\id MAT - Diiloŋ-nelma cerma-na \h Matie sɛbɛ \toc1 Matieŋ nyɛgãaŋ Yesu maama maŋ \toc2 Matie \toc3 Matie \mt1 Matieŋ \mt2 nyɛgãaŋ Yesu maama maŋ \imt1 Nelmuoyamma \ip Matie waa Yesu *hãalãbiloŋo (9.9; 10.3). U nyɛgãaŋ u sɛbɛ‑i a vii *Yuifubaa. U taa u taara u pigãaŋ-ba wuɔ nuharuŋgu si dii, Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i aa saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u yaa Yesu‑i. Aa Diiloŋ uŋ waaŋ mamaŋ *Tobisĩcɔlɔnniŋ-sɛbɛ‑i-na, u yaa juɔ ji ce-ma hiere. \ip Yesuŋ huɔŋ dumaa, Matie duɔŋ u sɛbɛ‑i baa ku yaa‑i aa suonu-kuɔ baa u *batɛmu‑i ka cor baa *Sitãniŋ juɔ tuɔ taara u guɔl u gbeini‑i dumaa *hĩɛkuraaŋgu-na (sap. 1–4). \ip Ku huoŋgu-na, u dii u nuŋgu‑i Yesuŋ ciɛ u maacemma‑i dumaa *Galile‑i-na: U waaŋ Diiloŋ-nelma‑i baa nuɔmba‑i, aa sire jaamba‑i, aa donya *jĩnabaa-ba‑i nuɔmba yunni-na. U ciɛ gbɛrɛ-wɛima bɔi (sap. 5–18). U siire kusuɔŋ-nu'i a kã *Yerusalɛmu‑i-na ba ka ta ba ko-yo. Baŋ fiɛ ko-yo, Diiloŋo siire-yuɔ u temma‑i (sap. 19–28). \ip Yesu waaŋ nelma bɔi a kã *Diiloŋ-nellentesĩnni kũŋgu-na. \ip Matie huɔnu u sɛbɛ‑i sɔmma ndii: Bamaŋ hũyãa Diiloŋ-maama‑i baŋ saaya ba ta ba wuɔ dumaa (sap. 5–7). Yesuŋ puɔraa u *hãalãbiemba‑i ba ka waŋ *Diiloŋ-bãaŋgu maama‑i kusuɔŋ-nu (sap. 10). Gbãnɛini maŋ pigãaŋ Diiloŋ-nellentesĩnni‑i (sap. 13). Diiloŋ-dũŋ-baambaŋ saaya ba bel ba-naa dumaa (sap. 18), baa miwaaŋo tĩmmaŋ-maama‑i (sap. 24–25). \c 1 \s1 Yesu bĩncuɔmbaŋ cuu ba-naa dumaa \r (Like 3.23-38) \p \v 1 Yesu-Kirsa bĩncuɔmbaŋ cuu ba-naa dumaa ku yaa daaku: Yesu-Kirsa hilaa *Davidi hãayɛ̃lmba-na. Davidi fuɔ u hel *Abiramu hãayɛ̃lmba-na. \li1 \v 2 Abiramu siire da *Isaki. \li1 Isaki sire da *Yakɔbu. \li1 Yakɔbu sire da *Yuda a naara bisãlmba namba. \li1 \v 3 Yuda sire da Perɛsi baa Sera. Bisãlŋ daaba nyu‑i ba taa ba bĩ-yo Tamar. \li1 Perɛsi sire da Esirɔmu. \li1 Esirɔmu sire da Aramu. \li1 \v 4 Aramu sire da Aminadabu. \li1 Aminadabu sire da Naacũɔŋo. \li1 Naacũɔ sire da Salmɔ. \li1 \v 5 Salmɔ sire da Bosi. Bosi nyu‑i ba taa ba bĩ-yo Araabu. \li1 Bosi sire da Obɛdi. Obɛdi nyu‑i ba taa ba bĩ-yo Uruti. \li1 Obɛdi sire da Yese. \li1 \v 6 Yese sire da Davidi. Davidi faŋo yaa juɔ ce nellentieŋo‑i. \li1 Fuɔ sire da *Salomɔ. Salomɔ nyu‑i, Uri ciɛŋo'i waa. \li1 \v 7 Salomɔ sire da Orobamu. \li1 Orobamu sire da Abiya. \li1 Abiya sire da Asa. \li1 \v 8 Asa sire da Yosafa. \li1 Yosafa sire da Yoramu. \li1 Yoramu sire da Osiyasi. \li1 \v 9 Osiyasi sire da Yotamu. \li1 Yotamu sire da Akasi. \li1 Akasi sire da Esekiyasi. \li1 \v 10 Esekiyasi sire da Manase. \li1 Manase sire da Amɔ. \li1 Amɔ sire da Yosiyasi. \li1 \v 11 Yosiyasi sire da Yekoniya a naara bisãlmba namba. \li1 Huɔŋgu faŋgu'i nuɔ‑i baŋ bilaa *Isirahɛl-baamba‑i kã baa-ba *Babilɔni‑i-na. \p \v 12 Baŋ kãa Babilɔni‑i-na, Yekoniya wuɔ ka da Salatiɛl. \li1 Salatiɛl sire da Sorobabɛl. \li1 \v 13 Sorobabɛl sire da Abiyudi. \li1 Abiyudi sire da Elakimu. \li1 Elakimu sire da Asɔr. \li1 \v 14 Asɔr sire da Sadɔki. \li1 Sadɔki sire da Akimu. \li1 Akimu sire da Eludi. \li1 \v 15 Eludi sire da Elasar. \li1 Elasar sire da Matã. \li1 Matã sire da Yakɔbu. \li1 \v 16 Yakɔbu sire da Yosɛfu. Yosɛfu sire biɛ ciɛŋo. \li1 U ciɛŋo‑i ba taa ba bĩ-yo Maari. \li1 Maari faŋo yaa huɔŋ Yesu maŋ baŋ bĩŋ-yoŋ *Kirsa‑i. \p \v 17 Kuu dii ŋaa a doŋ Abiramu‑i-na a ji hi Davidi‑i, tonaamba cĩncieluo ba naa‑i dii. Aa a doŋ Davidi‑i-na a ji hi baŋ bilaa *Isirahɛl-baamba‑i huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, tonaamba cĩncieluo ba bi naa‑i dii. A doŋ huɔŋgu faŋgu-na, ji hi Kirsa homma‑i, tonaamba cĩncieluo ba bi naa‑i tiraa ba ye dii hɔlma-na. \s1 Yesu-Kirsa homma‑i \r (Like 2.1-7) \p \v 18 Yesu-Kirsaŋ huɔŋ homma maŋ, ma yaa daama: U nyu‑i, Maari‑i, Yosɛfu yaa naa bel-o u dɔrŋo. Huɔŋgu naŋgu juɔ hi, *Diiloŋ-Yal diɛ ce kusũŋgu yiɛra Maari‑i-na. A ne da Yosɛfu saa naa hi suɔ-yo ciɛŋo yogo. \v 19 Yosɛfu waa nelfɛfɛiŋo. Uŋ daa kusũŋguŋ yiɛraaya u dɔrŋo-na dumaaŋo-na, u sa taara u dii senserre yuɔ; wuɔ tuɔ taara u hiel u gboluoŋgu‑i u maama-na molo baa suɔ. \v 20 Uŋ diyaa mafamma‑i u huɔŋga-na, Itieŋo *dɔrpɔpuɔrbiloŋo naŋ wuɔ carra-yuɔ dãnsãaŋ-nu a waŋ baa-yo wuɔ: «Yosɛfu, *Davidi hãayɛ̃lŋ nuɔ, *Diiloŋ-Yalle yaa ciɛ kusũŋ daaku yiɛra Maari‑i-na; baa kãalã, biɛ-yo. \v 21 U ka hoŋ naacombiloŋo. Duɔ hoŋ-yo, ŋ haa u yerre‑i Yesu; ku yuŋgu yaa wuɔ koŋkortieŋo. U yaa ka kor u nelleŋ-tobimba‑i ba ãmbabalma-na.» \p \v 22 Itieŋ uŋ ciɛ u *pɔpuɔrbiloŋo waŋ mamaŋ, ma'i sa ciɛŋ daama‑i wɛi? Pɔpuɔrbiloŋo waaŋ-ma wuɔ: \q1 \v 23 \qt «Bilonyɔnyuro ka ce kusũŋgu\qt* \q1 \qt a hoŋ naacombiloŋo.\qt* \q1 \qt Ba ka ta ba bĩ-yo Emaniɛl.»\qt*\f + \fr 1:23 \ft Isayi (Ésaïe) 7.14\f* \m Ku yuŋgu yaa wuɔ Diiloŋo dii baa-ye. \p \v 24 Yosɛfuŋ juɔ sire duɔfũmmu-na, wuɔ ce Itieŋo dɔrpɔpuɔrbiloŋ uŋ waaŋ mamaŋ baa-yo aa u dɔrŋo kãal jo ji tĩɛna baa-yo. \v 25 Maariŋ kãalãa jo, u juɔ bɔrɔ dumaa Yosɛfu saa suɔ-yo ciɛŋo. Uŋ buɔra, Yosɛfu wuɔ haa biloŋo yerre‑i Yesu. \c 2 \s1 Hiriemba namba taara Yesu terieŋgu‑i \p \v 1 Yesu huɔŋ Betelɛmu, dii *Yude mara nuɔ. Huɔŋgu faŋgu-na, *Erɔdi yaa waa *Yude yuŋgu-na. Uŋ huɔŋ, hiriemba namba waa bãpagũŋgu-na; baa sire a jo *Yerusalɛmu‑i-na \v 2 a ji ta ba yuure u kũŋgu‑i wuɔ: «*Yuifu ba nellentieŋo maŋ huɔŋ fɛlɛmma‑i uu dii hie? I daa u mɔɛle‑i bãpagũŋgu-na ku'i ciɛ i sire tiɛ jo diɛ ji jaal-o.» \p \v 3 Erɔdiŋ nuɔ nel daama‑i, u huɔŋ kaa pãŋ cu ka hel baa Yerusalɛmutaamba‑i hiere. \v 4 Wuɔ bĩ *Diilojigãntaamba yuntaamba maŋ waa nelle-na hiere baa *ãnjĩnamma pigãataamba‑i a ji yuu-ba wuɔ: «Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i wuɔ u ka saaŋ *Koŋkortieŋo\f + \fr 2:4 \ft Baŋ gbɛ̃ŋ Yuifu ba nellentieŋo maŋ, baa Koŋkortieŋo‑i, nelduɔŋo yaa‑i bande‑i-na.\f* maŋ, u saaya u hoŋ terieŋ haku‑i nuɔ‑i?» \v 5 Baa cira: «U saaya u hoŋ Betelɛmu dii Yude mara nuɔ. *Diilopɔpuɔrbiloŋo nyɛgãaŋ ma yaa‑i wuɔ: \q1 \v 6 \qt ‹Betelɛmutaaŋ namaa,\qt* \q1 \qt baa na ta na ne wuɔ sĩ Yude nilɛiŋa-na hiere\qt* \q1 \qt namaa nelle yaa huoŋ-nu dɛ!\qt* \q1 \qt Umaŋ ka waa *Isirahɛl-baamba yuŋ-nu,\qt* \q1 \qt umaŋ ka ta mi baamba yaaŋ-na tuɔ ne-ba,\qt* \q1 \qt u ka hoŋ namaa nelle yaa nuɔ‑i.›\qt*\f + \fr 2:6 \ft Mise (Michée) 5.1\f*» \p \v 7 Erɔdiŋ juɔ suɔ *Kirsa muŋhommuŋ-terieŋgu‑i, wuɔ cuo bĩ hirieŋ daaba‑i a ji yuu-ba suɔ mɔɛl daadeŋ duɔŋ ta di hel huɔŋgu maŋ nuɔ‑i. \v 8 Uŋ juɔ yuu ba piiye tũnu-yuɔ, wuɔ cira: «Kãaŋ Betelɛmu‑i-na na ka yuure u kũŋgu‑i jeje na ne; da na ka da-yo, na jo na ji tũnu muɔŋo‑i mi bi kã ka jaal-o.» \p \v 9 Erɔdiŋ piiye baa-ba tĩ, baa sire ta ta ba kã Betelɛmu‑i-na. Ba'a ba ne, tiraa da mɔɛl daade‑i ba yaaŋga-na di wuɔ di kã. Baa ta ba nyaanu-diɛ. Diŋ kaa hi biloŋ uŋ waa terieŋgu maŋ nuɔ‑i, diɛ yiɛra ku yudɔrɔ‑i-na. \v 10 Ba hɔŋ muɔ gbuu pãŋ fɛ̃. \v 11 Baa har suur ka da biloŋo‑i baa u nyu‑i. Baa dũuna jaal-o aa naa fir ba coŋgorni‑i hiel sɛ̃nɛ hã-yo baa wusũnaŋo a naara *miir-namma. \p \v 12 Baŋ juɔ'a ba bir, Diiloŋ wuɔ piiye baa-ba dãnsãaŋ-nu wuɔ ba baa kã Erɔdi terieŋgu-na ka tũnu-yuɔ. Baa pãŋ biɛ ba deŋ hũmelle. \s1 Yosɛfubaa-ba gbaraa kã Esipi \p \v 13 Hirieŋ baŋ taa, Itieŋo *dɔrpɔpuɔrbiloŋ wuɔ carra Yosɛfu‑i dãnsãaŋ-nu a waŋ baa-yo wuɔ: «Yosɛfu, *Erɔdi ka sire wuɔ u taara naacombiloŋo‑i ko-yo. Sire ŋ gbar baa-yo baa nyuŋo‑i hiere na ka tĩɛna Esipi. Da mi saa ji cira na jo, molo baa jo.» \v 14 Yosɛfu wuɔ bi sire isuɔŋgu faŋgu-na a biɛ naacombiloŋo‑i baa u nyu‑i hũu ŋ hã-mi! Esipi. \v 15 U kãa ka tĩɛna kusuɔŋ-nu'i Erɔdi ji tuɔ ku. Itieŋ uŋ ciɛ u *pɔpuɔrbiloŋo waŋ nelma maŋ, ma'i sa juɔŋ daama‑i wɛi? Pɔpuɔrbiloŋo waaŋ-ma wuɔ: \q1 \qt «Mi ciɛ mi biɛŋo hel Esipi‑i-na.»\qt*\f + \fr 2:15 \ft Ose (Osée) 11.1\f* \s1 Erɔdiŋ ciɛ karaaŋgu maŋ baa Betelɛmutaamba‑i \p \v 16 *Erɔdiŋ juɔ niya naa, wuɔ suɔ wuɔ hirieŋ daaba tãalãa-yo aa cor ba deŋ. U huɔŋ kaa gbuu pãŋ du. Wuɔ cira ba wuɔra ko naacombiemba maŋ saa cor bieŋa hãi yogo Betelɛmu‑i-na hiere baa nilɛiŋa maŋ u kɔtɔnni-na. Hiriemba naa pigãaŋ-yo huɔŋgu faŋgu yaa‑i wuɔ mɔɛle duɔŋ ta di hel. \v 17 *Diiloŋ uŋ puɔraa *Seremi waŋ mamaŋ, ma'i saa ce daama‑i wɛi? Seremi waaŋ-ma wuɔ: \q1 \v 18 \qt «I nu molo kaal Arama‑i-na;\qt* \q1 \qt kutieŋo kaal kuliiŋ-kaaluŋgu.\qt* \q1 \qt Arasɛl yaa kaalaaŋ wuɔ ba kuɔ u bisãlmba.\qt* \q1 \qt U sa nu gbɛ̃nyɛmma.\qt* \q1 \qt U bisãlmba taa aa yaŋ-yo.»\qt*\f + \fr 2:18 \ft Seremi (Jérémie) 31.15\f* \s1 Yosɛfubaa-ba siire ka tĩɛna Nasarɛti \p \v 19 *Erɔdiŋ juɔ ku, Itieŋo *dɔrpɔpuɔrbiloŋo naŋ wuɔ carra Yosɛfu‑i dãnsãaŋ-nu dii Esipi‑i-na \v 20 a waŋ baa-yo wuɔ: «Bamaŋ taa ba taara ba ko naacombiloŋo‑i ba kuu. Sire ŋ biɛ-yo baa nyuŋo‑i na bir na kã *Isirahɛl-na.» \v 21 Yosɛfu wuɔ bi sire a biɛ naacombiloŋo‑i baa u nyu‑i ba bir kã Isirahɛl-na. \v 22 Erɔdi biɛŋo naŋo waa, ba taa ba bĩ-yo Arkelɔsi. Yosɛfuŋ kãa, wuɔ nu-ma wuɔ tuoŋ uŋ kuu, u yaa ciɛ nellentieŋo‑i *Yude‑i-na. Kor maa ta ma da Yosɛfu‑i u saa siɛ duɔ kã ka tĩɛna terieŋgu-na. Diiloŋ wuɔ piiye baa-yo dãnsãaŋ-nu wuɔ u kã u ka tĩɛna *Galile mara nuɔ. \v 23 Wuɔ kã ka tĩɛna Galile nelle nande-na ba bĩ-de Nasarɛti. *Diilopɔpuɔrbiemba waaŋ-ma wuɔ: \qt «Ba ka ta ba bĩ *Koŋkortieŋo‑i Nasarɛtiyiɛŋo»\qt*, ma bi ciɛ. \c 3 \s1 Nsãa-Batisi ãndaaŋgu‑i \r (Marke 1.1-8; Like 3.1-18; Nsãa 1.19-28) \p \v 1 Ku huoŋgu-na, *Nsãa-Batisi wuɔ ji sire tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i baa nuɔmba‑i dii *Yude *hĩɛkuraaŋgu-na. U taa u piiye wuɔ: \v 2 «Naanaŋ na cilɔbabalaŋo‑i, *Diiloŋ-bãaŋgu piyaa tĩ!» \v 3 Diiloŋo puɔraa *Isayi waŋ Nsãa fuɔ maama yaa wuɔ: \q1 \qt «Molo dii tuɔ hohuola hĩɛkuraaŋgu-na wuɔ:\qt* \q1 \qt ‹Migãaŋ Itieŋo hũmieŋa‑i\qt* \q1 \qt Cãaŋ-yaŋ na viinu-yɛi.›»\qt*\f + \fr 3:3 \ft Isayi (Ésaïe) 40.3\f* \p \v 4 Joŋgoruo maŋ waa Nsãa nuoŋgu-na, baa sũɔ-yo baa nyɔgɔ̃mɛkuɔsĩnni aa u taa u pɛ̃yɛ̃ u nɛgɛlle‑i baa cãanuŋ-kpãŋkpaaŋgu. U taa u wuo dũŋgbɛrmba baa sɔllu. \v 5 Yerusalɛmutaamba‑i baa Yudetaamba‑i hiere ka hel baa bamaŋ waa *Yurdɛ̃ nuoraaŋgu kɔtɔnni-na hiere ba taa ba kã u wulaa \v 6 ba kã ba waŋ ba cãlmuɔ‑i baa-yo aa u tuɔ *batiseŋ-ba Yurdɛ̃ nuoraaŋgu-na. \p \v 7 Nsãaŋ juɔ da *Farisĩɛbaa-ba‑i baa *Sadusĩɛbaa-ba kũɔl ba-naa ba jo u wulaa wuɔ u batiseŋ-ba, wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Nelbabalaaŋ namaa temma‑i daana‑i! Hai juɔ tũnu-nɛi wuɔ da na batiseŋ Diiloŋo siɛ ka gãŋ baa-na? \v 8 Yaaŋ aa na ta na ce kumaŋ faa, ku yaa ka pigãaŋ wuɔ na naana na cilɔbabalaŋo‑i kelkel. \v 9 Baa na da niɛ sĩ *Abiramuŋ yeŋ na bĩncɔiŋo Diiloŋo siɛ ka gãŋ baa-na. Mi tũnu-nɛi: Naŋ fiɛ da tãmpĩɛŋa maŋ daaya‑i, Diiloŋo gbãa bir-a ce-ya Abiramu hãayɛ̃lmba namaa fuoŋgu-na. \v 10 Maale nuŋgu saaraa jĩna. Tibiiŋgu maŋ da ku saa maŋ biefɛfɛiŋa, ku jũŋ aa sɛnu. \v 11 Muɔmi batiseŋ-na baa hũmma yoŋ da mi pigãaŋ wuɔ na naana na cilɔbabalaŋo‑i; ŋga molo ka jo mi huoŋgu-na. Kutieŋo fɔ̃ŋgũɔ jĩɛnya mɛi wuoŋo‑i. Mɛi saa piɛra u natãaŋgu‑i. Fuɔ ka batiseŋ-na baa *Diiloŋ-Yalle baa dãamu. \v 12 Kɔkɔruɔŋgu dii u naŋga-na. U ka pe u dĩmma‑i. Duɔ ji pe-ma tĩ hiere torre-na, u ka kũɔl belle‑i dii-de inɔŋgɔ̃-na aa sɛnu fuoru‑i baa dãamu. Dãamu fammu sa dĩŋ dede.» \s1 Yesu batisemma‑i \r (Marke 1.9-11; Like 3.21-22) \p \v 13 Nsãa uŋ taa u *batiseŋ nuɔmba‑i huɔŋgu-na, Yesu wuɔ sire *Galile‑i-na a kã *Yurdɛ̃‑i-na u duɔ ka batiseŋ-yo. \v 14 Nsãa wuɔ ka muo jãŋ wuɔ fuɔ siɛ ce-ma. Aa naa tuɔ piiye baa-yo wuɔ: «Nuɔnɛi saaya ŋ batiseŋ muɔ, nuɔ da ŋ bir yaŋ aa jo wuɔ mɛi ji batiseŋ-ni, mi batiseŋ-ni niɛ?» \p \v 15 Yesu wuɔ cira: «Diiloŋ uŋ'a ma ce dumaa, yaŋ i ce-ma dumɛi. Yaŋ aa ŋ ce-ma ŋaa miŋ waaŋ-ma dumaa.» Nsãa wuɔ naa wuɔ hũu-ma. \p \v 16 Baŋ juɔ batiseŋ Yesu‑i tĩ aa u hel hũmma-na, dɔrɔ wuɔ puur. Wuɔ u ne da *Diiloŋ-Yalle hilaa koŋhuruŋ temma jo ji diire-yuɔ. \v 17 Baa nu molo piiye dɔrɔ‑i-na wuɔ: «Mi Biɛŋo yaa daayo‑i; u maama sa suɔ aa dɔlnu-miɛ. U yaa fĩɛŋ mi huɔŋga‑i.» \c 4 \s1 Sitãni taara duɔ guɔl Yesu gbeini‑i \r (Marke 1.12-13; Like 4.1-13) \p \v 1 Ku huoŋgu-na, *Diiloŋ-Yalle kã baa Yesu‑i *hĩɛkuraaŋgu-na *Sitãni duɔ ka guɔl u gbeini‑i. \v 2 Uŋ kãa, wuɔ ce bãaŋ-yinni komuɔŋa hãi baa isuɔyinni komuɔŋa hãi u saa dii kuuwuoŋgu u nuŋgu-na. Yiŋ daaniŋ juɔ cor, nyulmu sire cuɔl-o. \v 3 Sitãni wuɔ jo ji waŋ baa-yo wuɔ: «Da kuɔ Diiloŋ-Biɛŋo yaa nuɔŋo‑i kelkel, ce tãmpĩɛŋ daaya bir niiwuoni i ne!» \p \v 4 Yesu wuɔ cira: «Ma nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \qt ‹Niiwuoni‑i yoŋ, ni siɛ gbãa ce nɛliɛŋ nuɔ ŋ ba. Ŋ saaya ŋ bi ta ŋ nu Diiloŋo nuŋ-ãndaaŋgu‑i hiere naara.›\qt*»\f + \fr 4:4 \ft Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 8.3\f* \p \v 5 Uŋ piiye dumaaŋo-na, Sitãni wuɔ kã baa-yo *Yerusalɛmu‑i-na, ka haa-yo *Diilodubuɔ dɔrɔ‑i-na \v 6 aa naa cira: «Da kuɔ Diiloŋ-Biɛŋo yaa nuɔŋo‑i kelkel, tie ŋ diire i ne! Ma sĩ ma nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \qt ‹Diiloŋo ka ce *dɔrpɔpuɔrbiemba tũu-ni ba nammu-na ŋ baa ji tisĩŋ ŋ fɛrɛ›\qt*\f + \fr 4:6 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 91.11-12\f* kɛ?» \p \v 7 Yesu wuɔ cira: «Ma bi nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \qt ‹Baa dãŋ Itieŋo‑i Diiloŋo‑i ŋ ne.›\qt*\f + \fr 4:7 \ft Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 6.16\f*» \p \v 8 Sitãni wuɔ tiraa kã baa-yo tãnuŋgu naŋgu dɔrɔ‑i-na, ku maama saa fa baa jajaatamma‑i, ka pigãaŋ-yo nilɛiŋa‑i hiere baa a huɔya-niini‑i \v 9 aa naa cira: «Da ŋ dũuna jaal-mi, niŋ daa nilɛiŋa maŋ daaya‑i hiere mi ka hã-ni baa-ya.» \p \v 10 Uŋ waaŋ mafamma‑i, Yesu wuɔ cira: «Sitãni, kã ŋ filiɛŋ ŋ halaŋ! Ma nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \qt ‹Ŋ saaya ŋ ta ŋ dũuna ŋ jaal Itieŋo‑i Diiloŋo yaa‑i, aa ta ŋ cãa u yaa u diei yoŋ.›\qt*\f + \fr 4:10 \ft Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 6.13\f*» \p \v 11 Sitãni wuɔ naa u ta aa yaŋ-yo. Uŋ taa, dɔrpɔpuɔrbiemba namba jo ji ta ba kãyã-yuɔ. \s1 Yesuŋ duɔŋ u maacemma‑i dumaa Galile‑i-na \r (Marke 1.14-15; Like 4.14-15) \p \v 12 Huɔŋgu naŋgu juɔ hi, baa bel Nsãa‑i dii-yo kaso. Yesu wuɔ nu-ma aa bir kã *Galile‑i-na. \v 13 Uŋ kãa, u saa ka tĩɛna Nasarɛti‑i-na, wuɔ kã ka tĩɛna Kafarnamu, dii dalaŋga caaŋgu-na. Terieŋgu faŋgu‑i, Sabulɔ̃ hĩɛma, fuɔ baa Nefutali. \v 14 Diiloŋ uŋ puɔraa *Isayi waŋ mamaŋ, ma'i sĩ daama‑i wɛi? \v 15 Isayi waaŋ-ma wuɔ: \q1 \qt «Sabulɔ̃ hĩɛma-na, Nefutali nelle-na,\qt* \q1 \qt dii dalaŋga caaŋgu-na,\qt* \q1 \qt kã ka hel dii *Yurdɛ̃ nuoraaŋgu bomborma-na,\qt* \q1 \qt a biɛ Galile‑i hiere, *niɛraamba nelle‑i,\qt* \q1 \qt bamaŋ waa hiere kukulma-na, cecerma hilaa-bɛi.\qt* \q1 \v 16 \qt Bamaŋ waa kukulmaŋ-nelle-na kuliiŋgu nammu-na, bãaŋgu paa-bɛi.»\qt*\f + \fr 4:16 \ft Isayi (Ésaïe) 8. 23–9.1\f* \p \v 17 Yesuŋ kãa dumaaŋo-na, wuɔ doŋ tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i baa nuɔmba‑i wuɔ: «Naanaŋ na cilɔbabalaŋo‑i, *Diiloŋ-bãaŋgu piyaa tĩ!» \s1 Yesu bĩɛ gbosobaa-ba namba \r (Marke 1.16-20; Like 5.1-11) \p \v 18 Yiiŋgu naŋgu-na, Yesu wuɔ ji tuɔ cor a da gbosobaa-ba namba naŋ juɔŋo *Galile dalaŋga-na. Ba waa ba hãi; nɛliɛŋo baa u hãaŋo. Ba bĩ mɔlŋo‑i Simɔ, u yerre nande yaa Piɛr, aa bĩ hãaŋo‑i Ãndere. \v 19 Yesu wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Juɔŋ i ta, mi ka ce-na nelbilieŋ-gbosobaa namaa.» \v 20 Baa bi pãŋ nanna ba jɔnaamba‑i aa cu Yesu huoŋ-nu. \v 21 Ba'a ba kã yaaŋga-na, a tiraa da naacolŋo naŋo baa u hãaŋo a naara ba to. Ba bĩ tuoŋo‑i Sebede aa bĩ bɛpomɔlŋo‑i Sake aa hãaŋo‑i Nsãa. Ba waa beŋ-na ta ba migãaŋ ba jɔnaamba. Yesu wuɔ bĩ bɛpuɔmba‑i. \v 22 Bafaŋ baa tiraa nanna ba beŋo‑i baa ba to‑i aa cu u huoŋ-nu. \s1 Yesu waaŋ Diiloŋ-nelma‑i aa sire jaamba \p \v 23 Yesu taa u wuɔra *Galile‑i-na hiere u waŋ Diiloŋ-nelma‑i *Diilonelhãalãdũnni-na, aa tuɔ waŋ *Diiloŋ-bãaŋgu *Neldɔdɔlma‑i, aa bi tuɔ sire jaamba‑i ba sĩnni-na hiere u kã. \v 24 Siiritaamba‑i hiere baa nu u maama‑i ka saa. Baa ta ba jo baa jaamba‑i ba sĩnni-na hiere ba jo ba hã u tuɔ sire-bɛi. *Jĩnabaa-baŋ waa bamaŋ nuɔ‑i ba waa, kurmɔrɔ̃ntaamba waa, ka hel baa murgubaa-ba‑i hiere. Yesu wuɔ sire-bɛi kpɛ̃mmu! \v 25 Nuɔŋ baa sire kũɔl ba-naa ta ba nyaanu-yuɔ; Galiletaamba waa, a naara banamba naa hel Dekapol jo, banamba *Yerusalɛmu, banamba *Yude, banamba hel *Yurdɛ̃ bãpagũŋgu-na jo. \c 5 \s1 Bamaŋ yunni‑i dɔlaa \r (Like 6.20-23) \p \v 1 Yesuŋ daa nuɔmbaŋ kũɔlãa ba-naa ta ba nyaanu-yuɔ dumaaŋo-na, wuɔ kã ka nyugũŋ tãnuŋgu naŋgu-na tĩɛna. U *hãalãbieŋ baa jo ji cĩilã-yuɔ. \v 2 Wuɔ doŋ tuɔ piiye baa-ba wuɔ: \q1 \v 3 «Bamaŋ kaalaaŋ baa Diiloŋo‑i, ba yunni dɔlaa; \q1 *Diiloŋ-nelle‑i bafamba diele‑i. \q1 \v 4 Bamaŋ dii kaaluŋgu-na, ba yunni dɔlaa; \q1 Diiloŋo ka hur ba nyinyɔlma‑i. \q1 \v 5 Hɔhĩnantaamba yunni dɔlaa; \q1 hĩɛma ka ce ba maama. \q1 \v 6 Bamaŋ kuuyeŋ kuuviiŋgu cemma‑i, ba yunni dɔlaa; \q1 ma ka dɔl-ba. \q1 \v 7 Hujarreŋ yeŋ bamaŋ nuɔ‑i, ba yunni dɔlaa; \q1 Diiloŋo ka bi ce hujarre bɛi. \q1 \v 8 Bamaŋ hɔmmu‑i kuɔŋ, ba yunni dɔlaa; \q1 ba ka da Diiloŋo‑i. \q1 \v 9 Bamaŋ fĩɛŋ ba muntĩɛnammu‑i, ba yunni dɔlaa; \q1 Diiloŋo ka tuɔ bĩ ba yaa u bisãlmba‑i. \q1 \v 10 Baŋ ceŋ bamaŋ kpãncɔ̃lgũɔ ba viisĩnni maama-na, ba yunni dɔlaa; \q1 Diiloŋ-nelle‑i bafamba diele‑i. \p \v 11 «Da ba ta ba tuora-nɛi, aa ta ba ce-na sũlma, aa haa balaaŋgu sĩnni‑i hiere nɛi mɛi maama-na, na yunni dɔlaa. \v 12 Taa na gbu na nyɛ aa na fɛ̃ na hɔmmu‑i; Diiloŋo ka pã-na bɔi dɔrɔ‑i-na. Na saa da, *Diilopɔpuɔrbiemba maŋ siire namaa yaaŋga-na, ba ciɛ-ba sũlma dumɛi.» \s1 Namɛi dãmma, namɛi cecerma \r (Marke 9.50; Marke 4.21; Like 14.34-35) \p \v 13 «Namɛi dii dãmma‑i hĩɛma-na. Ŋga dãŋ da ma ji saara, ma gbãa tiraa ce niɛ ce kpɛ̃nnɛ? Ma siɛ gbãa fa wɛima; ba biɛ ka kũnna fuoreŋ. \p \v 14 «Namɛi fitĩmbaa namaa hĩɛma-na. Na saa da, nelle maŋ da di waa tãnuŋ dɔrɔ, di sa fuo. \v 15 Na suyaa wuɔ ba sa celieŋ fitĩnuɔ‑i aa biɛ bĩŋkũŋgu cure-yuɔ. Ba haa-yo dɔrɔ terieŋgu ce hiere da gbaa. \v 16 Fitĩnuɔŋ ceŋ gbagbaama‑i dumaa, namaa na saaya na ta na ce gbagbaama‑i dumɛi nuɔmba hɔlma-na; ku yaa ba ka da na maacenfafamma‑i aa ta ba kaal na To‑i dɔrɔ‑i-na.» \s1 Yesu saa jo baa u deŋ hũmelle \p \v 17 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ cira: «Baa na da niɛ sĩ *Moisi‑i baa *Diilopɔpuɔrbiembaŋ nyɛgãaŋ mamaŋ hã-na wuɔ na ta na ce, mi juɔ da mi ji gbuonu ma yaa‑i, ma'i sĩ. Mi juɔ da mi ji pigãaŋ-na nelma famma belle yaa‑i. \v 18 Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Dɔrɔ‑i baa hĩɛma‑i da ni gbãŋ waa tĩ, nelma diei siɛ gbãa gbuo nel daama-na. Halle cɛkũɔ, ma siɛ gbãa gbuo, fuɔ miwaaŋo tĩmma. \v 19 Terieŋgu faŋgu-na, halle nelma maŋ yuraanu yaŋ nel daama-na, umaŋ duɔ saa wuɔ ma hũmelle‑i, aa tiraa ce banamba ce fuɔ temma‑i, u yaa ka waa huoŋgu-na *Diiloŋ-nelle-na. Ŋga umaŋ duɔ wuɔ ma hũmelle‑i, aa ce banamba ce fuɔ temma‑i, kutieŋo ka ce nelbuɔ Diiloŋ-nelle-na. \v 20 Mi tũnu-nɛi: Da na saa vii yaŋ *ãnjĩnamma pigãataamba‑i baa *Farisĩɛbaa-ba‑i, na cɛraa na suur Diiloŋ-nelle-na.» \s1 Yesuŋ waaŋ mamaŋ a kã hɔdulle-na \r (Marke 11.25; Like 12.57-59) \p \v 21 «Naŋ siire, na nuɔ wuɔ ma waaŋ baa i bĩncuɔmba‑i wuɔ molo saa saaya u ko u nanolŋo.\f + \fr 5:21 \ft Helmaŋ-sɛbɛ (Exode) 20.13; Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 5.17\f* Da ŋ ko ŋ nanolŋo‑i ba saaya ba bĩ-ni fãamaaŋ ba terieŋ-nu. \v 22 Ŋga ma miŋ ka waŋ mamaŋ baa-na ma yaa daama: Nuɔni maŋ da ŋ nyɔ ŋ nuoŋgu baa ŋ nanolŋo‑i, ba saaya ba bĩ-ni fãamaaŋ ba terieŋ-nu. Umaŋ duɔ tuora u nanolŋo‑i wuɔ mimilãŋo, ba ka bĩ kutieŋo‑i fãamaaŋ ba terieŋ-nu. Umaŋ duɔ bi gbɛ̃ u nanolŋo‑i wuɔ nelsɔsɔiŋo, ba ka caa kutieŋo‑i. \v 23 A ce dumaaŋo-na, da ŋ fiɛ kã baa bĩŋkũŋgu da ŋ ka pã-ku hã Diiloŋo‑i, aa ka ne da wɛima dii nuɔ baa moloŋ hɔlma-na, \v 24 yaŋ ku bĩŋkũŋgu‑i dii mumbuolmuŋ-terieŋgu caaŋgu-na aa ŋ jo na ji nunu na-naa baa kutieŋo‑i igɛ̃na aa ŋ suɔ ŋ kã ŋ ka pã-ku ŋ hã Diiloŋo‑i. \p \v 25 «Moloŋ cɛ̃mɛl da di waa-niɛ aa wuɔ u ka bĩ-ni, gbãŋ baa-yo; baa yaŋ ãndaaŋgu hi fãamaambaa-ba‑i. Da ku hi-ba, ba ka hã fɔ̃ŋgɔ̃taamba‑i baa-ni, fɔ̃ŋgɔ̃taamba bel-ni ka dii-ni kaso. \v 26 Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-ni: Da ba dii-ni kaso‑i-na, da ŋ saa ji pã ŋ cɛ̃mɛlle tĩ hiere, ŋ cɛraa ŋ da muŋhelmu.» \s1 Yesuŋ waaŋ mamaŋ a kã cakũŋgu-na \r (Matie 18.8-9; Marke 9.43,47-48) \p \v 27 «Naŋ siire, na nuɔ ba ciɛra wuɔ ŋ saa saaya ŋ ce *fuocesĩnni.\f + \fr 5:27 \ft Helmaŋ-sɛbɛ (Exode) 20.14; Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 5.18.\f* \v 28 Ŋga ma miŋ ka waŋ mamaŋ baa-na ma yaa daama: Nuɔni maŋ da ŋ ne moloŋ ciɛŋo‑i baa yufelle nande, kuu dii ŋaa ŋ gaala baa-yo tĩ ŋ huɔŋga-na. \v 29 Terieŋgu faŋgu-na, da ŋ da ŋ nadieyufelle dii-ni kuubabalaaŋgu cemma-na, hiel-de ŋ fara ŋ nanna dii daalɛi. Da ŋ suur yufeduɔla nuɔ Diiloŋ-nelle-na, ku bɔyaa ba da ba ka caa-ni baa ŋ yufieŋa‑i a hãi‑i-na. \v 30 Da ŋ da ŋ nadienaŋga dii-ni kuubabalaaŋgu cemma-na, kar-ka ŋ fara ŋ nanna dii daalɛi. Da ŋ suur nagãduɔla nuɔ Diiloŋ-nelle-na, ku bɔyaa ba da ba ka caa-ni baa ŋ nammu‑i mu hãi‑i-na.» \s1 Yesuŋ waaŋ mamaŋ a kã ãnsorre bɔrɔmma-na \r (Matie 19.7-9; Marke 10.11-12; Like 16.18) \p \v 31 «Naŋ siire, na nuɔ ba ciɛra wuɔ: ‹Umaŋ duɔ nanna u ciɛŋo‑i, u saaya u nyɛgɛ̃ŋ sɛbɛ hã-yo. Sɛbɛ maŋ pigãaŋ wuɔ ba ãnsorre buɔra.