\id ACT - Diiloŋ-nelma cerma-na \h Yesu pɔpuɔrbiemba maacemma \toc1 Yesu pɔpuɔrbiemba maacemma sɛbɛ \toc2 Pɔpuɔr. \toc3 Pɔpuɔr. \mt1 Yesu pɔpuɔrbiemba maacemma sɛbɛ \imt1 Nelmuoyamma \ip Like sɛbɛbaa-ba dii ba hãi Diiloŋ-nelmaŋ-sɛbɛ‑i-na. Yesuŋ siire ce mamaŋ hiere, u nyɛgãaŋ ma yaa‑i u sɛbɛdĩɛlãŋo-na (Yesu maama maŋ Likeŋ nyɛgãaŋ-ma). Hãalĩŋ-wuoŋo yaa daayo‑i. Mamaŋ ciɛ Yesu huoŋgu-na, ma yaa dii-yuɔ: *Hãalãbiembaŋ daa *Diiloŋ-Yalle‑i dumaa kuu dii, a naara Diiloŋ-Yalleŋ ciɛ ba da holle‑i dumaa a waŋ *Kirsa-nelma‑i aa nuɔmba bɔi hũu-ma. Diiloŋ-dũŋ-baambaŋ ciɛ sũlma maŋ, u nuŋgu bi hii-ma. Diiloŋ-Yalleŋ bi kãayã-bɛi dumaa ba nyaar aa ma dɔl-ba, u bi waaŋ mafamma‑i. \ip Hãalãbiembaŋ duɔŋ dumaa ta ba waŋ Kirsa-nelma‑i baa *Yuifubaa-ba‑i *Yerusalɛmu‑i-na, sɛbɛ daayo duɔŋ baa ku yaa‑i (sap. 1–7). Ku huoŋgu-na, maŋ hii *Yude‑i baa *Samari‑i dumaa, mafamma suɔ waŋ (sap. 8–12). Aa perieŋ baa Pol baa u nabaamba‑i baŋ wuɔraaya dumaa yayargaa-terni-na a waŋ Kirsa-nelma‑i baa *niɛraamba‑i (sap. 13–28). \ip Yesu pɔpuɔrbiemba maacemma sɛbɛ pigãaŋ wuɔ molo siɛ gbãa fĩllã Diiloŋ-nelma‑i baa u Yalle‑i wuɔ ni siɛ da ce ni maacemma‑i. Yesu maama‑i nelduɔŋ-maama sĩ, nuɔmba‑i nilɛiŋa-na hiere ba maama. \c 1 \s1 Yesu nyugũmma‑i duɔ kã Tuoŋo wulaa \p \v 1-2 Tofil, Yesuŋ siire waŋ Diiloŋ-nelma‑i aa ce mamaŋ hiere a ji hi u nyugũmma‑i, mi waaŋ ma yaa‑i mi sɛbɛdĩɛlãŋo-na. Aa suɔ duɔ ta, uŋ ŋa naa hiel bamaŋ ce-ba u *pɔpuɔrbiemba, *Diiloŋ-Yalle ciɛ u pigãaŋ-ba ba maacemma‑i. \v 3 Uŋ kuu aa sire, u taa u carra ba yaa‑i ba da ba suɔ wuɔ u siire. U ciɛ yinni komuɔŋa hãi baa-ba tuɔ carra-bɛi u piiye *Diiloŋ-bãaŋgu maama‑i. \p \v 4 Yiiŋgu naŋgu-na, ba waa ta ba wuo niiwuoni, wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Baa na maa *Yerusalɛmu‑i-na; miŋ waaŋ mamaŋ baa-na wuɔ mi To pãa-na nuŋgu, ciyaaŋ ma ce igɛ̃na. \v 5 Na saa da, Nsãa *baatiseŋ nuɔmba‑i baa hũmma, ŋga namaaŋo‑i, ku siɛ da yinni, mi ka batiseŋ-na baa Diiloŋ-Yalle‑i.» \p \v 6 Yiiŋgu naŋgu-na, baa ji tigiiŋ ba-naa. U pɔpuɔrbiemba yuu-yo wuɔ: «Itie, ku ce ŋ ka bir hã *Isirahɛl-baamba‑i baa fɔ̃ŋgũɔ‑i fiɛfiɛ dumandɛ wɛi?» \p \v 7 Yesu wuɔ cira: «Mi To uŋ diyaa huɔŋgu maŋ baa ma cemma‑i, kuu sĩ namaa kuusuɔŋgu. \v 8 Ŋga u Yalle da di jo-nɛi, na ka da fɔ̃ŋgũɔ ta na waŋ mi maama‑i Yerusalɛmu‑i-na, baa *Yude‑i-na, baa *Samari‑i-na ka cor baa nilɛiŋa naŋa‑i hiere hĩɛma-na.» \p \v 9 Uŋ waaŋ mafamma‑i, ba'a ba ne da u nyugũŋ u kã dɔrɔ, u nyugũŋ u kã dɔrɔ, kã ka balla nyaasĩnni-na. \v 10 Baa bi yagar yiɛra tã ba yunni‑i ta ba ne. Ba juɔ'a ba ne da joŋgorpiɛlntaamba hãi ba caaŋgu-na. \v 11 Joŋgorpiɛlntaaŋ daaba gbɛ̃-ba wuɔ: «Galiletaaŋ namaa, bige‑i ciɛ na yiɛra dĩŋ dɔrɔ‑i-na ta na ne dumaaŋo-na? Naŋ daa Yesuŋ taa dumaa kã dɔrɔ‑i-na, duɔ ji cira u jo, u ka bi jo dumɛi.» \p \v 12 Ba waa *Olivi-tibinni-tãnuŋ-nu. Ku hɔlma yuu kilo diei temma baa Yerusalɛmu huɔŋga‑i. Baa bir gũunu jo Yerusalɛmu‑i-na. \v 13 Baŋ juɔ, baa kã ka nyugũŋ suur dũŋgu naŋgu-na, ba jo ba tigiiŋ ba-naa kusuɔŋ-nu'i koko. Bamaŋ waa, ba yaa daaba: Piɛr, Nsãa, Sake baa Ãndere, Filipu baa Toma, Batelemi baa Matie, Sake maŋ Alfe biɛŋo waa, Simɔ maŋ taa u kuye u nelle maama‑i a naara *Yuda maŋ Sake biɛŋo‑i, ba'i waa dumaaŋo-na. \v 14 Ba hieroŋo‑i, baa ta ba tigiiŋ ba-naa kpɛ̃kpɛ̃ ba cãrã Diiloŋo‑i. Caamba namba waa baa-ba, Yesu nyu waa a naara u hãmba‑i. \s1 Hai ka suur Yuda fuoŋgu-na? \p \v 15 Yiiŋgu naŋgu-na, Piɛr wuɔ ji sire yiɛra Diiloŋ-dũŋ-baamba hɔlma-na, ba waa nuɔmba komuɔŋ-niediei temma, aa naa cira: \v 16 «Tobiŋ namaa, nelma maŋ nyɛgãaŋ Diiloŋ-nelma-na, maa naa saaya ma ce. *Diiloŋ-Yalleŋ ciɛ *Davidi waŋ mamaŋ\f + \fr 1:16 \ft Niɛŋ Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 41.10.\f* *Yuda kũŋgu-na, ma ciɛ. Yuda yaa juɔ ce tayaana ba ka bel Yesu‑i. \v 17 Yuda waa baa-ye i tiɛ ce maacenduɔma. \v 18 Uŋ ciɛ maacembabalaŋ daama‑i da gbeiŋa maŋ, u sãa suoŋgu baa-ya.\f + \fr 1:18 \ft Niɛŋ Matie sɛbɛ‑i-na 27.3-8.\f* U juɔ par diire u yuŋ-nu suoŋgu faŋgu-na a muonu u kusũŋgu‑i, u purru hel hiere bomborma-na. \v 19 Yerusalɛmutaamba nuɔ nel daama‑i hiere ka saa, a ce ba haa suoŋgu faŋgu yerre‑i ba nelma-na wuɔ ‹Hakɛldama›, ku yuŋgu yaa wuɔ tãmmaŋ-suoŋgu. \v 20 A ne da ma nyɛgãaŋ Gbɛliɛmaŋ-nɛini-na wuɔ: \q1 \qt ‹U dumɛlle saaya di muonu;\qt* \q1 \qt molo baa waa tĩɛna-diɛ.›\qt*\f + \fr 1:20 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 69.26\f* \m Aa tiraa nyɛgɛ̃ŋ wuɔ: \q1 \qt ‹Molo saaya u biɛ u maacemma‑i.›\qt*\f + \fr 1:20 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 109.8\f* \p \v 21 «Terieŋgu faŋgu-na, bamaŋ waa baa-ye i wuɔramma-na hiere baa Itieŋo‑i, \v 22 a doŋ Nsãa uŋ *baatiseŋ-yo huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, a ka hi u nyugũmmaŋ-yiiŋgu‑i, kutieŋo saaya u hel ba yaa nuɔ‑i a naara-yiɛ i tiɛ waŋ u siremma kũŋgu‑i.» \p \v 23 Uŋ juɔ piiye tĩ, baa hiel nuɔmba hãi da ba fiɛl u diei bɛi: Yosɛfu baa Matiyasi. Yosɛfu yerre nande yaa waa Barsabasi aa dinande‑i Yutusi. \v 24 Baŋ ciɛ mafamma‑i, baa cãrã Diiloŋo‑i cira: «Itieŋ nuɔ, nuɔnɛi suyaaŋ i hɔmmu‑i hiere. Niŋ ka hiel umaŋ ba hãi baaŋ daaba-na, pigãaŋ-ye baa-yo \v 25 u biɛ maacemma\f + \fr 1:25 \ft Yudaŋ taa u ce maacemma maŋ baa Yesu *pɔpuɔrbiemba‑i ba gbɛ̃ ma yaa‑i.\f* maŋ Yudaŋ naana-mɛi aa kã u muŋkãmmu.» \v 26 Baŋ juɔ cãrã tĩ, baa ful tieŋa a hiel. Tieŋa bel Matiyasi. Matiyasi wuɔ suur naara *pɔpuɔrbiemba‑i. Baa naa tĩɛ cĩncieluo u diei. \c 2 \s1 Diiloŋ-Yalle jomma‑i \p \v 1 *Pãntekɔti-yiiŋgu-na, Diiloŋ-dũŋ-baamba waa hiere tigiiŋ terduɔŋ-nu. \v 2 Ba juɔ'a ba ne da ijieni naŋ temma hilaa dɔrɔ‑i-na ŋaa fafalmu, a jo ji yu baŋ waa dũŋgu maŋ nuɔ‑i. \v 3 Ba'a ba tiraa ne, a da dãamu nammu calnu mu haa ba yunni-na. \v 4 Muŋ calaanu haa-bɛi dumaaŋo-na, *Diiloŋ-Yalle pãŋ yu ba hɔmmu‑i a ce ba doŋ ta ba piiye niɛraaŋ-nelma. \p \v 5 A ne da *Yuifubaa-ba maŋ wuɔyaaŋ ba Diiloŋ-hũmelle‑i fafamma, ba fɔ̃ŋgũɔ baa hilaa nilɛiŋa-na hiere jo *Yerusalɛmu‑i-na yibieŋa faŋa-na. \v 6 Baa tĩɛna ji nu ijieŋ daani‑i, baa sire gbar kã ka yu. Bamaŋ waa hiere, nɛliɛŋo nɛliɛŋo u nuɔ Yesu *pɔpuɔrbiemba piiye fuɔ fɛrɛŋ nelma‑i. \v 7 Kuɔ cu ba hɔmmu‑i, baa ta ba piiye wuɔ: «Ma sĩ Galiletaamba‑i daaba‑i hiere kɛ? \v 8 Ba ciɛ niɛ ta ba nu i nelma‑i hiere ba waŋ-ma baa-ye? \v 9 Ŋ siɛ suɔ wuɔ miɛ maŋ jãanu i-naa bande‑i-na, Partitaamba dii-yiɛ, Meditaamba dii, Elamutaamba dii, Mesopotamitaamba dii, bamaŋ hilaa *Yude‑i-na baa bi dii, Kapadɔsitaamba dii, Pɔ̃taamba dii, Asitaamba dii, \v 10 Firgitaamba dii, Pãnfilitaamba dii, Esipitaamba dii, Libitaamba maŋ dii Sirɛni caaŋgu-na baa dii, bamaŋ hilaaŋ *Ɔrɔmu‑i-na bafamba bi dii, \v 11 Yuifukirɛiŋa dii, bamaŋ bi suurii Yuifusĩnni-na baa bi dii, Kirɛtitaamba dii, Arabubaa-ba dii, aa i hieroŋo-na, Diiloŋ uŋ ciɛ maacenfafamma maŋ, nɛliɛŋo nɛliɛŋo u nuɔ-ma u fɛrɛŋ nelma-na.» \v 12 Kuɔ ce-ba gbɛrɛ, ba sa suɔ baŋ jɔguɔŋ mamaŋ. Baa ta ba yuu ba-naa wuɔ: «Nel hama‑i temma‑i dumandɛ‑i?» \v 13 Banaŋ baa bir yaŋ aa ta ba nyɛ pɔpuɔrbiemba‑i wuɔ ba nyuɔŋ kolma. \s1 Piɛr ãndaaŋgu‑i \p \v 14 Maŋ juɔ waa dumaaŋo-na, Piɛr wuɔ sire yiɛra baa u nabaamba‑i\f + \fr 2:14 \ft Yesu pɔpuɔrbiemba yaa baŋ gbɛ̃ŋ-baŋ.\f* aa naa doŋ tuɔ piiye da gbagaga wuɔ: «*Yuifubaa namaa, baa namaa namaŋ dii tĩɛna *Yerusalɛmu‑i-na, mi ka waŋ nelma diei baa-na, karaaŋ na tũnni‑i dɛi na nu-ma. \v 15 Na suyaa wuɔ bãaŋgu saa hi boŋ yogo aa na'a ba nyuɔŋ kolma, ba daa-ma hie? \v 16 Na saa da, Diiloŋ uŋ puɔraa Yowɛl waŋ mamaŋ, ma'i ciɛŋ. \v 17 Yowɛl waaŋ-ma wuɔ: \q1 ‹Diiloŋo ciɛra wuɔ: \q1 \qt «Miwaaŋo tĩmmaŋ-huɔŋgu-na,\qt* \q1 \qt mi ka gbuo nuɔmba‑i hiere baa mi *Yalle‑i.\qt* \q1 \qt Na bisãlmba ka ta ba ce mi pɔpuɔruŋgu‑i.\qt* \q1 \qt Mi kaa ta mi carra naaciemba‑i mi piiye baa-ba.\qt* \q1 \qt Aa ta mi piiye baa bĩncuɔmba‑i dãnsãnniŋ.\qt* \q1 \v 18 \qt Coima saa fa, bamaŋ cãa-miŋ hiere,\qt* \q1 \qt caamba‑i baa bɛmba‑i,\qt* \q1 \qt mi ka gbuo-ba baa mi Yalle‑i huɔŋ daaku-na,\qt* \q1 \qt ba ka waa mi pɔpuɔrbiemba.\qt* \q1 \v 19 \qt Mi ka ce gbɛrɛ-wɛima dɔrɔ‑i-na baa hĩɛma-na hiere:\qt* \q1 \qt Tãmma kaa waa, dãamu kaa waa, nyaasĩnni kaa bi waa bɔi.\qt* \q1 \v 20 \qt Bãaŋgu kaa bir cure ŋaa isuɔŋgu\qt* \q1 \qt aa cɛiŋo bir ce dãa ŋaa tãmma.\qt* \q1 \qt Mafamma ka ce aa Itieŋo jommaŋ-yiiŋgu suɔ hi.\qt* \q1 \qt Yiiŋgu faŋgu temma siɛ ji waa;\qt* \q1 \qt ku kaa waa yibuɔ.\qt* \q1 \v 21 \qt A ce dumaaŋo-na, umaŋ duɔ ji tuɔ gbuuse Itieŋo‑i, kutieŋo ka kor.»\qt*\f + \fr 2:21 \ft Yowɛl (Joël) 3.1-5a\f*›» \p \v 22 Piɛr wuɔ suonu u ãndaaŋgu‑i wuɔ: «*Isirahɛl-baaŋ namaa, yaaŋ mi waŋ nelma diei baa-na: Diiloŋo pigãaŋ-na Nasarɛtitaaŋ Yesu fɔ̃ŋgũɔ‑i. U ciɛ u ce gbɛrɛ-wɛima bɔi na hɔlma-na. Namaa fɛrɛ‑i na saa yaŋ-ma damma. \v 23 Ba bel diiloŋo‑i bel-o hã-na. Diiloŋo suɔ wɛima‑i hiere; uu naa suɔ wuɔ na siɛ yaŋ-yo. Ma bi ciɛ: Na bilaa-yo a hã bamaŋ sa kãaŋ Diiloŋo‑i ba gbu-yo *daaŋ-nu ko-yo. \v 24 Ŋga hĩɛma saa naa waa ma gbãa wuo-yo. A ce dumaaŋo-na, baŋ kuɔ-yo, Diiloŋo yaŋ-ba aa sire-yuɔ. \v 25 Na saa da, *Davidi piiye u maama wuɔ: \q1 \qt ‹Mi da Itieŋo‑i hɔnni maŋ joŋ mi yaaŋga-na.\qt* \q1 \qt U sa taara mi kũɔma nyɛŋ,\qt* \q1 \qt ku'i ciɛ u jo ji waa mi caaŋ-nu.\qt* \q1 \v 26 \qt Kufaŋgu hɔfɛ̃lle yaa yuu mi huɔŋga‑i\qt* \q1 \qt a ce mi ta mi piiye dumandɛ‑i-na.\qt* \q1 \qt Mi suyaa wuɔ da mi ku, mi ka fiisa.\qt* \q1 \v 27 \qt Diilo, mi suyaa wuɔ ŋ siɛ yaŋ mi tĩɛ dii kuoŋ-nelle-na.\qt* \q1 \qt Ŋ siɛ siɛ yaŋ naŋ nolŋo hɔr dii hĩɛma-na.\qt* \q1 \v 28 \qt Hũmelle maŋ kãaŋ ŋ wulaa,\qt* \q1 \qt ŋ pigãaŋ-mi baa-de.\qt* \q1 \qt Da mi waa ŋ caaŋgu-na\qt* \q1 \qt ŋ ka ta ŋ ce baa-mi.›\qt*\f + \fr 2:28 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 16.8-11\f*» \p \v 29 Piɛr wuɔ cor baa u ãndaaŋgu‑i wuɔ: «Tobiŋ namaa, mi ka waŋ ninsoŋo‑i baa-na i bĩncɔiŋo‑i Davidi kũŋgu-na: Davidi kuu ba fuure-yuɔ, a ji hi baa nyuŋgo u cĩncorre dii i hɔlma-na. \v 30 Davidi waa Diilopɔpuɔrbiloŋo. Diiloŋo naa pã nuŋgu baa-yo wuɔ duɔ saa ji waa, u jãmatigisĩnni‑i, u ka hã u hãayɛ̃lŋo naŋo'i baa-ni. \v 31 A ce dumaaŋo-na, Davidi naa tĩɛna baa-ma wuɔ *Koŋkortieŋo ka ku aa sire. Na saa da u ciɛra: ‹Diiloŋo siɛ yaŋ u nolŋo tĩɛ dii kuoŋ-nelle-na› aa ‹u siɛ yaŋ u hɔr dii hĩɛma-na.› \v 32 Koŋkortieŋo faŋo yaa Yesu‑i. Diiloŋ uŋ siire-yuɔ, miɛ maŋ daaye‑i hiere i daa-ma nuɔ. \v 33 Diiloŋo kãa baa-yo u ka tĩɛna u caaŋ-nu, aa uŋ ŋa naa pã nuŋgu maŋ baa-yo wuɔ u ka hã-yo u Yalle‑i, u hãa-yo baa-de u gbuo-ye baa-de hiere. Naŋ daŋ mamaŋ daama‑i baa naŋ nuŋ mamaŋ, difande maacemma'i. \v 34 Davidi fuɔ fɛrɛ saa kã dɔrɔ‑i-na, ŋga u piiye Yesu kũŋgu‑i wuɔ: \q1 \qt ‹Itieŋo gbĩɛ mi Tieŋo‑i wuɔ:\qt* \q1 \qt «Jo ŋ ji tĩɛna mi caaŋ-nu\qt* \q1 \v 35 \qt aa ŋ yaŋ mi mal ŋ bigãarãamba‑i hã ŋ ce ŋ bãaŋgu‑i bɛi.»›\qt*\f + \fr 2:35 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 110.1\f* \m \v 36 Terieŋgu faŋgu-na, nuharuŋgu si dii, Isirahɛl-baaŋ namaaŋo‑i hiere na saaya na suɔ wuɔ naŋ gbuu Yesu maŋ *daaŋgu-na, Diiloŋo ciɛ u yaa‑i Itieŋo‑i aa tiraa ce-yo Koŋkortieŋo.» \p \v 37 Baŋ juɔ nu nel daama‑i, kuɔ ce-ba bĩŋkũŋgu. Baa yuu Piɛrbaa-ba‑i\f + \fr 2:37 \fk Piɛrbaa-ba‑i: \ft Ba gbɛ̃ Piɛr baa u napɔpuɔrbiemba namba yaa‑i.\f* wuɔ: «Dumaaŋo-na, i saaya i ce bige‑i?» \v 38 Piɛr wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Naanaŋ na cilɔbabalaŋo‑i aa na jo ba ji *batiseŋ-na Yesu-Kirsa yerre-na, ku yaa Diiloŋo ka hur na ãmbabalma‑i. Mafaŋ da ma ce, Diiloŋo ka hã-na u Yalle‑i. \v 39 Na saa da, Diiloŋo pãa nuŋgu‑i baa namɛi baa na bisãlmba, wuɔ u ka hã-na u Yalle‑i. U bi pãa-ku baa uŋ ka bĩ bamaŋ yaayargaa-terni-na hiere ba cu u huoŋ-nu.» \p \v 40 Piɛr waaŋ nelma bɔi baa-ba a dii sirɛiŋa bɛi ba da ba hũu-ma. U taa u piiye baa-ba wuɔ: «Siyaaŋ koŋkoro‑i, ku yaa mamaŋ kaa da fiɛfiɛ ku nuɔmba‑i ma siɛ ka da-na.» \v 41 Yiiŋgu faŋgu-na, nuɔmba bɔi hũyãa Piɛr nelma‑i aa ce ba batiseŋ-ba. Ba yuu nuɔmba neifelle nuɔsiba ndii temma bamaŋ naa suurii naara Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i. \v 42 Baa bilaanu ta ba jo ba nu Diiloŋ-nelma‑i Yesu pɔpuɔrbiemba wulaa. Ba waa ŋaa cɛduɔŋ-biemba, ta ba wuo niiwuoni‑i baa ba-naa aa ta ba bi cãrã Diiloŋo‑i baa ba-naa. \v 43 Yesu pɔpuɔrbiemba taa ba ce gbɛrɛ-wɛima bɔi, a ce dumaaŋo-na korma taa ma da nuɔmba‑i baa-ba. \p \v 44 Diiloŋ-dũŋ-baamba naa bel ba-naa hiere, ba saa ta ba ce huɔŋga baa ba nagãŋ-niini‑i. \v 45 Ba waa umaŋ duɔ da kumaŋ, u suor-ku aa jo baa gbeiŋa‑i ba ji cal-a ba-naa nuɔ a saa baa gbeiŋ-maamaŋ yeŋ-bɛi dumaa. \v 46 Yinni maŋ joŋ baa dii *Diilodubuɔ‑i-na, ba sa nanna yiiŋgu. Ba taa ba wuo niiwuoni‑i baa ba-naa cĩnni-na. Ba niiwuoni wuoma taa ma dɔl aa ba hɔmmu na firnu baa mu-naa. \v 47 Ba taa ba hãl nɛini‑i ba tuɔlnu Diiloŋo‑i. Ba maama taa ma dɔlnu nuɔmba‑i hiere nelle-na. Aa yinniŋ taa ni cor dumaa, Itieŋo taa u kor nuɔmba‑i dumɛi u naara ba kãlle-na. \c 3 \s1 Murgu naŋo siire \p \v 1 Yiiŋgu naŋgu-na, bãtaruŋgu-na, Piɛr baa Nsãa‑i ba taa ba kã da ba ka cãrã Diiloŋo‑i. \v 2 A ne da naacolŋo naŋo waa, uŋ siire, u saa gbãa wuɔ dede. Yinni maŋ joŋ, ba biɛ-yo ba kã ba jĩna *Diilodubuɔ dumɛlle nande yaaŋga-na u tuɔ cãrã bamaŋ suuriiŋ ba wulaa. Dumɛlle fande‑i, ba bĩ-de wuɔ «Dumɛfafalle». \v 3 Piɛrbaa-baŋ kãa da ba ka suur, wuɔ tuɔ cãrã ba wulaa. \v 4 Baa ne-yo aa naa cira: «Ne bande.» \v 5 Naacolŋ wuɔ tuɔ ne-ba wuɔ sĩ ba taara ba hã-yo bĩŋkũŋgu. \v 6 Piɛr wuɔ cira: «Warbelle sĩ mi yerreŋ, ŋga kumaŋ dii baa-mi, mi ka hã-ni baa-ku.» Aa naa cira: «Nasarɛtitaaŋ Yesu-Kirsa yerre-na, sire ŋ ta ŋ wuɔ!» \v 7 Aa kã ka bel u nadienaŋga‑i duɔ sire-yuɔ. Naacolŋo gbeiŋ niɛ pãŋ firnu. \v 8 Wuɔ wuɔr sire pãŋ tuɔ wuɔ. Uŋ siire dumaaŋo-na, wuɔ tuɔ gbɛliɛŋ Diiloŋo‑i aa tuɔ tetiera aa kã ba ta ba suur baa Piɛrbaa-ba‑i Diilodubuɔ‑i-na. \v 9 Nuɔmba juɔ'a ba ne da hai moloŋo‑i gbɛlaaŋ Diiloŋo‑i u suur daayo‑i? \v 10 Umaŋ tĩɛnaanaŋ Diilodubuɔ dumɛlle yaaŋga-na u cãrã, u yaa‑i. Kuɔ ce-ba gbɛrɛ aa tiraa dii kũɔnyɛlle-bɛi. \s1 Piɛrŋ waaŋ mamaŋ Diilodubuɔ‑i-na \p \v 11 Naacolŋ daa uŋ siire, wuɔ pãŋ nyaarãa Piɛrbaa-ba‑i. Nuɔŋ baa jo ji yu-bɛi dii *Salomɔ kukuruuŋgu-na ta ba ne-ba. \v 12 Piɛrŋ daa baŋ neŋ-baŋ dumaaŋo-na, wuɔ cira: «*Isirahɛl-baaŋ namaa, baa na yaŋ ku ce-na gbɛrɛ. Baa na ta na ne wuɔ sĩ miɛmɛi siire naacolŋ daayo‑i baa i fɛrɛŋ fɔ̃ŋgũɔ, sisɔ i wuɔ Diiloŋ-hũmelle‑i fafamma ku'i ciɛ i gbãa sire-yuɔ; ku'i sĩ. \v 13 I bĩncuɔmbaŋ siire wuɔ Diiloŋo maŋ hũmelle‑i, *Abiramu‑i baa *Isaki‑i a naara *Yakɔbu‑i, baŋ siire wuɔ Diiloŋo maŋ hũmelle‑i, u'i ciɛ u cãarãŋo ce bɔi. U cãarãŋo faŋo yaa Yesu‑i. Na ciɛ ba bel-o ka hã *Pilati‑i baa-yo. Pilati wuɔ u nanna-yuɔ, na'a ma siɛ gbãa wuɔ. \v 14 Na cĩinaana Diiloŋ-nolŋo‑i, na ciɛ ba bel nelviiŋo‑i aa ce ba nanna nelkoroŋo‑i. \v 15 Na ciɛ ba ko cicɛ̃lma tieŋo‑i. Ŋga naŋ fiɛ ko-yo, Diiloŋo siire-yuɔ hiel-o kuomba hɔlma-na, i daa-yo nuɔ. \v 16 Iŋ haa i naŋga‑i yuɔ ku'i kãayã naacolŋ daayo‑i; na sa bi yaŋ-yo suɔma. Iŋ haa i naŋga‑i Yesu‑i-na, ku'i ciɛ u sire-yuɔ yeryer dumandɛ‑i-na na yufelle-na. \p \v 17 «Tobiŋ namaa, mi suyaa miɛ na saa naa suɔ-ma aa ce-ma, halle baa na yuntaamba‑i hiere. \v 18 Ŋga Diiloŋ uŋ ŋa naa ce u *pɔpuɔrbiemba wuɔya waŋ mamaŋ, wuɔ uŋ ka saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u ka mulĩɛŋ; nelma famma yaa ciɛ. \p \v 19 «Mamaŋ dii cemma fiɛfiɛ‑i-na, naanaŋ na cilɔbabalaŋo‑i aa na bir na jo Diiloŋo wulaa, ku yaa u ka hur na ãmbabalma‑i. \v 20 Mafaŋ da ma ce, u ka pa kufĩɛŋ-bãaŋgu nɛi. Aa uŋ ŋa naa hiel Koŋkortieŋo maŋ dii ku domma-na, u ka bir saaŋ u jo. Koŋkortieŋo faŋo yaa Yesu‑i. \v 21 Dumandɛ‑i-na, uu dii tĩɛna dii dɔrɔ‑i-na tuɔ cie miwaaŋo duɔ bibirre ŋaa Diiloŋ uŋ ciɛ u pɔpuɔrbiemba waŋ-ma dumaa dii ku bembieŋa-na. \v 22 Na saa da, *Moisi waaŋ Yesu-Kirsa maama yaa wuɔ: \qt ‹Diiloŋo ka hiel u *pɔpuɔrbiloŋo naŋo mɛi temma na hɔlma-na. Pɔpuɔrbiloŋo faŋ duɔ waŋ mamaŋ, baa na yagar-ma.\qt* \v 23 \qt Umaŋ duɔ saa nu u nuŋgu‑i, ba ka hiel kutieŋo nuŋgu‑i Diiloŋo baamba-na aa ba ka ko-yo.›\qt*\f + \fr 3:23 \ft Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 18.15,18,19.\f* \v 24 Diilopɔpuɔrbiemba maŋ siire piiye hiere, a doŋ *Samiɛl-na, ba waaŋ nyuŋgo ku yiŋ daani maama‑i. \v 25 Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu maŋ aa ce u pɔpuɔrbiemba waŋ ku maama‑i, u pãa-ku baa namɛi. Aa uŋ pãa nuŋgu‑i baa na bĩncuɔmba‑i kusuɔŋ-nu aa gbɛ̃ Abiramu‑i wuɔ: \qt ‹Mi ka ta mi cor baa naŋ hãayɛ̃lmba yaa‑i mi ce baa dũnni‑i hiere hĩɛma-na›\qt*\f + \fr 3:25 \ft Miwaaŋo jĩnammaŋ-sɛbɛ (Genèse) 22.18\f*, na nuŋgu dii nupãlle fande-na. \v 26 Ku'i ciɛ na da Diiloŋo ciɛ u cãarãŋo jo namɛi wulaa‑i igɛ̃na duɔ ji kãyã-nɛi na nanna na maacembabalamma‑i.» \c 4 \s1 Ba bilaa Piɛrbaa-ba‑i \p \v 1 Piɛr baa Nsãa‑i baŋ waa ta ba piiye baa nuɔmba‑i, *Diilojigãntaamba‑i baa *Diilodubuɔ sorosibaa-ba yuntieŋo‑i, a naara *Sadusĩɛbaa-ba jo ji da-ba. \v 2 Piɛrbaa-ba taa ba piiye baa nuɔmba‑i wuɔ Yesu kuu aa sire, kɛrɛ yiiŋgu dii baa yiiŋgu kuomba ka bi sire fuɔ temma‑i. Baŋ juɔ ji da ba piiye dumaaŋo-na, ku saa dɔlnu-bɛi. \v 3 Baa bel-ba. Bãaŋgu naa tĩ tĩ. Baa kã ka dii-ba kaso ba cɔ. \v 4 Baŋ fiɛ bel-ba, baŋ hii piiye baa bamaŋ hiere, ba fɔ̃ŋgũɔ baa hũu-ma. Bamaŋ naa hũyãa-ma, ba gbãa yu nuɔmba neifieŋa hãi nuɔsiba ndii temma. \p \v 5 Ku cuo kaala‑i-na, *Yuifu ba yuntaamba‑i baa nelle bĩncuɔmba‑i, a naara *ãnjĩnamma pigãataamba‑i, baa jãnu ba-naa *Yerusalɛmu‑i-na. \v 6 *Diilojigãntaamba yuntieŋo maŋ ba naŋ bĩŋ-yoŋ Ani‑i, u waa baa u dumɛlleŋ-baamba‑i hiere, a naara Kayifu, baa Nsãa, baa Alɛsãndire. \v 7 Baŋ jãanu ba-naa, baa ce ba jo baa Piɛrbaa-ba‑i. Baŋ juɔ, baa yuu-ba wuɔ: «Namaa hilaa baa hiŋ daama‑i hie a ji sire naacolŋ daayo‑i? Hai moloŋo‑i puɔraa-na?» \v 8 Huɔŋgu faŋgu-na, *Diiloŋ-Yalle naa yu Piɛr huɔŋga‑i, wuɔ cira: «Nelle yuntaaŋ namaa, baa bĩncuɔŋ namaa, \v 9 i ciɛ ãnfafamma molo-na aa na bĩ-ye ji ta na yuu-ye iŋ ciɛ dumaa sire-yuɔ u murgusĩnni-na, dumɛi sĩ wɛi? \v 10 Nelma diei dii na saaya na suɔ-ma hiere baa *Isirahɛl-baamba‑i: Naŋ gbuu Nasarɛtitaaŋ Yesu maŋ *daaŋgu-na ko-yo aa Diiloŋo sire-yuɔ, fuɔ barguɔ yaa nuɔ‑i naacolŋ daayoŋ siire yeryer na yufelle-na dumandɛ‑i. \v 11 Ba waaŋ Yesu fuɔ maama yaa Diiloŋ-nelma-na wuɔ: \q1 \qt ‹Tãmpɛ̃lle maŋ dumarãaŋ namaaŋo‑i naŋ cĩinaana-diɛ,\qt* \q1 \qt di yaa juɔ bella dũŋgu‑i.›\qt*\f + \fr 4:11 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 118.22\f* \m \v 12 Yesu yaa gbãa kor nelbiliemba‑i u diei yoŋ. Da ma hel ufaŋo-na, Diiloŋo saa hã-ye moloŋo yaŋga naŋga umaŋ gbãa kor-e.» \p \v 13 Piɛrbaa-baŋ daa holle‑i piiye dumaa, kuɔ cu ãndacetaamba hɔmmu‑i. Da ba ne, ba da-ba nelgbãŋgbãlãamba; ba sa suɔ sɛbɛ. Baa pãŋ suɔ wuɔ Yesu wuɔrataamba. \v 14 Da ba ne naacolŋo maŋ siire ba caaŋgu-na, ba siɛ suɔ baŋ ka waŋ mamaŋ. \v 15 Baa ce ba hiel Piɛrbaa-ba‑i gɔ̃ŋgũɔŋ-nu aa naa yuu ba-naa wuɔ: \v 16 «I ka ce-ba niɛ? Nuɔmba‑i hiere Yerusalɛmu‑i-na ba suyaa wuɔ ba yaa siire naacolŋ daayo‑i, nuharuŋgu si dii-mɛi; i siɛ bi gbãa ju-ma. \v 17 Ŋga diɛ i sa taara nel daama gbuo nelle‑i hiere, i saaya i gboya-bɛi wuɔ ba baa yaŋ i tiraa nu ba bĩɛ Yesu yerre‑i baa moloŋo. Umaŋ duɔ bĩ-de, kumaŋ da ku waa, u ka da-ku.» \p \v 18 Baŋ juɔ da ba-naa tĩ, baa bĩ Piɛrbaa-ba‑i a ji waŋ baa-ba wuɔ ba baa yaŋ ba tiraa nu ba bĩɛ Yesu yerre‑i ba nunni-na, ba baa bi waŋ u maama baa moloŋo. \v 19 Piɛrbaa baa gbɛ̃-ba wuɔ: «Namaa fɛrɛ‑i niɛ-kuŋ na ne! I ce namaa maama yaa‑i aa yaŋ Diiloŋ-maama‑i wɛi? \v 20 Miɛ fuɔ, iŋ nuɔ mamaŋ, aa da mamaŋ, i siɛ gbãa fĩinaŋ-mɛi.» \p \v 21 Baŋ siire naacolŋo‑i, kuɔ gbuu dɔlnu nuɔmba‑i, baa ta ba gbɛliɛŋ Diiloŋo‑i, a ce dumaaŋo-na ãndacetaamba saa da nelma da ba cãl-ba; baa naa ba sĩɛl ba yufieŋa yaa piiye baa-ba aa nanna-bɛi ba kã. \v 22 Baŋ siire naacolŋo maŋ, u bieŋa naa cor bieŋ komuɔŋa hãi. \s1 Diiloŋ-dũŋ-baamba cãarã Diiloŋo‑i \p \v 23 Baŋ naana Piɛr‑i baa Nsãa‑i, baa ta kã ba nabaamba wulaa. *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa bĩncuɔmbaŋ waaŋ mamaŋ baa-ba hiere, baa tũnu ba nabaamba‑i baa-ma. \v 24 Baŋ tũɔnu-bɛi dumaaŋo-na, baa gbonu cãrã Diiloŋo‑i wuɔ: «Itie, nuɔnɛi hielaa dɔrɔ‑i baa hĩɛma‑i, baa dãmmaŋ-nuoraaŋgu‑i. Aa bi hiel ni huɔya-niini‑i hiere. \v 25 Nuɔnɛi ciɛ ŋ *Yalle dii nel daama‑i i bĩncɔiŋo‑i *Davidi\f + \fr 4:25 \ft Ku birii a saanu baa cerma. Girɛkimma-na ba naaraaya Davidi yerre-na wuɔ Diiloŋ-cãarãŋo.\f* nuŋgu-na u waŋ-ma wuɔ: \q1 \qt ‹Bige‑i ciɛ nuɔmba sire ta ba pepiena nilɛiŋa-na?