\id MRK - Diiloŋ-nelma cerma-na \h Marke sɛbɛ \toc1 Markeŋ nyɛgãaŋ Yesu maama maŋ \toc2 Marke \toc3 Marke \mt1 Markeŋ \mt2 nyɛgãaŋ Yesu maama maŋ \imt1 Nelmuoyamma \ip Marke nyɛgãaŋ u sɛbɛ‑i a vii *niɛraamba baa-yo, u saa nyɛgɛ̃ŋ-yo hã *Yuifubaa. Sɛbɛ domma-na, u waaŋ-ma wuɔ Yesu‑i Diiloŋ-Biɛŋo. Ŋga wuɔ Yesu saa tuɔ taara nuɔmba gbãana suɔ u sĩnni‑i a ce u taa u hinu u bĩ u fɛrɛ «*Moloŋ-Biɛŋo». U juɔ ku yaa aa sire, ku suɔ kaala dɛi wuɔ Diiloŋ-Biɛŋo. \ip *Nsãa-Batisiŋ tigiiŋ nuɔmba‑i dumaa hã Yesu‑i, Marke duɔŋ u sɛbɛ‑i baa ma yaa‑i, aa suonu-mɛi baa Yesu batisemmaŋ-kũŋgu‑i, ka cor baa *Sitãniŋ taa u taara u guɔl u gbeini‑i dumaa *hĩɛkuraaŋgu-na. Uŋ hilaa mafamma-na, u waŋ-ma kaala-mɛi wuɔ bĩŋkũŋgu sa yii baa Yesu‑i: Duɔ bĩ umaŋ wuɔ u nyaanu-yuɔ kutieŋo siɛ gbãa yagar; duɔ cira jɛiŋo maŋ sire, u bi sire; duɔ donya *jĩna maŋ u bi ta; duɔ pir ãmbabalma maŋ, ma bi halaŋ (sap. 1.1–8.30). Yesuŋ gbuɔya u *hãalãbiemba‑i baa u kuliiŋ-maama‑i kusuɔŋ-nu, u nuŋgu hii-ma (sap. 8.31–10.52). \ip U piraaŋ u sɛbɛ‑i baa Yesu kuliiŋ-maama yaa‑i. U suurma‑i *Yerusalɛmu‑i-na, nuɔŋ baŋ jãarã-yuɔ fafamma dumaa, Yuifu ba yuntaambaŋ bigãaŋ-yo dumaa, baŋ gbuu-yo *daaŋgu-na dumaa ko-yo, aa Diiloŋ uŋ siire-yuɔ dumaa, u nuŋgu hii-ma hiere (sap. 11–16). \c 1 \s1 Nsãa uŋ tigiiŋ Yesu jomma‑i dumaa \r (Matie 3.1-12; Like 3.1-18; Nsãa 1.19-28) \p \v 1 Yesu *Kirsa *Neldɔdɔlma duɔŋ bande yaa nuɔ‑i. U yaa Diiloŋ-Biɛŋo‑i. \p \v 2 Ma duɔŋ ŋaa maŋ bi nyɛgãaŋ dumaa *Isayi\f + \fr 1:2 \fk Isayi: \ft Ku birii a saanu baa cerma. Girɛkimma-na ba naaraaya *Isayi yerre-na wuɔ *Diilopɔpuɔrbiloŋo.\f* sɛbɛ‑i-na wuɔ: «Diiloŋo ciɛra: \q1 \qt ‹Mi ka puɔr mi pɔpuɔrbiloŋo ta ŋ yaaŋ-na\qt* \q1 \qt ka cãa ŋ hũmelle‑i.\qt*\f + \fr 1:2 \ft Malaki (Malachie) 3.1\f* \q1 \v 3 \qt U ka kã ka tuɔ hohuola baa nuɔmba‑i *hĩɛkuraaŋgu-na wuɔ:\qt* \q1 \qt «Migãaŋ Itieŋo hũmieŋa‑i.\qt* \q1 \qt Cãaŋ-yaŋ na viinu-yɛi.»›\qt*\f + \fr 1:3 \ft Isayi (Ésaïe) 40.3\f*» \p \v 4 Pɔpuɔrbiloŋo faŋo yaa juɔ jo Nsãa‑i, a ji kã ka waa hĩɛkuraaŋgu-na tuɔ piiye baa nuɔmba‑i wuɔ: «Naanaŋ na cilɔbabalaŋo‑i aa na jo na ji *batiseŋ, ku yaa Diiloŋo ka hur na ãmbabalma‑i.» \v 5 Yudetaamba‑i hiere ka hel baa Yerusalɛmutaamba‑i ba taa ba kã u wulaa ba kã ba waŋ ba cãlmuɔ‑i baa-yo aa u tuɔ batiseŋ-ba *Yurdɛ̃ nuoraaŋgu-na. \p \v 6 Nsãaŋ taa u dii joŋgoruo maŋ, baa sũɔ-yo baa nyɔgɔ̃mɛkuɔsĩnni, aa tuɔ pɛ̃yɛ̃ u nɛgɛlle‑i baa cãanuŋ-kpãŋkpaaŋgu. U taa u wuo dũŋgbɛrmba, baa sɔllu. \v 7 U taa u piiye baa nuɔmba‑i wuɔ: «Molo ka jo mi huoŋgu-na. Kutieŋo fɔ̃ŋgũɔ jĩɛnya mɛi wuoŋo‑i, mɛi saa piɛra u natãaŋgu‑i. \v 8 Muɔmi batiseŋ-na baa hũmma yoŋ, ŋga fuɔ duɔ jo, u ka batiseŋ-na baa *Diiloŋ-Yalle.» \s1 Yesu batisemma‑i \r (Matie 3.13–4.11; Like 3.21-22; 4.1-13) \p \v 9 Nsãa uŋ waa *Yurdɛ̃‑i-na tuɔ *batiseŋ nuɔmba‑i, Yesu wuɔ hel Nasarɛti‑i-na, dii *Galile mara‑i-na a kã u wulaa u ka batiseŋ-yo. \v 10 Uŋ baatiseŋ aa u tuɔ hel hũmma-na, wuɔ u ne da dɔrɔ puurii aa *Diiloŋ-Yalle hel koŋhuruŋ temma jo ji diire-yuɔ. \v 11 Baa nu molo piiye dɔrɔ‑i-na wuɔ: «Mi Biɛŋo yaa nuɔŋo‑i, ŋ maama sa suɔ aa dɔlnu-miɛ; nuɔnɛi fĩɛŋ mi huɔŋga‑i.» \p \v 12 Diiloŋ-Yalle pãŋ ce Yesu ta kã *hĩɛkuraaŋ-nu. \v 13 Uŋ kãa, *Sitãni wuɔ ka tuɔ tãal-o duɔ guɔl u gbeini‑i. U ciɛ yinni komuɔŋa hãi bĩmbaamba hɔlma-na. *Dɔrpɔpuɔrbiemba taa ba kãyã-yuɔ. \s1 Yesu bĩɛ nuɔmba naa cu u huoŋ-nu \r (Matie 4.12-22; Like 4.14-15; 5.1-11) \p \v 14 Huɔŋgu naŋgu juɔ hi, baa bel Nsãa‑i dii-yo kaso. Yesu wuɔ sire kã *Galile‑i-na ka tuɔ waŋ *Neldɔdɔlma‑i baa nuɔmba‑i. \v 15 U taa u piiye wuɔ: «Ku hii, *Diiloŋ-bãaŋgu piyaa. Naanaŋ na cilɔbabalaŋo‑i aa na siɛ Neldɔdɔlma‑i.» \p \v 16 Yiiŋgu naŋgu-na, wuɔ ji bella Galile dalaŋga nuŋgu‑i tuɔ wuɔ u kã, a ka da gbosobaa-ba namba naŋ juɔŋo; nɛliɛŋo baa u hãaŋo. Ba bĩ mɔlŋo‑i Simɔ aa bĩ hãaŋo‑i Ãndere. \v 17 Yesu wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Juɔŋ i ta, mi ka ce-na nelbilieŋ-gbosobaa namaa.» \v 18 Baa bi pãŋ nanna ba jɔnaamba‑i aa cu u huoŋ-nu. \v 19 Ba'a ba kã yaaŋga-na, a da naacolŋo naŋo‑i ba bĩ-yo Sebede, u tĩɛnaana baa u bɛpuɔmba hãi beŋo naŋo-na ta ba migãaŋ ba jɔnaamba. Ba bĩ bɛpolŋo‑i Sake, aa bĩ hãaŋo‑i Nsãa. \v 20 Yesu wuɔ bĩ-ba. Baa yaŋ tuoŋo‑i beŋo-na baa maacembiemba waa, aa sire cu u huoŋ-nu. \s1 Yesu duɔnya jĩna naŋo \r (Like 4.31-37) \p \v 21 Ku huoŋgu-na, Yesubaa-ba ji kã Kafarnamu. *Yitĩɛnaŋguŋ juɔ hi, Yesu wuɔ kã *Diilonelhãalãdũŋgu-na ka tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i u pigãaŋ nuɔmba‑i. \v 22 U taa u piiye baa bibɛsĩnni u yaŋ *ãnjĩnamma pigãataamba‑i; a ce dumaaŋo-na, u nelma taa ma suurnu nuɔmba‑i ma cor. \v 23 Naacolŋo naŋo waa ba hɔlma-na, *jĩna waa u yuŋgu-na. Wuɔ kaasĩŋ wuɔ: \v 24 «Nasarɛtitaaŋ Yesu, i ciɛ-ni niɛ? Ŋ juɔ da ŋ ji kɔsuɔŋ-ye wuɔ bige‑i ciɛ? Mi suɔ-ni; Diiloŋ-nolŋo yaa nuɔŋo‑i.» \p \v 25 Yesu wuɔ nuola-yuɔ wuɔ: «Suuye ŋ nuŋgu‑i aa ŋ cor hel naacolŋo-na.» \v 26 Jĩna wuɔ gbuu sagalla naacolŋo‑i aa naa kaasĩŋ da gbagaga aa suɔ hel-yuɔ. \v 27 Kuɔ ce nuɔmba‑i hiere gbɛrɛ, baa ta ba yuu ba-naa wuɔ: «Bige‑i dumandɛ‑i? Naacolŋ daayo hii dɛ! Ãnfɛlɛŋo‑i daayo‑i. Halle baa jĩnabaa-ba‑i hiere ba nu u nuŋgu‑i.» \v 28 Kuŋ ciɛ dumaaŋo-na, Yesu yer diɛ pãŋ gbuo *Galile‑i hiere. \s1 Yesu siire jaamba bɔi \r (Matie 8.14-17; Like 4.38-41) \p \v 29 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ hel *Diilonelhãalãdũŋgu-na, fuɔ baa Sake baa Nsãa, a kã Simɔ ba\f + \fr 1:29 \ft Ku birii a saanu baa cerma. Ma nyɛgãaŋ girɛkimma-na wuɔ: Ba kãa Simɔ baa Ãndere ba dumɛlleŋ.\f* dumɛlleŋ. \v 30 Simɔ cura saa waa hĩnni; u kũɔma naa gbuu huol da pãmpãmpãŋ, u galla. Ba himma‑i, baa tũnu Yesu‑i wuɔ ciɛŋ daayo si dii hĩnni. \v 31 Yesu wuɔ kã ka bel u naŋ-na u sire; terduɔŋgu faŋgu-na, fafal muɔ pãŋ da-yuɔ. Wuɔ sire tuɔ ce ba nersĩnni‑i. \p \v 32 Bãaŋguŋ juɔ suur huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, nuɔmba kã baa jaamba‑i baa jĩna ba nuɔmba‑i hiere Yesu wulaa. \v 33 Nuɔmba‑i hiere nelle-na baa hel kã ka yu dumɛlle yaaŋga‑i. \v 34 Yesu wuɔ sire jaamba bɔi ba jarma-na, aa bi donya *jĩnabaa bɔi hiel-ba nuɔmba-na. Jĩnabaa-ba taa ba suɔ Yesu‑i, a ce dumaaŋo-na u saa tuɔ yaŋ ba ta ba da ba piiye. \s1 Yesu wuɔra Galile‑i-na u waŋ Diiloŋ-nelma‑i \r (Like 4.42-44) \p \v 35 Ku cuo kaala‑i-na, Yesu wuɔ naar sire cicãnjãale-na kã hĩɛŋ-nu ka tuɔ cãrã Diiloŋo‑i. \v 36 Simɔ‑i baa u nabentaambaŋ juɔ sire naa-yo, baa hel ta ba taara-yuɔ. \v 37 Baŋ kaa da-yo, baa cira: «Itie, nuɔmba‑i hiere ba taara-niɛ.» \p \v 38 Yesu gbɛ̃-ba wuɔ: «Yaaŋ i ta i halaŋ bande‑i-na mi bi ka waŋ Diiloŋ-nelma‑i nilɛiŋa maŋ dii kɔtɔnni-na; mi jommaŋ-yuŋgu yaa kufaŋgu‑i.» \v 39 Ba taa ku'i nuɔ‑i a wuɔra gbuo *Galile *Diilonelhãalãdũnni‑i hiere u tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i aa tuɔ donya *jĩnabaa-ba‑i nuɔmba-na. \s1 Yesu siire wontorŋo naŋo \r (Matie 8.1-4; Like 5.12-16) \p \v 40 Yiiŋgu naŋgu-na, *wontorŋo naŋo kãa ka dũuna Yesu caaŋgu-na aa cira: «Itie, da ŋ ta ŋ taara mi jarma ta-miɛ, ku siɛ yar-ni.» \v 41 U hujarre gbuu bel Yesu‑i. Wuɔ haa u naŋga‑i yuɔ aa naa cira: «Mi taara ŋ jarma ta-niɛ.» \v 42 Naacolŋo jarma pãŋ ta-yuɔ terduɔŋgu faŋgu-na. \v 43 Yesu wuɔ hã-yo hũmelle‑i aa naa waŋ-ma kuola-mɛi baa-yo wuɔ: \v 44 «Baa tũnu nɛliɛŋo baa-ma dɛ! Yaŋ aa ŋ kã *Diilojigãntieŋo wulaa u ka ne-ni, aa ŋ pã niikonni maŋ dii pãmma ŋ hã-yo u migãaŋ ŋ yuŋ-maama‑i ŋaa *Moisiŋ nyɛgãaŋ-ma dumaa\f + \fr 1:44 \ft Niɛŋ Buolmaŋ-sɛbɛ‑i-na (Lévitique) 14.2-32.\f*, ku yaa nuɔmba ka suɔ wuɔ ŋ jarma taa-niɛ.» \v 45 Naacolŋo taa ku yaa nuɔ‑i, u saa ka gbãa fĩinaŋ, wuɔ wuɔra waŋ-ma baa nuɔmba‑i hiere. A ce dumaaŋo-na, Yesu wuɔ kã ka tĩɛna u deŋ dii hĩɛŋ-nu u sa siɛ suur nilɛiŋa-na. Uŋ fiɛ ce mafamma‑i, nuɔmba ta ba hel terni-na hiere ba kã u wulaa. \c 2 \s1 Yesu siire murgu naŋo \r (Matie 9.1-8; Like 5.17-26) \p \v 1 Yesuŋ siire *wontorŋ daayo‑i, ku saa da yinni wuɔ bir kã Kafarnamu‑i-na. Nuɔmbaŋ juɔ nu-ma wuɔ u juɔ, \v 2 baa kã ka suur yu uŋ waa dũŋgu maŋ nuɔ‑i ka hel baa gɔ̃ŋgũɔŋgu‑i hiere, halle gboluoŋ-munjĩnammu saa waa. Yesu wuɔ doŋ tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i baa-ba. \v 3 Ba juɔ'a ba ne da nuɔmba naa tũyãa murgu naŋo‑i ta ba jo baa-yo Yesu wulaa. \v 4 Baŋ juɔ ji da nuɔmba yuu dũŋgu‑i dumaaŋo-na, ba saa da munsuurmu. Baa nyugũŋ dũŋgu dɔrɔ‑i-na, a ne Yesuŋ waa hɔlma maŋ nuɔ‑i aa kaasĩŋ dũŋgu‑i a dii jɛiŋo‑i baa u kuugallaŋgu‑i hiere. \v 5 Yesu wuɔ ne da ba haa ba naŋga‑i yuɔ cor. Wuɔ gbɛ̃ ba jɛiŋo‑i wuɔ: «Mi jĩɛ, ŋ ãmbabalma hurii hiere.» \v 6 *Ãnjĩnamma pigãataamba namba waa tĩɛna terieŋgu-na. Ba nuɔ mafamma‑i ce niɛ? Baa doŋ ta ba jɔguɔŋ wuɔ: \v 7 «Bige‑i ciɛ naacolŋ daayo tuɔ tuora Diiloŋo‑i tuoraŋ daama temma‑i? Da ma hel Diiloŋo-na, hai gbãa hur u nanolŋ ãmbabalma?» \v 8 Yesu wuɔ pãŋ suɔ ba huɔya-maama‑i, wuɔ cira: «Bige‑i ciɛ na ta na jɔguɔŋ nel daama temma‑i na hɔmmu-na? \v 9 A hur u ãmbabalma‑i, baa a ce u sire biɛ u kuugallaŋgu‑i tuɔ wuɔ‑i, ma hãi‑i-na, namaa daa hama‑i ce fɛ̃u yaŋ? \v 10 Ŋga mi ka sire naacolŋ daayo‑i ku yaa na ka suɔ wuɔ Diiloŋo hãa *Moloŋ-Biɛŋo‑i ku fɔ̃ŋgũɔ‑i u tuɔ hur nelbiliemba ãmbabalma‑i.» Aa naa gbɛ̃ murgu daayo‑i wuɔ: \v 11 «Sire ŋ biɛ ŋ kuugallaŋgu‑i ŋ kũŋ, muɔmɛi waaŋ-ma dumaa.» \v 12 Naacolŋ wuɔ bi pãŋ sire nuɔmba yufelle-na a biɛ u kuugallaŋgu‑i ta tuɔ kũŋ. Kuɔ ce nuɔmba‑i hiere gbɛrɛ, baa ta ba gbɛliɛŋ Diiloŋo‑i aa ta ba piiye wuɔ: «Iŋ huɔŋ, i saa da nel daama temma dede.» \s1 Yesu bĩɛ Levi \r (Matie 9.9-13; Like 5.27-32) \p \v 13 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ ji bir kã *Galile dalaŋga-na. Nuɔmba kũɔl ba-naa kã u wulaa. Wuɔ tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i u pigãaŋ-ba. \v 14 Wuɔ u cor a da Alfe biɛŋo maŋ *nampohũutieŋo‑i, u tĩɛnaana u maacemmaŋ-dũŋgu-na. Ba taa ba bĩ-yo Levi. Yesu wuɔ cira: «Levi, sire i ta!» Levi wuɔ bi sire cu u huoŋ-nu. \p \v 15 Nuɔmba bɔi taa ba nyaanu Yesu‑i. Yiiŋgu naŋgu-na, wuɔ ji kã Levi wulaa ba ka ta ba wuo niiwuoni baa u *hãalãbiemba‑i. Nampohũutaamba waa bɔi a naara ãmbabalmanciraamba namba. \v 16 *Ãnjĩnamma pigãataamba maŋ waa *Farisĩɛbaa-ba‑i, ba daa mafamma‑i ce niɛ? Baa ta ba piiye baa u *hãalãbiemba‑i wuɔ: «Bige‑i ciɛ na hãalãtieŋo tuɔ wuo niiwuoni‑i baa nelbabalaaŋ daaba temma‑i?» \v 17 Yesu wuɔ nu baŋ piiyeŋ; wuɔ waŋ baa-ba wuɔ: «Da ŋ waa hĩnni, ŋ ka ce bige‑i pɛrruntieŋ terieŋ-nu? Mi saa jo nelfafaaŋ maa-na, ŋga mi juɔ nelbabalaaŋ maa-na.» \s1 Kuucɔlaaŋgu saa saaya ku guɔl baa kuufɛliɛŋgu‑i \r (Matie 9.14-17; Like 5.33-39) \p \v 18 Yiiŋgu naŋgu-na, *Nsãa-Batisi *hãalãbiemba‑i baa *Farisĩɛbaa-ba naa dii sũŋgu. Baa jo ji yuu Yesu‑i wuɔ: «Bige‑i ciɛ Nsãa hãalãbiemba‑i baa Farisĩɛbaa-ba ta ba dii sũŋgu aa naŋ hãalãbiemba sa dii?» \p \v 19 Yesu wuɔ cira: «Namaa daa dɔrbiɛŋo jɛ̃naamba gbãa dii sũŋgu a ne da dɔrbiɛŋo dii ba hɔlma-na wɛi? Na suyaa wuɔ ma siɛ gbãa ce! \v 20 Ŋga yiiŋgu dii baa yiiŋgu, ba ka bel dɔrbiɛŋo‑i ta baa-yo. Kufaŋgu yiiŋgu'i nuɔ‑i baŋ ka dii sũŋgu‑i.» \v 21 Aa naa cira: «Ba sa taalnu kompafɛlɛŋga a nar joŋgorcɔlɔŋo. Da ŋ ce-ma, kompafɛlɛŋga ka taalnu joŋgorcɔlɔŋo‑i naara. \v 22 Aa ba sa bi dii duvɛ̃nfɛlɛŋo‑i cirkpɔcɔlɔŋ-na. Umaŋ duɔ ce-ma, cirkpuɔ ka muonu aa duvɛ̃ŋo tiraa kũnna. Duvɛ̃nfɛlɛŋo gbĩɛ baa cirkpɔfɛlaamba.» \s1 Yitĩɛnaŋgu maama‑i \r (Matie 12.1-8; Like 6.1-5) \p \v 23 *Yitĩɛnaŋgu naŋgu-na, Yesubaa-ba taa ba karnu sonni nanni‑i ba cor. U *hãalãbiemba ta ba kar bile‑i ba wuo ba kã. \v 24 *Farisĩɛbaa-ba ta ba piiye baa Yesu‑i wuɔ: «Bige‑i ciɛ ŋ hãalãbiemba ta ba ce kumaŋ saa saaya cemma yitĩɛnaŋgu-na?» \p \v 25 Yesu wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Nyulmu naŋ bilaa *Davidi‑i baa u nuɔmba‑i wuɔ ce kumaŋ, ma sĩ na kalaaŋ-ku Diiloŋ-nelma-na kɛ?\f + \fr 2:25 \ft Niɛŋ Samiɛl sɛbɛdĩɛlãŋo-na (1 Samuel) 21.2-7.