\id ACT \h LOS HECHOS \toc1 Ndiꞌya̱ nguaꞌni ñati̱ tya clyo loꞌo ngua tsaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús \toc2 LOS HECHOS \toc3 Hch. \mt1 Ndiꞌya̱ nguaꞌni ñati̱ tya clyo loꞌo ngua tsaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús \c 1 \s1 Nchcuiꞌ Jesús chaꞌ ca̱a̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni \p \v 1 Tya tsubiꞌ la cua nscua naꞌ sca quityi nu ndyaa slo nuꞌu̱, Teófilo. Quityi biꞌ ndachaꞌ jiꞌi̱ cua ñaꞌa̱ ca cña nu nguaꞌni Jesús, cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ nu nguluꞌu Jesús tya loꞌo nguxana ndyuꞌni yu cña, \v 2 lcaa chaꞌ nu nguaꞌni yu loꞌo ngutiꞌi̱ yu nde chalyuu. Bilya tyaa Jesús ca slo ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ngusubi yu jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu tsaa chcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ yu nde chalyuu. Nguxtyucua Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ Jesús loꞌo ngulo yu cña jiꞌi̱ nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ biꞌ, ñiꞌya̱ ntsuꞌu cña nu cuaꞌni nguꞌ biꞌ. \v 3 Loꞌo cua ngujuii Jesús, ndyuꞌú yu chaca quiyaꞌ, liꞌ nduꞌu tucua yu slo nguꞌ biꞌ. Tya tuꞌba tsa̱ ndyaꞌa̱ Jesús chalyuu, loꞌo juaꞌa̱ tyu̱u̱ quiyaꞌ nduꞌu tucua yu slo nguꞌ biꞌ; tsoꞌo tsa nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ chañi chaꞌ cua ndyuꞌú yu chaca quiyaꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ nu caca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱. \v 4 Bilya tyaa Jesús loꞌo nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ, chaꞌ tyanu nguꞌ quichi̱ Jerusalén. \p ―Jatya ma̱ ca quichi̱ re ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ―, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ca̱a̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ tyanu Ni neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱, ñiꞌya̱ nchcuiꞌ Sti naꞌ tya saꞌni la; juaꞌa̱ nda naꞌ la cuiꞌ ti chaꞌ loꞌo ma̱ tsubiꞌ ti. \v 5 Clyo cua ntyucuatya Juan jiꞌi̱ ñati̱ loꞌo hitya ti; pana cua tyalaa ti tsa̱ nu ca̱a̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ tyanu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱, juaꞌa̱ tyucuatya ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ma̱. \s1 Ndyaa Jesús nde cua̱ \p \v 6 Liꞌ lcaa tyaꞌa nguꞌ cua ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ seꞌi̱ ti, nchcuane nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ: \p ―Xuꞌna ―nacui̱ nguꞌ―, ¿ha siꞌi juani nu cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ tyanu chaꞌ jiꞌi̱ cua, chaꞌ caca ya loo jiꞌi̱ loyuu su cuentya quichi̱ tyi ya chaca quiyaꞌ, chaꞌ la cuiꞌ nguꞌ Israel laca ya? \p \v 7 Nguxacui̱ Jesús chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Ná ndyiꞌya ma̱ chacuayáꞌ chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ni tsa̱ caca, ni tyempo caca nu cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi cña. Sca ti ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ jlo tiꞌ chaꞌ biꞌ, nguxtyanu tsoꞌo Ni chaꞌ jiꞌi̱. \v 8 Juani xaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ caja ñiꞌya̱ cuaꞌni ma̱ nu loꞌo tyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ liꞌ taca chcuiꞌ ma̱ chaꞌ tsoꞌo loꞌo lcaa ñati̱, nu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ naꞌ. Chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ nde quichi̱ Jerusalén, juaꞌa̱ loꞌo nguꞌ loyuu su cuentya Judea, juaꞌa̱ loꞌo nguꞌ loyuu cacua ti nu naa Samaria biꞌ; chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ lcaa quichi̱ su ndiꞌi̱ nguꞌ chalyuu. \p \v 9 Loꞌo cua ndye nchcuiꞌ Jesús chaꞌ biꞌ, laja loꞌo naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ndyiquiꞌya ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ yu ndyaa yu nde cua̱ liꞌ. Ndyacu̱ꞌ sca coo hichu̱ꞌ yu chaꞌ ngaꞌaa tyaca̱ꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu. \v 10 Hora nu ndyaa biꞌ, liꞌ nguxñaꞌa̱ nguꞌ nde cua̱. Loꞌo ti ndu̱ tucua tyaꞌa ñati̱ nu ngati̱ steꞌ. Ndu̱ nguꞌ slo nguꞌ biꞌ liꞌ, \v 11 nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ Galilea ―nacui̱ nguꞌ―, ¿ni chaꞌ laca ndu̱ ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ nde cua̱? ―nacui̱ nguꞌ―. Jesús nu nguxtyanu ca ti jiꞌi̱ ma̱ cua ndyaa nde cua̱, tya ca̱a̱ yu lo yuu chaca quiyaꞌ. Ñiꞌya̱ nu tyaca̱ꞌ loꞌo ndyaa yu, juaꞌa̱ tyaca̱ꞌ loꞌo ca̱a̱ yu chaca quiyaꞌ ―nacui̱ nguꞌ nu ngati̱ steꞌ biꞌ liꞌ. \s1 Ngusubi nguꞌ jiꞌi̱ Matías chaꞌ cuaꞌni cña loo Judas \p \v 12 Liꞌ nduꞌu nguꞌ nde lo cuati̱ Olivos, nguxtyu̱u̱ nguꞌ nde quichi̱ Jerusalén. Cacua ti ndiꞌi̱ quichi̱; ná ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío chaꞌ tsaa nguꞌ tyijyuꞌ la tsa̱ taꞌa, nu loꞌo ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ. \v 13 Yala ti ndyalaa nguꞌ quichi̱ biꞌ, liꞌ ndyaa nguꞌ niꞌi̱ tucua baꞌa su ndiꞌi̱ nguꞌ: ndyaa Pedro, loꞌo Jacobo, loꞌo Juan, loꞌo Andrés, loꞌo Felipe, loꞌo Tomás, loꞌo Bartolomé, loꞌo Mateo, loꞌo chaca Jacobo sñiꞌ Alfeo, loꞌo Simón nu ngua sca nguꞌ jiꞌi̱ taju cananista, loꞌo Judas tyaꞌa Jacobo. \v 14 Stuꞌba ti nclacua tiꞌ nguꞌ biꞌ, luꞌba ti nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. Loꞌo tyaꞌa Jesús ndiꞌi̱ loꞌo nguꞌ biꞌ, loꞌo María xtyaꞌa̱ Jesús, loꞌo tyu̱u̱ tyaꞌa nu cunaꞌa̱ nu ndyaꞌa̱ loꞌo yu. \p \v 15 Ngua sca tsa̱ ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu cua ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo ca quichi̱ biꞌ; sca siyento ntucua calaa tyaꞌa ñati̱ ntsuꞌu nu ngutuꞌu tiꞌi̱ tsa̱ biꞌ. Liꞌ ndatu̱ Pedro chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ: \p \v 16 ―Cuꞌma̱ tyaꞌa ndiꞌi̱ na re ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―, nu ngua saꞌni nguxtyucua Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ David loꞌo nguscua jyoꞌo biꞌ lo quityi ñiꞌya̱ caca cña nu cuaꞌni jyoꞌo Judas nde loo la. Ycuiꞌ Judas nguluꞌu tyucui̱i̱ jiꞌi̱ nguꞌ xñaꞌa̱ loꞌo ngusñi nguꞌ jiꞌi̱ Jesús preso; pana ñiꞌya̱ nu ndyanu chaꞌ caca jiꞌi̱ yu, juaꞌa̱ ngua chaꞌ biꞌ. \v 17 Stuꞌba ti ngutaꞌa̱ jyoꞌo Judas loꞌo na, stuꞌba ti nguaꞌni yu cña loꞌo na nquichaꞌ. \v 18 Loꞌo liꞌ ndyaa jyoꞌo biꞌ ngüiꞌya sca yuu loꞌo cayaꞌ nu nda nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ nguaꞌni yu chaꞌ cuxi, nu loꞌo ndyujuiꞌ yu cresiya jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ xñaꞌa̱ biꞌ. Ycuiꞌ ca yu nguxtyú yu jiꞌi̱ yu lo yuu, ngutaaꞌ neꞌ yu nduꞌu tri seꞌi̱ yu, ngujuii yu liꞌ. \v 19 Hora ti ngua cuayáꞌ tiꞌ lcaa nguꞌ quichi̱ Jerusalén, biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ Acéldama naa yuu su nclyú yu; ndiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌcña biꞌ: “Yuu su ndyalú tañi ñati̱”. \v 20 Loꞌo juaꞌa̱ ngutuꞌu tucua chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ lo quityi Salmos nu nchcuiꞌ ndiꞌya̱: \q1 Laja ti tyanu tyi yu, \q1 ngaꞌaa tyanu ñati̱ luꞌú cajua. \m Loꞌo xaꞌ nchcuiꞌ quityi biꞌ chaca quiyaꞌ: \q1 Cuaꞌni xaꞌ ñati̱ cña su ndu̱ yu. \p ’Juaꞌa̱ nchcuiꞌ quityi biꞌ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ―, \v 21-22 biꞌ chaꞌ juani tsoꞌo si cuaꞌni xaꞌ ñati̱ tyaꞌa na cña loo jyoꞌo Judas. Ñati̱ biꞌ caca sca nguꞌ tyaꞌa na nu ndyaꞌa̱ loꞌo na lcaa tsa̱ loꞌo ngutiꞌi̱ Jesús loꞌo na chalyuu re. Ndyaꞌa̱ yu loꞌo na, masi clyo loꞌo ntyucuatya jyoꞌo Juan jiꞌi̱ ñati̱, masi tsubiꞌ ti loꞌo nduꞌu Jesús ndyaa nde cua̱. Ñati̱ biꞌ cua naꞌa̱ ñiꞌya̱ ngua loꞌo ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ loꞌo cua ngujuii, biꞌ chaꞌ taca chcuiꞌ yu loꞌo xaꞌ ñati̱ chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ nu ngua chaꞌ biꞌ. \p \v 23 Liꞌ ngusubi nguꞌ tucua tyaꞌa nu quiꞌyu; sca yu nu naa José Barsabás nu nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ Justo naa yu, loꞌo chaca yu nu naa Matías. \v 24 Liꞌ nchcuiꞌ lcaa nguꞌ biꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi: \p ―Ndyosi nu Xuꞌna ya ―nacui̱ nguꞌ―, jlo tiꞌ nuꞌu̱ ñiꞌya̱ nu ntsuꞌu tyiquee lcaa ñati̱ chalyuu. Culuꞌu nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya ti jiꞌi̱ nu tucua tyaꞌa nu quiꞌyu re nu cua ngusubi ycuiꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱, \v 25 chaꞌ taca tsaa yu biꞌ xaꞌ quichi̱, chaꞌ chcuiꞌ yu chaꞌ jinuꞌu̱ cña su ndu̱ jyoꞌo Judas nquichaꞌ. Na cua nguxtyanu jyoꞌo biꞌ cña chaꞌ xñaꞌa̱ tsa biꞌ, loꞌo liꞌ ndyaa ca su ndyanu chaꞌ tsaa. \p \v 26 Liꞌ nguaꞌni nguꞌ sca cña chaꞌ ngusubi nguꞌ jiꞌi̱ tsaca nguꞌ, ti jiꞌi̱ tyanu cña biꞌ. Juaꞌa̱ nquijeloo jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ Matías caca ñati̱ biꞌ. Liꞌ stuꞌba ti ndyaꞌa̱ yu biꞌ loꞌo nu tii chaca tyaꞌa nguꞌ chaꞌ caca tyaꞌa nguꞌ nu nda Ni cña jiꞌi̱ chaꞌ chcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo nde lo yuu chalyuu. \c 2 \s1 Ndyalaa Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi \p \v 1 Ngua tsa̱ taꞌa Pentecostés, sca taꞌa jiꞌi̱ nguꞌ judío, liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo ca biꞌ seꞌi̱ ti. \v 2 Hora ti nguañi nde neꞌ niꞌi̱ su ngaꞌa̱ nguꞌ ñiꞌya̱ laca loꞌo lye tsa ndyaca cuiꞌi̱. Lcaa nguꞌ biꞌ ndyuna nguꞌ loꞌo nguañi biꞌ. \v 3 Liꞌ nduꞌu tucua tyu̱u̱ tyaꞌa na ñiꞌya̱ slu quiiꞌ ti ñaꞌa̱, ngutacui biꞌ lo xlya hique lcaa nguꞌ biꞌ; \v 4 juaꞌa̱ ngua loꞌo ndyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ lcaa nguꞌ biꞌ. Liꞌ nguxana nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱, chaꞌ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi nguaꞌni loꞌo nguꞌ chaꞌ ngua jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 5 Tyempo nu ndyaca taꞌa biꞌ nde quichi̱ Jerusalén ndiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ judío; ngutuꞌu nguꞌ lijya̱ nguꞌ tyu̱u̱ quichi̱ loyuu tyijyuꞌ, chaꞌ nduꞌni tlyu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 6 Liꞌ nguxana ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ca su ndañi chaꞌ biꞌ. Ná ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti ñiꞌya̱ nu ngua, chaꞌ lcaa nguꞌ tyijyuꞌ ndyuna nguꞌ chaꞌ nchcuiꞌ nu ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ ycuiꞌ ca nguꞌ tyijyuꞌ biꞌ. \v 7 Ndube tsa tiꞌ nguꞌ tyijyuꞌ biꞌ liꞌ, ngulacua tsa tiꞌ nguꞌ biꞌ: \p ―¿Ha siꞌi xcuiꞌ nguꞌ quichi̱ su cuentya Galilea laca nguꞌ jua? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ―. \v 8 ¿Ni chaꞌ laca ndyuna na nchcuiꞌ nguꞌ jua chaꞌcña jiꞌna? ―nacui̱ nguꞌ―. \v 9 Quiñaꞌa̱ tsa quichi̱ nduꞌu na: laca na nguꞌ Partia, nguꞌ Media, nguꞌ Elam, nguꞌ Mesopotamia, nguꞌ Judea, nguꞌ Capadocia, nguꞌ Ponto, nguꞌ loyuu su cuentya Asia, \v 10 nguꞌ Frigia, nguꞌ Panfilia, nguꞌ Egipto, nguꞌ Africa nu ndiꞌi̱ nde loo la jiꞌi̱ quichi̱ Cirene; loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ romano, loꞌo ndiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ca nde ―nacui̱ nguꞌ biꞌ―. Ntsuꞌu nu laca sñiꞌ nguꞌ judío tyaꞌa na, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu xaꞌ nguꞌ romano nu stuꞌba ti ndyuꞌni tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni loꞌo na. \v 11 Loꞌo juaꞌa̱ ndiꞌi̱ nguꞌ Creta, ndiꞌi̱ nguꞌ Arabia. Pana lcaa na loꞌo tyaꞌa na ndyuna na nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌcña jiꞌna, stuꞌba ti ndyuna na lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ tlyu nu nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 12 Ndube tsa tiꞌ lcaa nguꞌ biꞌ. Ná jlo tiꞌ nguꞌ tsiyaꞌ ti na ca ngua. Tya nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ liꞌ: \p ―¿Na laca ndyaca re? ―nacui̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 13 Loꞌo juaꞌa̱ nxtyí loꞌo xaꞌ la ñati̱ jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ: \p ―Cuꞌbi tsa nguꞌ jua chaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ juaꞌa̱ ―nacui̱ nguꞌ. \s1 Chaꞌ nu nchcuiꞌ Pedro loꞌo nguꞌ \p \v 14 Loꞌo liꞌ ndu̱ Pedro loꞌo nu tii chaca tyaꞌa ñati̱ biꞌ, cui̱i̱ nchcuiꞌ yu loꞌo nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ liꞌ: \p ―Nguꞌ cusuꞌ cuꞌma̱, nguꞌ judío ―nacui̱ Pedro―, loꞌo lcaa cuꞌma̱ nu ndiꞌi̱ nde quichi̱ Jerusalén juani ―nacui̱ yu―, cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ ―nacui̱ yu―. \v 15 Cuꞌbi cuare, ntiꞌ ma̱; pana siꞌi na cuꞌbi cuare, chaꞌ hora cua caa nde tlya ti laca juani. \v 16 Ndiꞌya̱ ndyaca chaꞌ re: na cua ngua chaꞌ tlyu biꞌ, ñiꞌya̱ nu nchcuiꞌ chaꞌ nu cua nguscua jyoꞌo cusuꞌ Joel nu ngua saꞌni la. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ quityi biꞌ: \q1 \v 17 Tyempo nde loo la loꞌo cua tye ti chalyuu, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi, \q1 ta naꞌ Xtyiꞌi ycuiꞌ naꞌ chaꞌ tyanu neꞌ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu, nacui̱ Ni. \q1 Liꞌ ta sñiꞌ ma̱ chaꞌ jnaꞌ loꞌo nguꞌ. \q1 Loꞌo juaꞌa̱ ñaꞌa̱ nguꞌ cuañiꞌ chaꞌ tlyu nu nduꞌni ycuiꞌ Ni, \q1 culuꞌu naꞌ chaꞌ tlyu biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ; \q1 loꞌo juaꞌa̱ chcuiꞌ xcalá nguꞌ cusuꞌ. \q1 \v 18 Ta naꞌ Xtyiꞌi ycuiꞌ naꞌ chaꞌ tyanu neꞌ cresiya jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu nduꞌni cña nu nclyo naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, nacui̱ Ni. \q1 Liꞌ chcuiꞌ ñati̱ biꞌ lcaa chaꞌ nu ta naꞌ loꞌo nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ. \q1 \v 19 Cuaꞌni naꞌ chaꞌ tlyu nde cua̱, \q1 loꞌo juaꞌa̱ cuaꞌni naꞌ chaꞌ tlyu nde lo yuu; \q1 lye tyalú tañi liꞌ, tyaqui̱ quiiꞌ tonu, xcuiꞌ snii caca nde lo yuu, nacui̱ Ni. \q1 \v 20 Naꞌ laca̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna ma̱; \q1 cua tyalaa ti tsa̱ loꞌo cuaꞌni cuayáꞌ naꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu. \q1 Cuaꞌni naꞌ chaꞌ tyacu̱ꞌ lo xee cuichaa, \q1 chaꞌ ngaꞌa ñaꞌa̱ caca coꞌ, ñiꞌya̱ tañi ñaꞌa̱, nacui̱ Ni. \q1 Sca tsa̱ tlyu tsa caca biꞌ, liñi caca cuayáꞌ tiꞌ lcaa ñati̱ chalyuu loꞌo tyalaa tsa̱ biꞌ. \q1 \v 21 Pana cuaꞌni lyaá naꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu ndijña chaꞌ clyu tiꞌ ꞌna. \m Juaꞌa̱ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi. Nguscua jyoꞌo Joel chaꞌ biꞌ lo quityi ―nacui̱ Pedro―. \p \v 22 ’Cuꞌma̱ nguꞌ Israel ―nacui̱ yu―, cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani: Nguꞌ Nazaret laca Jesús. Nguxtyucua ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ yu loꞌo nguaꞌni yu xcuiꞌ cña tonu ca slo ma̱. Ngulacua tsa tiꞌ ma̱ loꞌo naꞌa̱ ma̱ cña tonu biꞌ, loꞌo ngua cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ xcuiꞌ cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ngua. \v 23 Cua saꞌni la cua jlo tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi, tya liꞌ cua nchcuiꞌ Ni ñiꞌya̱ nu caca jiꞌi̱ Jesús. Ndachaꞌ lo Ni jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cujuii ñati̱ cuxi jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús. Juaꞌa̱ ngua liꞌ; tsubiꞌ ti ngusñi ma̱ jiꞌi̱ yu, ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ yu lo crusi. Cua ndyujuii ma̱ jiꞌi̱ yu loꞌo nda ma̱ cña jiꞌi̱ ñati̱ cuxi biꞌ, chaꞌ cua nguaꞌni nguꞌ cña cuxi biꞌ cuentya jiꞌi̱ ma̱, ñiꞌya̱ nu nacui̱ Ni chaꞌ caca. \v 24 Pana ná nscua chaꞌ tyanu Jesús neꞌ cuaá ñaꞌa̱ jyoꞌo ti yu, biꞌ chaꞌ nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi Sti yu chaꞌ ndyuꞌú yu chaca quiyaꞌ. \v 25 Cua ntsuꞌu chaca chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ David saꞌni la nu nchcuiꞌ cuentya jiꞌi̱ Jesús ndiꞌya̱: \q1 Xuꞌna, nacui̱ yu, xcuiꞌ ndyaꞌa̱ nuꞌu̱ loꞌo naꞌ; \q1 cacua tsa ngaꞌa̱ nuꞌu̱ slo naꞌ, chaꞌ caca tlyu tyiquee naꞌ loꞌo nxtyucua nuꞌu̱ jnaꞌ; \q1 \v 26 biꞌ chaꞌ tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee naꞌ, juaꞌa̱ tsoꞌo tsa nchcuiꞌ naꞌ xquiꞌya nuꞌu̱, chaꞌ chaa tsa tiꞌ naꞌ. \q1 Ti̱ ti ndiꞌi̱ tyucui ñaꞌa̱ naꞌ xquiꞌya chaꞌ ndiꞌi̱ nuꞌu̱ chaꞌ ñaꞌa̱si̱i̱ nuꞌu̱ jnaꞌ. \q1 \v 27 Ná tyanu cresiya jnaꞌ su ndiꞌi̱ jyoꞌo, xquiꞌya chaꞌ ná ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ catsuꞌ cuañaꞌ naꞌ juaꞌa̱ ti, chaꞌ ntsuꞌu tsa tyiquee nuꞌu̱ ñaꞌa̱ nuꞌu̱ jnaꞌ; \q1 \v 28 cua nguluꞌu nuꞌu̱ tyucui̱i̱ su tsaꞌa naꞌ chaꞌ tyiꞌi̱ naꞌ ca slo nuꞌu̱. \q1 Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee naꞌ chaꞌ stuꞌba ti tyiꞌi̱ naꞌ loꞌo nuꞌu̱ liꞌ. \m Juaꞌa̱ nguscua jyoꞌo David lo quityi. \p \v 29 ’Pana jlo tiꞌ cuꞌma̱ chaꞌ chañi chaꞌ ngujuii David, nu jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna ―nacui̱ Pedro―. Saꞌni tsa ngujuii biꞌ; nguxatsiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ liꞌ, loꞌo juaꞌa̱ tya ntsiya cuaá jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ juani. \v 30 Tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ngua jyoꞌo David biꞌ; jlo tiꞌ yu chaꞌ nda Ni chaꞌ liñi loꞌo yu loꞌo nchcuiꞌ Ni chaꞌ sca ñati̱ tyaꞌa nati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ yu cala nde loo la, biꞌ caca nu Cristo. Caca Cristo biꞌ rey, ñiꞌya̱ loꞌo ngua ycuiꞌ David rey. \v 31 Ngua cuayáꞌ tiꞌ yu tya saꞌni la chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ tyuꞌú nu Cristo biꞌ chaca quiyaꞌ loꞌo cua ngujuii, biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ yu chaꞌ ná tyanu cresiya jiꞌi̱ Cristo su ndiꞌi̱ jyoꞌo, ná catsuꞌ cuañaꞌ Cristo liꞌ. \v 32 Chaꞌ liñi laca chaꞌ nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ ―nacui̱ Pedro―. Liñi nda ya chaꞌ loꞌo cuꞌma̱, chaꞌ cua naꞌa̱ ya jiꞌi̱ yu chaca quiyaꞌ chaꞌ luꞌú yu. \v 33 Liꞌ ñaa ycuiꞌ Ndyosi ya̱quiꞌya Ni jiꞌi̱ Jesús chaꞌ tyaa yu ca slo ycuiꞌ Ni. Juani ndiꞌi̱ Jesús nde laꞌa tsuꞌ cui̱ su tlyu ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi. Cua nda ycuiꞌ Ndyosi Sti yu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ Jesús, loꞌo nu juani cua nda Jesús Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni chaꞌ tyalaa nde chalyuu. Lcaa chaꞌ nu cua ndyuna ma̱, lcaa chaꞌ nu cua naꞌa̱ ma̱ tsa̱ juani, biꞌ laca cña nu nguaꞌni ycuiꞌ Jesús. \v 34 Ná ndyaa jyoꞌo David ñaꞌa̱ luꞌú ti ca slo ycuiꞌ Ndyosi, biꞌ chaꞌ jlo tiꞌ na chaꞌ siꞌi chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca yu nchcuiꞌ chaꞌ nu nguscua nu David biꞌ lo quityi, nu ndiꞌya̱ nchcuiꞌ: \q1 Cua nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nu Xuꞌna naꞌ: \q1 “Tyucua nuꞌu̱ laꞌa tsuꞌ cui̱ jnaꞌ. \q1 \v 35 Caca nuꞌu̱ loo jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu laca tyaꞌa cusu̱u̱ nuꞌu̱”, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱. \m Juaꞌa̱ nguscua jyoꞌo David lo quityi ―nacui̱ Pedro―. \p \v 36 ’Ntsuꞌu sca chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús nu ngaꞌa̱ chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ lcaa na nu laca na nguꞌ Israel: La cuiꞌ Jesús nu ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ na jiꞌi̱ lo crusi chaꞌ cujuii na jiꞌi̱, la cuiꞌ yu biꞌ, cua nda ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ caca yu Xuꞌna na, chaꞌ laca yu nu Cristo. \p \v 37 Loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Pedro, ntyujuꞌu tsa tiꞌ nguꞌ liꞌ. Nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ Pedro loꞌo jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús tya clyo: \p ―¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni ya juani? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 38 ―Tsoꞌo si caca tyujuꞌu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi, lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu tyiquee ma̱ xtyanu ma̱ jiꞌi̱ liꞌ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ―. Loꞌo juaꞌa̱ tyucuatya nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. Cuityi̱ Ni lcaa quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱ liꞌ, juaꞌa̱ ta Ni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni chaꞌ tyanu Ni neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱. \v 39 Liñi tsa chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ma̱ loꞌo nchcuiꞌ Ni chaꞌ tyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱, loꞌo neꞌ cresiya jiꞌi̱ sñiꞌ ma̱ tyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni, loꞌo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ nu ndiꞌi̱ tyijyuꞌ tyanu Ni; tyanu Ni neꞌ cresiya jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu cua ngusubi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱. \p \v 40 Tya quiñaꞌa̱ la chaꞌ nchcuiꞌ Pedro loꞌo nguꞌ liꞌ. Liñi tsa ngulo yu cña jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Xtyanu ma̱ jiꞌi̱ ñati̱ nu nduꞌni xcuiꞌ chaꞌ cuxi ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 41 Lcaa nguꞌ nu jlya tiꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Pedro loꞌo nguꞌ, ndyaa nguꞌ biꞌ chaꞌ tyucuatya nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Jesús. La cuiꞌ tsa̱ biꞌ nguxana sna mil tyaꞌa ñati̱ ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo. \v 42 Ndyuna tsoꞌo lcaa nguꞌ biꞌ chaꞌ nu nguluꞌu nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo jiꞌi̱ nguꞌ. Tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee nguꞌ biꞌ, stuꞌba ti ndiꞌi̱ nguꞌ, luꞌba ti nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi; stuꞌba ti ndacu nguꞌ, stuꞌba ti ndyuꞌni tlyu lcaa nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Jesucristo. \s1 Ndiꞌya̱ nguaꞌni ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo clyo \p \v 43 Ndube tsa tiꞌ lcaa nguꞌ quichi̱ biꞌ jiꞌi̱ cña nu ndyuꞌni ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ cua quiñaꞌa̱ cña tonu nguaꞌni nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo chacuayáꞌ jiꞌi̱ Ni. \v 44 Lcaa nguꞌ stuꞌba ti ndiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo, nda nguꞌ chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tacha nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ; \v 45 ndyujuiꞌ nguꞌ lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ caja cñi nu tacha nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ nu ná ntsuꞌu chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ tsiyaꞌ ti. \v 46 Lcaa tsa̱ ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ biꞌ neꞌ laa tonu jiꞌi̱ nguꞌ judío, juaꞌa̱ stuꞌba ti ndacu nguꞌ biꞌ toꞌ tyi tyaꞌa nguꞌ. Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee nguꞌ biꞌ, tsoꞌo ti nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, \v 47 chaꞌ nduꞌni tlyu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Tsoꞌo nchcuiꞌ lcaa ñati̱ quichi̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, juaꞌa̱ lcaa tsa̱ quiñaꞌa̱ la ñati̱ ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo; ndyuꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. Biꞌ chaꞌ quiñaꞌa̱ la ñati̱ ndyatu̱ nu ndyuꞌu tiꞌi̱ loꞌo taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ liꞌ. \c 3 \s1 Nguaꞌni nguꞌ joꞌo jiꞌi̱ nu quicha quiyaꞌ \p \v 1 Ngua sca tsa̱ ndyaa Pedro loꞌo Juan neꞌ laa tonu. Hora cua sna nde ngusi̱i̱ ngua, biꞌ hora laca nu nchcuiꞌ nguꞌ loyuu biꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. \v 2 Ngaꞌa̱ sca nu quicha quiyaꞌ toꞌ laa, ca ñaꞌa̱ quicha quiyaꞌ yu nu loꞌo ngula yu. Lcaa tsa̱ ndyaꞌa̱ loꞌo tyaꞌa nu quicha biꞌ jiꞌi̱ yu toꞌ laa tonu, nu toꞌ laa nu ndaꞌya tsa ñaꞌa̱ nduꞌni nguꞌ quichi̱ jiꞌi̱. Ngaꞌa̱ yu toꞌ laa ndijña yu msta̱ jiꞌi̱ nguꞌ nu loꞌo lijya̱ nguꞌ toꞌ laa liꞌ. \v 3 Cua naꞌa̱ nu quicha biꞌ jiꞌi̱ Pedro loꞌo jiꞌi̱ Juan, lijya̱ nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ neꞌ laa, ngüijña yu msta̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 4 Ndyatu̱ seꞌi̱ ti Pedro loꞌo Juan chaꞌ ñaꞌa̱ tsoꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nu quicha biꞌ. Liꞌ ndachaꞌ Pedro jiꞌi̱ yu: \p ―Ñaꞌa̱ nuꞌu̱ xi jiꞌi̱ ya ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ yu. \p \v 5 Ndyuna tsoꞌo yu, ngua tiꞌ yu chaꞌ cua ta ti nguꞌ msta̱ jiꞌi̱ yu. \p \v 6 ―Ná ntsuꞌu cñi jnaꞌ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱―, chaca lo cña ntsuꞌu jnaꞌ chaꞌ cuaꞌni naꞌ loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱―. ¡Chacuayáꞌ jiꞌi̱ Jesucristo Nazaret ni!, tyatu̱ nuꞌu̱ chaꞌ tyaꞌa̱ nuꞌu̱ ycuiꞌ ti. \p \v 7 Liꞌ ngusñi Pedro yaꞌ yu tsuꞌ cui̱ chaꞌ xatu̱ jiꞌi̱ yu liꞌ. Hora ti ngua tsoꞌo quiyaꞌ yu, loꞌo yane quiyaꞌ yu ngua tsoꞌo. \v 8 Tajuaꞌ tsa ndatu̱ yu biꞌ, nguxana yu ndyaꞌa̱ yu liꞌ; ndyatí̱ yu ndyaa yu neꞌ laa tonu loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ, ndyaꞌa̱ yu ndyacua̱ yu chaꞌ chaa tsa tiꞌ yu, chaꞌ ngua tsoꞌo quiyaꞌ yu ndyaꞌa̱ yu. Nguaꞌni tlyu yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ nguaꞌni Ni chaꞌ ngua tsoꞌo quiyaꞌ yu. \v 9 Cua naꞌa̱ lcaa ñati̱ jiꞌi̱ yu neꞌ laa, chaꞌ tsoꞌo ti nchca ndyaꞌa̱ yu, chaꞌ ndyuꞌni tlyu yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 10 Nslo nguꞌ jiꞌi̱ yu, chaꞌ la cuiꞌ yu quicha quiyaꞌ nu cua nchcaꞌa̱ toꞌ laa biꞌ ndijña yu msta̱ jiꞌi̱ nguꞌ lcaa tsa̱ laca yu biꞌ. Ndube tsa tiꞌ nguꞌ liꞌ, ngulacua tsa tiꞌ nguꞌ chaꞌ cua ngua tsoꞌo quiyaꞌ yu. \s1 Chaꞌ nu nda Pedro loꞌo quiñaꞌa̱ ñati̱ \p \v 11 Ndu̱ Pedro loꞌo Juan toꞌ laa tonu su nacui̱ nguꞌ “Corredor jiꞌi̱ Salomón” liꞌ. Loꞌo nu quiꞌyu nu ngua tsoꞌo quiyaꞌ biꞌ ni, ndu̱ yu loꞌo nguꞌ; ñaꞌa̱ ti ngaꞌa̱ yu ngusñi yu yaꞌ nguꞌ biꞌ. Liꞌ quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ quichi̱ ngusna lijya̱ slo nguꞌ biꞌ, chaꞌ ndube tsa tiꞌ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ ñiꞌya̱ nu ngua, chaꞌ ngua tsoꞌo quiyaꞌ yu quicha biꞌ liꞌ. \v 12 Cua naꞌa̱ Pedro jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ ndyalaa nguꞌ slo. Liꞌ nchcuiꞌ Pedro loꞌo nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ ñiꞌya̱ nu ngua jiꞌi̱ nu quicha biꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ Israel ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ―, ¿ni chaꞌ laca ndube tsa tiꞌ ma̱? ―nacui̱―. Na ndu̱ ti ma̱ nxñaꞌa̱ tsa ma̱ jiꞌi̱ ya ―nacui̱―. Ndube tsa tiꞌ ma̱ ñaꞌa̱ ma̱ na ca ndyaca jiꞌi̱ nu quiꞌyu re. Nacui̱ ma̱ chaꞌ nchca tsa jiꞌi̱ ya; nguaꞌni ya chaꞌ ndyaca tsoꞌo yu re xquiꞌya chaꞌ tsoꞌo tsa chaꞌ nu nduꞌni ya lcaa tsa̱, ntiꞌ ma̱. Siꞌi juaꞌa̱. Jesús laca nu nguaꞌni chaꞌ ndyaca tsoꞌo quiyaꞌ yu re. \v 13 Ycuiꞌ Ndyosi Sti na ni, la cuiꞌ Ni laca nu nguaꞌni tlyu jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna jiꞌi̱ tya saꞌni la, masi jyoꞌo Abraham, masi jyoꞌo Isaac, masi jyoꞌo Jacob; lcaa jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi biꞌ. Ycuiꞌ Ndyosi laca nu cua nda chacuayáꞌ jiꞌi̱ Jesús Sñiꞌ ycuiꞌ Ni chaꞌ caca tlyu yu. Ntejeyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ nu Jesús biꞌ tsubiꞌ ti, ndyaa loꞌo ma̱ jiꞌi̱ yu, ndyaa ma̱ ngusta ma̱ quiꞌya jiꞌi̱ yu slo nguꞌ nu laca loo; nu loꞌo ngua tiꞌ gobernador Pilato chaꞌ tyuꞌu Jesús laja ti, ná ntajaꞌa̱ ma̱ liꞌ. \v 14 Xcuiꞌ chaꞌ tsoꞌo nguaꞌni nu Jesús biꞌ, xcuiꞌ lubii cresiya jiꞌi̱ yu, loꞌo ná nda ma̱ chacuayáꞌ tyuꞌu yu laja ti liꞌ. Ngüijña ma̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ gobernador biꞌ, chaꞌ tyuꞌu laja ti chaca nu laca preso, nu cua ndyujuii jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱. \v 15 Loꞌo liꞌ ngüijña ma̱ chacuayáꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, masi ycuiꞌ Jesús laca nu nda chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ ñati̱. Liꞌ nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ loꞌo cua ngujuii yu. Jlo tiꞌ ya chaꞌ chañi laca chaꞌ cua ndyuꞌú yu chaca quiyaꞌ, chaꞌ cua naꞌa̱ ya jiꞌi̱ yu ñaꞌa̱ luꞌú ti yu chaca quiyaꞌ. \p \v 16 ’Cua nslo ma̱ jiꞌi̱ nu quiꞌyu re nu ngua quicha yu nquichaꞌ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ―. Loꞌo juani cua nguaꞌni Jesús chaꞌ ndyaca tsoꞌo yu re, xquiꞌya chaꞌ jlya tiꞌ ya jiꞌi̱ Jesús. Nchca tsa jiꞌi̱ nu Jesús biꞌ cuaꞌni chaꞌ tyaca tsoꞌo ñati̱; taca ñaꞌa̱ ma̱ chaꞌ chañi chaꞌ biꞌ, chaꞌ ngua tsoꞌo yu re juani. \p \v 17 ’Cuꞌma̱ nguꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi na, jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ ná ngua tii ma̱ tilaca ngua Jesús nu loꞌo ngüijña ma̱ chacuayáꞌ chaꞌ cujuii sendaru jiꞌi̱ yu. Loꞌo juaꞌa̱ nu nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ ma̱, ná ngua tii nguꞌ na laca nu nguaꞌni nguꞌ, si chaꞌ tsoꞌo, si chaꞌ cuxi nguaꞌni nguꞌ liꞌ. \v 18 Cua laca chaꞌ juani, la cuiꞌ chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna saꞌni la, la cuiꞌ chaꞌ nu nguscua nguꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Quityi biꞌ nchcuiꞌ chaꞌ tiꞌí tsa cuaꞌni quicha nguꞌ jiꞌi̱ Jesucristo; juaꞌa̱ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, la cuiꞌ Jesús nu nda ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ya̱a̱ lo yuu chalyuu. \v 19 Biꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ ca tyujuꞌu tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu tyiquee ma̱ jiꞌi̱, cuati jña ma̱ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ cuityi̱ Ni lcaa chaꞌ cuxi nu nguaꞌni ma̱. Cuaꞌni nu Xuꞌna na chaꞌ taca ca tsoꞌo cresiya jiꞌi̱ ma̱ chaca quiyaꞌ liꞌ. \v 20 Cuati culo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ Jesús chaꞌ tya̱a̱ chaca quiyaꞌ, la cuiꞌ Jesús nu ngusubi Ni jiꞌi̱ chaꞌ caca nu Xuꞌna na. \v 21 Ntsuꞌu chaꞌ tyanu Jesús ca slo Ni nu juani ti; pana tiyaꞌ la, liꞌ tyalaa sca tsa̱ loꞌo chaca quiyaꞌ cuaꞌni cucui ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lcaa na nu ntsuꞌu chalyuu, chaꞌ liꞌ tya̱a̱ Jesús. Juaꞌa̱ laca chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna, chaꞌ nu nguscua nguꞌ lo quityi cua saꞌni la. \v 22 Tyempo biꞌ ndiꞌya̱ nguscua jyoꞌo Moisés biꞌ: “Ñiꞌya̱ ngulo ycuiꞌ Ndyosi cña jnaꞌ chaꞌ ta naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Ni loꞌo ma̱, juaꞌa̱ culo nu Xuꞌna na cña jiꞌi̱ sca nu cusuꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi na ca nde loo la. Taquiyaꞌ ma̱ lcaa chaꞌ nu chcuiꞌ nu cusuꞌ biꞌ loꞌo ma̱. \v 23 Si ntsuꞌu sca ñati̱ nu ná ntiꞌ taquiyaꞌ chaꞌ nu ta nu cusuꞌ biꞌ, tye chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ liꞌ; ná caca ñati̱ biꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi.” Juaꞌa̱ nscua chaꞌ lo quityi biꞌ. \p \v 24 ’La cuiꞌ juaꞌa̱ nguscua lcaa jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi saꞌni la; masi quityi nu nguscua jyoꞌo Samuel, masi quityi nu nguscua lcaa jyoꞌo cusuꞌ biꞌ, nguscua nguꞌ chaꞌ ca̱a̱ Jesucristo lo yuu chalyuu. Loꞌo juani cua ngua chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ. \v 25 Lcaa na laca na tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ nu nguscua quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi biꞌ; na cua ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni loꞌo jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ngua chaꞌ ndyanu chaꞌ biꞌ cuentya jiꞌna juani, chaꞌ tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ biꞌ laca na. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo Abraham, nu jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna biꞌ: “Sca ñati̱ tyaꞌa nuꞌu̱ nu tyiꞌi̱ chalyuu nde loo la”, nacui̱ Ni jiꞌi̱, “biꞌ laca nu cuaꞌni choꞌo cresiya jiꞌi̱ lcaa lo ñati̱ chalyuu”. \v 26 Nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ndyuꞌú nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ ca chaca quiyaꞌ loꞌo ngujuii yu, juaꞌa̱ ngulo Ni cña jiꞌi̱ yu chaꞌ clyo ca̱a̱ yu ca slo na ca nde. Cua ntiꞌ Ni chaꞌ ca lubii cresiya jiꞌna, biꞌ chaꞌ cua ñaa Sñiꞌ ycuiꞌ Ni chaꞌ xtyucua jiꞌna, chaꞌ caca culotsuꞌ na jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌna. \c 4 \s1 Ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Pedro loꞌo jiꞌi̱ Juan \p \v 1 Tya ndu̱ Pedro loꞌo Juan nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ neꞌ laa nu loꞌo ngulaa sti joꞌó. Ya̱a̱ nguꞌ loꞌo xuꞌna nguꞌ policía nu ndiꞌi̱ cua̱ neꞌ laa tonu, loꞌo nu nguꞌ saduceo ya̱a̱. \v 2 Ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ biꞌ, chaꞌ nclyuꞌu Pedro loꞌo Juan jiꞌi̱ ñati̱; nclyuꞌu nguꞌ chaꞌ ñiꞌya̱ loꞌo ndyuꞌú Jesucristo chaca quiyaꞌ loꞌo ngujuii yu, juaꞌa̱ ngaꞌa̱ chaꞌ tyuꞌú lcaa jyoꞌo ñati̱ chaca quiyaꞌ nde loo la. \v 3 Liꞌ ngulo nguꞌ cña chaꞌ xñi nguꞌ policía jiꞌi̱ Pedro loꞌo jiꞌi̱ Juan, chaꞌ suꞌba nguꞌ jiꞌi̱ neꞌ chcua̱ sca talya, chaꞌ ngusi̱i̱ tsa loꞌo ngujui nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. \v 4 Tsoꞌo tsa ndyuna quiñaꞌa̱ ñati̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu nguluꞌu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, hora ti ngusñi nguꞌ chaꞌ biꞌ. Cua ntsuꞌu caꞌyu mil tyaꞌa nu quiꞌyu ti nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo liꞌ. \p \v 5 Ca chaca tsa̱ ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ Jerusalén, loꞌo nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ quichi̱, loꞌo ñati̱ nu ncluꞌu chaꞌ joꞌó jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ laa. \v 6 Ngaꞌa̱ Anás nu ngua xuꞌna sti joꞌó, juaꞌa̱ ngaꞌa̱ Caifás, loꞌo Juan, loꞌo Alejandro, ngaꞌa̱ lcaa tyaꞌa sti joꞌó nu laca loo. \v 7 Ngulo nguꞌ jiꞌi̱ Pedro loꞌo jiꞌi̱ Juan neꞌ chcua̱, ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ca slo nguꞌ nu laca loo. Liꞌ nchcuane nu nguꞌ cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―¿Ñiꞌya̱ nguaꞌni ma̱ chaꞌ ndyaca tsoꞌo yu quicha quiyaꞌ biꞌ? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ―. ¿Tilaca laca nu nda chacuayáꞌ chaꞌ cuaꞌni ma̱ joꞌo jiꞌi̱ yu? \p \v 8 Liꞌ tsoꞌo tsa nguxtyucua Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ Pedro, biꞌ chaꞌ ngua jiꞌi̱ yu nguxacui̱ yu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu laca loo, juaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ cusuꞌ biꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ cusuꞌ nu laca loo jiꞌi̱ ya ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ―, \v 9 cua nchcuane ma̱ jiꞌi̱ ya ni chaꞌ laca nguxtyucua ya jiꞌi̱ yu re nu ngua quicha quiyaꞌ ―nacui̱―, ni chaꞌ nguaꞌni ya joꞌo jiꞌi̱ yu re ―nacui̱―. \v 10 Cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ xi lacua. Ta naꞌ sca chaꞌ loꞌo ma̱, loꞌo lcaa nguꞌ loyuu re, chaꞌ ycuiꞌ Jesucristo laca nu nguaꞌni chaꞌ ndyaca tsoꞌo nu quicha re. La cuiꞌ Jesús Nazaret nu ndyujuii ma̱ jiꞌi̱ lo crusi, biꞌ laca nu cua nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ndyuꞌú chaca quiyaꞌ loꞌo ngujuii. Ycuiꞌ Jesús biꞌ nda chacuayáꞌ chaꞌ ngua tsoꞌo quiyaꞌ yu re, biꞌ chaꞌ ndu̱ yu ca nde tsoꞌo ti yu juani. \v 11 Ñiꞌya̱ laca sca cuityi niꞌi̱ nu nchcua̱a̱ sca quee tonu chaꞌ ná tsoꞌo ntiꞌ cuityi, masi stuꞌba tsa ñaꞌa̱ loo, juaꞌa̱ laca cuꞌma̱ chaꞌ ná ntajaꞌa̱ ma cuna ma̱ chaꞌ nu cua nchcuiꞌ Jesús loꞌo ma̱; ñiꞌya̱ laca quee biꞌ nu cua nchcua̱a̱ ma̱ jiꞌi̱, juaꞌa̱ laca ycuiꞌ Jesús, chaꞌ ná ndaquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ yu tsiyaꞌ ti. Pana juani loo la laca nu Jesús biꞌ, \v 12 biꞌ chaꞌ nchca jiꞌi̱ cuaꞌni lyaá jiꞌna jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌna; ná ntsuꞌu xaꞌ ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu nu nchca la jiꞌi̱, chaꞌ sca ti jiꞌi̱ Jesús cua nda ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ cuaꞌni cña biꞌ. \p \v 13 Ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Pedro, cuati ñaꞌa̱ tsa nguꞌ jiꞌi̱ Pedro loꞌo Juan: \p ―¿Ni chaꞌ laca ná ntsi̱i̱ nguꞌ re nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo na? ―nacui̱ nguꞌ―. Siꞌi ñati̱ tlyu laca nguꞌ, siꞌi ñati̱ nu ngua tsaꞌa̱ quityi laca nguꞌ re. \p Liꞌ ngua tii nguꞌ cusuꞌ chaꞌ cua ngutaꞌa̱ nguꞌ loꞌo Jesús. \v 14 Ngaꞌaa ngujui la chaꞌ nu chcuiꞌ nguꞌ cusuꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ, chaꞌ stuꞌba ti ndu̱ nguꞌ loꞌo yu nu ngua quicha biꞌ. \v 15 Liꞌ ngulo nguꞌ cña chaꞌ tyuꞌu nu ca taꞌa sna ti nguꞌ biꞌ nde liyaꞌ, chaꞌ cuaana ti chcuiꞌ nguꞌ cusuꞌ loꞌo tyaꞌa ti nguꞌ: \p \v 16 ―¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni na loꞌo nguꞌ jua? ―nacui̱ nguꞌ cusuꞌ―. Cua nguaꞌni nguꞌ sca chaꞌ tlyu, loꞌo jlo tiꞌ lcaa nguꞌ quichi̱ Jerusalén re chaꞌ biꞌ ―nacui̱ nguꞌ―. Ná taca ñacui̱ na chaꞌ chaꞌ cuiñi laca biꞌ ―nacui̱ nguꞌ―. \v 17 Pana ná tsoꞌo si cuna xaꞌ la ñati̱ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús; biꞌ chaꞌ tsoꞌo si xcutsi̱i̱ na jiꞌi̱ nguꞌ jua, chaꞌ ná culuꞌu nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ tilaca laca Jesucristo. \p \v 18 Liꞌ ngusiꞌya nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ tya̱a̱ nguꞌ nde niꞌi̱ chaca quiyaꞌ. Ngulo nguꞌ cusuꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Ngaꞌaa chcuiꞌ ma̱ tsiyaꞌ ti chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo loꞌo xaꞌ ñati̱ ―nacui̱ nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 19 Nguxacui̱ Pedro loꞌo Juan chaꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ cusuꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Ná cube tsa tiꞌ cuꞌma̱, nguꞌ cusuꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ―. ¿Ha ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni ya cña nu culo cuꞌma̱ jiꞌi̱ ya? ¿Ha ná tsoꞌo la ntiꞌ cuꞌma̱ chaꞌ cuaꞌni ya cña nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ya? \v 20 Tsoꞌo la ntiꞌ ya chaꞌ cuaꞌni ya cña nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ya; biꞌ chaꞌ ná tye chca chaꞌ chcuiꞌ ya loꞌo ñati̱, lcaa chaꞌ nu cua naꞌa̱ ya jiꞌi̱ Jesús, loꞌo lcaa chaꞌ nu cua ndyuna ya, chaꞌ nu nchcuiꞌ yu loꞌo ya. \p \v 21 Ngua tiꞌ nguꞌ cusuꞌ xcutsi̱i̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pedro loꞌo Juan, biꞌ chaꞌ chaca quiyaꞌ lye la nchcuiꞌ nguꞌ cusuꞌ biꞌ loꞌo nguꞌ. Loꞌo liꞌ nda nguꞌ cusuꞌ chacuayáꞌ chaꞌ tyaa nguꞌ laja ti; ná ngua jiꞌi̱ nguꞌ nu laca loo xcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Pedro loꞌo jiꞌi̱ Juan, chaꞌ ndyutsi̱i̱ nguꞌ cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱, chaꞌ nu nguꞌ quichi̱ ni, lye tsa ndya xlyaꞌbe nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ngua tsoꞌo yu quicha quiyaꞌ biꞌ. \v 22 Cua nteje tacui tuꞌba yija̱ ntsuꞌu nu quicha biꞌ loꞌo nguaꞌni Ni chaꞌ ndyaca tsoꞌo yu. \s1 Ca taꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nchcuiꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi \p \v 23 Nu loꞌo nda nguꞌ cusuꞌ chacuayáꞌ chaꞌ tyaa nguꞌ laja ti, liꞌ hora ti nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ ca slo nu nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ nguꞌ. Nda Pedro loꞌo Juan chaꞌ loꞌo lcaa tyaꞌa nguꞌ, lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ sti joꞌó, lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu nda nguꞌ cusuꞌ biꞌ loꞌo nguꞌ. \v 24 Loꞌo cua ndyuna tyaꞌa nguꞌ chaꞌ biꞌ, stuꞌba ti nchcuiꞌ lcaa nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi liꞌ: \p ―Ndyosi Sti ya ―nacui̱ nguꞌ―, nuꞌu̱ laca nu Xuꞌna ya, nuꞌu̱ laca nu laca loo la ―nacui̱ nguꞌ―. Cua ngüiñá nuꞌu̱ lcaa chalyuu, loꞌo lcaa nde cua̱, loꞌo lcaa tyujoꞌo; cua ngüiñá nuꞌu̱ lcaa na nu ntsuꞌu chalyuu ―nacui̱ nguꞌ―. \v 25 Nda nuꞌu̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ David jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ ya, nu loꞌo nguscua yu chaꞌ cuentya jinuꞌu̱ lo quityi. Ndiꞌya̱ nscua chaꞌ lo quityi biꞌ: \q1 ¿Ni chaꞌ laca tyaala tsa nguꞌ xaꞌ loyuu? \q1 Nclyacua tsa tiꞌ nguꞌ biꞌ, chaꞌ cuaꞌni cuxi nguꞌ; pana ná nchca jiꞌi̱ nguꞌ cuaꞌni nguꞌ chaꞌ cuxi biꞌ. \q1 \v 26 Cua ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa nu laca xuꞌna chalyuu re loꞌo nu laca loo jiꞌi̱ lcaa quichi̱, \q1 chaꞌ cuaꞌni cuxi nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na, juaꞌa̱ loꞌo Cristo nu ngusubi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱. \p \v 27-28 ’Ñiꞌya̱ nu cua nchcuiꞌ quityi jinuꞌu̱ nu nguscua jyoꞌo David saꞌni la biꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi Sti na―, juaꞌa̱ cua ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ quichi̱ re chaꞌ cuaꞌni cuxi nguꞌ loꞌo Jesús Sñiꞌ ycuiꞌ nuꞌu̱, masi xcuiꞌ lubii tsiyaꞌ ti cresiya jiꞌi̱ nu Jesús biꞌ; la cuiꞌ yu laca nu ngusubi nuꞌu̱ jiꞌi̱ ―nacui̱ nguꞌ―. Ndyuꞌu tiꞌi̱ Herodes loꞌo Poncio Pilato, loꞌo nguꞌ xaꞌ loyuu, loꞌo nguꞌ tyaꞌa ya nde loyuu re. Liꞌ nguaꞌni nguꞌ lcaa cña nu nda nuꞌu̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ; ñiꞌya̱ nu nda nuꞌu̱ chaꞌ loꞌo nguꞌ saꞌni, la cuiꞌ juaꞌa̱ ngua chaꞌ yija̱ re ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi―. \v 29 Xuꞌna ya, ñaꞌa̱ nuꞌu̱ ca nde juani chaꞌ tyaala tsa nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ya. Ntiꞌ ya cuaꞌni ya cña nu ngulo nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya, biꞌ chaꞌ xtyucua nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya juani chaꞌ caja juersa jiꞌi̱ ya, chaꞌ ná cutsi̱i̱ ya nu loꞌo ta ya chaꞌ jinuꞌu̱ loꞌo ñati̱ re ―nacui̱ nguꞌ―. \v 30 Ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ chaꞌ tyaca tsoꞌo nguꞌ quicha; cuaꞌni Jesús Sñiꞌ nuꞌu̱ nu xcuiꞌ lubii cresiya jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ tsa cña tonu, chaꞌ juaꞌa̱ cube tsa tiꞌ nguꞌ jinuꞌu̱. Tsa lo cua ti chaꞌ chcuiꞌ ya juani. \p \v 31 Loꞌo cua ndye chaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, liꞌ ngüiña niꞌi̱ su ngaꞌa̱ nguꞌ biꞌ. La cuiꞌ hora jlo tiꞌ nguꞌ chaꞌ chañi chaꞌ ndyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ lcaa nguꞌ biꞌ liꞌ, biꞌ chaꞌ ngaꞌaa