\qt* \q1 \qt Ba saa suɔ wuɔ baŋ puu mamaŋ, ma siɛ kã terieŋgu wɛi? \qt* \q1 \v 26 \qt Fɔ̃ŋgɔ̃taamba siire tɛrɛŋ yiɛra,\qt* \q1 \qt aa yuntaamba pũulã Itieŋo‑i baa u Yufelleŋ-Nolŋo‑i.›\qt*\f + \fr 4:26 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu 2.1-2\f* \m \v 27 Ninsie ninsie, *Erɔdi‑i baa *Pɔ̃se-Pilati‑i a naara *niɛraamba‑i baa *Isirahɛl-baamba‑i hiere, ba tigiiŋ ba-naa nel daade\f + \fr 4:27 \ft Ba gbɛ̃ *Yerusalɛmu.\f* yaa nuɔ‑i, a pũulã ŋ cãarãŋo‑i Yesu‑i. Ba tigiiŋ ba-naa a pũulã ŋ Yufelleŋ-Nolŋo‑i. \v 28 Dumandɛ‑i-na, niŋ ŋa naa pu mamaŋ, mamaŋ waa ŋ huɔŋga-na, ba ciɛ ma yaa‑i. \v 29 Fiɛfiɛ‑i-na, Itie, ŋ daa baŋ wur ŋ cãarãaŋ miɛŋo‑i dumaa. Hã-ye holle i tiɛ gbã i waŋ ŋ nelma‑i. \v 30 Kãyã-yiɛ i tiɛ gbã i sire jaamba‑i aa bi tiɛ ce nelma bɔi baa gbɛrɛ-wɛima bɔi ŋ cãarãŋo‑i Yesu yerre-na.» \p \v 31 Baŋ juɔ cãrã Diiloŋo‑i tĩ, hĩɛŋ maa sagalla baŋ waa tigiiŋ kusuɔŋ-nu. Diiloŋ-Yalle pãŋ yu ba hɔmmu‑i hiere. Baa da holle ta ba waŋ Diiloŋ-nelma‑i. \s1 Diiloŋ-dũŋ-baambaŋ bilaa ba-naa dumaa \p \v 32 Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i baa ba ciinumma‑i hiere baa naa gbuu bel ba-naa fafamma. Ba hɔlma-na, ŋ siɛ gbãa suɔ wuɔ mɛl kũŋgu‑i daaku‑i aa mɛl kũŋgu‑i daaku‑i. \v 33 Himma naŋ temma waa Yesu *pɔpuɔrbiemba ãncemma-na ta ma pigãaŋ wuɔ Yesu siire kelkel. Diiloŋo naa silaa tuɔ ce baa-ba u cor. \v 34-35 Sonniŋ waa baa bamaŋ hiere, baa cĩnniŋ bi waa baa bamaŋ, ba taa ba suor-ni ba jo ba hã Yesu pɔpuɔrbiemba‑i baa ni gbeiŋa‑i. Bafaŋ da ba hũu-ya, ba ne ba gbeiŋ-maamaŋ jĩɛnya ma-naa dumaa aa bi hɔnu-yɛi dumɛi. A ce dumaaŋo-na sũntie saa waa ba hɔlma-na. \p \v 36 Unaŋo waa ba hɔlma-na, ba taa ba bĩ-yo Yosɛfu. U waa *Levitiyiɛŋo. U taa u hel Sipire. Pɔpuɔrbiemba taa ba bĩ-yo Barnabasi, ku yuŋgu yaa wuɔ Sirɛintieŋo. \v 37 Suoŋgu naŋgu waa baa-yo, wuɔ suor-ku aa naa jo baa ku gbeiŋa‑i ji hã pɔpuɔrbiemba‑i baa-ya. \c 5 \s1 Diilo sa siɛ huhurma‑i \p \v 1 Naacolŋo naŋo waa, ba taa ba bĩ-yo Ananiyasi aa bĩ u ciɛŋo‑i Safira. Terieŋgu naŋgu waa baa-ba, baa suor terieŋ daaku‑i \v 2 aa naa saa-ma aa bɔlŋo hiel gbeiŋa naŋa aa kã baa a boluoŋgu‑i ka hã Yesu *pɔpuɔrbiemba‑i baa-ya. \p \v 3 Uŋ kãa, Piɛr wuɔ gbɛ̃-yo wuɔ: «Ananiyasi, bige‑i ciɛ ŋ yaŋ *Sitãni tãal-ni ŋ hiel kunaŋgu gbeiŋa-na aa jo ji ta ŋ kar coima‑i baa *Diiloŋ-Yalle‑i? \v 4 Terieŋgu‑i naŋ kũŋgu, molo saa cira ŋ suor-ku. Niŋ fiɛ suor-ku, gbeiŋa‑i naŋ waaŋa. Bige‑i ciɛ ŋ ce maaceŋ daama temma‑i? Niŋ karaa coima maŋ, ŋ saa kar-ma baa ŋ nanuɔmba, ŋ karaa-ma baa Diiloŋo.» \p \v 5 Ananiyasiŋ nuɔ nel daama‑i, u pãŋ cii, u bi kuliiŋgu yaa dumaaŋo-na. Umaŋ duɔ nu nel daama‑i, u kũɔma pãŋ ta ma nyɛŋ. \v 6 Naacieŋ baa jo ji biɛ-yo ka fuure. \p \v 7 Ciɛŋo saa waa. Bɔlŋoŋ kuu, lɛrbaa-ba siɛi temma cor aa u suɔ tuɔ jo. Uŋ juɔ ji suur, u saa suɔ wuɔ wɛima ciɛ. \v 8 Piɛr yuu-yo wuɔ: «Ciɛŋ nuɔ, na suoraa na terieŋgu‑i sul daadu'i nuɔ‑i wɛi?» \p Ciɛŋ wuɔ siɛ wuɔ: «Ũu, ku sullu yaa‑i.» \p \v 9 Piɛr wuɔ cira: «Bige‑i ciɛ na saa-ma baa ŋ bɔlɔ‑i aa da na cure Diiloŋ-Yalle‑i? Ne, bamaŋ kãa ka fuure ŋ bɔlɔ‑i ba yaa bi suuriiŋ daaba, ba ka bi biɛ nuɔŋo‑i ka fuure-niɛ.» \v 10 Ciɛŋ wuɔ pãŋ cii terieŋgu faŋgu-na a ku Piɛr caaŋgu-na. Naacieŋ ba'a ba suur ku yaa nuɔ‑i, a da u kuu. Baa tiraa biɛ ufaŋo‑i bir gũunu ka fuure bɔlŋo caaŋgu-na. \v 11 Diiloŋ-dũŋ-baamba kũɔma migãaŋ ta ma nyɛŋ ma naara. Umaŋ duɔ nu nel daama‑i, ku ce-yo kũɔnyɛlle. \s1 Gbɛrɛkulaŋo \p \v 12 Yesu *pɔpuɔrbiemba taa ba ce nelma bɔi baa gbɛrɛ-wɛima bɔi nuɔmba hɔlma-na. Ba taa ba tigiiŋ ba-naa *Salomɔ kukuruuŋgu yaa nuɔ‑i. \v 13 Nuɔmba‑i hiere nelle-na ba taa waŋ ba yefafalle, ŋga molo saa tuɔ siɛ u piɛ-ba. \v 14 Caamba‑i baa bɛmba maŋ naa hũyãaŋ Itieŋo maama‑i baa sa waa dɛi baa yuliiŋgu‑i. \v 15 Nuɔmba waa da ba ce ba hel baa gbãŋgbaarbaa, baa figĩnni a galla ba jaamba‑i Piɛr muncormu-na, wuɔ duɔ tuɔ cor aa u yalle yiɛya umaŋ, u sire. \v 16 Nilɛiŋa maŋ *Yerusalɛmu kɔtɔnni-na hiere, nuɔmba bɔi taa ba hel-yɛi ba jo baa ba jaamba‑i pɔpuɔrbiemba wulaa. *Jĩnabaa-baŋ bi waa bamaŋ nuɔ‑i, ba taa ba jo baa-ba. Umaŋ duɔ jo baa u wuoŋo, u sire. \s1 Baŋ haa kumaŋ Yesu pɔpuɔrbiemba-na \p \v 17 Nuɔmbaŋ joŋ pirpir Yesu *pɔpuɔrbiemba wulaa dumaaŋo-na, ku saa dɔlnu *Diilojigãntaamba yuntieŋo‑i baa u kuoyataamba‑i *Sadusĩɛbaa-ba‑i. Baa ce-ku nenemuŋgu \v 18 aa naa bel pɔpuɔrbiemba‑i ka dii-ba kaso. \v 19 Ku isuɔŋgu-na, Itieŋo *dɔrpɔpuɔrbiloŋo jo ji hĩl kaso‑i a hiel-ba aa naa gbɛ̃-ba wuɔ: \v 20 «Kãaŋ *Diilodubuɔ‑i-na na ka waŋ hũmefɛlɛnde maama‑i hiere baa nuɔmba‑i.» \p \v 21 Ku cuo kaala‑i-na, pɔpuɔrbieŋ baa naar kã Diilodubuɔ‑i-na ka doŋ ta ba waŋ Diiloŋ-nelma‑i. Diilojigãntaamba yuntieŋo‑i baa u kuoyataamba saa suɔ wuɔ ba hilaa. Cuoŋ kaalaa, baa bĩ bĩncuɔmba‑i da ba ji ce ãndaaŋgu‑i. Baŋ juɔ, baa puɔr wuɔ ba ka hiel-ba kaso‑i-na jo baa-ba. \v 22 Baa kã ba saa ka da-ba. Baa bir jo ji cira: \v 23 «I saa ka da moloŋo kaso‑i-na. Iŋ kãa, kaso naa waa bĩŋ u temma‑i, aa bamaŋ niɛyaŋ-yuɔ ba waa ba munyiɛrammu-na hiere dumiɛŋa yammu-na. I hĩlãa-yo ku yaa nuɔ‑i, i saa da moloŋo huɔŋga-na.» \p \v 24 Sorosibaa-ba maŋ niɛyaŋ Diilodubuɔ‑i ba yuntieŋo‑i, baa *Diilojigãntaamba yuntaambaŋ nuɔ nel daama‑i, ba hɔŋ muɔ pãŋ cu; ba sa suɔ ku huoŋguŋ ka jo baa kumaŋ. \v 25 Ba'a ba ne da naacolŋo naŋo juɔ ji tuɔ tũnu-bɛi wuɔ: «Naŋ bilaa balamba maŋ ka dii-ba kaso‑i-na, baa dii ta ba waŋ Diiloŋ-nelma‑i dii Diilodubuɔ‑i-na.» \v 26 Sorosi ba yuntieŋ wuɔ pãŋ sire baa u sorosibaa-ba‑i ka bel-ba jo baa-ba. Baŋ kãa, ba saa kã baa bubuɔsĩnni, wuɔ sĩ nuɔmba ka naŋ-ba baa tãmpɛ̃lɛ̃iŋa. \s1 Ba ce Yesu pɔpuɔrbiemba ãndaaŋgu‑i \p \v 27 Baŋ kãa ka bel Yesu *pɔpuɔrbiemba‑i jo baa-ba, *Diilojigãntaamba yuntieŋ wuɔ yuu-ba wuɔ: \v 28 «Ma sĩ i waaŋ-ma baa-na kuola-mɛi wuɔ na baa bĩ naacolŋ daayo yerre‑i baa moloŋo kɛ? Ma daa niɛ na yaŋ-ye aa sire gbuo *Yerusalɛmu‑i hiere baa u maama‑i? Na taara na cira miɛmɛi kuɔ-yo kɛ?» \p \v 29 Piɛr baa u nabaamba‑i baa cira: «I siɛ gbãa maar Diiloŋo nuŋgu‑i ka ce nelbilieŋ kũŋgu. \v 30 Naŋ gbuu Yesu maŋ *daaŋgu-na ko-yo, i tobaa-baŋ siire wuɔ Diiloŋo maŋ hũmelle‑i, u siire-yuɔ \v 31 aa kã baa-yo ka jĩna u caaŋ-nu. U hãa-yo yuntesĩnni‑i aa ce-yo koŋkortieŋo. U ciɛ kufaŋgu‑i duɔ kãyã *Isirahɛl-baamba da ba nanna ba cilɔbabalaŋo‑i aa u duɔ hur ba ãmbabalma‑i. \v 32 Nel daama‑i miɛ i daa-ma nuɔ, *Diiloŋ-Yalle bi daa-ma. Bamaŋ nuɔŋ Diiloŋo nuŋgu‑i, u hã-ba di yaa‑i.» \p \v 33 *Nellentaambaŋ juɔ nu nel daama‑i, ba hɔmmu pãŋ guɔla. Baa pãŋ ta ba taara ba komma. \v 34 *Farisĩɛyiɛŋo naŋo waa baa-ba, ba taa ba bĩ-yo Gamaliɛl. U waa *ãnjĩnamma pigãatieŋo. Nuɔmba taa ba kãŋ-yo nelle-na. Wuɔ sire yiɛra ba hɔlma-na aa naa cira: «Ciɛŋ ba hel gɔ̃ŋgũɔŋ-nu.» \p \v 35 Baŋ hilaa, wuɔ gbɛ̃ nuɔmba‑i wuɔ: «Isirahɛl-baaŋ namaa, jɔgaaŋ na ne igɛ̃na aa na suɔ na ce naŋ taaraŋ na ce kumaŋ balaŋ daaba-na. \v 36 Ku belle-na, Tedasi siire ce u fɛrɛ nelbuɔ. Nuɔmba sire cu u huoŋ-nu ta ba kã nuɔmba nuɔsiba hãi caaŋ-nu. Baŋ juɔ ko-yo, ba curaa hie? Ba saa pisãllã hiere wɛi? \v 37 Fuɔ kũŋguŋ curaa, baŋ taa ba kãŋ nuɔmba‑i belle-na, Yuda maŋ taa u hel *Galile‑i-na, u siire hiel u yerre‑i. Nuɔmba bɔi cu u huoŋ-nu. Baŋ juɔ ko ufaŋo‑i, bamaŋ naa cu u huoŋ-nu, na daa-ba wɛi? \v 38 Fiɛfiɛ‑i-na, bamaŋ daaba‑i, mi gbãa waŋ mamaŋ: Niɛŋ-baŋ aa na yaŋ-ba. Da kuɔ ba ce nɛliɛŋ-maama, yiiŋgu dii baa yiiŋgu, ma ka bĩɛna. \v 39 Ŋga da kuɔ Diiloŋ-maama ninsoŋo, na siɛ gbãa bĩɛna-mɛi. Niɛŋ torro, na baa ji ta na gãŋ baa Diiloŋo aa cira na gãŋ baa nelbiliemba?» \p \v 40 Gamaliɛlŋ piiye dumaaŋo-na, ba kã ka ciire aa naa bĩ pɔpuɔrbiemba suur. Baŋ suurii, baa bel-ba muo-ba da dɛi aa naa waŋ baa-ba wuɔ ba baa tiraa yaŋ ba da ba bĩɛ Yesu yerre‑i baa moloŋo! Baŋ ciɛ mafamma‑i, baa nanna-bɛi ba ta. \p \v 41 Baŋ bilaa-ba muo-ba Yesu maama-na, kuɔ gbuu silaa dɔlnu-bɛi wuɔ Diiloŋo ka tuɔ kãŋ-ba nelfafaamba Yesu huoŋgu-na. \v 42 Kuŋ ciɛ dumaaŋo-na, yinni maŋ joŋ, ba waŋ *Neldɔdɔlma‑i *Diilodubuɔ‑i-na baa cĩnni-na wuɔ Yesu yaa *Koŋkortieŋo maŋ Diiloŋ uŋ saaŋ-yo. \c 6 \s1 Yesu pɔpuɔrbiemba calaanu maacemma‑i \p \v 1 Nuɔmba bɔi taa ba hũu Yesu maama‑i huɔŋ daaku-na, a ce dumaaŋo-na bamaŋ piiyeŋ girɛkimma‑i, baa ta ba waana wuɔ bamaŋ piiyeŋ ebiremma‑i, ba cal niiwuoni‑i yinni maŋ joŋ aa ba sa hã bafamba bikulcaamba‑i. \v 2 Yesu *pɔpuɔrbiembaŋ daa ba waana dumaaŋo-na, baa tigiiŋ Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i hiere a waŋ baa-ba wuɔ: «Tobiŋ namaa, na suyaa wuɔ i siɛ gbãa yaŋ Diiloŋ-nelma wamma‑i aa diɛ ne niiwuoniŋ-kũŋgu, ku saa biɛ dumaaŋo-na. \v 3 Hielaaŋ nuɔmba niehãi na hɔlma-na. Nuɔmba famba yefafalle saaya di waa nuɔmba nunni-na. *Diiloŋ-Yalle saaya di yu ba hɔmmu‑i aa ba saaya ba ta ba nu nelma. Da na hiel-ba, i ka bir maaceŋ daama‑i hã ba yaa‑i \v 4 aa miɛ i fulnu Diilocãrãlle baa u nelma wamma.» \p \v 5 Bamaŋ waa hiere, baa hũu-ma aa naa sire hiel Etiɛni. Diiloŋ-maama‑i baa Diiloŋ-Yalle naa yu Etiɛni huɔŋga‑i. Baŋ hielaa Etiɛni‑i, baa hiel Filipu, baa Purokɔr, baa Nikanɔr, baa Timɔ a naara Parmenasi, baa Nikola. Nikola taa u hel Ãntiyɔsi, ŋga uu naa suur Yuifusĩnni-na. \v 6 Baŋ hielaa-ba, baa pigãaŋ pɔpuɔrbiemba‑i baa-ba. Baa haa ba nammu‑i ba yunni-na a cãrã Diiloŋo‑i hã-ba. \p \v 7 Diiloŋ-nelma taa ma gbuo terni‑i ma kã. Yinniŋ cor dumaa, nuɔmba hũu-ma dumɛi *Yerusalɛmu‑i-na. *Diilojigãntaamba maŋ naa hũyãa Yesu maama‑i baa sa waa dɛi. \s1 Ba bilaa Etiɛni‑i \p \v 8 Diiloŋo naa silaa ce baa Etiɛni‑i: Uu naa hã-yo himma u tuɔ ce gbɛrɛ-wɛima bɔi nelle-na. \v 9 A ne da *Yuifubaa-ba namba taa ba kã *Diilonelhãalãdũŋgu naŋgu-na ba kã ba nu Diiloŋ-nelma‑i. Ba taa ba bĩ Diilonelhãalãdũŋgu faŋgu‑i «Kufĩɛŋ ba dũŋgu»\f + \fr 6:9 \ft Baa bilaa Yuifubaa-ba namba‑i kɔrsĩnni-na a kã baa-ba *Ɔrɔmu aa ji nanna-bɛi. Ku gbãa waa Yuifubaa-ba famba hãayɛ̃lmba yaa baŋ gbɛ̃ŋ-baŋ bande‑i-na.\f*. Yuifubaa-ba famba kã ba ta ba fanu ba-naa baa Etiɛni‑i Diiloŋ-nelma-na. Ba hɔlma-na, banamba taa ba hel Sirɛni, banamba Alɛsãndiri, banamba Silisi, banamba *Asi. \v 10 *Diiloŋ-Yalle naa waa baa Etiɛni a ce ba saa gbãa piiye yar-o. \p \v 11 Kuŋ nuɔlaa-ba, ba bir yaŋ aa biɛ nuɔmba gbeiŋa-na ba ta ba wuɔra ba waŋ wuɔ: «Naacolŋ daayo u wuɔra u tuora *Moisi‑i baa Diiloŋo‑i; baaŋo sĩ.» \v 12 Ba ciɛ ku yaa‑i nuɔmba hɔmmu du baa Etiɛni‑i nelle-na. Bĩncuɔmba‑i baa *ãnjĩnamma pigãataamba‑i hiere ba hɔmmu duu baa-yo. Baŋ ciɛ kufaŋgu‑i, ba kã ka bel-o kã baa-yo *nellentaamba wulaa. \p \v 13 Baŋ kãa baa-yo, ba tiraa bĩ coikartaamba namba kã, wuɔ siɛrtaamba. Baa kã ka ta ba kar coima‑i ba haa-yuɔ wuɔ: «Naacolŋ daayo sa gbuu piiye *Diilodubuɔ yefafalle, halle baa *ãnjĩnamma‑i hiere. \v 14 I daa u wuɔra u piiye wuɔ Nasarɛtitaaŋ Yesu ka muonu Diilodubuɔ‑i aa bir Moisi nelma‑i birma namma.» \v 15 Bamaŋ waa hiere gɛ̃ŋgɛrterieŋgu-na, baa dĩŋ-yuɔ ta ba ne-yo. U yaaŋga taa ka caa ŋaa *dɔrpɔpuɔrbiloŋ yaaŋga. \c 7 \s1 Etiɛni ãndaaŋgu‑i \p \v 1 Siɛrtaambaŋ juɔ piiye tĩ, *Diilojigãntaamba yuntieŋ wuɔ yuu Etiɛni‑i wuɔ: «Baŋ waŋ mamaŋ ninsoŋo wɛi?» \v 2 Etiɛni wuɔ cira: «Mi nelleŋ-tobiŋ namaa, baa mi tobaa namaa, mi ka waŋ nelma diei baa-na: Na suyaa wuɔ aa i bĩncɔiŋo‑i *Abiramu suɔ duɔ sire Mesopotami‑i-na ka tĩɛna Arã‑i-na, Cagaaŋ-Diiloŋo naa carra-yuɔ \v 3 a waŋ baa-yo wuɔ u yaŋ u huraamba‑i aa u sire ba jãmalã‑i-na, kɛrɛ u ka pigãaŋ-yo jãmalã naŋo u ka tĩɛna. \v 4 Abiramu sire\f + \fr 7:4 \ft Girɛkimma-na ba ciɛra u siire Kalde jãmalã‑i-na. Kalde‑i baa Mesopotami‑i jãmalã duɔŋo yaa‑i.\f* ka tĩɛna Arã‑i-na. Uŋ kãa terieŋgu-na, u toŋ juɔ ku, Diiloŋo ce u jo ji tĩɛna naŋ yeŋ jãmalã maŋ nuɔ‑i daayo‑i. \p \v 5 «Uŋ juɔ, Diiloŋo saa hã-yo munturemmu aa bi cira mu yaa daamu. U yaaŋ aa pã nuŋgu baa-yo wuɔ: ‹Mi ka hã-ni jãmalã daayo‑i. Da ŋ saa ji waa, ŋ huoŋ-baamba ka biɛ-yo cor.›\f + \fr 7:5 \ft Niɛŋ Miwaaŋo jĩnammaŋ-sɛbɛ‑i-na (Genèse) 12.7; 13.15; 15.18; 17.8.\f* A ne da huɔŋgu faŋgu-na, bilo saa waa baa Abiramu‑i. \v 6 Diiloŋo gbɛ̃-yo wuɔ: \qt ‹Ŋ huoŋ-baamba ka waa juɔma-na, ba ka bel-ba kɔrsĩnni-na jãmalã faŋo-na gbuu mulĩɛŋ-ba. Ba ka ce bieŋ nuɔsiba hãi mulĩɛma.\qt* \v 7 \qt Ŋga bamaŋ ka bel-ba kɔrsĩnni-na, muɔmɛi ka pã kutaamba‑i mi fɛrɛ. Da mi ji ce mafamma‑i, ŋ hãayɛ̃lmba ka suɔ sire terieŋgu-na ji tĩɛna bande ta ba buol-mi.›\qt*\f + \fr 7:7 \ft Niɛŋ Miwaaŋo jĩnammaŋ-sɛbɛ‑i-na (Genèse) 15.13-14, Helmaŋ-sɛbɛ‑i-na (Exode) 3.12.\f* \p \v 8 «Uŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ bel *tobisĩnni baa Abiramu‑i aa naa ce u *jã a dãnya tobisĩnni fanni‑i\f + \fr 7:8 \ft Niɛŋ Miwaaŋo jĩnammaŋ-sɛbɛ‑i-na (Genèse) 17.10-14.\f*. Ku'i ciɛ na da *Isakiŋ juɔ hoŋ, yinni niehãi cor, niisiɛi yiiŋgu-na, Abiramu jã-yo. Isakiŋ bi siire da *Yakɔbu‑i, u bi jã-yo. Yakɔbu bi sire ce maaduɔma baa i bĩncuɔmba‑i\f + \fr 7:8 \ft Yakɔbu bɛpuɔmba waa cĩncieluo baa ba hãi. Etiɛni bĩɛ ba yaa‑i bande‑i-na wuɔ ba bĩncuɔmba.\f*. \p \v 9 «I bĩncuɔmba sire bigãaŋ ba hãaŋo‑i Yosɛfu‑i aa bel-o suor-o ba sãa-yo kã baa-yo Esipi. Ŋga Diiloŋo waa baa Yosɛfu‑i. \v 10 U hielaa u yuŋgu‑i mulĩɛma-na hiere aa ce-yo nelnurãŋo aa tiraa ce u kũŋgu dɔlnu Esipitaaŋ jãmatigi‑i. Jãmatigi haa-yo u jãmalã yuŋ-nu baa u dumɛlle bi yuŋgu-na. \p \v 11 «Nyulmu nammu ji suur Esipi‑i-na, ka hel baa *Kanaa jãmalã‑i hiere. Kuu naa balaŋ cor, a ce i bĩncuɔmba sa da niiwuoni ba wuo dii Kanaa‑i-na. \v 12 Yakɔbu ji nu wuɔ ba suor dĩmma dii Esipi‑i-na. U puɔr i bĩncuɔmba kã ka sãa bir kũŋ. \p \v 13 «Baŋ juɔ kã hãalĩŋo‑i, Yosɛfu pigãaŋ-ba u fɛrɛ wuɔ fuɔ yaa Yosɛfu‑i. Terieŋgu faŋgu'i nuɔ‑i, jãmatigiŋ suyaa Yosɛfu baamba‑i. \v 14 Yosɛfu wuɔ ce u mɔlbaa-ba bir kũŋ ka jo baa tuoŋo‑i baa u dumɛlleŋ-baamba‑i hiere. Ba kũŋgu-na, ba waa nuɔmba komuɔŋa siɛi baa cĩncieluo nuɔmba ndii. \v 15 Yakɔbu kãa kãmma famma yaa‑i Esipi‑i-na. Diiloŋ-babĩmuɔ kaa hi-yo kusuɔŋ-nu'i baa i bĩncuɔmba‑i hiere. \v 16 Ba waa umaŋ duɔ ku, ba biɛ-yo ka fuure-yuɔ Sisɛmu. Ba fuuriiye-bɛi Abiramuŋ sãa cĩncorre maŋ Amɔr bisãlmba wulaa\f + \fr 7:16 \ft Niɛŋ Miwaaŋo jĩnammaŋ-sɛbɛ‑i-na (Genèse) 23.1-18; 33.19; 50.7-13.\f*. \p \v 17 «Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu maŋ baa Abiramu‑i, ku cemmaŋ-huɔŋguŋ juɔ ta ku piɛ, miɛ baamba sire gbuu ciinu Esipi‑i-na. \v 18 Jãmatigi naŋo ji nyugũŋ. Jãmatigi faŋo saa tuɔ suɔ Yosɛfu‑i. \v 19 Wuɔ fũnuŋ tuɔ ce karaaŋgu baa i bĩncuɔmba‑i. U waa ciɛŋo maŋ duɔ hoŋ u biloŋo‑i, u bel diiloŋo‑i ce u nanna-yuɔ u kaal ji ku. \v 20 *Moisi huɔŋ huɔŋgu faŋgu'i nuɔ‑i. U maama saa naa fa baa fafaaŋgu‑i. Uŋ huɔŋ, u bĩncuɔmba gbãaŋ fuo-yo ba dũŋgu-na u ce caamba siɛi yoŋ baa-ba. \v 21 Baŋ juɔ suɔ baa-ba aa ce ba biɛ-yo ka nanna, jãmatigi biloŋ wuɔ biɛ-yo ce-yo ŋaa fuɔ bilohoiŋo, a fiɛ-yo u ji vãa. \v 22 Ku ciɛ dumɛi Moisi suɔ Esipitaamba ãncemma‑i hiere. U taa u nu nelma‑i ŋaa u yuŋgu ka muonu aa wɛima saa ta ma yar-o cemma. \p \v 23 «Uŋ juɔ da bieŋ komuɔŋa hãi, wuɔ kã duɔ ka ne u nelleŋ-baamba‑i\f + \fr 7:23 \ft Moisi waa *Isirahɛl wuoŋo naŋo.\f*. \v 24 Yiiŋgu naŋgu-na, wuɔ ji da Esipiyiɛŋo naŋo ce ba wuoŋo naŋo‑i sũlma. Wuɔ hũu naacolŋo‑i aa naa muo Esipiyiɛŋo‑i ko-yo. \v 25 U taa u taara u ce u nelleŋ-baamba suɔ wuɔ Diiloŋo ciɛ u'i jo duɔ ji kor-ba. Ŋga ba saa suɔ-ma. \p \v 26 «Ku cuo kaala‑i-na, wuɔ da ba baamba namba gãŋ. Wuɔ karnu-bɛi aa naa tuɔ piiye baa-ba wuɔ: ‹Bige‑i ciɛ na ta na gãŋ, ma sĩ namɛi kuuduɔŋgu?› \v 27 Umaŋ taa u jĩnya u nawuoŋo‑i wuɔ sɛ Moisi‑i da yɛr, aa naa cira: ‹Hai moloŋo‑i diyaa naŋ nuŋgu‑i? \v 28 Ŋ taara da ŋ ko-mi ŋaa niŋ kuɔ Esipiyiɛŋo‑i dumaa cicuɔŋgu-na wɛi?› \v 29 Uŋ piiye dumaaŋo-na, Moisi saa gbãa duɔ tiraa tĩɛna; wuɔ gbar ka tĩɛna Madiyã. U kaa biɛ ciɛŋo‑i kusuɔŋ-nu'i a hoŋ bisãlmba hãi baa-yo. \p \v 30 «Bieŋ komuɔŋa hãi cor. Yiiŋgu naŋgu-na, *dɔrpɔpuɔrbiloŋo naŋo carra Moisi‑i dii *hĩɛkuraaŋgu-na Sinayi tãnuŋgu hɔlma-na. Wuɔ u ne da bige‑i daaku‑i? Dãamu'i caaŋ tibiyelle nande‑i aa dɔrpɔpuɔrbiloŋo waa dii mu huɔŋga-na. \v 31 Kuɔ cu u huɔŋga‑i. Wuɔ ta tuɔ piɛ duɔ ka ne dãamu fammu‑i dɛi. Wuɔ u ne da Itieŋo piiye baa-yo wuɔ: \v 32 ‹Moisi, ŋ bĩncuɔmba Diiloŋo yaa muɔŋo‑i: Abiramu siire wuɔ mɛi hũmelle yaa‑i, Isaki‑i baa Yakɔbu‑i hiere maaduɔma.› Moisi kũɔma pãŋ ta ma nyɛŋ, a ce u saa tiraa siɛ duɔ ne terieŋgu faŋgu yaŋga-na. \v 33 Itieŋo gbɛ̃-yo wuɔ: ‹Hiel naatɛnni‑i ŋ gbeini-na; niŋ yeŋ terieŋgu maŋ nuɔ‑i daaku‑i Diiloŋ-terieŋgu. \v 34 Mi baambaŋ ceŋ sũlma maŋ Esipi‑i-na, mi daa-ma; baŋ bireŋ, mi nuɔ, ku'i ciɛ mi hiire jo miɛ mi ji kor-ba. Jo mi ji puɔr-ni ba wulaa.›\f + \fr 7:34 \ft Niɛŋ Helmaŋ-sɛbɛ‑i-na (Exode) 3.1-10.\f* \p \v 35 «*Isirahɛl-baambaŋ siɛ Moisi maŋ wuɔ u halaŋ, molo saa dii u nuŋgu ba bɛrru-na, Moisi duɔŋo faŋo yaa Diiloŋ uŋ ciɛ dɔrpɔpuɔrbiloŋo jo ji puɔr-o wuɔ u ka waa ba yuŋ-nu aa hũu-ba Esipitaamba nyisɛ̃nni-na. \v 36 Moisi yaa ciɛ himma‑i a hiel i bĩncuɔmba‑i Esipi‑i-na. U ciɛ-ma Esipi‑i-na, aa ce-ma dãmmaŋ-nuoradãama‑i-na aa tiraa ce-ma hĩɛkuraaŋgu-na duɔ gbãa kor-ba. U ciɛ kufaŋgu‑i bieŋ komuɔŋa hãi. \p \v 37 «Moisi duɔŋo faŋo yaa gbĩɛ Isirahɛl-baamba‑i wuɔ Diiloŋo ka hiel ba nelleŋ-wuoŋo naŋo ce-yo u *pɔpuɔrbiloŋo fuɔ temma hã-ba\f + \fr 7:37 \ft Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ (Deutéronome) 18.15.\f*. \v 38 Aa i bĩncuɔmbaŋ waa hĩɛkuraaŋgu-na, u yaa waa ba hɔlma-na baa Diiloŋo‑i. Dɔrpɔpuɔrbiloŋo taa u piiye baa u yaa‑i Sinayi tãnuŋgu-na u tuɔ kã u tũnu i bĩncuɔmba‑i. U yaa taa u jo baa cicɛ̃lmaŋ-nelma‑i u jo u waŋ-ma baa-ye. \v 39 I bĩncuɔmba bir yaŋ ba sa nu u nuŋgu‑i. Ba cĩinaana-yuɔ aa ta ba taara ba bir kã Esipi‑i-na. \p \v 40 «Baŋ diyaa mafamma‑i ba hɔmmu-na, ba gbɛ̃ *Aarɔ̃‑i wuɔ: \qt ‹Ce tĩnni ŋ hã-ye, nimaŋ ka kãyã-yiɛ i hi i muŋkãmmu‑i. Moisi hielaa-ye Esipi‑i-na, u yaa daayo i sa suɔ uŋ curaa kusuɔŋ-nu.›\qt*\f + \fr 7:40 \ft Helmaŋ-sɛbɛ‑i-na (Exode) 32.1,23.\f* \v 41 Yibieŋa faŋa-na, baa sire kul nambiloŋo a ce-yo tĩiŋgu ta ba buol. Baŋ kulii nambiloŋo‑i, kuɔ silaa gbuu dɔlnu-bɛi ŋaa bige‑i! Baa ce ponsaaŋgu ma yerreŋ. \v 42 Diiloŋ wuɔ ne-ba aa yaŋ-ba ba ta ba buol mɔɛŋa baa cɛiŋo baa bãaŋgu ŋaa maŋ nyɛgãaŋ dumaa Diilopɔpuɔrbiemba sɛbɛ‑i-na wuɔ: \q1 \qt ‹Isirahɛl-baaŋ namaa,\qt* \q1 \qt naŋ ciɛ bieŋ komuɔŋa hãi maŋ hĩɛkuraaŋgu-na,\qt* \q1 \qt na taa na ko niikonni‑i na hã muɔmɛi wɛi?\qt* \q1 \qt Na taa na bi pã niipãnni‑i na hã muɔmɛi wɛi?\qt* \q1 \v 43 \qt Ma sĩ na birii yaŋ aa kul tĩnni ta na buol?\qt* \q1 \qt Na saa tũu Molɔki\qt*\f + \fr 7:43 \fk Molɔki: \ft Tĩiŋgu naŋ yerre‑i dumaaŋo-na. Isirahɛl-baamba naa biɛ tĩiŋgu faŋgu‑i Kanaataaŋ wulaa ta ba buol-ku.\f*\qt dũŋgu‑i\qt* \q1 \qt baa Erefã\qt*\f + \fr 7:43 \fk Erefã: \ft Tĩiŋgu naŋ yerre‑i dumaaŋo-na. Baa kulii-ku ŋaa mɔɛle ta ba buol-ku, Isirahɛl-baamba bi niya kutaamba‑i kul ku temma ta ba bi buol.\f*\qt mɔɛle‑i ta baa-ni wɛi?\qt* \q1 \qt Na ciɛ kɔlluŋ-nobimba famba‑i ta na buol-ba.\qt* \q1 \qt Mi ka ce ba kã baa-na dii *Babilɔni huoŋ-nu.›\qt*\f + \fr 7:43 \ft Amɔsi (Amos) 5.25-27\f*» \p \v 44 Etiɛni wuɔ cor baa u ãndaaŋgu‑i wuɔ: «*Tobisĩnniŋ-dũŋgu waa baa i bĩncuɔmba‑i hĩɛkuraaŋgu-na. Diiloŋ-nelma waa ku yaa nuɔ‑i. Moisi ciɛ-ku ŋaa Diiloŋoŋ pigãaŋ-yo ku cemma‑i dumaa. \v 45 Ku huoŋgu-na, i bĩncuɔmba huoŋ-baamba ji wuo dũŋ daaku ciiluŋgu‑i. Yosuwe yaa waa ba yaaŋga-na. Diiloŋ wuɔ kãyã-bɛi ba donya nuɔmba maŋ waa hiere jãmalã daayo-na aa biɛ dũŋ daaku‑i ji tĩɛna baa-ku. Ku tĩyãa dumɛi ji hi *Davidi bãaŋgu‑i. \v 46 Diiloŋo taa u ce baa Davidi‑i u cor; Davidi wuɔ cãrã hũmelle‑i u wulaa wuɔ u yaŋ u ma ninsoŋ-dũŋgu hã-yo *Isirahɛl-baamba ta ba jo ba jaal-o kuɔ.\f + \fr 7:46 \ft Niɛŋ Samiɛl sɛbɛhãalĩŋo-na (2 Samuel) 7.1-16.\f* \v 47 Dũŋgu faŋgu‑i, *Salomɔ'i juɔ ma-ku hã Diiloŋo‑i.\f + \fr 7:47 \ft Niɛŋ Jãmatigi ba sɛbɛdĩɛlãŋo-na (1 Rois) 6.1-38.\f* \v 48 Ŋga Dɔrwuoŋo sa cɔ dũŋ-nu ŋaa Diilopɔpuɔrbiloŋ uŋ waaŋ-ma dumaa wuɔ: \v 49 ‹Itieŋo ciɛra wuɔ: \q1 \qt «Dɔrɔ yaa mɛi fɔ̃ŋgɔ̃tesĩnniŋ-teterre‑i.\qt* \q1 \qt Mi ciɛ hĩɛma‑i ta mi haa mi gbeini.\qt* \q1 \qt Namaa gbãa ma dũŋ haku‑i hã muɔŋo‑i?\qt* \q1 \qt Mi munfiisammuŋ-terieŋgu yaa hie hĩɛma-na?\qt* \q1 \v 50 \qt Bĩmbĩnni maŋ dii hiere,\qt* \q1 \qt mɛi napɔrreŋ-niini'i sĩ wɛi?»