›\f + \fr 5:31 \ft Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 24.1\f* \v 32 Ŋga ma miŋ ka waŋ mamaŋ baa-na ma yaa daama: Ciɛŋo maŋ duɔ u sa wuɔra u ce bɛmba, aa u bɔlɔ nanna-yuɔ, kuu dii ŋaa u diyaa-yo *fuocesĩnni-na. Aa da ba bi nanna ciɛŋo maŋ aa ŋ biɛ-yo, ŋ saa wuɔ Diiloŋ-hũmelle; ŋ ciɛ fuocesĩnni‑i dumaaŋo-na.» \s1 Yesuŋ waaŋ mamaŋ a kã Diiloŋ-yerre bĩmma-na \p \v 33 «Naŋ siire, na nuɔ wuɔ ma waaŋ baa na bĩncuɔmba‑i wuɔ: ‹Da ŋ pã nuŋgu aa bĩ Diiloŋo yerre‑i wuɔ ŋ ka ce mamaŋ, ce-ma; baa yaŋ-ma.›\f + \fr 5:33 \ft Niɛŋ Buolmaŋ-sɛbɛ‑i-na (Lévitique) 19.12; Kãmmaŋ-sɛbɛ‑i-na (Nombres) 30.3; Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ‑i-na (Deutéronome) 23.22-24.\f* \v 34 Ŋga ma miŋ ka waŋ mamaŋ baa-na ma yaa daama: Molo baa tiraa u ce wɛima aa u bĩ Diiloŋo yerre‑i u nuŋgu-na gbula. Molo baa hiel u niele dɔrɔ‑i-na; Diiloŋ-muntĩɛnammu. \v 35 Molo baa bi hiel u niele hĩɛma-na; Diiloŋ gbeiniŋ-munjĩnammu. Molo baa bi cira fuɔ baa *Yerusalɛmu; Itieŋo nelle yaa difande‑i. \v 36 Molo siɛ gbãa ce halle kuɔsĩŋgu diei pusũŋ u yuŋgu-na, u siɛ bi gbãa ce ku biil; terieŋgu faŋgu-na, molo baa bi cira fuɔ baa u yuŋgu. \v 37 Da ba yuu-na mamaŋ, da kuɔ ma yaa‑i, na cira: ‹Ũu, ma yaa‑i.› Da kuɔ ma'i sĩ, na cira: ‹E'e, ma'i sĩ.› Baa na cira: ‹Muɔ baa Diiloŋo mi saa ce daama‑i!› *Sitãni-nelma‑i mafamma‑i.» \s1 Yesuŋ waaŋ mamaŋ a kã sɔlaaŋgu maama-na \r (Like 6.29-30) \p \v 38 «Naŋ siire, na nuɔ ba ciɛra umaŋ duɔ muonu u nanolŋ yufelle, ba bi muonu kutieŋo diele‑i ku sɔlaaŋgu. Umaŋ duɔ ka u nanolŋ nyilãaŋgu, ba bi ka u kũŋgu‑i ku sɔlaaŋgu.\f + \fr 5:38 \ft Niɛŋ Helmaŋ-sɛbɛ‑i-na (Exode) 21.23-25; Buolmaŋ-sɛbɛ‑i-na (Lévitique) 24.19-20; Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ‑i-na (Deutéronome) 19.21.\f* \v 39 Ŋga ma miŋ ka waŋ mamaŋ baa-na, ma yaa daama: Unaŋ nuɔ ŋ baa ji ce ŋ nanolŋo‑i kuubabalaaŋgu wuɔ ŋ suu sɔlaaŋgu. Umaŋ duɔ caa ŋ nadietũŋgu‑i, bir daaku‑i ŋ hã-yo. \v 40 Umaŋ duɔ u ka bĩ-ni fɔ̃ŋgɔ̃taaŋ-terieŋ-nu a hũu ŋ joŋgoryelle‑i, hã-yo baa-yo baa ŋ joŋgorbuɔ‑i hiere. \v 41 Fɔ̃ŋgɔ̃tieŋo maŋ duɔ haa coŋgoruoŋgu hã-ni wuɔ ŋ tũu saaŋ-yo cɛllɛ, saaŋ-yo ŋ maa baa-yo. \v 42 Umaŋ duɔ cãrã ŋ wulaa, hã-yo. Umaŋ duɔ jo wuɔ ŋ hor-o, baa balaŋ-yo.» \s1 Taa na dɔl baa na bigãarãamba‑i \r (Like 6.27-28,32-36) \p \v 43 «Naŋ siire, na nuɔ ba ciɛra wuɔ: \qt ‹Ŋ saaya ŋ ta ŋ dɔl baa ŋ nanuɔmba‑i\qt*\f + \fr 5:43 \ft Buolmaŋ-sɛbɛ (Lévitique) 19.18\f* aa bigãaŋ ŋ bigãarãamba‑i.› \v 44 Ŋga ma miŋ ka waŋ mamaŋ baa-na, ma yaa daama: Taa na dɔl baa na bigãarãamba‑i, taa na cãrã Diiloŋo‑i na hã bamaŋ ciɛŋ-naŋ kpãncɔ̃lgũɔ‑i, \v 45 ku yaa na ka waa na To‑i dɔrɔ‑i-na u bɛŋ namaa kelkel. U yaa hielaaŋ bãaŋgu‑i u hã nelbabalaamba‑i baa nelfafaamba‑i hiere aa bi tuɔ dãa u hã nelfafaamba‑i baa nelbabalaamba‑i hiere. \v 46 Da na ta na dɔl na dɔdɔltaamba yoŋ, yuŋ haku‑i dii-kuɔ? Halle nelbabalaamba\f + \fr 5:46 \fk Nelbabalaamba: \ft Ma nyɛgãaŋ girɛkimma-na wuɔ: «Halle *nampohũutaamba gbã ba dɔl baa ba dɔdɔltaamba‑i.» Bafamba taa ba kãŋ nampohũutaamba‑i nelbabalaamba. Niɛŋ ãnfirnumma-na.\f* gbã ba dɔl ba dɔdɔltaamba‑i. \v 47 Da na ta na fiɛlnu na jaal na sɔsuɔtaamba yoŋ, hai moloŋo‑i siɛ gbãa ce kufaŋgu‑i? Bamaŋ sa suyaaŋ Diiloŋo‑i ba sa ce-ku dii wɛi, aa ji da baa namaa? \v 48 Yaaŋ aa na ta na ce kumaŋ faa, ŋaa na To maŋ dɔrɔ‑i-na uŋ ceŋ dumaa.» \c 6 \s1 Ba hã moloŋo‑i bĩŋkũŋgu‑i niɛ? \p \v 1 Ku huoŋgu-na Yesu wuɔ cira: «Baa na ta na wuɔ na Diiloŋ-hũmelle‑i wuɔ nuɔmba da-na; da na ce mafamma‑i, na To‑i dɔrɔ‑i-na u siɛ ka pã-na. \v 2 Da ŋ da bĩŋkũŋgu da ŋ hã sũntieŋo‑i, baa ce ŋaa yetaarataambaŋ ceŋ dumaa *Diilonelhãalãdũnni-na baa nelleŋ-huɔŋga-na; ba taara nuɔmba da-ba aa cira bafamba faa. Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Bamaŋ ciɛŋ kufaŋgu‑i, ba daa ba maacemma sullu‑i tĩ. \v 3 Ŋga da ŋ'a ŋ hã moloŋo‑i bĩŋkũŋgu‑i, hã-yo aa ŋ baa yaŋ halle ŋ jĩɛkpekpelŋo suɔ, \v 4 ku yaa ma siɛ hel bomborma-na. Niŋ ciɛ kumaŋ, ŋ To‑i Diilo fuɔ daa-ku, u ka pã-ni ku sɔlaaŋgu.» \s1 Diiloŋ uŋ saaya u cãrã dumaa \p \v 5 «Da na'a na cãrã Diiloŋo‑i baa na ta na ce ŋaa yetaarataambaŋ ceŋ dumaa. Yetaarataaŋ da ba'a ba cãrã Diiloŋo‑i *Diilonelhãalãdũnni-na, halle baa nelleŋ-huɔŋga-na, ba sire yiɛra ba gbeiniŋ nuɔmba da ba da-ba. Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Bamaŋ ciɛŋ kufaŋgu‑i, ba daa ba maacemma sullu‑i tĩ. \v 6 Da ŋ'a ŋ cãrã Diiloŋo‑i, suur dũŋ-nu aa ŋ bĩŋ-ku ŋ fɛrɛŋ nuɔ, ŋ To dii terieŋgu faŋgu-na, cãrã-yuɔ. Niŋ fuyaa ta ŋ ce kumaŋ u daa-ni, u ka pã-ni. \p \v 7 «Da na ta na cãrã Diiloŋo‑i, baa na ta na piiye pirri ŋaa bamaŋ sa suyaaŋ Diiloŋo‑i baŋ ceŋ dumaa. Bafamba daa niɛ sĩ da ba piiye agaga ku yaa Diiloŋo ka nu ba nuŋgu‑i. \v 8 Baa na suur ba nallu-na. Na saa da, namaaŋo‑i, aa na suɔ da na puur na nunni‑i da na cãrã, na To suyaa kumaŋ maama‑i dii-nɛi tĩ.» \r (Like 11.2-4) \p \v 9 «Taa na cãrã Diiloŋo‑i dumandɛ: \q1 ‹I To nuɔni maŋ dii dɔrɔ‑i-na, \q1 yaŋ nuɔmba‑i hiere ba suɔ wuɔ nuɔnɛi Diiloŋ nuɔŋo‑i. \q1 \v 10 Pa ŋ bãaŋgu‑i yiɛ. \q1 Ŋ huɔŋgaŋ ceŋ dumaa dɔrɔ‑i-na, yaŋ ka ta ka ce dumɛi hĩɛma-na. \q1 \v 11 Hã-ye nyuŋgo ku niiwuoni‑i i wuo. \q1 \v 12 Ce jande yiɛ ŋaa miɛ iŋ ceŋ jande‑i dumaa bamaŋ cãlãaŋ-yeŋ. \q1 \v 13 Baa yaŋ wɛima gbãa tãal-e dii-ye kuubabalaaŋgu cemma-na. Hũu-ye *Bigãarãŋo nyisɛ̃nni-na. \q1 [Fɔ̃ŋgũɔ dii baa nuɔnɛi hɔnni-na hiere baa himma‑i aa ŋ tiraa waa bɔi.]› \p \v 14 «Na saa da, moloŋ duɔ cãl-ni aa ŋ yaŋ ma tĩ, nuɔ da ŋ bi cãl ŋ To‑i dɔrɔ‑i-na, u ka bi yaŋ ma tĩ. \v 15 Ŋga namaa da na'a na siɛ yaŋ banamba maama tĩ, na To ce niɛ aa yaŋ namaa maama tĩ u huɔŋga-na?» \s1 Yesuŋ waaŋ mamaŋ a kã sũŋgu yaŋga-na \p \v 16 «Da na dii sũŋgu‑i, baa na vãa na yammu‑i ŋaa yetaarataambaŋ ceŋ dumaa. Yetaarataaŋ da ba dii sũŋgu‑i, ba vãa ba yammu‑i nuɔmba da ba suɔ wuɔ bafamba diyaa sũŋgu. Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Bamaŋ ciɛŋ kufaŋgu‑i, ba daa ba maacemma sullu‑i tĩ. \v 17 Ŋga da ŋ dii sũŋgu‑i, saar ŋ yaaŋga‑i da welewele aa ŋ migãaŋ ŋ yukuɔsĩnni‑i fafamma, \v 18 ku yaa molo siɛ suɔ wuɔ ŋ diyaa sũŋgu. Ŋga ŋ To maŋ fuyaa, u yaa ka suɔ u diei yoŋ. U da mamaŋ fuyaa hiere. U ka pã-ni.» \s1 Yesuŋ waaŋ mamaŋ a kã wɛisĩnni yaŋga-na \r (Like 12.33-34) \p \v 19 «Baa na ta na gbagbarra miwaaŋ daayo wɛisĩnni huoŋ-nu. Na saa da, nyɛiŋo dii, gbɛ̃llũɔ bi dii a naara cuobaa-ba bi dii ta ba kanu dũnni‑i. \v 20 Yaaŋ aa na ta na taara dɔr-niini yaa‑i. Nyɛiŋo si dii terieŋgu-na duɔ ji wuo-ni, gbɛ̃llũɔ si dii, cuobaa-ba bi si dii. \v 21 Na saa da, nɛliɛŋ nuɔ da ŋ tiera kusuɔŋ-nu, ŋ huɔŋga dii kusuɔŋ-nu'i.» \s1 Yufelle‑i baa fitĩnuɔ‑i kuuduɔŋgu yaa‑i \r (Like 11.34-36) \p \v 22 «Nɛliɛŋ nuɔ ŋ yufieŋa yaa ŋ fɛrɛŋ kerre fitĩnuɔ‑i. Ŋ yufieŋ da a fa, ŋ waa cecerma-na. \v 23 Ŋga ŋ yufieŋ da a saa fa, ŋ waa kukulma-na. Kumaŋ ciɛŋ cecerma‑i ku hã nuɔ, da ku dĩŋ aa yaŋ-ni, ŋ ce niɛ ŋ siɛ waa kukulberre-na?» \s1 Diiloŋo‑i baa gbeiŋa‑i naŋ par bige‑i? \r (Like 16.13) \p \v 24 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ cira: «Nɛliɛ siɛ gbãa tuɔ cãa nuɔmba hãi. Ŋ ka da u bigãaŋ u diei aa dɔl u diei; u ka waa baa u diei aa cĩina u diei. Ku yaa ŋaa namaa kũŋgu‑i, na siɛ gbãa ta na kuye Diiloŋo‑i aa bi ta na kuye gbeiŋa‑i terduɔŋgu faŋgu-na. \r (Like 12.22-31) \p \v 25 «Baa na ta na tie holle baa na niiwuoniŋ-kũŋgu‑i baa na niidiiniŋ-kũŋgu‑i. Nɛliɛŋ nuɔ ŋ yuŋgu saa buɔ niiwuoni-na wɛi? Aa ŋ kũɔma saa buɔ niidiini-na wɛi? \v 26 Niɛŋ huriimba‑i dɔrɔ‑i-na, ba sa guona, aa inɔŋgɔ̃baa-ba sĩ baa-ba, ŋga na To‑i dɔrɔ‑i-na u hã ba ta ba wuo. Namaa saa buɔ huriimba-na titirre wɛi? \v 27 Namaaŋo-na, hai moloŋo‑i baa u hɔculle‑i u gbãa naara kunaŋgu u yinni-na? \v 28 Mafammaŋ yaraa-na, bige‑i ciɛ na hɔmmu ta mu cu baa na niidiiniŋ-kũŋgu‑i? Na sa ne hĩɛŋguŋ puŋ fafamma dumaa wɛi? Ku sa bi ce maacemma, ku sa bi sũ joŋgorbaa. \v 29 Mi tũnu-nɛi: *Salomɔ‑i baa u wɛisĩnni‑i hiere u saa ji dii kompaŋga maŋ faa yii baa pũlma‑i dede. \v 30 Hĩɛŋgu maŋ hĩɛŋgu, Diiloŋ duɔ diiya-kuɔ fafamma nyuŋgo‑i-na diiyaŋ daama temma‑i, aa bisĩnuɔ dãamu waa da mu caa-ku, namaa namaŋ nelbilieŋ namaa, u ka diiya-nɛi ka hi hie? Na saa haa na naŋga‑i Diiloŋo-na ku haama. \v 31 Baa na ta na cira: ‹I ka wuo bige‑i? I ka nyɔŋ bige‑i? I ka dii bige‑i?› \v 32 Bamaŋ sa suyaaŋ Diiloŋo‑i, ba yaa gbagbaraayaŋ nifanni huoŋ-nu. Ŋga namaa To‑i dɔrɔ‑i-na, u suyaa wuɔ ni maama dii-nɛi. \v 33 Yaaŋ *Diiloŋ-nelle maama yaa yu na hɔmmu‑i igɛ̃na aa na ta na ce u huɔŋga‑i, na ka da u hãa-na baa daani‑i hiere naara. \v 34 Yaaŋ bisĩŋ ku maama‑i na hã bisĩŋ ku yiiŋgu baa-ma. Yiiŋgu yiiŋgu, baa ku yuŋ-maama.» \c 7 \s1 Yesuŋ waaŋ mamaŋ a kã cãlma yaŋga-na \r (Like 6.37-38,41-42) \p \v 1 «Baa na ta na cãl banamba‑i ku yaa Diiloŋo siɛ ka cãl-na. \v 2 Naŋ cãl nuɔmba‑i dumaa, Diiloŋo bi ka cãl-na dumɛi. Aa naŋ fiŋ baa kekerieŋgu maŋ na hã nuɔmba‑i ba ka bi fi baa ku yaa‑i hã namaaŋo‑i. \v 3 Naŋ ciɛ niɛ da hũyãŋo‑i unaŋ yufelle-na, aa daabolma maŋ naŋ yufelle-na ŋ saa da-ma? \v 4 Daabolma‑i naŋ yufelle-na jũnnu dumandɛ‑i, ŋ bir gbɛ̃ ŋ nabentieŋo‑i wuɔ: ‹Yaŋ mi hiel hũyãŋo‑i ŋ yufelle-na hã-ni!› \v 5 Ãŋgbãŋgbãama! Hiel daabolma‑i ŋ yufelle-na igɛ̃na ku yaa ŋ ka ta ŋ da dɛi a gbãa hiel hũyãŋo‑i ŋ nabentieŋo yufelle-na. \p \v 6 «Baa na ta na hã juoraamba‑i Diiloŋ-bĩmbĩnni‑i. Da na hã-ba baa-ni, ba gbãa sire pu baa-na. Baa na ta na nanna na niibilenni‑i pɛrmba hɔlma-na, ba ka fĩɛna-niɛ muonu-niɛ hã-na.» \s1 Yesuŋ waaŋ mamaŋ a kã Diilocãrãlle-na \r (Like 11.9-13) \p \v 7 «Cãarãŋ! Ba ka hã-na. Taaraayaŋ! Na ka da. Bĩɛŋ! Ba ka siɛ-na. \v 8 Umaŋ duɔ tuɔ cãrã, ba hã u yaa‑i, umaŋ duɔ tuɔ taara, u yaa daaŋ, aa umaŋ duɔ tuɔ bĩ, ba siɛ kufaŋgu tieŋo yaa‑i. \v 9 Namaaŋo-na, hai moloŋ biɛŋo‑i duɔ cãrã *buruo u wulaa, u yaŋ-yo aa biɛ tãmpɛ̃lle hã-yo? \v 10 Ni ma'i sĩ, duɔ cãrã teterieŋo, u yaŋ-yo aa bel jĩɛŋo hã-yo? \v 11 Namaa namaŋ balaaŋ, da na ta na suɔ-ma na hã na bisãlmba‑i bĩmbĩfafanni, ku ce niɛ aa na To‑i dɔrɔ‑i-na, bamaŋ cãarãŋ bĩmbĩfafanni‑i u wulaa, u siɛ hã-ba baa-ni? \p \v 12 «Da na ta na taara ba ta ba ce kumaŋ ba hã-na, taa na ce ku temma na hã banamba‑i. *Moisi‑i baa *Diilopɔpuɔrbiemba‑i ba'a i tiɛ ce ku yaa‑i.» \s1 Hũmeyelle baa hũmbuɔ \r (Like 13.24) \p \v 13 «Suuriiŋ baa dumɛlle maŋ wullu-diele yaa‑i, baa na suur baa dimaŋ gbaa-diele‑i, difande kã dãamu-na. Hũmelle maŋ bi kãaŋ dãamu-na dii bi dii gbaa dumɛi. Nuɔmba bɔi cor baa di yaa‑i. \v 14 Ŋga hũmelle maŋ kãaŋ Diiloŋ-nelle-na, di wuɔsaaŋgu jaŋ, aa di dumɛlle tiraa waa wullu. Nuɔmba bɔi sa biɛ difande‑i.» \s1 Ba suɔ nelfɛfɛiŋo‑i u ciluɔ yaa nuɔ‑i \r (Like 6.43-44) \p \v 15 «Coikartaamba maŋ wuɔ bafamba *Diilopɔpuɔrbiemba, bilaaŋ na fɛrɛ bɛi. Da ŋ da-ba, ŋ cira nelfafaamba, ŋga ba hɔmmu sa suɔ aa doŋ ŋaa maamunaamba. \v 16 Da na da ba ciluɔ‑i, na ka pãŋ suɔ-ba. Namaa daa ba yagal musĩɛŋa kaapugammu-na wɛi? Aa ba sa bi biɛra hãlɛ̃iŋa caaterreŋ-yuŋ-nu. \v 17 Tibifafaaŋgu maŋ biefɛfɛiŋa, aa tibibabalaaŋgu maŋ biebabalɛiŋa. \v 18 Tibifafaaŋgu siɛ gbãa maŋ biebabalɛiŋa, aa tibibabalaaŋgu siɛ bi gbãa maŋ biefɛfɛiŋa. \v 19 Tibiiŋgu maŋ da ku saa maŋ biefɛfɛiŋa ba ka jũŋ-ku aa sɛnu-kuɔ. \v 20 Terieŋgu faŋgu-na, coikartaamba maŋ wuɔ bafamba Diilopɔpuɔrbiemba, na ka bi suɔ-ba ba ciluɔ yaa nuɔ‑i.» \s1 A bĩ mi yerre‑i aa ce mi huɔŋga‑i kuuduɔŋgu sĩ \r (Like 13.25-27) \p \v 21 «Baa na da niɛ sĩ bamaŋ hilaaŋ ba bĩ-mi yinni maŋ joŋ ‹Itie, Itie›, ba'i ka suur *Diiloŋ-nelle-na dɛ! Ba'i sĩ. Bamaŋ ciɛŋ mi To maŋ dɔrɔ‑i-na u huɔŋga‑i, ba'i ka suur. \v 22 Gɛ̃ŋgɛryiiŋ da ku ji hi, nuɔmba bɔi ka cira: ‹Itie, i saa tiɛ ce Diilopɔpuɔruŋgu‑i naŋ yerre yaa nuɔ‑i wɛi? I taa i gbuuse nuɔnɛi aa tiɛ donya *jĩnabaa-ba‑i. I ciɛ gbɛrɛ-wɛima‑i baa naŋ yerre yaa‑i.› \v 23 Da ba waŋ mafamma‑i, mi ka gbɛ̃-ba miɛ: ‹Kãaŋ na halaŋ mi caaŋ-nu; mi sa suɔ-na! Na hieroŋo‑i ãmbabalmanciraaŋ namaa.›» \s1 Jaagɔciraamba hãi maama \r (Like 6.47-49) \p \v 24 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ cira: «Umaŋ duɔ nu mi nelma‑i aa ce-ma, kutieŋo‑i mi gbãa saa-yo baa cɛ̃cɛ̃muntieŋo maŋ maa u dũŋgu‑i tãmpɛ̃lleŋ. \v 25 Diiloŋ uŋ juɔ tã, kanni gbar, fafalmu sire mu siremma‑i dũŋ daaku saa sagalla. \v 26 Ŋga umaŋ duɔ nu mi nelma‑i aa u saa ce-ma, kutieŋo saa baa mimilãŋo maŋ maa u dũŋgu‑i hĩɛmugãaŋ-nu. \v 27 Diiloŋ uŋ juɔ tã, kanni gbar, fafalmu sire, ku pãŋ cii hiere bĩŋkũŋgu saa tĩɛ!» \p \v 28 Yesuŋ juɔ piiye tĩ, u nel maa cu nuɔmba hɔmmu‑i. \v 29 U taa u piiye baa bibɛsĩnni u yaŋ *ãnjĩnamma pigãataamba‑i. \c 8 \s1 Yesu siire wontorŋo naŋo \r (Marke 1.40-45; Like 5.12-16) \p \v 1 Yesuŋ juɔ piiye tĩ, wuɔ hiire tãnuŋgu-na tuɔ kã. Nuɔŋ baa sire cu u huoŋ-nu. \v 2 *Wontorŋo naŋ wuɔ jo ji dũuna u yaaŋga-na aa naa cira: «Itie, da ŋ ta ŋ taara mi jarma ta-miɛ, ku siɛ yar-ni.» \p \v 3 Yesu wuɔ haa u naŋga‑i yuɔ aa naa cira: «Mi taara ma ta!» Naacolŋo jarma pãŋ ta-yuɔ terduɔŋgu faŋgu-na. \v 4 Yesu wuɔ cira: «Baa tũnu nɛliɛŋo baa-ma dɛ! Mamaŋ dii, kã *Diilojigãntieŋo wulaa u ka ne-ni aa ŋ pã niikonni maŋ dii pãmma ŋ hã-yo ŋaa *Moisiŋ nyɛgãaŋ-ma dumaa\f + \fr 8:4 \ft Buolmaŋ-sɛbɛ (Lévitique) 14.2-32\f* ku yaa nuɔmba ka suɔ wuɔ ŋ jarma taa-niɛ.» \s1 Yesu siire sorosi ba yuntieŋo naŋo maacembiloŋo‑i \r (Like 7.1-10) \p \v 5 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ ta tuɔ kã Kafarnamu. Uŋ kaa tuɔ suur nelle-na, *Oromɛ ba sorosi ba yuntieŋo naŋ wuɔ kã u wulaa \v 6 ka cira: «Itie, mi maacembiloŋo naŋo gaala dii cĩiŋgu-na u sa gbãa sire, kuu dii-yuɔ kpelle! Jande, kãyã-miɛ!» \p \v 7 Yesu wuɔ cira: «Mi ka kã ka sire-yuɔ.» \p \v 8 Sorosi ba yuntieŋo cira: «Itie, nuɔ ŋ saa saaya ŋ suur mɛi temmaŋ-temma dumɛlle-na. Ŋga yaŋ aa ŋ waŋ nelma diei yoŋ, mi maacembiloŋo ka sire. \v 9 Ŋ saa da, ma miŋ yeŋ terieŋgu maŋ nuɔ‑i, nuɔmba dii mi yuŋ-nu; aa mɛi bi dii banaŋ yuŋ-nu. Da mi gbɛ̃ umaŋ miɛ: ‹Kã!› ŋ da u kãa. Da mi bi cira: ‹Jo!› ŋ da u juɔ. Da mi bi gbɛ̃ mi maacembiloŋo‑i miɛ: ‹Ce daama!› ŋ da u ciɛ-ma.» \p \v 10 Yesu wuɔ kar da hãmmu! Naacolŋ uŋ juɔ piiye tĩ, Yesu wuɔ waŋ baa nuɔmba‑i wuɔ: «Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: *Isirahɛl-baamba-na, mi saa da umaŋ haa u naŋga‑i miɛ *niɛryiɛŋ daayo temma‑i! \v 11 Mi tũnu-nɛi: Niɛraamba bɔi ka hel bãpagũŋgu-na baa bãsuuruŋgu-na a ka tĩɛna baa *Abiramubaa-ba‑i\f + \fr 8:11 \ft Ku birii a saanu baa cerma. Ma nyɛgãaŋ girɛkimma-na wuɔ:… a ka tĩɛna baa *Abiramu baa *Isaki baa *Yakɔbu dii *Diiloŋ-nelle-na.\f* dii *Diiloŋ-nelle-na ta ba gbu ba ce ba bãaŋgu‑i. \v 12 Aa bamaŋ naa saaya ba suur, ba nyaa bafamba‑i hiel-ba fuoreŋ dii kukulma-na. Kaaluŋgu siɛ waa dɛi terieŋgu-na!» \p \v 13 Uŋ piiye dumaaŋo-na, wuɔ bir waŋ baa sorosi ba yuntieŋo‑i wuɔ: «Bir ŋ kũŋ, niŋ haa ŋ naŋga‑i miɛ ma ka dɔl-ni.» Uŋ taa u waŋ mafamma‑i huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, maacembiloŋ wuɔ sire dii cĩiŋgu-na. \s1 Yesu siire jaamba bɔi \r (Marke 1.29-34; Like 4.38-41) \p \v 14 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ ta kã Piɛr dumɛlle-na kã ka da Piɛr cura\f + \fr 8:14 \ft Curaŋo waa ciɛŋo a saanu baa mamaŋ nyɛgãaŋ girɛkimma-na.\f* si dii hĩnni. U kũɔma gbuu huol da pãmpãmpãŋ, u galla. \v 15 Yesu wuɔ bel u naŋga‑i, fafal muɔ pãŋ da-yuɔ terduɔŋgu faŋgu-na. Wuɔ sire a tuɔ ce u nersĩnni‑i. \p \v 16 Bãaŋguŋ juɔ suur huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, baa fũnuŋ jo baa *jĩna ba nuɔmba‑i ji hã Yesu‑i. Wuɔ donya jĩnabaa daaba‑i baa u nuŋ-ãndaaŋgu aa naa bi sire jaamba maŋ waa hiere. \v 17 Diiloŋ uŋ puɔraa *Isayi waŋ mamaŋ, ma'i sĩ daama‑i wɛi? Isayi waaŋ-ma wuɔ: \q1 \qt «U hũyãa i mulĩɛma‑i ce-ma u maama.\qt* \q1 \qt U siire-yiɛ i jarma-na.»\qt*\f + \fr 8:17 \ft Isayi (Ésaïe) 53.4\f* \s1 Nuɔmba namba taara da ba ta ba nyaanu Yesu‑i \r (Like 9.57-62) \p \v 18 Yesuŋ daa nuɔmbaŋ yuu-yuɔ dumaaŋo-na, wuɔ waŋ baa u *hãalãbiemba‑i wuɔ ba jãal kã dalaŋga bomborma namma-na. \v 19 *Ãnjĩnamma pigãatieŋo naŋ wuɔ piɛ a waŋ baa-yo wuɔ: «Hãalãtie, mi ka ta mi nyaanu-niɛ niŋ kãŋ terni maŋ nuɔ‑i hiere.» \p \v 20 Yesu wuɔ cira: «Mi jĩɛ, ne! Muncɔmmu dii baa bũɔrãamba‑i aa kamma dii baa huriimba‑i. Ŋga terieŋgu sĩ baa *Moloŋ-Biɛŋo‑i u duɔ tuɔ cĩnnu u yuŋgu‑i.» \p \v 21 U hãalãbiloŋo naŋ wuɔ gbɛ̃-yo wuɔ: «Itie, yaŋ mi to duɔ ku mi fuure-yuɔ tĩ, mi ka suɔ jo i ji tiɛ wuɔra.» \p \v 22 Yesu wuɔ gbɛ̃-yo wuɔ: «Jo i ta aa ŋ yaŋ, kuomba ka fuure ba nakuomba‑i.» \s1 Yesu yiɛraaya fafalbuɔ naŋo \r (Marke 4.35-41; Like 8.22-25) \p \v 23 Yesuŋ piiye dumaaŋo-na, wuɔ kã ka suur beŋo-na baa u *hãalãbiemba‑i ta ba karnu dalaŋga‑i. \v 24 Ba'a ba hi yaaŋga‑i Yesu wuɔ duɔfũŋ. Fafalmu naŋ temma sire suuye-bɛi dii dalaŋga-na, ta mu pe hũmma‑i mu dii beŋo-na. \v 25 Hãalãbieŋ baa cira «Itie, sire ŋ kor-e! I yii diɛ ku!» \p \v 26 Yesu wuɔ sire aa naa cira: «Korŋ hama‑i temma‑i dumaaŋo-na? Na saa haa na naŋga‑i Diiloŋo-na ku haama.» Aa naa nuola fafalmu‑i baa hũmma‑i niɛ kã ka ciire. \v 27 Kuɔ cu hãalãbiemba hɔmmu‑i. Baa ta ba piiye wuɔ: «Nɛliɛŋ hayo‑i temma‑i dumandɛ‑i? Fuɔ dii niɛ aa duɔ nuola fafalmu‑i baa hũmma‑i ni kã ka ciire ni temma‑i?» \s1 Yesu siire pepetaamba hãi \r (Marke 5.1-20; Like 8.26-39) \p \v 28 Yesubaa-baŋ karaanu kã bomborre maŋ nuɔ‑i, ba bĩ nelle fande‑i Gadara. Pepetaamba namba waa Gadara‑i-na, ba waa ba hãi. Ba taa ba cɔ cĩncuɔŋ-na. Baa naa silaa balaŋ cor, a ce molo saa tuɔ siɛ u cor baa hũmelle fande‑i. *Jĩnabaa-ba'i naa ciɛ-ba dumaaŋo-na. Baŋ juɔ da Yesu‑i, baa sire ta ba jãrã-yuɔ \v 29 aa ta ba kaasĩŋ wuɔ: «Diiloŋ-Biɛ, i ciɛ-ni niɛ? Ŋ juɔ da ŋ ji haa kakãlle‑i yiɛ a ne da ku yiiŋgu saa hi yogo.» \p \v 30 Pɛrsãlle nande waa ba yaaŋga-na ta di wuora. \v 31 Jĩnabaa baa ta ba cãrã Yesu‑i wuɔ: «Da ŋ'a ŋ ka nyaa-ye, jande yaŋ i hel ka suur pɛrŋ daaba-na.» \p \v 32 Yesu wuɔ cira: «Hilaaŋ na kã!» Baa hel ka suur pɛrmba-na. Pɛrŋ baa pãŋ ta ba gbar ba hiire ba kã ba tie ba suur dalaŋga-na ba kunu. \p \v 33 Nuɔmba waa ta ba ceŋ pɛrŋ daaba‑i. Baŋ gbaraa ka kunu hiere dumaaŋo-na, kutaaŋ baa gbar ka waŋ-ma cĩiŋgu-na. Pepetaaŋ daaba maama yaa waa ba nunni-na. \v 34 Nuɔŋ baa hel hiere da ba ji ne Yesu‑i. Baŋ juɔ ji da-yo, baa cãrã-yuɔ wuɔ u ce jande aa u ta u halaŋ ba terieŋgu-na. \c 9 \s1 Yesu siire murgu naŋo \r (Marke 2.1-12; Like 5.17-26) \p \v 1 Baŋ birii Yesu‑i dumaaŋo-na, wuɔ biɛ beŋo‑i a karnu kã ba nelle-na.\f + \fr 9:1 \ft Ba waa tĩɛna Kafarnamu. Niɛŋ 4.13.\f* \v 2 Baa jo baa murgu naŋo‑i kuugallaŋ-nu ji hã-yo wuɔ u sire-yuɔ. Wuɔ ne da ba haa ba naŋga‑i yuɔ cor, wuɔ gbɛ̃ ba jɛiŋo‑i wuɔ: «Mi jĩɛ, baa tie holle. Ŋ ãmbabalma hurii hiere.» \v 3 Uŋ piiye dumaaŋo-na, *ãnjĩnamma pigãataamba namba ta ba piiye ba huɔŋ-na wuɔ: «Naacolŋ daa u tuora Diiloŋo‑i dɛ!» \p \v 4 Yesu wuɔ suɔ baa-ba. Wuɔ cira: «Bige‑i ciɛ na ta na jɔguɔŋ nelbabalaŋ daama temma‑i na hɔmmu-na? \v 5 Namaa wulaa, a hur u ãmbabalma‑i, baa a ce u sire tuɔ wuɔ‑i, ma hãi‑i-na hama‑i ce fɛ̃u yaŋ? \v 6 Mi ka sire naacolŋ daayo‑i ku yaa na ka suɔ wuɔ Diiloŋo hãa *Moloŋ-Biɛŋo‑i ku fɔ̃ŋgũɔ‑i u tuɔ hur nelbiliemba ãmbabalma‑i.» Aa naa gbɛ̃ murgu‑i wuɔ: «Sire ŋ biɛ ŋ kuugallaŋgu‑i ŋ kũŋ.» \v 7 Naacolŋ wuɔ bi sire ba yufelle-na a biɛ u kuugallaŋgu‑i tuɔ wuɔ u kũŋ. \v 8 Korma bir yaŋ aa bel nuɔmba‑i, baa ta ba piiye wuɔ: «Diiloŋo‑i bibiɛŋo! Hiŋ daama temma‑i u hãa nelbiliemba baa-ma.» \s1 Matie ciɛ Yesu hãalãbiloŋo \r (Marke 2.13-17; Like 5.27-32) \p \v 9 Yesuŋ hilaa terieŋgu-na, wuɔ u cor da *nampohũutieŋo naŋo tĩɛnaana u maacemmaŋ-dũŋgu-na. Ba taa ba bĩ-yo Matie. Yesu wuɔ cira: «Matie, sire i ta.» Matie wuɔ bi sire cu u huoŋ-nu. \p \v 10 Yiiŋgu naŋgu-na, Yesu wuɔ ji waa baa u *hãalãbiemba‑i Matie dumɛlle-na ba ta ba wuo niiwuoni. Nampohũutaamba bɔi waa a naara ãmbabalmanciraamba namba. \v 11 *Farisĩɛbaa-ba daa mafamma‑i ce niɛ? Baa ta ba piiye baa Yesu hãalãbiemba‑i wuɔ: «Bige‑i ciɛ na hãalãtieŋo tuɔ wuo niiwuoni‑i baa nelbabalaaŋ daaba temma‑i?» \p \v 12 Yesu wuɔ nu baŋ piiyeŋ; wuɔ waŋ baa-ba wuɔ: «Da ŋ waa hĩnni, ŋ ka ce bige‑i pɛrruntieŋ terieŋ-nu? \v 13 Diiloŋo ciɛra: \qt ‹Taa na ce hujarre na-naa nuɔ, ku yaa dɔlaa-miŋ ku yaŋ na niikonni‑i.