\id MAT - Chung \ide UTF-8 \h Matiɔ \toc1 Ntum wi ndzɔŋni wə wi kɔ kɔm Jisɔs si Matiɔ nì nyaka \toc2 Matiɔ \toc3 Mat \mt2 Ntum wi Ndzɔŋni wə wi kɔ kɔm Jisɔs si \mt1 Matiɔ \mt2 nì nyaka \imt1 Gia yə yi kɔ i Kiŋwakti ki Matiɔ kələ mə \ip Ntum wi ndzɔŋni wə wi kɔ i Kiŋwakti ki Matiɔ kələ mə, dzakaki a Jisɔs kɔ Kimbwili wə Nyɔ nì kaka. Ntum wi ndzɔŋni wələ kɔ i bəni bəchi fa kuku. Kiŋwakti kələ chusiki a Jisɔs kɔ Mi wi Lanini wi chəŋ wə wi kɛiŋsiki kiəki i fuku baiŋsi gia yə bənchi bə Nyɔ dzakaki. Nlani wi Jisɔs wichi i Kiŋwakti kələ mə kɔ num bə chiŋni i kifwu kite wə (1). Si Jisɔs nì yaka tsə i ŋkwuŋ bɛiŋ ka shinum yisi i laniki bəni a ŋkuŋ bi bɛiŋ kɔ bibɔ (2). Si Jisɔs nì nya ntəfi i bwa bu bə mbaŋ bə̀ jwɔfi ntsɔ bəfaa kɔm nɔm wə wi nì faaŋ bɔ yɛiŋ (3). Bəndi bə̀ Jisɔs nì ti kɔm ŋkuŋ bi bɛiŋ (4). Nlani kɔm fiɛŋ fiə mi wi mbaŋ wi Jisɔs kɔ (5). Nlani kɔm si mbi wələ bi kaaki bəh si ŋkuŋ bi Nyɔ bi dzə. \iot Kifwu ki gia kə ki kɔ i Kiŋwakti kələ mə \io 1:1–2:23 Chwɔŋkijuŋ ki bə Jisɔs Klistus bəh si bə nì bwɔ wi \io 3:1-12 Nɔm wi Jɔn Njulibɔkɔ \io 3:13–4:11 Si bə nì juli Jisɔs i bɔkɔ mə bəh si Satan nì mɔmsi wi \io 4:12–18:35 Nɔm wə Jisɔs nì nyaniki fəki i Galili \io 19:1–20:34 Jisɔs nyə i Galili, ka tsə i Jɛlusalɛm \io 21:1–27:66 Shi yi Jisɔs yi gɔksini i Jɛlusalɛm bəh i kɔmsi fɛiŋ \io 28:1-20 Si Bah Jisɔs nì dza i kpi wə, ka chusi gwu i bəni bu \c 1 \s1 Chwɔŋkijuŋ ki bə Jisɔs Klistus \r (Luk 3:23-38) \p \v 1 Kələ kɔ kiyɛli ki chwɔŋkijuŋ ki bətii Jisɔs Klistus: Jisɔs Klistus nì kɔ waiŋ i chwɔŋkijuŋ ki Ŋkuŋ Dɛbit wə wi nì kɔ waiŋ i chwɔŋkijuŋ ki Ablaham wə. \v 2 Ablaham num tii Ayjik, ayaka Ayjik num tii Yakɔb, Yakɔb num tii Juda bəh bwa bə ba wi, \v 3 ayaka Juda num tii Bɛlɛs bəh Sɛla wə nih wi nì kɔ Tama. Ayaka Bɛlɛs num tii Ɛslɔn, Ɛslɔn num tii Lam. \v 4 Lam num tii Aminada, Aminada num tii Nashɔn, Nashɔn num tii Salmɔn. \v 5 Salmɔn num tii Bɔas wə nih wi nì kɔ Lahab. Bɔas num tii Ɔbɛt wə nih wi nì kɔ Lut. Ɔbɛt num tii Jɛse. \v 6 Jɛse num tii Ŋkuŋ Dɛbit. \p Ŋkuŋ Dɛbit num tii Sɔlɔmɔn wə nih wi nì kɔ kpə Ulia. \v 7 Sɔlɔmɔn num tii Lɛhubuam, Lɛhubuam num tii Abija, Abija num tii Asi. \v 8 Asi num tii Jɛhushɛfat, Jɛhushɛfat num tii Jɔlam, Jɔlam num tii Usaya. \v 9 Usaya num tii Jɔtam, Jɔtam num tii Ahas, Ahas num tii Ɛsikaya, \v 10 Ɛsikaya num tii Manase, Manase num tii Ɛmɔn,\f + \fr 1:10 \fr*\ft Biŋwakti bikpu bidɔkɔ kaŋaki lə yɛli wələ a Ɛmɔs.\ft*\f* Ɛmɔn num tii Jɔsaya. \v 11 Jɔsaya num tii Jɛkɔnaya bəh bwa bə nih wi. Bə nì bwɔ bɔ num a bɛsi a twɛsi ka jɔbi wə bəni bə Babilɔn nì kwayi bəni bə Islae tsə bəh bɔ i tumi kibɔ wə i Babilɔn. \p \v 12 Si yəmaka nì tsə, asi bə nì kwayi bəni bə Islae tsə bəh bɔ i Babilɔn, Jɛkɔnaya num tii Shiltia, Shiltia num tii Sɛlubabɛl, \v 13 Sɛlubabɛl num tii Abiud, Abiud num tii Ɛliakim, Ɛliakim num tii Adzu, \v 14 Adzu num tii Sadɔk, Sadɔk num tii Akim, Akim num tii Ɛliyud, \v 15 Ɛliyud num tii Ɛliɛsa, Ɛliɛsa num tii Matan, Matan num tii Yakɔb. \v 16 Yakɔb num tii Yɔsɛf wə nyum Meli, Meli num wə wi nì bwɔ Jisɔs wə bə bɔɔŋki a Klistus. \p \v 17 Ayakadəiŋ, chwɔŋkijuŋ ki bətii Jisɔs kələ nì kɔ jwɔfi ntsɔ bənaa i yisi i Ablaham wə i dzə buku i Ŋkuŋ Dɛbit wə, chu num jwɔfi ntsɔ bənaa i yisi i Ŋkuŋ Dɛbit wə i dzə buku i jɔbi wə bə nì kwayi bəni bə Islae tsə bəh bɔ i Babilɔn. Ayaka i yisi i jɔbi wə bə nì kwayi bəni bə Islae i dzə buku i jɔbi wə bə nì bwɔ Klistus, chwɔŋkijuŋ ki bəba wi num tə jwɔfi ntsɔ bənaa. \s1 Si mbwɔ wi Jisɔs nì nyani \r (Luk 2:1-7) \p \v 18 Mbwɔ wi Jisɔs Klistus nì nyani i dzəh yələ wə. Nih wi Meli nì kɔ bə kɛiŋsi lɔ a wi bi numki kpə Yɔsɛf. Na ka bə nì nəŋki i ndzɔ wi, yi buku lɔ a wi kɔ bəh tɔɔ i ŋga bi Kiŋ'waka ki Baiŋni wə. \v 19 Si yi num yakadəiŋ, a nì kɔ Yɔsɛf nyuwi num mi wi chəŋ, wi kɔŋ kə i gəmsi wi, ka fasi a ŋgaiŋ ni gaali lə bəh wi i jum wə. \v 20 Si wi nì kɛiŋki wi fasi i fə yakadəiŋ, yi ka num a chinda wi Bah dza dzə i wi i ndəmsi wə i jɔbi wə wi nì nɔki ka dzaka i wi a, “Yɔsɛf, waiŋ Ŋkuŋ Dɛbit, ki lwâ kə i dzɔ̂ Meli ka nih juŋ wa, kɔm tɔɔ wələ wi kwati lə wi kwati num i ŋga bi Kiŋ'waka ki Baiŋni wə. \v 21 Wi bi bwɔ lə waiŋ nyukuni, wɔ bi dû yɛli wi a Jisɔs,\f + \fr 1:21 \fr*\ft Yɛli wələ Jisɔs kɔ a Nyɔ bwiliki lə.\ft*\f* kɔm wi bi bwiliki lə bəni bu i chu bibɔ wə.” \v 22 Gia yələ yichi nì num i fə ka yi dzə kpɛiŋ asi Bah nì dzaka i mi wi ntum wə a, \v 23 “Mbɛiŋ wɔ̂kɔli, shu wi waiŋkpaŋni widɔkɔ bi num lə bəh tɔɔ, wi bi bwɔ waiŋ nyukuni bə bi bɔɔŋki wi a Ɛmanwɛl.” Yɛli wələ kɔ a, “Nyɔ kɔlə bəh bukumbɛiŋ.” \v 24 Si ndəmsi biələ nɔ wi yakadəiŋ, Yɔsɛf yɔmi i kinu wə ka fə asi chinda wi Bah dzaka i wi. Wi dzɔ Meli ka nih juŋ wi, \v 25 ayakalə bɔ nəki kiəni kə gwu ka mi bəh kpə wi i tsə buku i jɔbi wə Meli nì bwɔ. Si wi bwɔ Yɔsɛf ka du yɛli wi waiŋ a Jisɔs. \c 2 \s1 Bəni bəmfi tsə beeŋ Jisɔs asi bə bwɔ wi \p \v 1 Bə nì bwɔ Jisɔs i kwili wi Bɛtelɛhɛm wə i kimbu ki Judea wə. A num i jɔbi wə Hɛlɔd nì kɔ ŋkuŋ wi Judea wiwɔ. Yi num a bəni bəmfi bədɔkɔ nì buku i tumi kidɔkɔ wə i kimbu kə wɔŋ bukuki yɛiŋ, dzə i Jɛlusalɛm ka bikəyiki a, \v 2 “Ŋkuŋ wi Bəju wə bə bwɔ kɔ i faiŋ a? Buku bikəyiki lə kɔm buku si yɛiŋ jɔŋ wi i kimbu kə wɔŋ bukuki yɛiŋ, ka dzəki i beŋŋ wi.” \v 3 Jɔbi wə Ŋkuŋ Hɛlɔd nì wɔkɔ gia yələ, yi nəŋni shɔm yi, nəŋni tasi bəh yi bəni bə Jɛlusalɛm bəchi. \v 4 Wi ka bɔɔŋ bətii mfə gia bəmbum bəchi, bəh bəni bəchi bə̀ bɔ nì laniki bənchi bə Nyɔ, bɔ juŋni dzə. Wi bikə i bɔ a, akɔ i faiŋ wə bə nì kaŋaki i bi bwɔ Kimbwili wə Nyɔ nì kaka a? \v 5 Bɔ chukuli i wi a, “Bə nì kɔ i bi bwɔ wi i di bi Bɛtelɛhɛm wə i Judea. Yələ gia kɔ asi mi wi ntum wi Nyɔ nì nyaka a, \v 6 ‘Wɔ Bɛtelɛhɛm i kwili wi Juda wə, \q1 kiə wɔ ki kwâka kə a wɔ kɔ fidini finchiŋ nalə i tumi ki Juda wə. \q1 Wɔ kîə a mi wi sakani bi bukuki lə i di biələ wə, \q1 a num wə wi bi numki i sakaki bəni bəŋ bə Islae.’” \p \v 7 Ŋkuŋ Hɛlɔd ka bɔɔŋ tə bəni bəmfi bə̀ i jum wə jum wə ka kɛiŋsi bikəyi i wɔkɔ i bɔ jɔbi wə jɔŋ wiwɔ si buku. \v 8 Si wi wɔkɔ yakadəiŋ ka chiŋsi bɔ i Bɛtelɛhɛm, ka dzaka a, “Mbɛiŋ tsə̂ kɛ̂iŋsi nə̂ŋ ndzɔŋ waiŋ wiwɔ. Mbɛiŋ ka nəŋ yɛiŋ, mbɛiŋ fîəni dzə̂ fûku i mih, ka mih tə ni tsə beŋŋ wi.” \v 9 Si bəni bəwɔ wɔkɔ, si ŋkuŋ dzaka yakadəiŋ, ka buku dzɔ dzəh yibɔ. Si bɔ nì nyəki, yi ka num a jɔŋ wə bɔ si yɛiŋ i kimbu kə wɔŋ bukuki, wi nyani tsə i bɔ nshiŋ chusi dzəh i bɔ. Wi ka tsə buku i di biə waiŋ wiwɔ nì kɔ, ka num fɛiŋ. \v 10 Si bɔ yɛiŋ jɔŋ wiwɔ yakadəiŋ, kinsaŋli jikə i bɔ wə nalə, gia yiwɔ ka ndzɔŋki i bɔ nalə. \v 11 Bɔ ka tsə liə i juŋ yə waiŋ wiwɔ nì kɔ yɛiŋ, ka yɛiŋ waiŋ bəh nih wi Meli, ka gwuŋ i waiŋ wiwɔ nshiŋ ka beŋŋ wi. Si bɔ beŋŋ wi ka wɛli biba bibɔ bwili biɛiŋ bi beŋŋni bi Ŋkuŋ ka nya i waiŋ wiwɔ. Biɛiŋ biələ nì kɔ chwaka ki kpɔ ki bɔkɔli bəh ŋkaiŋni wi njiəŋ widɔkɔ bə bɔɔŋ a flaŋkɛŋsins, bəh ŋkaiŋni bifiaŋsi bidɔkɔ bə bɔɔŋ a mɛɛl. \v 12 Nyɔ ka kiŋ i bɔ i ndəmsi mə a bɔ ma fîəni tsə̂, i tsə̂ yɛ̂iŋ Ŋkuŋ Hɛlɔd. Bɔ ka fiəni num i dzəh yidɔkɔ wə chi chi i tsə i tumi kibɔ wə. \s1 Yɔsɛf dzɔ waiŋ wiwɔ bəh bɔ gɛiŋ tsə i Ijib \p \v 13 Si bəni bəmfi bə̀ nì buku i dzəh i tsəki, yi num a chinda wi Bah nì dza dzə i Yɔsɛf i ndəmsi mə ka dzaka i wi a, “Dzâ bɛiŋ dzɔ̂ waiŋ wələ bəh nih wi ma mbɛiŋ bɔ gɛ̂iŋ tsə̂ i tumi ki Ijib wə, ma wɔ nûm fɛiŋ i tsə̂ bûku i jɔbi wə mih bi dzakaki a mbɛiŋ fîəni. Mih dzakaki lə kɔm Ŋkuŋ Hɛlɔd ni nəŋki lə waiŋ wiwɔ i wɔɔ.” \v 14 Yɔsɛf ka dza bɛiŋ, dzɔ waiŋ wiwɔ bəh nih wi nchɔkɔ ka gɛiŋ tsə i Ijib, \v 15 ka numki fɛiŋ i tsə buku i jɔbi wə Ŋkuŋ Hɛlɔd nì laka. Yələ nì num lə i fə a yi dzə kpɛiŋ si Nyɔ nì dzaka i dzaka ki mi wi, wi ntum wə a, “Mih bɔɔŋ Waiŋ wuŋ wi buku i tumi ki Ijib mə.” \s1 Ŋkuŋ Hɛlɔd wɔɔyi bwa i Bɛtelɛhɛm \p \v 16 Jɔbi wə Hɛlɔd ni kiə a bəni bəmfi bə̀ fwɔkyi ŋgaiŋ, yi fə wi bɔksi tɔɔ nalə. Wi ka faaŋ bəni a bɔ tsə i Bɛtelɛhɛm bəh i bimbu biə bi kɔmsiki dzəki fɛiŋ wə bichi, bɔ wɔɔyi bwa bənyuku bə̀ bɔ kɔ i yisi jía yifa wə i shi. Wi nì tsəsi ja yələ biəli asi wi nì bikə i bəni bəmfi bə̀ ka wɔkɔ ndzɔŋ jɔbi wə bɔ nì yɛiŋ jɔŋ wiwɔ. \v 17 Bɔ tsə wɔɔyi bwa bəwɔ yakadəiŋ, yi ka dzə kpɛiŋ asi mi wi ntum wi Nyɔ Jɛlimia nì dzaka lɔ a, \q1 \v 18 “Bɔ wɔkɔ wili wi tɔŋni i kwili wi Lama wə, \q1 a num mi wi fee bəh mindəm, də kpi. \q1 A num Lashɛl si wi dəki bwa bu. \q1 Ayaka bə chumsi wi chumsi mɔŋ, \q1 kɔm bwa bu chu kɔkə.” \s1 Bə Yɔsɛf nyə i Ijib ka fiəni \p \v 19 Asi Ŋkuŋ Hɛlɔd nì laka, yi num a chinda wi Bah nì tumbuku i Yɔsɛf i ndəmsi mə i tumi ki Ijib mə, dzaka i wi a, \v 20 “Dzâ bɛiŋ dzɔ̂ waiŋ wələ bəh nih wi ma mbɛiŋ bɔ fîəni chû i tumi ki Islae mə, kɔm bɔ bə̀ bɔ nì nəŋki i wɔɔ waiŋ wələ kpiyi lɔ.” \v 21 Yɔsɛf ka dza bɛiŋ dzɔ waiŋ wiwɔ bəh nih wi bəh bɔ ka fiəniki dzəki i tumi ki Islae wə. \v 22 Ayakalə, asi wi nì dzəki, wɔkɔ a waiŋ Ŋkuŋ Hɛlɔd Akilius kɔ num wi dzi kiŋgbɔkɔ ki ba wi ka ŋkuŋ wi Judea i sakaki, Yɔsɛf ka lwaki i tsə fɛiŋ. Bə ka chu kiŋ i wi i ndəmsi mə a wi ma mɔ̂m i tsə fɛiŋ. Wi ka ya dzəh tsə num i kimbu ki Galili wə, \v 23 wi tsə i nɔki i kwili wə bə bɔɔŋki a Nasali. Yi dzə num lə i kpɛiŋni asi mi wi ntum wi Nyɔ nì dzaka lɔ a, “Bə bi bɔɔŋki wi a Mi wi Nasali.” \c 3 \s1 Nlani wi Jɔn Njulibɔkɔ \r (Mak 1:1-8; Luk 3:1-18; Jɔn 1:19-28) \p \v 1 A nì kɔ i jɔbi wiwɔ wə, Jɔn Njulibɔkɔ nì nyə tsə i chwa i kimbu ki Judea wə ka fukuki i bəni a, \v 2 “Mbɛiŋ kwûni shɔ́m yimbɛiŋ, kɔm ŋkuŋ bi bɛiŋ si num kɔmsi dzə.” \v 3 Jɔn wələ kɔ mi wi ntum wi Nyɔ wə Isaya, nì dzakaki kɔm wi i jɔbi wə wi nì dzaka a, \q1 “Ja yi mi wiliki i chwa a, \q1 ‘Bə kɛ̂iŋsi dzəh yi Bah, \q1 bə lûmsi yi a yi nûm chəŋ.’” \p \v 4 Jɔn nì lɔɔki bəmbuŋ num bə kɛiŋsi bəh kiluli ki nyam yidɔkɔ yə bə bɔɔŋki a kamɛl, wi kaŋa bəh chiŋnih num bə kɛiŋsi bəh dzu yi nyam, biɛiŋ bi bidzini nì kɔ chúmi bəh nyu yi chwa. \v 5 Si wi nì fukuki yakadəiŋ, bəni ka bukuki i Jɛlusalɛm bəh i kidi kichi wə i Judea bəh bimbu biə bi kɔmsiki dzəki i Bɔkɔ yi Jɔdan wə bichi, tsə i wi. \v 6 Si bɔ nì tsəki yakadəiŋ də kɔm bə chu bibɔ, wi ka juliki bɔ i Bɔkɔ yi Jɔdan mə. \p \v 7 Ayakalə, jɔbi wə wi nì yɛiŋ si Bəfalasi bəh Bəsadusi bədɔkɔ bəduli dzəki a wi juli bɔ i bɔkɔ, wi dzaka i bɔ a, “Chwɔŋkijuŋ ki fə́kəh, a təfi ndə mbɛiŋ a mbɛiŋ yɔ̂kɔ gɛ̂iŋ shɔm yi lɔli yi Nyɔ yə yi bi dzəki i mbɛiŋ wə a? \v 8 Mbɛiŋ fə̂ki gia yə yi chusiki a mbɛiŋ kwuni shɔ́m yimbɛiŋ. \v 9 Kiə mbɛiŋ ki dzâkaki kə i gwu yimbɛiŋ wə a, Ablaham kɔ tii wimbɛiŋ. Mih fukuki i mbɛiŋ a Nyɔ kɔlə i fiəni kitəh kələ ki fiəni chu bwa bə Ablaham. \v 10 Mbɛiŋ kîəki a, bə kɔ bə jiə lɔ fɔkɔ i chwɔŋ bi kɛiŋ wə. Kɛiŋ yichi yə yi wumki kə mintam mi ndzɔŋni, bə bi gbaki yi i gaaŋ wə, bə kpa i gbuku wə. \v 11 Mih juliki mbɛiŋ i bɔkɔ mə, kɔm mbɛiŋ kwuni lɔ shɔ́m yimbɛiŋ. Ayakalə, mi wə wi dzəki i mih jum wi tsəki lə mih. Na mih kpɛiŋniki kə i giŋ dzu yi yi gvu. Wi bi juliki mbɛiŋ num i Kiŋ'waka ki Baiŋni wə bəh i gbuku wə. \v 12 Wi kaŋa naka i kaŋ i gbəkəki gəŋ yɛiŋ, i yaŋa di biə wi gbəkəki yɛiŋ, i juŋni gəŋ yi i jiə i gba wə, i kɔh chi yiwɔ i kpa i gbuku wə wi bi nyumi kə.” \s1 Jɔn juli Jisɔs i bɔkɔ \r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22) \p \v 13 Si Jɔn nì juliki bəni i bɔkɔ yakadəiŋ, Jisɔs nyə i kimbu ki tumi ki Galili wə ka dzə i Bɔkɔ yi Jɔdan wə a Jɔn juli tə ŋgaiŋ i bɔkɔ. \v 14 Ayakalə, Jɔn ka nəiŋki, dzaka i wi a, “A kaŋaki wɔ i juli mih i bɔkɔ, wɔ bə́ dzə lɔ a mih juli wɔ dəiŋ a?” \v 15 Jisɔs chukuli i wi a, “Bee ma yi num yakadəiŋ i liə. Akɔ i dzəh yələ wə buku wɔ ni fə gia yichi yi num chəŋ i Nyɔ nshiŋ.” Ayakadəiŋ, Jɔn ka bum juli Jisɔs i bɔkɔ. \v 16 Asi Jisɔs nì bukuki dzəki i bɔkɔ yakadəiŋ, wi yɛiŋ bɔɔli wɛli gwu, Kiŋ'waka ki Nyɔ shi dzə aka mbumi, dzə num i gwu yi wə. \v 17 Yi num, a ja nì dzaka dzə i bɛiŋ a, “Wələ kɔ Waiŋ wuŋ. Wi num shɔm yiŋ. Mih kɔ bəh kinsaŋli nalə kɔm wi.” \c 4 \s1 Ŋkpɛli ka mɔmsiki Jisɔs \r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13) \p \v 1 Kiŋ'waka ki Baiŋni ka dzɔ Jisɔs tsə bəh wi i chwa a ŋkpɛli mɔmsi wi. \v 2 Wi tsə ka numki fɛiŋ nshi bəh nchɔkɔ bam dzaka i kaŋ wə mbaŋnyani. Asi yəmaka nì tsə dzɔŋ bə́ wɔɔ wi. \v 3 Wi wə wi shi kɔ a mɔmsiki bəni ka dzə dzaka i wi a, “Wɔ kabə num waiŋ Nyɔ, dzâka la a kitəh kələ fiəni chu chɔkɔ yi blɛd.” \v 4 Jisɔs chukuli wi a, “Yi kɔ num bə nyaka a, \q1 ‘Mi nɔki kə a kɔm bə dzɛiŋ shəŋ. \q1 Mi nɔki tə kɔm gia yichi yə yi bukuki i dzaka ki Nyɔ wə.’” \p \v 5 Ayakadəiŋ, ŋkpɛli ka dzɔ tsə bəh wi i kwili wi baiŋni Jɛlusalɛm, ka tɔm wi i findɔŋ fi fwu wi juŋ yi fəni yi gia wə, \v 6 dzaka i wi a, “Wɔ kabə num waiŋ Nyɔ, jə̄ŋ shi la fa, kɔm yi kɔ num bə nyaka a, \q1 ‘Nyɔ ni dzaka i bəchinda bu a bɔ tɔkni bəh wɔ.’ \m Yi chu num bə nyaka a, \q1 ‘Bɔ ni kwa wɔ, \q1 maka wɔ chɔkɔ gbu wa i təh wə.’” \p \v 7 Jisɔs chukuli i wi a, “Bə nyaka tə a, \q1 ‘Ma mɔ̂msi Bah Nyɔ wa.’” \p \v 8 Ŋkpɛli chu dzɔ Jisɔs fɛiŋ, tsə bəh wi i fwu wi ŋkwuŋ widɔkɔ wi dəŋə i bɛiŋ nalə, ka chusi kitumi kichi i mbi wələ wə bəh mbum biwɔ yɛiŋ i wi. \v 9 Ayaka wi ka dzaka i wi a, “Mih ni nya lə biɛiŋ biələ bichi i wɔ, i jɔbi wə wɔ ka gbɔ i mih nshiŋ kɔksi mih.” \v 10 Jisɔs chukuli i wi a, “Dzâ nyə̂ fa Satan! Bə nyaka a, \q1 ‘Wɔ kɔ̂ksi a Bah Nyɔ wa, \q1 ma wɔ nɔ̂mki a wi shəŋ.’” \m \v 11 Ayakadəiŋ, ŋkpɛli ka bee Jisɔs, ka nyə. Yi num a bəchinda bə Nyɔ nì dzə ka tsɛiŋki wi. \s1 Jisɔs yisi nɔm wi i Galili \r (Mak 1:14-15; Luk 4:14-15) \p \v 12 Jisɔs ka bi dza wɔkɔ a bə kwa Jɔn Njulibɔkɔ ka fa i juŋ yi nsəŋ mə, wi nyə ka fiəni chu i kimbu ki Galili wə. \v 13 Wi tsə buku i Nasali, dza fɛiŋ tsə ka nɔki i kwili wi Kafanaum wə. Kwili wələ num kɔmsi i kinchwɔ kimbum ki Galili wə bəh i kɔmsi tsə i bimbu bi bəni bə Sɛbulun bəh bi Naftali wə. \v 14 Gia yələ nì dzə kpɛiŋ asi mi wi ntum wi Nyɔ Isaya nì dzaka a, \q1 \v 15 “Kimbu ki Sɛbulun bəh ki Naftali \q1 biə bi kɔ kɔmsi i waka wi Bɔkɔ yi Jɔdan wəyaka wə, \q1 i nshwaiŋ yi Galili wə i bəni bə̀ bɔ kɔkə Bəju, \q1 \v 16 bəni bə̀ bɔ ni nɔki i jisi wə, \q1 bɔ yɛiŋ baiŋni bimbum. \q1 Wɔŋ kaka \q1 i bəni bələ bɔ ni nɔki i di bi jisi bi kpi wə.” \m \v 17 I yisi i jɔbi wiwɔ wə, Jisɔs ka yisi i fukuki i bəni dzaka a, “Mbɛiŋ kwûni shɔ́m yimbɛiŋ, kɔm ŋkuŋ bi bɛiŋ si num kɔmsi dzə.” \s1 Jisɔs bɔɔŋ bəni bənaa a bɔ numki bwa bu bə mbaŋ \r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11) \p \v 18 Jisɔs bi nyə ka nyaniki tsəki i kinchwɔ kimbum ki Galili kpəŋ, ka yɛiŋ bəni bədɔkɔ bəfa, num mi bəh waiŋnih wi. Bəni bələ nì kɔ Samɔn wə bə nì bɔɔŋki a Bita, bəh waiŋnih wi Andulu, bɔ tum gbi i bɔkɔ, kɔm bɔ nì kɔ bəni bə kwani bwɔ́kɔ. \v 19 Jisɔs dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ bîəliki mih, ma mih ni fə mbɛiŋ kwaki num lɔ bəni.” \v 20 Akisəkə bɔ dza bee gi yibɔ ka biəliki wi. \v 21 Jisɔs ka bi kini tsə i ninshiŋ, chu tsə yɛiŋ bəni bədɔkɔ bəfa a num mi bəh waiŋnih wi. Bəni bələ nì kɔ Jɛm bəh waiŋnih wi Jɔn bɔ nì kɔ bwa bə Sɛbide, bɔ num bəh ba wibɔ Sɛbide i ŋgwuki mə kwɔ gi yibɔ. Wi ka bɔɔŋ tə bɔ. \v 22 Akisəkə bɔ dza bee ŋgwuki bəh ba wibɔ ka biəli wi. \s1 Jisɔs ka laniki bəni chu chuku bə̀ jwɛiŋ \r (Luk 6:17-19) \p \v 23 Jisɔs ka nyaniki i kimbu ki Galili kichi lani bəni i júŋ yi bijuŋni bibɔ wə chu fuku ntum wi ndzɔŋni kɔm ŋkuŋ bi Nyɔ. Wi chuku tə na yi naiŋ jwɛiŋ i bəni wə. \v 24 Ayakadəiŋ, ntum wələ kɔm wi waŋ tsə i tumi ki Silia wə kichi. Bəni ka dzəki bəh bəni bəchi bə̀ bɔ nì gwɛiŋki, bəh bə̀ bɔ nì kɔ i nshili wə i wi, kɔŋ a nì kɔ na bə̀ bəchinda bə ŋkpɛli nì njiŋsiki bɔ, nabə bə̀ bɔ nì gbɔki kiŋgbɔ, bəh bə̀ bɔ nì kɔ bɔ kpi wa wimu. Si bɔ nì dzəki bəh bɔ yakadəiŋ wi chuku bɔ bəchi. \v 25 Na faiŋ wi nì tsəki mbaŋ wi bəni wimbum ka kwuki i wi chɛiŋ. Bəni bələ nì nyəki dzəki i bimbu bi tumi ki Galili wə, bədɔkɔ nyə dzə i Bikwili Jɔfi wə, bədɔkɔ i Jɛlusalɛm bəh i di bi Judea bidɔkɔ wə. Bədɔkɔ nyə dzə i kiwuŋ ki Bɔkɔ ki Jɔdan wə. \c 5 \s1 Ndzɔŋni biə bi kɔ num bimbum \r (Luk 6:20-23) \p \v 1 Jɔbi wə Jisɔs nì yɛiŋ mbaŋ wi bəni yakadəiŋ, ka dza yaka tsə shinum i ŋkwuŋ bɛiŋ, bwa bu bə mbaŋ juŋni dzə kɔmsi i wi wə. \v 2 Wi ka yisi i laniki bɔ dzaka a, \q1 \v 3 “Ndzɔŋni bimbum kɔ i bəni bə̀ bɔ kiəki a bɔ kɔ bə kifuu i kimbu ki Nyɔ wə, \q2 kɔm ŋkuŋ bi bɛiŋ kɔ bibɔ. \q1 \v 4 Ndzɔŋni bimbum kɔ i bəni bə̀ bɔ dəki, \q2 kɔm Nyɔ bi chumsi lə bɔ. \q1 \v 5 Ndzɔŋni bimbum kɔ i bəni bə̀ bɔ dzɔki gwu yibɔ i kuku, \q2 kɔm bɔ bi dzi lə mbi. \q1 \v 6 Ndzɔŋni bimbum kɔ i bəni bə̀ dzɔŋ wɔɔki bɔ, kindɔŋ wɔm bɔ kɔm nɔni ki chəŋ, \q2 kɔm Nyɔ bi fə lə ma bɔ fwuli. \q1 \v 7 Ndzɔŋni bimbum kɔ i bəni bə̀ bɔ kwasiki nshɛiŋ i bədɔkɔ, \q2 kɔm Nyɔ bi kwasiki lə nshɛiŋ i bɔ. \q1 \v 8 Ndzɔŋni bimbum kɔ i bəni bə̀ shɔ́m yibɔ baiŋki, \q2 kɔm bɔ bi yɛiŋ lə Nyɔ. \q1 \v 9 Ndzɔŋni bimbum kɔ i bəni bə̀ bɔ dzəki bəh kimbɔiŋni, \q2 kɔm bə bi bɔɔŋki bɔ a bwa bə Nyɔ. \q1 \v 10 Ndzɔŋni bimbum kɔ i bəni bə̀ bəni bwaŋki gvu i bɔ chɛiŋ kɔm a bɔ nɔki nɔni ki chəŋ, \q2 kɔm ŋkuŋ bi bɛiŋ kɔ bibɔ. \p \v 11 Ndzɔŋni bimbum kɔ bimbɛiŋ, jɔbi wə bəni tɔyiki mbɛiŋ, bwaŋ gvu i mbɛiŋ chɛiŋ, dzaka gia yichu yichi kɔm mbɛiŋ a kilɔlɔ kɔm mbɛiŋ kɔ bəni bəŋ. \v 12 Jɔbi wə yi bi numki yakadəiŋ, mbɛiŋ ka wɔ̂kɔki ndzɔŋni lâŋ gwu, kɔm bəmbee bəmbɛiŋ bəmbum kɔ num i tumi ki bɛiŋ wə. Mbɛiŋ kîəki a, akɔ ayaka si bəni nì bwaŋki gvu i bəni bə ntum bə Nyɔ chɛiŋ bə̀ bɔ nì yisi dzə i ninshiŋ i mbɛiŋ. \s1 Mbɛiŋ kɔ ŋkaka bəh baiŋni bi mbi wələ \r (Mak 9:50; Luk 14:34-35) \p \v 13 Akɔ mbɛiŋ ŋkaka yi mbi wələ. Ayakalə, ŋkaka kabə num yi chu njwɔŋ kə, bə kɔ i chu fə dəiŋ bəh yi ka yi chu fiəni njwɔŋki a? Bə kɔkə i chu fə gia yindzɔŋni yidɔkɔ bəh yi, yi kɔ a shuku tɔkɔ bəni tsəki dəŋyiki bəh gvu. \v 14 Akɔ mbɛiŋ tə baiŋni bi mbi wələ. Kwili wimbum wə bə maa wi i ŋkwuŋ bɛiŋ wi si nyumi kə. \v 15 Mi si baiŋsi kə naka ki baiŋsini i chu dzɔ kah i kwusi baŋ yɛiŋ bɛiŋ. Wi si tɔm num i di biə bə tɔmki naka ki baiŋsini yɛiŋ, ka ki baiŋki ki chusi baiŋni i mi wichi wə wi kɔ i dzu. \v 16 Akɔ yakadəiŋ si baiŋni bimbɛiŋ kaŋaki i baiŋki i bəni nshiŋ, ka bɔ yɛiŋki nɔm wimbɛiŋ wi ndzɔŋni nya kiŋkɔksi i Tii wimbɛiŋ wə wi kɔ i bɛiŋ. \s1 Nlani kɔm bənchi bə Muses \p \v 17 Kiə mbɛiŋ ki kwâka kə a mih dzə i chiksi gia yə yi kɔ i Kiŋwakti ki Bənchi bə Muses wə bəh yə yi kɔ i Biŋwakti bi bəni bə ntum bə Nyɔ wə. Mih dzə i fə a yi dzə kpɛiŋ ŋkɔŋ. Mih ka dzə dəkə i chiksi yi. \v 18 Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, i tsə buku na ka bɔɔli bəh nshwaiŋ bi kaa, fidzəkəhni fi gia i Kiŋwakti ki Bənchi mə, na kɔŋ fi sɛiŋniki na dəiŋ, bi tsə kə i kuku maka gia yiwɔ dzə kpɛiŋ asi yi chusiki. \v 19 Yi kɔ a, na ndə wə wi bi bwiŋki nchi i bənchi bələ wə, kɔŋ nchi wiwɔ sɛiŋniki na dəiŋ, ka laniki bəni a bɔ bwîŋki yakadəiŋ tə, wəmaka mi bi numki mi wi nchiŋ i kintəəŋ ki ŋkuŋ bi bɛiŋ wə. Ayakalə, mi wə wi jiəki bənchi bələ, chu lani tə bəni a bɔ jîəki, wəmaka mi bi numki mi wimbum i kintəəŋ ki ŋkuŋ bi bɛiŋ wə. \v 20 Ayakadəiŋ, mih fukuki i mbɛiŋ a, nɔni kimbɛiŋ ki chəŋ kabə tsəki kə ki bəni bə̀ bɔ laniki bənchi bə Nyɔ bəh ki Bəfalasi, mbɛiŋ bi ma lansi liə i ŋkuŋ bi bɛiŋ wə. \s1 Nlani kɔm shɔ́m yi bɔksini \p \v 21 Mbɛiŋ nì wɔkɔ lɔ asi bə nì dzaka i bəni i kikpu wə a, ‘Kiə wɔ bi wɔ̂ɔ kə mi. Mi ka wɔɔ mi, yaka wi kaŋaki lə nsaka.’ \v 22 Ayakalə, mih fukuki i mbɛiŋ a mi wichi wə wi bɔksiki shɔ́m bəh waiŋnih wi, yaka wi kaŋaki lə tə nsaka. Mi wə wi tɔyi waiŋnih wi, wi kîəki a wi bi numki lə i bəni bə̀ bɔ sakaki bənsaka nshiŋ. Mi wə wi bɔɔŋki waiŋnih wi a, ‘Kiyuŋ’ wi kîəki a wi bi liəki lə i gbuku wimbum wə. \v 23 Ayakadəiŋ, yi kɔ a, wɔ kabə nəŋ i nya kinya ka i tɔŋ wi fəni wi gia wə, kwaka a waiŋnah kaŋaki lə wɔ i wi shɔm, \v 24 wɔ bêe kinya ka kə i tɔŋ wi fəni wi gia kpəŋ, wɔ tsə̂ mbɛiŋ wi yisi kɛ̂iŋsi gia yiwɔ, ka wɔ fiəni tsə nya kinya ka. \v 25 Mi ka dzɔ wɔ i tsə bəh wɔ i juŋ yi nsaka wə, wɔ mɔ̂msi a mbɛiŋ wi kɔmsi kɛ̂iŋsi ka mbɛiŋ wi fiəni chu bəh nsɛiŋ a kɛiŋ i dzəh, ka wi ma ni tsə nya daŋsi wɔ i kaŋ yi mi wə wi sakaki bənsaka, wi ni nya daŋsi wɔ tə i kaŋ yi bəni bə jum wə, ma bɔ ni fah wɔ i juŋ yi nsəŋ mə. \v 26 Mih fukuki ŋkɔŋ i wɔ a wɔ ni buku kə fɛiŋ maka wɔ gɔm kaasi finini fichi fiə bɔ bikəki. \s1 Nlani kɔm ntɔkɔli \p \v 27 Mbɛiŋ nì wɔkɔ lɔ asi bə nì dzaka a, ‘Kiə wɔ ki nɔ̂ kə bəh kpə mi.’ \v 28 Ayakalə, mih fukuki i mbɛiŋ a, na ndə wə wi tsɛiŋki miŋkpaŋa bəh kiŋkɔŋ ki nɔni, ma yi numki a wi nɔ lɔ bəh wi i shɔm yi mə. \v 29 Yi kabə num a dzəkəh wa wi tsɛiŋ yiləkəli ka fəki a wɔ fə chu, wɔ kâmbwili dzəkəh wiwɔ wɔ lɔ̂tɔkɔ. Yi ndzɔŋki a wɔ laksi kimbu ka ki gwu kimu, a kɔbi lɔ a bə bi lɔɔ gwu ya yichi i gbuku wimbum mə. \v 30 Tsɛiŋ ya yiləkəli kabə fəki a wɔ fə chu, wɔ tə̂iŋ bwili tsɛiŋ yiwɔ wɔ lɔ̂tɔkɔ. Yi ndzɔŋki lə a wɔ laksi kimbu ka ki gwu kimu, a kɔbi lɔ a gwu ya yichi bi tsə i gbuku wimbum mə. \s1 Nlani kɔm i kɔŋŋ miŋkpaŋa \r (Mak 10:11-12; Luk 16:18) \p \v 31 Bə kɔ bə dzaka tə a, ‘Mi ka bee kpə wi, wi kaŋaki i nyâka kiŋwakti i nyâ i miŋkpaŋa wiwɔ ki chusi a ŋgaiŋ bee wi.’ \v 32 Ayakalə, mih fukuki i mbɛiŋ a, mi ka bee kpə wi, a kɔbi a miŋkpaŋa wiwɔ kɔ bəh nɔni ki tɔkɔlini, ma yi numki a wi fə, miŋkpaŋa wiwɔ tsə ka numki wi tɔkɔlini. Mi ka dzɔ miŋkpaŋa wə wi buku i minyuku dzu ka jiə dzu, ma yi numki a wi nɔki bəh kpə mi. \s1 Nlani kɔm i kaiŋ ŋkaiŋ \p \v 33 Mbɛiŋ chu wɔkɔ lɔ tə si bə nì dzaka i bəni i kikpu wə a, ‘Jɔbi wə wɔ dzaka gia ka kaiŋ, ki bêe kə i fə̂ yi. Wɔ kaŋaki i fə gia yə wɔ dzaka ka kaiŋ i Bah nshiŋ a wɔ ni fə lə.’ \v 34 Ayakalə, mih fukuki i mbɛiŋ a, kiə mi ki dzî kə ŋkaiŋ. Kiə wi ma kâiŋ yɛli wi bɛiŋ wə, kɔm bɛiŋ kɔ kiŋgbɔkɔ ki Nyɔ. \v 35 Kiə wi ki kâiŋ kə na nshwaiŋ, kɔm nshwaiŋ kɔ kiŋgbɔkɔ ki Nyɔ kigvu. Kiə wi ki kâiŋ kə Jɛlusalɛm, kɔm Jɛlusalɛm kɔ kwili wi Ŋkuŋ wimbum. \v 36 Kiə wi ki kâiŋ kə na fwu wi wə, kɔm wi kɔkə i fə juŋ yifwu a yi fiəni juŋ yi fukuli nabə yi jisi. \v 37 Mi ka bum gia bəh dzaka ki a, ‘Aaŋ,’ yi kpɛiŋ yakadəiŋ. Wi ka nəiŋma a, ‘Aayi,’ ma yi kpɛiŋ yakadəiŋ. Wi ka chu kpɛiŋsi gia yidɔkɔ yɛiŋ, ma gia yiwɔ numki a yi nyə num i mi wichu wə. \s1 Nlani kɔm bə kinchukuli \r (Luk 6:29,30) \p \v 38 Mbɛiŋ wɔkɔ lɔ si bə nì kɔ bə dzaka tə a, ‘Mi ka bwili dzəkəh wi mi, bə bwili tə ŋ'wi. Mi ka babwili jəŋ wi mi, bə babwili tə ŋ'wi.’ \v 39 Ayakalə, mih fukuki i mbɛiŋ a, kiə mi ki sîni kə bəh mi wichu. Mi ka twɛiŋ kimbaŋ ka ki tsɛiŋ yiləkəli, wɔ fîəni ki tsɛiŋ yi kimiəkə wi twɛiŋ kaasi. \v 40 Mi ka sɔmi wɔ a ŋgaiŋ dzɔ mbuŋ wa wi nintəəŋ, wɔ nyâ kaasi na bəh wi nimbɛiŋ wə i wi. \v 41 Mi ka kaŋyi wɔ a wɔ nyani tsə may wimu, wɔ nyâni mbɛiŋ wi na bəmay bəfa. \v 42 Mi ka nywa fiɛŋ i wɔ, wɔ nyâ. Mi ka fwa fiɛŋ i wɔ, kiə wɔ ki nə̂iŋ kə i nya. \s1 Nlani kɔm si mi kɔ i fəki bəh mbaiŋni wi \r (Luk 6:27,28,32-36) \p \v 43 Mbɛiŋ wɔkɔ lɔ si bə kɔ bə dzaka a, ‘Wɔ kɔ̂ŋki mi wə wi kɔ kɔmsi i wɔ wə, wɔ bâiŋŋ mi wə wi baiŋŋki wɔ.’ \v 44 Ayakalə, mih fukuki i mbɛiŋ a, mbɛiŋ kɔ̂ŋki bəni bə̀ bɔ baiŋŋki mbɛiŋ, ma mbɛiŋ tsâki i bə̀ bɔ bwaŋki gvu i mbɛiŋ chɛiŋ. \v 45 Ayakadəiŋ, mbɛiŋ ni numki bwa bə Ba wimbɛiŋ wə wi kɔ i bɛiŋ. Akɔ wi wə wi si fə ka wɔŋ baiŋki i bəni bəchu wə bəh i bəndzɔŋni wə. Asi faaŋ wi tə dzaŋ a yi dzə i bəni bə̀ bɔ fəki gia yi chəŋ, bəh i bə̀ bɔ fəki kə gia yi chəŋ. \v 46 Mbɛiŋ kwakaki a mbɛiŋ ka kɔŋki a bəni bə̀ bɔ kɔŋki mbɛiŋ, mbee wiwɔ ni numki na nə i mbɛiŋ a? Na bəni bə̀ bɔ kwaki kiŋwakti\f + \fr 5:46 \fr*\ft Bəni bə̀ bɔ kwaki kiŋwakti akɔ bəni bə̀ bəni nì yɛiŋki a, akɔ bəni bəchu.\ft*\f* fəki kə ayaka tə a? \v 47 Mbɛiŋ ka bɔniki a bwa bə nih bəmbɛiŋ shəŋ, gia yə mbɛiŋ fəki chi chi bəni bədɔkɔ fə kə kɔ la nə a? Bəni bə tumi si bɔŋ fə kə a yakadəiŋ a? \v 48 Yi kɔ a mbɛiŋ kâŋaki i ndzɔŋki bwiliki fwu asi Ba wimbɛiŋ wə wi kɔ i bɛiŋ ndzɔŋki bwiliki fwu.” \c 6 \s1 Nlani kɔm kinya \p \v 1 “Mbɛiŋ tɔ̂kniki a, jɔbi wə mbɛiŋ fəki ndzɔŋni i bəni nshiŋ, yi ma numki a mbɛiŋ fəki a bɔ yɛ̂iŋki. Mbɛiŋ kabə fəki yakadəiŋ, ma tii wimbɛiŋ wə wi kɔ i bɛiŋ bi ma chu makti mbɛiŋ. \v 2 Ayakadəiŋ, jɔbi wə wɔ nyaki fiɛŋ i mi wə wi kaŋaki kə, ma tɔ̂ŋki sɔŋ asi bəni bə̀ bɔ dzakaki chi fə chi si shi fə i júŋ yi tsani wə bəh i dzə́h wə, ka bəni kɔ̂ksiki bɔ. Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a bɔ kwati lɔ bəmbee bəbɔ. \v 3 Ayakalə, jɔbi wə wɔ nyaki fiɛŋ i mi, kiə wɔ ki fə̂ kə a tsɛiŋ ya yi ki miəkə kiə gia yə tsɛiŋ yiləkəli fəki. \v 4 Ayakadəiŋ, ka kinya ka ni numki i nyumi wə, ayaka Ba wa wə wi si yɛiŋ gia yə bə fəki i nyumi wə ni makti wɔ. \s1 Nlani kɔm ntsa \r (Luk 11:2-4) \p \v 5 Jɔbi wə mbɛiŋ tsaki, mbɛiŋ ma fə̂ki ka bəni bə̀ bɔ dzakaki chi fə chi si shi fə. Bɔ si shi kɔŋ a numki i bɛiŋ i júŋ yi tsani wə, bəh i dzə́h yi baŋsini wə i tsaki, ka bəni yɛ̂iŋki bɔ. Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a bɔ kwati lɔ mmakti wibɔ. \v 6 Ayakalə, jɔbi wə wɔ nəŋki i tsa, liə tsə i kintəəŋ ki juŋ mə, wɔ baŋ baka kijuŋ ka wɔ tsaki i Ba wa wə wi kɔ i nyumi wə. Ba wa wə wi si yɛiŋ gia yə bə fəki i nyumi wə ni ka makti wɔ. \v 7 Jɔbi wə mbɛiŋ tsaki, kiə mbɛiŋ ki bâaŋ kə a dzâkaki gia yiyəə yiyəə asi bəni bə̀ bɔ si kiə kə Nyɔ si shi fə. Bɔ si fə yakadəiŋ bəh kiŋkwaka a bə ni wɔkɔ lə ntsa wibɔ kɔm gia yiduli yə bɔ faaki. \v 8 Kiə mbɛiŋ ma nûmki ka bɔ. Mbɛiŋ kîəki a Ba wimbɛiŋ nì kɔ wi si kiə lɔ gia yə mbɛiŋ nəŋki, na ka mbɛiŋ bikəki i wi. \v 9 Akɔ lə si mbɛiŋ kɔ i tsaki: \q1 ‘Ba wibuku wə wi kɔ i bɛiŋ, \q1 fə̂ bəni kɔksiki yɛli wa, \q1 \v 10 fə̂ ŋkuŋ bia dzə, \q1 fə̂ a gia yə wɔ nəŋki yi numki i fa kuku asi yi kɔ i bɛiŋ. \q1 \v 11 Nyâ buku bəh dzɛiŋ bidaiŋ. \q1 \v 12 Ma wɔ dâlinya chu bibuku, \q1 asi buku dalinyaki chu biə bəni bədɔkɔ fəki i buku. \q1 \v 13 Kiə wɔ ki bêe kə a buku liə i mmɔmsi wə. \q1 Bwîli buku i kaŋ yi mi wichu wə.’ \f + \fr 6:13 \fr*\ft Biŋwakti bidɔkɔ kaŋaki lə di biələ a, “Bwîli buku i chu kintəəŋ.” \ft*\f* [Ŋkuŋ bi bɛiŋ kɔ mbia, ŋga num mbia, mbum num mbia i jɔbi wichi wə kiŋgɔksi kɔbi. Ma yi num ayaka.] \f + \fr 6:13 \fr*\ft Biŋwakti bikpu bidɔkɔ biə bə nì yisi nyaka gia yi Nyɔ yɛiŋ kaŋaki kə di biələ.\ft*\f* \p \v 14 Mbɛiŋ kabə dalinyaki chu biə bəni bədɔkɔ fəki i mbɛiŋ, ma Ba wimbɛiŋ wə wi kɔ bɛiŋ ni dalinya tə bimbɛiŋ. \v 15 Ayakalə, mbɛiŋ kabə dalinyaki kə chu biə bəni bədɔkɔ fəki i mbɛiŋ, ma Ba wimbɛiŋ ma ni dalinya tə bimbɛiŋ. \s1 Nlani kɔm mbam wi dzaka \p \v 16 Jɔbi wə mbɛiŋ bamki dzaka, kiə mbɛiŋ ma nûmki bəh shi bi gwuŋni asi bəni bə̀ bɔ ghaŋsiki gwu si shi fə. Bɔ si kwuni kishi kibɔ i jɔbi wiwɔ wə, ka bəni yɛ̂iŋki dzaka kibɔ ki bamni. Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a bɔ kwati lɔ mmakti wibɔ. \v 17 Ayakalə, jɔbi wə wɔ bamki dzaka, wɔ wɔ̂kɔ shi bia, wɔ fîaŋsi fwu wa, \v 18 ka mbam wa wi dzaka ma yɛ̂iŋki num bəni, a yɛiŋki num Ba wa wə wi kɔ i nyumi wə. Ka Ba wa wə wi si yɛiŋ gia yə bəni fəki i nyumi wə ni makti wɔ. \s1 Nlani kɔm kiba \r (Luk 12:33,34) \p \v 19 Kiə mbɛiŋ ma jîəki biba bimbɛiŋ fa kuku a num i di biə shəkə kɔ mɛiŋni, bi num tə i chami, bəji num i bwiŋ liə i chwɔ. \v 20 Mbɛiŋ jîəki biba bimbɛiŋ num i tumi ki bɛiŋ wə, a num di biə shəkə kɔkə i mɛiŋni, bi kɔbi tə i chami, ayaka bəji kɔbi tə i bwiŋ liə i chwɔ. \v 21 Mbɛiŋ kîəki a di biə mi jiəki kiba ki akɔ fɛiŋ wə shɔm yi kɔ. \s1 Naka ki baiŋsini ki gwu \r (Luk 11:34-36) \p \v 22 Dzəkəh wi mi kɔ naka ki baiŋsini ki gwu. Ayakadəiŋ, dzə́kəh ya kabə baiŋ, yaka gwu ya yichi ni numki yi jikə bəh baiŋni. \v 23 Ayakalə, dzə́kəh ya kabə ji num jini, gwu ya yichi ni numki yi jikə bəh jisi. A kabə num baiŋni i gwu ya wə fiəni chu num jisi, ma ŋgumi bi jisi biwɔ ni numki dəiŋ a? \s1 Nyɔ tɔkniki lə i bəni bu \r (Luk 16:13; 12:22-31) \p \v 24 Mi kɔkə i nɔmki i bətikwili bəfa. Yi kabə num yakadəiŋ, ma wi ni baiŋŋki widɔkɔ, wi kɔŋ widɔkɔ, yudɔkɔ wi ni wɔkɔki i widɔkɔ nalə, wi sɛiŋsi widɔkɔ. Mbɛiŋ kɔkə nɔmki i Nyɔ chu nɔm i kpɔ. \p \v 25 Ayakadəiŋ, mih fukuki i mbɛiŋ a kiə mbɛiŋ ma fûmsiki gwu kɔm nɔni kimbɛiŋ a mbɛiŋ ni dzi nə, nabə i mu nə, yudɔkɔ kɔm gwu yimbɛiŋ bəh a mbɛiŋ ni lɔh nə. Kiŋ'waka ki mi tsəki kə biɛiŋ bidzini, ayaka gwu yi mi bɔŋ tsə kə tə bəmbuŋ a? \v 26 Mbɛiŋ yɛ̂iŋ si minyəni mə mɔ fuliki bɛiŋ kɔ. Mɔ si gbɛli kə, mɔ si kɔh kə dzɛiŋ i juŋni jiə i bəshaŋkwa wə. Ayakalə, Ba wimbɛiŋ wə wi kɔ i bɛiŋ saŋsi mɔ. Mbɛiŋ kiəki kə a mbɛiŋ kɔkniki tsəki lə minyəni a? \v 27 Akɔ ndə i mbɛiŋ kintəəŋ wə wi fumsiki gwu, wi num i kpɛiŋsi jɔbi twɛsi i nɔni ki wə a? \v 28 Kɔm nə mbɛiŋ fumsiki gwu kɔm bə bəmbuŋ a? Mbɛiŋ yɛ̂iŋ si bəfluwa kɔɔki i chwa bɔ num. Bəfluwa si nɔm kə nabə i kɛiŋsi bəmbuŋ bəbɔ. \v 29 Ayakalə, mih fukuki i mbɛiŋ a, na Ŋkuŋ Sɔlɔmɔn bəh mbum bi bichi biə wi nì kaŋaki jɔbi wə wi nì lafiki gwu bəh bəmbuŋ, wi nì ka num buku dəkə ka fluwa widɔkɔ. \v 30 A kabə num lə si Nyɔ lafiki mfwaŋ i chwa, mfwaŋ biə bi kɔɔki daiŋ, bi kaŋa i buku kpiyi kijiəli a bə kpa i gbuku wə, wi ma ni lafi mbɛiŋ tsə yaka? Ɔɔɔ bəni bə kimbum ki twɛsi! \v 31 Ayakadəiŋ, mbɛiŋ ma fûmsiki gwu yimbɛiŋ a mbɛiŋ ni dzi nə, i mu nə, nabə i lɔh nə i gwu wə a. \v 32 Biɛiŋ biələ bichi kɔ biə bəni bə̀ bɔ kiəki kə Nyɔ si jiə shɔm yɛiŋ wə. Mbɛiŋ kɔ fimbɛiŋ num Ba wimbɛiŋ wə wi kɔ i bɛiŋ kiəki lə a mbɛiŋ nəŋki lə biɛiŋ biələ bichi. \v 33 Mbɛiŋ yisi jîə shɔm yimbɛiŋ num i ŋkuŋ bi Nyɔ wə, bəh gia yə yi kɔ chəŋ i wi nshiŋ, ka wi ni nyaki mbɛiŋ tə bəh biɛiŋ biələ bichi. \v 34 Ayakalə, si yi kɔ lə, kiə mbɛiŋ ma fûmsiki gwu kɔm kijiəli. Bə ni buku fumsiki gwu kɔm biɛiŋ bi kijiəli, a num kijiəli. Bəŋgəkə bə chɔkɔ kpɛiŋki a bəh chɔkɔ biwɔ biə.” \c 7 \s1 Kiə mi ki saka kə widɔkɔ \r (Luk 6:37-38,41-42) \p \v 1 “Kiə mbɛiŋ ki sâka kə bimfə bi bəni bədɔkɔ, ka Nyɔ bi ma saka tə bimbɛiŋ. \v 2 Mbɛiŋ kîəki a dzəh yə mbɛiŋ sakaki kimfə ki mi widɔkɔ yɛiŋ, kɔ a yi Nyɔ bi sakaki tə kimbɛiŋ yɛiŋ. Fiɛŋ fiə mi fəkəki biɛiŋ yɛiŋ i nya i mi, kɔ a fi Nyɔ ni fəkə yɛiŋ i nya i wəmaka mi. \v 3 Akɔ kɔm nə wɔ tsɛiŋki shəkə yi kpɛiŋ i dzəkəh wi waiŋnah wə, ayakalə wɔ yɛiŋ kə kimfuŋ ki kpɛiŋ kə ki kɔ i ŋ'wa dzəkəh wə a? \v 4 Wɔ kɔ i dzaka dəiŋ i waiŋnah a, ‘Waiŋnih nûm ma mih bwili shəkə yi kpɛiŋ i dzəkəh wa mə,’ ayakalə kimfuŋ ki kpɛiŋ num i ŋ'wa dzəkəh wə a? \v 5 Wɔ kɔ mi wə wi chusiki gwu! Yisi bwîli kimfuŋ ki kpɛiŋ kə ki kɔ i dzəkəh wa wə na ka wɔ ni yɛiŋ ndzɔŋ shəkə yi kpɛiŋ yə yi kɔ i dzəkəh wi waiŋnah wə, i bwîli. \p \v 6 Mbɛiŋ ma dzɔ̂ nyâ fiɛŋ fi Nyɔ i bíə. Mbɛiŋ ka fə yakadəiŋ, ma yi ni fiəni gwu yi nɔmyi lɔ mbɛiŋ. Mbɛiŋ ma dzɔ̂ nyâ tə bənsəŋ bəmbɛiŋ bə kpɔ bələkəli i bifi. Mbɛiŋ ka fə yakadəiŋ, ma bi ni nyufi lɔ bəh gvu. \s1 Mbɛiŋ bikəki, nəŋ, kɔmyi \r (Luk 11:9-13) \p \v 7 Mbɛiŋ bikə, ayaka ma Nyɔ ni nya i mbɛiŋ. Mbɛiŋ nəŋki, ayaka ma Nyɔ ni fə mbɛiŋ yɛiŋ. Mbɛiŋ kɔmyiki bakakijuŋ, ayaka ma Nyɔ ni wɛli i mbɛiŋ. \v 8 Mbɛiŋ kiəki a mi wichi wə wi bikəki, ni kwati lə, mi wichi wə wi nəŋki, wi ni yɛiŋ lə, mi wichi wə wi kɔmyiki bakakijuŋ bə ni wɛli lə i wi. \p \v 9 Akɔ ndə i mbɛiŋ kintəəŋ wə waiŋ wi ka bikəki nyəə, wi ni nya num təh i wi a? \v 10 Ma wi kabə bikə bwɔkɔ, wi ni nya num juŋŋ i wi a? \v 11 Na yaka mbɛiŋ bə̀ mbɛiŋ kɔ bəni bəchu kabə kiə i nyaki biɛiŋ bindzɔŋni i bwa bəmbɛiŋ, ma Ba wimbɛiŋ wə wi kɔ i bɛiŋ wi ma ni nya tə biɛiŋ bindzɔŋni i bəni bə̀ bɔ bikəki i wi tsə na ayaka a? \v 12 Ayakadəiŋ, na finə fiə mbɛiŋ kɔŋki a bəni fə̂ki i mbɛiŋ, numki a fi mbɛiŋ kɔ i fə̂ki tə i bɔ, kɔm yələ kɔ na gia yichi yə Kiŋwakti ki Bənchi bə Muses bəh Biŋwakti bi bəni bə ntum bə Nyɔ laniki. \s1 Dzaka ki mbaiŋ kifaaŋnini bəh kiyamni \r (Luk 13:24) \p \v 13 Mbɛiŋ lîə i mbaiŋ wə num i dzaka kifiəŋə kifaaŋnini wə, kɔm dzaka ki mbaiŋ kə ki kɔ kiyamni bəh dzəh yə yi bɔniki, tsəki i di biə bəni bi lakaki lakani, ayaka a num i fɛiŋ wə bəni bəduli liəki. \v 14 Mbɛiŋ kîəki a dzaka ki mbaiŋ kə ki kɔ kifaaŋnini, bəh dzəh yi ləkəki akɔ yə yi tsəki i nɔni kə ki bi tsə kaa kə. Bəni bə̀ bɔ yɛiŋki i yi wə kɔ twɛsi. \s1 Si bə kɔ i kiə bəni bə̀ bɔ nyiki ntəkə a bɔ kɔ bəni bə ntum bə Nyɔ \r (Luk 6:43,44) \p \v 15 Mbɛiŋ tɔ̂kniki kɔm bəni bə̀ bɔ nyiki ntəkə a bɔ kɔ bəni bə ntum bə Nyɔ. Bɔ dzəki i mbɛiŋ chusi a bɔ kɔ shwáŋ, ayakalə i kintəəŋ bɔ num bəkwula bɔ num i kaasi shwáŋ num kaasini. \v 16 Mbɛiŋ bi kiəki bɔ num i kimfə kibɔ wə a num a liŋ asi bə si kiə kpɛiŋ i mintam mə mɔ wumki yɛiŋ wə. Bə kɔlə i kɔ mintam mi glɛb i bifaka wə, nabə i kɔ mintam\f + \fr 7:16 \fr*\ft Mitam mələ kɔ mə bə dziki.\ft*\f* mi fig i kpɛiŋ wi bwayini wə a? \v 17 Yi kɔ a na winaiŋ kpɛiŋ wi ndzɔŋni si wum a mintam mə mɔ ndzɔŋki, kpɛiŋ wichu si wum mintam mə mɔ kɔ michu. \v 18 Kpɛiŋ wi ndzɔŋni kɔkə bi wum mintam michu. Asi kpɛiŋ wichu kɔkə tə i bi wɔm mintam mi ndzɔŋni. \v 19 Na winaiŋ kpɛiŋ wə wi wumki kə mintam mi ndzɔŋni bə si gba lɔɔ wi i gbuku wə. \v 20 Ayakadəiŋ, mbɛiŋ bi kiəki bəni bə ntəkə bə̀ num i kimfə kibɔ wə. \r (Luk 13:25-27) \p \v 21 A kɔkə dəkə mi wichi wə wi bɔɔŋki mih a, ‘Bah, Bah’, wi bi liəki i ŋkuŋ bi bɛiŋ wə. A bi liəki a mi wə wi fəki gia yə Ba wuŋ wə wi kɔ i bɛiŋ nəŋki. \v 22 A bi numki i chɔkɔ bi nsaka wi gɔksini wə, bəni bəduli bi bikəki i mih a, ‘Bah, Bah, ntə buku nì fukuki lə bəntum bə Nyɔ i yɛli wa wə, bwili bəchinda bə ŋkpɛli i bəni wə i yɛli wa wə, chu fə gia yi kaŋyini i yɛli wa wə a?’ \v 23 Mih ka ni chukuli i bɔ a, ‘Mih nì ka num kiə dəkə mbɛiŋ. Mbɛiŋ lâkyi i dzə́kəh yiŋ wə, bəmfə chu.’ \s1 Mi wi maani wi mfii bəh wi kiyuŋ \r (Luk 6:47-49) \p \v 24 Ayakadəiŋ, mi wichi wə wi wɔkɔki ndzaka wuŋ wələ fə asi ndzaka wiwɔ nəŋki, wi kɔ aka mi wi mfi wə wi nì maa juŋ yi i biaŋa bɛiŋ. \v 25 Dzaŋ dzə, bɔ́kɔ buku, fiəkə tsə chini juŋ yiwɔ, yi kɔbi i muku, kɔm wi nì kɔ wi chɔkɔ chaka kiwɔ i biaŋa wə. \v 26 Ayakalə, mi wichi wə wi wɔkɔki ndzaka wuŋ wələ, tsə nəki fə kə asi wi kɔ, yaka wi kɔ aka mi wi kiyuŋ wə wi nì maa n'yi juŋ i mishambu bɛiŋ. \v 27 Dzaŋ dzə, bɔkɔ buku, fiəkə tsə chini juŋ yiwɔ muku, gbɔ lə gbuuu.” \s1 Ŋga bi lanini biə Jisɔs kaŋaki \p \v 28 Asi Jisɔs nì dzaka kaasi gia yələ yichi, mbaŋ wi bəni wə ka num bəh ŋkaiŋyi i nlani wiwɔ wə, \v 29 kɔm wi nì laniki ka mi wə wi kaŋaki ŋga bi lanini. Wi nì laniki kə ka bəni bəbɔ bə̀ bɔ laniki bənchi bə Nyɔ nì laniki. \c 8 \s1 Jisɔs chuku mi wi kumyini \r (Mak 1:40-45; Luk 5:12-16) \p \v 1 Jisɔs dza shi dzə i ŋkwuŋ bɛiŋ, mbaŋ wi bəni wimbum kwu i wi chɛiŋ. \v 2 Yi num a mi widɔkɔ wə wi nì gwɛiŋki bəh jwɛiŋ yi kumyini, nì dza dzə tum binyu i Jisɔs nshiŋ ka dzaka i wi a, “Bah, wɔ kabə kɔŋki wɔ fə̂ mih bâiŋki.” \v 3 Jisɔs ka nani tsə tsɛiŋ yi kɔm wi ka dzaka a, “Mih kɔŋki lə, bɔ̂nih ma wɔ bâiŋki.” Akisəkə, jwɛiŋ yi kumyini yiwɔ kaa i gwu yi wə, wi ka baiŋki. \v 4 Jisɔs ka kiŋ i wi a, “Yɛiŋ, kiə wɔ ki fûku kə yi i mi widɔkɔ. Ayakalə, tsə̂ chûsi gwu ya i tii mfə gia, ma wɔ nyâ kinya kə Muses nì dzaka a mi kaŋaki i nyâ i chusi i bəni a ŋgaiŋ bɔnih lɔ i jwɛiŋ yələ wə ka baiŋki.” \s1 Jisɔs chuku waiŋ wi nɔm wi fwu wi bəni bə jum \r (Luk 7:1-10) \p \v 5 Jisɔs dza nyə tsə liə i kwili wi Kafanaum wə, fwu wi bəni bə jum widɔkɔ dzə yɛiŋ wi ka kwuŋki kaŋ i wi dzaka a,\fig Fwu wi bəni bə jum|alt="A centurion" src="hk00193c.tif" size="col" loc="Matthew 8:5" copy="Horace Knowles" ref="Matiɔ 8:5"\fig* \v 6 “Bah, waiŋ wuŋ wi nɔm nɔki dzu wi gwɛiŋ na bəh ŋga, num wi kpi wa wimu.” \v 7 Jisɔs dzaka i wi a, “Mih ni dzə chuku lə wi.” \v 8 Ayakalə, tikwili wi bəni bə jum wiwɔ chukuli i Jisɔs a, “Bah, mih kpɛiŋniki kə i mi wə wɔ kɔ i dzə i wi dzu. Dzâka shəŋ a ja ma waiŋ wuŋ wi nɔm bɔnih. \v 9 Mih kɔ mi i ŋga bi mi widɔkɔ chɛiŋ, bəh bəni bə jum i mih chɛiŋ. Mih si dzə mih dzaka i widɔkɔ a, ‘Tsə̂,’ wi ka tsəki a tsəni, i widɔkɔ a, ‘Dzə̂,’ wi ka dzəki a dzəni. Mih si dzə mih dzaka tə i mfa wuŋ a, ‘Fə̂ lə,’ wi ka fəki ayakadəiŋ.” \v 10 Jɔbi wə Jisɔs nì wɔkɔ gia yə wi dzaka yakadəiŋ, dzaka wɔm wi. Wi ka dzaka i bəni bə̀ bɔ nì biəliki wi a, “Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, mih kɛiŋki ki yɛiŋ kə mi na i Islae ka wələ, wi jiə ŋkaiŋni wi shɔm yələ i mih lə. \v 11 Mih fukuki i mbɛiŋ a, bəni bəduli bi dzə lə i bimbu bichi i yisi i di biə wɔŋ bubuki bəh i tsə buku i di biə wi tsəki liəki, bɔ bi dzə num i kuku i dziki bəh bətii bəmbɛiŋ Ablaham bəh Ayjik bəh Yakɔb i ŋkuŋ bi Nyɔ wə i bɛiŋ, \v 12 ayakalə, bwa bə̀ tumi kiwɔ kɔ kibɔ, a bi numki num bə lɔɔ bwili bɔ i biŋ bi jisi wə, i di biə bəni bi dəki bɔ dzi jəŋ.” \v 13 Si Jisɔs dzaka yakadəiŋ ka dzaka i fwu wi bəni bə jum wiwɔ a, “Wɔ kwɛ̂ tsə̂, yi nûm i wɔ asi wɔ jiə shɔm ya i mih.” Waiŋ wi nɔm wi fwu wi bəni bə jum wiwɔ ka bɔnih akisəkə. \s1 Jisɔs chuku bəni bə jwɛiŋ bəduli \r (Mak 1:29-34; Luk 4:38-41) \p \v 14 Jisɔs nì dza tsə liə i juŋ yi Bita wə, ka yɛiŋ nih kpə Bita num wi nɔ, gwu yaka wi na bəh ŋga. \v 15 Jisɔs kɔm tsɛiŋ yi, jwɛiŋ yiwɔ ka bee wi, wi ka dza bɛiŋ tsɛiŋ fiɛŋ Jisɔs dzi. \p \v 16 A dzə num i fijɔbi, bəni ka dzəki bəh bəni bəduli bə̀ bəchinda bə ŋkpɛli nì njiŋsiki bɔ. Jisɔs ka bwiliki biŋ'waka biwɔ a bəh ja shəŋ. Wi chuku tə bəni bəchi bə̀ bɔ nì gwɛiŋki. \v 17 Yələ gia nì num i fə ka yi dzə kpɛiŋ asi mi wi ntum wi Nyɔ wə Isaya nì kɔ wi dzaka lɔ a, “Wi dzɔ jwɛ́iŋ yibukumbɛiŋ, giŋ tasi bəh mijwɛiŋni mi bukumbɛiŋ.” \s1 Bəŋgəkə bə mi wə wi biəliki Jisɔs \r (Luk 9:57-62) \p \v 18 Jɔbi wə Jisɔs nì yɛiŋ mbaŋ wi bəni wimbum juŋni kɔmsi dzə i wi wə, wi dzaka i bwa bu bə mbaŋ a, “Bukumbɛiŋ dâŋ buku tsə̂ i kiwuŋ ki bɔkɔ kə yaka wə.” \v 19 Mi widɔkɔ wə wi nì laniki bənchi bə Nyɔ ka dza dzə dzaka i Jisɔs a, “Mi wi Lanini, mih ni biəliki lə wɔ i na faiŋ wə wɔ tsəki.” \v 20 Jisɔs chukuli i wi a, “Migumasha kaŋaki lə dzə́ŋə yibɔ, minyəni mə mɔ fuliki i bɛiŋ kaŋa tə júŋ yibɔ, ayakalə mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi kaŋaki kə na di wi kɔ i jiə fwu wi yɛiŋ.” \v 21 Mi wi mbaŋ widɔkɔ dzaka i wi a, “Bah, bêe ma mih tsə yisi lə̂ə ba wuŋ ka mih biəliki wɔ.” \v 22 Ayakalə, Jisɔs chukuli i wi a, “Wɔ bîəli mih, bêe ma bəni bə̀ bɔ kpiyi ləəki bəni bəbɔ bə kpiyini.” \s1 Jisɔs kaŋyi fuŋni kiləkəli \r (Mak 4:35-41; Luk 8:22-25) \p \v 23 Jisɔs dza tsə liə i ŋgwuki mə, bwa bu bə mbaŋ ka bɔŋ biəli tə wi fɛiŋ. \v 24 Yi dzə num a, fuŋni kiləkəli kidɔkɔ nì dzə tumbuku yisi i nəŋniki kinchwɔ kimbum, mwi liə i ŋgwuki mə wi ka nəŋki i mini. A nì kɔ Jisɔs nɔ mfih nɔni. \fig Fuŋni kiləkəli|alt="A great storm on the sea" src="lb00213c.tif" size="span" loc="Matthew 8:24" copy="Louise Bass" ref="Matiɔ 8:24"\fig* \v 25 Bwa bu bə mbaŋ tsə ka yɔmsiki wi dzaka a, “Bah, gâmti, bukumbɛiŋ ki kpiyiki lə.” \v 26 Wi ka dza yaka bɛiŋ dzaka i bɔ a, “Ɔɔɔ bəni bə kimbum kibɔli. Mbɛiŋ lwaki nə a?” Si wi dzaka yakadəiŋ ka dza bɛiŋ wam kaŋyi fuŋni kiləkəli kiwɔ bəh kinchwɔ kimbum kiwɔ, di ka kpichumi lə mɔɔɔŋ. \v 27 Dzaka wɔm bəni bəwɔ lə kuss. Bɔ yisi i dzakaki a, “Wələ kɔ winaiŋ mi lə, na fuŋni kiləkəli bəh bɔkɔ wɔkɔ i wi a?” \s1 Jisɔs bwili bəchinda bə ŋkpɛli i bəni bəfa wə \r (Mak 5:1-20; Luk 8:26-39) \p \v 28 Jisɔs dza daŋ buku i kiwuŋ i kimbu ki bəni bə Gadala\f + \fr 8:28 \fr*\ft Biŋwakti bikpu bidɔkɔ bɔɔŋki a, “Gadalen, bidɔkɔ a Gɛlgɛsɛn.” \ft*\f* wə. Wi baŋsi bəh bəni bəfa bɔ num bəh bəchinda bə ŋkpɛli i bɔ wə. Bəni bəwɔ nì buku i bitaa biə bə nì ləəki bəni yɛiŋ, bɔ nì chəfiki lə, mi nì kɔkə i tsə dzəh fɛiŋ. \v 29 Yi dzə num a bɔ nì yisi ka wiliki na bəh ŋga bikəyi a, “Waiŋ Nyɔ, wɔ nəŋki nə i buku wə a? Wɔ dzə fa i nya buku bəh ŋgəkə maka jɔbi kpɛiŋ na?” \v 30 A nì kɔ mbaŋ wi bifi biduli bidɔkɔ dzi fɛiŋ i kimbu kiwɔ wə bi du. \v 31 Bəchinda bə ŋkpɛli bəwɔ ka tsa Jisɔs a, “Buku tsaki wɔ, wɔ ka bwili buku, wɔ chîŋsi buku i mbaŋ wi bifi biəyaka wə.” \v 32 Jisɔs ka dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ tsə̂.” Bɔ ka buku, tsə liə i bifi biwɔ wə. Yi num a mbaŋ wi bifi biwɔ bichi nì sɛiŋ shi i káŋ wə, gbɔyi shi i kinchwɔ kimbum kiwɔ wə ka kpiyi fɛiŋ. \v 33 Bəni bə̀ bɔ nì tɔkniki bəh bifi biwɔ kwuni bəh n'yɔkɔ tsə i kwili kintəəŋ, fuku gia yichi na bəh yə yi num bəh bəni bə̀ bɔ nì kɔ bəh bəchinda bə ŋkpɛli i bɔ wə. \v 34 Yi dzə num a kwili wiwɔ wichi nì buku dzə yɛiŋ Jisɔs. Si bɔ dzə yɛiŋ wi, tsa a wi nyə i di bibɔ wə. \c 9 \s1 Jisɔs chuku mi num wi kpi wa wimu \r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26) \p \v 1 Jisɔs liə i ŋgwuki wə, fiəni daŋ tsə i kwili wi wə. \v 2 Yi dzə num a bəni bədɔkɔ nì dzə bəh mi widɔkɔ i wi, num wi kpi wa wimu, i kimbuŋ wə. Jɔbi wə Jisɔs yɛiŋ si bəni bəwɔ jiə shɔ́m yibɔ i wi, wi dzaka i mi wə wi nì kpi wa wimu a, “Nsɛiŋ wuŋ, kâŋa shɔm ya. Mih dalinya lɔ chu bia.” \v 3 Yi num a bəni bədɔkɔ bə̀ bɔ nì laniki nnyaki bənchi bə Nyɔ yisi i shwiŋyiki a bɔ bɔ dzakayi a, “Mi wələ fəkəliki bəh Nyɔ.” \v 4 Jisɔs kiə gia yə bɔ kwakaki, ka bikə i bɔ a, “Mbɛiŋ kaŋaki kiŋkwaka kichu i shɔ́m yimbɛiŋ wə lə kɔm nə a? \v 5 Yə yi bɔniki i dzaka kɔ yi naiŋ a? I dzaka i mi wələ a mih dalinya lɔ chu bia, ma i dzaka a wi dzâ bɛiŋ wi nyani a? \v 6 Ayakalə, mih nəŋki i fə a mbɛiŋ kiə a mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi kaŋaki lə ŋga fa kuku i dalinya chu.” Si wi dzaka yakadəiŋ ka dzaka i mi wə wi nì kpi wa wimu a, “Dzâ bɛiŋ, dzɔ̂ kimbuŋ ka wɔ tsə̂ki i wa wa.” \v 7 Wi dza bɛiŋ ka tsəki i wa wi. \v 8 Si mbaŋ wi bəni yɛiŋ gia yə yinum yakadəiŋ ndzaŋ liəni i bɔ wə, bɔ ka tumyiki bikum bi Nyɔ wə wi nya biələ ŋga i mi wiwɔm. \s1 Jisɔs bɔɔŋ Matiɔ \r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32) \p \v 9 Si Jisɔs nì nyə fɛiŋ ka nyaniki tsəki ka yɛiŋ mi widɔkɔ bə bɔɔŋ a Matiɔ, num mi wi kwani kiŋwakti, num wi num kuku i di bi bi nɔm wə. Jisɔs dzaka i wi a, “Wɔ bîəli mih.” Wi ka dza bɛiŋ ka biəliki wi. \p \v 10 Jisɔs dza tsə shinum i Matiɔ dzu, jɔbi wə wi nì dziki, yi dzə num a bəni bədɔkɔ bəduli bə̀ bɔ nì kwaki biŋwakti, bəh bəni bəchu bədɔkɔ bɔ ni dzə tə ka shinum i dzi bɔ bəh Jisɔs bəh bwa bu bə mbaŋ. \v 11 Jɔbi wə Bəfalasi yɛiŋ si bəh bɔ dziki yakadəiŋ ka bikə i bwa bu bə mbaŋ a, “Akɔ kɔm nə mi wimbɛiŋ wi lanini dziki bəh bəni bə̀ bɔ kwaki kiŋwakti bəh bəni bəchu bədɔkɔ a?” \v 12 Jisɔs wɔkɔ si bɔ bikəki, ka dzaka i bɔ a, “Bəni bə̀ bɔ kɔ bəh gwu yiləkəli si nəŋ kə mi wi tsa. Asi nəŋ num bə̀ bɔ gwɛiŋki. \v 13 Mbɛiŋ tsə̂ kwaka yɛiŋ a fwu wi gia yə bə nyaka si Nyɔ dzakaki a, ‘Mih nəŋki a bəni kwâsiki num nshɛiŋ i bəni wə, mih nəŋki kə a bə fə̂ki gia i mih’, yəmaka kɔ a nə a? Mbɛiŋ kîə a mih ka dzə dəkə i bɔɔŋ bəni bə̀ bɔ kɔ chəŋ. Mih dzə i bɔɔŋ num bə̀ bɔ kɔ bəchu.” \s1 Bəni bikə kɔm mbam wi dzaka \r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39) \p \v 14 Bwa bə mbaŋ bə Jɔn Njulibɔkɔ nì dza dzə bikə i Jisɔs a, “Akɔ kɔm nə wə buku bəh Bəfalasi si bam dzaka, bwa ba bə mbaŋ bam kə a?” \v 15 Jisɔs chukuli i bɔ a,“Bə kɔlə i laka bəni i dzini bi miŋkpaŋa wimfiaŋ wə, bɔ kɔlə i tsə i gwuŋki tsəŋəki nyum miŋkpaŋa wimfiaŋ wiwɔ num fɛiŋ bəh bɔ a? Ayakalə, kaŋ dzəki lə yə bə bi dzɔ bwili nyum miŋkpaŋa wiwɔ i bɔ, ma bɔ bi ka bamki dzaka. \v 16 Mi widɔkɔ kɔkə i dzɔ kinchumni kimbuŋ kimfiaŋ i kwɔyi mbuŋ wikpu yɛiŋ. Wi ka fə yakadəiŋ, ma kinchumni kimbuŋ kiwɔ ni ŋgwuŋyi taŋa buku i kikpu kə wə, dzəŋə yiwɔ ni fiəni kpali tsə si yi nì kɔ. \v 17 Mi kɔkə tə i dzɔ mbih mimfiaŋ i jiə i kiŋgəə ki mbih mə num bə kɛiŋsi bəh dzu yi nyam\f + \fr 9:17 \fr*\ft Bəju nì kɛiŋsiki kiŋgəə ki mbih num bəh dzu yi nyam.