\id JHN \h San Juan \toc1 Juˈhmëëꜘ kihꜗ Jesús heˉ gaꜙsɨɨꜘ Jwa̱a̱ꜚ \toc2 San Juan \toc3 Jn. \mt1 San Juan \mt2 Juˈhmëëꜘ kihꜗ Jesús heˉ gaꜙsɨɨꜘ Jwa̱a̱ꜚ \c 1 \s1 Juuˈ kihꜗ Dio gaꜙlë̱ë̱yꜗ dsaˉ \p \v 1 Läꜙ maˊ toˉnëˊ maˊ cha̱a̱yˉ baˊ, la̱a̱yꜗ Juuˈ. Juuˈ ja̱ˉ maˊ la̱a̱ˈ kya̱a̱hˊ Dio. Ja̱ˉbaˊ Juuˈ ja̱ˉ maˊ la̱a̱ˈ hñiiꜘ Dio. \v 2 Hi̱ˉ naˉ maˊ la̱a̱ˈ läꜙ maˊ toˉnëˊ kya̱a̱hˊ Dio. \v 3 Hñiiyꜘ gaꜙjmeeyꜘ läꜙjëꜙ heˉ chaˉ, niꜙ miihˉ saꜙ chaˉ heˉ maˉnaˉlaꜚ kihꜗ hñiiꜘ heˉ saꜙ gaꜙjmeeyꜘ hñiiyꜘ. \v 4 Kihꜗ hñiiꜘ bihꜗ naˊji̱i̱hꜙ. Hehꜗ heˉ naˊji̱i̱hꜙ ja̱ˉ, laꜗ läꜙko̱o̱ˉ waˊjeˉ heˉ chooꜙ kihꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ. \v 5 Gaꜙläꜙjnäꜘ waˊjeˉ ja̱ˉ jeeˊ maˊ tä̱ä̱hˊ hi̱ˉ jmeeꜙ heˉ hlɨɨhˈ. Pero dsaˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ jmeeꜙ heˉ hlɨɨhˈ, saꜙ gaꜙlɨyhꜗ kya̱a̱hˊ. \p \v 6 Hiꜙ maˊ cha̱a̱ˉ ja̱a̱ˉ dsaˉñʉʉhˉ maˊ che̱e̱ˉ Jwa̱a̱ꜚ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ Dio. \v 7 Hi̱ˉ heꜘ jaꜗ kye̱ˉ juˈdsooꜘ, mahꜗ kwayꜗ juˈdsooꜘ kihꜗ waˊjeˉ, mahꜗ läꜙja̱ˉ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ läꜙdsooꜘ dsëꜗ kihꜗ waˊjeˉ ja̱ˉ kya̱a̱hˊ juuˈ heˉ gaꜙkwayꜘ. \v 8 Ja̱ꜙ hi̱ˉ heꜘ maˊ la̱a̱ˈ läꜙko̱o̱ˉ waˊjeˉ ja̱ˉ, jayꜗ mahꜗ kwayꜗ juˈdsooꜘ kihꜗ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ läꜙko̱o̱ˉ waˊjeˉ ja̱ˉbaˊ. \v 9 Maˉngooꜗ yaꜙjä̱hꜙ jäꜙ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ läꜙko̱o̱ˉ waˊjeˉ heˉ laꜗ juˈdsooꜘ, heˉ chooꜙ kihꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ. \p \v 10 Ja̱ˉbaˊ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ maˉcha̱a̱yˉ, hiꜙ gaꜙjmeeꜘ Dio jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ taꜙlaꜙ kiyhꜗ. Pero dsaˉ cha̱a̱ˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ saꜙ gaꜙläꜙkyu̱u̱yꜙ. \v 11 Jayꜗ ja̱ˉbaˊ jmɨˉgyʉʉꜙ kiyhꜗ, pero hi̱ˉ cha̱a̱ˉ kya̱a̱yꜗ saꜙ gaꜙhe̱e̱yhˉ. \v 12 Pero läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ gaꜙhe̱e̱yhˉ, hi̱ˉ jmeeꜙ dsooꜘ dsëꜗ kiyhꜗ, gaꜙkwayꜘ jwëˈ le̱e̱yꜘ jo̱o̱ꜘ Dio. \v 13 Heˉ la̱a̱yꜗ jo̱o̱ꜘ Dio, ja̱ꜙ kihꜗ heˉ gaꜙläꜙcha̱a̱yꜙ läꜙko̱o̱ˉ lleˋ kihˈ dsaˉläˉcha̱a̱ˉ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ, niꜙ ja̱ꜙ kihꜗ heˉ gaꜙläꜙhyohꜙ dsëꜗ choˈjmiiyˉ heˉ gaꜙläꜙcha̱a̱yꜙ heˉ la̱a̱yꜗ jo̱o̱ꜘ Dio, niꜙ ja̱ꜙ kihꜗ heˉ gaꜙjmeeꜘ choˈjmiiyˉ hʉʉˊdsëˉ heˉ gaꜙläꜙcha̱a̱yꜙ. Heˉ gaꜙläꜙcha̱a̱yꜙ läꜙ hnøøꜗ hñiiꜘ Dio baˊ ja̱ˉ. \p \v 14 Hi̱hꜗ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ Juuˈ ja̱ˉ, gaꜙlë̱ë̱yꜗ dsaˉ mahꜗ gaꜙgyayˉ jeeˊ jnänˋ, hiꜙ jnäähˈ discípulo kya̱a̱yꜗ gaꜙjë̱ë̱ˊ jnihꜘ heˉ la̱a̱yꜗ jø̱ø̱yhˈ. La̱a̱yꜗ jø̱ø̱yhˈ kihꜗ heˉ la̱a̱yꜗ gyʉ̱ʉ̱ˉ ko̱o̱ˉ mëëˈ kya̱a̱ꜗ Tääˋ. Haˉ ko̱hꜘ saꜙ lluꜗ dsëyꜗ hiꜙ kye̱yˉ juˈdsooꜘ jmahꜗ baˊ. \v 15 Gaꜙkwaꜘ Jwa̱a̱ꜚ juˈdsooꜘ kiyhꜗ, maˊ jäyhꜘ: \p —Hi̱ˉ laˉ heꜘ hi̱ˉ maˊ jwahnꜙ kihꜗ: “Hi̱ˉ jäꜙ kë̱ë̱ˉ gaˊ kinꜙ, hi̱ˉ laˉ jø̱ø̱hˈ gaˊ läꜙko̱o̱ˉ jnäꜘ, jëëhꜘ ko̱ˉja̱ˉ maˉcha̱a̱ˉ bihꜗ jä̱ä̱ꜗ kiꜙ jnäꜘ.” \p \v 16 Haˉ ko̱hꜘ saꜙ chaˉmiihˉ heˉ chaˉ kiyhꜗ, hiꜙ jeeˊ gaꜙläꜙjë̱ë̱ꜙ jneˊ johꜘ heˉ saꜙ maˉhñah˜ jneˊ. Ja̱ꜙ ko̱o̱ˉ häˊ maˉmiˉjä̱ä̱yꜗ jneˊ. \v 17 Hehꜗ ley, taꜙlaꜙ kihꜗ Moisé baˊ jaˈ. Pero läꜙjëꜙ heˉ laˊ kwaꜙ Dio, kya̱a̱hˊ läꜙjëꜙ juˈdsooꜘ, taꜙlaꜙ kihꜗ Jesucristo baˊ gaꜙhñahꜗ jneˊ. \v 18 Ji̱hˊko̱hꜘ ji̱hˊlɨhꜘ, niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ maˉjë̱ë̱ꜙ Dio. Jo̱o̱yꜘ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ gyʉ̱ʉ̱ˉ ko̱o̱ˉ mëëˈ baˊ, hi̱ˉ gyaꜗ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ Tääˋ, hi̱ˉ heꜘ baˊ maˉmiˉjnääyˉ jnänˋ haˉ läꜙ la̱a̱yꜗ. \s1 Gaꜙjmeeꜘ Jwa̱a̱ꜚ juˈdsooꜘ kihꜗ Jesús \r (Mt. 3:11-12; Mr. 1:7-8; Lc. 3:15-17) \p \v 19 Dsaˉtaˊ judiu hi̱ˉ cha̱a̱ˉ Jerusalén gaꜙche̱e̱yꜗ jmiˉdsaˉ kya̱a̱hˊ dsaˉ levita kihꜗ Jwa̱a̱ꜚ mahꜗ naˊngɨɨyˊ juuˈ kiyhꜗ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ Jwa̱a̱ꜚ. \v 20 Heˉja̱ˉ gaꜙhe̱e̱hˉ baˊ Jwa̱a̱ꜚ heˉ jmeeyhꜗ juuˈ, saꜙ gaꜙhmäyꜘ: \p —Ja̱ꜙ heꜘ jnäꜘ la̱a̱nꜗ Cristo —gaꜙjähꜘ Jwa̱a̱ꜚ sɨɨyhꜙ. \p \v 21 —¿Hi̱i̱ˉ baˊ la̱a̱hˈ hneˉ ja̱ˉ? ¿Cheˊ hneˉ heꜘ Elía? —gaꜙsɨɨyhꜙ Jwa̱a̱ꜚ. \p —Ja̱ꜙ heꜘ jnäꜘ —gaꜙjäyhꜘ. \p —¿O cheˊ hneˉ heꜘ la̱a̱hꜗ dsaˉ hi̱ˉ ngëë˜ juuˈ kihꜗ Dio hi̱ˉ nøøꜘ juuˈ jäꜙ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ? —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ. \p Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙje̱e̱hˉ Jwa̱a̱ꜚ juuˈ kiyhꜗ: \p —Ja̱hꜙha̱ˈ. \p \v 22 —¿Hi̱i̱ˉ baˊ la̱a̱hˈ hneˉ ja̱ˉ? Mahꜗ ngëëˊ jnäähꜗ juuˈ kweeˉ kihꜗ hi̱ˉ maˉche̱e̱ꜗ jnäähˈ. ¿Haˉ läꜙ jwahꜘ hñaahꜗ? —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ sɨɨyhꜙ Jwa̱a̱ꜚ. \p \v 23 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jwa̱a̱ꜚ sɨɨyhꜙ: \p —Jnäꜘ la̱a̱nꜗ hi̱ˉ kwaꜙ juuˈ jeeˊ laˈ hwaꜗ ki̱i̱ꜙ jeeˊ saꜙ kwaꜙ niꜙ miihˉ: “Miˉllu̱u̱ˋ hnähꜘ hñaahꜗ mahꜗ jäꜙ Dsaˉjø̱ø̱hˈ jnänˋ ko̱ˉdsooꜘ jwëˈ” —läꜙko̱o̱ˉ gaꜙjähꜘ Isaía hi̱ˉ gaꜙngëëꜗ juuˈ kihꜗ Dio. \p \v 24 Läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ dsaˉ judiu heꜘ maˊ la̱a̱ˈ fariseo. \v 25 Gaꜙngɨɨyꜘ juuˈ kiyhꜗ kaˉlähꜘ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —¿Heˉlaˈ ja̱ˉ cha̱a̱hˊ dsaˉ jmɨɨˉ, cherˊmahꜗ saꜙ la̱a̱hꜗ Cristo, niꜙ saꜙ la̱a̱hꜗ Elía, niꜙ hi̱i̱ˉ gaˊ jñahꜘ dsaˉ hi̱ˉ maˊ ngëë˜ juuˈ kihꜗ Dio? —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ sɨɨyhꜙ. \p \v 26 —Jnäꜘ cha̱a̱nˊ dsaˉ jmɨɨˉ kya̱a̱hˊ jmɨɨˉ baˊ, pero jeeˊ kyahˈ hnähꜘ cha̱a̱ˉ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ saꜙ kyu̱u̱hꜙ hnähꜘ. \v 27 Hi̱ˉ heꜘ jäꜙ kë̱ë̱ˉ gaˊ kiꜙ jnäꜘ. Hiꜙ niꜙ saꜙ të̱ˊdsë̱ë̱nꜗ chiihnˊ mahꜗ llenˋ looˉ heˉ häˊ tɨɨyˊ —gaꜙjähꜘ Jwa̱a̱ꜚ sɨɨyhꜙ. \p \v 28 Läꜙjëꜙ heˉ laˉ gaꜙlaꜗ jeeˊ jwɨɨˉ heˉ che̱e̱ˉ Betania, taꜙ hngaahˋ ko̱ˉta̱a̱ˉ kihꜗ jmɨɨˉ Jordán, taꜙ jeeˊ maˊ choo˜ Jwa̱a̱ꜚ jmɨɨˉ. \s1 Jesús la̱a̱ꜗ Borrego mähꜗ kya̱a̱ꜗ Dio \p \v 29 Maˊ gaꜙjnäꜗ jyohꜘ jmɨɨˊ, gaꜙjë̱ë̱ꜗ Jwa̱a̱ꜚ Jesús jaꜗ taꜙ jeeˊ maˊ cheyhˈ, mahꜗ gaꜙjäyhꜘ: \p —Jëëˋ daˊ, hi̱ˉ naˉ heꜘ Borrego mähꜗ kya̱a̱ꜗ Dio hi̱ˉ jñuuh˜ dsoˊkyeˉ kihꜗ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ. \v 30 Hi̱ˉ naˉ naˉ hi̱ˉ maˊ jwahnꜙ kihꜗ: “Kë̱ë̱ˉ gaˊ kinꜙ, jäꜙ ja̱a̱ˉ dsaˉñʉʉhˉ hi̱ˉ jø̱ø̱hˈ gaˊ läꜙko̱o̱ˉ jnäꜘ, jëëhꜘ ko̱ˉja̱ˉ maˉcha̱a̱ˉ bihꜗ jä̱ä̱ꜗ kiꜙ jnäꜘ.” \v 31 Jnäꜘ saꜙ maˊ kyu̱u̱ꜙ jnihꜘ. Maˉjan˜ mahꜗ cha̱a̱nˊ dsaˉ jmɨɨˉ baˊ mahꜗ läꜙja̱ˉ, läꜙjnääyꜘ kihꜗ dsaˉ Israel. \p \v 32 Gaꜙmiꜙjnääˉ gaˊ Jwa̱a̱ꜚ juuˈ, gaꜙjäyhꜘ: \p —Gaꜙjëënꜗ Jmɨˉlleꜘ Naˉjngɨɨˈ kihꜗ Dio gaꜙjyooꜗ gyʉʉhˈ jmɨˉgyʉʉꜙ, la̱a̱yꜗ läꜙko̱o̱ˉ ja̱a̱ˉ juuˉ, hi̱ˉ gaꜙjä̱ꜘ ko̱ˉhwëëꜘ nëˊ kiyhˈ. \v 33 Jnäꜘ saꜙ maˊ manꜙ hi̱i̱ˉ heꜘ. Pero hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ heˉ cha̱a̱nˊ dsaˉ jmɨɨˉ kya̱a̱hˊ jmɨɨˉ, gaꜙsɨɨyhꜙ jnäꜘ: “Hi̱ˉ jë̱ë̱hˈ jyooꜗ Jmɨˉlleꜘ mahꜗ jä̱ꜗ ko̱ˉhwëëꜘ nëˊ kiyhˈ, hi̱ˉ heꜘ heꜘ hi̱ˉ cha̱a̱ꜗ dsaˉ jmɨɨˉ kya̱a̱hˊ Jmɨˉlleꜘ Naˉjngɨɨˈ kihꜗ Dio.” \v 34 Läꜙja̱ˉ gaꜙjëënꜗ hiꜙ jmeenꜙ juˈdsooꜘ kiyhꜗ, hi̱ˉ heꜘ heꜘ Jo̱o̱ꜘ Dio —gaꜙjähꜘ Jwa̱a̱ꜚ. \s1 Toˉnëˊ discípulo kya̱a̱ꜗ Jesús \p \v 35 Maˊ gaꜙjnäꜗ jyohꜘ jmɨɨˊ, ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ maˊ chehˈ Jwa̱a̱ꜚ kya̱a̱hˊ u̱u̱ˈ hi̱ˉ maˊ jmeeꜙ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱yhˊ. \v 36 Maˊ gaꜙjë̱ë̱yꜗ Jesús maˊ ngëyꜙ jeeˊ ja̱ˉ, mahꜗ gaꜙjäyhꜘ: \p —Jëëˋ daˊ, hi̱ˉ naˉ heꜘ Borrego mähꜗ kya̱a̱ꜗ Dio. \p \v 37 Maˊ gaꜙnuuꜘ läꜙu̱u̱ꜘ hi̱ˉ maˊ gaꜙnääˊ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ Jwa̱a̱ꜚ heˉ gaꜙhlëëyhꜘ läꜙja̱ˉ, gaꜙnääyꜗ kya̱a̱hˊ Jesús baˊ. \v 38 Maˊ gaꜙje̱e̱hˉ Jesús hñiiꜘ, gaꜙjë̱ë̱yꜗ cha̱a̱ˈ hi̱ˉ heꜘ kaahˋ kiyhˈ, mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —¿Heeˉ naˉ hnoohꜘ hnähꜘ? \p Mahꜗ gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ: \p —¿Haˉ ñehꜘ hneˉ Rabí, heˉ laˉ hnøøꜗ jähꜙ Taˉjwohꜗ? \p \v 39 —Yaˉnääꜘ hnähꜘ ja̱ˉ mahꜗ yaˉjëëˋ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p Gaꜙnääyꜗ mahꜗ naˊjëëyˉ haˉ maˊ gyayˈ. Jeeˊ ja̱ˉ gaꜙjä̱yꜘ kya̱a̱yhˊ jmɨɨˊ ja̱ˉ. Hor˜ ja̱ˉ, maˉtëꜘ ko̱ˉhi̱ˊ gyaˈ. \p \v 40 Ja̱a̱ˉ jeeˊ läꜙu̱u̱ꜘ, hi̱ˉ gaꜙnuuꜘ kihꜗ Jwa̱a̱ꜚ hi̱hꜗ gaꜙjmeeꜘ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ Jesús, che̱e̱ˉ Andreˊ ø̱ø̱hꜚ Simón Peeˊ. \v 41 Heˉ gaꜙjmeeyꜘ toˉnëˊ, naˊhnääyhˉ ø̱ø̱yhꜚ Simón mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Maˉje̱e̱ˈ jnäähꜗ Mesía —heˉ hnøøꜗ jähꜙ Cristo. \p \v 42 Läꜙcha̱hꜘ ja̱ˉ naˊjä̱ä̱yˉ Simón chaˊnëˊ Jesús. Maˊ gaꜙjë̱ë̱ꜗ Jesús hi̱ˉ heꜘ, gaꜙjäyhꜘ: \p —Hneˉ heꜘ Simón, jo̱o̱ꜘ Joná. Hneˉ läꜙche̱e̱hˉ Cefa —heˉ hnøøꜗ jähꜙ Peeˊ. \s1 Jesús gaꜙtëëhꜗ Felipe kya̱a̱hˊ Natanael \p \v 43 Maˊ gaꜙjnäꜗ jyohꜘ jmɨɨˊ, ngaahꜗ Jesús taꜙ Galilea. Jeeˊ ja̱ˉ gaꜙjë̱ë̱yꜗ Felipe mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Ñaˉ kya̱a̱hˊ jnäꜘ. \p \v 44 Felipe heꜘ maˊ cha̱a̱ˉ Betsaida, dsaˉgooˈ Andreˊ kya̱a̱hˊ Peeˊ kaˉlähꜘ. \v 45 Maˊ gaꜙje̱e̱ˈ Felipe Natanael mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Maˉje̱e̱ˈ jnäähꜗ hi̱hꜗ dsaˉ hi̱ˉ gaꜙsɨɨꜘ Moisé kihꜗ nëˊ ley, hiꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ gaꜙngëëꜗ juuˈ kihꜗ Dio gaꜙsɨɨꜘ kiyhꜗ kaˉlähꜘ. Hi̱ˉ heꜘ heꜘ Jesús, jo̱o̱ꜘ José hi̱ˉ cha̱a̱ˉ Nazaret. \p \v 46 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Natanael: \p —¿Haˉ läꜙ laꜗ juuˈ heˉ yaˉhë̱ë̱ˈ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ llu̱u̱ꜗ jeeˊ jwɨɨˉ Nazaret? \p —Ñaˉ mahꜗ jëëˋ daˊ —gaꜙjähꜘ Felipe sɨɨyhꜙ. \p \v 47 Maˊ gaꜙjëëꜗ Jesús ngooꜗ yaꜙjä̱hꜙ Natanael, gaꜙhlëëyhꜘ kiyhꜗ: \p —Hi̱ˉ jaꜗ naˉ, hi̱ˉ naˉ baˊ heꜘ dsaˉ Israel, hi̱ˉ saꜙ chaˉ niꜙ miihˉ juuˈ taˉjuuˈ tuhˉdsëꜗ. \p \v 48 —¿Haˉ läꜙnaˉ heˉ maˉläˉkyu̱u̱hꜙ jnäꜘ? —gaꜙjähꜘ Natanael sɨɨyhꜙ. \p —Jä̱ä̱ꜗ ja̱ˉgaˊ hlë̱ë̱hˈ Felipe hneˉ, gaꜙjë̱ë̱nꜙ hneˉ maˉchehꜗ kooꜘ kihꜗ chaahˈ higo —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 49 —Taˉjwohꜗ, hneˉ heꜘ la̱a̱hꜗ Jo̱o̱ꜘ Dio, hneˉ la̱a̱hꜗ Rey kya̱a̱ꜗ dsaˉgoo˜ jneˊ —gaꜙjähꜘ Natanael sɨɨyhꜙ. \p \v 50 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús kaˉlähꜘ: \p —Maˉläˉdsooꜘ hohꜘ jnäꜘ, kihꜗ heˉ maˉjwë̱ë̱hnꜗ hneˉ gaꜙjë̱ë̱nꜙ hneˉ kooꜘ chaahˈ higo. Pero chaˉgaˊmiihˉ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ jëëhˈ naꜗ taꜙ chaˊnëˊ. \p \v 51 Hiꜙ gaꜙjäyhꜘ kaˉlähꜘ: \p —Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, naꜗ taꜙ chaˊnëˊ jëëhˈ hnähꜘ gyʉʉhˈ jmɨˉgyʉʉꜙ naˉnaˊ, jë̱ë̱hˈ hnähꜘ ángele kya̱a̱ꜗ Dio hi̱ˉ wɨɨ˜ hi̱ˉ jña̱a̱ꜙ nëˊ kihˈ Hi̱ˉgaꜙlë̱ë̱ꜗngoꜗ laˉ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \c 2 \s1 Läꜙlaˉ gaꜙlaꜗ läꜙ maˊ gaꜙje̱e̱ꜘ gooˉ ja̱a̱ˉ dsaˉ jeeˊ jwɨɨˉ Caná \p \v 1 Jeeˊ gaꜙtëꜘ hnëˉ jmɨɨˊ, gaꜙje̱e̱ꜘ gooˉ ja̱a̱ˉ dsaˉ jeeˊ jwɨɨˉ Caná, heˉ naˉhe̱e̱ꜚ hwaꜗ Galilea. Jeeˊ ja̱ˉ maˊ hä̱ä̱ˊ chooˈ Jesús. \v 2 Jesús hiꜙ jnäähˈ discípulo kya̱a̱yꜗ gaꜙtëëyhꜗ jnäähˈ jeeˊ tëˉ jmɨɨˊ kaˉlähꜘ. \v 3 Maˊ saꜙ gaꜙlë̱ë̱ꜗ jmɨhˈ mɨˈjëhꜗ maˉä̱ä̱ˉ heˉ maˊ hɨ̱h˜ dsaˉ, gaꜙjähꜘ chooˈ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Maˉdsaꜗ goˉte˜ jmɨhˈ mɨˈjëhꜗ kihꜗ dsaꜙ. \p \v 4 Mahꜗ gaꜙje̱e̱hˉ Jesús juuˈ kiyhꜗ: \p —¿Heˉlaˈ jwɨɨhꜘ jnäꜘ läꜙnaˉ? Saꜙ gaˊ maˉtëꜘ hor˜ kinꜙ. \p \v 5 Mahꜗ gaꜙjähꜘ chooyˈ sɨɨyhꜙ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ kwaꜙ beꜘ jeeˊ ja̱ˉ: \p —Jmeeˊ hnähꜘ läꜙjëꜙ heˉ sɨɨyhꜙ hnähꜘ. \p \v 6 Maˊ tø̱ø̱ꜘ jeeˊ ja̱ˉ, jñiiꜘ mɨˈhyaˉ kaahˊ heˉ maˊ laˈ kya̱a̱hˊ ku̱u̱ˊ jeeˊ maˊ chih˜ dsaˉ judiu jmɨɨˉ heˉ maˊ jmeeꜙ jä̱yꜙ naˉjngëëyˈ chaˊnëˊ Dio. Läꜙko̱o̱ˉ mɨˈhyaˉ ja̱ˉ, maˊ hiihꜚ ko̱o̱ˉ hñaˉlooꜘ hihꜙ jmɨɨˉ. \v 7 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨhꜙ dsaˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ kwaꜙ beꜘ jeeˊ ja̱ˉ: \p —Ka̱a̱hˊ jmɨɨˉ nehꜙ läꜙjëꜙ mɨˈhyaˉ naˉ. \p Mahꜗ gaꜙjmeeyꜘ naˉka̱hˈ naˉdsë̱hꜙ läꜙjëꜙ mɨˈhyaˉ ja̱ˉ. \v 8 Ja̱ˉgaˊ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨhꜙ dsaˉ heꜘ: \p —Naꜗ naꜙ, kye̱ˉ miihˉ mahꜗ goˉkwëëhˋ dsaˉjʉʉˊ jmɨɨˊ. \p Hiꜙ läꜙja̱ˉ gaꜙjmeeyꜘ. \v 9 Hi̱hꜗ dsaˉjʉʉˊ jmɨɨˊ heꜘ, gaꜙjëëyꜗ cheˊ lluˈ jmɨɨˉ heˉ maˉlaꜗ jmɨhˈ mɨˈjëhꜗ. Niꜙ saꜙ ñeyˉ haˉ taꜙ jaꜗ heˉ ja̱ˉ, maꜙlaꜙ hi̱ˉ maˊ kwaꜙ beꜘ hi̱ˉ gaꜙhwëëꜗ jmɨɨˉ ja̱ˉbaˊ ñeˉ. Mahꜗ gaꜙtëëꜗ jʉʉˊ jmɨɨˊ kihˈ hi̱ˉ dsaˉje̱e̱ꜘ gooˉ, \v 10 mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Gaꜙläꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ kwëëh˜ toˉnëˊ jmɨhˈ mɨˈjëhꜗ lluꜗ. Maˉlaꜙ maˉhɨ̱yhꜙ chaˉmiihˉ, ja̱ˉgaˊ kwëëyhˈ jmɨhˈ mɨˈjëhꜗ heˉ hwa̱a̱ꜗ gaˊ miihˉ. Pero hneˉ maˉnaˉhøøhˉ jmɨhˈ mɨˈjëhꜗ lluꜗ mahꜗ kwëëyhˈ jeeˊ lla̱a̱ꜙ gaˊ. \p \v 11 Jeeˊ jwɨɨˉ Caná heˉ naˉhe̱e̱ꜚ hwaꜗ Galilea baˊ gaꜙjmeeꜘ Jesús toˉnëˊ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ ja̱ˉ. Jeeˊ läꜙja̱ˉ gaꜙmiꜙjnääyˉ hñiiyꜘ haˉ ko̱o̱ˉ jø̱ø̱hˈ la̱a̱yꜗ, hiꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ jnäähˈ discípulo kya̱a̱yꜗ, chaˉgaˊmiihˉ gaꜙläꜙdsooꜘ dsëˉ jnäähˈ kiyhꜗ. \p \v 12 Maˉngëëꜘ heˉ ja̱ˉ, ngaayhꜗ taꜙ Capernaum, kya̱a̱hˊ chooyˈ kya̱a̱hˊ ø̱ø̱yhꜚ hiꜙ jnäähˈ discípulo kya̱a̱yꜗ. Jeeˊ ja̱ˉ gaꜙtoohˋ jnäähꜗ chaˉmiihˉ jmɨɨˊ. \s1 Jesús gaꜙhwë̱ë̱ꜗ dsaˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ hnɨɨꜙ jeeˊ maˊ chihˈ gwahꜙ \r (Mt. 21:12-13; Mr. 11:15-18; Lc. 19:45-46) \p \v 13 Maˉngooꜗ maˉyaˉjä̱hꜙ jmɨɨˊ heˉ ku̱hˉ dsaˉ judiu borrego mähꜗ, heˉja̱ˉ ngooꜗ Jesús taꜙ Jerusalén. \v 14 Jeeˊ chihˈ gwahꜙ jʉʉhꜙ, jeeˊ ja̱ˉ gaꜙjë̱ë̱yꜗ dsaˉ hi̱ˉ maˊ hnëë˜ kyaˊ, hi̱ˉ maˊ hnëë˜ borrego, hi̱ˉ maˊ hnëë˜ juuˉ, kya̱a̱hˊ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ miˉsɨɨꜗ kuuˊ kihˈ dsaꜙ. \v 15 Gaꜙjmeeyꜘ ko̱o̱ˉ sɨˊhnɨɨˋ. Kya̱a̱hˊ heˉ ja̱ˉ, gaꜙhëëyꜗ kihꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ jeeˊ chihˈ gwahꜙ ja̱ˉ, hi̱ˉ gaˉ borrego, hi̱ˉ gaˉ kyaˊ, hi̱ˉ gaˉ hi̱ˉ miˉsɨɨꜗ kuuˊ. Gaꜙkë̱yhꜗ gaꜙläꜙjëꜙ naˊmes˜, gaꜙsa̱a̱ꜗ gaꜙja̱a̱yꜗ kuuˊ kihˈ hi̱ˉ heꜘ. \v 16 Hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ hnëë˜ juuˉ heꜘ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Hwëëˋ läꜙjëꜙ heˉ naˉ jeeˊ laˉ. Taꜙ jmeeˉ hnähꜘ jeˊhmoohˊ hneꜗ kihꜗ Tääˋ kya̱a̱nꜙ. \p \v 17 Ja̱ˉgaˊ gaꜙläꜙdsooh˜ dsëˉ jnäähˈ discípulo kya̱a̱yꜗ läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio: “Ngooꜗ dsaˉlla̱a̱nꜙ kihꜗ heˉ kye̱nˊ chaˉmiihˉ hʉʉˊdsëˉ kihꜗ hneꜗ kyahꜗ.” \p \v 18 Dsaˉ hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ nëˊ kihˈ judiu gaꜙngɨɨꜘ juuˈ kihꜗ Jesús: \p —¿Heeˉ ko̱o̱ˉ lii˜ jmeehˈ, mahꜗ jëëˊ jnäähꜗ heˉ naˉngëhˈ jwëˈ heˉ jmeehˉ läꜙjëꜙ heˉ naˉ? —gaꜙjäyhꜘ sɨɨyhꜙ Jesús. \p \v 19 —Hlaꜗ hnähꜘ gwahꜙ laˉ mahꜗ kya̱a̱hˊ hnëˉ jmɨɨˊ baˊ choohnˊ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 20 Läꜙcha̱hꜘ ja̱ˉ gaꜙjähꜘ dsaˉ hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ nëˊ heꜘ sɨɨyhꜙ: \p —Kya̱a̱hˊ to̱ꜗlooꜗ jñiiꜘ ji̱ˉñeˉ gaꜙjmeeꜘ dsaˉ gwahꜙ laˉ. ¿Haˉ läꜙja̱ˉ jwahꜘ hneˉ, kya̱a̱hˊ hnëˉ jmɨɨˊ baˊ choohnˊ? \p \v 21 Pero ja̱ꜙ kihꜗ gwahꜙ heˉ gaꜙhlëëyhꜘ läꜙja̱ˉ, heˉ maˊ hlëëyhꜙ kihꜗ jmɨˉngoꜗ kiyhꜗ baˊ ja̱ˉ. \v 22 Heˉja̱ˉ maˉngëëꜘ maˉläˉji̱i̱hˋ Jesús, gaꜙläꜙdsooh˜ dsëˉ jnäähˈ discípulo kya̱a̱yꜗ heˉ gaꜙhlëëyhꜘ ja̱ˉ, hiꜙ chaˉgaˊmiihˉ gaꜙläꜙdsooꜘ dsëˉ jnäähˈ läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio, hiꜙ gaꜙläꜙdsooꜘ dsëˉ jnäähˈ läꜙko̱o̱ˉ gaꜙhlëëhꜘ Jesús kaˉlähꜘ. \s1 Läꜙjëꜙ hʉʉˊdsëˉ heˉ maˊ jmeeꜙ dsaˉ maˊ kyʉʉh˜ baˊ Jesús \p \v 23 Taˊko̱ˉji̱i̱hˈ maˊ tëˉ jmɨɨˊ heˉ ku̱hˉ dsaˉ borrego mähꜗ jeeˊ jwɨɨˉ Jerusalén, jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ gaꜙhe̱e̱hˉ juuˈ kihꜗ Jesús maˊ gaꜙjëëyꜗ läꜙjëꜙ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heˉ maˊ jmeeyꜙ. \v 24 Pero hñiiꜘ Jesús, saꜙ gaꜙläꜙchaꜙ oˉjø̱hꜙ dsëˉ kiyhꜗ kya̱a̱hˊ dsaˉ heꜘ, jëëhꜘ maˊ kyu̱u̱ꜙ bihꜗ gaꜙläꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ. \v 25 Saꜙ maˊ jmeeꜙ biiꜗ kiyhꜗ, heˉ maˊ jmeehˈ dsaˉ juuˈ haˉ läꜙ laꜗ kihꜗ dsaˉkya̱a̱yhˊ, jëëhꜘ ñeyˉ baˊ haˉ läꜙ laꜗ tuhˉdsëꜗ läꜙja̱a̱ˉ läꜙja̱a̱ˉ dsaˉ. \c 3 \s1 Taꜙlaꜙ hwëˈ baˊ ñeeˊ Nicodemo naˊjë̱ë̱yˉ Jesús \p \v 1 Maˊ cha̱a̱ˉ ja̱a̱ˉ dsaˉñʉʉhˉ jeeˊ kihˈ fariseo hi̱ˉ maˊ che̱e̱ˉ Nicodemo, maˊ la̱a̱ˈ ja̱a̱ˉ dsaˉ hi̱ˉ kye̱ˉ nëˊ kihˈ dsaˉ judiu. \v 2 Taꜙlaꜙ hwëˈ baˊ ñeeˊ dsaˉñʉʉhˉ heꜘ naˊjë̱ë̱yˉ Jesús mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Taˉjwohꜗ, ñeˊ jnäähꜗ, gaꜙche̱e̱ꜗ Dio hneˉ, la̱a̱hꜗ ja̱a̱ˉ taˉjwohꜗ. Jëëhꜘ niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ lihꜙ jmeeꜗ läꜙjëꜙ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heˉ jmeehˉ hneˉ waˊraˉ jähꜘ kihꜗ saꜙ kya̱a̱hˊ Dio hneˉ —gaꜙjähꜘ Nicodemo sɨɨyhꜙ. \p \v 3 —Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hneˉ, hi̱ˉ saꜙ läꜙcha̱a̱ˉ kaˉlähꜘ läꜙhmëëꜘ, saꜙ të̱ë̱yꜗ jëëyꜗ jeeˊ jmeeꜙ Dio hihꜙ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 4 —¿Haˉ läꜙja̱ˉ läꜙcha̱a̱ˉ kaˉlähꜘ ja̱a̱ˉ dsaˉ gaˊ maˉgyu̱hˉ? ¿Cheˊ leꜘ dsaˉhe̱e̱yꜗ jeeˊ maˊ hä̱ä̱yˊ mahꜗ läꜙcha̱a̱yˉ läꜙhmëëꜘ? —gaꜙjähꜘ Nicodemo sɨɨyhꜙ. \p \v 5 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙjähꜘ Jesús: \p —Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hneˉ, hi̱ˉ saꜙ läꜙcha̱a̱ˉ kya̱a̱hˊ jmɨɨˉ hiꜙ kya̱a̱hˊ jmɨˉlleꜘ, saꜙ të̱ë̱yꜗ dsaˉheyꜘ jeeˊ jmeeꜙ Dio hihꜙ. \v 6 Hi̱hꜗ dsaˉläˉcha̱a̱ˉ kihꜗ ngoꜗ, ngoꜗ baˊ la̱a̱yˈ. Hiꜙ hi̱hꜗ dsaˉläˉcha̱a̱ˉ kya̱a̱hˊ jmɨˉlleꜘ, la̱a̱yꜗ jmɨˉlleꜘ baˊ. \v 7 Taꜙ jmeeˉ dsa̱a̱˜ hohꜘ heˉ maˉjwë̱ë̱hnꜗ hneˉ, jmeeꜙ biiꜗ läꜙcha̱a̱hˉ hnähꜘ kaˉlähꜘ läꜙhmëëꜘ. \v 8 Lleꜘ gwaꜘ hiꜙ dsoo˜ haˉ jeeˊ hnøøˈ. Maꜙkeꜙ nuuhˉ hi̱i̱ˊ lleꜘ, saꜙ ñehˊ haˉ taꜙ gwaꜘ niꜙ haˉ taꜙ dsoo˜. Läꜙja̱ˉ laꜗ kihꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ dsaˉläˉcha̱a̱ˉ kya̱a̱hˊ Jmɨˉlleꜘ kihꜗ Dio —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 9 —¿Haˉ läꜙ laꜗ juuˈ naˉ? —gaꜙjähꜘ Nicodemo sɨɨyhꜙ. \p \v 10 Mahꜗ gaꜙje̱e̱hˉ Jesús juuˈ kiyhꜗ, gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —¿Ja̱ˈ taˉjwohꜗ kya̱a̱ꜗ dsaˉ Israel la̱a̱hꜗ mahꜗ saꜙ kyu̱u̱h˜ heˉ laˉ? \v 11 Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hneˉ, heˉ maˉkyu̱u̱h˜ jnäähˈ, heˉ ja̱ˉ baˊ hlëëhˊ jnäähꜗ. Hiꜙ heˉ maˉjëëˊ jnäähꜗ, heˉ ja̱ˉ baˊ jmeeˉ jnäähˈ dsooꜘ. Pero hnähꜘ saꜙ he̱e̱hˊ hnähꜘ heˉ hlëëhˊ jnäähꜗ. \v 12 Waˊraˉ gaꜙhlë̱ë̱hnˋ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ laꜗ heˉ chaˉ hwaꜗ laˉ, saꜙ jmeehˉ hnähꜘ dsooꜘ. Haˉ baˊ läꜙ jmeehˈ hnähꜘ dsooꜘ cherˊmahꜗ gaꜙhlë̱ë̱hnˋ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ laꜗ heˉ chaˉ gyʉʉhˈ jmɨˉgyʉʉꜙ. \p \v 13 ʼSaꜙ cha̱a̱ˉ gaˊ jñahꜘ hi̱ˉ gaꜙwɨɨꜗ gyʉʉhˈ jmɨˉgyʉʉꜙ, maꜙlaꜙ hi̱ˉ gaꜙjña̱a̱ꜗ gyʉʉhˈ baˊ. Hi̱ˉ heꜘ heꜘ Hi̱ˉgaꜙlë̱ë̱ꜗngoꜗ laˉ hi̱ˉ gyaꜗ gyʉʉhˈ jmɨˉgyʉʉꜙ. \v 14 Ja̱ˉbaˊ läꜙko̱o̱ˉ gaꜙcha̱a̱ꜗ Moisé mɨɨhˉ taꜙ gyʉʉhˈ jeeˊ maˊ laˈ hwaꜗ ki̱i̱ꜙ ja̱ˉ, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ jmeeꜙ biiꜗ cha̱a̱ꜗ dsaˉ gyʉʉhˈ Hi̱ˉgaꜙlë̱ë̱ꜗngoꜗ laˉ. \v 15 Mahꜗ läꜙja̱ˉ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ jmeeꜗ dsooꜘ dsëꜗ kiyhꜗ saꜙ he̱e̱yꜘ, läꜙcha̱a̱yˉ tä̱ä̱ꜘ gaꜙläꜙjëꜙ johꜘ jmɨɨˊ chaˉ baˊ. \s1 Chaˉmiihˉ hnääꜗ Dio läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ \p \v 16 ʼJëëhꜘ chaˉmiihˉ hnääꜗ Dio läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ, heˉja̱ˉ gaꜙkwa̱a̱yꜗ gyʉ̱ʉ̱ˉ ko̱o̱ˉ mëëˈ kya̱a̱yꜗ, mahꜗ läꜙja̱ˉ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ jmeeꜗ dsooꜘ dsëꜗ kiyhꜗ saꜙ he̱e̱yꜘ, läꜙcha̱a̱yˉ gaꜙläꜙjëꜙ johꜘ jmɨɨˊ chaˉ baˊ. \v 17 Jëëhꜘ saꜙ gaꜙche̱e̱ꜗ Dio jo̱o̱ꜘ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ mahꜗ ta̱a̱yhꜙ dsaˉ dsoˊjwɨɨꜘ. Gaꜙche̱e̱yꜗ mahꜗ taꜙlaꜙ kiyhꜗ lä̱ä̱yꜗ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ baˊ. \p \v 18 ʼHi̱ˉ jmeeꜙ dsooꜘ dsëꜗ kiyhꜗ saꜙ chaˉ niꜙ miihˉ dsoˊjwɨɨꜘ nëˊ kiyhˈ. Pero hi̱ˉ saꜙ jmeeꜙ dsooꜘ dsëꜗ kiyhꜗ maˉchaˉ dsoˊjwɨɨꜘ nëˊ kiyhˈ, jëëhꜘ saꜙ dsooꜘ dsëyꜗ kihꜗ gyʉ̱ʉ̱ˉ ko̱o̱ˉ mëëˈ kya̱a̱ꜗ Dio. \v 19 Läꜙlaˉ baˊ laˈ heˉ jaꜗ dsoˊjwɨɨꜘ nëˊ kihˈ dsaˉ. Jaꜗ baˊ waˊjeˉ hwaꜗ laˉ pero gaꜙläꜙhnøøꜗ gyihꜗ jeeˊ naˉho̱o̱ˉ läꜙko̱hꜘ gaˊ waˊjeˉ, jëëhꜘ läꜙjëꜙ heˉ jmeeyꜙ, heˉ hlɨɨhˈ jmahꜗ baˊ. \v 20 Jëëhꜘ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ jmeeꜙ heˉ hlɨɨhˈ naˉhøøyhˊ kihˈ waˊjeˉ, saꜙ hnøøyꜗ yaˉnääyꜘ jeeˊ jnäꜘ waˊjeˉ mahꜗ saꜙ läꜙjnäꜘ heˉ jmeeyꜙ. \v 21 Pero hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ jmeeꜙ läꜙ hnøøꜗ juˈdsooꜘ, hi̱ˉ heꜘ baˊ goˉnääꜘ jeeˊ jnäꜘ waˊjeˉ mahꜗ läꜙja̱ˉ läꜙjnäꜘ laꜗ kya̱a̱hˊ beꜘ kihꜗ Dio läꜙjëꜙ heˉ jmeeyꜙ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ Nicodemo. \s1 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙløøꜗ Jwa̱a̱ꜚ hi̱ˉ maˊ choo˜ jmɨɨˉ hlëëhꜙ kihꜗ Jesús \p \v 22 Maˉngëëꜘ heˉ ja̱ˉ, ngooꜗ Jesús taꜙ hwaꜗ Judea, hiꜙ jnäähˈ discípulo gaꜙnøøꜗ jnäähˈ kya̱a̱yhˊ. Jeeˊ ja̱ˉ gaꜙjä̱ˊ jnäähꜗ kya̱a̱yhˊ miihˉ jmɨɨˊ hiꜙ maˊ cha̱a̱y˜ dsaˉ jmɨɨˉ. \v 23 Jwa̱a̱ꜚ kaˉlähꜘ maˊ cha̱a̱˜ dsaˉ jmɨɨˉ jeeˊ jwɨɨˉ Enón, kooꜘ Salim, jëëhꜘ jeeˊ ja̱ˉ chaˉ chaˉmiihˉ jmɨɨˉ. Jeeˊ ja̱ˉ maˊ dsaˉnääꜗ dsaˉ mahꜗ maˊ sa̱a̱yˉ jmɨɨˉ. \v 24 Jmɨɨˊ ja̱ˉ, saꜙ gaˊ maˉta̱a̱hˉ dsaˉ Jwa̱a̱ꜚ nehꜙñeˈ. \p \v 25 Heˉja̱ˉ ko̱ˉlla̱a̱ˊ discípulo kya̱a̱ꜗ Jwa̱a̱ꜚ gaꜙta̱a̱yhˋ tiˉchooyꜙ juuˈ kya̱a̱hˊ dsaˉ judiu haˉ läꜙ jmeeꜗ dsaˉ mahꜗ jä̱yꜗ naˉjngëëyˈ chaˊnëˊ Dio. \v 26 Mahꜗ naˊnääyˈ jeeˊ chehˈ Jwa̱a̱ꜚ naˊchiiyhˊ: \p —Taˉjwohꜗ, hi̱ˉ maˊ gyaˈ kya̱a̱hˊ hneˉ taꜙ hngaahˋ ko̱ˉta̱a̱ˉ kihꜗ jmɨɨˉ Jordán, hi̱ˉ gaꜙkwahˊ juˈdsooꜘ kihꜗ heꜘ, naꜗ cha̱a̱y˜ dsaˉ jmɨɨˉ. Gaꜙläꜙjë̱ë̱ꜙ baˊ dsaˉ dsaˉnääꜗ kya̱a̱yhˊ. \p \v 27 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jwa̱a̱ꜚ sɨɨyhꜙ: \p —Saꜙ leꜘ hyohꜙ dsaˉ niꜙ miihˉ, waˊraˉ jähꜘ kihꜗ saꜙ gaꜙhyoyhꜗ kihꜗ Dio. \v 28 ¿Ja̱ˈ heꜘ baˊ hnähꜘ gaꜙnʉʉhˉ hnähꜘ kinꜙ heˉ gaꜙjwahnꜗ?: “Ja̱ꜙ heꜘ jnäꜘ la̱a̱nꜗ Cristo. La̱a̱nꜗ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ Dio jä̱ä̱ꜗ mahꜗ hlëëhnˊ kiyhˈ.” \v 29 Dsaˉmëꜘ hi̱ˉ dsaˉje̱e̱ꜘ gooˉ la̱a̱yꜗ kya̱a̱ꜗ dsaˉñʉʉhˉ hi̱ˉ je̱e̱ꜘ gooˉ kya̱a̱yhˊ. Pero omeꜚ kya̱a̱ꜗ dsaˉñʉʉhˉ heꜘ hi̱ˉ chehꜗ kooꜘ kiyhꜗ cha̱a̱yˉ lluꜗ kya̱a̱hˊ ko̱o̱ˉ nuuyꜗ hlëëhꜗ dsaˉñʉʉhˉ heꜘ. Läꜙja̱ˉ laꜗ kiꜙ jnäꜘ kaˉlähꜘ, maˉjë̱ë̱ꜘ dsënꜙ goˉte˜ naꜗ heˉ maˉja˜ Cristo. \v 30 Jmeeꜙ biiꜗ jʉʉhꜗ taˊ kiyhˈ mahꜗ läꜙja̱ˉ läꜙhwa̱a̱ꜗ taˊ kinꜙ. \s1 Hi̱ˉ jaꜗ gyʉʉhˈ jmɨˉgyʉʉꜙ kye̱ˉ nëˊ kihˈ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ \p \v 31 Hi̱ˉ jaꜗ gyʉʉhˈ kye̱ˉ nëˊ kihˈ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ. Pero hi̱ˉ cha̱a̱ˉ hwaꜗ laˉ, hwaꜗ laˉ baˊ naˊjnääyꜘ, hiꜙ hlëëyhꜙ kihꜗ heˉ chaˉ hwaꜗ laˉ baˊ. Hi̱ˉ jaꜗ gyʉʉhˈ jmɨˉgyʉʉꜙ kye̱ˉ nëˊ kihˈ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ. \v 32 Heˉ maˉjëëyꜙ heˉ maˉnuuyꜘ, heˉ ja̱ˉ baˊ hlëëyhꜙ, pero niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ he̱e̱hˉ juuˈ heˉ kwayꜙ. \v 33 Hi̱ˉ he̱e̱hˉ juuˈ heˉ kwayꜙ, hi̱ˉ heꜘ jmeeꜙ bihꜗ dsooꜘ juuˈ kihꜗ Dio. \v 34 Jëëhꜘ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ Dio, hlëëyhꜙ juuˈ kihꜗ Dio baˊ. Hiꜙ ja̱ꜙ kya̱a̱hˊ hihꜙ kwaꜙ Dio jmɨˉlleꜘ kihꜗ. \v 35 Jëëhꜘ, Tääˋ hnääyꜗ baˊ Jo̱o̱yꜘ. Hiꜙ gaꜙtooyhˉ gooˉ Jo̱o̱yꜘ läꜙjëꜙ heˉ gaˊ chaˉ. \v 36 Hi̱ˉ jmeeꜙ dsooꜘ dsëꜗ kihꜗ Jo̱o̱ꜘ Dio läꜙ maˉcha̱a̱yˉ ja̱ˉbaˊ. Pero hi̱ˉ saꜙ jmeeꜙ dsooꜘ dsëꜗ kihꜗ Jo̱o̱ꜘ Dio saꜙ jëëyꜗ jeeˊ jmeeꜙ Dio hihꜙ. Heˉ wɨɨꜘ heˉ naꜗ gaˊ che̱e̱ˈ Dio, heˉ ja̱ˉ baˊ jäꜙ nëˊ kiyhˈ. \c 4 \s1 Ja̱a̱ˉ dsaˉmëꜘ hi̱ˉ cha̱a̱ˉ hwaꜗ Samária gaꜙhlëëhꜘ kya̱a̱hˊ Jesús \p \v 1 Gaꜙnuuꜘ dsaˉ fariseo hlëëhꜙ dsaˉ kihꜗ Jesús, maˊ jäyhꜘ jwë̱ë̱ꜘ gaˊ dsaˉ jä̱ä̱ꜙ Jesús hiꜙ jwë̱ë̱ꜘ gaˊ dsaˉ cha̱a̱y˜ jmɨɨˉ läꜙko̱hꜘ gaˊ Jwa̱a̱ꜚ. Hiꜙ gaꜙläꜙñeꜙ Dsaˉjø̱ø̱hˈ jnänˋ heˉ gaꜙnuuꜘ dsaˉ fariseo juuˈ ja̱ˉ. \v 2 (Maꜙkeꜙ ja̱ꜙ heꜘ hñiiꜘ Jesús hi̱ˉ maˊ choo˜ jmɨɨˉ. Jnäähˈ discípulo baˊ hi̱ˉ maˊ choo˜ jmɨɨˉ.) \v 3 Heˉja̱ˉ yaꜙhë̱ë̱ꜗ Jesús hwaꜗ Judea ja̱ˉ mahꜗ ngaayhꜗ taꜙ Galilea kaˉlähꜘ. \p \v 4 Gaꜙjmeeꜘ biiꜗ kiyhꜗ ngooyꜗ taꜙ hwaꜗ kihꜗ Samária. \v 5 Gaꜙtë̱ë̱yꜘ ko̱o̱ˉ jeeˊ jwɨɨˉ kihꜗ Samária heˉ maˊ che̱e̱ˉ Sicar, jä̱hꜙ kihꜗ hwaꜗ heˉ gaꜙkwëëhꜗ Jacob jo̱o̱yꜘ José. \v 6 Jeeˊ ja̱ˉ maˊ chihˈ ko̱o̱ˉ jmɨˉtooˉ heˉ gaꜙjmeeꜘ Jacob. Gaꜙhwa̱a̱ꜘ Jesús jeeˊ hä̱ä̱yˊ jwëꜗ mahꜗ gaꜙgyayˉ gaꜙte̱e̱yhˉ dsëyꜗ kooꜘ jmɨˉtooˉ ja̱ˉ. Hor˜ ja̱ˉ maˉngooꜗ gaꜙtëꜘ lla̱ꜗhyooꜙ. \v 7 Jaꜗ ja̱a̱ˉ dsaˉmëꜘ hi̱ˉ cha̱a̱ˉ Samária, yaꜙkye̱ꜘ jmɨɨˉ. Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Kwëëhˋ jnäꜘ miihˉ jmɨɨˉ kyahꜗ huhnˋ. \p \v 8 (Jnäähˈ discípulo kya̱a̱yꜗ naˊnøøˈ jnäähꜗ taꜙ jeeˊ jwɨɨˉ naˊläˊ jnäähꜗ heˉ gaꜙkihˊ jnäähꜗ.) \p \v 9 Hiꜙ dsaˉmëꜘ hi̱ˉ maˊ cha̱a̱ˉ Samária heꜘ gaꜙsɨɨyhꜙ Jesús: \p —¿Haˉ läꜙja̱ˉ hneˉ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ dsaˉ judiu ngɨɨhˊ jmɨɨˉ kinꜙ mahꜗ huhˈ, jnäꜘ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ dsaˉ cha̱a̱ˉ Samária? \p (Jëëhꜘ, dsaˉ judiu saꜙ jwa̱yhꜘ kya̱a̱hˊ dsaˉ samaritano.) \p \v 10 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ ñehˊ heeˉ naˉ heˉ laˊ kwaꜙ Dio, hiꜙ hi̱i̱ˉ naˉ hi̱ˉ ngɨɨꜙ jmɨɨˉ kyahꜗ mahꜗ hɨ̱yhꜗ, hneˉ baˊ ngɨɨhˊ kiyhˈ jmɨɨˉ heˉ huhˈ hiꜙ hñiiyꜘ kwëëyhꜗ hneˉ jmɨɨˉ ji̱i̱hꜙ. \p \v 11 Mahꜗ gaꜙjähꜘ dsaˉmëꜘ heꜘ kaˉlähꜘ: \p —¿Haˉ läꜙ jmeehˈ Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ? Saꜙ chaˉ niꜙ miihˉ heˉ kye̱hˊ heˉ kya̱a̱hˊ choohˊ jmɨɨˉ, hiꜙ juuhˉ jwërte jmɨˉtooˉ laˉ. ¿Haˉ baˊ taꜙ haaˊ jmɨɨˉ ji̱i̱hꜙ ja̱ˉ heˉ kwahˈ? \v 12 ¿Cheˊ jø̱ø̱hˈ gaˊ hneˉ läꜙko̱hꜘ gaˊ Jacob dsaˉ maˉgyu̱hˉ kya̱a̱ꜗ jnäähˈ, hi̱ˉ gaꜙkwëëhꜗ jnäähˈ jmɨˉtooˉ laˉ? Jeeˊ laˉ gaꜙhɨ̱yhꜗ kya̱a̱hˊ jo̱o̱yꜘ hiꜙ kya̱a̱hˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ jahꜘ kya̱a̱yꜗ kaˉlähꜘ. \p \v 13 Mahꜗ gaꜙje̱e̱hˉ Jesús juuˈ kihꜗ dsaˉmëꜘ heꜘ: \p —Waˊ hi̱ˉ chaˉ hi̱ˉ, hi̱ˉ hɨ̱hꜗ jmɨɨˉ heˉ haaˊ laˉ, ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ jäꜙ läˉki̱i̱ˉ dsëyꜗ. \v 14 Pero hi̱ˉ hɨ̱hꜗ jmɨɨˉ heˉ kwaˋ jnäꜘ, ji̱hˊko̱hꜘ ji̱hˊlɨhꜘ saꜙ jäꜙ läˉki̱i̱ˉ dsëyꜗ. Jmɨɨˉ heˉ kwaˋ jnäꜘ, heˉ ja̱ˉ hyaꜙ läꜙ maˉhyaˉ ja̱ˉbaˊ nehꜙ tuhˉdsëyꜗ heˉ jmeeꜙ cha̱a̱yˉ tä̱ä̱ꜘ. \p \v 15 Mahꜗ gaꜙjähꜘ dsaˉmëꜘ heꜘ sɨɨyhꜙ: \p —Kwëëhˋ jnäꜘ jmɨɨˉ ja̱ˉ, Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, mahꜗ saꜙ jäꜙ läˉki̱i̱ˉ dsënꜙ. Läꜙja̱ˉ moꜙsoꜙ jänˉ jeeˊ laˉ yaˊkye̱nˈ jmɨɨˉ —gaꜙjähꜘ dsaˉmëꜘ heꜘ. \p \v 16 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Gwa̱a̱hˉ mahꜗ goˉkya̱a̱ꜙ dsaˉñʉʉhˉ kya̱a̱hꜗ taꜙ laꜙ. \p \v 17 —Saꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉñʉʉhˉ kya̱a̱nꜙ —gaꜙjähꜘ dsaˉmëꜘ heꜘ sɨɨyhꜙ. \p —Ja̱ˉbaˊ dsooꜘ heˉ maˉjähˊ, saꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉñʉʉhˉ kya̱a̱hꜗ. \v 18 Jëëhꜘ hña̱a̱ꜘ dsaˉñʉʉhˉ hi̱ˉ maˉläˉkya̱a̱hˋ, hi̱hꜗ hi̱ˉ kya̱a̱hˊ naˈ, ja̱ꜙ heꜘ dsaˉñʉʉhˉ kya̱a̱hꜗ heꜘ. Heˉ dsooꜘ naˉ maˉjähˊ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 19 —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, goꜚ hi̱ˉ ngëë˜ juuˈ kihꜗ Dio baˊ hneˉ la̱a̱nꜙ. \v 20 Läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ maˉgyu̱hˉ kya̱a̱ꜗ jnäähˈ dsaˉ samaritano gaꜙhnaayhˉ Dio jeeˊ chihˈ mohꜘ laˉ, mahꜗ hnähꜘ dsaˉ judiu jwahꜘ hnähꜘ, jwɨɨˉ Jerusalén baˊ jeeˊ hnäähnˊ Dio —gaꜙjähꜘ dsaˉmëꜘ heꜘ sɨɨyhꜙ. \p \v 21 —Dsaˉmëꜘ, jmeeˊ dsooꜘ heˉ jwahnꜙ laˉ. Lloo˜ ko̱o̱ˉ jmɨɨˊ, niꜙ mohꜘ laˉ niꜙ jwɨɨˉ Jerusalén saꜙ hnaahˈ hnähꜘ Tääˋ. \v 22 Saꜙ kyu̱u̱hꜙ hnähꜘ hi̱i̱ˉ naˉ hnaahꜙ hnähꜘ. Pero jnäähˈ dsaˉ judiu, kyu̱u̱ꜙ baˊ jnäähꜗ, hi̱i̱ˉ naˉ hi̱ˉ hnäähꜙ jnäähˈ, jëëhꜘ taꜙlaꜙ kihꜗ dsaˉ judiu baˊ jaˈ heˉ dsaˉlä̱ä̱ꜘ dsaˉ. \v 23 Jäꜙ ko̱o̱ˉ hor˜, hiꜙ hor˜ ja̱ˉ laꜗ naꜗ gaˉjʉhˉ. Hi̱ˉ dsooꜘ hnaahꜙ Tääˋ, hnaayhˉ läꜙ hnøøꜗ Jmɨˉlleꜘ Naˉjngɨɨˈ hiꜙ kya̱a̱hˊ juˈdsooꜘ kaˉlähꜘ. Jëëhꜘ Tääˋ hnääyꜗ dsaˉ hi̱ˉ hnaayhˉ läꜙja̱ˉ. \v 24 Jmɨˉlleꜘ baˊ la̱a̱ˈ Dio. Läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ hnaayhˉ, jmeeꜙ biiꜗ kiyhꜗ hnaayhˉ kya̱a̱hˊ jmɨˉlleꜘ hiꜙ kya̱a̱hˊ juˈdsooꜘ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 25 —Jnäꜘ manꜙ heˉ jäꜙ hi̱ˉ jäyhꜘ Mesía kihꜗ, hi̱ˉ jähꜘ dsaˉ che̱e̱ˉ Cristo. Waˊraˉ jayꜗ, hi̱ˉ heꜘ miˉjnääꜙ haˉ läꜙ laꜗ läꜙjëꜙ juuˈ laˉ —gaꜙjähꜘ dsaˉmëꜘ heꜘ sɨɨyhꜙ. \p \v 26 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús: \p —Hi̱ˉ heꜘ heꜘ jnäꜘ hi̱ˉ hlëëhꜙ kya̱a̱hˊ hneˉ. \p \v 27 Hor˜ ja̱ˉ yaˉnøøˋ jnäähꜗ discípulo kya̱a̱yꜗ. Peerꜙ gaꜙläꜙdsa̱a̱˜ dsëˉ jnäähˈ maˊ gaꜙjëëˊ jnäähꜗ llaꜙ Jesús juuˈ kya̱a̱hˊ ja̱a̱ˉ dsaˉmëꜘ. Pero niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ gaꜙtu̱u̱ˉ dsëꜗ maˊ ngɨɨˈ juuˈ heeˉ juuˈ ja̱ˉ maˊ llayꜙ, hiꜙ heˉlaˈ maˊ hlëëyhꜙ kya̱a̱hˊ dsaˉmëꜘ heꜘ. \v 28 Jeeˊ ja̱ˉ gaꜙchihꜘ dsaˉmëꜘ mɨˈdsuuˊ kiyhˈ mahꜗ ngaayhꜗ taꜙ jeeˊ jwɨɨˉ, naˊchiiyhˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ: \p \v 29 —Maꜙnøønˈ maꜙjë̱ë̱nˊ ja̱a̱ˉ dsaˉñʉʉhˉ hi̱ˉ maˉsɨɨhꜙ jnäꜘ läꜙjëꜙ goˉteˈ heˉ maˉjmeenꜗ. ¿Cheˊ ja̱ꜙ hi̱ˉ heꜘ ooꜙ Cristo hi̱ˉ hiiꜘ juuˈ kihꜗ? \p \v 30 Läꜙcha̱hꜘ ja̱ˉ gaꜙhwë̱ë̱ˉ dsaˉ hi̱ˉ maˊ cha̱a̱ˉ jeeˊ jwɨɨˉ ja̱ˉ, naˊnääyˈ naˊjë̱ë̱yˉ. \v 31 Taˊko̱ˉji̱i̱hˈ ja̱ˉ maˊ chu̱u̱ꜘ jnäähˈ kya̱a̱yhˊ: \p —Taˉjwohꜗ, kuhˉhi̱hꜘ. \p \v 32 Mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ jnäähˈ: \p —Chaˉ baˊ heˉ kuhnˋ heˉ saꜙ kyu̱u̱h˜ hnähꜘ. \p \v 33 Heˉja̱ˉ gaꜙngɨɨˊ jnäähꜗ juuˈ kihꜗ dsaˉkya̱a̱hˊ jnäähꜗ: \p —¿Cheˊ cha̱a̱ˉ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ maˉja˜ hi̱ˉ maˉyaˉka̱ꜙ heˉ kuyhꜙ? \p \v 34 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ kaˉlähꜘ: \p —Heˉ jmeenˋ läꜙ hnøøꜗ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ mahꜗ miˊhñaanꜗ taˊ kiyhˈ, heˉ ja̱ˉ baˊ maˈ heˉ jmeeꜙ dsaˉkë̱ë̱nꜗ. \v 35 ¿Ja̱ˈ jwahꜘ hnähꜘ, hnøøꜗ gaˊ kye̱ꜘ sɨhˉ mahꜗ choohꜗ dsaˉ taˊ kihˈ? Pero jnäꜘ jwahnꜙ, choohˊ hnähꜘ nëhˊ mahꜗ jëëˋ daˊ hnähꜘ läꜙka̱a̱ˉ jeeˊ tä̱ä̱hˊ dsaˉ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ läꜙko̱o̱ˉ mɨˈju̱ˉ heˉ maˉä̱ä̱ˉ heˉ maˉleꜘ choohꜗ dsaˉ. \v 36 Hi̱ˉ cha̱a̱hˉ dsaˉ liyhꜙ baˊ jñeeyˈ. Heˉ cha̱a̱yhˉ dsaˉ mahꜗ cha̱a̱ˉ tä̱ä̱ꜘ, laꜗ läꜙko̱o̱ˉ heˉ chooyh˜ mɨˈju̱ˉ mahꜗ saꜙ he̱e̱ꜘ ji̱hˊko̱hꜘ. Kya̱a̱hˊ läꜙja̱ˉ, ko̱ˉjø̱hꜘ baˊ läꜙcha̱a̱ˉ lluꜗ hi̱ˉ gaꜙjngëëꜘ kya̱a̱hˊ hi̱ˉ gaꜙchoohꜗ taˊ. \v 37 Hehꜗ läꜙ jähꜘ juuˈ laˉ, laꜗ juˈdsooꜘ: “Jñahꜘ baˊ hi̱ˉ jngëëˉ, hiꜙ jñahꜘ baˊ hi̱ˉ chooh˜ taˊ.” \v 38 Jnäꜘ gaꜙche̱e̱nꜙ hnähꜘ mahꜗ choohˊ hnähꜘ taˊ heˉ saꜙ gaꜙjñeehˊ hnähꜘ. Jñahꜘ baˊ gaꜙkë̱ë̱ꜘ taˊ kihˈ, mahꜗ hnähꜘ gaꜙta̱a̱hˋ hnähꜘ jeeˊ laˈ taˊ kiyhˈ mahꜗ ko̱o̱ˉ choohˊ baˊ hnähꜘ taˊ ja̱ˉ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 39 Heˉja̱ˉ jwë̱ë̱ꜘ samaritano, hi̱ˉ cha̱a̱ˉ jeeˊ jwɨɨˉ ja̱ˉ gaꜙläꜙdsooꜘ dsëꜗ kihꜗ Jesús, läꜙko̱o̱ˉ maˊ gaꜙnuuyꜘ juuˈ kihꜗ dsaˉmëꜘ hi̱ˉ gaꜙjähꜘ: “Läꜙjëꜙ baˊ heˉ maˉjmeenꜗ maˉsɨɨyhꜙ jnäꜘ.” \v 40 Heˉja̱ˉ yaꜙnääꜗ samaritano heꜘ yaꜙjë̱ë̱yꜙ Jesús mahꜗ gaꜙchu̱u̱yꜘ kya̱a̱yhˊ, gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Jä̱ˊ kya̱a̱hˊ jnäähꜗ jeeˊ laˉ. \p Heˉja̱ˉ gaꜙjä̱yꜘ to̱ꜗ jmɨɨˋ jeeˊ ja̱ˉ. \v 41 Jwë̱ë̱ꜘ gaˊ dsaˉ gaꜙläꜙdsooꜘ dsëꜗ maˊ gaꜙnuuyꜘ heˉ maˊ hlëëyhꜙ ja̱ˉ. \v 42 Läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ heꜘ maˊ sɨɨhꜙ dsaˉmëꜘ heꜘ: \p —Ja̱ꜙ maꜙlaꜙ juuˈ kyahꜗ hneˉ jmeeˉ jnäähˈ dsooꜘ, hñaaꜗ jnäähˈ maˉnʉʉˊ jnäähꜗ juuˈ kiyhꜗ. Naꜗ baˊ raꜘ si˜ maˉñeˊ jnäähꜗ maꜙraꜙ juˈdsooꜘ, hi̱ˉ heꜘ heꜘ Cristo, hi̱ˉ lä̱ä̱˜ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ. \s1 Gaꜙmiꜙhlä̱ä̱ꜘ Jesús chihˉ kya̱a̱ꜗ ja̱a̱ˉ dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱ꜗ rey \p \v 43 Maˉngëëꜘ to̱ꜗ jmɨɨˋ ja̱ˉ, yaꜙhë̱ë̱ꜗ Jesús jeeˊ ja̱ˉ, ngaayhꜗ taꜙ Galilea. \v 44 (Hñiiꜘ Jesús gaꜙjähꜘ, ja̱a̱ˉ hi̱ˉ ngëë˜ juuˈ kihꜗ Dio jeeˊ jwɨɨˉ gooyˈ saꜙ hnääꜗ dsihꜘ.) \v 45 Maˊ gaꜙlla̱a̱yhꜗ hwaꜗ Galilea, dsaˉ hi̱ˉ maˊ cha̱a̱ˉ jeeˊ ja̱ˉ gaꜙhe̱e̱yhˉ bihꜗ lluꜗ, kihꜗ heˉ gaꜙjëëyꜗ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heˉ gaꜙjmeeꜘ Jesús maˊ gaꜙtëꜘ jmɨɨˊ ku̱yhˉ borrego mähꜗ jwɨɨˉ Jerusalén. Jëëhꜘ naˊnääˈ dsaˉ heꜘ kaˉlähꜘ maˊ gaꜙtëꜘ jmɨɨˊ ja̱ˉ. \p \v 46 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙllooyꜗ jwɨɨˉ Caná heˉ naˉhe̱e̱ꜚ hwaꜗ Galilea, jeeˊ gaꜙjmeeyꜘ jmɨˉdsëꜚ baˊ gaꜙlɨɨꜗ jmɨhˈ mɨˈjëhꜗ. Jeeˊ jwɨɨˉ Capernaum ja̱ˉ, maˊ cha̱a̱ˉ ja̱a̱ˉ dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱ꜗ rey hi̱ˉ maˉdsaahˊ ja̱a̱ˉ chihˉ kya̱a̱ꜗ. \v 47 Läꜙ maˊ gaꜙnuuꜘ dsaˉjø̱ø̱hˈ heꜘ yaꜙhë̱ë̱ꜗ Jesús hwaꜗ Judea ja̱yhꜗ taꜙ hwaꜗ Galilea, heˉja̱ˉ ñeeyˊ gaꜙmiꜙje̱e̱yꜚ mahꜗ gaꜙchu̱u̱yꜘ kya̱a̱hˊ, gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Manˋ mahꜗ miˊhlä̱ä̱hꜗ chihˉ kya̱a̱nꜙ hi̱ˉ maˉkya̱a̱ˈ dsaˉju̱u̱ꜘ. \p \v 48 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Saꜙ he̱e̱hꜘ hnähꜘ waˊraˉ jähꜘ kihꜗ saꜙ jmeenˋ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heˉ jëëhˈ hnähꜘ. \p \v 49 —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, maꜙnøønˈ gaˉjʉhˉ, jä̱ä̱ꜗ saꜙ gaˊ maˉju̱u̱ꜙ chihˉ kya̱a̱nꜙ —gaꜙjähꜘ dsaˉjø̱ø̱hˈ heꜘ sɨɨyhꜙ. \p \v 50 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Gwa̱a̱hˉ baˊ hneˉ kyahꜗ, cha̱a̱ˉ baˊ chihˉ kya̱a̱hꜗ. \p Dsaˉjø̱ø̱hˈ heꜘ gaꜙjmeeyꜘ baˊ dsooꜘ dsëyꜗ maˊ gaꜙjähꜘ Jesús läꜙja̱ˉ, mahꜗ ngaayhꜗ. \v 51 Niꜙ saꜙ gaˊ maˉlla̱a̱yhꜗ kiyhꜗ, yaꜙnääꜗ dsaˉ kya̱a̱yꜗ gaꜙmiꜙje̱e̱yꜚ, mahꜗ gaꜙjmeeyhꜗ juuˈ, gaꜙjäyhꜘ: \p —Maˉjä̱ꜗ baˊ kihˈ chihˉ kya̱a̱hꜗ. \p \v 52 Mahꜗ gaꜙngɨɨꜘ dsaˉjø̱ø̱hˈ heꜘ juuˈ kihꜗ dsaˉ kya̱a̱yꜗ: \p —¿Heeˉ hor˜ gaꜙløøꜗ cha̱a̱yˉ lluꜗ? \p Mahꜗ gaꜙjähꜘ dsaˉ kya̱a̱yꜗ: \p —Llooꜘ, ko̱ˉhi̱ˊ gyiiˈ, yaꜙhɨɨꜗ lliiꜘ kiyhꜗ. \p \v 53 Mahꜗ gaꜙläꜙdsooh˜ dsëꜗ jmiiˉ chihˉ heꜘ, ja̱ˉbaˊ hor˜ ja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús: “Cha̱a̱ˉ baˊ chihˉ kya̱a̱hꜗ.” Heˉja̱ˉ chaˉgaˊmiihˉ gaꜙläꜙdsooꜘ dsëyꜗ läꜙkye̱ˉ hi̱ˉ cha̱a̱ˉ chaˊnehꜙ kiyhꜗ. \p \v 54 Jeeˊ laˉ gaꜙtëꜘ to̱ꜗ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heˉ gaꜙjmeeꜘ Jesús, maˊ yaꜙhë̱ë̱yꜗ hwaꜗ Judea ngaayhꜗ taꜙ hwaꜗ Galilea. \c 5 \s1 Gaꜙmiꜙhlä̱ä̱ꜘ Jesús ja̱a̱ˉ hi̱ˉ saꜙ liihꜚ gooˉ tɨɨˊ \p \v 1 Maˉngëëꜘ heˉ ja̱ˉ, ngooꜗ Jesús taꜙ Jerusalén. Maˊja̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ dsaˉ judiu jmɨɨˊ. \v 2 Jeeˊ jwɨɨˉ Jerusalén chihꜗ ko̱o̱ˉ naˊhyahˉ jeeˊ dsaˉhaˋ jmɨɨˉ, jä̱hꜙ Hoˊhaahˊ kihˈ Oveja. Jeeˊ ja̱ˉ che̱e̱ˉ Betesda kya̱a̱hˊ juuˈ hebreo. Maˊ chaˉ läꜙkuˊ läꜙji̱i̱ꜗ kihꜗ jmɨˉtooˉ ja̱ˉ hñaꜘ jeeˊ kihˈ hooˊ naˊhiiˋ. \v 3 Jeeˊ ja̱ˉ maˊ sa̱a̱ꜗ jwë̱ë̱ꜘ hi̱ˉ dsaahˊ, hi̱ˉ tʉʉˊ, hi̱ˉ jluuhˊ, kya̱a̱hˊ hi̱ˉ saꜙ leꜘ ngëꜙ, maˊ jø̱ø̱y˜ heˉ hor˜ jehꜗ jmɨɨˉ. \v 4 Jëëhꜘ maˊ lɨhꜘ ko̱hꜘ baˊ maˊ jña̱a̱ꜙ ja̱a̱ˉ ángel jeeˊ haaˊ jmɨɨˉ ja̱ˉ, mahꜗ maˊ ka̱hˉ maˊ gwë̱yh˜. Maˉlaꜙ maˉka̱hꜗ maˉgwë̱hꜗ jmɨɨˉ ja̱ˉ, hi̱ˉ gaꜙtë̱ë̱ꜘ toˉnëˊ dsaˉheꜘ nehꜙ jmɨɨˉ ja̱ˉ, dsaˉjä̱ꜗ goˉte˜ kiyhꜗ waˊ heˉ chaˉ heˉ dsooˊ heˉ la̱a̱yꜗ. \v 5 Jeeˊ ja̱ˉ maˊ hä̱ä̱ˊ ja̱a̱ˉ dsaˉñʉʉhˉ hi̱ˉ maˉhyaˉ gyiiꜘgyaꜘ jñaꜗ ji̱ˉñeˉ dsaahˊ. \v 6 Maˊ gaꜙjë̱ë̱ꜗ Jesús dsaˉ heꜘ naˉkya̱a̱yˈ jeeˊ ja̱ˉ, ñeˉ bihꜗ heˉ maˉläˉhɨɨˋ dsaahˊ dsaˉ heꜘ, mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —¿Cheˊ hnoohˉ jä̱ꜗ kyahꜗ? —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 7 —Saꜙ cha̱a̱ˉ niꜙ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ ta̱a̱hꜙ jnäꜘ chaˊjmɨɨˉ naˉ waˊraˉ gaꜙka̱hꜗ gaꜙgwë̱hꜗ. Jä̱ä̱ꜗ gaˊ jñahꜘ ta̱a̱hˉ hñiiꜘ, ja̱ˉgaˊ lloo˜ jnäꜘ —gaꜙjähꜘ dsaˉdsaahˊ heꜘ sɨɨyhꜙ. \p \v 8 —Nooˉ jeeˊ kya̱a̱hꜗ naˉ, ki̱i̱ˈ ji̱i̱ˊ kyahˈ mahꜗ ngëˊ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 9 Läꜙcha̱hꜘ ja̱ˉ gaꜙjä̱ꜗ kiyhꜗ mahꜗ gaꜙko̱o̱yˈ ji̱i̱ˊ kiyhˈ, ngaayhꜗ. Jmɨɨˊ ja̱ˉ maˊ laˈ jmɨɨˊ heˉ te̱e̱hˉ dsaˉ dsëꜗ. \v 10 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ dsaˉtaˊ judiu sɨɨyhꜙ hi̱ˉ gaꜙjä̱ꜗ kihꜗ heꜘ: \p —Jmɨɨˊ heˉ te̱e̱hˉ dsaˉ dsëꜗ baˊ naˈ, saꜙ chaˉ jwëˈ ko̱o̱hˈ ji̱i̱ˊ kyahˈ —gaꜙjäyhꜘ. \p \v 11 —Hi̱ˉ maˉmiˉhlä̱ä̱ꜘ jnäꜘ, hi̱ˉ heꜘ maˉsɨɨhꜙ jnäꜘ: “Ki̱i̱ˈ ji̱i̱ˊ kyahˈ mahꜗ ngëˊ” —gaꜙjähꜘ hi̱ˉ maˊ dsaahˊ heꜘ. \p \v 12 —¿Hi̱i̱ˉ naˉ, hi̱ˉ maˉsɨɨhꜙ hneˉ: “Ki̱i̱ˈ ji̱i̱ˊ kyahˈ mahꜗ ngëˊ”? —gaꜙjähꜘ dsaˉtaˊ heꜘ. \p \v 13 Pero dsaˉñʉʉhˉ heꜘ, saꜙ gaꜙläꜙkyu̱u̱yꜙ hi̱i̱ˉ heꜘ hi̱ˉ gaꜙmiꜙhlä̱ä̱yꜘ, jëëhꜘ Jesús gaꜙä̱ä̱hꜗ goˉte˜ jeeˊ kihˈ jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ jeeˊ ja̱ˉ. \v 14 Maˉngëëꜘ heˉ ja̱ˉ, gaꜙje̱e̱ˈ Jesús dsaˉ heꜘ kaˉlähꜘ jeeˊ chihˈ gwahꜙ ja̱ˉ mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Jëëˋ daˊ, naꜗ heˉ maˉjä̱ꜗ kyahꜗ, moꜙtoꜙ jmeeˉ gaˊ dsoˊkyeˉ, mahꜗ saꜙ jäꜙ heˉ hlɨɨhˈ gaˊ nëˊ kyahˈ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 15 Ja̱ˉgaˊ ngooyˈ naˊjmeeyhˊ juuˈ kihꜗ dsaˉtaˊ judiu, naˊchiiyhˊ: \p —Jesús baˊ heꜘ hi̱ˉ gaꜙmiꜙhlä̱ä̱ꜘ jnäꜘ —gaꜙjäyhꜘ. \p \v 16 Kihꜗ heˉja̱ˉ baˊ ja̱ˉ, maˊ hnoohˉ dsaˉtaˊ heꜘ haˉ läꜙ jwëꜘ jeeˊ maˊ jngëëyhˈ Jesús, jëëhꜘ maˊ miˉhlä̱ä̱yꜘ waˊ hi̱ˉ chaˉ hi̱ˉ jmɨɨˊ heˉ te̱e̱hˉ dsaˉ dsëꜗ. \v 17 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Tääˋ kya̱a̱nꜙ, jmeeꜙ taˊ läꜙji̱i̱hˈ naꜗ, hiꜙ ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ jmeeꜙ jnäꜘ kaˉlähꜘ. \p \v 18 Heˉja̱ˉ chaˉgaˊmiihˉ maˊ hnoohˉ dsaˉtaˊ heꜘ haˉ läꜙ jeeˊ maˊ jngëëyhˈ Jesús. Ja̱ꜙ maꜙlaꜙ kihꜗ heˉ saꜙ maˊ høøyꜙ jmɨɨˊ heˉ te̱e̱hˉ dsaˉ dsëꜗ, läꜙkye̱ˉ kihꜗ heˉ maˊ jäyhꜘ: “Dio la̱a̱ꜗ Tääˋ kya̱a̱nꜙ,” maˊ jmä̱ä̱y˜ hñiiyꜘ kweeˉ kya̱a̱hˊ Dio. \s1 Jesús jmeeꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉ tä̱ä̱ꜘ \p \v 19 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙje̱e̱hˉ Jesús juuˈ kiyhꜗ, gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ. Jo̱o̱ꜘ Dio saꜙ leꜘ jmeeꜗ niꜙ miihˉ jeeˊ të̱ë̱yˉ hñiiyꜘ. Heˉ jëëy˜ jmeeꜙ Jmiiyˉ, heˉ ja̱ˉ baˊ jmeeyꜙ. Läꜙjëꜙ heˉ jmeeꜙ Tääˋ, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ kweeˉ goˉteˈ jmeeꜙ Jo̱o̱yꜘ kaˉlähꜘ. \v 20 Hnääꜗ baˊ Tääˋ Jo̱o̱ꜘ, hiꜙ miˉjnääyꜙ kiyhꜗ läꜙjëꜙ heˉ jmeeyꜙ. Pero chaˉgaˊmiihˉ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ läꜙko̱hꜘ gaˊ heˉ jmeeyꜙ laˉ, miˉjnääyꜙ kihꜗ Jo̱o̱yꜘ taꜙ chaˊnëˊ, läꜙji̱i̱hˈ läˉdsa̱a̱˜ hohꜘ hnähꜘ. \v 21 Ja̱ˉbaˊ läꜙko̱o̱ˉ miˉji̱i̱hˋ Tääˋ hi̱ˉ maˉnaˉju̱u̱ˊ, mahꜗ jmeeyꜗ cha̱a̱yˉ kaˉlähꜘ, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ Jo̱o̱yꜘ jmeeyꜗ cha̱a̱ˉ läꜙ ja̱hꜘ hi̱ˉ hnääyꜗ. \v 22 Saꜙ llaꜗ Tääˋ taˊ kihˈ niꜙ ja̱a̱ˉ, gaꜙtooyhˉ gooˉ Jo̱o̱yꜘ baˊ mahꜗ llayꜗ taˊ kihˈ läꜙjë̱ë̱ꜙ. \v 23 Mahꜗ läꜙja̱ˉ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ jmeeꜗ jʉʉhˉ kihꜗ Jo̱o̱ꜘ Dio läꜙko̱o̱ˉ jmeeyꜙ jʉʉhˉ kihꜗ Tääˋ. Hi̱ˉ saꜙ jmeeꜙ jʉʉhˉ kihꜗ Jo̱o̱yꜘ, saꜙ jmeeyꜙ jʉʉhˉ kihꜗ Tääˋ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱yꜗ. \p \v 24 ʼMaꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, hi̱ˉ nuuˉ juuˈ kinꜙ hiꜙ jmeeyꜙ dsooꜘ dsëyꜗ kihꜗ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ, cha̱a̱yˉ tä̱ä̱ꜘ baˊ. Saꜙ jäꜙ dsoˊjwɨɨꜘ nëˊ kiyhˈ. Llaꜚ heˉ maˉju̱u̱yꜙ, maˉtë̱ë̱yhꜗ jeeˊ cha̱a̱yˉ tä̱ä̱ꜘ. \v 25 Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ. Jäꜙ ko̱o̱ˉ hor˜, hiꜙ hor˜ ja̱ˉ laꜗ naꜗ. Maˉtëꜘ jeeˊ nuuˈ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ naˉju̱u̱ˊ juuˈ kihꜗ Jo̱o̱ꜘ Dio. Hiꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ nuuꜗ kiyhꜗ, moꜙsoꜙ ju̱u̱yꜘ. \v 26 Jëëhꜘ, Tääˋ, kihꜗ hñiiꜘ bihꜗ naˊji̱i̱hꜙ. Ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ gaꜙkwayꜘ jwëˈ heˉ naˊji̱i̱hꜙ kihꜗ hñiiꜘ Jo̱o̱yꜘ kaˉlähꜘ. \v 27 Hiꜙ gaꜙhña̱a̱yꜗ llayꜗ taˊ kihˈ dsaꜙ, läꜙlluꜗ heˉ la̱a̱yꜗ Hi̱ˉgaꜙlë̱ë̱ꜗngoꜗ. \v 28 Taꜙ jmeeˉ dsa̱a̱˜ hohꜘ hnähꜘ heˉ jwahnꜙ laˉ. Jäꜙ ko̱o̱ˉ hor˜ nuuꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ toˉhø̱ø̱ˉ tëënˋ kiyhˈ. \v 29 Hiꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ gaꜙjmeeꜘ heˉ lluꜗ, läꜙji̱i̱yhˊ mahꜗ të̱ë̱yꜗ jeeˊ cha̱a̱yˉ tä̱ä̱ꜘ. Hiꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ gaꜙjmeeꜘ heˉ hlɨɨhˈ, läꜙji̱i̱yhˊ mahꜗ dsaˉnääyꜗ kya̱a̱hˊ dsoˊjwɨɨꜘ baˊ. \s1 Chaˉ baˊ heˉ jmeeꜙ juˈdsooꜘ kihꜗ Jo̱o̱ꜘ Dio \p \v 30 ʼNiꜙ miihˉ saꜙ leꜘ jmeenˋ jeeˊ të̱ë̱nˉ hñiinꜙ. Läꜙko̱o̱ˉ teꜗ manꜙ kihꜗ Tääˋ kya̱a̱nꜙ, ko̱ˉja̱ˉ baˊ teˈ llanꜙ taˊ kihˈ dsaꜙ. Hiꜙ kya̱a̱hˊ juˈdsooꜘ jmahꜗ baˊ llanꜙ taˊ, jëëhꜘ saꜙ hnoohnꜙ heˉ hnoonꜗ hñiinꜙ. Hnoohnꜙ heˉ hnøøꜗ Tääˋ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ baˊ. \v 31 Cherˊmahꜗ hñiinꜙ baˊ jmeenꜙ juˈdsooꜘ kinꜙ, saꜙ jmääꜗ juˈdsooꜘ kinꜙ läꜙja̱ˉ. \v 32 Cha̱a̱ˉ gaˊ jñahꜘ hi̱ˉ jmeeꜙ juˈdsooꜘ kinꜙ. Jnäꜘ manꜙ, juˈdsooꜘ heˉ jmeeyꜙ kinꜙ, laꜗ dsooꜘ. \v 33 Gaꜙche̱e̱hꜙ hnähꜘ dsaˉ hi̱ˉ naˊngɨɨˊ juuˈ kihꜗ Jwa̱a̱ꜚ, hiꜙ läꜙjëꜙ heˉ gaꜙjäyhꜘ ja̱ˉ, laꜗ juˈdsooꜘ. \v 34 Saꜙ jmeeꜙ biiꜗ kiꜙ jnäꜘ juˈdsooꜘ kihꜗ dsaꜙ. Heˉ lluꜗ kyahꜗ hnähꜘ baˊ ja̱ˉ, heˉ gaꜙjmeeꜘ Jwa̱a̱ꜚ juˈdsooꜘ kinꜙ, mahꜗ läꜙja̱ˉ lä̱ä̱hꜘ hnähꜘ. \v 35 Hi̱ˉ heꜘ maˊ la̱a̱ˈ läꜙko̱o̱ˉ waˊjeˉ heˉ naˉhi̱h˜ mahꜗ maˊ kwaꜙ jmëëꜗ. Hiꜙ gaꜙläꜙcha̱a̱ꜙ hnähꜘ lluꜗ miihˉ jmɨɨˊ kya̱a̱hˊ juuˈ heˉ gaꜙkwayꜘ ja̱ˉ. \v 36 Pero chaˉ gaˊ jyohꜘ heˉ jmeeꜙ juˈdsooꜘ kinꜙ heˉ jʉʉhˉ gaˊ läꜙko̱hꜘ gaˊ juˈdsooꜘ heˉ gaꜙjmeeꜘ Jwa̱a̱ꜚ. Läꜙjëꜙ taˊ heˉ gaꜙkwëëhꜗ Dio jnäꜘ mahꜗ miˊtenˋ, ja̱ˉbaˊ taˊ heˉ jmeenꜙ laˉ, jmeeꜙ juˈdsooꜘ kinꜙ, Tääˋ baˊ heꜘ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ. \v 37 Hiꜙ Tääˋ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ, gaꜙjmeeyꜘ juˈdsooꜘ kinꜙ kaˉlähꜘ. Niꜙ ko̱o̱ˉ häˊ saꜙ gaꜙnʉʉhˉ hnähꜘ läꜙ maˊ gaꜙhlëëyhꜘ, niꜙ läꜙja̱ˉ saꜙ gaꜙjë̱ë̱hˋ hnihꜘ. \v 38 Hiꜙ niꜙ saꜙ gaꜙjä̱ꜘ juuˈ kiyhꜗ nehꜙ tuhˉhohꜘ hnähꜘ, kihꜗ heˉ saꜙ he̱e̱hꜘ hnähꜘ kihꜗ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱yꜗ. \v 39 Ja̱ˉ hëhˉ daˊ hnähꜘ kweeˉ läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio. Jëëhꜘ, la̱a̱hꜘ hnähꜘ kya̱a̱hˊ juuˈ naˉ cha̱a̱hˉ hnähꜘ tä̱ä̱ꜘ. Ja̱ˉbaˊ juuˈ naˉ jmeeꜙ juˈdsooꜘ kinꜙ kaˉlähꜘ. \v 40 Niꜙ läꜙja̱ˉ saꜙ hnoohˉ hnähꜘ juuˈ kinꜙ mahꜗ jmeenˋ cha̱a̱ˉ hnähꜘ tä̱ä̱ꜘ. \p \v 41 ʼJa̱ꜙ heˉ hnoonꜗ mahꜗ le̱e̱nꜘ jø̱ø̱hˈ chaˊnëˊ dsaˉ. \v 42 Jnäꜘ kyu̱u̱nꜙ hnähꜘ, manꜙ kweeˉ saꜙ hnaahꜙ hnähꜘ Dio. \v 43 Jnäꜘ maˉjan˜ kya̱a̱hˊ madaꜚ kihꜗ Tääˋ, mahꜗ hnähꜘ saꜙ he̱e̱hˊ jnäꜘ. Pero waˊraˉ jaꜗ jñahꜘ läꜙ hyohˉ dsëyꜗ hñiiyꜘ, tääꜘ saꜙ tä̱ä̱hˊ hnähꜘ jmeehˉ heˈ kihꜗ hi̱ˉ heꜘ. \v 44 Haˉ läꜙja̱ˉ läꜙdsooꜘ hohꜘ hnähꜘ, jëëhꜘ hnoohꜘ hnähꜘ haˉ läꜙ jeeˊ le̱e̱hꜘ hnähꜘ ka̱a̱hˊ chaˊnëˊ dsaˉkya̱a̱hˊ hnähꜘ hiꜙ saꜙ hnoohꜘ hnähꜘ mahꜗ le̱e̱hꜘ hnähꜘ ka̱a̱hˊ chaˊnëˊ Dio. \v 45 Taꜙ jmeeˉ hnähꜘ hʉʉˊdsëˉ jnäꜘ hnëënꜚ hnähꜘ chaˊnëˊ Tääˋ kya̱a̱nꜙ. Moisé, hi̱ˉ kye̱hˊ hnähꜘ oˉjø̱hꜙ dsëˉ kihꜗ, hi̱ˉ heꜘ baˊ hnëë˜ hnähꜘ. \v 46 Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ jmeehˉ hnähꜘ dsooꜘ hohꜘ heˉ gaꜙjähꜘ Moisé, läꜙja̱ˉ jmeehˉ hnähꜘ dsooꜘ hohꜘ juuˈ kinꜙ kaˉlähꜘ. Jëëhꜘ, heˉ gaꜙsɨɨyꜘ ja̱ˉ, hlëëhꜙ kinꜙ baˊ ja̱ˉ. \v 47 Pero cherˊmahꜗ saꜙ jmeehˉ hnähꜘ dsooꜘ hohꜘ heˉ gaꜙsɨɨyꜘ ja̱ˉ, haˉ baˊ läꜙja̱ˉ läꜙdsooꜘ hohꜘ hnähꜘ juuˈ kinꜙ. \c 6 \s1 Gaꜙä̱ä̱hˉ Jesús hñaꜘ mil dsaˉñʉʉhˉ \r (Mt. 14:13-21; Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17) \p \v 1 Maˉngëëꜘ heˉ ja̱ˉ, ngooꜗ Jesús taꜙ hngaahˋ ko̱ˉta̱a̱ˉ jmɨˉjʉʉhˉ heˉ hlaˉ hwaꜗ Galilea, ja̱ˉbaˊ heˉ jäyhꜘ kihꜗ Tiberia. \v 2 Jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ maˊ cha̱a̱ˉ kaahˋ kiyhˈ, kihꜗ heˉ maˊ jëëy˜ läꜙjëꜙ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heˉ maˊ jmeeyꜙ läꜙko̱o̱ˉ häˊ maˊ miˉhlä̱ä̱yꜘ hi̱ˉ dsaahˊ. \v 3 Ja̱ˉgaˊ gaꜙwɨɨꜗ Jesús taꜙ jeeˊ chihˈ ko̱o̱ˉ lleˊko̱hꜘ mahꜗ jeeˊ ja̱ˉ gaꜙtoohˋ jnäähꜗ discípulo kya̱a̱yhˊ. \v 4 Jmɨɨˊ ja̱ˉ maˉyaˉjä̱hꜙ tëꜗ jmɨɨˊ heˉ ku̱hˉ dsaˉ judiu borrego mähꜗ. \v 5 Maˊ gaꜙjë̱ë̱ꜗ Jesús jwë̱ë̱ꜘ jwërte dsaˉ hi̱ˉ yaꜙnääꜗ mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ Felipe: \p —¿Haˉ baˊ dsaˊnøønˈ dsaˊlänˊ miihˉ heˉ kuhˉ dsaˉ laˉ? \p \v 6 Pero heˉ gaꜙjäyhꜘ läꜙja̱ˉ, heˉ maˊ hnøøyˈ maˊ jëëyˈ heeˉ ja̱ˉ maˊ jähꜙ Felipe. Jëëhꜘ kyʉʉh˜ bihꜗ haˉ läꜙ jmeeyꜗ. \v 7 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Felipe: \p —Saꜙ le̱e̱ꜙ to̱ꜗ hñaˉlooꜘ jmɨɨˊ taˊ heˉ kya̱a̱hˊ länˊ heˊñiihꜚ mahꜗ të̱ë̱ꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ maꜙ miihꜙ. \p \v 8 Mahꜗ gaꜙjähꜘ ja̱a̱ˉ discípulo kya̱a̱yꜗ, Andreˊ ø̱ø̱hꜚ Simón Peeˊ: \p \v 9 —Jeeˊ laˉ hä̱ä̱ˊ ja̱a̱ˉ chihˉ hi̱ˉ kye̱ˉ hñaꜘ heˊñiihꜚ heˉ naˉlaꜚ kya̱a̱hˊ cebada, kya̱a̱hˊ u̱u̱ˈ hmoohˉ mähꜗ. Pero haˉ le̱e̱ꜙ heˉ ooꜙ kihꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ naˉ —gaꜙjäyhꜘ. \p \v 10 —Chiihˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ naˉ, waˊ dsaˉta̱a̱yhˋ waˊ gyayˉ hwaꜗ —gaꜙjähꜘ Jesús. \p Jeeˊ gaꜙta̱a̱yhˋ ja̱ˉ, maˊ chaˉ chaˉmiihˉ nuuˉ. Kihꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ hi̱ˉ gaꜙta̱a̱hˋ jeeˊ ja̱ˉ, maꜙlaꜙ dsaˉñʉʉhˉ maˊ te̱e̱ˈ ko̱o̱ˉ hñaꜘ mil. \v 11 Gaꜙka̱ꜗ Jesús heˊñiihꜚ ja̱ˉ, gaꜙkwayꜘ tiˊhmaahˊ kihˈ Dio. Maˉlaꜙ maˉkwayꜘ tiˊhmaahˊ, gaꜙjmeeyꜘ jwɨˊ heˊñiihꜚ ja̱ˉ mahꜗ gaꜙkwëëyhꜗ discípulo. Hiꜙ ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ gaꜙjmeeꜘ discípulo kya̱a̱hˊ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ hwaˈ. Hiꜙ ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ gaꜙjmeeyꜘ kihꜗ hmoohˉ mähꜗ heꜘ, gaꜙkwëëyhꜗ dsaˉ haˉ ko̱o̱ˉ ji̱i̱hˈ maˊ hnøøˈ läꜙja̱a̱ˉ läꜙja̱a̱yˉ. \v 12 Maˉlaꜙ maˉkë̱ë̱ꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ, gaꜙjmeeꜘ Jesús madaꜚ kya̱a̱ꜗ jnäähˈ discípulo: \p —Jʉʉhˋ hnähꜘ läꜙjëꜙ jwɨˊ heˉ maˉcha̱a̱˜ naˉ mahꜗ saꜙ he̱e̱ꜘ. \p \v 13 Maˉlaꜙ maˉjʉʉhˈ läꜙjëꜙ jwɨˊ heˉ gaꜙcha̱a̱ꜗ ja̱ˉ, gaꜙka̱hˈ gyaꜙto̱ꜘ saˊmɨɨhˉ jwɨˊ kihˈ hñaꜘ heˊñiihꜚ heˉ maˊ naˉlaꜚ kya̱a̱hˊ cebada. \v 14 Maˊ gaꜙjëëꜗ dsaˉ heꜘ, heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heˉ gaꜙjmeeꜘ Jesús jeeˊ ja̱ˉ, gaꜙjäyhꜘ: \p —Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ, hi̱ˉ naˉ heꜘ hi̱hꜗ dsaˉ hi̱ˉ ngëë˜ juuˈ kihꜗ Dio hi̱ˉ gaꜙjähꜘ dsaˉ kihꜗ jäꜙ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. \p \v 15 Pero maˉliihꜚ baˊ Jesús, heˉ hnøøꜗ dsaˉ läꜙbiiꜗ läꜙja̱a̱ꜗ maˊ tëëyꜙ mahꜗ maˊ jmä̱ä̱yˈ rey kya̱a̱yꜗ, heˉja̱ˉ ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙwɨɨyꜗ taꜙ lleˊko̱hꜘ ja̱ˉ mahꜗ gaꜙjä̱yꜘ hñiiyꜘ. \s1 Gaꜙngëꜘ Jesús nëˊ jmɨɨˉ \r (Mt. 14:22-27; Mr. 6:45-52) \p \v 16 Maˊ gaꜙnʉʉˉ jmɨɨˊ ja̱ˉ, maꜙlaꜙ jnäähˈ discípulo baˊ gaꜙjña̱a̱ˊ jnäähꜗ taꜙ chaˊhooˊ jmɨˉjʉʉhˉ ja̱ˉ. \v 17 Gaꜙtoohˋ jnäähꜗ nehꜙ naˊmooꜘ mahꜗ gaꜙnøøꜗ jnäähˈ ha̱a̱ˊ jnäähꜗ jmɨˉjʉʉhˉ ja̱ˉ, taꜙ hngaahˋ jeeˊ che̱e̱ˉ Capernaum. Maˉnaˉho̱o̱ˉ goˉteˈ hor˜ ja̱ˉ niꜙ saꜙ gaˊ maˉja̱h˜ Jesús. \v 18 Pero jaꜗ ko̱o̱ˉ lleꜘ täꜘ, läꜙji̱i̱hˈ gaꜙløøꜗ hlu̱hꜙ jmɨɨˉ. \v 19 Maˉläˉø̱ø̱yꜘ ko̱o̱ˉ hñaꜘ jñiiꜘ kilómetro nëˊ jmɨɨˉ, maˊ gaꜙjë̱ë̱ˊ jnäähꜗ Jesús jaꜗ yaꜙjä̱yhꜙ kihꜗ naˊmooꜘ, ngëyꜙ nëˊ jmɨɨˉ, mahꜗ gaꜙläꜙga̱hꜗ jnäähˈ. \v 20 Pero gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ jnäähˈ: \p —Jnäꜘ baˊ laˉ, taꜙ waˊ ga̱hˈ hnähꜘ. \p \v 21 Ja̱ˉgaˊ gaꜙhe̱e̱hˊ jnäähꜗ läꜙka̱a̱ˉ tuhˉdsëˉ jnäähˈ nehꜙ naˊmooꜘ ja̱ˉ, hiꜙ cha̱hꜘ baˊ gaꜙtë̱ë̱ꜘ jnäähˈ hwaꜗ jeeˊ gaꜙnøøꜗ jnäähˈ ja̱ˉ. \s1 Jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ gaꜙhnaahˉ Jesús \p \v 22 Maˊ gaꜙjnäꜗ jyohꜘ jmɨɨˊ, dsaˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ taꜙ hngaahˋ jeeˊ gaꜙhwë̱ë̱ˉ jnäähˈ ja̱ˉ, gaꜙläꜙliihꜚ, maꜙlaꜙ jnäähˈ discípulo baˊ gaꜙtoohˋ jnäähꜗ nehꜙ ko̱o̱ˉ baˊ naˊmooꜘ heˉ maˊ hiiꜘ jeeˊ ja̱ˉ. \v 23 Taˊko̱ˉji̱i̱hˈ ja̱ˉ gaꜙllooꜗ jyohꜘ gaˊ naˊmooꜘ heˉ gaꜙhwëëˉ taꜙ jeeˊ jwɨɨˉ Tiberia, ja̱ˉbaˊ kooꜘ jeeˊ gaꜙta̱a̱hˋ hñaꜘ mil dsaˉ hi̱ˉ gaꜙkuhˉ jeeˊ ja̱ˉ, jeeˊ gaꜙkwaꜘ Jesús tiˊhmaahˊ kihˈ Dio. \v 24 Maˊ gaꜙjëëꜗ dsaˉ, moꜙsoꜙ cha̱a̱ˉ Jesús niꜙ discípulo kya̱a̱yꜗ jeeˊ ja̱ˉ, gaꜙta̱a̱yhˋ nehꜙ naˊmooꜘ heˉ maˊ hɨɨꜚ jeeˊ ja̱ˉ, gaꜙnääyꜗ gaꜙhnääyhꜙ Jesús taꜙ jeeˊ jwɨɨˉ Capernaum. \s1 Hñiiꜘ Jesús la̱a̱ꜗ heˊñiihꜚ heˉ jmeeꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉ \p \v 25 Maˊ gaꜙllaꜙnääyꜗ taꜙ hngaahˋ ja̱ˉ, gaꜙjnä̱ä̱yhꜙ Jesús mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Taˉjwohꜗ, ¿heeˉ baˊ hor˜ maˉñehꜗ hneˉ? \p \v 26 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, maˉyaˉnäähꜗ hnähꜘ hnaahꜙ jnäꜘ, ja̱ꜙ kihꜗ heˉ gaꜙjëëhˋ hnähꜘ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heˉ gaꜙjmeenꜗ. Hnaahꜙ hnähꜘ jnäꜘ kihꜗ heˉ gaꜙkuhꜗ hnähꜘ läꜙji̱i̱hˈ gaꜙkë̱ë̱ꜗ hnähꜘ baˊ ja̱ˉ. \v 27 Taꜙ waˊ he̱e̱ꜘ hohꜘ hnähꜘ kihꜗ maꜗ heˉ dsaˉllaꜙ. Waˊ he̱e̱ꜘ hohꜘ hnähꜘ kihꜗ maꜗ heˉ saꜙ llaꜙ, heˉ jmeeꜗ cha̱a̱ˉ dsaˉ tä̱ä̱ꜘ. Heˉ laˉ naˉ maꜗ heˉ kwaꜙ Hi̱ˉgaꜙlë̱ë̱ꜗngoꜗ laˉ. Jëëhꜘ, Tääˋ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ Dio, gaꜙhña̱a̱yꜗ jnäꜘ kihꜗ heˉ laˉ. \p \v 28 Mahꜗ gaꜙngɨɨꜘ dsaˉ heꜘ juuˈ kiyhꜗ: \p —¿Heeˉ naˉ gaꜙtë̱ë̱ꜘ jnäähˈ jmeenˊ mahꜗ jmeeˊ jnäähꜗ läꜙ hnøøꜗ Dio? —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ. \p \v 29 —Heˉ laˉ baˊ hnøøˈ Dio jmeehˈ hnähꜘ, heˉ jmeehˈ hnähꜘ dsooꜘ hohꜘ kihꜗ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱yꜗ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 30 —¿Heeˉ ko̱o̱ˉ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heehˈ jnäähꜗ, mahꜗ jëëˊ jnäähꜗ, ja̱ˉgaˊ jmeeˊ jnäähꜗ dsooꜘ dsëˉ jnäähˈ kyahꜗ? ¿Haˉ läꜙ laꜗ heˉ jmeehˈ mahꜗ jëëˊ jnäähꜗ? \v 31 Dsaˉ maˉgyu̱hˉ kya̱a̱ꜗ jnäähˈ gaꜙkuyhˉ maná jeeˊ laˈ hwaꜗ ki̱i̱ꜙ ja̱ˉ, läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio: “Heˊñiihꜚ heˉ jaꜗ gyʉʉhˈ baˊ ja̱ˉ, gaꜙkwëëhꜗ dsihꜘ mahꜗ gaꜙkuyhˉ” —gaꜙjähꜘ dsaˉ sɨɨyhꜙ. \p \v 32 —Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, ja̱ꜙ heꜘ Moisé hi̱ˉ gaꜙkwaꜘ heˊñiihꜚ heˉ jaꜗ gyʉʉhˈ. Tääˋ kya̱a̱nꜙ baˊ heꜘ hi̱ˉ kwëëh˜ hnähꜘ maꜙraꜙ heˊñiihꜚ heˉ gwaꜘ gyʉʉhˈ. \v 33 Jëëhꜘ heˊñiihꜚ heˉ kwaꜙ Dio, hi̱ˉ heꜘ heꜘ hi̱ˉ gaꜙjña̱a̱ꜗ gyʉʉhˈ, hi̱ˉ jmeeꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ —gaꜙjähꜘ Jesús gaꜙsɨɨyhꜙ. \p \v 34 —Kwëëhˋ jnäähꜗ tä̱ä̱ꜘ heˊñiihꜚ ja̱ˉ, Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ sɨɨyhꜙ. \p \v 35 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ heˊñiihꜚ heˉ jmeeꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉ. Hi̱ˉ jmeeꜗ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ, ji̱hˊko̱hꜘ saꜙ jäꜙ läꜙkyo̱yhꜙ. Läꜙja̱ˉ, hi̱ˉ jmeeꜙ dsooꜘ dsëꜗ kinꜙ, saꜙ jäꜙ läˉki̱i̱ˉ dsëyꜗ ji̱hˊko̱hꜘ ji̱hˊlɨhꜘ. \v 36 Pero jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ kaˉlähꜘ läꜙko̱o̱ˉ maˉjwë̱ë̱hnꜗ hnähꜘ jä̱ä̱ꜗ, maꜙkeꜙ maˉjë̱ë̱hˋ hnähꜘ jnäꜘ, saꜙ maˉjmeehˊ hnähꜘ dsooꜘ hohꜘ hnähꜘ kinꜙ. \v 37 Gaꜙläꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ hi̱ˉ ta̱a̱hˉ Tääˋ goonꜙ, hi̱ˉ heꜘ goˉnääꜘ kinꜙ. Hiꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ goˉnääꜘ kinꜙ, saꜙ be̱e̱ꜚ jnihꜘ. \v 38 Jëëhꜘ, saꜙ gaꜙjña̱a̱nꜗ gyʉʉhˈ mahꜗ jmeenˋ läꜙ hnoonꜗ hñiinꜙ. Gaꜙjña̱a̱nꜗ mahꜗ jmeenˋ läꜙ hnøøꜗ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ baˊ. \v 39 Tääˋ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ hyohˉ dsëyꜗ läꜙlaˉ baˊ. Saꜙ hnøøyꜗ dsaˉhë̱ë̱ꜗ kiꜙ jnäꜘ niꜙ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ gaꜙta̱a̱yhˉ goonꜙ mahꜗ gaꜙläꜙjë̱ë̱ꜙ baˊ hi̱ˉ heꜘ miˊji̱i̱hnˋ waˊraˉ gaꜙtëꜘ jeeˊ lla̱a̱ꜙ jmɨˉgyʉʉꜙ. \v 40 Hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ hyohˉ dsëyꜗ läꜙlaˉ. Läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ goˉnääꜘ kihꜗ Jo̱o̱yꜘ mahꜗ jmeeꜗ dsooꜘ dsëꜗ kiyhꜗ, hi̱ˉ heꜘ baˊ jmeeyˈ cha̱a̱ˉ tä̱ä̱ꜘ. Mahꜗ jnäꜘ baˊ miˊji̱i̱hˋ jnihꜘ waˊraˉ gaꜙtëꜘ jeeˊ lla̱a̱ꜙ jmɨˉgyʉʉꜙ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨhꜙ dsaˉ heꜘ. \p \v 41 Heˉja̱ˉ gaꜙløøꜗ dsaˉ judiu heꜘ chaˉhä̱ä̱y˜ hlëëyhꜙ wɨɨꜘ kihꜗ Jesús, kihꜗ heˉ maˊ jäyhꜘ, la̱a̱yꜗ heˊñiihꜚ heˉ gaꜙjyooꜗ gyʉʉhˈ. \v 42 Läꜙlaˉ gaꜙjäyhꜘ: \p —¿Ja̱ˈ heꜘ hi̱ˉ naˉ jo̱o̱ꜘ José? Kyu̱u̱ꜙ baˊ jneˊ choˈjmiiyˉ. ¿Haˉ läꜙja̱ˉ heˉ jäyhꜘ, gaꜙjña̱a̱yꜗ gyʉʉhˈ? \p \v 43 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ kaˉlähꜘ: \p —Tʉˊ hnähꜘ heˉ chaˉhä̱ä̱hꜙ jnäꜘ. \v 44 Niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ leꜘ jäꜙ kihꜗ hñiiꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ cherˊmahꜗ Tääˋ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ saꜙ gaꜙta̱a̱yhˉ goonꜙ. Mahꜗ jnäꜘ baˊ miˊji̱i̱hˋ jnihꜘ waˊraˉ gaꜙtëꜘ jeeˊ lla̱a̱ꜙ jmɨˉgyʉʉꜙ. \v 45 Läꜙlaˉ naˉsɨɨˉ kooh˜ ko̱ˉlla̱a̱ˊ hi̱ˉ maˊ ngëë˜ juuˈ kihꜗ Dio lloꜘjooꜗ: “Dio baˊ miˉtë̱ë̱ꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ.” Läꜙja̱ˉ, läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ gaꜙnuuꜘ hiꜙ gaꜙläꜙtë̱ë̱yꜙ kihꜗ Tääˋ, yaˉnääyꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ. \p \v 46 ʼSaꜙ cha̱a̱ˉ hi̱ˉ maˉjë̱ë̱ꜙ Tääˋ. Maꜙlaꜙ hi̱ˉ jaꜗ jeeˊ gyaˈ Dio baˊ, hi̱ˉ heꜘ baˊ maˉjë̱ë̱ꜙ Tääˋ. \v 47 Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜hnähꜘ, hi̱ˉ jmeeꜙ dsooꜘ dsëꜗ kinꜙ, hi̱ˉ heꜘ baˊ cha̱a̱ˉ tä̱ä̱ꜘ. \v 48 Jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ heˊñiihꜚ heˉ jmeeꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉ. \v 49 Dsaˉ maˉgyu̱hˉ jnänˋ gaꜙkuyhˉ maná jeeˊ laˈ hwaꜗ ki̱i̱ꜙ ja̱ˉ, pero gaꜙju̱u̱yꜗ. \v 50 Pero hi̱ˉ laˉ heꜘ heˊñiihꜚ heˉ gaꜙjyooꜗ gyʉʉhˈ mahꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ gaꜙkuhˉ kiyhꜗ moꜙsoꜙ ju̱u̱yꜘ. \v 51 Jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ heˊñiihꜚ ji̱i̱hꜙ heˉ gaꜙjyooꜗ gyʉʉhˈ. Hi̱ˉ kuhꜙ kihꜗ heˊñiihꜚ laˉ, cha̱a̱yˉ tä̱ä̱ꜘ baˊ. Heˊñiihꜚ heˉ kwaˋ jnäꜘ, laꜗ ngoꜗ kinꜙ. Heˉ ja̱ˉ kwanˋ mahꜗ läꜙja̱ˉ jmeeꜗ cha̱a̱ˉ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 52 Heˉja̱ˉ dsaˉ judiu heꜘ gaꜙtiˉ gaꜙchooyꜘ juuˈ kya̱a̱hˊ ø̱ø̱yhꜚ: \p —¿Haˉ läꜙja̱ˉ kwaꜗ dsaˉ naˉ ngoꜗ kihꜗ mahꜗ kihnˊ? —gaꜙjäyhꜘ. \p \v 53 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, cherˊmahꜗ saꜙ gaꜙkuhꜗ hnähꜘ ngoꜗ kihꜗ Hi̱ˉgaꜙlë̱ë̱ꜗngoꜗ laˉ, hiꜙ saꜙ huhˈ hnähꜘ jmaˉ kiyhꜗ kaˉlähꜘ, saꜙ të̱ë̱hꜗ hnähꜘ jeeˊ jmeeˈ cha̱a̱hˉ hnähꜘ tä̱ä̱ꜘ. \v 54 Hi̱ˉ kuhꜙ ngoꜗ kinꜙ mahꜗ hɨ̱yhꜗ jmaˉ kinꜙ kaˉlähꜘ, cha̱a̱yˉ tä̱ä̱ꜘ baˊ. Hiꜙ jnäꜘ miˊji̱i̱hˋ jnihꜘ waˊraˉ gaꜙtëꜘ jeeˊ lla̱a̱ꜙ jmɨˉgyʉʉꜙ. \v 55 Jëëhꜘ ngoꜗ kinꜙ, ko̱o̱ˉ heˉ laˉ baˊ maˈ heˉ jmeeꜗ cha̱a̱ˉ dsaˉ, läꜙja̱ˉ kaˉlähꜘ kihꜗ hi̱ˉ hɨ̱hꜗ jmaˉ kinꜙ, ko̱o̱ˉ heˉ laˉ baˊ jmeeˈ cha̱a̱yˉ. \v 56 Hi̱ˉ kuhˉ ngoꜗ kinꜙ mahꜗ hɨ̱yhꜗ jmaˉ kinꜙ jä̱yꜗ ko̱o̱ˉ hwehˉ kya̱a̱hˊ jnäꜘ hiꜙ jnäꜘ jä̱nˋ kya̱a̱yhˊ kaˉlähꜘ. \v 57 Tääˋ hi̱ˉ naˊji̱i̱hꜙ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ, hiꜙ jnäꜘ cha̱a̱nˉ taꜙlaꜙ kihꜗ Tääˋ. Ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ, hi̱ˉ kuhꜙ kiꜙ jnäꜘ, taꜙlaꜙ kiꜙ jnäꜘ baˊ cha̱a̱yˉ. \v 58 Heˉ laˉ ja̱ˉ, heˊñiihꜚ heˉ gaꜙjyooꜗ gyʉʉhˈ. Saꜙ laꜗ läꜙ laꜗ maná heˉ gaꜙkuhˉ dsaˉ maˉgyu̱hˉ jnänˋ hiꜙ maꜙraꜙ heˉ gaꜙju̱u̱ꜗ bihꜗ. Pero hi̱ˉ kuhꜙ heˊñiihꜚ laˉ, cha̱a̱yˉ tä̱ä̱ꜘ gaꜙläꜙjëꜙ johꜘ jmɨɨˊ chaˉ baˊ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨhꜙ dsaˉ heꜘ. \p \v 59 Läꜙjëꜙ juuˈ laˉ gaꜙkwaꜘ Jesús nehꜙ gwahꜙ mähˉ kihꜗ dsaˉ judiu jeeˊ jwɨɨˉ Capernaum. \s1 Kya̱a̱hˊ juuˈ laˉ jmeeꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉ tä̱ä̱ꜘ \p \v 60 Läꜙ maˊ gaꜙnuuyꜘ juuˈ ja̱ˉ, jwë̱ë̱ꜘ discípulo kya̱a̱yꜗ gaꜙjähꜘ: \p —Jwë̱ë̱hˋ laˈ juuˈ naˉ. ¿Hi̱i̱ˉ gaˊ moꜙ tɨhꜗ dsëꜗ nuuꜗ juuˈ naˉ? \p \v 61 Ñeˊ baˊ Jesús heˉ maˊ tä̱ä̱yhˊ maˊ chaˉ maˊ hä̱ä̱y˜ kwa̱a̱t˜ kihꜗ juuˈ heˉ gaꜙhlëëyhꜘ ja̱ˉ, heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —¿Cheˊ maˉtohꜘ wɨɨꜘ kyahꜗ hnähꜘ juuˈ kinꜙ? \v 62 Haˉ baˊ läꜙ jmeehˈ hnähꜘ ja̱ˉ, waˊraˉ jähꜘ kihꜗ jë̱ë̱hˈ hnähꜘ Hi̱ˉgaꜙlë̱ë̱ꜗngoꜗ laˉ wɨɨꜗ kaˉlähꜘ jeeˊ maˊ gyayˈ jä̱ä̱ꜗ. \v 63 Jmɨˉlleꜘ baˊ heˉ jmeeꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉ, pero jmɨˉngoꜗ saꜙ chaˉ heˉ leꜘ jmeeꜗ niꜙ miihˉ. Läꜙjëꜙ juuˈ heˉ maˉjwë̱ë̱hnꜗ hnähꜘ, gwaꜘ kihꜗ jmɨˉlleꜘ baˊ naˉ, hiꜙ läꜙja̱ˉ jmeeꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉ. \v 64 Pero cha̱a̱ˉ ko̱ˉlla̱a̱ˊ hnähꜘ hi̱ˉ saꜙ maˉjmeeꜘ dsooꜘ dsëꜗ kinꜙ —gaꜙjähꜘ Jesús. \p Jëëhꜘ maˉkyu̱u̱ꜙ bihꜗ jä̱ä̱ꜗ hi̱i̱ˉ naˉ hi̱ˉ saꜙ läꜙdsooꜘ dsëꜗ kiyhꜗ, hiꜙ kyu̱u̱yꜙ hi̱i̱ˉ naˉ hi̱ˉ ngëëyꜗ kihꜗ dsaꜙ. \v 65 Mahꜗ gaꜙjäyhꜘ kaˉlähꜘ: \p —Heˉja̱ˉ baˊ naˉ maˉjwë̱ë̱hnꜗ hnähꜘ: “Niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ leꜘ jäꜙ kihꜗ hñiiꜘ kiꜙ jnäꜘ cherˊmahꜗ saꜙ gaꜙta̱a̱hˉ Tääˋ goonꜙ.” \p \v 66 Maˉngëëꜘ maˉjäyhꜘ läꜙja̱ˉ, jwë̱ë̱ꜘ discípulo kya̱a̱yꜗ gaꜙbiiyꜗ kihꜗ, moꜙsoꜙ gaꜙjmeeyꜘ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱yhˊ. \v 67 Ja̱ˉgaˊ gaꜙsɨɨyhꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ gyaꜙtu̱u̱ꜘ jnäähˈ discípulo kya̱a̱yꜗ: \p —¿Cheˊ hnoohˉ hnähꜘ goˊnäähˊ hnähꜘ kaˉlähꜘ läꜙnaˉ? \p \v 68 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Simón Peeˊ: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, hi̱i̱ˉ gaˊ naˉ kihꜗ dsaˊnøøˈ jnäähꜗ. Ja̱a̱ˉ hneˉ baˊ kye̱hˊ juuˈ heˉ jmeeꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉ tä̱ä̱ꜘ gaꜙläꜙjëꜙ johꜘ jmɨɨˊ chaˉ. \v 69 Maˉdsooꜘ baˊ dsëˉ jnäähˈ kyahꜗ, maˉñeˊ baˊ jnäähꜗ hneˉ heꜘ Cristo, Jo̱o̱ꜘ Dio ji̱i̱hꜙ —gaꜙjähꜘ Peeˊ sɨɨyhꜙ. \p \v 70 Mahꜗ gaꜙje̱e̱hˉ Jesús juuˈ kiyhꜗ: \p —¿Ja̱ˈ gaꜙlle̱e̱hnꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ gyaꜙtu̱u̱ꜘ hnähꜘ mahꜗ ja̱a̱ˉ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ hnähꜘ la̱a̱ꜗ dsaˉ kya̱a̱ꜗ hi̱ˉsaꜙllu̱ꜗ? —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 71 Heˉ maˊ hlëëyhꜙ kihꜗ Juda Iscariote, jo̱o̱ꜘ Simón baˊ ja̱ˉ. Jëëhꜘ Juda heꜘ, hi̱ˉ gaꜙngëëyꜗ kë̱ë̱ˉ gaˊ, maˊ la̱a̱ˈ ja̱a̱ˉ kihꜗ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ gyaꜙtu̱u̱ꜘ jnäähˈ. \c 7 \s1 Ø̱ø̱hꜚ Jesús saꜙ maˊ he̱e̱hꜘ kiyhꜗ \p \v 1 Maˉngëëꜘ heˉ ja̱ˉ, maˊ ngëꜙ Jesús hwaꜗ Galilea. Moꜙsoꜙ maˊ hnøøyˈ maˊ ngëëyꜘ taꜙ Judea, jëëhꜘ dsaˉ judiu maˊ hnooyhˉ haˉ läꜙ jeeˊ maˊ jngëëyhˈ. \v 2 Maˉyaˉjä̱hꜙ tëꜗ jmɨɨˊ kihˈ dsaˉ judiu, heˉ maˊ hɨɨyˉ hmɨɨhˉ jeeˊ dsaˉta̱a̱yhˋ maˊ tëˉ jmɨɨˊ. \v 3 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ ø̱ø̱yhꜚ sɨɨyhꜙ: \p —Gwaˉ hneˉ kaˉlähꜘ taꜙ Judea, mahꜗ jëëꜗ discípulo kya̱a̱hꜗ hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ jeeˊ ooꜙ haˉ läꜙ laꜗ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heˉ jmeehˉ. \v 4 Jëëhꜘ, ja̱a̱ˉ hi̱ˉ hnøøꜗ miˉjnääꜙ hñiiꜘ, saꜙ jmeeyꜙ taˊ kiyhˈ jeeˊ naˉhmääˊ. Hneˉ maˉløøhˋ jmeehˉ läꜙjëꜙ heˉ naˉ, miˉjnääˈ hñaahꜗ chaˊnëˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ —gaꜙjähꜘ ø̱ø̱yhꜚ sɨɨyhꜙ Jesús. \p \v 5 Jëëhꜘ, niꜙ gaˊ ø̱ø̱yhꜚ saꜙ maˊ he̱e̱hꜘ kiyhꜗ. \v 6 Ja̱ˉgaˊ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Saꜙ gaˊ maˉja˜ jmɨɨˊ kinꜙ, pero kyahꜗ hnähꜘ, waˊ heˉ chaˉ heˉ jmɨɨˊ baˊ lluˈ kyahꜗ hnähꜘ. \v 7 Dsaˉ hi̱ˉ cha̱a̱ˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ saꜙ leꜘ jmeeyꜗ naˉhøøyhˊ kyahˈ hnähꜘ. Pero jnäꜘ naˉhä̱ä̱yhˊ, kihꜗ heˉ miˉjnäänˈ heˉ jmeeyꜙ heˉ hlɨɨhˈ. \v 8 Goˉnääꜘ baˊ hnähꜘ jeeˊ tëˉ jmɨɨˊ ja̱ˉ. Pero jnäꜘ saꜙ nɨɨnˋ, jëëhꜘ saꜙ gaˊ maˉdsë̱ë̱ꜗ jmɨɨˊ kinꜙ. \p \v 9 Maˉngëëꜘ maˉjäyhꜘ läꜙja̱ˉ, gaꜙjä̱yꜘ taꜙ Galilea baˊ. \s1 Maˊ gaꜙtëꜘ jmɨɨˊ jwɨɨˉ Jerusalén ñeeˊ Jesús \p \v 10 Maˉngëëꜘ maˉnääꜗ ø̱ø̱yhꜚ, ngooꜗ baˊ Jesús jeeˊ tëˉ jmɨɨˊ ja̱ˉ. Pero saꜙ ngooyꜗ jnäꜘhäꜘ mahꜗ saꜙ jë̱ë̱ꜗ dsihꜘ. \v 11 Pero dsaˉ judiu maˊ hnaayhˉ Jesús jeeˊ tëˉ jmɨɨˊ ja̱ˉ, maˊ jäyhꜘ: \p —¿Naꜚ hi̱ˉ heꜘ? \p \v 12 Dsaˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ jeeˊ jmɨɨˊ ja̱ˉ maˊ hlëëyhꜙ juuˈ hiiˉ, maˊ chaˉ maˊ hä̱ä̱y˜ Jesús. Maˊ jähꜘ jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ: \p —Dsaˉ llu̱u̱ꜗ baˊ heꜘ. \p Pero jñahꜘ maˊ jähꜘ: \p —Ja̱hꜙha̱ˈ, ko̱o̱ˉ miˉga̱a̱yꜙ dsaˉ baˊ. \p \v 13 Pero niꜙ ja̱a̱ˉ dsaˉ saꜙ maˊ hlëëhꜙ jnäꜘhäꜘ kihꜗ Jesús, kihꜗ heˉ maˊ ga̱yhꜙ dsaˉtaˊ. \p \v 14 Maˉtëꜘ to̱ꜗdsaahˋ jmɨɨˊ, ja̱ˉgaˊ ngooˈ Jesús jeeˊ maˊ chihˈ gwahꜙ mahꜗ gaꜙløøyꜗ hlë̱ë̱yh˜ dsaˉ. \v 15 Peerꜙ gaꜙläꜙdsa̱a̱˜ dsëꜗ dsaˉ judiu, mahꜗ maˊ jäyhꜘ: \p —Haˉ läꜙja̱ˉ heˉ kyʉʉh˜ dsaˉ naˉ chaˉmiihˉ hiꜙ saꜙ chaˉ jeeˊ ñeeyˊ gaꜙmiꜙtë̱ë̱yˉ hñiiyꜘ. \p \v 16 Mahꜗ gaꜙje̱e̱hˉ Jesús juuˈ kihꜗ dsaˉ heꜘ: \p —Ja̱ꜙ heˉ laꜗ kinꜙ nʉʉhꜚ heˉ kwanꜙ laˉ, laꜗ kihꜗ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ baˊ. \v 17 Hi̱ˉ llaꜙ dsëꜗ jmeeꜗ läꜙ hnøøꜗ Dio, läꜙkyʉʉyh˜ haˉ läꜙ laꜗ nʉʉhꜚ heˉ kwanꜙ laˉ, cheˊ heˉ gwaˉ kihꜗ Dio, o cheˊ heˉ hlëëhnˊ kwa̱a̱t˜ kinꜙ baˊ. \v 18 Hi̱ˉ hlëëhꜙ kwa̱a̱t˜ kihꜗ hñiiꜘ, heˉ hnooyhˉ haˉ läꜙ jeeˊ jmä̱ä̱yˈ hñiiyꜘ jø̱ø̱hˈ baˊ ja̱ˉ. Pero hi̱ˉ hnoohˉ haˉ läꜙ jeeˊ jmä̱ä̱yˈ jø̱ø̱hˈ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ, hi̱ˉ heꜘ baˊ hi̱ˉ hlëëhꜙ juˈdsooꜘ. Niꜙ miihˉ saꜙ hlä̱ä̱yhˉ kya̱a̱hˊ juuˈ kiyhꜗ. \p \v 19 ʼ¿Ja̱ˈ gaꜙkwëëhꜗ baˊ Moisé hnähꜘ ley mahꜗ niꜙ ja̱a̱ˉ hnähꜘ saꜙ gaꜙmiꜙtehˋ hnähꜘ? ¿Heˉlaˈ hnoohˉ hnähꜘ jngëëhˈ jnäꜘ? \p \v 20 Heˉja̱ˉ gaꜙhlëëhꜘ jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ heꜘ: \p —Saꜙ cha̱a̱ˉ niꜙ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ jngëëhꜗ hneˉ. Hi̱ˉsaꜙllu̱ꜗ baˊ naˉ hä̱ä̱ˊ tuhˉhohꜘ. \p \v 21 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Gaꜙläꜙjë̱ë̱ꜙ baˊ hnähꜘ gaꜙläꜙdsa̱a̱˜ hohꜘ kihꜗ gaꜙjëëhˋ hnähꜘ gaꜙjmeenꜗ ko̱o̱ˉ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ. \v 22 Dsooꜘ baˊ jähˊ jneˊ Moisé gaꜙllaꜘ nʉʉhꜚ heˉ ʉ̱ʉ̱hꜙ jmɨˉngoꜗ jnänˋ. (Pero ja̱ꜙ heꜘ Moisé hi̱ˉ gaꜙllaꜘ nʉʉhꜚ ja̱ˉ, ko̱ˉja̱ˉ maˉnøøꜘ kihꜗ dsaˉ maˉgyu̱hˉ jnänˋ hi̱ˉ maˊ cha̱a̱ˉ jä̱ä̱ꜗ gaˊ kihˈ Moisé.) Mahꜗ tʉhˉ hnähꜘ jmɨˉngoꜗ kihꜗ dsaˉñʉʉhˉ läꜙkye̱ˉ jmɨɨˊ heˉ te̱e̱hˉ dsaˉ dsëꜗ. \v 23 He̱e̱hˊ baˊ hnähꜘ heˉ ʉ̱ʉ̱hꜙ jmɨˉngoꜗ kihꜗ gyʉ̱ʉ̱ˉ ñʉʉhˉ jmɨɨˊ heˉ te̱e̱hˉ dsaˉ dsëꜗ mahꜗ miˉtehˋ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ ley kihꜗ Moisé. ¿Heˉlaˈ ja̱ˉ hneeˉ hnähꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ, kihꜗ heˉ gaꜙmiꜙhlä̱ä̱nˈ ja̱a̱ˉ dsaˉñʉʉhˉ jmɨɨˊ heˉ te̱e̱hˉ dsaˉ dsëꜗ? \v 24 Taꜙ ka̱ˉ hnähꜘ kwa̱a̱t˜ kihꜗ dsaꜙ läꜙko̱o̱ˉ laꜗ hʉʉˊdsëˉ kyahꜗ hnähꜘ, kye̱ˉ hnähꜘ kwa̱a̱t˜ läꜙko̱o̱ˉ lleˋ juˈdsooꜘ baˊ —gaꜙjähꜘ Jesús. \s1 Gaꜙjmeehꜗ Jesús juuˈ haˉ taꜙ jayꜗ \p \v 25 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ ko̱ˉlla̱a̱ˊ dsaˉ hi̱ˉ maˊ cha̱a̱ˉ Jerusalén: \p —¿Ja̱ˈ hi̱ˉ naˉ naˉ hi̱ˉ hnaahˉ dsaˉ mahꜗ jngëëyhꜗ? \v 26 ¿Ja̱ˈ hi̱ˉ heꜘ naˉ chehꜗ hlëëhꜙ toꜙloꜙ nëˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ, hiꜙ saꜙ cha̱a̱ˉ hi̱ˉ hlë̱ë̱yh˜ niꜙ miihˉ? ¿Cheˊ jähnˊ dsooꜘ maˉhe̱e̱hˉ dsaˉtaˊ heˉ la̱a̱yꜗ Cristo? \v 27 Pero dsaˉ laˉ, ñeˊ baˊ jneˊ haˉ cha̱a̱yˉ. Hiꜙ waˊraˉ gaꜙtëꜘ jeeˊ jäꜙ Cristo, niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ ñeˉ haˉ taꜙ jäyꜙ. \p \v 28 Läꜙko̱o̱ˉ maˊ gaꜙnuuꜘ Jesús läꜙja̱ˉ, läꜙ maˉcheyhꜗ ja̱ˉ hlë̱ë̱yh˜ dsaˉ jeeˊ chihˈ gwahꜙ ja̱ˉ, gaꜙhlëëyhꜘ ko̱o̱ˉ ki̱ˉga̱a̱ˉ: \p —Jwahꜘ hnähꜘ kyu̱u̱hꜙ jnäꜘ, hiꜙ ñehˊ hnähꜘ haˉ cha̱a̱nˉ. Pero saꜙ maˉjan˜ jeeˊ të̱ë̱nˉ hñiinꜙ. Hi̱hꜗ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ jmeeꜙ juˈdsooꜘ jmahꜗ. Hi̱ˉ heꜘ saꜙ kyu̱u̱hꜙ hnähꜘ. \v 29 Pero jnäꜘ kyu̱u̱ꜙ jnihꜘ, jëëhꜘ kihꜗ bihꜗ yaꜙhë̱ë̱nꜗ. Hi̱ˉ heꜘ baˊ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ —gaꜙjähꜘ Jesús. \p \v 30 Heˉja̱ˉ hnøøꜗ dsaˉ maˊ sa̱a̱yhˈ, pero niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ gaꜙtu̱u̱ˉ dsëꜗ maˊ chooˈ gooˉ, jëëhꜘ saꜙ gaˊ maˉtëꜘ hor˜ kiyhꜗ. \v 31 Jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ jeeˊ ja̱ˉ gaꜙläꜙdsooꜘ dsëꜗ kiyhꜗ. \p —Waˊraˉ jaꜗ Cristo, ¿cheˊ hi̱ˉ heꜘ gaˊ jmeeˈ chaˉgaˊmiihˉ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ läꜙko̱hꜘ gaˊ dsaˉ laˉ? —gaꜙjähꜘ ko̱ˉlla̱a̱ˊ. \s1 Gaꜙläꜙhnøøꜗ dsaˉ fariseo maˊ sa̱a̱hˈ Jesús \p \v 32 Läꜙ maˊ gaꜙnuuꜘ dsaˉ fariseo heꜘ, heˉ hlëëhꜙ dsaˉ läꜙja̱ˉ kiyhꜗ, heˉja̱ˉ gaꜙjmeeyꜘ madaꜚ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ dsaˉka̱a̱hˊ kya̱a̱ˈ jmiˉdsaˉ mahꜗ so̱o̱hꜗ pooˉ kya̱a̱ꜗ gwahꜙ kiyhꜗ. \v 33 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Miihˉ jmɨɨˊ gaˊ gyanˊ kya̱a̱hˊ hnähꜘ, naahꜚ baˊ jnäꜘ kihꜗ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ. \v 34 Ja̱ˉgaˊ hnaahꜗ hnähꜘ jnäꜘ, pero moꜙsoꜙ jnäähꜙ jnäꜘ. Moꜙsoꜙ leꜘ goˊnäähˈ hnähꜘ haˉ jeeˊ naahnꜚ —gaꜙjähꜘ Jesús. \p \v 35 Dsaˉ fariseo heꜘ gaꜙløøꜗ ngɨɨyꜙ juuˈ kihꜗ dsaˉkya̱a̱yhˊ: \p —¿Haˉ taꜙ dsa̱a̱hꜗ hi̱ˉ naˉ mahꜗ moꜙsoꜙ jnäähꜙ jnihꜘ? ¿Cheˊ dsa̱a̱yhˈ läꜙka̱a̱ˉ jeeˊ tä̱ä̱hˊ dsaˉgoo˜ jneˊ hi̱ˉ naˉsaaˉ naˉjñeeꜘ jeeˊ kihˈ dsaˉ griego mahꜗ dsaˉhlë̱ë̱yhˋ läꜙkye̱ˉ dsaˉ griego? \v 36 ¿Heeˉ baˊ hnøøˈ jähꜘ juuˈ heˉ maˉhlëëyhꜘ naˉ: “Ja̱ˉ gaˊ hnaahꜗ hnähꜘ jnäꜘ, pero moꜙsoꜙ jnäähꜙ hnähꜘ jnäꜘ, moꜙsoꜙ leꜘ goˊnäähˈ hnähꜘ jeeˊ naahnꜚ”? \s1 Jesús kwaꜙ jmɨɨˉ heˉ jmeeꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉ tä̱ä̱ꜘ \p \v 37 Hihꜙ gaˊ maˊja̱ˉ, laꜗ jmɨɨˊ jʉʉhˉ kya̱a̱hˊ jeeˊ gaꜙdsa̱a̱ꜗ jmɨɨˊ ja̱ˉ. Gaꜙnooˉ Jesús mahꜗ gaꜙhlëëyhꜘ kya̱a̱hˊ chaˉmiihˉ beꜘ: \p —Cherˊmahꜗ cha̱a̱ˉ hi̱ˉ läˉki̱i̱ˉ dsëꜗ, waˊ jäyˉ kya̱a̱hˊ jnäꜘ mahꜗ waˊ hi̱yhꜘ jmɨɨˉ heˉ kwanˋ. \v 38 Leꜘ kiyhꜗ, läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio, hi̱ˉ jmeeꜙ dsooꜘ dsëꜗ kinꜙ, läꜙko̱o̱ˉ jmɨˉjʉʉhˉ heˉ naˊji̱i̱hꜙ hyaꜙ nehꜙ tuhˉdsëyꜗ —gaꜙjähꜘ Jesús. \p \v 39 Heˉ gaꜙjäyhꜘ läꜙja̱ˉ gaꜙhlëëyhꜘ kihꜗ Jmɨˉlleꜘ Naˉjngɨɨˈ heˉ hyohꜙ dsaˉ hi̱ˉ jmeeꜗ dsooꜘ dsëꜗ kiyhꜗ. Jmɨɨˊ ja̱ˉ saꜙ gaˊ maˉja˜ Jmɨˉlleꜘ Naˉjngɨɨˈ, jëëhꜘ saꜙ gaˊ maˉsa̱a̱hˈ Jesús gyʉʉhˈ mahꜗ le̱e̱yꜘ jø̱ø̱hˈ. \s1 Gaꜙte̱e̱ꜘ gaꜙjë̱ë̱ꜘ dsaˉ kwa̱a̱t˜ kihꜗ Jesús \p \v 40 Maˊ gaꜙnuuꜘ dsaˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ jeeˊ ja̱ˉ juuˈ kihꜗ Jesús, ko̱ˉlla̱a̱ˊ dsaˉ heꜘ maˊ jähꜘ: \p —Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ, hi̱ˉ laˉ heꜘ hi̱ˉ ngëë˜ juuˈ kihꜗ Dio hi̱ˉ hiiꜘ juuˈ kihꜗ. \p \v 41 Hiꜙ ja̱a̱ˉ maˊ jähꜘ: \p —Hi̱ˉ heꜘ heꜘ Cristo. \p Pero jñahꜘ maˊ jähꜘ: \p —¿Haˉ läꜙ laꜗ juuˈ ja̱ˉ, hehꜗ yaˉhë̱ë̱ˈ ja̱a̱ˉ dsaˉ Galilea le̱e̱ꜘ Cristo? \v 42 ¿Ja̱ˈ jähꜘ juuˈ kihꜗ Dio, saˊju̱ˉ kihꜗ David baˊ yaˉhë̱ë̱ˈ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ Cristo? Hiꜙ ja̱ˉbaˊ jwɨɨˉ mähˉ heˉ che̱e̱ˉ Belén jeeˊ maˊ cha̱a̱ˉ David, jeeˊ ja̱ˉ baˊ yaˉhë̱ë̱ˈ Cristo. \p \v 43 Heˉja̱ˉ gaꜙla̱a̱ꜗ to̱ꜗ nääꜗ dsaˉ kwa̱a̱t˜ kihꜗ Jesús. \v 44 Ko̱ˉlla̱a̱ˊ dsaˉ heꜘ hnøøꜗ maˊ sa̱a̱yhˈ pero niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ gaꜙtu̱u̱ˉ dsëꜗ maˊ chooˈ gooˉ. \s1 Saꜙ gaꜙhe̱e̱hˉ dsaˉtaˊ juuˈ kihꜗ Jesús \p \v 45 Ja̱ˉgaˊ gaꜙnääˋ pooˉ heꜘ jeeˊ maˊ tä̱ä̱hˊ dsaˉka̱a̱hˊ kya̱a̱ˈ jmiˉdsaˉ kya̱a̱hˊ dsaˉ fariseo. Mahꜗ gaꜙjähꜘ dsaˉka̱a̱hˊ heꜘ sɨɨyhꜙ: \p —¿Heˉlaˈ saꜙ maˉteeyhˋ taꜙ laꜙ? \p \v 46 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ pooˉ heꜘ sɨɨyhꜙ: \p —Niꜙ ko̱o̱ˉ häˊ saꜙ maˉhlëëhꜘ niꜙ ja̱a̱ˉ dsaˉñʉʉhˉ läꜙko̱o̱ˉ hlëëhꜙ dsaˉ heꜘ. \p \v 47 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ fariseo heꜘ sɨɨyhꜙ: \p —¿Cheˊ läꜙkye̱ˉ hnähꜘ maˉläˉga̱hꜙ hnähꜘ juuˈ kiyhꜗ? \v 48 Niꜙ ja̱a̱ˉ jnäähˈ dsaˉtaˊ niꜙ dsaˉ fariseo maˉhe̱e̱hˊ jnäähꜗ juuˈ kiyhꜗ. \v 49 Läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ naˉ, hi̱ˉ saꜙ kyʉʉh˜ ley, kya̱a̱yhˊ dsoˊjwɨɨꜘ —gaꜙjähꜘ dsaˉtaˊ heꜘ. \p \v 50 Nicodemo, hi̱ˉ maˊ la̱a̱ˈ dsaˉkya̱a̱yhˊ, hi̱ˉ ñeeˊ ko̱o̱ˉ häˊ taꜙlaꜙ hwëˈ jeeˊ maˊ gyaˈ Jesús, gaꜙjäyhꜘ sɨɨyhꜙ: \p \v 51 —Läꜙko̱o̱ˉ jähꜘ ley jnänˋ saꜙ leꜘ che̱e̱nˊ dsoˊjwɨɨꜘ nëˊ kihˈ dsaꜙ, cherˊmahꜗ jä̱ä̱ꜗ saꜙ gaˊ maˉnʉʉnˊ kweeˉ juuˈ kiyhꜗ mahꜗ läꜙngëëꜘ jneˊ heeˉ naˉ heˉ maˉjmeeyꜘ. \p \v 52 Mahꜗ gaꜙje̱e̱hˉ dsaˉ heꜘ juuˈ kiyhꜗ, gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —¿Cheˊ la̱a̱hˈ hneˉ dsaˉ galileo kaˉlähꜘ? Hnøøhˈ daˊ kweeˉ jeeˊ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio mahꜗ jëëˋ daˊ, ji̱hˊko̱hꜘ saꜙ maˉyaˉhë̱ë̱˜ niꜙ ja̱a̱ˉ hwaꜗ Galilea hi̱ˉ ngëëꜗ juuˈ kihꜗ Dio. \p \v 53 Maˉngëëꜘ heˉ ja̱ˉ, gaꜙläꜙjë̱ë̱ꜙ baˊ gaꜙnääˋ taꜙ kihꜗ. \c 8 \s1 Dsaˉmëꜘ hi̱ˉ gaꜙja̱a̱ꜘ kya̱a̱hˊ dsaˉñʉʉhˉ \p \v 1 Pero Jesús ngooꜗ taꜙ lleˊko̱hꜘ heˉ che̱e̱ˉ Olivo. \v 2 Maˊ gaꜙjnäꜗ jyohꜘ jmɨɨˊ, ngooyꜗ taꜙ jeeˊ chihˈ gwahꜙ. Hiꜙ jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ naˊnääˈ jeeˊ maˊ cheyhˈ ja̱ˉ. Jeeˊ ja̱ˉ gaꜙgyayˉ gaꜙhlë̱ë̱yhꜗ dsaˉ. \v 3 Hor˜ ja̱ˉ yaꜙnääꜗ taˉjwohꜗ kya̱a̱ꜗ ley kya̱a̱hˊ fariseo, yaꜙjä̱ä̱yꜙ ja̱a̱ˉ dsaˉmëꜘ hi̱ˉ gaꜙja̱a̱ꜘ kya̱a̱hˊ dsaˉñʉʉhˉ, mahꜗ gaꜙche̱e̱yhˉ jeeˊ to̱ꜗdsaahˋ ja̱ˉ. \v 4 Mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ Jesús: \p —Taˉjwohꜗ, dsaˉmëꜘ naˉ maˉja̱a̱ꜘ kya̱a̱hˊ dsaˉñʉʉhˉ. \v 5 Läꜙko̱o̱ˉ lleˋ ley jnänˋ, gaꜙjmeeꜘ Moisé hihꜙ jngëëhnˊ kya̱a̱hˊ ku̱u̱ˊ dsaˉmëꜘ hi̱ˉ jmeeꜙ läꜙnaˉ. Haˉ gahˉ hneˉ, haˉ läꜙ jwahˈ. \p \v 6 Heˉ maˊ ka̱y˜ dsëꜗ Jesús baˊ ja̱ˉ, hnøøyꜗ haˉ läꜙ jeeˊ maˊ hnɨɨyˈ kiyhꜗ. Pero Jesús gaꜙgyayˉ naˉju̱yhꜙ mahꜗ gaꜙløøyꜗ sɨɨyꜙ hwaꜗ kya̱a̱hˊ chaˊgooyˉ. \v 7 Pero naˉ baˊ tä̱ä̱yhˊ chu̱u̱yꜘ kya̱a̱hˊ Jesús, ja̱ˉgaˊ gaꜙnooyˉ kaˉlähꜘ mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Hi̱hꜗ hnähꜘ hi̱ˉ saꜙ chaˉ niꜙ miihˉ dsoˊkyeˉ kihꜗ, hi̱ˉ heꜘ toˉnëˊ waˊ teˈ ku̱u̱ˊ kiyhˈ. \p \v 8 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙgyayˉ naˉju̱yhꜙ mahꜗ gaꜙsɨɨyꜘ hwaꜗ läꜙhmëëꜘ. \v 9 Maˊ gaꜙnuuyꜘ läꜙja̱ˉ, maꜙ ja̱a̱ˉ maꜙ ja̱a̱ˉ baˊ gaꜙløøꜗ gaꜙnääˋ maˊ gaꜙläꜙliiyhꜚ hnɨɨ˜ hʉʉˊdsëˉ kiyhꜗ. Gaꜙløøꜗ hi̱ˉ ka̱a̱hˊ läꜙkye̱ˉ hi̱ˉ mähꜗ gaꜙnääˋ. Heˉja̱ˉ gaꜙjä̱ꜘ maꜙlaꜙ Jesús kya̱a̱hˊ dsaˉmëꜘ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱yhˉ chaˊnëyˊ. \v 10 Ja̱ˉgaˊ gaꜙnooˉ Jesús jeeˊ maˊ gyaˈ, mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Dsaˉmëꜘ, ¿naꜚ hi̱ˉ maˊ hnɨɨ˜ kyahꜗ? ¿Cheˊ niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ maˉta̱a̱hˉ hneˉ dsoˊjwɨɨꜘ? —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 11 —Niꜙ ja̱a̱ˉ Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ —gaꜙjähꜘ dsaˉmëꜘ heꜘ sɨɨyhꜙ. \p —Niꜙ jnäꜘ saꜙ ta̱a̱hnꜙ hneˉ dsoˊjwɨɨꜘ. Gwa̱a̱hˉ baˊ hneˉ kyahꜗ, moꜙtoꜙ jmeeˉ dsoˊkyeˉ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \s1 Jesús la̱a̱ꜗ waˊjeˉ kihꜗ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ \p \v 12 Gaꜙløøꜗ kaˉlähꜘ Jesús hlë̱ë̱h˜ dsaˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ jeeˊ ja̱ˉ: \p —Jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ waˊjeˉ kihꜗ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ. Hi̱ˉ nuuꜗ kinꜙ, moꜙsoꜙ ngëyꜗ jwëꜘ hlɨɨhˈ. Läꜙchaˉ waˊjeˉ kiyhꜗ, heˉ jmeeꜙ cha̱a̱yˉ. \p \v 13 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ dsaˉ fariseo sɨɨyhꜙ: \p —Juˈdsooꜘ heˉ jmeehˉ naˉ, laꜗ kyahꜗ hñaahꜗ baˊ hneˉ. Heˉja̱ˉ saꜙ laꜗ dsooꜘ juuˈ kyahꜗ. \p \v 14 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Maꜙkeꜙ jmeenꜙ juˈdsooꜘ kiꜙ hñiinꜙ, pero maꜙraꜙ heˉ laꜗ dsooꜘ juuˈ heˉ jwahnꜙ, jëëhꜘ jnäꜘ baˊ manꜙ haˉ naˉ janꜗ hiꜙ haˉ naˉ naahnꜚ. Pero hnähꜘ, saꜙ ñehˊ hnähꜘ haˉ naˉ janꜗ hiꜙ haˉ taꜙ naahnꜚ. \v 15 Hnähꜘ ka̱hˉ kwa̱a̱t˜ läꜙko̱o̱ˉ laꜗ hʉʉˊdsëˉ kyahꜗ hnähꜘ. Pero jnäꜘ saꜙ ka̱nꜙ kwa̱a̱t˜ kihꜗ niꜙ ja̱a̱ˉ. \v 16 Hiꜙ maˊ ka̱nꜙ kwa̱a̱t˜ kihꜗ dsaꜙ, jmeenꜙ läꜙ hnøøꜗ juˈdsooꜘ baˊ. Jëëhꜘ saꜙ jmeenꜙ hñiinꜙ, jmeenꜙ kya̱a̱hˊ Tääˋ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ. \v 17 Hiꜙ nëˊ ley jnänˋ naˉsɨɨˉ, kya̱a̱hˊ u̱u̱ˈ dsaˉ hi̱ˉ hlëëhꜙ ko̱o̱ˉ baˊ juuˈ, heˉja̱ˉ baˊ laˈ juˈdsooꜘ. \v 18 Jnäꜘ jmeenꜙ juˈdsooꜘ kinꜙ hiꜙ Tääˋ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ, jmeeyꜙ juˈdsooꜘ kinꜙ kaˉlähꜘ —gaꜙjähꜘ Jesús. \p \v 19 —¿Naꜚ baˊ Tääˋ kya̱a̱hˈ? —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ sɨɨyhꜙ. \p Mahꜗ gaꜙje̱e̱hˉ Jesús juuˈ kiyhꜗ: \p —Hnähꜘ saꜙ kyu̱u̱hꜙ jnäꜘ, niꜙ Tääˋ kya̱a̱nꜙ saꜙ kyu̱u̱hꜙ. Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ kyu̱u̱hꜙ jnäꜘ, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ kyu̱u̱hꜙ hnähꜘ Tääˋ kya̱a̱nꜙ. \p \v 20 Juuˈ laˉ maˊ kwaꜙ Jesús läꜙko̱o̱ˉ maˊ hlë̱ë̱yh˜ dsaˉ jeeˊ maˊ chihˈ gwahꜙ, kooꜘ jeeˊ maˊ toohˉ dsaˉ kuuˊ. Niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ gaꜙsa̱a̱yhꜗ jeeˊ ja̱ˉ, jëëhꜘ saꜙ gaˊ maˉllooꜗ hor˜ kiyhꜗ. \s1 Gaꜙjähꜘ Jesús: “Saꜙ leꜘ goˊnäähˈ hnähꜘ haˉ jeeˊ naahnꜚ” \p \v 21 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Hi̱i̱ꜚ jnäꜘ naahnꜚ. Haˉ jeeˊ naahnꜚ saꜙ leꜘ goˊnäähˈ hnähꜘ. Hiꜙ hnähꜘ hnaahˈ gaˊ jnäꜘ, pero ju̱u̱hꜘ baˊ hnähꜘ, läꜙ maˉkya̱a̱hˊ naˉ baˊ hnähꜘ dsoˊkyeˉ kyahꜗ hnähꜘ. \p \v 22 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ dsaˉ judiu: \p —¿Cheˊ jngëëyhˈ hñiiyꜘ heˉja̱ˉ jäyhꜘ läꜙnaˉ: “Haˉ jeeˊ naahnꜚ saꜙ leꜘ goˊnäähˈ hnähꜘ”? \p \v 23 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Dsaˉ cha̱a̱ˉ hwaꜗ laˉ baˊ hnähꜘ, jnäꜘ la̱a̱nꜗ kihꜗ gyʉʉhˈ jmɨˉgyʉʉꜙ. La̱a̱hꜗ hnähꜘ hi̱ˉ cha̱a̱ˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, pero jnäꜘ saꜙ la̱a̱nꜗ kihꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. \v 24 Heˉja̱ˉ baˊ naˉ heˉ maˉjwë̱ë̱hnꜗ hnähꜘ, ju̱u̱hꜘ hnähꜘ läꜙ maˉkya̱a̱hˊ naˉ baˊ hnähꜘ dsoˊkyeˉ kyahꜗ hnähꜘ. Jëëhꜘ cherˊmahꜗ saꜙ he̱e̱hˉ hnähꜘ kinꜙ, heˉ la̱a̱nꜗ läꜙko̱o̱ˉ maˉjwë̱ë̱hnꜗ hnähꜘ, ju̱u̱hꜘ hnähꜘ kya̱a̱hˊ dsoˊkyeˉ kyahꜗ hnähꜘ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 25 —¿Heeˉ baˊ la̱a̱hˈ hneˉ, hi̱i̱ˉ baˊ hneˉ ja̱ˉ? —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ. \p Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús: \p —Läꜙ maˊ toˉnëˊ gaꜙjwë̱ë̱hnꜗ hnähꜘ hi̱i̱ˉ la̱a̱nꜗ. \v 26 Chaˉ chaˉmiihˉ heˉ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ hiꜙ läꜙja̱ˉ heˉ ka̱nˋ kwa̱a̱t˜ kyahꜗ hnähꜘ. Hi̱hꜗ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ, hlëëyhꜙ juˈdsooꜘ. Hiꜙ läꜙjëꜙ heˉ gaꜙnuunꜗ kiyhꜗ, heˉ ja̱ˉ baˊ hlë̱ë̱hnˊ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ. \p \v 27 Kihꜗ Tääˋ baˊ ja̱ˉ maˊ hlëëhꜙ Jesús, pero saꜙ gaꜙläꜙngëëꜘ dsaˉ heꜘ. \v 28 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Waˊraˉ gaꜙcha̱a̱hˋ hnähꜘ gyʉʉhˈ Hi̱ˉgaꜙlë̱ë̱ꜗngoꜗ laˉ, ja̱ˉgaˊ läꜙñehˊ hnähꜘ hi̱i̱ˉ jnäꜘ hiꜙ läꜙñehˊ hnähꜘ saꜙ chaˉ niꜙ ko̱o̱ˉ heˉ jmeenꜙ jeeˊ të̱ë̱nˉ hñiinꜙ. Jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ teꜗ heˉ gaꜙmiꜙtë̱ë̱ˉ Tääˋ jnäꜘ, ko̱ˉja̱ˉ baˊ teˈ heˉ hlëëhnˊ. \v 29 Jëëhꜘ maꜙraꜙ heˉ kya̱a̱hˊ baˊ jnäꜘ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ. Saꜙ gaꜙbe̱e̱yꜗ jnäꜘ mahꜗ jä̱nˋ hñiinꜙ, jëëhꜘ jnäꜘ läꜙ maˊ jmeenꜙ ja̱ˉbaˊ läꜙjëꜙ heˉ tɨh˜ dsëyꜗ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 30 Läꜙko̱o̱ˉ maˊ gaꜙhlëëyhꜘ läꜙja̱ˉ, jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ gaꜙläꜙdsooꜘ dsëꜗ kiyhꜗ. \s1 Hi̱i̱ˉ la̱a̱ꜗ jo̱o̱ꜘ Dio hiꜙ hi̱i̱ˉ naˉhnëëˊ kya̱a̱hˊ dsoˊkyeˉ \p \v 31 Heˉja̱ˉ gaꜙsɨɨhꜙ Jesús läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ judiu hi̱ˉ gaꜙläꜙdsooꜘ dsëꜗ kiyhꜗ: \p —Cherˊmahꜗ gaꜙhøøhˊ hnähꜘ juuˈ kinꜙ, le̱e̱hꜘ hnähꜘ maꜙraꜙ discípulo kya̱a̱nꜙ. \v 32 Hiꜙ läꜙkyu̱u̱h˜ hnähꜘ juˈdsooꜘ, hiꜙ kya̱a̱hˊ juˈdsooꜘ kinꜙ lä̱ä̱hꜘ hnähꜘ. \p \v 33 Mahꜗ gaꜙje̱e̱hˉ dsaˉ heꜘ juuˈ kiyhꜗ: \p —Saˊju̱ˉ kihꜗ Abraham, la̱a̱ꜗ jnäähˈ. Ji̱hˊko̱hꜘ saꜙ maˉjä̱ˊ jnäähꜗ läꜙko̱o̱ˉ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ naˉhnëëˊ. Haˉ läꜙja̱ˉ heˉ jwahꜘ hneˉ, lä̱ä̱ꜘ jnäähˈ. \p \v 34 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ kaˉlähꜘ: \p —Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ jmeeꜙ dsoˊkyeˉ, naˉhnëëyˊ kya̱a̱hˊ ja̱ˉbaˊ dsoˊkyeˉ ja̱ˉ. \v 35 Dsaˉ hi̱ˉ naˉhnëëˊ jmeeꜙ taˊ, läꜙ maˊ naˉhnëëyˊ ja̱ˉbaˊ kihˈ dsaˉjʉʉyˊ, ji̱hˊko̱hꜘ saꜙ le̱e̱yꜘ jo̱o̱yꜘ. Pero hi̱ˉ la̱a̱ꜗ jo̱o̱yꜘ, läꜙ maˉla̱a̱ꜗ ja̱ˉbaˊ kya̱a̱yˈ. \v 36 Heˉja̱ˉ cherˊmahꜗ Jo̱o̱yꜘ gaꜙlä̱ä̱yꜗ hnähꜘ jeeˊ naˉhnëëhˊ hnähꜘ, maꜙraꜙ juˈdsooꜘ maˉla̱a̱hꜘ baˊ hnähꜘ. \v 37 Maꜙ baˊ jnäꜘ, la̱a̱hꜗ hnähꜘ saˊju̱ˉ kihꜗ Abraham. Pero jmeehˉ hnähꜘ biiꜗ jngëëhˈ jnäꜘ, kihꜗ heˉ saꜙ hiihꜘ hnähꜘ he̱e̱hˊ juuˈ kinꜙ. \v 38 Jnäꜘ hlëëhnˊ heˉ maˉjëënꜗ kihꜗ Tääˋ kya̱a̱nꜙ baˊ, mahꜗ hnähꜘ jmeehˉ heˉ maˉnʉʉhˉ hnähꜘ kihꜗ tääˋ kya̱a̱hˈ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 39 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ: \p —Tääˋ kya̱a̱ˈ jnäähꜗ la̱a̱ꜗ Abraham baˊ. \p Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús kaˉlähꜘ: \p —Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ heꜘ baˊ jo̱o̱ꜘ Abraham la̱a̱hꜗ hnähꜘ, jmeehˉ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ gaꜙjmeeyꜘ. \v 40 Maˉhlëëhˋ baˊ jnäꜘ juˈdsooꜘ läꜙko̱o̱ˉ gaꜙnuunꜗ kihꜗ Dio. Pero naꜗ hnoohꜘ hnähꜘ haˉ läꜙ jeeˊ jngëëhˈ jnäꜘ. ¿Cheˊ gaꜙjmeeꜘ Abraham läꜙja̱ˉ? \v 41 Jmeehˉ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ jmeeꜙ tääˋ kya̱a̱hˈ baˊ hnähꜘ naˉ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p —Saꜙ la̱a̱ꜗ jnäähˈ jo̱o̱ꜘ waˊ hi̱ˉ chaˉ hi̱ˉ. Cha̱a̱ˉ baˊ ja̱a̱ˉ Tääˋ kya̱a̱ˈ jnäähꜗ. Hi̱ˉ heꜘ hñiiꜘ Dio —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ sɨɨyhꜙ Jesús. \p \v 42 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús kaˉlähꜘ: \p —Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ Dio la̱a̱ꜗ Tääˋ kya̱a̱hˈ hnähꜘ, maˊ läꜙhnaahꜙ jnäꜘ. Jëëhꜘ jnäꜘ, yaꜙhë̱ë̱nꜗ jeeˊ gyaˈ Dio mahꜗ janꜗ. Ja̱ꜙ heˉ janꜗ jeeˊ të̱ë̱nˉ hñiinꜙ. Hñiiyꜘ gaꜙche̱e̱yꜗ jnäꜘ, heˉja̱ˉ janꜗ. \v 43 Kihꜗ heˉ saꜙ hnoohˉ hnähꜘ nuuhˈ juuˈ kinꜙ, heˉja̱ˉ saꜙ hii˜ läꜙngëëhꜘ hnähꜘ juuˈ heˉ hlëëhnˊ laˉ. \v 44 Jëëhꜘ, hi̱ˉsaꜙllu̱ꜗ la̱a̱ꜗ tääˋ kya̱a̱hˈ hnähꜘ heˉja̱ˉ hnoohˉ hnähꜘ jmeehˈ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ hnøøyꜗ. Jëëhꜘ, hi̱ˉ heꜘ gaꜙløøꜗ jngëëhꜙ dsaˉ läꜙ maˊ toˉnëˊ. Saꜙ gaꜙjä̱yꜘ kya̱a̱hˊ juˈdsooꜘ, kihꜗ heˉ saꜙ chaˉ niꜙ miihˉ juˈdsooꜘ kiyhꜗ. Waˊraˉ gaꜙjuuyꜗ, juuˈ kihꜗ hñiiꜘ bihꜗ hlëëyhꜙ, jëëhꜘ la̱a̱yꜗ taˉjuuˈ dsoꜗ, hiꜙ la̱a̱yꜗ jʉʉˊ juuˈ taˉjuuˈ. \v 45 Kihꜗ heˉ hlëëhnˊ heˉ laꜗ juˈdsooꜘ, heˉja̱ˉ baˊ naˉ saꜙ he̱e̱hꜘ hnähꜘ kinꜙ. \v 46 Saꜙ cha̱a̱ˉ niꜙ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ leꜘ bä̱ä̱hˉ jnäꜘ kya̱a̱hˊ dsoˊkyeˉ. Läꜙja̱ˉ, cherˊmahꜗ hlëëhnˊ baˊ jnäꜘ juˈdsooꜘ, ¿heˉlaˈ saꜙ jmeehˉ hnähꜘ dsooꜘ hohꜘ hnähꜘ kinꜙ? \v 47 Hi̱ˉ la̱a̱ꜗ kya̱a̱ꜗ Dio, juuˈ kihꜗ Dio baˊ nuuyˉ. Pero saꜙ la̱a̱hꜗ hnähꜘ kya̱a̱ꜗ Dio, heˉja̱ˉ baˊ naˉ saꜙ nuuhˉ hnähꜘ juuˈ kiyhꜗ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \s1 Maˊ cha̱a̱ˉ baˊ Jesús jä̱ä̱ꜗ läꜙko̱hꜘ gaˊ Abraham \p \v 48 Mahꜗ gaꜙjähꜘ dsaˉ judiu heꜘ sɨɨyhꜙ: \p —Tëˉ baˊ juuˈ kya̱a̱ꜗ jnäähˈ, hneˉ la̱a̱hꜗ ja̱a̱ˉ samaritano hi̱ˉ kya̱a̱hˊ jmɨˉlleꜘ hlɨɨhˈ. \p \v 49 Mahꜗ gaꜙje̱e̱hˉ Jesús juuˈ kiyhꜗ: \p —Saꜙ kya̱a̱hnˊ jmɨˉlleꜘ hlɨɨhˈ. Jeeˊ läꜙjëꜙ heˉ jmeenꜙ, jmeenꜙ heˈ kihꜗ Tääˋ kya̱a̱nꜙ baˊ. Mahꜗ hnähꜘ, saꜙ ta̱a̱hꜙ jnäꜘ taˊ. \v 50 Saꜙ hnoohnꜙ haˉ läꜙ jeeˊ le̱e̱nꜘ jø̱ø̱hnˈ, pero cha̱a̱ˉ baˊ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ hnoohˉ kinꜙ haˉ läꜙ jeeˊ le̱e̱nꜘ jø̱ø̱hnˈ, hi̱ˉ heꜘ baˊ llaˈ taˊ. \v 51 Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, hi̱ˉ høøꜙ juuˈ kinꜙ moꜙsoꜙ ju̱u̱yꜘ ji̱hˊko̱hꜘ. \p \v 52 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙjähꜘ dsaˉ judiu heꜘ sɨɨyhꜙ: \p —Naꜗ baˊ raꜘ si˜, ñeˊ jnäähꜗ, jä̱ä̱hꜙ hneˉ jmɨˉlleꜘ hlɨɨhˈ. Gaꜙju̱u̱ꜗ baˊ Abraham, hiꜙ gaꜙju̱u̱ꜗ baˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ maˊ ngëë˜ juuˈ kihꜗ Dio lloꜘjooꜗ. Mahꜗ hneˉ jwahꜘ: “Hi̱ˉ høøꜙ juuˈ kinꜙ saꜙ ju̱u̱yꜘ ji̱hˊko̱hꜘ.” \v 53 ¿Cheˊ jø̱ø̱hˈ gaˊ hneˉ, läꜙko̱hꜘ gaˊ Abraham, dsaˉ maˉgyu̱hˉ jnänˋ, hi̱ˉ gaꜙju̱u̱ꜗ? Hiꜙ gaꜙju̱u̱ꜗ baˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ maˊ ngëë˜ juuˈ kihꜗ Dio. ¿Hi̱i̱ˉ naˉ jmä̱ä̱hꜙ hñaahꜗ? —gaꜙjähꜘ dsaˉ judiu heꜘ sɨɨyhꜙ. \p \v 54 —Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ jnäꜘ jmä̱ä̱nꜙ hñiinꜙ jø̱ø̱hˈ, saꜙ jmääꜗ niꜙ miihˉ läꜙja̱ˉ. Tääˋ kya̱a̱nꜙ baˊ heꜘ, hi̱ˉ jmä̱ä̱˜ jnäꜘ jø̱ø̱hnˈ, hi̱ˉ jwahꜘ hnähꜘ la̱a̱ꜗ Dio kya̱a̱hꜗ hnähꜘ. \v 55 Pero saꜙ kyu̱u̱hꜙ hnähꜘ hi̱ˉ heꜘ, jnäꜘ baˊ kyu̱u̱ꜙ jnihꜘ. Cherˊmahꜗ gaꜙjwahnꜗ saꜙ kyu̱u̱ꜙ jnihꜘ, jmä̱ä̱nꜙ hñiinꜙ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ taˉju̱u̱ˈ, läꜙko̱o̱ˉ la̱a̱hꜗ hnähꜘ taˉjuuˈ dsoꜗ. Pero jnäꜘ kyu̱u̱ꜙ jnihꜘ, hiꜙ høønꜙ juuˈ kiyhꜗ. \v 56 Abraham, dsaˉ maˉgyu̱hˉ jnänˋ, maˊ jë̱ë̱ˉ dsëyꜗ läꜙko̱o̱ˉ maˊ jø̱ø̱y˜ heˉ lloo˜ ko̱o̱ˉ jmɨɨˊ jë̱ë̱yꜗ jnäꜘ, hiꜙ gaꜙjë̱ë̱yꜗ baˊ, heˉja̱ˉ gaꜙläꜙcha̱a̱yꜙ lluꜗ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 57 —Niꜙ to̱ꜙloꜙgyaꜘ ji̱ˉñeˉ saꜙ gaˊ maˉhä̱ä̱hˊ hneˉ mahꜗ jwahꜘ maˉjë̱ë̱hˋ Abraham —gaꜙjähꜘ dsaˉ judiu heꜘ sɨɨyhꜙ. \p \v 58 —Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, jä̱ä̱ꜗ saꜙ gaˊ maˉcha̱a̱ˉ Abraham, ko̱ˉja̱ˉ maˉcha̱a̱ˉ baˊ jnäꜘ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 59 Heˉja̱ˉ gaꜙka̱ꜗ dsaˉ heꜘ ku̱u̱ˊ mahꜗ maˊ teyˈ kiyhꜗ. Pero gaꜙhmäähˉ Jesús jeeˊ kihˈ dsaꜙ, yaꜙhë̱ë̱yꜗ jeeˊ maˊ chihˈ gwahꜙ ja̱ˉ. Gaꜙngëëyꜘ jeeˊ tä̱ä̱hˊ dsaˉ, ngaayhꜗ. \c 9 \s1 Gaꜙmiꜙhlä̱ä̱ꜘ Jesús ja̱a̱ˉ dsaˉtʉʉˊ \p \v 1 Jeeˊ ngëꜙ Jesús ja̱ˉ, gaꜙjë̱ë̱yꜗ ja̱a̱ˉ dsaˉtʉʉˊ hi̱ˉ tʉʉˊ läꜙ maˊ gaꜙläꜙcha̱a̱ꜙ. \v 2 Mahꜗ gaꜙngɨɨˊ jnäähꜗ juuˈ kiyhꜗ: \p —Taˉjwohꜗ, ¿hi̱i̱ˉ kihꜗ dsooˊ heˉ la̱a̱yꜗ läꜙnaˉ, cheˊ kihˈ hñiiyꜘ o cheˊ kihˈ choˈjmiiyˉ hehꜗ gaꜙläꜙcha̱a̱yꜙ tʉʉyˊ? \p \v 3 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ jnäähˈ: \p —Ja̱ꜙ hñiiyꜘ dsë̱ë̱y˜ dsooˊ niꜙ choˈjmiiyˉ, heˉ la̱a̱yꜗ läꜙnaˉ. La̱a̱yꜗ läꜙnaˉ mahꜗ läꜙjnäꜘ taˊ kihˈ Dio nëˊ kiyhˈ baˊ. \v 4 Taˊko̱ˉji̱i̱hˈ laꜗ jmɨɨˈ, jmeeꜙ biiꜗ kinꜙ jmeenˋ taˊ kihˈ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ. Waˊraˉ ngooꜗ gaꜙnʉʉˉ, niꜙ ja̱a̱ˉ moꜙsoꜙ leꜘ jmeeꜗ taˊ. \v 5 Taˊko̱ˉji̱i̱hˈ gyanˊ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, la̱a̱nꜗ waˊjeˉ kihꜗ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ. \p \v 6 Maˉlaꜙ maˉhlëëyhꜘ läꜙja̱ˉ, gaꜙhñeyꜗ hwaꜗ mahꜗ gaꜙjmeeyꜘ tʉˊji̱i̱ꜗ kya̱a̱hˊ jmɨɨˉ tʉˊheyhˈ. Ja̱ˉbaˊ kya̱a̱hˊ tʉˊji̱i̱ꜗ ja̱ˉ, gaꜙsu̱yꜗ mɨˈnëˊ dsaˉtʉʉˊ heꜘ. \v 7 Mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Gwaˉ mahꜗ goˉgyihꜙ mɨˈnëhˊ jeeˊ chihˈ heˉ haaˊ jmɨɨˉ heˉ che̱e̱ˉ Siloé —juuˈ laˉ hnøøꜗ jähꜙ: heˉ gaꜙche̱e̱ꜗ dsaˉ. \p Läꜙja̱ˉ gaꜙjmeeꜘ dsaˉ heꜘ, naˊgyiyhˉ mɨˈnëyˊ. Maˊ ja̱yhˈ maˉjnäꜘ mɨˈnëyˊ, maˊ jëëy˜. \v 8 Dsaˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ kooꜘ jeeˊ maˊ chihˈ hneꜗ kiyhꜗ, kya̱a̱hˊ gaˊ jñahꜘ hi̱ˉ maˊ jëë˜ läꜙko̱o̱ˉ maˊ tʉʉyˊ, maˊ jäyhꜘ: \p —¿Ja̱ˈ hi̱ˉ naˉ heꜘ hi̱ˉ maˊ gyaˈ chu̱u̱ꜘ maˊ ngɨɨyꜙ kuuˊ? —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ. \p \v 9 —Hi̱ˉ heꜘ naˉ —maˊ jähꜘ ko̱ˉlla̱a̱ˊ. \p —Läꜙja̱ˉ la̱a̱yꜗ —maˊ jähꜘ jñahꜘ. \p —Jnäꜘ heꜘ —maˊ jäyhꜘ hñiiyꜘ. \p \v 10 —¿Haˉ läꜙja̱ˉ heˉ maˉnaꜘ mɨˈnëhˊ? —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ sɨɨyhꜙ. \p \v 11 —Dsaˉ hi̱ˉ che̱e̱ˉ Jesús, gaꜙjmeeyꜘ tʉˊji̱i̱ꜗ mahꜗ gaꜙsu̱yꜗ mɨˈnënꜙ. Ja̱ˉgaˊ gaꜙsɨɨyhꜙ jnäꜘ: “Gwaˉ jeeˊ chihˈ Siloé mahꜗ goˉgyihꜙ mɨˈnëhˊ.” Mahꜗ ñeenˊ naˊgyihnꜙ mɨˈnënꜙ, läꜙja̱ˉ baˊ gaꜙløøꜗ jëën˜ —gaꜙjähꜘ dsaˉ hi̱ˉ maˊ tʉʉˊ heꜘ. \p \v 12 —¿Naꜚ baˊ dsaˉ heꜘ? —gaꜙjähꜘ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ ngɨɨꜙ juuˈ kiyhꜗ. \p Mahꜗ gaꜙjäyhꜘ: \p —Saꜙ manꜙ. \s1 Gaꜙllaꜙkya̱a̱ˉ dsaˉ fariseo jmɨɨˊ dsaˉ hi̱ˉ maˊ tʉʉˊ heꜘ \p \v 13 Heˉja̱ˉ gaꜙjä̱ä̱yꜗ hi̱ˉ maˊ tʉʉˊ heꜘ chaˊnëˊ dsaˉ fariseo. \v 14 Maˊja̱ˉ, laꜗ jmɨɨˊ heˉ te̱e̱hˉ dsaˉ dsëꜗ, maˊ gaꜙjmeeꜘ Jesús tʉˊji̱i̱ꜗ heˉ kya̱a̱hˊ gaꜙnäyꜗ mɨˈnëˊ dsaˉ heꜘ. \v 15 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙngɨɨꜘ dsaˉ fariseo juuˈ kihꜗ hi̱ˉ maˊ tʉʉˊ heꜘ, haˉ läꜙ gaꜙjmeeyꜘ heˉ gaꜙløøyꜗ jëëy˜. \p —Gaꜙsu̱yꜗ tʉˊji̱i̱ꜗ mɨˈnënꜙ, mahꜗ gaꜙgyihnꜙ, ja̱ˉgaˊ gaꜙløøꜗ jëën˜ —gaꜙjäyhꜘ sɨɨyhꜙ. \p \v 16 Ko̱ˉlla̱a̱ˊ dsaˉ fariseo heꜘ maˊ jähꜘ: \p —Saꜙ la̱a̱ꜗ kya̱a̱ꜗ Dio dsaˉ heꜘ, heˉja̱ˉ saꜙ høøyꜙ jmɨɨˊ heˉ te̱e̱hˉ dsaˉ dsëꜗ. \p Jñahꜘ maˊ jähꜘ: \p —¿Haˉ läꜙ laꜗ juuˈ, heˉ jmeeꜗ waˊ hi̱ˉ chaˉ hi̱ˉ ko̱o̱ˉ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ läꜙnaˉ? \p Saꜙ gaꜙhɨɨꜘ kweeˉ juuˈ kiyhꜗ. \v 17 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙsɨɨyhꜙ dsaˉ hi̱ˉ maˊ tʉʉˊ heꜘ: \p —¿Heeˉ jwahꜘ hñaahꜗ kihꜗ hi̱ˉ gaꜙnäꜗ mɨˈnëhˊ? \p Mahꜗ gaꜙjähꜘ dsaˉ hi̱ˉ maˊ tʉʉˊ heꜘ: \p —Jnäꜘ jwahnꜙ la̱a̱yꜗ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ ngëë˜ juuˈ kihꜗ Dio. \p \v 18 Pero dsaˉ fariseo heꜘ, saꜙ maˊ la̱a̱yꜘ dsooꜘ heˉ maˊ tʉʉˊ dsaˉ heꜘ mahꜗ gaꜙläꜙjnäꜘ mɨˈnëyˊ. Heˉja̱ˉ läꜙji̱i̱hˈ gaꜙtëëyhꜗ choˈjmiiˉ dsaˉ hi̱ˉ gaꜙläꜙjnäꜘ mɨˈnëˊ heꜘ. \v 19 Mahꜗ gaꜙngɨɨyꜘ juuˈ kiyhꜗ: \p —¿Cheˊ ja̱ˉbaˊ jo̱o̱ꜘ hnähꜘ hi̱ˉ laˉ, hi̱ˉ jwahꜘ hnähꜘ gaꜙläꜙcha̱a̱ꜙ tʉʉˊ? ¿Haˉ läꜙja̱ˉ heˉ maˉjëëy˜ naꜗ? \p \v 20 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ choˈjmiiˉ dsaˉ heꜘ: \p —Dsooꜘ baˊ hi̱ˉ heꜘ laˉ chihˉ kya̱a̱ꜗ jnäähˈ laˉ, hi̱ˉ gaꜙläꜙcha̱a̱ꜙ tʉʉˊ. \v 21 Pero saꜙ ñeˊ jnäähꜗ niꜙ miihˉ haˉ läꜙja̱ˉ heˉ maˉjëëy˜ naꜗ, niꜙ saꜙ ñeˊ jnäähꜗ hi̱ˉ naˉ hi̱ˉ gaꜙnäꜗ mɨˈnëyˊ. Maˉchaˉ baˊ ji̱ˉñeˉ kiyhꜗ, ngɨɨˊ hnähꜘ juuˈ kiyhꜗ, hñiiꜘ bihꜗ jmeeyhꜗ juuˈ kyahꜗ hnähꜘ. \p \v 22 Läꜙja̱ˉ baˊ gaꜙjähꜘ choˈjmiiˉ dsaˉ heꜘ, jëëhꜘ maˊ ga̱yhꜙ dsaˉ fariseo hi̱ˉ maˉtä̱ä̱hˊ juuˈ kweeˉ haˉ läꜙ jmeeyꜗ cherˊmahꜗ ja̱a̱ˉ jähꜘ Jesús heꜘ la̱a̱ꜗ Mesía. Moꜙsoꜙ chaˉ jwëˈ kiyhꜗ dsooyꜗ gwahꜙ. \v 23 Heˉja̱ˉ baˊ ja̱ˉ gaꜙjähꜘ choˈjmiiyˉ: “Maˉchaˉ baˊ ji̱ˉñeˉ kiyhꜗ, ngɨɨˊ hnähꜘ juuˈ kiyhꜗ.” \p \v 24 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙtëëyhꜗ dsaˉñʉʉhˉ hi̱ˉ maˊ tʉʉˊ heꜘ mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Kwaˊ tiˊhmaahˊ kihˈ Dio baˊ, ja̱ꜙ kihꜗ Jesús. Jëëhꜘ ñeˊ jnäähꜗ dsaˉ waˊ hi̱ˉ chaˉ hi̱ˉ baˊ heꜘ. \p \v 25 Heˉja̱ˉ gaꜙje̱e̱yhˉ juuˈ kihꜗ dsaˉ fariseo: \p —Saꜙ manꜙ cheˊ la̱a̱yˈ dsaˉ waˊ hi̱ˉ chaˉ hi̱ˉ. Ko̱o̱ˉ heˉ laˉ baˊ manꜙ. Heˉ maˊ la̱a̱nˈ tʉʉˊ mahꜗ naꜗ maˉjëën˜. \p \v 26 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙngɨɨꜘ dsaˉ fariseo juuˈ kiyhꜗ, gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —¿Heeˉ gaꜙjmeeyꜘ kyahꜗ? ¿Haˉ läꜙ gaꜙnäyꜗ mɨˈnëhˊ? \p \v 27 Mahꜗ gaꜙjähꜘ hi̱ˉ maˊ tʉʉˊ heꜘ: \p —Maˉjwahꜗ baˊ jnäꜘ jä̱ä̱ꜗ mahꜗ saꜙ gaꜙläꜙhnoohˉ hnähꜘ maˊ nuuhꜗ. ¿Heˉlaˈ hnoohˉ hnähꜘ nuuhˈ kaˉlähꜘ? ¿Cheˊ läꜙkye̱ˉ hnähꜘ hnoohˉ le̱e̱ꜘ hnähꜘ discípulo kya̱a̱yꜗ? \p \v 28 Mahꜗ dsaˉ fariseo heꜘ gaꜙtaˊ gaꜙha̱a̱yhˉ, gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Hneˉ baˊ heꜘ, la̱a̱hꜗ discípulo kya̱a̱yꜗ. Pero jnäähˈ, la̱a̱ꜗ jnäähˈ discípulo kya̱a̱ꜗ Moisé baˊ. \v 29 Ñeˊ jnäähꜗ gaꜙhlëëhꜘ Dio kya̱a̱hˊ Moisé. Pero kihꜗ dsaˉ heꜘ, niꜙ miihˉ saꜙ ñeˊ jnäähꜗ haˉ taꜙ jayꜗ. \p \v 30 Mahꜗ gaꜙjähꜘ hi̱ˉ maˊ tʉʉˊ heꜘ sɨɨyhꜙ: \p —Haˉ läꜙ laꜗ juuˈ heˉ saꜙ ñehˊ hnähꜘ haˉ taꜙ jaꜗ dsaˉ heꜘ mahꜗ jnäꜘ gaꜙjmeeyꜘ jëën˜. \v 31 Ñeˊ baˊ jneˊ, saꜙ nuuˉ Dio kihꜗ hi̱ˉ jmeeꜙ waˊ heˉ chaˉ heˉ. Pero kihꜗ hi̱ˉ ga̱hꜙ Dio mahꜗ jmeeyꜙ läꜙ hnøøꜗ Dio, hi̱ˉ heꜘ baˊ nuuyˉ kihꜗ. \v 32 Pero ji̱hˊko̱hꜘ saꜙ maˉnʉʉˊ jneˊ kihˈ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ lihꜙ näꜗ mɨˈnëˊ dsaˉ hi̱hꜗ dsaˉläˉcha̱a̱ˉ tʉʉˊ. \v 33 Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ saꜙ la̱a̱ꜗ kya̱a̱ꜗ Dio dsaˉñʉʉhˉ heꜘ, saꜙ chaˉ heˉ leꜘ jmeeyꜗ niꜙ miihˉ. \p \v 34 Mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ dsaˉ hi̱ˉ maˊ tʉʉˊ heꜘ: \p —Kya̱a̱hˊ gaꜙläꜙjëꜙ dsoˊkyeˉ gaꜙläꜙcha̱a̱hꜙ hneˉ, mahꜗ hnoohˉ hlë̱ë̱hˊ jnäähꜗ. \p Heˉja̱ˉ gaꜙlle̱e̱ˉ dsihꜘ kaˊhneꜚ, gaꜙhëëyꜗ kihꜗ goˉte˜. \s1 Läꜙko̱o̱ˉ heˉ tʉʉˊ baˊ la̱a̱ˈ dsaˉ fariseo heꜘ \p \v 35 Maˊ gaꜙnuuhˈ Jesús juuˈ heˉ gaꜙlle̱e̱ˉ dsihꜘ kaˊhneꜚ, naˊhnääyhˉ mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —¿Cheˊ jmeehˉ hneˉ dsooꜘ hohꜘ kihꜗ Hi̱ˉgaꜙlë̱ë̱ꜗngoꜗ? \p \v 36 —Chiihˊ jnäꜘ hi̱ˉ heꜘ, Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, mahꜗ jmeenˋ dsooꜘ dsënꜙ kiyhꜗ —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ sɨɨyhꜙ. \p \v 37 —Maˉjë̱ë̱hˋ baˊ hneˉ, jnäꜘ heꜘ, hi̱ˉ kya̱a̱hˊ chehˈ hlëëhˊ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 38 Mahꜗ gaꜙjäyhꜘ: \p —Dsooꜘ baˊ dsënꜙ kyahꜗ hneˉ, Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ. \p Mahꜗ gaꜙju̱u̱yhꜗ jnëyˊ, gaꜙjmä̱ä̱yꜗ jø̱ø̱hˈ. \p \v 39 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús: \p —Janꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ mahꜗ waˊ kye̱ˉ dsaˉ kwa̱a̱t˜ haˉ läꜙ laꜗ juˈdsooꜘ kinꜙ. Läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ saꜙ jëë˜, jëëyꜗ. Hiꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ jëë˜, moꜙsoꜙ läꜙjnäꜘ mɨˈnëyˊ. \p \v 40 Ko̱ˉlla̱a̱ˊ fariseo hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ kya̱a̱yhˊ jeeˊ ja̱ˉ, maˊ gaꜙnuuyꜘ läꜙja̱ˉ, gaꜙngɨɨyꜘ juuˈ kihꜗ Jesús: \p —¿Cheˊ jwaꜚ läꜙkye̱ˉ jnäähˈ kaˉlähꜘ moꜙsoꜙ jnäꜘ mɨˈnëˊ jnäähꜗ? \p \v 41 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ tʉʉhˊ hnähꜘ, niꜙ ko̱o̱ˉ dsoˊkyeˉ saꜙ chaˉ kyahꜗ hnähꜘ. Pero kihꜗ heˉ jwahꜘ hnähꜘ, jnäꜘ baˊ mɨˊnëhˊ hnähꜘ, heˉja̱ˉ baˊ naˉ, läꜙ maˉkye̱hˊ ja̱ˉbaˊ hnähꜘ dsoˊkyeˉ. \c 10 \s1 Dsaˉ hi̱ˉ hä̱ä̱˜ borrego kya̱a̱ꜗ \p \v 1 ʼMaꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, hi̱ˉ saꜙ dsaˉheꜘ taꜙ hoˊhaahˊ jeeˊ tä̱ä̱hˊ borrego, mahꜗ hnooyhˉ taꜙ jeeˊ jyohꜘ dsaˉheyꜘ, dsaˉhɨ̱ɨ̱ˉ baˊ heꜘ hi̱ˉ dsaˉkya̱a̱ꜘ jahꜘ. \v 2 Pero hi̱ˉ dsaˉheꜘ taꜙ hoˊhaahˊ, hi̱ˉ heꜘ baˊ maꜙraꜙ hi̱ˉ hä̱ä̱˜ borrego. \v 3 Hi̱ˉ chehꜗ høøꜙ jeeˊ ja̱ˉ, näyꜗ hoˊhaahˊ waˊraˉ jaꜗ hi̱ˉ hä̱ä̱˜ borrego heꜘ. Hiꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ borrego heꜘ maˉnʉʉhˊ kiyhˈ. Läꜙ che̱e̱yˉ baˊ tëëyh˜ läꜙja̱a̱ˉ läꜙja̱a̱ˉ mahꜗ hwë̱ë̱y˜ jeeˊ ja̱ˉ. \v 4 Maˉlaꜙ maˉhwë̱ë̱yꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ kya̱a̱yꜗ, mahꜗ ja̱ˉgaˊ dsooyˈ jä̱ä̱yꜗ. Läꜙjë̱ë̱ꜙ baˊ dsaˉnääꜗ kaahˋ kiyhˈ, jëëhꜘ maˉkyʉʉh˜ bihꜗ lleꜘ kiyhꜗ. \v 5 Pero ja̱a̱ˉ hi̱ˉ saꜙ kyu̱u̱yꜙ, saꜙ llaˉlleyꜗ kaahˋ kiyhˈ. Kyʉ̱ʉ̱yꜗ kihꜗ hi̱ˉ heꜘ, jëëhꜘ saꜙ kyʉʉyh˜ lleꜘ kihꜗ hi̱ˉ jñahꜘ heꜘ. \p \v 6 Juuˈ naˉhmääˊ läꜙja̱ˉ gaꜙhlëëhꜘ Jesús, heˉja̱ˉ saꜙ gaꜙläꜙngëëꜘ dsaˉ heꜘ heeˉ ja̱ˉ maˊ jäyhꜘ. \s1 Pastor llu̱u̱ꜗ la̱a̱ꜗ Jesús \p \v 7 Ngooꜗ baˊ Jesús hlë̱ë̱yh˜ dsaˉ heꜘ: \p —Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ hoˊhaahˊ kihˈ borrego. \v 8 Läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ yaꜙnääꜗ jä̱ä̱ꜗ gaˊ kinꜙ, maˊ la̱a̱ˈ dsaˉhɨ̱ɨ̱ˉ hi̱ˉ maˊ hɨ̱ɨ̱˜ kihꜗ dsaꜙ. Pero niꜙ ja̱a̱ˉ dsaˉ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ läꜙko̱o̱ˉ borrego saꜙ gaꜙnuuꜘ kiyhꜗ. \v 9 Jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ hoˊhaahˊ. Hi̱ˉ dsaˉta̱a̱hˋ taꜙ hoˊhaahˊ ja̱ˉ, hi̱ˉ heꜘ baˊ lä̱ä̱ꜘ. Moꜙsoꜙ hiiꜘ gooˉ kiyhꜗ, leꜘ dsaˉta̱a̱yhˋ mahꜗ hwë̱ë̱yꜙ hiꜙ jnøøyhꜙ baˊ heˉ kuyhˉ. \v 10 Waˊraˉ jaꜗ hi̱ˉ hɨ̱ɨ̱ˉ, hë̱ë̱yꜗ, jngëëyhꜗ hiꜙ he̱e̱yꜗ goˉte˜. Ko̱o̱ˉ heˉ ja̱ˉ baˊ jmeeyˈ. Pero jnäꜘ maˉjan˜ mahꜗ jmeenꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉ hiꜙ miˊjä̱ä̱ꜚ jnihꜘ chaˉmiihˉ. \p \v 11 ʼJnäꜘ heꜘ, la̱a̱nꜗ läꜙko̱o̱ˉ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ hä̱ä̱˜ lluꜗ jahꜘ kya̱a̱ꜗ. Hi̱ˉ llu̱u̱ꜗ heꜘ, kwa̱a̱yꜗ hñiiyꜘ ju̱u̱yꜘ kihꜗ borrego kya̱a̱yꜗ. \v 12 Pero ja̱a̱ˉ hi̱ˉ hlä̱ä̱hˊ mahꜗ hä̱ä̱y˜ jahꜘ kya̱a̱ꜗ jñahꜘ, kihꜗ heˉ saꜙ la̱a̱ꜗ kya̱a̱ꜗ hi̱ˉ hlä̱ä̱hˊ heꜘ, heˉja̱ˉ waˊraˉ gaꜙjëëyꜗ jaꜗ lobo, be̱e̱yꜗ borrego, mahꜗ kyʉ̱ʉ̱yꜗ. Heˉja̱ˉ gwa̱ꜘ lobo mahꜗ dsaˉcha̱a̱yhꜙ borrego. Jeeˊ ja̱ˉ dsaˉsaaꜘ dsaˉjñeeyꜘ waˊ haˉ chaˉ haˉ. \v 13 Läꜙja̱ˉ jmeeꜙ hi̱ˉ hlä̱ä̱hˊ, kyʉ̱ʉ̱ꜙ bihꜗ. Jëëhꜘ, heˉ hlä̱ä̱yhˊ baˊ ja̱ˉ. Saꜙ chaˉ heˉ gaꜙtë̱ë̱ꜘ jëëyꜗ kihꜗ borrego heꜘ. \p \v 14 ʼJnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ läꜙko̱o̱ˉ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ hä̱ä̱˜ kweeˉ jahꜘ kya̱a̱ꜗ. Kyu̱u̱ꜙ baˊ jnäꜘ borrego kya̱a̱nꜙ. Hiꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ kya̱a̱nꜙ, kyu̱u̱yꜙ jnäꜘ. \v 15 Ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ, kyu̱u̱ꜙ Tääˋ kya̱a̱nꜙ jnäꜘ, hiꜙ jnäꜘ kyu̱u̱ꜙ jnihꜘ. Hiꜙ kwa̱a̱nꜚ hñiinꜙ ju̱u̱nꜘ kihꜗ dsaˉ kya̱a̱nꜙ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ läꜙko̱o̱ˉ borrego. \v 16 Hiꜙ cha̱a̱ˉ gaˊ jñahꜘ dsaˉ kya̱a̱nꜙ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ läꜙko̱o̱ˉ borrego hi̱ˉ saꜙ gaˊ maˉta̱a̱hˋ chaˊnehꜙ. Hi̱ˉ heꜘ kaˉlähꜘ jmeeꜙ biiꜗ kinꜙ naˊteenˋ mahꜗ läꜙnʉʉyhˊ kinꜙ. Hiꜙ läꜙja̱ˉ, läꜙjë̱ë̱ꜙ le̱e̱ꜘ ko̱o̱ˉ nääꜗ baˊ, hiꜙ ja̱a̱ˉ baˊ jʉʉyˊ. \v 17 Hnääꜗ Tääˋ jnäꜘ, kihꜗ heˉ kwa̱a̱nꜚ hñiinꜙ ju̱u̱nꜘ. Hiꜙ maˉngëëꜘ maˉju̱u̱nꜙ läꜙji̱i̱hnˊ kaˉlähꜘ. \v 18 Niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ jngëëhꜗ jnäꜘ, taꜙ laˊ jngëëyhˈ jnäꜘ läꜙnaˉ. Heˉ kwa̱a̱nꜚ hñiinꜙ baˊ ja̱ˉ heˉ jngëëyhꜗ jnäꜘ. Naˉngënˈ jwëˈ kwa̱a̱nꜚ hñiinꜙ hiꜙ läꜙja̱ˉ naˉngënˈ jwëˈ läꜙji̱i̱hnˊ kaˉlähꜘ. Heˉ laˉ ja̱ˉ madaꜚ heˉ gaꜙhyohnꜗ kihꜗ Tääˋ kya̱a̱nꜙ. \p \v 19 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ saꜙ gaꜙhɨɨꜘ kweeˉ juuˈ kihꜗ dsaˉ fariseo kya̱a̱hˊ juuˈ heˉ maˉhlëëhꜘ Jesús ja̱ˉ. \v 20 Jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ heꜘ maˊ jähꜘ: \p —Kye̱yˉ jmɨˉlleꜘ hlɨɨhˈ, dsaˉ ngaahˊ baˊ naˉ. ¿Heˉlaˈ nuuhˉ hnähꜘ kiyhꜗ? \p \v 21 Pero jñahꜘ maˊ jähꜘ: \p —Saꜙ hlëëhꜙ läꜙnaˉ, ja̱a̱ˉ hi̱ˉ kye̱ˉ jmɨˉlleꜘ hlɨɨhˈ. ¿Haˉ läꜙja̱ˉ näꜗ jmɨˉlleꜘ hlɨɨhˈ mɨˈnëˊ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ tʉʉˊ? \s1 Saꜙ gaꜙhiiꜗ dsaˉ judiu maˊ he̱e̱hꜙ Jesús \p \v 22 Jwɨɨˉ Jerusalén maˊ jmeeꜙ dsaˉ jmɨɨˊ kihˈ gwahꜙ. Ji̱i̱ˉ gyʉʉꜘ maˊ tohˉ jmɨɨˊ ja̱ˉ. \v 23 Maˊ ngëꜙ Jesús jeeˊ maˊ chihˈ gwahꜙ ja̱ˉ, jeeˊ laˈ hooˊ naˊhiiˋ kihˈ Salomón. \v 24 Mahꜗ gaꜙkuhꜗ gaꜙlɨhˉ dsaˉ judiu kiyhꜗ, gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —¿Lɨhꜘ baˊ miˊjnäähꜗ juuˈ kya̱a̱ꜗ jnäähˈ? Chiihˊ jnäähꜗ jë̱ë̱ˉ goˉte˜, cherˊmahꜗ hneˉ heꜘ la̱a̱hꜗ Cristo. \p \v 25 Heˉja̱ˉ gaꜙje̱e̱hˉ Jesús juuˈ kiyhꜗ: \p —Gaꜙjwë̱ë̱hnꜗ baˊ hnähꜘ jä̱ä̱ꜗ, mahꜗ saꜙ gaꜙläꜙdsooꜘ hohꜘ hnähꜘ. Läꜙjëꜙ heˉ jmeenꜙ kya̱a̱hˊ madaꜚ kihꜗ Tääˋ kya̱a̱nꜙ, heˉ ja̱ˉ naˉ jmeeꜙ juˈdsooꜘ kinꜙ. \v 26 Pero hnähꜘ saꜙ maˉdsooꜘ hohꜘ hnähꜘ kinꜙ, jëëhꜘ saꜙ la̱a̱hꜗ hnähꜘ borrego kya̱a̱nꜙ. \v 27 Läꜙjë̱ë̱ꜙ borrego kya̱a̱nꜙ nʉʉhˊ kinꜙ. Jnäꜘ kyu̱u̱ꜙ jnihꜘ, hiꜙ dsaˉnääyꜗ kya̱a̱hˊ jnäꜘ. \v 28 Jnäꜘ kwëëhꜚ jnihꜘ heˉ kya̱a̱hˊ cha̱a̱yˉ tä̱ä̱ꜘ. Ji̱hˊko̱hꜘ moꜙsoꜙ ju̱u̱yꜘ. Niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ lihꜙ hwë̱ë̱yꜗ jaˊgoonꜙ. \v 29 Tääˋ kya̱a̱nꜙ hi̱ˉ gaꜙkwë̱ë̱hˉ jnäꜘ, jø̱ø̱hˈ gyihꜗ läꜙko̱hꜘ gaˊ kihˈ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ. Niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ lihꜙ hwë̱ë̱yꜗ jaˊgooˉ Tääˋ kya̱a̱nꜙ. \v 30 Ko̱o̱ˉ baˊ la̱a̱ˈ jnäꜘ kya̱a̱hˊ Tääˋ. \p \v 31 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙka̱ꜗ dsaˉ judiu ku̱u̱ˊ mahꜗ maˊ teyˈ kiyhꜗ. \v 32 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Chaˉmiihˉ heˉ lluꜗ heˉ maˉmiˉjnäänˈ chaˊnëhˊ hnähꜘ kya̱a̱hˊ beꜘ kihꜗ Tääˋ kya̱a̱nꜙ. ¿Heeˉ ko̱o̱ˉ kihꜗ jeeˊ läꜙjëꜙ heˉ ja̱ˉ, heˉ hnoohˉ hnähꜘ tehˈ hnähꜘ ku̱u̱ˊ kinꜙ? \p \v 33 Mahꜗ gaꜙjähꜘ dsaˉ judiu heꜘ sɨɨyhꜙ: \p —Saꜙ teˊ jnäähꜗ ku̱u̱ˊ kyahˈ, kihꜗ taˊ lluˈ heˉ maˉjmeehˊ. Teˊ jnäähꜗ ku̱u̱ˊ kyahˈ kihꜗ heˉ miˉkwa̱hꜚ Dio. Jëëhꜘ dsaˉñʉʉhˉ baˊ hneˉ, mahꜗ jmä̱ä̱hꜙ hñaahꜗ Dio. \p \v 34 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ dsaˉ heꜘ: \p —¿Cheˊ saꜙ naˉsɨɨˉ nëˊ ley jnänˋ läꜙlaˉ: “Jnäꜘ gaꜙjwahnꜗ, dio la̱a̱hꜗ hnähꜘ”? \v 35 Kyahꜗ hnähꜘ hi̱ˉ gaꜙhyohꜗ juuˈ kiyhꜗ, gaꜙjäyhꜘ “dio”. Hiꜙ juuˈ kiyhꜗ ja̱ˉ, saꜙ leꜘ he̱e̱ꜘ. \v 36 Cherˊmahꜗ Tääˋ kya̱a̱nꜙ gaꜙhña̱a̱ꜗ jnäꜘ mahꜗ gaꜙche̱e̱yꜗ jnäꜘ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, ¿heˉlaˈ jwahꜘ hnähꜘ kinꜙ, miˉkwa̱hnꜚ Dio, kihꜗ heˉ maˉjwahnꜗ, jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ Jo̱o̱ꜘ Dio? \v 37 Heˉja̱ˉ saꜙ chaˉ heˉ kihꜗ läꜙhe̱e̱hꜘ hnähꜘ kinꜙ, waˊraˉ jähꜘ kihꜗ jnäꜘ saꜙ jmeenꜙ taˊ heˉ jmeeꜙ Tääˋ kya̱a̱nꜙ. \v 38 Pero cherˊmahꜗ jmeeꜙ baˊ jnäꜘ, maꜙkeꜙ saꜙ dsooꜘ hohꜘ hnähꜘ kinꜙ, jmeeˊ hnähꜘ dsooꜘ kihꜗ taˊ heˉ jmeenꜙ baˊ, mahꜗ kya̱a̱hˊ ko̱o̱ˉ häˊ ja̱ˉbaˊ läꜙngëëhꜘ hnähꜘ, Tääˋ heꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ, hiꜙ jnäꜘ heꜘ kya̱a̱hnˊ Tääˋ. \p \v 39 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ maˊ hnøøyˈ maˊ sa̱a̱yhˈ Jesús, pero gaꜙla̱a̱ꜘ bihꜗ kihꜗ dsaˉ heꜘ. \p \v 40 Mahꜗ ngooyꜗ kaˉlähꜘ taꜙ hngaahˋ jmɨɨˉ Jordán, ja̱ˉbaˊ taꜙ jeeˊ gaꜙcha̱a̱ꜗ Jwa̱a̱ꜚ dsaˉ jmɨɨˉ läꜙ maˊ toˉnëˊ. Jeeˊ ja̱ˉ gaꜙjä̱yꜘ. \v 41 Jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ naˊnääˈ jeeˊ maˊ gyayˈ, mahꜗ maˊ jäyhꜘ: \p —Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ, niꜙ ko̱o̱ˉ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ saꜙ gaꜙjmeeꜘ Jwa̱a̱ꜚ. Pero läꜙjëꜙ heˉ gaꜙjäyhꜘ kihꜗ hi̱ˉ laˉ, maˊ laˈ juˈdsooꜘ. \p \v 42 Hiꜙ jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ gaꜙläꜙdsooꜘ dsëꜗ kiyhꜗ jeeˊ ja̱ˉ. \c 11 \s1 Gaꜙju̱u̱ꜗ Lázaro \p \v 1 Maˊ dsaahˊ ja̱a̱ˉ dsaˉñʉʉhˉ hi̱ˉ che̱e̱ˉ Lázaro, dsaˉ cha̱a̱ˉ Betania, ja̱ˉbaˊ jwɨɨˉ mähˉ jeeˊ maˊ cha̱a̱ˉ María kya̱a̱hˊ Marta dsaˉmëꜘ ø̱ø̱yhꜚ. \v 2 María heꜘ hi̱ˉ gaꜙhuuꜗ naaˋ miˉjwɨɨˉ tɨɨˊ Jesús mahꜗ gaꜙmiꜙki̱yhꜘ kya̱a̱hˊ jñuˉ lleyˊ, maˊ la̱a̱yˈ dsaˉmëꜘ ø̱ø̱hꜚ Lázaro hi̱ˉ maˊ dsaahˊ heꜘ. \v 3 Heˉja̱ˉ läꜙu̱u̱ꜘ dsaˉmëꜘ heꜘ gaꜙche̱e̱ꜗ juuˈ kihꜗ Jesús: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, dsaahˊ dsaˉñʉʉhˉ hi̱ˉ hnaahꜙ —gaꜙsɨɨyhꜙ Jesús. \p \v 4 Maˊ gaꜙnuuꜘ Jesús läꜙja̱ˉ, mahꜗ gaꜙjäyhꜘ: \p —Saꜙ ju̱u̱yꜘ kya̱a̱hˊ dsooˊ ja̱ˉ. Heˉ ja̱ˉ miˉjnääꜙ ja̱a̱ˉ Dio baˊ hi̱ˉ jø̱ø̱hˈ, hiꜙ miˉjnääꜙ la̱a̱ꜗ jø̱ø̱hˈ Jo̱o̱ꜘ Dio kaˉlähꜘ. \p \v 5 Peerꜙ maˊ hnääˈ Jesús Marta kya̱a̱hˊ María, kya̱a̱hˊ Lázaro. \v 6 Läꜙ maˊ gaꜙnuuꜘ Jesús kihꜗ hi̱ˉ maˊ dsaahˊ heꜘ, gaꜙjä̱yꜘ gaˊ to̱ˈ jmɨɨˋ jeeˊ maˊ gyayˈ ja̱ˉ. \v 7 Maˉngëëꜘ heˉ ja̱ˉ, ja̱ˉgaˊ gaꜙjäyhꜘ sɨɨyhꜙ jnäähˈ discípulo: \p —Maˋ jneˊ kaˉlähꜘ taꜙ hwaꜗ Judea. \p \v 8 Mahꜗ gaꜙchiihˊ jnäähꜗ: \p —Taˉjwohꜗ, hnøøꜗ dsaˉka̱a̱hˊ heꜘ maˊ teˈ ku̱u̱ˊ kyahˈ, mahꜗ jwahꜘ gaˊ hneˉ gohˈ kaˉlähꜘ jeeˊ ooꜙ. \p \v 9 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ jnäähˈ: \p —¿Ja̱ˈ gyaꜙto̱ꜘ hor˜ kye̱ˉ ko̱o̱ˉ jmɨɨˊ? Hi̱hꜗ hi̱ˉ gaꜙnääˊ taꜙlaꜙ jmɨɨˈ, saꜙ të̱yhꜗ. Jëëhꜘ, jëëy˜ waˊjeˉ kihꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. \v 10 Pero hi̱ˉ gaꜙnääˊ taꜙlaꜙ hwëˈ, dsaˉtë̱yhꜗ. Jëëhꜘ, moꜙsoꜙ jnäꜘ waˊjeˉ kihꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. \p \v 11 Maˉngëëꜘ maˉjäyhꜘ läꜙja̱ˉ, ja̱ˉgaˊ gaꜙjäyhꜘ kaˉlähꜘ: \p —Maˉgwɨ̱ɨ̱ˉ Lázaro omeꜚ jnänˋ, nɨɨnˋ mahꜗ naˊcha̱a̱ꜙ jnihꜘ. \p \v 12 Heˉja̱ˉ gaꜙjähˊ jnäähꜗ: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, cherˊmahꜗ naˉgwɨ̱ɨ̱yˉ, jä̱ꜗ kiyhꜗ. \p \v 13 Heˉ laˉ maˊ jähꜘ Jesús, kihꜗ heˉ maˉnaˉju̱u̱yˊ baˊ ja̱ˉ. Pero maˊ liiꜘ jnäähˈ, naˉgwɨ̱ɨ̱yˉ heˉ te̱e̱yhˉ dsëyꜗ baˊ ja̱ˉ, heˉ maˊ hlëëhꜙ Jesús läꜙja̱ˉ. \v 14 Ja̱ˉgaˊ gaꜙjähꜘ Jesús jë̱ë̱ˉ goˉte˜: \p —Maˉnaˉju̱u̱ˊ baˊ Lázaro. \v 15 Jë̱ë̱ˉ baˊ dsënꜙ heˉ saꜙ gaˊ maˉgyanˊ jeeˊ ooꜙ, jëëhꜘ läꜙja̱ˉ laꜗ lluꜗ kyahꜗ hnähꜘ mahꜗ läꜙja̱ˉ läꜙdsooꜘ hohꜘ hnähꜘ. Maˋ jneˊ maꜙjë̱ë̱ˊ jnihꜘ. \p \v 16 Ja̱ˉgaˊ gaꜙjähꜘ Tamá, hi̱ˉ maˊ tëëyh˜ Dsaˉsu̱u̱ˋ, gaꜙsɨɨyhꜙ jnäähˈ: \p —Maˋ jneˊ kaˉlähꜘ, mahꜗ ju̱u̱ꜘ jneˊ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱yhˊ. \s1 Gaꜙkwaꜘ Jesús beꜘ kihꜗ dsaˉmëꜘ ø̱ø̱hꜚ Lázaro \p \v 17 Maˊ hyaˉ kye̱ꜘ jmɨɨˊ naˉha̱a̱ˈ Lázaro maˊ gaꜙllooꜗ Jesús jeeˊ ja̱ˉ. \v 18 Jeeˊ jwɨɨˉ Betania ja̱ˉ, maˊ jä̱ꜙ jä̱hꜙ kihꜗ Jerusalén, ko̱o̱ˉ hnëˉ kilómetro baˊ. \v 19 Jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ judiu naˊnääˈ naˊjë̱ë̱yˉ Marta kya̱a̱hˊ María, naˊkwayˉ beꜘ kiyhꜗ mahꜗ saꜙ waˊ meehˉ dsëyꜗ heˉ gaꜙju̱u̱ꜗ Lázaro ø̱ø̱yhꜚ. \v 20 Maˊ gaꜙnuuꜘ Marta jaꜗ Jesús, yaꜙhë̱ë̱yꜗ mahꜗ ngooyꜗ gaꜙmiꜙje̱e̱yꜚ. Pero gaꜙjä̱ꜘ baˊ María chaˊnehꜙ. \v 21 Maˊ gaꜙje̱e̱ˈ Marta Jesús mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, waˊraˉ jähꜘ kihꜗ maˊ ñehꜘ jeeˊ laˉ, saꜙ maˉju̱u̱ꜙ dsaˉñʉʉhˉ ø̱ø̱hnꜗ. \v 22 Jnäꜘ manꜙ, gaꜙläꜙjëꜙ heˉ ngɨɨhˊ kihˈ Dio, kwayꜗ baˊ —gaꜙjähꜘ Marta. \p \v 23 —Läꜙji̱i̱hˊ baˊ ø̱ø̱hˈ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 24 —Jnäꜘ manꜙ läꜙji̱i̱yhˊ waˊraˉ gaꜙtëꜘ jeeˊ läꜙji̱i̱hˊ dsaˉ jeeˊ lla̱a̱ꜙ jmɨɨˊ —gaꜙjähꜘ Marta sɨɨyhꜙ. \p \v 25 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Jnäꜘ heꜘ hi̱ˉ miˉji̱i̱hˋ dsaˉ, hiꜙ jmeenꜙ cha̱a̱yˉ. Hi̱ˉ jmeeꜙ dsooꜘ dsëꜗ kinꜙ, maꜙkeꜙ gaꜙju̱u̱yꜗ, läꜙji̱i̱yhˊ kaˉlähꜘ. \v 26 Gaꜙläꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ cha̱a̱ˉ mahꜗ jmeeyꜗ dsooꜘ dsëyꜗ kinꜙ, maꜙkeꜙ gaꜙju̱u̱yꜗ, saꜙ jä̱yꜗ läꜙja̱ˉ. ¿Cheˊ he̱e̱hꜘ juuˈ laˉ? —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 27 —Ja̱a̱hˉ, Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, he̱e̱ꜘ baˊ jnäꜘ, hneˉ heꜘ Cristo, Jo̱o̱ꜘ Dio hi̱ˉ hiiꜘ juuˈ kihꜗ jäꜙ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ —gaꜙjähꜘ Marta. \p \v 28 Maˉngëëꜘ maˉjäyhꜘ läꜙja̱ˉ, ñeeyˊ naˊteeyhˉ María ø̱ø̱yhꜚ mahꜗ naˊhlë̱ë̱yhˊ kya̱a̱hˊ juuˈ hiiˉ mahꜗ saꜙ nuuˉ dsaˉ kiyhꜗ, gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Hi̱i̱ꜚ taˉjwohꜗ maˊ ja˜, tëëyh˜ hneˉ. \p \v 29 Maˊ gaꜙnuuꜘ María läꜙja̱ˉ, läꜙcha̱hꜘ ja̱ˉ gaꜙnooyˉ ngooyꜗ gaꜙmiꜙje̱e̱yꜚ Jesús. \v 30 Saꜙ gaˊ maˉhe˜ Jesús taꜙ jeeˊ jwɨɨˉ mähˉ ja̱ˉ. Läꜙ maˉcheyhꜗ ja̱ˉbaˊ jeeˊ gaꜙje̱e̱yˈ Marta. \v 31 Maˊ tä̱ä̱hˊ dsaˉ judiu chaˊnehꜙ kihꜗ María maˊ kwayꜙ beꜘ. Maˊ gaꜙjëëyꜗ gaꜙnooˉ María mahꜗ ngooyꜗ koˉchihˊ, heˉja̱ˉ gaꜙnääꜗ dsaˉ heꜘ kaahˋ kiyhˈ, maˊ jäyhꜘ: \p —Ngooyꜗ taꜙ jeeˊ laˈ toˉhø̱ø̱ˉ mahꜗ gaꜙhooyhˋ jeeˊ ooꜙ. \p \v 32 Maˊ gaꜙllooꜗ María jeeˊ maˊ chehˈ Jesús, gaꜙju̱u̱yhꜗ jnëyˊ chaˊnëyˊ mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, waˊraˉ jähꜘ kihꜗ maˊ ñehꜘ jeeˊ laˉ, saꜙ maˊ ju̱u̱ꜘ dsaˉñʉʉhˉ ø̱ø̱hnꜗ. \p \v 33 Maˊ gaꜙjëëꜗ Jesús hooyh˜, hiꜙ gaꜙjëëyꜗ hooh˜ dsaˉka̱a̱hˊ kya̱a̱yˈ hi̱ˉ maˊ jmeeꜙ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱yhˊ, heˉja̱ˉ gaꜙläꜙmeehꜙ dsëyꜗ jwërte, läꜙji̱i̱hˈ gaꜙji̱i̱ꜗ nehꜙ tuhˉdsëyꜗ. \v 34 Mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —¿Haˉ gaꜙkya̱a̱hꜙ hnihꜘ? \p Mahꜗ gaꜙjäyhꜘ: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, ñaˉ mahꜗ goˊjëëhˋ. \p \v 35 Peerꜙ gaꜙhoohꜗ Jesús. \v 36 Mahꜗ gaꜙjähꜘ dsaˉ judiu heꜘ: \p —Jëëˋ daˊ, heˉ baˊ cheˉ maˊ hnääyˈ. \p \v 37 Mahꜗ gaꜙjähꜘ ko̱ˉlla̱a̱ˊ dsaˉ heꜘ: \p —Dsaˉ naˉ, gaꜙjmeeyꜘ gaꜙläꜙjnäꜘ mɨˈnëˊ ja̱a̱ˉ dsaˉtʉʉˊ. ¿Cheˊ saꜙ leꜘ maˊ jmeeyˈ mahꜗ saꜙ maˊ ju̱u̱ꜘ dsaˉ ooꜙ? \s1 Gaꜙläꜙji̱i̱hˋ Lázaro \p \v 38 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙläꜙmeehꜙ dsëꜗ Jesús, mahꜗ ngooyꜗ chu̱hꜙ jeeˊ laˈ toˉhø̱ø̱ˉ. Hehꜗ toˉhø̱ø̱ˉ ja̱ˉ, maˊ naˉjnëˉ kya̱a̱hˊ ko̱o̱ˉ mɨˈku̱u̱ˊ. \v 39 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús: \p —Jñuuhˊ hnähꜘ ku̱u̱ˊ naˉ. \p Mahꜗ gaꜙjähꜘ Marta dsaˉmëꜘ ø̱ø̱hꜚ hlɨɨꜘ heꜘ sɨɨyhꜙ Jesús: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, maˉhë̱ë̱yˉ miˉju̱u̱ˉ, jëëhꜘ maˉhyaˉ kye̱ꜘ jmɨɨˊ naˉju̱u̱yˊ. \p \v 40 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —¿Ja̱ˈ maˉjwë̱ë̱hnꜗ hneˉ, cherˊmahꜗ gaꜙjmeehˊ dsooꜘ hohꜘ, jëëhˈ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heˉ jmeeꜗ Dio? \p \v 41 Ja̱ˉgaˊ gaꜙjñuuyhˉ mɨˈku̱u̱ˊ heˉ maˊ naˉjnëˉ hooˊ toˉhø̱ø̱ˉ ja̱ˉ, jeeˊ maˊ hä̱ä̱ˊ hlɨɨꜘ heꜘ. Ja̱ˉgaˊ gaꜙjëëꜗ Jesús taꜙ gyʉʉhˈ, gaꜙjäyhꜘ: \p —Tääˋ kya̱a̱nꜙ, kwanꜙ tiˊhmaahˊ kyahˈ, jëëhꜘ maˉnʉʉhˉ baˊ kinꜙ. \v 42 Maꜙ baˊ jnäꜘ, nuuhˉ baˊ hneˉ kinꜙ tä̱ä̱ꜘ. Heˉ jwahnꜙ läꜙlaˉ, laꜗ lluꜗ kihꜗ hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ nuuˉ läꜙkuˊ läꜙji̱i̱ꜗ kinꜙ jeeˊ laˉ, mahꜗ läꜙja̱ˉ läꜙdsooꜘ dsëyꜗ, hneˉ baˊ gaꜙche̱e̱hꜙ jnäꜘ. \p \v 43 Maˉlaꜙ maˉjäyhꜘ läꜙja̱ˉ, gaꜙhlëëyhꜘ ko̱o̱ˉ ki̱ˉga̱a̱ˉ: \p —¡Lázaro, goˉhë̱ë̱ˈ jeeˊ naˉ! \p \v 44 Heˉja̱ˉ yaꜙhë̱ë̱ꜗ hi̱ˉ maˊ naˉju̱u̱ˊ heꜘ läꜙ maˉnaˉgyo̱hꜘ ja̱ˉ gooˉ tɨɨyˊ, kya̱a̱hˊ hmɨɨhˉ heˉ gaꜙgya̱a̱hˉ dsihꜘ maˊ gaꜙju̱u̱yꜗ, hiꜙ läꜙ maˉnaˉløøˉ ja̱ˉ moˉnëyˊ kya̱a̱hˊ hmɨɨhˉ saˊluuˉ. Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús: \p —Je̱e̱yˋ saˊhmɨɨhˉ, mahꜗ waˊ ngëyꜘ. \s1 Maˊ hnoohˉ dsaˉ haˉ läꜙ jeeˊ maˊ sa̱a̱yhˈ Jesús \r (Mt. 26:1-5; Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2) \p \v 45 Jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ judiu hi̱ˉ naˊnääˈ kya̱a̱hˊ María gaꜙläꜙdsooꜘ dsëyꜗ kihꜗ Jesús, maˊ gaꜙjëëyꜗ heˉ gaꜙjmeeyꜘ läꜙja̱ˉ. \v 46 Pero ko̱ˉlla̱a̱ˊ dsaˉ heꜘ naˊnääyˈ naˊjë̱ë̱yˉ dsaˉ fariseo naˊjmeeyhˊ juuˈ haˉ läꜙ gaꜙjmeeꜘ Jesús. \v 47 Heˉja̱ˉ jmiˉdsaˉ ka̱a̱hˊ kya̱a̱hˊ dsaˉ fariseo gaꜙku̱yhꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉtaˊ dsaˉgyʉʉhˊ kya̱a̱yˈ, maˊ jäyhꜘ: \p —¿Haˉ läꜙ jmeenˊ? Peerꜙ chaˉmiihˉ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ jmeeꜙ dsaˉñʉʉhˉ heꜘ. \v 48 Cherˊmahꜗ gaꜙkwanˊ jwëˈ jä̱ꜗ läꜙnaˉ baˊ, läꜙjë̱ë̱ꜙ baˊ dsaˉ läꜙhe̱e̱ꜘ kiyhꜗ. Heˉja̱ˉ yaˉnääꜘ dsaˉ roma yaˉhe̱e̱yˉ jeeˊ jwɨɨˉ jnänˋ hiꜙ läꜙka̱a̱ˉ hwaꜗ jnänˋ kaˉlähꜘ. \p \v 49 Caifá, ja̱a̱ˉ dsaˉkya̱a̱hˊ dsaˉ judiu heꜘ, maˊ la̱a̱ˈ dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱ꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ jmiˉdsaˉ ji̱ˉñeˉ ja̱ˉ. Gaꜙjäyhꜘ: \p —Niꜙ miihˉ saꜙ ñehˊ hnähꜘ. \v 50 Cheˊ saꜙ la̱a̱hꜘ hnähꜘ lluꜗ gaˊ heˉ ju̱u̱ꜘ ja̱a̱ˉ dsaˉñʉʉhˉ kihꜗ dsaˉgoo˜ jneˊ, läꜙko̱hꜘ gaˊ heˉ he̱e̱ꜘ läꜙka̱a̱ˉ hwaꜗ laˉ —gaꜙjähꜘ Caifá. \p \v 51 Ja̱ꜙ heˉ gaꜙhlëëyhꜘ jeeˊ të̱ë̱yˉ hñiiyꜘ ja̱ˉ. Kihꜗ heˉ maˊ la̱a̱yˈ dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱ꜗ jmiˉdsaˉ ji̱ˉñeˉ ja̱ˉ, heˉja̱ˉ baˊ ja̱ˉ gaꜙjmeeꜘ Dio gaꜙhlëëyhꜘ läꜙja̱ˉ, gaꜙngëëyꜗ juuˈ heˉ ju̱u̱ꜘ Jesús kihꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ judiu. \v 52 Hiꜙ ja̱ꜙ maꜙlaꜙ kihꜗ dsaˉ judiu ja̱ˉ ju̱u̱yꜘ, heˉ hnøøyꜗ jmä̱ä̱yꜗ ko̱o̱ˉ nääꜗ dsaˉ baˊ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ jo̱o̱ꜘ Dio hi̱ˉ naˉsaaˉ naˉjñeeꜘ waˊ haˉ chaˉ haˉ. \v 53 Jmɨɨˊ ja̱ˉ gaꜙta̱a̱yhˋ ko̱ˉjø̱hꜘ juuˈ kweeˉ mahꜗ jngëëyhꜗ Jesús. \p \v 54 Heˉja̱ˉ moꜙsoꜙ gaꜙngëꜘ Jesús jnäꜘhäꜘ jeeˊ kihˈ dsaˉ judiu. Yaꜙhë̱ë̱yꜗ hwaꜗ Judea, ngooyꜗ ko̱o̱ˉ jeeˊ jwɨɨˉ heˉ che̱e̱ˉ Efraín heˉ hlaˉ jä̱hꜙ kihꜗ hwaꜗ ki̱i̱ꜙ. Jeeˊ ja̱ˉ gaꜙjä̱ˊ jnäähꜗ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱yhˊ. \p \v 55 Maˉngooꜗ yaꜙjä̱hꜙ tëꜗ jmɨɨˊ heˉ ku̱hˉ dsaˉ judiu borrego mähꜗ. Jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ hi̱ˉ cha̱a̱ˉ jeeˊ ja̱ˉ naˊnääyˈ taꜙ Jerusalén mahꜗ miˉllu̱u̱yꜗ hñiiyꜘ läꜙko̱o̱ˉ të̱ë̱ˈ dsaˉ jmeeꜙ jä̱ä̱ꜗ ja̱ˉgaˊ tëˈ jmɨɨˊ. \v 56 Maˊ hnaahˉ dsaˉ heꜘ Jesús, maˊ hlëëyhꜙ kya̱a̱hˊ dsaˉkya̱a̱yhˊ jeeˊ maˊ chihˈ gwahꜙ, maˊ jäyhꜘ: \p —¿Haˉ läꜙ jëëhꜘ hnähꜘ? ¿Cheˊ saꜙ jäyꜙ jeeˊ jmɨɨˊ laˉ? \p \v 57 Dsaˉka̱a̱hˊ kya̱a̱ˈ jmiˉdsaˉ heꜘ kya̱a̱hˊ fariseo gaꜙjmeeꜘ madaꜚ: \p —Cherˊmahꜗ hi̱ˉ hnähꜘ gaꜙjëëhˋ hnähꜘ haˉ taꜙ ngëyꜙ, ja̱ˉ yaˊjmeehˋ hnähꜘ juuˈ cha̱hꜘ mahꜗ dsaˉnääꜗ dsaˉ dsaˉcha̱a̱yhꜙ. \c 12 \s1 Gaꜙhuuꜗ María naaˋ miˉjwɨɨˉ tɨɨˊ Jesús \r (Mt. 26:6-13; Mr. 14:3-9) \p \v 1 Jñiiꜘ jmɨɨˊ, jä̱ä̱ꜗ ja̱ˉgaˊ tëˈ jmɨɨˊ heˉ ku̱hˉ dsaˉ borrego mähꜗ, ñeeˊ Jesús taꜙ Betania jeeˊ maˊ gyaˈ Lázaro hi̱ˉ gaꜙjmeeꜘ Jesús gaꜙläꜙji̱i̱hˋ maˉngëëꜘ maˉnaˉju̱u̱yˊ. \v 2 Jeeˊ ja̱ˉ gaꜙjmeeyꜘ maꜙnʉʉꜙ kya̱a̱hˊ Jesús. Marta maˊ llooh˜ maꜙnʉʉꜙ, hiꜙ Lázaro heꜘ, maˊ la̱a̱ˈ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ maˊ gyaˈ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ Jesús nëˊ mes˜ ja̱ˉ. \v 3 Ja̱ˉgaˊ gaꜙka̱ꜗ María ko̱o̱ˉ sëꜗ jmɨɨˉ miˉjwɨɨˉ heˉ che̱e̱ˉ nardo, heˉ hmoohˈ jwërte. Gaꜙhuuyꜗ tɨɨˊ Jesús. Mahꜗ gaꜙmiꜙki̱yhꜘ kya̱a̱hˊ jñuˉ lleyˊ. Gaꜙhɨɨꜘ miˉjwɨɨˉ läꜙka̱a̱ˉ chaˊnehꜙ ja̱ˉ. \v 4 Mahꜗ gaꜙjähꜘ ja̱a̱ˉ dsaˉkya̱a̱hˊ jnäähꜗ, hi̱ˉ maˊ che̱e̱ˉ Juda Iscariote, jo̱o̱ꜘ Simón hi̱ˉ gaꜙhnɨɨꜗ kihꜗ Jesús kë̱ë̱ˉ: \p \v 5 —¿Heˉlaˈ saꜙ maˉhnɨɨˋ jmɨɨˉ miˉjwɨɨˉ naˉ, läꜙko̱o̱ˉ kye̱ꜘ hnëˉ hñaˉlooꜘ jmɨɨˊ taˊ mahꜗ maˊ kwëëhnˊ hi̱ˉ täˉñeeꜘ? \p \v 6 Heˉ gaꜙjäyhꜘ läꜙja̱ˉ, ja̱ꜙ kihꜗ heˉ maˊ jmeeyˈ beꜘ kihꜗ hi̱ˉ täˉñeeꜘ ja̱ˉ, kihꜗ heˉ maˊ hë̱ë̱yˉ baˊ ja̱ˉ. Jëëhꜘ maˊ høøyꜙ saˊtuhˉ jeeˊ maˊ täähˊ kuuˊ mahꜗ maˊ hwëëy˜ jeeˊ naˉhmääˊ. \v 7 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús: \p —Taꜙ haˉ kiyhꜗ. Jëëhꜘ, jmɨɨˉ miˉjwɨɨˉ naˉ heˉ maˊ høøyꜙ mahꜗ maˊ hu̱u̱yꜙ jnäꜘ waˊraˉ gaꜙtëꜘ jeeˊ ha̱a̱nˈ. \v 8 Hi̱hꜗ hi̱ˉ täˉñeeꜘ, läꜙ maˉtä̱ä̱yhˊ naˉ baˊ kya̱a̱hˊ hnähꜘ. Pero jnäꜘ, moꜙsoꜙ gyanˋ kiˉwëëꜘ jeeˊ kyahˈ hnähꜘ —gaꜙjähꜘ Jesús. \s1 Maˊ hnøøˈ dsaˉka̱a̱hˊ maˊ jngɨɨyhˈ kihꜗ Lázaro kaˉlähꜘ \p \v 9 Gaꜙläꜙñeꜙ jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ judiu heˉ maˊ gyaˈ Jesús jwɨɨˉ Betania mahꜗ naˊnääyˈ jeeˊ ja̱ˉ. Pero ja̱ꜙ maꜙlaꜙ kwa̱a̱t˜ kihꜗ Jesús ja̱ˉ naˊnääyˈ, heˉ naˊjë̱ë̱yˉ Lázaro, hi̱ˉ gaꜙläꜙji̱i̱hˋ maˉngëëꜘ maˉnaˉju̱u̱ˊ baˊ ja̱ˉ. \v 10 Heˉja̱ˉ gaꜙta̱a̱hˋ dsaˉka̱a̱hˊ kya̱a̱ˈ jmiˉdsaˉ heꜘ juuˈ kweeˉ mahꜗ maˊ jngëëyhˈ Lázaro kaˉlähꜘ. \v 11 Jëëhꜘ, kwa̱a̱t˜ kihꜗ Lázaro ja̱ˉ, jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ judiu gaꜙbe̱e̱yꜗ dsaˉka̱a̱hˊ kya̱a̱yˈ mahꜗ gaꜙhe̱e̱yhˉ kihꜗ Jesús baˊ. \s1 Gaꜙheꜗ Jesús naˉdsë̱ë̱˜ ja̱a̱ˉ burr˜ jeeˊ jwɨɨˉ Jerusalén \r (Mt. 21:1-11; Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40) \p \v 12 Maˊ gaꜙjnäꜗ jyohꜘ jmɨɨˊ, jwë̱ë̱ꜘ jwërte dsaˉ maˊ tä̱ä̱hˊ jeeˊ tëˉ jmɨɨˊ ja̱ˉ. Maˊ gaꜙnuuyꜘ jaꜗ Jesús taꜙ jwɨɨˉ Jerusalén, \v 13 gaꜙka̱yꜗ goohˈ hmaˉsu̱ꜗ mahꜗ gaꜙnääyꜗ gaꜙmiꜙje̱e̱yꜚ Jesús. Mahꜗ maˊ jäyhꜘ: \p —¡Heˉ baˊ cheˉ llu̱u̱ꜗ Dio! ¡Dio kya̱a̱hˊ hi̱ˉ jaꜗ naˉ läꜙhihꜙ kiyhꜗ! La̱a̱yꜗ Rey jnänˋ —gaꜙjähꜘ dsaˉ Israel heꜘ. \p \v 14 Gaꜙhñahꜙ Jesús ja̱a̱ˉ burr˜ mähꜗ, mahꜗ gaꜙwɨɨyꜗ kaˊluuˊ, läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio: \q1 \v 15 Taꜙ waˊ ga̱hˈ hnähꜘ dsaˉ cha̱a̱ˉ jwɨɨˉ Sión. \q1 Hi̱i̱ꜚ Rey kya̱a̱hꜗ hnähꜘ jaꜗ naˉ, \q1 dsë̱ë̱y˜ ja̱a̱ˉ burr˜ mähꜗ. \m \v 16 Heˉ gaꜙlaꜗ läꜙja̱ˉ, saꜙ gaꜙläꜙngëëꜘ jnäähˈ discípulo kya̱a̱yꜗ läꜙ maˊ toˉnëˊ. Pero maˊ ngaahˈ Jesús gyʉʉhˈ, ja̱ˉgaˊ gaꜙläꜙngëëꜘ jnäähˈ kihꜗ Jesús baˊ ja̱ˉ maˊ hlëëhꜙ läꜙko̱o̱ˉ maˉnaˉsɨɨˉ jä̱ä̱ꜗ, heˉ gaꜙjmeeꜘ dsaˉ jʉʉhˉ kiyhꜗ. \p \v 17 Dsaˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ kya̱a̱hˊ Jesús läꜙko̱o̱ˉ maˊ gaꜙtëëyhꜗ Lázaro nehꜙ toˉhø̱ø̱ˉ läꜙko̱o̱ˉ maˊ gaꜙmiꜙji̱i̱yhˋ, maˊ jmeeyh˜ juuˈ läꜙko̱o̱ˉ gaꜙjëëyꜗ jeeˊ ja̱ˉ. \v 18 Heˉja̱ˉ jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ naˊnääˈ gaꜙmiꜙje̱e̱yꜚ Jesús, läꜙko̱o̱ˉ maˊ gaꜙnuuyꜘ kihꜗ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heˉ gaꜙjmeeyꜘ. \v 19 Pero dsaˉ fariseo maˊ jäyhꜘ sɨɨyhꜙ dsaˉkya̱a̱yhˊ: \p —Jëëˋ daˊ. Niꜙ miihˉ saꜙ chaˉ heˉ leꜘ jmeenˊ. Läꜙjë̱ë̱ꜙ baˊ dsaˉ gaꜙnääꜗ cha̱a̱ˈ kaahˋ kiyhˈ. \s1 Ko̱ˉlla̱a̱ˊ dsaˉ griego gaꜙhnaayhˉ Jesús \p \v 20 Jeeˊ kihˈ dsaˉ hi̱ˉ naˊnääˈ naˊhnäähˉ Dio jeeˊ tëˉ jmɨɨˊ, maˊ tä̱ä̱hˊ ko̱ˉlla̱a̱ˊ dsaˉ griego. \v 21 Dsaˉ griego heꜘ, yaꜙnääꜗ kooꜘ kihꜗ Felipe, dsaˉ maˊ cha̱a̱ˉ Betsaida heˉ naˉhe̱e̱ꜚ hwaꜗ Galilea. Gaꜙchu̱u̱yꜘ kya̱a̱hˊ, gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Hneˉ dsaˉñʉʉhˉ, hnøøˉ jnäähˈ llaˊ jnäähꜗ juuˈ kya̱a̱hˊ Jesús. \p \v 22 Heˉja̱ˉ ngooꜗ Felipe mahꜗ naˊchiiyhˊ Andreˊ. Hiꜙ Andreˊ heꜘ kya̱a̱hˊ Felipe naˊhlë̱ë̱yhˊ Jesús. \v 23 Heˉja̱ˉ gaꜙje̱e̱hˉ Jesús juuˈ kiyhꜗ, gaꜙjäyhꜘ: \p —Maˉtëꜘ hor˜ jeeˊ le̱e̱ꜘ jø̱ø̱hˈ Hi̱ˉgaꜙlë̱ë̱ꜗngoꜗ laˉ. \v 24 Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, cherˊmahꜗ saꜙ gaꜙtohꜘ ko̱o̱ˉ mɨˈtrigo jeeˊ gwaahˊ hiꜙ saꜙ gaꜙhyaˉ, maˉjä̱ꜘ läꜙ maˉlaꜗ ja̱ˉbaˊ. Pero cherˊmahꜗ gaꜙhyaˉ mɨɨˈ ja̱ˉ, chaˉmiihˉ mɨɨˈ kwaꜗ. \v 25 Läꜙja̱ˉ, hi̱ˉ saꜙ kwa̱a̱ꜗ hñiiꜘ ju̱u̱ꜘ, hi̱ˉ heꜘ he̱e̱ꜘ goˉte˜. Pero hi̱ˉ kwa̱a̱ꜗ hñiiꜘ ju̱u̱ꜘ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, heˉ hä̱ä̱y˜ hñiiyꜘ baˊ ja̱ˉ mahꜗ cha̱a̱yˉ tä̱ä̱ꜘ gaꜙläꜙjëꜙ johꜘ jmɨɨˊ chaˉ. \v 26 Hi̱ˉ miˉteꜗ kinꜙ, waˊ jmeeyꜘ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ. Ja̱ˉbaˊ jeeˊ naahnꜚ naˊgyanˈ, jeeˊ ja̱ˉ dsaˉta̱a̱yhˋ kaˉlähꜘ hi̱ˉ miˉteꜗ kinꜙ. Hi̱hꜗ miˉteꜗ kinꜙ, Tääˋ kya̱a̱nꜙ jmä̱ä̱yꜗ jø̱ø̱hˈ. \s1 Gaꜙjmeeꜘ Jesús juuˈ heˉ ju̱u̱yꜘ \p \v 27 ʼPeerꜙ cha̱a̱nˉ chaˉmiihˉ hʉʉˊdsëˉ. ¿Heeˉ naˉ jwahnꜚ naꜗ? ¿Cheˊ jwahnꜚ: “Tääˋ, lä̱ä̱ˋ jnäꜘ kihꜗ heˉ dsaˉngëënꜘ laˉ”? Saꜙ leꜘ jwahnꜚ läꜙnaˉ. Jëëhꜘ, kihꜗ heˉja̱ˉ baˊ janˈ. \v 28 Tääˋ, miˉjnääˈ heˉ la̱a̱hꜗ jø̱ø̱hˈ —gaꜙjähꜘ Jesús. \p Hor˜ ja̱ˉ gaꜙläꜙnʉʉhꜘ, gaꜙhlëëhꜘ gyʉʉhˈ: \p —Maˉmiˉjnääˈ baˊ jnäꜘ heˉ la̱a̱nꜗ jø̱ø̱hnˈ, hiꜙ miˊjnäänꜗ kaˉlähꜘ heˉ la̱a̱nꜗ jø̱ø̱hˈ. \p \v 29 Jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ jeeˊ ja̱ˉ, gaꜙnuuyꜘ heˉ gaꜙhlëëhꜘ gyʉʉhˈ, heˉja̱ˉ gaꜙjäyhꜘ: \p —Goꜚ ñihꜗ baˊ naˉ maˉhɨ̱ɨ̱ꜗ. \p Jñahꜘ maˊ jähꜘ: \p —Ja̱a̱ˉ ángel baˊ naˉ maˉhlëëhꜘ kya̱a̱yhˊ. \p \v 30 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Saꜙ maˉja˜ juuˈ naˉ kwa̱a̱t˜ kiꜙ jnäꜘ. Kyahꜗ hnähꜘ baˊ naˉ maˉja˜ juuˈ naˉ. \v 31 Naꜗ maˉtëꜘ jmɨɨˊ jeeˊ ka̱ˈ Dio juˈdsooꜘ kihꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. Hiꜙ maˉtëꜘ hor˜ jä̱ꜗ oˉhihꜙ hi̱ˉsaꜙllu̱ꜗ hi̱ˉ jmeeꜙ hihꜙ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. \v 32 Waˊraˉ gaꜙcha̱a̱ꜗ dsaˉ jnäꜘ gyʉʉhˈ, tëënˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ yaˉnääꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ —gaꜙjähꜘ Jesús. \p \v 33 Heˉ gaꜙhlëëyhꜘ läꜙja̱ˉ, gaꜙmiꜙjnääyˉ haˉ läꜙ kya̱a̱hˊ maˊ ju̱u̱yꜘ baˊ ja̱ˉ. \v 34 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ dsaˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ jeeˊ ja̱ˉ: \p —Maˉnʉʉˊ jnäähꜗ läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio. Cristo cha̱a̱ˉ tä̱ä̱ꜘ baˊ. ¿Heˉlaˈ jwahꜘ hneˉ, jmeeꜙ biiꜗ kihꜗ Hi̱ˉgaꜙlë̱ë̱ꜗngoꜗ cha̱a̱ꜗ dsaˉ gyʉʉhˈ? ¿Hi̱i̱ˉ baˊ heꜘ hi̱ˉ jwahꜘ hneˉ Hi̱ˉgaꜙlë̱ë̱ꜗngoꜗ? \p \v 35 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Ko̱ˉhwëëꜘ gaˊ jnäꜘ waˊjeˉ jeeˊ kyahˈ hnähꜘ. Ngëˊ hnähꜘ, taˊko̱ˉji̱i̱hˈ jnäꜘ waˊjeˉ jeeˊ kyahˈ hnähꜘ mahꜗ saꜙ le̱hꜙ jeeˊ naˉho̱o̱ˉ hnähꜘ. Jëëhꜘ, hi̱ˉ gaꜙnääˊ jeeˊ naˉho̱o̱ˉ, saꜙ ñeyˉ haˉ taꜙ dsaˉnääyꜗ. \v 36 Taˊko̱ˉji̱i̱hˈ jnäꜘ waˊjeˉ kyahꜗ hnähꜘ, he̱e̱hˋ hnähꜘ kihꜗ waˊjeˉ mahꜗ läꜙjnääꜘ hnähꜘ jeeˊ jnäꜘ waˊjeˉ. \p Maˉlaꜙ maˉhlëëhꜘ Jesús läꜙja̱ˉ, mahꜗ gaꜙhmääyhˉ kihꜗ dsaˉ heꜘ. \s1 Saꜙ gaꜙhe̱e̱hˉ dsaˉ judiu juuˈ kihꜗ Jesús \p \v 37 Gaꜙjëëꜗ baˊ dsaˉ judiu läꜙjëꜙ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heˉ gaꜙjmeeꜘ Jesús toꜙloꜙ nëyˊ, pero niꜙ läꜙja̱ˉ saꜙ gaꜙläꜙhe̱e̱yꜘ kiyhꜗ. \v 38 Mahꜗ läꜙja̱ˉ, gaꜙläꜙteꜗ läꜙko̱o̱ˉ gaꜙjähꜘ Isaía hi̱ˉ gaꜙngëëꜗ juuˈ kihꜗ Dio lloꜘjooꜗ: \q1 Tääˋ kya̱a̱nꜙ, saꜙ cha̱a̱ˉ hi̱ˉ maˉhe̱e̱hˉ juuˈ jnänˋ. \q1 Saꜙ cha̱a̱ˉ hi̱ˉ gaꜙläꜙngëëꜘ läꜙko̱o̱ˉ teꜗ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ heˉ gaꜙjmeeꜘ Dio kya̱a̱hˊ gooˉ, gaꜙjähꜘ Isaía. \m \v 39 Kihꜗ heˉja̱ˉ, saꜙ gaꜙlaꜗ maˉläˉhe̱e̱yꜘ. Hiꜙ ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙjähꜘ Isaía kiyhꜗ: \q1 \v 40 Gaꜙjmeeꜘ Dio gaꜙjnëꜗ mɨˈnëyˊ, gaꜙjlëꜗ hʉʉˊdsëˉ kiyhꜗ, \q1 mahꜗ saꜙ leꜘ jëëyꜗ, niꜙ saꜙ läꜙngëëyꜘ. \q1 Niꜙ saꜙ dsaˉje̱e̱yh˜ kya̱a̱hˊ jnäꜘ mahꜗ miˊhlä̱ä̱ꜗ jnihꜘ. \m \v 41 Läꜙjëꜙ heˉ ja̱ˉ gaꜙjähꜘ Isaía, läꜙ maˊ gaꜙjëëyꜗ heˉ la̱a̱ꜗ jø̱ø̱hˈ Jesús mahꜗ gaꜙhlëëyhꜘ kiyhꜗ. \p \v 42 Pero maꜙraꜙ heˉ gaꜙhe̱e̱hˉ baˊ jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ kihꜗ Jesús, läꜙkye̱ˉ dsaˉka̱a̱hˊ kya̱a̱yˈ. Hiꜙ kihꜗ heˉ maˊ ga̱yhꜙ dsaˉ fariseo, heˉja̱ˉ saꜙ gaꜙmiꜙjnääyˉ hñiiyꜘ, mahꜗ saꜙ maˊ hwë̱ë̱ˈ dsihꜘ nehꜙ gwahꜙ mähˉ. \v 43 Maˊ hnooyhˉ haˉ läꜙ jeeˊ maˊ le̱e̱yꜘ ka̱a̱hˊ chaˊnëˊ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ, llaꜚ heˉ maˊ hnooyhꜙ haˉ läꜙ jeeˊ maˊ le̱e̱yꜘ ka̱a̱hˊ chaˊnëˊ Dio. \s1 Juuˈ heˉ gaꜙhlëëhꜘ Jesús, llaꜗ taˊ kihˈ dsaˉ \p \v 44 Ja̱ˉgaˊ gaꜙhlëëhꜘ Jesús ko̱o̱ˉ ki̱ˉga̱a̱ˉ, gaꜙjäyhꜘ: \p —Hi̱ˉ he̱e̱hˉ jnäꜘ, ja̱ꜙ maꜙlaꜙ jnäꜘ heˉ he̱e̱yhˉ, he̱e̱yhˉ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ baˊ. \v 45 Hi̱hꜗ hi̱ˉ maˉjë̱ë̱ꜙ jnäꜘ, maˉjë̱ë̱yꜙ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ baˊ ja̱ˉ. \v 46 Jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ läꜙko̱o̱ˉ waˊjeˉ heˉ jaꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, mahꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ he̱e̱hˉ jnäꜘ, saꜙ jä̱yꜗ jeeˊ naˉho̱o̱ˉ. \v 47 Hi̱ˉ nuuˉ juuˈ kinꜙ mahꜗ saꜙ he̱e̱yhˉ, ja̱ꜙ jnäꜘ ngɨɨhnˊ kwa̱a̱t˜ kiyhꜗ. Jëëhꜘ saꜙ maˉjan˜ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ mahꜗ ngɨɨhnˊ kwa̱a̱t˜ kihꜗ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ. Maˉjan˜ mahꜗ lä̱ä̱nˊ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ baˊ. \v 48 Hi̱ˉ saꜙ hnääꜗ jnäꜘ mahꜗ saꜙ he̱e̱yhˉ juuˈ kinꜙ, chaˉ baˊ heˉ ngɨɨhꜗ kwa̱a̱t˜ kiyhꜗ. Ja̱ˉbaˊ juuˈ heˉ maˉhlëëhnˋ laˉ, ngɨɨhꜗ kwa̱a̱t˜ kiyhꜗ waˊraˉ gaꜙtëꜘ jeeˊ lla̱a̱ꜙ jmɨɨˊ. \v 49 Jëëhꜘ, saꜙ maˉhlëëhnˋ jeeˊ të̱ë̱nˉ hñiinꜙ. Tääˋ kya̱a̱nꜙ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ, hi̱ˉ heꜘ gaꜙjmeeꜘ madaꜚ kinꜙ haˉ läꜙ jwahnꜚ, hiꜙ haˉ läꜙ hlëëhnˊ. \v 50 Jnäꜘ manꜙ, madaꜚ heˉ gaꜙjmeeyꜘ kinꜙ jøøꜙ kihꜗ dsaꜙ mahꜗ waˊ cha̱a̱yˉ gaꜙläꜙjëꜙ johꜘ jmɨɨˊ chaˉ. Kihꜗ heˉja̱ˉ, hlëëhnˊ ja̱ˉbaˊ läꜙko̱o̱ˉ teꜗ heˉ gaꜙsɨɨhꜙ Tääˋ jnäꜘ baˊ. \c 13 \s1 Gaꜙgyihꜗ Jesús tɨɨˊ discípulo kya̱a̱yꜗ \p \v 1 Maˉngooꜗ yaꜙjä̱hꜙ jmɨɨˊ heˉ ku̱hˉ dsaˉ borrego mähꜗ, maˉñeˉ baˊ Jesús maˉtëꜘ hor˜ heˉ yaˉhë̱ë̱yˈ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ mahꜗ dsa̱a̱yhꜗ jeeˊ gyaˈ Jmiiyˉ. Gaꜙläꜙhnääyꜗ hi̱ˉ maˊ la̱a̱ˈ kya̱a̱yꜗ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, pero hwëˈ ja̱ˉ gaꜙmiꜙjnääyˉ heˉ gaꜙläꜙhnääyꜗ chaˉmiihˉ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ kya̱a̱yꜗ. \p \v 2 Ja̱ˉgaˊ dsaˉta̱a̱yhˋ kuyhꜙ maꜙnʉʉꜙ maˉhäˊ baˊ hʉʉˊdsëˉ kihꜗ hi̱ˉsaꜙllu̱ꜗ nehꜙ tuhˉdsëꜗ Juda Iscariote jo̱o̱ꜘ Simón haˉ läꜙ jmeeyꜗ mahꜗ ngëëyꜗ Jesús. \v 3 Pero Jesús maˉñeˉ bihꜗ heˉ gaꜙtoohˉ Tääˋ gooyˉ hñiiꜘ läꜙjëꜙ goˉteˈ heˉ naˉhña̱a̱yˊ jmeeyˈ hiꜙ läꜙja̱ˉ ñeyˉ heˉ yaꜙhë̱ë̱yꜗ kihꜗ Dio, hiꜙ ja̱ˉbaˊ kihˈ Dio dsa̱a̱yhꜗ kaˉlähꜘ. \v 4 Heˉja̱ˉ gaꜙnooyˉ jeeˊ tä̱ä̱yhˊ kuyhˉ maꜙnʉʉꜙ ja̱ˉ, gaꜙjñuuyhꜗ hmɨɨhˉ heˉ maˊ kye̱yhˊ nëˊ, gaꜙka̱yꜗ hmɨɨhˉ tuˉjla̱ˊ mahꜗ gaꜙbä̱ä̱yhˉ hñiiyꜘ. \v 5 Hiꜙ gaꜙka̱yꜗ ko̱o̱ˉ jeeˊ gaꜙchiyhꜗ jmɨɨˉ mahꜗ gaꜙløøyꜗ gyiyh˜ maˉtɨɨˊ jnäähꜗ discípulo. Ja̱ˉgaˊ gaꜙmiꜙki̱yhꜘ kya̱a̱hˊ hmɨɨhˉ tuˉjla̱ˊ heˉ maˊ naˉbä̱ä̱yhˋ ja̱ˉ. \v 6 Maˊ gaꜙtë̱ë̱yꜘ jeeˊ maˊ gyaˈ Simón Peeˊ, mahꜗ gaꜙjähꜘ Peeˊ: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, ¿cheˊ hneˉ baˊ gyihꜗ maˉtɨɨnꜙ? \p \v 7 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Heˉ jmeenꜙ laˉ, saꜙ läꜙngëëhꜘ hneˉ naꜗ gaˉjʉhˉ. Kë̱ë̱ˉ baˊ läꜙngëëhꜘ. \p \v 8 —Saꜙ gyihˈ hneˉ maˉtɨɨnꜙ ji̱hˊko̱hꜘ —gaꜙjähꜘ Peeˊ sɨɨyhꜙ. \p Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Cherˊmahꜗ saꜙ gaꜙgyihnꜙ maˉtɨɨhˊ, saꜙ leꜘ jmeehˈ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ. \p \v 9 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Simón Peeˊ sɨɨyhꜙ: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, ja̱ꜙ maꜙlaꜙ maˉtɨɨnꜙ hnøøꜗ jñiiꜘ, läꜙja̱ˉ maˉgoonꜙ kya̱a̱hˊ kaˊllenꜙ hnøøꜗ jñiiꜘ kaˉlähꜘ. \p \v 10 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús kaˉlähꜘ: \p —Hi̱ˉ maˉnaˉjngëëˈ, saꜙ jmeeꜙ biiꜗ jñiiꜘ läꜙka̱a̱ˉ kiyhꜗ. Maꜙlaꜙ maˉtɨɨyˊ baˊ hnøøˈ jñiiꜘ, jëëhꜘ läꜙka̱a̱ˉ baˊ kiyhˈ maˉnaˉjngɨɨˈ. Hiꜙ maˉnaˉjngëëˈ baˊ hnähꜘ, maꜙkeꜙ ja̱ꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ hnähꜘ. \p \v 11 Jëëhꜘ maˊ ñeˉ bihꜗ hi̱i̱ˉ naˉ maˊ ngëëyˈ, heˉja̱ˉ baˊ ja̱ˉ maˊ jäyhꜘ: “Maꜙkeꜙ ja̱ꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ hnähꜘ naˉjngëëˈ.” \p \v 12 Maˉlaꜙ maˉgyiyhꜗ maˉtɨɨˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ, gaꜙkë̱yhˉ hmɨɨhˉ kiyhꜗ mahꜗ ngaayhꜗ naˊgyayˉ nëˊ mes˜ kaˉlähꜘ. Mahꜗ gaꜙjäyhꜘ: \p —¿Cheˊ maˉläˉngëëhꜘ hnähꜘ, heeˉ naˉ maˉjmeenꜗ kyahꜗ hnähꜘ? \v 13 Tëëhꜙ jnäꜘ Taˉjwohꜗ hiꜙ jwahꜘ hnähꜘ Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ. Lluꜗ baˊ jwahꜘ hnähꜘ, jëëhꜘ heˉ ja̱ˉ la̱a̱nꜗ. \v 14 Jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ taˉjwohꜗ kya̱a̱hꜗ hnähꜘ, hiꜙ la̱a̱nꜗ Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱hꜗ hnähꜘ, mahꜗ maˉgyihnꜙ maˉtɨɨhˊ hnähꜘ. Läꜙnaˉ hnøøꜗ jmeehˈ hnähꜘ kaˉlähꜘ, gyihˈ hnähꜘ maˉtɨɨˊ dsaˉkya̱a̱hˊ hnähꜘ. \v 15 Jeeˊ laˉ maˉheehnꜙ hnähꜘ mahꜗ jmeehˈ hnähꜘ ja̱ˉbaˊ läꜙko̱o̱ˉ maˉjmeenꜗ kyahꜗ hnähꜘ. \v 16 Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, ja̱a̱ˉ hi̱ˉ nʉʉhˊ kihꜗ jñahꜘ, saꜙ jø̱ø̱yhˈ gaˊ läꜙko̱hꜘ gaˊ dsaˉjʉʉˊ. Hiꜙ hi̱ˉ dsoo˜ madaꜚ, saꜙ jø̱ø̱yhˈ gaˊ läꜙko̱hꜘ gaˊ hi̱ˉ che̱e̱yꜙ. \v 17 Naꜗ heˉ maˉläˉngëëhꜘ hnähꜘ heˉ maˉjmeenꜗ laˉ, lluꜗ laꜗ kyahꜗ hnähꜘ cherˊmahꜗ gaꜙjmeehˊ hnähꜘ läꜙja̱ˉ. \p \v 18 ʼJa̱ꜙ heˉ hlëëhnˊ kihˈ läꜙjë̱ë̱ꜙ hnähꜘ laˉ. Kyu̱u̱ꜙ baˊ jnäꜘ hi̱i̱ˉ naˉ maˉlle̱e̱hnꜙ. Mahꜗ läꜙja̱ˉ läꜙteꜗ läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio: “Hi̱ˉ maˊ kuhˉ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ, maˉje̱e̱yh˜ maˉnaˉhøøyhˊ kinꜙ.” \v 19 Toˉnaꜗ gaˉjʉhˉ jwahnꜙ jä̱ä̱ꜗ saꜙ gaˊ maˉngëëyꜗ jnäꜘ. Mahꜗ waˊraˉ gaꜙlaꜗ heˉ ja̱ˉ, läꜙhe̱e̱hꜘ hnähꜘ, jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ heˉ jwahnꜙ la̱a̱nꜗ. \v 20 Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, hi̱ˉ he̱e̱hˉ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ che̱e̱nꜚ, heˉ he̱e̱yhˉ jnäꜘ baˊ ja̱ˉ. Hiꜙ hi̱ˉ he̱e̱hˉ jnäꜘ, he̱e̱yhˉ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ baˊ ja̱ˉ. \s1 Gaꜙjmeehꜗ Jesús juuˈ, hnɨɨꜗ ja̱a̱ˉ dsaˉ kya̱a̱yꜗ kiyhꜗ \r (Mt. 26:20-25; Mr. 14:17-21; Lc. 22:21-23) \p \v 21 Maˉlaꜙ maˉjähꜘ Jesús läꜙja̱ˉ, pero gaꜙläꜙmeehꜙ dsëyꜗ mahꜗ gaꜙmiꜙjnääyˉ jë̱ë̱ˉ juuˈ ja̱ˉ: \p —Ja̱a̱ˉ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ hnähꜘ hnëëhˈ jnäꜘ. \p \v 22 Ja̱ˉgaˊ gaꜙtoohˋ jnäähꜗ jëëꜘ jnäähˈ nëˊ dsaˉkya̱a̱hnˊ, saꜙ ñeˊ jnäähꜗ hi̱i̱ˉ kihꜗ naˉ maˊ hlëëyhꜙ. \v 23 Kihꜗ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ jnäähˈ discípulo kya̱a̱yꜗ, ja̱a̱ˉ baˊ gaꜙläꜙhnääꜗ Jesús chaˉmiihˉ. Hi̱ˉ heꜘ maˊ gyaˈ kooꜘ kihꜗ Jesús. \v 24 Kihꜗ hi̱ˉ heꜘ, gaꜙjmeeꜘ Simón Peeˊ lii˜ mahꜗ ngɨɨyꜗ juuˈ kihꜗ Jesús, hi̱i̱ˉ kihꜗ ja̱ˉ maˊ hlëëyhꜙ. \v 25 Hi̱hꜗ hi̱ˉ maˊ gyaˈ kooꜘ kihꜗ Jesús heꜘ, gaꜙngɨɨyꜘ juuˈ kiyhꜗ: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, ¿hi̱i̱ˉ heꜘ hi̱ˉ jwahꜘ naˉ? \p \v 26 Mahꜗ gaꜙje̱e̱hˉ Jesús juuˈ kiyhꜗ: \p —Hi̱ˉ kwëëhnꜚ kuhꜙ ko̱o̱ˉ jwɨˊ heˊñiihꜚ gyʉhꜘ, hi̱ˉ heꜘ heꜘ. \p Mahꜗ gaꜙmiꜙgyʉyhꜘ ko̱o̱ˉ jwɨˊ heˊñiihꜚ, gaꜙkwëëyhꜗ Juda Iscariote, jo̱o̱ꜘ Simón. \v 27 Läꜙko̱o̱ˉ ngooyꜗ kuyhˉ heˊñiihꜚ ja̱ˉ, gaꜙheꜗ Tanaˊ nehꜙ tuhˉdsëyꜗ. Ja̱ˉgaˊ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Heˉ hnoohˉ jmeehˈ, jmeeˊ gaˉjʉhˉ toˉnaꜗ. \p \v 28 Pero niꜙ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ nëˊ mes˜ ja̱ˉ, saꜙ gaꜙläꜙngëëyꜘ heˉlaˈ gaꜙsɨɨyhꜙ hi̱ˉ heꜘ läꜙja̱ˉ. \v 29 Kihꜗ heˉ maˊ høøꜙ Juda saˊtuhˉ jeeˊ maˊ täähˊ kuuˊ, heˉja̱ˉ ko̱ˉlla̱a̱ˊ gaꜙjmeeꜘ hʉʉˊdsëˉ, heˉ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: “Goˉlähˈ miihˉ heˉ hnøøꜗ jnänˋ kihˈ jmɨɨˊ” o jäyhꜘ: “Goˉkwëëhˋ hi̱ˉ täˉñeeꜘ miihˉ kuuˊ”. \v 30 Maˊ gaꜙlaꜗ kihꜗ Juda, maˉkuyhˉ heˊñiihꜚ, cha̱hꜘ baˊ yaꜙhë̱ë̱yꜗ. Maˉnaˉho̱o̱ˉ baˊ hor˜ ja̱ˉ. \s1 Ko̱o̱ˉ nʉʉhꜚ hmëëꜘ \p \v 31 Maˉlaꜙ maˉyaˉhë̱ë̱˜ Juda jeeˊ ja̱ˉ, gaꜙjähꜘ Jesús: \p —Naꜗ läꜙjnäꜘ heˉ la̱a̱ꜗ jø̱ø̱hˈ Hi̱ˉgaꜙlë̱ë̱ꜗngoꜗ laˉ, hiꜙ taꜙlaꜙ kihꜗ hi̱ˉ heꜘ läꜙjnäꜘ heˉ la̱a̱ꜗ jø̱ø̱hˈ Dio. \v 32 Hiꜙ cherˊmahꜗ jo̱o̱yꜘ miˉjnääꜙ heˉ la̱a̱ꜗ jø̱ø̱hˈ Dio, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ Dio miˉjnääꜙ heˉ la̱a̱ꜗ jø̱ø̱hˈ jo̱o̱yꜘ, hiꜙ cha̱hꜘ baˊ jmeeyˈ. \v 33 Gyʉ̱ʉ̱ˉ mähꜗ kya̱a̱nꜙ, ko̱ˉhwëëꜘ gaˊ gyanˊ kya̱a̱hˊ hnähꜘ. Hnaahˈ hnähꜘ jnäꜘ. Pero ja̱ˉbaˊ läꜙko̱o̱ˉ maˉjwɨɨnꜗ dsaˉ judiu, jeeˊ naahnꜚ saꜙ leꜘ goˊnäähˈ hnähꜘ, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ kaˉlähꜘ naꜗ. \v 34 Jmeenˋ ko̱o̱ˉ madaꜚ hmëëꜘ kyahꜗ hnähꜘ. Waˊ hnaahꜙ hnähꜘ ø̱ø̱hꜗ hnähꜘ. Waˊ hnaahꜙ hnähꜘ läꜙja̱a̱ˉ läꜙja̱a̱ˉ dsaˉkya̱a̱hˊ hnähꜘ, ja̱ˉbaˊ läꜙko̱o̱ˉ maˉläˉhnaanꜙ hnähꜘ. \v 35 Cherˊmahꜗ gaꜙläꜙhnaahꜙ hnähꜘ dsaˉkya̱a̱hˊ hnähꜘ, läꜙjë̱ë̱ꜙ baˊ dsaˉ läꜙñeˉ la̱a̱hꜗ hnähꜘ discípulo kya̱a̱nꜙ. \s1 Gaꜙjähꜘ Jesús heˉ hmäꜗ Peeˊ juuˈ heˉ saꜙ kyu̱u̱yꜙ \r (Mt. 26:31-35; Mr. 14:27-31; Lc. 22:31-34) \p \v 36 Heˉja̱ˉ gaꜙngɨɨꜘ Simón Peeˊ juuˈ: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, ¿haˉ taꜙ gohˈ hneˉ? \p Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Haˉ jeeˊ nɨɨnˋ, saꜙ leꜘ gohˈ kya̱a̱hˊ jnäꜘ naꜗ. Kë̱ë̱ˉ gaˊ gohꜗ kya̱a̱hˊ jnäꜘ. \p \v 37 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Peeˊ sɨɨyhꜙ: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, ¿heˉlaˈ ja̱ˉ moꜙsoꜙ leꜘ nɨɨnˋ kya̱a̱hˊ hneˉ naꜗ? Maˉllaꜙ baˊ dsënꜙ ju̱u̱nꜘ llahꜘ hneˉ. \p \v 38 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —¿Cheˊ juˈdsooꜘ maˉllaꜙ hohꜘ ju̱u̱hꜘ llan˜? Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hneˉ, jä̱ä̱ꜗ ja̱ˉgaˊ hoohˈ chaahˊ dsooˈ, hneˉ maˉtëꜘ hnëˉ ji̱i̱h˜ maˉhmähˊ juuˈ heˉ saꜙ kyu̱u̱hꜙ jnäꜘ. \c 14 \s1 Jesús la̱a̱ꜗ jwëˈ heˉ dsaˊtoohnˊ jeeˊ gyaˈ Dio \p \v 1 ʼTaꜙ jehꜙ hohꜘ hnähꜘ. Jmeeˊ hnähꜘ dsooꜘ hohꜘ kihꜗ Dio baˊ, hiꜙ jmeeˊ hnähꜘ dsooꜘ hohꜘ kinꜙ kaˉlähꜘ. \v 2 Chaˊnehꜙ kihꜗ Tääˋ kya̱a̱nꜙ chaˉ chaˉmiihˉ jeeˊ dsaˊtoohnˊ. Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ saꜙ laꜗ läꜙja̱ˉ, maˉjwë̱ë̱hnꜗ baˊ hnähꜘ jä̱ä̱ꜗ. Heˉja̱ˉ nɨɨnˋ miˊllunˋ jeeˊ goˊta̱a̱hˊ hnähꜘ. \v 3 Waˊraˉ ngaahnꜗ mahꜗ naˊjmeenˈ lluꜗ jeeˊ goˊta̱a̱hˊ hnähꜘ, ja̱ˉgaˊ jä̱hnꜘ kaˉlähꜘ mahꜗ goˊnäähˊ hnähꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ. Mahꜗ läꜙja̱ˉ jeeˊ naahnꜚ naˊgyanˈ, jeeˊ ja̱ˉ goˊta̱a̱hˊ hnähꜘ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ. \v 4 Maˉñehˊ baˊ hnähꜘ haˉ jeeˊ naahnꜚ, hiꜙ maˉkyu̱u̱h˜ baˊ hnähꜘ jwëˈ kaˉlähꜘ. \p \v 5 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Tamá sɨɨyhꜙ: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, saꜙ ñeˊ jnäähꜗ haˉ naˉ gwa̱a̱hˈ. ¿Haˉ läꜙja̱ˉ läꜙkyu̱u̱h˜ jnäähˈ jwëˈ kaˉlähꜘ? \p \v 6 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ jwëˈ, jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ juˈdsooꜘ, jnäꜘ heꜘ jmeenꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉ. Niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ llaˉnääˋ jeeˊ gyaˈ Tääˋ waˊraˉ jähꜘ kihꜗ saꜙ yaꜙnääyꜗ taꜙlaꜙ kiꜙ jnäꜘ. \v 7 Cherˊmahꜗ kyu̱u̱hꜙ jnäꜘ, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ kyu̱u̱hꜙ hnähꜘ Tääˋ kya̱a̱nꜙ. Naꜗ maˉkyu̱u̱hꜙ baˊ hnähꜘ, hiꜙ maˉjë̱ë̱hˋ hnähꜘ kaˉlähꜘ. \p \v 8 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Felipe: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, hä̱ä̱hˋ jnäähꜗ Tääˋ, mahꜗ ko̱ˉja̱ˉ baˊ maˉle̱e̱ꜙ kya̱a̱ꜗ jnäähˈ. \p \v 9 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ Felipe: \p —¿Johꜘ jmɨɨˊ saꜙ maˉhyaˉ gyanˊ kya̱a̱hˊ hnähꜘ jeeˊ laˉ mahꜗ saꜙ maˉläˉkyu̱u̱hꜙ jnäꜘ? Hi̱hꜗ maˉjë̱ë̱ꜙ jnäꜘ, heˉ maˉjë̱ë̱yꜙ Tääˋ baˊ ja̱ˉ. ¿Haˉ läꜙja̱ˉ jwahꜘ hneˉ: “Hä̱ä̱hˋ jnäähꜗ Tääˋ”? \v 10 ¿Cheˊ saꜙ la̱a̱hꜘ dsooꜘ, jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ ko̱o̱ˉ kya̱a̱hˊ Tääˋ, hiꜙ Tääˋ heꜘ la̱a̱ꜗ ko̱o̱ˉ kya̱a̱hˊ jnäꜘ? Läꜙjëꜙ juuˈ heˉ hlëëhˊ jnäꜘ, ja̱ꜙ heˉ hlëëhnˊ jeeˊ të̱ë̱nˉ hñiinꜙ naˉ. Tääˋ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ kya̱a̱hˊ jnäꜘ, hi̱ˉ heꜘ baˊ jmeeꜙ heˉ jmeenꜙ laˉ. \v 11 Waˊ läˉdsooꜘ hohꜘ hnähꜘ, jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ ko̱o̱ˉ kya̱a̱hˊ Tääˋ hiꜙ Tääˋ heꜘ la̱a̱ꜗ ko̱o̱ˉ kya̱a̱hˊ jnäꜘ. Pero cherˊmahꜗ saꜙ la̱a̱hꜘ hnähꜘ dsooꜘ läꜙja̱ˉ laꜗ kinꜙ kya̱a̱hˊ Tääˋ, jmeeˊ hnähꜘ dsooꜘ kihꜗ heˉ maˉjëëhˋ hnähꜘ haˉ läꜙ laꜗ taˊ heˉ jmeenꜙ. \v 12 Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ naˉ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, hi̱ˉ jmeeꜙ dsooꜘ dsëꜗ kinꜙ, hi̱ˉ heꜘ jmeeꜗ kaˉlähꜘ ja̱ˉbaˊ taˊ heˉ jmeenꜙ. Hiꜙ jʉʉhˉ gaˊ taˊ jmeeyˈ, jëëhꜘ naahꜚ baˊ jnäꜘ kya̱a̱hˊ Tääˋ. \v 13 Läꜙjëꜙ heˉ ngɨɨhˊ hnähꜘ kihꜗ Tääˋ läꜙhihꜙ kinꜙ, jmeenˋ heˉ ja̱ˉ, mahꜗ läꜙja̱ˉ läꜙjnäꜘ heˉ la̱a̱ꜗ jø̱ø̱hˈ Tääˋ taꜙlaꜙ kihꜗ jo̱o̱yꜘ. \v 14 Jmeeˋ baˊ jnäꜘ waˊ heˉ chaˉ heˉ heˉ ngɨɨhˊ hnähꜘ läꜙhihꜙ kinꜙ. \s1 Gaꜙjähꜘ Jesús che̱e̱yꜗ Jmɨˉlleꜘ Naˉjngɨɨˈ \p \v 15 ʼCherˊmahꜗ hnaahꜙ hnähꜘ jnäꜘ, høøˊ hnähꜘ madaꜚ heˉ jmeenꜙ kyahꜗ hnähꜘ. \v 16 Mahꜗ jnäꜘ chu̱u̱nˋ kya̱a̱hˊ Tääˋ che̱e̱yꜗ jñahꜘ hi̱ˉ kwaꜗ beꜘ kyahꜗ hnähꜘ. Mahꜗ jä̱yꜗ kya̱a̱hˊ hnähꜘ gaꜙläꜙjëꜙ johꜘ jmɨɨˊ chaˉ. \v 17 Hi̱ˉ heꜘ la̱a̱ꜗ Jmɨˉlleꜘ hi̱ˉ jmeeꜙ juˈdsooꜘ. Dsaˉ hi̱ˉ cha̱a̱ˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, saꜙ leꜘ he̱e̱yhˉ, jëëhꜘ saꜙ jë̱ë̱y˜, niꜙ saꜙ kyu̱u̱yꜙ. Pero hnähꜘ, kyu̱u̱hꜙ hnihꜘ, jëëhꜘ hä̱ä̱yˊ jeeˊ kyahˈ hnähꜘ, hiꜙ dsaˉheyꜘ nehꜙ tuhˉhohꜘ hnähꜘ. \p \v 18 ʼWaˊraˉ ngaahnꜗ, saꜙ jä̱hˈ hnähꜘ hnëëꜘ. Jä̱hnꜘ kaˉlähꜘ kyahꜗ hnähꜘ. \v 19 Miihˉ jmɨɨˊ gaˊ moꜙsoꜙ jë̱ë̱ꜗ dsaˉ jnäꜘ. Pero hnähꜘ, jë̱ë̱hˈ jnäꜘ. Hiꜙ kihꜗ heˉ cha̱a̱ˉ jnäꜘ, heˉja̱ˉ baˊ ja̱ˉ jmeeꜗ cha̱a̱ˉ hnähꜘ. \v 20 Maˊja̱ˉ gaˊ läꜙngëëhꜘ hnähꜘ, jnäꜘ gyanˊ kya̱a̱hˊ Tääˋ kya̱a̱nꜙ, hiꜙ hnähꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ, hiꜙ jnäꜘ kya̱a̱hˊ hnähꜘ. \v 21 Hi̱ˉ maˉhe̱e̱hˉ madaꜚ kinꜙ mahꜗ høøyꜙ, hi̱ˉ heꜘ hnääꜗ jnäꜘ. Hiꜙ hi̱ˉ hnääꜗ jnäꜘ, Tääˋ kya̱a̱nꜙ läꜙhnääyꜗ hi̱ˉ heꜘ. Hiꜙ jnäꜘ kaˉlähꜘ läˉhnaaꜙ jnihꜘ mahꜗ miˊjnäänꜗ hñiinꜙ kiyhꜗ. \p \v 22 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Juda (pero ja̱ꜙ heꜘ Iscariote): \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, ¿heˉlaˈ maꜙlaꜙ kya̱a̱ꜗ jnäähˈ baˊ miˊjnäähꜗ hñaahꜗ, mahꜗ saꜙ miˊjnäähꜗ hñaahꜗ kihꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ? \p \v 23 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Hi̱ˉ hnääꜗ jnäꜘ, høøyꜙ juuˈ kinꜙ, hiꜙ Tääˋ kya̱a̱nꜙ läꜙhnääyꜗ hi̱ˉ heꜘ. Mahꜗ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ Tääˋ dsaˊtoohˊ jnäähꜗ kya̱a̱yhˊ. \v 24 Hi̱ˉ saꜙ hnääꜗ jnäꜘ, saꜙ høøyꜙ juuˈ kinꜙ. Hiꜙ juuˈ heˉ maˉnʉʉhˉ hnähꜘ, ja̱ꜙ juuˈ kiꜙ hñiinꜙ ja̱ˉ, juuˈ kihꜗ Tääˋ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ baˊ ja̱ˉ. \p \v 25 ʼHlë̱ë̱hnˊ hnähꜘ läꜙjëꜙ juuˈ laˉ, taˊko̱ˉji̱i̱hˈ gyanˊ kya̱a̱hˊ hnähꜘ. \v 26 Pero waˊraˉ ngaahnꜗ, kwa̱a̱t˜ kiꜙ jnäꜘ, che̱e̱ꜗ Tääˋ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ kwaꜗ beꜘ kyahꜗ hnähꜘ. Hi̱ˉ heꜘ heꜘ Jmɨˉlleꜘ Naˉjngɨɨˈ hi̱ˉ heehꜗ hnähꜘ gaꜙläꜙjëꜙ baˊ, hiꜙ jmeeyꜗ läꜙdsooh˜ hohꜘ hnähꜘ läꜙjëꜙ juuˈ heˉ maˉhlë̱ë̱hnˋ hnähꜘ. \p \v 27 ʼJnäꜘ kwanˋ mahꜗ jmeenˋ hɨɨꜗ tiiˊ kyahˈ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ hiiꜘ tiiˊ kinꜙ. Ja̱ꜙ läꜙko̱o̱ˉ kwaꜙ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ heˉ kwëëhnꜙ hnähꜘ. Taꜙ jehꜙ hohꜘ hnähꜘ, niꜙ taꜙ waˊ ga̱hˈ hnähꜘ. \v 28 Maˉnʉʉhˉ baˊ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ maˉjwë̱ë̱hnꜗ hnähꜘ. Naahnꜚ hiꜙ jä̱hnꜘ jeeˊ kyahˈ hnähꜘ kaˉlähꜘ. Cherˊmahꜗ dsooꜘ hnaahꜙ hnähꜘ jnäꜘ, jë̱ë̱ˉ hohꜘ hnähꜘ kiꜙ jnäꜘ kihꜗ heˉ naahnꜚ jeeˊ gyaˈ Tääˋ, jëëhꜘ jø̱ø̱hˈ gyihꜗ läꜙko̱hꜘ jnäꜘ. \v 29 Maˉjwë̱ë̱hnꜗ hnähꜘ juuˈ laˉ, jä̱ä̱ꜗ saꜙ gaˊ maˉlaꜗ. Mahꜗ waˊraˉ gaꜙlaꜗ, ja̱ˉgaˊ läꜙdsooꜘ hohꜘ hnähꜘ. \p \v 30 ʼMoꜙsoꜙ hlëëhnˊ gaˊ chaˉmiihˉ kya̱a̱hˊ hnähꜘ, jëëhꜘ jäꜙ hi̱ˉsaꜙllu̱ꜗ hi̱ˉ jmeeꜙ hihꜙ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. Pero kya̱a̱hˊ jnäꜘ saꜙ chaˉ kiyhꜗ niꜙ miihˉ. \v 31 Heˉ jmeenꜙ läꜙko̱o̱ˉ madaꜚ heˉ gaꜙjmeeꜘ Tääˋ kinꜙ baˊ, mahꜗ läꜙja̱ˉ läꜙñeˉ dsaˉ hi̱ˉ cha̱a̱ˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, jnäꜘ hnaanꜙ Tääˋ. \p ʼNooˉ hnähꜘ, manˋ. \c 15 \s1 Chaahˈ wɨ̱ɨ̱ˉ jëhˈ kya̱a̱hˊ saˊgohꜗ kihꜗ \p \v 1 ʼJnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ läꜙko̱o̱ˉ chaahˈ wɨ̱ɨ̱ˉ jëhˈ heˉ lluꜗ goˉte˜. Tääˋ kya̱a̱nꜙ, hi̱ˉ heꜘ miˉlluꜗ chaahˈ wɨ̱ɨ̱ˉ jëhˈ ja̱ˉ. \v 2 Hnäy˜ läꜙjëꜙ saˊgohꜗ heˉ chooˈ kinꜙ, heˉ saꜙ hɨɨˉ mɨɨˈ. Hiꜙ läꜙjëꜙ saˊgohꜗ heˉ hɨɨˉ mɨɨˈ, miˉlluyꜗ mahꜗ jä̱ꜗ naˉjngɨɨˈ. Mahꜗ läꜙja̱ˉ hɨɨꜗ chaˉgaˊmiihˉ mɨɨˈ. \v 3 Hiꜙ läꜙja̱ˉ maˉnaˉjngëëˈ hnähꜘ läꜙlluꜗ heˉ maˉhe̱e̱hˋ hnähꜘ juuˈ heˉ maˉhlë̱ë̱hnˋ hnähꜘ. \v 4 Jä̱ˊ hnähꜘ ko̱o̱ˉ hwehˉ kya̱a̱hˊ jnäꜘ, hiꜙ jnäꜘ jä̱nˋ ko̱o̱ˉ hwehˉ kya̱a̱hˊ hnähꜘ. Läꜙko̱o̱ˉ saˊgohꜗ kihꜗ chaahˈ wɨ̱ɨ̱ˉ jëhˈ, saꜙ leꜘ hɨɨꜗ mɨɨˈ kihꜗ hñiiꜘ, cherˊmahꜗ saꜙ naˉchooˈ hñiiꜘ chaahˈ kihꜗ. Ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ laꜗ kyahꜗ hnähꜘ cherˊmahꜗ saꜙ tä̱ä̱hˊ hnähꜘ ko̱o̱ˉ hwehˉ kya̱a̱hˊ jnäꜘ. \p \v 5 ʼJnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ chaahˈ wɨ̱ɨ̱ˉ jëhˈ. Hnähꜘ heꜘ la̱a̱hꜗ saˊgohꜗ kihꜗ. Dsaˉ hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ ko̱o̱ˉ hwehˉ kya̱a̱hˊ jnäꜘ hiꜙ jnäꜘ chehnꜗ ko̱o̱ˉ hwehˉ kya̱a̱yhˊ, heˉ läꜙja̱ˉ baˊ hɨɨˉ chaˉmiihˉ mɨɨˈ. Jëëhꜘ, cherˊmahꜗ saꜙ la̱a̱hꜗ hnähꜘ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ, niꜙ miihˉ saꜙ chaˉ heˉ leꜘ jmeehˈ hnähꜘ. \v 6 Hi̱ˉ saꜙ jä̱ꜗ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ, hi̱ˉ heꜘ jä̱ꜗ taꜙ kaˊhneꜚ. Leꜘ kiyhꜗ läꜙko̱o̱ˉ laꜗ kihꜗ saˊgohꜗ chaahˈ wɨ̱ɨ̱ˉ jëhˈ heˉ maˉnaˉhnaˊ. Mahꜗ waˊraˉ gaꜙläꜙki̱i̱ꜙ, jʉʉhꜗ dsaˉ mahꜗ jë̱yꜗ kya̱a̱hˊ jeˉ. \p \v 7 ʼCherˊmahꜗ tä̱ä̱hˊ hnähꜘ ko̱o̱ˉ hwehˉ kya̱a̱hˊ jnäꜘ hiꜙ jä̱ꜗ juuˈ kinꜙ kyahꜗ hnähꜘ, ngɨɨˊ läꜙjëꜙ heˉ hnoohˉ hnähꜘ. Hñahꜙ baˊ hnähꜘ. \v 8 Dsaˉläˉjnäꜘ heˉ la̱a̱ꜗ jø̱ø̱hˈ Tääˋ kya̱a̱nꜙ jeeˊ jmeehˉ hnähꜘ chaˉmiihˉ taˊ lluˈ, hiꜙ läꜙjwëꜘ ja̱ˉ jmeehˉ hnähꜘ lii˜ la̱a̱hꜗ hnähꜘ discípulo kya̱a̱nꜙ. \v 9 Läꜙko̱o̱ˉ maˉläˉhnääꜗ Tääˋ jnäꜘ, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ maˉläˉhnaanꜙ hnähꜘ. Läꜙ maˉdsooꜘ ja̱ˉbaˊ hohꜘ hnähꜘ heˉ hnaanꜙ hnähꜘ. \v 10 Cherˊmahꜗ høøhˉ hnähꜘ läꜙjëꜙ madaꜚ heˉ jmeenꜙ kyahꜗ hnähꜘ, läꜙ maˉdsooꜘ ja̱ˉbaˊ hohꜘ hnähꜘ heˉ hnaanꜙ hnähꜘ. Jëëhꜘ ja̱ˉbaˊ läꜙnaˉ maˉjmeenꜗ. Maˉhøønꜗ läꜙjëꜙ madaꜚ heˉ gaꜙjmeeꜘ Tääˋ kinꜙ, hiꜙ läꜙ maˉcho̱o̱hnˊ ja̱ˉbaˊ ko̱o̱ˉ hwehˉ heˉ hnääyꜗ jnäꜘ. \p \v 11 ʼLäꜙjëꜙ heˉ laˉ maˉhlëëhnˋ mahꜗ waˊ jë̱ë̱ˉ hohꜘ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ jë̱ë̱ˉ dsënꜙ, hehꜗ läꜙja̱ˉ waˊ naˉhñaaˈ heˉ jë̱ë̱ˉ hohꜘ hnähꜘ. \v 12 Heˉ laˉ ja̱ˉ madaꜚ heˉ jmeenꜙ kyahꜗ hnähꜘ. Waˊ läˉhnaahꜙ hnähꜘ dsaˉkya̱a̱hˊ hnähꜘ, ja̱ˉbaˊ läꜙko̱o̱ˉ maˉläˉhnaanꜙ hnähꜘ. \v 13 Niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ cha̱a̱ˉ hi̱ˉ hnääꜗ dsaˉ chaˉgaˊmiihˉ läꜙko̱hꜘ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ kwa̱a̱ꜗ hñiiꜘ heˉ ju̱u̱yꜘ kihꜗ omeꜚ kya̱a̱ꜗ. \v 14 Omeꜚ kya̱a̱nꜙ la̱a̱hꜗ hnähꜘ, cherˊmahꜗ jmeehˈ hnähꜘ läꜙjëꜙ madaꜚ heˉ jmeenꜙ kyahꜗ hnähꜘ. \v 15 Saꜙ tëëhnꜚ hnähꜘ moz˜. Jëëhꜘ moz˜ saꜙ ñeˉ heˉ hʉʉˊdsëˉ jmeeꜙ dsaˉjʉʉyˊ. Tëëhnꜙ hnähꜘ omeꜚ kya̱a̱nꜙ baˊ, jëëhꜘ läꜙjëꜙ heˉ maˉnuunꜗ kihꜗ Tääˋ kya̱a̱nꜙ, maˉmiˉjnäänˈ kyahꜗ hnähꜘ. \v 16 Ja̱ꜙ heꜘ hnähꜘ gaꜙlle̱e̱hˋ hnähꜘ jnäꜘ. Jnäꜘ baˊ gaꜙlle̱e̱hnꜙ hnähꜘ hiꜙ gaꜙhña̱a̱nꜙ hnähꜘ mahꜗ goˊjmeehˊ hnähꜘ taˊ kinꜙ. Hiꜙ yaˉhɨɨˈ kweeˉ taˊ kyahˈ hnähꜘ, läꜙja̱ˉ jä̱ꜗ ko̱o̱ˉ hwehˉ kaˉlähꜘ. Mahꜗ läꜙja̱ˉ, läꜙjëꜙ heˉ ngɨɨhˊ hnähꜘ kihꜗ Tääˋ läꜙhihꜙ kinꜙ, kwayꜗ baˊ. \v 17 Heˉ laˉ baˊ ja̱ˉ madaꜚ heˉ jmeenꜙ kyahˈ hnähꜘ: Waˊ hnaahꜙ hnähꜘ dsaˉkya̱a̱hˊ hnähꜘ. \s1 Naˉhøøhˊ dsaˉ kihꜗ Jesús, läꜙja̱ˉ kihꜗ dsaˉ kya̱a̱yꜗ \p \v 18 ʼCherˊmahꜗ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ naˉhøøhˊ kyahˈ hnähꜘ, maˉñehˊ baˊ hnähꜘ, jä̱ä̱ꜗ gaˊ jnäꜘ gaꜙläꜙhøøyhˋ kinꜙ. \v 19 Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ la̱a̱hꜗ hnähꜘ hi̱ˉ kya̱a̱ꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, dsaˉ cha̱a̱ˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ läꜙhnääꜗ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ hnääyꜗ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ kya̱a̱yꜗ. Pero gaꜙlle̱e̱hnꜙ hnähꜘ jeeˊ kihˈ hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, heˉja̱ˉ hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ naˉhøøhˊ kyahˈ hnähꜘ, jëëhꜘ moꜙsoꜙ la̱a̱hꜗ hnähꜘ dsaˉ kya̱a̱yꜗ. \v 20 Miˉdsoohꜚ hohꜘ hnähꜘ juuˈ heˉ maˉjwë̱ë̱hnꜗ hnähꜘ. Ja̱a̱ˉ moz˜, saꜙ jø̱ø̱yhˈ gaˊ läꜙko̱hꜘ dsaˉjʉʉyˊ. Cherˊmahꜗ dsaˉ gaꜙjmeehꜙ jnäꜘ, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ jmeehꜙ dsaˉ hnähꜘ kaˉlähꜘ. Hiꜙ cherˊmahꜗ gaꜙhøøyꜘ juuˈ kinꜙ, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ høøyꜗ juuˈ kyahꜗ hnähꜘ kaˉlähꜘ. \v 21 Läꜙja̱ˉ jmeeyꜗ, jmeeyhꜙ hnähꜘ kwa̱a̱t˜ kinꜙ, jëëhꜘ saꜙ kyu̱u̱yꜙ Dio hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ. \p \v 22 ʼWaˊraˉ jähꜘ kihꜗ saꜙ maˉjan˜ hiꜙ niꜙ saꜙ gaꜙhlë̱ë̱hˋ jnihꜘ, saꜙ maˊ läꜙñeyˉ kihꜗ dsoˊkyeˉ. Pero naꜗ, maˉnaˉbä̱ä̱yhˋ, moꜙsoꜙ leꜘ jäyhꜘ saꜙ ñeyˉ. \v 23 Hi̱ˉ naˉhøøhˊ kinꜙ, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ naˉhøøyhˊ kihˈ Tääˋ kya̱a̱nꜙ kaˉlähꜘ. \v 24 Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ saꜙ gaꜙjmeenꜗ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ jeeˊ kiyhˈ, heˉ saꜙ maˉjmeeꜘ niꜙ ja̱a̱ˉ, saꜙ maˊ läꜙñeyˉ kihꜗ dsoˊkyeˉ. Pero naꜗ heˉ maˉjëëyꜙ läꜙja̱ˉ, mahꜗ naˉhøøyhˊ kinꜙ, hiꜙ naˉhøøyhˊ kihˈ Tääˋ kya̱a̱nꜙ kaˉlähꜘ. \v 25 Läꜙja̱ˉ dsaˉläˉteꜗ läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ nëˊ ley: Niꜙ miihˉ saꜙ chaˉ heˉ kihꜗ heˉ gaꜙläꜙhä̱ä̱yhˋ jnäꜘ. \p \v 26 ʼPero waˊraˉ jaꜗ hi̱ˉ nooꜙ nëˊ kyahˈ hnähꜘ, hi̱ˉ heꜘ jmeeꜗ juˈdsooꜘ kinꜙ. Hi̱ˉ heꜘ yaˉhë̱ë̱ˈ kihꜗ Tääˋ mahꜗ che̱e̱nꜚ jeeˊ kyahˈ hnähꜘ. Hi̱ˉ heꜘ heꜘ Jmɨˉlleꜘ Naˉjngɨɨˈ. \v 27 Hiꜙ hnähꜘ kaˉlähꜘ, jmeehˈ hnähꜘ juˈdsooꜘ kinꜙ, kihꜗ heˉ gaꜙjmeehˊ hnähꜘ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ läꜙ maˊ toˉnëˊ. \c 16 \s1 Jëëꜗ wɨɨꜘ discípulo kya̱a̱ꜗ Dio \p \v 1 ʼLäꜙjëꜙ heˉ laˉ maˉhlë̱ë̱hnˋ hnähꜘ mahꜗ saꜙ chaˉ heˉ kihꜗ jehꜗ hohꜘ hnähꜘ. \v 2 Hwë̱ë̱ꜗ dsaˉ hnähꜘ gwahꜙ mähˉ jeeˊ dsaˉku̱hꜗ hnähꜘ hiꜙ lloo˜ jmɨɨˊ waˊraˉ gaꜙjngɨɨhꜗ waˊ hi̱ˉ chaˉ hi̱ˉ kyahꜗ hnähꜘ, läꜙko̱o̱ˉ heˉ jmeeyꜙ taˊ kihˈ Dio baˊ ja̱ˉ la̱a̱yꜘ. \v 3 Läꜙja̱ˉ jmeeyꜗ kyahꜗ hnähꜘ, jëëhꜘ saꜙ kyu̱u̱yꜙ Tääˋ, niꜙ saꜙ kyu̱u̱yꜙ jnäꜘ. \v 4 Maˉjwë̱ë̱hnꜗ hnähꜘ läꜙjëꜙ heˉ laˉ mahꜗ waˊraˉ gaꜙtëꜘ jeeˊ dsaˉngëëhꜘ hnähꜘ läꜙja̱ˉ, ja̱ˉgaˊ läꜙdsooh˜ hohꜘ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ laˉ. Saꜙ gaꜙjwë̱ë̱hnꜗ hnähꜘ läꜙlaˉ läꜙ maˊ toˉnëˊ, jëëhꜘ gyanˊ kya̱a̱hˊ hnähꜘ. \s1 Heˉ laˉ naˉ jmeeꜙ Jmɨˉlleꜘ Naˉjngɨɨˈ \p \v 5 ʼPero naꜗ, naahnꜚ jeeˊ gyaˈ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jnäꜘ hiꜙ niꜙ ja̱a̱ˉ hnähꜘ saꜙ ngɨɨhˊ hnähꜘ juuˈ kinꜙ: “¿Haˉ naˉ gwa̱a̱hˈ?” \v 6 Pero meehˉ hohꜘ hnähꜘ chaˉmiihˉ kihꜗ heˉ maˉjwë̱ë̱hnꜗ hnähꜘ läꜙlaˉ. \v 7 Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ heˉ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ. Heˉ lluꜗ kyahꜗ hnähꜘ baˊ ja̱ˉ heˉ naahnꜚ. Jëëhꜘ, cherˊmahꜗ saꜙ ngaahnꜗ, saꜙ jäꜙ hi̱ˉ nooꜙ nëˊ kyahˈ hnähꜘ. Pero cherˊmahꜗ ngaahnꜗ, che̱e̱nꜚ hi̱ˉ heꜘ kyahꜗ hnähꜘ. \v 8 Hiꜙ waˊraˉ jaꜗ hi̱ˉ heꜘ, jmeeyꜗ läꜙngëëꜘ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ heˉ tä̱ä̱yhˊ kya̱a̱hˊ dsoˊkyeˉ, hiꜙ miˉjnääyꜙ heˉ cha̱a̱ˉ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ llu̱u̱ꜗ goˉte˜, hiꜙ läꜙja̱ˉ heˉ llaꜗ Dio taˊ. \v 9 Miˉjnääyꜙ heˉ tä̱ä̱hˊ dsaˉ kya̱a̱hˊ dsoˊkyeˉ, kihꜗ heˉ saꜙ he̱e̱yhˉ jnäꜘ. \v 10 Läꜙja̱ˉ miˉjnääyꜙ, jnäꜘ heꜘ hi̱ˉ llu̱u̱ꜗ, jëëhꜘ naahnꜚ kihꜗ Tääˋ kya̱a̱nꜙ hiꜙ moꜙsoꜙ jë̱ë̱hˈ jnäꜘ. \v 11 Hiꜙ miˉjnääyꜙ heˉ llaꜗ Dio taˊ kihˈ dsaꜙ, jëëhꜘ hi̱ˉsaꜙllu̱ꜗ hi̱ˉ jmeeꜙ hihꜙ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ maˉnaˉbä̱ä̱yhˋ kya̱a̱hˊ dsoˊjwɨɨꜘ. \p \v 12 ʼChaˉ gaˊ heˉ hnoonꜗ jwë̱ë̱hnꜚ hnähꜘ, pero saꜙ läꜙngëëhꜘ hnähꜘ naꜗ gaˉjʉhˉ. \v 13 Pero waˊraˉ jaꜗ Jmɨˉlleꜘ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ juˈdsooꜘ, hi̱ˉ heꜘ jä̱ä̱ꜗ hnähꜘ mahꜗ läꜙngëëhꜘ hnähꜘ naˉhñaaˈ läꜙjë̱ë̱ˉ haˉ läꜙ laꜗ juˈdsooꜘ. Jëëhꜘ saꜙ hlëëyhꜗ jeeˊ të̱ë̱yˉ hñiiyꜘ. Hlëëyhꜗ heˉ nuuyˉ baˊ hiꜙ jmeeyꜗ läꜙngëëꜘ dsaˉ läꜙjëꜙ heˉ naꜗ gaˊ jäꜙ. \v 14 Jmeeyꜗ läꜙngëëhꜘ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ la̱a̱ꜗ jnäꜘ, läꜙja̱ˉ miˉjnääyꜙ heˉ la̱a̱nꜗ jø̱ø̱hˈ. \v 15 La̱a̱nꜗ ja̱ˉbaˊ läꜙko̱o̱ˉ la̱a̱ꜗ Tääˋ. Heˉja̱ˉ baˊ naˉ maˉjwahnꜗ, jmeeyꜗ läꜙngëëhꜘ hnähꜘ läꜙko̱o̱ˉ la̱a̱ꜗ jnäꜘ. \p \v 16 ʼKo̱ˉhwëëꜘ gaˊ, moꜙsoꜙ jë̱ë̱hˈ jnäꜘ. Hiꜙ ko̱o̱ˉ gaˊ ko̱ˉhwëëꜘ, jë̱ë̱hˈ jnäꜘ kaˉlähꜘ, ja̱ˉgaˊ naahnꜚ jeeˊ gyaˈ Tääˋ. \s1 Hi̱ˉ meehˉ dsëꜗ läꜙcha̱a̱ˉ lluꜗ \p \v 17 Ja̱ˉgaˊ gaꜙngɨɨˊ jnäähꜗ juuˈ kihꜗ dsaˉkya̱a̱hˊ jnäähꜗ: \p —¿Heeˉ naˉ heˉ hlë̱ë̱yh˜ jneˊ heˉ jäyhꜘ läꜙnaˉ: “Ko̱ˉhwëëꜘ gaˊ, moꜙsoꜙ jë̱ë̱hˈ jnäꜘ, hiꜙ ko̱o̱ˉ gaˊ ko̱ˉhwëëꜘ, jë̱ë̱hˈ jnäꜘ kaˉlähꜘ, ja̱ˉgaˊ naahnꜚ jeeˊ gyaˈ Tääˋ”? \p \v 18 Maˊ chiihˉ gaˊ jnäähꜗ dsaˉkya̱a̱hˊ jnäähꜗ: \p —¿Heeˉ naˉ heˉ jäyhꜘ: “Ko̱ˉhwëëꜘ gaˊ”? Saꜙ ngëëꜘ jneˊ heeˉ naˉ hlëëyhꜙ. \p \v 19 Ñeˊ baˊ Jesús heˉ maˊ hnøøˉ jnäähˈ maˊ ngɨɨˊ jnäähꜗ juuˈ kiyhꜗ. Heˉja̱ˉ gaꜙsɨɨyhꜙ jnäähˈ: \p —Maˉjwë̱ë̱hnꜗ hnähꜘ ko̱ˉhwëëꜘ gaˊ, moꜙsoꜙ jë̱ë̱hˈ jnäꜘ hiꜙ ko̱o̱ˉ gaˊ ko̱ˉhwëëꜘ, jë̱ë̱hˈ jnäꜘ kaˉlähꜘ. ¿Cheˊ heˉ laˉ naˉ heˉ ngɨɨhˊ hnähꜘ juuˈ kihꜗ dsaˉkya̱a̱hˊ hnähꜘ? \v 20 Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, jäꜙ kɨˊhoohˊ hnähꜘ jwërte pero dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ läꜙcha̱a̱yˉ lluꜗ. Ko̱ˉhwëëꜘ baˊ ja̱ˉ, jäꜙ tiˉmeehˉ hohꜘ hnähꜘ, ja̱ˉgaˊ jë̱ë̱ꜘ hohꜘ hnähꜘ goˉteˈ. \v 21 Waˊraˉ gaꜙtëꜘ jeeˊ läꜙcha̱a̱ˉ gyʉ̱ʉ̱ˉ kya̱a̱ꜗ ja̱a̱ˉ dsaˉmëꜘ, jëëy˜ wɨɨꜘ, jëëhꜘ maˉtëꜘ jeeˊ läꜙcha̱a̱ˉ gyʉ̱ʉ̱ˉ kya̱a̱yꜗ. Pero maˉngëëꜘ maˉläˉcha̱a̱ꜙ gyʉ̱ʉ̱ˉ kya̱a̱yꜗ, moꜙsoꜙ dsooh˜ dsëyꜗ wɨɨꜘ heˉ maˉjëëyꜙ ja̱ˉ, kihꜗ heˉ cha̱a̱yˉ lluꜗ heˉ maˉläˉcha̱a̱ꜙ ja̱a̱ˉ gyʉ̱ʉ̱ˉ kya̱a̱yꜗ. \v 22 Ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ tiˉmeehˉ hohꜘ hnähꜘ naꜗ. Pero ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ jë̱ë̱nꜚ hnähꜘ, ja̱ˉgaˊ jë̱ë̱ꜘ hohꜘ hnähꜘ, hiꜙ niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ leꜘ jñuuhꜗ läꜙko̱o̱ˉ teꜗ heˉ jë̱ë̱ˉ hohꜘ hnähꜘ. \p \v 23 ʼJmɨɨˊ ja̱ˉ, moꜙsoꜙ ngɨɨhˊ hnähꜘ juuˈ kinꜙ niꜙ miihˉ. Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ, läꜙjëꜙ goˉteˈ heˉ ngɨɨhˊ kihˈ Tääˋ läꜙhihꜙ kinꜙ, kwayꜗ baˊ. \v 24 Läꜙji̱i̱hˈ maˉyaˉnøøꜗ jneˊ, niꜙ miihˉ saꜙ chaˉ heˉ maˉngɨɨhˊ hnähꜘ läꜙhihꜙ kinꜙ. Ngɨɨˊ hnähꜘ mahꜗ hñahꜙ hnähꜘ hiꜙ läꜙja̱ˉ, jë̱ë̱ꜘ hohꜘ hnähꜘ goˉte˜. \s1 Gaꜙlɨhꜗ Jesús gaꜙllaꜙdsëëyˋ heˉ hlɨɨhˈ heˉ chaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ \p \v 25 ʼMaˉhlë̱ë̱hnˋ hnähꜘ läꜙjëꜙ heˉ laˉ kya̱a̱hˊ juuˈ naˉhmääˊ. Maˉngooꜗ gaꜙtëꜘ hor˜ jeeˊ moꜙsoꜙ hlë̱ë̱hnˊ hnähꜘ juuˈ naˉhmääˊ. Naˉhñaaˈ läꜙjë̱ë̱ˉ baˊ jmeehnꜚ juuˈ kyahꜗ hnähꜘ haˉ läꜙ laꜗ kihꜗ Tääˋ. \v 26 Maˊja̱ˉ ngɨɨhˊ hnähꜘ kihꜗ Dio läꜙhihꜙ kinꜙ. Saꜙ jwë̱ë̱hn˜ hnähꜘ ngɨɨnˊ kyahˈ hnähꜘ kihꜗ Tääˋ. \v 27 Hnääꜗ Tääˋ hnähꜘ, jëëhꜘ maˉläˉhnaahꜙ jnäꜘ hiꜙ maˉläˉdsooꜘ baˊ hohꜘ hnähꜘ heˉ janꜗ kihꜗ Tääˋ. \v 28 Kihꜗ Tääˋ baˊ yaꜙhë̱ë̱nꜗ mahꜗ janꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. Naꜗ yaˉhë̱ë̱nˈ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ mahꜗ naahnꜚ kaˉlähꜘ jeeˊ gyaˈ Tääˋ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ jnäähˈ. \p \v 29 Mahꜗ gaꜙjähˊ jnäähꜗ: \p —Naꜗ gaˊ hlëëhˊ jë̱ë̱ˉ goˉte˜, moꜙsoꜙ hlëëhˊ juuˈ naˉhmääˊ. \v 30 Naꜗ gaˊ maˉläˉngëëꜘ jnäähˈ, kyu̱u̱h˜ baˊ hneˉ gaꜙläꜙjëꜙ goˉteˈ. Kyahꜗ hneˉ saꜙ jmeeꜙ biiꜗ, ngɨɨꜗ dsaˉ juuˈ, jëëhꜘ maˉñehˊ baˊ hneˉ heˉ hʉʉˊdsëˉ jmeeyꜙ. Heˉja̱ˉ baˊ naˉ maˉläˉdsooꜘ dsëˉ jnäähˈ yaꜙhë̱ë̱hꜗ kihꜗ Dio. \p \v 31 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —¿Cheˊ naꜗ gaˊ maˉläˉdsooꜘ hohꜘ hnähꜘ? \v 32 Maˉngooꜗ gaꜙtëꜘ hor˜ hiꜙ hor˜ ja̱ˉ maˉtøøhnˊ naˈ gaˉjʉhˉ heˉ saˉjñeeꜘ hnähꜘ mahꜗ be̱e̱hˈ jnäꜘ. Pero saꜙ jä̱nˋ hñiinꜙ goˉte˜, Tääˋ kya̱a̱nꜙ kya̱a̱hˊ jnäꜘ. \v 33 Läꜙjëꜙ heˉ laˉ maˉhlë̱ë̱hnˋ hnähꜘ mahꜗ taꜙlaꜙ kiꜙ jnäꜘ hɨɨꜗ tiiˊ kyahˈ hnähꜘ. Jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ jëëhˈ hnähꜘ heˉ wɨɨꜘ. Pero waˊ chaˉ oˉjø̱hꜙ dsëˉ kyahꜗ hnähꜘ, jëëhꜘ maˉlɨhn˜ maˉllaˉdsëënˋ kihꜗ heˉ hlɨɨhˈ heˉ chaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ dsaˉ kya̱a̱yꜗ. \c 17 \s1 Gaꜙngɨɨꜘ Jesús kihꜗ discípulo kya̱a̱yꜗ kihꜗ Dio \p \v 1 Maˉngëëꜘ maˉhlëëhꜘ Jesús läꜙjëꜙ heˉ ja̱ˉ, gaꜙjëëyꜗ taꜙ gyʉʉhˈ mahꜗ gaꜙjäyhꜘ: \p —Tääˋ kya̱a̱nꜙ, maˉdsë̱ë̱ꜗ hor˜. Miˉjnääˈ jo̱o̱hˉ heˉ la̱a̱yꜗ jø̱ø̱hˈ mahꜗ läꜙja̱ˉ, jo̱o̱hˉ miˉjnääyꜙ hneˉ heˉ la̱a̱hꜗ jø̱ø̱hˈ kaˉlähꜘ. \v 2 Hneˉ gaꜙhña̱a̱hˋ jnäꜘ mahꜗ jmeenˋ hihꜙ kihꜗ gaꜙläꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ. Heˉja̱ˉ naˉnaˊ jwëˈ kinꜙ jmeenˋ cha̱a̱ˉ tä̱ä̱ꜘ gaꜙläꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ hi̱ˉ gaꜙkwë̱ë̱hˋ jnäꜘ. \v 3 Heˉ kyu̱u̱ꜙ dsaˉ hneˉ, maꜙlaꜙ ja̱a̱ˉ hneˉ baˊ la̱a̱hˈ Dio Jø̱ø̱hꜗ, hiꜙ heˉ kyu̱u̱yꜙ Jesucristo hi̱ˉ gaꜙche̱e̱hꜙ, heˉ laˉ baˊ ja̱ˉ, heˉ jmeeꜙ cha̱a̱ˉ dsaˉ tä̱ä̱ꜘ. \p \v 4 ʼMaˉmiˉjnäänˈ hneˉ kihꜗ dsaꜙ heˉ la̱a̱hꜗ jø̱ø̱hˈ. Maˉhñaaˉ baˊ taˊ heˉ gaꜙkwëëhˋ jnäꜘ jmeenˋ. \v 5 Naꜗ naꜙ Tääˋ, miˉjnääˈ heˉ la̱a̱nꜗ jø̱ø̱hnˈ yaꜙjwɨɨꜗ kyahꜗ, ja̱ˉbaˊ läꜙko̱o̱ˉ jø̱ø̱hnˈ maˊ la̱a̱nˈ kya̱a̱hˊ hneˉ, jä̱ä̱ꜗ ja̱ˉgaˊ nøøˈ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. \p \v 6 ʼMaˉmiˉjnäänˈ hneˉ kihꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ hi̱ˉ gaꜙkwë̱ë̱hˋ jnäꜘ. Hi̱ˉ heꜘ maˊ la̱a̱ˈ kya̱a̱hꜗ mahꜗ gaꜙkwë̱ë̱hˋ jnäꜘ, hiꜙ gaꜙhøøyꜘ juuˈ kyahꜗ. \v 7 Naꜗ maˉläˉkyʉʉyh˜, heˉ jaꜗ kyahꜗ baˊ ja̱ˉ läꜙjëꜙ heˉ gaꜙtøøhˈ goonꜙ. \v 8 Jëëhꜘ, läꜙjëꜙ juuˈ heˉ gaꜙchiihˊ jnäꜘ, maˉhlë̱ë̱hˋ jnihꜘ hiꜙ gaꜙhe̱e̱yhˉ baˊ. Maˉläˉhe̱e̱ꜘ bihꜗ heˉ yaꜙhë̱ë̱nꜗ kyahꜗ. Hiꜙ maˉläˉdsooꜘ baˊ dsëyˈ, hneˉ heꜘ gaꜙche̱e̱hꜙ jnäꜘ. \p \v 9 ʼHeˉja̱ˉ ngɨɨnˊ kiyhˈ, ja̱ꜙ kihꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ. Ngɨɨnˊ kihˈ hi̱ˉ gaꜙkwë̱ë̱hˋ jnäꜘ baˊ, jëëhꜘ hi̱ˉ heꜘ baˊ la̱a̱ˈ dsaˉ kya̱a̱hꜗ. \v 10 Läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ kya̱a̱nꜙ, heꜘ baˊ hi̱ˉ heꜘ la̱a̱ꜗ kya̱a̱hꜗ. Hiꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ kya̱a̱hꜗ, hi̱ˉ heꜘ baˊ la̱a̱ˈ kya̱a̱nꜙ kaˉlähꜘ. Taꜙlaꜙ kihꜗ dsaˉ heꜘ gaꜙläꜙjnäꜘ heˉ la̱a̱nꜗ jø̱ø̱hnˈ. \p \v 11 ʼMoꜙsoꜙ gyaˋ gaˊ jnäꜘ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. Pero dsaˉ kya̱a̱nꜙ, jä̱ꜗ gyihꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. Hiꜙ jnäꜘ naahnꜚ kyahꜗ. Tääˋ kya̱a̱nꜙ, hneˉ hi̱ˉ naˉjngëëˈ, hä̱ä̱ˋ kya̱a̱hˊ beꜘ kyahꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ gaꜙkwë̱ë̱hˋ jnäꜘ, mahꜗ ja̱ˉ le̱e̱yꜘ ko̱o̱ˉ baˊ, ja̱ˉbaˊ läꜙko̱o̱ˉ la̱a̱ꜗ jneˊ ko̱o̱ˉ baˊ. \v 12 Taˊko̱ˉji̱i̱hˈ maˊ gyanˊ kya̱a̱yhˊ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, maˊ hä̱ä̱ꜙ jnihꜘ kya̱a̱hˊ beꜘ kyahꜗ. Gaꜙhä̱ä̱nꜙ hi̱ˉ gaꜙkwë̱ë̱hˋ jnäꜘ. Niꜙ ja̱a̱ˉ saꜙ gaꜙhë̱ë̱ꜗ. Maꜙlaꜙ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ nøøꜘ juuˈ dsaˉhë̱ë̱ꜗ, hi̱ˉ heꜘ baˊ gaꜙhë̱ë̱ꜗ goˉte˜, mahꜗ läꜙja̱ˉ läꜙteꜗ läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ juuˈ kyahꜗ. \p \v 13 ʼNaꜗ naahnꜚ jeeˊ ñehꜘ hneˉ. Taˊko̱ˉji̱i̱hˈ gyanˊ ko̱ˉhwëëꜘ gaˊ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, maˉhlë̱ë̱hˋ baˊ jnihꜘ läꜙjëꜙ heˉ laˉ, mahꜗ jë̱ë̱ˉ dsëyꜗ läꜙko̱o̱ˉ ji̱i̱hˈ jë̱ë̱ˉ dsënꜙ. \v 14 Maˉngëënˋ läꜙjëꜙ juuˈ kyahꜗ kihꜗ hi̱ˉ heꜘ. Hiꜙ gaꜙläꜙhøøhˋ dsaˉ cha̱a̱ˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ kiyhꜗ, kihꜗ heˉ moꜙsoꜙ la̱a̱yꜗ kihꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, ja̱ˉbaˊ läꜙko̱o̱ˉ saꜙ la̱a̱ꜗ jnäꜘ kihꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. \v 15 Saꜙ ngɨɨnˊ kyahˈ mahꜗ hwë̱ë̱yhˊ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. Ngɨɨnˊ kyahˈ mahꜗ hä̱ä̱hˈ hnihꜘ kihꜗ heˉ hlɨɨhˈ baˊ. \v 16 Saꜙ la̱a̱yꜗ kihꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, ja̱ˉbaˊ läꜙko̱o̱ˉ saꜙ la̱a̱ꜗ jnäꜘ kihꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. \v 17 Jmä̱ä̱yˋ chaˉgaˊmiihˉ naˉjngëëyˈ kya̱a̱hˊ juˈdsooꜘ kyahꜗ. Jëëhꜘ juuˈ kyahꜗ, laꜗ juˈdsooꜘ jmahꜗ baˊ. \v 18 Läꜙko̱o̱ˉ gaꜙche̱e̱hꜙ jnäꜘ jeeˊ tä̱ä̱hˊ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜙ jnihꜘ jeeˊ kihˈ dsaˉ hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. \v 19 Kwa̱a̱t˜ kihꜗ hi̱ˉ heꜘ baˊ naˉ heˉ ngëënˊ hñiinꜙ kyahꜗ. Mahꜗ läꜙja̱ˉ hi̱ˉ heꜘ le̱e̱ꜘ naˉjngëëˈ goˉte˜. \p \v 20 ʼJa̱ꜙ maꜙlaꜙ kihꜗ hi̱ˉ laˉ ngɨɨnˊ. Läꜙja̱ˉ ngɨɨnˊ kaˉlähꜘ kihꜗ hi̱ˉ naꜗ gaˊ he̱e̱hꜙ jnäꜘ waˊraˉ gaꜙnuuyꜘ juuˈ kihꜗ hi̱ˉ heꜘ. \v 21 Mahꜗ le̱e̱ꜘ ko̱o̱ˉ baˊ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ, läꜙko̱o̱ˉ la̱a̱hꜗ hneˉ kya̱a̱hˊ jnäꜘ Tääˋ, hiꜙ jnäꜘ kya̱a̱hˊ hneˉ. Läꜙja̱ˉ le̱e̱ꜘ ko̱o̱ˉ baˊ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ heꜘ kya̱a̱hˊ jneˊ. Mahꜗ läꜙja̱ˉ, hi̱ˉ cha̱a̱ˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ läꜙdsooꜘ dsëꜗ, hneˉ heꜘ gaꜙche̱e̱hꜙ jnäꜘ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. \v 22 Läꜙko̱o̱ˉ maˉmiˉjnäähˈ jnäꜘ kihꜗ dsaꜙ, läꜙja̱ˉ maˉmiˉjnäänˈ hñiinꜙ kiyhꜗ, mahꜗ läꜙja̱ˉ le̱e̱yꜘ ko̱o̱ˉ baˊ, läꜙko̱o̱ˉ la̱a̱ꜗ jneˊ. \v 23 Jnäꜘ la̱a̱nꜗ kya̱a̱hˊ jnihꜘ, hiꜙ hneˉ la̱a̱hꜗ kya̱a̱hˊ jnäꜘ, mahꜗ läꜙja̱ˉ dsaˉta̱a̱yhˋ kweeˉ goˉte˜ le̱e̱yꜘ ko̱o̱ˉ baˊ. Läꜙja̱ˉ läꜙngëëꜘ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, hneˉ baˊ gaꜙche̱e̱hꜙ jnäꜘ, hiꜙ läꜙja̱ˉ läꜙñeyˉ gaꜙläꜙhnaahꜙ hnihꜘ, ja̱ˉbaˊ läꜙko̱o̱ˉ hnaahꜙ jnäꜘ. \p \v 24 ʼTääˋ kya̱a̱nꜙ, läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ gaꜙkwë̱ë̱hˋ jnäꜘ heꜘ, hnoonꜗ dsaˉta̱a̱yhˋ kya̱a̱hˊ jnäꜘ haˉ jeeˊ naahnꜚ naˊgyanˈ. Mahꜗ jëëyꜗ heˉ maˉlla̱a̱hˋ jnäꜘ jø̱ø̱hˈ, kihꜗ heˉ gaꜙläꜙhnaahꜙ jnäꜘ jä̱ä̱ꜗ ja̱ˉgaˊ nøøˈ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ. \v 25 Llu̱u̱ꜗ la̱a̱hꜗ hneˉ Tääˋ. Dsaˉ cha̱a̱ˉ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, saꜙ maˉläˉkyu̱u̱yꜙ hneˉ. Pero jnäꜘ, kyu̱u̱nꜙ hneˉ. Maˉñeˉ baˊ dsaˉ kya̱a̱nꜙ, hneˉ gaꜙche̱e̱hꜙ jnäꜘ. \v 26 Maˉmiˉjnäänˈ kiyhꜗ, haˉ läꜙ la̱a̱hꜗ hneˉ, hiꜙ jmeenˋ läꜙkyu̱u̱yꜙ hneˉ chaˉgaˊmiihˉ. Mahꜗ jnäꜘ heꜘ hä̱ä̱nˊ jeeˊ kiyhˈ hiꜙ ja̱ˉbaˊ läꜙko̱hꜘ hnaahꜙ jnäꜘ, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ läꜙhnääyꜗ dsaˉkya̱a̱yhˊ. \c 18 \s1 Gaꜙsa̱a̱yhꜗ Jesús \r (Mt. 26:47-56; Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53) \p \v 1 Maˉngëëꜘ maˉhlëëhꜘ Jesús läꜙja̱ˉ, jnäähˈ discípulo gaꜙnøøꜗ jnäähˈ kya̱a̱yhˊ taꜙ hngaahˋ ko̱ˉta̱a̱ˉ kihꜗ ko̱o̱ˉ jmɨɨˉ heˉ che̱e̱ˉ Cedrón. Jeeˊ ja̱ˉ gaꜙtoohˋ jnäähꜗ kya̱a̱yhˊ jeeˊ naˉjnääˊ chaahˈ hmaˉ kihꜗ dsaꜙ. \v 2 Juda kaˉlähꜘ, hi̱ˉ gaꜙhnëëꜗ Jesús, maˊ kyʉʉyh˜ läꜙka̱a̱ˉ jeeˊ ja̱ˉ, jëëhꜘ chaˉmiihˉ ji̱i̱h˜ naˊnøøˈ jnäähꜗ discípulo kya̱a̱hˊ Jesús taꜙ ja̱ꜙ. \v 3 Jeeˊ ja̱ˉ gaꜙllooꜗ Juda, maˊ jä̱ä̱ꜙ ko̱o̱ˉ nääꜗ hløøꜘ, kya̱a̱hˊ ko̱ˉlla̱a̱ˊ pooˉ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ jmiˉdsaˉ ka̱a̱hˊ hiꜙ hi̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ fariseo. Gaꜙllaꜙnääyꜗ jeeˊ ja̱ˉ, chooyꜙ jeˉ, kye̱yˉ hmaˉ lleˋ jeˉ. Kye̱ˉ hi̱ˉ kye̱ˉ ñeˈ, kye̱ˉ hi̱ˉ kye̱ˉ hmaˉ. \v 4 Pero maˉñeˉ baˊ Jesús läꜙjëꜙ goˉteˈ, heeˉ naˉ jäꜙ nëˊ kiyhˈ. Mahꜗ yaꜙhë̱ë̱yꜗ taꜙ chaˊnëˊ hiꜙ gaꜙngɨɨyꜘ juuˈ kihꜗ dsaˉ heꜘ: \p —¿Hi̱i̱ˉ naˉ hnaahꜙ hnähꜘ? \p \v 5 —Maˉyaˉnøøꜗ jnäähˈ, hnäähꜙ jnäähˈ Jesús, dsaˉ cha̱a̱ˉ Nazaret —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ. \p —Jnäꜘ heꜘ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p Jeeˊ ja̱ˉ maˊ hä̱ä̱ˊ Juda kaˉlähꜘ, hi̱ˉ gaꜙngëëꜗ Jesús kihꜗ dsaˉ heꜘ. \v 6 Läꜙko̱o̱ˉ maˊ gaꜙjähꜘ Jesús “jnäꜘ heꜘ”, gaꜙtëëˉ dsaˉ heꜘ hñiiꜘ taꜙ kaˊluuˊ läꜙji̱i̱hˈ gaꜙsa̱a̱yꜗ hwaꜗ. \v 7 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙngɨɨꜘ Jesús juuˈ kiyhꜗ: \p —¿Hi̱i̱ˉ baˊ naˉ hnaahꜙ hnähꜘ? —gaꜙjäyhꜘ. \p —Jesús, dsaˉ cha̱a̱ˉ Nazaret —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ. \p \v 8 —¿Ja̱ˈ maˉjwë̱ë̱hꜗ baˊ hnähꜘ, jnäꜘ heꜘ? Cherˊmahꜗ jnäꜘ hnaahꜙ hnähꜘ, kwaˊ jwëꜗ waˊ llaˉnääˋ hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ laˉ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 9 Heˉ laˉ gaꜙlaꜗ mahꜗ läꜙteꜗ heˉ gaꜙjähꜘ Jesús: “Tääˋ, läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ gaꜙkwë̱ë̱hˋ jnäꜘ, niꜙ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ heꜘ saꜙ dsaˉhë̱ë̱ꜗ.” \v 10 Heˉja̱ˉ gaꜙlleˉ Peeˊ ñeˈ kihꜗ mahꜗ gaꜙku̱yꜘ loˉgwaˊ jwooˈ raˉllu̱u̱ꜗ kihꜗ Malco, hi̱ˉ maˊ la̱a̱ˈ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ maˊ jmeeꜙ taˊheꜗ kihꜗ jmiˉdsaˉ jø̱ø̱hˈ. \v 11 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ Peeˊ: \p —Tøøhˈ ñeˈ kyahꜗ nehꜙ looˉ kihꜗ. ¿Ja̱ˈ jmeeꜙ biiꜗ kinꜙ jëënꜚ heˉ wɨɨꜘ laˉ läꜙko̱o̱ˉ madaꜚ heˉ gaꜙjmeeꜘ Tääˋ kinꜙ? \s1 Naˊjä̱ä̱yˉ Jesús chaˊnëˊ Aná \r (Mt. 26:57-58; Mr. 14:53-54; Lc. 22:54) \p \v 12 Ja̱ˉgaˊ ngooˈ jʉʉˊ hløøꜘ kya̱a̱hˊ hløøꜘ kya̱a̱yꜗ hiꜙ kya̱a̱hˊ pooˉ kya̱a̱ꜗ dsaˉ judiu heꜘ, mahꜗ gaꜙsa̱a̱yhꜗ Jesús gaꜙhñu̱u̱yꜗ. \v 13 Toˉnëˊ naˊjä̱ä̱yˉ chaˊnëˊ Aná, hi̱ˉ maˊ la̱a̱ˈ dsoꜗjmiꜙ Caifá. Caifá heꜘ maˊ kye̱ˉ nëˊ kihˈ läꜙjë̱ë̱ꜙ jmiˉdsaˉ ji̱i̱ˉ ja̱ˉ. \v 14 Hi̱ˉ heꜘ naˉ, hi̱ˉ gaꜙta̱a̱hˉ dsaˉ judiu juuˈ jä̱ä̱ꜗ, gaꜙsɨɨyhꜙ heˉ jmeeꜙ biiꜗ ju̱u̱ꜘ ja̱a̱ˉ dsaˉñʉʉhˉ kihꜗ jwɨɨˉ goo˜ jneˊ. \s1 Gaꜙhmäꜘ Peeˊ juuˈ heˉ saꜙ kyu̱u̱yꜙ Jesús \r (Mt. 26:69-70; Mr. 14:66-68; Lc. 22:55-57) \p \v 15 Maˊ lle̱e̱ˋ Peeˊ kaahˋ kihˈ Jesús kya̱a̱hˊ jñahꜘ gaˊ discípulo. Discípulo heꜘ maˊ kyu̱u̱ꜙ baˊ dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱ꜗ jmiˉdsaˉ. Heˉja̱ˉ gaꜙheyꜗ kya̱a̱hˊ Jesús jeeˊ laˈ hoˊhneꜚ kihꜗ jmiˉdsaˉ jø̱ø̱hˈ heꜘ. \v 16 Pero taꜙ kaˊhneꜚ kihꜗ hoˊhaahˊ ja̱ˉbaˊ maˊ chehˈ Peeˊ. Ja̱ˉgaˊ yaꜙhë̱ë̱ꜗ hi̱ˉ jñahꜘ discípulo heꜘ, hi̱ˉ maˊ kyu̱u̱ꜙ jmiˉdsaˉ jø̱ø̱hˈ mahꜗ gaꜙhlëëyhꜘ kya̱a̱hˊ dsaˉmëꜘ hi̱ˉ maˊ høøꜙ hoˊhaahˊ ja̱ˉ. Ja̱ˉgaˊ gaꜙta̱a̱yhˉ Peeˊ taꜙ chaˊnehꜙ. \v 17 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ dsaˉmëꜘ heꜘ sɨɨyhꜙ Peeˊ: \p —¿Ja̱ˈ hneˉ kaˉlähꜘ la̱a̱hꜗ discípulo kya̱a̱ꜗ dsaˉñʉʉhˉ ooꜙ? \p —Ja̱ꜙ heꜘ jnäꜘ —gaꜙjähꜘ Peeˊ. \p \v 18 Jmɨɨˊ ja̱ˉ maˊ jmeeꜙ gyʉʉꜘ. Hiꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ maˊ tä̱ä̱hˊ jmeeꜙ taˊheꜗ jeeˊ ja̱ˉ kya̱a̱hˊ pooˉ, gaꜙje̱e̱yhꜗ jeˉ mahꜗ gaꜙta̱a̱yhˋ llooyh˜. Jeeˊ ja̱ˉ maˊ chehˈ Peeˊ kaˉlähꜘ, llooh˜ jeˉ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱yhˊ. \s1 Naˊjä̱ä̱yˉ Jesús chaˊnëˊ dsaˉtaˊ kya̱a̱ˈ dsaˉ judiu \r (Mt. 26:59-66; Mr. 14:55-64; Lc. 22:66-71) \p \v 19 Gaꜙløøꜗ jmiˉdsaˉ jø̱ø̱hˈ ngɨɨꜙ juuˈ kihꜗ Jesús, hi̱ˉ gaˊ heꜘ hi̱ˉ maˊ la̱a̱ˈ discípulo kya̱a̱yꜗ, hiꜙ haˉ naˉ maˊ tä̱ä̱yhˊ. Hiꜙ maˊ ngɨɨyꜙ juuˈ kiyhꜗ haˉ läꜙ laꜗ juuˈ heˉ maˊ kwayꜙ. \v 20 Heˉja̱ˉ gaꜙje̱e̱hˉ Jesús juuˈ kiyhꜗ: \p —Jnäꜘhäꜘ goˉteˈ gaꜙhlë̱ë̱hnˋ dsaˉ jmɨˉgyʉʉꜙ. Maˊ hlë̱ë̱hˊ jnihꜘ tä̱ä̱ꜘ nehꜙ gwahꜙ mähˉ hiꜙ jeeˊ chihˈ gwahꜙ jʉʉhˉ jeeˊ dsaˉku̱hꜗ dsaˉgoo˜ jneˊ. Niꜙ ko̱o̱ˉ saꜙ gaꜙhlëëhnˋ jeeˊ naˉhmääˊ. \v 21 ¿Heˉlaˈ ngɨɨhˊ juuˈ kinꜙ? Ngɨɨˊ juuˈ kihꜗ hi̱ˉ gaꜙnuuꜘ baˊ, mahꜗ jäyhꜙ heˉ naˉ gaꜙjwahnꜗ. Hi̱ˉ heꜘ baˊ ñeˉ läꜙjëꜙ heeˉ naˉ gaꜙhlëëhnˋ. \p \v 22 Läꜙko̱o̱ˉ maˊ gaꜙjähꜘ Jesús läꜙja̱ˉ, ja̱a̱ˉ pooˉ kya̱a̱ꜗ dsaˉ heꜘ hi̱ˉ maˊ chehˈ kooꜘ jeeˊ ja̱ˉ, gaꜙjnooyꜗ moˉnëˊ Jesús. \p —¿Cheˊ läꜙnaˉ baˊ ji̱i̱hˊ juuˈ kihꜗ dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱ꜗ jmiˉdsaˉ? —gaꜙjähꜘ pooˉ heꜘ sɨɨyhꜙ. \p \v 23 —Cherˊmahꜗ maˉhlëëhnˋ hlɨɨhˈ, chiihˊ jnäꜘ heeˉ naˉ heˉ hlɨɨhˈ maˉyaˉhɨɨ˜ hoonꜙ. Hiꜙ cherˊmahꜗ maˉhlëëhnˋ baˊ jnäꜘ juˈdsooꜘ, ¿heˉlaˈ jnoohꜘ kinꜙ? —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 24 Heˉja̱ˉ naˉhñuuhˊ Jesús gaꜙche̱e̱ꜗ Aná chaˊnëˊ Caifá, dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱ꜗ jmiˉdsaˉ. \s1 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙhmäꜘ Peeˊ juuˈ heˉ saꜙ kyu̱u̱yꜙ Jesús \r (Mt. 26:71-75; Mr. 14:69-72; Lc. 22:58-62) \p \v 25 Läꜙ maˉchehꜗ ja̱ˉbaˊ Peeˊ llooh˜ jeˉ, mahꜗ gaꜙjähꜘ dsaˉ sɨɨyhꜙ: \p —¿Ja̱ˈ hneˉ la̱a̱hꜗ ja̱a̱ˉ discípulo kya̱a̱yꜗ? \p —Ja̱hꜙha̱ˈ, ja̱ꜙ heꜘ jnäꜘ —gaꜙjähꜘ Peeˊ. \p \v 26 Mahꜗ gaꜙhlëëhꜘ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ maˊ jmeeꜙ taˊheꜗ kihꜗ jmiˉdsaˉ jø̱ø̱hˈ, hi̱ˉ la̱a̱ꜗ miihˉ ø̱ø̱hꜚ hi̱ˉ gaꜙku̱ꜘ Peeˊ loˉgwaˊ heꜘ, gaꜙngɨɨyꜘ juuˈ kihꜗ Peeˊ: \p —¿Ja̱ˈ gaꜙjë̱ë̱nꜙ hneˉ kya̱a̱yhˊ, jeeˊ naˉjnääˊ chaahˈ hmaˉ? —gaꜙjäyhꜘ sɨɨyhꜙ Peeˊ. \p \v 27 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙjuuꜗ Peeˊ, hiꜙ läꜙcha̱hꜘ ja̱ˉ gaꜙhoohꜗ chaahˊ dsooˈ. \s1 Gaꜙjä̱ä̱ꜗ dsaˉ Jesús chaˊnëˊ Pilato \r (Mt. 27:1-2, 11-14; Mr. 15:1-5; Lc. 23:1-5) \p \v 28 Ja̱ˉgaˊ gaꜙlle̱e̱ˉ dsaˉ Jesús kihꜗ Caifá mahꜗ gaꜙjä̱ä̱yꜗ taꜙ nëˊtaˊ kihˈ Pilato. Hor˜ ja̱ˉ maˉngooꜗ gaꜙjnäꜗ. Saꜙ gaꜙta̱a̱hˋ dsaˉ judiu chaˊnehꜙ nëˊtaˊ ja̱ˉ mahꜗ saꜙ miˉsa̱yhꜘ hñiiyꜘ. Jëëhꜘ, saꜙ maˊ leꜘ maˊ høøyˈ jmɨɨˊ heˉ ku̱hˉ dsaˉ borrego mähꜗ, waˊraˉ jähꜘ kihꜗ gaꜙta̱a̱yhˋ jeeˊ ja̱ˉ. \v 29 Heˉja̱ˉ yaꜙhë̱ë̱ꜗ Pilato kaˊhneꜚ taꜙ jeeˊ maˊ tä̱ä̱yhˊ ja̱ˉ mahꜗ gaꜙjäyhꜘ: \p —¿Heeˉ dsooˊ bä̱ä̱hˊ hnähꜘ dsaˉ laˉ? —gaꜙjähꜘ Pilato. \p \v 30 —Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ saꜙ hlë̱ë̱hˈ dsaˉ naˉ, saꜙ chaˉ heˉ kihꜗ maˉngëëˊ jnäähꜗ jaˊgoohˉ —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ sɨɨyhꜙ Pilato. \p \v 31 —Teeˋ baˊ hnähꜘ kyahꜗ, llaˊ hnähꜘ taˊ kiyhˈ, läꜙko̱o̱ˉ lleˋ ley kyahꜗ hnähꜘ —gaꜙjähꜘ Pilato sɨɨyhꜙ. \p —Pero saꜙ naˉngëˈ jnäähꜗ jwëꜗ, jngëëhˊ jnäähꜗ niꜙ ja̱a̱ˉ dsaˉ —gaꜙjähꜘ dsaˉ judiu heꜘ. \p \v 32 Läꜙja̱ˉ gaꜙläꜙteꜗ juuˈ kihꜗ Jesús läꜙko̱o̱ˉ maˊ gaꜙjäyhꜘ haˉ läꜙ kya̱a̱hˊ maˊ ju̱u̱yꜘ. \v 33 Ja̱ˉgaˊ gaꜙheꜗ Pilato taꜙ chaˊnehꜙ nëˊtaˊ kihˈ mahꜗ gaꜙtëëyhꜗ Jesús, gaꜙngɨɨyꜘ juuˈ kiyhꜗ: \p —¿Cheˊ hneˉ heꜘ dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱ꜗ dsaˉ judiu? —gaꜙjäyhꜘ. \p \v 34 —¿Cheˊ heˉ hlëëhˊ kyahˈ hñaahꜗ heˉ jwahꜘ läꜙnaˉ, o cheˊ heˉ maˉhlëëhꜘ jñahꜘ kiꜙ jnäꜘ? —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 35 —Ja̱ꜙ heꜘ dsaˉ judiu jnäꜘ. Dsaˉgoohꜘ kya̱a̱hˊ dsaˉka̱a̱hˊ kya̱a̱ˈ jmiˉdsaˉ, hi̱ˉ heꜘ baˊ naˉ maˉngëëꜗ hneˉ taꜙ kinꜙ. ¿Heeˉ maˉjmeehˊ? —gaꜙjähꜘ Pilato sɨɨhꜙ Jesús. \p \v 36 —Ja̱ꜙ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ jmeeꜙ jnäꜘ hihꜙ. Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ jmeeꜙ jnäꜘ hihꜙ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ, hi̱ˉ cha̱a̱ˈ kaahˋ kinꜙ saꜙ kwayꜗ jwëˈ ngëëꜗ dsaˉ jnäꜘ kihꜗ dsaˉgoon˜ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ taˊ. Pero saꜙ jmeeꜙ jnäꜘ hihꜙ jeeˊ laˉ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 37 —¿Cheˊ maꜙraꜙ heˉ la̱a̱hꜗ hneˉ rey ja̱ˉ? —gaꜙjähꜘ Pilato. \p —Hneˉ baˊ jwahꜘ, jnäꜘ la̱a̱nꜗ rey. Kihꜗ heˉ laˉ baˊ gaꜙläꜙcha̱a̱nꜙ, hiꜙ janꜗ jmɨˉgyʉʉꜙ laˉ mahꜗ jmeenꜙ juˈdsooꜘ baˊ. Hiꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ kya̱a̱ꜗ juˈdsooꜘ, nuuyˉ juuˈ kinꜙ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 38 —¿Heeˉ ja̱ˉ, heˉ laꜗ juˈdsooꜘ? —gaꜙjähꜘ Pilato. \s1 Gaꜙjä̱ꜘ juuˈ jngɨɨhꜗ dsaˉ kihꜗ Jesús \r (Mt. 27:15-31; Mr. 15:6-20; Lc. 23:13-25) \p Läꜙko̱o̱ˉ maˊ gaꜙjäyhꜘ läꜙja̱ˉ, yaꜙhë̱ë̱yꜗ ngooyꜗ taꜙ jeeˊ maˊ tä̱ä̱hˊ dsaˉ judiu, mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Niꜙ ko̱o̱ˉ heˉ hlɨɨhˈ saꜙ maˉjnøøhn˜ kiyhꜗ. \v 39 Läꜙjëꜙ ji̱i̱h˜ maˊ tëˉ jmɨɨˊ heˉ ku̱hˉ dsaˉ borrego mähꜗ, të̱ë̱hˈ hnähꜘ lä̱ä̱nˊ ja̱a̱ˉ hi̱ˉ tɨh˜ hohꜘ hnähꜘ hi̱ˉ hä̱ä̱ˊ nehꜙñeˈ. Hnähꜘ dsaˉ judiu, ¿cheˊ hnoohˉ hnähꜘ mahꜗ lä̱ä̱nˊ rey kya̱a̱hꜗ hnähꜘ? \p \v 40 Gaꜙläꜙjë̱ë̱ꜙ gaꜙtoohꜗ mɨɨhˊ, gaꜙjäyhꜘ: \p —Taꜙ lä̱ä̱ˋ dsaˉ naˉ. Lä̱ä̱ˋ Barrabá baˊ. \p Barrabá heꜘ maˊ la̱a̱ˈ ja̱a̱ˉ dsaˉhɨ̱ɨ̱ˉ. \c 19 \p \v 1 Heˉja̱ˉ gaꜙjmeeꜘ Pilato hihꜙ mahꜗ jmiˊbaꜗ dsaˉ kihꜗ Jesús. \v 2 Gaꜙka̱ꜗ hløøꜘ wɨ̱ɨ̱ˉ to̱o̱ꜘ, gaꜙjmeeyꜘ ko̱o̱ˉ coron mahꜗ gaꜙtooyhˉ lleˊ Jesús. Hiꜙ gaꜙkye̱hˉ dsihꜘ ko̱o̱ˉ hmɨɨhˉ gyʉ̱ʉ̱ꜘ lähˉ läꜙko̱hꜘ hmɨɨhˉ heˉ kë̱hˉ rey. \p \v 3 —¡Peerꜙ jø̱ø̱hˈ dsaˉtaˊ kya̱a̱ˈ dsaˉ judiu! —maˊ jäyhꜘ. \p Mahꜗ maˊ jnoo˜ hløøꜘ moˉnëyˊ. \p \v 4 Ja̱ˉgaˊ yaꜙhë̱ë̱ꜗ kaˉlähꜘ Pilato taꜙ kaˊhneꜚ mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ dsaˉ heꜘ: \p —Hi̱i̱ꜚ jaꜗ laˉ kyahꜗ hnähꜘ mahꜗ jëëhˈ hnähꜘ niꜙ ko̱o̱ˉ heˉ hlɨɨhˈ saꜙ hii˜ jnøøhnꜙ kiyhꜗ. \p \v 5 Ja̱ˉgaˊ yaꜙhë̱ë̱ꜗ Jesús, naˉhäˊ lleyˊ coron heˉ naˉlaꜚ kya̱a̱hˊ wɨ̱ɨ̱ˉ to̱o̱ꜘ, hiꜙ naˉkye̱yhˊ ko̱o̱ˉ hmɨɨhˉ gyʉ̱ʉ̱ꜘ lähˉ. Mahꜗ gaꜙjähꜘ Pilato sɨɨyhꜙ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉ heꜘ: \p —Hi̱i̱ꜚ laˉ dsaˉñʉʉhˉ naˉ. \p \v 6 Maˊ gaꜙjë̱ë̱ꜗ dsaˉka̱a̱hˊ kya̱a̱ˈ jmiˉdsaˉ kya̱a̱hˊ pooˉ kya̱a̱ꜗ gwahꜙ, gaꜙtooyhꜗ mɨɨhˊ, maˊ jäyhꜘ: \p —Tä̱ä̱yˋ dsohꜘ hmaˉcruꜚ, tä̱ä̱yˋ dsohꜘ hmaˉcruꜚ. \p Pero gaꜙjähꜘ Pilato kaˉlähꜘ: \p —Teeˋ hnähꜘ mahꜗ tä̱ä̱ˋ hnähꜘ hñaahꜗ dsohꜘ hmaˉcruꜚ. Jëëhꜘ, niꜙ ko̱o̱ˉ heˉ hlɨɨhˈ saꜙ maˉjnøøhn˜ kiyhꜗ. \p \v 7 Mahꜗ gaꜙjähꜘ dsaˉ judiu heꜘ: \p —Chaˉ baˊ ley kya̱a̱ꜗ jnäähˈ. Läꜙko̱o̱ˉ jähꜘ ley kya̱a̱ꜗ jnäähˈ ä̱ä̱ˉ jmɨɨˊ ju̱u̱yꜘ. Jëëhꜘ gaꜙjmä̱ä̱yꜗ hñiiyꜘ Jo̱o̱ꜘ Dio. \p \v 8 Maˊ gaꜙnuuꜘ Pilato läꜙja̱ˉ, chaˉgaˊmiihˉ gaꜙläꜙgoyhꜙ. \v 9 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ ngaayhꜗ kya̱a̱hˊ Jesús nëˊtaˊ kiyhˈ, mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —¿Haˉ cha̱a̱hˉ hneˉ? \p Pero saꜙ gaꜙngɨɨꜘ Jesús goˉteˈ kiyhꜗ. \p \v 10 —¿Heˉlaˈ saꜙ ngɨɨhˊ kinꜙ? ¿Cheˊ saꜙ ñehˊ naˉngënˈ jwëˈ jmeenˋ hihꜙ mahꜗ tä̱ä̱ꜙ dsaˉ hneˉ dsohꜘ hmaˉcruꜚ? Hiꜙ läꜙja̱ˉ jmeenˋ hihꜙ, mahꜗ lä̱ä̱nˊ hneˉ —gaꜙjähꜘ Pilato sɨɨyhꜙ. \p \v 11 —Niꜙ miihˉ saꜙ naˉngëhˈ jwëˈ heˉ jmeehˈ läꜙja̱ˉ kinꜙ waˊraˉ jähꜘ kihꜗ saꜙ gaꜙkwaꜘ Dio jwëˈ. Heˉja̱ˉ jʉʉhˉ gaˊ laˈ dsoˊkyeˉ kihꜗ hi̱ˉ gaꜙngëëꜗ jnäꜘ kyahꜗ, läꜙko̱hꜘ gaˊ kyahˈ hñaahꜗ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 12 Heˉja̱ˉ chaˉgaˊmiihˉ maˊ hnøøˈ Pilato maˊ lä̱ä̱yˈ Jesús. Pero dsaˉ judiu heꜘ, maˊ tooyh˜ chaˉmiihˉ mɨɨhˊ, maˊ jäyhꜘ: \p —Cherˊmahꜗ hneˉ gaꜙlä̱ä̱hˋ hnihꜘ, saꜙ la̱a̱hꜗ omeꜚ kya̱a̱ꜗ rey toˉnëˊ hi̱ˉ gyaꜗ Roma. Waˊ hi̱ˉ chaˉ hi̱ˉ hi̱ˉ jmä̱ä̱˜ hñiiꜘ rey, llaˉdsëëyˋ rey toˉnëˊ baˊ ja̱ˉ. \p \v 13 Maˊ gaꜙnuuꜘ Pilato läꜙja̱ˉ, gaꜙjä̱ä̱yꜗ Jesús taꜙ kaˊhneꜚ, mahꜗ gaꜙgyayˉ jeeˊ jmeeyꜙ hihꜙ. Jeeˊ ja̱ˉ maˊ che̱e̱ˉ Gabata kya̱a̱hˊ juuˈ hebreo. Juuˈ naˉ hnøøꜗ jähꜙ: jeeˊ maˉnaˉjooꜘ ku̱u̱ˊ. \v 14 Maˊja̱ˉ, hloohˉ jmɨɨˊ heˉ ku̱hˉ dsaˉ borrego mähꜗ, maˉtëꜘ lla̱ꜗhyooꜙ. Mahꜗ gaꜙjähꜘ Pilato sɨɨhꜙ dsaˉ judiu heꜘ: \p —Hi̱i̱ꜚ laˉ rey kya̱a̱hꜗ hnähꜘ. \p \v 15 —¡Waˊ ju̱u̱yꜘ, waˊ ju̱u̱yꜘ! ¡Tä̱ä̱yˋ dsohꜘ hmaˉcruꜚ! —gaꜙjähꜘ dsaˉ heꜘ. \p —¿Haˉ läꜙja̱ˉ heˉ tä̱ä̱ˊ jnäꜘ rey kya̱a̱hꜗ hnähꜘ dsohꜘ hmaˉcruꜚ? —gaꜙjähꜘ Pilato sɨɨyhꜙ. \p —Saꜙ cha̱a̱ˉ gaˊ jñahꜘ rey kya̱a̱ꜗ jnäähˈ, maꜙlaꜙ César baˊ —gaꜙjähꜘ dsaˉka̱a̱hˊ kya̱a̱ˈ jmiˉdsaˉ heꜘ. \p \v 16 Ja̱ˉgaˊ gaꜙngëëꜗ Pilato jaˊgooˉ hløøꜘ mahꜗ tä̱ä̱ꜙ dsihꜘ dsohꜘ hmaˉcruꜚ. Heˉja̱ˉ gaꜙtëëˉ hløøꜘ Jesús. \s1 Gaꜙtä̱ä̱ˉ dsaˉ Jesús dsohꜘ hmaˉcruꜚ \r (Mt. 27:32-44; Mr. 15:21-32; Lc. 23:26-43) \p \v 17 Yaꜙhë̱ë̱ꜗ Jesús jeeˊ ja̱ˉ maˊ kye̱yˉ hmaˉcruꜚ, ngooyꜗ jeeˊ che̱e̱ˉ Mooˈ Lleˊ Hlɨɨꜘ. Kya̱a̱hˊ juuˈ hebreo jähꜘ: Gólgota. \v 18 Jeeˊ ja̱ˉ gaꜙtä̱ä̱ˉ dsihꜘ dsohꜘ hmaˉcruꜚ, ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ u̱u̱ˈ dsaˉ, maꜙ ja̱a̱ˉ läꜙko̱o̱ˉ jwooˈ kiyhꜗ. \v 19 Gaꜙjmeeꜘ Pilato madaꜚ heˉ gaꜙlaꜗ ko̱o̱ˉ hwëhꜘ heˉ gaꜙtø̱ø̱yꜗ nëˊ hmaˉcruꜚ heˉ jähꜘ: “Jesús dsaˉ cha̱a̱ˉ Nazaret, Rey kya̱a̱ꜗ dsaˉ judiu.” \v 20 Jwë̱ë̱ꜘ dsaˉ judiu gaꜙhëyꜘ hwëhꜘ ja̱ˉ, jëëhꜘ maˊ jä̱hꜙ kihꜗ jeeˊ jwɨɨˉ ja̱ˉ jeeˊ gaꜙtä̱ä̱ˉ dsaˉ Jesús dsohꜘ hmaˉcruꜚ, hiꜙ hwëhꜘ heˉ maˊ naˉsɨɨˉ ja̱ˉ maˊ laˈ kya̱a̱hˊ juuˈ hebreo, kya̱a̱hˊ juuˈ griego hiꜙ kya̱a̱hˊ latín kaˉlähꜘ. \v 21 Heˉja̱ˉ läꜙjë̱ë̱ꜙ dsaˉka̱a̱hˊ kya̱a̱ˈ jmiˉdsaˉ kya̱a̱ꜗ dsaˉ judiu naˊnääˈ naˊchiihˊ Pilato: \p —Taꜙ sɨɨˉ “Rey kya̱a̱ꜗ dsaˉ judiu.” Sɨɨꜘ läꜙko̱o̱ˉ gaꜙjäyhꜘ hñiiyꜘ “Jnäꜘ heꜘ la̱a̱nꜗ Rey kya̱a̱ꜗ dsaˉ judiu.” \p \v 22 Pero Pilato gaꜙje̱e̱hˉ juuˈ kiyhꜗ: \p —Heˉ maˉsɨɨnꜗ, saꜙ chaˉ heˉ kihꜗ miˊsɨɨnˋ. \p \v 23 Maˉngëëꜘ maˉtä̱ä̱ˉ hløøꜘ Jesús dsohꜘ hmaˉcruꜚ mahꜗ gaꜙka̱yꜗ saˊhmɨɨhˉ kiyhꜗ, gaꜙjmeeyꜘ kye̱ꜘ jwɨˊ, maꜙ ko̱o̱ˉ jwɨˊ kihˈ läꜙja̱a̱ˉ hløøꜘ. Hiꜙ gaꜙka̱ꜗ hløøꜘ saˊhmɨɨhˉ heˉ maˊ naˉlä̱ä̱yˉ heˉ maˊ laˈ ko̱o̱ˉ taˉjmaahˋ ko̱o̱ˉ dsa̱a̱ꜘ. \v 24 Mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ dsaˉkya̱a̱yhˊ: \p —Saꜙ waˊ gyiinˊ. Waˊ koohnˊ suert baˊ, waˊ jëënˊ hi̱ˉ të̱ë̱ꜗ. \p Kya̱a̱hˊ läꜙja̱ˉ gaꜙläꜙteꜗ läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio, heˉ jähꜘ: “Gaꜙtiˊ gaꜙlloohꜗ dsaˉ hmɨɨhˉ kinꜙ, mahꜗ gaꜙkooyhꜗ suert kihꜗ hmɨɨhˉ kyooˉ kinꜙ heˉ maˊ naˉlä̱ä̱nˉ.” Läꜙja̱ˉ gaꜙjmeeꜘ hløøꜘ heꜘ. \p \v 25 Maˊ chehˈ chooˈ Jesús kooꜘ hmaˉcruꜚ kiyhꜗ, kya̱a̱hˊ dsaˉmëꜘ ø̱ø̱hꜚ chooyꜗ, kya̱a̱hˊ María mëˊ Cleofa, hiꜙ kya̱a̱hˊ María Magdalena kaˉlähꜘ. \v 26 Maˊ gaꜙjë̱ë̱ꜗ Jesús chooˈ, kya̱a̱hˊ discípulo hi̱ˉ gaꜙläꜙhnääyꜗ chaˉmiihˉ, mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ chooyˈ: \p —Dsaˉmëꜘ, hi̱i̱ꜚ jo̱o̱hˉ chehꜗ naˉ. \p \v 27 Ja̱ˉgaˊ gaꜙhlë̱ë̱yhꜗ discípulo heꜘ: \p —Hi̱i̱ꜚ maaˋ kya̱a̱hˈ chehꜗ naˉ. \p Läꜙcha̱hꜘ ja̱ˉ gaꜙtëëˉ discípulo heꜘ chooˈ Jesús chaˊnehꜙ kihꜗ. \s1 Gaꜙju̱u̱ꜗ Jesús \r (Mt. 27:45-56; Mr. 15:33-41; Lc. 23:44-49) \p \v 28 Maˊ gaꜙngëëꜘ heˉ ja̱ˉ, maˉñeˉ baˊ Jesús gaꜙhñaaˉ baˊ läꜙjëꜙ heˉ maˊ lleˋ kiyhˈ. Hiꜙ mahꜗ läꜙteꜗ läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio, gaꜙjäyhꜘ: \p —Läˉki̱i̱ˉ dsënꜙ. \p \v 29 Jeeˊ ja̱ˉ maˊ chihˈ ko̱o̱ˉ mɨˈdsuuˊ heˉ maˊ haaˊ jmɨɨˉ ji̱i̱hˉ. Mahꜗ gaꜙmiꜙgyʉhꜘ dsaˉ ko̱o̱ˉ mɨˈjooˉ kya̱a̱hˊ jmɨɨˉ ji̱i̱hˉ ja̱ˉ. Mahꜗ gaꜙllaꜙlleyꜗ lleˊ ko̱o̱ˉ saˊgohꜗ hmaˉ hisopo, gaꜙchooꜘ dsaˉ läꜙ gaꜙtëꜘ hooˊ Jesús. \v 30 Maˊ gaꜙhɨ̱hꜗ Jesús jmɨɨˉ ji̱i̱hˉ ja̱ˉ, gaꜙjäyhꜘ: \p —Maˉhñaaˉ baˊ läꜙjëꜙ. \p Läꜙcha̱hꜘ ja̱ˉ gaꜙtøyhꜗ lleyˊ, gaꜙju̱u̱yꜗ. \s1 Ja̱a̱ˉ hløøꜘ gaꜙjmeeꜘ dsooˊ dsohꜘ moˉmɨɨhˉ kihꜗ Jesús \p \v 31 Maˊja̱ˉ hloohˉ jmɨɨˊ heˉ ku̱hˉ dsaˉ borrego mähꜗ. Saꜙ maˊ hnøøˈ dsaˉ judiu maˊ jä̱ˈ dsaˉ dsohꜘ hmaˉcruꜚ waˊraˉ gaꜙta̱a̱yhˋ te̱e̱yhˉ dsëyꜗ. Jëëhꜘ jmɨɨˊ ja̱ˉ maˊ laˈ jʉʉhˉ gaˊ kihˈ jeeˊ läꜙjëꜙ jmɨɨˊ heˉ te̱e̱hˉ dsaˉ dsëꜗ. Heˉja̱ˉ gaꜙngɨɨyꜘ kihꜗ Pilato mahꜗ maˊ jmeeyˈ hihꜙ heˉ maˊ jøøyˈ kyeyˊ hiꜙ maˊ jña̱a̱yˈ hi̱ˉ maˊ cha̱a̱ˉ dsohꜘ hmaˉcruꜚ mahꜗ tëëyꜙ gaˉjʉhˉ. \v 32 Heˉja̱ˉ naˊnääˈ hløøꜘ mahꜗ gaꜙjøøyꜗ toˉnëˊ kyeˉ hi̱ˉ maˊ ta̱a̱ꜙ dsohꜘ hmaˉcruꜚ kooꜘ kihꜗ Jesús. Ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ gaꜙjmeeyꜘ kihꜗ hi̱ˉ maˊ ta̱a̱ꜙ jyohꜘ koˉjwooˈ kiyhꜗ ja̱ˉ. \v 33 Maˊ gaꜙllaꜙnääyꜗ jeeˊ maˊ ta̱a̱ꜙ Jesús, gaꜙjë̱ë̱yꜗ maˉnaˉju̱u̱yˊ, heˉja̱ˉ moꜙsoꜙ gaꜙjøøyꜗ kyeˊ Jesús. \p \v 34 Maꜙkeꜙ maˉnaˉju̱u̱yˊ, ja̱a̱ˉ hløøꜘ gaꜙka̱ꜗ hmaˉ lleˋ ñeˈ chʉ̱ʉ̱hˉ kihꜗ, gaꜙjmeeyꜘ dsooˊ moˉmɨɨhˉ kihꜗ Jesús. Läꜙcha̱hꜘ ja̱ˉ gaꜙtu̱u̱ˉ jmaˉ kya̱a̱hˊ jmɨɨˉ. \v 35 Hi̱ˉ gaꜙjëëꜗ haˉ läꜙ gaꜙlaꜗ, hi̱ˉ heꜘ jmeeꜙ juˈdsooꜘ. Hiꜙ juuˈ kiyhꜗ laꜗ dsooꜘ. Hi̱ˉ heꜘ ñeˉ kweeˉ heˉ jäyhꜘ juˈdsooꜘ. Hiꜙ gaꜙjmeeyꜘ juˈdsooꜘ mahꜗ läꜙja̱ˉ kaˉlähꜘ läꜙdsooꜘ hohꜘ hnähꜘ kihꜗ Jesús. \v 36 Läꜙja̱ˉ gaꜙlaꜗ, mahꜗ läꜙteꜗ läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio: “Niꜙ ko̱o̱ˉ mooˈ kiyhꜗ saꜙ jøøꜗ dsaˉ.” \v 37 Hiꜙ läꜙja̱ˉ jeeˊ jyohꜘ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio: “Dsaˉ hi̱ˉ gaꜙjmeeꜘ dsooˊ kiyhꜗ jë̱ë̱yꜗ kaˉlähꜘ.” \s1 Gaꜙha̱a̱yꜗ Jesús \r (Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56) \p \v 38 Maˉngëëꜘ heˉ ja̱ˉ, José dsaˉ cha̱a̱ˉ Arimatea gaꜙngɨɨyꜘ kihꜗ Pilato mahꜗ kwayꜗ jwëˈ ko̱o̱yꜙ jmɨˉngoꜗ kihꜗ Jesús. José maˊ la̱a̱ˈ ja̱a̱ˉ discípulo kya̱a̱ꜗ Jesús jeeˊ naˉhmääˊ, jëëhꜘ maˊ ga̱yhꜙ dsaˉ judiu. Gaꜙkwaꜘ baˊ Pilato jwëˈ. Heˉja̱ˉ ngooyꜗ naˊki̱i̱yꜗ jmɨˉngoꜗ kihꜗ Jesús. \v 39 Ngooꜗ kaˉlähꜘ Nicodemo hi̱ˉ ñeeˊ taꜙlaꜙ hwëˈ naˊhnäähˉ Jesús. Maˊ kye̱yˉ ko̱o̱ˉ gyiiꜘgyaꜘ kil naaˋ miˉjwɨɨˉ, heˉ maˊ laˈ mirra naˉka̱a̱h˜ naˉgwë̱ë̱h˜ kya̱a̱hˊ áloes. \v 40 Heˉja̱ˉ läꜙu̱u̱ꜘ dsaˉ heꜘ, gaꜙjña̱a̱yꜗ Jesús mahꜗ gaꜙgya̱a̱yhˉ ko̱o̱ˉ hmɨɨhˉ gyʉhꜘ kya̱a̱hˊ naaˋ miˉjwɨɨˉ ja̱ˉ, läꜙko̱o̱ˉ të̱ë̱ˈ jmeeꜙ dsaˉ judiu maˊ ha̱a̱y˜ hlɨɨꜘ kya̱a̱yꜗ. \v 41 Jeeˊ gaꜙtä̱ä̱ˉ dsaˉ Jesús dsohꜘ hmaˉcruꜚ, maˊ naˉjnääˊ chaahˈ hmaˉ. Hiꜙ jeeˊ chaahˈ hmaˉ ja̱ˉ, maˊ laˈ ko̱o̱ˉ toˉhø̱ø̱ˉ hmëëꜘ, jeeˊ saꜙ gaˊ maˉta̱a̱yhˋ niꜙ ja̱a̱ˉ hlɨɨꜘ. \v 42 Jeeˊ ja̱ˉ gaꜙkyeˉ dsaˉ jmɨˉngoꜗ kihꜗ Jesús, kihꜗ heˉ hloohˉ jmɨɨˊ heˉ ku̱hˉ dsaˉ judiu borrego mähꜗ, hiꜙ jä̱hꜙ baˊ laˈ toˉhø̱ø̱ˉ ja̱ˉ kaˉlähꜘ. \c 20 \s1 Gaꜙläꜙji̱i̱hˋ Jesús \r (Mt. 28:1-10; Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12) \p \v 1 Toˉnëˊ jmɨɨˊ kihˈ seman˜, tiih˜ naˉho̱o̱ˉ gaˊ, ñeeˊ María Magdalena jeeˊ maˊ laˈ toˉhø̱ø̱ˉ ja̱ˉ. Mahꜗ gaꜙjëëyꜗ maˊ kyeˉ taꜙ kooꜘ mɨˈku̱u̱ˊ heˉ maˊ naˉjnëˉ hooˊ toˉhø̱ø̱ˉ ja̱ˉ. \v 2 Ja̱ˉgaˊ ngooyˈ koˉchihˊ kihꜗ Simón Peeˊ kya̱a̱hˊ kihˈ jñahꜘ discípulo hi̱ˉ gaꜙläꜙhnääꜗ Jesús, mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Maˉlle̱e̱ˉ dsaˉ nehꜙ toˉhø̱ø̱ˉ Dsaˉjø̱ø̱hˈ jnänˋ. Saꜙ ñeˊ jneˊ haˉ taꜙ maˉjä̱ä̱yꜗ. \p \v 3 Mahꜗ ngooꜗ Peeˊ kya̱a̱hˊ jñahꜘ discípulo heꜘ naˊjëëyˉ jeeˊ maˊ laˈ toˉhø̱ø̱ˉ ja̱ˉ. \v 4 Läꜙu̱u̱ꜘ gaꜙnääꜗ chaˉhli̱i̱ꜙ. Pero jñahꜘ discípulo heꜘ gaꜙhli̱i̱ꜘ chaˉgaˊmiihˉ läꜙko̱hꜘ gaˊ Peeˊ. Hi̱ˉ heꜘ gaꜙllooꜗ toˉnëˊ jeeˊ maˊ laˈ toˉhø̱ø̱ˉ ja̱ˉ. \v 5 Gaꜙjlu̱u̱yꜗ hñiiyꜘ mahꜗ gaꜙjëëyꜗ. Maꜙlaꜙ hmɨɨhˉ heˉ maˊ naˉlä̱ä̱ˉ Jesús ja̱ˉbaˊ gaꜙjëëyꜗ nehꜙ tooˉ ja̱ˉ. Ja̱ˉ ji̱i̱hˈ moꜙsoꜙ gaꜙheyꜗ nehꜙ toˉhø̱ø̱ˉ ja̱ˉ. \v 6 Ja̱ˉgaˊ gaꜙllooꜗ Peeˊ. Hi̱ˉ heꜘ baˊ gaꜙheꜗ gaꜙtëꜘ nehꜙ toˉhø̱ø̱ˉ ja̱ˉ. Maꜙlaꜙ saˊhmɨɨhˉ heˉ maˊ naˉlä̱ä̱ˉ Jesús baˊ gaꜙjëëyꜗ maˊ kyeˉ nehꜙ jeeˊ ja̱ˉ. \v 7 Hiꜙ gaꜙjëëyꜗ hmɨɨhˉ saˊluuˉ heˉ maˊ naˉgyo̱hꜘ lleˊ Jesús, moꜙsoꜙ kyeˉ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ hmɨɨhˉ heˉ maˊ naˉlä̱ä̱yˉ ja̱ˉ. Maˊ kyeˉ maˉnaˉgyo̱hꜘ taꜙ kooꜘ baˊ. \v 8 Ja̱ˉgaˊ gaꜙheꜗ kaˉlähꜘ hi̱ˉ jñahꜘ discípulo, hi̱ˉ gaꜙllooꜗ toˉnëˊ heꜘ, nehꜙ toˉhø̱ø̱ˉ ja̱ˉ. Gaꜙjëëyꜗ kweeˉ, ja̱ˉgaˊ gaꜙläꜙdsooꜘ dsëyꜗ. \v 9 Jëëhꜘ, saꜙ gaˊ maˉläˉngëëyꜘ läꜙko̱o̱ˉ naˉsɨɨˉ juuˈ kihꜗ Dio heˉ gaꜙlaꜗ biiꜗ heˉ gaꜙläꜙji̱i̱yhˋ jeeˊ kihˈ hi̱ˉ naˉju̱u̱ˊ. \v 10 Hiꜙ läꜙu̱u̱ꜘ discípulo heꜘ gaꜙnääyˋ taꜙ kihꜗ. \s1 Gaꜙläꜙjnääꜘ Jesús chaˊnëˊ María Magdalena \r (Mr. 16:9-11) \p \v 11 Pero María gaꜙjä̱ꜘ taꜙ kaˊhneꜚ kihꜗ toˉhø̱ø̱ˉ ja̱ˉ, hooyh˜. Jeeˊ cheyhˈ hooyh˜ ja̱ˉ gaꜙjlu̱u̱yꜗ hñiiyꜘ mahꜗ gaꜙjëëyꜗ taꜙ nehꜙ toˉhø̱ø̱ˉ ja̱ˉ. \v 12 Mahꜗ gaꜙjë̱ë̱yꜗ u̱u̱ꜗ ángele, hi̱ˉ kye̱hˊ hmɨɨhˉ tøøˉ. Ja̱a̱ˉ maˊ gyaˈ jeeˊ maˊ laˈ taꜙ gyʉʉhˈ lleyˊ hiꜙ ja̱a̱ˉ maˊ gyaˈ jeeˊ maˊ laˈ taꜙ hʉʉˊ tɨɨyˊ, ja̱ˉbaˊ jeeˊ gaꜙkyeˉ dsaˉ jmɨˉngoꜗ kihꜗ Jesús. \v 13 Mahꜗ gaꜙjähꜘ ángele heꜘ sɨɨyhꜙ: \p —Dsaˉmëꜘ, ¿heˉlaˈ hoohˊ hneˉ? \p —Hoohˊ jnäꜘ kihꜗ heˉ maˉlle̱e̱yˉ Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ. Saꜙ manꜙ haˉ taꜙ maˉkya̱a̱yˉ —gaꜙjähꜘ María sɨɨyhꜙ. \p \v 14 Maˉngëëꜘ maˉhlëëyhꜘ läꜙja̱ˉ, gaꜙje̱e̱yhˉ hñiiyꜘ taꜙ kaˊluuyˊ. Gaꜙjëëyꜗ chehꜗ Jesús, pero moꜙsoꜙ gaꜙläꜙkyu̱u̱yꜙ. \v 15 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Dsaˉmëꜘ, ¿heˉlaˈ hoohˊ hneˉ? ¿Hi̱i̱ˉ naˉ hnaahꜙ? \p Pero María maˊ la̱a̱yꜘ, dsaˉ hi̱ˉ maˊ høøꜙ chaahˈ leꜗ baˊ heꜘ. Heˉja̱ˉ gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Hneˉ dsaˉ, cherˊmahꜗ hneˉ maˉlle̱e̱hˋ hlɨɨꜘ kya̱a̱nꜙ, chiihˊ jnäꜘ haˉ taꜙ maˉkya̱a̱hꜙ, mahꜗ nɨɨnˋ naˊteenˋ —gaꜙjähꜘ María sɨɨyhꜙ. \p \v 16 —María —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p Mahꜗ gaꜙje̱e̱hˉ kaˉlähꜘ María, gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —¡Raboni! —heˉ laˉ hnøøꜗ jähꜙ Taˉjwohꜗ. \p \v 17 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Taꜙ e̱e̱ꜙ jnäꜘ. Jëëhꜘ, saꜙ gaˊ maˉwɨɨnꜗ jeeˊ gyaˈ Tääˋ kya̱a̱nꜙ. Gwaˉ jeeˊ tä̱ä̱hˊ ø̱ø̱hnˈ mahꜗ goˉchiiyhˊ: “Naahnꜚ naˊgyanˈ kya̱a̱hˊ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ Tääˋ kya̱a̱nꜙ, ja̱ˉbaˊ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ Tääˋ kya̱a̱hˈ hnähꜘ kaˉlähꜘ. Naahnꜚ naˊgyanˈ kya̱a̱hˊ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ Dio kya̱a̱nꜙ, ja̱ˉbaˊ hi̱ˉ la̱a̱ꜗ Dio kya̱a̱hꜗ hnähꜘ.” \p \v 18 Heˉja̱ˉ ñeeˊ María Magdalena naˊjmeehˊ juuˈ kihꜗ läꜙjë̱ë̱ꜙ jnäähˈ discípulo heˉ gaꜙjë̱ë̱yꜗ Jesús, hiꜙ gaꜙjmeeyhꜗ juuˈ läꜙjëꜙ heˉ gaꜙsɨɨyhꜙ María. \s1 Gaꜙläꜙjnääꜘ Jesús jeeˊ kihˈ discípulo kya̱a̱yꜗ \r (Mt. 28:16-20; Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49) \p \v 19 Maˊ gaꜙnʉʉˉ ja̱ˉbaˊ jmɨɨˊ ja̱ˉ, toˉnëˊ jmɨɨˊ kihˈ seman˜, naˉjnëˉ haahˊ maˊ tøøhˊ jnäähꜗ ko̱ˉjø̱hꜘ läꜙjë̱ë̱ꜙ jnäähˈ, kihꜗ heˉ maˊ ga̱hꜙ jnäähˈ dsaˉtaˊ. Gaꜙheꜗ Jesús, mahꜗ gaꜙllaꜙsë̱ë̱yhˋ to̱ꜗdsaahˋ jeeˊ maˊ tøøhˊ jnäähꜗ ja̱ˉ. Mahꜗ gaꜙjäyhꜘ sɨɨyhꜙ jnäähˈ: \p —Waˊ hiiꜘ tiiˊ kyahˈ hnähꜘ. \p \v 20 Läꜙko̱o̱ˉ maˊ gaꜙjäyhꜘ läꜙja̱ˉ, gaꜙheeyhꜗ jnäähˈ discípulo kya̱a̱yꜗ maˉgooyˉ kya̱a̱hˊ jwooˈ moˉmɨɨhˉ kiyhꜗ. Peerꜙ gaꜙjë̱ë̱ꜘ dsëˉ jnäähˈ maˊ gaꜙjë̱ë̱ˊ jnäähꜗ Dsaˉjø̱ø̱hˈ jnänˋ. \v 21 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ jnäähˈ kaˉlähꜘ: \p —Waˊ hiiꜘ tiiˊ kyahˈ hnähꜘ. Läꜙko̱o̱ˉ gaꜙche̱e̱ꜗ Tääˋ jnäꜘ, ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ che̱e̱nꜚ hnähꜘ. \p \v 22 Läꜙko̱o̱ˉ maˊ gaꜙjäyhꜘ läꜙja̱ˉ, gaꜙjʉʉyꜗ nëˊ kya̱a̱ˈ jnäähꜗ, mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ jnäähˈ: \p —He̱e̱hˋ hnähꜘ Jmɨˉlleꜘ Naˉjngɨɨˈ. \v 23 Cherˊmahꜗ gaꜙki̱i̱hˈ hnähꜘ hohꜘ kihꜗ dsoˊkyeˉ heˉ jmeeꜙ dsaˉ, dsaˉcheˋ baˊ dsoˊkyeˉ kiyhꜗ. Pero cherˊmahꜗ saꜙ gaꜙki̱i̱hˈ hnähꜘ hohꜘ kiyhꜗ, läꜙ maˉkya̱a̱yhˊ ja̱ˉbaˊ dsoˊkyeˉ kiyhꜗ. \s1 Saꜙ gaꜙläꜙhe̱e̱ꜘ Tamá heˉ maˉläˉji̱i̱hˋ Dsaˉjø̱ø̱hˈ jnänˋ \p \v 24 Pero Tamá, hi̱ˉ tëëyh˜ dsaˉ su̱u̱ˋ heꜘ, ja̱a̱ˉ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ gyaꜙtu̱u̱ꜘ jnäähˈ, saꜙ maˊ hä̱ä̱ˊ jeeˊ kya̱a̱ˈ jnäähꜗ maˊ ja̱hˈ Jesús toˉnëˊ. \v 25 Gaꜙjmeehꜗ baˊ jñahꜘ discípulo juuˈ kihꜗ Tamá, gaꜙsɨɨyhꜙ: \p —Maˉjë̱ë̱ˊ jnäähꜗ Dsaˉjø̱ø̱hˈ jnänˋ. \p Mahꜗ gaꜙjähꜘ Tamá: \p —Cherˊmahꜗ saꜙ gaꜙjëënꜗ, laꜗ lii˜ gooyˉ jeeˊ gaꜙhooꜗ jo̱ˉñeˈ, hiꜙ tänꜚ chaˊgoonꜙ jeeˊ gaꜙhooꜗ jo̱ˉñeˈ hiꜙ tänꜚ goonꜙ jwooˈ moˉmɨɨhˉ kiyhꜗ, saꜙ he̱e̱nꜘ. \p \v 26 Maˉhyaˉ gaˊ jñaaˈ jmɨɨˋ, maˊ tøøhˊ jnäähꜗ kaˉlähꜘ chaˊnehꜙ, hiꜙ maˊ hä̱ä̱ˊ Tamá jeeˊ kya̱a̱ˈ jnäähꜗ. Pero naˉjnëˉ baˊ haahˊ gaꜙmiꜙjnääˉ Jesús hñiiꜘ jeeˊ tøøhˊ jnäähꜗ ja̱ˉ, mahꜗ gaꜙjäyhꜘ: \p —Waˊ hiiꜘ tiiˊ kyahˈ hnähꜘ. \p \v 27 Cha̱hꜘ baˊ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ Tamá: \p —Tøøhˈ daˊ chaˊgoohˉ jeeˊ laˉ, mahꜗ jëëˋ maˉgoonꜙ. Hiiꜘ maˉgoohˉ, mahꜗ täꜗ nehꜙ jwooˈ moˉmɨɨhˉ kinꜙ laˉ. Taꜙ waˊ hwehˉ hohꜘ, waˊ läˉdsooꜘ hohꜘ kinꜙ. \p \v 28 Ja̱ˉgaˊ gaꜙjähꜘ Tamá sɨɨyhꜙ: \p —¡Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, hiꜙ Dio kya̱a̱nꜙ! \p \v 29 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ: \p —Tamá, kihꜗ heˉ maˉjë̱ë̱hˋ jnäꜘ, heˉja̱ˉ baˊ naˉ maˉläˉdsooꜘ hohꜘ. Pero lluꜗ gaˊ kihˈ hi̱ˉ läꜙdsooꜘ dsëꜗ, maꜙkeꜙ saꜙ gaꜙjë̱ë̱yꜗ jnäꜘ. \s1 Heˉlaˈ heˉ maˉnaˉsɨɨˉ juuˈ laˉ \p \v 30 Chaˉmiihˉ heˉ jʉhˉga̱a̱ˉ gaꜙjmeeꜘ Jesús chaˊnëˊ jnäähꜗ discípulo kya̱a̱yꜗ heˉ saꜙ chaˉ naˉsɨɨˉ nëˊ moˊjeˉ laˉ. \v 31 Pero sɨɨnꜙ läꜙlaˉ mahꜗ läꜙdsooꜘ hohꜘ hnähꜘ, Jesús heꜘ, hi̱ˉ heꜘ heꜘ Cristo, Jo̱o̱ꜘ Dio. Hiꜙ kihꜗ heˉ läꜙdsooꜘ hohꜘ hnähꜘ kiyhꜗ, heˉ ja̱ˉ jmeeꜗ cha̱a̱ˉ hnähꜘ. \c 21 \s1 Gaꜙmiꜙjnääˉ Jesús hñiiꜘ kihꜗ gye̱e̱ꜗ discípulo kya̱a̱yꜗ \p \v 1 Kë̱ë̱ˉ gaˊ ja̱ˉ, gaꜙmiꜙjnääˉ Jesús hñiiyꜘ chaˊhooˊ jmɨˉjʉʉhˉ heˉ hlaˉ hwaꜗ Tiberia. Läꜙlaˉ gaꜙmiꜙjnääyˉ hñiiyꜘ. \v 2 Maˊ chehˈ Simón Peeˊ kya̱a̱hˊ Tamá, hi̱ˉ tëëyh˜ dsaˉ su̱u̱ˋ heꜘ, kya̱a̱hˊ Natanael dsaˉ cha̱a̱ˉ jeeˊ jwɨɨˉ Caná hwaꜗ Galilea, kya̱a̱hˊ läꜙu̱u̱ꜘ jo̱o̱ꜘ Zebedeo hiꜙ kya̱a̱hˊ gaˊ u̱u̱ˈ discípulo kya̱a̱ꜗ Jesús. \v 3 Gaꜙjähꜘ Simón Peeˊ sɨɨyhꜙ: \p —Hi̱i̱ꜚ jnäꜘ ngoonꜗ naˊcha̱a̱hnꜙ miihˉ jahꜘ cha̱a̱ˉ chaˊjmɨɨˉ. \p Mahꜗ gaꜙjähꜘ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ: \p —Dsaˊnøøˈ jnäähꜗ kya̱a̱hˊ hneˉ. \p Mahꜗ gaꜙnääyꜗ, gaꜙta̱a̱yhˋ nehꜙ ko̱o̱ˉ naˊmooꜘ. Hwëˈ ja̱ˉ saꜙ gaꜙlë̱ë̱yhꜙ niꜙ miihˉ hmoohˉ. \v 4 Maˉngooꜗ gaꜙjnäꜗ baˊ ja̱ˉ, maˊ gaꜙläꜙjnääꜘ Jesús chaˊhooˊ jmɨˉjʉʉhˉ ja̱ˉ. Pero saꜙ gaꜙläꜙkyu̱u̱ꜙ jnäähˈ cheˊ heꜘ baˊ Jesús hi̱ˉ maˊ chehˈ jeeˊ ja̱ˉ. \v 5 Mahꜗ gaꜙngɨɨꜘ Jesús juuˈ kya̱a̱ꜗ jnäähˈ: \p —Gyʉ̱ʉ̱ˉ kya̱a̱nꜙ, ¿cheˊ chaˉ miihˉ heˉ kihnˊ? —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p Gaꜙläꜙjë̱ë̱ꜙ jnäähˈ gaꜙchiihˊ jnäähꜗ: \p —Ja̱hꜙha̱ˈ. \p \v 6 Heˉja̱ˉ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ jnäähˈ: \p —Tøøhˈ hnähꜘ saˊhmaˈ kyahꜗ hnähꜘ taꜙ jwooˈ raˉllu̱u̱ꜗ kihꜗ naˊmooꜘ kyahꜗ hnähꜘ naˉ, mahꜗ le̱e̱hꜙ hnähꜘ. \p Hiꜙ gaꜙjmeeˊ jnäähꜗ läꜙko̱o̱ˉ gaꜙjäyhꜘ. Ja̱ˉgaˊ naꜙ gaꜙcheehˊ jnäähꜗ saˊhmaˈ ja̱ˉ hiꜙ moꜙsoꜙ gaꜙtä̱ä̱ꜙ jnäähˈ maˊ lleˊ jnäähꜗ, kihꜗ heˉ jwë̱ë̱ꜘ jahꜘ maˊ tä̱ä̱hˊ. \v 7 Ja̱ˉgaˊ gaꜙjähꜘ discípulo hi̱ˉ gaꜙläꜙhnääꜗ Jesús chaˉmiihˉ gaꜙsɨɨyhꜙ Peeˊ: \p —¡Dsaˉjø̱ø̱hˈ jnänˋ baˊ ooꜙ! \p Maˊ gaꜙnuuꜘ Simón Peeˊ, la̱a̱ꜗ Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱yꜗ, gaꜙkë̱yhˉ hmɨɨhˉ kiyhꜗ heˉ gaꜙlle̱e̱yꜗ taˊko̱ˉji̱i̱hˈ maˊ jmeeyꜙ taˊ kooh˜ hmaꜗ. Mahꜗ gaꜙjwä̱ä̱yꜗ hñiiyꜘ chaˊjmɨɨˉ. \v 8 Hiꜙ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ jnäähˈ yaꜙnøøˋ jnäähꜗ taꜙ jeeˊ dsooˊ kya̱a̱hˊ naˊmooꜘ ja̱ˉ, naˉcheehˊ jnäähꜗ saˊhmaˈ naˉka̱hˈ hmoohˉ. Jëëhꜘ, ko̱o̱ˉ hñaˉlooꜘ metro baˊ ʉ̱ʉ̱ꜘ të̱ë̱hꜗ jnäähˈ jeeˊ laˈ hwaꜗ jeeˊ maˊ tøøhˊ jnäähꜗ ja̱ˉ. \v 9 Maˊ gaꜙhwë̱ë̱ˉ jnäähˈ nehꜙ naˊmooꜘ ja̱ˉ, gaꜙjëëˊ jnäähꜗ naˉje̱e̱hꜘ jeˉ, naˉkya̱a̱ˈ ja̱a̱ˉ hmoohˉ nëˊ kya̱a̱hˊ heˊñiihꜚ. \v 10 Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ jnäähˈ: \p —Goˉteeˋ hnähꜘ taꜙ laꜙ miihˉ hmoohˉ hi̱ˉ ja̱ˉgaˊ maˉlë̱ë̱hꜙ hnähꜘ. \p \v 11 Mahꜗ gaꜙwɨɨꜗ Simón Peeˊ nehꜙ naˊmooꜘ mahꜗ gaꜙsëëyhꜗ saˊhmaˈ ja̱ˉ taꜙ hwaꜗ ki̱i̱ꜙ. Naˉka̱hˈ goˉteˈ jahꜘ ka̱a̱hˊ. Gaꜙtëꜘ ko̱o̱ˉ hña̱ˉla̱a̱ꜘ naˉdsë˜ to̱ꜙloꜙgya̱a̱ꜘ dsë˜ u̱u̱ˉ jahꜘ jeeˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ. Maꜙkeꜙ jwë̱ë̱ꜘ maˊ la̱a̱ˈ jahꜘ heꜘ, niꜙ läꜙja̱ˉ saꜙ gaꜙgɨɨˉ saˊhmaˈ. \v 12 Ja̱ˉgaˊ gaꜙjähꜘ Jesús: \p —Yaˉnääˋ hnähꜘ yaˉkuhꜗ hnähꜘ. \p Hiꜙ niꜙ ja̱a̱ˉ jnäähˈ saꜙ gaꜙtu̱u̱ˉ dsëˉ jnäähˈ maˊ ngɨɨˊ jnäähꜗ juuˈ kiyhꜗ: “¿Hi̱i̱ˉ hneˉ?” \p Jëëhꜘ ñeˊ baˊ jnäähꜗ, heꜘ baˊ Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱ꜗ jnäähˈ baˊ heꜘ. \v 13 Heˉja̱ˉ gaꜙka̱ꜗ Jesús heˊñiihꜚ ja̱ˉ, gaꜙkwëëyhꜗ jnäähˈ. Ja̱ˉbaˊ läꜙja̱ˉ gaꜙkwë̱ë̱yhˉ jnäähˈ hmoohˉ kaˉlähꜘ. \v 14 Jeeˊ laˉ gaꜙtëꜘ hnëˉ ji̱i̱h˜ heˉ gaꜙmiꜙjnääˉ Jesús hñiiꜘ kya̱a̱ꜗ jnäähˈ discípulo kya̱a̱yꜗ, maˉngëëꜘ maˉläˉji̱i̱yhˋ. \s1 Gaꜙhlëëhꜘ Jesús kya̱a̱hˊ Simón Peeˊ \p \v 15 Maˉlaꜙ kiyhꜗ maˉkuyhˉ, ja̱ˉgaˊ gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨhꜙ Simón Peeˊ: \p —Simón, jo̱o̱ꜘ Joná, ¿cheˊ hnaahꜙ gaˊ jnäꜘ läꜙko̱hꜘ gaˊ läꜙjë̱ë̱ꜙ hi̱ˉ tä̱ä̱hˊ laˉ? \p Mahꜗ gaꜙjäyhꜘ: \p —Ja̱a̱hˉ, Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ. Ñehˊ baˊ hneˉ heˉ hnaanꜙ hneˉ —gaꜙjähꜘ Peeˊ. \p —Ja̱ˉ hä̱ä̱hꜙ lluꜗ dsaˉ kya̱a̱nꜙ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 16 Ko̱o̱ˉ kaˉlähꜘ gaꜙjäyhꜘ, jeeˊ gaꜙtëꜘ to̱ꜗ ji̱i̱h˜: \p —Simón, jo̱o̱ꜘ Joná, ¿cheˊ hnaahꜙ jnäꜘ? \p —Ja̱a̱hˉ, Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ. Ñehˊ baˊ hneˉ heˉ hnaanꜙ hneˉ —gaꜙjähꜘ Peeˊ. \p —Ja̱ˉ hä̱ä̱hꜙ lluꜗ dsaˉ kya̱a̱nꜙ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 17 Gaꜙtëꜘ hnëˉ ji̱i̱h˜ gaꜙjähꜘ Jesús: \p —Simón, jo̱o̱ꜘ Joná, ¿cheˊ hnaahꜙ jnäꜘ? —gaꜙjäyhꜘ. \p Jaꜗ meehˉ dsëꜗ Peeˊ, kihꜗ heˉ maˉtëꜘ hnëˉ ji̱i̱h˜ gaꜙjäyhꜘ: “¿Cheˊ hnaahꜙ jnäꜘ?” Mahꜗ gaꜙsɨɨyhꜙ Jesús: \p —Gaꜙläꜙjëꜙ baˊ ñehˊ hneˉ, Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ. Ñehˊ kweeˉ heˉ hnaanꜙ hneˉ. \p Mahꜗ gaꜙjähꜘ Jesús: \p —Hä̱ä̱ˋ lluˈ dsaˉ kya̱a̱nꜙ ja̱ˉ. \v 18 Maꜙraꜙ juˈdsooꜘ jwë̱ë̱hn˜ hneˉ. Läꜙ maˊ kwa̱a̱ˉ gaˊ hneˉ miihˉ, maˊ jmä̱ä̱hˊ hñaahˈ, maˊ gohꜘ waˊ haˉ chaˉ haˉ, haˉ jeeˊ maˊ hnoohˉ hñaahꜗ. Pero waˊraˉ gaꜙgyu̱hˉ, nɨɨhˊ maˉgoohˉ mahꜗ jñahꜘ dsaˉ kye̱hꜙ hneˉ hmɨɨhˉ kyahꜗ. Hiꜙ haˉ jeeˊ saꜙ hnoohˉ gohˈ, jeeˊ ja̱ˉ baˊ dsaˉjä̱ä̱yꜙ hneˉ. \p \v 19 Läꜙja̱ˉ gaꜙjäyhꜘ mahꜗ läꜙngëëꜘ Peeˊ haˉ läꜙ maˊ ju̱u̱yꜘ läꜙjwëꜘ ja̱ˉ läꜙjnäꜘ haˉ ko̱hꜘ jø̱ø̱hˈ saꜙ la̱a̱ꜗ Dio. Ja̱ˉgaˊ gaꜙjäyhꜘ: \p —Jmeeˊ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ. \s1 Discípulo hi̱ˉ gaꜙläꜙhnääꜗ Jesús \p \v 20 Maˊ gaꜙje̱e̱hˉ Peeˊ hñiiꜘ taꜙ kaˊluuˊ, gaꜙjëëyꜗ jaꜗ discípulo hi̱ˉ gaꜙläꜙhnääꜗ Jesús heꜘ. Heˉ baˊ hi̱ˉ heꜘ maˊ gyaˈ kooꜘ kihꜗ Jesús läꜙ maˊ gaꜙkuyhˉ maꜙnʉʉꜙ ja̱ˉ, hi̱ˉ gaꜙngɨɨꜘ juuˈ kihꜗ Jesús: “Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, ¿hi̱i̱ˉ naˉ hi̱ˉ ngëëꜗ hneˉ?” \v 21 Heˉja̱ˉ, maˊ gaꜙjë̱ë̱ꜗ Peeˊ discípulo heꜘ, gaꜙjäyhꜘ sɨɨyhꜙ Jesús: \p —Dsaˉjø̱ø̱hˈ kya̱a̱nꜙ, ¿haˉ gaˉ hi̱ˉ jaꜗ ooꜙ? ¿Heeˉ baˊ leꜘ kiyhꜗ? —gaꜙjähꜘ Peeˊ. \p \v 22 —Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ hnoonꜗ cha̱a̱yˉ läꜙji̱i̱hˈ tëꜗ jmɨɨˊ jä̱hnꜘ, saꜙ gaꜙtë̱ë̱hꜘ hneˉ jëëhˈ kiyhꜗ. Hneˉ, jmeeˊ ko̱ˉjø̱hꜘ kya̱a̱hˊ jnäꜘ —gaꜙjähꜘ Jesús sɨɨyhꜙ. \p \v 23 Jeeˊ kihˈ ø̱ø̱hꜗ jneˊ laˉ, yaꜙhɨɨꜗ ko̱o̱ˉ juuˈ kihꜗ discípulo heꜘ, gaꜙjäyhꜘ saꜙ ju̱u̱yꜘ. Pero ja̱ꜙ heˉ gaꜙjähꜘ Jesús heˉ moꜙsoꜙ ju̱u̱yꜘ ja̱ˉ. Gaꜙjäyhꜘ läꜙlaˉ baˊ: “Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ hnoonꜗ cha̱a̱yˉ läꜙji̱i̱hˈ tëꜗ jmɨɨˊ jä̱hnꜘ, saꜙ gaꜙtë̱ë̱hꜘ hneˉ jëëhˈ kiyhꜗ.” \p \v 24 Hi̱ˉ laˉ heꜘ discípulo hi̱ˉ jähꜘ juˈdsooꜘ kihꜗ gaꜙläꜙjëꜙ juuˈ laˉ. Hiꜙ gaꜙsɨɨyꜘ läꜙjëꜙ heˉ laˉ. Hiꜙ ñeˊ jneˊ, juˈdsooꜘ heˉ jmeeyꜙ, laꜗ juˈdsooꜘ jmahꜗ baˊ. \p \v 25 Hiꜙ chaˉ gaˊ chaˉmiihˉ heˉ gaꜙjmeeꜘ Jesús. Waˊraˉ jähꜘ kihꜗ sɨɨˊ jneˊ maꜙ ko̱o̱ˉ maꜙ ko̱o̱ˉ läꜙhiiꜘ nëˊ, saꜙ hiihꜚ läꜙka̱a̱ˉ jmɨˉgyʉʉꜙ la̱a̱nꜙ, cherˊmahꜗ hi̱ˉ sɨɨꜗ läꜙ gaꜙdsaꜗ heˉ hnøøꜗ gaˊ dsaˉsɨɨˈ. Waˊ laˈ läꜙja̱ˉ.