›\qt*\f + \fr 7:50 \ft Isayi (Ésaïe) 66.1-2a\f*» \m \v 51 Etiɛni wuɔ cira: «Ãnyagarmantaaŋ namaa temma‑i daana‑i, Diiloŋo bĩɛ-na ji gbɛ̃! Na sa siɛ *Diiloŋ-Yalle wulaa. Na biyaa na bĩncuɔŋ-maama. \v 52 Diilopɔpuɔrbiloŋ hayo‑i siire aa na bĩncuɔmba saa ce-yo sũlma? Halle bamaŋ siire piiye Nelviiŋo jommaŋ-kũŋgu‑i, na bĩncuɔmba kuɔ-ba. Fiɛfiɛ‑i-na Nelviiŋ uŋ juɔ, namaa na hel u huoŋ-nu aa bel-o ko-yo. \v 53 Ŋ siɛ suɔ wuɔ Diiloŋo puɔraa dɔrpɔpuɔrbiemba ji hã namɛi baa u *ãnjĩnamma‑i, na yaŋ aa hũu-ma nanna.» \s1 Ba naaŋ Etiɛni‑i ko-yo \p \v 54 Etiɛniŋ piiye dumaaŋo-na, u piiye suur *nellentaamba-na. Baa pãŋ pu baa-yo. \v 55 A ne da *Diiloŋ-Yalle naa yu u huɔŋga‑i. Wuɔ tã u yuŋgu‑i tuɔ ne dɔrɔ. Wuɔ u ne da Diiloŋo yaaŋga caa da kpoikpoi aa da Yesu yiɛraaya Diiloŋo caaŋgu-na. \v 56 Wuɔ cira: «Niɛŋ, dɔrɔ puurii, aa *Moloŋ-Biɛŋo yaa yiɛraaya daayo Diiloŋo caaŋgu-na!» \v 57 Baa pãŋ suunu ba tũnni‑i aa naa ta ba kaasĩŋ, aa kã ka yu-yuɔ bel-o. \p \v 58 Baŋ bilaa-yo, baa hel baa-yo nelleŋ-huɔŋga-na, kã baa-yo kɔtuɔŋgu ka ta ba naŋ-yo baa tãmpɛ̃lɛ̃iŋa da ba ko-yo. Naacombiloŋo naŋo waa baa-ba, ba taa ba bĩ-yo Sol. Siɛrtaaŋ baa hielaa ba joŋgorbaa-ba‑i hã u yaa tuɔ niya-bɛi aa kã ka ta ba naŋ Etiɛni‑i. \v 59 Baŋ naŋ-yoŋ dumaaŋo-na, wuɔ ji cira: «Yesu, Itieŋ nuɔ, hũu-mi.» \v 60 Uŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ dũuna aa naa piiye da gbagaga wuɔ: «Itie, baa ne baŋ ceŋ kumaŋ.» Uŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ cii, u kuliiŋgu yaa dumaaŋo‑i. \c 8 \s1 Solŋ haa kumaŋ Diiloŋ-dũŋ-baamba-na \p \v 1 Etiɛni kuliiŋgu dɔlaanu Sol ŋaa bige‑i! Etiɛniŋ kuu yiiŋgu maŋ nuɔ‑i, baa sire suuye Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i *Yerusalɛmu‑i-na. Baa pisãllã hiere; banamba ta ba kã *Yude, banamba *Samari aa naa yaŋ Yesu *pɔpuɔrbiemba yaa yoŋ. \v 2 Nelfafaamba namba biɛ Etiɛni‑i ka fuure aa ce mamaŋ waa cemma hiere u kuliiŋgu-na. \v 3 Sol wuɔ gbuu faya u fɛrɛ tuɔ ce karaaŋgu‑i baa Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i: U taa u wuɔra cĩnni-na u bel caamba‑i baa bɛmba‑i hiere u kã u dii-ba kaso. \s1 Diiloŋ-nelma hii Samari‑i \p \v 4 Diiloŋ-dũŋ-baamba maŋ gbaraa pisãllã, ba taa ba wuɔra ba waŋ *Neldɔdɔlma‑i nilɛiŋa-na. \v 5 Filipu wuɔ kã ka hel *Samari nelle nande-na, a doŋ tuɔ piiye *Koŋkortieŋo maama‑i. \v 6 U bi taa u ce gbɛrɛ-wɛima ba hɔlma-na. U waa duɔ waŋ mamaŋ, u ce-ma nuɔmba yufelle-na. A ce dumaaŋo-na duɔ tuɔ piiye, ba kar ba tũnni‑i fafamma ta ba nu. \v 7 U duɔnya *jĩnabaa bɔi nuɔmba-na. Duɔ donya umaŋ, u kaasĩŋ da gbagaga aa hel. U bi siire murgubaa bɔi baa jaamba bɔi. \v 8 Kuɔ gbuu fũnuŋ dɔlnu nuɔmba‑i nelle fande-na. \p \v 9 A ne da hiroŋo naŋo waa nelle fande-na, ba taa ba bĩ-yo Simɔ. Simɔ himma naa ce *Samaritaamba‑i gbɛrɛ, a ce dumaaŋo-na u saa tuɔ jĩna u fɛrɛ kpaga. \v 10 Bĩncuɔmba‑i baa bisãlmba‑i hiere, ba taa ba kãalã-yuɔ. Ba taa ba piiye wuɔ: «Diiloŋ-himma yaa dii baa naacolŋ daayo‑i, baŋ bĩŋ mamaŋ ‹ninsoŋ-himma‑i›.» \v 11 Simɔ naa da yinni baa u himma cemma‑i ba hɔlma-na, ku'i ciɛ ba ta ba kãalã-yuɔ kãalãŋ daama temma‑i. \v 12 Filipuŋ juɔ kã ka waŋ *Diiloŋ-bãaŋgu maama‑i baa Yesu-Kirsa maama‑i, caamba‑i baa bɛmba‑i hiere baa hũu Neldɔdɔlŋ daama‑i aa naa ce ba *batiseŋ-ba. \v 13 Simɔ fuɔ fɛrɛ wuɔ bi hũu-ma aa ce ba *batiseŋ-yo. Baŋ baatiseŋ-yo, wuɔ pãŋ nyaarãa Filipu‑i. Filipu himma bir yaŋ aa ta ma ce fuɔ fɛrɛ‑i gbɛrɛ. \p \v 14 Yesu *pɔpuɔrbiembaŋ juɔ nu-ma dii *Yerusalɛmu‑i-na wuɔ Samaritaamba hũyãa Diiloŋ-nelma‑i, baa saaŋ Piɛr‑i baa Nsãa‑i ba wulaa. \v 15 Piɛr‑i baa Nsãa‑i baŋ kãa, baa cãrã Diiloŋo‑i hã-ba wuɔ u hã-ba u *Yalle‑i. \v 16 Huɔŋgu faŋgu-na, Samaritaamba saa naa hi da *Diiloŋ-Yalle‑i yogo. Baa baatiseŋ-ba yaa yoŋ. \v 17 Ku'i ciɛ Piɛrbaa-baŋ kãa, baa haa ba nammu‑i ba yunni-na a cãrã Diiloŋo hã-ba u Yalle‑i. \v 18 Simɔ daa mafamma‑i ce bige‑i? Wuɔ hiel gbeiŋa duɔ hã Piɛrbaa-ba‑i. Aa naa cira: \v 19 «Hãaŋ-muɔ baa hiŋ daama‑i; da mi haa mi nammu‑i umaŋ nuɔ‑i, kutieŋo da Diiloŋ-Yalle‑i!» \v 20 Piɛr wuɔ cira: «Simɔ, ŋ daa niɛ sĩ ba sãa Diiloŋ-caluɔ‑i baa gbeiŋa wɛi? Niŋ diyaa mafamma‑i ŋ huɔŋga-na, mi waasaaŋ-ni baa ŋ gbeiŋa‑i hiere. \v 21 Ŋ saa koŋ baa Diiloŋo‑i. Ŋ siɛ gbãa da bĩŋkũŋgu bande‑i-na. \v 22 Hiel nel daama‑i ŋ huɔŋga-na, ma saa fa, aa ŋ cãrã Itieŋo‑i si u ka ce jande niɛ. \v 23 Mi niɛ da ŋ balaaŋ cor, aa da *Sitãni taa yaaŋga niɛ.» \p \v 24 Uŋ piiye dumaaŋo-na, Simɔ wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Namaa fɛrɛ‑i, cãarãŋ Itieŋo‑i na hã-mi, wuɔ naŋ waaŋ mamaŋ daama‑i, u baa yaŋ ma da-mi.» \p \v 25 Piɛrbaa-baŋ juɔ waŋ Itieŋo melma‑i tĩ, baa bir kã Yerusalɛmu‑i-na. Ba taa ba waŋ Neldɔdɔlma‑i Samari nilɛiŋa bɔi-na ba kã. \s1 Fãamaaŋo naŋo hũyãa Yesu maama‑i \p \v 26 Yiiŋgu naŋgu-na, Itieŋo *dɔrpɔpuɔrbiloŋo ji waŋ baa Filipu‑i wuɔ: «Sire ŋ ka biɛ hũmelle maŋ hilaa *Yerusalɛmu‑i-na ta di kã Gasa‑i-na. Hũmelle fande‑i nuɔmba sa biɛ-de dumaa.» \v 27 Filipu wuɔ sire ta, u saa sɛrɛ. Uŋ biyaa hũmelle‑i tuɔ kã, wuɔ fara da wotortieŋo naŋo kã u yaaŋga-na. Fãamaaŋo naŋo'i waa u huɔŋga-na. U taa u hel Etiyopi. Jãmatigi\f + \fr 8:27 \ft Jãmatigi daayo waa ciɛŋo a saanu baa mamaŋ nyɛgãaŋ girɛkimma-na.\f* maŋ waa Etiyopi‑i-na ba ta ba bĩ-yo Kãndasi, u yaa waa u nagãŋ-niini yuŋgu-na. Wuɔ juɔ Yerusalɛmu‑i-na ji jaal Diiloŋo \v 28 aa bir tuɔ kũŋ. U taa u kalaŋ *Isayi sɛbɛ‑i u kũŋ. \p \v 29 *Diiloŋ-Yalle gbɛ̃ Filipu‑i wuɔ: «Gbãana ŋ ka hi wotortieŋ daayo‑i.» \v 30 Filipu wuɔ gbar ka hi-yo. Uŋ hii, wuɔ da u kalaŋ *Isayi sɛbɛ. Wuɔ yuu-yo wuɔ: «Niŋ kalaŋ mamaŋ, ŋ suɔ-ma wɛi?» \v 31 Naacolŋ wuɔ cira: «Molo duɔ saa hielnu-mɛi baa-mi, mi siɛ gbãa suɔ-ma.» Aa naa ce Filipu nyugũŋ tĩɛna u caaŋgu-na. \v 32 Uŋ taa u kalaŋ terieŋgu maŋ, ku yaa daaku: \q1 \qt «Ba ciɛ-yo sũlma\qt* \q1 \qt u saa ji puur u nuŋgu‑i waŋ wɛima ŋaa tũmaaŋo.\qt* \q1 \qt Ba bilaa-yo da ba ka ko-yo wa,\qt* \q1 \qt ba bilaa-yo ta ba karra u kuɔsĩnni‑i wa,\qt* \q1 \qt u sa waŋ wɛima.\qt* \q1 \v 33 \qt Ba ciɛ-yo nelsɔsɔiŋo\qt* \q1 \qt aa hũu ninsoŋo‑i u wulaa.\qt* \q1 \qt Baŋ kuɔ-yo, u ka ce niɛ da huoŋgu molo duɔ ji waŋ ku maama?»\qt*\f + \fr 8:33 \ft Isayi (Ésaïe) 53.7-8a\f* \m \v 34 Naacolŋ wuɔ yuu Filipu‑i wuɔ: «*Diilopɔpuɔrbiloŋo piiye hai maama‑i dumandɛ‑i? U piiye fuɔ maama waa u piiye unaŋ maama?» \v 35 Filipu wuɔ suur nelma yaaŋga-na, a doŋ tuɔ piiye Yesu *Neldɔdɔlma‑i baa-yo. \v 36 Baŋ kaa hi yaaŋga‑i, baa da hũmma namma. Naacolŋ wuɔ cira: «Hũmma namma yaa daama, ŋ sa *batiseŋ-mi wɛi?» [ \v 37 Filipu wuɔ cira: «Da kuɔ ŋ hũyãa Yesu maama‑i hĩŋ, mi gbãa batiseŋ-ni, wɛima si dii.» Naacolŋ wuɔ cira: «Mi hũyãa-ma wuɔ Yesu-Kirsa yaa Diiloŋ-Biɛŋo‑i.»] \v 38 Aa naa ce ba yiɛra. Baŋ yiɛraaya, baa hiire ba hãi‑i-na suur hũmma-na, Filipu wuɔ batiseŋ-yo. \v 39 Baŋ hilaa, naacolŋo huɔŋga gbuu fɛ̃. Wuɔ u ne naa Filipu‑i; Diiloŋ-Yalle biyaa-yo ta baa-yo. Ku saa ce-yo bĩŋkũŋgu; wuɔ cor baa hɔfɛ̃lle‑i tuɔ kũŋ. \v 40 Filipu juɔ'a u suɔ da u fɛrɛ Asɔti. Wuɔ cor tuɔ waŋ Neldɔdɔlma‑i nilɛiŋa-na hiere u kã. U ciɛ dumɛi fuɔ ka hi Sesare. \c 9 \s1 Solŋ hũyãa Yesu maama‑i dumaa \r (Pɔpuɔr. 22.5-16; 26.12-18) \p \v 1 A ne da huɔŋgu faŋgu-na, Sol waa yogo u sa taara u da Itieŋo baamba‑i baa u yufelle, wuɔ duɔ hi umaŋ, u ko-yo. Yiiŋgu naŋgu-na, wuɔ ji sire kã *Diilojigãntaamba yuntieŋo wulaa, \v 2 wuɔ u ce sɛbɛbaa hã-yo, u kã Damasi *Diilonelhãalãdũnni-na, wuɔ ba hã-yo hũmelle‑i duɔ da bamaŋ suurii Itieŋo hũmelle-na; caamba‑i ka hel baa bɛmba‑i hiere, u bel-ba jo baa-ba *Yerusalɛmu‑i-na. \v 3 Diilojigãntaamba yuntieŋo ce sɛbɛbaa-ba‑i hã u ta. \p Uŋ kaa tuɔ piɛ Damasi‑i, wuɔ u ne da cecerma naŋ temma hilaa dɔrɔ‑i-na jo ji dii-yo huɔŋga. \v 4 Wuɔ pãŋ hel cii. Uŋ cii dumaaŋo-na, wuɔ nu molo piiye baa-yo wuɔ: «Sol, bige‑i ciɛ ŋ ta ŋ ce karaaŋ daaku temma‑i baa-mi?» \v 5 Wuɔ yuu wuɔ: «Hai moloŋo'i?» Kutieŋ wuɔ cira: «Muɔ Yesu. Ŋ ce karaaŋgu‑i baa muɔmɛi. \v 6 Sire ŋ perieŋ ŋ suur nelle-na; mamaŋ dii cemma, da ŋ suur ba ka waŋ-ma baa-ni.» \p \v 7 Nuɔmba namba waa baa Sol‑i, bafamba bi nuɔ moloŋ daayo piiye, da ba ne, ba siɛ da-yo. Baa yiɛra kar da hãmmu! \v 8 Sol wuɔ sire. Duɔ puur u yufieŋa‑i, u siɛ da bĩŋkũŋgu. Baa bel u naŋ-na, a perieŋ suur baa-yo Damasi‑i-na. \v 9 U ciɛ yinni siɛi aa u yufieŋa suɔ da a puur. Yiŋ daani‑i ni siɛi‑i-na, u saa dii bĩŋkũŋgu u nuŋgu-na. \p \v 10 A ne da Itieŋo wuoŋo naŋo waa Damasi‑i-na, ba taa ba bĩ-yo Ananiyasi. Itieŋ wuɔ carra-yuɔ aa naa cira: «Ananiyasi!» \p Ananiyasi wuɔ cira: «Mi siyaa.» \p Itieŋ wuɔ cira: \v 11 «Sire mi puɔr-ni naacolŋo naŋo wulaa, ba bĩ-yo Sol; u hel Tarse. U haraa Yuda dumɛlleŋ, dii hũmelle maŋ baŋ bĩŋ-deŋ Hũmeviile‑i di tũŋgu-na. Dumandɛ‑i-na, uu dii tuɔ cãrã Diiloŋo‑i, \v 12 aa u daa ŋ kãa u wulaa dii dũŋgu-na ka haa ŋ nammu‑i yuɔ a cãrã Diiloŋo‑i u yufieŋa da a puur.» \p \v 13 Ananiyasi wuɔ cira: «Itie, nuɔmba bɔi waaŋ naacolŋ daayo maama baa-mi. Bamaŋ cuu ŋ huoŋ-nu Yerusalɛmu‑i-na, uŋ haa kumaŋ bɛi, mi nuɔ-ku. \v 14 Niŋ daa uŋ juɔ bande‑i-na, *Diilojigãntaamba yuntaamba'i hãa-yo hũmelle‑i u duɔ ji bel bamaŋ gbuusiiŋ ŋ yerre‑i.» \p \v 15 Itieŋ wuɔ cira: «Yaŋ aa ŋ kã, mi hielaa naacolŋ daayo‑i u duɔ pigãaŋ *niɛraamba‑i mi sĩnni‑i, aa bi pigãaŋ nellentaamba‑i baa-ni, baa *Isirahɛl-baamba‑i hiere. \v 16 Uŋ ka mulĩɛŋ dumaa mi maama-na, mɛi fɛrɛ yaa ka pigãaŋ-yo baa-ku.» \p \v 17 Uŋ juɔ piiye dumaaŋo-na, Ananiyasi wuɔ sire ta kã Yuda cĩiŋgu-na ka haa u nammu‑i Sol-na aa naa cira: «Sol, Itieŋo yaa puɔraa-mi ŋ wulaa wuɔ mi ji puur ŋ yufieŋa‑i aa yu ŋ huɔŋga‑i baa *Diiloŋ-Yalle‑i. Ba bĩ-yo Yesu. Niŋ taa ŋ jo hũmelle-na u yaa caraaya-niɛ.» \v 18 Uŋ bi waaŋ mafamma‑i, ninanni nanni yer u yufieŋa-na ŋaa tetefuoru a diire. U yufieŋa pãŋ puur. Wuɔ pãŋ sire baa *batiseŋ-yo. \v 19 Ku huoŋgu-na, wuɔ wuo niiwuoni‑i a da fɔ̃ŋgũɔ. \p Sol yufieŋaŋ puurii, wuɔ tĩɛna Damasi‑i-na ce yinni cɛllɛ baa Yesu baamba‑i. \v 20 Uŋ tĩɛnaana, wuɔ doŋ tuɔ waŋ Yesu maama‑i Diilonelhãalãdũnni-na, wuɔ Yesu yaa Diiloŋ-Biɛŋo‑i. \v 21 Kuɔ cu nuɔmba hɔmmu‑i. Baa ta ba yuu ba-naa wuɔ: «Bamaŋ taa ba gbuuse Yesu yerre‑i Yerusalɛmu‑i-na, naacolŋ daayo'i saa tuɔ huol ba yammu‑i wɛi? Ku baa ji waa u suyaa u fɛrɛ jo duɔ ji bel-ba ka hã Diilojigãntaamba yuntaamba yaa baa-ba?» \v 22 Baŋ fiɛ ba waŋ mafamma‑i, Sol kũɔma saa kara; yinniŋ cor dumaa, kunaŋgu'i suuriiŋ-yuɔ ku naara. Duɔ biɛ tagaaya pigãaŋ wuɔ Diiloŋ uŋ saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u yaa Yesu‑i, *Yuifubaa-ba maŋ Damasi‑i-na ba siɛ da nelma waŋ. \p \v 23 Ku huoŋgu-na, Yuifubaa-ba ji saa-ma wuɔ ba ko-yo. \v 24 Baŋ puu mafamma‑i, baa ta ba niya nelle munsuurmu‑i\f + \fr 9:24 \fk Nelle munsuurmu: \ft Yiinaa‑i-na, nuɔmba bɔi taa ba ma kokobaa ba cĩilãa ba nilɛiŋa‑i aa hiel dumiɛŋa. Ba taa ba ce mafamma‑i ba bigãarãamba baa gbãa tugol-ba. Dumiɛŋa yammu-na, ba taa ba jĩna nuɔmba ta ba niya-yɛi.\f* bãaŋgu‑i baa isuɔŋgu‑i. Sol wuɔ nu-ma wuɔ ba'a ba ko-yo. \v 25 Isuɔŋgu naŋgu-na, bamaŋ waa u huoŋgu-na, baa dii-yo sãmbaga nuɔ a hiire-yuɔ jĩna nelle huoŋ-yaŋga-na. \s1 Sol birii kã Yerusalɛmu‑i-na \p \v 26 Baŋ hiiriiye Sol jĩna nelle huoŋgu-na, wuɔ ta bir kã *Yerusalɛmu‑i-na. Uŋ kãa ka hi, wuɔ kã Diiloŋ-dũŋ-baamba wulaa. Baa bir yaŋ aa ta ba kãalã-yuɔ. Baa sa hũu-ma wuɔ u hũyãa Yesu maama‑i ninsoŋo. \v 27 Barnabasiŋ daa ba kãalã-yuɔ dumaaŋo-na, wuɔ kã baa-yo Yesu *pɔpuɔrbiemba wulaa. Baŋ kãa, Itieŋ uŋ caraaya-yuɔ dumaa Damasi hũmelle-na a piiye baa-yo, Barnabasi wuɔ suur ma yaaŋga-na hiere a waŋ-ma baa-ba, aa uŋ bi daa holle‑i dumaa a waŋ Yesu maama‑i Damasi‑i-na, wuɔ bi waŋ mafamma‑i baa-ba. \v 28 A doŋ huɔŋgu faŋgu-na, Sol wuɔ ce ba wuɔratieŋo: U taa u wuɔra baa-ba Yerusalɛmu huɔŋga-na u waŋ Itieŋo maama‑i. Uu naa fɛ̃ u huɔŋga‑i baa ma wamma‑i. \v 29 Ba taa ba bi fanu ba-naa baa *Yuifubaa-ba maŋ piiyeŋ girɛkimma‑i, a ce bafamba ta ba taara-yuɔ baa komma. \v 30 Diiloŋ-dũŋ-baambaŋ juɔ nu wuɔ ba taara-yuɔ baa komma, baa saaŋ-yo ba kã Sesare, ka ce u cor kã Tarse. \p \v 31 Huɔŋgu faŋgu-na, Diiloŋ-dũŋ-baamba waa ba fɛrɛŋ nuɔ *Yude‑i-na, baa *Galile‑i-na, baa *Samari‑i-na hiere. Kunaŋgu taa ku naara ba Diiloŋ-hũmelleŋ-kũŋgu-na. Ba taa ba siɛ Itieŋo wulaa aa *Diiloŋ-Yalle naa ce ba ta ba ciinu ba kã. \s1 Ene siire u jarma-na \p \v 32 Piɛr fuɔ taa u wuɔra terni-na hiere u waŋ Diiloŋ-nelma‑i. Yiiŋgu naŋgu-na, wuɔ ji kã Lida duɔ ka ne Diiloŋ-dũŋ-baamba maŋ waa terieŋgu-na. \v 33 A ne da murgu naŋo waa nelle fande-na, ba taa ba bĩ-yo Ene. U bieŋ niisiɛi waa belle fande-na u sa gbãa sire. \v 34 Piɛr wuɔ kã ka da-yo. Wuɔ cira: «Ene, Yesu-Kirsa siire-niɛ! Sire ŋ pĩŋ ŋ figĩiŋgu‑i ŋ jĩna.» Ene wuɔ bi pãŋ yiiye sire. \v 35 Uŋ siire dumaaŋo-na Lidataamba da-yo, baa pãŋ hũu Itieŋo maama‑i baa Sarɔ̃taamba‑i hiere. \s1 Tabita kuu aa sire \p \v 36 Diiloŋ-dũŋ-wuoŋo naŋo waa Yope‑i-na, ba taa ba bĩ-yo Tabita, Girɛkibaa ba'a Dɔrkasi. Ku yuŋgu yaa wuɔ yɔrɔŋo. U waa ciɛŋo. Uu naa firnu u naŋga‑i cor baa nuɔmba‑i. U taa u kãyã sũntaamba‑i. \v 37 Piɛrŋ waa yibieŋa maŋ nuɔ‑i Lida‑i-na, Dɔrkasi wuɔ cii jarma-na a ji yii ji ku. Baa cɛ-yuɔ hũmma‑i aa biɛ-yo ka galla-yuɔ dũŋgu naŋgu-na. Dũŋgu faŋgu waa dɔrɔ. \v 38 Lida‑i baa Yope‑i ni saa gbãa da hɔlma baa ni-naa, a ce dumaaŋo-na, Diiloŋ-dũŋ-baamba naa nu-ma Yope‑i-na wuɔ Piɛr juɔ ji waa dii Lida‑i-na. Baa puɔr nuɔmba hãi u wulaa wuɔ ba ka cãrã-yuɔ u jo donduo. \p \v 39 Pɔpuɔrbiembaŋ kãa ka hi, baa waŋ ma yaaŋga‑i baa Piɛr. Piɛr saa tiraa tĩɛna; wuɔ kã ba gbonu ta ba jo Yope‑i-na. Baŋ juɔ ji hi, baa nyugũŋ baa Piɛr kuloŋ uŋ waa dũŋgu maŋ nuɔ‑i. Bikulcaamba sire baa kaaluŋgu‑i jo ji ta ba pigãaŋ Piɛr kuloŋ uŋ waa baa-ba aa nyɛ joŋgorbaa-ba maŋ hã-ba. \v 40 Piɛr wuɔ ce nuɔmba hel hiere dũŋgu-na aa wuɔ dũuna cãrã Diiloŋo‑i. Uŋ juɔ cãrã tĩ, wuɔ bir u yaaŋga‑i kuloŋo-na aa naa cira: «Tabita, sire!» Kuloŋ wuɔ puur u yufieŋa‑i. Uŋ puurii u yufieŋa‑i da-yo, wuɔ sire tĩɛna. \v 41 Piɛr wuɔ bel u naŋ-na u sire u gbeiniŋ. Uŋ siire, wuɔ bĩ Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i baa bikulcaamba‑i ji pigãaŋ-ba baa-yo. \v 42 Nel daa maa sire gbuo Yope‑i hiere, a ce dumaaŋo-na, Yopetaamba fɔ̃ŋgũɔ baa hũu Itieŋo maama‑i. \v 43 Piɛr wuɔ tĩɛna Yope‑i-na da huɔŋgu. U naŋ haraa naacolŋo maŋ nuɔ‑i, ba bĩ-yo Simɔ, u waa jeruo. \c 10 \s1 Kɔrnɛi hũyãa Yesu maama‑i \p \v 1 *Oromɛ ba sorosibaa-ba namba waa Sesare‑i-na, ba taa ba bĩ-ba *Italitaaŋ-sorosibaa. Ba yuntieŋo naŋo waa, ba taa ba bĩ-yo Kɔrnɛi. \v 2 U taa u wuɔ *Yuifu ba Diiloŋ-hũmelle‑i fafamma baa u dumɛlleŋ-baamba‑i. U taa u kãalã Diiloŋo‑i. U taa u kãyã sũntaamba‑i aa bi tuɔ cãrã Diiloŋo‑i bãaŋgu‑i baa isuɔŋgu‑i. \p \v 3 Bãtaruŋgu naŋgu-na, wuɔ tĩɛna u dũŋgu-na a ji da *dɔrpɔpuɔrbiloŋo naŋo suurii-yuɔ ka cira: «Kɔrnɛi!» \v 4 Kɔrnɛi kũɔma pãŋ doŋ ta ma nyɛŋ. Wuɔ dĩŋ dɔrpɔpuɔrbiloŋo-na tuɔ ne aa yuu-yo wuɔ: «Kuu dii niɛ?» \p Dɔrpɔpuɔrbiloŋo cira: «Diiloŋo'i puɔraa-mi ŋ wulaa; niŋ cãrãŋ-yuɔ aa bi tiraa ta ŋ kãyã sũntaamba‑i ku dɔlaanu-yuɔ. \v 5 Ku'i ciɛ wuɔ mi ji waŋ baa-ni ŋ puɔr nuɔmba Yope‑i-na, ba ka bĩ naacolŋo naŋo jo; ba bĩ-yo Simɔ. U yerre nande yaa Piɛr. \v 6 Uŋ haraa umaŋ nuɔ‑i, ba bi bĩ-yo Simɔ; jeruo. U cĩiŋgu dii dãmmaŋ-nuoraaŋgu nuŋ-nu.» \p \v 7 Dɔrpɔpuɔrbiloŋoŋ juɔ piiye tĩ aa ta, Kɔrnɛi wuɔ bĩ u maacembiemba hãi baa u sorosiyiɛŋo naŋo. Sorosiyiɛŋo faŋo taa u bi wuɔ Yuifu ba Diiloŋ-hũmelle‑i fafamma. \v 8 Baŋ juɔ, u biɛ piiye mamaŋ ciɛ hiere tũnu-bɛi, aa puɔr-ba Yope‑i-na Piɛr wulaa. \p \v 9 Ku cuo kaala‑i-na, Piɛr fuɔ saa bi suɔ wuɔ ba puɔraa nuɔmba ta ba jo dii u wulaa. Bãaŋguŋ juɔ hi yuhuɔŋga‑i, u nyugũŋ dũŋgu naŋgu dɔrɔ‑i-na duɔ jaal Diiloŋo‑i. A ne da huɔŋgu faŋgu-na, Kɔrnɛi pɔpuɔrbiemba naa piɛ nelle‑i tĩ. \v 10 Nyulmu ji bel Piɛr dii dɔrɔ‑i-na, u ce ba ta ba ce niiwuoni da ba hã-yo. Wuɔ u ne dɔrɔ‑i-na, a da bige‑i daaku‑i? \v 11 Dɔrɔ puurii aa bĩŋkũŋgu naŋgu ta ku hiire ku jo. Ku waa ŋaa kompaŋga, da bãmbãale aa to ka nunni naa‑i-na hiere. \v 12 Bĩmbaamba‑i ba sĩnni-na hiere ba waa: Hĩɛŋ-baamba‑i, baa huriimba‑i a naara baabũulãamba waa hiere. \v 13 Kaŋ juɔ saanu baa Piɛr, wuɔ nu molo piiye wuɔ: «Piɛr, sire ŋ bel ŋ ko ŋ wuo!» \p \v 14 Piɛr wuɔ cira: «Mi siɛ wuo; niiwuoni maŋ nyaa-ye, niiwuoni maŋ saa fa hiere, miŋ siire mi saa wuo-ni dede.» \p \v 15 Moloŋ daa wuɔ cira: «Diiloŋ duɔ migãaŋ kumaŋ, nuɔ baa ce-ku kuubabalaaŋgu.» \v 16 Ku tirii ce i siɛi aa kompaŋga bir nyugũŋ dɔrɔ‑i-na. \p \v 17 Kɔrnɛi pɔpuɔrbiembaŋ kãa ka hi Yope‑i, baa yuure ba pigãaŋ-ba Simɔ dumɛlle‑i. A ne da huɔŋgu faŋgu-na, Piɛr waa tuɔ jɔguɔŋ nel daama‑i u sa da yaaŋga mɛi. Pɔpuɔrbiembaŋ kãa ka hi fondumɛlle‑i, \v 18 ba fara ta ba yuu wuɔ: «Baŋ bĩŋ Simɔ maŋ Piɛr, u haraa bande yaa nuɔ‑i wɛi?» \p \v 19 *Diiloŋ-Yalle gbɛ̃ Piɛr wuɔ: «Sire, nuɔmba namba juɔ ji ta ba yuu ŋ maama, baa dii nuɔmba siɛi. \v 20 Hiire ŋ kã na kã, muɔmɛi puɔraa-ba ŋ wulaa, baa ce ŋ hɔmmu‑i mu hãi.» \p \v 21 Piɛr wuɔ hiire jo ji cira: «Muɔmɛi Piɛr. Ku faa wɛi?» \p \v 22 Baa cira: «Ku faa. Sorosi ba yuntieŋo naŋo'i puɔraa-ye ŋ wulaa, ba bĩ-yo Kɔrnɛi. Naacolŋ daayo‑i nelfɛfɛiŋo aa u kãalã Diiloŋo‑i. Yuifubaa-ba‑i hiere ba bĩ u yefafalle. Diiloŋo puɔraa dɔrpɔpuɔrbiloŋo naŋo ji waŋ baa-yo wuɔ u ce ŋ kã u wulaa kɛrɛ nelma dii ŋ da ŋ ka piiye baa-yo.» \v 23 Piɛr wuɔ ce ba suur nyɔŋ hũmma‑i aa naa cɔ yiiŋgu faŋgu-na. Ku cuo kaala‑i-na, wuɔ sire baa-ba ba ta ba kã Sesare‑i-na. Diiloŋ-dũŋ-baamba maŋ waa Yope‑i-na, banaŋ baa sire kã baa-ba. \p \v 24 Piɛrbaa-ba wuɔyaa yififiiŋgu diei. Ku cuo kaala‑i-na, ba suɔ hi Sesare‑i. Ba kãa ka da Kɔrnɛi tigiiŋ u dũŋ-baamba‑i baa u jɛ̃nakpekpelmba‑i tuɔ cie-ba. \v 25 Piɛrŋ kãa ka tuɔ suur, Kɔrnɛi wuɔ sire jãrã-yuɔ kã ka dũuna duɔ jaal-o. \v 26 Piɛr wuɔ cira: «Baa ce dumaa, Diiloŋ muɔ sĩ, sire!» Aa naa bel u sire. \v 27 Uŋ siire, baa ta ba piiye ba suur. Piɛr suurii ku yaa‑i, a da nuɔmba tĩɛnaana da bãmbãale. \v 28 Wuɔ jaal-ba aa naa cira: «Na suyaa wuɔ a saanu baa *Yuifubaa miɛ Diiloŋ-hũmelle‑i, Yuifubaa-ba saa saaya ba ta ba piɛ *niɛraamba‑i, ba saa bi saaya ba ta ba suur ba dumiɛŋa-na. Ŋga ma miŋ yeŋ terieŋgu maŋ nuɔ‑i nyuŋgo‑i-na, Diiloŋo pigãaŋ-mi wuɔ mi baa ta mi ne moloŋo wuɔ u balaaŋ. \v 29 Ku'i ciɛ na da naŋ bĩɛ-mi, mi saa ce mi hɔmmu‑i mu hãi, mi sire ta jo. Dɛ‑i-na mi taara mi suɔ, ku faa na bĩ-mi wɛi?» \p \v 30 Kɔrnɛi wuɔ cira: «Ku faa. Ku yinni naa yaa dɛ‑i, bãaŋgu naa bi doŋ ta ku tɛrɛŋ fiɛfiɛ ku bi temma yaa dɛ‑i. Mi suur mi dũŋgu-na ta mi jaal Diiloŋo‑i. Mi juɔ'a mi ne da naacolŋo naŋo‑i mi yaaŋga-na, u joŋgorbaa-ba carra ŋaa duɔleŋo. \v 31 Naacolŋo gbɛ̃-mi wuɔ: ‹Kɔrnɛi, niŋ cãrãŋ kumaŋ Diiloŋo wulaa u ka hã-ni baa-ku. Aa niŋ kãyãŋ sũntaamba‑i u daa-ni. \v 32 Puɔr nuɔmba Yope‑i-na, ba ka bĩ naacolŋo naŋo jo, ba bĩ-yo Simɔ. U yerre nande yaa Piɛr. Uŋ haraa naacolŋo maŋ nuɔ‑i, ba bi bĩ-yo Simɔ; jeruo. U cĩiŋgu dii dãmmaŋ-nuoraaŋgu nuŋ-nu.› \v 33 Miŋ nuɔ mafamma‑i mi saa sɛrɛ; mi pãŋ puɔr miɛ ba ka bĩ-ni. Niŋ hũyãa-ma jo, ku faa. Itieŋ uŋ hãa-ni mamaŋ ŋ da ŋ ji waŋ baa-ye, i tigiiŋ i-naa diɛ nu ma yaa‑i.» \s1 Piɛrŋ ãndaaŋgu‑i \p \v 34 Piɛr wuɔ biɛ ãndaaŋgu‑i aa naa cira: «Yende‑i-na, mɛi suyaa miɛ Diiloŋo sa ce ciɛluɔ. \v 35 Da ŋ fiɛ ta ŋ hel hie, aa ta ŋ kãŋ-yo, aa bi ta ŋ ce kuuviiŋgu, ŋ maama ta ma dɔlnu-yuɔ. \v 36 U puɔraa ba ka waŋ *Neldɔdɔlma‑i baa *Isirahɛl-baamba‑i, wuɔ Yesu-Kirsa diyaa-ye i-naa nuɔ baa-yo, kɛrɛ u yaa nuɔmba‑i hiere ba Tieŋo‑i. \v 37 Nsãaŋ waaŋ Diiloŋ-nelma‑i aa *batiseŋ nuɔmba‑i aa kumaŋ ce *Yude‑i-na hiere na suyaa-ku. Ku duɔŋ *Galile yaa nuɔ‑i. \v 38 Diiloŋ uŋ hielaa Nasarɛtitaaŋ Yesu‑i dumaa aa hã-yo u *Yalle‑i baa himma‑i, na suyaa-ku. Diiloŋo waa baa-yo, a ce duɔ cor terieŋgu terieŋgu, u kãyã nuɔmba‑i aa donya *jĩnabaa-ba‑i nuɔmba-na. \v 39 Uŋ ciɛ mamaŋ *Yerusalɛmu‑i-na baa *Yuifu ba nilɛiŋa naŋa-na hiere i daa-ma nuɔ. Ba yaŋ aa bel-o gbu-yo *daaŋ-nu ko-yo. \v 40 Baŋ fiɛ ko-yo, u ciɛ yinni hãi yoŋ hĩɛma-na, siɛliŋ-yiiŋgu‑i, Diiloŋo sire-yuɔ aa ce u wuɔra carra nuɔmba‑i. \v 41 Nuɔmba hiero saa da-yo. Diiloŋ uŋ hielaa miɛ maŋ ku domma-na wuɔ siɛrtaaŋ miɛ, miɛmɛi daa-yo. I wuyaa baa i-naa, aa nyɔŋ baa i-naa. \v 42 U puɔraa-ye wuɔ i waŋ Neldɔdɔlma‑i baa Isirahɛl-baamba‑i, aa waŋ baa-ba wuɔ Diiloŋo haa u yaa‑i gɛ̃ŋgɛrtieŋo‑i nuɔmba‑i hiere ba yuŋgu-na ka hel baa bikuomba‑i. \v 43 *Diilopɔpuɔrbiemba‑i hiere ba siire waŋ u maama cor, wuɔ nuɔni maŋ da ŋ hũu u maama‑i, ŋ ãmbabalma hur halaŋ.» \s1 Niɛraamba daa Diiloŋ-Yalle‑i \p \v 44 Nelma saa ji tĩ Piɛr nuŋgu-na, Diiloŋ wuɔ saaŋ u *Yalle‑i Kɔrnɛibaa-ba-na hiere. \v 45 *Yuifubaa-ba maŋ naa hilaa jo baa Piɛr, kuɔ ce-ba gbɛrɛ wuɔ *niɛraamba bi daa *Diiloŋ-Yalle‑i. \v 46 Niɛraaŋ baŋ daa Diiloŋ-Yalle‑i, baa doŋ ta ba piiye nelfɛlɛmma-na aa ta ba hãl nɛini ba tuɔlnu Diiloŋo‑i. Piɛr wuɔ cira: \v 47 «Ba daa Diiloŋ-Yalle‑i miɛ bi temma‑i, hai gbãa cie-ba wuɔ ba siɛ da *batiseŋ.» \v 48 Aa naa ce ba *batiseŋ-ba Yesu-Kirsa yerre-na. Kɔrnɛibaa baa cãrã-yuɔ wuɔ u tĩɛna ce yinni cɛllɛ baa-ba. \c 11 \s1 Yerusalɛmutaamba cãl Piɛr \p \v 1 *Niɛraambaŋ hũyãa Yesu maama‑i, Yesu *pɔpuɔrbiemba‑i baa Diiloŋ-dũŋ-baamba maŋ waa *Yude‑i-na baa nu-ma. \v 2 Piɛrŋ juɔ bir kã *Yerusalɛmu‑i-na, Diiloŋ-dũŋ-baamba maŋ waa *Yuifubaa-ba‑i, baa ta ba waŋ baa-yo \v 3 wuɔ u ciɛ niɛ suur *niɛraamba dũnni-na, aa tiraa wuo niiwuoni‑i baa-ba? \v 4 Maŋ ciɛ dumaa hiere, Piɛr wuɔ suur ma yaaŋga-na a waŋ-ma baa-ba wuɔ: \v 5 «Mi waa Yope‑i-na ta mi cãrã Diiloŋo‑i, mi juɔ'a mi ne da bĩŋkũŋgu naŋgu hilaa dɔrɔ‑i-na ta ku jo. Ku waa ŋaa kompaŋga, da bãmbãale aa to ka nunni naa‑i-na. Kaŋ juɔ saanu baa-mi, ka yiɛra. \v 6 Mi ne ka huɔŋga-na da suu a da bĩmbaamba‑i ba sĩnni-na hiere: Hĩɛŋ-baamba‑i, baa huriimba‑i a naara baabũulãamba waa hiere. \v 7 Miŋ daa-ba dumaaŋo-na, mi nu molo piiye baa-mi wuɔ: ‹Piɛr, sire ŋ bel ŋ ko ŋ wuo!› \v 8 Miɛ: ‹Moloŋ nuɔ, mɛi siɛ wuo. Niiwuoni maŋ nyaa-ye baa nimaŋ saa fa hiere, miŋ siire mi saa dii ku diei mi nuŋgu-na dede.› \v 9 Moloŋ daa u tĩɛ dii dɔrɔ‑i-na aa cira: ‹Diiloŋ duɔ migãaŋ kumaŋ, nuɔ baa ce-ku kuubabalaaŋgu.› \v 10 Ku tirii ce i siɛi aa kompaŋga bir nyugũŋ baa bĩmbaamba‑i hiere dɔrɔ‑i-na. \p \v 11 «Kaŋ bi birii nyugũŋ, miɛ mi ne da nuɔmba siɛi juɔ ji ta ba suur miŋ haraa dumɛlle maŋ nuɔ‑i, wuɔ ba hilaa Sesare. Ba puɔraa-ba muɔmɛi wulaa‑i. \v 12 *Diiloŋ-Yalle gbɛ̃-mi wuɔ: ‹Baa ce ŋ hɔmmu‑i mu hãi, sire na kã.› Naŋ daa nuɔmba niediei maŋ daaba‑i, ba yaa saaŋ-mi i kã Kɔrnɛi terieŋgu-na. \v 13 Iŋ kãa, u biɛ piiye pigãaŋ-ye, wuɔ u tĩɛnaana u dũŋgu-na, a ji da *dɔrpɔpuɔrbiloŋo naŋo caraaya-yuɔ a waŋ baa-yo wuɔ u puɔr ba ka bĩ-mi Yope‑i-na \v 14 mi ka waŋ nelma namma baa-yo, kɛrɛ nelma famma ka kor-o baa u dumɛlleŋ-baamba‑i hiere. \v 15 Miŋ kãa ka hi doŋ ta mi piiye, ku saa vaaya, Diiloŋ-Yalle suur ba hɔmmu-na ŋaa diŋ bi suurii miɛŋo-na dumaa ku domma-na. \v 16 Itieŋ uŋ waaŋ nelma maŋ, wuɔ Nsãa *baatiseŋ-ye baa hũmma, ŋga yiiŋgu dii baa yiiŋgu Diiloŋo ka batiseŋ-ye baa u *Yalle‑i; nelma famma pãŋ tĩɛnu-miɛ. \v 17 Miɛ iŋ hũyãa Itieŋo‑i Yesu-Kirsa maama‑i aa Diiloŋo hã-ye kumaŋ, u bi hãa bafamba‑i kuuduɔŋgu faŋgu yaa‑i. Muɔmi naa gbãa cie Diiloŋo‑i wuɔ u baa hã-ba wɛi?» \p \v 18 Piɛrŋ juɔ piiye dumaaŋo-na, ba hɔmmu suɔ ciire. Baa ta ba piiye wuɔ: «Diiloŋo‑i bibiɛŋo! U bi kãayã niɛraamba da ba nanna ba cilɔbabalaŋo‑i aa duɔ kor-ba.» \s1 Ãntiyɔsi Diiloŋ-dũŋ-baamba maama \p \v 19 Baŋ kuɔ Etiɛni‑i aa pisãllã\f + \fr 11:19 \ft Niɛŋ 8.1,4.\f* Diiloŋ-dũŋ-baamba maŋ, banamba kã ka hel dii Fenisi, banamba Sipire, banamba Ãntiyɔsi. Baa naa fulnu *Yuifubaa-ba yaa yoŋ ta ba waŋ Yesu maama‑i baa-ba. \v 20 Sipiretaamba namba waa ba hɔlma-na baa Sirɛnitaamba namba. Baŋ kaa hi Ãntiyɔsi‑i, baa bi piiye-mɛi baa *niɛraamba‑i. \v 21 Itieŋo taa u kãyã-bɛi, a ce dumaaŋo-na, nuɔmba bɔi baa hũyãa Diiloŋ-nelma‑i a cu Itieŋo huoŋ-nu. \v 22 Nel daama kã ka hi Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i *Yerusalɛmu‑i-na. Baŋ nuɔ-ma, baa saaŋ Barnabasi‑i ba wulaa dii Ãntiyɔsi‑i-na. \v 23 Barnabasiŋ kãa ka hi da Diiloŋ uŋ ciɛ baa-ba cemma maŋ, kuɔ gbuu fũnuŋ dɔlnu-yuɔ. Wuɔ dii sirɛiŋa bɛi, wuɔ ba baa hel Itieŋo huoŋ-nu. \v 24 Barnabasi waa nelviiŋo, *Diiloŋ-Yalle naa yu u huɔŋga‑i baa Yesu maama‑i, a ce dumaaŋo-na, nuɔmba bɔi baa hũyãa Itieŋo maama‑i. \p \v 25 Ku huoŋgu-na, Barnabasi ji ta kã Tarse duɔ ka taara Sol‑i. \v 26 Uŋ kaa da-yo, wuɔ ce ba bir kã Ãntiyɔsi‑i-na ka tĩɛna ce benfifille baa Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i. Ba hãalãayã nuɔmba bɔi Diiloŋ-hũmelle‑i terieŋgu-na. Ba duɔŋ Ãntiyɔsi yaa nuɔ‑i ta ba bĩ Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i «Kertĩɛbaa-ba‑i». \p \v 27 Huɔŋgu faŋgu-na, *Diilopɔpuɔrbiemba namba hel Yerusalɛmu‑i-na a kã Ãntiyɔsi‑i-na. \v 28 Ba taa ba bĩ unaŋo‑i Agabusi. Diiloŋ-Yal diɛ sire-yuɔ a ce u tuɔ piiye wuɔ nyulbabalammu ka suur nilɛiŋa-na hiere. (Ninsie ninsie, nyulmu fammu yaa juɔ suur *Oromɛ ba *jãmatigi maŋ ba naŋ bĩŋ-yoŋ Kulodi‑i u bãaŋgu-na.) \p \v 29 Uŋ piiye dumaaŋo-na, Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i Ãntiyɔsi‑i-na, baa saa-ma wuɔ umaŋ duɔ saanu kumaŋ, u jo baa-ku ba saaŋ-ku hã tobimba maŋ *Yude‑i-na ba kãyã ba fɛrɛ. \v 30 Baŋ saanu baa kumaŋ hiere, baa jãnu-kuɔ a puɔr Barnabasi baa Sol ba ka hã yaataamba‑i baa-ku dii Yude‑i-na. \c 12 \s1 Ba diyaa Piɛr kaso \p \v 1 Huɔŋgu bi faŋgu-na, jãmatigi maŋ waa *Yude‑i-na, wuɔ bel Diiloŋ-dũŋ-baamba namba‑i tuɔ ce-ba sũlma. Ba taa ba bĩ-yo *Erɔdi\f + \fr 12:1 \ft Ba gbɛ̃ *Erɔdi maŋ ba naŋ bĩŋ-yoŋ Agirpa-dĩɛlãŋo‑i.\f*. \v 2 U tĩyãa kufaŋgu-na ji ce ba ko Nsãa mɔlɔ̃‑i Sake‑i\f + \fr 12:2 \ft Ba gbɛ̃ Sebede bɛmba maŋ waa Yesu *pɔpuɔrbiemba yaa‑i. Yesu pɔpuɔrbiemba-na, ba kaaŋ ko Sake yaa Yesu maama-na.\f*. \v 3 Uŋ ciɛ mafamma‑i, wuɔ ne da ku dɔlaanu *Yuifubaa-ba‑i, wuɔ tiraa ce ba bel Piɛr. Baŋ bilaa Piɛr yibieŋa maŋ nuɔ‑i, *baŋ'a ba sa dii siini‑i *buruo maŋ nuɔ‑i, ba taa ba ce u ponsaaŋgu‑i yinni fanni yaa nuɔ‑i. \v 4 Wuɔ ce ba kã ka dii-yo kaso aa naa ce sorosibaa cĩncieluo niediei ba ta ba niya-yuɔ ba hor ba-naa, ba na-ba-naa. U taa u ne wuɔ *kɔrsĩnni tĩmmaŋ-ponsaaŋ da ku cor, u bĩ nuɔmba‑i ji ce u ãndaaŋgu‑i. \v 5 Piɛr wuɔ tĩɛ ba nammu-na dii kaso‑i-na. Diiloŋ-dũŋ-baamba gbuu faya ba fɛrɛ ta ba cãrã Diiloŋo‑i ba hã-yo. \p \v 6 Ãndaaŋgu naa saaya ku ce ŋaa bisĩŋ ku temma, isuɔŋgu-na, sorosibaa-ba hãi jo ji yiɛra Piɛr yudɔrɔ‑i-na u tuɔ duɔfũŋ aa banamba waa dumɛlle yaaŋga‑na. Baa naa vaa-yo baa jɔlgɔbaa-ba hãi. \v 7 Itieŋo *dɔrpɔpuɔrbiloŋo naŋo hiire jo. Piɛrŋ waa dũŋgu maŋ nuɔ‑i, kuɔ pãŋ ce da cerre. Wuɔ kã ka muo Piɛr aa cira: «Sire donduo!» Piɛr wuɔ sire. Jɔlgɔbaa-ba fir u nammu-na hiere. \v 8 Dɔrpɔpuɔrbiloŋo cira: «Migãaŋ ŋ vaa ŋ kpaŋkpaaŋgu‑i aa ŋ vaa naatɛnni comieŋa‑i.» Piɛr wuɔ migãaŋ vaa u kpaŋkpaaŋgu‑i aa naa bi vaa u naatɛnni comieŋa‑i. Dɔrpɔpuɔrbiloŋ wuɔ cira: «Dii ŋ joŋgoruo‑i i ta.» \v 9 Piɛr wuɔ dii u joŋgoruo‑i aa naa hel ba ta. Ku waa u wulaa ŋaa dãnsãaŋgu. \v 10 Ba kã ka cor munniyadĩɛlãmmu‑i, aa sire ka cor hãalĩŋ-muumu‑i. Baŋ kaa hi dumɛbuɔ‑i, wuɔ puur u fɛrɛ ba hel. Dumɛlle fande waa kɔlluŋ-diele. Baŋ hilaa a wuɔ maa cɛllɛ, Piɛr wuɔ u ne naa dɔrpɔpuɔrbiloŋo‑i, u taa. \v 11 Uŋ taa huɔŋgu-na, Piɛr wuɔ suɔ suɔ wuɔ dãnsãaŋgu sĩ. Wuɔ cira: «Fiɛfiɛ‑i-na, mi suyaa miɛ Itieŋo yaa puɔraa dɔrpɔpuɔrbiloŋo ji hũu-mi Erɔdi nyisɛ̃nni-na. Yuifubaa-baŋ taa ba jɔguɔŋ-mi baa mamaŋ, Diiloŋo saa hũu-ma.» \p \v 12 Piɛrŋ juɔ suɔ u fɛrɛŋ maa-na dumaaŋo-na, wuɔ ta kã Nsãa maŋ ba naŋ bĩŋ-yoŋ Marke‑i u nyu dumɛlle-na; ba taa baa bĩ nyuŋo‑i Maari. Nuɔmba bɔi waa terieŋgu-na ta ba cãrã Diiloŋo‑i. \v 13 Uŋ kãa ka hi tuɔ muo dumɛlle‑i, maacembiloŋo\f + \fr 12:13 \ft Maacembiloŋ daayo waa ciɛŋo.\f* naŋo waa, ba taa ba bĩ-yo Ɔrɔdi, wuɔ kã duɔ ka hĩl-de. \v 14 Uŋ kaa nu Piɛr yalle‑i, u huɔŋga pãŋ fɛ̃ a ce dumɛlle hĩlma maama karaanu-yuɔ. Wuɔ bir gũunu baa gbaruŋgu ka tũnu-bɛi wuɔ Piɛr juɔ. \v 15 Nuɔŋ baa cira: «Ŋ yuŋgu si dii wɛi?» Maacembiloŋ wuɔ cira: «Mi sa kar coima, Piɛr yaa‑i.» Baa cira: «Piɛr sĩ, ku ka waa u jufoiŋo.» \v 16 Piɛr wuɔ bi faya u fɛrɛ tuɔ muo dumɛlle‑i. Ba ji naa ba kã ka hĩl-de a da-yo; kuɔ ce-ba gbɛrɛ. \v 17 Piɛr wuɔ ce u naŋga‑i ce ba budii aa naa suur ma yaaŋga-na piiye tũnu-bɛi Itieŋ uŋ hielaa-yo dumaa kaso‑i-na. Uŋ juɔ piiye tĩ, wuɔ cira: «Kãaŋ na ka tũnu Sake‑i\f + \fr 12:17 \ft Ba gbɛ̃ Yesu hãaŋo yaa‑i.\f* baa tobimba namba‑i.» Aa naa hel ta tuɔ kã yaŋga naŋga. \p \v 18 Cuoŋ juɔ kaal, sorosibaa-ba saa suɔ Piɛrŋ curaa kusuɔŋ-nu. Baa ta ba yuu ba-naa wuɔ: «U curaa hie?» \v 19 Jãmatigi wuɔ ce ba wuɔra taara-yuɔ ba saa da-yo. Wuɔ ce ba bel sorosibaa daaba‑i ka yuu-ba baŋ ciɛ dumaa u ji tuɔ kor, aa naa ko-ba. Uŋ ciɛ mafamma‑i, wuɔ ta kã Sesare ka da yinni cɛllɛ. \s1 Erɔdiŋ kuu dumaa \p \v 20 *Erɔdi waa bɛrruŋ baa Tiirtaamba‑i baa Sidɔ̃taamba‑i. A ne da niiwuoni hel *Erɔdi jãmalã yaa nuɔ‑i ni kã ba wulaa. Baa nunu ba-naa da ba ka cãrã-yuɔ. Umaŋ taa u ce maacemma‑i Erɔdi ducɔŋgu-na, ba taa ba bĩ-yo Bilatusi; baa cãrã u yaa duɔ ta ba yaaŋ-na. \v 21 Baŋ diyaa yiiŋgu maŋ kuŋ juɔ hi, Erɔdi wuɔ dii u nellentesĩnniŋ-joŋgoruo‑i ka tĩɛna u fɔ̃ŋgɔ̃sĩnniŋ-teterre-na tuɔ gbu u piiye baa nuɔmba‑i. \v 22 Duɔ piiye, nuɔŋ ba'a: «Diiloŋo'i piiyeŋ daayo‑i, nelbiloŋo sĩ.» \v 23 Terduɔŋgu faŋgu-na, Itieŋo *dɔrpɔpuɔrbiloŋo pãŋ naŋ Erɔdi‑i baa jarma, wuɔ u ciɛ niɛ hũu Diiloŋo yerre‑i ce-de u diele? U naaŋ-yo baa jĩaŋ-jarma. Jĩamba wuo-yo ko-yo. \p \v 24 Diiloŋ-nelma taa ma muonu terni‑na hiere ma kã. \v 25 Barnabasi‑i baa Sol baŋ kãa baa coŋgoruoŋgu\f + \fr 12:25 \ft Niɛŋ 11.30.\f* maŋ *Yerusalɛmu‑i-na, baŋ kaa hũu-ku, baa gũunu kã Ãntiyɔsi‑i-na. Ba kãmma-na, baa kã baa Nsãa maŋ ba naŋ bĩŋ-yoŋ Marke‑i\f + \fr 12:25 \ft Barnabasi horoŋo‑i Nsãa faŋo‑i. Niɛŋ Kol. 4.10.\f*. \c 13 \s1 Diiloŋo puɔraa Sol baa Barnabasi \p \v 1 *Diilopɔpuɔrbiemba namba waa Ãntiyɔsi Diiloŋ-dũŋ-baamba-na, baa Diilonelpigãataamba namba. Ba hɔlma-na Barnabasi waa a naara Siminyɔ. Siminyɔ faŋo‑i, ba taa ba bĩ-yo Uubiloŋo. Lusiwusi maŋ taa u hel Sirɛni‑i-na, u waa. Manahai maŋ ciɛ niɛŋgu‑i baa *Erɔdi-Ãntipasi‑i, u waa; Sol bi waa. \v 2 Yiiŋgu naŋgu-na, ba ji dii sũŋgu aa tigiiŋ ba-naa ta ba cãrã Itieŋo‑i. *Diiloŋ-Yalle gbɛ̃-ba wuɔ: «Miŋ hãa Barnabasi‑i baa Sol maacemma maŋ, yaaŋ-baŋ ba fɛrɛŋ nuɔ ba ce-ma.» \v 3 Baŋ juɔ bãl sũŋgu‑i baa Diilojaale‑i, baa haa ba nammu‑i Barnabasibaa-ba-na aa cãrã Diiloŋo‑i hã-ba, aa hã-ba hũmelle‑i ba ta. \s1 Barnabasibaa-ba kãa Sipire \p \v 4 *Diiloŋ-Yalleŋ ciɛ Barnabasi‑i baa Sol ba ta dumaaŋo-na, baa kã Selusi ka biɛ baatoŋo‑i ta ba kã Sipire. \v 5 Baŋ kaa hi Sipire‑i, baa hiire Salamine ta ba waŋ Diiloŋ-nelma‑i *Yuifu ba *Diilonelhãalãdũnni-na. Baŋ bĩŋ Nsãa maŋ Marke‑i, u waa baa-ba tuɔ kãyã-bɛi. \v 6 Baa karnu Salamine huɔŋga‑i hiere ka hi Pafɔsi. Baŋ kãa Pafɔsi‑i-na, ba da hiroŋo naŋo‑i, ba bĩ-yo Bar-Yesu. U waa Yuifuyiɛŋo. U taa u wuɔra u tãal nuɔmba‑i wuɔ fuɔ Diilopɔpuɔrbiloŋo. \v 7 U waa Sɛrju-Polusi dumɛlleŋ. Sɛrju-Polusi yaa waa fãamaaŋo‑i nelle fande-na. U taa u cɛ̃ ŋaa jumɛlĩɛŋo. Barnabasibaa-baŋ kãa, wuɔ ce ba bĩ-ba wuɔ ba ka waŋ Diiloŋ-nelma‑i baa-yo, kɛrɛ ma nyulmu dii-yuɔ. Baa kã ku'i nuɔ‑i ka ta ba piiye. \v 8 Hiroŋ daayo‑i Girɛkibaa-ba taa ba bĩ-yo Elimasi, ku yuŋgu yaa wuɔ hiroŋo. Wuɔ sire wuɔ hĩi, wuɔ Sɛrju-Polusi baa hũu ba nelma‑i, kɛrɛ ba tãal-o. \v 9 Sol yerre nande yaa wuɔ Pol, Diiloŋ-Yalle naa yu u huɔŋga‑i. Wuɔ dĩŋ hiroŋo-na tuɔ ne, \v 10 aa ji gbɛ̃-yo wuɔ: «Huhurmantieŋ nuɔni maŋ daani‑i, ŋ balaaŋ cor. Nuɔŋo‑i Sitãnitieŋ nuɔ. Ŋ sa taara ŋ da ãnfafamma‑i baa ŋ yufelle. Ŋ sa yaŋ Itieŋo maacemma bĩɛnamma‑i dumaa wɛi? \v 11 Ne! Diiloŋo ka gãŋ baa-ni, u ka ce ŋ yir suur dũŋ-nu a da huɔŋgu cɛllɛ.» Terduɔŋgu faŋgu-na, hiroŋ daa u yufieŋa pãŋ dĩŋ aa yaŋ-yo. Wuɔ da terieŋgu‑i hiere da kullu. Wuɔ tuɔ wuɔra u tafũrrã u taara molo duɔ bel u naŋ-na. \v 12 Sɛrju-Polusiŋ daa mafamma‑i, Itieŋo nelma pãŋ ce-yo gbɛrɛ; wuɔ pãŋ hũu-ma. \s1 Polbaa-ba kãa Pisidi \p \v 13 Ku huoŋgu-na, Pol baa u wuɔrataamba sire Pafɔsi‑i-na a biɛ baatoŋo‑i kã Pɛrge, dii Pãnfili mara nuɔ. Baŋ kãa Pɛrge‑i-na, Nsãa wuɔ ka bir kã *Yerusalɛmu aa yaŋ-ba. \v 14 Pol baa Barnabasi baa cor kã Ãntiyɔsi, dii Pisidi mara nuɔ. *Yitĩɛnaŋguŋ juɔ hi, baa kã *Diilonelhãalãdũŋgu-na ka suur tĩɛna. \v 15 Baŋ juɔ kalaŋ *ãnjĩnamma sɛbɛ‑i tĩ, baa *Diilopɔpuɔrbiemba baamba‑i, Diilonelhãalãdũŋgu yuntaamba puɔr ba waŋ baa Polbaa-ba‑i wuɔ da kuɔ nelma dii ba da ba piiye dii sirɛiŋa nuɔmba-na, kɛrɛ ba gbãa sire piiye. \p \v 16 Pol wuɔ sire yiɛra aa naa ce nuɔmba budii baa u naŋga. Baŋ budii, wuɔ cira: «*Isirahɛl-baaŋ namaa, baa *niɛraaŋ namaa namaŋ suurii *Yuifu ba Diiloŋ-hũmelle-na, karaaŋ na tũnni‑i na nu mi nelma‑i. \v 17 Isirahɛl-baaŋ miɛ iŋ wuɔ Diiloŋo maŋ hũmelle‑i, Diiloŋo faŋo yufelle hilaa miɛ bĩncuɔmba yaa nuɔ‑i u hã-ba huoŋgu bɔi baŋ ŋa naa waa juɔma-na huɔŋgu-na dii Esipi‑i-na. Uŋ ciɛ mafamma‑i, u kãyã-bɛi ba hel terieŋgu faŋgu-na, \v 18 aa fiɛ-ba bieŋ komuɔŋa hãi temma *hĩɛkuraaŋgu-na. \v 19 Mafammaŋ curaa, u ko siyaabaa niehãi *Kanaa jãmalã‑i-na aa hã Isirahɛl-baamba‑i baa ba terieŋgu‑i\f + \fr 13:19 \ft Niɛŋ Ãnjĩnamma tiyemmaŋ-sɛbɛ‑i-na (Deutéronome) 7.1; Yosuwe (Josué) 14.1.\f*. \v 20 Nel daama‑i hiere ma ciɛ bieŋ nuɔsiba hãi komuɔŋa hãi baa cĩnciel temmaŋ hɔlma-na. Ku huoŋgu-na, u hã-ba yuntaamba. Yuntaaŋ daaba tĩyãa baa-ba a ji hi *Samiɛl\f + \fr 13:20 \ft Ku birii a saanu baa cerma. Girɛkimma-na ba naaraaya *Samiɛl yerre-na wuɔ *Diilopɔpuɔrbiloŋo.\f* bãaŋgu. \p \v 21 «Kufaŋgu huoŋgu-na, i bĩncuɔmba ji cira ba taara jãmatigi. Diiloŋo hã-ba Sawul. Ba taa ba bĩ u to‑i Kisi. *Bensaamiɛ dũŋ-baamba'i waa. Sawul ciɛ bieŋ komuɔŋa hãi jãmatigisĩnni-na. \v 22 Ku huoŋgu-na, Diiloŋo halaŋ-yo aa haa *Davidi. Uŋ haa Davidi‑i, u cira: ‹Miŋ taa mi taara umaŋ, mi daa-yo, u yaa Davidi‑i Yese biɛŋo‑i. U'i ka tuɔ ce mi huɔŋga‑i.› \p \v 23 «Diiloŋo ciɛ Davidi hãayɛ̃lŋo naŋo yaa jo Yesu‑i ji kor Isirahɛl-baamba‑i ŋaa uŋ ŋa naŋ pãa ma nuŋgu‑i dumaa. \v 24 Aa Yesu suɔ duɔ doŋ u maacemma‑i, Nsãa waaŋ Diiloŋ-nelma‑i baa Isirahɛl-baamba‑i hiere, aa cira ba nanna ba cilɔbabalaŋo‑i aa jo u ji *batiseŋ-ba. \p \v 25 «Nsãa maacemmaŋ juɔ piɛ tĩmma, wuɔ tuɔ piiye wuɔ: ‹Umaŋ saaya u jo, uu dii huoŋ-nu. Baa na ta na ne wuɔ sĩ muɔmɛi; muɔ sĩ. Naacolŋo faŋo‑i mɛi saa piɛra u natãaŋgu‑i.› \p \v 26 «Tobiŋ namaa, nelma maŋ kuraaŋ-yeŋ, Diiloŋo saaŋ-ma hã miɛmɛi baa-ma. U saaŋ-ma hã *Abiramu hãayɛ̃lmba‑i aa bi saaŋ-ma hã namaa namaŋ suurii Yuifu ba Diiloŋ-hũmelle-na. \v 27 Yerusalɛmutaamba‑i baa ba yuntaamba saa suɔ Yesu sĩnni‑i, ba bel-o ko-yo. Baŋ waŋ mamaŋ yitĩɛnanni-na hiere *Diilopɔpuɔrbiemba sɛbɛbaa-ba-na, ba ciɛ ma yaa‑i. \p \v 28 «Baŋ bilaa-yo a fiɛ ka da u saa cãl, ba yagar ce *Pilati ko-yo. \v 29 Maama nyɛgãaŋ Yesu kũŋgu-na, maŋ juɔ ce-yuɔ hiere, ba har-o *daaŋgu-na ka fuure-yuɔ. \v 30 Diiloŋo yaŋ-ba aa sire-yuɔ hiel-o kuomba hɔlma-na. \v 31 Bamaŋ cuu u huoŋ-nu a hel *Galile‑i-na a kã Yerusalɛmu‑i-na, uŋ siire, u caraaya ba yaa‑i yinni bɔi-na. Nyuŋgo ku bãaŋgu-na, ba yaa dii ta ba waŋ u maama‑i baa Isirahɛl-baamba‑i. \v 32 Miɛ fɛrɛ‑i, i juɔ diɛ ji waŋ *Neldɔdɔlma famma yaa baa-na wuɔ Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu maŋ baa i bĩncuɔmba‑i, \v 33 u ciɛ-ku hã ba huoŋ-baaŋ miɛmɛi: U siire Yesu‑i hiel-o kuomba hɔlma-na ŋaa maŋ nyɛgãaŋ dumaa Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu maŋ hãalĩŋ-kũŋgu-na wuɔ: \q1 \qt ‹Mi biɛŋo yaa nuɔŋo‑i.\qt* \q1 \qt Muɔmɛi huɔŋ-ni nyuŋgo‑i-na.›\qt*\f + \fr 13:33 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 2.7\f* \m \v 34 Diiloŋo siire-yuɔ hiel-o kuomba hɔlma-na, u saa yaŋ u hɔr. Uu naa hi waŋ-ma wuɔ: \q1 \qt ‹Miŋ pãa nufafaaŋgu maŋ baa Davidi‑i,\qt* \q1 \qt nuharuŋgu si dii, mi ka ce-ku hã-na.›\qt*\f + \fr 13:34 \ft Isayi (Ésaïe) 55.3\f* \m \v 35 Ku'i ciɛ na da ma waaŋ terieŋgu naŋgu-na wuɔ: \q1 \qt ‹Ŋ siɛ siɛ yaŋ ŋ nolŋo hɔr hĩɛma-na.›\qt*\f + \fr 13:35 \ft Gbɛliɛmaŋ-nalãaŋgu (Psaume) 16.10\f* \m \v 36 A ne da Davidi maŋ waaŋ mafamma‑i, u siire ce Diiloŋo huɔŋga‑i ji ku. Uŋ kuu, ba fuuriiye-yuɔ baa u bĩncuɔmba‑i aa u hɔraa. \v 37 Ŋga Diiloŋo siire Yesu yaa hiel-o hĩɛma-na, u saa da hɔr. \v 38 Tobiŋ namaa, terieŋgu faŋgu-na, na saaya na suɔ wuɔ fuɔ barguɔ yaa nuɔ‑i iŋ juɔ ji tiɛ waŋ ãmbabalma hurmaŋ-maama‑i baa-na. *Moisi ãnjĩnamma saa gbãa hur na ãmbabalma‑i. \v 39 Ŋga bamaŋ hũyãa fuɔ maama‑i, ba ãmbabalma hurii aa yaŋ-ba ba fɛrɛŋ nuɔ. \v 40 Terieŋgu faŋgu-na, bilaaŋ na fɛrɛ, baa na yaŋ Diilopɔpuɔrbiembaŋ waaŋ mamaŋ, ma ji wuo-na. \v 41 Ba ciɛra wuɔ: ‹Diiloŋo ciɛra: \q1 \qt «Bombolmantaaŋ namaa, niɛŋ!\qt* \q1 \qt Mi ka ce nelma namma na bãaŋgu-na.\qt* \q1 \qt Nelma famma‑i molo duɔ waŋ-ma baa-na na siɛ hũu-ma.\qt* \q1 \qt Ma ka ce-na gbɛrɛ aa na ka ku halaŋ.»›\qt*\f + \fr 13:41 \ft Abakuke (Habaquq) 1.5\f*» \p \v 42 Baŋ juɔ hel Diilonelhãalãdũŋgu-na, nuɔmba jo ji ta ba cãrã Pol baa Barnabasi‑i wuɔ yitĩɛnaŋgu maŋ juɔŋ, ba tiraa ba tir nelduɔŋ daama‑i. \v 43 Nuɔmbaŋ juɔ bɔrɔ, Yuifubaa-ba‑i baa niɛraamba maŋ suurii Yuifusĩnni-na, baa cu Pol baa Barnabasi‑i ba huoŋ-nu ta ba piiye baa-ba ba dii sirɛiŋa bɛi wuɔ ba ne Diiloŋo ãnfafamma‑i aa ba nyaar-yuɔ. Ba maama saa waa dɛi baa yuliiŋgu‑i. \p \v 44 Yitĩɛnaŋguŋ juɔ hi, nuɔmba‑i hiere nelle-na baa tigiiŋ ba-naa da ba nu Itieŋo nelma‑i. \v 45 Yuifubaa-baŋ juɔ da nelpũŋ daaku temmaŋ hilaa, ba bir yaŋ aa ce-ku nenemuŋgu. Pol duɔ waŋ mamaŋ, ba'a coima aa ta ba tuora-yuɔ. \v 46 Polbaa-ba doŋ holle waŋ baa-ba wuɔ: «Diiloŋ-nelma naa vii Yuifubaa namɛi igɛ̃na. Ŋga naŋ juɔ ta na cĩina-mɛi wuɔ na sa taara na da cicɛ̃lma maŋ sa tĩɛŋ dede‑i, i ka yaŋ-na aa ka waŋ-ma baa niɛraamba. \v 47 Itieŋo waaŋ ma yaa baa-ye wuɔ: \q1 \qt ‹Mi ciɛ-ni nilɛiŋa‑i hiere a fitĩnuɔ nuɔ\qt* \q1 \qt ŋ da ŋ gbãa hi terni‑i hiere baa koŋkor-nelma‑i.›\qt*\f + \fr 13:47 \ft Isayi (Ésaïe) 49.6\f*» \m \v 48 Niɛraambaŋ juɔ nu nel daama‑i, kuɔ gbuu dɔlnu-bɛi. Baa pãŋ ta ba kaal Itieŋo nelma‑i wuɔ ma faa. Bamaŋ naa waa da ba da kor, baa hũu-ma. \v 49 Itieŋo nelma doŋ ta ma gbuo nilɛiŋa faŋa‑i hiere. \v 50 Yuifubaa-ba bir yaŋ aa tãal caamba maŋ waa bĩŋkũntaamba‑i aa suur Yuifu ba Diiloŋ-hũmelle-na, baa nelleŋ-bĩncuɔmba‑i a gbo-ba Polbaa-ba-na. Baa bel-ba huol ba yammu‑i da dɛi aa donya-bɛi ba nelle-na. \v 51 Pol baa Barnabasi‑i baa pir ba nallu‑i ba terieŋgu-na, aa ta kã Ikoniyɔmu. \v 52 Baŋ fiɛ donya-bɛi, bamaŋ naa cu Yesu huoŋgu-na, baa cor baa ba hɔfɛ̃lle‑i. *Diiloŋ-Yalle naa bi yu ba hɔmmu‑i. \c 14 \s1 Polbaa-baŋ ciɛ kumaŋ Ikoniyɔmu‑i-na \p \v 1 Pol baa Barnabasi‑i baŋ kãa Ikoniyɔmu‑i-na, baa tiraa kã *Yuifu ba *Diilonelhãalãdũŋgu-na ka ta ba waŋ Diiloŋ-nelma‑i. Baŋ waŋ-maŋ dumaa, Yuifubaa-ba saa gbãa da ba yagar-ma baa *niɛraamba‑i. Ba bɔi baa hũyãa-ma. \v 2 Yuifubaa-ba maŋ saa hũu-ma, baa yaŋ aa kã ka gbo niɛraamba‑i baa Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i. \v 3 Baŋ fiɛ gbo-ba, Polbaa-ba saa ta; baa tĩɛna da huɔŋgu Ikoniyɔmu‑i-na. Baa naa haa ba naŋga Itieŋo-na aa ta ba piiye. U taa u kãyã-bɛi ba ta ba ce nelma bɔi baa gbɛrɛ-wɛima bɔi a pigãaŋ wuɔ baŋ waŋ u ãnfafamma maŋ, coima sĩ. \v 4 Kuŋ ciɛ dumaaŋo-na, nuɔmba saa gbãa nunu ba-naa nelle-na: Banamba waa baa Yuifubaa-ba‑i, banamba waa baa Yesu *pɔpuɔrbiemba‑i. \v 5 Yuifubaa-ba‑i baa niɛraamba‑i a naara ba yuntaamba‑i, baa nunu ba-naa da ba bel Polbaa-ba‑i huol ba yammu‑i aa naŋ-ba baa tãmpɛ̃lɛ̃iŋa ko-ba. \v 6-7 Polbaa-ba nu-ma. Baŋ nuɔ-ma, baa gbar kã Likawoni ka ta ba waŋ *Neldɔdɔlma‑i. Ba waaŋ-ma Lisire‑i-na, baa Dɛrbu‑i-na baa nilɛiŋa maŋ kɔtɔnni-na hiere. \s1 Mamaŋ ciɛ Lisire‑i-na \p \v 8 Naacolŋo naŋo waa Lisire‑i-na, u saa gbãa tuɔ sire u yiɛra. Uŋ siire, u saa gbãa tɛtɛŋ u gboluoŋgu‑i dede. \v 9 Yiiŋgu naŋgu-na, wuɔ tĩɛna tuɔ nu Pol tuɔ piiye. Pol wuɔ ji dĩŋ-yuɔ tuɔ ne, a ji da u suyaa wuɔ Diiloŋo gbãa sire-yuɔ u jarma-na. \v 10 Wuɔ piiye baa-yo da gbagaga wuɔ: «Sire ŋ yiɛra ŋ gbeiniŋ!» Naacolŋ wuɔ tie sire pãŋ tuɔ wuɔ. \v 11 Lisiretaambaŋ daa mafamma‑i, baa ta ba piiye likawonimma-na wuɔ: «I tĩnni cĩɛŋ nelbiliemba a hiire\f + \fr 14:11 \ft Bafamba wulaa tĩnni waa tãnuŋ-nu.\f* jo ji tĩɛna baa-ye.» \v 12 Kuŋ ciɛ dumaaŋo-na, baa ta ba bĩ Barnabasi‑i Yewusi. Ba waa da ba cor kusuɔŋ-nu Pol yaa piiyeŋ, a ce dumaaŋo-na baa ta ba bĩ ufaŋo‑i Hɛrmɛsi.\f + \fr 14:12 \ft Girɛkibaa-ba wulaa, tĩnni waa bɔi. Ba tĩnni yuntieŋo yaa baŋ taa ba bĩ-yo Yewusi‑i, aa u pɔpuɔrbiloŋo‑i Hɛrmɛsi.\f* \p \v 13 Yewusi jigãntieŋ wuɔ kã ba nunu ba-naa baa nuɔmba‑i aa wuɔ bel balmba namba a tuɔlnu-bɛi jo baa-ba u tĩnniŋ-dũŋgu-na duɔ ji ko-ba tĩnni-na hã Pol baa Barnabasi‑i. U tĩnniŋ-dũŋgu waa nelle munsuurmu-na\f + \fr 14:13 \fk Nelle munsuurmu: \ft Niɛŋ 9.24 baa naaruɔ‑i-na cicaara‑i-na.