\id JAS - Diiloŋ-nelma cerma-na \ide UTF-8 \h Sake sɛbɛ \toc1 Sake sɛbɛ \toc2 Sake \toc3 Sake \mt1 Sakeŋ \mt2 nyɛgãaŋ sɛbɛ maŋ \imt1 Nelmuoyamma \ip Sake maŋ nyɛgãaŋ sɛbɛ daayo‑i u waa yaatieŋo Diiloŋ-dũŋgu-na *Yerusalɛmu‑i-na (Gal. 2.9). U nyɛgãaŋ-yo a hã Diiloŋ-dũŋ-baamba maŋ dii hĩɛŋgu-na hiere, a duɔ pigãaŋ-ba baŋ saaya ba ta ba hel ba ce dumaa yinni maŋ joŋ. \ip Sake nuŋgu hii nelma bɔi: U waaŋ gbeintesĩnni maama, baa nawalsĩnni maama. Aa wɛiŋ da ma da-ni niŋ saaya ŋ nyaar dumaa Diiloŋ-hũmelle-na u waaŋ-ku (sap. 1). Wuɔ ciɛluɔ saa fa tĩɛnamma-na aa bi tiraa cira Diiloŋ-nelma sa hũu yoŋ nuŋ-nu, da ŋ hũu-ma, ma saaya ma ta ma da ŋ ciluɔ‑i-na, ni ma'i sĩ ŋ ce gbãŋgbãŋ (sap. 2). Wuɔ i bel i fɛrɛ i nunni-na, aa tagaaya pigãaŋ Diiloŋ uŋ bĩŋ kumaŋ nelnulle‑i (sap. 3). Wuɔ Diiloŋ-dũŋ-baamba yaŋ bɛrru‑i baa ba-naa cãlma aa ba hiel ba naŋga bombolma-na (sap. 4). \ip Sɛbɛ periema-na, u gbuɔya waamba‑i aa dii sirɛiŋa Diiloŋ-dũŋ-baamba-na wuɔ ba fɛ̃ ba hɔmmu‑i ba ta ba cie Itieŋo jomma‑i aa ba ta ba cãrã Diiloŋo‑i wɛima-na hiere (sap. 5). \c 1 \s1 Jaaluŋgu \p \v 1 Diiloŋ-dũŋ-baaŋ\f + \fr 1:1 \ft Ma nyɛgãaŋ girɛkimma-na wuɔ: «*Isirahɛl dũnni cĩncieluo baa ni hãi baamba.» Ba bĩɛ Diiloŋ-baamba yaa dumaaŋo-na.\f* namaa namaŋ dii hĩɛŋgu-na hiere, mi jaalaa-na! Muɔ Sake, mi cãa Diiloŋo baa Itieŋo‑i Yesu-Kirsa, muɔmɛi nyɛgãaŋ sɛbɛ daayo‑i da mi hã-na. \s1 Taa na nyɛ baa na sũlma‑i \p \v 2 Tobiŋ namaa, wɛima wɛima da ma da-ni, ta ŋ gbu ŋ nyɛ baa-ma. \v 3 Na saa da, wɛiŋ da ma da-ni aa ŋ nyaar Diiloŋo-na, ku yaa ciɛŋ ŋ naŋ kaasĩnni fafamma Diiloŋ-hũmelle-na. \v 4 Ŋga na saaya na gbãŋ, na kaasĩnni suur kã yaaŋ-na, ku yaa na ka da fɔ̃ŋgũɔ yiɛra fafamma aa bĩŋkũŋgu siɛ naa-nɛi. \p \v 5 Nelnulle da di yor umaŋ nuɔ‑i, u cãrã-diɛ Diiloŋo wulaa, u ka hã-yo baa-de. Diiloŋo firiinu u huɔŋga‑i baa nuɔmba‑i hiere. \v 6 Ŋga ma diei dii, da ŋ'a ŋ cãrã bĩŋkũŋgu bĩŋkũŋgu Diiloŋo wulaa, baa ce ŋ hɔmmu‑i mu hãi, haa ŋ naŋga‑i yuɔ wuɔ u ka hã-ni niŋ cãrãŋ kumaŋ. Umaŋ ciɛŋ u hɔmmu‑i mu hãi, uu dii ŋaa hũmma, fafalmu ta mu wuɔra mu pira-mɛi. \v 7-8 Fuɔ temma‑i uŋ'a u sa kã yaduɔŋga u wɛima-na hiere dumaaŋo-na, u baa tuɔ hĩŋ taaluŋgu wuɔ sĩ u ka da bĩŋkũŋgu Itieŋo nammu-na. \p \v 9 Diiloŋ-dũŋ-baamba maŋ nawalaamba‑i, ba ta ba nyɛ; Diiloŋo ka ce-ba