ndyutsi̱i̱ nguꞌ loꞌo nda nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo xaꞌ ñati̱. \s1 Lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ ngusaꞌbe nguꞌ jiꞌi̱ loꞌo lcaa tyaꞌa nguꞌ \p \v 32 Seꞌi̱ ti ndiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo, stuꞌba tsa nduꞌni lcaa nguꞌ biꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, sca ti chaꞌ ntsuꞌu tyiquee lcaa nguꞌ. Nda nguꞌ lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ xtyucua jiꞌi̱ lcaa nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ. \v 33 Loꞌo nu nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo ni, tlyu tsa tyiquee nguꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo xaꞌ ñati̱ chaꞌ cua naꞌa̱ ycuiꞌ ca nguꞌ jiꞌi̱ Jesús nu Xuꞌna na loꞌo cua ndyuꞌú yu chaca quiyaꞌ, nu loꞌo ngujuii yu. Loꞌo juaꞌa̱ nguxtyucua ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa nguꞌ biꞌ, chaꞌ tsoꞌo ti cuaꞌni nguꞌ loꞌo lcaa ñati̱. \v 34 Tsoꞌo tsa tyiquee lcaa nguꞌ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesucristo, biꞌ chaꞌ ni sca tyaꞌa nguꞌ ngaꞌaa ntsuꞌu na nu lyiji jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ lcaa nguꞌ nu ntsuꞌu niꞌi̱ jiꞌi̱, lcaa nu ntsuꞌu xi yuu jiꞌi̱, ndyujuiꞌ nguꞌ na biꞌ, chaꞌ caja ñiꞌya̱ tyiji̱ yuꞌú jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ. \v 35 Nda nguꞌ cñi biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo chaꞌ tacha nguꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ liꞌ. Nguꞌ biꞌ jlo tiꞌ si ntsuꞌu na nu lyiji jiꞌi̱ xaꞌ tyaꞌa nguꞌ. \v 36 La cuiꞌ juaꞌa̱ nguaꞌni sca nguꞌ Chipre nu naa José. Nguꞌ Leví laca yu; ñiꞌya̱ nduꞌni xirta cña neꞌ laa, juaꞌa̱ nduꞌni nguꞌ Leví biꞌ cña. Xaꞌ xtañi ngusta nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nu José biꞌ; Bernabé ngua xtañi yu liꞌ, chaꞌ tsoꞌo tsa nxaalaꞌ yu tyiquee tyaꞌa ñati̱. \v 37 Ntsuꞌu xi yuu jiꞌi̱ yu biꞌ. Loꞌo cua ndyujuiꞌ yu yuu biꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱, liꞌ ñaa nu Bernabé biꞌ, nda yu lcaa cñi cayaꞌ lo yuu biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo. \c 5 \s1 Ñiloꞌo Ananías loꞌo Safira jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 1 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu chaca yu nu naa Ananías, loꞌo clyoꞌo yu naa Safira. Ndyujuiꞌ nguꞌ xi yuu jiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱. \v 2 Liꞌ ndyaa nu quiꞌyu biꞌ slo nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo; pana tsa claꞌbe ti cñi nda yu jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ cuaana ti nguxcoꞌo yu nu chaca tya claꞌbe cñi biꞌ toniꞌi̱ jiꞌi̱ yu. Loꞌo juaꞌa̱ ngua cuayáꞌ tiꞌ clyoꞌo yu lcaa ñaꞌa̱ nu nguaꞌni yu biꞌ. \v 3 Nchcuiꞌ Pedro loꞌo yu liꞌ: \p ―Ananías ―nacui̱―, ¿na laca ngua hi̱? ¿Ni chaꞌ laca nda nuꞌu̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ nu naa Satanás chaꞌ caca loo neꞌ cresiya jinuꞌu̱? Biꞌ laca nu nguaꞌni chaꞌ nguñiloꞌo nuꞌu̱ jiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ yu biꞌ―. Nacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ nde laca lcaa cñi nu ngujui jinuꞌu̱ lo yuu biꞌ, loꞌo siꞌi lcaa cñi laca re. \v 4 Yuu jinuꞌu̱ laca biꞌ nquichaꞌ, loꞌo juaꞌa̱ cua ntsuꞌu chacuayáꞌ jinuꞌu̱ cuaꞌni na laca nu ntiꞌ nuꞌu̱ cuaꞌni loꞌo cñi biꞌ. ¿Ni chaꞌ laca nguñiloꞌo nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya lacua? Ná liñi chaꞌ nu nguaꞌni nuꞌu̱, chaꞌ nu cua nacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ lcaa cñi biꞌ laca re, loꞌo siꞌi juaꞌa̱ laca biꞌ. Siꞌi loꞌo ñati̱ ti nda nuꞌu̱ chaꞌ cuiñi biꞌ, loꞌo ycuiꞌ Ndyosi cua nda nuꞌu̱ chaꞌ cuiñi biꞌ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nu quiꞌyu biꞌ. \p \v 5 Loꞌo ndyuna Ananías chaꞌ biꞌ, liꞌ nclyú yu lo yuu. Na nclyú ti yu, ngujuii yu liꞌ. Ndyutsi̱i̱ tsa lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ cacua ti liꞌ. \v 6 Yala ti lijya̱ xi nguꞌ cuañiꞌ, ngüixi̱i̱ nguꞌ lateꞌ chu̱ꞌ jyoꞌo biꞌ, ngulo nguꞌ jiꞌi̱ nde liyaꞌ. Liꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱, ndyaa chaꞌ tyatsiꞌ. \p \v 7 Cua nteje tacui sna hora loꞌo ña̱a̱ clyoꞌo jyoꞌo biꞌ liꞌ, pana ná jlo tiꞌ maꞌ na laca ngua jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ. \v 8 Liꞌ nchcuiꞌ Pedro loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ: \p ―Cachaꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ ―nacui̱ jiꞌi̱―, ¿ha tsa lo cua ti cñi nda nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ndyujuiꞌ ma̱ yuu biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ? \p ―Chañi ―nacui̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ―, la cuiꞌ tsa lo cua ti cñi nda nguꞌ jiꞌi̱ ya. \p \v 9 ―¿Ni chaꞌ laca nguaꞌni ma̱ juaꞌa̱? ―nacui̱ Pedro liꞌ―. Tyucuaa ma̱, cua nguaꞌni stuꞌba ma̱ chaꞌ loꞌo tyaꞌa ma̱ chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ ma̱ jiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi, si jlo tiꞌ Ni, si ná jlo tiꞌ Ni chaꞌ cuiñi ma̱ ―nacui̱―. Cuaꞌa̱ jyaca̱ xi ñiꞌya̱ ndañi quiyaꞌ nguꞌ cuañiꞌ nu lijya̱ ndyaa nguxatsiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo clyoꞌo nuꞌu̱. La cuiꞌ juaꞌa̱ tsaa loꞌo nguꞌ jinuꞌu̱ juani. \p \v 10 Hora ti nclyú nu cunaꞌa̱ biꞌ lo yuu; slo ti Pedro nclyú, ngujuii ca liꞌ. Liꞌ ña̱a̱ nguꞌ cuañiꞌ naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ ngujuii. Hora ti ndyiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo maꞌ, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱, ndyaa chaꞌ tyatsiꞌ siiꞌ ti cuaá su nguatsiꞌ jyoꞌo clyoꞌo; ca biꞌ nguxatsiꞌ nguꞌ jiꞌi̱. \v 11 Ndyutsi̱i̱ tsa lcaa nguꞌ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo chaꞌ juaꞌa̱ ngua jiꞌi̱ jyoꞌo Ananías loꞌo clyoꞌo yu, loꞌo juaꞌa̱ ndyutsi̱i̱ tsa lcaa ñati̱ nu ndyuna chaꞌ biꞌ. \s1 Nguaꞌni nguꞌ tyu̱u̱ tyaꞌa chaꞌ tlyu chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 12 Quiñaꞌa̱ tsa chacuayáꞌ nda ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo, biꞌ chaꞌ nguaꞌni nguꞌ quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tlyu ca su ndiꞌi̱ nguꞌ quichi̱. Ngulacua tsa tiꞌ nguꞌ quichi̱ xquiꞌya cña tlyu biꞌ. Lcaa nguꞌ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo ni, ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ ca su nacui̱ nguꞌ: “Corredor jiꞌi̱ Salomón”, chaꞌ stuꞌba ti ntsuꞌu tyiquee lcaa nguꞌ biꞌ; ca toꞌ laa tonu laca corredor biꞌ. \v 13 Xaꞌ la nguꞌ quichi̱ ni, ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ; ná ndyaꞌa̱ nguꞌ slo nguꞌ biꞌ, masi tsoꞌo tsa nchcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesucristo. \v 14 Liꞌ ndyuna tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesucristo nu Xuꞌna na, jlya tiꞌ nguꞌ chaꞌ biꞌ liꞌ. Stuꞌba ti ngusñi nguꞌ chaꞌ biꞌ, masi nu cunaꞌa̱, masi nu quiꞌyu, ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na. \v 15 Liꞌ ndyaa nguꞌ quichi̱ biꞌ, ndyaa quiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quicha nu ntsiya slo nguꞌ. Liꞌ ngusta nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quicha biꞌ lo jaaꞌ, masi lo quiꞌña, chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quicha biꞌ ca toꞌ calle su tyeje tacui Pedro. Ngua tiꞌ nguꞌ masi cuaꞌa̱ ti tyacalaꞌ nu nda Pedro loo nguꞌ quicha biꞌ, nu loꞌo nteje tacui yu. Tyaca tsoꞌo nu quicha biꞌ liꞌ. \v 16 Nguañi chaꞌ biꞌ lcaa quichi̱ cacua ti, lcaa su ndiꞌi̱ ñati̱ quicha; biꞌ chaꞌ ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ quicha nu ntsuꞌu slo nguꞌ, loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ nu cua ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱. Ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quicha biꞌ nde quichi̱ Jerusalén slo Pedro, loꞌo juaꞌa̱ ngua tsoꞌo lcaa nu nguꞌ quicha biꞌ liꞌ. \s1 Nchcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Pedro loꞌo Juan \p \v 17 Ñasi̱ꞌ tsa xuꞌna sti joꞌó ñaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús tya clyo, xquiꞌya chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa cña tlyu ndyuꞌni nguꞌ cuentya jiꞌi̱ Jesús. Loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ saduceo nu tyaꞌa ndyaꞌa̱ sti joꞌó ni, tiꞌí tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 18 Biꞌ chaꞌ ngulo nguꞌ cña chaꞌ xñi nguꞌ jiꞌi̱ ca taꞌa nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ biꞌ, chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ neꞌ chcua̱. \v 19 Nu loꞌo ngua talya, liꞌ ndyalaa sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ngusaala toniꞌi̱ su ntsuꞌu nguꞌ neꞌ chcua̱ chaꞌ tyuꞌu nguꞌ nde liyaꞌ. Loꞌo cua ngutuꞌu nguꞌ nde liyaꞌ, liꞌ nchcuiꞌ xca̱ biꞌ loꞌo nguꞌ: \p \v 20 ―Yaa clya ma̱ ―nacui̱―, yaa ma̱ neꞌ laa tonu jua chaꞌ culuꞌu ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱ ―nacui̱―. Ta ma̱ chaꞌ loꞌo nguꞌ ñiꞌya̱ caca cucui cresiya jiꞌi̱ nguꞌ xquiꞌya Jesucristo. \p \v 21 Ndaquiyaꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ xca̱ biꞌ loꞌo nguꞌ; biꞌ chaꞌ loꞌo nguxee, liꞌ ndyatí̱ nguꞌ biꞌ ndyaa nguꞌ neꞌ laa tonu chaꞌ culuꞌu nguꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu ndiꞌi̱ ca biꞌ. \p Liꞌ ndyaa xuꞌna sti joꞌó loꞌo nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu, ngulo yu cña chaꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ lcaa nguꞌ cusuꞌ, lcaa nu laca loo jiꞌi̱ nguꞌ Israel. Cuati ngulo yu cña chaꞌ tsaa nguꞌ, tsaa culo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ntsuꞌu neꞌ chcua̱ biꞌ, chaꞌ tya̱a̱ nguꞌ biꞌ slo yu. \v 22 Ndyaa nguꞌ liꞌ; pana nu loꞌo ndyalaa nguꞌ toniꞌi̱ chcua̱, ngaꞌaa tucui ntsuꞌu neꞌ chcua̱ biꞌ. Hora ti nguxtyu̱u̱ nguꞌ ñaa nguꞌ slo nu nguꞌ cusuꞌ biꞌ. \p \v 23 ―Ndyalaa ya toniꞌi̱ chcua̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu laca loo biꞌ―. Ngaꞌa̱ yaꞌ toniꞌi̱ chcua̱ biꞌ, loꞌo ñaꞌa̱ ti tya ndiꞌi̱ nguꞌ cua̱ ―nacui̱―. Pana nu loꞌo ngusaala ya toniꞌi̱ chcua̱, ngaꞌaa tucui ndiꞌi̱ neꞌ chcua̱ naꞌa̱ ya liꞌ. \p \v 24 Ngulacua tsa tiꞌ sti joꞌó loꞌo nu laca loo jiꞌi̱ nguꞌ policía nu ngaꞌa̱ cua̱, nu loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ ngaꞌaa ntsuꞌu preso biꞌ. \v 25 Liꞌ ndyalaa sca ñati̱ slo nguꞌ: \p ―¿Ha ná jlo tiꞌ ma̱ mala ndiꞌi̱ nguꞌ nu ngusuꞌba ma̱ jiꞌi̱ neꞌ chcua̱ la caa? ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nu nguꞌ cusuꞌ biꞌ―. Cua ndiꞌi̱ nguꞌ biꞌ neꞌ laa tonu nclyuꞌu nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ ca biꞌ. \p \v 26 Hora ti nduꞌu nu laca loo jiꞌi̱ nguꞌ nu ngaꞌa̱ cua̱ biꞌ, ndyaa ndyiquiꞌya jiꞌi̱ preso biꞌ. Loꞌo nu nguꞌ policía nu ngaꞌa̱ cua̱ ni, ndyaa nguꞌ loꞌo. Ná ngulo policía juersa jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo ngusñi nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ ntsi̱i̱ policía jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱, ñiꞌya̱ si cu̱ nguꞌ quee jiꞌi̱ ycuiꞌ policía. \v 27 Ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ slo nguꞌ cusuꞌ chaꞌ ca cuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Liꞌ nguxana sti joꞌó nu laca loo biꞌ nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ: \p \v 28 ―Cua ngulo ya cña jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ sti joꞌó jiꞌi̱ nguꞌ preso―, chaꞌ ná culuꞌu ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo Jesús biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱―. ¿Na laca ngua jiꞌi̱ ma̱ juani? ¿Ni chaꞌ laca ná nduna ma̱? ―nacui̱―. Nclyuꞌu ma̱ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ quichi̱ Jerusalén re, loꞌo juaꞌa̱ ntiꞌ ma̱ sta ma̱ quiꞌya jiꞌi̱ ya chaꞌ ndyujuii ya jiꞌi̱ Jesús. \p \v 29 Nguxacui̱ Pedro chaꞌ jiꞌi̱ sti joꞌó biꞌ liꞌ, cuentya jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo nchcuiꞌ yu: \p ―Ntsuꞌu chaꞌ taquiyaꞌ ya jiꞌi̱ cña nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ya, masi xaꞌ cña culo ñati̱ chalyuu jiꞌi̱ ya ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 30 Cua ndyujuii ma̱ jiꞌi̱ Jesús, ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ ma̱ jiꞌi̱ lo crusi. Loꞌo juani ni, ycuiꞌ Ndyosi nu ngua ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lcaa jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna, biꞌ laca Ni nu nguaꞌni chaꞌ ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ. \v 31 Nchca jiꞌi̱ Jesús biꞌ cuityi̱ yu chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. Ycuiꞌ Jesús laca nu Xuꞌna na, biꞌ chaꞌ laꞌa tsuꞌ cui̱ ca su ntucua Ni nda ycuiꞌ Ndyosi su tyiꞌi̱ Jesús. Nguaꞌni Ni juaꞌa̱ chaꞌ caja ñiꞌya caca tyujuꞌu tiꞌ na nu laca na nguꞌ Israel jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌna, loꞌo juaꞌa̱ cuiꞌya Ni chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌna liꞌ. \v 32 Chaꞌ liñi nchcuiꞌ ya loꞌo ma̱ chaꞌ cua naꞌa̱ ya jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús biꞌ. Cua nda ycuiꞌ Ndyosi Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni chaꞌ tyanu neꞌ cresiya jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu nduꞌni cña nu ngulo Ni jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi laca nu nduꞌni chaꞌ taca ca jlo tiꞌ ya chaꞌ chañi laca chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo nu nclyuꞌu ya jiꞌi̱ lcaa ñati̱. \p \v 33 Lye tsa ngunasi̱ꞌ nguꞌ cusuꞌ liꞌ, loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Pedro loꞌo nguꞌ; ntiꞌ tsa nguꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ liꞌ. \v 34 Pana hora ti ndatu̱ sca nu cusuꞌ slo nguꞌ liꞌ. Gamaliel naa nu cusuꞌ biꞌ. Nguꞌ fariseo laca nu Gamaliel biꞌ, nu tsoꞌo tsa nclyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ tyaꞌa quichi̱ tyi yu. Nclyuꞌu yu chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ lo quityi saꞌni, loꞌo juaꞌa̱ ndiya tsa tiꞌ lcaa ñati̱ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ. Juani nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ chaꞌ tsoꞌo la si tsaa nu nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ nde liyaꞌ sca hora ti. \v 35 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ nu Gamaliel biꞌ loꞌo lcaa nguꞌ cusuꞌ biꞌ: \p ―Cuꞌma̱, laca ma̱ loo jiꞌi̱ nguꞌ Israel ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ―, tsoꞌo la si cuiꞌya na cuentya ñiꞌya̱ cña nu cuaꞌni na loꞌo nguꞌ nu ndu̱ nde liyaꞌ biꞌ ―nacui̱―. \v 36 Ntsuꞌu tiꞌ na chaꞌ tya tsubiꞌ la ngulaa sca nu quiꞌyu nu tyaala tsa, nu naa Teudas; ngutiꞌi̱ yu xi loyuu re. Jlya tsa tiꞌ nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu biꞌ, chaꞌ nacui̱ yu chaꞌ ñati̱ tlyu ngua yu. Liꞌ ndyaꞌa̱ jacua siyento tyaꞌa ñati̱ loꞌo yu; pana nu loꞌo ndyujuii ñati̱ jiꞌi̱ yu, liꞌ ngusna lyiji nu ñati̱ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu liꞌ. Ndye chaꞌ jiꞌi̱ yu juaꞌa̱ ti liꞌ. \v 37 Chaca quiyaꞌ ndyalaa sca nguꞌ Galilea tyempo loꞌo nguscua nguꞌ nu laca cña xtañi nguꞌ quichi̱, jyoꞌo Judas ngua biꞌ. Ngusiꞌyana jyoꞌo Judas biꞌ jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ chaꞌ tyuꞌu lcaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu, chaꞌ xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ loꞌo nguꞌ sendaru. Loꞌo liꞌ ñiꞌya̱ nu ngua jiꞌi̱ Teudas biꞌ, juaꞌa̱ ngua loꞌo Judas biꞌ, chaꞌ ndyujuii ñati̱ jiꞌi̱ yu. Ndye chaꞌ jiꞌi̱ yu juaꞌa̱ ti liꞌ, ngusna lcaa nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu. \v 38 Biꞌ chaꞌ juani, tsoꞌo la si ná sca na cuaꞌni na loꞌo nguꞌ nu ndu̱ nde liyaꞌ biꞌ; tsoꞌo la si ngaꞌaa calaꞌ na jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Si ñati̱ ti ngulo cña jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, tye chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ juaꞌa̱ ti liꞌ; \v 39 si chañi chaꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca nu ngulo Ni cña jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, cuꞌma̱ ná nchca jiꞌi̱ ma̱ cuaꞌni tye ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. Na nxu̱u̱ tyaꞌa ma̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi laca si cuaꞌa ma̱ jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Ni. \p \v 40 Ndyuna nguꞌ cusuꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ nu cusuꞌ biꞌ loꞌo nguꞌ. Liꞌ ngusiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ndu̱ nde liyaꞌ biꞌ chaꞌ tya̱a̱ nguꞌ nde niꞌi̱ chaca quiyaꞌ. Ngulo nguꞌ cña jiꞌi̱ xca̱ chaꞌ quijiꞌi̱ jiꞌi̱ preso biꞌ. Liꞌ liñi tsa ngulo nguꞌ cusuꞌ biꞌ cña jiꞌi̱ preso biꞌ, chaꞌ ngaꞌaa chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo loꞌo xaꞌ ñati̱. Loꞌo cua ndye chaꞌ, liꞌ ndyaa laja ti nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo. \v 41 Nduꞌu nguꞌ, chaa tsa tiꞌ nguꞌ liꞌ, masi cua nchcubeꞌ nguꞌ nu laca loo biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ xquiꞌya chaꞌ ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. \v 42 Lcaa tsa̱ nclyuꞌu nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ neꞌ laa tonu, loꞌo juaꞌa̱ nde toꞌ tyi ñati̱; xcuiꞌ nclyuꞌu nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ Jesús laca ycuiꞌ nu Xuꞌna na, chaꞌ biꞌ laca nu ntajatya tsa nguꞌ jiꞌi̱ tya tsubiꞌ la. \c 6 \s1 Nda nguꞌ cña jiꞌi̱ nu cati tyaꞌa ñati̱ \p \v 1 Tyempo biꞌ ngua quiñaꞌa̱ la nguꞌ tyaꞌa nguꞌ judío nu cua ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo, pana ná stuꞌba ntsuꞌu tyiquee nguꞌ nu nchcuiꞌ chaꞌ griego loꞌo nguꞌ nu nchcuiꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ judío: \p ―Ná stuꞌba ndacha nguꞌ na cacu nu cunaꞌa̱ tiꞌi ―nacui̱ nguꞌ nu nchcuiꞌ chaꞌ griego―. Ná tsoꞌo nduꞌni nguꞌ, chaꞌ nda nguꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ tiꞌi nu nchcuiꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ judío, loꞌo juaꞌa̱ ná nda nguꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ tiꞌi tyaꞌa ya nu nchcuiꞌ chaꞌ griego ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 2 Biꞌ chaꞌ nguane nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu laca ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo, chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo ñati̱ biꞌ: \p ―Ntsuꞌu cña jiꞌi̱ ya chaꞌ culuꞌu ya chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lcaa ñati̱ ―nacui̱ nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús biꞌ―, biꞌ chaꞌ ná tsoꞌo si xcuiꞌ ndyaꞌa̱ tyiquee ya jiꞌi̱ na cacu nguꞌ re ―nacui̱ nguꞌ biꞌ―. \v 3 Cuꞌma̱ nguꞌ tyaꞌa na, tsoꞌo la si subi ma̱ tya chcati tyaꞌa nguꞌ tyaꞌa ma̱ nu caca cña biꞌ, chaꞌ stuꞌba ti xtyucua nguꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ tiꞌi tyaꞌa na. Ngaꞌa̱ chaꞌ caca nguꞌ biꞌ ñati̱ nu tsoꞌo tsaa nchcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱, ñati̱ nu nclyacua tsoꞌo tiꞌ, ñati̱ nu ntsuꞌu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ chaꞌ ta la juersa jiꞌi̱, chaꞌ taca cñaꞌa̱si̱i̱ tsoꞌo nguꞌ lcaa na nu ntsuꞌu jiꞌna. Tsoꞌo si juaꞌa̱ laca ñati̱ nu cuaꞌa̱ lo ma̱ cña jiꞌi̱ chaꞌ caca nguꞌ cña biꞌ. \v 4 Liꞌ caja la xi tyempo chaꞌ chcuiꞌ ya loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ culuꞌu ya chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱. \p \v 5 ―Tsoꞌo lacua ―nacui̱ lcaa nguꞌ―, juaꞌa̱ cuaꞌni ya. \p Liꞌ ngusubi nguꞌ jiꞌi̱ Esteban, sca yu nu jlya tsa tiꞌ jiꞌi̱ Jesucristo; chañi chaꞌ ntsuꞌu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ yu biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ngusubi nguꞌ jiꞌi̱ Felipe, loꞌo jiꞌi̱ Prócoro, loꞌo jiꞌi̱ Nicanor, loꞌo jiꞌi̱ Timón, loꞌo jiꞌi̱ Parmenas, loꞌo jiꞌi̱ Nicolás nu nguꞌ quichi̱ Antioquía. Ñiꞌya̱ nu jlya tiꞌ nguꞌ judío, juaꞌa̱ jlya tiꞌ Nicolás nu ngua tya clyo la. \v 6 Liꞌ ndyaa loꞌo lcaa ñati̱ nu ndiꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ nu cati tyaꞌa nguꞌ biꞌ slo nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo. Loꞌo nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ biꞌ ni, nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ jiꞌi̱ nu cati tyaꞌa nguꞌ biꞌ. Cuati ngusta yaꞌ nguꞌ hique nu cati tyaꞌa nguꞌ biꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ tyanu nguꞌ lo cña biꞌ. \p \v 7 Lcaa tsa̱ nda nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo quiñaꞌa̱ la ñati̱ nu ntajaꞌa̱ cuaꞌa̱ jyaca̱ jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ. Juaꞌa̱ ngua quiñaꞌa̱ la nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo nde quichi̱ Jerusalén, loꞌo juaꞌa̱ ngua tyu̱u̱ tyaꞌa sti joꞌó jiꞌi̱ nguꞌ judío nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo liꞌ. \s1 Ngusñi nguꞌ jiꞌi̱ Esteban \p \v 8 Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee nu Esteban biꞌ xquiꞌya Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi. Cua nda ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ chaꞌ nguaꞌni yu tyu̱u̱ tyaꞌa cña tonu chaꞌ cube tsa tiꞌ xaꞌ ñati̱. \v 9 Pana ntsuꞌu ñati̱ nu lijya̱ ngutuꞌu nde xaꞌ loyuu nu naa Cirene, loꞌo nguꞌ quichi̱ Alejandría, loꞌo nguꞌ Cilicia, loꞌo nguꞌ Asia; ca taꞌa nguꞌ ndyaꞌa̱ nguꞌ neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ libertades, su ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ nu ngua preso jiꞌi̱ nguꞌ tsubiꞌ la. Liꞌ nguxana nguꞌ biꞌ nxu̱u̱ tyaꞌa tsa nguꞌ loꞌo Esteban. \v 10 Ná ngua jiꞌi̱ nguꞌ cuaꞌni nguꞌ ngana jiꞌi̱ Esteban, chaꞌ cua nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi juersa jiꞌi̱ yu chaꞌ caja ñiꞌya̱ xtyacui yu chaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ. \v 11 Liꞌ nguane nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ chaꞌ ta nguꞌ xi chaꞌ cuiñi loꞌo nguꞌ quichi̱. Nacui̱ nguꞌ cuiñi biꞌ chaꞌ cua ndyuna nguꞌ chaꞌ subaꞌ nu nchcuiꞌ Esteban jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; loꞌo juaꞌa̱ jiꞌi̱ jyoꞌo Moisés nchcuiꞌ yu chaꞌ cuxi, nacui̱ nguꞌ cuiñi biꞌ. \v 12 Nda nguꞌ cuiñi biꞌ chaꞌ biꞌ loꞌo lcaa nguꞌ quichi̱, masi loꞌo nguꞌ cusuꞌ, masi loꞌo nguꞌ nu nclyuꞌu chaꞌ joꞌó neꞌ laa. Ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ nu nguꞌ cuiñi biꞌ loꞌo nguꞌ, ngunasi̱ꞌ tsa nguꞌ jiꞌi̱ Esteban liꞌ. Ngusñi nguꞌ jiꞌi̱ yu, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu slo nguꞌ nu laca loo chaꞌ caca cuayáꞌ jiꞌi̱ yu loꞌo nguꞌ. \v 13 Loꞌo juaꞌa̱ ndacua ngaꞌa̱ nguꞌ nu nchcuiꞌ chaꞌ cuiñi biꞌ: \p ―Lcaa tsa̱ chiyaꞌa̱ nchcuiꞌ nu quiꞌyu re ―nacui̱ nguꞌ cuiñi biꞌ―. Nchcuiꞌ caꞌa̱ yu jiꞌi̱ laa tonu re, loꞌo juaꞌa̱ nchcuiꞌ caꞌa̱ yu jiꞌi̱ quityi nu nscua cña lo, la cuiꞌ cña nu ngulo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna ―nacui̱. \v 14 Cua ndyuna ya loꞌo nchcuiꞌ yu re chaꞌ cuaꞌni ñuꞌu̱ Jesús jiꞌi̱ laa tonu re, la cuiꞌ Jesús Nazaret ni. Loꞌo juaꞌa̱ xaꞌ la chaꞌ nguluꞌu yu jiꞌi̱ ñati̱, nu ná stuꞌba loꞌo chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés cua saꞌni la; pana cua nguscua liñi jyoꞌo Moisés lcaa ñaꞌa̱ cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni na ―nacui̱ nu nguꞌ cuiñi biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 15 Ñaꞌa̱ tsa nguꞌ cusuꞌ nu laca loo biꞌ jiꞌi̱ Esteban liꞌ, chaꞌ ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ loo xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ loo Esteban, chaꞌ laca yu sca ñati̱ nu lubii tsa cresiya jiꞌi̱. \c 7 \s1 Chaꞌ nu nchcuiꞌ Esteban loꞌo nguꞌ nu laca loo \p \v 1 Liꞌ nchcuane xuꞌna sti joꞌó jiꞌi̱ Esteban: \p ―¿Ha chaꞌ liñi laca chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ re? ―nacui̱. \p \v 2 Nguxacui̱ Esteban chaꞌ jiꞌi̱ liꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ cusuꞌ, cuꞌma̱ nguꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi na ―nacui̱ yu―, cuiꞌya ma̱ chaꞌ clyu tiꞌ ꞌna, chcuiꞌ naꞌ xi loꞌo ma̱ ―nacui̱ yu―. Tlyu tsa chaꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu nduꞌni tlyu na jiꞌi̱ Ni. Cua saꞌni nguluꞌu loo Ni jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna nu ngua naa Abraham. Tya ndiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ biꞌ nde quichi̱ tyi yu, nde loyuu su cuentya Mesopotamia, chaꞌ bilya tyalaa yu ca quichi̱ Harán nu ngua liꞌ. \v 3 “Xtyanu nuꞌu̱ jiꞌi̱ loyuu quichi̱ tyi nuꞌu̱, tyuꞌutsuꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa nuꞌu̱”, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ Abraham biꞌ liꞌ. “Tsaa nuꞌu̱ ca chaca chalyuu ca su culuꞌu naꞌ jinuꞌu̱ chaꞌ tyiꞌi̱ nuꞌu̱”, nacui̱ Ni. \v 4 Biꞌ chaꞌ ngutuꞌu Abraham loyuu jiꞌi̱ nguꞌ Caldea, ndyaa yu quichi̱ Harán, ndyanu yu ca quichi̱ biꞌ tyu̱u̱ yija̱. Nu loꞌo ngujuii sti Abraham, liꞌ ngulo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ yu chaꞌ tsaa yu tyijyuꞌ la ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa yu loyuu re su ndiꞌi̱ na juani. \v 5 Pana ná nda ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ caja yuu jiꞌi̱ yu tsiyaꞌ ti, loꞌo juaꞌa̱ ni sca sñiꞌ Abraham ná ntsuꞌu tyempo biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo yu: “Ta naꞌ yuu re jinuꞌu̱, juaꞌa̱ jiꞌi̱ sñiꞌ nuꞌu̱ ca tiyaꞌ la, nu loꞌo cua ntsuꞌu nu sube jinuꞌu̱”, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ yu. \v 6 Loꞌo liꞌ nda ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ loꞌo Abraham chaca quiyaꞌ: “Tsaa sñiꞌ steꞌ nuꞌu̱ nde ca chaca chalyuu”, nacui̱ Ni. “Liꞌ tyanu ñati̱ jinuꞌu̱ tyijyuꞌ chaca tyajacua siyento yija̱, su xcubeꞌ nguꞌ ca tyi jiꞌi̱ ñati̱ jinuꞌu̱”, nacui̱ Ni. “Ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ ca tyi biꞌ laja ti, ná loꞌo cayaꞌ. \v 7 Liꞌ xcubeꞌ naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ xquiꞌya chaꞌ tiꞌí tsa xcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ jinuꞌu̱. Tyuꞌu ñati̱ jinuꞌu̱ loyuu biꞌ liꞌ, tya̱a̱ nguꞌ ca nde chaca quiyaꞌ, cuaꞌni tlyu nguꞌ biꞌ jnaꞌ liꞌ.” \v 8 Ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo jyoꞌo Abraham liꞌ; biꞌ chaꞌ ngulo Ni cña jiꞌi̱ yu chaꞌ xiꞌyu nguꞌ quiji̱ lcaa nu quiꞌyu sñiꞌ yu, chaꞌ juaꞌa̱ tyiꞌu tiꞌ sñiꞌ yu chaꞌ cua ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo sti nguꞌ. Juaꞌa̱ ngua chaꞌ, ngusiꞌyu jyoꞌo Abraham quiji̱ sñiꞌ nu ntsuꞌu cua snuꞌ ti tsa̱ ngula; la cuiꞌ Isaac ngua naa sñiꞌ yu. Nu loꞌo cua ngusuꞌ jyoꞌo Isaac biꞌ, liꞌ ngula sñiꞌ yu, loꞌo la cuiꞌ juaꞌa̱ nguaꞌni yu, chaꞌ ngusiꞌyu quiji̱ sñiꞌ yu. Jacob ngua naa sñiꞌ yu, loꞌo liꞌ tii tyucuaa tyaꞌa sñiꞌ ngula jiꞌi̱ jyoꞌo Jacob biꞌ; jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ lcaa na laca nguꞌ biꞌ. \p \v 9 ’Tsaca sñiꞌ Jacob ngua naa José. Ngua sca tsa̱ ngua ñasi̱ꞌ tsa tyaꞌa yu jiꞌi̱ nu José biꞌ, biꞌ chaꞌ ndyujuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱. Ngüiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ nu José biꞌ, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu ca loyuu su cuentya Egipto. Pana ná ngulayaꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ José, \v 10 nguaꞌni Ni chaꞌ ngaꞌaa nguaꞌni cuxi nguꞌ loꞌo yu liꞌ. Tyempo biꞌ ntsuꞌu rey jiꞌi̱ nguꞌ Egipto nu ngua naa Faraón, loꞌo liꞌ nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ngua cuayáꞌ tiꞌ Faraón chaꞌ nguꞌ tii ngua nu José biꞌ. Biꞌ chaꞌ ndiya tiꞌ rey Faraón jiꞌi̱ yu, nda rey cña jiꞌi̱ yu, chaꞌ ngua nu José biꞌ loo jiꞌi̱ lcaa nguꞌ Egipto, loꞌo juaꞌa̱ jiꞌi̱ lcaa msu nu ntsuꞌu toniꞌi̱ jiꞌi̱ rey Faraón biꞌ. \p \v 11 ’Loꞌo liꞌ ndyalaa sca jbiꞌña loyuu Egipto, loꞌo juaꞌa̱ ca loyuu su cuentya Canaán. Tiꞌí tsa ñaꞌa̱ ndyanu nguꞌ, ngaꞌaa ngujui na cacu jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna. \v 12 Liꞌ ngujui chaꞌ jiꞌi̱ Jacob chaꞌ tya ntsuꞌu na cacu nguꞌ ca loyuu Egipto, biꞌ chaꞌ ngulo yu cña jiꞌi̱ sñiꞌ yu chaꞌ tsaa squiꞌya nguꞌ nscuaꞌ chaꞌ cacu nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, la cuiꞌ sñiꞌ yu biꞌ laca jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna. Liꞌ ndyaa nguꞌ biꞌ sca quiyaꞌ. \v 13 Loꞌo ndyaa nguꞌ nu nchca tyucuaa quiyaꞌ, liꞌ ngua chaꞌ ndyuloo nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo José, chaꞌ la cuiꞌ tyaꞌa nguꞌ laca yu. Ngua cuayáꞌ tiꞌ rey Faraón tilaca laca sti José, tilaca laca tyaꞌa yu liꞌ. \v 14 Loꞌo liꞌ nda José chaꞌ ndyaa cachaꞌ jiꞌi̱ sti yu chaꞌ tya̱a̱ nu cusuꞌ ca su ndiꞌi̱ yu loꞌo lcaa tyaꞌa yu. Cua ntsuꞌu snayala tyii ngaꞌyu tyaꞌa nguꞌ tyaꞌa sti José tyempo biꞌ. \v 15 Ndyaa nu Jacob biꞌ nde loyuu su cuentya Egipto loꞌo lcaa tyaꞌa nguꞌ liꞌ, juaꞌa̱ tya ndalo nu cusuꞌ xi tyu̱u̱ yija̱ hasta ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ngujuii yu. Liꞌ ngujuii lcaa sñiꞌ jyoꞌo Jacob, nu jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna biꞌ ni. \v 16 Pana ná ndyanu tyijya̱ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna ca loyuu su cuentya Egipto, chaꞌ nu loꞌo nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ tyijya̱ jyoꞌo biꞌ, chaꞌ xatsiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ tyijya̱ chaca quiyaꞌ neꞌ tyuquee nde quichi̱ Siquem; tyuquee biꞌ ngua nu ngüiꞌya jyoꞌo Abraham jiꞌi̱ nguꞌ Hamor nu ngua tya saꞌni la, chaꞌ tsaa sñiꞌ tsaa xatsiꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ. \p \v 17 ’Cua ndyatu̱ la tyaꞌa jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna ca loyuu su cuentya Egipto; liꞌ ndyalaa tyempo nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo jyoꞌo Abraham nu ngua saꞌni la, tyempo chaꞌ tyuꞌu nguꞌ tyaa nguꞌ. \v 18 Xaꞌ rey ngua loo jiꞌi̱ nguꞌ Egipto liꞌ, nu bilya cuna tilaca ngua jyoꞌo José biꞌ. \v 19 Nguñiloꞌo rey biꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna, nguxcubeꞌ rey biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Juaꞌa̱ ngulo rey biꞌ cña chaꞌ xcua̱a̱ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa cubiꞌ quiꞌyu jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ cajaa cubiꞌ, chaꞌ ngaꞌaa catu̱ la nguꞌ biꞌ. \v 20 Tyempo biꞌ ngula jyoꞌo Moisés, loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee ycuiꞌ Ndyosi ñaꞌa̱ jiꞌi̱ nu piti biꞌ. Sna coꞌ ti ngutiꞌi̱ yu loꞌo xtyaꞌa̱ yu loꞌo sti yu, chaꞌ nguxcatiꞌ xtyaꞌa̱ yu jiꞌi̱ yu. \v 21 Liꞌ ndyalaa tyempo nu ntsuꞌu chaꞌ xcua̱a̱ nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ cubiꞌ biꞌ. Pana sca nu cunaꞌa̱ sñiꞌ rey xñaꞌa̱ biꞌ nquije cubiꞌ biꞌ jiꞌi̱, ndyiꞌya jiꞌi̱ ndyaa toꞌ tyi liꞌ chaꞌ caca cubiꞌ sñiꞌ miñaꞌa̱. \v 22 Nu loꞌo cua ngusuꞌ la nu Moisés biꞌ, ngua tsaꞌa̱ yu lcaa chaꞌ nu jlo tiꞌ nguꞌ tii nde loyuu su cuentya Egipto. Jlo tsa tiꞌ nu Moisés biꞌ ñaꞌa̱ chaꞌ nu chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ, chaꞌ ngua tsa jiꞌi̱ yu. \p \v 23 ’Cua ntsuꞌu tuꞌba yija̱ Moisés, loꞌo ntiꞌ tsa yu tsaa naꞌa̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ Israel tyaꞌa yu, si tsoꞌo ndiꞌi̱ nguꞌ. \v 24 Liꞌ naꞌa̱ yu jiꞌi̱ sca nguꞌ Egipto nu tiꞌí tsa nchcubeꞌ jiꞌi̱ sca nguꞌ Israel. Nguxtyucua Moisés jiꞌi̱ nu nguꞌ tyaꞌa yu biꞌ, ngujuiꞌi̱ yu jiꞌi̱ nu nguꞌ Egipto biꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyujuii yu jiꞌi̱ biꞌ. \v 25 Ndiꞌya̱ ngulacua tiꞌ Moisés liꞌ: “Juani ngua cuayáꞌ tiꞌ tyaꞌa naꞌ chaꞌ cuaꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ nguꞌ Israel tyaꞌa naꞌ xquiꞌya naꞌ”. Juaꞌa̱ ngulacua tiꞌ nu Moisés biꞌ, pana siꞌi chaꞌ biꞌ ntiꞌ nguꞌ Israel tyaꞌa yu. \v 26 Nguxee chaca tsa̱ ndyalaa yu ca su ngusu̱u̱ tyaꞌa tucua tyaꞌa nguꞌ Israel. Ná ndiya tiꞌ Moisés chaꞌ nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ biꞌ: “¿Ni chaꞌ laca nxu̱u̱ tyaꞌa ma̱?” nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. “La cuiꞌ ca nguꞌ tyaꞌa na laca ma̱. Ná tsoꞌo chaꞌ nxu̱u̱ tyaꞌa ma̱.” \v 27 Liꞌ ntejeyaꞌ chaca nu xñaꞌa̱ la biꞌ jiꞌi̱ Moisés, nguxacui̱ chaꞌ jiꞌi̱ yu ndiꞌya̱: “¿Tilaca laca nu nda chacuayáꞌ jinuꞌu̱ chaꞌ caca nuꞌu̱ loo jiꞌi̱ cua?” nacui̱ jiꞌi̱ nu Moisés biꞌ, “¿Ha cuaꞌni cuayáꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ cua?” nacui̱. \v 28 “Ñiꞌya̱ nu ndyujuii nuꞌu̱ jiꞌi̱ nu nguꞌ Egipto biꞌ la caa, ¿ha juaꞌa̱ cujuii nuꞌu̱ jnaꞌ ntiꞌ nuꞌu̱ juani?” \v 29 Nu loꞌo ndyuna Moisés chaꞌ biꞌ, liꞌ ngusna yu, ndyaa yu ca chaca chalyuu su naa Madián. Nguꞌ xta laca nu Moisés biꞌ, nu ngutiꞌi̱ yu loyuu biꞌ. Ngujui clyoꞌo yu liꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ngujui tucua tyaꞌa sñiꞌ quiꞌyu yu. \p \v 30 ’Cua nteje tacui tuꞌba yija̱, liꞌ ntsuꞌu sca tsa̱ ngaꞌa̱ Moisés sca loyuu btyi su ná ntsuꞌu hitya nu coꞌo nguꞌ. Cacua ti sca caꞌya nu naa Sinaí, ca biꞌ ndyaꞌa̱ yu liꞌ. Naꞌa̱ yu sca yaca quicheꞌ ndyaqui̱, pana laja quiiꞌ biꞌ nguluꞌu loo sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ yu. \v 31 Ndube tsa tiꞌ Moisés liꞌ. Ndyaa yu cacua la xi slo yaca quicheꞌ biꞌ, loꞌo liꞌ ndyuna yu chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na loꞌo yu: \v 32 “Ycuiꞌ Ndyosi laca naꞌ”, nacui̱ nu Xuꞌna na. “La cuiꞌ naꞌ laca̱, nguaꞌni tlyu jyoꞌo cusuꞌ jinuꞌu̱ jnaꞌ”, nacui̱ Ni. “Loꞌo jyoꞌo Abraham, loꞌo jyoꞌo Isaac, loꞌo jyoꞌo Jacob nguaꞌni tlyu nguꞌ ꞌna.” Ndyutsi̱i̱ tsa nu Moisés biꞌ liꞌ, hasta nchcua̱ tya yu; ngaꞌaa ngua ñaꞌa̱ cuiꞌya yu jiꞌi̱ quiiꞌ tsiyaꞌ ti. \v 33 Chaca quiyaꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ nu Xuꞌna na loꞌo yu liꞌ: “Clyo clya nuꞌu̱ caña nu ngaꞌa̱ quiyaꞌ nuꞌu̱”, nacui̱ Ni, “chaꞌ slo naꞌ ndu̱ nuꞌu̱. Tacati tsaa ca nde chaꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca naꞌ. \v 34 Cua naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ Israel tyaꞌa nuꞌu̱ ca su ndiꞌi̱ nguꞌ nde loyuu Egipto. Cua ngusubi naꞌ jiꞌi̱ lcaa cuꞌma̱ chaꞌ caca ma̱ ñati̱ ꞌna, pana juani lye tsa nchcubeꞌ nguꞌ cuxi biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ ꞌna. Ndyuna naꞌ chaꞌ xñiꞌi̱ tsa ndañi nxiꞌya nguꞌ, biꞌ chaꞌ ndyalaa naꞌ chaꞌ cuaꞌni lyaá naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Juani culo naꞌ cña jinuꞌu̱ chaꞌ xtyu̱u̱ nuꞌu̱ tyaa nuꞌu̱ nde loyuu su cuentya Egipto chaca quiyaꞌ.” \p \v 35 ’Nu ngua saꞌni la ná ntajaꞌa̱ nguꞌ Israel tyaꞌa yu chaꞌ caca nu Moisés biꞌ loo jiꞌi̱ nguꞌ: “¿Tilaca laca nu nda chacuayáꞌ jinuꞌu̱ chaꞌ caca nuꞌu̱ loo jiꞌi̱ cua, chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ cua?” nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu saꞌni la. Pana la cuiꞌ Moisés biꞌ ni, cua ngusubi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ yu chaꞌ caca yu loo jiꞌi̱ nguꞌ Israel tyaꞌa yu, chaꞌ cuaꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ tiꞌí tsa nchcubeꞌ nguꞌ biꞌ; biꞌ chaꞌ ngulo ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ Moisés nu loꞌo naꞌa̱ yu jiꞌi̱ xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ndu̱ laja yaca quicheꞌ su ndyaqui̱ biꞌ. \v 36 Nda ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo Moisés chaꞌ cuaꞌni yu cña tonu chaꞌ cube tiꞌ nguꞌ ca loyuu su cuentya Egipto. Xquiꞌya chaꞌ ngua jiꞌi̱ yu nguaꞌni yu cña tonu biꞌ, biꞌ chaꞌ ngua jiꞌi̱ yu ngulo yu cña jiꞌi̱ lcaa nguꞌ Israel tyaꞌa yu, chaꞌ ngutuꞌu nguꞌ loyuu su cuentya Egipto ngutaꞌa̱ loꞌo Moisés jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Xaꞌ nguaꞌni yu cña tonu toꞌ tyujoꞌo nu naa Tyujoꞌo Ngaꞌa. Liꞌ ngutaꞌa̱ yu loꞌo nguꞌ nde sca loyuu btyi su ná ntsuꞌu hitya nu coꞌo nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ chaca quiyaꞌ nguaꞌni yu cña tonu chaꞌ cube tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Cua tuꞌba yija̱ ngutaꞌa̱ nu Moisés biꞌ loꞌo nguꞌ. \v 37 La cuiꞌ Moisés ngua nu nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ ndiꞌya̱: “Cua ngulo ycuiꞌ Ndyosi cña jnaꞌ chaꞌ ta naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Ni loꞌo ma̱, la cuiꞌ juaꞌa̱ culo Ni cña jiꞌi̱ chaca nguꞌ tyaꞌa na nde loo la”, nacui̱ nu Moisés biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ngua liꞌ. \v 38 La cuiꞌ Moisés biꞌ ngaꞌa̱ loꞌo nguꞌ ca su ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ claꞌbe loyuu btyi biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nu cusuꞌ biꞌ ca lo xlya caꞌya su naa Sinaí. Loꞌo juaꞌa̱ nda Moisés chaꞌ biꞌ loꞌo lcaa nguꞌ biꞌ, la cuiꞌ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna laca nguꞌ biꞌ. Nu chaꞌ nu cua nchcuiꞌ Moisés loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ, ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye chaꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti; biꞌ chaꞌ tya ntsuꞌu chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés biꞌ, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ na jiꞌi̱ juani. \p \v 39 ’Pana ná ndyuna tsoꞌo jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna chaꞌ nu nda Moisés loꞌo nguꞌ, chaꞌ ná ntiꞌ nguꞌ cuaꞌa̱ jyaca̱ nguꞌ jiꞌi̱. Ndyiꞌu tsa tiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ loyuu su cuentya Egipto, biꞌ chaꞌ ngua tiꞌ nguꞌ xtyu̱u̱ nguꞌ loyuu biꞌ chaca quiyaꞌ. \v 40 Tya ntsuꞌu nu Moisés biꞌ lo caꞌya, loꞌo liꞌ ndiꞌya̱ nguane nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo Aarón nu ngua sca sti joꞌó: “¿Ha ná cuiñá nuꞌu̱ sca joꞌó cuentya jiꞌna chaꞌ cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱, ñiꞌya̱ nduꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ sca joꞌó?” nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu Aarón biꞌ. “Cua nguluꞌu Moisés tyucui̱i̱ jiꞌna su ngutuꞌu na loyuu su cuentya Egipto, pana juani ngaꞌaa jlo tiꞌ na na laca ngua jiꞌi̱ yu biꞌ.” \v 41 Liꞌ ngüiñá nguꞌ sca toro cuañiꞌ loꞌo oro chaꞌ caca biꞌ joꞌó jiꞌi̱ nguꞌ. Ndyujuii nguꞌ bata ca slo joꞌó biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ ta nguꞌ msta̱ jiꞌi̱ joꞌó, chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ joꞌó biꞌ. Chaa tsa tiꞌ nguꞌ loꞌo naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ joꞌó nu ngüiñá ycuiꞌ ca nguꞌ jiꞌi̱. \v 42 Xaꞌ ñaꞌa̱ chaꞌ ngulacua tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ nguꞌ: “Culayaꞌ naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ jua tsiyaꞌ ti chaꞌ ndyuꞌni nguꞌ cña cuxi biꞌ liꞌ”, nacui̱ Ni. “Xcuiꞌ chaꞌ xñaꞌa̱ ntiꞌ nguꞌ jua.” Juaꞌa̱ ngulacua tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi, biꞌ chaꞌ nguxtyanu Ni jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ lcaa na nu ntsuꞌu nde cua̱; joꞌó laca cuichaa ngua tiꞌ nguꞌ liꞌ, joꞌó laca coꞌ ngua tiꞌ nguꞌ, loꞌo cualya, loꞌo cuii. Xcuiꞌ chaꞌ cuxi nguaꞌni nguꞌ liꞌ. Cuentya jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu nguaꞌni nguꞌ, biꞌ laca chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ndiꞌya̱: \q1 Nguꞌ Israel laca lcaa ma̱; ngutaꞌa̱ yuꞌu ma̱ tuꞌba yija̱ lo nati̱ꞌ btyi, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi. \q1 ¿Ni chaꞌ laca ná nguaꞌni tlyu ma̱ ꞌna tyempo biꞌ loꞌo ndyujuii ma̱ naꞌni biꞌ? \q1 Siꞌi na tyucui tyiquee ma̱ nda ma̱ naꞌni biꞌ, chaꞌ caca niꞌ msta̱ ꞌna. \q1 \v 43 Ndyiꞌya loꞌo ma̱ jiꞌi̱ niꞌi̱ sube jiꞌi̱ joꞌó Moloc, \q1 ndyiꞌya loꞌo ma̱ jiꞌi̱ sca cuii nu laca joꞌó Renfán; \q1 tucua tyaꞌa joꞌó biꞌ ngüiñá ma̱ chaꞌ caca joꞌó biꞌ xuꞌna ma̱. \q1 Biꞌ chaꞌ cuaꞌni naꞌ chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ jiꞌi̱ ma̱ nde chaca chalyuu nu tyijyuꞌ la; \q1 tsaa ma̱ chaca tsuꞌ, nde quichi̱ Babilonia chaꞌ chcubeꞌ ma̱ cajua. \m Juaꞌa̱ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguscua jyoꞌo cusuꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Ni lo quityi nu ngua saꞌni. \p \v 44 ’Ngutaꞌa̱ yuꞌu jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna ca lo nati̱ꞌ btyi. Ntsuꞌu sca niꞌi̱ quiji̱ naꞌni ti jiꞌi̱ nguꞌ, nu ndyiꞌya loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ndyaꞌa̱ nguꞌ, chaꞌ ndyiꞌu tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi xquiꞌya niꞌi̱ quiji̱ biꞌ. Ycuiꞌ Ndyosi nguluꞌu cña jiꞌi̱ jyoꞌo Moisés biꞌ ñiꞌya̱ nu cuiñá nguꞌ niꞌi̱ biꞌ. \v 45 Nu loꞌo ngujuii nu Moisés biꞌ, liꞌ ngusubi Ni jiꞌi̱ jyoꞌo Josué chaꞌ caca yu loo jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna. Loꞌo niꞌi̱ quiji̱ biꞌ, ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ loꞌo ndyalaa nguꞌ loyuu re. Liꞌ nguloꞌo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ xaꞌ la ñati̱, nguloꞌo Ni jiꞌi̱ lcaa nguꞌ ca tyi biꞌ, chaꞌ tyanu yuu re laja ti. Nguxtyanu nguꞌ jiꞌi̱ niꞌi̱ quiji̱ biꞌ toꞌ tyi sca ñati̱ hasta ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa tyempo loꞌo ngua jyoꞌo David loo jiꞌi̱ nguꞌ. \v 46 Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee ycuiꞌ Ndyosi ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ nu David biꞌ. Liꞌ ngua tiꞌ David cuiñá sca niꞌi̱ su caca tyi ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca loo jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jacob. \v 47 Pana ná tsoꞌo ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ cuaꞌni David juaꞌa̱; nu loꞌo cua nguluu sñiꞌ jyoꞌo David nu ngua naa Salomón, liꞌ nda ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ jiꞌi̱ yu cuañiꞌ biꞌ, chaꞌ cuiñá yu niꞌi̱ biꞌ. \v 48 Loꞌo ycuiꞌ Ndyosi ni, ná ntajaꞌa̱ Ni tyanu Ni neꞌ niꞌi̱ nu ngüiñá ñati̱ ti, chaꞌ laca ycuiꞌ Ndyosi loo jiꞌi̱ lcaa ca chalyuu. Ñiꞌya̱ nguscua sca jyoꞌo cusuꞌ chaꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tya saꞌni la: \q1 \v 49 Ntsuꞌu tyi naꞌ nde cua̱, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na. \q1 Sca ti naꞌ ndyiꞌya loo naꞌ jiꞌi̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu, nacui̱ Ni, \q1 biꞌ chaꞌ ná ca cuiñá sca ñati̱ chalyuu sca niꞌi̱ su tyiꞌi̱ naꞌ, nacui̱ Ni, \q1 ná ntsuꞌu su xtyii