\f* \v 26 U suurii Diiloŋ-dũŋgu-na Abiyataarŋ waa *Diilojigãntaamba yuntieŋo‑i huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, a biɛ Diiloŋ-buruo‑i wuo-yo. A ne da a saa baa miɛ Diiloŋ-hũmelle‑i, bamaŋ si dii *Diilojigãntaamba, ba saa saaya ba wuo buruo faŋo‑i. Ŋga Davidi suurii biɛ-yo wuo, aa bi hã u nuɔmba wuo.» \p \v 27 Uŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ cira: «Ku saa ce ŋaa Diiloŋo hielaa nelbiloŋo‑i a hã yitĩɛnaŋgu dɛ! Ŋga u hielaa yitĩɛnaŋgu yaa hã nelbiloŋo. \v 28 A ce dumaaŋo-na, *Moloŋ-Biɛŋo yaa yitĩɛnaŋgu tieŋo‑i.» \c 3 \s1 Yesu siire nagãduɔla naŋo \r (Matie 12.9-14; Like 6.6-11) \p \v 1 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ ji bir kã *Diilonelhãalãdũŋgu-na. Naacolŋo naŋo waa ba hɔlma-na u naŋga naa minaŋ. \v 2 *Farisĩɛbaa-ba tĩɛna ta ba ne Yesu‑i wuɔ duɔ sire naacolŋ daayo‑i *yitĩɛnaŋgu-na ba ka da ãntãalãmma haa-yuɔ. \v 3 Yesu wuɔ gbɛ̃ naacolŋo‑i wuɔ: «Sire ŋ ji yiɛra nuɔmba yaaŋga-na.» Naacolŋ wuɔ sire kã ka yiɛra. \v 4 Yesu wuɔ yuu-ba wuɔ: «A saa baa miɛ Diiloŋ-hũmelle‑i, bige‑i faa cemma yitĩɛnaŋgu-na? Ãnfafamma'i faa cemma waa ãmbabalma? Da ŋ da molo yii duɔ ku, ku saaya ŋ kor kutieŋo‑i waa ku saaya ŋ yaŋ u ku?» Ba saa seŋ sũnuŋgu yuɔ. \v 5 Ba hɔdor diɛ du Yesu huɔŋga‑i, wuɔ wuɔra ne ba yammu‑i aa naa gbɛ̃ naacolŋo‑i wuɔ: «Fara ŋ naŋga‑i.» Naacolŋ wuɔ bi fara u naŋga‑i, kaa bir ka temma‑i. \v 6 Farisĩɛbaa-ba pãŋ hel ka ta ba da ba-naa baa *Erɔdi baamba‑i Yesu kommaŋ-kũŋgu-na. \s1 Nuɔmba kũɔlãa ba-naa jo Yesu wulaa \p \v 7 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ ji ta baa u *hãalãbiemba‑i a kã Galile dalaŋga-na. Nuɔmba kũɔl ba-naa cu ba huoŋ-nu. Banamba taa ba hel *Galile, banamba *Yude, \v 8 banamba *Yerusalɛmu, banamba Idume, banamba karnu *Yurdɛ̃‑i jo, banamba hel nilɛiŋa maŋ Tiir baa Sidɔ̃‑i a kɔtɔnni-na. Baa nuɔ Yesu maama‑i ku'i ciɛ ba kũɔl ba-naa ta ba jo u wulaa dumaaŋo-na. \v 9 Baŋ juɔ ji yu-yuɔ dumaaŋo-na, wuɔ waŋ baa u hãalãbiemba‑i wuɔ ba ne beŋo naŋo hã-yo, jaamba baa ji tisĩŋ-yo nanna. \v 10 U taa u sire-bɛi bɔ̃mbɔ̃ŋ a ce ba ta ba nii-yuɔ hiere da ba yiɛya-yuɔ. \v 11 *Jĩnabaa-baŋ waa bamaŋ nuɔ‑i, da ba da Yesu‑i ba kã ka dũuna u yaaŋga-na aa piiye da gbagaga wuɔ: «Diiloŋ-Biɛŋo yaa nuɔŋo‑i kelkel!» \v 12 Da ba waŋ mafamma‑i, Yesu sĩɛl u yufieŋa‑i a waŋ baa-ba wuɔ ba baa waŋ u sĩnni‑i baa molo. \s1 Yesu fiɛlaa pɔpuɔrbiemba \r (Matie 10.1-4; Like 6.12-16) \p \v 13 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ kã ka nyugũŋ tãnuŋgu naŋgu-na aa naa bĩ u yufelleŋ-nuɔmba kã u wulaa. \v 14 Baŋ kãa, wuɔ hiel nuɔmba cĩncieluo ba hãi bɛi a ce-ba u *pɔpuɔrbiemba. U hielaa-ba ba da ba waa u caaŋ-nu u tuɔ puɔr-ba baa *Neldɔdɔlma‑i \v 15 aa duɔ hã-ba himma ba ta ba donya *jĩnabaa-ba‑i nuɔmba-na. \p \v 16 Uŋ hielaa nuɔmba cĩncieluo ba hãi maŋ, ba yirɛiŋa yaa daaya: Simɔ, Yesu taa u bĩ Simɔ faŋo‑i Piɛr, \v 17 baa Sebede bɛmba‑i ba hãi‑i-na Sake‑i a naara Nsãa‑i, Yesu taa u bĩ-ba wuɔ «Buwanɛrjɛsi», ku yuŋgu yaa diiloŋ-naarmaŋ-bɛmba, \v 18 baa Ãndere, baa Filipu, baa Batelemi, baa Matie, baa Toma, baa Alfe biɛŋo‑i Sake, baa Tade, baa Simɔ maŋ taa u kuye u nelle maama‑i \v 19 a naara *Yuda‑Isikaro maŋ juɔ hel Yesu huoŋgu-na. \s1 Yesu hilaa baa u himma‑i hie? \r (Matie 12.22-32; Like 11.14-23; 12.10) \p \v 20 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ ta kũŋ baa u *hãalãbiemba‑i. Baŋ kaa hi, nuɔmba tiraa kã ka yu-bɛi a ce halle ba sa da ba fɛrɛ wuo niiwuoni‑i. \v 21 U nyu‑i baa u hãmbaŋ nuɔ mafamma‑i, baa ta ba piiye wuɔ u yuŋgu si dii; aa sire wuɔ ba ka bel-o kũŋ baa-yo. \p \v 22 A ne da *ãnjĩnamma pigãataamba namba naa hel *Yerusalɛmu‑i-na jo. Bafaŋ baa ta ba piiye wuɔ: «*Jĩna ba yuntieŋo‑i *Bɛlsebul\f + \fr 3:22 \ft *Sitãni yerre nande yaa *Bɛlsebul.\f* yaa dii u yuŋgu-na. U yaa hãa-yo himma‑i u tuɔ gbã u donya jĩnabaa-ba‑i nuɔmba-na.» \v 23 Baŋ piiyeŋ dumaaŋo-na, Yesu wuɔ bĩ ba jo ji tuɔ piiye baa-ba wuɔ\f + \fr 3:23 \ft Ku birii a saanu baa cerma. Ma nyɛgãaŋ girɛkimma-na wuɔ:… ba jo ji tuɔ naŋ gbãnɛiŋ daani‑i baa-ba wuɔ...\f*: «Namaa daa *Sitãni siɛ tuɔ donya fuɔ fɛrɛŋ-baamba‑i wɛi? \v 24 Nelle maŋ di nuɔmba bigãaŋ ba-naa, yiiŋgu dii baa yiiŋgu, nelle fande ka muonu. \v 25 Aa da na bi da dumɛlle maŋ di nuɔmba sa dɔl ba-naa, yiiŋgu dii baa yiiŋgu dumɛlle fande ka muonu. \v 26 Sitãni duɔ bir tuɔ gãŋ baa fuɔ fɛrɛŋ-baamba‑i, da ba gãŋ bɔrɔ hiere, u fɔ̃ŋgũɔ ce niɛ aa cɔ u wulaa? \v 27 Hai moloŋo‑i gbãa suur u nabiɛŋ dũŋgu-na a biɛra u bĩmbĩnni‑i hel baa-ni aa u nabiɛŋo yaŋ-yo dumaa? Ŋga kutieŋ duɔ bel u nabiɛŋo‑i vaa-yo igɛ̃na, u gbãa suur biɛra u bĩmbĩnni‑i hiere ta baa-ni.» \p \v 28 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Nelbiliembaŋ ciɛ ãmbabalma maŋ cor hiere, halle baa baŋ waŋ ãndaparni maŋ ba hã Diiloŋo‑i, Diiloŋo gbãa ce jande bɛi aa yaŋ ma tĩ. \v 29 Ŋga umaŋ duɔ tuora *Diiloŋ-Yalle‑i, kutieŋo cãlãa bɔi cor; jande siɛ gbãa ce-yuɔ.» \p \v 30 Baŋ taa ba piiye wuɔ jĩna dii Yesu yuŋgu-na, ku'i ciɛ u tuɔ waŋ mafamma‑i baa-ba. \s1 Yesu nyu‑i baa u hãmba kãa u wulaa \r (Matie 12.46-50; Like 8.19-21) \p \v 31 Ku huoŋgu-na, Yesu nyu‑i baa u hãmba jo u wulaa dii uŋ waa kusuɔŋ-nu a ji yiɛra fuoreŋ aa puɔr wuɔ ba bĩ-yo hã-ba. \v 32 Nuɔmba waa bɔi tĩɛna cĩilã Yesu‑i. Ba jo ji gbɛ̃-yo wuɔ: «Itie, ŋ nyu‑i baa ŋ hãmba‑i [a naara ŋ tũɔbaa-ba] dii yiɛra fuore-na ta ba cie-ni.» \p \v 33 Yesu wuɔ cira: «Na suɔ mi nyu‑i baa mi hãmba‑i wɛi?» \v 34 Aa wuɔra ne nuɔmba yammu‑i aa cira: «Mi nyu‑i baa mi hãmba yaa mi yaaŋga-na daaba‑i. \v 35 Na saa da, bamaŋ ciɛŋ Diiloŋo huɔŋga‑i, ba yaa mi hãmba‑i, ba yaa mi tũɔbaa-ba‑i, ba yaa mi nyubaa-ba‑i.» \c 4 \s1 Nuɔmbaŋ bel Diiloŋ-nelma‑i dumaa \r (Matie 13.1-23; Like 8.4-15) \p \v 1 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ ji bir kã Galile dalaŋga-na ka tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i. Nuɔmba kũɔl ba-naa kã u wulaa. Wuɔ bel nyugũŋ tĩɛna beŋo naŋo-na dii hũmma-na aa nuɔmba waa yiɛra nuŋgu-na. \v 2 U piiye nelma bɔi baa-ba gbãnɛiniŋ. Uŋ'a u doŋ, u gbĩɛ nuɔmba‑i wuɔ: «Karaaŋ na tũnni‑i dɛi na nu: \v 3 Naacolŋo naŋo kãa ka naŋ fũma u suoŋgu-na. \v 4 Fũma naŋo kã ka diire hũmelleŋ-huɔŋ-na. Huriimba jo ji wuo-yo. \v 5 Unaŋo kã ka diire tãmpɛ̃lleŋ-terieŋ-nu. Hĩɛma si dii bɔi terieŋgu-na, a ce u pa yaŋ unaŋo‑i. \v 6 Uŋ paa dumaaŋo-na, u kaasĩnni saa gbãa suur kã yaaŋ-na. Bãaŋguŋ juɔ ta ku jo huɔŋgu-na, u kuol hiere kpɛ̃mmu! \v 7 Unaŋo kã ka diire hĩɛŋ-nu. Hĩɛŋgu tu suuye-yuɔ a ce u saa gbãa dii belle. \v 8 Umaŋ diiriiye suoŋ-huɔŋga-na, munterfafammu-na, u sire gbuu kpatalla: unaŋo bieŋ komuɔŋa baa cĩncielbaa, unaŋo bieŋ komuɔŋa sa-a-siɛi, unaŋo bieŋ komuɔŋa da-a-ndii.» \v 9 Uŋ waaŋ mafamma‑i, u cira: «Umaŋ duɔ u ka nu, u nu!» \p \v 10 Bamaŋ taa ba nyaanu-yuɔ koko baa u *hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baamba‑i, baŋ juɔ waa ba kula‑i baa-yo, baa ta ba piiye wuɔ ba saa suɔ u gbãnɛini yaaŋga‑i baa ni huoŋgu‑i. \v 11 Yesu wuɔ cira: «Diiloŋo ciɛ baa namaaŋo‑i. U *nellentesĩnni maama maŋ fuyaa, u pigãaŋ namaaŋo‑i baa-ma, ŋga ma piiye baa banamba‑i gbãnɛiniŋ, \q1 \v 12 \qt a ce da ba ne-ma, ba siɛ da ma terieŋgu‑i,\qt* \q1 \qt da ba nu-ma, ba siɛ suɔ ma yuŋgu‑i.\qt* \q1 \qt Kuɔ maa naa kaala ba wulaa, baa naa cu Diiloŋo huoŋ-nu\qt* \q1 \qt aa baŋ cãlãa-yo baa mamaŋ hiere, uu naa hiel-ma u huɔŋga-na.»\qt*\f + \fr 4:12 \ft Isayi (Ésaïe) 6.9-10\f* \p \v 13 Uŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ bir yuu-ba wuɔ: «Naŋ'a na saa suɔ gbãnalãaŋ daaku yuŋgu‑i, na ka ce niɛ gbãa suɔ ninanni yunni‑i? \v 14 Fũma yaa Diiloŋ-nelma‑i. \v 15 Banaŋ hɔmmu dii ŋaa hũmelleŋ-huɔŋga, da ba nu Diiloŋ-nelma‑i ma sa cɔ; ba yaŋ *Sitãni jo ji hiel-ma aa yaŋ-ba. \v 16 Banaŋ hɔmmu dii ŋaa tãmpɛ̃lleŋ-terieŋgu, da ba nu Diiloŋ-nelma‑i, ma pãŋ dɔlnu-bɛi ba hũu-ma. \v 17 Ŋga ma siɛ gbãa naŋ kaasĩnni. Wɛiŋ da ma da kutaamba‑i, sisɔ da ba ji ta ba huol ba yammu‑i ma maama-na, ba har jĩna. \v 18 Banaŋ hɔmmu dii ŋaa hĩɛŋ-terieŋgu; \v 19 da ba nu Diiloŋ-nelma‑i, ba yaŋ ãnjɔguɔma‑i baa gbeiŋ-maama‑i a naara ba kusũŋ-maama jo ji suuye-mɛi a ce dumaaŋo-na ma siɛ gbãa dii belle. \v 20 A ne da banaŋ hɔmmu dii ŋaa munterfafammu; da ba nu Diiloŋ-nelma‑i, ba jãrã-mɛi hũu-ma nammu hãi a wuɔ ma hũmelle‑i diŋ saaya di wuɔ dumaa. Kufaŋgu taamba yaa dii ŋaa fũma maŋ diyaa bieŋ komuɔŋa baa cĩncielbaa-ba‑i, komuɔŋa sa-a-siɛi‑i a naara komuɔŋa da-a-ndii‑i.» \s1 Fitĩŋ-gbãnalãaŋgu \r (Like 8.16-18) \p \v 21 Yesu wuɔ tiraa yuu-ba wuɔ: «Namaaŋo-na, hai moloŋo‑i duɔ celieŋ fitĩnuɔ‑i u ce bĩŋkũŋgu cure-yuɔ? Sisɔ u dii-yo muŋgallammuŋ-tuoleŋ? Ma sĩ da na celieŋ-yo, na haa-yo dɔrɔ kɛ? \v 22 Na saa da, ku wɛima si dii mamaŋ siɛ ji hel, aa ku nelma si dii mamaŋ siɛ ji nu. \v 23 Umaŋ duɔ u ka nu, u nu!» \p \v 24 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ cira: «Naŋ nuŋ nelma maŋ, taa na ne-ma torro. Niŋ fiŋ baa kekerieŋgu maŋ ŋ hã banamba‑i, ba ka fi baa ku yaa a bi hã nuɔŋo‑i aa naara kunaŋgu kuɔ. \v 25 Kuŋ yeŋ baa umaŋ, ba ka hã-yo naara, aa umaŋ kuu sĩ baa-yo, cɛllɛ kũŋgu maŋ dii baa-yo, ba ka hũu-ku aa yaŋ-yo.» \s1 Diiloŋ-nellentesĩnni dii niɛ? \r (Matie 13.31-32; Like 13.18-19) \p \v 26 Yesu wuɔ tiraa cira: «*Diiloŋ-nellentesĩnni dii ŋaa nɛliɛŋo baa u dĩmma. U duu-ma, \v 27 aa kã ka tuɔ ce u deŋ-maama. Dĩmmaŋ paŋ dumaa baa maŋ vãa dumaa, u sa suɔ kunaŋgu kuɔ. \v 28 Hĩɛma yaa ciɛŋ dĩmma pa ma fɛrɛ, aa ce ma vãa a ji dii bieŋa. \v 29 Da ma ji vãa hi karma‑i, u jo ji kar-ma.» \p \v 30 Aa tiraa cira: «I ka naŋ gbãnalãaŋ haku‑i a pigãaŋ Diiloŋ-nellentesĩnniŋ yeŋ dumaa? I gbãa saa-ni baa bige‑i? \v 31 I gbãa saa-ni baa mutardi-belle, di yaa yuraanu yaŋ. \v 32 Ŋga da ŋ duu-de, di sire pa a hiel negemmu a maar niifiɛlu‑i hiere, huriimba gbãa jo ji sɛ kamma muɔ.» \p \v 33 Yesu naaŋ gbãnɛiŋ daani temma bɔi a pigãaŋ nuɔmba‑i Diiloŋ-nelma‑i a saa baa ba nelnulle‑i. \v 34 Yesu saa tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i aa u saa dii gbãnalãaŋgu hɔlma-na. Duɔ puur duɔ piiye, gbãnalãaŋgu, a puur duɔ piiye, gbãnalãaŋgu. Ŋga da ba ji waa ba kula‑i baa u *hãalãbiemba‑i u suɔ firnu-niɛ hiere baa-ba. \s1 Yesu yiɛraaya fafalmu \r (Matie 8.23-27; Like 8.22-25) \p \v 35 Bãaŋguŋ juɔ hir huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, Yesu wuɔ tĩɛ dii beŋo-na aa gbɛ̃ u *hãalãbiemba‑i wuɔ: «Yaaŋ i karnu i kã bombor damaalɛi!» \v 36 U hãalãbieŋ baa yaŋ nuɔmba‑i terieŋgu faŋgu-na aa naa suur baa Yesu‑i uŋ waa beŋo maŋ nuɔ‑i a ta ba karnu ba kã. Benni nanni bi waa terieŋgu-na, nuɔmba naŋ baa biɛ nifanni‑i a cu ba huoŋ-nu. \v 37 Ba'a ba ne da fafalmu naŋ temma siire ta mu pe hũmma‑i mu dii beŋo-na. Hoi huɔŋgu‑i baa huɔŋgu‑i beŋ wuɔ tuɔ yii duɔ yu. \v 38 Yesu waa galla beŋo huoŋ-yaŋga-na a kuo u yuŋgu‑i yukuodaaŋ-nu tuɔ duɔfũŋ. U hãalãbiemba pĩŋ-yo aa cira: «Hãalãtie, i tiɛ yii diɛ ku, aa naŋ waa galla ta ŋ duɔfũŋ ŋaa wɛima si dii.» \p \v 39 Yesu wuɔ yiiye sire nuola fafalmu‑i aa waŋ baa hũmma‑i wuɔ ma ciire. Terduɔŋgu faŋgu-na, niɛ kã ka ciire. \v 40 Wuɔ gbɛ̃ u hãalãbiemba‑i wuɔ: «Bige‑i korda-kũŋgu fuɔ? Ku ce ŋaa na saa haa na naŋga‑i Diiloŋo-na wɛi?» \v 41 Ba kũɔ maa pãŋ ta ma nyɛŋ, baa ta ba yuu ba-naa wuɔ: «Nɛliɛŋ hayo‑i temma‑i dumandɛ‑i? Fuɔ dii niɛ aa duɔ nuola fafalmu‑i baa hũmma‑i ni kã ka ciire ni temma‑i?» \c 5 \s1 Yesu duɔnya jĩnabaa naacolŋo naŋo-na \r (Matie 8.28-34; Like 8.26-39) \p \v 1 Yesubaa-baŋ taa ba karnu dalaŋga‑i ba kã bomborre maŋ nuɔ‑i, ba bĩ nelle fande‑i Geresa. \v 2 Baŋ kaa hi huɔl, Yesu wuɔ u ne da naacolŋo naŋo hilaa cĩncuɔŋa-na tuɔ jãrã-yuɔ. Naacolŋo faŋo‑i *jĩna waa u yuŋgu-na. \v 3 U taa u cɔ cĩncuɔŋa yaa nuɔ‑i. Ku bibiɛ saa waa umaŋ gbãa bella-yuɔ u tĩɛna terduɔŋgu-na. Da ba fiɛ vaa-yo baa jɔlgɔbaa u kar-ba. \v 4 Nuɔmba ciɛ u maama yar-ba. U waa da ba ce ba bel-o dii kɔllu u gbeini-na aa vaa u nammu‑i baa jɔlgɔbaa wuɔ u baa kã terieŋgu. Da ba vaa-yo, u kar jɔlgɔbaa-ba‑i aa kara kɔllu‑i hiel-du u gbeini-na aa sire ta. \v 5 U waa da ŋ saa da-yo cĩncuɔŋa-na, ŋ ka da-yo tãnni-na. Bãaŋgu‑i baa isuɔŋgu‑i uu dii tuɔ wuɔra u bĩŋ yaa‑i u kaasĩŋ aa tuɔ ce tãmpĩɛŋa‑i u posol u fɛrɛ. \p \v 6 Uŋ juɔ fara da Yesu‑i, wuɔ gbar jo ji dũuna u yaaŋga-na \v 7 aa naa piiye da gbagaga wuɔ: «Yesu, Dɔrwuoŋo Biɛŋ nuɔ, mi ciɛ-ni niɛ? Jande, baa ce hɔdorre baa-mi; ne Diiloŋo‑i aa ŋ yaŋ-mi.» \v 8 Yesu wuɔ nuolaaya jĩna‑i wuɔ u cor hel-yuɔ ku'i ciɛ wuɔ tuɔ piiye dumaaŋo-na. \v 9 Yesu wuɔ yuu-yo wuɔ: «Ba bĩ-ni niɛ?» \p Wuɔ cira: «I ciinu, ba bĩ-mi Sãlle.» \v 10 Aa gbuu tuɔ cãrã Yesu‑i wuɔ u ce jande aa u baa donya-bɛi hiel-ba nelle-na. \p \v 11 A ne da pɛrsãlle nande waa ta di wuora tãnuŋgu-na. \v 12 Jĩnabaa baa gbɛ̃ Yesu‑i wuɔ: «Jande, ŋ sa yaŋ i hel ka suur pɛrŋ daaba-na wɛi?» \v 13 Yesu wuɔ hã-ba hũmelle‑i. Baa hel naacolŋo-na ka suur pɛrmba-na. Pɛrŋ daaba naa yu pɛrmba neifelle‑i. Baa pãŋ ta ba gbar ba hiire ba kã ba suur dalaŋga-na ba kunu. \p \v 14 Nuɔmba waa ta ba ceŋ-ba. Baŋ juɔ da ba gbaraa ka kunu hiere dumaaŋo-na, baa pisãllã baa gbaruŋgu; banamba kã nelleŋ-huɔŋga-na, banamba kã sonni-na ka tũnu nuɔmba‑i. Nuɔmba hel da ba ji ne. \v 15 Baŋ juɔ ji hi da naacolŋ daayo diyaa bĩmbĩnni tĩɛna da welewele Yesu caaŋgu-na, korma pãŋ ta ma da-ba. \v 16 Bamaŋ waa da maŋ ciɛ dumaa hiere, baa suur ma yaaŋga-na waŋ-ma. \v 17 Nuɔŋ baa cãrã Yesu‑i wuɔ u ce jande aa u ta u halaŋ ba terieŋgu-na. \v 18 Yesu wuɔ kã ka tuɔ nyugũŋ beŋo-na duɔ bir. Uŋ duɔnya jĩnabaa-ba‑i naacolŋo maŋ nuɔ‑i, wuɔ cãrã-yuɔ wuɔ u yaŋ u kã baa-yo. \v 19 Yesu wuɔ waŋ baa-yo wuɔ: «Yaŋ aa ŋ kũŋ ŋ ka tũnu ŋ baamba‑i Itieŋ uŋ ciɛ hujarre niɛ aa ce baa-ni dumaa.» \v 20 Naacolŋ wuɔ ta ka tuɔ wuɔra Dekapol-na u waŋ Yesuŋ ciɛ kumaŋ yuɔ hiere. Umaŋ duɔ nu nel daama‑i, ma ce-yo gbɛrɛ. \s1 Yesu yiɛraaya ciɛŋo naŋ tãmma aa sire bikuloŋo naŋo \r (Matie 9.18-26; Like 8.40-56) \p \v 21 Yesubaa-baŋ birii karnu dalaŋga‑i kã bomborre nande-na, nuɔmba kũɔl ba-naa kã u wulaa dii hũmma nuŋgu-na. \v 22 *Diilonelhãalãdũŋgu yuntieŋo naŋo‑i ba taa ba bĩ-yo Yarusi; wuɔ kã ka dũuna Yesu caaŋgu-na \v 23 aa naa cira: «Itie, mi biloŋo ka ku mi wulaa, jande kã ŋ ka haa ŋ nammu‑i yuɔ ŋ kor-o ŋ hã-mi.» \v 24 Yesu wuɔ kã ba ta. Nuɔŋ baa sire hiere ta ba kã baa-ba. Ba nogol Yesu‑i terni-na hiere dumaa. \p \v 25 Ciɛŋo naŋo waa ba hɔlma-na, u tãmma taa ma kũnna ku bieŋ cĩncieluo baa a hãi waa belle fande-na. \v 26 U ciɛ pɛrrumbaa-ba‑i ji gbɛ̃. U gbeiŋa ji tĩ hiere aa ku migãaŋ ta ku hor-yuɔ ku kã. Pɛrru bɔi mulãaŋ-yo. \v 27 Uŋ juɔ nu Yesu maama‑i, wuɔ suur nuɔmba hɔlma-na a cor u huoŋ-yaŋga ka yiɛya u joŋgoruo‑i. \v 28 U taa u piiye u huɔŋ-na wuɔ: «Da mi gbãŋ hi u joŋgoruo‑i yiɛya-yuɔ yoŋ, mi kuraa.» \v 29 U tãŋ maa pãŋ yiɛra. Terduɔŋgu faŋgu-na, wuɔ pãŋ suɔ wuɔ fafalmu daa-yuɔ. \v 30 Hɔduɔŋgu faŋgu-na, Yesu wuɔ suɔ wuɔ fɔ̃ŋgũɔ naŋo hilaa fuɔ‑i-na. Wuɔ miɛl yuu nuɔmba‑i wuɔ: «Hai moloŋo‑i yiɛyaaya-miɛ?» \v 31 U *hãalãbieŋ baa cira: «Itie, nuɔmba yuu ta ba nogol-ni terni-na hiere ŋ bir ta ŋ yuu wuɔ: ‹Hai moloŋo‑i yiɛyaaya-miɛ?›» \v 32 Yesu wuɔ yaŋ-ba aa tuɔ wuɔra u nira nuɔmba-na umaŋ yiɛyaaya-yuɔ. \v 33 Ciɛŋ daa uŋ suyaa wuɔ fafalmu daa-yuɔ, kuɔ ce-yo kũɔnyɛlle. Wuɔ piɛ dũuna Yesu caaŋgu-na aa naa waŋ ma yaaŋga‑i hiere baa-yo; u saa fuo ma diei. \v 34 Yesu wuɔ cira: «Mi bilo, niŋ haa ŋ naŋga‑i miɛ, ŋ kuraa. Kã ŋ kã fiɛi; ŋ cɛraa ŋ ji nunu jarŋ daama‑i.» \p \v 35 Yesuŋ taa u waŋ mafamma‑i huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, nuɔŋ baa hel Diilonelhãalãdũŋgu yuntieŋo cĩiŋgu-na ji ta ba piiye baa-yo wuɔ: «Baa yaŋ hãalãtieŋo mulĩɛŋ u fɛrɛ, ŋ biloŋo jarma yaraa-yo.» \v 36 Yesu wuɔ nu-ma. Wuɔ waŋ baa Yarusi‑i wuɔ: «Baa tie holle. Haa ŋ naŋga‑i miɛ yoŋ.» \v 37 Aa naa bir nuɔmba‑i hiere aa yaŋ Piɛr, baa Sake a naara Sake hãaŋo‑i Nsãa ba yaa cu u huoŋ-nu yoŋ. \p \v 38 Baŋ kaa hi cĩiŋgu‑i, baa da nuɔmba haa ba nammu‑i ba yunniŋ ta ba kaal hiere. \v 39 Yesu wuɔ suur aa naa gbɛ̃-ba wuɔ: «Bige‑i maacemma‑i na wulaa dumaaŋo‑i? Biloŋo saa ku, u duɔfũŋ.» \v 40 Baa bir yaŋ aa ta ba cɔ̃muɔŋ-yo. Wuɔ ce ba hel hiere aa naa ce fuɔ baa biloŋo bĩncuɔmba‑i a naara u hãalãbiemba'i suur biloŋoŋ waa dũŋgu maŋ nuɔ‑i. \p \v 41 Baŋ suurii, wuɔ bel biloŋo naŋ-na aa naa cira: «Talita kumi.» Ku yuŋgu yaa wuɔ: Bilo, sire, muɔmɛi waaŋ-ma dumaa! \v 42 Terduɔŋgu faŋgu-na, biloŋ wuɔ pãŋ sire tuɔ wuɔ. Kuɔ ce-ba gbɛrɛ. Biloŋ daa u waa baa bieŋ cĩncieluo a hãi. \v 43 Yesu wuɔ waŋ-ma kuola-mɛi baa-ba wuɔ ba baa waŋ nel daama‑i baa moloŋo. Aa naa cira ba hã biloŋo‑i bĩŋkũŋgu u wuo. \c 6 \s1 Nasarɛtitaamba cĩinaana Yesu‑i \r (Matie 13.53-58; Like 4.16-30) \p \v 1 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ sire terieŋ daaku-na baa u *hãalãbiemba‑i a kã ba nelle-na\f + \fr 6:1 \ft Ba nelle yaa Nasarɛti. Niɛŋ Like 4.16.\f*. \v 2 *Yitĩɛnaŋguŋ juɔ hi, wuɔ kã *Diilonelhãalãdũŋgu-na ka tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i. U nelma taa ma ce nuɔmba‑i gbɛrɛ, a ne da ba saa waa dɛi baa yuliiŋgu‑i. Baa ta ba piiye wuɔ: «Fuɔ hilaa baa nel daama‑i hie? Fuɔ kaa da nelnul daade‑i hie baa hiŋ daama‑i? \v 3 Ma sĩ Maari biɛŋo maŋ fãnaŋo‑i, u yaa kɛ? Fuɔ hãaŋo naŋo yaa Sake‑i, baa Yose‑i, baa *Yuda‑i a naara Simɔ‑i. Halle u tũɔbaa-ba dii baa-ye tĩɛnamma-na.» Kuŋ ciɛ dumaaŋo-na ba saa gbãa hũu Yesu nelma‑i. \v 4 Yesu wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Ba kãŋ *Diilopɔpuɔrbiloŋo‑i terni-na hiere; ŋga u nelleŋ-baamba‑i baa u dũŋ-baamba sa kãŋ-yo.» \v 5 Kuŋ ciɛ dumaaŋo-na, Yesu saa gbãa ce gbɛrɛ-wɛima terieŋgu-na. Uŋ ciɛ kumaŋ, ku yaa ŋaa a haa u nammu‑i jaamba namba-na a sire-bɛi ba jarma-na. \v 6 U nelleŋ-baambaŋ'a ba saa hũu u nelma‑i kuɔ ce-yo gbɛrɛ. \s1 Yesu puɔraa u hãalãbiemba‑i \r (Matie 10.5-15; Like 9.1-6) \p Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ ji ta baa u *hãalãbiemba‑i tuɔ wuɔra nilɛiŋa maŋ Nasarɛti kɔtɔnni-na u waŋ Diiloŋ-nelma‑i baa nuɔmba‑i. \v 7 Yiiŋgu naŋgu-na, wuɔ ji bĩ u hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baamba‑i a puɔr-ba ba hã-ba-hãi aa hã-ba himma ba ta ba gbã ba donya *jĩnabaa-ba‑i, \v 8 aa naa gboya-bɛi wuɔ ba tamma-na, molo baa biɛ bĩŋkũŋgu: Molo baa biɛ niiwuoni, molo baa biɛ buɔra, molo baa biɛ gbeiŋa; kɛrɛ ba biɛ gborni yoŋ. \v 9 Wuɔ ba dii naatɛnni aa molo baa biɛ joŋgorbaa-ba hãi. \v 10 U taa u bi piiye wuɔ: «Da na har dumɛlle maŋ nuɔ‑i, na tĩɛna dumɛlle fande-na fuɔ na tamma. \v 11 Da ba ka cira ba sa taara ba da na yufelle terieŋgu maŋ nuɔ‑i, na pir na nallu‑i na ta, ku yaa ba ka suɔ wuɔ ba maacemma saa fa.» \p \v 12 Hãalãbiemba taa ku yaa nuɔ‑i ka ta ba waŋ Diiloŋ-nelma‑i baa nuɔmba‑i wuɔ ba nanna ba cilɔbabalaŋo‑i. \v 13 Ba bi hii donya jĩnabaa bɔi nuɔmba-na aa hure namma jaamba bɔi-na sire-bɛi ba jarma-na. \s1 Nsãa-Batisiŋ kuu kuliiŋgu maŋ \r (Matie 14.1-12; Like 9.7-9) \p \v 14-15 Huɔŋgu faŋgu-na, Yesu yer diɛ wuɔra gbuo terni‑i hiere. Banaŋ ba'a *Nsãa-Batisi'i siire hel kuomba hɔlma-na jo, ku'i ciɛ u hi hiŋ daama temma‑i. Banaŋ ba'a *Eli yaa siire jo. Banaŋ ba'a yiinataaŋ *Diilopɔpuɔrbiloŋo naŋo‑i juɔ. *Erɔdi wuɔ nu-ma. U yaa waa *Galile yuŋgu-na. \v 16 Wuɔ cira: «Nsãa yaa‑i! Ŋ siɛ suɔ wuɔ mi ciɛ ba kar u yuŋgu‑i, ŋga u'i siire jo daayo.» \v 17 Ninsie ninsie, fuɔ fɛrɛ yaa naa ciɛ ba bel Nsãa‑i dii-yo kaso Erodiyadi maa-na. Erodiyadi faŋo‑i u mɔlɔ̃ ciɛŋo'i waa aa wuɔ hũu-yo mɔlŋo wulaa dii-yo. Ba taa ba bĩ mɔlŋo‑i Filipu. \p \v 18 Uŋ hũyãa u mɔlɔ̃ ciɛŋo‑i, Nsãa wuɔ waŋ-ma baa-yo wuɔ fuɔ uudiiŋo sĩ. \v 19 Ciɛŋ wuɔ pãŋ cɔ̃ Nsãa‑i aa naa tuɔ taara-yuɔ baa komma. Ŋga ma saa naa waa ma gbãa ce. \v 20 A haa hama‑i nuɔ‑i? Erɔdi taa u kãalã Nsãa‑i. Uu naa suɔ wuɔ nelviiŋo aa tiraa suɔ wuɔ Diiloŋ-nolŋo, a ce dumaaŋo-na u saa tuɔ siɛya-yuɔ. Nsãa nelma taa ma surnu-yuɔ ma cor. Ŋga u waa duɔ tuɔ piiye, Erɔdi holle pãŋ caar. \p \v 21 Erodiyadi maamaŋ'a ma ka fa dumaaŋo-na, Erɔdi ji tuɔ ce u hommaŋ-yiiŋgu ponsaaŋgu aa bĩ u kuoyataamba‑i, baa sorosi ba yuntaamba‑i, baa Galile yuntaamba‑i hiere. \v 22 Erodiyadi biloŋ wuɔ nyɛŋ nyɛmuŋgu naŋ temma, kuɔ gbuu dɔlnu Erɔdi‑i baa bamaŋ waa hiere. Erɔdi wuɔ yuu-yo wuɔ: «Ŋ taara bige‑i mi hã-ni baa-ku?» \v 23 Aa naa cira: «Muɔ baa Diiloŋo, niŋ taaraŋ kumaŋ mi ka hã-ni baa-ku. Halle da ŋ fiɛ cira mi cal mi nelle‑i sɔmma hãi, a hã-ni sɔmma diei, mi ka ce-ma.» \p \v 24 Biloŋ wuɔ hel nuɔmba-na ka yuu nyuŋo‑i. Nyuŋ wuɔ cira: «Kã ŋ ka cira ŋ taara Nsãa-Batisi yuŋgu.» \v 25 Biloŋo gũunu baa gbaruŋgu kã nellentieŋo wulaa ka cira: «Mi taara ŋ kar Nsãa-Batisi yuŋgu‑i dii-ku tasaaŋ-na hã-mi fiɛfiɛ!» \v 26 Nellentieŋo yaaŋ kaa pãŋ bir ka deŋ birma. Ŋga u ka ce-ma niɛ, u yaa pãa nuŋgu‑i baa-yo nuɔmba-na. \v 27 Wuɔ naa wuɔ bi pãŋ puɔr sorosiyiɛŋo naŋo‑i wuɔ u kã ka kar Nsãa-Batisi yuŋgu‑i ji hã-yo baa-ku. Sorosiyiɛŋ wuɔ bi ta kã kasodũŋgu-na ka kar Nsãa yuŋgu‑i \v 28 a dii-ku tasaaŋ-na jo baa-ku ji hã biloŋo‑i baa-ku. Biloŋ wuɔ hũu-ku ka hã nyuŋo‑i baa-ku. \v 29 Nsãa *hãalãbiembaŋ juɔ nu-ma wuɔ ba karaa ba yuntieŋo yuŋgu‑i, baa kã ka biɛ u bomborre‑i ka fuure-diɛ. \s1 Yesu hãa nelpũŋgu naŋgu wuo ye \r (Matie 14.13-21; Like 9.10-17; Nsãa 6.1-14) \p \v 30 Yesu *pɔpuɔrbiembaŋ kaa bir jo, baa jo ji tũnu Yesu‑i baa baŋ kaa ce mamaŋ hiere. \v 31 A ne da nuɔmba bɔi taa ba jo u wulaa, a ce halle fuɔ baa u *hãalãbiemba‑i ba sa da ba fɛrɛ ba wuo niiwuoni‑i yɛrɛ. Yesu wuɔ gbɛ̃ u hãalãbiemba‑i wuɔ: «Yaaŋ i kã hĩɛŋ-nu na ka fiisa cɛllɛ.» \v 32 Baa sire ku yaa nuɔ‑i a biɛ beŋo‑i ta ta ba kã. \p \v 33 Baŋ taa dumaaŋo-na, nuɔmba bɔi daa-ba aa suɔ baŋ kãŋ kusuɔŋ-nu. Baa hel terni-na hiere a gbar ta yaaŋga bɛi. \v 34 Yesuŋ huɔlaa hũmma-na, wuɔ u ne da nelpũŋgu naŋ temma u yaaŋga-na; ba ne ŋaa tũlmba maŋ tieŋo sĩ bɛi. Ba hujarre gbuu bel-o. Wuɔ pãŋ doŋ tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i baa-ba. U piiye baa-ba vaaya. \p \v 35 Bãaŋguŋ juɔ ta ku hir huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, u hãalãbiemba piɛ u caaŋ-nu a waŋ baa-yo wuɔ: «Itie, ŋ suyaa wuɔ ii dii hĩɛŋ-nu dɛ? Bãaŋguŋ hir ku kã \v 36 ŋ sa yaŋ nuɔmba kã nilɛiŋa maŋ kɔtɔnni-na ka taara niiwuoni sãa wuo wɛi?» \p \v 37 Yesu wuɔ cira: «Namɛi saaya na hã-ba niiwuoni‑i ba wuo.» \p Baa cira: «Itie, diɛ fiɛ sãa niiwuoni‑i *deniebaa nuɔsũɔ, ni siɛ gbɛ̃!» \p \v 38 Yesu wuɔ cira: «Kãaŋ na ka ne, *buruo u niɛ dii baa-na?» \p Baa kã ka ne aa jo ji cira: «Buruo u ndii a naara titiraamba hãi.» \p \v 39 Yesu wuɔ cira ba ce nuɔmba calnu tĩɛna hĩɛbĩnaaŋgu-na. \v 40 Nuɔŋ baa tĩɛna. Banamba komuɔŋa da-a-ndii, banamba komuɔŋa hã-a-hãi baa cĩncielbaa. \p \v 41 Yesu wuɔ biɛ buruo u ndii daayo‑i baa titiraamba hãi baaŋ daaba‑i a ciir u yuŋgu‑i dɔrɔ‑i-na aa jaal Diiloŋo‑i aa bũlnu-yuɔ hã u hãalãbiemba calnu-yuɔ a hã nuɔmba‑i. Aa bi calnu titiraamba‑i hã-ba hiere. \v 42 Nuɔŋ baa wuo ye hiere. \v 43 Baa gbura ni boini‑i a dii-ni segeyufieŋ cĩncieluo baa a hãi. \p \v 44 Nuɔmba maŋ waa, bibɛmba‑i yoŋ, ba kã nuɔmba neifieŋa hãi nuɔsiba ndii temma nuɔ. \s1 Yesu wuɔyaa hũmma dɔrɔ \r (Matie 14.22-33; Nsãa 6.16-21) \p \v 45 Baŋ bi wuyaa niiwuoni‑i, Yesu wuɔ guor u *hãalãbiemba biɛ beŋo‑i ta u yaaŋ-na ta ba kã Betisada yaŋga aa fuɔ wuɔ tĩɛna duɔ ce nuɔmba bɔrɔ kũŋ ba cĩnniŋ. \v 46 Nuɔmbaŋ juɔ bɔrɔ hiere, wuɔ kã ka nyugũŋ tãnuŋgu-na tuɔ cãrã Diiloŋo‑i. \p \v 47-48 Bãaŋguŋ juɔ suur, Yesu yaa waa yoŋ bomborma-na. A ne da fafalmu taa mu jãrã u hãalãbiemba‑i. Wuɔ fara da ba ce sũlma‑i dii hũmma holle-na baa beŋo‑i. Cuo kaalmaŋ-caaŋgu-na, wuɔ sire tuɔ wuɔ hũmma dɔrɔ‑i-na u kã ba wulaa. Uŋ kaa hi, wuɔ ce ŋaa u ciɛl-ba duɔ cor. \v 49 Hãalãbieŋ ba'a ba ne da hai moloŋo‑i wuɔyaaŋ hũmma dɔrɔ‑i-na daayo‑i! Baa doŋ ta ba kaasĩŋ wuɔ sĩ isuɔtieŋo. \v 50 Baŋ daa-yo, ba hulɛiŋa caaraa. Yesu wuɔ cira: «Baa na tie holle, muɔmɛi!» \v 51 Aa kã ka bel beŋo‑i suur. Fafal muɔ bi pãŋ yiɛra. Hãalãbieŋ baa kar da hãmmu! \v 52 Niiwuoniŋ-kũŋgu maŋ fiɛ ce cor, ba saa suɔ ku yaaŋga‑i. Nelma famma yaraa-ba suɔma. \s1 Yesu siire jaamba Genesarɛti‑i-na \r (Matie 14.34-36) \p \v 53 Fafalmuŋ yiɛraaya, Yesubaa-ba perieŋ karnu kã Genesarɛti. \v 54 Baŋ hii bi huɔl, nuɔmba pãŋ suɔ Yesu‑i \v 55 aa gbagbarra tũnu ba-naa terni-na hiere. Da ba nu wuɔ u dii kusuɔŋ-nu, ba biɛ ba jaamba‑i ba niigallanni-na gbar kã u wulaa. \p \v 56 Yesu waa duɔ cor terieŋgu terieŋgu, nuɔmba biɛ ba jaamba‑i ka jĩna ponsanatigerre-na aa cãrã-yuɔ wuɔ u yaŋ ba yiɛya-yuɔ; da ku fiɛ'a u joŋgoruo tũŋgu, ku ka saanu. Ninsie ninsie, ku waa jɛiŋo maŋ duɔ yiɛya-yuɔ fafalmu pãŋ da-yuɔ. \c 7 \s1 Bĩncuɔŋ-hũmelle saa saaya di gbuonu Diiloŋ-hũmelle‑i \r (Matie 15.1-9) \p \v 1 Yiiŋgu naŋgu-na, *Farisĩɛbaa-ba‑i baa *ãnjĩnamma pigãataamba maŋ naa hilaa *Yerusalɛmu‑i-na jo, baa kũɔlãa ba-naa kã Yesu wulaa. \v 2 Ba'a ba ne da Yesu *hãalãbiemba namba wuo niiwuoni‑i a ne da ba saa saara ba nammu‑i a saanu baa *Yuifu ba bĩncuɔŋ-hũmelle‑i. \v 3 A ne da Farisĩɛbaa-ba‑i baa Yuifubaa-ba‑i hiere ba sa puona baa ba bĩncuɔŋ-maama‑i: Ba sa siɛ wuo niiwuoni‑i ni ba saa saara ba nammu‑i. \v 4 Aa da ba hel saŋga-na kũŋ, ba cɛ hũmma'i igɛ̃na aa suɔ wuo niiwuoni‑i. Ba bĩncuɔŋ-maama'i saa waa mafamma‑i yoŋ: Hũŋkaacimmuŋ-saarma waa ma deŋ, bũnammuŋ-saarma waa, bitonniŋ-saarma bi waa. \p \v 5 Baŋ daa ba wuo niiwuoni‑i dumaaŋo-na, baa yuu Yesu‑i wuɔ: «Bige‑i ciɛ ŋ hãalãbiemba sa wuɔ bĩncuɔŋ-hũmelle‑i? Ku ciɛ niɛ ba saa saara ba nammu‑i aa ta ba wuo niiwuoni‑i?» \p \v 6 Yesu wuɔ cira: «Huhurmantaaŋ namaa temma‑i daana‑i, *Isayiŋ fii-na baa kumaŋ, na yuu-ku. Isayi waaŋ-ma wuɔ: ‹Diiloŋo ciɛra wuɔ: \q1 \qt «Nel daade taamba kãŋ-mi ba nuŋ-nu yoŋ.\qt* \q1 \qt Mi maama si dii ba hɔmmu-na.\qt* \q1 \v 7 \qt Baŋ pigãaŋ nuɔmba‑i hũmelle maŋ, bafamba diele.\qt* \q1 \qt A ce dumaaŋo-na yuŋgu si dii ba Diilojaale-na.»›\qt*\f + \fr 7:7 \ft Isayi (Ésaïe) 29.13\f*» \p \v 8 Yesu wuɔ cira: «Na birii yaŋ Diiloŋ uŋ waaŋ mamaŋ aa vaa na fɛrɛ baa na bĩncuɔŋ-maama ta na ce. \v 9 Maa namaa cã! Na yagaraa Diiloŋo nuŋgu‑i aa bir bel na bĩncuɔŋ-maama yaa nammu hãi. \v 10 Ma sĩ *Moisi waaŋ-ma wuɔ na ta na dii na bĩncuɔmba nunni‑i kɛ? Aa tiraa cira umaŋ duɔ waŋ ãndaparaaŋgu hã u to, sisɔ u nyu, kutieŋo saaya baa komma. \v 11 Ŋga namaa birii cira wuɔ umaŋ duɔ waŋ baa u bĩncɔiŋo‑i wuɔ: ‹Miŋ ŋa naa da kumaŋ da mi kãyã-niɛ ku ciɛ «kɔrbã»; ku yuŋgu yaa wuɔ mi pãa-ku hã Diiloŋo.