nelbɔ̃mbɔ̃mbaa u hũmelle-na. \v 10 Aa waamba ta ba bi nyɛ; Diiloŋo ka hiire-bɛi. Baa dii ŋaa pũlma; ba sa cɔ. \v 11 Da ma ce ma pu ta ma ne da fafamma, bãaŋ da ku huol, ma pɔtɔr hũl diire hiere, ŋ sa tiraa da ma fafaaŋgu‑i. Waamba dii dumɛi, da ba ce ba tĩɛ ba maacemma‑na ji kanu aa yaŋ-ma. \p \v 12 Wɛiŋ da ma da umaŋ aa u nyaar Diiloŋo-na, kutieŋo yuŋgu dɔlaa. Uŋ nyaarãa Diiloŋo-na, Diiloŋo ka pã-yo baa cicɛ̃lma maŋ sa tĩɛŋ dede. U maamaŋ dɔlnuŋ bamaŋ, u pãa cicɛ̃lma famma nuŋgu yaa baa-ba. \p \v 13 Ãnjɔgɔbabalamma da ma waa umaŋ huɔŋ-na'i, u baa cira Diiloŋo'i diyaa-ma u huɔŋga-na. Molo siɛ gbãa tãal Diiloŋo‑i dii-yo kuubabalaaŋgu cemma-na, aa fuɔ fɛrɛ sa bi tãal nɛliɛŋo dii-yo kuubabalaaŋgu cemma-na. \v 14 Nɛliɛŋ nuɔ ŋ kusũŋ-maama yaa kãaŋ baa-ni ka tãal-ni dii-ni kuubabalaaŋgu cemma-na. \v 15 Da ŋ siɛ ŋ kusũŋ-maama‑i, ku'i juɔŋ baa ãmbabalma‑i. A ne da ãmbabalŋ da ma gbuu vãa, ma jo baa kuliiŋgu. \p \v 16 Terieŋgu faŋgu-na, mi jɛ̃naaŋ namaa, baa na tãal na fɛrɛ! \v 17 Ãnfafamma‑i hiere, baa bĩmbĩfafanni‑i hiere ni hel dɔrɔ; Diiloŋo yaa hãaŋ-yeŋ baa-ni. Bãaŋgu‑i baa cɛiŋo‑i a naara mɔɛŋa‑i hiere, fuɔ yaa hielaa-ni. U hielaa-ni ni ta ni pa aa ta ni suur cuobaa-baŋ kaal dumaa, ŋga fuɔ fɛrɛ‑i u sa tĩ bãaŋ temma aa yaŋ-ye kukulma-na. \v 18 U waaŋ ninsoŋ-nelma‑i baa-ye a ce i hoŋ diɛ gbãa waa yaaŋga bĩmbĩnni maŋ uŋ hielaa-ni hiere. Ku dɔlaanu u yaa‑i u ce-ma dumaaŋo-na. \s1 A nu nelma‑i aa ce-ma \p \v 19 Mi jɛ̃naaŋ namaa, baa na yaŋ nel daama karaanu-nɛi: Yaaŋ na tũnni waa fiɛfiɛ. Baa na yaŋ na nunni ta ni dɔl. Baa na bi yaŋ na hɔmmu ta mu du fiɛfiɛ. \v 20 Na saa da, nɛliɛŋ nuɔ ŋ huɔŋ da ka du, ŋ sa ce ãnviima Diiloŋo yufelle-na. \v 21 Terieŋgu faŋgu-na, nelma maŋ balaaŋ hiere, hielaaŋ na gboluoŋgu mɛi; aa na bi ne hɔbabalaŋga‑i aa na yaŋ-ka. Yaaŋ bombolma‑i aa Diiloŋ uŋ diyaa nelma maŋ na hɔmmu-na, na bel-ma nammu hãi; ma yaa ka gbãa kor-na. \p \v 22 Baa na gonya Diiloŋ-nelma numma yoŋ aa na sa ce-ma. Umaŋ duɔ dii mafamma‑i u huɔŋga-na u tãal u fɛrɛ. \v 23 Na saa da, umaŋ nuɔŋ Diiloŋ-nelma‑i aa u sa ce-ma, u saa baa umaŋ niɛ u fɛrɛ duɔleŋ-na \v 24 aa hel ta. U saa maa u maama karaanu u fɛrɛ. \v 25 Ŋga ãnjĩnafafamma maŋ ciɛ i waa i fɛrɛŋ nuɔ, umaŋ duɔ tuɔ ne-ma torro, aa bel-ma nammu hãi, umaŋ duɔ yaŋ ma tĩɛnu-yuɔ, aa