\ft*\f* num ki jɛkə, wi ka fə yakadəiŋ, mbih mimfiaŋ miwɔ ni biəŋ, kiŋgəə ki mbih kiwɔ ni bumi baka mɔ ni tsə i kuku. Yi chəŋ kɔ a, bə kaŋaki i jîə mbih mimfiaŋ i kiŋgəə kimfiaŋ mə. Ayakadəiŋ, ma mbih miwɔ bəh kiŋgəə kiwɔ ni numki bindzɔŋ.” \s1 Miŋkpaŋa widɔkɔ kɔm Jisɔs ka bɔnih, // Jisɔs dzasi waiŋ mi wimbum \r (Mak 5:21-43; Luk 8:40-56) \p \v 18 Asi Jisɔs nì kɛiŋki wi dzaka i bɔ yakadəiŋ, yi dzə num a mi wimbum widɔkɔ, liə dzə tum binyu i wi nshiŋ ka tsaki wi a, “Waiŋ wuŋ wikpaŋni kpi a liə, ayakalə, dzə̂ kɔm wi bəh kaŋ ma wi fiəni chu wiwɔm.” \v 19 Jisɔs ka dza bɛiŋ bɔ wi ka tsəki, bwa bu bə mbaŋ biəli tə wi. \p \v 20 Yi num a miŋkpaŋa widɔkɔ nì gwɛiŋki lə bəh bikpakali i jía wə jwɔfi ntsɔ yifa, wi dzə i Jisɔs jum ka kɔm jəŋ wi wimbuŋ. \v 21 Wi nì kɔm yakadəiŋ, num wi nì kɔ wi dzaka i wi shɔm a, “Mih ka kɔm shəŋ a mbuŋ wi, yaka mih bɔnih.” \v 22 Si wi kɔm yakadəiŋ, Jisɔs fiəni gwu yɛiŋ wi, dzaka i wi a, “Nih wuŋ, kiə wɔ ki lwâ kə. Shɔm ya yə wɔ jiə i mih yi fə lɔ wɔ bɔnih.” Akisəkə, miŋkpaŋa wiwɔ ka bɔnih. \p \v 23 Jɔbi wə Jisɔs nì tsə buku i juŋ yi mi wimbum wə, ka yɛiŋ bəni bə̀ bɔ nì tɔŋki kisɔŋ ki kpi tasi bəh mbaŋ wi bəni. Bɔ gɔkɔ di bəh mindəm mi kpi. \v 24 Jisɔs dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ dzâ nyə̂ fa, waiŋ wiwɔ ka kpi dəkə, wi nɔki lə.” Bəni bəwɔ ka suŋuki wi num suŋuni. \v 25 Jɔbi wə bɔ nì bwili bəni bəwɔ i biŋ, wi ka liə tsə i dzu, kaŋa waiŋ wiwɔ i tsɛiŋ yi wə, wi ka dza bɛiŋ. \v 26 Ntum kɔm gia yiwɔ fiəli tali i kimbu ki tumi kiwɔ kichi. \s1 Jisɔs wɛli dzəkəh yi bimfəkə bifa \p \v 27 Si Jisɔs nì buku i fɛiŋ fibiŋ, ka nyaniki tsəki, bimfəkə bidɔkɔ bifa, a num bənyuku ka yɔkɔki biəliki wi wamyi bəh ŋga dzakayi a, “Waiŋ Ŋkuŋ Dɛbit, kwâsi nshɛiŋ i buku wə.” \v 28 Jɔbi wə Jisɔs nì tsə liə i dzu, bimfəkə biwɔ biəli wi, wi bikə i bɔ a, “Mbɛiŋ bum a mih kɔlə i fə gia yələ mbɛiŋ dəki lə a?” Bɔ bum a, “Aaŋ Bah.” \v 29 Jisɔs ka kɔm dzəkəh yibɔ dzaka a, “Kɔm bə shɔm yə mbɛiŋ jiə i mih wə, ma yi nûm ayakadəiŋ i mbɛiŋ wə.” \v 30 Dzə́kəh yibɔ baiŋ. Jisɔs ka lansi kiŋ i bɔ a, “Kiə mbɛiŋ ki mɔ̂m kə i fə̂ a mi widɔkɔ kîə.” \v 31 Ayakalə, bɔ tsə ka waŋki tsəki lɔ gia yiwɔ kɔm nɔm wə Jisɔs fə i kimbu ki tumi kiwɔ kichi wə. \s1 Jisɔs chuku kinchiŋni \p \v 32 Si bəni bəwɔ nì dza i nyəki, yi num a bəni nì dzə bəh kinchini kidɔkɔ i Jisɔs chinda wi ŋkpɛli num i wi wə. \v 33 Jisɔs ka bwili chinda wi ŋkpɛli wiwɔ i mi wiwɔ wə wi yisi ka dzakaki. Mbaŋ wi bəni yɛiŋ yakadəiŋ dzaka wɔm bɔ, bɔ ka dzakayiki a, “Bɔ ka num yɛiŋ dəkə ŋkaiŋni wi gia ka yələ i tumi ki Islae wə.” \v 34 Ayakalə, Bəfalasi dzaka yibɔ a, “Wi bwiliki bəchinda bəh ŋkpɛli bələ num bəh ŋga bi ŋkuŋ wi bəchinda bə ŋkpɛli bə̀.” \s1 Ŋkɔh duki lə na bəh ŋga, bəni bə kɔhni num twɛsi \p \v 35 Jisɔs ka nyaniki i kikwili kimbum kichi, bəh i kidi wə lani bəni i júŋ yi tsani kibɔ mə, chu fuku tə ntum wi ndzɔŋni kɔm ŋkuŋ bi Nyɔ. Wi nì nyaniki yakadəiŋ chuku tə jwɛ́iŋ yichi bəh mijwɛiŋni michi. \v 36 Jɔbi wə wi nì yɛiŋ mbaŋ wi bəni, nshɛiŋ kwa wi bəh bɔ kɔm bɔ nì kɔ i biluŋ wə, na mi widɔkɔ num kə i gamti bɔ, bɔ num aka shwáŋ yə yi kaŋaki kə mi wi tɔknini. \v 37 Wi ka dza dzaka i bwa bu bə mbaŋ a, “Ŋkɔh duki lə na bəh ŋga, ayakalə bəni bə kɔhni num a twɛsi. \v 38 Ayakadəiŋ, mbɛiŋ tsâki a Bah wə wi kaŋaki khə wiwɔ chîŋsi bəni bə kɔhni i wi khə.” \c 10 \s Jisɔs faaŋ bwa bu bə mbaŋ jwɔfi ntsɔ bəfa \r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16) \p \v 1 Jisɔs dza bɔɔŋ bwa bu bə mbaŋ jwɔfi ntsɔ bəfa bɔ dzə. Wi nya ŋga i bɔ a bɔ bwîliki biŋ'waka bichu i bəni wə chu chûku jwɛ́iŋ yichi bəh mijwɛiŋni michi yɛiŋ. \v 2 Kələ kɔ kiyɛli ki bwa bə ntum bə Jisɔs bə̀ jwɔfi ntsɔ bəfa: Wi ninshiŋ num Samɔn wə bə bɔɔŋki tə a Bita, bəh Andulu waiŋnih wi. Bədɔkɔ num Jɛm wə wi nì kɔ waiŋ Sɛbide bəh waiŋnih wi Jɔn bəh \v 3 Filib bəh Batɔlɔmu, Tɔmɔs bəh Matiɔ wə wi nì kwaki kiŋwakti, Jɛm waiŋ Alfiyus, Tadeus bəh \v 4 Samɔn wə wi nì kɔ i mbaŋ wi dzɛlɔt wə\f + \fr 10:4 \fr*\ft Bədzɛlɔt nì kɔ Bəju bə̀ bɔ nì tɔbiki tumi kibɔ, jwɔ i bwili ki i ŋgəkə wə, i kaŋ yi bəni bə Lum wə.\ft*\f* bəh Judas waiŋ Iskaliɔt wə wi nì taŋni Jisɔs. \r (Mak 6:7-13; Luk 9:1-6) \p \v 5 Jisɔs nì faaŋ bəni bələ jwɔfi ntsɔ bəfa , dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ ka tsəki, kiə mbɛiŋ ki tsə̂ kə i di bi bəni bə̀ bɔ kɔkə Bəju. Kiə mbɛiŋ ki tsə̂ kə i kikwili ki bəni bə Samalia wə. \v 6 Mbɛiŋ tsə̂ num i bwa bə Islae bə̀ bɔ kɔ ka shwáŋ yə yi lakayi. \v 7 Si mbɛiŋ tsə̂ki mbɛiŋ fukuki i bɔ a, ‘Ŋkuŋ bi bɛiŋ si num a dzəh.’ \v 8 Mbɛiŋ chûkuki tə bəni bə̀ bɔ gwɛiŋki, fə̂ bəni bə kpili fiəni dza i kpi wə, chûku bəni bə̀ bɔ kaŋaki jwɛ́iŋ yi kumyini, bwîli bəchinda bə ŋkpɛli i bəni wə. Mih nya ŋga biələ i mbɛiŋ kilɔlɔ. Mbɛiŋ tsə̂ gâmtiki tə bəni yɛiŋ kilɔlɔ. \v 9 Mbɛiŋ kabə nyə, kiə mi ki dzɔ̂ kə kpɔ i shu i chiŋnih wə, nabə kpɔ wimbum, nabə wi nchiŋ, nabə wə wi sɛiŋniki. \v 10 Kiə mi ki dzɔ̂ kə kiba. Kiə mi ki dzɔ̂ kə bəmbuŋ bəfa nabə dzuyigvu yidɔkɔ, nabə mbəŋ. Mbɛiŋ kîə a mi wi nɔm kaŋaki i kwatiki dzɛiŋ i di biə wi nɔmki. \v 11 Mbɛiŋ ka tsə liə i kwili wə, yudɔkɔ i di wə, mbɛiŋ nə̂ŋ mi wi kpɛiŋni, mbɛiŋ ka nɔ̂ki a bəh wi i tsə̂ bûku i jɔbi wə mbɛiŋ bi nyəki fɛiŋ wə. \v 12 Mbɛiŋ ka tsə, asi mbɛiŋ liəki tsəki i mi dzu, mbɛiŋ bɔ̂nih i juŋ yiwɔ a kimbɔiŋni nûm bəh mbɛiŋ. \v 13 Juŋ yiwɔ kabə kpɛiŋni, kimbɔiŋni kimbɛiŋ bâaŋ i yɛiŋ dzu. Juŋ yiwɔ kabə kpɛiŋniki kə, kimbɔiŋni kimbɛiŋ fîəni dzə i mbɛiŋ wə. \v 14 Mi ka nəiŋ i dzɔ mbɛiŋ nabə i wɔkɔ gia yə mbɛiŋ dzakaki, mbɛiŋ bə́ buku yɛiŋ dzu nabə i kwili wiwɔ wə mbɛiŋ chûmni kwɔŋɔ bibɔ i gvu yimbɛiŋ wə. \v 15 Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, a bi numki i chɔkɔ bi nsaka wi gɔksini wə, gia bi bɔniki lə i kwili wi Sɔdɔm wə bəh ki Gɔmɔla tsə kwili wiwɔ. \s1 Bəŋgəkə bə bwa bə ntum bə Jisɔs \r (Mak 13:9-13; Luk 21:12-17) \p \v 16 Mbɛiŋ wɔ̂kɔli, mih faaŋki mbɛiŋ, mbɛiŋ ni tsə mbɛiŋ numki ka shwáŋ i bəkwula kintəəŋ. Ayakadəiŋ, mbɛiŋ bə́ nyani mbɛiŋ ka fifiki ka júŋŋ, mbɛiŋ num tə alə mɔɔɔŋ aka mbumi. \v 17 Mbɛiŋ bə́ nyani mbɛiŋ ka tɔ̂kni kɔm bəni. Mbɛiŋ kîəki a bɔ bi kwa nya lə mbɛiŋ i kaŋ yi bəni bə̀ bɔ sakaki bənsaka. Bɔ bi twɛiŋki mbɛiŋ i júŋ yibɔ yi tsani wə. \v 18 Bɔ bi guku tsə bəh mbɛiŋ i bəni bə̀ bɔ sakaki bimbu bi tumi nshiŋ, bəh i bəŋkuŋ nshiŋ kɔm mih, ka mbɛiŋ dzakaki i bɔ bəh bəni bə̀ bɔ kɔkə Bəju kɔm mih. \v 19 Bɔ bi ka nya mbɛiŋ i bɔ yaka, kiə mbɛiŋ bi ma fûmsi gwu a yuwidɔkɔ mbɛiŋ ni tsə dzaka a nə i dzəh yi naiŋ wə, kɔm Nyɔ bi nyaki lə gia yə mbɛiŋ bi dzaka i jɔbi wiwɔ wə. \v 20 A bi numki kə mbɛiŋ i dzakaki. A bi dzakaki Kiŋ'waka ki Ba wimbɛiŋ i mbɛiŋ dzəkə. \v 21 Mi bi dza dzɔ waiŋnih wi nya bə wɔɔ, ayaka tii waiŋ dzɔ waiŋ wi nya bə wɔɔ. Bwa bi dza bwaŋki lə gvu i bətii bəbɔ chɛiŋ, fə bə wɔɔyi bɔ. \v 22 Bəni bəchi bi baiŋŋki lə mbɛiŋ kɔm yɛli wuŋ. Ayakalə, mi wə wi bi kaŋaki shɔm i tsə buku i kiŋgɔksi wə akɔ wə wi bi bɔiŋki. \v 23 Jɔbi wə bəni bi ka bwaŋ gvu i mbɛiŋ chɛiŋ i kwili wimu wə, mbɛiŋ yɔ̂kɔ tsə i kidɔkɔ wə. Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, mbɛiŋ bi nyani tali kə kikwili ki Islae wə kichi maka mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi dzə. \p \v 24 Waiŋ wi kiŋwakti kɔkə i tsə mi wi lanini, waiŋ wi nɔm si tsə kə tə tikwili wi. \v 25 Yi kpɛiŋniki lə a waiŋ wi kiŋwakti numki aka mi wi lanini, ayaka waiŋ wi nɔm num tə ka tikwili wi. Bə kabə bɔɔŋ tii juŋ a wi kɔ Bɛlsebu, ma bə ma ni bɔɔŋki bwa bə dzu i yɛli wə wi gumi tsə ŋ'wi a? \r (Luk 12:2-7) \p \v 26 Ayakadəiŋ, mbɛiŋ ma lwâ bɔ. Mbɛiŋ kîəki a gia kɔkə yə bə baŋ, yi kɔbi i bi baaŋ i buku i biŋ. Ayaka gia yidɔkɔ kɔkə tə yə bə nyumiki a bə bi baaŋki i kiə yi. \v 27 Gia yə mih fukuki i mbɛiŋ nchɔkɔ, mbɛiŋ dzâkaki i bəni a num nshifɔkɔ. Ayaka yə mih chumyiki dzakaki i mbɛiŋ, mbɛiŋ lâka i kifwu ki juŋ wə. \v 28 Mbɛiŋ ma lwâki bəni bə̀ bɔ kɔ i wɔɔ a ntsaŋa ki gwu shəŋ kɔbi i wɔɔ tə kiŋ'waka. Mbɛiŋ lwâ Nyɔ wə wi kɔ i kaasi kiŋ'waka ki mi bəh ntsaŋa ki gwu i gbuku wimbum wə. \v 29 Ntə bə si taŋni lə minsii mifa i finini wə a? Ayakalə, fimu kɔbi i shi gbɔ i kuku maka Ba wimbɛiŋ bum. \v 30 Yi mbɛiŋ kɔ num Nyɔ kiə na júŋ yimbɛiŋ yifwu yichi yə yi kɔ i mbɛiŋ fuŋ. \v 31 Ayakadəiŋ, mbɛiŋ ma lwâki. Mbɛiŋ tsəki lə minsii miduli. \r (Luk 12:8-9) \p \v 32 Na ndə wə wi bum mih i bəni nshiŋ a wi kiəki lə mih, yaka mih bi bum lə wi tə i Ba wuŋ nshiŋ wə wi kɔ i bɛiŋ. \v 33 Ayakalə, na ndə wə wi nəiŋ mih i bəni nshiŋ, akɔ wi mih bi nəiŋki tə i Ba wuŋ nshiŋ wə wi kɔ i bɛiŋ. \s1 Jisɔs dzə bəh kiŋgali \r (Luk 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 Kiə mbɛiŋ ma kwâkaki a mih dzə num bəh kimbɔiŋni i fa kuku. A kɔkə gia yə mih dzə bəh yi. Mih dzə num bəh jum. \v 35 Mbɛiŋ kîəki a mih dzə i fə a waiŋ nyukuni jwɔki bəh tii, waiŋkpaŋni jwɔ tə bəh nih, kpə waiŋ jwɔ bəh nih nyuwi. \v 36 Bəmbaiŋŋni bə mi bi numki bəni i wi dzu. \v 37 Mi wə wi kɔŋki ba wi nabə nih wi tsə mih, yaka wi kpɛiŋniki kə i numki mi wuŋ. Mi ka kɔŋki tə waiŋ wi wi nyukuni nabə wi kpaŋni tsə mih, yaka wi kpɛiŋniki kə i numki tə mi wuŋ. \v 38 Na ndə wə wi ka baaŋ i giŋ kintasi ki i biəliki mih, yaka wi kpɛiŋniki kə i numki mi wuŋ. \v 39 Mi wə wi tɔkniki bəh nɔni ki, bi laksiki lə nɔni kiwɔ. Ayakalə, na ndə wə wi laksi nɔni ki kɔm mih, wi bi kwatiki lə nɔni kə ki bi tsə kaa kə. \r (Mak 9:41) \p \v 40 Mi wə wi dzɔ mbɛiŋ wi dzɔ num mih. Mi wə wi dzɔ mih, yaka wi dzɔ num mi wə wi faaŋ mih. \v 41 Mi wə wi dzɔ mi wi ntum wi Nyɔ, kɔm wi kiəki a, a faaŋ Nyɔ wi, wi bi kwatiki lə mmakti wə Nyɔ maktiki bəni bu bə ntum yɛiŋ, mi wə wi dzɔ mi wi chəŋ, kɔm wi kiəki a wi kɔ mi wi chəŋ, wi bi kwatiki lə mmakti wə Nyɔ maktiki bəni bə chəŋ yɛiŋ. \v 42 Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, mi ka nya na bwam wi mwi midəli i mi wimu i mbaŋ wi bəni bə nchiŋ bələ wə kɔm wi kiə a wi kɔ mi wuŋ wi mbaŋ, wəmaka mi bi dza kə mmakti wi.” \c 11 \s1 Jɔn Njulibɔkɔ faaŋ bwa bu bə mbaŋ i Jisɔs \r (Luk 7:18-35) \p \v 1 Jɔbi wə Jisɔs nì kaasi i təfiki bwa bu bə mbaŋ bə̀ jwɔfi ntsɔ bəfa wi ka nyə fɛiŋ kabə nyaniki tsəki i kikwili kə wə fɛiŋ lani bəni chu fuku ntum wi ndzɔŋni. \v 2 A nì kɔ i jɔbi wiwɔ wə, Jɔn Njulibɔkɔ num i juŋ yi nsəŋ mə. Wi ka bi dza wɔkɔ kɔm gia yə Klistus nì fəki, ka faaŋ bwa bu bə mbaŋ a bɔ tsə̂, \v 3 bîkə i wi a, akɔ a wi wə wi nì kaŋaki i bi dzə a, ma buku wɔkɔliki mi widɔkɔ chi chi a. \v 4 Bɔ tsə ka bikə, Jisɔs chukuli i bɔ a, “Mbɛiŋ fîəni tsə̂ fûku i Jɔn gia yə mbɛiŋ wɔkɔ bəh yə mbɛiŋ yɛiŋ. \v 5 Bimfəkə si yɛiŋ lɔ di, bəŋgbɔ nyani dza nyani chəŋ, bəni bə̀ bɔ gwɛiŋki bəh jwɛiŋ yi kumyini bɔnih, binchini wɔkɔ gia, bəni bə̀ bɔ nì kpiyi fiəni dzayi, bə chu fuku tə ntum wi ndzɔŋni wi Nyɔ i bəni bə kifuu. \v 6 Kimbɔiŋsi kimbum kɔ i mi wə wi ka məŋni dəkə mih.” \p \v 7 Bwa bə Jɔn bə mbaŋ ni dza i nyəki, Jisɔs ka yisi i dzakaki i mbaŋ wi bəni kɔm Jɔn, bikə a, “Mbɛiŋ nì buku tsə chwa i tsə yɛiŋ num nə a? Gaŋ biə fiəkə tsəki nəŋniki a? \v 8 Asi kɔkə dəkə yakadəiŋ, mbɛiŋ bə́ buku tsə fɛiŋ kɔm nə la? Mbɛiŋ ni tsəki i yɛiŋ mi wə wi si tum bəmbuŋ bə bɔnini i gwu wə a? Mbɛiŋ wɔ̂kɔli, bəni bə̀ bɔ tumki bəmbuŋ bə bɔnini i gwu wə si shi num a bəntɔŋ wə. \v 9 Asi kɔkə dəkə yakadəiŋ, mbɛiŋ bə́ buku tsə i yɛiŋ nə a? I tsə yɛiŋ mi wi ntum wi Nyɔ ma? Aaŋ, mih fukuki i mbɛiŋ a, akɔ mi wi tsə mi wi ntum wi Nyɔ. \v 10 Akɔ wi wə bə nì nyaka kɔm wi Nyɔ dzaka a, \q1 ‘Wɔ̂kɔli, mih ni chiŋsi lə mi wuŋ wi ntum ma wi tsə i wɔ nshiŋ \q1 wi kɛiŋsi dzəh ya ka wɔ bi dzəki.’ \p \v 11 Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, i kintəəŋ ki bəni bə̀ a bwɔ miŋkpaŋa, mi widɔkɔ kɔkə yɛiŋ wə wi kɔkniki tsə Jɔn Njulibɔkɔ. Ayakalə, mi wə wi kɔ na wi nchiŋ i kintəəŋ ki ŋkuŋ bi bɛiŋ wə wi kɔ wi kɔkni tsə Jɔn. \v 12 I yisi i chɔkɔ biə Jɔn Njulibɔkɔ nì yisi nɔm wi i dzə buku bidaiŋ a nì kɔ bəni jwɔ ŋkuŋ bi bɛiŋ,\f + \fr 11:12 \fr*\ft Nabə a, “…ŋkuŋ bi bɛiŋ kɔ bəh ŋga,”\ft*\f* ayaka bəni bə ŋga ka lɔkɔki bəh ŋga. \v 13 Bəni bə ntum bə Nyɔ bəchi bəh bənchi bə Muses nì dzakaki kɔm ŋkuŋ bi bɛiŋ i dzə buku i jɔbi wi Jɔn Njulibɔkɔ wə. \v 14 Mbɛiŋ kabə yɛiŋ a mbɛiŋ kɔlə i bum, mbɛiŋ bûm a Jɔn wələ kɔ Ɛlaja wə wi nì kaŋaki i dzə. \v 15 Mi wə wi kaŋaki bintuni i wɔkɔ, wi wɔ̂kɔ.” \p \v 16 Jisɔs dza bə́ kaiŋyi a, “Mih kɔ i fəkəni ŋgɔkɔ wi liə wələ bəh finə a? Bɔ kɔ ka bwa bənchiŋ bə̀ bɔ numyi i bi di bishi wə, bədɔkɔ bɔɔŋ bədɔkɔ bikəyi a, \v 17 ‘Buku tɔŋ sɔŋ mbɛiŋ na biŋ a? Nya júm yi kpi mbɛiŋ bum kə a?’ \v 18 Mih dzakaki lə kɔm Jɔn nì dzə dzi kə na mu kə, mbɛiŋ ka dzakaki a wi kaŋaki lə chinda wi ŋkpɛli i gwu yi mə. \v 19 Mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi dzə, wi dzi chu mu, mbɛiŋ dzaka a bə yɛ̂iŋ, si wi məyiki nnyaki dzɛiŋ bəh mbih mɔ kwa wi, chu num nsɛiŋ yiləkəli bəh bəni bə̀ bɔ kwaki kiŋwakti bəh bəni bəchu bədɔkɔ. Mbɛiŋ kîə a mfi si chusi gwu num i fiɛŋ fiə bi nɔmki.” \s1 Jisɔs ka shaaŋki nɔni bikwili bimbum bidɔkɔ \r (Luk 10:13-15) \p \v 20 Jisɔs ka dza yisi i shaaŋki nɔni bikwili bimbum bidɔkɔ biə wi nì kɔmsiki fəki nnyaki gia yi dzaka kiwɔmni yiduli fɛiŋ, na si wi ni fə yakadəiŋ, bəni bəwɔ fɛiŋ nì ka kwuni i nɔni kibɔ wə. \v 21 Wi nì shaaŋki yakadəiŋ dzakayi a, “Ŋgəkə wimbum kɔ wimbɛiŋ bəni bə Kɔlasen, ŋgəkə wimbum kɔ tə wimbɛiŋ bəni bə Besayda. Mbɛiŋ kîə a, gia yi dzaka ki wɔmni yə mih nì dzə fə i kidi kimbɛiŋ wə, a nì kɔ a mih fə yi i Taya bəh Sidɔn, ma bɔ nì fiəni i chu bibɔ wə ka lɔh bəmbuŋ bə kpi, fukuh kibwuŋ i gwu wə jiakɔbi i kɔmsi chusi a bɔ kwuni lɔ shɔ́m yibɔ. \v 22 Mih fukuki i mbɛiŋ a, a bi numki i chɔkɔ bi nsaka wi gɔksini wə, gia bi bɔniki lə i bəni bə Taya bəh bə Sidɔn tsə yimbɛiŋ. \v 23 Ayaka mbɛiŋ bəni bə Kafanaum, mbɛiŋ kwakaki a, akɔ mbɛiŋ bə̀ bə bi yaksiki i bɛiŋ a? Aayi! Bə bi shisi mbɛiŋ shisini i tumi ki bəni bə kpili wə. Mbɛiŋ kiə a, a nì kɔ a gia yi dzaka kiwɔmni yə mih nì fə i mbɛiŋ, a nì kɔ a yi num i Sɔdɔm, ma kwili wiwɔ kɛiŋki lə fɛiŋ i dzə buku bidaiŋ. \v 24 Mih fukuki i mbɛiŋ a, a bi numki i chɔkɔ bi nsaka wi gɔksini wə gia bi bɔniki lə i bəni bə Sɔdɔm tsə yimbɛiŋ.” \s1 Kimbuŋ ki Jisɔs yaŋsiki alə \r (Luk 10:21-22) \p \v 25 I jɔbi wiwɔ wə, Jisɔs dza dzaka a, “Mih nyaki kiyɔŋni i wɔ Ba wuŋ Ŋkuŋ wi bɔɔli bəh nshwaiŋ kɔm wɔ nyumi gia yələ i bəmfi bəh bəŋkiəgia, chusi yi num i bəni bə kilɔlɔ bəh i bwa bənchiŋ. \v 26 Yi num yakadəiŋ Ba wuŋ, kɔm akɔ ayaka si wɔ nì kɔŋki a yi numki. \p \v 27 Ba wuŋ kɔ num wi nya lɔ biɛiŋ bichi i mih. Mi widɔkɔ kɔkə wə wi kiəki Waiŋ Nyɔ a kɔbi a Ba wi. Ayaka mi widɔkɔ num kə wə wi kiəki Ba wuŋ a kɔbi a Waiŋ bəh bəni bə̀ Waiŋ wi kɔ wi sabibwili i chusi Ba wi i bɔ. \p \v 28 Mbɛiŋ bəchi bə̀ mbɛiŋ kɔ bəh biluŋ bi jii gaka mbɛiŋ, mbɛiŋ dzə̂ i mih, ma mih fə mbɛiŋ waka. \v 29 Mbɛiŋ dzɔ̂ tûŋ num kimbuŋ kəŋŋ, ma mbɛiŋ bîəliki nlani wuŋ, kɔm mih kɔ mfiŋ mi wi mbɔnini, kaŋa shɔm yi wakani, ka mbɛiŋ dzə kwati ŋ'waka i shɔ́m yimbɛiŋ wə. \v 30 Kimbuŋ kəŋŋ kɔkə i gaka mbɛiŋ i tuŋ, ayaka biluŋ biŋ jii kə.” \c 12 \s1 Jisɔs fuku baiŋsi kɔm chɔkɔ bimbam \r (Mak 2:23-28; Luk 6:1-5) \p \v 1 I jɔbi wiwɔ wə, Jisɔs bəh bwa bu bə mbaŋ nyə ka nyaniki tɔliki tsəki i kikhə kigəŋ kidɔkɔ wə, a num i chɔkɔ bimbam wə. A nì kɔ dzɔŋ si wɔɔ bwa bu bə mbaŋ, bɔ ka dza yisi i təiŋyiki kifwu kigəŋ dzi. \v 2 Jɔbi wə Bəfalasi nì yɛiŋ, bɔ dzaka i Jisɔs a, “Tsɛiŋ, bwa ba bə mbaŋ fəki gia yə nchi bumki kə a mi kɔlə i fəki i chɔkɔ bimbam wə.” \v 3 Wi bikə i bɔ a, “Mbɛiŋ ka num fa dəkə i Kiŋwakti ki Nyɔ wə si dzɔŋ nì wɔɔki Dɛbit bəh mbaŋ wi, wi fə a? \v 4 Wi nì liə i juŋ yi Nyɔ wə, dzi blɛd wə bə nì baa jiə a akɔ wi Nyɔ, num nchi nì bumki kə a wi nabə bəni bə̀ bɔ nì kɔ bəh wi kɔlə i dzî. A nì kɔ a dzî a bətii mfə gia. \v 5 Ma mbɛiŋ ka num fa tə i bənchi bə Muses wə si asi num i chɔkɔ bimbam wə, bətii mfə gia bwiŋ nchi i bimbam wə, bɔ fə bənɔm bəbɔ i juŋ yi fəni yi gia wə, ayakalə nsaka kɔbi a? \v 6 Mih fukuki i mbɛiŋ a gia yidɔkɔ kɔlə fa i liə yimbum yi tsə juŋ yi fəni gia. \v 7 Bə kɔ num bə nyaka i Kiŋwakti ki Nyɔ wə a Nyɔ dzakaki a, ‘Mih nəŋki a bəni kwâsiki num nshɛiŋ i bəni wə, mih nəŋki kə a bə fə̂ki gia i mih.’ A nì kɔ a mbɛiŋ kiəki gia yə di biələ dzakaki, ma mbɛiŋ kɔkə i sakaki bəni bə̀ bɔ kɔ maka bɔ gbɔ. \v 8 Yi kɔ a mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi kɔ Tikwili wi chɔkɔ bimbam.” \s1 Jisɔs chuku mi i chɔkɔ bimbam wə num tsɛiŋ yi kpi \r (Mak 3:1-6; Luk 6:6-11) \p \v 9 Jisɔs nì nyə fɛiŋ, tsə liə i juŋ yi tsani yibɔ mə. \v 10 Yi num a, mi widɔkɔ nì kɔlə fɛiŋ num tsɛiŋ yi kpi. Bəfalasi bədɔkɔ dza bikə i Jisɔs a, “Nchi bumki lə a bə kɔlə i chûku mi i chɔkɔ bimbam wə a?” Bɔ nì bikəki yakadəiŋ nəŋ num gia yə bɔ ki jiəki i wi fuŋ. \v 11 Jisɔs chukuli i bɔ a, “Akɔ ndə i mbɛiŋ kintəəŋ wə wi kabə kaŋaki shwáŋ yi yimu gbɔ i fəŋ mə i chɔkɔ bimbam wə, wi ma ni kaŋa guku bwili yi a? \v 12 Mi wiwɔm tsəki kə shwaŋ nalə a? Yaka kɔ a bənchi bumki lə a mi kɔlə i fə̂ nɔm wi ndzɔŋni i chɔkɔ bimbam wə.” \v 13 Wi ka dzaka i mi wə wi nì kpi wa wimu a, “Nâni tsɛiŋ ya.” Mi wiwɔ nani, yi bɔnih ka num aka yidɔkɔ yə. \v 14 Ayakalə, Bəfalasi buku tsə ka fasi si bɔ ni fə ka bɔ wɔɔ Jisɔs. \s1 Jisɔs kɔ mi wi nɔm wi Nyɔ wə wi saiŋbwili \p \v 15 Jisɔs kîə kɔm kimfasi kə bɔ kɔ bɔ jiə, ka dza nyə fɛiŋ. Bəni bəduli biəli wi. Wi chuku bɔ bəchi bə̀ bɔ nì gwɛiŋki, \v 16 kiŋ a bɔ ma ni fə a bəni kiə ŋgaiŋ. \v 17 Yi num yakadəiŋ i fə a yi dzə kpɛiŋ asi mi ntum wi Nyɔ Isaya nì dzaka a, \q1 \v 18 “Mbɛiŋ tsɛ̂iŋ, wələ kɔ waiŋ wuŋ wi nɔm wə mih saiŋbwili. \q1 Mih kɔŋki lə wi, ayaka shɔm yiŋ wɔkɔki lə ndzɔŋni bəh wi. \q1 Mih ni nya lə Kiŋ'waka kəŋŋ i wi, \q2 ma wi bi fukuki i bitumi kɔm dzə́h yi chəŋ yə mih təiŋyiki bənsaka bəŋ yɛiŋ. \q1 \v 19 Wi bi yɔliki kə bəh bəni, nabə i kɔmyiki dzaka. \q1 Mi bi lansi wɔkɔ kə ja yi i dzə́h wə. \q1 \v 20 Wi bi bwiŋ kaasi kə mfwaŋ biə bi kɔ bi si bwiŋ. \q1 Wi bi nyumsi kə baiŋni biə bi kɔ bi si libli baiŋ. \q1 Yi bi num yakadəiŋ i tsə buku asi wi bi fəki dzəh yi chəŋ yə \q2 wi təiŋyiki bənsaka yɛiŋ, dzi. \q1 \v 21 Ayaka bitumi bichi bi tsɛiŋki tsəki a ninshiŋ num bɔ jiə mfi bibɔ i wi wə.” \s1 Ŋga bi Jisɔs nyə faiŋ? \r (Mak 3:20-30; Luk 11:14-23) \p \v 22 Bəni bədɔkɔ nì dza dzə bəh mi widɔkɔ i wi num wi fəkə wi chu num kinchini, chinda wi ŋkpɛli num i gwu yi wə. Jisɔs chuku wi, wi ka dzakaki chu yɛiŋ. \v 23 Dzaka wɔm bəni bə̀ bɔ nì kɔ fɛiŋ bəchi, bɔ ka bikəki a, “Yi kɔlə numki a mi wələ kɔ waiŋ Ŋkuŋ Dɛbit a?” \v 24 Ayakalə, Bəfalasi ka wɔkɔ si bɔ bikəki yakadəiŋ dzaka a, “Mi wələ bwiliki bəchinda bə ŋkpɛli num bəh ŋga bi Bɛlsebu wə wi kɔ ŋkuŋ wi bəchinda bə ŋkpɛli.” \v 25 Jisɔs kîə gia yə bɔ kwakaki ka dzaka i bɔ a, “Na kinaiŋ tumi ki gaali gwu ka jwɔki a kiki, ki bi fiəni chu chi. Kwili nabə juŋ yə yi gaali gwu ka jwɔki a yiyi, yi bi num kə. \v 26 Ayakadəiŋ, Satan kabə kɔɔŋki bwiliki Satan widɔkɔ i mi wə, ma yi numki a wi gaali lɔ gwu yi. Yi ka numki yakadəiŋ, ma ŋkuŋ bi bi ma num. \v 27 A kabə num a mih bwiliki bəchinda bə ŋkpɛli num bəh ŋga bi Bɛlsebu, ma bwa bəmbɛiŋ ni bwiliki num bəh bi ndə a? Gia yə bwa bəmbɛiŋ fəki ni chusiki a mbɛiŋ gbɔ lɔ nsaka. \v 28 Ayakalə, mih kabə bwiliki bəchinda bələ num bəh ŋga bi Kiŋ'waka ki Nyɔ, ma yi numki a ŋkuŋ bi Nyɔ dzə lɔ i mbɛiŋ kintəəŋ. \v 29 Mbɛiŋ kwakaki a mi kɔ i liə dəiŋ i juŋ yi mi wi ləkəli wə, i kɔ buku bəh biɛiŋ bi, maka wi yisi kwa kaŋa mi wi ləkəli wiwɔ a? Jɔbi wə wi kaŋa yakadəiŋ wi ka ni kɔ buku bəh biɛiŋ bi ŋkɔŋ ŋkɔŋ. \v 30 Mbɛiŋ kîə a, mi wə wi kɔkə bəh mih, wəmaka bwaŋki lə gvu i mih chɛiŋ. Mi wə wi gamtiki kə mih i juŋniki, wi shakyiki num shakyini. \v 31 Ayakadəiŋ, mih fukuki i mbɛiŋ a Nyɔ kɔlə i dalinya gia yichu bəh ja yichu yichi yə bəni dzakaki. Ayakalə, mi wə wi dzakaki ja yichu kɔm Kiŋ'waka ki Baiŋni, Nyɔ kɔkə i lansi dalinya wi. \v 32 Mi wə wi dzakaki ja yichu kɔm mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi, Nyɔ kɔlə i dalinya wi. Ayakalə, mi wə wi dzakaki ja yichu kɔm Kiŋ'waka ki Baiŋni, Nyɔ kɔkə bi lansi dalinya wi, na i jɔbi wi liə wə nabə i wi dzəni wə. \s1 Bə si kiə kpɛiŋ i mintam miwɔ wə \r (Luk 6:43-45) \p \v 33 Mi kabə kaŋaki kpɛiŋ wi ndzɔŋni, wi kaŋaki i wumki mintam mi ndzɔŋni. Mi kabə kaŋaki kpɛiŋ wichu, wi kaŋaki i wumki mintam michu. Bə si kiə kpɛiŋ num i mintam mə mɔ wumki yɛiŋ wə. \v 34 Chwɔŋbijuŋ bi fə́kəh biələ. Mbɛiŋ kɔ dəiŋ i dzakaki ndzaka wi ndzɔŋni, mbɛiŋ num bəni bəchu a? Mbɛiŋ kîə a gia yə yi kɔ yi jikə i shɔm yi mi wə, kɔ yə yi si buku i dzaka ki wə. \v 35 Mi kabə num wi kaŋa kiba ki biɛiŋ bindzɔŋni i wi mə, ma wi ni bwiliki a biɛiŋ bindzɔŋni yɛiŋ. Aka bə́ num wə wi kaŋaki kiba ki biɛiŋ bichu, wi ni bwiliki a biɛiŋ bichu yɛiŋ. \p \v 36 Mih fukuki i mbɛiŋ, jɔbi wə chɔkɔ bi nsaka wi gɔksini bi numki, mi kaŋaki i bi kɔmyi dzaka ki i ja yə yi nì bukuki i dzaka ki wə yi kpɛiŋni kə. \v 37 Mbɛiŋ kiəki a, jɔbi wə bə bi sakaki mi, a bi num já yə yi bukuki i dzaka ki wə, yə yi bi fə wi gia na kwa wi, a num tə já yə yi bukuki i dzaka ki wə, yi bi fə wi gbɔ nsaka.” \s1 Bəni bədɔkɔ ka nəŋki a Jisɔs chûsi gia yi kaŋyini \r (Mak 8:11-12; Luk 11:29-32) \p \v 38 Bəni bədɔkɔ bə̀ bɔ nì laniki bənchi bə Nyɔ bəh Bəfalasi ka bi dzaka i Jisɔs a, “Mi wi lanini, buku nəŋki a wɔ fə̂ gia yə yi chusiki ŋga bia ma buku yɛiŋ.” \v 39 Jisɔs chukuli i bɔ a, “Ŋgɔkɔ wichu wə wi bee Nyɔ, ka fiəni chu aka miŋkpaŋa wi tɔkɔlini, nəŋki i yɛiŋ gia yə yi chusiki ŋga biŋ! Ayakalə, mih ni chusi kə gia yidɔkɔ i ŋgɔkɔ wələ a kɔbi a yi mi wi ntum wi Nyɔ Jɔna. \v 40 Asi Jɔna nì nɔ i bwɔkɔ yimbum shɔm kaŋ yitali, kɔ a liŋ asi mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi bi numki i kuku i kaŋ yitali wə. \v 41 A bi numki i jɔbi bi nsaka wi gɔksini wə, bəni bə Ninewi bi num bəh ŋgɔkɔ wi liə wələ fə bə jiə wi i ŋgəkə wə, kɔm bɔ, bəni bə Ninewi nì wɔkɔ gia yə Jɔna nì fukuki, kwuni shɔm yibɔ. Ayakalə, mbɛiŋ wɔkɔli, mi widɔkɔ kɔlə fa bəh gia yimbum yi tsə yi Jɔna. \v 42 A bi numki chɔkɔ bi nsaka wi kaasini wə, Yaa wə wi nì sakaki tumi ki Shɛba bi numki lə tə bəh ŋgɔkɔ wi liə wələ, fə wi liə i ŋgəkə wə, kɔm wi nì dza dzə i kiŋgɔksi ki mbi wə, i wɔkɔ mfi bi ŋkuŋ Sɔlɔmɔn. Ayakalə, mbɛiŋ wɔkɔli, mi widɔkɔ kɔlə fa bəh gia yimbum yi tsə yi Sɔlɔmɔn. \r (Luk 11:24-26) \p \v 43 Jɔbi wə kiŋ'waka kichu si buku i mi wə ki tsə i chwa i nəŋki di biə ki ni nɔki. Ayakalə, jɔbi wə ki ka nəŋ mɔŋ, \v 44 ki ni dzaka i gwu yi a, ‘Mih ni fiəni tsə i mih dzu i di biə mih ni buku.’ Jɔbi wə ki fiəni dzə yɛiŋ juŋ yiwɔ kɛiŋ yiyəə, num bə yaŋa kɛiŋsi yi ka yi baiŋki, \v 45 ki ka fiəni dzə bəh biŋ'waka bichu bidɔkɔ nanitaŋ bi bəkə tsə wi, bɔ ka liə i nɔki yɛiŋ. Ayaka nɔni ki wəmaka mi ka fiəni bəkə tsə si ki nì kɔ i ninshiŋ. Akɔ ayaka si yi bi numki bəh ŋgɔkɔ wichu wələ.” \s1 Bəni bə̀ bɔ kɔ chwɔŋkijuŋ ki Jisɔs \r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21) \p \v 46 Asi Jisɔs nì kɛiŋki wi dzaka i bəni yaka, yi num a, nih wi bəh bwa bə nih, dzə num i biŋ, bɔ nəŋ i dzaka bəh wi. \v 47 Mi widɔkɔ dzaka i Jisɔs a, “Nih wa bəh bwa bə nah kɔ i biŋ nəŋ a mbɛiŋ bɔ dzaka.”\f + \fr 12:47 \fr*\ft Biŋwakti bikpu bidɔkɔ biə bə nì yisi nyaka gia yi Nyɔ yɛiŋ kaŋaki kə kimbu kələ.\ft*\f* \v 48 Jisɔs chukuli wi a, “Nih wuŋ kɔ ndə, bwa bə nih bəŋ num bənaiŋ a?” \v 49 Si wi bikə yakadəiŋ ka sɔkɔki bəni bu bə mbaŋ, ka dzaka a, “Nih wuŋ bəh bwa bə nih bəŋ kɔ bələ. \v 50 Mbɛiŋ kîə a na ndə wə wi fəki gia yə Ba wuŋ i bɛiŋ kɔŋki akɔ wi wə wi kɔ waiŋnih wuŋ, bəh jɛmi yiŋ, bəh nih wuŋ.” \c 13 \ms Bəndi kɔm ŋkuŋ bi bɛiŋ \mr (13:1-50) \s1 Ndi kɔm mi wə wi nì tsə i mu ŋgɔkɔ \r (Mak 4:1-9; Luk 8:4-8) \p \v 1 A i chɔkɔ biwɔ wə, Jisɔs ni dza buku i dzu, ka tsə shinum kɔmsi i kinchwɔ kimbum kpəŋ. \v 2 Mbaŋ wi bəni wimbum kwu juŋni tali wi lə maaa. Wi ka dza liə shinum lɔ i ŋgwuki mə i bɔkɔ, mbaŋ wiwɔ ka shinumyi i bɔkɔ kpəŋ. \v 3 Wi yisi i fukuki gia yiduli i bɔ i bəndi wə. Wi dzaka a, “Mi widɔkɔ nì laa i tsə mu ŋgɔkɔ. \v 4 Asi wi nì muki, bədɔkɔ gbɔyi i dzəh, minyəni dzə chumyi dzi. \v 5 Bəŋgɔkɔ bədɔkɔ gbɔyi i di biə nshwaiŋ nì num i biaŋa bɛiŋ, nshwaiŋ num ndzɔŋ kə fɛiŋ, ŋgɔkɔ wiwɔ kɔmsi buku yaka, kɔm nshwaiŋ nì chumiki kə fɛiŋ \v 6 Jɔbi wə wɔŋ nì yisi i baiŋki ka twɛiŋ ŋgɔkɔ wiwɔ. Si gaaŋ yiwɔ nì ka liə ndzɔŋ dəkə i kuku, wi ka kpiyi. \v 7 Bəŋgɔkɔ bədɔkɔ gbɔyi i bifaka wə. Bifaka biwɔ ka kɔ baŋ ŋgɔkɔ wiwɔ. \v 8 Bəŋgɔkɔ bədɔkɔ gbɔyi num i nshwaiŋ yindzɔŋni wə, ka buku yaka ka kɔ ka wum nalə. Ayaka chwɔŋ bidɔkɔ kaŋa dzə́kəh gbi, bidɔkɔ mbaŋbisɔ, bidɔkɔ mbaŋtia. \v 9 Mi wə wi kaŋaki bintuni, wi wɔ̂kɔ.” \s1 Gia yə yi nì fə ka Jisɔs dzakaki i bəndi wə \r (Mak 4:10-12; Luk 8:9-10) \p \v 10 Bwa bə mbaŋ bə Jisɔs dza dzə bikə i wi a, “Akɔ kɔm nə wɔ dzakaki i bəni bələ num i bəndi wə a?” \v 11 Wi chukuli i bɔ a, “Akɔ mbɛiŋ bə̀ Nyɔ kɔ wi fə lɔ a mbɛiŋ kîə gia yə yi nyumiki i ŋkuŋ bi bɛiŋ wə. Ayakalə, wi nəki fə kə a bəni bələ kîə. \v 12 Mbɛiŋ kîəki a mi wə wi kaŋaki fiɛŋ bə ni kpɛiŋsiki lə ma wi kaŋaki biduli. Ayakalə, mi wə wi kaŋaki kə fiɛŋ, bə ni dzɔ bwili lə i wi na fi twɛsi fiə wi kaŋaki. \v 13 Akɔ gia yə mih dzakaki i bɔ num i bəndi wə, kɔm bɔ tsɛiŋki lə di yɛiŋ kə. Bɔ wɔkɔliki lə gia, kɔbi i wɔkɔ nabə i kiə yi gia. \v 14 Gia yə mi ntum wi Nyɔ Isaya nì dzaka, yi dzə lansi kpɛiŋ nalə bəh gia yə bəni bələ fəki. Wi nì kɔ wi dzaka a, \q1 ‘Mbɛiŋ bi wɔkɔliki lə gia na bindzɔŋ, ayakalə wɔkɔ kiə kə. \q1 Mbɛiŋ bi tsɛiŋki lə di na bindzɔŋ, yɛiŋ kə. \q1 \v 15 Yi num yakadəiŋ kɔm shɔ́m yi bəni bələ kɔ yi də lɔ, \q1 bintuni bibɔ chini, \q1 num bɔ baŋ lɔ dzə́kəh yibɔ. \q1 Bɔ fə yakadəiŋ ka bɔ ma yɛiŋki di bəh dzə́kəh yibɔ, \q1 wɔkɔ gia bəh bintuni bibɔ, \q1 ka shɔ́m yibɔ shiliki, \q1 bɔ bi fiəni dzə i mih wə, \q1 ma mih chuku bɔ.’ \p \v 16 Ayakalə, kimbɔiŋsi kimbum kɔ kimbɛiŋ kɔm dzə́kəh yimbɛiŋ kɔ yə yi yɛiŋki, bintuni bimbɛiŋ num biə bi wɔkɔki. \v 17 Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, bəni bə ntum bə Nyɔ bəduli bəh bəni bə chəŋ bədɔkɔ nì shiki dəki lə i yɛiŋ gia yə mbɛiŋ yɛiŋki, bɔ nəki yɛiŋ kə. Bɔ nì dəki lə tə i wɔkɔ gia yə mbɛiŋ wɔkɔki, bɔ nəki wɔkɔ kə. \s1 Gia yə ndi wə kɔm mi wə wi nì muki ŋgɔkɔ chusiki \r (Mak 4:13-20; Luk 8:11-15) \p \v 18 Mbɛiŋ wɔkɔ la gia yə ndi wələ chusiki kɔm mi wə wi nì muki ŋgɔkɔ. \v 19 Jɔbi wə mi wɔkɔki gia kɔm ŋkuŋ bi bɛiŋ maka wi wɔkɔ kiə, Satan mi wichu ka dzə chufi bwili gia yə bə si gbɛli i wi shɔm. Wələ kɔ ŋgɔkɔ wə bə nì muki wi gbɔyi i dzəh. \v 20 Ŋgɔkɔ wə bə nì muki tsəki wi gbɔyi i di bi kitəh wə kɔ mi wə wi wɔkɔki gia yi Nyɔ akisəkə dzɔ yi bəh kinsaŋli. \v 21 Ayakalə, gaaŋ yiwɔ num maka yi liəni i gwu yi wə. Yi mɔti a twɛsi. Jɔbi wə ŋgəkə yisi nabə mbwaŋ gvu i wi chɛiŋ kɔm gia yiwɔ, wi gbɔ i kimbum ki wə akisəkə. \v 22 Ŋgɔkɔ wə bə nì muki tsəki wi gbɔyi i bifaka wə, kɔ mi wə wi wɔkɔki gia yi Nyɔ, ayakalə kifum kɔm biɛiŋ bi mbi biələ, bəh kiŋkɔŋ i kaŋa mbum bi juŋni baaŋ gia yiwɔ i wi shɔm yi laka kilɔlɔ. \v 23 Ŋgɔkɔ wə bə nì muki tsəki wi gbɔyi i nshwaiŋ yindzɔŋni wə wi bə́ kɔ, kɔ mi wə wi wɔkɔki gia yiwɔ, wɔkɔ yi na bindzɔŋ ka fəki asi yi nəŋki, wəmaka mi kɔ aka ŋgɔkɔ wə wi nì wumki mintam bədɔkɔ nya dzə́kəh gbi, bədɔkɔ dzə́kəh mbaŋbisɔ, bədɔkɔ mbaŋtia.” \s1 Ndi kɔm ŋgɔkɔ wi gəŋ bəh wi mfwaŋ \p \v 24 Jisɔs chu ti ndi widɔkɔ i bɔ a, “Bə kɔ i fəkəli ŋkuŋ bi bɛiŋ bəh mi wə wi nì tsə i mu ŋgɔkɔ wi gəŋ wi ndzɔŋni i wi khə. \v 25 Jɔbi wə bəni nì nɔki, mbaiŋŋni wi dzə ka mu ŋgɔkɔ wi mfwaŋ\f + \fr 13:25 \fr*\ft Mfwaŋ biələ kɔ biə bə bɔɔŋki i já yi ŋkali wə a, “darnel” ŋgɔkɔ wiwɔ num kiləfi.\ft*\f* wə wi bwɔsiki gəŋ i ŋgɔkɔ wi gəŋ kintəəŋ ka nyə. \v 26 Jɔbi wə gəŋ yiwɔ nì kɔ yaka lɔ ka yisi i nyaki nchaiŋki, ŋgɔkɔ wi mfwaŋ wə ka chusi tə. \v 27 Bəni bə nɔm bə mi wiwɔ dzə bikə i wi a, ‘Tikwili, wɔ nì tsə mu num ŋgɔkɔ wi gəŋ i khə, ŋgɔkɔ wi mfwaŋ wələ ka nyani na dəiŋ ka wi numki i yɛiŋ kintəəŋ a?’ \v 28 Wi chukuli i bɔ a, ‘A fə mbaiŋŋni wuŋ gia yiwɔ yakadəiŋ.’ Bəni bə nɔm bəwɔ bikə i wi a, ‘Wɔ nəŋki a buku tsə̂ bâayi a?’ \v 29 Tikwili wibɔ nəiŋ dzaka i bɔ a, ‘Aka bə́ num yaka jɔbi wə mbɛiŋ ni saŋaki ma mbɛiŋ ni saŋa tasiki bəh gəŋ yɛiŋ kintəəŋ. \v 30 Mbɛiŋ bêe ma bɔ bəchi kɔɔki i tsə buku jɔbi wi kɔhni wə. Ka a ni numki i jɔbi wi kɔhni wə, mih ni dzaka i bəni bə kɔhni bəwɔ a bɔ yisi bâayi mfwaŋ biwɔ bɔ jûŋni kâŋa jîə i kaka kaka wə, ka bə ni kpa, ma bə ni ka juŋni jiə gəŋ i mih gba.’”\fig Bee ma mfwaŋ bəh gəŋ chiŋniki kɔɔki |alt="Let both grow" src="lb00098c.tif" size="col" loc="Matthew 13:30" copy="Louise Bass" ref="Matiɔ 13:30"\fig* \s1 Ndi kɔm ŋkaiŋni wi ŋgɔkɔ wi fintam fidɔkɔ \r (Mak 4:30-32; Luk 13:18-19) \p \v 31 Jisɔs chu ti ndi widɔkɔ i bɔ a, “Ŋkuŋ bi bɛiŋ kɔ aka dzəkəh wi ŋgɔkɔ wi fintam fidɔkɔ,\f + \fr 13:31 \fr*\ft Fintam fiələ kɔ i já yi ŋkali wə a, “mustard”. \ft*\f* wə mi nì dzɔ mu i wi khə. \v 32 Ŋgɔkɔ wələ kɔ dzəkəh yiwɔ sɛiŋni na bəh ŋga tsə bəŋgɔkɔ bədɔkɔ bəchi. Ayakalə, jɔbi wə wi buku yaka wi ni kɔɔ, wi kpali tsə nteŋ wi biɛiŋ bichi, wi fiəni chu kpɛiŋ ka minyəni mə mɔ fuliki bɛiŋ dzə maa júŋ yibɔ i cha yiwɔ wə.” \s1 Ndi kɔm dzɔɔŋ \r (Luk 13:20-21) \p \v 33 Jisɔs chu ti bɔ bəh ndi widɔkɔ a, “Ŋkuŋ bi bɛiŋ kɔ aka dzɔɔŋ yə miŋkpaŋa nì fəkə muku i biŋkuŋɔ bimbum wə bitali, ka fwɛŋni ka chwali dzɔɔŋ yiwɔ fə muku miwɔ yaka.” \r (Mak 4:33-34) \p \v 34 Jisɔs nì dzaka gia yələ yichi i mbaŋ wi bəni, a num i bəndi wə. I yi ŋkɔŋ wə wi nì ka dzaka dəkə gia yidɔkɔ i bɔ a kɔbi i bəndi wə. \v 35 Wi nì fəki yakadəiŋ ka yi dzə kpɛiŋ asi mi wi ntum wi Nyɔ widɔkɔ nì dzaka a, \q1 “Mih bi wɛliki dzaka kəŋŋ a bəndi wə. \q1 Mih bi tɔyi gia yə yi nì num i nyumi wə \q1 i yisi asi bə nì maa mbi.” \s1 Gia yə ndi wələ chusiki kɔm ŋgɔkɔ wi gəŋ bəh wi mfwaŋ \p \v 36 Jisɔs nyə bee mbaŋ wi bəni ka liə tsə dzu. Bwa bu bə mbaŋ biəli wi bikə i wi a, “Fûku baiŋsi i buku kɔm gia yə ndi wi mfwaŋ wə i khə chusiki.” \v 37 Wi ka dzaka a, “Mi wə wi nì muki ŋgɔkɔ wi ndzɔŋni wə, akɔ mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi. \v 38 Khə wiwɔ kɔ mbi wələ. Ŋgɔkɔ wi ndzɔŋni wiwɔ num bwa bə̀ bɔ kɔ bə ŋkuŋ bi Nyɔ. Mfwaŋ biwɔ num bwa bə mi wichu wə. \v 39 Ayaka mbaiŋŋni wə wi nì mu ŋgɔkɔ wi mfwaŋ wiwɔ akɔ ŋkpɛli. Jɔbi wi kɔhni wiwɔ bi numki jɔbi wə mbi wələ bi kigɔksiki. Bəni bə kɔhni bəwɔ kɔ bəchinda bə Nyɔ. \v 40 Asi bə si baayi mfwaŋ juŋni ka bə kpa i gbuku wə, kɔ yakadəiŋ si yi bi numki i jɔbi wə mbi wələ bi gɔksiki. \v 41 Mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi bi chiŋsiki lə bəchinda bu, i nyani juŋni nnya biɛiŋ bichi biə bi dzəki bəh chu i bəni wə bəh bəni bəchu bəchi bə̀ bɔ fəki chu bə bi bwili bɔ i ŋkuŋ bi wə, \v 42 ayaka bə lɔɔ bəchu i gbuku wi ghəkəni wə. A num di biə bəni bi dəki dzi jəŋ. \v 43 Ayakadəiŋ, bəni bə̀ bɔ kɔ chəŋ bi baiŋki aka wɔŋ i ŋkuŋ bi Ba wibɔ wə. Mi wə wi kaŋaki bintuni, wi wɔ̂kɔ. \s1 Ndi kɔm kiba bəh ŋkaiŋni kitəh ki ndzɔŋki kidɔkɔ \p \v 44 Ŋkuŋ bi bɛiŋ kɔ aka bəkə ki kpɔ kə mi nì tsə yɛiŋ num bə nyumi i khə. Wi ka fiəni baŋ ki, ka kwɛki wɔkɔ ndzɔŋni, ka tsə taŋni biɛiŋ bichi biə wi nì kaŋaki, ka tsə taŋ khə wiwɔ. \p \v 45 Ayaka ŋkuŋ bi bɛiŋ chu kɔ aka mi wi shi widɔkɔ wə wi nì nyaniki nəŋki ŋkaiŋni kitəh kidɔkɔ ki ndzɔŋki nalə. \v 46 Jɔbi wə wi nì nəŋ yɛiŋ widɔkɔ wə wi kɔ na wi ləkəli. Wi ka tsə taŋni biɛiŋ bichi biə wi nì kaŋaki wi tsə taŋ tə wiwɔ. \s1 Ndi kɔm gbi wi bwɔ́kɔ \p \v 47 Ŋkuŋ bi bɛiŋ chu kɔ aka gbi wə bə si tum i bɔkɔ, ayaka ŋgɔkɔ yi bwɔ́kɔ yichi juŋni yɛiŋ mə, \v 48 yi jikə. Bəni guku bwili wi i kpa. Shinum kuku, sabibwili bwɔ́kɔ yindzɔŋni jiə i káh wə, shukutɔkɔ yichu yə. \v 49 Lə yibi numki ayaka i jɔbi wə mbi wələ bi gɔksiki. Bəchinda bə Nyɔ bi buku dzə i gaali bəni bəchu i bəni bə chəŋ wə, \v 50 ayaka bə lɔɔ bəchu i gbuku wi ghəkəni wə, a num di biə bəni bi dəki dzi jəŋ.” \p \v 51 Jisɔs ka bikə i bwa bu bə mbaŋ a, “Mbɛiŋ wɔkɔ kiə alə gia yələ yichi a?” Bɔ bum a “Aaŋ.” \v 52 Wi ka dzaka i bɔ a, “Yi kɔ a, mi wichi wə wi laniki bənchi bə Nyɔ, num bə lani lɔ wi kɔm ŋkuŋ bi bɛiŋ, wi kɔ aka tii juŋ wə wi kaŋaki kiba ki ki biɛiŋ, wi num i bwili biɛiŋ bimfiaŋ nabə bikpu yɛiŋ.” \s1 Bə nəiŋ Jisɔs i di bi wə \r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30) \p \v 53 Jɔbi wə Jisɔs nì kaasi i tiki bəndi bələ, wi ka dza nyə fɛiŋ, \v 54 dzə i kwili wə, tsə liə ka laniki bəni i juŋ yibɔ yi tsani wə. Bɔ ka wɔkɔliki nlani wi ka numki lɔ bəh ŋkaiŋyi, yisi i kaiŋyiki a, “Mi wələ dzɔ faiŋ biələ mfi bimbum bəh ŋga i fəki ŋkaiŋni wi gia yələ yɛiŋ na? \v 55 A fa kɔkə a waiŋ tikwili wə wi kaaŋŋki kɛiŋ na? Ntə nih wi kɔ Meli a? Ntə bwa bə nih wi kɔ Jɛm bəh Yɔsɛf bəh Samɔn bəh Judas a? \v 56 Ntə jɛ́mi yi yichi kɔ bəh bukumbɛiŋ fa wə a? Mi wələ nyə faiŋ bəh yələ gia yichi lə a?” \v 57 Si bɔ kaiŋyiki yakadəiŋ ka nəiŋ wi. Jisɔs ka dzaka i bɔ a, “Bə si kɔksi lə mi wi ntum wi Nyɔ i di bichi wə, a kɔbi a i tumi ki wə, bəh i chwɔŋkijuŋ ki wə.” \v 58 Jisɔs na chu fə gia yi kaŋyini yiduli fɛiŋ, kɔm bɔ nì ka jiə dəkə shɔm i wi. \c 14 \s1 Kpi yi Jɔn Njulibɔkɔ \r (Mak 6:14-29; Luk 9:7-9) \p \v 1 A nì kɔ i jɔbi wiwɔ wə, Ŋkuŋ Hɛlɔd wə wi nì sakaki kimbu ki tumi ki Galili, wi wɔkɔ kɔm nɔm wi Jisɔs. \v 2 Wi dzaka i bətii di bu a, “Mi wələ kɔ Jɔn Njulibɔkɔ si wi fiəni dza i kpi wə. Akɔ gia yə yi fə wi, na ka wi kaŋaki ŋga i fəki gia yi kaŋyini yələ lə.” \p \v 3 A nì kɔ num Hɛlɔd nì dzaka, bə kwa kaŋa Jɔn, bə fa i juŋ yi nsəŋ mə kɔm bə Hɛlɔdia kpə Filib wə wi nì kɔ waiŋnih Hɛlɔd, wə Hɛlɔd nì dzɔ ka kpə wi. \v 4 Jɔn nì nəiŋki lə ka dzaka a nchi bumki kə a wi kɔlə i dzɔ̂ wi ka kpə wi. \v 5 Hɛlɔd ka nəŋki dzəh i wɔɔ Jɔn, ayakalə wi lwa bəni, kɔm bəni nì dzɔki Jɔn ka mi wi ntum wi Nyɔ. \p \v 6 Yi dzə num i chɔkɔ biə Ŋkuŋ Hɛlɔd nì fəki dzini, i kwakaki chɔkɔ biə bə nì bwɔ wi yɛiŋ. Waiŋ Hɛlɔdia wi kpaŋni ka liə biŋ i bəni nshiŋ, Hɛlɔd yɛiŋ yaka gwu shili wi nalə. \v 7 Wi kaka i waiŋkpaŋni wiwɔ, dzi ŋkaiŋ a ŋgaiŋ ni fiali lə wi bəh na finə fiə wi bikə a ŋgaiŋ nya i wi. \v 8 Nih waiŋkpaŋni wiwɔ ka nyini waiŋ wi a wi dzaka i wi a, wi nyâ ŋgaiŋ bəh fwu wi Jɔn Njulibɔkɔ i nsaŋa wə. \v 9 Wi ka dzaka, Ŋkuŋ Hɛlɔd wɔkɔ gia yiwɔ yakadəiŋ gwu kpi wi. Ayakalə, kɔm bə ŋkaiŋ biə wi nì dzi lɔ i bəni bə bini nshiŋ, wi ka dzaka a bɔ fə̂ asi waiŋkpaŋni wiwɔ dzaka. \v 10 Wi ka faaŋ bəni, bɔ tsə̂ i juŋ yi nsəŋ mə gbâ fwu wi Jɔn, \v 11 dzə bəh wi i nsaaŋ wə nya i waiŋkpaŋni wiwɔ, wi tsə bəh wi nya i nih wi. \v 12 Bwa bə Jɔn bə mbaŋ tsə dzɔ wini wi Jɔn ka ləə, ka tsə fuku ntum wiwɔ i Jisɔs. \s1 Jisɔs saaŋ bəni bənchuku bəte \r (Mak 6:30-44; Luk 9:10-17; Jɔn 6:1-14) \p \v 13 Jɔbi wə Jisɔs nì wɔkɔ gia yə yi num bəh Jɔn, ka liə i ŋgwuki mə baka gwu tsə i di biə bəni nì kɔkə fɛiŋ. Ayakalə, mbaŋ wi bəni wɔkɔ, ka buku i kikwili wə nyani bəh gvu biəli wi. \v 14 Jɔbi wə Jisɔs nì tsə buku fɛiŋ kpa, wi yɛiŋ mbaŋ wi bəni lə maaa. Ayaka nshɛiŋ kwa wi bəh bɔ, wi ka chukuki bəni bə̀ bɔ nì gwɛiŋki. \v 15 A bə́ num i fijɔbi, bwa bu bə mbaŋ dza dzə yɛiŋ wi ka dzaka i wi a, “Fa kɔ i chwa, num jɔbi tsə lɔ, dzâka a mbaŋ wi bəni bələ tsə̂ i kikwili ki kɔmsini wə i tâŋ dzɛiŋ bibɔ.” \v 16 Jisɔs chukuli i bɔ a, “Bɔ kaŋaki kə i nyə. Mbɛiŋ mwi nyâ bɔ bəh dzɛiŋ bɔ dzî.” \v 17 Bɔ chukuli i wi a, “Buku kaŋaki a chɔkɔ yi blɛd yite bəh bwɔ́kɔ yifa shəŋ.” \v 18 Wi dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ dzə̂ nyâ i mih.” \v 19 Bɔ dzə nya, wi ka dzaka a mbaŋ wi bəni bəwɔ numyi kuku i mfwaŋ wə. Wi dzɔ chɔkɔ yi blɛd yə yite bəh bwɔ́kɔ yifa yə, tsɛiŋ yaka i bɛiŋ, nya kiyɔŋni i Nyɔ, ka gbɛyi chɔkɔ yiwɔ ka nya i bwa bu bə mbaŋ, bɔ gaa i mbaŋ wiwɔ. \v 20 Bəni bəchi dzi fwuli. Bwa bə Jisɔs bə mbaŋ ka juŋni biŋka biə bi nì bɛsi bi jikə i káh wə jwɔfi ntsɔ yifa. \v 21 Bəni bə̀ bɔ nì dzi biɛiŋ bidzini biwɔ a nì kɔ bənyuku ka bənchuku bəte, na ka bə faaki bəkaŋa bəh bwa. \s1 Jisɔs nyani i mwi bɛiŋ \r (Mak 6:45-52; Jɔn 6:15-21) \p \v 22 Jisɔs ka dzaka i bwa bu bə mbaŋ a bɔ lîə i ŋgwuki mə ma bɔ dâŋki tsə̂ki i ninshiŋ i kiwuŋ kidɔkɔ kəyaka wə, a ŋgaiŋ baaŋ bɔni i mbaŋ wi bəni wə ka bɔ kwɛki. \v 23 Si wi ni baaŋ ka bɔni i bɔ, ka dza yaka i ŋkwuŋ bɛiŋ a wi mbɔŋ i tsa. Biŋ jii, wi kɛiŋ fɛiŋ a wi mbɔŋ. \v 24 Ayakalə, a nì kɔ i jɔbi wiwɔ wə, ŋgwuki wiwɔ nì kɔ num wi liə tsə i bɔkɔ kintəəŋ nanu, bɔkɔ fiəli bəh wi, kɔm fiəkə nì dzəki i bɔ nshiŋ chini ŋgwuki wiwɔ. \v 25 Ayaka a num asi chɔkɔ wɔɔki dzəki, Jisɔs nyə ka dzəki i bɔ wə nyani dzə i mwi bɛiŋ. \v 26 Bwa bu bə mbaŋ ka yɛiŋ wi si wi nyaniki dzəki i mwi bɛiŋ, ndzaŋ kwa bɔ. Ayaka bɔ ka dzakaki a, “Akɔ ŋkwusa.” Bɔ ka wiliki bəh ŋga lwa. \v 27 Akisəkə Jisɔs ka dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ kâŋa shɔ́m yimbɛiŋ, akɔ mih. Mbɛiŋ ma lwâki.” \p \v 28 Bita dzaka i wi a, “Bah a kabə num wɔ, wɔ dzâka ma mih tə nyâni dzə̂ i mwi bɛiŋ i dzə i wɔ wə.” \v 29 Jisɔs dzaka i wi a, “Dzə̂ la.” Bita ka buku i ŋgwuki mə ka nyaniki tsəki i mwi bɛiŋ i Jisɔs wə. \v 30 Si wi nì nyaniki tsəki yakadəiŋ, wi ka yɛiŋ si fiəkə fəki, wi bə̀ lwa, ka yisi i miniki i mwi mə. Si wi ni miniki shiki yakadəiŋ, wi ka də bwili a, “Bah gâmti mih!” \v 31 Akisəkə Jisɔs ka nani tsə tsɛiŋ ka kaŋa wi dzaka i wi a, “Ɔ ɔɔ, mbum wa sɛiŋniki lə na bəh ŋga! Wɔ si məŋniki kɔm nə?” \v 32 Bɔ wi ka yaka liə i ŋgwuki mə, fiəkə yiwɔ ka kpichumi. \v 33 Bwa bu bə mbaŋ bə̀ bɔ nì kɔ i ŋgwuki mə ka nya ŋkɔksi i wi dzaka a, “Ŋkɔŋ, wɔ kɔ Waiŋ Nyɔ.” \s1 Jisɔs chuku bəni bə jwɛ́iŋ i Genesalet \r (Mak 6:53-56) \p \v 34 Bɔ daŋ bɔkɔ yə buku tsə i kimbu ki Genesalet wə. \v 35 Bəni bə fɛiŋ yɛiŋ kiə wi, ka faaŋ ntum i bimbu biwɔ wə bichi, bəni ka dzəki bəh bəni bə jwɛ́iŋ bəchi i Jisɔs, \v 36 bɔ tsa wi a wi bêe ma bɔ kɔ̂m shəŋ a jəŋ wi wimbuŋ. Ayaka bɔ bəchi bə̀ bɔ nì kɔmki wi, ka bɔniki. \c 15 \s1 Kɔm nɔni ki kwili bəh gia yi Nyɔ \r (Mak 7:1-13) \p \v 1 Bəfalasi bəh bəni bədɔkɔ bə̀ bɔ nì laniki bənchi bə Nyɔ, nyə i Jɛlusalɛm dzə i Jisɔs ka bikə i wi a, \v 2 “Akɔ kɔm nə wə bwa ba bə mbaŋ bəkəliki nɔni ki kwili ki bətii bəbuku bə kikpu wə a? Bɔ si wɔkɔ kə kaŋ i dzəh yə nchi nəŋki ka bɔ dzi.” \v 3 Jisɔs chukuli i bɔ a, “Akɔ kɔm nə wə mbɛiŋ bwiŋki fimbɛiŋ bənchi bə Nyɔ, mbɛiŋ biəli num lɔ nɔni kimbɛiŋ ki kwili a? \v 4 Mih dzakaki yələ, kɔm Nyɔ nì kɔ wi dzaka lɔ a, ‘Kɔ̂ksi ba wa bəh nih wa.’ Chu dzaka tə a, ‘Mi ka tɔyi ba wi nabə nih wi, bə wɔ̂ɔ tɔ̂kɔ wəmaka mi.’ \v 5 Ayakalə, mbɛiŋ dzaka yimbɛiŋ a, ‘Mi ka dza dzaka i ba wi nabə nih wi a, “Fiɛŋ fiə wɔ si kɔ i kwati i mih, mih nya lɔ i Nyɔ,”’ \v 6 yaka kɔ wi kɔkə i chu kɔksi ba wi nabə nih wi i dzɔ fiɛŋ fiwɔ i nya i bɔ. Akɔ alə si mbɛiŋ biəliki nɔni kimbɛiŋ ki kwili, fə a gia yi Nyɔ fiəni chu gia yi kilɔlɔ. \v 7 Bəni bə̀ bɔ dzakaki chi fə chi! Gia yə mi wi ntum wi Nyɔ Isaya nì dzaka kɔm mbɛiŋ kɔ na ŋkɔŋ, si wi nì dzakaki a, \q1 \v 8 ‘Bəni bələ kɔksiki mih a dzu yi dzaka wə, \q1 shɔ́m yibɔ num na i dzəh yi dəəŋ i mih wə. \q1 \v 9 Ntsa wibɔ i mih kɔ a wi kilɔlɔ, \q1 kɔm bɔ dzɔ gia yə a kwakaki bəni lani a, akɔ bənchi bəŋ.’” \s1 Fiɛŋ fiə fi kɔ i bəkəli mi \r (Mak 7:14-23) \p \v 10 Jisɔs bi dza bɔɔŋ mbaŋ wi bəni bɔ dzə, ka dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ wɔ̂kɔli ndzɔŋ nalə. \v 11 Fiɛŋ fiə fi liəki i dzaka ki mi wə, si bəkəli kə mi. Akɔ num fiə fi bukuki bukuni i dzaka ki mi wə, fikɔ i bəkəli wi.” \p \v 12 Bwa bə Jisɔs bə mbaŋ dza dzə dzaka i wi a, “Wɔ kiəki lə a Bəfalasi si wɔkɔ gia yə wɔ si dzakaki ayaka yi lɔ bɔ a?” \v 13 Jisɔs chukuli i bɔ a, “Na winaiŋ kpɛiŋ wə Ba wuŋ wə wi kɔ i bɛiŋ nì ka yəə dəkə bə bi baa lə wi. \v 14 Mbɛiŋ dâli kɔm bə bɔ, bɔ kɔ bimfəkə bi chusiki dzəh i bəni. Kimfəkə ka chusiki dzəh i kidɔkɔ, bɔ bəchi ni tsə gbɔyi i fəŋ mə.” \v 15 Bita dzaka i Jisɔs a, “Fûku bâiŋsi i buku gia yə ndi wələ dzakaki.” \v 16 Jisɔs bikə a, “Yaka mbɛiŋ tə wɔkɔki kiəki kə gia a? \v 17 Mbɛiŋ kiəki kə a biɛiŋ bichi biə bi liəki i dzaka ki mi wə bi shi i tɔɔ wi wə bi si fiəni buku bukuni a? \v 18 Ayakalə, fiɛŋ fiə fi bukuki i dzaka ki mi wə, fi nyəki dzəki num i wi shɔm. Akɔ fiɛŋ fiə fi kɔ i bəkəliki mi. \v 19 Fi si nyə num i shɔm mə, na ka mi kaŋaki kiŋkwaka kichu, ka wi wɔɔ mi, dzɔ kpə mi nabə nyum mi, tɔkɔli, chwɔ, beeŋ nsaka wi ntəkə nabə i bəkəli yɛli wi mi. \v 20 Yələ kɔ gia yə yi kɔ i bəkəli mi. Ayakalə, i dzi maka bə wɔkɔ kaŋ kɔkə i bəkəli mi.” \s1 Miŋkpaŋa widɔkɔ a num mi wi tumi jiə shɔm yi i Jisɔs \r (Mak 7:24-30) \p \v 21 Jisɔs ni dza fɛiŋ baka gwu ka tsə i kimbu ki Taya bəh ki Sidɔn wə. \v 22 Ayakadəiŋ, yi dzə num a miŋkpaŋa widɔkɔ i Kanan nì kɔlə fɛiŋ, wi nyə dzə yɛiŋ Jisɔs, də i wi a, “Ɔ Bah, waiŋ Ŋkuŋ Dɛbit, kwasi nshɛiŋ i mih. Waiŋ wuŋ wi kpaŋni kɔ chinda wi ŋkpɛli widɔkɔ njiŋsiki wi na bəh ŋga.” \v 23 Ayakalə, Jisɔs wɔkɔ, nəki dzaka kə gia yidɔkɔ. Bwa bu bə mbaŋ kini dzə tsa wi dzaka a, “Dzâka a miŋkpaŋa wələ dzâ nyə̂. Kɔm wi biəliki bukumbɛiŋ wi də nya ŋgəkə.” \v 24 Jisɔs chukuli a, “Bə nì faaŋ mih num i bəni Islae shəŋ bə̀ bɔ kɔ ka shwáŋ yə yi nyə ka njiŋki tsəki.” \v 25 Ayakalə, miŋkpaŋa wiwɔ ka tum binyu i Jisɔs nshiŋ dzaka a, “Bah, gâmti mih.” \v 26 Jisɔs chukuli i wi a, “Yi ndzɔŋki kə i dzɔ dzɛiŋ bi bwa i lɔɔ i bíə.” \v 27 Miŋkpaŋa wiwɔ dzaka a, “Akɔ ŋkɔŋ Ba wuŋ. Ayakalə, jɔbi wə tikwili si dzi, bíə si bɔŋyi lə biŋka biə bi si gbɔyi.” \v 28 Jisɔs ka chukuli i wi a, “Ɔ miŋkpaŋa wələ, mbum wa ləkəki lə. Ma yi num i wɔ asi wɔ kɔŋki.” A fɛiŋ wə waiŋ wiwɔ bɔnih. \s1 Jisɔs saaŋ bəni bənchuku bənaa \p \v 29 Jisɔs bi dza nyə fɛiŋ ka tsəki, tsə daŋsi i kɔmsi tsə i kinchwɔ kimbum ki Galili wə, ka yaka tsə i ŋkwuŋ bɛiŋ, shinum fɛiŋ. \v 30 Mbaŋ wi bəni widuli ka juŋni dzə i wi kpəŋ lə maaa. Bədɔkɔ nì dzəki bəh bəni bə̀ bɔ nì gbɔki nyaniki, bəh bə̀ bɔ nì kaŋaki bəŋgəkə i gwu wə, bəh bə̀ bɔ nì kɔ bimfəkə, bəh bə̀ bɔ nì kɔ binchini, bəh bə jwɛ́iŋ bədɔkɔ bəduli. Si bɔ nì dzəki bəh bɔ yakadəiŋ, nɔsi i wi nshiŋ wi chuku bɔ. \v 31 Mbaŋ wiwɔ ka num bəh ŋkaŋyi si bɔ nì yɛiŋki binchini dzaka, bəni bə̀ bɔ nì kaŋaki bəŋgəkə i gwu wə bɔnih, bəŋgbɔ nyani nyani tə chəŋ, bimfəkə yɛiŋ di. Bɔ tum bikum bi Nyɔ wi bəni bə Islae. \r (Mak 8:1-10) \p \v 32 Jisɔs ka bɔɔŋ bwa bu bə mbaŋ bə̀ dzaka i bɔ a, “Mih kwasiki lə nshɛiŋ i mbaŋ wələ, kɔm bɔ num bəh mih i kaŋ yitali wə, fiɛŋ fiə bɔ kɔ i dzi kɔbi. Mih kɔŋki kə i bee bɔ, a bɔ tsəki bəh dzɔŋ, kɔm bɔ kɔlə i tsə gbɔyi kɔm dzɔŋ i dzəh.” \v 33 Bwa bu bə mbaŋ bikə i wi a, “Buku ki dzɔki faiŋ biɛiŋ bidzini i fa chwa biə buku kɔ i saaŋ ŋkaiŋni wi mbaŋ wi bəni bələ yɛiŋ a?” \v 34 Jisɔs bikə i bɔ a, “Mbɛiŋ kaŋaki chɔkɔ yi blɛd yi maiŋ?” Bɔ chukuli a, “Yi kɔ nanitaŋ bəh mibwɔkɔni midɔkɔ twɛsi.” \v 35 Jisɔs ka dzaka a mbaŋ wi bəni bəwɔ nûmyi i kuku. \v 36 Bɔ numyi, wi dzɔ chɔkɔ yi blɛd yə nanitaŋ bəh bwɔ́kɔ yə, nya kiyɔŋni i Nyɔ, ka gbɛyi nya i bwa bu bə mbaŋ, bɔ gaa i bəni bəwɔ. \v 37 Mi wichi dzi fwuli. Bɔ ka juŋni biŋka biə bi nì bɛsi, bi jikə káh nanitaŋ. \v 38 Bəni bə̀ bɔ nì dzi, a nì kɔ bənyuku bənchuku bənaa, na ka bə faaki bəkaŋa bəh bwa. \v 39 Wi ka bee mbaŋ wiwɔ bɔ kwɛ. Wi liə i ŋgwuki mə tsə i kimbu ki Magadan wə. \c 16 \s1 Bəni bədɔkɔ ka nəŋki a Jisɔs fə gia yi kaŋyini \r (Mak 8:11-13; Luk 12:54-56) \p \v 1 Bəfalasi bəh Bəsadusi nì dza dzə i Jisɔs, i mɔmsi wi, ka dzakaki a wi fə̂ gia yə yi chusiki ŋga biə bi nyə i bɛiŋ. \v 2 Jisɔs dzaka i bɔ a, “Jɔbi wə asi num i fijɔbi bɔɔli bɔkɔ, mbɛiŋ ka dzakaki a, ‘Biŋ ni buku ndzɔŋ lə’, kɔm mbɛiŋ si yɛiŋ bɔɔli bɔkɔ. \v 3 Ayaka jɔbi wə asi num kinchɔŋɔchɔŋɔ bɔɔli bɔkɔ num bikwu baŋ, mbɛiŋ ka dzakaki a, ‘Dzaŋ yi fiəkə yiləkəli ni numki lə daiŋ’, kɔm mbɛiŋ si yɛiŋ si bɔɔli bɔkɔki num bikwu baŋ. Mbɛiŋ kiəki i tsɛiŋ bɔɔli i kiə si biŋ ni num, ayakalə akɔ kɔm nə la mbɛiŋ kiəki kə bənchəsi bə̀ bɔ chusiki gia yə yi numki i jɔbi wi liə wə a? \v 4 Ŋgɔkɔ wichu wə wi bee Nyɔ ka fiəni chu aka miŋkpaŋa wi tɔkɔlini, nəŋki gia yə yi chusiki ŋga biə bi nyə bɛiŋ. Mih ni chusi kə gia yidɔkɔ i ŋgɔkɔ wələ a kɔbi a yi mi wi ntum wi Nyɔ Jɔna.” Si wi dzaka yakadəiŋ ka bee bɔ, dza nyə. \s1 Jisɔs təfi bwa bu a bɔ tɔ̂kniki kɔm nɔni ki Bəfalasi bəh ki Bəsadusi \r (Mak 8:14-21) \p \v 5 Jɔbi wə bwa bə mbaŋ bə Jisɔs nì daŋ buku i kiwuŋ kəyaka wə ka kwaka a bɔ si dali i dzɔ blɛd. \v 6 Jisɔs ka bi dza dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ tɔ̂kniki chu dzɔ jɔbi kɔm bəh dzɔɔŋ yi Bəfalasi bəh yi Bəsadusi.” \v 7 Bwa bu bə mbaŋ yisi i dzakaki a bɔ bɔ kɔm gia yiwɔ, dzakayi a, “Wi dzakaki gia yi dzɔɔŋ yələ lə kɔm bukumbɛiŋ si ka dzə dəkə bəh blɛd.” \v 8 Jisɔs kîə gia yə bɔ dzakaki kɔm yi ka dzaka a, “Ɔ ɔɔ bəni bə kimbum ki twɛsi bələ! Kɔm nə mbɛiŋ dzakaki a mbɛiŋ mbɛiŋ kɔm a mbɛiŋ kaŋaki kə blɛd a? \v 9 Mbɛiŋ kɛiŋki ki yɛiŋ kə gia