›\qt*\f + \fr 9:13 \ft Ose (Osée) 6.6\f* Kãaŋ na ka taara nelma famma yuŋgu‑i. Na saa da, muɔmi saa jo nelfafaaŋ maa-na, mi juɔ nelbabalaaŋ maa-na.» \s1 Kuucɔlaaŋgu saa saaya ku guɔl baa kuufɛliɛŋgu‑i \r (Marke 2.18-22; Like 5.33-39) \p \v 14 Ku huoŋgu-na, *Nsãa-Batisi *hãalãbieŋ baa jo Yesu wulaa ji cira: «Hãalãtie, miɛŋo‑i baa *Farisĩɛbaa-ba‑i i hinu i dii sũŋgu, bige‑i ciɛ naŋ hãalãbiemba sa dii?» \p \v 15 Yesu wuɔ cira: «Ŋ jĩɛŋ duɔ tuɔ jã ciɛŋo, ŋ gbãa kã ka vãa ŋ yaaŋga‑i tĩɛna wɛi? Ku yaa ŋaa bafamba kũŋgu‑i: Da mi saa ji waa ba hɔlma-na yiiŋgu maŋ nuɔ‑i, ba ka suɔ dii sũŋgu‑i.» \v 16 Aa naa cira: «Ba sa taalnu kompafɛlɛŋga a nar joŋgorcɔlɔŋo. Da ŋ ce-ma, joŋgorcɔlɔŋo migãaŋ tuɔ taalnu u kã. \v 17 Aa ba sa bi dii duvɛ̃nfɛlɛŋo cirkpɔcɔlɔŋ-na. Umaŋ duɔ ce-ma, cirkpuɔ ka muonu aa duvɛ̃ŋo tiraa kũnna. Ŋga da ŋ'a ŋ dii duvɛ̃nfɛlɛŋo‑i, ŋ saaya ŋ dii-yo cirkpɔfɛlɛŋ-na, ni yaa gbĩɛ baa ni-naa.» \s1 Yesu yiɛraaya ciɛŋo naŋ tamma aa sire bikuloŋo naŋo \r (Marke 5.21-43; Like 8.40-56) \p \v 18 Nelma saa ji tĩ Yesu nuŋgu-na, ba'a ba ne da *Yuifu ba yuntieŋo naŋo juɔ ji dũuna u yaaŋga-na aa naa cira: «Mi biloŋo jarma yaraa-yo, ŋga jo i ta ŋ ka haa ŋ naŋga‑i yuɔ u ka sire.» \v 19 Yesu wuɔ sire baa u *hãalãbiemba‑i ba ta ta ba kã baa naacolŋo‑i. \p \v 20 A ne da ciɛŋo naŋo waa ba hɔlma-na, u tãmma taa ma kũnna ku bieŋ cĩncieluo baa a hãi waa belle fande-na. Wuɔ piɛ Yesu huoŋ-yaŋga a yiɛya u joŋgoruo tũŋgu‑i. \v 21 U taa u piiye u huɔŋ-na wuɔ: «Da mi gbãŋ hi yiɛya u joŋgoruo‑i yoŋ, mi kuraa.» \v 22 Uŋ yiɛyaaya-yuɔ dumaaŋo-na, Yesu wuɔ miɛl da-yo, wuɔ cira: «Mi bilo, baa tie holle, niŋ haa ŋ naŋga‑i miɛ, ŋ kuraa.» Terduɔŋgu faŋgu-na, ciɛŋo tãŋ maa pãŋ yiɛra. \p \v 23 Baŋ kaa hi Yuifu ba yuntieŋo cĩiŋgu‑i, baa da niimarnintaamba, aa da nuɔmba haa ba nammu‑i ba yunniŋ ta ba kaal terni-na hiere. \v 24 Yesu wuɔ waŋ baa-ba wuɔ: «Biriiŋ na kũŋ, biloŋo saa ku, u duɔfũŋ.» Baa bir yaŋ aa ta ba cɔ̃muɔŋ-yo. \v 25 Baa hiel nuɔmba‑i kuloŋ uŋ waa dũŋgu maŋ nuɔ‑i aa Yesu wuɔ suur. Uŋ suurii, wuɔ bel biloŋo naŋ-na, wuɔ bi sire. \v 26 Nelma faŋ maa pãŋ gbuo terieŋgu faŋgu‑i hiere. \s1 Yesu puurii yiriemba hãi yufieŋa \p \v 27 Yesuŋ juɔ hel tuɔ kũŋ, yiriemba namba cu u huoŋ-nu. Ba waa ba hãi; ta ba fara ba piiye baa-yo wuɔ: «*Davidi hãayɛ̃lŋ nuɔ, jande ce hujarre-yiɛ aa ŋ puur i yufieŋa‑i.» \v 28 Uŋ kaa hi cĩiŋgu‑i, baa jo ji yiɛra u caaŋgu-na. Wuɔ yuu-ba wuɔ: «Na hũyãa-ma wuɔ mi gbãa puur na yufieŋa‑i wɛi?» \p Baa cira: «Itie, i hũyãa-ma.» \p \v 29 Yesu wuɔ yiɛya ba yufieŋa‑i aa naa cira: «Ma ce ŋaa naŋ hũyãa-ma dumaa!» \v 30 Ba yufieŋ aa bi pãŋ puur. Yesu wuɔ waŋ-ma kuola-mɛi baa-ba wuɔ ba baa yaŋ ma hel. \v 31 Baŋ taa, ba saa gbãa fĩinaŋ-mɛi, baa wuɔra gbuo nelle‑i hiere baa-ma. \s1 Yesu ciɛ bobo naŋo gbãa tuɔ piiye \p \v 32 Yirieŋ daabaŋ birii ta ba hel, baa jo baa bobo naŋo Yesu wulaa. *Jĩna'i naa ciɛ-yo dumaaŋo-na. \v 33 Yesu wuɔ donya jĩna daayo‑i naacolŋo-na. Naacolŋ wuɔ pãŋ doŋ tuɔ piiye. Kuɔ ce nuɔmba‑i gbɛrɛ. Baa ta ba piiye wuɔ: «Iŋ siire, i saa da daama temma‑i dede *Isirahɛl-na!» \p \v 34 *Farisĩɛbaa-baŋ'a ba ka waŋ mamaŋ, baa bir yaŋ aa ta ba piiye wuɔ: «Jĩna ba yuntieŋo\f + \fr 9:34 \ft Ba bĩ *Sitãni yaa *jĩna ba yuntieŋo‑i. Niɛŋ 12.22-28.\f* yaa hãa-yo himma famma‑i u tuɔ donya jĩnabaa-ba‑i nuɔmba-na.» \s1 Nuɔmba hujarre bilaa Yesu‑i \p \v 35 Yesu taa u wuɔra nilɛiŋa-na hiere u waŋ Diiloŋ-nelma‑i *Diilonelhãalãdũnni-na aa tuɔ waŋ *Diiloŋ-bãaŋgu *Neldɔdɔlma‑i aa bi tuɔ sire jaamba‑i ba sĩnni-na hiere u kã. \v 36 Nuɔmba naa mulĩɛŋ aa ba kũɔma naa tiraa kara ŋaa tũlmba maŋ tieŋo sĩ-bɛi. Yesuŋ daa-ba dumaaŋo-na, ba hujarre gbuu bel-o. \v 37 Wuɔ waŋ baa u *hãalãbiemba‑i wuɔ: «Dĩmma dii bɔi a ne da ma kartaamba saa ciinu. \v 38 Cãarãŋ suontieŋo‑i u puɔr nuɔmba namba naara.» \c 10 \s1 Yesu hãa u hãalãbiemba‑i himma \r (Marke 3.13-19; Like 6.12-16) \p \v 1 Uŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ bĩ u *hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baamba‑i a hã-ba himma ba da ba gbãa ta ba donya *jĩnabaa-ba‑i aa ta ba sire jaamba‑i ba sĩnni-na hiere. \v 2 U hãalãbiemba famba yaa u *pɔpuɔrbiemba‑i. Ba yirɛiŋa yaa daaya: Dĩɛlã-wuoŋo yaa Simɔ, baa u hãaŋo‑i Ãndere. Simɔ yerre nande yaa Piɛr. A naara Sebede bɛmba‑i ba hãi‑i-na: Sake baa Nsãa‑i. \v 3 A naara Filipu baa Batelemi. Toma baa Matie. Matie waa *nampohũutieŋo. A naara Sake maŋ Alfe biɛŋo‑i, baa Tade. \v 4 A naara Simɔ maŋ taa u kuye u nelle maama‑i, baa *Yuda‑Isikaro. U yaa juɔ hel Yesu huoŋgu-na. \s1 Yesu puɔraa u pɔpuɔrbiemba‑i \r (Marke 6.7-13; Like 9.1-6) \p \v 5 Yesuŋ hãa u *pɔpuɔrbiemba‑i himma‑i, wuɔ puɔr-ba aa naa waŋ baa-ba wuɔ: «Mi saa cira na kã *niɛraaŋ wulaa, mi saa bi cira na kã *Samari. \v 6 Kãaŋ *Isirahɛl-baamba yaa wulaa‑i. Ba baala ŋaa tũlmba. \v 7 Da na hi terieŋgu terieŋgu, na waŋ baa nuɔmba‑i wuɔ *Diiloŋ-bãaŋgu piyaa tĩ. \v 8 Taa na sire jaamba‑i baa bikuomba‑i baa *wontuɔrmba‑i. Taa na donya *jĩnabaa-ba‑i nuɔmba-na. Na daa ku fɔ̃ŋgũɔ‑i gbãŋgbãŋ, taa na bi ce na hã nuɔmba‑i gbãŋgbãŋ. \v 9 Da na'a na ta, molo baa biɛ gbeiŋa, \v 10 molo baa biɛ buɔra, molo baa biɛ joŋgoruo naŋo a naara uŋ diyaa umaŋ, molo baa biɛ naatɛnni, molo baa bi biɛ bũɔle. Maacembiloŋo saaya baa u yerreŋ kalaaŋgu. \p \v 11 «Da na suur nelle maŋ nuɔ‑i, na taara hartiefɛfɛiŋo baa na fɛrɛ igɛ̃na. Da na da hartieŋo, na tĩɛna baa u yaa‑i a ji hi na tamma‑i nelle fande-na. \v 12 Da na suur dumɛlle maŋ nuɔ‑i, na cira: ‹Tĩyãaŋ dɛi!› \v 13 Da ba siɛ na har dumɛlle fande-na, Diilo yaŋ na jaaluŋgu kãyã di taamba‑i; ŋga da ba saa siɛ na har-bɛi, Diilo yaŋ ba tĩɛ ba temma‑i. \v 14 Da na kã terieŋgu maŋ nuɔ‑i aa ba'a ba sa taara ba da na yufelle, na pir na nallu‑i na ta aa naa yaŋ-ba. \v 15 Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Bamaŋ da ba ce mafamma‑i, Diiloŋ duɔ ji tuɔ yuu nuɔmba‑i yiiŋgu maŋ nuɔ‑i, uŋ ka haa kumaŋ kutaamba-na, ku ka balaŋ yaŋ Sodɔmutaamba kũŋgu‑i baa Gomɔrtaamba kũŋgu‑i.»\f + \fr 10:15 \fk Sodɔmutaamba kũŋgu‑i baa Gomɔrtaamba kũŋgu‑i: \ft Niɛŋ Miwaaŋo jĩnammaŋ-sɛbɛ‑i-na (Genèse) 18–19.\f* \s1 Mulĩɛma maŋ dii Diiloŋ-maacemma-na \r (Marke 13.9-13; Like 21.12-19) \p \v 16 «Na saa da, miŋ puɔraa-na dumandɛ‑i, kuu dii ŋaa mi ciɛŋ tũlmba ka dii-ba maamunaamba-na. Terieŋgu faŋgu-na, taa na suɔ na fɛrɛŋ belma, aa na baa yaŋ ba da cãlmuɔ haa-nɛi. \v 17 Yaaŋ mi gboya-nɛi jĩna: Ba ka bĩ-na fãamaambaa-ba wulaa ka gɛr-na. Ba ka muo-na *Diilonelhãalãdũnni-na. \v 18 Ba ka kã baa-na fɔ̃ŋgɔ̃taamba wulaa, baa nellentaamba wulaa mɛi maama-na. Na ka hi-ba kusuɔŋ-nu'i baa *niɛraamba‑i hiere a piiye naŋ suɔnuŋ kumaŋ mɛi kũŋgu-na. \v 19 Da ba ji bel-na da ba ka yuu-na, baa na tie holle wuɔ na siɛ ka suɔ naŋ ka waŋ mamaŋ; yaaŋ mafamma‑i na hã Diiloŋo, u kaa pigãaŋ-na baa-ma terduɔŋgu faŋgu-na. \v 20 Ku saa ce ŋaa nelma famma‑i namaa kusũnniŋ-maama'i kaa waa dɛ! Na To yaa kaa ce u *Yalle dii-ma na hɔmmu-na na waŋ-ma. \p \v 21 «Banamba ka bel ba fɛrɛŋ hãmba hã-ba wuɔ ba ko-ba, banamba ba fɛrɛŋ mɔlbaa, banamba ba bisãlmba, banamba bi sire pu baa ba bĩncuɔmba‑i aa ce ba bel-ba ko-ba. \v 22 Nuɔmba‑i hiere ba ka bigãaŋ-na mɛi maama-na. Ŋga umaŋ duɔ nyaar ka hi ku bãlma‑i, kutieŋo ka kor. \v 23 Da ba donya-nɛi nel daade-na, na gbar na kã daade-na. Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: *Moloŋ-Biɛŋo ka bir jo ji da na saa hi *Isirahɛl nilɛiŋa‑i hiere. \p \v 24 «Na saa da, *hãalãbiloŋo sa maar u hãalãtieŋo‑i, aa maacembiloŋo sa bi maar u yuntieŋo‑i. \v 25 Hãalãbiloŋo jɔguɔŋ u ce u hãalãtieŋo temma aa maacembiloŋo jɔguɔŋ u ce u yuntieŋo temma. Da ba gbɛ̃ dumɛllentieŋo‑i wuɔ *Bɛlsebul\f + \fr 10:25 \ft *Sitãni yerre nande yaa *Bɛlsebul. Niɛŋ 12.24-28.\f* ba ka tuora u dumɛlleŋ-baamba‑i ka hi hie?» \s1 Umaŋ saaya kãalãmma \r (Like 12.2-9) \p \v 26 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i wuɔ cira: «Terieŋgu faŋgu-na, baa na ta na kãalã nuɔmba‑i. Mamaŋ fuyaa hiere, ma ka hel. \v 27 Da mi fuo waŋ mamaŋ baa-na, hilaaŋ na muonu-mɛi na gbuo terni‑i hiere. \v 28 Baa na ta na kãalã bamaŋ gbãa ko-na aa ba siɛ gbãa ce bĩŋkũŋgu na yalɛiŋa-na. Umaŋ dii kãalãmma, u yaa ŋaa Diiloŋo‑i; u yaa gbãa caa-na baa na yalɛiŋa‑i hiere. \v 29 Tigãlãamba hãi sullu saa cor warbelle diei; a ne da na To duɔ saa hũu-ma, u diei siɛ gbãa par diire. \v 30 Halle na yukuɔsĩnni maŋ daani‑i, Diiloŋo kãaŋ-ni hiere. \v 31 Terieŋgu faŋgu-na, baa na ta na tie holle; na bɔyaa tigãlãamba-na titirre. \p \v 32 «Umaŋ duɔ yiɛra-mɛi nuɔmba yaaŋga-na wuɔ mɛi wuoŋo, muɔmi ka bi yiɛra-mɛi mi To maŋ dɔrɔ‑i-na u yaaŋga-na wuɔ kutieŋo‑i mɛi bi wuoŋo. \v 33 Ŋga umaŋ duɔ cĩina-miɛ nuɔmba yaaŋga-na, muɔmi ka bi cĩina kutieŋo‑i mi To maŋ dɔrɔ‑i-na u yaaŋga-na.» \s1 Yesu saa jo baa yaafɛ̃lle \r (Like 12.51-53; 14.26-27) \p \v 34 «Baa na ta na ne wuɔ sĩ mi juɔ baa yaafɛ̃lle hĩɛma-na; mi saa jo baa yaafɛ̃lle, mi juɔ baa bɛrru. \v 35 Mi juɔ da mi ji gbo bɛpuɔmba‑i baa ba tobaa-ba‑i, aa gbo biemba‑i baa ba nyubaa-ba‑i, aa bi gbo caamba‑i baa ba hũɔbaa-ba‑i. \v 36 Naŋ fɛrɛŋ dũŋ-baamba ka bigãaŋ-ni.\f + \fr 10:36 \ft Mise (Michée) 7.6\f* \p \v 37 «Umaŋ duɔ dɔl u bĩncuɔmba‑i yaŋ muɔŋo‑i, kutieŋo siɛ gbãa cu mi huoŋ-nu. Umaŋ duɔ bi dɔl u bisãlmba‑i yaŋ muɔŋo‑i, kutieŋo siɛ gbãa cu mi huoŋ-nu. \v 38 Aa umaŋ duɔ u sa siɛ mulĩɛma‑i baa kuliiŋgu‑i, u siɛ gbãa cu mi huoŋ-nu. \v 39 Umaŋ duɔ tuɔ kaal baa u yuŋgu yoŋ, kutieŋo ka kɔsuɔŋ u fɛrɛ. Ŋga umaŋ duɔ tuɔ kɔsuɔŋ u fɛrɛ mɛi maama-na, u ka da cicɛ̃lma maŋ sa tĩɛŋ dede‑i.» \s1 Ãnfafamma pã ma tieŋo‑i \r (Marke 9.41) \p \v 40 «Umaŋ duɔ suɔ na belma, kutieŋo suyaa mɛi belma yaa‑i. A ne da umaŋ duɔ suɔ muɔmi belma, u suyaa mi pɔpuɔrtieŋo belma yaa‑i. \v 41 Umaŋ duɔ ne *Diilopɔpuɔrbiloŋo maacemma‑i aa bel-o fafamma, Diiloŋ uŋ ka pã u pɔpuɔrbiloŋo‑i dumaa, u ka bi pã kutieŋo‑i dumɛi. Umaŋ duɔ bel nelviiŋo‑i fafamma wuɔ nelviiŋo, Diiloŋo ka pã kutieŋo‑i a saa baa nelviiŋo‑i. \v 42 Umaŋ duɔ ne mi *hãalãbiloŋo‑i baa u yornumma‑i aa hã-yo hũŋkolŋo‑i yoŋ u nyɔŋ, mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na, u siɛ naa u daluɔ‑i Diiloŋo wulaa.» \c 11 \s1 Nsãa-Batisi puɔraa ba jo Yesu wulaa \r (Like 7.18-23) \p \v 1 Yesuŋ juɔ piiye tĩ baa u *hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baamba‑i, wuɔ sire suur nilɛiŋa-na tuɔ wuɔra u waŋ Diiloŋ-nelma‑i. \v 2 Nsãa wuɔ tĩɛ dii kaso‑i-na aa naa nu *Kirsaŋ ceŋ mamaŋ hiere. Wuɔ puɔr u hãalãbiemba‑i wuɔ ba ka yuu-yo \v 3 kɛrɛ *Koŋkortieŋo maŋ saaya u jo, u yaa ufaŋo‑i wɛi sisɔ uu dii huoŋ-nu? Baa kã ka hi Yesu‑i baa-ma. \v 4 Yesu wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Kãaŋ na ka tũnu Nsãa‑i baa naŋ nuŋ mamaŋ baa naŋ daŋ mamaŋ: \v 5 Yiriemba yufieŋa puurii, murgubaa-ba wuɔ, *wontuɔrmba jarma taa-bɛi, tugbentaamba tũnni puurii, bikuomba siire aa sũntaamba nuɔ *Neldɔdɔlma.\f + \fr 11:5 \ft Niɛŋ Isayi sɛbɛ‑i-na (Ésaïe) 35.5-6; 61.1.\f* \v 6 Umaŋ gbeini‑i da ni saa ji guɔl mi huoŋgu-na, kutieŋo yuŋgu dɔlaa.» \s1 Nsãa-Batisi sĩnni‑i \r (Like 7.24-35) \p \v 7 Nsãa pɔpuɔrbiembaŋ taa, Yesu wuɔ tuɔ taara u pigãaŋ nuɔmba‑i Nsãa sĩnni‑i. Wuɔ yuu-ba wuɔ: «Na kãa ka ne bige‑i hĩɛŋgu-na? Fafalmuŋ sagallaŋ hĩɛŋgu‑i dumaa, na kãa ka ne ku yaa wɛi? \v 8 Namaa kãa ka ne bige‑i? Na kãa ka ne umaŋ diyaa bĩmbĩfafanni wɛi? Ma sĩ bamaŋ diyaaŋ bĩmbĩfafanni‑i baa dii tĩɛna fɔ̃ŋgɔ̃taamba dũnniŋ kɛ? \v 9 Ŋga namaa kãa ka ne bige‑i? Ma sĩ na kãa ka ne *Diilopɔpuɔrbiloŋo'i kɛ? Aa naacolŋo faŋo‑i, mi tũnu-nɛi: U maaraa Diilopɔpuɔrbiloŋo‑i. \v 10 Ma nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \q1 \qt ‹Mi ka puɔr mi pɔpuɔrbiloŋo wuɔya ta ŋ yaaŋ-na\qt* \q1 \qt ka cãa ŋ hũmelle‑i›\qt*\f + \fr 11:10 \ft Malaki (Malachie) 3.1\f*, \m ba gbɛ̃ Nsãa yaa‑i. \v 11 Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: *Nsãa-Batisi temma saa hi hoŋ yogo caaŋ-biemba-na. A ne da umaŋ si dii baa yuŋgu *Diiloŋ-nelle-na, u maaraa Nsãa‑i. \v 12 A doŋ dii Nsãa-Batisi bãaŋ-nu, ji hi baa nyuŋgo, nelbabalaamba cĩinaana *Diiloŋ-nellentesĩnni‑i aa ta ba taara ba hũu u nelle‑i ce-de ba diele.\f + \fr 11:12 \ft Girɛkimma-na terieŋ daaku gbãa bi nu nuŋ daama‑i: Dii Nsãa-Batisi bãaŋ-nu ji hi baa nyuŋgo *Diiloŋ-nelle kpakpaa di hũmelle‑i di hiel-de. Aa nuɔmba gbãaŋ kpelle da ba suur-diɛ.\f* \v 13 Diilopɔpuɔrbiemba‑i hiere ka hel baa *Moisi‑i ba siire piiye Diiloŋ-nellentesĩnni maama a ji hi Nsãa-Batisi bãaŋgu‑i. \v 14 Na saaya na suɔ wuɔ baŋ waaŋ *Eli maŋ maama‑i wuɔ u ka jo, u yaa juɔ Nsãa‑i. \v 15 Umaŋ duɔ u ka nu, u nu!» \p \v 16 Aa naa cira: «Mi gbãa saa fiɛfiɛ ku nuɔmba‑i baa haba‑i? Mi gbãa saa-ba baa bisãlmba maŋ tĩɛnaana ponsanatigerreŋ. Banamba ta ba waŋ baa banamba‑i wuɔ: \q1 \v 17 ‹I hulii tulammu hã-na, na saa nyɛŋ. \q1 I hãl kuliiŋ-nɛini hã-na, na saa kaal.› \m \v 18 Nsãa juɔ, u sa dii dĩbelle u nuŋgu-na, u sa nyɔŋ kolma, na cira wuɔ *jĩna dii u yuŋgu-na. \v 19 *Moloŋ-Biɛŋ uŋ wuo aa tuɔ nyɔŋ, na sire ta na piiye wuɔ: ‹Naacolŋ daa fuɔ bi yii baa niiwuoni yaa‑i yoŋ baa konyɔlle! Aa tiraa sire bel jĩɛru baa *nampohũutaamba baa nelbabalaamba.› Ŋga Diiloŋ-nelma fafaaŋgu da u maacemma'i nuɔ‑i.» \s1 Sũlma haraa nilɛiŋa naŋa-na \r (Like 10.13-15) \p \v 20 Yesuŋ ciɛ gbɛrɛ-wɛima bɔi nilɛiŋa maŋ nuɔ‑i, a taaŋ baa sa hũu-ma nanna ba cilɔbabalaŋo‑i. Yesu wuɔ doŋ tuɔ waŋ baa-ba wuɔ: \v 21 «Korasitaaŋ namaaŋo‑i, sũlma haraa-nɛi! Betisadataaŋ namaaŋo‑i, sũlma haraa-nɛi! Gbɛrɛ maŋ ciɛ namaa hɔlma-na, kuɔ uu naa ce Tiir nelle yaa nuɔ‑i baa Sidɔ̃ nelle-na, dii yiinaa baa naa kũnna cuoŋgu ba fɛrɛŋ nuɔ aa dii buɔr ba joŋgorbaa a pigãaŋ wuɔ ba naana ba cilɔbabalaŋo‑i! \v 22 Terieŋgu faŋgu-na, mi tũnu-nɛi: Diiloŋ duɔ ji tuɔ yuu nuɔmba‑i, uŋ ka haa kumaŋ nɛi, ku ka balaŋ yaŋ Tiirtaamba kũŋgu‑i baa Sidɔ̃taamba kũŋgu‑i hiere.\f + \fr 11:22 \ft Kumaŋ haa Tiirtaamba-na baa Sidɔ̃taamba-na: Niɛŋ Isayi sɛbɛ‑i-na (Ésaïe) 23.1-18; Esekiɛl sɛbɛ‑i-na (Ézéchiel) 26; Yowɛl sɛbɛ‑i-na (Joël) 4.4-8; Amɔsi sɛbɛ‑i-na (Amos) 1.9-10.\f* \v 23 Kafarnamutaaŋ namaaŋo‑i, na daa niɛ sĩ na kaa da Diiloŋo‑i wɛi? Na tãal na fɛrɛ, na ta na kã dãamu-na. Gbɛrɛ maŋ ciɛ namaa nelle-na\f + \fr 11:23 \ft Niɛŋ 8.5-17; 9.1-8; na ka da gbɛrɛ-wɛima namma.\f*, kuɔ uu naa ce Sodɔmu yaa nuɔ‑i, nyuŋgo daayo-na, nelle fande naa waa yogo.\f + \fr 11:23 \fk Sodɔmu: \ft Niɛŋ u kũŋgu‑i Miwaaŋo jĩnammaŋ-sɛbɛ‑i-na (Genèse) 19.24-28.\f* \v 24 Terieŋgu faŋgu-na, mi tũnu-nɛi, kumaŋ ka haa-nɛi gɛ̃ŋgɛryiiŋgu-na, Sodɔmu kũŋgu ka waa hãaŋo.» \r (Like 10.21-22) \p \v 25 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ cira: «Baba, nuɔnɛi Yuntieŋ nuɔ dɔrɔ‑i-na baa hĩɛma-na hiere. Niŋ fuyaa ŋ huɔŋga‑i cɛ̃cɛ̃muntaamba-na baa sɛbɛsuɔtaamba-na aa cɛr pigãaŋ bisãmbiemba‑i baa-ka, ŋ jaaluŋgu bɔi. \v 26 Ninsoŋo, ŋ ciɛ ŋ huɔŋga yaa dumaaŋo-na, Baba.» \p \v 27 Aa naa waŋ baa nuɔmba‑i wuɔ: «Mi To birii wɛima‑i hiere hã-mi. Da ma hel Tuoŋo-na, molo sa suɔ Bɛpolŋo‑i, aa da ma bi hel Bɛpolŋo-na baa uŋ taaraŋ u pigãaŋ bamaŋ baa-yo, molo sa suɔ Tuoŋo‑i.» \s1 Fiisaaŋgu dii Yesu huoŋgu-na \p \v 28 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ cira: «Namaa namaŋ tũyãa coŋgorni ta ni ko-na, juɔŋ mi ji har-na na fiisa. \v 29 Mi huɔŋga sa doŋ, aa mi sa tɛtɛŋ mi fɛrɛ. Juɔŋ mi ji haa mi coŋgoruoŋgu‑i hã-na na cu mi huoŋ-nu ku yaa na ka da fiisaaŋgu. \v 30 Mi coŋgoruoŋgu si dii yonduo, mi tusãlle dii fiɛfiɛfiɛ.» \c 12 \s1 Yitĩɛnaŋgu maama‑i \r (Marke 2.23-28; Like 6.1-5) \p \v 1 Yibieŋa faŋa-na, *yitĩɛnaŋgu naŋgu-na, Yesubaa-ba taa ba karnu sonni nanni‑i ba cor. A ne da nyulmu waa u *hãalãbiemba-na. Baa doŋ ta ba kar bile‑i ba wuo. \v 2 *Farisĩɛbaa-ba daa mafamma‑i ce niɛ? Baa sire ta ba piiye baa Yesu‑i wuɔ: «Ne ŋ hãalãbiemba‑i, kumaŋ saa saaya ku ce yitĩɛnaŋgu-na ba ce ku yaa‑i!» \p \v 3 Yesu wuɔ cira: «Nyulmu naŋ bilaa *Davidi‑i baa u nuɔmba‑i wuɔ ce kumaŋ, ma sĩ na kalaaŋ-ku kɛ? \v 4 Davidi suurii Diiloŋ-dũŋgu-na a biɛ Diiloŋ-buruo‑i ba wuo baa u nuɔmba‑i.\f + \fr 12:4 \ft Niɛŋ Samiɛl sɛbɛdĩɛlãŋo-na (1 Samuel) 21.2-7.\f* A ne da a saa baa miɛ Diiloŋ-hũmelle‑i, da kuɔ *Diilojigãntieŋ nuɔ sĩ, ŋ siɛ gbãa wuo buruo faŋo‑i. \v 5 Ma sĩ na bi kalaaŋ *ãnjĩnamma‑i kɛ? Wuɔ nɛliɛ saa saaya u ce maacemma yitĩɛnaŋgu-na, ŋga Diilojigãntaamba ce maacemma‑i *Diilodubuɔ‑i-na aa molo sa kãŋ-ku wuɔ cãlmuɔ. \v 6 A ne da bande‑i-na, kunaŋgu dii kumaŋ maaraa Diilodubuɔ‑i. \v 7 Diiloŋo ciɛra wuɔ: \qt ‹Taa na ce hujarre na-naa nuɔ ku yaa dɔlaaŋ-miŋ ku yaŋ na niikonni‑i.›\qt*\f + \fr 12:7 \ft Ose (Osée) 6.6\f* Kuɔ na taa na suɔ nel daama yuŋgu‑i, naa naa saa ta na cãl nuɔmba‑i na yuŋ-nu. \v 8 A tiraa naara kufaŋgu‑i: *Moloŋ-Biɛŋo yaa yitĩɛnaŋgu tieŋo‑i.» \s1 Yesu siire nagãduɔla naŋo \r (Marke 3.1-6; Like 6.6-11) \p \v 9 Yesuŋ juɔ piiye baa *Farisĩɛbaa-ba‑i tĩ, wuɔ ta kã *Diilonelhãalãdũŋgu-na. \v 10 Naacolŋo naŋo waa ba hɔlma-na, u naŋga diei naa minaŋ. Farisĩɛbaa baa ta ba taara ãntãalãmma da ba haa Yesu‑i-na, a ce dumaaŋo-na baa yuu-yo wuɔ: «A saa baa miɛ Diiloŋ-hũmelle‑i, ŋ gbãa sire jɛiŋo *yitĩɛnaŋgu-na wɛi?» \p \v 11 Yesu wuɔ cira: «Namaaŋo-na, umaŋ duɔ waa baa tũmaaŋo diei yoŋ u kũndũŋgu-na aa tũmaaŋ daayo par suur fuoŋ-nu yitĩɛnaŋgu-na, kutieŋo ka yaŋ-yo dii fuoŋgu-na wuɔ yitĩɛnaŋgu wɛi? \v 12 Nelbiloŋo‑i baa tũmaaŋo‑i, hai bɔyaa? Terieŋgu faŋgu-na, ãnfafamma gbãa ce yitĩɛnaŋgu-na, wɛima si dii.» \v 13 Aa naa waŋ baa naacolŋ daayo‑i wuɔ: «Fara ŋ naŋga‑i.» Naacolŋ wuɔ bi fara u naŋga‑i, kaa firnu kanaŋga temma‑i. \v 14 Farisĩɛbaa baa pãŋ hel ka ta ba da ba-naa Yesu kommaŋ-kũŋgu-na. \s1 Yesu yaa Itieŋo cãarãŋo‑i \p \v 15 Yesuŋ juɔ suɔ wuɔ ba taara ba ko-yo, wuɔ ta halaŋ terieŋgu-na. Nuɔŋ baa kũɔl ba-naa ta ba nyaanu-yuɔ. Jaamba waa ba hɔlma-na. Wuɔ sire-bɛi hiere \v 16 aa naa waŋ-ma kuola-mɛi baa-ba wuɔ ba baa yaŋ molo suɔ wuɔ u yaa siire-bɛi. \v 17 Diiloŋ uŋ puɔraa *Isayi waŋ mamaŋ, ma'i sĩ daama‑i wɛi? Isayi waaŋ-ma wuɔ: \q1 «Diiloŋo ciɛra wuɔ: \q1 \v 18 \qt ‹Mi hielaa mi cãarãŋo yaa daayo.\qt* \q1 \qt U maama sa suɔ aa dɔlnu-miɛ.\qt* \q1 \qt U yaa fĩɛŋ mi huɔŋga‑i.\qt* \q1 \qt Mi ka hã-yo mi *Yalle‑i.\qt* \q1 \qt U yaa ka pigãaŋ nuɔmba‑i nilɛiŋa-na hiere baa hũmeviile‑i.\qt* \q1 \v 19 \qt U siɛ gãŋ baa moloŋo.\qt* \q1 \qt U sa jo duɔ ji hohuola baa moloŋo.\qt* \q1 \qt Molo siɛ nu u piiye hũŋgbɛsɛnniŋ.\qt* \q1 \v 20 \qt U siɛ perieŋ terre maŋ kaanu tĩ,\qt* \q1 \qt aa u siɛ dĩŋ dãamu maŋ kusiriiye tĩ.\qt* \q1 \qt U ka waa ma yaa nuɔ‑i fuɔ nuɔmba‑i nilɛiŋa-na hiere ba ji hũu viisĩnni maama‑i.\qt* \q1 \v 21 \qt Nuɔmba‑i hiere ba ka haa ba naŋga‑i yuɔ.›»\qt*\f + \fr 12:21 \ft Isayi (Ésaïe) 42.1-4\f* \s1 Yesu hilaa baa u himma‑i hie? \r (Marke 3.22-30; Like 11.14-23) \p \v 22 Ku huoŋgu-na, baa ji jo baa bobo-yiroŋo naŋo‑i Yesu wulaa. *Jĩnabaa-ba'i naa ciɛ-yo dumaaŋo-na. Yesu wuɔ puur u yufieŋa‑i aa naa ce u tuɔ gbã u piiye. \v 23 Kuɔ cu nuɔmba hɔmmu‑i; baa ta ba yuu ba-naa wuɔ: «Ku biyaa ŋaa *Davidi hãayɛ̃lŋo yaa‑i?» \v 24 *Farisĩɛbaa-baŋ juɔ nu-ma, baa gbɛ̃-ku dumaa wuɔ: «Jĩna ba yuntieŋo‑i *Bɛlsebul\f + \fr 12:24 \ft *Sitãni yerre nande yaa *Bɛlsebul.\f* yaa hãa naacolŋ daayo‑i himma‑i u tuɔ donya jĩnabaa-ba‑i.» \p \v 25 Yesu wuɔ suɔ baa-ba. Wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Da ŋ da neduɔleŋ-baaŋ namaaŋo‑i na sa gbo, yiiŋgu dii baa yiiŋgu na nelle ka muonu. Da na bi waa cĩiŋgu-na sisɔ dumɛlle-na aa na sa taara na da na-naa, na dumɛlle ka muonu. \v 26 *Sitãni duɔ tuɔ donya fuɔ fɛrɛŋ baamba‑i, ma sĩ kuu dii ŋaa u gãŋ baa u fɛrɛ kɛ? Dumaaŋo-na, u fɔ̃ŋgũɔ ce niɛ aa cɔ u wulaa? \v 27 Na gbĩɛ-ku dumaa wuɔ Bɛlsebul yaa hãa muɔ himma‑i mi ta mi donya jĩnabaa-ba‑i, namaa nuɔmba fuɔ, hai moloŋo‑i hãa bafamba‑i himma‑i ba ta ba donya-bɛi? Na saa da, namaa fɛrɛŋ baamba yaa ka karnu ciiruo‑i. \v 28 Muɔ fuɔ, *Diiloŋ-Yalle yaa hãa-mi himma‑i mi ta mi donya jĩnabaa-ba‑i. Ku yaa pigãaŋ wuɔ *Diiloŋ-bãaŋgu paa-nɛi tĩ. \p \v 29 «Hai moloŋo‑i gbãa suur u nabiɛŋ dũŋgu-na a biɛra u bĩmbĩnni‑i hel baa-ni aa u nabiɛŋo yaŋ-yo dumaa? Ŋga kutieŋ duɔ bel u nabiɛŋo‑i vaa-yo igɛ̃na, u gbãa suur biɛra u bĩmbĩnni‑i hiere ta baa-ni. \p \v 30 «Umaŋ duɔ uu si dii baa-mi, kuu dii ŋaa kutieŋo bigãaŋ-mi; aa umaŋ duɔ u sa tigiiŋ baa-mi, kuu dii ŋaa u pisãllã. \p \v 31 «Mi tũnu-nɛi: Nelbiliembaŋ cãl Diiloŋo‑i aa ta ba haa tuosĩnni maŋ yuɔ hiere, u gbãa ce jande bɛi aa yaŋ ma tĩ. Ŋga umaŋ duɔ tuora u *Yalle‑i, jande cɛraa u ce-yuɔ hĩɛma-na, jande cɛraa u ce-yuɔ dɔrɔ‑i-na. \v 32 Umaŋ duɔ waŋ ãndababalaaŋgu hã *Moloŋ-Biɛŋo‑i, ma gbãa tĩ. Ŋga umaŋ duɔ piiye ãndaparaaŋgu hã Diiloŋ-Yalle‑i, ma siɛ tĩ nyuŋgo, ma siɛ tĩ bisĩnuɔ. \p \v 33 «Tibifafaaŋgu yaa maaŋ biefɛfɛiŋa‑i. Tibibabalaaŋgu maŋ biebabalɛiŋa. Ba suɔ tibiiŋgu‑i ku bieŋa yaa nuɔ‑i. \v 34 Nelbabalaaŋ namaa temma‑i daana‑i! Naŋ balaaŋ, nelfafamma ce niɛ aa hel na nunni-na? Nɛliɛŋ nuɔ ŋ huɔŋgaŋ yuu baa mamaŋ, ma yaa hilaaŋ ŋ nuŋgu-na. \v 35 Nelfɛfɛiŋ u ãnfafamma hel u hɔfafaŋga'i nuɔ‑i. Aa nelbabalaŋ u maacembabalamma hel u hɔbabalaŋga'i nuɔ‑i. \v 36 Mi tũnu-nɛi: Gɛ̃ŋgɛryiiŋgu-na, bamaŋ waaŋ ãndasɔsɔnni‑i hiere, Diiloŋo ka gãŋ baa-ba. \v 37 Diiloŋo ka ne naŋ fɛrɛŋ nuŋ-ãndaaŋgu yaa‑i aa cira ŋ cãlãa sisɔ ŋ saa cãl.» \s1 Nuɔmba ciɛra Yesu ce himma ba ne \r (Marke 8.11-12; Like 11.29-32) \p \v 38 Yesuŋ juɔ piiye tĩ, *ãnjĩnamma pigãataamba namba‑i baa *Farisĩɛbaa-ba namba cira: «Hãalãtie, i taara ŋ ce himma i ne.» \p \v 39 Yesu wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Fiɛfiɛ ku nuɔmba saa fa, ba jɛ̃naamba sa ku! Ba gbĩɛ-ku dumaa wuɔ mi ce himma ba ne. Bĩŋkũŋgu sa ce dii hã-na. *Yonasiŋ ciɛ mamaŋ, ma ka saanu baa-na. \v 40 Yonasiŋ ciɛ yinni siɛi‑i dumaa teterieŋo kusũŋgu-na\f + \fr 12:40 \ft Niɛŋ Yonasi sɛbɛ‑i-na (Jonas) 2.1.\f*, *Moloŋ-Biɛŋo ka bi ce yinni siɛi‑i dumɛi hĩɛma-na. \v 41 Ninivetaamba nuɔ Yonasi nuŋgu‑i aa nanna ba cilɔbabalaŋo‑i\f + \fr 12:41 \ft Yonasi (Jonas) 3.5-10\f*, a ne da namaa hɔlma-na bande‑i-na, moloŋo dii umaŋ maaraa Yonasi‑i aa na yagar wuɔ na siɛ nu u nuŋgu‑i! Diiloŋ duɔ ji tuɔ yuu nuɔmba‑i, Ninivetaamba ka cira na cãlãa cemma. \v 42 Gɛ̃ŋgɛryiiŋgu-na, Seba nellentieŋo\f + \fr 12:42 \ft Nellentieŋ daayo waa ciciɛŋo a saanu baa mamaŋ nyɛgãaŋ girɛkimma-na.\f* ka da nuŋgu fiɛfiɛ ku nuɔŋ namaaŋo-na. Fuɔ siire termaaŋ daaku-na a karnu nilɛiŋa‑i hiere ji nu *Salomɔ nelma‑i, a ne da namaa hɔlma-na bande‑i-na, moloŋo dii umaŋ maaraa Salomɔ‑i aa na yagar na sa nu u nuŋgu‑i!» \s1 Jĩna duɔ bir jo u sa fa \r (Like 11.24-26) \p \v 43 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ cira: «*Jĩna duɔ waa moloŋo-na aa ji hel, u kã ka tuɔ wuɔra u bĩŋ hĩɛŋ-nu duɔ taara muntĩɛnammu. \v 44 Duɔ saa ka da, u cira: ‹Mi ka bir kã mi muntercɔlɔmmu-na.