tuɔ wuɔ ma hũmelle‑i, fuɔ temma‑i duɔ dii u naŋga‑i mamaŋ nuɔ‑i ma fa u wulaa. \p \v 26 Umaŋ duɔ cira wuɔ fuɔ wuɔ Diiloŋ-hũmelle‑i, aa u nuŋgu ta yaaŋga yuɔ, kutieŋo tãal u fɛrɛ; yuŋgu si dii u Diiloŋ-hũmelle wuɔsaaŋgu-na. \v 27 Diiloŋ uŋ bĩŋ kumaŋ Diilohũmefafalle‑i, ku yaa daaku: A ta ŋ kãyã yombĩmba‑i baa bikulcaamba‑i aa ŋ baa yaŋ nelbiliemba celieŋ-ni baa ba balaaŋgu‑i. Diiloŋo taara ku yaa‑i. \c 2 \s1 Baa na ta na ce ciɛluɔ \p \v 1 Tobiŋ namaa, Itieŋo‑i Yesu-Kirsaŋ yeŋ nelbuɔ aa na haa na naŋga‑i yuɔ, baa na ta na ce ciɛluɔ. \v 2 Ŋaa nuɔmba hãi da ba jo ji suur na hɔlma-na, unaŋo‑i wɛiŋo, unaŋo‑i nawalŋo. Wɛiŋo gbuu diiya u fɛrɛ da fafamma aa dii sɛ̃nɛ-naafontɛrre, aa nawalŋo dii nyarkpãtãnni kã ka hel. \v 3 Na sire jaal wɛiŋo‑i aa gbɛ̃-yo wuɔ: «Jo ŋ ji tĩɛna yaaŋ-na bande.» Aa bir gbɛ̃ nawalŋo‑i dumaa wuɔ: «Hai daayo‑i, yiɛra dii terieŋgu-na! Sisɔ jo ŋ ji tĩɛna hĩɛma-na bande!» \v 4 Da na ta na ce kufaŋgu‑i, ba sa bĩ ku yaa‑i ciɛluɔ‑i wɛi? Ãnjɔgɔbabalamma'i saa dii-na mafamma-na wɛi? \p \v 5 Mi jɛ̃naaŋ namaa, na saa da! Nelbiliembaŋ neŋ bamaŋ wuɔ nawalaamba, Diiloŋo yufelle hilaa ba yaa‑i nuɔ‑i u ce-ba waamba u hũmelle-na aa ba da ba suur u *nelle-na ŋaa uŋ pãa ma nuŋgu‑i dumaa baa u maamaŋ dɔlnu bamaŋ. \v 6 A ne da namaa birii yaŋ nawalŋo‑i aa ta na kãŋ wɛiŋo yaa‑i! Ma sĩ waamba yaa ciɛŋ-naŋ sũlma‑i aa ta ba bĩ-na fãamaaŋ ba terni-na kɛ? \v 7 Baŋ haa yefafalle maŋ nɛi, ba yaa sa bĩɛnaanaŋ-diɛ wɛi? \p \v 8 Nelma maŋ maaraa *ãnjĩnamma‑na hiere, da na wuɔ-ma ŋaa maŋ nyɛgãaŋ dumaa Diiloŋ-nelma-na, ku faa. Ma nyɛgãaŋ wuɔ: \qt «Ŋ saaya ŋ dɔl ŋ nanolŋo‑i ŋaa niŋ dɔl ŋ fɛrɛ dumaa.»\qt*\f + \fr 2:8 \ft Buolmaŋ-sɛbɛ (Lévitique) 19.18\f* \v 9 Ŋga namaa da na ta na ce ciɛluɔ, kuu dii ŋaa na cãlãa ãnjĩnamma‑i, na ciɛ ãmbabalma'i dumaaŋo-na. Ãnjĩnamma ka bel-na. \v 10 Da ŋ ta ŋ wuɔ ãnjĩnamma‑i hiere aa ma diei yar-ni wuɔsaaŋgu, kuu dii ŋaa ŋ cãlãa-ma hiere ma kũŋgu-na. \v 11 Hama‑i nuɔ‑i? Umaŋ ciɛra: \qt «Baa ce *fuocesĩnni»\qt*\f + \fr 2:11 \ft Helmaŋ-sɛbɛ (Exode) 20.14\f*, uuduɔŋo faŋo yaa bi ciɛra: \qt «Baa ko nɛliɛŋo.»