a? Mbɛiŋ yiŋtiki kə chɔkɔ yi blɛd yite yə bəni bənchuku bəte ni dzi a? Biŋka biə mbɛiŋ ni juŋni a ni kɔ káh yimaiŋ a? \v 10 Mbɛiŋ chu yiŋtiki kə tə chɔkɔ yi blɛd nanitaŋ yə bəni bənchuku bənaa si dzi a? Mbɛiŋ si juŋni biŋka biə bi buku káh yimaiŋ a? \v 11 A fə nə mbɛiŋ si ka kiə dəkə a mih si dzakaki kə kɔm blɛd a? Mih chu dzakaki i mbɛiŋ a mbɛiŋ dzɔ̂ki jɔbi kɔm bə dzɔɔŋ yi Bəfalasi bəh yi Bəsadusi.” \v 12 Si wi dzaka yakadəiŋ bɔ ka kiə a wi si dzakaki kə a bɔ dzɔ jɔbi kɔm dzɔɔŋ yə bə si fuŋni i blɛd wə, a wi si dzakaki kɔm nlani wi Bəfalasi bəh wi Bəsadusi. \s1 Bita fuku baiŋsi a Jisɔs kɔ Kimbwili wə Nyɔ nì kaka \r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21) \p \v 13 Jɔbi wə Jisɔs nì tsə buku i kimbu ki tumi ki Kaysalia Filibi, ka dza bikə i bwa bu bə mbaŋ a, “Bəni dzakaki a mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi akɔ ndə a?” \v 14 Bɔ chukuli i wi a, “Bəni bədɔkɔ dzakaki a wɔ kɔ Jɔn Njulibɔkɔ, bədɔkɔ a Ɛlaja, ayaka bədɔkɔ dzakaki a wɔ kɔ Jɛlimia yuwidɔkɔ a wɔ kɔ mi wi ntum wi Nyɔ widɔkɔ.” \v 15 Wi bikə i bɔ a, “Mbɛiŋ dzakaki yimbɛiŋ a mih kɔ ndə a?” \v 16 Samɔn Bita chukuli a, “Wɔ kɔ Kimbwili wə Nyɔ nì kaka, wə Waiŋ Nyɔ, Nyɔ wə wi kaŋaki nɔni.” \v 17 Jisɔs chukuli i wi a, “Samɔn waiŋ Jɔna, ndzɔŋni bimbum kɔ i wɔ, kɔm gia yələ ka fuku dəkə mi wiwɔm i wɔ, a fuku Ba wuŋ wə wi kɔ bɛiŋ i wɔ. \v 18 Mih fukuki i wɔ a wɔ kɔ Bita,\f + \fr 16:18 \fr*\ft Yɛli wələ a Bita kɔ a, “Təh”. \ft*\f* a num i biaŋa wələ wə mih bi maaki kijuŋni kəŋŋ ki bəni bə bumni yɛiŋ. Ayaka ŋga bi kpi bi ma gaka kijuŋni kiwɔ. \v 19 Mih ni nya lə biŋ'wɛli bi ŋkuŋ bi bɛiŋ i wɔ. Gia yə wɔ ni kaŋa i fa kuku, yaka kɔ bə kaŋa lɔ i bɛiŋ. Gia yə wɔ ni shwa i fa kuku, yaka kɔ bə shwa lɔ i bɛiŋ.” \v 20 Si Jisɔs dzaka yakadəiŋ, ka lansi kiŋ i bwa bu bə mbaŋ a kiə bɔ ki mɔm kə i fuku yi i mi a ŋgaiŋ kɔ Kimbwili wə Nyɔ nì kaka. \s1 Jisɔs fuku kɔm ŋkaiŋni wi kpi wə wi bi kpi \r (Mak 8:31–9:1; Luk 9:22-27) \p \v 21 I yisi i jɔbi wiwɔ wə, Jisɔs ka yisi i chusiki i bwa bu bə mbaŋ a ŋgaiŋ kaŋaki i tsə i Jɛlusalɛm. Ŋgaiŋ tsə yɛiŋ bəŋgəkə bəduli i kaŋ yi bəni bə̀ bɔ sakaki tumi bəh bətii mfə gia bəmbum bəh bəni bə̀ bɔ laniki bənchi bə Nyɔ. Bɔ ni wɔɔ lə ŋgaiŋ, i buku i kaŋ yitali wə ma ŋgaiŋ bi fiəni dza i kpi wə. \v 22 Bita ka dzɔ wi, bɔ wi baka gwu. Wi ka yisi i yɔliki i wi, i gia yiwɔ wə, wi dzaka a, “Bah, Nyɔ bâŋ dzəh yiwɔ. Gia yələ bi mɔ̂m kə i nûm bəh wɔ.” \v 23 Jisɔs fiəni gwu dzaka i Bita a, “Fiəni mih chɛiŋ Satan! Wɔ yɛiŋki gia ka mi wiwɔm. Wɔ yɛiŋki kə si Nyɔ yɛiŋki.” \v 24 Si Jisɔs dzaka yakadəiŋ, ka dzaka i bwa bu bə mbaŋ a, “Mi wə wi nəŋki i num mi wuŋ wi mbaŋ, wi kaŋaki i nə̂iŋ gwu yi, i gîŋ kintasi ki i bîəliki mih. \v 25 Mbɛiŋ kîəki a mi wə wi tɔkniki bəh nɔni ki a wi ma laksi wi bi laksi lə. Ayakalə, mi wə wi laksi nɔni ki kɔm bə mih bi kwatiki lə nɔni. \v 26 Bə ka juŋni mbi wələ wichi, nya i mi, a wi dzi, wi num i laksi nɔni ki, ma mbee wiwɔ bi numki na nə? Ma a, akɔ na finə mi kɔ i təiŋ fwu wi yɛiŋ na? \v 27 Mbɛiŋ kîə a mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi bi dzəki bəh bəchinda bu i mbum bi Ba wi wə, wi ka bi gɔm mi wichi i nɔm wə wi fə. \v 28 Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, bəni bədɔkɔ kɔlə fa bɔ kɔbi i bi musi kpi maka bɔ yɛiŋ mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi si wi dzəki bəh ŋkuŋ bi.” \c 17 \s1 Jisɔs chusi mbum bi biə wi nì kaŋaki i bɛiŋ \r (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36) \p \v 1 Asi kaŋ nì tsə yisɔ, Jisɔs dzɔ Bita bəh Jɛm bəh Jɔn waiŋnih Jɛm bəh bɔ yaka i ŋkwuŋ wi dəəŋ widɔkɔ bɛiŋ, ka numki fɛiŋ a bɔ bɔ. \v 2 Bɔ dzaka a bɔ tsɛiŋ, yɛiŋ num kimbwɔsi ki kwuni i bɔ nshiŋ, shi bi baiŋ ŋwayi aka wɔŋ, bəmbuŋ bu fuku tə mwayi alə mwaŋmwaŋmwaŋ. \v 3 Yi dzə num a Muses bəh Ɛlaja təkəli tumbuku i bɔ nshiŋ, ka dzakaki bɔ bəh Jisɔs. \v 4 Bita dza təkəli dzaka i Jisɔs a, “Bah, yi si ndzɔŋki lə a bukumbɛiŋ numki fa. Wɔ kabə kɔŋ ma mih ni maa bitaŋ bitali, kidɔkɔ numki ŋka, kidɔkɔ num ki Muses, kidɔkɔ num ki Ɛlaja.” \v 5 Asi wi nì kɛiŋki wi dzaka, yi dzə num a bikwu bi fuku lə buuu nyə dzə baŋ bɔ, ja ka dzaka i bikwu biwɔ kintəəŋ a, “Wələ kɔ Waiŋ wuŋ wi shɔm. Mih kɔ bəh kinsaŋli nalə kɔm wi. Mbɛiŋ wɔ̂kɔki num i wi.” \v 6 Jɔbi wə bwa bu bə mbaŋ wɔkɔ ja yiwɔ ndzaŋ kwa bɔ, bɔ gbɔyi bəh bishi i kuku. \v 7 Ayakalə, Jisɔs tsə ka kɔm bɔ ka dzaka a, “Mbɛiŋ dzâyi bɛiŋ. Kiə mbɛiŋ ki lwâ kə.” \v 8 Jɔbi wə bɔ nì dzasi dzə́kəh yibɔ i bɛiŋ na chu yɛiŋ mi widɔkɔ fɛiŋ a kɔbi a Jisɔs shəŋ. \p \v 9 Si bɔ nì nyə i ŋkwuŋ wiwɔ bɛiŋ ka shiki dzəki, Jisɔs kiŋ i bɔ a, “Kiə mbɛiŋ ki fûku kə gia yə dzə́kəh yimbɛiŋ si yɛiŋ i mi, maka mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi dza i kpi wə.” \v 10 Bwa bu bə mbaŋ bikə i wi a, “Akɔ kɔm nə wə bəni bə̀ bɔ laniki bənchi dzakaki a Ɛlaja kaŋaki i bi yisi dzə i Kimbwili wə Nyɔ nì kaka a?” \v 11 Jisɔs chukuli a, “Akɔ ŋkɔŋ, Ɛlaja kaŋaki i bi yisi dzə i kɛiŋsi gia yichi. \v 12 Ayakalə, mih fukuki i mbɛiŋ a Ɛlaja dzə lɔ, ayaka bə nəki kiə kə wi, bə fə bəh wi asi bə kɔŋki. Yi kɔ a liŋ asi mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi bi yɛiŋki ŋgəkə i bɔ kaŋ.” \v 13 Si wi dzaka yakadəiŋ, bwa bu bə mbaŋ ka kiə a wi dzakaki kɔm Jɔn Njulibɔkɔ. \s1 Jisɔs chuku waiŋ widɔkɔ wi nì gbɔki bəh kiŋgbɔ \r (Mak 9:14-29; Luk 9:37-43a) \p \v 14 Jɔbi wə Jisɔs bəh bwa bu bə mbaŋ shi dzə i di biə mbaŋ wi bəni nì kɔ. Mi widɔkɔ dza dzə tum binyu i Jisɔs nshiŋ, ka dzaka i wi a, \v 15 “Bah, kwâsi nshɛiŋ i waiŋ wuŋ wi nyukuni wələ. Wi gwɛiŋki bəh jwɛiŋ yi kiŋgbɔ, wi wɔkɔ ŋgəkə na bəh ŋga. Wi si fə wi dza gbɔ i fitɔŋ, jɔbi widɔkɔ wi dza gbɔ i mwi mə. \v 16 Mih si dzə bəh wi i bwa ba bə mbaŋ bɔ mɔmsi wɔkɔ mɔŋ i chuku wi.” \v 17 Jisɔs dzaka a, “Ɔɔɔ! Ŋgɔkɔ wi kilɔlɔ wələ, wi ka jiə dəkə shɔm i Nyɔ. Mih bi numki bəh mbɛiŋ i tsə buku dəiŋ na? Mih ni kaŋa shɔm bəh mbɛiŋ i tsə buku dəiŋ na? Mbɛiŋ dzə̂ nyâ waiŋ wiwɔ i mih fa.” \v 18 Bɔ dzə bəh wi, Jisɔs kaŋyi chinda wi ŋkpɛli wə wi nì kɔ i waiŋ wiwɔ mə wi buku, wi ka bɔnih akisəkə. \p \v 19 Bwa bə Jisɔs bə mbaŋ dza tsə i wi i jum wə jum wə, bikə i wi a, “Akɔ kɔm nə wə buku si mɔmsi wɔkɔ mɔŋ i bwili chinda wi ŋkpɛli wiwɔ a?” \v 20 Wi chukuli i bɔ a, “Akɔ kɔm kimbum kimbɛiŋ kɔ kinchiŋ. Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, asi kɔ a mbɛiŋ kaŋaki kimbum ki sɛiŋni aka mintam\f + \fr 17:20 \fr*\ft Mintam mələ kɔ i já yi Ŋkali wə a, “mustard”.\ft*\f* mi ntɔtɔ, ma mbɛiŋ kɔlə i dzaka i ŋkwuŋ wələ a wi muku fa wi tsə num fi, ma wi ni muku, gia yidɔkɔ ma ni numki yə yi kɔ i gaka mbɛiŋ. \v 21 [Ayakalə, ŋkaiŋni wi chinda wi ŋkpɛli wələ kɔkə i buku i mi wə a kɔbi a i ntsa wə bəh mbam wi dzaka.] ”\f + \fr 17:21 \fr*\ft Biŋwakti bikpu bidɔkɔ biə bə nì yisi nyaka gia yi Nyɔ yɛiŋ kaŋaki kə di biələ.\ft*\f* \s1 Jisɔs chu dzaka kɔm ŋkaiŋni wi kpi yə wi bi kpi \r (Mak 9:30-32; Luk 9:43b-45) \p \v 22 Si Jisɔs bəh bwa bu bə mbaŋ nì juŋni i Galili, wi dzaka i bɔ a, “Mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi bə kaŋaki i nya wi i kaŋ yi bəni wə, \v 23 bɔ ni wɔɔ wi, i kaŋ yitali wə, wi ni fiəni dza i kpi wə.” Si bɔ wɔkɔ yakadəiŋ, gwu bɔhyi bɔ nalə. \s1 Kɔm kpɔ wi lɔɔni kiŋwakti i juŋ yi fəni yi gia mə \p \v 24 Jisɔs bəh bwa bu bə mbaŋ nì tsə buku i Kafanaum, bəni bə̀ bɔ nì kwaki kiŋwakti ki juŋ yi fəni yi gia dzə yɛiŋ Bita ka bikə i wi a, “Mi wimbɛiŋ wi Lanini si lɔɔ alə kpɔ\f + \fr 17:24 \fr*\ft Kpɔ wələ nì kɔ ka kiŋka ki ŋgɔm wi nɔm wi mi i chɔkɔ wə.\ft*\f* wi kiŋwakti i juŋ yi fəni yi gia wə a?”\fig Jisɔs bəh bwa bu bə mbaŋ I Kafanaum|alt="Jesus and his disciples in Capernaum" src="hk00357c.tif" size="span" loc="Matthew 17:24" copy="Horace Knowles" ref="Matiɔ 17:24"\fig* \v 25 Wi bum a, “Aaŋ.” Jɔbi wə Bita nì kwɛ, Jisɔs yisi jiə gia yiwɔ i kuku, bikə i wi a, “Samɔn, wɔ yɛiŋki n'ya a nə? Bəŋkuŋ bə fa kuku si kwa biŋwakti bəh mintsuti num i bə ndə a? Bɔ si dzɔ num i bwa bəbɔ ma, i bəni bədzəni a?” \v 26 Bita chukuli a, “Bɔ si dzɔ num i bəni bədzəni.” Jisɔs dzaka i wi a, “Yaka kɔ a bwa bəbɔ kaŋaki kə i lɔɔki. \v 27 Ayakalə, i fə a buku wɔ ma nəŋni shɔ́m yi bəni bələ, tsə̂ lɔ̂ɔ ŋgɔlɔ i kinchwɔ kimbum wə, bwɔkɔ yə wɔ yisi kwa, yâsi dzaka kiwɔ wɔ ni yɛiŋ dzəkəh wi kpɔ yɛiŋ wɔ dzɔ̂ wi ma wɔ tsə̂ nyâ i bɔ i lɔɔ kiŋwakti ki buku wɔ yɛiŋ.” \c 18 \s1 Mi wə wi kɔ mi wimbum i kintəəŋ ki ŋkuŋ bi bɛiŋ wə \r (Mak 9:33-37; Luk 9:46-48) \p \v 1 A jɔbi wiwɔ wə, bwa bə Jisɔs bə mbaŋ dzə bikə i wi a, “Mi wə wi kɔ mi wimbum tsə bəni bəchi i ŋkuŋ bi bɛiŋ wə akɔ winaiŋ a?” \v 2 Jisɔs ka bɔɔŋ waiŋ wi nchiŋ tɔm i bɔ kintəəŋ, \v 3 ka dzaka a, “Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, mbɛiŋ ka baaŋ i kwuni i numki ka bwa bənchiŋ bənchiŋ, yaka kɔ a mbɛiŋ bi lansi liə kə i ŋkuŋ bi bɛiŋ wə. \v 4 Na ndə wə wi shishi gwu yi i kuku i numki ka waiŋ winchiŋ wələ, wəmaka mi kɔ mi wimbum i kintəəŋ ki ŋkuŋ bi bɛiŋ wə. \v 5 Mi ka dzɔ waiŋ winchiŋ ka wələ i yɛli wuŋ wə, wi dzɔ num mih.” \r (Mak 9:42-48; Luk 17:1-2) \p \v 6 Yi kɔ a, “Na ndə wə wi fə a waiŋ wimu i mbaŋ wi bwa bəŋ bələ kintəəŋ bɔ jiə shɔm yibɔ i mih fə chu, ma yi ndzɔŋki a bə shu shəŋsi nəkə wimbum i məkə ki wəmaka mi wə, bə chini shi wi i kinchwɔ kimbum wə. \v 7 Ŋgəkə wimbum kɔ i bəni bə mbi wələ wə. Kɔm gia yə yi taaŋki bəni bɔ fə chu bi lansi baaŋ kə i dzə, ayakalə, ŋgəkə wimbum i mi wə wi bi dzəki bəh gia yiwɔ. \v 8 Yi kabə num a tsɛiŋ ya nabə gbu wa kabə fəki a wɔ fə chu, wɔ tə̂iŋ tsɛiŋ yiwɔ nabə gbu wiwɔ wɔ lɔ̂tɔkɔ. Yi ndzɔŋki a wɔ liə i nɔni kə ki bi tsə kaa kə bəh kinchumni ki tsɛiŋ nabə kinchumni ki gbu, tsə a wɔ kaŋaki tsɛ́iŋ yichi nabə gvu yichi yi num i dzɔ lɔɔ wɔ i gbuku wə wi bi tsə nyumi kə. \v 9 Yi kabə num a dzəkəh wa kabə fəki a wɔ fə chu, wɔ kâmbwili lɔ̂tɔkɔ. Yi ndzɔŋki a wɔ bi liə i nɔni kə ki bi tsə kaa kə bəh dzəkəh wimu, tsə a wɔ kaŋaki dzə́kəh yichi, yi num i bi lɔɔ wɔ i gbuku wimbum mə.” \s1 Ndi kɔm shwaŋ yi lakani \r (Luk 15:3-7) \p \v 10 “Mbɛiŋ tɔ̂kniki, kiə mbɛiŋ ki tsisiki waiŋ widɔkɔ i bwa bənchiŋ bələ wə. Mih fukuki i mbɛiŋ a, i bɛiŋ bəchinda bə Nyɔ bə̀ bɔ tɔkniki bəh bɔ, bɔ shi kɔ jɔbi wichi i Ba wuŋ nshiŋ wə wi kɔ i bɛiŋ. \v 11 [A mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi nì dzə i bwili bəni bə̀ bɔ kɔ bɔ laka lɔ.]\f + \fr 18:11 \fr*\ft A biŋwakti bikpu bədɔkɔ biə bə nì yisi nyaka gia yi Nyɔ yɛiŋ kaŋaki kiŋka kələ.\ft*\f* \p \v 12 Mbɛiŋ kwakaki a nə? A mi kabə kaŋa shwáŋ gbi, yimu laka yɛiŋ kintəəŋ, wi ma ni yisi bee yə mbaŋ bwukə ntsɔ bwukə i ŋkwuŋ wə, i tsə yisi nəŋ shwaŋ yimu yə yi si laka a? \v 13 Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, wi ka ni nəŋ yɛiŋ yi, ma wi ni laŋki kɔm shwaŋ yiwɔ yimu, tsə yə mbaŋ bwukə ntsɔ bwukə yi si ka laka dəkə. \v 14 Yi kɔ a liŋ tə si Ba wimbɛiŋ wə wi kɔ i bɛiŋ kɔŋki kə a mi wimu i mbaŋ wi bwa bə nchiŋ bələ laka. \s1 Si mi kɔ i kɛiŋsi gia bəh waiŋnih \p \v 15 Waiŋnah ka fə gia yichu i wɔ, tsə̂ yɛ̂iŋ wi wɔ fûku ŋgəkə wiwɔ i wi a mbɛiŋ wi bəfa. Wi ka wɔkɔ gia yə wɔ dzaka, yi numki a wɔ fiəni kwati lɔ waiŋnah. \v 16 A kabə num a wi kɔŋki kə i wɔkɔli gia yə wɔ dzakaki, wɔ dzɔ̂ mi wimu yuwidɔkɔ bəfa mbɛiŋ bɔ fiəni tsə i wi, ka ndzaka wiwɔ wichi ni kwati bəni bəfa yuwidɔkɔ bətali bə̀ bɔ beeŋki nsaka wiwɔ. \v 17 Wi ka tsə nəiŋ i wɔkɔli gia yə bə dzakaki, wɔ dzɔ̂ tsə̂ bəh wi i kijuŋni ki bəni bə bumni wə. Wi ka nəiŋ i wɔkɔli na i kijuŋni ki bəni bə bumni wə, wɔ dzɔ̂ wi ka mi wə wi kiəki kə Nyɔ yudɔkɔ na ka mi wə wi kwaki kiŋwakti. \p \v 18 Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a Gia yə mbɛiŋ ni kaŋa i fa kuku, yaka kɔ bə kaŋa lɔ i bɛiŋ. Gia yə mbɛiŋ ni shwa i fa kuku, yaka kɔ bə shwa lɔ i bɛiŋ. \v 19 Mih chu fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, bəni bəfa i mbɛiŋ kintəəŋ ka bum i gia wə fa kuku, nywa i ntsa wə, Ba wuŋ wə wi kɔ i bɛiŋ ni fə gia yiwɔ i bɔ. \v 20 Mbɛiŋ kiəki a di biə bəni bəfa yudɔkɔ bətali ka juŋni i yɛli wuŋ wə, yaka mih kɔlə i bɔ kintəəŋ.” \s1 Ndi kɔm mi wi fwa wə wi ni kwasiki kə nshɛiŋ \p \v 21 Bita ka kɔmsi i Jisɔs wə bikə i wi a, “Bah, akɔ kiŋkani kimaiŋ waiŋnih wuŋ kɔ i fə chu i mih a mih dâlinyaki wi a? Yi kɔlə i tsə buku na kiŋkani nanitaŋ a?” \v 22 Jisɔs chukuli i wi a, “Mih kɔkə i dzaka i wɔ a, akɔ a kiŋkani nanitaŋ shəŋ. Akɔ numki mbaŋnanitaŋ kiŋkani nanitaŋ. \v 23 Akɔ fiɛŋ fiə bə kɔ i fəkəli ŋkuŋ bi bɛiŋ bəh ŋkuŋ widɔkɔ wə wi nì nəŋki i sisi gia yi kpɔ bəh bəni bu bə nɔm kɔm kpɔ wə wi nì kɔ i bɔ kaŋ. \v 24 Asi wi nì yisi i tsɛiŋki, bə dzə bəh mi widɔkɔ wi kaŋa fwa yi biba bi kpɔ bənchuku jwɔfi. \v 25 Asi wi nì kɔkə i gɔm, ŋkuŋ wiwɔ ka dzaka a, bə dzɔ̂ wi bəh kpə wi bəh bwa bu i tâsi bəh biɛiŋ bi bichi bə tâŋni, bə dzə̂ bəh kpɔ wiwɔ i gɔ̂m fwa yi yɛiŋ. \v 26 Si ŋkuŋ dzaka yakadəiŋ, mi wiwɔ gbɔ i wi nshiŋ kwuŋ kaŋ i wi ka dzaka a, ‘Bah, kaŋa shɔm bəh mih, mih ni gɔm lə biɛiŋ bichi.’ \v 27 Nshɛiŋ fə a tikwili wiwɔ bee wi ka dali fwa yiwɔ. \v 28 Ayakalə, si mi wələ mwi nì buku ka tsəki, baŋsi bəh mi wə bəh bɔ nɔmki i ŋkuŋ, mi wiwɔ kaŋa wi bəh fwa kiba ki kpɔ kimu.\f + \fr 18:28 \fr*\ft Kiba kikpɔ kələ kɔ i já yi Glik wə kɔ ka bədanali gbi wə.\ft*\f* Wi ka kaŋa wi i kindɔŋ wə dzaka i wi a, ‘Gɔm fwa ya.’ \v 29 Mi wi nɔm wiwɔ ka gbɔ tə i wi nshiŋ, ka tsaki wi dzaka a, ‘Kaŋa shɔm bəh mih, mih ni gɔm lə wɔ.’ \v 30 Ayaka wi nəiŋma, dzɔ wi tsə fah i juŋ yi nsəŋ mə a wi numki fɛiŋ i tsə buku i jɔbi wə wi bi gɔmki fwa yiwɔ. \v 31 Bəni bədɔkɔ bə̀ bəh bɔ nì nɔmki ka yɛiŋ gia yə yi num, yi nya bɔ bəh ŋgəkə nalə. Bɔ ka tsə fuku gia yichi yə yi si num i ŋkuŋ. \v 32 Ŋkuŋ bɔɔŋ wi wi dzə, wi dzaka i wi a, ‘Wɔ kɔ mi wi nɔm wichu. Mih si dalinya fwa ya yichi kɔm wɔ si kwuŋ kaŋ i mih. \v 33 Wɔ si kɔkə i bɔŋ kwasi tə nshɛiŋ i mi wə mbɛiŋ bɔ nɔmki asi mih si kwasi tə i wɔ a?’ \v 34 Ŋkuŋ bɔksi shɔm, ka nya wi a bə tsə̂ fâh i juŋ yi nsəŋ mə bə chə̂bsiki wi, i tsə̂ bûku jɔbi wə wi bi gɔmki fwa yi yichi. \v 35 Ayakadəiŋ, yi kɔ a liŋ asi Ba wuŋ wə wi kɔ i bɛiŋ bi fə tə bəh mi wimu wimu i mbɛiŋ kintəəŋ, jɔbi wə mi ka dalinya gia yichu yə waiŋnih wi fə i wi bəh shɔm yi yichi.” \c 19 \s1 Nlani kɔm i kɔŋŋ miŋkpaŋa \r (Mak 10:1-12) \p \v 1 Jɔbi wə Jisɔs nì kaasi ndzaka wələ, wi nyə i kimbu ki tumi ki Galili wə, ka tsə i ki Judea wə, i kiwuŋ ki Bɔkɔ yi Jɔdan wə. \v 2 Si wi tsə, mbaŋ wi bəni wimbum kwu i wi chɛiŋ, wi chuku bɔ bəchi bə̀ bɔ nì gwɛiŋki fɛiŋ. \r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17) \p \v 3 Bəfalasi dza dzə i wi i mɔmsi wi, ka bikə i wi a, “Nchi bumki lə a mi kɔlə i kɔŋŋ kpə wi na i yi naiŋ gia wə a?” \v 4 Jisɔs chukuli i bɔ a, “Mbɛiŋ ka num fa dəkə gia yə bə nyaka a, ‘I kin'yisi wə mi wə wi nì maa bəni nì maa bɔ num minyuku bəh miŋkpaŋa’ a? \v 5 Wi nì maa yaka ka dzaka a, ‘Akɔ kɔm yələ minyuku kaŋaki i bee ba wi bəh nih wi i chiŋni bəh kpə wi, ma bɔ bəfa bi fiəni num i mi wimu.’ \v 6 Ayakadəiŋ, bɔ chu mɔŋ bəni bəfa, bɔ kɔ i mi wimu. Yaka yi kɔ a, fiɛŋ fiə Nyɔ kɔ wi chiŋni lɔ, kiə mi ki mɔ̂m kə i gâli.” \p \v 7 Bəni bəwɔ ka bikə i Jisɔs a, “Akɔ kɔm nə wə Muses nì dzaka a mi kɔlə i nyâka kiŋwakti i nyâ i kpə wi ki chusi a ŋgaiŋ bee wi, ka wi bee wi a?” \v 8 Jisɔs chukuli a, “A nì kɔ kɔm kifwu kimbɛiŋ kiləkəli ki nì fə ka Muses bee a mi kɔlə i kɔŋŋ kpə wi. Ayakalə, a kɔkə dəkə yakadəiŋ si yi nì kɔ i kin'yisi wə. \v 9 Mih fukuki i mbɛiŋ a, mi wə wi bee kpə wi ka dzɔ widɔkɔ, a kɔbi a miŋkpaŋa wiwɔ tɔkɔliki lə i biŋ, ma yi numki a wi fə chu i nɔ bəh miŋkpaŋa widɔkɔ.” \p \v 10 Bwa bə Jisɔs bə mbaŋ wɔkɔ yi yakadəiŋ ka dzaka i wi a, “A kabə num si gia yiwɔ kɔ yaka kɔm minyuku bəh miŋkpaŋa, yi ndzɔŋki a mi baaŋ mfih yaka maka wi liə i ndzɔ miŋkpaŋa wə.” \v 11 Jisɔs dzaka i bɔ a, “A kɔkə dəkə mi wichi wə wi kɔ i bum gia yələ. Akɔ a bum a bəni bə̀ Nyɔ kɔ wi fə a bɔ bum. \v 12 Mbɛiŋ kîəki a bəni bədɔkɔ kɔlə, gwu yibɔ dza kə, num ayaka si bə nì bwɔ bɔ. Ayaka bədɔkɔ kɔ yaka num a fə bəni bəh kaŋ a bɔ numki yakadəiŋ. Bədɔkɔ num fibɔ yaka num a fə bɔ gwu yibɔ a bɔ numki yakadəiŋ kɔm ŋkuŋ bi bɛiŋ. Mi wə wi kɔ i bum yələ wi bûm.” \s1 Jisɔs jiə kimbɔiŋsi i bwa bənchiŋ bənchiŋ wə \p \v 13 Bəni dza ka dzəki bəh bwa bəbɔ i Jisɔs a wi jîəki kaŋ i bɔ fuŋ, bəh i tsâ i bɔ wə, ayaka bwa bu bə mbaŋ yisi i yɔliki i bəni bəwɔ. \v 14 Jisɔs dzaka mfih a, “Mbɛiŋ bêe ma bwa bənchiŋ dzə̂ki i mih wə. Kiə mbɛiŋ ki chî kə bɔ, kɔm ŋkuŋ bi bɛiŋ kɔ num i bəni ka bələ.” \v 15 Si wi dzaka yakadəiŋ, ka jiə kaŋ yi i bɔ wə ka dza nyə. \s1 Jisɔs bəh mi wimbum \r (Mak 10:17-31; Luk 18:18-30) \p \v 16 Yi num a, mi widɔkɔ nì dza dzə i Jisɔs, ka bikə i wi a, “Mi wi Lanini, gia yindzɔŋni yə mih kaŋaki i fə ka mih kaŋa nɔni kə ki bi tsə kaa kə kɔ na nə a?” \v 17 Jisɔs ka bikə i wi a, “Wɔ bikəki num i mih gia yə yi ndzɔŋki kɔm nə? Mi wi ndzɔŋni kɔ shəŋ a wimu. Wɔ kabə nəŋ i liə i nɔni kə ki bi tsə kaa kə, wɔ ka jîəki bənchi bə Nyɔ.” \v 18 Mi wiwɔ bikə i Jisɔs a, “Bənchi bə Nyɔ kɔ bənaiŋ a?” Jisɔs ka chukuli a, “Kiə wɔ ki wɔ̂ɔ kə mi, kiə wɔ ki nɔ̂ kə bəh kpə mi, kiə wɔ ki chwɔ̂ kə, kiə wɔ ki bêeŋ kə nsaka wi ntəkə, \v 19 Wɔ kɔ̂ksiki ba wa bəh nih wa, bəh a, wɔ kɔ̂ŋki mi wə wi kɔ kɔmsi i wɔ kpəŋ asi wɔ kɔŋki gwu ya.” \v 20 Sumi yiwɔ ka dzaka i wi a, “Bənchi bələ bəchi kɔ num mih ni jiəki lə. A chu baaŋ finə a?” \v 21 Jisɔs chukuli i wi a, “Wɔ kabə nəŋki i num mi wə wi ndzɔŋki wi bwili fwu, wɔ tâŋni biɛiŋ biə wɔ kaŋaki, wɔ gâa kpɔ wiwɔ i bə kifuu, wɔ bi ka kwati kiba num i bɛiŋ. Wɔ ka fə yakadəiŋ wɔ dzə̂ ka bîəliki mih.” \v 22 Sumi yiwɔ wɔkɔ yakadəiŋ, ka dza ka tsəki num a nshɛiŋ nshɛiŋ, kɔm wi nì kaŋaki lə mbum nalə. \p \v 23 Jisɔs ka dzaka i bwa bu bə mbaŋ a, “Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a yi bi ləkə lə i mi wimbum i liə i ŋkuŋ bi bɛiŋ wə. \v 24 Mih chu fukuki i mbɛiŋ a, yi bɔniki alə i kikum\f + \fr 19:24 \fr*\ft Kikum kələ kɔ bə bɔɔŋki i ja yi ŋkali wə a, “camel”. \ft*\f* i liə i dzəŋə yi nsala wə tsə si mi wimbum kɔ i liə i ŋkuŋ bi Nyɔ wə.” \v 25 Bwa bə Jisɔs bə mbaŋ wɔkɔ yi yakadəiŋ, ndzaka wiwɔ fumsi bɔ nalə. Bɔ bikə i wi a, “Yi kabə num yakadəiŋ, ma ndə bi lansi bɔiŋ a?” \v 26 Jisɔs tsɛiŋ bɔ lə, ka dzaka i bɔ a, “I mi wiwɔm, yələ ləkəki alə. Ayakalə, i Nyɔ gia yidɔkɔ kɔkə yə yi ləkəki i wi.” \v 27 Bita dzaka i wi a, “Tsɛiŋ, buku bee biɛiŋ bichi ka biəliki wɔ. Buku bi kwatiki nə?” \v 28 Jisɔs dzaka i bɔ a, “Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a jɔbi wə mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi bi numki i kiŋgbɔkɔ kimbum wə i tumi kimfiaŋ wə, mbɛiŋ bələ mbɛiŋ si biəli mih, bi num lə tə i biŋgbɔkɔ wə jwɔfi ntsɔ bəfa i sakaki chwɔŋbijuŋ bi Islae biə jwɔfi ntsɔ bəfa . \v 29 Mi wichi wə wi bee juŋ yi, nabə bwa bə nih wi, nabə jɛ́mi yi, nabə ba wi, bəh nih wi, nabə bwa bu, nabə kikhə ki, a wi bee kɔm mih, bi kwati lə bəni bəh biɛiŋ kiŋkani gbi tsə si wi nì kaŋaki. Wi bi kwati tə nɔni kə ki bi tsə kaa kə. \v 30 Ayakalə, bəni bəduli bə̀ bɔ kɔ i ninshiŋ i liə bi numki num i jum wə, bəduli bə̀ bɔ kɔ i jum wə i liə bi numki num i ninshiŋ.” \c 20 \s1 Ndi kɔm mi wə wi nì dzɔ jiə bəni bə nɔm i khə \p \v 1 Jisɔs chu dzaka a, “Ŋkuŋ bi bɛiŋ kɔ aka tikwili widɔkɔ wi nì buku dza kinchɔŋɔchɔŋɔ tsə i dzɔ bəni bə nɔm i jiə i wi khə. \v 2 Si wi nì tsə yɛiŋ bɔ, ayaka bəh bɔ ka kɛiŋsi a wi ni gɔm bɔ nchuku nchuku i chɔkɔ wə.\f + \fr 20:2 \fr*\ft Nchuku wələ i já yi Glik wə kɔ “denarius” wimu, a num kpɔ wə bə nì shiki gɔmki mi yɛiŋ i nɔm wi i chɔkɔ wə.\ft*\f* Wi ka faaŋ bɔ, bɔ tsə ka nɔmki i wi khə. \v 3 Ayaka jɔbi dzə num ka mbiəŋə bwukə, wi buku tsə yɛiŋ bəni bədɔkɔ bɔ numyi i bɛiŋ i shibɛiŋ a kilɔlɔ. \v 4 Wi dzaka i bɔ a, ‘Mbɛiŋ tsə̂ tə mbɛiŋ nɔ̂mki i mih khə, mih ni gɔm mbɛiŋ bəh fiɛŋ fiə fi kpɛiŋniki.’ Ayakadəiŋ, bɔ ka tsə. \v 5 Wi chu buku tsə ka nshichuŋ, ka chu buku ka mbiəŋə mitali dzɔ a bəni bə nɔm. \v 6 Ayaka a num ka mbiəŋə mite wə i fijɔbi, wi chu buku tsə yɛiŋ bəni bədɔkɔ bɔ numyi. Wi bikə i bɔ a, ‘Akɔ kɔm nə mbɛiŋ numyi fa bɛiŋ chɔkɔ bichili a kilɔlɔ lə a?’ \v 7 Bɔ chukuli a, ‘Akɔ kɔm mi ka dzɔ dəkə buku i nɔm wə.’ Wi ka dzaka i bɔ a, ‘Mbɛiŋ bɔŋ tsə̂ nɔ̂mki la i mih khə.’ \p \v 8 A dzə num i fijɔbi, tii khə wiwɔ ka dzə dzaka i fwu wi bəni bu bə nɔm a, wi bɔ̂ɔŋ bəni bə nɔm wi gɔ̂m bɔ, wi yîsi bəh bəni bə̀ bɔ si dzə i jum wə, i tsə̂ kâasi bəh bə̀ bɔ si dzə i ninshiŋ. \v 9 Wi ka yisi i gɔmki. Bəni bə̀ bə nì dzɔ i nɔm wə i mbiəŋə mite wə wi gɔm bɔ nchuku nchuku. \v 10 Ayaka bəni bə̀ bə nì yisi dzɔ i nɔm wə nì dzə ka kwakaki a bə ni gɔm lə bɔ tsə bədɔkɔ bə̀. Ayakalə, bə gɔm bɔ tə a nchuku nchuku. \v 11 Bɔ dzɔ ŋgɔm wibɔ yisi i shwiŋyiki tikwili wiwɔ, \v 12 dzaka a, ‘Bəni bələ wɔ si dzɔ i jum wə bɔ nɔm shəŋ a mbiəŋə wimu wə, wɔ gɔm buku bɔ a liŋ, num buku si shi fa, ka muki nɔm i chɔkɔ bichili wə wɔŋ twɛiŋ buku.’ \v 13 Tii khə wiwɔ chukuli i widɔkɔ i bɔ kintəəŋ a, ‘Nsɛiŋ wuŋ, mih ka fə dəkə gia yichu yidɔkɔ i wɔ. Buku wɔ si ka kɛiŋsi a wɔ ni fə nɔm wələ i nchuku wimu a? \v 14 Dzɔ̂ ŋgɔm wa, wɔ nyə̂. A kɔŋ mih i gɔm bəni bələ bɔ dzə i jum wə a liŋ asi mih gɔm mbɛiŋ. \v 15 Mih kaŋaki kə ŋga i fə gia yə mih kɔŋki bəh fiɛŋ fiə akɔ mfiŋ a? Ma kindɔŋ finiki wɔ kɔm mih baŋyiki kə kaŋ i bəni a?’” \v 16 Si Jisɔs dzaka yakadəiŋ, ka gɔksi a, “Akɔ asi bəni bə̀ bɔ kɔ i jum wə i liə bi numki bə ninshiŋ, bə ninshiŋ num bə jum wə.” \s1 Jisɔs chu dzaka kɔm ŋkaiŋni wi kpi yə wi ni kpi \r (Mak 10:32-34; Luk 18:31-34) \p \v 17 Asi Jisɔs nì yakaki tsəki i Jɛlusalɛm, bəh bwa bu bə mbaŋ bə̀ jwɔfi ntsɔ bəfa num i dzəh, wi baka gwu bəh bɔ, ka dzaka i bɔ a, \v 18 “Mbɛiŋ wɔkɔli, bukumbɛiŋ yakaki tsəki i Jɛlusalɛm, bə num i tsə nya mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi i kaŋ yi bətii mfə gia bəmbum bəh bəni bə̀ bɔ laniki bənchi bə Nyɔ, ka bɔ saka wi, bɔ təiŋ nsaka a bə wɔ̂ɔ wi, \v 19 bə ni nya wi i kaŋ yi bəni bə̀ bɔ kɔkə Bəju, bə suŋu wi, bə twɛiŋ wi bəh ŋgaŋa, ka bə baŋŋ wi i kintasi wə, a ni num i kaŋ yitali wə Nyɔ fiəni dzasi wi i kpi wə.” \s1 Nih Jɔn bəh Jɛm nywa biŋgbɔkɔ i bwa bu i Jisɔs \r (Mak 10:35-45) \p \v 20 Ayaka nih bwa bə Sɛbide dza dzə yɛiŋ Jisɔs bəh bwa bu, tum binyu i wi nshiŋ i nywa fiɛŋ fidɔkɔ i wi. \v 21 Jisɔs bikə i wi a, “Wɔ nəŋki nə?” Wi chukuli i wi a, “Kâka a, a bi numki i jɔbi wə wɔ bi sakaki ŋkuŋ bia, ma bwa bəŋ bələ bəfa bi nûm kɔmsi i wɔ kpəŋ, widɔkɔ i tsɛiŋ ya yiləkəli wə, widɔkɔ i yi kimiəkə wə.” \v 22 Jisɔs chukuli i bwa bəwɔ a, “Mbɛiŋ kiəki kə gia yə mbɛiŋ bikəki. Mbɛiŋ kɔlə i bi mu bwam wi ŋgəkə wə mih bi mu a?” Bɔ chukuli a, “Buku kɔlə i bi mu.” \v 23 Wi dzaka i bɔ a, “Ŋkɔŋ mbɛiŋ bi mu lə bwam wuŋ. Ayakalə, i shinum i tsɛiŋ yiŋ yiləkəli nabə i yi kimiəkə wə a kɔkə mih i nya i mbɛiŋ. Di biələ kɔ num i bəni bə̀ Ba wuŋ kɔ num wi kɛiŋsi jiə lɔ i bɔ.” \v 24 Jɔbi wə kiŋka ki bwa bə mbaŋ bə Jisɔs bə̀ jwɔfi nì wɔkɔ kɔm gia yiwɔ, shɔ́m bɔkɔ bɔ kɔm bwa bəfa bəwɔ. \v 25 Ayakalə, Jisɔs bɔɔŋ bɔ bəchi, ka dzaka i bɔ a, “Ntə mbɛiŋ kiəki lə a bəni bə sakani bə̀ bɔ kɔkə Bəju si yaka num i bəni bəbɔ bɛiŋ, bəni bəbɔ bəmbum chusi ŋga bibɔ num i bɔ bɛiŋ a? \v 26 Yəmaka kaŋaki kə i numki yakadəiŋ i mbɛiŋ kintəəŋ. Mi wə wi nəŋki i num mi wimbum i mbɛiŋ kintəəŋ wi kaŋaki i num wə wi nɔmki num nɔmni i mbɛiŋ. \v 27 Mi wə wi nəŋki i num mi wi ninshiŋ i mbɛiŋ kintəəŋ, wi kaŋaki i numki mfa i mbɛiŋ. \v 28 Yi kɔ a liŋ asi mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi nì ka dzə dəkə a bə nɔ̂mki i wi. Wi nì dzə i nɔmki i bəni, i nya nɔni ki ka n'yɛlih i yɛlih bəni bəduli i kpi wə.” \s1 Jisɔs wɛli dzə́kəh yi bimfəkə bifa \r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43) \p \v 29 Jisɔs bəh bwa bu bə mbaŋ ni bukuki i Jɛliku, mbaŋ wi bəni ka kwu i wi chɛiŋ. \v 30 Yi num a, bimfəkə bidɔkɔ bifa a num bənyuku, bə̀ bɔ nì shiki numki a dzəh kpəŋ, jɔbi wə bɔ nì wɔkɔ a Jisɔs si tsə wə, bɔ ka wamyiki dzakayi a, “Bah, Waiŋ Ŋkuŋ Dɛbit, kwâsi nshɛiŋ i buku wə.” \v 31 Mbaŋ wi bəni ka kaŋyi bɔ, dzaka a bɔ bâŋ. Ayakalə, bɔ chu wam tsə a ninshiŋ, “Bah, Waiŋ Ŋkuŋ Dɛbit kwâsi nshɛiŋ i buku wə.” \v 32 Jisɔs ka num, bɔɔŋ bɔ, bɔ dzə, wi bikə a, “Mbɛiŋ nəŋki a mih fə nə i mbɛiŋ?” \v 33 Bɔ chukuli a, “Bah, fə̂ ma dzə́kəh yibuku wɛli.” \v 34 Ayaka nshɛiŋ kwa Jisɔs, wi kɔm dzə́kəh yibɔ. Akisəkə bɔ ka yɛiŋki di, nyə ka biəliki Jisɔs. \c 21 \s1 Jisɔs liə i Jɛlusalɛm ka ŋkuŋ \r (Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Jɔn 12:12-19) \p \v 1 Jisɔs bəh bwa bu bə mbaŋ nì kɔmsiki tsəki i Jɛlusalɛm, bɔ tsə buku i kwili wi Bɛtfajə wə i Ŋkwuŋ wi Kɛiŋ yi Ɔlif wə, wi ka faaŋ bwa bu bə mbaŋ bədɔkɔ bəfa, \v 2 dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ tsə̂ i kwili wi ninshiŋ wəyaka wə. Jɔbi wə mbɛiŋ tsə, mbɛiŋ ni yɛiŋ nih njakas num bə shu bəh waiŋ wi, num wi num kɔmsi i yi kpɛiŋ, ma mbɛiŋ shwâli dzə̂ bəh yi i mih. \v 3 Mi widɔkɔ ka bikə a mbɛiŋ shwaki yi kɔm nə, mbɛiŋ chukuli a Bah kaŋaki lə nɔm bəh yi, wi ni bee yi akisəkə mbɛiŋ dzɔ dzə bəh yi.” \v 4 Gia yələ nì num i fə a yi dzə̂ kpɛ̂iŋ asi mi wi ntum wi Nyɔ widɔkɔ nì fukuki, dzaka a, \q1 \v 5 “Mi dzâka i kwili wi Sayɔŋ a,\f + \fr 21:5 \fr*\ft Sayɔŋ kɔ yɛli Jɛlusalɛm widɔkɔ.\ft*\f* \q1 ‘Mbɛiŋ tsɛiŋ, Ŋkuŋ wimbɛiŋ si wi dzəki i mbɛiŋ. \q1 Wi kɔ wi shishi gwu yi i kuku, \q1 yaka i njakas wə, a num waiŋ njakas, \q1 yi kɛiŋ yinchiŋ.’” \p \v 6 Bwa bə Jisɔs bə mbaŋ ka tsə fə asi wi si dzaka. \v 7 Bɔ dzɔ dzə bəh njakas wiwɔ tasi bəh waiŋ, jiə bəmbuŋ bəbɔ i yi bɛiŋ, Jisɔs yaka num i yidɔkɔ bɛiŋ ka tsəki. \v 8 Mbaŋ wi bəni bəduli ka tɔkɔki tsəki bəmbuŋ bəbɔ i dzəh, bədɔkɔ fakayi cha yi kɛiŋ tɔkɔ. \v 9 Mbaŋ wə wi nì tsəki i Jisɔs nshiŋ bəh bə̀ bɔ nì biəliki wi i jum wə wili a, “Lilili,\f + \fr 21:9 \fr*\ft Lilili wələ kɔ i já yi Glik wə a Hɔsanna.\ft*\f* kiŋkɔksi kɔ i waiŋ Ŋkuŋ Dɛbit wə ɔɔɔ! Ma kimbɔiŋsi ki Nyɔ dzə i mi wə wi dzəki i yɛli wi Bah wə ɔɔɔ! Lilili, kiŋkɔksi kɔ i Nyɔ wi bɛiŋ wə ɔɔɔ!” \p \v 10 Jisɔs tsə buku i Jɛlusalɛm, kwili wiwɔ wichi nəŋni. Ayaka bəni ka kaiŋyiki, bikəyi a, “Wələ kɔ ndə a?”\fig Jisɔs liə i Jɛlusalɛm ka ŋkuŋ|alt="The crowds that went before Jesus shouting" src="lb00315c.tif" size="span" loc="Mattew 21:5-10" copy="Louise Bass" ref="Matiɔ 21:5-10"\fig* \v 11 Mbaŋ wə chukuli a, “Akɔ mi wi ntum wi Nyɔ wə Jisɔs wə wi nyə i kwili wi Nasali wə i Galili.” \s1 Jisɔs kɔŋŋ bəni bə̀ bɔ ni fəki shi i juŋ yi fəni yi gia yi Nyɔ mə \r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Jɔn 2:13-22) \p \v 12 Jisɔs nì tsə liə i tɔkɔ wi juŋ yi fəni yi gia yi Nyɔ mə, kɔŋŋ bəni bəchi bə̀ bɔ nì taŋniki bəh bə̀ bɔ nì taŋki biɛiŋ, beeŋsi bibaŋ biə bəni nì kwuniki kpɔ yɛiŋ, bəh biŋgbɔkɔ bi bəni bə̀ bɔ nì taŋniki bibumi. \v 13 Wi nì kɔŋŋki yaka dzaka i bɔ a, “Yi kɔ bə nyaka i kiŋwakti wə, a Nyɔ dzakaki a, ‘Bə bi bɔɔŋki juŋ yiŋ a juŋ yi tsani.’ Mbɛiŋ ka fiəni yi a yi chu taa wi bəji.” \p \v 14 Jisɔs num i juŋ yi fəni yi gia mə, bimfəkə bəh bəŋgbɔ nyani ni dzəki i wi, wi chuku bɔ. \v 15 Ayakalə, bətii mfə gia bəmbum bəh bəni bə̀ bɔ nì laniki bənchi bə Nyɔ ka yɛiŋ gia yi kaŋyini yə wi nì fəki, bəh si bwa bənchiŋ bənchiŋ wiliki i juŋ yi fəni yi gia mə, dzakayi a, “Lilili, kiŋkɔksi kɔ i waiŋ Ŋkuŋ Dɛbit wə ɔɔɔ,” bɔ ka bɔksi lɔ tɔɔ. \v 16 Bɔ ka bikə i Jisɔs a, “Wɔ wɔkɔki alə gia yə bwa bələ dzakaki a?” Wi chukuli i bɔ a, “Aaŋ, mih wɔkɔki lə. Yi kɔ a mbɛiŋ ka num fa dəkə gia yə bə nì nyaka a, ‘Nyɔ kɔ wi fə kiŋkɔksi kindzɔŋni kə ki kɔ ki tsə bwili fwu a ki bukuki i dzaka ki bwa bənchiŋ bənchiŋ wə, bəh i dzaka ki bwa bə̀ bɔ kɛiŋki bɔ mah mbɛiŋŋ a?’” \v 17 Jisɔs ka dza nyə bee bɔ fɛiŋ ka buku nyə i kwili wiwɔ kintəəŋ, ka tsə i di bi Bɛtani wə, nɔ fɛiŋ. \s1 Jisɔs liŋŋ kpɛiŋ wi findəŋ widɔkɔ \r (Mak 11:12-14,20-24) \p \v 18 A dzə num kinchwɔŋɔnchwɔŋɔ, asi Jisɔs nì fiəniki tsəki i kwili wi Jɛlusalɛm wə, dzɔŋ wɔɔ wi. \v 19 Wi yɛiŋ kpɛiŋ\f + \fr 21:19\fr*\ft Kpɛiŋ wələ nì kɔ wə bə nì bɔɔŋki i já yi ŋkali wə a, “fig”.\ft*\f* widɔkɔ wi num kɔmsi i dzəh, num bə si dzi lə mintam miwɔ, wi ka tsə fɛiŋ, nəki yɛiŋ kə fiɛŋ fidɔkɔ i yɛiŋ bɛiŋ, wi yɛiŋ a num a bidzɛni i yɛiŋ wə shəŋ. Ayaka wi ka liŋŋ kpɛiŋ wiwɔ dzaka a, “Kiə mintam bi ma chu lansi wûm i wɔ wə!” Akisəkə, kpɛiŋ wiwɔ ka kpiyi. \v 20 Jɔbi wə bwa bə mbaŋ bə Jisɔs yɛiŋ yakadəiŋ, dzaka wɔm bɔ. Ayaka bɔ ka dzakayi a, “Kpɛiŋ wiwɔ nyani dəiŋ ka wi kpiyi lɔ akisəkə lə a?” \v 21 Jisɔs chukuli i bɔ a, “Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, mbɛiŋ ka jiə shɔm i Nyɔ wə, mbɛiŋ məŋni kə, mbɛiŋ ma ni fə shəŋ a gia yə mih fə i kpɛiŋ wələ. Ayaka mbɛiŋ ka kɔŋ i dzaka i ŋkwuŋ wələ a, ‘Mûku gwu ya fa ma wɔ tsə̂ gbɔ̂ i kinchwɔ kimbum wə,’ ma yi ni num ayaka. \v 22 Ayaka kɔŋ a numki na finaiŋ fiɛŋ fiə mbɛiŋ nywaki i ntsa wə, ma mbɛiŋ ni kwati i jɔbi wə mbɛiŋ jiə shɔm i Nyɔ wə.” \s1 Bə bikə di biə ŋga bi Jisɔs nyə yɛiŋ \r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8) \p \v 23 Jisɔs chu fiəni tsə liə i juŋ yi fəni yi gia wə, bətii mfə gia bəmbum bəh bəni bə̀ bɔ sakaki tumi ki Bəju dzə yɛiŋ si wi laniki bəni, ka bikə i wi a, “Wɔ dzɔ faiŋ ŋga na ka wɔ fəki gia yələ a? A nya ndə ŋga biwɔ i wɔ a?” \v 24 Jisɔs chukuli i bɔ a, “Mih tə ki bikəki lə kimbikə i mbɛiŋ. Mbɛiŋ ka chukuli mih, mih ka ni fuku i mbɛiŋ mi wə wi nya ŋga a mih fə̂ki gia yələ. \v 25 Jɔn nì juliki bəni i bɔkɔ num ŋga biwɔ nyə faiŋ? Bi nì nyə i bɛiŋ, ma nì nya mi wiwɔm a?” Si wi bikə yaka, bɔ ka yisi i dzakayiki a bɔ bɔ a, “Bukumbɛiŋ ka chukuli a bi nì nyə i bɛiŋ, wi ni bikə i bukumbɛiŋ a aka fə nə ka bukumbɛiŋ ma bum i Jɔn a? \v 26 Ayakalə, bukumbɛiŋ kɔkə i chukuli a, ‘A nì nya mi wiwɔm,’ kɔm bukumbɛiŋ lwaki mbaŋ wi bəni, kɔm bɔ bəchi nì kɔ num bɔ bum a Jɔn kɔ mi wi ntum wi Nyɔ.” \v 27 Ayakadəiŋ, bɔ ka chukuli i Jisɔs a, “Buku kiəki kə.” Jisɔs ka dzaka i bɔ a, “Yaka mih tə ki fukuki kə i mbɛiŋ mi wə wi nya ŋga biwɔ i mih ka mih fəki gia yələ.” \s1 Ndi kɔm bwa bənyuku bəfa \p \v 28 Jisɔs tsə a ninshiŋ bikə a, “Mbɛiŋ kwakaki a nə kɔm yələ? Mi widɔkɔ nì kaŋaki lə bwa bənyuku bəfa. Wi nyə tsə i waiŋ wi ninshiŋ wə, dzaka i wi a, ‘Waiŋ wuŋ, lâ tsə̂ shî nɔ̂mki i khə daiŋ.’ \v 29 Wi chukuli a, ‘Mih laki kə.’ Ayakalə, wi baaŋ ka fiəni kwuni shɔm yi ka la tsə i fɛiŋ khə. \v 30 Mi wiwɔ tsə i wi kɔmsini wə ka dzaka tə a gia yə wi si dzaka i wi i ninshiŋ wə. Wi chukuli i wi a, ‘Mih ki laki lə ba wuŋ.’ Ayakalə, wi nəki la kə. \v 31 I kintəəŋ ki bwa bələ bəfa wə, akɔ winaiŋ wi nì fə gia yə ba wi nì nəŋki a?” Bɔ chukuli a, “Akɔ wi ninshiŋ wə.” Jisɔs ka dzaka i bɔ a, “Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, bəni bə kwani kiŋwakti bəh bəkaŋa bə tɔkɔlini si liə tsə lɔ i ŋkuŋ bi Nyɔ wə i mbɛiŋ. \v 32 Mih dzakaki lə kɔm Jɔn Njulibɔkɔ nì kɔ wi dzə chusi dzəhh yi chəŋ i mbɛiŋ, mbɛiŋ nəki bum kə wi, ayakalə bəni bə kwani kiŋwakti bəh bəkaŋa bə tɔkɔlini bum wi. Ayaka i jɔbi wə mbɛiŋ nì yɛiŋ na si bɔ bum yaka, nəki kwuni kə shɔ́m yimbɛiŋ i bum tə i wi.” \s1 Ndi kɔm bəni bə̀ mi nì jiə i wi khə \r (Mak 12:1-12; Luk 20:9-19) \p \v 33 Jisɔs chu dzaka a, “Mbɛiŋ chu wɔkɔ ndi widɔkɔ. Mi widɔkɔ nì nɔm khə wi mintam wə bə kɛiŋsiki mbi yɛiŋ, ka ta fiəli mbaiŋ, chum kishwa kə bə ni dəŋki mintam mbi buku yɛiŋ, ka maa kibaŋ ki mi wə wi ni chəniki khə wiwɔ, ka jiə bəni i yɛiŋ khə, ka nyə tsə i tumi kidɔkɔ wə. \v 34 Jɔbi wə bə si kɔh mintam miwɔ dzə kpɛiŋ, wi fâaŋ bəni bu bə nɔm i bəni bə̀ wi nì jiə i yɛiŋ khə, a bɔ tsə̂ dzɔ̂ mmu mintam. \v 35 Ayaka bɔ tsə, bəni bə̀ wi nì jiə i yɛiŋ khə kwa bɔ, twɛiŋ widɔkɔ, wɔɔ widɔkɔ, tumyi widɔkɔ bəh kitəh. \v 36 Wi chu faaŋ bəni bə nɔm bədɔkɔ bɔ du tsə bə ninshiŋ bə̀, bəni bəwɔ chu fə a liŋ asi bɔ si fə bəh bə ninshiŋ bə̀. \v 37 Si yəmaka nì tsə wi faaŋ num waiŋ wi, kwaka a bɔ ni tsə kɔksi lə waiŋ wi ŋgaiŋ wələ. \v 38 Ayakalə, wi tsə, bəni bə nɔm bəwɔ ka yɛiŋ wi, dzaka a bɔ bɔ a, ‘Wələ kɔ ndzi kwili wi khə wələ. Mbɛiŋ dzə̂ ma bukumbɛiŋ wɔ̂ɔ wi ka bə dzi biɛiŋ bi.’ \v 39 Ayaka bɔ kwa guku buku bəh wi yɛiŋ khə, ka wɔɔ.” \p \v 40 Si Jisɔs dzaka yakadəiŋ, ka bikə a, “Tii khə wələ jɔbi wə wi bi dzə wi bi fə dəiŋ bəh bəni bəwɔ a?” \v 41 Bɔ chukuli a, “Wi bi dzə kaasiki lə minyamni miwɔ, wi jiə bəni bədɔkɔ i yɛiŋ khə bə̀ bɔ bi nyaki mmu mintam i jɔbi wi kɔhni wə.” \v 42 Jisɔs bikə i bɔ a, “Mbɛiŋ ka num fa dəkə i Kiŋwakti ki Nyɔ wə a, \q1 ‘Təh wə bəni bə maani nì nəiŋ, \q1 akɔ wi wə wi nì fiəni chu təh wi bu wi juŋ a? \q1 Yələ kɔ mfə wi Bah, \q1 buku ka tsɛiŋki num bəh ŋkaiŋyi’ a? \p \v 43 Ayakadəiŋ mih fukuki i mbɛiŋ a, Nyɔ bi dzɔ bwili lə ŋkuŋ bi i kaŋ yimbɛiŋ wə, wi nya num i kitumi kə ki kɔ i fəki si wi nəŋki.” \v 44 [“Na ndə wə wi bi gbɔki i təh wələ wə, wi mi wiwɔ bi shakyi i biŋka wə, ayaka təh wiwɔ ka bi gbɔ i mi bɛiŋ, ma wi ni gɔksi wi i kwɔŋɔ wə.”]\f + \fr 21:44 \fr*\ft Biŋwakti bikpu bidɔkɔ biə bə nì yisi nyaka gia yi Nyɔ yɛiŋ kaŋaki kə kiŋka kələ.\ft*\f* \p \v 45 Si Jisɔs ti ndi wiwɔ yakadəiŋ, bətii mfə gia bəmbum bəh Bəfalasi wɔkɔ, ka kiə a wi ti kɔm bɔ ŋgaiŋni. \v 46 Bɔ ka nəŋki i kwa wi, ayakalə, fiəni lwa mbaŋ wi bəni, kɔm mbaŋ wiwɔ nì dzɔki Jisɔs a wi kɔ na mi wi ntum wi Nyɔ. \c 22 \s1 Ndi kɔm bini bi ndzɔ wi miŋkpaŋ wimfiaŋ \r (Luk 14:15-24) \p \v 1 Jisɔs chu dzaka i bɔ i bəndi wə, widɔkɔ num a, \v 2 “Bə kɔ i fəkəni ŋkuŋ bi bɛiŋ bəh ŋkuŋ widɔkɔ wə wi nì sisi dzini bi ndzɔ wi miŋkpaŋ wimfiaŋ i waiŋ wi wi nyukuni. \v 3 Wi faaŋ bəchinda bu a bɔ tsə̂ bɔ̂ɔŋ bəni bə̀ wi ni laka bɔ i dzini bi ndzɔ wi miŋkpaŋ wimfiaŋ biələ wə a bɔ dzə̂. Ayakalə, bəchinda bə̀ tsə bəni bəwɔ nəki dzə kə. \v 4 Wi chu faaŋ bəchinda bədɔkɔ ka dzaka i bɔ a, ‘Mbɛiŋ tsə̂ fûku i bəni bə̀ mih ni laka bɔ i dzini bi ndzɔ wi miŋkpaŋ wimfiaŋ biələ wə a bɔ wɔ̂kɔ, a mih kɔ mih kɛiŋsi lɔ dzɛiŋ, ka kum nyám yi bwilini bəh dɔmi bi bwa bə nyám. Mih kɛiŋsi lɔ biɛiŋ bichi, a bɔ dzə̂ bini wə.’ \v 5 Ayakalə, bɔ tsə, bəni bəwɔ chasi bɔ nəki tsə kə. Widɔkɔ la i khə wi wə, widɔkɔ la shi yi. \v 6 Kiŋka ki bəni bədɔkɔ kwa bəchinda bədɔkɔ chəbsi bɔ, ka wɔɔyi. \v 7 Shɔm bɔkɔ ŋkuŋ wiwɔ, wi faaŋ bəni bu bə jum, bɔ tsə laksi bəni bəwɔ bə̀ bɔ wɔɔyi bəchinda bu, ka kpa kwili wibɔ. \v 8 Si wi fə yakadəiŋ, ka dzaka i bəchinda bu a, ‘Mih kɔ mih kɛiŋsi lɔ dzini bi ndzɔ wi miŋkpaŋa wimfiaŋ . Ayakalə, bəni bə̀ mih ni laka bɔ kɔkə bəni nalə kpaaa. \v 9 Mbɛiŋ tsə̂ i bi ntasi bi dzə́h yichi wə, mbɛiŋ lâka bəni bəchi bə̀ mbɛiŋ ni yɛiŋ, a bɔ dzə̂ i dzini bi ndzɔ wi miŋkpaŋa wimfiaŋ biələ wə.’ \v 10 Bəchinda bəwɔ ka buku tsə i dzə́h yichi wə, juŋni bəni bəchi bə̀ bɔ ni yɛiŋ, bəni bə ndzɔŋni bəh bə chu dzə bəh bɔ fɛiŋ. Juŋ yi ndzɔ wi miŋkpaŋa yiwɔ jikə bəh bəni. \p \v 11 Ŋkuŋ dza liə i juŋ yi ndzɔ wi miŋkpaŋa yiwɔ wə i yɛiŋ bəni bə̀ bɔ dzə i dzini biwɔ wə, ka yɛiŋ mi widɔkɔ wi num maka wi lɔh mbuŋ wi ndzɔni wi miŋkpaŋa. \v 12 Wi bikə i wi a, ‘Nsɛiŋ wuŋ, wɔ nyani dəiŋ i liə fa wɔ kaŋa kə mbuŋ wi bini a?’ Mi wiwɔ kpichumi a mɔɔŋ. \v 13 Ŋkuŋ ka dzaka i bəchinda bu a, ‘Mbɛiŋ kâŋa kaŋ yi bəh gvu yi, mbɛiŋ lɔ̂ɔ wi i biŋ bi jisi wə, i di biə bəni bi dəki dzi jəŋ.’” \v 14 Si Jisɔs dzaka yakadəiŋ, ka dzaka a, “Ma mbɛiŋ kîəki a Nyɔ bɔɔŋ bəni bəduli, ayakalə wi sabibwili a twɛsi.” \s1 Bə taaŋ Jisɔs kɔm kpɔ wi lɔɔni kiŋwakti \r (Mak 12:13-17; Luk 20:20-26) \p \v 15 Bəfalasi ka nyə tsə kɛiŋsi si bɔ ni fə Jisɔs fini bəh ndzaka ka bɔ kwa wi. \v 16 Bɔ ka faaŋ bwa bəbɔ bə mbaŋ bəh bəni i mbaŋ wi Ŋkuŋ Hɛlɔd i Jisɔs. Bɔ tsə dzaka i wi a, “Mi wi lanini buku kiəki lə a wɔ kɔ mi wi ŋkɔŋ, wɔ laniki bəni bəh dzə́h yi Nyɔ biəli ŋkɔŋ. Wɔ si lansi dzɔ kə a mi widɔkɔ kɔ chi chi, kɔm wɔ si lansi tsɛiŋ kə mi kɔm fiɛŋ fiə wi kɔ fi. \v 17 Fuku i buku i liə gia yə wɔ kwakaki. Nchi bumki lə a bukumbɛiŋ lɔ̂ɔki kiŋwakti i Kaysa ŋkuŋ wi Lum, ma bə ma lɔ̂ɔki a?” \p \v 18 Ayakalə, Jisɔs kiə gia yə bɔ finiki bəh yi, ka dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ bəni bələ mbɛiŋ dzakaki chi fə chi, mbɛiŋ taaŋki mih kɔm nə? \v 19 Mbɛiŋ dzə bəh kpɔ wə mbɛiŋ si lɔɔ kiŋwakti yɛiŋ mih yɛiŋ.” Bɔ dzə bəh dzəkəh wi kpɔ, nya i wi. \v 20 Jisɔs bikə i bɔ a, “Fwu wələ bəh yɛli wələ yɛiŋ kɔ wi ndə?” \v 21 Bɔ chukuli a, “Akɔ wi Kaysa.” Wi ka dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ nyâki i Kaysa fiɛŋ fiə fi kɔ fi Kaysa, mbɛiŋ nyâki i Nyɔ fiɛŋ fiə fi kɔ fi Nyɔ.” \v 22 Si bɔ nì wɔkɔ yi yakadəiŋ, dzaka wɔm bɔ. Bɔ ka bee wi ka nyəki a nyəni. \s1 Bə taaŋ Jisɔs kɔm ndza wi kpi \r (Mak 12:18-27; Luk 20:27-40) \p \v 23 A chɔkɔ biwɔ wə, Bəsadusi nyə dzə i Jisɔs wə. Bəsadusi bələ kɔ mbaŋ wi bəni bə̀ bɔ si dzaka a bəni bi dza kə i kpi wə. Si bɔ dzə, ka bikə i Jisɔs a, \v 24 “Mi wi lanini, Muses nì dzaka a, ‘Mi ka kpi wi kaŋa kə waiŋ bəh kpə wi, waiŋnih wi kaŋaki i nɔ̂si miŋkpaŋa wiwɔ ka bɔ wi bwɔ̂ bwa i yɛli wi ŋkwu wiwɔ wə.’ \v 25 I liə, bwa bə mi widɔkɔ nì kɔlə nanitaŋ. Wi ninshiŋ bi dzɔ miŋkpaŋa, wi nyani dzə kpi maka bɔ wi kwati waiŋ, bee kpə wi i waiŋnih wi wi kɔmsini. \v 26 Yi num ayaka i wi kɔmsini wiwɔ, bəh i shi buku i bə̀ nanitaŋ bəchi. \v 27 Si yəmaka nì tsə miŋkpaŋa wiwɔ bɔŋ kpi. \v 28 I liə si bɔ bəchi nanitaŋ nì kɔ bɔ nɔsi lɔ miŋkpaŋa wiwɔ, a bi numki i chɔkɔ biə bəni bi dzaki i kpi wə, miŋkpaŋa wiwɔ bi numki kpə ndə a?” \p \v 29 Jisɔs chukuli i bɔ a, “Mbɛiŋ kɔ na fikpəŋ bəh ŋga, num kɔm mbɛiŋ kiəki kə gia yə bə nyaka i Kiŋwakti ki Nyɔ wə. Nabə i kiə tə ŋga bi Nyɔ. \v 30 Ma mbɛiŋ kîəki a, a bi numki i chɔkɔ biə bəni bi dzayiki i kpi wə, bənyuku bəh bəkaŋa bi chu chiŋni kə i ndzɔ wi bəkaŋa wə, bəni bi chu nyaki kə bwa bəbɔ i chiŋni i ndzɔ wi bəkaŋa wə. Bə bi numki aka bəchinda bə Nyɔ i bɛiŋ. \v 31 Ayaka i dzaka kɔm ndza wə bəni bi dzayiki i kpi wə, mbɛiŋ ka num fa Kiŋwakti ki Nyɔ i wɔkɔ gia yə wi dzakaki i mbɛiŋ a? Nyɔ nì dzaka a, \v 32 ‘Akɔ mih Nyɔ wi Ablaham bəh wi Ayjik bəh wi Yakɔb.’ Yi num a Nyɔ kɔkə Nyɔ wi bəŋkwu, wi kɔ Nyɔ wi bəni bəwɔm.” \v 33 Jɔbi wə mbaŋ wə wi nì kɔ fɛiŋ wɔkɔ gia yə Jisɔs dzaka, dzaka wɔm bɔ bəh nlani wi. \s1 Nchi wə wi tsəki bənchi bəchi \r (Mak 12:28-34; Luk 10:25-28) \p \v 34 Jɔbi wə Bəfalasi nì dzə wɔkɔ a Jisɔs baŋ dzaka ki Bəsadusi, bɔ juŋni gwu yibɔ ka dzə i yɛiŋ wi. \v 35 Mi widɔkɔ i bɔ kintəəŋ wə wi nì lansiki kiəki bənchi bə Nyɔ, ka mɔmsi wi bəh kimbikə kidɔkɔ a, \v 36 “Mi wi lanini, nchi wi ləkəli wə wi tsəki bənchi bəchi kɔ winaiŋ a?” \v 37 Jisɔs chukuli i wi a, “Nchi wə wi ləkəli kɔ wə wi dzakaki a, ‘Kɔ̂ŋ Bah Nyɔ wa bəh shɔm ya yichi, nyâ gwu ya i wi yichi, jîə mfi bia i wi bichi.’ \v 38 Wələ kɔ nchi wi ləkəli wi ninshiŋ wə wi tsəki bənchi bəchi. \v 39 Wə wi kɔmsiki i wi, kɔ aka wi. Wi num a, ‘Wɔ kɔ̂ŋki mi wə wi kɔ kɔmsi i wɔ kpəŋ asi wɔ kɔŋki gwu ya.’ \v 40 Gia yichi yə yi kɔ i Kiŋwakti ki Bənchi wə, bəh yə yi kɔ i Biŋwakti bi bəni bə ntum bə Nyɔ wə, bɔ kɔ a bənchi bəfa bələ kintəəŋ.” \s1 Kimbwili wə Nyɔ nì kaka kɔ waiŋ ndə? \r (Mak 12:35-37; Luk 20:41-44) \p \v 41 Asi Bəfalasi nì kɔ bɔ juŋni dzə fɛiŋ, Jisɔs ka dza bikə kimbikə kidɔkɔ i bɔ a, \v 42 “Mbɛiŋ kwakaki a nə kɔm Kimbwili wə Nyɔ nì kaka a? Mbɛiŋ kwakaki fimbɛiŋ a wi kɔ waiŋ ndə?” Bɔ chukuli a, “Akɔ waiŋ Ŋkuŋ Dɛbit.” \v 43 Jisɔs fiəni bikə i bɔ a, “Si akɔ waiŋ Ŋkuŋ Dɛbit yi ka nyani dəiŋ a Kiŋ'waka ki Nyɔ fə Dɛbit bɔɔŋki wi a Bah wi ŋgaiŋ a? Dɛbit nì dzaka a, \q1 \v 44 ‘Bah Nyɔ nì dzaka i Bah wuŋ a, \q1 wi shînum i tsɛiŋ yi yiləkəli wə, \q1 i tsə̂ bûku jɔbi wə wi bi nɔsi bəmbaiŋŋni bu \q2 wi tɔmyi gvu yi i bɔ bɛiŋ.’ \m \v 45 Dɛbit kabə bɔɔŋki wi a Bah wi ŋgaiŋ, wi fiəni nyani dəiŋ ka wi numki waiŋ wi a?” \v 46 Si Jisɔs dzaka yakadəiŋ, mi widɔkɔ nəki kaŋa kə gia i chukuli i wi. Na i yisi chɔkɔ biwɔ, mi widɔkɔ na chu mɔm i bikə wi bəh kimbikə kidɔkɔ. \c 23 \s1 Jisɔs tɔyi chwɔŋ ki bəni bə̀ bɔ nì laniki bənchi bəh ki Bəfalasi \r (Mak 12:38-39; Luk 11:43,46; 20:45-46) \p \v 1 Jisɔs ka dza dzaka i mbaŋ wi bəni bəh bwa bu bə mbaŋ a, \v 2 “Bəni bə̀ bɔ laniki bənchi bəh Bəfalasi kɔ bəni bə̀ bɔ num i kiŋgbɔkɔ ki Muses wə. \v 3 Ayakadəiŋ, yi kɔ a, mbɛiŋ wɔ̂kɔki gia yichi yə bɔ fukuki i mbɛiŋ, mbɛiŋ fə̂. Ayakalə, kiə mbɛiŋ ma fəki gia yə bɔ fəki, kɔm bɔ fukuki chi, fə chi. \v 4 Bɔ si dza kaŋa bəntiə bə̀ bɔ jiki tsəki ŋga bi bəni, jikli bəni yɛiŋ, na bɔ mwi kɔbi i tɔbi na waiŋkpaŋ i gamti bɔ. \v 5 Gia yichi yə bɔ fəki kɔ a bəni yɛiŋki bɔ. Mintaiŋtaiŋ\f + \fr 23:5 \fr*\ft Mintaiŋtaiŋ mələ kɔ mə bɔ nì jiəki bənchi bə Nyɔ bədɔkɔ yɛiŋ, kaŋa i kishi kibɔ wə bəh i tsɛiŋ wə.\ft*\f* bibɔ bi Kiŋwakti ki Nyɔ num na bimbum. Dzaka kijəŋ kibɔ ki bəmbuŋ num na bi dəəŋ.\fig Mi wi falasi|alt="Everything the Pharisees do is for people to see" src="hk00274c.tif" size="col" loc="Matthew 23:5" copy="Horace Knowles" ref="Matiɔ 23:5"\fig* \v 6 Bɔ si tsə i bini wə kɔŋ i numki a i di biə bəni ni kɔksiki bɔ yɛiŋ, bɔ si tsə i júŋ yi tsani wə kɔŋ a numki num a biŋgbɔkɔ bi ninshiŋ wə. \v 7 Bɔ si kɔŋ tə i nyaniki i kidi ki shi wə bəni bɔni bɔ, chu kɔŋ tə a bəni bɔ̂ɔŋki bɔ a Bəlabay. \v 8 Ayakalə, kiə mi ki bûm kə a bəni bɔɔŋki wi a Labay, kɔm mbɛiŋ kaŋaki a Mi wi Lanini wimu shəŋ, mbɛiŋ bəchi kɔ bwa bə nih wimu. \v 9 Kiə mbɛiŋ ki bɔ̂ɔŋ kə mi widɔkɔ i fa kuku a, akɔ Ba wimbɛiŋ, kɔm mbɛiŋ kaŋaki a Ba wimbɛiŋ wimu wə wi kɔ bɛiŋ. \v 10 Kiə mi ki bûm kə a bə bɔɔŋki wi a Tikwili, kɔm Tikwili wimbɛiŋ kɔ a wimu wə wi kɔ Klistus. \v 11 Mi wimbum i mbɛiŋ kintəəŋ kaŋaki i nûmki mi wə wi nɔmki i mbɛiŋ. \v 12 Na ndə wə wi yaksiki gwu yi, Nyɔ bi shisiki lə wi, na ndə wə wi shisiki gwu yi, Nyɔ bi yaksiki lə wi. \s1 Jisɔs fuku chwɔŋ ki bəni bə̀ bɔ laniki bənchi bəh ki Bəfalasi \r (Mak 12:40; Luk 11:39-42,44,52; 20:47) \p \v 13 Ŋgəkə wimbum kɔ wimbɛiŋ, mbɛiŋ bəni bə̀ bɔ laniki bənchi bəh mbɛiŋ Bəfalasi. Mbɛiŋ kɔ bəni bə̀ bɔ dzakaki chi, fə chi! Mbɛiŋ numki i bəni nshiŋ kəŋ baŋ dzəh yə yi liəki i ŋkuŋ bi bɛiŋ wə. Mbɛiŋ kɔŋ kə i liə i yɛiŋ wə, chu baŋ dzəh i bəni bə̀ bɔ kɔŋki i liə yɛiŋ. \p [ \v 14 Ŋgəkə wimbum kɔ wimbɛiŋ, mbɛiŋ bəni bə̀ bɔ laniki bənchi bəh mbɛiŋ Bəfalasi. Mbɛiŋ sɛiŋsiki biɛiŋ bi bəkaŋa bəŋkwu, ka kwayiki fəki bəh bəntsa bədəəŋ. Mbɛiŋ kîə a ŋgəkə wimbɛiŋ bi gumi tsə lə wi bəni bədɔkɔ.]\f + \fr 23:14 \fr*\ft Biŋwakti bikpu bidɔkɔ biə bə nì yisi nyaka gia yi Nyɔ yɛiŋ kaŋaki kə di biələ.\ft*\f* \v 15 Ŋgəkə wimbum kɔ wimbɛiŋ, mbɛiŋ bəni bə̀ bɔ laniki bənchi bəh mbɛiŋ Bəfalasi. Mbɛiŋ kɔ bəni bə̀ bɔ dzakaki chi, fə chi! Mbɛiŋ si dza nyani tumi kichi chu daŋ bɔ́kɔ yimbum alə a mbɛiŋ nəŋki mi wimu a wi fiəni chu mi wimbɛiŋ wi bumni, jɔbi wə wi fiəni chu mi wimbɛiŋ wi bumni, mbɛiŋ chu fiəni fə wi, wi fɔɔ num fɔni, wi ka numki mi wi gbuku wimbum aka mbɛiŋ. \p \v 16 Ŋgəkə wimbum kɔ wimbɛiŋ. Mbɛiŋ kɔ bimfəkə dzaka a mbɛiŋ chusiki dzəh i bəni! Mbɛiŋ kɔ bəni bə̀ bɔ dzakaki a, ‘A mi ka dzaka gia, kaiŋ yɛli wi juŋ yi fəni gia, a yəmaka mɔŋ gia yidɔkɔ. Ayakalə, mi ka dzaka gia yidɔkɔ ka kaiŋ num i yɛli wi chwaka ki kpɔ ki juŋ yi fəni yi gia mə, yaka ka wi kaŋaki i fə gia yə wi si dzaka ka kaiŋ.’ \v 17 Bimfəkə biələ! Mbɛiŋ kɔ biyuŋ! Fiɛŋ fiə fi kpaliki tsəki fidɔkɔ kɔ fi naiŋ a? Fi kpalini kɔ chwaka ki kpɔ ki baiŋni, ma juŋ yi fəni yi gia yə yi fəki chwaka kiwɔ ka ki numki fiɛŋ fiə fi kɔ fi Nyɔ a? \v 18 Mbɛiŋ dzaka tə a, ‘Mi ka dzaka gia ka kaiŋ i yɛli wi tɔŋ wi fəni wi gia wə, ma yi numki kə gia yidɔkɔ. Ayakalə, mi ka dzaka gia yidɔkɔ ka kaiŋ num i yɛli wi fiɛŋ fiə wi nya kiyɔŋni yɛiŋ, ma wi kaŋaki i fə gia yiwɔ asi wi dzaka ka kaiŋ.’ \v 19 Bimfəkə biələ! Fiɛŋ fiə fi kpaliki tsəki fidɔkɔ kɔ fi naiŋ a? Akɔ kinya kə, ma tɔŋ wi fəni wi gia wə wi fə ka kinya kiwɔ ni numki biɛiŋ biə bi kɔ bi Nyɔ a? \v 20 Gia yə yi kɔ, kɔ a, mi ka kaiŋ i yɛli wi tɔŋ wi fəni wi gia wə, ma yi numki a wi kaiŋ yaka ka kaiŋ tasi bəh biɛiŋ bichi biə bi kɔ i tɔŋ wi fəni wi gia wə. \v 21 Mi ka kaiŋ i yɛli wi juŋ yi fəni yi gia wə, ma yi numki a wi kaiŋ yaka ka kaiŋ tasi i Nyɔ wə wi nɔki yɛiŋ dzu. \v 22 Mi wə wi kaiŋ num i tumi ki bɛiŋ wə, ma yi numki a wi kaiŋ num i kiŋkii ki Nyɔ wə, bəh wi Nyɔ wə wi num yɛiŋ bɛiŋ. \p \v 23 Ŋgəkə wimbum kɔ wimbɛiŋ bəni bə̀ bɔ laniki bənchi bəh mbɛiŋ Bəfalasi. Mbɛiŋ kɔ bəni bə̀ bɔ dzakaki chi, fə chi! Mbɛiŋ si nya kimbu kimu i jwɔfi kintəəŋ i Nyɔ i biɛiŋ bi jwa biə mbɛiŋ kəkəki jiə i jwa wə, ayakalə mbɛiŋ tsɛiŋ kə gia yi ləkəli yə nchi dzakaki kɔm yi a mbɛiŋ fə̂ki, yə yi kɔ i fə̂ki gia yi chəŋ i bəni, kwâsi nshɛiŋ i bəni, jîə shɔm i Nyɔ. Mbɛiŋ si kaŋaki i fə̂ki gia yələ yichi bee kə yidɔkɔ. \v 24 Bimfəkə biə bi chusiki dzəh i bəni! Mbɛiŋ yəliki bwiliki michuchu i mbi wə, ayakalə yiŋni məyi mu num nyam yimbum!