› Aa bi bir. Duɔ kã ka da bĩŋkũŋgu si dii kutieŋo huɔŋga-na, aa u gbuu migãaŋ-ka da welewele aa tigiiŋ-ka, \v 45 u bir ka bĩ u najĩnabaa niehãi, bamaŋ balaaŋ yaŋ ufaŋo‑i ba jo ji suur tĩɛna-kɛi. Da ba suur tĩɛna dumaaŋo-na, ku migãaŋ balaŋ kutieŋo-na a yaŋ dĩɛlã-kũŋgu‑i. Mafamma temma yaa ka da fiɛfiɛ ku nuɔmba‑i; ba saa fa.» \s1 Yesu baamba juɔ da ba ji ne-yo \r (Marke 3.31-35; Like 8.19-21) \p \v 46 Yesuŋ waa tuɔ piiye baa nuɔmba‑i, u nyu wuɔ jo baa u hãmba‑i da ba ji ne-yo. Baŋ juɔ ji da u piiye, baa yiɛra gɔ̃ŋgũɔŋ-nu. \v 47 Naacolŋo naŋ wuɔ da-ba aa naa piɛ waŋ baa Yesu‑i wuɔ: «Ŋ nyu‑i baa ŋ hãmba juɔ da ba ji ne-ni, baa dii yiɛra gɔ̃ŋgũɔŋgu-na ta ba cie-ni.» \p \v 48 Yesu wuɔ gbɛ̃ naacolŋo‑i wuɔ: «Na suɔ mi nyu‑i baa mi hãmba‑i wɛi?» \v 49 Aa naa wuɔra pigãaŋ u *hãalãbiemba‑i baa u naŋga aa cira: «Mi nyu‑i baa mi hãmba yaa daaba. \v 50 Bamaŋ ciɛŋ mi To maŋ dɔrɔ‑i-na u huɔŋga‑i, ba yaa mi hãmba‑i, ba yaa mi tũɔbaa-ba‑i, ba yaa mi nyubaa-ba‑i.» \c 13 \s1 Fũmanarãŋo naŋ maama \r (Marke 4.1-9; Like 8.4-8) \p \v 1 Yinduɔŋgu faŋgu-na, Yesu wuɔ sire hel kã ka tĩɛna dalaŋga nuŋgu-na. \v 2 Nuɔmba jo ji yu-yuɔ. Wuɔ bel nyugũŋ beŋo naŋo-na tĩɛna aa nuɔmba waa bomborma-na. \v 3 Uŋ tĩɛnaana, wuɔ biɛ gbãnɛini tuɔ naŋ baa-ba wuɔ: «Naacolŋo naŋo kãa ka naŋ fũma u suoŋgu-na. \v 4 Fũma naŋo kã ka diire hũmelleŋ-huɔŋ-na, huriimba jo ji wuo ufaŋo‑i. \v 5 Unaŋo kã ka diire tãmpɛ̃lleŋ-terieŋ-nu. Hĩɛma saa waa bɔi terieŋgu-na; a ce u pa yaŋ unaŋo‑i. \v 6 Uŋ paa, u kaasĩnni saa gbãa suur kã yaaŋ-na. Bãaŋguŋ juɔ doŋ ta ku jo, wuɔ kuol hiere kpɛ̃mmu! \v 7 Unaŋo kã ka diire hĩɛŋ-nu. Hĩɛŋgu tu suuye-yuɔ. \v 8 Umaŋ diiriiye suoŋ-huɔŋga-na munterfafammu-na, u sire gbuu kpatalla: unaŋo bieŋa komuɔŋa da-a-ndii, unaŋo bieŋa komuɔŋa sa-a-siɛi, unaŋo komuɔŋa baa cĩncielbaa.» \p \v 9 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i wuɔ cira: «Umaŋ duɔ u ka nu, u nu!» \s1 Kumaŋ ciɛ Yesu tuɔ naŋ gbãnɛini‑i \r (Marke 4.10-12; Like 8.9-10) \p \v 10 Yesuŋ juɔ naŋ tĩ, u *hãalãbiemba piɛ u caaŋ-nu ka cira: «Itie, bige‑i ciɛ ŋ ta ŋ naŋ gbãnɛini baa nuɔmba‑i?» \p \v 11 Yesu wuɔ cira: «Diiloŋo ciɛ baa namaaŋo‑i. U *nellentesĩnni maama maŋ fuyaa, u pigãaŋ namaaŋo‑i baa-ma, a ne da banamba sa suɔ kunaŋgu mɛi. \v 12 Umaŋ duɔ tuɔ suɔ yiɛŋgu, kunaŋgu ka ta ku naara u sɔsuɔmuŋgu‑i; ŋga umaŋ duɔ u sa suɔ bĩŋkũŋgu, cɛllɛ-kũŋgu maŋ uŋ suɔ-kuŋ, ku ka kor-yuɔ. \v 13 Na saa da, kumaŋ ciɛ mi ta mi naŋ gbãnɛini‑i baa-ba, yufieŋa dii baa-ba, ŋga ba sa da baa-ya. Tũnni dii baa-ba, ŋga ba sa nu baa-ni. Ba sa suɔ nelmaŋ kãŋ yaŋga maŋ nuɔ‑i. \v 14 Diiloŋ uŋ puɔraa *Isayi waŋ mamaŋ, ma'i sĩ daama‑i wɛi? Isayi waaŋ-ma wuɔ: ‹Diiloŋo ciɛra wuɔ: \q1 \qt «Na ka ta na nu nelma‑i,\qt* \q1 \qt ŋga na siɛ ta na suɔ ma yaaŋga‑i.\qt* \q1 \qt Na ka ta na ne colcol, ŋga na siɛ ta na da bĩŋkũŋgu.\qt* \q1 \v 15 \qt Hama‑i nuɔ‑i?\qt* \q1 \qt Bande ku nuɔmba nyaayã ba fɛrɛ cor;\qt* \q1 \qt ba suunu ba tũnni‑i\qt* \q1 \qt aa suuye ba yufieŋa‑i.\qt* \q1 \qt Ba sa taara ba da bĩŋkũŋgu.\qt* \q1 \qt Ba sa taara ba nu wɛima.\qt* \q1 \qt Ba sa bi taara ba suɔnu kunaŋgu aa jo mi wulaa mi ji kor-ba.»›\qt*\f + \fr 13:15 \ft Isayi (Ésaïe) 6.9-10\f*» \p \v 16 Yesu wuɔ cira: «Namaa fuɔ, na yunni dɔlaa; na da baa na yufieŋa‑i aa ta na nu baa na tũnni‑i. \v 17 Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: *Diilopɔpuɔrbiemba bɔi baa nelviimba bɔi taa ba taara ba da naŋ daŋ kumaŋ, aa nu naŋ nuŋ mamaŋ, ŋga ba saa da ma diei, ba saa bi nu ma diei.» \s1 Yesu firiinu fũmanarãŋo gbãnalãaŋgu‑i \r (Marke 4.13-20; Like 8.11-15) \p \v 18 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ cira: «Karaaŋ na tũnni‑i na nu fũmanarãŋo gbãnalãaŋgu yuŋgu‑i: \v 19 Nuɔmba naŋ hɔmmu dii ŋaa hũmelleŋ-huɔŋga; da ba nu *Diiloŋ-bãaŋgu maama‑i ba sa bel-ma nammu hãi, ba yaŋ *Bigãarãŋo jo ji hiel-ma aa yaŋ-ba. \v 20 Banaŋ hɔmmu dii ŋaa tãmpɛ̃lleŋ-terieŋgu; da ba nu Diiloŋ-nelma‑i ma pãŋ dɔlnu-bɛi ba hũu-ma. \v 21 Ŋga ma siɛ gbãa naŋ kaasĩnni. A ce dumaaŋo-na wɛiŋ da ma da kutaamba‑i, sisɔ da ba ta ba huol ba yammu‑i ma maama-na, ba har jĩna. \v 22 Banaŋ hɔmmu dii ŋaa hĩɛŋ-terieŋgu; da ba nu Diiloŋ-nelma‑i ba yaŋ ãnjɔguɔma‑i baa gbeiŋ-maama jo ji suuye-mɛi; a ce ma sa da belle ba wulaa. \v 23 A ne da banaŋ hɔmmu dii ŋaa hĩɛfafamma; da ba nu Diiloŋ-nelma‑i ba suɔ ma yuŋgu‑i aa wuɔ ma hũmelle‑i diŋ saaya di wuɔ dumaa. Kufaŋgu taamba yaa dii ŋaa fũma maŋ gbuu sire kpatalla; unaŋo bieŋa komuɔŋa da-a-ndii, unaŋo bieŋa komuɔŋa sa-a-siɛi, unaŋo komuɔŋa baa cĩncielbaa.» \s1 Suontieŋo naŋo baa u bigãarãŋo \p \v 24 Yesu wuɔ tiraa naŋ gbãnalãaŋgu naŋgu baa-ba wuɔ: «*Diiloŋ-nellentesĩnni dii ŋaa moloŋo maŋ siire ka duu dĩmma u suoŋgu-na aa jo ji tĩɛna. \v 25 Isuɔŋgu naŋgu-na, u bigãarãŋo naŋo yaŋ nuɔmba duɔfũŋ aa sire ka naŋ hɛ̃bieŋa dĩmma hɔlma-na. \v 26 Dĩmmaŋ juɔ ta ma hoŋ huɔŋgu-na, suontieŋo maacembiemba da hĩɛŋ daaku‑i. \v 27 Ba jo ji ta ba yuu suontieŋo‑i wuɔ: ‹Yuntie, ma sĩ ŋ duu dĩmma'i ma kula suoŋgu-na kɛ, hĩɛŋgu maama niɛ?› \p \v 28 «Suontieŋo gbɛ̃-ba wuɔ: ‹Unaŋo sĩ, mi bigãarãŋo naŋo'i ciɛ mafamma‑i.› \p «Maacembiemba cira: ‹I kã ka for-ku nanna wɛi?› \p \v 29 «Suontieŋo gbɛ̃-ba wuɔ: ‹Yaaŋ-kuŋ, baa na for-ku; da na'a na for-ku, na ka for baa dĩmma namma. \v 30 Yaaŋ ni vãa hiere. Dĩŋ da ma ji hi karma, mi ka ce ba for ku yaa igɛ̃na a tigiiŋ-ku caa-ku aa suɔ kar mi dĩmma‑i dii-ma inɔŋgɔ̃-na hã-mi.›» \s1 Diiloŋ-nellentesĩnni dii ŋaa mutardi-belle \r (Marke 4.30-32; Like 13.18-19) \p \v 31 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ tiraa naŋ gbãnalãaŋgu naŋgu baa-ba wuɔ: «*Diiloŋ-nellentesĩnni dii ŋaa mutardi-belle maŋ baŋ duu-de. \v 32 Mutardi-belle yaa yuraanu yaŋ hiere, ŋga da di pa, di sire maar niifiɛlu‑i hiere a ce tibiiŋgu huriimba ta ba jo ba sɛ kamma kuɔ.» \s1 Diiloŋ-nellentesĩnni dii ŋaa konsiini \p \v 33 Aa naa tiraa cira: «*Diiloŋ-nellentesĩnni dii ŋaa konsiini. Da ba par-ni ba nakoluoŋ-nu a du burjũmmu‑i kolloyufieŋa siɛi baa-ni, ni sire-muɔ hiere.» \s1 Kumaŋ ciɛ Yesu tuɔ naŋ gbãnɛini‑i? \r (Marke 4.33-34) \p \v 34 Yesu waaŋ nel daama‑i hiere baa nuɔmba‑i gbãnɛiniŋ; duɔ puur duɔ piiye gbãnalãaŋgu, a puur duɔ piiye gbãnalãaŋgu. \v 35 *Diilopɔpuɔrbiloŋ uŋ waaŋ mamaŋ ma'i sĩ daama‑i wɛi? Diilopɔpuɔrbiloŋo waaŋ-ma wuɔ: «Diiloŋo ciɛra wuɔ: \q1 \qt ‹Mi ji ta mi piiye baa-ba gbãnɛiniŋ.\qt* \q1 \qt Mamaŋ naa fuo dii miwaaŋo domma-na,\qt* \q1 \qt mi ka waŋ-ma baa-ba.›\qt*»\f + \fr 13:35 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 78.2\f* \s1 Yesu firnu suontieŋo‑i baa u bigãarãŋo‑i ba gbãnalãaŋgu‑i \p \v 36 Yesuŋ juɔ piiye tĩ, wuɔ yaŋ nuɔmba‑i aa naa ta kũŋ. U *hãalãbiemba kã u wulaa ka cira: «Niŋ naaŋ gbãnalãaŋgu maŋ wuɔ suontieŋo naŋo duu dĩmma aa u bigãarãŋo kã ka naŋ hɛ̃bieŋa dĩmma hɔlma-na, ŋ sa firnu-kuɔ baa-ye i suɔ ku yuŋgu‑i wɛi?» \p \v 37 Yesu wuɔ cira: «*Moloŋ-Biɛŋo yaa suontieŋo‑i; u yaa duu dĩmma‑i. \v 38 U suoŋgu yaa miwaaŋo‑i. Dĩmma yaa bamaŋ cuu Diiloŋo huoŋ-nu aa hɛ̃bieŋa yaa bamaŋ cuu *Bigãarãŋo huoŋ-nu. \v 39 Suontieŋo bigãarãŋo yaa *Sitãni‑i. U yaa kãa ka naŋ hɛ̃bieŋa‑i dĩmma hɔlma-na. Dĩkara-huɔŋgu yaa miwaaŋo tĩmmaŋ-huɔŋgu‑i aa dĩkartaamba yaa *dɔrpɔpuɔrbiemba‑i. \v 40 Baŋ kaal hĩɛŋgu‑i ba caa-ku dumaa, miwaaŋo tĩmma-na, ku ka waa dumɛi. \v 41 Yiiŋgu faŋgu-na, Moloŋ-Biɛŋo ka ce u dɔrpɔpuɔrbiemba jo ji bel bamaŋ guɔlaaŋ nuɔmba gbeini‑i baa bamaŋ ciɛŋ ãmbabalma‑i hiere a hiel-ba u nelle-na \v 42 ka caa-ba dãŋgbɔguɔŋgu-na. Kaaluŋgu siɛ ji waa dɛi. \v 43 Ŋga bamaŋ wuɔyaaŋ Diiloŋ-hũmelle‑i, ba ka waa huɔŋgu faŋgu-na ba To nelle-na ta ba gbu ba caa ŋaa bãansɛ̃niɛŋgu. Umaŋ duɔ u ka nu, u nu!» \s1 Diiloŋ-nellentesĩnni dii ŋaa sɛ̃nɛ \p \v 44 «*Diiloŋ-nellentesĩnni dii ŋaa sɛ̃nɛ maŋ fuyaa suoŋgu naŋgu-na, naacolŋo naŋo kã ka paya-yuɔ. U huɔŋga gbuu fɛ̃, u migãaŋ fuo-yo aa kã ka suor u nagãŋ-niini‑i hiere a jo ji sãa suoŋgu faŋgu‑i.» \s1 Diiloŋ-nellentesĩnni dii ŋaa niibilieŋgu \p \v 45 «*Diiloŋ-nellentesĩnni tiraa ni ye ŋaa torgoceroŋo maŋ taaraayaŋ niibilefafanni duɔ sãa. \v 46 U juɔ da sukpekpelluŋ-kũŋgu naŋgu‑i, u kã ka suor u nagãŋ-niini‑i hiere a sãa-ku.» \s1 Diiloŋ-nellentesĩnni dii ŋaa juɔŋo \p \v 47 «*Diiloŋ-nellentesĩnni tiraa ni ye ŋaa tetebeljuɔŋo. Da ba naŋ juɔŋo‑i, duɔ hi teterieŋo teterieŋo, u bel. \v 48 Da ba fa-ba hel baa-ba hũmma-na, ba kã ka tĩɛna fiɛl baafafaamba‑i aa nanna baababalaamba‑i. \v 49 Miwaaŋo tĩmma ka waa dumɛi: *Dɔrpɔpuɔrbiemba ka jo ji fiɛl nelbabalaamba‑i hiel-ba nelfafaamba-na \v 50 ka dii-ba dãŋgbɔguɔŋgu-na. Kaaluŋgu siɛ ji waa dɛi.» \p \v 51 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ yuu u *hãalãbiemba‑i wuɔ: «Miŋ waaŋ mamaŋ, na nuɔ-ma hiere wɛi?» \p Baa cira: «Ũu, i nuɔ-ma.» \p \v 52 Yesu wuɔ cira: «*Ãnjĩnamma pigãatieŋo maŋ duɔ hũu-ma hãalã Diiloŋ-nellentesĩnni kũŋgu‑i, uu dii ŋaa dumɛllentieŋo maŋ hielaaŋ bĩmbĩfɛlɛnni‑i baa niicɔlɔnni‑i u muntierammu-na u hã nuɔmba‑i.» \s1 Nasarɛtitaamba cĩinaana Yesu‑i \r (Marke 6.1-6; Like 4.16-30) \p \v 53 Yesuŋ juɔ naŋ gbãnɛini‑i tĩ, wuɔ ta terieŋgu faŋgu-na \v 54 a kã ba nelle-na\f + \fr 13:54 \ft Ba nelle yaa Nasarɛti. Niɛŋ Like 4.16.\f*. Uŋ kãa, wuɔ kã ba *Diilonelhãalãdũŋgu-na ka tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i baa-ba. Kuɔ cu ba hɔmmu‑i. Baa ta ba piiye wuɔ: «Fuɔ kaa hel baa nelnul daade‑i hie? U ciɛ niɛ tuɔ gbã u ce hiŋ daama temma‑i? \v 55 Ma sĩ fãnaŋo biɛŋo yaa kɛ? Maari biɛŋo'i sĩ wɛi? Fuɔ hãaŋo naŋo yaa baŋ bĩŋ-yoŋ Sake‑i, unaŋo‑i Yosɛfu, unaŋo‑i Simɔ aa unaŋo‑i *Yuda. \v 56 U tũɔbaa-ba dii baa-ye tĩɛnamma-na. Fuɔ kaa hel baa hiŋ daama‑i hie?» \p \v 57 Kuŋ ciɛ dumaaŋo-na, ba saa gbãa hũu Yesu nelma‑i. Yesu wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Ba kãŋ *Diilopɔpuɔrbiloŋo‑i terni-na hiere; ŋga u nelleŋ-baamba‑i baa u dũŋ-baamba sa kãŋ-yo.» \v 58 Baŋ'a ba saa hũu u nelma‑i dumaaŋo-na, u saa ce gbɛrɛ-wɛima bɔi terieŋgu-na. \c 14 \s1 Nsãa-Batisiŋ kuu kuliiŋgu maŋ \r (Marke 6.14-29; Like 9.7-9) \p \v 1 Yibieŋa faŋa-na, fãamaaŋo maŋ waa *Galile yuŋgu-na, wuɔ nu ba piiye Yesu maama‑i. Ba taa ba bĩ-yo *Erɔdi-Ãntipasi. \v 2 Wuɔ gbɛ̃ u maacembiemba‑i wuɔ: «Naacolŋ daayo‑i mi suyaa miɛ *Nsãa-Batisi yaa birii jo. U hilaa kuoŋ-nelle-na jo, ku'i ciɛ u hi hiŋ daama temma‑i.» \v 3 A ne da Erɔdi fuɔ fɛrɛ yaa naa ciɛ ba bel Nsãa‑i vaa-yo aa dii-yo kaso Erodiyadi maa-na. Erodiyadi faŋo waa u mɔlɔ̃ ciɛŋo aa u hũu-yo mɔlŋo wulaa. Ba taa ba bĩ mɔlŋo‑i Filipu. \v 4 Uŋ hũyãa-yo dumaaŋo-na, Nsãa wuɔ waŋ-ma baa-yo wuɔ fuɔ uudiiŋo sĩ. \v 5 Erɔdi wuɔ tuɔ taara u ko-yo. Ŋga nuɔmba‑i hiere baa naa suɔ wuɔ Nsãa waa *Diilopɔpuɔrbiloŋo. Erɔdi duɔ ne terieŋgu faŋgu‑i, korma da-yo baa nuɔmba‑i. \p \v 6 Yiiŋgu naŋgu-na, Erɔdi wuɔ ji tuɔ ce u hommaŋ-yiiŋgu ponsaaŋgu‑i aa naa bĩ u jɛ̃naamba‑i. Erodiyadi biloŋ wuɔ nyɛŋ Erɔdi jɛ̃naamba yaaŋga-na ponsaaŋ daaku-na; kuɔ fũnuŋ dɔlnu Erɔdi. \v 7 Wuɔ pã nuŋgu baa biloŋo‑i wuɔ fuɔ baa Diiloŋo, kɛrɛ uŋ taaraŋ kumaŋ, u waŋ-ma, u ka hã-yo baa-ku. \v 8 Biloŋo nyu wuɔ gbo-yo wuɔ u cira u taara Nsãa-Batisi yuŋgu. Biloŋ wuɔ bi cira: «Mi taara ŋ kar Nsãa-Batisi yuŋgu‑i a dii-ku tasaaŋ-na jo baa-ku ji hã-mi bande.» \v 9 Fãamaaŋo yaaŋ kaa pãŋ bir ka deŋ birma; ŋga u ka ce-ma niɛ? U yaa pãa nuŋgu‑i baa-yo nuɔmba-na. Wuɔ naa wuɔ cira: «Wɛima sĩ.» \v 10 Aa naa puɔr ba kã ka kar Nsãa-Batisi yuŋgu‑i dii kaso‑i-na \v 11 a dii-ku tasaaŋo-na ji hã biloŋo‑i baa-ku. Biloŋ wuɔ hũu-ku hã nyuŋo‑i baa-ku. \v 12 Nsãa *hãalãbieŋ baa kã ka biɛ u bomborre‑i ka fuure-diɛ aa naa kã ka tũnu Yesu‑i baa-ma. \s1 Yesu hãa nelpũŋgu naŋgu wuo ye \r (Marke 6.30-44; Like 9.10-17; Nsãa 6.1-14) \p \v 13 Yesuŋ nuɔ nel daama‑i, wuɔ biɛ beŋo ta tuɔ kã u deŋ. Nuɔŋ baa yagar nu-ma aa naa hel nilɛiŋa-na a bella nuoraaŋgu nuŋgu‑i ta ba nyaanu-yuɔ. \v 14 Uŋ kaa hi, wuɔ huɔl, wuɔ u ne da nelpũŋgu naŋ temma u yaaŋga-na. Ba hujarre gbuu bel-o. Wuɔ doŋ tuɔ sire jaamba maŋ waa baa-ba. \p \v 15 Bãaŋguŋ juɔ hir huɔŋgu-na, u *hãalãbiemba piɛ kã u wulaa ka cira: «Bãaŋgu tĩɛ tĩ, aa ii dii hĩɛŋ-nu, ŋ sa ce nuɔmba bɔrɔ kã nilɛiŋa maŋ kɔtɔnni-na ka taara niiwuoni sãa wuo wɛi?» \p \v 16 Yesu wuɔ cira: «Yuŋgu si dii ba da ba kã; namɛi saaya na hã-ba niiwuoni‑i ba wuo.» \p \v 17 U hãalãbieŋ baa cira: «*Buruo u ndii dii baa-ye bande‑i-na yoŋ baa titiraamba hãi.» \p \v 18 Yesu wuɔ cira: «Juɔŋ baa-ni na ji hã-mi.» \p \v 19 Baa jo baa-ni, wuɔ ce nuɔmba tĩɛna hĩɛŋgu-na, aa naa biɛ buruo u ndii daayo‑i baa titiraamba hãi baaŋ daaba‑i a ciir u yuŋgu‑i dɔrɔ‑i-na a jaal Diiloŋo‑i aa naa bũlnu buruo‑i a hã u hãalãbiemba calnu-yuɔ hã nuɔmba‑i. \v 20 Nuɔŋ baa wuo niɛ yar-ba. Baa gbura ni boini‑i a dii segeyufieŋ cĩncieluo a hãi. \v 21 Bamaŋ naa waa, ba gbãa yu nuɔmba neifieŋa hãi nuɔsiba ndii temma. Caamba nuŋgu sĩ baa bisãlmba‑i. \s1 Yesu wuɔyaa hũmma dɔrɔ \r (Marke 6.45-52; Nsãa 6.16-21) \p \v 22 Baŋ bi wuyaa niiwuoni‑i, Yesu wuɔ guor u *hãalãbiemba biɛ beŋo‑i ta u yaaŋ-na ta ba karnu ba kã bomborre nande-na aa fuɔ wuɔ tĩɛna duɔ ce nuɔmba bɔrɔ kũŋ ba cĩnniŋ. \v 23 Nuɔmbaŋ juɔ bɔrɔ hiere, wuɔ kã ka nyugũŋ tãnuŋgu-na tuɔ cãrã Diiloŋo‑i. Bãaŋguŋ fiɛ ji tĩ, wuɔ tĩɛna dii u da-u-diei tuɔ cãrã Diiloŋo‑i. \v 24 A ne da huɔŋgu faŋgu-na, u hãalãbiemba naa maa baa beŋo‑i. Fafalmu naŋ temma sire ta mu jãrã-bɛi. Hũŋ maa ta ma sagalla beŋo‑i baa-ba. \v 25 Cicãnjãale-na, Yesu wuɔ sire a tuɔ wuɔ hũmma dɔrɔ‑i-na u kã ba wulaa. \v 26 Baŋ juɔ'a ba ne da u wuɔ u jo hũmma dɔrɔ‑i-na, ba hulɛiŋa gbuu pãŋ caar wuɔ sĩ isuɔtieŋo. Baa doŋ ta ba kaasĩŋ. \p \v 27 Yesu wuɔ cira: «Baa na tie holle, muɔmɛi!» \p \v 28 Piɛr wuɔ cira: «Itie, da kuɔ nuɔnɛi kelkel, ce mi wuɔ hũmma dɔrɔ‑i-na kã ŋ wulaa.» \p \v 29 Yesu wuɔ cira: «Jo!» Piɛr wuɔ hel beŋo-na tuɔ wuɔ hũmma dɔrɔ‑i-na u jãrã-yuɔ. \v 30 Uŋ juɔ jɔguɔŋ fafalmu maama‑i, u holle pãŋ caar, wuɔ doŋ tuɔ nyiɛrã hũmma-na. Uŋ nyiɛrãŋ dumaaŋo-na, wuɔ tuɔ kaasĩŋ wuɔ: «Itie, kor-mi o! Kor-mi!» \v 31 Yesu wuɔ fara u naŋga‑i a bel-o aa naa cira: «Ŋ saa haa ŋ naŋga‑i miɛ ku haama ku'i ciɛ. Bige‑i ciɛ ŋ ce ŋ hɔmmu‑i mu hãi?» \p \v 32 Uŋ bilaa u naŋga‑i dumaaŋo-na, baa kã ka suur beŋo-na, fafal muɔ bi pãŋ yiɛra. \v 33 Bamaŋ waa beŋo-na, baa jo ji dũuna Yesu yaaŋga-na aa naa cira: «Coima saa fa, nuɔnɛi Diiloŋ-Biɛŋ nuɔŋo‑i kelkel!» \s1 Yesu siire jaamba Genesarɛti‑i-na \r (Marke 6.53-56) \p \v 34 Fafalmuŋ yiɛraaya, Yesubaa baa perieŋ karnu kã Genesarɛti. \v 35 Genesarɛtitaambaŋ daa Yesu‑i, baa suɔ-yo aa naa wuɔra tũnu ba-naa ka hel baa kɔtɔnniŋ-nilɛiŋa‑i hiere. Nuɔŋ baa hel jo baa ba jaamba‑i hiere \v 36 ji ta ba cãrã-yuɔ wuɔ u ce jande aa u yaŋ ba yiɛya u joŋgoruo tũŋgu yaa yoŋ. Ku waa umaŋ duɔ yiɛya u joŋgoruo tũŋgu‑i, kutieŋo pãŋ sire da yeryer. \c 15 \s1 Bĩncuɔŋ-hũmelle maama \r (Marke 7.1-13) \p \v 1 Ku huoŋgu-na, *Farisĩɛbaa-ba namba‑i baa *ãnjĩnamma pigãataamba namba sire *Yerusalɛmu‑i-na a kã Yesu wulaa \v 2 ka yuu-yo wuɔ: «Bige‑i ciɛ ŋ *hãalãbiemba sa wuɔ bĩncuɔŋ-hũmelle‑i? Da ba'a ba wuo niiwuoni‑i ba sa saara ba nammu‑i?» \p \v 3 Yesu wuɔ cira: «Bige‑i bi ciɛ namaa na yaŋ Diiloŋo uŋ waaŋ mamaŋ aa ta na ce na bĩncuɔŋ-maama? \v 4 Diiloŋo ciɛra: \qt ‹Ta ŋ dii ŋ bĩncuɔmba nuŋgu‑i.›\qt*\f + \fr 15:4 \ft Helmaŋ-sɛbɛ (Exode) 20.12; Ãnjĩnammaŋ-sɛbɛ 5.16\f* Aa tiraa cira: \qt ‹Umaŋ duɔ waŋ ãndaparaaŋgu hã u to‑i sisɔ u nyu‑i, kutieŋo saaya komma.›\qt*\f + \fr 15:4 \ft Helmaŋ-sɛbɛ (Exode) 21.17\f* \v 5 Ŋga namaa birii cira wuɔ umaŋ duɔ waŋ baa u bĩncɔiŋo‑i wuɔ: ‹Miŋ ŋa naa da kumaŋ da mi kãyã-niɛ, mi pãa-ku hã Diiloŋo.› Kɛrɛ umaŋ duɔ ce mafamma‑i aa u saa ji feŋ da bĩŋkũŋgu hã u bĩncɔiŋo‑i wɛima sĩ. \v 6 Terieŋgu faŋgu-na, na huraa Diiloŋ-nelma‑i baa na bĩncuɔŋ-maama. \v 7 Huhurmantaaŋ namaa temma‑i daana‑i; *Isayiŋ fii-na baa kumaŋ, na yuu-ku. Isayi waaŋ-ma wuɔ: ‹Diiloŋo ciɛra wuɔ: \q1 \v 8 \qt «Nel daade taamba kãŋ-mi ba nuŋ-nu yoŋ.\qt* \q1 \qt Mi maama si dii ba hɔmmu-na.\qt* \q1 \v 9 \qt Baŋ pigãaŋ nuɔmba‑i hũmelle maŋ, bafamba diele.\qt* \q1 \qt A ce dumaaŋo-na, yuŋgu si dii ba Diilojaale-na.»›\qt*\f + \fr 15:9 \ft Isayi (Ésaïe) 29.13\f*» \s1 Kumaŋ gbãa guɔla nɛliɛŋ nuɔŋo‑i \r (Marke 7.14-23) \p \v 10 Yesuŋ piiye mafamma‑i, wuɔ bĩ nuɔmba‑i a ji cira: «Karaaŋ na tũnni‑i fafamma na nu mi nelma‑i: \v 11 Kumaŋ suuriiŋ nɛliɛŋ nuɔ ŋ nuŋgu-na, ku siɛ gbãa guɔla-niɛ Diiloŋ-hũmelle-na. Kumaŋ hilaaŋ, ku yaa gbãa guɔla-niɛ.» \p \v 12 U *hãalãbiemba piɛ u caaŋ-nu ka cira: «Ŋ saa suɔ wuɔ ŋ nelma jaaŋ *Farisĩɛbaa-ba‑i wɛi?» \p \v 13 Yesu wuɔ cira: «Mi To maŋ dɔrɔ‑i-na, uŋ'a u saa sũ tibinni maŋ hiere, ni ka fuur halaŋ. \v 14 Yaaŋ-baŋ, baa dii ŋaa yiriemba maŋ bilaa ba nayirieŋ nammu. Na suyaa kerre yiroŋ duɔ bel u nayiroŋ naŋga, ba ka par suur fuoŋ-nu ba hãi‑i-na hiere.» \p \v 15 Piɛr wuɔ cira: «Niŋ waŋ nelma maŋ daama‑i i saa suɔ ma yaaŋga‑i; firnu-mɛi baa-ye.» \p \v 16 Yesu wuɔ cira: «Bisãlmba'i namaaŋo‑i yogo wɛi? \v 17 Namaa saa suɔ wuɔ kumaŋ suuriiŋ nɛliɛŋ nuɔ ŋ nuŋgu-na ku kã ŋ kusũŋ-nu aa cor ka ce biniɛŋa wɛi? \v 18 A ne da nɛliɛŋ nuɔ niŋ waŋ mamaŋ ŋ nuŋgu-na, ma hel ŋ huɔŋga'i nuɔ‑i; ma yaa gbãa guɔla-niɛ Diiloŋ-hũmelle-na. \v 19 Ãnjɔgɔbabalamma hel nɛliɛŋ nuɔ ŋ huɔŋga'i nuɔ‑i: Ŋ huɔŋga'i diyaaŋ-niŋ nelkolle-na, *fuocesĩnni-na, bĩŋwosĩnni-na, cuosĩnni-na, coikarre-na, baa yebĩɛnande-na. \v 20 Daama temma yaa guɔlaayaŋ nɛliɛŋ nuɔŋo‑i. Ŋga a wuo niiwuoni‑i ŋ saa saara nammu‑i, kufaŋgu siɛ gbãa guɔla-niɛ.» \s1 Nerciɛŋo naŋo haa u naŋga Yesu‑i-na \r (Marke 7.24-30) \p \v 21 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ ta terieŋgu faŋgu-na a kã Fenisi mara nuɔ.\f + \fr 15:21 \ft Ku birii a saanu baa cerma; ni ma'i sĩ ma nyɛgãaŋ girɛkimma-na wuɔ «Tiir baa Sidɔ̃ mara». Nilɛiŋa faŋa dii Fenisi huɔŋ-na.\f* \v 22 A ne da nerciɛŋo\f + \fr 15:22 \ft Ciɛŋ daayo bĩncuɔmba taa ba hel Kanaa; ku kaalaaya girɛkimma-na. Ku pigãaŋ wuɔ ba saa waa *Yuifubaa.\f* naŋo waa terieŋgu faŋgu-na. Yesuŋ kãa, ciɛŋ daa wuɔ cu u huoŋ-nu tuɔ fara u piiye baa-yo wuɔ: «Itie, *Davidi hãayɛ̃lŋ nuɔ, jande ce hujarre-miɛ! *Jĩna naŋo dii mi biloŋo yuŋgu-na, kuu si dii-yuɔ dɛi.» \v 23 Yesu saa seŋ sũnuŋgu yuɔ. U *hãalãbiemba piɛ u caaŋ-nu ka cira: «Itie, ŋ sa bir ciɛŋ daayo‑i i huoŋgu-na wɛi? Ŋ saa da uŋ ceŋ ijieni‑i u nyaanu-yiɛ wɛi?» \p \v 24 Yesu wuɔ cira: «Diiloŋo puɔraa-mi *Isirahɛl-baamba yaa wulaa‑i yoŋ, baa dii ŋaa tũlmba maŋ baala.» \p \v 25 Ciɛŋ daa wuɔ jo ji dũuna u yaaŋga-na aa naa cira: «Itie, jande suuye-miɛ!» \p \v 26 Yesu wuɔ cira: «Da ŋ biɛ bisãlmba niiwuoni‑i hã juoraamba baa-ni ku saa fa.» \p \v 27 Ciɛŋ wuɔ cira: «Itie, ŋ waaŋ ninsoŋo, ŋga ma sĩ juoroŋo tieŋ duɔ wuo niiwuoni‑i aa nimaŋ diire, juoroŋo wuo-ni kɛ?» \p \v 28 Uŋ waaŋ mafamma‑i Yesu wuɔ cira: «Ciɛŋ nuɔ, ŋ haa ŋ naŋga‑i miɛ kelkel! Niŋ taaraŋ kumaŋ, Diilo ka hã-ni baa-ku.» \p Terduɔŋgu faŋgu-na, biloŋ wuɔ bi pãŋ da u fɛrɛ. \s1 Yesu siire jaamba bɔi \p \v 29 Yesu wuɔ ta terieŋgu faŋgu-na a kã *Galile dalaŋga-na ka nyugũŋ tãnuŋgu naŋgu-na tĩɛna. \v 30 Nuɔŋ baa kũɔl ba-naa ta ba kã u wulaa baa ba jaamba‑i: Cisɛduɔlbaa-ba waa, yiriemba waa, murgubaa-ba waa, bobobaa-ba waa a naara jaamba namba. Ba saa waa dɛi. Umaŋ duɔ jo baa u wuoŋo, u jo ji jĩna-yuɔ Yesu caaŋgu-na. Yesu wuɔ sire-bɛi hiere kpɛ̃mmu! \v 31 Bobobaa-ba piiye, murgubaa-ba siire ta ba wuɔ, cisɛduɔlbaa-ba wuɔ fafamma, yiriemba yufieŋa puurii. Kuɔ ce nuɔmba‑i gbɛrɛ. Baa ta ba gbɛliɛŋ *Isirahɛl-baamba Diiloŋo‑i. \s1 Nuɔmba neifieŋa hãi wuyaa buruo niehãi yar-ba \r (Marke 8.1-10) \p \v 32 Yesuŋ waa dalaŋga-na, yiiŋgu naŋgu-na, wuɔ bĩ u *hãalãbiemba‑i a tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Nuɔŋ daaba hujarre ko-mi; ba yinni siɛi yaa dɛ‑i baa-mi ba saa da bĩŋkũŋgu wuo. Da mi ce ba ta baa nyulmu‑i, ku kaa nuɔl-ba hũmelle-na.» \p \v 33 U hãalãbiemba yuu-yo wuɔ: «I ka da niiwuoni‑i hie hĩɛŋ daaku-na diɛ hã nelpũŋ daaku da ku wuo ye?» \p \v 34 Yesu wuɔ yuu-ba wuɔ: «*Buruo u niɛ dii baa-na?» \p Baa cira: «Buruo niehãi baa tetebiemba namba.» \p \v 35 Yesu wuɔ gbɛ̃ nuɔmba‑i wuɔ ba tĩɛna hĩɛma-na \v 36 aa naa biɛ buruo niehãi daayo‑i baa tetebieŋ daaba‑i a jaal Diiloŋo‑i aa naa bũlnu-niɛ hã u hãalãbiemba calnu-niɛ hã nuɔmba‑i. \v 37 Nuɔmba‑i hiere baa wuo niɛ yar-ba. Baa gbura ni boini‑i a dii segeyufieŋ niehãi. \v 38 Bamaŋ naa waa, ba gbãa yu nuɔmba neifieŋa hãi temma. Caamba nuŋgu sĩ baa bisãlmba‑i. \v 39 Baŋ juɔ wuo tĩ, Yesu wuɔ ce ba bɔrɔ kũŋ ba cĩnniŋ aa fuɔ wuɔ kã ka biɛ beŋo tuɔ kã Magadã. \c 16 \s1 Yesu suɔraaya \r (Marke 8.11-13; Like 12.54-56) \p \v 1 Ku huoŋgu-na, *Farisĩɛbaa-ba namba‑i baa *Sadusĩɛbaa-ba namba siire kã Yesu wulaa wuɔ ba ka piiye cure-yuɔ. Baŋ kãa, baa cira: «Hãalãtie, ce himma namma i ne, mamaŋ pigãaŋ wuɔ ŋ juɔ Diiloŋ-jomma.» \p \v 2 Yesu wuɔ cira: «Bãaŋ da ku ta ku suur huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, da na ne diiloŋo yaaŋga‑i da-ka dãa, na cira: ‹Diiloŋo siɛ dãa, terieŋgu ka fa.› \v 3 Aa da na sire cucuuyuŋgu-na a da diiloŋo yaaŋga saa fa, na cira: ‹Diiloŋo ka dãa nyuŋgo‑i-na.