\qt*\f + \fr 2:11 \ft Helmaŋ-sɛbɛ (Exode) 20.13\f* Da ŋ fiɛ'a ŋ saa ce fuocesĩnni‑i aa sire kã ka ko moloŋo, ŋ saa cãl ãnjĩnamma‑i wɛi? \p \v 12 Terieŋgu faŋgu-na, naŋ suyaa wuɔ Diiloŋo kaa yuu-na a saa baa ãnjĩnamma maŋ ciɛŋ i waa i fɛrɛŋ nuɔ, taa na piiye aa na ta na ce na wɛima‑i na saa baa ma yaa‑i. \v 13 Na saa da, umaŋ duɔ u sa ce hujarre, gɛ̃ŋgɛryiiŋgu-na, Diiloŋo siɛ bi ji ce hujarre kutieŋo-na. Ŋga hujarrentieŋo baa tie holle baa yiiŋgu faŋgu maama‑i. \s1 Ba suɔ Yesu nolŋo‑i u ãncemma'i nuɔ‑i \p \v 14 Tobiŋ namaa, umaŋ duɔ tuɔ piiye wuɔ fuɔ haa u naŋga Diiloŋo-na, aa ba sa da-ku u ciluɔ‑i-na, yuŋ haku‑i dii-kuɔ? Uŋ haa u naŋga‑i dumaa Diiloŋo-na, ku gbãa ce u ka da Diiloŋo‑i wɛi? \p \v 15 Ŋaa na hɔlma-na, niidiini si dii baa unaŋo, niiwuoni bi sĩ baa-yo u tuɔ wuo. \v 16 Naŋ'a na bɔrɔ, na bir gbɛ̃-yo wuɔ: «I ka waa! Baa yaŋ waaŋgu ko-ni, baa bi yaŋ nyulmu ko-ni.» Kumaŋ maama‑i dii-yuɔ da na saa hã-yo baa-ku, yuŋ haku‑i dii na nelma famma-na? \v 17 A haa ŋ naŋga‑i Diiloŋo-na kuu dii dumɛi, da kuɔ ku sa da ŋ ciluɔ‑i-na, yuŋgu si dii-kuɔ. \p \v 18 Unaa bi gbãa cira: «Banamba haa ba naŋga Diiloŋo-na, aa banamba ta ba ce ãnfafamma.» Mi ka gbɛ̃ kutieŋo‑i miɛ: «Nuɔ da ŋ saa ce bĩŋkũŋgu, naŋ ka pigãaŋ-mi niɛ mi suɔ wuɔ naŋ haa ŋ naŋga‑i Diiloŋo-na? Muɔ fuɔ, mɛi ka pigãaŋ-ni mi nahaale‑i mi ãncemma-na.» \v 19 Ma sĩ ŋ hũyãa-ma wuɔ Diiloŋo dii u diei yoŋ kɛ? Ku faa. Ŋga ŋ saaya ŋ suɔ wuɔ *jĩnabaa-ba bi hũyãa-ma naŋ temma‑i wuɔ Diiloŋo dii u diei aa ba kũɔma nyɛŋ baa-yo yɛrɛ. \v 20 Ŋ sa gbuu jɔguɔŋ kã yaaŋ-na! Ŋ taara mi pigãaŋ-ni wuɔ da ŋ haa ŋ naŋga‑i Diiloŋo-na aa ku sa da ŋ ciluɔ‑i-na ŋ ce gbãŋgbãŋ wɛi? \v 21 Bige‑i naa ciɛ Diiloŋ wuɔ tuɔ kãŋ i bĩncɔiŋo‑i *Abiramu‑i nelviiŋo? U ciluɔ'i sĩ wɛi? Uŋ ciɛ u bɛpolŋo‑i *Isaki‑i tãmmaŋ-kũŋgu duɔ pã-yo hã Diiloŋo‑i, ku'i ciɛ Diiloŋo tuɔ kãŋ-yo nelviiŋo.\f + \fr 2:21 \ft Niɛŋ Miwaaŋo jĩnammaŋ-sɛbɛ‑i-na (Genèse) 22.\f* \v 22 Ŋ saa da, uŋ haa u naŋga‑i Diiloŋo-na dumaa, ku kã baa u ciluɔ‑i. U ãncemma pigãaŋ wuɔ u haa u naŋga‑i Diiloŋo-na ninsoŋ-haama. \v 23 Mamaŋ nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \qt «Abiramu haa u naŋga Diiloŋo-na, Diiloŋo ne u nahaale‑i aa cira nelviiŋo»\qt*\f + \fr 2:23 \ft Miwaaŋo jĩnammaŋ-sɛbɛ (Genèse) 15.6\f*, nelma famma'i saa ce daama‑i wɛi? Kuŋ ciɛ dumaaŋo-na, Diiloŋo tuɔ bĩ-yo u jĩɛŋo. \v 24 Terieŋgu faŋgu-na, na saa da, Diiloŋo ne nɛliɛŋo ãncemma yaa‑i aa dii-yo baa nelviimba‑i, u sa ne uŋ haa u naŋga‑i fuɔ-na dumaa yoŋ. \p \v 25 Kuuduɔŋgu yaa baa Araabu maŋ waa saasorciɛŋo‑i. U ciluɔ yaa naa ciɛ Diiloŋ wuɔ tuɔ kãŋ-yo nelviiŋo. U haraa *Isirahɛl-baamba pɔpuɔrbiemba‑i. Baŋ juɔ'a ba ta, u pigãaŋ-ba baŋ saaya ba biɛ hũmelle maŋ ka suur hĩnni. \v 26 Na saa da, nɛliɛŋ nuɔ ŋ yal da diɛ hel aa yaŋ-ni, ba gbãa tiraa bĩ-ni nɛliɛŋ nuɔ wɛi? Kuuduɔŋgu yaa baa daaku‑i: Ãnfafaŋ da ma'a maa si dii ŋ Diiloŋ-hũmelle wuɔsaaŋgu-na, ŋ ce gbãŋgbãŋ. \c 3 \s1 Taa na suɔ nuoŋgu \p \v 1 Tobiŋ namaa, na suyaa wuɔ Diiloŋ uŋ ka gɛr u nelpigãataaŋ miɛŋo‑i dumaa ku ka kuola yaŋ banamba kũŋgu‑i. Terieŋgu faŋgu-na, namaa namaŋ taaraayaŋ na ce Diilonelpigãataaŋ namaa, baa na ciinu. \v 2 I hieroŋo-na hiere i cãl. Umaŋ sa cãlãaŋ u piiyuo‑i-na, fuɔ fuɔ u faa. Mi gbãa cira, u faa hi u fuoŋgu‑i. U gbãa bel u fɛrɛ u ãncemma-na hiere. \v 3 Ba dii iyoŋo‑i sũŋo nuŋgu-na wuɔ u tuɔ ce niŋ taaraŋ u ce kumaŋ: Da ŋ bir-o dɛ, u bir, da ŋ bi bir-o dɛ, u bir. \v 4 Kunaŋgu yaa baatoŋo‑i. Baatoŋo‑i baa u bɔbɔima‑i hiere, fafal da muɔ fiɛ maara niɛ niɛ, u gbartieŋo miɛl-o baa yileŋga yoŋ. \m \v 5 Kuuduɔŋgu yaa‑i baa nɛliɛŋ nuɔ ŋ jumɛlle‑i: Di yuraanu, ŋga di ce nelkãŋkarɛiŋa aa ta di kaal di fɛrɛ. \p Na saa da, dãncoiŋo diei gbãa caa nelle‑i hiere! \v 6 Jumɛlle dii ŋaa dãamu. Bĩŋkũbabalaaŋgu naŋgu‑i i kũɔma-na dumaaŋo-na. Di celieŋ nɛliɛŋ nuɔŋo‑i baa di balaaŋgu‑i. Di balaaŋgu hilaa *Sitãni wulaa. Di kɔsuɔŋ-ni baa balaaŋ daaku‑i fuɔ ŋ kuliiŋgu. \p \v 7 Nelbiloŋo gbãa nuola bĩmbaamba‑i hiere ba bir fuɔ birma a ta ba nu u nuŋgu‑i: Huriimba‑i baa niibũulni‑i a naara titiraamba‑i, u birii banamba u birma. \v 8 Ŋga jumɛlle‑i, molo siɛ gbãa nuola-diɛ. Di balaaŋ cor aa di sa bi tiraa yiɛra terduɔŋ-nu. Di yuu baa tĩmma. \v 9 I tuɔlnu i To‑i Diiloŋo‑i baa di yaa‑i, aa bi tiɛ waasa nuɔmba‑i baa di yaa‑i. A ne da Diiloŋo'i hielaa-ba aa ce-ba fuɔ nabiɛraamba. \v 10 Nuŋgu maŋ tuɔlaanuŋ Diiloŋo‑i, ku'i bi waasaaŋ nuɔmba‑i. Tobiŋ namaa, yaaŋ i hiel i naŋga kufaŋgu-na. \v 11 Namaa daa hũnfafamma‑i baa hũmbabalamma gbãa ta ma hel hũnfoeduɔle-na wɛi? \v 12 Tobiŋ namaa, *yensãaŋgu gbãa maŋ musĩɛŋa wɛi? Sisɔ hãlãaŋgu gbãa maŋ *yensãbieŋa wɛi? Terieŋgu faŋgu-na, hũnfafamma siɛ gbãa da hũnfoebabalande-na. \s1 Diiloŋ uŋ bĩŋ kumaŋ nelnulle‑i \p \v 13 Na hɔlma-na, umaŋ duɔ fuɔ nu nelma aa tuɔ cɛ̃, kutieŋo