\f*. \v 14 Polbaa-ba saa suɔ ku yuŋgu. Baŋ juɔ suɔ, ba hɔmmu pãŋ guɔla; baa taalnu ba joŋgorbaa-ba‑i aa gbar kã ba wulaa ka ta ba waŋ baa-ba wuɔ: \v 15 «Na ce bige‑i maacemma‑i dumandɛ‑i-na? Caamba'i bi huɔŋ miɛŋo‑i namaa temma‑i. I juɔ baa *Neldɔdɔlma'i diɛ ji tũnu-nɛi, wuɔ na nanna ãnsɔsɔŋ daama‑i aa na cu Cicɛ̃lmantieŋo huoŋ-nu. U yaa hielaa dɔrɔ‑i baa hĩɛma‑i baa dãmmaŋ-nuoraaŋgu‑i baa ni huɔya-niini‑i hiere. \v 16 Yiinaa‑i-na, u yaaŋ nuɔmba‑i ba fɛrɛŋ nuɔ ba sire wuɔ ba hũmieŋa. \v 17 Naŋ fiɛ waa na fɛrɛŋ nuɔ, u saa yaŋ u ãnfafamma cemma‑i: U dãa u hã-na dii, u ce na dĩmma ta ma ce fafamma, u hã na ta na wuo na ye aa tiraa tuɔ fɛ̃ na hɔmmu‑i.» \v 18 Polbaa-baŋ fiɛ piiye dumaaŋo-na, nuɔmba saa ta ba ne da ba yaŋ niiŋ daaba komma‑i da ba hã-ba. \p \v 19 Ku huoŋgu-na, *Yuifubaa-ba namba ji jo; banamba hilaa Ikoniyɔmu, banamba hel Ãntiyɔsi maŋ Pisidi mara‑i-na. Baŋ juɔ, baa gbo nuɔmba‑i Polbaa-ba-na. Ba sire ta ba naŋ Pol baa tãmpɛ̃lɛ̃iŋa wuɔ ba ko-yo. Huɔŋgu naŋgu juɔ hi, ba da niɛ sĩ u kuu, baa bũul-o hel baa-yo nelle-na ka nanna. \v 20 Diiloŋ-dũŋ-baamba kã ka tigiiŋ u caaŋgu-na, wuɔ sire ba bir suur nelleŋ-huɔŋga-na. \s1 Polbaa-ba birii ta ba kã Ãntiyɔsi maŋ Siiri‑i-na \p Ku cuo kaala‑i-na, Pol wuɔ ta baa Barnabasi‑i ta ba kã Dɛrbu. \v 21 Baŋ kaa hi, baa waŋ *Neldɔdɔlma‑i baa Dɛrbutaamba‑i. Nuɔmba fɔ̃ŋgũɔ baa hũu-ma. Baŋ siire Dɛrbu‑i-na, baa bir kã Lisire‑i-na ka cor kã Ikoniyɔmu. Baŋ hilaa Ikoniyɔmu‑i-na, baa kã Ãntiyɔsi maŋ Pisidi mara‑i-na. \v 22 Ba waa da ba cor terieŋgu terieŋgu, ba ta ba piiye ba dii sirɛiŋa Diiloŋ-dũŋ-baamba-na wuɔ ba bel Yesu maama‑i nammu hãi. Aa bi ta ba piiye baa-ba wuɔ: «I saaya i mulĩɛŋ da dɛi aa suɔ diɛ suur *Diiloŋ-nelle‑na.» \v 23 Diiloŋ-dũŋ-baamba maŋ waa hiere nilɛiŋa faŋa-na, Polbaa-ba hiel yaataamba bɛi aa dii sũŋgu, aa cãrã Itieŋo‑i hã-ba, ba haa ba naŋga‑i u yaa nuɔ‑i. \p \v 24 Baŋ ciɛ mafamma‑i, baa sire karnu Pisidi mara‑i a kã Pãnfili mara nuɔ. \v 25 Baŋ kãa Pãnfili‑i-na, baa waŋ Diiloŋ-nelma‑i Pɛrge‑i-na, aa cor kã Atali \v 26 ka biɛ baatoŋo‑i ta ba kã Ãntiyɔsi maŋ Siiri‑i-na. Ba wuɔsaaŋgu duɔŋ kusuɔŋ-nu'i. Baŋ wuɔraaya ce mamaŋ daama‑i hiere, ba cãarã Diiloŋo‑i hã-ba kusuɔŋ-nu'i aa ba suɔ ta. \v 27 Diiloŋ uŋ kãayã-bɛi ba ce mamaŋ hiere, baŋ kãa ka hi, baa tigiiŋ Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i hiere tũnu-bɛi baa-ma, aa uŋ bi kãayã *niɛraamba‑i dumaa ba hũu Yesu maama‑i, baa tiraa waŋ mafamma‑i baa-ba. \v 28 Baŋ ciɛ mafamma‑i, baa tĩɛna ce huɔŋgu baa-ba cɛllɛ. \c 15 \s1 Niɛraamba saaya ba jã wɛi? \p \v 1 Nuɔmba naŋ baa hilaa *Yude‑i-na jo Ãntiyɔsi‑i-na ji ta ba piiye baa *niɛraamba maŋ hũyãa Yesu maama‑i wuɔ: «Da na saa *jã ŋaa *Moisi *ãnjĩnammaŋ waaŋ-ma dumaa, na siɛ gbãa kor.» \v 2 Pol baa Barnabasi‑i ba saa hũu-ma baa-ba. Kuɔ sire bel vaa. \p Diiloŋ-dũŋ-baamba ji naa ba hiel Pol baa Barnabasi‑i a naara terieŋgu faŋgu taamba namba, wuɔ ba kã *Yerusalɛmu‑i-na ka hi Yesu *pɔpuɔrbiemba‑i baa yaataamba‑i baa-ma. \v 3 Aa naa tigiiŋ ba hũmelle‑i hã-ba; ba sire ta. Ba kãmma-na, ba curaa baa Fenisi, a kã ka hel *Samari. Niɛraambaŋ hũyãa Itieŋo maama‑i dumaa, da ba hi nelle nelle, ba tũnu Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i baa-ma aa cor. Da ba waŋ-ma baa bamaŋ, ku gbuu fũnuŋ dɔlnu kutaamba‑i. \p \v 4 Baŋ kaa hi Yerusalɛmu‑i, Diiloŋ-dũŋ-baamba jãrã-bɛi. Yaataamba waa hiere baa Yesu pɔpuɔrbiemba‑i. Diiloŋ uŋ kãayã Polbaa-ba ce mamaŋ hiere, baa tũnu-bɛi baa-ma. \p \v 5 Baŋ juɔ piiye tĩ, *Farisĩɛbaa-ba maŋ hũyãa Yesu maama‑i ba hɔlma-na, banamba sire wuɔ niɛraamba maŋ hũyãa Yesu maama‑i, ba saaya ba jã aa ta ba wuɔ Moisi ãnjĩnamma hũmelle‑i. \s1 Nelma ka da yaaŋga \p \v 6 Baŋ piiye dumaaŋo-na, Yesu *pɔpuɔrbiemba‑i baa yaataamba da ba-naa ku ãndaaŋgu-na. \v 7 Ãndaaŋ daaku waa pãnna cor. Piɛr wuɔ ji naa u sire yiɛra aa naa cira: «Tobiŋ namaa, na suyaa wuɔ dii ku domma-na Diiloŋ uŋ hielaa-mi na hɔlma-na wuɔ mi ka waŋ *Neldɔdɔlma‑i baa *niɛraamba‑i ba nu-ma aa hũu-ma. \v 8 Fuɔ maŋ suyaaŋ nuɔmba kusũnni‑i, da na da u hãa-ba u *Yalle‑i ŋaa uŋ hãa miɛŋo‑i baa-de dumaa, kuu dii ŋaa u pigãaŋ wuɔ u hũyãa-ma ba da ba piɛ-yo. \v 9 Diiloŋo kãŋ-ye kuuduɔŋgu hiere baa-ba. Ba hũyãa u maama‑i ku'i ciɛ u hur ba ãmbabalma‑i aa yaŋ-ba welewele waaŋ daama temma‑i. \v 10 Coŋgoruoŋgu maŋ i bĩncuɔmba saa gbãa tũu-ku, miɛ fɛrɛ‑i i saa gbãa tũu-ku, bige‑i ciɛ na'a i haa-ku hã niɛraamba‑i baa-ku? Baa na feŋ Diiloŋo‑i. \v 11 I hũyãa-ma wuɔ Yesu kuraa-ye gbãŋgbãŋ, kuuduɔŋgu yaa baa bafamba‑i.» \p \v 12 Piɛrŋ piiye dumaaŋo-na, terieŋgu ce da sensenseŋ ŋaa molo si dii. Diiloŋ uŋ kãayã Pol baa Barnabasi‑i ba ce nelma maŋ hiere niɛraamba hɔlma-na, ka hel baa gbɛrɛ-wɛima‑i, bafaŋ baa suur ma yaaŋga-na ta ba waŋ-ma. \v 13 Baŋ juɔ piiye tĩ, Sake\f + \fr 15:13 \ft Ba gbɛ̃ Yesu hãaŋo yaa‑i. Niɛŋ 12.17 baa 21.18.\f* wuɔ cira: «Tobiŋ namaa, niɛŋ, \v 14 dii ku domma-na, Diiloŋ uŋ curaa corma maŋ duɔ hiel niɛraamba namba ce-ba fuɔ baamba, Simɔ\f + \fr 15:14 \ft Ba gbɛ̃ Piɛr yaa bande‑i-na, u yerre nande yaa Simɔ‑i.\f* waaŋ ma yaaŋga‑i hiere baa-ye. \v 15 Kuŋ curaa corma maŋ, ku juɔ ji ce kuuduɔŋgu baa *Diilopɔpuɔrbiemba nelma‑i. Diilopɔpuɔrbiemba nyɛgãaŋ wuɔ: \q1 \v 16 Itieŋo ciɛra: \qt ‹Yiiŋgu dii baa yiiŋgu, mi ka bir jo.\qt* \q1 \qt Da mi jo, *Davidi dũŋgu maŋ cii,\qt* \q1 \qt mi ka sire-kuɔ.\qt* \q1 \qt Mi ka migãaŋ-ku ma-ku\qt* \q1 \qt ku yiɛra ku gbeiniŋ.\qt* \q1 \v 17 \qt Mafaŋ da ma ce, nuɔmba maŋ saa hi suɔ-mi yogo,\qt* \q1 \qt ba ka taara-miɛ suɔ-mi.\qt* \q1 \qt Miŋ bĩɛ bamaŋ nilɛiŋa-na hiere da mi ce-ba mi baamba,\qt* \q1 \qt ba ka ta ba taara ba Tieŋo‑i.\qt* \q1 \qt Muɔmɛi waaŋ-ma dumaa.\qt* \q1 \qt Da mi waŋ mamaŋ, mi ce-ma.\qt* \q1 \v 18 \qt Aa miŋ waaŋ-ma ku bãaŋgu cuɔ.›\qt*\f + \fr 15:18 \ft Amɔsi (Amos) 9.11-12\f*» \m \v 19 Sake wuɔ suonu u ãndaaŋgu‑i wuɔ: «Ku'i ciɛ na da niɛraamba maŋ cuu Itieŋo huoŋ-nu, mɛi sa taara i mulĩɛŋ-ba. \v 20 Ŋga mamaŋ dii cemma, i nyɛgɛ̃ŋ sɛbɛ a waŋ baa-ba wuɔ ba yaŋ cufĩɛŋ-kũɔma wuoma‑i, baa bĩmbaamba maŋ ba saa cãa ba nonni‑i, ka hel baa tãmma‑i hiere. Aa ba hiel ba naŋga bĩŋwosĩnni-na. \v 21 Na saa da, a doŋ dii i bĩncuɔŋ-bãaŋ-nu, *Moisi *ãnjĩnamma waŋ nilɛiŋa-na hiere, aa ba sa nanna *yitĩɛnaŋgu baa ma kalamma‑i *Diilonelhãalãdũnni-na.» \p \v 22 Sakeŋ juɔ piiye dumaaŋo-na, Yesu pɔpuɔrbiemba‑i baa Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i, ka hel baa ba yaataamba‑i hiere, baa cira ba ka hiel nuɔmba ba hɔlma-na a puɔr-ba baa Polbaa-ba‑i Ãntiyɔsi‑i-na. Aa naa sire hiel yaataamba hãi; Silasi baa *Yuda. Yuda yerre nande yaa waa Barsabasi. \p \v 23 Baŋ hielaa-ba, baa nyɛgɛ̃ŋ sɛbɛ‑i hã-ba. Sɛbɛ huɔya-maama yaa daa-ma: \pmo «I natobiŋ namaa namaŋ niɛraaŋ namaaŋo‑i Ãntiyɔsi‑i-na, baa Siiri‑i-na, baa Silisi‑i-na, i jaalaa-na. \pm Yesu pɔpuɔrbieŋ miɛŋo‑i a naara *Yerusalɛmu Diiloŋ-dũŋ-baamba yaataamba‑i, miɛmɛi nyɛgãaŋ sɛbɛ daayo‑i diɛ hã-na. \pm \v 24 I nuɔ wuɔ i nelleŋ-baamba namba kãa na terieŋgu-na ka piiye cu na hɔmmu‑i. Baa na tie holle, miɛ saa puɔr-ba. \v 25 Iŋ nuɔ-ma, i daa i-naa aa hiel nuɔmba diɛ puɔr-ba na wulaa. Kutaamba ka gbonu baa Pol baa Barnabasi‑i. \v 26 Ba yaa i jɛ̃naamba. Ba siyaa kuliiŋgu‑i Itieŋo‑i Yesu-Kirsa maama-na. \v 27 I hielaa Yuda baa Silasi ba da ba ka waŋ iŋ nyɛgãaŋ mamaŋ sɛbɛ‑i-na hã-na baa ba fɛrɛŋ nunni. \v 28 *Diiloŋ-Yalle‑i baa miɛ fɛrɛ‑i i sa taara i haa coŋgoruoŋgu naŋ temma hã-na, ŋga mamaŋ siɛ gbãa ciɛl kɔtuɔŋgu ma yaa daa-ma: \v 29 Na hiel na naŋga cufĩɛŋ-kũɔma wuoma-na, baa bĩmbaamba maŋ ba saa cãa ba nonni‑i, baa tãmma‑i. Aa na ne bĩŋwosĩnni‑i aa na yaŋ-ni. Da na ce-ma ŋaa iŋ waaŋ-ma dumaa, ku ka fa. \pmc I ka waa Diiloŋ-yiiŋgu.» \p \v 30 Ba taa baa sɛbɛ‑i ku yaa nuɔ‑i, kã ka hi Ãntiyɔsi‑i; ba tigiiŋ Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i hiere a hã-ba baa-yo. \v 31 Diiloŋ-dũŋ-baamba hũu-yo kalaŋ-yo. Baŋ kalaaŋ-yo, u huɔya-maama gbuu silaa dɔlnu-bɛi hiere ŋaa bige‑i! Ba kũɔma pãŋ firnu. \p \v 32 Yuda‑i baa Silasi‑i ba waa *Diilopɔpuɔrbiemba, baa piiye nelma bɔi baa Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i a dii sirɛiŋa bɛi ba migãaŋ bel Yesu maama‑i nammu hãi. \v 33 Ba daa huɔŋgu cɛllɛ baa-ba aa suɔ da ba bir kũŋ. Baŋ'a ba ta yiiŋgu-na, Diiloŋ-dũŋ-baamba gbuu jaal-ba da dɛi aa hã-ba hũmelle‑i. \v 34 [Baŋ hãa-ba hũmelle‑i, Silasi saa ta.] \p \v 35 Pol baa Barnabasi‑i bafamba waa tĩɛna Ãntiyɔsi ta ba waŋ Itieŋo maama‑i. Nuɔmba bɔi waa baa-ba naara. \s1 Pol baa Barnabasi‑i ba buɔra \p \v 36 Huɔŋgu naŋgu juɔ hi, Pol wuɔ gbɛ̃ Barnabasi‑i wuɔ: «Iŋ curaa waŋ Itieŋo maama‑i nilɛiŋa maŋ nuɔ‑i hiere, yaŋ i bir i kã-yɛi i ka ne bamaŋ hũyãa-ma baŋ yeŋ mamaŋ nuɔ‑i.» \v 37 Barnabasi wuɔ tuɔ taara ba kã baa Nsãa maŋ ba naŋ bĩŋ-yoŋ Marke‑i. \v 38 Pol saa hũu-ma, wuɔ uu naa kã baa-ba aa ka bir aa yaŋ-ba dii Pãnfili. \v 39 Kuɔ sire bel vaa. Ba saa ji nunu ba-naa, ba naa ba bɔrɔ. Barnabasi wuɔ biɛ Marke‑i ba kã ka biɛ baatoŋo ta ba kã Sipire. \v 40 Diiloŋ-dũŋ-baamba cãrã Diiloŋo‑i hã Pol aa u biɛ Silasi‑i ba ta. \v 41 Ba wuɔraaya bĩŋ Siiri nilɛiŋa-na hiere baa Silisi waaŋa‑i ta ba dii sirɛiŋa Diiloŋ-dũŋ-baamba‑na. \c 16 \s1 Timote cuu Polbaa-ba huoŋ-nu \p \v 1 Pol baa Silasi‑i baŋ taa dumaaŋo-na, ba kã ka hel Dɛrbu, cor ka hel Lisire. A ne da Yesu wuoŋo naŋo waa nelle fande-na, ba taa ba bĩ-yo Timote. U nyu waa *Yuifuyiɛŋo aa hũu Yesu maama‑i aa u to‑i Girɛkiyiɛŋo. \v 2 Tobimba maŋ waa Lisire‑i-na baa Ikoniyɔmu‑i-na, ba taa ba bĩ Timote yefafalle. \v 3 Pol wuɔ tuɔ taara u ta baa-yo. A ne da Yuifubaa-ba maŋ waa terieŋgu-na, baa suyaa wuɔ Timote to‑i Girɛkiyiɛŋo. Pol wuɔ naa u *jã-yo aa ba suɔ ta. \v 4 Yesu *pɔpuɔrbiemba‑i baa *Yerusalɛmu Diiloŋ-dũŋ-baamba yaataambaŋ yiɛraaya nelma\f + \fr 16:4 \ft Nelma famma yaa piiye cor 15.29.\f* maŋ nuɔ‑i, Polbaa da ba cor terieŋgu terieŋgu, ba waŋ ma yaa‑i baa Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i; aa cira ba wuɔ ma hũmelle‑i ŋaa baŋ waaŋ-ma dumaa. \v 5 Yinniŋ taa ni cor dumaa, Diiloŋ-dũŋ-baamba taa ba naŋ kaasĩnni Diiloŋ-hũmelle-na dumɛi, aa bi ta ba ciinu ba kã. \s1 Pol dãnsãaŋ Torasi‑i-na \p \v 6 Ku huoŋgu-na, Polbaa-ba ji ta ba taara ba ka waŋ Diiloŋ-nelma‑i *Asi nilɛiŋa-na. *Diiloŋ-Yalle saa hũu-ma. Ba naa ba karnu Firgi mara‑i cor baa Galasi wuoŋo‑i. \v 7 Baŋ kaa piɛ Misi‑i, baa ta ba taara ba kã Bitini. Yesu Yalle saa hũu-ma. \v 8 Ba naa ba karnu Misi‑i cor, a kã ka hi Torasi. \v 9 Isuɔŋgu naŋgu-na, Pol wuɔ dãnsã da Maseduɔniyiɛŋo naŋo juɔ ji yiɛra tuɔ cãrã-yuɔ wuɔ u kã ka kãyã-bɛi dii Maseduɔni‑i-na. \v 10 Yiɛ\f + \fr 16:10 \ft Like naa bi tuɔ wuɔra baa Pol hɔnni nanni.\f* pãŋ suɔ yiɛ Diiloŋo taara i ka waŋ *Neldɔdɔlma‑i baa Maseduɔnitaamba‑i. I saa tiraa tĩɛna, yiɛ pãŋ sire tiɛ tigiiŋ i hũmelle‑i. \p \v 11 Iŋ juɔ'a i ta yiiŋgu maŋ nuɔ‑i Torasi‑i-na, yiɛ biɛ baatoŋo‑i pãŋ kar vii Samotirase, ka hiire. Iŋ hii yiiŋgu maŋ nuɔ‑i, ku cuo kaala‑i-na, yiɛ cor kã Neyapolisi. \v 12 Iŋ siire terieŋgu-na, yiɛ kã Filipu ka tĩɛna da yinni terieŋgu faŋgu-na. Filipu yaa waa nebuɔ‑i Maseduɔni‑i-na. *Oromɛbaa-ba'i waa tĩɛna terieŋgu-na. \s1 Lidi hũyãa Itieŋo maama‑i \p \v 13 Iŋ kãa Filipu‑i-na, *yitĩɛnaŋguŋ juɔ hi, yiɛ hel nelleŋ-huɔŋga-na a kã kaaŋgu naŋgu nuŋgu-na. Ii naa suɔ wuɔ Diilojaalterieŋgu ka waa terieŋgu-na. Iŋ kãa, yiɛ da caamba namba; yiɛ tĩɛna piiye baa-ba. \v 14 Unaŋo waa ba hɔlma-na, ba taa ba bĩ-yo Lidi. U taa u hel Tiyatire. U taa u suor nelbɔ̃mbɔ̃ŋ ba kompammu aa u taa u kuye Diiloŋ-kũŋgu‑i. Iŋ kãa ka tiɛ piiye dumaaŋo-na, wuɔ kar u tũŋgu‑i tuɔ nu iŋ waŋ mamaŋ. Polŋ waaŋ mamaŋ hiere, Itieŋ wuɔ kãyã-yuɔ ma suur u tũnni-na dɛi. \v 15 Maŋ suurii u tũnni-na dɛi dumaaŋo-na, wuɔ ce ba *batiseŋ-yo baa u dumɛlleŋ-baamba‑i hiere aa naa gbɛ̃-ye wuɔ: «Da kuɔ na hũyãa-ma wuɔ mi hũyãa Itieŋo maama‑i kelkel, juɔŋ na ji har mɛi terieŋ-nu.» Aa naa gbãŋ baa-ye i ji hũu-ma. \s1 Ba diyaa Polbaa-ba‑i kaso Filipu‑i-na \p \v 16 Yiiŋgu naŋgu-na, i taa i kã Diilojaalterieŋgu-na a suu baa maacembiloŋo\f + \fr 16:16 \ft Maacembiloŋ daayo waa ciɛŋo.\f* naŋo. Maacembiloŋ daayo‑i, *jĩna waa u yuŋgu-na a ce u tuɔ suɔ mamaŋ juɔŋ u waŋ-ma. U taa u da gbeiŋa bɔi kufaŋgu-na u hã bamaŋ biyaa-yo maacemma-na. \v 17 Maacembiloŋ daa wuɔ cu i huoŋ-nu tuɔ piiye da gbagaga wuɔ: «Balaŋ daaba cãa Dɔrwuoŋo. Ba pigãaŋ-na koŋkor-hũmelle yaa‑i.» \v 18 U ciɛ kufaŋgu‑i da yinni bɔi i huoŋgu-na. Pol huɔŋga ji guɔla baa-yo. Wuɔ waŋ baa u jĩna‑i wuɔ: «Yesu-Kirsa yerre-na, cor ŋ hel ciɛŋo-na!» Terduɔŋgu faŋgu-na, jĩna wuɔ pãŋ yaŋ ciɛŋo‑i. \p \v 19 U taambaŋ juɔ da u sa tiraa u da bĩŋkũŋgu u hã-ba, baa bel Pol baa Silasi‑i kã baa-ba ãndacetaamba wulaa dii gɛ̃ŋgɛrterieŋgu-na\f + \fr 16:19 \ft Bafambaŋ gɛr ãndɛnni‑i kusuɔŋ-nu ba bi nyɔŋ saŋga‑i kusuɔŋ-nu'i. Terieŋgu faŋgu dii yuɔyuɔ hɔnni-na hiere.\f* \v 20 ka hã *Oromɛ ba fãamaambaa-ba‑i baa-ba aa cira: «*Yuifubaa-ba'i daaba‑i, ba juɔ ji ta ba guɔl nelle‑i ba hã-ye. \v 21 Ba juɔ baa hũmefɛlɛnde. A ne da hũmelle fande nyaa Oromɛbaa miɛŋo‑i: I siɛ gbãa siɛ-de, i siɛ bi gbãa wuɔ-de.» \p \v 22 Baŋ piiye dumaaŋo-na, nuɔmba maŋ waa hiere, baa sire wuɔ ba siɛ yaŋ Polbaa-ba‑i. Fãamaambaa-ba ce ba col ba joŋgorbaa-ba‑i aa hã-ba hũmelle‑i wuɔ ba muo-ba. \v 23 Baa fũnuŋ muo-ba da dɛi aa kã ka dii-ba kaso. Baŋ diyaa-ba, baa waŋ baa umaŋ niɛyaŋ kasobiemba‑i wuɔ u tuɔ ne-ba dɛi. \v 24 Naacolŋ uŋ nuɔ mafamma‑i, wuɔ kã baa Polbaa-ba‑i dubiloŋo maŋ dii tuogbuole-na ka sɔgɔlnu ba gbeini‑i daaŋgu naŋ-nu. \p \v 25 Isuɔholleŋ juɔ hi, Pol baa Silasi‑i baa ta ba cãrã Diiloŋo‑i aa ta ba hãl nɛini ba tuɔlnu-yuɔ. Kasobiemba namba waa dii ba dũnni-na aa ta ba fara ba nu. \v 26 Ba juɔ'a ba suɔ, da hĩɛma sagalaaya hɔduɔŋgu, ka hel baa kasodũŋgu‑i hiere! Dũnfenni pãŋ puur. Baŋ ŋa naa vaa kasobiemba‑i baa jɔlgɔbaa-ba maŋ, ba fir hiere. \v 27 Umaŋ taa u niya kasobiemba‑i u taa u duɔfũŋ; wuɔ cɛ̃. Wuɔ u ne da dũnfenni puurii hiere. Wuɔ fa u taacɛrɛŋo‑i hiel-o duɔ ko u fɛrɛ wuɔ sĩ kasobiemba gbaraa hiere. \v 28 Pol wuɔ kaasĩŋ wuɔ: «Baa ce ŋ fɛrɛ gbomma, molo saa kã terieŋgu!» \p \v 29 Naacolŋo kũɔma nyɛŋ dumaa ma fɛrɛŋ nuɔ. Wuɔ ce ba hã-yo dãamu; u gbar kã ka dũuna Polbaa-ba caaŋgu-na \v 30 aa cira ba hel gɔ̃ŋgũɔŋ-nu. Baŋ hilaa, wuɔ yuu-ba wuɔ: «Mi jɛ̃naaŋ namaa, muɔmi saaya mi ce bige‑i a gbãa da mi kor?» \v 31 Baa cira: «Da ŋ hũu Itieŋo‑i Yesu maama‑i, ku yaa gbãa kor-ni baa ŋ dumɛlleŋ-baamba‑i hiere.» \v 32 Aa naa doŋ ta ba waŋ Itieŋo maama‑i baa-yo baa u dumɛlleŋ-baamba‑i hiere. \p \v 33 Isuɔduɔŋgu faŋgu-na, wuɔ kã baa-ba ka saar ba pãnni‑i aa naa pãŋ ce ba *batiseŋ-yo baa u baamba‑i hiere. \v 34 Baŋ juɔ batiseŋ-ba tĩ, wuɔ kã baa Polbaa-ba‑i u dumɛlle-na ba ka wuo niiwuoni. Uŋ hũyãa Yesu maama‑i baa u baamba‑i hiere, ba hɔmmu gbuu pãŋ fɛ̃ da yogogo. \p \v 35 Cuoŋ juɔ kaal, fãamaambaa-ba puɔr sorosibaa-ba ka waŋ baa kasobiemba niyatieŋo‑i wuɔ u nanna Polbaa-ba‑i. \v 36 Naacolŋ wuɔ kã ka cira: «Pol, fãamaambaa-ba puɔraa ba jo wuɔ mi nanna-nɛi. Hilaaŋ na kã na muŋkãmmu.» \v 37 Pol wuɔ yagar aa naa gbɛ̃ sorosibaa-ba‑i wuɔ: «Ku ciɛ niɛ ba bel-e ba saa bi yuu-ye, ba muo-ye nuɔmba-na ŋ siɛ suɔ wuɔ Oromɛbaa miɛ\f + \fr 16:37 \ft *Yuifubaa bɔi saa naa gbãa da *Oromɛ ba sĩnni‑i, ŋga Pol naa da-ni (niɛŋ Pɔpuɔr. 22.25-29; 23.27). Da ŋ waa Oromɛyiɛŋ nuɔŋo‑i, molo saa saaya u muo-ni baa daaŋgu, molo saa bi saaya u muo-ni baa nyaŋgbãaŋgu.\f*, aa jo ji dii-ye kaso. Fiɛfiɛ‑i, ba ta ba taara ba fuo nanna-yiɛ! Ma siɛ gbãa wuɔ dumaaŋo-na! Kãaŋ na ka waŋ baa-ba wuɔ ba jo ba fɛrɛ ba ji hiel-e.» \p \v 38 A ne da fãamaambaa-ba saa naa suɔ wuɔ Pol baa Silasi‑i Oromɛbaa. Sorosibaa-baŋ kãa ka hi-ba baa nelma‑i, ba kũɔma pãŋ ta ma nyɛŋ. \v 39 Baa sire jo ba wulaa ji cãrã-bɛi aa ce ba hel kaso‑i-na. Baŋ hilaa, baa cãrã-bɛi wuɔ ba ce jande aa ba hel nelle-na. \v 40 Baa ta kã Lidi terieŋ-nu; kã ka da Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i. Baa piiye dii sirɛiŋa bɛi aa naa cãrã hũmelle‑i ta. \c 17 \s1 Mamaŋ daa Polbaa-ba‑i Tesalonike‑i-na \p \v 1 Pol baa Silasi‑i baŋ taa Filipu‑i-na, baa cor baa Ãnfipolisi, kã ka hel Apoloni a suɔ ta ba kã Tesalonike‑i-na. *Diilonelhãalãdũŋgu waa baa *Yuifubaa-ba‑i nelle fande-na. \v 2 A ne da Pol sa da Diilonelhãalãdũŋgu aa cor-ku. Wuɔ kã ka suur a tuɔ firnu Diiloŋ-nelma‑i baa-ba. U ciɛ mafamma‑i *yitĩɛnanni siɛi. \v 3 U tagaaya pigãaŋ-ba wuɔ *Koŋkortieŋo naa saaya u mulĩɛŋ aa ku. Aa duɔ ku, Diiloŋo sire-yuɔ. Aa Koŋkortieŋo faŋo yaa Yesu maŋ uŋ waŋ u maama‑i baa-ba. \p \v 4 Polŋ piiye dumaaŋo-na, Yuifubaa-ba namba hũu-ma cu ba huoŋ-nu fuɔ baa Silasi‑i, a naara Girɛkibaa-ba maŋ taa ba kuye Diiloŋ-kũŋgu‑i ba bɔi bi cuu ba huoŋ-nu, baa caamba bɔi. Caamba famba waa nelbɔ̃mbɔ̃mbaa. \v 5 Ku saa dɔlnu Yuifubaa-ba namba‑i. Baa ce-ku nenemuŋgu aa wuɔra taara naŋgalbaa a tigiiŋ nuɔmba‑i ta ba wuɔra ba ce ijieni ba du nelle‑i. Aa naa kũɔl ba-naa kã Yasɔ̃ dumɛlle-na wuɔ ba ka bel Polbaa-ba‑i ka hã fãamaambaa-ba‑i baa-ba. Polbaa-ba naa har kusuɔŋ-nu'i. \v 6 Ba kãa ku yaa‑i ba saa ka da-ba. Baa bel Yasɔ̃ yaa‑i baa Diiloŋ-dũŋ-baamba namba kã baa-ba fɔ̃ŋgɔ̃taamba wulaa ka ta ba piiye da gbagaga wuɔ: «Balaŋ daaba wuɔraaya du nilɛiŋa‑i hiere, ba hii bande yaa fiɛfiɛ‑i-na. \v 7 Yasɔ̃ yaa haraa-ba u dumɛlle-na. Ba maacemma saa fa; ba yagaraa *jãmatigi nuŋgu‑i aa ta ba piiye wuɔ jãmatigi naŋo dii, kɛrɛ ba bĩ-yo Yesu.» \p \v 8 Nel daama saa dɔlnu nuɔmba‑i baa fɔ̃ŋgɔ̃taamba‑i hiere. \v 9 Yasɔ̃baa-ba juɔ pã gbeibuɔ hã-ba aa ba suɔ nanna-bɛi. \s1 Polbaa-ba kãa Bere \p \v 10 Ku isuɔŋgu-na, Diiloŋ-dũŋ-baamba ce Polbaa-ba ta kã Bere. Baŋ hii, baa kã *Yuifu ba *Diilonelhãalãdũŋgu-na ka ta ba waŋ Diiloŋ-nelma‑i. \v 11 Yuifubaa-ba maŋ waa Bere‑i-na baa naa fa yaŋ bamaŋ waa Tesalonike‑i-na. Diiloŋ-nelma numma taa ma dɔlnu bafamba‑i ŋaa bige‑i! Yinni maŋ joŋ ba kalaŋ-ma ba ne da kuɔ Polŋ waŋ mamaŋ baa-ba ma yaaŋga yaa‑i. \v 12 Nuɔmba bɔi baa hũyãa Yesu maama‑i ba hɔlma-na. Aa Girɛkibaa-ba maŋ bi waa, ba fɔ̃ŋgũɔ baa hũyãa-ma. Caamba waa-bɛi. Caamba famba waa nelbɔ̃mbɔ̃mbaa. \p \v 13 Yuifubaa-ba maŋ waa Tesalonike‑i-na baŋ juɔ nu wuɔ Pol kãa Bere‑i-na ka tiraa tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i, baa sire nyaa u huoŋ-nu wuɔ ba ka du terieŋgu‑i aa gbo nuɔmba‑i yuɔ. \v 14 Diiloŋ-dũŋ-baambaŋ daa-ma dumaaŋo-na, baa kã baa Pol dãmmaŋ-nuoraaŋgu-na ka biɛ baatoŋo ta, aa yaŋ Silasi yaa baa Timote‑i Bere‑i-na. \v 15 Ba saaŋ Pol ka hi Atɛni aa bir. Baŋ'a ba bir, wuɔ puɔr-ba wuɔ ba ka waŋ baa Silasi‑i baa Timote‑i ba jo u wulaa donduo. \s1 Polŋ waaŋ mamaŋ baa Atɛnitaamba‑i \p \v 16 Polŋ tĩɛnaana Atɛni‑i-na tuɔ cie Silasi‑i baa Timote‑i, duɔ cor kusuɔŋ-nu, u da cufɛ̃llu, a cor kusuɔŋ-nu, u da tĩnni; kuɔ gbuu fũnuŋ ta ku kukul-o. \v 17 A ce duɔ kã *Diilonelhãalãdũŋgu-na, u waŋ ma yaa‑i baa *Yuifubaa-ba‑i baa *niɛraamba maŋ taa ba kuye Diiloŋ-kũŋgu‑i. Aa yiiŋgu yiiŋgu, duɔ kã nelleŋ-huɔŋga-na ka da bamaŋ, u bi piiye baa-ba. \p \v 18 Bamaŋ naa ciɛ Epikure ba kalaŋo‑i baa Sitoyisi ba kalaŋo‑i kã yaaŋ-na, yiiŋgu naŋgu-na, banamba jo ji ta ba piiye baa Pol. Banamba ta ba yuu ba-naa wuɔ: «Ãndapirrentieŋ daa u waŋ wuɔ niɛ?» Bamaŋ naa nuɔ Polŋ piiyeŋ Yesu maama‑i baa kuomba siremmaŋ-kũŋgu‑i, baa cira: «Ku biyaa ŋaa u piiye Diilohũmefɛlɛndeŋ-maama.» \p \v 19 Baŋ piiye dumaaŋo-na, baa bel Pol kã baa-yo gɛ̃ŋgɛrtaamba\f + \fr 17:19 \ft Ba taa ba bĩ gɛ̃ŋgɛrtaaŋ daaba bɛliɛŋgu‑i Aropasi.\f* wulaa ka cira: «Niŋ juɔ ji ta ŋ piiye hũmefɛlɛnde maŋ maama‑i, i taara i suɔnu kunaŋgu diɛ. \v 20 Niŋ waŋ mamaŋ, ma ciɛ nerma miɛŋo-na, i taara i suɔ ma yaaŋga‑i.» \v 21 A ne da nelfɛlɛmma numma‑i baa ma wamma taa ma dɔlnu Atɛnitaamba‑i baa niraamba maŋ waa ba hɔlma-na ŋaa bige‑i! \v 22 Pol wuɔ sire yiɛra gɛ̃ŋgɛrtaamba yaaŋga-na aa naa cira: «Atɛnitaaŋ namaa, ma miŋ daa-na damma maŋ, ku biyaa ŋaa cufɛ̃llu sa cor-na. \v 23 Na saa da, mi wuɔramma-na, mi daa na cufɛ̃llu‑i hiere nelleŋ-huɔŋga-na. Aa mi daa ba nyɛgãaŋ dunandu-na wuɔ: ‹Cufɛ̃nerieŋo.› Naŋ buol cufɛ̃nerieŋo maŋ aa na sa suɔ-yo, muɔmi juɔ da mi ji pigãaŋ-na u yaa‑i. \v 24 U yaa Diiloŋo‑i. U yaa hielaa bĩmbĩnni‑i hiere. U yaa dɔrɔ‑i baa hĩɛma‑i ni Tieŋo‑i. Molo siɛ gbãa ma dũŋgu a hã u suur. \v 25 U yaa hãaŋ-yeŋ fafalmu‑i i tiɛ fiisa. Bĩŋkũŋgu bĩŋkũŋgu, u yaa hãaŋ nelbiliemba‑i baa-ku, a ce dumaaŋo-na, u sa taara moloŋ napɔrreŋ-bĩŋkũŋgu. \v 26 U hielaa siyaabaa-ba‑i hiere nelduɔŋo diei nuɔ ba tĩɛna gbuo hĩɛma‑i hiere. U huɔnu huɔŋgu‑i hã-ba belle-na aa dii yumma ba nilɛiŋa-na. \v 27 U taara nelbiliemba taara-yuɔ, ku'i ciɛ u ce-ma dumaaŋo-na. Da ku fiɛ balaŋ niɛ niɛ, ŋ gbãa tafũrrã da-yo. Coima saa fa, Diiloŋo saa maa baa-ye. \v 28 Fuɔ barguɔ yaa nuɔ‑i iŋ yeŋ hĩɛma-na tiɛ gbã i ce i wɛimambaa-ba‑i. Na fãnaamba namba waaŋ ma yaa‑i wuɔ: ‹Diiloŋo bisãlmba namba'i miɛŋo‑i.