cñaꞌ naꞌ. \q1 \v 50 Ycuiꞌ naꞌ ngüiñá naꞌ lcaa na nu ntsuꞌu tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. \p \v 51 Tya nchcuiꞌ la Esteban loꞌo nguꞌ cusuꞌ liꞌ: \p ―Ná ntajaꞌa̱ ma̱ taquiyaꞌ ma̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ma̱. Tacalya tsa hique ma̱, chaꞌ ná nduna ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti; juaꞌa̱ lcaa tsa̱ chi̱i̱ ntiꞌ ma̱ loꞌo nclyacua tiꞌ ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi. La cuiꞌ ñiꞌya̱ nguaꞌni jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna chaꞌ cuxi saꞌni, la cuiꞌ juaꞌa̱ ndyuꞌni ma̱ juani. \v 52 Cua nguxcubeꞌ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna jiꞌi̱ lcaa jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ nchcuiꞌ Ni loꞌo ñati̱ cua saꞌni. Cua ndyujuii nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ nu nguscua chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ndiꞌya̱: “Tyalaa sca ñati̱ nde chalyuu re; xcuiꞌ lubii tsa cresiya jiꞌi̱ yu biꞌ caca”, nacui̱ jyoꞌo cusuꞌ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ tsubiꞌ ti cua ndyalaa la cuiꞌ ñati̱ nu nchcuiꞌ quityi chaꞌ jiꞌi̱. Chiyaꞌa̱ tsa nguaꞌni ma̱ nu loꞌo ndyujuii ma̱ jiꞌi̱ yu. \v 53 Xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca nu nda chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ma̱ saꞌni la, cña nu ngulo ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ ma̱ laca chaꞌ biꞌ. Tya ntsuꞌu quityi biꞌ jiꞌi̱ ma̱ juani, pana ná ntajaꞌa̱ ma̱ taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ma̱ lo quityi biꞌ. \s1 Ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ Esteban \p \v 54 Nu loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Esteban, ngua ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ liꞌ, tyaala tsa ndiꞌi̱ cloo nguꞌ chaꞌ ñasi̱ꞌ nguꞌ. \v 55 Nxñaꞌa̱ Esteban nde cua̱, liꞌ naꞌa̱ yu sca xee tlyu tsa nu nguaꞌni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱; xee jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ngua biꞌ. Loꞌo liꞌ naꞌa̱ yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús ndu̱ laꞌa tsuꞌ cui̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 56 ―Ñaꞌa̱ ma̱ yiꞌa̱ ―nacui̱ Esteban jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ―, cua ngusaala ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱ ―nacui̱―. Cua naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu nda Ni jiꞌi̱ lijya̱ chaꞌ laca yu ñati̱, ndu̱ yu laꞌa tsuꞌ cui̱ ca su ntucua ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 57 Cui̱i̱ tsa ngusiꞌya nguꞌ liꞌ, ndacu̱ꞌ nguꞌ jyaca̱ nguꞌ chaꞌ ngaꞌaa ntiꞌ nguꞌ cuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Esteban. \v 58 Ntejeyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nu Esteban biꞌ, loꞌo liꞌ yala ntchaa ngutuꞌu nguꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu nde toꞌ quichi̱. Liꞌ ngu̱ nguꞌ quee jiꞌi̱ yu chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu, pana ngusta nguꞌ biꞌ steꞌ nguꞌ ca su ndu̱ sca yu cuañiꞌ nu naa Saulo. \v 59 Laja loꞌo ngu̱ nguꞌ quee jiꞌi̱ nu Esteban biꞌ, nchcuiꞌ yu loꞌo Jesús: \p ―Jesús Xuꞌna naꞌ ―nacui̱ Esteban―, cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ tsoꞌo quiꞌya nuꞌu̱ cresiya jnaꞌ. \p \v 60 Liꞌ ngucha sti̱ꞌ yu loꞌo lye tsa nchcuiꞌ yu chaca quiyaꞌ: \p ―Xuꞌna naꞌ ―nacui̱ yu―, ná sta nuꞌu̱ quiꞌya jiꞌi̱ ñati̱ re chaꞌ ngu̱ nguꞌ quee jnaꞌ ―nacui̱ Esteban jiꞌi̱ Jesús. \p Loꞌo juaꞌa̱ tsa tsiyaꞌ ca ngujuii yu liꞌ. \c 8 \s1 Tyaala tsa Saulo jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo \p \v 1 Tsoꞌo tsa ngua tiꞌ nu Saulo biꞌ, chaꞌ cua ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ Esteban. La cuiꞌ tsa̱ biꞌ nguxana yu, tiꞌí tsa nchcubeꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesucristo ca quichi̱ Jerusalén. Lyaꞌ tsa tiꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ; biꞌ chaꞌ ngusñi nguꞌ tyucui̱i̱, ndyaa nguꞌ xaꞌ la quichi̱ nde loyuu su cuentya Judea, loꞌo juaꞌa̱ loyuu su cuentya Samaria. Pana nu tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo ni, ndyanu nguꞌ biꞌ nde Jerusalén. \v 2 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu nguꞌ nu xñiꞌi̱ tsa tiꞌ xquiꞌya chaꞌ ngujuii Esteban. Tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ biꞌ, nguꞌ nu tyucui tyiquee nguꞌ ndyuꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ni, ndyaa loꞌo nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo Esteban ca su nguatsiꞌ; juaꞌa̱ nxiꞌya tsa nguꞌ nu ndyaa loꞌo jiꞌi̱ biꞌ. \v 3 Loꞌo nu Saulo biꞌ ni, ngua tiꞌ yu chaꞌ lye tsa xcubeꞌ yu jiꞌi̱ lcaa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo liꞌ. Ndyatí̱ yu ca niꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ, ntejeyaꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ quiꞌyu biꞌ, ntejeyaꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ tyaa loꞌo yu jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ chcua̱. \s1 Ndyalaa chaꞌ jiꞌi̱ Jesús loyuu su cuentya Samaria \p \v 4 Loꞌo nu nguꞌ nu ndyaa xaꞌ quichi̱ biꞌ ni, nda nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Cristo nu Xuꞌna na loꞌo nguꞌ lcaa quichi̱ ca su ndyaa nguꞌ. \v 5 La cuiꞌ juaꞌa̱ ndyaꞌa̱ sca ñati̱ nu naa Felipe, ndyaa yu nde loyuu su cuentya Samaria; liꞌ ndyalaa yu sca quichi̱ ca biꞌ, nda yu chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo loꞌo nguꞌ quichi̱ biꞌ. \v 6 Tsoꞌo tsa ndyuna lcaa nguꞌ quichi̱ chaꞌ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ naꞌa̱ nguꞌ cña tonu cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu nguaꞌni Felipe slo nguꞌ. \v 7 Nguaꞌni yu chaꞌ ndyaca tsoꞌo tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ quicha, juaꞌa̱ nguaꞌni yu chaꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ nu ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱. Cui̱i̱ nxiꞌya nguꞌ nu ntsuꞌu cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱, cuati nduꞌu nu cuiꞌi̱ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ndyaa. Loꞌo juaꞌa̱ ngua tsoꞌo nguꞌ nu quicha quiyaꞌ, ngua tsoꞌo nguꞌ nu nchcu̱ꞌ tyijya̱. \v 8 Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee lcaa nguꞌ quichi̱ biꞌ liꞌ. \p \v 9 Quichi̱ biꞌ ndiꞌi̱ sca nu quiꞌyu nu naa Simón, nguꞌ cuchaꞌa̱ laca biꞌ. Nchcuiꞌ nu Simón biꞌ chaꞌ nguꞌ tlyu laca ycuiꞌ ca; loꞌo juaꞌa̱ ngusñi nguꞌ quichi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ, jlya tiꞌ nguꞌ chaꞌ laca nu Simón biꞌ sca ñati̱ tlyu. \v 10 Ndaquiyaꞌ nguꞌ culiyaꞌ jiꞌi̱; loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ tiꞌi, loꞌo nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ quichi̱, loꞌo nu sube, lcaa nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ ndyuna tsoꞌo nguꞌ lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ nu Simón biꞌ. \p ―Cua nda ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ jiꞌi̱ nu quiꞌyu re chaꞌ cuaꞌni cua ñaꞌa̱ ca cña tonu nu ntiꞌ yu cuaꞌni yu ―nacui̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ liꞌ. \p \v 11 Cua tyu̱u̱ yija̱ nguaꞌni cuchaꞌa̱ nu Simón biꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ quicha, biꞌ chaꞌ jlya tiꞌ nguꞌ lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ yu cuchaꞌa̱ biꞌ, nu loꞌo bilya tyalaa Felipe quichi̱ biꞌ. \v 12 Liꞌ ndyalaa Felipe ca biꞌ, nda yu chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo loꞌo lcaa nguꞌ quichi̱; ndachaꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ caca si laca ycuiꞌ Ni loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. Ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Felipe liꞌ, ngusñi nguꞌ chaꞌ biꞌ; biꞌ chaꞌ ntyucuatya yu jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu ngusñi chaꞌ biꞌ, masi nguꞌ quiꞌyu, masi nguꞌ cunaꞌa̱. \v 13 Loꞌo ycuiꞌ Simón ni, ngusñi chaꞌ biꞌ liꞌ, juaꞌa̱ ntyucuatya Felipe jiꞌi̱. Liꞌ lcaa tsa̱ ndyaꞌa̱ lcaꞌa̱ jiꞌi̱ Felipe, chaꞌ ndube tsa tiꞌ Simón loꞌo naꞌa̱ lcaa cña tonu nu nguaꞌni nu Felipe biꞌ. \p \v 14 Liꞌ ndyuna nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ndyanu ca Jerusalén chaꞌ loꞌo nguꞌ Samaria biꞌ, cua ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Cuati ngulo nguꞌ biꞌ cña jiꞌi̱ Pedro loꞌo Juan chaꞌ tsaa nguꞌ ca loyuu su cuentya Samaria biꞌ. \v 15 Ndyalaa nguꞌ ca biꞌ, liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ lcaa nguꞌ quichi̱ nu cua ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo ca biꞌ, ngüijña nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ta Ni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni, chaꞌ tyanu Ni neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 16 Bilya tyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, masi cua ntyucuatya Felipe jiꞌi̱ nguꞌ nu loꞌo ngua tiꞌ nguꞌ caca nguꞌ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo. \v 17 Ngusta yaꞌ Pedro loꞌo Juan hique nguꞌ, liꞌ ndyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 18-19 Naꞌa̱ Simón chaꞌ nu loꞌo ngusta yaꞌ nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo hique nguꞌ, ndyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. Nchcuiꞌ Simón loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Ta naꞌ cñi jiꞌi̱ ma̱ si xtyucua ma̱ jnaꞌ chaꞌ juaꞌa̱ cuaꞌni naꞌ xi cña jua ―nacui̱ Simón―. Loꞌo naꞌ nta̱ꞌ chaꞌ sta yaꞌ naꞌ hique ñati̱ chaꞌ tyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ ―nacui̱. \p \v 20 ―Stuꞌba ti cuaꞌni tye ycuiꞌ Ndyosi jinuꞌu̱ loꞌo lcaa cñi jinuꞌu̱ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ Simón liꞌ―. Nu chaꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ná taca ca cayaꞌ biꞌ ―nacui̱―. \v 21 Ná ntsuꞌu chaꞌ jinuꞌu̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi tsiyaꞌ ti, biꞌ chaꞌ ná ta Ni chacuayáꞌ jinuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ cña loꞌo ya. \v 22 Culochu̱ꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jinuꞌu̱, chaꞌ caca chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ cuiꞌya Ni chaꞌ clyu tiꞌ jinuꞌu̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu nguaꞌni nuꞌu̱. \v 23 Jlo tiꞌ naꞌ lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jinuꞌu̱, chaꞌ tyaala tsa nuꞌu̱; yaꞌ nu xñaꞌa̱ cua ntsuꞌu nuꞌu̱, biꞌ chaꞌ ndachaꞌ naꞌ jinuꞌu̱ juani chaꞌ culochu̱ꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jinuꞌu̱. \p \v 24 Nguxacui̱ Simón chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ: \p ―Cuaꞌni ma̱ chaꞌ tsoꞌo chcuiꞌ ma̱ loꞌo ycuiꞌ nu Xuꞌna na cuentya jnaꞌ ―nacui̱ Simón jiꞌi̱ nguꞌ―, chaꞌ cuiꞌya Ni chaꞌ clyu tiꞌ ꞌna ―nacui̱―, chaꞌ ngaꞌaa cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi ñiꞌya̱ nu nacui̱ ma̱ jnaꞌ. \p \v 25 Quiñaꞌa̱ la chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nguluꞌu Pedro loꞌo Juan jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ, nchcuiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ ngua lcaa chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. Loꞌo liꞌ nduꞌu nguꞌ ya̱a̱ nguꞌ nde Jerusalén. Claꞌbe tyucui̱i̱ nteje tacui nguꞌ tyu̱u̱ quichi̱ loyuu su cuentya Samaria, nguluꞌu nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ lcaa quichi̱ biꞌ ñiꞌya̱ nu nduꞌni lyaá Jesús jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. \s1 Ndyacua tyaꞌa Felipe loꞌo sca nguꞌ Etiopía \p \v 26 Loꞌo liꞌ nchcuiꞌ sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo Felipe: \p ―Nslo nuꞌu̱ tyucui̱i̱ nu nduꞌu Jerusalén ndyaa nde quichi̱ Gaza. Tsaa nuꞌu̱ xi tyucui̱i̱ biꞌ ―nacui̱ xca̱ biꞌ jiꞌi̱ Felipe. \p Nscua tyucui̱i̱ biꞌ nde sca nati̱ꞌ btyi su ná ntsuꞌu hitya. \v 27 Liꞌ nduꞌu Felipe ndyaa tyucui̱i̱ biꞌ, loꞌo liꞌ naꞌa̱ jiꞌi̱ sca nu quiꞌyu nguꞌ Etiopía. Sca ñati̱ tlyu laca nu cusuꞌ biꞌ, chaꞌ laca yu loo jiꞌi̱ lcaa cñi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ reina nu laca loo jiꞌi̱ loyuu Etiopía biꞌ; nu cunaꞌa̱ reina biꞌ ngua naa Candace. Cua ndyaa nu quiꞌyu biꞌ Jerusalén chaꞌ cuaꞌni tlyu yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 28 Liꞌ nguxtyu̱u̱ tyucui̱i̱ ñaa yu chaꞌ tyaa quichi̱ tyi yu. Ntucua yu neꞌ carreta nu ntojolaqui cuayu jiꞌi̱, nchcuiꞌ yu lo quityi nu nguscua jyoꞌo Isaías cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 29 Nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo Felipe liꞌ; Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni nu ndyanu neꞌ cresiya jiꞌi̱ Felipe nchcuiꞌ ndiꞌya̱: \p ―Yaa nuꞌu̱ chaꞌ jyacua jiꞌi̱ carreta jua ―nacui̱ Ni jiꞌi̱ Felipe. \p \v 30 Ngusna tsa Felipe ndyaa lcaꞌa̱ jiꞌi̱ carreta liꞌ. Siiꞌ ti carreta ndyaꞌa̱ xi, loꞌo juaꞌa̱ ndyuna chaꞌ nu nchcuiꞌ nu cusuꞌ biꞌ lo quityi laja loꞌo ntucua neꞌ carreta; la cuiꞌ quityi nu nguscua jyoꞌo Isaías ngua biꞌ. Liꞌ nguxana nchcuiꞌ Felipe loꞌo nu cusuꞌ biꞌ: \p ―¿Tsaa xi la? ―nacui̱ Felipe jiꞌi̱. \p ―Tsaꞌa̱ xi. \p ―¿Ha nchca cuayáꞌ tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱ lo quityi cua? ―nacui̱ Felipe jiꞌi̱. \p \v 31 ―Ná nchca jnaꞌ chaꞌ ná ntsuꞌu nu culuꞌu ꞌna ―nacui̱ nu cusuꞌ biꞌ liꞌ―. Tyacuí̱ nuꞌu̱ neꞌ carreta re chaꞌ tyaa na stuꞌba ti. \p Liꞌ ndyaa tucua Felipe neꞌ carreta loꞌo nu cusuꞌ biꞌ. \v 32 Stuꞌba ti nchcuiꞌ tyucuaa nguꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ntsuꞌu yaꞌ nu cusuꞌ biꞌ; la cuiꞌ lacaꞌ quityi su naꞌa̱ cuiꞌya nu cusuꞌ biꞌ, la cuiꞌ seꞌi̱ biꞌ nchcuiꞌ tyucuaa nguꞌ liꞌ. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ quityi biꞌ: \q1 Tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱, ñiꞌya̱ si laca yu sca xlyaꞌ. \q1 Loꞌo juaꞌa̱, ñiꞌya̱ nduꞌni xlyaꞌ nu ná nxiꞌya loꞌo nsiꞌyu nguꞌ quicha̱ꞌ hichu̱ꞌ niꞌ, \q1 juaꞌa̱ cuaꞌni yu nu cala nde loo la; \q1 masi cujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu, ná sca chaꞌ xacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \q1 \v 33 Lye tsa xcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ, chaꞌ ná liñi cuaꞌni cuayáꞌ nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ yu. \q1 La cuiꞌ juaꞌa̱, ná caca chcuiꞌ na chaꞌ tya caja sñiꞌ yu, \q1 xquiꞌya chaꞌ cua cujuii ti nguꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ; ngaꞌaa tyiqueeꞌ tyiꞌi̱ yu nde chalyuu liꞌ. \m Juaꞌa̱ nscua chaꞌ lo quityi biꞌ. \p \v 34 Liꞌ nchcuane nu cusuꞌ Etiopía biꞌ jiꞌi̱ Felipe: \p ―Cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ tsoꞌo culuꞌu xi jnaꞌ lo quityi re ―nacui̱ yu jiꞌi̱―. ¿Ti jiꞌi̱ cujuii nguꞌ nacui̱ quityi re? ―nacui̱ yu―. ¿Ha nguscua ca jyoꞌo cusuꞌ Isaías chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ti? ¿Ha siꞌi chaꞌ jiꞌi̱ chaca nu quiꞌyu nguscua jyoꞌo cusuꞌ biꞌ? \p \v 35 Nguxacui̱ Felipe chaꞌ jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ liꞌ; nguluꞌu Felipe ñiꞌya̱ nu ndyuꞌu chaꞌ nu nscua lo quityi biꞌ jiꞌi̱, lcaa chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo nguluꞌu jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ liꞌ. \v 36 Nu loꞌo ndyaa nguꞌ tyucui̱i̱ biꞌ, liꞌ ndyalaa nguꞌ ca su ntsuꞌu hitya. Liꞌ nchcuiꞌ nu cusuꞌ biꞌ loꞌo Felipe: \p ―Nde nscua hitya ―nacui̱ yu―. ¿Ha ná cuaꞌni chaꞌ tsoꞌo ta chacuayáꞌ tyucuatya nuꞌu̱ jnaꞌ? \p \v 37 ―Tsoꞌo ―nacui̱ Felipe jiꞌi̱―. Tsoꞌo si chañi chaꞌ tyucui tyiquee nuꞌu̱ ngusñi nuꞌu̱ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo. \p ―Cua ngusñi naꞌ chaꞌ biꞌ tuꞌni ―nacui̱ nu cusuꞌ biꞌ―. Jlya tiꞌ naꞌ chaꞌ sca ti Jesucristo laca Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 38 Liꞌ nchcuiꞌ nu cusuꞌ biꞌ loꞌo msu jiꞌi̱ chaꞌ tsatu̱ carreta jiꞌi̱ chaꞌ caꞌya nu cusuꞌ biꞌ loyuu loꞌo Felipe. Ndyaa nguꞌ lo hitya, ntyucuatya Felipe jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ liꞌ. \v 39 Ndye ntyucuatya jiꞌi̱, liꞌ nduꞌu nguꞌ lo hitya biꞌ. Hora ti ndyaa Felipe, ndyaa loꞌo Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ chaꞌ tsaa chaca seꞌi̱; ngaꞌaa naꞌa̱ nu cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ Felipe liꞌ. Ndyaa nu cusuꞌ, nu nguꞌ Etiopía biꞌ ni, ndyaa yu ca loyuu quichi̱ tyi yu liꞌ; juaꞌa̱ tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee nu cusuꞌ biꞌ liꞌ. \v 40 Nu loꞌo ngua tii nu Felipe biꞌ, cua ndyalaa quichi̱ Azoto. Ndyaa nde su ndiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa quichi̱ chaꞌ culuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. Ca tiyaꞌ la, liꞌ ndyalaa Felipe nde quichi̱ Cesarea. \c 9 \s1 Nguxcutsaꞌa̱ ycuiꞌ Ndyosi cresiya jiꞌi̱ Saulo \p \v 1 Ñaꞌa̱ ti ñasi̱ꞌ tsa Saulo jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na. Ntiꞌ tsa Saulo xcubeꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cujuii yu jiꞌi̱ nguꞌ ntiꞌ yu; biꞌ chaꞌ ndyaa yu ca slo xuꞌna sti joꞌó jiꞌi̱ nguꞌ judío, \v 2 chaꞌ ntiꞌ yu culo yu quityi chacuayáꞌ jiꞌi̱ chaꞌ tsaa sca̱ꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo. Ntiꞌ yu tsaa yu quichi̱ Damasco chaꞌ culuꞌu yu quityi chacuayáꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu laca loo neꞌ laa biꞌ, nu laa jiꞌi̱ nguꞌ judío biꞌ. Liꞌ ntiꞌ Saulo sca̱ꞌ jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo quichi̱ biꞌ, chaꞌ xtyu̱u̱ yu tya̱a̱ loꞌo yu jiꞌi̱ nguꞌ nde Jerusalén; masi nguꞌ quiꞌyu, masi nguꞌ cunaꞌa̱, lcua ti ñaꞌa̱ ñati̱ biꞌ tejeyaꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ, ntiꞌ yu. \v 3 Ngusñi yu tyucui̱i̱ ndyaa yu ca quichi̱ Damasco biꞌ liꞌ. Cua tyalaa ti yu quichi̱ biꞌ, liꞌ tsi tsiyaꞌ ca nguaꞌa̱ sca xee tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi slo yu; lcaa su ndu̱ Saulo ntyijiꞌi̱ xee biꞌ lo yuu. \v 4 Nclyú yu lo yuu loꞌo ndyuna yu chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo yu: \p ―Saulo, Saulo ―nacui̱ Ni―, ¿ni chaꞌ laca lye tsa nxu̱u̱ tyaꞌa nuꞌu̱ loꞌo naꞌ? \p \v 5 ―¿Tilaca laca nuꞌu̱, Cusuꞌ? ―nacui̱ Saulo. \p ―Jesús laca naꞌ ―nacui̱ Ni―. Na nxu̱u̱ tyaꞌa nuꞌu̱ loꞌo naꞌ laca ―nacui̱ Ni―. La cuiꞌ ca nuꞌu̱ nduꞌni chaꞌ quicha tiꞌ ycuiꞌ nuꞌu̱. Ñiꞌya̱ nu nduꞌni sca toro, juaꞌa̱ nduꞌni nuꞌu̱; na ntyijiꞌi̱ quiyaꞌ toro la cuiꞌ seꞌi̱ su ndatu̱ nguꞌ yaca cha siyuꞌ niꞌ, loꞌo juaꞌa̱ nuꞌu̱, nduꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ti nuꞌu̱. \p \v 6 Lye tsa nchcua̱ Saulo chaꞌ ndyutsi̱i̱ yu liꞌ. \p ―¿Ñiꞌya̱ nu ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni naꞌ, Xuꞌna? ―nacui̱ Saulo liꞌ. \p ―Tyatu̱ nuꞌu̱ ni ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱― chaꞌ tye tyalaa ca quichi̱ Damasco jua. Ca ndacua ndiꞌi̱ sca ñati̱ nu culuꞌu jinuꞌu̱ ñiꞌya̱ caca cña nu cuaꞌni nuꞌu̱ cuentya jnaꞌ. \p \v 7 Ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ Saulo, ngaꞌaa ngua chcuiꞌ nguꞌ liꞌ; cua ndyuna nguꞌ chaꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo Saulo, masi ná naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Ni, tilaca laca nu cua nchcuiꞌ. \v 8 Liꞌ ndatu̱ Saulo, ngusaala yu cloo yu; pana ngaꞌaa ngua ñaꞌa̱ yu, ngua talya loo yu tsiyaꞌ ti. Liꞌ ntejeyaꞌ chaca ñati̱ yaꞌ yu chaꞌ ngaꞌaa ngua ñaꞌa̱ yu, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu nde quichi̱ Damasco. \v 9 Sna tsa̱ ndyanu yu sca niꞌi̱ ti; ná sca na ndyacu yu chu̱ꞌ sna tsa̱, ni xixi ca na, ná ndyoꞌo yu, loꞌo xcuiꞌ talya ñaꞌa̱ xee cloo yu. \p \v 10 La cuiꞌ quichi̱ Damasco ndiꞌi̱ sca nu quiꞌyu nu naa Ananías, nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo. Ñiꞌya̱ laca loꞌo nchcuiꞌ xcalá na, juaꞌa̱ nchcuiꞌ ycuiꞌ nu Xuꞌna na loꞌo Ananías biꞌ. \p ―Ananías ―nacui̱ Ni. \p ―Nde ti ngaꞌa̱ naꞌ, Xuꞌna ―nacui̱ Ananías. \p \v 11 ―Yaa nuꞌu̱ toniꞌi̱ jiꞌi̱ Judas nu ntucua toꞌ calle liñi biꞌ ―nacui̱ nu Xuꞌna na―, yaa xcuane nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ si ndiꞌi̱ Saulo nu ca tyi quichi̱ Tarso ndacua. Nta̱ꞌ chaꞌ tsaa nuꞌu̱ ca slo yu biꞌ, xquiꞌya chaꞌ ngaꞌa̱ yu nchcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi Sti naꞌ juani. \v 12 La cuiꞌ juaꞌa̱ cua nguaꞌni Ni chaꞌ nchcuiꞌ xcalá yu; laja xcalá yu naꞌa̱ yu jinuꞌu̱ chaꞌ ndyaa nuꞌu̱ slo yu chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ joꞌo jiꞌi̱ cloo yu, chaꞌ sta yaꞌ nuꞌu̱ lo yu chaꞌ tyaca tsoꞌo cloo yu chaca quiyaꞌ. \p \v 13 ―Xuꞌna ―nacui̱ Ananías―, tyu̱u̱ quiyaꞌ cua ndañi chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nu Saulo biꞌ, chaꞌ tyaala tsa yu jiꞌi̱ ñati̱ jinuꞌu̱ nu ndiꞌi̱ nde quichi̱ Jerusalén. \v 14 Loꞌo juani cua ndyalaa yu quichi̱ re, ndyiꞌya loꞌo yu jiꞌi̱ quityi chacuayáꞌ jiꞌi̱ xuꞌna sti joꞌó chaꞌ sca̱ꞌ jiꞌi̱ cua, lcaa nguꞌ tyaꞌa ya nu ngusñi ya chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nuꞌu̱. \p \v 15 Nguxacui̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na chaꞌ jiꞌi̱ Ananías liꞌ: \p ―Ntsuꞌu chaꞌ tsaa nuꞌu̱ ca slo nu Saulo biꞌ ―nacui̱ Ni jiꞌi̱―. Cua ngusubi naꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ cuaꞌni yu cña jnaꞌ ―nacui̱ Ni―. Tsaa yu biꞌ ca slo nguꞌ xaꞌ loyuu, tsaa yu ca slo nu laca xuꞌna loyuu tyijyuꞌ, loꞌo juaꞌa̱ tsaa yu ca slo tyaꞌa ma̱, nu nguꞌ Israel biꞌ. Ta yu chaꞌ jnaꞌ loꞌo lcaa ñati̱ ca su tyaꞌa̱ yu, biꞌ laca cña jnaꞌ nu cuaꞌni yu. \v 16 Culuꞌu naꞌ jiꞌi̱ yu ñiꞌya̱ chaꞌ tiꞌí nu tyacua jiꞌi̱ yu loꞌo ta yu chaꞌ jnaꞌ loꞌo ñati̱. \p \v 17 Liꞌ ndyaa Ananías slo Saulo ca toꞌ tyi Judas biꞌ. Ndyatí̱ Ananías niꞌi̱, ngusta yaꞌ yu lo Saulo, nchcuiꞌ yu loꞌo nu Saulo biꞌ liꞌ: \p ―Saulo, tyaꞌa naꞌ ―nacui̱ yu―. La cuiꞌ Jesucristo nu laca Xuꞌna na cua nguluꞌuloo Ni jinuꞌu̱ tyucui̱i̱ su lijya̱ nuꞌu̱ ca quichi̱ re. Loꞌo nu juani cua ngulo nu Xuꞌna na cña ꞌna chaꞌ ca̱a̱ naꞌ slo nuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni naꞌ joꞌo jiꞌi̱ cloo nuꞌu̱, chaꞌ caca ñaꞌa̱ nuꞌu̱ chaca quiyaꞌ; biꞌ chaꞌ lijya̱ naꞌ slo nuꞌu̱ juani, xquiꞌya chaꞌ ntiꞌ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi tyanu neꞌ cresiya jinuꞌu̱. \p \v 18 Nu loꞌo ndyaala cloo Saulo, ngua tiꞌ yu chaꞌ ngutuꞌu sca na cloo yu, ñiꞌya̱ si laca sa yuꞌbe quiji̱. Hora ti ngua tsoꞌo cloo yu liꞌ, ñaꞌa̱ tsoꞌo yu chaca quiyaꞌ. Liꞌ ntyucuatya Ananías jiꞌi̱ yu. \v 19 Loꞌo liꞌ ndyacu Saulo chaꞌ quije juersa jiꞌi̱ yu chaca quiyaꞌ, chaꞌ ñiꞌya̱ ngua yu tya tsubiꞌ la, juaꞌa̱ ndyaca yu chaca quiyaꞌ. Liꞌ stuꞌba ngutiꞌi̱ yu xi loꞌo ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo ca quichi̱ Damasco biꞌ. \s1 Nchcuiꞌ Saulo chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo loꞌo nguꞌ quichi̱ Damasco \p \v 20 Hora ti nguxana Saulo ndyaꞌa̱ yu lcaa neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío quichi̱ biꞌ, nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ chañi chaꞌ laca Jesús nu sca ti Sñiꞌ ycuiꞌ Ndyosi. \v 21 Quiñaꞌa̱ tsaa ngulacua tiꞌ nguꞌ loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ biꞌ. \p ―¿Ha siꞌi Saulo jua laca nu lye tsa nchcubeꞌ jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo ca quichi̱ Jerusalén? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ―. ¿Ha siꞌi nu jua laca nu ndyalaa nde quichi̱ re chaꞌ sca̱ꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ, chaꞌ caca cuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ ca slo xuꞌna sti joꞌó? \p \v 22 Lye la nguluꞌu Saulo jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ chañi chaꞌ Cristo laca ycuiꞌ Jesús, la cuiꞌ nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ya̱a̱ chalyuu. Ngaꞌaa ngujui la ñiꞌya̱ nu xacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nu Saulo biꞌ liꞌ, lcaa tyaꞌa nguꞌ judío nu ndiꞌi̱ quichi̱ Damasco biꞌ. \s1 Ngulaá Saulo jiꞌi̱ nguꞌ judío \p \v 23 Cua nteje tacui tyu̱u̱ tsa̱, liꞌ nguane nguꞌ judío jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Saulo. \v 24 Pana ngua tii Saulo chaꞌ cua ntiꞌ nguꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱. Ca toꞌ quichi̱ biꞌ ntsuꞌu sca loꞌo tlyu, xcuiꞌ quee laca loꞌo biꞌ; cua̱ tsa loꞌo biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ lcaa toꞌ loꞌo biꞌ ngaꞌa̱ nguꞌ cua̱ chaꞌ xñi nguꞌ jiꞌi̱ Saulo. Ntsuꞌu nguꞌ cua̱ toꞌ loꞌo tsa̱ talya. \v 25 Ngua sca talya, liꞌ ndyalaa xi tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo; ndyacuí̱ nguꞌ que loꞌo biꞌ, chaꞌ culo nguꞌ jiꞌi̱ Saulo neꞌ loꞌo. Liꞌ ndyatí̱ Saulo neꞌ sca chcubi tlyu, loꞌo liꞌ ndaꞌya nguꞌ jiꞌi̱ Saulo, nguaꞌya yu chaca chu̱ꞌ loꞌo loꞌo reta; nduꞌu yu neꞌ chcubi liꞌ, ngusñi yu tyucui̱i̱ ndyaa yu. \s1 Ndyalaa Saulo ca Jerusalén \p \v 26 Ndyalaa Saulo ca quichi̱ Jerusalén liꞌ, ndyalaa yu slo ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo ca quichi̱ biꞌ. Pana ndyutsi̱i̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Saulo, chaꞌ ná jlya tiꞌ nguꞌ chaꞌ chañi chaꞌ cua ngusñi yu chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. \v 27 Liꞌ ndyaa loꞌo Bernabé jiꞌi̱ yu slo nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo, chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ: \p ―Cua naꞌa̱ Saulo re jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na ―nacui̱ Bernabé jiꞌi̱ nguꞌ―. Cua naꞌa̱ yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús nu loꞌo ndyaꞌa̱ yu nde quichi̱ Damasco, nchcuiꞌ Ni loꞌo yu liꞌ ―nacui̱―. Loꞌo juaꞌa̱ ná ndyutsi̱i̱ Saulo liꞌ, nguluꞌu yu chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ. \p \v 28 Liꞌ jlya tsoꞌo tiꞌ nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Bernabé jiꞌi̱ Saulo, biꞌ chaꞌ ndyanu Saulo loꞌo nguꞌ quichi̱ Jerusalén chaꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ nguꞌ cña laca yu. \v 29 Loꞌo juaꞌa̱ ná ndyutsi̱i̱ yu, nda yu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús loꞌo nguꞌ quichi̱ biꞌ. Pana ndiꞌi̱ xi nguꞌ judío nu nchcuiꞌ chaꞌ griego, nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo Saulo liꞌ; lye tsa nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ loꞌo yu liꞌ, hasta ngua tiꞌ nguꞌ biꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu. \v 30 Ngua tii nu nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ loꞌo Saulo chaꞌ ntiꞌ nguꞌ biꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu, biꞌ chaꞌ ngutuꞌu nguꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu nde quichi̱ Cesarea. Nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Saulo liꞌ, chaꞌ tsoꞌo la si tyaa yu ca quichi̱ Tarso. \p \v 31 Liꞌ ndyaa tiꞌi̱ ti̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo, masi ca loyuu Judea, masi ca loyuu Galilea, masi ca loyuu Samaria; lcaa tsa̱ ndyaca tsaꞌa̱ la nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo. Ndyuꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, loꞌo juaꞌa̱ ndyuꞌni nguꞌ lcaa cña nu ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na chaꞌ cuaꞌni nguꞌ. Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi nda juersa jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ndyatu̱ la nguꞌ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \s1 Nguaꞌni Pedro joꞌo jiꞌi̱ Eneas \p \v 32 Loꞌo nu Pedro biꞌ ni, ndyaꞌa̱ Pedro slo lcaa nguꞌ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesucristo, lcua ti quichi̱ su ndiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Liꞌ ndyalaa yu ca su ndiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ ca quichi̱ Lida. \v 33 Loꞌo juaꞌa̱ ndiꞌi̱ sca nu quiꞌyu quicha nu naa Eneas quichi̱ biꞌ; cua nchcu̱ꞌ tyucuí̱ yu, cua snuꞌ yija̱ ntsiya yu lo quiꞌña liꞌ. \v 34 Liꞌ nchcuiꞌ Pedro loꞌo yu quicha biꞌ: \p ―Eneas ―nacui̱― cua nguaꞌni Jesucristo chaꞌ ndyaca tsoꞌo nuꞌu̱ juani ―nacui̱―. Biꞌ chaꞌ tyatu̱ nuꞌu̱, xcua tsoꞌo lateꞌ lo quiꞌña cua. \p Hora ti ndatu̱ Eneas liꞌ. \v 35 Lcaa ñati̱ naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu Eneas biꞌ, chaꞌ ndyaca tsoꞌo yu; naꞌa̱ nguꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi yu, loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ quichi̱ Sarón naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu. Liꞌ ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús nu Xuꞌna na, ngulochu̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. \s1 Ndyuꞌú Dorcas chaca quiyaꞌ \p \v 36 Cua ndiꞌi̱ sca nu cunaꞌa̱ nu naa Tabita nde quichi̱ Jope, juaꞌa̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo laca maꞌ biꞌ. Dorcas nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ griego jiꞌi̱ maꞌ. Tsoꞌo tsa tyiquee nu cunaꞌa̱ biꞌ, tsoꞌo tsa nxtyucua maꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ tiꞌi. \v 37 Pana la cuiꞌ tyempo nu loꞌo ndiꞌi̱ Pedro quichi̱ Lida, ngusñi sca quicha jiꞌi̱ maꞌ, ngujuii maꞌ liꞌ. Nu loꞌo cua nguxcaata nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo, liꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ngusta nguꞌ jiꞌi̱ ca chaca baꞌa niꞌi̱ biꞌ nde cua̱. \v 38 Cua ngujui chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ndiꞌi̱ Pedro quichi̱ Lida, biꞌ chaꞌ nguane nu ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo jiꞌi̱ tucua tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ chaꞌ tsaa nguꞌ cuane nguꞌ jiꞌi̱ Pedro chaꞌ ca̱a̱ yu hora ti, chaꞌ cacua ti quichi̱ Jope ndiꞌi̱ quichi̱ Lida biꞌ. Ngulaa nguꞌ slo Pedro liꞌ, nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu: \p ―Cuaꞌni chaꞌ tsoꞌo ca̱a̱ nuꞌu̱ nde quichi̱ Jope loꞌo ya hora ti ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu Pedro biꞌ liꞌ. \p \v 39 Hora ti nduꞌu Pedro lijya̱ loꞌo nguꞌ liꞌ. Nu loꞌo ndyalaa nguꞌ ca toniꞌi̱, nguluꞌu nguꞌ jiꞌi̱ Pedro macala su nscua jyoꞌo biꞌ. Ndiꞌi̱ lcaa nu cunaꞌa̱ tiꞌi ca slo, nxiꞌya tsa nguꞌ ndiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cua ngujuii. Nda nguꞌ chaꞌ loꞌo Pedro chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tsoꞌo nguaꞌni nu jyoꞌo biꞌ loꞌo nguꞌ, juaꞌa̱ nguluꞌu nguꞌ jiꞌi̱ yu lcaa lateꞌ nu cua ngujyacua̱ nu jyoꞌo biꞌ chaꞌ ta xlyaꞌbe ti jiꞌi̱ nguꞌ. \v 40 Nchcuiꞌ Pedro loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Tyuꞌu ma̱ xi nde liyaꞌ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ. \p Nu loꞌo ndye nduꞌu nguꞌ nde liyaꞌ, liꞌ ndyatu̱ sti̱ꞌ Pedro nchcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. Nu loꞌo ndye nchcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, liꞌ ndyaa yu nde su nscua jyoꞌo biꞌ, nchcuiꞌ yu loꞌo jyoꞌo biꞌ liꞌ: \p ―Tabita ―nacui̱ yu―, tyatu̱ nuꞌu̱ juani. \p Loꞌo liꞌ tsa tsiyaꞌ ca nguxutiꞌi̱ Tabita biꞌ cloo; liꞌ nguxñaꞌa̱ jiꞌi̱ Pedro, hora ti ndacaꞌa̱ liꞌ. \v 41 Ngusñi Pedro yaꞌ maꞌ, nguxatu̱ yu jiꞌi̱ maꞌ; liꞌ ngusiꞌya yu jiꞌi̱ nguꞌ nu ndiꞌi̱ nde liyaꞌ. Hora ti ñaa nu ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ nde niꞌi̱ loꞌo lcaa nu cunaꞌa̱ tiꞌi biꞌ, naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Tabita chaꞌ cua ndyuꞌú maꞌ chaca quiyaꞌ. \v 42 Lcaa nguꞌ quichi̱ Jope ni, nu loꞌo ndyuna nguꞌ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ, ndube tsa tiꞌ nguꞌ liꞌ; quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ biꞌ ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús nu Xuꞌna na liꞌ. \v 43 Ndyanu Pedro tyu̱u̱ tsa̱ quichi̱ Jope biꞌ liꞌ; toꞌ tyi Simón nu cuityi quiji̱, ca biꞌ ndyanu yu. \c 10 \s1 Nchcuiꞌ Pedro loꞌo Cornelio \p \v 1 Ndiꞌi̱ sca nu quiꞌyu nu naa Cornelio ca quichi̱ Cesarea; laca Cornelio capitán jiꞌi̱ sca latya nguꞌ sendaru nu nacui̱ nguꞌ chaꞌ latya Italiano laca nguꞌ. \v 2 Ndyuꞌni tlyu nu Cornelio biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo lcaa nguꞌ tyaꞌa ngaꞌa̱ ti yu, masi nguꞌ xaꞌ tsuꞌ laca yu. Tsoꞌo tsa tyiquee yu, nxtyucua tsa yu jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi. Lcaa tsa̱ ntsuꞌu yu nchcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. \v 3 Loꞌo liꞌ ntsuꞌu sca tsa̱ ndyalaa sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi slo yu biꞌ, hora cua sna nde ngusi̱i̱ ndyalaa xca̱ biꞌ. Ñiꞌya̱ ngua si nchcuiꞌ xcalá ti yu, juaꞌa̱ ngua chaꞌ biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ xca̱ biꞌ loꞌo yu: \p ―Cornelio ―nacui̱ xca̱ jiꞌi̱ yu. \p \v 4 Ndyutsi̱i̱ tsa Cornelio loꞌo naꞌa̱ yu jiꞌi̱ xca̱ biꞌ liꞌ. \p ―Xuꞌna ―nacui̱ yu―, ¿ñiꞌya̱ chaꞌ laca ntiꞌ nuꞌu̱ jnaꞌ? \p ―Cua ndyuna ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ nu cua nchcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo Ni ―nacui̱ xca̱ biꞌ―. Loꞌo juaꞌa̱ cua naꞌa̱ Ni chaꞌ tsoꞌo tsa nduꞌni nuꞌu̱ loꞌo nguꞌ tiꞌi, biꞌ chaꞌ cua ndyiꞌu tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jinuꞌu̱. \v 5 Juani culo nuꞌu̱ cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ quichi̱ Jope. Quichi̱ biꞌ ndiꞌi̱ sca nu quiꞌyu nu naa Simón, loꞌo xtañi yu laca Pedro. \v 6 Cua ndyalaa yu toniꞌi̱ jiꞌi̱ chaca Simón nu laca cuityi quiji̱ nu ntucua tyi cacua ti toꞌ tyujoꞌo. Ta nu Simón Pedro biꞌ sca chaꞌ loꞌo nuꞌu̱, ni cña ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱. \p \v 7 Nduꞌu xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi biꞌ, ndyaa liꞌ. Loꞌo liꞌ ngusiꞌya Cornelio jiꞌi̱ tucua tyaꞌa msu jiꞌi̱, loꞌo jiꞌi̱ sca sendaru nu nduꞌni cña jiꞌi̱; loꞌo sendaru biꞌ ndyuꞌni tlyu yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 8 Liꞌ nchcuiꞌ Cornelio loꞌo nu ca taꞌa sna nguꞌ lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu ngua jiꞌi̱ ycuiꞌ tsa̱; liꞌ ngulo yu cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ tsaquiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ Pedro ca quichi̱ Jope biꞌ. \p \v 9 Nguxee chaca tsa̱ ndyaꞌa̱ nguꞌ nde tyucui̱i̱ Jope. Loꞌo ndyalaa nde hora, xi tya lyiji tyalaa nguꞌ quichi̱ biꞌ. La cuiꞌ hora biꞌ ndyacuí̱ Pedro ndyaa yu que niꞌi̱ chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. Jlyacua tsa que niꞌi̱ biꞌ. \v 10 Liꞌ ntucua Pedro ntyuteꞌ tsa yu, jña tsa tiꞌ yu cacu yu liꞌ; na cua nguxana ndyiqueꞌ nguꞌ scuaa, pana tya lyiji xi caqueꞌ. Loꞌo liꞌ nguaꞌya xcalá yu, nchcuiꞌ xcalá yu ñaꞌa̱ nu ntucua ti yu que niꞌi̱ biꞌ. \v 11 Laca chaꞌ nxñaꞌa̱ yu nde cua̱, naꞌa̱ yu ngusaala ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱; ngutacui ñiꞌya̱ ntiꞌ sca tasá tlyu tsa nu ndyaaca̱ꞌ ju̱u̱ ca taꞌa jacua jyaca̱, lijya̱ ndatiꞌi̱ tasá biꞌ lo yuu. Juaꞌa̱ ñaꞌa̱ ntiꞌ yu. \v 12 Tyu̱u̱ tsa tyaꞌa naꞌni cuxi ntsuꞌu neꞌ tasá nu ndatiꞌi̱ nde lo yuu biꞌ: ntsuꞌu naꞌni nu ntucua quiyaꞌ, ntsuꞌu naꞌni luꞌbe, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu cuaña. \v 13 Liꞌ ndyuna Pedro chaꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo yu, ngua tiꞌ yu: \p ―Pedro ―nacui̱ Ni jiꞌi̱ yu―, cujuii clya nuꞌu̱ jiꞌi̱ naꞌni cua chaꞌ cacu nuꞌu̱ jiꞌi̱. \p \v 14 ―Ná nchca jnaꞌ, Xuꞌna ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱―. Ni sca quiyaꞌ bilya cacu naꞌ cuañaꞌ naꞌni jua; naꞌni cuxi laca jua cuentya jiꞌi̱ cuare. \p \v 15 Xaꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo yu liꞌ: \p ―Ná tsoꞌo ñacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ naꞌni cuxi laca jua, si cua nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ lubii niꞌ. \p \v 16 Sna quiyaꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo Pedro juaꞌa̱, liꞌ ndyucoꞌo tasá biꞌ ndyaa nde cua̱ chaca quiyaꞌ, ñaꞌa̱ ndacui ti loꞌo ju̱u̱. \v 17 Laja loꞌo ndube tsa tiꞌ Pedro, chaꞌ ná ngua cuayáꞌ tiꞌ yu ni chaꞌ laca nchcuiꞌ xcalá juaꞌa̱, liꞌ ndyalaa nguꞌ biꞌ toꞌ niꞌi̱; la cuiꞌ nu ca taꞌa sna nguꞌ nu ngulo Cornelio cña jiꞌi̱ chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ laca nguꞌ biꞌ. Cua nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ mala ntucua tyi Simón nu laca cuityi quiji̱, juaꞌa̱ ndyalaa nguꞌ toꞌ niꞌi̱. \v 18 Liꞌ cui̱i̱ ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nu laca tyi si ngaꞌa̱ Simón Pedro. \v 19 Laja liꞌ quiñaꞌa̱ tsa ngulacua tiꞌ Pedro ni chaꞌ nchcuiꞌ xcalá yu, loꞌo liꞌ nchcuiꞌ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo yu: \p ―Cua ndyalaa sna tyaꞌa ñati̱ nclyana nguꞌ jinuꞌu̱ ―nacui̱ Ni jiꞌi̱ Pedro ñaꞌa̱ ntucua ti yu que niꞌi̱―. \v 20 Cuaꞌya nuꞌu̱ yala ti chaꞌ tsaa nuꞌu̱ loꞌo nguꞌ re. Ná cube tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, naꞌ ngulu̱ cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ ca nde. \p \v 21 Liꞌ hora ti nguaꞌya Pedro chaꞌ chcuiꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ. \p ―La cuiꞌ naꞌ laca̱ nu ndyaꞌa̱ ma̱ nclyana ma̱ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ―. ¿Ni cña cuaꞌni ta naꞌ jiꞌi̱ ma̱ ntiꞌ ma̱? \p \v 22 ―Cua ngulo nu cusuꞌ Cornelio cña jiꞌi̱ ya chaꞌ ca̱a̱ ya ca nde ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pedro―. Tsoꞌo tsa tyiquee nu Cornelio biꞌ, nduꞌni tlyu yu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo tsa nchcuiꞌ lcaa nguꞌ judío tyaꞌa nuꞌu̱ jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ. Cua ndachaꞌ xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ Cornelio chaꞌ ta yu jiꞌi̱ ya ca̱a̱ ya ca nde, ca̱quiꞌya ya jinuꞌu̱ chaꞌ tsaa na ca slo nu cusuꞌ biꞌ, ca quichi̱ Cesarea. Ntsuꞌu chaꞌ cuna ycuiꞌ Cornelio cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ nu chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo. \p \v 23 ―Tya̱a̱ ma̱ niꞌi̱ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ―. Ntsuꞌu su cajaꞌ ma̱ ca nde. Ca la quee tsaa na cajua. \p Nguxee chaca tsa̱, liꞌ nduꞌu nguꞌ quichi̱ Jope ndyaa nguꞌ, ndyaa nguꞌ loꞌo tucua sna tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ca tyi quichi̱ biꞌ. \p \v 24 Tsa̱ nchca tyucuaa ndyalaa nguꞌ quichi̱ Cesarea. Ngaꞌa̱ Cornelio ntajatya jiꞌi̱ nguꞌ; cua laca ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ toniꞌi̱ jiꞌi̱, lcaa ñati̱ tyaꞌa nu cusuꞌ loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ ti nguꞌ. \v 25 Nu loꞌo ndyalaa Pedro toꞌ tyi Cornelio, liꞌ nduꞌu nu cusuꞌ ñaa nde liyaꞌ, ndyatu̱ sti̱ꞌ nde loo Pedro chaꞌ cuaꞌni tlyu jiꞌi̱ yu ngua tiꞌ Cornelio, ñiꞌya̱ nduꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 26 Hora ti ndayaꞌ Pedro yaꞌ Cornelio, nguxatu̱ yu jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ liꞌ. \p ―Tyatu̱ nuꞌu̱, cusuꞌ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱―, tyucuaa na laca na ñati̱ chalyuu ti. \p \v 27 Tya nchcuiꞌ la Pedro loꞌo nguꞌ loꞌo ndyatí̱ nguꞌ ndyaa nguꞌ niꞌi̱. Liꞌ naꞌa̱ Pedro chaꞌ cua quiñaꞌa̱ ñati̱ ndyuꞌu tiꞌi̱ niꞌi̱ biꞌ. \v 28 Nda Pedro chaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ ná ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ cua nu laca ya nguꞌ judío, chaꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ ya loꞌo cuꞌma̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ―. Ná ntsuꞌu chacuayáꞌ tyatí̱ ya niꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ ―nacui̱―. Pana cua nguluꞌu ycuiꞌ Ndyosi jnaꞌ chaꞌ ná tsoꞌo chcuiꞌ naꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ chaꞌ ñati̱ cuxi laca nguꞌ, chaꞌ siꞌi ñati̱ lubii laca nguꞌ, masi nguꞌ xaꞌ tsuꞌ laca nguꞌ. \v 29 Biꞌ chaꞌ lijya̱ naꞌ ca nde juani. Nu loꞌo ndyalaa ti msu jinuꞌu̱ ca slo naꞌ, hora ti nduꞌu naꞌ lijya̱ naꞌ loꞌo nguꞌ re; ngaꞌaa nchcuiꞌ tsa naꞌ loꞌo msu biꞌ. Biꞌ chaꞌ juani, ¿ni cña cuaꞌni ta naꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱ ntiꞌ ma̱? \p \v 30 Nguxacui̱ Cornelio chaꞌ jiꞌi̱ Pedro liꞌ: \p ―Cua ngua jacua tsa̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi su ngaꞌa̱ naꞌ niꞌi̱ re ―nacui̱ jiꞌi̱ Pedro―, loꞌo hora ti ndyalaa sca ñati̱ slo naꞌ nu lacuꞌ lateꞌ ngati̱, hasta ntyijiꞌi̱ xee ndubi lo lateꞌ biꞌ. Hora cua sna nde ngusi̱i̱ ndyalaa yu biꞌ, nu loꞌo bilya cacu naꞌ liꞌ. \v 31 Nchcuiꞌ yu biꞌ loꞌo naꞌ: “Cornelio”, nacui̱ yu, “cua ndyuna ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo Ni, juaꞌa̱ cua naꞌa̱ ycuiꞌ Ni chaꞌ tsoꞌo tsa nduꞌni nuꞌu̱ loꞌo nguꞌ tiꞌi; biꞌ chaꞌ cua ndyiꞌu tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jinuꞌu̱. \v 32 Juani culo nuꞌu̱ cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ quichi̱ Jope; quichi̱ biꞌ ndyalaa sca nu quiꞌyu nu naa Simón, loꞌo xtañi yu laca Pedro. Tsaa nguꞌ, tsaa cachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ ca̱a̱ yu ca nde. Cua ndiꞌi̱ yu toꞌ tyi chaca Simón nu laca cuityi quiji̱ nu ntucua tyi cacua ti toꞌ tyujoꞌo. Nu loꞌo tyalaa yu ca nde, liꞌ culuꞌu yu sca chaꞌ nu tsoꞌo tsa jinuꞌu̱.” \v 33 Juaꞌa̱ nacui̱ ñati̱ biꞌ jnaꞌ ―nacui̱ Cornelio―. Biꞌ chaꞌ hora ti ngulo naꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ ca su ndiꞌi̱ nuꞌu̱. Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee naꞌ chaꞌ ndyalaa nuꞌu̱ slo naꞌ juani; biꞌ chaꞌ cua ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa tyaꞌa ya seꞌi̱ ti chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ cuna ya lcaa chaꞌ nu cua nda ycuiꞌ Ni loꞌo nuꞌu̱ chaꞌ chcuiꞌ loꞌo ya. \s1 Chaꞌ nu nchcuiꞌ Pedro loꞌo nguꞌ slo Cornelio \p \v 34 Liꞌ nguxana Pedro nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ: \p ―Juani cua ngua cuayáꞌ tiꞌ naꞌ chaꞌ stuꞌba tsa nduꞌni ycuiꞌ Ndyosi loꞌo lcaa ñati̱ chalyuu ―nacui̱―. \v 35 Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee ycuiꞌ Ndyosi ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu nu chañi chaꞌ nduꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, ñati̱ nu nduꞌni lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu ntiꞌ Ni. \v 36 Cua nda ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ loꞌo ya nu laca ya nguꞌ Israel, chaꞌ ti̱ ti tyiꞌi̱ cresiya jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu xquiꞌya Jesucristo, nu laca Xuꞌna lcaa ñati̱. \v 37 Jlo tsoꞌo tiꞌ ma̱ ñaꞌa̱ chaꞌ nu nteje tacui tya tsubiꞌ la loyuu re, su ca tyi nguꞌ judío. Clyo nda Juan chaꞌ biꞌ loꞌo nguꞌ nu loꞌo ntyucuatya jiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ nda Jesús chaꞌ biꞌ loꞌo nguꞌ ca loyuu su cuentya Galilea. Tiyaꞌ la liꞌ nda Jesús chaꞌ biꞌ loꞌo lcaa nguꞌ tyaꞌa nguꞌ Israel. \v 38 Jlo tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ ngutiꞌi̱ Jesús chalyuu, la cuiꞌ Jesús Nazaret. Cua ngusubi ycuiꞌ Ndyosi Sti yu jiꞌi̱ Jesús, nda la Ni juersa jiꞌi̱ nu Jesús biꞌ nu loꞌo ndyalaa Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni lo yu. Lcaa su ngutaꞌa̱ yu nguaꞌni yu chaꞌ tsoꞌo loꞌo ñati̱, loꞌo juaꞌa̱ nguaꞌni yu chaꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ nu quicha tsa, masi ñati̱ nu ntsuꞌu tsa chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ xquiꞌya chaꞌ ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱ nguꞌ. Nguaꞌni Jesús cña juaꞌa̱, chaꞌ nguxtyucua ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ yu. \v 39 Cua naꞌa̱ ya lcaa cña nu nguaꞌni Jesús ca quichi̱ Jerusalén, loꞌo juaꞌa̱ cña nu nguaꞌni yu lcaa quichi̱ tyi nguꞌ judío tyaꞌa ya. Na cua ngutaꞌa̱ ya loꞌo yu, biꞌ chaꞌ chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ ya loꞌo ma̱. Liꞌ ntejeyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Jesús, ngujuiꞌi̱ caꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu lo crusi; juaꞌa̱ ngujuii yu liꞌ. \v 40 Pana nu loꞌo ndyaꞌa sna tsa̱, liꞌ nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ. \v 41 Liꞌ nduꞌu tucua yu nde su ndiꞌi̱ ya; ná naꞌa̱ lcaa nguꞌ quichi̱ biꞌ jiꞌi̱ yu, cua laca ti ñati̱ tyaꞌa ya naꞌa̱ ya jiꞌi̱ yu. Cua ngusubi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ya chaꞌ culuꞌu ya chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱, biꞌ chaꞌ cua naꞌa̱ ya jiꞌi̱ Jesús loꞌo ndyuꞌú yu chaca quiyaꞌ. Stuꞌba ti ndyacu ya loꞌo ycuiꞌ yu liꞌ. \v 42 Tya liꞌ cua ngulo Jesús cña jiꞌi̱ ya chaꞌ ta ya chaꞌ liñi jiꞌi̱ ycuiꞌ loꞌo ñati̱, chaꞌ cua nda ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ nu Jesús biꞌ, chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ yu jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu, masi nu cua ngujuii, masi nu tya luꞌú. \v 43 Na cua nguscua jyoꞌo cusuꞌ xi chaꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni; lcaa quityi biꞌ nchcuiꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ ca̱a̱ sca ñati̱ tlyu lo yuu chalyuu tyempo nde loo la; biꞌ laca nu cuityi̱ yabeꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ lcaa ñati̱, si xñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ yu, nacui̱ chaꞌ nu nscua lo quityi biꞌ. Na cua ndyalaa yu biꞌ lo yuu re juani, Jesús naa yu. \s1 Ndyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ \p \v 44 Tya ndu̱ Pedro nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ, loꞌo liꞌ ndyalaa Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu ndyuna chaꞌ nu nclyuꞌu Pedro jiꞌi̱ nguꞌ. \v 45 Ndube tsa tiꞌ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo tyaꞌa ndyaꞌa̱ Pedro. Nguꞌ judío laca nguꞌ biꞌ, biꞌ chaꞌ ndube tsa tiꞌ nguꞌ chaꞌ loꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ, cua nda ycuiꞌ Ndyosi Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni chaꞌ tyanu neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. \v 46 Liꞌ jlo tiꞌ nu nguꞌ judío biꞌ, chaꞌ chañi chaꞌ cua nda ycuiꞌ Ndyosi Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ Cornelio loꞌo jiꞌi̱ tyaꞌa yu, nu loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ quichi̱, masi bilya chcuiꞌ nguꞌ juaꞌa̱ nquichaꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ lye tsa nguaꞌni tlyu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Liꞌ nchcuiꞌ Pedro loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu: \p \v 47 ―Ñiꞌya̱ nu loꞌo ndyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌna, la cuiꞌ juaꞌa̱ cua ndyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ re juani ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu―, biꞌ chaꞌ tsoꞌo la si tyucuatya na jiꞌi̱ nguꞌ re. \p \v 48 Liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo ñati̱ tyaꞌa Cornelio biꞌ: \p ―Tsoꞌo la si tyucuatya ya jiꞌi̱ ma̱ juani, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ quichi̱ re chaꞌ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo laca ma̱. \p Loꞌo liꞌ xaꞌ nchcuiꞌ nu nguꞌ ca tyi loꞌo Pedro chaꞌ tyanu yu la xi loꞌo nguꞌ biꞌ. \c 11 \s1 Nchcuiꞌ Pedro loꞌo ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo ca Jerusalén \p \v 1 Cua ngujui chaꞌ jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ ñati̱ nu ndiꞌi̱ loyuu su cuentya Judea, chaꞌ loꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ cua ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús; cua ngujui chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo, loꞌo juaꞌa̱ cua ngujui chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ lcaa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ndiꞌi̱ ca biꞌ. \v 2 Biꞌ chaꞌ loꞌo nguxtyu̱u̱ Pedro ñaa yu nde quichi̱ Jerusalén, ndyacua tyaꞌa yu loꞌo xi nguꞌ judío nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, pana ñaꞌa̱ ti tya tiji̱ꞌ tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cusuꞌ. \v 3 Liꞌ nchcuane nguꞌ jiꞌi̱ Pedro: \p ―¿Ni chaꞌ laca ndyaa nuꞌu̱ slo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pedro―. ¿Ni chaꞌ laca ndyacu nuꞌu̱ stuꞌba ti loꞌo nguꞌ biꞌ? \p \v 4 Liꞌ nchcuiꞌ Pedro loꞌo nguꞌ ñiꞌya̱ nu ngua loꞌo ndyaa yu slo nguꞌ biꞌ: \p \v 5 ―Ngua sca tsa̱ ngaꞌa̱ naꞌ ca quichi̱ Jope ―nacui̱ Pedro―. Laja loꞌo nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, liꞌ ñaa sca xcalá naꞌ. Laja loꞌo nchcuiꞌ xcalá̱, liꞌ nguxñaꞌa̱ naꞌ nde cua̱; ñiꞌya̱ sca tasá tlyu, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ na nu lijya̱ ndatiꞌi̱ nde cua̱ chaꞌ caꞌya nde lo yuu. Ca taꞌa jacua jyaca̱ tasá biꞌ ntucua ju̱u̱, juaꞌa̱ tsoꞌo ti lijya̱ tasá biꞌ ndatiꞌi̱ lo yuu ca su ngaꞌa̱ naꞌ. \v 6 Liꞌ naꞌa̱ tsa naꞌ jiꞌi̱ na nu ntsuꞌu neꞌ tasá biꞌ, chaꞌ naꞌa̱ naꞌ chaꞌ ntsuꞌu tyu̱u̱ tsa lo naꞌni: ntsuꞌu naꞌni nu ntucua quiyaꞌ, ntsuꞌu naꞌni tyaala, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu cuaña, ntsuꞌu naꞌni luꞌbe. \v 7 Liꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo naꞌ: “Pedro”, nacui̱ Ni, “cujuii clya nuꞌu̱ jiꞌi̱ naꞌni cua chaꞌ cacu nuꞌu̱ jiꞌi̱”. \v 8 Loꞌo liꞌ nguxacui̱ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Ni: “Ná nchca ꞌna cacu̱ naꞌni nu ñaꞌa̱ juaꞌa̱, Xuꞌna”, nacui̱ naꞌ jiꞌi̱ Ni. “Ni sca quiyaꞌ bilya cacu naꞌ jiꞌi̱ naꞌni cuxi jua, chaꞌ nchcuiꞌ cuare chaꞌ ná tsoꞌo cacu ya naꞌni nu ñaꞌa̱ juaꞌa̱.” \v 9 Liꞌ xaꞌ nguañi nchcuiꞌ ycuiꞌ Ni nde cua̱: “Ná tsoꞌo ñacui̱ nuꞌu̱ chaꞌ laca biꞌ naꞌni cuxi, chaꞌ na cua nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ laca biꞌ naꞌni lubii”. \v 10 Sna quiyaꞌ nteje tacui chaꞌ biꞌ su ngaꞌa̱ naꞌ, liꞌ nguxtyacui tasá biꞌ ndyaa nde cua̱ chaca quiyaꞌ. \v 11 Hora ti ndyalaa sna tyaꞌa ñati̱ ca niꞌi̱ su ngaꞌa̱ naꞌ liꞌ. Cua ngulo sca nguꞌ quichi̱ Cesarea cña jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ su ndiꞌi̱ naꞌ. \v 12 Nchcuiꞌ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo naꞌ liꞌ, chaꞌ ná culacua tsa tiꞌ naꞌ, chaꞌ tsaꞌa naꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ. Ca taꞌa scua ñati̱ re ndyaa nguꞌ loꞌo naꞌ slo ñati̱ biꞌ ca quichi̱ Cesarea. \v 13 Liꞌ nda nu cusuꞌ biꞌ chaꞌ loꞌo ya ñiꞌya̱ ngua chaꞌ biꞌ. Cua naꞌa̱ yu sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ndyatí̱ lijya̱ niꞌi̱ jiꞌi̱ yu chaꞌ ta sca chaꞌ loꞌo yu: “Culo nuꞌu̱ cña jiꞌi̱ msu jinuꞌu̱”, nacui̱ xca̱ biꞌ jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ, “chaꞌ tsaa msu ca quichi̱ Jope, chaꞌ tsaa cachaꞌ jiꞌi̱ Simón Pedro chaꞌ ca̱a̱ yu ca nde. \v 14 La cuiꞌ Simón biꞌ ta chaꞌ loꞌo nuꞌu̱, loꞌo lcaa tyaꞌa nuꞌu̱, chaꞌ caja ñiꞌya̱ nu cuaꞌni lyaá ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ma̱.” Juaꞌa̱ nacui̱ xca̱ biꞌ jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ. \v 15 Liꞌ ndyalaa ya ca toꞌ tyi nguꞌ biꞌ. Nguxana naꞌ nguluꞌu naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, loꞌo liꞌ hora ti nguaꞌya Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi lo nguꞌ. La cuiꞌ ñiꞌya̱ ndyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni neꞌ cresiya jiꞌna nu ngua tya clyo, la cuiꞌ juaꞌa̱ ndyanu Xtyiꞌi Ni neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 16 Ntsuꞌu tiꞌ naꞌ liꞌ, chaꞌ tya tsubiꞌ la nchcuiꞌ ycuiꞌ nu Xuꞌna na loꞌo na ndiꞌya̱: “Tsubiꞌ cua ntyucuatya Juan jiꞌi̱ ñati̱ loꞌo hitya ti”, nacui̱, “pana xaꞌ ñaꞌa̱ cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca lubii cresiya jiꞌi̱ ma̱ nu loꞌo tyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱”. \v 17 Na cua nda ycuiꞌ Ndyosi Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ la cuiꞌ ñiꞌya̱ nu nda Ni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni jiꞌna, nu loꞌo ngusñi na chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo nu Xuꞌna na; biꞌ chaꞌ ná tsoꞌo si cuaꞌa na cña nu nduꞌni ycuiꞌ Ndyosi lacua. \p \v 18 Nu loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Pedro loꞌo nguꞌ, ngaꞌaa ngua chcuiꞌ tyaala nguꞌ biꞌ loꞌo Pedro. Liꞌ nguaꞌni tlyu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Ni liꞌ: \p ―Ndyosi Sti ya, tsoꞌo tsa nduꞌni nuꞌu̱ loꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ, masi siꞌi nguꞌ judío laca nguꞌ biꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi―. Nduꞌni nuꞌu̱ chaꞌ ca tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \s1 Ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nde quichi̱ Antioquía \p \v 19 Cua saꞌni xi ngua loꞌo ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ Esteban, loꞌo la cuiꞌ tyempo biꞌ ngua tiꞌ nguꞌ xcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesús; biꞌ chaꞌ tyu̱u̱ tsa tyaꞌa nguꞌ biꞌ ndatsuꞌ nguꞌ ndyaa nguꞌ tyijyuꞌ. Ntsuꞌu nguꞌ nu ndyaa ca loyuu su cuentya Fenicia, ntsuꞌu tyaꞌa nguꞌ nu ndyaa ca loyuu su cuentya Chipre, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu tyaꞌa nguꞌ nu ndyaa ca quichi̱ Antioquía. Lcaa su ndyaa nguꞌ nguluꞌu nguꞌ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ Jesucristo jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ judío ti, ná nguluꞌu nguꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱. \v 20 Tiyaꞌ la liꞌ, ndyaa xi xaꞌ la ñati̱ jiꞌi̱ Jesús ca quichi̱ Antioquía; nguꞌ ca tyi loyuu su cuentya Chipre loꞌo juaꞌa̱ loyuu su cuentya Cirene laca nguꞌ biꞌ. Nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo lcaa nguꞌ quichi̱, masi loꞌo nguꞌ judío, masi loꞌo xaꞌ ñati̱; nguluꞌu nguꞌ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ Jesucristo jiꞌi̱ lcaa nguꞌ quichi̱ biꞌ. \v 21 Tlyu tsa chacuayáꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ xquiꞌya Jesús nu Xuꞌna na, biꞌ chaꞌ ngusñi quiñaꞌa̱ ñati̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, biꞌ chaꞌ nguxtyanu nguꞌ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu tsa tyiquee nguꞌ jiꞌi̱ clyo. \p \v 22 Liꞌ ngujui chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ndiꞌi̱ nde Jerusalén, biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Bernabé chaꞌ tsaa yu ca quichi̱ Antioquía. \v 23 Liꞌ nduꞌu Bernabé ndyaa yu, ndyalaa yu ca quichi̱ biꞌ, naꞌa̱ yu ñiꞌya̱ laca chaꞌ tsoꞌo nu nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ biꞌ. Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee Bernabé liꞌ. Nda yu sca cui̱i̱ loꞌo taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo ca biꞌ, chaꞌ tyucui tyiquee nguꞌ cuaꞌni nguꞌ cña lcaa tsa̱, lcaa ñaꞌa̱ cña nu ntiꞌ ycuiꞌ nu Xuꞌna na chaꞌ cuaꞌni na. \v 24 Tsoꞌo tsa tyiquee Bernabé; cua ndyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ yu, loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo tsa jlya tiꞌ yu jiꞌi̱ Jesucristo. Biꞌ chaꞌ quiñaꞌa̱ la ñati̱ cua ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nu Xuꞌna na xquiꞌya nu Bernabé biꞌ liꞌ. \p \v 25 Loꞌo liꞌ nduꞌu yu biꞌ ndyaa yu nde quichi̱ Tarso, ndyaana yu jiꞌi̱ Saulo. Loꞌo nquije yu jiꞌi̱, liꞌ ngutuꞌu yu ñaa loꞌo yu jiꞌi̱ Saulo ca quichi̱ Antioquía chaca quiyaꞌ. \v 26 Liꞌ ngutiꞌi̱ nguꞌ sca yija̱ loꞌo taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo ca biꞌ, ncluꞌu nguꞌ jiꞌi̱ quiñaꞌa̱ ñati̱. Quichi̱ Antioquía biꞌ ngua su ngutuꞌu su̱u̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ nguꞌ cristiano laca ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo. \p \v 27 Tyempo biꞌ ndyalaa tucua sna la tyaꞌa ñati̱ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Nduꞌu nguꞌ quichi̱ Jerusalén ndyalaa nguꞌ quichi̱ Antioquía liꞌ. \v 28 Agabo naa tsaca nguꞌ biꞌ. Cua nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi sca cui̱i̱ loꞌo nu Agabo biꞌ chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ Agabo loꞌo nguꞌ chaꞌ cua ca̱a̱ ti sca jbiꞌña tlyu tsa tyucui ñaꞌa̱ chalyuu. Chañi chaꞌ juaꞌa̱ ngua chaꞌ nu nda Agabo biꞌ, pana nde loo la ngua chaꞌ biꞌ, nu loꞌo ngua Claudio rey nu laca loo. \v 29 Liꞌ ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jesús loꞌo tyaꞌa nguꞌ chaꞌ ta nguꞌ msta̱ jiꞌi̱ tyaꞌa tiꞌi ti nguꞌ, nguꞌ nu ndiꞌi̱ quichi̱ su cuentya Judea. \v 30 Juaꞌa̱ nguaꞌni nguꞌ liꞌ. Nda nguꞌ msta̱ biꞌ jiꞌi̱ Bernabé loꞌo jiꞌi̱ Saulo chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱, chaꞌ ta nguꞌ cñi biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ cusuꞌ ca biꞌ. Liꞌ tacha nguꞌ cñi biꞌ, caja xi ndaca ti jiꞌi̱ tyaꞌa tiꞌi ti nguꞌ. \c 12 \s1 Ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ Jacobo loꞌo ngusuꞌba nguꞌ jiꞌi̱ Pedro neꞌ chcua̱ \p \v 1 Nu ngua tyempo biꞌ, rey nu ngua naa Herodes ni, nchcubeꞌ tsa jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo. \v 2 Ngulo rey biꞌ cña jiꞌi̱ msu jiꞌi̱ chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Jacobo loꞌo maxtyi. (Jacobo biꞌ ngua tyaꞌa ngula Juan.) \v 3 Chaa tsa tiꞌ nguꞌ judío chaꞌ ndyujuii rey jiꞌi̱ Jacobo, biꞌ chaꞌ loꞌo jiꞌi̱ Pedro ntejeyaꞌ nu rey biꞌ liꞌ. La cuiꞌ tsa̱ nu ngusñi rey jiꞌi̱ yu, liꞌ ngua sca taꞌa jiꞌi̱ nguꞌ judío, taꞌa nu loꞌo ndacu nguꞌ xlyá tiji nu ná loꞌo scua̱ tiyeꞌ ndyaꞌ. \v 4 Ntejeyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Pedro, liꞌ ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱, ngusuꞌba nguꞌ jiꞌi̱ neꞌ chcua̱. Liꞌ ndyatu̱ jacua latya sendaru cua̱ jiꞌi̱, jacua tyaꞌa sendaru ntsuꞌu jiꞌi̱ sca latya nguꞌ; ndiꞌi̱ nguꞌ biꞌ cua̱ toꞌ niꞌi̱ chcua̱ su ntsuꞌu Pedro. Nu loꞌo tye tsa̱ taꞌa pascua, liꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ lcaa nguꞌ quichi̱ chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ nu Herodes biꞌ jiꞌi̱ Pedro, ntiꞌ ycuiꞌ rey biꞌ; \v 5 biꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ ñaꞌa̱si̱i̱ tsoꞌo sendaru jiꞌi̱ yu loꞌo ntsuꞌu yu neꞌ chcua̱. Pana laja liꞌ lye tsa nchcuiꞌ tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo loꞌo ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ cuaꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ Pedro. \s1 Nclyo ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ Pedro neꞌ chcua̱ \p \v 6 Cua ngua talya liꞌ. Chaca tsa̱ cua culo ti Herodes jiꞌi̱ Pedro chaꞌ ca cuayáꞌ jiꞌi̱ yu slo nguꞌ quichi̱ biꞌ. Cua ngusca̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Pedro loꞌo tucua tyaꞌa carena, sca carena ntsuꞌu yaꞌ sca sendaru. Loꞌo juaꞌa̱ ndu̱ xaꞌ la sendaru cua̱ toniꞌi̱ chcua̱ nde liyaꞌ. Liꞌ nguaꞌya xcalá ti Pedro. \v 7 Laja loꞌo lajaꞌ ti yu, hora ti nduꞌu tucua sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi su ngaꞌa̱ yu. Tsoꞌo tsa xee ngulane neꞌ niꞌi̱ chcua̱ liꞌ. Nguxtyuꞌu xca̱ biꞌ jiꞌi̱ Pedro, nchcuiꞌ xca̱ loꞌo yu liꞌ: \p ―Tyatu̱ clya nuꞌu̱ ―nacui̱ xca̱ biꞌ jiꞌi̱ yu. \p Hora ti ndyati̱ꞌ carena chcua̱ nu ndyaaca̱ꞌ yaꞌ yu. \v 8 Xaꞌ nchcuiꞌ xca̱ loꞌo yu liꞌ: \p ―Xca̱ꞌ nuꞌu̱ siiꞌ ―nacui̱―. Xuꞌba nuꞌu̱ caña quiyaꞌ. \p Nguaꞌni Pedro juaꞌa̱, loꞌo liꞌ nchcuiꞌ xca̱ loꞌo yu chaca quiyaꞌ: \p ―Quixi̱i̱ nuꞌu̱ teꞌ quicha̱ꞌ hichu̱ꞌ. Yaꞌa clya tyuꞌu lcaꞌa̱ nuꞌu̱ jnaꞌ ―nacui̱ xca̱ biꞌ jiꞌi̱. \p \v 9 Liꞌ nduꞌu lcaꞌa̱ Pedro jiꞌi̱ xca̱ biꞌ, pana ná ngua tii yu chaꞌ chañi chaꞌ ndyalaa xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi slo yu; ngua tiꞌ yu chaꞌ laja xcalá ti yu ngua chaꞌ biꞌ. \v 10 Nteje tacui nguꞌ slo sendaru nu ngaꞌa̱ cua̱ neꞌ niꞌi̱ chcua̱, loꞌo juaꞌa̱ nteje tacui nguꞌ slo xi xaꞌ la sendaru nu ngaꞌa̱ cua̱. Liꞌ ndyalaa nguꞌ ca toniꞌi̱ chcua̱ tlyu, xcuiꞌ chcua̱ laca toniꞌi̱ biꞌ. Loꞌo liꞌ ndyaala toniꞌi̱ biꞌ ycuiꞌ ti; juaꞌa̱ ngua ngutuꞌu nguꞌ toꞌ calle, ndyaa nguꞌ ndyalaa nguꞌ nde sca jyaca̱ calle biꞌ. Loꞌo liꞌ nduꞌu nu xca̱ biꞌ ndyaa, chaca tya Pedro ndyanu calle biꞌ. \v 11 Liꞌ nda Pedro cuentya: \p ―Juani nchca cuayáꞌ tiꞌ naꞌ chaꞌ cua ngulo ycuiꞌ nu Xuꞌna naꞌ cña jiꞌi̱ xca̱ biꞌ jiꞌi̱ Ni, chaꞌ nu ñaa ngulo jnaꞌ niꞌi̱ chcua̱ jua ―nacui̱ yu―. Ngua tiꞌ Herodes xcubeꞌ jnaꞌ, chaꞌ xñaꞌa̱ tsa ntsuꞌu tyiquee nguꞌ judío tyaꞌa naꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jnaꞌ; pana ná ngua jiꞌi̱ cuaꞌni cña cuxi biꞌ. \p \v 12 Ngulacua tsa tiꞌ Pedro su ndu̱ ycuiꞌ ti yu. Nu loꞌo ngua cuayáꞌ tiꞌ yu, liꞌ ndyaa yu ca slo María xtyaꞌa̱ Juan Marcos. Ca niꞌi̱ biꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesús, nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. \v 13 Ngujuiꞌi̱ yaꞌ yu toniꞌi̱, loꞌo liꞌ sca nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ nu naa Rode, biꞌ nu ndyaa naꞌa̱ toniꞌi̱. Ñaꞌa̱ ndu̱ ti nu cunaꞌa̱ biꞌ toniꞌi̱ nde niꞌi̱ ti. \v 14 Hora ti ndyuloo nu cunaꞌa̱ biꞌ xtyiꞌi Pedro loꞌo nchcuiꞌ yu. Chaa tsa tiꞌ choꞌ liꞌ. Ngusna choꞌ ndyaa chcuiꞌ loꞌo tyaꞌa ndiꞌi̱ choꞌ niꞌi̱ biꞌ, pana ñaꞌa̱ ti tya ndu̱ ycuiꞌ Pedro nde liyaꞌ chaꞌ bilya saala nguꞌ toniꞌi̱. \p \v 15 ―Cua ngua tonto hique nuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Rode liꞌ. \p Pana lye la nchcuiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ loꞌo nguꞌ liꞌ, chaꞌ chañi chaꞌ Pedro laca nu ndu̱ toniꞌi̱ biꞌ nde liyaꞌ. \p ―Siꞌi ―nacui̱ nguꞌ liꞌ―. ¿Ha siꞌi nu xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ñaꞌa̱si̱i̱ jiꞌi̱ Pedro laca biꞌ? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 16 Ñaꞌa̱ ti tya ndu̱ Pedro nde liyaꞌ ntyijiꞌi̱ yaꞌ yu toniꞌi̱. Liꞌ ndyaa nguꞌ chaꞌ saala nguꞌ toniꞌi̱. Loꞌo naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pedro ndu̱, liꞌ ndube tsa tiꞌ nguꞌ chaꞌ cua ndyalaa ycuiꞌ yu. \v 17 Nguaꞌni yaꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ, chaꞌ ca ti̱ ti nguꞌ. Ndachaꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ ngua loꞌo nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na chaꞌ tsoꞌo chaꞌ ngulo Ni jiꞌi̱ yu neꞌ chcua̱. \p ―Chcuiꞌ ma̱ loꞌo Jacobo loꞌo lcaa nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ na ―nacui̱ Pedro jiꞌi̱ nguꞌ―, ta ma̱ chaꞌ loꞌo nguꞌ ñiꞌya̱ nu nguaꞌni ycuiꞌ Ni loꞌo naꞌ loꞌo ngulo Ni ꞌna neꞌ chcua̱. \p Nduꞌu yu niꞌi̱ ndyaa yu xaꞌ seꞌi̱ liꞌ. \p \v 18 Nu loꞌo nguxee chaca tsa̱ quiñaꞌa̱ tsa ngulacua tiꞌ sendaru biꞌ, chaꞌ ngaꞌaa ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ macala ndyaa Pedro. \v 19 Liꞌ ngulo rey Herodes cña jiꞌi̱ sendaru chaꞌ tsaa nguꞌ tsaana nguꞌ jiꞌi̱ yu. Ndyaa nguꞌ liꞌ, pana ngaꞌaa nquije yu jiꞌi̱ sendaru biꞌ. Liꞌ nchcuane Herodes jiꞌi̱ sendaru nu ngaꞌa̱ cua̱ jiꞌi̱ Pedro niꞌi̱ chcua̱, pana ngaꞌa ndyiji ñiꞌya̱ nu xacui̱ sendaru chaꞌ jiꞌi̱ rey, chaꞌ ná jlo tiꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ ngua jiꞌi̱ Pedro; biꞌ chaꞌ ngulo Herodes cña jiꞌi̱ xaꞌ sendaru chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ lcaa sendaru nu nguaꞌa̱ cua̱ jiꞌi̱ nu Pedro biꞌ. Liꞌ nduꞌu rey biꞌ loyuu su cuentya Judea, ndyaa ca quichi̱ Cesarea, chaꞌ ca biꞌ tyiꞌi̱ xi ngua tiꞌ. \s1 Ngujuii Herodes \p \v 20 Loꞌo liꞌ ngua ñasi̱ꞌ tsa nu Herodes biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ Tiro, loꞌo juaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ Sidón. Nu ngua tya clyo la cua nda rey Herodes na cacu nguꞌ quichi̱ biꞌ, loꞌo liꞌ ngaꞌaa nda rey na cacu nguꞌ, chaꞌ ñasi̱ꞌ tsa tiꞌ rey ñaꞌa̱ jiꞌi̱ nguꞌ. Stuꞌba ti ntsuꞌu tyiquee lcaa nguꞌ quichi̱ biꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, chaꞌ tsaa nguꞌ slo rey chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo. Liꞌ tsoꞌo tsa nchcuiꞌ nguꞌ quichi̱ loꞌo nu cusuꞌ Blasto nu laca cña jiꞌi̱ rey biꞌ; biꞌ chaꞌ tsoꞌo nchcuiꞌ nu Blasto biꞌ loꞌo rey cuentya jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ, chaꞌ tyaalaꞌ chaꞌ jiꞌi̱ rey loꞌo nguꞌ biꞌ. \v 21 Liꞌ ngusta Herodes sca tsa̱ chaꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ sca seꞌi̱ ti. Ndyacuꞌ Herodes lcaa lateꞌ tsoꞌo nu ntsuꞌu jiꞌi̱ chaꞌ laca rey, ndyaa ntucua lo yaca xlya tsoꞌo su ntyucua ycuiꞌ rey, chaꞌ ta sca cui̱i̱ loꞌo nguꞌ nu loꞌo ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ slo. Liꞌ nguxana rey nda cui̱i̱ loꞌo nguꞌ biꞌ. \v 22 Cui̱i̱ tsaa ngusiꞌya loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ rey liꞌ: \p ―Ndyosi laca nuꞌu̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ rey―. Siꞌi sca ñati̱ chalyuu ti laca nuꞌu̱ nu nchcuiꞌ loꞌo cuare juani. \p \v 23 Hora ti ndyalaa sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi slo rey chaꞌ ta sca quicha tlyu jiꞌi̱ nu Herodes biꞌ, ndyatí̱ conuꞌ neꞌ rey biꞌ liꞌ. Tiꞌí tsa neꞌ rey liꞌ, chaꞌ ndyacu conuꞌ biꞌ neꞌ. Ngujuii rey liꞌ, chaꞌ cua nda chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ rey ñiꞌya̱ nu nduꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; masi sca ñati̱ chalyuu ti ngua rey biꞌ, pana nda chacuayáꞌ chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 24 Liꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyuna chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na, ndyatu̱ la nguꞌ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo liꞌ. \p \v 25 Nu loꞌo cua ndye cña jiꞌi̱ Bernabé loꞌo Saulo ca quichi̱ Jerusalén, liꞌ nguxtyu̱u̱ nguꞌ ñaa nguꞌ nde quichi̱ Antioquía chaca quiyaꞌ. Ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Juan, la cuiꞌ nu naa Juan Marcos. \c 13 \s1 Nguxana Bernabé loꞌo Saulo nguaꞌni nguꞌ cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi \p \v 1 Nu taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo ca quichi̱ Antioquía biꞌ ni, laja nguꞌ biꞌ ntsuꞌu xi nguꞌ nu laca tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. La cuiꞌ juaꞌa̱ laja nguꞌ biꞌ tya ntsuꞌu la xaꞌ tyaꞌa nguꞌ nu tsoꞌo tsa nclyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ; nguꞌ nu nclyuꞌu jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ ngua Bernabé, loꞌo Simón nu ngata, loꞌo Lucio Cirene, loꞌo Saulo, loꞌo Manaén. (Nu Manaén biꞌ ngua tyaꞌa miñaꞌa̱ Herodes nu laca gobernador jiꞌi̱ loyuu su cuentya Galilea.) \v 2 Ngua sca tsa̱ nu loꞌo tyucui tsa̱ ná ndyacu nguꞌ taju biꞌ, xquiꞌya chaꞌ nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na. Liꞌ nchcuiꞌ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ biꞌ: \p ―Ta ma̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Bernabé loꞌo juaꞌa̱ jiꞌi̱ Saulo, chaꞌ tsaa nguꞌ xaꞌ quichi̱ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ cña nu ta naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ ―nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 3 Tyu̱u̱ hora ná ndyacu nguꞌ liꞌ, chaꞌ tsa cuꞌ ti nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. Liꞌ ngusta yaꞌ lcaa tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ hique Bernabé, loꞌo juaꞌa̱ hique Saulo, chaꞌ tsoꞌo ti tsaa nguꞌ ca su cuaꞌni nguꞌ cña cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \s1 Nda nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ca loyuu su cuentya Chipre \p \v 4 Liꞌ ndyaa Bernabé loꞌo Saulo ca quichi̱ Seleucia chaꞌ tyatí̱ nguꞌ neꞌ yaca niꞌi̱, chaꞌ tsaa nguꞌ chaca tsuꞌ tyujoꞌo ca loyuu su naa Chipre. Ca biꞌ cuaꞌni nguꞌ cña nu ngulo Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ. \v 5 Liꞌ ndyaa nguꞌ neꞌ yaca niꞌi̱ ca quichi̱ Salamina. Loꞌo ndyalaa nguꞌ chaca tsuꞌ biꞌ, liꞌ ndyatí̱ nguꞌ ndyaa nguꞌ neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío quichi̱ biꞌ, chaꞌ culuꞌu nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ nu ndiꞌi̱ neꞌ laa biꞌ. Tyempo biꞌ tya ndyaꞌa̱ Juan loꞌo nguꞌ chaꞌ xtyucua jiꞌi̱ nguꞌ. \v 6 Liꞌ nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ tyu̱u̱ tyaꞌa quichi̱ nde Chipre biꞌ, ndyaa nguꞌ ndyalaa nguꞌ ca quichi̱ Pafos liꞌ. Quichi̱ biꞌ ndyacua tyaꞌa nguꞌ loꞌo sca nu quiꞌyu nu cuchaꞌa̱ tsa nu naa Barjesús. Nguꞌ judío laca nu quiꞌyu biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ nacui̱ yu chaꞌ laca yu tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; pana siꞌi chaꞌ liñi nda yu. \v 7 Ndiꞌi̱ nu cuchaꞌa̱ biꞌ slo gobernador nu naa Sergio Paulo. Ngua tsa nu gobernador biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ntiꞌ tsa cuna chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; biꞌ chaꞌ nguane gobernador jiꞌi̱ Bernabé loꞌo jiꞌi̱ Saulo chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ ca slo, chaꞌ culuꞌu nguꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱. \v 8 Pana ná ndiya tiꞌ nu cuchaꞌa̱ biꞌ nu loꞌo ndyuna gobernador chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. (Elimas naa nu cuchaꞌa̱ biꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ Pafos biꞌ.) Lye tsa nxu̱u̱ tyaꞌa yu loꞌo Saulo loꞌo Bernabé, chaꞌ cua ntiꞌ yu cuaꞌa yu jiꞌi̱ gobernador chaꞌ ngaꞌaa xñi nu cusuꞌ biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo. \v 9 Liꞌ naꞌa̱ tsa Pablo jiꞌi̱ nu cuchaꞌa̱ biꞌ. (Nu juani naa Pablo nu ngua naa Saulo clyo.) Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi laca nu nda juersa jiꞌi̱ nu Pablo biꞌ, \v 10 biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ loꞌo nu cuchaꞌa̱ biꞌ: \p ―Lye tsa ñiloꞌo nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nu cuchaꞌa̱ biꞌ―. Liyeꞌ tsa tiꞌ nuꞌu̱ ñaꞌa̱ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya, chaꞌ msu jiꞌi̱ nu xñaꞌa̱ laca nuꞌu̱ ―nacui̱―. Ndacaꞌa tsa nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ná cuaꞌni nguꞌ sca chaꞌ tsoꞌo ti; biꞌ chaꞌ juani culo naꞌ cña jinuꞌu̱ chaꞌ ngaꞌaa cuaꞌa nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ nu ntiꞌ xñi chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna ya. \v 11 Xcubeꞌ nu Xuꞌna ya jinuꞌu̱ juani, chaꞌ ngaꞌaa caja ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ nuꞌu̱ xee cua̱; tyu̱u̱ tsa̱ tyanu cuityi̱ꞌ ti nuꞌu̱ liꞌ. \p Hora ti ngua cuityi̱ꞌ yu cuchaꞌa̱ biꞌ liꞌ, ngaꞌaa ngua ñaꞌa̱ yu tsiyaꞌ ti. Liꞌ nclyana yu jiꞌi̱ sca ñati̱ nu xñi yaꞌ yu chaꞌ tsaa loꞌo jiꞌi̱ yu nde liyaꞌ. \v 12 Loꞌo naꞌa̱ gobernador chaꞌ ngua cuityi̱ꞌ nu cuchaꞌa̱ biꞌ, liꞌ hora ti ngusñi nu cusuꞌ biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo. Juaꞌa̱ ndube tsa tiꞌ nu cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nguluꞌu nguꞌ jiꞌi̱ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na. \s1 Ndyaa Pablo loꞌo Bernabé ca quichi̱ Antioquía Pisidia \p \v 13 Loꞌo liꞌ nduꞌu Pablo loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu, nduꞌu nguꞌ quichi̱ Pafos ndyaa nguꞌ. Ndyatí̱ nguꞌ neꞌ yaca niꞌi̱ ndyaa nguꞌ chaca tsuꞌ tyujoꞌo, ndyalaa nguꞌ ca quichi̱ Perge ca loyuu su cuentya Panfilia liꞌ. Ngaꞌaa ndyaꞌa̱ Juan loꞌo nguꞌ liꞌ, na cua ndyaa yu quichi̱ tyi yu. \v 14 Nduꞌu nguꞌ quichi̱ Perge ndyaa nguꞌ chaca quichi̱ Antioquía ca loyuu su cuentya Pisidia. Nu ngua tsa̱ taꞌa nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ, liꞌ ndyatí̱ Pablo loꞌo Bernabé ndyaa nguꞌ neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío. Ca biꞌ ndyaa tucua nguꞌ xi. \v 15 Liꞌ nchcuiꞌ sca nu cusuꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ cuna lcaa ñati̱ nu ndiꞌi̱ neꞌ laa biꞌ; nchcuiꞌ lo quityi nu nscua cña nu ngulo Ni jiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ nchcuiꞌ nu cusuꞌ biꞌ sca chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni. Loꞌo liꞌ nchcuane nu cusuꞌ nu laca loo neꞌ laa biꞌ jiꞌi̱ Pablo loꞌo Bernabé: \p ―¿Ha ntsuꞌu sca cui̱i̱ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ta ma̱ loꞌo ya juani? ―nacui̱ jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 16 Liꞌ ndyatu̱ Pablo nguaꞌni yaꞌ yu jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cuaꞌa̱ jyaca̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu. Nchcuiꞌ Pablo loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Tyuꞌu chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ ma̱ cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―. Nguꞌ Israel laca na, loꞌo juaꞌa̱ nduꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 17 La cuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi nu nduꞌni tlyu na jiꞌi̱, la cuiꞌ Ni laca nu ngusubi jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna chaꞌ tyuꞌu tucua quiñaꞌa̱ ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ nde loo la. Tya ndiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna ca loyuu Egipto loꞌo ndyatu̱ quiñaꞌa̱ tsa tyaꞌa nguꞌ, masi siꞌi quichi̱ tyi nguꞌ ngua quichi̱ biꞌ. Liꞌ tlyu tsa cña nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ ngulo Ni jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna ca loyuu Egipto biꞌ. Juaꞌa̱ ngua cuayáꞌ tiꞌ xaꞌ ñati̱ chalyuu chaꞌ tonu tsa cña nu nduꞌni ycuiꞌ Ndyosi nde chalyuu. \v 18 Nu loꞌo ngutaꞌa̱ nguꞌ loyuu btyi biꞌ tya tuꞌba yija̱, ndalo tsa tyiquee ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna liꞌ, masi quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ cuxi nguaꞌni nguꞌ biꞌ. \v 19 Liꞌ nguaꞌni tye Ni chaꞌ jiꞌi̱ cati tyaꞌa nación ñati̱ nu ngutiꞌi̱ loyuu su cuentya Canaán, la cuiꞌ ñati̱ nu ngutiꞌi̱ loyuu biꞌ tya clyo la; nda Ni yuu biꞌ chaꞌ caja su tyiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna liꞌ. \v 20 Loꞌo juaꞌa̱ nda Ni ñati̱ nu ngua loo jiꞌi̱ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Liꞌ cua ndyaꞌa jacua siyento claꞌbe yija̱, tya loꞌo ndyalaa nguꞌ loyuu Canaán biꞌ, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ngula jyoꞌo Samuel nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 21 Liꞌ ngüijña nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ta Ni sca rey chaꞌ caca loo jiꞌi̱ nguꞌ, biꞌ chaꞌ nda Ni jiꞌi̱ jyoꞌo Saúl sñiꞌ Cis jiꞌi̱ nguꞌ; ngua yu biꞌ loo jiꞌi̱ nguꞌ tuꞌba yija̱ liꞌ. Jyoꞌo Saúl biꞌ ngua tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ nguꞌ Benjamín. \v 22 Nu loꞌo ndye tuꞌba yija̱, liꞌ ngaꞌaa nda Ni cña biꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ, nda Ni jyoꞌo David chaꞌ caca loo jiꞌi̱ nguꞌ cña su ndu̱ Saúl nquichaꞌ. Cua nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ jiꞌi̱ nu jyoꞌo David biꞌ: “Ntsuꞌu tsa tyiquee naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ David sñiꞌ Isaí”, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi. “Cua nda naꞌ cuentya chaꞌ laca yu biꞌ sca ñati̱ nu tyajaꞌa̱ cuaꞌni lcaa cña nu ntiꞌ naꞌ chaꞌ cuaꞌni yu.” \v 23 Cua saꞌni nda ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ loꞌo na chaꞌ nde loo la cala sca ñati̱ tyaꞌa jiꞌi̱ jyoꞌo David biꞌ, nu cuaꞌni lyaá jiꞌi̱ lcaa na nu laca na nguꞌ Israel; yu biꞌ laca Jesús. \v 24 Nu loꞌo bilya xana Jesús culuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi na, nda jyoꞌo Juan chaꞌ loꞌo nguꞌ tyaꞌa na, chaꞌ ca tyujuꞌu tiꞌ nguꞌ tyaꞌa na jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. Loꞌo liꞌ ntyucuatya jyoꞌo Juan biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ngusñi chaꞌ biꞌ. \v 25 Nu loꞌo cua tye ti cña jiꞌi̱ jyoꞌo Juan biꞌ, liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi na ndiꞌya̱: “Xaꞌ ñati̱ ntajatya ma̱ jiꞌi̱”, nacui̱ Juan jiꞌi̱ nguꞌ; “siꞌi naꞌ laca̱”, nacui̱ yu. “Ca nde loo la ca̱a̱ sca ñati̱ nu tlyu la chacuayáꞌ ntsuꞌu jiꞌi̱. Loꞌo naꞌ, cuaꞌni tlyu naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ; tsoꞌo tsa caca tyiquee naꞌ masi caña nu ntsuꞌu quiyaꞌ ñati̱ biꞌ sati̱ꞌ naꞌ juata ti.” Juaꞌa̱ nchcuiꞌ jyoꞌo Juan cuentya jiꞌi̱ Jesús. \p \v 26 ’Lcaa na nu laca na la cuiꞌ tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ jyoꞌo Abraham, loꞌo juaꞌa̱ lcaa ma̱ nu ndaquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, cuentya jiꞌi̱ lcaa na laca chaꞌ tsoꞌo nu nda Ni loꞌo na, chaꞌ tsoꞌo nu nchcuiꞌ ñiꞌya̱ nduꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. \v 27 Ná ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ quichi̱ Jerusalén tilaca laca Jesús, loꞌo juaꞌa̱ ná ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ quichi̱ biꞌ tilaca laca yu. Ná nda nguꞌ cuentya ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi saꞌni; masi ndyuna nguꞌ loꞌo ndyaꞌa̱ nchcuiꞌ nguꞌ lo quityi biꞌ neꞌ laa lcaa tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ, ná nda nguꞌ cuentya si chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús nchcuiꞌ quityi biꞌ. Biꞌ chaꞌ cuxi tsa cña nguaꞌni nguꞌ loꞌo Jesús nu loꞌo ngusta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ yu. La cuiꞌ tyaꞌa cña nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ lo quityi chaꞌ cuaꞌni nguꞌ loꞌo yu, cua nguaꞌni nguꞌ liꞌ. \v 28 Masi ná ntsuꞌu quiꞌya jiꞌi̱ Jesús tsiyaꞌ ti, ngüijña nguꞌ jiꞌi̱ gobernador, la cuiꞌ nu Pilato biꞌ, chaꞌ culo cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Jesús. \v 29 Nu loꞌo cua ndye nguaꞌni nguꞌ lcaa chaꞌ ñiꞌya̱ nchcuiꞌ lo quityi biꞌ chaꞌ caca jiꞌi̱ Jesús, liꞌ ndaꞌya nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ su ngaꞌa̱ lo crusi, nguxatsiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ jyoꞌo biꞌ liꞌ. \v 30 Pana nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ndyuꞌú yu chaca quiyaꞌ liꞌ. \v 31 Tyu̱u̱ tsa̱ nduꞌu tucua ycuiꞌ ca Jesús su ndiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu. La cuiꞌ nguꞌ nu cua ñaa loꞌo yu tya loꞌo nduꞌu nguꞌ nde Galilea ñaa nguꞌ ca quichi̱ Jerusalén, biꞌ nguꞌ laca nu nda chaꞌ liñi jiꞌi̱ Jesús loꞌo ñati̱ juani. \p \v 32 ’Loꞌo juani cua lijya̱ ya ca nde chaꞌ culuꞌu ya chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi biꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱. Tya saꞌni la cua ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna; \v 33 loꞌo nu juani cua nguaꞌni Ni chaꞌ biꞌ cuentya jiꞌna, nu loꞌo cua ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ. Ndiꞌya̱ nchcuiꞌ Salmo nu nchca tyucuaa chaꞌ jiꞌi̱ Jesús: “Sñiꞌ naꞌ laca nuꞌu̱”, nacui̱ ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ Jesús. “Juani cua nguaꞌni naꞌ chaꞌ tyuꞌú nuꞌu̱ chalyuu.” \v 34 Chaca chaꞌ nchcuiꞌ quityi chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ tyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ loꞌo ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱, loꞌo juaꞌa̱ nchcuiꞌ quityi biꞌ chaꞌ ná quiñuꞌu̱ cuañaꞌ Jesús neꞌ cuaá. “Ta naꞌ lcaa chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ma̱, la cuiꞌ ñaꞌa̱ chaꞌ tsoꞌo nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo David chaꞌ caja jiꞌi̱ ma̱”, nacui̱ ycuiꞌ Ni. \v 35 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu chaca Salmo, chaca ji̱i̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, nu nchcuiꞌ ñiꞌya̱ nu nacui̱ Jesús jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni: “Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ ná ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ quiñuꞌu̱ cuañaꞌ naꞌ, chaꞌ naꞌ laca̱ Sñiꞌ ycuiꞌ nuꞌu̱”, nacui̱. \v 36 Nguaꞌni jyoꞌo David cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi lcaa tyempo loꞌo ngutiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ chalyuu. Loꞌo ngujuii yu, liꞌ nguxatsiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ seꞌi̱ ti loꞌo xaꞌ la jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna; ndye cuañaꞌ yu ngutsuꞌ liꞌ. \v 37 Pana Jesús ni, ná ngunuꞌu̱ cuañaꞌ Jesús loꞌo nguatsiꞌ yu, xquiꞌya chaꞌ nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ndyuꞌú yu chaca quiyaꞌ. \v 38 Biꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ lcaa cuꞌma̱, chaꞌ xquiꞌya Jesús cuaꞌni clyu tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu nguaꞌni ma̱; \v 39 taca tyuꞌu laja ti ma̱ jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱ si xñi ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. Ná nduꞌni chaꞌ masi tsoꞌo tsa ndaquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés saꞌni, ná nchca jiꞌi̱ chaꞌ biꞌ cuityi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱. \v 40 Tsoꞌo la si cuiꞌya ma̱ cuentya chaꞌ ná tyacua chaꞌ cuxi jiꞌi̱ ma̱, la cuiꞌ chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ saꞌni cuentya jiꞌi̱ cuꞌma̱ nu nchcuiꞌ ndiꞌya̱: \q1 \v 41 Clyacua tsoꞌo tiꞌ ma̱, lcaa cuꞌma̱ nu ntiꞌ ma̱ xtyí loꞌo ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; \q1 cube xi tiꞌ ma̱, tyaa ma̱ cuaana ti liꞌ. \q1 Ycuiꞌ Ndyosi laca naꞌ, nu tlyu tsa cña tonu cuaꞌni naꞌ tyempo nu ndiꞌi̱ ma̱ chalyuu, nacui̱ Ni. \q1 Ná caca jlya tiꞌ ma̱ chaꞌ nduꞌni naꞌ cña biꞌ tsiyaꞌ ti, \q1 masi tsoꞌo tsa culuꞌu ñati̱ ñiꞌya laca chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱. \p Cua ndye nchcuiꞌ Pablo loꞌo nguꞌ liꞌ. \p \v 42 Na cua tyuꞌu ti nguꞌ neꞌ laa tsaa nguꞌ, loꞌo liꞌ ngüijña tsa tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ biꞌ jiꞌi̱ Pablo loꞌo jiꞌi̱ Bernabé chaꞌ culuꞌu la nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ chaca quiyaꞌ ca xnuꞌ tsa̱. \v 43 Juaꞌa̱ loꞌo ndye ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ neꞌ laa biꞌ, liꞌ ndyaa nguꞌ loꞌo Pablo loꞌo Bernabé. Tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ judío ndyaa nguꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ xaꞌ ñati̱ nu nduꞌni tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi stuꞌba ti loꞌo nu nguꞌ judío biꞌ, la cuiꞌ ti ndyaa nguꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ. Nguluꞌu la nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nu quiñaꞌa̱ nguꞌ biꞌ liꞌ, chaꞌ tsoꞌo ti tyanu chaꞌ jiꞌi̱ Jesús tyiquee nguꞌ, chaꞌ ca cuayáꞌ tsoꞌo tiꞌ nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu tsa tyiquee ycuiꞌ Ndyosi ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu. \p \v 44 Nu loꞌo ngua snuꞌ tsa̱, liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa tyaꞌa nguꞌ quichi̱ neꞌ laa biꞌ, chaꞌ cuna nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaca quiyaꞌ. \v 45 Ñasi̱ꞌ tsa nu nguꞌ judío biꞌ loꞌo naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ biꞌ. Nchcuiꞌ subaꞌ nguꞌ judío loꞌo Pablo liꞌ, nacui̱ nguꞌ chaꞌ cuiñi tsa chaꞌ nu ncluꞌu yu biꞌ. \v 46 Pana ná ndyutsi̱i̱ Pablo loꞌo Bernabé chaꞌ xacui̱ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío biꞌ: \p ―Clyo ntsuꞌu chaꞌ chcuiꞌ ya chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ma̱ nquichaꞌ, chaꞌ nguꞌ judío tyaꞌa na laca ma̱. Pana juani tsaa ya culuꞌu ya chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ, xquiꞌya chaꞌ ná ntajaꞌa̱ ma̱ cuna ma̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ ya. Na cua ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo tyaꞌa ma̱, chaꞌ ná ntiꞌ ma̱ caja chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ ma̱. \v 47 Juaꞌa̱ cña ngulo ycuiꞌ nu Xuꞌna na jiꞌi̱ ya nu nchcuiꞌ quityi cusuꞌ biꞌ ndiꞌya̱: \q1 Ñiꞌya̱ ntiꞌ sca xee ndubi nu nclyuꞌu xee tyijyuꞌ, \q1 juaꞌa̱ ngaꞌa̱ chaꞌ ta ma̱ chaꞌ jnaꞌ loꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi, \q1 chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ lcaa ñati̱ chalyuu tilaca laca nu cuaꞌni lyaá jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 48 Ndyuna nu nguꞌ xaꞌ tsuꞌ chaꞌ biꞌ, loꞌo liꞌ tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee nguꞌ. Tsoꞌo tsa laca chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na, ngulacua tiꞌ nguꞌ biꞌ; juaꞌa̱ ngusñi nguꞌ chaꞌ biꞌ. Jlya tiꞌ nguꞌ biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, lcaa nguꞌ nu cua ngusubi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱; ngujui chalyuu nu ná ngaꞌa̱ chaꞌ tye jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 49 Juaꞌa̱ ngua, loꞌo liꞌ ndyaa nguꞌ, ndyaꞌa̱ nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nu Xuꞌna na loꞌo lcaa ñati̱ lcaa quichi̱ ca loyuu biꞌ. \v 50 Hora ti nchcuiꞌ nguꞌ judío loꞌo nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ quichi̱, juaꞌa̱ loꞌo nguꞌ cunaꞌa̱ tlyu, chaꞌ suꞌba ñasi̱ꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ loꞌo ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pablo loꞌo Bernabé. Ngua tiꞌí tiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ, nguloꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ tsaa Pablo loꞌo Bernabé xaꞌ seꞌi̱. \v 51 Loꞌo liꞌ nu Pablo loꞌo Bernabé biꞌ ni, ngusalú nguꞌ snii yuu nu ntsuꞌu quiyaꞌ nguꞌ toꞌ quichi̱. Juaꞌa̱ nguaꞌni nguꞌ chaꞌ ta nguꞌ quichi̱ biꞌ cuentya chaꞌ ná tsoꞌo cña nu nguaꞌni nguꞌ, nu loꞌo nguloꞌo nguꞌ quichi̱ jiꞌi̱ tyucuaa nguꞌ biꞌ. Nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ ca quichi̱ Iconio liꞌ. \v 52 Loꞌo nu ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ndyanu quichi̱ Antioquía biꞌ ni, chaa tiꞌ ndyanu nguꞌ quichi̱ tyi nguꞌ chaꞌ cua ndyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. \c 14 \s1 Ndiꞌi̱ Pablo loꞌo Bernabé ca quichi̱ Iconio \p \v 1 Loꞌo cua ndyalaa Pablo loꞌo Bernabé ca quichi̱ Iconio, ndyatí̱ nguꞌ ndyaa nguꞌ neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío tyaꞌa nguꞌ. Ndejua nguluꞌu nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús; biꞌ chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa nguꞌ ngusñi nguꞌ chaꞌ biꞌ, masi nguꞌ judío, masi xaꞌ ñati̱. \v 2 Liꞌ hora ti ngunasi̱ꞌ xaꞌ la tyaꞌa nguꞌ judío, nguꞌ nu ná jlya tiꞌ chaꞌ biꞌ. Suꞌba ñasi̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ ntiꞌ nguꞌ, cñiloꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ ntiꞌ nguꞌ, chaꞌ ca tiꞌí tiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ngusñi chaꞌ biꞌ. \v 3 Tyiqueeꞌ xi ndyanu Pablo loꞌo Bernabé quichi̱ biꞌ, chaꞌ ná ndyutsi̱i̱ nguꞌ culuꞌu nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nu Xuꞌna na jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ nguaꞌni Pablo loꞌo Bernabé cña tonu chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, biꞌ chaꞌ ngua jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ ta nguꞌ cuentya chaꞌ xcuiꞌ chaꞌ liñi nclyuꞌu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. \v 4 Ná stuꞌba chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ loꞌo tyaꞌa nguꞌ liꞌ. Ntsuꞌu nguꞌ nu ndaquiyaꞌ tsa jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ judío, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu nguꞌ nu ndaquiyaꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nda nguꞌ nu ndyaꞌa̱ nchcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ. \v 5 Liꞌ ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío biꞌ loꞌo xaꞌ ñati̱ tyaꞌa quichi̱ tyi nguꞌ, loꞌo nu laca loo jiꞌi̱ quichi̱, chaꞌ cuaꞌni cuxi nguꞌ loꞌo Pablo loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu; ntiꞌ nguꞌ cu̱ nguꞌ quee jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 6 Pana ngua cuayáꞌ tiꞌ Pablo loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu chaꞌ biꞌ, ngusna nguꞌ ndyaa nguꞌ ca xaꞌ quichi̱ loyuu su cuentya Licaonia liꞌ, ndyalaa nguꞌ ca quichi̱ Listra. Loꞌo liꞌ ndyaa lye la nguꞌ ca quichi̱ Derbe loꞌo lcaa quichi̱ cacua ti. \v 7 Nguluꞌu nguꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ lcaa quichi̱, chaꞌ nduꞌni lyaá Jesús jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. \s1 Ngu̱ nguꞌ quee jiꞌi̱ Pablo ca quichi̱ Listra \p \v 8 Ndiꞌi̱ sca nu quiꞌyu ca quichi̱ Listra biꞌ nu ná nchca tyaꞌa̱ tsiyaꞌ ti, chaꞌ quicha quiyaꞌ. Ni sca quiyaꞌ ná ngua jiꞌi̱ nu quiꞌyu biꞌ tyatu̱, xquiꞌya chaꞌ quicha quiyaꞌ tya loꞌo ngula; xcuiꞌ na nchcaꞌa̱ ti nu quicha biꞌ. \v 9 Tsoꞌo tsa ndyuna nu quicha biꞌ laja loꞌo nclyuꞌu Pablo jiꞌi̱ nguꞌ; liꞌ naꞌa̱ yu jiꞌi̱ nu quicha biꞌ, ngua cuayáꞌ tiꞌ yu chaꞌ jlya tiꞌ nu quicha chaꞌ taca jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cuaꞌni chaꞌ tyaca tsoꞌo. \v 10 Liꞌ nchcuiꞌ Pablo loꞌo nu quicha biꞌ: \p ―Tyatu̱ liñi nuꞌu̱ juani ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱. \p Hora ti ndatu̱ nu quicha biꞌ, ngua jiꞌi̱ ndyaꞌa̱ liꞌ. \v 11 Quiñaꞌa̱ ñati̱ cua naꞌa̱ ñiꞌya̱ nu ngua jiꞌi̱ nu quicha biꞌ, biꞌ chaꞌ ndube tsa tiꞌ nguꞌ. Liꞌ nxiꞌya loꞌo tsa nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ: \p ―Cua ndyalaa tucua tyaꞌa joꞌó ca slo na juani ―nacui̱ nguꞌ―. Ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ ñati̱, juaꞌa̱ ñaꞌa̱ joꞌó re ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ Licaonia. \p \v 12 Nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ joꞌó Júpiter laca Bernabé, loꞌo joꞌó Mercurio laca Pablo nacui̱ nguꞌ, xquiꞌya chaꞌ nda tsa Pablo chaꞌ loꞌo nguꞌ. \v 13 Ntsuꞌu sca laa jiꞌi̱ joꞌó Júpiter ca toꞌ quichi̱ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ndiꞌi̱ sca sti joꞌó cuentya jiꞌi̱ laa biꞌ. Liꞌ yala ti ndyalaa sti joꞌó biꞌ loꞌo toro, loꞌo juaꞌa̱ ndiꞌi̱ tyaaca̱ꞌ queé yani toro biꞌ. Ngua tiꞌ lcaa nguꞌ biꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ toro biꞌ liꞌ, chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ nu tucua tyaꞌa joꞌó nu ndyalaa ca ti slo nguꞌ. \v 14 Ñati̱ nu ndyaꞌa̱ tyijyuꞌ nchcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo laca Pablo loꞌo Bernabé ni, biꞌ chaꞌ ngua xñiꞌi̱ tsa tiꞌ tyucuaa nguꞌ loꞌo nda nguꞌ cuentya ñiꞌya̱ nu ndyuꞌni nguꞌ quichi̱ biꞌ. Liꞌ ngusaaꞌ ycuiꞌ ca nguꞌ steꞌ nguꞌ, chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ quichi̱ chaꞌ ná tsoꞌo cña nu ndyuꞌni nguꞌ. Liꞌ ngusna Pablo loꞌo Bernabé ndyaa nguꞌ lcaa laja ñati̱ quiñaꞌa̱ biꞌ, cui̱i̱ tsa ngusiꞌya loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ: \p \v 15 ―Nguꞌ cusuꞌ cuꞌma̱ ―nacui̱ Pablo loꞌo Bernabé jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱―. ¿Ni chaꞌ laca ndyuꞌni ma̱ juaꞌa̱? ―nacui̱ nguꞌ―. Laca ya ñati̱ chalyuu ti, ñiꞌya̱ nu laca cuꞌma̱; siꞌi ndyosi laca ya. Cua ndyalaa ya ca nde chaꞌ ta ya chaꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu luꞌú ca. Ná tsoꞌo cuaꞌni tlyu ma̱ jiꞌi̱ xaꞌ la joꞌó, sca ti jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu luꞌú ngaꞌa̱ chaꞌ tyuꞌu tyiquee ma̱ jiꞌi̱; biꞌ laca nu ngüiñá lcaa na nu ntsuꞌu lo yuu, loꞌo lcaa na nu ntsuꞌu nde cua̱, loꞌo lcaa tyujoꞌo, loꞌo lcaa na nu ntsuꞌu ca biꞌ. \v 16 Cua saꞌni la ndalo tsa tyiquee ycuiꞌ Ndyosi ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu, masi nguaꞌni nguꞌ cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ cuxi nu ntiꞌ nguꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ. \v 17 Loꞌo juaꞌa̱ nda Ni lcaa chaꞌ tsoꞌo nu ndyiji jiꞌna: nda Ni tyo nu ndaꞌya lo yuu chaꞌ caluu tsoꞌo siꞌyu nu ntyaa na, chaꞌ tsoꞌo caca clacua jiꞌna liꞌ; ndyiji chaꞌ biꞌ jiꞌna chaꞌ cacu tsoꞌo na, chaꞌ juaꞌa̱ tsoꞌo tsa caca tyiquee na liꞌ. Juaꞌa̱ laca chaꞌ nu nclyuꞌu ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ na tilaca laca Ni. \p \v 18 Tyucuaa nguꞌ biꞌ, lye tsa nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo nguꞌ quichi̱, pana lquiꞌya tsa ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ quichi̱ chaꞌ ná tsoꞌo tsiyaꞌ tiꞌ si cujuii nguꞌ toro chaꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 19 Loꞌo liꞌ ndyalaa la xi nguꞌ judío nu xñaꞌa̱ tsa tyiquee, nguꞌ nu nduꞌu quichi̱ Antioquía biꞌ; loꞌo xaꞌ la tyaꞌa nguꞌ nu nduꞌu quichi̱ Iconio ndyalaa nguꞌ. Nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo nguꞌ quichi̱ chaꞌ suꞌba ñasi̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ loꞌo Pablo. Liꞌ ngu̱ nguꞌ quichi̱ quee jiꞌi̱ Pablo chaꞌ ngua tiꞌ nguꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ. Loꞌo ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ cua ngujuii yu, liꞌ ngujolaqui nguꞌ jiꞌi̱ yu ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu ca toꞌ quichi̱. \v 20 Pana ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo slo Pablo su ntsiya yu; liꞌ ndacaꞌa̱ yu, ndyaa yu nde quichi̱ loꞌo nguꞌ chaca quiyaꞌ. Ca chaca tsa̱ nduꞌu Pablo loꞌo Bernabé ndyaa nguꞌ ca quichi̱ Derbe. \p \v 21 Liꞌ nda nguꞌ chaꞌ loꞌo nguꞌ quichi̱ ñiꞌya̱ nu nduꞌni lyaá Jesús jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu, biꞌ chaꞌ quiñaꞌa̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ ntajaꞌa̱ nguꞌ xñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. Liꞌ nguxtyu̱u̱ Pablo loꞌo Bernabé ñaa nguꞌ nde quichi̱ Listra loꞌo quichi̱ Iconio loꞌo quichi̱ Antioquía biꞌ chaca quiyaꞌ. \v 22 Ca taꞌa quichi̱ su ndyaa nguꞌ biꞌ, nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo chaꞌ tsoꞌo la tyatí̱ tyiquee nguꞌ lo chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, chaꞌ tlyu cuaꞌni tyiquee nguꞌ, chaꞌ ná cutsi̱i̱ nguꞌ tsiyaꞌ ti. \p ―Cuaꞌni lyaꞌ tiꞌ nguꞌ jiꞌna tuꞌni ―nacui̱ Pablo loꞌo Bernabé jiꞌi̱ nguꞌ―, loꞌo juaꞌa̱ xcubeꞌ nguꞌ jiꞌna; pana loꞌo cua nteje tacui chaꞌ biꞌ, liꞌ tsaa na tyiꞌi̱ na su laca ycuiꞌ Ndyosi loo. \p \v 23 Loꞌo juaꞌa̱ ngusubi Pablo loꞌo Bernabé jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ caca nguꞌ loo jiꞌi̱ scaa taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ndiꞌi̱ scaa quichi̱ tyi nguꞌ; nguaꞌni Pablo loꞌo Bernabé cña biꞌ lcaa quichi̱ su ndyaa nguꞌ. Tyu̱u̱ hora ná ndyacu nguꞌ tyaja tsa̱ nu loꞌo nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ subi nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu caca loo jiꞌi̱ taju tyaꞌa nguꞌ. Ndijña nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na chaꞌ cuaꞌa Ni jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ ná caca cuxi jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ tsoꞌo tsa ngusñi lcaa ñati̱ biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \s1 Nguxtyu̱u̱ Pablo loꞌo Bernabé ndyaa nguꞌ ca quichi̱ Antioquía Siria \p \v 24 Nduꞌu nu Pablo loꞌo Bernabé biꞌ, ndyaa nguꞌ liꞌ, nteje tacui nguꞌ loyuu su cuentya Pisidia, ndyalaa nguꞌ loyuu su cuentya Panfilia liꞌ, \v 25 chaꞌ tsaa nguꞌ ca quichi̱ Perge. Nguluꞌu nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ ñiꞌya̱ laca chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo. Liꞌ nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ ca quichi̱ Atalia, \v 26 ndyatí̱ nguꞌ neꞌ yaca niꞌi̱ ndyaa nguꞌ chaca tsuꞌ tyujoꞌo biꞌ ca quichi̱ Antioquía su ngutiꞌi̱ nguꞌ clyo. La cuiꞌ quichi̱ biꞌ ndiꞌi̱ nguꞌ nu loꞌo ngusta yaꞌ tyaꞌa nguꞌ lo nguꞌ cuentya jiꞌi̱ Jesucristo, nu loꞌo cua tsaa ti nguꞌ tyijyuꞌ tya clyo. Cua ndye cña su ndyaa nguꞌ tyijyuꞌ juani, \v 27 biꞌ chaꞌ ndyalaa nguꞌ chaca quiyaꞌ quichi̱ Antioquía biꞌ. Liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo slo nguꞌ; ndu̱ Pablo loꞌo Bernabé nda nguꞌ chaꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu cua nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ ca su ndyaa nguꞌ tyijyuꞌ, chaꞌ juaꞌa̱ cua nda Ni chacuayáꞌ chaꞌ xñi nguꞌ xaꞌ tsuꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo. \v 28 Tyiqueeꞌ ndyanu Pablo loꞌo Bernabé quichi̱ biꞌ, stuꞌba ti ndiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo quichi̱ biꞌ. \c 15 \s1 Ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ ca quichi̱ Jerusalén \p \v 1 Ngua sca tsa̱ ndyalaa xi ñati̱ nu nduꞌu nde loyuu su cuentya Judea, ndyalaa nguꞌ quichi̱ Antioquía biꞌ. Liꞌ nguxana nclyuꞌu nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo chaꞌ ná chañi chaꞌ cuaꞌni lyaá ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ, si bilya xiꞌyu nguꞌ quiji̱ nguꞌ quiꞌyu biꞌ, chaꞌ culacua̱ nguꞌ. Juaꞌa̱ laca cña nu ngulo jyoꞌo Moisés jiꞌi̱ nguꞌ saꞌni chaꞌ cuaꞌni nguꞌ, nacui̱ nguꞌ biꞌ. \v 2 Liꞌ nguxana Pablo loꞌo Bernabé nxlyú nguꞌ chaꞌ hichu̱ꞌ nguꞌ biꞌ. Xquiꞌya chaꞌ ná nchca caca stuꞌba chaꞌ biꞌ loꞌo nguꞌ tsiyaꞌ ti, biꞌ chaꞌ nu ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ ni, ngusubi nguꞌ jiꞌi̱ Pablo, loꞌo jiꞌi̱ Bernabé, loꞌo jiꞌi̱ xi xaꞌ la ñati̱, chaꞌ tsaa nguꞌ nde quichi̱ Jerusalén. Tsaa nguꞌ slo nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo, slo nguꞌ cusuꞌ nu jiꞌi̱ la cuiꞌ tyaꞌa taju nguꞌ, chaꞌ chcuiꞌ tube nguꞌ ñiꞌya̱ caca chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ: si xiꞌyu nguꞌ quiji̱ nguꞌ, si ná xiꞌyu nguꞌ quiji̱ nguꞌ. \p \v 3 Liꞌ nchcuiꞌ salyaꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, lcaa nguꞌ taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo quichi̱ Antioquía ngusalyaꞌ loꞌo Pablo, loꞌo Bernabé, loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ nguꞌ. Liꞌ nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ tyucui̱i̱ nu tsaa nde Jerusalén. Nteje tacui nguꞌ loyuu su cuentya Fenicia, loꞌo loyuu su cuentya Samaria, nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo lcaa taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ndiꞌi̱ quichi̱ tyucui̱i̱ su nteje tacui nguꞌ. Ndachaꞌ nguꞌ ñiꞌya̱ nu nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ nguxcutsaꞌa̱ Ni cresiya jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ, chaꞌ juani cua ngusñi nguꞌ xaꞌ tsuꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Loꞌo ndyuna nguꞌ quichi̱ biꞌ chaꞌ biꞌ, tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee nguꞌ liꞌ, chaꞌ loꞌo ñati̱ xaꞌ tsuꞌ ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo; ngaꞌaa siꞌi nguꞌ judío ti nu ngusñi chaꞌ biꞌ. \p \v 4 Ndyalaa Pablo loꞌo Bernabé loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ nguꞌ ca quichi̱ Jerusalén liꞌ. Tsoꞌo nchcuiꞌ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ loꞌo nguꞌ liꞌ; juaꞌa̱ ndiꞌi̱ nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús tya clyo, ndiꞌi̱ nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ taju ñati̱ quichi̱ biꞌ. Loꞌo liꞌ nguxana Pablo loꞌo Bernabé ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ nu nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱ xaꞌ tsuꞌ ca su ndyaa nguꞌ. \v 5 Pana loꞌo xi nguꞌ fariseo nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo ngaꞌa̱ loꞌo nguꞌ biꞌ. Liꞌ ndatu̱ nguꞌ fariseo biꞌ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ: \p ―Ngaꞌa̱ chaꞌ xiꞌyu nguꞌ quiji̱ nu quiꞌyu nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, chaꞌ culacua̱ nguꞌ ―nacui̱ nguꞌ fariseo biꞌ―. Ntsuꞌu chaꞌ taquiyaꞌ nguꞌ biꞌ lcaa chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés saꞌni ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 6 Liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo loꞌo lcaa nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ taju ñati̱ biꞌ; nda nguꞌ chaꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, si tsoꞌo chaꞌ culacua̱ nguꞌ juaꞌa̱, si ná tsoꞌo laca chaꞌ culacua̱ nguꞌ. \v 7 Lye tsa nchcuiꞌ tube nguꞌ chaꞌ biꞌ, loꞌo liꞌ ndatu̱ Pedro nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ: \p ―Cuꞌma̱ tyaꞌa ngusñi na chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo ―nacui̱ Pedro―. Jlo tiꞌ ma̱ tilaca laca naꞌ. Clyo ngusubi ycuiꞌ Ndyosi jnaꞌ nu loꞌo tya ngutiꞌi̱ naꞌ loꞌo cuꞌma̱, chaꞌ tsaꞌa̱ culuꞌu naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ ñiꞌya̱ nduꞌni lyaá Jesús jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. Loꞌo juaꞌa̱ ngusñi nguꞌ biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. \v 8 Cua naꞌa̱ ycuiꞌ Ndyosi lcaa ñaꞌa̱ nu ntsuꞌu tyiquee nguꞌ biꞌ, loꞌo liꞌ nda Ni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni chaꞌ tyanu neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, masi nguꞌ xaꞌ tsuꞌ laca nguꞌ. Ñiꞌya̱ nu nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi loꞌo na, la cuiꞌ juaꞌa̱ nguaꞌni Ni loꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ biꞌ; \v 9 stuꞌba nguaꞌni Ni, masi loꞌo na, masi loꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ biꞌ. Nu loꞌo ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Ni, liꞌ nguaꞌni lubii Ni cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 10 Loꞌo nu juani, ná ndiya tiꞌ ma̱ cña nu nguaꞌni ycuiꞌ Ni loꞌo nguꞌ biꞌ; ntiꞌ ma̱ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ biꞌ lcaa cña ñiꞌya̱ nu nguxtyanu jyoꞌo Moisés jiꞌna. Pana tucui tsa cña biꞌ, ná ngua jiꞌna tsiyaꞌ ti cuaꞌni na lcaa cña biꞌ; ni lcaa jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna, ná ngua jiꞌi̱ nguꞌ cuaꞌni nguꞌ cña tucui biꞌ. \v 11 Ná tsoꞌo chaꞌ chcuiꞌ ma̱ juaꞌa̱. Cua ngusñi na chaꞌ jiꞌi̱ Ni, chaꞌ nguaꞌni lyaá ycuiꞌ Jesús jiꞌna jiꞌi̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌna, xquiꞌya chaꞌ tsoꞌo ti ntiꞌ Ni ñaꞌa̱ Ni jiꞌna; la cuiꞌ juaꞌa̱ nguaꞌni Ni loꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Ni. \p \v 12 Cuaana ti ndiꞌi̱ lcaa nguꞌ liꞌ. Tsoꞌo ti ndyuna nguꞌ loꞌo nda Bernabé loꞌo Pablo chaꞌ loꞌo nguꞌ, lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ tlyu nu nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi ca su ngutaꞌa̱ nguꞌ slo ñati̱ xaꞌ tsuꞌ. \v 13 Loꞌo ndye nda Bernabé loꞌo Pablo chaꞌ loꞌo nguꞌ, liꞌ nchcuiꞌ Jacobo loꞌo lcaa nguꞌ biꞌ: \p ―Cuꞌma̱ tyaꞌa ngusñi na chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo ―nacui̱ Jacobo jiꞌi̱ nguꞌ―, cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ xi ꞌna. \v 14 Cua nchcuiꞌ Simón Pedro loꞌo na ñiꞌya̱ nu nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi tya clyo, nu loꞌo nguxana ndyuna nguꞌ xaꞌ tsuꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Ni. Liꞌ nguxana Ni ngusubi Ni jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ biꞌ, chaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ caca nguꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 15 Cua saꞌni nguscua jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi la cuiꞌ tyaꞌa chaꞌ, nu loꞌo nchcuiꞌ quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ndiꞌya̱: \q1 \v 16 Tya̱a̱ naꞌ chaca quiyaꞌ, nacui̱ ycuiꞌ Ni. \q1 Ñiꞌya̱ laca sca niꞌi̱ ngunuꞌu̱, juaꞌa̱ ntiꞌ cuꞌma̱, chaꞌ cua ngujlyaa tiꞌ ma̱ jnaꞌ, nacui̱ Ni. \q1 Pana ñiꞌya̱ loꞌo nduꞌni tiji nguꞌ sca niꞌi̱ nu cua ngunuꞌu̱ biꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ xaꞌ cuaꞌni naꞌ chaꞌ taquiyaꞌ ma̱ jnaꞌ. \q1 Liꞌ taca taquiyaꞌ ma̱ jnaꞌ ñiꞌya̱ ndaquiyaꞌ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ ma̱ jnaꞌ, nu loꞌo tya luꞌú jyoꞌo cusuꞌ David. \q1 \v 17 Naꞌ laca̱ nu Xuꞌna nu laca loo. \q1 Juaꞌa̱ cuaꞌni naꞌ loꞌo ma̱, chaꞌ clyana cua ñaꞌa̱ ca nguꞌ xaꞌ tsuꞌ jnaꞌ; \q1 na cua ngusubi naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ saꞌni, chaꞌ caca nguꞌ ñati̱ jnaꞌ. \q1 \v 18 Juaꞌa̱ nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nda Ni chaꞌ loꞌo jyoꞌo cusuꞌ nu ngua saꞌni, chaꞌ cua jlo tiꞌ Ni lcaa ñaꞌa̱ cña nu cuaꞌni Ni nde loo la. \p \v 19 ’Biꞌ chaꞌ ntiꞌ naꞌ chaꞌ ná tsoꞌo si tatsaa na jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesús chaꞌ taquiyaꞌ nguꞌ lcaa chaꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío tyaꞌa na juani, nu loꞌo nguxana ca ti chaꞌ nchcutsaꞌa̱ Ni cresiya jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ caca nguꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni ―nacui̱ Jacobo―. \v 20 Tsa biꞌ ti chaꞌ cuaꞌni na, ntiꞌ naꞌ; scua na xi chaꞌ tsoꞌo chaꞌ tsaa slo nguꞌ biꞌ nu nacui̱ ndiꞌya̱: Ná tsoꞌo si cacu nguꞌ msta̱ jiꞌi̱ joꞌó, xquiꞌya chaꞌ cuaꞌni ñuꞌu̱ msta̱ biꞌ jiꞌi̱ cresiya jiꞌna si cacu na jiꞌi̱; loꞌo juaꞌa̱ ná tsoꞌo tsiyaꞌ ti tyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo clyoꞌo xaꞌ ñati̱; ná tsoꞌo cacu nguꞌ naꞌni nu ná ndye ndyalú tañi jiꞌi̱ niꞌ, nu loꞌo cua ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱; ni ná tsoꞌo cacu nguꞌ tañi. \v 21 Pana cuentya jiꞌi̱ chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés nu ngua saꞌni, tsa lo cua ti chaꞌ scua na chaꞌ tsaa slo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ, chaꞌ juaꞌa̱ ntsuꞌu quityi nu nguscua jyoꞌo biꞌ neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío lcaa quichi̱. Ndyaꞌa̱ nguꞌ neꞌ laa tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ, lcaa semana ñaꞌa̱ nguꞌ lo quityi biꞌ. \p Ngaꞌaa nchcuiꞌ la Jacobo biꞌ liꞌ. \p \v 22 Ngua stuꞌba chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ liꞌ, lcaa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nde Jerusalén, loꞌo nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesucristo tya clyo, loꞌo nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ taju nguꞌ. Liꞌ ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ subi nguꞌ xi xaꞌ la tyaꞌa nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ loꞌo Pablo loꞌo Bernabé ca quichi̱ Antioquía; ngusubi nguꞌ jiꞌi̱ Judas nu laca xtañi Barsabás, loꞌo jiꞌi̱ Silas, ñati̱ nu ndaquiyaꞌ tsa nguꞌ biꞌ jiꞌi̱. \v 23 Ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ quityi nu nguscua nguꞌ Jerusalén biꞌ. \p “Xlyo niꞌi̱ jiꞌi̱ lcaa ma̱”, nacui̱ quityi biꞌ, “lcaa cuꞌma̱ nu laca ma̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo tyaꞌa na, masi nguꞌ xaꞌ tsuꞌ laca ma̱, masi ndiꞌi̱ ma̱ ca quichi̱ Antioquía, masi ndiꞌi̱ ma̱ ca quichi̱ loyuu su cuentya Siria, masi ndiꞌi̱ ma̱ ca quichi̱ loyuu su cuentya Cilicia. Cuare nu ngutaꞌa̱ ya loꞌo Jesucristo tya clyo, loꞌo nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ taju tyaꞌa na re, loꞌo tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesús ca nde, stuꞌba ti nscua ya quityi re chaꞌ ca̱a̱ ca slo ma̱. \v 24 Cua ndyuna ya chaꞌ cua ndyaa xi nguꞌ tyaꞌa ya ca slo cuꞌma̱, loꞌo juaꞌa̱ cua nguluꞌu nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ xiꞌyu ma̱ quiji̱ nguꞌ quiꞌyu tyaꞌa ma̱; nacui̱ nguꞌ biꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni ma̱ lcaa cña nu nguscua jyoꞌo Moisés lo quityi nu ngua saꞌni. Pana ná ngulo ya cña jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ tsaa nguꞌ slo cuꞌma̱; jlo tiꞌ ya chaꞌ xñiꞌi̱ xi tiꞌ ma̱ ndiꞌi̱ ma̱ nu loꞌo ná nchca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ si chaꞌ liñi laca chaꞌ biꞌ. \v 25 Biꞌ chaꞌ juani cua ngua stuꞌba chaꞌ jiꞌi̱ ya loꞌo tyaꞌa cuare, ngusubi ya tucua tyaꞌa nguꞌ tyaꞌa ya, la cuiꞌ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo tyaꞌa na laca nguꞌ; tsaa nguꞌ slo ma̱ loꞌo Bernabé loꞌo Pablo tyaꞌa na. Ntsuꞌu tsa tyiquee na ñaꞌa̱ na jiꞌi̱ nu nguꞌ tyaꞌa na biꞌ, \v 26 masi ntsuꞌu tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ nu ngua tiꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa na biꞌ xquiꞌya cña nu ngulo Jesucristo nu Xuꞌna na jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa na biꞌ. \v 27 Judas loꞌo Silas laca nguꞌ nu cua ngulo ya cña jiꞌi̱ chaꞌ tsaa nguꞌ slo ma̱, chaꞌ ta nguꞌ chaꞌ liñi loꞌo ma̱. \v 28 Nguxtyucua Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ cuare loꞌo nchcuiꞌ ya loꞌo tyaꞌa ya, biꞌ chaꞌ ndiꞌya̱ ti chcuiꞌ ya loꞌo ma̱ juani, chaꞌ ná tsoꞌo si culo ya xaꞌ la cña tucui jiꞌi̱ ma̱: \v 29 Ná tsoꞌo cacu ma̱ cuañaꞌ naꞌni nu laca msta̱, nu cua nda nguꞌ jiꞌi̱ joꞌó; ná tsoꞌo cacu ma̱ tañi; ná tsoꞌo cacu ma̱ naꞌni nu ná ndye ndyalú tañi loꞌo ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱; la cuiꞌ ti chaꞌ ná tsoꞌo tsiyaꞌ ti si tyuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo clyoꞌo xaꞌ ñati̱. Si taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu nscua re, tsoꞌo ti tyiꞌi̱ ma̱ liꞌ. Tsa lo cua ti chaꞌ nscua ya.” \p \v 30 Liꞌ nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ loꞌo quityi biꞌ, ndyalaa nguꞌ ca quichi̱ Antioquía. Ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo quichi̱ biꞌ loꞌo nda nguꞌ quityi jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ. \v 31 Loꞌo cua nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ lo quityi, liꞌ tsoꞌo tsa ngua tyiquee nguꞌ xquiꞌya chaꞌ nu nchcuiꞌ quityi loꞌo nguꞌ. \v 32 Tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ngua nu Judas loꞌo Silas biꞌ, biꞌ chaꞌ ngua jiꞌi̱ nguꞌ nguluꞌu nguꞌ xi jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ; liꞌ tlyu la ngua tyiquee lcaa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ, xquiꞌya chaꞌ nu nguluꞌu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. \v 33 Tyiqueeꞌ xi ngutiꞌi̱ nguꞌ biꞌ quichi̱ Antioquía, liꞌ nchcuiꞌ salyaꞌ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo loꞌo nguꞌ. Ntiꞌ tyaꞌa nguꞌ chaꞌ xtyucua ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ tyucui̱i̱ su ñaa nguꞌ nde slo xaꞌ la tyaꞌa nguꞌ. \v 34 Liꞌ nacui̱ Silas chaꞌ ngaꞌaa tyaa ycuiꞌ yu, tyanu yu loꞌo nguꞌ. \v 35 Loꞌo juaꞌa̱ ndyanu Pablo loꞌo Bernabé quichi̱ Antioquía biꞌ; nguluꞌu la nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ, nda la nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na loꞌo tyaꞌa nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ tya ntsuꞌu tya tyu̱u̱ la tyaꞌa nguꞌ nu ndiꞌi̱ ndejua nu nchcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na loꞌo tyaꞌa nguꞌ. \s1 Ndyaa Pablo chaca quiyaꞌ chaꞌ chcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo nde xaꞌ quichi̱ \p \v 36 Ngua sca tsa̱ nchcuiꞌ Pablo loꞌo Bernabé: \p ―Tyaa na ―nacui̱―, tsaa na chaca quiyaꞌ slo ñati̱ nu tyaꞌa ntsuꞌu chaꞌ jiꞌna loꞌo Jesucristo, nguꞌ nu ndiꞌi̱ tyijyuꞌ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ Bernabé―. Xaꞌ tsaa na lcaa quichi̱ su nguluꞌu na chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo tsubiꞌ, tsaa naꞌa̱ na si tsoꞌo ti ndiꞌi̱ tyaꞌa na biꞌ. \p \v 37 Ngua tiꞌ Bernabé chaꞌ loꞌo Juan tsaa Juan loꞌo nguꞌ, la cuiꞌ nu Juan Marcos biꞌ. \v 38 Pana ná ntiꞌ Pablo tsaa loꞌo jiꞌi̱ Juan, chaꞌ loꞌo ngulaa nguꞌ nde loyuu su cuentya Panfilia tya clyo, nduꞌu Juan ndyaa liꞌ, chaꞌ ngaꞌaa ndalo Juan chaꞌ cuaꞌni cña biꞌ. \v 39 Ná stuꞌba ntsuꞌu tyiquee Pablo loꞌo Bernabé liꞌ, ngaꞌaa ndyaꞌa̱ nguꞌ stuꞌba ti; biꞌ chaꞌ ndyaa Bernabé ndyatí̱ neꞌ yaca niꞌi̱ chaꞌ tsaa ca loyuu Chipre chaca quiyaꞌ; loꞌo nu Marcos biꞌ ndyaa loꞌo Bernabé liꞌ. \p \v 40 Liꞌ ngusubi Pablo jiꞌi̱ Silas chaꞌ tsaa loꞌo. Nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ liꞌ, nu loꞌo cua nchcuiꞌ tyaꞌa nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na chaꞌ xtyucua Ni jiꞌi̱ nguꞌ tyucui̱i̱. \v 41 Ndyaa nguꞌ ca loyuu su cuentya Siria, liꞌ ndyaa la nguꞌ ca loyuu su cuentya Cilicia; nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ndyuꞌu tiꞌi̱ tsa tlyu ti ca biꞌ, chaꞌ tlyu cuaꞌni tyiquee nguꞌ, chaꞌ tyatí̱ tachaa la chaꞌ jiꞌi̱ Jesús tyiquee nguꞌ. \c 16 \s1 Ndyaa Timoteo loꞌo Pablo loꞌo Silas \p \v 1 Ndyalaa Pablo loꞌo Silas ca quichi̱ Derbe, liꞌ ndyalaa nguꞌ ca quichi̱ Listra. Quichi̱ biꞌ ndyacua tyaꞌa nguꞌ loꞌo sca yu cuañiꞌ tyaꞌa ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo nu naa Timoteo. Xtyaꞌa̱ yu laca sca nu cunaꞌa̱ judío nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesucristo, pana nguꞌ griego ngua sti yu. \v 2 Nu ñati̱ jiꞌi̱ Jesús ca quichi̱ Listra biꞌ, tsoꞌo tsa nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nu Timoteo biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo nchcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ ca quichi̱ Iconia. \v 3 Ngua tiꞌ Pablo chaꞌ tsaa Timoteo loꞌo nguꞌ liꞌ, biꞌ chaꞌ ngusiꞌyu Pablo quiji̱ Timoteo chaꞌ culacua̱ yu. Ná ca ñasi̱ꞌ nguꞌ judío lcaa quichi̱ su tyaꞌa̱ yu loꞌo nguꞌ liꞌ, masi jlo tiꞌ lcaa nguꞌ chaꞌ nguꞌ griego ngua sti yu. \v 4 Nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesús lcaa quichi̱ su ndyaꞌa̱ nguꞌ, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ biꞌ lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu nguscua nguꞌ Jerusalén lo quityi biꞌ; nguscua nguꞌ nu ngua tsaꞌa̱ jiꞌi̱ Jesús tya clyo loꞌo nguꞌ cusuꞌ quityi biꞌ, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ lcaa ñaꞌa̱ cña nu ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni nguꞌ nu laca ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo. \v 5 Loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ biꞌ, liꞌ cua ngua tlyu la tyiquee nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo; ngaꞌaa ndyutsi̱i̱ nguꞌ liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ngua chaꞌ lcaa tsa̱ ndyatu̱ la ñati̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesucristo. \s1 Nchcuiꞌ sca nguꞌ Macedonia loꞌo Pablo laja xcalá yu \p \v 6 Loꞌo liꞌ ná nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ culuꞌu nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo ca quichi̱ nde loyuu su cuentya Asia, biꞌ chaꞌ nteje tacui nguꞌ loyuu su cuentya Frigia, loꞌo juaꞌa̱ loyuu su cuentya Galacia, \v 7 ndyalaa nguꞌ tyucui̱i̱ nu tsaa ca loyuu su cuentya Misia liꞌ. Ngulacua tiꞌ nguꞌ chaꞌ tya tsaa la nguꞌ ca loyuu su cuentya Bitinia, pana ná nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Jesús chacuayáꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ cajua; \v 8 biꞌ chaꞌ nteje tacui nguꞌ loyuu su cuentya Misia ndyaa lye la nguꞌ, ndyalaa nguꞌ quichi̱ Troas ca toꞌ tyujoꞌo liꞌ. \v 9 Ngua sca talya laja loꞌo ndiꞌi̱ Pablo quichi̱ biꞌ, liꞌ nchcuiꞌ xcalá yu. Cua naꞌa̱ Pablo sca nguꞌ Macedonia nu ndachaꞌ jiꞌi̱ yu: “Tyeje tacui ma̱ chaca tsuꞌ tyujoꞌo, ca̱a̱ ma̱ xaꞌ tsuꞌ ca nde Macedonia, loyuu quichi̱ tyi naꞌ”, nacui̱ nu quiꞌyu biꞌ, “chaꞌ xtyucua ma̱ jiꞌi̱ cua”, nacui̱ jiꞌi̱ Pablo laja xcalá. \v 10 Loꞌo liꞌ ngusñi ya tyucui̱i̱ chaꞌ tsaa ya chaca tsuꞌ tyujoꞌo biꞌ ca loyuu Macedonia, xquiꞌya chaꞌ nchcuiꞌ xcalá Pablo. (Loꞌo naꞌ ndyaꞌa̱ naꞌ loꞌo nguꞌ. Lucas naa naꞌ, naꞌ nu nscua̱ quityi re.) Jlo tiꞌ ya chaꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca nu ngulo cña jiꞌi̱ ya chaꞌ tsaa ya ndejua, chaꞌ ta ya chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo loꞌo ñati̱ nu ndiꞌi̱ ndejua. \s1 Ndiꞌi̱ Pablo loꞌo Silas ca quichi̱ Filipos \p \v 11 Hora ti ndyaa ya ndyatí̱ ya neꞌ yaca niꞌi̱ chaꞌ tsaa ya chaca tsuꞌ, nduꞌu ya ndyaa ya liꞌ. Cuati naꞌa̱ ya ca su naa Samotracia, sca loyuu piti ti claꞌbe tyujoꞌo laca biꞌ. Ca chaca tsa̱ ndyalaa ya chaca tsuꞌ tyujoꞌo biꞌ, ca quichi̱ Neápolis. \v 12 Ca biꞌ ngusñi ya tyucui̱i̱ ndyaa ya nde quichi̱ Filipos, quichi̱ nu laca loo jiꞌi̱ lcaa quichi̱ loyuu su cuentya Macedonia laca quichi̱ Filipos biꞌ. (Loꞌo nguxana ti quichi̱ biꞌ, ngüiñá nguꞌ romano jiꞌi̱.) Loꞌo liꞌ ndyanu ya tyu̱u̱ tsa̱ quichi̱ biꞌ. \v 13 Loꞌo nu ngua tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ judío, liꞌ nduꞌu ya quichi̱ ndyaa ya ca toꞌ staꞌa̱ su ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ judío chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi tsa̱ biꞌ; nguluꞌu ya xi jiꞌi̱ nguꞌ cunaꞌa̱ nu ndyuꞌu tiꞌi̱ ndacua ti. \v 14 Lidia naa sca nu cunaꞌa̱ biꞌ; nguꞌ Tiatira laca, loꞌo cña jiꞌi̱ laca chaꞌ ndujuiꞌ lateꞌ nde quichi̱ Filipos biꞌ, sca lo lateꞌ nu cuaa ñaꞌa̱, nu tsoꞌo xi ñaꞌa̱. Nduꞌni tlyu maꞌ cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, chaꞌ tsoꞌo ndyuna maꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna na; juaꞌa̱ nguxtyucua Ni jiꞌi̱ maꞌ chaꞌ cuiꞌya tsoꞌo cuentya ñiꞌya̱ nu ndyuꞌu chaꞌ nu nguluꞌu Pablo jiꞌi̱ nguꞌ. \v 15 Liꞌ ntyucuatya nguꞌ jiꞌi̱ Lidia loꞌo jiꞌi̱ lcaa tyaꞌa nguꞌ nu ndiꞌi̱ slo. \p ―Si chañi chaꞌ nclyacua tiꞌ ma̱ chaꞌ laca naꞌ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo ―nacui̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ ya―, tya̱a̱ ma̱ toꞌ tyi naꞌ, tyanu ma̱ xi slo cua lacua. \p Tyu̱u̱ quiyaꞌ nchcuiꞌ maꞌ loꞌo ya chaꞌ tsaa ya, biꞌ chaꞌ ndyaa ya loꞌo maꞌ ca toniꞌi̱ jiꞌi̱ maꞌ. \p \v 16 Ngua sca tsa̱ ndyaa ya su ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, loꞌo liꞌ ndyacua tyaꞌa ya loꞌo sca nu cunaꞌa̱ cuañiꞌ tyucui̱i̱. Quicha nu cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ cua saꞌni tsa ngusñi cuiꞌi̱ jiꞌi̱. Cuentya jiꞌi̱ cuiꞌi̱ biꞌ nchca tii nu cunaꞌa̱ biꞌ ñiꞌya̱ nu lijya̱ tyempo jiꞌi̱ nguꞌ ca nde loo la, biꞌ laca chaꞌ nu nda cuiꞌi̱ biꞌ loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ. Msu nu ngüiꞌya ti nguꞌ laca nu cunaꞌa̱ biꞌ, loꞌo ná nda xuꞌna choꞌ cayaꞌ jiꞌi̱. Nguaꞌni tsa xuꞌna choꞌ ngana, chaꞌ nda nguꞌ quichi̱ quiñaꞌa̱ tsa cñi jiꞌi̱ xuꞌna choꞌ, chaꞌ caja chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ nu caca jiꞌi̱ nguꞌ nde loo la loꞌo nchcuiꞌ nu cunaꞌa̱ biꞌ loꞌo nguꞌ. \v 17 Ndyaa lcaꞌa̱ choꞌ jiꞌi̱ Pablo loꞌo jiꞌi̱ cuare. Cui̱i̱ tsa ngusiꞌya nu cunaꞌa̱ quicha biꞌ lijya̱: \p ―Msu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu laca loo laca nguꞌ re ―nacui̱ nu quicha biꞌ―. Culuꞌu nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ ñiꞌya̱ nu cuaꞌni lyaá ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ma̱. \p \v 18 Tyu̱u̱ tsa̱ lcaꞌa̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ ya, loꞌo la cuiꞌ juaꞌa̱ nxiꞌya tsa. Liꞌ ngaꞌaa ndiya tiꞌ Pablo chaꞌ nxiꞌya choꞌ. Nguxtyacui yu nde chu̱ꞌ yu tyucui̱i̱ su ndyaa yu, nchcuiꞌ yu loꞌo nu cunaꞌa̱ quicha biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ cuiꞌi̱ nu ngusñi jiꞌi̱ choꞌ, chaꞌ tyuꞌu cuiꞌi̱ biꞌ tyaa liꞌ: \p ―Chacuayáꞌ jiꞌi̱ Jesucristo nchcuiꞌ naꞌ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱. ―Tyuꞌu cuiꞌi̱ nu ntsuꞌu laja cuañaꞌ nuꞌu̱ juani, tyaa nde liyaꞌ. \p Hora ti ngutuꞌu cuiꞌi̱ biꞌ ndyaa liꞌ. Ngua tsoꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ liꞌ. \p \v 19 Tyaala tsa nguꞌ nu laca xuꞌna nu cunaꞌa̱ biꞌ. Hora ti ngusñi xuꞌna biꞌ jiꞌi̱ Pablo loꞌo jiꞌi̱ Silas, ndyaa loꞌo xuꞌna biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ slo nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ quichi̱, chaꞌ nda xuꞌna nu cunaꞌa̱ biꞌ cuentya chaꞌ ngaꞌaa caca cuaꞌni nguꞌ ngana loꞌo nu cunaꞌa̱ biꞌ si ngaꞌaa ntsuꞌu cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱. \v 20 Ngusta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Pablo loꞌo Silas ca slo bese liꞌ: \p ―Nguꞌ judío laca nguꞌ re ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ bese―. Cuxi tsa ndyuꞌni nguꞌ re, biꞌ chaꞌ ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ quichi̱ juani. \v 21 Xaꞌ chaꞌ ncluꞌu nguꞌ re jiꞌna nu ná ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌna chaꞌ cuaꞌni na, chaꞌ nguꞌ romano laca na. \p \v 22 Ñasi̱ꞌ tsa lcaa nguꞌ quichi̱ liꞌ. Ngulo bese cña chaꞌ tyuꞌu steꞌ Pablo loꞌo steꞌ Silas, chaꞌ quijiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ loꞌo yaca. \v 23 Quiñaꞌa̱ tsa quiyaꞌ ngujuiꞌi̱ yaca nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, liꞌ ngusuꞌba nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ neꞌ chcua̱. Loꞌo juaꞌa̱ ngulo nguꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ nu ngaꞌa̱ cua̱ toꞌ niꞌi̱ chcua̱ chaꞌ tsoꞌo tsa ñaꞌa̱si̱i̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 24 Biꞌ chaꞌ nguaꞌni clya nu laca loo jiꞌi̱ niꞌi̱ chcua̱ biꞌ, ngusuꞌba yu jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ cuarto claꞌbe niꞌi̱ chcua̱ biꞌ, loꞌo liꞌ ngusca̱ꞌ yu quiyaꞌ nguꞌ loꞌo yaca. \p \v 25 Nu loꞌo ngua claꞌbe talya ngaꞌa̱ Pablo loꞌo Silas neꞌ chcua̱ biꞌ; nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi, ndyula tuꞌba nguꞌ ji̱i̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. Loꞌo juaꞌa̱ ndyuna lcaa preso tyaꞌa ntsuꞌu nguꞌ neꞌ chcua̱. \v 26 Tsi tsiyaꞌ ca ngulacui̱ chalyuu liꞌ, lye tsa ngüiña niꞌi̱ chcua̱; ndyaala lcaa toniꞌi̱ chcua̱ biꞌ liꞌ, xquiꞌya chaꞌ ngulacui̱ tsa chalyuu, loꞌo juaꞌa̱ ngusiꞌyu cuꞌ ju̱u̱ chcua̱ su ndyaaca̱ꞌ nguꞌ. \v 27 Hora ti ngue tiꞌ nu laca loo jiꞌi̱ niꞌi̱ chcua̱ biꞌ, naꞌa̱ yu chaꞌ ntucua yaala toniꞌi̱. Ndyutsi̱i̱ tsa yu liꞌ, chaꞌ ngulacua tiꞌ yu chaꞌ cua ngusna lcaa preso jiꞌi̱. Hora ti ngusñi yu maxtyi jiꞌi̱ chaꞌ cujuii yu jiꞌi̱ ycuiꞌ ca yu. \v 28 Cui̱i̱ ngusiꞌya Pablo jiꞌi̱ yu liꞌ: \p ―Ná ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ juaꞌa̱ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ yu―. Nde ti ndiꞌi̱ lcaa cuare. \p \v 29 Ngusiꞌya nu laca loo chaꞌ ca̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ quiiꞌ. Liꞌ ndyatí̱ yu niꞌi̱ chcua̱, lye tsa nchcua̱ yu lijya̱ yu liꞌ, chaꞌ ndyutsi̱i̱ tsa yu. Ndatu̱ sti̱ꞌ yu slo Pablo loꞌo Silas liꞌ. \v 30 Liꞌ ngulo yu jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ chcua̱. \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ Pablo loꞌo Silas―, cuxi tsa ñati̱ laca naꞌ. ¿Ñiꞌya̱ cuaꞌni naꞌ chaꞌ cuaꞌni lyaá Ni jnaꞌ? ―nacui̱ nu laca loo biꞌ. \p \v 31 ―Xñi nuꞌu̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesucristo nu Xuꞌna na ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ yu―, biꞌ nu taca jiꞌi̱ cuaꞌni lyaá jiꞌi̱ lcaa ma̱, loꞌo jinuꞌu̱, loꞌo jiꞌi̱ sñiꞌ nuꞌu̱, loꞌo jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ slo nuꞌu̱. \p \v 32 Nu Pablo loꞌo Silas ni, nguluꞌu nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ ca slo nu laca loo jiꞌi̱ niꞌi̱ chcua̱ biꞌ liꞌ. \v 33 Talya tsa ngua liꞌ, pana nguiꞌí̱ nu laca loo biꞌ jiꞌi̱ su tiꞌí jiꞌi̱ Pablo loꞌo jiꞌi̱ Silas, su ngujuiꞌi̱ yaca nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Liꞌ ntyucuatya nguꞌ jiꞌi̱ nu laca loo biꞌ, loꞌo jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ slo. \v 34 Ndyaa loꞌo yu jiꞌi̱ Pablo loꞌo Silas niꞌi̱ jiꞌi̱ yu, chaꞌ ta yu na cacu nguꞌ. Tsoꞌo tsa tyiquee nu laca loo biꞌ juani, chaꞌ cua ngusñi yu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi; la cuiꞌ ti tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ slo yu. \p \v 35 Nguxee chaca tsa̱, liꞌ ngulo bese cña jiꞌi̱ policía chaꞌ tsaa nguꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo nu laca loo jiꞌi̱ niꞌi̱ chcua̱ biꞌ, chaꞌ culaá jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 36 Liꞌ nchcuiꞌ nu laca loo biꞌ loꞌo Pablo loꞌo Silas: \p ―Cua ngulo bese cña jnaꞌ chaꞌ culaá naꞌ jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ―, biꞌ chaꞌ tsoꞌo ti tyaa ma̱ lacua. \p \v 37 ―Ná tsoꞌo ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ policía―. Cua naꞌa̱ lcaa nguꞌ quichi̱ re nu loꞌo ngujuiꞌi̱ yaca nguꞌ jiꞌi̱ ya, masi nguꞌ romano laca cuare. Bilya ca cuayáꞌ jiꞌi̱ ya loꞌo ngusuꞌba nguꞌ jiꞌi̱ ya neꞌ chcua̱ re ―nacui̱―. Loꞌo juani ntiꞌ nguꞌ chaꞌ culaá nguꞌ jiꞌi̱ ya cuaana ti. Siꞌi juaꞌa̱ ngaꞌa̱ chaꞌ caca. Tsoꞌo la ca̱a̱ ycuiꞌ nguꞌ chaꞌ culaá nguꞌ jiꞌi̱ ya. \p \v 38 Ndyaa policía liꞌ, ndachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ bese lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ Pablo loꞌo nguꞌ. Nu loꞌo ngua cuayáꞌ tiꞌ bese chaꞌ nguꞌ romano laca Pablo loꞌo Silas, ndyutsi̱i̱ tsa bese biꞌ liꞌ. \v 39 Hora ti ndyaa ycuiꞌ bese ca toꞌ niꞌi̱ chcua̱ liꞌ: \p ―Cusuꞌ ―nacui̱ bese biꞌ jiꞌi̱ Pablo loꞌo Silas―, cuiꞌya ma̱ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ ya ―nacui̱. \p Ngulaá nguꞌ jiꞌi̱ Pablo loꞌo Silas liꞌ. \p ―Cuaꞌni ma̱ chaꞌ tsoꞌo tyaa ma̱ chaca quichi̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pablo loꞌo Silas. \p \v 40 Liꞌ nduꞌu Pablo loꞌo Silas niꞌi̱ chcua̱, ndyaa nguꞌ slo maꞌ Lidia chaca quiyaꞌ. Xaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ, chaꞌ caca tlyu tyiquee nguꞌ xquiꞌya Jesús. Nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ liꞌ. \c 17 \s1 Ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ Tesalónica \p \v 1 Ndyaa Pablo loꞌo Silas tyucui̱i̱ nde Tesalónica. Clyo nteje tacui nguꞌ quichi̱ Anfípolis, liꞌ nteje tacui nguꞌ quichi̱ Apolonia, loꞌo liꞌ ndyalaa nguꞌ nde quichi̱ Tesalónica. Ntucua sca laa jiꞌi̱ nguꞌ judío quichi̱ biꞌ, \v 2 biꞌ chaꞌ ndyaa Pablo neꞌ laa biꞌ ñiꞌya̱ nu ndyaꞌa̱ yu neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío lcaa quichi̱. Tsa̱ nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ judío ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ neꞌ laa, loꞌo juaꞌa̱ ndyatí̱ Pablo ndyaa yu neꞌ laa tsa̱ biꞌ. Cua ndyaa sna semana nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ ca biꞌ; \v 3 nguluꞌu yu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ nu nchcuiꞌ quityi cusuꞌ jiꞌi̱ Cristo ñiꞌya̱ nu ntsuꞌu chaꞌ xcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱, loꞌo liꞌ ñiꞌya̱ tyuꞌú nu Cristo biꞌ chaca quiyaꞌ loꞌo cua ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱. \p ―Nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ―. Ñiꞌya̱ nu nchcuiꞌ quityi jiꞌi̱ nu Cristo biꞌ, la cuiꞌ juaꞌa̱ ngua jiꞌi̱ Jesús ―nacui̱―. La cuiꞌ Cristo laca nu Jesús biꞌ. \p \v 4 Ngusñi tucua sna tyaꞌa ti nguꞌ judío chaꞌ biꞌ, liꞌ ndyaꞌa̱ nguꞌ biꞌ loꞌo Pablo loꞌo Silas; juaꞌa̱ ngusñi tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ griego nu nduꞌni tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ biꞌ; juaꞌa̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nu cunaꞌa̱ tlyu nu ndiꞌi̱ quichi̱ biꞌ, ngusñi nguꞌ chaꞌ biꞌ liꞌ. \v 5 Pana ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ judío nu ná jlya tiꞌ chaꞌ biꞌ; tyaala tsa nguꞌ biꞌ, biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ñati̱ xñaꞌa̱ nu xcuiꞌ ndyaꞌa̱ calle ti, ñati̱ taja ti, chaꞌ xtyucua nguꞌ xñaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Cuxi tsa nguaꞌni nguꞌ biꞌ liꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ngua ñasi̱ꞌ lcaa nguꞌ quichi̱. Ndyaa nguꞌ slo Jasón liꞌ, ndyatí̱ nguꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ yu Jasón biꞌ, chaꞌ nclyana nguꞌ jiꞌi̱ Pablo loꞌo Silas. Xñi nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ntiꞌ nguꞌ, chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Pablo loꞌo Silas ca slo nguꞌ quichi̱. \v 6 Pana ná nquije Pablo loꞌo Silas jiꞌi̱ nguꞌ, biꞌ chaꞌ ngusñi nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jasón loꞌo jiꞌi̱ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ca slo nguꞌ tisiya. Cui̱i̱ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo nguꞌ tisiya liꞌ, ngusta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Jasón loꞌo jiꞌi̱ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu: \p ―Tyaala tsa nguꞌ biꞌ ―nacui̱ nu nguꞌ xñaꞌa̱ biꞌ―. Lcaa quichi̱ su ndyaꞌa̱ nguꞌ biꞌ ngaꞌaa siꞌi ti̱ ti ndiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ xquiꞌya chaꞌ cuxi nu nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ ―nacui̱ nguꞌ―. Loꞌo juani cua ndyalaa nguꞌ xñaꞌa̱ biꞌ quichi̱ tyi na, \v 7 ndiꞌi̱ nguꞌ slo yu Jasón re. Ná ndaquiyaꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ cña nu ngulo rey tlyu jiꞌna nu laca na nguꞌ romano, chaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaca rey nu tlyu la nu naa Jesús; biꞌ laca nu taca culo cña jiꞌna, nacui̱ nguꞌ biꞌ. \p \v 8 Loꞌo ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ tisiya quiꞌya nu ngusta nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ liꞌ, ñasi̱ꞌ lcaa nguꞌ quichi̱; \v 9 biꞌ chaꞌ ngüijña nguꞌ tisiya cñi jiꞌi̱ Jasón loꞌo jiꞌi̱ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu xquiꞌya Pablo, loꞌo juaꞌa̱ xquiꞌya Silas. Nda nguꞌ cñi, loꞌo ti ngutuꞌu nguꞌ laja ti liꞌ, nu Jasón loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu. \s1 Ndyalaa Pablo loꞌo Silas nde quichi̱ Berea \p \v 10 Nu nguꞌ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesús ca biꞌ, hora ti nguaꞌni choꞌo nguꞌ tyucui̱i̱ jiꞌi̱ Pablo loꞌo Silas chaꞌ tyaa nguꞌ; la cuiꞌ talya nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ ca quichi̱ Berea. Loꞌo ndyalaa nguꞌ nde quichi̱ biꞌ, liꞌ ndyatí̱ nguꞌ ndyaa nguꞌ neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío. \v 11 Tsoꞌo la tyiquee nguꞌ quichi̱ Berea biꞌ; siꞌi na cuxi tyiquee nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ laca tyiquee nguꞌ Tesalónica. Ntiꞌ tsa nguꞌ cuna nguꞌ cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ nu nda Pablo loꞌo Silas loꞌo nguꞌ. Lcaa tsa̱ nclyana nguꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi si chaꞌ liñi laca nu nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ; \v 12 biꞌ chaꞌ ngusñi tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ quichi̱ chaꞌ biꞌ, loꞌo nguꞌ judío, loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ griego, masi nu quiꞌyu, masi nu cunaꞌa̱ tlyu, ngusñi nguꞌ chaꞌ biꞌ. \v 13 Liꞌ ngujui chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío nu ndiꞌi̱ nde quichi̱ Tesalónica chaꞌ nclyuꞌu Pablo chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ Berea. Ngua ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ biꞌ liꞌ, yala ti ndyalaa nguꞌ ca quichi̱ Berea biꞌ liꞌ. Ndyaa nguꞌ nda nguꞌ sca chaꞌ cuiñi loꞌo nguꞌ quichi̱ biꞌ, chaꞌ xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ loꞌo Pablo. \v 14 Loꞌo ngua tii ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo chaꞌ juaꞌa̱ ntiꞌ nguꞌ judío biꞌ, hora ti ngusalyaꞌ nguꞌ loꞌo Pablo chaꞌ tyaa yu tyucui̱i̱ toꞌ tyujoꞌo; pana ndyanu Silas loꞌo Timoteo quichi̱ biꞌ. \v 15 Ndyaa xi nguꞌ Berea loꞌo Pablo ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa nguꞌ ca quichi̱ Atenas. Hora ti nguxtyu̱u̱ nguꞌ Berea nde quichi̱ tyi nguꞌ liꞌ, chaꞌ ta nguꞌ chaꞌ loꞌo Silas loꞌo Timoteo, chaꞌ loꞌo nguꞌ tsaa nguꞌ yala ti xi chaꞌ tyacua tyaꞌa nguꞌ loꞌo Pablo ca quichi̱ Atenas biꞌ. \s1 Ca quichi̱ Atenas \p \v 16 Ntajatya Pablo jiꞌi̱ Silas loꞌo Timoteo ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tyalaa nguꞌ ca quichi̱ Atenas. Xñiꞌi̱ tsa tiꞌ Pablo loꞌo naꞌa̱ yu chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa joꞌó ntsuꞌu quichi̱ biꞌ; \v 17 biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ ca neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío biꞌ, nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ judío, juaꞌa̱ loꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu nduꞌni tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cajua, loꞌo juaꞌa̱ nchcuiꞌ yu loꞌo lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ lo cayaꞌ. Lcaa tsa̱ nclyuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ. \v 18 Cua ntsuꞌu sca taju nguꞌ nde quichi̱ biꞌ, nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu ncluꞌu nguꞌ epicúreo, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu chaca taju nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu ncluꞌu nguꞌ estoico. Ndyacua tyaꞌa nu nguꞌ nu ndyaca tsaꞌa̱ tyucuaa lo chaꞌ biꞌ loꞌo Pablo liꞌ. Nchcuiꞌ tsa nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ yu loꞌo tyaꞌa nguꞌ: \p ―¿Ni chaꞌ nda nu quiꞌyu re nu nchcuiꞌ tsa loꞌo na? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p ―¿Ha siꞌi chaꞌ jiꞌi̱ xaꞌ joꞌó nchcuiꞌ yu? ―nacui̱ tyaꞌa nguꞌ liꞌ. \p Pana cua ndyuna nguꞌ loꞌo nguluꞌu Pablo chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, chaꞌ nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ ndyuꞌú Jesús chaca quiyaꞌ. \v 19 Liꞌ ngusñi nguꞌ yaꞌ Pablo chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ca su ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ cusuꞌ quichi̱ biꞌ, sca yuu laja ti nu naa Areópago. \p ―Ntiꞌ ya chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ya, ¿ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ nu nclyuꞌu nuꞌu̱ jiꞌi̱ ya? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pablo―. Sca chaꞌ cucui laca chaꞌ nu nchcuiꞌ nuꞌu̱ re; \v 20 bilya cuna ya chaꞌ biꞌ, tya lyiji ta ya cuentya ―nacui̱ nguꞌ―. Biꞌ chaꞌ juani, ta nuꞌu̱ chaꞌ loꞌo ya ¿ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ biꞌ? \p \v 21 Nu nguꞌ quichi̱ Atenas ni, xcuiꞌ ntiꞌ nguꞌ cuna nguꞌ cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ cucui nu caca chcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, sca chaꞌ nu bilya cuna nguꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ nduꞌni lcaa nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu ndiꞌi̱ quichi̱ biꞌ, xcuiꞌ ca ndiya tiꞌ nguꞌ chcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱ sca chaꞌ cucui. \p \v 22 Biꞌ chaꞌ ndatu̱ Pablo claꞌbe laja ñati̱ ca Areópago biꞌ, nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ liꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ Atenas ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―. Cua naꞌa̱ naꞌ chaꞌ jlya tsa tiꞌ ma̱ jiꞌi̱ joꞌó nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ yu―. \v 23 Ndyaa naꞌa̱ naꞌ xi calle quichi̱ re, loꞌo liꞌ naꞌa̱ naꞌ lcaa joꞌó nu cuentya jiꞌi̱ cuꞌma̱. Liꞌ naꞌa̱ naꞌ sca mesa nu ndu̱ laja ti su nscua sca chaꞌcña nde siiꞌ mesa biꞌ nu ndiꞌya̱ nchcuiꞌ: “Nde laca mesa jiꞌi̱ joꞌó nu bilya tyuloo ya jiꞌi̱”. Chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu bilya slo ma̱ tilaca laca Ni, chaꞌ jiꞌi̱ nu ycuiꞌ Ndyosi biꞌ ta naꞌ loꞌo ma̱ juani ―nacui̱ yu―. \p \v 24 ’Cua ngüiñá ycuiꞌ Ndyosi tyucui ñaꞌa̱ chalyuu loꞌo lcaa na nu ntsuꞌu chalyuu; laca ycuiꞌ Ndyosi nu Xuꞌna nu laca loo, masi nde cua̱, masi nde lo yuu chalyuu ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―. Pana ná ndiꞌi̱ Ni neꞌ sca laa nu ndiñá ñati̱ ti. \v 25 Ni sca chaꞌ ná lyiji jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ná ngaꞌa̱ chaꞌ xñi Ni ni sca na nu nda ñati̱ jiꞌi̱ Ni. Cua nguaꞌni cuꞌú Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱, cua nda Ni xtyiꞌi nguꞌ chaꞌ tyuꞌú neꞌ cresiya jiꞌi̱ scaa nguꞌ, loꞌo juaꞌa̱ cua nda Ni lcaa chaꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. \p \v 26 ’Cua ngüiñá ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu loꞌo sca ti lo cuañaꞌ ñati̱. Loꞌo juaꞌa̱ ngusta ycuiꞌ Ndyosi ni tyempo cala scaa nguꞌ, nduꞌni Ni mala su caca quichi̱ tyi scaa nguꞌ. \v 27 Na cua nda Ni jiꞌi̱ ñati̱ lijya̱ nguꞌ chalyuu chaꞌ clyana nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, chaꞌ quije Ni jiꞌi̱ nguꞌ. Pana ná tyijyuꞌ ndiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna, cacua ti su ndiꞌi̱ lcaa na ndiꞌi̱ ycuiꞌ Ni. \v 28 Chacuayáꞌ jiꞌi̱ Ni luꞌú na, chacuayáꞌ jiꞌi̱ Ni ndyaꞌa̱ na, loꞌo juaꞌa̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Ni ndyuꞌni na lcaa cña. Ntsuꞌu sca chaꞌ nu nguscua jyoꞌo nguꞌ tii tyaꞌa ma̱ lo quityi saꞌni, chaꞌ nu ndiꞌya̱ nchcuiꞌ: “Tyaꞌa ycuiꞌ Ndyosi laca na”. Juaꞌa̱ nacui̱ jyoꞌo cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ ma̱. \v 29 Si chañi chaꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca tyaꞌa na ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―, ná taca chcuiꞌ na chaꞌ laca Ni sca lcui̱, masi lcui̱ oro, masi lcui̱ plata, masi lcui̱ quee ndu̱. Na ndiñá ti ñati̱ chalyuu lcui̱ biꞌ ñiꞌya̱ nu ndaꞌya chaꞌ hique ti nguꞌ chaꞌ cuiñá nguꞌ jiꞌi̱. \v 30 Cua ndalo tsa tyiquee ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu tyempo saꞌni loꞌo bilya ca jlo tiꞌ nguꞌ lcaa chaꞌ biꞌ, pana juani cua ngulo Ni cña jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu chaꞌ culochu̱ꞌ nguꞌ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ. \v 31 Cua ngusta Ni sca tsa̱ chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱ chalyuu, loꞌo juaꞌa̱ cua ngusubi Ni sca ñati̱ nu caca bese. Jesucristo laca biꞌ. Tsoꞌo tsa nguaꞌni Ni chaꞌ tyanu tachaa chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu, nu loꞌo nguaꞌni Ni chaꞌ ndyuꞌú nu ñati̱ biꞌ chaca quiyaꞌ loꞌo cua ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱. \p \v 32 Nu loꞌo ndyuna nguꞌ quichi̱ chaꞌ biꞌ, chaꞌ cua ndyuꞌú sca ñati̱ chaca quiyaꞌ ca su ntsiya ngujuii, liꞌ nxtyí loꞌo tsa nguꞌ jiꞌi̱ Pablo. Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu xi xaꞌ la nguꞌ nu nchcuiꞌ loꞌo yu: \p ―Culuꞌu nuꞌu̱ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ ya chaca quiyaꞌ chaca tsa̱ ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu. \p \v 33 Liꞌ ngutuꞌu Pablo ca Areópago su ntucua nguꞌ. \v 34 Pana nduꞌu lcaꞌa̱ xi nguꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ, xquiꞌya chaꞌ jlya tiꞌ nguꞌ biꞌ chaꞌ nu cua nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ. Sca nu quiꞌyu nu naa Dionisio ngusñi chaꞌ biꞌ, masi laca Dionisio sca nguꞌ cusuꞌ nu ndyaꞌa̱ ca Areópago; juaꞌa̱ sca nu cunaꞌa̱ nu naa Dámaris ngusñi chaꞌ biꞌ, loꞌo xi xaꞌ la ñati̱ ngusñi chaꞌ biꞌ. \c 18 \s1 Ca quichi̱ Corinto \p \v 1 Liꞌ nduꞌu Pablo quichi̱ Atenas ndyaa yu ca quichi̱ Corinto. \v 2 Quichi̱ biꞌ ndyacua tyaꞌa yu loꞌo sca nguꞌ judío nu naa Aquila, nguꞌ quichi̱ Ponto laca nu Aquila biꞌ. Ngutiꞌi̱ nguꞌ nde Italia nquichaꞌ, nu Aquila biꞌ loꞌo clyoꞌo nu naa Priscila; pana nduꞌutsuꞌ nguꞌ ndyalaa nguꞌ nde quichi̱ Corinto, nu loꞌo ngulo rey Claudio cña chaꞌ culoꞌo nguꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ judío nu ngutiꞌi̱ quichi̱ Roma, quichi̱ nu laca loo jiꞌi̱ loyuu su cuentya Italia biꞌ. Toniꞌi̱ jiꞌi̱ nu Aquila biꞌ ndyalaa Pablo liꞌ. \v 3 Stuꞌba ti nguaꞌni Pablo cña loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ, chaꞌ cuityi niꞌi̱ lateꞌ laca nguꞌ; biꞌ chaꞌ ndyanu yu slo nguꞌ chaꞌ cuaꞌni yu cña loꞌo nguꞌ. \v 4 Ndyaa Pablo neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío lcaa tsa̱ taꞌa nu ndiꞌi̱ cñaꞌ nguꞌ, chaꞌ culuꞌu yu chaꞌ jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyuꞌu tiꞌi̱ liꞌ, masi jiꞌi̱ nguꞌ judío, masi jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ. \p \v 5 Cua nduꞌu Silas loꞌo Timoteo ca Macedonia, liꞌ ndyalaa nguꞌ slo Pablo. Loꞌo cua ndyalaa nguꞌ biꞌ, liꞌ lcaa tsa̱ lcaa hora nclyuꞌu Pablo chaꞌ jiꞌi̱ Jesús jiꞌi̱ nguꞌ judío. Nchcuiꞌ yu chaꞌ laca Jesús ycuiꞌ Cristo, nu ntajatya tsa nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ ca̱a̱ nde chalyuu. \v 6 Pana ngunasi̱ꞌ tsa nguꞌ judío biꞌ jiꞌi̱ Pablo liꞌ, subaꞌ tsa nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo; biꞌ chaꞌ nguscui̱ yu steꞌ yu slo nguꞌ chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ cuxi tsa nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu. \p ―Ngunaꞌ tsa nduꞌni cuꞌma̱ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―. Xquiꞌya ycuiꞌ ma̱ laca; ná ntsuꞌu quiꞌya ꞌna, chaꞌ xcuiꞌ chaꞌ liñi laca nu nguluꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱. Cua tyaꞌa ti naꞌ lacua. Juani tsaꞌa naꞌ chaꞌ ta naꞌ chaꞌ re loꞌo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ, chaꞌ ná nduna cuꞌma̱, nguꞌ judío. \p \v 7 Liꞌ nduꞌu yu neꞌ laa biꞌ, ndyaa yu ca slo sca ñati̱ nu naa Justo; cacua ti toꞌ laa biꞌ ntucua tyi yu. Sca ñati̱ nu ndyuꞌni tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca nu Justo biꞌ. \v 8 Loꞌo juaꞌa̱ yu Crispo ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na. Crispo laca sca nu cusuꞌ nu laca loo neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío. Jlya tiꞌ nu Crispo biꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na, loꞌo juaꞌa̱ jlya tiꞌ lcaa nguꞌ nu ndiꞌi̱ slo. Quiñaꞌa̱ tyaꞌa nguꞌ Corinto ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, biꞌ chaꞌ ntyucuatya nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 9 Loꞌo liꞌ cua naꞌa̱ Pablo jiꞌi̱ Jesús nu Xuꞌna na, ñiꞌya̱ si na nchcuiꞌ xcalá yu ngua. \p ―Ná cutsi̱i̱ nuꞌu̱ ―nacui̱ Jesús jiꞌi̱ yu―. Ná ca taja tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ culuꞌu nuꞌu̱ chaꞌ jnaꞌ jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ Ni―. \v 10 Ndiꞌi̱ naꞌ loꞌo nuꞌu̱ chaꞌ xtyucua naꞌ jinuꞌu̱, biꞌ chaꞌ ngaꞌaa caca xñi nguꞌ jinuꞌu̱ chaꞌ xcubeꞌ nguꞌ hi̱. Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu tsa nguꞌ quichi̱ re nu taca xñi nguꞌ chaꞌ jnaꞌ nde loo la, si ta nuꞌu̱ chaꞌ loꞌo nguꞌ. \p \v 11 Liꞌ ndyanu Pablo sca yija̱ claꞌbe ca quichi̱ Corinto biꞌ, xcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ biꞌ. \p \v 12 Loꞌo liꞌ ngua Galión gobernador jiꞌi̱ loyuu su cuentya Acaya biꞌ; tyempo biꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ judío seꞌi̱ ti chaꞌ xu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ loꞌo Pablo, masi tyaꞌa nguꞌ judío laca yu. Liꞌ ngusñi nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu ca slo nguꞌ tisiya; \v 13 ngusta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ yu ca slo nu gobernador biꞌ liꞌ: \p ―Ndyaꞌa̱ nu quiꞌyu re laja quichi̱ tyi na, pana ná tsoꞌo chaꞌ nu ncluꞌu yu jiꞌi̱ ñati̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu laca loo biꞌ―. Ncluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ xaꞌ ñaꞌa̱ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, masi ná nda gobierno chacuayáꞌ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ juaꞌa̱. \p \v 14 Ngua tiꞌ Pablo xacui̱ yu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ, pana clyo nchcuiꞌ nu cusuꞌ Galión biꞌ: \p ―Ná tyiqueeꞌ taquiyaꞌ naꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ cuꞌma̱ nguꞌ judío, si ntsuꞌu sca chaꞌ nu cuxi tsa ―nacui̱ Galión biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ―. Pana siꞌi juaꞌa̱ laca chaꞌ re ―nacui̱―. \v 15 Cua ñasi̱ꞌ ma̱ xquiꞌya chaꞌ nclyuꞌu yu re xi xaꞌ lo chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Sca chaꞌ jiꞌi̱ joꞌó cuentya jiꞌi̱ cuꞌma̱ laca chaꞌ re, chaꞌ ná stuꞌba chaꞌ nu nchcuiꞌ yu loꞌo chaꞌ nu nchcuiꞌ cuꞌma̱ cuentya jiꞌi̱ chaꞌ cusuꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱; biꞌ chaꞌ ná ndiya tiꞌ ma̱ chaꞌ ncluꞌu yu chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Cuaꞌni cuayáꞌ ycuiꞌ ca ti ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ re lacua. Ná nduꞌni chaꞌ ca̱a̱ loꞌo cuꞌma̱ jiꞌi̱ yu ca slo naꞌ. \p \v 16 Loꞌo liꞌ ngulo gobernador cña chaꞌ culo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío nde liyaꞌ. \v 17 Liꞌ hora ti ndayaꞌ lcaa nguꞌ quichi̱ biꞌ jiꞌi̱ nu cusuꞌ Sóstenes, chaꞌ laca nu cusuꞌ biꞌ loo neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío. Tiꞌí tsa ngujuiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ ca slo gobernador Galión; pana nu Galión biꞌ ni, ná ndube tiꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti. \s1 Ngua sna quiyaꞌ loꞌo ndyaa Pablo ca chaca tsuꞌ \p \v 18 Tya ndyanu Pablo quichi̱ biꞌ tya tyu̱u̱ tsa̱; liꞌ ngutuꞌu yu ndyaa yu loꞌo Aquila loꞌo Priscila biꞌ, ndyaa nguꞌ neꞌ yaca niꞌi̱ ca quichi̱ Cencrea. Liꞌ tsaa ycuiꞌ Pablo ca loyuu su cuentya Siria. Ca quichi̱ Cencrea biꞌ ngusiꞌyu nguꞌ quicha̱ꞌ hique Pablo, chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ juaꞌa̱ chaꞌ ntsuꞌu sca chaꞌ nu cua ngüiñi jiꞌi̱ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi tya tsubiꞌ la. \v 19 Nduꞌu nguꞌ ndyaa nguꞌ neꞌ yaca niꞌi̱, liꞌ ndyalaa nguꞌ ca quichi̱ Efeso su tyanu Aquila loꞌo Priscila. Ndyatí̱ Pablo ycuiꞌ ti neꞌ laa chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo ca taꞌa nguꞌ judío nu ndyuꞌu tiꞌi̱ cajua. \v 20 Ngua tiꞌ nguꞌ quichi̱ biꞌ chaꞌ tyanu Pablo nde quichi̱ tyi nguꞌ, pana ná ntajaꞌa̱ yu. \v 21 Ngusalyaꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Ntsuꞌu chaꞌ tsaꞌa naꞌ ca Jerusalén chaꞌ cua ngulala taꞌa ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―. Liꞌ xtyu̱u̱ naꞌ chaca quiyaꞌ nde quichi̱ re, si juaꞌa̱ ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ yu. \p Nduꞌu Pablo quichi̱ Efeso ndyatí̱ yu neꞌ yaca niꞌi̱, ndyaa yu liꞌ. \v 22 Loꞌo cua ndyalaa yaca niꞌi̱ biꞌ ca quichi̱ Cesarea, liꞌ nduꞌu Pablo ndyaa yu ca quichi̱ Jerusalén. Tsoꞌo ti nchcuiꞌ yu loꞌo tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo cajua, loꞌo liꞌ hora ti ndyaa yu ca quichi̱ Antioquía. \v 23 Ndyanu yu sca tucua coꞌ ca quichi̱ biꞌ, liꞌ nduꞌu yu ndyaa yu chaca quiyaꞌ chaꞌ tsaa yu ca slo lcaa taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ndiꞌi̱ ca loyuu su cuentya Galacia, su cuentya Frigia. Nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ chaꞌ tyanu tachaa la chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo tyiquee nguꞌ. \s1 Ndyalaa Apolos ca quichi̱ Efeso \p \v 24 La cuiꞌ tyempo ndyalaa sca nu quiꞌyu nguꞌ judío nde quichi̱ Efeso. Apolos naa yu biꞌ, loꞌo Alejandría naa quichi̱ tyi yu. Jlo tsa tiꞌ yu lcaa chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu nscua lo quityi tya saꞌni la, loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo tsa nchcuiꞌ yu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ñati̱. \v 25 Tya tsubiꞌ la cua nguluꞌu tsoꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu lcaa chaꞌ nu cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na; biꞌ chaꞌ yala ti tiꞌ yu, ná taja tiꞌ yu tsiyaꞌ ti chaꞌ chcuiꞌ yu chaꞌ biꞌ. Tsoꞌo tsa nclyuꞌu yu chaꞌ jiꞌi̱ Jesús loꞌo ñati̱ liꞌ; juaꞌa̱ ntyucuatya yu jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ nu ntyucuatya jyoꞌo Juan, chaꞌ bilya ca cuayáꞌ tiꞌ yu lcaa chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. \v 26 Ná ntsi̱i̱ yu Apolos chaꞌ culuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío, pana nu loꞌo ndyuna Priscila loꞌo Aquila ñiꞌya̱ nu nguluꞌu yu chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ laa, liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu. Liñi la nguluꞌu nguꞌ jiꞌi̱ Apolos ñiꞌya̱ nu xñi nguꞌ tyucui̱i̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni liꞌ. \v 27 Ca tiyaꞌ la ngua tiꞌ Apolos tsaa yu ca loyuu su cuentya Acaya. Tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo chaꞌ tsaa yu cajua, biꞌ chaꞌ nguscua nguꞌ sca quityi chaꞌ tsaa slo tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo cajua, chaꞌ tsoꞌo ti chcuiꞌ nguꞌ loꞌo yu nu loꞌo tyalaa yu ca su ndiꞌi̱ nguꞌ. Ndyaa yu liꞌ, ndyalaa yu ca loyuu su cuentya Acaya biꞌ. Liꞌ nguxtyucua tsa yu jiꞌi̱ nguꞌ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesucristo lcaa quichi̱ su ndyaa yu. Xquiꞌya chaꞌ tsoꞌo tsa tyiquee ycuiꞌ Ndyosi ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ nguꞌ, biꞌ chaꞌ cua ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Ni. \v 28 Nguluꞌu nu Apolos biꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ chaꞌ cuiñi tsa laca chaꞌ nu nda nu nguꞌ judío biꞌ, masi ñati̱ tyaꞌa yu laca nguꞌ; juaꞌa̱ nguluꞌu yu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu nscua lo quityi tya saꞌni la, nu nchcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nu Cristo nu ntajatya tsa nguꞌ jiꞌi̱ biꞌ. Cristo laca Jesús, nacui̱ yu. Tsoꞌo tsa nchcuiꞌ yu, biꞌ chaꞌ ná tucui ngua jiꞌi̱ tacu̱ꞌ chaꞌ jiꞌi̱ yu. \c 19 \s1 Ndyalaa Pablo ca quichi̱ Efeso \p \v 1 Laja loꞌo ndiꞌi̱ Apolos quichi̱ Corinto, la cuiꞌ tyempo biꞌ ndyaa Pablo nde caꞌya, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa yu nde quichi̱ Efeso. Ca biꞌ ndyacua tyaꞌa yu loꞌo xi ñati̱ nu ndyuꞌni tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 2 ―¿Ha cua ndyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱ tya loꞌo ngusñi ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni? ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ. \p ―Ná ndyanu Ni ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pablo―. Ná jlo tiꞌ ya na laca nu naa Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 3 ―¿Ni chaꞌ laca ntyucuatya nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ lacua? ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \p ―Cua ntyucuatya nguꞌ jiꞌi̱ ya ñiꞌya̱ nu nguluꞌu jyoꞌo Juan jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ caca ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu. \p \v 4 ―Cua ntyucuatya Juan jiꞌi̱ ñati̱ chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ xaꞌ ñati̱ chaꞌ cua ngulochu̱ꞌ nguꞌ biꞌ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―. Nchcuiꞌ Juan loꞌo nguꞌ chaꞌ cua ca̱a̱ ti chaca ñati̱ nu laca Jesucristo, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu chaꞌ xñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ yu biꞌ liꞌ. \p \v 5 Ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nguluꞌu Pablo jiꞌi̱ nguꞌ, biꞌ chaꞌ chaca quiyaꞌ ntyucuatya nguꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús nu Xuꞌna na. \v 6 Liꞌ ngusta yaꞌ Pablo hique nguꞌ. Ndyanu Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ; hora ti nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌcña jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱, loꞌo juaꞌa̱ nchcuiꞌ nguꞌ ñaꞌa̱ chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ni jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ. \v 7 Tii tyucuaa tyaꞌa nguꞌ quiꞌyu ngua nu cua ntyucuatya liꞌ. \p \v 8 Loꞌo liꞌ ndyaa Pablo neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío chaꞌ chcuiꞌ yu chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ, chaꞌ culuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ nclyo ycuiꞌ Ni cña. Ndyaꞌa sna coꞌ nu nguaꞌni yu juaꞌa̱. \v 9 Pana ntsuꞌu nguꞌ nu nchcuiꞌ cuxi jiꞌi̱ chaꞌ nu ncluꞌu Pablo biꞌ, xquiꞌya chaꞌ liyeꞌ tiꞌ nguꞌ; ná ntajaꞌa̱ nguꞌ biꞌ xñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. Liꞌ nduꞌu Pablo ndyaa loꞌo yu jiꞌi̱ nguꞌ nu cua ngusñi chaꞌ biꞌ, ndyaa nguꞌ nde neꞌ niꞌi̱ scuelya jiꞌi̱ sca nu cusuꞌ nu naa Tiranno. Liꞌ tya nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ lcaa tsa̱. \v 10 Tucua yija̱ nguaꞌni yu juaꞌa̱, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyuna lcaa nguꞌ loyuu su cuentya Asia chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. Nchcuiꞌ yu loꞌo lcaa nguꞌ biꞌ, masi loꞌo nguꞌ judío, masi loꞌo xaꞌ la nguꞌ. \v 11 Loꞌo juaꞌa̱ nda ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ jiꞌi̱ Pablo chaꞌ cuaꞌni yu tyu̱u̱ tyaꞌa cña tonu ca slo nguꞌ, biꞌ chaꞌ nguaꞌni yu chaꞌ ndyaca tsoꞌo nguꞌ quicha. \v 12 Loꞌo juaꞌa̱ ngusñi nguꞌ lcaa lateꞌ nu cua ndyalaꞌ Pablo jiꞌi̱, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ lateꞌ biꞌ ca slo nguꞌ quicha tyaꞌa nguꞌ. Ngua tsoꞌo nu nguꞌ quicha biꞌ liꞌ, loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ quicha nu ngusñi cuiꞌi̱ cuxi jiꞌi̱, nduꞌutsuꞌ cuiꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ndyaa liꞌ. \p \v 13 Quichi̱ biꞌ ndiꞌi̱ xi nguꞌ judío nu ná ntsuꞌu quichi̱ tyi, na ndyaꞌa̱ yuꞌu ti nguꞌ biꞌ. Nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ nchca jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ culo nguꞌ cuiꞌi̱ cuxi nu ngusñi jiꞌi̱ nguꞌ quicha. Loꞌo liꞌ ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ culo nguꞌ cuiꞌi̱ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Jesús nu Xuꞌna na, masi ná ngusñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús. \p ―Chacuayáꞌ jiꞌi̱ Jesús tyuꞌutsuꞌ cuiꞌi̱ nu ngusñi jiꞌi̱ ma̱ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quicha biꞌ―, la cuiꞌ Jesús nu ncluꞌu Pablo chaꞌ jiꞌi̱ ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 14 Juaꞌa̱ nguaꞌni nu cati tyaꞌa sñiꞌ Esceva; loꞌo nu cusuꞌ Esceva ni, ngua biꞌ sca sti joꞌó nu laca loo cuentya jiꞌi̱ nguꞌ judío. \v 15 Juaꞌa̱ nchcuiꞌ sñiꞌ Esceva biꞌ sca quiyaꞌ, loꞌo hora ti nguxacui̱ nu quicha biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Cua nslo naꞌ jiꞌi̱ Jesús ―nacui̱ cuiꞌi̱ biꞌ―, loꞌo juaꞌa̱ nslo naꞌ jiꞌi̱ Pablo, ti ñati̱ laca biꞌ ―nacui̱―. Pana nu cuꞌma̱ ni, ¿tilaca laca cuꞌma̱? \p \v 16 Liꞌ ntejeyaꞌ nu quicha biꞌ jiꞌi̱ ca taꞌa sñiꞌ Esceva, nguaꞌni lyaꞌ tiꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, ngujuiꞌi̱ tsa jiꞌi̱ nguꞌ. Hora ti ngusna nguꞌ ñaꞌa̱ quichiꞌ ti nguꞌ, chaꞌ ndye steꞌ nguꞌ ngutaaꞌ. Tiꞌí tsa ngua quicha nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 17 Loꞌo liꞌ ngujui chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ quichi̱ Efeso, masi nguꞌ judío, masi xaꞌ la ñati̱. Ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ liꞌ, loꞌo juaꞌa̱ nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Jesús nu Xuꞌna na liꞌ. \p \v 18 Loꞌo liꞌ ya̱a̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ nu cua ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesús, nu ntyujuꞌu tsa tiꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu nguaꞌni nguꞌ; \v 19 juaꞌa̱ nguꞌ nu nguaꞌni cuchaꞌa̱, ya̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ quityi cuxi biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, ndaqui̱ nguꞌ quityi cuchaꞌa̱ biꞌ liꞌ. Ngulacua nguꞌ ni tsa lo ngaꞌa̱ quityi nu ndaqui̱ nguꞌ biꞌ; tuꞌba tyi mil cñi plata, tsa lo cua ntsuꞌu lo quityi nu ndaqui̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 20 Juaꞌa̱ ngua chaꞌ quiñaꞌa̱ la ñati̱ ngua cuayáꞌ tiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na, ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ tlyu tsa laca chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na. \p \v 21 Loꞌo liꞌ ngua tiꞌ Pablo chaꞌ tsaa yu ca loyuu su cuentya Macedonia, loꞌo ca loyuu su cuentya Acaya, chaꞌ tsaa yu slo lcaa taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ndiꞌi̱ loyuu biꞌ. Nde loo la, liꞌ tsaa yu ca Jerusalén ngua tiꞌ yu. Loꞌo juaꞌa̱ nchcuiꞌ Pablo chaꞌ loꞌo ntsuꞌu chaꞌ tsaa yu ca nde quichi̱ Roma ca tiyaꞌ la. \v 22 Pana clyo nchcuiꞌ yu loꞌo Timoteo loꞌo Erasto chaꞌ tsaa nguꞌ ca Macedonia nde loo la jiꞌi̱ yu, tyanu la xi ycuiꞌ yu nde loyuu Asia, ntiꞌ yu. \s1 Ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ Efeso \p \v 23 Liꞌ nguxana ngunasi̱ꞌ nguꞌ quichi̱ Efeso xquiꞌya ñati̱ nu ngusñi tyucui̱i̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na. \v 24 Ndiꞌya̱ ngua chaꞌ: Sca ñati̱ nu naa Demetrio ngua su̱u̱ chaꞌ ñasi̱ꞌ nguꞌ biꞌ; cuityi plata laca Demetrio biꞌ, ndiñá yu lcui̱ plata jiꞌi̱ niꞌi̱ su ndyaꞌa̱ nguꞌ quichi̱ nduꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ joꞌó xuꞌna quichi̱, nu joꞌó Diana biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ndyiji tsa ngana jiꞌi̱ nguꞌ xquiꞌya cña biꞌ. Ntsuꞌu tsa msu jiꞌi̱ Demetrio, chaꞌ nxtyucua msu biꞌ jiꞌi̱ yu loꞌo cña biꞌ jiꞌi̱. \v 25 Liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa ñati̱ jiꞌi̱ yu, loꞌo juaꞌa̱ lcaa cuityi plata nu ntsuꞌu quichi̱ biꞌ, ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ seꞌi̱ ti. \p ―Cuꞌma̱ tyaꞌa nduꞌni na cña ―nacui̱ Demetrio jiꞌi̱ nguꞌ―, jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ ndyiji tsa ngana jiꞌna loꞌo cña nu ntsuꞌu jiꞌna ―nacui̱ yu―. \v 26 Loꞌo juani cua naꞌa̱ ma̱ chaꞌ ndyaꞌa̱ nu Pablo biꞌ quichi̱ tyi na re, loꞌo juaꞌa̱ ndyaꞌa̱ yu nde lcaa quichi̱ loyuu su cuentya Asia re. Cua ndyuna ma̱ chaꞌ nu nclyuꞌu yu biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ ná tsoꞌo cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ joꞌó nu ndiñá ñati̱ ti; siꞌi ycuiꞌ Ndyosi laca joꞌó biꞌ, nacui̱ Pablo. Loꞌo nu juani ntsuꞌu tsa nguꞌ quichi̱ re nu ngusñi chaꞌ nu nchcuiꞌ yu biꞌ. \v 27 Cuxi tsa ndyuꞌu chaꞌ biꞌ, si ngaꞌaa ntiꞌ nguꞌ cuiꞌya nguꞌ lcui̱ nu ndiñá na; ngaꞌaa caja cña nu cuaꞌni na liꞌ. Loꞌo liꞌ ngaꞌaa tyajaꞌa̱ nguꞌ cuaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ na joꞌó Diana nu laca loo tsiyaꞌ ti neꞌ laa jiꞌi̱ quichi̱ tyi na re. Juani lcaa ñati̱ loyuu su cuentya Asia ndyuꞌni tlyu jiꞌi̱ joꞌó biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ lcaa ñati̱ tyucui ñaꞌa̱ chalyuu ndyuꞌni tlyu jiꞌi̱. Ná tsoꞌo si cuaꞌni tye nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ joꞌó tlyu nu ntsuꞌu jiꞌna. \p \v 28 Loꞌo ndyuna nguꞌ nu ndiñá̱ lcui̱ joꞌó chaꞌ biꞌ, ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ liꞌ. Cui̱i̱ ngusiꞌya loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ liꞌ: \p ―Tlyu tsa xtyaꞌa̱ na joꞌó Diana, biꞌ laca joꞌó jiꞌi̱ lcaa nguꞌ Efeso tyaꞌa na ―nacui̱ nguꞌ. \p \v 29 Ná jlo tiꞌ nguꞌ quichi̱ na laca ngua jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ nxiꞌya tsa nguꞌ juaꞌa̱, pana ngusna lcaa nguꞌ ndyaa nguꞌ chaꞌ ñaꞌa̱ cuiꞌya nguꞌ xi jiꞌi̱. Liꞌ ntejeyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Gayo loꞌo Aristarco xquiꞌya chaꞌ ndyaꞌa̱ nguꞌ loꞌo Pablo, masi nguꞌ Macedonia laca nguꞌ biꞌ, ndyaa loꞌo nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ ca su ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ quichi̱. \v 30 Liꞌ ngua tiꞌ Pablo tsaa su ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ quichi̱ biꞌ, pana nu tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesús biꞌ, nguaꞌa nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ ná tsaa yu. \v 31 Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu xi tyaꞌa tsoꞌo Pablo nu laca loo jiꞌi̱ loyuu su cuentya Asia biꞌ, loꞌo nguꞌ biꞌ nda nguꞌ chaꞌ loꞌo Pablo chaꞌ ná tsaa ycuiꞌ yu tsiyaꞌ ti ca su ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ quichi̱. \v 32 Quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyuꞌu tiꞌi̱ seꞌi̱ ti liꞌ; pana sca chaꞌ nchcuiꞌ tsaca nguꞌ, xaꞌ chaꞌ nchcuiꞌ chaca nguꞌ liꞌ, chaꞌ ná jlo tiꞌ nguꞌ quichi̱ ni chaꞌ laca chaꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ. \v 33 Liꞌ ndyojolaqui nguꞌ judío jiꞌi̱ sca nu quiꞌyu chaꞌ tyu̱ yu ca nde loo nguꞌ quichi̱ biꞌ, Alejandro naa yu biꞌ. Liꞌ nguaꞌni yaꞌ yu chaꞌ ca ti̱ lcaa nguꞌ, chaꞌ caja ñiꞌya̱ nu chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ. \v 34 Pana nu loꞌo ngua tii nguꞌ chaꞌ loꞌo Alejandro laca nguꞌ judío, lye la nxiꞌya loꞌo nguꞌ liꞌ. Ndye tucua hora nu xcuiꞌ ngusiꞌya loꞌo ti nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ ndiꞌya̱: \p ―Tlyu tsa xtyaꞌa̱ na joꞌó Diana, biꞌ laca joꞌó jiꞌi̱ lcaa nguꞌ Efeso tyaꞌa na ―nduꞌni nguꞌ. \p \v 35 Loꞌo liꞌ nguaꞌni scaranu quichi̱ biꞌ chaꞌ ngua ti̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ Efeso ―nacui̱ scaranu biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱―, jlo tiꞌ lcaa ñati̱ chalyuu chaꞌ nguꞌ tyaꞌa na laca nu ñaꞌa̱si̱i̱ na jiꞌi̱ laa jiꞌi̱ xtyaꞌa̱ na joꞌó Diana ―nacui̱ yu―, na ñaꞌa̱si̱i̱ na jiꞌi̱ ycuiꞌ joꞌó Diana nu ndyú nde cua̱. \v 36 Ná tucui taca ñacui̱ chaꞌ siꞌi juaꞌa̱ laca chaꞌ biꞌ; biꞌ chaꞌ cuaana ti ma̱ lacua, culacua xi tiꞌ ma̱ na laca ndyuꞌni ti ma̱ juani. \v 37 Cua ñaa loꞌo ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ re, masi ni sca chaꞌ cuxi ná nguaꞌni nguꞌ neꞌ laa jiꞌi̱ ma̱, ni sca quiyaꞌ ná nchcuiꞌ subaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ joꞌó jiꞌi̱ ma̱. \v 38 Loꞌo Demetrio ni, loꞌo tyaꞌa nduꞌni Demetrio cña biꞌ, si ntsuꞌu quiꞌya chaꞌ sta nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ re, ntsuꞌu chaꞌ tsaa nguꞌ ca toniꞌi̱ cña; ca slo bese sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ ca cuayáꞌ chaꞌ biꞌ liꞌ. \v 39 Si ntsuꞌu xaꞌ la chaꞌ nu ntiꞌ ma̱ chcuiꞌ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ, chcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ cusuꞌ quichi̱ re la cuiꞌ tsa̱ loꞌo tyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ. \v 40 ¿Ñiꞌya̱ caca chcuiꞌ na loꞌo gobierno? Si ca̱a̱ nguꞌ gobierno biꞌ sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ quichi̱ re chaꞌ lye tsa ngusu̱u̱ tyaꞌa na tsa̱ juani, ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ nu xacui̱ na jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ liꞌ. Ná tyiqueeꞌ culacua tiꞌ nguꞌ biꞌ chaꞌ na nxu̱u̱ tyaꞌa na loꞌo ycuiꞌ gobierno liꞌ. \p \v 41 Juaꞌa̱ nchcuiꞌ scaranu loꞌo ñati̱ quiñaꞌa̱, loꞌo liꞌ ngulo yu cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tyaa nguꞌ toꞌ tyi nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ngua chaꞌ ngua ti̱ chaꞌ biꞌ, ndyaa nguꞌ liꞌ. \c 20 \s1 Tsaa Pablo ca Macedonia loꞌo ca Grecia \p \v 1 Nu loꞌo cua ndye chaꞌ ngunasi̱ꞌ nguꞌ quichi̱, liꞌ ngusiꞌya Pablo jiꞌi̱ lcaa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ndiꞌi̱ quichi̱ biꞌ, chaꞌ tya̱a̱ nguꞌ ca slo. Liꞌ nguluꞌu yu la xi jiꞌi̱ nguꞌ; juaꞌa̱ ngusalyaꞌ yu loꞌo nguꞌ, nduꞌu yu ndyaa yu ca loyuu su cuentya Macedonia liꞌ. \v 2 Ngutaꞌa̱ yu ca slo lcaa taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ndiꞌi̱ loyuu biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ tlyu nguaꞌni tyiquee nguꞌ xquiꞌya lcaa chaꞌ nu nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Loꞌo liꞌ ndyaa yu chaca loyuu su cuentya Grecia; \v 3 loyuu biꞌ ndyanu yu sna coꞌ. Liꞌ cua tsaa ti yu neꞌ yaca niꞌi̱ ca loyuu su cuentya Siria, loꞌo liꞌ ngua tii yu chaꞌ ngua tiꞌ tyaꞌa nguꞌ judío cuaꞌni cuxi loꞌo yu, biꞌ chaꞌ xaꞌ tyucui̱i̱ ndyaa yu liꞌ; ndyaa yu nguxtyu̱u̱ yu tyucui̱i̱ ndyaa nde Macedonia. \v 4 Ndyaꞌa̱ Sópater nguꞌ Berea loꞌo ya, loꞌo juaꞌa̱ Aristarco loꞌo Segundo nguꞌ Tesalónica, loꞌo juaꞌa̱ Gayo nguꞌ Derbe, loꞌo Timoteo biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ Tíquico loꞌo Trófimo nguꞌ Asia; ca taꞌa ya ndyaꞌa̱ ya loꞌo yu liꞌ. \v 5 Loꞌo liꞌ lcaa nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ Pablo biꞌ, ndyaa nguꞌ nde loo la ca quichi̱ Troas; \v 6 ndyanu Pablo loꞌo naꞌ ti (la cuiꞌ Lucas laca naꞌ nu nscua naꞌ quityi re). Ndyanu ya nde quichi̱ Filipos chaꞌ tyeje tacui taꞌa loꞌo ndacu nguꞌ xlyá nu ná loꞌo scua̱ tiyeꞌ ndyaꞌ. Nduꞌu ya ndyaa ya liꞌ, ndyatí̱ ya neꞌ yaca niꞌi̱ chaꞌ tsaa ya tyacua tyaꞌa ya loꞌo nguꞌ biꞌ ca quichi̱ Troas. Caꞌyu tsa̱ ngutiꞌi̱ ya neꞌ yaca niꞌi̱ chaꞌ tyaala ya chaca tsuꞌ tyujoꞌo biꞌ, loꞌo liꞌ cati tsa̱ ngutiꞌi̱ lcaa ya quichi̱ biꞌ. \s1 Ndyalaa Pablo ca quichi̱ Troas \p \v 7 Loꞌo ngua tsa̱ domingo, liꞌ ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesús chaꞌ stuꞌba ti cacu nguꞌ si̱i̱. Nclyuꞌu Pablo chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ; hasta ca claꞌbe talya nclyuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ, xquiꞌya chaꞌ chaca tsa̱ cua tyaa ti ya liꞌ. \v 8 Ndyuꞌu tiꞌi̱ ya sca baꞌa niꞌi̱ nde cua̱ su nchca tyuna baꞌa niꞌi̱ biꞌ. Quiñaꞌa̱ quiiꞌ ntsuꞌu neꞌ niꞌi̱ biꞌ. \v 9 Loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌa̱ sca nu quiꞌyu cuañiꞌ nu naa Eutico, nu ntucua nde tyuniꞌi̱ ventana. Ndyuꞌu tsa xcalá yu cuañiꞌ biꞌ, chaꞌ tyiqueeꞌ tsa nchcuiꞌ Pablo. Liꞌ nguaꞌya xcalá yu, ndyú yu lo yuu nde liyaꞌ. Ndyaa nguꞌ chaꞌ xatu̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu, pana cua ngujuii yu. \v 10 Liꞌ hora ti nguaꞌya Pablo lo ndyiyaꞌ, ndyaa ngüityi Pablo jiꞌi̱ yu nu ngujuii biꞌ, loꞌo ntejeyaꞌ Pablo jiꞌi̱ yu biꞌ liꞌ. \p ―Ná ca xñiꞌi̱ tiꞌ ma̱, na luꞌú yu re juani ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 11 Xaꞌ ndyacuí̱ Pablo ndyaa lo ndyiyaꞌ, liꞌ nguaꞌni yu si̱i̱. Loꞌo liꞌ xaꞌ nguxana nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nguxee chaca tsa̱. Nduꞌu ya ndyaa ya liꞌ. \v 12 Loꞌo nu yu cuañiꞌ nu ngua tsoꞌo ca ti ni, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu ca toꞌ tyi yu. Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee nguꞌ chaꞌ cua ndyuꞌú yu chaca quiyaꞌ. \s1 Nduꞌu nguꞌ quichi̱ Troas, ndyaa nguꞌ ca Mileto \p \v 13 Loꞌo liꞌ nduꞌu ya ndyaa ya nde loo la, ndyatí̱ ya neꞌ yaca niꞌi̱ chaꞌ tsaa ya ca quichi̱ Asón, pana ndyanu ycuiꞌ Pablo chaꞌ tsaa yu xaꞌ tyucui̱i̱ nde lo yuu btyi. \v 14 Xaꞌ ndyacua tyaꞌa yu loꞌo ya ca quichi̱ Asón biꞌ, ndyatí̱ yu neꞌ yaca niꞌi̱ loꞌo ya, ndyaa ya ca quichi̱ Mitilene liꞌ. \v 15 Xaꞌ nduꞌu ya ndyaa ya liꞌ, nteje tacui ya loyuu su cuentya Quío; ca chaca tsa̱ liꞌ ndyalaa ya ca quichi̱ Samos. Nde loo la ndyanu ya xi nde quichi̱ Trogilio, loꞌo juaꞌa̱ ca chaca tsa̱ ndyalaa ya ca quichi̱ Mileto. \v 16 Ná ndyaa ya ca quichi̱ Efeso, chaꞌ ná ntajaꞌa̱ Pablo tyanu yu tyiqueeꞌ ca loyuu su cuentya Asia biꞌ; ngua tiꞌ yu tsaa clya yu ca Jerusalén chaꞌ tyiꞌi̱ yu quichi̱ biꞌ loꞌo caca tsa̱ taꞌa Pentecostés, si caca jiꞌi̱. \s1 Nguluꞌu Pablo jiꞌi̱ nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ndiꞌi̱ quichi̱ Efeso \p \v 17 Laja loꞌo ndyanu ya ca Mileto biꞌ, nda Pablo sca chaꞌ ndyaa slo nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo ca quichi̱ Efeso, si tya̱a̱ nguꞌ slo yu. \v 18 Nu loꞌo ndyalaa nguꞌ, liꞌ nguluꞌu Pablo xi jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Cua jlo tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ nu nguaꞌni naꞌ lcaa tsa̱ loꞌo ngutiꞌi̱ naꞌ ca loyuu su cuentya Asia re, su ndiꞌi̱ naꞌ quichi̱ tyi ma̱ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 19 Jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ lcaa tsa̱ nguaꞌni naꞌ cña jiꞌi̱ Jesús tyucui tyiquee naꞌ; ná nguaꞌni tyucuaa tiꞌ naꞌ loꞌo ma̱. Loꞌo juaꞌa̱ ngusiꞌya tsa naꞌ xquiꞌya ñati̱ cuxi loyuu re. Ngua quicha tiꞌ naꞌ nu loꞌo ngua tiꞌ nu nguꞌ judío tyaꞌa naꞌ cuaꞌni cuxi nguꞌ loꞌo naꞌ. \v 20 Jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ lcaa tsa̱ tsa cuꞌ ti ncluꞌu naꞌ lcaa chaꞌ tsoꞌo biꞌ jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ taca tyiꞌi̱ tsoꞌo la cresiya jiꞌi̱ ma̱, masi nguluꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱ nu loꞌo ndyuꞌu tiꞌi̱ ma̱ tsa tlyu ti, masi nguluꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱ ca toꞌ tyi scaa ti ma̱. \v 21 Sca ti cuayaꞌ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo lcaa nguꞌ, masi loꞌo nguꞌ judío tyaꞌa naꞌ, masi loꞌo xaꞌ la ñati̱; sca ti chaꞌ nguluꞌu naꞌ jiꞌi̱ lcaa ma̱, chaꞌ ngaꞌa̱ chaꞌ culochu̱ꞌ ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ma̱ loꞌo xñi ma̱ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo nu Xuꞌna na. \v 22 Loꞌo nu juani tsaꞌa̱ ca Jerusalén, chaꞌ juaꞌa̱ cua ndatsaa Xtyiꞌi ycuiꞌ Ni ꞌna chaꞌ tsaꞌa̱ ca ndacua, masi ná nchca cuayáꞌ tiꞌ naꞌ ñiꞌya̱ nu caca jnaꞌ loꞌo tyalaa naꞌ cajua. \v 23 Tsa biꞌ ti chaꞌ jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ lcaa quichi̱ su ndyaꞌa̱ naꞌ nacui̱ nguꞌ chaꞌ cua tejeyaꞌ ti nguꞌ jnaꞌ, chaꞌ suꞌba nguꞌ jnaꞌ neꞌ chcua̱; nacui̱ nguꞌ chaꞌ lye tsa ca quicha tiꞌ naꞌ ca quichi̱ Jerusalén biꞌ. Tsa lo cua ti chaꞌ jlo tiꞌ naꞌ, chaꞌ juaꞌa̱ laca chaꞌ nu cua nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo naꞌ. \v 24 Pana ná ntsi̱i̱ naꞌ xquiꞌya chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ, ná nduꞌni chaꞌ jnaꞌ masi cujuii nguꞌ jnaꞌ. Sca ti chaꞌ ntiꞌ naꞌ, chaꞌ tsoꞌo ti tye cña nu nda ycuiꞌ Jesús jnaꞌ, chaꞌ ta naꞌ chaꞌ tsoꞌo jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo xaꞌ ñati̱, chaꞌ ntsuꞌu tsa tyiquee Ni ñaꞌa̱ Ni jiꞌi̱ ñati̱ chalyuu. \p \v 25 ’Cua ngutaꞌa̱ naꞌ loꞌo cuꞌma̱, cua nguluꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱ lcaa ñaꞌa̱ cña nu nclyo ycuiꞌ Ni; pana juani chañi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ re, chaꞌ ngaꞌaa ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaca quiyaꞌ. \v 26 Biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ juani, chaꞌ ná ndacui naꞌ quiꞌya si chcunaꞌ cresiya jiꞌi̱ sca ñati̱ tyaꞌa cuꞌma̱. \v 27 Cua nda naꞌ chaꞌ loꞌo ma̱, lcaa cha nuꞌ ngua tiꞌ ycuiꞌ Ndyosi cuaꞌni Ni loꞌo ma̱; ni sca chaꞌ ná ndyuꞌu cuaana ti tyiquee naꞌ. \v 28 Nu juani ntsuꞌu chaꞌ ñaꞌa̱si̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ma̱, loꞌo juaꞌa̱ ñaꞌa̱si̱i̱ ma̱ jiꞌi̱ ca taꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo ca quichi̱ tyi ma̱, chaꞌ cua nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi cña jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ caca ma̱ loo jiꞌi̱ taju ñati̱ biꞌ. Tlyu tsa cña nu nguaꞌni ycuiꞌ nu Xuꞌna na chaꞌ ca ti̱ quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌna tya loꞌo ngujuii yu lo crusi, nu loꞌo ndyalú tañi ycuiꞌ ca yu. \v 29 Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ nu loꞌo ngaꞌaa ndyaꞌa̱ naꞌ ca nde, liꞌ ca̱a̱ ñati̱ cuiñi chaꞌ cuaꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ taju ñati̱ tyaꞌa ma̱; ñiꞌya̱ nduꞌni tyaala boꞌo jiꞌi̱ sca taju xlyaꞌ, juaꞌa̱ cuaꞌni ñuꞌu̱ nu nguꞌ cuiñi biꞌ jiꞌi̱ taju ñati̱ tyaꞌa ndyaꞌa̱ ma̱. \v 30 Loꞌo juaꞌa̱ laja ycuiꞌ nguꞌ tyaꞌa ma̱ tyuꞌu tucua xi nguꞌ cuiñi biꞌ; chaꞌ cuiñi ti culuꞌu nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ lcaa tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo, chaꞌ ngaꞌaa tyiꞌu tiꞌ nguꞌ ni sca chaꞌ liñi nu cua nchcuiꞌ ma̱ loꞌo nguꞌ. \v 31 Cuiꞌya ma̱ cuentya lacua. Tyiꞌu tiꞌ ma̱ chaꞌ cua ndyaꞌa sna yija̱ nguluꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱ tsa̱ loꞌo talya, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu quiyaꞌ ngusiꞌya tsa naꞌ xquiꞌya cuꞌma̱. \p \v 32 ’Xtyanu naꞌ jiꞌi̱ cuꞌma̱ yaꞌ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ xtyucua Ni jiꞌi̱ ma̱ juani. Taquiyaꞌ ma̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ma̱, la cuiꞌ chaꞌ laca nu nduꞌni chaꞌ caca nguula tiꞌ cresiya jiꞌi̱ ma̱, chaꞌ tlyu tsa laca chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Juaꞌa̱ caca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ chaꞌ quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tsoꞌo tyacua jiꞌi̱ ma̱ stuꞌba ti loꞌo lcaa ñati̱ nu ngusubi ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱. \v 33 Ná ngua tiꞌ naꞌ xñi naꞌ cñi jiꞌi̱ nguꞌ; ni lateꞌ nu ta nguꞌ ꞌna, ná ntajaꞌa̱ naꞌ xñi naꞌ jiꞌi̱. \v 34 Jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ ycuiꞌ naꞌ nguaꞌni naꞌ cña loꞌo yaꞌ ti naꞌ chaꞌ caja cñi chaꞌ tyiji̱ yuꞌu jnaꞌ chalyuu. Loꞌo juaꞌa̱ tya nda naꞌ xlyaꞌbe jiꞌi̱ nguꞌ nu ndyaꞌa̱ loꞌo naꞌ. \v 35 Nguaꞌni naꞌ juaꞌa̱ chaꞌ culuꞌu naꞌ jiꞌi̱ ma̱ ñiꞌya̱ nu cuaꞌni ma̱ loꞌo nguꞌ nu ntsuꞌu tsa chaꞌ nu lyiji jiꞌi̱. La cuiꞌ juaꞌa̱ ntsuꞌu chaꞌ tyiꞌu tiꞌ na jiꞌi̱ chaꞌ nu cua nchcuiꞌ ycuiꞌ Jesús nu Xuꞌna na loꞌo na ndiꞌya̱: “Tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ma̱ si ta nguꞌ sca chaꞌ xlyaꞌbe jiꞌi̱ ma̱, pana tlyu la chaꞌ tsoꞌo laca si ta ma̱ sca chaꞌ xlyaꞌbe jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ ma̱”, nacui̱ Jesús jiꞌna. \p \v 36 Loꞌo cua ndye nchcuiꞌ Pablo loꞌo nguꞌ, liꞌ ngutu̱ sti̱ꞌ ya chaꞌ chcuiꞌ ya loꞌo ycuiꞌ Ndyosi; stuꞌba ti nchcuiꞌ lcaa ya loꞌo ycuiꞌ Ni liꞌ. \v 37 Loꞌo juaꞌa̱ nxiꞌya tsa nguꞌ biꞌ laja loꞌo ngüityi nguꞌ jiꞌi̱ Pablo, nchcuichaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu loꞌo nchcuiꞌ salyaꞌ nguꞌ loꞌo. \v 38 Xñiꞌi̱ tsa tiꞌ nguꞌ chaꞌ nchcuiꞌ Pablo chaꞌ ngaꞌaa ñaꞌa̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ yu. Liꞌ ndyaa loꞌo latya nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ ya tyucui̱i̱ chaꞌ tya̱a̱ ya neꞌ yaca niꞌi̱ chaca quiyaꞌ. \c 21 \s1 Tsaa Pablo ca Jerusalén \p \v 1 Nguxtyanu ya jiꞌi̱ tyaꞌa ya liꞌ. Nduꞌu ya ndyaa ya neꞌ yaca niꞌi̱ ca loyuu su cuentya Cos. Ca chaca tsa̱ ndyalaa ya ca quichi̱ Rodas, loꞌo liꞌ ndyalaa ya ca quichi̱ Pátara. \v 2 La cuiꞌ quichi̱ biꞌ ngujui chaca yaca niꞌi̱ jiꞌi̱ ya nu cua tsaa ti nde loyuu su cuentya Fenicia. Ndyatí̱ ya neꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ, nduꞌu ya ndyaa ya liꞌ. \v 3 Cua nteje tacui ya cacua ti loyuu su cuentya Chipre, laꞌa tsuꞌ coca ndyanu yuu btyi biꞌ, chaꞌ tsaa liñi ya ca loyuu su cuentya Siria. Ntsuꞌu chaꞌ tsaa yaca niꞌi̱ ca quichi̱ Tiro chaꞌ tyanu yuꞌba jiꞌi̱ ndejua. Loꞌo ndyalaa ya quichi̱ biꞌ nduꞌu ya neꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ, \v 4 ndyaa ya slo taju ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ndiꞌi̱ quichi̱ biꞌ; ndyanu ya cati tsa̱ loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ. Nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo Pablo chaꞌ ná tsaa yu ca quichi̱ Jerusalén, chaꞌ cua nguaꞌni Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ngua cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ nu caca jiꞌi̱ Pablo ca quichi̱ biꞌ. \v 5 Loꞌo ndye cati tsa̱, liꞌ nduꞌu ya ndyaa ya. Nguxtyucua lcaa tyaꞌa nguꞌ jiꞌi̱ ya tyucui̱i̱ su ndyaa ya toꞌ tyujoꞌo; loꞌo juaꞌa̱ lcaa nu cunaꞌa̱ loꞌo nu sube jiꞌi̱ nguꞌ, ndyaa nguꞌ loꞌo ya. Liꞌ ngutu̱ sti̱ꞌ lcaa ya ca toꞌ tyujoꞌo chaꞌ stuꞌba ti chcuiꞌ ya loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. \v 6 Ngusalyaꞌ nguꞌ loꞌo ya, ngüityi nguꞌ jiꞌi̱ ya, liꞌ ndyatí̱ ya neꞌ yaca niꞌi̱; cuati nguxtyu̱u̱ nguꞌ ya̱a̱ nguꞌ nde toniꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 7 Nduꞌu ya quichi̱ Tiro ndyaa ya ca quichi̱ Tolemaida. Xaꞌ nduꞌu ya neꞌ yaca niꞌi̱ liꞌ; nchcuichaꞌ ya jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo tyaꞌa na nu ndiꞌi̱ quichi̱ biꞌ, juaꞌa̱ ndyanu ya loꞌo nguꞌ sca talya ti. \v 8 Ca chaca tsa̱ nduꞌu ya ndyaa ya tyucui̱i̱ ca quichi̱ Cesarea; ndyalaa ya toꞌ tyi Felipe liꞌ, la cuiꞌ Felipe nu nchcuiꞌ loꞌo nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo nu Xuꞌna na. Ngaꞌa̱ Felipe jiꞌi̱ nu cati tyaꞌa nguꞌ nu laca cña jiꞌi̱ ñati̱ nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesús tya clyo. Ndyanu ya slo yu liꞌ. \v 9 Ntsuꞌu jacua tyaꞌa sñiꞌ Felipe, xcuiꞌ cunaꞌa̱ nu ntucua ycuiꞌ ti laca sñiꞌ yu. Cua nda ycuiꞌ Ndyosi chacuayáꞌ jiꞌi̱ nu cunaꞌa̱ biꞌ, chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo ñati̱. \v 10 Cua ngutiꞌi̱ ya slo nguꞌ tyu̱u̱ tsa̱, loꞌo liꞌ ndyalaa sca nu quiꞌyu nu naa Agabo; ca loyuu su cuentya Judea nduꞌu yu biꞌ. Sca nu laca tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi laca yu biꞌ, tii tsaa yu. \v 11 Loꞌo ndyalaa yu ca slo ya, liꞌ ngulo yu juata nu ndyaaca̱ꞌ siiꞌ Pablo, liꞌ yaꞌ yu loꞌo quiyaꞌ yu ngusca̱ꞌ yu loꞌo juata biꞌ. \p ―Cua nchcuiꞌ Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo naꞌ chaꞌ ñiꞌya̱ nu ndyaaca̱ꞌ ycuiꞌ naꞌ, juaꞌa̱ sca̱ꞌ nguꞌ judío tyaꞌa na jiꞌi̱ ñati̱ nu ca jiꞌi̱ juata re ca Jerusalén ―nacui̱ Agabo jiꞌi̱ ya―. Tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ slo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ chaꞌ xcubeꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu ―nacui̱. \p \v 12 Ndyuna ya chaꞌ nu nchcuiꞌ Agabo, loꞌo liꞌ ca taꞌa ya loꞌo nguꞌ Cesarea tyaꞌa na, tyaꞌna nchcuiꞌ ya loꞌo Pablo chaꞌ ná tsaa yu ca Jerusalén. \p \v 13 ―¿Ni chaꞌ laca nxiꞌya ma̱? ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ ya liꞌ―. ¿Ni chaꞌ laca ndyuꞌni ma̱ chaꞌ ca xñiꞌi̱ tiꞌ naꞌ? ―nacui̱―. Cua laca chaꞌ tsaꞌa̱ ca Jerusalén; tyajaꞌa̱ naꞌ tsaꞌa̱, masi loꞌo sca̱ꞌ nguꞌ jnaꞌ, masi loꞌo cujuii nguꞌ jnaꞌ cajua xquiꞌya Jesucristo nu Xuꞌna na. \p \v 14 Ngua cuayáꞌ tiꞌ ya liꞌ chaꞌ ná ngua jiꞌi̱ ya cuaꞌa ya jiꞌi̱ yu. \p ―Tsoꞌo si caca ñiꞌya̱ nu nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ caca lacua ―nacui̱ ya liꞌ. \p \v 15 Loꞌo nguaꞌni choꞌo ya jiꞌi̱ ya, liꞌ nduꞌu ya ndyaa ya ca Jerusalén. \v 16 Tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ tyaꞌa na ndyaa loꞌo jiꞌi̱ ya chaꞌ culuꞌu nguꞌ jiꞌi̱ ya macala ndiꞌi̱ chaca yu tyaꞌa na nu naa Mnasón. Nguꞌ Chipre laca nu Mnasón biꞌ. Cua ngusñi yu chaꞌ jiꞌi̱ Jesús tya saꞌni la, loꞌo nu juani ntucua tyi yu ca Jerusalén. Slo yu biꞌ ndyanu ya liꞌ. \s1 Ndyacua tyaꞌa Pablo loꞌo Jacobo \p \v 17 Tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo tyaꞌa na chaꞌ cua ndyalaa ya ca Jerusalén. \v 18 Nguxee chaca tsa̱ ndyaa Pablo loꞌo ya ca slo Jacobo. Cajua ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa ngusñi na chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo quichi̱ biꞌ. \v 19 Nchcuichaꞌ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ, ndachaꞌ yu lcaa ñaꞌa̱ cña nu nguaꞌni ycuiꞌ Ndyosi loꞌo ngutiꞌi̱ ya slo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ. \v 20 Nu loꞌo cua ndyuna nguꞌ chaꞌ biꞌ, liꞌ nguaꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo Pablo liꞌ: \p ―Tsoꞌo tsa lacua ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu―. Juani ni, jlo tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ cua ntsuꞌu tyu̱u̱ mil tyaꞌa nguꞌ judío tyaꞌa na nu ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesús tya tsubiꞌ la. Nacui̱ nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ taquiyaꞌ lcaa na loꞌo tyaꞌa na cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ cusuꞌ nu nguxtyanu jyoꞌo Moisés jiꞌna cua saꞌni la ―nacui̱ nguꞌ―. \v 21 Loꞌo juaꞌa̱ cua nquijeloo chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ nguluꞌu nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ judío tyaꞌa na nu ndiꞌi̱ xaꞌ quichi̱, chaꞌ ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ taquiyaꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cusuꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés biꞌ, ni ná ntsuꞌu chaꞌ xiꞌyu nguꞌ quiji̱ sñiꞌ nguꞌ chaꞌ culacua̱ nguꞌ; nguluꞌu nuꞌu̱ chaꞌ ná ngaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni nguꞌ biꞌ ñiꞌya̱ nu nduꞌni na chaꞌ laca na nguꞌ judío, nacui̱ nguꞌ. \v 22 ¿Na laca cuaꞌni na lacua? Ná tyiqueeꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ lcaa nguꞌ judío tyaꞌa na, loꞌo caja chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ cua ndyalaa nuꞌu̱ quichi̱ re. \v 23 Biꞌ chaꞌ ta ya sca cui̱i̱ loꞌo nuꞌu̱ ñiꞌya̱ nu cuaꞌni nuꞌu̱ juani. Cua ndiꞌi̱ jacua tyaꞌa nguꞌ quiꞌyu re nu cua ngüiñi sca chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. \v 24 Tsaa loꞌo nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ stuꞌba ti cuaꞌni lyiji ma̱ chaꞌ nu cua ngüiñi jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. Nuꞌu̱ cuiꞌya lcaa na nu ngaꞌa̱ chaꞌ caca msta̱ jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ laa. Liꞌ taca xiꞌyu nguꞌ quicha̱ꞌ hique nguꞌ loꞌo cua ndye chaꞌ biꞌ. Caca cuayáꞌ tiꞌ lcaa nguꞌ liꞌ, chaꞌ loꞌo nuꞌu̱ ndaquiyaꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu nguxtyanu jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna, chaꞌ siꞌi chaꞌ liñi nu cua nchcuiꞌ ñati̱ jinuꞌu̱ liꞌ. \v 25 Loꞌo nu nguꞌ xaꞌ tsuꞌ nu cua ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo ni, cua nguscua ya sca quityi chaꞌ tsaa slo nguꞌ biꞌ, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ ná ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni nguꞌ lcaa lo chaꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ judío tyaꞌa na. Nguscua ya chaꞌ ndiꞌya̱: ná tsoꞌo cacu nguꞌ cuañaꞌ naꞌni nu cua nda nguꞌ chaꞌ caca msta̱ jiꞌi̱ joꞌó, ni ná tsoꞌo cacu nguꞌ tañi, ni ná tsoꞌo cacu nguꞌ naꞌni nu ná ndyalú tsoꞌo tañi niꞌ loꞌo ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱, ni ná tsoꞌo chcaꞌa̱ nguꞌ loꞌo ñati̱ nu siꞌi clyoꞌo nguꞌ. \s1 Ngusñi nguꞌ jiꞌi̱ Pablo preso toꞌ laa tlyu \p \v 26 Ca chaca tsa̱, liꞌ ndyaa loꞌo Pablo jiꞌi̱ nu jacua tyaꞌa ñati̱ biꞌ, nguaꞌni lubii nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca nguꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Liꞌ ndyaa nguꞌ neꞌ laa tlyu, chaꞌ cachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ni tsa̱ tye tyucoꞌo tsa̱ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, chaꞌ liꞌ taca ca̱a̱ nguꞌ neꞌ laa jua, ca̱a̱ loꞌo nguꞌ msta̱ nu ta nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ. \p \v 27 Cua tyaꞌa ti cati tsa̱, cua tye ti cña jiꞌi̱ nguꞌ. Pana cua ntsuꞌu xi nguꞌ judío nu laca tyi ca Asia, loꞌo juaꞌa̱ cua naꞌa̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Pablo su ndyaꞌa̱ yu neꞌ laa tlyu biꞌ. Hora ti nguaꞌni cui̱i̱ nguꞌ biꞌ sca cuentyu loꞌo nguꞌ quichi̱, chaꞌ caca ñasi̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Pablo liꞌ. \v 28 Ngusiꞌya nguꞌ judío biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ liꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ Israel tyaꞌa na ―nacui̱ nguꞌ―, xtyucua ma̱ jiꞌi̱ ya ―nacui̱ nguꞌ―. Cua nguluꞌu nu quiꞌyu re jiꞌi̱ nguꞌ lcaa quichi̱ su ngutaꞌa̱ yu chaꞌ ná tsoꞌo na nu laca na nguꞌ judío; ná tsoꞌo chaꞌ cuaꞌni tlyu na jiꞌi̱ chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés, loꞌo juaꞌa̱ ná tsoꞌo laa tlyu re, nacui̱ yu re. Loꞌo chaca chaꞌ ni, cua ndyaa loꞌo yu re jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ neꞌ laa tlyu re chaꞌ cuaꞌni ñuꞌu̱ nguꞌ jiꞌi̱ laa su nduꞌni tlyu na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 29 Nchcuiꞌ nguꞌ juaꞌa̱ chaꞌ cua naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pablo ndyaꞌa̱ lquichi̱ loꞌo Trófimo, sca nguꞌ Efeso. Ngua tiꞌ nguꞌ liꞌ, chaꞌ cua ndyaa loꞌo yu jiꞌi̱ neꞌ laa tlyu biꞌ. \p \v 30 Nxna lijya̱ lcaa nguꞌ quichi̱ liꞌ, chaꞌ tejeyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Pablo. Hora ti nguloꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu neꞌ laa, ndacu̱ꞌ nguꞌ toꞌ laa liꞌ. \v 31 Ngua tiꞌ nguꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Pablo; pana ndyaa xi xaꞌ la nguꞌ slo nu xuꞌna sendaru nguꞌ romano, ndyaa cachaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ lye tsa nxu̱u̱ tyaꞌa lcaa nguꞌ quichi̱. \v 32 Biꞌ chaꞌ ngulo nu xuꞌna sendaru biꞌ cña jiꞌi̱ capitán jiꞌi̱ chaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ ñaꞌa̱ latya sendaru, tsaa nguꞌ loꞌo ycuiꞌ xuꞌna nguꞌ biꞌ ca su ndiꞌi̱ nguꞌ quichi̱. Ngusna nguꞌ ndyaa nguꞌ su ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa nguꞌ quichi̱ liꞌ. Ngaꞌaa ngujuiꞌi̱ nguꞌ quichi̱ jiꞌi̱ Pablo loꞌo naꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ sendaru loꞌo xuꞌna sendaru biꞌ lijya̱. \v 33 Liꞌ ndyaa xuꞌna sendaru biꞌ cacua ti slo nu Pablo biꞌ; ngulo cña chaꞌ tejeyaꞌ sendaru jiꞌi̱ yu, chaꞌ sca̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu loꞌo tucua tyaꞌa carena chcua̱. Liꞌ nchcuane xuꞌna sendaru biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ quichi̱, chaꞌ caca cuayáꞌ tiꞌ ycuiꞌ tilaca laca preso biꞌ jiꞌi̱, ñiꞌya̱ laca quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu. \v 34 Pana nxiꞌya tsa nguꞌ quichi̱ ndiꞌi̱ nguꞌ liꞌ; nxiꞌya tsaca nguꞌ loꞌo nxiꞌya chaca nguꞌ, biꞌ chaꞌ ná jlo tiꞌ xuꞌna sendaru biꞌ na laca ngua jiꞌi̱ nguꞌ. Liꞌ ngulo cña chaꞌ tsaa loꞌo sendaru jiꞌi̱ Pablo ca toꞌ tyi sendaru. \v 35 Loꞌo cua ndyalaa sendaru su tyacui̱ lo ndyiyaꞌ toꞌ niꞌi̱ jiꞌi̱ nguꞌ, liꞌ ngusñi sendaru jiꞌi̱ Pablo, ngüiꞌya cua̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ quichi̱ jiꞌi̱ yu. \v 36 Tlyu tsa taju ñati̱ nu ndyaa lcaꞌa̱ jiꞌi̱ sendaru. \p ―Cujuii clya ma̱ jiꞌi̱ ―nacui̱ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ sendaru biꞌ. \s1 Nda Pablo chaꞌ loꞌo nguꞌ quichi̱ ñiꞌya̱ ngua jiꞌi̱ yu \p \v 37 Cua tyatí̱ ti nguꞌ toniꞌi̱ jiꞌi̱ sendaru, liꞌ nchcuiꞌ Pablo loꞌo xuꞌna sendaru biꞌ: \p ―Cusuꞌ, cuaꞌni chaꞌ tsoꞌo ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ chcuiꞌ naꞌ xi ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱. \p ―¿Ha nchca jinuꞌu̱ chcuiꞌ chaꞌ griego? ―nacui̱ xuꞌna sendaru jiꞌi̱ Pablo liꞌ. \p ―Nchca ꞌna ―nacui̱ Pablo. \p \v 38 ―¿Ha siꞌi nuꞌu̱ laca nu nguꞌ Egipto nu ngua loo jiꞌi̱ nguꞌ nu ngusu̱u̱ tyaꞌa loꞌo gobierno tsubiꞌ? ―nacui̱ jiꞌi̱ Pablo―. ¿Ha siꞌi nuꞌu̱ ndyaa loꞌo jiꞌi̱ jacua mil tyaꞌa ñati̱ cuxi ca lo nati̱ꞌ btyi? \p \v 39 ―Siꞌi naꞌ ―nacui̱ Pablo―. Nguꞌ judío laca naꞌ. Tarso naa quichi̱ tyi naꞌ, la cuiꞌ sca quichi̱ tlyu xi ca loyuu su cuentya Cilicia ―nacui̱―. Cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ tsoꞌo ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ jnaꞌ chcuiꞌ naꞌ xi loꞌo nguꞌ quichi̱ re juani. \p \v 40 Liꞌ nda xuꞌna sendaru chacuayáꞌ chcuiꞌ Pablo, biꞌ chaꞌ ndatu̱ yu lo ndyiyaꞌ quee biꞌ liꞌ, ngutacui yaꞌ yu chaꞌ ca ti̱ nu nguꞌ quiñaꞌa̱ biꞌ. Loꞌo ngua ti̱ nguꞌ, liꞌ chaꞌ hebreo nchcuiꞌ Pablo loꞌo nguꞌ, chaꞌ biꞌ laca chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ judío. \c 22 \p \v 1 ―Cuꞌma̱ nguꞌ cusuꞌ, nguꞌ tyaꞌa naꞌ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―, cuaꞌa̱ jyaca̱ ma̱ jiꞌi̱ chaꞌ nu chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ ―nacui̱―, si caca cuaꞌni lyaá naꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca naꞌ loꞌo chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱. \p \v 2 Ndyuna nguꞌ judío chaꞌ nchcuiꞌ Pablo chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo nguꞌ, biꞌ chaꞌ ti̱ ti ndiꞌi̱ nguꞌ laja loꞌo nchcuiꞌ yu: \p \v 3 ―Tyaꞌa cuꞌma̱ nguꞌ judío laca naꞌ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―. Quichi̱ Tarso ngula naꞌ ca loyuu su cuentya Cilicia; tiyaꞌ la ndyalaa naꞌ quichi̱ Jerusalén re, chaꞌ ngua tsaꞌa̱ naꞌ slo mstru Gamaliel liꞌ. Tsoꞌo ngua tsaꞌa̱ naꞌ lcaa chaꞌ nu nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna nu nscua lo quityi. Tyucui tyiquee naꞌ ngua tiꞌ naꞌ taquiyaꞌ naꞌ lcaa chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, la cuiꞌ ñiꞌya̱ nu ndyuꞌni ma̱ tsa̱ juani. \v 4 Cua saꞌni la loꞌo ycuiꞌ naꞌ lcaꞌa̱ cusu̱u̱ naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesucristo, chaꞌ cujuii naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Ntejeyaꞌ naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, masi nguꞌ quiꞌyu, masi nguꞌ cunaꞌa̱, ngusuꞌba naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ chcua̱. \v 5 Jlo tiꞌ xuꞌna sti joꞌó, loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ cusuꞌ quichi̱ re ni, jlo tiꞌ nguꞌ chaꞌ biꞌ; biꞌ chaꞌ cua nda nguꞌ quityi jnaꞌ nu nguscua nguꞌ chaꞌ tsaa slo nguꞌ judío tyaꞌa na ca quichi̱ Damasco. Ndyaꞌa̱ naꞌ ca biꞌ chaꞌ clyana la naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu cua ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo, chaꞌ tya̱a̱ loꞌo naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ nde Jerusalén re, chaꞌ xcubeꞌ ma̱ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \s1 Nda Pablo chaꞌ loꞌo nguꞌ ñiꞌya̱ nguxcutsaꞌa̱ Jesús cresiya jiꞌi̱ yu \p \v 6 ’Ndyaꞌa̱ naꞌ tyucui̱i̱, cua tyalaa ti naꞌ ca quichi̱ Damasco biꞌ. Nde hora ngua, loꞌo tsi tsiyaꞌ ca ndacaꞌa̱ sca xee tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱; tyucui ñaꞌa̱ lo yuu su ndu̱ naꞌ ngujuiꞌi̱ xee biꞌ. \v 7 Nclyú naꞌ tyucui̱i̱ liꞌ, ndyuna naꞌ chaꞌ nchcuiꞌ sca ñati̱ loꞌo naꞌ: “Saulo, Saulo”, nacui̱ yu, “¿ni chaꞌ laca nxu̱u̱ tyaꞌa nuꞌu̱ loꞌo naꞌ?” \v 8 “¿Tilaca laca nuꞌu̱, cusuꞌ?” nacui̱ naꞌ jiꞌi̱ liꞌ. “Jesús Nazaret laca naꞌ”, nacui̱ yu jnaꞌ. “Nxu̱u̱ tyaꞌa nuꞌu̱ loꞌo ycuiꞌ naꞌ, biꞌ chaꞌ nchca quicha tiꞌ naꞌ.” \v 9 Cua naꞌa̱ nguꞌ nu ndyaꞌa̱ loꞌo naꞌ xee biꞌ. Ndyutsi̱i̱ tsa nguꞌ liꞌ, masi ná ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Jesús loꞌo naꞌ. \v 10 “¿Na laca nu ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ cuaꞌni naꞌ, Xuꞌna?” nacui̱ naꞌ jiꞌi̱ Jesús liꞌ. “Tyatu̱ nuꞌu̱”, nacui̱ nu Xuꞌna na jnaꞌ, “tsaa nuꞌu̱ ca quichi̱ Damasco. Ndejua ndiꞌi̱ sca ñati̱ nu culuꞌu jinuꞌu̱ lcaa ñaꞌa̱ cña nu ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱.” \v 11 Ngua cuityi̱ꞌ naꞌ xquiꞌya xee tlyu biꞌ liꞌ, biꞌ chaꞌ nu nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ naꞌ biꞌ, ngusñi nguꞌ yaꞌ naꞌ chaꞌ tsaa la ya tyucui̱i̱ nde quichi̱ Damasco biꞌ. \p \v 12 ’Ndiꞌi̱ sca nu cusuꞌ nu naa Ananías quichi̱ biꞌ, nu ndaquiyaꞌ tsa jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés lo quityi saꞌni. Lcaa nguꞌ judío tyaꞌa na nu ndiꞌi̱ quichi̱ Damasco ni, nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ tsoꞌo tsa tyiquee nu Ananías biꞌ. \v 13 Ndyalaa nu cusuꞌ biꞌ slo naꞌ liꞌ: “Saulo tyaꞌa na”, nacui̱ yu jnaꞌ, “cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ tyaala cloo nuꞌu̱ chaca quiyaꞌ juani”. Hora ti ndyaala cloo naꞌ chaca quiyaꞌ, naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ananías liꞌ. \v 14 “Ycuiꞌ Ndyosi nu nguaꞌni tlyu sti na jiꞌi̱, biꞌ laca nu ngusubi jinuꞌu̱ cua saꞌni la”, nacui̱ Ananías jnaꞌ. “Ngusubi ycuiꞌ Ni jinuꞌu̱ chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ nuꞌu̱ ñaꞌa̱ chaꞌ nu ntiꞌ ycuiꞌ Ni, chaꞌ ñaꞌa̱ nuꞌu̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu liñi ca, chaꞌ cuna nuꞌu̱ chaꞌ nu chcuiꞌ Ni loꞌo nuꞌu̱”, nacui̱ jnaꞌ. \v 15 “Ntsuꞌu chaꞌ tsaa nuꞌu̱ slo lcaa ñati̱ chaꞌ cachaꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu cua naꞌa̱ nuꞌu̱, lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu cua ndyuna nuꞌu̱. \v 16 Ngaꞌaa ntsuꞌu chaꞌ jatya la nuꞌu̱ ca nde; tyatu̱ clya nuꞌu̱ juani; cua ngüityi̱ ycuiꞌ Ni quiꞌya nu ntsuꞌu jinuꞌu̱, xquiꞌya chaꞌ ngusñi nuꞌu̱ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. Loꞌo liꞌ tyucuatya nguꞌ jinuꞌu̱.” Juaꞌa̱ nchcuiꞌ Ananías loꞌo naꞌ liꞌ. \s1 Ndyaa Pablo slo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ \p \v 17 ’Nu loꞌo nguxtyu̱u̱ naꞌ nde Jerusalén, liꞌ ndyaa naꞌ neꞌ laa tlyu jua chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi. Ñiꞌya̱ ntiꞌ si nchcuiꞌ sca xcalá na, \v 18 juaꞌa̱ cua naꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na. “Tyaa clya nuꞌu̱”, nacui̱ nu Xuꞌna na jnaꞌ, “tyuꞌu nuꞌu̱ quichi̱ Jerusalén re; yaa clya nuꞌu̱”, nacui̱ Ni, “chaꞌ ná jlya tiꞌ nguꞌ nde loꞌo chcuiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ jnaꞌ loꞌo nguꞌ.” \v 19 “Xuꞌna”, nacui̱ naꞌ jiꞌi̱ nu Xuꞌna na liꞌ, “jlo tiꞌ nguꞌ quichi̱ re chaꞌ ngutaꞌa̱ naꞌ neꞌ laa lcaa quichi̱, chaꞌ ngusñi naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo nuꞌu̱, ngusuꞌba naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ neꞌ chcua̱, ngujuiꞌi̱ naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \v 20 Nu loꞌo ngu̱ nguꞌ quee jiꞌi̱ Esteban, ndyalú tañi yu; ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu xquiꞌya chaꞌ liñi nchcuiꞌ yu chaꞌ jinuꞌu̱ loꞌo nguꞌ. Loꞌo naꞌ ni, stuꞌba ti ndu̱ naꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ, ngunaꞌa̱si̱i̱ naꞌ steꞌ nguꞌ nu ndyujuii jiꞌi̱ yu. Tsoꞌo ntiꞌ naꞌ tyempo biꞌ, nu loꞌo naꞌa̱ naꞌ chaꞌ cua ngujuii yu biꞌ.” Juaꞌa̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi neꞌ laa biꞌ. \v 21 “Tyaa nuꞌu̱ juani”, nacui̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na jnaꞌ liꞌ. “Culo naꞌ cña jinuꞌu̱ chaꞌ tsaa nuꞌu̱ xaꞌ quichi̱ tyijyuꞌ la, chaꞌ culuꞌu nuꞌu̱ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱; ngaꞌaa siꞌi jiꞌi̱ nguꞌ judío tyaꞌa nuꞌu̱ ti culuꞌu nuꞌu̱.” \s1 Ntsuꞌu Pablo preso jiꞌi̱ xuꞌna sendaru \p \v 22 Loꞌo ndyuna nguꞌ quichi̱ chaꞌ biꞌ, ngaꞌaa ntiꞌ nguꞌ cuna la nguꞌ chaꞌ liꞌ. Nxiꞌya loꞌo tsa nguꞌ jiꞌi̱ sendaru chaꞌ ñasi̱ꞌ nguꞌ: \p ―Cujui ma̱ jiꞌi̱ nu quiꞌyu re ―nacui̱ nguꞌ―. Ngaꞌaa tsoꞌo chaꞌ tyiꞌi̱ yu chalyuu. \p \v 23 Cui̱i̱ ngusiꞌya loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Pablo liꞌ, ngusaaꞌ nguꞌ steꞌ ycuiꞌ ca nguꞌ, ngusñi nguꞌ yuu ngu̱ nde cua̱ chaꞌ ñasi̱ꞌ tsa nguꞌ. \v 24 Biꞌ chaꞌ ngulo xuꞌna sendaru cña chaꞌ tsaa loꞌo sendaru jiꞌi̱ preso niꞌi̱, chaꞌ quijiꞌi̱ sendaru jiꞌi̱ yu loꞌo juata nu ntsuꞌu chcua̱ laja. Cuaꞌni nguꞌ juaꞌa̱ ngua tiꞌ xuꞌna sendaru, chaꞌ liꞌ tyajaꞌa̱ yu cachaꞌ yu ñaꞌa̱ chaꞌ cuxi nu nguaꞌni yu, chaꞌ ngusiꞌya tsa nguꞌ quichi̱ xquiꞌya chaꞌ biꞌ. \v 25 Cua ngusca̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ quijiꞌi̱ juata nguꞌ jiꞌi̱ yu, loꞌo liꞌ nchcuiꞌ Pablo loꞌo nu capitán biꞌ: \p ―¿Ha ntsuꞌu chacuayáꞌ jiꞌi̱ ma̱ quijiꞌi̱ ma̱ jiꞌi̱ sca nguꞌ romano? ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ capitán―. ¿Ha siꞌi na cuaꞌni cuayáꞌ nguꞌ tisiya jiꞌi̱ nguꞌ romano clyo? \p \v 26 Hora ti ngusna capitán ndyaa nda xi chaꞌ loꞌo xuꞌna sendaru liꞌ: \p ―Cuiꞌya nuꞌu̱ cuentya ñiꞌya̱ ñaꞌa̱ cuaꞌni nuꞌu̱ loꞌo nu quiꞌyu jua ―nacui̱ capitán jiꞌi̱ xuꞌna―. Sca nguꞌ romano laca yu. \p \v 27 Hora ti lijya̱ nu xuꞌna sendaru biꞌ slo Pablo liꞌ. \p ―¿Ha chañi chaꞌ nuꞌu̱ laca nguꞌ romano? ―nacui̱ jiꞌi̱ Pablo. \p ―Chañi ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱. \p \v 28 ―Quiñaꞌa̱ tsa cayaꞌ nda naꞌ chaꞌ laca naꞌ nguꞌ romano ―nacui̱ xuꞌna sendaru liꞌ. \p ―Ná loꞌo cayaꞌ nda naꞌ, chaꞌ nguꞌ romano laca sti naꞌ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱. \p \v 29 Nu sendaru nu ndiꞌi̱ slo yu chaꞌ quijiꞌi̱ nguꞌ jiꞌi̱ yu ni, hora ti ndatsuꞌ nguꞌ loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu. Liꞌ cua ndyutsi̱i̱ tsa xuꞌna sendaru chaꞌ cua ngulo cña jiꞌi̱ nguꞌ, chaꞌ ngusca̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ sca nguꞌ romano, masi ná loꞌo chacuayáꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ bese. \s1 Ndu̱ Pablo slo nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ nguꞌ judío \p \v 30 Ca chaca tsa̱ tya ntiꞌ xuꞌna sendaru ca cuayáꞌ tiꞌ ni quiꞌya laca nu ngusta nguꞌ judío biꞌ jiꞌi̱ Pablo. Ngusati̱ꞌ nguꞌ carena chcua̱ nu ndyaaca̱ꞌ Pablo liꞌ. Ngulo xuꞌna sendaru biꞌ cña jiꞌi̱ sti joꞌó tlyu loꞌo jiꞌi̱ lcaa nguꞌ cusuꞌ chaꞌ tyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ seꞌi̱ ti. Liꞌ ndyaa loꞌo jiꞌi̱ Pablo ca slo nguꞌ biꞌ. \c 23 \p \v 1 Cua ndyuꞌu tiꞌi̱ lcaa nguꞌ cusuꞌ biꞌ. Liꞌ ñaꞌa̱ tsa Pablo jiꞌi̱ nguꞌ cusuꞌ nu cuaꞌni cuayáꞌ jiꞌi̱ yu. \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ cusuꞌ tyaꞌa naꞌ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ―, lcaa tsa̱ tsoꞌo ndiꞌi̱ naꞌ. Lubii cresiya jnaꞌ cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 2 Ananías naa nu laca xuꞌna sti joꞌó biꞌ; liꞌ ngulo nu Ananías biꞌ cña jiꞌi̱ nguꞌ nu ndu̱ cacua ti chaꞌ quijiꞌi̱ yaꞌ nguꞌ tuꞌba Pablo. \p \v 3 ―La cuiꞌ juaꞌa̱ quijiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jinuꞌu̱ tuꞌni ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ xuꞌna sti joꞌó biꞌ liꞌ―. Cuiñi nuꞌu̱. ¿Ha liñi tsa nduꞌni nuꞌu̱ ntiꞌ? Nde ndyuꞌni cuayáꞌ ma̱ jnaꞌ cuentya jiꞌi̱ chacuayáꞌ nu ntsuꞌu jiꞌna, pana cua ngulo nuꞌu̱ cña chaꞌ quijiꞌi̱ yaꞌ nguꞌ tuꞌba naꞌ, masi ná ntsuꞌu chacuayáꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ juaꞌa̱. \p \v 4 Nchcuiꞌ nguꞌ nu ndu̱ cacua ti loꞌo Pablo liꞌ: \p ―¿Ha nchcuiꞌ subaꞌ nuꞌu̱ loꞌo xuꞌna sti joꞌó nu laca cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi? ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pablo. \p \v 5 ―Cuꞌma̱ nguꞌ cusuꞌ tyaꞌa naꞌ ―nacui̱ Pablo―, ná jlo tiꞌ naꞌ si xuꞌna sti joꞌó laca jua. Ná tsoꞌo chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ si juaꞌa̱, chaꞌ cua nscua sca chaꞌ lo quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ndiꞌya̱: “Ná chcuiꞌ cuxi ma̱ jiꞌi̱ xuꞌna ma̱”. \p \v 6 Pana ngua cuayáꞌ tiꞌ Pablo liꞌ chaꞌ ngaꞌa̱ nguꞌ fariseo, loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌa̱ xi nguꞌ saduceo laja nguꞌ cusuꞌ biꞌ. Cui̱i̱ nchcuiꞌ Pablo chaca quiyaꞌ liꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ cusuꞌ tyaꞌa naꞌ ―nacui̱ yu jiꞌi̱ nguꞌ―, nguꞌ fariseo laca naꞌ ―nacui̱ Pablo―, loꞌo juaꞌa̱ nguꞌ fariseo ngua sti naꞌ. Ndyuꞌni cuayáꞌ ma̱ jnaꞌ xquiꞌya chaꞌ jlya tiꞌ naꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ tyuꞌú lcaa jyoꞌo chaca quiyaꞌ ca nde loo la. \p \v 7 Nu loꞌo ndyuna nguꞌ chaꞌ biꞌ, liꞌ nguxlyú nguꞌ chaꞌ hichu̱ꞌ tyaꞌa nguꞌ; nguꞌ fariseo nxu̱u̱ tyaꞌa loꞌo nguꞌ saduceo liꞌ. \v 8 Ná jlya tiꞌ nguꞌ saduceo chaꞌ tya taca tyuꞌú sca ñati̱ chaca quiyaꞌ loꞌo cua ngujuii, ni ná jlya tiꞌ nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ni ná jlya tiꞌ nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu cuiꞌi̱; pana nguꞌ fariseo ni, jlya tiꞌ nguꞌ lcaa chaꞌ biꞌ. \v 9 Biꞌ chaꞌ lye tsa nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ biꞌ. Loꞌo liꞌ ndyatu̱ xi nguꞌ fariseo nu nslo tsoꞌo jiꞌi̱ quityi jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p ―Ná nguaꞌni nu quiꞌyu re chaꞌ cuxi ―nacui̱ nguꞌ biꞌ―. Ná tsoꞌo xu̱u̱ tyaꞌa na loꞌo ycuiꞌ Ndyosi si chañi chaꞌ cua nchcuiꞌ sca cuiꞌi̱ tsoꞌo loꞌo yu re, si cua nchcuiꞌ sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo yu. \p \v 10 Lye la nxu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ xquiꞌya chaꞌ biꞌ liꞌ. Ngulacua tsa tiꞌ xuꞌna sendaru si cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Pablo, biꞌ chaꞌ ngulo cña jiꞌi̱ sendaru chaꞌ tejeyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ Pablo, chaꞌ xaꞌ tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu ca toꞌ tyi sendaru chaca quiyaꞌ. \p \v 11 Loꞌo ngua talya lye, liꞌ ndyalaa ycuiꞌ nu Xuꞌna na slo Pablo. \p ―Cuaꞌni tlyu tyiquee nuꞌu̱ Pablo ―nacui̱ Ni―. Ñiꞌya̱ cua nchcuiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ jnaꞌ nde quichi̱ Jerusalén re, juaꞌa̱ ntsuꞌu chaꞌ chcuiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ jnaꞌ ca quichi̱ Roma. \s1 Ngua tiꞌ nguꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Pablo \p \v 12 Loꞌo cua nguxee chaca tsa̱, liꞌ ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío loꞌo tyaꞌa nguꞌ chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Pablo. Ndiꞌya̱ nguaꞌni nguꞌ jura liꞌ: \p ―Ñaꞌa̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌna chaꞌ chañi ca chaꞌ ná cacu na ná coꞌo na tsiyaꞌ ti ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cua ndyujuii na jiꞌi̱ nu Pablo biꞌ ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ. \p \v 13 Cua ntsuꞌu tuꞌba tyaꞌa ñati̱ nu ngua tiꞌ cuaꞌni cña cuxi biꞌ. \v 14 Biꞌ chaꞌ ndyaa nguꞌ, nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo sti joꞌó nu laca loo loꞌo nguꞌ cusuꞌ quichi̱ biꞌ: \p ―Cua ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ ya loꞌo ycuiꞌ Ndyosi ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ nu laca loo―. Nchcuiꞌ ya loꞌo Ni chaꞌ ná cacu ya tsiyaꞌ ti ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cua ndyujuii ya jiꞌi̱ nu Pablo biꞌ ―nacui̱ nguꞌ―. \v 15 Biꞌ chaꞌ juani, lcaa cuꞌma̱ nguꞌ cusuꞌ loꞌo nguꞌ tisiya, jña ma̱ jiꞌi̱ xuꞌna sendaru biꞌ chaꞌ ca̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Pablo ca slo ma̱ chaca quiyaꞌ. Ta ma̱ chaꞌ loꞌo nguꞌ chaꞌ tya ntiꞌ ma̱ cuaꞌni cuayáꞌ ma̱ la xi jiꞌi̱ yu biꞌ. Liꞌ tsaa ya chcaꞌa̱ cuaana ya toꞌ tyucui̱i̱, chaꞌ cujuii ya jiꞌi̱ yu laja loꞌo tyeje tacui nguꞌ loꞌo yu liꞌ. \p \v 16 Laja liꞌ cua ngujui chaꞌ jiꞌi̱ sñiꞌ tyaꞌa Pablo, ñaꞌa̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ. Yala ti ndyaa yu cuañiꞌ biꞌ toꞌ tyi sendaru chaꞌ ta yu chaꞌ loꞌo chi tyaꞌa yu. \v 17 Liꞌ ngusiꞌya Pablo jiꞌi̱ sca capitán: \p ―Cuaꞌni chaꞌ tsoꞌo tsaa loꞌo jiꞌi̱ yu cuañiꞌ re ca slo xuꞌna ma̱ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱―. Ntsuꞌu sca chaꞌ nu ta yu loꞌo nu laca xuꞌna ma̱. \p \v 18 Ndyaa loꞌo capitán jiꞌi̱ yu cuañiꞌ biꞌ slo xuꞌna nguꞌ liꞌ: \p ―Cua ngusiꞌya Pablo jnaꞌ ―nacui̱ capitán jiꞌi̱ xuꞌna―, nu Pablo nu ntsuꞌu neꞌ chcua̱ ―nacui̱ capitán―. Nacui̱ yu ꞌna chaꞌ ca̱a̱ loꞌo naꞌ jiꞌi̱ yu cuañiꞌ re slo nuꞌu̱, chaꞌ ntsuꞌu sca chaꞌ nu ntiꞌ chcuiꞌ loꞌo nuꞌu̱. \p \v 19 Ntejeyaꞌ xuꞌna sendaru yaꞌ yu cuañiꞌ biꞌ liꞌ, ndyaa loꞌo jiꞌi̱ su ná cuna xaꞌ ñati̱ chaꞌ nu chcuiꞌ: \p ―¿Ha ntsuꞌu sca chaꞌ nu ntiꞌ nuꞌu̱ chcuiꞌ loꞌo naꞌ? ―nacui̱ xuꞌna sendaru jiꞌi̱ yu cuañiꞌ biꞌ liꞌ. \p \v 20 ―Cua ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ nu nguꞌ judío biꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ chaꞌ jña nguꞌ chaꞌ clyu tiꞌ jinuꞌu̱, chaꞌ ca̱a̱ loꞌo nuꞌu̱ jiꞌi̱ Pablo ca slo nguꞌ tisiya biꞌ la quee ―nacui̱ yu cuañiꞌ biꞌ jiꞌi̱ xuꞌna sendaru liꞌ―. Chcuiꞌ nguꞌ loꞌo nuꞌu̱ chaꞌ tya ntiꞌ la nguꞌ cuaꞌni cuayáꞌ nguꞌ xi jiꞌi̱ Pablo slo nguꞌ. \v 21 Chaꞌ cuiñi laca biꞌ. Cua ntsuꞌu masi tuꞌba tyaꞌa ñati̱ nu ntajatya nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ cuaana ti toꞌ tyucui̱i̱ biꞌ; cua nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ loꞌo ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ ná cacu nguꞌ ná coꞌo nguꞌ tsiyaꞌ ti, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu cua ndyujuii nguꞌ jiꞌi̱ nu Pablo biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ cua laca ndiꞌi̱ nguꞌ juani, ntajatya nguꞌ chaꞌ chcuiꞌ nguꞌ loꞌo nuꞌu̱. \p \v 22 Liꞌ ngulo xuꞌna sendaru cña jiꞌi̱ yu cuañiꞌ biꞌ, chaꞌ ná cachaꞌ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ chaꞌ nu cua nda loꞌo sendaru. Liꞌ ngusalyaꞌ yu cuañiꞌ biꞌ loꞌo xuꞌna sendaru, nduꞌu ndyaa. \s1 Nda xuꞌna sendaru jiꞌi̱ Pablo chaꞌ tsaa yu ca slo Félix nu laca gobernador \p \v 23 Loꞌo liꞌ ngusiꞌya xuꞌna sendaru jiꞌi̱ tucua tyaꞌa capitán chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ slo. Ngulo cña jiꞌi̱ capitán biꞌ, chaꞌ cuaꞌni choꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ tsaa nguꞌ loꞌo quiñaꞌa̱ tyaꞌa sendaru ca quichi̱ Cesarea; nacui̱ chaꞌ hora cua caa nde talya tsaa nguꞌ. Tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ tucua siyento tyaꞌa sendaru nu tyaꞌa̱ quiyaꞌ ti, loꞌo juaꞌa̱ tya xna yala tyi tyaꞌa sendaru nu tyucua hichu̱ꞌ cuayu ti, loꞌo juaꞌa̱ tya tyucuaa siyento tyaꞌa sendaru nu tyaꞌa̱ loꞌo clya chcua̱, tsaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ liꞌ. \v 24 Loꞌo juaꞌa̱ ngulo cña chaꞌ cuaꞌni choꞌo nguꞌ jiꞌi̱ cuayu nu tyucua Pablo. Ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌa tsoꞌo sendaru jiꞌi̱ Pablo tyucui̱i̱ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu tyalaa tsoꞌo ti yu ca slo gobernador Félix. \v 25 Liꞌ nguscua xuꞌna sendaru sca quityi chaꞌ tsaa slo nu Félix biꞌ; ndiꞌya̱ nchcuiꞌ quityi biꞌ: \p \v 26 “Claudio Lisias nscua quityi re chaꞌ tsaa slo nuꞌu̱, gobernador Félix, chaꞌ nuꞌu̱ laca loo. Xlyo niꞌi̱. \v 27 Cua ntejeyaꞌ nguꞌ judío jiꞌi̱ nu quiꞌyu re, cua cujuii ti nguꞌ jiꞌi̱ yu loꞌo ndyalaa naꞌ loꞌo sendaru. Ngua tii naꞌ chaꞌ nguꞌ romano laca yu re, biꞌ chaꞌ ngulo naꞌ jiꞌi̱ yu yaꞌ nguꞌ cuxi biꞌ. \v 28 Loꞌo liꞌ ngua tiꞌ naꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ naꞌ ni quiꞌya ntsuꞌu jiꞌi̱ yu loꞌo nguꞌ, biꞌ chaꞌ ndyaa loꞌo naꞌ jiꞌi̱ yu ca slo nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ nguꞌ judío. \v 29 Liꞌ ngua cuayáꞌ tiꞌ naꞌ chaꞌ cua ngusta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ yu cuentya jiꞌi̱ chaꞌ cusuꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ judío ti, pana ná ntsuꞌu chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu, ná ntsuꞌu chaꞌ suꞌba nguꞌ jiꞌi̱ yu neꞌ chcua̱. \v 30 Liꞌ ngua tii naꞌ chaꞌ cuaana ti cua ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ judío chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu re, biꞌ chaꞌ nda naꞌ jiꞌi̱ yu lijya̱ yu slo nuꞌu̱ juani. Ngulo naꞌ cña jiꞌi̱ nu nguꞌ judío biꞌ, chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ ca slo nuꞌu̱ chaꞌ sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ yu re, si ntsuꞌu sca quiꞌya jiꞌi̱ yu cuentya jiꞌi̱ nguꞌ. Tsa lo cua ti chaꞌ nscua naꞌ juani.” Juaꞌa̱ nguscua nu xuꞌna sendaru biꞌ lo quityi. \p \v 31 Ñiꞌya̱ nu ngulo xuꞌna sendaru cña jiꞌi̱ nguꞌ, juaꞌa̱ ngua chaꞌ biꞌ liꞌ. Loꞌo ngua talya, liꞌ ndyaa nguꞌ ndyaa quiꞌya nguꞌ jiꞌi̱ Pablo, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu ca quichi̱ Antípatris. \v 32 Ca chaca tsa̱ nguxtyu̱u̱ sendaru nu ndyaꞌa̱ quiyaꞌ ti, ñaa nguꞌ nde toꞌ tyi nguꞌ. Tya ndyaa la nguꞌ nu ntucua hichu̱ꞌ cuayu biꞌ, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Pablo tyucui̱i̱. \v 33 Ndyalaa nguꞌ ca quichi̱ Cesarea liꞌ, nda nguꞌ quityi jiꞌi̱ gobernador, loꞌo juaꞌa̱ nguxtyanu nguꞌ jiꞌi̱ preso slo nu cusuꞌ biꞌ liꞌ. \v 34 Nchcuiꞌ gobernador lo quityi biꞌ, liꞌ nchcuane jiꞌi̱ Pablo ma nguꞌ laca. Nguxacui̱ Pablo chaꞌ jiꞌi̱ liꞌ: \p ―Loyuu su cuentya Cilicia ndiꞌi̱ quichi̱ tyi naꞌ ―nacui̱ Pablo. \p \v 35 ―Ñaꞌa̱ naꞌ ñiꞌya̱ caca chaꞌ jinuꞌu̱ loꞌo ca̱a̱ nguꞌ biꞌ slo naꞌ chaꞌ sta nguꞌ quiꞌya jinuꞌu̱ ―nacui̱ gobernador jiꞌi̱ Pablo. \p Loꞌo liꞌ ngulo nu gobernador biꞌ cña jiꞌi̱ sendaru chaꞌ tyiꞌi̱ nguꞌ sendaru cua̱ jiꞌi̱ Pablo ca toniꞌi̱ cña su ngutucua jyoꞌo rey Herodes cua saꞌni la. \c 24 \s1 Ndachaꞌ Pablo jiꞌi̱ Félix ñiꞌya̱ ngua jiꞌi̱ yu \p \v 1 Loꞌo cua ndyaꞌa caꞌyu tsa̱, liꞌ ndyalaa Ananías nu xuꞌna sti joꞌó biꞌ; ndyalaa yu loꞌo nguꞌ cusuꞌ loꞌo sca ñati̱ nu laca tuꞌba nu naa Tértulo. Liꞌ ndyaa nguꞌ biꞌ slo gobernador chaꞌ sta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ Pablo, \v 2 biꞌ chaꞌ ngulo gobernador cña jiꞌi̱ sendaru chaꞌ ca̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Pablo ca slo. Liꞌ nchcuiꞌ Tértulo biꞌ loꞌo Félix nu laca gobernador biꞌ: \p ―Chaꞌ clyu tiꞌ tyuꞌu jinuꞌu̱, cusuꞌ, chcuiꞌ ya xi loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱ Tértulo―. Tsoꞌo tsa ntsuꞌu tyiquee ya chaꞌ xcuiꞌ cña tsoꞌo nduꞌni nuꞌu̱ loꞌo laca nuꞌu̱ loo loyuu chalyuu re. Tsoꞌo ti ndiꞌi̱ ya, chaꞌ tsoꞌo tsa jlo tiꞌ nuꞌu̱ ñiꞌya̱ culo nuꞌu̱ cña jiꞌi̱ ya ―nacui̱―. \v 3 Biꞌ chaꞌ tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee ya, nxñi ya cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ tsoꞌo nu ndyuꞌni nuꞌu̱ loꞌo ya, macala ndyuꞌni nuꞌu̱ cña. Loꞌo nu juani ndyuꞌni chi̱ ya loo nuꞌu̱, cusuꞌ ―nacui̱―. \v 4 Cuiꞌya chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ ya, masi sca hora ti culo laja nuꞌu̱ xi; cuaꞌni nuꞌu̱ sna Ndyosi cuna xi loꞌo chcuiꞌ naꞌ sca chaꞌ re loꞌo nuꞌu̱. \v 5 Cua lijya̱ ya ca nde chaꞌ cachaꞌ liñi ya jinuꞌu̱ lcaa ñaꞌa̱ cña cuxi nu nguaꞌni yu re. Nslo ya jiꞌi̱ yu re chaꞌ subaꞌ tsa nchcuiꞌ yu, lyaꞌ tsa tiꞌ yu. Nsuꞌba yu chaꞌ cusu̱u̱ jiꞌi̱ ñati̱ lcaa quichi̱ su ndyaꞌa̱ yu slo nguꞌ judío tyaꞌa ya, chaꞌ yu re laca loo jiꞌi̱ taju nguꞌ nazareno. \v 6 Ngua tiꞌ yu tsaa loꞌo yu jiꞌi̱ xi nguꞌ xaꞌ tsuꞌ ca neꞌ laa jiꞌi̱ cuare, ca su ná ntsuꞌu chacuayáꞌ chaꞌ tsaa xaꞌ ñati̱; biꞌ chaꞌ ntejeyaꞌ ya jiꞌi̱ yu, ndyaa loꞌo ya jiꞌi̱ yu chaꞌ ca cuayáꞌ jiꞌi̱ yu loꞌo ya xquiꞌya chaꞌ cusuꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ ya. \v 7 Liꞌ ndyalaa Lisias nu xuꞌna sendaru quichi̱ biꞌ. Tyaala tsa ngua biꞌ loꞌo nguxlyaá jiꞌi̱ nu Pablo biꞌ yaꞌ ya, ndyaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ. \v 8 Ngulo Lisias cña jiꞌi̱ ya chaꞌ ca̱a̱ ya slo nuꞌu̱ chaꞌ sta ya quiꞌya jiꞌi̱ yu ca nde. Tsoꞌo la si xcuane nuꞌu̱ jiꞌi̱ yu si chaꞌ liñi nchcuiꞌ ya jiꞌi̱ yu. \p \v 9 Loꞌo juaꞌa̱ nchcuiꞌ nu nguꞌ judío nu ndu̱ loꞌo Tértulo biꞌ, chaꞌ liñi tsa chaꞌ nu nchcuiꞌ Tértulo cuentya jiꞌi̱ Pablo. \v 10 Nda gobernador chacuayáꞌ chcuiꞌ ycuiꞌ Pablo liꞌ: \p ―Tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee naꞌ si caca cuaꞌni lyaá naꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca naꞌ laja loꞌo chcuiꞌ naꞌ loꞌo nuꞌu̱ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ Félix biꞌ―. Cua jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ cua tyu̱u̱ yija̱ laca nuꞌu̱ loo jiꞌi̱ nación re ―nacui̱―. \v 11 Liñi chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ re, taca ca cuayáꞌ tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ liñi tsa laca chaꞌ biꞌ. Cua tii tyucuaa ti tsa̱ ntsuꞌu loꞌo ndyalaa naꞌ nde quichi̱ Jerusalén chaꞌ cuaꞌni tlyu naꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 12 Ná nguxlyú naꞌ chaꞌ hichu̱ꞌ ñati̱; ná nguaꞌni cuxi naꞌ loꞌo ñati̱, masi neꞌ laa tonu, masi xaꞌ neꞌ laa, masi laja quichi̱ ti, ná nchcuiꞌ naꞌ chaꞌ cuxi loꞌo ñati̱ liꞌ. \v 13 Quiꞌya laja ti ngusta nguꞌ re ꞌna. Ná tucui ndu̱ nu taca chcuiꞌ chaꞌ liñi laca chaꞌ nu nchcuiꞌ nguꞌ re jnaꞌ. \v 14 Chañi laca chaꞌ nduꞌni tlyu naꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni, la cuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi biꞌ laca nu nguaꞌni tlyu jyoꞌo cusuꞌ jiꞌi̱ ya jiꞌi̱ Ni. Loꞌo juaꞌa̱ cua ngusñi naꞌ chaꞌ cucui nu cua nda ycuiꞌ Ndyosi loꞌo na nu ngua tsubiꞌ ti, masi nchcuiꞌ nguꞌ re chaꞌ chaꞌ cuiñi laca biꞌ. Pana ñaꞌa̱ ti tya ndaquiyaꞌ naꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moises lo quityi saꞌni, loꞌo juaꞌa̱ ndaquiyaꞌ naꞌ jiꞌi̱ lcaa quityi nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni. \v 15 Ñiꞌya̱ nu jlya tiꞌ nguꞌ judío re, juaꞌa̱ jlya tiꞌ naꞌ. Chañi chaꞌ cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ tyuꞌú lcaa jyoꞌo chaca quiyaꞌ, masi ñati̱ tsoꞌo ngua jyoꞌo biꞌ, masi ñati̱ cuxi ngua nguꞌ; \v 16 biꞌ chaꞌ ntiꞌ naꞌ cuaꞌni naꞌ xcuiꞌ chaꞌ tsoꞌo laja loꞌo ndiꞌi̱ naꞌ chalyuu, chaꞌ ná caja ñiꞌya̱ nu cutsi̱i̱ naꞌ ca slo ycuiꞌ Ndyosi, loꞌo juaꞌa̱ ná cutsi̱i̱ naꞌ slo ñati̱ ti liꞌ. \p \v 17 ’Tyu̱u̱ yija̱ ndyaꞌa̱ naꞌ xaꞌ quichi̱ tyijyuꞌ la, loꞌo tsubiꞌ ti nguxtyu̱u̱ naꞌ ndyalaa naꞌ nde loyuu su ndiꞌi̱ quichi̱ tyi ya chaca quiyaꞌ, chaꞌ ta naꞌ sca msta̱ nu xtyucua xi jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi nde jua, la cuiꞌ msta̱ nu cua nda nguꞌ tyijyuꞌ chaꞌ tsaa slo nguꞌ tiꞌi biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ naꞌ, ngua tiꞌ naꞌ chaꞌ ta naꞌ sca msta̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \v 18 Ñiꞌya̱ nu nscua chaꞌ cuaꞌni ya chaꞌ laca ya nguꞌ judío, juaꞌa̱ nguaꞌni lubii naꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca naꞌ chaꞌ tsaꞌa̱ neꞌ laa. Ngaꞌa̱ naꞌ neꞌ laa tonu liꞌ, nda naꞌ msta̱ biꞌ; ti̱ ti ngutiꞌi̱ naꞌ neꞌ laa, ná ndiꞌi̱ quiñaꞌa̱ ñati̱. Loꞌo liꞌ ndyalaa xi nguꞌ judío tyaꞌa ya nu ca tyi loyuu su cuentya Asia, naꞌa̱ nguꞌ biꞌ jnaꞌ liꞌ. \v 19 ¿Ni chaꞌ laca ná ñaa nguꞌ biꞌ ca nde chaꞌ sta nguꞌ quiꞌya jnaꞌ lacua, si chañi chaꞌ ntsuꞌu quiꞌya ꞌna loꞌo nguꞌ? \v 20 Masi ná ñaa nguꞌ biꞌ, pana taca xcuane nuꞌu̱ jiꞌi̱ nguꞌ re ñiꞌya̱ laca quiꞌya nu ntsuꞌu jnaꞌ, nu nquijeloo jiꞌi̱ nguꞌ tisiya nu loꞌo ndu̱ naꞌ slo nguꞌ nu laca loo biꞌ. \v 21 Ná jlo tiꞌ naꞌ si chcuiꞌ nguꞌ chaꞌ cuxi ngua chaꞌ biꞌ, nu loꞌo cui̱i̱ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo nguꞌ ndiꞌya̱: “Ndyuꞌni cuayáꞌ ma̱ jnaꞌ juani xquiꞌya chaꞌ jlya tiꞌ naꞌ chaꞌ chañi, cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ tyuꞌú lcaa jyoꞌo chaca quiyaꞌ”, nacui̱ naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ liꞌ. \p \v 22 Ndyuna Félix lcaa chaꞌ nu nchcuiꞌ Pablo, loꞌo liꞌ ná ntajaꞌa̱ yu cuaꞌni cuayáꞌ yu jiꞌi̱ Pablo la cuiꞌ tsa̱ biꞌ; jlo tiꞌ Félix ñiꞌya̱ nu nchca jiꞌi̱ ñati̱ nu ntsuꞌu chaꞌ jiꞌi̱ loꞌo Jesucristo, biꞌ chaꞌ ca tiyaꞌ la ngua tiꞌ yu. \p ―Tsoꞌo la si xaꞌ chcuiꞌ ma̱ loꞌo naꞌ chaca quiyaꞌ loꞌo tyalaa Lisias, nu xuꞌna sendaru biꞌ ―nacui̱ Félix jiꞌi̱ nguꞌ. \p \v 23 Liꞌ nchcuiꞌ Félix loꞌo capitán jiꞌi̱ sendaru nu ngaꞌa̱ cua̱ jiꞌi̱ Pablo, chaꞌ ta chacuayáꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ cuaꞌni yu ñiꞌya̱ nu ntiꞌ ti yu, masi ñaꞌa̱ ti tya chcaꞌa̱ nguꞌ cua̱ jiꞌi̱ yu; juaꞌa̱ nda chacuayáꞌ chaꞌ ca̱a̱ nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ yu ca slo yu chaꞌ ta nguꞌ na laca nu lyiji xi jiꞌi̱. Nduꞌu Félix ndyaa liꞌ. \p \v 24 Loꞌo nteje tacui la xi tsa̱, liꞌ ndyalaa Félix quichi̱ biꞌ chaca quiyaꞌ; stuꞌba ti ndyalaa nu cusuꞌ biꞌ loꞌo clyoꞌo nu naa Drusila, nguꞌ judío laca nu cunaꞌa̱ biꞌ. Liꞌ ngulo Félix cña chaꞌ ca̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Pablo slo, chaꞌ culuꞌu Pablo ñiꞌya̱ nu ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni nguꞌ si xñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo. \v 25 Liꞌ nguluꞌu Pablo jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ xcuiꞌ chaꞌ liñi ti cuaꞌni ñati̱ chalyuu, chaꞌ cuaꞌa nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca nguꞌ chaꞌ ngaꞌaa cuaꞌni nguꞌ chaꞌ cuxi, biꞌ laca cña nu ntiꞌ ycuiꞌ Ndyosi; juaꞌa̱ nguluꞌu yu chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱ nu loꞌo cua ndye chalyuu. Ndyutsi̱i̱ xi Félix liꞌ. \p ―Tyaa nuꞌu̱ juani ―nacui̱ nu cusuꞌ biꞌ jiꞌi̱ Pablo―. Xiꞌya naꞌ jinuꞌu̱ chaca quiyaꞌ si ntsuꞌu sca hora nu laja xi jnaꞌ. \p \v 26 Ndiꞌya̱ ngulacua tiꞌ Félix: si tyiqueeꞌ tyanu Pablo neꞌ chcua̱, liꞌ ta yu cñi chaꞌ culaá Félix jiꞌi̱ yu; biꞌ chaꞌ luꞌba ti nxiꞌya Félix jiꞌi̱ yu chaꞌ ca̱a̱ yu ca slo. \v 27 Juaꞌa̱ ti nteje tacui tucua yija̱. Liꞌ ngutsaꞌa̱ nu laca loo; ngaꞌaa siꞌi Félix laca gobernador liꞌ, Porcio Festo naa gobernador cui. Pana nguxtyanu Félix jiꞌi̱ Pablo neꞌ chcua̱ chaꞌ caca tsoꞌo tyiquee nguꞌ judío ñaꞌa̱ nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Félix, ngua tiꞌ nu cusuꞌ biꞌ. \c 25 \s1 Ndu̱ Pablo slo Festo \p \v 1 Loꞌo liꞌ ndyalaa Festo ca quichi̱ Cesarea chaꞌ caca yu gobernador. Sna tsa̱ ti ngutiꞌi̱ yu quichi̱ biꞌ, liꞌ ndyaa clya yu ca quichi̱ Jerusalén. \v 2 Nu loꞌo ndyalaa yu quichi̱ biꞌ, liꞌ nu sti joꞌó nu laca loo loꞌo nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío ni, nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ tiꞌí jiꞌi̱ Pablo ca slo Festo biꞌ liꞌ; \v 3 juaꞌa̱ ndijña nguꞌ jiꞌi̱ yu si cuaꞌni yu chaꞌ tsoꞌo chaꞌ ca̱a̱ loꞌo jiꞌi̱ Pablo ca Jerusalén. Ndijña nguꞌ juaꞌa̱ chaꞌ cuaana ti cua ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ Pablo laja loꞌo ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ tyucui̱i̱. \v 4 Pana ná ntajaꞌa̱ Festo tsiyaꞌ ti; nacui̱ yu chaꞌ ca quichi̱ Cesarea ntsuꞌu Pablo neꞌ chcua̱, loꞌo juaꞌa̱ yala ti xtyu̱u̱ ycuiꞌ yu nde quichi̱ biꞌ. \p \v 5 ―Tsoꞌo la si stuꞌba ti tsaa nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ ma̱ loꞌo naꞌ ―nacui̱ Festo jiꞌi̱ nguꞌ―. Tsaa ma̱ loꞌo naꞌ ca Cesarea chaꞌ sta ma̱ quiꞌya jiꞌi̱ yu biꞌ cajua, si ntsuꞌu sca chaꞌ cuxi nu nguaꞌni yu loꞌo ma̱. \p \v 6 Ngutiꞌi̱ nu cusuꞌ Festo snuꞌ tsa̱, masi tii tsa̱ ngutiꞌi̱ yu ca Jerusalén, liꞌ nguxtyu̱u̱ yu ndyaa yu nde Cesarea chaca quiyaꞌ. Ca chaca tsa̱ ntucua Festo lo yaca xlya tsoꞌo ca su ntucua ycuiꞌ gobernador nu loꞌo ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ca cuayáꞌ jiꞌi̱ nguꞌ. Liꞌ ngulo yu cña jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ ca̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Pablo ca slo yu. \v 7 Ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Pablo liꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ndiꞌi̱ nu nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ quichi̱ Jerusalén, cua ndyalaa ca ti nguꞌ. Cacua ti slo Pablo ndu̱ nguꞌ biꞌ, loꞌo liꞌ tlyu tsa quiꞌya ngusta nguꞌ jiꞌi̱ nu Pablo biꞌ; pana ná tucui ndu̱ nu chcuiꞌ si chaꞌ liñi laca nu nchcuiꞌ nguꞌ biꞌ jiꞌi̱ Pablo. \v 8 Nchcuiꞌ ycuiꞌ Pablo loꞌo nguꞌ biꞌ chaꞌ tyuꞌu lubii chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ loꞌo nguꞌ: \p ―Ni sca chaꞌ cuxi ná nguaꞌni naꞌ ―nacui̱ Pablo―. Ná nguaꞌni naꞌ chaꞌ cuxi cuentya jiꞌi̱ chaꞌ cusuꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ judío tyaꞌa ya, ni ná nguaꞌni cuxi naꞌ neꞌ laa tonu, la cuiꞌ ti ná nguaꞌni naꞌ chaꞌ cuxi cuentya jiꞌi̱ cña nu ngulo rey nu laca loo jiꞌi̱ nguꞌ romano; biꞌ chaꞌ ntiꞌ naꞌ chaꞌ ná ntsuꞌu quiꞌya ꞌna. \p \v 9 Pana nu Festo biꞌ ni, ngua tiꞌ yu chaꞌ cuaꞌni tyaꞌa yu loꞌo nguꞌ judío, biꞌ chaꞌ nchcuane yu jiꞌi̱ Pablo ndiꞌya̱: \p ―¿Ha ntiꞌ nuꞌu̱ tsaa ca Jerusalén? ―nacui̱ Festo jiꞌi̱ Pablo―, chaꞌ ca cuayáꞌ jinuꞌu̱ loꞌo naꞌ ca ndacua. \p \v 10 ―Ca nde laca su nduꞌni cuayaꞌ ma̱ jiꞌna cuentya jiꞌi̱ rey jiꞌi̱ nguꞌ romano nu laca loo la ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ―, ca nde ca cuayáꞌ jnaꞌ loꞌo nuꞌu̱ lacua ―nacui̱―. Jlo tsoꞌo tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ ni sca chaꞌ cuxi ná nguaꞌni naꞌ cuentya jiꞌi̱ nguꞌ judío tyaꞌa naꞌ. \v 11 Siꞌi ñati̱ xñaꞌa̱ laca naꞌ; loꞌo tyalaa hora chaꞌ cajaa naꞌ, ná cutsi̱i̱ naꞌ chaꞌ caja̱a̱ liꞌ. Si ná laca naꞌ ñati̱ xñaꞌa̱, ná ntsuꞌu chaꞌ ta nuꞌu̱ chacuayáꞌ tsaa naꞌ slo nguꞌ biꞌ liꞌ; biꞌ chaꞌ jña naꞌ chacuayáꞌ jinuꞌu̱ juani chaꞌ tsaꞌa̱ ca slo ycuiꞌ rey jiꞌi̱ nguꞌ romano nu laca loo la, chaꞌ cuaꞌni cuayáꞌ yu biꞌ jnaꞌ cajua. \p \v 12 Nu loꞌo cua ndyuna Festo chaꞌ biꞌ, liꞌ nchcuiꞌ yu xi loꞌo nguꞌ cusuꞌ nu nxtyucua jiꞌi̱ yu. Liꞌ nchcuiꞌ yu loꞌo Pablo chaca quiyaꞌ: \p ―Tsoꞌo ―nacui̱ Festo jiꞌi̱ Pablo―. Cua ndijña nuꞌu̱ chaꞌ tsaa slo rey jiꞌi̱ nguꞌ romano nu laca loo la chaꞌ caca cuayáꞌ jinuꞌu̱ ca quichi̱ biꞌ, tsaa nuꞌu̱ ca biꞌ lacua. \s1 Ndu̱ Pablo slo rey Agripa \p \v 13 Nu loꞌo cua nteje tacui xi tsa̱, liꞌ ndyalaa rey Agripa ca quichi̱ Cesarea. Ndyalaa rey loꞌo sca nu cunaꞌa̱ tyaꞌa nu naa Berenice, chaꞌ ta nguꞌ xlyo niꞌi̱ jiꞌi̱ nu cusuꞌ Festo biꞌ. \v 14 Tyu̱u̱ tsa̱ ndyanu nguꞌ slo Festo. Laja liꞌ nchcuiꞌ Festo chaꞌ jiꞌi̱ Pablo loꞌo nguꞌ: \p ―Ntsuꞌu sca ñati̱ ca nde nu ngusuꞌba Félix jiꞌi̱ neꞌ chcua̱ ―nacui̱ Festo jiꞌi̱ nguꞌ―. \v 15 Nu loꞌo ngutiꞌi̱ naꞌ nde Jerusalén, liꞌ nu sti joꞌó nu laca loo loꞌo nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ quichi̱ biꞌ ni, nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo naꞌ, ngusta nguꞌ quiꞌya jiꞌi̱ yu biꞌ; ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ culo naꞌ cña chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu liꞌ. \v 16 Pana nguxacui̱ naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ siꞌi juaꞌa̱ nduꞌni nguꞌ romano; ná taca cuaꞌni cuayáꞌ ya jiꞌi̱ yu, nu loꞌo bilya ta ya tyempo jiꞌi̱ yu chaꞌ tyuꞌu lubii chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ yu loꞌo nguꞌ su ndu̱ nguꞌ nu ngusta quiꞌya jiꞌi̱. \v 17 Ndyalaa nguꞌ ca nde slo naꞌ liꞌ. Loꞌo ngua chaca tsa̱, hora ti ntucua naꞌ lo yaca xlya tsoꞌo ca su ntucua gobernador nu loꞌo nduꞌni cuayáꞌ naꞌ jiꞌi̱ ñati̱. Liꞌ ngulo naꞌ cña chaꞌ ca̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ nu quiꞌyu biꞌ. \v 18 Ngua tiꞌ naꞌ chaꞌ cua nguaꞌni yu sca chaꞌ cuxi, pana siꞌi juaꞌa̱ ngua quiꞌya nu ngusta nguꞌ biꞌ hichu̱ꞌ yu; \v 19 cuentya jiꞌi̱ chaꞌ nu jlya tsa tiꞌ nguꞌ judío ti, tsa biꞌ ti chaꞌ ngua biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ sca ñati̱ nu naa Jesús nu cua ngujuii, nacui̱ nguꞌ, pana nacui̱ nu Pablo biꞌ chaꞌ xaꞌ ndyuꞌú nu Jesús biꞌ chaca quiyaꞌ. \v 20 Ná jlo tiꞌ naꞌ ñiꞌya̱ quiñi chaꞌ jnaꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ. Liꞌ nchcuane naꞌ jiꞌi̱ Pablo si ntiꞌ yu tsaa yu ca Jerusalén chaꞌ ca cuayáꞌ jiꞌi̱ yu loꞌo naꞌ cajua; \v 21 pana cua ndijña Pablo chacuayáꞌ jnaꞌ chaꞌ ca cuayáꞌ jiꞌi̱ yu ca slo rey Augusto nu laca loo la. Biꞌ chaꞌ ngulo naꞌ cña chaꞌ tyanu yu neꞌ chcua̱, chaꞌ ta naꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ tsaa yu slo rey nu laca loo la biꞌ. \p \v 22 Nchcuiꞌ rey Agripa loꞌo Festo liꞌ: \p ―Loꞌo naꞌ nta̱ꞌ cuna naꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ yu biꞌ ―nacui̱ Agripa jiꞌi̱. \p ―La quee taca cuna nuꞌu̱ ni chaꞌ ta yu ―nacui̱ Festo liꞌ. \p \v 23 Ca chaca tsa̱ nu Agripa loꞌo maꞌ Berenice biꞌ, ndyacuꞌ lcaa steꞌ nguꞌ nu tsoꞌo tsa ñaꞌa̱ chaꞌ cuaꞌni chi̱ nguꞌ quichi̱ loo. Liꞌ ndyaa nguꞌ su ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ; loꞌo lcaa xuꞌna sendaru, loꞌo nguꞌ nu laca loo jiꞌi̱ quichi̱, ndyaꞌa̱ nguꞌ loꞌo nguꞌ biꞌ. Liꞌ ngusiꞌya Festo jiꞌi̱ sendaru chaꞌ ca̱a̱ loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ Pablo ca slo. \p \v 24 ―Ñaꞌa̱ nuꞌu̱ yiꞌa̱, rey Agripa ―nacui̱ Festo―, juaꞌa̱ lcaa cuꞌma̱ nu ndyuꞌu tiꞌi̱ ma̱ ca nde, ñaꞌa̱ tsoꞌo ma̱ jiꞌi̱ nu quiꞌyu re. Cua tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ judío nchcuiꞌ chaꞌ jiꞌi̱ yu re loꞌo naꞌ, masi ca Jerusalén, masi quichi̱ Cesarea re. Lcaa quiyaꞌ loꞌo nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo naꞌ nacui̱ nguꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ cajaa yu, \v 25 pana ná nchca cuayáꞌ tiꞌ naꞌ ni chaꞌ laca chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ cajaa yu. Liꞌ ngüijña yu ꞌna chaꞌ ca cuayáꞌ jiꞌi̱ yu loꞌo rey Augusto nu laca loo la, biꞌ chaꞌ ngulacua tiꞌ naꞌ chaꞌ ta naꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ tsaa yu ca slo rey biꞌ. \v 26 Tsa biꞌ ti chaꞌ, ná jlo tiꞌ naꞌ ñiꞌya̱ nu scua naꞌ quityi nu tsaa slo xuꞌna naꞌ, nu rey nu laca loo la biꞌ, chaꞌ ta naꞌ xi chaꞌ cuentya jiꞌi̱ yu re. Biꞌ chaꞌ ngusiꞌya naꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ ca̱a̱ yu tyatu̱ yu slo lcaa cuꞌma̱, juaꞌa̱ slo ycuiꞌ nuꞌu̱, rey Agripa. Juani taca xcuane nuꞌu̱ jiꞌi̱ yu na laca nu nguaꞌni yu, liꞌ caja ñiꞌya̱ scua naꞌ chaꞌ lo quityi biꞌ. \v 27 Ná taca tsaa yu preso cajua si ná loꞌo quityi nu nscua ñiꞌya̱ laca quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ yu. \c 26 \s1 Nchcuiꞌ Pablo si caca cuaꞌni lyaá jiꞌi̱ ycuiꞌ \p \v 1 ―Ta naꞌ chacuayáꞌ chcuiꞌ nuꞌu̱ juani, si caca tyuꞌu lubii chaꞌ jinuꞌu̱ loꞌo nguꞌ re ―nacui̱ rey Agripa jiꞌi̱ Pablo liꞌ. \p Nguaꞌni yaꞌ Pablo jiꞌi̱ rey, liꞌ nguxana nchcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ: \p \v 2 ―Tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee naꞌ, rey Agripa ―nacui̱ Pablo―, chaꞌ slo nuꞌu̱ ndu̱ naꞌ juani ―nacui̱―, chaꞌ ta naꞌ sca chaꞌ loꞌo cuꞌma̱, ñiꞌya̱ nu ngua chaꞌ ngusta nguꞌ judío tyaꞌa na quiꞌya biꞌ jnaꞌ. \v 3 Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ nchca cuayáꞌ tiꞌ nuꞌu̱ lcaa chaꞌ cusuꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ judío tyaꞌa na; nu loꞌo lye tsa nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ, nchca cuayáꞌ tiꞌ nuꞌu̱ liꞌ. Biꞌ chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ chaꞌ tsoꞌo, talo tyiquee nuꞌu̱ cuaꞌa̱ jyaca̱ nuꞌu̱ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ nu chcuiꞌ naꞌ loꞌo nuꞌu̱ juani. \s1 Nu loꞌo bilya culuꞌu loo Jesucristo jiꞌi̱ Pablo \p \v 4 ’Jlo tiꞌ lcaa nguꞌ judío tyaꞌa na ñiꞌya̱ nu nguaꞌni naꞌ lcaa yija̱ loꞌo ngutiꞌi̱ naꞌ ca quichi̱ tyi naꞌ, masi loꞌo ngutiꞌi̱ naꞌ ca quichi̱ Jerusalén; \v 5 jlo tiꞌ nguꞌ chaꞌ biꞌ. Si ntiꞌ nguꞌ, taca chcuiꞌ nguꞌ loꞌo ma̱ chaꞌ nguꞌ fariseo laca naꞌ tya loꞌo cuañiꞌ naꞌ, loꞌo juaꞌa̱ liñi la ndaquiyaꞌ nguꞌ fariseo jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cusuꞌ nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ judío. \v 6 Ñiꞌya̱ nu jlya tiꞌ jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo nguꞌ, juaꞌa̱ jlya tiꞌ naꞌ juani; biꞌ chaꞌ nchca cuayáꞌ jnaꞌ loꞌo ma̱ juani. \v 7 Ca taꞌa tii tyucuaa tyaꞌa taju nguꞌ Israel nu laca nguꞌ tyaꞌa na ni, ntajatya nguꞌ ni jacuaꞌ cuaꞌni ycuiꞌ Ndyosi chaꞌ tyuꞌú lcaa jyoꞌo chaca quiyaꞌ; biꞌ chaꞌ nduꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, lcaa tsa̱ loꞌo lcaa talya nduꞌni tlyu nguꞌ jiꞌi̱ Ni. La cuiꞌ juaꞌa̱ loꞌo naꞌ, jlya tiꞌ naꞌ chaꞌ biꞌ, rey Agripa; biꞌ chaꞌ laca ngusta nguꞌ judío tyaꞌa na quiꞌya jnaꞌ. \v 8 ¿Ni chaꞌ laca ntsuꞌu ñati̱ cuꞌma̱ nu ná jlya tiꞌ chaꞌ nchca jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi cuaꞌni Ni chaꞌ tyuꞌú jyoꞌo chaca quiyaꞌ? \s1 Nguaꞌni lyaꞌ tiꞌ Pablo jiꞌi̱ nu ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ngua saꞌni la \p \v 9 ’Clyo ngua tiꞌ naꞌ chaꞌ lye tsa xcubeꞌ naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ nu cua ngusñi chaꞌ jiꞌi̱ Jesús Nazaret, \v 10 biꞌ chaꞌ nguaꞌni lyaꞌ tiꞌ naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ ca quichi̱ Jerusalén. Ngusñi naꞌ jiꞌi̱ tyu̱u̱ tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo liꞌ, ngusuꞌba naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ neꞌ chcua̱ xquiꞌya chacuayáꞌ nu cua nda sti joꞌó nu laca loo jnaꞌ; stuꞌba ntsuꞌu tyiquee naꞌ loꞌo nguꞌ nu ndyujuii jiꞌi̱ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo biꞌ. \v 11 Chañi chaꞌ lye tsa nguaꞌni lyaꞌ tiꞌ naꞌ jiꞌi̱ ñati̱ biꞌ, ngua tsa tiꞌ naꞌ chaꞌ xtyanu nguꞌ tsiyaꞌ ti chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. Juaꞌa̱ nguaꞌni naꞌ lcaa neꞌ laa jiꞌi̱ nguꞌ judío, masi quichi̱ loyuu re, masi quichi̱ tyijyuꞌ la su ngusna nguꞌ, chaꞌ ñasi̱ꞌ tsa naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. \s1 Ngusñi Pablo chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo \p \v 12 ’Loꞌo liꞌ ngua sca tsa̱ ndyaꞌa̱ naꞌ tyucui̱i̱ su tsaa quichi̱ Damasco. Ntsuꞌu quityi chacuayáꞌ nu nda sti joꞌó nu laca loo la jnaꞌ, chaꞌ cuaꞌni naꞌ la cuiꞌ cña cuxi biꞌ ca quichi̱ biꞌ. \v 13 Nde hora ngua, rey Agripa, liꞌ ndacaꞌa̱ sca xee tlyu jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nde cua̱; lcaa su ndu̱ cua loꞌo tyaꞌa ndyaꞌa̱ ya ngujuiꞌi̱ xee biꞌ lo yuu. Joꞌo la ngujuiꞌi̱ xee cuichaa, lye la ngujuiꞌi̱ xee biꞌ. \v 14 Lcaa ya nclyú ya tyucui̱i̱ biꞌ, chaꞌ ndyutsi̱i̱ tsa ya. Liꞌ nchcuiꞌ Ni xi loꞌo naꞌ; chaꞌcña ꞌna, chaꞌcña jiꞌi̱ nguꞌ judío nchcuiꞌ Ni loꞌo naꞌ: “Saulo, Saulo”, nacui̱ Ni jnaꞌ, “¿ni chaꞌ laca lye tsa nxu̱u̱ tyaꞌa nuꞌu̱ loꞌo naꞌ?” nacui̱ Ni. “La cuiꞌ ca nuꞌu̱ nduꞌni chaꞌ quicha tiꞌ ycuiꞌ nuꞌu̱; ñiꞌya̱ nduꞌni sca toro, juaꞌa̱ nduꞌni nuꞌu̱. Na ntyijiꞌi̱ quiyaꞌ toro la cuiꞌ seꞌi̱ su ndatu̱ nguꞌ yaca cha siyuꞌ niꞌ; loꞌo juaꞌa̱ nuꞌu̱, nduꞌni ñuꞌu̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ ca ti nuꞌu̱.” \v 15 “¿Tilaca laca nuꞌu̱, Xuꞌna?” ni naꞌ jiꞌi̱ Ni liꞌ. “Jesús laca naꞌ”, nacui̱ Ni. “Jiꞌi̱ ycuiꞌ naꞌ ndyuꞌni nuꞌu̱ chaꞌ ca quicha tiꞌ naꞌ”, nacui̱ Ni. \v 16 “Tyatu̱ nuꞌu̱ juani. Cua nguluꞌu loo naꞌ jinuꞌu̱ juani chaꞌ cuaꞌni nuꞌu̱ cña jnaꞌ, chaꞌ cachaꞌ nuꞌu̱ jiꞌi̱ xaꞌ ñati̱ chaꞌ cua naꞌa̱ nuꞌu̱ jnaꞌ tsa̱ juani. Loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu chaꞌ ta nuꞌu̱ chaꞌ loꞌo nguꞌ, lcaa ñaꞌa̱ chaꞌ nu culuꞌu naꞌ jinuꞌu̱ nde loo la. \v 17 Cuaꞌni lyaá naꞌ jinuꞌu̱ yaꞌ nguꞌ judío tyaꞌa cusu̱u̱ nuꞌu̱, loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ si cuaꞌni tyaala nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ culo naꞌ cña jinuꞌu̱ chaꞌ tsaa nuꞌu̱ slo nguꞌ xaꞌ tsuꞌ, \v 18 chaꞌ ñiꞌya̱ si ndyaꞌa̱ nguꞌ cuityi̱ꞌ, juaꞌa̱ ndyaꞌa̱ ñati̱ biꞌ chalyuu; ñiꞌya̱ si talya tsa ñaꞌa̱ su ndyaꞌa̱ nguꞌ, juaꞌa̱ ndyuꞌni nguꞌ biꞌ. Biꞌ chaꞌ ntsuꞌu chaꞌ culuꞌu nuꞌu̱ chaꞌ jnaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, chaꞌ xñi nguꞌ chaꞌ jnaꞌ. Liꞌ ngaꞌaa tyaꞌa̱ nguꞌ su talya ñaꞌa̱, ñiꞌya̱ si cuityi̱ꞌ ti nguꞌ; taca tyaꞌa̱ nguꞌ tyucui̱i̱ su xee cuentya jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, taca ñaꞌa̱ nguꞌ liꞌ. Satanás laca nu nclyo cña jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ juani, pana ca liꞌ caca nguꞌ ñati̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. Ntsuꞌu chaꞌ xñi nguꞌ biꞌ chaꞌ jnaꞌ, chaꞌ taca cuiꞌya ycuiꞌ Ni chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. Liꞌ caca stuꞌba chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ loꞌo ñati̱ nu cua lubii cresiya jiꞌi̱ xquiꞌya naꞌ”, nacui̱ ycuiꞌ Jesús ꞌna liꞌ. \s1 Ndaquiyaꞌ Pablo jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo yu \p \v 19 ’Cusuꞌ rey Agripa, cua nguaꞌni naꞌ cña nu ngulo Jesús jnaꞌ, nu loꞌo nguluꞌu loo Jesús jnaꞌ. \v 20 Clyo nguluꞌu naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ judío tyaꞌa na nu ndiꞌi̱ ca quichi̱ Damasco, chaꞌ culochu̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu tsa tyiquee nguꞌ jiꞌi̱ tya saꞌni la, chaꞌ xñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi liꞌ; loꞌo juaꞌa̱ xcuiꞌ chaꞌ tsoꞌo ntsuꞌu chaꞌ cuaꞌni nguꞌ liꞌ, chaꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ xaꞌ ñati̱ chaꞌ cua nguxcutsaꞌa̱ Ni cresiya jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ. La cuiꞌ juaꞌa̱ nguluꞌu naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ Jerusalén, loꞌo jiꞌi̱ nguꞌ lcaa quichi̱ nu ndiꞌi̱ loyuu su cuentya Judea re. Loꞌo liꞌ nguluꞌu naꞌ chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ. \v 21 Biꞌ chaꞌ ntejeyaꞌ nguꞌ judío tyaꞌa na jnaꞌ toꞌ laa tlyu, chaꞌ ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ cujuii nguꞌ jnaꞌ. \v 22 Ná sca ntiꞌ naꞌ lo cña re, chaꞌ nxtyucua ycuiꞌ Ndyosi jnaꞌ lcaa tsa̱ chaꞌ culuꞌu naꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Ni jiꞌi̱ lcaa ñati̱, masi jiꞌi̱ nguꞌ tlyu, masi jiꞌi̱ nguꞌ tiꞌi. La cuiꞌ ti chaꞌ nclyuꞌu naꞌ jiꞌi̱ nguꞌ juani ñiꞌya̱ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni la; cua nguscua nguꞌ lcaa chaꞌ nu caca nde loo la, loꞌo la cuiꞌ chaꞌ biꞌ laca nu nguscua jyoꞌo Moisés. \v 23 Cua nguscua nguꞌ chaꞌ lye tsa xcubeꞌ ñati̱ jiꞌi̱ nu Cristo biꞌ nde loo la; ntsuꞌu chaꞌ cajaa yu, loꞌo liꞌ Cristo laca nu clyo nu tyuꞌú chaca quiyaꞌ loꞌo cua ngujuii yu. Cua nguscua nguꞌ chaꞌ tyuꞌú yu chaca quiyaꞌ chaꞌ cuaꞌni lyaá Ni jiꞌi̱ lcaa na, masi nguꞌ judío tyaꞌa na, masi nguꞌ xaꞌ tsuꞌ. Juaꞌa̱ nclyuꞌu naꞌ jiꞌi̱ ñati̱. \s1 Ngua tsa tiꞌ Pablo chaꞌ xñi rey Agripa chaꞌ jiꞌi̱ Jesús \p \v 24 Nu loꞌo nchcuiꞌ Pablo juaꞌa̱ loꞌo nguꞌ, liꞌ lye nchcuiꞌ Festo loꞌo: \p ―Na loco nuꞌu̱, Pablo ―nacui̱ Festo jiꞌi̱―. Chaꞌ lye tsa nchcuiꞌ nuꞌu̱ lo quityi, biꞌ chaꞌ cua ngüichi̱ yaa hique nuꞌu̱ ―nacui̱. \p \v 25 Nguxacui̱ Pablo chaꞌ jiꞌi̱ nu cusuꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Siꞌi na loco naꞌ, cusuꞌ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ Festo―. Ná nguichi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ, xcuiꞌ chaꞌ liñi nda naꞌ loꞌo ma̱. \v 26 Cua jlo tiꞌ rey Agripa re, xquiꞌya chaꞌ nchca cuayáꞌ tiꞌ nu cusuꞌ chaꞌ biꞌ; biꞌ chaꞌ tlyu tyiquee naꞌ loꞌo nchcuiꞌ naꞌ loꞌo nu cusuꞌ re. Loꞌo juaꞌa̱ jlo tiꞌ nu cusuꞌ ñiꞌya̱ ngua chaꞌ biꞌ, chaꞌ siꞌi na cuaana ti ngua chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. \v 27 Cusuꞌ rey Agripa, ¿ha jlya tiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni? Jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ loꞌo nuꞌu̱ jlya tiꞌ chaꞌ biꞌ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ rey Agripa. \p \v 28 ―¿Ha yala ti ntiꞌ nuꞌu̱ chaꞌ caca naꞌ ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo? ―nacui̱ rey Agripa jiꞌi̱ Pablo liꞌ. \p \v 29 ―Masi yala ti, masi ca tiyaꞌ la ―nacui̱ Pablo―, tsoꞌo tsa si xñi lcaa tyaꞌa ma̱ chaꞌ biꞌ, loꞌo nuꞌu̱, rey Agripa, loꞌo lcaa cuꞌma̱ nu ndyuna ma̱ chaꞌ nuꞌ nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ tsa̱ juani; tsoꞌo tsa si caca stuꞌba chaꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo naꞌ loꞌo xñi ma̱ chaꞌ biꞌ liꞌ. Sca ti chaꞌ ná tsoꞌo, si sca̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ ma̱ loꞌo carena chcua̱ ñiꞌya̱ nu ngusca̱ꞌ nguꞌ jnaꞌ. \p \v 30 Cua ndye nchcuiꞌ Pablo loꞌo nguꞌ, liꞌ ndatu̱ rey, ndatu̱ gobernador loꞌo maꞌ Berenice, loꞌo juaꞌa̱ ndatu̱ lcaa nguꞌ nu ngaꞌa̱ loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 31 Nduꞌu nguꞌ lijya̱ nguꞌ nde liyaꞌ liꞌ. Nchcuiꞌ tsaca nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: \p ―Ná ntsuꞌu chaꞌ cuxi nu nguaꞌni nu quiꞌyu jua ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ―. Ná ntsuꞌu chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ yu, ni ná ntsuꞌu chaꞌ tyuꞌú yu neꞌ chcua̱. \p \v 32 Nchcuiꞌ Agripa loꞌo Festo liꞌ: \p ―Taca culaá na jiꞌi̱ yu re nquichaꞌ, si ná ngüijña ycuiꞌ yu chaꞌ ca cuayáꞌ jiꞌi̱ yu ca slo rey nu laca loo la ―nacui̱ Agripa jiꞌi̱ Festo. \c 27 \s1 Nda nguꞌ jiꞌi̱ Pablo ndyaa ca quichi̱ Roma \p \v 1 Loꞌo liꞌ ngua stuꞌba chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ chaꞌ ta nguꞌ jiꞌi̱ Pablo tsaa yu ca loyuu su cuentya Italia. Loꞌo naꞌ nu nscua̱ quityi re, ngutaꞌa̱ naꞌ loꞌo nguꞌ liꞌ. Ngulo nguꞌ cña jiꞌi̱ sca capitán jiꞌi̱ sendaru nu naa Julio chaꞌ tsaa loꞌo jiꞌi̱ Pablo loꞌo xaꞌ preso. Julio laca capitán jiꞌi̱ taju sendaru nu cuentya jiꞌi̱ Augusto. \v 2 Loꞌo juaꞌa̱ ndyaa Aristarco nguꞌ Tesalónica loꞌo ya. (Quichi̱ Tesalónica ndiꞌi̱ ca loyuu su cuentya Macedonia.) Ndyaa ya ndyatí̱ ya neꞌ sca yaca niꞌi̱ nu cua tsaa ti nde tyu̱u̱ tyaꞌa quichi̱ nde loyuu su cuentya Asia. Loꞌo juaꞌa̱ quichi̱ tyi xuꞌna yaca niꞌi̱ biꞌ naa Adramitio. \v 3 Nduꞌu ya ndyaa ya liꞌ, ca chaca tsa̱ ndyalaa ya ca quichi̱ Sidón. Tsoꞌo tsa tyiquee nu Julio biꞌ, nda biꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Pablo chaꞌ tsaa yu slo tyaꞌa tsoꞌo yu nu ndiꞌi̱ quichi̱ biꞌ, chaꞌ xtyucua xi tyaꞌa yu jiꞌi̱ yu. \v 4 Loꞌo liꞌ nduꞌu ya ndyaa ya chaca quiyaꞌ loꞌo yaca niꞌi̱ biꞌ. Cacua ti tuꞌba yuu Chipre nteje tacui ya liꞌ; laꞌa tsuꞌ coca ndyanu loyuu btyi biꞌ, chaꞌ ná nda cuiꞌi̱ chacuayáꞌ tsaa ya chaca tsuꞌ loyuu biꞌ. \v 5 Juaꞌa̱ ngua chaꞌ ndyaa ya tyucui̱i̱ lo tyujoꞌo nu nteje tacui cacua ti tuꞌba yuu Cilicia loꞌo Panfilia, ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu ndyalaa ya quichi̱ Mira ca loyuu su cuentya Licia. \p \v 6 Ca quichi̱ biꞌ ngujui chaca yaca niꞌi̱ jiꞌi̱ capitán jiꞌi̱ sendaru biꞌ. Quichi̱ tyi xuꞌna yaca niꞌi̱ biꞌ naa Alejandría. Na cua tsaa ti biꞌ ca loyuu su cuentya Italia, biꞌ chaꞌ ngulo capitán biꞌ cña jiꞌi̱ ya chaꞌ tyatí̱ ya neꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ, chaꞌ tsaa loꞌo jiꞌi̱ ya ndejua. \v 7 Tyu̱u̱ tsa tsa̱ ngutaꞌa̱ ya lo hitya liꞌ, chaꞌ tiyaꞌ tsa ndyaꞌa̱ yaca niꞌi̱ biꞌ. Lquiꞌya ti ndyalaa ya cacua ti quichi̱ Gnido liꞌ, chaꞌ lye tsa nguaꞌa cuiꞌi̱ jiꞌi̱ yaca niꞌi̱ biꞌ. Liꞌ nteje tacui ya cacua ti toꞌ quichi̱ Salmón chaꞌ tsaa ya cacua la toꞌ yuu nu naa Creta nu ndiꞌi̱ claꞌbe tyujoꞌo, chaꞌ ngaꞌaa ndyaca lye cuiꞌi̱ nde jua, ngua tiꞌ nguꞌ. \v 8 Tiyaꞌ tsa ndyaꞌa̱ yaca niꞌi̱ biꞌ, laja loꞌo nteje tacui cacua ti toꞌ loyuu biꞌ; liꞌ ndyalaa ya su naa Buenos Puertos, nu ndiꞌi̱ cacua ti quichi̱ Lasea. \p \v 9 Cua quiñaꞌa̱ tsa tsa̱ ngunaꞌ jiꞌi̱ ya xquiꞌya cuiꞌi̱ biꞌ, chaꞌ lquiꞌya tsa cua nteje tacui yaca niꞌi̱ lo tyujoꞌo tyucui̱i̱ su lijya̱ ya ca Buenos Puertos. Cua ndyatí̱ coꞌ tlyaꞌ nu lye tsa ndyaca cuiꞌi̱ tlyaꞌ liꞌ; biꞌ chaꞌ nchcuiꞌ Pablo loꞌo nguꞌ nu laca loo liꞌ: \p \v 10 ―Ngaꞌaa tsoꞌo chaꞌ tsaa la na juani, cusuꞌ ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―. Cua ngua tii naꞌ chaꞌ quiñuꞌu̱ yaca niꞌi̱ re, chcunaꞌ lcaa yuꞌba liꞌ ―nacui̱―, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu nu cajaa lo hitya liꞌ. \p \v 11 Pana ná ndyuna capitán jiꞌi̱ sendaru chaꞌ nu nchcuiꞌ Pablo loꞌo; jlo la tiꞌ nguꞌ nu nclyaꞌ yaꞌ yaca niꞌi̱ loꞌo nu laca loo jiꞌi̱ yaca niꞌi̱ biꞌ, ngua tiꞌ nguꞌ. \v 12 Tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ, ngulacua tiꞌ nguꞌ chaꞌ tsoꞌo la si tya tsaa la yaca niꞌi̱ biꞌ ca quichi̱ Fenice ca nde loo la xi; la cuiꞌ loyuu Creta biꞌ ndiꞌi̱ quichi̱ Fenice, pana nde loo la xi. Jlo tiꞌ nguꞌ chaꞌ nde quichi̱ Fenice tsoꞌo la tyanu yaca niꞌi̱ tyucui tyempo tlyaꞌ, chaꞌ ná ndyaca lye cuiꞌi̱ tlyaꞌ ndejua; biꞌ chaꞌ ná tsoꞌo tyanu yaca niꞌi̱ ca Buenos Puertos, ngua tiꞌ nguꞌ. \s1 Lye tsa ndyaca cuiꞌi̱ lo tyujoꞌo \p \v 13 Loꞌo liꞌ nguxana ndyaca sca cuiꞌi̱ tsoꞌo, biꞌ chaꞌ ngulacua tiꞌ nguꞌ chaꞌ tsoꞌo la masi tsaa clya ya ca quichi̱ Fenice biꞌ. Nduꞌu ya ndyaa ya loꞌo yaca niꞌi̱ liꞌ. Ndyanu ya cacua ti toꞌ loyuu su cuentya Creta biꞌ, \v 14 pana tiyaꞌ la ngutsaꞌa̱ cuiꞌi̱; chaca quiyaꞌ tyaala tsa ngua biꞌ liꞌ, chaꞌ nde lo yuu btyi biꞌ lijya̱ cuiꞌi̱. Tyaala tsa cuiꞌi̱ nu naa Nordeste biꞌ, \v 15 nducuniꞌi̱ cuiꞌi̱ biꞌ jiꞌi̱ yaca niꞌi̱ macala su ntiꞌ tsaa loꞌo jiꞌi̱ ya liꞌ. \v 16 Nteje tacui ya cacua ti su ndiꞌi̱ sca yuu claꞌbe sube ti nu naa Clauda; joꞌo la xi ngua cuiꞌi̱ sca hora ti liꞌ, biꞌ chaꞌ sa cuꞌ ti ntucua laqui ya jiꞌi̱ canoa chaꞌ tyuꞌu biꞌ lo hitya, chaꞌ xcoꞌo ya jiꞌi̱ neꞌ yaca niꞌi̱. Ntucua ju̱u̱ hique canoa biꞌ, chaꞌ tyucua laqui ya jiꞌi̱. \v 17 Nu loꞌo cua ndyuꞌu coꞌo canoa biꞌ, liꞌ ngüixi̱i̱ nguꞌ reta tonu siiꞌ tyiꞌi̱ ca chu̱ꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ, chaꞌ ná culaꞌa clyooꞌ jiꞌi̱ yaca niꞌi̱. Ntsi̱i̱ tsa nguꞌ si tyacua ya su lati hitya claꞌbe tyujoꞌo, ca lo yusi̱ nu naa Sirte, biꞌ chaꞌ ndaꞌya nguꞌ tasá nu ngutacui lo yaca niꞌi̱ chaꞌ ngaꞌaa tucuniꞌi̱ cuiꞌi̱ jiꞌi̱ lateꞌ biꞌ, chaꞌ ngaꞌaa xna loꞌo lye cuiꞌi̱ jiꞌi̱ yaca niꞌi̱ biꞌ liꞌ. \v 18 Ca chaca tsa̱ ñaꞌa̱ ti lye tsa ndyaca cuiꞌi̱, loꞌo juaꞌa̱ lye tsa ntyijiꞌi̱ clyooꞌ jiꞌi̱ yaca niꞌi̱, biꞌ chaꞌ nguxana nguꞌ nchcua̱a̱ nguꞌ yuꞌba nu ntsuꞌu neꞌ yaca niꞌi̱ lo hitya tyujoꞌo. \v 19 Tsa̱ nchca tyuna, liꞌ nchcua̱a̱ ya lcaa yaꞌ xña nu ntucua jiꞌi̱ yaca niꞌi̱ biꞌ, nu nduꞌni nguꞌ cña loꞌo nquichaꞌ; loꞌo yaꞌ ycuiꞌ ya nguxcua̱a̱ ya yaꞌ xña biꞌ lo hitya. \v 20 Tyu̱u̱ tsa̱ ngaꞌaa naꞌa̱ ya xee cuichaa liꞌ, ngaꞌaa naꞌa̱ ya cualya loꞌo cuii nu ngaꞌa̱ nde cua̱, hasta loꞌo ngaꞌaa tyuꞌú ya xquiꞌya cuiꞌi̱ tyaala biꞌ, ngulacua tiꞌ ya. \p \v 21 Cua ngua tyu̱u̱ tsa̱ nu ngaꞌaa ndyacu ya tsiyaꞌ ti, biꞌ chaꞌ ndatu̱ Pablo chaꞌ chcuiꞌ yu loꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ na ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―, tsoꞌo la ngua si cua ngüiꞌya ma̱ cuentya jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱ tya clyo, chaꞌ tyanu na ca loyuu su cuentya Creta biꞌ. Juani ngunaꞌ yuꞌba jiꞌi̱ ma̱, loꞌo juaꞌa̱ cua ngunuꞌu̱ yaca niꞌi̱ re. \v 22 Pana cuaꞌni tlyu tyiquee ma̱ juani, taca jlya tiꞌ ma̱ chaꞌ ni sca ma̱ ná nscua chaꞌ cajaa ma̱, masi chcunaꞌ yaca niꞌi̱ re. \v 23 Jlo tiꞌ ma̱ chaꞌ ycuiꞌ Ndyosi laca nu Xuꞌna naꞌ, chaꞌ cña jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni ndyuꞌni naꞌ. Talya ti nguluꞌu loo sca xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi ꞌna; \v 24 ndiꞌya̱ nchcuiꞌ nu biꞌ loꞌo naꞌ: “Ná cutsi̱i̱ nuꞌu̱, Pablo”, nacui̱ xca̱ biꞌ jnaꞌ. “Na cua nscua chaꞌ tyatu̱ nuꞌu̱ slo rey jiꞌi̱ nguꞌ romano nu laca loo la”, nacui̱, “biꞌ chaꞌ cuaꞌni lyaá ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ lcaa nguꞌ tyaꞌa ndyaꞌa̱ nuꞌu̱ neꞌ yaca niꞌi̱ re xquiꞌya nuꞌu̱, chaꞌ nuꞌu̱ laca tuꞌba jiꞌi̱ Ni.” \v 25 Cuaꞌni tlyu tyiquee ma̱ lacua. Jlya tiꞌ naꞌ chaꞌ nu cua nchcuiꞌ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo naꞌ; jlo tiꞌ naꞌ chaꞌ caca chaꞌ jiꞌna ñiꞌya̱ nu nacui̱ xca̱ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi jnaꞌ, \v 26 masi clyo ntsuꞌu chaꞌ tsaa loꞌo cuiꞌi̱ jiꞌna ca sca loyuu claꞌbe tyujoꞌo. \p \v 27 Cua ndye tucua semana nu ndyaa loꞌo cuiꞌi̱ jiꞌi̱ ya juaꞌa̱ ti, ca liꞌ ndyalaa ya sca tyujoꞌo su nchcuiꞌ nguꞌ jiꞌi̱, tyujoꞌo Adria. Ngua claꞌbe talya nu loꞌo ngua tii nguꞌ nu nclyaꞌ yaꞌ yaca niꞌi̱ chaꞌ ntsuꞌu yuu btyi cacua ti; \v 28 biꞌ chaꞌ ngusuꞌba cuayáꞌ nguꞌ jiꞌi̱ hitya, ni tsa lo cuayáꞌ clyaa hitya. Liꞌ nquije chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ chaꞌ calaa tyii ntucua scuá metro cuayáꞌ clyaa hitya biꞌ. Ca nde loo la xi ngusuꞌba cuayáꞌ nguꞌ jiꞌi̱ hitya chaca quiyaꞌ, calaa ntucua cati ti metro cuayáꞌ clyaa hitya liꞌ. \v 29 Ntsi̱i̱ nguꞌ si tyaꞌni caꞌa̱ siyuꞌ yaca niꞌi̱ chu̱ꞌ quee tlyu, biꞌ chaꞌ nguxlyuꞌu nguꞌ jacua tyaꞌa chcua̱ ngratu lo ju̱u̱ nde siyuꞌ yaca niꞌi̱, chaꞌ ngaꞌaa tyaꞌa̱ la. Loꞌo liꞌ ndyutsi̱i̱ tya nguꞌ ndiꞌi̱ nguꞌ, ntajatya nguꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu quixee chaca tsa̱. \v 30 Laja liꞌ nu nguꞌ nu ndyalaꞌ yaꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ ni, cuaana ti ndaꞌya nguꞌ jiꞌi̱ canoa lo hitya loꞌo ju̱u̱; chaꞌ cuiñi ti nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ cua tsaa ti nguꞌ xlyuꞌu nguꞌ xaꞌ chcua̱ ngratu nde que yaca niꞌi̱, chaꞌ ngua tiꞌ nguꞌ tyaa nguꞌ cuaana ti neꞌ canoa biꞌ. \v 31 Liꞌ nchcuiꞌ Pablo loꞌo sendaru, juaꞌa̱ loꞌo capitán jiꞌi̱ nguꞌ: \p ―Si ná tyanu nguꞌ nu ndyalaꞌ yaꞌ yaca niꞌi̱, cajaa lcaa ma̱ neꞌ hitya ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ sendaru. \p \v 32 Hora ti ngusiꞌyu sendaru ju̱u̱ nu ndyaaca̱ꞌ jiꞌi̱ canoa liꞌ, nguxtyú nguꞌ jiꞌi̱ juaꞌa̱ ti lo hitya, ndyaa liꞌ; ná loꞌo ñati̱ ndyaa. \p \v 33 Cua quixee ti chaca tsa̱, liꞌ nchcuiꞌ Pablo loꞌo nguꞌ chaꞌ cacu nguꞌ xi. \p ―Cua ndye tucua semana juani ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―, loꞌo ná ndyacu ma̱ tsiyaꞌ ti, ni ná ngujuaꞌ tsoꞌo ma̱ ―nacui̱―. \v 34 Tsoꞌo la si cacu ma̱ xi juani chaꞌ caja juersa jiꞌi̱ ma̱. Ni sca cuꞌma̱ ná nscua chaꞌ cajaa ma̱, ni ná ca quicha ma̱. \p \v 35 Loꞌo ndye nchcuiꞌ Pablo loꞌo nguꞌ, liꞌ ngusñi yu sca xlyá. Ndya yu xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi slo lcaa nguꞌ, ngusaꞌbe yu xlyá biꞌ, ndyacu yu liꞌ. \v 36 Tsoꞌo la ngua tyiquee nguꞌ chaꞌ naꞌa̱ nguꞌ ñiꞌya̱ nu nguaꞌni Pablo, biꞌ chaꞌ ndyacu lcaa nguꞌ xi liꞌ; \v 37 tucua siyento ntucua snayala tyii ntucua scuá tyaꞌa ñati̱, tsa lo cua tyaꞌa ya ntsuꞌu ya neꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ. \v 38 Lcaa nguꞌ ndyacu nguꞌ ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu nguaalaꞌ tiꞌ nguꞌ. Liꞌ ngulo nguꞌ yuꞌba jiꞌi̱, ndye nguxcua̱a̱ nguꞌ jiꞌi̱ lcaa siꞌyu trigo biꞌ lo hitya, chaꞌ ca lasa la xi yaca niꞌi̱ liꞌ. \s1 Ndye chaꞌ jiꞌi̱ yaca niꞌi̱ \p \v 39 Loꞌo nguxee chaca tsa̱, liꞌ naꞌa̱ ya chaꞌ cua ndyalaa ya sca toꞌ yuu, pana ná ngüiꞌya nguꞌ cuentya macala laca su ndyalaa ya. Naꞌa̱ nguꞌ su ngaꞌa̱ xi yusi̱ toꞌ yuu btyi biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ti̱ ti nscua hitya ca biꞌ. Ngua tiꞌ nguꞌ chaꞌ tsoꞌo la si xtyii yaca niꞌi̱ lo yusi̱i̱ biꞌ, si caja ñiꞌya̱ nu tyeje tacui yaca niꞌi̱ cajua; \v 40 biꞌ chaꞌ ngusiꞌyu nguꞌ reta jiꞌi̱ chcua̱ ngratu su ndyaaca̱ꞌ yaca niꞌi̱ nde siyuꞌ, ndyanu chcua̱ ngratu neꞌ hitya. Liꞌ ngusati̱ꞌ nguꞌ yaꞌ yaca niꞌi̱, ngutacui nguꞌ tasá lo yaca chaꞌ tucuniꞌi̱ cuiꞌi̱ jiꞌi̱ yaca niꞌi̱ tsaa ca biꞌ. \v 41 Ndyaa ya liꞌ, ndyalaa yaca niꞌi̱ sca seꞌi̱ su nxna tucua tyaꞌa yaꞌ hitya. Lati tsa hitya jua xquiꞌya yusi̱, biꞌ chaꞌ ndyaa scua hique yaca niꞌi̱ lo yusi̱ biꞌ liꞌ, nguxana nclyaꞌa clyooꞌ tonu jiꞌi̱ siyuꞌ yaca niꞌi̱ biꞌ liꞌ. \v 42 Ngulacua tiꞌ sendaru chaꞌ si ntsuꞌu chaꞌ xcuatya nguꞌ lo hitya, loꞌo ti xna lcaa preso jiꞌi̱ nguꞌ; biꞌ chaꞌ ngulacua tiꞌ nguꞌ chaꞌ tsoꞌo la cujuii nguꞌ jiꞌi̱ lcaa preso yala ti. \v 43 Pana ná nda capitán chacuayáꞌ jiꞌi̱ sendaru chaꞌ cujuii nguꞌ jiꞌi̱ preso, chaꞌ ná ntiꞌ capitán biꞌ cujuii jiꞌi̱ Pablo. Liꞌ ngulo capitán cña jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu nchca jiꞌi̱ nguꞌ xcuatya nguꞌ, chaꞌ tsaa nguꞌ lo hitya chaꞌ tyuꞌu tsoꞌo ti nguꞌ ca loyuu btyi; \v 44 nguꞌ nu ná nchca xcuatya ni, ntsuꞌu chaꞌ xñi nguꞌ ngocaꞌ, masi xñi nguꞌ yuꞌbe yaca niꞌi̱ ti biꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ tsoꞌo ti ndyalaa lcaa ya toꞌ yuu btyi biꞌ liꞌ. \c 28 \s1 Ndiꞌi̱ Pablo loyuu su cuentya Malta nde claꞌbe tyujoꞌo \p \v 1 Cua nduꞌu ya toꞌ tyujoꞌo, loꞌo liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ ca tyi loꞌo ya chaꞌ loyuu su ca tyi nguꞌ biꞌ naa Malta. \v 2 Nguaꞌni tyaꞌna tiꞌ nguꞌ ca tyi jiꞌi̱ ya liꞌ; nguxtyuꞌu nguꞌ sca quiiꞌ tlyu toꞌ hitya, xquiꞌya chaꞌ ndaꞌya tyo, loꞌo juaꞌa̱ tlyaꞌ tsa ndyaca, liꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ya chaꞌ tsaa ya toꞌ lquiiꞌ chaꞌ ca chcatsu̱ ya xi. \v 3 Ndyaa Pablo xi xaca, liꞌ ngusta yu la xi yaca lo quiiꞌ; chaꞌ tyiqueꞌ tsa, hora ti ndyuꞌu tucua sca cuaña tyaala nu ndyacu yaꞌ yu, liꞌ ndyanu ndacui cuaña yaꞌ yu. \v 4 Naꞌa̱ nguꞌ ca tyi jiꞌi̱ cuaña nu ndacui yaꞌ Pablo, loꞌo hora ti nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ liꞌ: \p ―Ñati̱ nu cua ndyujuii jiꞌi̱ tyaꞌa laca nu quiꞌyu cua ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ―. Masi cua ngulaá yu jiꞌi̱ tyujoꞌo, pana cajaa yu juani, chaꞌ ñati̱ xñaꞌa̱ laca yu. \p \v 5 Liꞌ nchquiña Pablo yaꞌ yu chaꞌ xtyú jiꞌi̱ cuaña lo quiiꞌ, ngua tiꞌ yu. Ná sca ngua jiꞌi̱ yu liꞌ. \v 6 Ntajatya nguꞌ ca tyi, ñaꞌa̱ tsa nguꞌ jiꞌi̱ yu si tyacuí̱ qui̱i̱ yaꞌ Pablo, si clyú yu lo yuu chaꞌ cajaa yu, ngua tiꞌ nguꞌ. Tyiqueeꞌ ntajatya nguꞌ, liꞌ naꞌa̱ nguꞌ chaꞌ ná sca ngua jiꞌi̱ Pablo; xaꞌ ngulacua tiꞌ nguꞌ liꞌ, xaꞌ chaꞌ nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo tyaꞌa nguꞌ: \p ―Sca joꞌó laca nu quiꞌyu re ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa nguꞌ liꞌ. \p \v 7 Cacua ti su ndiꞌi̱ ya cua nscua xi yuu jiꞌi̱ sca nu cusuꞌ nu naa Publio. Loꞌo nu Publio ni, laca biꞌ loo jiꞌi̱ yuu claꞌbe nu naa Malta biꞌ. Liꞌ nchcuiꞌ ycuiꞌ nu cusuꞌ biꞌ loꞌo ya chaꞌ tsaa ya ca toꞌ tyi ycuiꞌ. Ndyaa ya liꞌ; sna tsa̱ ngutiꞌi̱ ya loꞌo nu cusuꞌ biꞌ, loꞌo tsoꞌo tsa ngua tyiquee nu cusuꞌ biꞌ ñaꞌa̱ jiꞌi̱ ya. \v 8 Ngua quicha sti Publio; ntsuꞌu tyiqueꞌ jiꞌi̱, loꞌo juaꞌa̱ cutseꞌ tañi ndyuꞌni jiꞌi̱. Ndyaa naꞌa̱ Pablo jiꞌi̱ sti Publio biꞌ liꞌ. Nchcuiꞌ yu loꞌo ycuiꞌ Ndyosi cuentya jiꞌi̱ nu quicha biꞌ, ngusta yaꞌ yu chu̱ꞌ nu quicha; hora ti ngua tsoꞌo nu quicha biꞌ liꞌ. \v 9 Loꞌo liꞌ ngujui chaꞌ biꞌ jiꞌi̱ lcaa nguꞌ quicha nu ndiꞌi̱ loyuu biꞌ, cuati ndyalaa nguꞌ slo ya chaꞌ cuaꞌni Pablo joꞌo jiꞌi̱ nguꞌ; ndyaca tsoꞌo nguꞌ biꞌ liꞌ. \v 10 Quiñaꞌa̱ tsa chaꞌ tsoꞌo nda nguꞌ jiꞌi̱ ya liꞌ, loꞌo juaꞌa̱ lye tsa nguaꞌni chi̱ nguꞌ loo ya ñaꞌa̱ cuayáꞌ nu nduꞌu ya ndyaa ya. La cuiꞌ tsa̱ biꞌ, ñaa loꞌo nguꞌ jiꞌi̱ lcaa na nu lyiji jiꞌi̱ ya, ngusuꞌba nguꞌ jiꞌi̱ neꞌ yaca niꞌi̱ chaꞌ tsaa ya loꞌo. \s1 Ndyalaa Pablo ca quichi̱ Roma \p \v 11 Sna coꞌ ngutiꞌi̱ ya loyuu su cuentya Malta biꞌ, liꞌ ndyatí̱ ya neꞌ sca yaca niꞌi̱ chaꞌ tyaa ya; na cua ndyanu yaca niꞌi̱ biꞌ nde Malta tyucui tyempo tlyaꞌ. Alejandría naa quichi̱ tyi xuꞌna yaca niꞌi̱ biꞌ, loꞌo juaꞌa̱ cua ndu̱ lcui̱ joꞌó que yaca niꞌi̱ biꞌ, la cuiꞌ lcui̱ joꞌó culacaꞌ Cástor loꞌo Pólux. (Juaꞌa̱ naa joꞌó biꞌ.) Nduꞌu ya ndyaa ya loꞌo yaca niꞌi̱ biꞌ liꞌ. \v 12 Xti ti tsa̱ ngua loꞌo ndyalaa ya ca quichi̱ Siracusa, loꞌo liꞌ sna tsa̱ ngutiꞌi̱ ya quichi̱ biꞌ. \v 13 Xaꞌ nduꞌu ya liꞌ, ndyaa yaca niꞌi̱ cacua ti toꞌ yuu btyi chaꞌ tyalaa ya ca quichi̱ Regio. Ca chaca tsa̱ tsoꞌo tsa ndyaca cuiꞌi̱, biꞌ chaꞌ tsa̱ nchca tyuna ndyalaa ya ca quichi̱ Puteoli. \v 14 Ca biꞌ ndyacua tyaꞌa ya loꞌo tyu̱u̱ tyaꞌa nguꞌ nu laca tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo. Nchcuiꞌ nguꞌ loꞌo ya chaꞌ tyanu ya slo nguꞌ, biꞌ chaꞌ cati tsa̱ ngutiꞌi̱ ya loꞌo nguꞌ biꞌ. Liꞌ nduꞌu ya ndyaa ya tyucui̱i̱ nu ndyaa quichi̱ Roma. \v 15 Cua ngujui chaꞌ jiꞌi̱ tyaꞌa ñati̱ jiꞌi̱ Jesucristo nu ca tyi nde Roma chaꞌ cua lijya̱ ya tyucui̱i̱, biꞌ chaꞌ nduꞌu nguꞌ toꞌ tyi nguꞌ lijya̱ nguꞌ chaꞌ tyacua tyaꞌa nguꞌ loꞌo ya tyucui̱i̱. Ndyacua tyaꞌa ya loꞌo sca taju nguꞌ biꞌ ca quichi̱ Foro de Apio, loꞌo liꞌ ndyacua tyaꞌa ya loꞌo chaca taju nguꞌ ca su naa Tres Tabernas; ndya tsa Pablo xlyaꞌbe jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi loꞌo naꞌa̱ yu jiꞌi̱ ca taꞌa nguꞌ biꞌ, ngua tlyu la tyiquee yu liꞌ. \v 16 Ndyalaa ya ca quichi̱ tlyu nu naa Roma liꞌ, ndyalaa loꞌo capitán jiꞌi̱ lcaa preso biꞌ slo xuꞌna chaca latya sendaru nu ndiꞌi̱ cua̱ cajua. Loꞌo liꞌ nda nguꞌ chacuayáꞌ jiꞌi̱ Pablo chaꞌ tyiꞌi̱ yu xaꞌ niꞌi̱, masi ñaꞌa̱ ti ndiꞌi̱ sca sendaru cua̱ jiꞌi̱ yu lcaa hora. \s1 Nguluꞌu Pablo chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ nu Xuꞌna na ca Roma \p \v 17 Cua ngua sna tsa̱ tya loꞌo ndyalaa ya ca quichi̱ Roma, liꞌ nda Pablo chaꞌ ndyaa slo nguꞌ cusuꞌ jiꞌi̱ taju tyaꞌa nguꞌ judío nu ndiꞌi̱ quichi̱ biꞌ. Ndyuꞌu tiꞌi̱ nguꞌ slo Pablo liꞌ: \p ―Cuꞌma̱ nguꞌ cusuꞌ tyaꞌa na ―nacui̱ Pablo jiꞌi̱ nguꞌ―, ná sca chaꞌ cuxi nguaꞌni naꞌ loꞌo nguꞌ judío tyaꞌa na; ná sca chaꞌ cuxi nguaꞌni naꞌ cuentya jiꞌi̱ chaꞌ cusuꞌ nu jlya tiꞌ na, nu nda jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna loꞌo na. Pana ntejeyaꞌ nguꞌ jnaꞌ ca Jerusalén, preso laca naꞌ loꞌo nda nguꞌ jnaꞌ yaꞌ nguꞌ romano. \v 18 Ngua cuayáꞌ jnaꞌ loꞌo nguꞌ romano biꞌ liꞌ; pana nacui̱ nguꞌ biꞌ chaꞌ ná ntsuꞌu quiꞌya ꞌna xquiꞌya biꞌ cujuii nguꞌ jnaꞌ. Ngua tiꞌ nguꞌ biꞌ cuaꞌni lyaá nguꞌ jnaꞌ liꞌ. \v 19 Ná ntajaꞌa̱ nu laca loo jiꞌi̱ nguꞌ judío tyaꞌa na tsiyaꞌ ti. Su cua ndye, liꞌ ngüijña naꞌ chaꞌ ca cuayáꞌ jnaꞌ loꞌo rey jiꞌi̱ nguꞌ romano nu laca loo la, nu ndiꞌi̱ quichi̱ re, masi ná ntiꞌ naꞌ sta naꞌ quiꞌya jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa quichi̱ tyi na. \v 20 Loꞌo nu juani ntiꞌ naꞌ ñaꞌa̱ naꞌ jiꞌi̱ ma̱ chaꞌ chcuiꞌ naꞌ loꞌo ma̱, biꞌ chaꞌ cua nda naꞌ chaꞌ lijya̱ slo ma̱, chaꞌ cuaꞌni ma̱ chaꞌ tsoꞌo ca̱a̱ ma̱ ca slo naꞌ. Ca taꞌa na laca na nguꞌ Israel; juaꞌa̱ ntajatya tsa na jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi, ni jacuaꞌ cuaꞌni Ni lcaa chaꞌ nu cua nchcuiꞌ Ni loꞌo jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna cua saꞌni la. Loꞌo naꞌ, jlya tiꞌ naꞌ chaꞌ biꞌ stuꞌba ti loꞌo cuꞌma̱, biꞌ chaꞌ ngusca̱ꞌ nguꞌ jnaꞌ loꞌo carena chcua̱ re. \p \v 21 Nguxacui̱ nguꞌ cusuꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Pablo liꞌ: \p ―Bilya tyalaa ni sca quityi slo ya nu cua nguscua nguꞌ nu ndiꞌi̱ loyuu su cuentya Judea chaꞌ chcuiꞌ chaꞌ jinuꞌu̱ loꞌo ya ―nacui̱ nguꞌ jiꞌi̱ Pablo―. Bilya tyalaa xaꞌ nguꞌ judío tyaꞌa na nu ntiꞌ chcuiꞌ chaꞌ cuxi jinuꞌu̱ loꞌo ya ―nacui̱ nguꞌ―. \v 22 Ntiꞌ ya cuna ya tyucui ñaꞌa̱ chaꞌ nu ntsuꞌu chaꞌ ta nuꞌu̱ loꞌo ya cuentya jiꞌi̱ tyucui̱i̱ cucui biꞌ, chaꞌ jlo tiꞌ ya chaꞌ lcaa quichi̱ ntsuꞌu nguꞌ nu ñasi̱ꞌ tsa jiꞌi̱ nguꞌ nu cua ngusñi tyucui̱i̱ biꞌ. \p \v 23 Liꞌ ngüiñi chaꞌ jiꞌi̱ nguꞌ ni tsa̱ tyuꞌu tiꞌi̱ lcaa nguꞌ slo Pablo. Tsa̱ biꞌ quiñaꞌa̱ tsa ñati̱ ndyuꞌu tiꞌi̱ slo yu. Tyucui tsa̱ nguluꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ; nguluꞌu yu ñiꞌya̱ nu nclyo ycuiꞌ Ndyosi cña, ñiꞌya̱ ngua chaꞌ nu nguscua jyoꞌo Moisés cuentya jiꞌi̱ Ni, ñiꞌya̱ ngua chaꞌ nu nguscua jyoꞌo cusuꞌ nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ Ni lo quityi loꞌo nchcuiꞌ nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Jesús. \v 24 Ntsuꞌu nguꞌ nu jlya tiꞌ chaꞌ nu nchcuiꞌ Pablo loꞌo nguꞌ liꞌ, loꞌo juaꞌa̱ ntsuꞌu nguꞌ nu ná jlya tiꞌ chaꞌ biꞌ tsiyaꞌ ti; \v 25 ná nchca ca stuꞌba tyiquee nguꞌ. Liꞌ ngua tiꞌ nguꞌ tyaa nguꞌ, pana xaꞌ nchcuiꞌ Pablo loꞌo nguꞌ: \p ―Liñi tsa chaꞌ nu nda Xtyiꞌi ycuiꞌ Ndyosi loꞌo jyoꞌo Isaías nu ngua tuꞌba jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi nu ngua saꞌni, chaꞌ nu nchcuiꞌ biꞌ loꞌo jyoꞌo cusuꞌ jiꞌna. Ndiꞌya̱ ntsuꞌu chaꞌ biꞌ: \q1 \v 26 Tsaa nuꞌu̱ slo nguꞌ jua chaꞌ chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo nguꞌ cua ñaꞌa̱ ca chaꞌ nu ta naꞌ loꞌo nuꞌu̱, nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi. \q1 Ndiꞌya̱ chcuiꞌ nuꞌu̱ loꞌo nguꞌ: \q1 Ná tyiqueeꞌ cuna ma̱ chaꞌ jnaꞌ, pana ná ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ ñiꞌya̱ ndyuꞌu chaꞌ nu cua ndyuna ma̱; \q1 ná tyiqueeꞌ ñaꞌa̱ ma̱ chaꞌ jnaꞌ, pana ná ta ma̱ cuentya ni chaꞌ nu cua naꞌa̱ ma̱. \q1 \v 27 Tacalya tsa cresiya jiꞌi̱ nguꞌ tyaꞌa ma̱, chaꞌ ná ntiꞌ nguꞌ biꞌ taquiyaꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ nu nchcuiꞌ naꞌ tsiyaꞌ ti. \q1 Ná nduna tsoꞌo nguꞌ biꞌ, xquiꞌya chaꞌ ná ntajaꞌa̱ nguꞌ ca cuayáꞌ tiꞌ nguꞌ chaꞌ jnaꞌ; \q1 ná ntiꞌ nguꞌ biꞌ ta nguꞌ cuentya, chaꞌ ná nchca jiꞌi̱ nguꞌ ñaꞌa̱ tsoꞌo nguꞌ; \q1 ná ntajaꞌa̱ nguꞌ biꞌ culochu̱ꞌ nguꞌ jiꞌi̱ chaꞌ cuxi nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ. \q1 Biꞌ chaꞌ ná nchca cuiꞌya naꞌ chaꞌ clyu tiꞌ jiꞌi̱ nguꞌ xquiꞌya chaꞌ cuxi biꞌ. \m Juaꞌa̱ nacui̱ ycuiꞌ Ndyosi jiꞌi̱ nguꞌ. \v 28 Taca ca cuayáꞌ tiꞌ ma̱ juani chaꞌ cua nguxana Ni nda Ni chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ni ndyaa ca su ndiꞌi̱ nguꞌ xaꞌ tsuꞌ; tyajaꞌa̱ Ni cuityi̱ Ni quiꞌya nu ntsuꞌu jiꞌi̱ nguꞌ biꞌ, nu loꞌo xñi nguꞌ chaꞌ jiꞌi̱ Ni. Loꞌo juaꞌa̱ ngaꞌaa caca tye chaꞌ biꞌ juani, chañi chaꞌ cuna nguꞌ biꞌ chaꞌ jiꞌi̱ ycuiꞌ Ndyosi. \p \v 29 Loꞌo ndye nchcuiꞌ Pablo, liꞌ nduꞌu ca taꞌa nguꞌ judío ndyaa nguꞌ; pana lye tsa nguxlyú nguꞌ chaꞌ hichu̱ꞌ tyaꞌa nguꞌ. \p \v 30 Tucua yija̱ ndyanu Pablo ca Roma neꞌ sca niꞌi̱ ngüijña ti. Tsoꞌo ntsuꞌu tyiquee yu ñaꞌa̱ yu jiꞌi̱ lcaa nguꞌ nu ndyaꞌa̱ slo yu, \v 31 ná ntsi̱i̱ yu culuꞌu yu jiꞌi̱ nguꞌ ñiꞌya̱ caca ycuiꞌ Ndyosi loo neꞌ cresiya jiꞌi̱ nguꞌ. Loꞌo juaꞌa̱ ná nguaꞌa nguꞌ jiꞌi̱ yu chaꞌ ná ta yu lcaa chaꞌ jiꞌi̱ Jesucristo loꞌo nguꞌ.