› Na ciɛ niɛ ta na suɔ diiloŋo yammu‑i na bɔrɔ-muɔ aa na sa suɔ mamaŋ ciɛŋ fiɛfiɛ‑i-na ma yuŋgu‑i? \v 4 Fiɛfiɛ ku nuɔmba saa fa, ba jɛ̃naamba sa ku. Ba gbĩɛ-ku dumaa wuɔ mi ce himma ba ne. Bĩŋkũŋgu sa ce dii hã-na. *Yonasi maama ka saanu baa-na.» \p Uŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ ta aa naa yaŋ-ba. \s1 Yesu gbuɔya u hãalãbiemba‑i \r (Marke 8.14-21) \p \v 5 Yesubaa-baŋ taa terieŋgu-na, baa kã ka biɛ beŋo ta ba karnu ba kã dalaŋga yiɛŋgu naŋgu-na. A ne da baŋ'a ba ta, ma saa tĩɛnu u *hãalãbiemba biɛ *buruo. \v 6 Yesu wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Jande, bilaaŋ na fɛrɛ *Farisĩɛ ba siini-na baa *Sadusĩɛ ba bi niini-na.» \p \v 7 U hãalãbieŋ baa doŋ ta ba piiye ba-naa nuɔ wuɔ: «Iŋ'a i saa biɛ buruo ku'i ciɛ u tuɔ piiye dɛ‑i-na.» \p \v 8 Yesu wuɔ suɔ baŋ waŋ mamaŋ. Wuɔ cira: «Na saa haa na naŋga‑i miɛ ku haama. Na bilaa-ma niɛ aa cira naŋ'a na saa biɛ buruo ku'i ciɛ mi ta mi piiye dɛ‑i-na? \v 9 Na saa suɔ ku yaaŋga‑i yogo wɛi? Naŋ calaanu buruo u ndii maŋ hã nuɔmba neifieŋa hãi nuɔsiba ndii ba wuo u yar-ba,\f + \fr 16:9 \ft Niɛŋ 14.15-21.\f* u maama karaanu-nɛi wɛi? Aa naŋ biyaa segeyufieŋa maŋ ta ku yiiŋgu-na, a maama karaanu-nɛi wɛi? \v 10 A naara buruo niehãi maŋ naŋ calaanu-yuɔ hã nuɔmba neifieŋa hãi ba wuo u yar-ba,\f + \fr 16:10 \ft Niɛŋ 15.32-38.\f* mafamma karaanu-nɛi wɛi? A tiraa naara segeyufieŋa maŋ naŋ biyaa-ya ta kufaŋgu yiiŋgu-na a maama karaanu-nɛi wɛi? \v 11 Naa naa gbɛ̃ na suɔ wuɔ miŋ ciɛra na bel na fɛrɛ Farisĩɛ ba siini-na baa Sadusĩɛ ba niini-na, mi sa waŋ bur-maama!» \v 12 Terieŋgu faŋgu-na, u hãalãbiemba suɔ suɔ wuɔ u saa cira ba bel ba fɛrɛ siiniŋ-kerreŋ, ŋga wuɔ ba bel ba fɛrɛ Farisĩɛ ba nelma'i nuɔ‑i baa Sadusĩɛ ba maama-na. \s1 Yesu sĩnni yaa hani‑i? \r (Marke 8.27-30; Like 9.18-21) \p \v 13 Yesubaa baa kãa kunaŋgu‑i Sesare maŋ Filipu wuoŋo-na. Yesu wuɔ ka yuu u *hãalãbiemba‑i wuɔ: «Nuɔŋ ba'a hai moloŋo‑i *Moloŋ-Biɛŋo‑i?» \p \v 14 U hãalãbieŋ baa cira: «Banamba ciɛra nuɔnɛi *Nsãa-Batisi‑i; banaŋ ba'a nuɔnɛi *Eli‑i; banaŋ ba'a *Seremi; banaŋ ba'a *Diilopɔpuɔrbiloŋo naŋ nuɔ.» \p \v 15 Yesu wuɔ cira: «Aa namaa fuɔ, na'a hai moloŋ muɔmɛi?» \p \v 16 Simɔ-Piɛr wuɔ cira: «Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i aa saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u yaa nuɔŋo‑i. Cicɛ̃lmantieŋo Biɛŋo yaa nuɔŋo‑i.» \p \v 17 Yesu wuɔ cira: «Piɛr, Nsãa biɛŋ nuɔ, naŋ yuŋgu dɔlaa, niŋ waaŋ mamaŋ daama‑i naŋ kusũŋ-maama sĩ, mi To maŋ dɔrɔ‑i-na, u yaa diyaa-ma ŋ nuŋgu-na.» \v 18 Aa naa cira: «Piɛr, ŋ yerre yuŋgu yaa wuɔ tãmpɛ̃lle. Mi tũnu-niɛ: Mi ka fu mi dũŋgu‑i tãmpɛ̃lle fande yaa nuɔ‑i. *Sitãni yufelle kuɔ, u siɛ gbãa ce-ku bĩŋkũŋgu. \v 19 Mi ka hã-ni *Diiloŋ-nelle dieŋa‑i: Da ŋ cĩina kumaŋ hĩɛma-na bande‑i-na, ba ka cĩina ku bĩŋkũŋgu‑i dɔrɔ‑i-na; da ŋ bi siɛ kumaŋ hĩɛma-na bande‑i-na, ba ka bi siɛ ku bĩŋkũŋgu‑i dɔrɔ‑i-na.» \v 20 Aa naa waŋ-ma kuola-mɛi baa-ba wuɔ ba baa yaŋ ma hel wuɔ Diiloŋ uŋ saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ u yaa ufaŋo‑i. \s1 Yesu kaal u mulĩɛma‑i baa u hãalãbiemba‑i \r (Marke 8.31–9.1; Like 9.22-27) \p \v 21 A doŋ huɔŋgu faŋgu-na, Yesu wuɔ doŋ tuɔ piiye u pigãaŋ u *hãalãbiemba‑i wuɔ: «Da ku fiɛ ce niɛ niɛ, fuɔ mi kã *Yerusalɛmu‑i-na. Da mi kã, nelle bĩncuɔmba‑i baa *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i a naara *ãnjĩnamma pigãataamba ka ce-mi sũlma aa ko-mi. Ŋga da ba ko-mi, mi ka ce yinni hãi yoŋ hĩɛma-na, siɛliŋ-yiiŋgu‑i, mi ka sire hel jo.» \v 22 Uŋ waaŋ mafamma‑i, Piɛr wuɔ bĩ-yo ba kã ba deŋ ka tuɔ waŋ baa-yo wuɔ: «Itie, baa ta ŋ piiye dumaa, ku saa fa. Diilo baa jo baa-ma, Diilo siɛ hũu-ma ma ce.» \p \v 23 Yesu wuɔ ne-yo da fĩɛ aa naa cira: «*Sitãni, kã ŋ halaŋ mi caaŋ-nu! Ŋ taara ŋ guɔl mi gbeini‑i wuɔ niɛ? Ŋ kusũŋ-maama‑i Diiloŋ-maama sĩ, nelbilieŋ-maama.» \p \v 24 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ gbɛ̃ u hãalãbiemba‑i wuɔ: «Umaŋ duɔ tuɔ taara u cu mi huoŋ-nu, kutieŋo saaya u cĩina u fɛrɛ, aa u bi saaya u siɛ mulĩɛma‑i baa kuliiŋgu‑i. \v 25 Umaŋ duɔ tuɔ kaal baa u yuŋgu yoŋ, kutieŋo ka kɔsuɔŋ u fɛrɛ; ŋga umaŋ duɔ tuɔ kɔsuɔŋ u fɛrɛ mɛi maama-na, kutieŋo ka da cicɛ̃lma maŋ sa tĩɛŋ dede‑i. \v 26 Nɛliɛŋ nuɔ da ŋ da ŋ yufieŋ-niini‑i hiere miwaaŋo-na aa ka caa, yuŋ haku‑i dii-kuɔ? Nɛliɛŋ nuɔ ŋ gbãa sãa ŋ yuŋgu‑i baa bige‑i Diiloŋo wulaa? \v 27 *Moloŋ-Biɛŋo ka jo baa u To fɔ̃ŋgũɔ‑i baa u *dɔrpɔpuɔrbiemba‑i. Duɔ jo, u ka pã nuɔmba‑i ba maacemma sullu‑i. \v 28 Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Banamba dii na hɔlma-na bande‑i-na, ba siɛ hi ku, ba ka da Moloŋ-Biɛŋo juɔ u fɔ̃ŋgɔ̃tesĩnniŋ-jomma‑i.» \c 17 \s1 Yesu birii u deŋ birma \r (Marke 9.2-13; Like 9.28-36) \p \v 1 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i, yinni niediei ku huoŋgu-na, wuɔ ce fuɔ baa Piɛr baa Sake a naara Sake hãaŋo‑i Nsãa, ba kã ba deŋ ka nyugũŋ tãnujaataama naŋo-na. \v 2 Ba'a ba ne da Yesu birii u deŋ birma: U yaaŋga caa dumaa ka fɛrɛŋ nuɔ ŋaa bãaŋgu, u joŋgorbaa-ba bir baapiɛlmba ta ba caa da muimui. \v 3 Ba'a ba tiraa ne da *Moisi‑i baa *Eli‑i ba caraaya-bɛi ta ba piiye baa Yesu‑i. \v 4 Piɛr wuɔ gbɛ̃ Yesu‑i wuɔ: «Itie, i jomma faa bande‑i-na dɛ! Da ŋ siɛ, ŋ yaŋ mi ce gbuganni siɛi: ku diei naŋ kũŋgu, ku diei Moisi kũŋgu, aa ku diei kũŋgu naŋgu‑i Eli kũŋgu.» \v 5 Nelma saa ji tĩ u nuŋgu-na, nyaasĩnni nanni jo ji cĩnnu-bɛi. Ba'a ba ne da, molo piiye ni huɔŋga-na wuɔ: «Mi Biɛŋo yaa daayo‑i, u maama sa suɔ aa dɔlnu-miɛ. U yaa fĩɛŋ mi huɔŋga‑i. Taa na nu u nuŋgu‑i!» \p \v 6 Moloŋ daa uŋ piiye, *hãalãbiemba kũɔma pãŋ ta ma nyɛŋ; baa dũuna hiere nisĩŋ ba yunni‑i hĩɛma-na. \v 7 Yesu wuɔ piɛ a wuɔra haa u naŋga‑i bɛi aa naa cira: «Baa na kãalã; siireŋ!» \v 8 Ba ciirii ba yunni‑i ku yaa nuɔ‑i, a da Yesu yaa u diei yoŋ. \p \v 9 Baŋ juɔ ta ba hiire tãnuŋgu-na, Yesu wuɔ waŋ-ma kuola-mɛi baa-ba wuɔ *Moloŋ-Biɛŋ duɔ saa sire hel kuomba hɔlma-na, ba baa waŋ nel daama‑i baa moloŋo. \p \v 10 U hãalãbieŋ baa cira: «Ma sĩ *ãnjĩnamma pigãataamba ciɛra wuɔ Eli yaa saaya u bir jo igɛ̃na aa Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i wuɔ u ka saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u suɔ jo kɛ?»\f + \fr 17:10 \ft Malaki (Malachie) 3.23\f* \p \v 11 Yesu wuɔ cira: «Ba saa kar coima, Eli naa saaya u jo ji migãaŋ wɛima‑i hiere, \v 12 ŋga mi tũnu-nɛi: Eli juɔ tĩ. Uŋ juɔ, ba saa suɔ wuɔ u yaa‑i, ba ce ba bãaŋgu‑i yuɔ. Ba ka bi ce ba bãaŋgu‑i Moloŋ-Biɛŋo-na dumɛi.» \v 13 Terieŋgu faŋgu-na, u hãalãbiemba suɔ suɔ wuɔ u gbɛ̃ *Nsãa-Batisi yaa dumaaŋo-na. \s1 Yesu duɔnya jĩna naacombiloŋo naŋo-na \r (Marke 9.14-29; Like 9.37-43) \p \v 14 Baŋ hiiriiye tãnuŋgu-na ka hi nuɔmba terieŋgu‑i, naacolŋo naŋ wuɔ piɛ ka dũuna Yesu yaaŋga-na aa naa cira: \v 15 «Itie, jande ce hujarre mi biɛŋo-na aa ŋ sire-yuɔ; kurmɔrɔ̃ŋo dii-yuɔ, ku si dii-yuɔ dɛi. Da ku sire-yuɔ dɛ‑i-na, kuniɛ u cii suur dãamu-na, kuniɛ u cii suur hũmma-na. \v 16 Mi juɔ baa-yo ŋ *hãalãbiemba wulaa, ŋga u maama yaraa-ba.» \p \v 17 Yesu wuɔ cira: «Fiɛfiɛ ku nuɔŋ namaaŋo‑i na sa hũu nɛliɛŋ maama, na saa fa! Na daa niɛ sĩ mi ka tĩɛna baa-na gbula wɛi? Namaa ji hũu mɛi maama‑i yaku‑i?» Aa naa cira: «Juɔŋ baa naacombiloŋo‑i bande.» \v 18 Baa jo baa naacombiloŋo‑i. *Jĩna'i naa ciɛ-yo dumaaŋo-na. Yesu wuɔ nuola jĩna‑i wuɔ u cor u hel naacombiloŋo-na. Jĩna wuɔ bi hel. Naacombiloŋ wuɔ da u fɛrɛ. \p \v 19 Jĩnaŋ hilaa, hãalãbiemba piɛ ba kula a yuu Yesu‑i wuɔ: «Bige‑i ciɛ miɛ i saa gbãa donya-yuɔ?» \p \v 20 Yesu wuɔ cira: «Na saa haa na naŋga‑i miɛ ku haama ku'i ciɛ. Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Halle da na fiɛ haa na niele‑i miɛ yoŋ, wɛima siɛ gbãa yar-na cemma: Na gbãa gbɛ̃ tãnuŋ daaku‑i wuɔ ku sire kã dii daalɛi, aa ma bi ce.» [ \v 21 Aa naa cira: «Jĩna daayo temma‑i, da na saa dii sũŋgu aa cãrã Diiloŋo‑i na siɛ gbãa donya-yuɔ.»] \s1 Yesu tirii u kuliiŋgu maama‑i \r (Marke 9.30-32; Like 9.43-45) \p \v 22 Yiiŋgu naŋgu-na, Yesu‑i baa u *hãalãbiemba waa ta ba wuɔra *Galile huɔŋga-na, Yesu wuɔ tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Yiiŋgu dii baa yiiŋgu, ba ka bel *Moloŋ-Biɛŋo‑i hã nuɔmba‑i baa-yo \v 23 ba ko-yo. Ŋga da ba ko-yo, u ka ce yinni hãi yoŋ hĩɛma-na, siɛliŋ-yiiŋgu‑i u ka sire hel jo.» U hãalãbiemba nuɔ mafamma‑i ce niɛ? Baa gbuu pãŋ vãa ba yammu‑i. \s1 Nampo kũŋgu \p \v 24 Baŋ kaa hi Kafarnamu‑i, bamaŋ hũyãaŋ *Diilodubuɔ nampo‑i, baa piɛ yuu Piɛr wuɔ: «Na hãalãtieŋo pã Diilodubuɔ nampo‑i wɛi?» \p \v 25 Piɛr wuɔ cira: «U sa pã-yo wuɔ bige‑i ciɛ?» \p Piɛrŋ juɔ jo ji tuɔ suur, Yesu wuɔ sĩɛŋ-yo cira: «Piɛr, naŋ wulaa haba‑i pãaŋ nampo‑i ba hã fɔ̃ŋgɔ̃taamba‑i hĩɛma-na bande‑i-na? Ba bisãlmba'i pãaŋ-yoŋ waa niɛraamba'i pãaŋ-yoŋ?» \p \v 26 Piɛr wuɔ cira: «Niɛraamba'i pãaŋ-yoŋ.» \p Yesu wuɔ cira: «Kuu dii ŋaa ba bisãlmba nuŋgu si dii nampo pãmma-na; dumɛi sĩ wɛi? \v 27 Ŋga, mi sa taara i guɔla Diilodubuɔ yaataamba hɔmmu‑i. Kã nuoraaŋgu-na ŋ ka dii halle. Da ŋ ka bel teterieŋo maŋ dĩɛlã-wuoŋo‑i, ŋ gbaar u nuŋgu‑i, ŋ ka da warbelle nande, ŋ hiel-de ŋ ka pã mɛi nampo‑i baa naŋ bi wuoŋo‑i hiere; di ka gbɛ̃.» \c 18 \s1 Hai moloŋo‑i nelbuɔ‑i Diiloŋ-nelle-na? \r (Marke 9.33-37,42-48; Like 9.46-48; 17.1-2) \p \v 1 Huɔŋgu faŋgu-na, Yesu *hãalãbieŋ baa piɛ u caaŋ-nu ka cira: «Itie, hai nelbuɔ‑i *Diiloŋ-nelle-na?» \v 2 Yesu wuɔ bĩ bisãmbiloŋo naŋo a ji yiɛra-yuɔ ba hɔlma-na \v 3 aa naa cira: «Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Da ŋ da na saa bir ce bisãmbieŋ temma, na cɛraa na suur Diiloŋ-nelle-na. \v 4 Umaŋ duɔ hiire u fɛrɛ a ce u fɛrɛ cɛkũɔ bisãmbiloŋ daayo temma‑i, kufaŋgu tieŋo yaa nelbuɔ‑i Diiloŋ-nelle-na. \v 5 Na saa da, umaŋ duɔ ne muɔŋo‑i aa bel bisãmbiloŋ daayo temma‑i fafamma, kuu dii ŋaa u bilaa mɛi fɛrɛ yaa‑i. \p \v 6 «Bisãmbiemba maŋ haa ba naŋga miɛ daaba‑i hiere, umaŋ duɔ guɔl unaŋ gbeini bɛi Diiloŋ-hũmelle-na, sũlma haraa kutieŋo-na! Kuɔ baa na to namɛlle u nuoŋgu-na aa sɛ-yo dii-yo nuoraaŋ-nu u ciire, kuu naa buɔ-yuɔ. \p \v 7 «Sũlma haraa nelbiliemba-na; ba siɛ gbãa naa kuubabalaaŋgu muncemmu‑i, ŋga umaŋ duɔ dii u nanolŋo‑i ku cemma-na, sũlma haraa kutieŋo-na. \p \v 8 «Da ŋ da ŋ naŋga dii-ni kuubabalaaŋgu cemma-na, sisɔ ŋ gboluoŋgu, kar-ku ŋ nanna dii daalɛi. Da ŋ suur Diiloŋ-nelle-na ba naŋga diei, sisɔ baa gboluoŋgu diei, ku bɔyaa ba ka caa-ni baa ŋ nammu‑i mu hãi‑i-na, sisɔ baa ŋ gbeini‑i ni hãi‑i-na. \p \v 9 «Da ŋ da ŋ yufelle dii-ni kuubabalaaŋgu cemma-na, hiel-de ŋ fara ŋ nanna dii daalɛi! Da ŋ suur Diiloŋ-nelle-na baa yufelle diei, ku bɔyaa ba ka caa-ni baa ŋ yufieŋa‑i a hãi‑i-na.» \s1 Diiloŋo sa siɛya u bisãlmba‑i \r (Like 15.3-7) \p \v 10 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ cira: «Niɛŋ, taa na kãŋ bisãlŋ daaba‑i hiere, baa na yaŋ u diei. Mi tũnu-nɛi: *Dɔrpɔpuɔrbiemba maŋ niɛyaŋ-bɛi, baa dii baa mi To‑i dɔrɔ‑i-na bãaŋgu‑i baa isuɔŋgu‑i. [ \v 11 *Moloŋ-Biɛŋo juɔ duɔ ji taara bamaŋ baala a kor-ba.]» \v 12 Aa naa cira: «Namaa wulaa, tũlmba komuɔŋa ndii da ba waa baa umaŋ, aa u diei balla-bɛi, kutieŋo siɛ yaŋ komuɔŋa naa baa cĩncieluo nennaa maŋ tĩyãa ba ta ba wuora\f + \fr 18:12 \ft Ma nyɛgãaŋ girɛkimma-na wuɔ: «Kutieŋo siɛ yaŋ komuɔŋa naa baa cĩncieluo nennaa maŋ tĩyãa dii tãnuŋgu-na.» Bafamba hĩɛma‑i hiere tãnni.\f* aa kã ka taara u diei-wuoŋ daayo‑i wɛi? \v 13 Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Duɔ ka da-yo, u huɔŋga ka gbuu fɛ̃. A ne da komuɔŋa naa baa cĩncieluo nennaa maŋ tĩyãa ba saa balla, bafamba kũŋgu saa gbãa fɛ̃ u huɔŋga‑i fɛ̃ŋ daama temma‑i. \v 14 Ku yaa ŋaa na To maŋ dɔrɔ‑i-na u kũŋgu‑i; u sa taara u diei balla bisãmbieŋ daaba-na.» \s1 Nelmaŋ saaya ma ta ma fiɛlnu dumaa \p \v 15 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ cira: «Ŋ natobiŋ duɔ cãl, kã u wulaa ŋ ka pigãaŋ-yo uŋ cãlãa kusuɔŋ-nu; na hã-na-hãi. Duɔ hũu-ma wuɔ u cãlãa, na cor baa na horre‑i. \v 16 Duɔ saa hũu-ma, ŋ yaŋ-yo aa ŋ taara nelduɔŋo ŋ naara ŋ fɛrɛ, sisɔ nuɔmba hãi na kã u wulaa na ka fiɛlnu-mɛi ŋaa Diiloŋ-nelmaŋ waaŋ-ma dumaa wuɔ: \qt ‹Siɛrtaamba hãi sisɔ ba siɛi da ba da nelma maŋ nuɔ‑i, ma ka fiɛlnu.›\qt*\f + \fr 18:16 \ft Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 19.15\f* \v 17 Duɔ saa ka hũu bafamba maama‑i, kã ŋ ka hi Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i baa-ma. Duɔ saa nu Diiloŋ-dũŋ-baamba nuŋgu‑i, baa tiraa ŋ ta ŋ kãŋ-yo na horre-na; ta ŋ kãŋ-yo baa *niɛraamba sisɔ ŋ ta ŋ kãŋ-yo baa nelbabalaamba.\f + \fr 18:17 \ft Ma nyɛgãaŋ girɛkimma-na wuɔ: «… ta ŋ kãŋ-yo baa *niɛraamba sisɔ *nampohũutaamba.» Bafamba taa ba kãŋ niɛraamba‑i baa nampohũutaamba‑i nelbabalaamba. Niɛŋ Ãnfirnumma-na.\f* \p \v 18 «Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Da na cĩina bĩŋkũŋgu bĩŋkũŋgu hĩɛma-na bande‑i-na, ba ka cĩina-kuɔ dɔrɔ‑i-na. Da na bi siɛ bĩŋkũŋgu bĩŋkũŋgu hĩɛma-na bande‑i-na, ba ka siɛ-ku dɔrɔ‑i-na. \v 19 Aa mi tũnu-nɛi: Na hɔlma-na, bamaŋ da ba nunu ba-naa hĩɛma-na bande‑i-na aa cãrã bĩŋkũŋgu mi To‑i dɔrɔ‑i-na u wulaa, u ka hã-ba baa ku bĩŋkũŋgu‑i. \v 20 Na saa da, nuɔmba hãi sisɔ nuɔmba siɛi da ba tigiiŋ ba-naa mɛi yerre-na, mi dii ba hɔlma-na.» \s1 Diiloŋo taara i tiɛ ce jande i-naa nuɔ \p \v 21 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i, Piɛr wuɔ piɛ yuu-yo wuɔ: «Itie, moloŋ duɔ tuɔ cãl-mi aa mi ta mi yaŋ ma ta ma tĩ, da ku ji hi niel hade‑i mi saaya mi pɛ̃? Da ku ji hi niehãi wɛi?» \p \v 22 Yesu wuɔ cira: «Mi siɛ cira niehãi yoŋ dɛ! Ŋga mi ka cira da ku hi komuɔŋa siɛi baa cĩncieluo a tir sɔmma niehãi.» \p \v 23 Aa naa cira: «Na saa da, *Diiloŋ-nellentesĩnni dii ŋaa nellentieŋo maŋ taaraayaŋ duɔ yuu u cɛ̃miɛŋa‑i u maacembiemba wulaa. \v 24 U ce ba ta ba bĩ-ba ba hã-yo u tuɔ yuu-ba. Ku juɔ hi unaŋo‑i u cɛ̃mɛlle waa gbɛgɛ-diele.\f + \fr 18:24 \ft Cɛ̃mɛlle maŋ waa-yuɔ di gbãa pã goŋguonaamba neifieŋa ndii a ka hi bieŋ cĩncieluo a ndii a saa baa gbeiŋ nuŋgu maŋ bĩɛ girɛkimma-na.\f* \v 25 U saa naa waa duɔ gbãa pã-de. Nellentieŋo cira: ‹Da ma waa dumaaŋo-na, suoraaŋ-yoŋ baa u ciɛŋo‑i baa u bisãlmba‑i a naara u nagãŋ-niini‑i hiere na suu u cɛ̃mɛlle‑i.› \p \v 26 «Naacolŋo kã ka dũuna nellentieŋo yaaŋga-na aa cira: ‹Jande, ne Diiloŋo‑i aa ŋ fɛ̃ ŋ huɔŋga‑i, mi ka gbãŋ kpelle suu-de.› \v 27 Uŋ piiye dumaaŋo-na, u hujarre ko nellentieŋo‑i, u cira u yaŋ u baa tiraa u pã bĩŋkũŋgu aa u sire u kã. \p \v 28 «Maacembiloŋ daa u bi hilaa ku yaa nuɔ‑i a suu baa u nabentieŋo naŋo. Ba ce maacemma‑i baa ba-naa. U cɛ̃mɛlle waa u nabentieŋo faŋo-na. Di saa bi waa bɔi.\f + \fr 18:28 \ft Girɛkimma-na ba ciɛra u cɛ̃mɛlle waa «*deniebaa komuɔŋa ndii». A ne da ba taa ba pã goŋguonaŋo‑i denie diei bãduɔŋgu-na. A ce dumaaŋo-na caamba siɛi baa yinni cĩnciel maacemmaŋ-sullu'i waa-yuɔ.\f* U pãŋ nyɔŋ u nuhɔɛŋ-na aa cira: ‹Jo baa mi gbeiŋa‑i!› \v 29 U nabentieŋo dũuna u yaaŋga-na aa cira: ‹Jande, ne Diiloŋo‑i aa ŋ fɛ̃ ŋ huɔŋga‑i mi ka gbãŋ kpelle suu-de.› \v 30 Naacolŋ wuɔ ma sa tĩ. Aa ce ba bel-o dii-yo kaso wuɔ duɔ saa suu cɛ̃mɛl daade‑i u sa da hel. \v 31 Ku saa dɔlnu u nabaamba‑i. Baa kã ka tũnu nellentieŋo‑i baa-ma. \v 32 Nellentieŋ wuɔ ce ba bĩ u jo. Uŋ juɔ, nellentieŋ wuɔ cira: ‹Nelbabalaŋ nuɔ naŋ temma‑i daani‑i, ma sĩ naŋ cãarã-muɔ mɛi ce naŋ yaŋ mɛi gbeiŋa‑i kɛ? \v 33 Ma miŋ ciɛ hujarre‑i nuɔ-na dumaa, naŋ saa waa ŋ ce hujarre‑i ŋ nabentieŋo-na dumɛi wɛi?› \v 34 U huɔŋgaŋ guɔlaaya baa-yo cor dumaaŋo-na, wuɔ pãŋ saaŋ-yo u ka tuɔ ce pɔrtɔmma duɔ suu u cɛ̃mɛlle‑i.» \p \v 35 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ cira: «Namaa da na saa bi ta na ce hujarre na-naa nuɔ, mi To maŋ dɔrɔ‑i-na u bi ka ce-na dumɛi.» \c 19 \s1 Bige‑i gbãa bĩɛna ãnsorre‑i? \r (Marke 10.1-12) \p \v 1 Yesuŋ juɔ waŋ nel daama‑i tĩ baa nuɔmba‑i *Galile‑i-na, wuɔ ta kã *Yude ka waa dii *Yurdɛ̃ bomborma namma-na. \v 2 Nuɔŋ baa sire kũɔl ba-naa kã u wulaa baa ba jaamba‑i. Wuɔ sire-bɛi hã-ba. \p \v 3 *Farisĩɛbaa-ba naŋ baa ta ba ne wuɔ sĩ ba ka gbãa piiye cure-yuɔ. Baa piɛ u caaŋ-nu a yuu-yo wuɔ: «A saa baa miɛ Diiloŋ-hũmelle‑i, da ku dɔl-niŋ ŋ gbãa nanna ŋ ciɛŋo‑i wɛi?» \p \v 4 Yesu wuɔ cira: «Namaa saa kalaŋ mamaŋ nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na wɛi? Ma sĩ ma waaŋ Diiloŋ-nelma-na wuɔ Diiloŋ uŋ'a u jĩna miwaaŋo‑i \qt ‹u maa biɛŋo baa ciɛŋo›\qt*\f + \fr 19:4 \ft Miwaaŋo jĩnammaŋ-sɛbɛ (Genèse) 1.27\f* \v 5 aa cira: \qt ‹A ce dumaaŋo-na bibiɛŋo ka yaŋ u bĩncuɔmba‑i aa waa baa u ciɛŋo ba gbonu ce kuuduɔŋgu.›\qt*\f + \fr 19:5 \ft Miwaaŋo jĩnammaŋ-sɛbɛ (Genèse) 2.24\f* \v 6 Da ba waa dumaaŋo-na, ba sa tiraa kãŋ-ba nuɔmba hãi, ba kãŋ-ba ŋaa nelduɔŋo. Terieŋgu faŋgu-na, Diiloŋ duɔ gbonu kumaŋ, nelbilo saa saaya u bɔrɔ-kuɔ.» \p \v 7 Farisĩɛbaa baa yuu-yo wuɔ: «Maŋ yeŋ dumaaŋo-na, bige‑i ciɛ *Moisi wuɔ umaŋ duɔ nanna u ciɛŋo‑i u nyɛgɛ̃ŋ sɛbɛ hã-yo a pigãaŋ wuɔ ba ãnsorre buɔra?»\f + \fr 19:7 \ft Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ 24.1\f* \p \v 8 Yesu wuɔ cira: «Diiloŋ uŋ taa u ma miwaaŋo‑i u saa naa dii mafamma‑i u huɔŋga-na, ŋga Moisi daa na tũnni sa nu, ku'i ciɛ u hã-na hũmelle‑i wuɔ na ta na nanna na caamba‑i. \v 9 Ŋga mi tũnu-nɛi: Umaŋ ciɛŋo‑i duɔ u sa ce bɛmba fuɔ aa u nanna-yuɔ aa jã unaŋo, kutieŋo saa wuɔ Diiloŋ-hũmelle; u ciɛ *fuocesĩnni'i dumaaŋo-na.» \p \v 10 Uŋ waaŋ mafamma‑i, u *hãalãbiemba cira: «Da kuɔ maa dii dumɛi, ba'a ŋ biɛ ciɛŋo‑i tĩiŋgu wɛi? Ŋ sa yaŋ aa tĩɛ serŋ nuɔ bɔlbɔl wɛi?» \p \v 11 Yesu wuɔ cira: «Diiloŋ duɔ hã bamaŋ ku fɔ̃ŋgũɔ‑i ba'i gbãa hũu nel daama‑i, da ma'i sĩ nuɔmba‑i hiere ba maahũuma sĩ. \v 12 Na saa da, banamba huɔŋ baa ba sersĩnni‑i, banamba nelbiliemba'i diyaa-ba niɛ, banamba Diiloŋ-maama'i diyaa-ba niɛ. Umaŋ duɔ u ka gbãa hũu-ma u hũu-ma.» \s1 Yesu cãarã Diiloŋo‑i hã bisãmbiemba namba \r (Marke 10.13-16; Like 18.15-17) \p \v 13 Ku huoŋgu-na, baa jo baa bisãmbiemba namba‑i Yesu wulaa wuɔ ji haa u nammu‑i bɛi aa cãrã Diiloŋo‑i hã-ba. *Hãalãbieŋ baa sire ta ba nuola bamaŋ juɔ baa-ba. \v 14 Yesu wuɔ cira: «Yaaŋ bisãlmba ta ba jo mi wulaa, baa na ta na cie-ba. Na saa da, bamaŋ dii bafamba temma‑i, *Diiloŋ-nelle dii bafamba diele.» \v 15 Aa naa haa u nammu‑i bɛi aa cãrã Diiloŋo‑i hã-ba. Uŋ ciɛ mafamma‑i, wuɔ ta halaŋ terieŋgu-na. \s1 Wɛiŋo naŋ maama \r (Marke 10.17-31; Like 18.18-30) \p \v 16 Baŋ taa dumaaŋo-na, naacolŋo naŋ wuɔ piɛ tuɔ yuu Yesu‑i wuɔ: «Hãalãtie, mi saaya mi ce ãnfafaŋ hama‑i da mi gbãa da cicɛ̃lma maŋ sa tĩɛŋ dede‑i?» \p \v 17 Yesu wuɔ cira: «Bige‑i ciɛ ŋ ta ŋ yuu-mi baa ãnfafammaŋ-maama? Nelduɔŋo diei dii umaŋ faa; u yaa Diiloŋo‑i. Da ŋ ta ŋ taara ŋ da cicɛ̃lma maŋ sa tĩɛŋ dede‑i, ŋ saaya ŋ ta ŋ wuɔ uŋ'a i tiɛ wuɔ hũmieŋa maŋ.» \p \v 18 Naacolŋ wuɔ cira: «A yaa haya‑i?» \p Yesu wuɔ cira: «\qt ‹Baa ko nɛliɛŋo, baa ce *fuocesĩnni, baa cuo, baa kar coima ŋ haa molo-na,\qt* \v 19 \qt ta ŋ dii ŋ to‑i baa ŋ nyu‑i ba nuŋgu‑i, ta ŋ dɔl ŋ nanolŋo‑i ŋaa niŋ dɔl ŋ fɛrɛ dumaa.›\qt*\f + \fr 19:19 \ft Helmaŋ-sɛbɛ (Exode) 20.12-16; Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 5.16-20; Buolmaŋ-sɛbɛ (Lévitique) 19.18\f*» \p \v 20 Naacolŋ wuɔ cira: «Mafamma‑i daama‑i hiere mi ciɛ-ma. Mi saaya mi tiraa ce hama‑i naara?» \p \v 21 Yesu wuɔ cira: «Da ŋ ta ŋ taara ŋ gbuo-ma ma tuole-na hiere, kã ŋ ka suor ŋ nagãŋ-niini‑i hiere aa ŋ cal gbeiŋa faŋa‑i ŋ hã sũntaamba baa-ya, ku yaa ŋ ka ce wɛiŋ nuɔ dɔrɔ‑i-na; aa ŋ jo ŋ ji ta ŋ nyaanu-miɛ.» \v 22 Naacolŋ daayo naa silaa waa wɛiŋo cor. Yesuŋ juɔ waŋ mafamma‑i, wuɔ pãŋ vãa u yaaŋga‑i aa naa ta. \p \v 23 Yesu wuɔ tuɔ piiye baa u *hãalãbiemba‑i wuɔ: «Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Kumaŋ ka ce wɛiŋo duɔ gbãa suur *Diiloŋ-nelle-na kuu dii kpelle. \v 24 Na suyaa wuɔ kumaŋ ka ce nyɔgɔ̃mɛ duɔ gbãa cor misɛ̃nɛ-fuoŋgu-na kuu dii kpelle dɛ! Ŋga mi tũnu-nɛi: Kumaŋ ka ce wɛiŋo duɔ gbãa suur Diiloŋ-nelle-na, kufaŋgu dii kpelle yaŋ.» \p \v 25 Uŋ waaŋ mafamma‑i, u hãalãbiemba hɔŋ muɔ gbuu cu da kullu! Baa ta ba piiye wuɔ: «Dumaaŋo-na, hai moloŋo‑i ka gbãa suur Diiloŋ-nelle‑na?» \p \v 26 Yesu wuɔ ne-ba aa naa cira: «Nelbiliemba wulaa ma siɛ gbãa ce, ŋga wɛima sa yar Diiloŋo‑i.» \p \v 27 Terieŋgu faŋgu-na, Piɛr wuɔ cira: «Itie, ne, miɛ maŋ yaaŋ i wɛima‑i hiere aa tiɛ nyaanu-niɛ i ka da bige‑i kuɔ?» \p \v 28 Yesu wuɔ cira: «Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Bĩmbĩŋ da ni ji bir hiere niifɛlɛnni, *Moloŋ-Biɛŋo ka tĩɛna u fɔ̃ŋgɔ̃tesĩnni-na aa namaa namaŋ nyaanuŋ-miɛ cĩncieluo baa na hãi, na ka bi tĩɛna fɔ̃ŋgɔ̃tesĩnni-na ta na fiɛlnu *Isirahɛl dũnni cĩncieluo ni hãi niini yuŋ-maama‑i. \v 29 Aa umaŋ duɔ ta aa yaŋ u dumɛlle‑i, u hãmba‑i, u mɔlbaa-ba‑i, u tũɔbaa-ba‑i, u to‑i, u nyu‑i, u bisãlmba‑i, u sonni‑i mɛi maama-na, uŋ taa aa yaŋ nimaŋ, u ka da ni temma sɔmma komuɔŋa ndii. Aa u ka tiraa da cicɛ̃lma maŋ sa tĩɛŋ dede‑i. \v 30 Na saa da, bamaŋ taa yaaŋga fiɛfiɛ‑i-na, ba bɔi ka bir waa huoŋ-nu, aa bamaŋ dii huoŋgu-na fiɛfiɛ‑i-na, ba bɔi ka ta yaaŋga.» \c 20 \s1 Suontieŋo naŋo baa u maacenciraamba \p \v 1 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ cira: «*Diiloŋ-bãaŋgu dii ŋaa suontieŋo maŋ siire naar taara maacenciraamba ba da ba ka guona u suoŋgu-na. \v 2 Uŋ daa maacenciraamba‑i ba waŋ ma saa wuɔ u pã-ba *deniebaa-ba\f + \fr 20:2 \ft Ba taa ba pã goŋguonaŋo‑i denie diei bãduɔŋgu-na.\f* da-ba-diei bãduɔŋgu-na aa ce ba kã suoŋgu-na. \p \v 3 «Bãaŋguŋ juɔ boŋ, u kã nelleŋ-huɔŋga-na ka tiraa da banamba wuɔra ba bĩŋ ba sa ce bĩŋkũŋgu. \v 4 U gbɛ̃-ba wuɔ: ‹Kãaŋ mi suoŋgu-na, mi ka pã-na, mi siɛ du-na.› \v 5 Bafaŋ baa bi ta kã. \p «Bãaŋguŋ juɔ huol, u tiraa hel da banamba‑i, u tiraa ce bafamba kã. Bãtaruŋgu-na, maaduɔma. \v 6 U juɔ tiraa hel bãaŋ-yufelleŋ kãŋ suurma huɔŋgu-na, a tiraa da banamba‑i, u yuu-ba wuɔ: ‹Bige‑i ciɛ na tĩɛna naŋ bãaŋgu‑i na saa ce bĩŋkũŋgu?› \p \v 7 «Baa cira: ‹I saa da maacemma ku'i ciɛ.