\id MRK Leachin May 05 \h San Marcos \toc1 Juúh⁴ dxú⁴ chiáh² Jesús hi³ gá⁴xɨɨ́³ Marcos \toc2 San Marcos \toc3 Mr. \mt1 Juúh⁴ dxú⁴ chiáh² Jesús hi³ gá⁴xɨɨ́³ Marcos \c 1 \s1 Gá⁴hé³ fah² Dios ja̱³ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ \r (Mt. 3:1-12; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28) \p \v 1 Liáh³la³ cá⁴lɨ́⁴liaá² fáh⁴liu⁴ dxú⁴ ca³jaa¹ chiáh² Jesucristo ja̱á̱² Dios ja̱³, \v 2 ja̱³ba² liáh³xɨ³ gá⁴xɨɨ́³ profeta Isaías: \q1 Hi²sɨ́⁴á⁴ ja̱y³ dsa³ dsa³jéy⁴ liáh³xɨ³ niu³ duh³ dsá⁴ca̱³ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴, \q1 hi³nɨy³² nɨ³ hí⁴niá² fi¹ chiú̱h²u³. \q1 \v 3 Hí⁴sa̱y³ ja̱y³ dsa³ hi³ hí⁴liúy² diáh⁴ dsa³ vó⁴ xi² há⁴hé³ xa³fáh³, liáh³la³ hí⁴féh³: \q2 “Bi³tɨɨ⁴ah³ fi¹ chiáh² Ñúh³a² nɨ³, \q2 jmeé¹ah³ dsaá² fi¹ chiáh².” \p \v 4 Liáh³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ liáh³ güéy⁴ Juan ja̱³, vó⁴ xi² há⁴hé³ xa³fáh³ cáh³ti³² duh³ gá⁴laá⁴ xeey³ jmɨɨ³ dsa³, sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴ja̱á̱y³ diáh⁴ jmɨɨ³ xɨ³ nɨ³ ma³dah²tá³ ma³dah²hɨ́³ dxú⁴ duh³ hí⁴bé⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴. \v 5 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ Jerusalén dah²ya²dxí̱⁴ hi³ dah²tie̱é̱y⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴ rúh⁴ñi² Juan ja̱³. Mɨ²ja̱³ ba² gá⁴xeey³ diáh⁴ jmɨɨ³ ji̱h²jmɨɨ³ Jordán ja̱³. \p \v 6 Ca̱a̱³ mɨh³ hi³ ná⁴lɨ¹ ñú⁴já̱¹ camello ba² chih³ Juan ja̱³, baáy⁴ sɨ̱ɨ̱yh²laa³ chiáh² ja̱³ ná⁴lɨ¹ ca̱a̱³ cua̱a̱y¹ná² láh¹laa³ ba². I̱i̱h³ ba² ga³cuyh³, baáy⁴ táh² hi³ xa³ jee⁴² mee³ jee⁴² nuu³ ba² ga³hɨ̱h³². \v 7 Ba² gá⁴hé³ Juan ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Ja̱a̱h¹ ba² hí⁴güéy³ ja̱y³ hi³ fáh⁴yeey¹ dɨ́h¹ hee⁴ fáh⁴lí³ liáh³xɨ³ jniá³. Há⁴hé³ na³jmɨɨ́h³á⁴ jniá³ chiáh², ñé⁴ hi³ hi²jmeey⁴² na³hi³²á⁴ hi²sɨɨyh¹ sɨ̱ɨ̱yh²laa³ chiáh² há⁴hé³ ga³jmee⁴. \v 8 Jmɨ́yh³ jmɨɨ³ ba² ga³xaa⁴²á² niaá⁴ah³ jniá³, joó⁴ hi³ mɨ³hii³² hí⁴güéy³ nɨ³, hí⁴xeey³ niaá⁴ah³ Espíritu Santo. \s1 Juan ja̱³ gá⁴xeey³ jmɨɨ³ Jesús \r (Mt. 3:13-17; Lc. 3:21-22) \p \v 9 Dxa² liáh³ca̱á̱h³ xeey³ jmɨɨ³ dsa³ Juan ja̱³, mɨ²ja̱³ güéy⁴ Jesús ja̱³ hi³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ fɨɨ³ Nazaret hi³ na³hii⁴ Galilea. Mɨ²ja̱³ gá⁴xaa³ jmɨɨ³ Juan ja̱³ gá⁴xeey³ ji̱h²jmɨɨ³ Jordán. \v 10 Hi³ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ mɨ³dsa³bi³hɨɨ́y⁴ he̱é̱yh³ jmɨɨ³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joó² hi³ gá⁴ná³ yuuh¹ güii³ ja̱³. Ja̱³ba² gá⁴xiaá² Espíritu chié̱y² Dios ja̱³ ñiíh² chiáh², na³lɨ́y⁴ liáh³xɨ³ ja̱y³ juu³. \fig San Marcos 1:10|src="CN01656B.TIF" size="span" ref="San Marcos 1:10" \fig* \v 11 Mɨ²ja̱³ cá⁴yá⁴niuúh³ hi³ liuu³² Dios ja̱³ chiáh², liáh³la³ sɨɨ́h⁴: \p ―Jmɨ́yh³ ja̱a̱y⁴ nɨ³ niu³, hi²xiáh³ naá⁴á⁴ niu³ baáy⁴ hi²xiáh³ jé⁴ dsɨy⁴ chia̱a̱h⁴²á² niu³. \s1 Cá⁴yá⁴dsaa³ hiíh⁴ Hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ chiáh² Jesús \r (Mt. 4:1-11; Lc. 4:1-13) \p \v 12 Ja̱³ba² ya²jaa⁴ Espíritu chié̱y² Dios ja̱³, ya²jay⁴ Jesús ja̱³, vó⁴ xi² cueh³chiu̱u̱³. \v 13 Nɨɨ́⁴ ya²güe³ tú̱⁴laá³ jmɨɨ́¹ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴dxaá² Hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ xi² jey¹ duh³ hí⁴yá⁴dsaa³ hiíh⁴ chiáh². Baá⁴ ba² hi²xiáh³ xe̱y³ diáh⁴ gú⁴nuú¹ hi³ dɨ³heéy² xi² jey¹ ja̱³. Joó⁴ hi²xiáh³ dah²jí̱h³ dah²tɨ̱́y³ diáh⁴ ángeles ja̱³ chiáh². \s1 Gá⁴laá⁴ mɨ³jmee⁴ ta² Jesús ja̱³ vó⁴ Galilea \r (Mt. 4:12-17; Lc. 4:14-15) \p \v 14 Liáh³ca̱á̱h³ ma³dah²ta̱a̱yh³ ñuúh⁴ñí¹ Juan ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋáyh² Jesús ja̱³ Galilea, hi³ cá⁴dxá⁴hé³ fáh⁴liu⁴ dxú⁴ chiáh² Dios. \p \v 15 Liáh³la³ ya²feh³: \p ―Ja̱³nɨ́⁴ gɨh¹ ma³dxa³héy³ hiíh⁴ hi³ mɨ³hí⁴chiuúh² hiíh⁴ Dios nɨ³. Hi³ja̱³ tia³hi³ah³ dxú⁴, baáy⁴ gua³taá³ah³ fáh⁴liu⁴ dxú⁴ nɨ³. \s1 Gá⁴teé⁴ Jesús ja̱³ diáh⁴ hi³ ca³dah²güeeyh³² faa²mah³ \r (Mt. 4:18-22; Lc. 5:1-11) \p \v 16 Liáh³ca̱á̱h³ chie⁴ji̱i̱⁴ Jesús ja̱³ yaa¹ dxaá² gaáy³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Galilea ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² Simón chie̱é̱yh¹ Andrés ja̱á̱¹ hi³ dah²ta̱a̱³² má² chiáh² diáh⁴ ja̱³ he̱é̱yh³ jmɨɨ³, chiaah¹ hi³ ja̱³ ná⁴lɨ¹ ta² chiáh² diáh⁴. \v 17 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ya³dxí̱⁴ah³ chia̱á̱h¹ah³ jniá³, duh³ hi²hoó⁴á⁴ niaá⁴ah³ liáh³xɨ³ hi²jmee³ah³ hi²naah⁴ah³ dsa³ chia̱á̱²á⁴ ba². \p \v 18 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cueeyh³ má² chiáh² diáh⁴ ja̱³, duh³ gá⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \p \v 19 Ca³liuh² gɨh¹ liáh³ja̱³ gá⁴dxí̱⁴, mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² Jacobo chie̱é̱yh¹ Juan, diáh⁴ ja̱á̱² Zebedeo, dɨ³tieéyh¹ he̱é̱yh³ maá² chiáh² diáh⁴, hi³ dah²mii³ má² chiáh² diáh⁴. \v 20 Hi³ja̱³ ba² gá⁴teé⁴ diáh⁴ hi³hí̱³. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cueeyh³ ñaá² jmii³ diáh⁴ chie̱é̱yh¹ mozos chié̱y² diáh⁴ ja̱³ he̱é̱yh³ maá², duh³ gá⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \s1 Gá⁴dxɨy³ Jesús ja̱³ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ heey³² ja̱y³ dsa³ \r (Lc. 4:31-37) \p \v 21 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴dxi̱i̱³² diáh⁴ fɨɨ³ Capernaúm ja̱³. Hi³ja̱³ jmɨɨ́¹ mah² ja̱³ ŋaá² Jesús ja̱³ ñuúh⁴guah³ liuh² chiáh² diáh⁴ israelitas. Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxaá² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³he⁴ fah² Dios. \v 22 Hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ja̱³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ he⁴ Jesús ja̱³, chiaah¹ liu⁴ chie̱é̱yh¹ jú¹hiíh⁴ ba², há⁴ja̱³ liáh³xɨ³ ca³dah²he⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ chiáh² ley ja̱³. \v 23 Ñuúh⁴guah³ ja̱³ ná⁴híy¹ ja̱y³ dsa³ hi³ heey³² espíritu hi³ mɨ³hey³². Mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ gá⁴liú³ chiu̱u̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p \v 24 ―¿He²chiaah¹ hi³ ga³dxaa⁴u³ vo̱ó̱h²u³ chiaa⁴²ah¹ nɨ³ Jesús dsa³ Nazaret? ¿Xɨ² ma³güe⁴u³ duh³ hi²yaa⁴²u³ jniaah¹? Cui̱i̱⁴²á⁴ ba² niu³. Niu³ hi³ na³xɨ³ na³ŋɨɨ́y³ chié̱y² Dios nɨ³. \p \v 25 Mɨ²ja̱³ gá⁴xí² Jesús ja̱³ hi³há⁴dxúy⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴ hi³taayh³² dxɨ́³, bi³hɨɨ́y⁴ ñuúh⁴ chiáh² dsa³ nɨ³. \p \v 26 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ sá⁴guáy⁴ gá⁴chiéh² gá⁴bí² dsa³ ja̱³ espíritu hi³ mɨ³hey³² ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴jláy² chiu̱u̱³ ja̱³ba² cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴. \v 27 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ oóyh² diáh⁴: \p ―¿He² dɨ́h¹ nɨ³ hi³ nuu³²a² la³? Hi³mɨɨ³² ba² nɨ³ fáh⁴he² chiáh² nɨ³, chiaah¹ chie̱é̱yh¹ jú¹hiíh⁴ ga³liuy³² diáh⁴ espíritu hi³ mɨ³hey³² nɨ³ baáy⁴ há⁴hé³ ta² ca³dah²nuu³ dsaá² chiáh². \p \v 28 Ji̱³nɨɨ́⁴ lɨ́⁴ ba² gá⁴saáy⁴ juúh⁴ chiáh² na³ca̱á̱y⁴ vó⁴ Galilea ja̱³. \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ xaá¹ mɨ́⁴chiáh² Simón Pedro \r (Mt. 8:14-15; Lc. 4:38-39) \p \v 29 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ ñuúh⁴guah³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋaá² chiáh² Simón baáy⁴ Andrés ja̱³, na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ Jacobo baáy⁴ Juan. \v 30 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³ hi³ na³caayh³² dsaah⁴² xaá¹ mɨ́⁴chiáh² Simón ja̱³, hi³ chie̱é̱yh¹ hi³ dxɨɨ́³. \v 31 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ Jesús ja̱³ xi² na³caayh³², duh³ gá⁴sá̱h⁴ guaa³ gá⁴xeéyh². Ja̱³ba² gá⁴guaay⁴ hi³ dxɨɨ́y³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³jí̱h³tɨ̱́y³ hi³ hí⁴dah²eéh² ja̱³. \s1 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ dsaah⁴² cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ \r (Mt. 8:16-17; Lc. 4:40-41) \p \v 32 Liáh³ca̱á̱h³ mɨ³dsa³uúh² ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ dsa³ hi³ dɨ³jey⁴ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴², baáy⁴ diáh⁴ hi³ dɨ³heey³² hi³há⁴dxúy⁴. \v 33 Liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ bɨh¹ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² haah²ñu¹ chiáh² Simón ja̱³. \v 34 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³. Dxaáh² ba² dsaá¹ hi³ chie̱é̱yh¹ liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ diáh⁴ dsa³ ja̱³. Ba² hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ dɨ³heey³² diáh⁴ dsa³ ja̱³ gá⁴voóy². Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴cuó³ je² Jesús ja̱³ hi³ hí⁴dah²liú⁴ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³, chiaah¹ dɨ³cui̱i̱y⁴ ba² dxú⁴ Jesús ja̱³. \s1 Gá⁴hé³ Jesús ja̱³ fah² Dios na³ca̱á̱y⁴ vó⁴ Galilea \r (Lc. 4:42-44) \p \v 35 Rúh⁴ voo⁴ cáh³ti³² gá⁴naayh⁴ Jesús ja̱³, ŋaá² ca̱a̱³ hí¹ xi² ca̱a̱³ chiáh² hi³ cá⁴dxá⁴liúy¹ Dios. \v 36 Hi²xiáh³ mɨ³xe̱y³ ca̱á̱h³ dsa³, hi³ja̱³ ŋaá² Simón ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ oóyh² ja̱³ cá⁴dxá⁴nieeyh³. \v 37 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ ja̱³ mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ dah²naayh³² niu³. \p \v 38 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Má⁴dxia⁴²a² diáh⁴ fɨɨ³ hi³niaá² yeey⁴ nɨ³ duh³ ya³héy⁴, duh³ ba² ji̱í̱⁴ nɨ³ hí⁴dxaá² fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios nɨ³, chiaah¹ hi³ja̱³ nɨ³ ma³güe⁴²á⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ la³. \p \v 39 Hi³ja̱³ ŋaá² Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ oóyh² ja̱³, gá⁴ŋɨ́y³ na³ca̱á̱y⁴ vó⁴ Galilea. Liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³ ya²hé³ ñuúh⁴guah³ liuh² chiáh² diáh⁴ israelitas ja̱³. Ba² vooy³² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ dɨ³heey³² diáh⁴ dsa³ ja̱³. \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ leproso \r (Mt. 8:1-4; Lc. 5:12-16) \p \v 40 Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ gá⁴dxaá² ja̱y³ dsa³ hi³ xeey⁴ mɨɨ¹ hi³ bií⁴ dsa³xiah³. Ja̱³ba² gá⁴xɨ́h² ji̱² hi³ ŋɨɨ⁴ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús ja̱³, liáh³la³ féh³: \p ―Ñuyh⁴, hu̱² hi²jmeey³ jmɨ²heé¹ hi²bi³xɨ³ hi²bi³ŋɨɨ́³u³ jniá³, chiaah¹ hí⁴jooy³ ba² chiú̱h²u³ xɨ³ nɨ³ naay³ liáh³ja̱³. \p \v 41 Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ liáh³dsɨɨ³² ji̱í̱h⁴ Jesús ja̱³ hi³ja̱³ gá⁴jniaa³ guaa³ ja̱³ ñiíh² chiáh², baáy⁴ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Hí⁴jooy³ ba² liáh³ja̱³, hi³ja̱³ cua²lɨ³xɨ³ cua²lɨ³ŋɨ́³u³ xa³ja̱³. \p \v 42 Liáh³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³, ja̱³ba² gá⁴uu³ cáh³ti³² lepra hi³ chie̱é̱yh¹ ja̱³, jmɨ́yh³ gá⁴béy⁴ cáh³ti³² dsa³ ja̱³. \v 43 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxeéy² juúh⁴ chiáh² chie̱é̱yh¹. Joó⁴ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ chiáh² cáh³ti³² Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p \v 44 ―Joo⁴² ruh³, há⁴ hi³taayh³² dxɨ́³ cáh³ti³² hi³ ma³laá³u³ nɨ³. Gua³héy¹ vo̱ó̱h²u³ rúh⁴ñi² jmii³dsa³ ba² nɨɨh¹, duh³ gua³ca̱² ca̱a̱³ foo³ liáh³xɨ³ gá⁴taáh⁴ ta² Moisés. Liáh³ja̱³ jmee² duh³ja̱³ hí⁴dsaá⁴ dsɨ́² diáh⁴ hi³ ma³laá³u³ nɨ³. \p \v 45 Joó⁴ liáh³ ŋáyh² dsa³ ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³taah⁴ dxɨ́³, mɨ³sa³jay³² juúh⁴ liáh³xɨ³ ma³lɨ⁴ chiáh² ja̱³. Hi³ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jooy³ dsá⁴hí³ jí̱⁴ñí³ Jesús ja̱³ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³. Hi³ja̱³ yaa¹ fɨɨ³ bɨh¹ nɨɨh¹ ga³tɨ̱y¹. Joó⁴ nɨɨ́⁴ ca³na³cua̱a̱yh⁴² diáh⁴ dsa³ xiaáh³ fɨɨ³ gu³xɨ³ ba² liáh³ja̱³. \c 2 \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ paralítico \r (Mt. 9:1-8; Lc. 5:17-26) \p \v 1 Hi³ mɨ³xa³ ca̱a̱³tú̱⁴ jmɨɨ́¹ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋáyh² ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ Capernaúm. Liáh³ cá⁴dah²nuú³ hi³ mɨ³jey¹ ca̱á̱h³ ja̱³, \v 2 mɨ²ja̱³ ja̱³ba² cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² ca̱á̱h³ ji̱³nɨɨ́⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³, gá⁴báy⁴ diáh⁴ cáh³ti³² xɨ¹ñúh⁴ ja̱³, ba² ñé⁴ haah²ñu¹ há⁴hé³ máh⁴ xa³ je² liáh³ca̱á̱h³ he⁴ Jesús ja̱³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios. \v 3 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ chiú̱y³ dsaá⁴, hi³ dɨ³jey⁴ ja̱y³ hi³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴chié⁴ hí⁴ji̱í̱⁴. \v 4 Há⁴hé³ hí⁴jooy³ dsá⁴taáyh¹ xɨ¹ñúh⁴ ja̱³ chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³. Hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ji̱í̱h⁴ ca³liuh² yuuh¹ ñú² ja̱³ dsaá² xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³. Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²ji̱í̱h⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²xiaá² láh³ hi³ na³dsɨy³² dsa³ ja̱³. \v 5 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴cá̱⁴ cua̱a̱y¹ná² Jesús ja̱³ hi³ ca³dsa³taáy³ diáh⁴ dxú⁴, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³ dsaah⁴² ja̱³: \p ―Ja̱a̱y⁴ chia̱á̱²á⁴, ma³jmeéy⁴ ba² gaáy³ dsɨy⁴ dsaa² chiú̱h²u³. \p \v 6 Joó⁴ nieeyh⁴² nɨɨ́⁴ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ chiáh² ley chiáh² Moisés, hi³ja̱³ liáh³la³ dah²ta³ dah²hɨ³ xi² dɨ³ñi³² mii⁴ diáh⁴: \v 7 “¿Jmiih⁴² ja̱³ hi³ ga³liu⁴ liáh³nɨ³? Hi³ bi³cuaáy¹ Dios ba² nɨ³. Ja̱y³ Dios ba² nɨ³ hí⁴jooy³ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² dsaa² chiaa⁴²a² nɨ³.” \v 8 Ja̱³ba² cá⁴lɨ́⁴chii⁴ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ dah²ta³ dah²hɨ³ ja̱³. Hi³ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ mii⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ta³hɨ³ah³ liáh³nɨ³? \v 9 ¿He² ba² nɨ³ há⁴hé³ gaáy³ ta² hi²xɨɨh²a² dsa³ la³ xa³ja̱³, xɨ² hi²xɨɨh²a²: “Ma³bé⁴ ba² dsaa² chiú̱h²u³”, ha²xɨ² gɨh³ hi²xɨɨh²a²: “Na³hɨɨ́y¹, baáy⁴ duh³ chie²ji̱i̱²”? \v 10 Hi³ja̱³ hi²jmeey⁴² jniá² hi³ gaáy³ gɨh¹ ta² nɨ³, duh³ hí⁴dsaá⁴ há²ah³ hi³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ hee⁴ ba² jú¹hiíh⁴ dxaah¹vó⁴ la³ hi³ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² dsaa² chiáh² diáh⁴ dsa³. \p Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³ hi³ ná⁴hi̱y¹ ja̱³: \p \v 11 ―Niu³ ga³fooh³²á⁴, bɨ́y², chia̱a̱⁴ láh³ chiú̱h²u³ nɨ³ duh³ má⁴dxi² xɨ¹ñúh⁴ chiú̱h²u³. \p \v 12 Mɨ²ja̱³ gá⁴naayh⁴ dsa³ ja̱³, gá⁴ca̱a̱⁴ láh³ chiáh², ca³dah²joo³² liáh³ja̱³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ ŋáyh². Hi³ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ baáy⁴ cá⁴dah²jmeé³ gaáy³ chiáh² Dios, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³joo⁴²a² dsa³lí³ liáh³nɨ³. \s1 Gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ Leví \r (Mt. 9:9-13; Lc. 5:27-32) \p \v 13 Mɨ²ja̱³ ŋaá² ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ yaa¹ dxaá² gaáy³ ja̱³. Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² ji̱h²caayh⁴, mɨ²ja̱³ gá⁴heé⁴ diáh⁴ fah² Dios. \v 14 Liáh³ ma³jooy³ ma³heé⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋaá² xiaáh³ Jesús ja̱³. Liáh³ca̱á̱h³ híy¹ fi¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² ja̱y³ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² jey¹ he̱é̱¹ta² chiáh², Leví, ja̱á̱² Alfeo ja̱³. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Leví ja̱³: \p ―Ña³ chia̱á̱h¹u³ jniá³. \p Ja̱³ba² gá⁴bɨ́y² Leví ja̱³ duh³ ŋaá² chie̱é̱yh¹. \p \v 15 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, ya²eeh³ Jesús ja̱³ chiáh² Leví chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³². Ba² hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² dah²eeh³² nɨɨ́⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ dɨ³nieeyh⁴² mɨ³hee³², chiaah¹ xáh³ha³² dɨ́h¹ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ ta³nieéy¹ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \v 16 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joó² diáh⁴ dsa³he⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ fariseos ja̱³ hi³ eeh³² Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³hí̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³: \p ―¿Hi³ja̱³ xɨ² ga³eeh³² gɨh³ dsa³he⁴ chia̱á̱²ah³ nɨ³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² mɨ³hee³² baáy⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²ca̱a̱⁴ cuu² nɨ³? \p \v 17 Liáh³ gá⁴nuú³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹: \p ―Há⁴hé³ niaáh² dsa³mɨ³² chiáh² diáh⁴ hi³ dɨ³xe̱y³ dxú⁴, diáh⁴ hi³ dsaah⁴² ba² nɨ³ dɨ³nieéy² dsa³mɨ³². Há⁴ja̱³ hi³ güé⁴á⁴ duh³ hi²teé⁴á⁴ diáh⁴ hi³ xe̱y³ dxú⁴ nɨ³, hi³ güé⁴á⁴ duh³ hi²teé⁴á⁴ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ xe̱y³ dxú⁴ ba² nɨ³. \s1 Cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³ chiáh² hi³hí̱³ ca³bi³jmɨɨ³ \r (Mt. 9:14-17; Lc. 5:33-39) \p \v 18 Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ dah²bi³jmɨɨ³ diáh⁴ dsa³ chié̱y² Juan, ba² liáh³ja̱³ diáh⁴ dsa³ chié̱y² diáh⁴ fariseos. Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ há⁴jáyh³ diáh⁴ dsa³ xi² jey¹ Jesús ja̱³ hi³ dah²ŋɨɨ⁴ juúh⁴: \p ―¿Jmiih⁴² nɨ³ ná⁴lɨ¹ hi³ ca³dah²bi³jmɨɨ³ diáh⁴ dsa³ chié̱y² Juan chie̱é̱yh¹ diáh⁴ fariseos nɨ³, joó⁴ há⁴hé³ ca³dah²bi³jmɨɨ³ diáh⁴ xɨh³chiú̱h²u³ niu³? \p \v 19 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³: \p ―¿Xɨ²fáh³ hí⁴dah²bi³jmɨɨ³ diáh⁴ hi³ tieéyh¹ xi² dsa³ji̱í̱³ guaa³ dsa³, liáh³ rúh⁴ caayh³² nɨɨ́⁴ mɨ¹liuh² hi³ dsa³ji̱í̱³ guaa³ ja̱³? Chiaah¹ liáh³ rúh⁴ na³cu̱yh⁴ diáh⁴ chie̱é̱yh¹ mɨ¹liuh² ja̱³, há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²bi³jmɨɨ³. \v 20 Joó⁴ hí⁴dxá⁴héy³ hi³ hí⁴dah²jéy⁴ mɨ¹liuh² ja̱³, mɨ²ja̱³ gɨh¹ hí⁴dah²bi³jmɨɨ³ diáh⁴. \p \v 21 ’Gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ ga³tia̱a̱³ mɨh³ mɨ³dsaáy⁴ chie̱é̱yh¹ mɨh³ hi³mɨɨ³². Chiaah¹ hí⁴jáh² mɨh³ hi³mɨɨ³² ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴xɨɨ́y⁴ mɨh³ mɨ³dsaáy⁴, baáy⁴ hí⁴xɨɨ́y⁴ gɨh¹ gaáy³ liáh³xɨ³ nɨɨh¹ na³xɨɨy⁴ ja̱³. \v 22 Ba² há⁴hé³ ca³dsa³ha⁴² vino hi³ rúh⁴ raá³ he̱é̱yh³ mɨh³ jmɨɨ³ laa³ hi³ mɨ³dsaáy⁴, chiaah¹ xɨ³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴dxii³ mɨh³ jmɨɨ³ laa³ ja̱³. Hi³ja̱³ hí⁴yeéy⁴ vino chie̱é̱yh¹ mɨh³ jmɨɨ³ laa³ ja̱³. Hi³ja̱³ he̱é̱yh³ mɨh³ jmɨɨ³ laa³ hi³ rúh⁴ mɨɨ́² ba² ca³dsa³ha⁴² vino hi³mɨɨ³². \s1 Cá⁴dah²cú̱³ lii¹ trigo jmɨɨ́¹ mah² \r (Mt. 12:1-8; Lc. 6:1-5) \p \v 23 Ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ mah² ja̱³, gá⁴ŋɨ́y³ Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ xi² ra̱a̱³ cuɨɨ³ ya³dsɨ². Liáh³ca̱á̱h³ dsa³ŋɨ́y³ diáh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ mɨ³dah²cu̱⁴ lii¹ cuɨɨ³ ya³dsɨ² ja̱³, duh³ mɨ³dah²vooy³² mɨɨ¹ ja̱³ dah²cuh³. \v 24 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ fariseos ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Joo⁴² ruh³, he²chiaah¹ hi³ dah²jmee⁴ hi³ há⁴hé³ ga³jmee⁴ hi²jmee²a² jmɨɨ́¹ mah² la³. \p \v 25 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ fariseos ja̱³: \p ―Xɨ² há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³joo⁴²ah³ xi² dsa³féh³ liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ David ca̱á̱h³ tiaah² liáh³ca̱á̱h³ há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² chiáh², baáy⁴ cue̱é̱h⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³ chié̱y². \v 26 Chiaah¹ liáh³ca̱á̱h³ na³lɨ́y⁴ fii² diáh⁴ jmii³dsa³ Abiatar, mɨ²ja̱³ gá⁴dxaá² David ja̱³ xi² jey¹ ñú² láh¹laa³ chiáh² Dios ja̱³ hi³ ŋɨɨ⁴ hí⁴eéh². Hi³ja̱³ gá⁴tɨ̱́y³ gá⁴eéh² hó² ya³dsɨ² hi³ na³jniaa³ ñuúh⁴guah³ ja̱³. Baáy⁴ ti̱¹ diáh⁴ jmii³dsa³ ba² ja̱³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²eéh² hó² ya³dsɨ² ja̱³. Joó⁴ gá⁴eéh² David ja̱³, ba² ji̱í̱⁴ diáh⁴ dsa³ chié̱y² ja̱³ cá⁴dah²eéh². \p \v 27 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ diáh⁴ dsa³ liáh³xɨ³ jmɨɨ́¹ mah², hi³ja̱³ ba² nɨ³ gá⁴jmeé³ Dios nɨ³ jmɨɨ́¹ mah² duh³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²tee³ dsɨ́² diáh⁴ dsa³. Gá⁴jmeé³ Dios nɨ³ jmɨɨ́¹ mah² hi³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ ba². Há⁴hé³ gá⁴jméy² diáh⁴ dsa³ duh³ hí⁴táyh² diáh⁴ chiáh² jmɨɨ́¹ mah². \v 28 Hi³ja̱³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ na³lɨ́y⁴ fii² ji̱í̱⁴ jmɨɨ́¹ mah² nɨ³. \c 3 \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ hi³ ná⁴chiu̱ú̱¹ guaa³ \r (Mt. 12:9-14; Lc. 6:6-11) \p \v 1 Dxaáh² fɨɨy⁴ liáh³ja̱³ gá⁴hí³ Jesús ja̱³ ñuúh⁴guah³ liuh² chiáh² diáh⁴ israelitas, nɨɨ́⁴ hí¹ ja̱y³ dsa³ hi³ ná⁴chiu̱ú̱¹ guaa³. \v 2 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ ba³ dah²joo³² diáh⁴ fariseos ja̱³, hi³ xɨ² hí⁴bí⁴liaá³ Jesús ja̱³ hí⁴bí⁴lieéy³ dsa³ ja̱³. Chiaah¹ xɨ³ nɨ³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ mɨ³xa³ hi³ hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chiáh², chiaah¹ hi³ jmɨɨ́¹ mah² ja̱³. \v 3 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³ hi³ ná⁴chiu̱ú̱¹ guaa³ ja̱³: \p ―Na³hɨɨ́y¹ duh³ naa³ dxaah¹ la³ hi²nia⁴²a². \p \v 4 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ fariseos: \p ―¿He² hí⁴jooy³ hi²jmee²a² jmɨɨ́¹ mah², xɨ² hi³ dxú⁴ ha²xɨ² gɨh³ hi³ mɨ³hee³²? ¿Xɨ² hí⁴jooy³ hí⁴liaah⁴²a² dsa³, há⁴ xɨ² hi²jɨ̱h⁴²a²? \p Joó⁴ ca̱a̱³ na³cɨ² ba² gá⁴cueeyh⁴ diáh⁴ fariseos ja̱³. \v 5 Mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱² ñi² Jesús ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴ fariseos ja̱³, hi²xiáh³ tí̱yh³ baáy⁴ hi²xiáh³ fɨɨh⁴² dsɨ́² ñi³² diáh⁴, chiaah¹ hi³ ba³ túh²dsɨ́² diáh⁴ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³, gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³ hi³ ná⁴chiu̱ú̱¹ guaa³ ja̱³: \p ―Ñiih⁴² guaay³² nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ gá⁴ñiih³ guaa³ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴laá³. \v 6 Joó⁴ liáh³ gá⁴voóy⁴ tɨɨ́² diáh⁴ fariseos ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²liú³ cá⁴dah²léh³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ amigos chié̱y² Herodes, hi³ jmiih⁴² hí⁴dah²jmeé⁴ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ Jesús ja̱³. \s1 Cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² diáh⁴ dsa³ yaa¹ dxaá² gaáy³ \p \v 7 Mɨ²ja̱³ ŋaá² Jesús ja̱³ xi² niaá² dxaá² gaáy³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, ba² cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ vó⁴ Galilea ja̱³ dah²ya²dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹, ji̱í̱⁴ diáh⁴ dsa³ Judea, \v 8 diáh⁴ dsa³ Jerusalén, diáh⁴ dsa³ vó⁴ Idumea, diáh⁴ dsa³ ŋaah⁴² jmɨɨ³ Jordán, dsa³ fɨɨ³ Tiro, baáy⁴ diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ Sidón, chiaah¹ cá⁴dah²nuú³ liáh⁴jɨ³ hi³ jmee⁴ Jesús ja̱³. \v 9 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, hi³ hí⁴dah²bi³tɨɨ⁴ maá². Chiaah¹ niaá⁴ dsá⁴hí³ maá², duh³ há⁴hé³ hí⁴cuúyh² jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³ fɨɨy³² ja̱³. \v 10 Chiaah¹ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ fɨɨ́y⁴ dsa³ ma³bi³lieéy³, hi³ja̱³ liáh⁴jɨy³ bɨh¹ diáh⁴ hi³ chie̱é̱yh¹ dsaá¹ ja̱³ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² ji̱h²caayh⁴, hi³ dɨ³niaá⁴ hí⁴dsá⁴jñuuy⁴ diáh⁴ Jesús ja̱³. \v 11 Ba² caayh³² nɨɨ́⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ dɨ³heey³² hi³há⁴dxúy⁴, hi³ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joóy² Jesús ja̱³ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ta̱a̱y³² mii⁴ rúh⁴ñi², baáy⁴ hi²xiáh³ chiu̱u̱³ cá⁴dah²liú³, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Niu³ nɨ³ jmɨ́yh³ ja̱á̱² Dios. \p \v 12 Mɨ²ja̱³ gá⁴liú³ veyh³ cáh³ti³² Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³: \p ―Há⁴ hi³jmee³ah³ hi³ hí⁴cui̱i̱⁴ jniá³ diáh⁴ dsa³ nɨ³. \s1 Gá⁴tie̱e̱y³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ apóstoles \r (Mt. 10:1-4; Lc. 6:12-16) \p \v 13 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ ŋaá² Jesús ja̱³ ca̱a̱³ cua̱h³. Mɨ²ja̱³ gá⁴teé⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ gá⁴lɨ́⁴ dsɨ́², hi³ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 14 Mɨ²ja̱³ gá⁴tie̱e̱y³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ duh³ hí⁴dah²cú̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ ca̱³ñiih³² baá⁴ ba² niaá⁴ hí⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ dsá⁴hee² diáh⁴ dsa³ ja̱³. Diáh⁴ hi³ dxié⁴tiú̱y³ ja̱³ cá⁴bí⁴chié̱y³ apóstoles. \v 15 Ba² gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ fáh⁴lí³ hi³ hí⁴dah²voóy² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ dɨ³heey³² diáh⁴ dsa³. \v 16 Liáh³la³ xɨ̱ɨ̱y³ diáh⁴ hi³ dxié⁴tiú̱y³ ja̱³: Simón, hi³ cá⁴bí⁴chié̱y³ Jesús ja̱³ Simón Pedro. \v 17 Dxeeyh⁴ ja̱³ Jacobo ja̱á̱² Zebedeo, baáy⁴ Juan ja̱á̱¹ Jacobo ja̱³, diáh⁴ hi³ aáy⁴ la³ cá⁴bí⁴chié̱y³ Jesús ja̱³, Boanerges, hi³ niaá⁴ hí⁴féh³: diáh⁴ Ja̱á̱² ñíh². \v 18 Diáh⁴ dxeeyh⁴ ja̱³ xɨ̱ɨ̱y³: Andrés, Felipe, Bartolomé, Mateo, Tomás, Jacobo ja̱á̱² Alfeo, Tadeo, Simón hi³ ca³dah²sɨɨ́h⁴ cananista, \v 19 baáy⁴ Judas Iscariote hi³ gá⁴nɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ xiáh³ rúh⁴cáh⁴. \s1 Dsaa² hi³ há⁴hé³ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² Dios \r (Mt. 12:22-32; Lc. 11:14-23; 12:10) \p Liáh³ ma³jooy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋáyh² xɨ¹ñúh⁴ Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³². \v 20 Mɨ²ja̱³ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, hi³ja̱³ ñé⁴ hi³ hí⁴dah²eéh² há⁴hé³ hí⁴jooy³. \v 21 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²nuú³ diáh⁴ ja̱á̱² hi³chie̱y³² Jesús ja̱³ hi³ dsa³lí³ ja̱³, mɨ²ja̱³ dah²ya²dxí̱⁴ xi² jey¹ ja̱³ duh³ hí⁴dah²tee³, chiaah¹ dah²ta³ dah²hɨ³ hi³ mɨ³dse³taay³ ba² Jesús ja̱³. \p \v 22 Joó⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ chiáh² ley hi³ ma³bi³dxí̱⁴ Jerusalén ja̱³, dah²féh³ hi³ Beelzebú ba² ja̱³ heey³² Jesús ja̱³, hi³ja̱³ chie̱é̱yh¹ fáh⁴lí³ chiáh² jmɨ́yh³ fii² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ba² ja̱³ vooy³² Jesús ja̱³ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ dɨ³heey³² diáh⁴ dsa³ ja̱³. \p \v 23 Mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ diáh⁴ duh³ gá⁴jmeéh⁴ diáh⁴ ca̱a̱³ juúh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Jmiih⁴² ja̱³ dɨ́h¹ hí⁴dxɨy³ ñaá² Hi³há⁴dxúy⁴ hi³ heey³² dsa³? \v 24 Chiaah¹ xɨ³ hí⁴dxeéy³ diáh⁴ hi³ ca³dah²chiuuh³² hiíh⁴, mɨ²ja̱³ hi³ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ ba² diáh⁴. \v 25 Ba² liáh³ja̱³ ca̱a̱³ xɨ¹ñúh⁴, liu³u²xɨ³ hí⁴dah²tí̱² hí⁴dah²nií³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jooy³ hí⁴dah²güe³ ca̱a̱³. \v 26 Ba² liáh³ja̱³ xe̱y³ Hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³ liu³u²xɨ³ hí⁴tí̱y² chie̱é̱yh¹ ñaá², mɨ²ja̱³ hí⁴tiuúyh² hí⁴dxeéyh² ñaá² ba² ja̱³. Mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jooy³ hí⁴güe³ dxú⁴, hi³ ma³hɨɨ́³ ñi² chiáh² bɨh¹ ja̱³. \p \v 27 ’Gu³xɨ³ ja̱y³ dsa³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴dsá⁴hí³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh² ja̱y³ dsaá⁴ hi³ bií⁴ bá⁴lúy⁴ duh³ hí⁴cá̱² hi³ xa³fáh³ chiáh² xɨ³ há⁴hé³ hí⁴ñuúy⁴ dsa³jéy⁴. Dsa³jéy⁴ ruh³ hí⁴ñuúy⁴ ba², mɨ²ja̱³ ba² hí⁴jooy³ hí⁴cá̱² jɨɨ⁴ hi³ xa³ chiáh² dsa³ ja̱³. \p \v 28 ’Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Hí⁴jooy³ ba² hí⁴bé⁴ liáh⁴jɨ³ dsaa² hi³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ baáy⁴ liáh⁴jɨ³ hi³ mɨ³hee³² hi³ ca³dah²liu⁴ chiáh² Dios. \v 29 Joó⁴ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ hi³ ga³liu⁴ mɨ³hee³² chiáh² Espíritu Santo, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² Dios nɨ³. Chiaah¹ hi³ ma³jmeé³ ca̱a̱³ dsaa² hi³ há⁴hé³ jlɨ́h³ jmɨɨ́¹ hí⁴ii³. \p \v 30 Gá⁴féh³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, chiaah¹ hi³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³ hi³ heey³² espíritu hi³ mɨ³hey³². \s1 Dah²ya²ñi³ Jesús ja̱³ diáh⁴ ja̱á̱¹ chie̱é̱yh¹ xaá¹ diáh⁴ \r (Mt. 12:46-50; Lc. 8:19-21) \p \v 31 Dxa² mɨ²ja̱³ güéy⁴ xaá¹ Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ja̱á̱¹. Joó⁴ tɨɨ́² ba² gá⁴cueeyh⁴ diáh⁴. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²xɨ́y⁴ juúh⁴ chiáh² Jesús ja̱³ hi³ hí⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ tɨɨ́². \v 32 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ na³cua̱a̱yh⁴² ji̱h²caayh⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Hiíy⁴ tɨɨ́² nɨ³ niáh³ chiú̱h²u³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ja̱á̱y¹, hi³ dah²naayh³² niu³. \p \v 33 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³: \p ―¿Hi̱² nɨy³² niáh³ chia̱á̱²á⁴, hi̱² nɨy³² diáh⁴ ja̱a̱y³² nɨ³? \p \v 34 Ca̱³liáh³ jooy³² ba² diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ji̱h²caayh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ley³² nɨ³ niáh³ chia̱á̱²á⁴, hi³ley³² nɨ³ diáh⁴ ja̱a̱y³². \v 35 Chiaah¹ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ ca³dah²jmee⁴ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ dsɨ́² Dios nɨ³, diáh⁴ hi³nɨy³² na³lɨ́y⁴ du³ñuúh²á⁴, mɨ́⁴oóh²á⁴, baáy⁴ niáh³ chia̱á̱²á⁴. \c 4 \s1 Ja̱³la³ juúh⁴ chiáh² ja̱y³ hi³ ga³jmee⁴ jma² \r (Mt. 13:1-9; Lc. 8:4-8) \p \v 1 Gá⁴laá⁴ mɨ³he⁴ ca̱á̱h³ fah² Dios Jesús ja̱³, yeey⁴ caa¹ dxaá² gaáy³. Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ gá⁴ŋɨɨyh⁴ ca̱á̱h³ nɨɨ́⁴, hi³ja̱³ gá⁴hí³ Jesús ja̱³ he̱é̱yh³ maá² hi³ niaá² he̱é̱yh³ jmɨɨ³ ja̱³, duh³ gá⁴guá³ he̱é̱yh³ maá² ja̱³, baáy⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ gá⁴cueeyh⁴ vó⁴ cuéh⁴. \v 2 Hi²xiáh³ ñuú³ hi³ heé⁴ diáh⁴ joó⁴ jmáyh² juúh⁴ ba² chie̱é̱yh¹. Liáh³la³ ná⁴lɨ¹ ca̱a̱³ juúh⁴ ja̱³: \p \v 3 ―Niuu³ah³ ruh³ hi³ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ la³. Ja̱y³ dsaá⁴ hi³ ga³jmee⁴ jma² cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ ŋaá² dxá⁴jmeé³ jma² chiáh². \v 4 Liáh³ca̱á̱h³ saa⁴ mɨ¹ju̱³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴saá⁴ ca³liuh² dxah²fi¹, hi³ja̱³ bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ ta̱³ duh³ cá⁴dah²cuh³. \v 5 Ca³liuh² ja̱³ gá⁴saá⁴ jee⁴² na¹cu̱ú̱¹ xi² há⁴hé³ na³fáyh⁴ xa³ ji̱i̱⁴, hi³ja̱³ gá⁴ñii³ ji̱³nɨɨ́⁴ chiaah¹ hi³ há⁴hé³ mɨh² dxaah¹vó⁴ ja̱³. \v 6 Joó⁴ liáh³ gá⁴yéy⁴ ñíh² ja̱³ mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴fi̱i̱¹, chiaah¹ há⁴hé³ juh³ xiaa³ jmaá⁴, hi³ja̱³ ja̱³ cá⁴lɨ́⁴chiu̱u̱³ ja̱³. \v 7 Ca³liuh² ja̱³ gá⁴saá⁴ jee⁴² xaah¹ ta̱á̱², hi³ja̱³ liáh³ cá⁴lɨ́⁴cah² diáh⁴ ta̱á̱² ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴liaá³ cáh³ti³² xaah¹ cuɨɨ³ ya³dsɨ² ja̱³, hi³ja̱³ há⁴hé³ gá⁴cuó³ cáh³ti³². \v 8 Joó⁴ ca³liuh² ja̱³ gá⁴saá⁴ xi² jmáyh² vó⁴, hi³ja̱³ si¹ gá⁴cuó³. Gá⁴jaáh² dxú⁴ baáy⁴ hi²xiáh³ jɨy³ dsɨ́² gá⁴ji̱i̱⁴², hi³ja̱³ hi²xiáh³ dxú⁴ gá⁴cuó³. Xa³ hi³ gá⁴cuó³ máh⁴ ca̱a̱³ ñá⁴laá³ mɨɨ¹ hi³ liáh³ca̱a̱³ xaah¹, xa³ hi³ gá⁴cuó³ sesenta, xa³ hi³ gá⁴cuó³ dxiá⁴dxiá³. \p \v 9 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³: \p ―Hi³ niaá⁴ hí⁴nuú⁴ cua²niuú³. \s1 He²chiaah¹ hi³ chie̱é̱yh¹ juúh⁴ ba² gá⁴liúy² diáh⁴ \r (Mt. 13:10-17; Lc. 8:9-10) \p \v 10 Liáh³ca̱á̱h³ ma³cueeyh⁴ ñaá² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ yeey⁴ xi² hiíy⁴ ja̱³ baáy⁴ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³, hi³ he² ja̱³ niaá⁴ hí⁴féh³ juúh⁴ hi³ ma³jmeé³ ja̱³. \v 11 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³: \p ―Hí⁴bí⁴dsaay⁴ ba² niaá⁴ah³ Dios nɨ³ hi³ na³ma² liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ nɨ³, joó⁴ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ na³lɨ́y⁴ cua̱a̱y¹ná² nɨ³, chie̱é̱yh¹ juúh⁴ ba² ga³liu⁴²á² diáh⁴, \v 12 duh³ xɨ³ ba² hi³ há⁴hé³ ma³dah²joó² cáh³ti³² ba² gu³xɨ³ ba² ma³dah²joó². Ca³dah²nuu³ ba² joó⁴ há⁴hé³ ca³lɨ³dsaay⁴ diáh⁴, hi³ja̱³ xɨ³ ba² hi³ há⁴hé³ ma³dah²nuú³ ba². Chiaah¹ foóh¹ hí⁴dah²tá⁴ hí⁴dah²hɨ́⁴ dxú⁴ mɨ²ja̱³ hí⁴bé⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴. \s1 Gá⁴féh³ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³ juúh⁴ ja̱³ \r (Mt. 13:18-23; Lc. 8:11-15) \p \v 13 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴hé³ ma³lɨ³dsaa⁴ah³ juúh⁴ la³, ¿xɨ² haá²? ¿Jmiih⁴² ba² ja̱³ hí⁴dsaa⁴ah³ gɨh¹ tú̱⁴dsaáh² juúh⁴ hi³ ja̱a̱h¹ hi²jmeey⁴² nɨ³ xa³ja̱³? \v 14 Hi³ saa⁴ mɨ¹ju̱³ nɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³ dsa³ hi³ ga³he⁴ fah² Dios. \v 15 Diáh⁴ ju̱³ hi³ gá⁴saá⁴ dxah²fi¹ nɨ³, niaá⁴ hí⁴féh³ diáh⁴ dsa³ hi³ ca³dah²nuu³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios. Mɨ² ma³dah²nuú³ nɨ³, mɨ²ja̱³ ga³guáy³ Hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³ duh³ ga³booy³ diáh⁴ ca̱á̱h³ fáh⁴liu⁴ hi³ mɨ³na³jniaa³ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiáh² diáh⁴ ja̱³. \v 16 Diáh⁴ ju̱³ hi³ gá⁴saá⁴ jee⁴² na¹cu̱ú̱¹ nɨ³, niaá⁴ hí⁴féh³ diáh⁴ dsa³ hi³ ca³dah²nuu³ fáh⁴liu⁴ nɨ³, baáy⁴ hi²xiáh³ niaá⁴ chiáh² xé̱yh² liáh³ca̱á̱h³ dah²nuu³ ja̱³. \v 17 Joó⁴ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ ca̱a̱³ xaah¹ hi³ há⁴hé³ xiaa³ juh³ jmaá⁴ chiáh², hi³ja̱³ há⁴hé³ hí⁴tiaá⁴ voó³. Chiaah¹ mɨ² mɨ³cɨ̱yh³beeyh³² diáh⁴, hu̱² gɨh³ mɨ² mɨ³dah²jmeéh⁴ diáh⁴ mɨ³hee³² vih²chiaah¹ fáh⁴liu⁴ nɨ³, mɨ²ja̱³ ca³dah²tiu³² ca̱á̱h³. \v 18 Diáh⁴ ju̱³ hi³ gá⁴saá⁴ jee⁴² xaah¹ ta̱á̱² nɨ³, niaá⁴ hí⁴féh³ diáh⁴ hi³ ca³dah²nuu³ fáh⁴liu⁴, joó⁴ hi²xiáh³ ca³dah²ta³ ca³dah²hɨ³ ñuú³ chiáh² hi³ xa³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³. Ba² hi²xiáh³ ca³lɨ³taay³ diáh⁴ vih²chiaah¹ hi³ niaá⁴ hí⁴xaa³² diáh⁴. Jɨɨ⁴ hi³nɨ³ ga³jmee⁴ ga³tuu⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³ fáh⁴liu⁴ nɨ³ hi³ja̱³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ xaah¹ hi³ jmáyh² meeh¹mɨɨ́yh³ ba². \v 19 Chiaah¹ ca³dah²ta³ ca³dah²hɨ³ ñuú³, jmiih⁴² dsá⁴ha³ dsá⁴ŋɨ́y³ diáh⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ la³, hi²xiáh³ dɨ³niaá⁴ hi³ hu̱² hí⁴sa³ cuu² chiáh² diáh⁴. Jɨɨ⁴ ba² hi³la³ hi³nɨ³ dɨ³niaá⁴, hi³ja̱³ há⁴hé³ ca³dah²jmee⁴ he̱é̱yh³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios. Hi³ja̱³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ xaah¹ mɨɨ¹ hi³ gá⁴saá⁴ jee⁴² na¹ta̱á̱², hi³ há⁴hé³ cá⁴lɨ́⁴cah², baáy⁴ há⁴hé³ gá⁴cuó³ cáh³ti³² mɨɨ¹ chiáh². \v 20 Joó⁴ diáh⁴ ju̱³ hi³ gá⁴saá⁴ xi² jmáyh² vó⁴ ja̱³ niaá⁴ hí⁴féh³ diáh⁴ hi³ ca³dah²nuu³ fáh⁴liu⁴ nɨ³ baáy⁴ ca³lɨ³dsaay⁴ diáh⁴, hi³ja̱³ hí⁴lii⁴ hi³ ca³dsa³taáy³ diáh⁴ dxú⁴. Na³lɨ́y⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ ca̱a̱³ xaah¹ hi³ ga³cuo⁴ dxú⁴ mɨɨ¹. Xa³ hi³ gá⁴cuó³ ca̱a̱³ ñá⁴laá³ mɨɨ¹, xa³ hi³ ga³cuo⁴ sesenta mɨɨ¹, xa³ hi³ ga³cuo⁴ dxiá⁴dxiá³ mɨɨ¹. \s1 Gá⁴jmeé³ Jesús ja̱³ ca̱a̱³ juúh⁴ chiáh² xi³ \r (Lc. 8:16-18) \p \v 21 Mɨ²ja̱³ gá⁴jmeé³ ca̱á̱h³ dxaáh² juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―¿Xɨ²fáh³ ca³lɨ³hi̱i̱⁴ xi³ duh³ hí⁴tia̱a̱h⁴² ñuúh⁴ mɨ¹guaá² hu̱² gɨh³ ñuúh⁴ ji̱i̱²? ¿Xɨ² há⁴hé³ hí⁴jniaa³ ñiíh² ma³dxɨ⁴² gɨh¹ ba²? \v 22 Gu³xɨ³ ca̱a̱³ hi³ na³ma² ja̱³nɨ́⁴, há⁴hé³ hí⁴cueeyh⁴ na³ma² liáh³nɨ³. Hí⁴dxá⁴héy³ liáh³bií⁴ hí⁴lii⁴ jɨy³ cáh³ti³² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ há⁴hé³ nia⁴²a² ja̱³nɨ́⁴. \v 23 Hi³ niaá⁴ hí⁴nuú⁴ cua²niuú³. \p \v 24 Ba² gá⁴féh³ liáh³la³: \p ―Jmeé¹ah³ he̱é̱yh³ hi³ nuu³ah³ nɨ³. Chiaah¹ ja̱³ ba³ liáh³xɨ³ cuoo³²ah³ há²ah³ bi³tɨ̱⁴ah³ nɨ³, liáh³nɨ³ hí⁴lí̱³ah³. Baáy⁴ hí⁴jmeé⁴ Dios nɨ³ hi³ hí⁴lí̱³ah³ gɨh¹ ca̱á̱h³liaáh³. \v 25 Chiaah¹ ja̱y³ hi³ xa³ chiáh², hi³hí̱³ hí⁴tɨ̱́y⁴ gɨh¹ ñuú³. Joó⁴ hi³ há⁴hé³ xa³ chiáh², hi³hí̱³ hí⁴booy⁴² liáh³nɨɨh¹ lɨ́⁴ hi³ xa³ chiáh². \s1 Juúh⁴ liáh³xɨ³ ca³lɨ³gaáy³ ca̱a̱³ mɨ¹ju̱³ \p \v 26 Ba² liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ mɨ² ga³jmee⁴ jma² ja̱y³ dsa³. \v 27 Ca̱a̱³ ga³jmee⁴ jma² ba², mɨ²ja̱³ há⁴hé³ xɨ³hé³ xɨ³ hí⁴guɨ̱ɨ̱y³ ha²xɨ² haá², xɨ³ jmɨɨ⁴ xɨ³ voo⁴, ná⁴lɨ¹ chiáh² hí⁴jeéh³ mɨɨ¹ ja̱³, ca³dsa³ji̱i̱⁴². Ba² há⁴hé³ ñi³² cáh³ti³² jmiih⁴² ja̱³ ga³lɨ́³. \v 28 Liáh³dsaayh⁴ ga³cuo⁴ ba² nɨ³ dxaah¹vó⁴. Dsa³jéy⁴ rúh⁴ ca³dsa³ji̱i̱⁴², mɨ²ja̱³ hí⁴maáyh² lí¹, mɨ²ja̱³ ba² nɨ³ hí⁴voóy⁴ mɨɨ¹, mɨ²ja̱³ hí⁴cah². \v 29 Hi³ hí⁴hɨɨ́⁴ gɨh¹ ñi² ba² nɨ³ hí⁴raa³, ja̱³ba² hí⁴ca̱a̱⁴ dsa³ ja̱³ mɨɨ¹ chiáh², chiaah¹ ma³dxa³heey⁴ tiempo hí⁴chia̱a̱⁴². \s1 Juúh⁴ chiáh² ju̱³ chiáh² mostaza \r (Mt. 13:31-32; Lc. 13:18-19) \p \v 30 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ liáh³la³: \p ―¿He² nɨ³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ chie̱é̱yh¹ liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³? ¿He² juúh⁴ hí⁴jooy³ hi²jmee²a² duh³ hí⁴lii⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹? \v 31 Ná⁴lɨ¹ liáh³xɨ³ mɨ¹mɨɨ¹ chiáh² mostaza. Chiaah¹ mɨ² ca³lɨ³haa¹ nɨ³, ca̱a̱³ mɨ¹píh⁴ lɨ́⁴ ba² mɨɨ¹. Pih² gɨh¹ ca̱á̱h³liaáh³ liáh³xɨ³ gɨh¹ dxaáh² diáh⁴ mɨ¹ju̱³. \v 32 Joó⁴ mɨ² ma³lɨ³gaáy³, hi²xiáh³ gaáy³ ga³lɨ́³, gaáy³ gɨh¹ liáh³xɨ³ liáh⁴jɨ³ xaah¹ lí¹, hi³ja̱³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²jmeé⁴ sɨɨ² diáh⁴ mɨ¹ja̱á̱² ta̱³. \s1 Hi²xiáh³ ñuú³ juúh⁴ gá⁴jmeé³ Jesús ja̱³ \r (Mt. 13:34-35) \p \v 33 Hi²xiáh³ ñuú³ juúh⁴ hi³ laah¹ ree³ gá⁴jmeé³ Jesús ja̱³, hi³ heé⁴ diáh⁴ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios. Gá⁴jmeé³ juúh⁴ liáh³nɨɨh¹ hí⁴tiaá⁴ hí⁴dah²nuú⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 34 Há⁴hé³ ga³liuy³² diáh⁴ cáh³ti³² xɨ³ há⁴hé³ chie̱é̱yh¹ juúh⁴. Joó⁴ mɨ² ga³cueeyh⁴ ñaá² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ ga³sɨɨ́h⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³ diáh⁴ juúh⁴ hi³ ga³jmee⁴ ja̱³. \s1 Gá⁴tiuúyh² Jesús ja̱³ ca̱a̱³ dxɨ́³ gaáy³ \r (Mt. 8:23-27; Lc. 8:22-25) \p \v 35 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴niuu³ ja̱³ba² jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Hi²ha³²a² xiáh³ nɨɨ́⁴ dxaá² gaáy³ la³. \p \v 36 Hi³ja̱³ cá⁴dah²cueeyh³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ xiáh³ la³ ji̱h²nɨɨh¹ jmɨɨ³ ja̱³. Hi³ja̱³ cá⁴dah²jéy⁴ Jesús ja̱³, ja̱³ba² he̱é̱yh³ maá² hi³ ná⁴híy¹ ja̱³. Ba² xa³ gɨh¹ dxaáh² maá² chiáh² dxeeyh⁴ dsa³, hi³ja̱³ ba² gá⁴dxí̱⁴ liáh³ca̱á̱h³ ŋaá² Jesús ja̱³. \v 37 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³jmee⁴ ca̱a̱³ dxɨ́³ gaáy³ cáh³ti³². Hi³ja̱³ hi²xiáh³ mɨ³dsa³ha⁴² jmɨɨ³ he̱é̱yh³ maá² ja̱³ chiaah¹ hi³ bií⁴ ba² liah⁴ dxɨ́³ ja̱³. Hi³ja̱³ mɨ³dsa³güeé² bɨh¹ maá² ja̱³. \v 38 Baáy⁴ na³guɨ̱ɨ̱y³ ba² Jesús ja̱³ rúh⁴cáh⁴ maá² ja̱³, na³jeé³ dxɨ² ja̱³ ñiíh² mɨh³ hi³ va². Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ñí² duh³ liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¡Dsa³he⁴, xɨ² há⁴hé³ ji̱i̱³²u³ hi³ mɨ³hí⁴güeé²a² la³! \p \v 39 Mɨ²ja̱³ gá⁴naayh⁴ duh³ gá⁴liú³ ba³ chie̱é̱yh¹ dxɨ́³ veyh³ hi³ hɨɨ³ ja̱³, baáy⁴ gá⁴liú³ chie̱é̱yh¹ jmɨɨ³ ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¡Cua¹á²lɨ¹ jmɨɨ³! ¡Tiú², há⁴ máh⁴ hi³jmeey³ sá⁴guáy⁴! \p Mɨ²ja̱³ gá⁴guaay⁴ hi³ hɨɨ³ dxɨ́³ ja̱³, baáy⁴ ca̱a̱³ gá⁴cɨ́³ ba² jmɨɨ³ ja̱³. \v 40 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ foh⁴ah³ nɨ³? ¿Xɨ² há⁴hé³ mɨ³ca³gua³taá³ah³ dxú⁴? \p \v 41 Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴. Hi³ja̱³ liáh³la³ dah²liu⁴ xi² dɨ³ñi³² mii⁴ diáh⁴: \p ―¿Jmiih⁴² ja̱³ ná⁴lɨ¹ chiáh² Jesús la³, hi³ ga³nuu³ dsaá² jmɨɨ³ baáy⁴ dxɨ́³ nɨ³ chiáh²? \c 5 \s1 Dsa³ Gadara hi³ heey³² hi³há⁴dxúy⁴ \r (Mt. 8:28-34; Lc. 8:26-39) \p \v 1 Hi³ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ xiaáh³ ca³jaa¹ dxaá² gaáy³ xi² nieeyh⁴² diáh⁴ gadarenos. \v 2 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ he̱é̱yh³ maá², mɨ²ja̱³ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ heey³² espíritu hi³ mɨ³hey³² cá⁴bí⁴ji̱í̱³. Baáy⁴ já²dxiaá¹ ba² ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ dsaá⁴ ja̱³. \v 3 Mɨ³xa³ bih³ jey¹ xi² na³haay⁴ diáh⁴ dsa³jú̱y¹ ja̱³, baáy⁴ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴tiaá⁴ hí⁴caáyh², ñé⁴ gu³xɨ³ ba² chie̱é̱yh¹ cadena. \v 4 Ma²jáh³ tiaah² ma³dah²ñuú³ guaa³ ja̱³ chie̱é̱yh¹ cadena, ma³dah²taáh⁴ na¹ñí¹ tɨɨ². Joó⁴ ga³tiuy³² diáh⁴ cadenas baáy⁴ ga³fi̱³² ga³dxeey³² na¹ñí¹ hi³ ca³dah²taah⁴ tɨɨ² ja̱³. Hi³ja̱³ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ hí⁴tiaá⁴ hí⁴sa̱yh³². \v 5 Jmɨɨ⁴ nɨ³ voo⁴ nɨ³ ga³chie⁴ ga³ji̱i̱y⁴ cua̱h³máh³, baáy⁴ já²dxiaá¹. Jla³te³², baáy⁴ hi²xiáh³ ga³chiu̱u̱y³² ñaá² na¹cu̱ú̱¹. \v 6 Hi³ja̱³ vɨ̱ɨ̱́³ ba² ja̱³ hiíy⁴ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴joóy² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋaá² ji̱³nɨɨ́⁴ duh³ gá⁴ta̱a̱y³² ñaá² rúh⁴ñi². \v 7 Mɨ²ja̱³ gá⁴liú³ chiu̱u̱³ gá⁴liúy² Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Jesús, ja̱á̱² Dios Hi³bií⁴gaáy³, ¿he²chiaah¹ hi³ ga³dxaa⁴u³ vo̱ó̱h²u³ chiaa⁴²ah¹? Ñi³² fii³²a² hi³ ga³ŋɨɨy⁴ jmɨ²heé¹ chiú̱h²u³ hi³ há⁴ lɨ² hi³bi³chií⁴u³ jniá³. \p \v 8 Chiaah¹ liáh³la³ ma³féh³ Jesús ma³sɨɨ́h⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³: \p ―¡Niu³, espíritu hi³ mɨ³hey³², bi³hɨɨ́y⁴ ñuúh⁴ chiáh² dsa³ nɨ³! \p \v 9 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Jesús ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¿Jmiih⁴² xɨ̱ɨ̱³u³? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ dsa³ ja̱³: \p ―Xɨ̱ɨ̱⁴²á⁴ Legión, chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨ́⁴ah¹. \p \v 10 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús ja̱³ hi³ há⁴ hí⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ xiaáh³. \v 11 Joó⁴ du³chia̱a̱²u² hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ gu³chɨ¹ na³ta̱a̱y⁴ dah²eeh³² mee³nuu³ yeey⁴ cua̱h³ ja̱³. \v 12 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Xɨ́y⁴ jniaah¹ xi² na³ta̱a̱y⁴ diáh⁴ gu³chɨ¹ nɨ³, duh³ cuoo² jniaah¹ jú¹hiíh⁴ dsa³taah²ah¹ ñuúh⁴ chiáh² diáh⁴. \p \v 13 Hi³ja̱³ gá⁴cuó³ jú¹hiíh⁴ Jesús ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴taáyh¹ ñuúh⁴ chiáh² diáh⁴ gu³chɨ¹ ja̱³. Ca̱³liáh³ tú̱⁴ mil bih³ diáh⁴ gu³chɨ¹ ja̱³. Mɨ²ja̱³ hi³sá⁴ hi³guáy⁴ dɨ́h¹ gá⁴xiaá³ diáh⁴ ca̱a̱³ cua̱h³, ja̱³ba² gá⁴saáy⁴ diáh⁴ xuuh⁴² na¹cu̱ú̱¹ cá⁴tá⁴guáy¹ diáh⁴ he̱é̱yh³ dxaá² ja̱³, hi³ja̱³ gá⁴saáh⁴ diáh⁴ jmɨɨ³. \p \v 14 Mɨ²ja̱³ hi³ dxɨ³ ba² dɨ́h¹ gá⁴dxi̱i̱³² fɨɨ³ diáh⁴ hi³ dah²heeyh³ hí¹ gu³chɨ¹ ja̱³, baáy⁴ liáh⁴jɨ³ xi²nuu³ duh³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²jmee⁴ juúh⁴ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ cá⁴dxá⁴joó¹ hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³. \v 15 Liáh³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²joóy² dsaá⁴ hi³ bií⁴ fɨɨ́y⁴ hi³há⁴dxúy⁴ heey³² dsa³jéy⁴ ja̱³. Mɨ³jey¹ ca̱á̱h³ ta̱á̱⁴, mɨ³chih³ cua̱a̱³, baáy⁴ mɨ³xe̱y³ ca̱á̱h³ dxú⁴, hi³ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴ diáh⁴. \v 16 Mɨ²ja̱³ diáh⁴ jmɨ́yh³ hi³ cá⁴dah²joó² liáh³xɨ³ gá⁴lɨ́⁴ ja̱³, cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²jmeéh⁴ juúh⁴ diáh⁴ hi³ ja̱a̱h¹ ma³bi³dxí̱⁴ ja̱³, liáh³xɨ³ ma³lɨ⁴ chiáh² dsa³ ja̱³, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ gu³chɨ¹ ja̱³. \v 17 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²ŋɨɨ⁴ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús ja̱³, hi³ cua²bi³hɨɨ́y⁴ fɨɨ³ chiáh² diáh⁴ ja̱³. \p \v 18 Liáh³ mɨ³dsá⁴hí³ maá² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ mɨ³ŋɨɨ⁴ jmɨ²heé¹ dsaá⁴ hi³ heey³² hi³há⁴dxúy⁴ dsa³jéy⁴ ja̱³, hi³ hu̱² hí⁴jooy³ dsaa³² chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \v 19 Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴nuú³ dsaá² Jesús ja̱³, liáh³la³ ba² gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Má⁴dxi² chiú̱h²u³ ba², gua³xɨɨh² diáh⁴ ja̱á̱y¹ hi³ chiú̱h²u³ jɨɨ⁴ hi³ ma³jmeé³ Dios nɨ³ chiú̱h²u³, baáy⁴ liáh³xɨ³ ma³ca̱⁴ mih³ ma³ñí² niu³. \p \v 20 Mɨ²ja̱³ ŋáyh² dsa³ ja̱³ baáy⁴ gá⁴laá⁴ mɨ³jmee⁴ juúh⁴ na³ca̱á̱y⁴ vó⁴ Decápolis liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ Jesús ja̱³ chiáh². Hi³ja̱³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ja̱³. \fig San Marcos 5:20|src="CN01709B.TIF" size="span" ref="San Marcos 5:20" \fig* \s1 Ja̱á̱²mɨɨ¹ Jairo chie̱é̱yh¹ dxeeyh⁴ mɨ́³ hi³ gá⁴laáy³ \r (Mt. 9:18-26; Lc. 8:40-56) \p \v 21 Híy¹ maá² Jesús ja̱³ gá⁴hay³ ca̱á̱h³ dxaá² gaáy³ ja̱³. Liáh³ gá⁴dxéyh² ca̱á̱h³ xiaáh³ ca³jaa¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² diáh⁴ dsa³ ji̱h²caayh⁴, liáh³ rúh⁴ hiíy⁴ yeey⁴ dxaá² gaáy³ ja̱³. \v 22 Mɨ²ja̱³ güéy⁴ ja̱y³ hi³ hiíy⁴ ñi² ñuúh⁴guah³ liuh² ja̱³, hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Jairo. Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴joó² Jairo ja̱³ gá⁴joóy² Jesús, mɨ²ja̱³ ŋaá² duh³ gá⁴ta̱a̱y³² ñaá² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³. \v 23 Hi²xiáh³ gá⁴ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús ja̱³. Liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Jmee² jmɨ²heé¹ gua³tia̱a̱² chieéy⁴, chiaah¹ mɨ³hí⁴jú̱y³ ja̱á̱²mɨɨ¹á² nɨ³. Jmee² jmɨ²heé¹ má⁴dxia⁴²a² xɨ¹ñúh⁴ duh³ gua³jnieey³ guaay³² nɨ³ ñiíh² chiáh², duh³ hí⁴lieéy³ chiaah¹ há⁴hé³ naáy⁴ hi³ hí⁴jú̱y³. \p \v 24 Mɨ²ja̱³ ŋaá² Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹. Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴laá⁴ gá⁴hí³ fi¹ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ gá⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹, gá⁴cuúyh² cáh³ti³² jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 25 Nɨɨ́⁴ caayh³² ja̱y³ mɨ́³ hi³ dsa³tiu̱u̱³ jmɨ³ chiáh², hi³ mɨ³xa³ dxiá⁴tiú̱³ ji̱i̱³ bih³ chie̱é̱yh¹ liáh³ja̱³. \v 26 Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ cɨ̱yh³beeyh³² chiaah¹ hi²xiáh³ mɨ³fɨɨ́y⁴ dsa³mɨ³² ma³dah²jmeé³ mɨ³² chiáh² hi³ja̱³ ma³yeéy² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ cuu² chiáh² ja̱³. Joó⁴ há⁴hé³ cua̱a̱y¹ná², hi³ já⁴ dsa³já⁴ ba². \v 27 Hi³ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴nuú³ mɨ́³ ja̱³ hi³ dah²liu⁴ chiáh² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ ñií¹. Liáh³ gá⁴dxaá² ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴jmeé³ ba³ dsɨ́² gá⁴ŋɨ́y³ jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³ ja̱³, duh³ hí⁴dxaá² yeey⁴ rúh⁴cah² Jesús ja̱³, ja̱³ba² gá⁴jñuú⁴ guaa³ mɨh³ chiáh². \v 28 Chiaah¹ ta³hɨ³ hi³ liu³u²xɨ³ ti̱¹ hi³ hí⁴jñuú⁴ guaa³ mɨh³ chiáh² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴lieéy³. \v 29 Hi³ja̱³ ja̱³ba² gá⁴tuuyh³ hi³ dsa³tiu̱u̱³ jmɨ³ chiáh² ja̱³, liáh³ca̱á̱h³ gá⁴jñuú⁴ guaa³ mɨh³ chiáh² Jesús ja̱³. Baáy⁴ gá⁴ji̱í̱h⁴ hi³ ma³guaay⁴ dsaá¹ chiáh² ja̱³. \v 30 Ba² cá⁴lɨ́⁴chii⁴ Jesús ja̱³ hi³ ma³bi³lieéy³ mɨ́³ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴ji̱í̱y⁴, duh³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―¿Hi̱² nɨy³² ma³jñuú⁴ guaa³ mɨh³ chieéy⁴ la³? \p \v 31 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²hí̱¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Ga³joo⁴u³ ba² diáh⁴ dsa³ hi³ dah²cuuyh³ niu³ nɨ³. ¿Jmiih⁴² nɨ³ hi³ ga³fáyh³, hi³ hi̱² nɨy³² ma³jñuuy³ niu³ guaa³ nɨ³? \p \v 32 Mɨ²ja̱³ mɨ³joo³² xiáh³xiaáh³ duh³ hu̱² hí⁴joóy² hi̱² hí̱³ ma³jmeé³ liáh³ja̱³. \v 33 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ mɨ³foyh⁴ baáy⁴ mɨ³jlieey⁴ mɨ́³ ja̱³ chiaah¹ hi³ ñi³² hi³ ma³laáy³ ja̱³. Hi³ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ gɨh¹ yeey⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³, duh³ gá⁴ta̱a̱y³² ñaá² rúh⁴ñi², mɨ²ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ liáh⁴jɨ³ lɨ́⁴ hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³. \v 34 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Mɨ́³, ma³guaay⁴ ba² dsaá¹ chiú̱h²u³ nɨ³, chiaah¹ hi³ ma³taá³u³. Há⁴hé³ máh⁴ hi²ta³ hi²hɨy³ ñuú³, má⁴dxi² ba² chiú̱h²u³ chiaah¹ ma³laá³u³ ba². \p \v 35 Rúh⁴ liu⁴ ba² Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ mɨ́³ ja̱³, mɨ²ja̱³ bí⁴dxí̱⁴ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² chiáh² Jairo ja̱³. Liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jairo ja̱³: \p ―Ma³ju̱y⁴ bɨh¹ ja̱á̱²mɨɨ¹u³ nɨ³. Há⁴ máh⁴ hi³ bi³dxɨɨ¹u³ dsa³he⁴ nɨ³. \p \v 36 Joó⁴ liáh³ gá⁴nuú³ Jesús hi³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ hi³ ma³bi³dxí̱⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ ba² gá⁴sɨɨ́h⁴ Jairo hi³ hiíy⁴ ñi² ñuúh⁴guah³ ja̱³: \p ―Há⁴ hi³tay³ hi³hɨy³ ñuú³. Gua³taáy³ ba² nɨɨh¹. \p \v 37 Mɨ²ja̱³ há⁴hé³ gá⁴cuó³ je² Jesús ja̱³ hi³ dsá⁴dxí̱⁴ gɨh¹ fɨɨ́y⁴ dsa³ chie̱é̱yh¹ xi² dsaa³² dsá⁴bí⁴lieéy³ ja̱á̱²mɨɨ¹ Jairo ja̱³. Ti̱¹ Pedro chie̱é̱yh¹ Jacobo baáy⁴ Juan ja̱á̱¹ Jacobo ja̱³ ba² nɨɨh¹ gá⁴jéy⁴. \v 38 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ xɨ¹ñúh⁴ chiáh² Jairo, hi³ hiíy⁴ ñi² ñuúh⁴guah³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joó² Jesús ja̱³ hi³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ dah²cɨɨh⁴ dah²haah³² diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 39 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴hí³ Jesús ja̱³ xɨ¹ñúh⁴, mɨ²ja̱³ liáh³la³ féh³ sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―He²chiaah¹ hi³ bií⁴ ga³jla³ ga³te³ah³ nɨ³. Há⁴hé³ na³jú̱y¹ xɨ́⁴mɨɨ⁴² nɨ³, hi³ na³guɨ̱ɨ̱y³ ba² nɨ³. \p \v 40 Mɨ²ja̱³ hi³ dah²bi³cuaáy¹ ba². Mɨ²ja̱³ gá⁴voóy² tɨɨ́² diáh⁴ dsa³ hi³ dah²jlay³² ja̱³. Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴voóy² diáh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴jeé⁴ Jesús ja̱³ gá⁴jéy⁴ diáh⁴ xaá¹jmii³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³, baáy⁴ liú⁴u³ aay³ diáh⁴ hi³ chie̱é̱yh¹ ja̱³ duh³ gá⁴dxí̱⁴ xi² na³caayh³² xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³. \v 41 Mɨ²ja̱³ gá⁴sá̱h⁴ guaa³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Talita, cumi ―hi³ niaá⁴ hí⁴féh³: Xɨ́⁴mɨɨ⁴², jniá³ ga³fooh³²á⁴ niu³ na³hɨɨ́y¹. \p \v 42 Mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³, ja̱³ba² gá⁴laá⁴ mɨ³chie⁴ji̱i̱⁴. Mɨ³xa³ dxiá⁴tiú̱³ ji̱i̱yh⁴ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³. Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ja̱³. \fig San Marcos 5:42|src="CN01713B.TIF" size="span" ref="San Marcos 5:42" \fig* \v 43 Mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² Jesús ja̱³ hi³ há⁴hé³ ga³jmee⁴ hí⁴dah²taáh⁴ dxɨ́³ hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³. Baáy⁴ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²cuoó⁴ hí⁴eéh². \c 6 \s1 Ŋáyh² Jesús ja̱³ Nazaret fɨɨ³ chiáh² \r (Mt. 13:53-58; Lc. 4:16-30) \p \v 1 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ nɨɨ́⁴ Jesús ja̱³ duh³ ŋáyh² fɨɨ³ chiáh², chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. \v 2 Liáh³ cá⁴dxá⁴heey⁴ jmɨɨ́¹ mah² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³he⁴ fah² Dios ñuúh⁴guah³ liuh² ja̱³. Hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ hi³ cá⁴dah²nuú³ hi³ he⁴ Jesús ja̱³. Hi³ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ oóyh² diáh⁴: \p ―¿Xiah² nɨ³ ma³bi³tɨ̱y⁴ hi³ bií⁴ jmɨɨh⁴dsaay⁴ nɨ³? ¿Jmiih⁴² nɨ³ hi³ dɨ́h¹ ca̱a̱³ fáh⁴lí³ ba² ga³jmee⁴ hi³la³ hi³nɨ³? \v 3 ¿Xɨ² há⁴hí̱³ tɨ³²ma³ ja̱á̱² María nɨ³ ruh³, xɨ² há⁴hí̱³ ja̱á̱¹ Jacobo, xɨ² há⁴hí̱³ ja̱á̱¹ José chie̱é̱yh¹ Judas, xɨ² há⁴hí̱³ ja̱á̱¹ Simón? Ha̱á̱¹ dɨ³nieeyh⁴² ba² la³ diáh⁴ mɨ́⁴oóyh² nɨ³ chie̱é̱yh¹ jnia². \p Mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³² diáh⁴ cáh³ti³² chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \v 4 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Diáh⁴ dsa³ xiaáh³ fɨɨ³ hi²xiáh³ dɨ³nieéy² ja̱y³ profeta, joó⁴ fɨɨ³ chiáh² ñaá², há⁴hé³ dɨ³nieéy², ñé⁴ diáh⁴ ja̱á̱¹ hi³chie̱y³² há⁴hé³ dɨ³nieéy². \p \v 5 Hi³ja̱³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴jmeé⁴ ñuú³ fáh⁴lí³ fɨɨ³ chiáh² ja̱³ lii³²a². Joó⁴ xe̱y³ há⁴ jáyh³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴² hi³ gá⁴laáy³, diáh⁴ hi³ cá⁴dah²cuóy² mii⁴ hi³ hí⁴jniaa³ guaa³ ja̱³ ñiíh² chiáh² diáh⁴. \v 6 Hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² Jesús ja̱³ chiaah¹ hi³ há⁴hé³ dɨ́⁴dsá⁴taáy³ diáh⁴ chiáh². Mɨ²ja̱³ na³fáyh⁴ dxá⁴hé³ fah² Dios ja̱³ liáh⁴jɨ³ fɨɨ³ hi³ niaá² yeey⁴ fɨɨ³ chiáh² ja̱³ ba². \s1 Gá⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, cá⁴dxá⁴hé³ diáh⁴ fah² Dios \r (Mt. 10:5-15; Lc. 9:1-6) \p \v 7 Mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ gá⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ máh⁴ aáy⁴ liáh³ca̱á̱h³ hí¹. Gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ jú¹hiíh⁴, hi³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²voóy² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ dɨ³heey³² diáh⁴ dsa³. \v 8 Gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴, hi³ mɨ² mɨ³hí⁴dsá⁴dxí̱⁴ ca̱a̱³ fɨɨ³, há⁴hé³ ga³jmee⁴ hí⁴dah²cá̱² cáh³ti³², há⁴hé³ hí⁴dah²cá̱² hó² ya³dsɨ², ñé⁴ nah², ñé⁴ cuu² hi³ tiaah² viih² ñuuyh⁴ diáh⁴, ti̱¹ má⁴hu⁴² ba². \v 9 Ti̱¹ laa³ hi³ na³hee³ ba² hí⁴dah²cá̱², ba² liáh³ja̱³ mɨh³ chiáh² diáh⁴, ti̱¹ hi³ dɨ³chih³ ba² hí⁴dah²cá̱². \v 10 Baá⁴ ba² gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Mɨ² ma³dxa³dxí̱⁴ah³ ca̱a̱³ xɨ¹ñúh⁴, mɨ²ja̱³ hi²cueeh⁴ah³ nɨ³ hí⁴tɨ́⁴ lɨ́⁴ hiíh⁴ hi²voó⁴ah³ cua³dxí̱⁴ah³ xiaáh³. \v 11 Baáy⁴ liu³u²xɨ³ ca̱a̱³ hí¹ há⁴hé³ hí⁴dah²tee³ niaá⁴ah³, baáy⁴ há⁴hé³ hí⁴dah²nuú⁴ fáh⁴liu⁴ chia̱á̱²ah³, mɨ²ja̱³ hi²voó⁴ah³ nɨɨ́⁴, baáy⁴ liáh³la³ hi²jmee³ah³ mɨ² mɨ³hi²voó⁴ah³. Hi²cah³ah³ liaa³ hi³ hí⁴sá̱yh² tɨɨ¹ah³ nɨ³, duh³ja̱³ lii⁴ hi³ ma³cueeyh⁴ cua̱a̱y¹ná² chiáh² mii⁴ diáh⁴ dsa³ nɨ³. \p \v 12 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³ duh³ dsá⁴hé³ diáh⁴ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴dah²tá⁴ hí⁴dah²hɨ́⁴ dxú⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 13 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴dah²voóy² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ dɨ³heey³² diáh⁴ dsa³. Baáy⁴ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴² cá⁴dah²xuuyh³ aceite, liáh³ja̱³ cá⁴dah²bi³lieéy³ diáh⁴. \s1 Jú̱y⁴ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ \r (Mt. 14:1-12; Lc. 9:7-9) \p \v 14 Mɨ²ja̱³ gá⁴nuú³ rey Herodes liáh³xɨ³ jmee⁴ Jesús ja̱³ chiaah¹ na³ca̱á̱y⁴ lɨ́⁴ bɨh¹ dah²liu⁴ chiáh² Jesús ja̱³. Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Herodes ja̱³: \p ―Hi³ ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ ba² nɨ³, hi³ja̱³ nɨ³ hee⁴ fáh⁴lí³ nɨ³. \p \v 15 Joó⁴ dxeeyh⁴ dah²féh³ hi³ Elías ba² ja̱³. Dxeeyh⁴ ca̱á̱h³ dah²féh³ hi³ na³lɨ́y⁴ ja̱y³ profeta liáh³xɨ³ diáh⁴ profeta hi³ cá⁴dah²guá³ mɨ³xa³ lɨ́⁴. \p \v 16 Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴nuú³ Herodes ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Cá⁴lɨ́⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³jú̱y¹ Juan hi³ gá⁴taáyh⁴ ta² cá⁴lɨ́⁴reey⁴² luú¹ nɨ³. \p \v 17 Chiaah¹ hí̱³ba² Herodes ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² hi³ hí⁴dah²güeéyh² Juan duh³ hí⁴dah²ta̱a̱yh³ ñuúh⁴ñí¹. Liáh³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ vih²chiaah¹ Herodías. Chiaah¹ gá⁴guá³ Herodes ja̱³ chie̱é̱yh¹ Herodías mɨ́⁴chiáh² Felipe ja̱á̱¹ ja̱³. \v 18 Joó⁴ gá⁴féh³ Juan ja̱³ hi³ há⁴hé³ dxú⁴ liáh³xɨ³ jmee⁴ Herodes hi³ jey¹ chie̱é̱yh¹ mɨ́⁴chiáh² ja̱á̱¹ ja̱³. \v 19 Hi³ja̱³ ja̱³ hi²xiáh³ cɨ̱ɨ̱y³² Herodías ja̱³ ñi³² Juan. Niaá⁴ Herodías ja̱³ hi³ hí⁴jɨ̱yh⁴² Juan ja̱³, joó⁴ há⁴hé³ jmiih⁴ hí⁴jmeé⁴, \v 20 chiaah¹ foyh⁴ Herodes ja̱³ ga³jooy³² Juan. Hi³ja̱³ há⁴hé³ ga³cuo⁴ je² Herodes ja̱³ hí⁴jɨ̱yh⁴² Juan ja̱³, chiaah¹ ñi³² ba² hi³ dsa³ xiaa³dsaay³² ba² ja̱³ Juan ja̱³. Ga³lɨ́³ ba² dsɨ́² Herodes ja̱³ ga³nuu³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Juan ja̱³, gu³xɨ³ ba² hi²xiáh³ ga³ta³ ga³hɨ³ ñuú³ mɨ² ga³nuu³ liáh³xɨ³ ga³he⁴ Juan ja̱³. \p \v 21 Joó⁴ ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³, cá⁴bí⁴he̱é̱yh³ Herodías ja̱³, hi³ hí⁴jɨ̱́yh⁴ Juan. Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴tɨ́³ jmɨ́¹feh⁴ hi³ gá⁴yey³ ji̱i̱yh⁴ Herodes ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴teé⁴ diáh⁴ guaa³tɨɨ², ba² gá⁴teé⁴ diáh⁴ fii² diáh⁴ soldados, baá⁴ ba² gá⁴teé⁴ diáh⁴ dsa³ cáyh¹ hi³ nieeyh⁴² Galilea. \v 22 Mɨ²ja̱³ güéy⁴ ja̱á̱²mɨɨ¹ Herodías duh³ cá⁴dsé̱y⁴, baáy⁴ hi²xiáh³ jé⁴ dsɨ́² Herodes chie̱é̱yh¹ diáh⁴ oóyh² ja̱³, chiaah¹ hi³ jmee⁴ liáh³ja̱³ ja̱á̱²mɨɨ¹ Herodías ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Herodes ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³: \p ―Ŋɨɨ² ca̱a̱³ hi³ jmɨ́yh³ ga³lɨ́³ háy², duh³ hi²cuoó⁴á⁴ niu³. \p \v 23 Mɨ²ja̱³ gá⁴ta̱a̱yh³ ñaá², liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Jɨɨ⁴ ba² hi³ hi²ŋɨɨ́y¹, hi²cuoó⁴á⁴ ba² niu³. Hi²cuoó⁴á⁴ niu³ tú̱⁴dsaáh² lɨ́⁴ vó⁴ hi³ ga³chiuuyh³² hiíh⁴ nɨ³. \p \v 24 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³ duh³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ xaá¹ ja̱³: \p ―¿He² nɨ³ hi²ŋɨɨy⁴²? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ xaá¹ ja̱³: \p ―Ŋɨɨ² dxɨ² Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ nɨ³. \p \v 25 Ja̱³ba² güéy⁴ ca̱á̱h³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³, xi² jey¹ Herodes ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Naáy⁴ hi³ ja̱³ba² xé̱yh² la³ hi²cuooy¹ jniá³ dxɨ² Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ nɨ³, ná⁴hi⁴² he̱é̱yh³ ca̱a̱³ mɨ¹vɨ̱ɨ̱́⁴. \p \v 26 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴fɨɨh⁴² dsɨ́² Herodes ja̱³. Joó⁴ ma³ŋɨ́³ ma³ta̱a̱yh³ ñaá² chie̱é̱yh¹ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³, xi² ca³dah²nuu³ diáh⁴ oóyh² ja̱³, hi³ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ niaá⁴ hi³ hí⁴guáyh² fáh⁴liu⁴ chiáh². \v 27 Ja̱³ba² gá⁴xɨ́y⁴ ja̱y³ soldado, hi³ dsá⁴chiá̱³ mɨ¹dxɨ² Juan ja̱³. Mɨ²ja̱³ ŋaá² soldado ja̱³ ñuúh⁴ñí¹, duh³ gá⁴lúy² luú¹ Juan ja̱³. \v 28 Mɨ²ja̱³ gá⁴ta̱á̱h⁴ dxɨ² Juan ja̱³ he̱é̱yh³ vɨ̱ɨ̱́⁴, duh³ gá⁴cuoó⁴ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴cuó³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³ gá⁴cuoó⁴ xaá¹. \p \v 29 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²nuú³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Juan hi³ ma³ju̱y⁴ ñaá² ja̱³, mɨ²ja̱³ bí⁴dxí̱⁴ dah²bi³tieey³ Juan ja̱³, duh³ cá⁴dah²haáy². \s1 Gá⁴cuó³ Jesús ja̱³ cá⁴dah²eéh² ñéy³ mil dsa³ \r (Mt. 14:13-21; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14) \p \v 30 Liáh³ca̱á̱h³ bí⁴dxi̱i̱³² ca̱á̱h³ diáh⁴ apóstoles hi³ dah²ya²hé³ fah² Dios, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²jmeéh⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³ liáh⁴jɨ³ hi³ cá⁴dah²jmeé³ baáy⁴ liáh⁴jɨ³ hi³ cá⁴dah²hé³ ja̱³. \v 31 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Má⁴dxia⁴²a² ca̱a̱³ hí¹ xi² na³caáy⁴ duh³ hi²tiee⁴²a² dsɨ³²a² ca̱³ji̱i̱³. \p Chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ dsa³bi³dxí̱⁴ liáh³ja̱³, baáy⁴ dsa³voóy⁴ liáh³ja̱³ tú̱⁴dsaayh⁴, hi³ja̱³ ñé⁴ hi³ hí⁴dah²eéh² há⁴hé³ hí⁴jooy³. \v 32 Mɨ²ja̱³ gá⁴taáyh¹ maá² duh³ gá⁴dxí̱⁴ xiaáh³ xi² na³caáy⁴. \v 33 Joó⁴ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ cá⁴dah²joó² liáh³ gá⁴dxí̱⁴ ja̱³, baáy⁴ cá⁴lɨ́⁴cui̱i̱⁴ diáh⁴. Hi³ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ ji̱³nɨɨ́⁴ vó⁴ xɨ́h⁴ tɨɨ² diáh⁴ xuuh⁴² dxaá² gaáy³ ja̱³. Liáh³ tieéyh¹ fi¹ ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ dsa³ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³, hi³ja̱³ cá⁴dah²cú̱yh⁴ gá⁴dxí̱⁴ xi² ŋaá² Jesús ja̱³. Cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ gɨh¹ ji̱³nɨɨ́⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ gá⁴dxí̱⁴ fi¹ vó⁴ xɨ́h⁴ tɨɨ² ja̱³, liáh³xɨ³ maá² chiáh² Jesús ja̱³. \v 34 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴xieey⁴ maá² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joó² hi³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱h⁴ Jesús ja̱³ hi³ hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² diáh⁴, chiaah¹ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ dsɨɨ³jaa³ hi³ há⁴hé³ xe̱y³ hí⁴heéyh² diáh⁴ hí¹. Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³heé⁴ diáh⁴ dxú⁴ cáh³ti³². \v 35 Liáh³ca̱á̱h³ ma³cu³laá³ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ xi² jey¹, duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Hi²xiáh³ na³caáy⁴ la³, baáy⁴ ma³cu³laá³. \v 36 Xɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ nɨ³ xiaáh³ fɨɨ³, duh³ cua²dsa³lia³ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²eéh². \p \v 37 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Niaá⁴ah³ cuoó¹ah³ hi³ hí⁴dah²eéh² diáh⁴. \p Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Jmiih⁴² ja̱³ hi²jmee²ah¹ jniaah¹ hi²lia⁴²ah¹ tú̱⁴ñá⁴laá³ denario hó² ya³dsɨ² duh³ hi²cuoo²ah¹ hí⁴dah²eéh² diáh⁴ dsa³ nɨ³. \p \v 38 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―¿Jáh¹ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ² nɨ³ chiá̱¹ah³? Gua³joo⁴²ah³ hi²nia⁴²a². \p Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² diáh⁴ liáh³nɨɨh¹ xa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Ñá³ fɨɨh⁴², baáy⁴ aáy⁴ hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ ba² nɨɨh¹. \p \v 39 Mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² Jesús ja̱³ hi³ hí⁴dah²güe³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ ñiíh² ñii³ liáh³ca̱á̱h³ nieey³² liáh³ca̱á̱h³ nieey³² diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 40 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²guá³ liáh³ca̱á̱h³ nieey³², xe̱y³ hi³ xe̱y³ tú̱⁴ná⁴dxiéy³, baáy⁴ ca̱³ñá⁴laáy³. \v 41 Mɨ²ja̱³ gá⁴cá̱⁴ Jesús ja̱³ liú⁴u³ ñá³ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ², baáy⁴ liú⁴u³ aáy⁴ diáh⁴ hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ ja̱³. Duh³ gá⁴joó² yuuh¹ güii³ gá⁴liúy² Dios, chiaah¹ hi³ gá⁴cuó³ comida ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴dxeéy² hó² ya³dsɨ² ja̱³, duh³ gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ hí⁴dah²dxaáh² hí⁴dah²cuoó⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³. Ba² liáh³ja̱³ gá⁴fí̱² gá⁴dxeéy² diáh⁴ hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ ja̱³. \v 42 Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ cá⁴dah²eéh², gá⁴lií² lɨ́⁴ chiáh² diáh⁴. \v 43 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴chie̱e̱yh⁴² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, dxiá⁴tiú̱³ láh¹mɨh³ jaa¹naa¹ hó² ya³dsɨ² ja̱³, chie̱é̱yh¹ hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ hi³ gá⁴cueeyh⁴ ja̱³. \v 44 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ cá⁴dah²eéh² mɨ²ja̱³, ñéy³ mil bih³ ti̱¹ diáh⁴ dsaá⁴. \s1 Gá⁴hí³ fi¹ Jesús ja̱³ ñiíh² jmɨɨ³ \r (Mt. 14:22-27; Jn. 6:16-21) \p \v 45 Liáh³ ma³jooy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, hi³ hí⁴dsá⁴taáyh¹ maá², duh³ dsá⁴dxi̱i̱³² diáh⁴ ca̱á̱h³ ca³jaa¹ dxaá² gaáy³ ja̱³, dsaá² liáh³xɨ³ niaá² fɨɨ³ Betsaida. Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxi̱i̱³² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴dxeéy² juúh⁴ Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 46 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxeéy² juúh⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋaá² ca̱a̱³ cua̱h³ duh³ dxá⁴liú³ chie̱é̱yh¹ Dios. \v 47 Liáh³ca̱á̱h³ ma³niuu³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ma³dxaá² maá² ja̱³ dxaah¹ dxaá² gaáy³ ja̱³. Joó⁴ rúh⁴ hiíy⁴ vó⁴ cuéh⁴ ba² Jesús ja̱³. \v 48 Mɨ²ja̱³ gá⁴joó² hi³ ca³ba²dsɨɨ́² dah²bi³jmeéy³ maá² chiáh² diáh⁴ ja̱³, chiaah¹ hi²xiáh³ hɨɨ³ dxɨ́³. Mɨ³chiú̱³ ca̱³hee³ ŋaá² Jesús ja̱³ gá⁴hí³ fi¹ ñiíh² jmɨɨ³, ca̱a̱³ gá⁴laá⁴ hí⁴ŋɨ́y⁴ ba² xi² dsa³dxí̱⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. \v 49 Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joóy² hi³ dsa³hɨɨ́y⁴ ñiíh² jmɨɨ³ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²tá³ cá⁴dah²hɨ́³ hi³ maayh⁴ dxɨɨyh⁴ dsa³ ba² ja̱³, hi³ja̱³ cá⁴dah²jlá² cá⁴dah²té². \v 50 Chiaah¹ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ cá⁴dah²joóy² baáy⁴ hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴ diáh⁴. Joó⁴ ja̱³ba² gá⁴liú³ Jesús ja̱³ gá⁴liúy² diáh⁴: \p ―Há⁴ hi³ta³ hi³hɨ³ah³ ñuú³, jniá³ ba² la³, há⁴ hi³foh³²ah³. \p \v 51 Ja̱³ba² gá⁴hí³ he̱é̱yh³ maá² ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴guaay⁴ hi³ hɨɨ³ dxɨ́³. Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴, \v 52 chiaah¹ gu³xɨ³ ba² cá⁴dah²joó² hi³ cá⁴bí⁴ñuúyh³ hó² ya³dsɨ² ja̱³, joó⁴ há⁴hé³ lɨ́⁴dsaay⁴ diáh⁴. Há⁴hé³ mɨ³hí⁴jooy³ hí⁴dsá⁴taáy³ diáh⁴ ba² lii³²a². \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴² fɨɨ³ Genesaret \r (Mt. 14:34-36) \p \v 53 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²hay³ dxaá² gaáy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ fɨɨ³ Genesaret. Yaa¹ dxaá² gaáy³ ja̱³ cá⁴dah²ñuú³ maá² chiáh² diáh⁴. \v 54 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ he̱é̱yh³ maá² ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴cui̱i̱⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ Jesús. \v 55 Hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ ji̱³nɨɨ́⁴ na³ca̱á̱y⁴ lɨ́⁴ jee⁴² fɨɨ³ ja̱³, hi³ dah²ya²jey³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴², duh³ dah²ya²jay⁴ chie̱é̱yh¹ láh³ hi³ na³dsɨy³² diáh⁴, xi² dah²féh³ diáh⁴ dsa³ hi³ dsa³hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³. \v 56 Liáh³ja̱³ cá⁴dah²jmeé³ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³ xi² ga³chie³ ga³ji̱i̱⁴ Jesús ja̱³, liáh³ ba² diáh⁴ fɨɨ³ cah², liáh³ ba² diáh⁴ fɨɨ³ liuh². Ca³dsa³jay⁴ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴² ja̱³ mah² duh³ mɨ² mɨ³hí⁴dxaá² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴dah²ŋɨɨ́⁴ jmɨ²heé¹ chiáh² hi³ hu̱² hí⁴jooy³ hí⁴dah²sá̱h² xuuh⁴² mɨh³ chiáh² ja̱³. Hi³ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ gá⁴tɨ̱́y³ cá⁴dah²sá̱h⁴ ja̱³ gá⁴laáy³ diáh⁴. \c 7 \s1 Hi³ ga³yeey³² fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiáh² dsa³ \r (Mt. 15:1-20) \p \v 1 Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ cá⁴dxá⁴máyh³ diáh⁴ fariseos xi² jey¹ Jesús ja̱³, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ hi³ bí⁴dxí̱⁴ Jerusalén. \v 2 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²joó² hi³ dah²eeh³² sáh³ liáh³ja̱³ guaa³ diáh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³. Há⁴hé³ cá⁴dah²u̱ú̱³ guaa³ diáh⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ costumbre chiáh² diáh⁴, mɨ²ja̱³ mɨ³dah²liu⁴ mɨ³hee³². \v 3 Dah²jmee⁴ liáh³ja̱³, chiaah¹ hi²xiáh³ ñuú³ tiaah² ca³dah²u̱u̱⁴ guaa³ mii⁴ diáh⁴ mɨ²ja̱³ ca³dah²eeh³². Liáh⁴jɨy³ ba² diáh⁴ israelitas ca³dah²jmee⁴ liáh³ja̱³, chiaah¹ liáh³ja̱³ ná⁴lɨ¹ costumbre chiáh² xa²yaa² ñú⁴uuh² diáh⁴. \v 4 Liu³u²xɨ³ mɨ² ma³dah²ya²dxí̱⁴ mah², mɨ²ja̱³ ca³dah²u̱u̱⁴ guaa³ diáh⁴, mɨ² mɨ³hí⁴dah²eéh² nɨ³. Baáy⁴ hi²xiáh³ ñuú³ gɨh¹ dxaáh² costumbre hi³ ca³dah²jmee⁴, liáh³xɨ³ hi³ ca³dah²u̱u̱h³² taza chiáh² diáh⁴, mɨ¹ya³ nɨ³, vɨ̱ɨ̱́⁴ na¹ñí¹ nɨ³, ba² xa³ hi³ ga³jɨ̱³ ji̱i̱² chiáh² diáh⁴. \v 5 Hi³ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿He²chiaah¹ há⁴hé³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ xɨh³chiú̱h²u³ nɨ³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ costumbre chiáh² diáh⁴ xa²yaa²a² ñú⁴uuh²a², sáh³ liáh³nɨ³ guaa³ diáh⁴ ca³dah²eeh³²? \p \v 6 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¡Xáh³ha³² dɨ́h¹ ca³bi³dxú⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³! Hi²xiáh³ liih² gá⁴liú³ chia̱á̱²ah³ profeta Isaías, liáh³ gá⁴féh³ liáh³la³: \q1 Hi²xiáh³ hu̱u̱¹rá² ca³dah²jmeéh⁴ jniá³ diáh⁴ dsa³ la³ lii³²a² joó⁴ dɨ́h¹ fáh⁴liu⁴ ba² nɨ³, \q1 chiaah¹ hi²xiáh³ na³vɨ̱ɨ̱́y³ diáh⁴ chie̱é̱yh¹ jniá³. \q1 \v 7 Há⁴hé³ cua̱a̱y¹ná² gu³xɨ³ ba² ca³dah²jmeéh⁴ jniá³ hu̱u̱¹rá² nɨ³, \q1 chiaah¹ fáh⁴he² chiáh² diáh⁴ nɨ³, hi³ ca³dah²chiaa³ diáh⁴ dsa³ ba² nɨ³, \q1 liáh³ja̱³ gá⁴féh³ Isaías ja̱³. \m \v 8 Ga³tu³²ah³ niaá⁴ah³ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba² ley chiáh² Dios, duh³ ga³jmee³ah³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ costumbre chiáh² diáh⁴ dsa³ ba². \p \v 9 Gá⁴hɨɨ́² gɨh¹ liu⁴ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―He² dɨ́h¹ hi³gaay³² nɨ³ chia̱á̱²ah³ hi³ ga³jniaa³ah³ ca³jaa¹ mandamiento chiáh² Dios duh³ hi²jmee³ah³ he̱é̱yh³ costumbre chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³. \v 10 Chiaah¹ liáh³la³ gá⁴féh³ Moisés: “Jmeeh² hu̱u̱¹rá² niáh³ chiú̱h²u³, baáy⁴ dia² chiú̱h²u³.” Ba² gá⁴féh³ liáh³la³ Moisés ja̱³: “Hi³ hí⁴liú⁴ mɨ³hee³² chiáh² xaá¹jmii³ jmɨ́yh³ ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³.” \v 11 Joó⁴ niaá⁴ah³ fariseos nɨ³ liáh³la³ ba² ga³fáh³ah³: “Hí⁴jooy³ ba² hí⁴féh³ Corbán ja̱y³ dsa³ hí⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xaá¹jmii³ chiáh² jɨɨ⁴ hi³ ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² hí⁴cuoó⁴ diáh⁴.” Corbán nɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³, ma³jmee²a² cua̱a̱y¹ná² hi³ hi²cuoo²a² Dios ba². \v 12 Hi³ja̱³ ga³fáh³ah³ hi³ há⁴hé³ máh⁴ ga³jmee⁴ hí⁴dsá⁴tia̱a̱² chiáh² xaá¹jmii³ ja̱y³ dsa³ hi³ ma³féh³ Corbán. \v 13 Liáh³ja̱³ ga³jmee³ah³ ga³tu³²ah³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios, ga³jmee³ah³ gɨh¹ he̱é̱yh³ costumbre chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱²ah³ ba². Baáy⁴ hi²xiáh³ ñuú³ gɨh¹ hi³ ga³jmee³ah³ hi³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ chie̱é̱yh¹ hi³la³. \p \v 14 Mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² Jesús ja̱³ hi³ dsá⁴jé̱yh⁴ yeey⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Niuu³ah³ liáh⁴jɨ³ah³ duh³ hí⁴dsaa⁴ah³. \v 15 Gu³xɨ³ ca̱a̱³ diáh⁴ hi³ ga³chia⁴²a² nɨ³ há⁴hé³ hí⁴bí⁴heéy² jnia². Joó⁴ hi³ ga³voo³ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiaa⁴²a² nɨ³, hi³nɨ³ ba² nɨ³ hí⁴bí⁴heéy² jnia². \v 16 Hi³ niaá⁴ hí⁴nuú⁴ cua²niuú³. \p \v 17 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴jé̱yh⁴ xi² ta̱a̱y⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴hii³² xɨ¹ñúh⁴. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ juúh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Jmiih⁴² nɨ³ ná⁴lɨ¹ juúh⁴ chiú̱h²u³ hi³ ma³jmeéy¹ du³liáh³ nɨ³. \p \v 18 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³: \p ―¿Xɨ² ji̱í̱⁴ niaá⁴ah³ há⁴hé³ hí⁴dsaa⁴ah³? ¿Xɨ² há⁴hé³ dsaa⁴ah³ hi³ ga³fayh⁴ hi³ há⁴hé³ xa³ comida hi³ hí⁴bí⁴heéy² dsa³ mɨ² ma³eéh²? \v 19 Chiaah¹ há⁴ja̱³ dsɨ́² nɨ³ dsá⁴taah² comida hi³ ma³eéh², tuh³ chiáh² ba² nɨ³ hí⁴dsá⁴taah². Mɨ²ja̱³ hí⁴ŋɨ́³ vɨ̱ɨ̱³ xaá¹ chiáh², ja̱³ba² hí⁴voo³ ca̱á̱h³. \p Hi³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, lii⁴ hi³ cá⁴bí⁴xɨ³ cá⁴bí⁴ŋɨɨ́³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ ga³chia⁴²a². \p \v 20 Baá⁴ ba² gá⁴féh³ liáh³la³: \p ―Hi³ ga³voo³ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiaa⁴²a² ba² nɨ³ ca³bi³heéy² jnia². \v 21 Chiaah¹ dsɨ́² lɨ́⁴ diáh⁴ dsa³ ga³je³ hi³ ña²hé³ ba² ca³dah²ta³ ca³dah²hɨ³, hi³ ca³dah²jmee⁴ ga̱y³ diáh⁴ hi³ ná⁴ji̱i̱¹ guaa³, baáy⁴ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² mii⁴, hi³ ca³dah²jmee⁴ hi̱i̱³ nɨ³, hi³ ca³dah²jɨ̱yh⁴ dsa³ nɨ³. \v 22 Ba² dsɨ́² lɨ́⁴ diáh⁴ dsa³ ga³je³ hi³ hɨɨh³ dsɨ́² diáh⁴, hi³ ga³jmee⁴ mɨ³hee³² nɨ³, hi³ ga³juu³² nɨ³, hi³ dɨ́h¹ ca̱a̱³ cua̱a̱y¹ná² ba², hi³ dxɨɨ́³ dsɨ́² nɨ³, hi³ ga³cuh³ ga³hey³² dsa³ nɨ³, hi³ ca³bi³sa³ chiáh², hi³ tú¹jlayh³ nɨ³. \v 23 Jmɨ́yh³ dsɨ́² lɨ́⁴ diáh⁴ dsa³ ga³je³ jɨɨ⁴ diáh⁴ hi³ mɨ³hee³² la³, hi³nɨ³ ba² nɨ³ ga³yeey³² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³. \s1 Ja̱y³ mɨ́³ dsa³ xiaáh³ gá⁴taáy³ dxú⁴ chiáh² Jesús \r (Mt. 15:21-28) \p \v 24 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³, duh³ ŋaá² xiaáh³ xi² niaá² diáh⁴ fɨɨ³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Tiro, baáy⁴ Sidón. Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxaá² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴guá³ ca̱a̱³ ñú². Há⁴hé³ niaá⁴ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴dsaá⁴ dsɨ́² diáh⁴ dsa³ hi³ ma³dxaá² ja̱³, joó⁴ cá⁴lɨ́⁴chii⁴ liáh³bií⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 25 Nɨɨ́⁴ jey¹ ja̱y³ mɨ́³ hi³ xe̱y³ ja̱y³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² chié̱y², joó⁴ heey³² hi³há⁴dxúy⁴. Liáh³ gá⁴nuú³ hi³ jey¹ Jesús ja̱³ mɨ²ja̱³ ŋaá² cá⁴dxá⁴bí⁴ji̱í̱³ Jesús ja̱³. Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxaá² ja̱³, mɨ²ja̱³ ja̱³ba² gá⁴ta̱a̱y³² ñaá² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³. \v 26 Griega ba² na³lɨ́y⁴ mɨ́³ ja̱³, há⁴hí̱³ israelita. Vó⁴ sirofenicia ba² gá⁴sa̱y³. Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús ja̱³ hi³ hu̱² hí⁴dxɨy³ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ heey³² ja̱á̱²mɨɨ¹ ja̱³. \v 27 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ mɨ́³ ja̱³, gá⁴liú³ na³ji̱i̱⁴: \p ―Cua²dah²eéh² ruh³ dsa³jéy⁴ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³, cua²lií² ruh³ chiáh² diáh⁴. Chiaah¹ há⁴hé³ dxú⁴ hi³ hi²boo⁴²a² hó² ya³dsɨ² hi³ dah²eeh³² diáh⁴ mɨ¹liuh² nɨ³, duh³ hi²cuoo²a² diáh⁴ dsɨɨ³. \p \v 28 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ mɨ́³ ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―He̱é̱yh³ ba² liáh³ja̱³ Ñuyh⁴, joó⁴ ca³dah²eeh³² ba² diáh⁴ dsɨɨ³ nɨ³ fi̱í̱¹ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³. \p \v 29 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Chiaah¹ hi³ ma³féyh¹ liáh³nɨ³, hi³ja̱³ hí⁴jooy³ ba² guoh³²u³ xɨ¹ñúh⁴ chiú̱h²u³. Ma³bi³hɨɨ́y⁴ ba² hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³ ñuúh⁴ chiáh² ja̱á̱²mɨɨ¹u³ nɨ³. \p \v 30 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxéyh² xɨ¹ñúh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ mɨ³na³caayh³² dxú⁴ bɨh¹ ja̱á̱²mɨɨ¹ ja̱³ ñiíh² ji̱i̱², ma³bi³hɨɨ́y⁴ ba² hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³. \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ ja̱y³ hi³ guɨɨy⁴² baáy⁴ niaa² haa² \p \v 31 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ vó⁴ Tiro, gá⁴ŋɨ́y³ liáh³xɨ³ niaá² Sidón, joó⁴ ya²chíyh¹ liáh⁴jɨ³ diáh⁴ fɨɨ³ hi³ na³hii⁴ Decápolis, duh³ hí⁴dxéyh² ca̱á̱h³ dxaá² gaáy³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Galilea ja̱³. \v 32 Mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ guɨɨy⁴², baáy⁴ niaa² haa². Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús ja̱³ hi³ hí⁴jniaa³ guaa³ ja̱³ ñiíh² chiáh². \v 33 Mɨ²ja̱³ gá⁴jéy⁴ ca³jaa¹ Jesús ja̱³ dsa³ hi³ guɨɨy⁴² ja̱³, chiaah¹ hi²xiáh³ na³cua̱a̱yh⁴² diáh⁴ dsa³. Mɨ²ja̱³ gá⁴jɨɨ́⁴ xɨh¹guaa³ liáh³ ca³jaa¹ taa³ la³gua² ja̱³, baáy⁴ chie̱é̱yh¹ jmɨ́⁴hóh¹ gá⁴jñuú⁴ guaa³ sɨh² ja̱³. \v 34 Mɨ²ja̱³ gá⁴joó² yuuh¹ güii³, baáy⁴ gá⁴xeéyh² dsɨ́², baáy⁴ gá⁴liúy² dsaá⁴ ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Efata ―hi³ niaá⁴ hí⁴féh³: Cua²niá³. \p \v 35 Mɨ²ja̱³ gá⁴ná³ taa³ la³gua², baáy⁴ gá⁴vá³ sɨh² ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³liu⁴ dxú⁴. \v 36 Mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² Jesús ja̱³ hi³ há⁴hé³ ga³jmee⁴ hí⁴dah²taáh⁴ dxɨ́³ hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³. Gu³xɨ³ ba² gá⁴ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ hi³ hu̱² há⁴hé³ hí⁴dah²taáh⁴ dxɨ́³ joó⁴ hi³ já⁴ dah²liu⁴ gɨh¹ ca̱á̱h³liaáh³ ba². \v 37 Mɨ²ja̱³ fáh⁴yeey¹ lɨ́⁴ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ dxú⁴ ga³jmee⁴ Jesús nɨ³, ca³bi³lieéy³ lɨ́⁴ diáh⁴ hi³ guɨɨy⁴², baáy⁴ ji̱í̱⁴ diáh⁴ hi³ caay⁴² ca³bi³lieéy³. \c 8 \s1 Gá⁴cuó³ Jesús ja̱³ cá⁴dah²eéh² chiú̱y³ mil dsa³ \r (Mt. 15:32-39) \p \v 1 Dxa² mɨ²ja̱³, hi²xiáh³ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, baáy⁴ há⁴hé³ xa³ hi³ hí⁴dah²eéh², hi³ja̱³ gá⁴teé⁴ Jesús ja̱³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p \v 2 ―Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² diáh⁴ dsa³ nɨ³ ga³ji̱í̱y⁴, chiaah¹ mɨ³xa³ nɨ³ jmɨɨ́¹ hi³ nieeyh⁴² la³ chie̱é̱yh¹ jniá³, baáy⁴ há⁴hé³ xa³ hi³ hí⁴dah²eéh². \v 3 Baáy⁴ liu³u²xɨ³ hi²bi³dxáh¹á⁴ bí⁴jmɨɨh⁴ diáh⁴, mɨ²ja̱³ foóh¹ hí⁴míh³ dsɨ́² diáh⁴ fi¹, chiaah¹ hi²xiáh³ vɨ̱ɨ̱́³ bí⁴dxí̱⁴ ta̱á̱²dsɨy⁴². \p \v 4 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―¿Jmiih⁴² ja̱³ hi²jmee²a² hi²cuoo²a² hí⁴dah²eéh² diáh⁴ dsa³ xi² há⁴hé³ xa³fáh³ cáh³ti³² la³? \p \v 5 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Jesús ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―¿Jáh¹ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ² nɨ³ chiá̱¹ah³? \p ―Dxiaá⁴ fɨɨh⁴² ba² nɨɨh¹ chia̱²ah¹ ―cá⁴dah²féh³ diáh⁴. \p \v 6 Mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² hi³ hí⁴dah²güe³ dxaah¹vó⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³. Baáy⁴ ja̱³ba² gá⁴cá̱⁴ liú⁴u³ dxiaá⁴ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ², duh³ gá⁴cuoó⁴ jmɨ²heé¹ Dios. Mɨ²ja̱³ gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ hí⁴dah²dxaáh² hí⁴dah²cuoó⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 7 Ba² dɨ³jey⁴ ja̱y³aáy⁴ mɨ¹ja̱á̱² vɨh². Hi³ja̱³ ba² gá⁴cuoó⁴ jmɨ²heé¹ Dios chiáh² diáh⁴ mɨ¹ja̱á̱² vɨh² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² hi³ hí⁴dah²dxeéyh² hí⁴dah²cuóy² diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 8 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²eéh² gá⁴lií² chiáh² diáh⁴ cáh³ti³². Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ca̱a̱⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, hi³ gá⁴cueeyh⁴ ja̱³. Dxiaá⁴ mɨh³ bih³ gá⁴ca̱yh⁴ hi³ gá⁴cueeyh⁴ ja̱³. \v 9 Xe̱y³ chiú̱y³ mil diáh⁴ dsa³ hi³ cá⁴dah²eéh² ja̱³. Liáh³ gá⁴jooy³ cá⁴dah²eéh² ja̱³, mɨ²ja̱³ ja̱³ba² cá⁴bí⁴dxéyh³ diáh⁴. \v 10 Ja̱³ba² gá⁴hí³ he̱é̱yh³ maá² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ gá⁴dxí̱⁴ vó⁴ Dalmanuta. \s1 Dah²ŋɨɨ⁴ ca̱a̱³ fáh⁴lí³ diáh⁴ fariseos ja̱³ \r (Mt. 16:1-4; Lc. 12:54-56) \p \v 11 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ vó⁴ Dalmanuta ja̱³, mɨ²ja̱³ bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ fariseos, duh³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²liu⁴ ñuú³ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. Cá⁴dah²ŋɨɨ́³ hi³ hu̱² hí⁴jmeé⁴ ca̱a̱³ fáh⁴lí³ duh³ lii⁴ hi³ he̱é̱yh³ ba² chie̱é̱yh¹ Dios. Joó⁴ hi³ dah²ya³dsaa³ hiíh⁴ chiáh² ba² ja̱³. \v 12 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ ba³ gá⁴xeéyh² dsɨ́² Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―He² dɨ́h¹ hi³gaay³² nɨ³ chiáh² diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴, chiaah¹ jmáyh² hi³ ca³dah²ŋɨɨ⁴ hi³ hi²jmeey⁴² ca̱a̱³ fáh⁴lí³ duh³ hí⁴lii⁴ hi³ bií⁴ gaá³á⁴. Joó⁴ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³, há⁴hé³ máh⁴ xa³ gɨh¹ dxaáh² fáh⁴lí³ hí⁴dah²joó². \p \v 13 Mɨ²ja̱³ gá⁴tiúy² diáh⁴, ja̱³ba² gá⁴hí³ ca̱á̱h³ he̱é̱yh³ maá² ja̱³, duh³ ŋáyh² ca̱á̱h³ ca³jaa¹ dxaá² gaáy³ ja̱³. \s1 Levadura chiáh² diáh⁴ fariseos \r (Mt. 16:5-12) \p \v 14 Joó⁴ gá⁴hí̱h⁴ dsɨ́² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ hi³ hí⁴dah²ca̱a̱⁴ hó² ya³dsɨ² hi³ hí⁴dah²eéh². Ca̱a̱³ fɨɨh⁴² ba² nɨɨh¹ ná⁴hi⁴² he̱é̱yh³ maá² ja̱³. \v 15 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Xɨɨ́³ah³ chia̱á̱h¹ah³ levadura chiáh² diáh⁴ fariseos baáy⁴ xɨɨ́³ah³ chia̱á̱h¹ah³ levadura chiáh² Herodes nɨ³. \p \v 16 Mɨ²ja̱³ mɨ³dah²liu⁴ xi² dɨ³ñi³² mii⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Foóh¹ hi³ há⁴hé³ ma³chia̱a̱⁴²a² hó² ya³dsɨ² nɨ³, hi³ja̱³ nɨ³ féh³ liáh³nɨ³ Jesús nɨ³. \p \v 17 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴lɨ́⁴chii⁴ Jesús hi³ dah²liu⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ga³liú¹ah³ chiáh² hi³ há⁴hé³ chiá̱¹ah³ hó² ya³dsɨ² nɨ³? ¿Xɨ² há⁴hé³ ma³lɨ³dsaa⁴ah³? ¿Jmiih⁴² dɨ́h¹ ná⁴lɨ¹ chia̱á̱²ah³? Liáh³ca̱a̱y³ hi³ rúh⁴ ná⁴liaá¹ ba² dxɨ́¹ah³ nɨ³ lii³²a². \v 18 Xa³ ba² mɨ¹ñí¹ah³ joó⁴ há⁴hé³ ga³joó³ah³, xa³ ba² taa³ la³guá³ah³ joó⁴ há⁴hé³ ga³nuu³ah³. \v 19 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxaa⁴²á² liú⁴u³ ñá³ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ² chiáh² hi³ ñéy³ mil dsa³, ¿jáh¹ láh¹mɨh³ gɨh¹ bih³ jaa¹naa¹ hó² ya³dsɨ² ja̱³ cá⁴dxá⁴chia̱a̱h⁴²ah³ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴jooy³ cá⁴dah²eéh² diáh⁴ dsa³ ja̱³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Dxiá⁴tiú̱³ láh¹mɨh³ gɨh¹ bih³ cá⁴dxá⁴chia̱a̱h⁴²ah¹. \p \v 20 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ ca̱á̱h³ juúh⁴ Jesús ja̱³: \p ―Baáy⁴ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxaa⁴²á² dxiaá⁴ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ² chiáh² hi³ chiú̱y³ mil dsa³, ¿jáh¹ láh¹mɨh³ gɨh¹ bih³ jaa¹naa¹ hó² ya³dsɨ² ja̱³ cá⁴dxá⁴chia̱a̱h⁴²ah³ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴jooy³ cá⁴dah²eéh² diáh⁴ dsa³ ja̱³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Dxiaá⁴ láh¹mɨh³ gɨh¹ cá⁴dxá⁴chia̱a̱h⁴²ah¹. \p \v 21 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³: \p ―¿Xɨ² há⁴hé³ ma³lɨ³dsaa⁴ah³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ fáh⁴lí³ chieéy⁴ nɨ³ xa³ja̱³? \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ ja̱y³ dsa³ hi³ tuúy¹ \p \v 22 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ fɨɨ³ Betsaida. Mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ ja̱y³ dsa³ tuu² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³, duh³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² hi³ hu̱² hí⁴jñuuy³ guaa³. \v 23 Mɨ²ja̱³ gá⁴hɨɨy³² guaa³ duh³ ya²jay⁴ yaa¹ fɨɨ³. Mɨ²ja̱³ gá⁴xuúh⁴ jmɨ́⁴hóh¹ mɨ¹ñi² ja̱³, baáy⁴ gá⁴jniaa³ guaa³ ja̱³ ñiíh² chiáh². Liáh³ gá⁴jmeé³ liáh³ja̱³ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³ tuu² ja̱³: \p ―¿Xɨ² mɨ³jooy³ joóy³ ja̱³nɨ́⁴? \p \v 24 Mɨ²ja̱³ mɨ³joo³² ca³liuh² dsa³ ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Ga³joo³²á⁴ diáh⁴ dsa³ dah²chie⁴ dah²ji̱i̱⁴, joó⁴ liáh³xɨ³ ma³vɨ̱ɨ̱³ ba² lii³²a³. \p \v 25 Mɨ²ja̱³ gá⁴jniaa³ ca̱á̱h³ guaa³ Jesús ja̱³ ñiíh² mɨ¹ñi². Mɨ²ja̱³ gɨh¹ mɨ³joo³² dxú⁴ cáh³ti³², mɨ³joo³² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ baáy⁴ jɨy³ cáh³ti³². \v 26 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴dxaáh³ Jesús ja̱³ cá⁴bí⁴dxéyh³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh², liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴ hi³gua³chíh¹u³ jee⁴² fɨɨ³. Há⁴ hi³taayh³² dxɨ́³ cáh³ti³² hi³ ma³lɨ⁴ chiú̱h²u³ nɨ³. \s1 Cá⁴bí⁴jnia³ Pedro ja̱³ hi³ Jesús ja̱³ Cristo \r (Mt. 16:13-20; Lc. 9:18-21) \p \v 27 Ŋaá² Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, xi² niaá² diáh⁴ fɨɨ³ liuh² hi³ na³hii⁴ fɨɨ³ Cesarea Filipo. Liáh³ca̱á̱h³ dɨ³tieéyh¹ fi¹ ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Jesús ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―¿Jmiih⁴² ca³dah²féh³ diáh⁴ dsa³ nɨ³ ca³dah²hey³² jniá³, hi̱² nɨy³² jniá³ ga³ji̱í̱h⁴ diáh⁴? \p \v 28 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Xe̱y³ hi³ ca³dah²féh³ hi³ na³lɨ́⁴u³ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³. Dxeeyh⁴ ga³ji̱í̱h⁴ hi³ Elías ba² niu³, baáy⁴ dxeeyh⁴ ga³ji̱í̱h⁴ hi³ na³lɨ́⁴u³ ja̱y³ diáh⁴ profetas hi³ cá⁴dah²guá³ mɨ³xa³ lɨ́⁴. \p \v 29 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ ca̱á̱h³ juúh⁴ Jesús ja̱³: \p ―¿Joó⁴ hi̱² nɨy³² jniá³ ga³ji̱i̱³²ah³ niaá⁴ah³? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Pedro ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Niu³ nɨ³ Cristo, liáh³ja̱³ ga³ji̱í̱y⁴ jniá³. \p \v 30 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Há⁴ hi³liú¹ah³ chia̱á̱h¹ah³ dxeeyh⁴ hi³ na³lɨ́⁴á⁴ nɨ³ xa³ja̱³. \s1 Gá⁴féh³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴jú̱y³ \r (Mt. 16:21-28; Lc. 9:22-27) \p \v 31 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³heé⁴ diáh⁴, hi³ ga³jmee⁴ hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² fáh⁴yeey¹ Ja̱á̱² Dsa³ ja̱³. Chiaah¹ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ du³dsaáy⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ israelitas, baáy⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³, hí⁴dah²jmeéh⁴ hi³ há⁴hé³ xiáh³ niaáh². Ba² gá⁴féh³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴jɨ̱yh⁴². Joó⁴ mɨ² ma³ŋɨ́³ nɨ³ jmɨɨ́¹ ja̱³ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \v 32 Mɨ³liu⁴ jɨy³ cáh³ti³², hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴jeé⁴ Pedro ja̱³ gá⁴jéy⁴ ca³jaa¹ Jesús ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴ hi³fáyh³ liáh³nɨ³. \p \v 33 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱y⁴ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ mɨ³jooy³² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, ja̱³ba² gá⁴xí² Pedro ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Jé̱yh¹ ca³jaa¹ Hi³há⁴dxúy⁴. Chiaah¹ há⁴hé³ ga³ta³ ga³hɨy³ liáh³xɨ³ niaá⁴ Dios, liáh³xɨ³ ga³ta³ ga³hɨ³ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ ba² nɨ³ ga³ta³ ga³hɨy³ nɨ³. \p \v 34 Mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ diáh⁴ dsa³, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Xɨ³ xe̱y³ hi³ niaá⁴ dsaa³² chie̱é̱yh¹ jniá³, joó⁴ ga³jmee⁴ hí⁴hí̱h⁴ dsɨ́² cáh³ti³² hi³chiaah³² ñaá², ga³jmee⁴ hí⁴cá̱² cruz chiáh², duh³ gua²je³ ba² chiáh² chie̱é̱yh¹ jniá³. \v 35 Chiaah¹ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ dɨ́⁴dah²tiú² jmɨɨyh⁴²güii³ chiáh² diáh⁴, diáh⁴ hi³hí̱³ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ ba². Joó⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ hí⁴tiuu⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ chiáh² diáh⁴ vih²chieéy⁴, baáy⁴ vih²chiaah¹ juúh⁴ dxú⁴ chiáh² Dios, diáh⁴ hi³hí̱³ ba² hí⁴sa̱y³ dxú⁴. \v 36 Chiaah¹ ¿he² dɨ́h¹ cua̱a̱y¹ná² chiáh² ja̱y³ dsa³ gu³xɨ³ ba² hí⁴lí³ chiáh² na³ca̱á̱y⁴ jmɨɨyh⁴²güii³, baáy⁴ xɨ³ nɨ³ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ ba² ñaá²? \v 37 ¿Ha²xɨ² ga³ji̱i̱³²ah³ hi³ hí⁴jooy³ hí⁴chí² cuu² ja̱y³ dsa³ duh³ja̱³ há⁴hé³ dsaa³² dxaah¹ xi³? \v 38 Chiaah¹ liu³u²xɨ³ xe̱y³ hi³ hiih⁴ jniá³ baáy⁴ hiih⁴ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴ liáh³ rúh⁴ jey¹ jmɨɨyh⁴²güii³ xi² bií⁴ mɨ³hee³² la³, mɨ²ja̱³ ba² hí⁴hiih⁴ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ ñaá² mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ hee⁴ fáh⁴lí³ chiáh² Jmii³, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ángeles hi³ na³xɨ³ na³ŋɨɨ́y³ nɨ³. \c 9 \p \v 1 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Xe̱y³ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ la³ rúh⁴ na³ji̱í̱yh⁴ mɨ²ja̱³, hi³ja̱³ hí⁴dah²joóy² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ hi³ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ nɨ³. \s1 Gá⁴guáyh⁴ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² \r (Mt. 17:1-13; Lc. 9:28-36) \p \v 2 Jñuú³ jmɨɨ́¹ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴jeé⁴ Jesús ja̱³ gá⁴jéy⁴ Pedro, Jacobo baáy⁴ Juan, duh³ dah²ya²dxí̱⁴ mii⁴ diáh⁴ ca̱a̱³ yuuh¹ cua̱h³ xi² ñií². Mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ cá⁴lɨ́⁴sɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³. \v 3 Hi²xiáh³ sɨɨ́⁴ cua̱a̱³ ja̱³ gá⁴lɨ́⁴, cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ jɨy³ tiaa³, liáh³xɨ³ maa³ ba². Gu³xɨ³ ja̱y³ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ há⁴hé³ hí⁴lí̱y³ hí⁴jmeé⁴ tiaa³ liáh³xɨ³ tiaa³ mɨh³ chiáh² ja̱³. \v 4 Mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ cá⁴lɨ́⁴jnieey³² jee⁴² chiáh² diáh⁴ ja̱³, Elías chie̱é̱yh¹ Moisés, mɨ³dah²liu⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \v 5 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pedro ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús: \p ―Dsa³he⁴, hi²xiáh³ dxú⁴ hi³ na³ta̱a̱⁴²ah¹ la³. Hi²jmeeh⁴²ah¹ nɨ³ mɨ¹láh¹ñú², ca̱a̱³ chiú̱h²u³, ca̱a̱³ chiáh² Moisés, baáy⁴ ca̱a̱³ chiáh² Elías nɨ³. \p \v 6 Gá⁴féh³ liáh³ja̱³ Pedro ja̱³, chiaah¹ há⁴hé³ ñi³² jmiih⁴² gɨh¹ hí⁴féh³, baáy⁴ hi²xiáh³ foyh⁴ diáh⁴. \v 7 Mɨ²ja̱³ gá⁴xiaá² ca̱a̱³ jnií², baáy⁴ cá⁴yá⁴niuúh³ hi³ gá⁴liú³ Dios liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Hi³ley³² nɨ³ ja̱a̱y⁴ hi³ bií⁴ naá⁴á⁴. Niuu³ah³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ ga³sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ nɨ³. \p \v 8 Hi³ja̱³ dah²naayh³² xɨ² xe̱y³ hí⁴dah²joóy², joó⁴ mɨ²ja̱³ cá⁴dah²joó² hi³ há⁴hé³ máh⁴ xe̱y³ dxeeyh⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³, ñaá² bɨh¹ ba². \p \v 9 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴xieey⁴ diáh⁴ cua̱h³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Gu³xɨ³ hí̱³ há⁴ lɨ² hi³fooh³²ah³ hi³ ma³joo⁴²ah³ nɨ³. Mɨ² ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³jú̱y¹ nɨ³ ba². \p \v 10 Hi³ja̱³ há⁴hé³ cá⁴dah²taáh⁴ dxɨ́³, joó⁴ dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ oóyh² diáh⁴ hi³ he² ja̱³ niaá⁴ hí⁴féh³ hi³hí̱³ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³jú̱y¹ ja̱³. \v 11 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ca³dah²féh³ diáh⁴ dsa³he⁴ nɨ³ hi³ dsa³jéy⁴ ga³jmee⁴ hí⁴güéy³ Elías, baáy⁴ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³nɨ³ hí⁴güéy³ Cristo? \p \v 12 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―He̱é̱yh³ ba² hí⁴güéy³ dsa³jéy⁴ Elías nɨ³, duh³ hí⁴yá⁴tieeyh³ fi¹ jɨɨ⁴ lɨ́⁴. Ba² xɨ² maá³ah³ niaá⁴ah³ hi³ he²chiaah¹ hi³ na³xɨɨ² fah² Dios hi³ fáh⁴yeey¹ dɨ́h¹ hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³, hí⁴dah²jmeéh⁴ hi³ há⁴hé³ xiáh³ niaáh² cáh³ti³². \v 13 Joó⁴ jniá³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ güéy⁴ ba² ja̱y³ liáh³xɨ³ Elías. Baáy⁴ ja̱³ba² liáh³xɨ³ na³xɨɨ² fah² Dios nɨ³, cá⁴dah²jmeé³ mɨ³hee³² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ nɨ³, cá⁴dah²jmeéh⁴. \s1 Gá⁴dxɨy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ hi³há⁴dxúy⁴ \r (Mt. 17:14-21; Lc. 9:37-43) \p \v 14 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dxá⁴dxi̱i̱³² xi² na³cueeyh⁴ gɨh¹ tú̱⁴dsaayh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²joó² hi³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ na³cua̱a̱yh⁴² ji̱h²caayh⁴ diáh⁴ oóyh² ja̱³, baáy⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³ dah²liu⁴ ñuú³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴. \v 15 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joó² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, cá⁴dah²joóy² Jesús, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴, hi³ja̱³ ja̱³ba² gá⁴dxí̱⁴ ji̱³nɨɨ́⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³, duh³ hí⁴dah²hí̱¹ hí⁴dah²jmeéh⁴ Jesús ja̱³. \v 16 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Jesús ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―¿He² nɨ³ liú¹ah³ ñuú³ chia̱á̱h¹ah³ diáh⁴ dsa³he⁴ nɨ³? \p \v 17 Mɨ²ja̱³ ja̱y³ dsa³ gá⁴hí̱¹ gá⁴jmeéh⁴ Jesús ja̱³: \p ―Dsa³he⁴, ma³ya³ja⁴²á⁴ mɨ¹liuh² chia̱á̱²á⁴ nɨ³, chiaah¹ heey³² hi³há⁴dxúy⁴ hi³ ga³jmee⁴ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴liú⁴. \v 18 Baáy⁴ gu³xɨ³ xiáh³ ba² hií⁴xɨ́yh⁴ mɨ¹liuh² nɨ³, ga³sa̱a̱h³² hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³ chiáh², mɨ²ja̱³ ga³jmee⁴ ga³tuy⁴, ga³lɨ́³ ja̱⁴ haa², ga³cuh³ na¹ja̱² nɨ³, baáy⁴ ca̱a̱³ na³véyh⁴ liáh³nɨ³ bɨh¹ ga³cɨ̱ɨ̱yh³². Ma³ŋɨɨ́y⁴ ba² jmɨ²heé¹ chiáh² diáh⁴ xɨh³chiú̱h²u³ nɨ³ hi³ hí⁴dah²dxɨy³, joó⁴ há⁴hé³ ma³tiaá⁴ diáh⁴. \p \v 19 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―He² dɨ́h¹ fáh⁴yeey¹ chia̱á̱²ah³ hi³ há⁴hé³ ca³gua³taá³ah³ nɨ³. ¿Jmiih⁴² nɨɨh¹ gɨh¹ voó³ hi²güey⁴² chia̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³? Há⁴hé³ máh⁴ hí⁴tieéy⁴ chia̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³ ba² lii³²a². Ya³ja⁴ah³ la³ mɨ¹liuh² nɨ³ hi²nia⁴²a². \p \v 20 Mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ mɨ¹liuh² ja̱³. Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴joó² hi³há⁴dxúy⁴ gá⁴joóy² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hi³sá⁴ hi³guáy⁴ dɨ́h¹ gá⁴jnaayh³ dxaah¹vó⁴ mɨ¹liuh² ja̱³, ja̱³ba² gá⁴cueeyh⁴ na³caayh³² be³lɨyh³² ñaá², baáy⁴ dsa³voo³ ja̱⁴ haa² mɨ¹liuh² ja̱³. \v 21 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Jesús ja̱³, gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ jmii³ mɨ¹liuh² ja̱³: \p ―¿Jmiih⁴² nɨɨh¹ mɨ³voó³ ga³cɨ̱ɨ̱yh³² liáh³nɨ³? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ jmii³ mɨ¹liuh² ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Liáh³ca̱á̱h³ rúh⁴ píyh¹ lɨ́⁴ bih³ nɨ³ ga³cɨ̱ɨ̱yh³² liáh³nɨ³. \v 22 Baáy⁴ ma² jáh³ tiaah² ga³jmee⁴ hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³ ga³cɨyh⁴ dxaah¹ xi³, baáy⁴ he̱é̱yh³ jmɨɨ³, duh³ hí⁴jɨ̱́yh⁴. Joó⁴ xɨ³ xa³ lií² hí⁴jooy³ hi²jmeey³ yáh¹, chia̱³ mih³ ñí⁴ jniaah¹, jmee² jmɨ²heé¹ gua³tia̱a̱² chiaa⁴²ah¹. \p \v 23 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Jmiih⁴² ja̱³ hi³ xɨ³ xa³ lií² hí⁴jooy³ hi²jmeey³. Jɨɨ⁴ ba² hí⁴jooy³ hí⁴lí³ chiáh² ja̱y³ hi³ ca³dsa³taáy³. \p \v 24 Mɨ²ja̱³ ja̱³ba² gá⁴hí̱¹ ji̱³nɨɨ́⁴ jmii³ mɨ¹liuh² ja̱³, hi²xiáh³ ba³ gá⁴liúy² Jesús ja̱³: \p ―Ca³dsa³taá³á⁴ ba² dia², joó⁴ gua³tia̱a̱² chieéy⁴ duh³ hí⁴dsá⁴taá³á⁴ gɨh¹ dxú⁴. \p \v 25 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴joó² Jesús hi³ já⁴ dsa³na³cua̱a̱yh⁴² ba² dsa³, mɨ²ja̱³ gá⁴liúy² hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Niu³ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ ga³jmeey³ ca³lɨ³caay⁴², ca³lɨ³guɨɨy⁴² mɨ¹liuh² nɨ³, jniá³ ga³chiuuyh³² hiíh⁴ hi³ hi²bi³hɨɨ́⁴u³ ñuúh⁴ chiáh², baáy⁴ há⁴ máh⁴ hi³bi³dxɨɨ¹u³ ca̱á̱h³. \p \v 26 Mɨ²ja̱³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ heé² ná⁴lɨ¹ gá⁴jláy² hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³. Ja̱³ba² gá⁴jnaayh³ ca̱á̱h³ dxaah¹vó⁴ mɨ¹liuh² ja̱³, ja̱³ba² cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴. Xɨ³ ba² hi³ ma³ju̱y⁴ ba² mɨ¹liuh² ja̱³ gá⁴cɨ̱ɨ̱́yh², hi³ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ dah²féh³: \p ―Ma³ju̱y⁴ bɨh¹ mɨ¹liuh² nɨ³. \p \v 27 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴sá̱h⁴ Jesús ja̱³ guaa³, duh³ gá⁴xeéyh², mɨ²ja̱³ ja̱³ba² gá⁴bɨ́y² ca̱á̱h³. \p \v 28 Liáh³ca̱á̱h³ mɨ³jey¹ xɨ¹ñúh⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ juúh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ ca̱a̱³ há⁴ tiaah² dxɨ́³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ há⁴hé³ ma³jooy³ ma³dxɨ⁴²ah¹ jniaah¹ hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³? \p \v 29 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³: \p ―Liu³u²xɨ³ hi²dxɨ⁴²a² ja̱y³ hi³há⁴dxúy⁴ liáh³xɨ³ hi³nɨy³², mɨ²ja̱³ ga³jmee⁴ hi²liu⁴²a² Dios baáy⁴ hi²bi³jmɨɨ²a² ba². \s1 Gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ \r (Mt. 17:22-23; Lc. 9:43-45) \p \v 30 Mɨ²ja̱³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ nɨɨ́⁴ duh³ gá⁴dxí̱⁴ fi¹ Galilea. Ca̱a̱³ cá⁴dah²hay³ ba² chiaah¹ há⁴hé³ niaá⁴ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴dsaá⁴ dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ja̱³ hi³ dsa³ŋɨ́y³ Galilea ja̱³. \v 31 Chiaah¹ heé⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, liáh³la³ féh³ sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Mɨ³ya³tɨ́⁴ hí⁴táyh² guaa³ diáh⁴ dsa³ xiaáh³ nɨ³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³, hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴. Joó⁴ hi³dxá³ nɨ³ jmɨɨ́¹ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \p \v 32 Joó⁴ há⁴hé³ cá⁴lɨ́⁴dsaay⁴ diáh⁴ hi³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³, baáy⁴ dɨ³foyh⁴ hi³ hí⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴. \s1 ¿Hi̱² na³nɨy¹ nɨ³ gaáy³ gɨh¹? \r (Mt. 18:1-5; Lc. 9:46-48) \p \v 33 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴dxi̱i̱³² Capernaúm. Liáh³ca̱á̱h³ mɨ³jey¹ xɨ¹ñúh⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―¿He² nɨ³ liú¹ah³ dxah²fi¹ nɨ³? \p \v 34 Joó⁴ há⁴hé³ cá⁴dah²hí̱¹ diáh⁴, chiaah¹ liáh³ca̱á̱h³ tieéyh¹ fi¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ dah²liu⁴ xi² dɨ³ñi³² mii⁴ hi³ hi̱² na²nɨy¹ diáh⁴ ja̱³ hí⁴lí³ gaáy³ gɨh¹ jee⁴² chiáh² diáh⁴ ja̱³. \v 35 Mɨ²ja̱³ gá⁴guá³ Jesús ja̱³, duh³ gá⁴teé⁴ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liu³u²xɨ³ xe̱y³ hi³ niaá⁴ hí⁴dsá⁴saa³ chiáh², mɨ²ja̱³ ga³jmee⁴ hí⁴jméy² ñaá² liáh³xɨ³ mozo ba² duh³ hí⁴dsá⁴tia̱a̱² chiáh² liáh⁴jɨy³ ba². \p \v 36 Mɨ²ja̱³ gá⁴jéy⁴ ja̱y³ xɨ³yu̱u̱y³ Jesús ja̱³, duh³ gá⁴xɨ́yh⁴ jee⁴² chiáh² diáh⁴. Ja̱³ba² gá⁴ta̱a̱yh³ cueé² duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p \v 37 ―Xɨ³ xe̱y³ hi³ hí⁴tee³ dxú⁴ xɨ³yu̱u̱y³ liáh³xɨ³ hi³ley³² hi³ fáh⁴ hi³ jniá³, ja̱³ba² hi³ ma³tee³ jniá³ ja̱³. Baáy⁴ ja̱y³ hi³ hí⁴tee³ jniá³, ja̱³ba² hi³ ma³tee³ Dios hi³ gá⁴xɨ́y⁴ jniá³ nɨ³ ja̱³. \s1 Hi³ há⁴hé³ na³chi⁴²a² chia̱a̱h²a², hi³hí̱³ naá³a² chia̱a̱h²a² \r (Lc. 9:49-50; Mt. 10:42) \p \v 38 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Juan ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús: \p ―Dsa³he⁴, gá⁴joo⁴²ah¹ ja̱y³ dsa³ hi³ ga³hey³² niu³ duh³ja̱³ hí⁴jooy³ hí⁴voóy² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ heey³² diáh⁴ dsa³, joó⁴ gá⁴xɨɨh²ah¹ hi³ há⁴hé³ ga³jmee⁴ hí⁴jmeé⁴ liáh³nɨ³ chiaah¹ há⁴hé³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ jnia². \p \v 39 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴ hi³tiuuh⁴²ah³ chiáh² dsa³ hi³ ga³jmee⁴ liáh³nɨ³, chiaah¹ dsa³ hi³ ga³jmee⁴ fáh⁴lí³ hi³ fáh⁴ hi³ jniá³, há⁴hé³ lɨ² hí⁴liú⁴ ji̱³nɨɨ́⁴ mɨ³hee³² chieéy⁴. \p \v 40 Baá⁴ ba² liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ há⁴hé³ na³chi⁴²a² chia̱a̱h²a², hi³hí̱³ naá³a² chia̱a̱h²a². \v 41 Baáy⁴ gu³xɨ³ hí̱³ba² dsa³ hi³ hí⁴cuoó⁴ niaá⁴ah³ ca̱a̱³ vaso jmɨɨ³ hi²húh³ah³ hi³ fáh⁴ hi³ jniá³ baáy⁴ xɨ³ nɨ³ hí⁴jmeé⁴ liáh³ja̱³ hi³ fáh⁴ hi³ na³lɨ́⁴ah³ dsa³ chié̱y² Cristo ba², hi³nɨy³² nɨ³ jmɨ́yh³ hí⁴tɨ̱́y⁴ hi³ hí⁴cuó⁴ Dios nɨ³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³. \s1 Hi²xiáh³ foóh¹ hi²yaa⁴²a² oóh²a² \r (Mt. 18:6-9; Lc. 17:1-2) \p \v 42 Baá⁴ ba² gá⁴féh³ liáh³la³: \p ―Ja̱y³ dsa³ hi³ ca³bi³taay³ ja̱y³ diáh⁴ mɨ¹píyh⁴ hi³ ca³dsa³taáy³ chieéy⁴ la³, na³fáyh⁴ gɨh¹ chiáh² xɨ³ hí⁴tie̱e̱yh⁴² he̱é̱yh³ jmɨ́⁴ñih¹ xi² juh³ cáh³ti³², ná⁴ñuu¹ luú¹ ca̱a̱³ na¹cu̱ú̱¹ chiáh² molino. \v 43 Hi³ja̱³, xɨ³ guaay³² nɨ³ ca³bi³taay³ niu³, na³fáyh⁴ gɨh¹ reey⁴² cáh³ti³² duh³ tia̱a̱³ vɨ̱ɨ̱́³. Chiaah¹ dxú⁴ gɨh¹ chiú̱h²u³ hi³ gua³huú²u³ xi² cua³ñí³ ca̱³ñiih³² na³lu² guaay³², dxa² hi³ guaay³² na³ca̱á̱⁴u³ xi² dsa³niaá⁴ xi³ hi³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴ii³ nɨ³. \v 44 Nɨɨ́⁴ há⁴hé³ hí⁴jú̱y³ na¹jah² hi³ ca³dah²eeh³² chiáh² dsa³, baáy⁴ niaá² xi³ hi³ há⁴hé³ jlɨ́h³ hí⁴ii³ cáh³ti³². \v 45 Hi³ja̱³, xɨ³ tɨɨy¹ nɨ³ ca³bi³taay³ niu³, na³fáyh⁴ gɨh¹ reey⁴² duh³ tia̱a̱³ vɨ̱ɨ̱́³ cáh³ti³². Chiaah¹ dxú⁴ gɨh¹ chiú̱h²u³ hi³ gua³huú²u³ xi² cua³ñí³ ca̱³ñiih³² na³lu² tɨɨy¹, dxa² hi³ guaay³² na³ca̱á̱⁴u³ dxaah¹ xi³ xi² há⁴hé³ hí⁴ii³ cáh³ti³² nɨ³. \v 46 Nɨɨ́⁴ há⁴hé³ hí⁴jú̱y³ diáh⁴ na¹jah² hi³ ca³dah²eeh³² chiáh², baáy⁴ niaá² xi³ hi³ há⁴hé³ jlɨ́h³ hí⁴ii³ cáh³ti³². \v 47 Baáy⁴ liu³u²xɨ³ mɨ¹ñíy¹ nɨ³ ca³bi³taay³ niu³, na³fáyh⁴ gɨh¹ dxɨ́² cáh³ti³² duh³ tia̱a̱³ vɨ̱ɨ̱́³. Chiaah¹ dxú⁴ gɨh¹ chiú̱h²u³ hi³ gua³huú²u³ xi² ga³chiuuh³² hiíh⁴ Dios nɨ³, dxa² hi³ guaay³² na³ca̱á̱⁴u³ dxaah¹ xi³ hi³ dsa³niaá⁴ nɨ³, \v 48 xi² há⁴hé³ hí⁴jú̱y³ na¹jah² chié̱y² diáh⁴, baáy⁴ xi² niaá² xi³ hi³ há⁴hé³ hí⁴ii³ cáh³ti³² nɨ³. \p \v 49 Ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Liáh⁴jɨy³ ba² hí⁴xɨ³ hí⁴ŋɨɨ́y³ chie̱é̱yh¹ xi³, xɨ³ ba² hi³ hí⁴dsá⁴taáyh¹ fɨɨh⁴²ñi² ba². Liáh⁴jɨ³ foo³ hi³ hí⁴cuoo² Dios nɨ³ hí⁴caáh⁴ fɨɨh⁴²ñi². \v 50 Hi²xiáh³ dxú⁴ fɨɨh⁴²ñi² nɨ³ liáh³ rúh⁴ ñii⁴². Joó⁴ xɨ³ hí⁴jmiíy¹, ¿jmiih⁴² ja̱³ máh⁴ hí⁴lí³, hí⁴lí³ ca̱á̱h³ ñii⁴²? Hi³ja̱³ jmeé¹ah³ jmeéh² lɨ́²ah³ pih²liuh² duh³ja̱³ hí⁴jooy³ hi²ñí³ah³ naá³ah³ chia̱á̱h¹ah³ diáh⁴ oóh²ah³. \c 10 \s1 Ca³jaa¹ chiáh² divorcio \r (Mt. 19:1-12; Lc. 16:18) \p \v 1 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ Capernaúm, duh³ ŋaá² vó⁴ Judea, ca³jaa¹ xi² yéy⁴ ñíh² liáh³xɨ³ ji̱h²jmɨɨ³ Jordán ja̱³. Mɨ²ja̱³ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ ji̱h²caayh⁴, hi³ja̱³ ga³heé⁴ diáh⁴ fah² Dios liáh³xɨ³ chia̱³ dxá³ chiáh². \v 2 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ fariseos, hi³ hí⁴dah²ya³dsaa³ hiíh⁴ chiáh² Jesús ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xɨ² xa³ jú¹hiíh⁴ hí⁴tiuú² ja̱y³ dsaá⁴ hí⁴tiúy² mɨ́⁴chiáh²? \p \v 3 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Jmiih⁴² gá⁴sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ Moisés ruh³? \p \v 4 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Gá⁴cuó³ ba² jú¹hiíh⁴ Moisés ja̱³ hi³ hí⁴yeéy² xi³ hi³ ná⁴ji̱i̱¹ guaa³ diáh⁴, duh³ hí⁴jooy³ hí⁴tiúy² mɨ́⁴chiáh². \p \v 5 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Jee⁴² xi² ba³ túh²há²ah³ nɨ³ ba² ja̱³, hi³ja̱³ ba² ja̱³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³ Moisés nɨ³. \v 6 Joó⁴ liáh³ mɨ² gá⁴dxá³ lɨ́⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³, mɨ²ja̱³ gá⁴jméy² dsaá⁴ baáy⁴ gá⁴jméy² ja̱y³ mɨ́³. \v 7 Hi³ja̱³ ba² nɨ³, ga³tiuu³² ja̱y³ dsaá⁴ ga³tiuy³² xaá¹jmii³, duh³ hí⁴cú̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ mɨ́⁴chiáh². \v 8 Mɨ²ja̱³ ja̱y³ dsa³ bɨh¹ hí⁴lí³ diáh⁴, há⁴ja̱³ máh⁴ na³lɨ́y⁴ aáy⁴ dsa³, ja̱y³ dsa³ bɨh¹ ba² mɨ³na³lɨ́y⁴ diáh⁴. \v 9 Hi³ fáh⁴ hi³ Dios nɨ³ ga³cu̱yh³² dsaá⁴ chie̱é̱yh¹ mɨ́³, hi³ja̱³ yáh¹, diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ há⁴hé³ ga³jmee⁴ hí⁴dah²dxeéy² oóyh² diáh⁴. \p \v 10 Liáh³ca̱á̱h³ mɨ³dɨ³nieeyh⁴² xɨ¹ñúh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ juúh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿Jmiih⁴² nɨ³ ná⁴lɨ¹ hi³ ma³liúy¹ chiáh² divorcio nɨ³? \p \v 11 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Dsaá⁴ hi³ hí⁴tiúy² mɨ́⁴chiáh², baáy⁴ hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ dxeeyh⁴, hi³ jmee⁴ ga̱y³ ba² ja̱³, chiaah¹ bi³cuaáy¹ jmɨ́yh³ mɨ́⁴chiáh². \v 12 Ba² liáh³ja̱³ mɨ́³ hi³ hí⁴tiúy² dsaá⁴ chié̱y², baáy⁴ hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ dxeeyh⁴ dsaá⁴, ba² hi³ jmee⁴ ga̱y³ ba² ja̱³. \s1 Cá⁴bí⁴je̱é̱y² Jesús ja̱³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ \r (Mt. 19:13-15; Lc. 18:15-17) \p \v 13 Mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ xi² jey¹ Jesús ja̱³ ja̱y³ aáy⁴ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ duh³ hí⁴jniaa³ guaa³ ja̱³ ñiíh² chiáh² diáh⁴. Joó⁴ mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ mɨ³dah²tiuuyh³² chiáh² diáh⁴ dsa³ hi³ dsá⁴jay⁴ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³. \v 14 Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴joó² Jesús liáh³xɨ³ dah²jmee⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³², hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cuó¹ah³ je² cua²ya³dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ jniá³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³, há⁴ hi³tiuuh⁴²ah³ chiáh² diáh⁴. Chiaah¹ xi² ga³chiuuh³² hiíh⁴ Dios nɨ³ na³hiiy⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ xe̱y³ liáh³xɨ³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ la³. \v 15 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Nɨɨh¹ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²cuóy² mii⁴ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ Dios nɨ³ chiáh² diáh⁴, liáh³xɨ³ ga³nuu³ dsaá² ja̱y³ xɨ³yu̱u̱y³, nɨɨh¹ diáh⁴ hi³nɨy³² ba² hí⁴jooy³ hí⁴lí³ diáh⁴ cua̱a̱y¹ná² chiáh² Dios. \p \v 16 Mɨ²ja̱³ gá⁴sa̱a̱h³² Jesús ja̱³ gá⁴sa̱yh³² diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³, gá⁴ta̱a̱yh³ cueé² gɨh¹ máh⁴ ja̱y³ diáh⁴, gá⁴jñuuy³ diáh⁴ guaa³. Baáy⁴ gá⁴ŋɨɨ́³ chiáh² Dios hi³ hí⁴bí⁴je̱é̱y² diáh⁴. \s1 Ja̱y³ dsa³ hi³ bií⁴ xaa³² \r (Mt. 19:16-30; Lc. 18:18-30) \p \v 17 Liáh³ mɨ³hí⁴dsá⁴hí³ ca̱á̱h³ fi¹ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴ji̱í̱³ ji̱³nɨɨ́⁴ ja̱y³ dsa³, ja̱³ba² gá⁴xɨ́h² ji̱², duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Dsa³he⁴ dxúy⁴, ¿jmiih⁴² ga³jmee⁴ hi²jmeey⁴² duh³ hí⁴jooy³ hí⁴tɨ̱́⁴á⁴ fáh⁴ji̱í̱h⁴ hi³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jú̱y³? \p \v 18 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ga³fooyh³² jniá³ hi³ dxú⁴á⁴ nɨ³? Há⁴hé³ xe̱y³ hi³ dxúy⁴, ja̱y³ Dios ba² nɨ³ dxúy⁴. \v 19 Cui̱i̱³u³ ba² ley hi³ gá⁴cuó³ Moisés xɨ² haá², hi³ dsa³féh³: “Há⁴ hi³jɨ̱h⁴ah³ dsa³, há⁴ hi³jmeey³ ga̱³u³. Há⁴ hi³jmeey³ hi̱i̱³, há⁴ hi³jmeey³ dsa³ñi³² ca̱a̱³ hi³ há⁴hé³ ná⁴lɨ¹, há⁴ hi³juúy¹. Jmee² xa³ hu̱u̱¹rá² chiú̱h²u³ jmeeh² xaa³ñúyh³.” \p \v 20 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ dsa³ ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Dsa³he⁴, ga³jmeey⁴ ba² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³nɨ³, liáh³ca̱á̱h³ rúh⁴ pih⁴²á² lɨ́⁴ bih³ gá⁴laáy⁴. \p \v 21 Mɨ²ja̱³ gá⁴joó² Jesús ja̱³ gá⁴joóy² dsa³ ja̱³, baáy⁴ gá⁴ji̱í̱h⁴ hi³ nieéy², hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Rúh⁴ jmee⁴ gɨh¹ ca̱a̱³ hi³ ga³jmee⁴ hi²jmeey³. Gua³nɨɨ² liáh⁴jɨ³ hi³ xa³ chiú̱h²u³, duh³ cuoo² diáh⁴ dsa³tieey³. Mɨ²ja̱³ gɨh¹ hí⁴sa³ hí⁴fáh³ chiú̱h²u³ yuuh¹ güii³. Chia̱³ cruz chiú̱h²u³ nɨ³ duh³ ña³ chia̱á̱h¹u³ jniá³. \p \v 22 Joó⁴ gá⁴yeéy⁴ cáh³ti³² liáh³ca̱á̱h³ gá⁴nuú³ liáh³xɨ³ féh³ Jesús ja̱³. Mɨ²ja̱³ ŋáyh² fɨɨh⁴² dsɨ́² chiaah¹ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ xaa³². \p \v 23 Mɨ²ja̱³ gá⁴cueeyh⁴ Jesús ja̱³ jooy³² liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ gaáy³ ta² chiáh² diáh⁴ dsa³ xaa³² hi³ hí⁴lí³ diáh⁴ cua̱a̱y¹ná² chiáh² Dios. \p \v 24 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²nuú³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² liáh³xɨ³ féh³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴. \p Joó⁴ ja̱³ba² gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ja̱a̱y⁴ chia̱á̱²á⁴, cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ gaáy³ ta² hi³ hí⁴lí³ cua̱a̱y¹ná² diáh⁴ chiáh² Dios nɨ³ diáh⁴ hi³ ca³dah²bi³feeh⁴ dsɨ́² liáh⁴jɨ³ hi³ xa³fáh³ chiáh² diáh⁴. \v 25 Ba² hi²xiáh³ gaáy³ ta² hí⁴ŋɨ́y³ ja̱y³ camello gua² me³cuu², ¿xɨ² haá²? Joó⁴ gaáy³ gɨh¹ ta² hi³ hí⁴lí³ cua̱a̱y¹ná² chiáh² Dios nɨ³ ja̱y³ dsa³ xaa³². \p \v 26 Mɨ²ja̱³ ca̱á̱h³liaáh³ gɨh¹ dɨ́h¹ gá⁴dsaáy² dsɨ́² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ oóyh² diáh⁴: \p ―Hi³ja̱³ hi̱² ba² nɨy³² hí⁴jooy³ hí⁴sa̱y³ dxú⁴ xa³ja̱³. \p \v 27 Mɨ²ja̱³ gá⁴joó² Jesús ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ nɨ³, há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²jmeé⁴ diáh⁴ dsa³, joó⁴ jɨɨ⁴ ba² hí⁴jooy³ chiáh² Dios nɨ³. \p \v 28 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pedro ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús: \p ―Gá⁴tiu⁴²ah¹ jniaah¹ liáh⁴jɨ³ hi³ xa³ chiaa⁴²ah¹, duh³ gá⁴dxia⁴²ah¹ chia̱a̱h²ah¹ niu³. \p \v 29 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Xe̱y³ dsa³ hi³ ma³dah²tiú² xɨ¹ñúh⁴ chiáh², ma³dah²tiúy² du³ñuúh², mɨ́⁴oóyh² nɨ³, xaá¹jmii³ nɨ³, mɨ́⁴chiáh² nɨ³, diáh⁴ ja̱á̱² nɨ³, ji̱í̱⁴ lɨ́⁴ vó⁴ chiáh², vih²chiaah¹ hi³ nieéy² jniá³ baáy⁴ hi³ niaá⁴ chiáh² fah² Dios. \v 30 Diáh⁴ hi³hí̱³ há⁴hé³ hí⁴ná⁴ cáh³ti³² chiáh² diáh⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ la³. Xiáh³ hi³ hí⁴tɨ̱́y⁴ diáh⁴ máh⁴ ca̱a̱³ ñá⁴laá³ ba² chiáh² liáh⁴jɨ³ hi³nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³, ñú² diáh⁴ nɨ³, du³ñuúh² diáh⁴ nɨ³, mɨ́⁴oóyh² diáh⁴ nɨ³, xaá¹jmii³ diáh⁴ nɨ³, ja̱á̱² diáh⁴ nɨ³ baáy⁴ vó⁴ chiáh² diáh⁴ nɨ³. Baáy⁴ ca̱a̱³ chiáh² ba² hí⁴tɨ̱́y⁴ diáh⁴ fáh⁴ji̱í̱h⁴ hi³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jú̱y³. \v 31 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ lii³²a² cáyh¹ ja̱³nɨ́⁴, joó⁴ hí⁴dah²güe³ vó⁴ dsa³cɨ̱ɨ̱y³. Ba² liáh³ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ lii³²a² há⁴hé³ na³jmɨɨ́yh³ diáh⁴ ja̱³nɨ́⁴, joó⁴ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ ba² hí⁴dah²güe³ gaáy³. \s1 Hi³dxá³ nɨɨh⁴ tiaah² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴jú̱y³ \r (Mt. 20:17-19; Lc. 18:31-34) \p \v 32 Liáh³ tieéyh¹ fi¹ dsa³dxí̱⁴ Jerusalén ja̱³, dsa³jéy⁴ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴. Joó⁴ xe̱y³ dxeeyh⁴ hi³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ rúh⁴cah² diáh⁴ ja̱³, hi²xiáh³ dɨ³foyh⁴ diáh⁴. Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴ñiih³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ hí⁴chi̱í̱yh² ja̱³. \v 33 Liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ja̱³nɨ́⁴ mɨ³dsa³dxia⁴²a² Jerusalén nɨ³. Nɨɨ́⁴ nɨ³ hí⁴dah²güeéyh² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ duh³ hí⁴dah²tiéyh² guaa³ diáh⁴ fii² diáh⁴ jmii³dsa³, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴. Mɨ²ja̱³ hí⁴dah²féh³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴jɨ̱yh⁴², baáy⁴ hí⁴dah²jɨ̱ɨ̱yh³ diáh⁴ dsa³ xiaáh³. \v 34 Mɨ²ja̱³ hí⁴dah²bi³cuaáy¹, hí⁴dah²hoóyh², hí⁴dah²jmí², baáy⁴ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ cáh³ti³². Joó⁴ hi³dxá³ nɨ³ jmɨɨ́¹ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \s1 Jacobo baáy⁴ Juan cá⁴dah²ŋɨɨ́³ ca̱a̱³ jmɨ²heé¹ \r (Mt. 20:20-28) \p \v 35 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ yeey⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³, Jacobo chie̱é̱yh¹ Juan, diáh⁴ ja̱á̱² Zebedeo ja̱³, duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Dsa³he⁴, xa³ ca̱a̱³ jmɨ²heé¹ hi³ niaa³²ah¹ hi²xɨɨh²ah¹ niu³. \p \v 36 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He² nɨ³ naa³ah³ hi³ hi²jmeey⁴² chia̱á̱²ah³? \p \v 37 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Hu̱² hi²jmeey³ jmɨ²heé¹ hi²cuooy¹ jniaah¹ hi³ ja̱³ah¹ nɨ³ hi²yaa²ah¹ ca³jaa¹ xi² nu¹u³, baáy⁴ ja̱³ah¹ nɨ³ hi²yaa²ah¹ ca³jaa¹ xi² há⁴nu¹u³ mɨ² mɨ³je¹u³ gaáy³ yuuh¹ güii³ nɨ³. \p \v 38 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴hé³ maá³ah³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ hi³ ga³ŋɨɨ́¹ah³ nɨ³, ¿xɨ² ga³ji̱i̱³²ah³ hi³ hí⁴tiaá⁴ah³ hi²húh³ah³ hi³ ga³jmee⁴ hi³ hi²uuyh⁴² jniá³ nɨ³? ¿Xɨ² hí⁴tiaá⁴ah³ hí⁴jŋaá³ah³ jmɨɨ³ liáh³xɨ³ hi³ mɨ³hí⁴jŋaá³á⁴ jniá³ nɨ³? \p \v 39 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ ca̱á̱h³: \p ―Hí⁴tiaá⁴ah¹ ba². \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ruh³ ja̱³ba² hi³ hi²uuyh⁴² nɨ³ nɨ³ hi²húh³ah³. Ba² hí⁴jŋaá³ah³ jmɨɨ³ hi³ hí⁴jŋaá³á⁴ jniá³ nɨ³. \v 40 Joó⁴ hi³ hi²ñí³ah³ ja̱³ah³ ca³jaa¹ xi² nu¹á² baáy⁴ dxaah⁴ah³ hi²ñí³ah³ ca³jaa¹ xi² há⁴nu¹á² nɨ³, há⁴hí̱³ jniá³ nɨ³ hí⁴dxá⁴heé³á⁴ hi³ hi²cuoy⁴² nɨ³. Dios ba² nɨ³ ma³bi³tɨɨ⁴ xi² hí⁴dah²güe³ diáh⁴ hi³ ga³jmee⁴ chiáh² liáh³ja̱³ ba². \p \v 41 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²nuú³ gɨh¹ dxiéy⁴ hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ mɨ³dɨ³cɨ̱ɨ̱y³² dah²ñi³² Juan, chie̱é̱yh¹ Jacobo ja̱³. \v 42 Mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Mɨ³maá³ah³ ba² niaá⁴ah³, liáh³xɨ³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²chiuuh³² hiíh⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ la³, ca̱a̱³ cua̱a̱y¹ná² lɨ́⁴ ba² ca³dah²jmee⁴. Diáh⁴ hi³ cáyh¹ jmɨɨyh⁴²güii³ la³ hi²xiáh³ sá⁴guáy⁴ ca³dah²jmeéh⁴ diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ nɨ³. \v 43 Joó⁴ niaá⁴ah³ há⁴hé³ ga³jmee⁴ hi²jmee³ah³ liáh³ja̱³. Xɨ³ xe̱y³ niaá⁴ah³ naa³ah³ hi²naa³ah³ ñi², mɨ²ja̱³ ga³jmee⁴ hi²jí̱h³ hi²tɨ̱́³ah³ chiáh² liáh⁴jɨy³ ba². \v 44 Xɨ³ xe̱y³ niaá⁴ah³ naa³ah³ hi²chiuúh³ah³ hiíh⁴, mɨ²ja̱³ ga³jmee⁴ hí⁴lí³ah³ xɨh³chie̱y³² liáh⁴jɨy³ dsa³ ba². \v 45 Chiaah¹ há⁴hé³ güéy⁴ Ja̱á̱² dsa³ nɨ³, duh³ hí⁴dah²ji̱h³ hí⁴dah²tɨ̱́y³ chiáh². Hi³ güéy⁴ duh³ hí⁴jí̱h³ hí⁴tɨ̱́y³ chiáh² liáh⁴jɨy³ dsa³ ba². Ba² güéy⁴ duh³ hí⁴cuóy² ñaá² hí⁴jú̱y³ duh³ hí⁴jooy³ hí⁴lieéyh⁴ fɨɨ́y⁴ cáh³ti³² diáh⁴ dsa³. \s1 Cá⁴bí⁴liaá³ Jesús ja̱³ cá⁴bí⁴lieéy³ Bartimeo \r (Mt. 20:29-34; Lc. 18:35-43) \p \v 46 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ fɨɨ³ Jericó. Ca̱³liáh³ mɨ³dsa³bi³hɨɨ́y⁴ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ Jericó chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, baáy⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ hi³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ ja̱y³ dsa³ tuu² hi³ jey¹ tɨɨ́² fi¹ hi³ ŋɨɨ⁴ foo³. Bartimeo xɨ̱ɨ̱y³ dsa³ tuu² ja̱³, ja̱á̱² Timeo. \v 47 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴nuú³ hi³ Jesús dsa³ Nazaret ja̱³ ja̱³ mɨ³je³, mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³jla³²te³², liáh³la³ féh³: \p ―Jesús, ja̱á̱²dxaa⁴² David, jmee² jmɨ²heé¹ chia̱³ mih³ ñí⁴ jniá³. \p \v 48 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ dah²liuy³² liáh³la³ dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴ hi³taayh³² dxɨ́³ hu̱². \p Joó⁴ hi³ já⁴ gá⁴liú³ gɨh¹ chiu̱u̱³ ba², liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Ja̱á̱²dxaa⁴² David, chia̱³ mih³ ñí⁴ jniá³. \p \v 49 Mɨ²ja̱³ gá⁴cueeyh⁴ Jesús ja̱³ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Gua³jé⁴ah³ la³ hi³ jla³te³² nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ dah²ya²dxí̱⁴ xi² jey¹ dsa³ tuu² ja̱³ duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Cuoo² vo̱ó̱h²u³ hi³ bií⁴, na³hɨɨ́y¹, chiaah¹ mɨ³teé⁴ niu³. \p \v 50 Mɨ²ja̱³ ja̱³ba² gá⁴cá̱⁴ gá⁴ta̱á̱⁴ nɨ³ mɨh³ hi³ na³ye̱é̱yh³ ja̱³, duh³ ja̱³ba² gá⁴bɨ́y² ŋaá² ji̱³nɨɨ́⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³. \v 51 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¿He² nɨ³ naay³ hi³ hi²jmeey⁴² chiú̱h²u³ nɨ³? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ dsa³ tuu² ja̱³: \p ―Dsa³he⁴, jmee² jmɨ²heé¹ jmee² hí⁴jooy³ hí⁴jnieéy⁴. \p \v 52 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Hí⁴jooy³ ba² guoh³²u³, ma³laá³u³ ba², chiaah¹ hi³ \p ma³taá³u³ nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ mɨ³joo³² dxú⁴ cáh³ti³², ja̱³ba² ŋaá² chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \c 11 \s1 Hi²xiáh³ gaáy³ gá⁴dxaá² Jesús ja̱³ Jerusalén \r (Mt. 21:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12:12-19) \p \v 1 Ca̱³liáh³ mɨ³dsa³dxí̱⁴ yeey⁴ Jerusalén, xi² niaá² fɨɨ³ Betfagé baáy⁴ Betania ja̱³, dxiaá¹ cua̱h³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Olivos, \v 2 mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ aáy⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Cua³dxí̱⁴ah³ fɨɨ³ hi³ niaá² nɨ³. Mɨ² ma³taáh¹ah³ jee⁴² fɨɨ³ nɨ³, mɨ²ja̱³ hí⁴ji̱i̱h⁴ah³ ja̱y³ burro liuh² hi³ há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³dah²bi³dxɨy¹. Mɨ²ja̱³ hi³sɨɨh⁴ah³ duh³ hi³já⁴ah³ la³. \v 3 Baáy⁴ xɨ³ xe̱y³ hí⁴sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³: “¿He²chiaah¹ hi³jmee³ah³ liáh³nɨ³?” Mɨ²ja̱³ hi³fooh³²ah³ hi³ nieéy² Ñúh³a² nɨ³, joó⁴ hí⁴bí⁴jeéyh³ ba² ca̱á̱h³ xé̱yh². \p \v 4 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴, mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ burro liuh², na³ñuúy⁴ yeey⁴ ca̱a̱³ hí¹ haah²ñu¹, baáy⁴ ja̱³ba² yeey⁴ dxah²fi¹ ja̱³ hiíy⁴ burro. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²xɨɨ́yh² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³. \v 5 Mɨ²ja̱³ diáh⁴ dsa³ hi³ na³ta̱a̱y⁴ dxah²fi¹ ja̱³, cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³: \p ―¿He² nɨ³ jmee³ah³ nɨ³? ¿He²chiaah¹ hi³ sɨɨh⁴ah³ burro nɨ³? \p \v 6 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ ma³féh³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ ba² cá⁴dah²cuó³ jú¹hiíh⁴ hí⁴dah²jéy⁴ burro ja̱³. \v 7 Mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³. Baáy⁴ cá⁴dah²jniaa³ mɨh³ ñiíh² dxa¹cah² burro ja̱³, duh³ cá⁴bí⁴dxɨy¹ Jesús ja̱³. \fig San Marcos 11:7|src="CN01782B.TIF" size="span" ref="San Marcos 11:7" \fig* \v 8 Liáh³ca̱á̱h³ mɨ³híy¹ fi¹ Jesús hi³ mɨ³bí⁴dxɨy¹ burro ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ cá⁴dah²já² mɨh³ chiáh² diáh⁴ dxah²fi¹ ja̱³, baáy⁴ dxeeyh⁴ cá⁴dah²já² meeh¹guaah⁴² ma³ hi³ dah²jmeéh⁴ hu̱u̱¹rá². \p \v 9 Diáh⁴ hi³ dsa³dxí̱⁴ dsa³jéy⁴, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ dsa³dxí̱⁴ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ ja̱³ liáh³la³ dah²féh³: \p ―¡Hosanna! ¡Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ dxúy⁴ hi³ ma³güey⁴ la³ hi³ fáh⁴tiaah⁴ ta² chiáh² Ñúh³a² nɨ³! \v 10 ¡Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ dxú⁴ hi³ mɨ³hí⁴chiuúh² hiíh⁴ chiaa⁴²a² ñúh³a² David! ¡Hi²xiáh³ jmɨ²heéy¹ Dios! \p \v 11 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ jee⁴² fɨɨ³ Jerusalén, baáy⁴ ŋaá² xiaa³dsaa³² xi² jey¹ guah³ gaáy³. Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴joó² liáh⁴jɨ³ hi³ niaá² dxaa² ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋáyh² ca̱á̱h³ Betania, chie̱é̱yh¹ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, baáy⁴ chiaah¹ hi²xiáh³ ma³cu³laá³. \s1 Gá⁴liú³ mɨ³hee³² Jesús ja̱³ chiáh² ma³ higo \r (Mt. 21:18-19) \p \v 12 Xiáh³hee³ dxaáh² jmɨɨ́¹ liáh³ja̱³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³ Betania, mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴cue̱é̱h⁴ hó² Jesús ja̱³. \v 13 Mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ gá⁴joó² ma³ higo hiíy⁴ vɨ̱ɨ̱́³, hi³ rúh⁴ xa³ meeh¹, hi³ja̱³ ya²joó¹ xɨ² rúh⁴ na³hɨɨ¹ mɨɨ¹. Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxaá² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joó² hi³ há⁴hé³ na³hɨɨ¹ cáh³ti³², jmáyh² meeh¹ ba² ja̱³, chiaah¹ há⁴ja̱³ dxa² ja̱³. \v 14 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ ma³ ja̱³: \p ―Gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ jlɨ́h³ máh⁴ hí⁴eéh² mɨɨ¹ chiú̱h²u³ nɨ³. \p Ca³dah²nuu³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, liáh³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³. \s1 Gá⁴voóy² Jesús ja̱³ diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ mah² \r (Mt. 21:12-17; Lc. 19:45-48; Jn. 2:13-22) \p \v 15 Liáh³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ Jerusalén ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋaá² Jesús ja̱³ dxaa² guah³ gaáy³. Ja̱³ba² gá⁴laá⁴ mɨ³vooy³² diáh⁴ dsa³ hi³ dah²nɨɨ⁴ dah²jmee⁴ yeey⁴ xi² jey¹ guah³ ja̱³. Gá⁴cɨ́yh² diáh⁴ mesa chiáh² diáh⁴ hi³ dah²fi̱³² cuu², ba² gá⁴cɨ́yh² sillas chiáh² diáh⁴ hi³ dah²nɨɨy⁴ ta̱³ju̱y¹. \v 16 Baáy⁴ há⁴hé³ cuo⁴ je² hi³ gu³xɨ³ hí̱³ diáh⁴ hi³ dɨ³chia̱³ liaá¹ hí⁴dah²hay³ dxaa² guah³ gaáy³ ja̱³. \v 17 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³heé⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Na³xɨɨ² ba² liáh³xɨ³ ga³féh³ Dios nɨ³ mɨ³xa³ lɨ́⁴, chiaah¹ liáh³la³ gá⁴féh³: “Ñuy⁴ nɨ³, hí⁴lí³ ñú² xi² hí⁴dah²liúy² jniá³ liáh⁴jɨy³ nieey³² diáh⁴ dsa³.” Joó⁴ liáh³xɨ³ taá² diáh⁴ dsa³ hi̱i̱³ bɨh¹ nɨ³ ma³jmeé¹ah³ niaá⁴ah³. \p \v 18 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²nuú³ diáh⁴ jmii³dsa³, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ liáh³xɨ³ dsa³lí³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²naah³² jmiih⁴² hí⁴dah²jmeé⁴ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ na³ma², chiaah¹ hi²xiáh³ dɨ³foyh⁴ ca³dah²jooy³² Jesús ja̱³. Chiaah¹ liáh⁴jɨy³ ba² diáh⁴ dsa³ hi³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³, hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ liáh³xɨ³ ga³he⁴ ja̱³. \v 19 Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴niuu³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³ Jerusalén ja̱³. \s1 Cá⁴lɨ́⁴chiu̱u̱³ ma³ higo \r (Mt. 21:20-22) \p \v 20 Dxaáh² jmɨɨ́¹ liáh³ja̱³, liáh³ gá⁴ŋɨ́y³ diáh⁴ ca̱á̱h³ xi² jey¹ ma³ higo ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²joó² hi³ ma³lɨ³chiu̱u̱³ cáh³ti³². \v 21 Mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴liíh⁴ Pedro ja̱³ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ Jesús liáh³ca̱á̱h³ gá⁴ŋɨ́y³ diáh⁴ mɨ³dxaá³ liáh³ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Dsa³he⁴, joo⁴² ruh³, ma³lɨ³chiu̱u̱³ cáh³ti³² ma³ higo hi³ gá⁴liu⁴²u³ mɨ³hee³² nɨ³. \p \v 22 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ga³jmee⁴ gua³taá³ah³ dxú⁴ cáh³ti³² chiáh² Dios. \v 23 Chiaah¹ jmɨ́yh³ xiaa³dsaa³² cáh³ti³² ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³, gu³xɨ³ hí̱³ba² hi³ hí⁴sɨɨ́h⁴ liáh³la³ cua̱h³máh³ nɨ³: “Jé̱yh¹ la³, duh³ tie̱e̱yh⁴ vo̱ó̱h²u³ he̱é̱yh³ jmɨ́⁴ñih¹”, baáy⁴ xɨ³ nɨ³ jmɨ́yh³ hí⁴ji̱í̱h⁴ hi³ he̱é̱yh³ ba² hí⁴lí³ liáh³xɨ³ ma³féh³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴lí³. Joó⁴ ga³jmee⁴ dsá⁴taáy³ hi³ he̱é̱yh³ ba² hí⁴lí³ hi³ ma³féh³ ja̱³. \v 24 Hi³ja̱³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³, hi³ gu³xɨ³ hé³ ba² hi³la³ hi³nɨ³ hi²ŋɨɨ́¹ah³ chiáh² Dios, mɨ²ja̱³ ga³jmee⁴ hí⁴ji̱í̱²ah³ hi³ he̱é̱yh³ ba² hí⁴cuoó⁴ niaá⁴ah³ Dios hi³ ma³ŋɨɨ́¹ah³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴tɨ̱́⁴ah³. \v 25 Baáy⁴ gu³xɨ³ jlɨ́h³ ba² mɨ² ga³liu⁴²ah³ Dios, dsa³jéy⁴ ruh³ jmeé¹ah³ gaáy³ há²ah³ chiáh² xɨ³ xe̱y³ hi³ ga³jmeéh⁴ niaá⁴ah³ mɨ³hee³², duh³ja̱³ Dia² chia̱a̱⁴²a² hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³. \v 26 Joó⁴ xɨ³ há⁴hé³ hi²jmee³ah³ gaáy³ há²ah³ chiáh² dxeeyh⁴, ba² há⁴hé³ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³ Dios hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³. \s1 Ca³jaa¹ chiáh² jú¹hiíh⁴ chiáh² Jesús \r (Mt. 21:23-27; Lc. 20:1-8) \p \v 27 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ ca̱á̱h³ Jerusalén. Baáy⁴ liáh³ca̱á̱h³ mɨ³chie⁴ji̱i̱⁴ Jesús ja̱³ dxaa² guah³ gaáy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² diáh⁴ jmii³dsa³, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴, baáy⁴ diáh⁴ du³dsaáy⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ israelitas ja̱³, rúh⁴ñi² Jesús ja̱³. \v 28 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―¿Hi̱² nɨy³² gá⁴cuoó⁴ niu³ jú¹hiíh⁴ hi³ ga³jmeey³ liáh³nɨ³? ¿Hi̱² fáh⁴tiaah⁴ ta² chiáh² nɨ³ ga³jmeey³ liáh³nɨ³? \p \v 29 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ba² hi²ŋɨɨ́h⁴á⁴ niaá⁴ah³ jniá³ juúh⁴, xɨ³ nɨ³ hi²hí̱¹ah³ hi²jmeeh¹ah³ jniá³, mɨ²ja̱³ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³, hi³ hi̱² fáh⁴tiaah⁴ ta² chiáh² nɨ³ ga³jmeey⁴ liáh³nɨ³. \v 30 ¿Hi̱² nɨy³² gá⁴taáh⁴ ta² chiáh² Juan hi³ hí⁴xeey³ jmɨɨ³ dsa³, xɨ² Dios ha²xɨ² dsa³? Hí̱¹ah³ hi²nia⁴²a². \p \v 31 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²sɨ́³ dah²ŋɨɨ́yh³ diáh⁴. Liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Liu³u²xɨ³ hi²xɨɨh²a² hi³ Dios nɨ³ gá⁴xɨ́y⁴ Juan, mɨ²ja̱³ hí⁴sɨɨ́h⁴ jnia²: “¿He²chiaah¹ hi³ há⁴hé³ gá⁴taá³ah³ chiáh² Juan nɨ³?” \v 32 Joó⁴ xɨ³ hi²xɨɨh²a² hi³ dsa³ ba² nɨ³ gá⁴xɨ́y⁴ Juan nɨ³, mɨ²ja̱³ hí⁴cɨ̱ɨ̱y³² diáh⁴ dsa³ hi³ chie̱é̱yh¹ Jesús nɨ³ hí⁴dah²ñí² jnia². \p Hi²xiáh³ dɨ³foyh⁴ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴, baáy⁴ diáh⁴ du³dsaáy⁴ ja̱³ ca³dah²jooy³² diáh⁴ dsa³ fɨɨ³. Chiaah¹ liáh⁴jɨy³ ba² diáh⁴ dsa³ ja̱³ ji̱í̱h⁴ hi³ jmɨ́yh³ he̱é̱yh³ ba² profeta ja̱³ Juan ja̱³. \v 33 Hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Há⁴hé³ nia⁴²ah¹ xɨ³ hi̱² nɨy³² gá⁴xɨ́y⁴ Juan nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ja̱³ ba² há⁴hé³ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ jniá³ hi³ hi̱² fáh⁴tiaah⁴ ta² chiáh² nɨ³ hi³ ga³jmeey⁴ liáh³nɨ³. \c 12 \s1 Diáh⁴ mozos hi³ mɨ³hey³² \r (Mt. 21:33-46; Lc. 20:9-19) \p \v 1 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ Jesús ja̱³ mɨ³jmeéh⁴ diáh⁴ ca̱a̱³ juúh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ja̱y³ dsa³ gá⁴haá² xaah¹ mɨ¹jóh¹ baáy⁴ gá⁴ta̱á̱h⁴ yá³. Mɨ²ja̱³ gá⁴yuú² ca̱a̱³ na¹cu̱ú̱¹ gaáy³ xi² hí⁴taáh⁴ mɨ¹jóh¹ chiáh² ja̱³, mɨ² mɨ³hí⁴guɨ́yh⁴ jmɨɨh¹ chiáh². Ba² gá⁴jmeéh² ca̱a̱³ ñú² hi³ ñií² xi² hí⁴güe³ hi³ hí⁴heéh⁴ hí¹. Mɨ²ja̱³ gá⁴tiéyh² guaa³ dxeeyh⁴ dsa³ hí⁴dah²jmeé⁴ ta² chiáh², chiaah¹ ŋaá² xiaáh³ ñaá² ja̱³. \p \v 2 ’Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dxá⁴héy³ ji̱i̱² mɨ¹jóh¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ ja̱y³ mozo xi² tieéyh¹ diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ ta² ja̱³, duh³ hí⁴dsá⁴chia̱a̱⁴ ca³liuh² mɨ¹jóh¹ ja̱³. \v 3 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxaá² mozo ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²sa̱a̱h³² diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ ta² ja̱³ cá⁴dah²sa̱yh³² duh³ cá⁴dah²tɨ̱́y⁴. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²bi³dxéyh³ jmáyh² liáh³ja̱³. \v 4 Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ dxeeyh⁴ mozo dsa³ ja̱³, joó⁴ cá⁴dah²jmeé³ hoo⁴ dxɨ², hi²xiáh³ mɨ³hee³² cá⁴dah²jmeéh⁴. \v 5 Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ dxeeyh⁴ joó⁴ hi³hí̱³ cá⁴dah²jɨ̱́yh⁴. Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ mozos gá⁴xɨ́y⁴, xe̱y³ hi³ cá⁴dah²tɨ̱́y⁴ baáy⁴ xe̱y³ hi³ cá⁴dah²jɨ̱́yh⁴ cáh³ti³². \p \v 6 ’Gá⁴dsáy⁴ diáh⁴ mozos chié̱y² ja̱³, ja̱y³ ja̱á̱² hi³ bií⁴ nieéy² bɨh¹ gá⁴cueeyh⁴. Hi³ja̱³ hi³ gá⁴hɨɨ́³ gɨh¹ ñi² gá⁴xɨ́y⁴ ja̱á̱² ja̱³, chiaah¹ ta³hɨ³ hi³ hí⁴dah²jmeéh⁴ respeto ja̱á̱² ja̱³. \v 7 Joó⁴ liáh³ cá⁴dah²joóy² ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ oóyh² diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ ta² ja̱³: “Hi³nɨy³² nɨ³ hi³ hí⁴táyh² guaa³ xi² tiaah² mɨ¹jóh¹ la³ mɨ² ma³ju̱y⁴ jmii³. Na³fáyh⁴ hi²jɨ̱h⁴²a² duh³ jnia² ba² hí⁴lí³ chiaa⁴²a² vó⁴ la³.” \v 8 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²sa̱yh³² duh³ cá⁴dah²jɨ̱́yh⁴. Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²jɨ̱́yh⁴ ja̱³, ja̱³ba² cá⁴dah²ta̱a̱y³² jee⁴² nuu³. \p \v 9 ’¿Jmiih⁴² hí⁴jmeé⁴ fii² mɨ¹jóh¹ nɨ³ ga³ji̱i̱³²ah³? Ha̱á̱¹ dsaa³² ñaá² xi² tiaah² mɨ¹jóh¹ chiáh² nɨ³, duh³ hí⁴dsá⁴jɨ̱yh³ diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ ta² chiáh², mɨ²ja̱³ hí⁴tiéyh² guaa³ dxeeyh⁴ xi² tiaah² mɨ¹jóh¹ nɨ³. \p \v 10 ’¿Xɨ² há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³joo⁴²ah³ liáh³xɨ³ na³xɨɨ² fah² Dios hi³ na³xɨɨ² liáh³la³?: \q1 Na¹cu̱ú̱¹ hi³ cá⁴dah²ta̱á̱⁴ diáh⁴ tɨ³²yah³ nɨ³ \q2 xiáh³ hi³ nɨ³ ba² ma³lɨ⁴ hi³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹. \q1 \v 11 Liáh³ja̱³ ma³jmeé³ Ñúh³a² nɨ³, \q2 hi³ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ³²a² jnia². \p \v 12 Mɨ²ja̱³ mɨ³dɨ³niaá⁴ diáh⁴ jmii³dsa³, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴, baáy⁴ diáh⁴ du³dsaáy⁴ ja̱³, hí⁴dah²güeéyh² Jesús ja̱³, chiaah¹ cá⁴lɨ́⁴dsaay⁴ ba² mii⁴ diáh⁴, hi³ mii⁴ diáh⁴ ja̱³ ga³hey³² Jesús ja̱³ hi³ gá⁴jmeé³ juúh⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ dah²heeh⁴ hí¹ mɨ¹jóh¹ ja̱³. Joó⁴ há⁴hé³ lɨ́⁴tiá³ dsɨ́² diáh⁴ chiaah¹ dɨ³foyh⁴ dah²jooy³² diáh⁴ dsa³ hi³ na³cua̱a̱yh⁴² ja̱³, hi³ja̱³ há⁴hé³ cá⁴dah²caáyh², na³fáyh⁴ gɨh¹ gá⁴dxi̱i̱³² ba². \s1 La³ dsa³liú⁴ ca³jaa¹ chiáh² impuestos \r (Mt. 22:15-22; Lc. 20:20-26) \p \v 13 Ja̱³ba² xé̱yh² mɨ²ja̱³, cá⁴dah²xɨ́y⁴ ja̱y³aáy⁴ fariseos, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ naáy³ chie̱é̱yh¹ Herodes rúh⁴ñi² Jesús ja̱³, duh³ hí⁴dah²ya³dsaa³ hiíh⁴ chiáh², hi³ hu̱² hí⁴liú⁴ mɨ³hee³² Jesús ja̱³. \v 14 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ ja̱³ mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Nia⁴²ah¹ ba² hi³ hi²xiáh³ xiaa³dsaa³²u³. Ba² há⁴hé³ ga³ji̱i̱³²u³ liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴ dsa³ chiaah¹ há⁴hé³ ga³joóy³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ chiáh² diáh⁴. Xiáh³ hi³ ga³hoy³ xiaa³dsaa³² ba² fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios. Hi³ja̱³ ga³ŋɨɨɨh⁴²ah¹ niu³ juúh⁴. ¿Xɨ² dxú⁴ hi³ hi²chi⁴²a² impuesto liáh³xɨ³ ga³taah⁴ ta² César nɨ³ ha²xɨ² haá²? ¿Xɨ² hi²chi⁴²a² ha²xɨ² haá²? \p \v 15 Joó⁴ ñi³² ba² Jesús ja̱³ hi³ dɨ́h¹ dah²jmee⁴ ba² ja̱³ hi³ dah²ŋɨɨ⁴ juúh⁴, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ca³ya³dsaa⁴ah³ jniá³ hiíh⁴ nɨ³? Ya³ca̱²ah³ la³ ca̱a̱³ cuu² hi²jooy¹ hi²nia⁴²a². \p \v 16 Liáh³ca̱á̱h³ dah²ya²ca̱³ cuu² ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Hi̱² nɨy³² ta̱a̱y⁴ cuu² la³, baáy⁴ hi̱² vóh² chiáh² nɨ³ tiaah²? \p Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―César nɨ³ ta̱a̱y⁴. \p \v 17 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ja̱³ cuoó¹ah³ César nɨ³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴tɨ̱́y⁴ nɨ³, baáy⁴ cuoó¹ah³ Dios nɨ³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴tɨ̱́y⁴ ñaá² Dios nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ liáh³xɨ³ gá⁴liú³ Jesús ja̱³. \s1 Ca³jaa¹ chiáh² hi³hí̱³ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ \r (Mt. 22:23-33; Lc. 20:27-40) \p \v 18 Mɨ²ja̱³ bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ saduceos. Diáh⁴ hi³hí̱³ ca³dah²féh³ hi³ há⁴hé³ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³jú̱y¹. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p \v 19 ―Dsa³he⁴, gá⁴xɨɨ́³ Moisés hi³ liu³u²xɨ³ hí⁴jú̱y³ ja̱y³ dsa³, baáy⁴ há⁴hé³ ma³tɨ́³ ma³sa̱y³ ja̱á̱² chie̱é̱yh¹ mɨ́⁴chiáh², mɨ²ja̱³ ja̱á̱¹ dsa³jú̱y¹ ja̱³ ga³jmee⁴ hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ mɨ́³ ja̱³ duh³ hí⁴sa̱y³ ja̱á̱². Mɨ²ja̱³ hí⁴lí³ cua̱a̱y¹ná² ja̱á̱² dsa³jú̱y¹ ja̱³ ba². \v 20 Hi³ja̱³ liáh³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ ca̱á̱h³ tiaah², xe̱y³ dxieéy⁴ ja̱á̱² ja̱y³ dsa³, hi³dxá³ ja̱y³ ja̱³ gá⁴ji̱í̱³ guaa³, joó⁴ jú̱y⁴ gá⁴cueeyh⁴ ñaá² mɨ́³ ja̱³ baáy⁴ há⁴hé³ ma³tɨ́³ ma³sa̱y³ ja̱á̱². \v 21 Mɨ²ja̱³ hi³dxá³ aáy⁴ ja̱³ gá⁴guá³ chie̱é̱yh¹ mɨ́³ dsa³nɨɨ́³ ja̱³, joó⁴ ba² jú̱y⁴ dsaá⁴ ja̱³ baá⁴ ba² há⁴hé³ gá⁴sa̱y³ ja̱á̱². Ba² gá⁴lɨ́⁴ chiáh² liáh³ja̱³ hi³ dxá³ aay³ du³ñuúh² ja̱³, ba² jú̱y⁴. \v 22 Liáh³ja̱³ gá⁴cɨ̱ɨ̱́yh² liú⁴u³ dxieéy⁴ diáh⁴. Há⁴hé³ gá⁴sa̱y³ gu³xɨ³ ja̱y³ ja̱á̱² diáh⁴. Hi³ gá⁴hɨɨ́³ gɨh¹ ñi² ja̱³ ba² jú̱y⁴ mɨ́³ ja̱³. \p \v 23 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³: \p ―¿Hi̱² na²nɨy¹ diáh⁴ hi³ liú⁴u³ dxieéy⁴ nɨ³ hí⁴dah²güe³ chie̱é̱yh¹ mɨ́³ nɨ³ mɨ² ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³? \p \v 24 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi²xiáh³ na³ji̱i̱⁴ fáh⁴liu⁴ chia̱á̱²ah³ nɨ³, chiaah¹ há⁴hé³ dsaa⁴ah³ dxú⁴ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios nɨ³, ba² há⁴hé³ cui̱i̱³ah³ fáh⁴lí³ chiáh². \v 25 Chiaah¹ mɨ² ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³jú̱y¹ nɨ³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴ji̱í̱³ guaa³ diáh⁴ dsa³. Liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ ángeles chié̱y² Dios hi³ nieeyh⁴² yuuh¹ güii³ bɨh¹ hí⁴lí³ diáh⁴ dsa³ nɨ³. \v 26 Joó⁴ ca³jaa¹ chiáh² hi³ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³jú̱y¹ nɨ³, xɨ² há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³joo⁴²ah³ liáh³xɨ³ gá⁴xɨɨ́³ Moisés, liáh³xɨ³ gá⁴lɨ́⁴ chiáh² liáh³ca̱á̱h³ gá⁴joó² hi³ dsa³caa³ ca̱a̱³ xaah¹ ta̱á̱². Chiaah¹ liáh³la³ gá⁴féh³ Dios ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Moisés ja̱³: “Jniá³ nɨ³ Dios chié̱y² Abraham, Dios chié̱y² Isaac baáy⁴ Dios chié̱y² Jacob.” \v 27 Gá⁴féh³ liáh³ja̱³, chiaah¹ Dios nɨ³ há⁴hí̱³ Dios chié̱y² diáh⁴ hi³ na³jú̱y¹ nɨ³. Na³lɨ́y⁴ Dios chié̱y² diáh⁴ hi³ na³ji̱í̱yh⁴ ba² nɨ³. Hi³ja̱³ na³ji̱i̱⁴ cáh³ti³² ba² ca³lɨ³dsaa⁴ah³ niaá⁴ah³. \s1 Mandamiento hi³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ \r (Mt. 22:34-40) \p \v 28 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ ja̱y³ dsa³he⁴ hi³ nuu³ liáh³ dah²liu⁴ ñuú³ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. Chiaah¹ gá⁴cá̱⁴ cua̱a̱y¹ná² dsa³he⁴ ja̱³ hi³ liu⁴ ba² dxú⁴ Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³: \p ―¿He² na²nɨ¹ diáh⁴ mandamientos chiáh² Moisés nɨ³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹? \p \v 29 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ca̱a̱³ nɨ³ ná⁴lɨ¹ liáh³la³: Niuu³ah³ niaá⁴ah³ israelitas, Ñúh³a² Dios chia̱a̱⁴²a² nɨ³, ja̱y³ hi³nɨy³² ba² na³lɨ́y⁴ Núh³a². \v 30 Ga³jmee⁴ hi²jmeey³ naá⁴u³ Dios chiú̱h²u³ nɨ³, jɨy³túh² jɨy³háy² cáh³ti³². Hi³nɨ³ nɨ³ hi³dxá³ ca̱a̱³ mandamiento hi³ ná⁴ŋɨy¹. \v 31 Hi³dxá³ tú̱⁴ nɨ³ yáh¹, laáh¹ ree³ ba² ná⁴lɨ¹. Ga³jmee⁴ hi²jmeey³ naá⁴u³ oóh²u³ ja̱³ba² liáh³xɨ³ naá⁴u³ vo̱ó̱h²u³. Há⁴hé³ xa³ dxaáh² mandamiento hi³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ liáh³xɨ³ diáh⁴ hi³ tú̱⁴ la³. \p \v 32 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ dsa³he⁴ chiáh² ley ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús: \p ―Dxú⁴ ba² ma³liúy¹ Dsa³he⁴. He̱é̱yh³ ba² chiú̱h²u³ hi³ ga³fáyh³ hi³ ja̱y³ ba² Dios xe̱y³, há⁴hé³ xe̱y³ gɨh¹ dxeeyh⁴. \v 33 Hi³ hi²jmee²a² niaa³²a² Dios jɨy³túh² jɨy³dsɨ³²a² cáh³ti³², jmɨ́yh³ dxɨ²a² lɨ́⁴, jmɨ́yh³ liáh³nɨɨh¹ lɨ́⁴ xa³ hi³ bii³²a², baáy⁴ hi³ hi²jmee²a² niaa³²a² oóh²a² liáh³xɨ³ niaa³²a² voo³²a², dxú⁴ gɨh¹ hi³nɨ³, liáh³xɨ³ hi³ hi²cuoo²a² Dios nɨ³ ŋú² hi³ hí⁴caa³ ñi²yaá³, hu̱² gɨh³ dxaáh² foo³ liáh³xɨ³ gá⁴taáh⁴ ta² Moisés nɨ³. \p \v 34 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴lɨ́⁴chii⁴ Jesús ja̱³, hi³ gá⁴liú³ ba² dxú⁴ dsa³he⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ca³liuh² lɨ́⁴ gɨh¹ jmee⁴ chiú̱h²u³ hu̱², duh³ hí⁴lí³u³ cua̱a̱y¹ná² chiáh² Dios nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ gɨh¹ há⁴hé³ máh⁴ xe̱y³ lɨ́⁴tiá³ dsɨ́² hí⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³. \s1 La³ dsa³féh³ hi̱² ja̱á̱² nɨ³ Cristo \r (Mt. 22:41-46; Lc. 20:41-44) \p \v 35 Liáh³ca̱á̱h³ he⁴ Jesús ja̱³ fah² Dios xi² jey¹ guah³ gaáy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―¿Jmiih⁴² nɨ³ hi³ ca³dah²féh³ diáh⁴ dsa³he⁴ nɨ³, hi³ ja̱á̱²dxaa⁴² David nɨ³ Cristo? \v 36 Chiaah¹ hí̱³ba² ñaá² David ja̱³ gá⁴xɨɨ́³ liáh³xɨ³ cá⁴bí⁴jmeé³ Espíritu Santo ja̱³, liáh³la³ gá⁴xɨɨ́³: \q1 Gá⁴féh³ Ñúh³a² Dios nɨ³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Dia² chia̱á̱²á⁴ nɨ³: \q1 “Ñí³ ca³jaa¹ xi² nu¹á² la³ \q2 chiaah¹ hí⁴dxá⁴héy³ hi²dxá⁴á⁴ vó⁴ cáh³ti³² rúh⁴tɨɨy¹ diáh⁴ enemigos chiú̱h²u³ nɨ³.” \p \v 37 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―¿Jmiih⁴² ja̱³ hi³ ja̱á̱²dxaa⁴² David nɨ³ Cristo, baáy⁴ hí̱³ba² ñaá² David nɨ³ ga³féh³ hi³ na³lɨ́y⁴ Dia² chié̱y²? \p Hi²xiáh³ dɨ³niaá⁴ dah²nuu³ diáh⁴ dsa³ hi³ na³cua̱a̱yh⁴² ja̱³, hi³ féh³ Jesús ja̱³. \s1 Hi²xiáh³ mɨ³hee³² ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ \r (Mt. 23:1-36; Lc. 11:37-54; 20:45-47) \p \v 38 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ liáh³ca̱á̱h³ he⁴ ja̱³: \p ―Xɨɨ́³ah³ chia̱á̱h¹ah³ diáh⁴ dsa³he⁴ nɨ³. Chiaah¹ hi²xiáh³ dɨ³niaá⁴ ca³dah²chié⁴ ca³dah²ji̱í̱⁴, dɨ³chih³ mɨh³ hi³ ta³sɨh² vó⁴. Baáy⁴ mɨ² ca³dah²chie⁴ ca³dah²ji̱i̱⁴ jee⁴² mah² nɨ³ dɨ³niaá⁴ hi³ hí⁴dah²hí̱¹ diáh⁴ dsa³ nɨ³ chie̱é̱yh¹ hu̱u̱¹rá² hí⁴dah²jmeéh⁴ diáh⁴. \v 39 Ba² dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²güe³ gaáy³ ñuúh⁴guah³ liuh² nɨ³, ba² liáh³ja̱³ ca³dah²jmee⁴ mɨ² xa³ máh⁴liaá⁴ gaáy³. \v 40 Baá⁴ ba² ca³dah²booy³ ñu² diáh⁴ mɨ́³ dsa³nɨɨ́³, baáy⁴ hi²xiáh³ voó³ ca³dah²liuy³² Dios, joó⁴ duh³ hí⁴dsaáy² dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ba² nɨ³. Diáh⁴ hi³nɨy³² nɨ³ hí⁴dsá⁴chi² gɨh¹ ca̱á̱h³liaáh³. \s1 Foo³ chiáh² ja̱y³ mɨ́³ dsa³nɨɨ́³ \r (Lc. 21:1-4) \p \v 41 Mɨ²ja̱³ gá⁴guá³ Jesús ja̱³ caa¹ xi² ca³dsa³taah² cuu² foo³ ñuúh⁴guah³ ja̱³, mɨ³joo³² liáh³xɨ³ dah²taah⁴ cuu² diáh⁴ dsa³. Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ xaa³² dah²taah⁴ ñuú³ cáh³ti³² cuu² ja̱³. \v 42 Mɨ²ja̱³ güéy⁴ ja̱y³ mɨ́³ hi³ nɨɨ́y³, duh³ gá⁴taáh⁴ tú̱⁴ mɨ¹cuu² liuh² hi³ há⁴hé³ maah⁴ hi⁴². \v 43 Mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Mɨ́³ hi³ nɨɨ́y³ nɨ³ ma³taáh⁴ gɨh¹ ñuú³ cuu² xi² ca³dsa³taah² cuu² nɨ³, liáh³xɨ³ gɨh¹ diáh⁴ tú̱⁴dsaayh⁴ nɨ³. \v 44 Chiaah¹ ti̱¹ hi³ dsa³cueeyh⁴ chiáh² diáh⁴ ba² nɨ³ ma³dah²cuó³ diáh⁴ hi³nɨy³², joó⁴ mɨ́³ dsa³tieey³ la³ ma³cuó³ jɨɨ⁴ hi³ xa³ chiáh², chiaah¹ ma³cuó³ hi³ mɨ³ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² hí⁴lá² hi³ ŋɨɨh⁴niaah³² chiáh². \c 13 \s1 Gá⁴féh³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴yeéy⁴ guah³ gaáy³ \r (Mt. 24:1-2; Lc. 21:5-6) \p \v 1 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ dxaa² guah³ gaáy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ja̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¡Joo⁴² ruh³ dsa³he⁴, dɨ́h¹ liih² diáh⁴ na¹cu̱ú̱¹, baáy⁴ dɨ́h¹ liih² diáh⁴ ñú² cah² chiáh² guah³ la³! \p \v 2 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Liáh⁴jɨ³ diáh⁴ ñú² cah² hi³ ga³joó³ah³ la³, jmáyh² hi³ hí⁴saá⁴ hí⁴lá⁴ ba² hi³ nɨ³. Gu³xɨ³ ca̱a̱³ na¹cu̱ú̱¹ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴cueeyh⁴ na³fɨɨ́y⁴ ñiíh² dxaáh² na¹cu̱ú̱¹. \s1 Xa³ hi³ hí⁴lí³ mɨ² mɨ³ya³tɨ́⁴ dsá⁴yeéy⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ \r (Mt. 24:3-28; Lc. 21:7-24; 17:22-24) \p \v 3 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ yuuh¹ cua̱h³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Olivos, hi³ niaá² dxiaá¹ liáh³xɨ³ xi² jey¹ guah³ ja̱³. Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴guá³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ Pedro, Jacobo, Juan, baáy⁴ Andrés, cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³ ca̱a̱³ chiáh². Liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p \v 4 ―Xɨɨh² jniaah¹, ¿jlɨh² nɨ³ hí⁴lí³ hi³ ga³hoy³ nɨ³, baáy⁴ jmiih⁴² nɨ³ hí⁴lii⁴ hi³ mɨ³hí⁴lí³ liáh³ja̱³? \p \v 5 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ Jesús ja̱³ mɨ³liuy³² diáh⁴: \p ―Xɨɨ́³ah³ ba², duh³ há⁴hé³ hí⁴dah²juúy² niaá⁴ah³ diáh⁴ dsa³. \v 6 Chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ hí⁴bí⁴dxí̱⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ la³, xɨ³ ba² hi³ fáh⁴tiaah⁴ ta² chieéy⁴ jniá³ ba². Hí⁴dah²féh³ hi³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ Cristo, hi³ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ hí⁴dah²juúy². \p \v 7 ’Mɨ² ma³niuu³ah³ hi³ xa³ guerra ca̱a̱³ fɨɨ³, baáy⁴ xa³ juúh⁴ hi³ xa³ guerra la³ nɨ³, há⁴ hi³foh³²ah³ chiáh², chiaah¹ liáh³ja̱³ hí⁴lí³. Joó⁴ há⁴ja̱³ ruh³ hi³ mɨ³hí⁴hɨɨ́⁴ ñi² ja̱³ mɨ²ja̱³. \v 8 Hí⁴tí̱² ca̱a̱³ fɨɨ³ chie̱é̱yh¹ dxaáh² fɨɨ³, baáy⁴ ca̱a̱³ país chie̱é̱yh¹ dxaáh² país, hi²xiáh³ ñuú³ hí¹ hí⁴bɨ́² vó⁴, baáy⁴ hi²xiáh³ hí⁴lí³ haa². Nɨɨh¹ ja̱³ ba² nɨɨh¹ hí⁴lí³ mɨ² mɨ³hí⁴liaá² hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³. \p \v 9 ’Hi³bi³xɨh¹ah³ há²ah³ chiaah¹ hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chia̱á̱²ah³ rúh⁴ñi² diáh⁴ autoridades, baáy⁴ hí⁴dah²jmí² hí⁴dah²báy² niaá⁴ah³ ñuúh⁴guah³ liuh² chiáh² diáh⁴. Ba² hí⁴dsá⁴jay⁴ niaá⁴ah³ rúh⁴ñi² diáh⁴ reyes vih²chieéy⁴, duh³ja̱³ hí⁴jooy³ hi²liu⁴²ah³ diáh⁴ ca³jaa¹ chieéy⁴. \v 10 Joó⁴ dsa³jéy⁴ ruh³, ga³jmee⁴ hí⁴he² fáh⁴liu⁴ dxú⁴ chieéy⁴ nɨ³ na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³ la³. \v 11 Joó⁴ liu³u²xɨ³ mɨ² ma³dah²güeéyh² niaá⁴ah³ hi³ hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chia̱á̱²ah³, há⁴ hi³ta³ hi³hɨ³ah³ ñuú³ jmiih⁴² hi²fooh¹ah³ diáh⁴, hí⁴bí⁴jmeéy³ ba² niaá⁴ah³ Dios nɨ³ liáh³xɨ³ hi²liú¹ah³. Chiaah¹ há⁴hí̱³ vo̱ó̱h²ah³ ja̱³ hi²liú¹ah³, Espíritu Santo nɨ³ ba² ja̱³ hí⁴liú⁴ dxá¹ah³. \v 12 Jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³, ja̱y³ dsa³ hí⁴cuó⁴ dsaa² chiáh² ja̱á̱¹ duh³ja̱³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴, ree³ ba² hí⁴jmeé⁴ jmii³ chie̱é̱yh¹ ja̱á̱², baáy⁴ diáh⁴ ja̱á̱² hí⁴cɨ̱ɨ̱y³² hí⁴dah²ñí² xaá¹jmii³, hi³ja̱³ hí⁴taáh⁴ ta² hí⁴jɨ̱yh⁴² diáh⁴. \v 13 Liáh⁴jɨy³ ba² hí⁴cɨ̱ɨ̱y³² hí⁴dah²ñí² niaá⁴ah³ vih²chieéy⁴. Joó⁴ ja̱y³ hi³ há⁴hé³ hí⁴tiú² fi¹ chieéy⁴ liáh³nɨɨh¹ voó³ hí⁴güe³ jmɨɨyh⁴²güii³, hi³hí̱³ hí⁴lieéy³. \p \v 14 Cua²lɨ³dsaay⁴ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²hé⁴ fáh⁴liu⁴ hi³ dsa³hɨɨ́² la³: \p ―Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ gá⁴liú³ profeta Daniel, chiáh² ca̱a̱³ hi³ booy¹ dɨ́h¹ mɨ³hee³². Hi³ja̱³ mɨ² mɨ³joó³ah³ hi³ ma³dah²bi³heé² ñuúh⁴guah³ xi² há⁴hé³ ga³jmee⁴ hí⁴heé² nɨ³, mɨ²ja̱³ diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² Judea nɨ³ ga³jmee⁴ hí⁴dsá⁴taáyh² mee³nuu³. Chiaah¹ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² diáh⁴ dsa³ mɨ²ja̱³. \v 15 Hi³ja̱³ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ tee³ dsɨ́² yuuh¹ ñu² jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³, ga³jmee⁴ hí⁴xieey⁴ ji̱³nɨɨ́⁴ duh³ hí⁴cui̱í̱⁴. Há⁴hé³ máh⁴ ga³jmee⁴ dsá⁴hii³² xɨ¹ñúh⁴ chiáh² hi³ hí⁴cá̱² hi³ xa³ chiáh². \v 16 Baáy⁴ liu³u²xɨ³ xe̱y³ dsa³ hi³ ta̱a̱y⁴ xi²nuu³ chiáh² jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³, há⁴hé³ máh⁴ ga³jmee⁴ dsayh³² hi³ dsá⁴chiá̱³ mɨh³ chiáh². \v 17 Joó⁴ hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² diáh⁴ mɨ́³ hi³ dɨ³chie̱y³ ja̱á̱², baáy⁴ diáh⁴ hi³ dah²bi³tiúyh³ ja̱á̱² mɨ² mɨ³hí⁴lí³ liáh³ja̱³. \v 18 Hi³ja̱³ hi³ŋɨɨ́¹ah³ jmɨ²heé¹ chiáh² Dios, hi³ hu̱² há⁴ja̱³ jí̱h²maá¹ nɨ³ hi²cui̱i̱³ah³ nɨ³. \v 19 Chiaah¹ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ dxɨɨ́³vɨɨ³² hí⁴dah²cá̱² diáh⁴ dsa³ jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³. Há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³lɨ⁴ liáh³nɨɨh¹ mɨ³voó³ mɨ³niaá² jmɨɨyh⁴²güii³ hi³ gá⁴jmeé³ Dios nɨ³. Joó⁴ ba² há⁴hé³ máh⁴ jlɨ́h³ hí⁴lí³ ca̱á̱h³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³. \v 20 Baáy⁴ liu³u²xɨ³ há⁴hé³ hí⁴tiuúyh² Dios nɨ³ hi³ cɨ̱yh³beeyh³² diáh⁴ dsa³, mɨ²ja̱³ gu³xɨ³ ja̱y³ há⁴hé³ hí⁴lieéy³. Joó⁴ vih²chiaah¹ diáh⁴ hi³ gá⁴dxɨy³ Dios nɨ³ hi³ja̱³ ba² nɨ³ hí⁴tiuúyh² liáh³xɨ³ hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² diáh⁴. \p \v 21 ’Hi³ja̱³ liu³u²xɨ³ xe̱y³ hí⁴sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ liáh³la³ jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³: “Joo⁴²ah³ ruh³ hi³ley³² Cristo”, hu̱² gɨh³ hí⁴féh³, “Joo⁴²ah³ ruh³ hi³ hiíy⁴ nɨ³”, joó⁴ há⁴ hi³gua³taá³ah³ chiáh². \v 22 Chiaah¹ hí⁴bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²féh³ hi³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ Cristo, ba² hí⁴sa̱y³ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²féh³ hi³ na³lɨ́y⁴ profeta. Hí⁴dah²jmeé⁴ fáh⁴lí³ hi³ dsaay³² dsɨ³²a² ná⁴lɨ¹, duh³ hí⁴dah²juúy² diáh⁴ hi³ gá⁴dxɨy³ Dios nɨ³, hu̱² ca̱a̱³² ba² hí⁴jooy³ liáh³ja̱³. \v 23 Hi³ja̱³ hi³bi³xɨh¹ah³ há²ah³ duh³ há⁴hé³ hí⁴dah²juúy² niaá⁴ah³, chiaah¹ ma³foóh²á⁴ ba² niaá⁴ah³ dsa³jéy⁴ liáh³xɨ³ hí⁴lí³. \s1 Liáh³la³ hí⁴lí³ mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ \r (Mt. 24:29-35, 42-44; Lc. 21:25-36) \p \v 24 ’Mɨ² mɨ³dsa³jooy³ cɨ̱yh³beeyh³² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ nɨ³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴dxɨɨ́² yaa³, ñé⁴ sɨh³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴dxiíh² yaa² nɨ³ voo⁴. \v 25 Ba² hí⁴saáy⁴ diáh⁴ ñú⁴heé¹ hi³ nieeyh⁴² yuuh¹ güii³ nɨ³, baáy⁴ tú̱⁴dsaayh⁴ gɨh¹ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² yuuh¹ güii³ nɨ³ hí⁴bɨ́y². \v 26 Mɨ²ja̱³ hí⁴dah²joóy² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³, hi³ ya³xiaá³ jee⁴² jnií². Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ hee⁴ fáh⁴lí³, hi²xiáh³ sɨɨ́⁴ mɨh³ chiáh², baáy⁴ ca̱a̱³ sɨɨ́y⁴ ba² na³ca̱á̱y⁴ lɨ́⁴. \v 27 Mɨ²ja̱³ hí⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ ángeles chié̱y², duh³ hí⁴yá⁴tieey³ diáh⁴ hi³ gá⁴dxɨy³ Dios nɨ³, na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³. \p \v 28 ’Chia̱³ah³ cua̱a̱y¹ná² liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ ga³lɨ́³ ma³ higo. Liu³u²xɨ³ mɨ³na³xɨɨyh⁴ diáh⁴ guaa³, mɨ²ja̱³ mɨ³maáh³ah³ ba² hi³ mɨ³ya³chie̱y¹ jí̱h²jmɨ¹ ja̱³. \v 29 Ree³ ba², mɨ² mɨ³joó³ah³ dsa³lí³ hi³ ma³foóh²á⁴ niaá⁴ah³ la³, mɨ²ja̱³ hí⁴dsaá⁴ há²ah³ hi³ mɨ³ya³chie̱y¹ hí⁴hɨɨ́⁴ ñi² bɨh¹ ja̱³, mɨ³ji̱í̱³ yeey⁴ cáh³ti³². \v 30 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³, hi³ liáh³ rúh⁴ na³ji̱í̱yh⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴ hí⁴lí³ jɨɨ⁴ liáh³xɨ³ ma³foóh²á⁴ niaá⁴ah³ nɨ³. \v 31 Dsá⁴yeéy⁴ yuuh¹ güii³ baáy⁴ dxaah¹vó⁴ la³, joó⁴ há⁴hé³ hí⁴dsá⁴ŋɨ́³ liáh³nɨ³ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴. \p \v 32 ’Joó⁴ há⁴hé³ nia⁴²a² he² jmɨɨ́¹ hí⁴lí³ liáh³ja̱³, hu̱² gɨh³ he² hora, ñé⁴ diáh⁴ ángeles chié̱y² Dios hi³ nieeyh⁴² yuuh¹ güii³ nɨ³, ñé⁴ ja̱á̱² Dios, ti̱¹ dia² chia̱a̱⁴²a² ba² ñi³² jlɨh² nɨ³ hí⁴lí³ liáh³ja̱³. \p \v 33 ’Hi³bi³xɨh¹ah³ há²ah³ baáy⁴ há⁴ hi³guɨ̱ɨ̱³ah³, hi³liu⁴²ah³ Dios ba², chiaah¹ há⁴hé³ maá³ah³ niaá⁴ah³ jlɨh² nɨ³ hí⁴lí³ liáh³ja̱³. \v 34 Liáh³xɨ³ xe̱y³ ja̱y³ dsa³ hi³ hí⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ dsaa³² xiaáh³ fɨɨ³ ba² xe̱y³ hi³ la³. Hi³ja̱³ hí⁴tiéyh² guaa³ diáh⁴ mozos chié̱y² hi³ hí⁴dah²heéh⁴ hí¹ xɨ¹ñúh⁴ chiáh², hí⁴cuoó⁴ ta² liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ diáh⁴ mozos ja̱³. Ja̱y³ diáh⁴ hí⁴tiéyh² guaa³ haah²ñu¹, baáy⁴ hí⁴sɨɨ́h⁴ hi³ ga³jmee⁴ xɨ́h² dsɨ́² hí⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ hí⁴güeyh⁴ ca̱á̱h³ fii² diáh⁴ ja̱³. \v 35 Ba² niaá⁴ah³ yáh¹, hi³bi³xɨh¹ah³ há²ah³, chiaah¹ há⁴hé³ maá³ah³ jlɨh² ja̱³ hí⁴güeyh⁴ ca̱á̱h³ fii² ñú², xɨ² mɨ² ma³niuu³, hu̱² gɨh³ dxaah¹ voo⁴, hu̱² gɨh³ mɨ² mɨ³dah²cɨɨh⁴ nɨɨh², hu̱² gɨh³ mɨ² ma³lɨ³jniá⁴ dxú⁴. \v 36 Ga³jmee⁴ xɨ́h² há²ah³ duh³ja̱³ há⁴ja̱³ hi³ na³guɨ̱ɨ̱³ah³ mɨ² mɨ³hí⁴güeyh⁴, chiaah¹ ca̱a̱³ há⁴ xɨ́h² há²ah³ ba² hí⁴güeyh⁴. \v 37 Baáy⁴ ja̱³ba² hi³chiaah³² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ nɨ³, hi³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ há⁴ hi³guɨ̱ɨ̱³ah³ nɨ³. \c 14 \s1 Dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²güeéyh² Jesús ja̱³ \r (Mt. 26:1-5; Lc. 22:1-2; Jn. 11:45-53) \p \v 1 Mɨ²ja̱³ jmee⁴ gɨh¹ tú̱⁴ jmɨɨ́¹ hi³ hí⁴tɨ́⁴ diáh⁴ jmɨ́¹feh⁴ chiáh² diáh⁴ israelitas hi³ ca³dah²cuyh³ mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³. Ca̱a̱³ jmɨ́¹feh⁴ ja̱³ xɨ̱ɨ̱y³ pascua, baáy⁴ dxaáh² jmɨ́¹feh⁴ ja̱³ ná⁴lɨ¹ jmɨ́¹feh⁴ chiáh² hó² ya³dsɨ² jmii². Mɨ²ja̱³ diáh⁴ jmii³dsa³ ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ mɨ³dah²naah³² jmiih⁴² ja̱³ hí⁴dah²jmeé⁴ hí⁴dah²güeéyh² Jesús ja̱³ ca̱a̱³ há⁴ tiaah² dxɨ́³, duh³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴. \v 2 Hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴: \p ―Joó⁴ há⁴ja̱³ liáh³ dsa³tɨ́⁴ jmɨ́¹feh⁴ nɨ³ hi²jmee²a² liáh³nɨ³, chiaah¹ duh³ há⁴hé³ hí⁴maáyh³ diáh⁴ dsa³ nɨ³. \s1 Ja̱y³ mɨ́³ gá⁴huúh⁴ naa⁴²jmɨɨ³ mɨ¹dxɨ² Jesús ja̱³ \r (Mt. 26:6-13; Jn. 12:1-8) \p \v 3 Mɨ²ja̱³ jey¹ Jesús ja̱³ fɨɨ³ Betania, chiáh² Simón hi³ gá⁴xeéy⁴ mɨɨ¹ hi³ booy¹ ga³xiah³. Mɨ²ja̱³ güéy⁴ ja̱y³ mɨ́³, chia̱³ ca̱a̱³ mɨ¹dsuu² hi³ ná⁴lɨ¹ chie̱é̱yh¹ na¹cu̱ú̱¹ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ alabastro, ta̱a̱⁴ naa⁴²jmɨɨ³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ nardo. Baáy⁴ jmáyh² ba², hi³ja̱³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ chi̱í̱⁴. Hi³ja̱³ liáh³ mɨ³jey¹ eeh³² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴hó² mɨ́³ ja̱³ mɨ¹dsuu² hi³ ta̱a̱⁴ naa⁴² ja̱³, duh³ gá⁴huúh⁴ mɨ¹dxɨ² Jesús ja̱³. \v 4 Joó⁴ hi³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³² ba² tú̱⁴dsaayh⁴, hi³ja̱³ liáh³la³ dah²liu⁴ xi² dɨ³ñi³² mii⁴ diáh⁴: \p ―He²chiaah¹ hi³ dɨ́h¹ dsa³yeéy⁴ ba² naa⁴² nɨ³. \v 5 Na³fáyh⁴ gɨh¹ hu̱² ma³nɨɨ́³ ba² naa⁴² nɨ³, chiaah¹ ma³tɨ̱́y³ nɨ³ ñá⁴laá³ denario, hi³ja̱³ xa³ hí⁴dxaáh² hí⁴cuoó⁴ diáh⁴ dsa³tieey³ hu̱² liáh³ja̱³. \p Mɨ²ja̱³ mɨ³dah²xi³² mɨ́³ ja̱³. \p \v 6 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cua¹á²lɨ¹, há⁴ hi³caah⁴ah³ mɨ́³ nɨ³. ¿He²chiaah¹ hi³ ca³bi³dxɨɨ¹ah³ nɨ³? Hi³ dxú⁴ ba² nɨ³ ma³jmeé³ chieéy⁴. \v 7 Chiaah¹ ca̱³ñiih³² ba² hi²joo⁴ah³ niaá⁴ah³ diáh⁴ dsa³tieey³, gu³xɨ³ jlɨ́h³ ba² hí⁴jooy³ gua³tia̱á̱¹ah³ chiáh² diáh⁴. Joó⁴ jniá³ yáh¹ há⁴hé³ máh⁴ hi²joo⁴ah³ jniá³ voó³. \v 8 Ma³jmeé³ liáh³nɨɨh¹ hí⁴jooy³ hí⁴jmeé⁴ mɨ́³ nɨ³, chiaah¹ ma³huuyh³ jniá³ dsa³jéy⁴ na³ca̱á̱⁴á⁴ lɨ́⁴ naa⁴² nɨ³, hi³ niaáh² chieéy⁴ mɨ² mɨ³hí⁴dah²haáy² jniá³. \v 9 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Gu³xɨ³ xiáh³ ba² xi² hí⁴dah²hé⁴ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴ nɨ³ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³, mɨ²ja̱³ hí⁴dah²jmeé⁴ juúh⁴ diáh⁴ dsa³ nɨ³ hi³ ma³jmeé³ mɨ́³ la³ duh³ja̱³ hí̱³ hí⁴liíyh⁴ chiáh². \s1 Judas ja̱³ gá⁴nɨɨ́y⁴ xiáh³ rúh⁴cáh⁴ Jesús \r (Mt. 26:14-16; Lc. 22:3-6) \p \v 10 Mɨ²ja̱³ Judas Iscariote, ja̱y³ diáh⁴ hi³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, ñií¹ ya²ñi³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹, duh³ ya²xɨɨh² diáh⁴ hi³ hí⁴dsá⁴tia̱a̱² chiáh² diáh⁴, hi³ hí⁴dah²güeéyh² Jesús ja̱³. \v 11 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²nuú³ liáh³xɨ³ féh³ Judas ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴jé⁴ dsɨ́² diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ ja̱³. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ta̱a̱yh³ mii⁴ hi³ hí⁴dah²cuoó⁴ cuu² Judas ja̱³. Hi³ja̱³ mɨ³naah³² Judas ja̱³, jmiih⁴² hí⁴jmeé⁴ duh³ja̱³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²güeéyh² Jesús ja̱³. \s1 Máh⁴liaá⁴ chiáh² Ñúh³a² Jesús \r (Mt. 26:17-29; Lc. 22:7-23; Jn. 13:21-30; 1 Co. 11:23-26) \p \v 12 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴héy³ ñaá² jmɨɨ́¹ jmɨ́¹feh⁴ chiáh² hó² ya³dsɨ² jmii², baáy⁴ jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³ ca³dah²jɨ̱yh⁴ diáh⁴ israelitas ja̱³ ja̱y³ dsɨɨ³jaa³ hi³ ná⁴lɨ¹ jmɨ́¹feh⁴ chiáh² pascua. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ juúh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xiah² nɨ³ naay³ hi²bi³tɨɨ⁴²ah¹ mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ nɨ³, duh³ hi²cúh⁴u³ jmɨ́¹feh⁴ la³? \p \v 13 Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨɨ́⁴ Jesús ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ aáy⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, hi³ dsá⁴bí⁴tɨɨ⁴ diáh⁴ máh⁴liaá⁴ ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cua³dxí̱⁴ah³ fɨɨ³ nɨ³, mɨ²ja̱³ ja̱y³ dsaá⁴ hí⁴bí⁴ji̱í̱³ niaá⁴ah³, chia̱a̱⁴ ca̱a̱³ dsuu² jmɨɨ³, mɨ²ja̱³ cua³dxí̱⁴ah³ chia̱á̱h¹ah³. \v 14 Mɨ² ma³hii³² xi² hí⁴dxéyh² nɨ³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ hi³fooh³²ah³ fii² ñú² nɨ³: “Liáh³la³ ma³féh³ dsa³he⁴ chia̱a̱⁴²ah¹ nɨ³: ¿Xiah² nɨ³ hí⁴jooy³ hi²güey⁴² hi²eeyh⁴² máh⁴liaá⁴ chiáh² mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ nɨ³ chia̱a̱h⁴²á² diáh⁴ xɨh³chia̱á̱²á⁴ la³?” \v 15 Mɨ²ja̱³ hí⁴heé⁴ niaá⁴ah³ dsa³ nɨ³ ca̱a̱³ cuarto gaáy³, yuuh¹ hi³dxá³ tú̱⁴ piso, xi² mɨ³tiaah² jɨɨ⁴ hi³ niaáh² nɨ³. Nɨ³ hi²bi³tɨɨ⁴ah³ hi³ hi²chia⁴²a². \p \v 16 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ jee⁴² fɨɨ³. Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²bi³tɨɨ⁴ máh⁴liaá⁴ chiáh² mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ ja̱³. \p \v 17 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴niuu³ ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴dxaá² Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. \v 18 Baáy⁴ liáh³ mɨ³dah²eeh³² ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi³ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ la³, hi³ ja̱³ah³ niaá⁴ah³ hi³ cáh³ah³ chia̱á̱h¹ah³ jniá³ la³, hi²nɨɨ́⁴ah³ jniá³ xiáh³ rúh⁴cáh⁴. \p \v 19 Mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴fɨɨh⁴² dsɨ́² diáh⁴, baáy⁴ liáh³ja̱y³ diáh⁴ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ juúh⁴ liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―¿Foóh¹ há⁴ hí̱³ ruh³ jniá³? \p \v 20 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ja̱³ah³ niaá⁴ah³ hi³ dxiá⁴tiú̱³ah³ nɨ³ ba², hi³ eeh³² ca̱a̱³ feh³ chie̱é̱yh¹ jniá³ he̱é̱yh³ mɨ¹vɨ̱ɨ̱́⁴ la³. \v 21 Chiaah¹ na³xɨɨ² fah² Dios nɨ³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. Joó⁴ hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² dsa³ hi³ hí⁴nɨɨ́y⁴ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ xiáh³ rúh⁴cáh⁴. Na³fáyh⁴ gɨh¹ chiáh² hu̱² há⁴hé³ gá⁴sa̱y³ ba² dsa³ nɨ³. \p \v 22 Liáh³ rúh⁴ dah²eeh³² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴cá̱⁴ hó² ya³dsɨ² Jesús ja̱³, duh³ gá⁴cuoó⁴ jmɨ²heé¹ Dios, ja̱³ba² gá⁴dxeéy² duh³ gá⁴cuoó⁴ cá⁴dah²eéh² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. Baáy⁴ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Chia̱³ah³ duh³ chiéh³ah³, chiaah¹ hi³la³ nɨ³ cuerpo chieéy⁴. \p \v 23 Mɨ²ja̱³ gá⁴cá̱⁴ copa hi³ ta̱a̱⁴ jmɨɨh¹ mɨ¹jóh¹ ja̱³ duh³ gá⁴cuoó⁴ jmɨ²heé¹ Dios. Liáh³ca̱á̱h³ ma³cuó³ jmɨ²heé¹ chiáh² Dios ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴cuó³ cá⁴dah²hɨ̱́h⁴, hi³ja̱³ cá⁴dah²hɨ̱́h⁴ liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴. \v 24 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴ŋɨ́y³ copa ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ja̱³la³ jmɨ³ chieéy⁴ hi³ chie̱é̱yh¹ hí⁴lí³ fáh⁴dxa⁴² dxú⁴ hi³mɨɨ³². Jmɨ³ chieéy⁴ nɨ³ hí⁴dsá⁴xiaa⁴ dxaah¹vó⁴ duh³ hí⁴lí³ dxú⁴ chiáh² fɨɨ́y⁴ cáh³ti³². \v 25 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Há⁴hé³ máh⁴ jlɨ́h³ hi²uuyh⁴² ca̱á̱h³ jmɨɨh¹ mɨ¹jóh¹ la³. Hi²uuyh⁴² lɨ́⁴ ca̱á̱h³ mɨ² mɨ³hí⁴chiuúh² hiíh⁴ Dios nɨ³ joó⁴ jmɨɨh¹ mɨ¹jóh¹ hi³mɨɨ³² ba². \s1 Gá⁴féh³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴juú² Pedro \r (Mt. 26:30-35; Lc. 22:31-34; Jn. 13:36-38) \p \v 26 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²hé³ diáh⁴ himnos. Liáh³ gá⁴jooy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ cua̱h³ Olivos. \v 27 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liáh⁴jɨ³ah³ niaá⁴ah³ hi²tú⁴ah³ jniá³ voo⁴ la³ ja̱³nɨ́⁴. Chiaah¹ liáh³ja̱³ na³xɨɨ² fah² Dios hi³ dsa³liú⁴ ca³jaa¹ chieéy⁴: “Hi²jɨ̱h¹á² hi³ ga³heeyh³ hí¹ diáh⁴ dsɨɨ³jaa³ nɨ³. Mɨ² ma³jɨ̱́h²á⁴ nɨ³, mɨ²ja̱³ hí⁴saá⁴ hí⁴jáy⁴ la³nɨ³ diáh⁴ dsɨɨ³jaa³.” \v 28 Joó⁴ mɨ² ma³lɨ³ji̱i̱h⁴²á⁴ ca̱á̱h³, mɨ²ja̱³ ñii⁴ dsa³jé⁴á⁴ Galilea nɨ³ liáh³xɨ³ niaá⁴ah³. \p \v 29 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Pedro ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús: \p ―Gu³xɨ³ ba² hí⁴dah²tiúy² niu³ liáh⁴jɨy³ gɨh¹ diáh⁴ tú̱⁴dsaayh⁴ nɨ³, joó⁴ há⁴hé³ hi²tú⁴á⁴ niu³ jniá³. \p \v 30 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niu³, hi³ ja̱³ba² voo⁴ la³ ja̱³nɨ́⁴, liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴chíh⁴ tú̱h⁴ tiaah² nɨɨh² dsaá⁴ nɨ³, mɨ²ja̱³ mɨ³nɨɨh⁴ tiaah² ma³féyh¹ hi³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴u³ jniá³. \p \v 31 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Pedro ja̱³: \p ―Gu³xɨ³ ba² hí⁴jú̱³á⁴ chia̱a̱h⁴²á² niu³, joó⁴ hi²fayh¹ chieéy⁴ hi³ cui̱i̱⁴²á⁴ niu³ ba². \p Ba² ree³ ba² cá⁴dah²féh³ liáh⁴jɨy³ gɨh¹ diáh⁴ tú̱⁴dsaayh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. \s1 Gá⁴liúy² Dios Jesús ja̱³ Getsemaní \r (Mt. 26:36-46; Lc. 22:39-46) \p \v 32 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ ca̱a̱³ hí¹ xi² xɨ̱ɨ̱y³ Getsemaní. Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Ñí³ah³ la³, liáh³ca̱á̱h³ ya³liu⁴²á² Dios. \p \v 33 Mɨ²ja̱³ gá⁴jéy⁴ Pedro, Jacobo baáy⁴ Juan, duh³ ŋaá² gɨh¹ vɨ̱ɨ̱́³ ca³liuh² chie̱é̱yh¹ diáh⁴. Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³ta³hɨ³ ñuú³ Jesús ja̱³, baáy⁴ mɨ³bi³fɨɨh⁴² dsɨ́² liáh³xɨ³ mɨ³hí⁴chi̱í̱yh² ja̱³. \v 34 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ fɨɨh⁴² dsɨy⁴, mɨ³hí⁴jú̱³á⁴ cáh³ti³² ba² lii³²a². Cueeh⁴ah³ la³ baáy⁴ cua²na³ñí¹ah³ liáh³nɨ³. \p \v 35 Mɨ²ja̱³ ŋaá² gɨh¹ vɨ̱ɨ̱́³ Jesús ja̱³, duh³ gá⁴ta̱a̱y³² ñaá² dxaah¹vó⁴, ja̱³ba² gá⁴laá⁴ mɨ³liuy³² Dios. Gá⁴ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² hi³ hu̱² hí⁴jooy³ hí⁴dsá⁴ŋɨ́³ liáh³xɨ³ mɨ³hí⁴chi̱í̱yh² ja̱³. \v 36 Liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Dios ja̱³: \p ―Dios chia̱á̱²á⁴, jɨɨ⁴ lɨ́⁴ ba² hí⁴jooy³ hi²jmeey³. Hu̱² jmiih⁴ ja̱³ hí⁴jooy³ hi³ há⁴hé³ hi²uuyh⁴² hi³ ta̱a̱⁴ copa hi³ mɨ³na³jniaa³ ñiíh² chieéy⁴ la³. Joó⁴ há⁴ja̱³ hi³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ naáy⁴ jniá³, cua²lí³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ háy² vo̱ó̱h²u³ ba². \p \v 37 Mɨ²ja̱³ ŋáyh² Jesús ja̱³, xi² na³cueeyh⁴ liú⁴u³ aay³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴joó² hi³ na³guɨ̱ɨ̱y³ diáh⁴, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Pedro ja̱³: \p ―Simón, ¿xɨ² na³guɨ̱ɨ̱³u³? ¿Xɨ² há⁴hé³ ma³tiaá⁴u³ na³ñí¹u³ ca̱a̱³ hora lɨ́⁴? \v 38 Ñí³ah³ na³ñí¹ah³ ba², liu⁴²ah³ Dios, duh³ja̱³ há⁴hé³ hí⁴tiaá⁴ hí⁴caáyh² niaá⁴ah³ hi³há⁴dxúy⁴. Chiaah¹ naa³ah³ ba² hi²jmee³ah³ liáh³xɨ³ niaá⁴ Dios nɨ³, joó⁴ ŋú¹ah³ nɨ³ há⁴hé³ hí⁴tiaá⁴. \p \v 39 Mɨ²ja̱³ ŋaá² ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ dxá⁴liúy¹ Dios, gá⁴sɨɨ́h⁴ ca̱á̱h³ liáh³xɨ³ gá⁴ŋɨɨ́³ dsa³jéy⁴ ja̱³. \v 40 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxéyh² ca̱á̱h³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴ hi³ na³guɨ̱ɨ̱y³ ca̱á̱h³, chiaah¹ hi²xiáh³ dɨ́⁴dah²guɨ̱ɨ̱y³. Mɨ²ja̱³ gá⁴ñí² sɨ́⁴ŋáy⁴ diáh⁴, hi³ja̱³ há⁴hé³ dɨ³ñi³² xɨ³ jmiih⁴ hí⁴dah²sɨɨ́h⁴. \v 41 Mɨ²ja̱³ ñií¹ ca̱á̱h³ ya²liúy¹ Dios Jesús ja̱³ hi³dxá³ nɨɨh⁴ tiaah². Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxéyh² ca̱á̱h³ xi² na³cueeyh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴ ca̱á̱h³ hi³ na³guɨ̱ɨ̱y³ diáh⁴. Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Xɨ² rúh⁴ na³guɨ̱ɨ̱³ah³ ba² chia̱á̱²ah³ baáy⁴ tee³ há²ah³ liáh³nɨ³? Cua¹á²lɨ¹ nɨɨh¹ nɨ³, há⁴ máh⁴ hi³guɨ̱ɨ̱³ah³. Ma³dxa³héy³ hora mɨ³hí⁴tiéyh⁴ Ja̱á̱² dsa³ nɨ³ guaa³ diáh⁴ dsa³ mɨ³hey³². \v 42 Naah⁴ah³ duh³ má⁴dxii³²a² la³. Joo⁴²ah³ ruh³ mɨ³je³ nɨ³ hi³ mɨ³hí⁴nɨɨ́y⁴ jniá³ xiáh³ rúh⁴cáh⁴ nɨ³. \s1 Cá⁴dah²güeéyh² Jesús ja̱³ \r (Mt. 26:47-56; Lc. 22:47-53; Jn. 18:2-11) \p \v 43 Rúh⁴ liu⁴ ba² liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, liáh³ güéy⁴ Judas, ja̱y³ diáh⁴ hi³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. Fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ bí⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ Judas ja̱³, hi³ cá⁴dah²xɨɨ́⁴ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴, baáy⁴ diáh⁴ du³dsaáy⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ israelitas ja̱³, dɨ³chia̱³ túh² baáy⁴ na¹ma³. \v 44 Liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴dxá⁴dxí̱⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Judas ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ chie̱é̱yh¹ ja̱³: \p ―Hi³ hi²cuh¹á² nɨ³ nɨ³, hi³nɨy³² hi²güeeh⁴ah³, há⁴ hi³tú⁴ah³. \p \v 45 Hi³ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ güéy⁴ Judas ja̱³, ja̱³ba² ŋaá² dsaá² xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¡Dsa³he⁴ chia̱á̱²á⁴! \p Ja̱³ba² gá⁴cuyh³ Jesús ja̱³. \v 46 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²sa̱yh³² Jesús ja̱³. \p \v 47 Joó⁴ ja̱y³ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, gá⁴cá̱⁴ túh² chiáh², ja̱³ba² gá⁴chiuúh² la³gua² ja̱y³ mozo chié̱y² jmii³dsa³ gaáy³ ja̱³. \v 48 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ma³bi³dxí̱⁴ah³ chiá̱¹ah³ túh², chiá̱¹ah³ na¹ma³, hi³ hi²güeeh⁴ah³ jniá³, liáh³xɨ³ hi³ hi²güeeh⁴ah³ ja̱y³ dsa³hi̱i̱³ ba² nɨ³? \v 49 Ha̱á̱¹ liáh⁴jɨ³ jmɨɨ́¹ jey¹xa̱⁴²á⁴ chia̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³ xi² jey¹ guah³ gaáy³ nɨ³ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴hóy⁴ fah² Dios. ¿He²chiaah¹ há⁴hé³ cá⁴güeeh⁴²ah³ jniá³ mɨ²ja̱³? Joó⁴ liáh³ja̱³ ga³jmee⁴ hí⁴lí³ ba², duh³ hí⁴dxá⁴heey⁴ liáh³xɨ³ na³xɨɨ² fah² Dios ja̱³. \p \v 50 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cui̱í̱³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, cá⁴dah²cueeyh³ ñaá² bɨh¹ Jesús ja̱³. \s1 La³ dsa³féh³ hi³ gá⁴lieéy² ñaá² ja̱y³ mɨ¹liuh² \p \v 51 Mɨ²ja̱³ ja̱y³ mɨ¹liuh² gɨh¹, ŋaá² chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³, na³ye̱é̱yh³ ca̱a̱³ láh¹mɨh³lié² ba² nɨɨh¹. Mɨ²ja̱³ ba² cá⁴dah²sa̱yh³² mɨ¹liuh² ja̱³. \v 52 Joó⁴ láh¹hɨɨ⁴ chiáh² ja̱³ ba² gá⁴tɨ̱́y³ cá⁴dah²hɨɨy³², hi³ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²hɨɨy³² ja̱³, mɨ²ja̱³ na³fáyh⁴ gá⁴booy³ ñaá² cáh³ti³² mɨh³lié² chiáh² ja̱³, duh³ gá⁴cui̱í̱³ na³laáy³ bɨh¹ ba². \s1 Cá⁴dah²féh³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³ Jesús \r (Mt. 26:57-68; Lc. 22:54-55, 63-71; Jn. 18:12-14, 19-24) \p \v 53 Mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ Jesús ja̱³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh² jmii³dsa³ gaáy³, baáy⁴ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² nɨɨ́⁴ liáh⁴jɨy³ gɨh¹ diáh⁴ tú̱⁴dsaayh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ ja̱³, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴, baáy⁴ diáh⁴ du³dsaáy⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ israelitas ja̱³. \v 54 Mɨ²ja̱³ ŋaá² rúh⁴vɨ̱ɨ̱́yh² Pedro xi² dsa³hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³, duh³ ŋaá² dxaa² chiáh² jmii³dsa³ gaáy³ xi² híy¹ Jesús ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴guá³ Pedro ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ dah²heeh⁴ hí¹ haah²ñu¹ ja̱³, dɨ³nieeyh⁴² xuuh⁴² xi³ dah²bi³dxeeyh³ mii⁴. \p \v 55 Mɨ²ja̱³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹, baáy⁴ tú̱⁴dsaayh⁴ gɨh¹ diáh⁴ autoridades chié̱y² diáh⁴ israelitas ja̱³, dah²naayh³² dsa³ hi³ hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chiáh² Jesús ja̱³, duh³ja̱³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴. Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴dsaáyh⁴ diáh⁴. \fig San Marcos 14:55|src="CN01812B.TIF" size="span" ref="San Marcos 14:55" \fig* \v 56 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ dah²cuo⁴ dsaa² chiáh², joó⁴ hi³ dah²juu³² ba² ja̱³, hi³ja̱³ há⁴hé³ gá⁴ji̱i̱h⁴ ree³ hi³ dah²féh³ ja̱³. \v 57 Mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ hi³ xa³ dah²ye̱e̱yh³ Jesús ja̱³ ca̱a̱³ hi³ há⁴hé³ ná⁴lɨ¹, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p \v 58 ―Gá⁴niuu²ah¹ hi³ gá⁴féh³ hi³ hí⁴yeéy² guah³ gaáy³ hi³ cá⁴dah²jmeéh² diáh⁴ dsa³, baáy⁴ nɨ³ jmɨɨ́¹ ba² hí⁴jmeéh² ca̱á̱h³ dxaáh², joó⁴ há⁴hí̱³ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ hí⁴jmeé⁴ féh³. \p \v 59 Joó⁴ ba² ñé⁴ hi³nɨ³ há⁴hé³ cá⁴dah²féh³ ca̱a̱³ ree³. \p \v 60 Mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² jmii³dsa³ gaáy³ jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³ ja̱³ duh³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xɨ² há⁴hé³ hi²hí̱¹u³ chiáh² diáh⁴ hi³ dah²cuo⁴ dsaa² chiú̱h²u³ nɨ³? \p \v 61 Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ ca̱á̱h³ juúh⁴ jmii³dsa³ gaáy³ ja̱³: \p ―¿Xɨ² niu³ nɨ³ Cristo ja̱á̱² ñaá² hi³ dxúy⁴ cáh³ti³² nɨ³? \p \v 62 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Hi³hí̱³ jniá³, baáy⁴ niaá⁴ah³ hi²joo⁴ah³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³, jey¹ ca³jaa¹ xi² nuy¹ Dios hi³ bií⁴ hee⁴ fáh⁴lí³ nɨ³, ba² hi²joo⁴ah³ mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ jee⁴² jnií² nɨ³. \p \v 63 Liáh³ gá⁴nuú³ jmii³dsa³ gaáy³ ja̱³ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨɨ́y² mɨh³ chiáh² ñaá², chiaah¹ hi²xiáh³ dse³dxɨɨ́y² liáh³xɨ³ gá⁴liú³ Jesús ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―¿He²chiaah¹ ja̱³ máh⁴ hi³ niaa³²a² gɨh¹ dsa³ñi³²? \v 64 Ma³niuu²a² ba² hi³ ma³liú³ mɨ³hee³² chiáh² Dios nɨ³. ¿Jmiih⁴² ga³fáh³ah³ niaá⁴ah³? \p Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ cá⁴dah²féh³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³. \p \v 65 Mɨ²ja̱³ ta̱á̱²dsɨy⁴² cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²hooyh³² Jesús ja̱³. Ba² cá⁴dah²jlɨ́² ñi², duh³ cá⁴dah²chiu̱ú̱³, baáy⁴ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Feh² hi̱² nɨy³² chiu̱u̱y³² niu³ nɨ³, hi²nia⁴²a² xɨ² he̱é̱yh³ ba² na³lɨ́⁴u³ profeta. \p Ba² ji̱í̱⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²heeh⁴ hí¹ guah³ gaáy³ ja̱³ cá⁴dah²chiu̱ú̱y² Jesús ja̱³. \s1 Gá⁴féh³ Pedro ja̱³ hi³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴ Jesús ja̱³ \r (Mt. 26:69-75; Lc. 22:56-62; Jn. 18:15-18, 25-27) \p \v 66 Liáh³ca̱á̱h³ dah²jmeéh⁴ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ dxaa² xiáh³chia̱³² ba² hiíy⁴ Pedro ja̱³. Mɨ²ja̱³ güéy⁴ ja̱y³ xi²yaa³² chié̱y² jmii³dsa³ ja̱³ xi² hiíy⁴ Pedro ja̱³. \v 67 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴joó² xi²yaa³² ja̱³ gá⁴joóy² Pedro hi³ jey¹ caa¹ xuuh⁴² xi³ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ba² ji̱í̱⁴ niu³ na³cu̱h⁴u³ chia̱á̱h¹u³ Jesús dsa³ Nazaret nɨ³. \p \v 68 Joó⁴ gá⁴juú² ba² Pedro ja̱³. Liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ mɨ́³ ja̱³: \p ―Há⁴hé³ cui̱i̱⁴²á⁴ dsa³ nɨ³. Há⁴hé³ maay⁴ jniá³ cáh³ti³² hi³ ga³liúy¹ nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ ŋáyh² Pedro ja̱³ haah²ñu¹ lɨ́⁴. \v 69 Mɨ²ja̱³ gá⁴joó² ca̱á̱h³ hí̱³ba² mɨ́³ ja̱³ gá⁴joóy² Pedro ja̱³, hi³ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ chie̱é̱yh¹ ja̱³ hi³ Pedro ja̱³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \p \v 70 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴juú² ca̱á̱h³ Pedro ja̱³. \p Ca̱³ji̱i̱³ gɨh¹ liáh³ja̱³ cá⁴dah²féh³ ca̱á̱h³ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ nɨɨ́⁴ chie̱é̱yh¹ Pedro ja̱³, cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba² na³lɨ́⁴u³ oóyh² Jesús nɨ³ chiaah¹ dsa³ Galilea nɨ³ niu³. \p \v 71 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³hey³² Fii³²a² Pedro ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Ñi¹ Fii³²a² ga³hoy⁴, há⁴hé³ cui̱i̱⁴²á⁴ cáh³ti³² dsa³ nɨ³. \p \v 72 Ja̱³ba² gá⁴chíh⁴ nɨɨh² dsaá⁴ hi³dxá³ tú̱h⁴ tiaah². Mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴liíh⁴ Pedro liáh³xɨ³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴chíh⁴ tú̱h⁴ tiaah² nɨɨh² dsaá⁴ nɨ³, mɨ²ja̱³ mɨ³nɨɨh⁴ tiaah² ma³féyh¹ hi³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴u³ jniá³.” Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³jlay³² Pedro ja̱³. \c 15 \s1 Dah²ya²jay⁴ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² Pilato \r (Mt. 27:1-2, 11-14; Lc. 23:1-5; Jn. 18:28-38) \p \v 1 Liáh³ca̱á̱h³ ma³lɨ³jniá⁴ ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨyh⁴ cá⁴dah²liú³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ du³dsaáy⁴ baáy⁴ diáh⁴ dsa³he⁴, baáy⁴ gɨh¹ tú̱⁴dsaayh⁴ diáh⁴ autoridad ja̱³. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ñuúy⁴ Jesús ja̱³ duh³ dah²ya²jay⁴ rúh⁴ñi² Pilato hi³ na³lɨ́y⁴ gobernador. \v 2 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Pilato ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xɨ² na³lɨ́⁴u³ rey chié̱y² diáh⁴ israelitas? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Hí̱³ba² vo̱ó̱h²u³ ma³féyh¹ liáh³nɨ³. \p \v 3 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cuó³ dsaa² chiáh² Jesús ja̱³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ ja̱³, hi²xiáh³ ñuú³ niaa³² cá⁴dah²ye̱e̱yh³. \v 4 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ ca̱á̱h³ juúh⁴ Pilato ja̱³: \p ―¿Xɨ² há⁴hé³ hi²hí̱¹u³ cáh³ti³²? Joo⁴² ruh³ hi²xiáh³ ñuú³ dsaa² chiú̱h²u³ hi³ dah²cuo⁴ nɨ³. \p \v 5 Joó⁴ gu³xɨ³ ba² liáh³ja̱³ há⁴hé³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, hi³ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² Pilato ja̱³. \s1 Gá⁴cueeyh⁴ fáh⁴liu⁴ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³ Jesús ja̱³ \r (Mt. 27:15-31; Lc. 23:13-25; Jn. 18:38–19:16) \p \v 6 Joó⁴ chia̱³ dxá³ chiáh² gobernador ja̱³ hi³ jee⁴² jmɨ́¹feh⁴ ja̱³, ga³tiuy³² ja̱y³ dsa³ hi³ ná⁴híy¹ ñuúh⁴ñí¹, dɨ́h¹ gu³xɨ³ hí̱³ba² hi³ hí⁴dah²ŋɨɨ́yh². \v 7 Dxa² mɨ²ja̱³ ná⁴híy¹ ñuúh⁴ñí¹ ja̱y³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Barrabás, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ oóyh² hi³ cá⁴dah²tí̱² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ soldados, baáy⁴ cá⁴dah²jɨ̱́yh⁴ dsa³. \v 8 Mɨ²ja̱³ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² diáh⁴ dsa³ rúh⁴ñi² Pilato, duh³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²ŋɨɨ⁴ jmɨ²heé¹ chiáh² hi³ hu̱² hí⁴tiúy² ja̱y³ dsa³ liáh³xɨ³ chia̱³ dxá³ chiáh² ja̱³. \v 9 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pilato ja̱³: \p ―¿Xɨ² naa³ah³ hi³ hi²tú⁴á⁴ rey chié̱y² diáh⁴ israelitas nɨ³? \p \v 10 Liáh³ja̱³ féh³ Pilato ja̱³ chiaah¹ ñi³² ba² hi³ fáh⁴ hi³ dxɨɨ́³ dsɨ́² ba² ja̱³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ ja̱³, hi³ja̱³ ja̱³ dah²ya²jay⁴ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi². \v 11 Joó⁴ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ ja̱³ cá⁴dah²bi³tieéyh³ juúh⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ hi³ hí⁴dah²ŋɨɨ́⁴ hi³ hí⁴tiúy² Barrabás ja̱³ ba² dxa² Jesús ja̱³. \v 12 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ ca̱á̱h³ juúh⁴ Pilato ja̱³: \p ―Hi³ja̱³ jmiih⁴² hi²jmeey⁴² chia̱a̱h⁴²á² dsaá⁴ hi³ ga³hó⁴ah³ hi³ na³lɨ́y⁴ rey chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³ israelitas nɨ³. \p \v 13 Mɨ²ja̱³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ ba³ dah²jla³² dah²te³², liáh³la³ dah²féh³: \p ―¡Tie̱e̱y⁴² cruz! \p \v 14 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Pilato ja̱³: \p ―¿Joó⁴ he²chiaah¹ ja̱³, he² ja̱³ jmɨ́yh³ mɨ³hee³² ma³jmeé³? \p Joó⁴ hi³ já⁴ cá⁴dah²liú³ gɨh¹ chiu̱u̱³ ba²: \p ―¡Tie̱e̱y⁴² cruz! \p \v 15 Joó⁴ niaá⁴ Pilato ja̱³ hi³ hí⁴cueeyh⁴ dxú⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³ ja̱³, hi³ ja̱³ gá⁴tiúy² Barrabás ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² hi³ hí⁴dah²jmí² Jesús ja̱³, ja̱³ba² gá⁴tiéyh² guaa³ diáh⁴ soldados ja̱³ hi³ hí⁴dah²tie̱e̱y³ cruz. \p \v 16 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²jeé⁴ diáh⁴ soldados ja̱³ cá⁴dah²jéy⁴ Jesús duh³ dah²ya²jay⁴ viih² ñú² gaáy³ xi² xɨ̱ɨ̱y³ pretorio, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²bi³ñiih³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ oóyh² diáh⁴. \v 17 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴ŋɨɨyh⁴ diáh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²bi³chíh³ mɨh³ yu̱ú̱³, liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ mɨh³ chiáh² rey. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²vó² ca̱a̱³ lɨh³ ná¹ta̱á̱², duh³ cá⁴dah²jniaa³ dxɨ² ja̱³ dxa² corona. \fig San Marcos 15:17|src="CN01827B.TIF" size="span" ref="San Marcos 15:17" \fig* \v 18 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ soldados ja̱³: \p ―Cua²güe³ voó³ rey chié̱y² diáh⁴ israelitas ―dah²féh³, joó⁴ hi³ dah²bi³cuaá¹ ba². \p \v 19 Cá⁴dah²bá² dxɨ² chie̱é̱yh¹ ca̱a̱³ mɨɨ́yh³ta³, baáy⁴ cá⁴dah²hoóyh². Ja̱³ba² cá⁴dah²xɨ́h² ji̱² diáh⁴ rúh⁴ñi² ja̱³ hi³ dah²jmee⁴ hu̱u̱¹rá² lii³²a², joó⁴ hi³ dah²bi³cuaá¹ ba² ja̱³. \v 20 Liáh³ca̱á̱h³ ma³jooy³ ma³dah²bi³cuaáy¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²dxɨy³ mɨh³ yu̱ú̱³ hi³ chih³ ja̱³, duh³ cá⁴dah²bi³chíh³ jmɨ́yh³ mɨh³ chiáh² ñaá². Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²jéy⁴ duh³ gá⁴dxí̱⁴ xi² hí⁴dah²tie̱e̱y³ cruz ja̱³. \s1 Cá⁴dah²tie̱e̱y³ cruz Jesús ja̱³ \r (Mt. 27:32-44; Lc. 23:26-43; Jn. 19:17-27) \p \v 21 Liáh³ mɨ³dɨ³tieéyh¹ fi¹ ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ ja̱y³ dsa³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Simón hi³ mɨ³jeéyh³ ta². Dsa³ fɨɨ³ Cirene ja̱³ Simón ja̱³, jmii³ Alejandro baáy⁴ Rufo. Hi³ja̱³ cá⁴dah²dxa³tie̱e̱y³ Simón ja̱³ hi³ hí⁴jéy⁴ cruz chié̱y² Jesús ja̱³. \p \v 22 Hi³ja̱³ dah²ya²jay⁴ Jesús ja̱³ ca̱a̱³ hí¹ xi² xɨ̱ɨ̱y³ Gólgota, hi³ niaá⁴ hí⁴féh³: Mee⁴ mɨ¹dxɨ²a². \v 23 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ nɨɨ́⁴, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cuoó⁴ Jesús ja̱³ jmɨɨh¹ mɨ¹jóh¹ ná⁴raá¹ hi³ caah⁴ fiih⁴ ma³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ mirra, joó⁴ há⁴hé³ gá⁴hɨ̱́h⁴ Jesús ja̱³. \v 24 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²tie̱e̱y³ cruz. Liáh³ ma³jooy³ ja̱³ mɨ²ja̱³ cá⁴dah²caáh² jmɨɨ́⁴ diáh⁴ soldados ja̱³, duh³ hí⁴dah²dxaáh² máh⁴ ca³liuh² chiáh² diáh⁴ mɨh³ chiáh² Jesús ja̱³. \p \v 25 Ca̱³liáh³ mɨ³ñú⁴ dsa³hɨɨ́² ca̱³hee³ cá⁴dah²tie̱e̱y³ cruz Jesús ja̱³. \v 26 Dxɨ² cruz ja̱³ cá⁴dah²tia̱á̱² ca̱a̱³ vóh² gaáy³ hi³ dsa³féh³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ dsaa² chiáh², liáh³la³ na³xɨɨ²: “Rey chié̱y² diáh⁴ israelitas.” \v 27 Ba² cá⁴dah²tie̱e̱y³ cruz aáy⁴ diáh⁴ dsa³hi̱i̱³, ja̱³ba² liáh³ca̱á̱h³ gá⁴ta̱a̱y⁴² Jesús ja̱³, máh⁴ ja̱y³ liáh³ ca³jaa¹ caayh⁴ Jesús ja̱³. \v 28 Hi³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ liáh³xɨ³ na³xɨɨ² fah² Dios, hi³ dsa³féh³ liáh³la³: “Cá⁴dah²jméy² cua̱a̱y¹ná² liáh³xɨ³ ja̱y³ dsa³ mɨ³hey³² ba².” \p \v 29 Diáh⁴ dsa³ hi³ dsa³ŋɨ́y³ nɨɨ́⁴, ba² dah²liuy³² mɨ³hee³² Jesús ja̱³. Dah²bi³² dxɨ² diáh⁴, baáy⁴ liáh³la³ dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Niu³ gá⁴féyh¹ hi³ hi²yaa⁴²u³ guah³, baáy⁴ nɨ³ jmɨɨ́¹ ba² hi²jmeéyh³ dxaáh², hi³ja̱³ \v 30 lieey⁴² vo̱ó̱h²u³. Guɨ̱ɨ̱y³² dsaah⁴ cruz nɨ³, hi²nia⁴²a². \p \v 31 Ba² ji̱í̱⁴ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³ dah²liu⁴ mɨ³hee³² chiáh² Jesús ja̱³, liáh³la³ dah²féh³ diáh⁴: \p ―Gá⁴lieéy² ruh³ dxeeyh⁴ joó⁴ há⁴hé³ hí⁴tiaá⁴ hí⁴lieéy² ñaá². \v 32 Gua²xieey⁴ dsaah⁴ cruz nɨ³ Cristo hi³ na³lɨ́y⁴ rey chié̱y² diáh⁴ israelitas nɨ³, gua²xieey⁴ hi²joo⁴²a², duh³ hí⁴dsá⁴taá³a² hi³ he̱é̱yh³ ba² hee⁴ fáh⁴lí³. \p Baáy⁴ diáh⁴ hi³ ta̱a̱y⁴ cruz chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³, ba² hi²xiáh³ cá⁴dah²liú³ mɨ³hee³² chiáh² Jesús ja̱³. \s1 La³ dsa³féh³ hi³ gá⁴jú̱y⁴ Jesús \r (Mt. 27:45-56; Lc. 23:44-49; Jn. 19:28-30) \p \v 33 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴tɨ́³ dxaá⁴ñíh² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ ñu³ha̱a̱h³ na³ca̱á̱y⁴ lɨ́⁴, gá⁴tɨ́³ lɨ́⁴ mɨ³nɨ³ ca̱³laá³ ñu³ha̱a̱h³ liáh³ja̱³. \v 34 Mɨ³nɨ³ ca̱³laá³ ja̱³ gá⁴liú³ chiu̱u̱³ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? ―hi³ niaá⁴ hí⁴féh³: Dios chia̱á̱²á⁴, Dios chia̱á̱²á⁴, ¿he²chiaah¹ hi³ ma³tiú⁴u³ jniá³ nɨ³? \p \v 35 Ta̱á̱²dsɨy⁴² diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ nɨɨ́⁴ cá⁴dah²nuú³ liáh³xɨ³ féh³ Jesús ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴: \p ―Niuu³ah³ ruh³, te³² teé⁴ Elías. \p \v 36 Ja̱y³ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ nɨɨ́⁴ gá⁴cá̱⁴ ca̱a̱³ hi³ va² liáh³xɨ³ jaa³ duh³ gá⁴jmeé³ gá⁴yaáh² chie̱é̱yh¹ vinagre. Mɨ²ja̱³ gá⁴tiá² na¹ma³ duh³ cá⁴yá⁴dxɨ́² haa² Jesús ja̱³ baáy⁴ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Hi²nia⁴²a² xɨ² hí⁴güéy³ Elías duh³ hí⁴xieéy² dsaah⁴ cruz la³. \p \v 37 Joó⁴ gá⁴jláy² gɨh¹ chiu̱u̱³ Jesús ja̱³, ja̱³ba² jú̱y⁴. \v 38 Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨɨ́y⁴ cáh³ti³² cortina chiáh² guah³ gaáy³ ja̱³. Gá⁴xɨɨ́y⁴ yuuh¹ gá⁴dxaá² lɨ́⁴ dxaah¹vó⁴. \v 39 Jmɨ́yh³ yeey⁴ lɨ́⁴ hiíy⁴ ja̱y³ capitán chié̱y² diáh⁴ soldados, jooy³² Jesús ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴jú̱y⁴. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba², Ja̱á̱² Dios nɨ³ dsaá⁴ nɨ³. \p \v 40 Ba² xe̱y³ diáh⁴ mɨ́³ na³ta̱a̱y⁴ vɨ̱ɨ̱́³ dah²joo³², ja̱y³ ja̱³ xɨ̱ɨ̱y³ María Magdalena, dxeeyh⁴ mɨ́³ ja̱³ xɨ̱ɨ̱y³ Salomé, baáy⁴ dxeeyh⁴ ja̱³ xɨ̱ɨ̱y³ María, xaá¹ José chie̱é̱yh¹ Jacobo hi³ rúh⁴ píyh¹. \v 41 Diáh⁴ mɨ́³ ja̱³ cá⁴dah²jmeé³ ca̱a̱³ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³, ba² gá⁴tia̱a̱² diáh⁴ chiáh² liáh³ca̱á̱h³ gá⁴guá³ Galilea. Ba² xe̱y³ gɨh¹ dxeeyh⁴ mɨ́³ hi³ dah²ya²dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³ fɨɨ³ Jerusalén. \s1 Cá⁴dah²haáy² Jesús ja̱³ \r (Mt. 27:57-61; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42) \p \v 42 Jmɨɨ́¹ liáh³ laáh² chiáh² jmɨɨ́¹ mah² ja̱³ gá⁴jú̱y⁴ Jesús ja̱³, hi³ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ ga³cu³laá³ ja̱³ mɨ²ja̱³ ca³dah²jí̱h³ ca³dah²tɨ̱́y³ hi³ niaáh² chiáh² diáh⁴ chiáh² jmɨɨ́¹ mah² ja̱³. \v 43 Hi³ja̱³ gá⁴jmeé³ ba³ dsɨ́² José ja̱³ ya²ñi³ Pilato duh³ ya²ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ hi³ hí⁴cuó⁴ jú¹hiíh⁴ hí⁴xiaá² cuerpo chiáh² Jesús ja̱³. Dsa³ fɨɨ³ Arimatea ja̱³ José ja̱³, ja̱y³ dsa³ gaáy³ chiáh² diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ israelitas. Bí⁴je̱² José ja̱³ hi³ jlɨh² ja̱³ hí⁴laá⁴ Dios ja̱³ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ chiáh² diáh⁴. \v 44 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² Pilato ja̱³ hi³ ma³ju̱y⁴ bá⁴ Jesús ja̱³. Hi³ja̱³ gá⁴teé⁴ ja̱y³ capitán duh³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ hi³ xɨ² he̱é̱yh³ ba² mɨ³na³jú̱y¹ Jesús ja̱³. \v 45 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴féh³ capitán ja̱³ hi³ mɨ³na³jú̱y¹ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ ba² gá⁴cuó³ jú¹hiíh⁴ hi³ hí⁴xiaá² José ja̱³ cuerpo chiáh². \v 46 Mɨ²ja̱³ gá⁴lá⁴ José ja̱³ ca̱a̱³ mɨh³ duh³ gá⁴dxiuuyh³ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴xieéy² dsaah⁴ cruz ja̱³, duh³ gá⁴ta̱a̱yh³ ñuúh⁴ na¹cu̱ú̱¹ xi² na³yuu⁴². Liáh³ ma³ta̱a̱yh³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴lɨ́h² ca̱a̱³ na¹cu̱ú̱¹ gaáy³ duh³ gá⁴jnɨ́⁴ dxú⁴ haah² he̱e̱³ ja̱³. \v 47 Gá⁴joó² María Magdalena, ba² gá⁴joó² María xaá¹ José xi² cá⁴dah²ta̱a̱yh³ Jesús ja̱³. \c 16 \s1 Cá⁴lɨ́⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ \r (Mt. 28:1-10; Lc. 24:1-12; Jn. 20:1-10) \p \v 1 Liáh³ca̱á̱h³ ma³ŋɨ́³ jmɨɨ́¹ mah² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴lá⁴ ca̱a̱³ naa⁴²jmɨɨ³ mɨ³fɨɨ³ María Magdalena ja̱³ chie̱é̱yh¹ Salomé, baáy⁴ María xaá¹ Jacobo chiaah¹ ga³jmee⁴ hí⁴dsá⁴taah² cuerpo chiáh² Jesús ja̱³. \v 2 Hi³ja̱³ rúh⁴ tiá³ lɨ́⁴, xiáh³hee³ jmɨɨ́¹ jmɨ́¹dxiaa³ ja̱³, dah²ya²dxí̱⁴ xi² na³haay⁴ Jesús ja̱³. Ja̱³ lɨ́³ mɨ³dsa³yéy⁴ ñíh² \v 3 Liáh³ dɨ³tieéyh¹ fi¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ dah²liu⁴ diáh⁴ mɨ́³ ja̱³, liáh³la³ dah²féh³: \p ―¿Hi̱² hí⁴jmeé⁴ jmɨ²heé¹ chiaa⁴²a² hí⁴jé̱yh² na¹cu̱ú̱¹ hi³ na³jniaa³ haah² he̱e̱³ nɨ³? \p \v 4 Chiaah¹ hi²xiáh³ gaáy³ na¹cu̱ú̱¹ ja̱³, hi³ja̱³ dah²ta³ dah²hɨ³ ñuú³ diáh⁴ mɨ́³ ja̱³. \p Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ mɨ³dsa³dxí̱⁴ yeey⁴ xi² na³haay⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²joó² hi³ ma³jé̱h⁴ na¹cu̱ú̱¹ ja̱³. \v 5 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴taáyh¹ ñuúh⁴ he̱e̱³ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²joóy² ja̱y³ mɨ¹liuh², jey¹ ca³jaa¹ xi² nuy¹ diáh⁴, chih³ mɨh³ tiaa³ hi³ cuee³. Hi³ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴ diáh⁴ mɨ́³ ja̱³. \v 6 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ mɨ¹liuh² ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴ hi³foh³²ah³ chiáh². Foóh¹ Jesús dsa³ Nazaret hi³ cá⁴dah²tie̱e̱y³ dsaah⁴ cruz nɨ³ nɨ³ ga³naah⁴ah³ nɨ³, ¿xɨ² haá²? Ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ ba² hi³nɨy³², há⁴hé³ máh⁴ xe̱y³ la³. Joo⁴²ah³ ruh³ xi² cá⁴dah²chieey³ nɨ³. \v 7 Má⁴dxi²ah³ duh³ gua³xɨɨ́h¹ah³ Pedro baáy⁴ gɨh¹ tú̱⁴dsaayh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² nɨ³, hi³ ma³ŋaa³² dsa³jéy⁴ Galilea. Hi³ja̱³ nɨɨ́⁴ hi²joo⁴ah³ ca̱á̱h³ liáh³xɨ³ gá⁴sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ nɨ³. \p \v 8 Mɨ²ja̱³ hi³ dxɨ³ ba² gá⁴voóy⁴ ñuúh⁴ he̱e̱³ ja̱³, duh³ gá⁴dxi̱i̱³² ji̱³nɨɨ́⁴ chiaah¹ hi²xiáh³ dɨ³jlieey⁴ hi³ foyh⁴ diáh⁴, baáy⁴ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴. Gu³xɨ³ ja̱y³ dsa³ hi³ gá⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ liáh³ tieéyh¹ fi¹ ja̱³, há⁴hé³ cá⁴dah²hí̱¹ cá⁴dah²jmeéh⁴ chiaah¹ hi²xiáh³ dɨ³foyh⁴ diáh⁴. \s1 Cá⁴lɨ́⁴jnieey³² Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² María Magdalena \r (Jn. 20:11-18) \p \v 9 Rúh⁴ tiá³ lɨ́⁴ xiáh³hee³ jmɨɨ́¹ jmɨ́¹dxiaa³ ja̱³, cá⁴lɨ́⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³. María Magdalena hi³ heey³² dxieéy⁴ hi³há⁴dxúy⁴ dsa³jéy⁴ liáh³ja̱³, na³lɨ́y⁴ hi³ dxá³ ja̱y³ dsa³ hi³ gá⁴joóy² Jesús ja̱³ liáh³ ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ ja̱³. \v 10 Liáh³ca̱á̱h³ ma³joóy² ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋáyh² cá⁴dxá⁴xɨɨh² diáh⁴ hi³ cá⁴dah²chié³ cá⁴dah²ji̱í̱³ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. Hi²xiáh³ rúh⁴ dah²jlay³² diáh⁴ chiaah¹ hi²xiáh³ dɨ³fɨɨh⁴² túh²dsɨ́² diáh⁴. \v 11 Liáh³ gá⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ ma³joóy² Jesús ja̱³. Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²nuú³ hi³ ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ ja̱³, há⁴hé³ gá⁴taáy³ diáh⁴. \s1 Cá⁴lɨ́⁴jnieey³² Jesús ja̱³ xi³ dsa³dxí̱⁴ aáy⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² \r (Lc. 24:13-35) \p \v 12 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ cá⁴lɨ́⁴jnieey³² Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² aáy⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² hi³ dɨ³tieéyh¹ fi¹ dsa³dxí̱⁴ ca̱a̱³ mɨ¹fɨɨ³ liuh². Dxeeyh⁴ bɨh¹ lii³²a² liáh³ca̱á̱h³ cá⁴lɨ́⁴jnieey³² ja̱³, hi³ja̱³ há⁴hé³ cá⁴lɨ́⁴cui̱i̱⁴ diáh⁴. \v 13 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxi̱i̱³² diáh⁴ hi³ aáy⁴ ja̱³, duh³ cá⁴dxá⁴xɨɨh⁴² gɨh¹ tú̱⁴dsaayh⁴ ja̱³ hi³ ma³dah²joóy² Jesús ja̱³. Joó⁴ ba² há⁴hé³ gá⁴taáy³ diáh⁴ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²jmeé³ juúh⁴ ja̱³. \s1 Gá⁴tiéyh² guaa³ diáh⁴ ca̱a̱³ ta² gaáy³ \r (Mt. 28:16-20; Lc. 24:36-49; Jn. 20:19-23) \p \v 14 Hi³ gá⁴hɨɨ́³ gɨh¹ ñi² ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴jnieey³² ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² liú⁴u³ dxié⁴chie̱e̱y³ diáh⁴ liáh³ca̱á̱h³ dɨ³nieeyh⁴² dah²eeh³². Mɨ²ja̱³ mɨ³jmee⁴ heé² Jesús ja̱³ xi³² diáh⁴ ja̱³, chiaah¹ hi³ há⁴hé³ dsa³taáy³ chiáh² diáh⁴ hi³ ma³dah²joóy² na³ji̱í̱yh⁴ ja̱³. \v 15 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cua³dxí̱⁴ah³ na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³ duh³ gua³hé¹ah³ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴ nɨ³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³. \v 16 Hi³ja̱³ hi³ hí⁴dsá⁴taáy³ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴, baáy⁴ hí⁴ja̱á̱y³ jmɨɨ³, hi³hí̱³ hí⁴sa̱y³ dxú⁴. Joó⁴ hi³ há⁴hé³ hí⁴dsá⁴taáy³ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴, hi³hí̱³ hí⁴dsá⁴chi² ba². \v 17 Baáy⁴ liáh³la³ hí⁴dah²jmeé⁴ diáh⁴ hi³ ca³dsa³taáy³ chieéy⁴. Hi³ fáh⁴ hi³ jniá³ hí⁴dah²voóy² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ dɨ³heey³² diáh⁴ dsa³. Ba² hí⁴dah²liú⁴ dxaáh² fáh². \v 18 Baáy⁴ liu³u²xɨ³ hí⁴dah²sa̱yh³² ja̱y³ iíh¹, hu̱² gɨh³ hí⁴dah²hɨ̱́h² ca̱a̱³ jmɨɨ³ hi³ caah⁴ veneno, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ xa³ hí⁴chi̱í̱yh² diáh⁴ cáh³ti³². Hí⁴dah²jniaa³ guaa³ ñiíh² chiáh² diáh⁴ dsa³ dsaah⁴², mɨ²ja̱³ hí⁴lieéy³ diáh⁴. \s1 Gá⁴saayh⁴ Jesús ja̱³ yuuh¹ güii³ \r (Lc. 24:50-53) \p \v 19 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴jooy³ gá⁴liúy² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴tieey⁴² gá⁴saayh⁴ yuuh¹ güii³, duh³ hí⁴güe³ ca³jaa¹ xi² nuy¹ Dios. \v 20 Mɨ²ja̱³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ³dah²he⁴ fáh⁴liu⁴ chiáh² Jesús ja̱³ na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³. Baáy⁴ Núh³a² ja̱³ gá⁴tia̱a̱² chiáh² diáh⁴. Ba² jmee⁴ lii⁴ hi³ he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi³ dah²he⁴ ja̱³, chiaah¹ gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ fáh⁴lí³ duh³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²jmeé⁴ liáh⁴jɨ³ hi³ dsaay³² dsɨ³²a² ná⁴lɨ¹. Amén.