› Wuɔ kɛrɛ umaŋ duɔ ce mafamma‑i aa u saa ji fiɛ da bĩŋkũŋgu hã u bĩncɔiŋo‑i wɛima sĩ. \v 12 Terieŋgu faŋgu-na, na ce nuɔmba ta ba yaŋ ba bĩncuɔmba‑i ba sa kãyã-bɛi. \v 13 Na birii biɛ na bĩncuɔŋ-maama yaa‑i a dii-ma Diiloŋ-nelma fuoŋgu-na ta na hãalã na-naa baa-ma. Na ciɛ ma temma bɔi cor tĩ a ne da ma saa fa.» \s1 Kumaŋ gbãa guɔla nɛliɛŋ nuɔŋo‑i \r (Matie 15.10-20) \p \v 14 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ tiraa bĩ nuɔmba‑i ji tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Karaaŋ na tũnni‑i fafamma na nu mi nelma‑i. \v 15 Kumaŋ suuriiŋ nɛliɛŋ nuɔ ŋ nuŋgu-na, ku siɛ gbãa guɔla-niɛ Diiloŋ-hũmelle-na; kumaŋ hilaaŋ, ku yaa gbãa guɔla-niɛ. [ \v 16 Umaŋ duɔ u ka nu, u nu!]» \p \v 17 Uŋ juɔ hel nuɔmba hɔlma-na kũŋ cĩiŋgu-na, u *hãalãbiemba cira u firnu nel daama‑i pigãaŋ-ba. \v 18 Wuɔ cira: «Bisãlmba'i namaaŋo‑i wɛi? Namaa saa suɔ wuɔ kumaŋ suuriiŋ nɛliɛŋ nuɔ ŋ nuŋgu-na ku siɛ gbãa guɔla-niɛ wɛi? \v 19 Kumaŋ suuriiŋ ŋ nuŋgu-na ku sa kã ŋ huɔŋ-na, ku kã ŋ kusũŋ-nu ka ce biniɛŋa a hel.» Terieŋgu faŋgu-na, Yesu taara duɔ pigãaŋ wuɔ niiwuoni‑i hiere ni gbãa wuo. \v 20 Aa naa tiraa cira: «Mamaŋ dii nɛliɛŋ nuɔ ŋ huɔŋga-na, ma yaa gbãa guɔla-niɛ Diiloŋ-hũmelle-na. \v 21 Ãnjɔgɔbabalamma hel nɛliɛŋ nuɔ ŋ huɔŋga'i nuɔ‑i: Ŋ huɔŋga'i diyaaŋ-niŋ bĩŋwosĩnni-na, cuosĩnni-na, nelkolle-na, \v 22 *fuocesĩnni-na, cãncaaya‑i-na, hɔdorre-na, nuɔŋ-tãalma-na, kakarkuoŋo-na, nenemuŋgu-na, yebĩɛnande-na, bombolma-na, ãnyagarma-na. \v 23 Nelbabalaŋ daama‑i hiere ma hel nɛliɛŋ nuɔ ŋ huɔŋga'i nuɔ‑i. Ma yaa guɔlaayaŋ-niɛ Diiloŋ-hũmelle-na.» \s1 Niɛryiɛŋo naŋo haa u naŋga Yesu‑i-na \r (Matie 15.21-28) \p \v 24 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ ji ta halaŋ terieŋgu-na a kã Tiir. Uŋ kãa, wuɔ suur dũŋgu naŋgu-na duɔ fuo nuɔmba baa da-yo. Ŋga u saa gbãa. \v 25 Ciɛŋo naŋ wuɔ nuɔ u maama nelle fande-na, a ne da *jĩna waa u biloŋo-na. Yesu bi himma‑i, ciɛŋ daa wuɔ jo ji dũuna u yaaŋga-na \v 26 a cãrã-yuɔ wuɔ u donya jĩna daayo‑i u biloŋo-na. Ciɛŋ daa u waa *niɛryiɛŋo. U taa u hel Fenisi maŋ dii Siiri mara‑i-na. \v 27 Yesu wuɔ cira: «Da ŋ biɛ bisãlmba niiwuoni‑i hã juoraamba baa-ni ku saa fa. Yaŋ da ba wuo ye, ŋ suɔ ŋ biɛ boini‑i ŋ hã juoraamba‑i.» \p \v 28 Ciɛŋ wuɔ cira: «Itie, ma sĩ bisãlmbaŋ wuo aa jubieŋa maŋ ta a diire hĩɛma-na, juoraamba biɛra-yɛi ba wuo kɛ?» \v 29 Uŋ waaŋ mafamma‑i, Yesu wuɔ cira: «Niŋ suyaa mafamma‑i waŋ-ma, bir ŋ kũŋ, jĩna taa halaŋ ŋ biloŋo-na.» \v 30 Ciɛŋo birii ku yaa nuɔ‑i kũŋ, kã ka da biloŋo gaala u muŋgallammu-na: Jĩna taa. \s1 Yesu ciɛ bobo naŋo tuɔ piiye \p \v 31 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ sire Tiir-na a hel Sidɔ̃ aa bir hiire kã ka karnu Dekapol nilɛiŋa‑i kã ka hel Galile dalaŋga-na. \v 32 Baa jo baa bobo naŋo‑i a ji cãrã-yuɔ wuɔ u haa u naŋga‑i yuɔ a firnu u jumɛlle‑i aa puur u tũnni‑i. \v 33 Yesu wuɔ bel-o hel baa-yo nuɔmba-na. Baŋ hilaa, wuɔ dii u nieŋa‑i naacolŋo tũnni-na aa ce u taaluŋgu‑i hure u jumɛlle-na. \v 34 Uŋ ciɛ mafamma‑i, wuɔ ciir u yuŋgu‑i aa fiisa da fũɔ aa cira: «Efata!» Ku yuŋgu yaa wuɔ: Puur! \v 35 Terduɔŋgu faŋgu-na, naacolŋo tũŋ niɛ pãŋ puur aa u jumɛl diɛ bi pãŋ firnu u tuɔ piiye da welewele ŋaa u'i sĩ. \v 36-37 Kuɔ fũnuŋ cu nuɔmba hɔmmu‑i. Baa ta ba piiye wuɔ: «Naacolŋ daa u maacemma faa cor! U puur tugbentaamba tũnni‑i aa tuɔ ce bobobaa-ba ta ba gbã ba piiye.» Yesu wuɔ tuɔ piiye baa-ba wuɔ ba baa yaŋ ma hel. Duɔ waŋ mafamma‑i, ku ce ŋaa u kaa namma dii dãamu-na. \c 8 \s1 Nuɔmba neifieŋa hãi wuyaa buruo niehãi yar-ba \r (Matie 15.32-39) \p \v 1 Yibieŋa faŋa-na, nuɔmba tiraa kũɔl ba-naa ka tigiiŋ Yesu caaŋgu-na. A ne da niiwuoni saa waa baa-ba. Yesu wuɔ bĩ u *hãalãbiemba‑i ji tuɔ piiye baa-ba wuɔ: \v 2 «Nuɔŋ daaba hujarre gbu di ko-mi; ba yinni siɛi yaa dɛ‑i baa-mi ba saa da bĩŋkũŋgu wuo. \v 3 Banamba hilaa termaaŋ-nu jo, da mi yaŋ ba bir baa nyulmu‑i ku kaa nuɔl-ba hũmelle-na.» \p \v 4 U hãalãbiemba cira: «Itie, i ka da niiwuoni‑i hie hĩɛŋ daaku-na diɛ ji hã nelpũŋ daaku temma da ku wuo ye?» \p \v 5 Yesu wuɔ yuu-ba wuɔ: «*Buruo u niɛ dii baa-na?» \p Baa cira: «Buruo niehãi.» \v 6 Yesu wuɔ ce nuɔmba tĩɛna hĩɛma-na aa naa biɛ buruo niehãi daayo‑i a jaal Diiloŋo‑i aa bũlnu-yuɔ hã u hãalãbiemba‑i wuɔ ba calnu-yuɔ hã-ba. U hãalãbiemba hũu-yo bi calnu-yuɔ. \v 7 Tetebiemba namba bi waa, wuɔ tiraa biɛ bafamba‑i a jaal Diiloŋo‑i aa hã u hãalãbiemba‑i baa-ba wuɔ ba calnu-bɛi hã nuɔmba‑i. \p \v 8 Nuɔmba maŋ waa hiere, baa wuo ye. Baa gbura ni boini‑i dii-ni segeyufieŋ niehãi. \v 9 A ne da nuɔmba maŋ waa, ba gbãa yu nuɔmba neifieŋa hãi temma. \p Baŋ juɔ wuo tĩ, Yesu wuɔ hã-ba hũmelle‑i wuɔ ba kũŋ ba cĩnniŋ \v 10 aa fuɔ baa u hãalãbiemba‑i baa biɛ beŋo‑i ta ba kã Dalmanuta. \s1 Nuɔmba ciɛra Yesu ce himma ba ne \r (Matie 16.1-12) \p \v 11 Yesubaa-baŋ kãa Dalmanuta‑i-na, *Farisĩɛbaa-ba namba jo ji ta ba fanu ba-naa baa-yo. Baa ji cira wuɔ da kuɔ Diiloŋo'i puɔraa-yo, u ce himma ba ne. Ba taa ba waŋ mafamma‑i wuɔ sĩ ba ka gbãa cure-yuɔ. \v 12 Yesu wuɔ fiisa da fũɔ aa naa cira: «Bige‑i ciɛ fiɛfiɛ ku nuɔŋ namaaŋo‑i na'a mi ce himma pigãaŋ-na ku yaa na ka suɔ wuɔ Diiloŋo'i puɔraa-mi? Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na, bĩŋkũŋgu sa ce dii pigãaŋ-na!» \v 13 Aa naa pãŋ ta baa u *hãalãbiemba‑i ka suur beŋo-na ta ba karnu ba kã dalaŋga yiɛŋgu naŋgu-na. \p \v 14 A ne da ma saa naa tĩɛnu u hãalãbiemba biɛ *buruo. Buruo diei waa baa-ba yoŋ beŋo huɔŋga-na. \v 15 Yesu wuɔ tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Jande, bilaaŋ na fɛrɛ Farisĩɛ ba siini-na baa *Erɔdi bi niini-na.» \v 16 Hãalãbiemba doŋ ta ba piiye ba-naa nuɔ wuɔ: «Na saa da, iŋ'a i saa biɛ niiwuoni ku'i ciɛ u tuɔ piiye dɛ‑i-na.» \v 17 Yesu wuɔ suɔ baa-ba. Wuɔ yuu-ba wuɔ: «Bige‑i ciɛ na ta na piiye wuɔ mi daa na saa biɛ niiwuoni ku'i ciɛ mi ta mi piiye dɛ‑i-na? Ku ce ŋaa a ji hi baa nyuŋgo, miŋ waŋ nelma maŋ na saa hi ta na da ma terieŋgu‑i wɛi? \v 18 Na sa da baa na yufieŋa‑i wɛi? Aa na sa nu baa na tũnni‑i wɛi? Ma karaanu-nɛi wɛi? \v 19 Miŋ bũlãanu buruo u ndii‑i a hã nuɔmba neifieŋa hãi nuɔsiba ndii‑i, na biɛraaya boini‑i segeyufieŋa niɛ ta?» Baa cira: «Segeyufieŋ cĩncieluo a hãi.» \p \v 20 Wuɔ cira: «Aa miŋ bũlãanu buruo niehãi a hã nuɔmba neifieŋa hãi ba wuo, segeyufieŋa niɛ juɔ tĩɛ?» \p Baa cira: «Segeyufieŋ niehãi juɔ tĩɛ.» \p \v 21 Yesu wuɔ cira: «Ji hi baa nyuŋgo na saa hi suɔ ku yaaŋga‑i yogo wɛi?» \s1 Yesu puurii yiroŋo naŋo yufieŋa‑i \p \v 22 Yesubaa-baŋ kaa hi Betisada‑i, baa jo baa yiroŋo naŋo ji hã-yo wuɔ u ce jande aa u haa u naŋga‑i yuɔ a puur u yufieŋa‑i. \v 23 Yesu wuɔ bel yiroŋ daa u naŋ-na ba hel nelleŋ-huɔŋga-na a kã ba deŋ. Baŋ kaa hi, wuɔ ce taaluŋgu a hure naacolŋo yufieŋa-na aa ce u nammu‑i cuye-yɛi ku ce cɛllɛ aa suɔ halaŋ-mu. Uŋ halaaŋ-mu, wuɔ yuu-yo wuɔ: «Ŋ da wɛi?» \v 24 Naacolŋ wuɔ ne aa naa cira: «Mi da nuɔmba‑i ŋga mi sa da-ba dɛi; mi da-ba ŋaa tibinni aa ta ni wuɔ.» \v 25 Yesu wuɔ tiraa bir cu u nammu‑i naacolŋo yufieŋa-na. Uŋ juɔ halaŋ-mu kufaŋgu‑i, naacolŋ wuɔ pãŋ tuɔ da fafamma. \v 26 U yufieŋ aŋ puurii, Yesu wuɔ waŋ baa-yo wuɔ: «Ta ŋ kũŋ cĩiŋ-nu, baa tiraa ŋ suur nelleŋ-huɔŋga-na.» \s1 Yesu sĩnni yaa hani‑i? \r (Matie 16.13-20; Like 9.18-21) \p \v 27 Ku huoŋgu-na, Yesu‑i baa u *hãalãbiemba ji ta ba kã nilɛiŋa maŋ dii Sesare maŋ Filipu wuoŋo‑i u kɔtɔnni-na. Baŋ kãŋ hũmelle-na, Yesu wuɔ yuu-ba wuɔ: «Nuɔmba ciɛra hai moloŋo‑i muɔŋo‑i?» \p \v 28 U hãalãbiemba cira: «Banamba ciɛra wuɔ nuɔnɛi *Nsãa-Batisi‑i, banaŋ ba'a nuɔnɛi *Eli‑i, banaŋ ba'a *Diilopɔpuɔrbiloŋo naŋo‑i nuɔŋo‑i.» \p \v 29 Yesu wuɔ bir yuu-ba wuɔ: «Aa namaa fuɔ, na'a hai moloŋo‑i muɔŋo‑i?» \p Piɛr wuɔ cira: «Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i aa saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u yaa nuɔŋo‑i.» \v 30 Yesu wuɔ waŋ-ma kuola-mɛi baa-ba wuɔ ba baa yaŋ ma hel molo nu-ma. \s1 Yesu kaal u mulĩɛma‑i \r (Matie 16.21-28; Like 9.22-27) \p \v 31 A doŋ huɔŋgu faŋgu-na, Yesu wuɔ doŋ tuɔ piiye u pigãaŋ u *hãalãbiemba‑i wuɔ *Moloŋ-Biɛŋo ka mulĩɛŋ da dɛi! Nelle bĩncuɔmba‑i, baa *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i, a naara *ãnjĩnamma pigãataamba ka cĩina-yuɔ aa ko-yo. Ŋga da ba ko-yo, u ka ce yinni hãi hĩɛma-na, siɛliŋ-yiiŋgu‑i u ka sire hel jo. \v 32 Yesu wuɔ waaŋ nel daama‑i kaala-mɛi baa-ba. Piɛr wuɔ bĩ-yo ba kã ba deŋ ka tuɔ waŋ baa-yo wuɔ: «Itie, baa ta ŋ piiye dumaa, ku saa fa.» \v 33 Yesu wuɔ miɛl ne u hãalãbiemba‑i aa naa gbɛ̃ Piɛr wuɔ: «*Sitãni, kã ŋ halaŋ mi caaŋ-nu! Ŋ kusũŋ-maama‑i Diiloŋ-maama sĩ, nelbilieŋ-maama.» \p \v 34 Ku huoŋgu-na, wuɔ bĩ nuɔmba‑i baa u hãalãbiemba‑i ji tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Nuɔni maŋ da ŋ ta ŋ taara ŋ nyaanu-miɛ, ŋ saaya ŋ cĩina ŋ fɛrɛ, aa ŋ saaya ŋ siɛ mulĩɛma‑i baa kuliiŋgu‑i. \v 35 Umaŋ duɔ tuɔ kaal baa u yuŋgu yoŋ, u ka kɔsuɔŋ u fɛrɛ, ŋga umaŋ duɔ tuɔ kɔsuɔŋ u fɛrɛ mɛi maama-na baa *Neldɔdɔlma maama-na, kutieŋo ka da cicɛ̃lma maŋ siɛ ji tĩ dede. \v 36 Nɛliɛŋ nuɔ, da ŋ da ŋ yufieŋ-niini‑i hiere miwaaŋo-na aa ka caa, yuŋ haku‑i dii-kuɔ? \v 37 Nɛliɛŋ nuɔ, ŋ gbãa sãa ŋ yuŋgu‑i baa bige‑i Diiloŋo wulaa? \v 38 Na saa da, fiɛfiɛ ku nuɔmba saa fa, ba jɛ̃naamba sa ku. Umaŋ duɔ tuɔ ce senserre bɛi u sa taara ba suɔ wuɔ mɛi wuoŋo, u sa bi taara u waŋ mi maama‑i baa-ba, Moloŋ-Biɛŋo duɔ ji jo baa u To fɔ̃ŋgũɔ‑i baa *dɔrpɔpuɔrbiemba‑i, u ka bi ce senserre baa kutieŋo maama‑i.» \c 9 \nb \v 1 Aa naa cira: «Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Banamba dii na hɔlma-na bande‑i-na, ba ka da *Diiloŋ-bãaŋgu‑i aa suɔ da ba ku. Diiloŋo ka ce u bãaŋgu‑i baa fɔ̃ŋgũɔ.» \s1 Yesu birii u deŋ birma \r (Matie 17.1-13; Like 9.28-36) \p \v 2 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i, yinni niediei temma cor, wuɔ ce fuɔ baa Piɛr, baa Sake a naara Nsãa ba kã ba deŋ ka nyugũŋ tãnujaataama naŋo-na. Ba'a ba ne da Yesu birii u deŋ birma. \v 3 U joŋgorbaa-ba birii baapiɛlmba ta ba caa da kpoikpoi; halle molo siɛ gbãa ce bĩŋkũŋgu pusũŋ dumaaŋo-na. \v 4 *Hãalãbieŋ ba'a ba tiraa ne, a da *Eli baa *Moisi ba caraaya-bɛi ta ba piiye baa Yesu‑i. \v 5 Piɛr wuɔ gbɛ̃ Yesu‑i wuɔ: «Hãalãtie, i jomma faa bande‑i-na dɛ! Ŋ sa yaŋ i ce gbuganni siɛi wɛi? Ku diei naŋ kũŋgu, ku diei Moisi kũŋgu, aa ku diei kũŋgu naŋgu‑i Eli kũŋgu.» \v 6 Korma'i naa bilaa Piɛrbaa-ba‑i a ce u tuɔ piiye dumaa u yuŋ-nu u sa suɔ uŋ waŋ mamaŋ. \v 7 Duherru nandu jo ji cĩnnu-bɛi. Baa nu molo piiye du huɔŋga-na wuɔ: «Mi Biɛŋo yaa daayo‑i; u maama sa suɔ aa dɔlnu-miɛ, taa na nu u nuŋgu‑i.» \v 8 Hãalãbiemba wuɔra ne terni-na hiere ba saa da moloŋo baa Yesu‑i. \p \v 9 Baŋ juɔ ta ba hiire tãnuŋgu-na, Yesu wuɔ waŋ-ma kuola-mɛi baa-ba wuɔ *Moloŋ-Biɛŋ duɔ saa sire hel kuomba hɔlma-na, ba baa waŋ nel daama‑i baa moloŋo! \v 10 Hãalãbiemba siɛ aa ta ba yuu ba-naa wuɔ: «A sire hel kuomba hɔlma-na, ku yuŋgu yaa wuɔ niɛ?» \p \v 11 Baŋ kaa hi yaaŋga‑i, baa yuu Yesu‑i wuɔ: «Ma sĩ *ãnjĩnamma pigãataamba ciɛra wuɔ Eli saaya u bir jo igɛ̃na aa Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i wuɔ u ka saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ u suɔ jo kɛ?»\f + \fr 9:11 \ft Malaki (Malachie) 3.23\f* \p \v 12 Yesu wuɔ cira: «Ba saa kar coima; Eli saaya u jo igɛ̃na ji migãaŋ wɛima‑i hiere. Ŋga bige‑i ciɛ Diiloŋ-nelma cira wuɔ: ‹Moloŋ-Biɛŋo ka mulĩɛŋ da dɛi aa ba siɛ ta ba kãŋ-yo?› \v 13 Mi tũnu-nɛi: Eli juɔ tĩ. Uŋ juɔ, nuɔmba ciɛ ba bãaŋgu‑i yuɔ. Diiloŋ-nelmaŋ waaŋ-ma dumaa, ba bi ciɛ-ma dumɛi.» \s1 Yesu duɔnya jĩna naacombiloŋo naŋo-na \r (Matie 17.14-21; Like 9.37-43) \p \v 14 Yesubaa-baŋ hiiriiye ka hi u *hãalãbiemba namba terieŋgu‑i, baa da nuɔmba juɔ ji yu ba caaŋgu-na, aa da *ãnjĩnamma pigãataamba namba juɔ ba ji ta ba fanu ba-naa baa-ba. \v 15 Nuɔmba juɔ'a ba ne da Yesu jo, kuɔ ce-ba gbɛrɛ, baa gbar jãrã-yuɔ ka ta ba jaal-o. \p \v 16 Yesuŋ juɔ ji hi, wuɔ yuu u hãalãbiemba‑i wuɔ: «Na fanu na-naa baa-ba nel hama‑i nuɔ‑i?» \v 17 Naacolŋo naŋo tĩɛ dii nuɔmba-na aa cira: «Hãalãtie, *jĩna naŋo dii mi biɛŋo yuŋgu-na a ce-yo bobo. Mi juɔ baa u yaa‑i ŋ wulaa. \v 18 Duɔ sire-yuɔ terieŋgu terieŋgu, u mal-o. Duɔ mal-o, sãmpugaaru ta du hel u nuŋgu-na, aa ŋ da u wuo u nyiɛni‑i aa kuola da girri. Mi waaŋ baa ŋ hãalãbiemba‑i miɛ ba donya-yuɔ, ba saa gbãa.» \p \v 19 Yesu wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Fiɛfiɛ ku nuɔŋ namaaŋo‑i, na sa hũu nɛliɛŋ maama. Na daa niɛ sĩ mi ka tĩɛna baa-na gbula wɛi? Namaa ji hũu mɛi maama‑i yaku‑i?» Aa naa cira: «Juɔŋ baa naacombiloŋo‑i.» \v 20 Baa ta ta ba kã baa-yo da ba ka hã-yo. Jĩnaŋ kaa cira u ne da Yesu‑i, wuɔ pãŋ bel naacombiloŋo‑i gbuu sagalla-yuɔ. Naacombiloŋ wuɔ hel cii tuɔ bũmallã aa sãmpugaaru ta du hel u nuŋgu-na. \p \v 21 Yesu wuɔ yuu tuoŋo‑i wuɔ: «Jĩna daayo dii-yuɔ ku bãaŋgu cuɔ wɛi?» \p Tuoŋ wuɔ cira: «Uu dii-yuɔ dii u bisãnsĩnniŋ. \v 22 Duɔ ce u ce u suur dãamu-na sisɔ hũmma-na duɔ ko-yo hã-mi. Da ŋ'a ŋ ka gbãa, jande ne Diiloŋo‑i aa ŋ kãyã-yiɛ.» \p \v 23 Yesu wuɔ cira: «Bige‑i ciɛ ŋ'a da miɛ mi ka gbãa? Umaŋ duɔ haa u naŋga‑i Diiloŋo-na, wɛima‑i hiere ma gbãa ce hã kutieŋo‑i.» \p \v 24 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i, naacombiloŋo to wuɔ pãŋ cira: «Mi haa mi naŋga‑i Diiloŋo-na ŋga kãyã-miɛ ni mɛi sĩ kuu dii kpelle.» \p \v 25 Baŋ tĩyãa kufaŋgu-na, nuɔŋ baa ta ba jo ba naara. Yesuŋ daa ba kũɔlãa ba-naa ta ba jo dumaaŋo-na, wuɔ cira: «Jĩna nuɔ, ma'a ŋ'a ŋ gbãŋ ce nuɔmba‑i bobobaa baa tugbentaamba? Cor ŋ hel naacombiloŋo-na, mi sa taara mi tiraa da-ni yuɔ gbula.» \v 26 Jĩna wuɔ kaasĩŋ da gbagaga aa naa gbuu sagalla naacombiloŋo‑i aa suɔ hel-yuɔ. Naacombiloŋ wuɔ galla ŋaa u kuu. Nuɔmba maŋ waa hiere baa da niɛ sĩ u kuu. \v 27 Yesu wuɔ bel u naŋ-na sire-yuɔ u yiɛra u gbeiniŋ. \p \v 28 Yesuŋ juɔ kũŋ baa u hãalãbiemba‑i ba ka waa ba kula‑i, baa yuu-yo wuɔ: «Hãalãtie, bige‑i ciɛ miɛ i saa gbãa donya jĩna daayo‑i?» \p \v 29 Yesu wuɔ cira: «Jĩna daayo temma‑i Diilocãrãlle'i gbãa donya-yuɔ yoŋ.» \s1 Yesu tirii u kuliiŋgu maama‑i \r (Matie 17.22-23; Like 9.43-45) \p \v 30-31 Ku huoŋgu-na, Yesu‑i baa u *hãalãbiemba sire terieŋgu-na a suur *Galile huɔŋga-na ta ba karnu ba kã. Yesu taa u piiye Diiloŋ-nelma‑i u pigãaŋ u hãalãbiemba‑i a ce dumaaŋo-na u saa tuɔ taara molo suɔ ba saaŋgu. U taa u piiye baa-ba wuɔ: «Ba ka bel *Moloŋ-Biɛŋo‑i hã nelbiliemba‑i baa-yo ba ko-yo. Da ba ko-yo, u ka ce yinni hãi yoŋ hĩɛma-na, siɛliŋ-yiiŋgu‑i u ka sire hel jo.» \v 32 Hãalãbiemba saa suɔ u nelma yaaŋga‑i; ŋga ba siɛ bi siɛ yuu-yo. \s1 Hai moloŋo‑i nelbuɔ‑i hãalãbiemba-na? \r (Matie 18.1-5; Like 9.46-48) \p \v 33 Yesubaa-baŋ kaa hi Kafarnamu‑i a suur ba dũŋgu-na, Yesu wuɔ yuu u *hãalãbiemba‑i wuɔ: «Iŋ joŋ hũmelle-na, na taa na fanu na-naa nel hama‑i nuɔ‑i?» \v 34 A ne da hũmelle-na, ba taa ba fanu ba-naa da ba suɔ umaŋ nelbuɔ‑i ba hɔlma-na. Yesuŋ yuu-ba dumaaŋo-na, ba fĩinaŋ ba saa waŋ wɛima. \v 35 Yesu wuɔ bir tĩɛna aa bĩ-ba cĩncieluo ba hãi‑i-na hiere a tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Na hɔlma-na umaŋ duɔ tuɔ taara u waa na yaaŋga-na, kutieŋo saaya u jĩna u fɛrɛ na hieroŋo huoŋ-nu aa tiraa ce u fɛrɛ na maacembiloŋo.» \p \v 36 Uŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ bel bisãmbiloŋo naŋo‑i jo baa-yo ba hɔlma-na. Uŋ juɔ baa-yo, wuɔ tũu-yo aa cira: \v 37 «Umaŋ duɔ bel bisãmbiloŋ daayo temma‑i fafamma mɛi maama-na, kuu dii ŋaa u bilaa mɛi fɛrɛ yaa‑i, aa umaŋ duɔ bel muɔŋo‑i fafamma, kuu dii ŋaa kutieŋo bilaa umaŋ puɔraa-mi.» \s1 Umaŋ duɔ saa bigãaŋ-ye, uu dii baa-ye \r (Like 9.49-50) \p \v 38 Ku huoŋgu-na, Nsãa wuɔ cira: «Hãalãtie, i daa naacolŋo naŋo gbuuse-niɛ aa tuɔ donya *jĩnabaa-ba‑i, miɛ ne da u sa nyaanu-niɛ baa miɛŋo‑i i ce u yaŋ.» \p \v 39 Yesu wuɔ cira: «Baa na cie-yo. Na saa da, molo siɛ gbãa gbuuse-miɛ a ce gbɛrɛ-wɛima aa tiraa bir bĩ mi yebabalande‑i terduɔŋgu faŋgu-na. \v 40 Umaŋ duɔ saa bigãaŋ-ye, uu dii baa-ye. \v 41 Aa umaŋ duɔ ne muɔŋo‑i aa hã-na hũmma‑i na nyɔŋ wuɔ *Kirsa baaŋ namaa, da ku fiɛ waa ciyufelle yoŋ, coima saa fa, kutieŋo siɛ naa u daluɔ‑i Diiloŋo wulaa.» \s1 Kunaŋgu bɔyaa kunaŋ-na \r (Matie 18.6-9; Like 17.1-2) \p \v 42 «Bisãlmba maŋ hũyãa mɛi maama‑i, umaŋ duɔ guɔl unaŋ gbeini bɛi Diiloŋ-hũmelle-na, sũlma haraa kutieŋo-na. Kumaŋ ka haa-yuɔ, kuɔ baa naa to namɛlle u nuoŋgu-na aa sɛ-yo dii-yo nuoraaŋ-nu, kuu naa ce bɔlbɔl yuɔ. \v 43 Da ŋ da ŋ naŋga dii-ni kuubabalaaŋgu cemma-na, kar-ka ŋ nanna. Da ŋ suur Diiloŋ-nelle-na baa naŋga diei, ku bɔyaa ba da ba ka caa-ni baa ŋ nammu‑i mu hãi‑i-na. [ \v 44 Jĩamba maŋ wuyaaŋ nuɔmba‑i terieŋgu-na ba sa ku, aa ku dãamu sa dĩŋ.] \v 45 Da ŋ da ŋ gboluoŋgu dii-ni kuubabalaaŋgu cemma-na, kar-ku ŋ nanna. Da ŋ suur Diiloŋ-nelle-na baa gboluoŋgu diei, ku bɔyaa ba da ba ka caa-ni baa ŋ gbeini‑i ni hãi‑i-na. [ \v 46 Jĩamba maŋ wuyaaŋ nuɔmba‑i terieŋgu-na ba sa ku, aa ku dãamu sa dĩŋ.] \v 47 Da ŋ da ŋ yufelle dii-ni kuubabalaaŋgu cemma-na, hiel-de ŋ nanna. Da ŋ suur *Diiloŋ-nelle-na baa yufelle diei, ku bɔyaa ba da ba ka caa-ni baa ŋ yufieŋa‑i a hãi‑i-na. \v 48 Jĩamba maŋ wuyaaŋ nuɔmba‑i terieŋgu-na ba sa ku, aa ku dãamu sa dĩŋ. \p \v 49 «Na saa da, dãamu ka dii dãmma yiɛ hiere. \p \v 50 «Dãmma‑i bĩŋkũfafaaŋgu; ŋga da ma ji saara, namaa gbãa ce-ma niɛ ma tiraa ce kpɛ̃nnɛ? Diyaaŋ dãmma na fɛrɛŋ nuɔ aa na bel na-naa fafamma.» \c 10 \s1 Ãnsorre bɔrɔmmaŋ-kũŋgu‑i \r (Matie 19.1-12; Like 16.18) \p \v 1 Ku huoŋgu-na, Yesubaa-ba sire terieŋgu-na a kã *Yude, kã ka waa dii *Yurdɛ̃ bomborma namma-na. Nuɔmba tiraa kũɔl ba-naa kã u wulaa. Wuɔ doŋ tuɔ piiye Diiloŋ-nelma‑i u pigãaŋ-ba ŋaa uŋ cemmaŋ dumaa koko. \v 2 *Farisĩɛbaa-ba namba ta ba taara ba cure-yuɔ baa nelma‑i, baa piɛ a yuu-yo wuɔ: «A saa baa miɛ Diiloŋ-hũmelle‑i, nɛliɛŋ nuɔ ŋ gbãa nanna ŋ ciɛŋo‑i wɛi?» \p \v 3 Yesu wuɔ bir yuu-ba wuɔ: «*Moisi hãa-na hama‑i wuɔ na ta na ce?» \p \v 4 Baa cira: «Moisi hãa-ye hũmelle‑i wuɔ i gbãa tiɛ nanna i caamba‑i; ŋga da ŋ'a ŋ nanna-yuɔ ŋ nyɛgɛ̃ŋ sɛbɛ ŋ hã-yo igɛ̃na umaŋ pigãaŋ wuɔ na ãnsorre buɔra.» \p \v 5 Yesu wuɔ cira: «Moisi daa na tũnni sa nu ku'i ciɛ u nyɛgɛ̃ŋ mafamma‑i hã-na. \v 6 Da ma'i sĩ Diiloŋ uŋ'a u jĩna miwaaŋo‑i \qt u maa biɛŋo baa ciɛŋo.\qt* \v 7 \qt A ce dumaaŋo-na, bibiɛŋo ka yaŋ u bĩncuɔmba‑i aa waa baa u ciɛŋo\qt* \v 8 \qt ba gbonu ce kuuduɔŋgu.\qt*\f + \fr 10:8 \ft Miwaaŋo jĩnammaŋ-sɛbɛ (Genèse) 2.24\f* Da ba waa dumaaŋo-na, ba sa tiraa kãŋ-ba nuɔmba hãi, ba kãŋ-ba ŋaa nelduɔŋo. \v 9 Terieŋgu faŋgu-na, Diiloŋ duɔ gbonu kumaŋ, nelbilo saa saaya u bɔrɔ-kuɔ.» \p \v 10 Baŋ juɔ kũŋ cĩiŋgu-na, u *hãalãbiemba tiraa sire nel daama‑i ta ba yuu-yo. \v 11 Yesu wuɔ cira: «Umaŋ duɔ nanna u ciɛŋo‑i aa jã unaŋo, kutieŋo ciɛ *fuocesĩnni, u cãlãa cɛdĩɛlãŋo‑i. \v 12 Ciɛŋo maŋ duɔ bi hel u bɔlɔ wulaa aa kã ka soŋ yaŋga naŋga, ciɛŋo faŋo ciɛ fuocesĩnni'i dumaaŋo-na.» \s1 Yesu cãarã Diiloŋo‑i hã bisãmbiemba namba \r (Matie 19.13-15; Like 18.15-17) \p \v 13 Ku huoŋgu-na, baa jo baa bisãmbiemba namba‑i Yesu wulaa wuɔ u ji haa u nammu‑i bɛi a cãrã Diiloŋo‑i hã-ba. U *hãalãbiemba sire ta ba nuola bamaŋ juɔ baa-ba. \v 14 Ku saa dɔlnu Yesu‑i, wuɔ tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Yaaŋ bisãlmba ta ba jo mi wulaa, baa na cie-ba. Bamaŋ dii bafamba temma‑i, *Diiloŋ-nelle dii bafamba diele‑i. \v 15 Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Umaŋ duɔ u saa siɛ *Diiloŋ-nellentesĩnni‑i ŋaa bisãlãaŋo, kutieŋo siɛ gbãa suur *Diiloŋ-nelle-na.» \v 16 Ku huoŋgu-na, wuɔ tũu bisãlŋ daaba‑i aa haa u nammu‑i bɛi aa cãrã Diiloŋo‑i hã-ba. \s1 Wɛiŋo naŋ maama \r (Matie 19.16-30; Like 18.18-30) \p \v 17 Ku huoŋgu-na, Yesu‑i baa u *hãalãbiemba sire biɛ hũmelle‑i ta ba kã. Naacolŋo naŋo gbar jo ji dũuna Yesu yaaŋga-na aa cira: «Hãalãtiefɛfɛi, mi saaya mi ce bige‑i da mi gbãa da cicɛ̃lma maŋ sa tĩɛŋ dede‑i?» \p \v 18 Yesu wuɔ cira: «Bige‑i ciɛ ŋ ta ŋ bĩ-mi nelfɛfɛiŋ muɔ? Da ma hel Diiloŋo-na, nelfɛfɛiŋo dii wɛi? \v 19 Diiloŋ uŋ'a i tiɛ wuɔ hũmieŋa maŋ, ma sĩ ŋ suɔ-ya kɛ? \qt ‹Baa ko nɛliɛŋo, baa ce *fuocesĩnni‑i, baa cuo, baa kar coima ŋ haa moloŋ-na,\qt* baa du moloŋo, \qt ta ŋ dii ŋ to‑i baa ŋ nyu‑i ba nuŋgu‑i.›\qt*\f + \fr 10:19 \ft Helmaŋ-sɛbɛ (Exode) 20.12-17\f*» \p \v 20 Naacolŋ wuɔ cira: «Hãalãtie, mi duɔŋ dii mi bisãnsĩnniŋ ta mi ce mafamma‑i hiere.» \p \v 21 Uŋ piiye dumaaŋo-na, u maama gbuu pãŋ dɔlnu Yesu‑i; wuɔ ne-yo aa naa cira: «Ma tĩyãa ma diei: Kã ŋ ka suor ŋ nagãŋ-niini‑i hiere aa ŋ cal gbeiŋa faŋa‑i ŋ hã sũntaamba baa-ya, ku yaa ŋ ka ce wɛiŋ nuɔ dɔrɔ‑i-na. Da ŋ ce mafamma‑i, ŋ jo ŋ ji ta ŋ nyaanu-miɛ.» \v 22 Naacolŋ daayo naa silaa waa wɛiŋo cor. Yesuŋ juɔ waŋ mafamma‑i, wuɔ pãŋ vãa u yaaŋga‑i aa ta. \v 23 Uŋ taa, Yesu wuɔ wuɔra ne u hãalãbiemba‑i aa cira: «Kumaŋ ka ce wɛiŋo duɔ gbãa suur *Diiloŋ-nelle-na kuu dii kpelle.» \p \v 24 Nel daama cu u hãalãbiemba hɔmmu‑i. Yesu wuɔ tiraa tir-ma wuɔ: «Mi jɛ̃naaŋ namaa, Diiloŋ-nelle suurma dii kpelle dɛ! \v 25 Na suyaa wuɔ nyɔgɔ̃mɛ duɔ gbãa cor misɛ̃nɛ-fuoŋgu-na kuu dii kpelle dɛ! Ŋga wɛiŋo duɔ gbãa suur Diiloŋ-nelle-na kufaŋgu dii kpelle yaŋ.» \p \v 26 Nel daama migãaŋ cu u hãalãbiemba hɔmmu‑i. Baa ta ba yuu ba-naa wuɔ: «Dumaaŋo-na, hai moloŋo‑i ka gbãa kor?» \p \v 27 Yesu wuɔ ne-ba aa cira: «Nelbiliemba wulaa ma siɛ gbãa ce, ŋga wɛima sa yar Diiloŋo‑i.» \p \v 28 Piɛr wuɔ cira: «Hãalãtie, aa miɛ maŋ naana i wɛima‑i hiere aa tiɛ nyaanu-niɛ fuɔ?» \p \v 29 Yesu wuɔ cira: «Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Umaŋ duɔ ta aa yaŋ u dumɛlle‑i, u hãmba‑i, u mɔlbaa-ba‑i, u tũɔbaa-ba‑i, u nyu‑i, u to‑i, u bisãlmba‑i, sisɔ u sonni‑i mɛi maama-na baa *Neldɔdɔlma maama-na, \v 30 kutieŋ uŋ ka da nimaŋ hĩɛma-na bande‑i-na, ni ka maar uŋ taa aa yaŋ nimaŋ sɔmma komuɔŋa ndii. U ka da dumiɛŋa‑i, hãmba‑i, mɔlãamba‑i, nyunaamba‑i, bisãlmba‑i, sonni‑i, aa bi da mulĩɛma‑i naara. Aa bisĩnuɔ‑i-na, u ka da cicɛ̃lma maŋ sa tĩɛŋ dede‑i. \v 31 Na saa da, bamaŋ taa yaaŋga fiɛfiɛ‑i-na, ba bɔi ka bir waa huoŋ-nu, aa bamaŋ dii huoŋgu-na fiɛfiɛ‑i-na, ba bɔi ka ta yaaŋga.» \s1 Mamaŋ dii ta ma cie Yesu‑i Yerusalɛmu‑i-na \r (Matie 20.17-19; Like 18.31-34) \p \v 32 Ku huoŋgu-na, Yesubaa-ba ji sire ta ba kã *Yerusalɛmu. Yesu wuɔ ta nuɔmba yaaŋ-na hiere. Baŋ kãŋ dumaaŋo-na, korma doŋ ta ma da u *hãalãbiemba‑i baa bamaŋ naa cuu ba huoŋ-nu hiere. Yesu wuɔ bĩ u hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baamba‑i ba deŋ ka tuɔ piiye baa-ba wuɔ: \v 33 «Na daa iŋ kãŋ Yerusalɛmu-na kɛ? Diɛ kã, ba ka bel *Moloŋ-Biɛŋo‑i hã *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa *ãnjĩnamma pigãataamba‑i baa-yo. Da ba hã-ba baa-yo, ba ka cira wuɔ u saaya komma aa bir-o hã *niɛraamba‑i baa-yo \v 34 ba nyɛ-yo sũlma aa tu taalni yuɔ aa muo-yo aa suɔ ko-yo. Da ba ko-yo, u ka ce yinni hãi hĩɛma-na, siɛliŋ-yiiŋgu‑i u ka sire hel jo.» \s1 Sebede bɛmbaŋ muyaa ba natiɛŋa Yesu‑i-na \r (Matie 20.20-28) \p \v 35 Ku huoŋgu-na, Sebede bɛmba maŋ waa baa Yesu‑i, ba taa ba bĩ unaŋo‑i Sake aa bĩ unaŋo‑i Nsãa, baa piɛ Yesu caaŋ-nu ka cira: «Hãalãtie, i juɔ diɛ ji cãrã bĩŋkũŋgu naŋgu ŋ wulaa, jande baa yagar.» \p \v 36 Yesu wuɔ yuu-ba wuɔ: «Na'a mi ce bige‑i hã-na?» \p \v 37 Baa cira: «I taara da ŋ ji waa ŋ fɔ̃ŋgũɔ‑i-na, ŋ yaŋ miɛŋo‑i, u diei tĩɛna ŋ nadieyaŋga-na aa u diei bi tĩɛna ŋ nanyuɔyaŋga-na.» \p \v 38 Yesu wuɔ cira: «Na saa suɔ naŋ cãrãŋ kumaŋ dɛ! Yaahuolo maŋ ka haa-miɛ na ka siɛ u temma haa-nɛi wɛi? Na ka siɛ mulĩɛŋ mɛi temma‑i wɛi?» \p \v 39 Baa cira: «Ũu, i ka siɛ.» \p Yesu wuɔ cira: «Yaahuolo maŋ ka haa-miɛ, baa mulĩɛma maŋ ka bi haa-miɛ, ni ka bi haa-nɛi ninsoŋo. \v 40 Ŋga mɛi siɛ gbãa pã nuŋgu wuɔ mɛlŋo'i ka tĩɛna mi nadieŋga-na aa mɛlŋo'i ka tĩɛna mi nanyuɔŋgu-na. Muntĩɛnammu fammuŋ tigiiŋ ta mu cie bamaŋ, ba yaa ka da-mu.» \p \v 41 Ba nahãalãbieŋ cĩncieluo baambaŋ juɔ nu nel daama‑i, ba hɔmmu pãŋ du baa-ba. \v 42 Yesu wuɔ bĩ-ba hiere a ji tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Na suyaa wuɔ fãamaambaa-ba ce hãlmaaŋgu baa ba fãamaansĩnni‑i aa nelbɔ̃mbɔ̃mbaa-ba ta ba haa fɔ̃ŋgũɔ‑i nuɔmba-na. \v 43 Ŋga ku saa saaya ku waa dumaa namaa na wulaa. Umaŋ duɔ tuɔ taara u waa nelbuɔ‑i na hɔlma-na, kutieŋo saaya u ce u fɛrɛ na maacembiloŋo; \v 44 aa umaŋ duɔ tuɔ taara yaaŋga‑i, kutieŋo saaya u ce u fɛrɛ na kɔriɛŋo. \v 45 Na saa da, *Moloŋ-Biɛŋo juɔ kufaŋgu jomma yaa‑i hĩɛma-na duɔ ji cãa nuɔmba‑i aa pã u fɛrɛ duɔ sãa ba bɔi yunni; u saa jo ba da ba ji cãa-yo.» \s1 Yesu puurii Bartime yufieŋa‑i \r (Matie 20.29-34; Like 18.35-43) \p \v 46 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ kã ka hi Yeriko. A ne da nelpũŋgu naŋ temma taa ku nyaanu-yuɔ a naara u *hãalãbiemba‑i. Baŋ juɔ ta ba hel Yeriko‑i-na da ba ta, yiroŋo naŋo waa tĩɛna hũmelle tũŋgu-na tuɔ cãrã. Ba taa ba bĩ-yo Bartime aa bĩ u to‑i Time. \v 47 Yiroŋ daa uŋ nuɔ nuɔmba piiye ba cor, wuɔ yuu. Baa cira wuɔ Nasarɛtitaaŋ Yesu yaa curaaŋ. Wuɔ pãŋ sire tuɔ fara u bĩ da gbagaga wuɔ: «Yesu, *Davidi hãayɛ̃lŋ nuɔ, jande ce hujarre miɛ!» \v 48 Uŋ faraŋ u bĩ dumaaŋo-na, nuɔmba bɔi baa yaŋ aa ta ba nuola-yuɔ wuɔ u budii. Wuɔ migãaŋ dii kunaŋgu naara wuɔ: «Davidi hãayɛ̃lŋ nuɔ, jande ce hujarre miɛ!» \v 49 Yesu wuɔ yiɛra aa naa cira: «Bĩɛŋ u jo.» \p Baa cira: «U bĩ-ni, fɛ̃ ŋ huɔŋga‑i aa ŋ sire ŋ kã.» \v 50 Yiroŋ wuɔ pãŋ nanna u joŋgoruo‑i aa tie sire ta tuɔ kã. \v 51 Uŋ kaa hi, Yesu wuɔ yuu-yo wuɔ: «Ŋ taara mi ce bige‑i hã-ni?» \p Wuɔ cira: «Hãalãtie, mi taara ŋ puur mi yufieŋa‑i.» \p \v 52 Yesu wuɔ cira: «Kã! Niŋ haa ŋ naŋga‑i miɛ, ŋ kuraa.» Terduɔŋgu faŋgu-na, naacolŋo yufieŋa pãŋ puur. Wuɔ cu Yesu huoŋ-nu ba ta ba kã. \c 11 \s1 Yesu suurma‑i Yerusalɛmu‑i-na \r (Matie 21.1-11; Like 19.28-40; Nsãa 12.12-19) \p \v 1 Yesubaa-baŋ kaa ta ba piɛ *Yerusalɛmu‑i, a saanu baa nilɛiŋa naŋa hɔlma‑i, dii *Olivi-tibinni-tãnuŋgu-na, ba bĩ dinande‑i Betifage aa bĩ dinande‑i Betani. Yesu wuɔ waŋ baa u *hãalãbiemba hãi wuɔ: \v 2 «Kãaŋ nelle maŋ i yaaŋga-na daade‑i, na suurma‑i, na ka da ba vaa kakũmbiloŋo naŋo, molo saa nyugũŋ-yuɔ dede. Na fir-o na jo baa-yo. \v 3 Umaŋ duɔ yuu-na, na cira: ‹Itieŋo yaa wuɔ i ji fir-o ka hã-yo; wuɔ u ka bir jo baa-yo fiɛfiɛ.›» \p \v 4 Baa kã ka bi da ba vaa kakũmbiloŋo naŋo‑i dumɛlle nande yaaŋga-na; hũmelle tũŋgu-na. Baa ture ta ba fir-o. \v 5 Nuɔmba waa, banamba ta ba piiye baa-ba wuɔ: «Haba‑i daaba‑i! Na ce bige‑i dumaaŋo-na?» \v 6 Yesuŋ waaŋ mamaŋ baa-ba, baa bi waŋ ma yaa‑i baa-ba. Baŋ piiye dumaaŋo-na, baa yaŋ ba ta baa-yo. \p \v 7 Baŋ kãa baa-yo, baa hiel ba joŋgorbaa-ba‑i haa u huoŋgu-na aa Yesu wuɔ nyugũŋ tĩɛna-yuɔ. \v 8 Nuɔmba fɔ̃ŋgũɔ baa hiel ba joŋgorbaa-ba‑i fara-bɛi hũmelle-na Yesu tuɔ wuɔ ba dɔrɔ u kã. Banamba kar fiɛlu ta ba jĩna. \v 9 Bamaŋ waa u yaaŋga-na baa u huoŋgu-na hiere baa ta ba piiye da gbagaga wuɔ: \q1 «Diiloŋo temma si dii. \q1 \qt Itieŋ uŋ saaŋ umaŋ jo, Diilo baa-yo!\qt*\f + \fr 11:9 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 118.25-26\f* \q1 \v 10 I bĩncɔiŋo‑i *Davidi fɔ̃ŋgũɔ temma yaa juɔŋ! \q1 Diilo migãaŋ-yo hã-ye. \q1 Dɔrwuoŋo temma si dii!» \p \v 11 Yesuŋ kaa suur Yerusalɛmu‑i-na, wuɔ kã *Diilodubuɔ‑i-na ka wuɔra ne kumaŋ ciɛŋ hiere. Bãaŋgu naa tĩ tĩ, wuɔ ta baa u hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baamba‑i a kã Betani. \s1 Yesu ciɛ yensãaŋgu naŋgu kuol \r (Matie 21.18-19) \p \v 12 Ku cuo kaala‑i-na, Yesubaa-ba sire Betani‑i-na ta ba kã *Yerusalɛmu‑i-na, a ne da nyulmu waa Yesu‑i-na. \v 13 Ba kaa hi hɔlma namma‑i, wuɔ da *yensãaŋgu naŋgu fiɛlu gbu caa da fafamma ŋaa ku maaŋ, a ne da ku mammaŋ-huɔŋgu'i saa waa huɔŋgu faŋgu-na. Yesu wuɔ haar duɔ ka ne sĩ u ka da bieŋa kuɔ. Uŋ kaa piɛ, wuɔ da fiɛgbãŋgbãŋlãndu yoŋ du kula. \v 14 Wuɔ gbɛ̃ yensãaŋgu‑i u *hãalãbiemba yufelle-na wuɔ: «Ma bãlãa nyuŋgo; naŋ cɛraa ŋ ji maŋ bieŋa hã molo wuo.» \s1 Yesu duɔnya torgociraamba‑i hiel-ba Diilodubuɔ‑i-na \r (Matie 21.12-17; Like 19.45-48; Nsãa 2.13-22) \p \v 15 Yesubaa-baŋ kaa hi *Yerusalɛmu‑i, wuɔ kã *Diilodubuɔ‑i-na ka donya niisuornintaamba‑i baa niisãanintaamba‑i hiere hiel-ba. Aa kã ka tisĩŋ gbeihortaamba taabalebaa-ba‑i nanna, aa sɛ bamaŋ suoraaŋ nɔnsɔr ba huriimba‑i ba titiɛŋa‑i nanna, \v 16 aa cie-ba wuɔ molo baa suur baa kuusuorŋgu Diilodubuɔ dumɛlle-na. \v 17 Uŋ ciɛ mafamma‑i, wuɔ biɛ Diiloŋ-nelma‑i tuɔ piiye u pigãaŋ-ba wuɔ: «Ma nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \qt ‹Ba ka ta ba bĩ mi dũŋgu‑i nilɛiŋa‑i hiere a Diilojaaldũŋgu.›\qt*\f + \fr 11:17 \ft Isayi (Ésaïe) 56.7\f* Ma sĩnni niɛ namaa ce-ku cuo ba terieŋgu?» \v 18 Nel daama kã ka hi *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa *ãnjĩnamma pigãataamba‑i. Baa pãŋ ta ba taara-yuɔ baa komma. A ne da u nelma taa ma suurnu nuɔmba‑i ma cor, a ce dumaaŋo-na ba taa ba kãalã-yuɔ. \v 19 Bãaŋguŋ juɔ suur huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, Yesu‑i baa u *hãalãbieŋ baa hel nelleŋ-huɔŋga-na. \s1 A haa ŋ naŋga‑i Diiloŋo-na ku fa wɛima \r (Matie 21.20-22) \p \v 20 Ku cuo kaala‑i-na, Yesu‑i baa u *hãalãbiemba naar sire biɛ hũmelle‑i. Baŋ kaa hi *yensãaŋgu terieŋgu‑i, ba'a ba ne da ku kuolaa baa ku yuŋgu‑i hiere. \v 21 Mamaŋ ciɛ cor hiere ba kãmma-na *Yerusalɛmu‑i-na, maa tĩɛnu Piɛr. Wuɔ tuɔ piiye baa Yesu‑i wuɔ: «Hãalãtie, ne, niŋ waasaaŋ yensãaŋgu maŋ, ku kuolaa hiere.» \p \v 22 Yesu wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Haaŋ na naŋga‑i Diiloŋo-na. \v 23 Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Da na haa na naŋga‑i Diiloŋo-na, na gbãa gbɛ̃ tãnuŋ daaku‑i wuɔ: ‹Juur ŋ halaŋ bande‑i-na ŋ ka suur nuoraaŋgu-na›, aa ma bi ce. Ŋga naŋ waaŋ mamaŋ, da na saa hũu-ma wuɔ ma gbãa ce, ma siɛ bi ce. \v 24 Ku'i ciɛ mi ta mi piiye baa-na miɛ: Da na ta na cãrã kumaŋ Diiloŋo wulaa, na saaya na hũu-ma wuɔ na daa ku bĩŋkũŋgu‑i tĩ. Da na hũu-ma, ku yaa Diiloŋo ka hã-na baa-ku. \v 25 Aa da ŋ'a ŋ cãrã Diiloŋo‑i, a ji ne da molo cãlãa-ni, ce kutieŋo‑i jande aa ŋ hiel-ma ŋ huɔŋga-na, ku yaa nuɔ niŋ ciɛ mamaŋ, na To maŋ dɔrɔ‑i-na u ka bi ce-ni jande aa hiel-ma u huɔŋga-na. [ \v 26 Ŋga da na'a na sa hiel nuɔŋ-maama‑i na hɔmmu-na, na To maŋ dɔrɔ‑i-na, u siɛ bi hiel namaa maama‑i u huɔŋga-na.]» \s1 Hai hãa Yesu‑i hũmelle‑i u tuɔ ce u maacemma‑i? \r (Matie 21.23-27; Like 20.1-8) \p \v 27 Yesubaa-baŋ kaa hi *Yerusalɛmu‑i, baa kã *Diilodubuɔ‑i-na. Yesu wuɔ tuɔ wuɔra u bĩŋ dumɛlleŋ-huɔŋga-na. *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i, baa *ãnjĩnamma pigãataamba‑i a naara nelle bĩncuɔmba sire jo u wulaa \v 28 ji yuu-yo wuɔ: «Niŋ ceŋ mamaŋ daama‑i, hai moloŋo‑i hãa-ni hũmelle‑i ŋ ta ŋ ce-ma?» \p \v 29 Yesu wuɔ cira: «Mi ka bi yuu-na baa nelma diei, da na siɛ-mi, mi ka pigãaŋ-na umaŋ hãa-mi hũmelle‑i.» \v 30 Aa naa yuu-ba wuɔ: «Hai moloŋo‑i naa puɔr Nsãa jo ji tuɔ *batiseŋ nuɔmba‑i? Diiloŋo'i naa puɔr-o waa nelbiliemba'i naa puɔr-o?» \v 31 Baa doŋ ta ba piiye baa ba-naa wuɔ: «Diɛ cira Diiloŋo'i puɔraa-yo, u ka cira: ‹Naŋ suyaa-ma dumaaŋo-na bige‑i ciɛ na saa hũu u nelma‑i?› \v 32 I siɛ bi siɛ cira nelbiliemba'i puɔraa-yo.» Nuɔmba‑i hiere baa suyaa wuɔ Nsãa waa *Diilopɔpuɔrbiloŋo, da ŋ da ba ciɛra nelbiliemba'i puɔraa-yo, maacemma haraa-bɛi. \v 33 Baa naa ba cira: «I saa suɔ moloŋo maŋ naa puɔr-o.» \p Yesu wuɔ bi cira: «Muɔ mi siɛ bi pigãaŋ-na umaŋ hãa-mi hũmelle‑i mi ta mi ce miŋ ceŋ mamaŋ daama‑i.» \c 12 \s1 Suontieŋo naŋo baa u maacenciraamba \r (Matie 21.33-46; Like 20.9-19) \p \v 1 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ biɛ gbãnɛini tuɔ naŋ baa-ba wuɔ: «Naacolŋo naŋo diyaa *ɛrɛsɛ̃-suoŋgu aa kalla-kuɔ. Uŋ kalaaya-kuɔ, u hĩŋ fuoŋgu ba da ba ta ba kãmal ɛrɛsɛ̃‑i, aa ce felge ba ta ba nyugũŋ ba niya suoŋgu‑i. Uŋ ciɛ mafamma‑i, u biɛ maacenciraamba jĩna-kuɔ aa ta kã nelle. \p \v 2 «Tibibieŋa karmaŋ juɔ hi, wuɔ puɔr u maacembiloŋo naŋo‑i maacenciraamba wulaa, wuɔ u ji hũu fuɔ yufelle‑i ka hã-yo. \v 3 Maacembiloŋ uŋ juɔ, maacenciraamba bel-o muo-yo aa bir-o ba saa hã-yo bĩŋkũŋgu. \v 4 U tiraa puɔr maacembiloŋo naŋo ba wulaa. Baa muo ufaŋo‑i kaasĩnya-yuɔ aa naa tuora-yuɔ. \v 5 U tiraa puɔr maacembiloŋo naŋo ba wulaa. Baa ko ufaŋo‑i. Ba muyaa ba fɔ̃ŋgũɔ aa ko ba fɔ̃ŋgũɔ. \v 6 Maacembiemba ji tĩ suontieŋo wulaa aa ku tĩɛ u bɛduɔla yaa‑i. U cira: ‹Fiɛfiɛ fuɔ, mi ka puɔr mi bɛduɔla yaa ba wulaa. Fuɔ duɔ kã, ba ka kãŋ-yo.› Aa ce bɛpolŋo sire ta. \v 7 Maacenciraambaŋ juɔ'a ba ne da bɛpolŋo jo, baa ta ba piiye baa ba-naa wuɔ: ‹Ciiluwuotieŋo yaa juɔŋ daayo, yaaŋ duɔ jo i ko-yo aa ciiluŋgu ce miɛ kũŋgu.› \v 8 Ba siire ku yaa nuɔ‑i, naacombiloŋ uŋ hii, a bel-o ko-yo, aa hel baa-yo suoŋgu-na ka nanna.» \p \v 9 Yesu wuɔ cira: «Namaa wulaa, suontieŋ daa u ka ce bige‑i fiɛfiɛ‑i-na? U ka jo ji ko maacenciraaŋ daaba‑i aa hã banamba baa suoŋgu‑i. \v 10 Na saa kalaŋ nel daama‑i Diiloŋ-nelma-na wɛi wuɔ: \q1 ‹\qt Dũmarãambaŋ cĩinaana kpãŋkpara maŋ,\qt* \q1 \qt u yaa juɔ bella dũŋgu‑i.\qt* \q1 \v 11 \qt Ku ciɛ nerma miɛ i wulaa.\qt* \q1 \qt Itieŋo yaa wuɔ ma ce dumaaŋo-na.›\qt*\f + \fr 12:11 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 118.22-23\f*» \p \v 12 *Yuifu ba yuntaamba pãŋ suɔ wuɔ Yesu naaŋ gbãnalãaŋ daaku‑i hã ba yaa‑i. Baa ta ba taara ba bel-o. A ne da ba taa ba kãalã nuɔmba‑i, baa naa ba yaŋ-yo aa ta. \s1 Nampo saaya u pã hã jãmatigi‑i wɛi? \r (Matie 22.15-22; Like 20.20-26) \p \v 13 Ku huoŋgu-na, baa ji puɔr *Farisĩɛbaa-ba namba‑i baa *Erɔdi baamba namba‑i Yesu wulaa, wuɔ ba ka gbãŋ baa-yo bel-o fuɔ fɛrɛŋ nuŋ-ãndaaŋgu-na. \v 14 Baŋ kãa, baa cira: «Hãalãtie, i suyaa wuɔ ŋ waŋ ninsoŋo yaa‑i, ŋ sa kãalã nɛliɛŋo baa ŋ ninsoŋo‑i, ŋ sa bi ce ciɛluɔ. Ŋ gbu ŋ pigãaŋ nuɔmba‑i Diiloŋ-hũmelle yaa kelkel.» Aa naa yuu-yo wuɔ: «A saanu baa miɛ hũmelle‑i, ku saaya i tiɛ pã nampo‑i i hã *Oromɛ ba *jãmatigi‑i wɛi?» \p \v 15 Yesu wuɔ suɔ baa-ba. Wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Na taara na cure muɔmɛi wɛi? Hãa-miŋ warbelle mi ne.» \v 16 Baa hã-yo warbelle‑i. Wuɔ yuu-ba wuɔ: «Ba ciɛ hai yuŋgu‑i diɛ?» \p Baa cira: «Ba ciɛ Oromɛ ba jãmatigi yuŋgu.» \p Wuɔ tiraa yuu-ba wuɔ: «Ba nyɛgãaŋ hai yerre‑i diɛ?» \p Baa cira: «Ba nyɛgãaŋ Oromɛ ba jãmatigi yerre'i diɛ.» \p \v 17 Yesu wuɔ cira: «Kumaŋ da ku waa jãmatigi kũŋgu‑i, pãaŋ-kuŋ na hã jãmatigi‑i baa-ku, aa kumaŋ da ku bi waa Diiloŋ-kũŋgu‑i, na bi pã-ku na hã Diiloŋo‑i baa-ku.» U kũŋ kuɔ cu ba hɔmmu‑i. \s1 Kuomba siremmaŋ-kũŋgu‑i \r (Matie 22.23-33; Like 20.27-40) \p \v 18 *Sadusĩɛbaa-ba wulaa kuomba siɛ sire. Banaŋ baa kã ka gbɛ̃ Yesu‑i wuɔ: \v 19 «Hãalãtie, *Moisi nyɛgãaŋ nelma namma hã-ye wuɔ: \qt ‹Umaŋ duɔ saa da biloŋo baa u ciɛŋo‑i aa ku aa yaŋ-yo, u hãaŋo saaya u biɛ-yo a hoŋ biloŋo hã kuloŋo‑i.›\qt*\f + \fr 12:19 \ft Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 25.5-6\f* \v 20 A ne da naacombiemba namba waa niehãi ba nyu wulaa. Mɔlŋo sire jã ciɛŋo, u saa da biloŋo baa-yo aa ku. \v 21 Umaŋ cuu-yo, u biɛ ciɛŋo‑i u saa da bisãlmba baa-yo, fuɔ u ku aa yaŋ-yo. Siɛliŋ-wuoŋo‑i maaduɔma. \v 22 Ba kuu dumɛi ka gbuo hiere unaa saa ji da biloŋo baa ciɛŋ daayo‑i. Ku huoŋgu-na, ciɛ fuɔ fɛrɛ suɔ tuɔ nyaanu-bɛi. \v 23 Ba hieroŋo-na baŋ diyaa-yo ba ciɛŋo cor, kuoŋ da ba ji sire, u ka ce hai wuoŋo‑i?» \p \v 24 Yesu wuɔ cira: «Na piɛra. Aa na suyaa kumaŋ ciɛ na pira wɛi? Na saa suɔ Diiloŋ-nelma‑i, aa na saa bi suɔ u himma‑i ku'i ciɛ. \v 25 Na saa da, kuoŋ da ba ji sire, cadiile siɛ waa. Ba ka waa ŋaa *dɔrpɔpuɔrbiemba. \v 26 Kumaŋ ŋaa kuomba siremmaŋ-kũŋgu‑i, Moisiŋ piiye dãamu naŋ bilaa pɛrfiɛlu\f + \fr 12:26 \ft Helmaŋ-sɛbɛ (Exode) 3.2-6\f* maŋ du maama‑i Diiloŋ-nelma-na terieŋgu maŋ nuɔ‑i, na saa kalaŋ ku terieŋgu‑i wɛi? Ma nyɛgãaŋ terieŋgu-na wuɔ: Diiloŋo gbĩɛ Moisi‑i wuɔ: \qt ‹*Abiramu Diiloŋo yaa muɔŋo‑i, *Isaki Diiloŋo yaa muɔŋo‑i, *Yakɔbu Diiloŋo yaa muɔŋo‑i.›\qt*\f + \fr 12:26 \ft Helmaŋ-sɛbɛ (Exode) 3.2,6\f* \v 27 Ku pigãaŋ wuɔ Diiloŋo‑i cicɛ̃lmantaaŋ-wuoŋo, bikuoŋ-wuoŋo sĩ. Na piɛra bɔi.» \s1 Nelma maŋ dii yuŋgu Diiloŋ-nelma-na \r (Matie 22.34-40; Like 10.25-28) \p \v 28 *Ãnjĩnamma pigãatieŋo naŋ uŋ daa Yesu suyaa *Sadusĩɛbaa-ba siɛma, wuɔ piɛ u caaŋ-nu a yuu-yo wuɔ: «Diiloŋ uŋ ciɛra i tiɛ wuɔ hũmieŋa maŋ hiere, hade‑i yuŋgu?» \p \v 29 Yesu wuɔ cira: «Hũmelle maŋ yuŋgu, di yaa daade: \qt ‹*Isirahɛl-baaŋ namaa, karaaŋ na tũnni‑i! Diiloŋo yaa Itieŋo‑i u diei yoŋ.\qt* \v 30 \qt Ŋ saaya ŋ dɔl Itieŋo‑i Diiloŋo‑i baa ŋ huɔŋga‑i hiere, baa ŋ kusũŋgu‑i hiere,\qt* baa ŋ ãnjɔguɔma‑i hiere, \qt baa ŋ fɔ̃ŋgũɔ‑i hiere.›\qt*\f + \fr 12:30 \ft Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 6.4-5\f* \v 31 Mamaŋ cuu mafamma‑i ma yaa daama: \qt ‹Ŋ saaya ŋ dɔl ŋ nanolŋo‑i ŋaa niŋ dɔl ŋ fɛrɛ dumaa.›\qt*\f + \fr 12:31 \ft Buolmaŋ-sɛbɛ (Lévitique) 19.18\f* Diiloŋ uŋ'a i tiɛ wuɔ hũmieŋa maŋ hiere, a hãi-waaŋ daaya yaa yuŋgu.» \p \v 32 Ãnjĩnamma pigãatieŋ wuɔ cira: «Hãalãtie, ŋ waaŋ ninsoŋo, Diiloŋo dii u diei yoŋ, unaŋo si dii yaŋga naŋga. \v 33 Terieŋgu faŋgu-na, ku saaya nɛliɛŋo nɛliɛŋo, u dɔl-o baa u huɔŋga‑i hiere, baa u ãnjɔguɔma‑i hiere, baa u fɔ̃ŋgũɔ‑i hiere; aa u saaya u dɔl u nanolŋo‑i ŋaa uŋ dɔl u fɛrɛ dumaa. Kufaŋgu bɔyaa tãmmaŋ-niini pãmma-na.» \v 34 Yesu wuɔ ne da u siyaa-yo baa cɛ̃cɛ̃muŋgu. Wuɔ cira: «Ŋ saa maa baa *Diiloŋ-nelle‑i.» A hel mafamma-na, molo saa tiraa siɛ yuu-yo baa wɛima. \s1 Koŋkortieŋo bige‑i baa Davidi‑i? \r (Matie 22.41-46; Like 20.41-44) \p \v 35 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ biɛ Diiloŋ-nelma‑i tuɔ piiye u pigãaŋ nuɔmba‑i *Diilodubuɔ‑i-na aa ji yuu-ba wuɔ: «Bige‑i ciɛ Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i aa saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, *ãnjĩnamma pigãataamba ta ba piiye wuɔ u ka waa *Davidi hãayɛ̃lŋo? Ba taara ba waŋ wuɔ niɛ dumaaŋo-na? \v 36 Ma sĩ Davidi fuɔ fɛrɛ‑i, *Diiloŋ-Yalle ciɛ u nyɛgɛ̃ŋ-ma wuɔ: \q1 \qt ‹Itieŋo gbĩɛ mi Tieŋo‑i wuɔ:\qt* \q1 \qt «Jo ŋ ji tĩɛna mi caaŋ-nu\qt* \q1 \qt aa ŋ yaŋ mi mal ŋ bigãarãamba‑i hã ŋ ce ŋ bãaŋgu‑i bɛi.»›\qt*\f + \fr 12:36 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 110.1\f* \p \v 37 «Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i aa saaŋ Koŋkortieŋo maŋ, Davidi fuɔ fɛrɛ bĩ-yo u Tieŋo, u ce niɛ aa ce u hãayɛ̃lŋo yoŋ?» \s1 Yesu firiiye ãnjĩnamma pigãataamba‑i \r (Matie 23.1-36; Like 20.45-47) \p Nuɔmba bɔi waa ta ba nu Yesu tuɔ piiye. U nelma taa ma dɔlnu-bɛi ma cor. \v 38 Wuɔ tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Bilaaŋ na fɛrɛ, baa na ta na ce *ãnjĩnamma pigãataamba temma‑i, ba maacemma saa fa: Ba hinu ba dii joŋgorbɔ̃mbɔ̃mbaa, aa da ba waa nuɔmba-na, ba taara ba ta ba piɛ ba jaal-ba. \v 39 Da ba suur *Diilonelhãalãdũŋgu-na, sisɔ da ba kã kãlle maŋ nuɔ‑i, ba taara ba tĩɛna yaaŋ-na. \v 40 Da ba ce ba bel diiloŋo‑i a hũu bikulcaamba nagãŋ-niini‑i wuo-ni, a ne da da ba'a ba cãrã Diiloŋo‑i ba cãrã-yuɔ da agaga wuɔ nuɔmba cira bafamba faa. Kumaŋ ka haa-bɛi, ku ka balaŋ cor.» \s1 Bikulciɛŋo naŋo maama \r (Like 21.1-4) \p \v 41 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ kã ka tĩɛna kekerieŋgu caaŋgu-na *Diilodubuɔ‑i-na tuɔ ne nuɔmba ta ba dii ba gbeiŋa‑i ba hã Diiloŋo‑i. Waamba bɔi taa ba kã ba dii gbeibɔ̃mbɔ̃mbaa. \v 42 Bikulcɛsũntieŋo naŋo jo ji dii tãmabieŋa hãi. \v 43 Yesu wuɔ bĩ u *hãalãbiemba‑i a tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Ciɛŋ daa uŋ diyaa kumaŋ, ku maaraa banambaŋ diyaa kumaŋ hiere. \v 44 Bafamba paraa dii aa yaŋ boluoŋgu; ŋga ciɛŋ daa uŋ diyaa kumaŋ, ku yaa waa u yuŋgu-na yoŋ; kunaŋgu si dii yaŋga naŋga.» \c 13 \s1 Mamaŋ ka da nelbiliemba‑i aa miwaaŋo suɔ duɔ tĩ \r (Matie 24.1-2; Like 21.5-6) \p \v 1 Yesuŋ juɔ tuɔ hel *Diilodubuɔ‑i-na, u *hãalãbiloŋo naŋo tuɔ piiye baa-yo wuɔ: «Hãalãtie, ne dubuɔ daayo temma‑i! Ne baŋ maa-yo baa tãmpĩɛŋa maŋ! A faa cor!» \p \v 2 Yesu wuɔ cira: «Ŋ daa dũŋgu maŋ daaku‑i kɛ? Yiiŋgu dii baa yiiŋgu ku ka fara hiere hĩɛma-na!» \r (Matie 24.3-14; Like 21.7-19) \p \v 3 Baŋ kaa hi *Olivi-tibinni-tãnuŋgu‑i, Yesu wuɔ tĩɛna bir u yaaŋga‑i *Diilodubuɔ‑i-na. A ne da huɔŋgu faŋgu-na, Piɛr baa Sake baa Nsãa, a naara Ãndere, ba yaa waa baa-yo yoŋ. Baa yuu-yo wuɔ: \v 4 «Hãalãtie, niŋ waaŋ nelma maŋ daama‑i, ma ka ce yaku‑i? Aa i ka ce niɛ suɔ ma cemmaŋ-huɔŋgu‑i?» \p \v 5 Yesu wuɔ cira: «Gbãaŋ molo baa ji pira-nɛi. \v 6 Nuɔmba bɔi ka jo ji biɛ mi yerre‑i ce-de bafamba diele. Umaŋ duɔ jo, u ka cira wuɔ Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i wuɔ u ka saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u yaa ufaŋo‑i. Ba ka pira nuɔmba bɔi. \v 7 Da na ji da bɛrru ce terni-na hiere, baa na tie holle. Mafamma saaya ma ce, ŋga miwaaŋo tĩmma'i siɛ pãŋ waa huɔŋgu faŋgu-na. \v 8 Nuɔmba kaa ta ba gãŋ siyaabaa siyaabaa, baa nilɛiŋa nilɛiŋa. Hĩɛma kaa ta ma wuɔra ma sagalla. Nyulmu kaa bi