› \p «Suontieŋ wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: ‹Da ma waa dumaaŋo-na, kãaŋ mɛi suoŋgu-na.› \p \v 8 «Bãaŋguŋ juɔ tĩ huɔŋgu-na, suontieŋ wuɔ waŋ baa u suoŋ-tayaana‑i wuɔ: ‹Bĩ maacenciraamba‑i ŋ pã-ba. Ŋ doŋ baa bamaŋ juɔ huoŋgu'i nuɔ‑i ŋ ka bãl baa dĩɛlã-baamba‑i.› \v 9 Bamaŋ juɔ bãaŋguŋ kãŋ suurma‑i huɔŋgu-na, ba bĩ bafamba jo, ji hã-ba deniebaa-ba da-ba-diei ba yunniŋ. \v 10 Kuŋ juɔ hi dĩɛlã-baamba‑i, bafamba da niɛ sĩ ba ka da maar bamaŋ juɔ huoŋgu-na; ba hã-ba kuuduɔŋgu yaa baa-ba; deniebaa-ba da-ba-diei. \v 11 Baa sire ta ba waana baa suontieŋo‑i \v 12 wuɔ: ‹Bamaŋ juɔ huoŋgu-na ba saa da ce bĩŋkũŋgu aa bãaŋgu tĩ aa ŋ bel diiloŋo‑i pã-ba kuuduɔŋgu baa miɛ maŋ juɔ dii cucuuyuŋ-nu, bãaŋgu ye-ye naŋ bãaŋgu!› \p \v 13 «Suontieŋ wuɔ gbɛ̃ unaŋo‑i wuɔ: ‹Mi jĩɛ, mi saa du-ni. Ma sĩ i naa saa-ma wuɔ dãnambãaŋgu-na mi pã-ni denie u diei kɛ? \v 14 Ŋ gbeiŋa'i si a nuŋgu-na wɛi? Biɛ-ya ŋ kã. Muɔmɛi ciɛra mi ka hã umaŋ juɔ huoŋgu-na kuuduɔŋgu baa umaŋ juɔ yaaŋga‑i, naŋ nuŋgu dii-kuɔ wɛi? \v 15 Mɛi gbeiŋa‑i, mi baa ce kumaŋ dɔlaanu-miɛ baa-ya wɛi? Sisɔ miŋ ciɛ ãnfafamma‑i ma'i jaa-ni?›» \p \v 16 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i wuɔ cira: «Na saa da, bamaŋ dii huoŋgu-na, ba ka ta yaaŋga, aa bamaŋ dii yaaŋga-na, ba bir tĩɛ huoŋ-nu.» \s1 Yesu tiraa tir u kuliiŋgu maama‑i \r (Marke 10.32-34; Like 18.31-34) \p \v 17 Yesuŋ juɔ biɛ hũmelle‑i tuɔ kã *Yerusalɛmu‑i-na, wuɔ bĩ u *hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baamba‑i ba deŋ a waŋ baa-ba wuɔ: \v 18 «Na daa iŋ kãŋ Yerusalɛmu‑i-na kɛ. Diɛ kã, ba ka bel *Moloŋ-Biɛŋo‑i a hã *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa *ãnjĩnamma pigãataamba‑i baa-yo. Da ba hã-ba baa-yo, bafamba ka cira u saaya komma \v 19 aa bel-o hã *niɛraamba‑i baa-yo ba nyɛ-yo sũlma aa muo-yo aa gbu-yo *daaŋ-nu ko-yo. Ŋga da ba ko-yo, u ka ce yinni hãi yoŋ hĩɛma-na aa siɛliŋ-yiiŋgu‑i u ka sire hel jo.» \s1 Nelbuɔ saaya u ce u fɛrɛ maacembiloŋo \r (Marke 10.35-45; Like 22.25-27) \p \v 20 Ku huoŋgu-na, Sebede ciɛŋ wuɔ piɛ Yesu caaŋ-nu baa u bɛpuɔmba‑i ba hãi‑i-na\f + \fr 20:20 \ft Sebede bɛpuɔŋ daaba‑i ba gbɛ̃ Sake baa Nsãa. Niɛŋ 4.2.\f* ka dũuna duɔ cãrã. \v 21 Yesu wuɔ yuu-yo wuɔ: «Ŋ taara bige‑i?» \p Wuɔ cira: «Mi taara da ŋ ji da ŋ nellentesĩnni‑i, ŋ yaŋ mi bɛpuɔŋ daaba‑i ba hãi‑i-na unaŋo tĩɛna ŋ nadieŋga-na unaŋo‑i ŋ nanyuɔŋgu-na.» \p \v 22 Yesu wuɔ cira: «Na saa suɔ naŋ cãrãŋ kumaŋ dɛ! Yaahuolo maŋ ka haa-miɛ, namaa ka siɛ u temma haa-nɛi wɛi?» \p Bisãlŋ daa baa cira: «Ũu, i ka siɛ u haa-yiɛ.» \p \v 23 Yesu wuɔ cira: «Yaahuolo maŋ ka haa-miɛ, u ka haa-nɛi ninsoŋo, ŋga mɛi siɛ gbãa pã nuŋgu wuɔ mɛlŋo'i ka tĩɛna mi nadieŋga-na aa mɛlŋo'i ka tĩɛna mi nanyuɔŋgu-na. Mi To uŋ tigiiŋ muntĩɛnammu fammu‑i tuɔ cie bamaŋ, ba yaa ka da-mu.» \p \v 24 U *hãalãbieŋ cĩnciel-baamba nambaŋ juɔ nu nel daama‑i, ba hɔŋ muɔ pãŋ guɔla baa ba hãi-baaŋ daaba‑i. \v 25 Yesu wuɔ bĩ-ba hiere a ji tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Na suyaa wuɔ fãamaambaa-ba ce hãlmaaŋgu baa ba fãamaansĩnni‑i aa nelbɔ̃mbɔ̃mbaa-ba ta ba haa fɔ̃ŋgũɔ‑i nuɔmba-na. \v 26 Ŋga ku saa saaya ku waa dumaaŋo-na namaa na wulaa. Umaŋ duɔ tuɔ taara u ce nelbuɔ‑i na hɔlma-na, kutieŋo saaya u ce u fɛrɛ na maacembiloŋo, \v 27 aa umaŋ duɔ tuɔ taara yaaŋga‑i, u saaya u ce u fɛrɛ na kɔriɛŋo. \v 28 Na saa da, *Moloŋ-Biɛŋo juɔ jomma famma yaa‑i hĩɛma-na duɔ ji cãa nuɔmba‑i, aa pã u fɛrɛ duɔ sãa nuɔmba bɔi yunni, u saa jo ba da ba ji cãa-yo.» \s1 Yesu puurii yiriemba naŋ yufieŋa \r (Marke 10.46-52; Like 18.35-43) \p \v 29 Baŋ siire Yeriko‑i-na, nelpũŋgu naŋ temma cu Yesu huoŋ-nu. \v 30 Yiriemba namba waa tĩɛna hũmelle tũŋgu-na, baa tũnu-bɛi wuɔ Yesu yaa curaaŋ. Ba waa ba hãi. Baa pãŋ doŋ ta ba piiye da gbagaga wuɔ: «Itie, *Davidi hãayɛ̃lŋ nuɔ, jande ce hujarre yiɛ!» \v 31 Nuɔŋ baa ta ba nuola-bɛi wuɔ ba budii. Baa migãaŋ ta ba kaasĩŋ ba naara wuɔ: «Itie, Davidi hãayɛ̃lŋ nuɔ, jande ce hujarre yiɛ!» \p \v 32 Yesu wuɔ yiɛra aa naa yuu-ba wuɔ: «Na taara mi ce bige‑i hã-na?» \p \v 33 Baa cira: «Itie, i taara ŋ puur i yufieŋa‑i.» \v 34 Baŋ piiye dumaaŋo-na, ba hujarre ko Yesu‑i, wuɔ wuɔra yiɛya ba yufieŋa‑i. Terduɔŋgu faŋgu-na, aa pãŋ puur. Aŋ puurii dumaaŋo-na, baa cu u huoŋ-nu. \c 21 \s1 Yesu suurma‑i Yerusalɛmu‑i-na \r (Marke 11.1-11; Like 19.29-40; Nsãa 12.12-19) \p \v 1 Yesubaa-baŋ kaa piɛ *Yerusalɛmu‑i, a saanu baa Betifage‑i, dii *Olivi-tibinni-tãnuŋgu hɔlma-na, Yesu wuɔ waŋ baa u *hãalãbiemba hãi wuɔ: \v 2 «Kãaŋ nelle maŋ i yaaŋga-na daade‑i, na ka da ba vaa kakũnciɛŋo naŋo baa u biloŋo. Na fir-ba na jo baa-ba. \v 3 Umaŋ duɔ yuu-na, na cira: ‹Itieŋo'i puɔraa-ye.› Da na waŋ mafamma‑i, ba ka yaŋ na ta baa-ba.» \v 4 *Diilopɔpuɔrbiloŋ uŋ waaŋ mamaŋ ma'i sa ciɛŋ daama‑i wɛi? Diilopɔpuɔrbiloŋo waaŋ-ma wuɔ: \q1 \v 5 \qt «Waaŋ baa *Sinyɔtaamba‑i wuɔ:\qt* \q1 \qt Niɛŋ, na nellentieŋo'i juɔŋ daayo na wulaa,\qt* \q1 \qt uu dii hɔhĩnantieŋo.\qt* \q1 \qt U nyugãaŋ tĩɛna kakũnyuŋ-na, baa kakũmbiloŋ-na.»\qt*\f + \fr 21:5 \ft Sakari (Zacharie) 9.9. Nellentieŋo maŋ duɔ nyugũŋ kakũmuɔ‑i-na ku pigãaŋ wuɔ u hiiriiye u fɛrɛ.\f* \p \v 6 Hãalãbieŋ baa kã ku yaa nuɔ‑i, ka bi da-ma ŋaa Yesuŋ waaŋ-ma dumaa. \v 7 Baa jo baa kakũmuɔ‑i baa u biloŋo‑i. Baŋ juɔ baa-ba, baa hiel ba joŋgorbaa-ba‑i haa ba honni-na aa Yesu wuɔ nyugũŋ tĩɛna. \v 8 Nuɔmba maŋ waa hiere, baa bi hiel ba baamba‑i ta ba fara-bɛi hũmelle-na Yesu tuɔ wuɔ ba dɔrɔ. Banaŋ baa kar fiɛlu ta ba jĩna. \v 9 Bamaŋ naa waa u yaaŋga-na baa u huoŋgu-na hiere, baa ta ba piiye da gbagaga wuɔ: \q1 «*Davidi hãayɛ̃lŋo temma si dii! \q1 \qt Itieŋ uŋ saaŋ umaŋ u jo, Diilo baa-yo!\qt* \q1 Dɔrwuoŋo temma si dii!»\f + \fr 21:9 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 118.25-26\f* \p \v 10 Yesuŋ kãa ka suur Yerusalɛmu‑i-na, nelle‑i hiere diɛ sire yiɛra di gbeiniŋ. Da ba cor kusuɔŋ-nu, nuɔmba ta ba yuu wuɔ: «Hai moloŋo‑i?» \v 11 Baa ta ba siɛ-ba wuɔ: «Yesu maŋ Diilopɔpuɔrbiloŋo yaa‑i. U hilaa Nasarɛti, dii *Galile.» \s1 Yesu duɔnya torgociraamba‑i Diilodubuɔ‑i-na \r (Marke 11.15-19; Like 19.45-48; Nsãa 2.13-22) \p \v 12 Yesuŋ kãa *Yerusalɛmu‑i-na, wuɔ kã ka suur *Diilodubuɔ‑i-na a donya niisuornintaamba‑i baa niisãanintaamba‑i hiere hiel-ba. Aa naa kã ka tisĩŋ gbeihortaamba taabalebaa-ba‑i nanna, aa sɛ bamaŋ suoraaŋ nɔnsɔr ba huriimba‑i ba titiɛŋa‑i nanna. \v 13 Uŋ ciɛ mafamma‑i, wuɔ cira: «Ma nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \qt ‹Ba ka ta ba bĩ mi dũŋgu‑i Diilojaaldũŋgu›\qt*\f + \fr 21:13 \ft Isayi (Ésaïe) 56.7\f*, ma sĩnni niɛ namaa ce-ku cuo ba terieŋgu?» \p \v 14 Yesuŋ suurii Diilodubuɔ‑i-na, yiriemba namba‑i baa cisɛduɔlbaa-ba namba kã u wulaa u ka sire-bɛi. \v 15 *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa *ãnjĩnamma pigãataambaŋ daa uŋ ceŋ gbɛrɛ-wɛima‑i, aa bisãlmba maŋ waa baa-yo ba ta ba piiye gbagaga Diilodubuɔ‑i-na, ku saa dɔlnu-bɛi. Bisãlŋ daaba taa ba piiye wuɔ: «*Davidi hãayɛ̃lŋo temma si dii.» \v 16 Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa ãnjĩnamma pigãataaŋ baa ta ba piiye baa Yesu‑i wuɔ: «Ŋ nuɔ bisãlmbaŋ waŋ mamaŋ wɛi?» \p Yesu wuɔ cira: «Mi nuɔ.» Aa naa cira: «Diiloŋ-nelmaŋ piiye terieŋgu maŋ nuɔ‑i wuɔ: \qt ‹Ŋ ciɛ halle bisãlmba‑i baa tontobaa-ba tuɔlnu nuɔnɛi›\qt*\f + \fr 21:16 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 8.3\f* namaa saa kalaŋ terieŋgu faŋgu‑i dede wɛi?» \v 17 Uŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ ta kã Betani aa naa yaŋ-ba. U kaa cɔ kusuɔŋ-nu'i. \s1 Yesu ciɛ yensãaŋgu naŋgu kuol \r (Marke 11.12-14,20-24) \p \v 18 Ku cuo kaala‑i-na, Yesu wuɔ sire cucuuyuŋgu-na tuɔ jo nelleŋ-huɔŋga-na, a ne da nyulmu waa-yuɔ. \v 19 U juɔ hi hɔlma namma‑i a da *yensãaŋgu naŋgu‑i hũmelle tũŋgu-na. Wuɔ piɛ kã ka da fiɛgbãŋgbãŋlãndu. Wuɔ gbɛ̃ yensãaŋgu‑i wuɔ: «Ma bãlãa nyuŋgo, naŋ cɛraa ŋ ji maŋ bieŋa!» Terduɔŋgu faŋgu-na, yensãaŋgu pãŋ kuol. \v 20 Kuɔ cu u *hãalãbiemba hɔmmu‑i. Baa ta ba yuu-yo wuɔ: «Itie, ku ciɛ ceŋ hama‑i aa yensãaŋ daaku kuol hɔdɔmma dumandɛ‑i-na?» \p \v 21 Yesu wuɔ cira: «Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Da na saa ce na hɔmmu‑i mu hãi, aa haa na naŋga‑i miɛ, miŋ ciɛ kumaŋ daaku‑i na gbãa ce ku temma. Halle na gbãa gbɛ̃ tãnuŋ daaku‑i wuɔ: ‹Juur ŋ halaŋ bande‑i-na ŋ ka suur nuoraaŋgu-na›, ŋ da ma bi ciɛ. \v 22 Da na cãrã bĩŋkũŋgu bĩŋkũŋgu Diiloŋo wulaa, aa haa na naŋga‑i yuɔ, na ka da ku bĩŋkũŋgu‑i.» \s1 Hai hãa Yesu‑i hũmelle‑i u tuɔ ce u maacemma‑i? \r (Marke 11.27-33; Like 20.1-8) \p \v 23 Yesuŋ juɔ ji hi, wuɔ suur *Diilodubuɔ‑i-na doŋ tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i baa nuɔmba‑i. *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa nelle bĩncuɔŋ baa piɛ yuu-yo wuɔ: «Niŋ ceŋ kumaŋ daaku‑i, hai moloŋo‑i hãa-ni hũmelle‑i ŋ ta ŋ ce-ku?» \p \v 24 Yesu wuɔ cira: «Muɔmi ka bi yuu-na baa nelma diei. Da na siɛ-mi, mi ka pigãaŋ-na umaŋ hãa-mi hũmelle‑i. \v 25 Hai moloŋo‑i puɔraa Nsãa jo ji tuɔ *batiseŋ nuɔmba‑i? Diiloŋo'i puɔraa-yo waa nelbiliemba'i puɔraa-yo?» Baa doŋ ta ba piiye ba-naa nuɔ wuɔ: «Diɛ cira Diiloŋo'i puɔraa-yo, u ka cira: ‹Naŋ suyaa-ma dumaaŋo-na bige‑i ciɛ na saa hũu u nelma‑i?› \v 26 Diɛ bi hɔr-ma cira: ‹Nelbiliemba'i puɔraa-yo›, bamaŋ dii bande‑i-na hiere ba suyaa wuɔ Nsãa waa *Diilopɔpuɔrbiloŋo, ba siɛ yaŋ-ye.» \v 27 Baa naa baa cira: «I saa suɔ umaŋ puɔraa-yo.» \p Yesu wuɔ cira: «Muɔmi siɛ bi pigãaŋ-na umaŋ hãa-mi hũmelle‑i mi ta mi ce kumaŋ daaku‑i.» \s1 Bɛpuɔmba hãi maama \p \v 28 Ku huoŋgu-na Yesu wuɔ cira: «Niɛŋ, naacolŋo naŋo waa baa bɛpuɔmba hãi. Yiiŋgu naŋgu-na, wuɔ ji gbɛ̃ mɔlŋo‑i wuɔ: ‹Sire ŋ kã suoŋgu-na.› \p \v 29 «Naacombiloŋ wuɔ: ‹Mi siɛ kã.› Aa ji jɔguɔŋ aa ta kã. \p \v 30 «Tuoŋ wuɔ kã ka ce maaduɔma baa hãaŋo‑i. Hãaŋ wuɔ: ‹Baba, wɛima sĩ, mi ka kã›. Aa u saa ji kã.» \p \v 31 Yesu wuɔ yuu-ba wuɔ: «Ba hãi‑i-na, hai moloŋo‑i nuɔ tuoŋo nuŋgu‑i?» \p Baa cira: «Dĩɛlã-wuoŋo yaa‑i.» \p Yesu wuɔ cira: «Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: *Nampohũutaamba‑i baa saasorbaa-ba ka suur yaaŋga nɛi *Diiloŋ-nelle-na. \v 32 Na saa da, Nsãa juɔ ji pigãaŋ-na hũmeviile‑i na yagar na saa hũu u nelma‑i, ŋga nampohũutaamba‑i baa saasorbaa-ba hũyãa-ma. Mafammaŋ fiɛ ce na da-ma, ku saa jaŋ-na na nanna na cilɔbabalaŋo‑i aa hũu Nsãa nelma‑i.» \s1 Suontieŋo naŋo baa u maacembiemba \r (Marke 12.1-12; Like 20.9-19) \p \v 33 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ cira: «Yaaŋ mi tiraa naŋ gbãnalãaŋgu naŋgu baa-na: Naacolŋo naŋo diyaa *ɛrɛsɛ̃-suoŋgu aa kalla-kuɔ. Uŋ kalaaya-kuɔ, u hĩŋ fuoŋgu ba da ba ta ba kãmal ɛrɛsɛ̃‑i aa ce felge ba ta ba nyugũŋ ba niya suoŋgu‑i. Uŋ ciɛ mafamma‑i, u biɛ maacenciraamba jĩna-kuɔ aa ta kã nelle. \p \v 34 «Ɛrɛsɛ̃ŋ juɔ hi karma, u puɔr u maacembiemba siɛi maacenciraamba wulaa wuɔ ba ji hũu fuɔ yufelle‑i ka hã-yo. \v 35 Maacembiembaŋ juɔ, maacenciraamba bel diiloŋo‑i a muo unaŋo‑i aa ko ba hãi-baamba‑i. Ba naaŋ unaŋo‑i baa tãmpɛ̃lɛ̃iŋa'i ko-yo. \v 36 Suontieŋo tiraa puɔr maacembiemba namba. Bafamba maaraa dĩɛlã-baamba‑i. Baŋ juɔ, maacenciraamba tiraa ce-ba ŋaa baŋ ciɛ dĩɛlã-baamba‑i dumaa. \v 37 Suontieŋo naa u puɔr u biɛŋo yaa wuɔ u jo u fɛrɛ ba wulaa. U taa u ne wuɔ sĩ bɛpolŋ duɔ jo, ba ka kãŋ-yo. \p \v 38 «Baŋ juɔ'a ba ne da bɛpolŋo‑i, ba piiye baa ba-naa wuɔ: ‹Ciiluwuotieŋo yaa juɔŋ daayo! Yaaŋ i ko-yo aa ciiluŋgu ce miɛ kũŋgu!› \v 39 Ba siire ku yaa nuɔ‑i a bel naacombiloŋo‑i hel baa-yo suoŋgu-na ka ko-yo.» \p \v 40 Yesu wuɔ cira: «Namaa wulaa, suontieŋ duɔ jo, u ka ce maacenciraaŋ daaba‑i niɛ?» \p \v 41 Baa cira: «Kartaaŋ daaba‑i! Duɔ jo, u ka ko-ba hiere aa hã banamba baa suoŋgu‑i. Bafamba ka ta ba hã-yo u yufelle‑i ku huɔŋ-nu.» \p \v 42 Yesu wuɔ cira: «Na saa kalaŋ nel daama‑i Diiloŋ-nelma-na wɛi? Ma nyɛgãaŋ wuɔ: \q1 \qt ‹Dũmarãambaŋ cĩinaana kpãŋkpara maŋ,\qt* \q1 \qt u yaa juɔ bella dũŋgu‑i.\qt* \q1 \qt Itieŋo yaa wuɔ ma ce dumaaŋo-na.\qt* \q1 \qt Miɛ fuɔ ku ciɛ nerma i wulaa.›\qt*\f + \fr 21:42 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 118.22-23\f* \p \v 43 «Ku'i ciɛ mi ta mi tũnu-nɛi miɛ: Ba ka hũu *Diiloŋ-nelle‑i na wulaa a hã *niɛraamba maŋ nuɔŋ Diiloŋo nuŋgu‑i baa-de. [ \v 44 Ŋga miŋ waaŋ kpãŋkpara maŋ maama‑i, umaŋ duɔ par diire naŋ u fɛrɛ yuɔ, u ka kara u fɛrɛ; duɔ bi par naŋ umaŋ, u ka putĩɛnu kutieŋo‑i.]» \p \v 45 Yesuŋ naaŋ gbãnɛini maŋ daani‑i, *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa *Farisĩɛbaa baa pãŋ suɔ wuɔ u gbɛ̃ ba yaa‑i. \v 46 Baa ta ba taara ba bel-o. Ŋga nuɔmba naa suɔ wuɔ *Diilopɔpuɔrbiloŋo, a ce dumaaŋo-na Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa Farisĩɛbaa-ba taa ba kãalã-bɛi. \c 22 \s1 Nellentieŋo naŋo baa u jɛ̃naamba \r (Like 14.15-24) \p \v 1 Yesu wuɔ cor baa u gbãnɛini‑i wuɔ: \v 2 «*Diiloŋ-nellentesĩnni dii ŋaa nellentieŋo maŋ jãaŋ ciɛŋo duɔ hã u biɛŋo aa bĩ nuɔmba bɔi. \v 3 Niiwuoniŋ-huɔŋguŋ juɔ hi, u puɔr u maacembiemba‑i wuɔ ba ka waŋ baa nuɔmba jo. Maacembiemba kã, nuɔmba ka yagar wuɔ ba siɛ jo. \v 4 Nellentieŋo tiraa puɔr u maacembiemba namba ba wulaa wuɔ: ‹Kãaŋ na ka waŋ baa-ba wuɔ mɛi ciɛra mi hĩyãa bɔi aa ko mi balyunni‑i baa fombayaamba‑i, kɛrɛ ba jo, niiwuoni biɛ tĩ.› \v 5 Pɔpuɔrbiembaŋ kãa, nuɔmba saa gbuu suɔ dii wuɔ ba waŋ wɛima, ba bɔrɔ hiere kã ba muŋkãmmu: Banamba kã sonniŋ, banamba kã torguoŋ-nu. \v 6 Banamba bir yaŋ aa bel nellentieŋo maacembiemba‑i muo-ba da dɛi aa ko-ba. \v 7 Nellentieŋo huɔŋ kaa pãŋ guɔla. Wuɔ ce u sorosibaa-ba kã ka ko kutaamba‑i aa caa ba nelle‑i. \p \v 8 «Uŋ ciɛ mafamma‑i, wuɔ waŋ baa u maacembiemba‑i wuɔ: ‹Niiwuoni biɛ tĩ, ŋga miŋ ŋa naa bĩ bamaŋ, ni saa naa waa bafamba niini. \v 9 Kãaŋ hũŋgbɛsɛnni-na, da na ka da nɛliɛŋo nɛliɛŋo, na ce u jo.› \v 10 Maacembiemba taa ku yaa nuɔ‑i kã hũŋgbɛsɛnni-na ka bĩ nelbabalaamba‑i baa nelfafaamba‑i hiere ji dii nellentieŋo dũŋgu yu. \v 11 Nellentieŋo suur wuɔ u ka ne-ba, kã ka da naacolŋo naŋo diyaa joŋgorgbãŋgbãlãŋo tĩɛna, a ne da ba hãa-ba joŋgorbaa ma yerreŋ. \v 12 Wuɔ yuu-yo wuɔ: ‹Mi jĩɛ, naŋ ciɛ niɛ suur bande‑i baa joŋgorgbãŋgbãlãŋo‑i?› Naacolŋo saa da wɛima waŋ. \v 13 Nellentieŋ wuɔ waŋ baa u maacembiemba‑i wuɔ: ‹Bilaaŋ naacolŋ daayo‑i na vaa u nammu‑i baa u gbeini‑i aa na tɛtɛŋ-yo na nanna-yuɔ fuoreŋ dii kukulma-na. Duɔ tĩɛ dii terieŋgu-na, kaaluŋgu siɛ gbuu waa dɛi.›» \v 14 Yesu wuɔ cira: «Na saa da, ba bĩɛ nuɔmba bɔi, ŋga baŋ fiɛlaa bamaŋ ba saa ciinu.» \s1 Nampo saaya u pã hã jãmatigi‑i wɛi? \r (Marke 12.13-17; Like 20.20-26) \p \v 15 Yesuŋ piiye dumaaŋo-na, *Farisĩɛbaa baa kã ka da ba-naa baŋ ka ce dumaa cure-yuɔ bel-o fuɔ fɛrɛŋ nuŋ-ãndaaŋgu-na. \v 16 Baŋ juɔ nunu ba-naa tĩ, baa puɔr ba *hãalãbiemba‑i u wulaa baa *Erɔdi baamba namba. Baa kã ka gbɛ̃-yo wuɔ: «Hãalãtie, i suyaa wuɔ ŋ waŋ ninsoŋo yaa‑i; ŋ gbu ŋ pigãaŋ nuɔmba‑i baa Diiloŋ-hũmelle yaa kelkel, ŋ sa kãalã nɛliɛŋo baa ŋ ninsoŋo‑i, ŋ sa bi ce ciɛluɔ.» \v 17 Aa naa yuu-yo wuɔ: «A saa baa miɛ hũmelle‑i, ku saaya i tiɛ pã nampo‑i i hã *Oromɛ ba *jãmatigi‑i wɛi?» \p \v 18 Yesu wuɔ suɔ ba kusũŋ-maama‑i; wuɔ cira: «Huhurmantaaŋ namaa temma‑i daana‑i, na taara na cure muɔmɛi wɛi? \v 19 Naŋ pãŋ nampo‑i baa warbieŋa maŋ, hãa-miŋ di diei mi ne.» Baa hã-yo warbelle nande. \v 20-21 Wuɔ hũu-de ne aa naa yuu-ba wuɔ: «Ba ciɛ hai yuŋgu‑i warbel daade-na?» \p Baa cira: «Ba ciɛ Oromɛ ba jãmatigi yuŋgu.» \p Wuɔ yuu-ba wuɔ: «Ba nyɛgãaŋ hai yerre‑i diɛ?» \p Baa cira: «Ba nyɛgãaŋ Oromɛ ba jãmatigi yerre.» \p Yesu wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Kumaŋ da ku waa jãmatigi kũŋgu‑i, pãaŋ-kuŋ na hã jãmatigi‑i baa-ku, aa kumaŋ da ku bi waa Diiloŋ-kũŋgu‑i na bi pã-ku na hã Diiloŋo‑i baa-ku.» \p \v 22 Nel daama cu ba hɔmmu‑i, baa naa baa ta aa naa yaŋ-yo. \s1 Kuomba siremmaŋ-kũŋgu‑i \r (Marke 12.18-27; Like 20.27-40) \p \v 23 *Sadusĩɛbaa-ba wulaa kuomba siɛ sire. Yinduɔŋgu faŋgu-na, banamba piɛ Yesu‑i a yuu-yo wuɔ: \v 24 «Hãalãtie, *Moisi ciɛra wuɔ umaŋ duɔ saa da biloŋo baa u ciɛŋo‑i aa ku, u hãaŋo saaya u biɛ ciɛŋo‑i a hoŋ biloŋo hã kuloŋo‑i.\f + \fr 22:24 \ft Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 25.5-6\f* \v 25 A ne da i hɔlma-na, naacombiemba namba waa niehãi ba nyu wulaa. Mɔlŋo sire jã ciɛŋo, u saa da biloŋo baa-yo aa ku. Umaŋ cuu-yo u biɛ ciɛŋo‑i \v 26 u saa da biloŋo baa-yo. Siɛliŋ-wuoŋo‑i maaduɔma. Ba ciɛ dumɛi ka ku gbuo hiere niehãi‑i-na molo saa ji da biloŋo baa ciɛŋ daayo‑i. \v 27 Ku huoŋgu-na, ciɛ fuɔ fɛrɛ u suɔ tuɔ nyaanu-bɛi. \v 28 Ba hieroŋo-na, baŋ diyaa-yo ba ciɛŋo cor, kuoŋ da ba ji sire yiiŋgu maŋ nuɔ‑i, u ka ce hai wuoŋo‑i?» \p \v 29 Yesu wuɔ cira: «Na piɛra! Na saa suɔ Diiloŋ-nelma‑i, aa na saa bi suɔ u himma‑i. \v 30 Na saa da, kuoŋ da ba ji sire, cadiile siɛ ji waa, ba ka waa ŋaa *dɔrpɔpuɔrbiemba.» \v 31 Aa naa cira: «Kumaŋ ŋaa kuomba siremmaŋ-kũŋgu‑i, na saa kalaŋ Diiloŋ-nelma‑i wɛi? \v 32 U ciɛra wuɔ: \qt ‹*Abiramu Diiloŋo yaa muɔŋo‑i, *Isaki Diiloŋo yaa muɔŋo‑i, *Yakɔbu Diiloŋo yaa muɔŋo‑i.›\qt*\f + \fr 22:32 \ft Helmaŋ-sɛbɛ (Exode) 3.6\f* Ku pigãaŋ wuɔ Diiloŋo‑i cicɛ̃lmantaaŋ-wuoŋo; bikuoŋ-wuoŋo sĩ.» \v 33 Bamaŋ waa terieŋgu-na nu nel daama‑i maa gbuu suurnu-bɛi. \s1 Nelma maŋ dii yuŋgu Diiloŋ-nelma-na \r (Marke 12.28-34; Like 10.25-28) \p \v 34 *Farisĩɛbaa-baŋ juɔ nu-ma wuɔ Yesu piiye yar *Sadusĩɛbaa-ba‑i, baa ne ba-naa kã u wulaa \v 35 da ba ka piiye cure-yuɔ. *Ãnjĩnamma pigãatieŋo naŋo waa ba hɔlma-na, wuɔ biɛ ãndaaŋgu‑i wuɔ: \v 36 «Hãalãtie, Diiloŋ uŋ'a i tiɛ wuɔ hũmieŋa maŋ, hade‑i yuŋgu?» \p \v 37 Yesu wuɔ cira: «\qt ‹Ŋ saaya ŋ dɔl Itieŋo‑i Diiloŋo‑i baa ŋ huɔŋga‑i hiere, baa ŋ kusũŋgu‑i hiere, baa ŋ ãnjɔguɔma‑i hiere.›\qt*\f + \fr 22:37 \ft Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 6.5\f* \v 38 Hũmelle fande yaa yuŋgu aa tiraa maar anaŋa‑i hiere. \v 39 Hãalĩŋ-diele maŋ nyaanu di-naa baa difande‑i di yaa daade: \qt ‹Ŋ saaya ŋ dɔl ŋ nanolŋo‑i ŋaa niŋ dɔl ŋ fɛrɛ dumaa.›\qt*\f + \fr 22:39 \ft Buolmaŋ-sɛbɛ (Lévitique) 19.18\f* \v 40 *Moisi hũmieŋa‑i hiere a yuŋgu dii hũmieŋ daaya'i nuɔ‑i a hãi‑i-na baa *Diilopɔpuɔrbiemba nelma‑i hiere.» \s1 Koŋkortieŋo bige‑i baa Davidi‑i? \r (Marke 12.35-37; Like 20.41-44) \p \v 41 *Farisĩɛbaa-baŋ tigiiŋ ba-naa dumaaŋo-na, Yesu wuɔ yuu-ba wuɔ: \v 42 «Namaa na'a Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i wuɔ u ka saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u ka hoŋ dũŋ haku‑i nuɔ‑i?» \p Baa cira: «*Davidi dũŋ-nu, u ka waa *Davidi hãayɛ̃lŋo.» \p \v 43 Yesu wuɔ cira: «A ma ce niɛ *Diiloŋ-Yalle ce Davidi bĩ-yo u Tieŋo? Ma sĩ Davidi fuɔ fɛrɛ ciɛra wuɔ: \q1 \v 44 \qt ‹Itieŋo gbĩɛ mi Tieŋo‑i wuɔ:\qt* \q1 \qt «Jo ŋ ji tĩɛna mi caaŋ-nu\qt* \q1 \qt aa ŋ yaŋ mi mal ŋ bigãarãamba‑i hã ŋ ce ŋ bãaŋgu‑i bɛi.»›\qt*\f + \fr 22:44 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu 110.1\f* \m \v 45 Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i aa saaŋ Koŋkortieŋo maŋ, Davidi fuɔ fɛrɛ duɔ tuɔ bĩ-yo u Tieŋo, u ce niɛ aa ce u hãayɛ̃lŋo yoŋ?» \v 46 Uŋ piiye dumaaŋo-na, molo saa da nelma duɔ siɛ-yo. A bãl dii yiiŋgu faŋgu-na, ba saa ji tiraa da holle yuu-yo baa nelma. \c 23 \s1 Baa na suur ãnjĩnamma pigãataamba kuuceŋgu-na \r (Marke 12.38-39; Like 11.43,46; 20.45-46) \p \v 1 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ waŋ baa nuɔmba‑i baa u *hãalãbiemba‑i wuɔ: \v 2 «*Moisiŋ'a i tiɛ wuɔ hũmieŋa maŋ, *ãnjĩnamma pigãataamba‑i baa *Farisĩɛbaa-ba yaa saaya ba ta ba pigãaŋ nuɔmba‑i a wuɔsaaŋgu‑i. \v 3 A ce dumaaŋo-na, da ba waŋ mamaŋ baa-na, na ce-ma; ŋga baa na suur bafamba kuuceŋgu-na. Baŋ waŋ mamaŋ ba sa ce-ma. \v 4 Da ba ce ba haa coŋgorni‑i hã nuɔmba ta ba kpɛkpɛllɛ aa yagar wuɔ ba siɛ kãyã-bɛi ba migãaŋ tũu. \v 5 Ba ce ba wɛima‑i hiere ba taara yerre baa-ma. Na saa da, bafamba kuɔlbaa-ba\f + \fr 23:5 \ft *Yuifubaa-ba taa ba ce Diiloŋ-nelma‑i ba pũu kuɔlbaa baa-ma. Da ba'a ba jaal Diiloŋo‑i ba biɛ kuɔlbaa-ba famba‑i a vaa-ba: unaŋo ba napuɔŋ-na, unaŋo ba yaadãmma-na. Ba ce mafamma‑i wuɔ Diiloŋ uŋ hãa-ba *ãnjĩnamma maŋ, ma maama baa karaanu-bɛi.\f* maar banamba baamba‑i. Aa baŋ naŋ kompammu maŋ, bafamba muumu comieŋa dii pɔ̃mpɔr banamba waaŋa-na. \v 6 Da ba kã kãlle maŋ nuɔ‑i, sisɔ *Diilonelhãalãdũŋgu maŋ nuɔ‑i, ba taara ba tĩɛna yaaŋ-na. \v 7 Aa da ba waa nuɔmba-na, ba taara ba ta ba piɛ ba jaal-ba aa ta ba bĩ-ba hãalãtaamba. \v 8 Jande, namaaŋo‑i, baa na yaŋ ba ta ba bĩ-na hãalãtaaŋ namaa. Namɛi baaduɔŋ namaa aa na hãalãtieŋo dii u diei yoŋ. \v 9 Mi baa da na bĩɛ moloŋo hĩɛma-na wuɔ na to. Na To dii u diei yoŋ, u yaa dɔrɔ‑i-na. \v 10 Na baa bi ce ba ta ba bĩ-na yuntaaŋ namaa. Na yuntieŋo dii u diei yoŋ, u yaa *Kirsa‑i. \v 11 Umaŋ na yuŋgu-na, u saaya u ce u fɛrɛ na maacembiloŋo. \v 12 Na saa da, umaŋ duɔ tuɔ tɛtɛŋ u fɛrɛ, ba ka hiire-yuɔ, ŋga umaŋ duɔ tuɔ hiire u fɛrɛ, ba ka tɛtɛŋ-yo.» \s1 Sũlma haraa huhurmantaamba-na \r (Marke 12.40; Like 11.39-52; 20.45-47) \p \v 13 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i wuɔ cira: «*Ãnjĩnamma pigãataaŋ namaaŋo‑i baa *Farisĩɛbaa namaaŋo‑i, huhurmantaaŋ namaa; sũlma haraa-nɛi! Na suu *Diiloŋ-nelle hũmelle‑i, namaa fɛrɛ‑i na siɛ suur, bamaŋ taaraayaŋ da ba suur na suu-de bɛi. \p [ \v 14 «Ãnjĩnamma pigãataaŋ namaaŋo‑i baa Farisĩɛbaa namaaŋo‑i, huhurmantaaŋ namaa; sũlma haraa-nɛi! Da na ce na bel diiloŋo‑i a hũu bikulcaamba nagãŋ-niini‑i a wuo-ni, aa da na'a na cãrã Diiloŋo‑i, na cãrã-yuɔ da agaga wuɔ ba cira namaa faa. Kumaŋ ka haa-nɛi, ku ka balaŋ cor.] \p \v 15 «Ãnjĩnamma pigãataaŋ namaaŋo‑i baa Farisĩɛbaa namaaŋo‑i, huhurmantaaŋ namaa; sũlma haraa-nɛi! Da na ce na wuɔra gbuo terni‑i hiere a taara nuɔmba‑i dii-ba na hũmelle-na. Ŋga umaŋ duɔ gbãŋ suur tĩ, na bir-o na birma a ce u bir balaŋ yaŋ namaa fɛrɛ‑i titirre. \p \v 16 «Namaa yirii aa bi cira na pigãaŋ banamba hũmelle. Sũlma haraa-nɛi! Na gbĩɛ-ku dumaa wuɔ moloŋ duɔ pã nuŋgu aa bĩ *Diilodubuɔ yerre‑i, duɔ fiɛ'a u saa ji gbãa ce-ma, wɛima sĩ. Ŋga umaŋ duɔ cira: ‹Muɔ baa sɛ̃nɛ maŋ Diilodubuɔ‑i-na mi ka ce daama‑i.