\f + \fr 23:24 \fr*\ft Nyam yimbum yələ kɔ i já yi ŋkali wə a, “camel”. \ft*\f* \p \v 25 Ŋgəkə wimbum kɔ wimbɛiŋ mbɛiŋ bəni bə̀ bɔ laniki bənchi bəh mbɛiŋ Bəfalasi. Mbɛiŋ kɔ bəni bə̀ bɔ dzakaki chi, fə chi! Mbɛiŋ wɔkɔki kibwam bəh bətasa i gwu wə, ayakalə kintəəŋ kiwɔ num ki jikə bəh biɛiŋ biə mbɛiŋ lɔkɔ i bəni bəh biə mbɛiŋ bukuki bəh dzə́kəh yɛiŋ. \v 26 Bimfəkə bi Bəfalasi, mbɛiŋ yisi wɔ̂kɔ kibwam bəh bətasa i numə, ka bi baiŋki tə i gwu wə. \p \v 27 Ŋgəkə wimbum kɔ wimbɛiŋ mbɛiŋ bəni bə̀ bɔ laniki bənchi bəh mbɛiŋ Bəfalasi. Mbɛiŋ kɔ bəni bə̀ bɔ dzakaki chi, fə chi! Mbɛiŋ kɔ aka júm yə bə kɔ num bə kɛiŋsi fiaŋsi yi bəh fiəŋ yi baiŋ ndzɔŋ i dzəkəh wə, ayakalə i yɛiŋ kintəəŋ num yi jikə bəh biŋkuŋu bi bəni bə kpili bəh biɛiŋ bi kinyɛŋ bichi. \v 28 Ayaka yi kɔ tə a liŋ si mbɛiŋ chusiki gwu i bəni nshiŋ a mbɛiŋ kɔ bəni bə chəŋ, ayakalə i kintəəŋ, num mbɛiŋ jikə bəh mfwɔkyi bəh nɔni kichu. \r (Luk 11:47-51) \p \v 29 Ŋgəkə wimbum kɔ wimbɛiŋ mbɛiŋ bəni bə̀ mbɛiŋ laniki bənchi bəh mbɛiŋ Bəfalasi. Mbɛiŋ kɔ bəni bə̀ bɔ dzakaki chi, fə chi! Mbɛiŋ maaki júm yi bəni bə ntum bə Nyɔ, kɛiŋsi ndzɔŋ júm yi bəni bə̀ bɔ nì kaŋaki nɔni ki chəŋ. \v 30 Mbɛiŋ fəki yakadəiŋ dzaka a, ‘A nì kɔ a buku numki i jɔbi wi bətii bəbuku wə, ma buku nì ka ləkə dəkə kaŋ yibuku i gia yə bɔ nì fəki wɔɔyi bəni bə ntum bə Nyɔ.’ \v 31 Mbɛiŋ dzakaki yakadəiŋ, dzaka num kɔm i gwu yimbɛiŋ wə tɔbi bəh dzaka kimbɛiŋ a mbɛiŋ kɔ bwa bə bəni bə̀ bɔ nì wɔɔyiki bəni bə ntum bə Nyɔ. \v 32 Mbɛiŋ tsə̂ bəh nɔm i ninshiŋ mbɛiŋ kâasi nɔm wə bətii bəmbɛiŋ nì yisi! \v 33 Júŋŋ yələ! Bwa bə fə́kəh bələ! Mbɛiŋ kwakaki a mbɛiŋ bi numki lə maka bə jiə mbɛiŋ i gbuku wimbum wə a? \p \v 34 Si yi kɔ yakadəiŋ, mih faaŋ bəni bə ntum bə Nyɔ i mbɛiŋ bəh bəni bə mfi bəh bəni bə lanini bənchi. Mbɛiŋ bi wɔɔyi bədɔkɔ, baŋŋyi bədɔkɔ i kintasi wə, twɛiŋ bədɔkɔ i júŋ yimbɛiŋ yi tsani mə, bwaŋ gvu i bədɔkɔ chɛiŋ i kikwili kichi kə bɔ tsəki fɛiŋ. \v 35 Mbɛiŋ bi fəki yakadəiŋ ka mwa mi bəni bəchi bə̀ bɔ nì nɔki nɔni ki chəŋ fa kuku bə̀ bə nì wɔɔyi bi numki i mbɛiŋ fuŋ. Mwa mələ bi numki i mbɛiŋ fuŋ i yisi i Abɛl wə bə nì wɔɔ wi kaŋa kə ŋgəkə widɔkɔ, i tsə buku i Sakalia wə waiŋ Belekaya wə mbɛiŋ nì wɔɔ i fintəŋ ki juŋ yi fəni yi gia wə bəh i tɔŋ wi fəni wi gia wə. \v 36 Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, lɔiŋ wi gia yələ bi kwati lə ŋgɔkɔ wi liə wələ.” \s1 Jisɔs shaaŋ bəni bə Jɛlusalɛm \r (Luk 13:34-35) \p \v 37 Si Jisɔs dzaka lə, wi ka chu dzaka a, “Yəbɛɛy Jɛlusalɛm! Yəbɛɛy Jɛlusalɛm! Wɔ wɔɔyiki bəni bə ntum bə Nyɔ, chu tumyi bəni bə̀ Nyɔ faaŋki i mbɛiŋ bəh kitəh! Akɔ kiŋkani kimaiŋ si mih mɔmsi i juŋni bwa ba asi nih shyə si juŋni bwa bu wi kwumi baŋ bəh bəkəli bi, wɔ nəiŋma a? \v 38 Tsɛ̂iŋ, bə kɔ num bə lɔtɔkɔ lɔ juŋ ya, yi fiəni num chii. \v 39 Mih fukuki i mbɛiŋ a, mbɛiŋ bi chu yɛiŋ kə mih, i tsə buku jɔbi wə mbɛiŋ bi dzakaki a, ‘Nyɔ jiə kimbɔiŋsi i mi wə wi dzəki i yɛli wi Bah wə.’” \c 24 \s1 Jisɔs fuku a bə bi shakyiki lə juŋ yi fəni yi gia \r (Mak 13:1-2; Luk 21:5-6) \p \v 1 Jisɔs nì buku i juŋ yi fəni yi gia wə, si wi tsəki, bwa bu bə mbaŋ kɔmsi dzə i wi wə ka chusiki júŋ yə yi kɔ i di bi juŋ yi fəni yi gia wə i wi. \v 2 Ayakalə, Jisɔs dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ yɛiŋ júŋ yələ a? Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, təh wimu bi baaŋ kə i widɔkɔ bɛiŋ maka bə baka tɔkɔ wi i kuku.” \r (Mak 13:3-13; Luk 21:7-19) \p \v 3 Jɔbi wə Jisɔs nì tsə shinum i Ŋkwuŋ wi Kɛiŋ yi Ɔlif wə, bwa bu bə mbaŋ dza dzə i wi wə a bɔ bɔ ka bikə a, “Fûku i buku jɔbi wə gia yələ bi numki, bəh kinchəsi kə ki bi chusiki jɔbi wə wɔ fiəniki dzəki yɛiŋ bəh a mbi si kaa tsə lə?” \v 4 Jisɔs chukuli i bɔ a, “Mbɛiŋ tɔkniki, ka mi bi ma fwɔkyi mbɛiŋ a mbɛiŋ ndzani dzəh. \v 5 Mbɛiŋ kiəki a bəni bəduli bi dzə lə dzɔ yɛli wuŋ kəŋ i bɔ nshiŋ, mi dzaka a ŋgaiŋ kɔ Kimbwili wə Nyɔ nì kaka. Bɔ bi fəki yakadəiŋ fwɔkyi bəni bəduli a bɔ ndzani dzəh. \v 6 Mbɛiŋ bi wɔkɔki lə a bə tumki jum, chu wɔkɔ tə gia kɔm jum. Jɔbi wə mbɛiŋ bi wɔkɔki yakadəiŋ, kiə shɔm bi tə̂iŋyi kə mbɛiŋ. Yələ kɔ gia yə yi kaŋaki i bi num. Ayakalə, yi chusi kə a mbi si kaa tsəki lə. \v 7 Tumi bi tumki jum bəh kidɔkɔ, ayaka ntɔŋ widɔkɔ tum jum bəh widɔkɔ. Dzɔŋ tə bi numki, nshwaiŋ bi nəŋniki i di di wə. \v 8 Yəmaka gia yichi bi numki aka lɔli bi miŋkpaŋa wə wi yisi i nɔmhki. \p \v 9 Bəni bi dzɔki nyaki mbɛiŋ a bə chəbsiki mbɛiŋ, wɔɔyi mbɛiŋ. Bitumi bichi bi baiŋŋki lə mbɛiŋ kɔm bə yɛli wuŋ. \v 10 Ayakadəiŋ, bəni bəduli bi ka gbɔyiki i kimbum kibɔ wə, baiŋŋ gwu yibɔ, taŋni gwú yibɔ. \v 11 Bəni bəduli bə̀ bɔ nyiki ntəkə a, a faaŋ Nyɔ bɔ bi tumbuku lə i fwɔkyiki bəni bəduli. \v 12 Si chu bi duki tsəki i ninshiŋ, kɔ num lə si yi bi fəki kiŋkɔŋ ki bəni bəduli bi dəki. \v 13 Ayakalə, mi wə wi bi kaŋaki shɔm i tsə buku i kiŋgɔksi wə akɔ wə wi bi bɔiŋki. \v 14 Bə kâŋa i bi fuku ntum wi ndzɔŋni wələ kɔm ŋkuŋ bi Nyɔ i tsə buku i kiŋgɔksi ki mbi wə kichi ka kitumi kichi bi wɔkɔ, na ka yi bi numki a mbi tsɛiŋki i kaa. \s1 Nlani kɔm jɔbi wi ŋgəkə wimbum \r (Mak 13:14-23; Luk 21:20-24) \p \v 15 Ayakadəiŋ, jɔbi wə mbɛiŋ bi yɛiŋki gia yi gumini yə yi kɔ i bəkəli di num yi dzə num i juŋ yi fəni yi gia wə, a num yə mi wi ntum wi Nyɔ Daniəl nì kɔ wi dzaka kɔm yi, (mi wə wi faki kiŋwakti kələ wɔ̂kɔ yi na bindzɔŋ), \v 16 bəni bə̀ bɔ kɔ i Judea bi gɛ̂iŋ yâka i ŋkwúŋ wə. \v 17 Mi wə wi kɔ i fwu wi juŋ bɛiŋ wi bi ma chu shî lîə i dzu a ŋgaiŋ dzɔ̂ki fiɛŋ fidɔkɔ. \v 18 Wə wi kɔ i khə bi ma chu kwɛ̂ a wi tsə̂ dzɔ̂ mbuŋ wi baŋni wi gwu. \v 19 Ŋgəkə wimbum bi numki wi bəkaŋa bə̀ bɔ bi numki bəh kitɔɔ, bəh bə̀ bɔ masiki bwa. \v 20 Mbɛiŋ tsâki a n'yɔkɔ ŋgɛiŋ wələ bi ma num i jɔbi wi fiəkə yiləkəli wə, nabə i chɔkɔ bimbam wə, \v 21 kɔm ŋgəkə wimbum bi numki lə i jɔbi wiwɔ wə, ayaka wəmaka ŋkaiŋni wi ŋgəkə kɛiŋki ki num kə na si mbi nì yisi i dzə buku bidaiŋ, ayaka wəmaka ŋkaiŋni wi ŋgəkə kɔbi i bi chu lansi num. \v 22 A nì kɔkə a Nyɔ gaali kaŋ yi ŋgəkə yiwɔ, ma mi wiwɔm na wimu bi bɔiŋ kə. Ayakalə, Nyɔ kɔ wi gaali kaŋ yiwɔ kɔm bə bəni bu bə̀ wi kɔ wi sabibwili. \v 23 Mi ka bi dzaka i mbɛiŋ i kaŋ yiwɔ wə a ‘Mbɛiŋ tsɛ̂iŋ, Kimbwili wə Nyɔ nì kaka a bə wi lə fa!’ Yudɔkɔ a, ‘Bə wi yaka fi!’ Kiə mbɛiŋ bi bûm kə yi. \v 24 Mbɛiŋ kîə a bəni bi dzə lə nyi ntəkə a bɔ kɔ bəmbwili bə̀ Nyɔ nì kaka, bədɔkɔ dzaka a bɔ kɔ bəni bə ntum bə Nyɔ, bɔ fə bənchəsi bə̀ bɔ chusiki ŋga bibɔ, fə tə gia yi dzaka ki wɔmni, ka yi fwɔkyiki bəni a bɔ dali dzəh, i tasi na bəh bəni bə̀ Nyɔ kɔ wi sabibwili, i jɔbi wə dzəh ka num. \v 25 Mbɛiŋ wɔ̂kɔ, mih fukuki gia yələ i mbɛiŋ lə ka yi bi dzə kpɛiŋ. \v 26 Ayakadəiŋ, bəni ka dza dzaka i mbɛiŋ a, ‘Mbɛiŋ tsɛ̂iŋ, Kimbwili wə Nyɔ nì kaka bə wi yaka i chwa,’ kiə mbɛiŋ bi tsə̂ kə fɛiŋ. Yudɔkɔ a, ‘Mbɛiŋ tsɛiŋ, bə wi yaka i fintəŋ fi juŋ mə,’ kiə mbɛiŋ ki bûm kə i bɔ. \v 27 Mbɛiŋ kîə a, asi dzaŋ si mwaiŋ yi baiŋ i kimbu kə wɔŋ bukuki, yi baiŋ i tsə buku i di biə wɔŋ liəki, yi bi numki a liŋ asi ndzə wi mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi bi numki. \v 28 ‘Na faiŋ wə kiŋkpili ki fiɛŋ kɔ, akɔ fɛiŋ wə bəŋguluŋ si juŋni.’ \s1 Kɔm ndzə wi Jisɔs \r (Mak 13:24-27; Luk 21:25-28) \p \v 29 Akisəkə asi kaŋ yi ŋgəkə wimbum wələ bi dzə tsəki, wɔŋ bi dza jiki num jini, fiəŋŋ bi ma chu baiŋki tə, bijɔŋ bi gbɔyiki i bɛiŋ, biɛiŋ bichi biə bi kaŋaki ŋga i bɛiŋ bi nəŋniki. \v 30 Ma kinchəsi ki mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi bi chusi i bɔɔli bɛiŋ. Kitumi kichi i nshwaiŋ wə bi ka yisi i nyufiki gwu bəh mindəm. Bəni bi ka yɛiŋ mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi si wi dzəki i bikwu wə i bɛiŋ bəh ŋga bəh kiŋkɔkni kimbum. \v 31 Jɔbi wə jəŋ bi nyaki ja yi ləkəli i bɛiŋ, wi ka bi chiŋsi bəchinda bu i bimbu bi mbi binaa i bɛiŋ, a bɔ dzə juŋni bəni bu bə̀ wi kɔ wi sabibwili lɔ. \r (Mak 13:28-31; Luk 21:29-33) \p \v 32 Mbɛiŋ lâni dzɔ̂ gia i kpɛiŋ wi fidəiŋ wə. Jɔbi wə cha yiwɔ yisi i nyaki mwi, bwili bindzɛni, mbɛiŋ ka kiəki a nyum kwuni lɔ gwu. \v 33 Yi kɔ a liŋ i jɔbi wə mbɛiŋ bi yɛiŋki gia yələ yichi, mbɛiŋ ka kiəki a, wi si num dzə a i dzaka kifiəŋə wə. \v 34 Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, ŋgɔkɔ wi liə wələ bi tsə kaa kə maka gia yələ yichi num lɔ. \v 35 Bɔɔli bəh nshwaiŋ bi tsə kaa lə, ayakalə gia yiŋ kɔbi i bi lansi nəŋni. \s1 Mi widɔkɔ kɔkə wə wi kiəki chɔkɔ biə Jisɔs bi fiəni dzəki \r (Mak 13:32-37; Luk 17:26-30,34-36) \p \v 36 Mi widɔkɔ kɔkə wə wi kiəki chɔkɔ biwɔ nabə jɔbi wiwɔ. Na bəchinda bə Nyɔ bə̀ i bɛiŋ bəh Waiŋ Nyɔ kiəki kə tə chɔkɔ biwɔ. Akɔ a Nyɔ Ba wi mbɔŋ wə wi kiəki. \v 37 Asi yi nì kɔ i jɔbi wi Nɔa wə, lə yi bi numki i chɔkɔ biə Mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi bi fiəni dzə. \v 38 A nì kɔ maka mwi buku baŋ mbi wələ wichi, bəni nì kɔ fibɔ dzi a dzini chu mu, ayaka bəkaŋa bəh bənyuku chiŋni i ndzɔ wi bəkaŋa wə, bəni nya bwa bə̀ bɔ i ndzɔ wi bəkaŋa wə, i tsə buku i chɔkɔ biə Nɔa nì liə i ŋgwuki mə, \v 39 bəni bəwɔ nəki kiə kə gia yə yi kaŋaki ni num, i tsə buku i jɔbi wə mwi nì buku jikə i mbi wələ wichi wə, kɔh nyə bəh bɔ bəchi. Akɔ ayaka si yi bi numki i chɔkɔ biə mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi bi fiəni dzəki. \v 40 Bənyuku bəfa bi numki i khə, bə bi dzɔ wimu ma wimu bi baaŋ. \v 41 Bəkaŋa bəfa bi gɔkɔki nyəə i nəkə bɛiŋ, ma bə bi dzɔ wimu ma wimu bi baaŋ. \v 42 Ayakadəiŋ, mbɛiŋ nûmki bəh ŋkɛiŋsi wi gwu kɔm mbɛiŋ kiəki kə chɔkɔ biə Bah bi fiəniki numki i dzə yɛiŋ. \v 43 Mbɛiŋ kîəki a, tikwili kabə kiəki jɔbi wə ji kaŋaki i dzə nchɔkɔ fɔkɔ, ma wi ni tɔkniki, wi ma ni buku bee a wi dzə bwiŋ juŋ yi. \v 44 Yi kɔ a mbɛiŋ tə kaŋaki i nûmki bəh ŋkɛiŋsi wi gwu, kɔm mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi bi dzəki i jɔbi wə mbɛiŋ kwakaki kə. \s1 Nlani kɔm waiŋ wi nɔm wi ŋkɔŋ bəh wi ntəkə \r (Luk 12:41-48) \p \v 45 Waiŋ wi nɔm wə wi kɔ wi ŋkɔŋ chu kaŋa mfi kɔ winaiŋ? Ntə akɔ wə tikwili wi nì jiə a wi tɔkniki bəh juŋ yi a jɔbi wə jɔbi ka kpɛiŋ, wi ni nyaki biɛiŋ bidzini i bwa bu bə nɔm a? \v 46 Kinsaŋli kimbum bi numki i waiŋ wi nɔm wə tikwili wi bi dzə yɛiŋki num wi fə nɔm wi a liŋ asi wi si nəŋki. \v 47 Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, tikwili wi bi yaksi wi a wi tɔkniki bəh biɛiŋ bi bichi. \v 48 Ayakalə, waiŋ wi nɔm wiwɔ kabə num wi kaŋa nɔni kichu, ka dza dzaka i gwu yi a, ‘Tikwili wuŋ ni kɔmsi fiəni dzə kə’, \v 49 ka yisi i twɛiŋki bwa bə nɔm bədɔkɔ bə̀ bəh bɔ nɔmki, wi dzi a dzini chu mu bəh bəni bə̀ bɔ məki mbih məni, \v 50 tikwili wi waiŋ wi nɔm wiwɔ bi təkəli tumbuku i chɔkɔ biə wi si kwakaki kə bəh i jɔbi wə wi si kiəki kə. \v 51 Ayaka i jɔbi wiwɔ wə wi bi nya ŋgəkə i waiŋ wi nɔm wiwɔ, wi bi chiŋsi wi i tsə numki bəh mbaŋ wi bəni bə̀ bɔ dzakaki chi fə chi, a num i di biə bəni bi dəki dzi jəŋ.” \c 25 \s1 Ndi kɔm kishu ki bəkaŋa bədɔkɔ jwɔfi \p \v 1 “I jɔbi wiwɔ wə bə bi siniki ŋkuŋ bi bɛiŋ bəh kishu ki bəkaŋa bədɔkɔ jwɔfi bə̀ bɔ nì dzɔ bimbaiŋsi bibɔ, buku tsə i wɔkɔliki mi wə wi dzɔ miŋkpaŋa wimfiaŋ. \v 2 Bɔ nì kɔ yakadəiŋ, bəte num biyuŋ, bəte fifi. \v 3 Yi num a, bə̀ bɔ nì kɔ biyuŋ dzɔ bimbaiŋsi bibɔ nəki dzɔ kə miə midɔkɔ, \v 4 ayakalə bə̀ bɔ nì fifiki dzɔ bimbaiŋsi bibɔ, dzɔ tasi bəh miə midɔkɔ i bənsɔkɔ wə. \v 5 Si bɔ tsə ka wɔkɔliki mi wə wi dzɔ miŋkpaŋa wimfiaŋ , wi bə́ ndɔmi i dzə, kinu ka yisi i jiŋki bɔ bəchi, bɔ ka gbɔ kinu. \v 6 Aka numki nchɔkɔ kintəəŋ, bɔ wɔkɔ si mi yɔŋsiki lə, ‘Lilili, mbɛiŋ tsɛ̂iŋ, mi wə wi dzɔ miŋkpaŋa wimfiaŋ bə wi lə ɔɔɔ. Mbɛiŋ bûku dzə̂ dzɔ̂ wi ɔɔɔ.’ \v 7 Ayaka kishu ki bəkaŋa bəwɔ bəchi ka dza bɛiŋ, yaksi naka bibɔ bi baiŋsini. \v 8 Bə̀ bɔ nì kɔ biyuŋ ka dzaka i bə̀ bɔ ni fifiki a, ‘Mbɛiŋ nyâ buku bəh miə mimbɛiŋ midɔkɔ, kɔm bimbaiŋsi bi buku si shi tsə lə.’\fig Naka ki baiŋsini ki Bəju|alt="Lamp" src="hk00151c.tif" size="col" loc="Matthew 25:8" copy="Horace Knowles" ref="Matiɔ 25:8"\fig* \v 9 Ayakalə, bəfifini bə̀ ka chukuli a, ‘Miə mibuku mɔŋ dəkə i kpɛiŋ i bukumbɛiŋ bəchi. Mbɛiŋ tsə̂ num i bəni bə̀ bɔ taŋniki, mbɛiŋ tâŋ mimbɛiŋ.’ \v 10 Asi bɔ nì tsə i taŋ, mi wiwɔ baaŋ dzə, bəkaŋa bə̀ bɔ nì kɛiŋsi gwu, ka liə bəh wi i juŋ yi dzɔni miŋkpaŋa, bə ka fah dzaka ki juŋ. \v 11 Si yəmaka nì tsə bədɔkɔ bə̀ bɔ ni tsə i taŋ mibɔ miə bɔŋ tsə dzəh, ka dzakaki a, ‘Tikwili tikwili, wɛ̂li dzaka ki juŋ ma buku liə.’ \v 12 Ayakalə, wi chukuli i bɔ a, ‘Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, mih kiəki kə mbɛiŋ.’ \v 13 Yi kɔ a, mbɛiŋ kɛ̂iŋsi gwu yimbɛiŋ, i wɔkɔliki, kɔm mbɛiŋ kiəki kə chɔkɔ, nabə jɔbi wiwɔ. \s1 Ndi kɔm bwa bə nɔm bətali \r (Luk 19:11-27) \p \v 14 I jɔbi wiwɔ wə, yi bi numki aka mi wə wi nì tsəki nyani, wi bɔɔŋ bwa bu bə nɔm ka nya jiə kpɔ wi i bɔ kaŋ. \v 15 Wi nya waiŋ wi wi nɔm widɔkɔ bəh biba bi kpɔ bite, nya widɔkɔ bəh biba bifa, ka nya widɔkɔ bəh kiba ki kpɔ kimu. Wi nì nyaki biəli asi ŋga bi mi kɔ. Si wi nya yakadəiŋ, ka tsə nnyani wi. \v 16 Waiŋ wi nɔm wə wi nì dzɔ biba bi kpɔ bite ka tsə akisəkə ka fəki shi yɛiŋ, dzi mbee biba bite. \v 17 Ayaka wə wi nì dzɔ biba bifa ka fə tə shi yɛiŋ, dzi mbee biba bifa. \v 18 Ayakalə, waiŋ wi nɔm wə wi nì dzɔ kiba kimu tsə mfih chum dzəŋə nyumi kpɔ wi tikwili wiwɔ yɛiŋ. \p \v 19 Tikwili wi bwa bə nɔm bə̀ wi nì tsə nyani yaka ka tsə baaŋ fɛiŋ i jɔbi wi dəəŋ wə. Wi bɔɔŋ bwa bu bə nɔm a bəh bɔ sîsi gia. \v 20 Waiŋ wi nɔm wə wi nì dzɔ biba bi kpɔ bite ka dzə bəh biba jwɔfi, ka dzaka i wi a, ‘Tikwili, wɔ nì nya mih biba bi kpɔ bite. Yɛ̂iŋ, mih nì baaŋ ka fəki shi bəh wi, kwati biba bidɔkɔ bite i yɛiŋ bɛiŋ.’ \v 21 Ayaka tikwili wiwɔ dzaka i wi a, ‘Wɔ fə bindzɔŋ. Wɔ kɔ waiŋ wi nɔm wi ndzɔŋni, bəh wi ŋkɔŋ! Wɔ nì baaŋ ka kiə i tɔkni bəh fiɛŋ fi nchiŋ na bindzɔŋ. Ayakadəiŋ, i liə mih ni jiə lə wɔ a wɔ tɔkniki num bəh biɛiŋ biduli. Lîə la i kintəəŋ kindzɔŋni bi tikwili wa wə.’ \v 22 Waiŋ wi nɔm wə ŋ'wi kpɔ nì kɔ biba bifa dzə tə, ka dzaka i wi a, ‘Tikwili, wɔ nì nya mih biba bi kpɔ bifa. Yɛ̂iŋ, mih baaŋ ka fəki shi bəh wi, ka kwati biba bi kpɔ bidɔkɔ bifa i yɛiŋ bɛiŋ.’ \v 23 Ayaka tikwili wiwɔ dzaka i wi a, ‘Wɔ fə bindzɔŋ. Wɔ kɔ waiŋ wi nɔm wi ndzɔŋni bəh wi ŋkɔŋ! Wɔ nì baaŋ ka kiə i tɔkni bəh fiɛŋ fi nchiŋ na bindzɔŋ. Ayakadəiŋ, i liə mih ni jiə lə wɔ a wɔ tɔkniki num bəh biɛiŋ biduli. Lîə la i kintəəŋ kindzɔŋni bi tikwili wa wə.’ \v 24 Waiŋ wi nɔm widɔkɔ wə wi nì dzɔ kiba ki kpɔ kimu dzə tə, ka dzaka i wi a, ‘Tikwili, mih kiəki lə a wɔ kɔ mi wi ləkəli. Wɔ si kɔh lə maka wɔ gbɛli, juŋni gəŋ maka wɔ mu. \v 25 Ayakadəiŋ, mih nì baaŋ ka lwaki, ka tsə nyumi kpɔ wa wiwɔ i kuku. Tsɛiŋ, bə kpɔ wa wiwɔ lə, kaŋa.’ \v 26 Tikwili wi chukuli i wi a, ‘Wɔ kɔ waiŋ wi nɔm wichu, wɔ chu num bəh kiŋkpəŋ! Wɔ nì kiəki yaka a mih si kɔh lə maka mih gbɛli, juŋni gəŋ maka mih mu. \v 27 Si wɔ nì kiəki yakadəiŋ a fə nə, a wɔ ma tsə jiə kpɔ wuŋ i juŋ yi kpɔ wə ka mih ni fiəni dzə dzɔ kpɔ wuŋ bəh mbee i yɛiŋ bɛiŋ.’ \v 28 Si wi dzaka yakadəiŋ, ka dzaka a bə dzɔ̂ kiba ki kpɔ kiwɔ i wi, bə nyâ i wə wi kaŋaki biba bi kpɔ jwɔfi. \fig Kpɔ wi Bəju|alt="Talents" src="hk00168c.tif" size="col" loc="Matthew 25:15-28" copy="Horace Knowles" ref="Matiɔ 25:28"\fig* \v 29 Mbɛiŋ kîəki a, mi wə wi kaŋaki bə ni kpɛiŋsiki lə ma wi kaŋaki biduli. Ayakalə, mi wə wi kaŋaki kə, na fi twɛsi fiə wi kaŋaki bə bi dzɔ bwili lə fi i wi. \v 30 Si wi dzaka yakadəiŋ ka dzaka a, ‘Mbɛiŋ lɔ̂ɔ bwîli waiŋ wi nɔm wi kilɔlɔ wiwɔ i biŋ bi jisi wə, i di biə bəni bi dəki dzi jəŋ.’ \s1 Nlani kɔm nsaka wi gɔksini \p \v 31 A bi numki i jɔbi wə mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi bi fiəni dzəki i mbum bi wə, wi bi dzəki bəh bəchinda bə Nyɔ bəchi, wi bi ka num i kiŋgbɔkɔ ki kimbum wə. \v 32 Bitumi bichi biə bi kɔ fa kuku bi juŋni lə i wi nshiŋ, wi bi ka gaali bɔ asi mi wə wi si tɔkni bəh shwáŋ si gaali bwili shwáŋ i bíi kintəəŋ. \v 33 Wi bi jiə shwáŋ yiwɔ i tsɛiŋ yi yiləkəli wə, wi jiə bíi i tsɛiŋ yi yi kimiəkə wə. \v 34 Wi wə wi kɔ Ŋkuŋ ni ka dzaka i bə̀ bɔ kɔ i tsɛiŋ yi yiləkəli wə a, ‘Bəni bə̀ Ba wuŋ kɔ wi bɔiŋsi bɔ, mbɛiŋ dzə̂ kwâti di i ŋkuŋ biə wi nì kɛiŋsi jiə i mbɛiŋ i yisi si bə nì maa mbi, \v 35 kɔm dzɔŋ nì wɔɔki lə mih, mbɛiŋ nya mih bəh fiɛŋ fidzini. Kindɔŋ nì wɔmki lə mih, mbɛiŋ nya mih bəh fiɛŋ mih mu. Mih nì kɔ mi wi dzəni, mbɛiŋ dzɔ mih. \v 36 Mih nì kɔ bəh chwɔŋ kiyəə, ayaka mbɛiŋ lɔh mbuŋ i mih wə. Mih ni gwɛiŋki lə mbɛiŋ dzə bɔni i mih. Mih nì kɔ i juŋ yi nsəŋ mə, ayaka mbɛiŋ dzə bɔni i mih.’ \v 37 Jɔbi wə wi ni dzaka yakadəiŋ, bəni bə chəŋ bə̀ ka ni bikə i wi a, ‘Bah, akɔ i jɔbi winaiŋ wə buku nì dzə yɛiŋ wɔ dzɔŋ wɔɔ wɔ, buku nya wɔ bəh fiɛŋ wɔ dzi, nabə yə a kindɔŋ nì wɔɔmki wɔ, buku nya wɔ bəh fiɛŋ wɔ mu a? \v 38 A nì kɔ i jɔbi winaiŋ wə buku nì yɛiŋ wɔ, wɔ num mi wi dzəni, buku dzɔ wɔ, nabə yə a wɔ nì chu kɔ bəh chwɔŋ kiyəə, buku lɔh mbuŋ i wɔ wə a? \v 39 A nì kɔ jɔbi winaiŋ wə buku nì yɛiŋ wɔ, wɔ gwɛiŋ chu num i juŋ yi nsəŋ mə, buku dzə jikə wɔ a?’ \v 40 Ŋkuŋ wiwɔ ka ni chukuli i bɔ a, ‘Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, si mbɛiŋ nì fə gia yələ, i na winaiŋ mi winchiŋ i bwa bə nih bəŋ bələ, yi kɔ a mbɛiŋ nì fə num i mih.’ \v 41 Ayakadəiŋ, wi ka bi dzaka i bə̀ bɔ kɔ i tsɛiŋ yi yi kimiəkə wə a, ‘Mbɛiŋ bə̀ mbɛiŋ kɔ num lɔiŋ kwa mbɛiŋ, mbɛiŋ dzâ nyə̂ i mih nshiŋ, mbɛiŋ tsə̂ lîə i gbuku wə bə nì kɛiŋsi jiə i ŋkpɛli bəh bəchinda bu, \v 42 kɔm dzɔŋ nì wɔɔki lə mih, mbɛiŋ na nya mih bəh fiɛŋ i dzi. Kindɔŋ nì wɔmki lə mih, mbɛiŋ na nya mih bəh fiɛŋ i mu. \v 43 Mih nì kɔ mi wi dzəni, mbɛiŋ na dzɔ mih. Mih nì kɔ chwɔŋ kiyəə, mbɛiŋ na lɔh mbuŋ i mih wə. Mih nì gwɛiŋki lə, ayaka chu num i juŋ yi nsəŋ mə, mbɛiŋ na dzə i bɔni mih.’ \v 44 Bɔ tə bi ka bɔŋ bikə i wi a, ‘Bah, akɔ i jɔbi winaiŋ wə buku nì yɛiŋ wɔ dzɔŋ wɔɔ wɔ, nabə a kindɔŋ nì wɔɔmki wɔ, nabə a wɔ num mi wi dzəni, nabə a wɔ chu num chwɔŋ kiyəə, nabə yə a wɔ gwɛiŋ, bəh yə a wɔ chu num i juŋ yi nsəŋ mə, buku na gamti wɔ a?’ \v 45 Wi bi ka chukuli i bɔ a, ‘Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, si mbɛiŋ nì ka fə dəkə gia yələ, i na winaiŋ mi winchiŋ i bwa bə nih bəŋ bələ, yi kɔ a mbɛiŋ nì ka fə dəkə num i mih.’ \v 46 Bəmaka bəni bi ka dza nyə tsə liə num i ŋgəkə wə wi bi tsə kaa kə. Ayakalə, bə chəŋ bə̀ tsə liə fibɔ num i nɔni kə ki bi tsə kaa kə.” \c 26 \s1 Bə nyani bəh kinyəni i Jisɔs chɛiŋ \r (Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Jɔn 11:45-53) \p \v 1 Jɔbi wə Jisɔs nì dzaka kaasi gia yələ yichi, ka dzaka i bwa bu bə mbaŋ a, \v 2 “Mbɛiŋ kîə a, a baaŋ a kaŋ yifa ka dzini bi Ntsədaŋ yisi, bə num i ni nya mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi i bəni kaŋ ma bɔ baŋŋ wi i kintasi wə.” \v 3 A i jɔbi wiwɔ wə, bətii mfə gia bəmbum bəh bəni bə̀ bɔ sakaki tumi tsə ka juŋni gwu yibɔ i ntɔŋ wi Kayfas wə a num wi Kayfas wiwɔ fwu wi bətii mfə gia, \v 4 bɔ ka jiə kimfasi i ni wɛli kwa Jisɔs, i wɔɔ wi. \v 5 Si bɔ fasiki yakadəiŋ, ka dzaka a, “Bukumbɛiŋ ma mɔ̂m i fə̂ gia yələ i jɔbi wi Dzini wə, kɔm bukumbɛiŋ ka mɔm yi, ma yi ni dzə bəh ŋgəkə i bəni kintəəŋ.” \s1 Miŋkpaŋa widɔkɔ fîaŋsi Jisɔs bəh fiaŋsi bi tsɛŋə yindzɔŋni i Bɛtani \r (Mak 14:3-9; Jɔn 12:1-8) \p \v 6 Jɔbi wə Jisɔs nì kɔ i kwili wi Bɛtani wə, i juŋ yi Samɔn wə mi wi kiŋkumi. \v 7 Jɔbi wə bɔ nì shi num ka dziki, miŋkpaŋa widɔkɔ liə dzə bəh finsɔkɔ\f + \fr 26:7 \fr*\ft Finsɔkɔ fiələ kɔ num bə nì kɛiŋsiki bəh kitəh kə bə bɔɔŋki a, “alabaster”. \ft*\f* fi fiaŋsi fidɔkɔ num bə kɛiŋsi bi bəh təh, a num fi fiaŋsi bi tsɛŋə yindzɔŋni, bi ləkə i kpɔ wə nalə, ka shuku i fwu wi Jisɔs wə. \v 8 Bwa bə Jisɔs bə mbaŋ nì yɛiŋ yakadəiŋ gia yiwɔ fə bɔ bɔksi lɔ tɔɔ. Bɔ ka dzakayiki a, “Wi bəkəli fiaŋsi biələ lə kɔm nə a? \v 9 Bə si kɔlə i taŋni fiaŋsi biələ i kpɔ widuli wə, i nya kpɔ wiwɔ i bəni bə kifuu.” \v 10 Ayakalə, Jisɔs kiə kiŋkwaka kibɔ, ka dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ nyaki ŋgəkə i miŋkpaŋa wələ kɔm nə? Wi fə num gia yindzɔŋni i mih. \v 11 Mbɛiŋ kîəki a bəni bə kifuu ni numki lə bəh mbɛiŋ jɔbi wichi ayakalə, mih bi numki kə bukumbɛiŋ i jɔbi wichi wə. \v 12 Wi shuku fiaŋsi biələ i gwu yiŋ wə lə, wi kɛiŋsi mih num kɛiŋsini i nləə wə. \v 13 Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, na faiŋ bə bi fukuki ntum wi ndzɔŋni wələ i mbi wichi wə, gia yələ miŋkpaŋa wələ fə, bə bi fukuki yi, bə kwaka wi.” \s1 Judas taŋni Jisɔs \r (Mak 14:3-9; Jɔn 12:1-8) \p \v 14 Mi widɔkɔ i mbaŋ wi bwa bə Jisɔs wə, i bə̀ wə jwɔfi ntsɔ bəfa kintəəŋ, a num wə bə nì bɔɔŋki a Judas Iskaliɔt nyə tsə yɛiŋ bətii mfə gia bəmbum, \v 15 ka bikə i bɔ a, “Mih ka nya Jisɔs i mbɛiŋ kaŋ, ma mbɛiŋ ni nya nə i mih a?” Bɔ ka fa kpɔ mbaŋtia num bə nì kɛiŋsi wi bəh chwaka ki kpɔ kifukuli, ka nya i wi. \v 16 I yisi jɔbi wiwɔ wə, wi ka yisi i nəŋki dzəh yə wi ni nya Jisɔs yɛiŋ i bɔ kaŋ. \s1 Jisɔs bəh bwa bu bə mbaŋ dzi Dzini bi Ntsədaŋ \r (Mak 14:12-21; Luk 22:7-13,21-23; Jɔn 13:21-30) \p \v 17 A dzə num i chɔkɔ bi ninshiŋ i Dzini bi Blɛd wə bə ka jiə dəkə Dzɔŋɔ yɛiŋ, bwa bə mbaŋ bə Jisɔs dzə yɛiŋ wi, ka bikə i wi a, “Wɔ nəŋki a buku tsə kɛiŋsi faiŋ di biə wɔ ni dzi Dzini bi Ntsədaŋ yɛiŋ na?” \v 18 Wi chukuli i bɔ a, “Mbɛiŋ tsə̂ i kwili kintəəŋ, mbɛiŋ ni yɛiŋ lə nchiŋ mi widɔkɔ fɛiŋ, mbɛiŋ dzâka i wi a, ‘Mi wi Lanini dzaka a, jɔbi wi ŋgaiŋ kpɛiŋ lɔ. Ŋgaiŋ bəh bwa bu bə mbaŋ kaŋaki i dzi Dzini bi Ntsədaŋ i wi dzu.’” \v 19 Ayaka bwa bə mbaŋ bə̀ tsə fə asi Jisɔs si dzaka i bɔ, ka kɛiŋsi biɛiŋ bidzini bi Dzini bi Ntsədaŋ biwɔ fɛiŋ. \v 20 A dzə num i fijɔbi, wi shinum bəh bwa bu bə mbaŋ bə̀ jwɔfi ntsɔ bəfa i dziki. \v 21 Jɔbi wə bɔ nì dziki, wi dza dzaka i bɔ a, “Mih fukuki ŋkɔŋ i mbɛiŋ a, mi widɔkɔ i mbɛiŋ kintəəŋ ni taŋni lə mih.” \v 22 Si wi dzaka yakadəiŋ, bwa bu bə mbaŋ dza ka numki a bəh nshɛiŋ nshɛiŋ, yisi i bikəki a wimu wimu a, “Akɔ num mih ma Bah?” \v 23 Wi chukuli i bɔ a, “Mi wə wi ni taŋni mih akɔ wə wi ləkə kaŋ i fwɔti wə buku wi. \v 24 Mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi kaŋaki bi nyə asi bə nì nyaka kɔm wi. Ayakalə, ŋgəkə wimbum kɔ i mi wə wi taŋni Mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi. Yi nì ndzɔŋki a bə ma bwɔ wəmaka mi.” \v 25 Judas wə wi ni kaŋaki i taŋni Jisɔs bɔŋ bikə tə i wi a, “Mi wi Lanini akɔ num mih ma?” Jisɔs chukuli i wi a, “Wɔ dzaka bəh dzaka ka.” \s1 Jisɔs bəh bwa bu bə mbaŋ dzi nchiŋni \r (Mak 14:22-26; Luk 22:14-20; 1 Kɔlɛn 11:23-25) \p \v 26 Asi bɔ nì dziki, Jisɔs dza dzɔ blɛd, nya kiyɔŋni i Nyɔ, gbɛyi nya i bwa bu bə mbaŋ ka dzaka a, “Mbɛiŋ kɔ̂ dzî, fa kɔ gwu yiŋ.” \v 27 Wi dzɔ tə bwam, nya kiyɔŋni i Nyɔ ka nya bwam wiwɔ i bɔ ka dzaka a, “Mbɛiŋ bəchi mû. \v 28 Mələ kɔ mwa məŋŋ mə Nyɔ dzi miŋkaiŋ bəh mɔ, mɔ shukuki bukuki kɔm bəni bəduli, ka wi ni dalinya chu bibɔ. \v 29 Mih fukuki i mbɛiŋ a, mih ni chu mu kə mbi mi kpɛiŋ wi lani wələ i yisi i liə i tsə buku i chɔkɔ biə mih bi muki mɔ mimfiaŋ bukumbɛiŋ i kintəəŋ ki ŋkuŋ bi Ba wuŋ wə.” \v 30 Jɔbi wə Jisɔs bəh bwa bu bə mbaŋ kaasi, bɔ yəəŋ njaŋ wi kɔksini, buku ka yaka tsə i Ŋkwuŋ wi Kɛiŋ yi Ɔlif wə. \s1 Jisɔs dzaka a Bita bi nəiŋ lə ŋgaiŋ \r (Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Jɔn 13:36-38) \p \v 31 Si Jisɔs bəh bwa bu bə mbaŋ nì tsəki, wi dzaka i bɔ a, “Daiŋ nchɔkɔ mbɛiŋ bəchi ni fiəni gɛiŋ chu lə i jum wə kɔm gia yə yi ni num bəh mih. Yi num asi bə nyaka a, Nyɔ dzakaki a, ‘Mih ni wɔɔ lə ntɔkni shwáŋ, ma mbaŋ wi shwáŋ yiwɔ ni gaali.’ \v 32 Ayakalə, jɔbi wə Nyɔ bi bwili mih i kpi wə, mih bi tsə i mbɛiŋ nshiŋ i Galili.” \v 33 Bita ka dzaka lɔ mfih i wi a, “Kɔŋ bəni bəchi ni gɛiŋ fiəni chu i jum wə kɔm gia yə yi ni num bəh wɔ, mih kɔkə ni lansi gɛiŋ chu i jum wə.” \v 34 Jisɔs fiəni chukuli i wi a, “Mih fukuki ŋkɔŋ i wɔ a daiŋ nchɔkɔ, ka kwɔkɔ ni tɔŋki, num wɔ nəiŋ lɔ mih kiŋkani kitali.” \v 35 Bita dzaka i wi a, “Kɔŋ mih ni numki i kpi bəh wɔ, mih kɔkə ni lansi nəiŋ wɔ.” Si wi dzaka yakadəiŋ, bwa bə mbaŋ bə Jisɔs bədɔkɔ bə̀ bəchi bɔŋ dzaka ayaka tə. \s1 Jisɔs tsa i Gɛsɛmane \r (Mak 14:32-42; Luk 22:39-46) \p \v 36 Jisɔs bəh bwa bu bə mbaŋ tsə liə i khə wi kɛiŋ yi mintam midɔkɔ wə, bə bɔɔŋ a Gɛsɛmane, Jisɔs dzaka i bwa bu bə mbaŋ a, “Mbɛiŋ shînumyi fa mih kini tsə tsa.” \v 37 Wi dzɔ Bita bəh bwa bə Sɛbide bəfa, bəh bɔ ka tsə. Wi yisi i numki bəh nshɛiŋ nshɛiŋ, shɔm yi fumsi wi. \v 38 Wi ka dzaka i bɔ a, “Shɔm yiŋ kɔ a bəh nshɛiŋ nshɛiŋ nalə na ka mih kpi num kpini. Mbɛiŋ bâaŋ a fa bukumbɛiŋ wɔ̂kɔliki.” \v 39 Si wi dzaka yakadəiŋ, ka kini tsə i ninshiŋ, gbɔ tum kwusi shi bi i kuku ka bə́ tsa a, “Ba wuŋ, dzəh kabə nûm yə wɔ kɔ i fə ka bwam wi ŋgəkə wələ tsə mih a mih ma mu, wɔ fə̂. Ayakalə, ma fə̂ si mih nəŋki. Fə̂ yi num asi wɔ nəŋki.” \v 40 Wi fiəni dzə buku i bɔ wə, ka ti bɔ nɔ wə. Wi bikə i Bita a, “Yaka mbɛiŋ kɔkə i num bɛiŋ bəh mih i tsə buku i mbiəŋə wimu wə a? \v 41 Mbɛiŋ tsə̂ŋəki, mbɛiŋ tsâ a kiə kimɔmsi ki dzə kə i mbɛiŋ wə. Yi kɔ ŋkɔŋ a shɔm kɔŋki lə, ayakalə nyam yi gwu bɔhyi.” \v 42 Wi fiəni tsə fɛiŋ i kiŋkani kifa wə ka tsa a, “Ba wuŋ, aka bə́ num a bwam wələ kɔkə i tsə maka mih mu wi, wɔ fə̂ asi wɔ nəŋki.” \v 43 Si wi ni fiəni dzə, ka chu ti bwa bu bə mbaŋ nɔ wə kɔm kinu nì kɔ i dzəkəh yibɔ wə nalə. \v 44 Wi fiəni bee bɔ ka tsə i tsaki i kiŋkani kitali wə, wi tsa, dzaka num a gia yə wi si kɔ wi dzaka lɔ yi. \v 45 Wi chu fiəni dzə i bwa bu bə mbaŋ dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ kɛiŋki mbɛiŋ nɔ waka fimbɛiŋ na? Mbɛiŋ tsɛ̂iŋ, jɔbi kpɛiŋ lɔ. Bə taŋni lɔ mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi i kaŋ yi bəni bəchu wə. \v 46 Mbɛiŋ dzâ bɛiŋ bukumbɛiŋ tsə̂ki. Mbɛiŋ tsɛ̂iŋ, mi wə wi taŋni mih bə wi yaka wi dzəki.” \s1 Bə kwa Jisɔs \r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Jɔn 18:3-12) \p \v 47 Asi Jisɔs nì kɛiŋki wi dzaka, Judas wə wi nì kɔ mi i mbaŋ wi bwa bə Jisɔs bə̀ jwɔfi ntsɔ bəfa dzə tumbuku. Wi nì dzəki bəh mbaŋ wi bəni bəduli, bɔ kaŋa bənywɔ bəh bibɔkɔ, num a faaŋ bətii mfə gia bəmbum bəh bəni bə̀ bɔ sakaki tumi. \v 48 A nì kɔ num mi wə wi taŋni Jisɔs, tsə kɛiŋsi lɔ kinchəsi bəh bəni bəwɔ ka dzaka a, “Mi wə mih ni bɔni mih maŋni yaŋyi, akɔ wi mbɛiŋ ni kwâ.” \v 49 Si bəh bɔ ni dzə, wi chəm tsə a chəŋ i Jisɔs wə ka bɔni i wi, “Mih bɔniki i wɔ Mi Lanini.” Si wi bɔni yakadəiŋ, ka maŋni wi bə́ yaŋyi wi. \v 50 Jisɔs ka dzaka i wi a, “Nsɛiŋ wuŋ, fə̂ a gia yə wɔ dzə i fə.”\f + \fr 26:50 \fr*\ft Yudɔkɔ a, “Nsɛiŋ wuŋ, wɔ dzə i fə nə?”\ft*\f* Ayaka bəni bəwɔ ka tsə kwa Jisɔs, kaŋa wi. \v 51 Yi num a mi widɔkɔ wə wi nì kɔ bɔ bəh Jisɔs ka guku baa nywɔ wi jum ka gba chwiŋ təiŋ kintuni ki mfa wi fwu wi bətii mfə gia. \v 52 Jisɔs dzaka i mi wiwɔ a, “Fîəni lə̂kə nywɔ wa i di biə wi si kɔ. Na ndə wə wi dzasi nywɔ i bɛiŋ wi kîəki a, wi bi kpiki i nywɔ wə. \v 53 Wɔ kwakaki a mih kɔkə i bɔɔŋ Ba wuŋ a wi chiŋsi bəchinda bu bənchuku bɔ tsə bəmbaŋ jwɔfi ntsɔ bəfa akisəkə a? \v 54 Ayakalə, mih ka fə yakadəiŋ, ma yi ni nyani dəiŋ ka yi dzə kpɛiŋ asi bə nyaka i Kiŋwakti ki Nyɔ wə a, a yi kaŋaki i bi num a?” \p \v 55 I fɛiŋ wə, Jisɔs ka bikə i mbaŋ wiwɔ a, “Mbɛiŋ dzə i kwa mih, ka dzəki bəh bənywɔ bəh bibɔkɔ ka mbɛiŋ dzəki i kwa num ji a? Mih nì shi kɔ bəh mbɛiŋ chɔksi chɔksi i juŋ yi fəni yi gia mə lani bəni mbɛiŋ kwa kə mih kɔm nə la? \v 56 Ayakalə, gia yələ yichi num i fə a yi dzə kpɛiŋ asi bəni bə ntum bə Nyɔ nì nyaka.” Bwa bə Jisɔs bə mbaŋ bəchi ka lɔtɔkɔ wi fɛiŋ, yɔkɔ gɛiŋ. \s1 Jisɔs numbɛiŋ i juŋ yi nsaka wə \r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55,63-71; Jɔn 18:13-14,19-24) \p \v 57 Bəni bə̀ bɔ nì kwa Jisɔs ka dzɔ tsə bəh wi i Kayfas dzu fwu wi bətii mfə gia. A nì kɔ num bəni bə̀ bɔ nì laniki bənchi bə Nyɔ bəh bə̀ bɔ nì sakaki tumi nì juŋni. \v 58 Bɔ nì tsəki bəh Jisɔs Bita biəli i jum wə i dzəh yi dəəŋ. Wi ka tsə buku na i fitɔkɔ wi fwu wi bətii mfə gia wə, ka liə tsə num bəh bəni bə̀ bɔ nì tɔkniki bəh di biwɔ, wi tsɛiŋ, i yɛiŋ si yi ni nyani num. \v 59 Bətii mfə gia bəmbum bəh bəni bəchi bə̀ bɔ nì sakaki bənsaka ka nəŋki gia yi ntəkə yə bɔ kɔ i jiə i Jisɔs fuŋ ka bɔ ni wɔɔ wi. \v 60 Ayakalə, bɔ nəki kwati kə gia yidɔkɔ, na ayaka si bəni bəduli ni bukuki dzəki i ninshiŋ beeŋ nsaka bəntəkə. Gia yiwɔ nyani lə, i kiŋgɔksi wə bəni bədɔkɔ bəfa buku dzə num i ninshiŋ, \v 61 ka dzakaki a, “Mbwə wələ nì dzaka a, ŋgaiŋ kɔlə i shakyi juŋ yi fəni yi gia yi Nyɔ i fiəni maa yi i kaŋ yitali wə.” \v 62 Fwu wi bətii mfə gia wiwɔ ka dza bɛiŋ bikə i Jisɔs a, “Yaka wɔ kaŋaki kə gia yidɔkɔ i chukuli a? Wɔ wɔkɔ alə gia yə bəni bələ dzakaki i wɔ wə a?” \v 63 Jisɔs kpichumi mɔŋ. Fwu wi bətii mfə gia wiwɔ fiəni dzaka i wi a, “I yɛli wi Nyɔ wə wi kaŋaki nɔni, wɔ fa kabə num Kimbwili wə Nyɔ nì kaka, wə Waiŋ Nyɔ, fûku i buku.” \v 64 Jisɔs chukuli a, “Yi kɔ asi wɔ dzaka. Ayakalə, mih fukuki i mbɛiŋ a, jɔbi wələ ni tsə mbɛiŋ ni yɛiŋ lə mi wə yɛli wi kɔ Waiŋmi, num wi shinum i tsɛiŋ yiləkəli yi Mi wə wi kaŋaki ŋga, mbɛiŋ bi chu yɛiŋ si wi dzəki i bikwu wə i bɛiŋ.” \v 65 Fwu wi bətii mfə gia wə wɔkɔ yakadəiŋ, ka taŋyi bəmbuŋ i gwu yi wə, dzaka a, “Wi dzɔki di bi Nyɔ. Bukumbɛiŋ nəŋki a mi widɔkɔ chu dzə dzaka gia yidɔkɔ a? Mbɛiŋ wɔkɔ lɔ si wi dzɔki di bi Nyɔ. \v 66 Mbɛiŋ kwakaki a nə?” Bɔ chukuli a, “Akɔ mi wə bə kaŋa i wɔ̂ɔ wi num wɔɔni.” \v 67 Bɔ yisi i chuhyiki mindzəŋ i shi bi wə chɔkɔ twɛiŋ wi bəh biŋkɔɔ, bədɔkɔ twɛiŋ bəh kaŋ, dzakaki i wi a, \v 68 “Wɔ wə wɔ kɔ Mbwili wə Nyɔ nì kaka, fûku la ntum wi Nyɔ wa wə i liə. Kaŋsi i buku mi wə wi twɛiŋ wɔ.” \s1 Bita nəiŋ Jisɔs \r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Jɔn 18:15-18,25-27) \p \v 69 A nì kɔ Bita num i kuku i biŋ i fitɔkɔ. Waiŋ kpaŋni widɔkɔ wə wi nì nɔmki fɛiŋ, dzə kɔmsi i wi kpəŋ ka dzaka i wi a, “Wɔ tə si kɔ mbɛiŋ Jisɔs wi Galili.” \v 70 Ayakalə, Bita nəiŋ i bəni bəchi nshiŋ ka dzaka a, “Mih kiəki kə gia yə wɔ dzakaki.” \v 71 Bita ka buku tsə ka numki bɛiŋ i dzaka ki mbaiŋ wə. Waiŋkpaŋni widɔkɔ wə wi nì nɔmki tə fɛiŋ, yɛiŋ wi, ka dzaka i bəni bə̀ bɔ nì numyi i bɛiŋ fɛiŋ a “Mi wələ si kɔlə bəh Jisɔs wi Nasali.” \v 72 Bita chu nəiŋ ka kaiŋ, dzaka a, “Mih kîəki kə mi wiwɔ.” \v 73 I jɔbi wi twɛsi wə, bəni bə̀ bɔ nì numyi kɔmsi tsə i Bita wə ka dzaka i wi a, “I yi ŋkɔŋ wə, wɔ kɔ tə mi wibɔ, kɔm ndzaka wa tsəki aka wibɔ.” \v 74 Ayaka Bita ka kaiŋ, bɔɔŋ num lɔiŋ i fwu wi wə dzaka a, “Mih kiəki kə mi wələ.” Akisəkə kwɔkɔ ka tɔŋ. \v 75 Bita kwaka ndzaka wə Jisɔs si dzaka i wi a, “Ka kwɔkɔ ni nəŋki i tɔŋki, num wɔ nəiŋ lɔ mih kiŋkani kitali.” Wi nyə fɛiŋ buku tsə i biŋ, ka də nalə. \c 27 \s1 Judas shiəŋ \r (Mak 15:1; Luk 23:1-2; Jɔn 18:28-32) \p \v 1 Asi chɔkɔ nì wɔɔki dzəki, bətii mfə gia bəmbum bəh bəni bə̀ bɔ sakaki tumi, num jiə ja kɔm Jisɔs, i wɔɔ wi. \v 2 Bɔ ka kaŋa wi, dzɔ tsə nya i kaŋ yi Baylɛ wə mi wi nsaka i kimbu kiwɔ wə. \p \v 3 Jɔbi wə Judas wə wi nì taŋni Jisɔs nì yɛiŋ a bə təiŋ a bə ki wɔɔki lə Jisɔs, wi bə́ təm, dzɔ kpɔ wə mbaŋtia fiəni tsə nya i bətii mfə gia bəmbum bəh bəni bə̀ bɔ sakaki tumi. \v 4 Wi tsə, dzaka i bɔ a, “Mih fə chu i taŋni mi wi kaŋa kə ŋgəkə widɔkɔ.” Bɔ chukuli i wi a, “Yəmaka kaŋaki nə i fə bəh buku? A kiəki wɔ yəmaka.” \v 5 Judas waŋ kpɔ wiwɔ i kuku i juŋ yi fəni yi gia wə, ka buku tsə shiəŋ. \v 6 Bətii mfə gia bəmbum fwɔkyi kpɔ wiwɔ dzaka a, “Wələ kɔ kpɔ wi mwa, nchi bumki kə a bə jîə wələ kpɔ i kiba ki juŋ yi fəni yi gia mə.” \v 7 Bɔ num jiə ja, tsə taŋ di i mi wə wi nì mwəmki mishwali bəh wi a bɔ ni ləəki bəni bədzəni fɛiŋ. \v 8 Akɔ gia yə bə bɔɔŋki di biwɔ i dzə buku bidaiŋ a, “Di bi Mwa.” \v 9 Yi nì num yaka ka gia yə mi wi ntum wi Nyɔ wə Jɛlimia nì dzaka, ka yi dzə kpɛiŋ si wi nì dzaka a, “Bə nì dzɔ kpɔ mbaŋtia num kpɔ wə bwa bə Islae nì sisi i dzɔ i fwu wi wə, \v 10 taŋ di yɛiŋ i mi wə wi nì mwəmki mishwali bəh wi, asi Bah Nyɔ nì dzaka i mih.” \s1 Jisɔs numbɛiŋ i Baylɛ nshiŋ mi wi nsaka wi Ŋkali wi Lum \r (Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Jɔn 18:33-38) \p \v 11 Si Jisɔs nì numbɛiŋ i Baylɛ mi wi nsaka nshiŋ, Baylɛ bikə i wi a “Akɔ wɔ Ŋkuŋ wi Bəju wə a?” Jisɔs chukuli a, “Yi kɔ asi wɔ dzaka.” \v 12 Ayakalə, bətii mfə gia bəmbum bəh bəni bə̀ bɔ nì sakaki tumi kiwɔ yisi i jiəki gia i wi fuŋ, wi na chu chukuli gia yidɔkɔ. \v 13 Baylɛ ka bikə i wi a, “Wɔ wɔkɔki alə ŋkaiŋni wi gia yə bə dzakaki kɔm wɔ a?” \v 14 Ayakalə, Jisɔs na chukuli na gia yimu i wi kɔm yə bɔ nì jiəki i wi fuŋ. Mi wi sakani wiwɔ tsɛiŋ lə dzaka wɔm wi nalə. \r (Mak 15:6-15; Luk 23:13-25; Jɔn 18:39–19:16) \p \v 15 A nì dzəki numki i jɔbi wi dzini bi Ntsədaŋ wə, mi wi sakani bwili mi wimu i juŋ yi nsəŋ mə, wə bəni kɔŋki a wi bwîli. \v 16 A nì kɔ i jɔbi wiwɔ wə, mi widɔkɔ num i juŋ yi nsəŋ mə, bə kiə nalə a wi nì fəki lə chu, yɛli wi num a Balabas. \v 17 Jɔbi wə bəni nì juŋni, Baylɛ bikə i bɔ a, “Mbɛiŋ kɔŋki a mih bwili num ndə i juŋ yi nsəŋ mə a? Mbɛiŋ kɔŋki a mih bwili yatɔkɔ num Balabas, ma Jisɔs wə bə bɔɔŋki a Kimbwili wə Nyɔ nì kaka a?” \v 18 Wi nì bikəki yaka kɔm wi nì kiəki lə a bɔ nì nya Jisɔs i wi, kɔm kindɔŋ nì finiki lə bɔ bəh wi. \v 19 I chu kpɛiŋ i yi wə, a nì kɔ jɔbi wə wi nì shinum i di biə bə si num i saka bənsaka, kpə wi faaŋ ntum i wi, dzaka a, “Kiə wɔ ki fə̂ kə gia yidɔkɔ bəh mi wə. Akɔ mi wi chəŋ. Mih dzakaki lə kɔm ndəmsi si fumsi mih daiŋ nchɔkɔ nalə kɔm wi.” \v 20 Si Baylɛ bikə yakadəiŋ, bətii mfə gia bəmbum bəh bəni bə̀ bɔ sakaki tumi nyini bəni a bɔ dzaka a wi bwîli yatɔkɔ num Balabas, ma bə kâasi bəh Jisɔs. \v 21 Mi wi sakani chu dza bikə i bɔ a, “Mi wə mbɛiŋ kɔŋki a mih bwili yatɔkɔ i bəni bəfa bələ kintəəŋ kɔ winaiŋ?” Bɔ chukuli a, “Balabas.” \v 22 Baylɛ chu bikə i bɔ a, “Mih ka bwili yatɔkɔ yakadəiŋ i liə, mih ni fə dəiŋ bəh Jisɔs wə bə bɔɔŋki a Klistus a?” Bɔ bəchi dzaka a, “Bə bâŋŋ wi num bâŋŋni i kintasi wə.” \v 23 Wi fiəni bikə a, “Bə bâŋŋ wi kɔm nə a? Gia yichu yə wi fə kɔ nə a?” Ayakalə, bɔ chu wili tsə a ninshiŋ lɔ a, “Bə bâŋŋ wi i kintasi wə.” \p \v 24 Jɔbi wə Baylɛ nì yɛiŋ a dzəh kɔkə, ka ŋgaiŋ kaasi gia yələ, dzaka yiŋni dza lɔ dzani. Wi dzɔ mwi, wɔkɔ kaŋ yi yɛiŋ i mbaŋ wi bəni nshiŋ dzaka a, “Kaŋ yiŋ kɔkə i kpi yi mi wələ wə. A kiəki mbɛiŋ i yi wə.” \v 25 Bəni bəchi chukuli i wi a, “Aaŋ, bêe ma mwa mi nûmki i kifwu kibuku wə bəh i bwa bəbuku wə.” \v 26 Baylɛ ka bwili yatɔkɔ Balabas asi bɔ nì kɔŋki, ka nya Jisɔs a bə twɛ̂iŋ bə tsə̂ bâŋŋ i kintasi wə. \s1 Bəni bə jum bə́ nyiksiki Jisɔs \r (Mak 15:16-20; Jɔn 19:2-3) \p \v 27 Bəni bə jum bə mi wi sakani ka dzɔ Jisɔs liə bəh wi i ntɔŋ wə bə nì bɔɔŋki a Blitɔlium, ka juŋni kiŋka ki mbaŋ wi bəni bə jum bəchi bɔ fiəli baŋ wi. \v 28 Bɔ baayi bəmbuŋ bu, dzɔ mbuŋ wi bəŋkuŋ wi bɔkɔli tum i wi wə. \v 29 Ka bwaŋ kifɔ ki bəŋkuŋ ki num bə kɛiŋsi bəh bəbwaŋyi, bwaŋ i wi fuŋ, ka nya mbəŋ i tsɛiŋ yi yiləkəli wə a, akɔ mbeŋ wi bəŋkuŋ. Bɔ dzə ŋgwuŋyi i wi nshiŋ nyiksi wi dzakayi a, “Mbɛɛ jum yibɔkɔli! Ŋkuŋ wi Bəju!” \v 30 Si bɔ nì fə yakadəiŋ, ka chuhyiki mindzəŋ i gwu yi wə, dzɔ mbəŋ wə ka twɛiŋki wi yɛiŋ i fuŋ. \v 31 Jɔbi wə bɔ nì nyiksi kaasi yakadəiŋ, babwili mbuŋ wi ŋkuŋ wə i gwu yi wə, lɔh num bəmbuŋ bu i gwu yi wə, ka dzɔ tsə bəh wi i baŋŋ i kintasi wə. \s1 Bə baŋŋ Jisɔs i kintasi wə \r (Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Jɔn 19:17-27) \p \v 32 Si bə nì tsəki, bɔ dzə buku i mi wi Sɛlin widɔkɔ, yɛli wi num a Samɔn. Bɔ kaŋyi mi wiwɔ wi giŋ kintasi ki Jisɔs. \v 33 Jɔbi wə bɔ nì tsəki bɔ tsə buku i di bidɔkɔ wə, bə bɔɔŋ a Gɔlgɔta, (Yɛli wələ kɔ a Di bi Ŋkuŋu Kifwu), \v 34 bɔ ka nya mbih i wi num bɔ chwali bəh biəə yi lɔli jiə a wi mû. Ayakalə, si wi mɔm, wi nəiŋma i mu. \v 35 Bɔ ka baŋŋ wi i kintasi wə, dzɔ bəmbuŋ bu tum kaaŋ yɛiŋ i gaa a bɔ bɔ. \v 36 Si bɔ fə yakadəiŋ ka shinum fɛiŋ ka chəniki wi. \v 37 Bɔ nyaka kiŋwakti kə ki nì chusiki gia yə yi fə ka bɔ baŋŋ wi i kintasi wə, ka baŋyi i kintasi wə i fwu wi bɛiŋ yi num a, “Wələ kɔ Jisɔs, Ŋkuŋ wi Bəju.” \v 38 Bɔ baŋŋ tə bəji bəfa i kintasi wə bɔ bəh Jisɔs, widɔkɔ i tsɛiŋ yiləkəli wə, widɔkɔ i tsɛiŋ yi yi kimiəkə wə.\fig Bə baŋŋ tə bəji bəfa i kintasi wə |alt="Two robbers were also crucified" src="lb00328c.tif" size="span" loc="Matthew 27:38" copy="Louise Bass" ref="Matiɔ 27:38"\fig* \v 39 Bəni ka tsəki daŋsiki yɛiŋ Jisɔs nəŋni fwu, bəkəli wi bəh ntɔyi, \v 40 dzakayi a, “Wɔ wələ wɔ nì kɔ i shakyi juŋ yi fəni yi gia i fiəni maa i kaŋ yitali wə, gâmti gwu ya! Wɔ kabə num Waiŋ Nyɔ, shi dzə i kintasi kiwɔ wə.” \v 41 Bətii mfə gia bəmbum bəh bəni bə̀ bɔ nì laniki bənchi bəh bəni bə̀ bɔ sakaki tumi ka nyiksiki tə wi dzakayi a, \v 42 “Wi nì gamtiki bəni bədɔkɔ i liə wi kɔkə i gamti gwu yi. Ntə wi kɔ Ŋkuŋ wi bəni bə Islae. Wi shî la i kintasi kiwɔ wə i liə ma buku ka ni bum wi. \v 43 Wi ni jiə fwu wi i Nyɔ wə. Nyɔ wiwɔ kabə kɔŋ wi, ma wi gamti la wi i liə si wi ni dzakaki a ŋgaiŋ kɔ Waiŋ Nyɔ.” \v 44 Bəji bə̀ bə nì baŋŋ bɔ bəh Jisɔs i kintasi wə, tɔyi wi bəh bəntɔyi tə. \s1 Kpi yi Jisɔs \r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Jɔn 19:28-30) \p \v 45 A dzə num nshichuŋ biŋ ji, tumi kichi ji i tsə buku i mbiəŋə mitali wə nshi. \v 46 A dzə num ka mbiəŋə mitali, Jisɔs dza wam bəh ŋga a, “Ɛli, Ɛli, lama sabaktani.” Yi num a, “Nyɔ wuŋ, Nyɔ wuŋ, wɔ lɔtɔkɔ mih lə kɔm nə?” \v 47 Bəni bədɔkɔ bə̀ bɔ nì num kɔmsi fɛiŋ wɔkɔ, ka dzaka a, “Mi wiwɔ bɔɔŋki Ɛlaja.” \v 48 Mi widɔkɔ i bɔ kintəəŋ ka yɔkɔ akisəkə tsə dzɔ kuncha, juli i mbih migbaŋlini mə, bwaŋ i mbəŋ wə, ka sɔkɔ tsə a wi mu. \v 49 Ayakalə, bəni bədɔkɔ dzaka a, “Bə wɔ̂kɔli yɛ̂iŋ a yuwidɔkɔ Ɛlaja kɔlə i dzə gamti wi!” \p \v 50 Jisɔs ka chu wam bəh ŋga nya kiŋ'waka ki i Nyɔ kaŋ. \v 51 Yi dzə num a, mbuŋ wə bə nì təiŋni juŋ yi fəni yi gia yɛiŋ i fintəŋ, yisi i bɛiŋ taŋa shi buku i kuku i bimbu bifa wə. Nshwaiŋ nəŋni, biaŋa bakayi, \v 52 júm tə wɛli gwu, bəni bəduli bə̀ bɔ nì kɔ bə Nyɔ num bɔ nì kɔ bɔ kpiyi lɔ fiəni dza i kpi wə. \v 53 Jɔbi wə Jisɔs nì dza i kpi wə, bəni bəwɔ nyə tsə i kwili wi baiŋni wə Jɛlusalɛm, bəni bəduli yɛiŋ i bɔ wə. \v 54 Tikwili wi bəni bə jum wə bəh bəni bə̀ bɔ nì kɔ fɛiŋ chəni Jisɔs, yɛiŋ si nshwaiŋ nəŋniki bəh gia yichi yə yi nì dzɔki di, ndzaŋ kwa bɔ na bəh ŋga. Bɔ ka dzaka a, “I yi ŋkɔŋ wə mi wələ nì kɔ Waiŋ Nyɔ.” \v 55 Bəkaŋa bəduli nì kɔlə tə fɛiŋ i dzəh yi dəəŋ bɔ tsɛiŋ. Bəkaŋa bələ kɔ bə̀ bɔ nì buku i Galili biəli Jisɔs gamti wi. \v 56 I mbaŋ wibɔ wə nì kɔ Meli Magdalen bəh Meli wə nih Jɛm bəh Yɔsɛf, bəh nih bwa bə Sɛbide. \s1 Bə ləə Jisɔs \r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-56; Jɔn 19:38-42) \p \v 57 A dzə num i fijɔbi, tii kpɔ widɔkɔ a num mi wi Alimatia dzə, yɛli wi num a Yɔsɛf. Wi tə nì kɔ mi widɔkɔ i mbaŋ wi Jisɔs wə. \v 58 Wi tsə yɛiŋ Baylɛ tsa a wi nyâ wini wi Jisɔs ka ŋgaiŋ tsə ləə. Baylɛ ka dzaka a bə tsə̂ dzɔ̂ nyâ i wi. \v 59 Yɔsɛf dzɔ wini wiwɔ ka kii i mbuŋ wi baiŋni wə, \v 60 ka tsə jiə i jum yi wə, yi kɛiŋ a yimfiaŋ, num wi nì tɔ jum yiwɔ i biaŋa mə, wi ka biŋsi təh wimbum ka baŋ dzaka ki jum kiwɔ yɛiŋ, ka nyə. \v 61 Meli Magdalen bəh Meli widɔkɔ wə nì kɔ fɛiŋ, num bɔ shinum i tsɛiŋ daŋsi jum yiwɔ.\fig Yɔsɛf gəŋ wini wi Jisɔs|alt="Joseph took the body" src="cn01847C.tif" size="col" loc="Matthew 27:59-61" copy="Davod C. Cook" ref="Matiɔ 27:59-61"\fig* \s1 Bə ka chəniki jum yi Jisɔs \p \v 62 Chɔkɔ buku wɔɔ, num chɔkɔ biə bɔ si sisiki gia yi bimbam bibɔ yɛiŋ bi tsə, bətii mfə gia bəmbum bəh Bəfalasi tsə yɛiŋ Baylɛ, \v 63 dzaka i wi a, “Tikwili, buku kwakaki gia yə mi wi ntəkə wələ nì dzakaki jɔbi wə wi nì kɛiŋki wiwɔm. Wi nì dzakaki a, a bi numki i kaŋ yitali wə, ma ŋgaiŋ bi fiəni dza i kpi wə. \v 64 Si yi kɔ yakadəiŋ, dzâka a bəni bûku tsə̂ chə̂niki jum yiwɔ i tsə̂ bûku i kaŋ yitali wə, kɔm buku lwaki a bwa bu bə mbaŋ kɔlə ni wɛɛli tsə chwɔ wini wi i nyə bəh wi, ka bɔ fukuki i bəni a, ‘Wi dza i kpi wə.’ Bɔ ka fə yakadəiŋ, ma ntəkə biələ i liə ni gumi tsə bi ninshiŋ biə.” \v 65 Baylɛ dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ dzɔ̂ bəni bə jum ma mbɛiŋ bɔ tsə̂, mbɛiŋ dzâka bɔ chə̂niki jum yiwɔ bindzɔŋ asi mbɛiŋ si kɔ i chəniki.” \v 66 Ayakadəiŋ, bɔ ka tsə kɛiŋsi baŋ dzaka ki jum kiwɔ, ka fə kinchəsi\f + \fr 27:66 \fr*\ft Kinchəsi kələ nì kɔ i fə a mi widɔkɔ ki tsə kə fɛiŋ.\ft*\f* i təh wə bɔ nì baŋ dzaka ki jum kiwɔ yɛiŋ, ka jiə bəni bə jum i chəniki. \c 28 \s1 Jisɔs dza i kpi wə \r (Mak 16:1-10; Luk 24:1-12; Jɔn 20:1-10) \p \v 1 Asi chɔkɔ bimbam nì tsə, chɔkɔ wɔɔ dzə, i buku nya i chɔkɔ bi ninshiŋ wə i shi wə, Meli Magdalen bəh Meli widɔkɔ wə tsə i tsɛiŋ jum. \v 2 Yi num a, nshwaiŋ nì dza nəŋni bəh ŋga, kɔm chinda wi Bah nì shi dzə bɛiŋ biŋsi təh wimbum wə bə nì baŋ dzaka kijum kiwɔ yɛiŋ ka shinum i yɛiŋ bɛiŋ. \v 3 Chinda wiwɔ nì kɔ shi bi mwaŋyi aka dzaŋ yi mwaŋyini, bəmbuŋ bu fuku lə buuu. \v 4 Bəni bə̀ bɔ nì chəniki jum yiwɔ yɛiŋ wi, lwa na bəh ŋga, nyumyi lə kəkəkə, gbɔyi i kuku nɔyi aka bi kpili bəni. \v 5 Chinda wi Nyɔ wiwɔ dzaka i bəkaŋa bəwɔ a, “Mbɛiŋ ma lwâki. Mih kiəki lə a mbɛiŋ nəŋki Jisɔs wə bə ni baŋŋ i kintasi wə. \v 6 Wi fa kɔkə, wi dza lɔ i kpi wə asi wi nì dzaka. Mbɛiŋ dzə̂ yɛ̂iŋ di biə wi ni nɔ yɛiŋ. \v 7 Mbɛiŋ tsə̂ fûku wakali i bwa bu bə mbaŋ a wi dza lɔ i kpi wə, wi tsəki i mbɛiŋ nshiŋ i Galili. Mbɛiŋ ni yɛiŋ lə wi fɛiŋ. Mbɛiŋ wɔ̂kɔli, mbɛiŋ wɔkɔ lɔ si mih fuku i mbɛiŋ.” \v 8 Ayakadəiŋ, bəkaŋa bə̀ ka kɔmsi dza nyə i jum yiwɔ bɛiŋ bəh nlwa, ayakalə bɔ num tə bəh kinsaŋli nalə, ka yɔkɔ tsə i fuku i bwa bə Jisɔs bə mbaŋ. \v 9 Si bɔ nì tsəki, yi dza num a bɔ nì baŋsi bəh Jisɔs, wi dzaka i bɔ a, “Mih bɔniki mbɛiŋ.” Bɔ ka dzə kɔmsi i wi wə, ka gbɔ ka bwam gvu yi, ka kɔksi wi. \v 10 Jisɔs dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ ma lwâki. Mbɛiŋ tsə̂ dzâka i bwa bə nih bəŋ a bɔ tsə̂ki i Galili ma bɔ ni yɛiŋ mih fɛiŋ.” \s1 Bəni bə̀ bɔ nì chəniki jum yiwɔ fuku gia yə yi nì num \p \v 11 Jɔbi wə bəkaŋa bəwɔ ni dza i tsəki, num bəni bə jum bədɔkɔ bə̀ bɔ nì chəniki jum yiwɔ si nyə tsə i kwili kintəəŋ i tsə fuku gia yichi yə yi si num i bətii mfə gia bəmbum. \v 12 Bətii mfə gia bəmbum bə̀ ka juŋni bəh bəni bə̀ bɔ sakaki tumi bəh bɔ num jiə ja, ka baŋyi kaŋ yi bəni bə jum bəh kpɔ widuli, \v 13 dzaka i bɔ a, “Mbɛiŋ dzâkaki i bəni a mbɛiŋ si nɔki lə bwa bu bə mbaŋ dzə chwɔ wini wi ka nyə bəh wi. \v 14 Mbɛiŋ kabə dzakaki yakadəiŋ, yi ka liə i kintuni ki mi wi sakani wə, wi ni kabə nəŋ i nya ŋgəkə i mbɛiŋ, ma buku ni tsə yɛiŋ wi, wi ma ni chu nya ŋgəkə i mbɛiŋ.” \v 15 Ayakadəiŋ, bɔ ka dzɔ kpɔ wiwɔ ka fukuki asi bə si dzaka i bɔ. Kichum kiwɔ ka waŋ tsə i kintəəŋ ki Bəju wə i dzə buku i bidaiŋ wə a bə nì chwɔ wini wi Jisɔs chwɔni. \s1 Jisɔs faaŋ bəni bu i mbi wichi wə \r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Jɔn 20:19-23; Kiŋwakti ki Nɔm 1:6-8) \p \v 16 Bwa bə mbaŋ bə Jisɔs bə̀ jwɔfi ntsɔ mu ka nyə tsə i Galili, yaka tsə i ŋkwuŋ wə Jisɔs nì fuku i bɔ. \v 17 Jɔbi wə bɔ ni yɛiŋ wi, ka kɔksi wi. Ayakalə, bədɔkɔ məŋni lɔ wi. \v 18 Jisɔs dza kini dzə dzaka i bɔ a, “Ba wuŋ kɔ num wi nya lɔ ŋga bichi i bɛiŋ bəh i kuku i mih. \v 19 Ayakadəiŋ, mbɛiŋ tsə̂ i bitumi wə bichi, mbɛiŋ fə̂ki bəni numki bəni mbəŋ bə mbaŋ, jûli bɔ i bɔkɔ i yɛli wi Nyɔ Ba bəh Waiŋ bəh Kiŋ'waka ki Baiŋni. \v 20 Mbɛiŋ lâniki bɔ a bɔ fə̂ki gia yichi yə mih nì laniki mbɛiŋ yɛiŋ. Mbɛiŋ wɔ̂kɔli, mih ni numki lə bəh mbɛiŋ i jɔbi wichi wə i tsə buku na jɔbi wə mbi bi tsə kaaki.”