waa. Nifanni‑i daani‑i hiere hãaŋo. Ku domma'i dumaaŋo-na. \p \v 9 «Namaaŋo‑i, mi ka gbuya-nɛi jĩna. Ba ka bĩ-na fãamaambaa-ba wulaa. Ba ka muo-na *Diilonelhãalãdũnni-na. Ba ka kã baa-na fɔ̃ŋgɔ̃taamba wulaa, baa nellentaamba wulaa mɛi maama-na. Huɔŋgu faŋgu'i nuɔ‑i na ka da na fɛrɛ piiye mi maama‑i baa-ba. \v 10 Aa miwaaŋo suɔ duɔ tĩ, nuɔmba‑i nilɛiŋa-na hiere ba saaya ba nu *Neldɔdɔlma‑i ka saa. \v 11 Da ba ji bel-na ta ba kã baa-na fãamaambaa-ba wulaa, baa na tie holle wuɔ na siɛ ka suɔ naŋ ka waŋ mamaŋ. Da na ka hi, mamaŋ da ma ka par hã-na, na waŋ ma yaa‑i. Ma siɛ ji hel namaa hɔmmu-na, ma kaa hel *Diiloŋ-Yalle huɔŋ-na. \p \v 12 «Banamba kaa bel ba fɛrɛŋ hãmba‑i a hã ba ko-ba, banamba ba fɛrɛŋ mɔlbaa, banamba ba bisãlmba, banamba bi sire pu baa ba bĩncuɔmba‑i aa ce ba bel-ba ko-ba. \v 13 Nuɔmba‑i hiere ba kaa bigãaŋ-na mɛi maama-na. Ŋga umaŋ duɔ nyaar ji hi ku bãlma‑i, kutieŋo ka kor.» \r (Matie 24.15-28; Like 21.7-19) \p \v 14 «Nuɔni maŋ da ŋ kalaŋ terieŋ daaku‑i, ŋ gbãŋ kpelle ŋ suɔ ku yuŋgu‑i. Da na ji da Terbĩɛnatieŋo juɔ ji tĩɛna terieŋgu maŋ u saa saaya u tĩɛna-kuɔ\f + \fr 13:14 \ft Daniɛl (Daniel) 9.27; 11.31; 12.11\f*, namaa namaŋ da na ji waa *Yude‑i-na, na ta na gbar na kã tãnniŋ. \v 15 Umaŋ duɔ ji waa u dũŋgu dɔrɔ‑i-na, u hiire u tuɔ gbar; u baa cira u suur biɛ bĩŋkũŋgu dũŋgu-na. \v 16 Umaŋ duɔ ji waa suoŋ-nu, u baa cira u jo cĩiŋ-nu ji biɛ waaŋ-joŋgoruo. \v 17 Kusũntaamba‑i baa bientaamba‑i, sũlma haraa-bɛi yinni fanni-na. \v 18 Taa na cãrã Diiloŋo‑i ku baa ji ce waaŋ-huɔŋgu. \v 19 Diiloŋ uŋ jĩɛna miwaaŋo‑i ji hi baa nyuŋgo, yaahuolo maŋ temma‑i saa da nelbiliemba‑i, u'i ka da-ba yinni fanni-na. Aa da ma hel ufaŋo-na, u temma sa ji da-ba. \v 20 Kuɔ Itieŋo saa naa hiel kunaŋgu yiŋ daani-na, molo naa saa kor. Ŋga u yufelleŋ hilaa bamaŋ nuɔ‑i, u niɛ ba yaa‑i aa hiel kunaŋgu niɛ. \p \v 21-22 «Na saa da, coikartaamba ka ta ba jo; umaŋ duɔ jo, wuɔ Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i wuɔ u ka saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u yaa ufaŋo‑i, banamba ka cira bafamba *Diilopɔpuɔrbiemba. Ba ka ce nelma bɔi baa gbɛrɛ-wɛima bɔi da ba pira halle Diiloŋo yufelleŋ hilaa bamaŋ nuɔ‑i. A ce dumaaŋo-na, umaŋ duɔ ji gbɛ̃-na wuɔ Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i wuɔ u ka saaŋ Koŋkortieŋo maŋ uu dii bande, sisɔ uu dii daalɛi, baa na hũu-ma, u tãal-na. \v 23 Terieŋgu faŋgu-na, bilaaŋ na fɛrɛ, mi gbuɔya-nɛi jĩna.» \r (Matie 24.29-31; Like 21.25-28) \p \v 24 «Yaahuolo daa duɔ tuɔ bãl, \qt bãaŋgu ka bir cure, cɛiŋo ka ce da bĩntũu.\qt* \v 25 \qt Mɔɛŋa ka par diire, bĩmbĩnni maŋ dɔrɔ‑i-na hiere ni ka halaŋ ni fonni-na. \qt*\f + \fr 13:25 \ft Niɛŋ Isayi sɛbɛ‑i-na (Ésaïe) 13.10; 34.4.\f* \p \v 26 «Huɔŋgu faŋgu'i nuɔ‑i ba ka da *Moloŋ-Biɛŋo jo duherru‑na. Ba ka da u yuntesĩnni‑i baa u bɔbɔima‑i. \v 27 Duɔ jo, u yufelleŋ hilaa bamaŋ nuɔ‑i, u ka ce *dɔrpɔpuɔrbiemba wuɔra terni-na hiere baa hĩɛma-na hiere a tigiiŋ-ba terduɔŋ-nu.» \r (Matie 24.32-35; Like 21.29-33) \p \v 28 «Na saa da *yensãaŋgu‑i, da na ji da ku caa fiɛlu‑i, na bi suɔ kerre ifɛlle hii. \v 29 Kuuduɔŋgu yaa‑i, da na bi ji da mamaŋ daama ce, na saaya na suɔ wuɔ *Moloŋ-Biɛŋo jomma piyaa. \v 30 Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na, nel daama ka ce hi fiɛfiɛ ku nuɔmba namba aa ba suɔ ku. \v 31 Dɔrɔ‑i baa hĩɛma‑i ni ka gbuo, ŋga mɛi nelma sa ji gbuo dede.» \r (Matie 24.36-44) \p \v 32 «Ŋga kumaŋ ŋaa yiiŋgu faŋgu fɛrɛ‑i, sisɔ huɔŋgu faŋgu fɛrɛ‑i, molo sa suɔ-ku. Halle *dɔrpɔpuɔrbiemba famba fɛrɛ‑i dɔrɔ‑i-na baa Bɛpolŋ fuɔ fɛrɛ‑i, ba sa suɔ-ku. Tuoŋo yaa suyaaŋ-kuŋ u diei yoŋ. \v 33 Naŋ'a na sa suɔ yiiŋgu‑i, baa na duɔfũŋ. \v 34 Mi gbãa saa-ku baa naacolŋo naŋ maama. U taa u kã nelle. Uŋ'a u ta, u dii u dumɛlle wɛima‑i hiere u maacembiemba naŋ-na; nɛliɛŋo nɛliɛŋo baa u maacemma. Uŋ ciɛ mafamma‑i, u waŋ baa umaŋ taa u niya fondumɛlle‑i wuɔ: ‹Baa duɔfũŋ!› \v 35 Terieŋgu faŋgu-na, baa na bi duɔfũŋ, na sa suɔ dumɛllentieŋ uŋ ka jo huɔŋgu maŋ nuɔ‑i: U ka jo dãnambãaŋ-nu wa, isuɔholleŋ wa, kɔhɔlaamba-na wa, cucuuyuŋ-nu wa, na sa suɔ. \v 36 Duɔ fiɛ jo huɔŋgu huɔŋgu, na baa yaŋ u jo ji da na duɔfũŋ. \v 37 Miŋ waaŋ mamaŋ daama‑i baa-na, mi bi waŋ maaduɔma famma yaa‑i baa nuɔmba‑i hiere wuɔ ba baa duɔfũŋ.» \c 14 \s1 Ba saa Yesu belmaŋ-maama‑i \r (Matie 26.1-5; Like 22.1-2; Nsãa 11.45-53) \p \v 1 *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i, baa *ãnjĩnamma pigãataamba taa ba taara nelma da ba cure Yesu‑i gbãa bel-o ko-yo. *Kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋgu‑i, baa *baŋ'a ba sa dii siini‑i *buruo maŋ nuɔ‑i u kũŋguŋ juɔ tĩɛ yinni hãi aa da ni hi, \v 2 baa ta ba piiye wuɔ: «I saa saaya i bel-o ponsaaŋgu hɔlma-na ni ma'i sĩ ku ka du.» \s1 Ciɛŋo naŋo kũɔna natikolo Yesu yuŋgu-na \r (Matie 26.6-13; Nsãa 12.1-8) \p \v 3 Yibieŋa faŋa-na Yesu waa Betani baa u *hãalãbiemba‑i tuɔ wuo niiwuoni *jardãamaŋ waa Simɔ maŋ nuɔ‑i u dumɛlle-na. Ciɛŋo naŋo jo baa natikolo naŋo *alabati-kamoeleŋ. Natikolo faŋo ciɛ baa *naar-yɔmma ma kula. U sullu waa kpelle. Uŋ juɔ, wuɔ kaya kamoele nuŋgu‑i aa kũnna natikolo‑i Yesu yuŋgu-na. \v 4 Nuɔmba maŋ waa, banamba hɔmmu pãŋ du baa ciɛŋ daayo‑i. Baa ta ba piiye wuɔ: «Bige‑i ciɛ u bĩɛna natikolofɛfɛiŋ daayo‑i temma‑i? \v 5 Uu naa gbãa suor-o *deniebaa nuɔsũɔ komuɔŋa ndii a kãyã sũntaamba‑i.» Aa ta ba waana. \v 6 Yesu wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Yaaŋ ciɛŋo fiisa! Bige‑i ciɛ na ta na guɔla u huɔŋga‑i? Uŋ ciɛ kumaŋ miɛ daaku‑i, ku faa. \v 7 Sũntaamba‑i dii baa-na bãaŋgu‑i baa isuɔŋgu‑i; na gbãa kãyã-bɛi huɔŋgu maŋ dɔlaanu-nɛi. Ŋga muɔmi si dii baa-na gbula. \v 8 Ciɛŋ daayo ciɛ u kuusaanuŋgu yaa‑i: U kũɔna natikolo‑i miɛ tuɔ cie mi kuliiŋ-yiiŋgu yaa‑i. \v 9 Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: *Neldɔdɔlma da ma waŋ terieŋgu terieŋgu hĩɛma-na bande‑i-na, ciɛŋ daa uŋ ciɛ mamaŋ daama‑i, ba ka bi ta ba waŋ-ma nuɔmba ta ba suɔ-ma.» \s1 Yuda suoraa Yesu‑i \r (Matie 26.14-16; Like 22.3-6) \p \v 10 Yesu *hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baamba-na, ba naŋ bĩŋ umaŋ *Yuda-Isikaro‑i, wuɔ ta ka waŋ baa *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i wuɔ fuɔ gbãa kãyã-bɛi ba bel Yesu‑i. \v 11 Kuɔ gbuu silaa dɔlnu-bɛi. Baa pã nuŋgu baa-yo wuɔ duɔ gbãa ce-ma, ba ka hã-yo gbeiŋa. Yuda wuɔ doŋ tuɔ taara uŋ ka ce dumaa ba bel Yesu‑i. \s1 Yesu ce kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋgu‑i baa u hãalãbiemba \r (Matie 26.17-25; Like 22.7-14,21-23; Nsãa 13.21-30) \p \v 12 *Baŋ'a ba sa dii siini‑i *buruo maŋ nuɔ‑i u ponsaaŋgu yidĩɛlãŋgu-na, baŋ koŋ *kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋgu niikonni‑i yiiŋgu maŋ nuɔ‑i, Yesu *hãalãbiemba yuu-yo wuɔ: «Hãalãtie, ŋ taara i ka ce kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋgu niiwuoni‑i terieŋ haku‑i nuɔ‑i a hã-ni?» \v 13 Yesu wuɔ waŋ baa ba hãi wuɔ: «Kãaŋ nelleŋ-huɔŋga-na na ka da naacolŋo naŋo tũyãa hũmmaŋ-bũnaŋga, na cu u huoŋ-nu. \v 14 Duɔ ka suur dumɛlle maŋ nuɔ‑i, na suur baa-yo. Da na suur, na waŋ baa dumɛllentieŋo‑i wuɔ hãalãtieŋ wuɔ u pigãaŋ-na dũŋgu maŋ uŋ ka hã-yo baa-ku u wuo kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋgu niiwuoni‑i baa u hãalãbiemba‑i. \v 15 U ka pigãaŋ-na dubuɔ naŋo dɔrɔ‑i-na. U tigiiŋ tĩ; bĩmbĩnni‑i dii-yuɔ. Na ce niiwuoni‑i kusuɔŋ-nu'i i ka wuo.» \v 16 Hãalãbiemba ta. Baŋ kãa ka hi, ba bi da-ma ŋaa Yesuŋ waaŋ-ma dumaa. Baa ce niiwuoni‑i. \p \v 17 Bãaŋguŋ juɔ suur, Yesu wuɔ jo baa u hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baamba‑i. \v 18 Baŋ juɔ tĩɛna ta ba wuo niiwuoni‑i, Yesu wuɔ cira: «Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Na hɔlma-na, unaa ka hel mi huoŋ-nu; kutieŋo‑i dii tuɔ wuo baa-mi bande‑i-na.» \v 19 Ba yammu pãŋ vãa. Baa ta ba yuu-yo ba da-ba-diei. Umaŋ duɔ puur wuɔ: «Hãalãtie, muɔmɛi wɛi?» \p \v 20 Yesu wuɔ cira: «Kutieŋo dii hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baaŋ namaa hɔlma yaa nuɔ‑i; kutieŋo wuo baa-mi kaladuɔŋ-nu. \v 21 *Moloŋ-Biɛŋo ka ku ŋaa Diiloŋ-nelmaŋ waaŋ-ma dumaa, nuharuŋgu si dii-mɛi. Ŋga umaŋ ka hã-ba baa-yo ba ko-yo, sũlma haraa kutieŋo-na; bɔlbɔl uu naa baa hoŋ.» \r (Matie 26.26-30; Like 22.15-20; Kor. dĩɛ. 11.23-25) \p \v 22 Baŋ waa ta ba wuo niiwuoni‑i, Yesu wuɔ ji biɛ *buruo, aa jaal Diiloŋo‑i aa bũlnu-yuɔ hã-ba aa cira: «Hũyãaŋ, mi kũɔma yaa daama.» \v 23 Ku huoŋgu-na, u biɛ duvɛ̃ŋo ciiŋ-na aa jaal Diiloŋo‑i aa hã-ba baa-yo ba nyɔŋ hiere. \v 24 Baŋ juɔ nyɔŋ tĩ, wuɔ cira: «Mi tãmma yaa‑i; tobisĩfɛlɛnniŋ-tãmma yaa‑i. Ma ka kũnna nuɔmba bɔi maa-na.» \v 25 Aa cira: «Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Ni *Diiloŋ-nelleŋ sĩ, mi siɛ tiraa nyɔŋ duvɛ̃ŋo.» \v 26 Ku huoŋgu-na, baa hãl nɛini gbɛliɛŋ Diiloŋo‑i aa sire ta kã *Olivi-tibinni-tãnuŋgu-na. \s1 Yesu gboya Piɛr wuɔ u ka cĩina-yuɔ \r (Matie 26.31-35; Like 22.31-34; Nsãa 13.36-38) \p \v 27 Yesubaa-baŋ kãa *Olivi-tibinni-tãnuŋgu-na, Yesu wuɔ tuɔ piiye baa u *hãalãbiemba‑i wuɔ: «Ma nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \qt ‹Mi ka ko ãncĩinaŋo‑i aa yaŋ tũlmba pisãllã.›\qt*\f + \fr 14:27 \ft Sakari (Zacharie) 13.7\f*» Yesu wuɔ cira: «Terieŋgu faŋgu-na, namaa na ka nanna-miɛ hiere. \v 28 Ŋga da mi ji sire, mi ka kã ka cie-na *Galile‑i-na.» \p \v 29 Piɛr wuɔ cira: «Banamba da ba fiɛ nanna-niɛ, muɔ fuɔ mi cɛraa mi nanna-niɛ.» \p \v 30 Yesu wuɔ cira: «Piɛr, mi waŋ ninsoŋo‑i baa-ni, nyuŋgo daayo-na, isuɔduɔŋ daaku-na, kɔhɔldĩɛlãŋo siɛ hi tir bu, ŋ ka cĩina-miɛ da i siɛi wuɔ naŋ sa suɔ-mi.» \p \v 31 Piɛr wuɔ dii u naŋga‑i dãamu-na wuɔ da ba fiɛ'a ba ka ko-ba ba hãi‑i-na, fuɔ cɛraa u cira u sa suɔ-yo. Banamba bi waŋ maaduɔma. \s1 Yesubaa-ba kãa Getisemane \r (Matie 26.36-46; Like 22.39-46) \p \v 32 Ku huoŋgu-na, Yesubaa-ba sire kã terieŋgu naŋgu-na ba bĩ-ku Getisemane. Baŋ kãa, Yesu wuɔ waŋ baa u *hãalãbiemba‑i wuɔ: «Tĩɛnaanaŋ bande mi ka cãrã Diiloŋo‑i aa jo.» \v 33 Uŋ'a u ta, wuɔ ta baa Piɛr, baa Sake a naara Nsãa. Baŋ kãŋ hũmelle-na, u holle doŋ ta di tie, korma ta ma da-yo. \v 34 Wuɔ waŋ baa-ba wuɔ: «Mi huɔŋga si dii huɔŋga; tĩɛnaanaŋ bande na cie-mi. Baa na duɔfũŋ!» \v 35 Aa kã yaaŋ-na cɛllɛ ka dũuna tuɔ cãrã Diiloŋo‑i wuɔ duɔ siɛ u baa yaŋ yaahuolo daayo haa-yuɔ. \v 36 Uŋ waaŋ mamaŋ ma yaa daama, u ciɛra: «Baba, wɛima si dii mamaŋ gbãa yar-ni cemma, jande maaya yaahuolo daayo‑i muɔ-na; ŋga baa fer-muɔ, ce-ma niŋ taaraŋ ma ce dumaa.» \p \v 37 Ku huoŋgu-na, wuɔ sire duɔ ji ne Piɛrbaa-ba‑i; a jo ji da ba kuraa duɔfũŋ. Wuɔ cira: «Simɔ, ŋ duɔfũŋ wɛi? Halle ŋ saa gbãa tĩɛna da huɔŋgu cɛllɛ, ŋ yaŋ duɔfũmmu nuɔl-ni. \v 38 Baa na duɔfũŋ, taa na cãrã Diiloŋo‑i wɛima baa gbãa tãal-na dii-na kuubabalaaŋgu cemma-na. Ãnfafamma cemmaŋ-maama dii nelbiloŋo huɔŋga-na, ŋga ku fɔ̃ŋgũɔ yaa si dii-yuɔ.» \v 39 Uŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ tiraa bir ta ka cãrã Diiloŋo‑i baa nelduɔŋ daama yaa‑i. \p \v 40 Uŋ kaa cãrã tĩ aa bir jo hãalãbiemba wulaa, wuɔ jo ji da duɔfũmmu yirii-ba. Ba saa suɔ baŋ ka waŋ mamaŋ baa-yo. \v 41 Wuɔ tiraa bir ta. Uŋ kaa bir tuɔ jo siɛliŋ-jomma‑i, wuɔ jo ji gbɛ̃-ba wuɔ: «Na saa duɔfũŋ ye dumaa wɛi? Ku hii. Ba ka hã ãmbabalmanciraamba baa *Moloŋ-Biɛŋo‑i. \v 42 Siireŋ i ta, umaŋ ka hã-ba baa-mi u'i juɔŋ daayo.» \s1 Yesu belma hii \r (Matie 26.47-56; Like 22.47-53; Nsãa 18.3-12) \p \v 43 Nelma saa ji tĩ Yesu nuŋgu-na, ba'a ba ne da *Yuda juɔ ji tuɔ yiɛra baa nelpũŋgu naŋgu u huoŋgu-na. Yuda nuŋgu waa baa u *hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baamba‑i. Bamaŋ waa baa-yo, banamba waa baa jigãmmu, banamba bɔ̃ɛŋa. *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i, baa *ãnjĩnamma pigãataamba‑i, a naara nelle bĩncuɔmba yaa naa puɔraa-ba. \p \v 44 A ne da baŋ'a ba jo, Yuda gbuɔya-bɛi wuɔ: «Da mi ka pũrã umaŋ jaal-o, u yaa‑i, na bel-o fafamma na kã baa-yo.» \v 45 Baŋ juɔ ji hi, wuɔ piɛ Yesu caaŋ-nu aa naa cira: «Hãalãtie» aa pũrã-yuɔ jaal-o. \v 46 Bamaŋ waa u huoŋgu-na baa bi pãŋ piɛ bel Yesu‑i. \v 47 Hãalãbiloŋo naŋ wuɔ pãŋ fa u jigãŋga‑i hiel-ka a jafũŋ *Diilojigãntaamba yuntieŋo maacembiloŋo tũŋgu‑i a yer-ku. \v 48 Yesu wuɔ cira: «Na hilaa baa jigãmmu baa bɔ̃ɛŋa da na ji bel-mi ŋaa cuoyuo muɔ. \v 49 Ma sĩ i da i-naa yinni maŋ joŋ *Diilodubuɔ‑i-na kɛ? Mi kã mi waŋ Diiloŋ-nelma‑i mi pigãaŋ nuɔmba‑i kusuɔŋ-nu'i. Bige‑i ciɛ na saa siɛ bel-mi? Ŋga mamaŋ nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na, ma saaya ma ce ku'i ciɛ.» \v 50 Hãalãbiemba gbar hiere aa yaŋ-yo. \p \v 51 Baŋ bilaa Yesu‑i ta ba kã baa-yo, naacombiloŋo naŋo cu ba huoŋ-nu. Naacombiloŋo faŋ wuɔ naaŋ kompaŋga yoŋ u kũɔma-na. Bamaŋ bilaa Yesu‑i, baa kã nii-yuɔ da ba bel-o. \v 52 Wuɔ nanna kompaŋga‑i hã-ba aa gbar tãmporuoŋgu. \s1 Ba kãa baa Yesu‑i Yuifu ba nellentaamba wulaa \r (Matie 26.57-68; Like 22.54-55,63-71; Nsãa 18.13-14,19-24) \p \v 53 Baŋ bilaa Yesu‑i, baa kã baa-yo *Diilojigãntaamba yuntieŋo cĩiŋgu-na. *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i, baa nelle bĩncuɔmba‑i, a naara *ãnjĩnamma pigãataamba‑i, baa jãnu ba-naa terieŋgu-na. \v 54 A ne da baŋ taa ba kã baa Yesu‑i, Piɛr wuɔ yaŋ ba maa aa suɔ cu ba huoŋ-nu kã ka suur baa-ba Diilojigãntaamba yuntieŋo cĩiŋgu-na. Uŋ suurii, wuɔ kã ka tuɔ yiraaŋ dãamu baa bamaŋ niɛyaŋ dumɛlle‑i. \v 55 Diilojigãntaamba yuntaamba‑i a naara *nellentaamba‑i, baa ta ba taara ãntãalãmma da ba haa Yesu‑i-na da ba gbãa ko-yo, ŋga ma saa dɔl-ba. \v 56 Nuɔmba bɔi taa ba kar coima‑i ba haa-yuɔ, ŋga ba nelma taa ma hel ma-naa honniŋ. \v 57 Banaŋ baa sire baa coiŋ daama‑i ta ba piiye wuɔ: \v 58 «I nuɔ u ciɛra wuɔ: ‹Nelbiliembaŋ maa *Diilodubuɔ maŋ daayo‑i, mi ka muonu-yuɔ aa ma uufɛlɛŋo yinni siɛi hɔlma-na; ufaŋo siɛ waa nelbilieŋ uumaŋo.