› Da ku fiɛ balaŋ niɛ niɛ, u saaya u ce-ma. \v 17 Mimiɛl namaa temma‑i daana‑i! Na yunni kuu aa yaŋ-na. Diilodubuɔ‑i baa sɛ̃nɛ‑i haku‑i bɔyaa haku‑i nuɔ‑i? Sɛ̃nɛ uŋ yeŋ Diilodubuɔ‑i-na ku'i saa ce-yo Diiloŋ-wuoŋo wɛi? \p \v 18 «Da na bi ce na ta na piiye wuɔ moloŋ duɔ pã nuŋgu aa bĩ mumbuolmuŋ-terieŋgu yerre‑i, duɔ fiɛ'a u saa ji gbãa ce-ma, wɛima sĩ, ŋga umaŋ duɔ cira: ‹Muɔ baa tãmmaŋ-kũŋgu maŋ mumbuolmuŋ-terieŋgu dɔrɔ‑i-na mi ka ce daama‑i›, da ku fiɛ gbãŋ niɛ niɛ, u saaya u ce-ma. \v 19 Mimiɛl namaa temma‑i daana‑i! Na yunni kuu aa yaŋ-na. Mumbuolmuŋ-terieŋgu‑i baa tãmmaŋ-kũŋgu‑i haku‑i bɔyaa haku‑i nuɔ‑i? Tãmmaŋ-kũŋguŋ yeŋ mumbuolmuŋ-terieŋgu dɔrɔ‑i-na, ku'i saa ce-ku Diiloŋ-kũŋgu wɛi? \p \v 20 «Umaŋ duɔ pã nuŋgu aa bĩ mumbuolmuŋ-terieŋgu yerre‑i, kuu dii ŋaa u bĩɛ baa nimaŋ dii ku dɔrɔ‑i-na hiere. \v 21 Umaŋ duɔ pã nuŋgu aa bĩ Diilodubuɔ yerre‑i, kuu dii ŋaa u bĩɛ baa ku tieŋo‑i hiere. \v 22 Umaŋ duɔ pã nuŋgu aa hiel u niele dɔrɔ‑i-na, kuu dii ŋaa kutieŋo bĩɛ Diiloŋo yerre‑i baa u muntĩɛnammu‑i hiere. \p \v 23 «Ãnjĩnamma pigãataaŋ namaaŋo‑i baa Farisĩɛbaa namaaŋo‑i, huhurmantaaŋ namaa; sũlma haraa-nɛi! Da na ce na dii Diiloŋo *yufelle‑i ka cor baa niifiɛlu‑i du sĩnni-na hiere, a ne da kumaŋ yuŋgu *ãnjĩnamma-na na sa ce-ku: Na sa ce kumaŋ vii, na siɛ bi tiraa ce kumaŋ faa, na sa wuɔ Diiloŋ-hũmelle‑i. Naa naa saaya na yu nyɔlma baa ma yaa igɛ̃na aa suɔ haa manamma‑i ma dɔrɔ. \v 24 Namaa yirii aa bi cira na pigãaŋ banamba hũmelle. Da na ce na seŋ hũmma‑i wuɔ na sa taara na nyɔŋ baa kilekilebaa, a ne da naŋ nyɔŋ baa nimaŋ ni saa baa nyɔgɔ̃mɛbaa-ba‑i. \p \v 25 «Ãnjĩnamma pigãataaŋ namaaŋo‑i baa Farisĩɛbaa namaaŋo‑i, huhurmantaaŋ namaa; sũlma haraa-nɛi! Naa dii ŋaa nɛliɛŋo maŋ saaraa kalni honni‑i aa yaŋ ni hɔmmu yu baa duganni. Da na ce na migãaŋ na kũɔma yaa da welewele aa yaŋ na hɔmmu yu baa cuosĩnni baa nenemuŋgu. \v 26 Mimiɛl namaa temma‑i daana‑i! Na yunni kuu aa yaŋ-na. Saaraaŋ kalni hɔmmu yaa igɛ̃na, na ka da ni honni bi kuɔŋ. \p \v 27 «Ãnjĩnamma pigãataaŋ namaaŋo‑i baa Farisĩɛbaa namaaŋo‑i, huhurmantaaŋ namaa; sũlma haraa-nɛi! Naa dii ŋaa cĩncuɔŋa maŋ baŋ puu-ya baa pilammu a ta a ne da fafamma, a ne da a hɔmmu yuu baa kokonni baa hũlãbabalaaŋgu. \v 28 Ku yaa ŋaa namaa kũŋgu‑i. Nuɔŋ da ba da-na, ba cira: ‹Bamaŋ wuɔyaaŋ Diiloŋ-hũmelle‑i fafamma ba yaa daaba‑i.› A ne da na hɔmmu yuu baa huhurma baa balaaŋgu. \p \v 29 «Ãnjĩnamma pigãataaŋ namaaŋo‑i baa Farisĩɛbaa namaaŋo‑i, huhurmantaaŋ namaa; sũlma haraa-nɛi! Na siire ta na ma *Diilopɔpuɔrbiemba cĩncuɔŋa‑i aa ta na tuɔlnu bamaŋ siire wuɔ Diiloŋ-hũmelle‑i fafamma aa ku ba waaŋa‑i \v 30 aa ta na piiye wuɔ: ‹Kuɔ ii naa waa i bĩncuɔmba bãaŋgu-na, ii naa saa cu ba huoŋ-nu Diilopɔpuɔrbiemba komma-na.› \v 31 Terieŋgu faŋgu-na, na pigãaŋ wuɔ bamaŋ kuɔ Diilopɔpuɔrbiemba‑i namaa bĩncuɔmba. \v 32 Ku faa! Gbãaŋ na cor baa na bĩncuɔmba maacemma‑i na ka bãl-ma. \v 33 Nelbabalaaŋ namaa temma‑i daana‑i! Diiloŋo ce niɛ aa u siɛ ka caa namaa? \v 34 Niɛŋ, mi ka saaŋ Diilopɔpuɔrbiemba hã-na, baa nelnurãamba a naara ãnjĩnamma pigãataamba namba. Da ba kã, na ka ko banamba bɛi, aa gbu banamba dɛnniŋ aa muo banamba na *Diilonelhãalãdũnni-na. Na ka nyaa ba huoŋ-nu nilɛiŋa-na hiere ce-ba kpãncɔ̃lgũɔ. \v 35 Terieŋgu faŋgu-na, baŋ fiɛŋ bamaŋ ko-ba hiere a doŋ Abɛl-na a ji hi Barasi biɛŋo‑i Sakari‑i, naŋ kuɔ umaŋ mumbuolmuŋ-terieŋgu hɔlma-na baa Diilodubuɔ‑i, Diiloŋo ka haa-ma hã namɛi baa-ma hiere. \v 36 Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Diiloŋo ka haa nuɔŋ daaba kuliiŋgu maama‑i hiere hã fiɛfiɛ ku nuɔŋ namɛi baa-ma.» \s1 Yesu kũɔma siɛŋ baa Yerusalɛmutaamba‑i \r (Like 13.34-35) \p \v 37 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ cira: «E Yerusalɛmutaaŋ namaa! Namɛi kuɔŋ *Diilopɔpuɔrbiemba‑i. Diiloŋ duɔ saaŋ umaŋ hã-na, na bel diiloŋo‑i naŋ kutieŋo‑i baa tãmpɛ̃lɛ̃iŋa ko-yo. Mɛi ciɛ ji gbɛ̃; mi na'a mi tigiiŋ-na ŋaa kũɔnaŋ uŋ tigiiŋ u biemba‑i dumaa aa pũl-bɛi. Ŋga na saa hũu-ma. \v 38 Kuŋ hii terieŋgu maŋ fiɛfiɛ‑i-na, Diiloŋo ka yaŋ na nelle‑i hã-na. \v 39 Aa mi tũnu-nɛi, da na saa ji ta na cira: \qt ‹Itieŋ uŋ saaŋ umaŋ u jo, Diilo baa-yo›\qt*\f + \fr 23:39 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 118.26\f* na siɛ tiraa da mi yufelle.» \c 24 \s1 Mamaŋ ka da nelbiliemba‑i aa miwaaŋo suɔ duɔ tĩ \r (Marke 13.1-13; Like 21.5-19) \p \v 1 Yesuŋ juɔ hel *Diilodubuɔ‑i-na tuɔ ta, u *hãalãbiemba kã u wulaa ka ta ba piiye baa-yo wuɔ u ne Diilodubuɔ‑i kɛrɛ u mamma faa. \v 2 Yesu wuɔ cira: «Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Naŋ daa dũŋgu maŋ daaku‑i, yiiŋgu dii baa yiiŋgu ku ka fara hiere hĩɛma-na!» \p \v 3 Uŋ kaa hi *Olivi-tibinni tãnuŋgu‑i, wuɔ tĩɛna. U hãalãbiemba piɛ kã u wulaa ba kula, a ka yuu-yo wuɔ: «Itie, niŋ waaŋ nelma maŋ daama‑i, ma ka ce yaku‑i? Aa i ka ce niɛ suɔ ŋ jommaŋ-huɔŋgu‑i baa miwaaŋo tĩmmaŋ-huɔŋgu‑i?» \p \v 4 Yesu wuɔ cira: «Baa na yaŋ moloŋo ji pira-nɛi. \v 5 Nuɔmba bɔi ka jo ji biɛ mi yerre‑i ce-de ba diele. Umaŋ duɔ jo, u ka cira Diiloŋ uŋ saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u yaa ufaŋo‑i. Ba ka pira nuɔmba bɔi. \v 6 Na ka da bɛrru ce terni-na hiere. Ŋga da na ji ta na da-ma, baa na tie holle, mafamma saaya ma ce, ŋga miwaaŋo tĩmma'i siɛ pãŋ waa huɔŋgu faŋgu-na. \v 7 Nuɔmba kaa ta ba gãŋ siyaabaa siyaabaa, baa nilɛiŋa nilɛiŋa. Nyulmu kaa ta mu suur aa hĩɛma kaa ta ma sagalla terni nanni-na. \v 8 Nifanni‑i daani‑i hiere hãaŋo. Ku domma'i dumaaŋo-na. \p \v 9 «Ba kaa bel-na ce-na sũlma aa ko-na. Ba ka bigãaŋ-na nilɛiŋa-na hiere mɛi maama-na. \v 10 Huɔŋgu faŋgu-na, nuɔmba bɔi kaa nanna Diiloŋ-hũmelle‑i. Ba kaa hel ba-naa honniŋ aa bigãaŋ ba-naa. \v 11 Nuɔmba bɔi ka jo ji ta ba tãal nuɔmba‑i wuɔ bafamba *Diilopɔpuɔrbiemba. Ba ka pira nuɔmba bɔi. \v 12 Ãmbabalma kaa ta yaaŋga nuɔmba-na a ce ba bɔi siɛ tiraa ta ba ce nelnyulmu‑i. \v 13 Ŋga umaŋ duɔ nyaar ka hi ku bãlma‑i, kutieŋo ka kor. \v 14 *Diiloŋ-bãaŋgu *Neldɔdɔlma ka wuɔra waŋ terni-na hiere nuɔmba‑i nilɛiŋa-na hiere ba suɔ-ma aa fiɛfiɛ‑i-na miwaaŋo tĩmma suɔ da ma hi.» \r (Marke 13.14-23; Like 21.20-24) \p \v 15 «Nuɔni maŋ da ŋ kalaŋ terieŋ daaku‑i, ŋ gbãŋ kpelle ŋ suɔ ku yuŋgu‑i. Diiloŋ uŋ puɔraa Daniɛl waŋ Terbĩɛnatieŋo maŋ maama‑i,\f + \fr 24:15 \ft Daniɛl (Daniel) 9.27; 11.31; 12.11\f* da na ji da u juɔ ji tĩɛna *Diilodubuɔ‑i-na, \v 16 bamaŋ da ba waa *Yude‑i-na, ba ta ba gbar ba kã tãnniŋ. \v 17 Umaŋ duɔ ji waa u dũŋgu dɔrɔ‑i-na, u hiire u tuɔ gbar, u baa cira u suur biɛ bĩŋkũŋgu. \v 18 Umaŋ duɔ ji waa suoŋ-nu, u baa cira u jo cĩiŋ-nu ji biɛ waaŋ-joŋgoruo. \p \v 19 «Kusũntaamba‑i baa bientaamba‑i sũlma haraa-bɛi yinni fanni-na. \v 20 Taa na cãrã Diiloŋo‑i ku baa ji ce waaŋ-huɔŋgu aa ku baa ji waa *yitĩɛnaŋgu. \v 21 Diiloŋ uŋ jĩɛna miwaaŋo‑i ji hi baa nyuŋgo, yaahuolo maŋ temma‑i saa da nelbiliemba‑i, u'i ka da-ba yinni fanni-na. Aa yaahuolo daayo temma sa ji tiraa da-ba dede. \v 22 Kuɔ Diiloŋo saa naa hiel kunaŋgu yiŋ daani-na, molo naa saa kor. Ŋga u yufelleŋ hilaa bamaŋ nuɔ‑i, u ka ne ba yaa‑i aa parra yiŋ daani‑i. \p \v 23-24 «Coikartaamba ka ta ba jo. Umaŋ duɔ jo, u ka cira Diiloŋ uŋ saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u yaa ufaŋo‑i. Banaŋ ba'a bafamba *Diilopɔpuɔrbiemba. Ba ka ce nelma bɔi baa himma bɔi da ba gbãŋ pira halle Diiloŋo yufelleŋ hilaa bamaŋ nuɔ‑i. A ce dumaaŋo-na, umaŋ duɔ ji gbɛ̃-na wuɔ Diiloŋ uŋ saaŋ Koŋkortieŋo maŋ, uu dii bande, sisɔ uu dii daalɛi, baa na hũu-ma; u tãal-na. \v 25 Muɔ fuɔ, mɛi gbuɔya-nɛi jĩna. \p \v 26 «Terieŋgu faŋgu-na, moloŋ duɔ ji gbɛ̃-na wuɔ: ‹*Kirsa juɔ; uu dii hĩɛŋgu-na›, baa na kã; u tãal-na. Da ba bi gbɛ̃-na wuɔ: ‹Niɛŋ, uu dii fuo bande›, ba tãal-na; baa na hũu-ma. \v 27 Diiloŋ uŋ nyiɛsĩŋ dumaa nuɔmba da-yo a doŋ bãpagũŋgu-na ka jũŋ bãsuuruŋgu-na, *Moloŋ-Biɛŋ duɔ jo, ba ka da-yo dumɛi. \v 28 Bĩŋkũkuliiŋ da ku waa kusuɔŋ-nu, kpaalbaa-ba tigiiŋ kusuɔŋ-nu'i.» \r (Marke 13.24-31; Like 21.25-33) \p \v 29 «Yaahuolo daa duɔ tuɔ bãl, \qt bãaŋgu ka bir cure, cɛiŋo ka ce da bĩntũu. Mɔɛŋa ka par diire, aa bĩmbĩnni maŋ dii dɔrɔ‑i-na hiere ni ka hel ni fonni-na.\qt*\f + \fr 24:29 \ft Niɛŋ Isayi sɛbɛ‑i-na (Ésaïe) 13.10 baa 34.4.\f* \v 30 Huɔŋgu faŋgu'i nuɔ‑i *Moloŋ-Biɛŋo dãnyuɔ ka carra dɔrɔ‑i-na. Duɔ carra, nuɔmba‑i hiere hĩɛma-na ba ka haa ba nammu‑i ba yunniŋ ta ba gbu ba kaal. Da ba'a ba ne, ba ka da u hiire u jo baa duherru. Ba ka da u yuntesĩnni‑i baa u bɔbɔima‑i. \v 31 Huɔŋgu faŋgu-na, na ka da ba buu yɛrre maŋ bãmbãale diele‑i. Da ba bu-de terieŋgu maŋ nuɔ‑i, u ka ce u *dɔrpɔpuɔrbiemba wuɔra terni-na hiere a tigiiŋ u yufelleŋ hilaa bamaŋ nuɔ‑i ba waa terduɔŋ-nu. \p \v 32 «Na saa da *yensãaŋgu‑i wɛi? Da na ji da ku caa fiɛlu‑i huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, na bi suɔ kerre ifɛlle hii tĩ. \v 33 Kuuduɔŋgu yaa‑i, da na bi ji da mamaŋ daama duɔŋ ta ma ce huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, na saaya na suɔ wuɔ Moloŋ-Biɛŋo jomma piyaa. \v 34 Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Nel daama ka ce hi fiɛfiɛ ku nuɔmba namba aa ba suɔ ku. \v 35 Dɔrɔ‑i baa hĩɛma‑i ni ka gbuo, ŋga mɛi nelma sa ji gbuo dede.» \r (Marke 13.32-37; Like 17.26-30,34-36) \p \v 36 «Ŋga kumaŋ ŋaa yiiŋgu faŋgu fɛrɛ‑i, baa huɔŋgu‑i, molo sa suɔ-ku. Halle *dɔrpɔpuɔrbiemba famba fɛrɛ‑i dɔrɔ‑i-na baa Bɛpolŋ fuɔ fɛrɛ‑i ba sa suɔ-ku. U To yaa suyaaŋ-kuŋ u diei yoŋ. \v 37 Kumaŋ ciɛ *Nowe bãaŋgu-na, *Moloŋ-Biɛŋ duɔ u bir jo, ku temma ka ce. \v 38 Nowe bãaŋgu-na, aa diilobuɔ suɔ duɔ dãa, nuɔmba naa gonya niiwuoni baa kolma baa cɛjãlle a ji hi yiiŋgu maŋ Noweŋ suurii begubuɔ‑i-na. \v 39 Ba saa suɔ wuɔ wɛima jo dii. Ba juɔ'a ba ne da diilopepetieŋo naŋo‑i duɔŋ tuɔ dãa. Hũmma wuo-ba hiere kpɛ̃mmu!\f + \fr 24:39 \ft Miwaaŋo jĩnammaŋ-sɛbɛ (Genèse) 6–7\f* Moloŋ-Biɛŋ duɔ ji'a u jo, ku ka tugol nuɔmba‑i dumɛi. \v 40 Nuɔmba hãi gbãa waa ta ba guona, ba biɛ u diei ta, aa yaŋ unaŋo‑i. \v 41 Caamba hãi gbãa waa ta ba sɔrɔŋ, ba biɛ u diei ta, aa yaŋ unaŋo‑i. \v 42 Terieŋgu faŋgu-na, baa na gonya duɔfũmmu, na saa suɔ na Tieŋo jommaŋ-yiiŋgu‑i. \v 43 Na saa da, da ŋ suɔ cuoyuo uŋ ka suur-niɛ huɔŋgu maŋ nuɔ‑i isuɔŋgu-na, ŋ ka tĩɛna cie-yo, ŋ siɛ yaŋ u ji kanu ŋ dũŋgu‑i. \v 44 Terieŋgu faŋgu-na, na saaya na tigiiŋ na fɛrɛ. Naŋ'a na saa tĩɛna baa-ma wuɔ Moloŋ-Biɛŋo ka jo huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, u bi jo huɔŋgu faŋgu'i nuɔ‑i.» \s1 Maacembiemba hãi maama \r (Like 12.41-48) \p \v 45 «Da ŋ nu wuɔ maacembiloŋo maŋ vii aa tuɔ cɛ̃, u yaa umaŋ u yuntieŋo kãa nelle aa haa-yo u namaacembiemba namba yuŋ-nu u tuɔ hã-ba niiwuoni‑i fafamma. \v 46 U yuntieŋ duɔ ka bir jo ji da u ciɛ u maacemma‑i fafamma, fuɔ yuŋgu dɔlaa. \v 47 Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Yuntieŋo ka haa-yo u nagãŋ-niini yuŋ-nu hiere. \v 48 Ŋga da ku waa maacembilobabalaŋo, u ka tuɔ jɔguɔŋ wuɔ u yuntieŋo siɛ jo fiɛfiɛ, \v 49 aa doŋ tuɔ muo u nabaamba‑i, aa tĩɛ tuɔ wuo aa tuɔ wuɔra u nyɔŋ kolma baa konyɔrãamba. \v 50 Uŋ'a u saa tĩɛna baa yiiŋgu maŋ maama‑i, baa huɔŋgu maŋ maama‑i, u yuntieŋo jo huɔŋgu faŋgu'i nuɔ‑i. \v 51 Duɔ jo ji da-yo dumaaŋo-na, baŋ ka haa kumaŋ huhurmantaamba-na, u ka haa ku yaa yuɔ. Kaaluŋgu siɛ gbuu waa dɛi.» \c 25 \s1 Nyɔnyuriimba naŋ maama \p \v 1 Ku huoŋgu-na, Yesu wuɔ naŋ gbãnalãaŋ daaku‑i baa-ba wuɔ: «*Diiloŋ-nelle suurmaŋ-kũŋgu ka waa ŋaa biemba cĩncieluo naŋ kũŋgu: Ba siire isuɔŋgu naŋgu-na a biɛ ba fitĩmbaa-ba‑i wuɔ ba ka jãrã dɔrbiɛŋo. \v 2 Ba hɔlma-na, ba ndii cɛ̃ aa ba ndii baamba namba sa cɛ̃. \v 3 Bamaŋ sa cãaŋ ba biyaa ba fitĩmbaa-ba‑i aa ba saa biɛ namma bel ba naŋ-na. \v 4 Bamaŋ cãaŋ, bafamba biɛ ba baamba‑i aa biɛ namma bel ba naŋ-na wuɔ ba sa suɔ wɛimaŋ maa-na. \v 5 Baŋ kãa, dɔrbiɛŋo jomma ka ce pãnna, ba kor duɔfũŋ hiere. \p \v 6 «Isuɔholleŋ juɔ hi, ba nu molo piiye da gbagaga wuɔ: ‹Dɔrbiɛŋo'i juɔŋ daayo! Hilaaŋ na jãrã-yuɔ!› \v 7 Ba sire ku yaa nuɔ‑i ba hieroŋo‑i, ta ba migãaŋ ba fitĩmbaa-ba‑i. \v 8 Bamaŋ saa biɛ namma‑i, ba ta ba piiye baa bamaŋ biyaa wuɔ: ‹I namma tĩɛ, i fitĩmbaa-ba ce da ba dĩŋ; na sa hã-ye manamma wɛi?› \v 9 Bamaŋ biyaa namma‑i ba cira: ‹Miɛ iŋ biyaa mamaŋ, ma siɛ gbɛ̃ i calnu-mɛi. Kumaŋ bɔyaa, kãaŋ na ka sãa manamma na jo.› \v 10 Ba sire ku yaa nuɔ‑i da ba ka sãa. Baŋ taa, dɔrbiɛŋo jo. Ba ndii baamba suur baa-yo kãlleŋ-dũŋgu-na aa ba gbonu-kuɔ. \v 11 Daabaŋ kaa jo, ba jo ji ta ba muo dũŋgu‑i wuɔ ba hĩl-ku ba suur. \v 12 Dɔrbiɛŋo gbɛ̃-ba wuɔ: ‹Mi sa suɔ namaaŋo‑i, mi siɛ fuo-ma nɛi!›» \p \v 13 Yesu wuɔ miɛl gbɛ̃ u *hãalãbiemba‑i wuɔ: «Terieŋgu faŋgu-na, baa na gonya duɔfũmmu. Na sa suɔ *Moloŋ-Biɛŋo jommaŋ-yiiŋgu ka feŋ bĩ u jommaŋ-huɔŋgu.» \s1 Ba sa biɛra japũŋgu hĩɛŋ-nu gbãŋgbãŋ \r (Like 19.11-27) \p \v 14 «*Diiloŋ-nelle kũŋgu ka waa ŋaa naacolŋo maŋ wuɔ u kã nelle aa bĩ u maacembiemba‑i a ji hã-ba u gbeiŋa‑i. \v 15 U hãa unaŋo‑i tãmabaa-ba\f + \fr 25:15 \ft Bafamba tãma diei gbãa pã goŋguonaŋo‑i bieŋ cĩncieluo baa a ndii.\f* ndii, aa hã unaŋo‑i ba hãi, aa hã siɛliŋ-wuoŋo‑i u diei. U niɛ ba fɔ̃ŋgɔ̃baa-baŋ hii ba ce mamaŋ aa hã-ba saanu baa ku yaa‑i, aa ta. \v 16 Umaŋ daa tãmabaa-ba ndii‑i, u pãŋ kã ka doŋ tuɔ bibirre u naŋga baa u waaŋa‑i ji da u gbeinyuŋo temma. \v 17 Umaŋ daa tãmabaa-ba hãi maaduɔma; fuɔ‑i a bi ji da u gbeinyuŋo temma. \v 18 Umaŋ daa u diei u bir yaŋ aa kã ka hĩŋ fuoŋgu fuo u wuoŋo‑i. \p \v 19 «Ba yuntieŋ uŋ taa dumaaŋo-na, u kaa vaaya. Uŋ juɔ jo, u bĩ-ba ji tuɔ yuu-ba. \v 20 Uŋ ŋa naa hã umaŋ tãmabaa-ba ndii‑i, u piɛ pigãaŋ-yo tãmabaa-ba ndii daayo‑i aa cira: ‹Yuntie, niŋ ŋa naa hã-mi tãmabaa-ba ndii maŋ, mi tiraa da ba temma naara-bɛi; ba yaa daaba.› \p \v 21 «U yuntieŋo gbɛ̃-yo wuɔ: ‹Ku faa, maacembiloviiyoŋ nuɔ. Niŋ suyaa cɛkũɔ kũŋgu belma, mi ka hã-ni bãmbãale kũŋgu. Jo ŋ ji ta ŋ ce ŋ bãaŋgu‑i baa-mi.› \p \v 22 «Uŋ ŋa naa hã umaŋ tãmabaa-ba hãi, u piɛ aa cira: ‹Yuntie, niŋ ŋa naa hã-mi tãmabaa-ba hãi maŋ, mi daa ba hãi naŋo naara-bɛi, ba yaa daaba.› \p \v 23 «U yuntieŋo gbɛ̃-yo wuɔ: ‹Ku faa, maacembiloviiyoŋ nuɔ. Niŋ suyaa cɛkũɔ kũŋgu belma, mi ka hã-ni bãmbãale kũŋgu. Jo ŋ ji ta ŋ ce ŋ bãaŋgu‑i baa-mi.› \p \v 24 «Uŋ ŋa naa hã umaŋ u diei, u piɛ aa cira: ‹Yuntie, mi suyaa miɛ naŋ kũŋgu dii kpelle, nuɔ da ŋ saa kũ suoŋgu maŋ, ŋ kar kufaŋgu dĩmma yaa‑i; da ŋ saa duu dĩmma maŋ, ŋ kar ma yaa‑i. \v 25 Mɛi kãalãayã aa kã ka hĩŋ fuoŋgu fuo ŋ gbeiŋa‑i, a yaa daaya.› \p \v 26 «U yuntieŋo gbɛ̃-yo wuɔ: ‹Maacembilobabalaŋ nuɔ naŋ temma‑i daani‑i, yentieŋ nuɔni maŋ daani‑i, nii naa suɔ wuɔ da mi saa kũ suoŋgu maŋ, mi kar kufaŋgu dĩmma yaa‑i; aa da mi saa duu dĩmma maŋ, mi kar ma yaa‑i, \v 27 bige‑i ciɛ ŋ saa kã ka jĩna mi gbeiŋa‑i gbeindũŋ-nu? Miŋ juɔ dɛ‑i-na mii naa saa jo ji da a huonaana mi hũu-ya wɛi?› \v 28 Aa naa cira: ‹Hũyãaŋ tãma maŋ u wulaa na hã umaŋ daa tãmabaa cĩncieluo‑i baa-yo! \v 29 Umaŋ duɔ da, kunaŋgu ka naara u kũŋgu‑i a ce ku yure baa-yo, ŋga umaŋ duɔ saa da, cɛllɛ kũŋgu maŋ dii baa-yo, ku hũu. \v 30 Aa maacembiloŋo faŋo‑i daayo‑i, u siɛ bi gbãa cii muonu caŋga, hielaaŋ-yoŋ fuoreŋ dii kukulma-na. Duɔ tĩɛ dii terieŋgu-na, kaaluŋgu siɛ gbuu waa dɛi.›» \s1 Da ŋ duu kumaŋ, ŋ ji kar ku yaa‑i \p \v 31 Yesuŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ cira: «*Moloŋ-Biɛŋ duɔ ji jo u fɔ̃ŋgɔ̃tesĩnniŋ-jomma‑i baa *dɔrpɔpuɔrbiemba‑i u ka tĩɛna u fɔ̃ŋgɔ̃tesĩnni-na. \v 32 Nuɔmba‑i nilɛiŋa-na hiere ba ka tigiiŋ u yaaŋga-na u fiɛl nelfafaamba‑i hiel-ba nelbabalaamba-na ŋaa ãncĩinaŋ uŋ fiɛl tũlmba‑i dumaa hiel-ba yɛrmba-na \v 33 a jĩna tũlmba‑i u nadieŋ-na aa yɛrmba‑i u nanyuɔŋ-nu. \p \v 34 «Bamaŋ da ba ji waa u nadieŋga-na ba yaa nelfafaamba‑i; u ka gbɛ̃-ba wuɔ: ‹Juɔŋ, mi To ciɛ baa namaaŋo‑i. *Diiloŋ-nelle migãaŋ dii miwaaŋo jĩnammaŋ-huɔŋgu ta di cie-na, juɔŋ na ji ta na ce na bãaŋgu‑i diɛ. \v 35 Na saa da, nyulmu taa mu ko muɔ, na hã-mi niiwuoni mi wuo. Hũŋkuɔsĩnni waa-miɛ, na hã-mi hũmma mi nyɔŋ. Mi kãa na wulaa, na hũu-ma mi har-nɛi. \v 36 Mi waa bebelle, na hã-mi nyarkpãtãnni mi cĩnnu mi kũɔma‑i. Mi taa mi jaŋ, na kã ka ne-mi. Mi waa kaso‑i-na, na kã ka jaal-mi.› \p \v 37 «Duɔ waŋ mafamma‑i, nelfafaamba ka bir yuu-yo wuɔ: ‹Itie, i daa-ni nyulmu-na yaku‑i aa i hã ŋ wuo? Yiiŋ haku‑i nuɔ‑i hũŋkuɔsĩnni waa-niɛ aa i hã-ni hũmma‑i ŋ nyɔŋ? \v 38 Yiiŋ haku‑i ŋ juɔ i wulaa i hũu-ma ŋ har-yiɛ? Aa yiiŋ haku‑i i daa-ni bebelle i hã-ni nyarkpãtãnni‑i ŋ cĩnnu ŋ kũɔma‑i? \v 39 Ŋ taa ŋ jaŋ yaku‑i aa ŋ waa kaso‑i-na yaku‑i i kã ka ne-ni?› \p \v 40 «U ka gbɛ̃-ba wuɔ: ‹Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Naŋ taa na ce-ma na hã mi baamba‑i baa ba hãasĩmma‑i, kuu dii ŋaa na taa na ce-ma na hã muɔmɛi.› \p \v 41 «Ku huoŋgu-na, u ka bir waŋ baa bamaŋ dii u nanyuɔŋgu-na wuɔ: ‹Halaaŋ mi caaŋ-nu, Diiloŋo gãaŋ baa namaa fuɔ! Dãŋgbɔguɔŋgu maŋ diyaa ta ku cie *Sitãni‑i baa u pɔpuɔrbiemba‑i, taa na kã ku yaa nuɔ‑i! \v 42 Na saa da, nyulmu taa mu ko-muɔ, na saa hã-mi niiwuoni mi wuo. Hũŋkuɔsĩnni waa-miɛ, na saa hã-mi hũmma mi nyɔŋ. \v 43 Mi kãa na wulaa, na saa hũu-ma mi har-nɛi. Mi waa bebelle, na saa hã-mi nyarkpãtãnni mi cĩnnu mi kũɔma‑i. Mi taa mi jaŋ, na saa kã ka ne-mi. Mi waa kaso‑i-na, na saa kã ka jaal-mi.› \p \v 44 «Duɔ waŋ mafamma‑i, ba ka cira: ‹Itie, i daa nyulmu taa mu ko-ni yaku‑i aa i yagar wuɔ i siɛ hã ŋ wuo? Yiiŋ haku‑i nuɔ‑i hũŋkuɔsĩnni‑i waa-niɛ aa i balaŋ-ni hũmma‑i? Yiiŋ haku‑i nuɔ‑i ŋ juɔ i wulaa aa i saa hũu-ma ŋ har-yiɛ? Aa yiiŋ haku‑i nuɔ‑i i daa-ni bebelle i saa hã-ni nyarkpãtãnni‑i ŋ cĩnnu ŋ kũɔma‑i? Ŋ taa ŋ jaŋ yaku‑i aa ŋ waa kaso‑i-na yaku‑i aa i saa kã ka ne-ni?› \p \v 45 «U ka gbɛ̃-ba wuɔ: ‹Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Naŋ ŋa naa ta na yagar ma cemma da na hã mi baamba‑i baa ba hãasĩmma‑i, kuu dii ŋaa na taa na yagar da na ce-ma hã muɔmɛi.› \v 46 Terieŋgu faŋgu-na, bafamba ka ta ba kã dãamuŋ-nelleŋ aa nelfafaamba ta ba kã Diiloŋ-nelleŋ.» \c 26 \s1 Ba saa Yesu belmaŋ-maama‑i \r (Marke 14.1-2; Like 22.1-2; Nsãa 11.47-53) \p \v 1 Yesuŋ juɔ waŋ nel daama‑i hiere tĩ, wuɔ waŋ baa u *hãalãbiemba‑i wuɔ: \v 2 «Ma sĩ na suyaa wuɔ yinni hãi tĩyãa aa *kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋgu da ku hi kɛ? Da ku hi, ba ka bel *Moloŋ-Biɛŋo‑i a hã ba gbu-yo *daaŋ-nu ko-yo.» \p \v 3 Yibieŋa faŋa-na, *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa nelle bĩncuɔŋ baa tigiiŋ ba-naa *Diilojigãntaamba yuntieŋo dumɛlle-na, ba taa ba bĩ-yo Kayifu, \v 4 a saa-ma baŋ ka ce dumaa bel Yesu‑i ko-yo. \v 5 Ba taa ba piiye wuɔ: «I saa saaya i bel-o ponsaaŋgu yinni-na ni ma'i sĩ ku ka du.» \s1 Ciɛŋo naŋo kũɔna natikolo-hũmma Yesu yuŋgu-na \r (Marke 14.3-9; Nsãa 12.1-8) \p \v 6 Huɔŋgu faŋgu-na, Yesu waa Betani, *jardãamaŋ waa Simɔ maŋ nuɔ‑i u dumɛlle-na. \v 7 Ciɛŋo naŋ wuɔ kã u wulaa baa sukpekpelluŋ-natikolo naŋo *alabati-kamoeleŋ. Yesubaa-ba waa ta ba wuo niiwuoni. Wuɔ kã ka kũnna-yuɔ Yesu yuŋgu-na. \v 8 *Hãalãbiembaŋ daa kufaŋgu‑i, ba hɔmmu gbuu pãŋ guɔla. Baa ta ba piiye wuɔ: «Bige‑i ciɛ u bĩɛna natikolofɛfɛiŋ daayo‑i? \v 9 Uu naa gbãa suor-o a da gbeibuɔ a calnu hã sũntaamba‑i do!» \p \v 10 Yesu wuɔ suɔ baa-ba; wuɔ cira: «Bige‑i ciɛ na ta na piiye na guɔla ciɛŋo huɔŋga‑i? Uŋ ciɛ kumaŋ miɛ daaku‑i, ku faa. \v 11 Na saa da, sũntaamba dii baa-na bãaŋgu‑i baa isuɔŋgu‑i, ŋga muɔmi siɛ tĩɛna baa-na gbula. \v 12 U kũɔna natikolo daayo‑i miɛ tuɔ cie mi kuliiŋ-yiiŋgu yaa‑i. \v 13 Mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: *Neldɔdɔl daama da ma waŋ terieŋgu terieŋgu hĩɛma-na bande‑i-na, ciɛŋ daa uŋ ciɛ mamaŋ daama‑i, ma ka bi waŋ nuɔmba suɔ-ma.» \s1 Yuda suoraa Yesu‑i \r (Marke 14.10-11; Like 22.3-6) \p \v 14 Ku huoŋgu-na, Yesu *hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baamba-na, baŋ bĩŋ umaŋ *Yuda‑Isikaro‑i, fuɔ wuɔ sire kã *Diilojigãntaamba yuntaamba wulaa \v 15 ka yuu-ba wuɔ: «Da mi kãyã-nɛi na bel Yesu‑i, na ka hã-mi bige‑i?» Baa kãŋ bafamba warbieŋ komorre baa cĩncieluo a hã-yo. \v 16 A doŋ huɔŋgu faŋgu-na, Yuda wuɔ doŋ tuɔ ne uŋ ka ce dumaa ba bel Yesu‑i. \s1 Kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋgu tigiima‑i \r (Marke 14.12-16; Like 22.7-13) \p \v 17 *Baŋ'a ba sa dii siini‑i *buruo maŋ nuɔ‑i u ponsaaŋgu yidĩɛlãŋgu-na, Yesu *hãalãbiemba yuu-yo wuɔ: «Itie, ŋ taara i ce *kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋgu niiwuoni‑i hie a hã-ni?» \p \v 18 Yesu wuɔ cira: «Kãaŋ nelleŋ-huɔŋga-na mɛlŋ daayo wulaa, na ka waŋ baa-yo wuɔ: ‹Hãalãtieŋ wuɔ ku hii u wulaa tĩ, u ka ce kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋgu‑i naŋ terieŋ-nu'i baa u hãalãbiemba‑i.