ cuna nguꞌ nquichaꞌ. Pana ngujuii nguꞌ liꞌ, loꞌo bilya ñaꞌa̱ nguꞌ chaꞌ biꞌ, bilya cuna nguꞌ chaꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \s1 Sca chaꞌ tsoꞌo nu nguaꞌni sca nguꞌ samaritano \p \v 25 Liꞌ ndatu̱ sca mstru chaꞌ joꞌó chaꞌ chcuiꞌ cuayáꞌ yu loꞌo Jesús. Loꞌo liꞌ nchcuane yu jiꞌi̱ Jesús: \p ―Mstru ―nacui̱―, ¿ñiꞌya̱ cuaꞌni naꞌ chaꞌ caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye tsiyaꞌ ti jnaꞌ? \p \v 26 Liꞌ nguxtyacui Jesús chaꞌ loꞌo yu: \p ―¿Ni cña ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna nu nscua lo quityi nu ngua saꞌni? ¿Ñiꞌya̱ ndyuꞌu ta chaꞌ biꞌ ntiꞌ nuꞌu̱? \p \v 27 Liꞌ nchcuiꞌ mstru chaꞌ joꞌó biꞌ: \p ―Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ chaꞌ cusuꞌ biꞌ ―nacui̱ mstru biꞌ―, chaꞌ tsoꞌo tsa tyuꞌu tyiquee na ñaꞌa̱ na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, juaꞌa̱ tyucui tyiquee na taquiyaꞌ na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, juaꞌa̱ cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ Ni loꞌo lcaa chaꞌ nu caꞌya hique na, juaꞌa̱ tyucui juersa jiꞌna cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. Loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ na jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ na, ñiꞌya̱ nu ntiꞌ na chaꞌ cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ xaꞌ ñati̱ jiꞌna. \p \v 28 Liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu biꞌ: \p ―Tsoꞌo tsa chaꞌ nu nguxacui̱ nuꞌu̱ ꞌna. Si juaꞌa̱ cuaꞌni nuꞌu̱, caja chalyuu biꞌ jinuꞌu̱ liꞌ. \p \v 29 Pana nu mstru chaꞌ joꞌó biꞌ ni, cua ntiꞌ yu chaꞌ tyuꞌu liñi la chaꞌ nu cua nchcuiꞌ yu, biꞌ chaꞌ nacui̱ yu jiꞌi̱ Jesús: \p ―¿Tilaca laca tyaꞌa ñati̱ naꞌ lacua? \p \v 30 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús cui̱i̱ re chaꞌ xacui̱ chaꞌ jiꞌi̱ mstru biꞌ: \p ―Ngutuꞌu sca nguꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi na nde Jerusalén, ndyaꞌa̱ yu lijya̱ yu tyucui̱i̱ ndyaa nde calacui, nde quichi̱ Jericó. Loꞌo liꞌ nduꞌu tucua xi tucua sna tyaꞌa nguꞌ cuaana, nguxlyaá nguꞌ lcaa na nu loꞌo jiꞌi̱ yu; ngulo nguꞌ steꞌ yu, liꞌ tiꞌí tsa ngujuiꞌi̱ nguꞌ xñaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ yu ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cua cajaa ti yu. Liꞌ nguxtyanu nguꞌ jiꞌi̱ yu ñaꞌa̱ ntsiya ti yu. \v 31 La cuiꞌ ti tyucui̱i̱ biꞌ nteje tacui sca sti joꞌó tyaꞌa quichi̱ tyi na. Pana loꞌo naꞌa̱ sti joꞌó biꞌ jiꞌi̱ nu quicha biꞌ, liꞌ yala ti nteje tacui chaca tsuꞌ tyucui̱i̱, ndyaa liꞌ. \v 32 Loꞌo liꞌ ñaa sca xirta, sca nguꞌ Levi, la cuiꞌ tyucui̱i̱ biꞌ. Ndyaa naꞌa̱ xi jiꞌi̱ yu quicha biꞌ; pana loꞌo naꞌa̱ jiꞌi̱, tsa ndyubi ti nteje tacui xirta ndyaa liꞌ. \v 33 Loꞌo la cuiꞌ tyucui̱i̱ biꞌ ndyaꞌa̱ sca nu quiꞌyu nguꞌ Samaria, sca nguꞌ xaꞌ chalyuu. Loꞌo naꞌa̱ jiꞌi̱ yu quicha biꞌ, hora ti ngua tyaꞌna tiꞌ jiꞌi̱ yu. \v 34 Loꞌo liꞌ ndyaa ca su ntsiya yu quicha biꞌ, nguaꞌni joꞌo jiꞌi̱ lcaa su quicha jiꞌi̱ yu biꞌ loꞌo setye, cuati loꞌo vino nguaꞌni joꞌo jiꞌi̱ yu su quicha biꞌ. Liꞌ ngüixi̱i̱ lateꞌ chu̱ꞌ yu su quicha biꞌ, ngusta jiꞌi̱ yu quicha biꞌ hichu̱ꞌ huru jiꞌi̱ ycuiꞌ, ndyaa loꞌo jiꞌi̱ yu ca toꞌ tyi sca ñati̱; ca biꞌ ñaꞌa̱si̱i̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu quicha biꞌ ngua tiꞌ. \v 35 Ca chaca tsa̱ loꞌo cua tsaa ti nu nguꞌ samaritano biꞌ, liꞌ ngulo tucua tyaꞌa cñi plata chaꞌ ta jiꞌi̱ nguꞌ nu ca jiꞌi̱ niꞌi̱ su ntsiya nu quicha biꞌ. Ndiꞌya̱ nacui̱ jiꞌi̱ nguꞌ ca tyi: “Ñaꞌa̱si̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ yu quicha re. Loꞌo si tya culiji la ma̱ cñi loꞌo yu, loꞌo xtyu̱u̱ naꞌ ca̱a̱ naꞌ slo cuꞌma̱ chaca quiyaꞌ, liꞌ tya naꞌ cñi jiꞌi̱ ma”, nacui̱ nu samaritano biꞌ. \p Loꞌo cua ndye nda Jesús cui̱i̱ re loꞌo nguꞌ, liꞌ nchcuane yu jiꞌi̱ mstru biꞌ: \p \v 36 ―Tsoꞌo lacua. Nu sna tyaꞌa ñati̱ nu nteje tacui tyucui̱i̱ su ntsiya nu quicha biꞌ ni, ¿tilaca nu ngunaꞌa̱si̱i̱ tsoꞌo la jiꞌi̱ yu nu ngua quicha biꞌ? ¿Tilaca laca nu chañi chaꞌ laca tyaꞌa ñati̱ loꞌo nu quicha biꞌ? \p \v 37 ―Nu nguaꞌni tyaꞌna tiꞌ jiꞌi̱ yu quicha biꞌ ―nacui̱ mstru chaꞌ joꞌó biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p Liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ mstru biꞌ: \p ―Yaa nuꞌu̱ lacua, loꞌo la cuiꞌ juaꞌa̱ cuaꞌni nuꞌu̱ loꞌo tyaꞌa ñati̱ nuꞌu̱. \s1 Ngaꞌa̱ Jesús ca su ndiꞌi̱ Marta loꞌo María \p \v 38 Ngusñi Jesús tyucui̱i̱, ndyaa yu loꞌo nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu. Loꞌo liꞌ ndyalaa nguꞌ sca quichi̱ piti ti su ndiꞌi̱ sca nu cunaꞌa̱ nu naa Marta. Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee Marta chaꞌ ndyalaa Jesús slo, chaꞌ ntiꞌ tsa maꞌ cuna maꞌ lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu nda yu. \v 39 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu sca tyaꞌa ngula Marta nu naa María. Hora ti ndyacaꞌa̱ nu María biꞌ cacua ti slo Jesús chaꞌ cuna chaꞌ nu chcuiꞌ yu; \v 40 pana nu Marta biꞌ ni, quiñaꞌa̱ tsa cña ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni maꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ maꞌ loꞌo Jesús: \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ Marta jiꞌi̱―, ¿ha ná ndube tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa cña nguxtyanu María tyaꞌa naꞌ chaꞌ cuaꞌni naꞌ ycuiꞌ ti naꞌ? Biꞌ chaꞌ tsoꞌo la si chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo choꞌ lacua, chaꞌ ca̱a̱ choꞌ xtyucua xi choꞌ ꞌna. \p \v 41 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ Marta: \p ―Marta, Marta, ntsuꞌu tsa cña jinuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús―. Quiñaꞌa̱ tsa nclyacua tiꞌ nuꞌu̱ xquiꞌya lcaa cña sube nu ntsuꞌu jinuꞌu̱. \v 42 Pana tya lijyi sca chaꞌ nu tsoꞌo cuaꞌni nuꞌu̱, sca chaꞌ nu ndulo la; biꞌ laca chaꞌ nu cua ntiꞌ María cuaꞌni juani. Cua ndyuꞌni choꞌ sca cña nu tsoꞌo la, loꞌo ná ntsuꞌu chaꞌ xlyaá xaꞌ ñati̱ cña biꞌ jiꞌi̱ choꞌ. \c 11 \s1 Ñiꞌya̱ nu chcuiꞌ na loꞌo ycuiꞌ Ndyosi \p \v 1 Ngua sca tsa̱ ngaꞌa̱ Jesús ndyuꞌni tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Loꞌo ndye nchcuiꞌ yu loꞌo Ni, liꞌ nacui̱ sca nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Cusuꞌ ―nacui̱―, culuꞌu nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya ñiꞌya̱ caca chcuiꞌ ya loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, tsa ñaꞌa̱ nu nguluꞌu jyoꞌo Juan jiꞌi̱ nguꞌ nu ngutaꞌa̱ loꞌo. \p \v 2 Liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱: \p ―Nu loꞌo chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, ndiꞌya̱ chcuiꞌ ma̱: \q1 Ndyosi Sti ya nu ntucua nde cua̱, tacati tsa chaꞌ jinuꞌu̱. \q1 Ca̱a̱ nuꞌu̱ nde chalyuu chaꞌ caca nuꞌu̱ loo jiꞌi̱ ya. \q1 Cua ntiꞌ ya chaꞌ caca lcaa chaꞌ nu ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ caca nde chalyuu, ñiꞌya̱ nu ndyaca chaꞌ nu ntiꞌ nuꞌu̱ nde cua̱. \q1 \v 3 Ta nuꞌu̱ na cacu ya tsa̱ juani. \q1 \v 4 Cuiꞌya nuꞌu̱ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ ya jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu nguaꞌni ya, chaꞌ juaꞌa̱ cua ngüiꞌya ya chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu nguaꞌni chaꞌ cuxi loꞌo ya. \q1 Ná ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ chaꞌ cojolaqui chaꞌ cuxi jiꞌi̱ ya, pana cuaꞌni lyaá nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya yaꞌ nu xñaꞌa̱. \p Juaꞌa̱ nguluꞌu Jesús jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ. \v 5 Liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Nde chcuiꞌ naꞌ sca chaꞌ: Sca yu tyaꞌa cuꞌma̱ ntsuꞌu sca tyaꞌa tsoꞌo yu. Loꞌo liꞌ sca talya ntsuꞌu claꞌbe talya, ndyaa yu toniꞌi̱ jiꞌi̱ tyaꞌa tsoꞌo yu chaꞌ ñacui̱ yu jiꞌi̱: “Tyocue, ta xi sna tyaꞌa tyaja jñiꞌ ti naꞌ xi. \v 6 Cua ndyalaa ca ti sca yu tyaꞌa tsoꞌo naꞌ toniꞌi̱ ꞌna, loꞌo ná ntsuꞌu tsiyaꞌ ti na nu ta naꞌ chaꞌ cacu yu.” \v 7 Loꞌo liꞌ nu yu ca tyi nu ntsuꞌu nde niꞌi̱ jiꞌi̱ nguxacui̱ chaꞌ jiꞌi̱ yu: “Ná nta̱ꞌ chaꞌ chcuiꞌ cua ñaꞌa̱ ti loꞌu̱. Cua ndyacu̱ꞌ toniꞌi̱ ꞌna. Loꞌo nu sube ꞌna, cua ntsiya nguꞌ lo quiꞌña lajaꞌ nguꞌ loꞌu̱. Ná caca tyatu̱ naꞌ chaꞌ ta naꞌ hi̱”, nacui̱ tyaꞌa tsoꞌo yu jiꞌi̱ yu biꞌ. \v 8 Ndiꞌya̱ nacui̱ naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, masi ná ntajaꞌa̱ tyaꞌa tsoꞌo yu tyatu̱ chaꞌ ta tyaja biꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ, masi tsoꞌo ti loꞌo yu, pana tiyaꞌ la ngua tiꞌ tyaꞌa tsoꞌo yu ta chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu, xquiꞌya chaꞌ ngaꞌaa ntiꞌ chaꞌ xaꞌ tsaa yu xtyuꞌu yu jiꞌi̱ chaca quiyaꞌ; biꞌ chaꞌ ndyatu̱ tyaꞌa tsoꞌo yu liꞌ, nda lcaa na nu ntiꞌ yu biꞌ. \v 9 Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ lacua: Loꞌo jña ma̱ sca chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ta Ni chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱ liꞌ; loꞌo culana ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, quijeloo Ni jiꞌi̱ ma̱ liꞌ; loꞌo tyucui tyiquee ma̱ chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ni, taquiyaꞌ Ni jiꞌi̱ chaꞌ nu chcuiꞌ ma̱ loꞌo Ni liꞌ. \v 10 Lcaa ñati̱ nu jña sca chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ni, caja chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ; juaꞌa̱ lcaa ñati̱ nu culana jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, quijeloo Ni jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ; la cuiꞌ juaꞌa̱, lcaa ñati̱ nu tyucui tyiquee chcuiꞌ loꞌo Ni, taquiyaꞌ Ni jiꞌi̱ chaꞌ nu chcuiꞌ nguꞌ loꞌo Ni liꞌ. \p \v 11 ’Nu cuꞌma̱ ñati̱ chalyuu nu ntsuꞌu nu sube jiꞌi̱ ma̱, ná nda ma̱ sca na cuxi cacu sñiꞌ ma̱ loꞌo jña nguꞌ na cacu nguꞌ. Ñiꞌya̱ ntiꞌ si jña nguꞌ xlyá cacu nguꞌ, ná ta ma̱ sca quee cacu nguꞌ liꞌ; si jña nguꞌ cualya cacu nguꞌ, ná ta ma̱ cuaña jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ; \v 12 si jña nguꞌ sca xcube, ná ta ma̱ sca chuniꞌi̱ cacu nguꞌ liꞌ. \v 13 Biꞌ chaꞌ lacua, si jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ ta ma̱ na tsoꞌo cacu sñiꞌ ma̱, masi xñaꞌa̱ tyiquee ma̱, la cuiꞌ juaꞌa̱ jlo tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi Sti ma̱ nu ntucua nde cua̱; lye la cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ Ni jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ tya ta Ni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni tyanu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱ si jña ma̱ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ Ni. \s1 Ngusta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Jesús \p \v 14 Ntsuꞌu sca nu quiꞌyu nu ngua cuꞌu̱ chaꞌ cua ngusñi sca cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ yu, pana ngulo Jesús jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ yu, ndyaa biꞌ liꞌ. Nu loꞌo ngutuꞌu cuiꞌi̱ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nu quiꞌyu cuꞌu̱ biꞌ, ngua jiꞌi̱ yu nchcuiꞌ yu liꞌ. Ndube tsa tiꞌ ñati̱ loꞌo naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ biꞌ. \v 15 Pana ntsuꞌu nguꞌ nu nchcuiꞌ ndiꞌya̱: \p ―Nclyo nu quiꞌyu cua jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi chacuayáꞌ jiꞌi̱ Beelzebú, nu laca xuꞌna lcaa lo cuiꞌi̱ cuxi ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 16 Loꞌo liꞌ xaꞌ la ñati̱ ngua tiꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, biꞌ chaꞌ ngüijña nguꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ cuaꞌni yu chaca chaꞌ tlyu chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ntucua nde cua̱. \v 17 Pana cua ngua tii Jesús lcaa chaꞌ nu nclyacua tiꞌ nguꞌ, biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ ndiꞌya̱: \p ―Tye chaꞌ jiꞌi̱ cua ñaꞌa̱ ca quichi̱ si xcuiꞌ chaꞌ cusu̱u̱ cuaꞌni nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, si tsaca latya nguꞌ tisiya xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ loꞌo chaca latya nguꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ loꞌo nguꞌ tyaꞌa ndiꞌi̱ niꞌi̱, si ntsuꞌu chaꞌ cusu̱u̱ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo xaꞌ la tyaꞌa nguꞌ, ngaꞌaa caja ñiꞌya̱ tyiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ sca ti niꞌi̱ biꞌ. \v 18 Biꞌ chaꞌ ná talo chaꞌ jiꞌi̱ Satanás si xu̱u̱ tyaꞌa nu Satanás biꞌ loꞌo msu jiꞌi̱ ycuiꞌ; tye chaꞌ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ yala ti liꞌ. Pana nu naꞌ ni ―nacui̱ Jesús―, cua nacui̱ ma̱ chaꞌ ngulo naꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Beelzebú nu laca xuꞌna cuiꞌi̱ cuxi biꞌ, juaꞌa̱ nchcuiꞌ ma̱ ꞌna. \v 19 ¿Ha chaꞌ liñi nchcuiꞌ ma̱ loꞌo nchcuiꞌ ma̱ chaꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Beelzebú nclyo naꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi? Ná liñi nchcuiꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti, chaꞌ loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ ma̱ nclyo nguꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi; chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nclyo nguꞌ cuiꞌi̱ biꞌ, nacui̱ ma̱. Xquiꞌya nguꞌ biꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ lacua; caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ si chaꞌ liñi nchcuiꞌ ma̱, si chaꞌ cuiñi ti nchcuiꞌ ma̱. \v 20 Chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nclyo naꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱, biꞌ chaꞌ taca ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ cua ndyalaa tsa̱ chaꞌ caca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱. \p \v 21 ’Ñiꞌya̱ ntiꞌ sca ñati̱ tyaala, ndu̱ yu cua̱ nde toniꞌi̱ jiꞌi̱ yu. Cua laca ndiꞌi̱ maxtyi jiꞌi̱ yu cacua ti su ndu̱ yu, chaꞌ juaꞌa̱ ná sca caca jiꞌi̱ yuꞌba nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu. \v 22 Sca ti loꞌo ca̱a̱ xaꞌ la ñati̱ nu xñaꞌa̱ la, tyiji̱loo nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ; xlyaá nguꞌ lcaa chcua̱ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu su ndu̱ yu cua̱, cuaana nguꞌ yuꞌba jiꞌi̱ yu biꞌ, chaꞌ caja xi jiꞌi̱ ca taꞌa nguꞌ liꞌ. \p \v 23 ’Ñati̱ nu ná ntiꞌ xñi chaꞌ jnaꞌ, na nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ biꞌ loꞌo naꞌ liꞌ, juaꞌa̱ ndyuꞌu chaꞌ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ñati̱ nu ná nxtyucua ꞌna, na ndacaꞌa nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ nguꞌ chaꞌ ná xñi nguꞌ chaꞌ jnaꞌ lacua. \s1 Loꞌo xtyu̱u̱ cuiꞌi̱ cuxi chaca quiyaꞌ \p \v 24 ’Loꞌo xtyanu cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ sca ñati̱, liꞌ tyaꞌa̱ yuꞌu cuiꞌi̱ biꞌ neꞌ quixi̱ꞌ tyijyuꞌ su ná ntsuꞌu ñati̱; tsaa cuiꞌi̱ cuxi biꞌ tsaana su chcaꞌa̱ cñaꞌ cuiꞌi̱ xi. Loꞌo ná quije su chcaꞌa̱ cñaꞌ cuiꞌi̱ biꞌ ni, liꞌ ñacui̱: “Tyaꞌa naꞌ ni, xtyu̱u̱ naꞌ nde su ngutiꞌi̱ naꞌ clyo”. \v 25 Loꞌo tyalaa cuiꞌi̱ biꞌ slo ñati̱ biꞌ chaca quiyaꞌ, liꞌ ñaꞌa̱ chaꞌ laja ti ndiꞌi̱ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ, siꞌi na ngua tsoꞌo la yu biꞌ. \v 26 Hora ti tsaa cuiꞌi̱ chaca quiyaꞌ, tsaana jiꞌi̱ chaca cati tyaꞌa cuiꞌi̱ cuxi nu xñaꞌa̱ la, chaꞌ stuꞌba ti xñi lcaa cuiꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ; caja su tyiꞌi̱ cuiꞌi̱ biꞌ loꞌo ñati̱ biꞌ ntiꞌ. Caca cuxi la chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ liꞌ, chaꞌ quiñaꞌa̱ la cuiꞌi̱ xñi jiꞌi̱ yu liꞌ. \s1 Nu loꞌo chañi chaꞌ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee na \p \v 27 Loꞌo ndye nchcuiꞌ Jesús juaꞌa̱, liꞌ nchcuiꞌ sca nu cunaꞌa̱ loꞌo Jesús. Laja ñati̱ quiñaꞌa̱ biꞌ ndu̱ nu cunaꞌa̱ loꞌo nchcuiꞌ biꞌ: \p ―Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee maꞌ cusuꞌ xtyaꞌa̱ nuꞌu̱ nu nguaꞌni cala jinuꞌu̱, nu nda ndyatiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ. \p \v 28 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱: \p ―Siꞌi chaꞌ biꞌ ―nacui̱―. Tsoꞌo la ntsuꞌu tyiquee ñati̱ nu cuaꞌa̱ jyaca̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ, nu taquiyaꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ biꞌ. \s1 Ngua tiꞌ ñati̱ cuxi ñaꞌa̱ nguꞌ sca chaꞌ tlyu \p \v 29 Tya ndyuꞌu tiꞌi̱ la nguꞌ slo Jesús tsa tlyu ti, liꞌ chaca quiyaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ: \p ―Xñaꞌa̱ tsa ñati̱ chalyuu juani ―nacui̱ Jesús―. Cua ntiꞌ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni naꞌ sca chaꞌ tlyu chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ ñaꞌa̱ cuiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ ñiꞌya̱ si laca sca cuxeꞌ ti. Pana ná cuaꞌni naꞌ juaꞌa̱. Ngaꞌa̱ chaꞌ tyiꞌu tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nu ngua jiꞌi̱ jyoꞌo Jonás loꞌo ngutiꞌi̱ yu chalyuu tya saꞌni la. \v 30 Tlyu tsa chaꞌ nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nu Jonás biꞌ tyucui̱i̱, nu loꞌo ndyaa yu ca quichi̱ Nínive chaꞌ chcuiꞌ yu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ biꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ tlyu tsa chaꞌ cuaꞌni Ni loꞌo naꞌ nu lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱ ―nacui̱ Jesús―, chaꞌ caja ñiꞌya̱ chcuiꞌ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Ni loꞌo ñati̱ chalyuu juani. \v 31 Loꞌo juaꞌa̱ cua laca ntsuꞌu yabeꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱ ñati̱ chalyuu ca slo ycuiꞌ Ndyosi loꞌo tye chalyuu xquiꞌya chaꞌ cuxi nu nguaꞌni ma̱; liꞌ tyuꞌu tucua sca jyoꞌo cusuꞌ nu ngua reina nu ngua loo chalyuu saꞌni la, chaꞌ sta maꞌ quiꞌya jiꞌi̱ ma̱ slo ycuiꞌ Ni. Liꞌ chcuiꞌ maꞌ cusuꞌ biꞌ ñiꞌya̱ ngua loꞌo ndyaa ycuiꞌ maꞌ slo jyoꞌo rey Salomón. Tyijyuꞌ tsa quichi̱ tyi maꞌ reina biꞌ, pana cua ngujui chaꞌ jiꞌi̱ maꞌ chaꞌ ngua tsa jiꞌi̱ nu rey Salomón biꞌ, chaꞌ tsoꞌo tsa cui̱i̱ nda yu loꞌo ñati̱; biꞌ chaꞌ ndyalaa maꞌ slo rey biꞌ liꞌ, chaꞌ cuna maꞌ cui̱i̱ nu nda rey biꞌ. Pana cuꞌma̱ ni, ná ntajaꞌa̱ ma̱ cuna ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, masi tlyu la cña ndyuꞌni Ni juani, chaꞌ ndiꞌi̱ naꞌ chalyuu; xti la chaꞌ ngua jiꞌi̱ jyoꞌo Salomón tya liꞌ. \v 32 Loꞌo juaꞌa̱ loꞌo nguꞌ jyoꞌo quichi̱ Nínive ni, sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ cuꞌma̱ tsa̱ biꞌ loꞌo cuaꞌni cuayáꞌ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ cuꞌma̱. Cua ndyuna nguꞌ Nínive biꞌ, nu loꞌo nchcuiꞌ Jonás loꞌo nguꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; ngua tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ biꞌ, nguxtyanu nguꞌ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. Pana cuꞌma̱ ni, ná ntajaꞌa̱ ma̱ cuna ma̱ chaꞌ nu nda naꞌ loꞌo ma̱, masi tlyu la cña ndyuꞌni ycuiꞌ Ndyosi juani; xti la chaꞌ ngua loꞌo ndyaa jyoꞌo Jonás ca Nínive tyempo biꞌ. \s1 Na laca nu ta xee nu tyuꞌú neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ \p \v 33 ’Ná tucui xtyuꞌu jiꞌi̱ sca quiiꞌ chaꞌ liꞌ suꞌba cuatsiꞌ ti nguꞌ jiꞌi̱. Ná suꞌba cuatsiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ neꞌ sca caju̱; masi ca cua̱ ti sta nguꞌ xee biꞌ toꞌ candyeru, chaꞌ ta xee lcaa su ndyaꞌa̱ nguꞌ niꞌi̱. \v 34 Loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ ni, nda siꞌyu cloo ma̱ xee chaꞌ tyaca̱ꞌ ñaꞌa̱ ma̱ chalyuu. Nu loꞌo tsoꞌo ti siꞌyu cloo ma̱, liꞌ taca ñaꞌa̱ ma̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱ lcaa lo cña nu ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni ma̱, taca cuaꞌni ma̱ xcuiꞌ cña tsoꞌo; pana si quicha siꞌyu cloo ma̱, ná caca cuaꞌni ma̱ cña, chaꞌ talya xee ñaꞌa̱ ma̱ liꞌ. \v 35 Tii tiꞌ ma̱ lacua; cuiꞌya ma̱ cuentya chaꞌ chañi chaꞌ ntsuꞌu xee neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ siꞌi chalyuu cuxi ntsuꞌu tyiquee ma̱. \v 36 Loꞌo lubii ti tyucui ñaꞌa̱ ma̱, loꞌo ná ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ tsiyaꞌ ti loꞌo chalyuu cuxi biꞌ, liꞌ xee tiꞌ ma̱, ñiꞌya̱ si tsoꞌo tsa ntyijiꞌi̱ sca xee tyucui ñaꞌa̱ ma̱. \s1 Nchcuiꞌ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu tacati tsa nduꞌni ycuiꞌ nguꞌ, ntiꞌ nguꞌ \p \v 37 Nu loꞌo ndye nchcuiꞌ Jesús, liꞌ nchcuiꞌ sca nguꞌ fariseo loꞌo chaꞌ tsaa toꞌ tyi yu fariseo biꞌ, chaꞌ cacu nguꞌ xlyaa. Biꞌ chaꞌ ndyaa Jesús loꞌo yu, liꞌ ndyaa tucua toꞌ mesa jiꞌi̱ yu. \v 38 Ndube xi tiꞌ yu fariseo biꞌ, nu loꞌo naꞌa̱ yu chaꞌ ná ndyaati̱ yaꞌ Jesús ñiꞌya̱ nu nduꞌni nguꞌ judío loꞌo cua cacu ti nguꞌ tyaja. \v 39 Liꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ nu Xuꞌna na loꞌo yu fariseo biꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ fariseo ―nacui̱ Jesús―, tsoꞌo tsa ndyaati̱ loo ma̱, ndyaati̱ hichu̱ꞌ cuañaꞌ ma̱, ñiꞌya̱ ntiꞌ ndyaati̱ sca tasa, ndyaati̱ sca caꞌña. Pana nde neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱ ni, xcuiꞌ chaꞌ cuxi ntsuꞌu; ntiꞌ ma̱ xlyaá ma̱ na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱, lyaꞌ tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ñati̱. \v 40 Tonto tsa cuꞌma̱. ¿Ha siꞌi sca ti ycuiꞌ Ndyosi nu ngüiñá tyucui ñaꞌa̱ na, masi nde neꞌ na, masi nde chu̱ꞌ na? Ngüiñá Ni yaꞌ na, loꞌo juaꞌa̱ ñaꞌa̱ Ni lcaa chaꞌ nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌna. \v 41 Pana si tyucui tyiquee ma̱ ta ma̱ lcaa chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ xtyucua ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi, liꞌ tucuá ycuiꞌ Ndyosi cña nu nguaꞌni ma̱ chaꞌ lubii cresiya jiꞌi̱ ma̱. \p \v 42 ’Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ fariseo ―nacui̱ Jesús―. Tacati tsa nduꞌni ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi loꞌo lcaa na xca ti nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱, juaꞌa̱ loꞌo nda ma̱ msta̱ jiꞌi̱ Ni neꞌ laa; sa yuꞌbe lcaa quixi̱ꞌ nu tsoꞌo xtyiꞌi, sa yuꞌbe lcaa quixi̱ꞌ nu nda xtyiꞌi jiꞌi̱ scuaa, nda ma̱ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi clyo loꞌo ngüiꞌya ca ti ma̱ jiꞌi̱. Pana ná liñi nduꞌni cuayáꞌ ma̱ jiꞌi̱ ñati̱, loꞌo juaꞌa̱ ná ntsuꞌu tyiquee ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti; biꞌ laca cña nu ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱ yala la, masi ñaꞌa̱ ti cuaꞌni ma̱ nu xaꞌ la cña sube biꞌ. \p \v 43 ’Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ fariseo. Ndiya tsa tiꞌ ma̱ tyucua ma̱ lo bancu̱ su tsoꞌo la neꞌ laa, juaꞌa̱ ndiya tsa tiꞌ ma̱ chaꞌ cuaꞌni chi̱ nguꞌ loo ma̱ loꞌo ndu̱ ma̱ lcayaꞌ. \p \v 44 ’Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ fariseo, loꞌo cuꞌma̱ nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó, chaꞌ na nduꞌni ti ma̱ chaꞌ tacati ma̱. Ñiꞌya̱ laca sca cuaá nu ntsiya neꞌ loꞌo jyoꞌo, su ná sca na nscua chu̱ꞌ, ni quee ná nscua, hasta nsta quiyaꞌ nguꞌ chu̱ꞌ biꞌ, chaꞌ ná jlo tiꞌ nguꞌ chaꞌ cuaá laca; juaꞌa̱ laca cuꞌma̱, chaꞌ na ñiloꞌo ti ma̱ jiꞌi̱ ñati̱. \p \v 45 Liꞌ nchcuiꞌ sca mstru chaꞌ joꞌó loꞌo Jesús: \p ―Mstru ―nacui̱―, loꞌo nchcuiꞌ nuꞌu̱ juaꞌa̱, loꞌo jiꞌi̱ cuare nsta nuꞌu̱ quiꞌya. \p \v 46 Nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ liꞌ: \p ―Loꞌo cuꞌma̱ nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó, tyaꞌna tsa cuꞌma̱. Tiꞌi̱ tsa cña nu nda ma̱ chaꞌ cuaꞌni ñati̱, ñaꞌa̱ cuayáꞌ ná nchca jiꞌi̱ nguꞌ tsiyaꞌ ti cuaꞌni nguꞌ cña biꞌ. Loꞌo cuꞌma̱ ni, ná nda ma̱ xi yaꞌ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ xtyucua ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ; ni sca tsuꞌ yaꞌ ma̱, ná xtyucua ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 47 ’Tyaꞌna tsa cuꞌma̱, chaꞌ tsoꞌo tsa niꞌi̱ ndiña ma̱ hique cuaá su ntsiya jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni la; pana la cuiꞌ jyoꞌo cusuꞌ tyaꞌa ma̱ laca nu ndyujuii jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ tsoꞌo tyiquee biꞌ. \v 48 Loꞌo juaꞌa̱ caca cuayáꞌ tiꞌ na chaꞌ sca ti cuayáꞌ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu tyiquee ma̱ loꞌo jyoꞌo cusuꞌ tyaꞌa ma̱; na cua ndyujuii jyoꞌo cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu nguaꞌni cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni la, loꞌo juani cuꞌma̱ laca nu ndiña ma̱ niꞌi̱ hique cuaá su ntsiya nguꞌ jyoꞌo nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi biꞌ. \p \v 49 ’Tii tsa ycuiꞌ Ndyosi, biꞌ chaꞌ ndiꞌya̱ nchcuiꞌ Ni tya saꞌni la: “Tya culo naꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo ñati̱ chalyuu. Chcuiꞌ nguꞌ biꞌ chaꞌ liñi loꞌo xaꞌ ñati̱ cuentya ꞌna. Loꞌo liꞌ cujuii ñati̱ chalyuu jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ biꞌ, juaꞌa̱ cuaꞌni lyaꞌ tiꞌ ñati̱ jiꞌi̱ xaꞌ la nguꞌ biꞌ”, nacui̱ quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi biꞌ. \v 50 Pana xcubeꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ nu ndiꞌi̱ chalyuu re juani, xquiꞌya chaꞌ ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ lcaa jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tya saꞌni la, tya loꞌo ngüiñá Ni chalyuu tya clyo la; \v 51 tya loꞌo ngujuii jyoꞌo Abel, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ngujuii jyoꞌo Zacarías, ndyujuii tsa nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. Loꞌo nu Zacarías biꞌ ni, claꞌbe neꞌ laa ndu̱ yu; sca laꞌa ti ntucua mesa su ndyaqui̱ msta̱, chaca laꞌa nscua niꞌi̱ nu tacati tsa jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, claꞌbe laja biꞌ ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu. Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ xcubeꞌ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ cuꞌma̱ ñati̱ chalyuu juani, xquiꞌya chaꞌ ngujuii nguꞌ biꞌ cua saꞌni la. \p \v 52 ’Tyaꞌna tsa cuꞌma̱, mstru chaꞌ joꞌó. Cua nquijeloo jiꞌi̱ ma̱ ñiꞌya̱ nu ca tsaꞌa̱ ma̱ lcaa lo chaꞌ nquichaꞌ, pana ná ntajaꞌa̱ ycuiꞌ ca ma̱ ca tsaꞌa̱ ma̱ chaꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti; juaꞌa̱ ndacu̱ꞌ ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ nu loꞌo ngua tiꞌ nguꞌ ca tsaꞌa̱ nguꞌ. \p \v 53 Nu loꞌo ndye nchcuiꞌ Jesús chaꞌ biꞌ, liꞌ nguxana nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó biꞌ, loꞌo nguꞌ fariseo biꞌ, nguxlyú nguꞌ chaꞌ hichu̱ꞌ ycuiꞌ Jesús. Cuxi tsa tyiquee nguꞌ biꞌ, biꞌ chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tucui nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \v 54 Ngua tiꞌ nguꞌ biꞌ cuna nguꞌ sca chaꞌ cuxi si tyuꞌu tsaa tuꞌba Jesús, chaꞌ liꞌ caja ñiꞌya̱ nu sta nguꞌ biꞌ quiꞌya jiꞌi̱ yu. \c 12 \s1 Nchcuiꞌ Jesús jiꞌi̱ ñati̱ nu tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee \p \v 1 Cua ndyuꞌu tiꞌi̱ tyu̱u̱ tsa mil tyaꞌa ñati̱ slo Jesús liꞌ. Tachaa tsa ndiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu nsatá quiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. Laja liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Tii tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ cña nu ndyuꞌni nguꞌ fariseo, nu nguꞌ nu tacati tsa nduꞌni ycuiꞌ ca nguꞌ, ntiꞌ nguꞌ. \v 2 Tiyaꞌ la quijeloo jiꞌi̱ ñati̱ lcaa chaꞌ nu ntsuꞌu yacu̱ꞌ ti juani; juaꞌa̱ tiyaꞌ la caja ñiꞌya̱ nu ca cuayáꞌ la tiꞌ ñati̱ lcaa chaꞌ nu ndyaca cuaana ti juani. \v 3 Lcaa chaꞌ nu cua nda ma̱ loꞌo nguꞌ toniꞌi̱ ti jiꞌi̱ nguꞌ, ca nde loo la cuna lcaa ñati̱ chaꞌ biꞌ; lcaa chaꞌ nu cua nchcuiꞌ cuaana ti ma̱ loꞌo nguꞌ, masi ngaꞌa̱ yaꞌ niꞌi̱ su ndiꞌi̱ ma̱, ca nde loo la cui̱i̱ tsa cañi xiꞌya nguꞌ chaꞌ biꞌ tyucui ñaꞌa̱ lquichi̱. \s1 Nde chaꞌ nu chañi chaꞌ cutsi̱i̱ na jiꞌi̱ \p \v 4 ’Tyaꞌa tsoꞌo naꞌ laca cuꞌma̱, biꞌ chaꞌ chcuiꞌ naꞌ chaꞌ re loꞌo ma̱, chaꞌ ná cutsi̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu nu caca cujuii jiꞌna, chaꞌ nu ngaꞌaa caca cuaꞌni nguꞌ xaꞌ la chaꞌ cuxi jiꞌna ca tiyaꞌ la, nu loꞌo cua ngujuii na. \v 5 Cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani, ti jiꞌi̱ nu chañi chaꞌ ngaꞌa̱ chaꞌ cutsi̱i̱ ma̱ jiꞌi̱: ycuiꞌ Ndyosi ni, cutsi̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ Ni. Nu loꞌo quiꞌya Ni cresiya jiꞌi̱ ñati̱, liꞌ ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ Ni chaꞌ culo Ni cña jiꞌi̱ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tsaa ca bilyaa, si ntiꞌ Ni. Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani: tsoꞌo la si cutsi̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi lacua. \p \v 6 ’Cua jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ tsaꞌña tsa ngaꞌa̱ quiñi sube nu ndujuiꞌ nguꞌ, hasta caꞌyu tyaꞌa quiñi sube caja jiꞌi̱ ma̱ chu̱ꞌ tucua paxu ti; pana ycuiꞌ Ndyosi ni, ñaꞌa̱si̱i̱ Ni jiꞌi̱ lcaa naꞌni sube biꞌ. \v 7 Loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱, nda Ni cuentya jiꞌi̱ scaa ma̱, cua jlo tiꞌ Ni ni lcua tyaꞌa quicha̱ꞌ hique scaa ma̱; biꞌ chaꞌ ná cutsi̱i̱ ma̱, chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa ntsuꞌu loo cuꞌma̱ ca slo ycuiꞌ Ndyosi. Ná stuꞌba ntsuꞌu loo quiñi sube loꞌo ma̱ tsiyaꞌ ti, masi loꞌo quiñaꞌa̱ tsa biꞌ. \s1 Ñati̱ nu ná ntsi̱i̱ chcuiꞌ chaꞌ liñi jiꞌi̱ Jesús, masi slo xaꞌ ñati̱ \p \v 8 ’Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani: loꞌo ná ca tyujuꞌu tiꞌ ma̱ chcuiꞌ ma̱ slo xaꞌ ñati̱ chalyuu chaꞌ laca ma̱ ñati̱ ꞌna, la cuiꞌ juaꞌa̱ naꞌ nu lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, ná ca tyujuꞌu tiꞌ naꞌ chcuiꞌ naꞌ chaꞌ laca ma̱ ñati̱ ꞌna; chcuiꞌ naꞌ juaꞌa̱ ca su tyiꞌi̱ naꞌ loꞌo xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱. \v 9 Pana si ntsuꞌu sca ma̱ nu chcuiꞌ loꞌo xaꞌ ñati̱ chaꞌ ná ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti loꞌo naꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ naꞌ, tacu̱ꞌ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ slo xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱. \p \v 10 ’Cuaꞌni clyu tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ nu chcuiꞌ chaꞌ cuxi jnaꞌ nu lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱; pana ñati̱ nu chcuiꞌ chaꞌ cuxi jiꞌi̱ cña nu nduꞌni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi, ngaꞌaa cuaꞌni clyu tiꞌ Ni jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. \p \v 11 ’Cuꞌma̱ nu laca ma̱ ñati̱ ꞌna ni, ná cutsi̱i̱ ma̱ nu loꞌo chcuiꞌ cuayáꞌ nguꞌ loꞌo ma̱ neꞌ laa, masi nu loꞌo cuaꞌni cuayáꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ slo nguꞌ nu laca cña. Ná culacua tsa tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ caca chaꞌ nu chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ biꞌ, chaꞌ clyaá ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ; \v 12 Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi culuꞌu jiꞌi̱ ma̱ ñiꞌya̱ nu chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ loꞌo tyalaa tyempo biꞌ. \s1 Nu culiyaꞌ tonto \p \v 13 Ngaꞌa̱ sca nu quiꞌyu laja ñati̱ quiñaꞌa̱. Nguxana yu nchcuiꞌ yu loꞌo Jesús liꞌ: \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ yu―, cuachaꞌ clya nuꞌu̱ jiꞌi̱ yu tyaꞌa naꞌ chaꞌ tyaꞌbe chaꞌ culiyaꞌ nu nguxtyanu sti ya jiꞌi̱ ya loꞌo yu. \p \v 14 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ: \p ―Siꞌi cña ꞌna laca cua, chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱; siꞌi cña ꞌna laca biꞌ, chaꞌ saꞌbe naꞌ chaꞌ culiyaꞌ nu tyacua jiꞌi̱ scaa ma̱. \p \v 15 Loꞌo liꞌ chaca chaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo ñati̱ nu ngaꞌa̱ slo: \p ―Tii tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ chalyuu. Ná tyacui tsa tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱ nu loꞌo ndiꞌi̱ ma̱ nde chalyuu; ná caja chalyuu chañi ca jiꞌna xquiꞌya chaꞌ culiyaꞌ na, ni siꞌi xquiꞌya chaꞌ ntsuꞌu quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tsoꞌo jiꞌna. \p \v 16 Loꞌo liꞌ nda Jesús cui̱i̱ re loꞌo nguꞌ: \p ―Ntsuꞌu sca yu culiyaꞌ. Tsoꞌo tsa yuu nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu, quiñaꞌa̱ tsa ltya ngujui jiꞌi̱ yu liꞌ. \v 17 Loꞌo liꞌ nguxana nu culiyaꞌ biꞌ, ngulacua tiꞌ yu ndiꞌya̱: “¿Na ca cuaꞌni naꞌ ni? Ná tyuꞌu scua su tyucoꞌo ltya ꞌna. \v 18 Ndiꞌya̱ cuaꞌni naꞌ lacua: tsoꞌo la cuityi̱ naꞌ lcaa jaꞌba ꞌna chaꞌ tyaꞌ xaꞌ niꞌi̱ tlyu la. Ca biꞌ xcoꞌo naꞌ ltya ꞌna, loꞌo juaꞌa̱ lcaa lo yuꞌba ꞌna. \v 19 Liꞌ chaa tiꞌ naꞌ ñacui̱ naꞌ: Tsoꞌo tsa chalyuu nu ngujui ꞌna juani. Quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tsoꞌo cua ntsuꞌu coꞌo ꞌna, nu tyuꞌu scua tyu̱u̱ yija̱ ꞌna. Juani lasa ti tyiꞌi̱ naꞌ chalyuu; ntsuꞌu tsa na cacu naꞌ nde loo la ni, masi coꞌo naꞌ lcui, masi tyaꞌa̱ naꞌ pasiya.” \v 20 Liꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo yu: “Tonto tsa nclyacua tiꞌ nuꞌu̱. Talya ndyi ti cajaa nuꞌu̱”, nacui̱ Ni jiꞌi̱ nu culiyaꞌ biꞌ. “¿Ti jiꞌi̱ tyanu lcaa chaꞌ tsoꞌo nu cua nguxcoꞌo ca ti nuꞌu̱, chaꞌ caja jinuꞌu̱ nquichaꞌ?” nacui̱ Ni jiꞌi̱ nu culiyaꞌ biꞌ. \v 21 Juaꞌa̱ caca jiꞌi̱ ñati̱ nu xcuiꞌ chaꞌ caca culiyaꞌ ycuiꞌ ti nguꞌ ndyaꞌa̱ tyiquee nguꞌ, pana ná ndube tiꞌ nguꞌ si caca nguꞌ ñati̱ tsoꞌo cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \s1 Ñaꞌa̱si̱i̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ sñiꞌ Ni nu ndiꞌi̱ lo yuu chalyuu \p \v 22 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Ndiꞌya̱ chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani: Ná quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ culacua tiꞌ ma̱ na laca nu lyiji jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ cacu ma̱ su ndiꞌi̱ ma̱ chalyuu, ni ná culacua tsa tiꞌ ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ steꞌ ma̱. \v 23 Cuayáꞌ chaꞌ luꞌú ti na, masi siꞌi quiñaꞌa̱ tsa na cacu na; cuayáꞌ tsa si tsoꞌo ti tiꞌ na, masi siꞌi tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ steꞌ na. \v 24 Culacua xi tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ laca jiꞌi̱ naꞌni nu naa cuitya̱ꞌ; ná ntyaa niꞌ nscuaꞌ, ná nduꞌni niꞌ clacua, ná ntsuꞌu niꞌi̱ jiꞌi̱ niꞌ, ni ná ndiñá niꞌ jaꞌba su xcoꞌo niꞌ na cacu niꞌ; pana nda Ni na cacu niꞌ juaꞌa̱ ti. Loꞌo cuꞌma̱ ni, quiñaꞌa̱ la ntsuꞌu loo cuꞌma̱ que cuitya̱ꞌ biꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 25 Ngaꞌaa caca caluu la ma̱ ni sa claꞌbe metro cua̱ la, masi quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ culacua tiꞌ ma̱; \v 26 masi chaꞌ xca ti laca biꞌ, ná nchca cuaꞌni ma̱ jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti. Loꞌo juaꞌa̱ ná ntsuꞌu chaꞌ culacua tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ sca chaꞌ nu cua tonu la. \p \v 27 ’Ñaꞌa̱ ma̱ xi queé nu ntsuꞌu laja quixi̱ꞌ jua. Tsoꞌo tsa nda biꞌ queé, masi ná nduꞌni biꞌ cña, masi ná nchca jiꞌi̱ biꞌ cuaꞌni chaꞌ caja lateꞌ cacuꞌ. Ndiꞌya̱ ñacui̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ cuentya jiꞌi̱ jyoꞌo Salomón: culiyaꞌ tsa jyoꞌo biꞌ, tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ steꞌ yu; pana ná stuꞌba ñaꞌa̱ steꞌ yu loꞌo queé jua, chaꞌ nu queé jua ni, tsoꞌo la ñaꞌa̱ biꞌ. \v 28 La cuiꞌ juaꞌa̱ loꞌo quii nu ndiꞌi̱ neꞌ quixi̱ꞌ jua juani, ndyaluu quii biꞌ tsoꞌo ti; pana chaca tsa̱, liꞌ ngaꞌaa tyaca̱ꞌ chaꞌ cua ndyaqui̱. Ycuiꞌ Ndyosi nduꞌni chaꞌ tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ quii; juaꞌa̱ cuꞌma̱ ni, chañi chaꞌ ta ycuiꞌ Ni lateꞌ cacuꞌ ma̱, masi xti tsa chaꞌ jlya tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ Ni. \v 29 Biꞌ chaꞌ juani, ngaꞌaa quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ culacua tiꞌ ma̱: “¿Na ca cacu na juani? ¿Na ca coꞌo na juani?” Siꞌi na xcuiꞌ tyaꞌa̱ lube ma̱ tsaana ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ, \v 30 chaꞌ xcuiꞌ juaꞌa̱ nclacua tiꞌ lcaa ñati̱ chalyuu nu ndiꞌi̱ juaꞌa̱ ti. Pana cuꞌma̱ ni, ná cube tiꞌ ma̱, jlo tiꞌ ycuiꞌ Sti ma̱ ñiꞌya̱ caca caja lcaa na nu lyiji chaꞌ tyiji̱ yuꞌu jiꞌi̱ ma̱ chalyuu. \v 31 Siꞌi xcuiꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ti ma̱ culacua tiꞌ ma̱. Ndiꞌya̱ cuaꞌni ma̱: taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ni, chaꞌ caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱ su ndiꞌi̱ ma̱ nde chalyuu; juaꞌa̱ ta Ni lcaa na nu lyiji xi jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. \s1 Lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌna tya na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 32 ’Ná cutsi̱i̱ cuꞌma̱. Ñati̱ ꞌna laca ma̱, masi xti ti nguꞌ tyaꞌa ma̱, cuꞌma̱ nu laca ma̱ taju ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; cua ngujui chalyuu tsoꞌo jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ycuiꞌ Ndyosi Sti na laca loo jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ juaꞌa̱ ntiꞌ ycuiꞌ Ni. \v 33 Ná cube tiꞌ ma̱, cujuiꞌ ma̱ na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ta ma̱ cñi jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi. Loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌaa casu̱ cuiji̱ su ntsuꞌu cñi jiꞌi̱ ma̱, ngaꞌaa tye na nu nguxcoꞌo ma̱ ca slo ycuiꞌ Ndyosi nu ntucua nde cua̱; ca biꞌ ngaꞌaa caca tyucuaana nguꞌ cñi biꞌ, ngaꞌaa caca cacu cuixu̱ꞌ jiꞌi̱. \v 34 Cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ nu tyacaꞌa la jiꞌi̱ ma̱ chalyuu, tyanu cresiya jiꞌi̱ ma̱ ca su ntsuꞌu chaꞌ biꞌ, masi sca chaꞌ tsoꞌo nu ndyuꞌu coꞌo jiꞌi̱ ma̱ nde chalyuu, masi chaꞌ tsoꞌo nu cua nchcoꞌo Ni cuentya jiꞌi̱ ma̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ni. \s1 Tii tiꞌ na tyiꞌi̱ na chalyuu \p \v 35-36 ’Tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ chalyuu chaꞌ caca cuaꞌni yala ma̱, ñiꞌya̱ loꞌo nduꞌni yala nguꞌ msu nu ndiꞌi̱ naꞌa̱si̱i̱ niꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ. Talya laca loꞌo cua ndyaa xuꞌna niꞌi̱ biꞌ taꞌa su caja clyoꞌo nguꞌ. Tya tii msu biꞌ, tya lacuꞌ nguꞌ steꞌ nguꞌ, ñaꞌa̱ ti ntsuꞌu xee niꞌi̱ biꞌ su ndyanu nguꞌ msu toꞌ tyi xuꞌna nguꞌ; tya tii nguꞌ chaꞌ ntajatya nguꞌ jiꞌi̱ xuꞌna nguꞌ, ni jacuaꞌ tyalaa ycuiꞌ xuꞌna biꞌ. Loꞌo tyalaa ycuiꞌ, cujuiꞌi̱ yaꞌ yu toniꞌi̱ nde liyaꞌ, yala ti saala msu biꞌ toniꞌi̱ jiꞌi̱ liꞌ. \v 37 Tsoꞌo tsa caca jiꞌi̱ msu biꞌ, si tya tii nguꞌ nu loꞌo tyalaa xuꞌna nguꞌ chaꞌ cuaꞌni clya nguꞌ cña jiꞌi̱ xuꞌna nguꞌ. Chaꞌ liñi ta naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ ndiꞌya̱ ñacui̱ xuꞌna niꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ msu jiꞌi̱: “Cuaꞌa̱ clya ma̱ toꞌ mesa”. Liꞌ cuaꞌni cña tiꞌ ycuiꞌ xuꞌna nguꞌ chaꞌ xacu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 38 Tsoꞌo tsa caca jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ si tya tii nguꞌ, masi talya tsa tyalaa ycuiꞌ nu laca loo biꞌ, masi tyeje tacui claꞌbe talya tyalaa yu. \p \v 39 ’Nda ma̱ cuentya ñiꞌya̱ nu cuaꞌni sca xuꞌna niꞌi̱, si jlo tiꞌ yu ni hora tyalaa sca yu cuaana niꞌi̱; cuaꞌa yu toniꞌi̱, chaꞌ ná ta yu chacuayáꞌ cuaana nguꞌ na nu ntsuꞌu niꞌi̱. \v 40 Loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ ni, tii ti tiꞌ tyiꞌi̱ ma̱ chalyuu; tya̱a̱ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, ná tyiqueeꞌ tya̱a̱ naꞌ sca hora nu ná culacua tiꞌ ma̱ chaꞌ ca̱a̱ naꞌ. \s1 Nu msu nu ndaquiyaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ xuꞌna yu \p \v 41 ―Cusuꞌ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ Jesús liꞌ―, ¿ha loꞌo cuare ti nda nuꞌu̱ cui̱i̱ biꞌ? ¿Ha ná tsoꞌo la si cuna lcaa ñati̱ chaꞌ biꞌ, ntiꞌ nuꞌu̱? ―nacui̱ Pedro. \p \v 42 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ yu: \p ―¿Ha ntsuꞌu cuꞌma̱ nu tyucui tyiquee ma̱ ntajaꞌa̱ ma̱ cuaꞌni ma̱ cña ꞌna? Ndiꞌya̱ cuaꞌni ma̱ lacua: sca msu nu tsoꞌo ni, ta xuꞌna yu cña jiꞌi̱ yu chaꞌ caca yu loo neꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ xuꞌna yu; culo xuꞌna yu cña jiꞌi̱ yu chaꞌ xacu yu jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ niꞌi̱ biꞌ. \v 43 Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee msu biꞌ loꞌo ca̱a̱ xuꞌna yu chaca quiyaꞌ, si chañi chaꞌ ndyuꞌni yu cña nu cua ngulo xuꞌna yu jiꞌi̱ yu. \v 44 Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ tlyu la cña ta xuꞌna yu jiꞌi̱ msu biꞌ liꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ caca yu loo jiꞌi̱ lcaa cña nu ntsuꞌu jiꞌi̱ xuꞌna yu biꞌ. \v 45 Pana sca msu nu ná ndube tiꞌ jiꞌi̱ cña nu ngulo xuꞌna yu jiꞌi̱ yu, hora ti caꞌya sca chaꞌ cuxi hique yu: “Tiyaꞌ tsa ca̱a̱ xuꞌna naꞌ”, culacua tiꞌ yu. Liꞌ xana yu biꞌ cuaꞌni xñaꞌa̱ yu; cuaꞌni tyaala yu jiꞌi̱ tyaꞌa msu yu, masi cunaꞌa̱, masi quiꞌyu nguꞌ. Tsoꞌo tsa cacu yu scuaa, tsa cuꞌ ti coꞌo yu lcui, tsa cuꞌ ti tyaꞌa̱ yu cuꞌbi yu. \v 46 Loꞌo liꞌ tsiyaꞌ ca tyuꞌu tucua xuꞌna yu sca tsa̱ loꞌo ná tii yu. Ná jlo tiꞌ yu ni hora tyuꞌu tucua ycuiꞌ nu xuꞌna yu chaca quiyaꞌ, la cuiꞌ ti ná jlya tiꞌ yu si tyalaa xuꞌna yu tsa̱ biꞌ. Liꞌ tiꞌí tsa xcubeꞌ xuꞌna yu jiꞌi̱ yu xñaꞌa̱ biꞌ. Stuꞌba ti tsaa yu ca bilyaa chaꞌ chcubeꞌ yu loꞌo ñati̱ nu ná ndaquiyaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti. \p \v 47 ’Loꞌo jlo tiꞌ msu biꞌ ni cña ngulo xuꞌna yu jiꞌi̱ yu, loꞌo liꞌ ná yala tiꞌ yu chaꞌ cuaꞌni yu cña biꞌ, xcubeꞌ xuꞌna yu jiꞌi̱ yu liꞌ; tiꞌí tsa quijiꞌi̱ xuꞌna yu jiꞌi̱ yu. \v 48 Pana chaca msu nu ná ngua cuayáꞌ tiꞌ ni cña ngulo xuꞌna yu jiꞌi̱ yu, xti la chaꞌ chcubeꞌ yu biꞌ liꞌ; joꞌo la xi quijiꞌi̱ xuꞌna yu jiꞌi̱ yu, masi ndacui chaꞌ chcubeꞌ lye yu xquiꞌya cña nu ná nguaꞌni yu biꞌ. Nu loꞌo ta ycuiꞌ Ndyosi tyu̱u̱ lo chaꞌ jiꞌna, juaꞌa̱ tyu̱u̱ lo cña nduꞌni chaꞌ cuaꞌni na cuentya jiꞌi̱ Ni; la cuiꞌ ti chaꞌ loꞌo xtyanu ñati̱ quiñaꞌa̱ tsa cña jiꞌna, liꞌ nduꞌni chaꞌ cuaꞌni na quiñaꞌa̱ la cña cuentya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \s1 Xu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ chalyuu xquiꞌya Jesús \p \v 49 ’Cua lijya̱ naꞌ nde chalyuu chaꞌ cuaꞌa̱ naꞌ quiiꞌ su ndiꞌi̱ ñati̱, pana tsoꞌo la ntiꞌ naꞌ si cua laca ndyaqui̱ quiiꞌ biꞌ. \v 50 Cua xana ti sca chaꞌ tlyu, cua tyatí̱ ti naꞌ sca cña, ñiꞌya̱ laca loꞌo cua ntyucuatya nguꞌ ꞌna; biꞌ chaꞌ lye tsa nclyacua tiꞌ naꞌ juani: ¿Ni jacuaꞌ xcua seꞌi̱ cña biꞌ? \v 51 ¿Ha xcuiꞌ ti̱ ti tyiꞌi̱ ñati̱ chalyuu xquiꞌya chaꞌ cua lijya̱ naꞌ lo yuu, ntiꞌ ma̱? Siꞌi. Ná nchca tyiꞌi̱ ti̱ ti ñati̱ chalyuu, chaꞌ na xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ ntiꞌ nguꞌ. \v 52 Ndiꞌya̱ caca juani: su ntsuꞌu caꞌyu tyaꞌa ñati̱ tyaꞌa ndiꞌi̱ sca ti niꞌi̱, liꞌ xana sna tyaꞌa nguꞌ nu ná ngusñi nguꞌ chaꞌ jnaꞌ, xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ biꞌ loꞌo nu tucua tyaꞌa nguꞌ nu ngusñi chaꞌ jnaꞌ; masi ntsuꞌu tucua tyaꞌa nguꞌ nu ná ngusñi chaꞌ jnaꞌ loꞌo sna tyaꞌa nguꞌ nu ngusñi chaꞌ biꞌ, la cuiꞌ ti xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ xquiꞌya naꞌ ―nacui̱ Jesús―. \v 53 Xu̱u̱ tyaꞌa sca ñati̱ loꞌo sñiꞌ quiꞌyu yu, juaꞌa̱ xu̱u̱ tyaꞌa sca yu quiꞌyu loꞌo sti yu; xu̱u̱ tyaꞌa sca maꞌ cusuꞌ loꞌo sñiꞌ cunaꞌa̱, juaꞌa̱ xu̱u̱ tyaꞌa sca cunaꞌa̱ cuañiꞌ loꞌo xtyaꞌa̱; xu̱u̱ tyaꞌa sca maꞌ cusuꞌ loꞌo sñiꞌ xi̱i̱, juaꞌa̱ xu̱u̱ tyaꞌa sca cuxi̱i̱ loꞌo xtyaꞌa̱ laa choꞌ xquiꞌya naꞌ ―nacui̱ Jesús. \s1 Ná nchca ca tii nguꞌ na laca nu lijya̱ nde loo la \p \v 54 Chaca quiyaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo ñati̱, nu loꞌo ndiꞌi̱ nguꞌ slo: \p ―Nu cuꞌma̱ ni, ntsuꞌu quiyaꞌ ñaꞌa̱ ma̱ ndyatu̱ coo nde su ndyaa cuichaa, loꞌo liꞌ ñacui̱ ma̱: “Tyo caꞌya”. Chañi chaꞌ jiꞌi̱ ma̱, caꞌya tyo tuꞌni. \v 55 Loꞌo xana tyucua cuiꞌi̱ lijya̱ nde calacui, liꞌ ñacui̱ ma̱: “Cua xana caca tyiqueꞌ juani”. Loꞌo chañi, juaꞌa̱ caca liꞌ. \v 56 ¡Cuiñi tsa cuꞌma̱! Nchca jiꞌi̱ ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ sca na nu ndyaca nde chalyuu, masi sca na nu ndyaca nde cua̱; cua nslo ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ. ¿Ni chaꞌ laca ná nchca ca tii ma̱ tsiyaꞌ ti na ca ndyaca jnaꞌ nde chalyuu juani? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Tsoꞌo la xquiñi clya na chaꞌ jiꞌna loꞌo tyaꞌa cusu̱u̱ na \p \v 57 ’¿Ni chaꞌ laca ná nchca quiñi tsoꞌo chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo tyaꞌa ma̱? \v 58 Ndiꞌya̱ tsoꞌo la cuaꞌni ma̱, si ntsuꞌu chaꞌ tsaa loꞌo sca ñati̱ jiꞌi̱ ma̱ slo bese chaꞌ sta yu quiꞌya jiꞌi̱ ma̱: cuaꞌni cña tiꞌ ma̱ chaꞌ xquiñi ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo yu laja loꞌo tya ndyaa ti ma̱ tyucui̱i̱. Pana si ná cuaꞌni ma̱ juaꞌa̱, liꞌ tya bese jiꞌi̱ ma̱ yaꞌ policia. Loꞌo nguꞌ biꞌ ni, suꞌba nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ neꞌ chcua̱ liꞌ. \v 59 Chaꞌ liñi nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ ngaꞌaa tyuꞌu ma̱ tsiyaꞌ ti ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ta ma̱ lcaa ca centavo nu ndijña ñati̱ biꞌ jiꞌi̱ ma̱. \c 13 \s1 Ngaꞌa̱ chaꞌ culochu̱ꞌ na jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni na \p \v 1 La cuiꞌ tyempo biꞌ ndiꞌi̱ xi ñati̱ ca su ndu̱ Jesús. Ndachaꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ, ñiꞌya̱ ngua loꞌo ndyujuii gobernador Pilato jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ Galilea. Laja loꞌo ndyuꞌni tacati nu nguꞌ Galilea biꞌ neꞌ laa, nu loꞌo ndyujuii nguꞌ naꞌni nu caca msta̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, liꞌ ndyujuii sendaru nu jiꞌi̱ nu Pilato biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, nacui̱ nguꞌ. \v 2 Nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―¿Ha xquiꞌya chaꞌ xñaꞌa̱ tsa nguꞌ Galilea, biꞌ chaꞌ ndyujuii Pilato jiꞌi̱ nguꞌ, ntiꞌ ma̱? Ná xñaꞌa̱ lye nguꞌ biꞌ. Na nguaꞌni ti nguꞌ ñiꞌya̱ nu nduꞌni tyaꞌa quichi̱ tyi nguꞌ, \v 3 siꞌi na cuxi la nguaꞌni nguꞌ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ ni, si ná ca tyujuꞌu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni ma̱, chaꞌ culochu̱ꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ, la cuiꞌ ti chaꞌ nscua chaꞌ cajaa ma̱ liꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 4 Loꞌo nu xaꞌ taju tiꞌñu xna tyaꞌa ñati̱ biꞌ ni, ngujuii nguꞌ biꞌ ca toꞌ hitya Siloé loꞌo nclyú niꞌi̱ cua̱ biꞌ hichu̱ꞌ nguꞌ liꞌ. ¿Ha xquiꞌya chaꞌ xñaꞌa̱ tsa nguꞌ ngua juaꞌa̱ ntiꞌ cuꞌma̱? Ná xñaꞌa̱ lye nguꞌ biꞌ. Na nguaꞌni ti nguꞌ ñiꞌya̱ nu nduꞌni tyaꞌa nguꞌ quichi̱ Jerusalén, \v 5 siꞌi na cuxi la nguaꞌni nguꞌ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ ni, si ná ca tyujuꞌu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni ma̱, chaꞌ culochu̱ꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ, la cuiꞌ ti chaꞌ nscua chaꞌ cajaa cuꞌma̱. \s1 Yaca quityi nu ná nda siꞌyu tsiyaꞌ ti \p \v 6 Liꞌ ndachaꞌ Jesús chaꞌ re jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Ndiꞌi̱ sca lo ñati̱ nu ntsuꞌu sca yaca quityi nu tsoꞌo tsa jiꞌi̱, yaca nu nda siꞌyu tyacalaꞌ; ndu̱ yaca biꞌ laja su ndyataa yu yaca siꞌyu losuꞌ tyixi. Tiyaꞌ la liꞌ ndyaa naꞌa̱ yu jiꞌi̱ yaca quityi biꞌ si ntsuꞌu siꞌyu lo. Ni sca siꞌyu ná ngaꞌa̱ lo, ná sca na ngujui jiꞌi̱ yu tsiyaꞌ ti. \v 7 Biꞌ chaꞌ nacui̱ ycuiꞌ yu jiꞌi̱ nu ndyuꞌni cña neꞌ loꞌo biꞌ: “Ndacui sna yija̱ ñaa naꞌ, ya̱a̱ naꞌa̱ naꞌ si ntsuꞌu siꞌyu lo yaca quityi re, loꞌo ná ngujui ꞌna tsiyaꞌ ti. Xiꞌyu jiꞌi̱, culo jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti, chaꞌ na ndu̱ laja ti yaca re; tsoꞌo la si xaꞌ la na cataa na lo yuu re”, nacui̱ nu ca jiꞌi̱ yuu biꞌ. \v 8 Liꞌ nguxacui̱ nu ndyuꞌni cña neꞌ loꞌo biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ xuꞌna yu: “Xtyanu nuꞌu̱ jiꞌi̱ yaca re chaca tya yija̱, cusuꞌ”, nacui̱ yu. “Xtyiꞌi̱ naꞌ yuu su ntucua su̱u̱ yaca re, suꞌba naꞌ quiñaꞌa̱ xi yuu cataa su̱u̱. \v 9 Ná tyiqueeꞌ si tyajaꞌa̱ siꞌyu, tyuꞌu juaꞌa̱ liꞌ; pana si ná tyuꞌu tsiyaꞌ ti, siꞌyu nuꞌu̱ jiꞌi̱ liꞌ.” \s1 Sca tsa̱ taꞌa nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca nu cunaꞌa̱ nu nchcu̱ꞌ tyucuí̱ \p \v 10 Ngua sca tsa̱ taꞌa loꞌo ndiꞌi̱ Jesús neꞌ laa nclyuꞌu yu jiꞌi̱ ñati̱. \v 11 Ndacua ngaꞌa̱ sca nu cunaꞌa̱ nu ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱. Xquiꞌya cuiꞌi̱ biꞌ ngua quicha maꞌ tiꞌñu xna yija̱; cua nchcu̱ꞌ hichu̱ꞌ maꞌ tsiyaꞌ ti, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ngaꞌaa ngua jiꞌi̱ maꞌ xquiñi jiꞌi̱ ycuiꞌ maꞌ. \v 12 Loꞌo naꞌa̱ Jesús jiꞌi̱ maꞌ cusuꞌ biꞌ, liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo maꞌ: \p ―Cua ndyaca tsoꞌo nuꞌu̱ juani, ngaꞌaa tyacua quicha jua jinuꞌu̱ chaca quiyaꞌ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ maꞌ cusuꞌ biꞌ. \p \v 13 Loꞌo liꞌ ngusta yaꞌ Jesús hichu̱ꞌ maꞌ. Hora ti ngüiñi tyucuí̱ hichu̱ꞌ maꞌ. Liꞌ nacui̱ maꞌ chaꞌ tlyu tsa cña nduꞌni ycuiꞌ Ndyosi. \v 14 Pana nu quiꞌyu nu laca loo neꞌ laa biꞌ ni, ngunasi̱ꞌ tsa yu biꞌ, chaꞌ nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ tsa̱ taꞌa. \p ―Scuá tsa̱ tsoꞌo chaꞌ cuaꞌni na cña ―nacui̱ nu laca loo biꞌ―, biꞌ tsa̱ tsoꞌo chaꞌ tya̱a̱ ma̱ chaꞌ caca joꞌo jiꞌi̱ ma̱; ngaꞌaa ca̱a̱ ma̱ tsa̱ taꞌa liꞌ ―nacui̱. \p \v 15 ―Cuiñi tsa nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu laca loo neꞌ laa biꞌ liꞌ―. Lcaa cuꞌma̱ loꞌo tyaꞌa ma̱ nsati̱ꞌ ma̱ toro jiꞌi̱ ma̱, masi huru jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ tsaa loꞌo ma̱ jiꞌi̱ niꞌ chaꞌ coꞌo niꞌ hitya, masi tsa̱ taꞌa ―nacui̱ yu―. \v 16 Loꞌo juaꞌa̱ nu cunaꞌa̱ re nu la cuiꞌ tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ jyoꞌo Abraham ni, cua tiꞌñu xna yija̱ ngutaꞌa̱ maꞌ ndatsaa Satanás jiꞌi̱ maꞌ. ¿Ha ná tsoꞌo ntiꞌ ma̱ si cuaꞌni lyaá naꞌ jiꞌi̱ maꞌ, masi tsa̱ taꞌa? ―nacui̱ Jesús. \p \v 17 Ngujuꞌu tsa tiꞌ nguꞌ tyaꞌa cusu̱u̱ Jesús chaꞌ nguxacui̱ yu chaꞌ jiꞌi̱ nu laca loo biꞌ juaꞌa̱. Pana tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee nu xaꞌ la ñati̱ nu ndu̱ ca biꞌ, chaꞌ naꞌa̱ nguꞌ lcaa cña tonu nu nguaꞌni Jesús. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ siꞌyu cuxee \p \v 18 Liꞌ xaꞌ nguluꞌu Jesús sca chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Chaca chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱: \v 19 Laca chaꞌ biꞌ ñiꞌya̱ ntiꞌ sca ti siꞌyu cuxee, nu ndyaa loꞌo sca ñati̱ jiꞌi̱ ndyataa yu jiꞌi̱ neꞌ loꞌo jiꞌi̱ yu. Loꞌo liꞌ, loꞌo cua ndyaluu la, sca yaca tonu tsa laca biꞌ. Liꞌ nguxana ndyalaa quiñi chaꞌ cuiñá niꞌ xlyati̱ laja sta̱ꞌ yaca biꞌ, chaꞌ tsoꞌo tsa tonu yaca biꞌ. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ scua̱ tiyeꞌ \p \v 20 Chaca quiyaꞌ nda Jesús sca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ: \p ―Chaca chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ ñiꞌya̱ caca loꞌo laca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱―. \v 21 Laca chaꞌ biꞌ ñiꞌya̱ laca sca ycuꞌ scua̱ tiyeꞌ nu ngusuꞌba sca nu cunaꞌa̱ lo sna tyaꞌa scaꞌ catyá xlyá, nguixaꞌ liꞌ, chaꞌ tsa tlyu ti tyacuí̱ scua̱ biꞌ. \s1 Nu toniꞌi̱ chubi ti \p \v 22 Tyucui̱i̱ su ndyaa Jesús loꞌo nguꞌ ca Jerusalén, ndyaꞌa̱ nguꞌ nde tyu̱u̱ tyaꞌa quichi̱ tonu; loꞌo juaꞌa̱ tyu̱u̱ tyaꞌa quichi̱ sube ndyaꞌa̱ nguꞌ, chaꞌ chcuiꞌ yu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ quichi̱ biꞌ. \v 23 Laja liꞌ nchcuane sca ñati̱ jiꞌi̱ yu: \p ―¿Ha xti ti ñati̱ nu cuaꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ loꞌo cua tye ti chalyuu, cusuꞌ? ―nacui̱. \p Nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ liꞌ: \p \v 24 ―Chubi tsa toniꞌi̱ su tyatí̱ ma̱ ca biꞌ, biꞌ chaꞌ cuaꞌni yala ma̱ chaꞌ quije tyucui̱i̱ jiꞌi̱ ma̱ nu tyalaa ca toniꞌi̱ biꞌ. Ndiꞌya̱ ñacui̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱: Ntsuꞌu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu cua nchcuiꞌ chaꞌ cua tyatí̱ ti nguꞌ toniꞌi̱ biꞌ, pana na nduꞌni ti nguꞌ juaꞌa̱; ná nchca quije jiꞌi̱ nguꞌ tsiyaꞌ ti ñiꞌya̱ caca nu tyatí̱ nguꞌ toniꞌi̱ biꞌ. \v 25 Liꞌ tyatu̱ xuꞌna niꞌi̱ biꞌ, chaꞌ tacu̱ꞌ yu toniꞌi̱ biꞌ. Loꞌo tyalaa cuꞌma̱, liꞌ xana ma̱ cujuiꞌi̱ yaꞌ ma̱ toniꞌi̱ biꞌ, chcuiꞌ ma̱ loꞌo: “Xaala ma̱ toniꞌi̱, cusuꞌ”. Liꞌ ñacui̱ yu jiꞌi̱ ma̱: “Ná jlo tiꞌ naꞌ ti ñati̱ laca cuꞌma̱”. \v 26 Loꞌo liꞌ xacui̱ ma̱ chaꞌ jiꞌi̱: “Cusuꞌ, cua ndyacu ya tyaja loꞌo nuꞌu̱, cua ndyiꞌo ya hitya loꞌo nuꞌu̱. Cua ndyaa nuꞌu̱ nguluꞌu nuꞌu̱ jiꞌi̱ tyaꞌa quichi̱ tyi ya”, ñacui̱ ma̱. \v 27 Chaca quiyaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo ma̱ liꞌ: “Ná jlo tiꞌ naꞌ tsiyaꞌ ti, ti ñati̱ laca cuꞌma̱. Tyaa clya ma̱ tsoꞌo la; ngaꞌaa ntiꞌ naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ ñati̱ cuxi laca ma̱.” \v 28 Xiꞌya tsa ma̱ liꞌ, cacu laꞌya ma̱ chaꞌ lye tsa ñasi̱ꞌ ma̱. Ca xñiꞌi̱ tsa tiꞌ ma̱ loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ su ndiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ slo ycuiꞌ Ndyosi ca loꞌo tye chalyuu; masi jyoꞌo Abraham, masi jyoꞌo Isaac, masi jyoꞌo Jacob, masi lcaa jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi saꞌni la, ñaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ ndiꞌi̱ nguꞌ ca biꞌ. Loꞌo cuꞌma̱ ni, xtyanu Ni jiꞌi̱ ma̱ nde liyaꞌ. \v 29 Lcaa quichi̱ chalyuu ntsuꞌu nguꞌ nu tya̱a̱ nguꞌ cacu nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, nu loꞌo caca Ni loo loꞌo tye chalyuu; nde su ntyucua cuichaa tyuꞌu nguꞌ tya̱a̱ nguꞌ, juaꞌa̱ tyuꞌu nguꞌ nde su ndyaa cuichaa, loꞌo nde tyáꞌ tyuꞌu nguꞌ, loꞌo nde calacui tyuꞌu nguꞌ, tya̱a̱ lcaa nguꞌ ca su tlyu su ntucua ycuiꞌ Ni. \v 30 Loꞌo liꞌ nde loo la caca xi nguꞌ nu tyuꞌu tucua su cua tye ti chaꞌ; juaꞌa̱ nde chu̱ꞌ la tyanu xi nguꞌ nu nduꞌu tucua clyo. \s1 Ntsuꞌu tsa tyiquee Jesús ñaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ Jerusalén \p \v 31 La cuiꞌ tyempo biꞌ lijya̱ xi tyaꞌa nguꞌ fariseo chaꞌ chcuiꞌ loꞌo Jesús: \p ―Tyaa clya nuꞌu̱ juani ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱―. Tyuꞌu nuꞌu̱ su ndiꞌi̱ nuꞌu̱ re, yaa nuꞌu̱ tyiꞌi̱ chaca seꞌi̱, chaꞌ cua ntiꞌ rey Herodes cujuii jinuꞌu̱. \p \v 32 Nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Yaa cachaꞌ ma̱ chaꞌ re jiꞌi̱ nu cusuꞌ tyaala biꞌ: “Tsa̱ juani loꞌo tsa̱ quee tya tyiꞌi̱ naꞌ xi chalyuu re chaꞌ culo naꞌ cuiꞌi̱ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱, chaꞌ cuaꞌni naꞌ chaꞌ tyaca tsoꞌo xaꞌ la nguꞌ quicha. Cuati tsa̱ nu nchca tyuna, liꞌ tye cña nu nda ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ chaꞌ cuaꞌni naꞌ.” Juaꞌa̱ ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ. \v 33 Tyaꞌa naꞌ re juani. Tya quiñaꞌa̱ xi tyucui̱i̱ lyiji su tyaꞌa̱ naꞌ juani, juaꞌa̱ la quee, juaꞌa̱ tsa̱ nu nchca tyuna liꞌ. Ycuiꞌ cuꞌma̱ jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ nde quichi̱ Jerusalén ndyijii lcaa nguꞌ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ fariseo biꞌ―. Biꞌ chaꞌ tsaꞌa naꞌ ca quichi̱ biꞌ chaꞌ cajaa naꞌ, si juaꞌa̱ laca naꞌ tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ntiꞌ ma̱ ―nacui̱ Jesús liꞌ―. \p \v 34 ’Tyaꞌna tsa cuꞌma̱ nguꞌ Jerusalén, chaꞌ tucui tsa chaꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱. Tya saꞌni ndujuii ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ngujuiꞌi̱ ma̱ quee jiꞌi̱ ñati̱ nu nguaꞌa̱ lo Ni cña jiꞌi̱. Tyu̱u̱ tsa quiyaꞌ ngua tiꞌ naꞌ chaꞌ cuaꞌni tyacaꞌa naꞌ jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ ná ca cuxi jiꞌi̱ ma̱; ñiꞌya̱ ntiꞌ sca suꞌu̱ nu nxutiꞌi̱ jiꞌi̱ sñiꞌ neꞌ luꞌbe niꞌ, juaꞌa̱ ntiꞌ naꞌ cuaꞌni naꞌ loꞌo ma̱, pana ná nda ma̱ chacuayáꞌ ꞌna tsiyaꞌ ti. \v 35 Biꞌ chaꞌ xñiꞌi̱ tiꞌ tyanu quichi̱ tyi ma̱ juani. Ngaꞌaa ñaꞌa̱ ma̱ ꞌna ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tyalaa tyempo nu chcuiꞌ ma̱ chaꞌ ꞌna: “Tsoꞌo tsa ndyuꞌni ycuiꞌ Ndyosi xquiꞌya yu nu lijya̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na”, ñacui̱ ma̱ liꞌ. \c 14 \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ sca nu quiꞌyu nu nchcubeꞌ tsa quicha qui̱i̱ jiꞌi̱ \p \v 1 Sca tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ ndyaa Jesús ndyacu yu xlyaa toꞌ tyi xuꞌna nguꞌ fariseo. Loꞌo xaꞌ nguꞌ fariseo ni, naꞌa̱ tsa nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \v 2 Nde loo Jesús ngaꞌa̱ sca nu quiꞌyu nu nchcubeꞌ quicha qui̱i̱ jiꞌi̱. \v 3 Liꞌ nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ fariseo biꞌ: \p ―¿Ha ntsuꞌu chacuayáꞌ chaꞌ cuaꞌni na joꞌo jiꞌi̱ sca nu quicha tsa̱ taꞌa, ntiꞌ ma̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. ¿Ha ná ntsuꞌu chacuayáꞌ chaꞌ cuaꞌni na joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ? \p \v 4 Pana ngaꞌaa nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti. Liꞌ ntejeyaꞌ Jesús jiꞌi̱ nu quicha biꞌ, nguaꞌni chaꞌ ndyaca tsoꞌo yu. Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ loꞌo yu biꞌ: \p ―Tyaa nuꞌu̱ toꞌ tyi ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu. \p \v 5 Liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ fariseo biꞌ chaca quiyaꞌ: \p ―¿Ñiꞌya̱ ntiꞌ cuꞌma̱? ¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni ma̱ si tyú sca huru jiꞌi̱ ma̱, si tyú sca toro neꞌ tyuu tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ? ¿Ha siꞌi hora ti tsaa ma̱ culo ma̱ jiꞌi̱ niꞌ, masi tsa̱ taꞌa tlyu laca? \p \v 6 Loꞌo ná ngujui ñiꞌya̱ nu xacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús tsiyaꞌ ti liꞌ. \s1 Ñati̱ nu tsaa tyiꞌi̱ loꞌo nguꞌ taꞌa nu caja clyoꞌo nguꞌ \p \v 7 Liꞌ naꞌa̱ Jesús chaꞌ ngulana tsa nguꞌ fariseo biꞌ yaca xlya chaꞌ tyucua nguꞌ su tsoꞌo la nu nde que mesa. Biꞌ chaꞌ nda Jesús cui̱i̱ re jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ: \p \v 8 ―Nu loꞌo tsaa ma̱ su ndyaca taꞌa caja clyoꞌo nguꞌ, ná tyacaꞌa̱ ma̱ su tlyu su tyucua nguꞌ nu laca loo. ¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni ma̱ si tyalaa xaꞌ ñati̱ nu cua tlyu la chaꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ que cuꞌma̱? \v 9 Loꞌo liꞌ nu ñati̱ nu ndyuꞌni taꞌa nu cua nchcuiꞌ loꞌo ma̱ tya clyo chaꞌ ca̱a̱ ma̱ ni, ná tyiqueeꞌ chcuiꞌ yu loꞌo ma̱ ndiꞌya̱: “Ta ma̱ su ntucua ma̱ jiꞌi̱ nu cusuꞌ cua”, ñacui̱ yu. Loꞌo liꞌ ca tyujuꞌu tsa tiꞌ ma̱, tsaa ma̱ tyacaꞌa̱ ma̱ ca su ná ntsuꞌu yaca xlya, ca biꞌ tyacaꞌa̱ ma̱ tsiyaꞌ ti liꞌ. \v 10 Siꞌi xcuiꞌ na clyana ma̱ su tsoꞌo tyacaꞌa̱ ma̱ lacua. Nu loꞌo tsaa ma̱ sca taꞌa, yaa ma̱ tyucua ma̱ sca laꞌa ti su taca tyucua cua ñaꞌa̱ ca ñati̱. Loꞌo liꞌ ca̱a̱ nu laca loo jiꞌi̱ taꞌa chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo ma̱: “Cusuꞌ”, ñacui̱ yu jiꞌi̱ ma̱, “cua̱a̱ nuꞌu̱ chaꞌ tyucua xi ca su tsoꞌo la re”. Juaꞌa̱ caca chi̱ la loo ycuiꞌ cuꞌma̱ laja ñati̱ quiñaꞌa̱ nu ntucua toꞌ mesa liꞌ. \v 11 Cua ñaꞌa̱ ca ñati̱ nu ntiꞌ chaꞌ tlyu la chaꞌ laca jiꞌi̱ ycuiꞌ, biꞌ laca nu ca tyujuꞌu tiꞌ ca tiyaꞌ la; loꞌo nu ñati̱ nu xti ti chaꞌ ntsuꞌu tyiquee ycuiꞌ yu, xtyucua ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ yu biꞌ liꞌ, chaꞌ caca tlyu la tyiquee yu ca tiyaꞌ la. \p \v 12 Liꞌ ndiꞌya̱ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu ñati̱ nu cua nchcuiꞌ loꞌo chaꞌ ca̱a̱ tyiꞌi̱ taꞌa ca slo yu: \p ―Nu loꞌo chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ cacu nguꞌ xlyaa loꞌo ma̱, siꞌi loꞌo tyaꞌa tsoꞌo ti ma̱ chcuiꞌ ma̱, ni siꞌi loꞌo tyaꞌa ngula ti ma̱ chcuiꞌ ma̱, ni siꞌi loꞌo tyaꞌa tyijyuꞌ ti ma̱ chcuiꞌ ma̱, ni siꞌi loꞌo nguꞌ culiyaꞌ ti nu ntucua tyi cacua ti slo ma̱ chcuiꞌ ma̱ liꞌ. Stuꞌba ti cuaꞌni nguꞌ biꞌ loꞌo ma̱ ca tiyaꞌ la, nu loꞌo ntsuꞌu sca taꞌa jiꞌi̱ nguꞌ; ñiꞌya̱ nu nguaꞌni ma̱ loꞌo nguꞌ, juaꞌa̱ cuaꞌni nguꞌ biꞌ loꞌo ma̱ liꞌ. \v 13 Pana siꞌi juaꞌa̱ cuaꞌni ma̱; nu loꞌo cuaꞌni ma̱ sca taꞌa, liꞌ xutiꞌi̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi, loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ quicha, loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ nu cuꞌ quiyaꞌ, loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ cuityi̱ꞌ chaꞌ cacu nguꞌ loꞌo ma̱. \v 14 Liꞌ tsoꞌo tsa tyiꞌi̱ ma̱ chalyuu si juaꞌa̱ cuaꞌni ma̱, chaꞌ nu nguꞌ quicha biꞌ ni, ná caja ñiꞌya̱ nu tya nguꞌ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ma̱. Pana tiyaꞌ la caja chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ma̱, nu loꞌo tyuꞌú ma̱ chaca quiyaꞌ loꞌo lcaa nguꞌ jyoꞌo nu ngua tsoꞌo cresiya jiꞌi̱ nguꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo tya ngutiꞌi̱ nguꞌ chalyuu. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ sca taꞌa tlyu nu nguaꞌni nguꞌ \p \v 15 Tya ndiꞌi̱ nguꞌ toꞌ mesa, nguaꞌa̱ jyaca̱ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nda Jesús loꞌo nguꞌ. Liꞌ nguxacui̱ sca yu tyaꞌa ntucua nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Tsoꞌo tsa caca jiꞌi̱ ñati̱ nu cacu scuaa ca su laca ycuiꞌ Ndyosi loo ―nacui̱ yu biꞌ. \p \v 16 Liꞌ nguxacui̱ Jesús sca cui̱i̱ jiꞌi̱ yu, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ caca jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu loꞌo ca̱a̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca Ni loo. \p ―Sca nu quiꞌyu nguaꞌni sca taꞌa, nda yu sca si̱i̱ chaꞌ cacu nguꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Cua nchcuiꞌ yu loꞌo quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ chaꞌ tyiꞌi̱ nguꞌ taꞌa. \v 17 Nu loꞌo cua ndyalaa hora caca si̱i̱, liꞌ ngulo yu cña jiꞌi̱ msu jiꞌi̱ chaꞌ tsaa chcuiꞌ loꞌo nguꞌ ndiꞌya̱: “Cua laca ngua tsoꞌo scuaa nu caca si̱i̱ jiꞌi̱ ma̱, nacui̱ xuꞌna naꞌ”. \v 18 Liꞌ lcaa nguꞌ nu cua nchcuiꞌ yu loꞌo tya tsubiꞌ la chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ taꞌa biꞌ, nguxana nguꞌ ndijña nguꞌ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ yu. Ndiꞌya̱ nacui̱ tsaca nguꞌ: “Cuaꞌni clyu tiꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ, ná caca ꞌna ca̱a̱ naꞌ slo nuꞌu̱ juani. Ntsuꞌu chaꞌ tsaꞌa̱ tsaa naꞌa̱ naꞌ sca seꞌi̱ su ngüiꞌya ca ti naꞌ yuu, biꞌ chaꞌ ntiꞌ naꞌ chaꞌ cuaꞌni clyu tiꞌ nuꞌu̱ ꞌna.” \v 19 Loꞌo liꞌ nacui̱ chaca yu: “Na ngüiꞌya ca ti naꞌ caꞌyu latya toro masu; biꞌ chaꞌ tsaꞌa̱ cuaꞌni cuayáꞌ naꞌ loꞌo niꞌ, si cua caca cuaꞌni niꞌ cña. Cuaꞌni clyu tiꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ, ná caca ꞌna ca̱a̱ naꞌ slo nuꞌu̱ juani.” \v 20 Liꞌ nacui̱ chaca yu: “Na ngujui clyoꞌo ca ti naꞌ, biꞌ chaꞌ ná ntsuꞌu chacuayáꞌ ca̱a̱ naꞌ slo nuꞌu̱ juani”. \v 21 Loꞌo ndyalaa msu slo xuꞌna chaca quiyaꞌ, liꞌ lcaa chaꞌ nu nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ ndachaꞌ jiꞌi̱ xuꞌna. Lye tsa ngunasi̱ꞌ xuꞌna niꞌi̱ biꞌ liꞌ. Loꞌo liꞌ nacui̱ yu jiꞌi̱ msu biꞌ: “Yaa clya nuꞌu̱ lquichi̱ chaca quiyaꞌ chaꞌ chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo nguꞌ nu ntsuꞌu nde calle jua, chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ taꞌa slo naꞌ. Chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo nguꞌ tiꞌi, loꞌo nguꞌ quicha, loꞌo nguꞌ nu cuꞌ quiyaꞌ, loꞌo nguꞌ cuityi̱ꞌ, loꞌo lcaa nguꞌ quicha; liꞌ tya̱a̱ loꞌo jiꞌi̱ lcaa nguꞌ biꞌ ca nde”, nacui̱ xuꞌna msu biꞌ. \v 22 Ca tiyaꞌ la liꞌ nacui̱ nu msu biꞌ jiꞌi̱ xuꞌna: “Cusuꞌ”, nacui̱, “cua nguaꞌni naꞌ lcaa cña nu ngulo nuꞌu̱ ꞌna, loꞌo ñaꞌa̱ ti tya ntsuꞌu la seꞌi̱ su tyiꞌi̱ nguꞌ taꞌa re.” \v 23 Liꞌ nacui̱ ycuiꞌ nu xuꞌna msu biꞌ: “Yaa nuꞌu̱ nde calle, lcaa tyucui̱i̱, cuaꞌni nuꞌu̱ juersa loꞌo nguꞌ chaꞌ tya̱a̱ nguꞌ neꞌ niꞌi̱ ꞌna, chaꞌ chaꞌá̱ niꞌi̱ re ꞌna tyiꞌi̱ ñati̱. \v 24 Ndiꞌya̱ chaꞌ ta naꞌ loꞌo nuꞌu̱, chaꞌ ni tsaca nguꞌ nu cua nchcuiꞌ naꞌ loꞌo tya clyo la, ngaꞌaa cacu nguꞌ biꞌ si̱i̱ re ꞌna tsiyaꞌ ti”, nacui̱ xuꞌna niꞌi̱ biꞌ. \p Cua ndye cui̱i̱ nu nda Jesús loꞌo nguꞌ liꞌ. \s1 Tlyu tsa cña caca loꞌo xñi na chaꞌ jiꞌi̱ Jesús \p \v 25 Quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyaꞌa̱ loꞌo Jesús, loꞌo liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ chaca quiyaꞌ: \p \v 26 ―¿Ha ntiꞌ ma̱ tyaꞌa̱ ma̱ loꞌo naꞌ? Ná caca jiꞌi̱ ma̱ xñi ma̱ chaꞌ jnaꞌ si lye la ntsuꞌu tyiquee ma̱ jiꞌi̱ sti ma̱, masi jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ ma̱, masi jiꞌi̱ clyoꞌo ma̱, masi jiꞌi̱ sñiꞌ ma̱, masi jiꞌi̱ tyaꞌa ngula ma̱ masi quiꞌyu masi cunaꞌa̱; masi lye la ntsuꞌu tyiquee ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ti ma̱ chaꞌ ñaꞌa̱si̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ma̱, ná taca caca ma̱ ñati̱ jnaꞌ juaꞌa̱. \v 27 Si ná tyajaꞌa̱ ma̱ xñi ma̱ tyucui̱i̱ nu culuꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱, ná caca ma̱ ñati̱ jnaꞌ liꞌ; ntsuꞌu chaꞌ xñi ma̱ tyucui̱i̱ biꞌ, masi cujuii ñati̱ jiꞌi̱ ma̱ xquiꞌya chaꞌ jnaꞌ. \v 28 Si ntsuꞌu cuꞌma̱ nu ntiꞌ ma̱ cuiñá ma̱ sca niꞌi̱ tlyu, ¿ha ná culacua tiꞌ ma̱ clyo ni tsa lo cñi cuaꞌnijoꞌo jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ tyuꞌu scua cña biꞌ? Clyo culo ma̱ cuentya ni tsa lo cñi cuaꞌnijoꞌo jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ ñaꞌa̱ ma̱ si tyuꞌu scua cñi jiꞌi̱ ma̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu xcua seꞌi̱ cña biꞌ. \v 29 Si cuiñá ma̱ quiyaꞌ niꞌi̱, loꞌo ca tiyaꞌ la ná caca cuaꞌni tye ma̱ niꞌi̱ biꞌ, xtyí loꞌo ti nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. Lcaa ñati̱, nu loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ cña biꞌ, liꞌ xana chcuiꞌ nguꞌ; xtyí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ xuꞌna cña biꞌ liꞌ: \v 30 “Nu ñati̱ jua ngua tiꞌ cuiñá yu sca niꞌi̱ tlyu, pana ná ngua jiꞌi̱ yu sta seꞌi̱ yu cña biꞌ”, ñacui̱ nguꞌ. \p \v 31 ’Ñiꞌya̱ ntiꞌ sca rey nu ntiꞌ xu̱u̱ tyaꞌa loꞌo chaca rey. ¿Ha ná culo yu cuentya clyo si tyuꞌu scua tii mil tyaꞌa ti sendaru, chaꞌ tyiji̱loo jiꞌi̱ chaca rey nu loꞌo calaa mil tyaꞌa sendaru lijya̱ cusu̱u̱? \v 32 Loꞌo si jlo tiꞌ chaꞌ ná caca jiꞌi̱ rey biꞌ, nu loꞌo tya tyijyuꞌ lijya̱ nu chaca rey biꞌ, liꞌ hora ti ta yu jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ tsaa nguꞌ slo nu chaca rey biꞌ, chaꞌ ca ti̱ chaꞌ cusu̱u̱ biꞌ hora ca ti. Juaꞌa̱ cuaꞌni rey biꞌ ―nacui̱ Jesús―. \v 33 Loꞌo juaꞌa̱ cua ñaꞌa̱ ca cuꞌma̱ nu lye la ntsuꞌu tyiquee ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱, ná taca caca ma̱ ñati̱ jnaꞌ liꞌ. \s1 Chaꞌ jiꞌi̱ tejeꞌ nu ná tsoꞌo tsiyaꞌ ti \p \v 34 ’Tsoꞌo tsa tejeꞌ; pana si tye chaꞌ cñiꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱, ngaꞌaa caja ñiꞌya̱ nu cuaꞌnijoꞌo tejeꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \v 35 Ná tsoꞌo tsiyaꞌ ti, ni chaꞌ salú na jiꞌi̱ lo yuu chaꞌ xtyucua jiꞌi̱ yuu, ná tsoꞌo; masi quixaꞌ na jiꞌi̱ loꞌo yuu cataa, ná tsoꞌo tsiyaꞌ ti, biꞌ chaꞌ ngaꞌa̱ chaꞌ xcua̱a̱ na jiꞌi̱ ―nacui̱ Jesús―. Cuaꞌa̱ jyaca̱ tsoꞌo ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nda naꞌ loꞌo ma̱, si tyajaꞌa̱ ma̱ cuna ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \c 15 \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ sca xlyaꞌ nu cua ngunaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ \p \v 1 Lcaa nu msu jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu cuiñi ti nxñi quiñaꞌa̱ tsa cñi cña loo nguꞌ biꞌ ni, ñaa nguꞌ slo Jesús chaꞌ cuna nguꞌ ni chaꞌ nda yu; juaꞌa̱ xaꞌ la nguꞌ cuxi, ñaa nguꞌ slo Jesús liꞌ. \v 2 Biꞌ chaꞌ nguxana nguꞌ fariseo, loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó, ngusta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Jesús: \p ―Ndiya tiꞌ yu re cuaꞌni tyaꞌa yu loꞌo nguꞌ cuxi jua. Stuꞌba ti ndacu yu tyaja loꞌo nguꞌ cuxi ―nacui̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 3 Liꞌ nda Jesús sca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ: \p \v 4 ―Nu cuꞌma̱ ni, si ntsuꞌu sca siyento tyaꞌa xlyaꞌ jiꞌi̱ ma̱, loꞌo liꞌ ngunaꞌ tsaca jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ Jesús―, ¿ha ná xtyanu ma̱ jiꞌi̱ nu quiñaꞌa̱ la tyaꞌa xlyaꞌ nu ndyanu taju ti su tsoꞌo ti ndiꞌi̱ niꞌ neꞌ quixi̱ꞌ? Loꞌo liꞌ tsaa ma̱ tsaana ma̱ jiꞌi̱ xlyaꞌ nu ngunaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu quije biꞌ jiꞌi̱ ma̱. \v 5 Nu loꞌo cua nquije xlyaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱, tsoꞌo tsa caca tyiquee ma̱ liꞌ. Hora ti sta ma̱ jiꞌi̱ niꞌ tyijya̱ scu̱ ma̱, \v 6 tyaa loꞌo ma̱ jiꞌi̱ toniꞌi̱. Loꞌo cua ndyalaa ma̱ toꞌ tyi ma̱, liꞌ xutiꞌi̱ ma̱ jiꞌi̱ lcaa tyaꞌa tsoꞌo ma̱ loꞌo jiꞌi̱ tyaꞌa ngaꞌa̱ ti ma̱, chaꞌ ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ ndiꞌya̱: “Ca chaa tiꞌ ma̱ loꞌo ya juani chaꞌ cua nquije xlyaꞌ nu cua ngunaꞌ jiꞌi̱ ya”. \v 7 Ndiꞌya̱ ñacui̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱: ca chaa tsa tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱ jiꞌi̱ Ni ca su ntucua ycuiꞌ Ni ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ fariseo liꞌ―, ca chaa tiꞌ nguꞌ biꞌ masi sca ti ñati̱ chalyuu ca tyujuꞌu tiꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱, culochu̱ꞌ yu jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ liꞌ. Ná ntsuꞌu chaꞌ culacua tiꞌ Ni cuentya jiꞌi̱ nu jacuayala tyii ntucua caa tyaꞌa ñati̱ tsoꞌo nu ná ntsuꞌu chaꞌ cuxi jiꞌi̱ nguꞌ, ntiꞌ nguꞌ. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ sca cñi nu cua ngunaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ \p \v 8 Nda Jesús chaca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni sca nu cunaꞌa̱ nu ntsuꞌu tii tyaꞌa cñi plata jiꞌi̱? Si ngunaꞌ sca cñi plata biꞌ jiꞌi̱, ¿ñiꞌya̱ cuaꞌni liꞌ? Ntiꞌ naꞌ chaꞌ cuaꞌa̱ maꞌ xi quiiꞌ chaꞌ culaja tsoꞌo niꞌi̱ biꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu quije cñi biꞌ jiꞌi̱. \v 9 Loꞌo cua nquije cñi biꞌ jiꞌi̱, liꞌ xutiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ lcaa tyaꞌa tsoꞌo loꞌo jiꞌi̱ lcaa tyaꞌa ngaꞌa̱ cacua ti, chaꞌ cachaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ ndiꞌya̱: “Ca chaa tiꞌ ma̱ loꞌo naꞌ juani, chaꞌ cua nquije cñi nu ngunaꞌ biꞌ jnaꞌ”. \v 10 Chaa tiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ cua nquije cñi jiꞌi̱; la cuiꞌ juaꞌa̱ ca slo ycuiꞌ Ndyosi, chaa tsa tiꞌ ycuiꞌ Ni loꞌo ñati̱ jiꞌi̱ Ni nde cua̱, masi sca ti ñati̱ chalyuu ca tyujuꞌu tiꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱, culochu̱ꞌ yu jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ liꞌ. \s1 Sca nu quiꞌyu cuañiꞌ nu ntucunaꞌ ycuiꞌ ca ti yu chalyuu jiꞌi̱ \p \v 11 Nda Jesús chaca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Ntsuꞌu sca nu cusuꞌ nu ntsuꞌu tucua tyaꞌa sñiꞌ quiꞌyu jiꞌi̱ yu. \v 12 Loꞌo nu cuañiꞌ la ni, nacui̱ yu jiꞌi̱ sti yu: “Sti naꞌ”, nacui̱, “xtyanu clya nuꞌu̱ lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ngaꞌa̱ chaꞌ tyacua jnaꞌ”. Loꞌo liꞌ hora ti ndacha sti yu chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ tyucuaa sñiꞌ. \v 13 Cua xtyi tyempo ndyaca, liꞌ ndyujuiꞌ nu quiꞌyu tya cuañiꞌ la lcaa chaꞌ tsoꞌo nu nda sti yu jiꞌi̱. Loꞌo ngujui cñi ndyiꞌya yu, ndyaa yu tyijyuꞌ liꞌ. Ca chaca tsuꞌ su ndyalaa yu, liꞌ xcuiꞌ na nguaꞌni ñuꞌu̱ ti yu chalyuu jiꞌi̱ yu; nguliji ñuꞌu̱ ti yu cñi biꞌ jiꞌi̱ yu. \v 14 Pana nu loꞌo cua ndye cñi jiꞌi̱ yu nguliji yu, liꞌ ngua sca jbiꞌña tlyu ca loyuu su ndyaꞌa̱ yu; ná ntsuꞌu na cacu yu, lye tsa ntyuteꞌ yu liꞌ. \v 15 La cuiꞌ quichi̱ su ntsuꞌu yu biꞌ ndyaa yu neꞌ xña jiꞌi̱ sca ñati̱; ngulo nu ñati̱ biꞌ cña jiꞌi̱ yu, liꞌ ndyaa yu neꞌ sca loꞌo jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ su ntsuꞌu cubeꞌ jiꞌi̱, chaꞌ xacu yu jiꞌi̱ cubeꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. \v 16 Loꞌo liꞌ ngua tiꞌ yu si tyaalaꞌ la jiꞌi̱ yu loꞌo cacu yu siꞌyu quixi̱ꞌ tyaꞌa nu ndacu cubeꞌ, chaꞌ ná tucui nda na cacu yu, loꞌo juaꞌa̱ ntyuteꞌ tsa yu liꞌ. \v 17 Hasta liꞌ ngulacua tsoꞌo tiꞌ yu: “¿Ni lcua tyaꞌa msu ntsuꞌu toꞌ tyi sti naꞌ ndyuꞌni cña? Ná ndyiji jbiꞌña jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, hasta ntyucua na ndyacu jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo naꞌ ni, ngaꞌa̱ naꞌ ca nde ndyiji jbiꞌña ꞌna chaꞌ ngaꞌaa ndyiji na cacu naꞌ. \v 18 Tsoꞌo la tyaꞌa naꞌ nde toꞌ tyi sti naꞌ chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo: Sti naꞌ, ñacui̱ naꞌ jiꞌi̱, cua ntsuꞌu tsa quiꞌya hichu̱ꞌ naꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo cuentya jinuꞌu̱, chaꞌ ngutaꞌa̱ yuꞌu ti naꞌ. \v 19 Ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ ñacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ sñiꞌ nuꞌu̱ laca naꞌ; tsoꞌo la masi ñiꞌya̱ nu nduꞌni nuꞌu̱ loꞌo msu jinuꞌu̱, juaꞌa̱ ti cuaꞌni nuꞌu̱ loꞌo naꞌ.” Juaꞌa̱ ngulacua tiꞌ yu chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo sti yu. \v 20 Liꞌ ngutuꞌu yu ndyaa yu tyucui̱i̱ chaꞌ ñaa yu nde toꞌ tyi sti yu. \p ’Tya tyijyuꞌ ñaa yu loꞌo naꞌa̱ sti yu jiꞌi̱ yu. Hora ti ndyaa sti yu ndyacua tyaꞌa loꞌo yu; ngüityi sti yu jiꞌi̱ yu liꞌ, nchcuichaꞌ sti yu jiꞌi̱ yu chaꞌ ngua tyaꞌna tiꞌ sti yu jiꞌi̱ yu. \v 21 Liꞌ nacui̱ yu jiꞌi̱ sti yu: “Sti naꞌ”, nacui̱ yu, “cua ntsuꞌu tsa quiꞌya hichu̱ꞌ naꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo juaꞌa̱ cuentya jinuꞌu̱. Ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ ñacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ sñiꞌ nuꞌu̱ laca naꞌ.” \v 22 Liꞌ nacui̱ ycuiꞌ nu cusuꞌ jiꞌi̱ msu: “Yaa clya ma̱ culo ma̱ lateꞌ nu tsoꞌo la chaꞌ xacuꞌ ma̱ jiꞌi̱ yu re. Sta ma̱ sca cuiꞌ sne yaꞌ yu, suꞌba ma̱ caña quiyaꞌ yu. \v 23 Loꞌo liꞌ tsaa squiꞌya ma̱ chqueru nu ta̱a̱ la chaꞌ cujuii ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cacu na. Cuaꞌni na sca taꞌa, \v 24 chaꞌ ngua tiꞌ na chaꞌ cua ngujuii sñiꞌ naꞌ re, loꞌo juani xaꞌ ndyuꞌu tucua yu; cua ngunaꞌ yu ngua tiꞌ naꞌ, loꞌo xaꞌ ndyalaa yu.” Hora ti nguxana nguaꞌni nguꞌ sca taꞌa liꞌ. \p \v 25 ’Juaꞌa̱ ndyaca chaꞌ loꞌo ndyalaa sñiꞌ nu cua cusuꞌ la, ndyalaa yu ndyaa yu cña. Cua tyalaa ti yu toniꞌi̱ jiꞌi̱ yu, loꞌo ndyuna yu nclyaꞌá nguꞌ musca, chaꞌ cua laca ndyaca ji̱i̱ loꞌo ndyalaa yu. \v 26 Liꞌ ngusiꞌya yu jiꞌi̱ sca yu cuañiꞌ, nchcuane yu jiꞌi̱: “¿Na laca ndyaca jua?” \v 27 Liꞌ nguxacui̱ nu yu cuañiꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu: “Yu tyaꞌa nuꞌu̱ nu ndyaꞌa̱ yuꞌu, cua xaꞌ ndyalaa yu biꞌ juani”, nacui̱. “Biꞌ chaꞌ nacui̱ sti nuꞌu̱ chaꞌ cujuii ya chqueru nu tsoꞌo la ñaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ tsoꞌo tsa ntiꞌ sti nuꞌu̱ chaꞌ cua ndyalaa yu tsoꞌo ti.” \v 28 Ngunasi̱ꞌ tsa sñiꞌ nu cua cusuꞌ la biꞌ liꞌ. Loꞌo naꞌa̱ sti yu chaꞌ ná ntajaꞌa̱ yu tya̱a̱ yu ca toniꞌi̱, liꞌ ndyaa sti yu chaꞌ chcuiꞌ loꞌo yu. \v 29 Liꞌ nacui̱ yu jiꞌi̱ sti yu: “Jlo tiꞌ nuꞌu̱ ni cua lcua yija̱ ndiꞌi̱ naꞌ ndyuꞌni naꞌ cña jinuꞌu̱, loꞌo ni sca quiyaꞌ ná nguaꞌni xñaꞌa̱ naꞌ loꞌo nuꞌu̱; lcaa cña nu ngulo nuꞌu̱ ꞌna, nguaꞌni naꞌ jiꞌi̱. Pana ni sca quiyaꞌ ná nda nuꞌu̱ masi sca chivo piti ti jnaꞌ chaꞌ cuaꞌni naꞌ taꞌa loꞌo tyaꞌa tsoꞌo naꞌ. \v 30 Nu juani chaca quiyaꞌ ndyalaa sñiꞌ nuꞌu̱ nu ndye cñi jinuꞌu̱ nguliji ñuꞌu̱ ti yu loꞌo saꞌa yu. Loꞌo ndyalaa yu biꞌ, hora ti ndyujuii ma̱ chqueru ta̱a̱ chaꞌ caca taꞌa jiꞌi̱”, nacui̱ sñiꞌ nu cua cusuꞌ la. \v 31 Liꞌ nacui̱ nu cusuꞌ sti yu jiꞌi̱ yu: “Chañi chaꞌ lcaa tsa̱ ndiꞌi̱ nuꞌu̱ loꞌo naꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jnaꞌ, na jinuꞌu̱ laca lcaa chaꞌ biꞌ. \v 32 Pana juani, tsoꞌo la chaꞌ cuaꞌni na sca taꞌa chaꞌ ndyalaa tyaꞌa nuꞌu̱ chaca quiyaꞌ. Ngua tiꞌ na chaꞌ cua ngujuii yu, pana xaꞌ ndyuꞌu tucua yu chaca quiyaꞌ; cua ngunaꞌ yu ngua tiꞌ na, pana ndyalaa yu chaca quiyaꞌ. Biꞌ chaꞌ ndyuꞌni na sca ji̱i̱ juani, chaꞌ chaa tsa tiꞌ na.” \c 16 \s1 Sca msu laca loo nu tajuaꞌ ti nguaꞌni, masi cuxi ti tyiquee yu \p \v 1 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Ntsuꞌu sca nu culiyaꞌ, loꞌo juaꞌa̱ cua ntsuꞌu sca ñati̱ nu laca loo jiꞌi̱ msu jiꞌi̱ yu culiyaꞌ biꞌ. Loꞌo liꞌ ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nu culiyaꞌ biꞌ, chaꞌ cua tye ti chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu, chaꞌ nguliji ñuꞌu̱ ti msu nu laca loo jiꞌi̱ chaꞌ tsoꞌo biꞌ. \v 2 Liꞌ ngusiꞌya xuꞌna jiꞌi̱ msu nu laca loo biꞌ, chaꞌ xcuane jiꞌi̱ msu biꞌ: “¿Ni chaꞌ ta laca nu nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo naꞌ chaꞌ jinuꞌu̱?”, nacui̱ yu. “¿Ni cña ndyuꞌni nuꞌu̱ nu cua nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo naꞌ? Tya nuꞌu̱ cuentya jnaꞌ juani, cuachaꞌ clya nuꞌu̱ chaꞌ jnaꞌ, ñaꞌa̱ chaꞌ nu cua nguaꞌni nuꞌu̱. Ngaꞌaa caca nuꞌu̱ loo jiꞌi̱ msu ꞌna juani.” \v 3 Quiñaꞌa̱ tsa ngulacua tiꞌ msu nu laca loo biꞌ liꞌ: “¿Na laca cuaꞌni naꞌ juani, si ngaꞌaa ta xuꞌna naꞌ cña nu cuaꞌni naꞌ? Ngaꞌaa jlo tiꞌ naꞌ ñiꞌya̱ cuaꞌni naꞌ liꞌ. Ná qué naꞌ chaꞌ cuaꞌni naꞌ cña lo yuu; loꞌo si tsaꞌa̱ jña naꞌ msta̱, la cuiꞌ ti juaꞌa̱ ca tyujuꞌu tsa tiꞌ naꞌ liꞌ. \v 4 Pana cua jlo tiꞌ naꞌ ñiꞌya̱ nu cuaꞌni naꞌ chaꞌ caja su tyiꞌi̱ naꞌ toniꞌi̱ jiꞌi̱ ñati̱, nu loꞌo ngaꞌaa ta xuꞌna naꞌ cña nu cuaꞌni naꞌ.” Juaꞌa̱ ngulacua tiꞌ msu biꞌ, chaꞌ cuxi ti tyiquee yu. \v 5 Liꞌ ngusiꞌya yu jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu ndacui jiꞌi̱ xuꞌna yu, nchcuane yu jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: “¿Ni tsa lo ta ndacui nuꞌu̱ jiꞌi̱ xuꞌna naꞌ?” nacui̱ yu jiꞌi̱ tsaca nguꞌ. \v 6 “Sca mil tyaꞌa litro setye ndacui naꞌ jiꞌi̱”, nacui̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. Hora ti nacui̱ msu nu laca loo biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: “Nde nscua quityi nu nscua cuentya jinuꞌu̱. Cuaꞌa̱ clya nuꞌu̱ re chaꞌ cuiñá chaca quityi, nu ñacui̱ chaꞌ caꞌyu siyento ti litro setye ndacui nuꞌu̱ jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ”, nacui̱ msu biꞌ jiꞌi̱. \v 7 Liꞌ nchcuane yu jiꞌi̱ chaca nguꞌ: “Nuꞌu̱ ni, ¿ni tsa lo ndacui jiꞌi̱ xuꞌna naꞌ?” “Sca siyento tyaꞌa cujui̱ nscuaꞌ trigo”, nacui̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. “Ha̱a̱”, nacui̱ yu, “nde nscua quityi nu nscua cuentya jinuꞌu̱”, nacui̱ nu msu biꞌ. “Cuaꞌa̱ clya nuꞌu̱ ca nde chaꞌ scua chaca quityi nu ñacui̱ chaꞌ jacuayala tyaꞌa cujui̱ ti, tsa biꞌ ti ndacui jiꞌi̱ nu cusuꞌ.” \v 8 Tiyaꞌ la ngua cuayáꞌ tiꞌ ycuiꞌ nu laca xuꞌna yu ñiꞌya̱ nu ndyuꞌni yu. “Tajuaꞌ tsa ndyuꞌni msu nu laca loo biꞌ ꞌna laja loꞌo ndyuꞌni yu cña”, nacui̱ nu cusuꞌ culiyaꞌ biꞌ. \p Loꞌo liꞌ tya nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Loꞌo cuꞌma̱ ni, nu ntiꞌ tsa ma̱ taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱―, taca ca tsaꞌa̱ ma̱ xi loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ ñiꞌya̱ nu nduꞌni xaꞌ la ñati̱ chalyuu loꞌo tyaꞌa nguꞌ, masi cuxi ti nguꞌ. \p \v 9 ’Ndiꞌya̱ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ lacua: Tsoꞌo ti cuaꞌni ma̱ loꞌo lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱ nde chalyuu; xtyucua ma̱ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ loꞌo chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ tye chalyuu jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ juaꞌa̱ caja tyaꞌa tsoꞌo ma̱ nde chalyuu. Loꞌo liꞌ ta ycuiꞌ Ndyosi su tyiꞌi̱ ma̱ slo Ni, su ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye chalyuu jiꞌi̱ ma̱ liꞌ. \p \v 10 ’Ñati̱ nu tsoꞌo tsa nguaꞌni lyiji sca cña piti ti, juaꞌa̱ tsoꞌo tsa cuaꞌni nguꞌ biꞌ, masi sca cña nu cua tlyu la; pana ñati̱ nu ñiloꞌo jiꞌi̱ xuꞌna nguꞌ loꞌo cuaꞌni nguꞌ sca cña piti ti, ná tyiqueeꞌ ná caca cuaꞌni nguꞌ biꞌ sca cña nu cua tlyu la. \v 11 Si ná nchca cñaꞌa̱si̱i̱ ma̱ sca chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱ nde chalyuu, ni ná ta ycuiꞌ Ndyosi sca cña tsoꞌo la chaꞌ cuaꞌni ma̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \v 12 Lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱ chalyuu, na nda ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ biꞌ jña ti ma̱; si ná cuaꞌni tsoꞌo ti ma̱ loꞌo chaꞌ biꞌ, ¿ñiꞌya̱ cuaꞌni ma̱ loꞌo chaꞌ tsoꞌo nu nda Ni chaꞌ tyanu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱? \p \v 13 ’Sca msu ni, ná caca cuaꞌni yu cña jiꞌi̱ tucua tyaꞌa xuꞌna yu sca tyempo ti; jiꞌi̱ sca ti xuꞌna yu taca cuaꞌni yu cña. Ná tyiqueeꞌ tiꞌí tiꞌ yu ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱ tsaca ñati̱ liꞌ, cuati jiꞌi̱ chaca ñati̱ biꞌ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee yu ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱; hasta tsoꞌo la cuaꞌni yu cña jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ, pana jiꞌi̱ tsaca ñati̱ biꞌ, lasa la cuaꞌni yu cña jiꞌi̱. Ná caca xñi na chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na si ntsuꞌu tsa tyiquee na ñaꞌa̱ na jiꞌi̱ cñi, chaꞌ ñiꞌya̱ si laca chaca xuꞌna na, juaꞌa̱ laca cñi biꞌ liꞌ. \p \v 14 Pana ntsuꞌu tsa tyiquee nguꞌ fariseo chaꞌ jiꞌi̱ cñi, biꞌ chaꞌ loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús, ngustí loꞌo ti nguꞌ jiꞌi̱ yu. \v 15 Liꞌ nguxtyacui Jesús chaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Cuꞌma̱ ―nacui̱ yu―, tsoꞌo tsa nduꞌni ma̱ chaꞌ ñaꞌa̱ ti xaꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ma̱, pana cua jlo tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu ntsuꞌu tyiquee ma̱. Ñati̱ nu tlyu tsa nduꞌni jiꞌi̱ ycuiꞌ ca nguꞌ, xtyanu tiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \s1 Ñiꞌya̱ ndyaca loꞌo chaꞌ tsoꞌo nu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 16 ’Nu tyempo cua saꞌni la ni, ntsuꞌu chaꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ ñati̱, la cuiꞌ chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo Moisés, juaꞌa̱ loꞌo nguꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ Ni tya saꞌni la; pana nu loꞌo ñaa Juan, tya liꞌ nguxana ngañi chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ caca Ni loo neꞌ tyiquee ñati̱. Quiñaꞌa̱ tsa ñati̱, lye tsa nda nguꞌ juersa chaꞌ xñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 17 ’Ná tlyu cña tye lcaa na nu ntsuꞌu nde cua̱, juaꞌa̱ tye tyucui ñaꞌa̱ chalyuu; pana ná tye tsiyaꞌ ti ni sca siꞌyu chaꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo na nu ngua saꞌni la. \s1 Nchcuiꞌ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu xtyanu tiꞌi̱ jiꞌi̱ clyoꞌo \p \v 18 Tya nchcuiꞌ la Jesús loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Loꞌo culo sca ñati̱ quityi chaꞌ xtyanu yu jiꞌi̱ clyoꞌo yu, chaꞌ xaꞌ caja clyoꞌo yu loꞌo xaꞌ nu cunaꞌa̱, chaꞌ subaꞌ ndyuꞌni yu biꞌ liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ loꞌo caja clyoꞌo sca nu quiꞌyu loꞌo sca nu cunaꞌa̱ nu cua nguxtyanu clyoꞌo jiꞌi̱, masi cuentya jiꞌi̱ ley, la cuiꞌ ti chaꞌ subaꞌ laca nu ndyuꞌni nu quiꞌyu biꞌ liꞌ. \s1 Chaꞌ jiꞌi̱ sca nu culiyaꞌ loꞌo sca yu tiꞌi nu naa Lázaro \p \v 19 ’Cua ntsuꞌu sca nu culiyaꞌ, loꞌo xcuiꞌ lateꞌ quiñaꞌa̱ ngaꞌa̱, xcuiꞌ lateꞌ tsoꞌo ñaꞌa̱ nchcuꞌ yu. Loꞌo juaꞌa̱ lye tsa ndyuꞌni yu, lcaa tsa̱ ndyaca taꞌa slo yu. \v 20 Pana ntsuꞌu sca ñati̱ tiꞌi nu naa Lázaro, nu xcuiꞌ quichuꞌ ntucua tyucui ñaꞌa̱ yu. Toniꞌi̱ ti jiꞌi̱ nu culiyaꞌ biꞌ nchcaꞌa̱ Lázaro lcaa tsa̱. \v 21 Cua ntiꞌ yu tiꞌi biꞌ masi cacu yu satya na nu ndyalú toꞌ mesa su ndyacu nu culiyaꞌ biꞌ liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ndyaꞌa̱ xneꞌ su ngaꞌa̱ yu chaꞌ nclyeꞌe loo quichuꞌ nu ntsuꞌu hichu̱ꞌ yu tiꞌi biꞌ. \v 22 Ndyalaa tsa̱ nu ngujuii nu tiꞌi biꞌ; loꞌo nu xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ni, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ca slo jyoꞌo cusuꞌ Abraham, ca su tlyu nu nguaꞌni choꞌo ycuiꞌ Ndyosi. Loꞌo juaꞌa̱ ngujuii nu culiyaꞌ biꞌ, nguxatsiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ liꞌ. \v 23 Pana nu loꞌo cua ntsuꞌu nu culiyaꞌ biꞌ su nchcubeꞌ yu ca bilyaa, liꞌ ngusicua̱ hique yu naꞌa̱ yu jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ Abraham tyijyuꞌ ti, loꞌo juaꞌa̱ naꞌa̱ yu chaꞌ stuꞌba ti ntucua jyoꞌo Lázaro loꞌo. \v 24 Liꞌ ngusiꞌya nu culiyaꞌ biꞌ jiꞌi̱ Abraham: “Sti ya Abraham, cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ. Ta nuꞌu̱ jiꞌi̱ Lázaro jua chaꞌ ca̱a̱ ca̱loꞌo xi hitya chaꞌ coꞌo naꞌ, masi loꞌo sne ti yu cuichaꞌ yu xi tuꞌba naꞌ chaꞌ caꞌya tyacalaꞌ xi ltseꞌ naꞌ, chaꞌ lye tsa tyiqueꞌ ntiꞌ naꞌ su ntsuꞌu naꞌ lo quiiꞌ re.” \v 25 Liꞌ nacui̱ jyoꞌo Abraham jiꞌi̱: “Sñiꞌ”, nacui̱, “tsoꞌo tsa ngua hi̱ loꞌo ngutiꞌi̱ nuꞌu̱ nde chalyuu. Loꞌo Lázaro re ni, siꞌi juaꞌa̱ ngua jiꞌi̱ yu, chaꞌ lye tsa nchcubeꞌ yu su ngutiꞌi̱ yu chalyuu. Biꞌ chaꞌ caja su tsoꞌo tyiꞌi̱ yu ca nde juani; loꞌo nuꞌu̱ ni, ngaꞌa̱ chaꞌ chcubeꞌ nuꞌu̱. \v 26 Tya ntsuꞌu la chaꞌ jiꞌi̱ cuare nde su ndiꞌi̱ ya, ntsuꞌu sca laja cuaꞌa̱ tlyu claꞌbe laja su ndiꞌi̱ cuare loꞌo cuꞌma̱; biꞌ chaꞌ si ntsuꞌu nguꞌ nu ntiꞌ tsaa nde slo cuꞌma̱, ná caca jiꞌi̱ nguꞌ tyaa nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ nu ntsuꞌu ma̱ nde jua, ná caca jiꞌi̱ ma̱ tya̱a̱ ma̱ ca nde.” \v 27 Liꞌ tyaꞌna tsa nchcuiꞌ nu culiyaꞌ biꞌ loꞌo: “Cuaꞌni nuꞌu̱ sca chaꞌ tsoꞌo loꞌo naꞌ, Abraham sti naꞌ”, nacui̱ nu culiyaꞌ biꞌ. “Ta jiꞌi̱ Lázaro chaꞌ tsaa yu toꞌ tyi sti naꞌ, \v 28 ca su ntsuꞌu caꞌyu tyaꞌa nguꞌ tyaꞌa naꞌ, chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ, chaꞌ ná ca̱a̱ nguꞌ ca nde su ntsuꞌu naꞌ nchcubeꞌ naꞌ.” \v 29 Pana nacui̱ Abraham jiꞌi̱: “Cua jlo tiꞌ nguꞌ biꞌ lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés; juaꞌa̱ nu xaꞌ la quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ cua saꞌni, ntsuꞌu biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa nuꞌu̱. Tsoꞌo si cuaꞌa̱ jyaca̱ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nscua lo quityi biꞌ.” \v 30 Liꞌ nguxacui̱ nu culiyaꞌ biꞌ chaꞌ jiꞌi̱: “Tsoꞌo lacua, sti naꞌ Abraham. Pana si tsaa sca nguꞌ jyoꞌo re ca su ndiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ culochu̱ꞌ nguꞌ chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni nguꞌ.” \v 31 Xaꞌ nchcuiꞌ jyoꞌo Abraham loꞌo nu culiyaꞌ biꞌ liꞌ: “Loꞌo ná ntiꞌ nguꞌ taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nguscua Moisés, loꞌo juaꞌa̱ ná taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ nu nguaꞌa̱ loo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ chaꞌ chcuiꞌ loꞌo ñati̱, la cuiꞌ juaꞌa̱ ná taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ la chaꞌ nu ta Ni loꞌo nguꞌ, masi tyuꞌú sca nu cua ngujuii chaca quiyaꞌ chaꞌ chcuiꞌ loꞌo nguꞌ”. \c 17 \s1 Cuxi tsa caca si ntsuꞌu sca quiꞌya nu ndulo la jiꞌna \p \v 1 Chaca quiyaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Ntsuꞌu tsa nguꞌ nu nchcuiꞌ loꞌo na chaꞌ cuaꞌni na sca chaꞌ cuxi, pana tyaꞌna tsa sca ñati̱ nu ndatsaa jiꞌi̱ tyaꞌa chaꞌ cuaꞌni chaꞌ cuxi loꞌo. \v 2 Tsoꞌo la si tsaa nguꞌ xcua̱a̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu lo tyujoꞌo loꞌo sca quee quichi tyaaca̱ꞌ yane yu, chaꞌ ngaꞌaa caja ñiꞌya̱ nu tatsaa yu jiꞌi̱ ni sca ñati̱ ñiꞌya̱ ntiꞌ nu sube re, chaꞌ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ cuxi loꞌo yu. \p \v 3 ’Cuiꞌya ma̱ cuentya si cuaꞌni sca nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ ma̱ sca chaꞌ cuxi loꞌo ma̱. Liꞌ chcuiꞌ ma̱ loꞌo yu chaꞌ ngaꞌaa cuaꞌni yu chaꞌ cuxi biꞌ loꞌo ma̱. Loꞌo si tyaꞌa̱chu̱ꞌ yu jiꞌi̱ chaꞌ cuxi biꞌ, cuaꞌni ma̱ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ; \v 4 masi cati quiyaꞌ ta yu chaꞌ ñasi̱ꞌ tiꞌ jiꞌi̱ ma̱ sca tsa̱, loꞌo cati quiyaꞌ ca̱a̱ yu chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo ma̱: “Cuiꞌya ma̱ chaꞌ clyu tiꞌ jnaꞌ, ngaꞌaa cuaꞌni naꞌ juaꞌa̱ juani”, ñacui̱ yu, liꞌ ngaꞌa̱ chaꞌ cuiꞌya ma̱ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ yu. \s1 Quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ caca jiꞌna si jlya tiꞌ na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 5 Liꞌ nacui̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Xtyucua nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya chaꞌ taca jlya la tiꞌ ya chaꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 6 ―Jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ piti tsa sca siꞌyu cuxee ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, loꞌo juaꞌa̱ cuꞌma̱ ni, ná quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ nchca jiꞌi̱ ma̱. Pana masi xti ti chaꞌ jlya tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Sti naꞌ, taca ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ yaca quityi re: “Tyuꞌutsuꞌ nuꞌu̱ ca su ndu̱ re, yaa nuꞌu̱ tyu̱ nde lo hitya tyujoꞌo”. Loꞌo liꞌ ñaꞌa̱ ma̱ chaꞌ taquiyaꞌ yaca biꞌ chaꞌ nu cua nchcuiꞌ ma̱ loꞌo. \s1 Ñiꞌya̱ nu ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni na si ndyuꞌni na cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 7 ’¿Ñiꞌya̱ ntiꞌ cuꞌma̱ ni? ¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni ma̱ si ntsuꞌu sca msu jiꞌi̱ ma̱ nu ndyaa neꞌ quixi̱ꞌ chaꞌ culaꞌa yuu cuentya jiꞌi̱ ma̱, masi ndyaa yu chaꞌ cñaꞌa̱si̱i̱ yu jiꞌi̱ bata jiꞌi̱ ma̱? Nde ngusi̱i̱ loꞌo ndyalaa ca ti msu biꞌ ndyaa yu cña biꞌ, ná tyiqueeꞌ ná chcuiꞌ ma̱ loꞌo yu ndiꞌya̱: “Tya̱a̱ clya cuaꞌa̱ toꞌ mesa chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ si̱i̱ juani”. \v 8 Ná yala ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ yu juaꞌa̱, ntiꞌ naꞌ. Ná tyiqueeꞌ ndiꞌya̱ chcuiꞌ ma̱ loꞌo yu: “Cuaꞌni choꞌo clya caqueꞌ si̱i̱ chaꞌ cacu ya. Clyo cacu ya coꞌo ya, cuati cacu coꞌo nuꞌu̱”, ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ msu biꞌ. \v 9 ¿Ha tya ma̱ xlyaꞌbe jiꞌi̱ msu biꞌ, chaꞌ ndaquiyaꞌ yu cña nu ngulo ma̱ jiꞌi̱? Ná nduꞌni xuꞌna msu juaꞌa̱. \v 10 Ñiꞌya̱ laca msu, juaꞌa̱ laca cuꞌma̱; nu loꞌo nguaꞌni ma̱ lcaa cña nu culo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ma̱, ngaꞌa̱ chaꞌ ñacui̱ ma̱ liꞌ: “Msu cuxi ti laca cuare, chaꞌ cña nu ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni ti ya, tsa biꞌ ti cña nguaꞌni ya”, ñacui̱ ma̱. \s1 Nguaꞌni Jesús joꞌo jiꞌi̱ tii tyaꞌa ñati̱ nu ngusñi quicha nu ndyatsuꞌ cuañaꞌ jiꞌi̱ \p \v 11 Nu loꞌo ngusñi Jesús tyucui̱i̱ ndyaa nde Jerusalén, liꞌ nteje tacui nguꞌ loyuu su cuentya Galilea, ndyaa nguꞌ nde loyuu su cuentya Samaria. \v 12 Nu loꞌo ndyalaa Jesús sca quichi̱ piti biꞌ, liꞌ ndyacua tyaꞌa yu loꞌo tii tyaꞌa nguꞌ quicha nu cua lijya̱ nguꞌ slo yu; quicha nu ndyatsuꞌ cuañaꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Pana tyijyuꞌ ti ndyatu̱ nguꞌ slo Jesús, \v 13 cui̱i̱ tsa nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu liꞌ: \p ―Cusuꞌ Jesús ―nacui̱ nguꞌ liꞌ―, cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ cua. \p \v 14 Nu loꞌo naꞌa̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ nacui̱ yu: \p ―Yaa clya ma̱ slo sti joꞌó chaꞌ ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱ tyucui ñaꞌa̱ ma̱ ―nacui̱. \p Nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ liꞌ. Pana su ndyaa nguꞌ tyucui̱i̱ ti, ngua tii nguꞌ chaꞌ xaꞌ ngua lubii cuañaꞌ nguꞌ; ndye chaꞌ quicha nguꞌ liꞌ. \v 15 Biꞌ chaꞌ nguxtyu̱u̱ tsaca yu quicha biꞌ, cui̱i̱ tsa nchcuiꞌ yu ndyuꞌni chi̱ yu loo ycuiꞌ Ndyosi. \v 16 Liꞌ ndyatu̱ sti̱ꞌ yu slo Jesús, ndyaa stii yu lo yuu nde loo yu chaꞌ ndya yu xlyaꞌbe jiꞌi̱ Jesús. Nguꞌ Samaria laca yu biꞌ, nguꞌ xaꞌ tsuꞌ laca yu. \v 17 Liꞌ nacui̱ Jesús: \p ―¿Ha siꞌi tii tyaꞌa nguꞌ nu ndyatsuꞌ cuañaꞌ nguꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ tsa̱? ¿Mala ngua nu chaca caa tyaꞌa nguꞌ biꞌ juani? \v 18 Sca ti yu re nu siꞌi nguꞌ Israel tyaꞌa na laca, biꞌ laca nu nguxtyu̱u̱ chaꞌ cuaꞌni tlyu yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 19 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu quiꞌyu biꞌ: \p ―Tyatu̱ nuꞌu̱ chaꞌ tyaa nuꞌu̱ juani ―nacui̱―. Cua ngua tsoꞌo nuꞌu̱ juani chaꞌ jlya tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ nu nda naꞌ loꞌo nuꞌu̱. \s1 Ndiꞌya̱ caca loꞌo tyalaa tyempo chaꞌ caca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ \p \v 20 Loꞌo liꞌ nchcuane nguꞌ fariseo jiꞌi̱ Jesús ni jacuaꞌ tyalaa tyempo chaꞌ caca ycuiꞌ Ndyosi loo jiꞌi̱ ñati̱. Nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Siꞌi sca na nu tyaca̱ꞌ lijya̱ tyijyuꞌ laca chaꞌ biꞌ. \v 21 Ná caca ñacui̱ na ndiꞌya̱: “Nde ti ndu̱ biꞌ”; masi ndiꞌya̱ ná ñacui̱ na: “Ndejua ntucua biꞌ”. Na cua laca ycuiꞌ Ni loo ca neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ juani. \p \v 22 Liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱: \p ―Nde loo la tyalaa tyempo nu ntiꞌ tsa ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ ꞌna, masi chaca tya tsa̱ nde chalyuu tya tyiꞌi̱ naꞌ loꞌo ma̱ ntiꞌ ma̱, naꞌ nu cua nda ycuiꞌ Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱; pana ngaꞌaa ñaꞌa̱ ma̱ ꞌna liꞌ. \v 23 Chcuiꞌ nguꞌ loꞌo ma̱ chaꞌ jnaꞌ liꞌ: “Nde ti ndu̱ yu”; loꞌo juaꞌa̱ chcuiꞌ nguꞌ: “Ndacua ndu̱ ycuiꞌ yu”. Pana ná tsaa ma̱, ná taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuiñi nu nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 24 Seꞌi̱ ti ntyijiꞌi̱ xee tyiꞌyu nu loꞌo ndyubi, pana tyaca̱ꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ xee biꞌ tyucui nde cua̱; juaꞌa̱ caca loꞌo naꞌ nu lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, nu loꞌo tyalaa tsa̱ biꞌ loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ jnaꞌ chaꞌ ca̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ. \v 25 Pana clyo nscua chaꞌ lye tsa chcubeꞌ ycuiꞌ naꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ nguꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi na xtyanu tiꞌi̱ nguꞌ ꞌna. \v 26 Ñiꞌya̱ ngua jiꞌi̱ ñati̱ nu ngutiꞌi̱ chalyuu saꞌni la, tyaꞌa stuꞌba nguꞌ loꞌo jyoꞌo Noé biꞌ, juaꞌa̱ caca jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu loꞌo chaca quiyaꞌ tya̱a̱ naꞌ nu lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱. \v 27 Tyaꞌa stuꞌba jyoꞌo Noé biꞌ ni, nguaꞌni nguꞌ taꞌa, ndyacu nguꞌ, ndyiꞌo nguꞌ, ngujui clyoꞌo nguꞌ; tsa biꞌ ti chaꞌ ndube tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa tyempo ngüiñá nu Noé biꞌ yaca niꞌi̱ tonu. Liꞌ ndyatí̱ yu neꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ loꞌo lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu. Loꞌo liꞌ nguaꞌya tyo clyaa biꞌ, ndye ñati̱ chalyuu ngujuii nguꞌ. \v 28 Loꞌo la cuiꞌ ñiꞌya̱ ngua jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ su ngutiꞌi̱ jyoꞌo Lot, juaꞌa̱ caca jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu tsa̱ biꞌ. Tyaꞌa quichi̱ tyi Lot ni, ndyacu nguꞌ, ndyiꞌo nguꞌ, ngüiꞌya nguꞌ yuꞌba, ndyujuiꞌ nguꞌ yuꞌba, ndyataa nguꞌ xtya̱, ngüiñá nguꞌ niꞌi̱; tsa biꞌ ti cña nu ndiya tiꞌ nguꞌ nguaꞌni nguꞌ biꞌ, \v 29 ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ yu Lot biꞌ nde quichi̱ Sodoma biꞌ. Liꞌ ngusalú Ni quiiꞌ loꞌo yuu sufri ndyaqui̱ lo yuu. Ndye chaꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ Sodoma biꞌ; tyaꞌa stuꞌba Lot ni, ngujuii lcaa nguꞌ. \v 30 Juaꞌa̱ caca tsa̱ biꞌ loꞌo tya̱a̱ naꞌ nu lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱; loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ ꞌna chaca quiyaꞌ, ná ca tii nguꞌ ni tsa̱ caca biꞌ. \p \v 31 ’Nu loꞌo tyalaa tsa̱ biꞌ, si ntsuꞌu nguꞌ nu ndu̱ ca que niꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ, loꞌo caꞌya nguꞌ ná caja tyempo jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ culo nguꞌ yuꞌba jiꞌi̱ nguꞌ nu ndiꞌi̱ nde niꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ si ntsuꞌu nguꞌ neꞌ quixi̱ꞌ, ná caja tyempo jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ xtyu̱u̱ nguꞌ tya̱a̱ nguꞌ nde toꞌ tyi nguꞌ. \v 32 Tyiꞌu tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nu ngua jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ jiꞌi̱ Lot tyempo biꞌ; ngua tiꞌ maꞌ xtyu̱u̱ maꞌ nde quichi̱, liꞌ nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ndyaca maꞌ sca quee. \v 33 Chcunaꞌ chalyuu jiꞌi̱ ma̱ si xcuiꞌ nclyacua tsa tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nu caca jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ma̱; pana quije chalyuu jiꞌi̱ ma̱ si tyajaꞌa̱ ma̱, masi cujuii ñati̱ jiꞌi̱ ma̱ xquiꞌya naꞌ. \p \v 34 ’Cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ ñiꞌya̱ nu caca si talya loꞌo ca̱a̱ naꞌ; si ntsiya tucua tyaꞌa ñati̱ lajaꞌ lo sca quiꞌña̱ ti, quiꞌya ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ tsaca, tyanu chaca ycuiꞌ ti liꞌ. \v 35 Loꞌo juaꞌa̱ si ngaꞌa̱ tucua tyaꞌa nu cunaꞌa̱ ndyoo nguꞌ ndacua̱, quiꞌya Ni jiꞌi̱ tsaca, tyanu chaca liꞌ. \v 36 Loꞌo juaꞌa̱ si ntsuꞌu tucua tyaꞌa nu quiꞌyu lo cña jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ quixi̱ꞌ, quiꞌya Ni jiꞌi̱ tsaca, tyanu chaca liꞌ. \p \v 37 Loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ biꞌ, liꞌ ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―¿Macala caca juaꞌa̱, cusuꞌ? ―nacui̱ nguꞌ. \p Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Ca su ntsiya sca na tyucu̱, ca biꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ culexu; juaꞌa̱ nu loꞌo tyuꞌu tiꞌi̱ ñati̱ loꞌo tye chalyuu, chcubeꞌ tsa nguꞌ liꞌ. \c 18 \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ tiꞌi nu cua ndatsaa jiꞌi̱ bese \p \v 1 Nguluꞌu Jesús jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ luꞌba ti chcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ ná ca taja tiꞌ nguꞌ tsiyaꞌ ti loꞌo chcuiꞌ nguꞌ loꞌo Ni. Ndiꞌya̱ ndyuꞌu cui̱i̱ nu nda Jesús loꞌo nguꞌ liꞌ: \p \v 2 ―Sca quichi̱ ntsuꞌu sca bese nu ná nduꞌni chi̱ loo ycuiꞌ Ndyosi, loꞌo juaꞌa̱ ná sca chaꞌ ndube tiꞌ yu. \v 3 La cuiꞌ quichi̱ biꞌ ntsuꞌu sca nu cunaꞌa̱ tiꞌi. Liꞌ ndyaa maꞌ biꞌ ndyaa naꞌa̱ maꞌ jiꞌi̱ bese biꞌ, chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ cuxi nu ndyuꞌni xaꞌ ñati̱ loꞌo maꞌ; ngua tiꞌ maꞌ chaꞌ quiñi tsoꞌo chaꞌ jiꞌi̱ maꞌ loꞌo tyaꞌa cusu̱u̱ maꞌ slo bese. \v 4 Tyu̱u̱ quiyaꞌ ndyaa maꞌ biꞌ slo bese, loꞌo ná ndaquiyaꞌ bese biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nda maꞌ biꞌ loꞌo. Ca tiyaꞌ la liꞌ ngulacua tiꞌ nu bese biꞌ: “Masi ná ndaquiyaꞌ naꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi, ni jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ sca ñati̱ chalyuu ná ndube tiꞌ naꞌ; \v 5 pana cuaꞌni naꞌ tisiya jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ nu cunaꞌa̱ tiꞌi re, chaꞌ ñaꞌa̱ ti ndyaꞌa̱ nu cunaꞌa̱ re nchcuiꞌ cua ñaꞌa̱ ti loꞌo naꞌ. Biꞌ chaꞌ cuaꞌa naꞌ xi jiꞌi̱”, nacui̱ bese biꞌ, “cuaꞌni