pigãaŋ-ku u ciluɔ‑i-na i ne. Diɛ da u ãncemma faa aa u sa ce bombolma, i ka suɔ suɔ wuɔ u nu nelma‑i aa tiraa tuɔ cɛ̃. \v 14 Ŋga da na ta na ce nenemuŋgu‑i baa yɛlma‑i, baa na ta na kaal na fɛrɛ wuɔ namaa nu nelma. Na kar coima. \v 15 Nelnulle fande temma sa hel dɔrɔ; di hel hĩɛma-na, nelbilieŋ-diele; *Sitãni'i juɔ baa-de. \v 16 Ku yuŋgu yaa daaku: Nenemuŋgu‑i baa yɛlmaŋ yeŋ kusuɔŋ-nu, bɛrru‑i baa ãmbabalma‑i ma sĩnni-na hiere nii dii kusuɔŋ-nu'i. \v 17 Ŋga umaŋ u nelnulle hilaa dɔrɔ, kutieŋo huɔŋga dii welewele igɛ̃na, ijieni sa dɔlnu-yuɔ, uu dii hĩɛhĩɛ, u kũŋgu si dii kpelle, u ce hujarre aa u ãncemma‑i hiere ma faa, u sa ce ciɛluɔ aa huhurmantieŋo sĩ. \v 18 Bɛrruŋ'a du sa dɔlnu bamaŋ, ba fɛ̃ ba muntĩɛnammu‑i. Ba maacemma sullu yaa viisĩnni. \c 4 \s1 Baa na yaŋ na yufieŋ-niini ta yaaŋga-nɛi \p \v 1 Bige‑i juɔŋ baa ijieni‑i na hɔlma-na? Bige‑i juɔŋ baa bɛrru‑i? Na kusũniŋ-maama'i si wɛi? \v 2 Bĩŋkũŋ-maama dii-niɛ, da ŋ saa da ku bĩŋkũŋgu‑i, ŋ sire ta ŋ taara ŋ ko moloŋo mafamma-na. Ŋ yufelle hilaa bĩŋkũŋ-nu aa ŋ saa gbãa da ŋ da ku bĩŋkũŋgu‑i, ŋ sire ta ŋ kar bɛrru. Naŋ taaraŋ nimaŋ, na sa cãrã-niɛ Diiloŋo wulaa ku'i ciɛ na sa da-ni. \v 3 Aa na ãnjɔguɔma balaaŋ ku'i ciɛ da na fiɛ cãrã kumaŋ Diiloŋo sa hã-na baa-ku. Na cãrã na yufieŋ-niini yoŋ, da na ta na ce na bãaŋgu. \v 4 Naa dii ŋaa saasorbaa namaa. Na saa suɔ wuɔ umaŋ gbaraaŋ u nyaanu miwaaŋ daayo bĩmbĩnni‑i kutieŋo bigãaŋ Diiloŋo‑i wɛi? Umaŋ duɔ tuɔ kuye miwaaŋ daayo bĩmbĩnni‑i, ku pigãaŋ wuɔ u bigãaŋ Diiloŋo‑i. \v 5 Mamaŋ nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \qt «Diiloŋ uŋ diyaa u *Yalle maŋ i hɔmmu-na, u sa gbuu siɛya-diɛ; u ce yɛlma di maama-na»\qt*; na yuu ba'a nelsɔsɔmma wɛi? \v 6 Ŋga Diiloŋo ce baa-ye u cor, ŋaa maŋ nyɛgãaŋ dumaa Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \qt «Diiloŋo sa gbo baa bombolmantaamba‑i, ŋga u faa baa bamaŋ hiiriiyeŋ ba fɛrɛ.»\qt*\f + \fr 4:6 \ft Bĩncuɔŋ-nelmaŋ-sɛbɛ (Proverbes) 3.34\f* \v 7 Terieŋgu faŋgu-na, taa na nu Diiloŋo nuŋgu‑i, aa na baa hũu-ma baa *Sitãni‑i, ku yaa u ka yaŋ na da fiisa. \v 8 Piyaaŋ Diiloŋo‑i, na ka bi da u piyaa-na. Ãmbabalmanciraaŋ namaa daana, hielaaŋ na naŋga ãmbabalma-na. Hɔmmu hã-mu-hãi taaŋ namaa temma‑i daana‑i, hielaaŋ ãnjɔgɔbabalamma‑i na hɔmmu-na. \v 9 Na saaya na