›» \p \v 19 Hãalãbiemba ta kã nelleŋ-huɔŋga-na ŋaa Yesuŋ bi waaŋ-ma dumaa ka ce kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋgu niiwuoni‑i. \s1 Kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋgu niiwuoni wuoma‑i \r (Marke 14.17-21; Like 22.14; Nsãa 13.21-30) \p \v 20 Bãaŋguŋ juɔ suur huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, Yesu‑i baa u *hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baamba kã ka tĩɛna ta ba wuo niiwuoni‑i. \v 21 Yesu wuɔ waŋ baa-ba wuɔ: «Yaaŋ mi waŋ ninsoŋo‑i baa-na: Na hɔlma-na unaa ka hel mi huoŋ-nu.» \p \v 22 Ba yammu pãŋ vãa hiere; baa doŋ ta ba yuu-yo, wulawula wuɔ: «Itie, muɔmɛi wɛi?» \p \v 23 Yesu wuɔ cira: «Umaŋ wuyaaŋ baa-mi kaladuɔŋgu-na u yaa ka hel mi huoŋ-nu. \v 24 *Moloŋ-Biɛŋo ka ku ŋaa maŋ nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na dumaa; ŋga umaŋ ka hã-ba baa-yo ba ko-yo, sũlma haraa-yuɔ! Bɔlbɔl uu naa baa hoŋ.» \p \v 25 *Yuda wuɔ suuye u yufieŋa‑i aa naa cira: «Hãalãtie, muɔmɛi wɛi?» \p Yesu wuɔ cira: «Ŋ suɔ-ma ŋ yaŋ muɔ.» \r (Marke 14.22-25; Like 22.15-20; Kor. dĩɛ. 11.23-25) \p \v 26 Baŋ waa ta ba wuo niiwuoni‑i, wuɔ biɛ *buruo aa jaal Diiloŋo‑i aa bũlnu-yuɔ hã u hãalãbiemba‑i aa cira: «Hũyãaŋ mi kũɔma yaa‑i daama na wuo.» \v 27 Ku huoŋgu-na, wuɔ biɛ duvɛ̃ŋo ciiŋ-na, aa jaal Diiloŋo‑i aa hã-ba baa-yo aa cira: «Nyuɔŋ hiere, \v 28 mi tãmma yaa‑i, *tobisĩnniŋ-tãmma yaa‑i. Ma ka kũnna pir nuɔmba bɔi ãmbabalma. \v 29 Mi tũnu-nɛi: Da ma hel fiɛfiɛ‑i-na, ni mi To nelleŋ sĩ, mi siɛ tiraa nyɔŋ duvɛ̃ŋo baa-na.» \p \v 30 Ku huoŋgu-na, baa hãl nɛini gbɛliɛŋ Diiloŋo‑i aa sire ta ba kã *Olivi-tibinni-tãnuŋgu-na. \s1 Yesu gboya Piɛr wuɔ u ka cĩina-yuɔ \r (Marke 14.27-31; Like 22.31-34; Nsãa 13.36-38) \p \v 31 Baŋ kãŋ hũmelle-na, Yesu wuɔ gbɛ̃ u *hãalãbiemba‑i wuɔ: «Mamaŋ nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \q1 \qt ‹Mi ka ko ãncĩinaŋo‑i\qt* \q1 \qt aa yaŋ tũlmba pisãllã hiere›\qt*\f + \fr 26:31 \ft Sakari (Zacharie) 13.7\f* \m ma yaa ka da-mi isuɔŋ daaku-na. Na ka nanna-miɛ na hieroŋo‑i hiere. \v 32 Ŋga da mi sire, mi ka kã ka cie-na *Galile‑i-na.» \p \v 33 Piɛr wuɔ cira: «Banaŋ da ba fiɛ nanna-niɛ hiere, muɔ fuɔ, mi cɛraa mi nanna-niɛ gbula.» \p \v 34 Yesu wuɔ cira: «Piɛr, mi waŋ ninsoŋo‑i baa-ni: Isuɔŋ daaku-na, kɔhɔldĩɛlãŋo siɛ hi bu, ŋ ka cĩina-miɛ da i siɛi wuɔ naŋ sa suɔ-mi.» \p \v 35 Piɛr wuɔ dii u naŋga‑i dãamu-na wuɔ da ba fiɛ'a ba ka ko-ba ba hãi‑i-na, fuɔ cɛraa u cira u sa suɔ-yo. Hãalãbiemba namba‑i hiere baa bi waŋ maaduɔma. \s1 Yesubaa-ba hii Getisemane \r (Marke 14.32-42; Like 22.39-46; Nsãa 18.1) \p \v 36 Yesubaa-ba kaa hi terieŋgu naŋgu‑i ba bĩ-ku Getisemane. Yesu wuɔ gbɛ̃ u *hãalãbiemba‑i wuɔ: «Tĩɛnaanaŋ bande aa mi kã dii daalɛi ka cãrã Diiloŋo‑i aa bir jo.» \v 37 Aa naa kã baa Piɛr baa Sebede bɛpuɔmba‑i ba hãi‑i-na.\f + \fr 26:37 \ft Sebede bɛpuɔŋ daaba‑i ba gbɛ̃ Sake baa Nsãa. Niɛŋ 4.2.\f* Uŋ kãa terieŋgu-na, u huɔŋga doŋ ta ka guɔla aa korma tiraa ta ma da-yo. \v 38 Wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Mi huɔŋga si dii huɔŋga, tĩɛnaanaŋ bande‑i-na na cie-mi; baa na duɔfũŋ.» \v 39 Aa kã yaaŋ-na cɛllɛ ka dũuna nisĩŋ u yuŋgu‑i hĩɛma-na aa cira: «Baba, da ŋ'a ŋ ka gbãa, hiel-muɔ yaahuolo daayo‑na. Ŋga baa cira ŋ fer-muɔ, ce-ma niŋ taaraŋ ma ce dumaa.» \p \v 40 Ku huoŋgu-na, wuɔ bir jo u hãalãbiemba siɛi baaŋ daaba wulaa, a jo ji da ba kuraa duɔfũŋ. Wuɔ pĩŋ-ba aa naa tuɔ piiye baa Piɛr wuɔ: «Halle na saa gbãa tĩɛna da huɔŋgu cɛllɛ baa-mi! \v 41 Baa na duɔfũŋ, taa na cãrã Diiloŋo‑i wɛima baa gbãa tãal-na dii-na kuubabalaaŋgu cemma-na. Ãnfafamma cemmaŋ-maama dii nelbiloŋo huɔŋga-na, ŋga ku fɔ̃ŋgũɔ yaa si dii-yuɔ.» \p \v 42 Uŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ bir ta ka cãrã Diiloŋo‑i. Uŋ waaŋ mamaŋ gboluoŋgu faŋgu-na, u ciɛra: «Baba, da kuɔ yaahuolo daayo saaya u da-mi, wɛima sĩ, ma ce niŋ taaraŋ ma ce dumaa.» \v 43 Aa naa bir jo u hãalãbiemba wulaa jo ji da duɔfũmmu kuure-bɛi. \v 44 Wuɔ bir ta ka tiraa cãrã Diiloŋo‑i baa ãndaduɔŋ daaku yaa‑i. Ku ce i siɛi. \v 45 Uŋ juɔ kufaŋgu‑i, wuɔ jo ji gbɛ̃ u hãalãbiemba‑i wuɔ: «Na saa ye dumaa duɔfũmmu-na wɛi? Ku piyaa. Ba ka hã ãmbabalmanciraamba‑i baa *Moloŋ-Biɛŋo‑i. \v 46 Siireŋ i ta! Umaŋ ka hã-ba baa-mi u'i juɔŋ daayo, u saa maa!» \s1 Yesu belma hii \r (Marke 14.43-50; Like 22.47-53; Nsãa 18.2-12) \p \v 47 Nelma saa tĩ Yesu nuŋgu-na; ba'a ba ne da baŋ bĩŋ umaŋ *Yuda‑i u *hãalãbieŋ cĩncieluo ba hãi baamba-na, u juɔ ji tuɔ yiɛra baa nelpũŋgu naŋgu u huoŋgu-na. Banamba waa baa jigãmmu, banamba bɔ̃ɛŋa. *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa nelle bĩncuɔmba yaa puɔraa-ba. \v 48 A ne da baŋ'a ba jo, Yuda naa gboya-bɛi wuɔ: «Da mi ka pũrã umaŋ da mi jaal-o, u yaa‑i; na bel-o.» \p \v 49 Baŋ kãa ka hi, Yuda wuɔ pãŋ piɛ Yesu caaŋ-nu aa cira: «Hãalãtie, jaaluŋgu yaa‑i!» Aa kã ka pũrã-yuɔ. \p \v 50 Yesu wuɔ cira: «Mi jĩɛ, niŋ juɔ mamaŋ nuɔ‑i ce-ma.» \p Bamaŋ juɔ baa Yuda‑i baa pãŋ piɛ bel Yesu‑i. \v 51 Bamaŋ waa baa Yesu‑i, unaŋ wuɔ fa u jigãŋga‑i hiel-ka a jafũŋ *Diilojigãntaamba yuntieŋo maacembiloŋo tũŋgu‑i a kar-ku. \p \v 52 Yesu wuɔ cira: «Dii ŋ jigãŋga‑i ka foguoŋgu-na. Ŋ saa da, umaŋ duɔ tuɔ ce bɛrru‑i baa jigãŋga, jigãŋga'i ji wuyaaŋ-yoŋ. \v 53 Ŋ daa niɛ sĩ mi siɛ gbãa muo mi natiɛŋa mi To‑i-na wɛi? Aa da ŋ bi da mi muyaa mi natiɛŋa yuɔ, hoi huɔŋgu‑i baa huɔŋgu‑i, uŋ ka saaŋ *dɔrpɔpuɔrbiemba maŋ ba ji kãyã-miɛ, ba ka cor pũnni cĩncieluo baa ni hãi. \v 54 Ŋga da ba jo, mamaŋ nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na ma ka ce niɛ aa gbãa ce? Diiloŋ wuɔ ma ce dɛ'i nuɔ‑i.» \p \v 55 Aa naa waŋ baa nuɔmba‑i wuɔ: «Na hilaa baa jigãmmu baa bɔ̃ɛŋa da na ji bel-mi ŋaa cuoyuo muɔ. Yinni maŋ joŋ mi waŋ Diiloŋ-nelma‑i baa nuɔmba‑i *Diilodubuɔ‑i-na, bige‑i ciɛ na saa bel-mi terieŋgu-na? \v 56 Ŋga *Diilopɔpuɔrbiembaŋ waaŋ mamaŋ Diiloŋ-nelma-na, ma saaya ma ce, ku'i ciɛ.» Hãalãbiemba gbar hiere aa nanna-yuɔ. \s1 Ba kãa baa Yesu‑i Yuifu ba nellentaamba wulaa \r (Marke 14.53-65; Like 22.54-55,63-71; Nsãa 18.12-14,19-23) \p \v 57 Baŋ bilaa Yesu‑i, baa kã baa-yo Kayifu terieŋ-nu. U yaa waa *Diilojigãntaamba yuntieŋo‑i. *Ãnjĩnamma pigãataamba‑i baa nelle bĩncuɔmba waa tigiiŋ kusuɔŋ-nu'i. \v 58 Baŋ kãŋ baa Yesu‑i, Piɛr wuɔ yaŋ ba maa aa suɔ cu ba huoŋ-nu. Baŋ kaa hi Diilojigãntaamba yuntieŋo cĩiŋgu‑i, wuɔ suur tĩɛna baa maacembiemba‑i duɔ ne kuŋ ka cor dumaa. \p \v 59 Diilojigãntaamba yuntaamba‑i a naara *nellentaamba‑i, baa ta ba taara ãntãalãmma da ba haa Yesu‑i-na da ba gbãa ko-yo, \v 60 ŋga ma saa dɔl-ba. Nuɔmba bɔi juɔ ji kar coima haa-yuɔ. Ku huoŋgu-na, banamba sire ba hãi \v 61 ta ba piiye wuɔ: «U ciɛra wuɔ fuɔ gbãa muonu *Diilodubuɔ‑i aa ma-yo yinni siɛi.» \p \v 62 Diilojigãntaamba yuntieŋ wuɔ sire yiɛra aa naa cira: «Naacolŋ nuɔ, baŋ cãl-niŋ naŋ'a niɛ?» \v 63 Yesu saa seŋ sũnuŋgu yuɔ. Diilojigãntaamba yuntieŋ wuɔ cira: «Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i wuɔ u ka saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u yaa nuɔŋo‑i wɛi? Nuɔnɛi Diiloŋ-Biɛŋ nuɔŋo‑i wɛi? Da kuɔ nuɔnɛi, hiel ŋ niele‑i Cicɛ̃lmantieŋo-na aa ŋ siɛ-ma i ne.» \p \v 64 Yesu wuɔ cira: «Muɔmɛi. Aa mi gbar-ma baa-na: A doŋ fiɛfiɛ daayo-na, na ka da *Moloŋ-Biɛŋo tĩɛnaana Itieŋo caaŋgu-na, na ka da u hilaa dɔrɔ‑i-na tuɔ jo baa duherru.»\f + \fr 26:64 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 110.1; Daniɛl (Daniel) 7.13\f* \p \v 65 Terieŋgu faŋgu-na, Diilojigãntaamba yuntieŋo huɔŋ kaa pãŋ guɔla. Wuɔ pãŋ fa fuɔ fɛrɛŋ joŋgorbaa-ba‑i taalnu-bɛi aa naa cira: «U tuoraaya Diiloŋo‑i! Ii si dii diɛ ka tiraa yuu moloŋo; ma ciɛ miɛ fɛrɛ‑i i yufelleŋ!» \v 66 Aa naa yuu nuɔmba‑i wuɔ: «Uŋ tuoraaya Diiloŋo‑i, namaa na'a niɛ?» \p Nuɔŋ baa cira: «U cãlãa, u saaya komma.» \v 67 Aa naa ta ba tu taalni u yaaŋga-na aa ta ba dudul-o. Banamba ta ba caa u tũnni‑i. \v 68 Da ba muo-yo, ba cira: «Da kuɔ Diiloŋ uŋ saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ u yaa nuɔŋo‑i, suɔ umaŋ muyaa-ni i ne!» \s1 Piɛr cĩinaana Yesu‑i \r (Marke 14.66-72; Like 22.56-62; Nsãa 18.15-18,25-27) \p \v 69 Baŋ taa ba muo Yesu‑i huɔŋgu-na, Piɛr waa tĩɛna dumɛlleŋ-huɔŋga-na. Maacembiloŋo\f + \fr 26:69 \ft Maacembiloŋ daayo waa ciciɛŋo a saanu baa mamaŋ nyɛgãaŋ girɛkimma-na.\f* naŋo piɛ kã u wulaa ka cira: «Ma sĩ nuɔ ŋ bi waa baa Galiletaaŋ Yesu daayo‑i kɛ?» \v 70 Piɛr wuɔ hel-kuɔ nuɔmba yaaŋga-na hiere. U birii yuu ciɛŋo‑i wuɔ: «Ŋ taara ŋ waŋ wuɔ niɛ?» \v 71 Aa naa sire ta tuɔ kã fondumɛlle-na. Ciɛŋo naŋo tiraa da-yo aa tuɔ piiye baa bamaŋ terieŋgu-na wuɔ: «Naacolŋ daa u waa baa Nasarɛtitaaŋ Yesu‑i.» \p \v 72 Piɛr wuɔ cira: «Muɔ baa Diiloŋo, mi sa suɔ naacolŋ daayo‑i.» \p \v 73 Kuɔ ku ce cɛllɛ, bamaŋ waa, baa piɛ Piɛr caaŋ-nu ka cira: «Coima saa fa, unaŋo'i nuɔŋo‑i. Da ŋ ta ŋ piiye, ba pãŋ suɔ niŋ hilaa kusuɔŋ-nu.» \p \v 74 Piɛr wuɔ pãŋ cira: «Muɔ baa Diiloŋo, mi sa suɔ naacolŋ daayo‑i! Aa da kuɔ mi kar coima, Diilo baa yaŋ-mi!» Uŋ taa u waŋ mafamma‑i huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, kɔhɔldĩɛlãŋo doŋ tuɔ bu. \v 75 Yesuŋ ŋa naa waŋ mamaŋ baa-yo wuɔ: «Kɔhɔldĩɛlãŋo siɛ hi bu, ŋ ka cĩina-miɛ da i siɛi wuɔ naŋ sa suɔ-mi», maa pãŋ tĩɛnu-yuɔ. Wuɔ hel gbuu pãŋ tuɔ kaal. \c 27 \s1 Ba kãa baa Yesu‑i Pilati wulaa \r (Marke 15.1; Like 23.1; Nsãa 18.28) \p \v 1 Ku cuo kaala‑i-na kãŋkãŋkãŋ, *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i hiere baa nelle bĩncuɔmba waŋ-ma aa yiɛra-mɛi wuɔ ba ko Yesu‑i. \v 2 Aa bel-o vaa-yo kã baa-yo ka hã *Pilati‑i baa-yo, u yaa waa *Yude yuŋgu-na. \s1 Yuda kuɔ u fɛrɛ \r (Pɔpuɔr. 1.16-20) \p \v 3 *Yudaŋ juɔ da ba'a ba ko Yesu‑i, a ne da u yaa suoraa-yo baa-ba, kuɔ ce-yo bĩŋkũŋgu. Baŋ hãa-yo komorre baa cĩncieluo\f + \fr 27:3 \ft Niɛŋ 26.15.\f* maŋ, wuɔ biɛ-ya bir kã baa-ya ba wulaa \v 4 ka cira: «Mi saa ce maacenfafamma; mi bilaa diiloŋo‑i hã-na nɛliɛŋo maŋ saa ce bĩŋkũŋgu na da na ko-yo.» \p Baa bir gbɛ̃-yo wuɔ: «Maasũmpĩɛ! Ma sũlma dii ŋaa nuɔnɛi.» \v 5 Yuda wuɔ nanna gbeiŋa‑i *Diilodubuɔ‑i-na aa ta ka nuŋ u fɛrɛ. \p \v 6 *Diilojigãntaamba yuntaamba biɛra gbeiŋa‑i aa naa cira: «Gbeiŋ daaya‑i tãmmaŋ-gbeiŋa, a saa baa miɛ hũmelle‑i, i siɛ gbãa dii-ya Diiloŋ-waaŋa-na.» \v 7 Baa saa-ma, aa kã ka sãa bitomarãŋo suoŋgu‑i baa-ya, wuɔ ba ce terieŋgu‑i ta ba fuure niraamba kuɔ. \v 8 Ku'i ciɛ na da a ji hi baa nyuŋgo, ba bĩ suoŋgu faŋgu‑i «tãmmaŋ-suoŋgu.» \v 9 *Diiloŋ uŋ puɔraa *Seremi waŋ mamaŋ, ma'i saa ce daama‑i wɛi? Seremi waaŋ-ma wuɔ: \q1 \qt «Ba biyaa komorre baa cĩncieluo daayo‑i.\qt* \q1 \qt *Isirahɛl-baamba naa kar u sullu‑i dumɛi.\qt* \q1 \v 10 \qt Ba biyaa-ya a dii-ya bitomarãŋo suoŋgu-na\qt* \q1 \qt ŋaa Itieŋ uŋ ŋa na'a mi ce-ma dumaa.»\qt*\f + \fr 27:10 \ft Sakari (Zacharie) 11.12-13; Seremi (Jérémie) 18.2-3; 19.1-2; 32.6-15.\f* \s1 Pilati tĩɛnaana Yesu ãndaaŋgu-na \r (Marke 15.2-15; Like 23.3-5,13-25; Nsãa 18.29-40; 19.4-16) \p \v 11 Baŋ kãa baa Yesu‑i *Pilati wulaa, wuɔ yuu-yo wuɔ: «*Yuifu ba nellentieŋo yaa nuɔŋo‑i wɛi?» \p Yesu wuɔ cira: «Muɔmɛi.» \v 12 *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa nelle bĩncuɔmba doŋ ta ba cãl-o. Wuɔ fĩinaŋ u sa waŋ wɛima. \v 13 Pilati wuɔ cira: «Baŋ cãl-niŋ ŋ sa nu wɛi?» \v 14 Yesu saa ji seŋ sũnuŋgu yuɔ. Kuɔ bir yaŋ aa cu u huɔŋga‑i. \p \v 15 Belle belle, Yuifu ba *kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋ da kuɔ hi, Pilati ce ba pigãaŋ kasobiloŋo diei u nanna-yuɔ. \v 16 A ne da naacolŋo naŋo waa huɔŋgu faŋgu-na kaso‑i-na, u yerre naa silaa du cor. Ba taa ba bĩ-yo Yesu-Barabasi. \v 17 Pilati wuɔ yuu nuɔmba‑i wuɔ: «Yesu-Barabasi‑i, baa Yesu maŋ baŋ bĩŋ-yo *Kirsa‑i, na taara mi nanna hai?» \v 18 Pilati wuɔ suyaa wuɔ nenemuŋgu'i ciɛ ba bel Yesu‑i ka hã-yo baa-yo. \p \v 19 Uŋ waa tuɔ gɛr ãndaaŋ daaku‑i, u ciɛŋo puɔr ba ka tũnu-yuɔ wuɔ u baa dii u nuŋgu Yesu ãndaaŋgu-na, u saa ce bĩŋkũŋgu, kɛrɛ isuɔŋgu maŋ curaa u mulãaŋ fuɔ dãnsãaŋgu-na. \p \v 20 Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa nelle bĩncuɔŋ baa gbo nuɔmba ta ba piiye wuɔ ba taara ba nanna Barabasi yaa‑i aa ko Yesu‑i. \v 21 Pilati wuɔ tiraa yuu-ba wuɔ: «Na taara mi nanna hai ba hãi‑i-na?» \p Baa cira: «I taara ŋ nanna Barabasi yaa‑i!» \p \v 22 Pilati wuɔ cira: «Aa Yesu maŋ baŋ bĩŋ-yoŋ *Kirsa‑i mi ce ufaŋo‑i niɛ?» \p Baa cira: «U saaya u gbu *daaŋ-nu!» \p \v 23 Pilati wuɔ cira: «U guɔlaaya bige‑i aa na'a mi gbu-yo?» \p Baa migãaŋ dii kunaŋgu naara wuɔ: «U saaya u gbu daaŋ-nu! U saaya u gbu daaŋ-nu!» \p \v 24 Pilatiŋ juɔ da ijieni maara ni kã, wuɔ ne da fuɔ jãŋ vakuloŋ-juuru. Wuɔ biɛ hũmma a saar u nammu‑i nuɔmba yaaŋga-na aa naa cira: «Da na ko naacolŋ daayo‑i, na da-na-diei, mi nuŋgu sĩ.» \p \v 25 Baa siɛ hiere wuɔ: «I hũyãa-ma! Diɛ ko-yo, miɛ yuŋ-maama‑i baa i bisãlmba!» \v 26 Pilati wuɔ nanna Barabasi‑i aa naa ce ba muo Yesu‑i da dɛi aa hã-ba baa-yo wuɔ ba ka gbu-yo daaŋgu-na. \s1 Sorosibaa-baŋ haa kumaŋ Yesu‑i-na \r (Marke 15.16-32; Like 23.11,26-43; Nsãa 19.2-3,17-22) \p \v 27 *Pilatiŋ hãa-ba Yesu‑i, u sorosibaa-ba hũu-yo suur baa-yo cĩiŋ-huɔŋga-na aa bĩ ba nabaamba‑i hiere ba jo. \v 28 Baŋ ciɛ mafamma‑i, baa hiel u joŋgorbaa-ba‑i aa dii joŋgorbuɔ naŋo hã-yo. Joŋgorbuɔ faŋo waa dãa-wuoŋo. \v 29 Aa ce huɔni sũ nyantuoluo a dii u yuŋgu-na aa hã-yo gboruoŋgu u nadieŋga-na u bella. Baŋ ciɛ mafamma‑i, baa ta ba dũuna u yaaŋga-na ba jaal-o. Ba taa ba nyɛ-yo'i dumaaŋo-na. Umaŋ duɔ dũuna wuɔ: «*Yuifu ba nellentie, mi jaalaa-ni!» \p \v 30 Ba taa ba tu taalni yuɔ aa hũu gboruoŋgu‑i u naŋga-na ta ba muo-yo baa-ku u yuŋ-nu. \v 31 Baŋ gbuu ji nyɛ-yo ye huɔŋgu-na, baa hiel joŋgorbuɔ‑i aa bir dii fuɔ fɛrɛŋ bĩmbĩnni yaa hã-yo aa kã baa-yo da ba ka gbu-yo *daaŋgu-na. \p \v 32 Baŋ ŋ'a ba hel nelleŋ-huɔŋga-na, baa suu baa Sirɛniyiɛŋo naŋo, ba bĩ-yo Simɔ. Baa guor u tũu daaŋgu‑i. \v 33 Ba kaa hi terieŋgu maŋ baŋ bĩŋ-kuŋ «Gɔlgota‑i» ku yuŋgu yaa wuɔ yukoluoŋ-terieŋgu. \v 34 Baa guɔl gbegege kũŋgu naŋgu baa duvɛ̃ŋo a hã Yesu‑i wuɔ u nyɔŋ. Yesu wuɔ dãa ne aa naa cira u siɛ nyɔŋ. \p \v 35 Baŋ juɔ gbu Yesu‑i daaŋgu-na tĩ, baa ful tieŋa a cal u joŋgorbaa-ba‑i \v 36 aa naa tĩɛna ta ba niya-yuɔ. \v 37 Baŋ gbuu-yo yuŋgu maŋ nuɔ‑i, baa nyɛgɛ̃ŋ-ku jĩna u yudɔrɔ‑i-na wuɔ: «Umaŋ daayo‑i Yesu, Yuifu ba nellentieŋo yaa‑i.» \v 38 Baa bi gbuu cuobaa-ba hãi baa-yo; unaŋo‑i u nadieŋga-na unaŋo‑i u nanyuɔŋgu-na. \p \v 39 Hũncortaamba ta ba misĩrrã ba yunni‑i aa ta ba tuora-yuɔ. \v 40 Ba taa ba piiye wuɔ: «Nuɔni maŋ ciɛra naŋ gbãa muonu *Diilodubuɔ‑i aa ma-yo yinni siɛi hɔlma-na, kor ŋ fɛrɛ i ne! Da kuɔ Diiloŋ-Biɛŋo yaa nuɔŋo‑i, hiire daaŋgu-na i ne!» \v 41 Halle *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa *ãnjĩnamma pigãataamba‑i a naara nelle bĩncuɔmba taa ba bi nyɛ-yo aa ta ba piiye wuɔ: \v 42 «U kuraa banamba‑i, ŋga u yaa daayo u siɛ gbãa kor u fɛrɛ! Da kuɔ u yaa‑i *Isirahɛl-baamba nellentieŋo‑i u hiire fiɛfiɛ daaŋgu-na i ne ku yaa i ka hũu-ma. \v 43 Ma sĩ u haa u naŋga‑i Diiloŋo'i nuɔ‑i aa cira fuɔ Diiloŋ-Biɛŋo kɛ? Da kuɔ Diiloŋo dɔl‑o, u kor-o i ne!» \v 44 Baŋ ŋa naŋ gbuu cuobaa-ba maŋ baa-yo, baa bi kã ba ta ba tuora-yuɔ hiere. \s1 Yesu kuliiŋgu‑i \r (Marke 15.33-41; Like 23.44-49; Nsãa 19.25-30) \p \v 45 Bãaŋguŋ juɔ hi yuhuɔŋga‑i huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, ba'a ba ne da terieŋgu cuure hiere. Ku tĩyãa dumɛi fuɔ bãaŋgu ji tɛrɛŋ. \v 46 Bãaŋguŋ juɔ tɛrɛŋ, Yesu wuɔ kaasĩŋ da gbagaga wuɔ: \qt «Eli, Eli, lama sabatani?»\qt* Ku yuŋgu yaa wuɔ: Diilo, Diilo, bige‑i ciɛ ŋ nanna-miɛ?\f + \fr 27:46 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 22.2\f* \v 47 Bamaŋ waa, banamba ta ba piiye wuɔ: «U bĩ *Eli!» \v 48 Unaŋo pãŋ gbar ka biɛ kãnsaarma namma a nyiɛ-ma niisaarniŋ aa ful-ma gboruoŋ-nu a kã baa-ma Yesu nuŋgu-na wuɔ u mɔsũnya. \v 49 Banamba bir yaŋ aa gbɛ̃-yo wuɔ: «Yaŋ i ne sĩ Eli ka jo ji kor-o!» \v 50 Yesu wuɔ tiraa kaasĩŋ da gbagaga aa bi pãŋ hũu u fɛrɛ. \p \v 51 Hɔduɔŋgu faŋgu-na, kompaŋga maŋ naa karnu *Diilodubuɔ‑i kaa pãŋ taalnu sɔmma hãi; a doŋ dɔrɔ‑i-na ji hel cicaara‑i-na. Hĩɛŋ maa sagalla; tãŋ niɛ wuɔra muo hiere, \v 52 cĩncuɔŋ aa puur. Bamaŋ waa Diiloŋ-baamba‑i aa ku, ba fɔ̃ŋgũɔ baa sire. \v 53 Yesuŋ juɔ sire, baa hel ba cĩncuɔŋa-na a suur *Yerusalɛmu‑i-na. Baŋ suurii, nuɔmba bɔi daa-ba. \p \v 54 Sorosibaa-ba maŋ taa ba niya Yesu‑i baa ba yuntieŋo‑i, baŋ juɔ da hĩɛma sagalaaya a naara mamaŋ taa ma ce hiere, korma gbuu bel-ba. Baa ta ba piiye wuɔ: «Naacolŋ daayo waa Diiloŋ-Biɛŋo kelkel!» \p \v 55 Caamba bɔi waa yiɛra da yargaa ta ba fara ba ne. Ba yaa naa nyaanu Yesu‑i a hel *Galile‑i-na ji ta ba kãyã-yuɔ. \v 56 Maari maŋ taa u hel Magidala‑i-na u waa baa-ba, baa u duoŋo‑i Sake ba nyu‑i\f + \fr 27:56 \fk Sake ba nyu‑i: \ft Ku birii a saanu baa cerma. Ma nyɛgãaŋ girɛkimma-na wuɔ: Sake baa Yosɛfu ba nyu.\f* a naara Sebede ciɛŋo‑i. \s1 Yesu fuuremma‑i \r (Marke 15.42-47; Like 23.50-56; Nsãa 19.38-42) \p \v 57 Bãaŋguŋ juɔ hir huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, wɛiŋo naŋo jo. Ba taa ba bĩ-yo Yosɛfu; u taa u hel Arimate. Fuɔ bi waa Yesu huoŋgu-na. \v 58 Uŋ juɔ, wuɔ kã *Pilati wulaa ka cãrã kuloŋo‑i. Pilati wuɔ hã-yo baa-yo. \v 59 Yosɛfu wuɔ kã ka har-o a fĩnya-yuɔ baa kompafɛlɛŋga \v 60 aa kã ka fuure-yuɔ fuɔ fɛrɛŋ cĩncorreŋ. Wuɔ ciɛ ba hĩŋ-de fɛlɛmma; di waa tãmpɛ̃lleŋ. Uŋ fuuriiye-yuɔ, wuɔ bũmal tãmpɛ̃kãŋkarre nande‑i a suuye di nuŋgu‑i aa ta. \v 61 Maari maŋ ta u hel Magidala‑i-na wuɔ tĩɛna cĩncorre yaaŋga-na baa u duoŋo‑i hiere. \p \v 62 Yesuŋ kuu yiiŋgu maŋ nuɔ‑i\f + \fr 27:62 \ft Yesuŋ kuu yiiŋgu maŋ nuɔ‑i ku waa jumayiiŋgu.\f*, *Yuifubaa-ba taa ba tigiiŋ ba *yitĩɛnaŋgu‑i yiiŋgu faŋgu'i nuɔ‑i. Ku cuo kaala‑i-na, *Diilojigãntaamba yuntaamba kũɔl ba-naa kã Pilati wulaa baa *Farisĩɛbaa-ba‑i. \v 63 Baŋ kãa ka hi, baa cira: «Yuntie, coikartieŋ daayo naa cira wuɔ da ba ko-yo, u ka ce yinni hãi yoŋ hĩɛma-na aa siɛliŋ-yiiŋgu‑i u sire hel jo. \v 64 Ku'i ciɛ i tiɛ jo ŋ wulaa yiɛ ŋ hã-ye nuɔmba ba ka ta ba niya u cĩncorre‑i yiŋ daani‑i ni siɛi‑i-na, ni ma'i sĩ u *hãalãbiemba gbãa kã ka hiel-o ka fuo-yo aa tãal nuɔmba‑i wuɔ u siire. Da ba ce mafamma‑i ma ka balaŋ yaŋ kuloŋ uŋ ciɛ mamaŋ.» \p \v 65 Pilati wuɔ cira: «Sorosibaa-ba yaa‑i. Naŋ taaraŋ ba ka niya-diɛ dumaa, kãaŋ baa-ba ba ka niya-diɛ.» \p \v 66 Baa ta ku yaa nuɔ‑i baa sorosibaa-ba‑i kã cĩncorre terieŋgu-na. Baŋ kãa ka hi, baŋ ŋa naa bũmal tãmpɛ̃lle maŋ suuye cĩncorre nuŋgu‑i, baa tiɛla-diɛ aa ce sorosibaa-ba tĩɛna ta ba niya-diɛ. \c 28 \s1 Yesu siire hel kuomba hɔlma-na \r (Marke 16.1-8; Like 24.1-12; Nsãa 20.1-2) \p \v 1 *Yitĩɛnaŋguŋ juɔ cor, ku cuo kaala waa jumaansi. Maari maŋ taa u hel Magidala‑i-na, baa u duoŋo‑i, baa naar sire ta ba kã da ba ka ne cĩncorre‑i. \v 2 Ba'a ba ne da hĩɛma sagalaaya hɔduɔŋgu baa fɔ̃ŋgũɔ! Itieŋo *dɔrpɔpuɔrbiloŋo naŋo hiire jo ji bũmal tãmpɛ̃lle‑i halaŋ-de aa bel nyugũŋ tĩɛna di dɔrɔ. \v 3 U taa u caa ŋaa diiloŋ duɔ nyiɛsĩŋ uŋ caa dumaa, aa u joŋgorbaa-ba pusũŋ ŋaa cɛikoiŋo. \v 4 Korma gbuu da sorosibaa-ba maŋ taa ba niya cĩncorre‑i fuɔ ba kũɔma ta ma nyɛŋ; baa galla ŋaa bikuomba. \v 5 Dɔrpɔpuɔrbiloŋ wuɔ tuɔ piiye baa caaŋ daaba‑i wuɔ: «Baa na yaŋ korma da-na. Mi suyaa miɛ baŋ gbuu Yesu maŋ *daaŋgu-na ko-yo, na taara u yaa‑i. \v 6 Uu si dii bande‑i-na, u siire hel ŋaa uŋ ŋa naa waŋ-ma baa-na dumaa. Juɔŋ na ji da, ba ŋa naa galla-yuɔ terieŋgu maŋ nuɔ‑i ku yaa daaku. \v 7 Biriiŋ na kũŋ donduo na ka tũnu u *hãalãbiemba‑i wuɔ u siire hel kuomba hɔlma-na. U taa duɔ ka cie-na dii *Galile, na ka da-yo kusuɔŋ-nu'i. Ma yaa waa mi da mi waŋ-ma baa-na.» \p \v 8 Caaŋ daaba saa tiraa yiɛra, baa pãŋ gũunu ta ba gbar ba kũŋ da ba ka waŋ baŋ kaa da mamaŋ baa hãalãbiemba‑i. Korma'i daama, hɔfɛ̃lle‑i daade. \v 9 Ba'a ba ne da hai moloŋo‑i juɔŋ daayo‑i ba yaaŋga-na? Yesu fuɔ fɛrɛ yaa‑i. Wuɔ cira: «Mi jaalaa-na!» Baa piɛ kã ka dũuna u yaaŋga-na aa pũrã u gbeini‑i. \v 10 Wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Baa na yaŋ korma da-na. Kãaŋ na ka waŋ baa mi baamba‑i wuɔ ba ka da-mi Galile‑i-na.» \p \v 11 Caaŋ daabaŋ curaa ta ba kũŋ, sorosibaa-ba maŋ taa ba niya cĩncorre‑i, banamba sire kã nelleŋ-huɔŋga-na ka tũnu *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa mamaŋ curaa hiere. \v 12 Diilojigãntaamba yuntaamba tigiiŋ ba-naa baa nelle bĩncuɔmba‑i a waŋ ma saa, aa naa hã sorosibaa-ba‑i gbeibuɔ \v 13 aa gbɛ̃-ba wuɔ: «Wuɔraayaŋ na waŋ baa nuɔmba‑i, wuɔ namaa gaala ta na duɔfũŋ isuɔŋgu-na, u hãalãbiemba jo ji hiel-o ta baa-yo na saa suɔ ku huɔŋgu.» \v 14 Aa naa cira: «*Pilati duɔ fiɛ nu-ma, i ka suɔ iŋ ka waŋ mamaŋ baa-yo u baa gãŋ baa-na.» \v 15 Sorosibaa-ba hũu gbeiŋa‑i dii ba jufanniŋ aa bi wuɔra ce baŋ'a ba ce kumaŋ. A ji hi baa nyuŋgo, da ŋ cor terieŋgu terieŋgu, nelma famma yaa dii *Yuifubaa-ba nunni-na ba ta ba waŋ-ma. \s1 Yesu caraaya u hãalãbiemba‑i \r (Marke 16.14-18; Like 24.36-49; Nsãa 20.19-23; Pɔpuɔr. 1.6-8) \p \v 16 Yibieŋa faŋa-na, *hãalãbieŋ cĩncieluo u diei maŋ tĩyãa, baa sire kã Yesuŋ ŋa na'a ba ta ba jã ba-naa tãnuŋgu maŋ nuɔ‑i dii *Galile‑i-na. \v 17 Baŋ ka'a ba ne da-yo, baa dũuna hiere. Banaŋ hɔmmu saa hũu-ma. \v 18 Yesu wuɔ piɛ ba caaŋ-nu aa naa cira: «Diiloŋo hãa-mi dɔrfɔ̃ŋgũɔ‑i baa hĩɛmaŋ-wuoŋo‑i hiere. \v 19 Terieŋgu faŋgu-na, kãaŋ nilɛiŋa-na hiere na ka gbãŋ baa nuɔmba cu mi huoŋ-nu. Umaŋ duɔ hũu-ma, na *batiseŋ-yo Tuoŋo‑i baa u Biɛŋo‑i a naara u *Yalle yerre-na. \v 20 Miŋ ciɛra na ta na ce mamaŋ hiere, na bi hãalã-bɛi ma cemma‑i ba ta ba ce-ma. Niɛŋ, mi ka waa baa-na yinni maŋ joŋ a ji hi miwaaŋo tĩmma.»