\id MAT Leachin Oct 00 \h San Mateo \toc1 Juúh⁴ dxú⁴ chiáh² Jesús hi³ gá⁴xɨɨ́³ Mateo \toc2 San Mateo \toc3 Mt. \mt1 Juúh⁴ dxú⁴ chiáh² Jesús hi³ gá⁴xɨɨ́³ Mateo \c 1 \s1 Diáh⁴ xa²yaa² ñú⁴uuh² Jesucristo \r (Lc. 3:23-38) \p \v 1 La³ na³xɨɨ² liáh³xɨ³ xɨ̱ɨ̱y³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ xa²yaa² ñú⁴uuh² Jesucristo hi³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱²dxaa⁴² David, ja̱á̱²dxaa⁴² Abraham. \p \v 2 Abraham ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Isaac, Isaac ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Jacob, Jacob ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Judá baáy⁴ gɨh¹ diáh⁴ ja̱á̱¹. \v 3 Judá ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Fares baáy⁴ jmii³ Zara, baáy⁴ xaá¹ diáh⁴ ja̱³ gá⁴nuú³ Tamar. Fares ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Esrom, Esrom ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Aram. \v 4 Aram ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Aminadab, Aminadab ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Naasón, Naasón ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Salmón. \v 5 Salmón ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Booz, xaá¹ Booz ja̱³ gá⁴nuú³ Rahab. Booz ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Obed, xaá¹ Obed ja̱³ gá⁴nuú³ Rut. Obed ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Isaí. \v 6 Isaí ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ rey David, rey David ja̱³ chie̱é̱yh¹ hi³ gá⁴lɨ́y⁴ mɨ́⁴chiáh² Urías ja̱³, gá⁴lɨ́y⁴ diáh⁴ xaá¹jmii³ Salomón. \p \v 7 Salomón ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Roboam, Roboam ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Abías. Abías ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Asa. \v 8 Asa ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Josafat, Josafat ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Joram, Joram ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Uzías. \v 9 Uzías ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Jotam, Jotam ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Acaz, Acaz ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Ezequías. \v 10 Ezequías ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Manasés, Manasés ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Amón, Amón ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Josías. \v 11 Josías ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Jeconías, baáy⁴ xe̱y³ gɨh¹ dxeeyh⁴ ja̱á̱¹ Jeconías ja̱³. Dxa² mɨ²ja̱³ fáh⁴dxá⁴tie̱é̱y¹ lɨ́⁴ cá⁴lɨ́⁴jey⁴² diáh⁴ israelitas ja̱³ Babilonia. \p \v 12 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ Jeconías ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Salatiel, Salatiel ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Zorobabel. \v 13 Zorobabel ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Abiud, Abiud ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Eliaquim, Eliaquim ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Azor. \v 14 Azor ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Sadoc, Sadoc ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Aquim, Aquim ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Eliud. \v 15 Eliud ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Eleazar, Eleazar ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Matán, Matán ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ Jacob. \v 16 Jacob ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ jmii³ José, dsaá⁴ chié̱y² María, baáy⁴ María ja̱³ gá⁴lɨ́y⁴ xaá¹ Jesús hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Cristo. \p \v 17 Gá⁴sa̱y³ ja̱á̱² Abraham ja̱³, gá⁴sa̱y³ diáh⁴ ja̱á̱²dxaa⁴² cá⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ dxiá⁴chiú̱³ tiaah² liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴sa̱y³ David. Ba² gá⁴sa̱y³ ca̱á̱h³ dxiá⁴chiú̱³ tiaah² liáh³ja̱³ chiáh² David ja̱³, cá⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ liáh³ cá⁴lɨ́⁴jey⁴² diáh⁴ israelitas ja̱³ Babilonia. Ba² gá⁴sa̱y³ ca̱á̱h³ dxiá⁴chiú̱y³ nieey³² liáh³ja̱³ hi³ cá⁴lɨ́⁴liaá² lɨ́⁴ liáh³ cá⁴lɨ́⁴jey⁴² diáh⁴ Babilonia, cá⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ gá⁴sa̱y³ Jesús. \s1 Liáh³la³ gá⁴lɨ́⁴ gá⁴sa̱y³ Jesucristo \r (Lc. 2:1-7) \p \v 18 Liáh³la³ ná⁴lɨ¹ gá⁴lɨ́⁴ gá⁴sa̱y³ Jesucristo. María xaá¹ ja̱³, mɨ³ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² hi³ hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ José. Joó⁴ ja̱a̱h¹ ba² hí⁴dah²cú̱yh⁴ diáh⁴ liáh³ mɨ³vóy³ xɨ³yu̱u̱y³ chié̱y² María ja̱³ vih²chiaah¹ fáh⁴lí³ chiáh² Espíritu Santo chié̱y² Dios. \v 19 Joó⁴ José dsaá⁴ chié̱y² ja̱³ yáh¹ hi²xiáh³ dxú⁴ ga³ta³ ga³hɨ³, hi³ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³hí⁴tiúy² ca̱a̱³ há⁴ tiaah² dxɨ́³ duh³ há⁴hé³ hí⁴cuoó⁴ fáh⁴hiíh⁴. \v 20 Liáh³ mɨ³ta³hɨ³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² ja̱y³ ángel chié̱y² Ñúh³a² jee⁴² xi² cɨ⁴. Liáh³la³ gá⁴féh³ ángel ja̱³ ji̱í̱h⁴: \p ―José, ja̱á̱²dxaa⁴² David, há⁴ hi³ta³ hi³hɨy³ ñuú³, ñí³ chia̱á̱h¹u³ María nɨ³, chiaah¹ hi³chie̱y³² Espíritu Santo chié̱y² Dios ba² nɨ³ xɨ³yu̱u̱y³ hi³ mɨ³chie̱y³ nɨ³. \v 21 Hi³ja̱³ mɨ³hii³² hí⁴sa̱y³ ja̱á̱² María nɨ³. Mɨ² ma³sa̱y³ nɨ³, mɨ²ja̱³ hi²bi³chiá̱¹u³ Jesús. Liáh³ja̱³ hi²bi³chiá̱¹u³ xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³, chiaah¹ hi³nɨy³² nɨ³ hí⁴bé² dsaa² chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³. \p \v 22 Gá⁴lɨ́⁴ liáh³ja̱³, duh³ hí⁴dxá⁴héy³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ Ñúh³a² Dios ja̱³ mɨ² dsa³jéy⁴ lɨ́⁴, chiaah¹ liáh³la³ gá⁴féh³ dxɨ́⁴lieey³² ja̱y³ profeta: \q1 \v 23 Ja̱y³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² hí⁴vóy³ mɨ¹ja̱á̱², hi³ja̱³ hí⁴sa̱y³ ja̱y³ ja̱á̱². \q2 Hi³hí̱³ hí⁴dah²bi³chié̱y³ Emanuel, \m hi³ niaá⁴ hí⁴féh³: Dios na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ jnia². \p \v 24 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴ñí² José ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴jmeé³ liáh³xɨ³ gá⁴taáh⁴ ta² ángel chié̱y² Ñúh³a² ja̱³, gá⁴jéy⁴ María ja̱³ duh³ hí⁴lí³ mɨ́⁴chiáh². \v 25 Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴cú̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ cá⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ gá⁴sa̱y³ xɨ³yu̱u̱y³ chié̱y² María ja̱³ ba². Xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³ yáh¹ cá⁴dah²bi³chié̱y³ Jesús. \c 2 \s1 La³ dsa³féh³ hi³ bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ hi³ jmɨɨh⁴dsaay⁴ \p \v 1 Gá⁴sa̱y³ Jesús ja̱³ fɨɨ³ Belén hi³ na³hii⁴ vó⁴ Judea, dxa² liáh³ na³lɨ́y⁴ rey Herodes. Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ Jerusalén ja̱³ ja̱y³aáy⁴ dsaá⁴ hi³ bí⁴dxí̱⁴ ca³jaa¹ xi² yéy⁴ ñíh², diáh⁴ hi³ ca³lɨ³chii⁴ ba² jɨɨ⁴ lɨ́⁴. \v 2 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ juúh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―¿Xiah² nɨ³ ma³sa̱y³ rey chié̱y² diáh⁴ israelitas nɨ³? Chiaah¹ ma³joo⁴²ah¹ ñú⁴heé¹ chié̱y² xi² yéy⁴ ñíh², hi³ja̱³ nɨ³ ma³bi³dxia⁴²ah¹ duh³ hi²jmeeh²ah¹ hu̱u̱¹rá². \fig San Mateo 2:2|src="CN01632B.TIF" size="col" ref="San Mateo 2:2" \fig* \p \v 3 Liáh³ gá⁴nuú³ Herodes fáh⁴liu⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ mɨ³ta³hɨ³ ñuú³, ba² liáh³ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ Jerusalén ja̱³. \v 4 Mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ rey ja̱³ gá⁴teé⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ ca³dah²he⁴ ley ja̱³, duh³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ diáh⁴ juúh⁴ hi³ xiah² ja̱³ hí⁴sa̱y³ hi³ na³dxɨy⁴² chié̱y² Dios hi³ ca³dah²hey³² Cristo ja̱³. \v 5 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Fɨɨ³ Belén hi³ na³hii⁴ Judea nɨ³ hí⁴sa̱y³, chiaah¹ liáh³ja̱³ gá⁴xɨɨ́³ ja̱y³ profeta: \q1 \v 6 Niu³, fɨɨ³ Belén, hi³ na³hii⁴ vó⁴ chiáh² Judá, há⁴hí̱³ hi³ ga³hɨɨ³ gɨh¹ ñi² nɨ³ niu³ chiáh² diáh⁴ hi³ dɨ³cáyh¹ vó⁴ Judá. \q1 Chiaah¹ vó⁴ chiú̱h²u³ nɨ³ hí⁴sa̱y³ ja̱y³ dsa³ gaáy³ hi³ hí⁴heéyh² hí¹ Israel diáh⁴ dsa³ chia̱á̱²á⁴ nɨ³. \p \v 7 Mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ na³ma² Herodes ja̱³ gá⁴teé⁴ diáh⁴ hi³ bí⁴dxí̱⁴ ja̱³, duh³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ diáh⁴ juúh⁴ he² jmɨ́yh³ hiíh⁴ ja̱³ ma³lɨ³jnieey³² ñú⁴heé¹ ja̱³. \v 8 Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ fɨɨ³ Belén ja̱³ baáy⁴ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cua³dxí̱⁴ah³ gua³niaah⁴ah³ lɨ² va² lɨ́⁴ xi² jey¹ xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³, joó⁴ hi³ya³xɨɨ́h¹ah³ jniá³ mɨ² ma³dsaáh⁴ah³ nɨ³, duh³ ba² ñii⁴ jniá³ ya³jmeeh⁴²á² hu̱u̱¹rá². \p \v 9 Liáh³ cá⁴dah²nuú³ hi³ gá⁴féh³ rey Herodes ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ hi³ jmɨɨh⁴dsaay⁴ ja̱³. Mɨ²ja̱³ dsa³jéy⁴ liáh³ja̱³ rúh⁴ñi² diáh⁴ ñú⁴heé¹ hi³ ma³dah²joóy² xi² yéy⁴ ñíh² ja̱³. Hi³ gá⁴hɨɨ́³ gɨh¹ ñi² ba² ja̱³ gá⁴cueeyh⁴ dsaá² lɨ́⁴ xi² jey¹ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³. \v 10 Liáh³ cá⁴dah²joó² diáh⁴ hi³ jmɨɨh⁴dsaay⁴ ja̱³ cá⁴dah²joóy² ñú⁴heé¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴jé⁴ dsɨ́² diáh⁴. \v 11 Liáh³ gá⁴taáyh¹ diáh⁴ xɨ¹ñúh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²joóy² xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³ chie̱é̱yh¹ María xaá¹ ja̱³. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²xɨ́h² ji̱² rúh⁴ñi² duh³ cá⁴dah²jmeéh⁴ hu̱u̱¹rá² xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³. Ja̱³ba² cá⁴dah²jeéh⁴ liaá¹ diáh⁴ ja̱³, duh³ cá⁴dah²cuoó⁴ ñí¹niaá³ cá⁴dah²cuoó⁴ xu̱³ baáy⁴ naa⁴² hi³ xɨ̱ɨ̱y³ mirra. \fig San Mateo 2:11|src="CN01627B.TIF" size="col" ref="San Mateo 2:11" \fig* \v 12 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ gá⁴dxi̱i̱³² fɨɨ³ chiáh² diáh⁴ joó⁴ xiaáh³ fi¹ bɨh¹ ba², chiaah¹ cá⁴dah²cɨ́³ hi³ féh³ Dios ja̱³ sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ máh⁴ ga³jmee⁴ dsá⁴dxi̱i̱³² xi² jey¹ rey Herodes ja̱³. \s1 Gá⁴cui̱í̱³ José ja̱³ ŋaá² Egipto \p \v 13 Liáh³ ma³dxi̱i̱³² diáh⁴ hi³ jmɨɨh⁴dsaay⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ ja̱y³ ángel chié̱y² Ñúh³a² cá⁴lɨ́⁴jnieey³² jee⁴² xi² cɨ⁴ José ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³ ángel ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Bɨ́y², duh³ xeeyh⁴² xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³ chie̱é̱yh¹ xaá¹, duh³ cui̱i̱² má⁴dxií⁴ vó⁴ Egipto duh³ gua³ñí³ nɨɨ́⁴ liáh³nɨɨh¹ lɨ́⁴ voó³ hi²taáyh⁴ ta². Chiaah¹ hí⁴naah³² Herodes nɨ³ hí⁴naayh³² xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³ duh³ hí⁴jɨ̱́yh⁴. \fig San Mateo 2:13|src="CN01634B.TIF" size="col" ref="San Mateo 2:13" \fig* \p \v 14 Liáh³ ñí² José ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y², duh³ gá⁴jéy⁴ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³ chie̱é̱yh¹ xaá¹, ja̱³ba² ŋaá² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ vó⁴ Egipto, liáh³xɨ³ ma³féh³ ángel ja̱³. \v 15 Nɨɨ́⁴ gá⁴guá³ cá⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ jú̱y⁴ Herodes ja̱³. Liáh³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴, duh³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ Ñúh³a² ja̱³ dxɨ́⁴lieey³² profeta, chiaah¹ liáh³la³ gá⁴féh³: “Liáh³ jey¹ Egipto mɨ²ja̱³ gá⁴teé⁴á⁴ ja̱a̱y⁴ nɨ³.” \s1 Gá⁴taáh⁴ ta² Herodes ja̱³ hí⁴jɨ̱yh⁴² diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ \p \v 16 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴cá̱⁴ cua̱a̱y¹ná² Herodes ja̱³ hi³ ma³dah²bi³cuaá¹ diáh⁴ hi³ jmɨɨh⁴dsaay⁴ ja̱³ ma³dah²bi³cuaáy¹, mɨ²ja̱³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³². Hi³ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² hi³ hí⁴jɨ̱yh⁴² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ xɨ́⁴ñuu² hi³ mɨ³ca̱a̱³ mɨ³tú̱⁴ ji̱i̱yh⁴, ja̱á̱² diáh⁴ hi³ dɨ³nieeyh⁴² Belén baáy⁴ diáh⁴ hi³ dɨ³nieeyh⁴² caa¹ Belén ja̱³. Chiaah¹ gá⁴dxá³ cua̱a̱y¹ná² liáh³xɨ³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ hi³ jmɨɨh⁴dsaay⁴ ja̱³ hi³ja̱³ ta³hɨ³ hi³ nɨɨ́⁴ caayh³² Jesús ja̱³. \v 17 Liáh³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ ja̱³ba² liáh³xɨ³ gá⁴féh³ profeta Jeremías, liáh³ca̱á̱h³ gá⁴féh³ liáh³la³: \q1 \v 18 Cá⁴yá⁴niuúh³ fɨɨ³ Ramá nɨ³ hi³ bií⁴ jla³te³² dsa³ hi³ fɨɨh⁴² túh²dsɨ́². \q1 Raquel nɨ³ ja̱³ jlay³² chiáh² diáh⁴ ja̱á̱², baáy⁴ há⁴hé³ máh⁴ niaá⁴ hi³ xe̱y³ hí⁴bí⁴jee⁴ dsɨ́², \q1 chiaah¹ hi³ ma³ju̱y⁴ diáh⁴ ja̱á̱² ja̱³. \p \v 19 Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ ma³ju̱y⁴ Herodes ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴jnieey³² ángel chié̱y² Ñúh³a² jee⁴² xi² cɨ⁴ José ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ José ja̱³: \p \v 20 ―Bi³hɨɨ́y⁴ ca̱á̱h³ la³, tieé² xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³ chie̱é̱yh¹ xaá¹ duh³ má⁴dxi² ca̱á̱h³ vó⁴ Israel nɨ³, chiaah¹ ma³ju̱y⁴ ba² diáh⁴ hi³ dɨ́⁴dah²jɨ̱́yh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³. \p \v 21 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ José ja̱³ fɨɨ³ xi² jey¹ ja̱³, gá⁴tee³ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³ chie̱é̱yh¹ xaá¹, duh³ gá⁴dxi̱i̱³² diáh⁴ ca̱á̱h³ vó⁴ Israel. \v 22 Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² José ja̱³ hi³ Arquelao ja̱á̱² Herodes ja̱³ chiuuh³² hiíh⁴ Judea ja̱³ dxa² jmii³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ mɨ³foyh⁴ dsayh³² nɨɨ́⁴. Joó⁴ ángel ja̱³ cá⁴bí⁴xɨ́h³ dsɨ́² jee⁴² xi² cɨ⁴ hi³ cua²dxaá³ vó⁴ Galilea, hi³ja̱³ nɨɨ́⁴ ŋaá² José ja̱³. \v 23 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxaá² vó⁴ nɨɨ́⁴, mɨ²ja̱³ ŋaá² dxá⁴güe³ fɨɨ³ liuh² hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Nazaret duh³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ profetas ja̱³, hi³ ga³jmee⁴ hi³ hí⁴nuú⁴ nazareno Jesús ja̱³. \c 3 \s1 Gá⁴hé³ Juan Bautista ja̱³ fah² Dios \r (Mr. 1:1-8; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28) \p \v 1 Dxa² mɨ²ja̱³ güéy⁴ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ hi³ he⁴ fah² Dios, ca̱a̱³ hí¹ xi² na³caáy⁴ vó⁴ Judea, \v 2 liáh³la³ féh³ sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Tia³hi³ah³ dxú⁴, chiaah¹ mɨ³ya³chie̱y¹ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ Dios nɨ³ chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³. \p \v 3 Juan ja̱³ ja̱³ ga³hey³² profeta Isaías liáh³ gá⁴féh³ liáh³la³: \q1 Hí⁴sa̱y³ ja̱y³ dsa³ hi³ hí⁴liúy² diáh⁴ dsa³ vó⁴ xi² há⁴hé³ xa³fáh³, liáh³la³ hí⁴féh³: \q1 “Bi³tɨɨ⁴ah³ chia̱á̱²ah³ hi³ hi²nuu³ah³ chiáh² Ñúh³a² nɨ³, \q2 niá¹ah³ ca̱a̱³ fi¹ dsaá² chiáh².” \p \v 4 Ñú⁴já̱¹ camello ba² ná⁴lɨ¹ mɨh³ chiáh² Juan ja̱³, sɨ̱ɨ̱yh²laa³ chiáh² ja̱³ ná⁴lɨ¹ ca̱a̱³ cua̱a̱y¹ná² láh¹laa³ ba², i̱i̱h³ ba² ga³cuyh³, baáy⁴ táh² hi³ xa³ cua̱h³máh³ ba² ga³hɨ̱h³². \v 5 Hi³ja̱³ dsa³dxí̱⁴ diáh⁴ dsa³ Jerusalén hi³ hí⁴dah²nuú⁴ hi³ féh³ ja̱³, ba² liáh³ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ vó⁴ Judea, baáy⁴ diáh⁴ dsa³ vó⁴ hi³ nieeyh⁴² yeey⁴ ji̱h²jmɨɨ³ Jordán ja̱³. \v 6 Mɨ²ja̱³ gá⁴xaa³ jmɨɨ³ Juan ja̱³ gá⁴xeey³ diáh⁴ ji̱h²jmɨɨ³ Jordán, liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ cá⁴dah²nɨɨ́h² dsaa² chiáh² diáh⁴. \p \v 7 Joó⁴ liáh³ gá⁴joó² Juan ja̱³ hi³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ fariseos chie̱é̱yh¹ diáh⁴ saduceos ja̱³ ya³dxí̱⁴ hi³ hí⁴ja̱á̱y³ diáh⁴ jmɨɨ³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¡Niaá⁴ah³ iíh¹ nɨ³! ¿Jmiih⁴² ja̱³ ga³ji̱i̱³²ah³ hi³ hí⁴jooy³ hi²cui̱i̱³ah³, duh³ hí⁴liaá³ah³ chiáh² hi³ dxɨɨ́³vɨɨ³² hi³ mɨ³hí⁴lí³ nɨ³? \v 8 Jmeé¹ah³ hi³ dxú⁴, duh³ lii⁴ hi³ he̱é̱yh³ ba² mɨ³ta³hɨ³ah³ dxú⁴. \v 9 Há⁴hé³ cua̱a̱y¹ná² gu³xɨ³ ba² hi²fáh³ah³ hi³ na³lɨ́⁴ah³ ja̱á̱²dxaa⁴² Abraham chiaah¹ jniá³ ga³fayh⁴ hi³ hí⁴jooy³ ba² hí⁴jméy² Dios nɨ³ ja̱á̱²dxaa⁴² Abraham nɨ³ diáh⁴ na¹cu̱ú̱¹ la³ xɨ³ nɨ³ niaá⁴ liáh³ja̱³. \v 10 Ba² mɨ³na³tɨɨ⁴ ba² ñí¹ hi³ hí⁴vi̱í̱h³ diáh⁴ ma³ nɨ³. Hí⁴vi̱í̱h³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ diáh⁴ ma³ hi³ há⁴hé³ dxú⁴ mɨɨ¹ hi³ ga³hɨɨ³, duh³ hí⁴dsá⁴taah² dxaah¹ xi³. \v 11 Jmɨ́yh³ jmɨɨ³ ba² nɨ³ ga³xaa⁴²á² niaá⁴ah³ jniá³ duh³ lii⁴ hi³ mɨ³ta³hɨ³ah³ dxú⁴. Joó⁴ hi³ hí⁴güéy³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ nɨ³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ hee⁴ fáh⁴lí³ liáh³xɨ³ jniá³. Há⁴hé³ na³jmɨɨ́h³á⁴ jniá³ chiáh², hi³ja̱³ ñé⁴ gu³xɨ³ laa³ chiáh², há⁴hé³ ga³jmee⁴ hi²ŋɨ⁴²á². Hi³nɨy³² ba² nɨ³ hí⁴xeey³ niaá⁴ah³ Espíritu Santo, baáy⁴ chie̱é̱yh¹ xi³. \v 12 Mɨ³xa̱h³ ba² lɨ́y¹ñí¹ chiáh² duh³ hí⁴bí⁴dxúy⁴ mɨ¹cuɨɨ³ ya³dsɨ². Hí⁴taáh⁴ dxú⁴ mɨɨ¹ chiáh² nɨ³, joó⁴ hí⁴jɨ̱́⁴ diáh⁴ cuéh¹ baáy⁴ há⁴hé³ jlɨ́h³ hí⁴ii³ xi³ chiáh² nɨ³. \s1 La³ dsa³féh³ hi³ gá⁴ja̱á̱y³ jmɨɨ³ Jesús ja̱³ \r (Mr. 1:9-11; Lc. 3:21-22) \p \v 13 Mɨ²ja̱³ güéy⁴ Jesús ja̱³ ji̱h²jmɨɨ³ Jordán hi³ naay³ Galilea, güéy⁴ xi² xeey³ jmɨɨ³ dsa³ Juan ja̱³, duh³ hí⁴xaa³ jmɨɨ³ Juan ja̱³ hí⁴xeey³. \v 14 Joó⁴ há⁴hé³ nuu³ dsaá² Juan ja̱³, liáh³la³ ba² gá⁴féh³: \p ―¿Jmiih⁴² gɨh³ ja̱³? Niu³ ba² nɨ³ ga³jmee⁴ hi²xaa⁴²u³ jniá³ jmɨɨ³ nɨ³. \p \v 15 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Xeey⁴² jniá³ xu̱ú̱³, chiaah¹ ga³jmee⁴ hi²jmee²a² liáh³xɨ³ niaá⁴ Dios ba². \p Mɨ²ja̱³ ba² gá⁴nuú³ dsaá² Juan ja̱³. \p \v 16 Liáh³ ma³ja̱á̱y³ jmɨɨ³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ he̱é̱yh³ jmɨɨ³. Xé̱yh² ba² mɨ²ja̱³ gá⁴ná³ yuuh¹ güii³. Mɨ²ja̱³ gá⁴joó² Jesús ja̱³ hi³ yá⁴xiaá² Espíritu Santo chié̱y² Dios, na³lɨ́y⁴ liáh³xɨ³ ja̱y³ juu³, ja̱³ba² güéy⁴ ñiíh² chiáh² Jesús ja̱³. \v 17 Mɨ²ja̱³ cá⁴yá⁴niuúh³ hi³ xe̱y³ gá⁴liú³ yuuh¹ güii³ ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Hi³ley³² nɨ³ jmɨ́yh³ ja̱a̱y⁴ hi³ bií⁴ naá⁴á⁴, hi²xiáh³ jé⁴ dsɨy⁴ chia̱a̱h⁴²á². \c 4 \s1 Cá⁴yá⁴dsaa³ hiíh⁴ Hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ chiáh² Jesús \r (Mr. 1:12-13; Lc. 4:1-13) \p \v 1 Ja̱³ba² gá⁴jeé⁴ Espíritu ja̱³ gá⁴jéy⁴ Jesús duh³ ya²jay⁴ xi² há⁴hé³ xa³fáh³ cáh³ti³², duh³ja̱³ hí⁴yá⁴dsaa³ hiíh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ chiáh². \fig San Mateo 5:1|src="CN01700B.TIF" size="col" ref="San Mateo 4:1" \fig* \p \v 2 Liáh³ ma³jooy³ ma³bi³jmɨɨ³ tú̱⁴laá³ jmɨɨ́¹ tú̱⁴laá³ voo⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴cue̱é̱h⁴. \v 3 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³ duh³ja̱³ hí⁴yá⁴dsaa³ hiíh⁴ chiáh² liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Xɨ³ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ niu³ nɨ³ Ja̱á̱² Dios, hi³ja̱³ tiaáh² ta² hi³ cua²lii⁴ hó² ya³dsɨ² na¹cu̱ú̱¹ la³. \p \v 4 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Liáh³la³ ba² na³xɨɨ² xi³ chiáh² Dios: “Há⁴ja̱³ ti̱¹ hó² ya³dsɨ² chie̱é̱yh¹ na³ji̱í̱yh⁴ diáh⁴ dsa³, ba² chie̱é̱yh¹ ba² liáh⁴jɨ³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios nɨ³.” \p \v 5 Mɨ²ja̱³ gá⁴jeé⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ gá⁴jéy⁴ duh³ja̱³ ya²jay⁴ fɨɨ³ Jerusalén hi³ na³xɨ³ na³ŋɨɨ́³ nɨ³, duh³ gá⁴xeéy² yuuh¹ guah³. \v 6 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Xɨ³ jmɨ́yh³ niu³ nɨ³ Ja̱á̱² Dios, hi³ja̱³ tieyh⁴² vo̱ó̱h²u³ la³, chiaah¹ liáh³la³ dsa³féh³ xi³ hi³ na³xɨɨ² fah² Dios nɨ³: \q1 Hí⁴xɨ́y⁴ Dios nɨ³ diáh⁴ ángeles chié̱y² duh³ hí⁴dah²heéyh² niu³ hí¹. \q1 Chie̱é̱yh¹ guaa³ diáh⁴ hí⁴dah²xeéy² niu³ ñií² duh³ há⁴hé³ hí⁴niaá²u³ na¹cu̱ú̱¹. \p \v 7 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ba² liáh³la³ dsa³féh³ xi³ hi³ na³xɨɨ² fah² Dios nɨ³: “Há⁴ hi³ya³dsaa⁴u³ hiíh⁴ chiáh² Ñúh³a² Dios nɨ³.” \p \v 8 Mɨ²ja̱³ ya²jaa⁴ ca̱á̱h³ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ ya²jay⁴ Jesús ja̱³ ca̱a̱³ cua̱h³ xi² ñií² duh³ gá⁴heé⁴ na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³ baáy⁴ jɨɨ⁴ hi³ bií⁴ liih² hi³ xa³ nɨ³. \v 9 Baáy⁴ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Jɨɨ⁴ hi³la³ hi²cuoó⁴á⁴ niu³, xɨ³ nɨ³ hi²sɨyh¹ jí̱y¹ hi²jmeeyh¹ jniá³ hu̱u̱¹rá². \p \v 10 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Má⁴dxi² Hi³há⁴dxúy⁴, chiaah¹ liáh³la³ ba² na³xɨɨ² ñi² xi³ chiáh² Dios nɨ³: “Jmeeh² hu̱u̱¹rá² Dios chiú̱h²u³ ba², baáy⁴ ti̱¹ chiáh² ñaá² ba² hi²nuuy³ hi²maáy³ dsaá².” \p \v 11 Mɨ²ja̱³ gá⁴jé̱yh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ ca³jaa¹, ja̱³ba² bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ ángeles duh³ hí⁴dah²jí̱h³ hí⁴dah²tɨ̱́y³ chiáh² Jesús ja̱³. \s1 Gá⁴laá⁴ Jesús ja̱³ mɨ³he⁴ fah² Dios ja̱³ Galilea \r (Mr. 1:14-15; Lc. 4:14-15) \p \v 12 Liáh³ gá⁴nuú³ Jesús ja̱³ hi³ ná⁴híy¹ ñuúh⁴ñí¹ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋáyh² vó⁴ Galilea. \v 13 Joó⁴ há⁴hé³ máh⁴ gá⁴cueeyh⁴ voó³ Nazaret ja̱³, fɨɨ³ Capernaúm bɨh¹ cá⁴dxá⁴güe³, ca̱a̱³ fɨɨ³ hi³ niaá² caa¹ jmɨ́⁴ñih¹, yeey⁴ vó⁴ chiáh² Zabulón baáy⁴ Neftalí, \v 14 duh³ja̱³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ profeta Isaías, liáh³ gá⁴féh³ liáh³la³: \q1 \v 15 Liáh³la³ hí⁴lí³ vó⁴ chiáh² Zabulón baáy⁴ vó⁴ chiáh² Neftalí, \q2 hi³ niaá² caa¹ jmɨ́⁴ñih¹ ga³dxaa³² lɨ́⁴ xiaáh³ ca³jaa¹ ji̱h²jmɨɨ³ Jordán, \q2 dɨ́h¹ feh²a² vó⁴ Galilea xi² nieeyh⁴² caah³²dxiuuyh³² dsa³. \q1 \v 16 Diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² xi² ñu³ha̱a̱h³ cá⁴dah²joó² ca̱a̱³ ya⁴²jmɨɨ́⁴ gaáy³. \q1 Diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² xi² chie̱y³ foóh¹ fáh⁴ju̱y¹, joó⁴ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ gá⁴dxiíh² diáh⁴ ya⁴²jmɨɨ́⁴. \p \v 17 Mɨ²ja̱³ lɨ́⁴ bih³ ja̱³ gá⁴laá⁴ Jesús ja̱³ mɨ³he⁴ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios ja̱³ liáh³la³ féh³: \p ―Tia³hi³ah³ dxú⁴ chiaah¹ mɨ³ya³chie̱y¹ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ Dios nɨ³ chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³. \s1 Diáh⁴ hi³ ca³dah²güeeyh³² hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ \r (Mr. 1:16-20; Lc. 5:1-11) \p \v 18 Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ chie⁴ji̱i̱⁴ Jesús ja̱³ caa¹ dxaá² gaáy³ Galilea. Mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² aáy⁴ dsaá⁴ hi³ dah²ta̱a̱³² má² chiáh² diáh⁴ ja̱³ he̱é̱yh³ jmɨɨ³, chiaah¹ hi³ ja̱³ ná⁴lɨ¹ ta² chiáh² diáh⁴. Ja̱y³ ja̱³ xɨ̱ɨ̱y³ Simón Pedro, dxeeyh⁴ ja̱³ xɨ̱ɨ̱y³ Andrés ja̱á̱¹. \fig San Mateo 4:18|src="CN01681B.TIF" size="col" ref="San Mateo 4:18" \fig* \v 19 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ya³dxí̱⁴ah³ chia̱á̱h¹ah³ jniá³, duh³ hi²hoó⁴á⁴ niaá⁴ah³ liáh³xɨ³ hi²jmee³ah³ hi²naah⁴ah³ dsa³ chia̱á̱²á⁴ ba². \p \v 20 Ja̱³ba² cá⁴dah²cueeyh³ nɨɨ́⁴ má² chiáh² diáh⁴ ja̱³, duh³ gá⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \p \v 21 Ca³liuh² gɨh¹ liáh³ja̱³ ŋaá² Jesús ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² ca̱á̱h³ dxeeyh⁴ aáy⁴ dsa³, Jacobo chie̱é̱yh¹ ja̱á̱¹ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Juan. Dɨ³tieéyh¹ he̱é̱yh³ maá² chie̱é̱yh¹ Zebedeo jmii³ diáh⁴, hi³ dah²mii³ má² chiáh² diáh⁴. Mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ diáh⁴. \v 22 Hi³ja̱³ ja̱³ba² gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴. Ba² cá⁴dah²cueeyh³ maá² chiáh² diáh⁴, baáy⁴ cá⁴dah²tiúy² jmii³ diáh⁴, duh³ gá⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \s1 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ cá⁴dah²nuú³ fah² Dios \r (Lc. 6:17-19) \p \v 23 Gá⁴chié³ gá⁴ji̱í̱³ Jesús ja̱³ na³ca̱á̱y⁴ Galilea, he⁴ fah² Dios ja̱³ ñuúh⁴guah³ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³. Jmee⁴ juúh⁴ dxú⁴ liáh³xɨ³ niaá⁴ Dios nɨ³ hí⁴jmeé⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³, baáy⁴ bi³lieéy³ diáh⁴ dsa³ hi³ dɨ³chie̱é̱yh¹ gu³xɨ³ hé³ ba² dsaá¹. \v 24 Gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² diáh⁴ dsa³ vó⁴ Siria hi³ jmee⁴ Jesús ja̱³, hi³ja̱³ dah²ya²jay⁴ xi² jey¹ Jesús ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ hi³ dah²ca̱³² vɨɨ³², diáh⁴ hi³ cɨ̱yh³beeyh³² vih²chiaah¹ dsaá¹, diáh⁴ hi³ dɨ³heey³² hi³há⁴dxúy⁴, diáh⁴ hi³ ca³lɨ³taay³ cáh³ti³², baáy⁴ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴bɨ́y² hí⁴xíh². Liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³hí̱³, cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³. \v 25 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ Galilea gá⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹, ba² liáh³ja̱³ diáh⁴ dsa³ hi³ dɨ³nieeyh⁴² diáh⁴ mɨ¹fɨɨ³ liuh² hi³ na³hii⁴ Decápolis, diáh⁴ dsa³ Jerusalén, diáh⁴ dsa³ vó⁴ Judea, baáy⁴ diáh⁴ dsa³ xiaáh³ ca³jaa¹ jmɨɨ³ Jordán ja̱³. \c 5 \s1 Gá⁴hé⁴ Jesús ja̱³ gá⁴heé⁴ diáh⁴ dsa³ \p \v 1 Liáh³ gá⁴joó² Jesús ja̱³ hi³ bií⁴ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴saa³ yuuh¹ cua̱h³ ja̱³, duh³ gá⁴guá³ nɨɨ́⁴. Mɨ²ja̱³ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ ji̱h²caayh⁴. \v 2 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ Jesús ja̱³ mɨ³heé⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³, liáh³la³ sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \s1 Gá⁴liú³ Jesús ja̱³ chiáh² hi³ bií⁴ dxú⁴ chiaa⁴²a² \r (Lc. 6:20-23) \p \v 3 ―Dɨ́h¹ yaa⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ ca³dah²ca̱³² cua̱a̱y¹ná² hi³ xa³ hi³ niaáh² chiáh² fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiáh² diáh⁴, chiaah¹ diáh⁴ hi³nɨy³² na³hiiy⁴ chiáh² Dios. \p \v 4 ’Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ dɨ³fɨɨh⁴² túh²dsɨ́², chiaah¹ hí⁴dxá⁴heey⁴ hí⁴jé⁴ dsɨ́² diáh⁴. \p \v 5 ’Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ ca³dah²jmey³² mii⁴ píyh¹, chiaah¹ na³ca̱á̱y⁴ ba² dxaah¹vó⁴ nɨ³ hí⁴lí³ chiáh² diáh⁴. \p \v 6 ’Dɨ́h¹ yaa⁴ diáh⁴ hi³ ga³ŋɨɨ⁴ dsɨ́² hi³ xiaa³dsaa³², chiaah¹ hí⁴dxá⁴heey⁴ hí⁴lií² chiáh² diáh⁴. \p \v 7 ’Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ ca³dah²ca̱³² mih³ ca³dah²ñi³² dsa³, chiaah¹ hí⁴dxá⁴heey⁴ hí⁴chia̱² mih³ chiáh² mii⁴ diáh⁴. \p \v 8 ’Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ na³xɨ³ na³ŋɨɨ́³ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiáh² diáh⁴, chiaah¹ hí⁴dxá⁴heey⁴ hí⁴dah²joóy² Dios. \p \v 9 ’Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ dɨ³nieeyh⁴² naáy³ chie̱é̱yh¹ dsa³, chiaah¹ hí⁴dah²nuú⁴ ja̱á̱² Dios. \p \v 10 ’Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ ga³cɨ̱ɨ̱yh³² ga³beeyh³² vih²chiaah¹ hi³ ca³dah²naah³² hi³ xiaa³dsaa³², chiaah¹ diáh⁴ hi³nɨy³² na³hiiy⁴ xi² ga³chiuuh³² hiíh⁴ Dios. \p \v 11 ’Hi²xiáh³ dxú⁴ chia̱á̱²ah³, liu³u²xɨ³ vih²chieéy⁴ nɨ³ ca³dah²liuy³² niaá⁴ah³ mɨ³hee³², ca³dah²jmeéh⁴ niaá⁴ah³ mɨ³hee³², baáy⁴ mɨ² ca³dah²ye̱e̱yh³ niaá⁴ah³ ca̱a̱³ hi³ há⁴hé³ he̱é̱yh³. \v 12 Bi³jee⁴²ah³ há²ah³ mɨ²ja̱³, chiaah¹ hí⁴tɨ̱́⁴ah³ ca̱a̱³ premio gaáy³ yuuh¹ güii³ nɨ³, chiaah¹ liáh³ja̱³ cá⁴dah²jmeéh⁴ diáh⁴ profetas hi³ cá⁴dah²guá³ dsa³jéy⁴ liáh³xɨ³ niaá⁴ah³. \s1 Fɨɨh⁴²ñi² baáy⁴ ya⁴²jmɨɨ́⁴ \r (Mr. 9:50; Lc. 14:34-35) \p \v 13 ’Niaá⁴ah³ nɨ³ na³lɨ́⁴ah³ liáh³xɨ³ fɨɨh⁴²ñi² chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³. Joó⁴ xɨ³ ma³lɨ³jmií¹ fɨɨh⁴²ñi² nɨ³, ¿jmiih⁴² ja̱³ máh⁴ hí⁴lii⁴ ca̱á̱h³? Há⁴hé³ máh⁴ xiáh³ niaáh² cáh³ti³², hi³ mɨ³hii³² hí⁴tia̱a̱² hí⁴dah²heé⁴ hí⁴dah²fiíh⁴ diáh⁴ dsa³ bɨh¹ ba². \p \v 14 ’Niaá⁴ah³ nɨ³ na³lɨ́⁴ah³ ya⁴²jmɨɨ́⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³. Liu³u²xɨ³ ca̱a̱³ fɨɨ³ hi³ niaá² yuuh¹ cua̱h³, há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴ma². \v 15 Ba² há⁴hé³ ca³lɨ³hi̱i̱⁴ xi³ ñuúh⁴ ca̱a̱³ guaá². Xi² ñií² ba² ca³lɨ³jniaa³ duh³ jniaá⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ tieéyh¹ xɨ¹ñúh⁴. \v 16 Ba² liáh³ja̱³ xa̱³ah³ niaá⁴ah³, ga³jmee⁴ hí⁴já⁴ dxú⁴ xi³ chia̱á̱²ah³ duh³ hí⁴dah²joó² diáh⁴ dsa³, duh³ mɨ² ma³dah²joó² hi³ jmee³ah³ jmáyh² hi³ dxú⁴ ba², mɨ²ja̱³ hí⁴dah²jmeé⁴ dsa³lí³ dsa³dxaá³ chiáh² Ñúh³a² Dios hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³. \s1 Gá⁴hé³ Jesús ja̱³ ca³jaa¹ chiáh² ley chiáh² Moisés \p \v 17 ’Há⁴ hi³ta³ hi³hɨ³ah³ hi³ ma³güe⁴²á⁴ ma³ya³tiuuh⁴²á² ley chiáh² Moisés, chie̱é̱yh¹ hi³ cá⁴dah²hé³ diáh⁴ profetas. Chiaah¹ há⁴ja̱³ hi³ ma³güe⁴²á⁴ hi²tiuuh⁴²á² la³, hi³ ma³güe⁴²á⁴ hi²jmeey⁴² liáh³xɨ³ na³xɨɨ² duh³ hí⁴yey³ hí⁴jooy³ chiáh² ba² nɨ³. \v 18 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Liáh³ rúh⁴ niaá² dxaah¹vó⁴ la³ baáy⁴ yuuh¹ güii³ nɨ³, ñé⁴ gu³xɨ³ ca̱a̱³ vóh² mɨ¹píh⁴ cáh³ti³² chiáh² ley nɨ³ há⁴hé³ hí⁴ii³ hí⁴yey³ hí⁴jooy³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴. \v 19 Hi³ja̱³, liu³u²xɨ³ xe̱y³ hi³ há⁴hé³ hí⁴jmeé⁴ he̱é̱yh³ ca̱a̱³ mandamiento hi³ ga³ji̱í̱h⁴ pih², baáy⁴ xɨ³ liáh³ja̱³ hí⁴heé⁴ dxeeyh⁴, mɨ²ja̱³ hi³hí̱³ hí⁴lí³ píyh¹ gɨh¹ liáh³xɨ³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² yuuh¹ güii³ nɨ³. Joó⁴ liu³u²xɨ³ hi³ ga³nuu³ dsaá², baáy⁴ liáh³ja̱³ hí⁴heé⁴ dxeeyh⁴, hi³hí̱³ hí⁴lí³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ jee⁴² chiáh² diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² yuuh¹ güii³. \v 20 Hi³ja̱³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ xɨ³ nɨ³ há⁴hé³ hi²jmee³ah³ gɨh¹ xiaa³dsaa³² liáh³ nɨɨh¹ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ fariseos nɨ³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ cua³dxi̱i̱³²ah³ xi² ga³chiuuh³² hiíh⁴ Dios nɨ³. \s1 Gá⁴hé³ Jesús ja̱³ ca³jaa¹ chiáh² hi³hí̱³ ca³lɨ³tí̱yh³ \r (Lc. 12:57-59) \p \v 21 ’Maá³ah³ ba² hi³ liáh³la³ cá⁴lɨ́⁴xɨɨ́yh¹ diáh⁴ xa²yaa²a² ñú⁴uuh²a²: “Há⁴ hi³jɨ̱h⁴u³ dsa³, chiaah¹ diáh⁴ hi³ ca³dah²jɨ̱yh⁴ dsa³ ga³jmee⁴ hí⁴dah²chí².” \v 22 Joó⁴ jniá³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ hí⁴tí̱yh³ hí⁴ñí² du³ñuúh², hi³hí̱³ ga³jmee⁴ hí⁴chí². Ja̱y³ hi³ hí⁴liúy² mɨ³hee³² du³ñuúh², mɨ²ja̱³ diáh⁴ dsa³ jmee⁴ ta² hí⁴dah²ca̱a̱⁴ cua̱a̱y¹ná² chiáh². Baáy⁴ ja̱y³ hi³ hí⁴féh³ hi³ há⁴hé³ xiáh³ niaáh² du³ñuúh², hi³hí̱³ ga³jmee⁴ hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² dxaah¹ xi³ jee⁴² xi²há⁴dxú⁴. \p \v 23 ’Hi³ja̱³, liu³u²xɨ³ mɨ³hi²cuoy³ foo³ chiú̱h²u³ ñi²yaá³, baáy⁴ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ hí⁴liih³²u³ hi³ xa³ ná⁴lɨ¹ dsɨ́² du³ñuúh²u³ jooy³² niu³, \v 24 na³fáyh⁴ cueeyh⁴² ruh³ nɨ³ foo³ chiú̱h²u³ duh³ gua³liu² ruh³ dxú⁴ chia̱á̱h¹u³ ba². Mɨ²ja̱³ ba² hi³güé³u³ ca̱á̱h³ duh³ hi²cuoy³ foo³ chiú̱h²u³ nɨ³. \p \v 25 ’Liu² dxú⁴ chia̱á̱h¹u³ hi³ cuo⁴ dsaa² chiú̱h²u³ liáh³ rúh⁴ tiaáh¹ah³ fi¹ hi³ jey⁴ niu³ he̱é̱¹ta². Chiaah¹ liu³u²xɨ³ haá², mɨ²ja̱³ hí⁴cuó⁴ dsaa² chiú̱h²u³ liáh³ ga³jmee⁴ rúh⁴ñi² chiu³fáh⁴. Mɨ²ja̱³ chiu³fáh⁴ nɨ³ hí⁴tiéyh² guaa³ diáh⁴ hɨh²dxaah¹ duh³ hí⁴dah²ta̱a̱yh³ niu³ ñuúh⁴ñí¹. \v 26 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niu³ hi³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hi²bi³hɨɨ́⁴u³ nɨɨ́⁴, hí⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ hi²cɨ́y³ na³ŋɨɨyh⁴ liáh³nɨɨh¹ hí⁴dah²bi³chiíy⁴ niu³. \s1 Diáh⁴ hi³ ca³dah²jmee⁴ ga̱y³ \p \v 27 ’Maá³ah³ ba² liáh³xɨ³ cá⁴lɨ́⁴xɨɨh²a²: “Há⁴ hi³jmeey³ ga̱³u³.” \v 28 Joó⁴ jniá³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ liu³u²xɨ³ ti̱¹ hi³hí̱³ hí⁴joóy² ba² ja̱y³ mɨ́³ baáy⁴ hí⁴lí³ dsɨ́², ja̱³ba² hi³ ma³jmeé³ ga̱y³ chie̱é̱yh¹ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiáh² ja̱³. \p \v 29 ’Hi³ja̱³ xɨ³ mɨ¹ñíy¹ hi³ nu¹u³ nɨ³ ga³jmee⁴ hi³ ga³jmeey³ mɨ³hee³², na³fáyh⁴ gɨh¹ dxɨ́² duh³ tia̱a̱³ vɨ̱ɨ̱́³ cáh³ti³² ba², na³fáyh⁴ gɨh¹ hi³ hí⁴yeéy⁴ ca³liuh² cuerpo chiú̱h²u³ nɨ³, dxa² hi³ guaay³² na³ca̱á̱⁴u³ jee⁴² xi²há⁴dxú⁴ nɨ³. \v 30 Baáy⁴ xɨ³ guaay³² hi³ nu¹u³ nɨ³ ga³jmee⁴ ga³jmeey³ mɨ³hee³², mɨ²ja̱³ na³fáyh⁴ reey⁴² duh³ tia̱a̱³ vɨ̱ɨ̱́³, chiaah¹ na³fáyh⁴ gɨh¹ hi³ dsá⁴yeéy⁴ ca³liuh² cuerpo chiú̱h²u³ nɨ³, dxa² hi³ guaay³² na³ca̱á̱⁴u³ jee⁴² xi²há⁴dxú⁴. \s1 Ga³dsaáy³ diáh⁴ hi³ ná⁴ji̱i̱¹ guaa³ \r (Mt. 19:9; Mr. 10:11-12; Lc. 16:18) \p \v 31 ’Ba² liáh³la³ cá⁴lɨ́⁴xɨɨh²a²: “Gu³xɨ³ hí̱³ba² hi³ hí⁴tiúy² mɨ́⁴chiáh², ga³jmee⁴ hí⁴cuoó⁴ ca̱a̱³ xi³ mɨ́⁴chiáh² ja̱³, duh³ lii⁴ hi³ he̱é̱yh³ ba² ma³dsaáy³ diáh⁴.” \v 32 Joó⁴ jniá³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ hí⁴tiúy² mɨ́⁴chiáh², baáy⁴ xɨ³ há⁴ja̱³ vih²chiaah¹ hi³ ga̱y³ ja̱³ mɨ́³ ja̱³, mɨ²ja̱³ dsɨ̱́y³ dsaa² hi³ hí⁴jmeé⁴ ga̱y³ mɨ́³ ja̱³ xɨ³ nɨ³ hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ dxeeyh⁴ dsaá⁴, baáy⁴ liáh³ja̱³ dsaá⁴ ja̱³, ba² hi³ hí⁴jmeé⁴ ga̱y³ ba² ja̱³. \s1 Ca³jaa¹ chiáh² hi³ ga³he³²a² Fii³²a² \p \v 33 ’Ba² maá³ah³ hi³ liáh³la³ cá⁴lɨ́⁴xɨɨh² diáh⁴ xa²yaa²a² ñú⁴uuh²a²: “Há⁴ hi³caáyh³ juúh⁴ chiú̱h²u³ hi³ ma³tia̱a̱h⁴u³ vo̱ó̱h²u³ hi²jmeey³. Hi³jmeey³ ba² hi³ ma³xɨɨ́yh¹ Ñúh³a² nɨ³ hi³ hi²jmeey³.” \v 34 Joó⁴ jniá³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ há⁴ hi³ho⁴ah³ Dios he² liáh³nɨ³ liú¹ah³. Há⁴ hi³ho³ah³ yuuh¹ güii³, chiaah¹ nɨɨ́⁴ jey¹ Dios. \v 35 Ba² há⁴ hi³ho³ah³ dxaah¹vó⁴, chiaah¹ la³ nɨ³ na³heeh⁴ diáh⁴ tɨɨ². Há⁴ hi³ho³ah³ Jerusalén, chiaah¹ nɨɨ́⁴ jey¹ rey hi³ bií⁴ gaáy³ nɨ³. \v 36 Ba² há⁴ hi³ho³ah³ mɨ¹dxɨ́¹ah³ he² liáh³nɨ³ ga³fáh³ah³, chiaah¹ gu³xɨ³ ca̱a̱³ mɨɨyh⁴ jñu³ dxɨ́¹ah³ nɨ³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hi²guah⁴²ah³ hi²jmee³ah³ tiaa³ hu̱² gɨh³ liah³. \v 37 Ca̱a̱³ hi³ fáh³ah³ “ja̱a̱¹” hi³ liáh³ja̱³, baáy⁴ hi³fáh³ah³ “haá²” hi³ há⁴hé³ he̱é̱yh³. Chiaah¹ jmáyh² hi³chiaah³² hi³há⁴dxúy⁴ ba² nɨ³ fáh⁴liu⁴ hi³ ca³lɨ³ta̱á̱h² gɨh¹ nɨ³. \s1 Hi³hí̱³ ga³ji̱í̱h⁴ ca̱á̱h³ he² nɨ³ hí̱³ cɨ̱ɨ̱yh³² \r (Lc. 6:29-30) \p \v 38 ’Maá³ah³ ba² hi³ liáh³la³ cá⁴lɨ́⁴xɨɨh²a²: “Ja̱y³ hi³ ma³yeéy² mɨ¹ñi² oóyh², ba² ga³jmee⁴ hí⁴yeéy⁴ chiáh² ñaá². Ba² liáh³ja̱³ hi³ hí⁴yeéy² na¹ja̱² oóyh², ba² ga³jmee⁴ hí⁴yeéy⁴ chiáh² ñaá².” \v 39 Joó⁴ jniá³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³: Há⁴ hi³lɨ́³ah³ ree³ chia̱á̱h¹ah³ ja̱y³ hi³ mɨ³hey³². Xɨ³ xe̱y³ ja̱y³ hi³ hí⁴chiu̱ú̱⁴ ca³jaa¹ ñíy¹, cuoo² xiáh³ ca³jaa¹ ba². \v 40 Liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ hí⁴laá⁴ hí⁴liú⁴ ñuú³ duh³ hí⁴booy³ niu³ mɨh³hií¹ chiú̱h²u³, cuoo² gua²chiá̱³ ji̱í̱⁴ mɨh³dxaá³ chiú̱h²u³ ba². \v 41 Liu³u²xɨ³ hí⁴dah²dxa³tie̱e̱y³ niu³ hi²ca̱a̱y⁴ ca̱a̱³ liaá¹ hí⁴yey³ ca̱a̱³ kilómetro, na³fáyh⁴ chia̱a̱⁴ tú̱⁴ kilómetros cáh³ti³². \v 42 Gu³xɨ³ hí̱³ba² hi³ hí⁴ŋɨɨ́h⁴ niu³ hi³la³ hi³nɨ³, hi³cuooy³². Baáy⁴ xɨ³ xa³ hi³ hí⁴ŋɨɨ́h⁴ niu³ prestado ja̱y³ dsa³, há⁴ hi³bi³hɨɨ́y¹. \s1 Hi²jmee²a² niaa³²a² diáh⁴ hi³ na³chi⁴²a² chia̱a̱h²a² \r (Lc. 6:27-28, 32-36) \p \v 43 ’Ba² liih³²ah³ hi³ liáh³la³ cá⁴lɨ́⁴xɨɨh²a²: “Hi³jmeey³ naá⁴u³ amigo chiú̱h²u³, joó⁴ hi³jmeey³ cɨ̱ɨ̱³²u³ hi³joo⁴u³ enemigo chiú̱h²u³.” \v 44 Joó⁴ jniá³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³: Hi³jmee³ah³ naá⁴ah³ diáh⁴ enemigos chia̱á̱²ah³ ba², liu⁴²ah³ dxú⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²liuy³² niaá⁴ah³ mɨ³hee³², jmeéh¹ah³ dxú⁴ diáh⁴ hi³ dɨ³cɨ̱ɨ̱y³² ca³dah²ñi³² niaá⁴ah³, liu⁴²ah³ Dios chiáh² diáh⁴ hi³ ca³dah²liu⁴ mɨ³hee³² chia̱á̱²ah³ baáy⁴ diáh⁴ ca³dah²caayh³² niaá⁴ah³. \v 45 Mɨ²ja̱³ hí⁴lí³ah³ ja̱á̱² Ñúh³a² Dios hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ hi³ ga³jmee⁴ ga³hooyh⁴ yaa³ diáh⁴ hi³ xe̱y³ dxú⁴, baáy⁴ diáh⁴ hi³ mɨ³hey³². Hi³ ga³xɨy⁴ jmɨ́² chiáh² diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² xiaa³dsaa³², baáy⁴ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² mɨ³hee³² nɨ³. \v 46 Liu³u²xɨ³ ti̱¹ diáh⁴ hi³ dɨ³nieéy² niaá⁴ah³ ba² hi²jmee³ah³ naá⁴ah³, ¿xɨ² foóh¹ xa³ cua̱a̱y¹ná² hi³ liáh³ja̱³? Chiaah¹ ca³dah²jmee⁴ ba² liáh³ja̱³ diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² nɨ³. \v 47 Baáy⁴ xɨ³ ti̱¹ diáh⁴ hi³ naá³ah³ chia̱á̱h¹ah³ ba² hi²hí̱¹ah³ hi²jmeeh¹ah³, he² ja̱³ na³guayh⁴ gɨh¹ jmee³ah³. Chiaah¹ ba² ji̱í̱⁴ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ dɨ³cui̱i̱y⁴ Dios ca³dah²jmee⁴ liáh³ja̱³. \v 48 Hi³ñí³ah³ jmɨ́yh³ xiaa³dsaa³² cáh³ti³² ba², liáh³xɨ³ xiaa³dsaay³² ñaá² Ñúh³a² hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³. \c 6 \s1 Gá⁴hé³ Jesús ca³jaa¹ chiáh² foo³ \p \v 1 ’Xɨɨ́³ah³ ba², liu³u²xɨ³ mɨ² ga³jmee³ah³ hi³ dxú⁴, chiaah¹ xe̱y³ diáh⁴ hi³ ca³dah²jmee⁴ hi³ dxú⁴ joó⁴ duh³ hí⁴dah²joó² diáh⁴ dsa³ ba². Chiaah¹ hi³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ xa³ hí⁴cuoó⁴ niaá⁴ah³ Ñúh³a² hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³: \v 2 Hi³ja̱³ liu³u²xɨ³ mɨ² ca³gua³tie̱é̱y¹ chiáh² diáh⁴ dsa³tieey³, há⁴ hi³taayh³² dxɨ́³ liáh³xɨ³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²bi³dxúy⁴ mii⁴ ñuúh⁴guah³ baáy⁴ jee⁴² fɨɨ³, duh³ hí⁴dah²jmeé⁴ dsa³lí³ dsa³dxaá³ diáh⁴ dsa³ nɨ³ chiáh² diáh⁴. Jmɨ́yh³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³, hi³ ja̱³ba² hi³ ma³tɨ̱́y³ jñiiy⁴ diáh⁴ ja̱³. \v 3 Hi³ja̱³ niu³ liu³u²xɨ³ hi²cuooy¹ hi³la³ hi³nɨ³ diáh⁴ hi³ ŋɨɨh⁴niaah³² chiáh², joó⁴ xɨɨ́³u³ ba² duh³ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ hí⁴chii⁴ hi³ ma³jmeéy¹ ja̱³. \v 4 Jmee² ca̱a̱³ há⁴ tiaah² dxɨ́³ ba², duh³ ja̱³ Ñúh³a² hi³ ga³joo³² xi² na³ma² nɨ³, xa³ hi³ hí⁴cuoó⁴ niu³ xi² ca³dah²joo³² diáh⁴ dsa³. \s1 Gá⁴hé³ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ hi²liu⁴²a² Dios \r (Lc. 11:2-4) \p \v 5 ’Liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³hi²liu⁴²ah³ Dios nɨ³, há⁴ hi³jmee³ah³ liáh³xɨ³ diáh⁴ hi³ ca³dah²bi³dxúy⁴ mii⁴ nɨ³, chiaah¹ na³ta̱a̱y⁴ ba² ca³dah²liuy³² Dios ñuúh⁴guah³ liuh² baáy⁴ haah² fi¹ gaáy³ xi² ca³dah²joo³² diáh⁴ dsa³. Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³, hi³ ja̱³ba² ma³tɨ̱́y³ jñiiy⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²jmee⁴ liáh³nɨ³. \v 6 Joó⁴ niu³ yáh¹, liu³u²xɨ³ mɨ² ga³liu⁴²u³ Ñúh³a², jniy⁴² vo̱ó̱h²u³ xɨ¹ñúh⁴ chiú̱h²u³, duh³ liuy⁴² Dia² chiú̱h²u³ hi³ há⁴hé³ lii³² nɨ³. Mɨ²ja̱³ yáh¹ Ñúh³a² hi³ ga³joo³² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hí⁴chí² jñii⁴u³ rúh⁴ñi² diáh⁴ dsa³. \p \v 7 ’Liu³u²xɨ³ mɨ² ga³liu⁴²ah³ Dios, há⁴ hi³fáh³ah³ ñuú³ tiaah² ja̱³ba² hi³ ma³féh¹ah³ liáh³xɨ³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ dɨ³cui̱i̱y⁴ Dios, chiaah¹ ga³ji̱í̱h⁴ diáh⁴ hi³ hí⁴nuú⁴ Dios nɨ³ hi³ bií⁴ ñuú³ ca³dah²liu⁴. \v 8 Hi³ja̱³ há⁴ hi³jmee³ah³ liáh³xɨ³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ hi³nɨy³², chiaah¹ mɨ³ñi³² ba² Ñúh³a² nɨ³ hi³ ŋɨɨh⁴niaah³² chia̱á̱²ah³ liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hi²ŋɨɨ́¹ah³ nɨ³. \v 9 Hi³ja̱³ liáh³la³ ba² hi²fáh³ah³ hi²liu⁴²ah³ Dios nɨ³: \q1 Dia² chia̱a̱⁴²ah¹, niu³ je¹u³ yuuh¹ güii³ nɨ³, hi²xiáh³ na³xɨ³ na³ŋɨɨ́³u³ niu³. \q1 \v 10 Hu̱² hi²chiuúyh³ hiíh⁴ chiaa⁴²ah¹. \q1 Cua²lí³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ háy² vo̱ó̱h²u³ ba² dxaah¹vó⁴ la³, \q2 ja̱³ba² liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ yuuh¹ güii³ nɨ³. \q1 \v 11 Cuoo² jniaah¹ hi³ hi²chiuh² hi²chia⁴²ah¹ jmɨɨ́¹ la³ ja̱³nɨ́⁴. \q1 \v 12 Jmee² gaáy³ háy² liáh⁴jɨ³ hi³ ga³jmee⁴²ah¹, \q2 ja̱³ba² liáh³xɨ³ ga³jmee⁴²ah¹ gaáy³ dsɨ³²ah¹ chiáh² diáh⁴ hi³ ca³dah²jmeéh⁴ jniaah¹ mɨ³hee³² nɨ³. \q1 \v 13 Há⁴ hi³cuoy³ je² hí⁴sa³ hi³ hí⁴yá⁴dsaa³ hiíh⁴ chiaa⁴²ah¹, \q2 lieey⁴² jniaah¹ ba² chiáh² hi³ mɨ³hee³². \q1 Chiaah¹ niu³ ba² nɨ³ ga³chiuúyh³ hiíh⁴, hi²xiáh³ haay³ fáh⁴lí³, baáy⁴ hi²xiáh³ gaá³u³. \q1 Cua²lí³ liáh³ja̱³ liáh⁴jɨ³ fɨɨy⁴. Amén. \p \v 14 ’Chiaah¹ liu³u²xɨ³ hi²jmee³ah³ gaáy³ há²ah³ chiáh² diáh⁴ hi³ ca³dah²jmeéh⁴ niaá⁴ah³ mɨ³hee³², mɨ²ja̱³ ba² hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³ Ñúh³a² hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³. \v 15 Joó⁴ liu³u²xɨ³ há⁴hé³ hi²jmee³ah³ gaáy³ há²ah³ chiáh² dxeeyh⁴, mɨ²ja̱³ ba² há⁴hé³ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² Ñúh³a² nɨ³ dsaa² chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³. \s1 Gá⁴hé³ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ hi²bi³jmɨɨ²a² \p \v 16 ’Liu³u²xɨ³ mɨ² ca³bi³jmɨɨ́¹ah³, há⁴ hi³jmee³ah³ lii⁴ ñí¹ah³ hi³ fɨɨh⁴² há²ah³ liáh³xɨ³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²bi³dxúy⁴ mii⁴ nɨ³, chiaah¹ ca³dah²jmee⁴ lii⁴ duh³ hí⁴chii⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ dah²bi³jmɨɨ³. Joó⁴ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ ja̱³ba² hi³ ma³tɨ̱́y³ jñiiy⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²jmee⁴ liáh³nɨ³. \v 17 Joó⁴ niu³, liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³hi²bi³jmɨɨ́y¹, hi³ta̱á̱yh³ jmɨɨ³ ñíy¹, baáy⁴ hi³jmeeh⁴u³ vo̱ó̱h²u³ dxú⁴ cáh³ti³², \v 18 duh³ há⁴hé³ hí⁴chii⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ bi³jmɨɨ́y¹. Ti̱¹ Ñúh³a² hi³ há⁴hé³ lii³² nɨ³ ba² hí⁴dsaá⁴ dsɨ́². Mɨ²ja̱³ yáh¹ Ñúh³a² hi³ ga³joo³² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hí⁴chí² jñii⁴u³ rúh⁴ñi² diáh⁴ dsa³. \s1 Ca³jaa¹ chiáh² hi³ xa³fáh³ chiaa⁴²a² \r (Lc. 12:33-34) \p \v 19 ’Há⁴ hi³dxa³cua̱a̱h⁴²ah³ hi³la³ hi³nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³, chiaah¹ hí⁴ja² baáy⁴ hí⁴sɨ́³, baáy⁴ foóh¹ hí⁴dsá⁴hí³ dsa³ hi̱i̱³. \v 20 Na³fáyh⁴ gɨh¹ hi³ naáh³ah³ jmiih⁴² hí⁴jooy³ hí⁴xaa³²ah³ yuuh¹ güii³ ba². Chiaah¹ nɨ³ si¹ há⁴hé³ hí⁴ja² ñé⁴ hi³ hí⁴sɨ́³, baáy⁴ há⁴hé³ hí⁴jooy³ dsá⁴taáyh¹ diáh⁴ dsa³hi̱i̱³. \v 21 Baáy⁴ hi³bi³liih⁴²ah³ há²ah³, hi³ ja̱³ba² xi² na³jniaa³ hi³ bií⁴ chi̱í̱⁴ chia̱á̱²ah³ nɨ³, ja̱³ ba² nɨ³ na³jniaa³ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chia̱á̱²ah³. \s1 Xi³ chiáh² cuerpo chiaa⁴²a² \r (Lc. 11:34-36) \p \v 22 ’Mɨ¹ñi²a² nɨ³ ná⁴lɨ¹ liáh³xɨ³ lámpara chiáh² cuerpo chiaa⁴²a², hi³ja̱³ xɨ³ dxú⁴ diáh⁴ mɨ¹ñíy¹ nɨ³, mɨ²ja̱³ na³ca̱á̱y⁴ ba² cuerpo chiú̱h²u³ nɨ³ xa³ jmɨɨ́⁴. \v 23 Joó⁴ xɨ³ mɨ³hee³² diáh⁴ mɨ¹ñíy¹ nɨ³, mɨ²ja̱³ ñu³ha̱a̱h³ ba² na³ca̱á̱y⁴ xi² dsa³hɨɨ́² cuerpo chiú̱h²u³. Baáy⁴ xɨ³ je¹u³ liáh³nɨ³ xi² ñu³ha̱a̱h³ mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niu³ chiaah¹ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ ñu³ha̱a̱h³ xi² há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² jmɨɨ́⁴ nɨ³. \s1 Ca³jaa¹ chiáh² Dios baáy⁴ chiáh² cuu² \r (Lc. 16:13) \p \v 24 ’Gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴jmeé⁴ ta² chiáh² hi³ aáy⁴ dsa³, chiaah¹ cɨ̱ɨ̱y³² chie̱é̱yh¹ ja̱y³, baáy⁴ hí⁴jmeé⁴ nieéy² gɨh¹ ja̱y³ fii² ja̱³. Hu̱² gɨh³, hí⁴jmeé⁴ xiaa³dsaa³² rúh⁴ñi² ja̱y³ baáy⁴ há⁴hé³ hí⁴jméy² cua̱a̱y¹ná² dxeeyh⁴. Hi³ja̱³ niaá⁴ah³ yáh¹, há⁴hé³ hí⁴jooy³ hi²naah⁴ah³ Dios, baáy⁴ naa³ah³ ba² chia̱á̱²ah³ hí⁴xaa³²ah³. \s1 Dios nɨ³ ga³heeyh³ hí¹ diáh⁴ ja̱á̱² ñaá² \r (Lc. 12:22-31) \p \v 25 ’Hi³ja̱³ nɨ³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³: há⁴ hi³ta³ hi²hɨ³ah³ ñuú³ jmiih⁴² hí⁴tɨ̱́⁴ah³ hi³ hi²cáh³ hi²húh³ah³ ñé⁴ chiáh² mɨh³ chia̱á̱²ah³. Chiaah¹ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiaa⁴²a² liáh³xɨ³ comida, ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ cuerpo chiaa⁴²a² liáh³xɨ³ mɨh³. \v 26 Joo⁴²ah³ diáh⁴ xɨɨ́¹ ta̱³ hi³ ca³dsa³ra̱á̱³ ñiíh² maa² ñiíh² dxɨ́³ nɨ³, há⁴hé³ ca³dah²jñi³² ca³dah²haa³², baáy⁴ há⁴hé³ ca³dah²ca̱a̱⁴ hi³ ma³raa³ duh³ hí⁴dah²taáh⁴ dxú⁴. Joó⁴ gu³xɨ³ ba² jmiih⁴ liáh³ja̱³ yáh¹ ca³bi³taá¹ ba² Ñúh³a² hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³ ca³bi³taáy¹ diáh⁴. ¡Joó⁴ ná⁴ŋɨ¹ah³ gɨh¹ niaá⁴ah³ liáh³xɨ³ diáh⁴ ta̱³ nɨ³! \v 27 Xɨ² xe̱y³ niaá⁴ah³ hí⁴jooy³ hi²jmee³ah³ hí⁴cueé⁴ah³ gɨh¹ ca̱³naa¹ metro gu³xɨ³ ba² cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ naa³ah³ liáh³ja̱³. \p \v 28 ’¿He²chiaah¹ hi³ bií⁴ ga³ta³ ga³hɨ³ah³ ñuú³ chiáh² mɨh³ chia̱á̱²ah³ nɨ³? Joo⁴²ah³ ruh³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ ca³lɨ³cah² diáh⁴ mɨ¹lí¹ hi³ xa³ cua̱h³máh³, há⁴hé³ ca³dah²jmee⁴ ta², baáy⁴ há⁴hé³ ca³dah²dxa⁴ jaa³. \v 29 Joó⁴ gu³xɨ³ ba² jmiih⁴ liáh³ja̱³, ñé⁴ rey Salomón há⁴hé³ gá⁴cɨ́h⁴ mɨh³ liih² liáh³xɨ³ diáh⁴ mɨ¹lí¹ nɨ³, gu³xɨ³ ba² booy¹ dɨ́h¹ xa³ chiáh². \v 30 Xɨ³ ca³bi³chíyh³ ba² mɨh³ Dios nɨ³ diáh⁴ mee³nuu³ ná⁴reéh¹ ja̱³nɨ́⁴, baáy⁴ já̱⁴mɨ²hee³ mɨ³hí⁴caa³ ñuúh⁴ vɨ̱ɨ̱́¹, ca̱á̱h³liaáh³ gɨh¹ hí⁴jmeé⁴ chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³ hi³ ca³liuh² ca³gua³taá³ah³ nɨ³. \v 31 Hi³ja̱³ há⁴ hi³ta³ hi³hɨ³ah³ ñuú³, há⁴ hi³fáh³ah³: “¿He² hi²chia⁴²a²?, ¿he² hi²hi̱h²a²? hu̱² gɨh³ hi²fáh³ah³, ¿jmiih⁴² hí⁴lí³ mɨh³ hi³ hi²chih²a²?” \v 32 Chiaah¹ liáh³ja̱³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ dɨ³cui̱i̱y⁴ Dios. Joó⁴ xe̱y³ ba² Ñúh³ah³ niaá⁴ah³ hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³. Hi³nɨy³² ba² nɨ³ mɨ³ñi³² jɨɨ⁴ hi³ ŋɨɨh⁴niaah³² chia̱á̱²ah³. \v 33 Joó⁴ dsa³jéy⁴ ruh³ hi³naáh³ah³ jmɨ́yh³ liáh³xɨ³ ga³chiuuh³² hiíh⁴ Dios ba², baáy⁴ duh³ hí⁴jmeéh⁴ niaá⁴ah³ xa̱³ah³ dxú⁴ liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴ ñaá². \v 34 Hi³ja̱³ há⁴ hi³ta³ hi³hɨ³ah³ ñuú³ chiáh² hi²cuh³ hi²cáh³ah³ jmɨɨ́¹ hi³ já̱⁴mɨ²hee³, hi³cueeh⁴²ah³ hi³nɨ³ chiáh² já̱⁴mɨ²hee³ ba². Chiaah¹ liáh³ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ hi²xiáh³ xa³ hi³ fɨɨh⁴²caáh⁴. \c 7 \s1 Há⁴hé³ ga³jmee⁴ hi²chia̱a̱⁴²a² cua̱a̱y¹ná² chiáh² oóh²a² \r (Lc. 6:37-38, 41-42) \p \v 1 ’Há⁴ hi³ca̱a̱⁴ah³ cua̱a̱y¹ná² chiáh² oóh²ah³, duh³ há⁴hé³ hí⁴ca̱a̱⁴ cua̱a̱y¹ná² Dios nɨ³ chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³. \v 2 Chiaah¹ ja̱³ba² liáh³xɨ³ ga³jmee³ah³ ga³ca̱a̱⁴ah³ cua̱a̱y¹ná² chiáh² oóh²ah³, ja̱³ba² liáh³nɨ³ hí⁴ca̱a̱⁴ cua̱a̱y¹ná² Dios nɨ³ chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³. Liáh³xɨ³ ga³jmeeh³²ah³ dxeeyh⁴, ja̱³ba² liáh³ja̱³ hí⁴jmeéh⁴ niaá⁴ah³ Dios nɨ³. \v 3 ¿Jmiih⁴² ja̱³ hi³ ga³joóy³ chi³ hi³ ná⁴hi⁴² mɨ¹ñi² oóh²u³ baáy⁴ há⁴hé³ ga³ca̱y³ cua̱a̱y¹ná² hi³ má¹ ba² na³tia⁴ chiú̱h²u³ vo̱ó̱h²u³? \v 4 ¿Jmiih⁴² ja̱³ dɨ́h¹ hi²fooyh³² oóh²u³ liáh³la³: “Cuo² je² hi²dxɨy⁴² chi³ hi³ ná⁴hi⁴² mɨ¹ñíy¹ nɨ³”, liáh³ca̱á̱h³ má¹ ba² na³tia⁴ chiú̱h²u³ vo̱ó̱h²u³? \v 5 ¡He² dɨ́h¹ hi³gaay³² nɨ³ niu³ hi³ ca³bi³dxú⁴u³ vo̱ó̱h²u³ nɨ³! Dsa³jéy⁴ ruh³ dxɨ́² má¹ hi³ na³tia⁴ chiú̱h²u³ vo̱ó̱h²u³ ba², duh³ hí⁴jniaá²u³ dxú⁴ hi³ hi²dxɨy³ chi³ hi³ ná⁴hi⁴² mɨ¹ñi² du³ñuúh²u³. \p \v 6 ’Há⁴ hi³cuoo³²ah³ diáh⁴ dsɨɨ³ hi³ na³ŋɨɨ́³ chia̱á̱²ah³ nɨ³, chiaah¹ foóh¹ hí⁴yá⁴hɨɨ́y⁴ diáh⁴ duh³ hí⁴dah²cuyh³ niaá⁴ah³. Há⁴ hi³taah⁴ah³ hi³ dxú⁴ chia̱á̱²ah³ nɨ³ xi² tieéyh¹ diáh⁴ gu³chɨ¹, chiaah¹ hí⁴dah²heé⁴ hí⁴dah²fiíh⁴. \s1 Hí⁴cuoó⁴ ba² jnia² Dios liáh⁴jɨ³ hi³ hi²ŋɨɨh²a² \r (Lc. 11:9-13; 6:31) \p \v 7 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ŋɨɨ́¹ah³, duh³ hí⁴tɨ̱́⁴ah³. Niaah⁴ah³, duh³ hí⁴dxaah⁴ah³. Tieé¹ah³ diáh⁴ haah²ñu¹, chiaah¹ hí⁴dah²niá² ba². \v 8 Chiaah¹ ga³tɨ̱y⁴ ba² hi³ ga³ŋɨɨ⁴, ba² hí⁴dxaah⁴ ba² hi³ ga³naah³², ba² hí⁴dah²hí̱¹ ba² chiáh² hi³ ga³te³². \p \v 9 ’¿Xɨ² xe̱y³ niaá⁴ah³ hí⁴tiá³ há²ah³ hi²cuoo¹ah³ na¹cu̱ú̱¹ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ chia̱á̱²ah³, liu³u²xɨ³ dah²ŋɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ hó² ya³dsɨ²? \v 10 ¿Xɨ² hi²cuoo¹ah³ diáh⁴ chiáh² iíh¹, liu³u²xɨ³ dah²ŋɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ chiáh² hi³tieéyh¹ jmɨɨ³? \v 11 Hi³ja̱³ gu³xɨ³ ba² mɨ³he³²ah³ niaá⁴ah³, ná⁴lɨ¹ chiáh² maá³ah³ ba² hi³ hi²jmeeh¹ah³ dxú⁴ diáh⁴ ja̱a̱³ah³ nɨ³. Ca̱á̱h³liaáh³ gɨh¹ dxú⁴ hí⁴jmeé⁴ Ñúh³a² hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³, hí⁴cuoó⁴ ba² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ dxú⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²ŋɨɨ́h⁴. \p \v 12 ’Hi³ja̱³ jmeéh¹ah³ diáh⁴ oóh²ah³ liáh³xɨ³ naa³ah³ hí⁴dah²jmeéh⁴ niaá⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³, chiaah¹ liáh³ja̱³ ga³chiuuh³² hiíh⁴ ley chiáh² Moisés baáy⁴ xi³ chiáh² diáh⁴ profetas nɨ³. \s1 Ca³jaa¹ chiáh² haah²ñu¹ hi³ dsuu³ \r (Lc. 13:24) \p \v 13 Liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Hi³ja̱³ gua³taáh¹ah³ haah²ñu¹ hi³ dsuu³ ba². Chiaah¹ hi²xiáh³ jla² haah²ñu¹ baáy⁴ hi²xiáh³ jmá³ fi¹ hi³ ga³dsaa³² xi² hí⁴dsá⁴yaá⁴a² nɨ³. Hi³ja̱³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ mɨ³dsa³taáyh¹ haah²ñu¹ nɨ³. \v 14 Joó⁴ hi²xiáh³ dsuu³ haah²ñu¹ baáy⁴ hi²xiáh³ xúy¹ fi¹ hi³ ga³dsaa³² xi² dsa³yaa²a² dxú⁴ nɨ³, hi³ja̱³ ja̱y³aáy⁴ lɨ́⁴ ba² dsa³dxaah⁴ haah²ñu¹ nɨ³. \s1 Lii⁴ ba² ma³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ mɨɨ¹ chiáh² \r (Lc. 6:43-44) \p \v 15 ’Xɨɨ́³ah³ chia̱á̱h¹ah³ diáh⁴ profetas hi³ ca³dah²juu³² nɨ³. Chiaah¹ hi²xiáh³ váy¹jaay³ ca³dah²jmey³² mii⁴ mɨ² ca³dsa³ñi³ niaá⁴ah³, liáh³xɨ³ diáh⁴ dsɨɨ³jaa³ ba² lii³²a², joó⁴ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ diáh⁴ lobos hi³ ca³dah²jɨ̱ɨ̱h⁴ ba². \v 16 Hi²ca̱³ah³ ba² cua̱a̱y¹ná² liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ chiaah¹ hi³ ca³dah²jmee⁴ nɨ³ lii⁴. Chiaah¹ xɨ²fáh³ hí⁴hɨɨ́⁴ mɨ¹jóh¹ xaah¹ na¹ta̱á̱², ñé⁴ mɨ¹higo há⁴hé³ hí⁴hɨɨ́⁴ chie̱é̱yh¹ dxaáh² ma³. \v 17 Hi³ja̱³ jɨɨ⁴ ba² ma³ hi³ dxu⁴, hi²xiáh³ dxú⁴ mɨɨ¹ ga³hɨɨ³, joó⁴ ca̱a̱³ ma³ hi³ há⁴hé³ dxú⁴, ba² há⁴hé³ dxú⁴ mɨɨ¹ chiáh². \v 18 Há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴hɨɨ́⁴ mɨɨ¹ hi³ mɨ³hee³² ca̱a̱³ ma³ hi³ dxú⁴, ba² há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴hɨɨ́⁴ mɨɨ¹ hi³ dxú⁴ ca̱a̱³ ma³ hi³ mɨ³hee³². \v 19 Hi³ja̱³ hí⁴vi̱í̱h³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ ma³ hi³ há⁴hé³ dxú⁴ mɨɨ¹ duh³ hí⁴dsá⁴taah² dxaah¹ xi³. \v 20 Hi³ja̱³ hí⁴jooy³ ba² hi²ca̱³ah³ cua̱a̱y¹ná² liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³, chiaah¹ jɨɨ⁴ hi³ ca³dah²jmee⁴ nɨ³ ca³lɨ³lii⁴. \s1 Há⁴ja̱³ liáh⁴jɨy³ hí⁴jooy³ hí⁴sa̱y³ dxú⁴ \r (Lc. 13:25-27) \p \v 21 ’Há⁴ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ ca³dah²sɨɨ́h⁴ jniá³: “Ñuyh⁴, Ñuyh⁴” hí⁴jooy³ hí⁴dsá⁴dxi̱i̱³² yuuh¹ güii³ xi² ga³chiuuh³² hiíh⁴ Dios nɨ³. Ti̱¹ diáh⁴ hi³ ca³dah²jmee⁴ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ dsɨ́² Ñuyh⁴ hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³ ba². \v 22 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²sɨɨ́h⁴ jniá³ liáh³la³ jmɨɨ́¹ mɨ² mɨ³hí⁴hɨɨ́⁴ ñi² jmɨɨyh⁴²güii³: “Ñuyh⁴, Ñuyh⁴, jniaah¹ gá⁴ŋɨ⁴²ah¹ juúh⁴ chiú̱h²u³, baáy⁴ dxɨ́⁴liaa³²u³ vo̱ó̱h²u³ gá⁴voo³²ah¹ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ dɨ³heey³² diáh⁴ dsa³. Ba² dxɨ́⁴liaa³²u³ niu³ ja̱³ hi²xiáh³ ñuú³ fáh⁴lí³ gá⁴jmee²ah¹.” \v 23 Mɨ²ja̱³ jí̱⁴ñí³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² diáh⁴: “Há⁴hé³ jlɨ́h³ cá⁴lɨ́⁴cui̱i̱⁴²á⁴ niaá⁴ah³, cua³dxí̱⁴ah³ xiáh³ nɨɨ́⁴ niaá⁴ah³ ga³jmee³ah³ mɨ³hee³² nɨ³.” \s1 La³ dsa³liú⁴ chiáh² hi³ tú̱⁴ xaah¹ yah³ \r (Lc. 6:47-49; Mr. 1:22) \p \v 24 ’Gu³xɨ³ hí̱³ba² hi³ ga³nuu³ baáy⁴ ga³jmee⁴ he̱é̱yh³ liáh³xɨ³ ga³fayh⁴, hi³hí̱³ xe̱y³ liáh³xɨ³ dsa³ hi³ gá⁴jmeéh² ñú² ñiíh² ca̱a̱³ na¹cu̱ú̱¹ gaáy³. \v 25 Hi³ja̱³ liáh³ güé⁴ jmɨ́², cá⁴lɨ́⁴gaáy³ jmɨɨ³ hi³ja̱³ hi²xiáh³ ba³ gá⁴chiu̱ú̱³ dsaah⁴ ñú² ja̱³, hi²xiáh³ ba³ gá⁴hɨɨ́³ dxɨ́³. Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴cɨ́h⁴, chiaah¹ hi²xiáh³ ba³ niaá² tɨɨ² yah³ ja̱³ ñiíh² na¹cu̱ú̱¹. \v 26 Joó⁴ ja̱y³ dsa³ hi³ ga³nuu³ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴ baáy⁴ há⁴hé³ ga³jmee⁴ liáh³xɨ³ ga³fayh⁴, hi³hí̱³ xe̱y³ liáh³xɨ³ ja̱y³ dsa³ hi³ tú¹jlayh³ hi³ gá⁴jmeéh² ñu² ñiíh² sɨɨ́¹. \v 27 Hi³ja̱³ liáh³ güé⁴ jmɨ́² ja̱³, ba² cá⁴lɨ́⁴gaáy³ jmɨɨ³, hi³ja̱³ hi²xiáh³ ba³ gá⁴chiu̱ú̱³ dsaah⁴ ñú² ja̱³, baáy⁴ hi²xiáh³ gá⁴hɨɨ́³ dxɨ́³ hi³ja̱³ gá⁴cɨ́h⁴ ñú² ja̱³. Jmɨ́yh³ ca̱á̱h³ tiaah² ba² gá⁴yeéy⁴ cáh³ti³². \p \v 28 Liáh³ gá⁴jooy³ gá⁴liú³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ja̱³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ he⁴ ja̱³. \v 29 Chiaah¹ heé⁴ diáh⁴ jmɨ́yh³ chie̱é̱yh¹ jú¹hiíh⁴ ba², há⁴ja̱³ liáh³xɨ³ ca³dah²he⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ chiáh² ley ja̱³. \c 8 \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ dsa³ hi³ xeey⁴ mɨɨ¹ \r (Mr. 1:40-45; Lc. 5:12-16) \p \v 1 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴xieey⁴ Jesús cua̱h³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ ta³nieéy¹ chie̱é̱yh¹. \v 2 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² dsa³hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ xeey⁴ mɨɨ¹ hi³ bií⁴ dsa³xiah³, ja̱³ba² gá⁴xɨ́h² ji̱² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, hu̱² hi²jmeey³ jmɨ²heé¹ hi³xi³ hi³u̱u̱h⁴u³ jniá³, chiaah¹ hí⁴jooy³ ba² chiú̱h²u³ xɨ³ nɨ³ naay³ liáh³ja̱³. \p \v 3 Mɨ²ja̱³ gá⁴jniaa³ guaa³ Jesús ja̱³ ñiíh² chiáh², baáy⁴ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Hí⁴jooy³ ba² liáh³ja̱³, hi³ja̱³ cua²lɨ³xɨ³ cua²lɨ³ŋɨ́³u³ xa³ja̱³. \p Liáh³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³, ja̱³ba² gá⁴uu³ dsaá¹ hi³ chie̱é̱yh¹ ja̱³. \v 4 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Joo⁴² ruh³, há⁴ hi³taayh³² dxɨ́³ cáh³ti³² hi³ ma³laá³u³ nɨ³. Gua³héy¹ vo̱ó̱h²u³ rúh⁴ñi² jmii³dsa³ ba² nɨɨh¹, duh³ gua³ca̱² foo³ liáh³xɨ³ gá⁴taáh⁴ ta² Moisés. Liáh³ja̱³ jmee² duh³ja̱³ hí⁴dsaá⁴ dsɨ́² diáh⁴ hi³ ma³laá³u³ nɨ³. \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ xɨh³chie̱y³² capitán romano \r (Lc. 7:1-10) \p \v 5 Liáh³ gá⁴hí³ Jesús ja̱³ fɨɨ³ Capernaúm, mɨ²ja̱³ ja̱y³ capitán cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² dsa³hɨɨ́y⁴ ja̱³, duh³ gá⁴ŋɨɨ́³ ca̱a̱³ jmɨ²heé¹ chiáh², \v 6 liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, na³caayh³² dsaah⁴² mozo chia̱á̱²á⁴, há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴bɨ́y² hí⁴xíh² baáy⁴ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ cuuyh⁴ lɨ́y⁴. \p \v 7 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ñii⁴ ya³bi³liaá¹á⁴ xa³ja̱³. \p \v 8 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ capitán ja̱³: \p ―Ñuyh⁴, há⁴hé³ ga³jmee⁴ guaay³² niu³ xɨ¹ñúh⁴ chieéy⁴ chiaah¹ há⁴hé³ na³jmɨɨ́h³á⁴ jniá³, hu̱² hí⁴jooy³ hi³ ca̱a̱³ hi²fáyh³ ba² hi³ cua²lieéy³ mozo chia̱á̱²á⁴ nɨ³. \v 9 Chiaah¹ liáh³ja̱³ xa̱⁴²á⁴ jniá³, ga³nuuy⁴ dsaá² chiáh² diáh⁴ hi³ ca³dah²chiuuh³² hiíh⁴ chieéy⁴. Ba² ca³dah²nuu³ dsaá² chieéy⁴ diáh⁴ soldados chia̱á̱²á⁴. Hi³ja̱³ liu³u²xɨ³ hi²fooh¹á² ja̱y³ hi³ cua²dxaá³ xiah² liáh³nɨ³, mɨ²ja̱³ dsaa³². Baáy⁴ liu³u²xɨ³ hi²fooh¹á² dxeeyh⁴ hi³ gua²je³, mɨ²ja̱³ hí⁴jé⁴. Ba² liáh³ja̱³ mozo chia̱á̱²á⁴ nɨ³, liu³u²xɨ³ hi²fooh¹á² jmee² hi³la³, mɨ²ja̱³ hí⁴jmeé⁴ ba². \p \v 10 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴nuú³ Jesús liáh³xɨ³ féh³ dsaá⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́², liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ ja̱³: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Na³ca̱á̱y⁴ vó⁴ Israel la³ há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³dsaáh⁴á⁴ ja̱y³ dsa³ hi³ ca³dsa³taáy³ dxú⁴ liáh³xɨ³ dsaá⁴ la³. \v 11 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ ca³jaa¹ xiáh³chia̱³² baáy⁴ ca³jaa¹ xiáh³ ñii³² hí⁴bí⁴dxí̱⁴ duh³ hí⁴dah²güe³ ca̱a̱³ chie̱é̱yh¹ Abraham, chie̱é̱yh¹ Isaac, baáy⁴ Jacob mɨ² mɨ³hí⁴chiuúh² hiíh⁴ Dios nɨ³. \v 12 Joó⁴ diáh⁴ hi³ ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² hí⁴dah²güe³ yuuh¹ güii³ nɨ³ xiáh³ hi³ hí⁴voóy⁴ dsá⁴dxí̱⁴ xiáh³ tɨɨ́² ba² diáh⁴. Nɨɨ́⁴ hí⁴dah²jláy² baáy⁴ hí⁴dah²jñúy² lɨ́⁴ oóyh² na¹ja̱² diáh⁴. \p \v 13 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ capitán ja̱³: \p ―Má⁴dxi², ma³lɨ⁴ ba² liáh³xɨ³ ma³taá³u³ nɨ³. \p Ja̱³ba² xé̱yh² mɨ²ja̱³ gá⁴laáy³ mɨ¹liuh² mozo chié̱y² capitán ja̱³. \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ xaá¹ mɨ́⁴chiáh² Pedro \r (Mr. 1:29-31; Lc. 4:38-39) \p \v 14 Liáh³ gá⁴dxaá² Jesús ja̱³ chiáh² Pedro, mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² xaá¹ mɨ́⁴chiáh² Pedro ja̱³ hi³ na³caayh³² dsaah⁴², hi³ chie̱é̱yh¹ hi³ dxɨɨ́³. \v 15 Mɨ²ja̱³ gá⁴sá̱h⁴ Jesús ja̱³ guaa³. Liáh³ gá⁴sá̱h⁴ ja̱³ mɨ²ja̱³ ja̱³ba² gá⁴guaay⁴ hi³ dxɨɨ́y³ ja̱³. Hi³ja̱³ ja̱³ba² gá⁴bɨ́y² duh³ gá⁴laá⁴ mɨ³jí̱h³tɨ̱́y³ chiáh². \s1 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ dsaah⁴² cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ \r (Mr. 1:32-34; Lc. 4:40-41) \p \v 16 Liáh³ ma³niuu³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ dɨ³heey³² hi³há⁴dxúy⁴ dah²ya²jay⁴ xi² jey¹ Jesús ja̱³. Mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ gá⁴liú³ ba², ja̱³ba² gá⁴voóy⁴ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³. Cá⁴bí⁴lieéy³ liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴². \v 17 Gá⁴lɨ́⁴ liáh³ja̱³ duh³ hí⁴dxá⁴héy³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ profeta Isaías, hi³ gá⁴féh³ liáh³la³: “Ñaá² ba² gá⁴cá̱⁴ liáh⁴jɨ³ dsaá¹ vɨɨ³² chiaa⁴²a².” \s1 Diáh⁴ hi³ dɨ³niaá⁴ dsá⁴dxí̱⁴ fi¹ chiáh² Jesús \r (Lc. 9:57-62) \p \v 18 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴joó² Jesús ja̱³ hi³ hi²xiáh³ mɨ³fɨɨ́y⁴ dsa³ na³ta̱a̱y⁴ ji̱h²caayh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² hi³ na³fáyh⁴ hi³ dsá⁴dxí̱⁴ xiaáh³ ca³jaa¹ dxaá² gaáy³ ja̱³. \v 19 Mɨ²ja̱³ ja̱y³ dsa³he⁴ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Dsa³he⁴, ñii⁴ chia̱a̱h⁴²á² niu³ gu³xɨ³ xiáh³ lɨ́⁴ guaay³². \p \v 20 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Xa³ ba² taá² diáh⁴ yah³dsɨɨ⁴, baá⁴ ba² xa³ ba² sɨɨ² diáh⁴ ta̱³. Joó⁴ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³, há⁴hé³ xa³ xi² hí⁴chiaa³. \p \v 21 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ dxeeyh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³: \p ―Ñuyh⁴, ñii⁴ chia̱a̱h⁴²á² niu³ mɨ² ma³jooy³ ma³chi³ ma³haa⁴²á² dia² chia̱á̱²á⁴ nɨ³. \p \v 22 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ña³ chia̱á̱h¹u³ jniá³, cua²dah²haáy² ba² chiáh² oóyh² diáh⁴ dsa³jú̱y¹ nɨ³. \s1 Gá⁴tiuúyh² Jesús ja̱³ ca̱a̱³ dxɨ́³ gaáy³ \r (Mr. 4:35-41; Lc. 8:22-25) \p \v 23 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ Jesús ja̱³ he̱é̱yh³ maá², ba² gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ chie̱é̱yh¹. \v 24 Mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ gá⁴lá⁴ ca̱a̱³ jmɨ́²dxɨ́³ gaáy³ cáh³ti³². Hi³ja̱³ hi²xiáh³ mɨ³dsa³ha⁴² jmɨɨ³ he̱é̱yh³ maá² ja̱³ chiaah¹ hi³ bií⁴ ba² liah⁴ dxɨ́³ ja̱³. Joó⁴ ma³guɨ̱ɨ̱y³ Jesús ja̱³. \v 25 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ñí² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¡Ñuyh⁴, lieey⁴² jnia² chiaah¹ mɨ³hí⁴güeé²a²! \p \v 26 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ bií⁴ dɨ́h¹ foh⁴ah³ nɨ³, niaá⁴ah³ dsa³ hi³ há⁴hé³ na³fáyh⁴ ca³dsa³taáy³? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² duh³ gá⁴tiuúyh² dxɨ́³ chie̱é̱yh¹ jmɨɨ³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ na³cɨ² bɨh¹ gá⁴lɨ́⁴. \v 27 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴: \p ―¿He² ja̱³ na³lɨ́y⁴ dsaá⁴ la³? Hi³ja̱³ nɨ³ ji̱í̱⁴ dxɨ́³, chie̱é̱yh¹ jmɨɨ³ nɨ³ ca³dah²nuu³ dsaá² chiáh². \s1 Diáh⁴ dsa³ Gadara hi³ dɨ³heey³² hi³há⁴dxúy⁴ \r (Mr. 5:1-20; Lc. 8:26-39) \p \v 28 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxaá² Jesús ja̱³ xiaáh³ ca³jaa¹ dxaá² gaáy³ vó⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ Gadara ja̱³, mɨ²ja̱³ aáy⁴ dsaá⁴ hi³ dɨ³heey³² hi³há⁴dxúy⁴ gá⁴voóy⁴ jee⁴² xi² na³haay⁴ diáh⁴ dsa³jú̱y¹. Ja̱³ba² cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³. Hi²xiáh³ dɨ³sɨ̱yh³, hi³ja̱³ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴hay³ fi¹ nɨɨ́⁴. \v 29 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²jla³² dah²te³², liáh³la³ dah²féh³: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ga³dxaa⁴u³ vo̱ó̱h²u³ chiaa⁴²ah¹ nɨ³, niu³ Ja̱á̱² Dios nɨ³? ¿Xɨ³ ma³güe⁴u³ la³ duh³ hi²bi³chií⁴u³ jniaah¹ liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴dxá⁴héy³ tiempo? \p \v 30 Mɨ³ji̱í̱³ nɨɨ́⁴ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ gu³chɨ¹ na³ta̱a̱y⁴ dah²eeh³², \v 31 hi³ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Xɨ³ nɨ³ hi²voo⁴²u³ jniaah¹, joó⁴ cuo² je² dsa³taah²ah¹ ñuúh⁴ chiáh² diáh⁴ gu³chɨ¹ nɨ³. \p \v 32 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Gua³taáh¹ah³ xa³ja̱³. \p Mɨ²ja̱³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴, ja̱³ba² gá⁴taáyh¹ ñuúh⁴ chiáh² diáh⁴ gu³chɨ¹ ja̱³. Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ gu³chɨ¹ ja̱³ hi³sá⁴ hi³guáy⁴ dɨ́h¹ gá⁴xiaá³ diáh⁴ ca̱a̱³ cua̱h³ xi² ñií², ja̱³ba² gá⁴saáy⁴ diáh⁴ he̱é̱yh³ dxaá² ja̱³, ja̱³ba² jú̱y⁴ diáh⁴ he̱é̱yh³ jmɨɨ³ ja̱³. \p \v 33 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxi̱i̱³² ji̱³nɨɨ́⁴ jee⁴² fɨɨ³ diáh⁴ hi³ dah²heeyh³ hí¹ gu³chɨ¹ ja̱³, duh³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²jmee⁴ juúh⁴ jɨɨ⁴ hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³, ba² dah²jmee⁴ juúh⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ ma³lɨ⁴ chiáh² diáh⁴ dsaá⁴ hi³ dɨ³heey³² hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³. \v 34 Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ ja̱³ gá⁴voóy⁴ duh³ gá⁴dxí̱⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³. Hi³ja̱³ liáh³ cá⁴dah²joóy² ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús ja̱³ hi³ cua²bi³hɨɨ́y⁴ fɨɨ³ chiáh² diáh⁴ ja̱³. \c 9 \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ hi³ ná⁴hi̱y¹ \r (Mr. 2:1-12; Lc. 5:17-26) \p \v 1 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ ca̱á̱h³ maá² Jesús ja̱³, duh³ gá⁴hay³ ca̱á̱h³ xiaáh³ ca³jaa¹ jmɨɨ³ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴dxéyh² jmɨ́yh³ fɨɨ³ chiáh². \v 2 Liáh³ mɨ³jey¹ nɨɨ́⁴ mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ ná⁴hi̱y¹, na³dsɨy³² láh³. Liáh³ cá⁴lɨ́⁴chii⁴ Jesús ja̱³ hi³ hi²xiáh³ dxú⁴ ca³dsa³taáy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³ hi³ ná⁴hi̱y¹ ja̱³: \p ―Cuoo² vo̱ó̱h²u³ hi³ bií⁴ ja̱a̱y⁴, ma³bé⁴ ba² dsaa² chiú̱h²u³. \p \v 3 Mɨ²ja̱³ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ chiáh² ley hi³ na³ta̱a̱y⁴ nɨɨ́⁴, liáh³la³ dah²ta³ dah²hɨ³ xi² dɨ³ñi³² mii⁴: “He² dɨ́h¹ ja̱³ chiáh² dsaá⁴ la³, hi³ jmey³² ñaá² Dios.” \v 4 Joó⁴ ca³lɨ³chii⁴ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ dah²ta³ dah²hɨ³ ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ga³ta³ ga³hɨ³ah³ mɨ³hee³² nɨ³? \v 5 ¿He² ba² nɨ³ há⁴hé³ gaáy³ ta² hi²xɨɨh²a² dsa³ la³ xa³ja̱³, xɨ² hi²xɨɨh²a²: “Ma³bé⁴ ba² dsaa² chiú̱h²u³ nɨ³”, ha²xɨ² gɨh³ hi²xɨɨh²a²: “Na³hɨɨ́y¹, baáy⁴ duh³ chie²ji̱i̱²”? \v 6 Hi³ja̱³ hi²jmeey⁴² jniá² hi³ gaáy³ gɨh¹ ta² nɨ³ duh³ hí⁴dsaá⁴ há²ah³ hi³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ hee⁴ jú¹hiíh⁴ dxaah¹vó⁴ la³ hi³ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² dsaa² chiáh² diáh⁴ dsa³. \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³ hi³ ná⁴hi̱y¹ ja̱³: \p ―Na³hɨɨ́y¹ hi²nia⁴²a², chia̱a̱⁴ láh³ chiú̱h²u³ nɨ³ duh³ má⁴dxi² xɨ¹ñúh⁴ chiú̱h²u³. \p \v 7 Mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² dsa³ ja̱³, duh³ ja̱³ba² ŋáyh² chiáh². \v 8 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joó² diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴ diáh⁴, hi³ja̱³ cá⁴dah²jmeé³ gaáy³ chiáh² Dios chiaah¹ hi³ gá⁴tiéyh² guaa³ diáh⁴ dsa³ hi³ hí⁴jmeé⁴ fáh⁴lí³ liáh³xɨ³ hi³ ma³dah²joó² ja̱³. \s1 Gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ Mateo \r (Mr. 2:13-17; Lc. 5:27-32) \p \v 9 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ nɨɨ́⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² ja̱y³ dsaá⁴ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Mateo, jey¹ he̱é̱¹ta² chiáh² hi³ ca̱a̱⁴ cuu². Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ña³ chia̱á̱h¹u³ jniá³. \p Ja̱³ba² gá⁴bɨ́y² Mateo ja̱³ duh³ ŋaá² chie̱é̱yh¹. \fig San Mateo 9:9|src="CN01691B.TIF" size="col" ref="San Mateo 9:9" \fig* \p \v 10 Liáh³ca̱á̱h³ mɨ³jey¹ eeh³² Jesús ja̱³ chiáh² Mateo chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² mɨ³hee³² ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ duh³ cá⁴dah²guá³ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \v 11 Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joó² diáh⁴ fariseos hi³ dsa³lí³ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ eeh³² dsa³he⁴ chia̱á̱²ah³ nɨ³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² baáy⁴ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² mɨ³hee³² nɨ³? \p \v 12 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴nuú³ Jesús liáh³xɨ³ dah²féh³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ñaá² ba² gá⁴hí̱¹: \p ―Há⁴hé³ niaáh² dsa³mɨ³² chiáh² diáh⁴ hi³ dɨ³xe̱y³ dxú⁴, diáh⁴ hi³ dsaah⁴² ba² nɨ³ dɨ³nieéy² dsa³mɨ³². \v 13 Cua³dxi̱i̱³²ah³ duh³ cua³bi³tɨ̱⁴ah³ liáh³xɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³ fáh⁴liu⁴ la³: “Hi³ hi²ca̱³ah³ mih³ hi²maá⁴ah³ diáh⁴ ja̱á̱¹oóh²ah³ ba² nɨ³ naáy⁴, há⁴ja̱³ hi³ hi²jɨ̱́h⁴ah³ gú⁴nuú¹ hi³ hi²cuo¹ah³ jniá³ foo³.” Há⁴ja̱³ hi³ ma³güe⁴²á⁴ duh³ hi²teé⁴á⁴ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² dxú⁴ nɨ³. Hi³ ma³güe⁴²á⁴ duh³ hu̱² hi³ hí⁴dah²tá⁴ hí⁴dah²hɨ́⁴ dxú⁴ diáh⁴ hi³ dɨ³nieeyh⁴² mɨ³hee³² ba² nɨ³. \s1 Ca³jaa¹ chiáh² hi³hí̱³ ca³bi³jmɨɨ³ \r (Mr. 2:18-22; Lc. 5:33-39) \p \v 14 Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³, duh³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Hi²xiáh³ sɨɨ́² ca³bi³jmɨɨ²ah¹ jniaah¹ chia̱a̱h²ah¹ diáh⁴ fariseos nɨ³, joó⁴ ¿he²chiaah¹ hi³ há⁴hé³ ca³dah²bi³jmɨɨ³ cáh³ti³² diáh⁴ xɨh³chiú̱h²u³ nɨ³? \p \v 15 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Xɨ²fáh³ dɨ³fɨɨh⁴² dsɨ́² diáh⁴ hi³ tieéyh¹ xi² dsa³ji̱í̱³ guaa³ dsa³, liáh³ rúh⁴ caayh³² jmɨ́¹feh⁴ mɨ¹liuh² hi³ dsa³ji̱í̱³ guaa³ ja̱³? Joó⁴ hí⁴dxá⁴héy³ hi³ hí⁴dah²jéy⁴ dsaá⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ si¹ hí⁴dah²bi³jmɨɨ³ diáh⁴. \p \v 16 ’Gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ ga³tia̱a̱³ mɨh³ mɨ³dsaáy⁴ chie̱é̱yh¹ mɨh³ mɨɨ³², chiaah¹ hí⁴jáh² mɨh³ mɨɨ³² ja̱³ mɨ²ja̱³ hí⁴xɨɨ́y⁴ mɨh³ mɨ³dsaáy⁴, baáy⁴ hí⁴xɨɨ́y⁴ gɨh¹ gaáy³ liáh³xɨ³ nɨɨh¹ na³xɨɨy⁴ ja̱³. \v 17 Ba² há⁴hé³ ca³dsa³ha⁴² vino hi³ rúh⁴ dxɨ́⁴ja̱⁴ he̱é̱yh³ mɨh³ jmɨɨ³ laa³ hi³ mɨ³dsaáy⁴, chiaah¹ xɨ³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴dxii³ mɨh³ jmɨɨ³ laa³. Hi³ja̱³ hí⁴yeéy⁴ vino chie̱é̱yh¹ mɨh³ jmɨɨ³ laa³ ja̱³. Hi³ja̱³ he̱é̱yh³ mɨh³ jmɨɨ³ laa³ hi³ rúh⁴ mɨɨ́² ba² ca³dsa³ha⁴² vino hi³mɨɨ³² duh³ja̱³ hí⁴lí³ dxú⁴ chiáh² liú⁴u³ tú̱⁴ niaa³². \s1 Ja̱á̱²mɨɨ¹ Jairo chie̱é̱yh¹ dxeeyh⁴ mɨ́³ hi³ gá⁴laáy³ \r (Mr. 5:21-43; Lc. 8:40-56) \p \v 18 Liáh³ féh³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³ sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ja̱y³ hi³ hiíy⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ israelitas ja̱³ güéy⁴. Ja̱³ba² gá⁴xɨ́h² ji̱² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Mɨ³du³liáh³ lɨ́⁴ ma³ju̱y⁴ ja̱y³ ja̱á̱²mɨɨ¹á², joó⁴ liu³u²xɨ³ hi²jay¹ hi²ya³jnieey³ guaay³² nɨ³ ñiíh² chiáh², mɨ²ja̱³ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \p \v 19 Mɨ²ja̱³ ŋaá² Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹, na³cu̱yh⁴ liáh³ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. \v 20 Mɨ²ja̱³ ja̱y³ mɨ́³ hi³ dsa³tiu̱u̱³ jmɨ³háy¹, hi³ mɨ³xa³ dxiá⁴tiú̱³ ji̱i̱³ bih³ chie̱é̱yh¹ liáh³ja̱³, cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ rúh⁴cah² Jesús ja̱³, ja̱³ba² gá⁴sá̱h⁴ xuuh⁴² mɨh³ chiáh². \v 21 Chiaah¹ liáh³la³ ta³hɨ³: “Gu³xɨ³ dɨ́h¹ xuuh⁴² mɨh³ chiáh² nɨ³ gɨh¹ dɨ́h¹ hí⁴tɨ̱́⁴á⁴ hi²sa̱yh¹ mɨ²ja̱³ hí⁴liaá³á⁴.” \v 22 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱y⁴ Jesús ja̱³, duh³ gá⁴joóy² mɨ́³ ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Cuoo² vo̱ó̱h²u³ hi³ bií⁴ ja̱a̱y⁴, ma³laá³u³ ba² chiaah¹ hi³ ma³taá³u³ nɨ³. \p Hi³ja̱³ xé̱yh² ba² mɨ²ja̱³ gá⁴laáy³ mɨ́³ ja̱³. \v 23 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxaá² Jesús ja̱³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh² hi³ hiíy⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ israelitas ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joó² hi³ mɨ³na³ŋɨɨyh⁴ diáh⁴ dsa³, mɨ³dah²hɨ̱ɨ̱́h⁴ dsa³he⁴ baáy⁴ hi²xiáh³ dah²jlay³² diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 24 Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Voó⁴ah³ la³, há⁴ja̱³ hi³ na³jú̱y¹ nɨ³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² nɨ³, hi³ na³guɨ̱ɨ̱y³ ba² nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ hi³ cá⁴dah²bi³cuaá¹ ba² diáh⁴ dsa³ ja̱³, liáh³xɨ³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³. \p \v 25 Joó⁴ liáh³ gá⁴voóy² diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ xɨ¹ñúh⁴ xi² na³caayh³² xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³ duh³ gá⁴sá̱h⁴ guaa³, ja̱³ba² gá⁴naayh⁴ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³. \v 26 Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ hi³ dɨ³nieeyh⁴² na³ca̱á̱y⁴ vó⁴ nɨɨ́⁴ gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² diáh⁴ liáh⁴jɨ³ hi³ gá⁴lɨ́⁴ ja̱³. \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ aáy⁴ hi³ dɨ³tuúy¹ \p \v 27 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ nɨɨ́⁴, mɨ²ja̱³ aáy⁴ dsa³ tuu² gá⁴dxí̱⁴ ta³nieéy¹ xi² dsa³hɨɨ́y⁴ ja̱³, hi²xiáh³ ba³ dah²jla³² dah²te³² liáh³la³ dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¡Ja̱á̱² dxaa⁴² David, chia̱³ mih³ ñí⁴ jniaah¹! \p \v 28 Mɨ²ja̱³ gá⁴hii³² Jesús ja̱³ ca̱a̱³ hí¹ xɨ¹ñúh⁴. Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴hii³² ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ yeey⁴ diáh⁴ hi³ tuúy¹ ja̱³. Hi³ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ diáh⁴ juúh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Xɨ² ga³ji̱i̱³²ah³ hi³ hí⁴jooy³ hi²bi³liaá¹á⁴ niaá⁴ah³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Jmɨ́yh³ liáh³ja̱³ ga³ji̱i̱³²ah¹ Ñuyh⁴. \p \v 29 Mɨ²ja̱³ gá⁴jñuú⁴ guaa³ Jesús ja̱³ mɨ¹ñi² diáh⁴ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cua²liaá³ah³ xa³ja̱³, cua²lí³ liáh³xɨ³ ma³taá³ah³ nɨ³. \p \v 30 Mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴jniaá⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³. Joó⁴ cá⁴bí⁴tieéyh³ diáh⁴ juúh⁴, liáh³la³ jmɨ́yh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴ hi³taah³²ah³ dxɨ́³ cáh³ti³². \p \v 31 Joó⁴ xé̱yh² ba² liáh³ca̱á̱h³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²liu⁴ liáh³xɨ³ ma³jmeé³ Jesús ja̱³. Liáh³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ gá⁴saáy⁴ juúh⁴ na³ca̱á̱y⁴ vó⁴ ja̱³. \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ hi³ caay⁴² \p \v 32 Liáh³ca̱á̱h³ ma³voóy⁴ diáh⁴ hi³ tuúy¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ xi² jey¹ Jesús ja̱³ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ caay⁴² baáy⁴ heey³² hi³há⁴dxúy⁴. \v 33 Xé̱yh² ba² liáh³ gá⁴dxɨy³ Jesús hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³liu⁴ dsa³ hi³ caay⁴² ja̱³. Hi³ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ dah²féh³: \p ―Há⁴hé³ jlɨ́h³ cáh³ti³² ma³joo⁴²a² Israel la³ liáh³xɨ³ hi³ ma³joo⁴²a² ja̱³nɨ́⁴. \p \v 34 Joó⁴ liáh³la³ ba² cá⁴dah²féh³ diáh⁴ fariseos ja̱³: \p ―Vih²chiaah¹ fáh⁴lí³ chiáh² fii² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ba² nɨ³ ga³vooy³² dsaá⁴ la³ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³. \s1 Ga³ca̱³² mih³ Jesús nɨ³ ga³ñi³² diáh⁴ dsa³ \p \v 35 Chie⁴ji̱i̱⁴ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³ diáh⁴ fɨɨ³ cah² baáy⁴ diáh⁴ mɨ¹fɨɨ³ liuh² ja̱³, dsa³ŋɨ́y³ diáh⁴ guah³ liuh², he⁴ juúh⁴ dxú⁴ liáh³xɨ³ niaá⁴ hí⁴jmeé⁴ Dios nɨ³ chiáh² diáh⁴ dsa³, ba² je̱yh³² liáh⁴jɨ³ niaa³² dsaá¹vɨɨ³². \v 36 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴joóy² diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱h⁴ hi³ liáh³dsɨɨ³² diáh⁴, chiaah¹ mii⁴ ba² diáh⁴ baáy⁴ hi²xiáh³ na³saay⁴ na³jay⁴, liáh³xɨ³ diáh⁴ dsɨɨ³jaa³ hi³ há⁴hé³ xe̱y³ hi³ heeyh³ hí¹ ba². \v 37 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―He̱é̱yh³ ba², hi²xiáh³ ñuú³ diáh⁴ hi³ ma³raa³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴chia̱a̱⁴² dxú⁴, joó⁴ há⁴hé³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ ta² nɨ³. \v 38 Hi³ja̱³ ŋɨɨ́¹ah³ jmɨ²heé¹ chiáh² fii² ta² nɨ³ hi³ gua²xɨ́y⁴ gɨh¹ fɨɨ́y⁴ dsa³ jee⁴² ta² chiáh² la³. \c 10 \s1 Gá⁴tie̱e̱y³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ apóstoles \r (Mr. 3:13-19; Lc. 6:12-16) \p \v 1 Mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ duh³ gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ jú¹hiíh⁴ hi³ hí⁴dah²voóy² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ baáy⁴ hi³ hí⁴dah²bi³lieéy³ diáh⁴ dsa³ hi³ dɨ³chie̱é̱yh¹ liáh⁴jɨ³ niaa³² dsaá¹, baáy⁴ diáh⁴ hi³ dah²ca̱³² vɨɨ³². \p \v 2 La³ tiaah² liáh³xɨ³ xɨ̱ɨ̱y³ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ apóstoles ja̱³: Simón hi³ ca³dah²hey³² Pedro, baáy⁴ ja̱á̱¹ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Andrés, baáy⁴ Jacobo chie̱é̱yh¹ ja̱á̱¹ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Juan, diáh⁴ ja̱á̱² Zebedeo, \v 3 Felipe, Bartolomé, Tomás, Mateo hi³ ca̱a̱⁴ cuu², Jacobo ja̱á̱² Alfeo, Lebeo hí̱³ba² hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Tadeo, \v 4 Simón hi³ ca³dah²sɨɨ́h⁴ cananista, baáy⁴ Judas Iscariote hi³ gá⁴nɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ xiáh³ rúh⁴cáh⁴. \s1 Gá⁴xɨ́y⁴ cá⁴dxá⁴hé³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ \r (Mr. 6:7-13; Lc. 9:1-6) \p \v 5 Gá⁴xɨɨ́⁴ Jesús ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³², liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴ hi³cua³dxí̱⁴ah³ vó⁴ xi² há⁴hé³ nieeyh⁴² diáh⁴ israelitas, ba² há⁴ hi³cua³dxí̱⁴ah³ diáh⁴ fɨɨ³ hi³ na³hii⁴ Samaria nɨ³. \v 6 Gua³dxí̱⁴ah³ gua³ñí⁴ah³ ti̱¹ diáh⁴ dsɨɨ³jaa³ hi³ na³yeey⁴ vó⁴ Israel nɨ³ ba². \v 7 Gua³jmeé¹ah³ juúh⁴ hi³ mɨ³ya³chie̱y¹ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ Dios nɨ³ chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³. \v 8 Hi³bi³liaá¹ah³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴², hi³bi³ji̱i̱h⁴ah³ diáh⁴ dsa³jú̱y¹, hi³bi³liaá¹ah³ diáh⁴ dsa³ hi³ dɨ³xeey⁴ mɨɨ¹ hi³ dsa³xiah³. Hi³voo⁴²ah³ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ dɨ³heey³² diáh⁴ dsa³. Hi³ dɨ́h¹ gá⁴tɨ̱́³ah³ ba² nɨ³ niaá⁴ah³ fáh⁴lí³ la³, hi³ja̱³ há⁴ hi³ca̱³ah³ jñii¹ hi³ hi²jmeeh¹ah³ ta² fáh⁴lí³ nɨ³. \p \v 9 ’Há⁴ hi³ca̱³ah³ cáh³ti³² cuu². \v 10 Ba² há⁴ hi³ca̱³ah³ mɨh³tuh³ hi³ tiaah² hi³ naa³ah³ fi¹. Ca̱a̱³ ba² mɨh³hií¹ hi³ca̱³ah³, há⁴ hi³ca̱³ah³ la³jnɨ⁴, há⁴ hi³ca̱³ah³ má⁴hu⁴². Hí⁴tɨ̱́⁴ah³ ba² hi²cáh³ah³ nɨ³, chiaah¹ ja̱y³ hi³ ga³jmee⁴ ta² jmɨ́yh³ ga³jmee⁴ hí⁴tɨ̱́y⁴ hí⁴eéh². \p \v 11 ’Liu³u²xɨ³ mɨ² ma³dxa³dxí̱⁴ah³ ca̱a̱³ fɨɨ³ liuh² hu̱² gɨh³ ca̱a̱³ fɨɨ³ gaáy³, mɨ²ja̱³ hi³naah⁴ah³ ja̱y³ dsa³ hi³ naáy³ túh²dsɨ́², duh³ hí⁴bí⁴taáy¹ niaá⁴ah³ hí⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ hiíh⁴ hi³ hi²voó⁴ah³ ca̱á̱h³. \v 12 Mɨ² ma³taáh¹ah³ xɨ¹ñúh⁴ ja̱³ mɨ²ja̱³ hi³fooh³²ah³ diáh⁴ dsa³ nɨ³ hi³ cua²lɨ³chie̱é̱yh¹ diáh⁴ Dios. \v 13 Xɨ³ nɨ³ ga³jmee⁴ chiáh² diáh⁴, mɨ²ja̱³ hí⁴bí⁴je̱é̱² Dios nɨ³ hí⁴bí⁴je̱é̱y² diáh⁴. Xɨ³ nɨ³ haá² yáh¹, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ hí⁴cueeyh⁴ chiáh² diáh⁴ fáh⁴liu⁴ dxú⁴ chia̱á̱²ah³. \v 14 Liu³u²xɨ³ há⁴hé³ hí⁴dah²tee³ niaá⁴ah³ baáy⁴ há⁴hé³ dɨ́⁴dah²nuú⁴ chia̱á̱²ah³, mɨ²ja̱³ hi³voó⁴ah³ xɨ¹ñúh⁴ hu̱² gɨh³ fɨɨ³ nɨ³, baáy⁴ hi²xɨ³ah³ liaa³ hi³ hí⁴sá̱yh² tɨɨ¹ah³ nɨ³. \v 15 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³, hi³ mɨ² mɨ³hí⁴chia̱a̱⁴² cua̱a̱y¹ná² chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ nɨ³, mɨ²ja̱³ fáh⁴yeey¹ lɨ́⁴ gɨh¹ hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ nɨ³ liáh³xɨ³ nɨɨh¹ gá⁴cɨ̱ɨ̱́yh² diáh⁴ dsa³ Sodoma baáy⁴ dsa³ Gomorra. \s1 Hi²xiáh³ hí⁴dah²jmeéh⁴ jnia² mɨ³hee³² diáh⁴ dsa³ \p \v 16 ’Hi²sɨ́⁴á⁴ niaá⁴ah³ liáh³xɨ³ dsɨɨ³jaa³ ba² jee⁴² chiáh² diáh⁴ lobos nɨ³. Hi³ja̱³ jmeé¹ah³ bí⁴sɨɨ́¹ah³ liáh³xɨ³ iíh¹ joó⁴ vá¹jaa³ah³ liáh³xɨ³ juu³. \v 17 Xɨɨ́³ah³ chia̱á̱h¹ah³ diáh⁴ dsa³, chiaah¹ hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chia̱á̱²ah³ rúh⁴ñi² diáh⁴ autoridades, baáy⁴ hí⁴dah²tɨ̱́y⁴ niaá⁴ah³ ñuúh⁴guah³ liuh². \v 18 Ba² hí⁴dsá⁴jay⁴ lɨ́⁴ niaá⁴ah³ rúh⁴ñi² diáh⁴ gobernadores baáy⁴ rúh⁴ñi² diáh⁴ reyes vih²chieéy⁴. Mɨ²ja̱³ hí⁴jooy³ ba² hi²liú¹ah³ ca³jaa¹ chieéy⁴ rúh⁴ñi² diáh⁴ gobernadores, diáh⁴ reyes, baáy⁴ rúh⁴ñi² diáh⁴ hi³ há⁴hé³ na³lɨ́y⁴ israelitas. \v 19 Joó⁴ liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chia̱á̱²ah³ nɨ³, mɨ²ja̱³ há⁴ hi³ta³ hi³hɨ³ah³ ñuú³ jmiih⁴² hi²fáh³ah³, chiaah¹ ja̱³ba² mɨ²ja̱³ hí⁴bí⁴jmeéy³ niaá⁴ah³ Dios nɨ³ liáh³xɨ³ hi²fáh³ah³. \v 20 Chiaah¹ há⁴hí̱³ vo̱ó̱h²ah³ ja̱³ hi²liú¹ah³, Espíritu chié̱y² Ñúh³a² nɨ³ ba² nɨ³ hí⁴liú⁴ dxá¹ah³. \p \v 21 ’Hí̱³ba² ja̱á̱¹ mii⁴ diáh⁴ hí⁴dah²ye̱e̱yh³ ca̱a̱³ dsaa² duh³ hí⁴jɨ̱yh⁴² diáh⁴. Ba² liáh³ja̱³ xaá¹jmii³ diáh⁴, hí⁴dah²tí̱² hí⁴dah²nií³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ja̱á̱². Ba² liáh³ja̱³ diáh⁴ ja̱á̱², ba² hí⁴dah²naah³² fáh⁴liu⁴ chie̱é̱yh¹ xaá¹jmii³ diáh⁴ duh³ hí⁴jɨ̱yh⁴² diáh⁴. \v 22 Liáh⁴jɨy³ ba² diáh⁴ dsa³ hí⁴cɨ̱ɨ̱y³² hí⁴dah²ñí² niaá⁴ah³ vih²chieéy⁴, joó⁴ hi³ hí⁴tiaá⁴ hí⁴ra̱á̱h⁴ hí⁴hɨɨ́⁴ lɨ́⁴ ñi², hi³hí̱³ há⁴hé³ dsá⁴yeéy⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ chiáh². \v 23 Liu³u²xɨ³ ca̱a̱³ fɨɨ³ hí⁴dah²hóy⁴ niaá⁴ah³, mɨ²ja̱³ hi³cua³dxí̱⁴ah³ xiaáh³ fɨɨ³. Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Há⁴hé³ ma³cuuh⁴ah³ ma³chié¹ ma³ji̱í̱¹ah³ liáh⁴jɨ³ diáh⁴ fɨɨ³ vó⁴ Israel la³, mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \p \v 24 ’Há⁴hé³ xe̱y³ xɨh³guah³ hi³ gaáy³ gɨh¹ liáh³xɨ³ dsa³he⁴ chié̱y², há⁴hé³ xe̱y³ mozo hi³ gaáy³ gɨh¹ liáh³xɨ³ fii². \v 25 Hi³ja̱³ gua²ji̱í̱h² ja̱y³ xɨh³guah³ hi³ hu̱² hí⁴dxá⁴heey⁴ liáh³xɨ³ dsa³he⁴ chié̱y², ba² liáh³ja̱³ mozo chie̱é̱yh¹ fii². Chiaah¹ xɨ³ nɨ³ mɨ¹dxɨ² xɨ¹ñúh⁴ nɨ³ ca³dah²ye̱e̱yh³ hi³ na³lɨ́y⁴ Beelzebú, jmiih⁴² nɨɨh¹ gɨh¹ hí⁴dah²jmeéh⁴ diáh⁴ hi³ na³lɨ́y⁴ chié̱y² nɨ³. \s1 Chiáh² ja̱y³ ba² nɨ³ ga³jmee⁴ hi²jmee²a² foh⁴²a² \r (Lc. 12:2-9) \p \v 26 ’Hi³ja̱³, há⁴ hi³jmee³ah³ foh⁴ah³ chiáh² diáh⁴ dsa³ nɨ³. Jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ há⁴hé³ lii⁴ ja̱³nɨ́⁴, hí⁴jniaa⁴ ba² dsa³cɨ̱ɨ̱y³. Jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ lii³²a² na³ma² ja̱³nɨ́⁴, hí⁴dsaá⁴ ba² dsɨ³²a² dsa³cɨ̱ɨ̱y³. \v 27 Hi³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ xi² nia⁴²a² voo³²a² la³, hi³ nɨ³ hi³fooh³²ah³ liáh⁴jɨy³ dsa³. Hi³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ ca̱a̱³ há⁴ tiaah² dxɨ́³ la³, hi³ nɨ³ hi³taah³²ah³ dxɨ́³ yuuh¹ ñú² ba². \v 28 Há⁴ hi³foh³²ah³ chiáh² diáh⁴ hi³ ca³dah²jɨ̱ɨ̱h⁴, chiaah¹ ti̱¹ cuerpo ba² nɨ³ hí⁴dah²yeéy², joó⁴ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²yeéy² jmɨ́yh³ fáh⁴ji̱í̱h⁴. Jmeé¹ah³ foh⁴ah³ chiáh² hi³ hee⁴ jú¹hiíh⁴ hi³ hí⁴xɨ́y⁴ cuerpo chie̱é̱yh¹ fáh⁴ji̱í̱h⁴ nɨ³ jee⁴² xi²há⁴dxú⁴ ba². \p \v 29 ’Xieey⁴ cáh³ti³² ba² dsa³héyh³ hi³ aáy⁴ mɨ¹ja̱á̱² ta̱³, ¿xɨ² haá²? Joó⁴ gu³xɨ³ ba² jmiih⁴ liáh³ja̱³ yáh¹, há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴saáy⁴ diáh⁴ xɨ³ há⁴hé³ ma³féh³ liáh³ja̱³ Ñúh³a² nɨ³. \v 30 Joó⁴ niaá⁴ah³ yáh¹ ji̱í̱⁴ jñu³ dxɨ́¹ah³ ñi³² ba² jáh³ mɨɨyh⁴ xa³. \v 31 Hi³ja̱³ há⁴ hi³foh³²ah³ cáh³ti³², chiaah¹ chi̱í̱⁴ah³ gɨh¹ liáh³ja̱³ liáh³ja̱³ah³ niaá⁴ah³, liáh³xɨ³ hi³ fɨɨ́y⁴ cáh³ti³² diáh⁴ mɨ¹ja̱á̱² ta̱³ nɨ³. \s1 Hi²tia̱a̱²a² rúh⁴ñi² diáh⁴ dsa³ hi³ cui̱i̱⁴²a² Jesús \r (Lc. 12:8-9) \p \v 32 ’Liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²tie̱é̱y⁴ rúh⁴ñi² diáh⁴ dsa³ nɨ³ hi³ dɨ³cui̱i̱y⁴ jniá³, ba² hi²fayh¹ jniá³ hi³ cui̱i̱⁴²á⁴ mii⁴ diáh⁴ rúh⁴ñi² Ñuyh⁴ hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³. \v 33 Joó⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²féh³ rúh⁴ñi² diáh⁴ dsa³ nɨ³ hi³ há⁴hé³ dɨ³cui̱i̱y⁴ jniá³, ba² hi²fayh¹ jniá² hi³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴²á⁴ mii⁴ diáh⁴ rúh⁴ñi² Ñuyh⁴ hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³. \s1 Vih²chiaah¹ Jesús nɨ³ hí⁴dxeéy³ diáh⁴ dsa³ \r (Lc. 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 ’Há⁴ hi³ta³ hi³hɨ³ah³ hi³ güé⁴á⁴ duh³ hi²dxá⁴á⁴ dxú⁴ diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ nɨ³. Há⁴ja̱³ hi³ja̱³ nɨ³ güé⁴á⁴. Hi³ bi²ca̱y⁴² espada ba² nɨ³, \v 35 duh³ hi²jmeey⁴² hi³ ja̱á̱² ja̱y³ dsa³ hí⁴tí̱y² chie̱é̱yh¹ jmii³, ja̱á̱²mɨɨ¹ hí⁴tí̱y² chie̱é̱yh¹ xaá¹, chi̱í̱h⁴ja̱á̱² hí⁴tí̱y² chie̱é̱yh¹ xaá¹ diáh⁴. \v 36 Hi³ja̱³ hí̱³ba² liáh³du³ca̱y⁴ ca̱a̱³ xɨ¹ñúh⁴ ba² nɨ³ hí⁴yá⁴chi⁴ nɨ³. \p \v 37 ’Ja̱y³ hi³ nieéy² gɨh¹ xaá¹jmii³ liáh³xɨ³ jniá³, hi³hí̱³ há⁴hé³ ga³jmee⁴ hí⁴lí³ chia̱á̱²á⁴. Ja̱y³ hi³ nieéy² gɨh¹ ja̱á̱²mɨɨ¹ ja̱á̱²ñuh¹ liáh³xɨ³ jniá³, ba² há⁴hé³ ga³jmee⁴ hí⁴lí³ chia̱á̱²á⁴. \v 38 Ja̱y³ hi³ há⁴hé³ hí⁴cá̱² cruz chiáh² duh³ hí⁴jmeé⁴ ca̱a̱³ chie̱é̱yh¹ jniá³, hi³hí̱³ há⁴hé³ ga³jmee⁴ hí⁴lí³ chia̱á̱²á⁴. \v 39 Ja̱y³ hi³ ga³naah³² ti̱¹ hi³ xa³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³, hi³ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ ba². Joó⁴ hi³ hí⁴cuó⁴ je² dsá⁴yeéy⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ chiáh² vih²chieéy⁴, hi³hí̱³ ba² hí⁴lieéy³ mɨ² mɨ³hí⁴hɨɨ́⁴ ñi² jmɨɨyh⁴²güii³. \s1 La³ dsa³féh³ hi³ xa³ hí⁴tɨ̱́⁴a² \r (Mr. 9:41) \p \v 40 Liáh³la³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³: \p ―Diáh⁴ hi³ ca³dah²tee³ niaá⁴ah³ dxú⁴, hí̱³ba² jniá³ ja̱³ ma³dah²tee³. Baáy⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²tee³ jniá³, ja̱³ba² hi³ ma³dah²tee³ hi³ gá⁴xɨ́y⁴ jniá³ nɨ³ ja̱³. \v 41 Gu³xɨ³ hí̱³ba² hi³ hí⁴tee³ ja̱y³ profeta hi³ fáh⁴ hi³ ga³ŋɨy³² fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios ja̱³, hi³hí̱³ hí⁴tɨ̱́y⁴ ja̱³ba² hi³ hí⁴tɨ̱́y⁴ profeta ja̱³. Gu³xɨ³ hí̱³ba² hi³ hí⁴tee³ ja̱y³ hi³ xiaa³dsaay³² hi³ fáh⁴ hi³ xiaa³dsaay³² ja̱³, hi̱³ hí̱³ hí⁴tɨ̱́y⁴ ja̱³ba² hi³ hí⁴tɨ̱́y⁴ hi³ xiaa³dsaay³² ja̱³. \v 42 Hi³ hí⁴cuó⁴ ca̱a̱³ vaso jmɨ́⁴dsɨ¹ hí⁴hɨ̱́h² ja̱y³ diáh⁴ mɨ¹píyh⁴ la³, hi³ fáh⁴ hi³ na³lɨ́y⁴ xɨh³chia̱á̱²á⁴, gu³xɨ³ ba² jmɨɨ³ ba² nɨɨh¹ hí⁴cuó⁴, joó⁴ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Xa³ hi³ hí⁴tɨ̱́y⁴ hi³hí̱³. \c 11 \s1 Gá⁴xɨ́y⁴ Juan Bautista ja̱³ diáh⁴ oóyh² xi² jey¹ Jesús \r (Lc. 7:18-35) \p \v 1 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴jooy³ gá⁴liúy² Jesús ja̱³ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² liáh³xɨ³ hí⁴dah²jmeé⁴ ta² ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋaá² xiaáh³ fɨɨ³, hi³ cá⁴dxá⁴hé³ fah² Dios. \p \v 2 Mɨ³híy¹ ñuúh⁴ñí¹ Juan ja̱³, hi³ja̱³ liáh³ gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² hi³ jmee⁴ Cristo ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ hi³ hí⁴dsá⁴ŋɨɨh⁴² diáh⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³, \v 3 Hi³ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xɨ² niu³ nɨ³ Cristo hi³ ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² hí⁴güéy³, ha²xɨ² ga³jmee⁴ hi²je̱⁴²ah¹ dxeeyh⁴? \p \v 4 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Gua³xɨɨ́h¹ah³ Juan nɨ³ liáh⁴jɨ³ hi³ joó³ah³ baáy⁴ liáh⁴jɨ³ hi³ nuu³ah³. \v 5 Gua³jmeéh¹ah³ juúh⁴ hi³ mɨ³jniaá⁴ diáh⁴ dsa³ tuu², mɨ³dah²chie⁴ dah²ji̱i̱⁴ diáh⁴ hi³ ná⁴hi̱y¹, ma³bé⁴ cáh³ti³² mɨɨ¹ hi³ xeey⁴ diáh⁴ dsa³, mɨ³ca³dah²nuu³ diáh⁴ hi³ dɨ³guɨɨy⁴², ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³jú̱y¹, baáy⁴ ma³lɨ³hee² diáh⁴ dsa³tieey³ juúh⁴ dxú⁴ nɨ³. \v 6 Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² hi³ há⁴hé³ hí⁴tá⁴ hí⁴hɨ́⁴ ñuú³ chieéy⁴. \p \v 7 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxi̱i̱³² ca̱á̱h³ diáh⁴ oóyh² Juan ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ Jesús ja̱³ mɨ³liuy³² diáh⁴ dsa³ ja̱³ ca³jaa¹ chiáh² Juan ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Jmiih⁴² na³lɨ́y⁴ dsa³ hi³ ya²joo⁴²ah³ xi² na³caáy⁴ nɨ³? ¿Xɨ² vá³jlɨ́yh³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ ca̱a̱³ mɨɨ́yh³ta³ hi³ ga³jliu³ ga³ye̱e̱y³² dxɨ́³? \v 8 ¿Xɨ³ nɨ³ haá² yáh¹, hi³ja̱³ he² ba² nɨ³ ya²joo⁴²ah³ xa³ja̱³? ¿Xɨ² ya²joo⁴²ah³ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ chih³ mɨh³ hi³ dxú⁴ cáh³ti³²? Joó⁴ mɨ³maá³ah³ ba² niaá⁴ah³ hi³ chiáh² diáh⁴ reyes ba² nieeyh⁴² hi³ dɨ³chih³ mɨh³ liih² mɨh³ dxú⁴ nɨ³. \v 9 ¿Hi³ja̱³ he² nɨ³ ya²joo⁴²ah³ xa³ja̱³? ¿Xɨ² ja̱y³ profeta? Ja̱a̱¹, hi³hí̱³ nɨ³ ya²joo⁴²ah³, ja̱y³ hi³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ liáh³xɨ³ ja̱y³ profeta. \v 10 Chiaah¹ hi³nɨy³² nɨ³ ga³hey³² hi³ na³xɨɨ² liáh³la³: \q1 Hi²sɨ́⁴á⁴ mensajero chia̱á̱²á⁴ dsa³jéy⁴ liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ guaay³² nɨ³, \q2 chiaah¹ hi³nɨy³² nɨ³ hí⁴bí⁴tɨɨ⁴ fi¹ chiú̱h²u³. \m \v 11 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³sa̱y³ hi³ gaáy³ gɨh¹ liáh³xɨ³ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ nɨ³. Joó⁴ gu³xɨ³ ba² jmiih⁴ liáh³ja̱³, hi³ lii³²a² há⁴hé³ na³jmɨɨ́yh³ xi² jey¹ chiuuh³² hiíh⁴ Dios nɨ³ ba² nɨ³ gaáy³ gɨh¹ liáh³xɨ³ Juan nɨ³. \p \v 12 ’Liáh³ güéy⁴ lɨ́⁴ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ baáy⁴ ma³güe⁴ la³ ja̱³nɨ́⁴ há⁴hé³ niaá⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ Dios nɨ³ chiáh² diáh⁴. Baáy⁴ diáh⁴ hi³ gú⁴nuúy¹ dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²tiuúyh². \v 13 Liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ diáh⁴ profetas hi³ cá⁴dah²guá³ cá⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ güéy⁴ Juan nɨ³ cá⁴dah²liú³ chiáh² hi³ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ Dios nɨ³. Ba² liáh³ja̱³ dsa³féh³ ley chiáh² Moisés ja̱³. \v 14 Baáy⁴ hu̱²ca̱a̱³² ba² gua³taá³ah³ liáh³xɨ³ cá⁴dah²féh³, mɨ²ja̱³ hi²ca̱³ah³ cua̱a̱y¹ná² hi³ Juan nɨ³ na³lɨ́y⁴ liáh³xɨ³ profeta Elías hi³ ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² hí⁴güéy³ nɨ³. \v 15 Hi³ niaá⁴ hí⁴nuú⁴ cua²niuú³. \p \v 16 ’¿He² lii³²a² hi³ ree³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³ hi³ dɨ³nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴? Dah²jmee⁴ liáh³xɨ³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ hi³ ca³dah²caa⁴ jee⁴² mah², hi³ ca³dah²jla³² ca³dah²te³² ca³dah²teé⁴ oóyh² diáh⁴, \v 17 liáh³la³ ca³dah²féh³ diáh⁴: “Ma³hi̱i̱h²ah¹ duh³ hi²gua̱¹ah³ joó⁴ há⁴hé³ ma³dxá̱²ah³. Ma³he²ah¹ su̱¹á² hi³ fɨɨh⁴² dsɨ³²a² ná⁴lɨ¹, joó⁴ há⁴hé³ ma³jla⁴²ah³ cáh³ti³².” \v 18 Liáh³ja̱³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴. Chiaah¹ hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² gá⁴guá³ Juan ja̱³ liáh³ güéy⁴, ñé⁴ jmɨ́¹feh⁴ há⁴hé³ ga³tɨ̱y¹, hi³ja̱³ nɨ³ ga³fáh³ah³ hi³ heey³² hi³há⁴dxúy⁴. \v 19 Ja̱³ba² güéy⁴ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³, hi³ ga³tɨ̱y¹ jmɨ́¹feh⁴ hi³ja̱³ nɨ³ ga³fáh³ah³ hi³ bií⁴ ga³eeh³ ga³hɨ̱h³² nɨ³, baáy⁴ na³lɨ́y⁴ amigo chié̱y² diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ dɨ³nieeyh⁴² mɨ³hee³². Joó⁴ lii⁴ hi³ bií⁴ jmɨɨh⁴dsaay⁴ Dios nɨ³ vih²chiaah¹ hi³ ga³jmee⁴ nɨ³. \s1 Diáh⁴ dsa³ hi³ há⁴hé³ dɨ́⁴dah²nuú⁴ dsaá² \r (Lc. 10:13-15) \p \v 20 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ Jesús ja̱³ mɨ³seey³² diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ xi² bií⁴ gá⁴jmeé³ fáh⁴lí³ ja̱³, chiaah¹ há⁴hé³ cá⁴dah²tá³ cá⁴dah²hɨ́³ dxú⁴. Liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p \v 21 ―¡Dɨ́h¹ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ dsa³ fɨɨ³ Corazín! ¡Dɨ́h¹ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ dsa³ fɨɨ³ Betsaida! Chiaah¹ hu̱² fɨɨ³ Tiro baáy⁴ Sidón nɨ³ gá⁴jmeéy⁴ fáh⁴lí³ hi³ gá⁴jmeéy⁴ jee⁴² chia̱á̱²ah³ nɨ³, mɨ³xa³ bih³ cá⁴lɨ́⁴fɨɨh⁴² dsɨ́² diáh⁴, baáy⁴ cá⁴dah²tá³ cá⁴dah²hɨ́³ dxú⁴ hu̱² liáh³ja̱³. \v 22 Hi³ja̱³ jmɨɨ́¹ mɨ² mɨ³hí⁴chia̱a̱⁴² cua̱a̱y¹ná² chiáh² diáh⁴ dsa³ nɨ³, mɨ²ja̱³ niaá⁴ah³ ba² hí⁴chi̱í̱h² hí⁴beéh²ah³ gɨh¹ fáh⁴yeey¹ liáh³xɨ³ diáh⁴ dsa³ Tiro baáy⁴ dsa³ Sidón nɨ³. \v 23 Baáy⁴ niaá⁴ah³ dsa³ fɨɨ³ Capernaúm, ¿xɨ² ga³ji̱i̱³²ah³ hi³ hi²xiáh³ dxú⁴ hí⁴lí³ chia̱á̱²ah³? Joó⁴ jee⁴² xi² na³haay⁴ diáh⁴ dsa³jú̱y¹ nɨ³ ba² cua³dxí̱⁴ah³ niaá⁴ah³. Chiaah¹ liu³u²xɨ³ hu̱² fɨɨ³ Sodoma nɨ³ gá⁴lɨ́⁴ diáh⁴ fáh⁴lí³ hi³ ma³lɨ⁴ jee⁴² chia̱á̱²ah³ nɨ³, mɨ²ja̱³ rúh⁴ niaá² ja̱³nɨ́⁴ fɨɨ³ nɨ³ hu̱² liáh³ja̱³. \v 24 Joó⁴ niaá⁴ah³ dsa³ fɨɨ³ Capernaúm hí⁴tɨ̱́⁴ah³ castigo hi³ veyh³ gɨh¹ liáh³xɨ³ diáh⁴ dsa³ Sodoma nɨ³. \s1 Hí⁴jmeé⁴ Jesús nɨ³ hi³ hí⁴tee³ dsɨ́² fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiaa⁴²a² \r (Lc. 10:21-22) \p \v 25 Jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Ñuyh⁴, fii² yuuh¹ güii³ baáy⁴ dxaah¹vó⁴ la³, ga³fooh³²á⁴ niu³ hi³ jmɨ²heé¹u³, chiaah¹ hi³ ma³heéy¹ diáh⁴ dsa³tieey³ nɨ³ jɨɨ⁴ hi³ gá⁴méy¹ gá⁴jmeéyh¹ diáh⁴ hi³ jmɨɨh⁴dsaay⁴ nɨ³. \v 26 Liáh³ja̱³ Ñuyh⁴, chiaah¹ liáh³ja̱³ jmɨ́yh³ ga³lɨ́³ háy². \p \v 27 ’Jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³la³ hi³nɨ³ ma³tiéyh² guaay⁴ Ñuyh⁴ nɨ³. Gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴ jniá³ dxú⁴, ti̱¹ Ñúh³a² Dios nɨ³ ba² cui̱i̱⁴ jniá³ dxú⁴. Ba² gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴ dxú⁴ Dios nɨ³, ti̱¹ jniá³ ba² cui̱i̱⁴²á⁴ dxú⁴. Ba² hí⁴cui̱i̱⁴ diáh⁴ hi³ naáy⁴ hi²hoó⁴á⁴ liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴. \v 28 Ya³dxí̱⁴ah³ chia̱á̱h¹ah³ jniá³ liáh⁴jɨ³ah³ niaá⁴ah³ vaah⁴ah³ hi³ jmee³ah³ ta², niaá⁴ah³ cɨ̱h³beeh³²ah³ nɨ³, duh³ hi²jmeey⁴² hi²teey¹ há²ah³. \v 29 Na³fáyh⁴ hi²jmee²a² ta² na³cu̱h⁴²a² ba² duh³ hí⁴lí̱³ah³ liáh³xɨ³ ga³jmeey⁴. Chiaah¹ hi²xiáh³ vá¹jaa⁴²á⁴ jniá³, há⁴hé³ dxɨɨ́³tí̱yh³ chieéy⁴. Hi³ na³cu̱h⁴ah³ chia̱á̱h¹ah³ jniá³, mɨ²ja̱³ ba² hí⁴dxaah⁴ah³ xi² hí⁴tee³ dsɨ́² fáh⁴ji̱í̱h⁴ chia̱á̱²ah³. \v 30 Chiaah¹ há⁴ja̱³ ta² hii³ nɨ³ ga³cuoó⁴á⁴ niaá⁴ah³, hí⁴tiaá⁴ah³ ba² hi²ca̱³ah³ liaá¹ chieéy⁴ nɨ³. \c 12 \s1 Cá⁴dah²cú̱³ lii¹ trigo jmɨɨ́¹ mah² \r (Mr. 2:23-28; Lc. 6:1-5) \p \v 1 Dxa² mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨ́y³ Jesús ja̱³ jee⁴² cuɨɨ³ ya³dsɨ² ca̱a̱³ mɨ² jmɨɨ́¹ mah². Mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴cue̱é̱h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, hi³ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²cu̱⁴ lii¹ cuɨɨ³ ya³dsɨ² ja̱³ duh³ mɨ³dah²vooy³² mɨɨ¹ ja̱³ dah²cuh³. \v 2 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joó² diáh⁴ fariseos ja̱³ hi³ dah²jmee⁴ liáh³ja̱³ mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Joo⁴² ruh³, diáh⁴ xɨh³chiú̱h²u³ nɨ³ dah²jmee⁴ hi³ há⁴hé³ ga³jmee⁴ hi²jmee²a² jmɨɨ́¹ mah² la³. \p \v 3 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Xɨ² há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³joo⁴²ah³ xi² dsa³féh³ liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ David ca̱á̱h³ tiaah² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ oóyh² ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴lɨ́⁴cue̱é̱h⁴ diáh⁴? \v 4 Gá⁴hí³ David ja̱³ ñuúh⁴guah³ duh³ gá⁴eéh² hó² ya³dsɨ² hi³ na³ŋɨɨ́³ baáy⁴ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ xa³ jú¹hiíh⁴ hí⁴eéh² hi³ ja̱³, ti̱¹ diáh⁴ jmii³dsa³ ba² ja̱³ xa³ jú¹hiíh⁴ hí⁴dah²eéh². \v 5 ¿Xɨ² há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³joo⁴²ah³ liáh³xɨ³ na³xɨɨ² ley chiáh² Moisés? Chiaah¹ dsa³féh³ hi³ diáh⁴ jmii³ dsa³ ja̱³ cá⁴dah²jí̱h³ cá⁴dah²tɨ̱́y³ ñuúh⁴guah³ jmɨɨ́¹ mah² ja̱³, joó⁴ há⁴hé³ xa³ dsaa² chiáh² diáh⁴ gu³xɨ³ ba² liáh³ja̱³. \v 6 Joó⁴ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ la³ jey¹ ja̱y³ hi³ gaáy³ gɨh¹ liáh³xɨ³ ñuúh⁴guah³ nɨ³. \v 7 Há⁴hé³ ma³lɨ³dsaa⁴ah³ liáh³xɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³ fáh⁴liu⁴ hi³ la³: “Hi³ hi²ca̱³ah³ mih³ hi²maá⁴ah³ oóh²ah³ ba² nɨ³ naáy⁴, há⁴ja̱³ hi³ hi²cuo¹ah³ foo³ diáh⁴ gú⁴nuú¹ nɨ³.” Chiaah¹ hu̱² ma³lɨ³dsaa⁴ah³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ hi²bi³chií⁴ah³ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ xa³ dsaa² chiáh² diáh⁴. \v 8 Chiaah¹ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ jmɨ́yh³ na³lɨ́y⁴ fii² jmɨɨ́¹ mah² nɨ³. \s1 La³ dsa³liú⁴ chiáh² dsaá⁴ hi³ ná⁴chiu̱ú̱¹ guaa³ \r (Mr. 3:1-6; Lc. 6:6-11) \p \v 9 Ja̱³ba² ŋaá² Jesús ja̱³ ñuúh⁴guah³ liuh² chiáh² diáh⁴ ja̱³. \v 10 Nɨɨ́⁴ ná⁴híy¹ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ ná⁴chiu̱ú̱¹ ca̱a̱³ guaa³. Baáy⁴ dah²naah³² jmiih⁴² hí⁴jooy³ hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chiáh² Jesús ja̱³ hi³ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xɨ² xa³ jú¹hiíh⁴ hi³ hi²bi³liaa²a² dsa³ dsaah⁴² jmɨɨ́¹ mah² la³? \p \v 11 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liu³u²xɨ³ ja̱³ah³ niaá⁴ah³ xe̱y³ ja̱y³ dsɨɨ³jaa³ chia̱á̱²ah³ baáy⁴ hí⁴tiéyh⁴ xi² cu³haah³ ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ mah², ¿xɨ² há⁴hé³ gua³dxɨ́⁴ah³ liu³u²xɨ³ liáh³ja̱³? \v 12 ¡Joó⁴ hi²xiáh³ chi̱í̱⁴ ja̱y³ dsa³ liáh³xɨ³ ja̱y³ dsɨɨ³jaa³! Hi³ja̱³ xa³ ba² jú¹hiíh⁴ hí⁴lí³ hi³ dxú⁴ jmɨɨ́¹ mah² nɨ³. \p \v 13 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsaá⁴ hi³ ná⁴chiu̱ú̱¹ guaa³ ja̱³: \p ―Ñiih⁴² guaay³² nɨ³ hi²nia⁴²a². \p Hi³ja̱³ liáh³ gá⁴ñiih³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴laá³, gá⁴lɨ́⁴ dxú⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ dxaáh² ja̱³. \v 14 Mɨ²ja̱³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ fariseos ja̱³ duh³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²sɨ́³ dah²ŋɨɨ́yh³ hi³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ Jesús ja̱³. \s1 La³ dsa³liú⁴ liáh³xɨ³ na³xɨɨ² chiáh² Jesús ja̱³ \p \v 15 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ dah²liu⁴ diáh⁴ fariseos ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ nɨɨ́⁴ duh³ ŋáyh². Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ gá⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹. Bi³liaá³ Jesús ja̱³ bi³lieéy³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴², \v 16 baáy⁴ sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴ hi³taah³²ah³ dxɨ́³ cáh³ti³² hi³ na³lɨ́⁴á⁴ nɨ³. \m \v 17 Gá⁴lɨ́⁴ liáh³ja̱³, duh³ hí⁴dxá⁴héy³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ profeta Isaías: \q1 \v 18 Hi³ley³² nɨ³ xɨh³chia̱á̱²á⁴, jmɨ́yh³ hi³ ma³dxɨ́²á⁴ nɨ³, hi²xiáh³ naá⁴á⁴ baáy⁴ hi²xiáh³ jé⁴ dsɨy⁴ chia̱a̱h⁴²á². \q1 Hi²cuoó⁴á⁴ Espíritu Santo chia̱á̱²á⁴, baáy⁴ hí⁴jmeéh⁴ juúh⁴ diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ nɨ³ hi³ hí⁴dxá⁴heey⁴ hí⁴chia̱a̱⁴² cua̱a̱y¹ná² chiáh² diáh⁴. \q1 \v 19 Há⁴hé³ hí⁴liú⁴ ñuú³, ñé⁴ há⁴hé³ hí⁴taah² dxɨ́³ jee⁴² fɨɨ³. \q1 \v 20 Há⁴hé³ hí⁴caáyh² diáh⁴ hi³ na³lɨ́y⁴ liáh³xɨ³ mɨɨ́yh³ ta² hi³ na³jmay³², \q1 há⁴hé³ xa³ hí⁴jmeéh⁴ diáh⁴ hi³ mɨ³dsa³iiy³ hí⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ hí⁴taáyh⁴ fi¹ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ mɨ² ma³tiaá⁴ hi³ xiaa³dsaa³² ba². \q1 \v 21 Baáy⁴ diáh⁴ dsa³ xiaáh³ hí⁴dah²jméy² cua̱a̱y¹ná². \s1 Dsaa² hi³ há⁴hé³ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² Dios \r (Mr. 3:19-30; Lc. 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ tuúy¹ baáy⁴ caay⁴² chiaah¹ hi³ heey³² hi³há⁴dxúy⁴. Hi³ja̱³ cá⁴bí⁴liaá³ Jesús ja̱³ cá⁴bí⁴lieéy³, ja̱³ba² cá⁴lɨ́⁴jniaá⁴ baáy⁴ mɨ³jooy³ liu⁴. \v 23 Liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́², hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―¿Xɨ² há⁴hí̱³ ruh³ ja̱á̱²dxaa⁴² David nɨ³ hi³ley³²? \p \v 24 Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²nuú³ hi³ja̱³ diáh⁴ fariseos ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ ba² cá⁴dah²féh³: \p ―Dxɨ́⁴lieey³² Beelzebú fii² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ba² nɨ³ ga³jooy³ ga³vooy³² hi³há⁴dxúy⁴ hi³ heey³² diáh⁴ dsa³ nɨ³. \p \v 25 Cá⁴lɨ́⁴chii⁴ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ dah²ta³ dah²hɨ³ ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liu³u²xɨ³ hí⁴dxeéy³ diáh⁴ hi³ ca³dah²chiuuh³² hiíh⁴, mɨ²ja̱³ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ ba² diáh⁴. Ba² liáh³ja̱³ ca̱a̱³ fɨɨ³ hu̱² gɨh³ ca̱a̱³ xɨ¹ñúh⁴, liu³u²xɨ³ hí⁴dah²tí̱² hí⁴dah²nií³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jooy³ hí⁴dah²güe³ ca̱a̱³. \v 26 Hi³ja̱³ liu³u²xɨ³ Hi³há⁴dxúy⁴ hí⁴ta̱a̱y³² ñaá², mɨ²ja̱³ hí̱³ba² ñaá² mɨ³tɨ̱y³² chie̱é̱yh¹. ¿Xɨ² há⁴hé³ dsá⁴yeéy⁴ liáh³xɨ³ ga³chiuuh³² hiíh⁴ nɨ³ hu̱² liáh³ja̱³? \v 27 Hu̱² he̱é̱yh³ chia̱á̱²ah³ hi³ dxɨ́⁴lieey³² Beelzebú nɨ³ ga³voo⁴²á² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³, jmiih⁴² gɨh³ diáh⁴ dsa³ chia̱á̱²ah³ nɨ³, ¿hi̱² gɨh³ nɨy³² dxɨ́⁴lieey³² ca³dah²vooy³² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³? Hi³ja̱³ hí̱³ba² diáh⁴ dsa³ chia̱á̱²ah³ nɨ³ hí⁴dah²ca̱a̱⁴ cua̱a̱y¹ná² chia̱á̱²ah³ xɨ³ he̱é̱yh³ liáh³xɨ³ ga³ho³ah³ nɨ³. \v 28 Joó⁴ xɨ³ dxɨ́⁴lieey³² Espíritu chié̱y² Dios ba² nɨ³ ga³voo⁴²á² jniá² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³, hi³ nɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³ hi³ mɨ³jmee⁴ ba² ta² Dios nɨ³ jee⁴² chia̱á̱²ah³. \p \v 29 ’Jmiih⁴² ja̱³ hí⁴jooy³ hí⁴dsá⁴hí³ ja̱y³ dsa³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh² ja̱y³ dsaá⁴ hi³ bií⁴ bá⁴lúy⁴ duh³ hí⁴cá̱² hi³ xa³fáh³ chiáh² xɨ³ há⁴hé³ hí⁴ñuúy⁴ dsa³jéy⁴. Dsa³jéy⁴ ruh³ hí⁴ñuúy⁴ ba², mɨ²ja̱³ ba² hí⁴jooy³ hí⁴cá̱² jɨɨ⁴ hi³ xa³ chiáh² dsa³ ja̱³. \p \v 30 ’Ja̱y³ dsa³ hi³ há⁴hé³ naáy³ chie̱é̱yh¹ jniá³, hi³hí̱³ na³chiy⁴ chie̱é̱yh¹ jniá³. Hi³ há⁴hé³ ca³dxa³chie̱e̱yh⁴² chie̱é̱yh¹ jniá³, hi³hí̱³ hi³ ga³saay³² ga³jay³² ba². \p \v 31 ’Hi³ja̱³ naáy⁴ hi³ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ hi³ hí⁴jooy³ ba² hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² Dios nɨ³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ dsa³. Hí⁴jmeé⁴ ba² gaáy³ dsɨ́² chiáh² diáh⁴ hi³ ca³dah²liu⁴ sá⁴guáy⁴. Joó⁴ liu³u²xɨ³ hí⁴dah²liú⁴ mɨ³hee³² chiáh² Espíritu Santo chié̱y² nɨ³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² chiáh² gu³xɨ³ ja̱y³. \v 32 Hí⁴jmeé⁴ ba² gaáy³ dsɨ́² chiáh² ja̱y³ hi³ hí⁴liú⁴ mɨ³hee³² chiáh² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. Joó⁴ hi³ hí⁴liú⁴ mɨ³hee³² chiáh² Espíritu Santo nɨ³, há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́², ñé⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ la³, ñé⁴ hi³ ja̱a̱h¹ hí⁴niaá⁴. \s1 Mɨɨ¹ chiáh² nɨ³ lii⁴ ca̱a̱³ ma³ xɨ² dxú⁴ \r (Lc. 6:43-45) \p \v 33 Liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Hi²xiáh³ dxú⁴ mɨɨ¹ ga³cuo⁴ ma³ hi³ dxú⁴. Joó⁴ ma³ hi³ há⁴hé³ dxú⁴, ba² há⁴hé³ dxú⁴ mɨɨ¹ chiáh². Chiaah¹ mɨɨ¹ chiáh² nɨ³ lii⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ ca̱a̱³ ma³. \v 34 ¡Niaá⁴ah³ iíh¹! ¿Jmiih⁴² ja̱³ ga³ji̱i̱³²ah³ hi³ hí⁴jooy³ hi²liú¹ah³ hi³ dxú⁴ niaá⁴ah³ hi³ mɨ³he³²ah³ nɨ³? Chiaah¹ liáh³xɨ³ na³lɨ́⁴a² nɨ³ ga³liu⁴²a². \v 35 Ja̱y³ dsa³ hi³ dxuy⁴, jmáyh² hi³ dxú⁴ ba² ga³liu⁴, chiaah¹ liáh³ja̱³ na³lɨ́y⁴. Baáy⁴ dsa³ hi³ mɨ³hey³² jmáyh² hi³ mɨ³hee³² ba² ga³liu⁴ chiaah¹ liáh³ja̱³ na³lɨ́y⁴. \v 36 Joó⁴ jniá³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ jmɨɨ́¹ mɨ² mɨ³hí⁴chia̱a̱⁴² cua̱a̱y¹ná² chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³, mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ ba² hí⁴dah²jɨ̱ɨ̱́h² cua̱a̱y¹ná² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ fáh⁴liu⁴ hi³ mɨ³hee³² hi³ ma³dah²liú³. \v 37 Chiaah¹ ja̱³ba² fáh⁴liu⁴ chiú̱h²u³ nɨ³ hí⁴ca̱a̱⁴ cua̱a̱y¹ná² chiú̱h²u³, hí⁴jmeé⁴ lii⁴ hi³ xa̱³u³ dxú⁴ ha²xɨ² gɨh³ gua³chí¹. \s1 Cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴jmeé⁴ fáh⁴lí³ \r (Mr. 8:12; Lc. 11:29-32) \p \v 38 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³ diáh⁴ fariseos chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³: \p ―Dsa³he⁴, niaa³²ah¹ hi²joo⁴²ah¹ hi³ hi²jmeey³ ca̱a̱³ fáh⁴lí³. \p \v 39 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―He² dɨ́h¹ hi³gaay³² nɨ³ diáh⁴ hi³ mɨ³hey³² la³, diáh⁴ hi³ há⁴hé³ dɨ³ñi³² xɨ³ hi³hí̱³ Dios nɨ³. Fáh⁴dxá⁴tie̱é̱y¹ lɨ́⁴ dɨ³niaá⁴ hi³ hí⁴dah²joó² ca̱a̱³ fáh⁴lí³. Joó⁴ há⁴hé³ máh⁴ xa³ gɨh¹ dxaáh² fáh⁴lí³ hi³ hí⁴dah²joó². Ti̱¹ liáh³xɨ³ gá⁴cɨ̱ɨ̱́yh² profeta Jonás ba² hí⁴jooy³ hí⁴dah²joó². \v 40 Ja̱³ba² liáh³xɨ³ ya²hí³ Jonás ja̱³ ñuúh⁴ chiáh² hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ hi³ gaáy³, nɨ³ jmɨɨ́¹ nɨ³ voo⁴, ba² nɨ³ jmɨɨ́¹ nɨ³ voo⁴ dsá⁴hí³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ ñuúh⁴ dxaah¹vó⁴. \v 41 Mɨ² mɨ³hí⁴chia̱a̱⁴² cua̱a̱y¹ná² chiáh² diáh⁴ dsa³ mɨ²ja̱³ hí⁴bɨ́y² diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ Nínive duh³ hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴. Chiaah¹ cá⁴dah²tá³ cá⁴dah²hɨ́³ dxú⁴ diáh⁴ hi³hí̱³ liáh³ ñií¹ Jonás ja̱³ ya²liúy¹ diáh⁴. Baáy⁴ jee⁴² chia̱á̱²ah³ la³ caayh³² ja̱y³ hi³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ liáh³xɨ³ Jonás ja̱³. \v 42 Ba² hí⁴bɨ́y² reina hi³ gá⁴guá³ ca³jaa¹ sur nɨ³ duh³ hí⁴cuó⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴ mɨ² mɨ³hí⁴chia̱a̱⁴² cua̱a̱y¹ná² chiáh² diáh⁴ dsa³. Chiaah¹ hi²xiáh³ vɨ̱ɨ̱́³ güéy⁴ reina ja̱³ duh³ hí⁴nuú⁴ liáh³xɨ³ jmɨɨh⁴ Salomón. Baáy⁴ jee⁴² chia̱á̱²ah³ la³ caayh³² ja̱y³ hi³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ liáh³xɨ³ Salomón ja̱³. \s1 Ja̱y³ hi³há⁴dxúy⁴ ŋáyh² ca̱á̱h³ xi² ma³ŋɨ́³ ma³bi³hɨɨ́y⁴ \r (Lc. 11:24-26) \p \v 43 ’Liu³u²xɨ³ ja̱y³ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ ca³bi³hɨɨ́y⁴ ñuúh⁴ chiáh² ja̱y³ dsa³, mɨ²ja̱³ ga³chie⁴ ga³ji̱i̱y⁴ xi² ná⁴chiu̱ú̱¹ hi³ ga³naah³² xi² hí⁴tee³ dsɨ́². Xɨ³ há⁴hé³ hí⁴dxaah⁴, mɨ²ja̱³ liáh³la³ ga³ta³ ga³hɨ³: \v 44 “Ñeh³²á⁴ ca̱á̱h³ xɨ¹ñúh⁴ xi² cá⁴bí⁴hɨɨ́⁴á⁴ nɨ³.” Mɨ² ma³dxéyh² fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiáh² dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴joó² hi³ na³lɨ́y⁴ liáh³xɨ³ ca̱a̱³ ñú² hi³ na³xɨ² na³yah², hi³ ná⁴lɨɨ⁴² dxú⁴ cáh³ti³² joó⁴ na³güii⁴ ba². \v 45 Mɨ²ja̱³ dsaa³² dsá⁴jey³ gɨh¹ dxieéy⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ mɨ³hey³² gɨh¹ liáh³xɨ³ ñaá² ja̱³, duh³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ liáh³ja̱³ hí⁴dsá⁴taáyh¹ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiáh² dsa³ ja̱³. Hi³ja̱³ xi² hí⁴hɨɨ́⁴ gɨh¹ ñi² hí⁴lí³ gɨh¹ mɨ³hee³² chiáh² dsa³ ja̱³ liáh³xɨ³ dsa³jéy⁴. Ba² liáh³ja̱³ hí⁴chi̱í̱yh² diáh⁴ dsa³ mɨ³hey³² hi³ nieeyh⁴² la³ ja̱³nɨ́⁴. \s1 Dah²ya²ñi³ Jesús ja̱³ diáh⁴ ja̱á̱¹ chie̱é̱yh¹ xaá¹ diáh⁴ \r (Mr. 3:31-35; Lc. 8:19-21) \p \v 46 Rúh⁴ liu⁴ Jesús ja̱³ liuy³² diáh⁴ dsa³ ja̱³ liáh³ gá⁴dxaá² xaá¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ja̱á̱¹ hi³ dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²liú⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³, joó⁴ tɨɨ́² ba² gá⁴cueeyh⁴ diáh⁴. \v 47 Mɨ²ja̱³ xe̱y³ ja̱y³ hi³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Hiíy⁴ tɨɨ́² nɨ³ niáh³ chiú̱h²u³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ja̱á̱y¹, hi³ dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²liú⁴ chie̱é̱yh¹ niu³. \p \v 48 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³ hi³ chia̱³ juúh⁴ ja̱³: \p ―¿Hi̱² nɨy³² niáh³ chia̱á̱²á⁴, hi̱² nɨy³² diáh⁴ ja̱a̱y³² nɨ³? \p \v 49 Mɨ²ja̱³ gá⁴héy² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Hi³ley³² nɨ³ niáh³ chia̱á̱²á⁴, hi³ley³² nɨ³ diáh⁴ ja̱a̱y³². \v 50 Chiaah¹ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ ca³dah²jmee⁴ liáh³xɨ³ niaá⁴ Ñuyh⁴ hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³, diáh⁴ hi³nɨy³² na³lɨ́y⁴ du³ñuúh²á⁴ mɨ́⁴oóh²á⁴ baáy⁴ niáh³ chia̱á̱²á⁴. \c 13 \s1 Juúh⁴ chiáh² ja̱y³ hi³ ga³jmee⁴ jma² \r (Mr. 4:1-9; Lc. 8:4-8) \p \v 1 Ja̱³ba² jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ ŋaá² cá⁴dxá⁴güe³ xi² niaá² dxaá² gaáy³ ja̱³. \v 2 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² duh³ hí⁴dah²joóy², hi³ja̱³ gá⁴hí³ he̱é̱yh³ ca̱a̱³ maá² duh³ gá⁴guá³ nɨɨ́⁴. Ja̱³ba² gá⁴cueeyh⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ ñiíh² sɨɨ́¹ ji̱h²nɨɨh¹ jmɨɨ³ ja̱³. \v 3 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ ñuú³ hi³ gá⁴heé⁴ diáh⁴ joó⁴ jmáyh² juúh⁴ ba² jmeéh⁴ diáh⁴. Liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Ja̱y³ dsaá⁴ hi³ ga³jmee⁴ jma² ŋaá² cá⁴dxá⁴jmeé³ jma² chiáh². \v 4 Liáh³ca̱á̱h³ saa⁴ mɨ¹ju̱³ ja̱³ mɨ²ja̱³ ca³liuh² mɨɨ¹ ja̱³ gá⁴saá⁴ dxah²fi¹, mɨ²ja̱³ bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ ta̱³ duh³ cá⁴dah²cuh³. \v 5 Ca³liuh² ja̱³ gá⁴saá⁴ jee⁴² na¹cu̱ú̱¹ xi² há⁴hé³ na³fáyh⁴ xa³ ji̱i̱⁴, hi³ja̱³ gá⁴ñii³ ji̱³nɨɨ́⁴ chiaah¹ hi³ há⁴hé³ mɨh² dxaah¹vó⁴. \v 6 Joó⁴ liáh³ gá⁴yéy⁴ ñíh² ja̱³ mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴fi̱i̱¹, chiaah¹ há⁴hé³ xiaa³ juh³ jmaá⁴ hi³ja̱³ cá⁴lɨ́⁴chiu̱u̱³. \v 7 Ca³liuh² ja̱³ gá⁴saá⁴ jee⁴² xaah¹ ta̱á̱², hi³ja̱³ liáh³ cá⁴lɨ́⁴cah² diáh⁴ ta̱á̱² ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴liaá³ cáh³ti³² xaah¹ cuɨɨ³ ya³dsɨ² ja̱³. \v 8 Joó⁴ ca³liuh² ja̱³ gá⁴saá⁴ xi² jmáyh² vó⁴, hi³ja̱³ si¹ gá⁴cuó³. Xa³ hi³ gá⁴cuó³ máh⁴ ca̱a̱³ ñá⁴laá³ mɨɨ¹ hi³ ca̱a̱³ xaah¹, xa³ hi³ gá⁴cuó³ sesenta, xa³ hi³ gá⁴cuó³ dxiá⁴dxiá³. \v 9 Hi³ niaá⁴ hí⁴nuú⁴ cua²niuú³. \s1 He²chiaah¹ hi³ chie̱é̱yh¹ juúh⁴ ba² gá⁴liúy² diáh⁴ \r (Mr. 4:10-12; Lc. 8:9-10) \p \v 10 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² xi² jey¹ ja̱³, duh³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ chie̱é̱yh¹ juúh⁴ ba² ga³liu⁴²u³ diáh⁴ dsa³ nɨ³? \p \v 11 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Chiaah¹ hí⁴bí⁴dsaay⁴ ba² niaá⁴ah³ Dios nɨ³ liáh³xɨ³ niaá⁴ hí⁴jmeé⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ hi³ na³ma² dsa³jéy⁴, joó⁴ há⁴hé³ hí⁴bí⁴dsaay⁴ diáh⁴ hi³nɨy³². \v 12 Chiaah¹ hi³ mɨ³xa³ ca³liuh² chiáh², hi³hí̱³ hí⁴tɨ̱́y⁴ gɨh¹ ñuú³, duh³ hí⁴sa³ ñuú³ cáh³ti³² chiáh². Joó⁴ hi³ há⁴hé³ xa³ chiáh², hi³hí̱³ hí⁴booy⁴² jɨɨ⁴ ca³liuh² hi³ xa³ chiáh². \v 13 Hi³ja̱³ ba² nɨ³ chie̱é̱yh¹ juúh⁴ ga³liu⁴²á² diáh⁴ dsa³ nɨ³. Duh³ gu³xɨ³ ba² ma³dah²joó², joó⁴ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ hi³ há⁴hé³ ma³dah²joó² ba². Gu³xɨ³ ba² ca³dah²nuu³, joó⁴ há⁴hé³ hí⁴dsaay⁴ diáh⁴ cáh³ti³². \v 14 Hi³ja̱³ he̱é̱yh³ ba² cɨ̱ɨ̱yh³² diáh⁴ hi³nɨy³² liáh³xɨ³ gá⁴féh³ profeta Isaías, hi³ gá⁴féh³ liáh³la³: \q1 Gu³xɨ³ ba² ma² jáh³ tiaah² hi²nuu³ah³ joó⁴ há⁴hé³ hí⁴dsaa⁴ah³, \q2 gu³xɨ³ ba² hi²joó³ah³ joó⁴ há⁴hé³ hi²ca̱³ah³ cua̱a̱y¹ná². \q1 \v 15 Chiaah¹ há⁴hé³ máh⁴ chi³liíh⁴ diáh⁴ la³, \q2 hi³ja̱³ jmáyh² hi³ mɨ³hee³² bɨh¹ ca³dah²nuu³. \q1 Ma³cu̱y⁴ mɨ¹ñi² diáh⁴, duh³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴dah²joó². \q2 Há⁴hé³ máh⁴ ca³dah²nuu³ dxú⁴, \q1 ñé⁴ há⁴hé³ máh⁴ dsaay⁴ diáh⁴ dxú⁴, \q2 há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jooy³ hí⁴dah²tá⁴ hí⁴dah²hɨ́⁴ dxú⁴ duh³ hi²bi³liaá¹á⁴ diáh⁴. \p \v 16 ’Joó⁴ hi²xiáh³ dxú⁴ chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³, chiaah¹ ga³joó³ah³ dxú⁴ cáh³ti³² baáy⁴ ga³nuu³ah³ dxú⁴ cáh³ti³². \v 17 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ profetas baáy⁴ dsa³ dxuy⁴ gá⁴lɨ́⁴ dsɨ́² hí⁴dah²joó² hi³ ga³joó³ah³ niaá⁴ah³ nɨ³ joó⁴ há⁴hé³ cá⁴dah²joó². Gá⁴lɨ́⁴ dsɨ́² diáh⁴ hí⁴dah²nuú⁴ hi³ ga³nuu³ah³ niaá⁴ah³ nɨ³ joó⁴ há⁴hé³ cá⁴dah²nuú³. \s1 Liáh³la³ niaá⁴ hí⁴féh³ juúh⁴ chiáh² hi³ ga³jmee⁴ jma² \r (Mr. 4:13-20; Lc. 8:11-15) \p \v 18 Liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Niuu³ah³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ juúh⁴ chiáh² hi³ ga³jmee⁴ jma² nɨ³. \v 19 Ju̱³ hi³ gá⁴saá⁴ dxah²fi¹ nɨ³, niaá⁴ hí⁴féh³ ja̱y³ hi³ ga³nuu³ liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ baáy⁴ há⁴hé³ hí⁴dsaay⁴. Chiaah¹ ga³guáy³ hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³ duh³ ga³booy³ ca̱á̱h³ hi³ mɨ³na³jniaa³ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiáh² ja̱³. \v 20 Ju̱³ hi³ gá⁴saá⁴ jee⁴² na¹cu̱ú̱¹ nɨ³, niaá⁴ hí⁴féh³ ja̱y³ hi³ ga³nuu³ fáh⁴liu⁴ nɨ³, hi²xiáh³ niaá⁴ chiáh² xé̱yh² liáh³ca̱á̱h³ nuu³. \v 21 Joó⁴ na³lɨ́y⁴ liáh³xɨ³ ca̱a̱³ xaah¹ hi³ há⁴hé³ xiaa³ juh³ jmaá⁴, hi³ja̱³ há⁴hé³ hí⁴tiaá⁴ voó³. Chiaah¹ mɨ² mɨ³cɨ̱yh³beeyh³², hu̱² gɨh³ mɨ² mɨ³dah²jmeéh⁴ mɨ³hee³² vih²chiaah¹ fáh⁴liu⁴ nɨ³ mɨ²ja̱³ hí⁴tiú² ca̱á̱h³. \v 22 Ju̱³ hi³ gá⁴saá⁴ jee⁴² xaah¹ ta̱á̱² nɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³ ja̱y³ hi³ ga³nuu³ fáh⁴liu⁴ nɨ³, joó⁴ hi²xiáh³ ga³ta³ ga³hɨ³ ñuú³ chiáh² hi³ xa³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³. Ba² hi²xiáh³ ca³lɨ³taay³ vih²chiaah¹ hi³ niaá⁴ hí⁴xaa³². Jɨɨ⁴ hi³nɨ³ ga³jmee⁴ ga³tuu⁴ ca̱á̱h³ fáh⁴liu⁴ nɨ³ hi³ja̱³ na³lɨ́y⁴ liáh³xɨ³ xaah¹ hi³ jmáyh² meeh¹mɨɨ́yh³ ba². \v 23 Joó⁴ ju̱³ hi³ gá⁴saá⁴ xi² jmáyh² vó⁴ nɨ³, niaá⁴ hí⁴féh³ ja̱y³ hi³ ga³nuu³ fáh⁴liu⁴ baáy⁴ ca³lɨ³dsaay⁴ hi³ja̱³ hí⁴lii⁴ hi³ ca³dsa³taáy³ dxú⁴. Na³lɨ́y⁴ liáh³xɨ³ ca̱a̱³ xaah¹ hi³ ga³cuo⁴ dxú⁴ mɨɨ¹. Xa³ hi³ gá⁴cuó³ ca̱a̱³ ñá⁴laá³ mɨɨ¹, xa³ hi³ ga³cuo⁴ tú̱⁴ná⁴dxiá³ dsɨ³² dxiaá³ mɨɨ¹, xa³ hi³ ga³cuo⁴ dxiá⁴dxiá³ mɨɨ¹. \s1 Juúh⁴ chiáh² nuu³ mɨ³hee³² hi³ gá⁴sa³ jee⁴² trigo \p \v 24 Gá⁴jmeé³ dxaáh² juúh⁴ Jesús ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ liáh³xɨ³ gá⁴lɨ́⁴ xi²nuu³ chiáh² ja̱y³ dsa³ hi³ gá⁴haá² ju̱³ dxú⁴. \v 25 Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ na³guɨ̱ɨ̱y³ diáh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ ñií¹ enemigo chié̱y² dsa³ ja̱³ duh³ ya²haá² nuu³ mɨ³hee³² jee⁴² cuɨɨ³ chiáh². Ca̱a̱³ ya²jmeé³ liáh³ja̱³ ba² ja̱³ba² ŋáyh² ca̱á̱h³. \v 26 Liáh³ mɨ³jɨ̱ɨ̱⁴² baáy⁴ mɨ³xa³ lii¹ xaah¹ cuɨɨ³ ja̱³, mɨ²ja̱³ mɨ³lii⁴ hi³ caah⁴ nuu³ mɨ³hee³². \v 27 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ dah²ya²féh³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² fii² cuɨɨ³ ja̱³ dah²ya²xɨɨh⁴² ñaá²: “Dia², hi²xiáh³ dxú⁴ ju̱³ hi³ gá⁴haáy² xi²nuu³ chiú̱h²u³ nɨ³ ¿xiah² ba² nɨ³ já² nuu³ mɨ³hee³² nɨ³?” \v 28 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ fii² diáh⁴ ja̱³: “Ja̱y³ enemigo ba² nɨ³ ya²jmeé³ hi³ nɨ³.” Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ fii² diáh⁴ ja̱³: “¿Xɨ² naay³ dsa³dxia⁴²ah¹ dsa³ra̱a̱⁴²ah¹ nuu³ mɨ³hee³² nɨ³?” \v 29 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: “Haá², chiaah¹ foóh¹ hi²ra̱a̱⁴²ah³ ji̱í̱⁴ xaah¹ cuɨɨ³ nɨ³ chie̱é̱yh¹ nuu³ mɨ³hee³² nɨ³. \v 30 Na³fáyh⁴ cuó¹ah³ je² cua²dsa³ji̱i̱⁴² chie̱é̱yh¹ cuɨɨ³ nɨ³ hí⁴tɨ́⁴ lɨ́⁴ hiíh⁴ hí⁴raa³ ba². Mɨ²ja̱³ dsa³jéy⁴ hi²taáyh⁴ ta² hí⁴dah²dxa³chie̱e̱yh⁴² diáh⁴ mozos nɨ³ nuu³ mɨ³hee³² baáy⁴ hí⁴dah²ñuú⁴ chiáh² chiáh² ya̱á̱³ duh³ hí⁴caa³. Mɨ²ja̱³ ba² hí⁴dah²jniaa³ dxú⁴ mɨ¹cuɨɨ³ ya³dsɨ² nɨ³ xi² ga³jmee⁴ hí⁴jniaa³.” \s1 Juúh⁴ chiáh² ju̱³ chiáh² mostaza \r (Mr. 4:30-32; Lc. 13:18-19) \p \v 31 Ba² gá⁴jmeé³ dxaáh² juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ liáh³xɨ³ xi²nuu³ chiáh² ja̱y³ dsa³ hi³ gá⁴haá² mɨɨ¹ ju̱³ chiáh² mostaza. \v 32 Chiaah¹ mɨ¹píh⁴ cáh³ti³² ju̱³ chiáh² mostaza nɨ³ liáh³xɨ³ gɨh¹ dxaáh² ju̱³. Joó⁴ mɨ² ma³lɨ³gaáy³ xaah¹ nɨ³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ gaáy³ ga³lɨ́³, hi³ja̱³ ga³jooy³ ca³dah²jmee⁴ sɨɨ² diáh⁴ ta̱³ nɨ³ jee⁴² guaa³. \s1 Gá⁴jmeé³ Jesús ja̱³ juúh⁴ chiáh² levadura \r (Lc. 13:20-21) \p \v 33 Ba² gá⁴jmeéh⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³ dxaáh² juúh⁴: \p ―Liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ levadura liu³u²xɨ³ ja̱y³ mɨ́³ hí⁴caáh⁴ nɨ³ hiíh⁴ bih³ fɨ² cuɨɨ³. Hí⁴tiaá⁴ hí⁴bá⁴ liáh⁴jɨ³ lɨ́⁴ ca̱² ja̱³ gu³xɨ³ ba² ca³liuh² ba² levadura. \p \v 34 Jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ joó⁴ chie̱é̱yh¹ juúh⁴ ba² ga³liuy³² diáh⁴. Há⁴hé³ ga³liuy³² diáh⁴ cáh³ti³² hi³ há⁴hé³ chie̱é̱yh¹ juúh⁴ ja̱³. \v 35 Liáh³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ duh³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ ja̱y³ profeta: \q1 Jmáyh² juúh⁴ ba² chie̱é̱yh¹ hi²liuy⁴², \q2 hi²jmeey⁴² juúh⁴ liáh⁴jɨ³ hi³ na³ma² liáh³nɨɨh¹ mɨ³niaá² jmɨɨyh⁴²güii³. \s1 Liáh³la³ niaá⁴ hí⁴féh³ juúh⁴ chiáh² nuu³ hi³ mɨ³hee³² \p \v 36 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxeéy² juúh⁴ Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³ ja̱³ duh³ ja̱³ba² gá⁴hii³² xɨ¹ñúh⁴. Mɨ²ja̱³ nɨɨ́⁴ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ yeey⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Xɨɨh² jniaah¹ he² nɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³ juúh⁴ chiáh² nuu³ mɨ³hee³² nɨ³. \p \v 37 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ nɨ³ ga³haa³² mɨ¹ju̱³ hi³ dxú⁴, \v 38 baáy⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ la³ nɨ³ ná⁴lɨ¹ vó⁴ xi² ga³haa³². Diáh⁴ dsa³ hi³ na³hiiy⁴ chiáh² Dios nɨ³ na³lɨ́y⁴ mɨ¹ju̱³ hi³ dxú⁴, baáy⁴ diáh⁴ dsa³ chié̱y² hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³ na³lɨ́y⁴ nuu³ mɨ³hee³². \v 39 Baáy⁴ enemigo hi³ ga³haa³² nuu³ mɨ³hee³² nɨ³, hi³nɨy³² nɨ³ hi³há⁴dxúy⁴. Hi³ hí⁴raa³ cuɨɨ³ nɨ³, hi³ nɨ³ nɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³ hi³ hí⁴hɨɨ́⁴ ñi² jmɨɨyh⁴²güii³, baáy⁴ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²ca̱a̱⁴ cuɨɨ³ hi³ hí⁴raa³ nɨ³, hi³nɨy³² nɨ³ diáh⁴ ángeles. \v 40 Liáh³xɨ³ hí⁴lí³ chiáh² nuu³ mɨ³hee³² hi³ hí⁴ra̱a̱y⁴² duh³ dsá⁴taah² dxaah¹ xi³ nɨ³, liáh³ja̱³ hí⁴lí³ chiáh² diáh⁴ dsa³ mɨ² mɨ³hí⁴hɨɨ́⁴ ñi² jmɨɨyh⁴²güii³. \v 41 Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ hí⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ ángeles chié̱y² xi² ga³chiuuh³² hiíh⁴ duh³ dsá⁴tieey³ diáh⁴ hi³ ca³dah²bi³taay³ diáh⁴ dsa³ baáy⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ ca³dah²jmee⁴ mɨ³hee³². \v 42 Mɨ²ja̱³ hí⁴dah²taayh³ ñuúh⁴ vɨ̱ɨ̱́¹ xi² na³tiey⁴ xi³. Nɨɨ́⁴ hí⁴dah²jláy² baáy⁴ hí⁴dah²jñúy² lɨ́⁴ oóyh² na¹ja̱² diáh⁴. \v 43 Mɨ²ja̱³ diáh⁴ hi³ dɨ³nieeyh⁴² xiaa³dsaa³² nɨ³, xɨ³ ba² hi³ hí⁴dah²dxiíh² xi³ liáh³xɨ³ yaa² ñíh² ba², xi² jey¹ Jmii³ diáh⁴ nɨ³ chiuuh³² hiíh⁴. Hi³ niaá⁴ hí⁴nuú⁴ cua²niuú³. \s1 Juúh⁴ chiáh² cuu² hi³ na³haá³ \p \v 44 ’Liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ cuu² hi³ na³haá³ dxaah¹vó⁴. Chiaah¹ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ hí⁴dxaah⁴ xi² na³haá³ ñuú³ cáh³ti³² cuu², mɨ²ja̱³ hí⁴haá² ca̱á̱h³. Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ niaá⁴. Mɨ²ja̱³ hí⁴nɨɨ́⁴ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ xa³fáh³ chiáh² duh³ hí⁴lá² vó⁴ xi² na³haá³ cuu² ja̱³. \s1 Juúh⁴ chiáh² ca̱a̱³ perla hi³ fáh⁴yeey¹ dɨ́h¹ liih² \p \v 45 ’Ba² liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ liáh³xɨ³ ja̱y³ hi³ ga³nɨɨ⁴ ga³jmee⁴ hi³ chie⁴ji̱i̱⁴ naah³² diáh⁴ perlas hi³ dxú⁴ cáh³ti³². \v 46 Mɨ² ma³dsaáh⁴ ca̱a̱³ perla hi³ bií⁴ liih² sɨɨ́⁴, mɨ²ja̱³ dsaa³² dsá⁴nɨɨ́³ jɨɨ⁴ hi³ xa³ chiáh² duh³ hí⁴jooy³ hí⁴lá² hi³ ma³dsaáh⁴ ja̱³. \s1 Gá⁴jmeé³ juúh⁴ Jesús ja̱³ chiáh² má² \p \v 47 ’Ba² liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ mɨ² mɨ³hí⁴tia̱a̱h⁴² ca̱a̱³ má² he̱é̱yh³ jmɨ́⁴ñih¹ duh³ dsá⁴taáyh¹ liáh⁴jɨy³ nieey³² diáh⁴ hi³tieéyh¹ jmɨɨ³. \v 48 Mɨ² ma³ca̱yh⁴ má² ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴dah²seéh⁴ ji̱h²nɨɨh¹ jmɨɨ³. Mɨ²ja̱³ hí⁴dah²güe³ hí⁴dah²dxɨy³ diáh⁴ hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ ja̱³. Hí⁴dah²taayh³ dxú⁴ he̱é̱yh³ mɨh³ diáh⁴ hi³ dxúy⁴ baáy⁴ hí⁴dah²ta̱a̱y³² ba² diáh⁴ hi³ há⁴hé³ dxúy⁴. \v 49 Liáh³ja̱³ hí⁴lí³ mɨ² mɨ³hí⁴hɨɨ́⁴ ñi² jmɨɨyh⁴²güii³. Mɨ²ja̱³ hí⁴voóy⁴ diáh⁴ ángeles duh³ hí⁴dah²guáy² ca³jaa¹ diáh⁴ dsa³ hi³ mɨ³hey³² baáy⁴ ca³jaa¹ diáh⁴ hi³ xe̱y³ dxú⁴. \v 50 Baáy⁴ hí⁴dah²taayh³ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ xe̱y³ dxú⁴ nɨ³ ñuúh⁴ vɨ̱ɨ̱́¹ xi² na³tiey⁴ xi³. Nɨɨ́⁴ hí⁴dah²jláy² baáy⁴ hí⁴dah²jñúy² lɨ́⁴ oóyh² na¹ja̱² diáh⁴. \s1 Ca³jaa¹ chiáh² hi³mɨɨ³² baáy⁴ hi³ mɨ³dsaáy⁴ \p \v 51 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Xɨ² ma³lɨ³dsaa⁴ah³ jɨɨ⁴ hi³la³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Ja̱a̱¹ ma³lɨ³dsaa⁴²ah¹ ba² Ñuyh⁴. \p \v 52 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³: \p ―Ja̱y³ dsa³he⁴ hi³ cui̱i̱³ dxú⁴ cáh³ti³² liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³, na³lɨ́y⁴ ree³ chie̱é̱yh¹ ja̱y³ fii² ñú² hi³ xa³ na³jniaa³ dxú⁴ chiáh². Chiaah¹ ñi³² ba² hí⁴caáh² hi³mɨɨ³² baáy⁴ ñi³² ba² hí⁴caáh² hi³ mɨ³dsaáy⁴ chiáh². \s1 Ñéyh¹ Jesús fɨɨ³ Nazaret \r (Mr. 6:1-6; Lc. 4:16-30) \p \v 53 Liáh³ gá⁴jooy³ gá⁴jmeé³ diáh⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋáyh². \v 54 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxéyh² vó⁴ chiáh² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³heé⁴ diáh⁴ dsa³ ñuúh⁴guah³ liuh² chiáh² diáh⁴ ja̱³, hi³ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ja̱³, liáh³la³ dah²féh³: \p ―¿Xiah² nɨ³ ma³bi³tɨ̱y⁴ hi³ bií⁴ jmɨɨh⁴dsaay⁴ nɨ³? ¿Jmiih⁴² nɨ³ hi³ dɨ́h¹ ca̱a̱³ fáh⁴lí³ ba² ga³jmee⁴ hi³la³ hi³nɨ³? \v 55 ¿Xɨ² há⁴hí̱³ ja̱á̱² tɨ³²ma³ nɨ³? ¿Xɨ² há⁴hí̱³ María nɨ³ xaá¹? ¿Xɨ² há⁴hí̱³ du³ñuúh² Jacobo nɨ³, José, Simón baáy⁴ Judas? \v 56 Ha̱á̱¹ dɨ³nieeyh⁴² ba² la³ diáh⁴ mɨ́⁴oóyh² nɨ³. ¿Hi³ja̱³ jmiih⁴² nɨ³ ma³jmeé³ ma³tɨ̱́y³ gɨh³ hi³nɨy³² liáh³xɨ³ jmee⁴ nɨ³? \p \v 57 Mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³² diáh⁴ cáh³ti³² chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Diáh⁴ dsa³ xiaáh³ fɨɨ³ hi²xiáh³ dɨ³nieéy² ja̱y³ profeta, joó⁴ fɨɨ³ chiáh², há⁴hé³ dɨ³nieéy², ñé⁴ diáh⁴ ja̱á̱¹ hi³chie̱y³² há⁴hé³ dɨ³nieéy². \p \v 58 Hi³ja̱³ há⁴hé³ na³fáyh⁴ ñuú³ fáh⁴lí³ gá⁴jmeé³ nɨɨ́⁴ chiaah¹ hi³ há⁴hé³ na³fáyh⁴ dsa³taáy³ diáh⁴ ja̱³. \c 14 \s1 La³ dsa³liú⁴ liáh³xɨ³ gá⁴lɨ́⁴ jú̱y⁴ Juan Bautista \r (Mr. 6:14-29; Lc. 9:7-9) \p \v 1 Dxa² mɨ²ja̱³, gá⁴nuú³ Herodes hi³ na³lɨ́y⁴ gobernador vó⁴ Galilea ja̱³, hi³ bií⁴ dah²liu⁴ chiáh² Jesús ja̱³. \v 2 Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²jmee⁴ ta² chiáh² ja̱³: \p ―Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ nɨ³ hi³nɨy³². Hi³ ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ ba² nɨ³, hi³ja̱³ nɨ³ hee⁴ fáh⁴lí³ nɨ³. \p \v 3 Chiaah¹ gá⁴taáh⁴ ta² Herodes ja̱³ cá⁴lɨ́⁴güeeyh⁴² Juan ja̱³ cá⁴dah²ñuúy⁴ duh³ cá⁴dah²ta̱a̱yh³ ñuúh⁴ñí¹. Gá⁴jmeé³ liáh³ja̱³ vih²chiaah¹ ja̱y³ mɨ́³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Herodías mɨ́⁴chiáh² Felipe du³ñuúh² Herodes ja̱³. \v 4 Chiaah¹ ca³liuh² hi³ gá⁴féh³ Juan ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Herodes ja̱³: \p ―Há⁴hé³ ga³jmee⁴ hi²jme¹u³ mɨ́⁴chiú̱h²u³ mɨ́³ nɨ³. \p \v 5 Niaá⁴ Herodes ja̱³ hí⁴jɨ̱́yh⁴ Juan joó⁴ foyh⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³, chiaah¹ liáh⁴jɨy³ ba² ji̱í̱h⁴ hi³ na³lɨ́y⁴ profeta Juan ja̱³. \v 6 Joó⁴ liáh³ dsa³yey³ ji̱i̱yh⁴ Herodes ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴dsé̱y⁴ ja̱á̱²mɨɨ¹ Herodías ja̱³ rúh⁴ñi² diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² jmɨ́¹feh⁴ ja̱³. Hi³ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴lɨ́⁴ dsɨ́² Herodes ja̱³ hi³ jmee⁴ liáh³ja̱³ dxaa⁴² ja̱³. \v 7 Hi³ja̱³ gá⁴ta̱a̱yh³ lɨ́⁴ ñaá² hi³ hí⁴cuoó⁴ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ ga³lɨ́³ dsɨ́². \v 8 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Herodes ja̱³, liáh³xɨ³ ma³bi³tiaáh³ juúh⁴ xaá¹, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Cuoo² jnia² dxɨ² Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ nɨ³ ná⁴hi⁴² he̱é̱yh³ ca̱a̱³ mɨ¹vɨ̱ɨ̱́⁴. \p \v 9 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴fɨɨh⁴² dsɨ́² rey ja̱³, joó⁴ ma³ta̱a̱yh³ ñaá² chie̱é̱yh¹ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³ rúh⁴ñi² diáh⁴ hi³ ma³teé⁴ jmɨ́¹feh⁴ chiáh² ja̱³, hi³ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² hi³ hí⁴dah²cuoó⁴ mɨ¹dxɨ² Juan ja̱³. \v 10 Mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² hi³ hí⁴reey⁴² luú¹ Juan ja̱³ ñuúh⁴ñí¹. \v 11 Liáh³ ma³dah²jɨ̱́yh⁴ ja̱³, ja̱³ba² cá⁴dah²ta̱á̱h⁴ he̱é̱yh³ mɨ¹vɨ̱ɨ̱́⁴ mɨ¹dxɨ² ja̱³, duh³ cá⁴dah²cuoó⁴ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³. Mɨ²ja̱³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³ gá⁴jɨ̱ɨ̱h³ xaá¹. \v 12 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Juan ja̱³ duh³ cá⁴dah²tee³ cá⁴dah²haáy². Ja̱³ba² dah²ya²xɨɨh⁴² Jesús ja̱³. \s1 Gá⁴cuó³ Jesús ja̱³ cá⁴dah²eéh² ñéy³ mil dsa³ \r (Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14) \p \v 13 Liáh³ gá⁴nuú³ Jesús liáh³xɨ³ ma³lɨ⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴jé̱yh⁴ nɨɨ́⁴, gá⁴hí³ ca̱a̱³ maá² duh³ ŋaá² ca̱a̱³ hí¹ xi² na³caáy⁴. Joó⁴ gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ja̱³, hi³ja̱³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ dsa³ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³ duh³ gá⁴dxí̱⁴ fi¹ vó⁴ xɨ́h⁴ tɨɨ² cá⁴dxá⁴bí⁴ji̱í̱³ diáh⁴ Jesús ja̱³. \v 14 Liáh³ gá⁴xieey⁴ Jesús he̱é̱yh³ maá² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joó² hi³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ mɨ³dah²je̱e̱³². Mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱h⁴ hi³ hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² diáh⁴ dsa³ ja̱³, hi³ja̱³ cá⁴bí⁴lieéy³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴² hi³ dɨ³jey⁴ diáh⁴ ja̱³. \v 15 Liáh³ mɨ³dsa³niuu³ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Hi²xiáh³ mɨ³cu³laá³, baáy⁴ há⁴hé³ nieeyh⁴² dsa³ la³. Dxeey⁴² juúh⁴ chiú̱h²u³ chia̱á̱h¹u³ diáh⁴ dsa³ nɨ³ duh³ cua²dsa³dxí̱⁴ diáh⁴ fɨɨ³ liuh² nɨ³ cua²dsa³lia³ hi³ hí⁴dah²eéh². \p \v 16 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴hé³ ga³jmee⁴ dsá⁴dxi̱i̱³² diáh⁴ hi³nɨy³², niaá⁴ah³ cuoó¹ah³ hí⁴dah²eéh². \p \v 17 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Joó⁴ ti̱¹ ñá³ fɨɨh⁴² ba² hó² ya³dsɨ² nɨ³ chia̱²ah¹ baáy⁴ aáy⁴ hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ ba². \p \v 18 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ya³cá̱¹ah³ la³ hi²nia⁴²a². \p \v 19 Mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² hi³ hí⁴dah²heeyh³ mii⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ ñiíh² nuu³ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴cá̱⁴ liú⁴u³ ñá³ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ² ja̱³ chie̱é̱yh¹ liú⁴u³ aáy⁴ diáh⁴ hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴joó² yuuh¹ güii³, duh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Dios hi³ jmɨ²heéy¹. Mɨ²ja̱³ gá⁴dxeéy² hó² ya³dsɨ² ja̱³, duh³ gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ hi³ hí⁴dah²dxaáh² hí⁴dah²cuoó⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 20 Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ cá⁴dah²eéh². Gá⁴lií² chiáh² diáh⁴ cáh³ti³². Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ cá⁴dah²dxa³chie̱e̱yh⁴² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³ dxiá⁴tiú̱³ láh¹mɨh³ jaa¹naa¹ hó² ya³dsɨ² hi³ gá⁴cueeyh⁴ ja̱³. \v 21 Ca̱³liáh³ ñéy³ mil diáh⁴ dsaá⁴ cá⁴dah²eéh² mɨ²ja̱³, baáy⁴ há⁴hé³ cá⁴dah²jméy² cua̱a̱y¹ná² diáh⁴ mɨ́³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³. \s1 Gá⁴hí³ fi¹ Jesús ja̱³ ñiíh² jmɨɨ³ \r (Mr. 6:45-52; Jn. 6:16-21) \p \v 22 Ja̱³ba² gá⁴taáh⁴ ta² Jesús ja̱³ gá⁴taáyh¹ ca̱á̱h³ maá² ja̱³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³², duh³ dsá⁴dxí̱⁴ xiaáh³ ca³jaa¹ dxaá² gaáy³ ja̱³. Hi³ja̱³ gá⁴dxi̱i̱³² dsa³jéy⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ chiaah¹ ja̱a̱h¹ ba² dxeey³ juúh⁴ chiáh² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 23 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ ma³dxeéy² juúh⁴ chiáh² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ya²saa³ ca̱a̱³ cua̱h³ duh³ ya²liúy¹ Dios. Jey¹ nɨɨ́⁴ Jesús ja̱³, gá⁴cá̱⁴ lɨ́⁴ voo⁴. \v 24 Mɨ³dsa³dxaá² tú̱⁴dsaáh² dxaah¹ dxaá² gaáy³ ja̱³ maá² chiáh² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ mɨ²ja̱³. Joó⁴ hi²xiáh³ ba³ liah⁴ jmɨɨ³ maá² ja̱³, chiaah¹ hi²xiáh³ veyh³ hɨɨ³ dxɨ́³. \v 25 Ma³ca̱a̱⁴ xiáh³hee³, mɨ²ja̱³ gá⁴ŋaá² Jesús ja̱³ xi² dsa³dxi̱i̱³² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, hi³ híy¹ fi¹ ba² ñiíh² jmɨɨ³ ja̱³. \v 26 Hi³ja̱³ liáh³ cá⁴dah²joó² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ hi³ híy¹ fi¹ ñiíh² jmɨɨ³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴ diáh⁴, hi³ja̱³ cá⁴dah²jlá² cá⁴dah²té² liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―¡Maayh⁴ dxɨɨyh⁴ dsa³ ba² nɨ³! \p \v 27 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴liuú² Jesús ja̱³ gá⁴liúy² diáh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¡Há⁴ hi³foh³²ah³, jniá² ba² nɨ³, há⁴ hi³ta³ hi³hɨ³ah³ ñuú³! \p \v 28 Mɨ²ja̱³ gá⁴liuú² Pedro ja̱³ gá⁴liúy², liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, xɨ³ niu³ nɨ³, hi³ja̱³ jmee² hi³ hí⁴jooy³ ya³húy² fi¹ ñiíh² jmɨɨ³ nɨ³ hí⁴dxaá²á⁴ lɨ́⁴ xi² ya³hɨɨ́⁴u³ nɨ³. \p \v 29 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ña³ xa³ja̱³. \p Mɨ²ja̱³ gá⁴xieey⁴ Pedro ja̱³ he̱é̱yh³ maá² duh³ ŋaá² xi² ya³hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³. \v 30 Joó⁴ liáh³ gá⁴cá̱⁴ cua̱a̱y¹ná² hi³ hi²xiáh³ hɨɨ³ dxɨ́³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴, hi³ja̱³ cá⁴lɨ́⁴liaá² mɨ³dsa³güeéy². Mɨ²ja̱³ mɨ³jla³²te³² gɨh¹ ba², liáh³la³ féh³: \p ―¡Lieey⁴² jniá² Ñuyh⁴! \p \v 31 Ja̱³ba² gá⁴ñiíh⁴ Jesús ja̱³ duh³ gá⁴hɨɨy³² guaa³, baáy⁴ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¡He² dɨ́h¹ hi³gaay³² nɨ³ niu³ hi³ ca³liuh² ba² ca³gua³taá³u³! ¿He²chiaah¹ hi³ ma³tia³ ma³hi³ ñuú³ nɨ³? \p \v 32 Ja̱³ba² gá⁴hɨɨ́³ hi³ hɨɨ³ dxɨ́³ ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴saáh² diáh⁴ he̱é̱yh³ maá² ja̱³. \v 33 Mɨ²ja̱³ ja̱³ba² gá⁴xɨh¹ah¹ ji̱²ah¹ rúh⁴ñi² Jesús ja̱³ jniaah¹ hi³ tiaah²ah¹ he̱é̱yh³ maá² ja̱³ duh³ gá⁴jmeeh²ah¹ hu̱u̱¹rá², liáh³la³ gá⁴xɨɨh²ah¹: \p ―Jmɨ́yh³ Ja̱á̱² Dios nɨ³ niu³. \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴² fɨɨ³ Genesaret \r (Mr. 6:53-56) \p \v 34 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²hay³ dxaá² gaáy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ vó⁴ Genesaret bɨh¹ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴. \v 35 Liáh³ cá⁴lɨ́⁴cui̱i̱⁴ diáh⁴ dsa³ Jesús ja̱³ mɨ²ja̱³ cá⁴dah²saáy² juúh⁴ na³ca̱á̱y⁴ vó⁴ ja̱³, hi³ja̱³ dah²ya²jay⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴² xi² jey¹ Jesús ja̱³. \v 36 Dah²ŋɨɨ⁴ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús hi³ hu̱² hí⁴cuó⁴ je² hi³ gu³xɨ³ dɨ́h¹ xuuh⁴² mɨh³ chiáh² ja̱³ gɨh¹ hí⁴dsá⁴xá̱h³, hi³ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ gá⁴tɨ̱́y³ ya²xá̱h³ xuuh⁴² mɨh³ chiáh² Jesús ja̱³ gá⁴laáy³ diáh⁴. \c 15 \s1 Hi³ ga³yeey³² dsa³ \r (Mr. 7:1-23) \p \v 1 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ fariseos chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ chiáh² ley hi³ ma³bi³dxí̱⁴ Jerusalén duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p \v 2 ―¿He²chiaah¹ hi³ há⁴hé³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ xɨh³chiú̱h²u³ nɨ³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ costumbre chiáh² diáh⁴ xa²yaa²a² ñú⁴uuh²a²? Chiaah¹ há⁴hé³ ca³dah²u̱u̱⁴ guaa³ diáh⁴ mɨ² mɨ³hí⁴dah²eéh². \p \v 3 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Ba² liáh³ja̱³ niaá⁴ah³, ¿he²chiaah¹ hi³ há⁴hé³ ga³nuu³ah³ dsaá² liáh³xɨ³ ga³taah⁴ ta² Dios nɨ³? Xiáh³ costumbres chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³ ba² nɨ³ ga³jmee³ah³ he̱é̱yh³. \v 4 Chiaah¹ liáh³la³ gá⁴taáh⁴ ta² Dios nɨ³: “Jmee² xa³ hu̱u̱¹rá² chiú̱h²u³ jmeeh² dia² chiú̱h²u³ baáy⁴ niáh³ chiú̱h²u³.” Hi³la³ nɨ³ dxaáh²: “Hi³ hí⁴liúy² mɨ³hee³² xaá¹jmii³ ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³.” \v 5 Joó⁴ niaá⁴ah³ nɨ³ ga³fáh³ah³ hi³ hí⁴jooy³ ba² hí⁴féh³ ja̱y³ dsa³ hí⁴sɨɨ́h⁴ xaá¹jmii³: “Ma³cuoó⁴á⁴ Dios nɨ³ ba² foo³ hi³ hí⁴jooy³ ya³tie̱e̱y⁴² chiú̱h²u³.” \v 6 Hi³ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ ga³jmee⁴ dsá⁴tia̱a̱² chiáh² xaá¹jmii³. Liáh³nɨ³ ga³jmee³ah³ ga³tiuuh⁴²ah³ liáh³xɨ³ ga³taah⁴ ta² Dios nɨ³ chie̱é̱yh¹ costumbre chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³. \v 7 ¡Hi²xiáh³ ca³bi³dxú⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³! Hi²xiáh³ liih² gá⁴liú³ chia̱á̱²ah³ profeta Isaías, liáh³ gá⁴féh³ liáh³la³: \q1 \v 8 Diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ la³, dɨ́h¹ fáh⁴liu⁴ ba² ca³dah²jmeéh⁴ jniá³ hu̱u̱¹rá², \q2 chiaah¹ hi²xiáh³ na³vɨ̱ɨ̱́y³ diáh⁴ chie̱é̱yh¹ jniá³. \q1 \v 9 Há⁴hé³ cua̱a̱y¹ná² gu³xɨ³ ba² ca³dah²jmeéh⁴ jniá³ hu̱u̱¹rá², \q2 chiaah¹ fáh⁴he² chiáh² diáh⁴ nɨ³, hi³ cá⁴dah²chiaa³ diáh⁴ dsa³ ba² nɨ³. \p \v 10 Mɨ²ja̱³ gá⁴liúy² Jesús ja̱³ diáh⁴ dsa³ hi³ na³ta̱a̱y⁴ nɨɨ́⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Niuu³ah³ dxú⁴ liáh³xɨ³ hi²fayh¹ la³ duh³ hí⁴dsaa⁴ah³. \v 11 Há⁴ja̱³ hi³ ca³dah²taah⁴ haa² nɨ³ diáh⁴ dsa³, ga³yeey³² diáh⁴. Hi³ ga³voo³ haa² diáh⁴ nɨ³ ba² nɨ³ ga³yeey³² diáh⁴. \p \v 12 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ xi² hiíy⁴, duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xɨ² ma³chie̱y³ cua̱a̱y¹ná² hi³ há⁴hé³ ma³lɨ⁴ dsɨ́² diáh⁴ fariseos nɨ³ liáh³xɨ³ ma³féyh¹ nɨ³? \p \v 13 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Jɨɨ⁴ lɨ́⁴ xaah¹ ma³ hi³ há⁴hí̱³ Ñuyh⁴ hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³ ma³haá², hí⁴ra̱a̱y⁴² ba². \v 14 Cua²dah²jmeé³ ba² chiáh² diáh⁴, chiaah¹ liáh³xɨ³ diáh⁴ dsa³ tuu² hi³ ca³dah²heé⁴ fi¹ dxeeyh⁴ diáh⁴ dsa³ tuu² ba² xe̱y³ diáh⁴ hi³nɨy³². Chiaah¹ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ tuu² hí⁴heé⁴ fi¹ dxeeyh⁴ dsa³ tuu², mɨ²ja̱³ na³cu̱yh⁴ diáh⁴ liáh³nɨ³ hí⁴saáy⁴ diáh⁴ xi² cu³haah³. \p \v 15 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pedro ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús: \p ―Xɨɨh² jniaah¹ he² nɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³ fáh⁴liu⁴ nɨ³. \p \v 16 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―¿Xɨ² ba² ji̱í̱⁴ niaá⁴ah³ há⁴hé³ ma³lɨ³dsaa⁴ah³? \v 17 ¿Xɨ² há⁴hé³ maá³ah³ hi³ jɨɨ⁴ hi³ ga³chia⁴²a² nɨ³ ga³dsaa³² tuh³ chiaa⁴²a², ja̱³ba² hi²voo²a² ca̱á̱h³? \v 18 Joó⁴ fáh⁴liu⁴ hi³ hí⁴voo³ haa¹a² nɨ³, fáh⁴ji̱í̱h⁴ lɨ́⁴ chiaa⁴²a² nɨ³ ga³voo³. Hi³ nɨ³ ba² nɨ³ ga³yeey³² dsa³. \v 19 Chiaah¹ fáh⁴ji̱í̱h⁴ lɨ́⁴ nɨ³ ná⁴lɨ¹ hi³hí̱³ ga³ta³ ga³hɨ³ mɨ³hee³², hi³hí̱³ ga³jɨ̱yh⁴ dsa³, hi³hí̱³ ga³jmee⁴ ga̱y³, hi³hí̱³ ga³jmee⁴ hi̱i̱³, hi³hí̱³ ga³juu³², hi³hí̱³ ga³caah³² jú¹cuuh⁴. \v 20 Jɨɨ⁴ hi³ nɨ³ ba² nɨ³ ga³yeey³² dsa³. Joó⁴ há⁴hé³ hí⁴yeéy⁴ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiáh² dsa³ liu³u²xɨ³ há⁴hé³ hí⁴u̱ú̱⁴ guaa³ mɨ² mɨ³hí⁴eéh². \s1 Ja̱y³ mɨ́³ dsa³ xiaáh³ vó⁴ gá⁴taáy³ chiáh² Jesús \r (Mr. 7:24-30) \p \v 21 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ nɨɨ́⁴ duh³ ŋaá² vó⁴ liáh³xɨ³ xi² niaá² Tiro baáy⁴ Sidón. \v 22 Mɨ²ja̱³ ja̱y³ mɨ́³ dsa³ Canaán gá⁴dxaá² jla³te³² xi² dsa³hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ féh³: \p ―¡Ñuyh⁴, Ja̱á̱² David, chia̱³ mih³ ñí⁴ jniá³! Chiaah¹ heey³² ja̱y³ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱á̱²mɨɨ¹á² nɨ³, hi³ja̱³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ cɨ̱yh³beeyh³². \p \v 23 Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴hí̱¹ cáh³ti³² Jesús ja̱³. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Jmeeh² he̱é̱yh³ duh³ cua²dxéyh³ chiaah¹ hi²xiáh³ jla³te³² ya³hɨɨ́y⁴ rúh⁴cah²ah¹ la³. \p \v 24 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Ti̱¹ vó⁴ Israel xi² nieeyh⁴² diáh⁴ dsɨɨ³jaa³ hi³ há⁴hé³ xe̱y³ fii² nɨ³ ba² nɨ³ ma³xɨ́y⁴ jniá³ Dios nɨ³. \p \v 25 Joó⁴ mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ mɨ́³ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴xɨ́h² ji̱² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¡Ñuyh⁴, gua³tia̱a̱² chieéy⁴ hu̱²! \p \v 26 Hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴hé³ dxú⁴ hi³ hi²boo⁴²a² hó² ya³dsɨ² diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ duh³ hi²cuoo²a² diáh⁴ dsɨɨ³. \p \v 27 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ mɨ́³ ja̱³: \p ―He̱é̱yh³ ba² liáh³ja̱³ Ñuyh⁴, joó⁴ ba² ca³dah²eeh³² diáh⁴ dsɨɨ³ nɨ³ fi̱í̱¹ diáh⁴ fii² hi³ ga³saa⁴ ñuúh⁴ mesa chiáh² diáh⁴ nɨ³. \p \v 28 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¡Mɨ́³, hi²xiáh³ dxú⁴ ca³gua³taá³u³! Hi³ja̱³ cua²lí³ liáh³xɨ³ ga³hoy³ nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ xé̱yh² ba² mɨ²ja̱³ gá⁴laáy³ ja̱á̱²mɨɨ¹ ja̱³. \s1 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ dsaah⁴² cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ \p \v 29 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ nɨɨ́⁴ duh³ ŋaá² xuuh⁴² dxaá² gaáy³ Galilea, ja̱³ba² gá⁴saa³ yuuh¹ cua̱h³ duh³ gá⁴guá³ nɨɨ́⁴. \v 30 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ xi² jey¹ ja̱³, dɨ³jey⁴ diáh⁴ hi³ ná⁴hi̱y¹, diáh⁴ dsa³ tuu², diáh⁴ hi³ caay⁴², diáh⁴ hi³ na³lu² guaa³tɨɨ². Baáy⁴ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ gɨh¹ dxeeyh⁴ dsa³ dsaah⁴² dɨ³jey⁴ duh³ cá⁴dah²dxéy² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³ hi³ja̱³ cá⁴bí⁴lieéy³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴. \v 31 Hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joó² hi³ mɨ³dah²liu⁴ diáh⁴ hi³ caay⁴² ja̱³, hi³ ma³laáy³ diáh⁴ hi³ dɨ³na³lu² guaa³tɨɨ², hi³ mɨ³dah²chie⁴ dah²ji̱i̱⁴ diáh⁴ hi³ ná⁴hi̱y¹, baáy⁴ mɨ³jniaá⁴ diáh⁴ hi³ tuúy¹. Hi³ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²jmee⁴ dsa³lí³ dsa³dxaá³ chiáh² Dios chié̱y² diáh⁴, jmɨ́yh³ Dios chié̱y² Israel. \s1 Gá⁴cuó³ Jesús ja̱³ cá⁴dah²eéh² chiú̱y³ mil dsa³ \r (Mr. 8:1-10) \p \v 32 Mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² diáh⁴ dsa³ la³ ga³ji̱í̱y⁴, chiaah¹ mɨ³xa³ nɨ³ jmɨɨ́¹ hi³ nieeyh⁴² la³ chie̱é̱yh¹ jniá³, baáy⁴ há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² hí⁴dah²eéh². Joó⁴ há⁴hé³ naáy⁴ hi²bi³dxáh¹á⁴ diáh⁴ dɨ³cue̱é̱h⁴ liáh³nɨ³, chiaah¹ liáh³ ba² hí⁴míh³ dsɨ́² diáh⁴ dxah²fi¹ nɨ³. \p \v 33 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Joó⁴ ¿jmiih⁴² ja̱³ hi²jmee²a² hí⁴tɨ̱́⁴a² hí⁴dah²eéh² diáh⁴ dsa³ hi³ bií⁴ fɨɨ́y⁴ la³, vó⁴ xi² na³caáy⁴ cáh³ti³² la³? \p \v 34 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Jesús ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ diáh⁴ juúh⁴ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Jáh¹ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ² nɨ³ chiá̱¹ah³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴: \p ―Dxiaá⁴ fɨɨh⁴² ba² nɨɨh¹, baáy⁴ ja̱y³aáy⁴ mɨ¹ja̱á̱² vɨh² ba². \p \v 35 Mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² Jesús ja̱³ hi³ hí⁴dah²heéyh⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ dxaah¹vó⁴ liáh³xɨ³ chia̱³ dxá³ chiáh² diáh⁴. \v 36 Ja̱³ba² gá⁴cá̱⁴ liú⁴u³ dxiaá⁴ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ mɨ¹ja̱á̱² vɨh² ja̱³, duh³ gá⁴cuoó⁴ jmɨ²heé¹ Dios. Mɨ²ja̱³ gá⁴dxeéy² duh³ gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ hí⁴dah²dxaáh² hí⁴dah²cuoó⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 37 Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ cá⁴dah²eéh², gá⁴lií² chiáh² diáh⁴ cáh³ti³². Liáh³ ma³jooy³ ma³dah²eéh² ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²dxa³chie̱e̱yh⁴² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³ dxiaá⁴ láh¹mɨh³ jaa¹naa¹ hi³ gá⁴cueeyh⁴ ja̱³. \v 38 Chiú̱y³ mil diáh⁴ dsaá⁴ hi³ cá⁴dah²eéh² mɨ²ja̱³ baáy⁴ há⁴hé³ cá⁴dah²jméy² cua̱a̱y¹ná² diáh⁴ mɨ́³ baáy⁴ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³. \v 39 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ gá⁴dxeéy² juúh⁴ Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ maá² duh³ ŋaá² vó⁴ Magdala. \c 16 \s1 Cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴jmeé⁴ fáh⁴lí³ \r (Mr. 8:11-13; Lc. 12:54-56) \p \v 1 Dah²ya²dxí̱⁴ diáh⁴ fariseos chie̱é̱yh¹ diáh⁴ saduceos ja̱³ dah²ya²ñi³ Jesús, hi³ hí⁴dah²ya³dsaa³ hiíh⁴ chiáh² hi³ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ hi³ hu̱² xa³ hí⁴heé⁴ diáh⁴ hi³ dɨ́h¹ ca̱a̱³ fáh⁴lí³. \v 2 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liu³u²xɨ³ mɨ² ma³cu³laá³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ ga³fáh³ah³ niaá⁴ah³: “Ja̱³nɨ́⁴ gɨh¹ hí⁴jmeé⁴ dxú⁴ tiempo, chiaah¹ yu̱ú̱³ yuuh¹ güii³ nɨ³.” \v 3 Baáy⁴ mɨ² xiáh³hee³ nɨ³ liáh³la³ ga³fáh³ah³: “Ja̱³nɨ́⁴ gɨh¹ hí⁴jmeé⁴ jmɨ́²dxɨ́³, chiaah¹ tiaah² jnií² yu̱ú̱³ baáy⁴ na³niuuh⁴ yuuh¹ güii³ ja̱³nɨ́⁴.” ¡Xáh³ha³² dɨ́h¹ ca³bi³dxú⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³! Jmiih⁴² ja̱³ hi³ maá³ah³ ba² hi³ hi²dxɨ³ah³ dxɨ́¹ah³ jmiih⁴² hí⁴lí³ mɨ² ga³joo⁴ah³ yuuh¹ güii³ nɨ³, joó⁴ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hi²ca̱a̱⁴ah³ cua̱a̱y¹ná² he² nɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³ hi³ joó³ah³ ja̱³nɨ́⁴. \v 4 He² dɨ́h¹ hi³gaay³² nɨ³ diáh⁴ dsa³ hi³ mɨ³hey³² la³, hi³ há⁴hé³ dɨ³ñi³² xɨ³ hi³hí̱³ Dios nɨ³. Fáh⁴dxá⁴tie̱é̱y¹ lɨ́⁴ dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²joó² ca̱a̱³ fáh⁴lí³. Joó⁴ há⁴hé³ máh⁴ xa³ dxaáh² fáh⁴lí³ hí⁴dah²joó². Ti̱¹ liáh³xɨ³ gá⁴cɨ̱ɨ̱́yh² profeta Jonás ba² hí⁴jooy³ hí⁴dah²joó². \p Mɨ²ja̱³ gá⁴tiúy² diáh⁴, duh³ ŋáyh². \s1 Levadura chiáh² diáh⁴ fariseos \r (Mr. 8:14-21) \p \v 5 Liáh³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³ xiaáh³ ca³jaa¹ dxaá² gaáy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ba² cá⁴lɨ́⁴liíh⁴ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ cá⁴dah²cá̱⁴ hó² ya³dsɨ². \v 6 Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Xɨɨ́³ah³ chia̱á̱h¹ah³ levadura chiáh² diáh⁴ fariseos chie̱é̱yh¹ diáh⁴ saduceos nɨ³. \p \v 7 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ dah²féh³ xi² dɨ³ñi³² mii⁴ diáh⁴: \p ―Foóh¹ hi³ há⁴hé³ ma³chia̱a̱⁴²a² hó² ya³dsɨ² nɨ³, hi³ja̱³ nɨ³ féh³ liáh³nɨ³ Jesús nɨ³. \p \v 8 Joó⁴ cá⁴lɨ́⁴chii⁴ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ dah²liu⁴, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴hé³ na³fáyh⁴ mɨ³ca³gua³taá³ah³, hi³ja̱³ nɨ³ ga³liú¹ah³ ñuú³ hi³ há⁴hé³ xa³ hó² ya³dsɨ² chia̱á̱²ah³ nɨ³. \v 9 ¿Xɨ² há⁴hé³ mɨ³dsaa⁴ah³? ¿Xɨ² ma³hí̱h⁴ há²ah³ hi³ ñá³ fɨɨh⁴² ba² hó² ya³dsɨ² gá⁴dxeéyh² cá⁴dah²eéh² ñéy³ mil dsa³? ¿Xɨ² há⁴hé³ máh⁴ liih³²ah³ hi³ dxiá⁴tiú̱³ láh¹mɨh³ gɨh¹ bih³ diáh⁴ jaa¹naa¹ ja̱³ cá⁴dxá⁴chia̱a̱h⁴²ah³? \v 10 ¿Xɨ² há⁴hé³ máh⁴ liih³²ah³ hi³ dxiaá⁴ fɨɨh⁴² ba² hó² ya³dsɨ² gá⁴dxeéyh² cá⁴dah²eéh² chiú̱y³ mil dsa³, baáy⁴ dxiaá⁴ láh¹mɨh³ gɨh¹ bih³ diáh⁴ jaa¹naa¹ ja̱³ cá⁴dxá⁴chia̱a̱h⁴²ah³ mɨ²ja̱³? \v 11 ¿Jmiih⁴² ja̱³ hi³ há⁴hé³ ma³chia̱³ah³ cua̱a̱y¹ná² hi³ há⁴ja̱³ chiáh² hó² ya³dsɨ² nɨ³ liuy⁴, liáh³ ma³foóh²á⁴ niaá⁴ah³, xɨɨ́³ah³ chia̱á̱h¹ah³ levadura chiáh² diáh⁴ fariseos chie̱é̱yh¹ diáh⁴ saduceos nɨ³? \p \v 12 Mɨ²ja̱³ gɨh¹ cá⁴lɨ́⁴dsaay⁴ diáh⁴ hi³ há⁴ja̱³ levadura chiáh² hó² ya³dsɨ² ja̱³ ga³he⁴ Jesús ja̱³. Chiáh² fáh⁴he² chiáh² diáh⁴ fariseos chie̱é̱yh¹ diáh⁴ saduceos ja̱³ ba² ja̱³ ga³he⁴. \s1 Cá⁴bí⁴jnia³ Pedro hi³ Jesús ja̱³ ja̱³ Cristo \r (Mr. 8:27-30; Lc. 9:18-21) \p \v 13 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxaá² Jesús ja̱³ fɨɨ³ Cesarea vó⁴ Filipo, mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Jmiih⁴² ca³dah²féh³ diáh⁴ dsa³ ca³dah²hey³² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³? ¿Hi̱² nɨy³² ga³ji̱í̱h⁴ diáh⁴? \p \v 14 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ diáh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Xe̱y³ hi³ ga³ji̱í̱h⁴ hi³ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³. Dxeeyh⁴ ga³ji̱í̱h⁴ hi³ Elías, baáy⁴ xe̱y³ gɨh³ hi³ ga³ji̱í̱h⁴ hi³ Jeremías hu̱² gɨh³ dxeeyh⁴ profeta ba². \p \v 15 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³²: \p ―Jmiih⁴² gɨh³ niaá⁴ah³ yáh¹, ¿hi̱² nɨy³² jniá³ ga³ji̱i̱³²ah³? \p \v 16 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Simón Pedro ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Niu³ nɨ³ Cristo, Ja̱á̱² Dios hi³ na³ji̱í̱yh⁴. \p \v 17 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Hi²xiáh³ dxú⁴ chiú̱h²u³ niu³ Simón, ja̱á̱² Jonás, chiaah¹ há⁴hí̱³ dsa³ nɨ³ ma³heé⁴ niu³ hi³ nɨ³, Ñuyh⁴ hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³ ba² nɨ³ ma³heé⁴ niu³. \v 18 Jniá³ yáh¹ ga³fooh³²á⁴ niu³ hi³ niu³ nɨ³ Pedro, baáy⁴ ñiíh² cu̱ú̱¹ la³ hi²dxey⁴² guah³ chieéy⁴ baáy⁴ ñé⁴ fáh⁴ju̱y¹ nɨ³ há⁴hé³ hí⁴tiaá⁴ hí⁴bí². \v 19 Jniá³ hi²cuoó⁴á⁴ niu³ diáh⁴ ja̱á̱²ñí¹ chiáh² yuuh¹ güii³, hi³ja̱³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ ba² hi³ hi²ñuuy³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³, ba² hí⁴ñuu² yuuh¹ güii³ nɨ³. Baáy⁴ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ hi²xɨɨ́yh³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³, ba² hí⁴xɨɨh⁴² yuuh¹ güii³ nɨ³. \p \v 20 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ hi³ há⁴hé³ hí⁴dah²taáh⁴ dxɨ́³ cáh³ti³² hi³ na³lɨ́y⁴ Cristo ja̱³. \s1 Gá⁴féh³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ \r (Mr. 8:31–9:1; Lc. 9:22-27) \p \v 21 Ja̱³ba² gá⁴laá⁴ mɨ²ja̱³ Jesús ja̱³ mɨ³sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ hi³ ga³jmee⁴ liáh³bií⁴ dsaa³² Jerusalén, joó⁴ diáh⁴ du³dsaáy⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi², chie̱é̱yh¹ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ baáy⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ chiáh² ley ja̱³ hí⁴dah²jmeé⁴ hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh². Ba² ga³jmee⁴ hí⁴jɨ̱yh⁴² lɨ́⁴, joó⁴ hi³dxá³ nɨ³ jmɨɨ́¹ liáh³ja̱³ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \v 22 Mɨ²ja̱³ gá⁴jeé⁴ Pedro ja̱³ gá⁴jéy⁴ xiaáh³ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¡Há⁴ hi³liúy¹ liáh³nɨ³ Ñuyh⁴, há⁴hé³ jlɨ́h³ jmɨɨ́¹ hí⁴chi̱í̱h²u³ liáh³ja̱³! \p \v 23 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱y⁴ Jesús ja̱³ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Pedro ja̱³: \p ―¡Jé̱yh¹ ca³jaa¹ Hi³há⁴dxúy⁴! Hi²xiáh³ ga³jnɨy³ fi¹ chieéy⁴. Chiaah¹ há⁴hé³ ga³ta³ ga³hɨy³ niu³ chiáh² Dios, hi³ xa³ jmɨɨyh⁴²güii³ ba² nɨ³ ga³ta³ ga³hɨy³. \p \v 24 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Xɨ³ xe̱y³ hi³ niaá⁴ dsaa³² chie̱é̱yh¹ jniá³, mɨ²ja̱³ ga³jmee⁴ hí⁴hí̱h⁴ dsɨ́² cáh³ti³² hi³chiaah³² ñaá², ga³jmee⁴ hí⁴cá̱² cruz chiáh² duh³ gua²je³ ba² chiáh² chie̱é̱yh¹ jniá³. \v 25 Chiaah¹ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ dɨ́⁴dah²tiú² jmɨɨyh⁴²güii³ chiáh², diáh⁴ hi³hí̱³ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ ba². Joó⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ hí⁴tiuu⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ vih²chieéy⁴, diáh⁴ hi³hí̱³ hí⁴sa̱y³ dxú⁴. \v 26 Chiaah¹ há⁴hé³ cua̱a̱y¹ná² chiáh² ja̱y³ dsa³ gu³xɨ³ ba² hí⁴lí³ chiáh² na³ca̱á̱y⁴ jmɨɨyh⁴²güii³, baáy⁴ hi³ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ ba² ñaá². ¿Ha²xɨ² ga³ji̱i̱³²ah³ hi³ hí⁴jooy³ hí⁴chí² cuu² ja̱y³ dsa³ duh³ja̱³ há⁴hé³ dsaa³² dxaah¹ xi³? \v 27 Chiaah¹ jmɨ́yh³ hí⁴güéy³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ángeles chié̱y², baáy⁴ hi²xiáh³ hee⁴ fáh⁴lí³ chiáh² Jmii³. Mɨ²ja̱³ hí⁴chí² jñiiy⁴ diáh⁴ dsa³ liáh³nɨɨh¹ hi³ ma³dah²jmeé³. \v 28 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Xe̱y³ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ la³ rúh⁴ na³ji̱í̱yh⁴ mɨ²ja̱³, hi³ja̱³ hí⁴dah²joóy² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ hi³ hí⁴chiuúh² hiíh⁴. \c 17 \s1 Gá⁴guáyh⁴ Jesús ja̱³ \r (Mr. 9:2-13; Lc. 9:28-36) \p \v 1 Jñuú³ jmɨɨ́¹ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴jeé⁴ Jesús ja̱³ gá⁴jéy⁴ Pedro, Jacobo, baáy⁴ Juan ja̱á̱¹ Jacobo ja̱³, duh³ gá⁴dxí̱⁴ ca̱a̱³ cua̱h³ xi² ñií². \v 2 Mɨ²ja̱³ nɨɨ́⁴ gá⁴guáyh⁴ liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴ rúh⁴ñi² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. Gá⁴lɨ́⁴ sɨɨ́⁴ cáh³ti³² ñi² ja̱³ liáh³xɨ³ ñíh², baáy⁴ gá⁴lɨ́⁴ tiaa³ cáh³ti³² cua̱a̱³ ja̱³ liáh³xɨ³ ya⁴²jmɨɨ́⁴. \v 3 Mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ cá⁴dah²joóy² Moisés baáy⁴ Elías mɨ³dah²liu⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \v 4 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pedro ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús: \p ―Ñuyh⁴, ¡dɨ́h¹ dxú⁴ chiaa⁴²ah¹ hi³ na³ta̱a̱⁴²ah¹ la³! Hi²jmeeh⁴²ah¹ nɨ³ mɨ¹láh¹ñú² xɨ³ naay³ liáh³ja̱³, ca̱a̱³ chiú̱h²u³, ca̱a̱³ chiáh² Moisés, baáy⁴ ca̱a̱³ chiáh² Elías nɨ³. \p \v 5 Rúh⁴ liu⁴ ba² liáh³ja̱³ Pedro ja̱³ mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ jnií² hi³ sɨɨ́⁴ gá⁴jlɨ́y⁴ diáh⁴, hi³ja̱³ jee⁴² jnií² ja̱³ cá⁴yá⁴niuúh³ hi³ xe̱y³ liu⁴, liáh³la³ féh³: \p ―Hi³ley³² nɨ³ ja̱a̱y⁴ hi³ bií⁴ naá⁴á⁴. Hi²xiáh³ jé⁴ dsɨy⁴ chia̱a̱h⁴²á². Jmeé¹ah³ he̱é̱yh³ hi³ ga³liu⁴ nɨ³. \p \v 6 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²nuú³ hi³ja̱³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²jmeé³ na³hi³² diáh⁴ dxaah¹vó⁴, chiaah¹ hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴ diáh⁴. \p \v 7 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ Jesús ja̱³ xi² nieeyh⁴² diáh⁴ ja̱³, duh³ gá⁴jñuuy³ diáh⁴ guaa³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Bɨ́²ah³, há⁴ hi³foh³²ah³ chiáh². \p \v 8 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²xaáh² ñi² diáh⁴ ja̱³ mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ xe̱y³ cá⁴dah²joóy², ñaá² bɨh¹ Jesús ja̱³ hiíy⁴ nɨɨ́⁴. \p \v 9 Liáh³ dsa³xieey⁴ diáh⁴ cua̱h³ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴ hi³taah³²ah³ dxɨ́³ cáh³ti³² liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ ma³joo⁴²ah³ nɨ³, hí⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² dsa³ nɨ³ ba². \p \v 10 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ juúh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ca³dah²féh³ diáh⁴ dsa³he⁴ chiáh² ley nɨ³ hi³ Elías nɨ³ ga³jmee⁴ hí⁴güéy³ dsa³jéy⁴? \p \v 11 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―He̱é̱yh³ ba² Elías nɨ³ hí⁴güéy³ dsa³jéy⁴, hi³nɨy³² nɨ³ hí⁴yá⁴tieeyh³ fi¹ jɨɨ⁴ lɨ́⁴. \v 12 Joó⁴ jniá³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ ma³ŋɨ́³ ba² ma³güey⁴ Elías nɨ³, joó⁴ há⁴hé³ cá⁴lɨ́⁴cui̱i̱⁴ diáh⁴. Cá⁴dah²jmeéh⁴ liáh³xɨ³ ga³ŋɨɨ⁴ dsɨ́² diáh⁴ ba². Ja̱³ba² liáh³nɨ³ hí⁴dah²jmeéh⁴ Ja̱á̱² dsa³ nɨ³. \p \v 13 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cá̱⁴ cua̱a̱y¹ná² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ hi³ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ ba² ja̱³ ga³hey³² Jesús ja̱³. \fig San Mateo 17:13|src="CN01728B.TIF" size="col" ref="San Mateo 17:13" \fig* \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ mɨ¹liuh² hi³ ga³hi̱h⁴ \r (Mr. 9:14-29; Lc. 9:37-43) \p \v 14 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴taayh⁴ diáh⁴ xi² na³ta̱a̱y⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² dsa³hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ ja̱y³ dsaá⁴, ja̱³ba² gá⁴xɨ́h² ji̱² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³ hi³ ŋɨɨ⁴ jmɨ²heé¹, liáh³la³ gá⁴féh³: \p \v 15 ―Ñuyh⁴, hu̱² hi²ca̱y³ mih³ hi²maá⁴u³ ja̱a̱y⁴ nɨ³, chiaah¹ hi²xiáh³ ga³hi̱h⁴, cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ ga³cɨ̱ɨ̱yh³² ga³beeyh³², hi²xiáh³ sɨɨ́² ga³cɨyh⁴ dxaah¹ xi³, baáy⁴ he̱é̱yh³ jmɨɨ³. \v 16 Ma³bi²ja⁴²á⁴ ba² xi² na³ta̱a̱y⁴ diáh⁴ xɨh³chiú̱h²u³ nɨ³ joó⁴ há⁴hé³ ma³tiaá⁴ diáh⁴ ma³dah²bi³lieéy³. \p \v 17 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―¡He² dɨ́h¹ hi³gaay³² nɨ³ hi³ há⁴hé³ ca³gua³taá³ah³, baáy⁴ hi³ ba³ há²ah³ nɨ³! ¿Jmiih⁴² nɨɨh¹ gɨh¹ voó³ ga³jmee⁴ hi²güey⁴² chia̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³? ¿Jmiih⁴² nɨɨh¹ gɨh¹ voó³ hí⁴tieéy⁴ hí⁴ra̱á̱yh⁴ chia̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³? Ya³ja⁴ah³ la³ mɨ¹liuh² nɨ³, hi²nia⁴²a². \p \v 18 Liáh³ca̱á̱h³ dah²ya²jay⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴jmeé³ heé² Jesús ja̱³ gá⁴xí² hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³, ja̱³ba² cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴. Hi³ja̱³ ja̱³ba² xé̱yh² mɨ²ja̱³ gá⁴laáy³ mɨ¹liuh² ja̱³. \p \v 19 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ juúh⁴ ca̱a̱³ chiáh² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ há⁴hé³ ma³tiaá⁴ah¹ jniaah¹ ma³dxɨ⁴²ah¹ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ heey³² mɨ¹liuh² nɨ³? \p \v 20 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Chiaah¹ há⁴hé³ na³fáyh⁴ ca³gua³taá³ah³. Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³, hi³ liu³u²xɨ³ hu̱² ca³gua³taá³ah³ liáh³nɨɨh¹ gaáy³ mɨ¹ju̱³ chiáh² mostaza, mɨ²ja̱³ hí⁴jooy³ ba² hi²fooh¹ah³ cua̱h³ la³: “Jé̱yh¹, gua³ xiaáh³”, mɨ²ja̱³ hí⁴jé̱h⁴. Há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² hi³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hi²jmee³ah³ niaá⁴ah³. \v 21 Joó⁴ ga³jmee⁴ hi²liu⁴²a² Dios baáy⁴ hi²bi³jmɨɨ²a², mɨ²ja̱³ ba² hí⁴jooy³ hi²dxɨ⁴²a² hi³há⁴dxúy⁴ liáh³xɨ³ hi³ ma³dxɨ́²á⁴ nɨ³. \s1 Gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ \r (Mr. 9:30-32; Lc. 9:43-45) \p \v 22 Liáh³ rúh⁴ dah²chie⁴ dah²ji̱i̱⁴ vó⁴ Galilea ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Mɨ³ya³tɨ́⁴ hí⁴táyh² guaa³ diáh⁴ dsa³ xiaáh³ nɨ³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \v 23 Mɨ²ja̱³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴, joó⁴ hi³dxá³ nɨ³ jmɨɨ́¹ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \p Hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴fɨɨh⁴² dsɨ́² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²nuú³ hi³ féh³ ja̱³. \s1 Impuesto hi³ ca³lɨ³chi² chiáh² guah³ gaáy³ \p \v 24 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dxéyh² Jesús ja̱³ fɨɨ³ Capernaúm chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ dah²ya²ñi³ Pedro ja̱³ diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² chiáh² guah³ duh³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xɨ² há⁴hé³ ga³chi³² dsa³he⁴ chia̱á̱²ah³ nɨ³ cuu² chiáh² guah³ gaáy³ nɨ³? \p \v 25 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Pedro ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Ja̱a̱¹, ga³chi³² ba². \p Liáh³ gá⁴hii³² Pedro ja̱³ xɨ¹ñúh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ ñaá² ba² Jesús ja̱³ gá⁴liú³ dsa³jéy⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¿Jmiih⁴² ga³ji̱i̱³²u³ niu³ Simón? ¿Hi̱² na²nɨy¹ nɨ³ ca³dah²bi³chií⁴ cuu² diáh⁴ reyes jmɨɨyh⁴²güii³ la³, xɨ² diáh⁴ oóyh² ha²xɨ² diáh⁴ dsa³ xiaáh³ vó⁴? \p \v 26 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Pedro ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Diáh⁴ dsa³ xiaáh³ vó⁴, xɨ² haá². \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³: \p ―Hi³ja̱³ ná⁴tuy¹ diáh⁴ oóyh² nɨ³ chiáh² hi³ ga³cɨ́³ cuu² xa³ja̱³. \v 27 Joó⁴ duh³ há⁴hé³ hi²jmee²a² hí⁴cɨ̱ɨ̱y³² diáh⁴, má⁴dxií⁴ dxaá² gaáy³ nɨ³ gua³tia̱a̱³ me³cuu², duh³ hi³dxá³ ja̱y³ hi³ hí⁴nieéy² nɨ³, hi³dxaa⁴²u³ haa² nɨ³ chiaah¹ nɨ³ ná⁴hi⁴² ca̱a̱³ mɨ¹cuu². Hi³dxɨy³ duh³ hi³nɨ³ hi²cɨ́y³ chiaa⁴²a² na³cu̱h⁴²a². \c 18 \s1 ¿Hi̱² na²nɨy¹ nɨ³ gaáy³ gɨh¹? \r (Mr. 9:33-37; Lc. 9:46-48) \p \v 1 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² duh³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿Hi̱² na²nɨy¹ nɨ³ hí⁴lí³ gɨh¹ ná⁴ŋɨy¹ xi² ga³chiuuh³² hiíh⁴ Dios nɨ³? \p \v 2 Mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ ja̱y³ xɨ³yu̱u̱y³ duh³ gá⁴xɨ́yh⁴ jee⁴² chiáh² diáh⁴, \v 3 mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Xɨ³ há⁴hé³ hi²cuo¹ah³ vo̱ó̱h²ah³ hí⁴lí³ah³ liáh³xɨ³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴lí³ah³ cua̱a̱y¹ná² chiáh² Dios nɨ³. \v 4 Hi³ja̱³, hi³ ca³bi³píyh³ ñaá² liáh³xɨ³ xɨ³yu̱u̱y³ la³, hi³nɨy³² nɨ³ hí⁴lí³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ xi² ga³chiuuh³² hiíh⁴ Dios nɨ³. \v 5 Baáy⁴ ja̱y³ hi³ hí⁴tee³ dxú⁴ ja̱y³ xɨ³yu̱u̱y³ liáh³xɨ³ hi³ley³² hi³ fáh⁴ hi³ jniá³, hí̱³ba² jniá³ ja̱³ ma³tee³ hi³ hí⁴jmeé⁴ liáh³ja̱³. \s1 Hi²xiáh³ foóh¹ hi³ hi²yaa⁴²a² oóh²a² \r (Mr. 9:42-48; Lc. 17:1-2) \p \v 6 ’Dsa³ hi³ ca³bi³taay³ ja̱y³ diáh⁴ mɨ¹píyh⁴ hi³ ca³dsa³taáy³ chieéy⁴ nɨ³, na³fáyh⁴ gɨh¹ hí⁴ñuu² luú¹ na¹cu̱ú̱¹ chiáh² molino chiáh² burro, duh³ hí⁴tie̱e̱yh⁴² he̱é̱yh³ jmɨ́⁴ñih¹ xi² juh³ cáh³ti³². \v 7 ¡Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ chiaah¹ hi²xiáh³ xa³ hi³ ca³bi³taay³ diáh⁴! Chiaah¹ jmɨ́yh³ liáh³dsaayh⁴ xa³ nɨ³ hi³ nɨ³. Joó⁴ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ liáh³dsɨɨ³² dsa³ hi³ ca³bi³taay³ dxeeyh⁴. \p \v 8 ’Hi³ja̱³, xɨ³ gua³tɨɨy¹ nɨ³ hí⁴bí⁴taay³ niu³, na³fáyh⁴ gɨh¹ reey⁴² duh³ tia̱a̱³ vɨ̱ɨ̱́³, chiaah¹ dxú⁴ gɨh¹ chiú̱h²u³ hi³ gua³huú²u³ xi² hi²ñí³ ca̱³ñiih³² na³lu² guaa³tɨɨy¹, dxa² hi³ guaay³² na³ca̱á̱⁴u³ dxaah¹ xi³ xi² há⁴hé³ máh⁴ jlɨ́h³ hí⁴ii³ cáh³ti³² nɨ³. \v 9 Baáy⁴ liu³u²xɨ³ mɨ¹ñíy¹ nɨ³ hí⁴bí⁴taay³ niu³, na³fáyh⁴ gɨh¹ dxɨ́² duh³ tia̱a̱³ vɨ̱ɨ̱́³, chiaah¹ dxú⁴ gɨh¹ chiú̱h²u³ hi³ gua³huú²u³ tuú¹u³ xi² hi²ñí³ ca̱³ñiih³² nɨ³, dxa² hi³ guaay³² na³ca̱á̱⁴u³ dxaah¹ xi³ jee⁴² xi²há⁴dxú⁴ nɨ³. \s1 Juúh⁴ chiáh² dsɨɨ³jaa³ hi³ cá⁴lɨ́⁴taay³ fi¹ \r (Lc. 15:3-7) \p \v 10 ’Há⁴ hi³fáh³ah³ hi³ há⁴hé³ xiáh³ niaáh² diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³. Chiaah¹ yuuh¹ güii³ nɨ³ nieeyh⁴² diáh⁴ ángeles chié̱y² diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³, dah²jooy³² ca̱³ñiih³² Ñuyh⁴ hi³ jey¹ yuuh¹ güii³. \v 11 Baáy⁴ ca̱a̱³ chiáh² ba² güéy⁴ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ hi³ hí⁴lieéy² diáh⁴ hi³ na³yeey⁴. \v 12 ¿Jmiih⁴² ga³ji̱i̱³²ah³ niaá⁴ah³? Liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ xe̱y³ ca̱a̱³ ñá⁴laáy³ dsɨɨ³jaa³ chié̱y² baáy⁴ hí⁴tiuuy⁴ ja̱y³, ¿xɨ² há⁴hé³ hí⁴cueeyh³ diáh⁴ hi³ noventa y nueve ja̱³ duh³ dsaa³² dsá⁴nieeyh³ hi³ ma³yeéy⁴ ja̱³? \v 13 Baáy⁴ xɨ³ nɨ³ hí⁴dxeeyh⁴ yáh¹, mɨ²ja̱³ jmɨ́yh³ hí⁴jé⁴ gɨh¹ dsɨ́² chiáh² hi³ ja̱y³ ja̱³, liáh³xɨ³ diáh⁴ hi³ noventa y nueve hi³ há⁴hé³ ma³yeéy⁴ ja̱³. \v 14 Hi³ja̱³ ba² liáh³ja̱³ xe̱y³ Ñúh³ah³ hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ mɨ¹píyh⁴, há⁴hé³ niaá⁴ cáh³ti³² hi³ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ gu³xɨ³ ja̱y³ diáh⁴. \s1 Ga³jmee⁴ hi²jmee²a² gaáy³ dsɨ³²a² chiáh² du³ñuúh²a² \r (Lc. 17:3) \p \v 15 ’Hi³ja̱³ xɨ³ ja̱y³ du³ñuúh²u³ hí⁴jmeéh⁴ niu³ mɨ³hee³², mɨ²ja̱³ hi³liúy¹ vo̱ó̱h²u³ chia̱á̱h¹u³ ba². Xɨɨh² liáh³xɨ³ ma³jmeéh⁴ niu³. Xɨ³ nɨ³ hí⁴cui̱i̱³ ñaá² yáh¹, mɨ²ja̱³ ma³tiaá⁴u³ ma³xaah⁴²u³ ca̱á̱h³ du³ñuúh²u³ ja̱³. \v 16 Joó⁴ xɨ³ há⁴hé³ hí⁴jmeéh⁴ niu³ he̱é̱yh³, mɨ²ja̱³ hi³teey³² ja̱y³aáy⁴ dsa³ñi³² duh³ hí⁴ŋɨɨ́³ fáh⁴liu⁴ chiú̱h²u³ chia̱á̱h¹u³. Chiaah¹ xɨ³ nɨ³ xe̱y³ aáy⁴ aay³ dsa³ñi³² mɨ²ja̱³ hí⁴lii⁴ hi³ he̱é̱yh³ ba² fáh⁴liu⁴ ja̱³. \v 17 Xɨ³ nɨ³ há⁴hé³ hí⁴jmeé⁴ he̱é̱yh³ chiáh² diáh⁴ dsa³ñi³² ja̱³ mɨ²ja̱³ hi³fooyh³² diáh⁴ dsa³ ñuúh⁴guah³. Joó⁴ xɨ³ há⁴hé³ hí⁴nuú⁴ dsaá² chiáh² diáh⁴, mɨ²ja̱³ hi³jmee³ah³ cua̱a̱y¹ná² hi³ há⁴hé³ ca³dsa³taáy³ ba², liáh³xɨ³ ja̱y³ hi³ há⁴hé³ jey¹ dxú⁴. \p \v 18 ’Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Jɨɨ⁴ hi³ hi²ñuu³ah³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³, ba² hí⁴ñuu² yuuh¹ güii³ nɨ³. Baáy⁴ jɨɨ⁴ hi³ hi²sɨɨ́h³ah³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³, ba² hí⁴xɨɨh⁴² yuuh¹ güii³ nɨ³. \v 19 Hi³ja̱³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ ca̱á̱h³, hi³ liu³u²xɨ³ aá⁴ah³ niaá⁴ah³ hi²dxa³ah³ dxú⁴ dxaah¹vó⁴ la³ he² liáh³nɨ³ hi²ŋɨɨ́¹ah³ chiáh² Dios, mɨ²ja̱³ hí⁴cuoó⁴ ba² niaá⁴ah³ Ñuyh⁴ hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³. \v 20 Chiaah¹ xi² na³ŋɨɨyh⁴ aáy⁴ hu̱² aay³ diáh⁴ dsa³ hi³ fáh⁴ hi³ jniá³, mɨ²ja̱³ nɨ³ caah⁴²á⁴ jniá². \p \v 21 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ Pedro ja̱³ rúh⁴ñi² Jesús ja̱³ duh³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, ¿jáh¹ tiaah² ga³jmee⁴ hi²jmeey⁴² gaáy³ dsɨy⁴ chiáh² ja̱y³ du³ñuúh²á⁴ hi³ hí⁴jmeéh⁴ jniá³ mɨ³hee³²? ¿Xɨ² dxiaá⁴ tiaah² bih³? \p \v 22 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴hé³ hi²fooh¹á² niu³ hi³ dxiaá⁴ tiaah², tú̱⁴ná⁴dxiá³ dsɨ³² dxiaá³ tiaah² diáh⁴ hi³ máh⁴ dxiaá⁴ tiaah². \s1 Juúh⁴ chiáh² mozo hi³ há⁴hé³ gá⁴jmeé³ gaáy³ dsɨ́² \p \v 23 ’Hi³ja̱³, liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ chie̱é̱yh¹ liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ ja̱y³ rey hi³ gá⁴lɨ́⁴ dsɨ́² hí⁴dxá⁴ cua̱a̱y¹ná² chiáh² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ mozos chié̱y². \v 24 Liáh³ gá⁴laá⁴ mɨ³jmee⁴ cua̱a̱y¹ná² rey ja̱³, mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ xi² jey¹ ja̱³ ja̱y³ hi³ bií⁴ ñuú³ millones hiíh⁴ chiáh². \v 25 Joó⁴ há⁴hé³ xa³ hí⁴chí² mozo ja̱³. Hi³ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² rey ja̱³ hi³ hí⁴nɨɨy⁴² chie̱é̱yh¹ mɨ́⁴chiáh² baáy⁴ diáh⁴ ja̱á̱², ji̱í̱⁴ hi³ xa³fáh³ chiáh² duh³ja̱³ hí⁴jooy³ hí⁴chií⁴ hi³ hiíh⁴ ja̱³. \v 26 Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́h² ji̱² mozo ja̱³ rúh⁴ñi² duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Ñuyh⁴, jmee² jmɨ²heé¹ je̱e̱⁴² gɨh¹ ca̱a̱³tú̱⁴ jmɨɨ́¹ hi²cɨy¹ ba² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ chiú̱h²u³.” \v 27 Mɨ²ja̱³ gá⁴cá̱⁴ mih³ rey ja̱³ gá⁴ñí², hi³ja̱³ gá⁴jmeé³ gaáy³ dsɨ́² hi³ hiíh⁴ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴tiúy² cáh³ti³². \v 28 Joó⁴ xé̱yh² ba² liáh³ ma³bi³hɨɨ́y⁴ mozo ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱i̱h⁴ ja̱y³ oóyh² hi³ hiíh⁴ ca̱a̱³ñá³laá³ denarios chiáh². Hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴guɨ́h² luú¹, gá⁴laá⁴ mɨ³hí⁴jɨ̱́yh⁴, baáy⁴ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “¡Chi² ji̱³nɨɨ́⁴ hi³ hiíh⁴u³ chieéy⁴ nɨ³!” \v 29 Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́h² ji̱² oóyh² ja̱³ rúh⁴ñi², duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Jmee² jmɨ²heé¹ jmee² ruh³ xa³ fáh⁴je̱e̱³² chiú̱h²u³ chia̱á̱h¹u³ jniá³, hi²cɨy¹ ba² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ chiú̱h²u³.” \v 30 Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴nuú³ dsaá² mozo ja̱³. Mɨ²ja̱³ ñií¹ ya²cuo² dsaa² chiáh² duh³ hí⁴dah²ta̱a̱yh³ ñuúh⁴ñí¹ oóyh² ja̱³, hí⁴dxá⁴heey⁴ lɨ́⁴ hí⁴chií⁴ hi³ hiíh⁴ ja̱³. \v 31 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joó² hi³ja̱³ diáh⁴ tú̱⁴dsaayh⁴ mozos ja̱³ mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴fɨɨh⁴² dsɨ́² diáh⁴, hi³ja̱³ dah²ya²xɨɨh⁴² rey ja̱³. \v 32 Mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² rey ja̱³ lɨ́⁴tiee¹ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “¡Hi²xiáh³ mɨ³he³²u³ niu³, mozo! Gá⁴jmeéy⁴ jniá² gaáy³ dsɨy⁴ chiú̱h²u³ jɨɨ⁴ hi³ hiíh⁴u³ chieéy⁴ chiaah¹ hi³ gá⁴ŋɨɨ́yh¹ jniá³ jmɨ²heé¹. \v 33 ¿Xɨ² há⁴hé³ hí⁴jooy³ hu̱² ma³jmeéy¹ gaáy³ háy² chiáh² oóh²u³ nɨ³ liáh³xɨ³ gá⁴jmeéy⁴ jniá³ gaáy³ dsɨy⁴ chiú̱h²u³ vo̱ó̱h²u³?” \v 34 Hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³² rey ja̱³, hi³ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² hi³ hí⁴dah²bi³chiíy⁴ duh³ hí⁴chí² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ hiíh⁴ ja̱³. \p \v 35 Liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ hi³ gá⁴hɨɨ́³ gɨh¹ ñi²: \p ―Ba² ja̱³ba² liáh³nɨ³ hí⁴jmeé⁴ chie̱é̱yh¹ niaá⁴ah³ Ñuyh⁴ hi³ jey¹ yuuh¹ güii³, xɨ³ nɨ³ há⁴ja̱³ jmɨ́yh³ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chia̱á̱²ah³ hi²jmee³ah³ gaáy³ há²ah³ chiáh² du³ñuúh²ah³. \c 19 \s1 Ca³jaa¹ chiáh² divorcio \r (Mr. 10:1-12; Lc. 16:18) \p \v 1 Liáh³ ma³jooy³ ma³liú³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Galilea duh³ ŋaá² vó⁴ Judea xiáh³ ca³jaa¹ ji̱h²jmɨɨ³ Jordán. \v 2 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ gá⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³, hi³ja̱³ nɨɨ́⁴ cá⁴bí⁴lieéy³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴². \p \v 3 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ fariseos xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³ hi³ dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²ya³dsaay³ hiíh⁴, hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xɨ² xa³ jú¹hiíh⁴ hi³ hí⁴tiuú² ja̱y³ dsaá⁴ hí⁴tiúy² mɨ́⁴chiáh² vih²chiaah¹ dɨ́h¹ gu³xɨ³ hé³ ba²? \p \v 4 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―¿Xɨ² há⁴hé³ jlɨh² ma³joo⁴²ah³ xi² dsa³féh³, hi³hí̱³ ba² hi³ gá⁴jmeé³ hi³la³ hi³nɨ³ mɨ² du³ñi² lɨ́⁴, gá⁴jméy² mɨ́³ baáy⁴ dsaá⁴? \v 5 Ba² liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: “Hi³ja̱³ ja̱³ hí⁴tiuú² ja̱y³ dsaá⁴ hí⁴tiúy² diáh⁴ xaá¹jmii³ duh³ hí⁴cú̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ mɨ́⁴chiáh², hi³ja̱³ liú⁴u³ aáy⁴ diáh⁴ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ ja̱y³ dsa³ gɨh¹ ba².” \v 6 Hi³ja̱³ há⁴ja̱³ máh⁴ aáy⁴ dsa³, ja̱y³ bɨh¹ hí⁴lí³ diáh⁴. Hi³ja̱³ hi³ ma³cú̱yh⁴ Dios nɨ³, há⁴hé³ ga³jmee⁴ hí⁴dah²dxeéy² diáh⁴ dsa³. \p \v 7 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ ca̱á̱h³ juúh⁴ Jesús ja̱³: \p ―¿Hi³ja̱³ he² ba² chiaah¹ hi³ gá⁴taáh⁴ ta² Moisés nɨ³ hi³ hí⁴jooy³ ba² hí⁴cuó⁴ ca̱a̱³ meh¹xi³ ja̱y³ dsaá⁴ hí⁴cuoó⁴ mɨ́⁴chiáh² duh³ hí⁴jooy³ hí⁴tiúy²? \p \v 8 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ fáh⁴ hi³ bií⁴ ba³ túh²há²ah³ nɨ³ ba² ja̱³, hi³ja̱³ ba² nɨ³ gá⁴cuó³ jú¹hiíh⁴ Moisés nɨ³ hi³ hí⁴jooy³ hí⁴tiuú² ja̱y³ dsaá⁴ hí⁴tiúy² mɨ́⁴chiáh². Joó⁴ mɨ² dsa³jéy⁴, há⁴ja̱³ liáh³ja̱³ ná⁴lɨ¹. \v 9 Hi³ja̱³ jniá³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³, hi³ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsaá⁴ hí⁴tiúy² mɨ́⁴chiáh² duh³ hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ dxeeyh⁴, baáy⁴ xɨ³ há⁴ja̱³ vih²chiaah¹ hi³ jmee⁴ ga̱y³ mɨ́⁴chiáh² ja̱³, hi³ ga̱y³ ba² ja̱³. Ba² liáh³ja̱³ dsaá⁴ hi³ hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ mɨ́³ hi³ ma³tiúy² dsaá⁴ chié̱y², ba² hi³ jmee⁴ ga̱y³ ba² ja̱³. \p \v 10 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Xɨ³ nɨ³ liáh³ja̱³ ba² ná⁴lɨ¹ chiáh² mɨ́³ dsaá⁴, na³fáyh⁴ gɨh¹ hi³ há⁴hí̱³ hí⁴ji̱í̱³ guaa³ ba². \p \v 11 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴ja̱³ liáh⁴jɨy³ hí⁴jooy³ hí⁴dsaay⁴ hi³la³, ti̱¹ diáh⁴ hi³ hí⁴jmeé⁴ Dios nɨ³ liáh³ja̱³ chiáh² diáh⁴ ba². \v 12 Chiaah¹ xe̱y³ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ ga³ji̱í̱³ guaa³ liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴ ga³sa̱y³ diáh⁴. Ba² xe̱y³ diáh⁴ hi³ na³lɨ́y⁴ liáh³ja̱³ hi³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ dsa³, ba² xe̱y³ diáh⁴ hi³ ga³tiaá⁴ há⁴hé³ hí⁴ji̱í̱³ guaa³ duh³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²jmeé⁴ he̱é̱yh³ chiáh² Dios. Hi³ hí⁴jooy³ hí⁴dsaay⁴ hi³la³, cua²lɨ³dsaay⁴. \s1 Cá⁴bí⁴je̱é̱y² Jesús ja̱³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ \r (Mr. 10:13-16; Lc. 18:15-17) \p \v 13 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, dah²ya²jay⁴ xi² jey¹ Jesús ja̱³ ja̱y³ aáy⁴ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ duh³ hí⁴jniaa³ guaa³ ja̱³ ñiíh² chiáh² diáh⁴, baáy⁴ duh³ hí⁴liúy² Dios chiáh² diáh⁴. Joó⁴ mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ mɨ³dah²tiuuyh³² chiáh² diáh⁴ dsa³ hi³ dsá⁴jay⁴ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³. \v 14 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cuó¹ah³ je² cua²ya³dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ jniá³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³, há⁴ hi³tiuuh⁴²ah³ chiáh² diáh⁴. Chiaah¹ xi² ga³chiuuh³² hiíh⁴ Dios nɨ³ ba² na³hiiy⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ xe̱y³ liáh³xɨ³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ la³. \p \v 15 Mɨ²ja̱³ gá⁴jniaa³ guaa³ ja̱³ ñiíh² chiáh² diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³. Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ ŋaá² xiaáh³. \s1 Gá⁴liú³ Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ mɨ¹liuh² hi³ xaa³² \r (Mr. 10:17-31; Lc. 18:18-30) \p \v 16 Ja̱y³ mɨ¹liuh² cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ rúh⁴ñi² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Dsa³he⁴ dxúy⁴, ¿he² dxú⁴ hi²jmeey⁴² duh³ hí⁴jooy³ hí⁴tɨ̱́⁴á⁴ fáh⁴ji̱í̱h⁴ hi³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jú̱y³? \fig San Mateo 19:16|src="CN01774B.TIF" size="col" ref="San Mateo 19:16" \fig* \p \v 17 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \m ―¿He²chiaah¹ hi³ ga³fooyh³² jniá³ dxú⁴á⁴ nɨ³? Há⁴hé³ xe̱y³ gɨh¹ dxeeyh⁴ hi³ dxúy⁴, ti̱¹ Dios ba² nɨ³ dxúy⁴. Joó⁴ xɨ³ naay³ gua³ñí³ yuuh¹ güii³ nɨ³, niuu³ dsaá² diáh⁴ mandamientos nɨ³ ba². \m \v 18 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴hí̱¹ mɨ¹liuh² ja̱³: \p ―¿He² ga² nɨ³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴ hi³jɨ̱h⁴u³ dsa³, há⁴ hi³jmeey³ ga̱³u³, há⁴ hi³jmeey³ hi̱i̱³, há⁴ hi³jme³²u³ vo̱ó̱h²u³ dsa³ñi³² ca̱a̱³ hi³ há⁴hé³ ná⁴lɨ¹, \v 19 jmee² xa³ hu̱u̱¹rá² chiú̱h²u³ jmeeh² xaa³ñúyh³, baáy⁴ jmee² naá⁴u³ ja̱á̱¹oóh²u³ liáh³xɨ³ naá⁴u³ vo̱ó̱h²u³. \p \v 20 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ mɨ¹liuh² ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Ga³jmeey⁴ ba² he̱é̱yh³ jɨɨ⁴ hi³nɨ³, liáh³ rúh⁴ pih⁴²á² lɨ́⁴ bih³, ¿he² gɨh¹ nɨ³ ga³jmee⁴ hi²jmeey⁴² lii³²a²? \p \v 21 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ ca̱á̱h³: \p ―Xɨ³ naay³ hi²ñí³ dxú⁴ cáh³ti³², má⁴dxií⁴ gua³nɨɨ² jɨɨ⁴ hi³ xa³ chiú̱h²u³ duh³ cuoo² diáh⁴ dsa³tieey³. Mɨ²ja̱³ gɨh¹ hí⁴xaa³²u³ yuuh¹ güii³. Duh³ ja̱³ba² ña³ chia̱á̱h¹u³ jniá³. \p \v 22 Joó⁴ liáh³ gá⁴nuú³ mɨ¹liuh² ja̱³ hi³ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴fɨɨh⁴² dsɨ́², hi³ja̱³ ja̱³ba² ŋáyh² chiaah¹ hi²xiáh³ xaa³². \p \v 23 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Jmɨ́yh³ xiaa³dsaa³² cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³. Hi²xiáh³ gaáy³ ta² hi³ hí⁴lí³ cua̱a̱y¹ná² chiáh² Dios nɨ³ ja̱y³ dsa³ xaa³². \v 24 Hi²fayh¹ ca̱á̱h³ dxaáh². Ba² hi²xiáh³ gaáy³ ta² hí⁴ŋɨ́y³ ja̱y³ camello gua² me³cuu², ¿xɨ² haá²? Joó⁴ gaáy³ gɨh¹ ta² hi³ hí⁴lí³ cua̱a̱y¹ná² chiáh² Dios nɨ³ ja̱y³ dsa³ xaa³². \p \v 25 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²nuú³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴dsaáy² dsɨ́² diáh⁴ hi³ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ oóyh² diáh⁴, liáh³la³ dah²féh³: \p ―¿Hi³ja̱³ hi̱² ba² nɨy³² hí⁴jooy³ hí⁴sa̱y³ dxú⁴ xa³ja̱³? \p \v 26 Mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱² ñi² Jesús ja̱³, gá⁴joóy² diáh⁴ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ nɨ³, há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²jmeé⁴ diáh⁴ dsa³, joó⁴ jɨɨ⁴ ba² hí⁴jooy³ hí⁴jmeé⁴ Dios nɨ³. \p \v 27 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pedro ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Ñuyh⁴, gá⁴tiu⁴²ah¹ jniaah¹ liáh⁴jɨ³ hi³ xa³ chiaa⁴²ah¹, duh³ gá⁴dxia⁴²ah¹ chia̱a̱h²ah¹ niu³. Hi³ja̱³ ¿xɨ² xa³ hí⁴tɨ̱́⁴ah¹ xa³ja̱³? \p \v 28 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³, hi³ mɨ² mɨ³hí⁴mɨɨ́y² ca̱á̱h³ jɨɨ⁴ hi³la³ hi³nɨ³, baáy⁴ mɨ² ma³guá³ gaáy³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ hi³ mɨ³hí⁴chiuúh² hiíh⁴, mɨ²ja̱³ niaá⁴ah³ hi³ ma³cú̱h¹ah³ chia̱á̱h¹ah³ jniá³ nɨ³, ba² xa³ dxiá⁴tiú̱³ hí¹ xi² hi²ñí³ah³ duh³ hi²ca̱a̱⁴ah³ cua̱a̱y¹ná² chiáh² liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ tiéyh⁴ diáh⁴ dsa³ Israel nɨ³. \v 29 Baáy⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ ma³dah²tiú² ñu² diáh⁴ hu̱² gɨh³ diáh⁴ hi³ ma³dah²tiúy² du³ñuúh² diáh⁴ hu̱² gɨh³ mɨ́⁴oóyh² diáh⁴, hu̱² gɨh³ xaá¹jmii³ diáh⁴, hu̱² gɨh³ mɨ́⁴chiáh² diáh⁴ hu̱² gɨh³ ja̱á̱² diáh⁴, hu̱² gɨh³ vó⁴ chiáh² diáh⁴ vih²chieéy⁴, mɨ²ja̱³ diáh⁴ hi³nɨy³² hí⁴tɨ̱́y⁴ máh⁴ ca̱a̱³ ñá⁴laá³ liáh³ca̱á̱h³ niaa³² hi³la³ hi³nɨ³, ba² hí⁴tɨ̱́y⁴ diáh⁴ fáh⁴ji̱í̱h⁴ hi³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jú̱y³. \v 30 Joó⁴ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ cáyh¹ ja̱³nɨ́⁴ hi³ hí⁴dah²güe³ ca̱á̱h³ vó⁴ dsa³cɨ̱ɨ̱y³, baáy⁴ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ lii³²a² há⁴hé³ na³jmɨɨ́yh³ ja̱³nɨ́⁴ hí⁴dah²güe³ gaáy³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³. \c 20 \s1 Juúh⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ ca³dah²jmee⁴ ta² \p \v 1 ’Chiaah¹ liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ ja̱y³ fii² ca̱a̱³ vó⁴, gá⁴bɨ́y² tiá³ xiáh³hee³ ya²nieéy⁴ dsa³ hi³ hí⁴dah²jmeé⁴ ta² xi² tiaah² xaah¹ mɨ¹jóh¹ chiáh². \v 2 Gá⁴dxá³ dxú⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ mozo ja̱³ hi³ hí⁴chí² máh⁴ ca̱a̱³ denario jñiiy⁴ diáh⁴ hi³ ca̱a̱³ jmɨɨ́¹. Mɨ²ja̱³ ba² gá⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ xi² hí⁴dah²jmeé⁴ ta² ja̱³. \v 3 Ca̱³liáh³ mɨ³ñú⁴ ca̱³hee³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ ca̱á̱h³, mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² dxeeyh⁴ dsa³ mah² ja̱³ hi³ há⁴hé³ xa³ ta² chiáh². \v 4 Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: “Ba² cua³dxí̱⁴ah³ niaá⁴ah³ gua³jmeé¹ah³ ta² xi² ra̱a̱³ mɨ¹jóh¹ chieéy⁴ nɨ³. Hi²cuoó⁴á⁴ ba² niaá⁴ah³ jñii⁴ah³ liáh³xɨ³ ga³jmee⁴.” Mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ hi³hí̱³. \v 5 Ñií¹ ca̱á̱h³ dxaah¹ jmɨɨ⁴ ya²jmeé³ chiáh² liáh³ja̱³, baáy⁴ ñií¹ ca̱á̱h³ mɨ³nɨ³ ca̱³laá³ hi³ jí̱h³tɨ̱́y³ mozo. \v 6 Baáy⁴ ca̱³liáh³ mɨ³ñá³ ca̱³laá³ ŋaá² ca̱á̱h³ mah² ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱i̱h⁴ dxeeyh⁴ dsa³ hi³ dɨ́h¹ dah²chie⁴ dah²ji̱i̱⁴ ba², hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: “¿He²chiaah¹ hi³ la³ ba² dɨ́h¹ na³ta̱a̱⁴ah³ niaá⁴ah³ na³ca̱á̱y⁴ jmɨɨ́¹?” \v 7 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ diáh⁴ dsa³ ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: “Chiaah¹ há⁴hé³ xe̱y³ ma³jéy⁴ jniaah¹ ta².” Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: “Ba² cua³dxí̱⁴ah³ gua³jmeé¹ah³ ta² chieéy⁴. Hi²cuoó⁴á⁴ ba² niaá⁴ah³ jñii⁴ah³ liáh³xɨ³ ga³jmee⁴.” \v 8 Liáh³ca̱á̱h³ ma³cu³laá³ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ fii² vó⁴ ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ hi³ ná⁴tayh¹ guaa³ ta² ja̱³: “Tiee² diáh⁴ hi³ ma³dah²jmeé³ ta² nɨ³ duh³ chi² jñiiy⁴ diáh⁴. Liaá² chia̱á̱h¹u³ diáh⁴ hi³ ma³taáyh¹ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ nɨ³, baáy⁴ hi³ hí⁴jooy³ ba² hi²cɨ́y³ chiáh² diáh⁴ hi³ ma³taáyh¹ dsa³jéy⁴.” \v 9 Hi³ja̱³ cá⁴dxá⁴dxi̱i̱³² diáh⁴ hi³ ma³taáyh¹ ca̱³liáh³ mɨ³ñá³ ca̱³laá³ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ diáh⁴ gá⁴tɨ̱́y³ máh⁴ ca̱a̱³ denario. \v 10 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dxá⁴heey⁴ diáh⁴ hi³ ma³taáyh¹ dsa³jéy⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ dah²ta³ dah²hɨ³ hi³ hí⁴tɨ̱́y⁴ gɨh¹ ñuú³, joó⁴ ba² máh⁴ ca̱a̱³ denario ba² gá⁴tɨɨyh³² liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ diáh⁴. \v 11 Liáh³ ma³tɨɨyh³² diáh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²liu⁴ ñuú³ chie̱é̱yh¹ fii² diáh⁴ ja̱³. \v 12 Liáh³la³ dah²féh³: “Ca̱a̱³ hora ba² nɨɨh¹ ma³dah²jmeé³ ta² diáh⁴ hi³ ma³taáyh¹ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ nɨ³, baáy⁴ ma³cuoóy¹ diáh⁴ ree³ liáh³nɨɨh¹ ma³cuoóy¹ jniaah¹, hi²xiáh³ veyh³ ta² ma³jmee²ah¹ jniaah¹ na³ca̱á̱y⁴ jmɨɨ́¹, baáy⁴ ma³tiaá⁴ah¹ dxaah¹ yaa³.” \v 13 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ fii² diáh⁴ ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ ja̱y³ diáh⁴: “Amigo, há⁴hé³ jmeéh⁴á⁴ niu³ mɨ³hee³². ¿Xɨ² há⁴ja̱³ ca̱a̱³ denario nɨ³ ma³cueeh⁴²a² hi³ hi²cuoó⁴á⁴ niu³ hi³ ca̱a̱³ jmɨɨ́¹? \v 14 Chia̱a̱⁴ jñii⁴u³ nɨ³ duh³ má⁴dxi². Chiaah¹ naáy⁴ hi²cuoó⁴á⁴ hi³ ma³hí³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ la³ ja̱³ba² liáh³nɨɨh¹ ma³cuoó⁴á⁴ niu³ nɨ³. \v 15 ¿Xɨ² há⁴hé³ hí⁴jooy³ hi²jmeey⁴² liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ dsɨy⁴ chia̱a̱h⁴²á² cuu² chieéy⁴? ¿Ha²xɨ² há⁴hé³ ji̱i̱³²u³ dxú⁴ chiaah¹ hi³ ga³jmeey⁴ dxú⁴ dsɨy⁴ nɨ³?” \v 16 Hi³ja̱³ diáh⁴ hi³ lii³²a² há⁴hé³ na³jmɨɨ́yh³ ja̱³nɨ́⁴, diáh⁴ hi³nɨy³² ba² hí⁴dah²güe³ gaáy³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³. Baáy⁴ diáh⁴ hi³ lii³²a² dɨ³cáyh¹ ja̱³nɨ́⁴ hí⁴dah²güe³ vó⁴ dsa³cɨ̱ɨ̱y³. Chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ ca³lɨ³tiee², joó⁴ há⁴jáyh³ ba² ca³lɨ³dxɨy⁴². \s1 Gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴jú̱y³ \r (Mr. 10:32-34; Lc. 18:31-34) \p \v 17 Liáh³ mɨ³híy¹ fi¹ Jesús ja̱³ hi³ mɨ³dsaa³² Jerusalén, mɨ²ja̱³ gá⁴teé⁴ ca̱a̱³ chiáh² liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p \v 18 ―Ja̱³nɨ́⁴ yáh¹, mɨ³dsa³vɨɨ́³a² la³ hi³ mɨ³dsa³dxia⁴²a² Jerusalén nɨ³. Nɨɨ́⁴ hí⁴dah²sa̱yh³² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ duh³ hí⁴dah²jɨ̱ɨ̱yh³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ baáy⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ chiáh² ley, baáy⁴ hí⁴dah²féh³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³. \v 19 Hi³ja̱³ hí⁴dah²jɨ̱ɨ̱yh³ diáh⁴ dsa³ xiaáh³ vó⁴ duh³ hí⁴dah²bi³cuaáy¹, hí⁴dah²jmí² hí⁴dah²báy² baáy⁴ hí⁴dah²tie̱e̱y³ dsaah⁴ cruz, joó⁴ hi³dxá³ nɨ³ jmɨɨ́¹ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \s1 Xa³ hi³ gá⁴ŋɨɨ́³ mɨ́⁴chiáh² Zebedeo \r (Mr. 10:35-45) \p \v 20 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³ mɨ́⁴chiáh² Zebedeo chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ja̱á̱². Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́h² ji̱² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³ duh³ hí⁴ŋɨɨ́⁴ ca̱a̱³ jmɨ²heé¹ chiáh². \v 21 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Jesús ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴: \p ―¿He² nɨ³ naay³ nɨ³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ mɨ́³ ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Naáy⁴ hi³ hu̱² hi²jmeey³ jmɨ²heé¹ hi²taayh¹ ta² xi² ga³chiuúyh³ hiíh⁴ nɨ³, hi³ ja̱y³ diáh⁴ ja̱a̱y⁴ la³ hí⁴dah²güe³ ca³jaa¹ xi² nu¹u³, baáy⁴ dxeeyh⁴ nɨ³ hí⁴güe³ ca³jaa¹ xi² há⁴nu¹u³. \p \v 22 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴hé³ maá³ah³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ hi³ ga³ŋɨɨ́¹ah³ nɨ³. ¿Xɨ² hí⁴tiaá⁴ah³ hi²húh³ah³ hi³ ta̱a̱⁴ copa hi³ ga³jmee⁴ hi²uuyh⁴² jniá³? ¿Xɨ² hí⁴tiaá⁴ah³ hi³ hí⁴ja̱á̱³ah³ jmɨɨ³ liáh³xɨ³ hi³ mɨ³hí⁴ja̱á̱³á⁴ jniá³ nɨ³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Hí⁴tiaá⁴ah¹ ba². \p \v 23 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³: \p ―He̱é̱yh³ ba² hi²húh³ah³ hi³ ta̱a̱⁴ copa chieéy⁴ baáy⁴ hí⁴dah²xeey³ niaá⁴ah³ jmɨɨ³ liáh³xɨ³ mɨ³hí⁴dah²xeey³ jniá³ nɨ³. Joó⁴ ca³jaa¹ chiáh² hi³ hi²ñí³ah³ ca³jaa¹ xi² nu¹á², baáy⁴ xi² há⁴nu¹á² nɨ³, há⁴hí̱³ jniá³ nɨ³ hí⁴dxá⁴hee⁴²á⁴ hi³ hi²cuoy⁴² hi³nɨ³. Ma³bi³tɨɨ⁴ ba² Ñuyh⁴ xi² hí⁴dah²güe³ diáh⁴ hi³ ga³jmee⁴ chiáh² liáh³ja̱³. \p \v 24 Liáh³ cá⁴dah²nuú³ gɨh¹ diáh⁴ hi³ dxiéy⁴ ja̱³ hi³ dah²liu⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ aáy⁴ du³ñuúh² ja̱³. \v 25 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴liúy² Jesús ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Maá³ah³ ba² niaá⁴ah³ liáh³xɨ³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²chiuuh³² hiíh⁴ chiáh² liáh³ca̱a̱³ nieey³² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³. Ca³dah²jmee⁴ liáh³xɨ³ dɨ³niaá⁴ mii⁴ ba². Diáh⁴ hi³ cáyh¹ nɨ³ hi²xiáh³ sá⁴guáy⁴ ca³dah²chiuuh³² hiíh⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³. \v 26 Joó⁴ há⁴ja̱³ liáh³ja̱³ ga³jmee⁴ hí⁴lí³ jee⁴² chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³. Chiaah¹ hi³ niaá⁴ hí⁴lí³ gaáy³ jee⁴² chia̱á̱²ah³, ga³jmee⁴ hí⁴nuú⁴ dsaá² hí⁴cá̱² hí⁴sá̱h² hi³la³ hi³nɨ³ chiáh² diáh⁴ oóyh². \v 27 Ja̱y³ hi³ niaá⁴ hí⁴lí³ ná⁴ŋɨy¹ jee⁴² chia̱á̱²ah³, ga³jmee⁴ hí⁴jméy² ñaá² liáh³xɨ³ mozo chia̱á̱²ah³ ba², \v 28 ja̱³ba² liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. Chiaah¹ há⁴ja̱³ hi³ güéy⁴ duh³ hu̱² dsá⁴tia̱a̱² diáh⁴ dsa³ nɨ³ chiáh². Hi³ güéy⁴ duh³ hí⁴dsá⁴tia̱a̱² chiáh² diáh⁴ dsa³ ba² nɨ³, hi³ja̱³ ba² nɨ³ hí⁴cuóy² ñaá² hi³ hí⁴jú̱y³ duh³ hí⁴lieéy² fɨɨ́y⁴ cáh³ti³² diáh⁴ dsa³. \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ aáy⁴ dsa³ tuu² \r (Mr. 10:46-52; Lc. 18:35-43) \p \v 29 Liáh³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ fɨɨ³ Jericó ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ gá⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \v 30 Mɨ²ja̱³ aáy⁴ dsa³ tuu² dɨ³nieeyh⁴² tɨɨ́² fi¹ ja̱³. Hi³ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²nuú³ hi³ dsa³ŋɨ́y³ nɨɨ́⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ ba³ cá⁴dah²liú³, liáh³la³ dah²féh³: \p ―¡Ñuyh⁴, Ja̱á̱² dxaa⁴² David, chia̱³ mih³ ñí⁴ jniaah¹! \p \v 31 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ tuu² ja̱³ hi³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴dah²taáh⁴ dxɨ́³, joó⁴ hi³ já⁴ dah²jla³² dah²te³² ba² diáh⁴ dsa³ tuu² ja̱³, liáh³la³ dah²féh³: \p ―¡Ñuyh⁴, Ja̱á̱² dxaa⁴² David, chia̱³ mih³ ñí⁴ jniaah¹! \p \v 32 Mɨ²ja̱³ gá⁴cueeyh⁴ Jesús ja̱³, duh³ gá⁴teé⁴ diáh⁴ dsa³ tuu² ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He² nɨ³ naa³ah³ hi³ hi²jmeey⁴² chia̱á̱²ah³? \p \v 33 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²hí̱¹ diáh⁴ dsa³ tuu² ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, niaa³²ah¹ hi³ hu̱² hi²jmeey³ hí⁴jniaá⁴ah¹. \p \v 34 Mɨ²ja̱³ gá⁴cá̱⁴ mih³ Jesús ja̱³ gá⁴ñí² diáh⁴, hi³ja̱³ ya²xá̱h³ mɨ¹ñi² diáh⁴. Xé̱yh² ba² mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴jniaá⁴ diáh⁴ dsa³ tuu² ja̱³, hi³ja̱³ ja̱³ba² gá⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \c 21 \s1 Hi²xiáh³ dsa³lí³ dsa³dxaá³ gá⁴dxaá² Jesús ja̱³ Jerusalén \r (Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12:12-19) \p \v 1 Liáh³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ fɨɨ³ Betfagé hi³ mɨ³ji̱í̱³ yeey⁴ Jerusalén, yeey⁴ caa¹ cua̱h³ Olivos ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ Jesús ja̱³ aáy⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ ca̱a̱³ mɨ¹fɨɨ³ liuh². \v 2 Liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cua³dxí̱⁴ah³ fɨɨ³ liuh² hi³ niaá² yeey⁴ nɨ³, duh³ nɨ³ hi²joo⁴ah³ ja̱y³ burra na³ñuúy⁴, chie̱é̱yh¹ ja̱y³ mɨ¹burro liuh². Hi³sɨɨh⁴ah³ baáy⁴ duh³ hi³já⁴ah³ la³. \v 3 Baáy⁴ xɨ³ xa³ hí⁴dah²sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ diáh⁴ dsa³ nɨ³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ hi³fooh³²ah³ diáh⁴: “Ñúh³a² nɨ³ ba² nɨ³ nieéy². Joó⁴ hí⁴bí⁴jeéyh³ ba² ca̱á̱h³ xé̱yh².” \p \v 4 Liáh³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴, duh³ hí⁴dxá⁴héy³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ ja̱y³ profeta, hi³ gá⁴xɨɨ́³ liáh³la³: \q1 \v 5 Xɨɨ́h¹ah³ liáh³la³ diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ Sión nɨ³: \q1 “Joo⁴²ah³ rey chia̱á̱²ah³ hi³ mɨ³je³ xi² niaah⁴²ah³ la³, \q2 ca̱a̱³ bi³tieey³ ba², bí⁴dxɨy¹ ja̱y³ mɨ¹ja̱á̱² burra ba² nɨɨh¹.” \p \v 6 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² fɨɨ³ liuh² ja̱³, duh³ cá⁴dah²jmeé³ liáh³xɨ³ gá⁴taáh⁴ ta² Jesús ja̱³. \v 7 Cá⁴dah²jéy⁴ burra chie̱é̱yh¹ mɨ¹ja̱á̱². Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²jniaa³ mɨh³ chiáh² diáh⁴ ja̱³ ñiíh² dxa¹cah², duh³ cá⁴bí⁴dxɨy¹ Jesús ja̱³. \v 8 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ dah²ja³² mɨh³ chiáh² diáh⁴ dxah²fi¹ ja̱³, baáy⁴ dxeeyh⁴ ja̱³ dah²su̱ú̱h⁴ guaah⁴² ma³ duh³ dah²ja³² dxah²fi¹ xi² dsa³hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³. \v 9 Mɨ²ja̱³ diáh⁴ dsa³ hi³ dsa³dxí̱⁴ dsa³jéy⁴ ja̱³ baáy⁴ diáh⁴ hi³ dsa³dxí̱⁴ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ ja̱³, cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²jla³² dah²te³², liáh³la³ dah²féh³: \p ―¡Hi²xiáh³ gaáy³ Ja̱á̱² dxaa⁴² rey David nɨ³! ¡Hosanna! ¡Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ dxúy⁴ hi³ ma³güey⁴ la³ hi³ fáh⁴tiaah⁴ ta² chiáh² Ñúh³a² nɨ³! ¡Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ gaáy³ hi³ jey¹ yuuh¹ nɨ³! \p \v 10 Liáh³ gá⁴hí³ Jesús ja̱³ Jerusalén, mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ gá⁴maáyh³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² nɨɨ́⁴ cá⁴dah²jlá² cá⁴dah²té² liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―¿Hi̱² nɨy³² hi³nɨy³²? \p \v 11 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ dah²féh³ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Profeta Jesús nɨ³ ba² nɨ³, dsa³ Nazaret fɨɨ³ hi³ na³hii⁴ Galilea. \s1 Cá⁴bí⁴xɨ³ cá⁴bí⁴ŋɨɨ́³ Jesús ja̱³ guah³ \r (Mr. 11:15-19; Lc. 19:45-48; Jn. 2:13-22) \p \v 12 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ Jesús ja̱³ xi² jey¹ guah³ gaáy³, ja̱³ba² gá⁴laá⁴ mɨ³vooy³² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ dah²nɨɨ⁴ dah²la³² hi³la³ hi³nɨ³. Gá⁴cɨ́yh² mesas chiáh² diáh⁴ dsa³ hi³ dah²fi̱³² baáy⁴ dah²guayh³² cuu² chiáh² diáh⁴ dsa³ ja̱³, baá⁴ ba² liáh³ja̱³ diáh⁴ sillas chiáh² diáh⁴ hi³ dah²nɨɨy⁴ juu³. \v 13 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Liáh³la³ ba² dsa³féh³ xi³ chiáh² Dios: “Ñuy⁴ nɨ³, hí⁴lí³ ñú² xi² hí⁴dah²liúy² jniá³ liáh⁴jɨy³ nieey³² diáh⁴ dsa³”, joó⁴ liáh³xɨ³ taá² diáh⁴ dsa³ hi̱i̱³ bɨh¹ nɨ³ ma³jmeé¹ah³ niaá⁴ah³. \p \v 14 Liáh³ hí¹ Jesús ñuúh⁴guah³ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² hiíy⁴ ja̱³ ja̱y³aáy⁴ dsa³ tuu² baáy⁴ diáh⁴ hi³ ná⁴hi̱y¹, hi³ja̱³ cá⁴bí⁴lieéy³ diáh⁴. \v 15 Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joó² diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ baáy⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ liáh⁴jɨ³ fáh⁴lí³ hi³ jmee⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³² diáh⁴, chiaah¹ ba² cá⁴dah²nuú³ hi³ dah²jla³² dah²te³² diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ xi² jey¹ guah³ ja̱³, liáh³la³ dah²féh³: “¡Hosanna, hi²xiáh³ gaáy³ Ja̱á̱² dxaa⁴² rey David nɨ³!” \v 16 Hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―¿Xɨ² ga³nuuy³ hi³ dah²féh³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ja̱a̱¹, jmiih⁴² há⁴hé³ ga³nuuy⁴. Joó⁴ ¿xɨ² há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³joo⁴²ah³ niaá⁴ah³ ñi² xi³ xi² dsa³féh³ liáh³la³: \q1 Ma³jmeéy¹ hi³ hí⁴dah²liú⁴ dxú⁴ chiú̱h²u³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ hi³ rúh⁴ dah²tiúh³? \p \v 17 Mɨ²ja̱³ gá⁴tiúy² diáh⁴, ja̱³ba² cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ duh³ ŋáyh² Betania xi² ya²cueeyh⁴ voo⁴ mɨ²ja̱³. \s1 Gá⁴liú³ mɨ³hee³² Jesús ja̱³ chiáh² ma³ higo \r (Mr. 11:12-14, 20-26) \p \v 18 Xiáh³hee³ dxaáh² jmɨɨ́¹ liáh³ja̱³ ŋaá² ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ Jerusalén, mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴cue̱é̱h⁴ liáh³ híy¹ fi¹ ja̱³. \v 19 Mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ gá⁴joó² ca̱a̱³ ma³ higo hi³ jey¹ tɨɨ́² fi¹ ja̱³. Hi³ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ yeey⁴ cá⁴dxá⁴joó¹ hi³ xɨ³ na³hɨɨ¹ mɨɨ¹. Joó⁴ há⁴hé³ na³hɨɨ¹ cáh³ti³², jmáyh² meeh¹ ba² ja̱³. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ ma³ ja̱³: \p ―¡Há⁴hé³ jlɨ́h³ jmɨɨ́¹ máh⁴ hí⁴hɨɨ́⁴ mɨɨ¹ chiú̱h²u³! \p Ja̱³ba² cá⁴lɨ́⁴chiu̱u̱³ ji̱³nɨɨ́⁴ ma³ ja̱³. \v 20 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joó² hi³ja̱³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴, hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―¿Jmiih⁴² ja̱³ hi³ ja̱³ba² ma³lɨ³chiu̱u̱³ ji̱³nɨɨ́⁴ ma³ higo nɨ³? \p \v 21 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Jmɨ́yh³ xiaa³dsaa³² cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³, liu³u²xɨ³ jmɨ́yh³ ca³gua³taá³ah³ chiáh² Dios baáy⁴ há⁴hé³ hi²ta³ hi²hɨ³ah³ ñuú³ cáh³ti³², mɨ²ja̱³ há⁴ja̱³ ti̱¹ ba² hi³ ma³jmeéy⁴ chiáh² ma³ higo nɨ³ hí⁴jooy³ hi²jmee³ah³. Hí⁴jooy³ hi²fooh¹ah³ cua̱h³ la³: “Jé̱yh¹ la³, duh³ tie̱e̱y⁴ vo̱ó̱h²u³ he̱é̱yh³ jmɨ́⁴ñih¹ nɨ³”, mɨ²ja̱³ he̱é̱yh³ ba² hí⁴lí³ liáh³ja̱³. \v 22 Baáy⁴ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ ga³ŋɨɨ́¹ah³ mɨ² ga³liu⁴²ah³ Dios nɨ³, hí⁴tɨ̱́⁴ah³ ba² xɨ³ ca³gua³taá³ah³ dxú⁴ chiáh². \s1 Jú¹hiíh⁴ chiáh² Jesús \r (Mr. 11:27-33; Lc. 20:1-8) \p \v 23 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxaá² Jesús xi² jey¹ guah³ gaáy³ ja̱³. Liáh³ca̱á̱h³ mɨ³he⁴ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² hiíy⁴ ja̱³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ du³dsaáy⁴ chiáh² fɨɨ³ ja̱³. Duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿Hi̱² nɨy³² gá⁴cuoó⁴ niu³ jú¹hiíh⁴ hi³ ga³jmeey³ liáh³nɨ³? ¿Hi̱² fáh⁴tiaah⁴ ta² chiáh² nɨ³ ga³jmeey³ liáh³nɨ³? \p \v 24 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ba² hi²ŋɨɨ́h⁴á⁴ niaá⁴ah³ jniá² ca̱a̱³ juúh⁴, xɨ³ nɨ³ hi²hí̱¹ah³ mɨ²ja̱³ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ hi³ hi̱² fáh⁴tiaah⁴ ta² chiáh² nɨ³ hi³ ga³jmeey⁴ liáh³nɨ³. \v 25 ¿Hi̱² nɨy³² gá⁴tie̱e̱y³ Juan hi³ gá⁴xeey³ jmɨɨ³ dsa³? ¿Xɨ² hi³ jey¹ yuuh¹, ha²xɨ² diáh⁴ dsa³? \p Joó⁴ mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²sɨ́³ dah²ŋɨɨ́yh³ diáh⁴, liáh³la³ dah²féh³: \p ―Liu³u²xɨ³ hi²xɨɨh²a² hi³ hi³ jey¹ yuuh¹ nɨ³ gá⁴xɨ́y⁴ Juan, mɨ²ja̱³ liáh³la³ hí⁴sɨɨ́h⁴ jnia²: “Hi³ja̱³ ¿he²chiaah¹ hi³ há⁴hé³ gá⁴taá³ah³ chiáh² xa³ja̱³?” \v 26 Baáy⁴ xɨ³ nɨ³ hi²xɨɨh²a² hi³ diáh⁴ dsa³ nɨ³ cá⁴dah²tie̱e̱y³, hi²xiáh³ foóh¹ hí⁴cɨ̱ɨ̱y³² chie̱é̱yh¹ jnia² diáh⁴ dsa³ fɨɨ³, chiaah¹ liáh⁴jɨy³ ba² ga³ji̱í̱h⁴ hi³ profeta ja̱³ Juan. \p \v 27 Hi³ja̱³ liáh³la³ ba² cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Há⁴hé³ nia⁴²ah¹. \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ja̱³ ba² há⁴hé³ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ jniá² hi³ hi̱² nɨy³² gá⁴tie̱e̱y³ jniá² hi³ ga³jmeey⁴ liáh³nɨ³. \s1 Juúh⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ aáy⁴ ja̱á̱² ja̱y³ dsa³ \p \v 28 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Jmiih⁴² ga³ji̱i̱³²ah³ niaá⁴ah³ chiáh² hi³la³? Ja̱y³ dsaá⁴ xe̱y³ aáy⁴ ja̱á̱². Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ ja̱y³ ja̱á̱² ja̱³: “Ja̱a̱y⁴, má⁴dxií⁴ ja̱³nɨ́⁴ gua³jmee² ta² xi² tiaah² xaah¹ mɨ¹jóh¹ chieéy⁴ nɨ³.” \v 29 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ ja̱á̱² ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: “Há⁴hé³ ñii⁴ jniá².” Joó⁴ liáh³ ba² ja̱³ gá⁴táyh⁴ dsɨ́², hi³ja̱³ ñií¹ ya²jmeé³ ta² ja̱³. \v 30 Mɨ²ja̱³ gá⁴liúy² dxeeyh⁴ ja̱á̱² ja̱³, gá⁴sɨɨ́h⁴ chiáh² liáh³ja̱³. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ mɨ¹liuh² ja̱³: “Liáh³ja̱³ xa³ja̱³, Ñuyh⁴, ñii⁴ ba².” Joó⁴ há⁴hé³ ñií¹. \v 31 ¿Hi³ja̱³ hi̱² na²nɨy¹ diáh⁴ hi³ aáy⁴ ja̱³ gá⁴jmeé³ liáh³xɨ³ niaá⁴ jmii³ diáh⁴ ja̱³ ga³ji̱i̱³²ah³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Hi³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³jéy⁴ ja̱³. \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Hí⁴sa³ gɨh¹ dxa² ji̱³nɨɨ́⁴ yuuh¹ güii³ nɨ³ diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² baáy⁴ diáh⁴ mɨ́³ hi³ dɨ³ga̱y³ liáh³xɨ³ gɨh³ niaá⁴ah³. \v 32 Chiaah¹ güéy⁴ Juan nɨ³ hi³ bi²tie̱e̱yh³ niaá⁴ah³ fi¹ hi³ xiaa³dsaa³², joó⁴ há⁴hé³ gá⁴taá³ah³ niaá⁴ah³ chiáh². Joó⁴ diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ mɨ́³ hi³ ga̱y³ si¹ gá⁴taáy³ chiáh². Joó⁴ gu³xɨ³ ba² gá⁴joo⁴²ah³ niaá⁴ah³ hi³ja̱³, ná⁴lɨ¹ chiáh² há⁴hé³ gá⁴tia³ gá⁴hi³ah³ dxú⁴ hi³ja̱³ há⁴hé³ gá⁴taá³ah³ chiáh². \s1 Juúh⁴ chiáh² diáh⁴ mozos hi³ cá⁴dah²jmeé³ mɨ³hee³² \r (Mr. 12:1-12; Lc. 20:9-19) \p \v 33 ’Niuu³ah³ dxaáh² juúh⁴ la³. Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ gá⁴guá³ ja̱y³ dsa³ hi³ gá⁴haá² xaah¹ mɨ¹jóh¹. Gá⁴ta̱á̱h⁴ yá³ xaah¹ jóh¹ ja̱³, gá⁴jmeé³ ca̱a̱³ hí¹ xi² hí⁴guɨyh⁴² jmɨɨh¹ mɨ¹jóh¹ ja̱³, ba² gá⁴jmeé³ ca̱a̱³ ñú² hi³ ñií² xi² hí⁴dah²naa³ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²heéh⁴ hí¹. \p ’Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ gá⁴tiéyh² guaa³ ja̱y³aáy⁴ dsa³, duh³ ŋaá² xiaáh³. \v 34 Liáh³ cá⁴dxá⁴héy³ ji̱i̱² mɨ¹jóh¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ mozos chié̱y² hi³ hí⁴dsá⁴ñi³ diáh⁴ hi³ ná⁴tayh¹ guaa³ ta² ja̱³ duh³ hí⁴dsá⁴chia̱a̱⁴ diáh⁴ mɨ¹jóh¹ hi³ ná⁴lɨ¹ dxa² ja̱³. \v 35 Joó⁴ cá⁴dah²sa̱a̱h³² diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ ta² ja̱³ cá⁴dah²sa̱yh³² diáh⁴ mozos ja̱³ duh³ cá⁴dah²tɨ̱́y⁴ ja̱y³. Cá⁴dah²jɨ̱́yh⁴ cáh³ti³² dxeeyh⁴ ja̱³, baáy⁴ gɨh¹ ja̱y³ ja̱³ cá⁴dah²chiúyh² na¹cu̱ú̱¹. \v 36 Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨɨ́⁴ fii² vó⁴ ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ gɨh¹ fɨɨ́y⁴ mozos liáh³xɨ³ dsa³jéy⁴ ja̱³. Joó⁴ cá⁴dah²jmeé³ chiáh² liáh³ja̱³ diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ ta² ja̱³. \p \v 37 ’Hi³ gá⁴hɨɨ́³ gɨh¹ ñi² ba² ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ ja̱y³ ja̱á̱², chiaah¹ liáh³la³ ta³hɨ³: “Chiáh² ja̱a̱y⁴ la³ gɨh¹ hí⁴dah²nuú⁴.” \v 38 Joó⁴ liáh³ cá⁴dah²joó² diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ ta² ja̱³ cá⁴dah²joóy² ja̱á̱² ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ xi² dɨ³ñi³² mii⁴ diáh⁴: “Hi³nɨy³² nɨ³ hí⁴lí³ chiáh² hi³ xa³ chiáh² jmii³ mɨ² ma³ju̱y⁴. Na³fáyh⁴ hi²jɨ̱h⁴²a² duh³ hi²jmee²a² chiaa⁴²a² hi³ hí⁴tɨ̱́y⁴ nɨ³.” \v 39 Hi³ja̱³ cá⁴dah²sa̱yh³², cá⁴dah²dxɨy³ tɨɨ́² xi² tiaah² xaah¹ mɨ¹jóh¹ ja̱³, duh³ cá⁴dah²jɨ̱́yh⁴. \v 40 ¿Jmiih⁴² hí⁴jmeé⁴ fii² vó⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ ta² nɨ³, liu³u²xɨ³ mɨ² ma³güeyh³² nɨ³ ga³ji̱i̱³²ah³? \p \v 41 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Hí⁴jɨ̱́yh⁴ diáh⁴ dsa³ mɨ³hey³² nɨ³, há⁴hé³ hí⁴cá̱² mih³ hí⁴ñí² diáh⁴ cáh³ti³², duh³ hí⁴tiéyh² guaa³ dxeeyh⁴ vó⁴ nɨ³. Diáh⁴ hi³hí̱³ gɨh¹ hí⁴dah²jɨ̱ɨ̱h³ mɨ¹jóh¹ nɨ³ mɨ² ma³raa³. \p \v 42 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―¿Xɨ² há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³joo⁴²ah³ xi³ chiáh² Dios xi² dsa³féh³ liáh³la³?: \q1 Na¹cu̱ú̱¹ hi³ cá⁴dah²ta̱á̱⁴ diáh⁴ tɨ³²yah³ nɨ³, \q2 xiáh³ hi³ nɨ³ ba² ma³lɨ⁴ hi³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹. \q1 Liáh³ja̱³ ma³jmeé³ Ñúh³a² nɨ³, \q2 hi³ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ³²a² jnia². \m \v 43 Hi³ja̱³ nɨ³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ hí⁴boo⁴ah³ hi³ na³lɨ́⁴ah³ dsa³fɨɨ³ chié̱y² Dios. Diáh⁴ dsa³ xiaáh³ ba² hí⁴tɨ̱́y⁴ dxá¹ah³. Chiaah¹ diáh⁴ hi̱² nɨy³² ba² hí⁴dah²jmeé⁴ liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ hí⁴dah²jmeé⁴ diáh⁴ hi³ na³lɨ́y⁴ chié̱y² Dios. \v 44 Ja̱y³ hi³ hí⁴tiéyh⁴ ñiíh² na¹cu̱ú̱¹ nɨ³ hí⁴fí̱³ hí⁴dxeéy³ cáh³ti³², baáy⁴ liu³u²xɨ³ hí⁴tiah³ na¹cu̱ú̱¹ nɨ³ ñiíh² chiáh² ja̱y³ dsa³, mɨ²ja̱³ hí⁴vɨ́yh³ cáh³ti³². \p \v 45 Liáh³ cá⁴dah²nuú³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ fariseos ja̱³, diáh⁴ juúh⁴ hi³ gá⁴jmeé³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cá̱⁴ cua̱a̱y¹ná² hi³ mii⁴ diáh⁴ ba² ja̱³ ga³hey³² Jesús ja̱³. \v 46 Mɨ²ja̱³ mɨ³dah²naah³² jmiih⁴² hí⁴dah²jmeé⁴ duh³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²güeéyh² joó⁴ dɨ³foyh⁴ dah²jooy³² diáh⁴ dsa³ ja̱³, chiaah¹ liáh⁴jɨy³ ba² ji̱í̱h⁴ hi³ jmɨ́yh³ profeta ja̱³ Jesús ja̱³. \c 22 \s1 Juúh⁴ chiáh² jmɨ́¹feh⁴ hi³ gá⁴ji̱í̱³ guaa³ dsa³ \p \v 1 Gá⁴laá⁴ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ mɨ³jmee⁴ dxaáh² juúh⁴, liáh³la³ sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p \v 2 ―Liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ ja̱y³ rey hi³ gá⁴jmeé³ jmɨ́¹feh⁴ hi³ gá⁴ji̱í̱³ guaa³ ja̱y³ ja̱á̱². \v 3 Gá⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ mozos chié̱y² hi³ dsá⁴jey³ diáh⁴ hi³ ma³lɨ³jey⁴² jmɨ́¹feh⁴ ja̱³, joó⁴ há⁴hé³ máh⁴ dɨ́⁴dsá⁴dxí̱⁴ diáh⁴. \v 4 Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ ca̱á̱h³ dxeeyh⁴ mozos chié̱y², liáh³la³ sɨɨ́h⁴ diáh⁴: “Gua³xɨɨ́h¹ah³ diáh⁴ hi³ ma³já²á⁴ jmɨ́¹feh⁴ la³ hi³ ma³bi³tɨɨ⁴²á⁴ hi³ hi²chia⁴²a². Ma³taáyh⁴ ta² ma³lɨ³jɨ̱yh⁴² diáh⁴ cue²yah³ baáy⁴ jmáyh² hi³ cua̱a̱y³ ba². Hi³ja̱³ mɨ³na³tɨɨ⁴ ba² jɨɨ⁴ lɨ́⁴. Ya³dxí̱⁴ah³ jmɨ́¹feh⁴ la³ gua³xɨɨ́h¹ah³ diáh⁴.” \v 5 Joó⁴ ba² ñé⁴ liáh³ja̱³ há⁴hé³ cá⁴dah²jmeé³ he̱é̱yh³. Ja̱y³ ja̱³ ñií¹ ya²joó¹ vó⁴ chiáh² ba², dxeeyh⁴ ja̱³ ñií¹ ya²jmeé³ ta² chiáh² ba². \v 6 Dxeeyh⁴ ja̱³ yáh¹, xiáh³ hi³ cá⁴dah²sa̱yh³² ba² diáh⁴ mozos chié̱y² rey ja̱³, ña²hé³ ba² cá⁴dah²jmeéh⁴ diáh⁴, cá⁴dxá⁴heey⁴ lɨ́⁴ cá⁴dah²jɨ̱́yh⁴ diáh⁴. \v 7 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴nuú³ rey ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³². Hi³ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ soldados chié̱y² hí⁴dxá⁴jɨ̱yh³ diáh⁴ hi³ cá⁴dah²jɨ̱ɨ̱́h⁴ ja̱³, ba² gá⁴taáh⁴ ta² hi³ hí⁴dah²jɨ̱́⁴ fɨɨ³ chiáh² diáh⁴ ja̱³. \v 8 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ rey ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ mozos chié̱y² ja̱³: “Mɨ³na³tɨɨ⁴ ba² jɨɨ⁴ hi³ niaáh² chiáh² jmɨ́¹feh⁴ hi³ hí⁴ji̱í̱³ guaa³ ja̱a̱y⁴ nɨ³, joó⁴ há⁴hé³ ná⁴lɨ¹ hi³ hí⁴yá⁴dxí̱⁴ la³ diáh⁴ hi³ ma³teé⁴á⁴ nɨ³. \v 9 Na³fáyh⁴ cua³dxí̱⁴ah³ ñaá² jee⁴² fɨɨ³ nɨ³ duh³ gua³jé⁴ah³ la³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ hí⁴ji̱i̱h⁴ah³.” \v 10 Hi³ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ mozos ja̱³ jee⁴² fɨɨ³ duh³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ gá⁴ji̱i̱h⁴ ba² cá⁴dah²jéy⁴, liáh³ ba² hi³ dxúy⁴, liáh³ ba² hi³ mɨ³hey³². Mɨ²ja̱³ gá⁴ca̱yh⁴ cáh³ti³² dsa³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh² rey ja̱³. \p \v 11 ’Mɨ²ja̱³ gá⁴hii³² rey ja̱³ xɨ¹ñúh⁴ cá⁴dxá⁴joóy¹ diáh⁴ dsa³ hi³ ma³dxa³dxí̱⁴ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴joó² hi³ caayh³² ja̱y³ dsaá⁴ hi³ há⁴hé³ chih³ mɨh³ hi³ ca³dah²cɨh³² mɨ² ga³ji̱í̱³ guaa³ dsa³. \v 12 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Amigo, ¿jmiih⁴² ma³lɨ⁴ ma³ya³húy² la³ baáy⁴ há⁴hé³ chíyh¹ mɨh³ hi³ ga³cɨh³²a² jmɨ́¹feh⁴ hi³ dsa³ji̱í̱³ guaa³ dsa³?” Joó⁴ ca̱a̱³ gá⁴cueeyh⁴ na³cɨ́y¹ liáh³ja̱³ ba² hi³hí̱³. \v 13 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ rey ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ dah²jí̱h³ dah²tɨ̱́y³ ja̱³: “Ñuú¹ah³ guaa³tɨɨ² hi³nɨy³², duh³ gua³tia̱a̱⁴ah³ tɨɨ́² xi² ñu³ha̱a̱h³ nɨ³. Nɨɨ́⁴ hí⁴dah²jláy² baáy⁴ hí⁴dah²jñúy² lɨ́⁴ oóyh² na¹ja̱² diáh⁴.” \v 14 Chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ ca³lɨ³tiee², joó⁴ há⁴jáyh³ ba² ca³lɨ³dxɨy⁴². \s1 Ca³jaa¹ chiáh² impuestos hi³ ca³dah²chi³² diáh⁴ dsa³ \r (Mr. 12:13-17; Lc. 20:20-26) \p \v 15 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²jé̱yh⁴ ca³jaa¹ diáh⁴ fariseos ja̱³ duh³ hí⁴dah²dxá⁴ dxú⁴ jmiih⁴² hí⁴dah²jmeé⁴, duh³ hu̱² hí⁴tiéyh⁴ hí⁴liú⁴ ca̱a̱³ cua̱a̱y¹ná² Jesús ja̱³. \v 16 Hi³ja̱³ cá⁴dah²xɨ́y⁴ ja̱y³aáy⁴ oóyh² diáh⁴ ja̱³, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ naáy³ chie̱é̱yh¹ Herodes, duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Dsa³he⁴, nia⁴²ah¹ ba² hi³ hi²xiáh³ xiaa³dsaa³²u³, baáy⁴ hi²xiáh³ xiaa³dsaa³² ga³hoy³ fi¹ chiáh² Dios. Baáy⁴ há⁴hé³ ga³ji̱i̱³²u³ liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴ dsa³ chiaah¹ há⁴hé³ ga³joóy³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ chiáh² diáh⁴. \v 17 Hi³ja̱³ jmiih⁴² ga³ji̱i̱³²u³ niu³. ¿Xɨ² dxú⁴ hi³ hi²chi⁴²a² cuu² liáh³xɨ³ ga³taah⁴ ta² César nɨ³, ha²xɨ² haá²? \p \v 18 Joó⁴ gá⁴cá̱⁴ ba² cua̱a̱y¹ná² Jesús ja̱³ hi³ dah²tia⁴ ba² ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ he̱é̱yh³ ba² ga³jmeeh³²ah³ jniá³ nɨ³, he²chiaah¹ hi³ ca³ya³dsaa⁴ah³ jniá³ hiíh⁴ nɨ³? \v 19 Heé¹ah³ jnia² ca̱a̱³ cuu² hi³ ca³lɨ³chi² impuesto nɨ³, hi²nia⁴²a². \p Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cuoó⁴ ca̱a̱³ denario Jesús ja̱³. \v 20 Liáh³ cá⁴dah²cuoó⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ diáh⁴ juúh⁴ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Hi̱² nɨy³² ta̱a̱y⁴ cuu² la³, baáy⁴ hi̱² vóh² chiáh² nɨ³ tiaah²? \p \v 21 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²hí̱¹, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―César nɨ³ ta̱a̱y⁴. \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ja̱³ cuoó¹ah³ César nɨ³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴tɨ̱́y⁴ nɨ³, baáy⁴ cuoó¹ah³ Dios nɨ³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴tɨ̱́y⁴ ñaá² Dios nɨ³. \p \v 22 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²nuú³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴, hi³ja̱³ cá⁴dah²tiúy² ja̱³ba² gá⁴dxi̱i̱³² gɨh¹ ba². \s1 Ca³jaa¹ chiáh² hi³ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³jú̱y¹ \r (Mr. 12:18-27; Lc. 20:27-40) \p \v 23 Ja̱³ba² jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³ diáh⁴ saduceos dah²ya²dxí̱⁴ dah²ya²ñi³ Jesús ja̱³. Diáh⁴ saduceos ja̱³ ca³dah²féh³ hi³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³jú̱y¹, hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p \v 24 ―Dsa³he⁴, gá⁴féh³ Moisés hi³ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsaá⁴ hí⁴jú̱y³ baáy⁴ há⁴hé³ ma³sa̱y³ ja̱á̱² chie̱é̱yh¹ mɨ́⁴chiáh², mɨ²ja̱³ du³ñuúh² dsaá⁴ hi³ ma³ju̱y⁴ ja̱³ ga³jmee⁴ hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ mɨ́⁴chiáh², duh³ ja̱á̱² hi³ hí⁴sa̱y³ chie̱é̱yh¹ ja̱³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ ja̱á̱² hi³ ma³ju̱y⁴ ja̱³ba². \v 25 Hi³ja̱³, jee⁴² chiaa⁴²ah¹ la³ gá⁴guá³ ja̱y³ dsa³ hi³ gá⁴sa̱y³ dxieéy⁴ ja̱á̱². Mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱³ guaa³ hi³ du³ñí¹ ja̱³, joó⁴ jú̱y⁴. Há⁴hé³ gá⁴sa̱y³ ja̱á̱² hi³ja̱³ hi³dxá³ aáy⁴ diáh⁴ ja̱³ gá⁴guá³ chie̱é̱yh¹ mɨ́³ ja̱³. \v 26 Ree³ ba² gá⁴cɨ̱ɨ̱́yh² hi³dxá³ aáy⁴ du³ñuúh² ja̱³. Gá⁴lɨ́⁴ chiáh² liáh³ja̱³ hi³dxá³ aay³ ja̱³. Liáh³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ gá⁴ŋɨɨyh⁴ liú⁴u³ dxieéy⁴ diáh⁴. \v 27 Hi³ gá⁴hɨɨ́³ gɨh¹ ñi², ba² jú̱y⁴ mɨ́³ ja̱³. \v 28 Hi³ja̱³, liu³u²xɨ³ mɨ² ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³ nɨ³, mɨ²ja̱³ ¿hi̱² na²nɨy¹ diáh⁴ dsaá⁴ nɨ³ hí⁴lí³ dsaá⁴ chié̱y² mɨ́³ nɨ³, chiaah¹ hi³ liú⁴u³ dxeéy⁴ liáh³nɨ³ cá⁴dah²guá³ chie̱é̱yh¹? \p \v 29 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Na³ji̱i̱⁴ cáh³ti³² ba² chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³, chiaah¹ hi³ há⁴hé³ dsaa⁴ah³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ na³xɨɨ² xi³ chiáh² Dios, ba² há⁴hé³ maá³ah³ hi³ bií⁴ hee⁴ fáh⁴lí³ Dios nɨ³. \v 30 Chiaah¹ mɨ² mɨ³hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³jú̱y¹ nɨ³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴ji̱í̱³ guaa³ diáh⁴ dsa³, hí⁴lí³ diáh⁴ liáh³xɨ³ diáh⁴ ángeles hi³ nieeyh⁴² yuuh¹ güii³ nɨ³ bɨh¹ ba². \v 31 Joó⁴ ca³jaa¹ chiáh² hi³ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³jú̱y¹ nɨ³, ¿xɨ² há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³joo⁴²ah³ niaá⁴ah³ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ Dios nɨ³ gá⁴sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³? Chiaah¹ liáh³la³ gá⁴féh³: \v 32 “Jniá³ nɨ³ Dios chié̱y² Abraham, Dios chié̱y² Isaac baáy⁴ hi³chie̱y³² Jacob.” Gá⁴féh³ liáh³ja̱³, chiaah¹ Dios nɨ³ há⁴hí̱³ Dios chié̱y² diáh⁴ hi³ na³jú̱y¹ nɨ³. Na³lɨ́y⁴ Dios chié̱y² diáh⁴ hi³ na³ji̱í̱yh⁴ ba². \p \v 33 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²nuú³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ fáh⁴he² chiáh² ja̱³. \s1 Mandamiento hi³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ \r (Mr. 12:28-34) \p \v 34 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² diáh⁴ fariseos hi³ gá⁴tiaá⁴ Jesús ja̱³ gá⁴cú̱y² haa² diáh⁴ saduceos ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨyh⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴, \v 35 duh³ ja̱y³ oóyh² diáh⁴ hi³ na³lɨ́y⁴ dsa³he⁴ chiáh² ley ja̱³, gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³ duh³ hu̱² hí⁴tiéyh⁴. Liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p \v 36 ―Dsa³he⁴, ¿he² na²nɨ¹ nɨ³ mandamiento hi³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹? \p \v 37 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Jmee² naá⁴u³ Dios chiú̱h²u³ fáh⁴ji̱í̱h⁴ lɨ́⁴ chiú̱h²u³, jɨy³túh² jɨy³háy² cáh³ti³², jmáyh² hi³ nɨ³ ba² tiaáh² dxɨ́y¹. \v 38 Hi³la³ nɨ³ mandamiento hi³ ná⁴ŋɨy¹ baáy⁴ hi³ du³ñi² chiáh² liáh⁴jɨ³ diáh⁴ mandamientos nɨ³. \v 39 Hi³dxá³ tú̱⁴ hi³ ná⁴ŋɨy¹ nɨ³, laah¹ ree³ ba², hi³ dsa³féh³ liáh³la³: “Jmee² naá⁴u³ ja̱á̱y¹ oóh²u³ ja̱³ba² liáh³xɨ³ naá⁴u³ vo̱ó̱h²u³.” \v 40 Liú⁴u³ tú̱⁴ mandamientos la³ ná⁴lɨ¹ liáh³xɨ³ xaah¹ chiáh² ley chiáh² Moisés chie̱é̱yh¹ hi³ cá⁴dah²hé³ diáh⁴ profetas nɨ³. \s1 La³ dsa³féh³ hi̱² ja̱á̱² nɨ³ Cristo \r (Mr. 12:35-37; Lc. 20:41-44) \p \v 41 Liáh³ rúh⁴ na³ŋɨɨyh⁴ diáh⁴ fariseos ja̱³, \v 42 mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Jesús ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ diáh⁴ juúh⁴ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Jmiih⁴² ga³ji̱i̱³²ah³ niaá⁴ah³ chiáh² Cristo nɨ³? ¿Hi̱² ja̱á̱² nɨ³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴: \p ―Chiáh²ha̱á̱¹ Ja̱á̱² David nɨ³. \p \v 43 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Jmiih⁴² ba² ja̱³ hi³ gá⁴féh³ David ja̱³ hi³ Cristo ja̱³ na³lɨ́y⁴ Dia² chié̱y²? Chiaah¹ liáh³ja̱³ gá⁴féh³ David ja̱³ dxɨ́⁴lieey³² Espíritu Santo chié̱y² Dios ja̱³, liáh³ca̱á̱h³ gá⁴féh³ liáh³la³: \q1 \v 44 Gá⁴féh³ Ñúh³a² Dios nɨ³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Dia² chia̱á̱²á⁴ nɨ³: \q1 “Ñí³ ca³jaa¹ xi² nu¹á² la³ \q2 chiaah¹ hí⁴dxá⁴héy³ hi²dxá⁴á⁴ vó⁴ cáh³ti³² rúh⁴tɨɨy¹ diáh⁴ enemigos chiú̱h²u³ nɨ³.” \m \v 45 ¿Jmiih⁴² ja̱³ hi³ ja̱á̱²dxaa⁴² David nɨ³ Cristo nɨ³, baáy⁴ hí̱³ba² ñaá² David nɨ³ ga³féh³ hi³ na³lɨ́y⁴ Dia² chié̱y²? \p \v 46 Hi³ja̱³ gu³xɨ³ ja̱y³ há⁴hé³ gá⁴jooy³ gá⁴hí̱¹ fáh⁴liu⁴ hi³ ŋɨɨ⁴ juúh⁴ ja̱³. Jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴liaá² hi³ há⁴hé³ máh⁴ xe̱y³ cáh³ti³² hí⁴tiá³ dsɨ́² hí⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³. \c 23 \s1 Gá⁴xí² Jesús ja̱³ diáh⁴ fariseos chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ \r (Mr. 12:38-40; Lc. 11:37-54; 20:45-47) \p \v 1 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ baáy⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p \v 2 ―Diáh⁴ dsa³he⁴ chiáh² ley baáy⁴ diáh⁴ fariseos nɨ³, ca³dah²naa³ dxa² Moisés nɨ³. \v 3 Hi³ja̱³ niuu³ah³ dsaá² chiáh² diáh⁴, baáy⁴ jmeé¹ah³ jɨɨ⁴ hi³ ca³dah²sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ nɨ³. Joó⁴ há⁴ hi³jmee³ah³ liáh³xɨ³ ca³dah²jmee⁴ nɨ³, chiaah¹ dxaáh² ba² ca³dah²féh³ baáy⁴ dxaáh² ba² ca³dah²jmee⁴. \v 4 Chiaah¹ ca³dah²taah⁴ ta² hi³hí̱³ hí⁴jmeé⁴ ca̱a̱³ hi³ há⁴hé³ hí⁴tiaa⁴²a², ca³dah²bi³chié̱y³ diáh⁴ dsa³ ca̱a̱³ liaá¹ hii³. Joó⁴ ñé⁴ xɨh¹guaa³ mii⁴ diáh⁴ há⁴hé³ dɨ́⁴dah²jñuú⁴. \v 5 Jɨɨ⁴ hi³ nɨ³ ca³dah²jmee⁴ xi² ca³dah²joo³² diáh⁴ dsa³ ba². Ca³dah²ñuu⁴ dxɨ² diáh⁴ ca̱a̱³ sɨ̱ɨ̱yh² láh¹hɨɨ⁴ hi³ tiaah² ca̱a̱³tú̱⁴ ja̱a̱h⁴² fah² Dios, joó⁴ jmá³ lɨ́⁴ ca³dah²jmee⁴. Ca³dah²jmee⁴ cuee³ lɨ́⁴ laáh¹ mɨh³ hi³ ca³dah²cɨh³². \v 6 Dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²güe³ xi² liih² gɨh¹ mɨ² xa³ jmɨ́¹feh⁴, baáy⁴ dɨ́⁴dah²güe³ gaáy³ ñuúh⁴guah³ liuh² nɨ³. \v 7 Dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²hí̱¹ chie̱é̱yh¹ hu̱u̱¹rá² diáh⁴ dsa³ nɨ³ hí⁴dah²jmeéh⁴ diáh⁴ jee⁴² mah², baáy⁴ dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²nuú⁴ dsa³he⁴. \p \v 8 ’Joó⁴ niaá⁴ah³ há⁴hé³ ga³jmee⁴ hi³ hi²jmee³ah³ naa³ah³ hi³ hí⁴dah²sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ dsa³he⁴, chiaah¹ liáh⁴jɨ³ah³ niaá⁴ah³ na³lɨ́⁴ah³ du³ñuúh²ah³ ba², baáy⁴ ja̱y³ ba² Dsa³he⁴ chia̱á̱²ah³, hí̱³ba² Cristo nɨ³. \v 9 Baáy⁴ gu³xɨ³ ja̱y³ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³ há⁴ hi³fooh³²ah³ ñuyh⁴ chiaah¹ xe̱y³ ja̱y³ ba² Ñúh³ah³, hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³. \v 10 Ba² há⁴hé³ ga³jmee⁴ hi³ hi²jmee³ah³ naa³ah³ hi³ hí⁴dah²sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ mɨ¹dxɨ² chia̱a̱⁴²ah¹, chiaah¹ xe̱y³ ja̱y³ ba² mɨ¹dxɨ² chia̱á̱²ah³, hí̱³ba² Cristo nɨ³. \v 11 Hi³ gaáy³ gɨh¹ jee⁴² chia̱á̱²ah³ nɨ³, ga³jmee⁴ hí⁴jméy² ñaá² liáh³xɨ³ mozo chia̱á̱²ah³ ba². \v 12 Chiaah¹ ja̱y³ hi³ ga³jmey³² ñaá² gaáy³, hi³hí̱³ hí⁴cá̱² fáh⁴hiíh⁴, joó⁴ ja̱y³ hi³ ga³jmey³² ñaá² píyh¹, xiáh³ hi³hí̱³ ba² hí⁴lí³ gaáy³. \p \v 13 ’¡Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ dsa³he⁴ chiáh² ley chiáh² Moisés baáy⁴ niaá⁴ah³ fariseos hi³ ca³bi³dxú⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³ nɨ³! Chiaah¹ ga³jnɨ³ah³ haah²ñu¹ chiáh² yuuh¹ güii³ duh³ há⁴hé³ dsá⁴taáyh¹ diáh⁴ dsa³. Há⁴hé³ dɨ²gua³taáh¹ah³, ba² há⁴hé³ ga³cuo³ah³ je² hí⁴dsá⁴taáyh¹ diáh⁴ hi³ dɨ³niaá⁴ hí⁴dsá⁴taáyh¹. \p \v 14 ’¡Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ dsa³he⁴ baáy⁴ niaá⁴ah³ fariseos hi³ bií⁴ ca³bi³dxú⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³ nɨ³! Chiaah¹ vih²chia̱á̱²ah³ nɨ³ ga³tuu⁴ ñu² diáh⁴ mɨ́³ dsa³nɨɨ́³, baáy⁴ ca̱a̱³ chiáh² ba² hi²xiáh³ voó³ ga³liu⁴²ah³ Dios xi² ca³dah²joo³² diáh⁴ dsa³. Hi³ja̱³ nɨ³ gua³chí¹ah³ gɨh¹ ca̱á̱h³liaáh³. \p \v 15 ’¡Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ dsa³he⁴ baáy⁴ niaá⁴ah³ fariseos hi³ bií⁴ ca³bi³dxú⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³ nɨ³! Chiaah¹ na³ca̱á̱y⁴ lɨ́⁴ ba² ga³chie³ ga³ji̱i̱³ah³ hi³ ga³naah⁴ah³ diáh⁴ dsa³ hi³ hí⁴dah²jmeé⁴ ca̱a̱³ chie̱é̱yh¹ niaá⁴ah³. Baáy⁴ mɨ² ma³tiaá⁴ah³ chia̱á̱²ah³ diáh⁴, mɨ²ja̱³ liáh³ ga³jmee⁴ chiáh² diáh⁴ hí⁴dsá⁴dxí̱⁴ jee⁴² xi²há⁴dxú⁴. Chiaah¹ tú̱⁴ juh³ bih³ ga³jme³²ah³ diáh⁴ mɨ³hey³² liáh³xɨ³ vo̱ó̱h²ah³. \p \v 16 ’¡Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ hi³ ca³bi³jmeé¹ah³ diáh⁴ dsa³ joó⁴ na³lɨ́⁴ah³ liáh³xɨ³ dsa³ tuu² ba²! Chiaah¹ liáh³la³ ga³fáh³ah³: “Xɨ³ xa³ hi²feh²a² baáy⁴ hi²he²a² guah³ gaáy³ nɨ³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ xɨ³hé³ bií⁴ hi³ nɨ³. Joó⁴ xɨ³ hi²he²a² ñí¹niaá³ chiáh² guah³ nɨ³, mɨ²ja̱³ mɨ³ná⁴lɨ¹ fáh⁴liu⁴ gaáy³.” \v 17 ¡Dɨ́h¹ jlah³ah³, liáh³xɨ³ xe̱y³ diáh⁴ dsa³ tuu² ba² xa̱³ah³! ¿He² nɨ³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹, xɨ² ñí¹niaá³ ha²xɨ² guah³ hi³ ga³jmee⁴ ná⁴ŋɨy¹ ñí¹niaá³ nɨ³? \v 18 Ba² ga³fáh³ah³ liáh³la³: “Xɨ³ xa³ hi²feh²a² baáy⁴ hi²he²a² ñi²yaá³ nɨ³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ xɨ³hé³ bií⁴ hi³ nɨ³. Joó⁴ xɨ³ hi²he²a² foo³ hi³ na³jniaa³ ñi²yaá³ nɨ³, mɨ²ja̱³ si¹ ná⁴lɨ¹ fáh⁴liu⁴ gaáy³.” \v 19 ¡Dɨ́h¹ jlah³ah³ baáy⁴ dɨ́h¹ tuú¹ah³! ¿He² nɨ³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹, xɨ² foo³ nɨ³ ha²xɨ² ñi²yaá³ hi³ ga³jmee⁴ ná⁴ŋɨy¹ foo³ nɨ³? \v 20 Hi³ja̱³ hi³ ga³féh³ hi³ xa³ hí⁴jmeé⁴ baáy⁴ liu³u²xɨ³ hí⁴hé⁴ ñi²yaá³ nɨ³, há⁴ja̱³ ti̱¹ ñi²yaá³ ja̱³ he⁴, ji̱í̱⁴ hi³ na³jniaa³ ñiíh² nɨ³ he⁴. \v 21 Baáy⁴ hi³ ga³féh³ hi³ xa³ hí⁴jmeé⁴ baáy⁴ hí⁴hé⁴ guah³ nɨ³, há⁴ja̱³ ti̱¹ chiáh² guah³ ja̱³ he⁴, ba² hey³² ji̱í̱⁴ Dios hi³ jey¹ ñuúh⁴guah³ nɨ³. \v 22 Ba² hi³ ga³he⁴ yuuh¹ güii³ nɨ³, ja̱³ba² xi² jey¹ Dios nɨ³ ja̱³ ga³he⁴, ba² ga³hey³² ji̱í̱⁴ ñaá² Dios hi³ jey¹ nɨ³. \p \v 23 ’¡Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ dsa³he⁴ baáy⁴ niaá⁴ah³ fariseos hi³ bií⁴ ca³bi³dxú⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³ nɨ³! Chiaah¹ ga³cuoo³²ah³ ba² Dios nɨ³ diezmo chiáh² meeh¹xee³, anís baáy⁴ comino, joó⁴ há⁴hé³ ga³jmee³ah³ he̱é̱yh³ hi³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ chiáh² ley nɨ³, hi³ dsa³féh³ ga³jmee⁴ hi²yaa²a² xiaa³dsaa³², hi³ hi²chia̱²a² mih³ hi²nia⁴²a² oóh²a², baáy⁴ hi³ hí⁴dsá⁴taá³a² chiáh² Dios. Jɨɨ⁴ hi³la³ ba² nɨ³ ga³jmee⁴ hi²jmee³ah³, baáy⁴ há⁴ hi³tu³²ah³ hi³ ga³cuo³ah³ diezmo chiáh² mɨ¹píh⁴ mɨ¹liúyh⁴ nɨ³. \v 24 ¡Jmiih⁴² ja̱³ hi³ ca³bi³jmeé¹ah³ diáh⁴ dsa³ baáy⁴ tuú¹ah³ ba² vo̱ó̱h²ah³! Liáh³ca̱a̱y³ hi³ ca³bi³ŋɨɨ́¹ah³ ba² hi³ ga³húh³ah³ duh³ há⁴hé³ hi²i̱i̱h⁴ah³ ja̱y³ lu³ lii³²a², joó⁴ ná⁴lɨ¹ chiáh² ga³i̱i̱h³ah³ ba² hi³ cah²mɨ² gɨh¹. \p \v 25 ’¡Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ dsa³he⁴ baáy⁴ niaá⁴ah³ fariseos hi³ bií⁴ ca³bi³dxú⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³ nɨ³! Chiaah¹ nɨɨh¹ xiáh³ ñiíh² ba² mɨ¹vaso baáy⁴ mɨ¹vɨ̱ɨ̱́⁴ nɨ³ ga³u̱u̱h³²ah³ lii³²a² liáh³xɨ³ ga³jmee³ah³ nɨ³, chiaah¹ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ sáh³ ñuúh⁴ chia̱á̱²ah³, chie̱é̱yh¹ hi̱i̱³ chia̱á̱²ah³ baáy⁴ hi³ hɨɨh³ há²ah³ nɨ³. \v 26 ¡Dɨ́h¹ tuú¹u³ fariseo! U̱ú̱h² rúh⁴ dsa³jéy⁴ xiáh³ he̱é̱yh³ mɨ¹vaso baáy⁴ mɨ¹vɨ̱ɨ̱́⁴ nɨ³, duh³ mɨ²ja̱³ ba² hí⁴bé⁴ xiáh³ ñiíh². \p \v 27 ’¡Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ dsa³he⁴ baáy⁴ niaá⁴ah³ fariseos hi³ bií⁴ ca³bi³dxú⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³ nɨ³! Chiaah¹ na³lɨ́⁴ah³ liáh³xɨ³ ca̱a̱³ he̱e̱³ hi³ liih² tiaa³. Hi²xiáh³ liih² lii³²a² xiáh³ ñiíh² joó⁴ xiáh³ ñuúh⁴ nɨ³ jmáyh² na¹mee⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³jú̱y¹ ba² tiaah², hi³ja̱³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ ná⁴hee¹. \v 28 Ba² liáh³ja̱³ xa̱³ah³ niaá⁴ah³, chiaah¹ xiáh³ ñiíh² hi²xiáh³ dxú⁴ah³ chia̱á̱h¹ah³ diáh⁴ dsa³ nɨ³ lii³²a², joó⁴ hi²xiáh³ na³ñuúyh⁴ chia̱á̱²ah³. Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ mɨ³he³²ah³. \p \v 29 ’¡Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ dsa³he⁴ baáy⁴ niaá⁴ah³ fariseos hi³ bií⁴ ca³bi³dxú⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³ nɨ³! Ga³xaa³ah³ yah³ haah² he̱e̱³ chiáh² diáh⁴ profetas, ga³jmee³ah³ liih² xi² na³xaa² chiáh² diáh⁴ dsa³ hi³ bií⁴ dxúy⁴ nɨ³. \v 30 Baáy⁴ liáh³la³ ga³fáh³ah³: “Liu³u²xɨ³ jnia² niaah⁴²a² liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²guá³ diáh⁴ xa²yaa²a² ñú⁴uuh²a², mɨ²ja̱³ há⁴hé³ gá⁴tia̱a̱²a² gá⁴jɨ̱h⁴²a² diáh⁴ profetas nɨ³ hu̱² liáh³ja̱³.” \v 31 Joó⁴ ga³lɨ́³ah³ ree³ chia̱á̱h¹ah³ diáh⁴ chiaah¹ hi³ ga³fáh³ah³ hi³ na³lɨ́⁴ah³ ja̱á̱² diáh⁴ hi³ cá⁴dah²jɨ̱́yh⁴ diáh⁴ profetas nɨ³. \v 32 ¡Hi³ja̱³ na³fáyh⁴ bi³ya⁴ah³ jmeé¹ah³ hi³ cá⁴dah²laá⁴ dah²jmee⁴ diáh⁴ xa²yaa²a² ñú⁴uuh²a² nɨ³! \p \v 33 ’¡Niaá⁴ah³ iíh¹ nɨ³! ¡Niaá⁴ah³ jáh²! ¿Jmiih⁴² ja̱³ dɨ́h¹ ga³ji̱i̱³²ah³ hi³ hí⁴jooy³ hi³ há⁴hé³ gua³chí¹ah³? \v 34 Jniá³ hi²sɨ́⁴á⁴ diáh⁴ profetas xi² niaah⁴²ah³ nɨ³, hi²sɨ́⁴á⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ hi³ jmɨɨh⁴dsaay⁴. Joó⁴ hi²jɨ̱́h⁴ah³ diáh⁴ baáy⁴ hi²tia̱a̱⁴²ah³ diáh⁴ cruz, baáy⁴ ta̱á̱²dsɨy⁴² hi²jmí⁴ hi²bá⁴ah³ diáh⁴ ñuúh⁴guah³ liuh² nɨ³ baáy⁴ gua³dxí̱⁴ah³ ta³niaá¹ah³ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³ hi³ hi²jmeeh¹ah³ diáh⁴ mɨ³hee³². \v 35 Hi³ja̱³ ñiíh² chia̱á̱²ah³ ba² hí⁴tiah³ hi³ jú̱y⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ dxúy⁴ hi³ cá⁴lɨ́⁴liaá² lɨ́⁴ Abel hi³ dxúy⁴, gá⁴dxaá² lɨ́⁴ Zacarías ja̱á̱² Berequías, hi³ gá⁴jɨ̱́h⁴ah³ liáh³xɨ³ xi² na³jniaa³ haah²ñu¹ chiáh² guah³ baáy⁴ liáh³xɨ³ xi² na³jniaa³ ñi²yaá³. \v 36 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Liáh⁴jɨ³ hi³nɨ³ hí⁴tiah³ ñiíh² chiáh² diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴. \s1 Gá⁴chíh⁴ Jesús ja̱³ chiáh² diáh⁴ dsa³ Jerusalén \r (Lc. 13:34-35) \p \v 37 Liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Niaá⁴ah³ dsa³ Jerusalén nɨ³, ga³jɨ̱h⁴ah³ diáh⁴ profetas baáy⁴ ga³chiuh⁴ah³ na¹cu̱ú̱¹ diáh⁴ dsa³ hi³ ga³xɨy⁴ Dios nɨ³ chia̱á̱²ah³. Hi²xiáh³ ñuú³ tiaah² gá⁴laáy⁴ hi²dxa³cua̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³, liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ ja̱y³ xaá¹ nɨɨh² hi³ ga³taayh³ diáh⁴ mɨ¹ja̱á̱² nɨ³ ñuúh⁴ cueé², joó⁴ há⁴hé³ gá⁴niuu³ah³ dsaá². \v 38 Hi³ja̱³ hí⁴cueeyh⁴ na³güii⁴ ñú¹ah³ nɨ³. \v 39 Ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ há⁴hé³ máh⁴ hi²joo⁴ah³ jniá³, hí⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ hi³ hi²fáh³ah³ liáh³la³: “Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² hi³ hí⁴güéy³ dxa² ñaá² Ñúh³a² nɨ³.” \c 24 \s1 La³ dsa³féh³ hi³ dsá⁴yeéy⁴ guah³ gaáy³ ja̱³ \r (Mr. 13:1-2; Lc. 21:5-6) \p \v 1 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ xi² jey¹ guah³ gaáy³, hi³ mɨ³dsayh³², joó⁴ ja̱³ba² cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ xi² dsa³hɨɨ́y⁴ duh³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²heé⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ na³ca̱á̱y⁴ guah³ ja̱³. \v 2 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Hi²xiáh³ dsaay³² há²ah³ hi²joó³ah³ hi³nɨ³ xɨ² haá²? Joó⁴ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Liáh⁴jɨ³ diáh⁴ ñú² cah² la³ hí⁴saá⁴ hí⁴lá⁴ cáh³ti³² ba², gu³xɨ³ ca̱a̱³ na¹cu̱ú̱¹ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴cueeyh⁴ na³fɨɨ́y⁴ ñiíh² dxaáh² na¹cu̱ú̱¹. \s1 Xa³ hi³ hí⁴lí³ mɨ² mɨ³ya³tɨ́⁴ dsá⁴yeéy⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ \r (Mr. 13:3-23; Lc. 21:7-24; 17:22-24) \p \v 3 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ cua̱h³ Olivos, liáh³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴guá³ nɨɨ́⁴ Jesús ja̱³, liáh³ mɨ³jey¹ ja̱³ mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ca̱a̱³ chiáh², duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Niaa³²ah¹ hi³ hi²fooyh¹ jniaah¹ hi³ jlɨh² ja̱³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ ma³xɨɨ́yh¹ jniaah¹ nɨ³. ¿Jmiih⁴² ja̱³ hí⁴lii⁴ hi³ mɨ³ya³tɨ́⁴ hí⁴güé³u³ ca̱á̱h³ baáy⁴ jmiih⁴² ja̱³ liáh³ hí⁴lii⁴ hi³ mɨ³hí⁴hɨɨ́⁴ ñi² jmɨɨyh⁴²güii³ la³? \p \v 4 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Xɨɨ́³ah³ ba², duh³ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ hí⁴juúy² niaá⁴ah³. \v 5 Chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ hí⁴bí⁴dxí̱⁴ liáh³xɨ³ jniá³ ba², liáh³la³ hí⁴dah²féh³: “Jniá³ nɨ³ Cristo”, hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²juúy². \v 6 Ba² hi²nuu³ah³ hi³ dsa³lí³ guerra la³ nɨ³, joó⁴ há⁴ hi³foh³²ah³, chiaah¹ jmɨ́yh³ liáh³ja̱³ ga³jmee⁴ hí⁴lí³. Joó⁴ há⁴ja̱³ ruh³ hi³ mɨ³dsá⁴yeéy⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ ja̱³ mɨ²ja̱³. \v 7 Chiaah¹ ca̱a̱³ país hí⁴tí̱² chie̱é̱yh¹ dxaáh² país. Hí⁴lí³ haa², hí⁴lí³ dsaá¹, baáy⁴ hi²xiáh³ ñuú³ hí¹ hí⁴bɨ́² vó⁴. \v 8 Joó⁴ hi³ ja̱a̱h¹ mɨ³dse³liaá² hi³ dxɨɨ́³vɨɨ³² ba² ja̱³. \p \v 9 ’Mɨ²ja̱³ hí⁴dah²jɨ̱ɨ̱́yh² niaá⁴ah³ chiáh² diáh⁴ dsa³ duh³ hí⁴dah²jmeéh⁴ niaá⁴ah³ mɨ³hee³², hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ niaá⁴ah³, baáy⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ hí⁴cɨ̱ɨ̱y³² hí⁴dah²ñí² niaá⁴ah³ vih²chieéy⁴. \v 10 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ hí⁴dah²tiú² fi¹ chiáh² Dios mɨ²ja̱³, hí⁴cɨ̱ɨ̱y³² hí⁴dah²ñí² oóyh² diáh⁴ baáy⁴ hí⁴dah²nɨɨ́y⁴ oóyh² xiáh³ rúh⁴cáh⁴. \v 11 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ hí⁴dah²juú² hí⁴dah²féh³ hi³ ca³dah²liu⁴ ca³jaa¹ chiáh² Dios, hi³ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ hí⁴dah²bi³taay³. \v 12 Hí⁴ñuúyh³ cáh³ti³² hi³ mɨ³hee³² nɨ³, hi³ja̱³ hí⁴güiiyh⁴ cáh³ti³² diáh⁴ dsa³, hí⁴dxa³ cáh³ti³² hi³ nieéy² oóyh² diáh⁴. \v 13 Joó⁴ hi³ hí⁴tiaá⁴ hí⁴ra̱á̱h⁴ hí⁴hɨɨ́⁴ lɨ́⁴ ñi², hi³hí̱³ hí⁴lieéy³. \v 14 Joó⁴ dsa³jéy⁴ ga³jmee⁴ hí⁴he² juúh⁴ dxú⁴ la³ na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³ liáh³xɨ³ niaá⁴ Dios nɨ³ hí⁴jmeé⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³, duh³ hí⁴dah²nuú⁴ liáh⁴jɨy³ nieey³² diáh⁴ dsa³. Mɨ²ja̱³ gɨh¹ hí⁴já⁴ cáh³ti³². \p \v 15 ’Hi³ja̱³ mɨ² ma³joo⁴²ah³ hi³ ma³dah²bi³heé² xi² na³xɨ³ na³ŋɨɨ́³ liáh³xɨ³ gá⁴xɨɨ́³ profeta Daniel ―cua²lɨ³dsaay⁴ hi³ hí⁴hé⁴ fáh⁴liu⁴ la³―, \v 16 mɨ²ja̱³ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² Judea ga³jmee⁴ hí⁴dah²cui̱í̱⁴ dsá⁴dxí̱⁴ cua̱h³máh³. \v 17 Hi³ja̱³ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ tee³ dsɨ́² yuuh¹ ñu² jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³, ga³jmee⁴ hí⁴xieey⁴ ji̱³nɨɨ́⁴ duh³ hí⁴cui̱í̱⁴, chiaah¹ há⁴hé³ máh⁴ tí² hí⁴cá̱² hi³ xa³ chiáh². \v 18 Hi³ ta̱a̱y⁴ xi²nuu³, há⁴hé³ máh⁴ tí² dsayh³² fɨɨ³ hi³ dsá⁴chiá̱³ láh¹cua̱a̱³. \v 19 ¡Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² diáh⁴ mɨ́³ hi³ vóy³ mɨ¹ja̱á̱² mɨ²ja̱³, hu̱² gɨh³ diáh⁴ hi³ dah²tiuyh³² xɨ³yu̱u̱y³ chié̱y² diáh⁴! \v 20 Hi³ŋɨɨ́¹ah³ chiáh² Dios hi³ há⁴ja̱³ jí̱h²maá¹ nɨ³ hí⁴dxá⁴heey⁴ hi²cui̱i̱³ah³, baáy⁴ hu̱² há⁴ja̱³ jmɨɨ́¹ mah². \v 21 Chiaah¹ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² diáh⁴ dsa³ mɨ²ja̱³, ca̱a̱³ hi³ há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³lɨ⁴ liáh³nɨɨh¹ mɨ³niaá² jmɨɨyh⁴²güii³, baáy⁴ há⁴hé³ máh⁴ jlɨ́h³ hí⁴lí³ ca̱á̱h³. \v 22 Baáy⁴ liu³u²xɨ³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴tiuúyh² Dios nɨ³, mɨ²ja̱³ gu³xɨ³ ja̱y³ há⁴hé³ hí⁴lieéy³. Joó⁴ hí⁴tiuúyh² liáh³bií⁴ vih²chiaah¹ diáh⁴ hi³ gá⁴dxɨy³ ñaá². \p \v 23 ’Hi³ja̱³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ liu³u²xɨ³ xe̱y³ hi³ hí⁴sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ liáh³la³: “Joo⁴²ah³ ruh³, hi³ley³² nɨ³ Cristo”, hu̱² gɨh³ “Joo⁴²ah³ ruh³, hi³nɨy³² nɨ³ Cristo”, há⁴ hi³gua³taá³ah³ chiáh². \v 24 Chiaah¹ hí⁴bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²juú² hí⁴dah²féh³ hi³ na³lɨ́y⁴ Cristo baáy⁴ hí⁴dah²féh³ hi³ na³lɨ́y⁴ profetas. Baáy⁴ hi²xiáh³ ñuú³ fáh⁴lí³ hi³ dsaay³² dsɨ³²a² hí⁴dah²jmeé⁴ duh³ hí⁴dah²juúy² diáh⁴ dsa³. Ba² ji̱í̱⁴ diáh⁴ hi³ gá⁴dxɨy³ ñaá² Dios nɨ³ hí⁴dah²juúy² hu̱² hí⁴jooy³ liáh³ja̱³. \v 25 Ca³bi³xɨ́h²á² há²ah³ dsa³jéy⁴ liáh³xɨ³ hí⁴lí³. \v 26 Hi³ja̱³, liu³u²xɨ³ hí⁴dah²sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ liáh³la³: “Má⁴joo⁴²a² hi³ chie⁴ji̱i̱⁴ vó⁴ xi² há⁴hé³ xa³fáh³ nɨ³”, joó⁴ há⁴ hi³gua³dxí̱⁴ah³. Baáy⁴ liu³u²xɨ³ hí⁴dah²féh³ liáh³la³: “Má⁴joo⁴²a² hi³ jey¹ rúh⁴cáh⁴ nɨ³”, joó⁴ há⁴ hi³jmee³ah³ he̱é̱yh³. \v 27 Chiaah¹ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ mɨ² ga³ja⁴ sɨɨ́⁴ hi³ ga³taah³² jmɨɨ́⁴ na³ca̱á̱y⁴ lɨ́⁴, liáh³ja̱³ ba² hí⁴lí³ mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \v 28 Xi² na³caayh³² ja̱y³ hi³ na³jú̱y¹ nɨ³ hí⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² diáh⁴ tuh³. \s1 Liáh³la³ hí⁴lí³ mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ \r (Mr. 13:24-37; Lc. 21:25-33; 17:26-30, 34-36) \p \v 29 ’Ja̱³ba² mɨ² ma³ŋɨ́³ hi³ dxɨɨ́³vɨɨ³² ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴yá⁴niuuh⁴ xi² hiíy⁴ ñíh², há⁴hé³ máh⁴ hí⁴dxiíh² sɨh³ nɨ³ voo⁴, hí⁴jé̱yh⁴ cáh³ti³² diáh⁴ ñú⁴heé¹ hi³ nieeyh⁴² yuuh¹ güii³, ji̱í̱⁴ hi³ xe̱y³ yuuh¹ güii³ nɨ³ hí⁴bɨ́y². \v 30 Mɨ²ja̱³ hí⁴lii⁴ yuuh¹ güii³ nɨ³ hi³ mɨ³je³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³, mɨ²ja̱³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ hí⁴dah²jláy² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ hi³ dɨ³foyh⁴ mɨ² ma³dah²joóy² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ hi³ ya³xiaá³ jee⁴² jnií², chiaah¹ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ foh⁴hiih⁴²a² na³lɨ́y⁴. \v 31 Hi²xiáh³ chiu̱u̱³ hi̱i̱h² trompeta, liáh³ hí⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ ángeles chié̱y² duh³ hí⁴dah²bi³ñiih³ diáh⁴ hi³ gá⁴dxɨy³ ñaá² hi³ nieeyh⁴² na³ca̱á̱y⁴ lɨ́⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³. \p \v 32 ’Bi³tɨ̱⁴ah³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ chiáh² ma³ higo. Liu³u²xɨ³ mɨ³na³xɨɨyh⁴ diáh⁴ guaa³, mɨ²ja̱³ mɨ³maáh³ah³ ba² hi³ mɨ³ya³chie̱y¹ jí̱h²jmɨ¹ ja̱³. \v 33 Hi³ja̱³ ja̱³ba² liáh³ja̱³, liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³joó³ah³ hi³ dsa³lí³ liáh³xɨ³ ma³foóh²á⁴ niaá⁴ah³ nɨ³, mɨ²ja̱³ hí⁴dsaá⁴ há²ah³ hi³ mɨ³ya³chie̱y¹ hí⁴hɨɨ́⁴ gɨh¹ ñi², mɨ³ji̱í̱³ yeey⁴ cáh³ti³² ja̱³. \v 34 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴jú̱y³ diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴, mɨ²ja̱³ hí⁴lí³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ nɨ³. \v 35 Hí⁴dsá⁴yeéy⁴ yuuh¹ güii³ baáy⁴ dxaah¹vó⁴ la³, joó⁴ há⁴hé³ jlɨ́h³ jmɨɨ́¹ hí⁴dsá⁴ŋɨ́³ liáh³nɨ³ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴. \p \v 36 ’Joó⁴ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ ñi³² xɨ³ he² jmɨɨ́¹ hí⁴lí³ liáh³ja̱³ ñé⁴ hiíh⁴, ñé⁴ diáh⁴ ángeles, ñé⁴ Ja̱á̱² Dsa³. Ti̱¹ Dia² chia̱á̱²á⁴ nɨ³ ba² ñi³². \p \v 37 ’Joó⁴ liáh³xɨ³ gá⁴lɨ́⁴ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴guá³ Noé ba² hí⁴lí³ mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \v 38 Chiaah¹ liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴chie̱yh⁴ jmɨɨ³ dxaah¹vó⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ dɨ³nieeyh⁴² dah²eeh³² dah²hɨ̱h³² chiáh² liáh³ja̱³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, dsa³ji̱í̱³ guaa³ diáh⁴, cá⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ jmɨɨ́¹ gá⁴hí³ Noé ja̱³ he̱é̱yh³ maá². \v 39 Há⁴hé³ cá⁴dah²cá̱⁴ cua̱a̱y¹ná² cá⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ gá⁴ca̱yh⁴ jmɨɨ³ dxaah¹vó⁴ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴jeé⁴ jmɨɨ³ ja̱³ gá⁴jéy⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴. Ba² liáh³ja̱³ hí⁴lí³ liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \v 40 Jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³, aáy⁴ dsa³ tieéyh¹ dah²jmee⁴ ta² xi²nuu³, mɨ²ja̱³ ja̱y³ hí⁴tiee⁴² baáy⁴ ja̱y³ hí⁴cueeyh⁴. \v 41 Aáy⁴ mɨ́³ dah²dsɨ³, ja̱y³ hí⁴tiee⁴² baáy⁴ ja̱y³ hí⁴cueeyh⁴. \p \v 42 ’Hi³ja̱³ hi³bi³xɨh¹ah³ há²ah³ chiaah¹ há⁴hé³ maá³ah³ he² hiíh⁴ hí⁴güeyh⁴ ca̱á̱h³ fii³ah³ nɨ³. \v 43 Joó⁴ naáy⁴ hi³ hí⁴dsaá⁴ há²ah³ hi³la³, liu³u²xɨ³ ja̱y³ fii² ca̱a̱³ ñú² ñi³² hi³ he² hiíh⁴ xiáh³ liaá⁴ hí⁴güéy³ dsa³hi̱i̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴güe³ na³ñí¹ duh³ há⁴hé³ hí⁴cuó⁴ je² dsá⁴hí³ dsa³hi̱i̱³ ja̱³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh². \v 44 Hi³ja̱³ ba² hi³bi³tɨɨ⁴ah³ chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³, chiaah¹ ca̱a̱³ há⁴ xɨ́h² há²ah³ ba² hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \s1 Mozo hi³ xiaa³dsaay³² baáy⁴ mozo hi³ mɨ³hey³² \r (Lc. 12:41-48) \p \v 45 ’Hi²jmeey⁴² ca̱a̱³ juúh⁴ duh³ hí⁴dsaá⁴ há²ah³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ chiáh² ja̱y³ mozo hi³ xiaa³dsaay³² baáy⁴ jmɨɨh⁴dsaay⁴, hi³ fii² ja̱³ gá⁴tiéyh² guaa³ hi³ hí⁴cuoó⁴ hí⁴dah²eéh² diáh⁴ mozos chié̱y² ja̱³ mɨ² ma³dxa³héy³ hiíh⁴. \v 46 Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh², xɨ³ nɨ³ jmee⁴ liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ hí⁴jmeé⁴ mɨ² ma³güeyh³² fii² ja̱³. \v 47 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Hí⁴tiéyh² guaa³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ xa³ chiáh² fii² nɨ³ liu³u²xɨ³ liáh³ja̱³. \v 48 Joó⁴ liu³u²xɨ³ mɨ³hey³² mozo ja̱³, baáy⁴ hí⁴tá⁴ hí⁴hɨ́⁴ hi³ há⁴hé³ mɨ³hí⁴güeyh⁴ fii² ja̱³, \v 49 hi³ja̱³ hí⁴laá⁴ hí⁴jmeéh⁴ mɨ³hee³² diáh⁴ tú̱⁴dsaayh⁴ mozos, baáy⁴ hí⁴eéh² hí⁴hɨ̱́h² ñaá² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³hi̱i̱³². \v 50 Joó⁴ ca̱a̱³ há⁴ xɨ́h² dsɨ́² ba² hí⁴güeyh⁴ fii² ja̱³, chiaah¹ há⁴hé³ ñi³² xɨ³ jlɨ́h³ ja̱³ hí⁴güeyh⁴ ca̱á̱h³ fii² ja̱³. \v 51 Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ hí⁴bí⁴chiíy⁴, ja̱³ba² liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ hí⁴chi̱í̱yh² diáh⁴ hi³ ca³dah²bi³dxúy⁴ mii⁴ nɨ³. Nɨɨ́⁴ hí⁴dah²jláy² baáy⁴ hí⁴dah²jñúy² lɨ́⁴ oóyh² na¹ja̱² diáh⁴. \c 25 \s1 Juúh⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ dxiéy⁴ xɨ́⁴mɨɨ⁴² \p \v 1 ’Liáh³xɨ³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ dah²naayh³² Dios nɨ³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ liáh³xɨ³ cá⁴dah²jmeé³ dxiéy⁴ xɨ́⁴mɨɨ⁴² hi³ cá⁴dah²cá̱⁴ máh⁴ ca̱a̱³ lámpara chiáh² aceite, duh³ gá⁴dxí̱⁴ cá⁴dxá⁴jé̱y¹ dsaá⁴ hi³ dsa³ji̱í̱³ guaa³. \v 2 Ñéy³ diáh⁴ ca³dah²ta³ ca³dah²hɨ³ vɨ̱ɨ̱́³, baáy⁴ ñéy³ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ xa³ dxɨ². \v 3 Diáh⁴ hi³ dɨ³jlayh³ ja̱³, há⁴hé³ máh⁴ cá⁴dah²cá̱⁴ gɨh¹ aceite, ti̱¹ hi³ ta̱a̱⁴ lámpara chiáh² diáh⁴ ja̱³ ba². \v 4 Joó⁴ diáh⁴ hi³ dɨ³bí⁴sɨɨ́y¹ ja̱³ cá⁴dah²cá̱⁴ gɨh¹ aceite, baáy⁴ ca̱a̱³ chiáh² ba² na³ca̱yh⁴ dxú⁴ lámpara chiáh² diáh⁴ ja̱³. \v 5 Hi²xiáh³ dse³hɨɨyh⁴² dsaá⁴ chié̱y² mɨ́³ ja̱³, hi³ja̱³ hi²xiáh³ dɨ́⁴dah²guɨ̱ɨ̱y³ diáh⁴ gá⁴lɨ́⁴. Hi³ gá⁴hɨɨ́³ gɨh¹ ñi² ja̱³ cá⁴dah²guɨ̱ɨ̱y³. \v 6 Ca̱³liáh³ dxaah¹ voo⁴ ba² ja̱³ cá⁴yá⁴niuúh³ hi³ xe̱y³ gá⁴liú³ chiu̱u̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: “¡Mɨ³je³ dsaá⁴ chié̱y² mɨ́³ nɨ³, cua³dxí̱⁴ah³ gua³je̱⁴²ah³!” \v 7 Mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² diáh⁴ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³, duh³ cá⁴dah²tiáh³ gɨh¹ aceite lámpara chiáh² diáh⁴ ja̱³. \v 8 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ hi³ dɨ³jlayh³ ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ dɨ³bí⁴sɨɨ́y¹ ja̱³: “Cuoó¹ah³ jniaah¹ ca³liuh² aceite chia̱á̱²ah³ nɨ³ chiaah¹ mɨ³dsa³ii³ lámpara chiaa⁴²ah¹ la³.” \v 9 Joó⁴ liáh³la³ ba² cá⁴dah²féh³ diáh⁴ hi³ dɨ³bí⁴sɨɨ́y¹ ja̱³: “Haá², chiaah¹ mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴lií² chiaa⁴²ah¹ voo³²ah¹ baá⁴ ba² há⁴hé³ hí⁴lií² chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³. Na³fáyh⁴ gua³dxí̱⁴ah³ xi² dsa³héh³ duh³ gua³liá²ah³ gɨh¹ chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³ ba².” \v 10 Joó⁴ liáh³ dɨ³tieéyh¹ dah²la³² ja̱³, mɨ²ja̱³ güéy⁴ dsaá⁴ chié̱y² mɨ́³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴taáyh¹ diáh⁴ xɨ́⁴mɨɨ⁴² hi³ dɨ³bí⁴sɨɨ́y¹ ja̱³ chie̱é̱yh¹ dsaá⁴ xi² dsa³ji̱í̱³ guaa³ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴jnɨ́⁴ ñú² ja̱³. \v 11 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ cá⁴dxá⁴dxi̱i̱³² diáh⁴ hi³ ñéy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³: “¡Dia², Dia², nia² jnɨ́¹ñú² nɨ³!” \v 12 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ dsaá⁴ ja̱³: “Jmɨ́yh³ xiaa³dsaa³² ga³fayh⁴, há⁴hé³ cui̱i̱⁴²á⁴ niaá⁴ah³.” \v 13 Hi³ja̱³ hi³bi³xɨh¹ah³ há²ah³, chiaah¹ há⁴hé³ maá³ah³ he² jmɨɨ́¹, he² hora hí⁴güé³ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \s1 Juúh⁴ chiáh² cuu² \p \v 14 ’Liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³ ga³ji̱i̱h⁴ ree³ liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ ja̱y³ dsa³ hi³ gá⁴teé⁴ diáh⁴ mozos chié̱y² duh³ gá⁴tiéyh² guaa³ diáh⁴ cuu² chiáh², chiaah¹ hi³ mɨ³hí⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ dsaa³² vɨ̱ɨ̱́³. \v 15 Ja̱y³ ja̱³ gá⁴cuoó⁴ ñá³ mil cuu², dxeeyh⁴ ja̱³ ca̱³liáh³ tú̱⁴ mil ba², baáy⁴ dxeeyh⁴ ja̱³ ca̱³liáh³ ca̱a̱³ mil. Gá⁴cuoó⁴ liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ diáh⁴ liáh³nɨɨh¹ hí⁴jooy³ hí⁴dah²jmeé⁴. Mɨ²ja̱³ ŋaá². \v 16 Mozo hi³ gá⁴tɨ̱́y³ ñá³ mil ja̱³, gá⁴jmeé³ ta² chie̱é̱yh¹ cuu² ja̱³, hi³ja̱³ gá⁴ta̱á̱h² gɨh¹ ñá³ mil chiáh². \v 17 Ba² gá⁴tia̱a̱² gɨh¹ tú̱⁴ mil chiáh² hi³ gá⁴tɨ̱́y³ tú̱⁴ mil ja̱³. \v 18 Joó⁴ hi³ gá⁴tɨ̱́y³ ca̱a̱³ mil ja̱³, ŋaá² ya²yuú² dxaah¹vó⁴ duh³ nɨɨ́⁴ ya²mé³ cuu² chiáh² fii² ja̱³. \p \v 19 ’Hi²xiáh³ voó³ lɨ́⁴hɨɨyh⁴² fii² diáh⁴ mozos ja̱³, ja̱a̱h¹ ba² güéyh² ca̱á̱h³. Liáh³ güéyh² ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³jmee⁴ cua̱a̱y¹ná² chiáh² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ mozos chié̱y² ja̱³. \v 20 Hi³ja̱³ gá⁴dxaá² dsa³jéy⁴ hi³ gá⁴tɨ̱́y³ ñá³ mil cuu² ja̱³, chia̱³ ñá³ mil hi³ ma³tia̱a̱² chiáh² ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ fii² ja̱³: “Dia², ñá³ mil nɨ³ gá⁴cuoóy¹ jniá³, joó⁴ ja̱³ la³ gɨh¹ ñá³ mil hi³ ma³tia̱a̱² chieéy⁴.” \v 21 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ fii² ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Dxú⁴ ba², hi²xiáh³ dxú⁴ ma³jmeéy¹ baáy⁴ hi²xiáh³ xiaa³dsaa³²u³. Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ xiaa³dsaa³² ma³jmeéy¹ gu³xɨ³ ba² ca³liuh² hi³ gá⁴táh⁴á⁴ guaay³² nɨ³. Hi³ja̱³ ja̱³nɨ́⁴ hi²táh⁴á⁴ guaay³² ñuú³ cáh³ti³². Ya³hú² duh³ bi³jee⁴² háy² chia̱á̱h¹u³ jniá³.” \v 22 Ja̱³ ba² gá⁴dxaá² dxeeyh⁴ hi³ gá⁴tɨ̱́y³ tú̱⁴ mil ja̱³. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ fii² ja̱³: “Dia², tú̱⁴ mil nɨ³ gá⁴cuoóy¹ jniá³, ja̱³ la³ gɨh¹ tú̱⁴ mil hi³ ma³tia̱a̱² chieéy⁴.” \v 23 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ fii² ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Dxú⁴ ba², hi²xiáh³ dxú⁴ ma³jmeéy¹ baáy⁴ hi²xiáh³ xiaa³dsaa³²u³. Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ xiaa³dsaa³² ma³jmeéy¹ gu³xɨ³ ba² ca³liuh² hi³ gá⁴táh⁴á⁴ guaay³² nɨ³. Hi³ja̱³ ja̱³nɨ́⁴ hi²táh⁴á⁴ guaay³² ñuú³ cáh³ti³². Ya³hú² duh³ bi³jee⁴² háy² chia̱á̱h¹u³ jniá³.” \v 24 Joó⁴ liáh³ gá⁴dxaá² mozo hi³ gá⁴tɨ̱́y³ ca̱a̱³ mil ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: “Dia², maay⁴ hi³ hi²xiáh³ ba³lu³ ga³jmeey³ hi³ ga³ca̱a̱y⁴ hi³ ga³raa³ xi² há⁴hé³ gá⁴haáy² baáy⁴ ga³ca̱a̱y⁴ xi² há⁴hé³ gá⁴saáy¹ cáh³ti³². \v 25 Hi³ja̱³ nɨ³ gá⁴foh⁴²á⁴, na³fáyh⁴ ya²méy⁴ cuu² chiú̱h²u³ nɨ³ ñuúh⁴ dxaah¹vó⁴. Hi³ja̱³ ja̱³ la³ ca̱á̱h³ cuu² chiú̱h²u³ nɨ³.” \v 26 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ fii² ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Hi²xiáh³ mɨ³he³²u³ baáy⁴ hi²xiáh³ fɨ́h⁴u³ niu³ mozo, ¿xɨ² nɨ³ maáy³ hi³ ga³ca̱a̱y³² hi³ ga³raa³ ga³sa³ xi² há⁴hé³ gá⁴haáy⁴, baáy⁴ ga³ca̱a̱y³² xi² há⁴hé³ gá⁴saáy⁴? \v 27 Hi³ja̱³ ¿he²chiaah¹ há⁴hé³ gá⁴tieéyh² banco cuu² chieéy⁴ nɨ³, duh³ liáh³ güéh²á⁴ nɨ³ mɨ²ja̱³ gá⁴tɨɨh³²á⁴ hi³ ma³tia̱á̱² chieéy⁴ nɨ³ hu̱² liáh³ja̱³?” \v 28 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² nɨɨ́⁴: “Boo⁴²ah³ cuu² nɨ³ hi³nɨy³² duh³ cuoó¹ah³ hi³ xa̱h³ dxiá⁴ mil nɨ³. \v 29 Chiaah¹ ja̱y³ hi³ xa³ chiáh², hi³hí̱³ hí⁴tɨ̱́y⁴ gɨh¹ duh³ hí⁴sa³ ñuú³ cáh³ti³² chiáh². Joó⁴ hi³ há⁴hé³ xa³ chiáh², hi³hí̱³ hí⁴booy⁴² liáh³nɨɨh¹ lɨ́⁴ hi³ xa³ chiáh². \v 30 Há⁴hé³ xiáh³ niaáh² mozo la³, hi³ja̱³ dxɨ́⁴ah³ tɨɨ́² xi² ñu³ha̱a̱h³ nɨ³. Nɨɨ́⁴ hí⁴dah²jláy² baáy⁴ hí⁴dah²jñúy² lɨ́⁴ oóyh² na¹ja̱² diáh⁴.” \s1 Hí⁴chia̱a̱⁴² cua̱a̱y¹ná² chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ \p \v 31 ’Mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ hí⁴lí³, na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ángeles chié̱y², mɨ²ja̱³ hí⁴güe³ he̱é̱¹ xi² booy¹ liih². \v 32 Mɨ²ja̱³ hí⁴dxá⁴cua̱a̱yh⁴² rúh⁴ñi² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³. Mɨ²ja̱³ hí⁴guáy² diáh⁴ chiáh² chiáh², liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ pastor hi³ ga³guay³² ca³jaa¹ diáh⁴ dsɨɨ³jaa³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xu̱ú̱¹laá¹. \v 33 Ca³jaa¹ xi² nuy¹ hí⁴jéy⁴ diáh⁴ dsɨɨ³jaa³ baáy⁴ ca³jaa¹ xi² há⁴nuy¹ nɨ³ hí⁴jéy⁴ diáh⁴ xu̱ú̱¹laá¹. \v 34 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ hí⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ca³jaa¹ xi² nuy¹: “Ya³dxi̱i̱³²ah³ la³ niaá⁴ah³ hi³ ma³lɨ³je̱é̱y² chié̱y² Ñuyh⁴ nɨ³, yuuh¹ güii³ la³ nɨ³ na³tɨɨ⁴ chia̱á̱²ah³ liáh³ gá⁴niaá⁴ lɨ́⁴ jmɨɨyh⁴²güii³. \v 35 Chiaah¹ liáh³ cá⁴lɨ́⁴cue̱é̱y⁴, mɨ²ja̱³ niaá⁴ah³ gá⁴cuoó¹ah³ jniá³ gá⁴eéyh⁴. Gá⁴lɨ́⁴ dɨ²uuyh⁴² jmɨɨ³, mɨ²ja̱³ niaá⁴ah³ gá⁴cuoó¹ah³ jniá³ jmɨɨ³ gá⁴uúyh⁴, gá⁴chié⁴ gá⁴ji̱í̱y⁴ liáh³xɨ³ ja̱y³ hi³ há⁴hé³ xa³ xi²ñu² joó⁴ niaá⁴ah³ gá⁴cuoó¹ah³ jniá³ xi² gá⁴a̱á̱y⁴. \v 36 Cá⁴lɨ́⁴ná⁴ cua̱a̱y⁴, mɨ²ja̱³ niaá⁴ah³ cá⁴bí⁴chíh¹ah³ jniá³ mɨh³. Cá⁴lɨ́⁴dsaay⁴², mɨ²ja̱³ niaá⁴ah³ ya²ñí⁴ah³ jniá³, ya²húy² ñuúh⁴ñí¹ mɨ²ja̱³ niaá⁴ah³ ya²joo⁴²ah³ jniá³.” \v 37 Mɨ²ja̱³ diáh⁴ hi³ xe̱y³ dxú⁴ ja̱³, liáh³la³ hí⁴dah²féh³: “Ñuyh⁴, ¿jlɨh² ja̱³ gá⁴joo⁴²ah¹ niu³ cue̱é̱²u³ baáy⁴ gá⁴cuoo²ah¹ niu³ gá⁴chiéyh³? ¿Jlɨh² ja̱³ gá⁴joo⁴²ah¹ niu³ hi³ dɨ²húyh³ jmɨɨ³ baáy⁴ gá⁴cuoo²ah¹ niu³ jmɨɨ³ hi³ gá⁴hí̱h³? \v 38 ¿Jlɨh² ja̱³ gá⁴joo⁴²ah¹ niu³ chie³ji̱i̱y³ há⁴hé³ xa³ xi²ñúy¹, baáy⁴ jlɨh² ja̱³ gá⁴cuoo²ah¹ niu³ xi² gá⁴sá̱y⁴? ¿Jlɨh² ja̱³ gá⁴joo⁴²ah¹ niu³ hi³ lɨ́⁴ná⁴ mɨh³ chiú̱h²u³ baáy⁴ cá⁴bí⁴chíh¹ah¹ niu³ mɨh³? \v 39 ¿Jlɨh² ja̱³ gá⁴joo⁴²ah¹ niu³ hi³ dsaá¹u³ baáy⁴ hí¹u³ ñuúh⁴ñí¹ baáy⁴ ya²niaa⁴²ah¹ niu³?” \v 40 Mɨ²ja̱³ hí⁴hí̱y¹ Rey ja̱³, liáh³la³ hí⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: “Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ nɨ³ ga³fayh⁴ hi³ jɨɨ⁴ hi³ dxú⁴ hi³ gá⁴jmeé¹ah³ chiáh² diáh⁴ du³ñuúh²á⁴ la³ gu³xɨ³ ba² lii³²a² há⁴hé³ na³jmɨɨ́yh³ diáh⁴, jniá³ ba² ja̱³ gá⁴jmeéh¹ah³.” \p \v 41 ’Mɨ²ja̱³ liáh³la³ hí⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ca³jaa¹ xi² há⁴nuy¹ ja̱³: “Cua³dxí̱⁴ah³ xiáh³ nɨɨ́⁴ niaá⁴ah³ hi³ mɨ³gua³chí¹ah³ nɨ³, gua³taáh¹ah³ dxaah¹ xi³ hi³ há⁴hé³ máh⁴ jlɨ́h³ jmɨɨ́¹ hí⁴ii³ hi³ na³tɨɨ⁴ chiáh² hi³há⁴dxúy⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ángeles chié̱y². \v 42 Chiaah¹ cá⁴lɨ́⁴cue̱é̱y⁴, joó⁴ há⁴hé³ gá⁴cuoó¹ah³ jniá³ gá⁴eéyh⁴. Gá⁴lɨ́⁴ dɨ²uuyh⁴² jmɨɨ³, joó⁴ há⁴hé³ gá⁴cuoó¹ah³ jniá³ gá⁴uúyh⁴. \v 43 Gá⁴chié⁴ gá⁴ji̱í̱y⁴ liáh³xɨ³ ja̱y³ hi³ há⁴hé³ xa³ xi²ñu² joó⁴ há⁴hé³ gá⁴cuoó¹ah³ jniá³ xi² gá⁴a̱á̱y⁴. Cá⁴lɨ́⁴ná⁴ mɨh³ chieéy⁴, há⁴hé³ cá⁴bí⁴chíh¹ah³ jniá³ mɨh³, cá⁴lɨ́⁴dsaay⁴² baáy⁴ ya²húy² ñuúh⁴ñí¹ joó⁴ há⁴hé³ ya²ñí⁴ah³ jniá³.” \v 44 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ hí⁴dah²féh³ hí⁴dah²sɨɨ́h⁴: “Ñuyh⁴, ¿jlɨh² ja̱³ gá⁴joo⁴²ah¹ niu³ hi³ cue̱e̱³²u³, baáy⁴ hi³ dɨ²húyh³ jmɨɨ³, hi³ gá⁴chié¹ gá⁴ji̱í̱y¹ há⁴hé³ xa³ xi²ñúy¹? ¿Jlɨh² ja̱³ gá⁴joo⁴²ah¹ niu³ há⁴hé³ xa³ mɨh³ chiú̱h²u³, baáy⁴ hi³ dsaá¹u³, baáy⁴ ná⁴hí¹u³ ñuúh⁴ñí¹ baáy⁴ há⁴hé³ gá⁴tia̱a̱²ah¹ chiú̱h²u³?” \v 45 Mɨ²ja̱³ hi²hi̱⁴²á², liáh³la³ hi²fooh¹á² diáh⁴: “Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ nɨ³ ga³fayh⁴ hi³ jɨɨ⁴ hi³ mɨ³hee³² hi³ gá⁴jmeéh¹ah³ diáh⁴ hi³ lii³²a² há⁴hé³ dɨ³na³jmɨɨ́yh³, ba² ji̱í̱⁴ jniá³ ja̱³ gá⁴jmeéh¹ah³ mɨ³hee³².” \v 46 Diáh⁴ hi³ mɨ³hey³² ja̱³ dsá⁴dxí̱⁴ xi² há⁴hé³ hí⁴tiuuyh³ hi³ hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² diáh⁴, baáy⁴ diáh⁴ hi³ dɨ³xe̱y³ dxú⁴ dsá⁴dxi̱i̱³² xi² há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jú̱y³ diáh⁴. \c 26 \s1 Cá⁴dah²dxá³ dxú⁴ hi³ hí⁴dah²güeéyh² Jesús ja̱³ \r (Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2; Jn. 11:45-53) \p \v 1 Liáh³ ma³jooy³ ma³hé³ Jesús jɨɨ⁴ hi³ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p \v 2 ―Mɨ³maá³ah³ ba² niaá⁴ah³ hi³ tú̱⁴ jmɨɨ́¹ gɨh¹ ba² jmee⁴ hi³ hí⁴tɨ́⁴ jmɨ́¹feh⁴ hi³ ga³cuh³²a² mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ nɨ³. Ja̱³ba² mɨ²ja̱³ hí⁴dah²sa̱yh³² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ duh³ hí⁴dah²tie̱e̱y³ dsaah⁴ cruz. \p \v 3 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨyh⁴ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ baáy⁴ diáh⁴ du³dsaáy⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² ja̱³ dxaa² chiáh² Caifás fii² diáh⁴ jmii³dsa³ ja̱³. \v 4 Nɨɨ́⁴ cá⁴dah²dxá³ dxú⁴ hi³ hí⁴dah²güeéyh² Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ fáh⁴sɨ²juu² duh³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴. \v 5 Liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Joó⁴ há⁴ja̱³ jee⁴² jmɨ́¹feh⁴ la³ hi²güeeh⁴²a² duh³ há⁴hé³ hí⁴maáyh³ diáh⁴ dsa³ nɨ³. \s1 Ja̱y³ mɨ́³ gá⁴huúh⁴ naa⁴²jmɨɨ³ mɨ³fɨɨ³ mɨ¹dxɨ² Jesús ja̱³ \r (Mr. 14:3-9; Jn. 12:1-8) \p \v 6 Liáh³ mɨ³jey¹ Jesús ja̱³ fɨɨ³ Betania, xɨ¹ñúh⁴ chiáh² ja̱y³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Simón hi³ bií⁴ gá⁴xeéy⁴ mɨɨ¹ dsa³jéy⁴ liáh³ja̱³, \v 7 mɨ²ja̱³ gá⁴dxaá² ja̱y³ mɨ́³ chia̱³ ca̱a̱³ mɨ¹dsuu² alabastro ná⁴ha⁴² naa⁴²jmɨɨ³ mɨ³fɨɨ³ hi³ bií⁴ chi̱í̱⁴ duh³ gá⁴huúh⁴ mɨ¹dxɨ² Jesús ja̱³ liáh³ jey¹ haah² mesa. \v 8 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joó² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² liáh³xɨ³ jmee⁴ mɨ́³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴tí̱yh³ diáh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―¿He²chiaah¹ gɨh³ hi³ dɨ́h¹ dsa³yeéy⁴ ba² naa⁴² nɨ³? \v 9 Na³fáyh⁴ gɨh¹ hu̱² ma³héh³ ba² chiaah¹ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ cuu² hi³ nɨ³, mɨ²ja̱³ xa³ cuu² hi³ dsá⁴tia̱a̱² chiáh² diáh⁴ dsa³tieey³ hu̱² liáh³ja̱³. \p \v 10 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴nuú³ Jesús ja̱³ hi³ dah²féh³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ca³bi³dxɨɨ¹ah³ mɨ́³ la³? Ca̱a̱³ hi³ dxú⁴ ba² nɨ³ ma³jmeé³ chieéy⁴. \v 11 Chiaah¹ ca̱³ñiih³² ba² hi²joo⁴ah³ niaá⁴ah³ diáh⁴ dsa³tieey³, joó⁴ jniá³ yáh¹ há⁴hé³ máh⁴ hi²joo⁴ah³ jniá³ voó³. \v 12 Hi³ ma³huuyh³ jniá³ naa⁴² mɨ́³ nɨ³, hi³ nɨ³ ma³bi³tɨɨ⁴ chiáh² cuerpo chieéy⁴ mɨ² mɨ³hí⁴dah²haáy² jniá³ ba² nɨ³. \v 13 Jmɨ́yh³ ga³fayh⁴, hi³ gu³xɨ³ xiáh³ ba² xi² hí⁴he² fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³, ba² hí⁴dah²jmeé⁴ juúh⁴ liáh³xɨ³ ma³jmeé³ chieéy⁴ mɨ́³ la³, duh³ hí⁴liíh⁴ diáh⁴ mɨ́³ nɨ³. \s1 Ñií¹ Judas ja̱³ ya²liú³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ \r (Mr. 14:10-11; Lc. 22:3-6) \p \v 14 Mɨ²ja̱³ ja̱y³ diáh⁴ hi³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Judas Iscariote, ñií¹ ya²liú³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹, \v 15 liáh³la³ ya²xɨɨh⁴² diáh⁴: \p ―¿Jmiih⁴² nɨɨh¹ hi²cuoo¹ah³ jniá³ duh³ hi²ya³tie̱e̱y⁴² chia̱á̱²ah³ hi²güeeh⁴ah³ Jesús nɨ³? \p Hi³ja̱³ cá⁴dah²cuoó⁴ dxiá⁴dxiá³ cuu² tiaa³. \v 16 Ja̱³ba² mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³naah³² Judas ja̱³ jmiih⁴² hí⁴jmeé⁴ duh³ hí⁴güeéyh² Jesús ja̱³. \s1 La³ dsa³liú⁴ chiáh² máh⁴liaá⁴ chiáh² Ñúh³a² Jesús \r (Mr. 14:12-25; Lc. 22:7-23; Jn. 13:21-30; 1 Co. 11:23-26) \p \v 17 Hi³dxá³ ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ jmɨ́¹feh⁴ hi³ ca³lɨ³eeh² hó² ya³dsɨ² jmii² ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² xi² hiíy⁴ ñaá² Jesús ja̱³, duh³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xiah² nɨ³ naay³ hi²bi³tɨɨ⁴²ah¹ máh⁴liaá⁴ hi³ hi²chiuh²a² mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ nɨ³? \p \v 18 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cua³dxí̱⁴ah³ fɨɨ³ nɨ³ chiáh² ja̱y³ dsa³ duh³ liáh³la³ gua³xɨɨ́h¹ah³: “Liáh³la³ féh³ dsa³he⁴ chia̱a̱⁴²ah¹ nɨ³: mɨ³ya³tɨ́⁴ hí⁴dxá⁴héy³ hiíh⁴ chieéy⁴, hi³ja̱³ chiú̱h²u³ nɨ³ naáy⁴ hi²jmeey⁴² máh⁴liaá⁴ chiáh² mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ chia̱a̱h⁴²á² diáh⁴ xɨh³chia̱á̱²á⁴ nɨ³.” \p \v 19 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²jmeé³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ gá⁴taáh⁴ ta² ja̱³, cá⁴dah²bi³tɨɨ⁴ máh⁴liaá⁴ chiáh² mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³. \p \v 20 Liáh³ gá⁴niuu³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴dxaá² Jesús ja̱³ duh³ gá⁴guá³ haah² mesa chie̱é̱yh¹ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. \v 21 Liáh³ca̱á̱h³ mɨ³dah²eeh³² ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Ja̱³ah³ niaá⁴ah³ nɨ³ hi²nɨɨ́⁴ah³ jniá³ xiáh³ rúh⁴cáh⁴. \p \v 22 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ lɨ́⁴fɨɨh⁴² dsɨ́² diáh⁴, hi³ja̱³ liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ diáh⁴ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Dia², ¿foóh¹ há⁴hí̱³ ruh³ jniá³? \p \v 23 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ eeh³² ca̱a̱³ feh³ chie̱é̱yh¹ jniá³ he̱é̱yh³ mɨ¹vɨ̱ɨ̱́⁴ la³, hi³nɨy³² nɨ³ hí⁴nɨɨ́y⁴ jniá³ xiáh³ rúh⁴cáh⁴. \v 24 Jmɨ́yh³ ga³jmee⁴ hí⁴lí³ chiáh² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ liáh³xɨ³ na³xɨɨ² ca³jaa¹ chiáh², joó⁴ ¡cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ liáh³dsɨɨ³² dsaá⁴ hi³ hí⁴güeéyh² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³! Na³fáyh⁴ gɨh¹ hu̱² há⁴hé³ gá⁴sa̱y³ ba². \p \v 25 Mɨ²ja̱³ gá⁴liú³ Judas hi³ mɨ³hí⁴nɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ xiáh³ rúh⁴cáh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Dsa³he⁴, ¿foóh¹ há⁴hí̱³ ruh³ jniá³? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Hí̱³ba² vo̱ó̱h²u³ nɨ³ ma³féyh¹ liáh³nɨ³. \p \v 26 Liáh³ rúh⁴ dah²eeh³² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴cá̱⁴ Jesús ja̱³ ca̱a̱³ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ², ja̱³ba² gá⁴cuoó⁴ jmɨ²heé¹ Dios. Mɨ²ja̱³ gá⁴dxeéy² duh³ gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. Liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Chia̱³ah³ duh³ chiéh³ah³, chiaah¹ hi³la³ nɨ³ cuerpo chieéy⁴. \p \v 27 Ja̱³ba² gá⁴cá̱⁴ mɨ¹copa hi³ ta̱a̱⁴ jmɨɨh¹ mɨ¹jóh¹ ja̱³, duh³ gá⁴cuoó⁴ jmɨ²heé¹ Dios. Mɨ²ja̱³ gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hí̱h³ah³ liáh⁴jɨ³ah³ hi³ ta̱a̱⁴ mɨ¹sɨ́³ la³, \fig San Mateo 26:27|src="CN01803B.TIF" size="col" ref="San Mateo 26:27" \fig* \v 28 chiaah¹ hi³ la³ nɨ³ jmɨ³ha⁴²á² hi³ chie̱é̱yh¹ hí⁴lí³ fáh⁴dxa⁴² dxú⁴ hi³mɨɨ³². Hi³ja̱³ hí⁴dsá⁴xiaa⁴ duh³ hí⁴jooy³ hí⁴bé⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³. \v 29 Joó⁴ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ há⁴hé³ máh⁴ mɨ³hi²uuyh⁴² ca̱á̱h³ xé̱yh² jmɨɨh¹ mɨ¹jóh¹ la³, hi²uuyh⁴² lɨ́⁴ ca̱á̱h³ hi³mɨɨ³² joó⁴ chia̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³ xi² jey¹ chiuuh³² hiíh⁴ Ñuyh⁴ nɨ³ ba². \s1 Gá⁴féh³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴juú² Pedro \r (Mr. 14:26-31; Lc. 22:31-34; Jn. 13:36-38) \p \v 30 Liáh³ ma³jooy³ ma³dah²hé³ ca̱a̱³tú̱⁴ himnos ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ cua̱h³ Olivos. \v 31 Liáh³ rúh⁴ dɨ³tieéyh¹ fi¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liáh⁴jɨ³ah³ niaá⁴ah³ hi²tú⁴ah³ jniá³ voo⁴ la³ ja̱³nɨ́⁴ chiaah¹ hí⁴feh⁴ah³. Chiaah¹ liáh³la³ na³xɨɨ² ñi² xi³ chiáh² Dios: “Hi²jɨ̱h¹á² pastor nɨ³, mɨ²ja̱³ ña² xiáh³ bɨh¹ dsá⁴dxí̱⁴ liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ diáh⁴ dsɨɨ³jaa³ nɨ³.” \v 32 Joó⁴ mɨ² ma³lɨ³ji̱i̱h⁴²á⁴ nɨ³ mɨ²ja̱³ jniá² ba² ñii⁴ dsa³jéy⁴ Galilea liáh³xɨ³ niaá⁴ah³ duh³ nɨɨ́⁴ hí⁴ji̱i̱h⁴²a² ca̱á̱h³. \p \v 33 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Pedro ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Gu³xɨ³ ba² hí⁴dah²tiúy² niu³ diáh⁴ tú̱⁴dsaayh⁴ nɨ³ joó⁴ há⁴hé³ hi²tú⁴á⁴ niu³ jniá³. \p \v 34 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niu³, hi³ ja̱³ba² voo⁴ la³ ja̱³nɨ́⁴, liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴chíh⁴ nɨɨh² dsaá⁴ nɨ³, mɨ²ja̱³ mɨ³nɨɨh⁴ tiaah² ma³féyh¹ hi³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴u³ jniá³. \p \v 35 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pedro ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Gu³xɨ³ ba² hí⁴jú̱³á⁴ chia̱a̱h⁴²á² niu³, joó⁴ hi²fayh¹ chieéy⁴ hi³ cui̱i̱⁴²á⁴ niu³ ba². \p Ba² ree³ ba² cá⁴dah²féh³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³. \s1 Gá⁴liúy² Dios Jesús ja̱³ xi² xɨ̱ɨ̱y³ Getsemaní \r (Mr. 14:32-42; Lc. 22:39-46) \p \v 36 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxaá² Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ ca̱a̱³ hí¹ xi² xɨ̱ɨ̱y³ Getsemaní. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ñí³ah³ la³, liáh³ca̱á̱h³ ñii⁴ ya³liu⁴²á² Dios nɨ³. \p \v 37 Mɨ²ja̱³ gá⁴jéy⁴ Pedro chie̱é̱yh¹ liú⁴u³ aáy⁴ diáh⁴ ja̱á̱² Zebedeo ja̱³, duh³ gá⁴dxí̱⁴. Liáh³ ba² ja̱³ mɨ³dse³fɨɨh⁴² dsɨ́² Jesús ja̱³ baáy⁴ hi²xiáh³ mɨ³ta³hɨ³ ñuú³. \v 38 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ aay³ ja̱³: \p ―Mɨ³hí⁴jú̱³á⁴ lɨ́⁴ liáh³nɨɨh¹ dɨ́h¹ fɨɨh⁴² dsɨy⁴. Cueeh⁴ah³ la³, joó⁴ há⁴ hi³guɨ̱ɨ̱³ah³ yáh¹. Cua²na³ñí¹ah³ liáh³nɨ³ chia̱á̱h¹ah³ jniá³. \p \v 39 Mɨ²ja̱³ ŋaá² gɨh¹ vɨ̱ɨ̱́³ ca³liuh² Jesús ja̱³, ja̱³ba² gá⁴ta̱a̱y³² ñaá² na³hi³² dxaah¹vó⁴ duh³ gá⁴liúy² Dios, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Ñuyh⁴ chia̱á̱²á⁴, hu̱² jmiih⁴ ja̱³ hí⁴jooy³ hi³ há⁴hé³ hi²uuyh⁴² hi³ ta̱a̱⁴ copa hi³ mɨ³na³jniaa³ ñiíh² chieéy⁴ la³. Joó⁴ há⁴ja̱³ hi³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ naáy⁴ jniá³, cua²lí³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ háy² niu³ ba². \p \v 40 Mɨ²ja̱³ ŋáyh² ca̱á̱h³ xi² nieeyh⁴² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴ hi³ na³guɨ̱ɨ̱y³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Pedro ja̱³: \p ―¿Xɨ² ñé⁴ ca̱a̱³ hora há⁴hé³ ma³tiaá⁴ah³ na³ñí¹ah³ chia̱á̱h¹ah³ jniá³? \v 41 Cua²na³ñí¹ah³ liáh³nɨ³ baáy⁴ liu⁴²ah³ Dios, duh³ há⁴hé³ hí⁴taa³ah³. He̱é̱yh³ ba² niaá⁴ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chia̱á̱²ah³, joó⁴ hi²xiáh³ vá¹jlɨ́yh¹ cuerpo. \p \v 42 Ŋaá² ca̱á̱h³ hi³dxá³ tú̱h⁴ tiaah² Jesús ja̱³. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴liúy² Dios: \p ―Ñuyh⁴ chia̱á̱²á⁴, xɨ³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hi³ há⁴hé³ hi²uuyh⁴² copa la³, hi³ja̱³ cua²lí³ chiáh² liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ háy² niu³ ba². \p \v 43 Mɨ²ja̱³ ŋáyh² ca̱á̱h³, hi³ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ hi³ mɨ³na³guɨ̱ɨ̱y³ diáh⁴ ca̱á̱h³, dsa³cú̱y⁴ ba² ñaá² mɨ¹ñi² diáh⁴ ja̱³ chiaah¹ hi³ bií⁴ dɨ́⁴dah²guɨ̱ɨ̱y³ ja̱³. \v 44 Hi³ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ gá⁴bí² diáh⁴, ja̱³ ba² ŋaá² ca̱á̱h³ hi³dxá³ nɨɨh⁴ tiaah² cá⁴dxá⁴liúy¹ Dios, féh³ chiáh² liáh³xɨ³ ma³féh³ dsa³jéy⁴ ja̱³. \v 45 Liáh³ ma³jooy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋáyh² xi² nieeyh⁴² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ja̱³nɨ́⁴ gɨh¹ guɨ̱ɨ̱³ah³ baáy⁴ tieé² há²ah³. Ma³dxa³héy³ hiíh⁴ hi³ mɨ³hí⁴táyh² guaa³ diáh⁴ hi³ mɨ³hey³² nɨ³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \v 46 Bɨ́²ah³, duh³ má⁴dxii³²a², mɨ³je³ nɨ³ hi³ hí⁴juú² nɨ³. \s1 Cá⁴dah²jéy⁴ preso Jesús ja̱³ \r (Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53; Jn. 18:2-11) \p \v 47 Rúh⁴ dsa³hɨɨ́² liu⁴ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³ liáh³ güéy⁴ Judas, ja̱y³ diáh⁴ hi³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³. Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ bí⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ hi³ cá⁴dah²xɨɨ́⁴ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ israelitas, dɨ³chia̱³ túh² baáy⁴ na¹ma³. \v 48 Ma³ŋɨ́³ ba² ma³féh³ Judas ja̱³ ma³sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ mɨ³na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ ja̱³ liáh³xɨ³ hí⁴jmeé⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ hi²cuh¹á² nɨ³ nɨ³, hi³nɨy³² nɨ³ hi³sá̱h³ah³ duh³ hi³já⁴ah³. \p \v 49 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³ duh³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¡Foóh²u³ dsa³he⁴ chia̱á̱²á⁴! \p Baáy⁴ ja̱³ba² gá⁴cuyh³. \v 50 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Amigo, ¿he²chiaah¹ hi³ ma³güe⁴u³ nɨ³? \p Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ xi² hiíy⁴ Jesús duh³ cá⁴dah²sa̱yh³². \p \v 51 Jee⁴² ja̱³, ja̱y³ diáh⁴ hi³ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³ gá⁴seyh³² túh² chiáh² duh³ gá⁴chiúh² la³gua² ja̱y³ mozo chié̱y² fii² diáh⁴ jmii³dsa³ ja̱³. \v 52 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Tia̱a̱h⁴ ca̱á̱h³ ñu² túh² chiú̱h²u³ nɨ³. Chiaah¹ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ ca³dah²tɨ̱y³² chie̱é̱yh¹ túh², ba² chie̱é̱yh¹ túh² hí⁴jú̱y³ mii⁴ diáh⁴. \v 53 ¿Xɨ² há⁴hé³ maáy³ hi³ hí⁴jooy³ ba² hi²ŋɨɨy⁴² chiáh² Ñuyh⁴ xé̱yh² lɨ́⁴ la³ hi³ gua²xɨ́y⁴ diáh⁴ ángeles chié̱y², mɨ²ja̱³ ca̱³ji̱i̱³ lɨ́⁴ la³ hí⁴xɨ́y⁴ ŋɨ́y³ dxié⁴tiú̱y³ tiéyh⁴ ángeles hu̱² liáh³ja̱³? \v 54 Joó⁴ liu³u²xɨ³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ ¿jmiih⁴² ja̱³ hí⁴dxá⁴heey⁴ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ na³xɨɨ² nɨ³? \p \v 55 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ma³bi³dxí̱⁴ah³ chiá̱¹ah³ baah¹ baáy⁴ na¹ma³ hi³ ma³ya³güeeh⁴²ah³ jniá³? Liáh³xɨ³ ja̱y³ dsa³hi̱i̱³ ba² lii³²a² ga³jmeeh³²ah³ jniá³. Liáh⁴jɨ³ jmɨɨ́¹ ga³güey⁴ jee⁴² chia̱á̱²ah³ ga³hoy⁴ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios, joó⁴ há⁴hé³ jlɨ́h³ ya²xa̱h⁴ah³ jniá³. \v 56 Joó⁴ jɨɨ⁴ hi³ dsa³lí³ la³, há⁴ja̱³ mɨ³ja̱³ dɨ́h¹ dsa³lí³ nɨ³, duh³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ cá⁴dah²xɨɨ́³ diáh⁴ profetas ba² nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ cá⁴dah²cui̱í̱³, cá⁴dah²cueeyh³ ñaá² cáh³ti³² bɨh¹ Jesús ja̱³. \s1 Dah²ya²jay⁴ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² Caifás \r (Mr. 14:53-65; Lc. 22:54-55, 63-71; Jn. 18:12-14, 19-24) \p \v 57 Diáh⁴ hi³ cá⁴dah²güeéyh² Jesús ja̱³ dah²ya²jay⁴ chiáh² Caifás fii² diáh⁴ jmii³dsa³, xi² na³ŋɨɨyh⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ du³dsaáy⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ ja̱³. \v 58 Joó⁴ ŋaá² Pedro ta³nieéy¹ rúh⁴ vɨ̱ɨ̱́yh² liáh³xɨ³ dsa³dxí̱⁴ ja̱³, gá⁴dxaá² lɨ́⁴ dxaa² chiáh² fii² diáh⁴ jmii³dsa³. Mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ nɨɨ́⁴, ja̱³ba² gá⁴guá³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ policías, duh³ hí⁴joó² jmiih⁴² hí⁴yey³ hí⁴jooy³ fáh⁴liu⁴ ja̱³. \p \v 59 Mɨ²ja̱³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ du³dsaáy⁴ baáy⁴ liáh⁴jɨy³ gɨh¹ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ israelitas ja̱³, mɨ³dah²naayh³² dsa³ hi³ hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chiáh² Jesús ja̱³, ca̱a̱³ hi³ há⁴hé³ he̱é̱yh³, duh³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴. \v 60 Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴dsaáh⁴ diáh⁴, gu³xɨ³ ba² hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ dah²cuo⁴ dsaa² chie̱é̱yh¹ fáh⁴sɨ²juu². Joó⁴ hi³ gá⁴hɨɨ́³ gɨh¹ ñi² ba² ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ aáy⁴ dsa³ñi³² hi³ dah²liu⁴ ree³, \v 61 liáh³la³ cá⁴dah²ye̱e̱yh³: \p ―Liáh³la³ gá⁴niuu²ah¹ gá⁴féh³ dsaá⁴ nɨ³: “Hí⁴jooy³ hi²yaa⁴²á² guah³ gaáy³ chiáh² Dios la³, baáy⁴ hi³dxá³ nɨ³ jmɨɨ́¹ hi²jmeeyh¹ ca̱á̱h³ dxaáh².” \p \v 62 Mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² fii² diáh⁴ jmii³dsa³ ja̱³ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―¿Xɨ² há⁴hé³ ga³hí̱¹u³ cáh³ti³²? ¿Xɨ² he̱é̱yh³ gá⁴féyh¹ liáh³xɨ³ ca³dah²he⁴ nɨ³? \p \v 63 Joó⁴ ca̱a̱³ na³cɨ́y¹ ba² Jesús ja̱³. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ fii² diáh⁴ jmii³dsa³ ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³: \p ―Dxɨ́⁴lieey³² Dios hi³ na³ji̱í̱yh⁴ nɨ³ ga³fooh³²á⁴ niu³ hi³ hi²fooyh¹ jniaah¹ liáh³ xiaa³dsaa³² hi³ xɨ² niu³ nɨ³ Cristo, Ja̱á̱² Dios. \p \v 64 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Vo̱ó̱h²u³ ba² nɨ³ ma³féyh¹ liáh³nɨ³. Baáy⁴ xa³ gɨh¹ dxaáh² hi³ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³. Hi³ ja̱³nɨ́⁴ hí⁴liaá² hi²joo⁴ah³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ jey¹ ca³jaa¹ xi² nuy¹ Dios hi³ bií⁴ hee⁴ fáh⁴lí³ nɨ³, baá⁴ ba² hi²joo⁴ah³ hí⁴yá⁴xiaá² yuuh¹ güii³ nɨ³ jee⁴² jnií². \p \v 65 Mɨ²ja̱³ hí̱³ba² ñaá² fii² diáh⁴ jmii³dsa³ ja̱³ gá⁴xɨɨ́y² mɨh³ chiáh², liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ mɨ³hee³² ma³liú³, ¿he²chiaah¹ ja̱³ hi³ máh⁴ niaa³²a² gɨh¹ dsa³ñi³²? Chiaah¹ ma³niuu³ah³ ba² liáh³xɨ³ mɨ³hee³² ma³liú³ nɨ³. \v 66 ¿Jmiih⁴² ga³fáh³ah³ niaá⁴ah³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³ ba². \p \v 67 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²hoóh² ñi² ja̱³ baáy⁴ cá⁴dah²jnaá². Dxeeyh⁴ ja̱³ cá⁴dah²chiu̱ú̱³ ñi² ja̱³, \v 68 cá⁴dah²jlɨ́² ñi² ja̱³ duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Niu³ Cristo nɨ³, feh² hi̱² nɨy³² ma³chiu̱ú̱y² niu³ nɨ³, hi²nia⁴²a² xɨ² he̱é̱yh³ ba² na³lɨ́⁴u³ profeta. \s1 Gá⁴féh³ Pedro ja̱³ hi³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴ Jesús ja̱³ \r (Mr. 14:66-72; Lc. 22:56-62; Jn. 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Ja̱³ba² mɨ²ja̱³, jey¹ Pedro dxaa² ja̱³, mɨ²ja̱³ ja̱y³ xi²yaa³² cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² jey¹ ja̱³ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ba² ji̱í̱⁴ niu³ gá⁴chié¹ gá⁴ji̱í̱y¹ chia̱á̱h¹u³ Jesús dsa³ Galilea nɨ³. \p \v 70 Joó⁴ gá⁴jmeé³ na³ma² ba² Pedro ja̱³ rúh⁴ñi² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Há⁴hé³ maay⁴ jniá³ hi̱² nɨy³² ga³hó⁴u³ nɨ³. \p \v 71 Ja̱³ba² mɨ³dsa³hɨɨ́y⁴ xiáh³ haah²ñu¹ Pedro ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joó² ca̱á̱h³ dxeeyh⁴ mɨ́³ gá⁴joóy², hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² nɨɨ́⁴: \p ―Ba² gá⁴chié³ gá⁴ji̱í̱³ dsaá⁴ la³ chie̱é̱yh¹ Jesús dsa³ Nazaret nɨ³. \p \v 72 Joó⁴ haá² ba² gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Pedro ja̱³, gá⁴héy² lɨ́⁴ Fii³²a², liáh³la³ féh³ sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ga³joo³² Dios ga³hoy⁴, há⁴hé³ cui̱i̱⁴²á⁴ dsaá⁴ nɨ³. \p \v 73 Ca̱³ji̱i̱³ gɨh¹ liáh³ja̱³, cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² nɨɨ́⁴ xi² hiíy⁴ Pedro ja̱³, duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³, na³lɨ́⁴u³ ja̱y³ oóyh² Jesús nɨ³, chiaah¹ hi²xiáh³ dxú⁴ lii⁴ liáh³xɨ³ ga³liúy¹. \p \v 74 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³liu⁴ mɨ³hee³² Pedro ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ñi¹ Fii³²a² ga³hoy⁴, há⁴hé³ cui̱i̱⁴²á⁴ cáh³ti³² dsa³ nɨ³. \p Ja̱³ba² gá⁴chíh⁴ ja̱y³ nɨɨh² dsaá⁴. \v 75 Mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴liíh⁴ Pedro ja̱³ liáh³xɨ³ ma³ŋɨ́³ ma³féh³ Jesús ja̱³ ma³sɨɨ́h⁴. Chiaah¹ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴chíh⁴ nɨɨh² dsaá⁴ nɨ³, mɨ²ja̱³ mɨ³nɨɨh⁴ tiaah² ma³féyh¹ hi³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴u³ jniá³.” Hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ nɨɨ́⁴ Pedro ja̱³, duh³ gá⁴chíh⁴, chiaah¹ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ fɨɨh⁴² dsɨ́². \c 27 \s1 Dah²ya²jay⁴ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² Pilato \r (Mr. 15:1; Lc. 23:1-2; Jn. 18:28-32) \p \v 1 Liáh³ lɨ́⁴jniá⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ du³dsaáy⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ israelitas ja̱³ cá⁴dah²dxá³ dxú⁴ hi³ hí⁴dah²tiéyh² guaa³ diáh⁴ dsa³ xiaáh³ vó⁴ ba² Jesús ja̱³ duh³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴. \v 2 Hi³ja̱³ cá⁴dah²jéy⁴ na³ñuúy⁴ Jesús ja̱³ duh³ dah²ya²tiéyh² guaa³ Poncio Pilato hi³ na³lɨ́y⁴ gobernador. \s1 La³ dsa³féh³ hi³ gá⁴jú̱y⁴ Judas \p \v 3 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴joó² Judas Iscariote hi³ mɨ³hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴fɨɨh⁴² dsɨ́² chiaah¹ hi³ gá⁴jmeéh⁴ mɨ³hee³² ja̱³. Hi³ja̱³ ñií¹ ya²bi³ji̱í̱³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ du³dsaáy⁴ ja̱³ duh³ ya²ca̱á̱³ ca̱á̱h³ liú⁴u³ dxiá⁴dxiá³ cuu² ñí¹tiaa³ ja̱³, \v 4 liáh³la³ ya²feh³ ya²xɨɨh⁴² diáh⁴: \p ―Ma³jmeéy⁴ ca̱a̱³ dsaa² gaáy³ hi³ ma³tie̱e̱y⁴² chia̱á̱²ah³ ma³güeeh⁴²ah³ ja̱y³ hi³ há⁴hé³ xa³ dsaa² chiáh² nɨ³. \p Joó⁴ liáh³la³ ba² cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴ja̱³ cua̱a̱y¹ná² chiaa⁴²ah¹ jniaah¹ nɨ³ hi³nɨ³. ¡Cua̱a̱y¹ná² chiú̱h²u³ vo̱ó̱h²u³ ba² nɨ³! \p \v 5 Mɨ²ja̱³ gá⁴ta̱á̱⁴ Judas ja̱³ cuu² ja̱³ ñuúh⁴guah³, baáy⁴ duh³ ŋaá² xiaáh³ duh³ hí̱³ba² ñaá² ya²jɨ̱yh³ ñaá² hi³ gá⁴ñuú³ luú¹. \p \v 6 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²dxa³chie̱e̱yh⁴² diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ ja̱³ cuu² ja̱³ baáy⁴ liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Há⁴hé³ hí⁴jooy³ hi²tiaah¹a² cuu² la³ he̱é̱yh³ guaá² xi² ca³dsa³taah² foo³ nɨ³ chiaah¹ jñii¹ jmɨ³háy¹ dsa³ ba² nɨ³. \p \v 7 Ja̱³ba² cá⁴dah²dxá³ dxú⁴ hi³ chie̱é̱yh¹ cuu² ja̱³ hí⁴dah²lá² ca̱a̱³ vó⁴ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Campo chiáh² hi³ ga³jmee⁴ mɨ¹dsuu² mɨ¹ya³, duh³ xa³ xi² hí⁴jooy³ hí⁴haáy⁴ diáh⁴ dsa³ xiaáh³ vó⁴. \v 8 Hi³ja̱³ ma³güe⁴ la³ ja̱³nɨ́⁴, Campo chiáh² Jmɨ³ xɨ̱ɨ̱y³ vó⁴ nɨɨ́⁴. \v 9 Liáh³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ jmɨ́yh³ liáh³xɨ³ gá⁴xɨɨ́³ profeta Jeremías chiaah¹ liáh³la³ gá⁴xɨɨ́³: “Cá⁴dah²cá̱⁴ liú⁴u³ dxiá⁴dxiá³ cuu² ñí¹tiaa³ ja̱³ liáh³nɨɨh¹ chi̱í̱⁴ ja̱y³ dsa³ liáh³xɨ³ cá⁴dah²jniaa³ diáh⁴ dsa³ Israel, \v 10 baáy⁴ chie̱é̱yh¹ cuu² ja̱³ cá⁴dah²lá⁴ vó⁴ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Campo chiáh² hi³ ga³jmee⁴ mɨ¹dsuu² mɨ¹ya³, ja̱³ba² liáh³xɨ³ gá⁴taáh⁴ ta² Ñúh³a² ja̱³ hi²jmeey⁴².” \s1 Dah²ya²jay⁴ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² Pilato \r (Mr. 15:2-5; Lc. 23:3-5; Jn. 18:33-38) \p \v 11 Liáh³ mɨ³hiíy⁴ Jesús rúh⁴ñi² gobernador ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xɨ² niu³ nɨ³ na³lɨ́⁴u³ rey chié̱y² diáh⁴ israelitas nɨ³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Hí̱³ba² vo̱ó̱h²u³ ma³féyh¹ liáh³ja̱³. \p \v 12 Mɨ²ja̱³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ ja̱³ hi²xiáh³ dah²cuo⁴ dsaa² chiáh² Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ du³dsaáy⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² ja̱³. Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴hí̱¹ cáh³ti³² Jesús ja̱³. \v 13 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pilato ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xɨ² há⁴hé³ ga³nuuy³ liáh³xɨ³ dah²féh³ chiú̱h²u³ nɨ³? \p \v 14 Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴hí̱¹ cáh³ti³² Jesús ja̱³, hi³ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² gobernador ja̱³, baáy⁴ há⁴hé³ ñi³² xɨ³ jmiih⁴ hí⁴jmeé⁴. \s1 Gá⁴cueeyh⁴ fáh⁴liu⁴ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³ Jesús ja̱³ \r (Mr. 15:6-20; Lc. 23:13-25; Jn. 18:38–19:16) \p \v 15 Mɨ² ga³tɨ³ jmɨ́¹feh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ chia̱³ dxá³ chiáh² gobernador ja̱³ ga³tiuy³² ja̱y³ dsa³ hi³ ná⁴híy¹ ñuúh⁴ñí¹, dɨ́h¹ gu³xɨ³ hí̱³ba² hi³ ga³lɨ́³ dsɨ́² diáh⁴ dsa³. \v 16 Dxa² mɨ²ja̱³ ná⁴híy¹ ñuúh⁴ñí¹ ja̱y³ dsa³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Barrabás, baáy⁴ liáh⁴jɨy³ ba² diáh⁴ dsa³ dɨ³cui̱i̱y⁴. \v 17 Hi³ja̱³ liáh³ na³ŋɨɨyh⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ diáh⁴ juúh⁴ Pilato ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Hi̱² na²nɨy¹ diáh⁴ hi³ aáy⁴ la³ naa³ah³ hi²tú⁴á⁴, xɨ² hi²tú⁴á⁴ Barrabás, ha²xɨ² gɨh¹ hi²tú⁴á⁴ Jesús hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Cristo nɨ³? \p \v 18 Chiaah¹ ma³ca̱⁴ cua̱a̱y¹ná² Pilato ja̱³ hi³ hi³ fáh⁴ hi³ dxɨɨ́³ dsɨ́² ba² diáh⁴ ja̱³, hi³ja̱³ ja̱³ cá⁴dah²cuó³ dsaa² chiáh² Jesús ja̱³. \p \v 19 Liáh³ jey¹ Pilato ja̱³ xi² ga³guá³ ga³ca̱a̱⁴ cua̱a̱y¹ná² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ mɨ́⁴chiáh² ja̱³ ca̱a̱³ juúh⁴ chiáh², liáh³la³ ná⁴lɨ¹ juúh⁴ ja̱³: “Há⁴ hi³dxaa⁴u³ vo̱ó̱h²u³ chiáh² dsaá⁴ xiaa³dsaay³² nɨ³, chiaah¹ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ heé² ná⁴lɨ¹ hi³ ma³cɨ́y⁴ ja̱³niuu³ vih²chiaah¹ hi³nɨy³².” \p \v 20 Joó⁴ gá⁴tiaá⁴ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² ja̱³ cá⁴dah²dxa³tie̱e̱y³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ hi³ hí⁴dah²ŋɨɨ́⁴ hí⁴túy² Barrabás ja̱³ ba², baáy⁴ cua²dah²ŋɨɨ́³ hi³ gua²jú̱y³ Jesús ja̱³. \v 21 Mɨ²ja̱³ gá⁴liú³ ca̱á̱h³ gobernador ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³: \p ―¿Hi̱² na²nɨy¹ diáh⁴ hi³ aáy⁴ la³ naa³ah³ hi³ hi²tú⁴á⁴? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Tiúy⁴ Barrabás nɨ³ ba². \p \v 22 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Pilato ja̱³: \p ―¿Hi³ja̱³ jmiih⁴² hi²jmeey⁴² chia̱a̱h⁴²á² Jesús hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Cristo nɨ³? \p Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ cá⁴dah²hí̱¹, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―¡Tie̱e̱y⁴² dsaah⁴ cruz! \p \v 23 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pilato ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Joó⁴ ¿he² ja̱³ hi³ mɨ³hee³² ma³jmeé³? \p Joó⁴ mɨ²ja̱³ ca̱á̱h³liaáh³ gɨh¹ chiu̱u̱³ cá⁴dah²liú³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―¡Tie̱e̱y⁴² dsaah⁴ cruz! \p \v 24 Gá⁴joó² Pilato ja̱³ hi³ há⁴hé³ hí⁴tiaá⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³ ja̱³, chiaah¹ hi³ já⁴ dah²jla³² dah²te³² ba² diáh⁴ dsa³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² dah²ya²chiá̱³ jmɨɨ³ duh³ hí⁴u̱ú̱⁴ guaa³ rúh⁴ñi² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³. Liáh³ gá⁴jooy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Há⁴hí̱³ jniá³ dsɨ̱³²á⁴ dsaa² hi³ hí⁴jú̱y³ dsaá⁴ la³. Cua̱a̱y¹ná² chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³ ba² nɨ³. \p \v 25 Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ cá⁴dah²hí̱¹, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Cua̱a̱y¹ná² chiaa⁴²ah¹ jniaah¹ chia̱a̱h²ah¹ diáh⁴ ja̱a̱³²ah¹ ba² nɨ³. Jniaah¹ hí⁴táyh² guaa³²ah¹ fáh⁴ju̱y¹ chiáh². \p \v 26 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxɨy³ Barrabás ja̱³ ñuúh⁴ñí¹, ja̱³ba² gá⁴taáh⁴ ta² hí⁴dah²jmí² Jesús ja̱³, baáy⁴ gá⁴tiéyh² guaa³ diáh⁴ soldados ja̱³ duh³ hí⁴dah²tie̱e̱y³ dsaah⁴ cruz. \p \v 27 Hi³ja̱³ diáh⁴ soldados chié̱y² gobernador ja̱³, cá⁴dah²jéy⁴ Jesús ja̱³, duh³ dah²ya²jay⁴ viih² ñú² gaáy³ xi² xɨ̱ɨ̱y³ pretorio. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²bi³ñiih³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ oóyh² diáh⁴ ja̱³ ji̱h²caayh⁴. \v 28 Ja̱³ba² cá⁴dah²dxɨy³ mɨh³ chiáh² Jesús ja̱³, duh³ cá⁴dah²bi³chíh³ ca̱a̱³ mɨh³ yu̱ú̱³ xɨ³ ba² hi³chiaah³² rey ba² lii³²a², \v 29 baáy⁴ cá⁴dah²jniaa³ dxɨ² ja̱³ ca̱a̱³ lɨh³ naá¹ta̱á̱² dxa² corona, ba² cá⁴dah²bi³xé̱yh³ ca̱a̱³ mɨɨ́yh³ta³, gá⁴sá̱h⁴ chie̱é̱yh¹ guaa³ hi³nuy¹. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²xɨ́h² ji̱² diáh⁴ rúh⁴ñi² Jesús ja̱³, hi³ dah²bi³cuaáy¹, liáh³la³ dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¡Cua²güe³ voó³ rey chié̱y² diáh⁴ israelitas nɨ³! \p \v 30 Baáy⁴ dah²hooyh³², baáy⁴ ja̱³ba² mɨɨ́yh³ta³ hi³ xa̱h³ ñaá² ja̱³ dah²ca̱³² duh³ dah²ba³² mɨ¹dxɨ² ja̱³. \v 31 Liáh³ ma³jooy³ ma³dah²bi³cuaáy¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²dxɨy³ mɨh³ yu̱ú̱³ hi³ cá⁴dah²bi³chíh³ ja̱³, duh³ cá⁴dah²bi³chíh³ ca̱á̱h³ mɨh³ chiáh² ñaá². Ja̱³ba² cá⁴dah²jéy⁴ duh³ dsá⁴tie̱e̱y³ diáh⁴ dsaah⁴ cruz. \s1 Gá⁴ta̱a̱y⁴² dsaah⁴ cruz Jesús ja̱³ \r (Mr. 15:21-32; Lc. 23:26-43; Jn. 19:17-27) \p \v 32 Liáh³ mɨ³dɨ³tieéyh¹ fi¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ ja̱y³ dsaá⁴ dsa³ fɨɨ³ Cirene, hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Simón. Hi³hí̱³ cá⁴dah²dxa³tie̱e̱y³ hi³ hí⁴jéy⁴ cruz chié̱y² Jesús ja̱³. \p \v 33 Liáh³ja̱³ cá⁴dah²jmeé³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ lɨ́⁴ xi² xɨ̱ɨ̱y³ Gólgota, hi³ niaá⁴ hí⁴féh³: Mee⁴ Mɨ¹dxɨ² Dsa³. \v 34 Nɨɨ́⁴ cá⁴dah²dxa³tie̱e̱y³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴hɨ̱́h² vino hi³ caah⁴ jmɨɨh¹ dsɨh² gú⁴nuú¹. Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴yá⁴dsaa³ hiíh⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ gá⁴nuú³ dsaá² gá⁴hɨ̱́h⁴. \p \v 35 Liáh³ca̱á̱h³ ma³dah²tie̱e̱y³ dsaah⁴ cruz Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²caáh² jmɨɨ́⁴ diáh⁴ soldados ja̱³, duh³ hí⁴dah²dxaáh² máh⁴ ca³liuh² chiáh² diáh⁴ mɨh³ chiáh² Jesús ja̱³. Liáh³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ duh³ hí⁴dxá⁴héy³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ gá⁴xɨɨ́³ ja̱y³ profeta, chiaah¹ liáh³la³ gá⁴xɨɨ́³: “Cá⁴dah²caáh² jmɨɨ́⁴ duh³ hí⁴dah²ñí² hi̱² hí⁴tɨ̱́y⁴ mɨh³ chieéy⁴.” \v 36 Ja̱³ba² cá⁴dah²guá³ nɨɨ́⁴ hi³ dah²heeh⁴ hí¹. \v 37 Baáy⁴ xiáh³ yuuh¹ mɨ¹dxɨ² Jesús ja̱³ cá⁴dah²tia̱á̱² ca̱a̱³ má⁴jma¹ hi³ na³xɨɨ² hi³ he² vih²chiaah¹ ja̱³ ta̱a̱y⁴ cruz ja̱³. Liáh³la³ dsa³féh³: “Jesús la³ na³lɨ́y⁴ Rey chié̱y² diáh⁴ israelitas.” \p \v 38 Ba² gá⁴ta̱a̱y⁴² cruz aáy⁴ dsa³hi̱i̱³ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³, ja̱y³ ca³jaa¹ xi² nuy¹, baáy⁴ dxeeyh⁴ ja̱³ ca³jaa¹ xi² há⁴nuy¹. \v 39 Diáh⁴ hi³ dsa³ŋɨ́y³ nɨɨ́⁴, ba² hi²xiáh³ mɨ³hee³² dah²liu⁴ chiáh² Jesús ja̱³, ba² dah²bi³² dxɨ² diáh⁴, \v 40 liáh³la³ dah²féh³: \p ―Niu³ gá⁴féyh¹ hi³ hi²yaa⁴²u³ guah³ nɨ³, baáy⁴ nɨ³ jmɨɨ́¹ ba² hi²jmeéyh³ dxaáh², hi³ja̱³ lieey⁴² vo̱ó̱h²u³. Guɨ̱ɨ̱y³² dsaah⁴ cruz nɨ³, xɨ³ nɨ³ he̱é̱yh³ ba² na³lɨ́⁴u³ Ja̱á̱² Dios. \p \v 41 Ba² hi²xiáh³ dah²bi³cuaá¹ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ chiáh² ley chie̱é̱yh¹ diáh⁴ fariseos baáy⁴ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² ja̱³. Liáh³la³ dah²féh³ dah²liu⁴: \p \v 42 ―Gá⁴lieéy² ruh³ dxeeyh⁴, joó⁴ há⁴hé³ jmiih⁴ hí⁴jmeé⁴ hí⁴lieéy² ñaá². Xɨ³ he̱é̱yh³ ba² na³lɨ́y⁴ rey chié̱y² diáh⁴ dsa³ Israel, hi³ja̱³ gua²xieey⁴ duh³ dsá⁴taá³a² chiáh². \v 43 Chiaah¹ gá⁴jméy² cua̱a̱y¹ná² Dios, hi³ja̱³ cua²liaá² Dios nɨ³ chiáh² ja̱³nɨ́⁴, xɨ³ he̱é̱yh³ ba² niaá² Dios nɨ³ nieéy², chiaah¹ ma³sɨɨ́h⁴ jnia² hi³ na³lɨ́y⁴ Ja̱á̱² Dios nɨ³. \p \v 44 Ba² liáh³ja̱³ diáh⁴ dsa³ hi̱i̱³ hi³ ta̱a̱y⁴ dsaah⁴ cruz ja̱³, ba² hi²xiáh³ mɨ³hee³² dah²liuy³² Jesús ja̱³. \s1 La³ dsa³féh³ liáh³xɨ³ gá⁴jú̱y⁴ Jesús ja̱³ \r (Mr. 15:33-41; Lc. 23:44-49; Jn. 19:28-30) \p \v 45 Mɨ²ja̱³ gá⁴niuuh⁴ na³ca̱á̱y⁴ dxaah¹vó⁴ ja̱³, cá⁴lɨ́⁴liaá² lɨ́⁴ dxaah¹ jmɨɨ⁴, gá⁴tɨ́³ lɨ́⁴ mɨ³nɨ³ ca̱³laá³. \v 46 Ca̱³liáh³ mɨ³nɨ³ ca̱³laá³ xɨ³ jmiih⁴, mɨ²ja̱³ gá⁴liú³ chiu̱u̱³ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Elí, Elí, ¿lama sabactani? ―liáh³la³ ja̱³ niaá⁴ hí⁴féh³: Dios chia̱á̱²á⁴, Dios chia̱á̱²á⁴, ¿he²chiaah¹ hi³ ma³tiú⁴u³ jniá³ nɨ³? \p \v 47 Ta̱á̱²dsɨy⁴² diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ nɨɨ́⁴ cá⁴dah²nuú³ liáh³xɨ³ féh³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴: \p ―Teé⁴ Elías dsa³ la³. \p \v 48 Ja̱³ba² ŋaá² ji̱³nɨɨ́⁴ ja̱y³ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ nɨɨ́⁴ ya²chiá̱³ ca̱a̱³ hi³ va² liáh³xɨ³ jaa³ duh³ gá⁴jmeé³ gá⁴yaáh² chie̱é̱yh¹ vinagre. Mɨ²ja̱³ gá⁴tiá² na¹ma³ duh³ cá⁴yá⁴dxɨ́² haa² Jesús ja̱³. \v 49 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ tú̱⁴dsaayh⁴ ja̱³: \p ―Tiúy⁴, duh³ hi²nia⁴²a² xɨ² hí⁴güéy³ Elías nɨ³ hí⁴yá⁴lieéy¹. \p \v 50 Gá⁴jláy² gɨh¹ ca̱á̱h³ tiaah² Jesús ja̱³, ja̱³ba² jú̱y⁴. \v 51 Mɨ²ja̱³ gá⁴dsaáy³ tú̱⁴ sɨ̱ɨ̱yh² mɨh³ hi³ ná⁴ji̱i̱⁴² ñuúh⁴guah³ gaáy³ ja̱³, gá⁴xɨɨ́y⁴ yuuh¹ gá⁴dxaá² lɨ́⁴ xiáh³ tɨɨ². Hi²xiáh³ ba³ gá⁴bɨ́² vó⁴, gá⁴jlɨ́³ lɨ́⁴ dsaah⁴ diáh⁴ na¹cu̱ú̱¹. \v 52 Ba² gá⁴ná³ diáh⁴ he̱e̱³, hi³ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ ca³dsa³taáy³ hi³ ma³ju̱y⁴ cá⁴lɨ́⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³. \v 53 Joó⁴ liáh³ ma³ŋɨ́³ ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ ba² gá⁴voóy⁴ diáh⁴ duh³ gá⁴taáyh¹ jee⁴² fɨɨ³ Jerusalén, hi³ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ cá⁴dah²joóy² diáh⁴ ca̱á̱h³. \p \v 54 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴ capitán chie̱é̱yh¹ diáh⁴ soldados hi³ dah²heeyh³ hí¹ Jesús ja̱³, liáh³ cá⁴dah²joó² hi³ gá⁴bɨ́² vó⁴ baáy⁴ jɨɨ⁴ gɨh¹ dxaáh² hi³ gá⁴lɨ́⁴ ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba², Ja̱á̱² Dios nɨ³ dsaá⁴ nɨ³. \p \v 55 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ mɨ́³ na³ta̱a̱y⁴ vɨ̱ɨ̱́³ dah²joo³², hí̱³ba² diáh⁴ mɨ́³ hi³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³ liáh³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ Galilea hí⁴bí⁴dxí̱⁴ Jerusalén ja̱³, hi²xiáh³ gá⁴tia̱a̱² diáh⁴ chiáh² Jesús ja̱³. \v 56 Ja̱y³ ja̱³ xɨ̱ɨ̱y³ María Magdalena, dxeeyh⁴ ja̱³ María, xaá¹ Jacobo chie̱é̱yh¹ José, ba² caayh³² xaá¹ diáh⁴ ja̱á̱² Zebedeo. \s1 La³ dsa³féh³ hi³ cá⁴dah²haáy² Jesús ja̱³ \r (Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42) \p \v 57 Liáh³ mɨ³dsa³niuu³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴dxaá² ja̱y³ dsa³ xaa³² hi³ xɨ̱ɨ̱y³ José, dsa³ fɨɨ³ Arimatea. Ba² na³lɨ́y⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³. \v 58 Hi³hí̱³ ñií¹ ya²ñi³ Pilato duh³ ya²xɨɨh⁴² hi³ hu̱² hí⁴jɨ̱ɨ̱́h² cuerpo chiáh² Jesús ja̱³. Hi³ja̱³ gá⁴chiuúh² hiíh⁴ Pilato ja̱³ hi³ hí⁴dah²jɨ̱ɨ̱h³ cuerpo chiáh² Jesús ja̱³. \v 59 Mɨ²ja̱³ ya²xiaá¹ José ja̱³ cuerpo chiáh² Jesús ja̱³, ja̱³ ba² gá⁴dxiuuyh³ ca̱a̱³ mɨh³lié² ná⁴jɨ̱́¹. \v 60 Mɨ²ja̱³ gá⁴ta̱a̱yh³ ñuúh⁴ he̱e̱³ chiáh² ñaá² hi³ rúh⁴ mɨɨ́² hi³du³ lɨ́⁴ ma³lɨ³yuu⁴² dsaah⁴ na¹cu̱ú̱¹ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴jní² chie̱é̱yh¹ ca̱a̱³ na¹cu̱ú̱¹ gaáy³, ja̱³ ba² ŋáyh². \v 61 Mɨ²ja̱³ gá⁴cueeyh⁴ jey¹ nɨɨ́⁴ María Magdalena chie̱é̱yh¹ dxeeyh⁴ María ja̱³, dɨ³nieeyh⁴² yeey⁴ haah² he̱e̱³ ja̱³. \s1 Cá⁴dah²heéh³ hí¹ diáh⁴ soldados he̱e̱³ chiáh² Jesús ja̱³ \p \v 62 Dxaáh² jmɨɨ́¹ liáh³ja̱³, dɨ́h¹ feh²a² liáh³ ma³ŋɨ́³ jmɨɨ́¹ hi³ ca³dah²bi³tɨɨ⁴ chiáh² jmɨɨ́¹ mah² ja̱³, mɨ²ja̱³ dah²ya²dxí̱⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ fariseos ja̱³ dah²ya²ñi³ Pilato, \v 63 duh³ liáh³la³ dah²ya²xɨɨh⁴²: \p ―Dia², ma³lɨ³liíh⁴ah¹ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ dsaá⁴ hi³ bií⁴ ga³juu³² nɨ³ liáh³ rúh⁴ na³ji̱í̱h⁴, gá⁴féh³ hi³ hi³dxá³ nɨ³ jmɨɨ́¹ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \v 64 Hi³ja̱³ tiaáh² ta² hi³ hí⁴heeh² hí¹ he̱e̱³ nɨ³ hí⁴tɨ́⁴ lɨ́⁴ nɨ³ jmɨɨ́¹, chiaah¹ foóh¹ dsá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² nɨ³ voo⁴ hí⁴dsá⁴hi̱í̱² cuerpo chiáh² duh³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. Mɨ²ja̱³ hí⁴lí³ gɨh¹ mɨ³hee³² fáh⁴sɨ²juu² liáh³xɨ³ fáh⁴sɨ²juu² hi³ cá⁴dah²jmeé³ dsa³jéy⁴. \p \v 65 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pilato ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ley³² ca̱á̱h³ tiéyh⁴ diáh⁴ soldados hi³ hí⁴jooy³ dsá⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ niaá⁴ah³ xa³ja̱³. Cua³dxí̱⁴ah³ gua³jmeé¹ah³ liáh³nɨɨh¹ lɨ́⁴ hí⁴jooy³ hi²jmee³ah³. \p \v 66 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ cá⁴dxá⁴jmeé³ diáh⁴ lii⁴ na¹cu̱ú̱¹ hi³ na³jnɨ⁴ he̱e̱³ ja̱³, xa³ hi³ cá⁴dah²dsaáh² duh³ lii⁴ xɨ³ xe̱y³ hí⁴bí², baá⁴ ba² cá⁴dah²cueeyh³ nɨɨ́⁴ diáh⁴ soldados ja̱³ duh³ hí⁴dah²heéh⁴ hí¹. \fig San Mateo 27:66|src="CN01849B.TIF" size="col" ref="San Mateo 27:66" \fig* \c 28 \s1 La³ dsa³féh³ hi³ cá⁴lɨ́⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ \r (Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12; Jn. 20:1-10) \p \v 1 Liáh³ ma³ŋɨ́³ jmɨɨ́¹ mah² ja̱³, liáh³ mɨ³dse³lii⁴ xiáh³hee³ jmɨɨ́¹ hi³ ma³niaá⁴ je²jmɨɨ́¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋaá² María Magdalena xi² na³jniaa³ he̱e̱³ chiáh² Jesús ja̱³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ dxeeyh⁴ María. \v 2 Liáh³ ba² ja̱³ hi²xiáh³ ba³ mɨ³bɨ³² vó⁴. Chiaah¹ ja̱y³ ángel chié̱y² Dios gá⁴xiaá² yuuh¹ güii³, ja̱³ba² güéy⁴ xi² na³jniaa³ he̱e̱³ ja̱³, duh³ gá⁴jé̱yh² na¹cu̱ú̱¹ hi³ na³jnɨ⁴ haah² he̱e̱³ ja̱³ baáy⁴ ja̱³ba² gá⁴guá³ ñiíh² ja̱³. \v 3 Liáh³xɨ³ veyh³ ga³ja⁴ sɨɨ́⁴ ba² sɨɨ́y⁴, baáy⁴ liáh³xɨ³ tiaa³ maa³ ba² tiaa³ cua̱a̱³ ja̱³. \v 4 Liáh³ cá⁴dah²joó² diáh⁴ soldados ja̱³ cá⁴dah²joóy², mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ mɨ³jlieey⁴ lay⁴ hi³ bií⁴ gá⁴foyh⁴ diáh⁴. Ja̱³ ba² gá⁴cɨ́yh⁴ diáh⁴, xɨ³ ba² hi³ ma³ju̱y⁴ ba² diáh⁴. \v 5 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ángel ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ mɨ́³ ja̱³: \p ―Há⁴ hi³foh³²ah³. Maay⁴ ba² hi³ ga³naah⁴ah³ Jesús hi³ cá⁴dah²tie̱e̱y³ dsaah⁴ cruz nɨ³. \v 6 Há⁴hé³ máh⁴ xe̱y³ la³, ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ nɨ³. Ya³joo⁴²ah³ xi² cá⁴dah²chieey³ nɨ³. \v 7 Joó⁴ cua³dxi̱i̱³²ah³ ji̱³nɨɨ́⁴ gua³xɨɨ́h¹ah³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² nɨ³: “Ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³, baáy⁴ ma³ŋaa³² dsa³jéy⁴ Galilea nɨ³ liáh³xɨ³ niaá⁴ah³. Nɨɨ́⁴ hi²joo⁴ah³ ca̱á̱h³.” Liáh³ja̱³ ná⁴lɨ¹ fáh⁴liu⁴ hi³ chie̱y⁴² hi³ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³. \p \v 8 Mɨ²ja̱³ jmɨ́yh³ hi³ dxɨ³ ba² gá⁴dxi̱i̱³² diáh⁴ mɨ́³ ja̱³, hi²xiáh³ dɨ³foyh⁴, joó⁴ ba² hi²xiáh³ dɨ³jé⁴ dsɨ́² diáh⁴, dah²ya²ca̱á̱³ juúh⁴ xi² dɨ³nieeyh⁴² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³. \v 9 Mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ gá⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ Jesús ja̱³, ja̱³ba² gá⁴hí̱¹ gá⁴jmeéh⁴ diáh⁴. Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³ duh³ cá⁴dah²i̱í̱⁴ tɨɨ² hi³ cá⁴dah²jmeéh⁴ hu̱u̱¹rá². \v 10 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴ hi³foh³²ah³. Gua³xɨɨ́h¹ah³ diáh⁴ du³ñuúh²á⁴ nɨ³ hi³ cua²dsa³dxí̱⁴ Galilea, duh³ nɨɨ́⁴ hí⁴ji̱i̱h⁴²á⁴ diáh⁴. \s1 Cá⁴dah²juú² diáh⁴ soldados ja̱³ \p \v 11 Liáh³ dɨ³tieéyh¹ fi¹ diáh⁴ mɨ́³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ soldados hi³ dah²heeh⁴ hí¹ haah² he̱e̱³ ja̱³ dah²ya²xɨɨh⁴² diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ ja̱³ jɨɨ⁴ hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³. \v 12 Mɨ²ja̱³ dah²ya²dxí̱⁴ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ ja̱³ dah²ya²liú³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² ja̱³, duh³ hí⁴dah²dxá⁴ dxú⁴ jmiih⁴² hí⁴dah²jmeé⁴. Hi³ja̱³ hi²xiáh³ ñuú³ cuu² cá⁴dah²cuoó⁴ diáh⁴ soldados ja̱³, \v 13 duh³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³fáh³ah³ hi³ voo⁴ liáh³ na³guɨ̱ɨ̱³ah³, mɨ²ja̱³ bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús nɨ³ duh³ cá⁴dah²hi̱í̱⁴ cuerpo chiáh². \v 14 Xɨ³ nɨ³ hí⁴dsaá⁴ dsɨ́² gobernador nɨ³ hi³la³, mɨ²ja̱³ jniaah¹ ba² hi²liu²ah¹ chia̱a̱h²ah¹ duh³ há⁴hé³ hí⁴sa³ fáh⁴liu⁴ chia̱á̱²ah³. \p \v 15 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cá̱⁴ diáh⁴ soldados cuu² ja̱³, duh³ cá⁴dah²jmeé³ liáh³xɨ³ ma³lɨ³xɨɨ́yh¹ diáh⁴ ja̱³. Hi³ja̱³ liáh³ja̱³ ca³dah²féh³ diáh⁴ israelitas nɨ³ ma³güe⁴ la³ ja̱³nɨ́⁴. \s1 Gá⁴táyh² guaa³ diáh⁴ ca̱a̱³ ta² gaáy³ \r (Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49; Jn. 20:19-23) \p \v 16 Hi³ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ Galilea liú⁴u³ dxiá⁴chie̱e̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, ja̱³ba² gá⁴dxí̱⁴ xiaa³dsaa³² cua̱h³ xi² ma³ŋɨ́³ ma³féh³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ ja̱³. \v 17 Hi³ja̱³ liáh³ cá⁴dah²joóy² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²jmeéh⁴ hu̱u̱¹rá², gu³xɨ³ ba² ta̱á̱²dsɨy⁴² rúh⁴ dah²ta³ dah²hɨ³ ñuú³. \v 18 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² diáh⁴ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ma³tɨ̱́³á⁴ jú¹hiíh⁴ hi³ hi²chiuuyh¹ hiíh⁴ yuuh¹ güii³ baáy⁴ dxaah¹vó⁴ la³. \v 19 Hi³ja̱³ cua³dxí̱⁴ah³ gua³jmeé¹ah³ xɨh³chia̱á̱²á⁴ diáh⁴ dsa³, na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³, hi³xaa⁴²ah³ diáh⁴ jmɨɨ³ hi³ hi²táh⁴ah³ diáh⁴ chiáh² Ñúh³a² nɨ³, chiáh² Ja̱á̱² nɨ³, baáy⁴ chiáh² Espíritu Santo. \v 20 Hi³fooh³²ah³ diáh⁴ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴dah²nuú⁴ dsaá² jɨɨ⁴ hi³ ma³foóh²á⁴ niaá⁴ah³ nɨ³. Baáy⁴ jniá³, hi²cu̱h⁴²á² ba² chia̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³ liáh⁴jɨ³ lɨ́⁴ jmɨɨ́¹, hí⁴hɨɨ́⁴ lɨ́⁴ ñi² jmɨɨyh⁴²güii³. Amén.