naꞌ tisiya jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ maꞌ re, chaꞌ ngaꞌaa ca̱a̱ la maꞌ suꞌba ñasi̱ꞌ maꞌ ꞌna.” \p \v 6 Tya nchcuiꞌ la Jesús loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Juaꞌa̱ nchcuiꞌ nu bese xñaꞌa̱ biꞌ, liꞌ nguxtyucua yu jiꞌi̱ maꞌ biꞌ, masi ná tsoꞌo tyiquee yu ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 7 Pana tsoꞌo tsa tyiquee ycuiꞌ Ndyosi, yala ti xtyucua Ni jiꞌi̱ ñati̱ nu cua ngusubi Ni jiꞌi̱, nu tyaꞌna tsa nxiꞌya jiꞌi̱ Ni tsa̱ loꞌo talya. ¿Ha tiyaꞌ tsa xtyucua Ni jiꞌi̱ nguꞌ ntiꞌ ma̱? \v 8 Ñacui̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ hora ti xtyucua Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, cuaꞌni Ni chaꞌ ti̱ ti tyiꞌi̱ nguꞌ. Pana nu loꞌo chaca quiyaꞌ tya̱a̱ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, ¿ha ñaꞌa̱ ti tya quije ꞌna ñati̱ nu jlya tiꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ? \s1 Sca cui̱i̱ jiꞌi̱ tucua lo ñati̱ nu ndyaa neꞌ laa \p \v 9 Nde chaca cui̱i̱ nu nda Jesús loꞌo nguꞌ; sca cui̱i̱ cuentya jiꞌi̱ nguꞌ nu tyixi tsa nduꞌni jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ti nguꞌ, chaꞌ xcuiꞌ chaꞌ liñi nduꞌni nguꞌ biꞌ ntiꞌ nguꞌ, chaꞌ xcuiꞌ nxtyí loꞌo ti nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ Jesús liꞌ: \p \v 10 ―Tucua tyaꞌa ñati̱ ndyaa neꞌ laa tlyu chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. Tsaca nguꞌ biꞌ laca nguꞌ fariseo nu tacati tsa nduꞌni ycuiꞌ nguꞌ, ntiꞌ nguꞌ; chaca nguꞌ laca sca nguꞌ cuxi nu nclyo cñi cña loo nguꞌ cuentya jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ. \v 11 Nu yu fariseo biꞌ ni, na ndu̱ ti yu, ndiꞌya̱ nchcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi liꞌ: “Ndyosi”, nacui̱, “tsa xlyaꞌbe jinuꞌu̱ chaꞌ ná nduꞌni naꞌ ñiꞌya̱ nu nduꞌni xaꞌ ñati̱; xñaꞌa̱ tsa nduꞌni nguꞌ, cuaana tsa nguꞌ, subaꞌ tsa nduꞌni nguꞌ loꞌo clyoꞌo xaꞌ ñati̱. Pana naꞌ ni, ná nduꞌni naꞌ juaꞌa̱, ni ná nduꞌni naꞌ ñiꞌya̱ nduꞌni yu cuxi cua nu cuiñi ti nxñi quiñaꞌa̱ tsa cñi cña loo nguꞌ”, nacui̱ nu yu fariseo biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 12 “Tucua quiyaꞌ sca semana ná ndacu naꞌ tyaja chaꞌ nduꞌni tlyu naꞌ jinuꞌu̱. Loꞌo juaꞌa̱ nda naꞌ sa yuꞌbe lcaa na nu nguaꞌni naꞌ ngana scaa semana jinuꞌu̱”, nacui̱ yu fariseo biꞌ. \v 13 Pana nu quiꞌyu nu nclyo cñi cña loo nguꞌ ni, tyijyuꞌ ti ndyatu̱ yu; ná ntsuꞌu tyiquee yu chaꞌ sicua̱a̱ yu xi cloo yu nde cua̱, chaꞌ xñiꞌi̱ tsa tiꞌ yu ndu̱ yu ndyuꞌu̱ ti yu tyiquee yu laja loꞌo nchcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi: “Cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ, Ndyosi Sti naꞌ, chaꞌ ntsuꞌu tsa quiꞌya jnaꞌ”, nacui̱ nu quiꞌyu biꞌ. Tsa biꞌ ti chaꞌ nchcuiꞌ yu. \p \v 14 ’Ndiꞌya̱ laca chaꞌ nu ntiꞌ naꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ nu quiꞌyu nu nclyo cñi cña loo nguꞌ biꞌ ni, cua ngüityi̱ ycuiꞌ Ndyosi quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu biꞌ; tsoꞌo ti tyiquee yu loꞌo nguxtyu̱u̱ yu ndyaa yu toꞌ tyi yu. Pana ná ngua jiꞌi̱ yu fariseo biꞌ juaꞌa̱, chaꞌ nu ñati̱ nu tlyu tsa nduꞌni jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ti, ntsuꞌu chaꞌ caca tyujuꞌu tiꞌ ñati̱ biꞌ ca tiyaꞌ la; pana ñati̱ nu tyujuꞌu tsa tiꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ juani, ca tiyaꞌ la caca tsoꞌo la cresiya jiꞌi̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \s1 Ngulacua̱ Jesús jiꞌi̱ nu sube \p \v 15 Loꞌo liꞌ ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nu sube cuañiꞌ chaꞌ sta yaꞌ ycuiꞌ Jesús hique nguꞌ sube biꞌ. Pana nu loꞌo naꞌa̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu lijya̱ loꞌo nu sube biꞌ, loꞌo ti nguxana nguꞌ biꞌ nguaꞌni tyaala nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu lijya̱ biꞌ. \v 16 Liꞌ ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ nu sube chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo yu. Liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ: \p ―Ta ma̱ chacuayáꞌ chaꞌ ca̱a̱ nu sube ca slo naꞌ ―nacui̱―, chaꞌ sca nu sube ni, tsoꞌo tsa nxñi chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tyucui tyiquee biꞌ tsiyaꞌ ti. Loꞌo juaꞌa̱ taca culo Ni cña jiꞌi̱ ñati̱ nu juaꞌa̱ jlya tiꞌ jiꞌi̱ Ni, ñiꞌya̱ loꞌo jlya tiꞌ nu sube jiꞌi̱ Ni. \v 17 Chaꞌ liñi nda naꞌ re loꞌo ma̱: Ñati̱ nu ná xñi chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ñiꞌya̱ nu nxñi sca nu sube chaꞌ biꞌ, ná ntsuꞌu chacuayáꞌ tyatí̱ ñati̱ biꞌ ca su laca ycuiꞌ Ni loo. \s1 Nchcuiꞌ sca nu culiyaꞌ loꞌo Jesús \p \v 18 Ndacua ndu̱ sca ñati̱ tlyu nu laca loo jiꞌi̱ nguꞌ judío. Liꞌ nchcuane yu biꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Mstru, tsoꞌo tsa nduꞌni nuꞌu̱ ―nacui̱―. ¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni naꞌ chaꞌ caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye ꞌna? ―nacui̱ nu quiꞌyu biꞌ. \p \v 19 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ yu: \p ―¿Ni chaꞌ laca nacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ tsoꞌo tsa naꞌ? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu biꞌ―. Sca ti ycuiꞌ Ndyosi laca nu chañi chaꞌ tsoꞌo laca Ni. \v 20 Cua jlo tiꞌ nuꞌu̱ lcaa cña nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ tya saꞌni la, chaꞌ nu nchcuiꞌ quityi ndiꞌya̱: “Ná cuaꞌni ma̱ chaꞌ subaꞌ loꞌo clyoꞌo xaꞌ ñati̱”, nacui̱ quityi biꞌ. “Ná cujuii ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱; ná cuaana ma̱; ná chcuiꞌ ma̱ cuentyu jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱; cuaꞌni tlyu ma̱ jiꞌi̱ sti xtyaꞌa̱ ma̱, juaꞌa̱ tucuá ma̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo ma̱.” Juaꞌa̱ chaꞌ nu nguxtyanu ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna tya saꞌni la. \p \v 21 ―Tya loꞌo cuañiꞌ naꞌ cua ndaquiyaꞌ naꞌ lcaa chaꞌ biꞌ ―nacui̱ nu quiꞌyu biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 22 Nu loꞌo ndyuna Jesús chaꞌ biꞌ, liꞌ nacui̱: \p ―Chaca tya chaꞌ tya lyiji cuaꞌni nuꞌu̱: yaa cujuiꞌ lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jinuꞌu̱, chaꞌ tyuꞌu cñi nu ta jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi; tyacua xi chaꞌ tsoꞌo jinuꞌu̱ nde loo la ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi liꞌ. Loꞌo cua nguaꞌni nuꞌu̱ cña biꞌ, liꞌ taca tyaꞌa̱ nuꞌu̱ loꞌo naꞌ. \p \v 23 Nu loꞌo ndyuna nu quiꞌyu biꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús, hora ti ngua xñiꞌi̱ tiꞌ yu, chaꞌ culiyaꞌ tsa yu. \v 24 Loꞌo naꞌa̱ Jesús chaꞌ xñiꞌi̱ tsa tiꞌ yu, liꞌ nacui̱ jiꞌi̱ nguꞌ nu ndiꞌi̱ slo: \p ―Tucui tsa laca chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ culiyaꞌ chaꞌ tyatí̱ nguꞌ lo chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ caca Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. \v 25 Lasa la cña laca chaꞌ tyeje tacui sca naꞌni quiyaꞌ cuxa, masi sca naꞌni tonu, ñiꞌya̱ laca sca camello. Lasa la chaꞌ biꞌ; tucui la cña laca chaꞌ tyatí̱ sca nguꞌ culiyaꞌ ca su laca ycuiꞌ Ndyosi loo ―nacui̱ Jesús. \p \v 26 Loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ biꞌ, ndube tsa tiꞌ nguꞌ. \p ―¿Tilaca taca jiꞌi̱ clyaá jiꞌi̱ nu cuxi lacua, chaꞌ tyalaa ca slo ycuiꞌ Ndyosi? ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 27 ―Biꞌ laca sca chaꞌ nu ná nchca cuaꞌni ni sca ñati̱ chalyuu; pana ycuiꞌ Ndyosi ni, nchca jiꞌi̱ Ni cuaꞌni Ni chaꞌ tyalaa nguꞌ slo Ni ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 28 ―Cusuꞌ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱―, cua nguxtyanu ya lcaa chaꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ya chaꞌ tyaꞌa̱ ya loꞌo nuꞌu̱, ñiꞌya̱ nu nacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni ya ―nacui̱. \p \v 29 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ yu: \p ―Chaꞌ liñi nda naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ ná ntsuꞌu ni sca ñati̱ nu ndyaa tyijyuꞌ chaꞌ cuaꞌni cña cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, loꞌo liꞌ nguxtyanu naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ juaꞌa̱ ti. Ntsuꞌu quiyaꞌ ndyanu lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, nu loꞌo ndyaa nguꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni; masi tyi nguꞌ, masi clyoꞌo nguꞌ, masi sti nguꞌ, masi xtyaꞌa̱ nguꞌ, masi sñiꞌ nguꞌ, nguxtyanu nguꞌ lcaa biꞌ. \v 30 Pana quiñaꞌa̱ la chaꞌ tsoꞌo caja jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ chalyuu juani, tsa ñaꞌa̱ chaꞌ nu ngunaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, ngua tiꞌ nguꞌ; juaꞌa̱ nde loo la, liꞌ caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \s1 Xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ chaꞌ cua cajaa ti ycuiꞌ \p \v 31 Sca seꞌi̱ ti ngusiꞌya Jesús jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱, chaꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ slo yu chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ: \p ―Tsaa na nde Jerusalén juani ―nacui̱ yu―, su caca lcaa cña nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cua saꞌni la, nu nguscua nguꞌ jiꞌi̱ cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ nu caca ꞌna, naꞌ nu lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱. \v 32 Cua ta ti nguꞌ ꞌna jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ chaꞌ xtyí loꞌo nguꞌ ꞌna, chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ tiꞌí ꞌna, loꞌo juaꞌa̱ tuꞌu nguꞌ hitya sañiꞌ nguꞌ ꞌna. \v 33 Clyo quijiꞌi̱ nguꞌ ꞌna loꞌo reta, cuati cujuii nguꞌ ꞌna. Pana tsa̱ nchca tyuna ni, liꞌ tyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ; ná tyanu naꞌ loꞌo nguꞌ jyoꞌo. \p \v 34 Lcaa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús biꞌ, ná ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ biꞌ, ni ná jlo tiꞌ nguꞌ ni chaꞌ laca nchcuiꞌ yu juaꞌa̱. Sca chaꞌ tucui ngua, ná nda nguꞌ cuentya ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ biꞌ. \s1 Nguaꞌni Jesús chaꞌ ndyaca tsoꞌo sca nu cuityi̱ꞌ nguꞌ Jericó \p \v 35 Cua tyalaa ti Jesús toꞌ quichi̱ Jericó liꞌ. Ca biꞌ ngaꞌa̱ sca nu cuityi̱ꞌ toꞌ tyucui̱i̱, ndijña yu msta̱. \v 36 Chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndañi lijya̱ tyucui̱i̱, biꞌ chaꞌ nchcuane nu cuityi̱ꞌ biꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱: \p ―¿Na ca ndyaca re? ―nacui̱ yu. \p \v 37 Liꞌ nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ Jesús Nazaret biꞌ lijya̱ tyucui̱i̱ juani. \v 38 Liꞌ cui̱i̱ tsa ngusiꞌya nu cuityi̱ꞌ biꞌ: \p ―Jesús, chaꞌ David ngua jyoꞌo cusuꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱ yu―, cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ ―nacui̱. \p \v 39 Nguꞌ nu ndyaa nde loo biꞌ ngusiꞌya loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ ca ti̱ yu chaꞌ nxiꞌya yu; pana ná ndyuna yu, cui̱i̱ la nxiꞌya yu liꞌ: \p ―Nuꞌu̱ ni, nu tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ jyoꞌo David ―nacui̱ yu―, cuaꞌni tyaꞌna tiꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ. \p \v 40 Liꞌ ndatu̱ Jesús chaꞌ chcuiꞌ loꞌo nguꞌ chaꞌ ca̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu quicha biꞌ slo. Nu loꞌo cua ndu̱ yu cacua ti slo, liꞌ nchcuane Jesús jiꞌi̱ yu cuityi̱ꞌ biꞌ: \p \v 41 ―¿Na laca nu ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni naꞌ loꞌo nuꞌu̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱. \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ yu―, ntiꞌ naꞌ chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ joꞌo jiꞌi̱ siꞌyu cloo naꞌ ―nacui̱ nu cuityi̱ꞌ biꞌ. \p \v 42 ―Caca tsoꞌo cloo nuꞌu̱ lacua ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―. Xquiꞌya chaꞌ jlya tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ ꞌna, biꞌ chaꞌ tyaca tsoꞌo nuꞌu̱ juani ―nacui̱ Jesús. \p \v 43 Hora ti ndyaca tsoꞌo loo nu cuityi̱ꞌ biꞌ, ngua jiꞌi̱ yu naꞌa̱ yu. Loꞌo liꞌ nduꞌu yu ndyaꞌa̱ yu loꞌo Jesús, ndyuꞌni tlyu yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Loꞌo juaꞌa̱ lcaa ñati̱ nu naꞌa̱ chaꞌ biꞌ, loꞌo nguꞌ biꞌ nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ. \c 19 \s1 Jesús loꞌo Zaqueo \p \v 1 Loꞌo liꞌ ndyaꞌa̱ Jesús ndyaa yu claꞌbe quichi̱ Jericó biꞌ. \v 2 Ca biꞌ ntsuꞌu sca nu quiꞌyu culiyaꞌ nu naa Zaqueo, xuꞌna nguꞌ nu nclyo cñi cña loo nguꞌ laca yu. \v 3 Cua ntiꞌ yu tyuloo yu jiꞌi̱ Jesús, pana ná nchca ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱ chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndiꞌi̱. Loꞌo Zaqueo ni, sataꞌ ti yu. \v 4 Liꞌ ngusna yu ndyatu̱ yu nde loo nguꞌ; chaꞌ ñaꞌa̱ cuaana ti yu jiꞌi̱ Jesús, ndyacuí̱ yu lo sca yaca quityi tyucui̱i̱ su ngaꞌa̱ chaꞌ tyeje tacui Jesús cacua ti. \v 5 Nu loꞌo nteje tacui ti, liꞌ nguxñaꞌa̱ Jesús nde cua̱, nchcuiꞌ loꞌo Zaqueo biꞌ: \p ―Zaqueo ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu―, cuaꞌya clya nuꞌu̱, chaꞌ ngaꞌa̱ chaꞌ tyalaa naꞌ toꞌ tyi nuꞌu̱ juani. \p \v 6 Yala ntcha ti nguaꞌya Zaqueo, chaꞌ ndiya tsa tiꞌ yu chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús loꞌo yu; tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee yu ta yu su tyiꞌi̱ Jesús. \v 7 Nu loꞌo naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ ndyaa Jesús slo Zaqueo biꞌ, lcaa nguꞌ lye tsa nchcuiꞌ tube nguꞌ chaꞌ ndyaa Jesús chaꞌ tyanu toniꞌi̱ jiꞌi̱ sca nguꞌ cuxi, sca ñati̱ nu ntsuꞌu tsa quiꞌya jiꞌi̱. \v 8 Liꞌ ndatu̱ Zaqueo chaꞌ chcuiꞌ loꞌo Jesús: \p ―Ñaꞌa̱ xi yaꞌa̱, cusuꞌ ―nacui̱ yu―. Ta naꞌ sa claꞌbe chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu ꞌna jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi. Si tya ntsuꞌu na nu nguaana naꞌ chaꞌ cua ngüiñiloꞌo naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, tya naꞌ na biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, masi jacua tsa lo cua quije jiꞌi̱ nguꞌ ―nacui̱ Zaqueo liꞌ. \p \v 9 ―Juani cua ngulaá nguꞌ nu ndiꞌi̱ niꞌi̱ re jiꞌi̱ nu cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ ―nacui̱ Jesús liꞌ―, chaꞌ juaꞌa̱ nu quiꞌyu re ni, tyaꞌa ñati̱ na loꞌo jyoꞌo Abraham laca yu. \v 10 Cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱ chaꞌ clyana naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu ngunaꞌ chalyuu jiꞌi̱ xquiꞌya nu cuxi, loꞌo juaꞌa̱ cuaꞌni lyaá naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ tii tyaꞌa cñi oro \p \v 11 Laja loꞌo ngaꞌa̱ ti nguꞌ ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ, liꞌ nda yu sca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ. Na cua ngulala ti tyalaa nguꞌ loꞌo Jesús toꞌ quichi̱ Jerusalén, loꞌo ngua tii nguꞌ chaꞌ ycuiꞌ Jesús laca nu Cristo, nu ñati̱ tlyu nu cua ca̱a̱ ti chalyuu; ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ la cuiꞌ hora nu caca Ni loo jiꞌi̱ nguꞌ laca liꞌ. \v 12 Biꞌ chaꞌ nda Jesús cui̱i̱ re loꞌo nguꞌ: \p ―Ntsuꞌu sca nu quiꞌyu, sca ñati̱ tsoꞌo. Cua tsaa ti yu tyijyuꞌ ca chaca chalyuu, ca su caja cña jiꞌi̱ yu chaꞌ caca yu loo jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi yu; loꞌo cua ngujui cña biꞌ jiꞌi̱ yu, hora ti xtyu̱u̱ yu tya̱a̱ yu chaca quiyaꞌ, ntiꞌ yu. \v 13 Nu loꞌo tya lyiji tsaa yu, liꞌ ngusiꞌya yu jiꞌi̱ tii tyaꞌa ñati̱ nu laca msu jiꞌi̱ yu, chaꞌ ta yu sca cñi jiꞌi̱ scaa nguꞌ, sca cñi oro nu quiñaꞌa̱ ntsuꞌu loo. Liꞌ nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ msu biꞌ: “Cuaꞌni ma̱ ngana loꞌo cñi re tyucui tyempo nu tsaꞌa̱ juani, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tya̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ”, nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 14 Pana nu ñati̱ tyaꞌa quichi̱ tyi yu, ná tsoꞌo ntiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu. Liꞌ nguaꞌa̱ lo nguꞌ biꞌ cña jiꞌi̱ sca taju ñati̱ chaꞌ tsaa lcaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu, chaꞌ ñacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu laca loo tyijyuꞌ ndiꞌya̱: “Ná ntiꞌ ya chaꞌ caca nu quiꞌyu jua rey jiꞌi̱ ya, chaꞌ caca yu loo quichi̱ tyi ya”, nacui̱ nguꞌ. Pana ná ndube tiꞌ nu laca loo tsiyaꞌ ti biꞌ, chaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ juaꞌa̱. \v 15 Biꞌ chaꞌ ñaa yu loꞌo cua ngujui cña chaꞌ laca yu rey, ndyalaa yu toꞌ tyi yu chaca quiyaꞌ liꞌ. Nu loꞌo ndyalaa yu, liꞌ ngulo yu cña chaꞌ tya̱a̱ nguꞌ msu nu nda yu cñi jiꞌi̱ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña loꞌo, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ yu ni tsa lo nguaꞌni nguꞌ ngana loꞌo scaa cñi biꞌ. \v 16 Nacui̱ msu nu ndyalaa clyo biꞌ: “Tii tyaꞌa tsa lo nu nda nuꞌu̱ ꞌna nguaꞌni naꞌ ngana”, nacui̱ msu biꞌ jiꞌi̱ yu. \v 17 Liꞌ nguxacui̱ rey chaꞌ jiꞌi̱ msu biꞌ: “Tsoꞌo tsa lacua. Sca msu tsoꞌo laca nuꞌu̱. Liñi tsa nguaꞌni nuꞌu̱, masi loꞌo sca cña xti ti; biꞌ chaꞌ ta naꞌ chacuayáꞌ chaꞌ caca nuꞌu̱ loo jiꞌi̱ tii tyaꞌa quichi̱ cuentya jnaꞌ.” \v 18 Ndyalaa chaca msu liꞌ: “Cusuꞌ”, nacui̱, “caꞌyu tyaꞌa tsa lo nu nda nuꞌu̱ ꞌna nguaꞌni naꞌ ngana”, nacui̱. \v 19 La cuiꞌ ti chaꞌ nacui̱ rey biꞌ jiꞌi̱: “Culo nuꞌu̱ cña jiꞌi̱ caꞌyu tyaꞌa quichi̱ cuentya jnaꞌ lacua”, nacui̱ rey jiꞌi̱ msu biꞌ. \v 20 Liꞌ ndyalaa chaca msu biꞌ: “Cusuꞌ”, nacui̱, “nde ñaaloꞌo naꞌ cñi jinuꞌu̱, chaꞌ cua nguxcoꞌo tsoꞌo naꞌ jiꞌi̱ neꞌ sca pañito. \v 21 Ntsi̱i̱ naꞌ xi ñaꞌa̱ naꞌ jinuꞌu̱, chaꞌ sca quiꞌyu tiji laca nuꞌu̱. Nscuaꞌ nu nchcuáꞌ xaꞌ ñati̱, biꞌ laca nu ndyiji jinuꞌu̱; loꞌo juaꞌa̱ nduꞌni nuꞌu̱ clacua, masi xaꞌ ñati̱ nguaꞌni cña biꞌ.” \v 22 Liꞌ nacui̱ rey biꞌ jiꞌi̱: “Msu nu xñaꞌa̱ tsa laca nuꞌu̱. Xquiꞌya chaꞌ nchcuiꞌ nuꞌu̱ juaꞌa̱, biꞌ chaꞌ sta naꞌ quiꞌya hi̱ liꞌ”, nacui̱ rey. “Jlo tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ laca naꞌ sca ñati̱ tiji, chaꞌ nscuaꞌ nu nchcuáꞌ xaꞌ ñati̱, biꞌ laca nu caja jnaꞌ; juaꞌa̱ nduꞌni naꞌ clacua, masi xaꞌ ñati̱ nguaꞌni cña biꞌ, nacui̱ nuꞌu̱. \v 23 ¿Ni chaꞌ laca ná nda nuꞌu̱ cñi ꞌna jña xaꞌ ñati̱ lacua, chaꞌ nu loꞌo xtyu̱u̱ naꞌ tya̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ, quije cñi ꞌna liꞌ? Loꞌo xi sñiꞌ cñi quije ꞌna liꞌ chaꞌ tya nguꞌ ꞌna.” \v 24 Liꞌ nacui̱ rey jiꞌi̱ nguꞌ nu ndiꞌi̱ biꞌ: “Xñi ma̱ cñi jiꞌi̱ yu re chaꞌ ta ma̱ jiꞌi̱ msu tsoꞌo nu cua ntsuꞌu tii tyaꞌa cñi oro jiꞌi̱”. \v 25 “Cusuꞌ”, nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ rey biꞌ liꞌ, “na cua ntsuꞌu tii tyaꞌa cñi oro jiꞌi̱ yu biꞌ. ¿Ni chaꞌ tya caja la xaꞌ cñi jiꞌi̱ yu?” \v 26 Nguxacui̱ rey chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: “Juaꞌa̱ laca loꞌo ñati̱ nu ntsuꞌu sca chaꞌ jiꞌi̱, tya ta naꞌ quiñaꞌa̱ la chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ; pana ñati̱ nu xixi ca chaꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ ni, si ná ntiꞌ cuaꞌni cña loꞌo, hasta xlyaá naꞌ nu xti ti chaꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ liꞌ. \v 27 Loꞌo juani ni, nu nguꞌ tyaꞌa cusu̱u̱ naꞌ nu ná ngua tiꞌ chaꞌ caca naꞌ rey jiꞌi̱ nguꞌ, tya̱a̱ loꞌo clya ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ca nde, chaꞌ cujuii ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ ca slo naꞌ.” \s1 Nguaꞌni chi̱ nguꞌ loo Jesús loꞌo ndyalaa yu nde quichi̱ Jerusalén \p \v 28 Loꞌo cua nchcuiꞌ Jesús chaꞌ biꞌ, liꞌ nduꞌu yu ndyaa yu tyucui̱i̱ tsaa nde Jerusalén. \v 29 Nu loꞌo cua tyalaa ti nguꞌ toꞌ quichi̱ Betfagé, juaꞌa̱ toꞌ quichi̱ Betania nu nscua siiꞌ caꞌya Olivos, liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ tucua tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. \p \v 30 ―Yaa ma̱ ca quichi̱ piti jua nu cacua ti ndyaca. Nu loꞌo tyalaa ma̱ jua, liꞌ quije sca huru cuañiꞌ jiꞌi̱ ma̱ nu ndu̱ ndyaaca̱ꞌ niꞌ, nu bilya tyucua nguꞌ chu̱ꞌ tsiyaꞌ ti. Xati̱ꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ tya̱a̱ ma̱ tya̱a̱loꞌo ma̱ jiꞌi̱ niꞌ ca nde. \v 31 Si ntsuꞌu nu ñacui̱ jiꞌi̱ ma̱: “¿Ni chaꞌ laca nxati̱ꞌ ma̱ jiꞌi̱ huru cua?”, liꞌ ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: “Jesús nu Xuꞌna ma̱ ntiꞌ jiꞌi̱ niꞌ”. \p \v 32 Ndyaa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ liꞌ. La cuiꞌ ñiꞌya̱ nu chaꞌ nu nacui̱ Jesús, juaꞌa̱ ngua. \v 33 Nu loꞌo ndu̱ nguꞌ nxati̱ꞌ nguꞌ huru biꞌ, liꞌ nchcuane nu laca xuꞌna huru biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ laca nxati̱ꞌ ma̱ huru cua? \p \v 34 Liꞌ nguxacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱: \p ―Na cuaꞌnijoꞌo niꞌ jiꞌi̱ nu Xuꞌna na. \p \v 35 Ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ huru biꞌ slo Jesús liꞌ. Ngusta nguꞌ steꞌ nguꞌ hichu̱ꞌ niꞌ, loꞌo liꞌ ngusacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús hichu̱ꞌ niꞌ biꞌ. \v 36 Ñiꞌya̱ su ndyaa Jesús tyucui̱i̱, juaꞌa̱ nguscana nguꞌ lateꞌ lo yuu liꞌ. \v 37 Cua caꞌya tiꞌi̱ ti nguꞌ siiꞌ caꞌya Olivos, liꞌ loꞌo ti nguxana nguꞌ ndyuꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tlyu cua naꞌa̱ nguꞌ; cui̱i̱ ngusiꞌya nguꞌ chaꞌ chaa tsa tiꞌ nguꞌ liꞌ: \p \v 38 ―Tsoꞌo tsa ndyuꞌni ycuiꞌ Ndyosi xquiꞌya yu nu lijya̱ re chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni nu Xuꞌna na, chaꞌ caca nu nde loo jiꞌna ―nacui̱ nguꞌ―. Ti̱ ti tyiꞌi̱ lcaa na nu ntsuꞌu nde cua̱, nu cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni laca. Masi juani ti cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 39 Ntsuꞌu sca tucua ti nguꞌ fariseo laja ñati̱ biꞌ, loꞌo liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Jesús: \p ―Mstru ―nacui̱ nguꞌ biꞌ―, chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo ñati̱ nu ndyaꞌa̱ loꞌo nuꞌu̱ cua, chaꞌ ti̱ ti chcaꞌa̱ tuꞌba nguꞌ xi. \p \v 40 Nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―Si ca ti̱ nguꞌ re juani, xiꞌya cua ñaꞌa̱ ca quee liꞌ ―nacui̱ Jesús. \p \v 41 Loꞌo cua ndyalaa Jesús cacua ti toꞌ quichi̱ Jerusalén, ngusiꞌya tsa yu loꞌo naꞌa̱ yu quichi̱ biꞌ. Liꞌ nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ: \p \v 42 ―Masi tsa̱ juani ti nu loꞌo tya ndyiji xi tyempo jiꞌi̱ ma̱, si tyajaꞌa̱ ma̱ cuna ma̱, taca ta naꞌ sca chaꞌ loꞌo ma̱; tsoꞌo tsa caca jiꞌi̱ ma̱ liꞌ, ti̱ ti tyiꞌi̱ ma̱ liꞌ. Pana juani ―nacui̱ Jesús―, ná nchca ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ re, chaꞌ cua ntsuꞌu yacu̱ꞌ ti chaꞌ re jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱―. \v 43 Pana tyalaa sca tsa̱ cuxi jiꞌi̱ ma̱. Loꞌo liꞌ cuiñá nguꞌ tyaꞌa cusu̱u̱ ma̱ ngutu yuu tyucui ñaꞌa̱ toꞌ quichi̱. Liꞌ suꞌba loꞌo nguꞌ biꞌ tyucui ñaꞌa̱ toꞌ quichi̱. \v 44 Cuityi̱ nguꞌ quichi̱ tyi ma̱, ñaꞌa̱ lo yuu ti, cujuii nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ndiꞌi̱ ma̱; ná xtyanu nguꞌ ni sca quee nscua chu̱ꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi ma̱, xquiꞌya chaꞌ ná ndyuloo ma̱ jnaꞌ hora juani loꞌo ñaa naꞌ nu laca naꞌ Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ca su ndiꞌi̱ ma̱. \s1 Nguloꞌo Jesús jiꞌi̱ nguꞌ cuxi nu ntsuꞌu neꞌ laa tonu \p \v 45 Loꞌo liꞌ ndyaa Jesús lquichi̱, ndyatí̱ yu ndyaa yu neꞌ laa tonu biꞌ. Liꞌ nguxana yu nguloꞌo yu jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyujuiꞌ yuꞌba; juaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyiꞌya yuꞌba ca biꞌ, loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ nguloꞌo Jesús liꞌ. \v 46 Nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Ndiꞌya̱ chaꞌ nu nscua lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ laa re ―nacui̱ Jesús―: “Niꞌi̱ su caca chcuiꞌ lcaa ñati̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, juaꞌa̱ ñacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ niꞌi̱ ꞌna”, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi. Juaꞌa̱ nscua lo quityi, pana juani cua nguaꞌni ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ toꞌ tyi nguꞌ cuaana laca niꞌi̱ re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 47 Lcaa tsa̱ ndyaꞌa̱ Jesús nclyuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ laa biꞌ. Loꞌo nguꞌ sti joꞌó nu laca loo, loꞌo mstru chaꞌ joꞌó, loꞌo nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ quichi̱, ndyaꞌa̱ nguꞌ nclyana nguꞌ ñiꞌya̱ caca cuaꞌni nguꞌ chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \v 48 Pana ná ngujui ñiꞌya̱ nu cuaꞌni nguꞌ chaꞌ cuxi biꞌ, chaꞌ cua quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyaꞌa̱ loꞌo yu, loꞌo juaꞌa̱ ndiya tsa tiꞌ nguꞌ nduna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu. \c 20 \s1 Ndyuꞌni Jesús cña chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 1 Ngua sca tsa̱ ngaꞌa̱ Jesús neꞌ laa nclyuꞌu yu jiꞌi̱ ñati̱; nchcuiꞌ yu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ñiꞌya̱ nu nduꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo liꞌ lijya̱ lcaa sti joꞌó nu laca loo, loꞌo mstru chaꞌ joꞌó, loꞌo nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ quichi̱ biꞌ, stuꞌba ti lijya̱ nguꞌ slo Jesús. \v 2 Nchcuane nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p ―Cachaꞌ clya jiꞌi̱ ya: ¿tilaca nda chacuayáꞌ jinuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni cña nu ndyuꞌni nuꞌu̱? ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 3 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Juaꞌa̱ naꞌ xcuane naꞌ sca chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ xacui̱ ma̱ chaꞌ ꞌna: \v 4 ¿Tilaca nda chacuayáꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo Juan chaꞌ ntyucuatya yu jiꞌi̱ nguꞌ lacua? ¿Ha ycuiꞌ Ndyosi? ¿Ha ñati̱ chalyuu nda chacuayáꞌ jiꞌi̱ yu? \p \v 5 Loꞌo liꞌ nguxana nguꞌ nchcuiꞌ tube nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: \p ―¿Ñiꞌya̱ ñacui̱ na juani? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ―. Si ñacui̱ na chaꞌ ycuiꞌ Ndyosi nda chacuayáꞌ jiꞌi̱ Juan biꞌ, liꞌ ndiꞌya̱ xacui̱ yu jua chaꞌ jiꞌna: “¿Ni chaꞌ ná jlya tiꞌ ma̱ chaꞌ nu nguluꞌu yu lacua?” \v 6 Si ñacui̱ na chaꞌ ñati̱ chalyuu nda chacuayáꞌ jiꞌi̱ Juan biꞌ ni, liꞌ cujuii nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ nu ndiꞌi̱ re jiꞌna loꞌo quee, chaꞌ tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ nchcuiꞌ Ni loꞌo ñati̱ ngua jyoꞌo Juan biꞌ, ntiꞌ nguꞌ. \p \v 7 Liꞌ nguxacui̱ nu nguꞌ tlyu biꞌ chaꞌ ná jlo tiꞌ nguꞌ tilaca nda chacuayáꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo Juan biꞌ, chaꞌ ntyucuatya yu jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 8 Liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―La cuiꞌ ti naꞌ, ná cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ tilaca nda chacuayáꞌ chaꞌ cuaꞌni naꞌ cña re ―nacui̱. \s1 Cui̱i̱ jiꞌi̱ msu xñaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ \p \v 9 Loꞌo ti nguxana Jesús nda sca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ nu ndu̱ slo: \p ―Ntsuꞌu sca nu quiꞌyu nu ntsuꞌu sca loꞌo su ndyataa yu yaca siꞌyu losuꞌ tyixi jiꞌi̱ yu. Loꞌo liꞌ nda yu yuu su nduꞌni yu cña ngüijña xaꞌ ñati̱. Chacuaꞌ liꞌ nduꞌu yu ndyaa yu tyijyuꞌ tyu̱u̱ tsa tyempo. \v 10 Nu loꞌo cua ndyalaa tyempo suu nguꞌ siꞌyu biꞌ, liꞌ ngulo nu xuꞌna yuu biꞌ cña jiꞌi̱ sca msu jiꞌi̱ yu, chaꞌ tsaa jña jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyuꞌni cña neꞌ loꞌo jiꞌi̱ yu, chaꞌ ta nguꞌ sa yuꞌbe siꞌyu nu ngaꞌa̱ chaꞌ tyacua jiꞌi̱ xuꞌna yuu biꞌ. Pana nu nguꞌ biꞌ ni, ngujuiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ msu biꞌ, nguloꞌo nguꞌ jiꞌi̱; loꞌo nguxtyu̱u̱ yu ñaa yu slo xuꞌna yu, ni sca na ná nda nguꞌ jiꞌi̱. \v 11 Liꞌ nda xuꞌna yuu biꞌ chaca msu ndyaa. Pana la cuiꞌ juaꞌa̱ nguaꞌni nguꞌ loꞌo nu chaca msu biꞌ; chiyaꞌa̱ tsa nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo, liꞌ ngujuiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱, loꞌo la cuiꞌ juaꞌa̱ ná nda nguꞌ ni sca siꞌyu jiꞌi̱. \v 12 Xaꞌ nda xuꞌna yuu biꞌ jiꞌi̱ chaca msu ndyaa, chaꞌ jña yu na nu ntsuꞌu lo cña biꞌ. Pana loꞌo yu biꞌ, tiꞌí tsa nguaꞌni quicha nguꞌ nu ndyuꞌni cña biꞌ jiꞌi̱, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu nguloꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nde chu̱ꞌ loꞌo biꞌ. \p \v 13 ’Loꞌo liꞌ ngulacua tiꞌ xuꞌna yuu biꞌ: “¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni naꞌ juani? Ndiꞌya̱ cuaꞌni naꞌ: Ta naꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ ycuiꞌ ca naꞌ nu tyacaꞌa tsa jnaꞌ chaꞌ tsaa ca biꞌ. Ná tyiqueeꞌ tyajaꞌa̱ nguꞌ taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ”, nacui̱ xuꞌna yuu biꞌ liꞌ. \v 14 Nu loꞌo naꞌa̱ nguꞌ nu ndyuꞌni cña neꞌ loꞌo biꞌ jiꞌi̱ yu cuañiꞌ chaꞌ lijya̱ yu, liꞌ ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: “Yu cua laca nu ntiꞌ chaꞌ quiꞌya jiꞌi̱ cña re. ¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni na chaꞌ cujuii na jiꞌi̱ chaꞌ tyanu cña re jiꞌna, chaꞌ caca na xuꞌna loꞌo re?” nacui̱ nu nguꞌ cuxi biꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ liꞌ. \v 15 Hora ti nguloꞌo nguꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ xuꞌna yuu biꞌ chu̱ꞌ loꞌo. Liꞌ ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱. \p Liꞌ nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyuna cui̱i̱ biꞌ: \p ―¿Na laca cuaꞌni nu xuꞌna yuu biꞌ loꞌo nu nguꞌ cuxi biꞌ, ntiꞌ ma̱? \v 16 Nclyacua tiꞌ naꞌ chaꞌ ca̱a̱ ycuiꞌ xuꞌna yuu tuꞌni, chaꞌ cujuii jiꞌi̱ nu nguꞌ cuxi biꞌ, loꞌo liꞌ ta yuu biꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña ndacua. \p Loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ biꞌ, liꞌ nacui̱ nguꞌ: \p ―¡Ná cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi juaꞌa̱! \p \v 17 Naꞌa̱ tsa Jesús jiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ chaca quiyaꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ laca nu nchcuiꞌ quityi cusuꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi lacua? Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ quityi biꞌ: \q1 La cuiꞌ quee tonu nu nguxcua̱a̱ cuityi niꞌi̱ jiꞌi̱ chaꞌ ná tsoꞌo ñaꞌa̱ ntiꞌ nguꞌ, \q1 cua ngujui cña nu cuaꞌni quee biꞌ juani; \q1 ndu̱ biꞌ su ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \m \v 18 Naꞌ laca̱ ñiꞌya̱ laca quee tonu biꞌ ―nacui̱ Jesús―, chaꞌ ñiꞌya̱ nu nguaꞌni cuityi niꞌi̱ loꞌo quee biꞌ, juaꞌa̱ ndyuꞌni ma̱ loꞌo naꞌ. Pana si ntiꞌ ñati̱ cuaꞌa jiꞌi̱ chaꞌ jnaꞌ, ngaꞌaa tsoꞌo tyiꞌi̱ ñati̱ biꞌ liꞌ; loꞌo cuaꞌni cuayáꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu, tye chaꞌ tsiyaꞌ ti jiꞌi̱ ñati̱ nu ná ntajaꞌa̱ xñi chaꞌ jnaꞌ loꞌo tya ngutiꞌi̱ nguꞌ nde chalyuu. \s1 Chaꞌ jiꞌi̱ cñi cña loo nguꞌ \p \v 19 Loꞌo liꞌ lcaa sti joꞌó nu laca loo loꞌo nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó, ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ xñi nguꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ tyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ preso la cuiꞌ hora biꞌ; cua ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ biꞌ, chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nguꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nchcuiꞌ yu cui̱i̱ biꞌ. Pana ntsi̱i̱ nguꞌ xi jiꞌi̱ ñati̱ quichi̱ biꞌ. \v 20 Liꞌ ngusta nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ tyu̱ cua̱ jiꞌi̱ Jesús, chaꞌ cuiꞌya nguꞌ cuentya ni chaꞌ ta yu; cuaana ti nguaꞌni nguꞌ juaꞌa̱, chaꞌ culacua tiꞌ Jesús chaꞌ ñati̱ tsoꞌo laca nguꞌ. Na cua ntiꞌ nguꞌ chaꞌ cuna nguꞌ sca chaꞌ nu tyuꞌu tuꞌba Jesús, loꞌo liꞌ xquiꞌya chaꞌ biꞌ taca jiꞌi̱ nguꞌ sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ yu. Liꞌ tyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu yaꞌ nguꞌ gobierno, chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu. \v 21 Biꞌ chaꞌ nchcuane nguꞌ cuiñi biꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p ―Mstru ―nacui̱ nu nguꞌ cuiñi biꞌ―, jlo tiꞌ ya chaꞌ xcuiꞌ chaꞌ liñi nchcuiꞌ nuꞌu̱. Tsoꞌo tsa ndyuꞌu lcaa chaꞌ nu nguluꞌu nuꞌu̱. Siꞌi na tyacaꞌa la nduꞌni nuꞌu̱ jiꞌi̱ sca nguꞌ; masi culiyaꞌ nguꞌ, masi nchca tsa jiꞌi̱ nguꞌ, stuꞌba ti nduꞌni nuꞌu̱ loꞌo cua ñaꞌa̱ ca ñati̱. Chaꞌ liñi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ncluꞌu nuꞌu̱. \v 22 Tyuꞌu chaꞌ clyu tiꞌ jinuꞌu̱, cachaꞌ liñi nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya: ¿Ha ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌna chaꞌ ta na cñi cña loo na jiꞌi̱ rey tlyu nu ndiꞌi̱ xaꞌ tsuꞌ biꞌ, o tsoꞌo la si ná ta na cñi cña loo jiꞌi̱ rey biꞌ? ―nacui̱ ñati̱ biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 23 Ngua tii Jesús ñaꞌa̱ chaꞌ cuiñi nu ntsuꞌu tyiquee nguꞌ loꞌo nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ yu juaꞌa̱. Liꞌ nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ laca nchcuiꞌ cuayáꞌ ma̱ juaꞌa̱ loꞌo naꞌ? ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 24 Culuꞌu ma̱ sca cñi plata ꞌna. \p Liꞌ nguluꞌu nguꞌ nu cñi plata biꞌ jiꞌi̱ yu. \p ―¿Tilaca laca nu ca jiꞌi̱ lcui̱ nu ngaꞌa̱ chu̱ꞌ cñi re? ¿Ti jiꞌi̱ xtañi yu nu nscua chu̱ꞌ cñi re? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nu nguꞌ cuiñi biꞌ liꞌ. \p \v 25 Nguxacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ: \p ―Xtañi rey tlyu nu ndiꞌi̱ xaꞌ tsuꞌ, biꞌ ngaꞌa̱ chu̱ꞌ cñi cua ―nacui̱ nguꞌ liꞌ. \p ―Tsoꞌo ―nacui̱ Jesús liꞌ―, jiꞌi̱ rey tlyu biꞌ tya ma̱ lcaa na nu ngaꞌa̱ chaꞌ ta ma̱ jiꞌi̱ lacua; juaꞌa̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tya ma̱ lcaa na nu ntsuꞌu chaꞌ tya ma̱ jiꞌi̱ Ni. \p \v 26 Ná ngujui ñiꞌya̱ nu sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Jesús nde su ndiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ. Pana ndube tsa tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu xquiꞌya chaꞌ nu cua nguxacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, biꞌ chaꞌ ti̱ tya ndyaa tiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \s1 Nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ Jesús ñiꞌya̱ caca nu loꞌo tyuꞌú jyoꞌo ñati̱ chaca quiyaꞌ \p \v 27 Ca tiyaꞌ la liꞌ ndyalaa chaca taju nguꞌ judío, ndyaa naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. Nguꞌ saduceo laca nguꞌ biꞌ, nguꞌ nu nacui̱ chaꞌ ná ntsuꞌu ni sca jyoꞌo nu taca jiꞌi̱ tyuꞌú chaca quiyaꞌ. \v 28 Loꞌo liꞌ nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Mstru ―nacui̱ nguꞌ―, nu ngua saꞌni nguscua jyoꞌo Moisés sca chaꞌ lo quityi nu ndyanu jiꞌna. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ chaꞌ biꞌ: nu loꞌo cua ngujuii sca nu quiꞌyu loꞌo ndyanu tiꞌi clyoꞌo yu, si ná ndiꞌi̱ ni sca sñiꞌ nguꞌ, liꞌ ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ngula yu nu ntucua ycuiꞌ ti chaꞌ caja clyoꞌo loꞌo nu cunaꞌa̱ tiꞌi biꞌ. Loꞌo caja sñiꞌ nguꞌ liꞌ, sñiꞌ tyaꞌa yu nu cua ngujuii laca sñiꞌ clyo ñacui̱ nguꞌ. \v 29 Pana ndiꞌya̱ ngua sca quiyaꞌ: Ngutiꞌi̱ cati tyaꞌa nguꞌ quiꞌyu xcuiꞌ tyaꞌa ngula nguꞌ. Ngujui clyoꞌo nu cusuꞌ la, pana ngujuii yu loꞌo bilya caja ni sca sñiꞌ yu. \v 30 Tyaꞌa ngula yu nu nchca tyucuaa ngujui clyoꞌo loꞌo nu cunaꞌa̱ tiꞌi biꞌ liꞌ, pana la cuiꞌ ti ngujuii yu loꞌo bilya caja sñiꞌ yu. \v 31 Loꞌo juaꞌa̱ tyaꞌa ngula yu nu nchca tyuna, biꞌ ngujui clyoꞌo loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ; juaꞌa̱ lcaa tyaꞌa nguꞌ biꞌ, ngujui clyoꞌo nguꞌ loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ. Pana ngujuii ca taꞌa cati tyaꞌa nguꞌ quiꞌyu biꞌ, loꞌo ni sca sñiꞌ nguꞌ ná ntsuꞌu loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ. \v 32 Ca su ndye chaꞌ liꞌ, loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ ngujuii liꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―. \v 33 Nu loꞌo tyuꞌú lcaa jyoꞌo chaca quiyaꞌ, ¿tilaca laca nu caca clyoꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ chañi ca? Loꞌo ngutuꞌú nu cunaꞌa̱ biꞌ chalyuu, ngujui clyoꞌo choꞌ loꞌo tsaca yu, loꞌo liꞌ ngujui clyoꞌo choꞌ loꞌo chaca yu, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ngujui clyoꞌo loꞌo ca taꞌa cati tyaꞌa nguꞌ biꞌ. ¿Tilaca laca nu chañi ca chaꞌ ngua clyoꞌo choꞌ biꞌ? \p \v 34 Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Nde chalyuu cua ñaꞌa̱ ca nguꞌ quiꞌyu loꞌo nguꞌ cunaꞌa̱ ndyiji clyoꞌo nguꞌ. \v 35 Pana ñati̱ nu caja chaca chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ nguꞌ ca slo ycuiꞌ Ndyosi ni, nu loꞌo tyuꞌú nguꞌ biꞌ chaca quiyaꞌ, ngaꞌaa caja clyoꞌo nguꞌ, ni ngaꞌaa ta nguꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ nguꞌ chaꞌ caca clyoꞌo nguꞌ, \v 36 chaꞌ ca biꞌ ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ cajaa nguꞌ tsiyaꞌ ti. Caca nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ laca xca̱ nu ndiꞌi̱ slo ycuiꞌ Ndyosi; caca nguꞌ sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti, chaꞌ cua ndyuꞌú nguꞌ chaca quiyaꞌ. \v 37 Jyoꞌo cusuꞌ Moisés ndachaꞌ jiꞌna chaꞌ chañi chaꞌ tyuꞌú jyoꞌo ñati̱ chaca quiyaꞌ. Lo quityi biꞌ nguscua Moisés ñiꞌya̱ ngua loꞌo naꞌa̱ yu yaca caꞌcña ti nu ndyatu̱ quiiꞌ tyucui ñaꞌa̱ lo yaca biꞌ, pana ná ndye ndyaqui̱ biꞌ. Liꞌ nguañi nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi laja quiiꞌ biꞌ loꞌo nacui̱ Ni chaꞌ Xuꞌna jyoꞌo Abraham laca Ni, Xuꞌna jyoꞌo Isaac laca Ni, Xuꞌna jyoꞌo Jacob laca Ni. Ñati̱ tyaꞌa na nu ngutiꞌi̱ chalyuu re cua saꞌni la ngua nguꞌ jyoꞌo biꞌ. \v 38 Pana ná nacui̱ quityi biꞌ, chaꞌ na cua ngua ycuiꞌ Ndyosi Xuꞌna nguꞌ biꞌ, masi ñaꞌa̱ ti tya laca Ni Xuꞌna nguꞌ biꞌ juani; juaꞌa̱ ndyuꞌu chaꞌ biꞌ. Biꞌ chaꞌ loꞌo jiꞌi̱ ñati̱ luꞌú laca Ni loo, loꞌo juaꞌa̱ ntiꞌ tsa Ni chaꞌ lcaa ñati̱ chalyuu tyiꞌi̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni ―nacui̱ Jesús. \p \v 39 Liꞌ nacui̱ sca tucua ti mstru chaꞌ joꞌó biꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Cusuꞌ, tsoꞌo tsa nchcuiꞌ nuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 40 Ndyutsi̱i̱ nguꞌ liꞌ. Ngaꞌaa nguaꞌni tyiquee nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ xi xaꞌ la chaꞌ loꞌo Jesús. \s1 Nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ cuentya jiꞌi̱ nu Cristo \p \v 41 Liꞌ nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ laca nacui̱ nguꞌ chaꞌ rey David ngua jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ Cristo? \v 42 Ndiꞌya̱ chaꞌ nguscua ycuiꞌ David biꞌ lo quityi Salmos: \q1 Ycuiꞌ Ndyosi nu laca Xuꞌna na nacui̱ jiꞌi̱ Cristo nu Xuꞌna naꞌ: \q1 “Tyucua nuꞌu̱ nde laꞌa tsuꞌ cui̱ ꞌna, chaꞌ stuꞌba ti caca nuꞌu̱ loo loꞌo naꞌ”, nacui̱ Ni, \q1 \v 43 “ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cuaꞌni tye naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ lcaa tyaꞌa cusu̱u̱ nuꞌu̱”, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ Cristo liꞌ. \m \v 44 Xuꞌna naꞌ, nguaꞌni ycuiꞌ David jiꞌi̱ Cristo. ¿Ñiꞌya̱ caca chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jyoꞌo cusuꞌ ti jiꞌi̱ Cristo ngua David lacua? \s1 Ngusta Jesús quiꞌya jiꞌi̱ mstru chaꞌ joꞌó biꞌ \p \v 45 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱. Loꞌo juaꞌa̱ lcaa ñati̱ nu ndiꞌi̱ slo nchcaꞌa̱ jyaca̱ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ: \p \v 46 ―Tii ti tiꞌ ma̱ chaꞌ ná cñiloꞌo mstru chaꞌ joꞌó jua jiꞌi̱ ma̱. Ndiya tsa tiꞌ mstru biꞌ, chaꞌ laca nguꞌ tlyu; biꞌ chaꞌ lacuꞌ nguꞌ biꞌ lateꞌ tyucui̱ cuꞌ, chaꞌ lye tsa cuaꞌni chi̱ nguꞌ loo nguꞌ biꞌ loꞌo tsaa nguꞌ biꞌ lcayaꞌ, juaꞌa̱ ntiꞌ nguꞌ mstru biꞌ. Xcuiꞌ lo yaca xlya nu tsoꞌo la ñaꞌa̱ ntyucua nguꞌ biꞌ neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ, juaꞌa̱ ntyucua nguꞌ biꞌ ca su tsoꞌo la loꞌo ndyaꞌa̱ nguꞌ biꞌ taꞌa. \v 47 Hasta nxlyaá nguꞌ biꞌ ñaꞌa̱ tsaca niꞌi̱ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ tiꞌi. Cñiloꞌo ti nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ ñati̱ tsoꞌo laca nguꞌ biꞌ; biꞌ chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ joꞌó nchcuiꞌ nguꞌ, tyiqueeꞌ tsa nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi liꞌ. Pana tucua chaꞌ ntsuꞌu tyiquee nguꞌ biꞌ; biꞌ chaꞌ tlyu la chaꞌ tiꞌí caca jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, lye la chcubeꞌ nguꞌ biꞌ liꞌ. \c 21 \s1 Chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ tiꞌi \p \v 1 Loꞌo liꞌ naꞌa̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ culiyaꞌ nu ndyaꞌa̱ neꞌ laa, chaꞌ nsuꞌba nguꞌ cñi neꞌ cñáꞌ su tyuꞌu msta̱. \v 2 Loꞌo juaꞌa̱ naꞌa̱ yu jiꞌi̱ sca nu cunaꞌa̱ tiꞌi nu ngusuꞌba tucua tyaꞌa ti cñi sube neꞌ cñáꞌ biꞌ. \v 3 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu: \p ―Chañi chaꞌ nu nda naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ quiñaꞌa̱ la cñi nda nu cunaꞌa̱ tiꞌi jua que lcaa xaꞌ ñati̱. \v 4 Nu nguꞌ culiyaꞌ jua ni, nda nguꞌ xi cñi nu cua ntyucua ti jiꞌi̱ nguꞌ; loꞌo nu cunaꞌa̱ tiꞌi jua ni, tiꞌi tsa, pana cua nda maꞌ lcaa nu ntsuꞌu ti xi jiꞌi̱ maꞌ chaꞌ tyiji̱ yuꞌu jiꞌi̱ maꞌ chalyuu re. \s1 Ngulala ti cati̱ nu laa tonu biꞌ \p \v 5 La cuiꞌ hora ndu̱ xi ñati̱ nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ laa tonu biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ quee nu tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ laa biꞌ; nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ na nu tsoꞌo tsa ñaꞌa̱, na nu cua nda nguꞌ ñaꞌa̱ msta̱ ti jiꞌi̱ chaꞌ caca tsoꞌo la ñaꞌa̱ neꞌ laa biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ laa biꞌ: \p \v 6 ―Tyalaa tsa̱ nu tye chaꞌ jiꞌi̱ lcaa na nu ñaꞌa̱ cuꞌma̱ re juani cati̱, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ngaꞌaa tyanu ni sca quee nu xñi caꞌa̱ chu̱ꞌ tyaꞌa. \s1 Chaꞌ tiꞌí nu caca loꞌo cua tye ti chalyuu \p \v 7 Liꞌ nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Mstru, ¿ni jacuaꞌ caca chaꞌ biꞌ? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús―. ¿Ñiꞌya̱ caca ca cuayáꞌ tiꞌ ya loꞌo cua caca ti chaꞌ cuxi biꞌ? \p \v 8 ―Cuiꞌya ma̱ cuentya ―nacui̱ Jesús liꞌ―, chaꞌ ná tucui cñiloꞌo jiꞌi̱ ma̱. Quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ ca̱a̱ nguꞌ nu ñacui̱ chaꞌ Cristo laca ycuiꞌ ca nguꞌ: “Juani ndyalaa tyempo biꞌ”, ñacui̱ nguꞌ biꞌ. Pana ná xñi ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 9 Nu loꞌo caja chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ cua lijya̱ tyempo cusu̱u̱, masi nde quichi̱ tyi ma̱, masi tyijyuꞌ, ná cutsi̱i̱ ma̱ liꞌ. Ngaꞌa̱ chaꞌ caca lcaa chaꞌ biꞌ clyo la, pana tya lyiji tyalaa hora tye chalyuu. \p \v 10 Liꞌ tya nda la Jesús chaꞌ loꞌo nguꞌ: \p ―Xu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ sca tsuꞌ loꞌo nguꞌ chaca tsuꞌ, juaꞌa̱ xu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ sca quichi̱ tlyu loꞌo ñati̱ chaca quichi̱ tonu. \v 11 Lye tsa clyacui̱ chalyuu liꞌ, lye tsa caca jbiꞌña jiꞌi̱ nguꞌ; cua ñaꞌa̱ ca quichi̱ ca̱a̱ quicha tyaala nu xñi jiꞌi̱ lcaa nguꞌ liꞌ. Lye tsa ñaꞌa̱ caca nde cua̱, tyiꞌi̱ yutsi̱i̱ tya chalyuu loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ sca na tlyu nu tyaca nde cua̱. \p \v 12 ’Loꞌo cuꞌma̱ ni, nu loꞌo tya lyiji caca chaꞌ biꞌ, liꞌ xñi nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ sca̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱, ta nguꞌ chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ ma̱, sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ ma̱ su ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ neꞌ laa; loꞌo juaꞌa̱ suꞌba nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ neꞌ chcua̱, tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ slo rey, juaꞌa̱ slo xaꞌ nguꞌ nu laca loo, xquiꞌya chaꞌ ngusñi ma̱ chaꞌ ꞌna. \v 13 Masi cuxi tsa caca chaꞌ, pana caja tyempo jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ chcuiꞌ ma̱ chaꞌ jnaꞌ loꞌo nguꞌ liꞌ. \v 14 Ná quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ clyacua tiꞌ ma̱ yala la, ñiꞌya̱ nu chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ nu laca cña chaꞌ cuaꞌni lyaá ycuiꞌ ca ti ma̱ jiꞌi̱ ma̱. \v 15 La cuiꞌ hora biꞌ cuaꞌni naꞌ chaꞌ caꞌya chaꞌ hique ma̱ chaꞌ ca jlo tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nu chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ biꞌ, chaꞌ ná caja chaꞌ nu xtyacui tyaꞌa cusu̱u̱ ma̱ loꞌo ma̱, chaꞌ ná caja ñiꞌya̱ nu chcuiꞌ loo nguꞌ jiꞌi̱ ma̱. \v 16 La cuiꞌ sti ma̱, la cuiꞌ nguꞌ tyaꞌa ngula ma̱, masi tyaꞌa tyijyuꞌ ti ma̱, masi tyaꞌa tsoꞌo ma̱, la cuiꞌ ca nguꞌ biꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ slo nguꞌ tisiya. Loꞌo ntsuꞌu cuꞌma̱ nu cujuii nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ liꞌ, \v 17 chaꞌ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu ntsuꞌu quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ nu tiꞌí tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ xquiꞌya naꞌ. \v 18 Pana ná chcunaꞌ ni sca quicha̱ꞌ hique cuꞌma̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 19 Nu loꞌo cua ndalo ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi biꞌ, liꞌ tya caja chalyuu jiꞌi̱ ma̱ loꞌo cua ndye chaꞌ. \p \v 20 ’Pana nu loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ chaꞌ nsuꞌba loꞌo nguꞌ cusu̱u̱ tyiꞌi̱ ca toꞌ quichi̱ Jerusalén re, liꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ cua tye ti chaꞌ jiꞌi̱ quichi̱ tyi ma̱ re. \v 21 Loꞌo liꞌ lcaa cuꞌma̱, loꞌo lcaa nguꞌ nu tya ndiꞌi̱ loyuu su cuentya Judea re, ngaꞌa̱ chaꞌ xna ma̱ tyaa ma̱ tyuꞌu cuatsiꞌ ma̱ nde caꞌya; juaꞌa̱ nguꞌ nu ndiꞌi̱ quichi̱ Jerusalén re, ntsuꞌu chaꞌ tyuꞌutsuꞌ nguꞌ quichi̱ re; juaꞌa̱ nguꞌ nu ndiꞌi̱ neꞌ quixi̱ꞌ, ngaꞌaa caja tyempo chaꞌ tya̱a̱ nguꞌ nde quichi̱. \v 22 Tsa̱ chcubeꞌ ma̱ caca tsa̱ biꞌ, loꞌo liꞌ ngaꞌa̱ chaꞌ tyuꞌu tucua lcaa chaꞌ nu nscua lo quityi cusuꞌ chaꞌ caca. \v 23 Tyaꞌna tsa caca jiꞌi̱ nguꞌ cunaꞌa̱ nu ntsuꞌu sñiꞌ tsa̱ biꞌ; juaꞌa̱ tyaꞌna tsa caca jiꞌi̱ nu nguꞌ cunaꞌa̱ nu ntsuꞌu cubiꞌ cuañiꞌ nu tya ndyatiꞌ, chaꞌ lye tsa tyuꞌu chaꞌ tiꞌí lo yuu; cuxi tsa chaꞌ tiꞌí caca jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \v 24 Ntsuꞌu nguꞌ nu cajaa laja chaꞌ cusu̱u̱ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu xaꞌ la nguꞌ nu tyaa nguꞌ preso lcaa lo yuu su cuentya jiꞌi̱ xaꞌ nasiyu̱ tyijyuꞌ la. Satá quiyaꞌ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ biꞌ jiꞌi̱ quichi̱ Jerusalén re, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tye tyempo nu ngujui chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ caca nguꞌ loo ca nde. \s1 Ndiꞌya̱ caca loꞌo chaca quiyaꞌ ca̱a̱ ycuiꞌ nu cua nda Ni jiꞌi̱ lijya̱ chaꞌ caca ñati̱ \p \v 25 ’Tyuꞌu tucua cuayáꞌ nu tyaca̱ꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ lo cuichaa liꞌ, juaꞌa̱ lo coꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ lo cualya nu ntsuꞌu nde cua̱. Loꞌo liꞌ lye tsa quichi̱ chaꞌ hique ñati̱ chalyuu; cutsi̱i̱ tsa nguꞌ liꞌ, xquiꞌya chaꞌ lye tsa cañi ntyijiꞌi̱ clyooꞌ lo hitya tyujoꞌo. \v 26 Hasta tyucua ti tiꞌi̱ ñati̱, xquiꞌya chaꞌ cutsi̱i̱ tsa nguꞌ laja loꞌo ntajatya nguꞌ si tya caca la chaꞌ cuxi biꞌ; lye tsa culacua tiꞌ nguꞌ na ca caca chalyuu. Loꞌo juaꞌa̱ lye tsa quiña lcaa cuii nu ntsuꞌu nde cua̱. \v 27 Liꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, ñaꞌa̱ nguꞌ loꞌo tya̱a̱ naꞌ laja coo nu ndubi tsa ñaꞌa̱. Tlyu tsa chacuayáꞌ ngujui jnaꞌ chaꞌ tya̱a̱ naꞌ liꞌ; juaꞌa̱ lye tsa quijiꞌi̱ xee loo naꞌ loꞌo ca̱a̱ naꞌ liꞌ, nu loꞌo caca naꞌ loo. \v 28 Nu loꞌo xana caca chaꞌ biꞌ, liꞌ cuaꞌni tlyu ma̱ tyiquee ma̱, taca ca chaa tiꞌ ma̱ chaca quiyaꞌ chaꞌ cua ngulala tsa clyaá ma̱ liꞌ ―nacui̱ Jesús. \p \v 29 Loꞌo juaꞌa̱ nda Jesús chaca cui̱i̱ re loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Ñaꞌa̱ ma̱ xi jiꞌi̱ cua ñaꞌa̱ ca yaca quityi, ñaꞌa̱ ma̱ xi jiꞌi̱ yaca ntsati̱; \v 30 loꞌo ñaꞌa̱ ma̱ chaꞌ cua ntyucua lacaꞌ, liꞌ nchca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ cua ngulala ti caca ni tyo. \v 31 La cuiꞌ juaꞌa̱ caca loꞌo caca lcaa chaꞌ nu cua nchcuiꞌ naꞌ, liꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ cua ca̱a̱ ti ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca Ni loo. \v 32 Chañi chaꞌ nu nda naꞌ loꞌo ma̱ ―nacui̱ Jesús―, caca lcaa chaꞌ biꞌ loꞌo bilya tye chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu luꞌú chalyuu juani. \v 33 Tye chaꞌ jiꞌi̱ lcaa na nu ntsuꞌu nde cua̱, tye chaꞌ jiꞌi̱ lcaa na nu ntsuꞌu nde lo yuu, pana ná tye chaꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu cua nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱; ngaꞌa̱ chaꞌ caca chaꞌ biꞌ. \p \v 34 ’Cuiꞌya ma̱ cuentya, cuaꞌa ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ma̱ chaꞌ tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ loꞌo tyalaa tsa̱ biꞌ; si culiji yuꞌu ti ma̱ chalyuu jiꞌi̱ ma̱ juaꞌa̱ ti loꞌo ndyaꞌa̱ tsa ma̱ calle, loꞌo cuꞌbi ti ma̱, la cuiꞌ juaꞌa̱ si ntsuꞌu tyu̱u̱ tyaꞌa chaꞌ nu ndube tsa tiꞌ ma̱ jiꞌi̱, ná caca tyiꞌi̱ ma̱ tii ti tiꞌ ma̱ liꞌ. Ñiꞌya̱ ndyacu̱ꞌ sca lcoꞌo, \v 35 juaꞌa̱ caca nu loꞌo tyalaa tsa̱ biꞌ ca su ndiꞌi̱ lcaa ñati̱ luꞌú tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. \v 36 Tii ti tiꞌ ma̱ tyiꞌi̱ ma̱ chalyuu lacua. Lcaa tyempo chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ xtyucua Ni jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ talo ma̱ loꞌo caca chaꞌ cuxi biꞌ chalyuu. Loꞌo liꞌ caja ñiꞌya̱ nu tyalaa ma̱ su tyucua ycuiꞌ naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 37 Lcaa tsa̱ ndacua̱ ndyaꞌa̱ Jesús nclyuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ laa tonu ca quichi̱ Jerusalén biꞌ; lcaa talya ndyuꞌu yu ndyaa yu ndiꞌi̱ yu nde lo caꞌya nu ntucua cacua ti, nu naa caꞌya Olivos. \v 38 Lcaa tsa̱, tlya tsa ndyaꞌa̱ quiñaꞌa̱ ñati̱ neꞌ laa tonu biꞌ, chaꞌ cuna nguꞌ ni chaꞌ nda Jesús. \c 22 \s1 Cuaana ti ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ chaꞌ xñi nguꞌ jiꞌi̱ Jesús \p \v 1 Cua ngulala taꞌa nu loꞌo ndacu nguꞌ judío sca lo xlyá nu ná loꞌo scua̱ tiyeꞌ ndyaꞌ; taꞌa pascua, juaꞌa̱ naa taꞌa biꞌ. \v 2 Loꞌo nu nguꞌ sti joꞌó nu laca loo loꞌo mstru chaꞌ joꞌó biꞌ ni, nclyana nguꞌ ñiꞌya̱ caca chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, masi ntsi̱i̱ nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ quichi̱. \p \v 3 Liꞌ ndyatí̱ ycuiꞌ nu xñaꞌa̱ nu naa Satanás neꞌ cresiya jiꞌi̱ Judas Iscariote, masi la cuiꞌ tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús laca yu biꞌ. \v 4 Biꞌ laca nu ndyaa, ndyaa naꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ sti joꞌó nu laca loo loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ nu laca cña neꞌ laa. Liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ nu cuaꞌni yu chaꞌ tya yu jiꞌi̱ Jesús yaꞌ policía, chaꞌ tya̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ slo sti joꞌó biꞌ. \v 5 Tsoꞌo tsa ngua tiꞌ nguꞌ sti joꞌó biꞌ. Loꞌo liꞌ nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ ta nguꞌ cñi jiꞌi̱; \v 6 ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ yu loꞌo nguꞌ, biꞌ chaꞌ nguxana yu ngulana yu ñiꞌya̱ nu cuaꞌni yu chaꞌ tya̱a̱ loꞌo yu jiꞌi̱ Jesús laja loꞌo ná ndiꞌi̱ ñati̱. \s1 Chaca tya quiyaꞌ ndyacu Jesús si̱i̱ loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ \p \v 7 Liꞌ ndyalaa tsa̱ taꞌa nu ndacu nguꞌ xlyá tiji; la cuiꞌ tsa̱ biꞌ ntsuꞌu chaꞌ cujuii nguꞌ xlyaꞌ cuañiꞌ chaꞌ cacu nguꞌ si̱i̱ taꞌa pascua biꞌ. \v 8 Liꞌ ngulo Jesús cña jiꞌi̱ Juan loꞌo jiꞌi̱ Pedro: \p ―Yaa clya ma̱ chaꞌ cuaꞌni choꞌo ma̱ si̱i̱ nu cacu na cuentya jiꞌi̱ taꞌa pascua ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 9 Liꞌ nchcuane nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu: \p ―¿Macala ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni choꞌo ya si̱i̱ biꞌ? \p \v 10 Nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Nu loꞌo tyalaa ma̱ toꞌ quichi̱, liꞌ tyacua tyaꞌa ma̱ loꞌo sca nu quiꞌyu nu ntucua sca teꞌí̱ hitya scu̱ yu ―nacui̱ Jesús―. Tyuꞌu lcaꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ yu ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tyalaa ma̱ toniꞌi̱ su tyatí̱ yu niꞌi̱. \v 11 Liꞌ chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ ca tyi biꞌ: “Ndiꞌya̱ ñacui̱ mstru jiꞌna jinuꞌu̱: ¿Macala ntucua cuarto su ca̱a̱ naꞌ chaꞌ cacu naꞌ si̱i̱ loꞌo nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ ꞌna, chaꞌ cuaꞌni ya taꞌa pascua re?” ñacui̱ ma̱ jiꞌi̱ yu. \v 12 Liꞌ culuꞌu yu sca cuarto jiꞌi̱ ma̱, sca cuarto tlyu ca cua̱ la nu cua laca ngua tsoꞌo. Ca biꞌ cuaꞌni choꞌo ma̱ si̱i̱ biꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 13 Nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ biꞌ liꞌ; loꞌo ñiꞌya̱ nu nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ caca chaꞌ biꞌ, juaꞌa̱ ngua chaꞌ. Liꞌ nguaꞌni choꞌo nguꞌ si̱i̱ cuentya jiꞌi̱ taꞌa pascua biꞌ. \p \v 14 Nu loꞌo ndyalaa hora chaꞌ cacu nguꞌ si̱i̱, liꞌ ndyaa tucua Jesús toꞌ mesa loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ. \v 15 Liꞌ nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Tya saꞌni ntiꞌ tsa naꞌ chaꞌ cacu naꞌ si̱i̱ taꞌa pascua re loꞌo cuꞌma̱, nu loꞌo tya lyiji ti cajaa naꞌ ―nacui̱ Jesús―. \v 16 Ntiꞌ naꞌ cachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ni chaca quiyaꞌ ngaꞌaa cuaꞌni naꞌ taꞌa re loꞌo cuꞌma̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tye chalyuu, loꞌo liꞌ cacu na stuꞌba ti loꞌo caca ycuiꞌ Ndyosi loo jiꞌi̱ lcaa ñati̱. \p \v 17 Liꞌ ngusñi Jesús sca vaso vino, ndya xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ. Ndiꞌya̱ nacui̱ yu jiꞌi̱ nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ liꞌ: \p ―Coꞌo ma̱ vino nu ntsuꞌu neꞌ vaso re, loꞌo juaꞌa̱ ta ma̱ vino re coꞌo ca taꞌa tyaꞌa ma̱ ―nacui̱ Jesús liꞌ―. \v 18 Chañi chaꞌ nu ndachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ ngaꞌaa coꞌo naꞌ vino loꞌo ma̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu caca ycuiꞌ Ndyosi loo jiꞌi̱ lcaa ñati̱. \p \v 19 Nu loꞌo cua ntsuꞌu xlyá biꞌ yaꞌ Jesús, liꞌ ndya xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, cuati ngusaꞌbe yu xlyá biꞌ, chaꞌ tacha jiꞌi̱ nguꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ: \p ―Nde laca naꞌ, ycuiꞌ cuañaꞌ naꞌ laca re. Na cua nda ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ ꞌna chaꞌ cajaa naꞌ chaꞌ caca tsoꞌo chaꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱. Tyiꞌu tiꞌ ma̱ ꞌna loꞌo cacu ma̱ xlyá re. \p \v 20 La cuiꞌ juaꞌa̱ nguaꞌni Jesús loꞌo vaso biꞌ loꞌo ndye ndyacu nguꞌ. \p ―Loꞌo coꞌo ma̱ vino re tyiꞌu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cucui nu cua quiñi ti jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ma̱ ―nacui̱ Jesús liꞌ―. Nu loꞌo cajaa naꞌ lo crusi, liꞌ tyalú tañi naꞌ xquiꞌya cuꞌma̱. \p \v 21 ’Pana ngaꞌa̱ yu juani la cuiꞌ yu nu cujuiꞌ cresiya ꞌna jiꞌi̱ nguꞌ cuxi; stuꞌba ti ngaꞌa̱ yu biꞌ toꞌ mesa re loꞌo naꞌ ―nacui̱ Jesús liꞌ―. \v 22 Ngaꞌa̱ chaꞌ tsaꞌa naꞌ nu cua lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, tsaꞌa̱ tyucui̱i̱ su cua nscua cuayáꞌ chaꞌ tsaꞌa̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ. Pana tyaꞌna tsa nu quiꞌyu nu cua cujuiꞌ ti cresiya ꞌna jiꞌi̱ nguꞌ cuxi biꞌ. \p \v 23 Liꞌ nguxana nguꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa ndiꞌi̱ ti nguꞌ: \p ―¿Tilaca laca nu tya jiꞌi̱ mstru jiꞌna re yaꞌ nguꞌ xñaꞌa̱? ―nacui̱ nguꞌ. \s1 Nchcuiꞌ tyucuaa tiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa ndyaca tsaꞌa̱ ti nguꞌ \p \v 24 Loꞌo ti nguxana nguꞌ nchcuiꞌ tyucuaa tiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa ndyaca tsaꞌa̱ ti nguꞌ, nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ tilaca nu caca loo la jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \v 25 Laja liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ chaca quiyaꞌ: \p ―Cua ñaꞌa̱ ca xuꞌna chalyuu, tsoꞌo tsa nclyo biꞌ cña jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱; ñati̱ nu tsoꞌo tsa nduꞌni laca nu laca loo biꞌ, nacui̱ nguꞌ liꞌ. \v 26 Pana cuꞌma̱ ni, ná ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni ma̱ juaꞌa̱ loꞌo tyaꞌa ma̱. Ndiꞌya̱ cuaꞌni ma̱ tsoꞌo la: nu loꞌo ntiꞌ ma̱ chaꞌ ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ que chaꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ma̱ ni, liꞌ ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱ ñiꞌya̱ si laca ma̱ nu cuañiꞌ la jiꞌi̱ tyaꞌa ma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. Juaꞌa̱ cuꞌma̱ nu ntiꞌ ma̱ culo ma̱ cña jiꞌi̱ tyaꞌa ma̱ ni, ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱ cña cuentya jiꞌi̱ lcaa tyaꞌa ma̱. \v 27 ¿Tilaca laca nu ndulo la chaꞌ jiꞌi̱ lacua? ¿Ha nu ntucua toꞌ mesa chaꞌ cacu? ¿Ha msu nu nxacu jiꞌi̱ yu? Chañi chaꞌ yu nu ntucua toꞌ mesa ni, biꞌ laca nu ndulo la chaꞌ jiꞌi̱, chaꞌ biꞌ laca xuꞌna nguꞌ. Pana nu naꞌ ni, ñiꞌya̱ si laca naꞌ sca msu jiꞌi̱ ma̱, juaꞌa̱ ti ndiꞌi̱ naꞌ laja cuꞌma̱ ―nacui̱ Jesús―. \p \v 28 ’Cuꞌma̱ ni, cua ndiꞌi̱ ma̱ loꞌo naꞌ lcaa tyempo loꞌo nchcubeꞌ naꞌ ndiꞌi̱ naꞌ chalyuu re, \v 29 biꞌ chaꞌ ta naꞌ sca cña tsoꞌo nu cuaꞌni ma̱ chaꞌ caca ma̱ cña loꞌo naꞌ; cña biꞌ caca ñiꞌya̱ laca cña nu nda Sti naꞌ ꞌna, chaꞌ caca naꞌ loo. \v 30 Ngaꞌa̱ chaꞌ stuꞌba ti cacu ma̱ coꞌo ma̱ loꞌo naꞌ ca su tlyu biꞌ su tyucua naꞌ; ngaꞌa̱ chaꞌ stuꞌba ti tyiꞌi̱ ma̱ loꞌo naꞌ nu loꞌo cuaꞌni cuayáꞌ naꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱; loꞌo juaꞌa̱ cuaꞌni cuayáꞌ ma̱ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱, nu tii tyucuaa tyaꞌa taju nguꞌ Israel tyaꞌa na. \s1 Chcuiꞌ Pedro loꞌo nguꞌ chaꞌ ná nslo yu jiꞌi̱ Jesús tsiyaꞌ ti \p \v 31 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo Simón Pedro biꞌ: \p ―Simón ―nacui̱―, laca chaꞌ ñiꞌya̱ laca si cua ngüijña Satanás chacuayáꞌ chaꞌ cuaꞌni lyaꞌ tiꞌ jiꞌi̱ lcaa cuꞌma̱; cua ntiꞌ yu cuaꞌni cuayáꞌ yu jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ xcutsi̱i̱ yu jiꞌi̱ ma̱. Ñiꞌya̱ laca loꞌo nscui̱i̱ nguꞌ jiꞌi̱ siꞌyu trigo chaꞌ tyubii jiꞌi̱, juaꞌa̱ cuaꞌni yu loꞌo ma̱, ntiꞌ yu. \v 32 Pana cua ngüijña naꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ chaꞌ jinuꞌu̱ Pedro, chaꞌ ná tye chaꞌ jlya tiꞌ nuꞌu̱ ꞌna. Loꞌo cua nteje tacui chaꞌ cuxi biꞌ hi̱, nu loꞌo xaꞌ chcuiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ ꞌna, liꞌ taca xtyucua nuꞌu̱ jiꞌi̱ xaꞌ la tyaꞌa ma̱ chaꞌ tsoꞌo la xñi nguꞌ chaꞌ ꞌna. \p \v 33 ―Cusuꞌ ―nacui̱ Simón liꞌ―, ná nduꞌni chaꞌ jnaꞌ masi tsaꞌa̱ loꞌo nuꞌu̱ neꞌ chcua̱, masi cajaa naꞌ loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 34 ―Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo nuꞌu̱ juani, Pedro ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱―, chaꞌ nu loꞌo tya lyiji xiꞌya ndyeꞌe talya juani, liꞌ sna quiyaꞌ ñacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ ná nslo nuꞌu̱ ꞌna. \s1 Cua ngulala ti hora nu chcubeꞌ Jesús \p \v 35 Liꞌ nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Nu loꞌo ngulo naꞌ cña jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ tsaa ma̱ xaꞌ quichi̱ nu ná loꞌo cujui̱ cñi jiꞌi̱ ma̱, ná loꞌo xaꞌ cujui̱, ná loꞌo caña jiꞌi̱ ma̱, ¿ha ntsuꞌu na nu lyiji jiꞌi̱ ma̱ liꞌ? \p ―Ná sca na lyiji jiꞌi̱ ya liꞌ ―nguxacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱. \p \v 36 Liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Juaꞌa̱ ngua tuꞌni, pana xaꞌ ñaꞌa̱ ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱ juani. Nu cuꞌma̱ nu ntsuꞌu cujui̱ cñi jiꞌi̱ ma̱ ni, loꞌo biꞌ cuiꞌya ma̱ tsaa ma̱, loꞌo xaꞌ cujui̱ loꞌo; si ná ntsuꞌu maxtyi cusu̱u̱ jiꞌi̱ ma̱, ngaꞌa̱ chaꞌ cujuiꞌ ma̱ steꞌ ma̱ chaꞌ cuiꞌya ma̱ maxtyi. \v 37 Juaꞌa̱ chaꞌ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ chaꞌ ngaꞌa̱ chaꞌ tyuꞌu tucua chaꞌ cuxi nu nchcuiꞌ quityi cusuꞌ chaꞌ caca ꞌna. Ndiꞌya̱ nscua chaꞌ: “Ñiꞌya̱ nu nduꞌni nguꞌ loꞌo ñati̱ cuxi, juaꞌa̱ cuaꞌni nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Cristo”. Lcaa chaꞌ nu nscua chaꞌ caca ꞌna, juaꞌa̱ caca ꞌna tuꞌni ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 38 Liꞌ nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱: \p ―Cusuꞌ, nde ntsuꞌu tucua tyaꞌa maxtyi cusu̱u̱ ―nacui̱ nguꞌ. \p ―Cuayáꞌ cua lacua ―nacui̱ Jesús liꞌ. \s1 Nchcuiꞌ Jesús loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti yu ca Getsemaní \p \v 39 Liꞌ nduꞌu Jesús ndyaa yu ca lo caꞌya Olivos, ñiꞌya̱ nu nduꞌni ti yu. Loꞌo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ biꞌ, nduꞌu lcaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ. \v 40 Nu loꞌo ndyalaa nguꞌ ca biꞌ, liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ chaꞌ ná tyiji̱loo nu xñaꞌa̱ jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱. \p \v 41 Liꞌ nduꞌutsuꞌ Jesús nde slo nguꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tyalaa sca quee cu̱ na, ca biꞌ ndyatu̱ sti̱ꞌ Jesús chaꞌ chcuiꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 42 ―Sti naꞌ ―nacui̱ yu―, ¿ha ná ntsuꞌu xi xaꞌ la ñaꞌa̱ nu caca cuaꞌni naꞌ cña re, chaꞌ ngaꞌaa chcubeꞌ la naꞌ loꞌo cña tlyu re jinuꞌu̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti yu―. Pana ntiꞌ naꞌ chaꞌ cuaꞌni naꞌ cua ñaꞌa̱ ca cña nu ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni naꞌ. \p \v 43 Liꞌ nduꞌu tucua sca xca̱ nu ngutuꞌu slo ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱, chaꞌ ta la juersa jiꞌi̱ Jesús. \v 44 Nu loꞌo lye tsa nchcubeꞌ Jesús, liꞌ lye la nchcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. Loꞌo liꞌ ntyucua jatá Jesús, ndyalú nchcuaꞌ lo yuu; ñiꞌya̱ si nchcuaꞌ tañi ycuiꞌ, juaꞌa̱ ñaꞌa̱. \p \v 45 Ndye nchcuiꞌ Jesús loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti yu, liꞌ nguxtyu̱u̱ yu ñaa yu slo nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu. Liꞌ nquije nguꞌ jiꞌi̱ yu, ndiꞌi̱ nguꞌ lajaꞌ nguꞌ chaꞌ ndye juersa jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ xñiꞌi̱ tsa tiꞌ nguꞌ. \v 46 Liꞌ nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ laca ndiꞌi̱ ma̱ lajaꞌ ti ma̱? Tyatu̱ clya ma̱ chaꞌ chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ ná tyiji̱loo nu xñaꞌa̱ jiꞌi̱ ma̱. \s1 Ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús preso \p \v 47 Tya nchcuiꞌ ca Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ, liꞌ ndyalaa quiñaꞌa̱ tsa ñati̱. Nu naa Judas biꞌ, tsaca yu tyaꞌa nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús ni, nguluꞌu yu tyucui̱i̱ jiꞌi̱ nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ. Ñaa yu ca slo Jesús chaꞌ chcuichaꞌ yu sacaꞌ Jesús. \v 48 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo yu biꞌ: \p ―Judas ―nacui̱―, ¿ha biꞌ chaꞌ chcuichaꞌ nuꞌu̱ ꞌna chaꞌ tya nuꞌu̱ ꞌna yaꞌ nguꞌ cuxi, naꞌ nu cua nda Ni ꞌna lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱? \p \v 49 Loꞌo naꞌa̱ nguꞌ nu ndu̱ loꞌo Jesús ñiꞌya̱ caca chaꞌ biꞌ, liꞌ nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ yu: \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ nguꞌ―, ¿ha cuaꞌa ya jinuꞌu̱ loꞌo maxtyi, chaꞌ ná ca̱a̱ nguꞌ cua? \p \v 50 Liꞌ ngusicua̱ tsaca tyaꞌa nguꞌ biꞌ maxtyi jiꞌi̱ yu, ngusiꞌyu yu jyaca̱ sca msu jiꞌi̱ xuꞌna sti joꞌó; ngusiꞌyu cuꞌ yu scuaꞌ jyaca̱ laꞌa tsuꞌ cui̱ jiꞌi̱ yu. \v 51 Liꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Cuayáꞌ tsa lo cua ti. Ta tiꞌi̱ ma̱ maxtyi jiꞌi̱ ma̱. \p Liꞌ ngusta yaꞌ Jesús lo scuaꞌ jyaca̱ msu biꞌ, ngua tsoꞌo ca scuaꞌ jyaca̱ yu liꞌ. \v 52 Loꞌo ti nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ sti joꞌó nu laca loo, loꞌo nguꞌ nu laca cña neꞌ laa, juaꞌa̱ loꞌo nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ quichi̱, lcaa nguꞌ nu ñaa chaꞌ tyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱: \p ―¿Ha na nduꞌu cuꞌma̱ lijya̱ ma̱ loꞌo maxtyi jiꞌi̱ ma̱, loꞌo yaca jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ quijiꞌi̱ yaca ma̱ ꞌna ñiꞌya̱ nu ntyijiꞌi̱ na jiꞌi̱ sca cuaana? \v 53 Lcaa tsa̱ loꞌo ngutiꞌi̱ naꞌ loꞌo cuꞌma̱ neꞌ laa tonu biꞌ, ni sca quiyaꞌ ná ngusacui̱ yaꞌ cuꞌma̱ ꞌna. Pana cua ngujui xi tyempo jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ cuaꞌni ma̱ chaꞌ cuxi biꞌ juani, chaꞌ cua nda nu xñaꞌa̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ma̱; la cuiꞌ nu biꞌ laca loo jiꞌi̱ ma̱. \s1 Lye tsa nchcuiꞌ Pedro chaꞌ ná nslo yu jiꞌi̱ Jesús \p \v 54 Loꞌo liꞌ ngusñi nguꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ caca preso, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nde toniꞌi̱ jiꞌi̱ xuꞌna sti joꞌó. Loꞌo Pedro ni, ndyaa lcaꞌa̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ tyijyuꞌ ti liꞌ. \v 55 Ca biꞌ nguxtyuꞌu nguꞌ xi quiiꞌ claꞌbe la su laja toꞌ niꞌi̱, loꞌo liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ toꞌ lquiiꞌ biꞌ; loꞌo Pedro ndyacaꞌa̱ laja nguꞌ. \v 56 Liꞌ naꞌa̱ sca nu cunaꞌa̱ cuaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ loꞌo Pedro ngaꞌa̱ toꞌ lquiiꞌ biꞌ. Ñaꞌa̱ tsa nu cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ yu, liꞌ nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ: \p ―Loꞌo nu quiꞌyu re ndyaꞌa̱ loꞌo nu Jesús biꞌ ―nacui̱ jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 57 Hora ti nguxacui̱ Pedro chaꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ: \p ―Maꞌ cusuꞌ, ná nslo naꞌ jiꞌi̱ yu jua ―nacui̱ Pedro liꞌ. \p \v 58 Ca tiyaꞌ la xi naꞌa̱ chaca ñati̱ jiꞌi̱. \p ―Loꞌo nuꞌu̱ laca tyaꞌa ndyaꞌa̱ nguꞌ jua ―nacui̱ ñati̱ biꞌ jiꞌi̱ Pedro. \p ―Siꞌi naꞌ ―nacui̱ yu―. Ná laca naꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ nguꞌ jua ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 59 Cua nteje tacui sca hora, liꞌ nchcuiꞌ chaca ñati̱ loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ ti yu ndacua: \p ―Chañi chaꞌ loꞌo nu quiꞌyu re ndyaꞌa̱ loꞌo preso jua, chaꞌ loꞌo yu re laca nguꞌ Galilea ―nacui̱ yu liꞌ. \p \v 60 ―Chocue ―nacui̱ Pedro liꞌ―, ná jlo tiꞌ naꞌ ni chaꞌ nchcuiꞌ nuꞌu̱. \p La cuiꞌ hora nu loꞌo tya ndu̱ Pedro nchcuiꞌ, liꞌ ngusiꞌya sca ndyeꞌe. \v 61 Liꞌ nguxtyacui loo Jesús su ndu̱ neꞌ niꞌi̱, chaꞌ ñaꞌa̱ jiꞌi̱ Pedro. Hora ti ndyiꞌu tiꞌ Pedro chaꞌ nu cua nchcuiꞌ Jesús loꞌo yu tya tsa̱ la. Ndiꞌya̱ ngua chaꞌ biꞌ: “Nu loꞌo tya lyiji xiꞌya ndyeꞌe talya juani, liꞌ sna quiyaꞌ ñacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ ná nslo nuꞌu̱ ꞌna”, nacui̱ Jesús tya liꞌ. \v 62 Liꞌ nduꞌu Pedro nde liyaꞌ, lye tsa ndyunaa yu chaꞌ ngua xñiꞌi̱ tsa tiꞌ yu. \s1 Nxtyí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús \p \v 63 Loꞌo nguꞌ nu ndu̱ cua̱ jiꞌi̱ Jesús ni, nxtyí loꞌo tsa nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, loꞌo juaꞌa̱ ngujuiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu. \v 64 Ndacu̱ꞌ nguꞌ cloo Jesús loꞌo sca lateꞌ, cuati ngujuiꞌi̱ yaꞌ nguꞌ sacaꞌ yu. Liꞌ nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu: \p ―Ca tii nuꞌu̱, ¿tilaca laca nu ngujuiꞌi̱ jinuꞌu̱ lacua? \p \v 65 Loꞌo juaꞌa̱ quiñaꞌa̱ la chaꞌ subaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo Jesús liꞌ. \s1 Ndu̱ Jesús nde loo nguꞌ nu laca cña \p \v 66 Loꞌo nguxee, liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío, loꞌo nguꞌ sti joꞌó nu laca loo, loꞌo nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó; ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús nde loo ñaꞌa̱ taju nguꞌ tisiya biꞌ. Ca biꞌ nguxana nguꞌ ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu: \p \v 67 ―Cuachaꞌ clya nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya si nuꞌu̱ laca Cristo ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu. \p Nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―Masi ñacui̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ juaꞌa̱, ná jlya tiꞌ ma̱ ꞌna. \v 68 Masi xcuane naꞌ sca chaꞌ jiꞌi̱ ma̱, ná xacui̱ ma̱ chaꞌ ꞌna. Cua jlo ta̱ꞌ chaꞌ ná culaá ma̱ ꞌna. \v 69 Pana nde loo la tyucua naꞌ nu lijya̱a̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱, tyucua naꞌ nde laꞌa tsuꞌ cui̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu lcaa tsiyaꞌ ti cña nchca jiꞌi̱ Ni. \p \v 70 Loꞌo ti nchcuane lcaa nguꞌ tonu jiꞌi̱ yu: \p ―¿Ha nuꞌu̱ laca Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi lacua? \p Liꞌ xaꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaca quiyaꞌ: \p ―Chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ cuꞌma̱ loꞌo nacui̱ ma̱ chaꞌ biꞌ laca naꞌ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 71 ―Ngaꞌaa ntiꞌ culana na xaꞌ la ñati̱ nu jlo tiꞌ ―nacui̱ nguꞌ liꞌ―. Cua ndyuna lcaa na chaꞌ nu nchcuiꞌ yu re. Tuꞌba ycuiꞌ ca yu cua nduꞌu chaꞌ cuiñi. \c 23 \s1 Ndu̱ Jesús nde loo Pilato nu laca loo \p \v 1 Ndatu̱ lcaa nguꞌ tisiya liꞌ, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús slo Pilato nu ngua gobernador romano tyempo biꞌ. \v 2 Ca biꞌ nguxana nguꞌ ngusta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Jesús: \p ―Cua ngusñi ya jiꞌi̱ nu quiꞌyu re, chaꞌ ndatsaa tsa yu jiꞌi̱ nguꞌ judío tyaꞌa ya. Nacui̱ yu chaꞌ ná ntsuꞌu chacuayáꞌ ta ya cñi cña loo ya jiꞌi̱ nu laca cña jiꞌi̱ cuꞌma̱, nguꞌ romano; loꞌo juaꞌa̱ lye tsa nchcuiꞌ yu chaꞌ ycuiꞌ yu laca Cristo, ñiꞌya̱ si laca yu rey jiꞌi̱ ya ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pilato. \p \v 3 Liꞌ nchcuane Pilato jiꞌi̱ Jesús: \p ―¿Ha rey jiꞌi̱ nguꞌ judío laca nuꞌu̱? ―nacui̱. \p Liꞌ nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ Pilato biꞌ: \p ―La cuiꞌ chaꞌ nu cua nchcuiꞌ nuꞌu̱, la cuiꞌ biꞌ laca naꞌ ―nacui̱. \p \v 4 Liꞌ nacui̱ Pilato jiꞌi̱ nguꞌ sti joꞌó nu laca loo loꞌo jiꞌi̱ xaꞌ la nguꞌ nu ndyaꞌa̱ loꞌo: \p ―Ná nquije ni sca chaꞌ cuxi ꞌna chaꞌ sta naꞌ quiꞌya jiꞌi̱ yu re ―nacui̱ Pilato. \p \v 5 Pana nu nguꞌ biꞌ ni, chaca quiyaꞌ lye la nchcuiꞌ nguꞌ, cui̱i̱ tsa ngusiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ Pilato biꞌ liꞌ: \p ―Na ngusuꞌba ñasi̱ꞌ ti yu re jiꞌi̱ lcaa ñati̱ Judea loꞌo chaꞌ nu nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ ―nacui̱ nguꞌ―. Nde Galilea nguxana yu re, loꞌo hasta ca nde nclyuꞌu yu chaꞌ cuxi biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ juani. \s1 Ndu̱ Jesús nde loo Herodes \p \v 6 Loꞌo cua ndyuna Pilato chaꞌ biꞌ, liꞌ nchcuane yu jiꞌi̱ nguꞌ si nde Galilea ngutuꞌu Jesús lijya̱. \p \v 7 ―La cuiꞌ ―nacui̱ nguꞌ. \p Liꞌ ndyiꞌu tiꞌ Pilato chaꞌ ndiꞌi̱ Herodes quichi̱ Jerusalén tsa̱ biꞌ. Loꞌo nu Herodes ni, laca yu loo loyuu su cuentya Galilea; biꞌ chaꞌ nda Pilato jiꞌi̱ Jesús ndyaa slo Herodes biꞌ liꞌ. \v 8 Loꞌo naꞌa̱ Herodes jiꞌi̱ Jesús, tsoꞌo tsa ngua tyiquee yu liꞌ, chaꞌ cua saꞌni tsa ntiꞌ yu ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱ Jesús. Cua ndyuna yu loꞌo nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, loꞌo ntiꞌ tsa yu ñaꞌa̱ yu sca chaꞌ tlyu nu cuaꞌni Jesús. \v 9 Quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ nchcuane yu jiꞌi̱ Jesús liꞌ, pana ná nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ yu tsiyaꞌ ti. \v 10 Loꞌo juaꞌa̱ ndiꞌi̱ nguꞌ sti joꞌó nu laca loo loꞌo nguꞌ mstru chaꞌ joꞌó; nguꞌ biꞌ laca nu ngusta quiꞌya jiꞌi̱ Jesús, loꞌo juani tya quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ cuxi nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱. \v 11 Liꞌ nguaꞌni lyaꞌ ti Herodes jiꞌi̱ Jesús; juaꞌa̱ sendaru jiꞌi̱ yu, cuxi tsa nguaꞌni nguꞌ loꞌo. Chaꞌ caja ñiꞌya̱ nu xtyí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱, liꞌ nguxacuꞌ nguꞌ lateꞌ tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ jiꞌi̱; lateꞌ ndubi ñaꞌa̱ ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ steꞌ rey nguxacuꞌ nguꞌ jiꞌi̱. Loꞌo liꞌ nda Herodes jiꞌi̱ Jesús ndyaa chaca quiyaꞌ slo Pilato. \v 12 Tsa̱ biꞌ ngua stuꞌba chaꞌ jiꞌi̱ Herodes loꞌo Pilato chaca quiyaꞌ; tyaꞌa cusu̱u̱ nguꞌ ngua nguꞌ biꞌ, pana juani cua ndyaca tyaꞌa tsoꞌo nguꞌ. \s1 Ngulo Pilato cña chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Jesús \p \v 13 Liꞌ nguxutiꞌi̱ Pilato jiꞌi̱ lcaa sti joꞌó nu laca loo, loꞌo jiꞌi̱ lcaa nguꞌ tisiya, loꞌo jiꞌi̱ lcaa ñati̱. \v 14 Nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―La cuiꞌ cuꞌma̱ ñaa loꞌo ma̱ jiꞌi̱ nu quiꞌyu re slo naꞌ, nu nacui̱ ma̱ chaꞌ lye tsa nduꞌni yu chaꞌ ná tyiꞌi̱ ti̱ ti nguꞌ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ―. Pana cua nchcuiꞌ naꞌ loꞌo yu re slo lcaa cuꞌma̱; cua naꞌa̱ ma̱ chaꞌ ná nquije ni sca quiꞌya jiꞌi̱ yu ꞌna, ñiꞌya̱ nu quiꞌya nu ngusta cuꞌma̱ jiꞌi̱ yu. \v 15 La cuiꞌ juaꞌa̱ Herodes, ná ngujui ñiꞌya̱ quiꞌya nu sta nu cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ nu Jesús re, biꞌ chaꞌ cua nda nu cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu ñaa slo naꞌ chaca quiyaꞌ. Ná sca chaꞌ cuxi ná nguaꞌni yu lacua, biꞌ chaꞌ ná nduꞌni tsa chaꞌ cajaa yu cuentya jnaꞌ. \v 16 Xcubeꞌ naꞌ xi jiꞌi̱ yu clyo, cuati culaá naꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ ―nacui̱ Pilato jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 17 Lcaa yija̱ loꞌo ndyaca tsa̱ taꞌa pascua biꞌ, liꞌ nduꞌni lyaá nu laca gobernador jiꞌi̱ sca ti preso juaꞌa̱ ti; \v 18 biꞌ chaꞌ nguxana nguꞌ, tyucui ñaꞌa̱ taju nguꞌ stuꞌba ti, cui̱i̱ tsa nxiꞌya nguꞌ ndijña nguꞌ chaca preso jiꞌi̱ Pilato: \p ―Siꞌi nu quiꞌyu re cuaꞌni lyaá nuꞌu̱ jiꞌi̱ ―nacui̱ nguꞌ―. Yaa loꞌo jiꞌi̱ yu re. Culaá jiꞌi̱ nu Barrabás biꞌ chaꞌ tyuꞌu. \p \v 19 Na cua ngusuꞌba nguꞌ jiꞌi̱ nu Barrabás biꞌ neꞌ chcua̱ xquiꞌya chaꞌ ndatsaa tsa jiꞌi̱ ñati̱ quichi̱ chaꞌ xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ loꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu laca loo. Cuati cua ndyujuii Barrabás jiꞌi̱ ñati̱. \v 20 Pana ngua tiꞌ Pilato culaá jiꞌi̱ Jesús, biꞌ chaꞌ xaꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ. \v 21 Cui̱i̱ la nguxacui̱ nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Pilato liꞌ: \p ―¡Cujuiꞌi̱ caꞌa̱ clya jiꞌi̱ yu lo crusi chaꞌ cajaa yu! ―nacui̱ nguꞌ―. ¡Cujuiꞌi̱ caꞌa̱ clya jiꞌi̱ yu lo crusi! ―nacui̱ nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ liꞌ. \p \v 22 Nu nchca tyuna quiyaꞌ nchcuiꞌ Pilato loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ cuxi nguaꞌni yu re? Ná nquije ni sca chaꞌ cuxi jiꞌi̱ yu ꞌna ―nacui̱ Pilato―, biꞌ chaꞌ ná nduꞌni tsa chaꞌ cajaa yu. Tsoꞌo la si na xcubeꞌ ti naꞌ jiꞌi̱ yu, ca tiyaꞌ la liꞌ culaá naꞌ jiꞌi̱ yu. \p \v 23 Liꞌ cui̱i̱ la ngusiꞌya nguꞌ nguxacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nu Pilato biꞌ, chaꞌ cujuiꞌi̱ caꞌa̱ clya jiꞌi̱ Jesús lo crusi. Lye tsa nchcuiꞌ nguꞌ, juaꞌa̱ sti joꞌó nu laca loo nchcuiꞌ tsa nguꞌ, biꞌ chaꞌ ntajaꞌa̱ Pilato cuaꞌni ñaꞌa̱ chaꞌ nu ngua tiꞌ nguꞌ. \v 24 Liꞌ nda yu chacuayáꞌ chaꞌ caca chaꞌ nu ngüijña nguꞌ. \v 25 Loꞌo juaꞌa̱ ngulo laja ti jiꞌi̱ yu Barrabás nu nguaꞌni tsa chaꞌ cusu̱u̱, hasta ndyujuii jiꞌi̱ ñati̱, chaꞌ biꞌ laca nu ngusubi nguꞌ quichi̱ chaꞌ tyuꞌu neꞌ chcua̱ tyaa tsa̱ biꞌ. Loꞌo liꞌ ndya Pilato jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ ñaꞌa̱ chaꞌ nu ntiꞌ ti nguꞌ cuaꞌni nguꞌ loꞌo. \s1 Ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús lo crusi \p \v 26 Loꞌo liꞌ ndyaa nguꞌ sendaru, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ cujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ lo crusi. Liꞌ ndyacua tyaꞌa nguꞌ sendaru loꞌo sca ñati̱ nu naa Simón, nu loꞌo ñaa yu ndyaa yu neꞌ quixi̱ꞌ; nguꞌ quichi̱ Cirene laca yu biꞌ. Loꞌo liꞌ ngulo nguꞌ cña jiꞌi̱ yu chaꞌ tsaa loꞌo yu jiꞌi̱ crusi cuentya jiꞌi̱ Jesús. \p \v 27 Quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ lcaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús ndyaa. Juaꞌa̱ ndyaꞌa̱ quiñaꞌa̱ tsa nu cunaꞌa̱, ndyunaa tsa nguꞌ; cui̱i̱ tsa nxiꞌya nguꞌ chaꞌ tiji̱ꞌ tsa tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \v 28 Liꞌ nguxñaꞌa̱ Jesús su ndu̱ nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ chcuiꞌ loꞌo nguꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ cunaꞌa̱ Jerusalén re, ná xiꞌya ma̱ xquiꞌya naꞌ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―. Tsoꞌo la xiꞌya ma̱ xquiꞌya ycuiꞌ ca ti ma̱, cuati xquiꞌya sñiꞌ ma̱. \v 29 Cua tyalaa ti tyempo cuxi, loꞌo liꞌ ñacui̱ nguꞌ ndiꞌya̱: “Juani tsoꞌo la ndiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ nu ná ngujui sñiꞌ, nu bilya cuaꞌni cala sca ñati̱, nu bilya ta catiꞌ sca nu sube”, ñacui̱ nguꞌ. \v 30 Liꞌ xana ñati̱ xiꞌya nguꞌ: “Tsoꞌo la si clyú caꞌya cua̱ hichu̱ꞌ na, masi tyacu̱ꞌ cuati̱ yuu hichu̱ꞌ na, chaꞌ tye chaꞌ jiꞌna tsiyaꞌ ti”. Juaꞌa̱ ñacui̱ nguꞌ liꞌ. \v 31 Ñaꞌa̱ ma̱ ñiꞌya̱ nu ndyuꞌni nguꞌ loꞌo naꞌ juani. ¿Ñiꞌya̱ ta cuaꞌni nguꞌ loꞌo cuꞌma̱ nguꞌ judío liꞌ lacua? Tsoꞌo tsa chaꞌ nu ntsuꞌu jnaꞌ; ntsuꞌu tsa chalyuu jnaꞌ, chaꞌ ñiꞌya̱ ntiꞌ sca yaca cuañiꞌ, juaꞌa̱ ntiꞌ naꞌ. Pana cuꞌma̱ ni, ná tsoꞌo chaꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱; na culiji yuꞌu ti chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱ juaꞌa̱ ti, chaꞌ ñiꞌya̱ ntiꞌ sca yaca ncui, juaꞌa̱ ntiꞌ cuꞌma̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 32 Loꞌo juaꞌa̱ ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ tya tyucuaa tyaꞌa ñati̱ nu tlyu tsa quiꞌya ntsuꞌu jiꞌi̱; ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ tyucuaa ñati̱ biꞌ, chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ stuꞌba ti loꞌo Jesús. \v 33 Loꞌo ndyalaa nguꞌ su naa La Calavera (caꞌya su nscua tyijya̱ hique jyoꞌo), liꞌ ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús lo crusi ca biꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyucuaa ñati̱ nu ntsuꞌu quiꞌya tlyu jiꞌi̱ biꞌ; ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ tsaca yu cuxi biꞌ lo chaca yaca crusi nu ndu̱ laꞌa tsuꞌ cui̱ jiꞌi̱ Jesús, cuati ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ chaca yu cuxi biꞌ lo chaca yaca crusi nu ndu̱ laꞌa tsuꞌ coca. \v 34 Loꞌo tya ndiꞌi̱ nguꞌ nu ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ lo crusi, liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti yu: \p ―Sti naꞌ ―nacui̱ yu―, cuiꞌya nuꞌu̱ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ nguꞌ re, chaꞌ ná jlo tiꞌ nguꞌ ni chaꞌ laca ndyuꞌni nguꞌ juaꞌa̱. \p Liꞌ ndacha nguꞌ sendaru biꞌ steꞌ Jesús jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ laja loꞌo ndijya ti nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ. \v 35 Loꞌo juaꞌa̱ ndiꞌi̱ tsa ñati̱ chaꞌ ñaꞌa̱ cuiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. Loꞌo nguꞌ tisiya ni, nxtyí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. Ndiꞌya̱ nacui̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Nguaꞌni lyaá yu jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ nquichaꞌ; pana juani ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni lyaá yu jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ti yu, si chañi chaꞌ laca yu Cristo nu ngusubi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lijya̱ chalyuu re ―nacui̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 36 Loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ sendaru biꞌ, ngustí loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu ñaa nguꞌ cacua ti su ndu̱ crusi, cuati nda nguꞌ vino tiyeꞌ chaꞌ coꞌo yu. \v 37 Liꞌ nduꞌni nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu ndiꞌya̱: \p ―Cuaꞌni lyaá nuꞌu̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca si laca nuꞌu̱ rey jiꞌi̱ nguꞌ judío ―nacui̱ nguꞌ sendaru biꞌ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 38 Cua nscua letra nde que la su ngaꞌa̱ Jesús lo crusi biꞌ; ndiꞌya̱ nchcuiꞌ letra biꞌ: “Nu nde laca rey jiꞌi̱ nguꞌ judío”. Sna lo chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ nscua chaꞌ biꞌ: chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ griego nscua, loꞌo chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ latín nscua, loꞌo chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ judío nscua. \p \v 39 Liꞌ chiyaꞌa̱ tsa nchcuiꞌ sca nu cuaana tyaꞌa ngaꞌa̱ Jesús lo crusi: \p ―Si chañi chaꞌ Cristo laca nuꞌu̱, cuaꞌni lyaá nuꞌu̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca nuꞌu̱ lacua; loꞌo juaꞌa̱ cuaꞌni lyaá nuꞌu̱ jiꞌi̱ cuare ―nacui̱ jiꞌi̱ Jesús. \p \v 40 Liꞌ nguxacui̱ chaca nu cuaana chaꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa: \p ―¿Ha ná ntsi̱i̱ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi lacua? Stuꞌba nchcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ca taꞌa sna na juani ―nacui̱ jiꞌi̱ tyaꞌa cuaana―. \v 41 Liñi tsa ntsuꞌu chaꞌ nchcubeꞌ nguꞌ jiꞌna, chaꞌ biꞌ laca cayaꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu nguaꞌni na; pana nu ñati̱ re ni, ná ntsuꞌu chaꞌ cuxi nu nguaꞌni yu. \p \v 42 Liꞌ nacui̱ yu biꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Cusuꞌ Jesús ―nacui̱―, tucuá nuꞌu̱ chaꞌ jnaꞌ nu loꞌo xana nuꞌu̱ chaꞌ caca nuꞌu̱ loo nde chalyuu ―nacui̱ nu cuaana biꞌ. \p \v 43 Nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ liꞌ: \p ―Chañi chaꞌ nda naꞌ loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱―, juani ti taca tyiꞌi̱ nuꞌu̱ loꞌo naꞌ ca su tsoꞌo nde cua̱, ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱. \s1 Ngujuii Jesús \p \v 44 Loꞌo cua ngua nde hora, liꞌ ngua talya tyucui ñaꞌa̱ loyuu; ngua chaꞌ biꞌ hasta ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa hora cua sna nde ngusi̱i̱, \v 45 juaꞌa̱ ngua talya loo cuichaa. Loꞌo juaꞌa̱ nu lateꞌ tlyu nu ndacui neꞌ laa tonu biꞌ, ndyaꞌbe lateꞌ biꞌ claꞌbe la. \v 46 Hora biꞌ cui̱i̱ tsa ngusiꞌya Jesús: \p ―Sti naꞌ, quiꞌya nuꞌu̱ cresiya ꞌna ―nacui̱ yu. \p Nu loꞌo cua nchcuiꞌ yu chaꞌ biꞌ, hora ti ngujuii yu liꞌ. \p \v 47 Loꞌo naꞌa̱ nu capitán jiꞌi̱ sendaru romano ñiꞌya̱ ngua chaꞌ biꞌ, liꞌ nguaꞌni tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ liꞌ: \p ―Chañi chaꞌ ná ntsuꞌu quiꞌya jiꞌi̱ jyoꞌo re tsiyaꞌ ti ―nacui̱ nu capitán jiꞌi̱ sendaru biꞌ. \p \v 48 Liꞌ lcaa ñati̱ nu ndiꞌi̱ hora biꞌ, nu naꞌa̱ lcaa chaꞌ nu ngua biꞌ, nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ liꞌ. Ndyuꞌu̱ tya nguꞌ tyiquee nguꞌ ndyaa nguꞌ chaꞌ xñiꞌi̱ tsa tiꞌ nguꞌ. \v 49 Pana ndyanu lcaa nguꞌ tyaꞌa tsoꞌo Jesús ca su ndu̱ crusi, juaꞌa̱ nu cunaꞌa̱ nu cua ndyaꞌa̱ loꞌo yu nu loꞌo nguxana ti cña jiꞌi̱ yu nde Galilea, ndyanu nguꞌ biꞌ tyijyuꞌ ti ñaꞌa̱ cuiꞌya nguꞌ chaꞌ nu ndyaca biꞌ. \s1 Nguatsiꞌ jyoꞌo Jesús \p \v 50 Cua ntsuꞌu sca ñati̱ tsoꞌo nu ndyuꞌni tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, José naa nu quiꞌyu biꞌ. Arimatea laca quichi̱ tyi; loyuu su cuentya Judea, biꞌ ndiꞌi̱ quichi̱ tyi. Sca nu laca cña laca nu José biꞌ, stuꞌba ti ntucua loꞌo lcaa nguꞌ tisiya jiꞌi̱ nguꞌ judío. \v 51 Tya tsubiꞌ cua ntajatya nu José biꞌ ni jacuaꞌ ca̱a̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca Ni loo nde chalyuu, biꞌ chaꞌ ná ngua stuꞌba chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo tyaꞌa nguꞌ tisiya loꞌo ngusta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Jesús. \v 52 Ndyaa José liꞌ, ndyaa slo Pilato chaꞌ jña chacuayáꞌ tsaa loꞌo jiꞌi̱ jyoꞌo Jesús chaꞌ xatsiꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ. \v 53 Loꞌo cua ndaꞌya nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ lo crusi, liꞌ ngüixi̱i̱ José sca tasá lubii hichu̱ꞌ jyoꞌo Jesús; ndyaa loꞌo jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ ngusuꞌba jiꞌi̱ neꞌ cuaá nu ngulu nguꞌ siiꞌ cuaꞌa̱, su bilya xatsiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ tsiyaꞌ ti. \v 54 Tsa̱ taꞌa si̱i̱ laca, biꞌ chaꞌ tii ti ndiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cua xana ti taꞌa. \p \v 55 Loꞌo nu nguꞌ cunaꞌa̱ nu ñaa loꞌo Jesús nde Galilea ni, ndyaa lcaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu José biꞌ, ndyaa naꞌa̱ nguꞌ cuaá jiꞌi̱, chaꞌ cuiꞌya nguꞌ cuentya mala ngusta nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo Jesús biꞌ. \v 56 Liꞌ nguxtyu̱u̱ nguꞌ ñaa nguꞌ nde quichi̱ chaca quiyaꞌ. Liꞌ nguaꞌni choꞌo nguꞌ hitya tyixi xtyiꞌi, juaꞌa̱ setye nu tsoꞌo tsa xtyiꞌi chaꞌ tyuꞌu chu̱ꞌ jyoꞌo biꞌ. Pana nguaꞌa̱ cñaꞌ nguꞌ tsa̱ taꞌa biꞌ, ñiꞌya̱ nu nscua cña lo quityi nu ngua saꞌni chaꞌ cuaꞌni nguꞌ. \c 24 \s1 Ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ \p \v 1 Nu loꞌo cua quixee ti tsa̱ clyo jiꞌi̱ semana biꞌ, tlya tsa ndyaa nu nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ toꞌ cuaá su nguatsiꞌ jyoꞌo Jesús. Ndyiꞌya nguꞌ hitya tyixi xtyiꞌi nu cua nguaꞌni choꞌo nguꞌ. Loꞌo xaꞌ nu cunaꞌa̱ ndyaa nguꞌ loꞌo. \v 2 Ngulaa nguꞌ toꞌ cuaá, liꞌ naꞌa̱ nguꞌ quee nu ndyacu̱ꞌ toꞌ cuaá biꞌ, chaꞌ ngaꞌaa ntsiya quee biꞌ toꞌ cuaá; ntucua yaala ti cuaá biꞌ. \v 3 Liꞌ ndyatí̱ nguꞌ neꞌ cuaá chaꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ, pana ngaꞌaa ntsiya jyoꞌo Jesús. \v 4 Ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ liꞌ, ngaꞌaa jlo tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ nu cuaꞌni nguꞌ. Liꞌ naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ ndu̱ tucua tyaꞌa nu quiꞌyu slo nguꞌ; ndubi tsa ñaꞌa̱ lateꞌ lacuꞌ nu nguꞌ quiꞌyu biꞌ. \v 5 Ntyucua tii tiꞌi̱ nguꞌ liꞌ, ndyacaꞌa̱ nguꞌ lyuu chaꞌ ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ quiꞌyu biꞌ. Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ quiꞌyu biꞌ loꞌo nguꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ laca nclyana ma̱ jiꞌi̱ sca nu luꞌú laja nguꞌ jyoꞌo re? ―nacui̱ nguꞌ―. \v 6 Ngaꞌaa ntsiya yu biꞌ ca nde, chaꞌ cua ndyuꞌú yu chaca quiyaꞌ. Tyiꞌu tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nu nacui̱ yu jiꞌi̱ ma̱ loꞌo tya ndiꞌi̱ ma̱ ca Galilea. \v 7 Cua nacui̱ yu chaꞌ ycuiꞌ nu lijya̱ chaꞌ caca yu ñati̱ ni, ngaꞌa̱ chaꞌ ta nguꞌ jiꞌi̱ yu yaꞌ nguꞌ xñaꞌa̱, chaꞌ cujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu lo crusi. Loꞌo chu̱ꞌ sna tsa̱, liꞌ tyuꞌú yu chaca quiyaꞌ nacui̱ yu. \p \v 8 Liꞌ ndyiꞌu tiꞌ nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ lcaa chaꞌ nu nda Jesús loꞌo nguꞌ tya tsubiꞌ la cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ yu. \v 9 Nguxtyu̱u̱ nguꞌ ñaa nguꞌ nde quichi̱, ndyalaa nguꞌ slo nu tii chaca tyaꞌa nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús. Liꞌ ndachaꞌ nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ lcaa chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ lcaa nguꞌ nu ngutaꞌa̱ loꞌo Jesús ndyuna nguꞌ chaꞌ biꞌ liꞌ. \v 10 Ndiꞌya̱ naa nguꞌ cunaꞌa̱ nu ndyaa toꞌ cuaá biꞌ: ndyaa María Magdalena, cuati Juana, loꞌo María xtyaꞌa̱ Jacobo, loꞌo xi xaꞌ la nguꞌ cunaꞌa̱. \v 11 Pana siꞌi juaꞌa̱ ngua, ngua tiꞌ nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ biꞌ; na nguichi̱ tsa chaꞌ hique nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ, ngua tiꞌ nguꞌ. Ná jlya tiꞌ nguꞌ chaꞌ nu nda nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ loꞌo nguꞌ tsiyaꞌ ti. \p \v 12 Sca ti Pedro, hora ti ngusna ndyaa toꞌ cuaá biꞌ. Chacuaꞌ naꞌa̱ Pedro neꞌ cuaá biꞌ, chaꞌ ntsiya ti tasá nu ngüixi̱i̱ hichu̱ꞌ jyoꞌo Jesús nquichaꞌ, naꞌa̱ chaꞌ chaca seꞌi̱ nde laꞌa ti ntsiya lateꞌ biꞌ; loꞌo liꞌ ngutuꞌu Pedro ñaa nde toniꞌi̱, ngulacua tsa tiꞌ na laca ngua chaꞌ ndyaa jyoꞌo biꞌ. \s1 Su ndyaa nguꞌ tyucui̱i̱ nde Emaús \p \v 13 La cuiꞌ tsa̱ biꞌ nduꞌu ndyaa tucua tyaꞌa nguꞌ nde quichi̱ Emaús. Quichi̱ biꞌ ntsuꞌu tii chaca kilómetro cuayáꞌ tyijyuꞌ jiꞌi̱ Jerusalén. \v 14 Ndyaꞌa̱ ti nguꞌ tyucui̱i̱, nchcuiꞌ tsa nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu ngua biꞌ. \v 15 Tya nchcuiꞌ tube nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ, loꞌo liꞌ ndyalaa ycuiꞌ Jesús slo nguꞌ, stuꞌba ti ndyaꞌa̱ yu loꞌo nguꞌ. \v 16 Masi naꞌa̱ nguꞌ xi jiꞌi̱ Jesús, pana ná ngua tyuloo tsoꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu, chaꞌ ntsuꞌu sca chaꞌ nu nguaꞌa jiꞌi̱ nguꞌ. \v 17 Liꞌ nchcuane Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ nchcuiꞌ tube cuꞌma̱ loꞌo lijya̱ ma̱ tyucui̱i̱ re? ¿Ni chaꞌ laca xñiꞌi̱ tiꞌ ma̱? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p Seꞌi̱ ti ndyatu̱ nguꞌ, \v 18 loꞌo liꞌ nguxacui̱ tsaca nu naa Cleofas chaꞌ jiꞌi̱ Jesús: \p ―Tyucui ñaꞌa̱ chalyuu cua jlo tiꞌ nguꞌ na laca nu ngua nde Jerusalén tsa̱ nu nteje tacui ca ti. ¿Ha sca ti nuꞌu̱ nu ná jlo tiꞌ na laca nu ngua nde Jerusalén biꞌ? Jlo tiꞌ lcaa nguꞌ xaꞌ quichi̱ nu ñaa taꞌa. \p \v 19 ―¿Na laca ngua? ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p Liꞌ nguxacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ yu: \p ―Chaꞌ jiꞌi̱ Jesús Nazaret ―nacui̱ nguꞌ―, tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ngua yu biꞌ nchcuiꞌ Ni loꞌo ñati̱. Ngua tsa jiꞌi̱ chaꞌ tuꞌba, loꞌo juaꞌa̱ ngua tsa jiꞌi̱ nguaꞌni quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tlyu cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; juaꞌa̱ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ naꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ tlyu biꞌ. \v 20 Liꞌ nu nguꞌ sti joꞌó nu laca loo loꞌo nguꞌ nu laca cña, nda nguꞌ jiꞌi̱ yu ndyaa chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu lo crusi. \v 21 Cua sna tsa̱ nteje tacui nu ngua chaꞌ biꞌ. Loꞌo cuare ni, jlya tsa tiꞌ ya jiꞌi̱ yu nquichaꞌ, chaꞌ biꞌ laca nu cuaꞌni lyaá jiꞌi̱ nguꞌ Israel tyaꞌa na, chaꞌ ngaꞌaa caca loo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ jiꞌna, chaꞌ tyiꞌi̱ tsoꞌo ti na loyuu quichi̱ tyi na, ngua tiꞌ ya. \v 22 Pana juani nchcutsi̱i̱ xi nguꞌ cunaꞌa̱ tyaꞌa ndyaꞌa̱ ya jiꞌi̱ ya, chaꞌ tlya tsa juani ndyaa nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ toꞌ cuaá, \v 23 loꞌo ngaꞌaa nquije jyoꞌo Jesús biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Ñaa nguꞌ liꞌ, nda nguꞌ chaꞌ loꞌo ya chaꞌ cua naꞌa̱ nguꞌ sca chaꞌ tlyu. Na nguluꞌuloo ti tucua tyaꞌa xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ ngua tiꞌ nu nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ; nacui̱ xca̱ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ luꞌú Jesús juani. \v 24 Loꞌo ti ndyaa xi nguꞌ tyaꞌa ngua tsaꞌa̱ cua toꞌ cuaá liꞌ. Loꞌo liꞌ naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ xca̱ biꞌ ñiꞌya̱ nu nacui̱ nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ ya, pana ná naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús. \p \v 25 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nu nguꞌ nu tyaꞌa ndyaa yu tyucui̱i̱: \p ―Lyiji tsa chaꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱ chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ scaa chaꞌ; tiyaꞌ tsa nxñi ma̱ lcaa chaꞌ nu nda nguꞌ jyoꞌo nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi saꞌni la. \v 26 ¿Ha siꞌi na cua ntsuꞌu chaꞌ chcubeꞌ nu laca Cristo biꞌ ñiꞌya̱ nu ngua juani? Tiyaꞌ la liꞌ tyalaa Cristo su tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ su tyucua ycuiꞌ liꞌ. \p \v 27 Liꞌ nguxana Jesús nguluꞌu yu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, ñaꞌa̱ chaꞌ nu cua nscua lo quityi cusuꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ yu. Nguxana nguꞌ loꞌo quityi nu nguscua jyoꞌo Moisés, loꞌo liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ lo lcaa quityi nu nguscua nguꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni. \p \v 28 Cua tyalaa ti nguꞌ ca quichi̱ su tsaa nguꞌ, liꞌ nguaꞌni Jesús ñiꞌya̱ si na tya tsaa la yu tyucui̱i̱ tyijyuꞌ la. \v 29 Pana ndatsaa tsa nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ tyanu yu slo nguꞌ. Nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu: \p ―Tyanu nuꞌu̱ loꞌo cua chaꞌ cua ngusi̱i̱ tsa juani, cua ca talya ti. \p Liꞌ ndyatí̱ Jesús ndyaa niꞌi̱ chaꞌ tyanu yu loꞌo nguꞌ. \v 30 Pana nu loꞌo cua ngaꞌa̱ yu loꞌo nguꞌ toꞌ mesa, liꞌ ngusñi yu sca xlyá, ndya yu xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; loꞌo liꞌ ngusaꞌbe yu xlyá biꞌ, chaꞌ ta yu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 31 Biꞌ hora laca nu ndyaala cloo nguꞌ, chaꞌ ndyuloo tsoꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu. Liꞌ nguliji yuꞌu yu slo nguꞌ, ngaꞌaa naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ. \v 32 Hora ti nacui̱ tsaca jiꞌi̱ tyaꞌa: \p ―¿Ha ná chañi chaꞌ tsoꞌo tsa ngua tiꞌ na? ―nacui̱―. Ti̱ ti ngutiꞌi̱ cresiya jiꞌna loꞌo lijya̱ ycuiꞌ nchcuiꞌ loꞌo na tyucui̱i̱, nu loꞌo nda yu chaꞌ loꞌo na, ñiꞌya̱ nu nchcuiꞌ quityi cusuꞌ ―nacui̱ jiꞌi̱ tyaꞌa. \p \v 33 Liꞌ xtyiꞌi ti ndyanu nguꞌ, hora ti ngusñi nguꞌ tyucui̱i̱ nguxtyu̱u̱ nguꞌ ñaa nguꞌ nde Jerusalén chaca quiyaꞌ. Ca biꞌ ndyalaa nguꞌ ca su ndyuꞌu tiꞌi̱ nu tii chaca tyaꞌa nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús biꞌ, loꞌo xi xaꞌ la tyaꞌa ndyaꞌa̱ nguꞌ ndiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 34 Hora ti nchcuiꞌ nguꞌ nu ngaꞌa̱ niꞌi̱ biꞌ loꞌo nguꞌ nu ndyalaa ca ti liꞌ: \p ―Chañi chaꞌ cua ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ ―nacui̱ nguꞌ―. Cua naꞌa̱ Simón jiꞌi̱ yu. \p \v 35 Loꞌo nu nguꞌ nu ndyaa nde Emaús ni, nda nguꞌ chaꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ ñiꞌya̱ nu ngua jiꞌi̱ nguꞌ tyucui̱i̱; nacui̱ nguꞌ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ ndyuloo nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús nu loꞌo ngulacua̱ yu jiꞌi̱ xlyá biꞌ. \s1 Nguluꞌuloo Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ yu \p \v 36 Tya nchcuiꞌ ti nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, loꞌo liꞌ ñaa ycuiꞌ Jesús. Ndatu̱ yu claꞌbe laja nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ: \p ―Ti̱ ti tyiꞌi̱ tyiquee ma̱ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 37 Ntsi̱i̱ tya nguꞌ ndiꞌi̱ nguꞌ liꞌ, nclyacua tsa tiꞌ nguꞌ, chaꞌ sca cuiꞌi̱ ti naꞌa̱ nguꞌ, ntiꞌ nguꞌ. \v 38 Liꞌ nchcuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ laca ntsi̱i̱ ma̱ ndiꞌi̱ ma̱? ―nacui̱―. ¿Ni chaꞌ laca nclyacua tsa tiꞌ ma̱? ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 39 Ñaꞌa̱ ma̱ yaꞌ naꞌ, ñaꞌa̱ ma̱ quiyaꞌ naꞌ; la cuiꞌ ti naꞌ laca̱. Calaꞌ ma̱ ꞌna, chaꞌ taca jlya tiꞌ ma̱ chaꞌ naꞌ laca̱. Sca cuiꞌi̱ ti ni, ná ntsuꞌu cuañaꞌ jiꞌi̱, loꞌo juaꞌa̱ tyijya̱ ná ntsuꞌu jiꞌi̱; pana cua naꞌa̱ ma̱ chaꞌ ntsuꞌu cuañaꞌ ꞌna ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 40 Liꞌ nguluꞌu yaꞌ ycuiꞌ yu, nguluꞌu quiyaꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 41 Ná ngua tyuloo tsoꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu xquiꞌya chaꞌ chaa tsa tiꞌ nguꞌ ngua, chaꞌ ndube tsa tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu. Biꞌ chaꞌ nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―¿Ha ntsuꞌu na cacu naꞌ jiꞌi̱ ma̱? \p \v 42 Liꞌ nda nguꞌ sa yuꞌbe cualya ngüiꞌi jiꞌi̱ yu, loꞌo sa yuꞌbe jbleꞌ cuiñaaꞌ cuityu̱. \p \v 43 ―Tsoꞌo ―nacui̱ Jesús liꞌ. \p Ngusñi yu jiꞌi̱ na biꞌ, ndyacu yu jiꞌi̱ nde slo nguꞌ liꞌ. \v 44 Loꞌo ti nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Chaꞌ nu ngua ca ti ꞌna, biꞌ laca chaꞌ nu cua ndachaꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo tya ndiꞌi̱ naꞌ loꞌo cuꞌma̱ tya tsubiꞌ la ―nacui̱ yu―. Cua nacui̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ngaꞌa̱ chaꞌ caca ꞌna lcaa chaꞌ nu cua nscua cuentya ꞌna lo quityi nu nguscua jyoꞌo Moisés, loꞌo juaꞌa̱ lo quityi nu nguscua jyoꞌo nguꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni, loꞌo juaꞌa̱ lo quityi Salmos nscua chaꞌ biꞌ. \p \v 45 Liꞌ nguluꞌu Jesús jiꞌi̱ nguꞌ ñaꞌa̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ quityi cusuꞌ biꞌ. \v 46 Nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Cua saꞌni nscua chaꞌ cajaa ycuiꞌ naꞌ nu laca naꞌ nu Cristo biꞌ, loꞌo tsa̱ nchca tyuna loꞌo cua ngujuii naꞌ, liꞌ nscua chaꞌ tyuꞌú naꞌ chaca quiyaꞌ. \v 47 Liꞌ ntsuꞌu chaꞌ ta nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ naꞌ loꞌo ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. Nde Jerusalén xana ma̱ cachaꞌ ma̱ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ clyo. Ngaꞌa̱ chaꞌ chcuiꞌ ma̱ loꞌo ñati̱ chaꞌ ca tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu tyiquee nguꞌ, chaꞌ xtyanu nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu nduꞌni nguꞌ; liꞌ cuaꞌni clyu tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lcaa quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 48 Loꞌo cuꞌma̱ ni, taca chcuiꞌ ma̱ cuentya jnaꞌ, chaꞌ jlo tiꞌ ma̱ lcaa ñaꞌa̱ nu cua ngua ꞌna. \v 49 Loꞌo juaꞌa̱ ta naꞌ Xtyiꞌi ycuiꞌ naꞌ jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ cua nchcuiꞌ Sti naꞌ chaꞌ ta Ni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ ma̱; biꞌ chaꞌ tyanu ma̱ nde Jerusalén re, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu caja juersa jiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ma̱. Tyuꞌu biꞌ nde cua̱ chaꞌ ca̱a̱ tyanu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱. \s1 Ndyacuí̱ Jesús ndyaa yu nde cua̱ \p \v 50 Liꞌ nduꞌu Jesús quichi̱ Jerusalén biꞌ, ndyaa loꞌo yu jiꞌi̱ nguꞌ ca toꞌ quichi̱ Betania biꞌ. Nde biꞌ ngusicua̱ yaꞌ Jesús chaꞌ culacua̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 51 Laja loꞌo nclyacua̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ, hora ti nduꞌu yu ndyaa yu nde cua̱ liꞌ. \v 52 Nguaꞌni tlyu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu, liꞌ xaꞌ nguxtyu̱u̱ nguꞌ ñaa nguꞌ nde Jerusalén. Tsoꞌo tsa ngua tyiquee nguꞌ liꞌ, \v 53 luꞌba tsa ndyaꞌa̱ nguꞌ neꞌ laa chaꞌ ndyuꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Tsa lo cua ti chaꞌ.