› \v 29 Iŋ yeŋ Diiloŋ bisãlŋ miɛ, bige‑i ciɛ da na ce na kul sɛ̃nɛ jĩna wuɔ Diiloŋo yaa dumaaŋo-na? Bige‑i ciɛ da na ce na kul wargbɛ? Bige‑i ciɛ da na ce na sisĩŋ tãmpɛ̃lle jĩna? Diiloŋo‑i nɛliɛ siɛ gbãa suɔ-yo kul-o. \v 30 Mamaŋ ciɛ cor ku huɔŋgu-na, Diiloŋo sa ne-ma, wuɔ nuɔmba saa ta ba suɔ kuyuŋgu. Fiɛfiɛ‑i-na, u taara nɛliɛŋo nɛliɛŋo, duɔ fiɛ waa hie, u nanna u cilɔbabalaŋo‑i. \v 31 Bige‑i ciɛ wuɔ ma ce dumaaŋo-na? U diyaa yiiŋgu duɔ ce nuɔmba‑i hiere ba ãndaaŋgu‑i ku cemma‑i. U hielaa molo duɔ ji ce-ma. U siire kutieŋo‑i hiel-o kuomba hɔlma-na a pigãaŋ wuɔ u yaa hielaa-yo.» \p \v 32 Polŋ juɔ cira Diiloŋo siire moloŋo hiel-o kuomba hɔlma-na, banaŋ baa bir yaŋ aa ta ba nyɛ-yo, banaŋ baa cira: «Cie yiiŋgu naŋgu ŋ ji waŋ mafamma‑i baa-ye.» \v 33 Pol wuɔ ta aa naa yaŋ-ba. \p \v 34 Kuŋ fiɛ ce dumaaŋo-na, banamba yagar hũu Yesu maama‑i a cu u huoŋ-nu. Ba hɔlma-na, gɛ̃ŋgɛrtieŋo naŋo waa, ba taa ba bĩ-yo Deni, aa ciɛŋo naŋo bi waa, ba taa ba bĩ-yo Damarisi, a naara nuɔmba namba. \c 18 \s1 Pol kãa Korɛ̃nti \p \v 1 Ku huoŋgu-na, Pol wuɔ ji ta Atɛni‑i-na kã Korɛ̃nti. \v 2 Belle fande-na, *jãmatigi maŋ waa *Ɔrɔmu‑i-na, wuɔ ciɛra *Yuifubaa-ba sire hiere Ɔrɔmu‑i-na. Ba taa ba bĩ-yo Kulodi. A ne da Yuifuyiɛŋo naŋo waa, ba taa ba bĩ-yo Akilasi, u taa u hel Pɔ̃. Ba taa ba bĩ u ciɛŋo‑i Pirsili. Bafamba waa tĩɛna *Itali. Baŋ juɔ cira ba sire, baa sire kã Korɛ̃nti‑i-na. Baŋ kãa, ku saa da huɔŋgu Pol wuɔ kã ka da-ba; wuɔ bel jĩɛru baa-ba. \v 3 Ba taa ba ce maacenduɔma hiere. Ba taa ba ce kompadũnni. Polŋ wuɔ har ba yaa nuɔ‑i ba ta ba gbonu ba ce maacemma‑i. \v 4 Da ku waa *yitĩɛnaŋgu‑i, u kã *Diilonelhãalãdũŋgu-na ka tuɔ gbãŋ baa Yuifubaa-ba‑i baa *niɛraamba‑i ba da ba hũu Yesu maama‑i. \p \v 5 Silasi‑i baa Timote‑i baŋ juɔ hel Maseduɔni‑i-na jo, Pol wuɔ yaŋ u maacemma‑i aa fulnu Diiloŋ-nelma wamma yaa yoŋ. U taa u piiye u pigãaŋ Yuifubaa-ba‑i wuɔ Yesu yaa *Koŋkortieŋo‑i. \v 6 Baa bir yaŋ aa bigãaŋ-yo aa ta ba tuora-yuɔ. Pol wuɔ muora u joŋgorbaa-ba‑i\f + \fr 18:6 \ft Pol ciɛ kufaŋgu‑i a pigãaŋ wuɔ u siɛ tiraa dii u nuŋgu‑i ba wɛima-na.\f* aa gbɛ̃-ba wuɔ: «Mamaŋ da ma ji da-na, namaa yuŋ-maama‑i; na baa feŋ-mi! Mi ka ta kã niɛraaŋ wulaa.» \p \v 7 Uŋ taa terieŋgu-na, wuɔ kã niɛryiɛŋo naŋo cĩiŋgu-na, ba taa ba bĩ-yo Titiyusi-Yutusi. U taa u kuye Diiloŋ-kũŋgu‑i. U cĩiŋgu naa kuo Diilonelhãalãdũŋgu-na. \v 8 Umaŋ waa Diilonelhãalãdũŋgu yuŋgu-na, ba taa ba bĩ-yo Kiripusi. Fuɔ wuɔ hũu Itieŋo maama‑i baa u dumɛlleŋ-baamba‑i hiere. Korɛ̃ntitaamba bɔi taa ba hũu Yesu maama‑i Pol wulaa aa ta ba ce ba ta ba *batiseŋ-ba. \p \v 9 Isuɔŋgu naŋgu-na, Itieŋo ji piiye baa Pol dãnsãaŋ-nu wuɔ: «Baa kãalã, cor ŋ ta ŋ piiye. \v 10 Mi dii baa-ni, molo siɛ gbãa ce-ni bĩŋkũŋgu. Mi baamba dii bɔi nel daade-na, ta ŋ piiye.» \v 11 Pol wuɔ tĩɛna Korɛ̃nti‑i-na tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i. U tĩɛnaana ce belle diei baa boluoŋgu. \p \v 12 Yiiŋgu naŋgu-na, Yuifubaa-ba ji gbo ba-naa bel Pol kã baa-yo fãamaaŋ ba terieŋ-nu. Umaŋ waa ku huɔŋgu-na Akayi\f + \fr 18:12 \ft Korɛ̃nti dii Akayi huɔŋ-na.\f* yuŋgu-na, ba taa ba bĩ-yo Galinyɔ. \v 13 Baŋ kãa baa-yo, baa gbɛ̃-yo wuɔ: «Naacolŋ daa u juɔ baa u deŋ Diilojaale, a ne da di sa kã hũmeduɔle baa *ãnjĩnamma‑i.» \v 14 Pol wuɔ u puur u nuŋgu‑i duɔ piiye, Galinyɔ wuɔ sĩɛŋ-yo cira: «Yuifubaa namaa, kuɔ uu naa ce kuubabalaaŋgu naŋ temma‑i, mii naa ce ãndaaŋgu‑i ku cemma‑i. \v 15 Ŋga naŋ ceŋ na-naa na Diiloŋ-hũmelleŋ-kũŋ-nu, baa yirɛiŋ-kũŋ-nu, baa na ãnjĩnammaŋ-kũŋ-nu, namɛi saaya na fiɛlnu-kuɔ na-naa nuɔ; mɛi nuŋgu sĩ.» \v 16 Aa naa hiel-ba gɛ̃ŋgɛrdũŋgu-na. \p \v 17 Baŋ hilaa, ba hieroŋo‑i baa bel Diilonelhãalãdũŋgu yuntieŋo‑i ta ba muo-yo gɛ̃ŋgɛrdũŋgu yaaŋga-na. Ba taa ba bĩ naacolŋo‑i Sɔsitɛni. Galinyɔ wuɔ gbuu fĩinaaŋ ce ŋaa u saa da-ba. \s1 Pol birma‑i duɔ kã Ãntiyɔsi‑i-na \p \v 18 Ijieŋ daaniŋ ciɛ cor, Pol wuɔ tiraa tĩɛna da huɔŋgu Korɛ̃nti‑i-na. Ku huoŋgu-na, wuɔ ji cãrã hũmelle‑i tobimba wulaa duɔ kã Siiri mara nuɔ; fuɔ baa Akilasi‑i baa u ciɛŋo‑i Pirsili‑i hiere. Wuɔ pãa nuŋgu baa Diiloŋo‑i, a ce dumaaŋo-na baŋ kaa hi Sãŋkire‑i, wuɔ ce ba cir u yuŋgu‑i aa ba suɔ da ba suur baatoŋo-na. \p \v 19 Baŋ kaa hi Efɛsi‑i, baa bɔrɔ. Pol wuɔ kã *Diilonelhãalãdũŋgu-na ka tuɔ piiye baa *Yuifubaa-ba‑i. \v 20 Uŋ juɔ'a u ta, baa cãrã-yuɔ wuɔ u yaŋ aa tĩɛna ce yinni cɛllɛ baa-ba. \v 21 Wuɔ cira: «Yaaŋ mi ta. Diiloŋ duɔ siɛ, mi ka bir jo.» Aa naa ta ka biɛ baatoŋo‑i ka hiire Sesare. \p \v 22 Uŋ hiiriiye Sesare‑i-na, wuɔ kã *Yerusalɛmu‑i-na ka jaal Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i aa suɔ tuɔ kã Ãntiyɔsi‑i-na. \p \v 23 Polŋ kãa Ãntiyɔsi‑i-na, wuɔ tĩɛna da huɔŋgu cɛllɛ aa naa tiraa sire biɛ Galasi nilɛiŋa‑i a yuŋ-nu baa Firgi waaŋa‑i tuɔ wuɔra u dii sirɛiŋa bamaŋ cuu Yesu huoŋ-nu hiere. \s1 Apolɔsi maama \p \v 24 Polŋ taa u wuɔra u dii sirɛiŋa‑i Diiloŋ-dũŋ-baamba-na huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, *Yuifuyiɛŋo naŋ wuɔ jo Efɛsi‑i-na, ba taa ba bĩ-yo Apolɔsi. U taa u hel Alɛsãndiri. Naacolŋ daa u taa u suɔ u piiye aa tiraa tuɔ suɔ Diiloŋ-nelma‑i ŋaa bige‑i! \v 25 U taa u suɔ Yesu hũmelle‑i aa u taa u hinu pãama baa u nelma wamma‑i. Aa duɔ u waŋ-ma, ma sa ciɛl; ŋ siɛ suɔ wuɔ u taa u suɔ Nsãa *batɛmu yaa yoŋ. \p \v 26 Yiiŋgu naŋgu-na, wuɔ gbuu fɛ̃ u huɔŋga‑i baa nelma‑i *Diilonelhãalãdũŋgu-na. Akilasi waa baa u ciɛŋo‑i. Baŋ juɔ hel, baa bĩ-yo ka migãaŋ kaala Diiloŋ-hũmelle‑i baa-yo. \v 27 Akayi kãmmaŋ-maama waa-yuɔ, Diiloŋ-dũŋ-baamba dii sirɛiŋa yuɔ aa naa nyɛgɛ̃ŋ sɛbɛ hã Akayi Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i wuɔ duɔ kã, ba bel-o dɛi. \p Uŋ kãa, Diiloŋ uŋ ciɛ baa bamaŋ ba hũu Yesu maama‑i, ku kãayã-bɛi bɔi. \v 28 U waa duɔ ce u biɛ Diiloŋ-nelma‑i a tagaaya pigãaŋ Yuifubaa-ba‑i nuɔmba-na, wuɔ ba suurii hĩɛŋ-nu, kɛrɛ Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu‑i wuɔ u ka saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u yaa juɔ Yesu‑i. \c 19 \s1 Pol birii kã Efɛsi‑i-na \p \v 1 Apolɔsiŋ waa Korɛ̃nti‑i-na huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, Pol wuɔ karnu tãnni‑i kã ka hi Efɛsi‑i. Uŋ kãa, wuɔ da Diiloŋ-dũŋ-baamba namba‑i, \v 2 wuɔ yuu-ba wuɔ: «Naŋ hũyãa Yesu maama‑i, na daa *Diiloŋ-Yalle‑i wɛi?» \p Baa cira: «Ba bĩ bige‑i Diiloŋ-Yalle‑i? I saa nu di maama dede!» \p \v 3 Pol wuɔ yuu-ba wuɔ: «Namaa daa *batɛmu hayo‑i?» \p Baa cira: «Nsãa batɛmu.» \p \v 4 Pol wuɔ cira: «Bamaŋ naana ba cilɔbabalaŋo‑i Nsãa taa u hã ba yaa‑i u batɛmu‑i aa tuɔ piiye baa nuɔmba‑i wuɔ umaŋ ka jo fuɔ huoŋgu-na, ba haa ba naŋga yuɔ. U taa u gbɛ̃ Yesu yaa‑i.» \p \v 5 Polŋ piiye baa-ba dumaaŋo-na, baa ce ba *batiseŋ-ba Itieŋo‑i Yesu yerre-na. \v 6 Baŋ baatiseŋ-ba, wuɔ haa u nammu‑i bɛi aa cãrã Diiloŋo saaŋ u *Yalle‑i hã-ba. Baŋ juɔ da Diiloŋ-Yalle‑i, baa doŋ ta ba piiye nelfɛlɛmma-na. Diiloŋ uŋ diyaa mamaŋ ba nunni-na, baa ta ba waŋ-ma baa nuɔmba‑i. \v 7 Bamaŋ naa ciɛŋ mafamma‑i, ba gbãa yu nuɔmba cĩncieluo baa ba hãi temma. \p \v 8 Pol saa tuɔ naa *Diilonelhãalãdũŋgu-na. Duɔ kã, u biɛ *Diiloŋ-bãaŋgu maama‑i a piiye ma yaaŋga‑i baa nuɔmba‑i ba da ba hũu-ma. U nuŋgu saa ta ku ce yelma baa ma wamma‑i. U ciɛ mafamma‑i caamba siɛi. \v 9 Ŋga banamba saa hũu-ma, aa bir ta ba nyɛ Itieŋo hũmelle‑i nuɔmba-na. Polŋ juɔ da ba ce dumaaŋo-na, wuɔ kã baa bamaŋ hũyãa-ma Tiranusi nakoleŋ-cĩiŋgu-na ka tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i baa-ba kusuɔŋ-nu'i yinni maŋ joŋ. \v 10 U ciɛ mafamma‑i bieŋa hãi. A ce dumaaŋo-na, *Yuifubaa-ba maŋ waa hiere *Asi‑i-na baa *niɛraamba‑i, baa nu Itieŋo maama‑i. \p \v 11 Diiloŋo naa hã Pol himma naŋ temma u tuɔ ce gbɛrɛ-wɛima‑i. \v 12 A ce nyarkpãtãaŋgu maŋ da ku yiɛya Pol kũɔma‑i aa ba haa-ku jɛiŋo maŋ nuɔ‑i, u sire. Jaamba bɔi siire dumaaŋo-na, aa *jĩnabaa-ba bi hilaa nuɔmba bɔi-na dumaaŋo-na. \s1 Sikeva bɛpuɔmba maama \p \v 13 *Yuifubaa-ba namba bi waa ta ba wuɔra ba donya *jĩnabaa-ba‑i ba hiel-ba nuɔmba-na. Yiiŋgu naŋgu-na, baa ji sire wuɔ bafamba cĩŋ Yesu‑i-na aa donya-bɛi ne si ba ka gbãa. Aa naa maa cira: «Polŋ piiyeŋ Yesu maŋ maama‑i, fuɔ yerre-na curaaŋ na hel naacolŋ daayo-na!» \v 14 Diilojigãntaamba yuntieŋo maŋ ba naŋ bĩŋ-yoŋ Sikeva‑i, fuɔ bɛpuɔmba'i naa ciɛ maacemma famma‑i. Ba waa nuɔmba niehãi. \p \v 15 Baŋ piiye dumaaŋo-na, jĩna bir gbɛ̃-ba wuɔ: «Mi suɔ Yesu‑i baa Pol hiere, namaa fuɔ, namaa hilaa hie?» \v 16 Uŋ waa naacolŋo maŋ nuɔ‑i wuɔ pãŋ diire-bɛi baa muoru. Ma saa ji fa baa gbar. Ba gbaraa hel tãmporni naacolŋo cĩiŋgu-na, baa tãmma‑i nyɛlɛ̃lɛ̃ ba kũɔma-na. \v 17 Korma pãŋ ta ma da Yuifubaa-ba maŋ waa Efɛsi‑i-na hiere baa *niɛraamba‑i, a ce ba sa siɛ bĩ Yesu yerre‑i ãnsɔsɔmma-na. \p \v 18 Bamaŋ naa hũyãa Yesu maama‑i, baŋ ciɛ guɔyuɔ maŋ cor hiere, ba fɔ̃ŋgũɔ baa ta ba jo ba yiɛra nuɔmba-na ba waŋ-ma a pigãaŋ wuɔ ba siɛ tiraa ce ma temma. \v 19 Bamaŋ naa bi waa hiriemba‑i, ba fɔ̃ŋgũɔ baa jo baa ba himmaŋ-sɛbɛbaa-ba‑i ji tigiiŋ-ba caa-ba nuɔmba yufelle-na. Baa tagaaya sɛbɛbaa daaba sullu‑i, a da ba yuu bafamba neifieŋ-komorre baa a ndii\f + \fr 19:19 \ft Huɔŋgu faŋgu-na, ku waa ba gbãa pã maacembieŋ komuɔŋ-niehãi baa cĩncieluo baa gbeiŋ daaya‑i belle diei‑i-na.\f* temma. \v 20 Itieŋo barguɔ‑i-na, Diiloŋ-nel maa da fɔ̃ŋgũɔ ta ma gbuo terni‑i hiere ma kã. \s1 Efɛsi siire yiɛra u gbeiniŋ \p \v 21 Ku huoŋgu-na, Pol wuɔ ji cira u ka cor kã *Yerusalɛmu. Ŋga aa suɔ duɔ kã Yerusalɛmu‑i-na, u ka cor Maseduɔni igɛ̃na baa Akayi. U taa u bi piiye wuɔ duɔ hi Yerusalɛmu‑i, u saaya u bi kã *Ɔrɔmu. \v 22 Uŋ puu mafamma‑i dumaaŋo-na, wuɔ saaŋ kakãyãtaamba hãi Maseduɔni‑i-na: Timote baa Erati; aa fuɔ wuɔ tĩɛna *Asi‑i-na a ce yinni cɛllɛ. \v 23 Kufaŋgu yinni-na, Itieŋo hũmelle kũŋ kuɔ ce nelle sire du. \v 24 Fãnaŋo naŋo waa tuɔ kul niikulni, ba taa ba bĩ-yo Demetursi. Uu naa biɛ maacenciraamba ta ba kul baa-yo. Tĩiŋgu naŋgu waa Efɛsi‑i-na, ba taa ba bĩ-ku Artemisi. Tĩiŋgu faŋgu dũŋgu‑i, Demetursibaa-ba taa ba kul ku temma baa wargbɛ ba suor. Ba taa ba kũɔl gbeiŋa‑i ku maacemma-na. \p \v 25-26 Polŋ kãa ka tuɔ waŋ Yesu maama‑i, Demetursi wuɔ da u gbuonu bafamba saŋga. Wuɔ bĩ u maacenciraamba‑i baa u nafãnaamba‑i hiere a ji tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Naacolŋo maŋ juɔ ji tuɔ wuɔra u piiye daayo‑i, wuɔ ba bĩ-yo Pol; uŋ wuɔraŋ u waŋ mamaŋ na saa bi yaŋ-ma numma. Wuɔ iŋ kul tĩnni maŋ, yuŋgu si dii-niɛ. A ne da miɛ i wuo ma'i nuɔ‑i. Nuɔmba cuu u huoŋ-nu wuɔ u waŋ ninsoŋo. U saa bãl-ku Efɛsi bande yoŋ; u yii duɔ gbuo Asi nilɛiŋa‑i hiere baa nel daama‑i. \v 27 Mamaŋ jaaŋ muɔ, ku saa ce ŋaa u yii duɔ bĩɛna hã miɛ yoŋ, ŋga u ka ce Artemisi dũŋgu nuoŋgu hel nuɔmba-na, a ce ba siɛ tiraa ta ba kãŋ Artemisi fuɔ fɛrɛ‑i, a ne da Asitaamba‑i baa nuɔmba‑i hiere miwaaŋo-na ba buol u yaa‑i.» \p \v 28 Demetursiŋ piiye dumaaŋo-na, nuɔmba hɔmmu gbuu pãŋ guɔla; baa sire ta ba kaasĩŋ wuɔ: «Efɛsitaaŋ Artemisi temma si dii!» \v 29 Ijieŋ daa niɛ ce nelle‑i hiere di sire yiɛra di gbeiniŋ. A ne da Maseduɔnitaamba namba naa nyaanu Pol jo. Ba waa ba hãi. Ba taa ba bĩ unaŋo‑i Gawusi aa bĩ unaŋo‑i Aritarke. Baa bel bafamba‑i kã baa-ba ponsanatigerre-na. \v 30 Pol wuɔ cira u kã. Diiloŋ-dũŋ-baamba cie-yo wuɔ u baa kã. \v 31 U jɛ̃naamba namba bi waa nelbɔ̃mbɔ̃mbaa Asi‑i-na, bafamba puɔr ba ji waŋ baa-yo wuɔ u baa kã. \v 32 Ijieni saa waa dɛi ponsanatigerre-na: Hooi haai! Hooi haai! Ba fɔ̃ŋgũɔ waa da ŋ yuu-ba, ba siɛ suɔ kumaŋ ciɛ nuɔmba tigiiŋ ba-naa. \p \v 33 *Yuifuyiɛŋo naŋo waa ba hɔlma-na, ba taa ba bĩ-yo Alɛsãndiri. Baa waŋ ma yaaŋga‑i baa-yo aa naa titiire-yuɔ dii-yo nuɔmba hɔlma-na wuɔ u piiye baa-ba. Wuɔ sire u naŋga‑i wuɔ nuɔmba budii. \v 34 Nuɔmba saa naa suɔ wuɔ Yuifuyiɛŋo. Baŋ juɔ suɔ, baa cor ta ba kaasĩŋ wuɔ: «Efɛsitaaŋ Artemisi temma si dii! Efɛsitaaŋ Artemisi temma si dii!» Ba ciɛ lɛrbaa-ba hãi temma kaasĩŋgu-na. \p \v 35 Kombiyiɛŋo maŋ waa ba nelle-na, u yaa juɔ gbãŋ baa nuɔmba‑i ba budii. Baŋ budii, wuɔ cira: «Efɛsitaaŋ namaa, hai moloŋo‑i dii aa u saa suɔ wuɔ Artemisi dũŋgu‑i baa ku nobiŋo maŋ hilaa dɔrɔ‑i-na diire, miɛ niini? \v 36 Kutieŋo si dii. Terieŋgu faŋgu-na, na saaya na budii. Aa da na'a na ce kumaŋ, na jɔguɔŋ na ne aa na suɔ na ce-ku. \v 37 Naŋ siire bel balaŋ daaba‑i ta na jo baa-ba, ba saa bi guɔla bĩŋkũŋgu Artemisi dũŋgu-na, ba saa bi bĩ u yebabalande, na'a i ce-ba niɛ? \v 38 Demetursi‑i baa u nabaamba‑i, da ba'a ba ka bĩ umaŋ, gɛ̃ŋgɛrtaamba dii, ba bĩ kutieŋo‑i kusuɔŋ-nu'i; ba jĩɛna yinni ta ba ce ãndɛnni‑i. \v 39 Da ku bi waa nelma namma dii na wulaa, diɛ ji tigiiŋ i-naa hiere, na jo, i ka fiɛlnu-mɛi. \v 40 Ni ma'i sĩ, dumandɛ‑i-na, fɔ̃ŋgɔ̃taaŋ da ba bĩ-ye yuu-ye wuɔ: ‹Bige‑i dii nyuŋgo‑i-na aa na tigiiŋ na-naa?› I da hama‑i waŋ-ma aa ba hũu-ma? I ka ce ba da niɛ sĩ i taara i hel ba huoŋ-nu, a ne da ma'i sĩ.» \v 41 Uŋ waaŋ mafamma‑i, wuɔ ce nuɔmba bɔrɔ kũŋ ba cĩnniŋ. \c 20 \s1 Pol taa Efɛsi‑i-na \p \v 1 Ijieŋ daaniŋ juɔ bãl, Pol wuɔ tigiiŋ Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i a dii sirɛiŋa bɛi, aa cãrã hũmelle‑i ba wulaa a ta tuɔ kã Maseduɔni. \v 2 Uŋ kaa hi, wuɔ tuɔ waŋ Diiloŋ-nelma‑i baa tobimba‑i u dii sirɛiŋa bɛi u kã, ka hi Girɛsi. \v 3 Uŋ hii Girɛsi‑i wuɔ tĩɛna ce caamba siɛi. Ku huoŋgu-na, u ji tuɔ taara u biɛ baatoŋo‑i kã Siiri. Baa gbuya-yuɔ wuɔ *Yuifubaa-ba taara-yuɔ baa wɛima. Wuɔ yaŋ baatoŋo‑i aa naa bir hel Maseduɔni yaŋga. \v 4 Bamaŋ taa ba wuɔra baa-yo, ba yirɛiŋa yaa daaya: Sopatɛr waa. Sopatɛr to‑i ba taa ba bĩ-yo Pirusi, ba taa ba hel Bere. Aritarke waa, baa Sekɔ̃ndusi. Bafamba taa ba hel Tesalonike. Gawusi waa, fuɔ taa u hel Dɛrbu. Tisike waa baa Turofimu. Bafamba taa ba hel *Asi. A naara Timote‑i. \v 5 Yiɛ ce ba ta yaaŋga ka ta ba cie-ye Torasi. \v 6 *Baŋ'a ba sa dii siini‑i *buruo maŋ nuɔ‑i, u ponsaaŋgu naa piɛ tĩ, kuŋ juɔ ce cor tĩ, yiɛ biɛ baatoŋo‑i Filipu‑i-na a nyaa ba huoŋ-nu Torasi‑i-na. I ciɛ yinni ndii hũmelle-na aa suɔ diɛ hi. \s1 Pol siire naacombiloŋo naŋo \p Iŋ kãa Torasi‑i-na, yiɛ ce yinni niehãi terieŋgu-na. \v 7 Sãmadi-dãnambãaŋgu-na, yiɛ tigiiŋ i-naa baa Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i diɛ wuo Itieŋo niiwuoni‑i. Pol naa saaya u ta ku cuo kaala‑i-na, a ce dumaaŋo-na u nelma sa tĩ. U piiye ji tuɔ hi isuɔholle. \v 8 Ii naa waa sãŋkãnso dɔrɔ. Iŋ waa dũŋgu maŋ nuɔ‑i, fitĩmbaa-ba waa bɔi kuɔ. \v 9 Naacombiloŋo naŋo waa baa-ye tĩɛna fɛ̃nɛtiri‑i-na tuɔ nu Pol tuɔ piiye; ba bĩ-yo Etike. Nelmaŋ juɔ'a ma sa tĩ ma tĩ dumaaŋo-na, naacombiloŋ daa wuɔ kor duɔfũŋ. Iŋ juɔ'a i suɔ, u hilaa dii sãŋkãnso dɔrɔ‑i-na a cor dũnni siɛi jo ji diire hĩɛma-na. I kãa ka sire-yuɔ ku yaa nuɔ‑i, a da u kuu. \v 10 Pol wuɔ hiire pãŋ jo ji tũu-yo aa naa cira: «Baa na tie holle, uu dii cicɛ̃lma!» \v 11 Iŋ birii nyugũŋ kufaŋgu‑i, wuɔ calnu Itieŋo niiwuoni‑i i wuo aa tiraa cor baa u nelma‑i. U piiye dumɛi ji kaal cuo‑i aa suɔ ta. \v 12 Uŋ siire naacombiloŋo‑i, kuɔ fũnuŋ dɔlnu nuɔmba‑i ŋaa bige‑i! Baa saaŋ-yo kũŋ baa-yo. \s1 Pol curaa kã Milɛti \p \v 13 Iŋ siire Torasi‑i-na, yiɛ kã Asɔsi. Iŋ'a i ta, Pol wuɔ fuɔ ka wuɔ kã. Miɛ yiɛ suur baatoŋ-na ta yaaŋga ka tiɛ cie-yo. \v 14 Uŋ juɔ jo, wuɔ suur baa-ye yiɛ cor kã Mitilɛni. \v 15 Iŋ siire Mitilɛni‑i-na yiiŋgu maŋ nuɔ‑i, ku cuo kaala‑i-na, yiɛ kã ka tiɛ hi Kiyɔsi. Iŋ siire Kiyɔsi‑i-na, cuo kaal yiɛ kã ka tiɛ hi Samɔsi. Siɛliŋ-yiiŋgu‑i, i suɔ tiɛ suur Milɛti‑i-na. \p \v 16 Pol taa u taara u hi *Yerusalɛmu‑i donduo a ce *Pãntekɔti‑i kusuɔŋ-nu'i, a ce dumaaŋo-na, wuɔ bella Efɛsi‑i cor; wuɔ duɔ haar ba kaa bella-yuɔ. \p \v 17 Iŋ hii Milɛti‑i, wuɔ puɔr ba ka bĩ Diiloŋ-dũŋ-baamba yaataamba yaa Efɛsi‑i-na ba jo. \v 18 Baŋ juɔ, wuɔ cira: «Miŋ waa waama maŋ na hɔlma-na ji ta mi ta, na suɔ-ku. \v 19 Mi saa ce Itieŋo maacemma‑i baa bombolma. Da ku ce kuniɛ mi ji ta mi hiel nyinyɔlma. *Yuifubaa-baŋ haa kumaŋ miɛ, Diiloŋo'i suyaaŋ-kuŋ. \v 20 Mamaŋ gbãa fa na maama‑i hiere, mi saa fuo ma diei nɛi: Mi waaŋ-ma baa-na puoŋa-na aa tiraa waŋ-ma baa-na na dumiɛŋa-na. \v 21 Mi muyaa mi natiɛŋa Yuifubaa-ba‑na baa *niɛraamba‑i hiere wuɔ ba nanna ba cilɔbabalaŋo‑i a gbãa cu Diiloŋo huoŋ-nu, aa hũu Itieŋo‑i Yesu maama‑i. \v 22 Dumandɛ‑i, *Diiloŋ-Yalle ciɛ mi ta mi kã Yerusalɛmu; mi saa suɔ mamaŋ ciyaaŋ-miŋ terieŋgu-na. \v 23 Miŋ suyaa mamaŋ, da mi kã terieŋgu terieŋgu, Diiloŋ-Yalle gbuya-miɛ wuɔ ba kaa huol mi yaaŋ-na aa dii-mi kaso. \v 24 Da mi fiɛ ku, mɛi wulaa wɛima sĩ. Kumaŋ gbãaŋ, miŋ biyaa mi gboluoŋgu‑i mamaŋ nuɔ‑i, mi ce-ma ma cemma‑i. Diiloŋ uŋ ciɛ baa nelbiliemba‑i cemma maŋ, aa Itieŋ wuɔ mi wuɔra waŋ-ma, mi donya ku yaa‑i. \p \v 25 «Mi curaa na terni-na hiere a waŋ *Diiloŋ-bãaŋgu maama‑i baa-na, ŋga fiɛfiɛ‑i-na, mi suyaa miɛ na siɛ tiraa da mi yufelle. \v 26 Ku'i ciɛ mi ta mi kuola-mɛi baa-na nyuŋgo‑i-na miɛ nuɔni maŋ da ŋ hũu mi nelma‑i nanna, mɛi yuŋ-maama sĩ. \v 27 Diiloŋ uŋ taaraŋ kumaŋ, mi waaŋ-ku baa-na hiere, mi saa fuo ma diei nɛi. \v 28 Bilaaŋ na fɛrɛ fafamma, aa na bi bel Diiloŋ-Yalleŋ hãa-na bamaŋ. Taa na ne Diiloŋ-dũŋ-baamba‑i fafamma. Diiloŋo pãa fuɔ fɛrɛŋ Biɛŋo yaa duɔ gbãa da-ba. \v 29 Mi suyaa miɛ da mi bir mi huoŋgu‑i, nelbabalaamba ka jo ji suur na hɔlma-na a guɔla-nɛi. Ba sa ce hujarre ŋaa maamunaamba. \v 30 Namaa fɛrɛ‑i na hɔlma-na, banamba ka sire baa coima‑i a tãal Diiloŋ-dũŋ-baamba cu ba huoŋ-nu. \v 31 Terieŋgu faŋgu-na, suyaaŋ na fɛrɛŋ belma, aa na baa yaŋ ma karaanu-nɛi wuɔ mi ciɛ bieŋa siɛi baa-na ta mi dii nelma‑i na tũnni-na bãaŋgu‑i baa isuɔŋgu‑i, kuniɛ mi ji ta mi kaal baa-ma yɛrɛ. \p \v 32 «Fiɛfiɛ‑i-na, mi diyaa-na Diiloŋo naŋ-na aa tiraa dii-na u hujarreŋ-nelma naŋ-na. U yaa gbãa ce na naŋ kaasĩnni u hũmelle-na aa hã-na ciiluŋgu maŋ jĩɛna ta ku cie u baamba‑i. \v 33 Miŋ waa baa-na, mi saa ji nenu moloŋ warbelle dede, mi saa bi nenu moloŋ nyarkpãtãaŋgu dede. \v 34 Niɛŋ mi nammu‑i, mi ciɛ maacemma‑i baa mu yaa‑i a yiɛra baa i yuŋ-maama‑i muɔ baa mi nabaamba‑i hiere; namaa fɛrɛ‑i na suyaa-ma. \v 35 Mi taa mi ce da mi pigãaŋ-na wuɔ na saaya na siɛya na napuɔŋa‑i dumɛi a gbãa da na da kãyã sũntaamba‑i aa yaŋ Itieŋo‑i Yesu nelma ta ma tĩɛnu-nɛi wuɔ: ‹Yudɔdɔlle dii hãmma-na yaŋ hũuma-na.›» \p \v 36 Polŋ juɔ piiye tĩ, baa dũuna hiere cãrã Diiloŋo‑i. \v 37 Baŋ juɔ ta ba jaal-o aa u duɔ ta, baa naŋ yuŋgu hiere ta ba kaal. \v 38 Uŋ ciɛra ba siɛ tiraa da u yufelle, ku yaa migãaŋ ce ba ta ba kaal. Baŋ juɔ jaal-o tĩ, baa saaŋ-yo u ka suur baatoŋo-na. \c 21 \s1 Pol kãmma‑i Yerusalɛmu‑i-na \p \v 1 Iŋ buɔra baa Efɛsi Diiloŋ-dũŋ-baamba yaataamba‑i, miɛ yiɛ ta baa baatoŋo‑i tiɛ kã Kɔsi. Ku cuo kaala‑i-na, yiɛ sire Kɔsi‑i-na a kã Ɔrɔdi. Iŋ siire Ɔrɔdi‑i-na, yiɛ kã Patara. \v 2 Iŋ kãa Patara‑i-na, yiɛ da baatoŋo naŋo kã Fenisi; yiɛ suur ufaŋo-na a ta. \v 3 Iŋ kaa piɛ Sipire‑i, yiɛ yaŋ-yo i nanyuɔŋ-nu aa naa bella cor tiɛ kã Tiir, dii Siiri mara nuɔ. Coŋgorni maŋ waa baatoŋo-na, nii naa saaya ni hiire kusuɔŋ-nu'i. \v 4 Iŋ hii terieŋgu‑i, yiɛ da Diiloŋ-dũŋ-baamba namba, yiɛ tĩɛna ce yinni niehãi baa-ba. Bafaŋ baa ta ba piiye baa Pol wuɔ u baa kã *Yerusalɛmu‑i-na. *Diiloŋ-Yalle'i naa diyaa nelma famma‑i ba nunni-na. \v 5 Iŋ juɔ'a i ta yiiŋgu maŋ nuɔ‑i, baa hel hiere baa ba caamba‑i baa ba bisãlmba‑i a saaŋ-ye kã baa-ye dãmmaŋ-nuoraaŋgu-na. Iŋ kaa hi nuoraaŋgu nuŋgu‑i, yiɛ dũuna cãrã Diiloŋo‑i \v 6 aa sire jaal i-naa. Iŋ jaalaa i-naa, miɛ yiɛ suur baatoŋo-na aa bafaŋ baa gũunu ta ba kũŋ. \p \v 7 Iŋ siire terieŋgu-na, yiɛ kã Pitolemayisi. Iŋ hiiriiye Pitolemayisi‑i-na, molo saa ji tiraa suur baatoŋ-na. Iŋ hiiriiye, yiɛ kã ka jaal tobimba maŋ dii terieŋgu-na aa tĩɛna ce yiiŋgu diei baa-ba. \v 8 Ku cuo kaala‑i-na, yiɛ sire cor kã Sesare. Iŋ hii, yiɛ har Filipu terieŋ-nu. Filipu faŋo waa Diilonelwaraŋo. Ba naŋ hielaa nuɔmba niehãi maŋ Yerusalɛmu‑i-na wuɔ ba ta ba kãyã Yesu *pɔpuɔrbiemba‑i, u waa ba hɔlma-na.\f + \fr 21:8 \ft Niɛŋ 6.5.\f* \v 9 U biemba waa ba naa. Ba saa naa hi soŋ yogo. Ba waa *Diilopɔpuɔrbiemba hiere. \p \v 10 Yiiŋgu naŋgu-na, *Diilopɔpuɔrbiloŋo naŋ wuɔ hel *Yude‑i-na jo, ba taa ba bĩ-yo Agabusi. \v 11 Uŋ juɔ ji da-ye, wuɔ biɛ Pol kpaŋkpaaŋgu‑i a vaa fuɔ fɛrɛŋ gbeini‑i baa u nammu‑i aa cira: «Diiloŋ-Yalle ciɛra wuɔ kpaŋkpaaŋ daaku tieŋ duɔ kã Yerusalɛmu‑i-na, *Yuifubaa-ba ka bel-o vaa-yo dumandɛ yaa nuɔ‑i a hã *niɛraamba‑i baa-yo.» \v 12 Uŋ piiye dumaaŋo-na, miɛ fɛrɛ‑i yiɛ gbuu cãrã Pol baa terieŋgu faŋgu taamba‑i wuɔ u baa kã Yerusalɛmu‑i-na. \v 13 Wuɔ bir gbɛ̃-ye wuɔ: «Bige‑i ciɛ na ta na kaal da na caar mi holle‑i? Da ba ka vaa-mi, wɛima sĩ. Da ba fiɛ ka ko-mi, wɛima sĩ. Mi hũyãa-ma da mi ku Yerusalɛmu‑i-na Itieŋo‑i Yesu maama-na.» \v 14 Uŋ yagaraa miɛ nuŋgu‑i, i saa ce-ku ku hãi; yiɛ yaŋ-yo aa naa cira: «Ma ce ŋaa Itieŋ uŋ taaraŋ-mɛi dumaa.» \p \v 15 Ku huoŋgu-na, yiɛ tigiiŋ ta tiɛ kã Yerusalɛmu‑i-na. \v 16 Diiloŋ-dũŋ-baamba namba hel Sesare‑i-na a cu i huoŋ-nu. Iŋ kaa hi, baa ce i kã ka har naacolŋo naŋo-na, ba bĩ-yo Minasɔ̃. U taa u hel Sipire. U huɔŋgu cuɔ Yesu hũmelle-na. \s1 Pol kãa Sake dumɛlleŋ \p \v 17 Iŋ kãa *Yerusalɛmu‑i-na, kuɔ fũnuŋ dɔlnu tobimba maŋ waa terieŋgu-na! \v 18 Ku cuo kaala‑i-na, Pol wuɔ kã baa-ye Sake\f + \fr 21:18 \ft Sake yaa waa Diiloŋ-dũŋ-baamba yuŋ-nu Yerusalɛmu‑i-na. Niɛŋ Gal. 1.19.