\id LUK Leachin Oct 00 \h San Lucas \toc1 Juúh⁴ dxú⁴ chiáh² Jesús hi³ gá⁴xɨɨ́³ Lucas \toc2 San Lucas \toc3 Lc. \mt1 Juúh⁴ dxú⁴ chiáh² Jesús hi³ gá⁴xɨɨ́³ Lucas \c 1 \s1 Liáh³la³ gá⁴laá⁴ xɨɨ⁴ Lucas ja̱³ \p \v 1 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ ma³dah²tá³ ma³dah²hɨ́³ hi³ hí⁴dah²xɨɨ́⁴ tieéyh¹ fi¹ cáh³ti³² juúh⁴ hi³ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba² gá⁴lɨ́⁴ jee⁴² chiaa⁴²ah¹ nɨ³. \v 2 Cá⁴dah²xɨɨ́³ jmɨ́yh³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ cá⁴dah²heé⁴ jniaah¹ diáh⁴ hi³ cá⁴dah²joó² mɨ² du³ñi² lɨ́⁴ baáy⁴ diáh⁴ hi³ gá⁴tia̱a̱² cá⁴dah²hé³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios ja̱³. \v 3 Ba² liáh³ja̱³ jniá³, ma³ca̱á̱y² cua̱a̱y¹ná² dxú⁴ cáh³ti³² liáh³xɨ³ gá⁴lɨ́⁴ liáh³ mɨ² du³ñi² lɨ́⁴. Chiaah¹ naáy⁴ hi²xɨɨy⁴² tieéyh¹ fi¹ cáh³ti³² hi³la³, duh³ hi²sɨ́⁴á⁴ chiú̱h²u³, ñuyh⁴ Teófilo. \v 4 Duh³ hí⁴dsaá⁴ háy² hi³ jmɨ́yh³ he̱é̱yh³ fáh⁴liu⁴ hi³ ma³dah²heé⁴ niu³ nɨ³. \s1 Ja̱y³ ángel gá⁴jmeé³ juúh⁴ hi³ hí⁴sa̱y³ Juan Bautista \p \v 5 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴lɨ́y⁴ rey Herodes ja̱³ vó⁴ Judea, mɨ²ja̱³ gá⁴guá³ ja̱y³ jmii³dsa³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Zacarías, hi³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ ca̱á̱h³ tieéyh¹ diáh⁴ jmii³dsa³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Abías. Mɨ́⁴chiáh² ja̱³ xɨ̱ɨ̱y³ Elisabet, ba² na³lɨ́y⁴ ja̱á̱²dxaa⁴² jmii³dsa³ Aarón. \v 6 Hi²xiáh³ xiaa³dsaa³² dɨ³nieeyh⁴² diáh⁴ rúh⁴ñi² Dios, baáy⁴ ca³dah²jmee⁴ he̱é̱yh³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ liáh³xɨ³ gá⁴taáh⁴ ta² Ñúh³a² ja̱³, hi³ja̱³ há⁴hé³ xa³ hí⁴jooy³ hi²feh²a² chiáh² diáh⁴. \v 7 Hi²xiáh³ mɨ³dsaáy⁴ diáh⁴, joó⁴ há⁴hé³ xe̱y³ ja̱á̱² diáh⁴, chiaah¹ há⁴hé³ gá⁴jooy³ cá⁴lɨ́⁴vóy³ ja̱á̱² Elisabet ja̱³. \p \v 8 Ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ ja̱³ jmee⁴ ta² Zacarías ja̱³ liáh³xɨ³ jmii³dsa³ rúh⁴ñi² Dios, chiaah¹ cá⁴dxá⁴heey⁴ hí⁴dah²jmeé⁴ ta² diáh⁴ jmii³dsa³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Abías ja̱³. \v 9 Chia̱³ dxá³ chiáh² diáh⁴ jmii³dsa³ ja̱³ hi³ ca³dah²caah³² jmɨɨ́⁴ duh³ hí⁴dah²ñí² hi̱² na²nɨy¹ diáh⁴ hí⁴dxá⁴héy³ hí⁴dsá⁴taáyh¹ ñuúh⁴guah³ ja̱³ hi³ dsá⁴ji̱³ diáh⁴ xu̱³. Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴héy³ Zacarías ja̱³ hí⁴dsá⁴hí³ xi² na³xɨ³ na³ŋɨɨ́³ ja̱³. \fig Lucas 1:9|src="CN01602B.TIF" size="span" ref="San Lucas 1:9" \fig* \v 10 Liáh³ mɨ³dsa³caa³ xu̱³ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ hi³ na³ta̱a̱y⁴ tɨɨ́² ja̱³, hi²xiáh³ dah²liuy³² Dios. \v 11 Liáh³ ba² ja̱³ cá⁴lɨ́⁴jnieey³² ja̱y³ ángel chié̱y² Ñúh³a² xi² hiíy⁴ Zacarías ja̱³, mɨ³hiíy⁴ ca³jaa¹ xi² nuy¹ xi² dsa³caa³ xu̱³ ja̱³. \v 12 Liáh³ gá⁴joóy² ángel ja̱³, mɨ²ja̱³ cua̱a̱y¹ná² dɨ́h¹ gaáy³ gá⁴foyh⁴ há⁴hé³ máh⁴ ñi³² xɨ³ jmiih⁴ hí⁴jmeé⁴ Zacarías ja̱³. \v 13 Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ángel ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴ hi³foh³²u³ Zacarías, chiaah¹ ma³nuú³ ba² Dios hi³ ga³liu⁴²u³ nɨ³. Hi³ja̱³ hí⁴sa̱y³ ja̱y³ ja̱á̱² Elisabet mɨ́⁴chiú̱h²u³ nɨ³, hi³ja̱³ hi²bi³chiá̱¹u³ Juan. \v 14 Hi²xiáh³ jé⁴ háy² hí⁴lí³, ba² hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ hí⁴jé⁴ dsɨ́² mɨ² ma³sa̱y³ nɨ³. \v 15 Chiaah¹ hi²xiáh³ gaáy³ ja̱a̱y³ nɨ³ hí⁴lí³ rúh⁴ñi² Dios. Há⁴hé³ hí⁴hɨ̱́h² jmɨɨh¹ mɨ¹jóh¹ ná⁴raá¹ ñé⁴ meé², liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴sa̱y³ lɨ́⁴ bih³ hi²xiáh³ chie̱é̱yh¹ Espíritu Santo. \v 16 Baáy⁴ hí⁴jmeé⁴ hi³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ Israel nɨ³ hí⁴dah²jmeéh⁴ ca̱á̱h³ he̱é̱yh³ Dios chié̱y² diáh⁴. \v 17 Juan nɨ³ hí⁴güéy³ dsa³jéy⁴ liáh³xɨ³ gɨh³ Ñúh³a² Cristo nɨ³. Liáh³xɨ³ profeta Elías ba² hí⁴lí³, hi²xiáh³ chie̱é̱yh¹ Espíritu baáy⁴ hi²xiáh³ hee⁴ fáh⁴lí³, hi³ja̱³ hí⁴jmeé⁴ hí⁴dah²liú⁴ dxú⁴ diáh⁴ dsa³ chie̱é̱yh¹ ja̱á̱² diáh⁴. Baá⁴ ba² hí⁴heé⁴ diáh⁴ hi³ dɨ³ba³ dsɨ́², duh³ hí⁴dah²tá⁴ hí⁴dah²hɨ́⁴ dxú⁴ liáh³xɨ³ diáh⁴ hi³ xiaa³dsaay³² ba². Duh³ mɨ³na³tɨɨ⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ hí⁴dah²jmeé⁴ he̱é̱yh³ chiáh² Ñúh³a² Cristo nɨ³ mɨ² ma³güey⁴. \p \v 18 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Zacarías ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ ángel ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¿Jmiih⁴² ja̱³ máh⁴ hí⁴jooy³ liáh³ja̱³? Chiaah¹ hi²xiáh³ mɨ³dsaá⁴á⁴ jniá³ baá⁴ ba² hi²xiáh³ mɨ³raay³ mɨ́⁴chieéy⁴ nɨ³. \p \v 19 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ángel ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Jniá³ xɨ̱ɨ̱⁴²á⁴ Gabriel, baáy⁴ jniá³ je¹á² ca̱³ñiih³² xi³ jey¹ Dios. Hi³ja̱³ ñaá² nɨ³ ma³xɨ́y⁴ jniá³ duh³ hi²ya³xɨɨh⁴²á² niu³ juúh⁴ dxú⁴ la³. \v 20 Joó⁴ ja̱³nɨ́⁴ yáh¹ hí⁴cueeh⁴u³ caa⁴²u³ chiaah¹ hi³ há⁴hé³ ma³taá³u³ hi³ ma³foóh²á⁴ niu³ nɨ³. Há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jooy³ hi²liúy¹ hí⁴tɨ́⁴ lɨ́⁴ hiíh⁴ hí⁴sa̱y³ ja̱a̱y³ nɨ³. Chiaah¹ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ hí⁴lí³ hi³ ma³foóh²á⁴ nɨ³ mɨ² ma³dxa³heey⁴ liáh³ja̱³. \p \v 21 Dah²je̱e̱³² diáh⁴ dsa³ ja̱³ tɨɨ́² dah²je̱y³² Zacarías ja̱³, baáy⁴ mɨ³dah²ta³ dah²hɨ³ ñuú³ chiaah¹ hi³ bií⁴ voó³ dse³hɨɨyh⁴² ñuúh⁴guah³ ja̱³. \v 22 Liáh³ ba² ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Zacarías ja̱³, joó⁴ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jooy³ hí⁴liúy² diáh⁴. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cá̱⁴ cua̱a̱y¹ná² hi³ xa³ ma³joó² ñuúh⁴guah³ xi² na³xɨ³ na³ŋɨɨ́³ ja̱³. Guaa³ bɨh¹ jmee⁴ liuy³² diáh⁴ dsa³ ja̱³ chiaah¹ hi³ ma³lɨ³caay⁴² ja̱³. \p \v 23 Liáh³ gá⁴ŋɨɨyh⁴ diáh⁴ jmɨɨ́¹ hi³ liáh³nɨɨh¹ ga³jmee⁴ hí⁴jmeé⁴ ta² ñuúh⁴guah³ Zacarías ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋáyh² xɨ¹ñúh⁴ chiáh². \v 24 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, cá⁴lɨ́⁴vóy³ ja̱á̱² Elisabet ja̱³, hi³ja̱³ há⁴hé³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ cáh³ti³² xɨ¹ñúh⁴ chiáh² gá⁴tɨ́³ lɨ́⁴ ñéy³ sɨh³, chiaah¹ liáh³la³ ta³hɨ³: \v 25 “Ja̱³nɨ́⁴ gɨh¹ ma³jmeé³ Dios nɨ³ ca̱a̱³ hi³ dxú⁴ cáh³ti³² chieéy⁴. Liáh³nɨ³ ma³jmeé³ chieéy⁴ duh³ há⁴hé³ máh⁴ hi²ca̱y⁴² fáh⁴hiíh⁴.” \s1 Güéy⁴ ja̱y³ ángel xi² jey¹ María \p \v 26 Liáh³ ma³yey³ jñuúy³ sɨh³ hi³ mɨ³chie̱y³ ja̱á̱² Elisabet ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨɨ́⁴ Dios ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ ángel Gabriel ca̱a̱³ fɨɨ³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Nazaret hi³ na³hii⁴ vó⁴ Galilea, \v 27 duh³ hí⁴dsá⁴ñi³ ja̱y³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² hi³ xɨ̱ɨ̱y³ María, hi³ mɨ³ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ José ja̱á̱²dxaa⁴² rey David. \v 28 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ ángel ja̱³ xi² jey¹ mɨ́³ ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¡Hi²xiáh³ jé⁴ dsɨy⁴ ga³hi̱⁴²á² ga³jmeéh⁴á⁴ niu³, chiaah¹ hi²xiáh³ dxú⁴ ma³jmeé³ Dios nɨ³ chiú̱h²u³! Na³cu̱yh⁴ Ñúh³a² nɨ³ chie̱é̱yh¹ niu³. Fáh⁴yeey¹ gɨh¹ dɨ́h¹ dxú⁴ chiú̱h²u³ niu³ liáh³xɨ³ gɨh¹ tú̱⁴dsaayh⁴ diáh⁴ mɨ́³ nɨ³. \fig Lucas 1:28|src="CN01606B.TIF" size="span" ref="San Lucas 1:28" \fig* \v 29 Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴joó² mɨ́³ ja̱³ gá⁴joóy² ángel ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ ta³hɨ³ ñuú³ liáh³xɨ³ féh³ ángel ja̱³, hi³ja̱³ ta³hɨ³ xi² ñi³² ñaá² hi³ he²chiaah¹ ja̱³ hi³ féh³ liáh³ja̱³ ángel ja̱³. \v 30 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ángel ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴ hi³foh³²u³ María, hi²xiáh³ dxú⁴ ma³jmeé³ Dios nɨ³ chiú̱h²u³. \v 31 Ja̱³nɨ́⁴ yáh¹ mɨ³hí⁴vóy³ ja̱a̱y³, baáy⁴ mɨ² ma³sa̱y³ nɨ³ mɨ²ja̱³ hi²bi³chiá̱¹u³ Jesús. \v 32 Hi²xiáh³ gaáy³ hí⁴lí³, baáy⁴ hí⁴nuú⁴ Ja̱á̱² Dios hi³ bií⁴ hee⁴ fáh⁴lí³. Baáy⁴ Ñúh³a² Dios nɨ³ hí⁴jmeé⁴ hí⁴lí³ ja̱y³ rey hi³ gaáy³ cáh³ti³². Liáh³xɨ³ rey David ñú⁴uuh² ba² hí⁴lí³, \v 33 duh³ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ Israel nɨ³ ca̱³ñiih³². Baáy⁴ há⁴hé³ jlɨ́h³ jmɨɨ́¹ hí⁴tiuuyh³ hi³ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ nɨ³. \p \v 34 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ María ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ ángel ja̱³: \p ―Há⁴hé³ hí⁴jooy³ liáh³ja̱³ chiaah¹ há⁴hé³ mɨ³je¹á² chia̱a̱h⁴²á² dsaá⁴. \p \v 35 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ ángel ja̱³: \p ―Dsá⁴hí³ Espíritu Santo nɨ³ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiú̱h²u³, baáy⁴ fáh⁴lí³ chiáh² Dios Hi³bií⁴gaáy³ nɨ³ hí⁴dxiuuyh³ niu³ cáh³ti³² liáh³xɨ³ jnií² ba². Hi³ja̱³ xɨ³yu̱u̱y³ hi³ hí⁴sa̱y³ nɨ³ hi²xiáh³ na³xɨ³ na³ŋɨɨ́y³ hí⁴lí³ rúh⁴ñi² Dios baáy⁴ hí⁴dah²bi³chié̱y³ Ja̱á̱² Dios. \v 36 Ba² hí⁴sa̱y³ ja̱y³ ja̱á̱² Elisabet ja̱á̱y¹ hi³ chiú̱h²u³ nɨ³. Hi³ ca³dah²hey³² hi³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴sa̱y³ ja̱á̱² nɨ³, ja̱³nɨ́⁴ mɨ³xa³ jñuúy³ sɨh³ hi³ mɨ³chie̱y³ xɨ³yu̱u̱y³ gu³xɨ³ ba² hi²xiáh³ mɨ³raay³. \v 37 Chiaah¹ há⁴hé³ xa³ hi³ gaáy³ ta² chiáh² Dios nɨ³. \p \v 38 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ María ja̱³: \p ―Xɨh³chie̱y³² Ñúh³a² nɨ³ ba² jniá³, hi³ja̱³ gua²jmeé³ ba² chiáh² Dios nɨ³ liáh³xɨ³ ma³xɨɨ́yh¹ jniá³ nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ ŋáyh² ángel ja̱³. \s1 Ñií¹ María ja̱³ ya²ñi³ Elisabet \p \v 39 Mɨ²ja̱³ ŋaá² ji̱³nɨɨ́⁴ María ja̱³ ca̱a̱³ fɨɨ³ hi³ niaá² nuu³ŋa² vó⁴ Judea. \v 40 Liáh³ gá⁴dxaá² ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋaá² chiáh² Zacarías duh³ ya²hí̱y¹ ya²jmeeh⁴² Elisabet ja̱³. \v 41 Liáh³ gá⁴nuú³ Elisabet ja̱³ hi³ gá⁴hí̱¹ María ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² xɨ³yu̱u̱y³ hi³ ná⁴híy¹ ñuúh⁴ chiáh² ja̱³ baáy⁴ hi²xiáh³ chie̱é̱yh¹ Espíritu Santo Elisabet ja̱³. \v 42 Hi³ja̱³ hi²xiáh³ chiu̱u̱³ gá⁴liú³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ María ja̱³: \p ―Hi²xiáh³ dxú⁴ chiú̱h²u³ niu³ liáh³xɨ³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ mɨ́³, chiaah¹ ma³tia̱a̱² chiú̱h²u³ Dios nɨ³, baáy⁴ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ dxú⁴ hí⁴jmeé⁴ chiáh² ja̱a̱y³ nɨ³. \v 43 Há⁴hé³ xa³ na³lɨ́⁴á⁴ jniá³ baáy⁴ ma³ya³ñí⁴u³ jniá³, niu³ xaá¹ Ñuyh⁴ nɨ³. \v 44 Chiaah¹ xé̱yh² ba² liáh³ ma³nuúy⁴ hi³ ma³hí̱¹u³ nɨ³ mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ jé⁴ dsɨ́² xɨ³yu̱u̱y³ chia̱á̱²á⁴ nɨ³ ma³bɨ́y². \v 45 Hi²xiáh³ dxú⁴ chiú̱h²u³ chiaah¹ hi³ ma³taá³u³ chiáh² Ñúh³a² nɨ³, chiaah¹ he̱é̱yh³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ ma³féh³ nɨ³. \p \v 46 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ María ja̱³: \q1 Hi²xiáh³ jé⁴ dsɨy⁴ ga³liu⁴²á² Ñuyh⁴ nɨ³, \q1 \v 47 hi²xiáh³ jé⁴ dsɨy⁴ chia̱a̱h⁴²á² Dios hi³ ma³lieéy² jniá³ nɨ³. \q1 \v 48 Hi²xiáh³ jé⁴ dsɨy⁴ chiaah¹ hi³ ma³jméy² jniá³ cua̱a̱y¹ná², \q2 jniá³ na³lɨ́⁴á⁴ ja̱y³ xɨh³chie̱y³² ba² nɨɨh¹. \q1 Ja̱³nɨ́⁴, ca̱³ñiih³² bɨh¹ mɨ³hí⁴dah²féh³ diáh⁴ dsa³ nɨ³, dɨ́h¹ dxú⁴ chieéy⁴. \q1 \v 49 Chiaah¹ hi²xiáh³ dxú⁴ hi³ ma³jmeé³ chieéy⁴ Dios hi³ bií⁴ hee⁴ fáh⁴lí³ nɨ³. \q1 Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ na³xɨ³ na³ŋɨɨ́y³ ñaá². \q1 \v 50 Ca̱³ñiih³² ba² hí⁴cá̱² mih³ hí⁴ñí³ diáh⁴ hi³ dɨ³foyh⁴ chiáh². \q1 \v 51 Hi²xiáh³ ñuú³ hi³ ma³jmeé³ dɨ́h¹ ca̱a̱³ fáh⁴lí³, \q2 ma³tiaá⁴ ma³meéy² diáh⁴ hi³ ca³dah²bi³sa³ chiáh². \q1 \v 52 Gá⁴booy³ he̱é̱¹ diáh⁴ dsa³ hi³ dɨ³cáyh¹ \q2 duh³ ma³jméy² cáyh¹ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ na³jmɨɨ́yh³. \q1 \v 53 Hi²xiáh³ dxú⁴ ma³jmeé³ chiáh² diáh⁴ hi³ dɨ³cue̱é̱h⁴, \q2 baáy⁴ ma³booy³ cáh³ti³² diáh⁴ dsa³ xaa³². \q1 \v 54 Ma³tia̱a̱² chiáh² diáh⁴ dsa³ Israel, diáh⁴ xɨh³chie̱y³² nɨ³. \q2 Ma³lɨ³liíh⁴ dsɨ́² hi³ ca̱³ñiih³² ba² hí⁴cá̱² mih³ hí⁴ñí², \q1 \v 55 ñúh³a² Abraham chie̱é̱yh¹ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ familia chié̱y², \q2 Liáh³ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xa²yaa²a² ñú⁴uuh²a² ja̱³. \p \v 56 Ca̱³liáh³ aay³ sɨh³ gá⁴cueeyh⁴ María ja̱³ chie̱é̱yh¹ Elisabet ja̱³. Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ ŋáyh² ca̱á̱h³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh². \s1 La³ dsa³féh³ hi³ gá⁴sa̱y³ Juan Bautista \p \v 57 Liáh³ ma³yey³ liáh³nɨɨh¹ ga³jmee⁴ chie̱y³ ja̱á̱² Elisabet ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴sa̱y³ ja̱y³ ja̱á̱². \v 58 Liáh³ cá⁴dah²nuú³ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² yeey⁴ chiáh² Elisabet ja̱³ baáy⁴ diáh⁴ ja̱á̱¹ hi³chie̱y³² ja̱³ liáh³xɨ³ gá⁴cá̱⁴ mih³ Dios ja̱³ gá⁴ñí², mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴jé⁴ dsɨ́² diáh⁴ chie̱é̱yh¹ Elizabet ja̱³. \fig Lucas 1:58|src="CN01611B.TIF" size="span" ref="San Lucas 1:58" \fig* \v 59 Liáh³ ma³tɨ́³ ca̱³dxieey³ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³, mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ duh³ hí⁴dah²reéy² ca³liuh² la³he². Baá⁴ ba² dɨ³niaá⁴ hi³ hí⁴nuú⁴ Zacarías liáh³xɨ³ xɨ̱ɨ̱y³ jmii³ ja̱³. \v 60 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ xaá¹ ja̱³: \p ―Haá². Juan ba² hí⁴nuú⁴. \p \v 61 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿He²chiaah¹ ja̱³? Há⁴hé³ xe̱y³ cáh³ti³² familia chiú̱h²u³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Juan. \p \v 62 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ jmii³ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³, jmiih⁴² niaá⁴ ñaá² ja̱³ hí⁴nuú⁴, joó⁴ guaa³ ba² cá⁴dah²jmeéh⁴ chiaah¹ hi³ caay⁴² ja̱³. \v 63 Hi³ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ xi² hí⁴jooy³ hí⁴xɨɨ́⁴, duh³ liáh³la³ gá⁴xɨɨ́³: “Juan hí⁴nuú⁴.” Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ diáh⁴ hi²xiáh³ dah²dsaay³² dsɨ́² hi³ja̱³. \v 64 Ja̱³ba² xé̱yh² mɨ²ja̱³ mɨ³jooy³ liu⁴ ca̱á̱h³ Zacarías ja̱³, hi³ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³liuy³² Dios. \v 65 Hi³ fáh⁴ hi³ gá⁴lɨ́⁴ liáh³ja̱³, hi³ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² yeey⁴ xi² jey¹ ja̱³ hi²xiáh³ dɨ³foyh⁴ baáy⁴ dah²dsaay³² dsɨ́², hi³ja̱³ na³ca̱á̱y⁴ vó⁴ nuu³ŋa² Judea ja̱³, cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²jmee⁴ juúh⁴ jɨɨ⁴ hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³. \v 66 Liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ dsa³dsaá⁴ dsɨ́² ja̱³, hi²xiáh³ dah²ta³ dah²hɨ³ ñuú³, hi³ja̱³ dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ oóyh² diáh⁴, liáh³la³ dah²féh³: \p ―¿He² ga² ta² hí⁴jmeé⁴ xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³ mɨ² ma³lɨ³gaáy³? \p Dah²féh³ liáh³ja̱³, chiaah¹ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba² Dios ja̱³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹. \s1 Fáh⁴liu⁴ hi³ gá⁴cuó³ Dios ja̱³ dxɨ́⁴lieey³² Zacarías \p \v 67 Hi²xiáh³ chie̱é̱yh¹ Espíritu Santo Zacarías ja̱³, hi³ja̱³ gá⁴liú³ fáh⁴liu⁴ hi³ gá⁴cuó³ Dios ja̱³ gá⁴cuoó⁴, liáh³la³ gá⁴féh³: \q1 \v 68 Hi²xiáh³ dxúy⁴ Ñúh³a², Dios chié̱y² diáh⁴ dsa³ Israel, \q1 chiaah¹ mɨ³hí⁴xɨ́y⁴ ja̱y³ dsa³ xi² niaah⁴²a² jnia² na³lɨ́⁴a² dsa³ chié̱y² nɨ³, duh³ hí⁴lieéy² jnia². \q1 \v 69 Ma³cuóy² jnia² ja̱y³ hi³ bií⁴ hee⁴ fáh⁴lí³ duh³ hí⁴lieéy² jnia², \q1 hí̱³ba² ja̱y³ jee⁴² chiáh² diáh⁴ ja̱á̱²dxaa⁴² David xɨh³chie̱y³² nɨ³. \q1 \v 70 Ja̱³ba² liáh³xɨ³ gá⁴féh³ Dios nɨ³ mɨ² xa³ lɨ́⁴ dxɨ́⁴lieey³² diáh⁴ profetas chié̱y² hi³ bií⁴ na³xɨ³ na³ŋɨɨ́y³ nɨ³, \q1 \v 71 hi³ hí⁴lieéy² jnia² chiáh² diáh⁴ hi³ tɨ̱³²a² chia̱a̱h²a², \q2 baáy⁴ chiáh² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ dɨ³cɨ̱ɨ̱y³² ca³dah²ñi³² jnia². \q1 \v 72 Gá⁴féh³ hi³ hí⁴ji̱í̱h⁴ liáh³dsɨɨ³² diáh⁴ xa²yaa²a² ñú⁴uuh²a², \q2 baáy⁴ hí⁴liíh⁴ ba² dsɨ́² liáh³xɨ³ gá⁴dxá³ dxú⁴ na³fáyh⁴ cáh³ti³² chie̱é̱yh¹ Abraham. \q1 \v 73 Hí⁴liíh⁴ dsɨ́² liáh³xɨ³ gá⁴ta̱a̱yh³ ñaá² hí⁴jmeé⁴ chiáh² ñúh³a² Abraham ja̱³, \q1 \v 74 hi³ hí⁴lieéy² jnia² chiáh² diáh⁴ hi³ tɨ̱ɨ̱³²a² chia̱a̱h²a², \q2 duh³ há⁴hé³ máh⁴ foh⁴²a² hi²jmeeh²a² hu̱u̱¹rá². \q1 \v 75 Baáy⁴ duh³ hi²yaa²a² na³xɨ³ na³ŋɨɨ́³a² baáy⁴ liáh³ xiaa³dsaa³² ba² rúh⁴ñi² ñaá² liáh³nɨɨh¹ voó³ hi²yaa²a² jmɨɨyh⁴²güii³ chiaa⁴²a². \q1 \v 76 Baáy⁴ niu³ yáh¹ ja̱a̱y⁴ chia̱á̱²á⁴, hi²nuuy³ profeta chié̱y² Dios hi³ bií⁴ gaáy³ nɨ³. \q1 Chiaah¹ niu³ guaay³² dsa³jéy⁴ liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴güéy³ Cristo nɨ³ duh³ hi²bi³tɨɨ⁴u³ fi¹ chiáh², \q1 \v 77 duh³ hi²jmeey³ hí⁴dsaá⁴ dsɨ́² diáh⁴ dsa³ chié̱y² Dios nɨ³ \q2 hi³ hí⁴jooy³ hí⁴bé⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴, baáy⁴ duh³ hí⁴lieéy³ diáh⁴. \q1 \v 78 Hi²xiáh³ nieéy² jnia² baáy⁴ ga³ca̱³² mih³ ga³ñi³² jnia² Dios nɨ³, \q2 hi³ja̱³ yuuh¹ güii³ lɨ́⁴ bih³ hí⁴güéy³ hí⁴yá⁴ñi³ jnia², \q1 \v 79 duh³ hí⁴dxiíh² yaa⁴²jmɨɨ́⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ dɨ³nieeyh⁴² xi² ñu³ha̱a̱h³, diáh⁴ hi³ dɨ³foyh⁴ hi³ hí⁴jú̱y³, \q2 baáy⁴ hí⁴bí⁴jmeéy³ jnia² duh³ hí⁴jooy³ hi²yaa²a² naá³a² chia̱a̱h²a² oóh²a². \p \v 80 Hi³ja̱³ dse³gaáy³ liáh³ja̱³ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³ baáy⁴ hi²xiáh³ chie̱é̱yh¹ Espíritu. Joó⁴ liáh³ lɨ́⁴gaáy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ vó⁴ xi² há⁴hé³ xa³fáh³ ba² gá⁴guá³ gá⁴tɨ́³ lɨ́⁴ hiíh⁴ cá⁴lɨ́⁴cui̱i̱⁴ diáh⁴ dsa³ Israel ja̱³. \c 2 \s1 La³ dsa³féh³ liáh³xɨ³ gá⁴sa̱y³ Jesús \r (Mt. 1:18-25) \p \v 1 Dxa² mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² rey Augusto ja̱³ hi³ hí⁴lí³ censo na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³. \v 2 Liáh³ na³lɨ́y⁴ gobernador vó⁴ Siria ja̱y³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Cirenio, mɨ²ja̱³ ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ hi³dxá³ ca̱a̱³ censo. \v 3 Hi³ja̱³ liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ ga³jmee⁴ hí⁴dsá⁴dxí̱⁴ fɨɨ³ xi² na³hiiy⁴ diáh⁴ duh³ hí⁴dsá⁴taáyh¹ diáh⁴ xi³. \v 4 Hi³ja̱³, ba² cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ José ja̱³ fɨɨ³ Nazaret hi³ na³hii⁴ vó⁴ Galilea, duh³ ŋaá² vó⁴ Judea ca̱a̱³ fɨɨ³ liuh² hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Belén, xi² gá⁴sa̱y³ David, chiaah¹ ja̱á̱²dxaa⁴² David ja̱³ José ja̱³. \v 5 Ñií¹ Belén ja̱³ ya²tie̱e̱y³ ñaá² xi³ chie̱é̱yh¹ María, hi³ mɨ³ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ ja̱³, baáy⁴ mɨ³chie̱y³ ja̱á̱² mɨ́³ ja̱³. \v 6 Liáh³ nieeyh⁴² Belén ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴heey⁴ hi³ hí⁴sa̱y³ mɨ¹ja̱á̱² María ja̱³. \v 7 Nɨɨ́⁴ gá⁴sa̱y³ hi³dxá³ ja̱y³ ja̱á̱², mɨ²ja̱³ gá⁴dxiuuyh³ láh¹hɨɨ⁴ duh³ gá⁴chieey³ he̱é̱yh³ xi² ca³dsa³taah² ca³dah²eeh³² diáh⁴ gú⁴nuú¹, chiaah¹ há⁴hé³ xa³ je² hí⁴dah²güe³ xɨ¹ñúh⁴ ja̱³. \fig Lucas 2:7|src="CN01617B.TIF" size="span" ref="San Lucas 2:7" \fig* \s1 Diáh⁴ ángeles chie̱é̱yh¹ diáh⁴ pastores \p \v 8 Yeey⁴ yaa¹ fɨɨ³ Belén ja̱³ na³ta̱a̱y⁴ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ pastores voo⁴ mɨ²ja̱³, hi³ dah²heeyh³ hí¹ diáh⁴ dsɨɨ³jaa³ chié̱y² diáh⁴. \v 9 Mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ cá⁴lɨ́⁴jnieey³² ja̱y³ ángel chié̱y² Ñúh³a² xi² na³ta̱a̱y⁴ diáh⁴ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴dxiíh² ca̱a̱³ jmɨɨ́⁴ gaáy³ ji̱h²caayh⁴ diáh⁴, hi³ja̱³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ gá⁴foyh⁴ diáh⁴. \v 10 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ángel ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴ hi³foh³²ah³, chiaah¹ ca̱a̱³ juúh⁴ dxú⁴ ba² nɨ³ chie̱y⁴² chiáh² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³. Baáy⁴ hi²xiáh³ hí⁴jé⁴ dsɨ́² diáh⁴ mɨ² ma³dah²nuú³. \v 11 Chiaah¹ voo⁴ la³ ja̱³nɨ́⁴ ma³sa̱y³ fɨɨ³ xi² gá⁴sa̱y³ rey David nɨ³, ja̱y³ hi³ hí⁴lieéy² niaá⁴ah³, hi³nɨy³² nɨ³ Cristo hi³ na³lɨ́y⁴ jmɨ́yh³ Ñúh³a² nɨ³. \v 12 Lii⁴ ba² hi³ja̱³ hí⁴dxaah⁴ah³ ba² xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³, chiaah¹ he̱é̱yh³ xi² ca³dsa³taah² ca³dah²eeh³² diáh⁴ gú⁴nuú¹, nɨ³ na³caayh³², na³dxiuuyh³² láh¹hɨɨ⁴. \p \v 13 Ja̱³ba² mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dxeeyh⁴ ángeles cá⁴lɨ́⁴jnieey³² hi³ gá⁴xiaá² yuuh¹ güii³, ja̱³ba² bí⁴dxí̱⁴ xi² hiíy⁴ ángel hi³ liuy³² diáh⁴ pastores ja̱³, hi²xiáh³ dah²jmee⁴ dsa³lí³ dsa³dxaá³ chiáh² Dios, liáh³la³ dah²féh³: \p \v 14 ―Hi²xiáh³ gaáy³ Dios hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³, baáy⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ la³ mɨ³hí⁴dah²güe³ naáy³ diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² liáh³xɨ³ niaá⁴ Dios. \p \v 15 Liáh³ca̱á̱h³ ma³saayh⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ ángeles ja̱³ yuuh¹ güii³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ diáh⁴ pastores ja̱³ mɨ³dah²liu⁴, liáh³la³ dah²sɨɨ́h⁴ oóyh² diáh⁴: \p ―Má⁴dxia⁴²a² Belén má⁴joo⁴²a² hi³ ga³he⁴ Ñúh³a² nɨ³ ma³lɨ⁴ nɨ³. \p \v 16 Mɨ²ja̱³ hi³ dxɨ³ ba² gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴, mɨ²ja̱³ gá⁴dsaáh⁴ diáh⁴ xi² jey¹ María chie̱é̱yh¹ José ja̱³, baáy⁴ na³caayh³² xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³ he̱é̱yh³ xi² ca³dsa³taah² hi³ ca³dah²eeh³² diáh⁴ gú⁴nuú¹ ja̱³. \v 17 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joóy² ja̱³ mɨ²ja̱³ cá⁴dah²jmeé³ juúh⁴ liáh³xɨ³ ma³féh³ ángel ja̱³ ma³sɨɨ́h⁴ diáh⁴ ca³jaa¹ chiáh² xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³. \v 18 Baáy⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ dah²nuu³ liáh³xɨ³ dah²féh³ ja̱³ hi²xiáh³ dah²dsaay³² dsɨ́² diáh⁴. \v 19 Joó⁴ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ja̱³ ca̱a̱⁴ dxú⁴ María ja̱³, dxey³fi̱³² gá⁴tɨ́³ lɨ́⁴ voó³ hi³ ma³dah²féh³ diáh⁴ pastores ja̱³. \v 20 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxi̱i̱³² diáh⁴ pastores ja̱³, baáy⁴ hi²xiáh³ dah²liuy³² Dios, baáy⁴ dah²féh³ hi³ hi²xiáh³ jmɨ²heéy¹ chiáh² hi³ ma³dah²joó² ja̱³ baáy⁴ hi³ ma³dah²nuú³ ma³féh³ ángel ja̱³. Chiaah¹ ja̱³ba² liáh³xɨ³ gá⁴féh³ ángel ja̱³, ja̱³ba² liáh³ja̱³ ja̱³ cá⁴dah²joó². \s1 Dah²ya²jay⁴ ñuúh⁴guah³ xɨ³yu̱u̱y³ Jesús ja̱³ \p \v 21 Liáh³ ma³yey³ ca̱³dxieey³ mɨ¹liuh² ja̱³ mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ lɨ́⁴reey⁴² ca³liuh² la³he², duh³ cá⁴dah²bi³chié̱y³ hi³ hí⁴nuú⁴ Jesús, ja̱³ba² nombre hi³ gá⁴féh³ ángel ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ María liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴vóy³ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³. \p \v 22 Liáh³ gá⁴ŋɨɨyh⁴ diáh⁴ jmɨɨ́¹ liáh³nɨɨh¹ cá⁴dah²bi³héy¹ mii⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ gá⁴taáh⁴ ta² Moisés ja̱³, mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ ñuúh⁴guah³ Jerusalén duh³ hí⁴dah²bi³hiiy³ chiáh² Ñúh³a² Dios. \v 23 (Cá⁴dah²jmeé³ liáh³ja̱³, chiaah¹ liáh³la³ ná⁴lɨ¹ na³xɨɨ² ley chiáh² Ñúh³a² ja̱³: “Liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsaá⁴ hi³ hí⁴sa̱y³ du³ñi² ga³jmee⁴ hí⁴táyh² guaa³ Ñúh³a² Dios.”) \v 24 Baá⁴ ba² dah²ya²ca̱³ foo³ liáh³xɨ³ féh³ ley chiáh² Ñúh³a² ja̱³: “Ja̱y³ güeeyh¹ bo³ hu̱² gɨh³ aáy⁴ juu³.” \p \v 25 Dxa² mɨ²ja̱³ jey¹ Jerusalén ja̱³ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Simeón. Hi²xiáh³ dxú⁴ ga³jmee⁴, baáy⁴ hi²xiáh³ ga³jmeéh⁴ hu̱u̱¹rá² Dios, ba² je̱e̱³² jlɨh² ja̱³ hí⁴lieéy³ diáh⁴ dsa³ Israel ja̱³. Hi²xiáh³ chie̱é̱yh¹ Espíritu Santo Simeón ja̱³. \v 26 Baáy⁴ ma³ŋɨ́³ ma³bi³jéy⁴ juúh⁴ Espíritu Santo ja̱³ hi³ há⁴hé³ mɨ³hí⁴jú̱y³, hí⁴tɨ̱́y⁴ gɨh¹ hí⁴joóy² hi³ ma³dxɨy³ Ñúh³a² nɨ³. \v 27 Mɨ²ja̱³ ñií¹ dsaá⁴ ja̱³ ñuúh⁴guah³ hi³ gá⁴xɨɨ́⁴ Espíritu Santo. Liáh³ dah²ya²jaa⁴ diáh⁴ xaá¹jmii³ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³ dah²ya²jay⁴ ñuúh⁴guah³ ja̱³, duh³ja̱³ hí⁴dah²jmeé⁴ liáh³xɨ³ dsa³féh³ ley ja̱³, \v 28 mɨ²ja̱³ gá⁴ta̱a̱yh³ cueé² Simeón ja̱³ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³, baáy⁴ duh³ gá⁴liúy² Dios, liáh³la³ gá⁴féh³: \q1 \v 29 Ñuyh⁴, mɨ³hí⁴jooy³ ba² hi²cuoy³ je² hí⁴jú̱³á⁴, \q2 chiaah¹ ma³jmeéy¹ ba² liáh³xɨ³ gá⁴xɨɨ́yh¹ jniá³ nɨ³, jniá³ na³lɨ́⁴á⁴ xɨh³chiú̱h²u³ nɨ³. \q1 \v 30 Chiaah¹ ma³joó²á⁴ dxú⁴ cáh³ti³² chie̱é̱yh¹ mɨ¹ñiy⁴ hi³ hí⁴lieéy² jniaah¹ nɨ³, \q1 \v 31 hi³ ma³xɨ́⁴u³ jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³ nɨ³. \q1 \v 32 Hi³nɨy³² nɨ³ hí⁴lí³ jmɨɨ́⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ xiaáh³, \q2 baáy⁴ hí⁴jmeé⁴ hí⁴dsá⁴saa³ chiáh² diáh⁴ israelitas, diáh⁴ dsa³ chiú̱h²u³ nɨ³. \p \v 33 Hi²xiáh³ dah²dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ xaá¹jmii³ Jesús ja̱³, liáh³xɨ³ liu⁴ Simeón ja̱³ chiáh² xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³. \v 34 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dxú⁴ gá⁴liúy² diáh⁴ xaá¹jmii³ Jesús ja̱³. Baá⁴ ba² liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ María xaá¹ Jesús ja̱³: \p ―Joo⁴² ruh³, ná⁴lɨ¹ jmɨɨ́¹ chiáh² xɨ³yu̱u̱y³ la³ hi³ hí⁴jmeé⁴ hí⁴dsá⁴dxí̱⁴ vó⁴ fɨɨ́y⁴ cáh³ti³² diáh⁴ dsa³ Israel nɨ³, baáy⁴ hí⁴jmeé⁴ hi³ xe̱y³ hí⁴dsá⁴saa³ chiáh². Baáy⁴ chiáh² xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³ hí⁴lii⁴ hi³ Dios nɨ³ gá⁴xɨ́y⁴, joó⁴ hí⁴dah²jmeéh⁴ ca³jaa¹. \v 35 Liáh³ja̱³ hí⁴lí³ hí⁴lii⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiáh² liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ diáh⁴ dsa³. Joó⁴ niu³ yáh¹ María, liáh³ca̱a̱y³ túh² ba² hí⁴dsá⁴tiá⁴ háy², liáh³ja̱³ ba² hí⁴chi̱í̱h²u³ niu³. \p \v 36 Ba² ná⁴híy¹ ñuúh⁴guah³ nɨɨ́⁴ ja̱y³ mɨ́³ hi³ na³lɨ́y⁴ profeta hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Ana, ja̱á̱²mɨɨ¹ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Fanuel, ja̱á̱²dxaa⁴² diáh⁴ dsa³ hi³ na³hiiy⁴ ca³jaa¹ chiáh² Aser. Hi²xiáh³ mɨ³raay³ mɨ́³ ja̱³. Hi²xiáh³ rúh⁴ píyh¹ liáh³ gá⁴ji̱í̱³ guaa³, joó⁴ dxiaá⁴ ji̱i̱³ ba² nɨɨh¹ gá⁴guá³ chie̱é̱yh¹ dsaá⁴ chié̱y². \v 37 Baáy⁴ ochenta cuatro ji̱i̱³ bih³ mɨ³nɨɨ́y³. Há⁴hé³ ga³tiu³² cáh³ti³² ñuúh⁴guah³ ja̱³, naayh³² Dios ja̱³ jmɨɨ⁴ voo⁴, bi³jmɨɨ³ baáy⁴ liuy³² Dios. \v 38 Ja̱³ba² mɨ²ja̱³ ŋaá² Ana ja̱³ xi² na³ta̱a̱y⁴ diáh⁴ xaá¹jmii³ Jesús ja̱³, ja̱³ba² gá⁴liúy² Dios. Baáy⁴ ja̱³ba² gá⁴laá⁴ mɨ³liu⁴ ca³jaa¹ chiáh² Jesús ja̱³ liuy³² diáh⁴ hi³ dah²je̱e̱³² hi³ jlɨh² ja̱³ hí⁴liaá² Dios ja̱³ hí⁴lieéy² diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ Jerusalén. \s1 Gá⁴dxi̱i̱³² ca̱á̱h³ fɨɨ³ Nazaret \p \v 39 Liáh³ ma³jooy³ ma³dah²jmeé³ jɨɨ⁴ liáh³xɨ³ ga³chiuuh³² hiíh⁴ ley chiáh² Ñúh³a² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴dxi̱i̱³² ca̱á̱h³ vó⁴ Galilea, ja̱³ba² cá⁴dxá⁴dxi̱i̱³² fɨɨ³ Nazaret jmɨ́yh³ chiáh² diáh⁴. \v 40 Nɨɨ́⁴ cá⁴lɨ́⁴gaáy³ baáy⁴ cá⁴lɨ́⁴báy⁴ cá⁴lɨ́⁴lúy⁴ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³, hi²xiáh³ dse³jmɨɨh⁴ dse³dsaay⁴, baáy⁴ na³cu̱yh⁴ tiá¹ Dios ja̱³ chie̱é̱yh¹. \s1 Ñií¹ Jesús ja̱³ guah³ gaáy³ Jerusalén \p \v 41 Liáh⁴jɨ³ ji̱i̱³ ca³dsa³dxí̱⁴ diáh⁴ xaá¹jmii³ Jesús ja̱³ fɨɨ³ Jerusalén, mɨ² ga³tɨ⁴ jmɨ́¹feh⁴ hi³ ca³dah²cuyh³ mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ ja̱³. \v 42 Liáh³ gá⁴yey³ dxiá⁴tiú̱³ ji̱i̱yh⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ dah²ya²dxí̱⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ jmɨ́¹feh⁴ Jerusalén ja̱³, liáh³xɨ³ chia̱³ dxá³ chiáh² diáh⁴. \v 43 Liáh³ gá⁴jooy³ jmɨ́¹feh⁴ ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴dxi̱i̱³² diáh⁴ ca̱á̱h³ fɨɨ³ Nazaret. Joó⁴ gá⁴cueeyh⁴ Jesús ja̱³ Jerusalén, baáy⁴ há⁴hé³ cá⁴lɨ́⁴chii⁴ xaá¹ ja̱³ ñé⁴ José. \v 44 Dah²ta³ dah²hɨ³ hi³ dsa³hɨɨ́y⁴ ba² Jesús ja̱³ jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³ ja̱³, gá⁴yey³ lɨ́⁴ ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ hi³ dɨ³tieéyh¹ fi¹. Mɨ²ja̱³ ba² ja̱³ mɨ³dah²naayh³² jee⁴² chiáh² diáh⁴ ja̱á̱¹ hi³chie̱y³² diáh⁴, baáy⁴ jee⁴² chiáh² diáh⁴ hi³ dɨ³cui̱i̱y⁴ ja̱³. \v 45 Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴dsaáyh⁴ diáh⁴. Hi³ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ ca̱á̱h³ Jerusalén ja̱³, hi³ dah²naayh³² Jesús ja̱³. \p \v 46 Liáh³ mɨ³xa³ nɨ³ jmɨɨ́¹ hi³ dah²naayh³² ja̱³, mɨ²ja̱³ ba² gá⁴dsaáyh⁴ diáh⁴ ná⁴híy¹ ñuúh⁴guah³, jey¹ jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³he⁴, nuu³ hi³ dah²féh³ baáy⁴ ŋɨɨ́h⁴ diáh⁴ juúh⁴. \v 47 Liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ dah²nuu³ ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ chiaah¹ hi³ bií⁴ jmɨɨh⁴dsaay⁴ ja̱³, ba² hi²xiáh³ dxú⁴ dsa³hí̱¹ hi³ dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ ja̱³. \v 48 Liáh³ca̱á̱h³ cá⁴dah²joó² diáh⁴ xaá¹jmii³ ja̱³ cá⁴dah²joóy², mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dah²dsaay³² dsɨ́², hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ xaá¹ ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ja̱a̱y⁴ chia̱á̱²á⁴, ¿he²chiaah¹ hi³ ma³jmeéyh¹ jniaah¹ liáh³nɨ³? Hi²xiáh³ fɨɨh⁴² dsɨ³²ah¹ chiaah¹ hi³ há⁴hé³ hí⁴dxaah⁴²ah¹ niu³ liáh³ naah³²ah¹ niu³ nɨ³. \p \v 49 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ga³naah⁴ah³ jniá³ nɨ³ ruh³? ¿Xɨ² há⁴hé³ maá³ah³ hi³ ga³jmee⁴ hi²jooy¹ ta² chiáh² Ñuyh⁴ nɨ³? \p \v 50 Joó⁴ há⁴hé³ cá⁴lɨ́⁴dsaay⁴ diáh⁴, jmiih⁴ ja̱³ ga³he⁴ Jesús ja̱³. \p \v 51 Mɨ²ja̱³ ŋáyh² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xaá¹jmii³ ja̱³ fɨɨ³ Nazaret, duh³ gá⁴hɨɨ́² nuu³ ñi³² dsaá² chiáh² diáh⁴. Joó⁴ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ja̱³ liíh⁴ chiáh² liáh³ja̱³ xaá¹ ja̱³. \v 52 Baáy⁴ dsa³hɨɨ́² dse³gaáy³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³ baáy⁴ hi²xiáh³ dse³jmɨɨh⁴ dse³dsaay⁴. Baáy⁴ liáh⁴jɨy³ ba² diáh⁴ dsa³ ja̱³ dah²ta³ dah²hɨ³ dxú⁴ chiáh² baá⁴ ba² liáh³ja̱³ Dios. \c 3 \s1 Gá⁴hé³ Juan Bautista ja̱³ fah² Dios vó⁴ xi² cueh³chiu̱u̱³ \r (Mt. 3:1-12; Mr. 1:1-8; Jn. 1:19-28) \p \v 1 Hi³dxá³ dxiá⁴ñá³ ji̱i̱³ na³lɨ́y⁴ rey ja̱y³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Tiberio, mɨ²ja̱³ Poncio Pilato ja̱³ na³lɨ́y⁴ gobernador vó⁴ Judea, Herodes ja̱³ na³lɨ́y⁴ gobernador vó⁴ Galilea, Felipe ja̱á̱¹ Herodes ja̱³ na³lɨ́y⁴ gobernador vó⁴ Iturea baáy⁴ vó⁴ Traconite, baáy⁴ Lisanias ja̱³ na³lɨ́y⁴ gobernador vó⁴ Abilinia. \v 2 Anás chie̱é̱yh¹ Caifás ja̱³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹. Dxa² mɨ²ja̱³ gá⁴liuú² Dios ja̱³ gá⁴liúy² Juan ja̱á̱² Zacarías ja̱³, liáh³ jey¹ vó⁴ xi² cueh³chiu̱u̱³. \v 3 Hi³ja̱³ ñií¹ Juan ja̱³ liáh⁴jɨ³ lɨ́⁴ hí¹ yeey⁴ ji̱h²jmɨɨ³ Jordán, sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴dah²tá⁴ hí⁴dah²hɨ́⁴ dxú⁴ baáy⁴ ga³jmee⁴ hí⁴ja̱á̱y³ diáh⁴ jmɨɨ³, duh³ hí⁴bé⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴. \v 4 Gá⁴lɨ́⁴ liáh³xɨ³ gá⁴xɨɨ́³ profeta Isaías: \q1 Hí⁴sa̱y³ ja̱y³ dsa³ hi³ hí⁴liúy² diáh⁴ dsa³ vó⁴ xi² cueh³chiu̱u̱³, liáh³la³ hí⁴féh³: \q2 “Bi³tɨɨ⁴ah³ fi¹ chiáh² Ñúh³a² nɨ³, \q2 jmeé¹ah³ dsaá² fi¹ chiáh². \q1 \v 5 Ga³jmee⁴ hí⁴chie̱yh⁴ diáh⁴ xi² guaá³ juh³, \q2 hí⁴lí³ ca̱a̱³ ree³ diáh⁴ cua̱h³, \q1 hí⁴lí³ dsaá² diáh⁴ fi¹ hi³ na³jliu³ na³lɨh³, \q2 hí⁴lí³ rúh⁴cá̱² diáh⁴ fi¹ mɨ³hee³². \q1 \v 6 Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ hí⁴dsaá⁴ dsɨ́² hi³ hí⁴liaá² Dios nɨ³ hí⁴lieéy² diáh⁴.” \p \v 7 Liáh³ dsa³dxí̱⁴ diáh⁴ dsa³ duh³ hí⁴xaa³ jmɨɨ³ Juan ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ ga³féh³ sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¡Niaá⁴ah³ iíh¹ nɨ³! ¿Jmiih⁴² ja̱³ ga³ji̱i̱³²ah³ hi³ hí⁴jooy³ hi²cui̱i̱³ah³ duh³ hí⁴liaá³ah³ chiáh² hi³ dxɨɨ́³vɨɨ³² hi³ hí⁴güéy³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ nɨ³? \v 8 Jmeé¹ah³ dxú⁴ duh³ lii⁴ hi³ he̱é̱yh³ ba² mɨ³ta³hɨ³ah³ dxú⁴. Há⁴hé³ cua̱a̱y¹ná² gu³xɨ³ ba² hi²fáh³ah³ hi³ na³lɨ́⁴ah³ ja̱á̱² dxaá³ah³ Abraham. Chiaah¹ jniá³ ga³fayh⁴ hí⁴jooy³ ba² hí⁴jméy² Dios nɨ³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ ja̱á̱²dxaa⁴² Abraham chie̱é̱yh¹ diáh⁴ na¹cu̱ú̱¹ la³ xɨ³ niaá⁴ liáh³ja̱³. \v 9 Baáy⁴ ca̱á̱h³ chiáh² ba², mɨ³na³tɨɨ⁴ ba² ñí¹ hi³ hí⁴vi̱í̱h³ diáh⁴ ma³, hi³ja̱³ ma³ hi³ há⁴hé³ dxú⁴ mɨɨ¹ hi³ ga³hɨɨ³, ga³jmee⁴ hí⁴vi̱í̱h³ duh³ hí⁴dsá⁴taah² dxaah¹ xi³. \p \v 10 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ juúh⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Juan ja̱³: \p ―¿Hi³ja̱³ jmiih⁴² ga³jmee⁴ hi²jmee²ah¹ xa³ja̱³? \p \v 11 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Juan ja̱³: \p ―Hi³ xa³ tú̱⁴ mɨh³hií¹ chiáh², ga³jmee⁴ hí⁴cuoó⁴ ca̱a̱³ hi³ há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² chiáh², baáy⁴ hi³ xa³ comida chiáh², ga³jmee⁴ hí⁴cuoó⁴ ca³liuh² hi³ há⁴hé³ xa³ hí⁴eéh². \p \v 12 Ba² xe̱y³ diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ xi² hiíy⁴ Juan ja̱³ duh³ hí⁴ja̱á̱y³ diáh⁴ jmɨɨ³, hi³ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Juan ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Dsa³he⁴, ¿he² ga³jmee⁴ hi²jmee²ah¹ jniaah¹? \p \v 13 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Juan ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴ hi³bi³chií⁴ah³ ñuú³ diáh⁴ dsa³ nɨ³, liáh³nɨɨh¹ chiuuh³² hiíh⁴ ley nɨ³ ba². \p \v 14 Ba² xe̱y³ ja̱y³aáy⁴ soldados hi³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Baáy⁴ ¿jmiih⁴² gɨh³ jniaah¹? ¿He² gɨh³ ga³jmee⁴ hi²jmee²ah¹? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴ hi³boo⁴²ah³ hi³la³ hi³nɨ³ chiáh² gu³xɨ³ hí̱³. Há⁴ hi³foh⁴ah³ diáh⁴ baáy⁴ há⁴ hi³cuo³ah³ dsaa² chiáh² diáh⁴ ca̱a̱³ hi³ há⁴hé³ he̱é̱yh³. Ga³jmee⁴ hí⁴ji̱í̱h²ah³ liáh³nɨɨh¹ chi̱í̱⁴ah³ ba². \p \v 15 Hi²xiáh³ dɨ³niaá⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ hi³ hu̱² hí⁴güéy³ ji̱³nɨɨ́⁴ hi³ na³dxɨy⁴² chié̱y² Dios hi³ ca³dah²hey³² Cristo ja̱³, hi³ja̱³ mɨ³dah²ta³ dah²hɨ³ hi³ liáh³ ba² Juan ja̱³ ja̱³ na³lɨ́y⁴ Cristo. \v 16 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Juan ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Jniá³ ca³jaa¹ chieéy⁴, jmɨ́yh³ jmɨɨ³ ba² nɨ³ ga³xaa⁴²á² niaá⁴ah³ nɨ³. Joó⁴ ja̱a̱h¹ ba² hí⁴güéy³ ja̱y³ hi³ hí⁴xeey³ niaá⁴ah³ Espíritu Santo baáy⁴ chie̱é̱yh¹ xi³. Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ hee⁴ fáh⁴lí³ hi³nɨy³² liáh³xɨ³ jniá³. Há⁴hé³ na³jmɨɨ́h³á⁴ jniá³ chiáh², hi³ja̱³ ñé⁴ gu³xɨ³ hi³ hi²sɨɨyh¹ sɨ̱ɨ̱yh² laa³ chiáh² há⁴hé³ ga³jmee⁴. \v 17 Mɨ³xa̱h³ ba² lɨ́y¹ñí¹ chiáh² hi³ hí⁴bí⁴dxúy⁴ cuɨɨ³ ya³dsɨ² baáy⁴ hí⁴guáy² ca³jaa¹ diáh⁴ cuéh¹. Hí⁴dxá⁴cua̱a̱yh⁴² ca̱a̱³ hí¹ diáh⁴ mɨɨ¹, joó⁴ hí⁴jɨ̱́⁴ diáh⁴ cuéh¹ baáy⁴ há⁴hé³ jlɨ́h³ hí⁴ii³ xi³ chiáh² nɨ³. \p \v 18 Liáh³ja̱³ gá⁴jmeé³ Juan ja̱³ gá⁴jmeéh⁴ juúh⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³, juúh⁴ dxú⁴ chiáh² Jesús ja̱³ baáy⁴ hi²xiáh³ ñuú³ gɨh¹ consejos gá⁴cuoó⁴ diáh⁴. \v 19 Baáy⁴ ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ gá⁴xí² Herodes hi³ na³lɨ́y⁴ gobernador ja̱³, chiaah¹ hi³ jey¹ chie̱é̱yh¹ Herodías, mɨ́⁴chiáh² Felipe ja̱á̱¹ ja̱³. Ba² gá⁴xí² vih²chiaah¹ gɨh¹ hi³ mɨ³hee³² hi³ ma³jmeé³ dsa³jéy⁴. \v 20 Joó⁴ hi³ já⁴ gá⁴jmeé³ gɨh¹ mɨ³hee³² ba² Herodes ja̱³, chiaah¹ gá⁴ta̱a̱yh³ ñuúh⁴ñí¹ Juan ja̱³. \s1 La³ dsa³féh³ hi³ gá⁴ja̱á̱y³ jmɨɨ³ Jesús \r (Mt. 3:13-17; Mr. 1:9-11) \p \v 21 Liáh³ca̱á̱h³ rúh⁴ xeey³ jmɨɨ³ dsa³ Juan ja̱³, ba² mɨ²ja̱³ gá⁴ja̱á̱y³ jmɨɨ³ Jesús ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴liúy² Dios Jesús ja̱³. Liáh³ liuy³² Dios ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴ná³ yuuh¹ güii³, \v 22 ja̱³ba² gá⁴xiaá² Espíritu Santo ja̱³ ñiíh² chiáh², na³lɨ́y⁴ liáh³xɨ³ ja̱y³ juu³, baáy⁴ ja̱³ba² cá⁴yá⁴niuúh³ hi³ xe̱y³ gá⁴liú³ yuuh¹ güii³ ja̱³. Liáh³la³ féh³: \p ―Jmɨ́yh³ ja̱a̱y⁴ nɨ³ niu³, hi²xiáh³ naá⁴á⁴ niu³ baáy⁴ hi²xiáh³ jé⁴ dsɨy⁴ chia̱a̱h⁴²á² niu³. \s1 Diáh⁴ xa²yaa² ñú⁴uuh² Jesús ja̱³ \r (Mt. 1:1-17) \p \v 23 Mɨ³xa³ ca̱³liáh³ dxiá⁴dxiá³ ji̱i̱yh⁴ Jesús ja̱³ liáh³ gá⁴laá⁴ mɨ³jmee⁴ ta² chiáh². Na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² José, liáh³ja̱³ ga³ji̱í̱h⁴ diáh⁴ dsa³. José ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Elí. \v 24 Hi³hí̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Matat, Matat ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Leví, Leví ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Melqui, Melqui ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Jana, Jana ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² José. \v 25 José ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Matatías, Matatías ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Amós, Amós ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Nahum, Nahum ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Esli, Esli ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Nagai. \v 26 Nagai ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Maat, Maat ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Matatías, Matatías ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Semei. Semei ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² José, José ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Judá. \v 27 Judá ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Joana, Joana ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Resa, Resa ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Zorobabel, Zorobabel ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Salatiel, Salatiel ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Neri. \v 28 Neri ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Melqui, Melqui ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Adi, Adi ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Cosam, Cosam ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Elmodam. Elmodam ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Er, \v 29 Er ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Josué, Josué ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Eliezer, Eliezer ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Jorim, Jorim ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Matat. \v 30 Matat ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Leví, Leví ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Simeón, Simeón ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Judá, Judá ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² José, José ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Jonán, Jonán ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Eliaquim. \v 31 Eliaquim ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Melea, Melea ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Mainán. Mainán ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Matata, Matata ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Natán. \v 32 Natán ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² David, David ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Isaí, Isaí ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Obed, Obed ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Booz, Booz ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Salmón, Salmón ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Naasón. \v 33 Naasón ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Aminadab, Aminadab ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Aram, Aram ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Esrom, Esrom ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Fares, Fares ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Judá. \v 34 Judá ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Jacob, Jacob ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Isaac, Isaac ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Abraham, Abraham ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Taré, Taré ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Nacor. \v 35 Nacor ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Serug, Serug ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Ragau, Ragau ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Peleg, Peleg ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Heber, Heber ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Sala. \v 36 Sala ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Cainán, Cainán ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Arfaxad, Arfaxad ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Sem, Sem ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Noé, Noé ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Lamec. \v 37 Lamec ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Matusalén, Matusalén ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Enoc, Enoc ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Jared, Jared ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Mahalaleel. Mahalaleel ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Cainán. \v 38 Cainán ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Enós, Enós ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Set, Set ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² Adán, Adán ja̱³ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱² ñaá² Ñúh³a² Dios. \c 4 \s1 Cá⁴yá⁴dsaa³ hiíh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ chiáh² Jesús \r (Mt. 4:1-11; Mr. 1:12-13) \p \v 1 Hi²xiáh³ chie̱é̱yh¹ Espíritu Santo Jesús ja̱³, liáh³ca̱á̱h³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ he̱é̱yh³ jmɨɨ³ Jordán ja̱³. Hi³ja̱³ ja̱³ba² gá⁴jeé⁴ Espíritu Santo ja̱³ duh³ ya²jay⁴ vó⁴ xi² cueh³chiu̱u̱³ ja̱³. \v 2 Nɨɨ́⁴ gá⁴guá³ tú̱⁴laá³ jmɨɨ́¹, mɨ²ja̱³ cá⁴yá⁴dsaa³ hiíh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ chiáh². Há⁴hé³ gá⁴eéh² cáh³ti³² liú⁴u³ tú̱⁴laá³ jmɨɨ́¹ ja̱³, liáh³ ma³yey³ tú̱⁴laá³ jmɨɨ́¹ ja̱³ mɨ²ja̱³ xcá⁴lɨ́⁴cue̱é̱h⁴. \v 3 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Xɨ³ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba² na³lɨ́⁴u³ Ja̱á̱² Dios, hi³ja̱³ tiaáh² ta² hi³ cua²lii⁴ hó² ya³dsɨ² na¹cu̱ú̱¹ la³. \p \v 4 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Liáh³la³ dsa³féh³ ñi² xi³ chiáh² Dios: “Há⁴ja̱³ ti̱¹ hó² ya³dsɨ² chie̱é̱yh¹ na³ji̱í̱yh⁴ diáh⁴ dsa³, ba² chie̱é̱yh¹ ba² liáh⁴jɨ³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios nɨ³.” \p \v 5 Mɨ²ja̱³ gá⁴jeé⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³, duh³ ya²jay⁴ yuuh¹ ca̱a̱³ cua̱h³ xi² ñií², baáy⁴ duh³ ca̱a̱³ fáh⁴lí³ ba² gá⁴heé⁴ ca̱³ji̱i̱³ lɨ́⁴ liáh⁴jɨ³ diáh⁴ fɨɨ³ xi² nieeyh⁴² diáh⁴ dsa³ na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³. \v 6 Baáy⁴ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Hi²táh⁴á⁴ guaay³² hi²chiuúyh³ hiíh⁴ liáh⁴jɨ³ diáh⁴ fɨɨ³ la³, baáy⁴ hí⁴lí³ chiú̱h²u³ liáh⁴jɨ³ hi³ xa³fáh³ chiáh². Chiaah¹ ma³tɨ̱́³á⁴ chieéy⁴ liáh⁴jɨ³ lɨ́⁴, hi³ja̱³ hí⁴jooy³ hi²cuoó⁴á⁴ hi̱² ga³lɨ́³ dsɨy⁴. \v 7 Hi³ja̱³ xɨ³ nɨ³ hi²xɨyh¹ jí̱y¹ hi³ hi²jmeeyh¹ jnia² hu̱u̱¹rá², mɨ²ja̱³ hí⁴lí³ chiú̱h²u³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴. \p \v 8 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Má⁴dxi² Hi³há⁴dxúy⁴, chiaah¹ liáh³la³ ba² dsa³féh³ xi³ chiáh² Dios nɨ³: “Jmeeh² hu̱u̱¹rá² Dios chiú̱h²u³, baáy⁴ ti̱¹ chiáh² ñaá² ba² hi²nuuy³ hi²maáy³ dsaá².” \p \v 9 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ gá⁴jeé⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ gá⁴jéy⁴ Jesús ja̱³ duh³ ya²jay⁴ jee⁴² fɨɨ³ Jerusalén. Mɨ²ja̱³ gá⁴xeéy² yuuh¹ guah³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Tieyh⁴² vo̱ó̱h²u³ yuuh¹ la³ xɨ³ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba² na³lɨ́⁴u³ Ja̱á̱² Dios. \v 10 Chiaah¹ liáh³la³ na³xɨɨ² xi² chiáh² Dios nɨ³: \q1 Hí⁴xɨ́y⁴ Dios nɨ³ diáh⁴ ángeles chié̱y² duh³ hí⁴dah²heéyh² niu³ hí¹. \q1 \v 11 Chie̱é̱yh¹ guaa³ diáh⁴ hí⁴dah²xeéy² niu³ ñií², \q2 duh³ há⁴hé³ hí⁴niaá²u³ na¹cu̱ú̱¹. \p \v 12 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Joó⁴ ba² liáh³la³ dsa³féh³ xi³ chiáh² Dios nɨ³: “Há⁴ hi³ya³dsaa⁴u³ hiíh⁴ chiáh² Dios nɨ³.” \p \v 13 Mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ ñi³² gɨh³ xɨ³ jmiih⁴ hí⁴jmeé⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ hí⁴yá⁴dsaa³ hiíh⁴ chiáh² Jesús ja̱³, hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴jé̱yh⁴ ca³jaa¹ ca̱³ji̱i̱³. \s1 Gá⁴laá⁴ Jesús ja̱³ mɨ³jmee⁴ ta² chiáh² vó⁴ Galilea \r (Mt. 4:12-17; Mr. 1:14-15) \p \v 14 Mɨ²ja̱³ ŋáyh² ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ Galilea, hi²xiáh³ chie̱é̱yh¹ Espíritu Santo, hi³ja̱³ ji̱³nɨɨ́⁴ lɨ́⁴ ba² mɨ³dah²liu⁴ chiáh² na³ca̱á̱y⁴ ji̱h²caa¹ vó⁴ ja̱³. \v 15 Gá⁴hé³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios ja̱³ liáh⁴jɨ³ diáh⁴ ñuúh⁴guah³ liuh², hi³ja̱³ liáh⁴jɨy³ ba² dah²liu⁴ dxú⁴ chiáh² Jesús ja̱³. \s1 Liáh³la³ gá⁴lɨ́⁴ liáh³ jey¹ Jesús ja̱³ fɨɨ³ Nazaret \r (Mt. 13:53-58; Mr. 6:1-6) \p \v 16 Mɨ²ja̱³ ñéyh¹ Jesús ja̱³ fɨɨ³ Nazaret, fɨɨ³ xi² ma³lɨ³gaáy³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ mah² ja̱³ ya²hí³ ñuúh⁴guah³ liuh², liáh³xɨ³ chia̱³ dxá³ chiáh². Liáh³ mɨ³híy¹ nɨɨ́⁴, mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² duh³ hí⁴hé⁴ xi³. \v 17 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cuoó⁴ xi³ chiáh² profeta Isaías. Liáh³ gá⁴ji̱í̱² xi³ ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴dsaáh⁴ ca̱a̱³ hí¹ xi² na³xɨɨ² liáh³la³: \q1 \v 18 Jmɨ́yh³ chia̱a̱h⁴²á² Espíritu chié̱y² Dios, \q2 chiaah¹ ma³tie̱e̱y³ jniá³ duh³ hi²jmeéh⁴á⁴ juúh⁴ dxú⁴ diáh⁴ dsa³tieey³. \q1 Ma³xɨ́y⁴ jniá³ duh³ hi²bi³jee⁴²á² dsɨ́² diáh⁴ hi³ dɨ³fɨɨh⁴² dsɨ́². \q1 Ma³xɨ́y⁴ jniá³ duh³ hi²laá⁴á⁴ diáh⁴ hi³ tieéyh¹ ñuúh⁴ñí¹, \q2 baáy⁴ duh³ hi²jmeey⁴² hí⁴jniaá⁴ diáh⁴ dsa³ tuu². \q1 Baáy⁴ ma³xɨ́y⁴ jniá³ duh³ hi²ya³tie̱e̱y⁴² chiáh² diáh⁴ hi³ cɨ̱yh³beeyh³². \q1 \v 19 Ma³güe⁴²á⁴ duh³ hi²fayh¹ hi³ ma³dxa³héy³ jmɨɨ́¹ hi³ mɨ³hí⁴dsá⁴tia̱a̱² Dios nɨ³ chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³. \p \v 20 Mɨ²ja̱³ gá⁴béy² ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ xi³ ja̱³, duh³ gá⁴jɨ̱ɨ̱h³ hi³ ná⁴tayh¹ guaa³ ga³heeh⁴ hí¹ diáh⁴ xi³ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴guá³ ca̱á̱h³. Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ diáh⁴ hi³ tieéyh¹ ñuúh⁴guah³ liuh² ja̱³ gá⁴cueeyh⁴ dah²jooy³² liáh³ja̱³. \v 21 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³liu⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ féh³: \p ―Ja̱³nɨ́⁴ gɨh¹ ma³dxa³héy³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ na³xɨɨ² xi³ hi³ ma³hóy⁴ nɨ³. \p \v 22 Liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ hi²xiáh³ dxú⁴ dah²liu⁴ chiáh² Jesús ja̱³, baáy⁴ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ chiaah¹ hi³ bií⁴ liih² liu⁴ ja̱³. Hi³ja̱³ dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ oóyh² diáh⁴, liáh³la³ dah²féh³: \p ―¿Xɨ² há⁴hí̱³ ja̱á̱² José nɨ³ ruh³? \p \v 23 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Seguro hi²fooh¹ah³ jniá³ fáh⁴liu⁴ hi³la³: “Niu³ dsa³mɨ³², jmeeh² vo̱ó̱h²u³ mɨ³². Jmee² ja̱³ba² fɨɨ³ chiú̱h²u³ la³, hi³ gá⁴niuu²ah¹ gá⁴jmeéy¹ Capernaúm nɨ³.” \p \v 24 Mɨ²ja̱³ gá⁴hɨɨ́² liu⁴ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, liáh³la³ féh³: \p ―Niuu³ah³ hi³ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ la³, há⁴hé³ jmɨ́yh³ dɨ³nieéy² ja̱y³ profeta diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ chiáh² ñaá². \v 25 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ mɨ́³ hi³ dɨ³nɨɨ́y³ xe̱y³ vó⁴ Israel liáh³ gá⁴guá³ profeta Elías. Dxa² mɨ²ja̱³, há⁴hé³ gá⁴mɨ́h⁴ jmɨ́² nɨ³ ji̱i̱³ dsɨ³² ca̱³naa¹ bih³, hi³ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴sa³ haa² na³ca̱á̱y⁴ vó⁴ ja̱³. \v 26 Joó⁴ há⁴hé³ cá⁴lɨ́⁴xɨy⁴² Elías ja̱³ chiáh² diáh⁴ mɨ́³ hi³ dɨ³nɨɨ́y³ hi³ dɨ³nieeyh⁴² Israel ja̱³. Xiáh³ fɨɨ³ Sarepta hi³ niaá² yeey⁴ caa¹ fɨɨ³ Sidón, nɨɨ́⁴ ba² cá⁴lɨ́⁴xɨy⁴² Elías ja̱³ xi² jey¹ ja̱y³ mɨ́³ hi³ nɨɨ́y³. \v 27 Ba² hi²xiáh³ xe̱y³ vó⁴ Israel ja̱³ diáh⁴ dsa³ hi³ dɨ³chie̱é̱yh¹ dsaá¹ hi³ xeey⁴ mɨɨ¹ hi³ bií⁴ dsa³xiah³ liáh³ gá⁴guá³ profeta Eliseo, joó⁴ gu³xɨ³ ja̱y³ diáh⁴ hi³hí̱³ há⁴hé³ gá⁴laáy³, ti̱¹ Naamán dsa³ vó⁴ Siria ja̱³ ba² nɨɨh¹ gá⁴laáy³. \p \v 28 Liáh³ cá⁴dah²nuú³ hi³ja̱³ diáh⁴ hi³ tieéyh¹ ñuúh⁴guah³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³² diáh⁴. \v 29 Hi³ja̱³ ja̱³ba² gá⁴bɨ́y² diáh⁴ duh³ cá⁴dah²dxɨy³ Jesús ja̱³ yaa¹ fɨɨ³. Mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ yuuh¹ cua̱h³ ja̱³ba² xi² niaá² fɨɨ³ ja̱³, duh³ hí⁴dah²tiéyh² nɨɨ́⁴. \v 30 Joó⁴ ca̱a̱³ gá⁴hay³ ba² Jesús ja̱³ jee⁴² chiáh² diáh⁴ duh³ ja̱³ba² ŋáyh². \s1 Ja̱y³ dsaá⁴ hi³ heey³² ja̱y³ hi³há⁴dxúy⁴ \r (Mr. 1:21-28) \p \v 31 Mɨ²ja̱³ ŋaá² Jesús ja̱³ Capernaúm, hi³ na³hii⁴ Galilea. Jmɨɨ́¹ mah² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³heé⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ fah² Dios. \v 32 Hi²xiáh³ dah²dsaay³² dsɨ́² liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ he⁴ ja̱³, chiaah¹ liu⁴ jmɨ́yh³ chie̱é̱yh¹ jú¹hiíh⁴ ba². \p \v 33 Ñuúh⁴guah³ ja̱³ ná⁴híy¹ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ heey³² ja̱y³ hi³há⁴dxúy⁴, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ ba³ gá⁴liú³ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p \v 34 ―Tiúy⁴ jniaah¹ Jesús dsa³ Nazaret. ¿He²chiaah¹ hi³ ga³dxaa⁴u³ vo̱ó̱h²u³ chiaa⁴²ah¹ nɨ³? ¿Xɨ² ma³güe⁴u³ duh³ hi²yaa⁴²u³ jniaah¹? Cui̱i̱⁴²á⁴ ba² jniá³ niu³, hi³ niu³ nɨ³ Ja̱á̱² Dios hi³ bií⁴ na³xɨ³ na³ŋɨɨ́y³ nɨ³. \p \v 35 Mɨ²ja̱³ gá⁴jmeé³ heé² Jesús ja̱³ gá⁴xí² hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¡Há⁴ hi³taayh³² dxɨ́³, tiúy⁴ dsaá⁴ nɨ³! \p Mɨ²ja̱³ gá⁴jmeé³ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ gá⁴cɨ́yh⁴ dxaah¹vó⁴ dsaá⁴ ja̱³ ja̱³ba² cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ ñuúh⁴ chiáh², joó⁴ há⁴hé³ ruh³ xa³ gá⁴jmeéh⁴ cáh³ti³². \v 36 Liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ gá⁴foyh⁴, hi³ja̱³ liáh³la³ dah²féh³ dah²sɨɨ́h⁴ oóyh² diáh⁴: \p ―¿He² fáh⁴liu⁴ nɨ³ hi³la³? Hi²xiáh³ hee⁴ fáh⁴lí³ dsaá⁴ nɨ³ hi³ja̱³ nɨ³ ga³jooy³ ga³chiuuh³² hiíh⁴ chiáh² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³, baáy⁴ ja̱³ba² ga³vooy⁴ diáh⁴ yáh¹. \p \v 37 Hi³ja̱³ dah²liu⁴ chiáh² Jesús ja̱³ na³ca̱á̱y⁴ ji̱h²caa¹ fɨɨ³ ja̱³. \s1 Cá⁴bí⁴liaá³ Jesús ja̱³ cá⁴bí⁴lieéy³ xaá¹ mɨ́⁴chiáh² Simón Pedro \r (Mt. 8:14-15; Mr. 1:29-31) \p \v 38 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ ñuúh⁴guah³, duh³ ŋaá² chiáh² Simón Pedro. Liáh³ gá⁴dxaá² ja̱³ mɨ²ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ hi³ hi²xiáh³ chie̱é̱yh¹ hi³ dxɨɨ́³ xaá¹ mɨ́⁴chiáh² Pedro ja̱³, hi³ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² hi³ hu̱² hí⁴bí⁴lieéy³. \v 39 Mɨ²ja̱³ gá⁴jmeé³ na³hi³² Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² mɨ́³ ja̱³, duh³ gá⁴liúy² hi³ dxɨɨ́³ ja̱³. Ja̱³ba² gá⁴guaay⁴ dsaá¹ hi³ chie̱é̱yh¹ mɨ́³ ja̱³. Xé̱yh² ba² mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² mɨ́³ ja̱³ duh³ gá⁴cuó³ cá⁴dah²eéh² diáh⁴. \s1 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ dsaah⁴² cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ \r (Mt. 8:16-17; Mr. 1:32-34) \p \v 40 Liáh³ mɨ³dsa³reey³ ñíh² ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ hi³ xe̱y³ dsa³ dsaah⁴² chié̱y² diáh⁴, dah²ya²jay⁴ diáh⁴ xi² jey¹ Jesús ja̱³, baáy⁴ na³guayh⁴ ba² dsaá¹ chie̱é̱yh¹ liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ diáh⁴. Mɨ²ja̱³ gá⁴jniaa³ guaa³ ñiíh² chiáh² diáh⁴, duh³ cá⁴bí⁴lieéy³ diáh⁴. \v 41 Baá⁴ ba² dsa³voóy⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ñuúh⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ dsaah⁴² ja̱³. Liáh³la³ dah²féh³ liáh³ dsa³voóy⁴ diáh⁴ ja̱³: \p ―Niu³ nɨ³ Ja̱á̱² Dios. \p Joó⁴ gá⁴xí² Jesús ja̱³ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴, baáy⁴ há⁴hé³ máh⁴ gá⁴cuó³ je² hí⁴dah²liú⁴, chiaah¹ dɨ³ñi³² ba² hi³ Jesús ja̱³ ja̱³ Cristo. \s1 Gá⁴hé³ Jesús ja̱³ fah² Dios vó⁴ Galilea \r (Mr. 1:35-39) \p \v 42 Liáh³ ma³lɨ³jniá⁴ dxaáh² jmɨɨ́¹ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ yaa¹ fɨɨ³, ŋaá² ca̱a̱³ hí¹ xi² na³caáy⁴. Joó⁴ cá⁴dah²naah³² liáh³bií⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ cá⁴dah²naayh³², hi³ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³. Dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²cueeyh³ duh³ há⁴hé³ dsaa³² xiaáh³. \v 43 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ba² ga³jmee⁴ ya³jmeeh⁴²á² juúh⁴ diáh⁴ dsa³ xiaáh³ fɨɨ³ nɨ³ juúh⁴ dxú⁴ liáh³xɨ³ niaá⁴ Dios nɨ³ hí⁴jmeé⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ chiaah¹ hi³ja̱³ nɨ³ gá⁴xɨ́y⁴ jniá³. \p \v 44 Chie⁴ji̱i̱⁴ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³ he⁴ diáh⁴ ñuúh⁴guah³ liuh² hi³ jey¹ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³ liáh³ca̱a̱³ fɨɨ³ hi³ na³hii⁴ Galilea ja̱³. \c 5 \s1 Ca̱a̱³ fáh⁴lí³ ba² cá⁴dah²güeéyh² hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ \r (Mt. 4:18-22; Mr. 1:16-20) \p \v 1 Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ chie⁴ji̱i̱⁴ Jesús ja̱³ xuuh⁴² jmɨ́⁴ñih¹ yeey⁴ fɨɨ³ Genesaret. Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴, gá⁴cuúyh² lɨ́⁴ Jesús ja̱³ jee⁴² chiáh² diáh⁴, chiaah¹ dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²nuú⁴ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios. \v 2 Mɨ²ja̱³ gá⁴joó² Jesús ja̱³ tú̱⁴ maá² hi³ na³je² niaá² ji̱h²nɨɨh¹ jmɨ́⁴ñih¹ ja̱³. Hi³chiaah³² diáh⁴ hi³ ca³dah²güeeyh³² hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ ja̱³ maá² ja̱³, ma³voóy⁴ diáh⁴ chiaah¹ mɨ³dah²u̱u̱h³² má² chiáh² diáh⁴. \v 3 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ Jesús ja̱³ he̱é̱yh³ ca̱a̱³ diáh⁴ maá² ja̱³, hi³chiaah³² Simón ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ hi³ gua²liáh³ gɨh¹ maá² ja̱³ he̱é̱yh³ jmɨɨ³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴guá³ Jesús ja̱³ he̱é̱yh³ maá² ja̱³ duh³ gá⁴laá⁴ mɨ³heé⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ fah² Dios. \fig Lucas 5:3|src="CN01705B.TIF" size="span" ref="San Lucas 5:3" \fig* \v 4 Liáh³ gá⁴jooy³ gá⁴liú³ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Simón ja̱³: \p ―Gua³ca̱² maá² nɨ³ xi² juh³ gɨh¹ nɨ³, duh³ tia̱a̱³ah³ má² chia̱á̱²ah³ nɨ³ hi²nia⁴²a². \p \v 5 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Simón ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Dsa³he⁴, joó⁴ na³ca̱á̱y⁴ voo⁴ bih³ ma³jmee²ah¹ ta² baáy⁴ há⁴hé³ ma³jaá³ah¹ cáh³ti³², joó⁴ hi²ta̱a̱y⁴² má² nɨ³ liáh³xɨ³ ga³hoy³ nɨ³. \p \v 6 Liáh³ cá⁴dah²jmeé³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ fɨɨ́y⁴ hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ ja̱³ gá⁴taáyh¹, hi³ja̱³ mɨ³dsa³tiuy³ lɨ́⁴ má² chiáh² diáh⁴ ja̱³. \v 7 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²teé⁴ diáh⁴ oóyh² hi³ tieéyh¹ dxaáh² maá² ja̱³ duh³ dsá⁴dxí̱⁴ dsá⁴tia̱a̱² chiáh² diáh⁴. Hi³ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ hi³hí̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²bi³chie̱yh⁴ liú⁴u³ tú̱⁴ maá² ja̱³. Hi²xiáh³ hii³ hi³ja̱³ mɨ³dsa³güeé² lɨ́⁴ diáh⁴ maá² ja̱³. \v 8 Liáh³ gá⁴joó² hi³ja̱³ Simón Pedro ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́h² ji̱² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Na³fáyh⁴ tiúy⁴ jniá² Ñuyh⁴ chiaah¹ hi²xiáh³ mɨ³he³²á⁴ jniá³. \p \v 9 Chiaah¹ hi²xiáh³ foyh⁴ Simón ja̱³ hi³ja̱³ ja̱³ féh³ liáh³ja̱³, ba² liáh³ja̱³ diáh⁴ hi³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ ja̱³, chiaah¹ hi³ bií⁴ fɨɨ́y⁴ hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ ma³jaáy³ diáh⁴ ja̱³. \v 10 Ba² hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴ Jacobo chie̱é̱yh¹ Juan ja̱³, diáh⁴ ja̱á̱² Zebedeo ja̱³, diáh⁴ oóyh² Simón ja̱³. Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Simón ja̱³: \p ―Há⁴ hi³foh⁴u³ vo̱ó̱h²u³ chiaah¹ ja̱³nɨ́⁴ mɨ³hi²hó⁴á⁴ niu³ liáh³xɨ³ hi²jmeey³ hi²naah⁴u³ dsa³ chia̱á̱²á⁴ ba². \p \v 11 Hi³ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ dah²ya²ca̱á̱³ maá² chiáh² diáh⁴ ja̱³ vó⁴ cuéh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cueeyh³ liáh⁴jɨ³ lɨ́⁴ duh³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ leproso \r (Mt. 8:1-4; Mr. 1:40-45) \p \v 12 Liáh³ jey¹ Jesús ja̱³ ca̱a̱³ fɨɨ³, mɨ²ja̱³ gá⁴dxaá² ja̱y³ dsaá⁴ hi³ dsaah⁴² xeey⁴ mɨɨ¹ hi³ dsa³xiah³. Liáh³ gá⁴joóy² Jesús ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́h² ji̱² gá⁴jñuú⁴ lɨ́⁴ ñi² ja̱³ dxaah¹vó⁴. Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, hu̱² hi²jmeey³ jmɨ²heé¹ hi²bi³xɨ³ hi²bi³ŋɨɨ́³u³ jniá³, chiaah¹ hí⁴jooy³ ba² chiú̱h²u³ xɨ³ nɨ³ naay³ liáh³ja̱³. \p \v 13 Mɨ²ja̱³ gá⁴jniaa³ guaa³ Jesús ja̱³ ñiíh² chiáh², baáy⁴ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Hí⁴jooy³ ba² liáh³ja̱³, hi³ja̱³ cua²lɨ³xɨ³ cua²lɨ³ŋɨ́³u³ xa³ja̱³. \p Liáh³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³, ja̱³ba² gá⁴uu³ lepra hi³ chie̱é̱yh¹ ja̱³. \v 14 Mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² Jesús ja̱³ hi³ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ hí⁴sɨɨ́h⁴ hi³ja̱³. Liáh³la³ jmɨ́yh³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Gua³héy¹ vo̱ó̱h²u³ rúh⁴ñi² jmii³dsa³ ba², duh³ gua³ca̱² ca̱a̱³ foo³ liáh³xɨ³ gá⁴taáh⁴ ta² Moisés. Liáh³ja̱³ jmee² duh³ja̱³ hí⁴dsaá⁴ dsɨ́² diáh⁴ hi³ ma³laá³u³ nɨ³. \p \v 15 Joó⁴ dsa³hɨɨ́² dsa³saáy⁴ juúh⁴ liáh³ja̱³ liáh³xɨ³ jmee⁴ Jesús ja̱³, hi³ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ ja̱³ ga³ŋɨɨyh⁴ duh³ hí⁴dah²nuú⁴ hi³ hí⁴hé⁴ ja̱³, baá⁴ ba² duh³ hí⁴bí⁴lieéy³ diáh⁴ dsaá¹ hi³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ja̱³. \v 16 Joó⁴ ga³jé̱yh⁴ Jesús ja̱³ ca³jaa¹ xi² há⁴hé³ xe̱y³ dsa³, duh³ nɨ³ ba² ga³liuy³² Dios. \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ hi³ há⁴hé³ ga³bɨy³² ga³xih³² \r (Mt. 9:1-8; Mr. 2:1-12) \p \v 17 Ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ ja̱³ he⁴ Jesús ja̱³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios, ba² xe̱y³ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ fariseos chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³ nieeyh⁴² nɨɨ́⁴ hi³ ma³bi³dxí̱⁴ diáh⁴ fɨɨ³ liuh² hi³ na³hii⁴ Galilea, Judea, baáy⁴ Jerusalén. Baáy⁴ vih²chiaah¹ fáh⁴lí³ chiáh² Ñúh³a² ja̱³ bi³lieéy³ Jesús ja̱³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴². \v 18 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ ja̱y³aáy⁴ dsaá⁴ hi³ dɨ³jey⁴ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴bɨ́y² hí⁴xíh² na³dsɨy³² láh³, dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²ta̱a̱yh³ xɨ¹ñúh⁴ ja̱³ duh³ hí⁴dah²chieey³ rúh⁴ñi² Jesús ja̱³. \v 19 Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴dsaáh⁴ diáh⁴ xi² dsá⁴taáyh¹, chiaah¹ hi²xiáh³ xe̱y³ dsa³. Mɨ²ja̱³ gá⁴saáh² diáh⁴ yuuh¹ ñú² ja̱³, duh³ cá⁴dah²niá² ca³liuh² duh³ cá⁴dah²xiaá² láh³ hi³ na³dsɨy³² dsa³ dsaah⁴² ja̱³ ca̱a̱³ dsaá² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³. \v 20 Liáh³ cá⁴lɨ́⁴chii⁴ Jesús ja̱³ hi³ ca³dsa³taáy³ dxú⁴ chiáh² Dios diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³ dsaah⁴² ja̱³: \p ―Mɨ¹u³dsaáy⁴, ma³bé⁴ ba² diáh⁴ dsaa² chiú̱h²u³ nɨ³. \p \v 21 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ ji̱í̱h⁴ diáh⁴ fariseos chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³. Liáh³la³ cá⁴dah²féh³: “He² dɨ́h¹ ja̱³ chiáh² dsaá⁴ nɨ³ hi³ ca³bi³cuaáy¹ Dios nɨ³. Ja̱y³ Dios ba² nɨ³ hí⁴jooy³ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² dsaa² chiaa⁴²a².” \p \v 22 Joó⁴ cá⁴lɨ́⁴chii⁴ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ ji̱í̱h⁴ diáh⁴ ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ta³hɨ³ah³ liáh³nɨ³? \v 23 ¿He² ba² nɨ³ há⁴hé³ gaáy³ ta² hi²xɨɨh²a² dsa³ la³ xa³ja̱³, xɨ² hi²xɨɨh²a²: “Ma³bé⁴ ba² dsaa² chiú̱h²u³ nɨ³”, ha²xɨ² gɨh³ hi²xɨɨh²a²: “Na³hɨɨ́y¹, baáy⁴ duh³ chie²ji̱i̱²”? \v 24 Hi³ja̱³ hi²jmeey⁴² jniá² hi³ gaáy³ gɨh¹ ta² nɨ³, duh³ hí⁴dsaá⁴ há²ah³ hi³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ hee⁴ ba² jú¹hiíh⁴ dxaah¹vó⁴ la³ hi³ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² dsaa² chiáh² diáh⁴ dsa³. \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³ hi³ ná⁴hi̱y¹ ja̱³: \p ―Jniá³ ga³fooh³²á⁴ niu³, bɨ́y², chia̱a̱⁴ láh³ chiú̱h²u³ nɨ³ duh³ má⁴dxi² xɨ¹ñúh⁴ chiú̱h²u³. \p \v 25 Xé̱yh² ba² mɨ²ja̱³, gá⁴bɨ́y² dsa³ dsaah⁴² ja̱³ rúh⁴ñi² diáh⁴ dsa³ ja̱³, gá⁴xaáh² láh³ hi³ na³dsɨy³² ja̱³ duh³ gá⁴ca̱a̱⁴ ŋáyh², baáy⁴ hi²xiáh³ jmee⁴ gaáy³ chiáh² Dios. \v 26 Liáh⁴jɨy³ ba² hi²xiáh³ dah²dsaay³² dsɨ́² hi³ja̱³ hi²xiáh³ dah²jmee⁴ gaáy³ chiáh² Dios. Xáh³ha³² dɨ³foyh⁴ diáh⁴ hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ³²a² liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ hi³ ma³joo⁴²a² ja̱³nɨ́⁴. \s1 Gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ Leví \r (Mt. 9:9-13; Mr. 2:13-17) \p \v 27 Liáh³ ma³jooy³ ja̱³ mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² ja̱y³ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Leví, jey¹ he̱é̱¹ta² chiáh² hi³ ca̱a̱⁴ cuu², mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ña³ chia̱á̱h¹u³ jniá³. \p \v 28 Mɨ²ja̱³ gá⁴tiú² Leví ja̱³ ta² hi³ jmee⁴ ja̱³, gá⁴cueeyh³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ duh³ ŋaá² chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \p \v 29 Mɨ²ja̱³ gá⁴jmeé³ Leví ja̱³ ca̱a̱³ jmɨ́¹feh⁴ gaáy³ chiáh² Jesús ja̱³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh². Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² chie̱é̱yh¹ gɨh¹ dxeeyh⁴ dsa³ cá⁴dah²guá³ haah² mesa ja̱³. \v 30 Joó⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ fariseos ja̱³ mɨ³dah²liuy³² ñuú³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ cáh³húh³ah³ chia̱á̱h¹ah³ diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² nɨ³, baáy⁴ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² mɨ³hee³² nɨ³? \p \v 31 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴hé³ niaáh² dsa³ mɨ³² chiáh² diáh⁴ hi³ dɨ³xe̱y³ dxú⁴, diáh⁴ dsa³ dsaah⁴² ba² nɨ³ dɨ³nieéy² dsa³ mɨ³². \v 32 Há⁴ja̱³ hi³ güé⁴á⁴ duh³ hi²teé⁴á⁴ diáh⁴ hi³ xe̱y³ dxú⁴ la³, hi³ güé⁴á⁴ duh³ hi²teé⁴á⁴ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ xe̱y³ dxú⁴ ba² la³, diáh⁴ hi³ hí⁴dah²tá⁴ hí⁴dah²hɨ́⁴ dxú⁴. \s1 Ca³jaa¹ chiáh² hi³hí̱³ ca³bi³jmɨɨ³ \r (Mt. 9:14-17; Mr. 2:18-22) \p \v 33 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ juúh⁴ diáh⁴ fariseos ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³: \p ―¿Jmiih⁴² nɨ³ ná⁴lɨ¹ hi³ bií⁴ sɨɨ́² ca³dah²bi³jmɨɨ³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Juan baáy⁴ hi²xiáh³ ca³dah²liuy³² Dios, ba² liáh³ja̱³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ fariseos nɨ³, joó⁴ jmáyh² hi³ ca³dah²eeh³² ca³dah²hɨ̱h³² ba² diáh⁴ xɨh³chiú̱h²u³ niu³? \p \v 34 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Xɨ² foóh¹ hí⁴jooy³ hí⁴dah²bi³jmɨɨ³ diáh⁴ hi³ tieéyh¹ xi² dsa³ji̱í̱³ guaa³ dsa³ liáh³ rúh⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ mɨ¹liuh² hi³ dsa³ji̱í̱³ guaa³ ja̱³? \v 35 Joó⁴ hí⁴dxá⁴héy³ jmɨɨ́¹ hi³ hí⁴dah²dxɨy³ mɨ¹liuh² hi³ dsa³ji̱í̱³ guaa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gɨh¹ hí⁴dah²bi³jmɨɨ³ diáh⁴. \p \v 36 Ba² gá⁴jmeé³ dxaáh² juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ ga³reey³² ca³liuh² mɨh³ hi³ mɨɨ́² duh³ hí⁴tia̱a̱³ mɨh³ mɨ³dsaáy⁴. Chiaah¹ liu³u²xɨ³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴yeéy⁴ mɨh³ hi³mɨɨ³² ja̱³, baáy⁴ ca̱a̱³ chiáh² ba² há⁴hé³ hí⁴ji̱i̱h⁴ chie̱é̱yh¹ mɨh³ mɨ³dsaáy⁴ ja̱³. \v 37 Ba² há⁴hé³ ca³dsa³ha⁴² vino hi³ rúh⁴ raá³ he̱é̱yh³ mɨh³ jmɨɨ³ laa³ hi³ mɨ³dsaáy⁴, chiaah¹ liu³u²xɨ³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴dxii³ mɨh³ jmɨɨ³ laa³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ hí⁴yeéy⁴ vino chie̱é̱yh¹ mɨh³ jmɨɨ³ laa³ ja̱³. \v 38 Hi³ja̱³ he̱é̱yh³ mɨh³jmɨɨ³ laa³ hi³ rúh⁴ mɨɨ́² ba² ca³dsa³ha⁴² vino hi³mɨɨ³², duh³ja̱³ hí⁴lí³ dxú⁴ chiáh² liú⁴u³ tú̱⁴ niaa³². \v 39 Baáy⁴ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ hi³ ma³hɨ̱h⁴ vino hi³ mɨ³voó³ ta̱a̱⁴, hi³hí̱³ há⁴hé³ dɨ́⁴hɨ̱́h² vino hi³mɨɨ³², chiaah¹ ga³ji̱í̱h⁴ gɨh¹ dxú⁴ vino hi³ mɨ³dsaáy⁴ ja̱³. \c 6 \s1 Cá⁴dah²voóy² mɨ¹cuɨɨ³ ya³dsɨ² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² jmɨɨ́¹ mah² \r (Mt. 12:1-8; Mr. 2:23-28) \p \v 1 Ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ mah² ja̱³, gá⁴ŋɨ́y³ Jesús ja̱³ xi² ra̱a̱³ cuɨɨ³ ya³dsɨ². Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cú̱³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² lii¹ cuɨɨ³ ya³dsɨ² ja̱³. Ja̱³ba² cá⁴dah²voóy² mɨɨ¹ ja̱³, duh³ cá⁴dah²cuh³. \v 2 Mɨ²ja̱³ ta̱á̱²dsɨy⁴² diáh⁴ fariseos ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ diáh⁴ juúh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ jmee³ah³ hi³ há⁴hé³ ga³jmee⁴ hi²jmee²a² jmɨɨ́¹ mah² la³? \p \v 3 Mɨ²ja̱³ Jesús ja̱³ba² gá⁴hí̱¹, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Xɨ² há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³joo⁴²ah³ niaá⁴ah³ xi² dsa³féh³ liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ David ja̱³ ca̱á̱h³ tiaah² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ oóyh² liáh³ca̱á̱h³ cá⁴lɨ́⁴cue̱é̱h⁴ diáh⁴? \v 4 Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ ya²hí³ ñi²yaá³ chiáh² Dios, duh³ gá⁴cá̱⁴ diáh⁴ hó² ya³dsɨ² hi³ na³xɨ³ na³ŋɨɨ́³ duh³ gá⁴eéh², baá⁴ ba² gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ dsa³ chié̱y² ja̱³. Baáy⁴ ti̱¹ diáh⁴ jmii³dsa³ ba² ja̱³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²eéh² hó² ya³dsɨ² ja̱³. \p \v 5 Baá⁴ ba² liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ ba² nɨ³ na³lɨ́y⁴ fii² ji̱í̱⁴ jmɨɨ́¹ mah² nɨ³. \s1 Ja̱y³ dsaá⁴ hi³ ná⁴chiu̱ú̱¹ guaa³ \r (Mt. 12:9-14; Mr. 3:1-6) \p \v 6 Dxaáh² jmɨɨ́¹ mah² liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ ya²hí³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ ñuúh⁴guah³ duh³ gá⁴laá⁴ mɨ³he⁴ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios. Mɨ²ja̱³ nɨɨ́⁴ hí¹ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ ná⁴chiu̱ú̱¹ guaa³ hi³ nuy¹. \v 7 Mɨ²ja̱³ dah²tia⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ fariseos ja̱³, hi³ xɨ² hí⁴bí⁴lieéy³ dsa³ jmɨɨ́¹ mah² ja̱³, duh³ xa³ gɨh¹ hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chiáh² xɨ³ liáh³ja̱³. \v 8 Joó⁴ ñi³² ba² Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ dah²ta³ dah²hɨ³ ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³ hi³ ná⁴chiu̱ú̱¹ guaa³ ja̱³: \p ―Na³hɨɨ́y¹ duh³ naa³ dxaah¹ la³. \p Mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² duh³ gá⁴naa³ nɨɨ́⁴ dsa³ ja̱³. \v 9 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dxeeyh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Hi²ŋɨɨ́h⁴á⁴ niaá⁴ah³ ca̱a̱³ juúh⁴: ¿He² na²nɨ¹ hí⁴jooy³ hi²jmee²a² jmɨɨ́¹ mah², xɨ² hi³ dxú⁴ ha²xɨ² hi³ mɨ³hee³²? ¿Xɨ² hí⁴jooy³ hi³ hi²liaa⁴²a² dsa³, há⁴ xɨ² hi²jɨ̱h⁴²a²? \p \v 10 Mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱² ñi² Jesús ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ji̱h²caayh⁴ ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsaá⁴ hi³ ná⁴chiu̱ú̱¹ guaa³ ja̱³: \p ―Ñiih⁴² guaay³² nɨ³ hi²nia⁴²a². \p Mɨ²ja̱³ gá⁴ñiih³ guaa³ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴laá³. \v 11 Joó⁴ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ cá⁴lɨ́⁴dxɨɨ́y² diáh⁴ dsa³ ja̱³, hi³ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ oóyh² diáh⁴, hi³ he² hí⁴jooy³ hí⁴dah²jmeéh⁴ Jesús ja̱³. \s1 Gá⁴tie̱e̱y³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ apóstoles \r (Mt. 10:1-4; Mr. 3:13-19) \p \v 12 Dxa² mɨ²ja̱³ ñií¹ Jesús ja̱³ ca̱a̱³ cua̱h³ hi³ ya²liúy¹ Dios, na³ca̱á̱y⁴ lɨ́⁴ voo⁴ ya²liúy¹ Dios. \v 13 Liáh³ gá⁴dxéyh² xiáh³hee³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴teé⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ duh³ gá⁴dxɨy³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴, duh³ diáh⁴ hi³hí̱³ cá⁴bí⁴chié̱y³ apóstoles. \v 14 Liáh³la³ xɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ diáh⁴ hi³hí̱³: Simón, joó⁴ cá⁴bí⁴chié̱y³ Pedro, dxeeyh⁴ ja̱³ xɨ̱ɨ̱y³ Andrés du³ñuúh² Simón Pedro ja̱³. Baáy⁴ diáh⁴ tú̱⁴dsaayh⁴ ja̱³ xɨ̱ɨ̱y³: Jacobo, Juan, Felipe, Bartolomé, \v 15 Mateo, Tomás, Jacobo ja̱á̱² Alfeo, Simón hi³ ca³dah²sɨɨ́h⁴ Zelote, \v 16 Judas du³ñuúh² Jacobo, baáy⁴ Judas Iscariote. Judas Iscariote ja̱³ gá⁴tiúy² Jesús ja̱³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, duh³ gá⁴tia̱a̱² cá⁴dah²güeéyh² Jesús ja̱³. \s1 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ gá⁴heé⁴ Jesús ja̱³ \r (Mt. 4:23-25) \p \v 17 Liáh³ ma³jooy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xieey⁴ Jesús ja̱³ cua̱h³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³². Mɨ²ja̱³ gá⁴cueeyh⁴ ca̱a̱³ dxá¹jaá² chie̱é̱yh¹ diáh⁴, baáy⁴ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ na³ta̱a̱y⁴ nɨɨ́⁴. Xe̱y³ dsa³ vó⁴ Judea, dsa³ Jerusalén, dsa³ vó⁴ Tiro baáy⁴ vó⁴ Sidón. Tiro baáy⁴ Sidón ja̱³ mɨ³ji̱í̱³ yeey⁴ xuuh⁴² jmɨ́⁴ñih¹. Bí⁴dxí̱⁴ hi³ hí⁴dah²nuú⁴ chiáh², baá⁴ ba² duh³ hí⁴bí⁴lieéy³ diáh⁴ dsaá¹ hi³ dɨ³chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ja̱³. \v 18 Ba² dsa³lieéy³ diáh⁴ hi³ cɨ̱yh³beeyh³² vih²chiaah¹ hi³ dɨ³heey³² hi³há⁴dxúy⁴. \v 19 Liáh⁴jɨy³ ba² diáh⁴ dsa³ ja̱³ dɨ³niaá⁴ hí⁴dsá⁴xé̱yh³ Jesús ja̱³, chiaah¹ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ hee⁴ fáh⁴lí³, hi³ja̱³ ja̱³ba² dsa³lieéy³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ dsa³xé̱yh³ ja̱³. \s1 Hí⁴jé⁴ dsɨ³²a² baáy⁴ hí⁴fɨɨh⁴² dsɨ³²a² \r (Mt. 5:1-12) \p \v 20 Mɨ²ja̱³ gá⁴cueeyh⁴ jooy³² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi²xiáh³ dxú⁴ chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³ há⁴hé³ xa³fáh³ chia̱á̱²ah³ nɨ³, chiaah¹ mɨ³na³hii⁴ah³ chiáh² Dios. \p \v 21 ’Hi²xiáh³ dxú⁴ chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³ cue̱e̱³²ah³ ja̱³nɨ́⁴, chiaah¹ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ hí⁴lií² chia̱á̱²ah³. \p ’Hi²xiáh³ dxú⁴ chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³ ga³jla⁴²ah³ ja̱³nɨ́⁴, chiaah¹ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ hi²ŋɨɨ́³ah³ hi³ jé⁴ há²ah³. \p \v 22 ’Hi²xiáh³ dxú⁴ chia̱á̱²ah³ liu³u²xɨ³ mɨ² dɨ³cɨ̱ɨ̱y³² diáh⁴ dsa³ ca³dah²ñi³² niaá⁴ah³, hi²xiáh³ dxú⁴ chia̱á̱²ah³ liu³u²xɨ³ há⁴hé³ ca³dah²jmey³² niaá⁴ah³ cua̱a̱y¹ná², liu³u²xɨ³ ca³dah²liuy³² niaá⁴ah³ mɨ³hee³², baáy⁴ liu³u²xɨ³ ca³dah²féh³ hi³ há⁴hé³ xiáh³ niaáh² niaá⁴ah³ vih²chieéy⁴ jniá³. \v 23 Jmeé¹ah³ jé⁴ há²ah³ mɨ² mɨ³hí⁴dah²jmeéh⁴ niaá⁴ah³ liáh³ja̱³, chiaah¹ hi²xiáh³ liih² hi³ na³jniaa³ chia̱á̱²ah³ yuuh¹ güii³ nɨ³. Chiaah¹ ja̱³ba² liáh³ja̱³ cá⁴dah²jmeé³ diáh⁴ xa²yaá¹ah³ ñú⁴uúh¹ah³ nɨ³ cá⁴dah²jmeéh⁴ diáh⁴ profetas. \p \v 24 ’Joó⁴ hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³, niaá⁴ah³ xaa³²ah³ nɨ³, chiaah¹ mɨ³niaah⁴²ah³ ba² jé⁴ há²ah³. \p \v 25 ’Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³, niaá⁴ah³ xa³ cáh³húh³ah³ ja̱³nɨ́⁴, chiaah¹ hí⁴chi̱í̱h²ah³ haa² dsa³cɨ̱ɨ̱y³. \p ’Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³, niaá⁴ah³ hi³ bií⁴ jé⁴ túh²há²ah³ ja̱³nɨ́⁴, chiaah¹ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ ba² hi²jla⁴²ah³ hi³ fɨɨh⁴² há²ah³. \p \v 26 ’Hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ liu³u²xɨ³ liáh⁴jɨy³ ba² ca³dah²liu⁴ dxú⁴ chia̱á̱²ah³, chiaah¹ liáh³ja̱³ cá⁴dah²jmeé³ diáh⁴ xa²yaá¹ah³ ñú⁴uúh¹ah³ cá⁴dah²liú³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴ profetas hi³ mɨ³hey³². \s1 Hi²jmee²a² niaa³²a² diáh⁴ hi³ dɨ³cɨ̱ɨ̱y³² ca³dah²ñi³² jnia² \r (Mt. 5:38-48; 7:12) \p \v 27 ’Joó⁴ niaá⁴ah³ ga³nuu³ah³ hi³ fayh⁴ la³, ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³: Jmeé¹ah³ naá⁴ah³ diáh⁴ hi³ na³chi⁴ah³ chia̱á̱h¹ah³, jmeéh¹ah³ dxú⁴ diáh⁴ hi³ dɨ³cɨ̱ɨ̱y³² ca³dah²ñi³² niaá⁴ah³. \v 28 Ŋɨɨ́¹ah³ hi³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ ca³dah²liuy³² niaá⁴ah³ mɨ³hee³², liu⁴²ah³ Dios chiáh² diáh⁴ hi³ ca³dah²ye̱e̱yh³ niaá⁴ah³ ca̱a̱³ hi³ há⁴hé³ ná⁴lɨ¹. \v 29 Liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ hí⁴chiu̱ú̱⁴ ca³jaa¹ ñí¹ah³, mɨ²ja̱³ hi³cuoo³²ah³ xiaáh³ ca³jaa¹. Baáy⁴ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ hí⁴booy³ niaá⁴ah³ mɨh³dxaá³ chia̱á̱²ah³, mɨ²ja̱³ gua²chiá̱³ ba² chiáh² ji̱í̱⁴ mɨh³hií¹ chia̱á̱²ah³. \v 30 Gu³xɨ³ hí̱³ba² hi³ hí⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ hi³la³ hi³nɨ³, hi³cuoo³²ah³ diáh⁴. Baáy⁴ liu³u²xɨ³ xe̱y³ hi³ hí⁴cá̱² ñaá² hi³la³ hi³nɨ³ chia̱á̱²ah³, há⁴ máh⁴ hi³ŋɨɨ́h³ah³ ca̱á̱h³. \v 31 Jmeéh¹ah³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³, ja̱³ba² liáh³xɨ³ naa³ah³ hi³ hí⁴dah²jmeéh⁴ niaá⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³. \p \v 32 ’Liu³u²xɨ³ ti̱¹ diáh⁴ hi³ dɨ³nieéy² niaá⁴ah³ ba² hi²jmee³ah³ naá⁴ah³, ¿he² ja̱³ hi³ dxú⁴ gɨh¹ jmee³ah³ ja̱³? Chiaah¹ ca³dah²jmee⁴ ba² liáh³ja̱³ diáh⁴ hi³ mɨ³hey³². \v 33 Baáy⁴ liu³u²xɨ³ ti̱¹ diáh⁴ hi³ ca³dah²jmeéh⁴ niaá⁴ah³ dxú⁴ ba² hi²jmeeh¹ah³ dxú⁴, ¿he² ja̱³ hi³ dxú⁴ gɨh¹ jmee³ah³? Chiaah¹ ba² liáh³ja̱³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ hi³ mɨ³hey³². \v 34 Baáy⁴ liu³u²xɨ³ hi²gua⁴²ah³ chiáh² diáh⁴ ti̱¹ hi³ ga³ji̱i̱³²ah³ hí⁴dah²jɨ̱ɨ̱h³ niaá⁴ah³ ca̱á̱h³, ¿he² ja̱³ hi³ dxú⁴ gɨh¹ jmee³ah³ ja̱³? Chiaah¹ ba² ca³dah²guayh³² ba² chiáh² oóyh² diáh⁴ hi³ mɨ³hey³², diáh⁴ hi³ dɨ³ñi³² hi³ hí⁴dah²jɨ̱ɨ̱́h² ba² ca̱á̱h³. \v 35 Hi³jmee³ah³ naá⁴ah³ diáh⁴ hi³ na³chi⁴ah³ chia̱á̱h¹ah³ ba², hi³ jmee³ah³ jmáyh² hi³ dxú⁴ ba², baáy⁴ hi³guah⁴²ah³ chiáh² diáh⁴ hi³ dɨ³niaá⁴ baáy⁴ há⁴ja̱³ hi²ja̱á̱³ah³ hi³ xa³ hí⁴tɨ̱́⁴ah³ chiáh² hi³ ma³guah⁴²ah³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gɨh¹ hi²xiáh³ dxú⁴ hí⁴lí³ chia̱á̱²ah³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³, baáy⁴ hí⁴lí³ah³ ja̱á̱² Dios hi³ bií⁴ gaáy³ nɨ³. Chiaah¹ hi²xiáh³ dxú⁴ dsɨ́² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ xa³ jmɨ²heé¹ chiáh² he² liáh³nɨ³, ba² ná⁴lɨ¹ chiáh² liáh³ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ mɨ³hey³². \v 36 Hi³ca̱³ah³ mih³ hi³maá⁴ah³ diáh⁴ dsa³, ja̱³ba² liáh³xɨ³ ga³ca̱³² mih³ ga³ñi³² niaá⁴ah³ Dios nɨ³. \s1 Há⁴hé³ ga³jmee⁴ hi²chia̱a̱⁴²a² cua̱a̱y¹ná² chiáh² oóh²a² \r (Mt. 7:1-5) \p \v 37 ’Há⁴ hi³ca̱a̱⁴ah³ cua̱a̱y¹ná² chiáh² diáh⁴ dsa³, duh³ há⁴hé³ hí⁴ca̱a̱⁴ cua̱a̱y¹ná² Dios nɨ³ chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³. Há⁴ hi³bi³chií⁴ah³ diáh⁴ dsa³ duh³ há⁴hé³ hí⁴bí⁴chiíy⁴ niaá⁴ah³ Dios nɨ³. Jmeé¹ah³ gaáy³ há²ah³ ba², duh³ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́² Dios nɨ³ chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³. \v 38 Cuoó¹ah³ hi³la³ hi³nɨ³ dxeeyh⁴, duh³ ba² hí⁴cuoó⁴ niaá⁴ah³ Dios nɨ³. Chiaah¹ há⁴ja̱³ ná⁴dsɨ¹ hiíh⁴ hí⁴cuó⁴. Hí⁴taáh⁴ ba³ cáh³ti³² mɨh³tuh³ chia̱á̱²ah³ hí⁴saá⁴ lɨ́⁴. Chiaah¹ ja̱³ba² hiíh⁴ hi³ ga³caáh³ah³ niaá⁴ah³ nɨ³ hí⁴cuó⁴ Dios nɨ³. \p \v 39 Ba² gá⁴jmeéh⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ ca̱a̱³ juúh⁴: \p ―Xɨ² foóh¹ hí⁴jooy³ hí⁴hé⁴ fi¹ ja̱y³ dsa³ tuu², hí⁴heé⁴ dxeeyh⁴ dsa³ tuu². Chiaah¹ liú⁴u³ aáy⁴ diáh⁴ liáh³ja̱³ hí⁴saáy⁴ diáh⁴ xi² cu³haah³. \v 40 Ja̱y³ xɨh³guah³ há⁴hé³ gaáy³ gɨh¹ liáh³xɨ³ dsa³he⁴ chié̱y². Liu³u²xɨ³ hí⁴bí⁴tɨ̱y⁴ dxú⁴ cáh³ti³² mɨ²ja̱³ ba² hí⁴lí̱y³ liáh³xɨ³ lí̱y³ dsa³he⁴ chié̱y² ja̱³. \p \v 41 ’¿Jmiih⁴² ja̱³ hi³ ga³joóy³ chi³ hi³ ná⁴hi⁴² mɨ¹ñi² oóh²u³, baáy⁴ há⁴hé³ ga³ca̱y³ cua̱a̱y¹ná² hi³ má¹ ba² na³tia⁴ chiú̱h²u³ vo̱ó̱h²u³? \v 42 ¿Jmiih⁴² ja̱³ dɨ́h¹ hi²fooyh¹ oóh²u³ liáh³la³: “Cuo² je² hi²dxɨy⁴² chi³ hi³ ná⁴hi⁴² mɨ¹ñíy¹ nɨ³”, liáh³ca̱á̱h³ má¹ ba² na³tia⁴ chiú̱h²u³ vo̱ó̱h²u³? ¡He² dɨ́h¹ hi³gaay³² nɨ³ niu³ hi³ ca³bi³dxú⁴u³ vo̱ó̱h²u³ nɨ³! Dsa³jéy⁴ ruh³ dxɨ́² má¹ hi³ na³tia⁴ chiú̱h²u³ vo̱ó̱h²u³ ba², duh³ hí⁴jniaá²u³ dxú⁴ hi³ hi²dxɨy³ chi³ hi³ ná⁴hi⁴² mɨ¹ñi² du³ñuúh²u³. \s1 Mɨɨ¹ chiáh² nɨ³ lii⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ ñaá² ma³ \r (Mt. 7:17-20; 12:34-35) \p \v 43 ’Diáh⁴ ma³ hi³ dxú⁴ há⁴hé³ ga³hɨɨ³ mɨɨ¹ hi³ há⁴hé³ dxú⁴. Ba² há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴hɨɨ́⁴ mɨɨ¹ hi³ dxú⁴ diáh⁴ ma³ hi³ há⁴hé³ dxú⁴. \v 44 Chie̱é̱yh¹ mɨɨ¹ chiáh² nɨ³ hí⁴cui̱i̱³²a² diáh⁴ ma³. Chiaah¹ há⁴ja̱³ jee⁴² naá¹ta̱á̱² ga³hɨɨ³ mɨ¹higos, ba² há⁴ja̱³ jee⁴² xaah¹ mɨ³fih³ ga³hɨɨ³ mɨ¹jóh¹. \v 45 Ja̱y³ dsa³ hi³ dxú⁴ dsɨ́², ga³liu⁴ dxú⁴, chiaah¹ fáh⁴ji̱í̱h⁴ lɨ́⁴ chiáh² ja̱³ ná⁴lɨ¹ liáh³ja̱³. Joó⁴ ja̱y³ dsa³ hi³ mɨ³hey³², ga³liu⁴ mɨ³hee³² chiaah¹ ba² fáh⁴ji̱í̱h⁴ lɨ́⁴ chiáh² ja̱³ ná⁴lɨ¹ liáh³ja̱³. Chiaah¹ fáh⁴liu⁴ chiaa⁴²a² nɨ³ lii⁴ liáh³xɨ³ na³lɨ́⁴a². \s1 La³ dsa³liú⁴ chiáh² hi³ tú̱⁴ xaah¹ yah³ \r (Mt. 7:24-27) \p \v 46 ’¿He²chiaah¹ hi³ ga³fooh³²ah³ jniá³, “Ñuyh⁴, Ñuyh⁴”, baáy⁴ há⁴hé³ ga³jmee³ah³ he̱é̱yh³ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴? \v 47 Hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴ ja̱y³ dsa³ hi³ ga³nuu³ baáy⁴ ga³jmee⁴ he̱é̱yh³ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴. \v 48 Hi³hí̱³ xe̱y³ liáh³xɨ³ ja̱y³ dsa³ hi³ gá⁴jmeéh² ca̱a̱³ ñú². Gá⁴yuú² cá⁴lɨ́⁴jniaa⁴ lɨ́⁴ na¹cu̱ú̱¹, duh³ ñiíh² na¹cu̱ú̱¹ ja̱³ gá⁴dxá³ xaah¹ yah³ chiáh². Hi³ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴lɨ́⁴gaáy³ jmɨɨ³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ ba³ gá⁴jnaá² ñú² ja̱³, joó⁴ há⁴hé³ gá⁴tiaá⁴ gá⁴bí² chiaah¹ hi²xiáh³ dxú⁴ niaá² ñiíh² na¹cu̱ú̱¹ ja̱³. \v 49 Joó⁴ ja̱y³ dsa³ hi³ ga³nuu³ hi³ ga³fayh⁴, baáy⁴ há⁴hé³ ga³jmee⁴ he̱é̱yh³, hi³hí̱³ na³lɨ́y⁴ liáh³xɨ³ ja̱y³ dsa³ hi³ gá⁴jmeéh² ca̱a̱³ ñú² joó⁴ ñiíh² dxaah¹vó⁴ ba², há⁴hé³ xa³ xaah¹. Hi³ja̱³ liáh³ lɨ́⁴gaáy³ jmɨɨ³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ ba³ gá⁴jnaá² dsaah⁴ yah³ ja̱³. Ja̱³ba² gá⁴lá⁴, baáy⁴ ca̱á̱h³ tiaah² ba² gá⁴yeéy⁴ cáh³ti³². \c 7 \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ xɨh³chie̱y³² capitán romano \r (Mt. 8:5-13) \p \v 1 Liáh³ gá⁴jooy³ gá⁴liúy² diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋaá² Jesús ja̱³ Capernaúm. \v 2 Nɨɨ́⁴ jey¹ ja̱y³ capitán romano hi³ xe̱y³ ja̱y³ xɨh³chie̱y³² hi³ bií⁴ nieéy². Joó⁴ hi²xiáh³ dsaah⁴², mɨ³hii³² hí⁴jú̱y³ bɨh¹ ba². \v 3 Liáh³ gá⁴nuú³ capitán hi³ dse³liu² ca³jaa¹ chiáh² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ du³dsaáy⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ dsa³ Israel ja̱³ duh³ hí⁴dah²ŋɨɨ́⁴ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús ja̱³ hi³ hu̱² dsaa³² dsá⁴bí⁴lieéy³ xɨh³chie̱y³² ja̱³. \v 4 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ xi² dsa³hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³, duh³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh², liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Hu̱² hí⁴jooy³ gua³tie̱é̱y¹ chiáh² capitán nɨ³, \v 5 chiaah¹ hi²xiáh³ nieéy² diáh⁴ dsa³ vó⁴ chiaa⁴²a², baá⁴ ba² hi²xiáh³ gá⁴tia̱a̱² liáh³ lɨɨ́² guah³ chiaa⁴²a² nɨ³. \p \v 6 Mɨ²ja̱³ ŋaá² Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴. Joó⁴ liáh³ mɨ³dsa³hɨɨ́y⁴ yeey⁴ chiáh² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ capitán ja̱³ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ amigos chié̱y², duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liáh³la³ gua³xɨɨ́h¹ah³ Jesús nɨ³: “Ñuyh⁴, há⁴ hi³ji̱h³ hi³tɨ̱́³u³ chieéy⁴ chiaah¹ há⁴hé³ xa³ na³lɨ́⁴á⁴ hi³ gua³húy² xɨ¹ñúh⁴ chieéy⁴. \v 7 Hi³ja̱³ nɨ³ há⁴hé³ ma³lɨ³tiá³ dsɨy⁴ ma³ŋaay³² ñeéy⁴ ma³dxa³niaáh²á⁴ niu³. Ga³ji̱í̱y⁴ jniá³ hi³ liu³u²xɨ³ ca̱a̱³ hi²fáyh³ ba² hi³ cua²lieéy³ mozo chia̱á̱²á⁴ nɨ³ mɨ²ja̱³ hí⁴lieéy³. \v 8 Chiaah¹ ba² ga³jmeey⁴ jniá³ liáh³xɨ³ ca³dah²féh³ diáh⁴ fiiy⁴, baá⁴ ba² xe̱y³ diáh⁴ soldados hi³ ná⁴tayh¹ guaay⁴. Hi³ja̱³ liu³u²xɨ³ hi²fooh¹á² cua²dxaá³ ja̱y³ soldado, mɨ²ja̱³ dsaa³². Baáy⁴ liu³u²xɨ³ hi²fooh¹á² dxeeyh⁴ hi³ gua²je³, mɨ²ja̱³ hí⁴je³, baáy⁴ liu³u²xɨ³ hi²taáyh⁴ ta² chiáh² mozo chia̱á̱²á⁴ nɨ³, mɨ²ja̱³ hí⁴jmeé⁴.” \p \v 9 Liáh³ gá⁴nuú³ hi³ja̱³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ fáh⁴liu⁴ chiáh² capitán ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱² ñi² gá⁴joóy² diáh⁴ dsa³ hi³ ta³nieéy¹ rúh⁴cah² ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Gu³xɨ³ ja̱y³ dsa³ Israel nɨ³ há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³ji̱i̱h⁴²á⁴ hi³ ca³dsa³taáy³ dxú⁴ chiáh² Dios liáh³xɨ³ dsaá⁴ la³. \p \v 10 Hi³ja̱³ liáh³ cá⁴dxá⁴dxi̱i̱³² ca̱á̱h³ diáh⁴ hi³ gá⁴xɨ́y⁴ capitán ja̱³, mɨ²ja̱³ ma³laáy³ xɨh³chie̱y³² ja̱³. \s1 Cá⁴bí⁴ji̱i̱yh³ Jesús ja̱³ ja̱á̱² ja̱y³ mɨ́³ dsa³nɨɨ́³ \p \v 11 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, ŋaá² Jesús ja̱³ ca̱a̱³ fɨɨ³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Naín, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² baáy⁴ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ gɨh¹ dxeeyh⁴ dsa³. \v 12 Liáh³ gá⁴dxaá² yeey⁴ haah² fɨɨ³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joó² hi³ dɨ³jey⁴ ja̱y³ dsa³jú̱y¹ hi³ mɨ³dsá⁴haáy¹ diáh⁴. Ja̱á̱² ja̱y³ mɨ́³ hi³ nɨɨ́y³, baáy⁴ ja̱y³ ja̱³ ba² ja̱á̱² mɨ́³ ja̱³. Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ ja̱³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹. \v 13 Liáh³ gá⁴joó² Ñúh³a² Jesús ja̱³ gá⁴joóy² mɨ́³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴cá̱⁴ mih³ gá⁴ñí², hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ mɨ́³ ja̱³: \p ―Há⁴ hi³jla⁴²u³. \p \v 14 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ Jesús ja̱³, duh³ gá⁴sá̱h⁴ guaá² hi³ ná⁴híy¹ dsa³jú̱y¹ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴cueeyh⁴ diáh⁴ hi³ dɨ³jey⁴ ja̱³. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³jú̱y¹ ja̱³: \p ―Mɨ¹liuh², na³hɨɨ́y¹ ca̱á̱h³. \p \v 15 Mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² mɨ¹liuh² hi³ ma³ju̱y⁴ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴laá⁴ mɨ³liu⁴ ca̱á̱h³, mɨ²ja̱³ gá⁴jɨ̱ɨ̱yh³ Jesús ja̱³ xaá¹. \p \v 16 Liáh³ cá⁴dah²joó² hi³ja̱³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴ diáh⁴, ja̱³ba² cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²jmee⁴ gaáy³ chiáh² Dios, liáh³la³ dah²féh³ diáh⁴: \p ―Ja̱y³ profeta hi³ bií⁴ hee⁴ fáh⁴lí³ ba² nɨ³ ma³lɨ³jnieey³² jee⁴² chiaa⁴²a² la³. Ma³güey⁴ Dios nɨ³ duh³ dsá⁴tia̱a̱² chiáh² diáh⁴ dsa³ chié̱y². \p \v 17 Hi³ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ Judea, baáy⁴ na³ca̱á̱y⁴ ji̱h²caa¹ ja̱³ gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² diáh⁴ hi³ gá⁴jmeé³ Jesús ja̱³. \s1 Diáh⁴ hi³ dɨ³chia̱³ juúh⁴ chiáh² Juan Bautista \r (Mt. 11:2-19) \p \v 18 Gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² Juan ja̱³ jɨɨ⁴ hi³ jmee⁴ Jesús ja̱³, chiaah¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ cá⁴dah²jmeéh⁴ juúh⁴. Hi³ja̱³ gá⁴teé⁴ aáy⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, \v 19 duh³ gá⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ xi² chie⁴ji̱i̱⁴ Jesús ja̱³ duh³ hí⁴dxá⁴ŋɨɨh² diáh⁴ juúh⁴ hi³ xɨ² he̱é̱yh³ ba² ñaá² ja̱³ na³lɨ́y⁴ Cristo hi³ ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² hi³ hí⁴güéy³ ja̱³, ha²xɨ² ga³jmee⁴ hí⁴dah²jé̱y² dxeeyh⁴. \v 20 Hi³ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴. Liáh³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Ma³xɨ́y⁴ jniaah¹ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ nɨ³ hi³ hi²ŋɨɨh²ah¹ niu³ juúh⁴ hi³ xɨ² niu³ nɨ³ Cristo hi³ ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² hí⁴güéy³, ha²xɨ² ga³jmee⁴ hi²je̱⁴²ah¹ dxeeyh⁴. \p \v 21 Ja̱³ba² liáh³ dxá⁴dxí̱⁴ ja̱³ mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ bi³lieéy³ Jesús ja̱³, bi³lieéy³ diáh⁴ hi³ cɨ̱yh³beeyh³², diáh⁴ hi³ dɨ³heey³² hi³há⁴dxúy⁴, ba² hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ dɨ³tuúy¹ dse³jniaá⁴. \v 22 Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Juan ja̱³: \p ―Cua³dxi̱i̱³²ah³ duh³ gua³xɨɨ́h¹ah³ Juan nɨ³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ ma³joo⁴²ah³ baáy⁴ hi³ ma³niuu³ah³. Gua³xɨɨ́h¹ah³ hi³ mɨ³dse³jniaá⁴ diáh⁴ dsa³ tuu², mɨ³dah²chie⁴ dah²ji̱i̱⁴ diáh⁴ hi³ ná⁴hi̱y¹, ma³laáy³ diáh⁴ hi³ dɨ³xeey⁴ mɨɨ¹ hi³ dsa³xiah³, mɨ³dah²nuu³ diáh⁴ hi³ guɨɨy⁴², ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ diáh⁴ dsa³jú̱y¹, ba² mɨ³dah²nuu³ diáh⁴ dsa³tieey³ hi³ hí⁴jooy³ hí⁴bé⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴. \v 23 Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ há⁴hé³ ca³dah²ta³ ca³dah²hɨ³ ñuú³ vih²chieéy⁴ chieéy⁴. \p \v 24 Liáh³ ma³dxi̱i̱³² diáh⁴ hi³ gá⁴xɨ́y⁴ Juan ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ Jesús ja̱³ mɨ³liuy³² diáh⁴ dsa³ ja̱³ ca³jaa¹ chiáh² Juan, liáh³la³ sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Jmiih⁴² na³lɨ́y⁴ dsa³ hi³ ya²joo⁴²ah³ vó⁴ xi² cueh³chiu̱u̱³ nɨ³? ¿Xɨ² na³lɨ́y⁴ liáh³xɨ³ ca̱a̱³ mɨɨ́yh³cuɨ́² hi³ ga³jliu³ ga³ye̱e̱y³² dxɨ́³? \v 25 Xɨ³ nɨ³ haá² yáh¹, ¿hi³ja̱³ he² ba² nɨ³ ya²joo⁴²ah³ xa³ja̱³? ¿Ha²xɨ² ya²joo⁴²ah³ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ chih³ mɨh³ dxú⁴? Joó⁴ mɨ³maá³ah³ ba² hi³ xi² dɨ³nieeyh⁴² diáh⁴ reyes ba² dɨ³nieeyh⁴² diáh⁴ dsa³ hi³ ca³dah²cɨh³² mɨh³ dxú⁴. \v 26 Hi³ja̱³, ¿he² ba² nɨ³ ya²joo⁴²ah³ nɨ³? ¿Xɨ² ja̱y³ profeta? Jmɨ́yh³ hi³hí̱³ nɨ³, baáy⁴ hi²xiáh³ gaáy³ hi³nɨy³², gaáy³ gɨh¹ liáh³xɨ³ diáh⁴ profetas hi³ cá⁴dah²guá³ dsa³jéy⁴. \v 27 Jmɨ́yh³ chiáh² hi³nɨy³² nɨ³ dsa³liú⁴ xi³ chiáh² Dios hi³ dsa³féh³ liáh³la³: \q1 Hi²sɨ́⁴á⁴ dsa³ chia̱á̱²á⁴ dsaa³² dsa³jéy⁴ liáh³xɨ³ niu³, \q2 duh³ hí⁴bí⁴tɨɨ⁴ fi¹ chiú̱h²u³. \p \v 28 Hi³ja̱³ naáy⁴ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³, hi³ há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³sa̱y³ profeta hi³ gaáy³ gɨh¹ liáh³xɨ³ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ nɨ³. Joó⁴ gu³xɨ³ ba² liáh³ja̱³, hi³ lii³²a² há⁴hé³ na³jmɨɨ́yh³ xi² jey¹ chiuuh³² hiíh⁴ Dios nɨ³ ba² nɨ³ gaáy³ gɨh¹ liáh³xɨ³ Juan nɨ³. \p \v 29 Liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ hi³ cá⁴dah²nuú³ chiáh² Juan ja̱³, ji̱í̱⁴ diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² ja̱³, cá⁴lɨ́⁴dsaay⁴ diáh⁴ hi³ xiaa³dsaa³² ba² ja̱³ liáh³xɨ³ jmee⁴ Dios ja̱³ chiáh² diáh⁴. Hi³ja̱³ cá⁴dah²nuú³ dsaá² hi³ gá⁴ja̱á̱y³ diáh⁴ jmɨɨ³. \v 30 Joó⁴ diáh⁴ fariseos chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴, cá⁴dah²jmeé³ ca³jaa¹ liáh³xɨ³ niaá⁴ Dios ja̱³ hí⁴jmeé⁴ chiáh² diáh⁴. Chiaah¹ há⁴hé³ cá⁴dah²nuú³ dsaá² hi³ hí⁴ja̱á̱y³ diáh⁴ jmɨɨ³. \v 31 Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Ñúh³a² Jesús ja̱³: \p ―¿He² lii³²a² ree³ chie̱é̱yh¹ liáh³xɨ³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ xe̱y³ ja̱³nɨ́⁴? ¿Jmiih⁴² lii³²a² liáh³xɨ³ ca³dah²jmee⁴? \v 32 Liáh³ ca̱a̱y³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ hi³ ca³dah²caa⁴ jee⁴² mah² hi³ ca³dah²jla³² ca³dah²te³² ca³dah²teé⁴ oóyh² diáh⁴, liáh³la³ ca³dah²féh³ diáh⁴: “Ma³hi̱i̱h²ah¹ mɨɨ́yh³ta³ duh³ hi²gua̱¹ah³ joó⁴ há⁴hé³ ma³dxá̱²ah³. Ma³he²ah¹ su̱¹á² hi³ fɨɨh⁴² dsɨ³²a² ná⁴lɨ¹, joó⁴ há⁴hé³ dɨ²jla⁴²ah³ cáh³ti³².” \v 33 Chiaah¹ liáh³ güéy⁴ Juan ja̱³, há⁴hé³ ga³eeh³² ga³hɨ̱h³², hi³ja̱³ nɨ³ ga³fáh³ah³ hi³ heey³² ja̱y³ hi³há⁴dxúy⁴. \v 34 Ja̱³ba² güéy⁴ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³, hi³ ga³tɨ̱y¹ ba² liáh⁴jɨ³ jmɨ́¹feh⁴ hi³ja̱³ nɨ³ ga³fáh³ah³ hi³ bií⁴ ga³eeh³² ga³hɨ̱h³² nɨ³ baáy⁴ na³lɨ́y⁴ amigo chié̱y² diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ dɨ³nieeyh⁴² mɨ³hee³² nɨ³. \v 35 Joó⁴ diáh⁴ hi³ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba² jmɨɨh⁴dsaay⁴ ca³dah²bi³jnia³ hi³ bií⁴ jmɨɨh⁴dsaay⁴ Dios nɨ³. \s1 Ñií¹ Jesús ja̱³ chiáh² Simón hi³ na³lɨ́y⁴ fariseo \p \v 36 Ja̱y³ oóyh² diáh⁴ fariseos ja̱³ gá⁴tee³ Jesús ja̱³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh² duh³ dsá⁴eeh³, hi³ja̱³ ñií¹ Jesús ja̱³ chiáh² duh³ ja̱³ba² gá⁴heéyh⁴ haah² mesa ja̱³. \v 37 Mɨ²ja̱³ ja̱y³ mɨ́³ hi³ jey¹ mɨ³hee³² jmɨɨyh⁴²güii³ chiáh², ja̱³ba² fɨɨ³ nɨɨ́⁴, liáh³ gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² hi³ ŋaá² Jesús ja̱³ chiáh² Simón ja̱³. Mɨ²ja̱³ ba² ŋaá² mɨ́³ ja̱³ chia̱³ ca̱a̱³ mɨ¹dsuu² hi³ ta̱a̱⁴ naa⁴²jmɨɨ³ mɨ³fɨɨ³. \v 38 Liáh³ gá⁴dxaá² ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³jlay³² ja̱³ba² gá⁴guá³ rúh⁴tɨɨ² Jesús ja̱³ duh³ gá⁴laá⁴ mɨ³u̱u̱h³² diáh⁴ tɨɨ² chie̱é̱yh¹ jmɨɨ³ hi³ dsa³tiu̱u̱³ mɨ¹ñi² ja̱³. Ja̱³ba² cá⁴bí⁴chiu̱u̱³ chie̱é̱yh¹ jñu³ dxɨ², gá⁴cuh³ diáh⁴ tɨɨ², baáy⁴ gá⁴huúh⁴ naa⁴² ja̱³. \fig Lucas 7:38|src="CN01778B.TIF" size="span" ref="San Lucas 7:38" \fig* \v 39 Liáh³ gá⁴joó² hi³ja̱³ fariseo hi³ ma³jéy⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ ta³hɨ³: “Liu³u²xɨ³ he̱é̱yh³ ba² na³lɨ́y⁴ profeta dsaá⁴ la³, mɨ²ja̱³ hí⁴chiiy⁴ liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴ mɨ́³ hi³ taah⁴ naa⁴² diáh⁴ tɨɨ² nɨ³ hu̱² liáh³ja̱³, chiaah¹ mɨ́³ hi³ ga̱y³ ba² nɨ³.” \v 40 Cá⁴lɨ́⁴chii⁴ ba² Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ ta³hɨ³ Simón ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Simón, xa³ ca̱a̱³ hi³ naáy⁴ hi²fooh¹á² niu³. \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ fariseo ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Xɨɨh² jniá³ dsa³he⁴. \p \v 41 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³, aáy⁴ dsa³ dɨ³hiíh⁴ cuu² chiáh² ja̱y³ hi³ ga³guayh³² cuu². Ja̱y³ ja̱³ hiíh⁴ ñá³ ñá⁴laá³ cuu² tiaa³, baáy⁴ dxeeyh⁴ ja̱³ hiíh⁴ tú̱⁴ná⁴dxiá³. \v 42 Há⁴hé³ hí⁴tiaá⁴ diáh⁴ hí⁴dah²chí², hi³ja̱³ gá⁴jmeé³ gaáy³ dsɨ́² dsa³ ja̱³ chiáh² liú⁴u³ aáy⁴ diáh⁴. Xɨɨh² jniá³, ¿hi̱² na²nɨy¹ diáh⁴ hí⁴dah²jmeé⁴ gɨh¹ nieéy² dsa³ ja̱³? \p \v 43 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Simón ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Dsaá⁴ hi³ hiíh⁴ gɨh¹ ñuú³ cuu² ja̱³ ga³ji̱í̱y⁴. \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―He̱é̱yh³ ba² chiú̱h²u³. \p \v 44 Mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱² ñi² Jesús ja̱³ gá⁴joóy² mɨ́³ ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Simón ja̱³: \p ―¿Xɨ² ga³joóy³ liáh³xɨ³ ma³jmeé³ mɨ́³ la³? Chiaah¹ liáh³ ma³güe⁴²á⁴ xɨ¹ñúh⁴ chiú̱h²u³ nɨ³, há⁴hé³ ma³cuoóy¹ jniá³ jmɨɨ³ hi³ hi²u̱ú̱yh⁴ tɨɨy⁴. Xiáh³ mɨ́³ la³ ba² ma³u̱ú̱h² chie̱é̱yh¹ jmɨɨ³ mɨ¹ñi², baáy⁴ ma³bi³chiu̱u̱³ chie̱é̱yh¹ jñu³ dxɨ². \v 45 Há⁴hé³ ma³cúyh² niu³ ñiy⁴, joó⁴ liáh³ ma³ya³hí³ lɨ́⁴ bih³ mɨ́³ la³ há⁴hé³ tiu³² hi³ cuh³ diáh⁴ tɨɨy⁴ nɨ³. \v 46 Há⁴hé³ ma³huúh⁴u³ niu³ aceite mɨ¹dxɨy⁴. Joó⁴ mɨ́³ la³ ba² ma³huúh⁴ aceite hi³ bií⁴ mɨ³fɨɨ³ diáh⁴ tɨɨy⁴. \v 47 Hi³ja̱³ naáy⁴ hi²fooh¹á² niu³ hi³ gu³xɨ³ ba² booy¹ xa³ dsaa² chiáh² mɨ́³ la³ joó⁴ ma³bé⁴ ba², chiaah¹ hi³ bií⁴ nieéy² jniá³ nɨ³. Joó⁴ ja̱y³ dsa³ hi³ há⁴hé³ xa³ ñuú³ dsaa² chiáh², hi³hí̱³ há⁴hé³ na³fáyh⁴ hí⁴jmeé⁴ nieéy² hi³ ma³bé² dsaa² chiáh² ja̱³. \p \v 48 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ mɨ́³ ja̱³: \p ―Ma³bé⁴ ba² diáh⁴ dsaa² chiú̱h²u³ nɨ³. \p \v 49 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²liu⁴ ñuú³ diáh⁴ hi³ dɨ³nieeyh⁴² dah²eeh³² chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ dah²féh³: \p ―¿He² ja̱³ na³lɨ́y⁴ dsaá⁴ nɨ³ hi³ ji̱í̱⁴ dsaa² chiáh² dsa³ hí⁴jooy³ hí⁴jmeé⁴ gaáy³ dsɨ́²? \p \v 50 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ mɨ́³ ja̱³: \p ―Ma³bé⁴ ba² diáh⁴ dsaa² chiú̱h²u³ chiaah¹ hi³ ma³taá³u³. Hi³ja̱³ má⁴dxi² baáy⁴ há⁴ máh⁴ hi³ta³ hi³hɨy³ ñuú³. \c 8 \s1 Diáh⁴ mɨ́³ hi³ gá⁴tia̱a̱² chiáh² Jesús ja̱³ \p \v 1 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, gá⁴chié³ gá⁴ji̱í̱³ Jesús ja̱³ diáh⁴ fɨɨ³ cah² diáh⁴ fɨɨ³ liuh², he⁴ juúh⁴ dxú⁴ liáh³xɨ³ niaá⁴ Dios nɨ³ hí⁴jmeé⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³. Chie̱é̱yh¹ liáh³ja̱³ diáh⁴ hi³ dxié⁴tiú̱y³ apóstoles ja̱³. \v 2 Ba² chie̱é̱yh¹ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ mɨ́³ hi³ ma³bi³lieéy³ ja̱³, diáh⁴ hi³ dɨ³heey³² hi³há⁴dxúy⁴ baáy⁴ diáh⁴ hi³ dɨ³dsaah⁴² dsa³jéy⁴ liáh³ja̱³. Ja̱y³ ja̱³ xɨ̱ɨ̱y³ María Magdalena, hi³hí̱³ ja̱³ heey³² dxieéy⁴ hi³há⁴dxúy⁴ dsa³jéy⁴. \v 3 Ba² caayh³² nɨɨ́⁴ Juana mɨ́⁴chiáh² Chuza hi³ ga³taayh³ fi¹ chiáh² diáh⁴ mozos chié̱y² Herodes, caayh³² mɨ́³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Susana, baáy⁴ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ gɨh¹ dxeeyh⁴ diáh⁴ mɨ́³ hi³ gá⁴tia̱a̱² chiáh² Jesús ja̱³, ca³dah²cuoó⁴ hi³ ŋɨɨh⁴niaah³² chiáh². \s1 Ja̱³la³ juúh⁴ chiáh² ja̱y³ hi³ ga³jmee⁴ jma² \r (Mt. 13:1-9; Mr. 4:1-9) \p \v 4 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ ca̱a̱³ fɨɨ³ gá⁴voóy⁴, duh³ hí⁴dah²joóy² Jesús ja̱³. Hi³ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² diáh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴liuú² Jesús ja̱³ gá⁴liúy² diáh⁴ chie̱é̱yh¹ ca̱a̱³ juúh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p \v 5 ―Ja̱y³ dsaá⁴ ya²jmeé³ jma² chiáh², ya²saá³ mɨ¹ju̱³ ja̱³. Ca³liuh² ja̱³ gá⁴saá⁴ dxah²fi¹, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²heé³ diáh⁴ dsa³ baáy⁴ cá⁴dah²cuh³ diáh⁴ mɨ¹ja̱á̱² ta̱³. \v 6 Ca³liuh² ja̱³ gá⁴saá⁴ jee⁴² na¹cu̱ú̱¹. Hi³ja̱³ liáh³ gá⁴ñii³ mɨɨ¹ ja̱³ mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴chiu̱u̱³ chiaah¹ hi³ há⁴hé³ na³güiíh³ dxaah¹vó⁴ ja̱³. \v 7 Dxaáh² ju̱³ ja̱³ gá⁴saá⁴ jee⁴² naá¹ta̱á̱², joó⁴ gá⁴yeéy⁴ chiaah¹ hi³ gá⁴liaá³ naá¹ta̱á̱² hi³ gá⁴ñii³ ca̱a̱³ chie̱é̱yh¹ mɨ¹ju̱³ ja̱³. \v 8 Joó⁴ ca³liuh² ja̱³ gá⁴saá⁴ xi² jmáyh² vó⁴ dxú⁴. Hi³ja̱³ liáh³ jaáh² mɨɨ¹ ja̱³, hi²xiáh³ liih² gá⁴ji̱i̱⁴². Hi³ja̱³ hi²xiáh³ dxú⁴ gá⁴cuó³, máh⁴ ca̱a̱³ ñá⁴laá³ mɨɨ¹ bih³ hi³ liáh³ca̱a̱³ mɨ¹ju̱³ ja̱³. \p Liáh³ ma³jooy³ ma³jmeé³ juúh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ chiu̱u̱³ gá⁴liú³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Hi³ niaá⁴ hí⁴nuú⁴ cua²niuú³. \s1 He²chiaah¹ hi³ jmáyh² juúh⁴ ba² gá⁴jmeé³ Jesús ja̱³ \r (Mt. 13:10-17; Mr. 4:10-12) \p \v 9 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ juúh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, hi³ he² ja̱³ niaá⁴ hí⁴féh³ juúh⁴ ja̱³. \v 10 Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ga³jmee⁴ ba² Dios nɨ³ ga³dsaá⁴ há²ah³ niaá⁴ah³ liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ la³. Joó⁴ na³ma² ba² chiáh² dxeeyh⁴ dsa³, hi³ja̱³ nɨ³ chie̱é̱yh¹ juúh⁴ ba² ga³liu⁴²á² diáh⁴, duh³ gu³xɨ³ ba² hí⁴dah²joó², joó⁴ hí⁴chi̱í̱yh² diáh⁴ liáh³xɨ³ hi³ há⁴hé³ ma³dah²joó² ba², baáy⁴ gu³xɨ³ ba² hí⁴dah²nuú⁴, joó⁴ há⁴hé³ hí⁴dsaay⁴ diáh⁴. \s1 Liáh³la³ niaá⁴ hí⁴féh³ juúh⁴ chiáh² hi³ gá⁴jmeé³ jma² ja̱³ \r (Mt. 13:18-23; Mr. 4:13-20) \p \v 11 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³ ejemplo ja̱³: \p ―Ju̱³ nɨ³ ná⁴lɨ¹ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios ba². \v 12 Hi³ja̱³ mɨɨ¹ hi³ gá⁴saá⁴ dxah²fi¹ nɨ³, ná⁴lɨ¹ liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ ca³dah²nuu³. Joó⁴ ga³guáy³ hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³ duh³ ga³jmee⁴ ga³hi̱h⁴ dsɨ́² diáh⁴ ca̱á̱h³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios, duh³ há⁴hé³ hí⁴dah²jmeé⁴ he̱é̱yh³, baáy⁴ duh³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴bé⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴. \v 13 Mɨɨ¹ hi³ gá⁴saá⁴ jee⁴² na¹cu̱ú̱¹ nɨ³ ná⁴lɨ¹ liáh³xɨ³ diáh⁴ dsa³ hi³ ca³dah²nuu³ baáy⁴ hi²xiáh³ dxú⁴ ga³ji̱í̱h⁴ diáh⁴, joó⁴ há⁴hé³ na³ŋɨɨyh⁴ fáh⁴lɨ²tiá¹ fáh⁴lɨ²hí¹ chiáh² diáh⁴. Ca³dsa³taáy³ ba² diáh⁴ ca̱³ji̱i̱³ joó⁴ liu³u²xɨ³ mɨ² xa³ cɨ̱yh³beeyh³² diáh⁴ mɨ²ja̱³ ca³dah²tiu³² diáh⁴ ca̱á̱h³. \v 14 Ju̱³ hi³ gá⁴saá⁴ jee⁴² naá¹ta̱á̱² nɨ³ ná⁴lɨ¹ liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ ca³dah²nuu³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios. Joó⁴ vih²chiaah¹ hi³ bií⁴ ñuú³ ca³dah²ta³ ca³dah²hɨ³ jmiih⁴² dsa³ha³ dsa³ŋɨ́y³ diáh⁴, ba² dɨ³niaá⁴ hí⁴xaa³² diáh⁴, baáy⁴ hi³ jmáyh² hi³ xa³ jmɨɨyh⁴²güii³ ba² dɨ³niaá⁴, hi³ nɨ³ hí⁴tiaá⁴ hí⁴meéy² diáh⁴ hi³ja̱³ há⁴hé³ cua̱a̱y¹ná² gu³xɨ³ ba² ca³dah²nuu³ fáh⁴liu⁴. \v 15 Joó⁴ mɨɨ¹ hi³ gá⁴saá⁴ vó⁴ dxú⁴ nɨ³, ná⁴lɨ¹ liáh³xɨ³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ ca̱a̱y³ túh²dsɨ́² ca³dah²nuu³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios, ca³dah²jmee⁴ chiáh² diáh⁴. Hi³ja̱³ hí⁴dsá⁴hɨɨ́² chiáh² liáh³ja̱³ chiáh² diáh⁴ hi³ja̱³ xa³ cua̱a̱y¹ná² hi³ ca³dah²nuu³ ja̱³. \s1 Gá⁴jmeé³ Jesús ja̱³ ca̱a̱³ juúh⁴ chiáh² xi³ \r (Mr. 4:21-25) \p \v 16 ’Gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ ga³hi̱í̱⁴ xi³ duh³ ga³jlɨ³², baáy⁴ há⁴hé³ ca³dah²jniaa³ ñuúh⁴ ji̱i̱². Jmáyh² xi² ñií² ba² ca³dah²jniaa³ duh³ jniaá⁴ diáh⁴ hi³ ca³dsa³taáyh¹ xɨ¹ñúh⁴ ja̱³. \v 17 Gu³xɨ³ ba² xa³ ga³lɨ́³ na³ma² ja̱³nɨ́⁴, joó⁴ hí⁴lii⁴ liáh³bií⁴ dsa³cɨ̱ɨ̱y³, baáy⁴ gu³xɨ³ ba² xa³ hi³ na³ma² ja̱³nɨ́⁴ hí⁴jniaa⁴ liáh³bií⁴ dsa³cɨ̱ɨ̱y³. \p \v 18 ’Hi³ja̱³ niuu³ah³ dxú⁴, chiaah¹ ja̱y³ dsa³ hi³ mɨ³xa³ ca³liuh² chiáh², hi³hí̱³ hí⁴tɨ̱́y⁴ gɨh¹ ñuú³. Joó⁴ hi³ há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² chiáh², hi³hí̱³ hí⁴booy⁴² ji̱í̱⁴ pih² liuh² hi³ ga³ji̱í̱h⁴ mɨ³xa³ chiáh². \s1 La³ dsa³liú⁴ chiáh² xaá¹ baáy⁴ diáh⁴ ja̱á̱¹ Jesús ja̱³ \r (Mt. 12:46-50; Mr. 3:31-35) \p \v 19 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxaá² xaá¹ Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ja̱á̱¹ xi² jey¹ ja̱³, joó⁴ há⁴hé³ hí⁴jooy³ dsá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ yeey⁴ xi² hiíy⁴ ja̱³, chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³. \v 20 Hi³ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Hiíy⁴ tɨɨ́² nɨ³ niáh³ chiú̱h²u³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ja̱á̱y¹, hi³ dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²joóy² niu³. \p \v 21 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Diáh⁴ hi³ ca³dah²nuu³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios baáy⁴ ca³dah²jmee⁴ he̱é̱yh³ nɨ³, diáh⁴ hi³nɨy³² ba² na³lɨ́y⁴ niáh³ chia̱á̱²á⁴, baáy⁴ diáh⁴ ja̱a̱y³². \s1 Gá⁴tiuúyh² Jesús ja̱³ ca̱a̱³ dxɨ́³ gaáy³ \r (Mt. 8:23-27; Mr. 4:35-41) \p \v 22 Ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ ja̱³ gá⁴hí³ Jesús ja̱³ ca̱a̱³ maá² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Má⁴dxia⁴²a² xiaáh³ ca³jaa¹ dxaá² gaáy³ la³. \p Mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴. \v 23 Liáh³ dɨ³tieéyh¹ fi¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴guɨ̱ɨ̱y³ Jesús ja̱³. Liáh³ ba² ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³jmee⁴ ca̱a̱³ dxɨ́³ gaáy³ cáh³ti³², hi³ja̱³ mɨ³dsa³ha⁴² jmɨɨ³ ja̱³ he̱é̱yh³ maá² ja̱³. Hi²xiáh³ chie̱y³ foóh¹, chiaah¹ hi³ mɨ³hí⁴güeé² cáh³ti³² ba² lii³²a². \v 24 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ diáh⁴ xi² na³caayh³² Jesús ja̱³, duh³ cá⁴dah²ñí², mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¡Dsa³he⁴! ¡Dsa³he⁴! ¡Mɨ³hí⁴güeé²a²! \p Mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² Jesús ja̱³ duh³ gá⁴liúy² dxɨ́³ chie̱é̱yh¹ jmɨɨ³ ja̱³. Hi³ja̱³ ja̱³ba² gá⁴cɨ́³ cáh³ti³², ca̱a̱³ na³cɨ² bɨh¹ gá⁴lɨ́⁴. \v 25 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―¿He² ma³lɨ⁴ chiáh² hi³ ca³gua³taá³ah³ nɨ³? \p Joó⁴ hi²xiáh³ dɨ³foyh⁴ diáh⁴, baáy⁴ dah²dsaay³² dsɨ́², hi³ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ oóyh² diáh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―¿Jmiih⁴² ja̱³ ná⁴lɨ¹ chiáh² dsaá⁴ nɨ³ hi³ ga³jooy³ ga³chiuuh³² hiíh⁴ chiáh² dxɨ́³, baáy⁴ chiáh² jmɨɨ³ nɨ³? Baáy⁴ ca³dah²nuu³ dsaá² chiáh² yáh¹. \s1 Dsa³ Gadara hi³ heey³² hi³há⁴dxúy⁴ \r (Mt. 8:28-34; Mr. 5:1-20) \p \v 26 Hi³ gá⁴hɨɨ́³ gɨh¹ ñi² ba² ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ vó⁴ Gadara, hi³ niaá² xiaáh³ ca³jaa¹ jmɨ́⁴ñih¹ ŋaah⁴² Galilea ja̱³. \v 27 Liáh³ gá⁴dxaá² Jesús ja̱³ vó⁴ ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴xieey⁴. Ja̱³ba² cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ ji̱³nɨɨ́⁴ ja̱y³ dsa³ fɨɨ³ ja̱³ xi² hiíy⁴. Hi²xiáh³ mɨ³voó³ heey³² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ dsaá⁴ ja̱³. Há⁴hé³ ga³cɨh³² cua̱a̱³, ba² há⁴hé³ jey¹ xɨ¹ñúh⁴, já²dxiaá¹ ba² jey¹xe̱y³. \v 28 Liáh³ gá⁴joóy² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́h² ji̱² rúh⁴ñi², liáh³la³ féh³ jla³te³²: \p ―Há⁴ hi³caah⁴u³ jniá³ Jesús Ja̱á̱² Dios Hi³bií⁴gaáy³. Ga³ŋɨɨy⁴ jmɨ²heé¹ chiú̱h²u³ hi³ há⁴ lɨ² hi³bi³chií⁴u³ jniá³. \p \v 29 Gá⁴féh³ liáh³ja̱³, chiaah¹ féh³ Jesús ja̱³ sɨɨ́h⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ hi³ cua²bi³hɨɨ́y⁴ ñuúh⁴ chiáh² dsa³ ja̱³. Hi²xiáh³ mɨ³ñuú³ tiaah² ma³sa̱yh³² dsa³ ja̱³, gá⁴jmeéh⁴ jmiih⁴² ga³lɨ́³ dsɨ́². Hi³ja̱³ ca³dah²ñuu⁴ guaa³tɨɨ² chie̱é̱yh¹ cadena. Joó⁴ ga³tiuy³² diáh⁴ cadenas ja̱³, baáy⁴ ga³jmee⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ ga³cui̱i̱⁴ ga³dsaa³² vó⁴ xi² cueh³chiu̱u̱³. \v 30 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Jesús ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¿Jmiih⁴² xɨ̱ɨ̱³u³? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Legión xɨ̱ɨ̱⁴²á⁴. \p Chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ ma³taáyh¹ ñuúh⁴ chiáh² dsa³ ja̱³. \v 31 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús ja̱³ hi³ hu̱² há⁴hé³ hí⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ jee⁴² xi²há⁴dxú⁴. \v 32 Joó⁴ du³chia̱a̱²u² nɨɨ́⁴ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ gu³chɨ¹ na³ta̱a̱y⁴ dah²eeh³² mee³nuu³ cua̱h³ ja̱³. Hi³ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús ja̱³ hi³ hu̱² hí⁴cuó⁴ je² dsá⁴taáyh¹ ñuúh⁴ chiáh² diáh⁴ gu³chɨ¹ ja̱³. Hi³ja̱³ gá⁴cuó³ jú¹hiíh⁴ Jesús ja̱³. \v 33 Mɨ²ja̱³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ ñuúh⁴ chiáh² dsa³ ja̱³, duh³ gá⁴taáyh¹ ñuúh⁴ chiáh² diáh⁴ gu³chɨ¹ ja̱³. Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ gu³chɨ¹ ja̱³ hi³sá⁴ hi³guáy⁴ dɨ́h¹ gá⁴xiaá³ diáh⁴ ca̱a̱³ cua̱h³ xi² ñií², ja̱³ba² gá⁴saáy⁴ diáh⁴ he̱é̱yh³ dxaá² ja̱³, ja̱³ba² gá⁴saáh⁴ diáh⁴ jmɨɨ³. \p \v 34 Liáh³ cá⁴dah²joó² hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³ diáh⁴ hi³ dah²heeyh³ hí¹ diáh⁴ gu³chɨ¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴ diáh⁴, hi³ja̱³ ja̱³ba² gá⁴dxi̱i̱³² fɨɨ³ baáy⁴ xi²nuu³ hi³ cá⁴dxá⁴ca̱³ diáh⁴ juúh⁴ hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³. \v 35 Mɨ²ja̱³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ cá⁴dxá⁴joó¹ hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³. Liáh³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²joóy² dsaá⁴ hi³ heey³² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ dsa³jéy⁴ ja̱³, mɨ³jey¹ rúh⁴tɨɨ² Jesús ja̱³, mɨ³chih³ mɨh³ baáy⁴ mɨ³dxúy⁴ cáh³ti³². Hi³ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴ diáh⁴. \v 36 Baáy⁴ diáh⁴ hi³ ma³dah²joó² ja̱³ cá⁴dah²jmeé³ juúh⁴ jmiih⁴² ja̱³ ma³lɨ⁴ hi³ ma³laáy³ dsaá⁴ hi³ heey³² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³. \v 37 Hi³ja̱³, liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ vó⁴ Gadara ja̱³, cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²ŋɨɨ⁴ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús ja̱³ hi³ cua²dxéyh³, chiaah¹ hi²xiáh³ dɨ³foyh⁴. Mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ he̱é̱yh³ maá², duh³ ŋáyh². \v 38 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² Jesús ja̱³ dsaá⁴ hi³ heey³² hi³há⁴dxúy⁴ dsa³jéy⁴ ja̱³ hi³ hu̱² hí⁴jooy³ dsaa³² chie̱é̱yh¹, joó⁴ na³fáyh⁴ gɨh¹ hí⁴cueeyh⁴ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³, liáh³la³ jmɨ́yh³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p \v 39 ―Má⁴dxi² xɨ¹ñúh⁴ chiú̱h²u³, duh³ gua²jmee² juúh⁴ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ ma³jmeé³ Dios nɨ³ chiú̱h²u³. \p Mɨ²ja̱³ ŋáyh² dsaá⁴ ja̱³, duh³ gá⁴laá⁴ mɨ³jmee⁴ juúh⁴ na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² fɨɨ³ hi³ ma³jmeé³ Jesús ja̱³ chiáh². \s1 Ja̱á̱²mɨɨ¹ Jairo chie̱é̱yh¹ ja̱y³ mɨ́³ hi³ dsaah⁴² \r (Mt. 9:18-26; Mr. 5:21-43) \p \v 40 Liáh³ gá⁴dxéyh² ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ xiaáh³ ca³jaa¹ dxaá² ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ jé⁴ túh²dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ja̱³ cá⁴dah²tee³, chiaah¹ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ mɨ³dah²je̱y³². \v 41 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxaá² ja̱y³ dsaá⁴ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Jairo, hi³ hiíy⁴ ñi² ñuúh⁴guah³ liuh². ja̱³ ba² gá⁴ta̱a̱y³² ñaá² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³ duh³ gá⁴ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² hi³ hu̱² hí⁴jooy³ dsaa³² xɨ¹ñúh⁴ chiáh². \v 42 Chiaah¹ ja̱á̱²mɨɨ¹ hi³ mɨ³xa³ dxiá⁴tiú̱³ ji̱i̱yh⁴, hi²xiáh³ veyh³ dsaah⁴² mɨ³hí⁴jú̱y³ gɨh¹ ba², baáy⁴ ja̱y³ ja̱³ ba² ja̱á̱²mɨɨ¹ ja̱³. Hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ ŋaá² Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹. Liáh³ híy¹ fi¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ dsa³dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹, hi³ja̱³ mɨ³dsa³cuúyh² lɨ́⁴ Jesús ja̱³ jee⁴² chiáh² diáh⁴. \p \v 43 Jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³ ja̱³ caayh³² ja̱y³ mɨ́³ hi³ dsaah⁴², hi³ mɨ³xa³ dxiá⁴tiú̱³ ji̱i̱³ bih³ hi³ dsa³tiu̱u̱³ jmɨ³ chiáh². Baáy⁴ ma³iíh² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ xa³ chiáh² ja̱³ hi³ ma³lɨ⁴ mɨ³² chiáh², joó⁴ gu³xɨ³ ja̱y³ há⁴hé³ gá⁴tiaá⁴ cá⁴bí⁴lieéy³. \v 44 Hi³ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ mɨ́³ ja̱³ rúh⁴cah² Jesús ja̱³ duh³ gá⁴jñuú⁴ guaa³ xuuh⁴² mɨh³ chiáh². Mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ gá⁴guaay⁴ ba² hi³ dsa³tiu̱u̱³ jmɨ³ chiáh² ja̱³. \p \v 45 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―¿Hi̱² nɨy³² ma³ya²xé̱yh³ jniá³ nɨ³? \p Liáh⁴jɨy³ ba² diáh⁴ dsa³ ja̱³ dah²féh³ hi³ há⁴hé³ dɨ³ñi³², hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pedro ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ oóyh² ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Dsa³he⁴, hi²xiáh³ na³cuuh³²u³ jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³ la³, hi²xiáh³ dah²chiu̱u̱y³² dah²lieyh³² niu³, ¿jmiih⁴² ja̱³ hi³ ga³fáyh³, hi̱² nɨy³² ma³ya²xé̱yh³ jniá³ nɨ³? \p \v 46 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³: \p ―Joó⁴ xe̱y³ liáh³bií⁴ hi³ ma³jñuuy³ jniá³ guaa³, chiaah¹ ma³ji̱í̱y⁴ hi³ xe̱y³ ma³bi³liaá¹á⁴ chie̱é̱yh¹ fáh⁴lí³ chieéy⁴ nɨ³. \p \v 47 Liáh³ gá⁴joó² mɨ́³ ja̱³ hi³ cá⁴lɨ́⁴chii⁴ ba² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ mɨ³jlieey⁴ hi³ foyh⁴ hi³ja̱³ ja̱³ba² ŋaá² gá⁴ta̱a̱y³² ñaá² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³. Duh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ rúh⁴ñi² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, hi³ he²chiaah¹ ja̱³ hi³ ma³jñuuy³ guaa³ ja̱³, ba² gá⁴sɨɨ́h⁴ hi³ ja̱³ba² gá⁴laáy³ liáh³ gá⁴jmeé³ liáh³ja̱³. \v 48 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ja̱a̱y⁴, hi³ fáh⁴ hi³ ma³taá³u³ nɨ³, hi³ja̱³ nɨ³ ma³laá³u³. Má⁴dxi² ba² chiú̱h²u³, baáy⁴ há⁴ máh⁴ hi³ta³ hi³hɨy³ ñuú³. \p \v 49 Rúh⁴ liu⁴ Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ mɨ́³ ja̱³, liáh³ gá⁴dxaá² ja̱y³ dsa³ hi³ jey¹ chiáh² Jairo ja̱³. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jairo hi³ hiíy⁴ ñi² chiáh² guah³ ja̱³: \p ―Ma³ju̱y⁴ bɨh¹ ja̱á̱²mɨɨ¹u³ nɨ³. Há⁴ máh⁴ hi³bi³dxɨɨ¹u³ dsa³he⁴ nɨ³. \p \v 50 Joó⁴ liáh³ gá⁴nuú³ Jesús ja̱³ hi³ hi³ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴ hi³foh³²u³. Gua³taáy³ ba² nɨɨh¹, mɨ²ja̱³ hí⁴lieéy³ ba² ja̱á̱²mɨɨ¹u³ nɨ³. \p \v 51 Liáh³ gá⁴dxaá² xɨ¹ñúh⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ gá⁴cuó³ je² dsá⁴taáyh¹ dxeeyh⁴ chie̱é̱yh¹, ti̱¹ Pedro, Jacobo, Juan, baáy⁴ diáh⁴ xaá¹jmii³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³ ba². \v 52 Liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ hi²xiáh³ dah²jlay³², baáy⁴ dɨ³fɨɨh⁴² dsɨ́², chiaah¹ hi³ ma³ju̱y⁴ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³. Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴ hi³jla⁴²ah³. Há⁴ja̱³ hi³ na³jú̱y¹ nɨ³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² nɨ³, hi³ na³guɨ̱ɨ̱y³ ba² nɨ³. \p \v 53 Joó⁴ hi³ dah²bi³cuaáy¹ ba² chiaah¹ hi³ féh³ liáh³ja̱³, chiaah¹ dɨ³ñi³² dxú⁴ hi³ he̱é̱yh³ ba² ma³ju̱y⁴ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³. \v 54 Mɨ²ja̱³ gá⁴sá̱h⁴ Jesús ja̱³ guaa³, duh³ gá⁴liúy² chiu̱u̱³ cáh³ti³², liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Xɨ́⁴mɨɨ⁴², na³hɨɨ́y¹. \p \v 55 Mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³, ja̱³ba² gá⁴bɨ́y². Mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² Jesús ja̱³ hi³ hí⁴dah²cuoó⁴ hí⁴eéh². \v 56 Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ xaá¹jmii³ xɨ́⁴mɨɨ⁴² ja̱³. Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Gu³xɨ³ hí̱³ há⁴ hi³fooh³²ah³ hi³ ma³lɨ⁴ la³. \c 9 \s1 Gá⁴xɨ́y⁴ Jesús ja̱³ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ apóstoles hi³ dsá⁴hé³ \r (Mt. 10:5-15; Mr. 6:7-13) \p \v 1 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴ñiih³ Jesús ja̱³ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ fáh⁴lí³, ba² ga³cuoó⁴ diáh⁴ jú¹hiíh⁴ hi³ hí⁴dah²voóy² liáh⁴jɨy³ nieey³² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ dɨ³heey³² diáh⁴ dsa³, baáy⁴ hi³ hí⁴dah²bi³lieéy³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴². \v 2 Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ duh³ dsa³hé³ diáh⁴ liáh³xɨ³ niaá⁴ Dios nɨ³ hí⁴jmeé⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³, baáy⁴ gá⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ duh³ dsá⁴bí⁴lieéy³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴². \v 3 Liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Gu³xɨ³ hé³ há⁴ hi³ca̱³ah³ hi³ niaáh² fi¹, ñé⁴ má⁴hu⁴², ñé⁴ mɨh³tuh³, ñé⁴ hó² ya³dsɨ², ñé⁴ cuu². Ti̱¹ ca̱a̱³ mɨh³hií¹ chia̱á̱²ah³ ba² hi²ca̱³ah³. \v 4 Hi³cueeh⁴ah³ chiáh² dsa³ xi² hí⁴dxá⁴dxí̱⁴ah³ nɨ³, há⁴ hi³guah⁴²ah³ he̱e̱³ah³ hí⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ hi²voó⁴ah³ ca̱á̱h³ fɨɨ³ nɨ³. \v 5 Baáy⁴ xi² há⁴hé³ hí⁴dah²nuú⁴ dsaá² chia̱á̱²ah³, mɨ²ja̱³ hi³voó⁴ah³ fɨɨ³ nɨ³ baáy⁴ hi³cah³ah³ liaa³ hi³ hí⁴sá̱yh² tɨɨ¹ah³ nɨ³, duh³ja̱³ lii⁴ hi³ ma³cueeyh⁴ cua̱a̱y¹ná² chiáh² mii⁴ diáh⁴ dsa³ nɨ³. \p \v 6 Mɨ²ja̱³ gá⁴voóy⁴ diáh⁴, duh³ gá⁴dxí̱⁴ liáh⁴jɨ³ diáh⁴ fɨɨ³ liuh² hi³ dah²he⁴ fáh⁴liu⁴ dxú⁴ chiáh² Dios ja̱³, baáy⁴ dah²bi³lieéy³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴². \s1 Ta³hɨ³ ñuú³ Herodes ja̱³ ca³jaa¹ chiáh² Jesús \r (Mt. 14:1-12; Mr. 6:14-29) \p \v 7 Gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² gobernador Herodes ja̱³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ jmee⁴ Jesús ja̱³ hi³ dɨ́h¹ ca̱a̱³ fáh⁴lí³, hi³ja̱³ há⁴hé³ ñi³² xɨ³ jmiih⁴ hí⁴jmeé⁴, chiaah¹ ta̱á̱²dsɨy⁴² dah²féh³ hi³ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ ba² ja̱³ ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \v 8 Dxeeyh⁴ ja̱³ dah²féh³ hi³ profeta Elías ba² ja̱³ ma³lɨ³jnieey³² ca̱á̱h³, baáy⁴ dxeeyh⁴ ja̱³ dah²féh³ hi³ ja̱y³ profeta hi³ gá⁴guá³ mɨ² xa³ lɨ́⁴ ba² ja̱³ ma³lɨ³ji̱i̱h⁴. \v 9 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Herodes ja̱³: \p ―Jniá³ gá⁴taáyh⁴ ta² cá⁴lɨ́⁴reey⁴² luú¹ Juan nɨ³. Hi³ja̱³, ¿hi̱² ba² nɨy³² hi³ nuuy⁴ hi³ bií⁴ xa³ jmee⁴ hi³ dɨ́h¹ ca̱a̱³ fáh⁴lí³ nɨ³? \p Hi³ja̱³ niaá⁴ Herodes ja̱³ hi³ hu̱² hí⁴joóy² Jesús ja̱³. \s1 Gá⁴cuó³ Jesús ja̱³ cá⁴dah²eéh² ñéy³ mil dsa³ \r (Mt. 14:13-21; Mr. 6:30-44; Jn. 6:1-14) \p \v 10 Liáh³ bí⁴dxi̱i̱³² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³ jɨɨ⁴ hi³ cá⁴dah²jmeé³. Mɨ²ja̱³ gá⁴jéy⁴ diáh⁴, duh³ gá⁴dxí̱⁴ ca̱a̱³ hí¹ xi² na³caáy⁴, yeey⁴ xi² niaá² fɨɨ³ Betsaida. \v 11 Joó⁴ liáh³ gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ ta³nieéy¹ diáh⁴. Mɨ²ja̱³ gá⁴tee³ diáh⁴ dxú⁴, ja̱³ba² gá⁴liúy² diáh⁴ liáh³xɨ³ niaá⁴ Dios nɨ³ hí⁴jmeé⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³, baá⁴ ba² cá⁴bí⁴lieéy³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴². \p \v 12 Liáh³ mɨ³dsa³cu³laá³ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ rúh⁴ñi² Jesús ja̱³ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ apóstoles ja̱³, duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Dxeey⁴² juúh⁴ chiú̱h²u³ chia̱á̱h¹u³ diáh⁴ dsa³ nɨ³, duh³ cua²dsa³tiee³ dsɨ́² diáh⁴ baáy⁴ duh³ cua²dsa³dxí̱⁴ fɨɨ³ liuh² hi³ niaá² yeey⁴ la³, duh³ dsa³ñii³ diáh⁴ xi² hí⁴dah²chiaa³ baáy⁴ hi³ hí⁴dah²eéh² diáh⁴ chiaah¹ há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² xi² na³ta̱a̱⁴²a² la³. \p \v 13 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cuoó¹ah³ niaá⁴ah³ hí⁴dah²eéh² diáh⁴. \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Há⁴hé³ xa³ ñuú³ comida chiaa⁴²ah¹, ti̱¹ ñá³ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ², baáy⁴ aáy⁴ hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ ba² nɨɨh¹, ha²xɨ² dsa³dxia⁴²ah¹ dsa³lia⁴²ah³ duh³ hí⁴dah²eéh² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ la³. \p \v 14 Liáh³ja̱³ cá⁴dah²féh³ chiaah¹ ñéy³ mil bih³ diáh⁴ dsaá⁴ ja̱³. Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Xɨɨ́h¹ah³ diáh⁴ dsa³ nɨ³ hi³ cua²dah²cú̱yh⁴ máh⁴ tú̱⁴ná⁴dxiéy³ duh³ cua²dah²güe³ hi²nia⁴²a². \p \v 15 Hi³ja̱³ liáh³ja̱³ cá⁴dah²jmeé³, liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ cá⁴dah²guá³. \v 16 Mɨ²ja̱³ gá⁴cá̱⁴ Jesús ja̱³ liú⁴u³ ñá³ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ² ja̱³, baáy⁴ liú⁴u³ aáy⁴ hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴xaáh² ñi² yuuh¹ güii³ ja̱³ duh³ gá⁴liúy² Dios, gá⁴sɨɨ́h⁴ hi³ jmɨ²heéy¹ hi³ ma³cuó³ hó² ya³dsɨ² ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴dxeéy² duh³ gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ hí⁴dah²dxaáh² hí⁴dah²cuoó⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 17 Liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ cá⁴dah²eéh², gá⁴lií² chiáh² diáh⁴ cáh³ti³². Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ cá⁴dxá⁴chie̱e̱yh⁴² diáh⁴ gɨh¹ dxiá⁴tiú̱³ láh¹mɨh³ liáh⁴jɨ³ jaa¹naa¹ hi³ gá⁴cueeyh⁴ ja̱³. \s1 Gá⁴féh³ Pedro ja̱³ hi³ Jesús ja̱³ ja̱³ Cristo \r (Mt. 16:13-19; Mr. 8:27-29) \p \v 18 Ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ ja̱³, hiíy⁴ ca̱a̱³ chiáh² Jesús ja̱³ liuy³² Dios na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ diáh⁴ juúh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Jmiih⁴² ca³dah²féh³ diáh⁴ dsa³ nɨ³ ca³dah²hey³² jniá³, hi̱² nɨy³² jniá³ ga³ji̱í̱h⁴ diáh⁴? \p \v 19 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Ta̱á̱²dsɨy⁴² ca³dah²ta³ ca³dah²hɨ³ hi³ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ nɨ³ niu³, dxeeyh⁴ ga³ji̱í̱h⁴ hi³ Elías niu³. Baáy⁴ dxeeyh⁴ ga³ji̱í̱h⁴ hi³ na³lɨ́⁴u³ ja̱y³ diáh⁴ profetas hi³ cá⁴dah²guá³ mɨ³xa³ lɨ́⁴ ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \p \v 20 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³ juúh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Baáy⁴ jmiih⁴² gɨh³ niaá⁴ah³ yáh¹, ¿hi̱² jniá³ ga³ji̱i̱³²ah³? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Pedro ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Niu³ nɨ³ Cristo hi³ gá⁴xɨ́y⁴ Dios. \s1 Gá⁴féh³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴jú̱y³ \r (Mt. 16:20-28; Mr. 8:30–9:1) \p \v 21 Joó⁴ gá⁴taáh⁴ ta² Jesús ja̱³ hi³ há⁴hé³ hí⁴dah²taáh⁴ dxɨ́³ hi³ ja̱³. \v 22 Baá⁴ ba² liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Joó⁴ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ ga³jmee⁴ hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² fáh⁴yeey¹. Há⁴hé³ xiáh³ niaáh² hí⁴dah²jmeé⁴ diáh⁴ du³dsaáy⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi², chie̱é̱yh¹ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ baáy⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ nɨ³. Hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴, joó⁴ hi³dxá³ nɨ³ jmɨɨ́¹ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \p \v 23 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Xɨ³ xe̱y³ hi³ niaá⁴ dsaa³² chie̱é̱yh¹ jniá³, joó⁴ ga³jmee⁴ hí⁴hí̱h⁴ dsɨ́² cáh³ti³² hi³chiaah³² ñaá², ga³jmee⁴ hí⁴cá̱² cruz chiáh² liáh⁴jɨ³ jmɨɨ́¹ duh³ gua²je³ ba² chiáh² chie̱é̱yh¹ jniá³. \v 24 Chiaah¹ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ dɨ́⁴dah²tiú² jmɨɨyh⁴²güii³ chiáh² diáh⁴, diáh⁴ hi³hí̱³ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ ba². Joó⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ hí⁴tiuu⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ chiáh² diáh⁴ vih²chieéy⁴, diáh⁴ hi³hí̱³ ba² hí⁴sa̱y³ dxú⁴. \v 25 Chiaah¹ ¿he² cua̱a̱y¹ná² chiáh² ja̱y³ dsa³ gu³xɨ³ ba² hí⁴lí³ chiáh² na³ca̱á̱y⁴ jmɨɨyh⁴²güii³, joó⁴ xɨ³ nɨ³ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ ba² ñaá²? \v 26 Chiaah¹ hi³ hí⁴hiih⁴ jniá³ baáy⁴ hiih⁴ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴, mɨ²ja̱³ ba² hí⁴hiih⁴ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ ñaá² mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ hee⁴ fáh⁴lí³ chiáh² Jmii³, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ángeles hi³ na³xɨ³ na³ŋɨɨ́y³. \v 27 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Xe̱y³ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ la³ rúh⁴ na³ji̱í̱yh⁴ mɨ²ja̱³, hi³ja̱³ hí⁴dah²joóy² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ hi³ hí⁴chiuúh² hiíh⁴. \s1 Gá⁴guáyh⁴ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² \r (Mt. 17:1-8; Mr. 9:2-8) \p \v 28 Ca̱³liáh³ jñá⁴ jmɨɨ́¹ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋaá² ca̱a̱³ cua̱h³ hi³ cá⁴dxá⁴liúy¹ Dios, na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ Pedro, Jacobo, baáy⁴ Juan. \v 29 Liáh³ liuy³² Dios ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴guáh⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ ñi² ja̱³, hi²xiáh³ tiaa³ baáy⁴ hi²xiáh³ sɨɨ́⁴ mɨh³ chiáh² ja̱³ gá⁴lɨ́⁴. \v 30 Mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴jnieey³² aáy⁴ dsaá⁴ mɨ³dah²liu⁴ dah²leh⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³, Moisés chie̱é̱yh¹ Elías ja̱³. \v 31 Hi²xiáh³ sɨɨ́⁴ gá⁴lɨ́⁴ ji̱h²caayh⁴ diáh⁴, dah²liu⁴ ca³jaa¹ chiáh² hi³ mɨ³dsayh³² ca̱á̱h³ bɨh¹ ba² Jesús ja̱³ hi³ naay³ Jerusalén ja̱³. \v 32 Gu³xɨ³ ba² dɨ́⁴guɨ̱ɨ̱y³ Pedro chie̱é̱yh¹ diáh⁴ oóyh² ja̱³, joó⁴ dɨ³nieeyh⁴² na³ñí¹ diáh⁴ liáh³ja̱³, hi³ja̱³ cá⁴dah²joó² hi³ bií⁴ sɨɨ́⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ aáy⁴ dsaá⁴ ja̱³. \v 33 Liáh³ mɨ³dse³vɨ̱ɨ̱́y³ diáh⁴ dsaá⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pedro ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús: \p ―Dsa³he⁴, ¡dɨ́h¹ dxú⁴ chiaa⁴²ah¹ hi³ na³ta̱a̱⁴²ah¹ la³! Hi²jmeeh⁴²ah¹ nɨ³ mɨ¹láh¹ñú², ca̱a̱³ chiú̱h²u³, ca̱a̱³ chiáh² Moisés, baáy⁴ ca̱a̱³ chiáh² Elías nɨ³. \p Joó⁴ há⁴hé³ ñi³² xɨ³hé³ja̱³ liu⁴ Pedro ja̱³. \v 34 Baáy⁴ liáh³ liu⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ güéy⁴ ca̱a̱³ jnií² duh³ gá⁴jlɨ́y⁴ diáh⁴, hi³ja̱³ hi²xiáh³ mɨ³foyh⁴ diáh⁴ liáh³ mɨ³tieéyh¹ jee⁴² jnií² ja̱³. \v 35 Mɨ²ja̱³, jee⁴² jnií² ja̱³ cá⁴yá⁴niuúh³ hi³ xe̱y³ gá⁴liú³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Hi³ley³² nɨ³ ja̱a̱y⁴. Hi²xiáh³ naá⁴á⁴. Hi³ja̱³ jmeé¹ah³ he̱é̱yh³ chiáh². \p \v 36 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ gá⁴liú³ hi³ liu⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²joó² hi³ ñaá² bɨh¹ Jesús ja̱³ hiíy⁴ nɨɨ́⁴. Joó⁴ há⁴hé³ cá⁴dah²taáh⁴ dxɨ́³ xé̱yh². Gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ hi³ ma³dah²joó² ja̱³. \s1 Ja̱y³ mɨ¹liuh² hi³ heey³² hi³há⁴dxúy⁴ \r (Mt. 17:14-21; Mr. 9:14-29) \p \v 37 Dxaáh² jmɨɨ́¹ liáh³ja̱³, liáh³ ma³xieey⁴ diáh⁴ cua̱h³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ dah²ya²jé̱y¹ Jesús ja̱³. \v 38 Mɨ²ja̱³ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ caayh³² jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³ ja̱³ gá⁴liú³ chiu̱u̱³ cáh³ti³² gá⁴liúy² Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Dsa³he⁴, jmee² jmɨ²heé¹ ña³ ya³ñí⁴ ja̱a̱y⁴ la³, chiaah¹ ja̱y³ la³ ba². \v 39 Chiaah¹ ja̱y³ hi³há⁴dxúy⁴ ga³sa̱yh³², ga³jmee⁴ ga³jla³² ga³te³², hi²xiáh³ ga³chieh³² ga³bi³², ga³jmee⁴ ga³voo³ ja̱⁴ haa² baáy⁴ hi²xiáh³ ga³jnaah³ ga³baayh³, ca³ba²dsɨɨ́² ba² ga³tiuy³² ca̱á̱h³. \v 40 Ma³ŋɨɨ́y⁴ ba² jmɨ²heé¹ chiáh² diáh⁴ xɨh³chiú̱h²u³ nɨ³ hi³ hu̱² hí⁴dah²dxɨy³, joó⁴ há⁴hé³ ma³tiaá⁴ diáh⁴. \p \v 41 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―¡He² dɨ́h¹ hi³gaay³² nɨ³ niaá⁴ah³ dsa³ hi³ há⁴hé³ ca³gua³taá³ah³ chiáh² Dios nɨ³! ¿Jmiih⁴² nɨɨh¹ gɨh¹ voó³ ga³jmee⁴ hi²güey⁴² chia̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³? Há⁴hé³ máh⁴ hí⁴tieéy⁴ chia̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³ lii³²a². \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Ya³jay⁴ la³ ja̱a̱y³ nɨ³ hi²nia⁴²a². \p \v 42 Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ mɨ³dse³yeey⁴ xi² hiíy⁴ Jesús mɨ¹liuh² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴jmeé³ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ gá⁴cɨ́yh⁴ dxaah¹vó⁴, hi²xiáh³ sá⁴guáy⁴ gá⁴chiéh² gá⁴bí². Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴liúy² Jesús ja̱³ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³. Hi³ja̱³ cá⁴bí⁴lieéy³ mɨ¹liuh² ja̱³, ja̱³ba² gá⁴jɨ̱ɨ̱yh³ jmii³. \v 43 Hi³ja̱³ yáh¹, liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, hi²xiáh³ dah²dsaay³² dsɨ́² hi³ bií⁴ gaáy³ Dios ja̱³. \s1 Gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴jú̱y³ \r (Mt. 17:22-23; Mr. 9:30-32) \p Liáh³ fáh⁴yeey¹ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ dsa³ chiáh² hi³ jmee⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p \v 44 ―Niuu³ah³ dxú⁴ hi³la³, baáy⁴ há⁴ hi³bi³hi̱h⁴²ah³ há²ah³ hi³ ga³fayh⁴ la³. Mɨ³ya³tɨ́⁴ hí⁴táyh² guaa³ diáh⁴ dsa³ xiaáh³ nɨ³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \p \v 45 Joó⁴ há⁴hé³ dse³dsaay⁴ diáh⁴ hi³ féh³ ja̱³, chiaah¹ há⁴hé³ ma³cuó³ jú¹hiíh⁴ Dios ja̱³ hí⁴dsaay⁴ diáh⁴. Baáy⁴ dɨ³foyh⁴ hí⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³ hi³ hu̱² hí⁴féh³ na³fáyh⁴ hi³ he² ja̱³ ga³he⁴ ja̱³. \s1 ¿Hi̱² na³nɨy¹ nɨ³ gaáy³ gɨh¹? \r (Mt. 18:1-5; Mr. 9:33-37) \p \v 46 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²liu⁴ ñuú³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, hi³ hi̱² na²nɨy¹ diáh⁴ ja̱³ hí⁴lí³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹. \v 47 Joó⁴ cá⁴lɨ́⁴chii⁴ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ dah²liu⁴ ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴sa̱yh³² ja̱y³ xɨ³yu̱u̱y³ duh³ gá⁴xɨ́yh⁴ yeey⁴ xi² hiíy⁴ ñaá² ja̱³. \v 48 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liu³u²xɨ³ xe̱y³ hí⁴jmeéh⁴ he̱é̱yh³ xɨ³yu̱u̱y³ la³ hi³ fáh⁴ hi³ jniá³, mɨ²ja̱³ hí̱³ba² jniá³ ja̱³ ma³jmeéh⁴. Baáy⁴ hi³ hí⁴jmeé⁴ nieéy² jniá³, hí̱³ba² ñaá² Dios hi³ gá⁴xɨ́y⁴ jniá³ nɨ³ ja̱³ nieéy². Chiaah¹ hi³ píyh¹ gɨh¹ jee⁴² chia̱á̱²ah³ nɨ³, hi³nɨy³² ba² nɨ³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹. \s1 Xe̱y³ dxeeyh⁴ hi³ ga³vooy³² hi³há⁴dxúy⁴ \r (Mr. 9:38-40) \p \v 49 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Juan ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús: \p ―Dsa³he⁴, gá⁴joo⁴²ah¹ ja̱y³ dsa³ hi³ dxɨ́⁴liaa³²u³ niu³ ga³jooy³ ga³vooy³² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ heey³² diáh⁴ dsa³. Joó⁴ gá⁴xɨɨh²ah¹ hi³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jmeé⁴ liáh³nɨ³, chiaah¹ há⁴hí̱³ oóh²a² nɨ³. \p \v 50 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴ hi³tiuuh⁴²ah³ chiáh². Chiaah¹ hi³ há⁴hé³ na³chi⁴²a² chia̱a̱h²a², hi³hí̱³ nieéy¹ dsá⁴tia̱a̱² chiaa⁴²a². \s1 Gá⁴jmeé³ heé² Jesús ja̱³ gá⁴xí² Jacobo chie̱é̱yh¹ Juan \p \v 51 Liáh³ ma³dxa³héy³ hí⁴dsá⁴saayh⁴ Jesús ja̱³ yuuh¹ güii³, hi³ja̱³ ca̱a̱y³ túh²dsɨ́² cáh³ti³² ŋaá² Jerusalén. \v 52 Gá⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ dsa³jéy⁴, duh³ dah²ya²dxí̱⁴ ca̱a̱³ fɨɨ³ liuh² hi³ na³hii⁴ Samaria, hi³ dsá⁴ŋɨɨ́³ diáh⁴ xi² hí⁴dah²chiaa³ diáh⁴. \v 53 Joó⁴ há⁴hé³ cá⁴dah²nuú³ dsaá² diáh⁴ dsa³ Samaria ja̱³ hí⁴dah²tee³ diáh⁴, chiaah¹ dɨ³cɨ̱ɨ̱y³² hi³ mɨ³dsaa³² Jesús ja̱³ Jerusalén. \v 54 Liáh³ gá⁴joó² hi³ja̱³ Jacobo chie̱é̱yh¹ Juan diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, ¿xɨ² naay³ hi²xɨɨh²ah¹ Dios nɨ³ hi³ hí⁴xɨ́y⁴ xi³ xi² dɨ³nieeyh⁴² diáh⁴ dsa³ nɨ³, duh³ hí⁴caáy⁴ diáh⁴ cáh³ti³², liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ profeta Elías? \p \v 55 Mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱y⁴ Jesús ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴, duh³ gá⁴xí² diáh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liáh³ca̱a̱y³ há⁴hé³ maá³ah³ xiáh³ ca³jaa¹ na³hii⁴ah³ ba² lii³²a². \v 56 Chiaah¹ há⁴ja̱³ hi³ güé⁴á⁴ jniá³ hi³ hi²yaa⁴²á² diáh⁴ dsa³ la³, hi³ güé⁴á⁴ duh³ hi²laá⁴á⁴ ba² diáh⁴ nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ xiaáh³ fɨɨ³ liuh². \s1 Diáh⁴ hi³ dɨ³niaá⁴ hí⁴dsá⁴dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús \r (Mt. 8:19-22) \p \v 57 Liáh³ dɨ³tieéyh¹ fi¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ja̱y³ dsaá⁴ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Ñuyh⁴, naáy⁴ ñii⁴ chia̱a̱h⁴²á² niu³ gu³xɨ³ xiáh³ ba² lɨ́⁴ guaay³². \p \v 58 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Xa³ ba² taá² diáh⁴ yah³dsɨɨ⁴, baá⁴ ba² xa³ ba² sɨɨ² diáh⁴ ta̱³, joó⁴ há⁴hé³ xa³ xi² hí⁴chiaa³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \p \v 59 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dxeeyh⁴ dsa³: \p ―Ña³ chia̱á̱h¹u³ jniá³. \p Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ dsa³ ja̱³: \p ―Ñuyh⁴, cuo² ruh³ je² hi²chi⁴ hi²haa⁴²á² dia² chia̱á̱²á⁴, duh³ mɨ²ja̱³ ba² ñii⁴ chia̱a̱h⁴²á² niu³. \p \v 60 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Dxú⁴ gɨh¹ cua²dah²haáy² diáh⁴ dsa³jú̱y¹ nɨ³, diáh⁴ dsa³jú̱y¹. Joó⁴ niu³ yáh¹ má⁴dxií⁴ gua³xɨɨh² diáh⁴ dsa³ nɨ³ liáh³xɨ³ mɨ³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³. \p \v 61 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ dxeeyh⁴ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Ñuyh⁴ naáy⁴ ñii⁴ chia̱a̱h⁴²á² niu³, joó⁴ dsa³jéy⁴ ruh³ cuo² jú¹hiíh⁴ ñeh³²á⁴ ya³dxaa⁴²á² juúh⁴ chieéy⁴ chia̱a̱h⁴²á² diáh⁴ familia. \p \v 62 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Liáh³xɨ³ ja̱y³ dsa³ hi³ ga³laá⁴ ga³fi̱³² vó⁴, baáy⁴ xiaáh³ ba² ga³joo³², ba² liáh³ja̱³ xe̱y³ ja̱y³ hi³ ga³laá⁴ ga⁴ta̱a̱yh³ ñaá² fi¹ chieéy⁴ baáy⁴ rúh⁴ ga³ta³ ga³hɨ³ ñuú³, hi³hí̱³ há⁴hé³ xiáh³ niaáh² chiáh² Dios. \c 10 \s1 Gá⁴xɨ́y⁴ Jesús ja̱³ setenta dsa³ \p \v 1 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ ba² ja̱³ gá⁴dxɨy³ Ñúh³a² Jesús ja̱³ gɨh¹ tú̱⁴ná⁴dxiéy³ dsɨ³² dxieéy³ dsa³, duh³ gá⁴xɨ́y⁴ diáh⁴ máh⁴ aáy⁴ máh⁴ aáy⁴ dsa³jéy⁴ liáh³xɨ³ ñaá² ja̱³, hi³ dsá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ fɨɨ³ cah² baáy⁴ diáh⁴ fɨɨ³ liuh² xi² mɨ³ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² dsaa³² ja̱³. \v 2 Liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―He̱é̱yh³ ba², cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ gaáy³ xi² ma³lɨ³chiu̱u̱³ cuɨɨ³ ya³dsɨ² nɨ³, joó⁴ há⁴hé³ na³fáyh⁴ xe̱y³ hi³ hí⁴dxá⁴chie̱e̱yh⁴². Hi³ja̱³ ŋɨɨ́¹ah³ jmɨ²heé¹ chiáh² fii² cuɨɨ³ ya³dsɨ² nɨ³ duh³ hu̱² hí⁴xɨ́y⁴ gɨh¹ fɨɨ́y⁴. \v 3 Hi³ja̱³ cua³dxí̱⁴ah³ niaá⁴ah³. Joó⁴ xɨɨ́³ah³ ba² chiaah¹ hi²sɨ́⁴á⁴ niaá⁴ah³ liáh³xɨ³ mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ jee⁴² chiáh² diáh⁴ lobos ba². \v 4 Há⁴ hi³ca̱³ah³ mɨh³tuh³, ñé⁴ hi³ tiaah² cuu², ñé⁴ laa³ chia̱á̱h¹ah³, baáy⁴ há⁴ hi³cueeh⁴ah³ hi³liú¹ah³ chia̱á̱h¹ah³ diáh⁴ dsa³ hi³ hí⁴ji̱i̱h⁴ah³ fi¹. \v 5 Liu³u²xɨ³ mɨ² ma³taáh¹ah³ ca̱a̱³ ñú², mɨ²ja̱³ liáh³la³ ba² hi³fáh³ah³ hi³ hi²hí̱¹ah³ hi²jmeeh¹ah³ diáh⁴: “Cua²lɨ³chie̱é̱yh¹ niaá⁴ah³ Dios.” \v 6 Xɨ³ hí⁴ji̱í̱h⁴ diáh⁴ dxú⁴, mɨ²ja̱³ he̱é̱yh³ ba² hí⁴chie̱é̱yh¹ Dios diáh⁴. Joó⁴ xɨ³ há⁴hé³ hí⁴ji̱í̱h⁴ diáh⁴ dxú⁴, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ xa³ hí⁴tɨ̱́y⁴ diáh⁴. \v 7 Hi³cueeh⁴ah³ ja̱³ba² xɨ¹ñúh⁴ ja̱³, baáy⁴ hi³cáh³ hi³húh³ah³ jɨɨ⁴ hi³ hí⁴dah²cuoó⁴ niaá⁴ah³. Há⁴ hi³ta³ hi³hɨ³ah³ hi³ foo³ ja̱³ cáh³ah³. Chiaah¹ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ hi³ ga³jmee⁴ ta², jmɨ́yh³ ga³jmee⁴ hí⁴tɨ̱́y⁴ jñiiy⁴. Baáy⁴ há⁴ hi³chie³ hi³ji̱i̱³ah³ liáh³ca̱a̱³ ñú² liáh³ca̱a̱³ ñú². \v 8 Liu³u²xɨ³ mɨ² ma³dxa³dxí̱⁴ah³ ca̱a̱³ fɨɨ³ xi² hí⁴dah²tee³ niaá⁴ah³ dxú⁴, hi³cáh³ah³ hi³ hí⁴dah²cuoó⁴ niaá⁴ah³. \v 9 Joó⁴ hi³bi³liaá¹ah³ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴² hi³ xe̱y³ nɨ³, baáy⁴ liáh³la³ hi³fooh³²ah³ diáh⁴: “Ma³laá⁴ Dios nɨ³ mɨ³jmee⁴ ta² jee⁴² chia̱á̱²ah³.” \v 10 Joó⁴ liu³u²xɨ³ ca̱a̱³ fɨɨ³ há⁴hé³ hí⁴dah²tee³ niaá⁴ah³ dxú⁴ mɨ² ma³dxa³dxí̱⁴ah³, mɨ²ja̱³ hi³voó⁴ah³ jee⁴² fɨɨ³ chiáh² diáh⁴ duh³ liáh³la³ hi³fáh³ah³: \v 11 “Ji̱í̱⁴ liaa³ hi³ xa³ fɨɨ³ chia̱á̱²ah³ la³ hi³ ma³sá̱yh² tɨɨ¹ah¹ la³ mɨ³chiah⁴²ah¹ duh³ja̱³ lii⁴ hi³ ma³cueeyh⁴ cua̱a̱y¹ná² chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³ ba². Joó⁴ ga³jmee⁴ hí⁴dsaá⁴ há²ah³ hi³ ma³laá⁴ ba² mɨ³jmee⁴ ta² Dios nɨ³ jee⁴² chia̱á̱²ah³.” \v 12 Naáy⁴ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³, hi³ mɨ² mɨ³hí⁴chia̱a̱⁴² cua̱a̱y¹ná² chiáh² diáh⁴ dsa³, mɨ²ja̱³ veyh³ gɨh¹ hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ nɨ³, liáh³xɨ³ diáh⁴ dsa³ Sodoma nɨ³. \s1 Diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ hi³ há⁴hé³ cá⁴dah²nuú³ dsaá² \r (Mt. 11:20-24) \p \v 13 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³: \p ―¡Dɨ́h¹ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ dsa³ fɨɨ³ Corazín! ¡Dɨ́h¹ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ dsa³ fɨɨ³ Betsaida! Chiaah¹ hu̱² fɨɨ³ Tiro baáy⁴ Sidón nɨ³ gá⁴jmeéy⁴ fáh⁴lí³ hi³ gá⁴jmeéy⁴ jee⁴² chia̱á̱²ah³ nɨ³, mɨ²ja̱³ ja̱³ba² cá⁴lɨ́⁴fɨɨh⁴² dsɨ́² diáh⁴ cáh³ti³² baáy⁴ cá⁴dah²tá³ cá⁴dah²hɨ́³ dxú⁴ hu̱² liáh³ja̱³. \v 14 Hi³ja̱³ mɨ² mɨ³hí⁴chia̱a̱⁴² cua̱a̱y¹ná² chiáh² diáh⁴ dsa³ nɨ³, mɨ²ja̱³ veyh³ gɨh³ hí⁴chi̱í̱h² hí⁴beéh²ah³ niaá⁴ah³ liáh³xɨ³ diáh⁴ dsa³ Tiro baáy⁴ Sidón nɨ³. \v 15 Baáy⁴ niaá⁴ah³ dsa³ fɨɨ³ Capernaúm nɨ³, ¿xɨ² ga³ji̱i̱³²ah³ hi³ gua³vɨɨh⁴ah³ yuuh¹ güii³? Haá², xi² na³haay⁴ diáh⁴ dsa³jú̱y¹ ba² cua³guɨ̱ɨ̱́²ah³ niaá⁴ah³. \p \v 16 ’Dsa³ hi³ hí⁴jmeé⁴ he̱é̱yh³ fáh⁴liu⁴ chia̱á̱²ah³, hí̱³ba² jniá³ ja̱³ hí⁴jmeéh⁴ he̱é̱yh³. Baáy⁴ hi³ hí⁴jmeé⁴ há⁴hé³ xiáh³ niaáh² niaá⁴ah³, hí̱³ba² jniá³ ja̱³ hí⁴dah²jmeéh⁴ liáh³ja̱³. Baáy⁴ hi³ hí⁴féh³ hi³ há⁴hé³ xiáh³ niaáh² jniá³, hí̱³ba² Dios hi³ gá⁴xɨ́y⁴ jniá³ nɨ³ ja̱³ hí⁴jmeéh⁴ hi³ há⁴hé³ xiáh³ niaáh². \s1 Cá⁴dxá⁴dxi̱i̱³² ca̱á̱h³ diáh⁴ hi³ setenta ja̱³ \p \v 17 Hi²xiáh³ dɨ³jé⁴ dsɨ́² diáh⁴ hi³ tú̱⁴ná⁴dxiá³ dsɨ³² dxieéy³ ja̱³ liáh³ bí⁴dxi̱i̱³² ca̱á̱h³, hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Ñuyh⁴, ji̱í̱⁴ lɨ́⁴ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ dɨ³heey³² diáh⁴ dsa³ nɨ³ dah²nuu³ ba² dsaá² dsa³voóy⁴ dxɨ́⁴liaa³²u³ niu³. \p \v 18 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ja̱a̱¹, gá⁴joóy² ba² hi³ gá⁴tiaá⁴ah³ gá⁴mee⁴²ah³ ñaá² Hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³, gá⁴táyh³ lɨ́⁴ dxaah¹vó⁴ liáh³xɨ³ ca̱a̱³ sɨɨ́⁴. \v 19 Ma³cuoó⁴á⁴ ba² niaá⁴ah³ fáh⁴lí³ hi³ hí⁴jooy³ hi²hee⁴ah³ iíh¹ baáy⁴ ñú² baáy⁴ há⁴hé³ xa³ hí⁴chi̱í̱h²ah³ cáh³ti³², baá⁴ ba² ma³cuoó⁴á⁴ ba² niaá⁴ah³ fáh⁴lí³ hi³ hí⁴tiaá⁴ah³ hi²mee⁴ah³ hi³há⁴dxúy⁴, baáy⁴ há⁴hé³ xa³ hí⁴chi̱í̱h²ah³ cáh³ti³². \v 20 Joó⁴ há⁴ hi³jmee³ah³ jé⁴ há²ah³ chiáh² hi³ ca³dah²nuu³ dsaá² chia̱á̱²ah³ diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³. Jmeé¹ah³ jé⁴ há²ah³ chiaah¹ hi³ na³hii⁴ah³ yuuh¹ güii³ nɨ³ ba². \s1 La³ dsa³féh³ hi³ cá⁴lɨ́⁴jé⁴ dsɨ́² Jesús ja̱³ \r (Mt. 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Xé̱yh² ba² mɨ²ja̱³, hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴jé⁴ dsɨ́² Jesús ja̱³ hi³ gá⁴jmeé³ Espíritu Santo ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Dios: \p ―Ga³liu⁴²á² niu³ Ñuyh⁴, Dia² chié̱y² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² yuuh¹ güii³ baáy⁴ dxaah¹vó⁴ la³. Hi²xiáh³ jmɨ²heé¹u³ chiaah¹ hi³ ma³heéy¹ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ na³jmɨɨ́yh³ hi³ na³ma² chiú̱h²u³ hi³ há⁴hé³ gá⁴heéy¹ diáh⁴ hi³ jmɨɨh⁴dsaay⁴. Jmɨ́yh³ liáh³ja̱³ Ñuyh⁴, chiaah¹ liáh³ja̱³ ma³lɨ⁴ háy². \p \v 22 ’Jmɨ́yh³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ ma³tiéyh² guaay⁴ Dia² chia̱á̱²á⁴. Gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ ñi³² xɨ³ hi̱² nɨy³² Ja̱á̱² nɨ³, ti̱¹ Jmii³ ba² ñi³². Baáy⁴ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ ñi³² hi̱² nɨy³² Jmii³ nɨ³, ti̱¹ Ja̱á̱² ba² nɨ³ ñi³² baá⁴ ba² hí⁴cui̱i̱⁴ Jmii³ nɨ³ diáh⁴ dsa³ hi³ hí⁴héy² Ja̱á̱² nɨ³. \p \v 23 Mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱y⁴ Jesús ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ ti̱¹ mii⁴ diáh⁴: \p ―Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴ hi³ ca³dah²joo³² hi³ ga³joó³ah³ niaá⁴ah³ nɨ³. \v 24 Chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ profetas baáy⁴ diáh⁴ reyes dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²joó² hi³ ga³joó³ah³ nɨ³ joó⁴ há⁴hé³ cá⁴dah²joó². Dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²nuú⁴ hi³ ga³nuu³ah³ niaá⁴ah³ nɨ³, joó⁴ há⁴hé³ cá⁴dah²nuú³. \s1 Ja̱³la³ ca̱a̱³ juúh⁴ chiáh² dsa³ Samaria \p \v 25 Mɨ²ja̱³ ja̱y³ dsa³he⁴, gá⁴bɨ́y² duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³ hi³ ya³dsaa³ hiíh⁴ chiáh²: \p ―Dsa³he⁴, ¿he² ga³jmee⁴ hi²jmeey⁴² duh³ hí⁴jooy³ hí⁴tɨ̱́⁴á⁴ fáh⁴ji̱í̱h⁴ hi³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jú̱y³? \p \v 26 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¿Jmiih⁴² ná⁴lɨ¹ na³xɨɨ² ley nɨ³? ¿Jmiih⁴² dsa³féh³ ñi² xi³ chiáh² Dios hi³ ga³joóy³ nɨ³? \p \v 27 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ dsa³he⁴ ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Jmee² naá⁴u³ Dios chiú̱h²u³ fáh⁴ji̱í̱h⁴ lɨ́⁴ chiú̱h²u³, jɨy³túh² jɨy³háy² cáh³ti³², liáh³nɨɨh¹ lɨ́⁴ xa³ hi³ bii³²u³, jmáyh² hi³ nɨ³ ba² tiaah² dxɨ́y¹, baáy⁴ jmee² naá⁴u³ oóh²u³ ja̱³ba² liáh³xɨ³ naá⁴u³ vo̱ó̱h²u³. \p \v 28 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ ca̱á̱h³: \p ―Ma³hí̱¹u³ ba² dxú⁴. Liu³u²xɨ³ hi²jmeey³ hi³nɨ³, mɨ²ja̱³ hí⁴jooy³ hi²ñí³ chia̱á̱h¹u³ Dios. \p \v 29 Joó⁴ niaá⁴ dsa³he⁴ ja̱³ hí⁴chiu̱ú̱⁴ juúh⁴, hi³ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ ca̱á̱h³ juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¿Baáy⁴ hi̱² nɨy³² na³lɨ́y⁴ oóh²á⁴ xa³ja̱³? \p \v 30 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³, ja̱y³ dsaá⁴ dsa³xiaá³ fi¹ Jerusalén hi³ ŋaá² Jericó, mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱i̱h⁴ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ dsa³hi̱i̱³ ja̱³ba² cá⁴dah²sa̱yh³², cá⁴dah²hi̱í̱⁴ jɨɨ⁴ hi³ chia̱³ ja̱³. Hi²xiáh³ hooy³² cá⁴dah²jméy² ja̱³ba² gá⁴dxi̱i̱³² ca̱á̱h³. Cá⁴dah²cueeyh³ na³caayh³² nɨɨ́⁴ na³hi̱yh⁴. \v 31 Mɨ²ja̱³, du³chia̱a̱²u² gá⁴ŋɨ́y³ fi¹ nɨɨ́⁴ ja̱y³ jmii³dsa³. Joó⁴ ca̱a̱³ gá⁴hay³ ba² liáh³ gá⁴joóy² dsa³ ja̱³. \v 32 Ba² gá⁴ŋɨ́y³ nɨɨ́⁴ ja̱y³ levita, joó⁴ ba² ca̱a̱³ gá⁴hay³ ba² liáh³ gá⁴joóy² ja̱³. \fig Lucas 10:32|src="CN01748B.TIF" size="span" ref="San Lucas 10:32" \fig* \v 33 Joó⁴ ba² híy¹ fi¹ nɨɨ́⁴ ja̱y³ dsaá⁴ dsa³ Samaria, hi³ja̱³ liáh³ gá⁴joóy² dsaá⁴ hi³ na³caayh³² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴cá̱⁴ mih³ gá⁴ñí². \v 34 Mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² na³caayh³² ja̱³, duh³ gá⁴jmeéh⁴ mɨ³² gá⁴u̱ú̱h² xi²hoo⁴ chiáh² ja̱³ chie̱é̱yh¹ aceite baáy⁴ vino, duh³ gá⁴liaá³ xi²hoo⁴ ja̱³. Ja̱³ba² gá⁴xeéy² dxa¹cah² laa⁴² chié̱y², duh³ cá⁴dxá⁴jaáy³ xi² jey¹ ñú² xi² ca³dah²guɨ̱ɨ̱y³ diáh⁴ dsa³ tieéyh¹ fi¹ duh³ gá⁴cueeyh⁴ heeyh³ hí¹. \v 35 Dxaáh² jmɨɨ́¹ liáh³ mɨ³dsayh³² dsa³ Samaria ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴dxɨ³ tú̱⁴ cuu² tiaa³ duh³ gá⁴cuoó⁴ fii² ñú² ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Jmee² jmɨ²heé¹ heeyh⁴² hí¹ dsaá⁴ la³, baáy⁴ xɨ³ xa³ gɨh¹ hi³ hí⁴ná⁴ chiáh², hi²jmeey³ jmɨ²heé¹ hi³cuooy³² duh³ mɨ² mɨ³hí⁴güeh⁴²á⁴ ca̱á̱h³ nɨ³ mɨ²ja̱³ hi²cɨy¹ chiú̱h²u³.” \v 36 Hi³ja̱³, ¿hi̱² na²nɨy¹ diáh⁴ hi³ aay³ hi³ gá⁴ŋɨ́y³ ja̱³, na³lɨ́y⁴ oóyh² dsa³ hi³ cá⁴dah²jmeéh⁴ mɨ³hee³² diáh⁴ dsa³ hi̱i̱³ ja̱³ ga³ji̱i̱³²u³? \p \v 37 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ dsa³he⁴ ja̱³: \p ―Dsa³ hi³ gá⁴cá̱⁴ mih³ gá⁴ñí² dsa³ dsaah⁴² ja̱³. \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Hi³ja̱³ má⁴dxi², gua³jmee² niu³ liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ dsa³ nɨ³. \s1 Ñií¹ Jesús ja̱³ chiáh² Marta baáy⁴ María \p \v 38 Liáh³ híy¹ fi¹ Jesús hi³ ŋaá² Jerusalén ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴dxaá² ca̱a̱³ fɨɨ³ liuh². Nɨɨ́⁴ jey¹ ja̱y³ mɨ́³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Marta hi³ja̱³ gá⁴tee³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh². \v 39 Xe̱y³ ja̱y³ ja̱á̱¹ Marta ja̱³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ María. Mɨ²ja̱³ gá⁴guá³ María ja̱³ rúh⁴ñi² Jesús ja̱³ duh³ hí⁴nuú⁴ hi³ féh³ Jesús. \v 40 Joó⁴ hi²xiáh³ cɨ̱ɨ̱y³² Marta ja̱³ chiaah¹ hi²xiáh³ xa³ ta² chiáh², hi³ja̱³ cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² jey¹ Jesús ja̱³ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, ¿xɨ² há⁴hé³ ga³joóy³ hi³ ga³tiuy³² jniá³ ñeéy⁴ ja̱a̱y³² nɨ³ hi³ hi²jmeey⁴² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ ta² la³? Hi³ja̱³ xɨɨh² hi³ cua²dsa³tia̱a̱² chieéy⁴. \p \v 41 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Marta, Marta, hi²xiáh³ tay³hɨy³ ñuú³ baáy⁴ cɨ̱ɨ̱³²u³ chiaah¹ hi³ bií⁴ xa³ hi³ jmeey³ nɨ³. \v 42 Joó⁴ ca̱a̱³ ba² nɨ³ jmɨ́yh³ niaáh² hi²jmee³ah³ nɨ³. Hi³ dxú⁴ gɨh¹ ba² nɨ³ ma³dxɨy³ María nɨ³, baáy⁴ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jooy³ hí⁴booy³ ca̱á̱h³. \c 11 \s1 Gá⁴hé³ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ hi²liu⁴²a² Dios \r (Mt. 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ liuy³² Dios Jesús ja̱³. Liáh³ gá⁴jooy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ja̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, hee² jniaah¹ liáh³xɨ³ hi²jmee²ah¹ hi²liu⁴²ah¹ Dios ja̱³ba² liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ Juan gá⁴heé⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³². \p \v 2 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³hi²liu⁴²ah³ Dios nɨ³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ hi³fáh³ah³: \q1 Dia² chia̱a̱⁴²ah¹, niu³ je¹u³ yuuh¹ güii³ nɨ³, \q2 hi²xiáh³ na³xɨ³ na³ŋɨɨ́³u³ niu³. \q1 Hu̱² hi²chiuúyh³ hiíh⁴ chiaa⁴²ah¹. \q2 Cua²lí³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ háy² vo̱ó̱h²u³ ba² dxaah¹vó⁴ la³, ja̱³ba² liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ yuuh¹ güii³ nɨ³. \q1 \v 3 Cuoo² jniaah¹ hi³ hi²chiuh² hi²chia⁴²ah¹ jmɨɨ́¹ la³ ja̱³nɨ́⁴. \q1 \v 4 Jmee² gaáy³ háy² dsaa² chiaa⁴²ah¹, \q2 chiaah¹ ba² ga³jmee⁴²ah¹ ba² gaáy³ dsɨ³²ah¹ chiáh² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ ca³dah²jmeéh⁴ jniaah¹ mɨ³hee³². \q1 Baáy⁴ há⁴ hi³cuoy³ je² hí⁴sa³ hi³ hí⁴yá⁴dsaa³ hiíh⁴ chiaa⁴²ah¹, \q2 lieey⁴² jniaah¹ ba² chiáh² hi³ mɨ³hee³². \p \v 5 Ba² liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Liu³u²xɨ³ xe̱y³ niaá⁴ah³ hi³ xe̱y³ ja̱y³ amigo chia̱á̱²ah³, baáy⁴ cua³dxí̱⁴ah³ dxaah¹ voo⁴ xɨ¹ñúh⁴ chiáh², hi³ gua³xɨɨ́h¹ah³ liáh³la³: “Amigo, jmee² jmɨ²heé¹ guayh³² chieéy⁴ nɨ³ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ², \v 6 chiaah¹ ja̱y³ amigo chia̱á̱²á⁴ hi³ híy¹ fi¹ ma³güe⁴ xɨ¹ñúh⁴ chieéy⁴, baáy⁴ há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² hi²cuoó⁴á⁴.” \v 7 Xɨ²fáh³ hí⁴hí̱y¹ amigo ja̱³ hí⁴sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ liáh³la³: “Há⁴ hi³bi³dxɨɨ¹u³ jniá³, chiaah¹ mɨ³na³jnɨ⁴ jnɨ́¹ñú² chieéy⁴, mɨ³na³saa³²ah¹ liáh⁴jɨ³²ah¹ lɨ́⁴, hi³ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jooy³ hi²bɨ¹á² hi²cuoó⁴á⁴ niu³.” \v 8 Hi³ja̱³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ gu³xɨ³ ba² há⁴hé³ niaá⁴ hí⁴bɨ́y² hí⁴cuoó⁴ amigo chié̱y² ja̱³, joó⁴ chiáh²ha̱á̱¹ hí⁴bɨ́y² liáh³bií⁴ duh³ hí⁴cuoó⁴ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ niaá⁴ dsa³ ja̱³ duh³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴bí⁴dxɨɨ́². \v 9 Hi³ja̱³ naáy⁴ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ hi³ hí⁴cuoó⁴ ba² niaá⁴ah³ Dios nɨ³ hi³ naa³ah³ liu³u²xɨ³ hi²ŋɨɨ́¹ah³. Baáy⁴ liu³u²xɨ³ hi²naáh³ah³, mɨ²ja̱³ hí⁴dxaah⁴ah³ ba². Baáy⁴ liu³u²xɨ³ hi²te³ah³ haah²ñu¹, mɨ²ja̱³ hí⁴dah²hí̱¹ ba². \v 10 Chiaah¹ ja̱y³ hi³ hí⁴ŋɨɨ́⁴ he² nɨ³ niaá⁴, hi³hí̱³ hí⁴tɨ̱́y⁴ ba². Baáy⁴ hi³ hí⁴naah³² hi³hí̱³ hí⁴dxaah⁴, baáy⁴ hi³ hí⁴té² haah²ñu¹, mɨ²ja̱³ hí⁴dah²hí̱¹ ba². \p \v 11 ’¿Xɨ² foóh¹ xa̱³ah³ niaá⁴ah³ hi³ hí⁴tiá³ há²ah³ hi²cuoo¹ah³ na¹cu̱ú̱¹ diáh⁴ ja̱a̱³ah³ liu³u²xɨ³ hí⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ hó² ya³dsɨ²? Baáy⁴ ¿xɨ² foóh¹ hí⁴tiá³ há²ah³ hi²cuo¹ah³ ja̱y³ iíh¹ liu³u²xɨ³ hí⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ hi³tieéyh¹ jmɨɨ³? \v 12 Ba² xɨ²fáh³ hí⁴tiá³ há²ah³ hi²cuo¹ah³ ja̱y³ ñú² liu³u²xɨ³ hí⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ mɨ¹mee⁴. \v 13 Hi³ja̱³ gu³xɨ³ ba² mɨ³he³²ah³, ná⁴lɨ¹ chiáh² jmáyh² hi³ dxú⁴ ba² ga³cuoo³²ah³ diáh⁴ ja̱a̱³ah³ nɨ³. ¡Ca̱á̱h³liaáh³ gɨh¹ hí⁴jmeé⁴ Ñúh³a² hi³ jey¹ yuuh¹ güii³ nɨ³, chiaah¹ hí⁴cuóy² ba² Espíritu Santo chié̱y² diáh⁴ hi³ ca³dah²ŋɨɨy³²! \s1 Fáh⁴lí³ chiáh² hi³há⁴dxúy⁴ ba² ja̱³ hee⁴ Jesús ji̱í̱h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ \r (Mt. 12:22-30; Mr. 3:19-27) \p \v 14 Mɨ³dxɨy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ ma³jmeé³ ma³lɨ³caay⁴² ja̱y³ dsa³, hi³ja̱³ liáh³ bí⁴hɨɨ́y⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴jooy³ gá⁴liú³ dsa³ hi³ caay⁴² ja̱³. Hi³ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ja̱³ chiaah¹ hi³ gá⁴lɨ́⁴ liáh³ja̱³. \v 15 Joó⁴ liáh³la³ ba² cá⁴dah²féh³ ta̱á̱²dsɨy⁴²: \p ―Dxɨ́⁴lieey³² Beelzebú fii² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ ba² nɨ³ ga³vooy³² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ dsaá⁴ nɨ³. \p \v 16 Tú̱⁴dsaayh⁴ ja̱³ yáh¹, cá⁴dah²ŋɨɨ́³ hi³ hí⁴jmeé⁴ ca̱a̱³ fáh⁴lí³, hi³ dah²ya³dsaa³ hiíh⁴ chiáh². \v 17 Joó⁴ mɨ³ñi³² ba² ñaá² Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ dah²ta³ dah²hɨ³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liu³u²xɨ³ hí⁴dxeéy³ diáh⁴ hi³ ca³dah²chiuuh³² hiíh⁴, mɨ²ja̱³ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ ba² diáh⁴. Baáy⁴ liu³u²xɨ³ ca̱a̱³ familia dah²tɨ̱y³² liáh³du³ca̱y⁴ mɨ²ja̱³ hí⁴dxeéy³ diáh⁴ cáh³ti³². \v 18 Ba² liáh³ja̱³ gɨh³ Hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³, liu³u²xɨ³ hí⁴tí̱² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³², ¿jmiih⁴² ja̱³ dsá⁴hɨɨ́² ta² chiáh² diáh⁴? Ga³fayh⁴ liáh³nɨ³ chiaah¹ hi³ ga³fáh³ah³ hi³ dxɨ́⁴lieey³² Beelzebú nɨ³ ga³jooy³ ga³voo⁴²á² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ dɨ³heey³² diáh⁴ dsa³. \v 19 Joó⁴ liu³u²xɨ³ dxɨ́⁴lieey³² Beelzebú nɨ³ ga³jooy³ ga³voo⁴²á² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴, hi³ja̱³ ¿hi̱² ba² nɨy³² ga³cuoó⁴ fáh⁴lí³ diáh⁴ oóh²ah³ nɨ³ hi³ ga³jooy³ ca³dah²vooy³² hi³há⁴dxúy⁴? Hi³ja̱³ hí̱³ba² diáh⁴ hi³nɨy³² hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chia̱á̱²ah³. \v 20 Joó⁴ xɨ³ nɨ³ chie̱é̱yh¹ fáh⁴lí³ chiáh² Dios nɨ³ ga³voo⁴²á² jniá² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ xa³ja̱³ dxaáh², mɨ³jmee⁴ ba² ta² Dios nɨ³ jee⁴² chia̱á̱²ah³. \p \v 21 ’Liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ hi³ bií⁴ bá⁴lúy⁴ baáy⁴ xa³ hi³ xa̱h³ hi³ chie̱é̱yh¹ heeh⁴ hí¹ hi³ xa³ chiáh², mɨ²ja̱³ há⁴hé³ xe̱y³ hí⁴caáh² hi³ xa³ chiáh² ja̱³. \v 22 Joó⁴ liu³u²xɨ³ hí⁴güéy³ ja̱y³ hi³ veyh³ gɨh¹ hi³ hí⁴tiaá⁴ hí⁴meéy², mɨ²ja̱³ hí⁴booy³ hi³ xa̱h³ hi³ ji̱í̱h⁴ dsa³tia̱a̱² chiáh² ja̱³. Ja̱³ba² hí⁴cá̱² chiáh² hi³ xa³ chiáh² dsa³ ja̱³ baáy⁴ duh³ hí⁴dxaáh². \p \v 23 ’Hi³ há⁴hé³ naáy³ chie̱é̱yh¹ jniá³, hi³hí̱³ na³chiy⁴ chie̱é̱yh¹ jniá³. Baáy⁴ hi³ há⁴hé³ ca³dsa³tia̱a̱² chieéy⁴, hi³hí̱³ hi³ ga³hoy⁴ ba² diáh⁴ dsa³. \s1 Ja̱³la³ juúh⁴ chiáh² hi³há⁴dxúy⁴ hi³ güéyh² ca̱á̱h³ \r (Mt. 12:43-45) \p \v 24 ’Liu³u²xɨ³ ja̱y³ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ ca³bi³hɨɨ́y⁴ ñuúh⁴ chiáh² ja̱y³ dsa³, mɨ²ja̱³ ga³chie⁴ ga³ji̱i̱y⁴ xi² cueh³chiu̱u̱³ ga³naah³² xi² hí⁴tee³ dsɨ́². Joó⁴ há⁴hé³ hí⁴dxaah⁴, mɨ²ja̱³ liáh³la³ ga³ta³ ga³hɨ³: “Ñeh³²á⁴ ca̱á̱h³ xɨ¹ñúh⁴ chieéy⁴ xi² cá⁴bí⁴hɨɨ́⁴á⁴ nɨ³.” \v 25 Mɨ² ma³dxéyh² ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴ji̱i̱h⁴ dsa³ ja̱³ na³lɨ́y⁴ liáh³xɨ³ ca̱a̱³ xɨ¹ñúh⁴ hi³ na³xɨ² na³yah² baáy⁴ ná⁴lɨ¹ dxú⁴ cáh³ti³². \v 26 Mɨ²ja̱³ dsaa³² dsá⁴jey³ gɨh¹ dxieéy⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ mɨ³hey³² gɨh¹ liáh³xɨ³ ñaá² ja̱³, duh³ hí⁴dah²güe³ ñuúh⁴ chiáh² dsa³ ja̱³. Mɨ²ja̱³ xi² hí⁴hɨɨ́⁴ gɨh¹ ñi² hí⁴lí³ gɨh¹ fáh⁴yeey¹ mɨ³hee³² chiáh² dsa³ ja̱³ liáh³xɨ³ dsa³jéy⁴. \s1 Diáh⁴ hi³ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba² dxú⁴ chiáh² \p \v 27 Liáh³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ ja̱y³ mɨ́³ hi³ caayh³² jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³ ja̱³, hi²xiáh³ ba³ gá⁴liú³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―¡Dɨ́h¹ yaa⁴ mɨ́³ hi³ gá⁴sa̱³u³ niu³ chiáh², hi³ gá⁴tiúyh³ niu³! \p \v 28 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―¡Ja̱a̱¹, joó⁴ yaa⁴ gɨh¹ diáh⁴ hi³ ca³dah²nuu³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios, baáy⁴ ca³dah²jmee⁴ he̱é̱yh³! \s1 Diáh⁴ dsa³ mɨ³hey³² cá⁴dah²ŋɨɨ́³ ca̱a̱³ fáh⁴lí³ \r (Mr. 8:12) \p \v 29 Dsa³na³cua̱a̱yh⁴² gɨh¹ liáh³ja̱³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ ji̱h²caayh⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³liu⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ féh³: \p ―Hi²xiáh³ mɨ³hey³² diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴. Ca³dah²ŋɨɨ⁴ hi³ hi²jmeey⁴² ca̱a̱³ fáh⁴lí³, joó⁴ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴dah²joó² gɨh¹ dxaáh² fáh⁴lí³, ti̱¹ liáh³xɨ³ gá⁴cɨ̱ɨ̱́yh² profeta Jonás ba² nɨɨh¹ hí⁴dah²joó². \v 30 Chiaah¹ cá⁴dah²joó² diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ Nínive ja̱³ liáh³xɨ³ gá⁴cɨ̱ɨ̱́yh² Jonás ja̱³. Baáy⁴ ja̱³ba² liáh³ja̱³ hí⁴dah²joó² diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴ liáh³xɨ³ hí⁴chi̱í̱yh² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \v 31 Mɨ² mɨ³hí⁴hɨɨ́⁴ gɨh¹ ñi² jmɨɨyh⁴²güii³, mɨ²ja̱³ hí⁴bɨ́y² reina hi³ gá⁴guá³ ca³jaa¹ sur mɨ³xa³ lɨ́⁴, duh³ hí⁴cuó⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴. Chiaah¹ vɨ̱ɨ̱́³ cáh³ti³² güéy⁴ mɨ́³ ja̱³ hi³ bi²niuu³ liáh³xɨ³ gá⁴liú³ Salomón, chiaah¹ hi²xiáh³ jmɨɨh⁴ Salomón ja̱³. Joó⁴ la³ xe̱y³ hi³ gaáy³ gɨh¹ liáh³xɨ³ Salomón ja̱³. \v 32 Diáh⁴ dsa³ hi³ cá⁴dah²guá³ fɨɨ³ Nínive nɨ³ hí⁴bɨ́y² mɨ² mɨ³hí⁴hɨɨ́⁴ gɨh¹ ñi² jmɨɨyh⁴²güii³ la³, duh³ hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴. Chiaah¹ cá⁴dah²tá³ cá⁴dah²hɨ́³ dxú⁴ diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ Nínive liáh³ca̱á̱h³ gá⁴hé³ Jonás ja̱³, baáy⁴ la³ xe̱y³ hi³ gaáy³ gɨh¹ liáh³xɨ³ Jonás ja̱³. \s1 La³ dsa³liú⁴ ca³jaa¹ chiáh² xi³ \r (Mt. 5:15) \p \v 33 ’Gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ ga³hi̱í̱⁴ xi³ baáy⁴ ga³jniaa³ xi² na³ree³, ñé⁴ ñuúh⁴ guaá². Jmáyh² xi² ñií² ba² ca³dah²jniaa³, duh³ lii⁴ mɨ² ma³taáyh¹ diáh⁴ xɨ¹ñúh⁴. \v 34 Diáh⁴ mɨ¹ñi²a² nɨ³ ná⁴lɨ¹ liáh³xɨ³ xi³ chiáh² cuerpo chiaa⁴²a². Liu³u²xɨ³ dxú⁴ diáh⁴ mɨ¹ñi²a² nɨ³, mɨ²ja̱³ xa³ jmɨɨ́⁴ chiáh² na³ca̱á̱y⁴ cuerpo chiaa⁴²a² nɨ³. Joó⁴ liu³u²xɨ³ mɨ³hee³² diáh⁴ mɨ¹ñi²a² nɨ³, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ xa³ jmɨɨ́⁴ chiáh² cuerpo chiaa⁴²a². \v 35 Xɨɨ́³ah³ ba² chiaah¹ liáh³ ba² ji̱i̱³²ah³ hi³ dxú⁴ ba² mɨ¹ñí¹ah³ joó⁴ liáh³ ba² niaah⁴²ah³ xi³ ñu³ha̱a̱h³. \v 36 Liu³u²xɨ³ na³ca̱á̱y⁴ cuerpo chia̱á̱²ah³ nɨ³ xa³ jmɨɨ́⁴, baáy⁴ há⁴hé³ ñu³ha̱a̱h³ cáh³ti³², mɨ²ja̱³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ ba² hí⁴jooy³ hi²joó³ah³ jɨy³ hu̱² liáh³ja̱³, liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ ca̱a̱³ xi³ hi³ ga³dxiih³² jnia² chie̱é̱yh¹ jmɨɨ́⁴ chiáh². \s1 Gá⁴xí² Jesús ja̱³ diáh⁴ fariseos chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ \r (Mt. 23:1-36; Mr. 12:38-40; Lc. 20:45-47) \p \v 37 Liáh³ gá⁴jooy³ gá⁴liú³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ ja̱y³ fariseo gá⁴tee³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh² hi³ hí⁴dsá⁴eeh³. Hi³ja̱³ gá⁴hí³ xɨ¹ñúh⁴ Jesús ja̱³ duh³ gá⁴ta̱a̱y³ ñaá² haah² mesa ja̱³. \v 38 Hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² fariseo ja̱³ chiaah¹ hi³ há⁴hé³ gá⁴u̱ú̱³ guaa³ Jesús ja̱³ liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴eéh² hó² ja̱³. \v 39 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Niaá⁴ah³ fariseos nɨ³, xa̱³ah³ liáh³xɨ³ dsa³ hi³ ga³u̱u̱h³² diáh⁴ cueh²vɨ̱ɨ̱́⁴, joó⁴ ti̱¹ xiáh³ tɨɨ́² ba² nɨɨh¹. Hi²xiáh³ ga³xi³² ga³u̱u̱h³²ah³ ñiíh² chia̱á̱²ah³ joó⁴ há⁴hé³ cua̱a̱y¹ná² chiaah¹ hi²xiáh³ na³ba³ah³ hi³há⁴ja̱³ hi³ ga³jmee³ah³ nɨ³. \v 40 ¡Dɨ́h¹ jlah³ah³! ¿Xɨ² há⁴hé³ maá³ah³ hi³hí̱³ ba² hi³ gá⁴jmeé³ xiáh³ ñiíh² nɨ³, hí̱³ba² hi³nɨy³² nɨ³ gá⁴jmeé³ xiáh³ ñuúh⁴? \v 41 Gua³tia̱á̱¹ah³ chiáh² diáh⁴ oóh²ah³ liáh³nɨɨh¹ lɨ́⁴ hí⁴jooy³ hi²jmee³ah³, mɨ²ja̱³ si¹ hí⁴xɨ³ hí⁴ŋɨɨ́³ah³ rúh⁴ñi² Dios. \p \v 42 ’¡Dɨ́h¹ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ fariseos! Ga³cuoo³²ah³ ba² Dios nɨ³ diezmo chiáh² meeh¹ xee³, ruda, baáy⁴ liáh⁴jɨ³ gɨh¹ dxaáh² haa³nuu³. Dxú⁴ ba². Há⁴ hi³tu³²ah³ hi³ nɨ³. Joó⁴ há⁴hé³ ga³jmee³ah³ hi³ xiaa³dsaa³² baáy⁴ há⁴hé³ naá⁴ah³ Dios nɨ³. Hi³ nɨ³ ba² nɨ³ jmɨ́yh³ ga³jmee⁴ hi²jmee³ah³ nɨ³. \p \v 43 ’¡Dɨ́h¹ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ fariseos! Hi²xiáh³ naa³ah³ hi²ñí³ah³ xi² dxú⁴ gɨh¹ ñuúh⁴guah³ liuh² nɨ³, baáy⁴ naa³ah³ hi³ diáh⁴ dsa³ nɨ³ hí⁴dah²hí̱¹ hí⁴dah²jmeéh⁴ niaá⁴ah³ chie̱é̱yh¹ hu̱u̱¹rá². \p \v 44 ’¡Dɨ́h¹ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ dsa³he⁴ chiáh² ley baáy⁴ niaá⁴ah³ fariseos nɨ³, hi²xiáh³ ga³u̱u̱h³²a² ñí¹ah³! Chiaah¹ liáh³xɨ³ he̱e̱³ hi³ há⁴hé³ jniá³ ba² xa̱³ah³ niaá⁴ah³ chia̱á̱h¹ah³ diáh⁴ dsa³ nɨ³. Chiaah¹ ca³bi³hee¹ah³ diáh⁴ dsa³ hi³ ga³ŋɨ́y³ ji̱h²caah⁴ah³ chiaah¹ há⁴hé³ dɨ³ñi³² liáh³xɨ³ na³lɨ́⁴ah³ nɨ³. \p \v 45 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ ja̱y³ diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Dsa³he⁴, ba² ji̱í̱⁴ jniaah¹ nɨ³ ga³liu⁴²u³ mɨ³hee³² hi³ ga³fáyh³ liáh³nɨ³. \p \v 46 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―¡Ba² hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³, niaá⁴ah³ dsa³he⁴! Chiaah¹ ca³bi³chiá̱¹ah³ diáh⁴ dsa³ ca̱a̱³ liaá¹ hi³ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ hí⁴tiaá⁴ hí⁴cá̱², baáy⁴ há⁴hé³ dɨ²gua³xa̱h³ah³ cáh³ti³² vo̱ó̱h²ah³. \p \v 47 ’¡Dɨ́h¹ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³! Chiaah¹ ga³jmeeh⁴ah³ liih² xi² na³jniaa³ he̱e̱³ chiáh² diáh⁴ profetas hi³ cá⁴dah²jɨ̱́yh⁴ diáh⁴ xa²yaá¹ah³ ñú⁴uúh¹ah³. \v 48 Hi³nɨ³ lii⁴ hi³ naa³ah³ ba² liáh³xɨ³ cá⁴dah²jmeé³ diáh⁴ xa²yaá¹ah³ ñú⁴uúh¹ah³ nɨ³. Chiaah¹ diáh⁴ hi³hí̱³ cá⁴dah²jɨ̱́yh⁴ diáh⁴ profetas baáy⁴ niaá⁴ah³ nɨ³ ga³jmeeh⁴ah³ xi² na³jniaa³ he̱e̱³ chiáh² diáh⁴ nɨ³. \p \v 49 ’Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Dios hi³ bií⁴ jmɨɨh⁴ nɨ³: “Hi²sɨ́⁴á⁴ profetas baáy⁴ hi²sɨ́⁴á⁴ apóstoles, joó⁴ hí⁴dah²jɨ̱ɨ̱́h⁴ diáh⁴ dsa³ mɨ³hee³² dsɨ́² nɨ³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ ta̱á̱²dsɨy⁴² diáh⁴, baáy⁴ hí⁴dah²jmeéh⁴ diáh⁴ mɨ³hee³².” \v 50 Joó⁴ hí⁴bí⁴chiíy⁴ Dios nɨ³ diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴, vih²chiaah¹ hi³ cá⁴lɨ́⁴jɨ̱yh⁴² diáh⁴ profetas liáh³ gá⁴niaá⁴ lɨ́⁴ jmɨɨyh⁴²güii³. \v 51 Hí⁴liaá² lɨ́⁴ hi³ jú̱y⁴ Abel, baáy⁴ hí⁴hɨɨ́⁴ ñi² hi³ jú̱y⁴ Zacarías, hi³ cá⁴lɨ́⁴jɨ̱yh⁴² yeey⁴ ñi²yaá³ liáh³xɨ³ na³jniaa³ guah³ ja̱³. Hi³ja̱³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³, hi³ vih²chiaah¹ hi³ jú̱y⁴ diáh⁴ hi³hí̱³, hi³ja̱³ hí⁴bí⁴chiíy⁴ Dios nɨ³ diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴. \p \v 52 ’¡Dɨ́h¹ liáh³dsɨɨ³² niaá⁴ah³ dsa³he⁴ chiáh² ley! Chiaah¹ ga³ji̱i̱³²ah³ hi³ ti̱¹ vo̱ó̱h²ah³ ba² hí⁴jooy³ hí⁴cui̱i̱⁴ah³ Dios nɨ³. Joó⁴ ba² há⁴hé³ ga³nuu³ah³ dsaá² chiáh² Dios baáy⁴ ga³jnɨ³ah³ fi¹ chiáh² diáh⁴ hi³ dɨ́⁴dah²nuú⁴ dsaá². \p \v 53 Liáh³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³² diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³, ba² liáh³ja̱³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³² diáh⁴ fariseos. Hi³ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²bi³dxɨɨ́y² Jesús ja̱³. Ña²hé³ ba² mɨ³dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴. \v 54 Joó⁴ hi³ dah²ya³dsaay³ hiíh⁴ duh³ hu̱² hí⁴liú⁴ mɨ³hee³² ba² ja̱³ duh³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²ye̱e̱yh³ ca̱a̱³ dsaa². \c 12 \s1 Ca³jaa¹ chiáh² diáh⁴ hi³ ca³dah²bi³dxúy⁴ mii⁴ \p \v 1 Xé̱yh² ba² mɨ²ja̱³, hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ cá⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴², cua̱a̱y¹ná² mil ba² diáh⁴ dsa³ ja̱³, hi³ja̱³ hi²xiáh³ dah²chiu̱u̱y³² dah²lieyh³² oóyh² diáh⁴. Mɨ²ja̱³ gá⁴liúy² ti̱¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Xɨɨ́³ah³ chia̱á̱h¹ah³ diáh⁴ fariseos nɨ³ chiaah¹ hi²xiáh³ ca³dah²juu³². Hi³ja̱³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ levadura jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³. \v 2 Chiaah¹ há⁴hé³ xa³ hi³ gá⁴lɨ́⁴ na³ma² hi³ há⁴hé³ hí⁴dsaá⁴ dsɨ³²a², liáh³bií⁴ hí⁴dsaá⁴ dsɨ³²a² dsa³cɨ̱ɨ̱y³. \v 3 Hi³ja̱³, liáh⁴jɨ³ lɨ́⁴ hi³ ma³féh¹ah³ xi² ñu³ha̱a̱h³ nɨ³, hí⁴dsá⁴taah² dxɨ́³ jmɨɨ⁴. Baáy⁴ hi³ ma³féh¹ah³ ca̱a̱³ há⁴ tiaah² dxɨ́³ xi² na³jnɨ⁴ ñú², ba² hí⁴dsá⁴taah² dxɨ́³ yuuh¹ ñú² xi² ñií², duh³ja̱³ niuúh³ vɨ̱ɨ̱́³. \s1 Hi̱² nɨy³² ga³jmee⁴ hi²jmee²a² foh⁴²a² \r (Mt. 10:26-31) \p \v 4 ’Joó⁴ niaá⁴ah³ amigos chia̱á̱²á⁴, ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ há⁴ hi³jmee³ah³ foh⁴ah³ hi²joo⁴ah³ diáh⁴ hi³ ca³dah²jɨ̱yh⁴ dsa³, chiaah¹ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ mɨ² ma³dah²jɨ̱́yh⁴ ja̱y³ dsa³ mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ xa³ gɨh¹ dxaáh² hí⁴jooy³ hí⁴dah²jmeéh⁴. \v 5 Joó⁴ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ hi̱² ba² nɨy³² ga³jmee⁴ hi²jmee³ah³ foh⁴ah³ hi²joo⁴ah³. Jmeé¹ah³ foh⁴ah³ chiáh² Dios ba², chiaah¹ mɨ² ma³tee³ ja̱y³ dsa³, mɨ²ja̱³ hee⁴ jú¹hiíh⁴ hi³ hí⁴xɨ́y⁴ jee⁴² xi²há⁴dxú⁴. Hi³ja̱³ jmeé¹ah³ foh⁴ah³ chiáh² Dios nɨ³ ba². \p \v 6 ’¿Xɨ² há⁴ja̱³ ñéy³ bih³ ta̱³ dsá⁴héyh³ chiáh² hi³ tú̱⁴ centavos? Joó⁴ gu³xɨ³ ba² jmiih⁴ liáh³ja̱³ gu³xɨ³ ja̱y³ diáh⁴ ta̱³ nɨ³ há⁴hé³ ga³hi̱h⁴ dsɨ́² Dios nɨ³. \v 7 Ji̱í̱⁴ lɨ́⁴ jñu³ dxɨ́¹ah³ nɨ³ ñi³² ba² jáh³ mɨɨyh⁴ xa³. Hi³ja̱³ há⁴ hi³jmee³ah³ foh⁴ah³, chiaah¹ chi̱í̱⁴ah³ gɨh¹ niaá⁴ah³ liáh³xɨ³ cua̱a̱y¹ná² ñá⁴laáy³ ta̱³. \s1 Diáh⁴ hi³ ta̱á̱y³ ca³jaa¹ chiáh² Jesucristo \r (Mt. 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 ’Hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ hi³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ ca³dah²féh³ jí̱⁴ñí³ hi³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ dsa³ chia̱á̱²á⁴, ba² hí⁴féh³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ hi³ na³lɨ́y⁴ diáh⁴ chié̱y² ñaá² rúh⁴ñi² diáh⁴ ángeles chié̱y² Dios. \v 9 Joó⁴ diáh⁴ hi³ ca³dah²féh³ hi³ há⁴hé³ dɨ³cui̱i̱y⁴ jniá³ rúh⁴ñi² diáh⁴ dsa³, ba² hi²fayh¹ hi³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴²á⁴ mii⁴ diáh⁴ rúh⁴ñi² diáh⁴ ángeles chié̱y² Dios. \p \v 10 ’Baáy⁴ gu³xɨ³ hí̱³ba² hi³ hí⁴liú⁴ mɨ³hee³² chiáh² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³, hí⁴jooy³ ba² hí⁴bé⁴ dsaa² chiáh². Joó⁴ hi³ hí⁴liú⁴ mɨ³hee³² chiáh² Espíritu Santo nɨ³, hi³hí̱³ si¹ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jooy³ hí⁴bé⁴ dsaa² chiáh². \p \v 11 ’Liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³dsá⁴jay⁴ diáh⁴ niaá⁴ah³ ñuúh⁴guah³, hu̱² gɨh³ rúh⁴ñi² diáh⁴ chiu³fáh⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ autoridades, há⁴ hi³ta³ hi³hɨ³ah³ ñuú³ jmiih⁴² hi²fooh¹ah³ diáh⁴. \v 12 Chiaah¹ mɨ² ma³dxa³héy³ hiíh⁴ hi²liú¹ah³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴bí⁴jmeéy³ ba² niaá⁴ah³ Espíritu Santo nɨ³ liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ hi²fáh³ah³. \s1 Gá⁴hé³ Jesús ja̱³ ca³jaa¹ chiáh² diáh⁴ dsa³ xaa³² \p \v 13 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ja̱y³ hi³ caayh³² jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³ ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús: \p ―Dsa³he⁴, jmee² jmɨ²heé¹ xɨɨh² du³ñuúh²á⁴ nɨ³ hi³ gua²cuoó⁴ jniá³ hi³ ná⁴lɨ¹ dxey⁴ hi³ gá⁴cueeyh³ chiaa⁴²ah¹ lɨ² dia² chia̱á̱²á⁴. \p \v 14 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴hé³ ná⁴tayh¹ guaay⁴ hi³ hi²dxeeyh¹ hi³la³ hi³nɨ³ chia̱á̱²ah³. \p \v 15 Baá⁴ ba² liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³: \p ―Hi²bi³xɨh¹ah³ há²ah³, hi²haáh⁴ah³ hí¹ vo̱ó̱h²ah³ chiáh² hi³hí̱³ hɨɨh³ dsɨ́² nɨ³, chiaah¹ gu³xɨ³ ba² hí⁴sa³ hi³la³ hi³nɨ³ chia̱á̱²ah³ há⁴hé³ hí⁴jmeé⁴ hi²ñí³ah³ dxú⁴. \p \v 16 Mɨ²ja̱³ gá⁴jmeéh⁴ diáh⁴ ca̱a̱³ juúh⁴: \p ―Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ gá⁴guá³ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ bií⁴ xaa³² baáy⁴ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ gá⁴cuó³ cuɨɨ³ vó⁴ chiáh². \v 17 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴tá³ gá⁴hɨ́³ dsa³ xaa³² ja̱³: “¿Jmiih⁴² hi²jmeey⁴²? Há⁴hé³ máh⁴ xiáh³ hi²taáyh⁴ cuɨɨ³ chieéy⁴ nɨ³.” \v 18 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴tá³ gá⁴hɨ́³ ca̱á̱h³: “Mɨ³maay⁴ ba² liáh³xɨ³ hi²jmeey⁴². Hi²cɨ́yh⁴ diáh⁴ ñú² xi² tiaah² mɨ¹cuɨɨ³ chieéy⁴ nɨ³, duh³ hi²jmeeyh¹ dxaáh² hi³ cah² gɨh¹, duh³ nɨ³ hi²taáyh⁴ diáh⁴ cuɨɨ³ chieéy⁴, chie̱é̱yh¹ gɨh¹ liáh⁴jɨ³ hi³ xa³ chieéy⁴ nɨ³.” \v 19 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ hi²fooh¹á² ñeéy⁴: Hi²xiáh³ ñuú³ hi³ na³jniaa³ dxú⁴ chiú̱h²u³, hí⁴tiaá⁴ voó³ cáh³ti³². Tieé² háy², chiéh² hí̱h² baáy⁴ bi³jee⁴² háy². \v 20 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Dios ja̱³: “Dɨ́h¹ jlah³u³ niu³ dsa³, ja̱³ba² voo⁴ la³ ja̱³nɨ́⁴ hí⁴jú̱³u³. Hi³ja̱³ ¿hi̱² hí⁴lí³ chiáh² hi³ ma³jniaa³u³ dxú⁴ nɨ³?” \v 21 Liáh³ja̱³ ga³cɨ̱ɨ̱yh³² diáh⁴ dsa³ hi³ bií⁴ ca³na³cua̱a̱yh⁴² hi³la³ hi³nɨ³ chiáh² mii⁴ diáh⁴, baáy⁴ há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² chiáh² diáh⁴ rúh⁴ñi² Dios. \s1 Ga³heeyh³ hí¹ Dios nɨ³ diáh⁴ ja̱á̱² \r (Mt. 6:25-34) \p \v 22 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Hi³ja̱³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³, há⁴ hi³ta³ hi³hɨ³ah³ ñuú³ jmiih⁴² dsa³ha³ dsa³ŋɨ́³ah³, ñé⁴ chiáh² hi³ hi²cáh³ah³, ñé⁴ mɨh³ chia̱á̱²ah³. \v 23 Chi̱í̱⁴ gɨh¹ jmɨɨyh⁴²güii³ chiaa⁴²a² liáh³xɨ³ hi³ hi²chia⁴²a² baáy⁴ chi̱í̱⁴ gɨh¹ cuerpo chiaa⁴²a² liáh³xɨ³ mɨh³ chiaa⁴²a². \v 24 Joo⁴²ah³ diáh⁴ mɨ¹ja̱á̱² ta̱³ nɨ³, há⁴hé³ ca³dah²jñi³² ca³dah²haa³², há⁴hé³ ga³raa³ ga³sa³ chiáh² diáh⁴, ñé⁴ há⁴hé³ ca³dah²jmeeh³² dsaa⁴². Joó⁴ gu³xɨ³ ba² liáh³ja̱³, ga³cuo⁴ ba² Dios nɨ³ ca³dah²eeh³² diáh⁴. ¿Xɨ³ há⁴hé³ chi̱í̱⁴ah³ gɨh¹ niaá⁴ah³ liáh³xɨ³ diáh⁴ ta̱³ nɨ³? \v 25 ¿Xɨ²fáh³ hí⁴jooy³ hi²jmee³ah³ xa̱³ah³ gɨh¹ ca̱a̱³ hora gu³xɨ³ ba² booy¹ naa³ah³ liáh³ja̱³? (Ha²xɨ² gɨh³, hí⁴cueé⁴ah³ gɨh¹ ca̱³naa¹ metro.) \v 26 Hi³ja̱³ xɨ³ nɨ³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hi²jmee³ah³ hi³ pih² liuh² nɨ³, ¿hi³ja̱³ he²chiaah¹ hi³ ga³ta³ ga³hɨ³ah³ ñuú³ chiáh² gɨh¹ dxaáh² hi³la³ hi³nɨ³? \p \v 27 ’Joo⁴²ah³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ ca³lɨ³cah² diáh⁴ mɨ¹lí¹ nɨ³, há⁴hé³ ca³dah²jmee⁴ ta², ñé⁴ há⁴hé³ ca³dah²dxa⁴ ñi³, joó⁴ gu³xɨ³ ba² liáh³ja̱³, ñé⁴ rey Salomón gu³xɨ³ ba² bií⁴ xaa³² ja̱³ há⁴hé³ gá⁴cɨ́h⁴ mɨh³ hi³ liih² liáh³xɨ³ liih² diáh⁴ mɨ¹lí¹ nɨ³. \v 28 Chiaah¹ xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ liih² diáh⁴ mee³nuu³ hi³ xa³ ja̱³nɨ́⁴ baáy⁴ já̱⁴mɨ²hee³ hí⁴caa³, hi³ja̱³ jmiih⁴² ja̱³ há⁴hé³ hí⁴cuoó⁴ niaá⁴ah³ Dios nɨ³ mɨh³ hi³ hi²cɨ́h³ah³, niaá⁴ah³ hi³ há⁴hé³ na³fáyh⁴ ca³gua³taá³ah³ nɨ³. \v 29 Hi³ja̱³ há⁴ hi³jmee³ah³ lii⁴ baáy⁴ há⁴ hi³ta³ hi³hɨ³ah³ ñuú³ chiáh² hi³ hi²cáh³ hi²húh³ah³ nɨ³. \v 30 Chiaah¹ liáh³ja̱³ ca³dah²jmee⁴ diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³, joó⁴ mɨ³ñi³² ba² Ñúh³a² hi³ xa³ hi³ ŋɨɨh⁴niaáh² chia̱á̱²ah³. \v 31 Hi³ja̱³ niaah⁴ah³ Dios ba², baáy⁴ jmeé¹ah³ he̱é̱yh³ chiáh². Mɨ²ja̱³ hí⁴tɨ̱́⁴ah³ jɨɨ⁴ hi³ ŋɨɨh⁴niaah³² chia̱á̱²ah³. \s1 Gá⁴hé³ Jesús ja̱³ ca³jaa¹ chiáh² hi³ xa³fáh³ yuuh¹ güii³ \r (Mt. 6:19-21) \p \v 32 ’Há⁴ hi³foh³²ah³ niaá⁴ah³ dsɨɨ³jaa³ chia̱á̱²á⁴, gu³xɨ³ ba² há⁴hé³ fɨɨ́⁴ah³ chiaah¹ niaá⁴ Dia² chia̱a̱⁴²a² nɨ³ hi³ dɨ́h¹ hí⁴jméy² niaá⁴ah³ cua̱a̱y¹ná² chiáh². \v 33 Nɨɨ́¹ah³ hi³ xa³ chia̱á̱²ah³ duh³ cuoó¹ah³ diáh⁴ hi³ ŋɨɨh⁴niaah³² chiáh². Bi³tɨɨ⁴ah³ mɨh³tuh³ chia̱á̱²ah³ hi³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴dsaáy⁴, tiaáh²ah³ yuuh¹ güii³ ba² hi³ xa³fáh³ chia̱á̱²ah³ xi² há⁴hé³ hí⁴dxa³. Chiaah¹ nɨɨ́⁴ há⁴hé³ hí⁴dxaá² dsa³ hi̱i̱³ baáy⁴ há⁴hé³ xe̱y³ gú⁴nuú¹ hi³ hí⁴taá². \v 34 Baáy⁴ hi³bi³liih⁴²ah³ há²ah³, hi³ ja̱³ba² xi² na³jniaa³ hi³ bií⁴ chi̱í̱⁴ chia̱á̱²ah³ nɨ³, ja̱³ ba² nɨ³ na³jniaa³ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chia̱á̱²ah³. \s1 Gá⁴féh³ Jesús ja̱³ hi³ ga³jmee⁴ hi²bi³tɨɨ⁴²a² chiaa⁴²a² \p \v 35 ’Hi³bi³tɨɨ⁴ah³ chia̱á̱²ah³ baáy⁴ cua²na³hi̱i̱⁴ xi³ lámparas chia̱á̱²ah³ ca̱³ñiih³². \v 36 Hi³jmee³ah³ liáh³xɨ³ diáh⁴ hi³ dah²je̱e̱³² hí⁴güeyh⁴ fii² diáh⁴ hi³ ma³ŋaa³² xi² dsa³ji̱í̱³ guaa³ dsa³, duh³ liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³te³² haah²ñu¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴dah²niá² ji̱³nɨɨ́⁴. \v 37 Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² dsa³ ja̱³, xɨ³ nɨ³ na³ñí¹ diáh⁴ mɨ² mɨ³hí⁴güeyh⁴ fii² diáh⁴ ja̱³. Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Hí̱³ba² ñaá² fii² diáh⁴ ja̱³ hí⁴bí⁴tɨɨ⁴ chiáh² duh³ hí⁴dxá⁴ comida hi³ hí⁴dah²eéh² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. \v 38 Gu³xɨ³ ba² hí⁴güeyh⁴ dxaah¹ voo⁴, hu̱² gɨh³ xiáh³hee³ tiá³, joó⁴ xɨ³ na³ñí¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴. \v 39 Ba² naáy⁴ hi³ hí⁴dsaá⁴ há²ah³ hi³la³, liu³u²xɨ³ ja̱y³ fii² ca̱a̱³ ñú² mɨ³ñi³² hi³ he² hiíh⁴ ja̱³ hí⁴güéy³ ja̱y³ dsa³ hi̱i̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴cueeyh⁴ na³ñí¹ liáh³ja̱³, há⁴hé³ hí⁴cuó⁴ je² dsá⁴hí³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh². \v 40 Hi³ja̱³ ba² bi³tɨɨ⁴ah³ chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³. Chiaah¹ liáh³ du³chia̱a̱²u² há⁴hé³ ta³hɨ³ah³, mɨ²ja̱³ hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \s1 Ja̱³la³ juúh⁴ chiáh² aáy⁴ diáh⁴ mozos \r (Mt. 24:45-51) \p \v 41 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Pedro ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, ¿xɨ³ ti̱¹ hi³ chiaa⁴²ah¹ jniaah¹ nɨ³, ha²xɨ² hi³chiaah³² liáh⁴jɨy³ dsa³ nɨ³ juúh⁴ hi³ ma³jmeéy¹ nɨ³? \p \v 42 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Ñúh³a² ja̱³: \p ―Hi²jmeey⁴² ca̱a̱³ juúh⁴ duh³ hí⁴dsaá⁴ há²ah³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ chiáh² ja̱y³ mozo hi³ xiaa³dsaay³² baáy⁴ jmɨɨh⁴dsaay⁴, hi³ fii² ja̱³ gá⁴tiéyh² guaa³ hi³ hí⁴cuoó⁴ hí⁴dah²eéh² diáh⁴ mozos chié̱y² ja̱³ mɨ² ma³dxa³héy³ hiíh⁴. \v 43 Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² mozo ja̱³, liu³u²xɨ³ jmee⁴ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴jmeé⁴ liáh³ hí⁴dxéyh² fii² ja̱³. \v 44 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ hí⁴tiéyh² guaa³ jɨɨ⁴ hi³ xa³ chiáh² fii² ja̱³. \v 45 Joó⁴ liu³u²xɨ³ hí⁴tá⁴ hí⁴hɨ́⁴ mozo ja̱³ hi³ hí⁴hɨɨyh⁴² há⁴hé³ mɨ³hí⁴güeyh⁴ xé̱yh² fii² ja̱³, mɨ²ja̱³ hí⁴laá⁴ hí⁴jmeéh⁴ mɨ³hee³² diáh⁴ mozos baáy⁴ diáh⁴ xi²yaa³² ja̱³. Baáy⁴ ca̱a̱³ cua̱a̱y¹ná² hí⁴eéh² hí⁴hɨ̱́h² bɨh¹ hi³ xa³ chiáh² fii² ja̱³ baáy⁴ dɨ́h¹ jmáyh² hi³ hi̱í̱y⁴ bɨh¹. \v 46 Mɨ²ja̱³ hí⁴güeyh⁴ fii² ja̱³ jmɨɨ́¹ liáh³ há⁴hé³ je̱e̱³², baáy⁴ liáh³ há⁴hé³ ta³hɨ³ hi³ hí⁴güeyh⁴. Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ veyh³ hí⁴bí⁴chiíy⁴, ja̱³ba² liáh³xɨ³ hí⁴chi̱í̱yh² diáh⁴ hi³ bií⁴ mɨ³hey³² nɨ³. \p \v 47 ’Mozo hi³ ñi³² ba² hi³ niaá⁴ fii² ja̱³ hí⁴jmeé⁴ joó⁴ há⁴hé³ na³tɨɨ⁴ chiáh² baáy⁴ há⁴hé³ ga³nuu³ dsaá², mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ hí⁴ti̱y⁴² mozo ja̱³. \v 48 Joó⁴ ja̱y³ mozo hi³ há⁴hé³ ñi³², ga³jmee⁴ mɨ³hee³² hi³ ga³jmee⁴ hí⁴ti̱⁴², joó⁴ ca³liuh² ba² hí⁴ti̱⁴² chiaah¹ hi³ há⁴hé³ ñi³² ba² ja̱³. Joó⁴ ja̱y³ hi³ bií⁴ ñuú³ hee⁴ hi²xiáh³ hí⁴ca̱a̱⁴ cua̱a̱y¹ná² fii² ja̱³ chiáh², baáy⁴ ja̱y³ hi³ bií⁴ ñuú³ ná⁴tayh¹ guaa³ hi²xiáh³ veyh³ hí⁴chia̱a̱⁴² cua̱a̱y¹ná² chiáh². \s1 Vih²chiaah¹ Cristo nɨ³ ga³dsaáy³ diáh⁴ dsa³ \r (Mt. 10:34-36) \p \v 49 Liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Güé⁴á⁴ hi³ hi²hi̱í̱⁴á⁴ xi³ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³ la³. ¡Baáy⁴ hi²xiáh³ naáy⁴ hi³ hu̱² dsá⁴niaá⁴ ji̱³nɨɨ́⁴! \v 50 Baáy⁴ xa³ ca̱a̱³ hi³ booy¹ gaáy³ ta² hi³ ga³jmee⁴ hí⁴ŋɨ́³á⁴ baáy⁴ hi²xiáh³ cɨ̱h³beeh³²á⁴ hí⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ hí⁴ŋɨ́³á⁴ hi³nɨ³. \v 51 ¿Xɨ² ga³ji̱i̱³²ah³ niaá⁴ah³ hi³ güé⁴á⁴ duh³ hi²jmeey⁴² hí⁴dah²güe³ dɨ³naáy³ diáh⁴ dsa³ nɨ³? Haá², hi³ güé⁴á⁴ duh³ hi²dxaa⁴²á² ba² diáh⁴ nɨ³. \v 52 Chiaah¹ ja̱³nɨ́⁴ mɨ³hí⁴liaá² hí⁴dxeéy³ diáh⁴ xi³ xe̱y³ ñéy³ dsa³ hi³ ca̱a̱³ familia, hí⁴dah²cú̱yh⁴ aay³ ca̱á̱h³ tiéyh⁴ duh³ hí⁴dah²tí̱² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ aáy⁴ gɨh¹ ja̱³. \v 53 Hí⁴yá⁴chiy⁴ ja̱y³ dsaá⁴ chie̱é̱yh¹ ja̱á̱²ñuh¹, baáy⁴ ja̱á̱²ñuh¹ ja̱³ hí⁴yá⁴chiy⁴ chie̱é̱yh¹ jmii³, ja̱y³ mɨ́³ hí⁴yá⁴chiy⁴ chie̱é̱yh¹ ja̱á̱²mɨɨ¹, baáy⁴ ja̱á̱²mɨɨ¹ ja̱³ hí⁴yá⁴chiy⁴ chie̱é̱yh¹ xaá¹, hí⁴yá⁴chiy⁴ ja̱y³ mɨ́³ chie̱é̱yh¹ chi̱í̱h⁴ja̱á̱², baáy⁴ chi̱í̱h⁴ja̱á̱² ja̱³ hí⁴yá⁴chiy⁴ chie̱é̱yh¹ xaá¹ diáh⁴. \s1 Lii⁴ ba² liáh³xɨ³ dsa³hɨɨ́² tiempo chiáh² jmɨɨyh⁴²güii³ \r (Mt. 16:1-4; Mr. 8:11-13) \p \v 54 Ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ liáh³la³: \p ―Liu³u²xɨ³ mɨ² ga³joó³ah³ hi³ ga³ra̱a̱h⁴ jnií² ca³jaa¹ oeste mɨ²ja̱³ ga³fáh³ah³ hi³ hí⁴dxá³ jmɨ́², baáy⁴ he̱é̱yh³ ba² liáh³ja̱³ ga³lɨ́³ yáh¹. \v 55 Baáy⁴ liu³u²xɨ³ mɨ² ga³hɨɨ³ dxɨ́³ ca³jaa¹ sur, mɨ²ja̱³ ga³fáh³ah³ hi³ hí⁴jmeé⁴ xúh⁴dxɨɨ́³, baáy⁴ he̱é̱yh³ ba² liáh³ja̱³ ga³lɨ́³. \v 56 ¡He² dɨ́h¹ ja̱³ chia̱á̱²ah³! Maá³ah³ ba² hi³ ga³lɨ́³ yuuh¹ güii³ baáy⁴ dxaah¹vó⁴ la³. ¿Jmiih⁴² ba² nɨ³ hi³ há⁴hé³ ga³ca̱³ah³ cua̱a̱y¹ná² liáh³xɨ³ dsa³lí³ jee⁴² chia̱á̱²ah³ nɨ³? \s1 Hi²yaa²a² naá³a² chia̱a̱h²a² diáh⁴ enemigos chia̱a̱⁴²a² \r (Mt. 5:25-26) \p \v 57 ’¿He²chiaah¹ há⁴hé³ ga³ca̱³ah³ cua̱a̱y¹ná² vo̱ó̱h²ah³ liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ hi²jmee³ah³? \v 58 Liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ hí⁴cuó⁴ dsaa² chia̱á̱²ah³ rúh⁴ñi² autoridad, mɨ²ja̱³ hi³liú¹ah³ dxú⁴ liáh³ rúh⁴ tiaáh¹ah³ fi¹ duh³ há⁴hé³ dsá⁴jay⁴ niaá⁴ah³ rúh⁴ñi² chiu³fáh⁴. Chiaah¹ xɨ³ nɨ³ haá² mɨ²ja̱³ hí⁴féh³ chiu³fáh⁴ ja̱³ hí⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ policía hi³ hí⁴dah²taayh³ niaá⁴ah³ ñuúh⁴ñí¹. \v 59 Ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ há⁴hé³ hi²voó⁴ah³ ji̱³nɨɨ́⁴, hí⁴tɨ́⁴ lɨ́⁴ hiíh⁴ hi²cɨ́³ah³ jɨɨ⁴ liáh³nɨɨh¹ hí⁴dah²bi³chiíy⁴ niaá⁴ah³. \c 13 \s1 Xɨ² hi²tia² hi²hi²a² dxú⁴, há⁴ xɨ² hí⁴dsá⁴yaá⁴a² \p \v 1 Ja̱³ba² mɨ²ja̱³, cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ Pilato gá⁴jɨ̱́yh⁴ ja̱y³aáy⁴ dsa³ Galilea ja̱³ba² liáh³ dse³jɨ̱yh⁴² diáh⁴ gú⁴nuú¹ hí⁴dah²jmeéh⁴ hu̱u̱¹rá² Dios. \v 2 Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―¿Xɨ² ga³ta³ ga³hɨ³ah³ hi³ mɨ³hey³² gɨh¹ diáh⁴ liáh³xɨ³ oóyh² diáh⁴, hi³ja̱³ ja̱³ gá⁴cɨ̱ɨ̱́yh² diáh⁴ liáh³ja̱³? \v 3 Haá², há⁴ja̱³ hi³ja̱³ ja̱³. Ba² xɨ³ nɨ³ há⁴hé³ hi²ta³ hi²hɨ³ah³ dxú⁴ niaá⁴ah³, ba² mɨ²ja̱³ cua³dxí̱⁴ah³ jee⁴² xi²há⁴dxú⁴ chia̱á̱h¹ah³ diáh⁴ hi³ gá⁴cɨ̱ɨ̱́yh² liáh³ja̱³. \v 4 Baáy⁴ diáh⁴ hi³ dxiá⁴jñéy³ hi³ gá⁴jú̱y⁴ hi³ gá⁴jnaayh⁴ ñu² Siloé, ¿xɨ² ga³ji̱i̱³²ah³ hi³ mɨ³hey³² gɨh¹ diáh⁴ hi³hí̱³ liáh³xɨ³ gɨh¹ tú̱⁴dsaayh⁴ diáh⁴ dsa³ Jerusalén? \v 5 Haá², ba² liu³u²xɨ³ há⁴hé³ hi²ta³ hi²hɨ³ah³ dxú⁴ niaá⁴ah³, mɨ²ja̱³ ree³ ba² cua³dxí̱⁴ah³ jee⁴² xi²há⁴dxú⁴ chia̱á̱h¹ah³ diáh⁴ hi³hí̱³. \s1 Ma³ higo hi³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴hɨɨ́⁴ mɨɨ¹ \p \v 6 Mɨ²ja̱³ gá⁴jmeé³ Jesús ca̱a̱³ juúh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ja̱y³ dsa³ gá⁴sa³ ca̱a̱³ ma³ higo chiáh², hi³ja̱³ ga³tɨ̱y¹ ca³dsa³joó¹ hi³ xɨ² na³hɨɨ¹ mɨɨ¹ chiáh², joó⁴ há⁴hé³ ga³tɨ̱y⁴ cáh³ti³². \v 7 Hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsaá⁴ hi³ ga³heeh⁴ hí¹ vó⁴ ja̱³: “Joo⁴² ruh³, mɨ³dsa³hɨɨ́² nɨ³ ji̱i̱³ bih³ ga³guá³á⁴ ca³bi³joóy² hi³ xɨ² na³hɨɨ¹ higos ma³ la³, joó⁴ há⁴hé³ xa³ cáh³ti³². Na³fáyh⁴ chiuuh⁴², chiaah¹ mɨ³ja̱³ na³jnɨɨ³² ba² dxaah¹vó⁴.” \v 8 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ hi³ heeh⁴ hí¹ vó⁴ ja̱³: “Dia², cueeyh⁴² gɨh¹ ca̱a̱³ ji̱i̱³ la³, duh³ hi²bi³vá¹á⁴ dxaah¹vó⁴ la³ baáy⁴ hi²taáyh⁴ haá¹. \v 9 Mɨ²ja̱³ liáh³ ba² hí⁴cuó⁴ mɨɨ¹ chiáh². Joó⁴ xɨ³ nɨ³ haá² yáh¹, mɨ²ja̱³ gɨh¹ hí⁴vi̱í̱h³.” \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ mɨ́³ hi³ na³lɨyh⁴ \p \v 10 Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ jmɨɨ́¹ mah², mɨ²ja̱³ he⁴ Jesús ja̱³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios ja̱³ ca̱a̱³ ñuúh⁴guah³ liuh², \v 11 mɨ²ja̱³ caayh³² nɨɨ́⁴ ja̱y³ mɨ́³ hi³ mɨ³xa³ dxiá⁴jñá³ ji̱i̱³ bih³ dsaah⁴². Ja̱y³ hi³há⁴dxúy⁴ ma³jméy² na³jliu⁴ na³lɨyh⁴, hi³ja̱³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴ñiíh² mɨ́³ ja̱³. \v 12 Liáh³ gá⁴joó² Jesús ja̱³ gá⁴joóy², mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Mɨ́³, gua²liaá³u³ ba² dsaá¹ hi³ chia̱á̱h¹u³ nɨ³. \p \v 13 Mɨ²ja̱³ gá⁴jniaa³ diáh⁴ guaa³ ja̱³ ñiíh² chiáh². Ja̱³ba² gá⁴ñiíh² ca̱á̱h³ mɨ́³ ja̱³, hi³ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³jmeéh⁴ hu̱u̱¹rá² Dios. \v 14 Joó⁴ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³² hi³ hiíy⁴ ñi² ñuúh⁴guah³ ja̱³ chiaah¹ hi³ cá⁴bí⁴liaá³ Jesús ja̱³ jmɨɨ́¹ hi³ ca³dah²tee³ dsɨ́² diáh⁴ dsa³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―Xa³ ba² jñuú³ jmɨɨ́¹ hi³ hí⁴lí³ ta², gu³xɨ³ hé³ ba² diáh⁴ jmɨɨ́¹ nɨ³ hi³ya³dxí̱⁴ah³ duh³ hí⁴liaá³ah³ dsaá¹ hi³ chia̱á̱h¹ah³, joó⁴ há⁴ja̱³ jmɨɨ́¹ mah² la³. \p \v 15 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Ñúh³a² Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¡Hi³ he̱é̱yh³ ba² ga³jmee³ah³! ¿Xɨ² há⁴hé³ ga³sɨɨh⁴ah³ cue²yah³ chia̱á̱²ah³ hu̱² gɨh³ burro chia̱á̱²ah³ duh³ ca³gua³já⁴ah³ dsá⁴hi̱h³ jmɨɨ³ mɨ² jmɨɨ́¹ mah² nɨ³? \v 16 Mɨ́³ la³ yáh¹ na³lɨ́y⁴ ja̱á̱²dxaa⁴² Abraham, hi³ mɨ³xa³ dxiá⁴jñá³ ji̱i̱³ bih³ hi³ gá⁴sa̱a̱h³² cáh³ti³² Hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³ chiáh², hi³ja̱³ liáh³ ga³jmee⁴ ba² nɨ³ hi²tiu⁴²a² gu³xɨ³ ba² jmɨɨ́¹ mah² la³, ¿xɨ² haá²? \p \v 17 Liáh³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴hiih⁴ diáh⁴ hi³ na³chiy⁴ chie̱é̱yh¹ ja̱³. Joó⁴ gɨh¹ tú̱⁴dsaayh⁴ ja̱³ hi²xiáh³ dɨ³jé⁴ dsɨ́² dah²joo³² hi³ jmee⁴ Jesús ja̱³ hi³ dɨ́h¹ ca̱a̱³ fáh⁴lí³. \s1 Juúh⁴ chiáh² ju̱³ chiáh² mostaza \r (Mt. 13:31-32; Mr. 4:30-32) \p \v 18 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―¿He² lii³²a² ga³ji̱i̱h⁴ ree³ liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³, jmiih⁴² la³ hi²fayh¹? \v 19 Ná⁴lɨ¹ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ mɨ¹ju̱³ chiáh² mostaza. Chiaah¹ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ hí⁴haá² jee⁴² chiáh², mɨ²ja̱³ hí⁴ñii³ baáy⁴ hí⁴gaáy³ cáh³ti³² hí⁴tɨ́⁴ lɨ́⁴ hiíh⁴ hi³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²dxá⁴ sɨɨ² diáh⁴ ta̱³ nɨ³ jee⁴² guaa³. \s1 La³ dsa³liú⁴ juúh⁴ chiáh² levadura \r (Mt. 13:33) \p \v 20 Ba² gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³: \p ―¿He² lii³²a² ga³ji̱i̱h⁴ ree³ liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ Dios nɨ³ jmɨɨyh⁴²güii³? \v 21 Ná⁴lɨ¹ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ chie̱é̱yh¹ levadura. Chiaah¹ liu³u²xɨ³ ja̱y³ mɨ́³ hí⁴caáh⁴ tú̱⁴ arroba fɨ² cuɨɨ³ ya³dsɨ² mɨ²ja̱³ hí⁴tiaá⁴ hí⁴bá⁴ liáh⁴jɨ³ ca̱² ja̱³. \s1 La³ dsa³liú⁴ chiáh² haah²ñu¹ hi³ dsuu³ \r (Mt. 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Liáh³ híy¹ fi¹ Jesús ja̱³ hi³ ŋaá² Jerusalén, mɨ²ja̱³ he⁴ fah² Dios ja̱³ diáh⁴ fɨɨ³ cah² baáy⁴ diáh⁴ fɨɨ³ liuh² xi² dsa³ŋɨ́y³ ja̱³. \v 23 Mɨ²ja̱³ ja̱y³ dsa³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, ¿xɨ² há⁴hé³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ dsa³bé⁴ dsaa² chiáh² nɨ³? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p \v 24 ―Jmeé¹ah³ fáh⁴dxá⁴tie̱é̱y¹ gua³taáh¹ah³ xi² na³jniaa³ haah²ñu¹ hi³ dsuu³ ba². Chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ dɨ³niaá⁴ dsá⁴taáyh¹, joó⁴ há⁴hé³ hí⁴jooy³. \v 25 Chiaah¹ fii² ñú² nɨ³ hí⁴dxá⁴heey⁴ hí⁴jní⁴ jnɨ́¹ñú² chiáh². Mɨ²ja̱³ niaá⁴ah³ na³ta̱a̱⁴ah³ tɨɨ́² nɨ³ hi²te³ah³ haah²ñu¹, liáh³la³ hi²fáh³ah³: “Dia², nia² ñú² nɨ³.” Joó⁴ liáh³la³ ba² hí⁴féh³ dsa³ ja̱³: “Há⁴hé³ maay⁴ hi̱² dsa³ niaá⁴ah³.” \v 26 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ hi²fáh³ah³: “Ma³chia⁴²ah¹ ma³hi̱h²ah¹ ba² chia̱a̱h²ah¹ niu³, baáy⁴ niu³ ja̱³ gá⁴héy¹ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios nɨ³ jee⁴² fɨɨ³ chiaa⁴²ah¹.” \v 27 Joó⁴ liáh³la³ ba² hí⁴sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ ca̱á̱h³: “Ma³foóh²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ há⁴hé³ maay⁴ hi̱² dsa³ nɨ³ niaá⁴ah³. Cua³dxí̱⁴ah³ xiáh³ nɨɨ́⁴ liáh⁴jɨ³ah³ niaá⁴ah³ ga³jmee³ah³ mɨ³hee³² nɨ³.” \v 28 Nɨɨ́⁴ hi²jla⁴²ah³ baáy⁴ hi²jñu⁴²ah³ lɨ́⁴ oóyh² na¹já̱¹ah³ mɨ² ma³joo⁴²ah³ hi³ jey¹ Abraham nɨ³ xi² jey¹ gaáy³ Dios chie̱é̱yh¹ Isaac, Jacob, baáy⁴ liáh⁴jɨy³ gɨh¹ diáh⁴ profetas nɨ³, baáy⁴ niaá⁴ah³ yáh¹ ma³cueeh⁴ah³ tɨɨ́² bɨh¹ ba². \v 29 Liáh³bií⁴ hí⁴bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ dsa³ liú⁴u³ chiú̱³ chiuuh² jmɨɨyh⁴²güii³ duh³ hí⁴dah²güe³ hí⁴dah²eéh² xi² chiuuh³² hiíh⁴ Dios nɨ³. \v 30 Mɨ²ja̱³ diáh⁴ hi³ lii³²a² há⁴hé³ na³jmɨɨ́yh³ ja̱³nɨ́⁴, diáh⁴ hi³hí̱³ ba² hí⁴dah²güe³ gaáy³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³, baáy⁴ diáh⁴ hi³ lii³²a² dɨ³cáyh¹ ja̱³nɨ́⁴, há⁴hé³ máh⁴ na³jmɨɨ́yh³ ba² hí⁴lí³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³. \s1 Gá⁴jláy² Jesús ja̱³ chiáh² diáh⁴ dsa³ Jerusalén \r (Mt. 23:37-39) \p \v 31 Ja̱³ba² jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ fariseos, duh³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Má⁴dxi² la³, chiaah¹ niaá⁴ hí⁴jɨ̱́yh⁴ niu³ Herodes nɨ³. \p \v 32 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Cua³dxi̱i̱³²ah³ gua³xɨɨ́h¹ah³ na¹hi³nɨy³², hi³ ja̱³nɨ́⁴ baáy⁴ já̱⁴mɨ²hee³ hi²voo⁴²á² diáh⁴ hi³há⁴dxúy⁴ hi³ dɨ³heey³² diáh⁴ dsa³, baáy⁴ hi²bi³liaá¹á⁴ diáh⁴ dsa³ dsaah⁴², hi³ja̱³ yaá² lɨ́⁴ ba² hí⁴yey³ hí⁴jooy³ ta² chieéy⁴. \v 33 Joó⁴ ñii⁴ liáh³bií⁴ Jerusalén nɨ³ chiaah¹ ga³jmee⁴ hi²jmeey⁴² ta² chieéy⁴ nɨ³ ja̱³nɨ́⁴, já̱⁴mɨ²hee³ baáy⁴ yaá². Chiaah¹ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴jú̱y³ xiaáh³ ja̱y³ profeta, ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³ Jerusalén ba². \p \v 34 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³: \p ―¡Niaá⁴ah³ dsa³ Jerusalén hi³ ga³jɨ̱h⁴ah³ diáh⁴ profetas baáy⁴ ga³chiuh⁴ah³ na¹cu̱ú̱¹ diáh⁴ hi³ ga³xɨy⁴ Dios nɨ³, duh³ hi³ ca³bi³dxí̱⁴ hí⁴dah²heé⁴ niaá⁴ah³ ba² nɨ³! ¡Ma² jáh³ tiaah² gá⁴táy⁴ gá⁴hɨ́y⁴ hi²bi³ñiih⁴²á⁴ niaá⁴ah³, liáh³xɨ³ ga³jmee⁴ ja̱y³ xaá¹ nɨɨh² hi³ ga³taayh³ ñuúh⁴ cueé² diáh⁴ mɨ¹ja̱á̱², joó⁴ há⁴hé³ gá⁴niuu³ah³ dsaá²! \v 35 Joo⁴²ah³ ruh³, seguro hi²cueeh⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³ baáy⁴ há⁴hé³ máh⁴ mɨ³hi²joo⁴ah³ jniá³ hí⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ hiíh⁴ hi²fáh³ah³ liáh³la³: “Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² hi³ hí⁴güéy³ dxa² ñaá² Ñúh³a² Dios nɨ³.” \c 14 \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ hi³ ca³lɨ³ye̱e̱y³ \p \v 1 Ca̱a̱³ mɨ² jmɨɨ́¹ mah² ñií¹ Jesús ja̱³ ya²eeh³ chiáh² ja̱y³ fariseo hi³ ná⁴ŋɨy¹. Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ fariseos hi³ nieeyh⁴² nɨɨ́⁴ dah²tia⁴ dah²tiey³² Jesús ja̱³. \v 2 Ba² jey¹ nɨɨ́⁴ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ chie̱é̱yh¹ dsaá¹ hi³ ca³lɨ³ye̱e̱y³. \v 3 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Jesús ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ fariseos ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Xɨ² xa³ jú¹hiíh⁴ hi²bi³liaa²a² ja̱y³ dsa³ dsaah⁴² jmɨɨ́¹ mah² la³, ha²xɨ² haá²? \p \v 4 Joó⁴ há⁴hé³ gá⁴hí̱¹ diáh⁴. Mɨ²ja̱³ gá⁴teé⁴ Jesús ja̱³ dsa³ dsaah⁴², ja̱³ba² cá⁴bí⁴lieéy³ duh³ cá⁴bí⁴dxéyh³. \v 5 Baáy⁴ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ fariseos ja̱³: \p ―¿Jmiih⁴² hi²jmee³ah³ niaá⁴ah³ hu̱² ja̱y³ burro chia̱á̱²ah³, hu̱² gɨh³ ja̱y³ cue²yah³ chia̱á̱²ah³ hí⁴tiéyh⁴ he̱é̱yh³ ca̱a̱³ pozo, xɨ² há⁴hé³ gua³dxɨ́⁴ah³ ji̱³nɨɨ́⁴ mɨ² ma³táyh³ gu³xɨ³ ba² jmɨɨ́¹ mah²? \p \v 6 Há⁴hé³ gá⁴jooy³ cá⁴dah²hí̱¹ diáh⁴ liáh³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³. \s1 Diáh⁴ hi³ ca³lɨ³jey⁴² xi² dsa³ji̱í̱³ guaa³ dsa³ \p \v 7 Liáh³ gá⁴joó² Jesús ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴ dsa³ hi³ ma³lɨ³jey⁴² ja̱³, hi³ dah²dxɨy³ xi² dxú⁴ gɨh¹ dah²güe³, mɨ²ja̱³ gá⁴liúy² diáh⁴: \p \v 8 ―Liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ hí⁴jéy⁴ niaá⁴ah³ cua³dxí̱⁴ah³ xi² dsa³ji̱í̱³ guaa³ dsa³, há⁴ hi³ñí³ah³ xi² dxú⁴ gɨh¹, chiaah¹ foóh¹ hí⁴dxaá² ja̱y³ dsa³ hi³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ liáh³xɨ³ niaá⁴ah³. \v 9 Mɨ²ja̱³ hí̱³ba² hi³ ma³jéy⁴ niaá⁴ah³ jmɨ́¹feh⁴ ja̱³, liáh³la³ hí⁴sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³: “Cuoo² xi² je¹u³ nɨ³ hí⁴güe³ hi³ley³².” Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fáh⁴hiíh⁴ hi²ca̱³ah³ baáy⁴ gua³dxí̱⁴ah³ gua³ñí³ah³ xi² ga³hɨɨ³ gɨh¹ ñi² ba². \v 10 Hi³ja̱³ liu³u²xɨ³ xe̱y³ hí⁴jéy⁴ niaá⁴ah³ jmɨ́¹feh⁴, mɨ²ja̱³ xi² ga³hɨɨ³ gɨh¹ ñi² ba² hi²ñí³ah³, duh³ liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ xi² niaah⁴²ah³ hi³ ma³jéy⁴ niaá⁴ah³ jmɨ́¹feh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ hí⁴sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³: “Amigos, gua³ñí³ah³ xi² dxú⁴ gɨh¹ nɨ³ ba².” Mɨ²ja̱³ hí⁴ji̱í̱h⁴ diáh⁴ hi³ mɨ³nieeyh⁴² haah² mesa ja̱³ hi³ hi²xiáh³ dse³jmeéh¹ah³ hu̱u̱¹rá². \v 11 Chiaah¹ gu³xɨ³ hí̱³ba² hi³ ga³jmey³² ñaá² gaáy³, hi³hí̱³ hí⁴cá̱² fáh⁴hiíh⁴, joó⁴ ja̱y³ hi³ ca³bi³píyh³ ñaá², hi³hí̱³ ba² hí⁴lí³ gaáy³ gɨh¹. \p \v 12 Ba² liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsaá⁴ hi³ ma³jéy⁴ Jesús jmɨ́¹feh⁴ ja̱³: \p ―Liu³u²xɨ³ hi²cuoy³ ca̱a̱³ comida hu̱² gɨh³ ca̱a̱³ máh⁴liaá⁴, há⁴ hi³ja⁴u³ ti̱¹ diáh⁴ amigos chiú̱h²u³, hu̱² gɨh³ diáh⁴ ja̱á̱y¹ hi³ chiú̱h²u³, baáy⁴ há⁴ja̱³ ti̱¹ diáh⁴ dsa³ xaa³² hi³ nieeyh⁴² yeey⁴ xi² je¹u³. Chiaah¹ liáh³ ba² hí⁴dah²jéy⁴ niu³ vo̱ó̱h²u³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³, mɨ²ja̱³ hí⁴tiíh⁴u³ ca̱á̱h³ hi³ ma³cuóy¹ ja̱³. \v 13 Hi³ja̱³, liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³hi²jmeey³ ca̱a̱³ jmɨ́¹feh⁴ mɨ²ja̱³ hi³ja⁴u³ diáh⁴ dsa³tieey³ ba², diáh⁴ hi³ lu² guaa³tɨɨ², diáh⁴ hi³ ná⁴hi̱y¹ baáy⁴ diáh⁴ dsa³ tuu² ba², \v 14 duh³ hí⁴lí³ dxú⁴ chiú̱h²u³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³. Chiaah¹ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²chí² chiú̱h²u³ diáh⁴ hi³hí̱³, joó⁴ hí⁴tiíh⁴u³ jñii⁴u³ liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³hí⁴ji̱i̱h⁴u³ ca̱á̱h³ chia̱á̱h¹u³ diáh⁴ hi³ xe̱y³ dxú⁴. \s1 La³ dsa³liú⁴ ca³jaa¹ chiáh² ca̱a̱³ máh⁴liaá⁴ gaáy³ \p \v 15 Liáh³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ ja̱y³ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² haah² mesa ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² hi³ hí⁴cuh³ hí⁴eéh² xi² chiuuh³² hiíh⁴ Dios nɨ³. \p \v 16 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ja̱y³ dsaá⁴ gá⁴cuó³ ca̱a̱³ máh⁴liaá⁴ gaáy³, baáy⁴ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ gá⁴jéy⁴. \v 17 Liáh³ca̱á̱h³ ma³dxa³héy³ hiíh⁴ máh⁴liaá⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ mozo chié̱y², duh³ dsá⁴jey³ diáh⁴, liáh³la³ ya²xɨɨh² diáh⁴ hi³ ma³lɨ³jey⁴² ja̱³: “Ya³dxí̱⁴ah³, chiaah¹ mɨ³na³tɨɨ⁴ jɨɨ⁴ lɨ́⁴.” \v 18 Joó⁴ liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ mɨ³dah²féh³ hi³ gua²jmeé³ gaáy³ dsɨ́² dsa³ ja̱³ chiaah¹ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jooy³ chiáh² diáh⁴. Hi³dxá³ ja̱y³ ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: “Ma³láy² ca̱a̱³ vó⁴, hi³ja̱³ ga³jmee⁴ ñii⁴ ya³joóy², hi³ja̱³ jmee² gaáy³ háy².” \v 19 Liáh³la³ gá⁴féh³ hi³dxá³ aáy⁴ ja̱³: “Ma³lá²á⁴ ñéy³ güeeyh¹ cue²yah³ hi³ ca³dah²fi̱³² vó⁴, hi³ja̱³ naáy⁴ hi²ya³dsaa⁴²á⁴ hiíh⁴ diáh⁴. Jmee² jmɨ²heé¹ jmee² gaáy³ háy² chiaah¹ há⁴hé³ hí⁴jooy³ ñii⁴.” \v 20 Liáh³la³ gá⁴féh³ hi³dxá³ aay³ ja̱³: “Hi³du³ ma³jooy³ ma³ji̱í̱³ guaay⁴, hi³ja̱³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ ñii⁴.” \v 21 Liáh³ gá⁴dxéyh² mozo ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ jɨɨ⁴ hi³ja̱³ fii² ja̱³. Mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³² fii² ja̱³ hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ mozo chié̱y² ja̱³: “Má⁴dxií⁴ ji̱³nɨɨ́⁴ na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² fɨɨ³ nɨ³, duh³ gua³jéy⁴ diáh⁴ dsa³tieey³, diáh⁴ hi³ lu² guaa³tɨɨ², diáh⁴ hi³ ná⁴hi̱y¹, baáy⁴ diáh⁴ hi³ tuúy¹.” \v 22 Mɨ²ja̱³ ŋaá² mozo ja̱³. Liáh³ gá⁴dxéyh² ca̱á̱h³ mozo ja̱³ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ fii² ja̱³: “Dia², ma³jmeéy⁴ liáh³xɨ³ ma³tieéyh² ta² nɨ³, joó⁴ hi²xiáh³ rúh⁴ xa³ je² gɨh¹.” \v 23 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ fii² ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ ca̱á̱h³: “Má⁴dxií⁴ ca̱á̱h³ jee⁴² fɨɨ³, baáy⁴ yaa¹ fɨɨ³, duh³ gua³dxa³tie̱e̱y¹ dxeeyh⁴ hí⁴yá⁴taáyh¹ duh³ hí⁴chie̱yh⁴ xɨ¹ñúh⁴ chieéy⁴ la³. \v 24 Chiaah¹ gu³xɨ³ hí̱³ diáh⁴ hi³ ma³teé⁴á⁴ dsa³jéy⁴ nɨ³ há⁴hé³ hí⁴dah²eéh² máh⁴liaá⁴ chieéy⁴ la³.” \s1 Liáh³xɨ³ gaáy³ ta² hi³ dsa³dxia⁴²a² chia̱a̱h²a² Jesús \p \v 25 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ dsa³dxí̱⁴ xi² dsa³hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱y⁴ Jesús ja̱³ xiáh³ rúh⁴caáh¹ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p \v 26 ―Liu³u²xɨ³ xe̱y³ hi³ niaá⁴ dsaa³² chie̱é̱yh¹ jniá³, mɨ²ja̱³ ga³jmee⁴ hí⁴tiúy² xaá¹jmii³, ga³jmee⁴ hí⁴tiúy² mɨ́⁴chiáh², diáh⁴ ja̱á̱² nɨ³, diáh⁴ ja̱á̱¹ nɨ³, baáy⁴ ga³jmee⁴ hí⁴tiú² liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ dsɨ́² ñaá². Chiaah¹ xɨ³ nɨ³ haá² yáh¹, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴lí³ xɨh³chia̱á̱²á⁴. \v 27 Baáy⁴ ja̱y³ hi³ há⁴hé³ hí⁴nuú⁴ dsaá² hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² baáy⁴ dsaa³² fi¹ chieéy⁴ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴lí³ xɨh³chia̱á̱²á⁴. \v 28 Liu³u²xɨ³ ja̱³ah³ niaá⁴ah³ naa³ah³ hi²jmeeh⁴ah³ ca̱a̱³ ñú² hi³ ñií², ¿xɨ² há⁴hé³ hi²ñí³ah³ ruh³ dsa³jéy⁴ hi²dxa³ah³ cua̱a̱y¹ná² jmiih⁴² nɨɨh¹ hí⁴dxá⁴heey⁴, duh³ xɨ² xa³ cuu² hí⁴yey³ hí⁴jooy³ ñú¹ah³ ja̱³? \v 29 Chiaah¹ xɨ³ haá² yáh¹, mɨ²ja̱³ hi²laa¹ah³ hi²xaa³ah³ tɨɨ² yah³ chia̱á̱²ah³, baáy⁴ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴tiaá⁴ah³ hi²bi³ya⁴ah³, mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²joó² ja̱³ hí⁴dah²bi³cuaáy¹ niaá⁴ah³, \v 30 liáh³la³ hí⁴dah²féh³: “Gá⁴laá⁴ mɨ³jmeeh³² ñú² dsaá⁴ nɨ³, baáy⁴ há⁴hé³ máh⁴ jmiih⁴ hí⁴jmeé⁴ hí⁴bí⁴yey³.” \v 31 Hu̱² gɨh³ ja̱y³ rey ta³hɨ³ hí⁴tí̱² chie̱é̱yh¹ dxeeyh⁴ rey, mɨ²ja̱³ ga³jmee⁴ ruh³ hí⁴jmeé⁴ cua̱a̱y¹ná² xɨ² hí⁴tiaá⁴ dxiéy⁴ mil soldados hi³ hí⁴dah²tí̱² chie̱é̱yh¹ dxieéy³ mil soldados chié̱y² dxeeyh⁴ rey ja̱³. \v 32 Xɨ³ hí⁴chii⁴ hi³ há⁴hé³ hí⁴tiaá⁴ yáh¹, mɨ²ja̱³ liáh³ rúh⁴ ya³hɨɨ́y⁴ vɨ̱ɨ̱́³ dxeeyh⁴ rey ja̱³, hí⁴xɨ́y⁴ dsa³ duh³ dsá⁴xɨɨh⁴² rey ja̱³ hi³ gua²hií² ruh³ liáh³nɨ³ ba² chiáh² hi³ hí⁴dah²tí̱² ja̱³. \v 33 Hi³ja̱³ gu³xɨ³ hí̱³ba² niaá⁴ah³ hi³ há⁴hé³ hi²tu¹ah³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ xa³ chia̱á̱²ah³, niaá⁴ah³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴lí³ah³ xɨh³chia̱á̱²á⁴. \s1 La³ dsa³liú⁴ ca³jaa¹ chiáh² fɨɨh⁴²ñi² \r (Mt. 5:13; Mr. 9:50) \p \v 34 ’Hi²xiáh³ dxú⁴ fɨɨh⁴²ñi² nɨ³ liáh³ rúh⁴ ñii⁴². Joó⁴ xɨ³ há⁴hé³ máh⁴ ñii⁴², ¿jmiih⁴² ja̱³ máh⁴ hí⁴jooy³ hí⁴lí³ ca̱á̱h³ ñii⁴²? \v 35 Hi³ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ xiáh³ niaáh² ñé⁴ chiáh² dxaah¹vó⁴, ñé⁴ hi³ hi²jmee²a² haá¹, hi³ hí⁴tia̱a̱² bɨh¹ ba². Hi³ niaá⁴ hí⁴nuú⁴ cua²niuú³. \c 15 \s1 Juúh⁴ chiáh² ja̱y³ dsɨɨ³jaa³ hi³ ma³tuuy⁴ fii² \r (Mt. 18:10-14) \p \v 1 Liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² baáy⁴ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ xe̱y³ dxú⁴ ja̱³ dsa³jé̱yh⁴ yeey⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³ duh³ hí⁴dah²nuú⁴ chiáh². \v 2 Hi³ja̱³ ja̱³ dah²bi³dxɨɨ́y² mii⁴ diáh⁴ fariseos chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³ chiáh² Jesús, liáh³la³ dah²féh³: \p ―He² dɨ́h¹ ja̱³ chiáh² dsaá⁴ nɨ³ hi³ ga³jmee⁴ ca̱a̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ xe̱y³ dxú⁴ baáy⁴ ga³cuh³ ga³eeh³² chie̱é̱yh¹ diáh⁴. \p \v 3 Hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴jmeéh⁴ diáh⁴ ca̱a̱³ juúh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p \v 4 ―Liu³u²xɨ³ xa̱³ah³ niaá⁴ah³, hi³ xe̱y³ ca̱a̱³ ñá⁴laáy³ dsɨɨ³jaa³ chia̱á̱²ah³ baáy⁴ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ ja̱y³, ¿xɨ² há⁴hé³ hi²cueeh⁴²ah³ gɨh¹ diáh⁴ hi³ noventa y nueve ja̱³ ca̱a̱³ hí¹, duh³ cua³dxí̱⁴ah³ gua³niaah⁴ah³ dsɨɨ³jaa³ hi³ ma³yeéy⁴ ja̱³, hí⁴tɨ́⁴ lɨ́⁴ hiíh⁴ hí⁴dxaah⁴ah³ ca̱á̱h³? \v 5 Baáy⁴ mɨ² ma³dsaáh⁴ah³ ja̱³ yáh¹, mɨ²ja̱³ hi²ya³dsɨ́¹ah³ lɨ́⁴ xú̱h⁴cuee³ah³ hi³ bií⁴ jé⁴ há²ah³, \v 6 baáy⁴ mɨ² ma³dxa³dxi̱i̱³²ah³ xɨ¹ñúh⁴ chia̱á̱²ah³ mɨ²ja̱³ hi²bi³ñiih⁴ah³ diáh⁴ amigos chia̱á̱²ah³ baáy⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ dɨ³nieeyh⁴² yeey⁴ xi² niaah⁴²ah³, duh³ liáh³la³ hi²fooh¹ah³ diáh⁴: “Bi³jee⁴²ah³ há²ah³ chia̱á̱h¹ah³ jniá³, chiaah¹ ma³dsaáh⁴á⁴ ca̱á̱h³ dsɨɨ³jaa³ chia̱á̱²á⁴ hi³ gá⁴yeéy⁴ nɨ³.” \v 7 Ba² liáh³ja̱³ xe̱y³ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² yuuh¹ güii³ nɨ³, hi²xiáh³ hí⁴jé⁴ dsɨ́² diáh⁴ chiáh² ja̱y³ hi³ há⁴hé³ xe̱y³ dxú⁴ mɨ² ma³tá³ ma³hɨ́³ dxú⁴. Hí⁴jé⁴ gɨh¹ dsɨ́² diáh⁴ chie̱é̱yh¹ hi³ ja̱y³ ja̱³, liáh³xɨ³ diáh⁴ hi³ ma³dah²tá³ ma³dah²hɨ́³ dxú⁴ dsa³jéy⁴. \s1 Juúh⁴ chiáh² cuu² hi³ gá⁴táh³ \p \v 8 ’Hu̱² gɨh³ ja̱y³ mɨ́³ hi³ xa³ dxiá⁴ cuu² tiaa³ chiáh² baáy⁴ hí⁴tiah³ ca̱a̱³, ¿xɨ² há⁴hé³ hí⁴hi̱í̱⁴ xi³ baáy⁴ hí⁴yáh³ lɨ́⁴ va² lɨ́⁴ xɨ¹ñúh⁴ chiáh² hí⁴tɨ́⁴ lɨ́⁴ hiíh⁴ hí⁴dxaah⁴ ca̱á̱h³? \v 9 Mɨ² ma³dsaáh⁴ ja̱³ yáh¹, mɨ²ja̱³ hí⁴bí⁴ñiih³ diáh⁴ amigas chié̱y² baáy⁴ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² yeey⁴ xi² jey¹ ja̱³, duh³ liáh³la³ hí⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: “Bi³jee⁴²ah³ há²ah³ chia̱á̱h¹ah³ jniá³, chiaah¹ ma³dsaáyh⁴ ca̱á̱h³ cuu² chieéy⁴ hi³ gá⁴táh³ nɨ³.” \v 10 Hi³ja̱³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³ hi³ ja̱³ba² liáh³ja̱³ hí⁴jé⁴ dsɨ́² diáh⁴ ángeles chié̱y² Dios nɨ³ liu³u²xɨ³ ja̱y³ hi³ há⁴hé³ xe̱y³ dxú⁴ hí⁴tá⁴ hí⁴hɨ́⁴ dxú⁴. \s1 Ja̱y³ mɨ¹liuh² gá⁴yeéy² hi³la³ hi³nɨ³ chiáh² \p \v 11 Ba² gá⁴féh³ liáh³la³ Jesús ja̱³: \p ―Ja̱y³ dsaá⁴ xe̱y³ aáy⁴ ja̱á̱². \v 12 Hi³ rúh⁴ píyh¹ gɨh¹ ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ jmii³ diáh⁴ ja̱³: “Ñuyh⁴, cuoo² jniá³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ ná⁴lɨ¹ dxey⁴ nɨ³.” Mɨ²ja̱³ gá⁴dxaáh² jmii³ diáh⁴ ja̱³ hi³ xa³ chiáh² ja̱³ duh³ gá⁴cuoó⁴ diáh⁴. \v 13 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, gá⁴nɨɨ́³ ja̱á̱² hi³ rúh⁴ píyh¹ ja̱³ hi³ gá⁴tɨ̱́y³ ja̱³ duh³ chie̱é̱yh¹ cuu² ja̱³ ŋaá² vɨ̱ɨ̱́³, ŋaá² xiaáh³ país. Nɨɨ́⁴ gá⁴yeéy² liáh⁴jɨ³ cuu² chiáh² ja̱³, ña²hé³ ba² gá⁴jmeé³. \v 14 Joó⁴ liáh³ ma³dsá⁴ ma³iíh² jɨɨ⁴ cuu² chiáh² ja̱³, ja̱³ba² mɨ²ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ ca̱a̱³ haa² gaáy³ vó⁴ ja̱³ hi³ja̱³ mɨ³cɨ̱ɨ̱yh³² cue̱é̱h⁴ mɨ¹liuh² ja̱³. \v 15 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³naah³² ta² chiáh² ja̱y³ dsa³ vó⁴ nɨɨ́⁴, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ dsa³ ja̱³ xi²nuu³ chiáh² duh³ hí⁴heéyh² hí¹ diáh⁴ gu³chɨ¹ chié̱y². \fig Lucas 15:15|src="CN01759B.TIF" size="span" ref="San Lucas 15:15" \fig* \v 16 Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ cue̱é̱h⁴, hi³ja̱³ mɨ³ta³hɨ³ hí⁴cuh³ cua̱á̱h³ ma³ hi³ ca³dah²cuh³ diáh⁴ gu³chɨ¹ ja̱³, joó⁴ há⁴hé³ xe̱y³ hí⁴cuoó⁴ cáh³ti³². \v 17 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ mɨ³ta³hɨ³: “¡Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ mozos hi³ nieeyh⁴² chiáh² dia² chia̱á̱²á⁴, baáy⁴ há⁴hé³ hooy⁴ cáh³ti³² ca³dah²eeh³² diáh⁴, baáy⁴ jniá³ la³ mɨ³hí⁴jú̱³á⁴ hi³ cue̱é̱y⁴! \v 18 Na³fáyh⁴ ñeh³²á⁴ ca̱á̱h³ xi² jey¹ ñuyh⁴ nɨ³, duh³ liáh³la³ hi²fooh¹á²: Dia² chia̱á̱²á⁴, ma³jmeéy⁴ dsaa² rúh⁴ñi² Dios baáy⁴ rúh⁴ñíy¹ niu³, \v 19 hi³ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ ga³jmee⁴ hi²jmeey³ cua̱a̱y¹ná² hi³ na³lɨ́⁴á⁴ ja̱a̱y³. Joó⁴ hu̱² hi²jmeey³ cua̱a̱y¹ná² hi³ na³lɨ́⁴á⁴ liáh³xɨ³ ja̱y³ diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ ta² chiú̱h²u³ nɨ³.” \v 20 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ fi¹ duh³ ŋáyh² ca̱á̱h³ chiáh² jmii³ ja̱³. \p ’Liáh³ rúh⁴ dsa³hɨɨ́y⁴ vɨ̱ɨ̱́³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joó² jmii³ ja̱³ hi³ mɨ³jeéyh³ ca̱á̱h³, mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱h⁴ hi³ liáh³dsɨɨ³². Hi³ja̱³ ŋaá² ji̱³nɨɨ́⁴ cá⁴dxá⁴jé̱y¹, mɨ²ja̱³ gá⁴i̱í̱⁴ baá⁴ ba² gá⁴cuyh³. \v 21 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ja̱á̱² ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Dia² chia̱á̱²á⁴, ma³jmeéy⁴ mɨ³hee³² rúh⁴ñi² Dios baáy⁴ rúh⁴ñíy¹ niu³, hi³ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ ga³jmee⁴ hi²jmeey³ cua̱a̱y¹ná² hi³ na³lɨ́⁴á⁴ ja̱a̱y³.” \v 22 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ jmii³ ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ mozos chié̱y² ja̱³: “Gua³chia̱³ah³ ji̱³nɨɨ́⁴ ca̱a̱³ mɨh³ dxú⁴ cáh³ti³² nɨ³, duh³ bi³chíh¹ah³, ba² tia̱a̱h⁴ah³ ca̱a̱³ anillo xɨh¹guaa³ nɨ³, baáy⁴ bi³heé¹ah³ ca̱a̱³ laa³ dxú⁴. \v 23 Gua³tieé²ah³ ja̱y³ cue²yah³ hi³ cua̱a̱y³ gɨh¹ nɨ³ duh³ jɨ̱́h⁴ah³. ¡Hi²chia⁴²a² baáy⁴ hi²jmee²a² jmɨ́¹feh⁴! \v 24 Chiaah¹ xɨ³ ba² hi³ ma³ju̱y⁴ ba² nɨ³ ja̱a̱y⁴ la³, joó⁴ ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ ba² lii³²a².” Hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²jmee⁴ jmɨ́¹feh⁴. \p \v 25 ’Jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³ xieey³ xi²nuu³ ja̱á̱² hi³ mɨ³gaáy³ gɨh¹ ja̱³. Hi³ja̱³ liáh³ gá⁴dxéyh² yeey⁴ tɨɨ́² chiáh² diáh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴nuú³ hi³ dah²hɨ̱ɨ̱́h⁴ dsa³he⁴ baáy⁴ hi²xiáh³ dah²dsa̱y⁴ dsa³. \v 26 Mɨ²ja̱³ gá⁴teé⁴ ja̱y³ diáh⁴ mozos ja̱³ duh³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ hi³ he² ja̱³ dsa³lí³ ja̱³. \v 27 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ mozo ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Chiaah¹ hi³ ma³güeyh³² ca̱á̱h³ ja̱á̱y¹ nɨ³ ba² nɨ³, hi³ja̱³ nɨ³ ma³taáh⁴ ta² dia² chiú̱h²u³ nɨ³ ma³lɨ³jɨ̱yh⁴² cue²yah³ hi³ cua̱a̱y³ gɨh¹ nɨ³, chiaah¹ hi³ ma³güeyh³² xe̱y³ dxú⁴.” \v 28 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴cɨ̱ɨ̱y³² ja̱á̱¹ mɨ¹liuh² ja̱³, há⁴hé³ máh⁴ dɨ́⁴dsá⁴hii³² xɨ¹ñúh⁴. Mɨ²ja̱³ bí⁴hɨɨ́y⁴ jmii³ ja̱³ duh³ bi²ŋɨɨ́³ jmɨ²heé¹ chiáh² hi³ hu̱² hí⁴dsá⁴hii³². \v 29 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ jmii³ ja̱³: “Maáy³ ba² hi³ hi²xiáh³ mɨ³ñuú³ ji̱i̱³ jmeey⁴ ta² chiú̱h²u³, jmáyh² hi³ ga³nuuy⁴ dsaá² ba². Joó⁴ gu³xɨ³ jlɨ́h³ há⁴hé³ ma³cuó¹u³ jniá³ ñé⁴ gu³xɨ³ ja̱y³ xu̱ú̱¹laá¹ nɨ³, duh³ hi²jmeey⁴² jmɨ́¹feh⁴ chia̱a̱h⁴²á² diáh⁴ amigos chia̱á̱²á⁴. \v 30 Joó⁴ ja̱³nɨ́⁴ hi³ ma³güeyh³² ja̱a̱y³ hi³ ma³ya²yeéy¹ cuu² chiú̱h²u³ nɨ³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ mɨ́³ hi³ ga̱y³, ma³jɨ̱́h⁴u³ ja̱á̱² cue²yah³ cua̱a̱y³ nɨ³ duh³ hi²jmeey³ jmɨ́¹feh⁴ chiáh².” \v 31 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ jmii³ ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Ja̱a̱y⁴ chia̱á̱²á⁴, je¹u³ ba² chia̱á̱h¹u³ jniá³ niu³ ca̱³ñiih³², baáy⁴ hi³ chiú̱h²u³ nɨ³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ xa³ chieéy⁴ nɨ³. \v 32 Joó⁴ jmɨ́yh³ hi³ ga³jmee⁴ nɨ³ hi³ hi²jmee²a² jmɨ́¹feh⁴ baáy⁴ hi²bi³jee⁴²a² dsɨ³²a² chiaah¹ xɨ³ ba² hi³ ma³ju̱y⁴ ba² nɨ³ ja̱á̱y¹ nɨ³ baáy⁴ ja̱³nɨ́⁴ ma³dsaáh⁴a² ca̱á̱h³.” \c 16 \s1 Juúh⁴ chiáh² mozo hi³ gá⁴jmeé³ mɨ³hee³² \p \v 1 Ba² gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ gá⁴guá³ ja̱y³ dsa³ hi³ bií⁴ xaa³², hi³ xe̱y³ ja̱y³ mozo chié̱y² hí⁴ná⁴tayh¹ guaa³ jɨɨ⁴ hi³ xa³ chiáh² ja̱³. Mɨ²ja̱³ dah²ya²xɨɨh⁴² dsa³ ja̱³ hi³ hi²xiáh³ yeey³² ca̱a̱³ cua̱a̱y¹ná² mozo ja̱³ hi³ xa³ chiáh² fii² ja̱³. \v 2 Mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ fii² ja̱³ gá⁴teé⁴ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “¿Xɨ² he̱é̱yh³ ba² liáh³xɨ³ dah²féh³ dah²hey³² niu³ nɨ³? Ja̱³nɨ́⁴ gɨh¹ hi²jmee²a² cua̱a̱y¹ná² ta² hi³ ma³jmeéy¹ nɨ³, chiaah¹ há⁴hé³ máh⁴ hi²jmeey³ ta² chieéy⁴.” \v 3 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³tá³hɨ́³ mozo ja̱³: “¿Jmiih⁴² hi²jmeey⁴² ja̱³nɨ́⁴ chiaah¹ ja̱³nɨ́⁴ gɨh¹ mɨ³hí⁴tiúy² jniá³ fiiy⁴ la³? Há⁴hé³ xa³ hi³ bii³²á⁴ hi²jmeey⁴² ta² campo, baáy⁴ hi²xiáh³ hiíy² hi³ hi²ŋɨɨy⁴² foo³. \v 4 Mɨ³maay⁴ ba² liáh³xɨ³ hi²jmeey⁴² duh³ xe̱y³ hí⁴tee³ jniá³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh² liu³u²xɨ³ mɨ² ma³tuuy⁴ ta² la³.” \v 5 Mɨ²ja̱³ gá⁴teé⁴ gɨh¹ máh⁴ ja̱y³ diáh⁴ hi³ dɨ³hiíh⁴ chiáh² fii² ja̱³. Hi³dxá³ ja̱y³ ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴: “¿Jmiih⁴² nɨɨh¹ hiíh⁴u³ chiáh² fiiy⁴ nɨ³?” \v 6 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ dsa³ ja̱³: “Hiíh⁴á⁴ ca̱a̱³ ñá⁴laá³ mɨ¹sɨ́³ aceite.” Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ mozo ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Ja̱³la³ meh¹xi³ chiú̱h²u³ hi³ ta̱a̱⁴ liáh³nɨɨh¹ hiíh⁴u³ nɨ³. Jmee² ji̱³nɨɨ́⁴ dxaáh² baáy⁴ tia̱á̱² tú̱⁴ná⁴dxiá³ ba² nɨɨh¹.” \v 7 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ dxeeyh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “¿Jmiih⁴² gɨh³ niu³, jmiih⁴² nɨɨh¹ hiíh⁴u³ chiáh² fiiy⁴ nɨ³?” Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ dsa³ ja̱³: “Ca̱a̱³ ñá⁴laá³ arrobas cuɨɨ³ ya³dsɨ² hiíh⁴á⁴.” Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ ca̱á̱h³: “Ja̱³la³ meh¹xi³ chiú̱h²u³ hi³ ta̱a̱⁴ liáh³nɨɨh¹ hiíh⁴u³ nɨ³. Jmee² dxaáh² baáy⁴ tia̱á̱² ochenta ba² nɨɨh¹.” \v 8 Mɨ²ja̱³ gá⁴cá̱⁴ cua̱a̱y¹ná² fii² ja̱³ hi³ hi²xiáh³ bí⁴sɨɨ́y¹ mozo ja̱³ hi³ gá⁴jmeé³ liáh³ja̱³. Hi³ja̱³ diáh⁴ dsa³ hi³ há⁴hé³ ca³dsa³taáy³ chiáh² Dios liáh³ca̱a̱y³ dɨ³tɨɨy³² gɨh¹ jmiih⁴² hí⁴dsá⁴há³ dsá⁴ŋɨ́y³ diáh⁴, liáh³xɨ³ diáh⁴ hi³ ca³dsa³taáy³ nɨ³. \p \v 9 ’Hi³ja̱³ jniá³ ga³fooh³²á⁴ niaá⁴ah³, hi³jmeeh³²ah³ ta² hi³ xa³ chia̱á̱²ah³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³ duh³ hí⁴sa̱y³ amigos chia̱á̱²ah³, duh³ liu³u²xɨ³ mɨ² ma³dsá⁴ hi³ xa³ chia̱á̱²ah³ mɨ²ja̱³ xe̱y³ hí⁴tee³ niaá⁴ah³ xi² há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jú̱³ah³. \p \v 10 ’Dsa³ hi³ ga³jmee⁴ xiaa³dsaa³² ca³liuh², ná⁴lɨ¹ chiáh² liáh³ja̱³ hí⁴jmeé⁴ chie̱é̱yh¹ hi³ ñuú³ gɨh¹. Baáy⁴ dsa³ hi³ há⁴hé³ ga³jmee⁴ xiaa³dsaa³² gu³xɨ³ ca³liuh², ba² há⁴hé³ hí⁴jmeé⁴ xiaa³dsaa³² chie̱é̱yh¹ hi³ ñuú³ ja̱³. \v 11 Hi³ja̱³ liu³u²xɨ³ há⁴hé³ ga³jmee³ah³ dxú⁴ chie̱é̱yh¹ hi³ xa³ chia̱á̱²ah³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³, jmiih⁴² ja̱³ hí⁴táyh² guaa³²ah³ hi³ bií⁴ dxú⁴ hi³ xa³ yuuh¹ güii³ nɨ³. \v 12 Baáy⁴ xɨ³ há⁴hé³ hi²jmee³ah³ dxú⁴ chie̱é̱yh¹ hi³la³ hi³nɨ³ chiáh² dsa³, ¿jmiih⁴² ja̱³ hí⁴sa̱y³ hi³ hí⁴cuoó⁴ niaá⁴ah³ jmɨ́yh³ hi³ chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³? \p \v 13 ’Gu³xɨ³ ja̱y³ mozo há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴jmeé⁴ ta² chiáh² hi³ aáy⁴ fii². Chiaah¹ cɨ̱ɨ̱y³² chie̱é̱yh¹ ja̱y³ baáy⁴ hí⁴jmeé⁴ nieéy² gɨh¹ dxeeyh⁴. Hu̱² gɨh³ hí⁴jmeé⁴ xiaa³dsaa³² chie̱é̱yh¹ ja̱y³, baáy⁴ há⁴hé³ hí⁴jméy² cua̱a̱y¹ná² dxeeyh⁴. Hi³ja̱³ niaá⁴ah³ yáh¹, há⁴hé³ hí⁴jooy³ hi²naah⁴ah³ Dios, baáy⁴ naa³ah³ ba² chia̱á̱²ah³ hí⁴xaa³²ah³. \p \v 14 Dah²nuu³ diáh⁴ fariseos liáh³ féh³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, hi³ja̱³ hi³ dah²bi³cuaáy¹ ba² Jesús ja̱³ chiaah¹ hi²xiáh³ hɨɨh³ dsɨ́² diáh⁴ cuu². \v 15 Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Niaá⁴ah³ ga³jme³²ah³ vo̱ó̱h²ah³ dxú⁴ah³ rúh⁴ñi² diáh⁴ dsa³ nɨ³, joó⁴ cui̱i̱³ ba² Dios nɨ³ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chia̱á̱²ah³. Diáh⁴ hi³ bií⁴ dxú⁴ ga³ji̱í̱h⁴ diáh⁴ dsa³ nɨ³ hi²xiáh³ cɨ̱ɨ̱y³² ga³joo³² Dios nɨ³. \s1 La³ dsa³liú⁴ ca³jaa¹ chiáh² ley chiáh² Dios \p \v 16 Gá⁴hɨɨ́² liu⁴ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, liáh³la³ féh³: \p ―Ley chiáh² Moisés baáy⁴ liáh⁴jɨ³ hi³ cá⁴dah²hé³ diáh⁴ profeta nɨ³ dsa³jmeé⁴ ta² cá⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ güéy⁴ Juan hi³ ga³xeey³ jmɨɨ³ dsa³ nɨ³. Mɨ²ja̱³ lɨ́⁴ bih³ cá⁴lɨ́⁴liaá² dse³he² juúh⁴ dxú⁴ liáh³xɨ³ hí⁴jmeé⁴ Dios nɨ³ chiáh² diáh⁴ dsa³, baáy⁴ liáh⁴jɨy³ ba² dɨ³niaá⁴ dsá⁴dxi̱i̱³² chie̱é̱yh¹ lii³²a². \p \v 17 ’Hi²xiáh³ gaáy³ ta² hi³ dsá⁴yeéy⁴ yuuh¹ güii³ baáy⁴ dxaah¹vó⁴ la³ lii³²a², joó⁴ gaáy³ gɨh¹ ta² hi³ há⁴hé³ hí⁴lí³ cumplido fáh⁴liu⁴ hi³ pih²liuh² gɨh¹ chiáh² ley nɨ³. \s1 Há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²tiúy² oóyh² diáh⁴ hi³ ná⁴ji̱i̱¹ guaa³ \r (Mt. 19:1-12; Mr. 10:1-12) \p \v 18 ’Liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsaá⁴ hí⁴tiúy² mɨ́⁴chiáh² baáy⁴ hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ dxeeyh⁴ mɨ́³, hi³ hí⁴jmeé⁴ ga̱y³ ba² ja̱³, baáy⁴ hi³ hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ ja̱y³ mɨ́³ hi³ ná⁴dsaáy¹ chie̱é̱yh¹ dsaá⁴ chié̱y², ba² hi³ hí⁴jmeé⁴ ga̱y³ ba² ja̱³ dsaá⁴ hi³ hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ mɨ́³ ja̱³. \s1 Ja̱y³ dsa³ xaa³² chie̱é̱yh¹ Lázaro \p \v 19 ’Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ gá⁴guá³ ja̱y³ dsa³ xaa³² hi³ ga³cɨh³² jmáyh² mɨh³ dxú⁴ hi³ bií⁴ liih², baáy⁴ liáh⁴jɨ³ lɨ́⁴ jmɨɨ́¹ hi²xiáh³ liih² jmɨ́¹feh⁴ ga³jmee⁴. \v 20 Ba² xe̱y³ ja̱y³ dsa³tieey³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Lázaro, hi²xiáh³ xeey⁴ tiaa⁴² ca³dsa³güe³ dxaah¹vó⁴ haah²ñu¹ chiáh² dsa³ xaa³² ja̱³. \v 21 Niaá⁴ dxi³ dsa³tieey³ ja̱³ hi³ hu̱² hí⁴tɨ̱́y⁴ hí⁴eéh² fi̱í̱¹ hi³ dsa³saá⁴ ñuúh⁴ mesa chiáh² dsa³ xaa³² ja̱³. Liáh³dsɨɨ³² dxi³ chiaah¹ dsa³jé̱yh⁴ diáh⁴ dsɨɨ³ ja̱³ duh³ hí⁴dah²xú̱h⁴ tiaa⁴² chiáh² ja̱³. \v 22 Ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ ja̱³ cá⁴dxá⁴héy³ jú̱y⁴ dsa³tieey³ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²tee³ diáh⁴ ángeles ja̱³ duh³ hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ Abraham ja̱³ xi² dxú⁴ cáh³ti³². Ba² jú̱y⁴ dsa³ xaa³² ja̱³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, hi³ja̱³ cá⁴dah²haáy². \v 23 Liáh³ca̱á̱h³ mɨ³cɨ̱yh³beeyh³² dsa³ xaa³² xi² ca³dsa³dxi̱i̱³² diáh⁴ dsa³jú̱y¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xaáh² ñi² duh³ gá⁴joóy² Abraham ja̱³ vɨ̱ɨ̱́³ chie̱é̱yh¹ Lázaro. \v 24 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ chiu̱u̱³ gá⁴liúy² Abraham ja̱³: “Ñuyh⁴ Abraham, chia̱³ mih³ ñí⁴ jniá³, xɨ́y⁴ Lázaro nɨ³ cua²dsa³bi³sɨh³ yuuh¹ xɨh¹guaa³ nɨ³ duh³ hí⁴yá⁴bí⁴güiih³ sɨyh⁴ la³, chiaah¹ hi²xiáh³ cɨ̱h³beeh³²á⁴ jee⁴² xi³ la³.” \v 25 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Abraham ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Ja̱a̱y⁴, bi³liih⁴² háy² hi³ hi²xiáh³ dxú⁴ gá⁴ñí³ niu³ jmɨɨyh⁴²güii³, joó⁴ hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² gá⁴cɨ̱ɨ̱́yh² Lázaro nɨ³. Hi³ja̱³ ja̱³nɨ́⁴ hi²xiáh³ mɨ³jé⁴ dsɨ́² jey¹ la³, baáy⁴ niu³ yáh¹ mɨ³cɨ́y³ ja̱³nɨ́⁴. \v 26 Baáy⁴ ca̱a̱³ chiáh² ba² hi³nɨ³, hi²xiáh³ gaáy³ guaá³ jee⁴² chiaa⁴²ah¹ chia̱a̱h²ah¹ niaá⁴ah³, hi³ja̱³ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² la³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ dsá⁴dxí̱⁴ ca³jaa¹ chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³ ñé⁴ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² nɨ³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴yá⁴dxí̱⁴ la³.” \v 27 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ dsa³ xaa³² ja̱³: “Hi³ja̱³ naáy⁴ hi²ŋɨɨy⁴² jmɨ²heé¹ chiú̱h²u³ ñuyh⁴ Abraham hi³ hi²bi³dxáh¹u³ Lázaro nɨ³ chiáh² dia² chia̱á̱²á⁴. \v 28 Chiaah¹ xe̱y³ ñéy³ du³ñuúh²á⁴, duh³ hu̱² dsá⁴liúy¹ diáh⁴, duh³ há⁴hé³ hí⁴bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ xi² cɨy³² la³.” \v 29 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Abraham ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Ca³dah²nuu³ ba² diáh⁴ hi³nɨy³² liáh³xɨ³ gá⁴xɨɨ́³ Moisés chie̱é̱yh¹ diáh⁴ profetas nɨ³. ¡Cua²dah²jmeé³ he̱é̱yh³ hi³nɨ³ ba²!” \v 30 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ dsa³ xaa³² ja̱³: “Liáh³ja̱³ nɨ³ ñuyh⁴ Abraham, joó⁴ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsa³ hi³ ma³ju̱y⁴ dsaa³² dsá⁴ñi³ diáh⁴ mɨ²ja̱³ hí⁴dah²tá⁴ dah²hɨ́⁴ dxú⁴.” \v 31 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Abraham ja̱³: “Xɨ³ nɨ³ há⁴hé³ dɨ́⁴dah²nuú⁴ dsaá² liáh³xɨ³ gá⁴xɨɨ́³ Moisés chie̱é̱yh¹ diáh⁴ profetas nɨ³, hi³ja̱³ ba² há⁴hé³ hí⁴dah²jmeé⁴ he̱é̱yh³ gu³xɨ³ ba² hí⁴dxéyh² ja̱y³ dsa³jú̱y¹.” \c 17 \s1 Hi²xiáh³ gaáy³ ta² niaah⁴²a² jmɨɨyh⁴²güii³ \r (Mt. 18:6-7, 21-22; Mr. 9:42) \p \v 1 Liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: ―Liáh³bií⁴ xa³ hi³ ca³bi³taay³ diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³, joó⁴ hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² ja̱y³ dsa³ hi³ ca³bi³taay³ oóyh². \v 2 Dxú⁴ gɨh¹ hí⁴tie̱e̱yh⁴² he̱é̱yh³ jmɨ́⁴ñih¹ ná⁴ñuu¹ luú¹ nɨ³ chie̱é̱yh¹ na¹cu̱ú̱¹ chiáh² molino, dxa² hi³ hí⁴bí⁴taay³ ja̱y³ diáh⁴ mɨ¹píyh⁴ la³. \v 3 Xɨɨ́³ah³ ba², há⁴ hi³jmee³ah³ liáh³ja̱³. \p ’Liu³u²xɨ³ ja̱y³ du³ñuúh²ah³ hí⁴jmeéh⁴ niaá⁴ah³ mɨ³hee³², hi³fooh³²ah³ hi³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jmeé⁴ liáh³ja̱³. Xɨ³ hí⁴tá⁴ hí⁴hɨ́⁴ ca̱á̱h³ dxú⁴ yáh¹, mɨ²ja̱³ hi³jmee³ah³ gaáy³ há²ah³ chiáh². \v 4 Baáy⁴ gu³xɨ³ ba² hí⁴jmeéh⁴ niaá⁴ah³ mɨ³hee³² dxiaá⁴ tiaah² hi³ ca̱a̱³ jmɨɨ́¹, baáy⁴ liu³u²xɨ³ dxiaá⁴ tiaah² hí⁴güéy³ hí⁴yá⁴xɨɨh² niaá⁴ah³ liáh³la³: “Há⁴hé³ máh⁴ hi²jmeey⁴² ca̱á̱h³”, mɨ²ja̱³ hi²jmee³ah³ gaáy³ há²ah³ chiáh². \s1 Dɨ³hee⁴ fáh⁴lí³ diáh⁴ hi³ ca³dsa³taáy³ chiáh² Dios \p \v 5 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ apóstoles ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Jmee² hí⁴dsá⁴taá³ah¹ gɨh¹ dxú⁴ chiáh² Dios. \p \v 6 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liu³u²xɨ³ ca³gua³taá³ah³ liáh³nɨɨh¹ gaáy³ mɨ¹ju̱³ chiáh² mostaza, mɨ²ja̱³ hí⁴jooy³ hi²fooh¹ah³ ma³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ sicómoro: “Ra̱a̱y⁴² vo̱ó̱h²u³ la³, duh³ gua³haay⁴² vo̱ó̱h²u³ he̱é̱yh³ jmɨ́⁴ñih¹”, mɨ²ja̱³ hí⁴nuú⁴ dsaá² chia̱á̱²ah³ ma³ ja̱³. \s1 Gá⁴hé³ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ hi²jmee²a² ta² \p \v 7 ’Liu³u²xɨ³ ja̱³ah³ niaá⁴ah³ xe̱y³ ja̱y³ mozo chia̱á̱²ah³ hi³ hí⁴güeyh⁴ xi²nuu³ hi³ ma³ya²fí̱² vó⁴ baáy⁴ heeyh³ hí¹ cue²yah³, ¿xɨ² foóh¹ hi²fooh¹ah³ liáh³la³: “Ñeeyh³², ñí³ duh³ hi²cáyh³”? \v 8 Chiáh²ha̱á̱¹, liáh³la³ ba² hi²fooh¹ah³: “Bi³tɨɨ⁴ máh⁴liaá⁴ chieéy⁴, baá⁴ ba² bi³tɨɨ⁴ chiú̱h²u³ duh³ hi²ji̱h³ hi²tɨ̱́³u³ chieéy⁴. Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ ba² hi²cáyh³ niu³.” \v 9 ¿Xɨ²fáh³ hi²fooh¹ah³ hi³ hi²xiáh³ jmɨ²heéy¹ mozo ja̱³ mɨ² ma³jooy³ ma³jmeé³ liáh³xɨ³ ma³tiaáh²ah³ ta² ja̱³? Foóh¹ haá². \v 10 Ba² liáh³ja̱³ niaá⁴ah³, liu³u²xɨ³ mɨ² ma³jooy³ ma³jmeé¹ah³ jɨɨ⁴ hi³ ga³taah⁴ ta² Dios nɨ³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ ba² hi²fáh³ah³: “Há⁴hé³ na³jmɨɨ́h³a² jnia² na³lɨ́⁴a² mozos chié̱y² Dios nɨ³, chiaah¹ liáh³xɨ³ nɨɨh¹ ga³jmee⁴ hi²jmee²a² ba² nɨ³ ma³jmee²a² nɨ³.” \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ dxiéy⁴ diáh⁴ leprosos \p \v 11 Liáh³ gá⁴hí³ ca̱á̱h³ fi¹ Jesús ja̱³ hi³ ŋaá² Jerusalén, mɨ²ja̱³ gá⁴hay³ yaá³ vó⁴ Samaria chie̱é̱yh¹ Galilea. \v 12 Liáh³ gá⁴hí³ ca̱a̱³ fɨɨ³ liuh² ja̱³, mɨ²ja̱³ bí⁴dxí̱⁴ dah²bi²jé̱y¹ dxiéy⁴ diáh⁴ dsaá⁴ hi³ dɨ³dsaah⁴² lepra, mɨɨ¹ hi³ bií⁴ ga³xiah³, joó⁴ vɨ̱ɨ̱́³ ba² gá⁴cueeyh⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ dsa³hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³, \v 13 ja̱³ba² cá⁴dah²laá⁴ dah²jla³² dah²te³² liáh³la³ dah²féh³: \p ―¡Jesús, Dsa³he⁴, chia̱³ mih³ ñí⁴ jniaah¹! \p \v 14 Liáh³ gá⁴joó² Jesús ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cua³dxí̱⁴ah³ xi² nieeyh⁴² diáh⁴ jmii³dsa³, duh³ hí⁴dah²joó² xɨ² ma³laá³ah³. \p Mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴. Liáh³ dɨ³tieéyh¹ fi¹ ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴uu³ mɨɨ¹ hi³ dɨ³xeey⁴ diáh⁴ ja̱³. \v 15 Mɨ²ja̱³ ja̱y³ oóyh² diáh⁴ ja̱³ liáh³ gá⁴joó² hi³ ma³laáy³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋaá² ca̱á̱h³ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³ baáy⁴ hi²xiáh³ chiu̱u̱³ jmee⁴ dsa³lí³ dsa³dxaá³ chiáh² Dios. \v 16 Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́h² ji̱² rúh⁴ñi² Jesús ja̱³, gá⁴heéh⁴ lɨ́⁴ ñi² ja̱³ dxaah¹vó⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Jmɨ²heé¹u³ liáh³hé³ Ñuyh⁴ hi³ ma³bi³liaá¹u³ jniá³ nɨ³. \p Dsa³ Samaria ja̱³ dsa³ ja̱³. \v 17 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Xɨ² há⁴ja̱³ dxiéy⁴ diáh⁴ hi³ ma³laáy³ nɨ³. ¿Nɨy¹ ba² diáh⁴ hi³ ñúy⁴ gɨh¹ nɨ³? \v 18 ¿Jmiih⁴² nɨ³ hi³ ja̱y³ dsa³ xiaáh³ vó⁴ nɨ³ ba² nɨ³ ma³güey⁴ hi³ jmeéh⁴ hu̱u̱¹rá² Dios nɨ³? \p \v 19 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ dsaá⁴ ja̱³: \p ―Na³hɨɨ́y¹ duh³ má⁴dxi². Ma³laá³u³ ba² chiaah¹ ma³taá³u³ dxú⁴ chiáh² Dios nɨ³. \s1 Jlɨh² ja̱³ hí⁴laá⁴ Dios nɨ³ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ \r (Mt. 24:23-28, 36-41) \p \v 20 Cá⁴dah²ŋɨɨ́³ juúh⁴ diáh⁴ fariseos ja̱³, hi³ jlɨh² ja̱³ hi³ hí⁴laá⁴ Dios ja̱³ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³. Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴ja̱³ hi³ hí⁴sa³ juúh⁴ nɨ³ mɨ² mɨ³hí⁴chiuúh² hiíh⁴ Dios nɨ³. \v 21 Há⁴hé³ hí⁴dah²féh³ liáh³la³: “Joo⁴²ah³ ruh³, mɨ³lii⁴ hi³ xa³ jmee⁴ Dios nɨ³ ja̱³nɨ́⁴, joo⁴²ah³ ruh³ la³, joo⁴²ah³ ruh³ nɨ³.” Chiaah¹ mɨ³chiuuh³² ba² hiíh⁴, mɨ³bi³jmeéy³ ba² diáh⁴ dsa³ nɨ³ jee⁴² chia̱á̱²ah³ la³. \p \v 22 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Hí⁴dxá⁴héy³ jmɨɨ́¹ hi³ hí⁴lí³ há²ah³ gu³xɨ³ dɨ́h¹ ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ lɨ́⁴ hí⁴yá⁴güe³ chie̱é̱yh¹ niaá⁴ah³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³, joó⁴ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴güéy³. \v 23 Baáy⁴ gu³xɨ³ ba² hi²nuu³ah³ hi³ hí⁴dah²féh³ liáh³la³ diáh⁴ dsa³ nɨ³: “Mɨ³jey¹ la³”, hu̱² gɨh³ “mɨ³jey¹ nɨ³.” Joó⁴ há⁴ hi³jmee³ah³ he̱é̱yh³ chiáh² diáh⁴. \v 24 Chiaah¹ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ mɨ² ga³ja⁴ sɨɨ́⁴ ca³lɨ³jniaa⁴ na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³, liáh³ja̱³ ba² nɨ³ hí⁴lí³ mɨ² mɨ³hí⁴dxá⁴héy³ jmɨɨ́¹ hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \v 25 Joó⁴ dsa³jéy⁴ ruh³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ ba² hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh². Há⁴hé³ xiáh³ niaáh² cáh³ti³² hí⁴dah²jmeé⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴. \v 26 Liáh³xɨ³ gá⁴lɨ́⁴ liáh³ gá⁴guá³ Noé, liáh³ja̱³ ba² hí⁴lí³ mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \v 27 Chiaah¹ dah²eeh³² dah²hɨ̱h³² chiáh² liáh³ja̱³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, baáy⁴ dsa³ji̱í̱³ guaa³ diáh⁴, cá⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ gá⁴hí³ he̱é̱yh³ maá² Noé ja̱³, mɨ²ja̱³ güé⁴ jmɨ́² gaáy³ duh³ gá⁴ca̱yh⁴ jmɨɨ³. Ja̱³ba² gá⁴jú̱y⁴ liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴. \v 28 Ba² liáh³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴guá³ Lot. Ba² dah²eeh³² dah²hɨ̱h³² chiáh² liáh³ja̱³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, dah²la³² baáy⁴ dah²nɨɨ⁴ hi³la³ hi³nɨ³, dah²jmee⁴ jma² baáy⁴ dah²jmeeh³² ñú². \v 29 Joó⁴ ja̱³ba² jmɨɨ́¹ liáh³ bí⁴hɨɨ́y⁴ Lot ja̱³ fɨɨ³ Sodoma, mɨ²ja̱³ gá⁴saá⁴ xi³ baáy⁴ gá⁴saá⁴ azufre yuuh¹ güii³ ja̱³, hi³ja̱³ chie̱é̱yh¹ gá⁴caáy³ cáh³ti³² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 30 Jmɨ́yh³ ja̱³ba² liáh³ja̱³ hí⁴lí³ jmɨɨ́¹ mɨ² mɨ³hí⁴jnieey³² ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \p \v 31 ’Liu³u²xɨ³ jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³ xe̱y³ ja̱y³ hi³ tee³ dsɨ́² yuuh¹ ñú², baáy⁴ tiaah² hi³la³ hi³nɨ³ chiáh² xɨ¹ñúh⁴, há⁴hé³ máh⁴ ga³jmee⁴ hí⁴xieey⁴ dsá⁴voó³. Baáy⁴ xɨ³ xe̱y³ hi³ ta̱a̱y⁴ xi²nuu³, há⁴hé³ máh⁴ ga³jmee⁴ dsayh³² fɨɨ³. \v 32 Bi³liih⁴² há²ah³ liáh³xɨ³ gá⁴cɨ̱ɨ̱́yh² mɨ́⁴chiáh² Lot. \v 33 Chiaah¹ diáh⁴ hi³ há⁴hé³ hí⁴dah²tiú² jmɨɨyh⁴²güii³ chiáh² diáh⁴ hi³ já⁴ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ diáh⁴ ba², joó⁴ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²tiú² jmɨɨyh⁴²güii³ chiáh² diáh⁴ xiáh³ hi³ hí⁴lieéy³ ba² diáh⁴. \p \v 34 ’Voo⁴ mɨ²ja̱³, xa³ xi² na³saay³ dsa³ ñiíh² ca̱a̱³ ba² ji̱i̱², ja̱y³ hí⁴tiee⁴² baáy⁴ ja̱y³ hí⁴cueeyh⁴. \v 35 Aáy⁴ mɨ́³ dah²dsɨ³, ja̱y³ hí⁴tiee⁴² baáy⁴ ja̱y³ hí⁴cueeyh⁴. \v 36 Aáy⁴ dsaá⁴ tieéyh¹ ta², ja̱y³ hí⁴tiee⁴² baáy⁴ ja̱y³ hí⁴cueeyh⁴. \p \v 37 Liáh³ cá⁴dah²nuú³ hi³ ja̱³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xiah² ja̱³ hí⁴lí³ liáh³ja̱³ Ñuyh⁴? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Xi² na³caayh³² ja̱y³ dsa³ na³jú̱y¹, nɨɨ́⁴ hí⁴ná⁴cua̱a̱yh⁴² diáh⁴ tuh³. \c 18 \s1 Juúh⁴ chiáh² mɨ́³ dsa³nɨɨ́³ chie̱é̱yh¹ chiu³fáh⁴ \p \v 1 Ba² gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ ca̱a̱³ juúh⁴ hi³ heé⁴ diáh⁴ hi³ ca̱³ñiih³² ba² ga³jmee⁴ hí⁴dah²liúy² Dios, há⁴ja̱³ hí⁴dah²tiú² gu³xɨ³ ba² hí⁴hɨɨh⁴² hi³ dah²ŋɨɨ⁴ ja̱³. \v 2 Liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ca̱a̱³ fɨɨ³ ja̱³, gá⁴guá³ ja̱y³ chiu³fáh⁴ hi³ há⁴hé³ foyh⁴ chiáh² Dios, ba² há⁴hé³ ga³jmey³² cua̱a̱y¹ná² diáh⁴ dsa³. \v 3 Ba² ja̱³ba² fɨɨ³ nɨɨ́⁴ jey¹ ja̱y³ mɨ́³ hi³ nɨɨ́y³, hi³ ga³tɨ̱y¹ ca³dsa³ñi³ chiu³fáh⁴ ja̱³ hi³ hu̱² hí⁴ca̱a̱⁴ cua̱a̱y¹ná² fáh⁴liu⁴ chiáh² chie̱é̱yh¹ dsa³ hi³ tɨ̱y³² chie̱é̱yh¹ ja̱³. \v 4 Hi²xiáh³ voó³ cá⁴lɨ́⁴hɨɨh⁴² há⁴hé³ gá⁴jmeé³ he̱é̱yh³ chiu³fáh⁴ ja̱³ chiáh², joó⁴ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³, liáh³la³ gá⁴tá³ gá⁴hɨ́³ chiu³fáh⁴ ja̱³: “Gu³xɨ³ ba² há⁴hé³ foh⁴²á⁴ chiáh² Dios, ñé⁴ diáh⁴ dsa³ nɨ³, \v 5 joó⁴ gu³xɨ³ ba² jmiih⁴ liáh³ja̱³ hi²ya³tie̱e̱y⁴² chiáh² mɨ́³ nɨ³, duh³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴bí⁴dxɨɨ́y² jniá³, baáy⁴ duh³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴güéy³ sɨɨ́², chiaah¹ foóh¹ hí⁴dxa³ cáh³ti³² fáh⁴je̱e̱³² chieéy⁴.” \p \v 6 Mɨ²ja̱³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Ñúh³a² Jesús ja̱³: \p ―Liáh³ja̱³ rúh⁴ gá⁴féh³ chiu³fáh⁴ hi³ mɨ³hey³² ba² ja̱³. \v 7 Joó⁴ xɨ² há⁴hé³ hí⁴jmeé⁴ he̱é̱yh³ Dios nɨ³ chiáh² diáh⁴ dsa³ hi³ ma³dxɨy³ ñaá², diáh⁴ hi³ ca³dah²liuy³² ñaá² nɨ³ jmɨɨ⁴ nɨ³ voo⁴ nɨ³. ¿Xɨ² foóh¹ hí⁴cuó⁴ je² hí⁴dah²je̱é̱² fáh⁴yeey¹? \v 8 Hí⁴jmeéh⁴ ba² diáh⁴ he̱é̱yh³ ji̱³nɨɨ́⁴. Joó⁴ mɨ² mɨ³hí⁴dxá⁴heey⁴ hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³, ¿xɨ² foóh¹ rúh⁴ xe̱y³ chiáh² liáh³nɨ³ diáh⁴ hi³ ca³dsa³taáy³ chiáh² Dios nɨ³? \s1 Ja̱y³ fariseo chie̱é̱yh¹ ja̱y³ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² \p \v 9 Gá⁴jmeé³ dxaáh² juúh⁴ Jesús ja̱³, chiáh² diáh⁴ hi³ ga³ji̱í̱h⁴ mii⁴ hi³ bií⁴ dɨ³dxúy⁴, baáy⁴ há⁴hé³ xiáh³ niaáh² chiáh² diáh⁴ gɨh¹ tú̱⁴dsaayh⁴ diáh⁴ dsa³. Liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p \v 10 ―Aáy⁴ dsaá⁴ dah²ya²dxí̱⁴ xi² jey¹ guah³ gaáy³, dah²ya²liúy¹ Dios. Ja̱y³ ja̱³ fariseo, baáy⁴ dxeeyh⁴ ja̱³ hi³ ca̱a̱⁴ cuu². \v 11 Hiíy⁴ liáh³ja̱³ fariseo ja̱³ liuy³² Dios, liáh³la³ féh³: “Hi²xiáh³ jmɨ²heé¹u³ Dios, chiaah¹ há⁴hé³ xa̱⁴²á⁴ jniá³ liáh³xɨ³ dsa³, liáh³xɨ³ diáh⁴ dsa³ hi̱i̱³, hi³ mɨ³hey³² nɨ³, hi³ ga̱y³ nɨ³, ba² ñé⁴ há⁴hé³ na³lɨ́⁴á⁴ liáh³xɨ³ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² hi³ hiíy⁴ la³. \v 12 Jniá³ ca³bi³jmɨɨy⁴ tú̱h⁴ tiaah² liáh³ca̱a̱³ je²jmɨɨ́¹, baáy⁴ ga³cuoó⁴á⁴ ba² niu³ diezmo chieéy⁴ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ liáh³nɨɨh¹ hi³ ga³tɨ̱⁴²á⁴.” \v 13 Joó⁴ vɨ̱ɨ̱́³ ba² gá⁴cueeyh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu² ja̱³, ñé⁴ há⁴hé³ tiá³ dsɨ́² hí⁴xaáh² ñi² hí⁴joó² yuuh¹ güii³, chiu̱u̱⁴ liáh³ja̱³ haah²vó¹ baáy⁴ liáh³la³ féh³: “¡Dios chia̱á̱²á⁴ hu̱² hi²ca̱y³ mih³ hi²maá⁴u³ jniá³ chiaah¹ ña²hé³ ba² ga³jmeey⁴ jniá³!” \v 14 Naáy⁴ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ hi³ ŋáyh² hi³ ca̱a̱⁴ cuu² ja̱³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh² mɨ³xe̱y³ dxú⁴, joó⁴ há⁴ja̱³ liáh³ja̱³ fariseo ja̱³. Chiaah¹ ja̱y³ hi³ ga³jmey³² ñaá² gaáy³, hi³hí̱³ hí⁴cá̱² fáh⁴hiíh⁴, joó⁴ ja̱y³ hi³ ca³bi³píyh³ ñaá², xiáh³ hi³hí̱³ ba² hí⁴lí³ gaáy³. \s1 Cá⁴bí⁴je̱é̱y² Jesús ja̱³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ \r (Mt. 19:13-15; Mr. 10:13-16) \p \v 15 Ba² dsa³jay⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ rúh⁴ñi² Jesús ja̱³ duh³ hí⁴jñuuy³ diáh⁴ guaa³. Joó⁴ liáh³ cá⁴dah²joó² hi³ja̱³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²tiuuyh³² chiáh² diáh⁴ dsa³ hi³ dɨ³jey⁴ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ ja̱³. \v 16 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ diáh⁴ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cuó¹ah³ je² cua²ya³dxí̱⁴ ba² chiáh² diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³ chie̱é̱yh¹ jniá³, há⁴ hi³tiuuh⁴²ah³ chiáh² diáh⁴, chiaah¹ chiáh² Dios ba² na³hiiy⁴ diáh⁴ dsa³ hi³ dɨ³xe̱y³ liáh³xɨ³ diáh⁴ xɨ³yu̱u̱y³ nɨ³. \v 17 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Nɨɨh¹ diáh⁴ hi³ hí⁴dah²cuóy² mii⁴ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ Dios nɨ³ chiáh² diáh⁴, liáh³xɨ³ ga³nuu³ dsaá² ja̱y³ xɨ³yu̱u̱y³, nɨɨh¹ diáh⁴ hi³nɨy³² ba² hí⁴jooy³ hí⁴lí³ diáh⁴ cua̱a̱y¹ná² chiáh² Dios. \s1 Ja̱y³ mɨ¹liuh² hi³ xaa³² \r (Mt. 19:16-30; Mr. 10:17-31) \p \v 18 Ja̱y³ dsa³ hi³ ná⁴ŋɨy¹, gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Dsa³he⁴ dxúy⁴, ¿he² ga³jmee⁴ hi²jmeey⁴² duh³ hí⁴jooy³ hí⁴tɨ̱́⁴á⁴ fáh⁴ji̱í̱h⁴ hi³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jú̱y³? \p \v 19 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ga³fooyh³² jniá³ dxú⁴á⁴? Chiaah¹ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ dxúy⁴, ja̱y³ Dios ba² nɨ³ dxúy⁴. \v 20 Mɨ³maáy³ ba² diáh⁴ mandamientos, xɨ² haá²: “Há⁴ hi³jmeey³ ga̱³u³, há⁴ hi³jɨ̱h⁴u³ dsa³, há⁴ hi³jmeey³ hi̱i̱³, há⁴ hi³jme³²u³ vo̱ó̱h²u³ dsa³ñi³² ca̱a̱³ hi³ há⁴hé³ ná⁴lɨ¹, jmee² xa³ hu̱u̱¹rá² chiú̱h²u³ jmeeh² xaa³ñúyh³.” \p \v 21 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ dsaá⁴ ja̱³: \p ―Ga³nuuy⁴ ba² dsaá² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³nɨ³ liáh³ lɨ́⁴chii⁴ lɨ́⁴liíh⁴ lɨ́⁴ bih³. \p \v 22 Liáh³ gá⁴nuú³ hi³ja̱³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Rúh⁴ jmee⁴ gɨh¹ ca̱a̱³ hi³ hi²jmeey³. Nɨɨ² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ xa³ chiú̱h²u³ nɨ³, duh³ cuoo² diáh⁴ dsa³tieey³, mɨ²ja̱³ hí⁴xaa³²u³ yuuh¹ güii³, duh³ ñá³ chia̱á̱h¹u³ jniá³. \p \v 23 Joó⁴ liáh³ca̱á̱h³ gá⁴nuú³ dsaá⁴ ja̱³ hi³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ cá⁴lɨ́⁴fɨɨh⁴² dsɨ́², chiaah¹ hi²xiáh³ xaa³², baáy⁴ há⁴hé³ dɨ́⁴tiú² hi³ xa³ chiáh² ja̱³. \v 24 Liáh³ gá⁴joó² Jesús hi³ mɨ³fɨɨh⁴² dsɨ́² ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―¡Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ gaáy³ ta² hi³ hí⁴lí³ diáh⁴ cua̱a̱y¹ná² chiáh² Dios diáh⁴ dsa³ xaa³² nɨ³! \v 25 Ba² hi²xiáh³ gaáy³ ta² hí⁴ŋɨ́y³ ja̱y³ camello gua² me³cuu², ¿xɨ² haá²? Joó⁴ gaáy³ gɨh¹ ta² hi³ hí⁴lí³ cua̱a̱y¹ná² chiáh² Dios nɨ³ ja̱y³ dsa³ xaa³². \p \v 26 Hi³ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³ diáh⁴ hi³ cá⁴dah²nuú³ hi³ gá⁴féh³ ja̱³: \p ―Hi³ja̱³, ¿hi̱² ba² nɨy³² hí⁴jooy³ hí⁴lieéy³ xa³ja̱³? \p \v 27 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ há⁴hé³ jmiih⁴ hí⁴dah²jmeé⁴ diáh⁴ dsa³, há⁴hé³ gaáy³ ta² chiáh² Dios nɨ³. \p \v 28 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pedro ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, gá⁴tiu⁴²ah¹ jniaah¹ jɨɨ⁴ hi³ xa³ chiaa⁴²ah¹ duh³ gá⁴dxia⁴²ah¹ chia̱a̱h²ah¹ niu³. \p \v 29 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ na³fáyh⁴ cáh³ti³² liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ hí⁴lí³ chiáh² ja̱y³ dsa³ hi³ hí⁴tiú² ñu², hí⁴tiúy² diáh⁴ xaá¹jmii³, hí⁴tiúy² diáh⁴ ja̱á̱¹, hí⁴tiúy² mɨ́⁴chiáh², baáy⁴ hí⁴tiúy² diáh⁴ ja̱á̱², vih²chiaah¹ hi³ niaá⁴ hi³ hí⁴hiiy⁴ chiáh² Dios nɨ³. \v 30 Hi³hí̱³ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ ba² hi³la³ hi³nɨ³ hí⁴tɨ̱́y⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ la³, baáy⁴ mɨ² ma³ju̱y⁴, mɨ²ja̱³ hí⁴tɨ̱́y⁴ fáh⁴ji̱í̱h⁴ hi³ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jú̱y³. \s1 Gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴jú̱y³ \r (Mt. 20:17-19; Mr. 10:32-34) \p \v 31 Mɨ²ja̱³ gá⁴té⁴ Jesús ja̱³ gá⁴teé⁴ liú⁴u³ dxié⁴tiú̱y³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ ca̱a̱³ chiáh²: \p ―Ja̱³nɨ́⁴ mɨ³dsa³dxia⁴²a² Jerusalén nɨ³, xi² hí⁴lí³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ liáh³xɨ³ cá⁴dah²xɨɨ́³ diáh⁴ profetas nɨ³ ca³jaa¹ chiáh² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \v 32 Hí⁴dah²xɨ́yh⁴ rúh⁴ñi² diáh⁴ dsa³ xiaáh³, hí⁴dah²bi³cuaáy¹, hi²xiáh³ jú¹dxɨɨ́³ hí⁴dah²sɨɨ́h⁴ baáy⁴ hí⁴dah²hoóyh². \v 33 Baáy⁴ mɨ² ma³dah²tɨ̱́y⁴ nɨ³, mɨ²ja̱³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ cáh³ti³². Joó⁴ hi³dxá³ nɨ³ jmɨɨ́¹ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \p \v 34 Há⁴hé³ cá⁴lɨ́⁴dsaay⁴ diáh⁴ cáh³ti³² hi³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³, ñé⁴ há⁴hé³ dɨ³ñi³² he² ja̱³ ga³he⁴, chiaah¹ jmɨ́yh³ hi³ há⁴hé³ mɨ³hí⁴jooy³ hí⁴dsaay⁴ ba² diáh⁴ ja̱³. \s1 Cá⁴bí⁴lieéy³ Jesús ja̱³ ja̱y³ dsa³ tuu² dsa³ Jericó \r (Mt. 20:29-34; Mr. 10:46-52) \p \v 35 Liáh³ mɨ³dsa³hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ yeey⁴ yaa¹ fɨɨ³ Jericó ja̱³, mɨ²ja̱³ ja̱y³ dsa³ tuu² jey¹ haah² fi¹ hi³ ŋɨɨ⁴ foo³. \v 36 Liáh³ gá⁴nuú³ dsa³ tuu² ja̱³ hi³ bií⁴ fɨɨ́y⁴ dsa³ dsa³ŋɨ́y³ nɨɨ́⁴, mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ hi³ he² ja̱³ dsa³lí³ ja̱³. \v 37 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ hi³ Jesús dsa³ Nazaret ja̱³ ja̱³ dsa³ŋɨ́y³ nɨɨ́⁴. \v 38 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³jla³²te³² liáh³la³ féh³: \p ―¡Jesús, Ja̱á̱² dxaa⁴² David, chia̱³ mih³ ñí⁴ jniá³ hu̱²! \p \v 39 Mɨ²ja̱³ diáh⁴ hi³ dsa³dxí̱⁴ dsa³jéy⁴ ja̱³, cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ hi³ gua²chí³, joó⁴ hi³ já⁴ jla³²te³² ba², liáh³la³ féh³: \p ―¡Ja̱á̱² dxaa⁴² David, chia̱³ mih³ ñí⁴ jniá³ hu̱²! \p \v 40 Mɨ²ja̱³ gá⁴cueeyh⁴ Jesús ja̱³ baáy⁴ duh³ gá⁴taáh⁴ ta² dsá⁴jey³ diáh⁴. Liáh³ gá⁴dxaá² yeey⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p \v 41 ―¿He² nɨ³ naay³ hi³ hi²jmeey⁴² chiú̱h²u³ nɨ³? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ dsa³ tuu² ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Ñuyh⁴, naáy⁴ hi³ hu̱² hí⁴jooy³ hí⁴jnieéy⁴. \p \v 42 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¡Hi³ja̱³ cua²lɨ³jniaa³²u³ xa³ja̱³! Ma³laá³u³ ba² chiaah¹ hi³ ma³taá³u³ chiáh² Dios nɨ³. \p \v 43 Xé̱yh² ba² mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴jniaá⁴ dsa³ tuu² ja̱³, hi³ja̱³ ja̱³ba² ŋaá² chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³, féh³ hi³ hi²xiáh³ gaáy³ Dios. Baáy⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ hi³ cá⁴dah²joó² hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³, ba² hi²xiáh³ dah²liuy³² Dios. \c 19 \s1 Ja̱y³ dsa³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Zaqueo \p \v 1 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ Jesús ja̱³ fɨɨ³ Jericó, ca̱a̱³ gá⁴laá⁴ hí⁴ŋɨ́y⁴ ba² jee⁴² fɨɨ³ ja̱³. \v 2 Joó⁴ nɨɨ́⁴ jey¹ ja̱y³ dsa³ xaa³² hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Zaqueo, hi³ na³lɨ́y⁴ fii² diáh⁴ hi³ ca̱a̱⁴ cuu². \v 3 Hi²xiáh³ niaá⁴ hí⁴cui̱i̱⁴ Jesús ja̱³. Joó⁴ há⁴hé³ hí⁴tɨ̱́y⁴ hí⁴joóy² chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ dsa³dxí̱⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³, baáy⁴ ja̱y³ mɨ¹tɨ́y⁴ ba² Zaqueo ja̱³. \v 4 Mɨ²ja̱³ ŋaá² ji̱³nɨɨ́⁴ dsa³jéy⁴ duh³ gá⁴saáh² yuuh¹ ma³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ sicómoro hi³ jey¹ yeey⁴ ja̱³, duh³ hí⁴tɨ̱́y⁴ hí⁴joóy² Jesús ja̱³ mɨ² mɨ³hí⁴ŋɨ́y³ nɨɨ́⁴. \v 5 Liáh³ gá⁴ŋɨ́y³ nɨɨ́⁴ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xaáh² ñi² gá⁴joó² yuuh¹ ma³ xi² dsɨy³² Zaqueo ja̱³, baáy⁴ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Zaqueo, guɨ̱ɨ̱y³² ji̱³nɨɨ́⁴ chiaah¹ ja̱³nɨ́⁴ ga³jmee⁴ ya³cueeh⁴²á⁴ xɨ¹ñúh⁴ chiú̱h²u³. \p \v 6 Mɨ²ja̱³ ja̱³ba² gá⁴xieey⁴ ji̱³nɨɨ́⁴ Zaqueo ja̱³, hi²xiáh³ jé⁴ dsɨ́² gá⁴tee³ Jesús ja̱³ xɨ¹ñúh⁴ chiáh². \v 7 Liáh³ cá⁴dah²joó² diáh⁴ dsa³ ja̱³ hi³ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²cuh³ dah²hey³² Jesús ja̱³ hi³ he²chiaah¹ hi³ ma³dxa³cueeyh⁴ xɨ¹ñúh⁴ chiáh² ja̱y³ dsa³ hi³ mɨ³hey³². \v 8 Mɨ²ja̱³ gá⁴bɨ́y² Zaqueo ja̱³, duh³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Ñúh³a² Jesús ja̱³: \p ―Joo⁴² ruh³ Ñuyh⁴, ja̱³nɨ́⁴ gɨh¹ hi²cuoó⁴á⁴ diáh⁴ dsa³tieey³ tú̱⁴dsaáh² hi³ xa³ chieéy⁴ la³. Baáy⁴ xɨ³ xa³ hi³ ma³jlɨɨ⁴²á² diáh⁴ dsa³, hi²jɨ̱ɨ̱yh¹ ca̱á̱h³ chiú̱³ niaa³² liáh³nɨɨh¹ hi³ ma³cá̱y⁴ nɨ³. \p \v 9 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Jmɨɨ́¹ la³ ja̱³nɨ́⁴ ma³bé⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² xɨ¹ñúh⁴ la³, chiaah¹ hí̱³ba² ja̱á̱²dxaa⁴² Abraham nɨ³ dsaá⁴ la³. \v 10 Chiaah¹ hi³ja̱³ nɨ³ güéy⁴ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ duh³ hi³ naayh³² diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ mɨ³hee³² duh³ hí⁴bé² dsaa² chiáh² diáh⁴. \s1 Ja̱³la³ juúh⁴ chiáh² hi³ dxiá⁴ cuu² \p \v 11 Liáh³ dah²nuu³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ hi³ féh³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴jmeéh⁴ diáh⁴ ca̱a̱³ juúh⁴, chiaah¹ mɨ³ya³tɨ́⁴ hí⁴dxá⁴dxí̱⁴ Jerusalén ja̱³, baáy⁴ dah²ta³ dah²hɨ³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ hi³ mɨ²ja̱³ ja̱³ hí⁴laá⁴ Dios ja̱³ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³. \v 12 Hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ca̱á̱h³ tiaah² ja̱³ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ bií⁴ ná⁴ŋɨy¹ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ ŋaá² xiaáh³ país hi³ hí⁴dsá⁴ta̱á̱y³ rey, dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ hí⁴güeyh⁴ ca̱á̱h³. \v 13 Liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴teé⁴ dxiéy⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, duh³ gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ máh⁴ ca̱a̱³ cuu² hi³ bií⁴ maah⁴ hi⁴², duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: “Jmeé¹ah³ ta² chie̱é̱yh¹ cuu² la³, hí⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ hí⁴güeh⁴²á⁴ ca̱á̱h³.” \v 14 Joó⁴ hi²xiáh³ dɨ³cɨ̱ɨ̱y³² diáh⁴ dsa³ vó⁴ chiáh² ja̱³ ca³dah²ñi³², hi³ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ ja̱y³aáy⁴ dsa³ ta³nieéy¹ liáh³ ŋaá² ja̱³, duh³ hí⁴dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ xi² dsá⁴dxí̱⁴ ja̱³: “Há⁴hé³ niaa³²ah¹ hi³ dsaá⁴ la³ hí⁴lí³ rey chia̱a̱⁴²ah¹.” \v 15 Joó⁴ gá⁴ta̱á̱y³ liáh³bií⁴ hi³ hí⁴lí³ rey dsa³ ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋáyh² ca̱á̱h³ vó⁴ chiáh². Liáh³ gá⁴dxéyh² ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² lɨ́⁴tiee¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² hi³ gá⁴cuoó⁴ cuu² ja̱³, duh³ hí⁴dsaá⁴ dsɨ́² jmiih⁴² nɨɨh¹ ma³dah²jmeé³ ga̱¹á² liáh³ja̱y³ liáh³ja̱y³ diáh⁴. \v 16 Mɨ²ja̱³ güey⁴ hi³ dxá³ ja̱y³ ja̱³ duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Ñuyh⁴, dxiá⁴ gɨh¹ ma³tia̱a̱² chieéy⁴ liáh³xɨ³ nɨɨh¹ gá⁴cuoóy¹ jniá³ nɨ³.” \v 17 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ rey ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Dxú⁴ ba², ja̱y³ mozo hi³ xiaa³dsaay³² na³lɨ́⁴u³ chie̱é̱yh¹ ca³liuh² hi³ ná⁴tayh¹ guaay³² nɨ³, hi³ja̱³ hi²jmé⁴á⁴ niu³ gobernador chiáh² hi³ dxiá⁴ fɨɨ³.” \v 18 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxaá² hi³dxá³ aáy⁴ duh³ liáh³la³ gá⁴féh³: “Ñuyh⁴, ñá³ gɨh¹ ma³tia̱a̱² chieéy⁴ liáh³nɨɨh¹ gá⁴cuoóy¹ jniá³ nɨ³.” \v 19 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ hi³hí̱³: “Niu³ hí⁴lí³u³ gobernador chiáh² hi³ ñá³ fɨɨ³.” \v 20 Mɨ²ja̱³ güéy⁴ dxeeyh⁴ duh³ liáh³la³ gá⁴féh³: “Ñuyh⁴, ja̱³la³ cuu² chiú̱h²u³ nɨ³ chiaah¹ gá⁴lieéy⁴ dxú⁴ ba² chie̱é̱yh¹ mɨh³ñúh¹. \v 21 Chiaah¹ hi²xiáh³ foh⁴²á⁴ niu³ chiaah¹ hi³ bií⁴ ba³lu³ ga³jmeey³ nɨ³. Ga³ca̱a̱y⁴ hi³ há⁴hé³ ma³dxéy¹, baáy⁴ ga³ca̱a̱y⁴ liáh⁴jɨ³ hi³ xa³ xi² há⁴hé³ ga³jmeey³ ta².” \v 22 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ rey ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: “Hi²xiáh³ dɨ́h¹ mɨ³he³²u³ niu³ mozo. Ja̱³ba² liáh³xɨ³ ga³fáyh³ nɨ³ liáh³ja̱³ hi²jmeey⁴² hi²ca̱a̱y¹ cua̱a̱y¹ná² chiú̱h²u³. Xɨ³ nɨ³ maáy³ hi³ ga³ca̱a̱y³² hi³ há⁴hé³ gá⁴dxéy⁴, baáy⁴ ga³ca̱a̱y³² liáh⁴jɨ³ hi³ xa³ xi² há⁴hé³ ga³jmeey⁴ ta², \v 23 hi³ja̱³ ¿he²chiaah¹ hi³ há⁴hé³ gá⁴guah⁴²u³ chiáh² dxeeyh⁴ dsa³ cuu² chieéy⁴ nɨ³, duh³ hí⁴dah²jmeéh⁴ ta² duh³ hí⁴sa³ gɨh¹ ñuú³ hi³ hi²jɨ̱ɨ̱yh¹ jniá³?” \v 24 Hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ nɨɨ́⁴: “Boo⁴²ah³ cuu² nɨ³ hi³nɨy³², duh³ cuoó¹ah³ mozo hi³ gá⁴tia̱á̱² gɨh¹ dxiá⁴ chiáh² nɨ³.” \v 25 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: “Dia², joó⁴ xa³ ba² dxiá⁴ cuu² chiáh² hi³nɨy³².” \v 26 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ rey ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: “Hi³ mɨ³xa³ chiáh², hi³hí̱³ hí⁴tɨ̱́y⁴ gɨh¹ ñuú³, joó⁴ hi³ há⁴hé³ xa³ chiáh², hi³hí̱³ hí⁴booy⁴² jɨɨ⁴ liáh³nɨɨh¹ xa³ chiáh². \v 27 Baáy⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ enemigos chia̱á̱²á⁴ hi³ há⁴hé³ niaá⁴ hi³ hí⁴lí³á⁴ rey chié̱y² diáh⁴ nɨ³, gua³jé⁴ah³ la³ duh³ jɨ̱́h⁴ah³ diáh⁴ rúh⁴ñiy⁴ la³.” \s1 Hi²xiáh³ gaáy³ gá⁴dxaá² Jesús ja̱³ Jerusalén \r (Mt. 21:1-11; Mr. 11:1-11; Jn. 12:12-19) \p \v 28 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ ca̱á̱h³ fi¹ ŋaá² Jerusalén. \v 29 Liáh³ca̱á̱h³ mɨ³dsa³dxaá² fɨɨ³ Betfagé baáy⁴ Betania, yeey⁴ xi² niaá² cua̱h³ Olivos ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ aáy⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, \v 30 duh³ liáh³la³ sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cua³dxí̱⁴ah³ fɨɨ³ hi³ niaá² yeey⁴ nɨ³. Mɨ² ma³dxa³dxí̱⁴ah³ nɨ³ mɨ²ja̱³ hi²joo⁴ah³ ja̱y³ burro hi³ na³ñuúy⁴, baáy⁴ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³bi³dxɨy¹. Hi³sɨɨh⁴ah³ duh³ hi³já⁴ah³ la³. \v 31 Baáy⁴ xɨ³ xe̱y³ hí⁴ŋɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ juúh⁴ hi³ he²chiaah¹ hi³ sɨɨh⁴ah³ nɨ³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ hi³fooh³²ah³: “Ñúh³a² nɨ³ ba² nɨ³ nieéy².” \p \v 32 Hi³ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³. Mɨ²ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ jɨɨ⁴ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴. \v 33 Hi³ja̱³ liáh³ dah²xɨɨyh³² burro ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́³ juúh⁴ diáh⁴ fii² burro ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ga³sɨɨh⁴ah³ burro nɨ³? \p \v 34 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ diáh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Chiaah¹ nieéy² Ñúh³a² nɨ³. \p \v 35 Hi³ja̱³ cá⁴dah²jéy⁴ burro ja̱³ duh³ dah²ya²jay⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³. Hi³ja̱³ cá⁴dah²jniaa³ mɨh³ chiáh² diáh⁴ ñiíh² dxa¹cah² burro ja̱³, ja̱³ba² cá⁴dah²dxéy² Jesús ja̱³. \v 36 Liáh³ híy¹ fi¹ Jesús ja̱³ mɨ²ja̱³ dah²ja³² mɨh³ chiáh² diáh⁴ dsa³ ja̱³ dxah²fi¹ xi² dsa³ŋɨ́y³ Jesús ja̱³. \v 37 Liáh³ mɨ³hí⁴dah²cá̱² dsá⁴xiaá³ diáh⁴ cua̱h³ Olivos ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ chié̱y² ja̱³, cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²jla³² dah²te³² hi³ bií⁴ dɨ³jé⁴ dsɨ́² diáh⁴, baáy⁴ hi²xiáh³ dsa³lí³ dsa³dxaá³ dah²jmee⁴ chiáh² Dios vih²chiaah¹ liáh⁴jɨ³ fáh⁴lí³ hi³ ma³dah²joó² ja̱³. \v 38 Liáh³la³ dah²féh³: \p ―¡Hosanna! ¡Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ dxúy⁴ rey hi³ ma³güey⁴ la³ hi³ fáh⁴tiaah⁴ ta² chiáh² Ñúh³a² nɨ³! ¡Cua²lɨ³jé⁴ dsɨ́² diáh⁴ hi³ xe̱y³ yuuh¹ güii³! ¡Hi²xiáh³ gaáy³ Dios! \p \v 39 Mɨ²ja̱³ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ fariseos hi³ caayh³² jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³ ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Dsa³he⁴, xɨɨh² diáh⁴ dsa³ chiú̱h²u³ nɨ³ hi³ gua²chí³. \p \v 40 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liu³u²xɨ³ hí⁴chí³ diáh⁴ dsa³ la³, mɨ²ja̱³ diáh⁴ na¹cu̱ú̱¹ nɨ³ hí⁴dah²jlá² hí⁴dah²té². \p \v 41 Liáh³ gá⁴dxaá² Jesús ja̱³ yeey⁴ Jerusalén ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴chíh⁴ liáh³ gá⁴joó² fɨɨ³ ja̱³, \v 42 liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―¡Niaá⁴ah³ dsa³ Jerusalén, hu̱² dɨ́h¹ ja̱³nɨ́⁴ gɨh¹ hi²ca̱³ah³ cua̱a̱y¹ná² hi³ ja̱³nɨ́⁴ nɨ³ hí⁴jooy³ hi²ñí³ah³ dxú⁴! Joó⁴ rúh⁴ na³ma² ba² hi³nɨ³ chia̱á̱²ah³ ja̱³nɨ́⁴. \v 43 Hí⁴dxá⁴héy³ jmɨɨ́¹ hi³ hí⁴chi̱í̱h² hí⁴beéh²ah³, chiaah¹ diáh⁴ enemigos chia̱á̱²ah³ hí⁴dah²jmeé⁴ ca̱a̱³ lɨh³ ji̱h²caah⁴ah³, duh³ há⁴hé³ hi²cui̱i̱³ah³. Liáh³ja̱³ hí⁴dah²jmeé⁴ hí⁴dah²tí̱² chie̱é̱yh¹ niaá⁴ah³ \v 44 hí⁴dah²meéy² niaá⁴ah³ cáh³ti³². Hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ niaá⁴ah³ baáy⁴ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ diáh⁴ na¹cu̱ú̱¹ hi³ ná⁴lɨ¹ yah³ nɨ³ hí⁴saá⁴ hí⁴já⁴ cáh³ti³² há⁴hé³ máh⁴ hí⁴cueeyh⁴ cáh³ti³². Liáh³ja̱³ hí⁴lí³ chia̱á̱²ah³, chiaah¹ hi³ há⁴hé³ gá⁴chia̱³ah³ cua̱a̱y¹ná² jmɨɨ́¹ liáh³ güéy⁴ Dios nɨ³ bi²ñi³ niaá⁴ah³. \s1 Cá⁴bí⁴xɨ³ cá⁴bí⁴ŋɨɨ́³ Jesús ja̱³ guah³ gaáy³ \r (Mt. 21:12-17; Mr. 11:15-19; Jn. 2:13-22) \p \v 45 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ Jesús ja̱³ xi² jey¹ guah³ gaáy³, ja̱³ba² gá⁴laá⁴ mɨ³vooy³² diáh⁴ dsa³ hi³ dah²nɨɨ⁴ dah²jmee⁴ nɨɨ́⁴. \v 46 Baáy⁴ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liáh³la³ ba² dsa³féh³ xi³ chiáh² Dios nɨ³: “Ñuy⁴ nɨ³ ná⁴lɨ¹ ñú² xi² hí⁴dah²liúy² jniá³ diáh⁴ dsa³ nɨ³”, joó⁴ liáh³xɨ³ taá² diáh⁴ dsa³ hi̱i̱³ bɨh¹ nɨ³ ma³jmeé¹ah³ niaá⁴ah³. \p \v 47 Liáh⁴jɨ³ lɨ́⁴ jmɨɨ́¹ ga³he⁴ Jesús ja̱³ ñuúh⁴guah³, joó⁴ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ baáy⁴ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² fɨɨ³ ja̱³ dah²naah³² jmiih⁴² hí⁴dah²jmeé⁴ hi³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ Jesús ja̱³. \v 48 Joó⁴ há⁴hé³ hí⁴dxaah⁴ diáh⁴ jmiih⁴ hí⁴dah²jmeéh⁴ chiaah¹ liáh⁴jɨy³ ba² diáh⁴ dsa³ ja̱³ dɨ³niaá⁴ dah²nuu³ liáh³xɨ³ he⁴ Jesús ja̱³. \c 20 \s1 Ca³jaa¹ chiáh² jú¹hiíh⁴ chiáh² Jesús \r (Mt. 21:23-27; Mr. 11:27-33) \p \v 1 Ca̱a̱³ jmɨɨ́¹ ja̱³ hí¹ Jesús ja̱³ ñuúh⁴guah³, heé⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ fáh⁴liu⁴ chiáh² Dios, sɨɨ́h⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ juúh⁴ dxú⁴ chiáh² ja̱³. Liáh³ ba² ja̱³ bí⁴dxí̱⁴ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ baáy⁴ diáh⁴ du³dsaáy⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ ja̱³. \v 2 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Xɨɨh² jniaah¹ ¿hi̱² nɨy³² gá⁴cuoó⁴ niu³ jú¹hiíh⁴ hi³ ga³jmeey³ liáh³nɨ³? ¿Hi̱² fáh⁴tiaah⁴ ta² chiáh² nɨ³ ga³jmeey³ liáh³nɨ³? \p \v 3 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Ba² xa³ hi³ hi²ŋɨɨ́h⁴á⁴ niaá⁴ah³ juúh⁴ jniá³. Joó⁴ hi³hí̱¹ah³ yáh¹. \v 4 ¿Hi̱² nɨy³² gá⁴xɨ́y⁴ Juan hi³ gá⁴xeey³ jmɨɨ³ dsa³? ¿Xɨ² Dios, ha²xɨ² diáh⁴ dsa³? \p \v 5 Joó⁴ hí̱³ba² mii⁴ diáh⁴ mɨ³dah²liu⁴ ñuú³, liáh³la³ dah²féh³: \p ―¿Jmiih⁴² hi²feh²a²? Chiaah¹ xɨ³ nɨ³ hi²xɨɨh²a² hi³ Dios nɨ³ gá⁴xɨ́y⁴ Juan nɨ³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ hí⁴sɨɨ́h⁴ jnia²: “¿Hi³ja̱³ he²chiaah¹ hi³ há⁴hé³ gá⁴taá³ah³ chiáh² xa³ja̱³?” \v 6 Baáy⁴ xɨ³ hi²feh²a² hi³ diáh⁴ dsa³ ba² nɨ³ cá⁴dah²xɨ́y⁴, mɨ²ja̱³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ jnia² diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ nɨ³, hí⁴dah²chiúyh² jnia² na¹cu̱ú̱¹, chiaah¹ jmɨ́yh³ ga³ji̱í̱h⁴ diáh⁴ hi³ Dios nɨ³ gá⁴xɨ́y⁴ Juan nɨ³. \p \v 7 Hi³ja̱³ cá⁴dah²féh³ hi³ há⁴hé³ dɨ³ñi³² hi³ hi̱² hí̱³ gá⁴xɨ́y⁴ Juan ja̱³ hi³ gá⁴xeey³ jmɨɨ³ dsa³ ja̱³. \v 8 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³: \p ―Hi³ja̱³, ba² há⁴hé³ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ jniá³, hi³ hi̱² fáh⁴tiaah⁴ ta² chiáh² nɨ³ hi³ ga³jmeey⁴ liáh³nɨ³. \s1 Juúh⁴ chiáh² diáh⁴ mozos hi³ bií⁴ mɨ³hey³² \r (Mt. 21:33-44; Mr. 12:1-11) \p \v 9 Ja̱³ba² gá⁴laá⁴ Jesús ja̱³ mɨ³liuy³² diáh⁴ dsa³ ja̱³, gá⁴jmeéh⁴ diáh⁴ ca̱a̱³ juúh⁴, liáh³la³ féh³: \p ―Gá⁴guá³ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ gá⁴haá² xaah¹ mɨ¹jóh¹. Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ gá⁴cuoó⁴ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ dsaá⁴ hi³ hí⁴dah²jmeéh⁴ ta² ca̱³ji̱i̱³, mɨ²ja̱³ ŋaá² xiaáh³ fɨɨ³ dsaá⁴ ja̱³ baáy⁴ voó³ cáh³ti³². \v 10 Liáh³ cá⁴dxá⁴héy³ ji̱i̱² mɨ¹jóh¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ ja̱y³ mozo duh³ hí⁴dsá⁴ŋɨɨh² diáh⁴ mozos ja̱³ ca³liuh² hi³ ná⁴lɨ¹ dxa², joó⁴ hi³ cá⁴dah²tɨ̱́y⁴ ba² mozo ja̱³ baáy⁴ cá⁴dah²bi³dxéyh³ jmáyh² liáh³ja̱³. \v 11 Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ dsa³ ja̱³ dxeeyh⁴ mozo, joó⁴ ba² hi²xiáh³ mɨ³hee³² cá⁴dah²jmeéh⁴, cá⁴dah²tɨ̱́y⁴ baá⁴ ba² cá⁴dah²bi³dxéyh³ ca̱á̱h³ jmáyh² liáh³ja̱³. \v 12 Mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ ca̱á̱h³ fii² vó⁴ ja̱³ dxeeyh⁴ mozo xi² tiaah² xaah¹ mɨ¹jóh¹ ja̱³. Joó⁴ cá⁴dah²tɨɨ́⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ ta² ja̱³, cá⁴dah²jméy² hooy³² baáy⁴ cá⁴dah²bi³dxéyh³ ca̱á̱h³. \p \v 13 ’Hi³ gá⁴hɨɨ́³ gɨh¹ ñi² ja̱³ liáh³la³ gá⁴tá³ gá⁴hɨ́³ fii² vó⁴ ja̱³: “¿Jmiih⁴² hi²jmeey⁴² ja̱³nɨ́⁴? Na³fáyh⁴ hi²sɨ́⁴á⁴ ja̱a̱y⁴ hi³ bií⁴ naá⁴á⁴ nɨ³, liáh³ ba² hí⁴dah²jmeéh⁴ hu̱u̱¹rá² mɨ² ma³dah²joóy² nɨ³.” \v 14 Joó⁴ liáh³ cá⁴dah²joó² diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ ta² ja̱³ cá⁴dah²joóy², mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ oóyh² diáh⁴: “Hi³ley³² nɨ³ hí⁴táyh² guaa³ vó⁴ la³ mɨ² ma³ju̱y⁴ jmii³ nɨ³. Hi³ja̱³ hi²jɨ̱h⁴²a² duh³ jnia² ba² hí⁴lí³ chiaa⁴²a² vó⁴ la³.” \v 15 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²dxɨy³ mɨ¹liuh² ja̱³ yaa¹ xi² tiaah² xaah¹ jóh¹ ja̱³ duh³ cá⁴dah²jɨ̱́yh⁴. \p Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―¿Hi³ja̱³ jmiih⁴² hí⁴jmeé⁴ fii² vó⁴ xi² tiaah² xaah¹ jóh¹ nɨ³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³ nɨ³? \v 16 Seguro dsaa³² ñaá² baáy⁴ duh³ hí⁴jɨ̱́yh⁴ diáh⁴ hi³ dah²jmee⁴ ta² nɨ³, baáy⁴ hí⁴tiéyh² guaa³ dxeeyh⁴ vó⁴ nɨ³. \p Liáh³ cá⁴dah²nuú³ hi³ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―¡Ba² há⁴hé³ ruh³ niaá⁴ Dios nɨ³ liáh³ja̱³! \p \v 17 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴joó² Jesús ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ja̱³, ¿jmiih⁴² ba² nɨ³ niaá⁴ hí⁴féh³ fáh⁴liu⁴ hi³ na³xɨɨ² ñi² xi³ nɨ³ xa³ja̱³? Chiaah¹ liáh³la³ dsa³féh³: \q1 Na¹cu̱ú̱¹ hi³ cá⁴dah²ta̱á̱⁴ diáh⁴ tɨ³²yah³ nɨ³ \q2 xiáh³ hi³ nɨ³ ba² ma³lɨ⁴ hi³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹. \m \v 18 Gu³xɨ³ hí̱³ba² hi³ hí⁴tie̱e̱y³ ñiíh² na¹cu̱ú̱¹ nɨ³ hi³hí̱³ hí⁴fí̱³ hí⁴dxeéy³ cáh³ti³². Baáy⁴ liu³u²xɨ³ na¹cu̱ú̱¹ nɨ³ hí⁴tiah³ ñiíh² chiáh² ja̱y³ dsa³, mɨ²ja̱³ hí⁴vɨ́yh⁴ cáh³ti³² dsa³ ja̱³. \s1 La³ dsa³liú⁴ ca³jaa¹ chiáh² impuestos \r (Mt. 21:45-46; 22:15-22; Mr. 12:12-17) \p \v 19 Xé̱yh² ba² mɨ²ja̱³ mɨ³dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²sa̱yh³² Jesús ja̱³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³, chiaah¹ cá⁴dah²cá̱⁴ cua̱a̱y¹ná² hi³ ca³jaa¹ chiáh² mii⁴ diáh⁴ ja̱³ juúh⁴ hi³ gá⁴jmeé³ Jesús ja̱³. Joó⁴ dɨ³foyh⁴ dah²jooy³² diáh⁴ dsa³ hi³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \v 20 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²xɨ́y⁴ dsa³ hi³ dsá⁴tiá³, diáh⁴ hi³ lii³²a² xa³ hu̱u̱¹rá² chiáh², duh³ hí⁴dah²ya³dsaa³ hiíh⁴ chiáh² Jesús ja̱³ hi³ xɨ² hí⁴liú⁴ mɨ³hee³², duh³ja̱³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chiáh² rúh⁴ñi² gobernador ja̱³. \v 21 Hi³ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Dsa³he⁴, mɨ³nia⁴²ah¹ ba² hi³ ga³hoy³ liáh³ xiaa³dsaa³². Baáy⁴ há⁴hé³ ga³jmeeyh³² chiáh² chiáh² diáh⁴ dsa³. Ca̱a̱³ ree³ ba² ga³hooy³² diáh⁴ dsa³ nɨ³ fi¹ chiáh² Dios. \v 22 Hi³ja̱³ xɨɨh² jniaah¹, ¿xɨ² jmɨ́yh³ ga³jmee⁴ hi³ hi²chi⁴²a² cuu² hi³ ga³ca̱a̱⁴ rey nɨ³, ha²xɨ² haá²? \p \v 23 Joó⁴ gá⁴cá̱⁴ ba² cua̱a̱y¹ná² Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ dah²ta³ dah²hɨ³ ja̱³, hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ca³ya³dsaa⁴ah³ jniá³ hiíh⁴ nɨ³? \v 24 Heé¹ah³ jniá³ ca̱a̱³ cuu² hi²nia⁴²a². \p Hi³ja̱³ liáh³ cá⁴dah²cuoó⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Hi̱² nɨy³² ta̱a̱y⁴ cuu² la³, baáy⁴ hi̱² vóh² chiáh² nɨ³ tiaah²? \p Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²hí̱¹ diáh⁴: \p ―César nɨ³ ta̱a̱y⁴ nɨ³. \p \v 25 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³ja̱³ cuoó¹ah³ César nɨ³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴tɨ̱́y⁴ nɨ³, baáy⁴ cuoó¹ah³ Dios nɨ³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴tɨ̱́y⁴ ñaá² Dios nɨ³. \p \v 26 Hi³ja̱³ há⁴hé³ gá⁴tiaá⁴ diáh⁴ hi³ hí⁴liú⁴ mɨ³hee³² Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² diáh⁴ dsa³ ja̱³, xiáh³ hi³ já⁴ dah²dsaay³² dsɨ́² ba² diáh⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, hi³ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴cɨ́y³ diáh⁴. \s1 Ca³jaa¹ chiáh² hi³ hí⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ dsa³jú̱y¹ \r (Mt. 22:23-33; Mr. 12:18-27) \p \v 27 Mɨ²ja̱³ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ saduceos cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ xi² hií⁴ Jesús ja̱³. Diáh⁴ saduceos ja̱³ ca³dah²féh³ hi³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ dsa³jú̱y¹, hi³ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p \v 28 ―Dsa³he⁴, na³caah⁴ ca̱a̱³ ley hi³ gá⁴cueeyh⁴ chiaa⁴²a² Moisés hi³ dsa³féh³ hi³ liu³u²xɨ³ ja̱y³ dsaá⁴ hí⁴jú̱y³ baáy⁴ há⁴hé³ ma³sa̱y³ ja̱á̱² chie̱é̱yh¹ mɨ́⁴chiáh², mɨ²ja̱³ du³ñuúh² dsaá⁴ ja̱³ ga³jmee⁴ hí⁴güe³ chie̱é̱yh¹ mɨ́³ hi³ nɨɨ́y³ ja̱³ duh³ hí⁴sa̱y³ ja̱á̱² chie̱é̱yh¹ duh³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ ja̱á̱² dsa³jú̱y¹ ja̱³ ba². \v 29 Hi³ja̱³ liáh³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ ca̱á̱h³ tiaah², xe̱y³ dxieéy⁴ ja̱á̱² ja̱y³ dsa³, hi³dxá³ ja̱y³ ja̱³ gá⁴ji̱í̱³ guaa³, joó⁴ jú̱y⁴ gá⁴cueeyh⁴ ñaá² mɨ́³ ja̱³ baáy⁴ há⁴hé³ ma³tɨ́³ ma³sa̱y³ ja̱á̱². \v 30 Hi³dxá³ aáy⁴ ja̱³ gá⁴guá³ chie̱é̱yh¹ mɨ́³ hi³ nɨɨ́y³ ja̱³, joó⁴ ba² jú̱y⁴ baáy⁴ há⁴hé³ gá⁴sa̱y³ ja̱á̱². \v 31 Mɨ²ja̱³ hi³dxá³ aay³ ja̱³ gá⁴guá³ ca̱á̱h³ chie̱é̱yh¹ mɨ́³ ja̱³. Liáh³ja̱³ cá⁴dah²jmeé³ gá⁴ŋɨɨyh⁴ lɨ́⁴ liú⁴u³ dxieéy⁴ diáh⁴ cá⁴dah²guá³ chie̱é̱yh¹, baáy⁴ há⁴hé³ gá⁴sa̱y³ ja̱á̱² diáh⁴. \v 32 Hi³ gá⁴hɨɨ́³ gɨh¹ ñi² ba² ja̱³, ba² jú̱y⁴ mɨ́³ ja̱³. \v 33 Hi³ja̱³, liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ nɨ³, mɨ²ja̱³ ¿hi̱² na²nɨy¹ mɨ́⁴chiáh² diáh⁴ hí⁴lí³ mɨ́³ nɨ³, chiaah¹ hi³ liú⁴u³ dxieéy⁴ diáh⁴ liáh³ja̱³ cá⁴dah²guá³ chie̱é̱yh¹? \p \v 34 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Mɨ́³ nɨ³ dsaá⁴ nɨ³ dsa³ji̱í̱³ guaa³ jmɨɨyh⁴²güii³ la³. \v 35 Joó⁴ diáh⁴ hi³ ná⁴lɨ¹ jmɨɨ́¹ chiáh² dsá⁴güe³ yuuh¹ güii³ nɨ³ baáy⁴ hí⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³, nɨɨ́⁴ há⁴hé³ máh⁴ hí⁴ji̱í̱³ guaa³ diáh⁴ dsa³. \v 36 Ba² há⁴hé³ máh⁴ hí⁴jooy³ hí⁴jú̱y³ diáh⁴. Mɨ³na³lɨ́y⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ diáh⁴ ángeles, baáy⁴ mɨ³na³lɨ́y⁴ diáh⁴ ja̱á̱² Dios bɨh¹ ba², chiaah¹ hi³ ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³ ja̱³. \v 37 Joó⁴ ca³jaa¹ chiáh² hi³ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³jú̱y¹ nɨ³, xɨ² há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³joo⁴²ah³ liáh³xɨ³ gá⁴xɨɨ́³ Moisés, liáh³xɨ³ gá⁴lɨ́⁴ chiáh² liáh³ca̱á̱h³ gá⁴joó² hi³ dsa³caa³ ca̱a̱³ xaah¹ ta̱á̱² ja̱³. Chiaah¹ liáh³la³ gá⁴féh³ Dios ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Moisés ja̱³: “Jniá³ nɨ³ Dios chié̱y² Abraham, Dios chié̱y² Isaac baáy⁴ Dios chié̱y² Jacob.” \v 38 Gá⁴féh³ liáh³ja̱³, chiaah¹ Dios nɨ³ há⁴hí̱³ Dios chié̱y² diáh⁴ hi³ na³jú̱y¹ nɨ³. Na³lɨ́y⁴ Dios chié̱y² diáh⁴ hi³ na³ji̱í̱yh⁴ ba². Chiaah¹ liáh⁴jɨy³ ba² diáh⁴ dsa³ na³ji̱í̱yh⁴ ga³ji̱í̱h⁴ Dios nɨ³. \p \v 39 Mɨ²ja̱³ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Dxú⁴ ba² ma³liúy¹ Dsa³he⁴. \p \v 40 Hi³ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ lɨ́⁴tiá³ dsɨ́² diáh⁴ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ gɨh¹ dxaáh² juúh⁴. \s1 La³ dsa³liú⁴ hi³ hi̱² ja̱á̱² nɨ³ Cristo \r (Mt. 22:41-46; Mr. 12:35-37) \p \v 41 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Jmiih⁴² ba² nɨ³ hi³ ca³dah²féh³ hi³ ja̱á̱²dxaa⁴² David nɨ³ Cristo? \v 42 Baáy⁴ hí̱³ba² ñaá² David nɨ³ gá⁴xɨɨ́³ xi³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Salmos. Liáh³la³ gá⁴féh³: \q1 Gá⁴féh³ Ñúh³a² Dios nɨ³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Dia² chia̱á̱²á⁴ nɨ³: \q1 “Ñí³ ca³jaa¹ xi² nu¹á² la³, \q2 \v 43 chiaah¹ hí⁴dxá⁴héy³ hi²dxá⁴á⁴ vó⁴ cáh³ti³² rúh⁴tɨɨy¹ diáh⁴ enemigos chiú̱h²u³ nɨ³.” \p \v 44 Gá⁴hɨɨ́² liu⁴ liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, liáh³la³ féh³: \p ―¿Jmiih⁴² ja̱³ hi³ ja̱á̱²dxaa⁴² David nɨ³ Cristo, baáy⁴ hí̱³ba² ñaá² David nɨ³ ga³féh³ hi³ na³lɨ́y⁴ Dia² chié̱y²? \s1 Liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ dsaa² chiáh² diáh⁴ dsa³he⁴ \r (Mt. 23:1-36; Mr. 12:38-40; Lc. 11:37-54) \p \v 45 Liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, ca³dah²nuu³ liáh³ja̱³ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p \v 46 ―Heé¹ah³ hí¹ vo̱ó̱h²ah³ chiáh² diáh⁴ dsa³he⁴ nɨ³, chiaah¹ hi²xiáh³ dɨ³niaá⁴ hí⁴dah²chié⁴ hí⁴dah²ji̱í̱⁴ dɨ³chih³ mɨh³ cuee³, ba² dɨ³niaá⁴ hi³ hi²xiáh³ chie̱é̱yh¹ hu̱u̱¹rá² hí⁴dah²hí̱¹ diáh⁴ dsa³ nɨ³ hí⁴dah²jmeéh⁴ diáh⁴ mɨ² ga³ji̱i̱h⁴ diáh⁴ jee⁴² mah², ca³dah²naah³² asiento xi² dxú⁴ gɨh¹ ñuúh⁴guah³ nɨ³, baáy⁴ ca³dah²guá³ xi² dxú⁴ gɨh¹ mɨ² ca³dah²eeh³². \v 47 Ba² ca³dah²booy³ ñu² diáh⁴ mɨ́³ dsa³nɨɨ́³ baáy⁴ hi²xiáh³ voó³ ca³dah²liuy³² Dios, joó⁴ duh³ hí⁴dsaáy² dsɨ́² diáh⁴ dsa³ ba². Diáh⁴ hi³nɨy³² nɨ³ dsá⁴chi² gɨh¹ ca̱á̱h³liaáh³. \c 21 \s1 Foo³ chiáh² ja̱y³ mɨ́³ dsa³nɨɨ́³ \r (Mr. 12:41-44) \p \v 1 Dxaa² guah³ gaáy³ ja̱³ gá⁴joóy² Jesús ja̱³ diáh⁴ dsa³ xaa³² hi³ dah²taah⁴ cuu² xi² ca³dsa³taah² foo³. \v 2 Ba² gá⁴joóy² ja̱y³ mɨ́³ hi³ nɨɨ́y³ hi³ gá⁴taáh⁴ tú̱⁴ mɨ¹cuu² hi³ bií⁴ dsay⁴ hi⁴², hi³ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p \v 3 ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Mɨ́³ dsa³tieey³ la³ ma³cuó³ gɨh¹ ñuú³ foo³ liáh³xɨ³ tú̱⁴dsaayh⁴ diáh⁴ dsa³ nɨ³. \v 4 Chiaah¹ ti̱¹ hi³ dsa³cueeyh⁴ chiáh² diáh⁴ ba² nɨ³ ma³dah²cuó³ nɨ³, joó⁴ gu³xɨ³ ba² tieey³ mɨ́³ la³ ma³cuó³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ liáh³nɨɨh¹ hi³ xa³ chiáh² hi³ mɨ³ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² hí⁴lá² hi³ ŋɨɨh⁴niaah³² chiáh². \s1 Gá⁴féh³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴yeéy⁴ guah³ \r (Mt. 24:1-2; Mr. 13:1-2) \p \v 5 Mɨ²ja̱³ ja̱y³aáy⁴ dah²liu⁴ chiáh² hi³ bií⁴ liih² guah³ ja̱³, chiaah¹ hi³ ná⁴lɨɨ⁴² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ cu̱ú̱¹ hi³ bií⁴ liih², baáy⁴ gɨh¹ dxaáh² hi³la³ hi³nɨ³ hi³ ma³dah²cuó³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ ma³dah²cuoó⁴ Dios. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p \v 6 ―Hí⁴dxá⁴heey⁴ jmɨɨ́¹ dsá⁴yeéy⁴ liáh⁴jɨ³ diáh⁴ hi³ ga³joó³ah³ nɨ³, liáh⁴jɨ³ diáh⁴ na¹cu̱ú̱¹ nɨ³ hí⁴saá⁴ hí⁴já⁴, há⁴hé³ máh⁴ hí⁴cueeyh⁴ na³fɨɨ́y⁴ gu³xɨ³ ca̱a̱³. \s1 Liáh³la³ hí⁴lí³ liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴dsá⁴yeéy⁴ jmɨɨyh⁴²güii³ \r (Mt. 24:3-28; Mr. 13:3-23) \p \v 7 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Dsa³he⁴, ¿jlɨh² ja̱³ hí⁴lí³ liáh³ja̱³? ¿Jmiih⁴² ja̱³ liáh³ hí⁴lii⁴ hi³ mɨ³hí⁴lí³ liáh³ja̱³? \p \v 8 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Xɨɨ́³ah³ ba², há⁴ hi³cuo³ah³ je² hí⁴dah²juúy² niaá⁴ah³. Chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ hi³ hí⁴bí⁴dxí̱⁴ liáh³xɨ³ jniá³ ba², liáh³la³ hí⁴dah²féh³ diáh⁴: “Jniá³ nɨ³ Cristo”, baáy⁴ hí⁴dah²féh³: “Ja̱³nɨ́⁴ gɨh¹ mɨ³hí⁴hɨɨ́⁴ ñi² jmɨɨyh⁴²güii³.” Joó⁴ há⁴ hi³jmee³ah³ he̱é̱yh³ chiáh² diáh⁴. \v 9 Joó⁴ mɨ² ma³niuu³ah³ hi³ xa³ guerras baáy⁴ dah²tɨ̱y³² diáh⁴ dsa³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ autoridades chié̱y² diáh⁴, há⁴ hi³foh³²ah³ chiáh², chiaah¹ liáh³ja̱³ ga³jmee⁴ hí⁴lí³ dsa³jéy⁴, joó⁴ há⁴ja̱³ ruh³ hi³ mɨ³hí⁴hɨɨ́⁴ ñi² ja̱³. \p \v 10 Gá⁴hɨɨ́² liu⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ féh³: \p ―Diáh⁴ dsa³ hí⁴dah²tí̱² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³ xiaáh³, baáy⁴ gobierno hí⁴tí̱² chie̱é̱yh¹ dxeeyh⁴ gobierno. \v 11 Hi²xiáh³ hí⁴bɨ́² vó⁴, baáy⁴ la³ nɨ³ hí⁴lí³ haa² hí⁴lí³ dsaá¹ vɨɨ³². Hi²xiáh³ foh⁴²a² ná⁴lɨ¹ hi³ hí⁴lí³ yuuh¹ güii³ baáy⁴ hi²xiáh³ hí⁴dsaáy² dsɨ³²a². \p \v 12 ’Joó⁴ dsa³jéy⁴ ruh³, hí⁴dah²cuó⁴ dsaa² chia̱á̱²ah³ baáy⁴ hí⁴dah²jmeéh⁴ niaá⁴ah³ mɨ³hee³². Dsá⁴jay⁴ niaá⁴ah³ ñuúh⁴guah³ liuh² duh³ hí⁴dah²ca̱a̱⁴ cua̱a̱y¹ná² chia̱á̱²ah³, hí⁴dah²taayh³ niaá⁴ah³ ñuúh⁴ñí¹, dsá⁴jay⁴ diáh⁴ niaá⁴ah³ rúh⁴ñi² diáh⁴ reyes, baáy⁴ rúh⁴ñi² diáh⁴ gobernadores vih²chieéy⁴. \v 13 Mɨ²ja̱³ hí⁴sa³ dxá¹ah³ hi²hoo¹ah³ diáh⁴ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴. \v 14 Ca̱á̱h³ tiaah² ba² há⁴ hi³ta³ hi³hɨ³ah³ ñuú³ hi³ jmiih⁴² hi²há⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³ rúh⁴ñi² diáh⁴. \v 15 Chiaah¹ jniá³ hi²cuoó⁴á⁴ niaá⁴ah³ fáh⁴jmɨɨyh⁴ dsa³, duh³ hí⁴tiaá⁴ah³ hi²mee⁴ah³ diáh⁴ enemigos chia̱á̱²ah³, baáy⁴ há⁴hé³ hí⁴tiaá⁴ hí⁴dah²ji̱í̱² fáh⁴liu⁴ chia̱á̱²ah³. \v 16 Ji̱í̱⁴ diáh⁴ xaa³ñúh³ah³ hí⁴dah²tiúy² niaá⁴ah³. Hi²xiáh³ hí⁴chi̱í̱h² hí⁴beéh²ah³ hi³ hí⁴dah²jmeéh⁴ niaá⁴ah³ diáh⁴ ja̱á̱¹ah³, diáh⁴ ja̱á̱¹ah³ hi³ chia̱á̱²ah³ baáy⁴ diáh⁴ amigos chia̱á̱²ah³. Baáy⁴ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ niaá⁴ah³ ta̱á̱²dsɨ⁴²ah³. \v 17 Liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ hí⁴cɨ̱ɨ̱y³² hí⁴dah²ñí² niaá⁴ah³ vih²chieéy⁴. \v 18 Joó⁴ gu³xɨ³ ca̱a̱³ mɨɨyh⁴ jñu³ dxɨ́¹ah³ nɨ³ há⁴hé³ hí⁴dsá⁴yeéy⁴. \v 19 Xɨ³ nɨ³ hí⁴tiaá⁴ hí⁴ra̱á̱⁴ah³ mɨ²ja̱³ hí⁴liaáh⁴ah³ vo̱ó̱h²ah³. \p \v 20 ’Joó⁴ liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³joó³ah³ hi³ na³ta̱a̱y⁴ soldados ji̱h²caa¹ Jerusalén, mɨ²ja̱³ hí⁴dsaá⁴ há²ah³ hi³ mɨ³hí⁴dsá⁴yeéy⁴ ja̱³. \v 21 Mɨ²ja̱³ diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² Judea nɨ³ ga³jmee⁴ hí⁴dah²cui̱í̱⁴ cua̱h³máh³, diáh⁴ hi³ nieeyh⁴² Jerusalén ga³jmee⁴ hí⁴voóy⁴ diáh⁴ ji̱³nɨɨ́⁴, baáy⁴ diáh⁴ hi³ tieéyh¹ ta² há⁴hé³ máh⁴ ga³jmee⁴ dsá⁴dxi̱i̱³² xɨ¹ñúh⁴. \v 22 Chiaah¹ jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² diáh⁴ dsa³, hí⁴lí³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ na³xɨɨ² ñi² xi³ chiáh² Dios. \v 23 ¡Joó⁴ hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² diáh⁴ mɨ́³ hi³ vóy³ ja̱á̱² jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³, hu̱² gɨh³ diáh⁴ mɨ́³ hi³ dah²tiuyh³² ja̱á̱² diáh⁴! Chiaah¹ hi²xiáh³ dxɨɨ́³ hí⁴cá̱² vó⁴ la³, chiaah¹ ca̱a̱³ hi³gaay³² hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ la³ mɨ²ja̱³. \v 24 Ta̱á̱²dsɨy⁴² diáh⁴ dsa³ Jerusalén nɨ³ hí⁴jú̱y³ diáh⁴ chie̱é̱yh¹ túh², baáy⁴ tú̱⁴dsaayh⁴ hí⁴jey⁴² diáh⁴ fáh⁴dxá⁴tie̱é̱y¹ xiaáh³ vó⁴, baáy⁴ diáh⁴ dsa³ dxeeyh⁴ hí⁴dah²jmeé⁴ mɨ³hee³² fɨɨ³ Jerusalén nɨ³, hí⁴yey³ lɨ́⁴ liáh³nɨɨh¹ voó³ hí⁴cuó⁴ jú¹hiíh⁴ Dios nɨ³ hí⁴dah²jmeé⁴ liáh³ja̱³. \s1 Mɨ² mɨ³hí⁴güéy³ ca̱á̱h³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ \r (Mt. 24:29-35, 42-44; Mr. 13:24-37) \p \v 25 ’Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ³²a² ná⁴lɨ¹ hí⁴lí³ xi² hiíy⁴ ñíh² chie̱é̱yh¹ sɨh³, baáy⁴ xi² na³ta̱a̱y⁴ diáh⁴ ñú⁴heé¹. Baáy⁴ dxaah¹vó⁴ la³ hí⁴taay³ cáh³ti³² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³, hi²xiáh³ hí⁴feyh⁴ diáh⁴ chiaah¹ hi³ bií⁴ ba³ hí⁴hi̱i̱h² jmɨ́⁴ñih¹ hi³ hí⁴yá⁴chiu̱ú̱³ ji̱h²nɨɨh¹ jmɨɨ³ nɨ³. \v 26 Hí⁴taay³ cáh³ti³² diáh⁴ dsa³ hi³ bií⁴ dɨ³foyh⁴ mɨ² mɨ³dah²ta³ dah²hɨ³ chiáh² hi³ mɨ³hí⁴lí³ jmɨɨyh⁴²güii³ ja̱³, ji̱í̱⁴ hi³ xe̱y³ yuuh¹ güii³ nɨ³ hí⁴bɨ́y². \v 27 Mɨ²ja̱³ hí⁴dah²joóy² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ hi³ ya³xiaá³ jee⁴² jnií², cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ hee⁴ fáh⁴lí³ baáy⁴ hi²xiáh³ sɨɨ́⁴ na³ca̱á̱y⁴ ji̱h²caayh⁴. \v 28 Liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³hí⁴liaá² hí⁴lí³ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ hi³naa³ah³ dsaá² baáy⁴ hi³xaah⁴²ah³ ñí¹ah³ chiaah¹ hi³ mɨ³hí⁴liaá³ah³ chiáh² hi³ dxɨɨ́³vɨɨ³² ja̱³. \p \v 29 Ba² gá⁴jmeéh⁴ diáh⁴ dxaáh² juúh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Joo⁴²ah³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ ma³ higo nɨ³, hu̱² gɨh³ dxaáh² ma³. \v 30 Liu³u²xɨ³ mɨ² ga³joó³ah³ hi³ mɨ³dse³xɨɨyh⁴, mɨ²ja̱³ mɨ³maá³ah³ hi³ mɨ³ya³chie̱y¹ jí̱h²yaa³ ja̱³. \v 31 Ja̱³ba² liáh³ja̱³ hí⁴lí³, liu³u²xɨ³ mɨ² mɨ³joó³ah³ dsa³lí³ jɨɨ⁴ liáh³xɨ³ ma³fáyh² nɨ³, mɨ²ja̱³ mɨ³maá³ah³ ba² hi³ mɨ³ya³tɨ́⁴ hí⁴laá⁴ Dios nɨ³ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ jí̱⁴ñí³ chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ nɨ³ ja̱³. \p \v 32 ’Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niaá⁴ah³: Liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴jú̱y³ diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² ja̱³nɨ́⁴ mɨ²ja̱³ hí⁴lí³ jɨɨ⁴ hi³nɨ³. \v 33 Hí⁴dsá⁴yeéy⁴ yuuh¹ güii³ baáy⁴ dxaah¹vó⁴ la³, joó⁴ há⁴hé³ dɨ́h¹ dsá⁴ŋɨ́³ liáh³nɨ³ fáh⁴liu⁴ chieéy⁴. \p \v 34 ’Xɨɨ́³ah³ ba², há⁴ hi³cuo³ah³ je² hí⁴lí³ ba³ túh²há²ah³ vih²chiaah¹ hi³ cáh³ah³ sá⁴guáy⁴ baáy⁴ hi³ ga³húh³ah³, ha²xɨ² vih²chiaah¹ hi³ ga³ta³ ga³hɨ³ah³ ñuú³ jmiih⁴² dsá⁴ha³ dsá⁴ŋɨ́³ah³ jmɨɨyh⁴²güii³ chia̱á̱²ah³. Chiaah¹ xɨ³ haá² yáh¹, mɨ²ja̱³ há⁴hé³ xɨ́h² há²ah³ jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³. \v 35 Hí⁴lí³ liáh³xɨ³ ca̱a̱³ liá³ hi³ ga³gua⁴, ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ hí⁴tá⁴gua² ñiíh² chiáh² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ hi³ nieeyh⁴² na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³. \v 36 Hi³ja̱³ hi³bi³tɨɨ⁴ah³ chia̱á̱²ah³, baáy⁴ hi³liu⁴²ah³ Dios liáh⁴jɨ³ lɨ́⁴ fɨɨy⁴ duh³ hí⁴jooy³ hí⁴liaá³ah³ chiáh² hi³ hí⁴lí³ nɨ³, baáy⁴ duh³ hí⁴jooy³ hí⁴dxá⁴heey⁴ gua³naa³ah³ rúh⁴ñi² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³. \p \v 37 Jmɨɨ⁴ ja̱³ ga³he⁴ fah² Dios Jesús ja̱³ xi² jey¹ guah³, baáy⁴ voo⁴ ja̱³ ga³dsaa³² ca³dsa³cueeyh⁴ cua̱h³ xi² xɨ̱ɨ̱y³ Olivos. \v 38 Liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, ca³dsa³dxí̱⁴ tiá³ xiáh³hee³ xi² jey¹ guah³ ja̱³, duh³ hí⁴dah²nuú⁴ hi³ ga³he⁴ Jesús ja̱³. \c 22 \s1 Cá⁴dah²dxá³ dxú⁴ hi³ hí⁴dah²güeéyh² Jesús ja̱³ \r (Mt. 26:1-5, 14-16; Mr. 14:1-2, 10-11; Jn. 11:45-53) \p \v 1 Mɨ³ya³chie̱y¹ jmɨ́¹feh⁴ hi³ ca³lɨ³eeh² hó² ya³dsɨ² jmii², dɨ́h¹ feh²a² jmɨ́¹feh⁴ hi³ ca³dah²cuyh³ mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ ja̱³. \v 2 Mɨ²ja̱³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³ mɨ³dah²naah³² jmiih⁴² hí⁴dah²jmeé⁴ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ Jesús ja̱³ ca̱a̱³ há⁴ tiaah² dxɨ́³, chiaah¹ dɨ³foyh⁴ dah²jooy³² diáh⁴ dsa³ hi³ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \p \v 3 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí³ Hi³há⁴dxúy⁴ ja̱³ fáh⁴ji̱í̱h⁴ chiáh² Judas Iscariote, ja̱y³ diáh⁴ hi³ dxié⁴tiú̱y³ apóstoles ja̱³. \v 4 Hi³ja̱³ ñií¹ Judas ja̱³ ya²ñi³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ ná⁴tayh¹ guaa³ ñuúh⁴guah³ gaáy³ ja̱³, duh³ ya²xɨɨh⁴² diáh⁴ hi³ hí⁴ñí² jmiih⁴² hí⁴jmeé⁴ duh³ hí⁴jooy³ hí⁴dah²güeéyh² Jesús ja̱³. \v 5 Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ cá⁴lɨ́⁴jé⁴ dsɨ́² diáh⁴ jmii³dsa³ ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ oóyh² ja̱³ liáh³ ñií¹ Judas ja̱³, hi³ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ hi³ hí⁴dah²cuoó⁴ cuu². \v 6 Gá⁴hií² Judas ja̱³, hi³ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³naah³² jmiih⁴² hí⁴jmeé⁴ hí⁴güeéyh² Jesús ja̱³ ca̱a̱³ há⁴ tiaah² dxɨ́³. \s1 Máh⁴liaá⁴ chiáh² Ñúh³a² Jesús \r (Mt. 26:17-29; Mr. 14:12-25; Jn. 13:21-30; 1 Co. 11:23-26) \p \v 7 Cá⁴dxá⁴héy³ jmɨ́¹feh⁴ hi³ ca³lɨ³eeh² hó² ya³dsɨ² jmii², mɨ²ja̱³ ja̱³ ga³jmee⁴ hí⁴jɨ̱yh⁴² ja̱y³ mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ chiáh² pascua ja̱³. \v 8 Hi³ja̱³ gá⁴xɨɨ́⁴ Jesús ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ Pedro chie̱é̱yh¹ Juan ja̱³ jee⁴² fɨɨ³, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Cua³dxí̱⁴ah³ cua³bi³tɨɨ⁴ah³ chiáh² mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ nɨ³ duh³ hi²chia⁴²a² máh⁴liaá⁴. \p \v 9 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―¿Xiah² nɨ³ naay³ hi²bi³tɨɨ⁴²ah¹ nɨ³? \p \v 10 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liu³u²xɨ³ mɨ² ma³taáh¹ah³ jee⁴² fɨɨ³ nɨ³, mɨ²ja̱³ hí⁴ji̱i̱h⁴ah³ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ chia̱a̱⁴ ca̱a̱³ dsuu² jmɨɨ³. Hi³ cua³dxí̱⁴ah³ chia̱á̱h¹ah³ hí⁴dxá⁴dxí̱⁴ah³ lɨ́⁴ xɨ¹ñúh⁴ xi² dsá⁴hii³² nɨ³. \v 11 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ hi³fooh³²ah³ fii² ñú² nɨ³: “Liáh³la³ ná⁴lɨ¹ juúh⁴ hi³ ma³xɨ́y⁴ chiú̱h²u³ dsa³he⁴ nɨ³: ¿Xiah² nɨ³ na³jniaa³ cuarto xi² hi²güey⁴² hi²eeyh⁴² máh⁴liaá⁴ chiáh² mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ nɨ³ chia̱a̱h⁴²á² diáh⁴ xɨh³chia̱á̱²á⁴ la³?” \v 12 Mɨ²ja̱³ hí⁴heé⁴ niaá⁴ah³ ca̱a̱³ cuarto gaáy³ piso hi³ na³jniaa³ yuuh¹ mɨ³ná⁴lɨ¹ dxú⁴. Hi³ja̱³ nɨɨ́⁴ hi³bi³tɨɨ⁴ah³ máh⁴liaá⁴ chiaa⁴²a² nɨ³. \p \v 13 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ diáh⁴, hi³ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ jɨɨ⁴ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴. Hi³ja̱³ nɨɨ́⁴ cá⁴dah²bi³tɨɨ⁴ máh⁴liaá⁴ chiáh² mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ ja̱³. \p \v 14 Liáh³ cá⁴dxá⁴héy³ hiíh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴guá³ Jesús ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ haah² mesa. \v 15 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¡Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ naáy⁴ hi²eeyh⁴² gɨh¹ máh⁴liaá⁴ hi³ ga³cuh³²a² mɨ¹ja̱á̱² dsɨɨ³jaa³ nɨ³ chia̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³ liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴jú̱³á⁴ nɨ³! \v 16 Chiaah¹ há⁴hé³ máh⁴ jlɨ́h³ hi²eeyh⁴² ca̱á̱h³ máh⁴liaá⁴ la³. Mɨ² mɨ³hí⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ Dios nɨ³ chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³, mɨ²ja̱³ lɨ́⁴ bɨh¹ hi²eeyh⁴² ca̱á̱h³ máh⁴liaá⁴ la³. \p \v 17 Mɨ²ja̱³ gá⁴cá̱⁴ copa hi³ ta̱a̱⁴ vino ja̱³ duh³ gá⁴cuoó⁴ jmɨ²heé¹ Dios. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Chia̱³ah³ hi³la³ duh³ hí̱h³ah³ máh⁴ ca³liuh². \v 18 Chiaah¹ jmɨ́yh³he̱é̱yh³ há⁴hé³ máh⁴ jlɨ́h³ hi²uuyh⁴² jmɨɨh¹ mɨ¹jóh¹ la³, hí⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ Dios nɨ³ chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ ba², mɨ²ja̱³ lɨ́⁴ ba² hi²uuyh⁴² ca̱á̱h³. \p \v 19 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ja̱³ gá⁴cá̱⁴ hó² ya³dsɨ² duh³ gá⁴liúy² Dios, gá⁴sɨɨ́h⁴ hi³ jmɨ²heéy¹ hi³ ma³cuó³ hó² ya³dsɨ² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴dxeéy², ja̱³ba² gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³la³ nɨ³ cuerpo chieéy⁴ hi³ hí⁴cuo² duh³ hí⁴lí³ dxú⁴ chia̱á̱²ah³. Hi³ cáh³ah³ chia̱á̱²ah³ liáh³nɨ³ liáh⁴jɨ³ fɨɨy⁴ hi³ bi³liih⁴²ah³ há²ah³ jniá³ liáh³xɨ³ mɨ³hí⁴chi̱í̱h²á⁴ nɨ³. \p \v 20 Ba² liáh³ja̱³ gá⁴jmeé³ chie̱é̱yh¹ mɨ¹sɨ́³ ja̱³ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ ma³jooy³ ma³dah²eéh² máh⁴liaá⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Mɨ¹sɨ́³ la³ ná⁴lɨ¹ jmɨ³ chieéy⁴ hi³ hí⁴tiu̱u̱² chia̱á̱²ah³ baáy⁴ chie̱é̱yh¹ jmɨ³ chieéy⁴ la³ hí⁴lí³ ca̱a̱³ fáh⁴dxa⁴² dxú⁴ hi³mɨɨ³². \p \v 21 ’Joó⁴ ja̱³ba² haah² mesa xi² je¹á² la³ na³jniaa³ guaa³ dsaá⁴ hi³ hí⁴nɨɨ́y⁴ jniá³ xiáh³ rúh⁴cáh⁴ nɨ³. \v 22 Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba² hí⁴lí³ chiáh² Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ liáh³xɨ³ mɨ³ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² chiáh², joó⁴ ¡hi²xiáh³ liáh³dsɨɨ³² dsaá⁴ hi³ hí⁴güeéyh² nɨ³! \p \v 23 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ oóyh² diáh⁴ apóstoles ja̱³ hi³ hi̱² na²nɨy¹ ja̱³ hí⁴jmeé⁴ liáh³ja̱³. \s1 Cá⁴dah²liú³ hi³ hi̱² na²nɨy¹ diáh⁴ hí⁴lí³ cáyh¹ gɨh¹ \p \v 24 Ja̱³ba² cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²liu⁴ ñuú³ hi³ hi̱² na²nɨy¹ diáh⁴ hí⁴lí³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹. \v 25 Joó⁴ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Diáh⁴ reyes chié̱y² liáh³ca̱á̱h³ nieey³² dsa³, hi²xiáh³ sá⁴guáy⁴ ca³dah²chiuuh³² hiíh⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³, baáy⁴ diáh⁴ dsa³ nɨ³ ca³dah²féh³ hi³ dxú⁴ ba² liáh³xɨ³ ca³dah²jmee⁴. \v 26 Joó⁴ há⁴ja̱³ liáh³ja̱³ chia̱á̱²ah³ niaá⁴ah³. Na³fáyh⁴ gɨh¹ hi³ hi²jme¹ah³ vo̱ó̱h²ah³ píh¹ah³ ba², niaá⁴ah³ ná⁴ŋɨ¹ah³ nɨ³. Chiaah¹ niaá⁴ah³ hi³ na³ta̱a̱⁴ah³ ñi² nɨ³ ga³jmee⁴ gua³tia̱á̱¹ah³ chiáh² diáh⁴ dsa³ ba². \v 27 ¿Hi̱² nɨy³² ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹, xɨ² hi³ jey¹ eeh³² haah² mesa nɨ³, ha²xɨ² hi³ jí̱h³tɨ̱́y³ chiáh² diáh⁴ hi³ dah²eeh³² ja̱³? Hi³ jey¹ eeh³² haah² mesa nɨ³ ba² nɨ³ ná⁴ŋɨy¹ gɨh¹ ¿xɨ² haá²? Joó⁴ jniá³ je¹á² chia̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³ haah² mesa la³, liáh³xɨ³ ja̱y³ hi³ jí̱h³tɨ̱́y³ chia̱á̱²ah³ ba². \p \v 28 ’Joó⁴ niaá⁴ah³ nɨ³ na³cu̱h⁴ah³ chia̱á̱h¹ah³ jniá³ liáh⁴jɨ³ lɨ́⁴ fɨɨy⁴ mɨ² ca³dah²ya³dsaa³ hiíh⁴ chieéy⁴ nɨ³. \v 29 Hi³ja̱³ jniá³ hi²cuoó⁴á⁴ niaá⁴ah³ jú¹hiíh⁴ hi³ hi²chiuúh³ah³ hiíh⁴ dsa³cɨ̱ɨ̱y³ ja̱³ba² liáh³xɨ³ gá⁴cuoó⁴ jniá³ jú¹hiíh⁴ Ñuyh⁴ nɨ³ hi³ hi²chiuuyh¹ hiíh⁴. \v 30 Mɨ²ja̱³ hi²cáh³ hi²húh³ah³ chia̱á̱h¹ah³ jniá³ haah² mesa chieéy⁴ xi² ya³güéy⁴ hi²chiuuyh¹ hiíh⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ nɨ³, baáy⁴ hi²ñí³ah³ gaáy³ duh³ hi²ca̱a̱⁴ah³ cua̱a̱y¹ná² chiáh² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ Israel. \s1 Gá⁴féh³ Jesús ja̱³ hi³ hí⁴féh³ Pedro ja̱³ hi³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴ \r (Mt. 26:31-35; Mr. 14:27-31; Jn. 13:36-38) \p \v 31 Ba² gá⁴féh³ liáh³la³ Ñúh³a² Jesús ja̱³: \p ―Simón, Simón, joo⁴² ruh³, ma³ŋɨɨ́y² niaá⁴ah³ Hi³há⁴dxúy⁴ nɨ³ duh³ hí⁴yá⁴dsaa³ hiíh⁴ chia̱á̱²ah³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ mɨ² ca³lɨ³dxúy⁴ mɨ¹cuɨɨ³ ya³dsɨ² nɨ³. \v 32 Joó⁴ ma³ŋɨɨ́y⁴ ba² jmɨ²heé¹ chiáh² Dios nɨ³ chiú̱h²u³ duh³ hu̱² gua³taá³u³ chiú̱h²u³ liáh³nɨ³. Baáy⁴ niu³ yáh¹ Pedro, liu³u²xɨ³ mɨ² ma³tia³ ma³hi³ ca̱á̱h³ dxú⁴, mɨ²ja̱³ hi³gua³tie̱é̱y¹ chiáh² diáh⁴ du³ñuúh²u³ nɨ³ duh³ hí⁴sa³ ca̱á̱h³ hi³ bii³² diáh⁴. \p \v 33 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Simón Pedro ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, na³tɨɨ⁴ ba² chieéy⁴ há⁴ja̱³ ti̱¹ hi³ ñii⁴ chia̱a̱h⁴²á² niu³ ñuúh⁴ñí¹, ba² hí⁴jooy³ ba² hí⁴jú̱³á⁴ chia̱a̱h⁴²á² niu³. \p \v 34 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ga³fooh³²á⁴ niu³ Pedro, hi³ voo⁴ la³ ja̱³nɨ́⁴, liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴chíh⁴ nɨɨh² dsaá⁴ nɨ³, mɨ²ja̱³ mɨ³nɨɨh⁴ tiaah² ma³féyh¹ hi³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴u³ jniá³. \p \v 35 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³: \p ―Liáh³ gá⁴sɨ́⁴á⁴ niaá⁴ah³ hi³ gua³heé¹ah³ diáh⁴ dsa³ mɨ²ja̱³ jmáh²ah³ ba² gá⁴sɨ́⁴á⁴ niaá⁴ah³, há⁴hé³ gá⁴chia̱³ah³ cáh³ti³² mɨh³tuh³, há⁴hé³ gá⁴chia̱³ah³ cuu², ñé⁴ la³jnɨ⁴ chia̱á̱²ah³. ¿Xɨ² xa³ cá⁴lɨ́⁴ná⁴ chia̱á̱²ah³ mɨ²ja̱³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Gu³xɨ³ hé³ há⁴hé³ cá⁴lɨ́⁴ná⁴ chiaa⁴²ah¹. \p \v 36 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³: \p ―Joó⁴ ja̱³nɨ́⁴ yáh¹, ga³jmee⁴ hí⁴cá̱² mɨh³tuh³ chiáh², ba² hí⁴cá̱² cuu². Joó⁴ hi³ há⁴hé³ xa³ túh² chiáh², ga³jmee⁴ hí⁴nɨɨ́⁴ mɨh³dxaá³ chiáh² duh³ hí⁴lá² ca̱a̱³ túh². \v 37 Chiaah¹ ga³jmee⁴ hí⁴chi̱í̱h²á⁴ jniá³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ na³xɨɨ² ñi² xi³ chiáh² Dios nɨ³, hi³ dsa³féh³ liáh³la³: “Cá⁴dah²jméy² cua̱a̱y¹ná² liáh³xɨ³ ja̱y³ dsa³ mɨ³hey³² ba².” Chiaah¹ liáh⁴jɨ³ lɨ́⁴ hi³ na³xɨɨ² ca³jaa¹ chieéy⁴ nɨ³ ga³jmee⁴ hí⁴lí³ cumplido. \p \v 38 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, ja̱³la³ tú̱⁴ túh² chiaa⁴²a². \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ ñaá² ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Mɨ³hí⁴lií² ba² nɨɨh¹ nɨ³. \s1 Gá⁴liúy² Dios Jesús ja̱³ xi² xɨ̱ɨ̱y³ Getsemaní \r (Mt. 26:36-46; Mr. 14:32-42) \p \v 39 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Jesús ja̱³ duh³ ŋaá² cua̱h³ Olivos, liáh³xɨ³ chia̱³ dxá³ chiáh², ba² gá⁴dxí̱⁴ ta³nieéy¹ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³. \v 40 Liáh³ gá⁴dxaá² nɨɨ́⁴, mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liu⁴²ah³ Dios duh³ há⁴hé³ hí⁴juúy² niaá⁴ah³ hi³há⁴dxúy⁴. \p \v 41 Mɨ²ja̱³ ŋaá² gɨh¹ vɨ̱ɨ̱́³ ca³liuh² Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ xi² na³ta̱a̱y⁴ diáh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́h² ji̱² duh³ gá⁴liúy² Dios. \v 42 Liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Ñuyh⁴, hu̱² jmiih⁴ ja̱³ hí⁴jooy³ hi³ há⁴hé³ hi²uuyh⁴² hi³ ta̱a̱⁴ copa hi³ mɨ³na³jniaa³ ñiíh² chieéy⁴ la³. Joó⁴ há⁴ja̱³ hi³ hí⁴lí³ liáh³xɨ³ naáy⁴ jniá³, cua²lí³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ háy² niu³ ba². \p \v 43 Mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴jnieey³² xi² xɨ́h² ji̱² ja̱³ ja̱y³ ángel duh³ hí⁴cuoó⁴ hi³ bií⁴. \v 44 Hi²xiáh³ veyh³ cɨ̱yh³beeyh³², hi³ja̱³ liáh³nɨɨh¹ lɨ́⁴ xa³ hi³ bii³² bɨh¹ liuy³² Dios, baáy⁴ jmɨ́⁴dxaa⁴² chiáh² hi³ dsa³tiu̱u̱³ ja̱³ lii³²a² liáh³xɨ³ jmɨ³ ba², hi²xiáh³ cah²mɨ² liáh³ca̱a̱³ tah² hi³ dsa³tiu̱u̱³ ja̱³. \p \v 45 Liáh³ gá⁴bɨ́y² hi³ ma³jooy³ ma³liúy² Dios ja̱³, mɨ²ja̱³ ŋáyh² xi² gá⁴cueeyh⁴ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴ hi³ na³guɨ̱ɨ̱y³ chiaah¹ hi³ bií⁴ dɨ³fɨɨh⁴² dsɨ́² diáh⁴. \v 46 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ na³guɨ̱ɨ̱³ah³ nɨ³? Bɨ́²ah³, liu⁴²ah³ Dios duh³ há⁴hé³ hí⁴juúy² niaá⁴ah³ hi³há⁴dxúy⁴. \s1 La³ dsa³féh³ hi³ cá⁴dah²sa̱a̱yh³² Jesús ja̱³ \r (Mt. 26:47-56; Mr. 14:43-50; Jn. 18:2-11) \p \v 47 Rúh⁴ liu⁴ ba² liáh³ja̱³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ bí⁴dxí̱⁴. Güéy⁴ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Judas, ja̱y³ oóyh² diáh⁴ hi³ dxié⁴tiú̱y³ apóstoles ja̱³. Judas ja̱³ dsa³jéy⁴, ja̱³ba² cá⁴dxá⁴jé̱yh⁴ yeey⁴ xi² hiíy⁴ Jesús ja̱³ duh³ hí⁴cuyh³. \v 48 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Judas, ¿jmiih⁴² ja̱³ hi³ hi²cúh⁴u³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ baáy⁴ hi³ nɨɨ́⁴u³ ba² nɨ³? \p \v 49 Liáh³ cá⁴dah²joó² hi³ dsa³lí³ ja̱³ diáh⁴ xɨh³chie̱y³² Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Ñuyh⁴, ¿xɨ² hi²chiuuh⁴²ah¹ diáh⁴? \p \v 50 Mɨ²ja̱³ ja̱y³ oóyh² diáh⁴ ja̱³ gá⁴jméy² hooy³² xɨh³chie̱y³² fii² diáh⁴ jmii³dsa³ ja̱³, gá⁴chiuúh² la³gua² hi³ nuy¹. \v 51 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Cua¹á²lɨ¹ nɨɨh¹ nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ gá⁴jñuú⁴ guaa³ Jesús ja̱³ la³gua², ja̱³ba² gá⁴laá³ ca̱á̱h³. \v 52 Mɨ²ja̱³ gá⁴liúy² diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ hi³ ná⁴tayh¹ guaa³ ñuúh⁴guah³ baáy⁴ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² hi³ ma³bi³dxí̱⁴ hi³ hí⁴dah²güeéyh² ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Xɨ² dsa³hi̱i̱³ jniá³ hi³ja̱³ nɨ³ ma³ya³güeeh⁴²ah³ jniá³ chie̱é̱yh¹ baah¹ baáy⁴ na¹ma³ nɨ³? \v 53 Liáh⁴jɨ³ jmɨɨ́¹ ma³güéy⁴ chia̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³ xi² jey¹ guah³ gaáy³ nɨ³, há⁴hé³ cá⁴lɨ́⁴tiá³ há²ah³ ñé⁴ hi³ ya²xa̱h⁴ah³ jniá³. Joó⁴ ja̱³nɨ́⁴ ná⁴lɨ¹ hora chia̱á̱²ah³, chiaah¹ fii² xi² ñu³ha̱a̱h³ la³ mɨ² hí⁴chiuúh² hiíh⁴ ca̱³ji̱i̱³ lɨ́⁴. \s1 Gá⁴féh³ Pedro ja̱³ hi³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴ Jesús ja̱³ \r (Mt. 26:57-58, 69-75; Mr. 14:53-54, 66-72; Jn. 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²jéy⁴ preso Jesús ja̱³, duh³ dah²ya²jay⁴ xɨ¹ñúh⁴ chiáh² fii² diáh⁴ jmii³dsa³, ba² ŋaá² ta³nieéy¹ Pedro ja̱³ rúh⁴vɨ̱ɨ̱́yh². \v 55 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²xé̱yh² xi³ dxaa² ja̱³ diáh⁴ mozos chié̱y² diáh⁴ jmii³dsa³ ja̱³ duh³ cá⁴dah²guá³ ji̱h²caa¹. Ba² gá⁴guá³ Pedro ja̱³ jee⁴² chiáh² diáh⁴. \v 56 Hiíy⁴ nɨɨ́⁴ ja̱y³ moza, hi³ja̱³ liáh³ gá⁴joóy² Pedro hi³ jey¹ xuuh⁴² xi³ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴cueeyh⁴ jooy³² liáh³ja̱³ duh³ liáh³la³ gá⁴féh³ sɨɨ́h⁴: \p ―Ba² ji̱í̱⁴ dsaá⁴ la³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús nɨ³. \p \v 57 Joó⁴ liáh³la³ ba² gá⁴féh³ Pedro ja̱³: \p ―Mɨ́³, há⁴hé³ cui̱i̱⁴²á⁴ jniá³ hi³nɨy³². \p \v 58 Ca̱³ji̱i̱³ gɨh¹ liáh³ja̱³, gá⁴joó² dxeeyh⁴ gá⁴joóy², mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Ba² ji̱í̱⁴ niu³ na³lɨ́⁴u³ oóyh² diáh⁴ hi³nɨy³². \p Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pedro ja̱³: \p ―Haá², há⁴hé³ na³lɨ́⁴á⁴ oóyh² diáh⁴ hi³nɨy³². \p \v 59 Ca̱³liáh³ ca̱a̱³ hora gɨh¹ liáh³ja̱³, gá⁴féh³ chiáh² liáh³ja̱³ dxeeyh⁴, liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba² na³cu̱yh⁴ dsaá⁴ la³ chie̱é̱yh¹ Jesús nɨ³ chiaah¹ ba² dsa³ Galilea nɨ³ dsaá⁴ la³. \p \v 60 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Pedro ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Há⁴hé³ maay⁴ jniá³ cáh³ti³² hi³ ga³liúy¹ nɨ³ dia². \p Du³chia̱a̱²u², liáh³ rúh⁴ liu⁴ Pedro ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴chíh⁴ nɨɨh² dsaá⁴. \v 61 Mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱² ñi² Ñúh³a² Jesús ja̱³ gá⁴joóy² Pedro ja̱³, mɨ²ja̱³ lɨ́⁴liíh⁴ Pedro ja̱³ liáh³xɨ³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴. Chiaah¹ liáh³la³ gá⁴féh³: “Voo⁴ la³ ja̱³nɨ́⁴ liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴chíh⁴ nɨɨh² dsaá⁴ nɨ³, mɨ²ja̱³ mɨ³nɨɨh⁴ tiaah² ma³féyh¹ hi³ há⁴hé³ cui̱i̱⁴u³ jniá³.” \v 62 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴hɨɨ́y⁴ Pedro ja̱³, baáy⁴ cua̱a̱y¹ná² gaáy³ dɨ́h¹ cɨɨh⁴ chiaah¹ hi²xiáh³ fɨɨh⁴² dsɨ́². \s1 Cá⁴dah²bi³cuaáy¹ Jesús ja̱³ \r (Mt. 26:67-68; Mr. 14:65) \p \v 63 Diáh⁴ dsaá⁴ hi³ dah²heeyh³ hí¹ Jesús ja̱³, hi²xiáh³ cá⁴dah²bi³cuaáy¹ baáy⁴ cá⁴dah²tɨ̱́y⁴. \v 64 Cá⁴dah²jlɨ́² ñi² duh³ cá⁴dah²chiu̱ú̱³ baáy⁴ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¡Feh² hi̱² nɨy³² ma³chiu̱ú̱y² niu³ nɨ³, hi²nia⁴²a² xɨ² he̱é̱yh³ ba² na³lɨ́⁴u³ profeta! \p \v 65 Ña²hé³ ba² cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ hi³ dah²liuy³² mɨ³hee³². \s1 Dah²ya²jay⁴ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² diáh⁴ jmii³dsa³ \r (Mt. 26:59-66; Mr. 14:55-64; Jn. 18:19-24) \p \v 66 Liáh³ lɨ́⁴jniá⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨyh⁴ diáh⁴ du³dsaáy⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ israelitas ja̱³, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ baáy⁴ diáh⁴ dsa³he⁴. Mɨ²ja̱³ dah²ya²jay⁴ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² liáh⁴jɨy³ diáh⁴ hi³ ma³ŋɨɨyh⁴ ja̱³. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p \v 67 ―Xɨɨh² jniaah¹, ¿xɨ² niu³ nɨ³ Cristo? \p Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liu³u²xɨ³ hi²fooh¹á² niaá⁴ah³ hi³ na³lɨ́⁴á⁴, há⁴hé³ dsá⁴taá³ah³. \v 68 Baáy⁴ liu³u²xɨ³ hi²ŋɨɨ́h⁴á⁴ niaá⁴ah³ juúh⁴, há⁴hé³ hi²hí̱¹ah³, ñé⁴ há⁴hé³ hi²tú⁴ah³ jniá³. \v 69 Joó⁴ ja̱³ba² ja̱³nɨ́⁴ hí⁴güe³ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ ca³jaa¹ xi² nuy¹ Dios hi³ bií⁴ hee⁴ fáh⁴lí³ nɨ³. \p \v 70 Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ cá⁴dah²ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―¿Hi³ja̱³ xɨ² niu³ na³lɨ́⁴u³ Ja̱á̱² Dios? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Hí̱³ba² vo̱ó̱h²ah³ nɨ³ ma³féh¹ah³ liáh³ja̱³. \p \v 71 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴: \p ―Há⁴hé³ máh⁴ niaáh² gɨh¹ fɨɨ́y⁴ dsa³ñi³². ¿He² gɨh¹ ja̱³ máh⁴ niaa³²a²? Hí̱³ba² voo³²a² nɨ³ ma³niuu²a² hi³ ma³féh³ liáh³nɨ³. \c 23 \s1 Dah²ya²jay⁴ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² Pilato \r (Mt. 27:1-2, 11-14; Mr. 15:1-5; Jn. 18:28-38) \p \v 1 Mɨ²ja̱³ liáh⁴jɨy³ lɨ́⁴ diáh⁴ gá⁴bɨ́y² duh³ cá⁴dah²jéy⁴ Jesús ja̱³ duh³ dah²ya²jay⁴ rúh⁴ñi² Pilato. \fig Lucas 23:1|src="CN01822B.TIF" size="span" ref="San Lucas 23:1" \fig* \v 2 Mɨ²ja̱³ nɨɨ́⁴ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²cuo⁴ dsaa² chiáh², liáh³la³ dah²féh³: \p ―Hi²xiáh³ bi³taa³ dsaá⁴ la³ bi³taay³ diáh⁴ oóh²ah¹ nɨ³, féh³ hi³ há⁴hé³ ga³jmee⁴ hi²chi⁴²a² cuu² liáh³xɨ³ ga³taah⁴ ta² rey romano nɨ³, baá⁴ ba² féh³ hi³ ñaá² ba² na³lɨ́y⁴ Cristo, dɨ́h¹ feh²a² ja̱y³ rey. \p \v 3 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Pilato ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ juúh⁴ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xɨ² niu³ na³lɨ́⁴u³ rey chié̱y² diáh⁴ israelitas? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³: \p ―Hí̱³ba² vo̱ó̱h²u³ ma³féyh¹ liáh³ja̱³. \p \v 4 Mɨ²ja̱³ gá⁴liuú² Pilato ja̱³ gá⁴liúy² diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² mɨ³hee³² hí⁴dxeeyh⁴ chiáh² dsaá⁴ la³. \p \v 5 Joó⁴ hi³ já⁴ cá⁴dah²liú³ gɨh¹ veyh³ ba², liáh³la³ cá⁴dah²féh³: \p ―Hi²xiáh³ xa³ fáh⁴liu⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ nɨ³ jmee⁴, vih²chiaah¹ fáh⁴liu⁴ hi³ he⁴ na³ca̱á̱y⁴ vó⁴ Judea nɨ³. Galilea lɨ́⁴ bih³ nɨ³ gá⁴laá⁴ baáy⁴ ja̱³nɨ́⁴ mɨ³jmee⁴ ji̱í̱⁴ la³. \s1 Dah²ya²jay⁴ Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² Herodes \p \v 6 Liáh³ gá⁴nuú³ Pilato ja̱³ hi³ dah²he⁴ Galilea, mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ hi³ xɨ² dsa³ Galilea ja̱³ Jesús ja̱³. \v 7 Liáh³ca̱á̱h³ gá⁴dsaá⁴ dsɨ́² hi³ dsa³ Galilea ja̱³ Jesús ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴xɨ́y⁴ xi² jey¹ Herodes ba². Chiaah¹ Herodes ja̱³ na³lɨ́y⁴ gobernador vó⁴ Galilea baáy⁴ du³chia̱a̱²u² jey¹ Jerusalén mɨ²ja̱³. \v 8 Hi²xiáh³ lɨ́⁴jé⁴ dsɨ́² Herodes ja̱³ liáh³ gá⁴joóy² Jesús ja̱³, chiaah¹ mɨ³xa³ bih³ ja̱³ niaá⁴ hí⁴joóy². Chiaah¹ gá⁴nuú³ hi³ cá⁴dah²liú³ diáh⁴ dsa³ ca³dah²hey³² Jesús ja̱³, ba² niaá⁴ hí⁴joóy² Jesús ja̱³ hi³ hí⁴jmeé⁴ ca̱a̱³ fáh⁴lí³. \v 9 Hi²xiáh³ ñuú³ hi³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Herodes ja̱³, joó⁴ há⁴hé³ gá⁴hí̱¹ cáh³ti³² Jesús ja̱³. \v 10 Ba² dɨ³nieeyh⁴² nɨɨ́⁴ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ dsa³he⁴ ja̱³, diáh⁴ hi³ fáh⁴yeey¹ dah²cuo⁴ dsaa² chiáh² Jesús ja̱³. \v 11 Mɨ²ja̱³ ña²hé³ ba² gá⁴jmeé³ Herodes ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ soldados chié̱y² ja̱³, cá⁴dah²jmeéh⁴ liáh³xɨ³ ja̱y³ hi³ há⁴hé³ xiáh³ niaáh² ba². Cá⁴dah²bi³chíh³ ca̱a̱³ mɨh³ hi³ bií⁴ liih² liáh³xɨ³ hi³chiaah³² rey joó⁴ hi³ dah²bi³cuaáy¹ ba² ja̱³. Ja̱³ba² cá⁴bí⁴dxéyh³ ca̱á̱h³ Herodes ja̱³ xi² jey¹ Pilato. \v 12 Jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴naáy³ Pilato ja̱³ chie̱é̱yh¹ Herodes, chiaah¹ dsa³jéy⁴ na³chiy⁴ diáh⁴. \s1 Cá⁴dah²taáh⁴ ta² hi³ hí⁴jú̱y³ Jesús ja̱³ \r (Mt. 27:15-26; Mr. 15:6-15; Jn. 18:39–19:16) \p \v 13 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴ñiih³ Pilato ja̱³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹, chie̱é̱yh¹ diáh⁴ autoridades baáy⁴ diáh⁴ dsa³ fɨɨ³ ja̱³, \v 14 duh³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Niaá⁴ah³ nɨ³ ma³ya³já⁴ah³ rúh⁴ñiy⁴ dsaá⁴ la³, fáh³ah³ hi³ ca³dah²tɨ̱y³² ca³dah²nɨɨ́y³ diáh⁴ dsa³ vih²chiaah¹. Baáy⁴ rúh⁴ñí¹ah³ nɨ³ ma³ca̱á̱y² cua̱a̱y¹ná² chiáh² baáy⁴ ma³joo⁴²ah³ ba² hi³ há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² hi³ mɨ³hee³² ma³jmeé³ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ ga³cuo³ah³ dsaa² chiáh² nɨ³. \v 15 Ba² ñé⁴ Herodes nɨ³ há⁴hé³ ma³dsaáh⁴ dsaa² hi³ ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³ dsaá⁴ nɨ³, hi³ja̱³ nɨ³ ma³bi³jeéyh³ ca̱á̱h³ xi² niaah⁴²a² la³. \v 16 Hi²bi³chií⁴á⁴ ba² nɨɨh¹ duh³ hi²tú⁴á⁴ ca̱á̱h³. \p \v 17 Joó⁴ mɨ² gá⁴tɨ́³ jmɨ́¹feh⁴ ja̱³ jmɨ́yh³ ga³jmee⁴ hí⁴tiúy² ja̱y³ preso Pilato ja̱³. \v 18 Joó⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ ja̱³ na³cu̱yh⁴ diáh⁴ liáh³ja̱³, cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²jla³² dah²te³², liáh³la³ dah²féh³: \p ―¡Gua²jú̱y³ ba² na¹hi³nɨy³²! ¡Tiúy⁴ Barrabás nɨ³ ba²! \p \v 19 Vih²chiaah¹ hi³ gá⁴tí̱y² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ soldados baáy⁴ hi³ gá⁴jɨ̱́yh⁴ dsa³ hi³ja̱³ ja̱³ ná⁴híy¹ ñuúh⁴ñí¹ Barrabás ja̱³. \v 20 Niaá⁴ Pilato ja̱³ hí⁴tiúy² Jesús ja̱³, hi³ja̱³ gá⁴liúy² ca̱á̱h³ diáh⁴ dsa³ ja̱³. \v 21 Joó⁴ hi³ já⁴ cá⁴dah²jlá² cá⁴dah²té² gɨh¹ chiu̱u̱³ ba² diáh⁴ dsa³ ja̱³, liáh³la³ dah²féh³: \p ―¡Tie̱e̱y⁴² cruz! ¡Tie̱e̱y⁴² cruz! \p \v 22 Hi³dxá³ nɨɨh⁴ tiaah² ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³ Pilato ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³: \p ―¿Joó⁴ he² ja̱³ mɨ³hee³² ma³jmeé³ dsaá⁴ la³? Há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² hí⁴dxeeyh⁴ jniá³ hi³ ma³jmeé³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³. Hi²bi³chií⁴á⁴ ba² nɨɨh¹ duh³ hi²tú⁴á⁴ ca̱á̱h³. \p \v 23 Joó⁴ dah²jla³² dah²te³² chiáh² liáh³ja̱³, dah²féh³ hi³ gua²tie̱e̱y³ cruz. Cua̱a̱y¹ná² gaáy³ cá⁴dah²jlá² cá⁴dah²té² diáh⁴ dsa³ ja̱³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ ja̱³, cá⁴dxá⁴héy³ lɨ́⁴ gá⁴lɨ́⁴ liáh³xɨ³ dɨ³niaá⁴ ja̱³ ba². \v 24 Hi³ja̱³ gá⁴taáh⁴ ta² Pilato ja̱³ hi³ cua²lí³ liáh³xɨ³ dah²ŋɨɨ⁴ diáh⁴ dsa³ ja̱³ bɨh¹ ba². \v 25 Hi³ja̱³ gá⁴tiúy² dsaá⁴ hi³ cá⁴dah²ŋɨɨ́yh² hi³ ná⁴híy¹ ñuúh⁴ñí¹ chiaah¹ hi³ gá⁴tí̱y² chie̱é̱yh¹ diáh⁴ autoridades baáy⁴ hi³ gá⁴jɨ̱́yh⁴ dsa³ baáy⁴ duh³ gá⁴cuó³ je² hi³ hí⁴dah²jmeéh⁴ Jesús ja̱³ liáh³xɨ³ ga³lɨ́³ dsɨ́² diáh⁴. \s1 Cá⁴dah²tie̱e̱y³ cruz Jesús ja̱³ \r (Mt. 27:32-44; Mr. 15:21-32; Jn. 19:17-27) \p \v 26 Liáh³ dɨ³tieéyh¹ fi¹ hi³ dɨ³jey⁴ Jesús hi³ mɨ³hí⁴dah²tie̱e̱y³ cruz ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱i̱h⁴ diáh⁴ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Simón dsa³ fɨɨ³ Cirene hi³ híy¹ fi¹ hi³ mɨ³jeéyh³ ta². Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²dxa³tie̱e̱y³ dsaá⁴ ja̱³ hi³ hí⁴cá̱² cruz chiáh² Jesús ja̱³ baáy⁴ dsaa³² xiáh³ rúh⁴cah². \p \v 27 Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ dsa³dxí̱⁴, baáy⁴ hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ diáh⁴ mɨ́³ dah²cɨɨh⁴ baáy⁴ dah²féh³ jmiih⁴² ja̱³ dɨ́h¹ ná⁴lɨ¹ hi³ ma³lɨ⁴ liáh³nɨ³ chiaah¹ hi²xiáh³ dɨ³fɨɨh⁴² dsɨ́² diáh⁴. \v 28 Joó⁴ mɨ²ja̱³ gá⁴ji̱í̱² ñi² Jesús ja̱³ gá⁴joóy² diáh⁴, duh³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Mɨ́³ dsa³ fɨɨ³ Jerusalén, há⁴ hi³jla⁴²ah³ chieéy⁴. Na³fáyh⁴ jla⁴²ah³ chia̱á̱²ah³ vo̱ó̱h²ah³ ba² baáy⁴ chiáh² diáh⁴ ja̱a̱³ah³ ba². \v 29 Chiaah¹ hí⁴dxá⁴héy³ jmɨɨ́¹ hi³hí̱³ hí⁴féh³ liáh³la³: “Hi²xiáh³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴ mɨ́³ hi³ há⁴hé³ hí⁴jooy³ hí⁴vóy³ ja̱á̱² diáh⁴, diáh⁴ hi³ há⁴hé³ ga³sa̱y³ ja̱á̱², hi³ há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³dah²bi³tiúyh³ xɨ³yu̱u̱y³.” \v 30 Jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³ liáh³la³ hí⁴dah²féh³ hí⁴dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴ cua̱h³ nɨ³: “Cɨh⁴²ah³ vo̱ó̱h²ah³ ñiíh² chiaa⁴²ah¹.” Ba² hí⁴dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴ xi² ñií² ca³liuh²: “Jlɨɨ⁴²ah³ jniaah¹.” \v 31 Chiaah¹ xɨ³ nɨ³ dah²jmeéh⁴ liáh³nɨ³ na¹ma³ ná⁴reéh¹ la³, jmiih⁴² nɨɨh¹ gɨh¹ hí⁴dah²jmeéh⁴ diáh⁴ na¹ma³ ná⁴chiu̱ú̱¹ nɨ³. \p \v 32 Ba² dɨ³jey⁴ aáy⁴ hi³ xa³ dsaa² gaáy³ chiáh² duh³ hí⁴dah²jɨ̱́yh⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³. \v 33 Liáh³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ xi² xɨ̱ɨ̱y³ Mee⁴ Mɨ¹dxɨ²a² ja̱³, mɨ²ja̱³ nɨɨ́⁴ cá⁴dah²tie̱e̱y³ cruz Jesús ja̱³, ba² liáh³ja̱³ diáh⁴ hi³ xa³ dsaa² gaáy³ chiáh² ja̱³. Ja̱y³ ja̱³ gá⁴ta̱a̱y⁴² ca³jaa¹ xi² nuy¹ Jesús ja̱³, baáy⁴ dxeeyh⁴ ja̱³ gá⁴ta̱a̱y⁴² xi² há⁴nuy¹. \v 34 Liáh³ dah²tie̱e̱y³ cruz ja̱³ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Dios: \p ―Ñuyh⁴, jmee² gaáy³ háy² chiáh² diáh⁴, chiaah¹ há⁴hé³ dɨ³ñi³² xɨ³ he² nɨ³ dah²jmee⁴ nɨ³. \p Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²caáh² jmɨɨ́⁴ diáh⁴ soldados ja̱³, duh³ hí⁴dah²dxaáh² máh⁴ ca³liuh² chiáh² diáh⁴ mɨh³ chiáh² Jesús ja̱³. \v 35 Hi²xiáh³ na³ta̱a̱y⁴ dsa³ dah²joo³², ba² ji̱í̱⁴ diáh⁴ autoridades ja̱³ dah²bi³cuaáy¹, liáh³la³ dah²féh³: \p ―Gá⁴lieéy² ruh³ dxeeyh⁴, hi³ja̱³ cua²lieéy² ñaá² xɨ³ he̱é̱yh³ ba² na³lɨ́y⁴ Cristo hi³ gá⁴xɨ́y⁴ Dios nɨ³. \p \v 36 Ba² dah²bi³cuaá¹ diáh⁴ soldados ja̱³ dah²bi³cuaáy¹, dsa³jé̱yh⁴ diáh⁴ yeey⁴ xi² ta̱a̱y⁴ ja̱³ duh³ dah²cuoó⁴ vino hi³ ji̱h³, \v 37 baáy⁴ liáh³la³ dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Xɨ³ niu³ nɨ³ na³lɨ́⁴u³ Rey chié̱y² diáh⁴ israelitas hi³ja̱³ lieey⁴² vo̱ó̱h²u³. \p \v 38 Baáy⁴ cá⁴dah²tia̱á̱² ca̱a̱³ vóh² dsaah⁴ cruz yuuh¹ mɨ¹dxɨ² ja̱³, na³xɨɨ² fáh² griego, latín baáy⁴ hebreo, liáh³la³ dsa³féh³: “Hi³ley³² nɨ³ Rey chié̱y² diáh⁴ israelitas.” \fig Lucas 23:38|src="CN01844B.TIF" size="span" ref="San Lucas 23:38" \fig* \p \v 39 Ja̱y³ hi³ xa³ dsaa² gaáy³ chiáh² hi³ ta̱a̱y⁴ dsaah⁴ cruz ja̱³, gá⁴liúy² mɨ³hee³² Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Xɨ³ niu³ nɨ³ na³lɨ́⁴u³ Cristo hi³ja̱³ lieey⁴² vo̱ó̱h²u³ baáy⁴ lieey⁴² jniaah¹. \p \v 40 Joó⁴ mɨ²ja̱³ mɨ³jmee⁴ heé² oóyh² ja̱³, liáh³la³ sɨɨ́h⁴: \p ―¿Xɨ² há⁴hé³ foh⁴u³ chiáh² Dios, baáy⁴ ree³ ba² cɨ̱ɨ̱h³²a² chia̱a̱h²a² Jesús nɨ³? \v 41 Jnia² yáh¹, liáh³ ga³jmee⁴ ba² nɨ³ cɨ̱ɨ̱h³²a², chiaah¹ chi³²a² dsaa² chiaa⁴²a² hi³ gá⁴jmee²a², joó⁴ há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² mɨ³hee³² gá⁴jmeé³ dsaá⁴ la³. \p \v 42 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Hi³bi³liih⁴²u³ háy² jniá³ mɨ² mɨ³hí⁴güéh⁴u³ ca̱á̱h³ hi³ hi²chiuúyh³ hiíh⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³ nɨ³. \p \v 43 Mɨ²ja̱³ gá⁴hí̱¹ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ cáh³ti³² hi²fooh¹á² niu³ hi³ ja̱³ba² ja̱³nɨ́⁴ hi²ñí³ chia̱á̱h¹u³ jniá³ xi² dxú⁴ cáh³ti³² nɨ³. \s1 La³ dsa³féh³ liáh³xɨ³ gá⁴lɨ́⁴ jú̱y⁴ Jesús ja̱³ \r (Mt. 27:45-56; Mr. 15:33-41; Jn. 19:28-30) \p \v 44 Ca̱³liáh³ dxaah¹ jmɨɨ⁴ xɨ³ jmiih⁴, mɨ²ja̱³ na³ca̱á̱y⁴ dxaah¹vó⁴ ja̱³ gá⁴lɨ́⁴ ñu³ha̱a̱h³, ñu³ha̱a̱h³ liáh³ja̱³ gá⁴tɨ́³ lɨ́⁴ nɨ³ ca̱³laá³. \v 45 Cá⁴yá⁴niuuh⁴ xi² hiíy⁴ ñíh² baáy⁴ gá⁴xɨɨ́y⁴ tú̱⁴ sɨ̱ɨ̱yh² cortina chiáh² guah³. \v 46 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ ba³ gɨh¹ gá⁴liú³ Jesús ja̱³, liáh³la³ gá⁴féh³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Dios: \p ―Ñuyh⁴, ga³táh⁴á⁴ guaay³² fáh⁴ji̱í̱h⁴ chieéy⁴. \p Liáh³ gá⁴féh³ liáh³ja̱³ mɨ²ja̱³ ja̱³ba² jú̱y⁴. \p \v 47 Liáh³ gá⁴joó² capitán romano hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴jmeé³ gaáy³ chiáh² Dios liáh³la³ gá⁴féh³: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba² hi²xiáh³ dxúy⁴ dsaá⁴ la³, há⁴hé³ xa³ cáh³ti³² dsaa² chiáh². \p \v 48 Liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsa³ hi³ na³ta̱a̱y⁴ nɨɨ́⁴ cá⁴dah²joó² hi³ gá⁴lɨ́⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴dxi̱i̱³² baáy⁴ hi²xiáh³ dah²chiu̱u̱⁴ mee⁴vó¹ diáh⁴. \v 49 Joó⁴ liáh⁴jɨy³ diáh⁴ dsaá⁴ hi³ dɨ³cui̱i̱y⁴ Jesús ja̱³ vɨ̱ɨ̱́³ ba² gá⁴cueeyh⁴ dah²joo³² jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ dah²jmeéh⁴ Jesús ja̱³. Ba² liáh³ja̱³ diáh⁴ mɨ́³ hi³ cá⁴dah²cú̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³ liáh³ bí⁴hɨɨ́y⁴ lɨ́⁴ Galilea. \s1 La³ dsa³féh³ liáh³xɨ³ cá⁴dah²haáy² Jesús \r (Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Jn. 19:38-42) \p \v 50 Nɨɨ́⁴ jey¹ ja̱y³ dsaá⁴ hi³ bií⁴ xiaa³dsaay³² hi³ xɨ̱ɨ̱y³ José, dsa³ fɨɨ³ Arimatea hi³ na³hii⁴ Judea. Na³lɨ́y⁴ oóyh² diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ israelitas ja̱³. \v 51 Bí⁴je̱² José ja̱³ hi³ jlɨh² ja̱³ hí⁴laá⁴ Dios ja̱³ hí⁴chiuúh² hiíh⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ jmɨɨyh⁴²güii³, hi³ja̱³ há⁴hé³ gá⁴lɨ́⁴ dsɨ́² liáh³xɨ³ cá⁴dah²dxá³ dxú⁴ diáh⁴ hi³ na³ta̱a̱y⁴ ñi² chiáh² diáh⁴ ja̱³. \v 52 Hi³ja̱³ ñií¹ ya²ñi³ Pilato duh³ ya²xɨɨh⁴² hi³ hu̱² hí⁴jɨ̱ɨ̱́h² cuerpo chiáh² Jesús ja̱³. Liáh³ gá⁴cuó³ jú¹hiíh⁴ Pilato ja̱³, \v 53 mɨ²ja̱³ gá⁴xieéy² duh³ gá⁴dxiuuyh³ ca̱a̱³ mɨh³lié² ja̱³ba² gá⁴ta̱a̱yh³ ñuúh⁴ ca̱a̱³ na¹cu̱ú̱¹ gaáy³ xi² ma³dah²yuú² dsa³jéy⁴ liáh³ja̱³ baáy⁴ gu³xɨ³ hí̱³ há⁴hé³ jlɨ́h³ ma³dah²ta̱a̱yh³ nɨɨ́⁴. \v 54 Jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³ ná⁴lɨ¹ jmɨɨ́¹ hi³ ca³dah²bi³tɨɨ⁴ chiáh² diáh⁴ dsa³ hi³ hí⁴dah²tee³ dsɨ́² dxaáh² jmɨɨ́¹ liáh³ja̱³. \p \v 55 Mɨ²ja̱³ diáh⁴ mɨ́³ hi³ gá⁴voóy⁴ Galilea chie̱é̱yh¹ Jesús ja̱³ liáh³ gá⁴hɨɨ́³ gɨh¹ ñi² ja̱³, dah²ya²dxí̱⁴ dah²ya²joó¹ he̱e̱³ ja̱³, hi³ja̱³ diáh⁴ hi³hí̱³ cá⁴dah²joó² liáh³xɨ³ cá⁴dah²chieey³ Jesús ja̱³. \v 56 Liáh³ cá⁴dxá⁴dxi̱i̱³² xɨ¹ñúh⁴ chiáh² diáh⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²bi³tɨɨ⁴ naa⁴²jmɨɨ³ mɨ³fɨɨ³ chie̱é̱yh¹ gɨh¹ dxaáh² naa⁴² ja̱³ duh³ cá⁴dah²jniaa³ ruh³ dxú⁴. Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²laá⁴ mɨ³dah²tee³ dsɨ́² liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ mandamiento. \c 24 \s1 La³ dsa³féh³ hi³ cá⁴lɨ́⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ Jesús ja̱³ \r (Mt. 28:1-10; Mr. 16:1-8; Jn. 20:1-10) \p \v 1 Jmɨɨ́¹ liáh³ ma³niaá⁴ je²jmɨɨ́¹ ja̱³, mɨ²ja̱³ jmɨ́yh³ tiá³ lɨ́⁴ xiáh³hee³ dɨ́h¹ gá⁴dxí̱⁴ ca̱á̱h³ diáh⁴ mɨ́³ ja̱³ xi² na³jniaa³ he̱e̱³ ja̱³, dɨ³chia̱³ naa⁴²jmɨɨ³ mɨ³fɨɨ³ hi³ cá⁴dah²bi³tɨɨ⁴ ja̱³, ba² xe̱y³ gɨh¹ dxeeyh⁴ diáh⁴ mɨ́³ hi³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴. \v 2 Liáh³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²joó² hi³ mɨ³na³jniaa³ ca³jaa¹ na¹cu̱ú̱¹ hi³ na³jlɨ⁴ haah² he̱é̱¹ ja̱³. \v 3 Mɨ²ja̱³ gá⁴taáyh¹ diáh⁴, joó⁴ há⁴hé³ máh⁴ xa³ cuerpo chiáh² Ñúh³a² Jesús ja̱³. \v 4 Mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ dɨ³ñi³² cáh³ti³² xɨ³ jmiih⁴ hí⁴dah²jmeé⁴. Mɨ²ja̱³ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ mɨ³na³ta̱a̱y⁴ aáy⁴ dsaá⁴ xi² na³ta̱a̱y⁴ diáh⁴ ja̱³ dɨ³chih³ mɨh³ hi³ sɨɨ́⁴. \v 5 Hi²xiáh³ dɨ³foyh⁴ diáh⁴ mɨ́³ ja̱³, hi³ja̱³ cá⁴dah²jmeé³ na³hi³² gá⁴heeh⁴ lɨ́⁴ ñi² diáh⁴ ja̱³ dxaah¹vó⁴, mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ dsaá⁴ ja̱³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ ga³naah⁴ah³ jee⁴² chiáh² diáh⁴ dsa³jú̱y¹ nɨ³ ñaá² hi³ na³ji̱í̱h⁴? \v 6 Há⁴hé³ máh⁴ xe̱y³ la³, ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ ba² hi³nɨy³². Bi³liih⁴² h á²ah³ liáh³xɨ³ gá⁴sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ liáh³ca̱á̱h³ rúh⁴ jey¹ Galilea. \v 7 Gá⁴sɨɨ́h⁴ niaá⁴ah³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴tiéyh⁴ Ja̱á̱² Dsa³ nɨ³ rúh⁴ñi² diáh⁴ dsa³ mɨ³hey³², hí⁴dah²tie̱e̱y³ cruz baáy⁴ hi³dxá³ nɨ³ jmɨɨ́¹ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \p \v 8 Mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴liíh⁴ diáh⁴ mɨ́³ ja̱³, liáh³xɨ³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³. \v 9 Mɨ²ja̱³ gá⁴dxi̱i̱³² diáh⁴. Liáh³ cá⁴dxá⁴dxi̱i̱³² ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴dah²jmeéh⁴ juúh⁴ jɨɨ⁴ hi³ ja̱³ gɨh¹ diáh⁴ hi³ dxiá⁴chie̱e̱y³ apóstoles ja̱³ baáy⁴ liáh⁴jɨy³ gɨh¹ diáh⁴ tú̱⁴dsaayh⁴ hi³ na³cu̱yh⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ja̱³. \v 10 María Magdalena ja̱³ chie̱é̱yh¹ Juana, baáy⁴ María xaá¹ Jacobo, baáy⁴ gɨh¹ dxeeyh⁴ diáh⁴ mɨ́³ hi³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ ja̱³ ja̱³ dah²ya²ca̱á̱³ juúh⁴ xi² nieeyh⁴² diáh⁴ apóstoles ja̱³. \v 11 Joó⁴ mɨ³ja̱³ dɨ́h¹ dah²féh³ ba² ji̱í̱h⁴ diáh⁴ apóstoles ja̱³ hi³ dah²féh³ liáh³ja̱³ diáh⁴ mɨ́³ ja̱³, hi³ja̱³ há⁴hé³ gá⁴taáy³ diáh⁴. \p \v 12 Joó⁴ gu³xɨ³ ba² jmiih⁴ liáh³ja̱³ yáh¹, ja̱³ba² ŋaá² ji̱³nɨɨ́⁴ Pedro ja̱³ xi² na³jniaa³ he̱e̱³ ja̱³. Liáh³ gá⁴dxaá² ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴joó² diáh⁴ mɨh³lié² mɨ³na³jniaa³ xiaáh³ ca³jaa¹ bɨh¹ ba². Mɨ²ja̱³ ŋáyh² baáy⁴ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ́² liáh³xɨ³ gá⁴joó² ja̱³. \s1 Liáh³la³ gá⁴lɨ́⁴ liáh³ tieéyh¹ fi¹ Emaús \r (Mr. 16:12-13) \p \v 13 Ja̱³ba² jmɨɨ́¹ mɨ²ja̱³, aáy⁴ oóyh² diáh⁴ ja̱³ gá⁴dxí̱⁴ ca̱a̱³ mɨ¹fɨɨ³ liuh² hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Emaús, ca̱³liáh³ dxiá⁴chia̱a̱³ kilómetros ná⁴jeéy¹ chie̱é̱yh¹ Jerusalén. \v 14 Jmáyh² chiáh² hi³ ma³lɨ⁴ ja̱³ ba² dah²liu⁴ liáh³ tieéyh¹ fi¹ ja̱³. \v 15 Liáh³ dah²liu⁴ ñuú³ chiáh² hi³ ja̱³, mɨ²ja̱³ hí̱³ba² ñaá² Jesús ja̱³ ca̱a̱³ ba² dɨ́h¹ mɨ³dsa³hɨɨ́y⁴ xi² dsa³dxí̱⁴ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴hí³ fi¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴. \v 16 Joó⁴ liáh³ca̱a̱y³ hi³ ná⁴liaá¹ ba² mɨ¹ñi² diáh⁴ ja̱³ hi³ja̱³ há⁴hé³ cá⁴lɨ́⁴cui̱i̱⁴ diáh⁴. \v 17 Mɨ²ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́³ juúh⁴ Jesús ja̱³ gá⁴ŋɨɨ́h⁴ diáh⁴ juúh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He² nɨ³ liú¹ léh¹ah³ liáh³ca̱á̱h³ tiaáh¹ah³ fi¹ nɨ³? ¿He²chiaah¹ hi³ fɨɨh⁴² há²ah³ nɨ³? \p \v 18 Mɨ²ja̱³, ja̱y³ hi³ xɨ̱ɨ̱y³ Cleofas, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ Jesús ja̱³: \p ―Hi²xiáh³ fɨɨ́y⁴ dsa³ bí⁴dxí̱⁴ jmɨ́¹feh⁴ Jerusalén nɨ³ nɨ́⁴dxiaá³. ¿Xɨ² ja̱y³ niu³ ba² nɨ³ há⁴hé³ maáy³ liáh³xɨ³ gá⁴lɨ́⁴ nɨ³? \p \v 19 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Xɨ² xa³ gá⁴lɨ́⁴ ruh³? \p Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Liu⁴² leh⁴²ah¹ chiáh² Jesús dsa³ Nazaret nɨ³ hi³ na³lɨ́y⁴ ja̱y³ profeta. Hi²xiáh³ niaá⁴ Dios liáh³xɨ³ gá⁴jmeé³ baáy⁴ liáh³xɨ³ gá⁴hé³ chiaah¹ hi²xiáh³ veyh³ gá⁴jmeé³. Ba² hi²xiáh³ dxú⁴ ji̱í̱h⁴ diáh⁴ dsa³. \v 20 Hi³ja̱³ liu⁴²ah¹ liáh³xɨ³ cá⁴dah²jmeé³ diáh⁴ jmii³dsa³ cáyh¹ nɨ³ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ autoridades chia̱a̱⁴²ah¹ nɨ³ hi³ cá⁴dah²tiéyh² guaa³ diáh⁴ dsa³ xiaáh³, cá⁴dah²cuó³ dsaa² chiáh² hi³ ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³ hi³ja̱³ cá⁴dah²tie̱e̱y³ cruz. \v 21 Niaa³²ah¹ hi³ hu̱² hí⁴lieéy² jniaah¹ dsa³ Israel nɨ³. Joó⁴ ba² há⁴ja̱³ ti̱¹ ba² hi³ nɨ³, ja̱³nɨ́⁴ mɨ³xa³ ca̱a̱³ jaa⁴ hi³ gá⁴jú̱y⁴ nɨ³. \v 22 He̱é̱yh³ ba² ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ mɨ́³ oóh²ah¹ nɨ³ ma³dah²féyh² jniaah¹ ma³dah²sɨɨ́h⁴ jniaah¹ hi³ ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³, hi³ja̱³ hi²xiáh³ dsaay³² dsɨ³²ah¹. Chiaah¹ tiá³ mɨ³heé¹ ma³dah²ya²dxí̱⁴ xi² na³jniaa³ he̱e̱³ nɨ³. \v 23 Joó⁴ há⁴hé³ máh⁴ xa³ cuerpo chiáh² ñuúh⁴ he̱e̱³ nɨ³. Hi³ja̱³ liáh³ ma³bi³dxi̱i̱³² nɨ³ ma³dah²sɨɨ́h⁴ jniaah¹ hi³ ma³dah²joóy² aáy⁴ ángeles hi³ ma³dah²féh³ hi³ na³ji̱í̱yh⁴ ba² Jesús nɨ³. \v 24 Mɨ²ja̱³ ja̱y³aáy⁴ diáh⁴ oóh²ah¹ nɨ³ ma³dah²ya²dxí̱⁴ xi² na³jniaa³ he̱e̱³ nɨ³ mɨ²ja̱³ ma³dah²joó² hi³ he̱é̱yh³ ba² liáh³xɨ³ dah²féh³ diáh⁴ mɨ́³ nɨ³, joó⁴ há⁴hé³ máh⁴ ma³dah²joóy² Jesús nɨ³. \p \v 25 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¡He³ dɨ́h¹ hi³gaay³² nɨ³ niaá⁴ah³ hi³ há⁴hé³ ca³lɨ³dsaa⁴ah³ ji̱³nɨɨ́⁴ nɨ³! ¡Hi²xiáh³ voó³ hí⁴hɨɨh⁴² hí⁴dsá⁴taá³ah³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ hi³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ profetas nɨ³! \v 26 ¿Xɨ² há⁴hé³ maá³ah³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴chi̱í̱yh² hí⁴beéyh² jɨɨ⁴ hi³nɨ³ Cristo nɨ³, liáh³ca̱á̱h³ ja̱a̱h¹ hí⁴güe³ gaáy³ yuuh¹ güii³ nɨ³? \p \v 27 Mɨ²ja̱³ gá⁴laá⁴ mɨ³heé⁴ diáh⁴ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ diáh⁴ fáh⁴liu⁴ hi³ na³xɨɨ² ñi² xi³ chiáh² Dios hi³ dsa³liú⁴ ca³jaa¹ chiáh² ñaá². Gá⁴laá⁴ lɨ́⁴ heé⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ gá⁴xɨɨ́³ Moisés baáy⁴ gá⁴heé⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ cá⁴dah²xɨɨ́³ gɨh¹ tú̱⁴dsaayh⁴ diáh⁴ profetas. \p \v 28 Liáh³ cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ fɨɨ³ xi² ná⁴lɨ¹ cua̱a̱y¹ná² hí⁴dsá⁴dxí̱⁴ ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴jmeé³ Jesús ja̱³ hi³ mɨ³dsá⁴hí³ chiáh² fi¹ liáh³ja̱³. \v 29 Joó⁴ mɨ²ja̱³ cá⁴dah²dxa³tie̱e̱y³ hi³ hí⁴cueeyh⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴, liáh³la³ cá⁴dah²sɨɨ́h⁴: \p ―Cueeyh⁴ chia̱á̱h¹u³ jniaah¹, chiaah¹ hi²xiáh³ mɨ³cu³laá³ ja̱³ba² mɨ³dsa³uúh² bɨh¹ ba². \p Mɨ²ja̱³ gá⁴nuú³ dsaá² Jesús ja̱³ gá⁴hí³ xɨ¹ñúh⁴ duh³ gá⁴cueeyh⁴ chie̱é̱yh¹ diáh⁴. \v 30 Liáh³ mɨ³jey¹ chie̱é̱yh¹ diáh⁴ haah² mesa ja̱³, mɨ²ja̱³ gá⁴cá̱⁴ ca̱a̱³ fɨɨh⁴² hó² ya³dsɨ², duh³ gá⁴liúy² Dios, ja̱³ba² gá⁴dxeéy² duh³ gá⁴cuoó⁴ diáh⁴ hí⁴dah²eéh². \v 31 Xé̱yh² ba² mɨ²ja̱³ ga³jooy³ cá⁴lɨ́⁴cui̱i̱⁴ diáh⁴ ca̱á̱h³, joó⁴ ja̱³ba² gá⁴uuy³ Jesús ja̱³. \v 32 Hi³ja̱³ liáh³la³ dah²féh³ dah²sɨɨ́h⁴ oóyh² diáh⁴: \p ―Hi³ja̱³ nɨ³ fáh⁴yeey¹ dɨ́h¹ niaa³²a² nuu³²a² liáh³ liuy³² jnia² liáh³xɨ³ na³xɨɨ² diáh⁴ xi³ nɨ³, liáh³ tiaah²a² fi¹ chia̱a̱h²a² mɨ³ñuu², ¿xɨ² haá²? \p \v 33 Mɨ²ja̱³ há⁴hé³ máh⁴ cá⁴dah²je̱é̱², ja̱³ba² gá⁴taáyh¹ ca̱á̱h³ fi¹ gá⁴dxi̱i̱³² Jerusalén ja̱³. Gá⁴dxi̱i̱³² xiaa³dsaa³² xi² na³ŋɨɨyh⁴ diáh⁴ oóyh² ja̱³ chie̱é̱yh¹ liú⁴u³ dxiá⁴chie̱e̱y³ diáh⁴ apóstoles ja̱³. \v 34 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ cá⁴dah²féh³ diáh⁴ hi³ dɨ³nieeyh⁴² nɨɨ́⁴ dah²sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Jmɨ́yh³he̱é̱yh³ ba² ma³lɨ³ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³ Ñúh³a² Jesús nɨ³, chiaah¹ ma³joóy² Simón Pedro la³. \p \v 35 Mɨ²ja̱³ ba² cá⁴dah²jmeé³ juúh⁴ liáh³xɨ³ gá⁴lɨ́⁴ dxah²fi¹ ja̱³, baáy⁴ hi³ cá⁴lɨ́⁴cui̱i̱⁴ diáh⁴ Jesús ja̱³ liáh³ gá⁴dxeéy² hó² ya³dsɨ² ja̱³. \s1 Cá⁴lɨ́⁴jnieey³² Jesús ja̱³ rúh⁴ñi² diáh⁴ xɨh³chie̱y³² ja̱³ \r (Mt. 28:16-20; Mr. 16:14-18; Jn. 20:19-23) \p \v 36 Rúh⁴ dah²liu⁴ ba² ca³jaa¹ chiáh² hi³ja̱³, liáh³ ba² ja̱³ cá⁴lɨ́⁴jnieey³² Jesús ja̱³, mɨ³hiíy⁴ jee⁴² chiáh² diáh⁴. Ja̱³ba² gá⁴hí̱¹ gá⁴jmeéh⁴ diáh⁴, liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Bi³jee⁴²ah³ há²ah³ ba². \p \v 37 Mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ gá⁴foyh⁴ diáh⁴ chiaah¹ dah²ta³ dah²hɨ³ hi³ maayh⁴ dxɨɨyh⁴ dsa³ ba² ja̱³ dah²jooy³² ja̱³. \v 38 Joó⁴ mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿He²chiaah¹ hi³ foh⁴ah³ nɨ³? ¿He²chiaah¹ hi³ ta³hɨ³ah³ ñuú³ nɨ³? \v 39 Joo⁴²ah³ ruh³ diáh⁴ guaay⁴ la³, joo⁴²ah³ diáh⁴ tɨɨy⁴ la³. Hí̱³ba² jniá³ nɨ³. Gua³xa̱h⁴ah³ jniá³ baáy⁴ joo⁴²ah³ jniá³, chiaah¹ liu³u²xɨ³ maayh⁴ dxɨɨyh⁴ dsa³ há⁴hé³ xa³ ŋu² baáy⁴ há⁴hé³ xa³ na¹mee⁴ chiáh², há⁴ja̱³ liáh³xɨ³ na³lɨ́⁴á⁴ ga³joo⁴ah³ jniá³ la³. \p \v 40 Liáh³ liuy³² diáh⁴ ja̱³ mɨ²ja̱³ gá⁴heé⁴ diáh⁴ guaa³ baáy⁴ diáh⁴ tɨɨ² ja̱³. \v 41 Joó⁴ há⁴hé³ na³fáyh⁴ dsa³taáy³ diáh⁴ chiaah¹ hi³ bií⁴ dsaay³² dsɨ́² diáh⁴ baá⁴ ba² hi²xiáh³ dɨ³jé⁴ dsɨ́² diáh⁴. Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴féh³ Jesús ja̱³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―¿Xɨ² xa³ ca³liuh² hi²chia⁴²a² chia̱á̱²ah³? \p \v 42 Mɨ²ja̱³ cá⁴dah²cuoó⁴ ca³liuh² chiáh² hi³tieéyh¹ jmɨɨ³ hi³ na³chiu̱ú̱y⁴ chie̱é̱yh¹ ca³liuh² táh². \v 43 Mɨ²ja̱³ gá⁴cá̱⁴ hi³ dah²cuoó⁴ ja̱³, ja̱³ba² gá⁴eéh² rúh⁴ñi² diáh⁴ ja̱³. \v 44 Mɨ²ja̱³ liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Hi³la³ ja̱³ gá⁴foóh²á⁴ niaá⁴ah³ liáh³ rúh⁴ na³cu̱h⁴²á⁴ chia̱a̱h⁴²á² niaá⁴ah³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴lí³ jɨɨ⁴ lɨ́⁴ liáh³xɨ³ na³xɨɨ² ca³jaa¹ chieéy⁴ hi³ gá⁴xɨɨ́³ Moisés chie̱é̱yh¹ diáh⁴ profetas, baáy⁴ liáh³xɨ³ na³xɨɨ² ñi² xi³ Salmos. \p \v 45 Mɨ²ja̱³ cá⁴bí⁴dsaay⁴ diáh⁴ liáh³xɨ³ ná⁴lɨ¹ na³xɨɨ² fah² Dios, \v 46 liáh³la³ gá⁴sɨɨ́h⁴ diáh⁴: \p ―Liáh³la³ nɨ³ ná⁴lɨ¹ na³xɨɨ² nɨ³. Ga³jmee⁴ hí⁴jú̱y³ Cristo, baáy⁴ hi³dxá³ nɨ³ jmɨɨ́¹ nɨ³ hí⁴ji̱i̱h⁴ ca̱á̱h³. \v 47 Ba² dsa³féh³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴he² fáh⁴liu⁴ chiáh² na³ca̱á̱y⁴ jee⁴² jmɨɨyh⁴²güii³. Hí⁴liaá² lɨ́⁴ Jerusalén, hí⁴xɨɨ́yh¹ diáh⁴ dsa³ nɨ³ hi³ ga³jmee⁴ hí⁴dah²tá⁴ hí⁴dah²hɨ́⁴ dxú⁴ duh³ hí⁴jooy³ hí⁴bé⁴ dsaa² chiáh² diáh⁴. \v 48 Niaá⁴ah³ nɨ³ na³lɨ́⁴ah³ dsa³ñi³² chiáh² hi³la³. \v 49 Ja̱³nɨ́⁴ yáh¹, jniá³ nɨ³ hi²sɨ́⁴á⁴ hi³ gá⁴ta̱a̱yh³ ñaá² Ñuyh⁴ nɨ³ hí⁴cuóy² diáh⁴ dsa³. Joó⁴ cueeh⁴ah³ ruh³ Jerusalén la³ hí⁴tɨ́⁴ lɨ́⁴ hiíh⁴ hí⁴tɨ̱́⁴ah³ fáh⁴lí³ hi³ hí⁴xiaá² yuuh¹ güii³ nɨ³. \s1 Gá⁴saayh⁴ Jesús ja̱³ yuuh¹ güii³ \r (Mr. 16:19-20) \p \v 50 Mɨ²ja̱³ gá⁴jeé⁴ Jesús ja̱³ gá⁴jéy⁴ diáh⁴ duh³ ya²jay⁴ diáh⁴ yaa¹ fɨɨ³, cá⁴dxá⁴dxí̱⁴ lɨ́⁴ Betania. Mɨ²ja̱³ gá⁴xaá³ diáh⁴ guaa³ duh³ gá⁴ŋɨɨ́³ hi³ dxú⁴ chiáh² diáh⁴. \v 51 Liáh³ jmeéh⁴ diáh⁴ liáh³ja̱³, mɨ²ja̱³ cá⁴lɨ́⁴liaá² dsa³saayh⁴ lɨ́⁴ va² lɨ́⁴ yuuh¹ güii³, ca³dah²jooy³² liáh³ja̱³ gá⁴saayh⁴ cáh³ti³². \fig Lucas 24:51|src="CN01883B.TIF" size="span" ref="San Lucas 24:51" \fig* \v 52 Dsa³cɨ̱ɨ̱y³ liáh³ ma³dah²jmeéh⁴ hu̱u̱¹rá² ja̱³, mɨ²ja̱³ hi²xiáh³ dɨ³jé⁴ dsɨ́² gá⁴dxi̱i̱³² ca̱á̱h³ Jerusalén. \v 53 Baáy⁴ liáh⁴jɨ³ lɨ́⁴ fɨɨy⁴ ba² dɨ³tieéyh¹ xi² jey¹ guah³ ja̱³ dah²liuy³² Dios, dah²féh³ hi³ hi²xiáh³ dxúy⁴ Dios. Amén.