suɔ wuɔ na maacemma saa fa. Haaŋ na nammu‑i na yuŋ-niŋ na ta na kaal kuliiŋ-kaaluŋgu. Yaaŋ nyɛmbĩnni‑i aa na ta na kaal. Yaaŋ ponsaaŋgu‑i aa na haa na nammu‑i na yuŋ-niŋ. \v 10 Hiiriiyeŋ na fɛrɛ na hã Itieŋo‑i ku yaa u ka tɛtɛŋ-na dɔrɔ. \s1 Yaaŋ na-naa cãlma \p \v 11 Tobiŋ namaa, baa na ta na bĩɛna na-naa yirɛiŋa. Umaŋ duɔ tuɔ bĩɛna u nabentaamba yirɛiŋa‑i, sisɔ duɔ tuɔ cãl-ba, kuu dii ŋaa u bĩɛna Diiloŋ-ãnjĩnamma yerre yaa dumaaŋo-na aa tuɔ bi cãl-ma. A ne da uu naa saaya u tuɔ wuɔ ma hũmelle'i, u bir yaŋ aa tuɔ cãl-ma. \v 12 Diiloŋo yaa *ãnjĩnamma tieŋo‑i, u yaa gɛ̃ŋgɛrtieŋo‑i u diei yoŋ. U yaa gbãa kor nelbiliemba‑i, u yaa gbãa kɔsuɔŋ-ba. Terieŋgu faŋgu-na, naŋ hilaa hie aa da manamma ta ŋ cãl banamba‑i? \s1 Yaaŋ bombolma‑i \p \v 13 Niɛŋ, da na ce na ta na piiye wuɔ: «Bisĩnuɔ mi ka kã nel daade-na ka ce torguoŋgu belle diei a taara gbeiŋa.» \v 14 Namaa namaŋ piiyeŋ dumaaŋo-na, na suɔ Diiloŋo kusũŋgu‑i wɛi? Na suɔ cuo uŋ ka kaal baa mamaŋ wɛi? Yuŋ haku‑i dii namaaŋo-na? Ma sĩ naa dii ŋaa fĩnfiiruŋgu. Cuo duɔ kaal, da ŋ da-ku, cɛllɛ da ŋ'a ŋ ne, ŋ naa-ku. \v 15 Da na'a na piiye, na gbĩɛ na cira: «Diiloŋ duɔ siɛ, i ka ce daama baa daama baa daama.» \v 16 Ŋga na sa ce mafamma‑i; na yii baa bombolmaŋ-ãndɛnni yaa yoŋ. Bombolma famma temma saa fa. \v 17 Terieŋgu faŋgu-na, umaŋ duɔ suɔ ãnfafamma‑i aa yagar ma cemma, kutieŋo ciɛ ãmbabalma'i dumaaŋo-na. \c 5 \s1 Waamba cilɔbabalaŋo‑i \p \v 1 Fiɛfiɛ‑i-na, waaŋ namaa niɛŋ, sũlma maŋ ka har-nɛi, duɔŋ na ta na kaal higohigo! \v 2 Na nagãŋ-niini hɔraa, nyɛi wuyaa na bĩmbĩnni‑i hiere. \v 3 Gbɛ̃llũɔ bilaa na sɛ̃nɛ‑i baa na gbeiŋa‑i hiere. Gbɛ̃llũɔ daayo yaa ka pigãaŋ-na na balaaŋgu‑i. U ka kɔsuɔŋ-na ŋaa dãamuŋ kɔsuɔŋ daaŋgu dumaa. Miwaaŋo tĩɛ tĩ, aa namaa migãaŋ ta na kũɔl gbeiŋa‑i na jĩna kɔtuɔŋgu. \v 4 Maacenciraamba maŋ ciɛ maacemma‑i na sonni-na aa na yagar na saa pã-ba, ba kaal baa na yirɛiŋa‑i. Baŋ kaal baa-ya Dombuɔ nuɔ. \v 5 Hĩɛma-na bande‑i-na, na ciɛ na bãaŋgu‑i. Kumaŋ dɔlaanu-nɛi, na ciɛ ku yaa‑i. Na wuyaa niidɔdɔlni‑i cel da kpɛ̃ŋkpɛ̃niɛ ŋaa bĩmbaaŋ namaa ta na cie na kuliiŋ-yiiŋgu‑i. \v 6 Na karaa coima‑i haa nuɔmba-na aa bel-ba ko-ba, a ne da ba saa ce wɛima. Kutaamba saa gbãa hũu ba fɛrɛ na nyisɛ̃nni-na. \s1 Fĩɛŋ na hɔmmu‑i \p \v 7 Tobiŋ namaa, fĩɛŋ na hɔmmu‑i