\f* dumɛlle-na. Yiɛ kã ka da Diiloŋ-dũŋ-baamba yaataamba‑i hiere terieŋgu-na. \v 19 Pol wuɔ jaal-ba, aa Diiloŋ uŋ kãayã-yuɔ u ce mamaŋ hiere *niɛraamba hɔlma-na, wuɔ suur ma yaaŋga-na a waŋ-ma baa-ba. \p \v 20 Uŋ juɔ piiye tĩ, baa gbɛliɛŋ Diiloŋo‑i aa naa cira: «Pol, ne, *Yuifubaa-ba maŋ cuu Yesu huoŋ-nu aa yagar nyaar *Moisi *ãnjĩnamma‑na ba ciinu cor. \v 21 Ba nuɔ ŋ maama‑i. Ba gbĩɛ-ba wuɔ naŋ wuɔra ŋ piiye baa Yuifubaa-ba maŋ dii juɔma-na wuɔ ba nanna Moisi ãnjĩnamma‑i. Wuɔ naŋ ciɛra ba baa tiraa ba ta ba *jã ba bisãlmba‑i aa ba nanna ba bĩncuɔŋ-maama‑i. \v 22 Dɛ‑i-na, nuharuŋgu si dii-mɛi, ba ka suɔ wuɔ ŋ juɔ. Terieŋgu faŋgu-na, i ka ce-ma niɛ?» \v 23 Aa naa cira: «Ne, mamaŋ dii cemma, nuɔmba naa dii bande‑i-na, ba pãa nuŋgu baa Diiloŋo‑i, \v 24 ne-ba na ka migãaŋ na yunniŋ-maama‑i aa ŋ yiɛra baa nimaŋ dii pãmma hiere ba yunni-na aa ba cir ba yunni‑i. Da ŋ ce mafamma‑i, nuɔmba ka ne da naŋ fɛrɛ‑i ŋ wuɔ Moisi ãnjĩnamma hũmelle‑i. Ba ka suɔ terieŋgu faŋgu-na wuɔ baŋ waŋ mamaŋ ŋ kũŋgu-na hiere coima. \v 25 Aa niɛraamba maŋ cuu Yesu huoŋ-nu, iŋ yiɛraaya mamaŋ\f + \fr 21:25 \ft Niɛŋ 15.1-29.\f*, i nyɛgãaŋ-ma hã-ba, wuɔ ba yaŋ cufĩɛŋ-kũɔma wuoma‑i, baa bĩmbaamba maŋ ba saa cãa ba nonni‑i, baa tãmma famma fɛrɛ‑i aa ba hiel ba naŋga bĩŋwosĩnni‑na.» \p \v 26 Baŋ piiye dumaaŋo-na, ku cuo kaala‑i-na, Pol wuɔ gbonu baa balaŋ daaba‑i ka doŋ tuɔ migãaŋ u yuŋ-maama‑i. Baŋ hilaa migãmmaŋ-terieŋgu-na, wuɔ kã *Diilodubuɔ‑i-na ka tũnu *Diilojigãntaamba‑i kuŋ saaya ku bãl yiiŋgu maŋ nuɔ‑i aa ba ko ba niikonni‑i. \s1 Ba bilaa Pol Diilodubuɔ‑i-na \p \v 27 Polbaa-ba yunniŋ-maama migãama naa saaya ma ce yinni niehãi. Yiŋ daaniŋ juɔ ta ni kã bãlma‑i, *Yuifubaa-ba naŋ baa da Pol *Diilodubuɔ‑i-na, baa gbo nuɔmba‑i yuɔ ba bel-o. Yuifubaa-ba famba taa ba hel *Asi. \v 28 Ba siire ta ba kaasĩŋ wuɔ: «*Isirahɛl-baaŋ namaa, kuraaŋ-kuŋ! Naacolŋo maŋ wuɔraayaŋ u bĩɛna i yerre‑i terni-na hiere u yaa daayo. U wuɔra u piiye wuɔ Isirahɛl-baaŋ miɛ i saa fa, nuɔŋ miɛ sĩ. Aa tiraa cira *Moisi *ãnjĩnamma saa fa baa Diilodubuɔ‑i hiere. U yaa tiraa sire biɛ *niɛraamba jo ji suur baa-ba Diilodubuɔ‑i-na a guɔla-yuɔ hã-ye.» \v 29 Kumaŋ ciɛ ba ta ba piiye wuɔ u juɔ baa niɛraamba Diilodubuɔ‑i-na, ba daa-yo baa Efɛsiyiɛŋo naŋo nelleŋ-huɔŋga-na, ba da niɛ sĩ u juɔ baa-yo Diilodubuɔ‑i-na. Efɛsiyiɛŋo faŋo‑i, ba taa ba bĩ-yo Turofimu. \p \v 30 Ijieŋ daani sire gbuo nelle‑i hiere. Nuɔmba hel terni-na hiere jo ji yu Pol-na a bel-o hiel-o Diilodubuɔ‑i-na\f + \fr 21:30 \ft Ba saa hiel-o *Diilodubuɔ‑i-na koi koi, ba kãa baa-yo niɛraaŋ-gɔ̃ŋgũɔŋgu'i nuɔ‑i.\f* aa pãŋ bĩŋ dũnfenni‑i. \v 31 Baŋ hielaa-yo, baa ta ba taara ba ko-yo. Yalle kã ka hi *Oromɛ ba sorosi ba yuntieŋo‑i, wuɔ *Yerusalɛmu huolaa. \v 32 Sorosi ba yuntieŋo pãŋ sire ne sorosibaa-ba namba baa u nayuntaamba namba, ba ta ta ba gbar ba kã. Nuɔmbaŋ juɔ'a ba ne da sorosibaa-ba jo dii, baa yaŋ Pol muoma‑i aa naa yiɛra ta ba ne. \p \v 33 Baŋ juɔ ji hi, sorosi ba yuntieŋo bel Pol aa ce ba vaa-yo baa jɔlgɔbaa-ba hãi. Baŋ vaa-yo, wuɔ yuu u sĩnni‑i aa naa yuu uŋ ciɛ kumaŋ. \v 34 Ŋga, nuɔmbaŋ yuu dumaaŋo-na, ba piiye ba da-ba-deŋ hiere; a ce sorosi ba yuntieŋo saa ji suɔ baŋ waŋ mamaŋ. Wuɔ naa wuɔ cira ba kã baa-yo sorosi ba cĩiŋ-nu. \v 35-36 Baa biɛ-yo ta. Nuɔmba‑i hiere baa cu ba huoŋ-nu ta ba kaasĩŋ wuɔ: «Kuɔŋ-yoŋ! Kuɔŋ-yoŋ!» Baŋ kaa ta ba nyugũŋ baa-yo munyugũmmu-na da ba suur baa-yo, baa ta ba nii-yuɔ. Sorosibaa baa naa baa tũu-yo ta ba suur baa-yo. \s1 Polŋ waaŋ mamaŋ baa Yerusalɛmutaamba‑i \p \v 37 Baŋ suur baa Pol sorosi ba cĩiŋgu-na, wuɔ yuu sorosi ba yuntieŋo‑i girɛkimma-na wuɔ: «Mi gbãa piiye baa-ni wɛi?» \p Sorosi ba yuntieŋo cira: «Naŋ daa girɛkimma‑i hie ta ŋ nu-ma? \v 38 Esipiyiɛŋo maŋ siire pu aa nuɔmba neifieŋa hãi cu u huoŋ-nu hĩɛŋgu-na, mɛi na'a sĩ u yaa nuɔŋo‑i.» \p \v 39 Pol wuɔ cira: «Muɔŋo‑i, *Yuifuyiɛŋ muɔ, mi huɔŋ Tarse, dii Silisi mara nuɔ; mi hel nebuɔ-na; nelgbãŋgbãlãŋ muɔ sĩ. Jande mi cãrã-niɛ, yaŋ mi piiye cɛllɛ baa nuɔmba‑i.» \v 40 Sorosi ba yuntieŋo hã-yo hũmelle‑i. Pol wuɔ yiɛra munyugũmmu-na aa naa ce u naŋga‑i wuɔ nuɔmba budii. Baa bi budii. Wuɔ biɛ nelma‑i ebiremma-na wuɔ: \c 22 \p \v 1 «Mi mɔlbaa namaa, baa mi tobaa namaa, yaaŋ mi waŋ nelma yaaŋga‑i baa-na.» \v 2 Polŋ duɔŋ tuɔ piiye ebiremma-na, baa gbuu budii da tententeŋ ŋaa molo si dii. Wuɔ cira: \v 3 «Muɔŋo‑i *Yuifuyiɛŋ muɔ. Mi huɔŋ Tarse, dii Silisi mara nuɔ; ŋga mi vãa bande yaa nuɔ‑i. Mi waa baa Gamaliɛl. U yaa hãalãayã-miɛ bĩncuɔŋ-hũmelle‑i hiere. Mi Diiloŋ-kũŋgu waa kpelle ŋaa kũŋ yeŋ kpelle namaa na wulaa dumaa nyuŋgo‑i-na. \v 4 Bamaŋ naa suur Itieŋo hũmelle-na, mi taa mi ko-ba. Mi ciɛ ba bel caamba namba baa bɛmba namba dii-ba kaso. \v 5 Da na'a mi tãal-na, na yuu *Diilojigãntaamba yuntieŋo‑i baa nelle bĩncuɔmba‑i, ba ka waŋ-ma baa-na.» \r (Pɔpuɔr. 9.1-19; 16.12-18) \p «Ba nyɛgãaŋ sɛbɛbaa hã-mi wuɔ mi ka hã i nelleŋ-tobimba maŋ dii Damasi‑i-na, wuɔ ba hã-mi hũmelle‑i mi bel bamaŋ cuu Yesu huoŋ-nu terieŋgu-na jo baa-ba *Yerusalɛmu‑i-na bande‑i-na ji huol ba yammu‑i. \v 6 Mi taa ku yaa‑i. Miŋ kaa ta mi piɛ Damasi‑i, bãaŋgu naa hi yuhuɔŋga‑i tĩ. Mi juɔ'a mi suɔ da cecerma naŋ temma hilaa dɔrɔ‑i-na jo ji dii-mi huɔŋga. \v 7 Mi pãŋ cii. Miŋ cii dumaaŋo-na, mi nu molo piiye baa-mi wuɔ: ‹Sol, bige‑i ciɛ ŋ ta ŋ ce karaaŋ daaku temma‑i baa-mi?› \p \v 8 «Mi yuu miɛ: ‹Hai moloŋo‑i piiyeŋ?› \p Kutieŋo gbɛ̃-mi wuɔ: ‹Muɔ Nasarɛtitaaŋ Yesu, muɔmɛi piiyeŋ. Ŋ ce karaaŋgu‑i baa muɔmɛi.› \v 9 Bamaŋ waa baa-mi, ba daa cecerma‑i, ŋga moloŋ daa uŋ waaŋ mamaŋ ba saa nu-ma. \v 10 Uŋ piiye dumaaŋo-na, mi yuu miɛ: ‹Mɛi Tie, mi saaya mi ce niɛ?› \p U gbɛ̃-mi wuɔ: ‹Diiloŋ uŋ taaraŋ ŋ ce mamaŋ, sire ŋ kã Damasi‑i-na ba ka pigãaŋ-ni baa-ma.› \v 11 Cecerŋ daama pãŋ yir muɔ gbula. Baa bel mi naŋ-na kã baa-mi Damasi‑i-na. \p \v 12 «A ne da naacolŋo naŋo waa Damasi‑i-na, ba taa ba bĩ-yo Ananiyasi. U taa u wuɔ *ãnjĩnamma‑i fafamma. *Yuifubaa-ba maŋ waa hiere Damasi‑i-na, ba taa ba bĩ u yefafalle. \v 13 Wuɔ jo ji da-mi. Wuɔ piɛ mi caaŋ-nu aa naa cira: ‹Sol, puur ŋ yufieŋa‑i!› Mi yufieŋa bi pãŋ puur terduɔŋgu faŋgu-na mi ta mi da. \v 14 Wuɔ gbɛ̃-mi wuɔ: ‹I bĩncuɔmbaŋ siire cu Diiloŋo maŋ huoŋ-nu'i, u hielaa-ni duɔ pigãaŋ-ni u huɔŋga‑i aa duɔ ce ŋ da ŋ da Nelviiŋo‑i baa ŋ yufelle, aa tiraa ce u piiye baa-ni baa fuɔ fɛrɛŋ nuŋgu. \v 15 U taara niŋ daa mamaŋ aa nu mamaŋ, ŋ wuɔra ŋ waŋ-ma baa nuɔmba‑i hiere. \v 16 Baa sɛrɛ, sire ŋ ce ba *batiseŋ-ni aa ŋ gbuuse-yuɔ u hur ŋ ãmbabalma‑i hiere niɛ.› \p \v 17 «Miŋ juɔ bir kã Yerusalɛmu‑i-na, yiiŋgu naŋgu-na, mi kã *Diilodubuɔ‑i-na ka ta mi cãrã Diiloŋo‑i. Itieŋ wuɔ carra-miɛ. \v 18 Miɛ mi ne da-yo. U gbɛ̃-mi wuɔ: ‹Pol, da ŋ fiɛ waŋ wuɔ niɛ mi maama-na, Yerusalɛmutaamba siɛ hũu-ma. Sire ŋ hel ba nelle-na donduo, baa tĩɛna!› \p \v 19 «Miɛ cira miɛ: ‹Itie, ba suyaa wuɔ bamaŋ cuu ŋ huoŋ-nu muɔmɛi taa mi wuɔra *Diilonelhãalãdũnni-na mi bel-ba mi muo-ba aa ta mi dii-ba kaso. \v 20 Aa mi waa baŋ taa ba ko Etiɛni maŋ taa u waŋ ŋ maama‑i. U kuliiŋgu dɔlaanu-miɛ. Bamaŋ kuɔ-yo, muɔmɛi taa mi niya ba joŋgorbaa-ba‑i.›\f + \fr 22:20 \ft Niɛŋ 7.58; 8.1.\f* \v 21 Miŋ waaŋ mafamma‑i, Itieŋo gbɛ̃-mi wuɔ: ‹Sire ŋ kã, mi taara mi puɔr-ni termaaŋ-nu *niɛraamba wulaa.›» \p \v 22 Nuɔmba naa kar ba tũnni‑i ta ba nu Pol tuɔ piiye. Uŋ juɔ cira wuɔ Diiloŋ wuɔ u ka saaŋ u yaa‑i niɛraamba wulaa, baa pãŋ doŋ ta ba kaasĩŋ wuɔ: «Kuɔŋ naacolŋ daayo‑i, baa na yaŋ-yo!» \v 23 Ba taa ba kakarra aa hiel ba joŋgorbaa-ba‑i ta ba naŋ-ba dɔrɔ aa ta ba bi kũɔl hĩɛma‑i ba naŋ dɔrɔ‑i-na. \v 24 Maŋ juɔ waa dumaaŋo-na, sorosi ba yuntieŋ wuɔ cira ba suur baa Pol ba cĩiŋgu-na ka muo-yo, ku yaa u ka waŋ ninsoŋo‑i. \v 25 Baa suur baa-yo ka vaa-yo aa da ba muo-yo. Wuɔ yuu sorosi ba yuntieŋo maŋ waa u caaŋgu-na wuɔ: «Hai hãa-na hũmelle‑i wuɔ da na bel *Oromɛyiɛŋo maŋ, na gbãa muo-yo a ne da na saa ce u ãndaaŋgu‑i yogo?» \p \v 26 Uŋ piiye dumaaŋo-na, yuntieŋ daayo kã ka gbɛ̃ ba yuntieŋo maŋ naa cira ba muo-yo wuɔ: «Yuntie, i taa i yii diɛ cãl dɛ! Naacolŋ daayo‑i Oromɛyiɛŋo.» \v 27 Sorosi ba yuntieŋ wuɔ sire jo ji yuu Pol wuɔ: «Nuɔŋo‑i Oromɛyiɛŋ nuɔ wɛi?» \p Pol wuɔ cira: «Ũu.» \p \v 28 Sorosi ba yuntieŋo cira: «Muɔmi hielaa gbeibuɔ da mi gbãa da Oromɛsĩnni‑i.» \p Pol wuɔ cira: «Muɔ fuɔ, mi huɔŋ baa-ni.» \v 29 Uŋ piiye dumaaŋo-na, bamaŋ naa saaya ba muo-yo, baa pãŋ forra u caaŋgu-na. Sorosi ba yuntieŋ uŋ ciɛ ba vaa-yo, kor maa pãŋ ta ma da-yo. \s1 Ba juɔ baa Pol Yuifu ba nellentaamba wulaa \p \v 30 Ku cuo kaala‑i-na, sorosi ba yuntieŋo ce ba bĩ *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa *nellentaamba‑i duɔ ji suɔ baŋ cãl Pol mamaŋ nuɔ‑i jebi. Baŋ juɔ, wuɔ ce ba fir Pol jo baa-yo ba wulaa. \c 23 \p \v 1 Pol wuɔ tuɔ ne *nellentaamba‑i da kelkelkel, aa naa cira: «Tobiŋ namaa, mi suyaa miɛ ji hi baa nyuŋgo, mi wuɔyaa Diiloŋ-hũmelle‑i baa huɔŋga diei; terieŋgu faŋgu-na, mi sa cãl mi fɛrɛ baa wɛima.» \v 2 *Diilojigãntaamba yuntieŋo‑i ba taa ba bĩ-yo Ananiyasi; wuɔ gbɛ̃ bamaŋ waa Pol caaŋgu-na wuɔ: «Muyaaŋ u nuŋgu‑i na hã-yo!» \p \v 3 Pol wuɔ cira: «Ŋ ciɛra ba muo muɔmɛi wɛi? Diiloŋo ka bi muo nuɔŋo‑i. Huhurmantieŋ nuɔni maŋ daani‑i; ma sĩ ŋ juɔ da ŋ ji ce ãndaaŋgu‑i a saanu baa *ãnjĩnamma yaa kɛ? Ma ce niɛ ŋ bir ciɛl-ma jĩna aa cira ba muo-mi?» \p \v 4 Nuɔŋ baa cira: «Ŋ tuora Diilojigãntaamba yuntieŋo yaa wɛi?» \p \v 5 Pol wuɔ cira: «Aoo! Tobiŋ namaa, mi saa naa suɔ wuɔ u yaa‑i Diilojigãntaamba yuntieŋo‑i, mi cãlãa. Diiloŋ-nelma ciɛra wuɔ: \qt ‹Baa piiye babalaa ŋ hã nellentieŋo‑i.›\qt*\f + \fr 23:5 \ft Helmaŋ-sɛbɛ (Exode) 22.27\f*» \p \v 6 Pol wuɔ suyaa wuɔ nellentaamba namba waa *Sadusĩɛbaa aa banamba *Farisĩɛbaa, wuɔ cira: «Tobiŋ namaa, muɔŋo‑i Farisĩɛyiɛŋ muɔ, mi bĩncuɔmba‑i Farisĩɛbaa. Da na da na ce mɛi ãndaaŋgu‑i nyuŋgo‑i-na, kuu dii ŋaa miŋ hĩŋ taaluŋgu‑i kuomba siremma-na, ku'i juɔ baa mafamma‑i.» \v 7 Uŋ piiye dumaaŋo-na, Sadusĩɛbaa-ba‑i baa Farisĩɛbaa-ba sire ta ba fanu ba-naa u nelma-na, a ji ce calnu sɔmma hãi. \v 8 Kumaŋ ciɛ ku ce ijieni‑i, Sadusĩɛbaa-ba ciɛra bafamba saa hũu-ma wuɔ kuomba ka sire, ba saa bi hũu-ma wuɔ *dɔrpɔpuɔrbiemba dii baa Diiloŋo‑i, ba saa bi tiraa hũu-ma wuɔ jĩnabaa-ba dii. Farisĩɛbaa ba'a bafamba hũyãa-ma wuɔ daani‑i hiere nii dii; ku'i juɔ baa ijieni‑i. \p \v 9 *Ãnjĩnamma pigãataamba namba waa ba hɔlma-na, ba waa Farisĩɛbaa; bafamba sire muo jãŋ wuɔ bafamba saa da Polŋ cãlãa kusuɔŋ-nu, kɛrɛ jĩna'i ka carra-yuɔ dii; da ma'i sĩ dɔrpɔpuɔrbiloŋo. \v 10 Kuɔ sire bel vaa. Korma doŋ ta ma da sorosi ba yuntieŋo‑i wuɔ sĩ ba ka hɔnu Pol. Wuɔ ce sorosibaa-ba jo ji hiel-o ba hɔlma-na a kã baa-yo ba cĩiŋgu-na. \p \v 11 Ku isuɔŋgu-na, Itieŋ wuɔ carra Pol a waŋ baa-yo wuɔ: «Vaa ŋ fɛrɛ! Niŋ waaŋ mi maama‑i dumaa *Yerusalɛmu‑i-na bande‑i-na, da ŋ kã, ŋ waŋ-ma dumɛi *Ɔrɔmu‑i-na.» \s1 Yuifubaa-ba saa-ma da ba ko Pol \p \v 12 Ku cuo kaala‑i-na, *Yuifubaa-ba sire nunu ba-naa cucuuyuŋgu-na da ba ko Pol, aa naa waasa wuɔ da ba saa ko-yo, juuru sa wuo, hũmma sa nyɔŋ. \v 13 Bamaŋ naa ciɛ mafamma‑i baa curaa nuɔmba komuɔŋa hãi‑i. \v 14 Baa sire kã ka ne *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i, baa nelle bĩncuɔmba‑i a waŋ baa-ba wuɔ: «I daa i-naa, aa i waasaaŋ wuɔ diɛ saa ko Pol, molo sa dii bĩŋkũŋgu u nuŋgu-na. \v 15 Fiɛfiɛ‑i-na, namaa da na siɛ baa *nellentaamba‑i, na kã sorosi ba yuntieŋo wulaa, wuɔ u ce ba jo baa-yo na ji migãaŋ ce u ãndaaŋgu‑i fafamma. Da ba ta ba jo baa-yo, miɛ i ka gbãŋ kpelle ko-yo hũmelle-na.» \p \v 16 Pol hãsĩŋo naŋo waa nu-ma. Wuɔ kã ka tũnu Pol baa-ma dii sorosi ba cĩiŋgu-na. \v 17 Pol wuɔ bĩ sorosi ba yuntieŋo naŋo‑i a ji waŋ baa-yo wuɔ: «Kã baa naacombiloŋ daayo‑i na yuntieŋo wulaa, nelma dii u duɔ waŋ-ma baa-yo.» \v 18 Sorosiyiɛŋ wuɔ kã baa naacombiloŋo‑i ba yuntieŋo wulaa ka cira: «Pol yaa bĩɛ-mi hã-mi naacombiloŋ daayo‑i wuɔ mi jo baa-yo ŋ wulaa, kɛrɛ ŋ pɔpuɔruŋgu dii u wulaa.» \v 19 Ba yuntieŋ wuɔ bel naacombiloŋo naŋ-na ba kã ba deŋ ka yuu-yo wuɔ: «Ku faa wɛi?» \p \v 20 Naacombiloŋ wuɔ cira: «Ku faa. Kuu dii ŋaa Yuifubaa-ba saa-ma wuɔ ba ka jo ji waŋ baa-ni ŋ kã baa Pol bisĩnuɔ‑i-na ba ka migãaŋ ce u ãndaaŋgu‑i. \v 21 Da ba jo, ŋ baa hũu-ma. Bamaŋ taaraayaŋ-yuɔ baa komma‑i ba curaa nuɔmba komuɔŋa hãi‑i. Ba waasaaŋ wuɔ da ba saa ko-yo, molo sa dii bĩŋkũŋgu u nuŋgu-na. Bafamba tigiiŋ tĩ, ba cie nuɔnɛi.» \v 22 Sorosi ba yuntieŋ wuɔ cira: «Mi nuɔ, ŋga ma diei dii: Baa yaŋ molo suɔ wuɔ ŋ tũɔnu-miɛ.» Aa naa ce u bir kũŋ. \s1 Ba saaŋ Pol hã fãamaaŋo‑i baa-yo \p \v 23 Naacombiloŋ uŋ taa, sorosi ba yuntieŋo bĩ bamaŋ cuu ufaŋo‑i ba hãi, a ji gbɛ̃-ba wuɔ: «Hielaaŋ sorosibaa nuɔsũɔ na tigiiŋ-ba, baa sũŋgbartaamba komuɔŋa siɛi baa cĩncieluo, a naara puɔlnintaamba nuɔsũɔ. Diɛ wuo isuɔniiwuoni‑i tĩ, na ka kã Sesare. \v 24 Niɛŋ sũnaamba namba na ji kã baa Pol. Mi taara u hi fãamaaŋo terieŋgu‑i u yuŋgu baa jaŋ-yo.» Fãamaaŋo faŋo‑i ba taa ba bĩ-yo Felisi. \v 25 Aa nyɛgɛ̃ŋ sɛbɛ daayo‑i hã-ba wuɔ ba ka hã-yo. U nyɛgãaŋ wuɔ: \pmo \v 26 «Fãamaa, mi pãa-ni jaaluŋgu. \pm Muɔ Kulodi-Lisiyasi, muɔmɛi nyɛgãaŋ sɛbɛ daayo‑i da mi hã-ni. \v 27 Baŋ kãa baa naacolŋo maŋ, *Yuifubaa-ba naa bel-o ta ba taara ba ko-yo. Miŋ juɔ suɔ miɛ *Oromɛyiɛŋo, mi kã baa sorosibaa-ba‑i ka hũu-yo ba wulaa \v 28 kã baa-yo ba *nellentaamba wulaa da mi ka suɔ baŋ cãl-oŋ mamaŋ nuɔ‑i jebi. \v 29 Mi kãa ku yaa nuɔ‑i, ka da ba cãl-o ba hũmelleŋ-kũŋ-nu. U saa ce mamaŋ hii ba bel-o dii-yo kaso aa ji da baa a ko-yo. \v 30 Dumandɛ‑i-na, mi nuɔ ba'a ba jɔguɔŋ-yo baa komma, ku'i ciɛ mi saaŋ-yo hã-ni. Mi waaŋ-ma baa-ba miɛ da kuɔ wɛima dii, ba kã naŋ wulaa. \pmc I ka waa.» \p \v 31 Sorosibaa baa bi biɛ Pol isuɔŋgu faŋgu-na a kã ka hi Ãntipatirisi. \v 32 Ku cuo kaala‑i-na, bamaŋ waa baa ba gbeini‑i, baa gũunu aa naa yaŋ bamaŋ waa baa sũnaamba yaa cor baa Pol. \p \v 33 Baŋ kaa hi Sesare‑i, baa dii sɛbɛ‑i fãamaaŋo naŋ-na baa Pol hiere. \v 34 Fãamaaŋ wuɔ kalaŋ sɛbɛ‑i aa naa yuu Pol uŋ hel yasĩnni maŋ nuɔ‑i. Pol wuɔ cira u hel Silisi mara nuɔ. \v 35 Fãamaaŋ wuɔ cira: «Bamaŋ cãlãaŋ-niŋ da ba jo, nelma maŋ dii yuuma‑i, mi ka yuu-ni baa-ma.» Aa naa ce ba kã baa-yo ka jĩna-yuɔ *Erɔdi cĩiŋ-nu. \c 24 \s1 Fãamaaŋo tĩɛnaana Pol ãndaaŋgu-na \p \v 1 Baŋ juɔ baa Pol ji hã fãamaaŋo‑i, yinni naa cor, diiluŋ-yiiŋgu-na, *Diilojigãntaamba yuntieŋo‑i Ananiyasi wuɔ sire baa nelle bĩncuɔmba namba‑i a jo baa ãndaaŋgu‑i fãamaaŋo wulaa. Baa naa bi jo baa naacolŋo naŋo u duɔ ji piiye cu ba huoŋ-nu. Ba bĩ naacolŋo‑i Tɛrtulusi. \v 2 Baŋ juɔ, fãamaaŋ wuɔ ce ba bĩ Pol jo. Uŋ juɔ, Tɛrtulusi wuɔ doŋ tuɔ piiye wuɔ: «Yuntie, iŋ yeŋ fiisaaŋgu maŋ nuɔ‑i daaku‑i nuɔnɛi juɔ baa-ku. Ŋ migãaŋ wɛima bɔi hã-ye. \v 3 I siɛ gbuu gbãa jaal-ni. \v 4 Mi sa taara mi bella-niɛ jĩna ku'i ciɛ mi ta mi cãrã-niɛ miɛ ŋ ce jande aa ŋ kar ŋ tũŋgu‑i i piiye cɛllɛ yoŋ baa-ni. \v 5 Naacolŋ daayo‑i nɛliɛŋo sĩ; i daa u wuɔra u gbo *Yuifubaa-ba‑i baa ba-naa terni-na hiere. Nasarɛtitaaŋ Diiloŋ-hũmelle yuntieŋo naŋo'i. \v 6 U taa u yii duɔ bi bĩɛna *Diilodubuɔ‑i hã-ye, ku'i ciɛ i bel-o. [Ii naa cira i ce ãndaaŋgu‑i miɛ cemma, \v 7 Lisiyasi\f + \fr 24:7 \ft Sorosi ba yuntieŋo maŋ bilaa Pol ba bĩ u yaa dumaaŋo-na. Niɛŋ 23.26.\f* yaŋ aa kã ka hũu-yo i wulaa fɔ̃ŋgũɔ \v 8 aa cira mamaŋ da ma waa i jo naŋ wulaa.] Miŋ waaŋ mamaŋ, da kuɔ coima, u yaa‑i ŋ yuu-yo.» \v 9 Yuifubaa baa cira ma yaaŋga yaa‑i, kɛrɛ ma ciɛ dumɛi. \p \v 10 Fãamaaŋ wuɔ hã Pol baa ãndaaŋgu‑i. Pol wuɔ cira: «Yuntie, mi suyaa miɛ nyuŋgo saa jĩna-niɛ ãndacelle-na miɛ jãmalã‑i-na. Terieŋgu faŋgu-na, mi holle sa tie baa wɛima. \v 11 Mi kãa *Yerusalɛmu‑i-na da mi ka jaal Diiloŋo. Miŋ kãa, ku saa cor yinni cĩncieluo ni hãi yogo. Da ŋ'a mi tãal-ni yuu-ba ŋ ne. \v 12 Aa ŋ yuu-ba da kuɔ ba daa mi ciɛ ãndapirre baa moloŋo Diilodubuɔ‑i-na, sisɔ *Diilonelhãalãdũnni-na, da ma'i bi sĩ yaŋga naŋga, ba waŋ-ma. Da kuɔ ba bi daa mi wuɔra mi gbo nuɔmba‑i, ba bi tiraa ba waŋ mafamma‑i. \p \v 13 «Baŋ waaŋ mamaŋ hiere daama‑i ãŋgbãŋgbãlãmma. \v 14 Mi gbãa waŋ mamaŋ baa-ni, ma yaa daama: Hũmelle maŋ bafamba ciɛra di saa fa, muɔ mi suurii di yaa nuɔ‑i ta mi cãa i bĩncuɔmbaŋ siire cu Diiloŋo maŋ huoŋ-nu'i. Mamaŋ nyɛgãaŋ *ãnjĩnamma-na baa *Diilopɔpuɔrbiemba sɛbɛbaa-ba-na, mi hũyãa-ma wuɔ ninsoŋo. \v 15 Mi hũyãa-ma miɛ nelfafaamba maŋ kuu baa nelbabalaamba‑i hiere, yiiŋgu dii baa yiiŋgu, Diiloŋo ka sire-bɛi. Bafamba fɛrɛ maŋ daaba‑i ba bi hũyãa-ma mɛi temma‑i. \v 16 Terieŋgu faŋgu-na, ku'i ciɛ mi ta mi gbãŋ kpelle, mi baa cãl Diiloŋo‑i, mi baa bi cãl moloŋo. \p \v 17 «Miŋ hilaa Yerusalɛmu‑i-na ku bãaŋgu cuɔ. Miŋ kaa wuɔra, mi da gbeiŋa cɛllɛ bel mi naŋ-na da mi ji kãyã mi nelleŋ-baamba‑i aa bi da hã Diiloŋo‑i. \v 18 Da ŋ da ba daa-mi Diilodubuɔ‑i-na, kuu dii ŋaa mii naa kã baa ma yaa‑i: Mi kãa ka migãaŋ mi yuŋ-maama. Nuɔmba bɔi saa waa baa-mi! Ijieni saa bi waa! \v 19 Da ku waa wɛima, Yuifubaa-ba maŋ hilaaŋ *Asi‑i-na, ba yaa waa. Kuɔ mii naa cãl, ba yaa naa saaya ba waa nyuŋgo‑i-na a pigãaŋ-ni miŋ cãlãa terieŋgu maŋ nuɔ‑i. \v 20 Baŋ kãa baa-mi *nellentaamba wulaa, ba kaa da cãlmuɔ hayo‑i haa-miɛ? \v 21 Iŋ kãa, aa mi sire yiɛra waŋ nelma maŋ miɛ: ‹Mi suyaa miɛ da ŋ da ba ce mɛi ãndaaŋgu‑i nyuŋgo‑i-na, kuu dii ŋaa miŋ hĩŋ taaluŋgu‑i kuomba siremma-na ku'i juɔ baa mafamma‑i›, ba ka ta ba nii-miɛ ma yaa nuɔ‑i, ni ma'i sĩ, ba nuɔ wuɔ mi guɔlaaya bige‑i?» \p \v 22 Fãamaaŋo‑i ba taa ba bĩ-yo Felisi, wuɔ suyaa Yesu hũmelle‑i konnu-diɛ. Polŋ juɔ piiye tĩ, u saa kar ãndaaŋgu‑i yiiŋgu faŋgu-na, wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Lisiyasi duɔ ji jo, mamaŋ da ma waa, mi ka tũnu-nɛi baa-ma.» \v 23 Aa naa waŋ baa sorosi ba yuntieŋo naŋo‑i wuɔ u dii Pol kaso jĩna. Duɔ dii-yo, u yaŋ u waa u fɛrɛŋ nuɔ u jɛ̃naamba ta ba gbã ba kã ba ne-yo aa ta ba ce u pɔpuɔrni‑i. \p \v 24 Ku saa da yinni, wuɔ jo baa u ciɛŋo‑i aa naa puɔr ba ka bĩ Pol wuɔ u ji piiye Yesu-Kirsa hũmelleŋ-kũŋgu‑i pigãaŋ-ba. U ciɛŋo‑i, ba taa ba bĩ-yo Durusil, u waa Yuifuyiɛŋo. \v 25 Pol wuɔ jo ji tuɔ piiye baa-ba nɛliɛŋ nuɔ niŋ saaya ŋ ce Diiloŋo huɔŋga‑i dumaa, baa niŋ saaya ŋ bel ŋ fɛrɛ dumaa, baa Diiloŋ uŋ kaa yuu-ye dumaa. Uŋ piiyeŋ, Felisi hol diɛ doŋ ta di tie, wuɔ cira: «Yiɛra dumaa nyuŋgo‑i-na; da mi ji da mi fɛrɛ yiiŋgu maŋ nuɔ‑i, mi ka tiraa ce ba bĩ-ni ŋ jo.» \v 26 U taa u bi ne wuɔ sĩ Pol ka hã-yo gbeiŋa. A ce dumaaŋo-na, wuɔ tuɔ puɔr ba ta ba bĩ-yo kpɛ̃kpɛ̃ ba hã-yo. \v 27 U ciɛ dumɛi suu! Naacolŋo naŋo ji jo ji hor-o fãamaansĩnni-na. A ne da bieŋa hãi naa cor tĩ. Naacolŋo faŋo‑i ba taa ba bĩ-yo Pɔrkusi-Fɛtusi. Felisiŋ taa u taara Yuifubaa-ba dɔl-o dumaaŋo-na, wuɔ yaŋ Pol dii kaso‑i-na u saa hiel-o. \c 25 \s1 Fɛtusi tĩɛnaana Pol ãndaaŋgu-na \p \v 1 Fɛtusiŋ juɔ ji hor Felisi‑i, wuɔ ce yinni siɛi aa naa sire kã *Yerusalɛmu‑i-na. \v 2 Uŋ kãa, *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa nelle yuntaamba sire kã baa Pol maama‑i u wulaa ka ta ba waana. \v 3 Aa naa cira wuɔ u ce jande aa u jo baa-yo Yerusalɛmu‑i-na ba ji ce u ãndaaŋgu‑i. A ne da ba taa ba taara u jomma-na ba ko-yo hũmelle-na. \v 4 Fɛtusi wuɔ waŋ baa-ba wuɔ Pol siɛ gbãa jo, uu dii kaso. Aa cira fuɔ fɛrɛ‑i u saa jo duɔ ji vaaya Yerusalɛmu‑i-na; \v 5 da kuɔ Pol cãlãa, duɔ u ta, ba hiel nuɔmba ba gbonu, da ba ka hi Sesare‑i ba ka ce u ãndaaŋgu‑i. \p \v 6 Fɛtusiŋ ciɛ yinni maŋ Yerusalɛmu‑i-na aa bir kã Sesare‑i-na, ni saa cor yinni cĩncieluo‑i. Uŋ kãa yiiŋgu maŋ nuɔ‑i, ku cuo kaala‑i-na, wuɔ kã gɛ̃ŋgɛrterieŋgu-na aa naa ce ba jo baa Pol. \v 7 Baŋ juɔ baa-yo, *Yuifubaa-ba maŋ hilaa Yerusalɛmu‑i-na kã, baa sire cĩilã-yuɔ hiere ta ba gbu ba kar coikãŋkarɛiŋa ba haa-yuɔ. \v 8 Pol wuɔ cira: «Mi saa cãl manamma Yuifu ba Diiloŋ-hũmelle-na, mi saa bi cãl manamma *Diilodubuɔ‑i-na, mi saa bi tiraa cãl *Oromɛ ba *jãmatigi‑i, na hiire-miɛ hama‑i nuɔ‑i?» \p \v 9 Fɛtusiŋ taa u taara Yuifubaa-ba dɔl-o dumaaŋo-na, wuɔ yuu Pol wuɔ: «Ŋ taara mi kã baa ãndaaŋ daaku‑i ka ce-ku Yerusalɛmu wɛi?» \p \v 10 Pol wuɔ cira: «Mɛi ãndaaŋguŋ hii fãamaaŋ ba terieŋgu‑i ku kar kusuɔŋ-nu'i, ku siɛ gbãa bir kã terieŋgu naŋ-nu. Naŋ fɛrɛ‑i ŋ suyaa kerre wuɔ mi saa cãl Yuifubaa-ba‑i. \v 11 Da kuɔ mi cãlãa ninsoŋo, aa miŋ ciɛ mamaŋ ma hii ba ko-mi, mi siɛ cĩina kuliiŋgu‑i. Ŋga baŋ haa mamaŋ miɛ, da kuɔ mi saa ce-ma, molo siɛ gbãa hã-ba baa-mi. Kuŋ hii terieŋgu maŋ daaku‑i, yaaŋ ãndaaŋgu‑i na hã Oromɛ ba jãmatigi‑i baa-ku.» \v 12 Fɛtusi wuɔ piiye baa u caantaamba‑i aa naa waŋ baa Pol wuɔ: «Niŋ'a i yaŋ ãndaaŋgu‑i hã jãmatigi‑i, ŋ ka kã u wulaa.» \s1 Fɛtusibaa-ba saa Pol ãndaaŋgu maama \p \v 13 A ne da nellentieŋo naŋo waa ba taa ba bĩ-yo Agirpa\f + \fr 25:13 \ft Ba gbɛ̃ Erɔdi-Agirpa maŋ hãalĩŋ-wuoŋo yaa‑i. Niɛŋ *Erɔdi sĩnni-na dii ãnfirnumma-na.