›» \v 59 Halle baŋ fiɛ waŋ mafamma‑i, ma saa ce kuuduɔŋgu. \v 60 Diilojigãntaamba yuntieŋ wuɔ sire yiɛra nuɔmba-na aa naa cira: «Naacolŋ nuɔ, baŋ cãl-niŋ naŋ'a niɛ?» \v 61 Yesu saa seŋ sũnuŋgu yuɔ. Wuɔ cira: «Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i wuɔ u ka saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u yaa nuɔŋo‑i wɛi? Iŋ tuɔlnuŋ Diiloŋo maŋ, fuɔ biɛŋo'i nuɔŋo‑i wɛi?» \p \v 62 Yesu wuɔ cira: «Muɔmɛi.» Aa naa cira: «Yiiŋgu dii baa yiiŋgu na ka da *Moloŋ-Biɛŋo tĩɛnaana Itieŋo caaŋgu-na. Na ka da u hilaa dɔrɔ‑i-na duherru suuye-yuɔ u tuɔ jo.» \v 63 Uŋ waaŋ mafamma‑i, Diilojigãntaamba yuntieŋo huɔŋ kaa pãŋ du; wuɔ fa fuɔ fɛrɛŋ joŋgorbaa-ba‑i taalnu-bɛi aa naa cira: «Ii si dii diɛ ka tiraa yuu moloŋo! \v 64 Uŋ tuoraaya Diiloŋo‑i namaa na'a niɛ?» Baa sire hiere wuɔ u cãlãa, kɛrɛ u saa baa kuliiŋgu. \v 65 Banamba pãŋ ta ba tu taalni yuɔ, aa naa vaa u yufieŋa‑i aa ta ba dudul-o. Da ba dudul-o, ba yuu-yo wuɔ: «Ŋ suyaa umaŋ muyaa-ni wɛi? Bĩ kutieŋo yerre‑i i ne!» Bamaŋ naa niɛyaŋ dumɛlle‑i, baa bel-o ta ba caa u tũnni‑i. \s1 Piɛr cĩinaana Yesu‑i \r (Matie 26.69-75; Like 22.56-62; Nsãa 18.15-18,25-27) \p \v 66 Baŋ taa ba ce Yesu‑i kpãncɔ̃lgũɔ faŋo‑i, Piɛr waa yogo hĩɛma-na\f + \fr 14:66 \ft Ba waa baa Yesu‑i sãŋkãnso-dɔrɔ.\f* dumɛlleŋ-huɔŋga-na. *Diilojigãntaamba yuntieŋo maacembiloŋo\f + \fr 14:66 \ft Maacembiloŋ daayo waa ciciɛŋo a saanu baa mamaŋ nyɛgãaŋ girɛkimma-na.\f* naŋo jo \v 67 ji da u yiraaŋ dãamu‑i. Wuɔ ne-yo da kelkelkel aa cira: «Ma sĩ nuɔ ŋ waa baa Nasarɛtitaaŋ Yesu‑i kɛ?» \p \v 68 Piɛr wuɔ cira: «Ciɛŋ nuɔ, mɛi saa suɔ ŋ nelma yaaŋga‑i; ŋ taara ŋ waŋ wuɔ niɛ?» Uŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ pãŋ hel ka yiɛra fondumɛlle-na. [Kɔhɔldĩɛlãŋ wuɔ doŋ tuɔ bu.] \p \v 69 Uŋ kãa ka yiɛra fondumɛlle-na, maacembiloŋ daayo daa-yo. Wuɔ tuɔ piiye baa bamaŋ waa dumɛlle-na wuɔ: «Unaŋo yaa yiɛraaya daayo‑i.» \v 70 Piɛr wuɔ tiraa ju-ma wuɔ coima. Cɛllɛ, bamaŋ waa, baa gbɛ̃-yo wuɔ: «Ma sĩ Galileyiɛŋ nuɔ kɛ? Ŋ ju-ma gbãŋgbãŋ, unaŋo'i nuɔŋo‑i.» \p \v 71 Piɛr wuɔ cira: «Muɔ baa Diiloŋo mi sa suɔ naacolŋ daayo‑i! Aa da kuɔ mi karaa coima, Diiloŋo baa yaŋ-mi!» \v 72 Uŋ taa u waŋ mafamma‑i huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, kɔhɔldĩɛlãŋ wuɔ doŋ tuɔ bu hãalĩŋ-bumma‑i. Yesuŋ ŋa naa waŋ mamaŋ baa-yo wuɔ: «Kɔhɔldĩɛlãŋo siɛ hi tir bu, ŋ ka cĩina-miɛ da i siɛi wuɔ naŋ sa suɔ-mi» nelma famma pãŋ tĩɛnu-yuɔ. Wuɔ pãŋ naŋ yuŋgu tuɔ kaal. \c 15 \s1 Ba kãa baa Yesu‑i Pilati wulaa \r (Matie 27.1-2,11-14; Like 23.1-5; Nsãa 18.28-38) \p \v 1 Ku cuo kaala‑i-na, *Diilojigãntaamba yuntaamba naar tigiiŋ ba-naa, baa nelle bĩncuɔmba‑i, a naara *ãnjĩnamma pigãataamba‑i. Kuu dii ŋaa *Yuifu ba *nellentaamba yaa naa naaraa tigiiŋ ba-naa, a da ba-naa, aa bel Yesu‑i vaa-yo kã baa-yo ka hã *Pilati‑i baa-yo. \v 2 Pilati wuɔ yuu-yo wuɔ: «Yuifu ba nellentieŋo yaa nuɔŋo‑i wɛi?» \p Yesu wuɔ cira: «Muɔmɛi.» \v 3 Diilojigãntaamba yuntaamba doŋ ta ba cãl-o baa nelma bɔi. \p \v 4 Pilati wuɔ yuu-yo wuɔ: «Baŋ cãl-niŋ balbalbal naŋ'a niɛ?» \v 5 Yesu saa ji seŋ sũnuŋgu yuɔ. Kuɔ bir yaŋ aa cu Pilati huɔŋga‑i. \s1 Pilati hãa-ba Yesu‑i wuɔ ba ka ko-yo \r (Matie 27.15-26; Like 23.13-25; Nsãa 18.39–19.16) \p \v 6 Belle belle, *kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋ da kuɔ hi, *Pilati nanna kasobiloŋo diei. Nuɔmba yaa pigãaŋ ba yufelleŋ-nolŋo u nanna-yuɔ. \v 7 Naacolŋo naŋo waa kaso‑i-na, ba taa ba bĩ-yo Barabasi. U waa baa bubɔlaamba namba. Ijieni naŋ niɛ ciɛ nelle-na bafamba hi ko nɛliɛŋo, baa bel-ba ka suuye-bɛi. \v 8 Nuɔmba sire kã Pilati wulaa dii u cĩiŋgu-na ka ta ba cãrã-yuɔ wuɔ u hã-ba kasobiloŋo‑i ŋaa uŋ jo u hã-ba dumaa koko. \v 9 Pilati wuɔ yuu-ba wuɔ: «Na taara mi nanna *Yuifu ba nellentieŋo yaa wɛi?» \v 10 Fuɔ fɛrɛ wuɔ suyaa wuɔ nenemuŋgu'i ciɛ *Diilojigãntaamba yuntaamba bel Yesu‑i ka hã-yo. \v 11 Pilatiŋ yuu dumaaŋo-na, Diilojigãntaamba yuntaamba gbo nuɔmba‑i wuɔ ba cira u nanna Barabasi. \v 12 Pilati wuɔ tiraa yuu nuɔmba‑i wuɔ: «Na'a mi ce naŋ bĩŋ umaŋ Yuifu ba nellentieŋo‑i niɛ?» \p \v 13 Baa kaasĩŋ hiere wuɔ: «Gbu-yo *daaŋ-nu!» \p \v 14 Pilati wuɔ yuu-ba wuɔ: «U guɔlaaya bige‑i?» \p Baa migãaŋ ta ba kaasĩŋ bɔ̃mbɔ̃ŋ wuɔ: «Gbu-yo *daaŋ-nu! Gbu-yo daaŋ-nu!» \v 15 Pilati wuɔ hiel Barabasi‑i kaso‑i-na duɔ fɛ̃ ba hɔmmu‑i aa naa ce ba muo Yesu‑i da dɛi aa suɔ hã-ba baa-yo wuɔ ba ka gbu-yo daaŋgu-na. \s1 Sorosibaa-baŋ ciɛ karaaŋgu maŋ baa Yesu‑i \r (Matie 27.27-31; Nsãa 19.2-3) \p \v 16 *Pilatiŋ hãa-ba Yesu‑i, sorosibaa baa hũu-yo suur baa-yo cĩiŋ-huɔŋga-na aa naa bĩ ba nabaamba jo hiere. \v 17 Baŋ juɔ, baa biɛ joŋgorbuɔ naŋo dii hã-yo. Joŋgoruo faŋo waa dãa-wuoŋo, aa naa ce huɔni sũ nyantuoluo dii u yuŋgu-na. \v 18 Baŋ ciɛ mafamma‑i, baa ta ba nyɛ-yo aa cira ba jaal-o. Umaŋ duɔ puur wuɔ: «*Yuifu ba nellentie, mi jaalaa-ni!» \v 19 Aa ta ba muo u yuŋgu‑i baa gboruoŋgu aa ta ba tu taalni yuɔ, aa naa ta ba cor ba dũuna u yaaŋga-na. \v 20 Baŋ juɔ nyɛ-yo ye huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, baa hiel ba joŋgorbuɔ‑i u nuoŋgu-na aa bir dii fuɔ fɛrɛŋ bĩmbĩnni‑i hã-yo aa hel baa-yo da ba ka gbu-yo *daaŋgu-na. \s1 Yesu gbummaŋ-huɔŋgu hii \r (Matie 27.32-44; Like 23.26-43; Nsãa 19.17-27) \p \v 21 Sorosibaa-baŋ hilaa baa Yesu‑i ta ba kã da ba ka gbu-yo, baa suu baa Sirɛniyiɛŋo naŋo hilaa suoŋ-nu tuɔ jo. Ba taa ba bĩ-yo Simɔ. U bɛmba waa ba hãi; ba taa ba bĩ unaŋo‑i Alɛsãndire aa bĩ unaŋo‑i Urufusi. Baŋ taa ba kã baa *daaŋgu maŋ da ba ka gbu Yesu‑i, baa bel u yaa‑i a haa-ku hã-yo. \v 22 Baŋ kãa baa Yesu‑i terieŋgu maŋ nuɔ‑i, ba bĩ-ku Gɔlgota, ku yuŋgu yaa wuɔ yukoluoŋ-terieŋgu. \v 23 Baŋ hii, baa guɔl *miir baa duvɛ̃ŋo a hã-yo wuɔ u nyɔŋ. Wuɔ yagar wuɔ u siɛ nyɔŋ. \v 24 Baa gbu-yo daaŋgu-na aa naa ful tieŋa a cal u joŋgorbaa-ba‑i. \v 25 Baŋ gbuu Yesu‑i huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, bãaŋgu naa boŋ tĩ. \v 26 Baŋ gbuu-yo yuŋgu maŋ nuɔ‑i, baa nyɛgɛ̃ŋ-ku jĩna u yudɔrɔ‑i-na wuɔ: «*Yuifu ba nellentieŋo.» \v 27 Baa bi gbuu cuobaa-ba hãi baa-yo. Unaŋo‑i u nadieŋga-na, unaŋo‑i u nanyuɔŋgu-na. [ \v 28 Mamaŋ nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \qt «Ba diyaa-yo baa nelbabalaamba\qt*\f + \fr 15:28 \ft Isayi (Ésaïe) 53.12\f*», ma'i saa ce daama‑i wɛi?] \p \v 29 Hũncortaamba ta ba misĩrrã ba yunni‑i aa ta ba tuora-yuɔ. Ba taa ba piiye wuɔ: «Hai daayo‑i! Naŋ saa cira wuɔ naŋ ka muonu *Diilodubuɔ‑i aa ma-yo yinni siɛi wɛi? \v 30 Kor ŋ fɛrɛ i ne! Hiire daaŋgu-na i ne!» \v 31 *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i, baa *ãnjĩnamma pigãataamba taa ba bi nyɛ-yo aa ta ba piiye baa ba-naa wuɔ: «U kuraa banamba‑i, ŋga u yaa daayo u siɛ gbãa kor u fɛrɛ. \v 32 Da kuɔ u yaa‑i *Koŋkortieŋo‑i Diiloŋ uŋ saaŋ-yo, da kuɔ u yaa‑i *Isirahɛl-baamba nellentieŋo‑i, u hiire fiɛfiɛ daaŋgu-na i ne, ku yaa i ka hũu u maama‑i.» Baŋ ŋa naŋ gbuu bamaŋ baa-yo, baa kã ba ta ba tuora-yuɔ hiere. \s1 Yesu kuliiŋgu‑i \r (Matie 27.45-56; Like 23.44-49; Nsãa 19.28-30) \p \v 33 Bãaŋguŋ juɔ hi yuhuɔŋga‑i, ba'a ba ne da terieŋgu cuure hiere. Ku tĩyãa dumɛi fuɔ bãaŋgu ji tɛrɛŋ. \v 34 Kuŋ juɔ tɛrɛŋ, Yesu wuɔ kaasĩŋ da gbagaga wuɔ: \qt «Eloyi, Eloyi, lama sabatani?»\qt* Ku yuŋgu yaa wuɔ: Diilo, Diilo, bige‑i ciɛ ŋ nanna-miɛ? \v 35 Bamaŋ waa, banaŋ baa ta ba piiye wuɔ: «Niɛŋ, u bĩ *Eli.» \v 36 Unaŋ wuɔ gbar kã ka nyiɛ kãnsaarma namma‑i niisaarniŋ aa to-ma gboruoŋ-nu a hã-yo wuɔ u mɔsũnya hĩŋ, aa naa cira: «Yaaŋ mi hã u mɔsũnya, aa i ne si Eli ka jo ji har-o *daaŋgu-na.» \v 37 Yesu wuɔ tiraa kaasĩŋ da gbagaga, aa bi pãŋ hũu u fɛrɛ. \p \v 38 Kompaŋga maŋ naa karaanu *Diilodubuɔ‑i, kaa pãŋ taalnu sɔmma hãi; a doŋ dɔrɔ‑i-na ji hel cicaara‑i-na. \v 39 Sorosi ba yuntieŋo naŋo waa yiɛra Yesu caaŋgu-na. Uŋ juɔ da u kuu kuliiŋ daaku‑i, wuɔ cira: «Naacolŋ daayo waa Diiloŋ-Biɛŋo kelkel.» \p \v 40 Caamba namba bi waa yiɛra yargaa ta ba fara ba ne. Maari maŋ taa u hel Magidala‑i-na u waa baa-ba baa u duoŋo‑i Sake bisãlãaŋo‑i ba nyu‑i\f + \fr 15:40 \ft Ku birii a saanu baa cerma. Ma nyɛgãaŋ girɛkimma-na wuɔ: Sake bisãlãaŋo‑i baa Yose ba nyu‑i.\f*. A naara Salome bi waa. \v 41 Ba yaa naa cuu Yesu huoŋ-nu ta ba kãyã-yuɔ uŋ waa *Galile‑i-na. Caamba namba naa bi nyaa u huoŋ-nu jo *Yerusalɛmu‑i-na. Caamba faŋ baa ciinu. \s1 Yesu fuuremma‑i \r (Matie 27.57-61; Like 23.50-56; Nsãa 19.38-42) \p \v 42 Yesuŋ hũyãa u fɛrɛ huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, bãaŋgu naa ta ku kã suurma-na. Aa ba *yitĩɛnaŋgu waa ŋaa bisĩŋ ku temma, a ce dumaaŋo-na ba waa gbagbarramma-na. \v 43 Naacolŋo naŋ wuɔ doŋ holle kã *Pilati wulaa ka cãrã kuloŋo‑i. Ba taa ba bĩ-yo Yosɛfu, u taa u hel Arimate. U waa nelbuɔ *Yuifu ba *nellentaamba hɔlma-na. U taa u niya *Diiloŋ-bãaŋgu domma‑i. \v 44 Pilatiŋ nuɔ wuɔ Yesu kuu, kuɔ ce-yo gbɛrɛ. Fuɔ wulaa u kuu donduo. Wuɔ ce ba bĩ sorosi ba yuntieŋo‑i a ji yuu-yo da kuɔ u kuu yiinaa. \v 45 Sorosi ba yuntieŋ wuɔ suur ma yaaŋga-na a waŋ-ma baa-yo. Wuɔ suɔ hã Yosɛfu‑i hũmelle‑i wuɔ u ka har-o. \v 46 Yosɛfu wuɔ kã ka sãa kompaŋga‑i aa kã ka har-o *daaŋgu-na a fĩnya-yuɔ aa kã baa-yo ka fuure-yuɔ cĩncorre nande-na baa naa hĩŋ-de tãmpɛ̃lleŋ. \p Baŋ kaa nanna tĩ, wuɔ bũmal tãmpɛ̃lle nande‑i a suuye cĩncorre nuŋgu‑i. \v 47 Maari maŋ taa u hel Magidala‑i-na baa u duoŋo‑i Yose ba nyu‑i, baa yiɛra ne baŋ gaala Yesu‑i kusuɔŋ-nu. \c 16 \s1 Yesu siire hel kuomba hɔlma-na \r (Matie 28.1-8; Like 24.1-12; Nsãa 20.1-10) \p \v 1 *Yitĩɛnaŋguŋ juɔ cor, Maari maŋ taa u hel Magidala‑i-na, baa u duoŋo‑i Sake ba nyu‑i, a naara Salome‑i, baa sãa natikolo wuɔ ba ka kũnna Yesu‑i-na. \v 2 Ku cuo kaala‑i-na\f + \fr 16:2 \ft Ku cuo kaala waa jumaansi.\f*, baa naar biɛ hũmelle‑i ta ba kã cĩncorre-na. \v 3 Baŋ kãŋ, baa ta ba piiye wuɔ: «I kaa da hai u bũmal tãmpɛ̃lle‑i halaŋ-de cĩncorre nuŋgu-na hã-ye?» \p \v 4 Baŋ kaa piɛ, baa fara da tãmpɛ̃lle bũmalãa halaŋ. A ne da di maama saa naa fa baa bɔbɔima‑i. \v 5 Baa kã ka suur cĩncorre-na. Ba'a ba ne da naacoloŋo naŋo tĩɛnaana ba nadieyaŋga-na baa joŋgorpilaŋo. Korma pãŋ ta ma da-ba. \v 6 Naacoloŋ daa wuɔ tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Baa na yaŋ korma da-na, mi suyaa miɛ baŋ gbuu Nasarɛtitaaŋ Yesu maŋ *daaŋgu-na ko-yo, na taara u yaa‑i. Uu si dii bande‑i-na, u siire hel kuomba hɔlma-na. Niɛŋ, baa naa galla-yuɔ bande yaa nuɔ‑i. \v 7 Kãaŋ na ka tũnu u *hãalãbiemba‑i baa Piɛr, wuɔ u taa duɔ ka cie-na *Galile; na ka da-yo kusuɔŋ-nu'i ŋaa uŋ ŋa naa waŋ-ma baa-na dumaa.» \v 8 Caaŋ daaba kũɔma gbuu ta ma nyɛŋ; baa hel baa gbaruŋgu ta. Baŋ taa dumaaŋo-na, ba saa ka gbãa waŋ wɛima baa moloŋo korma nammu-na. \s1 Yesu caraaya Maari‑i \r (Matie 28.9-10; Nsãa 20.11-18) \p [ \v 9 Yesuŋ naaraa sire jumaansi cucuuyuŋgu-na, u caraaya Magidalataaŋ Maari yaa igɛ̃na. Wuɔ duɔnya *jĩnabaa niehãi fuɔ‑i-na. \v 10 U yaa kãa ka tũnu Yesu wuɔrataamba‑i. U kãa ka da-ba kuliiŋ-kaaluŋgu-na yogo. \v 11 Wuɔ cira: «Yesu siire, mi daa-yo nuɔ baa mi yufelle!» U wuɔrataamba saa hũu-ma wuɔ ninsoŋo. \s1 Yesu caraaya u hãalãbiemba‑i \r (Matie 28.16-20; Like 24.13-49; Nsãa 20.19-23) \p \v 12 Ku huoŋgu-na, Yesu *hãalãbiemba hãi baamba namba ji ta ba kã neyelle nande-na; Yesu wuɔ bir u deŋ birma carra-bɛi. \v 13 Hãalãbieŋ daaba bir ka waŋ-ma baa ba nabaamba‑i. Ba saa tiraa hũu bafamba maama‑i. \p \v 14 Kufaŋguŋ curaa, Yesu fuɔ fɛrɛ wuɔ yaŋ u hãalãbiemba maŋ tĩyãa cĩncieluo baa u diei wuoŋo‑i ba tĩɛna ta ba wuo niiwuoni aa u carra-bɛi tuɔ waŋ baa-ba wuɔ: «Bige‑i ciɛ miŋ siire ba da-mi aa jo ji waŋ-ma baa-na na saa hũu-ma?» \v 15 Aa naa cira: «Kãaŋ nilɛiŋa-na hiere na ka waŋ *Neldɔdɔlma‑i baa nuɔmba‑i hiere. \v 16 Umaŋ duɔ hũu-ma aa *batiseŋ, u kuraa. Ŋga umaŋ duɔ saa hũu-ma, kutieŋo ka caa. \v 17 Bamaŋ da ba hũu-ma, baŋ ka ta ba suɔ-ba dumaa ku yaa daaku: Ba ka ta ba gbuuse-miɛ aa ta ba donya *jĩnabaa-ba‑i, ba ka ta ba piiye nelfɛlɛmma-na; \v 18 da ba fiɛ bel jĩɛŋo‑i, u siɛ gbãa ce-ba bĩŋkũŋgu, aa da ba fiɛ nyɔŋ puɔsɔ̃nɔ‑i, u siɛ gbãa ce-ba wɛima. Ba ka ta ba haa ba nammu‑i jaamba-na aa ta ba cãrã Diiloŋo‑i ba sire-bɛi.» \s1 Yesu tamma‑i duɔ kã dɔrɔ‑i-na \r (Like 24.50-53; Pɔpuɔr. 1.9-11) \p \v 19 Itieŋo‑i Yesuŋ juɔ piiye baa-ba tĩ, wuɔ nyugũŋ ka tĩɛna Diiloŋo caaŋ-nu. \v 20 Uŋ taa dumaaŋo-na, u *hãalãbiemba ta ka ta ba wuɔra terni-na hiere ba waŋ *Neldɔdɔlma‑i. Itieŋ wuɔ tuɔ kãyã-bɛi ba maacemma-na aa bi tuɔ kãyã-bɛi ba ta ba ce gbɛrɛ-wɛima ba pigãaŋ nuɔmba‑i ba da ba suɔ wuɔ baŋ waŋ mamaŋ ninsoŋo.]