na ta na cie Itieŋo jommaŋ-yiiŋgu‑i. Na saa da kũrãamba‑i wɛi? Da ba duu dĩmma‑i ifɛlle domma-na, ba fɛ̃ ba hɔmmu‑i ta ba cie di tĩmma aa da ba suɔ kar-ma. \v 8 Namaa na bi saaya na fɛ̃ na hɔmmu‑i dumɛi aa na dii sirɛiŋa na fɛrɛŋ nuɔ; Itieŋo jomma piyaa. \p \v 9 Tobiŋ namaa, da na ta na waana baa na-naa, Diiloŋo ka yuu-na. Umaŋ ji gɛraaŋ nuɔmba yuŋ-maama‑i u jomma piyaa. \v 10 *Diilopɔpuɔrbiembaŋ hĩɛrã mulĩɛma‑i hĩrãmma maŋ, ma sĩ ma tĩyãanu-nɛi kɛ? Hĩɛrãŋ mulĩɛma‑i bafamba temma‑i. \v 11 Na saa da, bamaŋ nyaarãa tĩɛ Diiloŋ-hũmelle-na, i ciɛra wuɔ ba yunni dɔlaa. Yɔbuŋ hĩɛrã mulĩɛma‑i hĩrãmma maŋ, ma sĩ na nuɔ ma maama kɛ? Aa ma sĩ na daa Itieŋoŋ juɔ pã-yo baa kumaŋ kɛ? Coima saa fa, Itieŋo faa baa nelbiliemba‑i aa tiraa waa hujantieŋo. \p \v 12 Tobiŋ namaa, mamaŋ gbãaŋ, nuɔni maŋ da ŋ'a ŋ sa taara Diiloŋo ka yuu-ni, da ŋ'a ŋ piiye, ŋ baa cira «muɔ baa Diiloŋo», ŋ baa bi cira «muɔ baa hĩɛma», ŋ baa gbuŋ bĩ bĩŋkũŋ yerre. Mamaŋ da ma ce, ŋ cira ma ciɛ, mamaŋ da ma saa ce, ŋ cira ma saa ce; gere. \s1 Fɔ̃ŋgũɔ dii Diilocãrãlle-na \p \v 13 Na hɔlma-na umaŋ duɔ tuɔ mulĩɛŋ, u tuɔ cãrã Diiloŋo‑i. Umaŋ huɔŋga‑i da ka fɛ̃, u tuɔ hãl nɛini u tuɔlnu Diiloŋo‑i. \v 14 Umaŋ duɔ tuɔ jaŋ, u bĩ Diiloŋ-dũŋ-baamba yaataamba‑i ba ji hure namma u yaaŋga-na Itieŋo yerre-na aa cãrã Diiloŋo‑i hã-yo. \v 15 Da ba haa ba naŋga Itieŋo-na aa cãrã-yuɔ cãrãmma famma temma‑i, jɛiŋo ka sire. Itieŋo ka sire-yuɔ aa da kuɔ u ciɛ ãmbabalma, u ka bi hur-ma. \v 16 Terieŋgu faŋgu-na, da na ce ãmbabalma maŋ, na tũnu na-naa baa-ma aa na cãrã Diiloŋo‑i na hã na-naa ku yaa na ka sire na jarma-na. Fɔ̃ŋgũɔ maŋ dii nelviiŋo Diilocãrãlle-na ponsaaŋ-wuoŋo sĩ. \v 17 Na saa da, *Eli waa nelbiloŋo miɛ temma yaa‑i; ŋga u cãarã Diiloŋo‑i, cãrã-yuɔ, cãrã-yuɔ wuɔ u baa dãa; Diiloŋo ce bieŋa siɛi baa caamba niediei u saa dãa. \v 18 Ku huoŋgu-na, u tiraa cãrã-yuɔ, u doŋ tuɔ dãa goŋgorre gbãa da di ta di ce.\f + \fr 5:18 \ft Niɛŋ Jãmatigi ba sɛbɛdĩɛlãŋo-na (1 Rois) 17–18.\f* \p \v 19 Tobiŋ namaa, na hɔlma-na, umaŋ duɔ pira Diiloŋ-hũmelle-na, umaŋ duɔ maaya ninsoŋo‑i aa unaŋ nuɔ ŋ dii-yo hũmelle-na, ŋ ciɛ maacenfafamma. \v 20 Na saaya na suɔ wuɔ moloŋ duɔ pira aa ŋ gbãŋ baa-yo dii-yo hũmefafalle-na, ŋ kuraa-yo kuliiŋgu-na aa uŋ ciɛ ãmbabalma maŋ cor hiere, Diiloŋo ka hur-ma.