\f*. Agirpa tũɔ naŋo waa, ba taa ba bĩ-yo Berenisi. Fɛtusiŋ ciɛ Pol ãndaaŋgu‑i, ku saa da yinni, Agirpa‑i baa u tũɔ‑i baa jo Sesare‑i-na wuɔ ba ji jaal Fɛtusi‑i. \v 14 Baŋ juɔ ji ta ba da yinni dumaaŋo-na, yiiŋgu naŋgu-na, Fɛtusi wuɔ biɛ Pol kũŋgu‑i tuɔ piiye baa-ba wuɔ: «Mi juɔ ji da Felisi bilaa naacolŋo naŋo‑i jĩna dii kaso‑i-na. \v 15 Miŋ kãa *Yerusalɛmu‑i-na, *Diilojigãntaamba yuntaamba‑i baa *Yuifu ba bĩncuɔmba jo mi wulaa wuɔ mi ko-yo, mi baa yaŋ-yo. \v 16 Mi gbɛ̃-ba miɛ *Oromɛbaa miɛ diɛ bel moloŋo‑i aa i saa ce u ãndaaŋgu‑i i siɛ gbãa ko-yo. \v 17 Ba sire jo baa-mi. Iŋ juɔ mi saa sɛrɛ; ku cuo kaala‑i-na, mi ce ba jo baa-yo i diɛ ji ce u ãndaaŋgu‑i. \v 18 Mɛi na'a sĩ u ciɛ kuubabalaaŋgu naŋ temma‑i, a ji da ma'i sĩ. \v 19 Ba fanu ba-naa ba Diiloŋ-hũmelleŋ-kũŋ-nu, baa naacolŋo naŋ kũŋ-nu. Naacolŋo faŋo‑i wuɔ ba bĩ-yo Yesu. U kuu, Pol fuɔ wuɔ u kuu aa sire. \v 20 Mɛi ne nel daama cu mi huɔŋga‑i; mi saa suɔ miŋ ka ce kumaŋ. Mi naa mi yuu Pol da kuɔ u taara ãndaaŋ daaku kã Yerusalɛmu. \v 21 Pol wuɔ fuɔ ãndaaŋgu sa kã terieŋgu, kɛrɛ kuŋ hii terieŋgu maŋ nuɔ‑i, i yaŋ-ku i hã *jãmatigi‑i baa-ku. Mi naa mi ce ba bir dii-yo jĩna miɛ da mi da yiiŋgu, mi saaŋ-yo hã jãmatigi‑i baa-yo.» \p \v 22 Agirpa wuɔ cira: «Naacolŋ daayo‑i mɛi taara mi da-yo baa mi yufelle u piiye mi nu.» \p Fɛtusi wuɔ cira: «Wɛima sĩ, bisĩnuɔ ŋ ka da-yo.» \p \v 23 Ku cuo kaala‑i-na, baa saaŋ Agirpa‑i baa niimarni u jo ji suur gɛ̃ŋgɛrdũŋgu-na baa u tũɔ‑i baa sorosi ba yuntaamba‑i a naara nelbɔ̃mbɔ̃mbaa-ba maŋ waa nelle-na. Baŋ juɔ, Fɛtusi wuɔ ce ba jo baa Pol. \v 24 Baŋ juɔ baa-yo, Fɛtusi wuɔ cira: «Nellentieŋo‑i baa namaa namaŋ dii bande‑i-na hiere, na daa naacolŋ daayo‑i kɛ? Miŋ kãa Yerusalɛmu‑i-na, Yuifubaa-ba‑i hiere ba sire jo mi wulaa, aa tiraa nyaanu-miɛ jo bande‑i-na, wuɔ naacolŋ daa u saa baa kuliiŋgu. \v 25 Muɔ da mi ne, mi siɛ da uŋ ciɛ kumaŋ aa ba'a ba ko-yo. Ŋga uŋ ciɛra i yaŋ ãndaaŋgu‑i hã jãmatigi‑i baa-ku, mi ka saaŋ-yo hã-yo baa-yo. \v 26 Mi saa da nelma jebi u kũŋgu-na da mi nyɛgɛ̃ŋ saaŋ hã jãmatigi‑i, ku'i ciɛ na da mi ciɛ ba jo baa-yo nyuŋgo‑i-na i diɛ ji yuu-yo Agirpa naŋ fɛrɛ‑i ŋ yufelle-na, ku niɛ sĩ mi ka gbãa da manamma nyɛgɛ̃ŋ. \v 27 Mɛi niɛ da, da na bel moloŋo‑i da na saaŋ-yo terieŋgu naŋ-nu, uŋ ciɛ kumaŋ na bel-o, na saaya na nyɛgɛ̃ŋ-ku hã terieŋgu faŋgu taamba‑i bafamba bi suɔ.» \c 26 \s1 Polŋ waaŋ mamaŋ baa Agirpa‑i \p \v 1 Agirpa wuɔ cira: «Pol, ãndaaŋgu‑i dii nuɔnɛi wulaa‑i; piiye mamaŋ dii naŋ wulaa.» Pol wuɔ fara u naŋga‑i aa naa cira: \v 2 «Nellentie, *Yuifubaa-baŋ haa mamaŋ miɛ hiere, niŋ hãa-mi hũmelle‑i mi da mi waŋ maŋ bilaa dumaa tũnu-niɛ nyuŋgo‑i-na, ku dɔlaanu-miɛ cor. \v 3 Na niŋ yeŋ terieŋgu maŋ nuɔ‑i, molo siɛ gbãa pigãaŋ-ni Yuifu ba bĩncuɔŋ-maama‑i, aa ŋ suɔ baŋ fanuŋ ba-naa nelma maŋ nuɔ‑i hiere. Terieŋgu faŋgu-na, jande, fɛ̃ ŋ huɔŋga‑i aa ŋ nu mi nelma‑i. \p \v 4 «Ma miŋ siire ce kumaŋ *Yerusalɛmu‑i-na, Yuifubaa-ba‑i hiere ba suyaa-ku. \v 5 Nyuŋgo saa jĩna-yiɛ baa i-naa. Ba suyaa wuɔ *Farisĩɛyiɛŋ muɔ, aa tiraa suɔ wuɔ i Diiloŋ-hũmelleŋ-kũŋgu kuolaaya yaŋ Yuifubaa-ba namba‑i. Da ŋ yuu-ba, da ba'a ba ka waŋ ninsoŋo‑i baa-ni, ba ka waŋ-ma baa-ni. \v 6 Aa da ŋ da ba ce mɛi ãndaaŋgu‑i nyuŋgo‑i-na, kuu dii ŋaa Diiloŋ uŋ pãa nuŋgu maŋ baa i tobaa-ba‑i, miŋ hĩŋ ku taaluŋgu‑i, ku'i juɔ baa mafamma‑i. \v 7 *Isirahɛl-baamba‑i hiere ba kũŋgu-na ba hĩŋ ku taaluŋgu‑i, ku'i ciɛ ba ta ba cãrã Diiloŋo‑i bãaŋgu‑i baa isuɔŋgu‑i. \p «Nellentie, muɔ miŋ bi hĩŋ taaluduɔŋgu faŋgu‑i, Yuifubaa-ba gãŋ baa-mi ma yaa nuɔ‑i. \v 8 Namaa niɛ-ma niɛ, Yuifubaa namaaŋo‑i, aa cira Diiloŋo siɛ gbãa sire kuomba‑i? \v 9 Mɛi fɛrɛ maŋ daami‑i, mii naa da niɛ sĩ mi saaya mi gbãŋ kpelle a hiel Nasarɛtitaaŋ Yesu yerre‑i nuɔmba nunni-na. \v 10 Mi taa mi ce ma yaa‑i Yerusalɛmu‑i-na. Bamaŋ naa cu Yesu huoŋ-nu, *Diilojigãntaamba yuntaamba naa hã-mi hũmelle‑i mi bel ba fɔ̃ŋgũɔ dii-ba kaso, aa da ba'a ba ko-ba, mi sa yagar. \v 11 Mi taa mi wuɔra *Diilonelhãalãdũnni-na hiere mi ce-ba gbomma. Mi taa mi taara mi kpakpaa-ba hiel-ba Yesu hũmelle-na. Mi huɔŋgaŋ ŋa naa gbuu du baa-ba dumaaŋo-na, da mi ce mi hel nyaa ba huoŋ-nu nilɛiŋa naŋa-na.» \r (Pɔpuɔr. 9.1-19; 22.5-16) \p \v 12 «Miŋ waa ta mi ce karaaŋgu faŋgu‑i, yiiŋgu naŋgu-na, Diilojigãntaamba yuntaamba ji hã-mi hũmelle‑i mi ta mi kã Damasi. \v 13 Mi waa baa nuɔmba namba. Nellentie, muɔmɛi tũɔ-niŋ, bãaŋguŋ juɔ hi yuhuɔŋga‑i, miɛ mi ne da cecerma naŋ temma hilaa dɔrɔ‑i-na jo ji dii-ye huɔŋga. Cecerŋ daama taa ma carra ma yaŋ bãaŋgu‑i. \v 14 Yiɛ pãŋ cii hiere, mɛi nu molo piiye baa-mi ebiremma-na wuɔ: ‹Sol, bige‑i ciɛ ŋ ta ŋ ce karaaŋ daaku temma‑i baa-mi? Ŋ saa suɔ wuɔ ŋ ce gbãŋgbãŋ wɛi?› \p \v 15 «Miɛ yuu miɛ: ‹Hai moloŋo‑i piiyeŋ?› \p «Kutieŋo gbɛ̃-mi wuɔ: ‹Muɔ Yesu, muɔmɛi piiyeŋ, ŋ ce karaaŋgu‑i baa muɔmɛi. \v 16 Sire ŋ yiɛra. Mi caraaya-niɛ da mi ce-ni mi cãarãŋ nuɔ, aa niŋ daa mamaŋ daama‑i nyuŋgo‑i-na, ŋ ce ma watieŋ nuɔ baa miŋ ka ta mi pigãaŋ-ni mamaŋ hiere. \v 17 Mi ka puɔr-ni ŋ nelleŋ-baamba wulaa baa *niɛraamba bi wulaa. Mi ka waa baa-ni, molo siɛ gbãa ce-ni bĩŋkũŋgu. \v 18 Kã ŋ ka hiel-ba kukulma-na ŋ dii-ba cecerma-na. Kã ŋ ka hũu-ba *Sitãni wulaa ŋ hã Diiloŋo‑i baa-ba. Da ba hũu mi maama‑i, ba ãmbabalma ka hur aa ba nuŋgu ka waa baa Diiloŋ-baamba‑i.› \p \v 19 «Nellentie, Itieŋ uŋ caraaya-miɛ a waŋ mamaŋ baa-mi mi siɛ gbãa yagar-ma. \v 20 Mi duɔŋ Damasi yaa nuɔ‑i igɛ̃na ta mi waŋ u maama‑i, aa hel terieŋgu-na kã *Yerusalɛmu. Miŋ siire Yerusalɛmu‑i-na, mi wuɔra gbuo *Yude nilɛiŋa‑i hiere ka cor baa niɛraamba‑i. Mi taa mi piiye baa-ba miɛ: ‹Naanaŋ na cilɔbabalaŋo‑i aa na suur Diiloŋ-hũmelle-na. Yaaŋ na ciluɔ tuɔ fa ku yaa pigãaŋ wuɔ na naana na cilɔbabalaŋo‑i ninsoŋo.› \v 21 Da ŋ da *Yuifubaa-ba bilaa-mi *Diilodubuɔ‑i-na ta ba taara ba ko-mi, ku yuŋgu yaa kufaŋgu‑i. \v 22 Ŋga Diiloŋo saa hũu-ma. Ji hi baa nyuŋgo, muɔmɛi daami ta mi waŋ u maama‑i baa nuɔmba‑i hiere, mi sa bɔ moloŋo baa-ma. *Diilopɔpuɔrbiembaŋ siire waŋ mamaŋ a naara *Moisi‑i, mi tir ma yaa‑i; mi saa haa manamma mɛi. \v 23 Ba waaŋ-ma wuɔ: ‹Diiloŋ uŋ ka saaŋ *Koŋkortieŋo maŋ, u ka mulĩɛŋ. Aa duɔ ku, u yaa ka sire igɛ̃na kuomba hɔlma-na. Duɔ sire, u ka pigãaŋ i baamba‑i koŋkor-hũmelle‑i baa niɛraamba‑i hiere.›» \p \v 24 Polŋ juɔ piiye hi terieŋ daaku‑i, Fɛtusi wuɔ kaasĩŋ da gbagaga wuɔ: «Pol, nuɔ ŋ siɛ waa dii ŋ fɛrɛ nuɔ! Sɛbɛ siire ŋ yuŋgu‑i!» \p \v 25 Pol wuɔ cira: «Fɛtusi, mi saa piel. Miŋ waŋ-maŋ dumaa ma ciɛ dumɛi. \v 26 Maŋ ciɛ terieŋgu maŋ nuɔ‑i, ku saa fuo. Agirpa suyaa-ma hiere, ku'i ciɛ mi da holle yiɛra u yaaŋga-na ta mi waŋ-ma.» \v 27 Aa naa cira: «Nellentie, Diilopɔpuɔrbiembaŋ waaŋ mamaŋ, ŋ hũyãa-ma wɛi? Mi suyaa miɛ ŋ hũyãa-ma.» \p \v 28 Agirpa wuɔ cira: «Pol, ŋ taara ŋ ce-mi Kirsa wuoŋ muɔ hoi dumandɛ‑i-na wɛi?» \p \v 29 Pol wuɔ cira: «Da ku fiɛ waa fiɛfiɛ sĩ, wɛima sĩ. Aa naŋ diei sĩ, miŋ piiyeŋ baa namaa namaŋ hiere nyuŋgo‑i-na, mi cãrã Diiloŋo‑i miɛ u ce-na mɛi temma‑i; ŋga mamaŋ daa-mi daama‑i u baa yaŋ ma yaa da-na.» \p \v 30 Polŋ juɔ piiye tĩ, Agirpa‑i baa Fɛtusi‑i a naara Berenisi‑i baa bamaŋ waa hiere, baa sire ta ba hel. \v 31 Umaŋ duɔ puur duɔ piiye, wuɔ: «Mɛi saa suɔ kumaŋ ciɛ ba bel naacolŋ daayo‑i aa migãaŋ ta ba taara ba ko-yo.» \v 32 Agirpa wuɔ tuɔ piiye baa Fɛtusi‑i wuɔ: «Kuɔ u saa naa cira na yaŋ ãndaaŋgu‑i hã *jãmatigi‑i baa-ku, dumandɛ‑i-na nii naa nanna-yuɔ.» \c 27 \s1 Ba kãa baa Pol jãmatigi wulaa \p \v 1 I tammaŋ juɔ hel yiiŋgu-na diɛ kã *Itali‑i-na, baa cira i ta baa baatoŋo, aa naa dii Pol sorosi ba yuntieŋo naŋo naŋ-na a naara kasobiemba namba. Ba taa ba bĩ sorosi ba yuntieŋo faŋo‑i Yulusi. U waa *jãmatigi sorosibaa-ba yaa nuɔ‑i. \v 2 Iŋ taa baa baatoŋo maŋ, uu naa hel Adarmiti jo aa bir tuɔ kã *Asi‑i-na. Naacolŋo naŋo waa baa-ye, ba taa ba bĩ-yo Aritarke; u taa u hel Tesalonike, dii Maseduɔni mara nuɔ. \v 3 Iŋ taa yiiŋgu maŋ nuɔ‑i, ku cuo kaala‑i-na, yiɛ kã ka hi Sidɔ̃. Yulusi taa u ce baa Pol u cor. Iŋ hii Sidɔ̃‑i, wuɔ hã-yo hũmelle‑i u suur nelleŋ-huɔŋga-na ka taara u yufieŋ-niini‑i u jɛ̃naamba wulaa bir jo. \p \v 4 Iŋ siire Sidɔ̃‑i-na diɛ cor, fafal muɔ ta mu jãrã-yiɛ. Yiɛ naa yiɛ cĩil ka bella Sipire kɔtuɔŋgu‑i tiɛ kã, \v 5 kã ka cor Silisi‑i aa sire ka cor Pãnfili‑i kã ka hi Mira, dii Lisi mara nuɔ. \v 6 Iŋ hii Mira‑i, sorosi ba yuntieŋ wuɔ da baatoŋo naŋo hilaa Alɛsãndiri tuɔ kã Itali‑i-na, wuɔ ce i hel suur u yaa nuɔ‑i. \p \v 7 Iŋ biyaa hũmelle‑i, i saa gbãa tiɛ gbar fafamma; i ciɛ sũlma‑i dumɛi diɛ ka hi Kinide‑i. Kuŋ ciɛ dumaaŋo-na, i daa yinni hũmelle-na. Iŋ juɔ ne da fafalmu sa hũu-ma, yiɛ karnu hel Salmone, a cĩil Kirɛti kɔtuɔŋgu naŋgu-na. \v 8 Iŋ fiɛ kã terieŋgu-na, i ciɛ sũlma‑i dumɛi aa diɛ hi baatoŋ ba munyiɛrammu maŋ baŋ bĩŋ-muŋ «Munyiɛrafafammu‑i»; dii Lase caaŋgu-na. \p \v 9 I bãaŋgu cuɔ hũmelle-na cor, a ce *Yuifu ba sũŋgu maŋ baŋ dii-kuŋ dĩkara-huɔŋgu-na, ku ji cor. Kuɔ migãaŋ ta ku balaŋ-yiɛ baatoŋo gbarma-na ku kã. Polŋ daa-ku dumaaŋo-na, wuɔ gboya bamaŋ waa baatoŋo-na wuɔ: \v 10 «Mi jɛ̃naaŋ namaa, diɛ suuye i yufieŋa‑i aa cor, i siɛ ka hi. Baatoŋo siɛ hi, coŋgorni siɛ hi! Aa miɛ fɛrɛ‑i diɛ saa gbãŋ, i ka tĩɛ-maŋ.» \v 11 Baatoŋo yuntieŋo‑i baa u tieŋo‑i baa yagar Pol nuŋgu‑i. Sorosi ba yuntieŋ wuɔ bi cu ba huoŋ-nu. \v 12 Iŋ ŋa naa yiɛra munyiɛrammu maŋ nuɔ‑i, mu saa fa waaŋ-huɔŋgu‑i. Munyiɛrammu nammu bi waa Feniki‑i-na dii Kirɛti bãsuuruŋgu-na. Iŋ waa baa bamaŋ, ba fɔ̃ŋgũɔ baa cira i gbãŋ kpelle a hi terieŋgu faŋgu‑i, kɛrɛ ba taara ba ka tĩɛna kusuɔŋ-nu'i aa waaŋgu cor. \v 13 Fafalmu maŋ taa mu jo huɔŋgu faŋgu-na, mu saa waa baa fɔ̃ŋgũɔ dumaa. Muɔ hilaa cicaaryaŋga ta mu kã dɔryaŋga. Baa da niɛ sĩ ma ka dɔl-ba. Baa ce yiɛ sire bella Kirɛti kɔtuɔŋgu‑i tiɛ kã. \p \v 14 I saa maa, fafalmu naŋ teŋ muɔ sire i dɔryaŋga-na a jo ji suuye-yiɛ; ba bĩ fafalmu fammu‑i «Erakilɔ̃». \v 15 Baatoŋ wuɔ tuɔ kã kɔtuɔŋgu; i saa gbãa diɛ yiɛra-yuɔ, yiɛ naa yiɛ yaŋ muɔ ta mu kã baa-ye mu muŋkãmmu. \v 16 Yiɛ kã ka cor terieŋgu naŋgu kɔtuɔŋgu-na aa yaŋ-ku i nadieŋ-na. Ba bĩ terieŋgu‑i Koda. Kuɔ cĩnnu-yiɛ cɛllɛ fafalmu-na. Beŋo naŋo waa baa-ye tuɔ kãyã-yiɛ. Iŋ cĩɛnu dumaaŋo-na, yiɛ gbãŋ baa ufaŋo‑i haa-yo baatoŋo-na. \v 17 Iŋ haa-yo, maacenciraamba maŋ dii baatoŋo-na, baa ce iyiemba a pɛ̃rã baatoŋo‑i wuɔ u baa ji bĩɛna. Yiɛ kãalã yiɛ sĩ fafalmu ka kã baa baatoŋo‑i Libi jãmalã yaŋga u ka nyugũŋ hĩɛmugãaŋgu-na yiɛra i wulaa; a ce dumaaŋo-na, yiɛ hiire baatoŋo kompaŋga‑i aa naa yaŋ i fɛrɛ hã fafalmu ta mu kã baa-ye mu muŋkãmmu. \p \v 18 Ku cuo kaala‑i-na, fafalmu yagar ce hũmma ta ma sagalla-yiɛ bɔ̃mbɔ̃ŋ ma naara. Yiɛ naa yiɛ parra coŋgorni‑i nanna hũmma-na. \v 19 Yiiŋgu faŋgu curoŋo-na, bamaŋ ciɛŋ maacemma‑i baatoŋo-na, baa biɛ baatoŋ-bĩmbĩnni‑i baa ba fɛrɛŋ nammu a nanna-niɛ. \p \v 20 I ciɛ yinni bɔi molo sa da bãaŋgu yufelle baa mɔɛŋa‑i hiere. Fafal muɔ bi tĩɛ mu temma‑i kunaŋgu sa parra-muɔ. I saa tiraa tiɛ hĩŋ taaluŋgu i fɛrɛŋ nuɔ. \v 21 I daa yinni i saa wuo kuuwuoŋgu. Pol wuɔ sire yiɛra i hɔlma-na aa cira: «Mi jɛ̃naaŋ namaa, kuɔ naa naa nu mi nuŋgu‑i aa i tĩɛna dii Kirɛti‑i-na, mamaŋ juɔ ta ma da-ye daama‑i a ji ce i tiɛ nanna coŋgorni‑i, maa naa saa da-ye. \v 22 Mamaŋ dii fiɛfiɛ‑i-na, fĩɛŋ na hɔmmu‑i, molo siɛ ku, baatoŋo yaa ka tĩɛ-maŋ yoŋ. \v 23 Miŋ cuu Diiloŋo maŋ huoŋ-nu'i ta mi cãa-yo, u puɔraa *dɔrpɔpuɔrbiloŋo naŋo‑i mi wulaa isuɔŋgu-na u ji waŋ baa-mi \v 24 wuɔ mi baa kãalã, kɛrɛ da ku fiɛ ce niɛ niɛ, mi ka hi jãmatigi‑i u ce mi ãndaaŋgu‑i. A ce dumaaŋo-na, bamaŋ dii baa-mi hiere u ka bi kor-ba, u siɛ yaŋ ba ku. \v 25 Terieŋgu faŋgu-na, fĩɛŋ na hɔmmu‑i, mi haa mi naŋga‑i Diiloŋo-na. Uŋ waaŋ-ma dumaa u ka bi ce-ma dumɛi. \v 26 Mi suyaa miɛ fafalmu ka kã baa-ye ka nanna bomborma nammaŋ.» \p \v 27 Fafalmu bĩɛŋ baa-ye da suu hũmma-na a ce yinni cĩncieluo ni siɛi. Cĩncieluo ni naa yiiŋgu isuɔŋgu-na, isuɔholleŋ juɔ ta di hi, bamaŋ ciɛŋ maacemma‑i baatoŋo-na, baa suɔ wuɔ i piɛ bomborma namma. \v 28 Baa fi hũmma pupurma‑i a da ma yuu mɛtiribaa komorre baa cĩncieluo niehãi. Yiɛ cor. Iŋ kaa maa cɛllɛ, ba tiraa fi-ma, a da ma yuu mɛtiribaa komorre baa niisiɛi. \v 29 Baa ta ba kãalã wuɔ sĩ baatoŋo ka kã ka jũŋ tãmpĩɛŋa hũmma-na. Baa ful baatoŋo fagammu naa huoŋ-yaŋga-na aa tĩɛna ta ba niya cuo kaalma‑i. \v 30 Ku huoŋgu-na, baa ji ta ba taara ba hel gbar. Baa hiire beŋo maŋ waa baa-ye baatoŋo-na aa gbɛ̃-ye dumaa wuɔ ba taara ba hiire gbu baatoŋo fagammu nammu yaaŋga-na a bella-yuɔ u baa ji bibirre. \v 31 Pol wuɔ gbɛ̃ sorosibaa-ba‑i baa ba yuntieŋo‑i wuɔ: «Da ŋ da na yaaŋ balaŋ daaba hel, na ka tĩɛ-maŋ.» \v 32 Baa naa hiel beŋo‑i aa vaa-yo baa iyiemba namba bella-yuɔ. Polŋ juɔ piiye dumaaŋo-na, sorosibaa baa kar iyieŋ daaba‑i aa naa yaŋ beŋo ta. \p \v 33 Iŋ tĩɛnaana tiɛ cie cuo kaalma‑i, Pol wuɔ cira: «I ciɛ yinni cĩncieluo baa ni naa yaa dɛi hɔculle-na, aa molo saa dii kuuwuoŋgu u nuŋgu-na. \v 34 Jande, wuyaaŋ! Ku yaa fɔ̃ŋgũɔ ka da-nɛi na hel-mɛi. Baa na tie holle, i ka hi hĩnni hiere unaŋ yuŋgu siɛ jaŋ-yo.» \v 35 Uŋ piiye dumaaŋo-na, *buruo naŋo waa, wuɔ biɛ-yo aa jaal Diiloŋo‑i ba yaaŋga-na hiere aa bũl-oŋ a doŋ tuɔ wuo. \v 36 Sirɛiŋa suɔ da-ba hiere baa kã ba ta ba wuo. \v 37 Miɛ maŋ waa baatoŋo-na, i waa nuɔŋ miɛ nuɔsũɔ komuɔŋa siɛi baa cĩncieluo nuɔŋ miɛ niediei. \p \v 38 Baatoŋ daa wuɔ tũyãa dĩmma yaa bɔi. Baŋ juɔ wuo tĩ, baa huɔl-ma kũnna hũmma-na a parra coŋgorni‑i aa baatoŋo duɔ ce fiɛfiɛ. \p \v 39 Cuoŋ juɔ kaal, maacenciraaŋ baa fara da terieŋgu naŋgu‑i ba saa suɔ-ku, aa da hũmma wuyaa terieŋgu faŋgu yiɛŋgu naŋgu‑i. Baa cira ba ka gbãŋ kpelle hi terieŋgu faŋgu‑i. \v 40 Baa fir baatoŋo‑i aa yaŋ fagammu‑i dii hũmma-na, aa naa bi fir yilemmu iyiemba‑i. Baŋ ciɛ mafamma‑i, baa vaa baatoŋo kompaŋga‑i yaaŋga-na fafalmu da mu kã baa-ye terieŋ daaku-na. \p \v 41 Iŋ taa ka hi hɔlma namma‑i, hĩɛmugãaŋ kuɔ yiɛra baatoŋo‑i u saa gbãa duɔ cor. U yaaŋga suurii hiere hĩɛmugãaŋgu-na. Hũŋ maa ta ma jo ma naŋ u tuole‑i ma kara-diɛ. \v 42 Sorosibaa-baŋ daa-ma dumaaŋo-na, baa cira ba ko kasobiemba maŋ waa baa-ye hiere wuɔ sĩ da ba sɔ hel ba ka gbar. \v 43 Ba yuntieŋ wuɔ cie-ba. U saa tuɔ taara ba ko Pol ku'i ciɛ wuɔ cie-ba aa naa cira: «Bamaŋ suyaaŋ sɔmma, ba ta yaaŋga ba ta ba sɔ ba kã bomborma-na, \v 44 banamba ka nyugũŋ baatoŋ-yilanni-na cu ba huoŋ-nu.» Ba ciɛ dumɛi a gbãa huɔl hiere; molo saa tĩɛ-maŋ. \c 28 \s1 Polbaa-ba huɔlaa kã Malti \p \v 1 Iŋ namalãayã huɔl hũmma-na tĩ huɔŋgu maŋ nuɔ‑i, yiɛ yuu, baa cira terieŋgu faŋgu‑i ba bĩ-ku Malti.\f + \fr 28:1 \ft Hũmma‑i diyaa Malti‑i huɔŋga.\f* \v 2 A ne da diilo taa u dãa, waaŋgu'i daaku. Terieŋgu faŋgu taamba silaa ce baa-ye, a dii dãŋgbɔguɔŋgu naŋ temma aa bĩ-ye i ka tiɛ yiraaŋ. \v 3 Pol wuɔ kaal daamiɛŋa naŋa duɔ dii dãamu-na, a ne da gbeina waa galla-yɛi, Pol saa da-yo. Dãamuŋ wurii bel-o, wuɔ doŋ Pol naŋga‑i a pãŋ nyaar. \v 4 Terieŋgu faŋgu taambaŋ daa mafamma‑i, ba tĩiŋgu naŋgu waa ba taa ba bĩ-ku «Ninsontieŋo», baa ta ba piiye baa ba-naa wuɔ: «Naacolŋ daayo siɛ waa dii nelfɛfɛiŋo, u ka waa nelkoroŋo. Na saa da, uŋ fiɛ kor hũmma-na, Ninsontieŋo saa yaŋ-yo.» \v 5 Pol wuɔ misĩrrã jĩɛŋo‑i dii-yo dii dãamu-na aa yiɛra tuɔ ne; bĩŋkũŋgu saa ce-yo. \v 6 Ba taa ba ne wuɔ sĩ u ka pãŋ nyurã terduɔŋgu faŋgu-na, sisɔ u ka pãŋ ku. Baa niya, niya, ba saa ji da bĩŋkũŋgu ciɛ. Baa bir yaŋ aa ta ba piiye wuɔ: «Naacolŋ daa u siɛ waa dii gbãŋgbãŋ.» \p \v 7 Iŋ waa terieŋgu maŋ nuɔ‑i, ba fãamaaŋo dumɛlle saa naa maa baa-ku. Ba taa ba bĩ-yo Pubilusi. Wuɔ gbuu bel-e ŋaa u jɛ̃naaŋ miɛ aa ce i ce yinni siɛi baa-yo u dumɛlle-na. \v 8 U to wuɔ waa galla; wuɔ sa waa hĩnni, tɔgɔtɔgɔniŋo'i waa-yuɔ aa u kũɔma tiraa huol da pãmpãmpãŋ. Pol wuɔ suur ka haa u nammu‑i yuɔ aa cãrã Diiloŋo‑i hã-yo; wuɔ pãŋ sire. \p \v 9 Polŋ siire bĩncɔiŋo‑i, jaamba maŋ waa nelle-na, baa jo u ji sire-bɛi. \v 10 Uŋ siire jaamba‑i dumaaŋo-na, baa migãaŋ bel-e fafamma naara. Iŋ juɔ'a i ta, bĩmbĩnni maŋ maama‑i waa-yiɛ hiere, baa hã-ye baa-ni wuɔ i bel i naŋ-na tiɛ kã. \s1 Polbaa-ba curaa Ɔrɔmu \p \v 11 I ciɛ caamba siɛi Malti‑i-na aa suɔ diɛ cor. Iŋ'a i ta, yiɛ suur baatoŋo naŋo-na, ba bĩ-yo «Diyɔsikuur» ku yuŋgu yaa wuɔ pĩɛbaa.\f + \fr 28:11 \ft Pĩɛbaa daaba‑i, ba taa ba bĩ unaŋo‑i Kasitɔr aa bĩ unaŋo‑i Polusi. Girɛki ba tĩiŋgu‑i waa. Baatoŋ-maacenciraaŋ baa biyaa-ku ku ta ku niya-bɛi.\f* Baatoŋo faŋ wuɔ hilaa Alɛsãndiri a jo ji yiɛra cie waaŋ-huɔŋgu cor. \v 12 Iŋ taa dumaaŋo-na, yiɛ kã ka hi Sirakuse; yiɛ ce yinni siɛi kusuɔŋgu-na aa cor. \v 13 Iŋ curaa, yiɛ bella koŋkondaaŋgu‑i kã ka hi Erejo. \p Ku cuo kaala‑i-na, fafalmu naŋ muɔ sire i huoŋ-yaŋga-na ta mu tisĩŋ-ye; a ce dumaaŋo-na, yiɛ ce yinni hãi yoŋ aa hi Pusɔli‑i. \v 14 Iŋ hii nelle fande‑i, yiɛ da Diiloŋ-dũŋ-baamba namba. Baa cira i tĩɛna ce yinni niehãi baa-ba. Yiɛ tĩɛna ce yinni fanni‑i aa suɔ cor tiɛ kã *Ɔrɔmu‑i-na. \v 15 Diiloŋ-dũŋ-baamba maŋ Ɔrɔmu‑i-na baŋ juɔ nu wuɔ i jo dii, baa sire jãrã jo nelle nande-na, ba bĩ-de «Ducɔnni siɛi». Banaŋ baa cor jo Apiyusi saŋga-na da ba ji jãrã-yiɛ. Polŋ juɔ'a u ne da-ba, wuɔ jaal Diiloŋo‑i aa naa migãaŋ dii sirɛiŋa u fɛrɛŋ nuɔ. \v 16 Iŋ kaa hi Ɔrɔmu‑i, ba saa dii Pol kaso‑i-na baa kasobiemba namba‑i; baa ce u kã ka biɛ dũŋgu u deŋ, aa jĩna sorosiyiɛ tuɔ niya-yuɔ. \s1 Polŋ ciɛ kumaŋ Ɔrɔmu‑i-na \p \v 17 Polbaa-baŋ hii *Ɔrɔmu‑i, wuɔ ce yinni hãi, siɛliŋ-yiiŋgu‑i, wuɔ bĩ *Yuifu ba bĩncuɔmba maŋ waa terieŋgu-na ba jo u wulaa. Baŋ juɔ, wuɔ gbɛ̃-ba wuɔ: «Tobiŋ namaa, naŋ daa mi bĩɛ-na dɛ‑i, ku saa balaŋ. Mi saa cãl miɛ nelleŋ-baamba‑i, mi saa bi guɔla manamma i bĩncuɔŋ-hũmelle-na, ŋga ba bilaa-mi *Yerusalɛmu‑i-na a hã *Oromɛbaa-ba‑i baa-mi. \v 18 Oromɛbaa-ba yuu-mi, mi biɛ piiye. Ba ne da mafamma saa hi mi kuliiŋgu. Ba'a ba nanna-miɛ, \v 19 ŋga i nelleŋ-baamba yagar wuɔ ma siɛ gbãa ce. Ku yaa nuɔ‑i mi naa miɛ ba yaŋ mi ãndaaŋgu‑i hã *Oromɛ ba *jãmatigi ka ce-ku. Na baa ji da niɛ sĩ mi taara da mi dii mi nelleŋ-baamba yunni‑i wɛima-na? Ma'i sĩ. \v 20 Ku'i ciɛ mi bĩ-na da mi ji waŋ ma yaaŋga‑i baa-na. *Isirahɛl-baambaŋ hĩŋ kumaŋ taaluŋgu‑i, ba bilaa muɔŋo‑i kufaŋgu maama'i nuɔ‑i dumandɛ‑i-na.» \v 21 Bĩncuɔŋ baa cira: «Fɛ̃ ŋ huɔŋga‑i; i saa da sɛbɛ hilaa *Yude‑i-na jo wuɔ ŋ ciɛ wɛima, i saa bi da i natobiŋo naŋo juɔ wuɔ ŋ guɔlaaya bĩŋkũŋgu. \v 22 I suyaa yiɛ niŋ suurii Diiloŋ-hũmelle maŋ nuɔ‑i, nuɔmba cĩina-diɛ terni-na hiere, ŋga miɛ taara naŋ fɛrɛ‑i ŋ waŋ di maama baa-ye.» \v 23 Baŋ piiye dumaaŋo-na, baa dii yiiŋgu baa ba-naa. \p Yiiŋgu faŋguŋ juɔ hi, baa jo maar yidĩɛlãŋgu‑i Pol wulaa dii u dumɛlle-na. Pol wuɔ biɛ *Diiloŋ-bãaŋgu maama‑i tuɔ piiye baa-ba, a doŋ cucuuyuŋgu-na ji tuɔ hi dãnambãaŋgu. Duɔ tuɔ piiye u kã, u ka biɛ *Moisi *ãnjĩnamma‑i piiye baa-ba, kuniɛ u biɛ *Diilopɔpuɔrbiemba maama‑i a piiye baa-ba. U taa u ce mafamma‑i ba da ba suɔ wuɔ uŋ waŋ mamaŋ Yesu kũŋgu-na coima sĩ. \v 24 Banaŋ baa hũu-ma, banamba saa hũu-ma. \v 25 Kuŋ ciɛ dumaaŋo-na, baa hel ba-naa honniŋ aa naa sire ta ba ta. Pol wuɔ cira: «Ma dɔlaa *Diiloŋ-Yalle puɔr *Isayi‑i i bĩncuɔmba wulaa. Diiloŋ-Yalle gbĩɛ-yo wuɔ: \q1 \v 26 \qt ‹Kã ŋ ka waŋ baa Isirahɛl-baamba‑i\qt* \q1 \qt wuɔ ba nu nelma‑i ŋga ba sa suɔ ma yaaŋga‑i;\qt* \q1 \qt ba ne colcol ŋga ba sa da bĩŋkũŋgu.\qt* \q1 \v 27 \qt Ba nyaayã ba fɛrɛ.\qt* \q1 \qt Ba suuye ba tũnni‑i ba sa taara ba nu baa-ni,\qt* \q1 \qt aa suuye ba yufieŋa‑i ba sa taara ba da baa-ya.\qt* \q1 \qt Ba sa taara ba suɔ mi nelma yaaŋga‑i aa jo mi ji kor-ba.›\qt*\f + \fr 28:27 \ft Isayi (Ésaïe) 6.9-10\f*» \m \v 28 Pol wuɔ cira: «Terieŋgu faŋgu-na, na saaya na suɔ wuɔ fiɛfiɛ‑i-na, Diiloŋo birii saaŋ koŋkor-nelma‑i hã *niɛraamba baa-ma. Bafamba fuɔ, ba ka nu-ma.» [ \v 29 Polŋ piiye dumaaŋo-na, Yuifubaa baa gbuu ta ba fanu ba-naa u nelma-na ba kũŋ.] \p \v 30 Pol wuɔ biyaa u yerreŋ dũŋgu Ɔrɔmu‑i-na. U ciɛ bieŋa hãi dũŋgu faŋgu-na. Nuɔmba taa ba kã u wulaa. U saa tuɔ donya moloŋo u fɛrɛŋ nuɔ. \v 31 U taa u waŋ Diiloŋ-bãaŋgu maama‑i baa nuɔmba‑i aa tuɔ kalaŋ-ba baa Itieŋo‑i Yesu-Kirsa maama‑i. U holle saa ta di tie baa ma cemma‑i aa u waa u fɛrɛŋ nuɔ.